Phn hai:

BNH CY CHUYN KHOA

chuons 1:
BNH HI RAU
i. NM HI RAU
1. SNG R BP CI (Pasmodiophora bmssicae Woronin)
Bnh hi trn h hoa thp t c bit l vng c kh hu mt m. nc ta bnh
t ph bin.
a. Triu chng:
Bnh hi r v gc thn nm su
trong t. Te bo b bnh ln gp 3-4
ln t bo bnh thng, s lng t
bo tng ln dn n lm thnh cc u
sng sn si. Cc u sng lc u c
mu tng t mu r, b mt nhn,
bn trong rut trng v cng, v sau
chuyn sang mu nu, thi mc. Cy
b bnh l chuyn vng, mt sc
bng, cy cht ho dn.
b. Nguyn nhn:
Bnh do nm Plasmodiophora brassicae gy hi; h Plasmodiophoraceae; b
Plasmodiophorales; lp Myxomycetes.
L loi nm k sinh chuyn tnh, c quan sinh trng dng hp bo
(Plasmodium). Qu trnh pht trin ca nm hu nh ch tin hnh trong r cy.
Bo t hnh cu, n bo, khng mu, v dy, b mt nhn, kch thc 3,3- 3,9
im. u sng v gii phng bo t vo t.
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh ly lan trn ng rung v cho nm sau v sau l cc bo t tnh
nm trong t v cc tn d r cy b bnh.

58

Bo t tnh lan truyn nh nc ma, nc ti v cc qu trnh

lm t,
chm sc. Khi gp iu kin thun li (nhit 16- 19c, m t
>70%)
bo
t tnh nhanh chng ny mm thnh bo t ng xm nhp vo r cy qua lng ht,
chp r,.. Thi k tim dc ca bnh khong 9- 10 ngy.
Thi k cy non l giai on nm d xm nhim v ph hoi.
S xm nhim, ly bnh cn ph thuc vo s lng bo t tnh trong t.
Lng xm nhim ti thiu l 20.000 bo t/cm 3t, t nhiu mn th cn 200.000 bo
t/cm3t.
pH thch hp l 5,4- 6,5, t m t. Vng t trng, p thp, t qu chua nu
3SNG MAI C
CHUA, KHOAI TY

[Phytophthora
infestans (Mont) de
Bary.]
a. Triu chng:

Bnh
thng
xut hin u tin
ra l to thnh vt
xm xanh nht sau
lan rng vo phin l.
Phn gia vt bnh
chuyn mu nu en
v xung quanh vt
bnh thng c lp
cnh bo t mu trng
xp bao ph nh mt
lp mc trng nh
sng mui lm cho
l cht li nhanh
chng.
Bnh khi hi
cung l, cnh v thn
lc u l vt nu
hoc thm en, sau lan
rng bao quanh v ko
di thnh on. Bnh
lm cho thn cnh thi
mm v d gy gc.
Bnh c th hi
trn qu lm thi
hng.

59

iu kin nhit mt m bnh pht sinh ph hoi nng.

d. Phng tr:
Ch yu l bin php phng, tr dit hn ch.
S dng ging sch bnh,
Dn sch tn d cy bnh trn rung, bn vi ci to chua ca t,
Thc hin lun canh cy trng hp l
Khi c bnh phi nh c gc v r em t hoc vi su trong cc h c vi bt.
Trn cy con, vt bnh trn l s v thn non c mu en, hnh trn hoc bt nh, bnh
nng lm cy cht.

2. M VNG SU HO BP CI {Alternada brasiceae Sacc)

a. Triu chng:

Trn cy ln, vt bnh c

hnh trn ng tm, mu nu
nht hoc nu thm, xung
quanh i lc c qung vng,
vt bnh c th c ng
knh n lem, nhiu vt bnh
c th lin kt vi nhau thnh
hnh bt nh. Khi gp tri
m t trn mt vt bnh
thng hnh thnh mt lp
nm mu en. Bnh c th
hi sau khi thu hoch.
b.

Nguyn nhn:

Nm gy bnh l
Alternara brascae Sacc.; h
Dematiaceae, b Moniliales, lp nm bt ton (Deuteromycetes).

60

Si nm a bo phn nhnh, mu vng nu. Cnh bo t phn sinh ngn, a bo,

mu nu nht, thng hoc un khc, khng m nhnh, mc thnh cm hoc ring l.
Bo t phn sinh c hnh tri lu n; phn nhiu ngn ngang, dc, c vi di,
kch thc khong 60- 140 X 14- 18 I^m.

c. c im pht sinh, pht trin:

Ngun bnh tn ti dng si nm v bo t phn sinh trn cc tn d cy bnh
v trong ht ging.
Nm gy bnh thuc loi bn k sinh, xm nhp vo cy qua vt thng xy xt
v vt hi ca cn trng.
Bo t phn sinh lan truyn nh gi, nc ma, nc ti, cn trng, dng c,
v con ngi trong qu trnh chm sc.
Nhit thun li 25c, iu kin m t ma nhiu.
Rung trng, mt trng dy d b bnh.
Bnh c th hi qu ging lm cho ht lp.
d. Phng tr
+ Phng:
Dn sch tn d thn l bnh em hy.
S dng ging sch bnh. C th x l ht ging bng nhit hay ha
cht.
Ta l gi, to s thng thong trn ng rung. Ln lung cao trnh ng nc
trn ng rung. Lu ch ti nc.
+ Tr: Khi bnh mi pht sinh c th dng thuc ha hc phun.
b. Nguyn nhn:
Nm gy bnh Phytophthora infestans, h Pythiaceae; B Peronosporales, lp
nm to.
Si nm n bo, hnh thnh vi ht hnh tr hoc hnh cu trong qu trnh k
sinh trong cy.
Sinh sn v tnh to cnh bo t phn sinh v bo t phn sinh l trn mt vt
bnh c bit l mt di l bnh. Cnh bo t phn sinh khng mu, phn nhiu nhnh
so le vi nhau, trn mi nhnh c nhiu vt li lm. Bo t phn sinh hnh trng hoc
hnh qu chanh yn c nm nh nh cnh bo t.
Bo t phn sinh c hai kiu ny mm: khi nhit khong 12- 18c, m
cao, c git nc bo t ny gin tip; khi nhit 20- 24c bo t ny mm trc tip.
Sinh sn hu tnh to bo t trng. Cc nc nhit i cha tm thy giai on
hu tnh.

61

c. c im pht sinh, pht trin ca bnh:

Ngun bnh ly lan trn ng rung l bo t phn sinh v si nm.
Nhit thch hp l 18- 22c (<10c hoc >28c bnh khng xut hin); m
cn cho s xm nhp l bo ha, m cho s pht trin khng nh hn 76%.
Mc pht sinh pht trin ca bnh cn ph thuc vo ma v, ging cng nh
t ai, phn bn. Ni chung v ng xun b nng hn v h thu; t trng, t xu,
tng canh tc mng d nhim bnh nng; bn nhiu N, t kali th nhim bnh cng nng.
d. Phng tr:
+ S dng ging sch bnh v c kh nng khng bnh cao.
+ Thu dn tn d cy bnh ngay sau khi thu hoch.
+ Thc hin ch lun canh cy trng hp l.
+ Ch ti nc va phi trnh ng nc trn rung.
+ Gieo trng vi mt va phi; ta cnh, l nhm to thng thong trn ng
rung.
+ Khi cn thit phi phun thuc ho hc.
trng khc nhau nh u tng, rau dip, x lch,., lm gim nng sut v cht lng
ng k.
4.1.Bnh Su0ng mai gi da chut (Psendoperonospora cubensis):
a. Triu chng:
Bnh hi trn l l ch yu. Lc u l chm mu xanh nht trn phin l sau
chuyn vng n nu nht, hnh trn, a gic hoc bt nh hnh. Mt di l ch vt
bnh thng c mt lp nm mc mu trng xm. vt bnh thng nm ri rc trn l,
c khi hp li thnh vt ln lm cho cy pht trin yu v c th dn n cht.
b. Nguyn nhn:
Do nm Pseudoperonospora cubensis gy hi; h Peronosporaceae; b
Peronosporales; lp nm to.
Si nm hnh ng, n bo, phn nhnh, to vi ht xuyn vo trong t bo
ht dinh dng.
Sinh sn v tnh cho cnh bo t phn sinh v bo t phn sinh. Cnh dng cy,
phn nhnh kp khng u n, n bo, khng mu, nh nhnh nhn un ln hnh
cnh cung. Bo t phn sinh hnh bu dc hoc hnh trng, n bo khng mu, v
mng, c mt nm nh trn nh. Bo t phn sinh ny mm xm nhp qua l kh vo
trong gian bo m cy k ch khi c git nuc.
Bo t trng hnh cu, mu vng, mng dy cha nhiu cht dinh dng d tr,
tn ti trn l v tn d cy bnh.
c. iu kin pht sinh, pht trin:
Ngun bnh tn ti cho nm sau, v sau v ly lan trn ng rung l si nm v
bo t phn sinh nm trn cc tn d cy bnh.

62

Nhit thp, m cao l iu kin thun li cho bnh pht sinh, pht
trin.
d. Phng tr:
Ch yu l phng, tr khi cn thit.
Tiu dit tn d cy bnh, v sinh ng rung ngay khi thu hoch.
S dng ging tt.
Tin hnh phun thuc kp thi ngay sau khi mi chm b bnh.
4.2.Bnh sng mai rau dip, x lch (Bremia lactucae Regel):
a. Triu chng:
Trn l to ra vt m mu xanh trong hoc xanh hi vng, dng bt nh hnh
hoc nhiu gc cnh gii hn bi gn l. Trn vt bnh mt di phin l thng hnh
thnh mt lp nm mu trng xm.
Trn thn v cung hoa gy s bin dng v hy hoi m t bo b bnh.
b. Nguyn nhn:
Do Bremia lactucae gy hi; h Peronosporaceae; b Peronosporales, lp nm
to.
Si nm khng mu, phn nhnh, n bo; cnh bo t phn sinh khng mu,
phn nhnh chc i, nh cnh phnh rng c nhiu mu li kiu rng kh.
Bo t phn sinh on bo khng mu, hnh trng hay hnh bu dc.
Bo t trng mu nu hnh bu cu.
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh bo tn ch yu l bo t trng v si nm trn tn d cy bnh,
trn ht ging nhim bnh.
m >96%, nhit <19c thun li cho hnh thnh bo t; Bo t c th ny
mm trong kong nhit 0- 30c.
d. Phng tr:
+ S dng ging sch bnh v c kh nng khng bnh cao.
+ Thu dn tn d cy bnh ngay sau khi thu hoch.
+ Thc hin ch lun canh cy trng hp l.
+ Ch ti nc va phi, trnh ng nc trn rung.
+ Gieo trng vi mt va phi; ta cnh, l nhm to thng thong trn ng
rung.
+ Khi cn thit phi phun thuc ho hc (Ridomil, Zinep, Aliet,...).
5. L C R U , DA LEO, DA GANG, DA HU,.. 0Rhizoctonnict

63

soani Kuhn):
L mt bnh hi ph bin trn nhu loi cy trng khc nhau c bit l trn cc
loi rau, u , mt s cy n qu. Bnh hi giai on cy con, khng hi giai on
cy ln c m cng.
a. Triu chng:
Bnh hi c r v gc st mt t. Lc u xut hin chm nh mu en sau
lan rng ra bao quanh gc thn lm cho b phn b bnh teo tp li. Cy b bnh l ho
r, cy cht r trn ng rung.Trn vt bnh thng xut hin lp nm mu trng xm
b. Nguyn nhn:
Do nm Rhizoctonia solani Kuhn gyhi; Nhm nm tr.
Si nm a bo, phn nhnh thng gc, ch phn nhnh hi eo tht, gip ngay
ch c mng ngn ngang, mu nu vng.
c. c im pht sinh, pht trin:
Nm pht trin tt trong iu kin nhit 18- 25c, m > 90%. Ngun bnh
tn ti dng si v hch nm trong t v trn cc tn d cy bnh. Chn t kh thot
nc v ma nng tht thng d b bnh nng.
d. Phng tr:
Lm t k trc khi gieo; ln lung cao v san phang mt lung trnh
ng nc.
Dng ging sch bnh, t trng phi cao ro, bn phn chung hoai mc, v
ch bn vi. Lu mt , su gieo ht. Theo di bnh thi k cy con.
Sau khi ma phi kp thi xi xo, ph vng, nh cy b bnh kp thi, ta cy v
vun cao gc.
Thu nht ht tn d cy bnh v p dng lun canh vi cy trng khc. Cy su
t, i sm.
Mt s nm gy hi trn c r v gc st mt t khc l Fusarium solani f.s.
phaseoli Thielaviopsis,...
+ Nm Fusarium gy hi thng xut hin lp nm mu trng hng khi gp thi tit
m t. chnh l bo t phn sinh v cnh bo t phn sinh.
+ Nm Thielaviopsis gy hi th trn vt bnh c lp nm mu nu nht, r thm
en, c r v gc b thi. Si nm c th hnh thnh bo t hu trong m mch dn. Bo
t phn sinh hnh thnh chui, n bo.
Bin php phng tr ging c r.
Cc loi nm bnh ny cn gy thi tri da chut ngay trong thi k sinh
trng v sau khi thu hoch. Sau khi nhim bnh cc loi vi sinh vt gy bnh khc tip
tc pht trin lm qu chng thi hng mt gi tr s dng.
6.

THN TH T (Colletotrichum goeosporiodes, c. capsci, c. acutatum, c.

cocodes)

64

Phn b khp th gii.

a. Triu chng:
Bnh ch yu hi trn qu c bit l vo giai on qu chn. Ban u l m
nh, hi lm, t trn b mt v qu. Sau pht trin ln c th ng knh 2- 3cm.
vt bnh in hnh thng c hnh thoi hoc hnh bu dc, lm c th c hnh trn ng
tm, ranh gii vt bnh r rng, gia m bnh v m khe l mt ng mu en chy
dc theo vt bnh. Trn b mt vt bnh c nhng chm mu en l cc a cnh.
Trn chi non gy hin tng thi chi c mu en; trn l gy hin tng m
l.
b. Nguyn nhn:
Do nm Colletotrchum goeosporiodes, c. capsic, c. acntatum, c. cocodes gy
ra; h Melanconiaceae; b Melanconiales; lp nm bt ton.
a cnh c nhiu lng gai nhn mu nu hoc nu en, bn trong c cc cnh
bo t phn sinh v nh cc bo t phn sinh. Bo t phn sinh n bo, khng mu.
Trong cc loi th bo t phn sinh c. capsici hnh dng cong li lim cn cc loi khc
th bo t phn sinh c dng hnh bu dc hay hnh tr trn hai u.
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh tn ti cho nm sau, v sau cng nh ly lan trn ng rung nm
trn ht ging v cc tn d cy bnh dng bo t phn sinh.
Nhit thch hp cho bo t ny mm l 28- 30C; bnh pht trin trong iu
kin m cao; bo t pht tn nh cn trng, ma gi.
Nhng nm ma nhiu bnh gy thit hi nng.
Bnh nhim trn c t xanh v t chn nht l giai on gi- thu hoch.
d. Phng tr:
-

S dng ht ging sch bnh.

Thu nht tn d cy bnh, lun canh cy trng.

Thu hoch v ch bin kp thi.

S dng thuc ha hc khi cn thit.

7. G SAO C KHOAI TY [Spongospora subterranea (Wallr.) Lagerh.]

L loi bnh nm trong danh mc KDTV i ngoi ca nc ta.

a. Triu chng:
+ Trn r:
L nhng vt sng nh mu xm en. Bnh thng
on. Bnh nng cy ngng sinh trng do r b hy hoi.

65

lm cho

r cy b t

+ Trn c:
Nm to gy hi to cc vt bnh c hnh sao, mp ni g mm, phn xung
quanh vt bnh c mu xm.
Bnh g sao c khoai ty l mi gii truyn bnh virus xon nh c (PMVT)i
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Do nm Spongospora subterrneo, gy hi; h Plasmodiophoraceae; b
Plasmodiophorales; thuc lp nm c sinh.
s. subterrnea c cu to dng hp bo. Bo t tnh tn ti trong t v gi c
sc sng qua nhiu nm.
S xm nhim ca nm ph thuc vo ng thi hai yu t l nhit thp v
m cao. Neu mt trong hai yu t khng tha mn th bnh khng xy
Nhit thch hp cho bnh pht sinh, pht trin l 12,5- 15c (ngng 12,520C)
c. Phng tr:
Ni chung phng bnh l ch yu tr dit kh thc hin.
X l t.
S dng ging chng bnh.
X l ging.
Vit nam bin php phng chng bnh l KDTV.
8.

HO VNG C CHUA (,Fusarium oxysporum f.sp. lycopersic)

Bnh ph bin trn th gii dc bit l cc vng nhit i.

a. Triu chng:
Bnh hi gc thn v c r. gc thn vt bnh c mu nu xm, ct ngang
thn cc b mch c mu nu xm, trn vt bnh thng bao ph mt lp nm mu nu.
Khi b bnh b l b ho vng loang l. Lc u cy c th ho ban ngy v ban
m hi phc, v sau cy ho r cht gc trn ng mng, b l c mu vng.
b. Nguyn nhn:
Do nm Fusarium oxysporum .sp. lycopersici gy hi; h Tuberculariaceae; b
Moniliales; lp nm bt ton.
Si nm a bo, mu tn nm pht hng. Nm sinh sn cho Macroconidia,
Microconidia v bo t hu Chlainydospores.
c. c im pht sinh, pht trin:
Nhit thch hp 25- 30c, m cao.
Nm thch dng m NO3' hn dng m NH4+.
Ngun bnh tn ti trong t dng si nm, bo t phn sinh ln v bo t

66

hu.
d. Phng tr:
Thc hin mt bin php phng tr tng hp c hiu qu:
-

Lun canh vi cy trng nht l cy trng nc (la nc) 5-7 nm,

- C h thng ti tiu ch ng, khng ti qu m; duy tr mt thch hp trn

ng rung.
9. PHN TRNG BU B (Erysiphe cichoracearum De Candolle; Sphaerotheca

'uligena)
Bnh hi trn hu ht h bu b. Bnh lm gim din tch quang hp ca cy
nghim trng.
a. Triu chng:
Lc u trn l xut hin chm mu vng, bao ph mt lp nm trng. Bnh
cng tin trin lm thnh mt lp nm dy c mu trng nh bt phn, l kh chy v
d rng. Cy bnh sinh trng km cho nng sut thp.
b. Nguyn nhn:
Do hai loi nm l Erysphe cichoracearum v Sphaerothecaugena gy ra; h
Erysiphaceae; b Erysiphales; lp Ascomycetes.
L loi nm ngoi k sinh, chuyn tnh. Si nm bm trn b mt l v hnh
thnh vi ht chc su vo trong t bo e ht cht dinh dng.
Cnh bo t phn sinh mc thng gc vi si nm, khng phn nhnh, khng
mu. Bo t phn sinh hnh trng hoc hnh bu dc khng mu, n bo.
Qu th nu c hnh thnh c hnh cu, c lng bm n gin, nh, mu en,
bn trong cha cc ti. Erysiphe cichoracearum c khong 10-15 ti, mi ti cha 2- 8
bo t ti; Sphaerotheca uligena ch c mt ti, trong ti cha 8 bo t ti.
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh ly lan nm trn cc k ch trng trn ng rung. Ngun bnh ly
lan nh' gi.
Ngun bnh tn ti trn tn d dng qu th v si nm l ngun ly lan cho
nm sau v sau.
Nhit thch hp 20- 24c, m khng kh cao.
d. Phng tr:
Quan tm n bin php canh tc:
Dn sch tn d cy bnh ri rng trn ng rung.
Phun thuc ngay sau khi mi pht hin bnh th mi c hiu qu.
10. G ST U [Uromyces appendicuatus (Pers) nger = romyces phaseoi

67

Winter]

a. Triu chng:
Bnh ch yu hi trn l gi v l bnh t, bnh c th hi trn c thn v
cnh.
Trn l, lc u l mt im nh hi vng, ni g. Sau ng knh to dn c
th n 2mm, biu b nt l 0 bo t h ra ngoi mu nu g st.
b. Nguyn nhn:
Nm gy bnh l Uromyces appendiculatus =u. phaseol, h Uredinaceae; b
Uredinales; lp Basidiomycetes.
L loi nm c chu k pht trin hon ton.
Bo t xun n bo hnh bu dc hoc bt nh, mng mng c nhiu gai nh.
Thng thy vng n i.
Bo t h on bo, hnh cu hoc hnh bu dc, mu vng nht, c gai nh v hai
l mm i din nhau. Bo t h l ngun lan truyn bnh trong sut thi k sinh trng
ca cy.
Bo t ng hnh cu hoc hnh bu dc, n bo, mu nu m, mng dy,
nhn bng, c cung ngn gc v nh li ln nh nm v. Bo t ng nm trong tn
d cy bnh l ngun bo tn qua ng ca nm vng c kh hu lnh.
c. c im pht sinh, pht trin:
Vng nhit i nm bo tn ch yu bng bo t h v si nm.
Bo t h lan truyn nh gi, nc ma, nc ti, cc dng c, cn trng, con
ngui,...
Nhit thch hp cho bo t h ny mm l 16- 22c (phm vi 1035C)
Nm ny mm v xm nhp trong iu kin c git nc, git sng hoc m
>95%.
Trong iu kin thch hp, thi k tim dc ca bnh l 15 ngy, pht trin thm
8- 9 ngy na mi ph v biu b pht tn bo t h ra ngoi.

d. Phng tr:
p dng mt h thng phng tr tng hp:
-

Dn sch tn d cy bnh trn ng rung.

Lun canh cy trng hp l (vi cy h ha tho 2- 3 nm).

S dng cc ging chng bnh.

C th dng thuc ha hc khi bnh mi pht sinh.

11. THN TH U (Colettrcum lndemuthianum)

68

a. Triu chng:
Bnh c th hi trong tt c cc giai on sinh trng ca cy.
Trn l s vt bnh hnh trn, mu nu en, hi lm. Trn thn cy con vt bnh
ko di, mu nu vng, hi lm xung v nt n. Bnh nng lm cho cy con cht rp.
Trn cy ln, vt bnh nm dc theo gn l, hnh trn, a gic hoc bt nh, vt
bnh lc u c vng nu, sau chuyn nu sm, c vin mu . Trn vt bnh c nhiu
chm ni mu nu en, l a cnh ca nm. Sau vt bnh kh rch nt.
Trn cung l, thn, cnh vt bnh ko di mu nu sm, hi lm, cy ci cc, l
vng d rng. Bnh trn cnh hoa, i hoa lm hoa rng, khng u qu. Trn v qu
vt bnh c mu nu vng hoc xm, lm su, xung quanh ni g mu .
Trn ht vt bnh nh mu nu hoc nu en, thng ph hoi trn v ht, i
lc vo phi ht.
b. Nguyn nhn gy bnh:
Do nm Colletotrichum indemuthianum; b Melanconiales; lp nm bt
ton.
Si nm a bo, phn nhnh, mu nu nht. a cnh mu en, c lng gai en,
mc ring r. Cnh bo t phn sinh hnh gy, n bo, khng mu, i khi c mu sm
gc. Bo t phn sinh n bo, khng mu, hnh bu dc hoc hnh tr trn, thng
hoc hi cong.
c. c im pht sinh, pht trin:
Si nm th tn ti trong phi mm v trong v ht hoc trn cc tn d cy
bnh.
Bo t phn sinh lan truyn nh gi, nh nc; ny mm xm nhp vo cy k
ch thng qua vt thng hoc c th xm nhp trc tip.
Nhit thch hp 16- 22c, nhit >27c hoc <10c bnh ngng pht trin.
Am >80% nu m <80% bnh ngng pht trin.

69

Neu iu kin thun li thi k tim dc ca bnh l 4- 7 ngy. Nc ta bnh

thng pht trin trong v X nht l trn vng t trng, ng nc.
d. Phng tr:
-

S vng t, vun gc cao ro vo ma ma nhiu trnh ng nc.

S dng ging sch bnh; lun canh vi cy trng nc.

Dn sch tn d cy b bnh, cy vi tn d.

Bn phn cn i N.P.K.

C th dng thuc ha hc khi cn thit.

II.

BNH DO VI KHUN 1. THI LN

Bnh hi ch yu khi bp ci cun chc, khi vn chuyn

v ct tr.

BP CI {Erwinia carotovora)

a. Triu chng
Bnh hi trn hu ht h hoa thp t nhng quan trng nht l trn ci bp.
Lc u vt bnh dng ng nc, sau chuyn mu nu nht, b phn b bnh tr nn
mm nhn thnh mt khi ly nhy, mu nu bn, c mi kh ngi.
b. Nguyn nhn gy bnh
Do vi khun Erxvinia carotovora gy hi; h Bacteriaceae
Vi khun dng hnh gy, c 6- 8 lng roi bao quanh, chuyn ng c trong mi
trng nc, khun lc c mu
vng, nhum Gram m, ym kh,

70

dch ha genlatin, phn gii c hydratcacbon.

Nhit thch hp 22c (5- 37C), chu nh sng mt tri yu (cht sau 2 pht
di nh sng trc x)

71

Xm nhp vo k ch thng qua vt thng.

Ngun bnh nm trn cc tn d cy bnh, trn cc k ch ph.
c.

c im pht sinh, pht trin

Bnh hi giai on cun chc tr i,

S dng N v c nhiu, m cao khi b bnh din bin bnh nhanh,

Rung c nhiu su ph hoi d b nhm bnh,

d.

Phng tr

Ch nc ti thch hp, rung thot nc, thong, ct

ta cc l gi.

Tiu dit cc cn trng ph hoi l mi gii truyn bnh,

Thu hoch sm, ring cc bp b bnh,

S dng thuc ha hc khi cn thit v phi phun phng kp thi khi mi pht
hin vt bnh: Mancozeb, Copper hyroxide (Champion 56,6DP), New Kasuran
16,6BTN
2. HO R XANH C CHA (Pseudomonas soanacearum Smith = Ralstonia solanacearum)

L mt trong nhng bnh hi

nghim trng trn cc vng trng c chua
nc ta. Vi khun l loi a thc c th
ph hoi nhiu h cy trng khc nhau, c
bit l cy h c, h u, h bu b.
a. Triu chng
Vi khun xm nhp vo cy thng
qua lng ht, chp r. Ban u cy b bnh
l cy mt sc bng, ban ngy ho, ban
m c th hi phc li. Sau 2- 3 ngy l
cy b bnh khng hi phc gc tip tc
ho r, ton c trn ng rung.
Phn thn st mt bnh
v thn s s, ct thy b mch
dn b thm mnh gn ming ct
c dch nhy mu trng sa
nhn vi khun.

73

b. Nguyn nhn
- Do vi khun Pseudomonas solanacearnm Smith gy hi. Vi khun hnh gy, hai
u hi trn, c mt lng roi mt u, nhum gram m.
- Nhit thch hp 26- 30c (phm v nhit : 10- 41C), VK cht nhit
55C; pH thch hp 6,8- 7,2 (phm vi pH = 6- 8).
- Vi khun c kh nng dch ha glatin, khng thy phn tinh bt, to H2S, khng
to indon.
c. c im pht sinh, pht trin
- Ngun bnh trong t c th sng 5- 6 nm, trong ht ging, trong c th k ch
(7 thng).
- Vi khun lan truyn nh nc, tuyn trng, cc loi cn trng ph hoi khc. Vi
khun xm nhp vo k ch thng qua lng ht, chp r, vt thng,
- Khi vo cy vi khun tit ra c t lm thm en mch dn lm mt chc nng
vn chuyn nc, cy ho nhanh chng.
- Bnh ho xanh c chua pht sinh ph thuc nhiu vo iu kin sinh thi.
- Giai on ra hoa n khi hnh thnh qu mn cm vi bnh nht
- Ging, t ai, phn bn, thi v, mt , ch nc, u c nh hng n
mc b bnh.
- Bnh c th hi trn nhiu loi cy trng khc nhau nh thuc l, c chua, khoai
ty, c tm, t,....
d. Phng tr
- t vn m phi dn sch s tn d cy bnh, cn phi i hoc ngm nc lu
ngy e dit bt ngun bnh tn ti trong t.
ng.

Dn sch tn d cy bnh trn t trng c chua, ln lung cao ro trnh ngp

- S dng cc ging sch bnh, chng bnh.

- Lun canh vi cy trng nc hoc cy trng cn khng phi l k ch nh ng,
ma,..
- Bn phn cn i NPK, giai on mn cm c th bn thm vi hoc bn thm
kali nhm hn ch bnh.
- Trong trng hp cn thit c th dng thuc ha hc, c th s dng nm i
khng.
III.

BNH DO VTRUS

*. VIRUS HI C
CHUA

C nhiu loi
virus hi c chua, ty
vo nguyn nhn m
c triu chng khc
nhau. Bnh c th
gy triu chng khm
vng, xon l, m
hnh nhn, ln bi,...
Mi
gii
truyn bnh virus hi
c chua c nhiu loi
khc nhau, l:
+ Nhng virus lan
truyn bng dng c
lao ng gm ToMV (Tomato Mosai Virus); TMV(Tobacco Mosai Virus); PVX (Potato
X Virus).
+ Rp truyn virus gm c PVY (Potato Y Virus); TEV (Tobacco Eth Virus); CMV
(Cucumber Mosai Virus).
+ B tr ruyn virus TSWV (Tomato Spotted Wilt Virus)
+ B phn truyn virus TLYCV (Tomato Yellow Leaf Curl
Virus)
nc ta bnh hi ph bin v nghim trng
nhtl do virus TYLCV
gy hi c truyn bi b phn.
TLYCV lm xon l ngn, l co qup, cy thp nh, hoa pht trin km d b
rng. Neu b nhim bnh lc cn nh cy ci cc, kh pht trin, khng c hoa, qu, cy
tn li.
Virus gy bnh thc nhm Germini virus, hnh gy kch thc 18 X 30nm.
Virus truyn bng b phn Bemissa tabaci theo kiu truyn bn vng t cy
bnh sang cy khe.
Thng thung trn rung b bnh nng th khng ch mt loi virus gy hi m
c khi gp 4- 5 virus.

Phng tr: Ch yu l phng, dit tr mi gii truyn bnh.

Trng cch ly cy con trong vn nhn ging,

S dng cy con sch bnh,

Nh b cy b bnh trn ng rung, phun thuc dit tr mi gii truyn bnh,

To iu kin cho cy sinh trng, pht trin tt,

*. VIRS HI TRN H BU B

Trn h bu b c nhiu loi virus gy hi khc nhau gy ra cc triu chng nh

khm vng, xon l, m hnh nhn,...
Tc nhn truyn bnh c th l dng c lao ng, b phn, rui, rp, tuyn
trng,.. Bnh do virus gy hi kh nghim trng lm nh hng trm trng n nng
sut, phm cht qu.
1. BNH KHM L DA LEO DO VIRS CMV (Cucumber Mosai Vims)
a. Triu chng:
Thng lm cho l b khm, bin mu,
thn l ci cc,..

Bnh c th hi trn cc loi da, c

chua, t, c tm, chui,..
b.
Nguyn nhn v c im
pht trin:
Bnh do virus CMV gy nn.
CMV c hnh cu, ng knh 28nm;
Ngng pha long 105.
Ngun bnh nm trn cc cy di, trn
ht ging, c di,... bnh lan truyn qua
ht ging, nh cn trng (rp), cc vt thng khi chm sc,...
Bnh lan truyn vo ma ng v ma xun khi rp xut hin nhiu. Bnh hi
nng trn mt s cy rau v ng trng mun. Cy non mm cm vi bnh hn cy
trng thnh.
c. Phng tr:
+ Dng ging chng bnh, ging sch bnh, loi b cy bnh.
+ Phun thuc tr rp, kh trng phng tin thu hi, trnh gy vt thng xy xt
khi chm sc.
+ Chm sc cy sinh trng, pht trin tt, bo v cy, trnh s nhim bnh vo
giai on cy con.
IV.

BNH DO TUYN TRNG

Tuyn trng hi trn rau c nhiu loi khc nhau nh:
-

Tuyn trng nt sng Meloidogyne sp.

- Tuyn trng bo nang hi r ngoi k sinh Heterodera sp.

- Cc loi ph hoi thn ngm nh
Dytilenchus sp.;
Rotylenchulus sp.;...

Rotylenchus sp.;

Nguy him nht l tuyn trng nt sng (Meloidogyne sp.)

Tuyn trng nt sng Meloidogyne sp. c 4 tui, con c hnh kim, con ci hnh
qu trng thnh hnh qu chanh. Tuyn trng tui 2 xm nhp vo r qua lng ht,
chp r hoc qua cc vt thng v nm li trong r. Khi k sinh trong r tyn trng tit
ra cc men kch thch t bo phn chia hoc tng v kch thc hnh thnh nn cc u
sng. Khi b tuyn trng nt sng cy cn ci, l b vng c th dn n cht cy.
Phng tr bnh tuyn trng:
- S dng ging sch bnh,
- V sinh ng rung,
- Bn vi trung ha bt chua ca

t,

- S dng thuc tr tuyn trng khi cn

thit.

- Tng cng cng tc kim dch thc vt vi nhng tuyn trng i tng.

Chirng 2:
BNH HI CY N QU
I.

NM HI
1.

CHY M CAM QUT (Phytophthora spp.)

a.

Triu chng (H207)

Lc u v thn cy vng gc b ng nc, thi nu thnh hnh bt dng, sau
kh, nt dc, chy m hi. Co v vng b bnh, g bn trong cng b thi nu, bnh
lan dn ln trn hay quanh thn chnh v r ci. Cy b bnh r ngn i, t r t, v d
thi v d tut, l b vng dc theo gn chnh do thiu dinh dng, cy c th cht trong
trng hp nhim nng.
Bnh c th gy hi trn tri lm thi tri, nht l tri gn mt t v trong nhng
vn trng dy. vt thi thng xut hin mt bn hoc t y qu ln, vng thi hi
trn c mu xanh ti, sau lan rng ra khp tri, mi chua, tri b rng. Khi m t
trn b mt vt bnh xut hin mt lp nm trng.
b.

Nguyn nhn v c im pht sinh, pht

Do nm Phytophthora spp.; h Pythiaceae;
to Phycomycetes. (xem mc sng c chua)

trin:
b
Peronosporales; lp nm

Nm xm nhp vo gc cy ch yu qua vt thng, nht l cc vt thng cn

mi.
t qu m thun li cho nm pht sinh pht trin v ph hoi.
Mt s ging chng chu bnh nh cam ba l, cam chua.

c.

Phng tr

S dng ging khng bnh lm gc ghp,

Khng ghp qu gn gc, trng qu su, t trng phi kh ro, thot nc
nhanh, vng gn gc phi thng thong sch s, khng t rc, bn lp gc. X l t
bng thuc ha hc,
Trnh gy thng tch khi chm sc, chng cnh mang tri trnh khng cho
tri qu gn t,
Ch ngun nc ti,
Thu gom chn vi cc tri b bnh,
Pht hin kp thi, khi c bnh dng dao co sch vng v qut thuc ha hc
tr bnh.
2.

SO CAM CHANH (Elsinoe fawcetti Bil et Jenk)

a. Triu chng
Bnh hi cc b phn trn mt t, ch yu l v qu.
+
Trn l non: Lc u xut hin nhng chm nh mu vng dng git du
sau ni g. vt bnh ln ln mu hng nu, xung quanh c qung vng, vt bnh thng
ni thnh hnh chp trn mt l, mt di lm. Bnh pht trin nhiu lm cho l b d
hnh, bin dng.
+ Trn qu: Bnh xut hin ging trn l. Qu b d hnh, v kh dy, t nc.
Bnh khng n su vo rut qu.
+
Trn thn, cnh: vt bnh thng ln hn lm cnh kh chthoc thc
y pht trin.
Bnh hi trn hoa lm hoa d rng.
b. Nguyn nhn
Bnh do nm Esnoe fawcetti Bil et Jenk gy hi, h Myriangiaceae; b
Myriangiales; thuc nhm c qu th bu; lp nm ti.
c. c im pht sinh, pht trin bnh
Nm thch hp nhit 15- 23c, cao nht 28c. Lan truyn nh ma, gi, cn
trng v con ngi. Bnh hay pht sinh giai on mm non, qu non kt hp vi c
ma. Nhng vn cy c su v ba thng hay b bnh nng. Cc ging c l h t
nhin ln cng d b nhim bnh.
d. Phng tr:
Tiu dit ngun bnh, ch ch thm canh; tiu dit su v ba, cc loi su
n l khc; trnh gy vt thng lc ra hoa, ra lc.
3.

MC XANH, MC LC (Pnicillium italicum Wehner; p. digitatum Sacc)

a. Triu chng:
Bnh ch ph hoi qu. Lc u l mt in trn, mng nc mu vng nu,
sau lan dn, hi lm xung, m bnh thi ng. Trn b mt vt bnh lc u xut

hin lp nm mc mu trng v sau mu xanh lc hoc mu xanh da tri, chnh l

cnh bo t phn sinh v bo t phn sinh. Neu trn qu xut hin c hai bnh th qu
cng nhanh thi hng.
b. Nguyn nhn:
Mc xanh do nm Pnicillium italicum Wehmer; mc lc do nm p. digtatum
Sacc gy hi; h Aspergilaeeae; b Plectascales; lp nm BT gy hi.
Si nm a bo sinh sn v tnh ngoi sinh cho cnh bo t phn sinh v bo t
phn sinh. Cnh bo t phn sinh gia l mt tr bn trn c nhiu nhnh.
Mc xanh 3 ln phn nhnh, mc lc 1 -2 ln phn nhnh.
Bo t phn sinh phn sinh n bo, hnh bu dc hoc hnh trn; mu xanh lam
(mc xanh), xanh lc (mc lc).
Sinh sn hu tnh cho bo t ti, cho qu th c dng hnh cu kn.
Nhit thch hp 25- 27c (phm vi nhit 10- 35C). pH
t 2,9 - 6,5.
c. c im pht sinh,pht trin:
L nm hoi sinh xm nhp qua vt thng xy xt, l h. Qu cng chn, cng
b dp nt, thu hoch khi tri nhiu sng cng d b bnh.
Bnh ly lan nh ma gi, khng kh, qua tip xc gia qu bnh v qu
lnh.
d. Phng tr:
-

Thu hoch qu kp thi,

Trnh ma khi thu hoch,

Thu c cung, trnh dp nt,

Loi b ht tri b bnh khi ct tr,

qu.

Kh trng kho bo qun.

Chm sc vn cam trnh m cao khi gn thu hoch, trnh hin tng nt n

4. OM L CHUI (Cercospora musae Zimm)

a. Triu chng:
vt bnh ban u l chm nh mu xanh vng, sau chuyn mu nu, gia vt
bnh c mu xm, trn b mt c mt lp nm xm; nhiu vt bnh lin kt vi nhau
lm l kh rng v cht.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Do nm Cercospora musae gy hi; h Dematiaceae; b Moniliales; lp nm bt
ton.
Cnh bo t phn sinh mc thnh cm, mu nu; bo t phn sinh hnh di trng
thon di, thng hoc hi cong, khng mu.

Giai on hu tnh thuc lp nm ti. Qu th hnh bu mu en, bn trong c

cha 10-17 bo t ti. Bo t ti gm hai t bo hnh tr, hai u hi trn.
Nm pht trin khi c nhit , m cao. Nhit thch hp 25- 28c, am
>75%. Bo t phn sinh hnh thnh nhiu khi c sng ng hoc ma nh.
Bnh pht sinh, pht trin mnh vn chui chm sc km, mt trng cao;
cc ging chui tiu b bnh nng hn chui ta.
c. Phng tr
Dn sch vn chi, ct b cc l gi b bnh, bn phn cho chui sinh trng,
pht trin tt.
THN THU' CHI (Coetotnchum musae Berk. & Curt)
a. Triu chng:
Bnh hi qu sp chn v chn, bnh cn hi trn thn bung, vt bnh ban
u l chm nh mu nu nht, hi lm hnh trn, v sau lan rng c mu nu sm hoc
en, nhiu vt bnh c th lin kt vi nhau lm qu thi nhn. Trn b mt vt bnh c
cc chm nh mu hng nht l a cnh.
5.

b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:

Do nm Colletotrichum musae; h Melanconiaceae; b Melanconiales, lp nm
bt ton.
Bo t phn sinh n bo hnh van, nh trn cc cnh bo t phn sinh trong
a cnh.
Nhit thch hp 27- 30C; m > 92%.
Bnh pht sinh mnh trong iu kin m cao. Bo t phn sinh ly lan mnh
trong ma ma.
c. Phng tr:
V sinh ng rung, ct b cc l gi, ct b phn cung bung khi thu
hoch.
Trnh lm xy xt vt thng khi chm sc thu hoch, kh trng dng c khi thu
hoch chui.
6.

THN THU XOI (Coletotrichum gloeosporioides)

a. Triu chng:

+ Trn l: Trn l non c nhng m trn hay c gc cnh, mu nu , kch thc

3- 5mm, bnh nng cc vt bnh ni vi nhau thnh vng ln. vt bnh kh v rch,
trn l c nhiu l thng hoc rng i.
+ Ngn cnh: Trn ngn cnh non c cc m mu nu xm,
lan rng ra bao quanh cnh, lan dn xung. Vng b bnh kh
lm rng l v cht t.
+ Trn bng: Bnh to cc vt en nh trn cung bng lm
bng rng nht l khi tri m.
+ Trn tri: Bnh thng hi trn tri gi chn, v tri xut
hin vt m mu en, hnh trn hay bu dc, lm vo,
lOmm, cc vt bnh c th lin kt vi nhau thnh cc mng ln,
vt bnh chai i v dnh vo v tri khi lt.

kch thc 5phn thtdi

b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:

Do nm Colletotrichum gloeosporioides; h Melanconiaceae; b Melanconiales;
lp nm bt ton (xem bnh mc sng cc cy trng khc).
Ngun bnh nm trong l, trong cnh mang bnh.
Ma ma, nhit tng i thp, c nhiu sng m d b bnh nng v lm
rng bng nhiu.
c. Phng tr:
Tiu hy cc cnh l mang bnh.

0,
II.

Phun phng nga bnh vo ma ma.

Nhng tri trong nc 3 si 2 lnh (55C) c pha Benomyl nng
05% phng nga bnh sau khi thu hoch.
BNH DO VI KHUN
1. LOT CAM CHANH
(Xanthomonas citri Dowson)

a. Triu chng:
Bnh hi cc b phn trn mt t,
ch yu l v qu.
+ Trn l non: Lc u xut hin
nhng chm nh xanh git du, xut hin
mt di l trc, vt bnh ln dn,
biu b nt ra lm vt bnh c mu nu
xm v hi ni g' trn mt l, sau vi tun
th vt bnh mu nu xm cng li, nhng
khng d hnh, vt
8

bnh lot thng ni lin vi nhau ven ng su v ba ph hoi.

+ Trn qu: vt bnh rn, x x, mu xm hi lm, mp ngoi c g ni ln, khng

n su vo rut qu nhng lm phm cht qu gim (qu kh, t nc, d rng,..)
+ Bnh c th hi trn thn v cnh: vt bnh tng t nh l nhng khng lm
xung hoc lm xung khng r rt, xung quanh khng c qung vng.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin bnh:
+ Bnh do vi khun Xanthomonas citri gy hi.
+ Vi khun hnh gy, hai u trn, c mt lng roi mt u, c v nhn, nhum
gram m, ho kh, vi khun c th ni lin thnh chui. Trn mi trng PSA khun lc
c hnh trn ln, sng bng, mu vng sp. Nui trn lt ct c khoai ty vi khun cho
khun lc mu vng sp.
+ Vi khun thch hp nhit 25- 30C; pH 6- 6,7. Loi vi khun ny chu hn
cao.
+ Vi khun xm nhp v gy hi thng qua l h t nhin, vt thng. Lan truyn
nh ma, gi, cn trng v con ngi. Bnh hay pht sinh giai on mm non, qu
non kt hp vi c ma. Nhng vn cy c su v ba thng hay b bnh nng. Cc
ging c l h t nhin ln cng d b nhim bnh.
c. Phng tr:
Tiu dit ngun bnh, ch ch thm canh; tiu dit su v ba, cc loi su n l
khc, trnh gy vt thng lc ra hoa ra lc. C th phun thuc khi cn thit.

82

bnh lot thng ni lin vi nhau ven ng su v ba ph hoi.

2. THI NN DA (Pseudomonas ananas)

a. Triu chng:
Bnh hi phn tim hoa th, nn cy. Lc u phn gc l nn thi c mu trng c,
chuyn dn sang mu vng nu nht. Ranh gii m bnh v m khe l mt ng vin mu
nu m r rt. B phn b thi nhy t, c mi hi kh chu. Cm tay rt nh b phn nn ri
ra r rng. Bnh c th lan xung thn v r d dng t nn b thi.
Neu bnh pht sinh trn nhng cy mang qu non th cung qu b thi, lan su vo tht
qu, lm qu gy gc, khng cho thu hoch.
b. Nguyn nhn:
Do vi khn Pseudomonas ananas. Vi khun c
dng hnh gy ngn,
nhum gram m, c lng roi mt u, khun lc mu
trng kem, hnh trn,
nhn bng, c kh nng dch ha gelatin, thy phn tinh bt, phn gii glucose, saccharose,
maltose, khng kh nitrat, khng to H2S, NH3.
c. c im pht sinh, pht trin:
-

Nhit thch hp 15- 24c, m >80%.

V ng xun bnh d pht trin mnh.

- Ging da Cayen nhim bnh t hn ging Nahoa.

- S dng cht kch thch ra hoa tri v bng t n b vo
nhim bnh.

nn

Phn bn khng cn i, t thiu Bo, Mg, Zn, .. d b nhim bnh nng

Ngun bnh bo tn v truyn lan qua chi ging v tn d cy bnh.

d b

d. Phng tr:
-

V sinh tiu hy cc tn d cy bnh, lm k t trnh ng nc.

S dng ging sch bnh, x l chi trc khi em trng.

Bn y v cn i phn bn, b sung thm vi lng.

Lun canh vi cc loi cy trng cn.

III.

BNH VIRUS

1. BNH TRITEZA HI CAM CHANH:

a. Triu chng:
Bnh lm cho l cam chanh mt sc bng bnh thng, c khi l chuyn sang mu vng
nht, l nh, dy, hi cong, mc thng. Sau mt thi gian b bnh cam b rng l, ton b cy
ci cc. Trn thn cy b bnh c vt lm thn v cnh. Cy b bnh thng ra qu sm
nhng thng b rng sm, v qu xanh vng, nc qu nht. Trn phn gc v thn st mt
t b bnh r t thng thi mc.

83

bnh lot thng ni lin vi nhau ven ng su v ba ph hoi.

b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:

- Do virus gy ra. Virus hnh si mm, rt di; Virus c nhiu chng khc nhau v tnh
c.
- Bnh c truyn bi rp, mt ghp, cnh chit, hom ging; virus khng truyn qua ht
ging.
c. Phng tr:
- Nghin cu s dng ging chng chu bnh.
- S dng ging sch bnh (hin nay dng phng php vi ghp to hng lot ging
sch bnh), dit mi gii ngn chn ly lan bnh trn ng rung.
2.

VIRUS HI U :
Virus hi u l mt trong nhng nhm bnh gy hi nghim trng trong cc vn
trng u . C nhiu loi virus gy hi khc nhau, c th gy qut ngn, c th gy khm,..

*. Bnh m hnh nhn do do virus PRSV (Papaya Ring

Spot Virus).
- Bnh gy ra triu chng m hnh nhn v khm loang l trn l,
thn,
cnh v qu.
- Bnh ly lan bng hai con ng l bng con ng tip xc c hc v bng cn
trng mi gii theo kiu truyn khng bn vng. Nhm cn truyn bnh thc h Aphidideae.
- Hin nay cha c ging no c kh nng chng bnh, qua th nghim ch cho thy ging
s 12, Tainung ca i loan trng ng bng sng Hng c t l nhim bnh thp hn cc
ging khc.
Bnh khm l do virus PMV (Papaya Mosai Vrus).
- Bnh gy hin tng khm l cy, l b bnh t khi bin
dng. Cy b bnh
qu nh, chm qu thng c mt s qu chy nha thm xanh thnh vt dc; c nhiu vt dc
thm xanh chy dc theo chiu di ca thn cnh.
*.

Virus truyn lan bng con ng tip xc c hc.

*. Phng tr:

3.

To v s dng cy con sch bnh,

Thng xuyn kim tra sm loi b cy bnh,

Dit mi gii truyn bnh.

VI RUS HI CHUI:

*. Bnh chn t chui.

L bnh gy hi ph bin v quan trng i vi cc nc trng chui cng nh nc ta.

a. Triu chng:
Cy b bnh l xanh m, mp l vng nht, b l xp st nhau, gn l ni r,.. Neu b
bnh giai on cy con lm cho cy ci cc khng th ra bung; nu b giai on chun b tr

84

bnh lot thng ni lin vi nhau ven ng su v ba ph hoi.

bung th cy ngng ln, cc l ngn xanh m, dng ng, kh tr bung, nu tr bung th

qu t, qu b, v nht.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
-

Bnh do virus BBTV (Banana Bunchytop Virus) gy hi.

- Bnh truyn lan c th qua sinh sn v tnh hoc qua mi gii truyn bnh l rp
Pentalonia nigronervosa theo kiu truyn bn vng, bnh khng truyn qua con ng tip
xc c hc.
- Bnh pht trin mnh trn vn chui lu nm, trn vng t xu, chm sc km; trn
t i t chua, t tht bnh ph hoi nng hn trn t ct pha, t ph sa ven sng.
Chui tiu, chui trung tiu nhim bnh nng hn chui ty, chui l, chui ng.
c. Phng tr:
- Ch yu l chn ging sch bnh. o b nhng khm c cy nhim bnh. Chm sc
vn chui tt, ta b l gi, chi hp l nhm to thng thong trong vn chui.
-

Khi rp xut hin phun tr dit mi gii truyn bnh.

Chng 3:
BNH HI HOA - CY CNH
I.

BNH HI HOA HNG

1. BNH PHN TRNG (Sphaerotheca pannosa var. rosa)

a. Triu chng:
Bnh hi trn l non, chi non; bnh nng hi
c trn thn, cnh, nhoa.
Bnh lm cho l bin dng, kh, rng; thn kh,
n t, hoa khng n, thm ch c
th cht cy.
b. Nguyn nhn:
Bnh do nm Sphaerotheca pamosa gy hi. H Erysiphaceae, b Erysiphales, lp nm
ti. (xem bnh phn rang bu b)
c. c im pht sinh, pht trin (xem bnh phn tang bu b):
Bnh hi nng trn ging hng lt. Cc ging hng khc bnh nh hn
d. Phng tr: (xem bnh phn trng bu b).
2.

MT S BNH HI KHC DO NM:

+ Bnh Thn th (Colletotricum sp.)
Bnh thng hi trn cc l bnh t, l gi. vt bnh thng c dng hnh trn nh,

85

bnh lot thng ni lin vi nhau ven ng su v ba ph hoi.

gia vt bnh mu xm hi lm, xung quanh c vin mu nu hoc mu en. Trn m bnh
v sau xut hin cc ht nh li ti mu en l cc a cnh.
+ Bnh m mt cua (Cercospora rosae).
+ Bnh m vng (Alternaria rosae).
II.

BNH HI PHONG LAN

1. BNH EN THN CY CON 0Fusarium oxysponim)

a. Triu chng:
vt bnh xut hin gc thn hoc c r c mu nu, sau ln dn lm kh tp on thn
gn gc v c r, thn v gc c mu en. Cc l pha trn chuyn sang mu vng, cong queo,
d hnh.
Cy con thng cht sau 2- 3 tun nhim bnh. Nhng cy b bnh trong cn hnh
thng c mt di mu tm hoc mu hng nht.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Do nm Fusarium oxysporum gy ra (xem bnh ho vng c chua).
Bnh hi tt c cc ging lan; hi nng trn ging Dendrobium.
c. Phng tr:
Ch nht l ch nc ti cho cy.
S dng thuc ha hc dit tr ngun bnh v cha tr khi cy mi chm b bnh.
Bn phn hp l, to iu kin thun li cho cy sinh trng, pht trin tt trnh hin
tng cy b bnh sinh l l tin cho bnh truyn nhim ph hoi.
2.

BNH M L (iCercospora sp.)

a. Triu chng:
vt bnh thng c hnh thoi hoc hnh trn nh, ng knh trung bnh lmm, mu xm
nu, xut hin mt di l. Bnh nng lm l vng, chng rng, cy cn ci, sinh trng km.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Do nm Cecospora sp. gy hi; h Dematiaceae; b Moniliales; lp nm bt ton.
Si nm a bo, mu hi vng. Sinh sn v tnh ngoi sinh cho cnh bo t phn sinh,
cnh bo t phn sinh phn nhnh km, bo t phn sinh hnh di trng mu vng nu.
Nhit thch hp 27- 30c, m >80%, dinh dng km bnh nng.
Bnh hi ph bin trn ging lan Oncidium v Dendrobium.
Cy trng suy dinh dng, sinh trng, pht trin km to iu kin thun li cho bnh.

86

bnh lot thng ni lin vi nhau ven ng su v ba ph hoi.

c. Phng tr:
Ch ch dinh dng to iu kin thun li cho cy sinh trng, pht trin tt.
Lu ngun nc ti.
S dng thuc ha hc khi cn thit.
BNH THN THU (Colletotrichum gloeosporiodes)

3.

a. Triu chng:

vt bnh thng hnh trn nh, mu nu vng, vt bnh c th xut hin t mp l,

cht l hay gia phin l, kch thc 3- 6mm, gia vt bnh hi lm mu xm trng, xung
quanh c vin nu , trn m bnh c nhiu chm nh, mu en l a cnh ca nm.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Do nm Colletotrichum gloeosporiodes; (xem s bnh thn th t)
c. Phng tr:
Ch ch nc ti trnh ly lan ngun bnh t ni ny sang ni
khc,
Ct b nhng phn l b bnh, dng thuc ha hc phun phng tr bnh.
BNH THI EN NGN (Phytophthora palmivora)
a. Triu chng:

4.

vt bnh ban u l mt im nh hnh dng bt nh, ng nc, mu nu en. Bnh

hi ch yu trn l non, ngn v chi cy lan, lm nh chi b thi nhn, lan dn xung
pha di lm l v cung l b thi, l d rng.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Do nm Phytophthora palmivora. (xem bnh mc sng c chua)
c. Phng tr:
Xem mt s bnh sng mai hi trn cc cy trng khc.
5. THI HCH {Sclerotium rolfsi).
6. M VNG CCH HOA (Alternara sp).
7. BNH THI NU DO VI KHUN (Erwinia carotovora).
8. BNH THI MM VI KHUN (Pseudomonas galdioli).

III.
1.

BNH HI HOA cc
BNH L C R (Rhizoctonia soani)

87

bnh lot thng ni lin vi nhau ven ng su v ba ph hoi.

a. Triu chng:
Phn c r st mt t, c vt bnh mu xm nu, l lot, r b thi mm. B phn trn
mt t cnh l b ho kh, nh cy ln d dt gc.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Do nm Rhizoctonia solani gy hi; nhm nm tr (xem l c r da leo).
c. Phng tr:
Chn ni lm t cao ro, trnh ng nc, cy ba k, ln lung cao. Thu gom sch
tn d cy bnh em t hoc vi su trong t.
C ch phn bn hp l, s dng phn chung hoai mc.
X l dt khi cn thit, cy i kt hp bn vi.
Dng thuc ha hc khi cn.

88

BNH M L:
2.1. m l do nm Cercospora chrysanthemi gy hi:
vt bnh dng hnh trn hoc hnh bt nh, mu nu nht hoc nu en, nm ri rc
mp l, dc gn l hoc gia phin l. Khi iu kin m t vt bnh thi nt. Bnh thng
lan t pha gc ln trn.
2.

2.2. m l do Curvaria sp. gy hi:

vt bnh thng t mp l lan vo trong phin l, hnh trn hoc hnh bn nguyt, hnh
bt nh, mu xm nu hoc nu en. Bnh nng lm l d rng.
2.3. m vng do nm Alternara sp. gy hi:
vt bnh hnh trn hoc bnh bt nh, mu xm nu hoc xm en. vt bnh thng
lan t mp l, cht l vo trong phin l, xung quanh c qung vng rng, l b thi d rng.
Gp thi tit m t, trn m bnh xut hin mt lp nm mc mu en.
*. Phng tr:
V sinh ng rung, thu nht cc tn d ri rt trn ng rung.
Bn phn, chm sc cho cy sinh trng tt hn ch c bnh m l.
Khi b bnh dng thuc ha hc phng tr.
3.

BNH HO R TI XANH (Pseudomonas soanacearum)

Bnh gy hi tng t nh trn mt s loi cy trng khc. Vi khun xm nhp vo r

cy nm k sinh trong r ngn cn s vn chuyn nc dn n lm cy ho xanh. Nhng
ngy u cy ho c th hi phc, v sau cy ho khng hi phc.
*. Phng tr:
Chn vn m cao ro, s dng phn chung hoai mc, khng dng cc tn d cy v
trc lm phn.
Lun canh cy trng hp l, khng trng lun canh vi cc cy thuc k ch ca nm
nh cy h c,...
Nh b cy bnh kp thi trnh ngun ly lan trn ng rung.
Lu tm ch ti nc trnh lm ly lan bnh.

chuons 4:
BNH H CY LNG THC

IV.

NM HI

1. BNH O N (Pyricuaria oryzae Cav.et. Bri)

L mt trong nhng bnh nguy him nht gy hi cho la hin nay. Bnh c pht
hin u tin Italia nm 1560 sau Trung quc 1637, Nht bn 1760, M, n 1913,..
Vit Nam, Vincens (ngi Php) pht hin bnh vng Nam b vo nm 1921, bnh c
Roger pht hin Bc b nm 1951.
a. Triu chng bnh
Bnh hi tt c cc b phn trn mt t v hi sut thi k sinh trng, pht trin ca
la.
+ Trn m: vt bnh trn l m lc u hnh bu dc nh, sau to thnh hnh thoi nh hoc
dng tng t hnh thoi, mu hng hoc mu nu vng. Khi bnh nng, cc vt bnh lin kt
vi nhau lm cho cy m ho kh v cht.
+ Trn l: u tin l chm nh mu xanh lc hoc m vt du, sau chuyn mu xm nht.
S pht trin tip tc ca
triu chng bnh th hin
khc
nhau
ph

thuc
vo mc
phn ng ca cy.vt bnh
in
hnh c hnh thoi, mu xm
tro gia, bn ngoi c qungvng.
Trong iu
kin m mi trng cao th c mt lp nm mu mc xm l cnh bo t v bo t ca
nm.
+ Trn c bng, t thn: Lc du l mt chm nu hay nu en sau lan dn, vt bnh
cng tin trien v sau bao quanh t thn, c bng lm eo tht li. Neu b sm lm cho bng
bc; Neu b mun lm cho bng gy, nng sut gim.
+ Trn ht: vt bnh khng c hnh dng nht nh, c th l nhng chm en hay sc nu.
Bnh nng n su vo trong ht la lm cho ht go b thm en.
b. Nguyn nhn:
Do nm Pyricularia oryzae gy nn. H Moniliaceae; b Moniliales; lp Nm Bt Ton.

90

Si nm a bo, khng mu hay mu vng nht, phn nhnh km.

Nm sinh sn v tnh ngoi sinh cho cnh bo t phn sinh v bo t' phn sinh. Bo t
phn sinh l ngun lan truyn trn ng rung v tn ti cho nm sau v sau.
Cnh bo t phn hnh tr, a bo, khng phn nhnh, u cnh thon v hi gp khc,
cnh bo t phn sinh thng mc thnh cm 3-5 chic. Bo t phn sinh hnh qu l hoc hnh
n sen, thng c 2- 3 ngn ngang, khng mu, kch thc trung bnh ca bo t nm 19- 23 X
10- 12 iin.
Nm c tnh k sinh mnh, thch hp iu kin nhit mt m, m
Nhit thch hp 24- 28C; m

> 90%. Bo t cht nhit 51c trong vng 7

pht.
Bo t ch c th ny mm trong iu kin m cao, c git nc, bng
ti.
Nhng ngy tri m u, lc sng, lc rm bnh pht sinh, pht trin mnh.
Nm thch N cc dng NO3', NH4+, cc dng hp cht c gc NH2.
Nm thch c dng gluxit nh Glucose, Fructose, Mantose,...
Trong qu trnh gy bnh nm tit ra hai cht c l axit a-picolinic (C 6H5N02) v
piricularin (Ci8Hi4N203) c tc dng km hm h hp v phn hy cc enzim cha kim loi ca
cy.
c. c im pht sinh, pht trin ca bnh:
+ Ngun bnh ban u l bo t phn sinh v si nm, nm trn tn d cy bnh, trn c
di, ht ging.
+ Bnh thng pht sinh, pht trin trn cc chn rung trng nc hoc qu kh hn, t
tt.
+ V la ng xun bnh nng hn v h thu.
+ Bn nhiu m, bn phn khng cn i bnh nng.
Phn silic c tc dng lm gim mc bnh ca cy; ln t c nh hng n kh nng
chng bnh ca cy trong trng hp c ln.
+ Ging chu phn, cng cy, tp trung, t s trng lng thn trn trng lng 20 cm
gc nh ng rm dy,., l nhng ging th hin kh nng chng chu bnh tt.
Trong ging la chng chu bnh thng thng cha nhiu polyphenol, c kh nng sn
sinh fitoalexin vi hm lng ln.
d. Phng tr
+ Phng:

- S dng ging sch bnh. Nu b bnh th x l bng nc nng 54c trong 10 pht
hoc bng thuc tr o n.
-

Lm tt cng tc d tnh d bo bnh.

Dn sch tn d cy bnh v cy c di mang bnh trn ng rung.

91

- Bn phn NPK hp l, ng giai on, khng bn N tp trung vo thi k la d nhim

bnh.
- S dng ging khng trong c cu la trn ng rung.
+ Tr: Bin php canh tc, thuc ho hc. (Fujione, Kasumin, Kasai,..).
2. BNH TIM LA (Helmnthosporum otyzae Br. et Haan)
Bnh hi trong sut thi gian sinh trng, trong mi iu kin canh tc khc nhau
a. Triu chng:
Bnh xut hin ban u l nhng chm nh mu vng trn mt l la. vt bnh in hnh
c hnh bu dc mu nu, xung quanh c qung vng. Khi b bnh nng lm cho l vng kh
dn v cht.
vt bnh tim la thng khng lin kt vi nhau, s lng vt bnh c th rt nhiu.
Bnh c th to vt nu bao bc c ng la v to vt bnh mu nu trn v ht lm
cho ht lp.
b. Nguyn nhn gy bnh:
Bnh do nm Helminthosporium oryzae Br. et Haan.
B Pyrenomycetales; lp nm ti (Ascomycetes)
Nm c giai on sinh sn hu tnh to bo t ti c hnh si ch cun nh si dy
thng nm sp xp trong cc qu th bu hnh nm ru, c tn l Ophiobolus miyabenanus Ito
et Kurib.
Si nm a bo, phn nhnh, ng knh 4- 5 um, mu nu vng. Nm sinh sn v tnh
cho cnh bo t phn sinh v bo t phn sinh. Cnh thng mc thnh cm 2- 7 cnh, a bo,
gc hi ln hn pha u cnh, hi gy khc, mu nu nht. Bo t phn sinh hnh con nhng,
thon di, hai u trn, t 3- 11 ngn ngang. Kch thc bo t phn sinh 25,8- 184,9 X 15,0523,6 |_11T1.
Trn mi trng tn nm c mu trng xp ri xm en.
Bo t hu tnh rt t gp, thng ch to thnh vo cui giai on sinh trng ca cy.
Bo t ti c dng hnh si ch di, c 6- 15 ngn ngang, 8 bo t nm trong mt ti, cc ti
nh trong qu th hnh nm rcm. Qu th c mu vng nht c th tm thy trong rm r.
Nhit thch hp 25- 30c, m >60%; ngho N.
Nhit thun li cho si nm pht trin l 20- 25c. si nm cht 48- 50c trong 10
pht.
Vi bo t: nhit thun li l 25- 30c, m cao nht l khi c git nc, nh sng
yu, nm xm nhp vo cy thun li, ch trong khong 4 gi. Bo t cht 50- 51c trong 10
pht.
c. c im pht sinh, pht trin
+ Ngun bnh ban u: bo t, si nm tn ti cc tn d cy bnh ri rt trn ng rung
hoc c th t ht ging.
+ Pht sinh mnh ch yu l v h thu.

92

+ Ch yu gy hi trn la sinh trng km, thiu dinh dng.

+ Mc thm canh cng cao bnh cng gy hi t, ging la di ngy cng d b nhim
bnh v c nhiu giai on thiu dinh dng.
d. Phng tr
+ Phng:

S dng ging sch bnh.

- B tr ph hp cc ging la theo cc chn t.

- Lu tm n ch phn bn, khng cho la ri vo nhng giai on khng hong
dinh dng do chm bn km.
+ Tr: S dng cc bin php thm canh l ch yu. Trong trng hp cn thit c th dng
phn vi sinh, thuc ha hc.
3. BNH M NU (Curvularia sp.)
a. Triu chng:
Bnh xut hin t m cho n thu hoch. Bnh ch yu hi trn l v ht. trn l thng
gp cc dng vt bnh khc nhau v thng xen ln tim la.
vt bnh in hnh c hnh sc ngn hoc khng nh hnh mu nu tm hoc mu xm,
c khi vt bnh l chm nh hoc gm trn mu nu hoc nu tm n xm. Trn ht vt bnh
c hnh trn nh mu nu.
Trong iu kin m cao th trn vt bnh c mt lp mc mu xm n nu xm
l cnh bo t phn sinh v bo t phn sinh.
b. Nguyn nhn gy bnh:
Do nm Curvularia sp.
Nm sinh sn v tnh cho cnh bo t phn sinh v bo t phn sinh. Cnh bo t phn
sinh mc thnh cm 3- 10 cnh, a bo, mu nu m, nh hi trn, kch thc 70- 120 X 6- 8 |
am. Bo t phn sinh a bo c t 1 - 5 ngn ngang (a s 3 ngn), hi cong
+ Nm c th sng nhit t 10- 41C; nhit thch hp cho hai loi nm ny pht
sinh, pht trin l 25- 27c, m thch hp 60- 100%; bo t cht nhit 50- 5 lc.
+ Bnh pht sinh mnh trong iu kin dinh dng km, chn t chua, t gi nc
km, t bc mu.
Nhng rung ch bn phn ho hc, khng bn lt phn hu c nhiu nm bnh cng
pht trin mnh.
Bnh thng pht sinh quanh nm. V h thu nng hn v ng xun.
c. Bin php phng tr:
+ Phng tr bnh ch yu l bin php canh tc nhm to iu kin cho la sinh trng,
pht trin tt; khng ht dinh dng trong nhng giai on xung yu.
+ Chn ging khng b bnh.
+ C th x l ht ging khi cn thit.
+ V sinh ng rung.

93

4.

BNH KH VN (Phizoctonia solani Palo)

L bnh phn b kh rng tt c cc nc trng la trn th gii. Cy la c th b

gim nng sut 20- 25% khi bnh pht trin n l ng (Hori, 1969).
Trong cc loi bnh gy hi la nc ta bnh kh vn c xp nghim trng th hai
sau bnh o n. L loi bnh gy hi ch yu trn la h thu v la ma.
a. Triu chng:
Bnh xut hin thi k la r, ng ci, lm ng cho n chn. Bnh hi b l,
phin l v c bng. Cc b l st mt nc hoc b l gi di gc thng l ni pht sinh
bnh u tin.

vt bnh ban u thng l vt m hnh bu dc mu lc ti hay xm nht sau lan

rng ra lm thnh tng m vn da h mu xm lc n xm trng, bnh nng l kh li, la
kh tr, ht lp.
Trn co bng vt bnh ko di bao quanh c bng, hai u vt bnh c mu xm loang
ra, phn gia vt bnh mu lc sm, co tp li.

94

Trn cc vt bnh
u c hnh thnh hch
nm mu nu hnh trn
dt hoc hnh bu dc,
hch nm d dng ri
khi vt bnh v ni trn
mt nc. y l ngun
bnh lan truyn trn ng
rung v tn ti cho nm
sau, v sau.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
+ Bnh do nm Rhizoctonia solani Palo gy ra; giai on hu
tnh c
tn
gi l Pellicularia sasakii Shirai = Corticium sasakii. Nm l loi bn k sinh, c tnh chuyn
ha rng.
Nhit thch hp cho nm sinh trng l 28- 32C; <10c hoc >38c nm ngng
sinh trng. Hch nm hnh thnh nhiu nhit 30- 32C; khi t< 12c hoc t>40c
nm khng hnh thnh hch.
c. c im pht sinh, pht trin
Ngun bnh ch yu l hch nm ngoi ra cn c si nm.
Ngun bnh tn ti ch yu trn tn d cy bnh, gc rm
r, trong t.
Hch nm c th sng mt thi gian di sau khi thu hoch; thm ch trong iu kin ngp nc
vn c th c 30% s hch gi c sc sng, ny mm thnh si nm xm nhp gy hi cho
v sau.
Bnh pht sinh mnh trong iu kin nhit v m cao. Nhit 24- 32c, m
bo ha hoc lng ma cao th bnh pht sinh, pht trin mnh, tc ly lan nhanh.
Mc b bnh khc nhau cc giai on sinh trng khc nhau ca la. Bnh t khi
xut hin giai on m v giai on la nhnh. Bnh nng t khi la tr n chn.
Bnh lin quan n ch nc trong rung cng nh ch phn bn. Bn nhiu
m, bn thc ng nhiu m s b bnh nng, cy qu dy bnh cng pht trin.
Cc ging la hin nay u nhim nng n trung bnh, cha c ging no c kh nng
chng chu kh.
d. Phng tr:
+ Phng:

95

Tiu dit ngun bnh trong t bng cch cy su vi lp hch nm, dn sch cc tn d
cy trng b bnh.
Gieo cy ng thi v, bo m mt hp l, ch nc, phn bn hp l, trnh bn
m tp trung giai on lm ng.
iu tra pht hin kp thi + Bin
php tr:
S dng thuc ho hc (Validamycin, Anvil,..). Lu khi s dng thuc ha hc l
phi phun tip xc vi tng l di ca cy kt hp rt cn nc trn rung.
S dng ch phm nm Trichoderma trong iu kin c th.
5.

BNH LA VON (Fusarium monii/orme Sheld.)

a. Triu chng bnh:

Bnh gy hi t giai an m cho n khi thu hoch.
+ Trn m: thng thung cy cao vng ln so vi bnh thung, l hi xanh vng, phin l
th dy v nh. Din bin bnh lm cho m cht li trn ng rung.________________

96

HT MANG MM BNH LA VON & HIN

TNG LA VON NG RUNG

+ Trn la con gi: cy la cao hn bnh thng (c trng hp thp hon), l chuyn xanh
vng, t thn di hon, thng xut hin chm r ph t thn, c th thy lp nm pht
hng xung quanh t thn trong iu kin m t

97

+ Trn ht: Ht b bnh thng lp lng, v mu xm. trong iu kin m t cng c th

thy lp nm pht hng.
Trong iu kin kh trn t thn v v ht c nhiu chm nh li ti l qu th ca
nm.
b. Nguyn nhn gy bnh:
Bnh do nm Fusarium moniliforme Sheld. gy ra. Giai on hu tnh l Gibberella
fujikuroi. Thuc lp nm ti Ascomycetes.
Si nm phn nhnh km; Nm sinh sn v tnh cho bo t phn sinh tn hai dng l
bo t nh v bo t ln.
Bo t ln (Macrospore) hnh li lim c 4- 5 ngn ngang, khng mu.
Bo t nh (Microspore) n bo, hnh trng hay hnh trn khng mu.
Sinh sn hu tnh cho ta qu th bn trong cha cc ti bo t, mi ti cha 8 bo t ti.
Qu th mu xanh em hoc tm en dng ht chm en nh li ti trn b phn b bnh; bo t
ti khng mu, c mt vch ngn ngang, hnh bu dc.
Bo t phn sinh v bo t ti l ngun lan truyn cho nm sau, v sau. Nhit thch
hp 25- 30c, m >80%
c. c im pht sinh, pht trin ca bnh:
Ngun bnh ch yu l si nm, bo t hu tnh trn tn d cy bnh, trong t v ht
ging (phi ht). Bo t phn sinh dng bo ln c kh nng tn ti mt thi gian kh di trong
t (4- 6 thng).
Bnh la von thng pht sinh iu kin m p. Nhit thch hp cho nm pht
sinh, pht trin t 24- 32c, m cao v nh sng yu.
Cc b phn di ca la d b nhim bnh hn cc v tr b l v t thn. R ca cy
cng nh cc b phn khc ca cy la d b nhim bnh thi k m v la con gi.
Bnh thng pht sinh mnh v h thu, v ma; bnh pht sinh hu ht cc ging la,
nhng ging no c canh nu c bnh th din bin nhanh v mnh; cy m cch m, dp nt
nh chi th d b nhim bnh.
Khi gy bnh nm tit ra cht kch thch sinh trng v c t nh Gibberilin A
Gibberilin B (C19H22O3) c tc dng kch thch sinh trng ca cy lm cho cy
cao vt ln, ngoi ra cn tit ra cc cht c t khc nh Gibberilic, Fusarinic. A xit Fusarinic
c tc dng km hm sinh trng ca cy lm cho cy ln i.
(C22H26O7) v

98

d. Phng tr:
Dit ngun bnh tn d ri rt trn ng rung.
Chn ging sch bnh; khng ly ging nhng vng b bnh cng nh vng
gn vng b bnh.
X l ht ging nhit 54c hoc dng cc loi thuc ha hc nh Benlate.
Trnh t, dp nt chi m; nh b cy b bnh trong qu trnh lm c sc bn;
bn phn hp l cho cy sinh trng tt.
Thng khng dng thuc ha hc dit tr bnh von.
6.

BNH BCH TNG NG (Scerospora mayds Palni)

Bnh kh ph bin cc nc trng ng vng nhit i. nc ta bnh gy hi

tp trung cc vng min ni v ng bng. Bnh lm cht cy gy thiu ht mt
nghim trng trn rung, c khi n 80%.
a. Triu chng:
Bnh ph hoi t lc cy con c 2- 3 l n giai on 8- 9 l, c khi ko di n
khi cy tr c. Bnh hi ch yu l. Cc l b bnh xut hin cc sc trng ko di,
phin l mu xanh nht; khi tri m vo sng sm thng c mt
lp mc trng xm ph ln trn vt bnh mt di l. Cy b bnh c mu xanh nht, cn ci,
cc t ging ngn, cy vng kh cht ti rung.
b. Nguyn nhn gy bnh:

99

Bnh do nm Sclerospora maydis Palni gy ra; h Perosporceae b nm sng mai

Peronsporales; lp nm to Phycomycetes.
Sinh sn v tnh cho cnh bo t phn sinh v bo t phn sinh. Cnh bo t phn sinh
ngn mp, pha di thon, pha trn mp phn nhiu nhnh khng u, pha trn c nh cc
bo t phn sinh. Bo t phn sinh n bo, hnh bu dc, khng mu.
Sinh sn hu tnh cho bo t trng nm bn trong m l bnh kh rng trn rung. Bo
t' trng hnh cu mu vng nht, v dy c sc sng mnh, tn ti lu di trong t
c. c im pht sinh,pht trin:
Bnh pht sinh, pht trin mnh trong iu kin mt m. Nhit thch hp 15- 25c,
m >80%; c bit thi gian c nhiu sng m, m u, nmg nh xen k ma phn.
t ph sa ven sng, chn t nh trng lin tip nhiu v bnh nng.
Ging ng nhp ni bnh nng hon ging ng a phng.
Ngun bnh tn ti trn tn d di dng bo t trng v
yu. Ngun ly lan bnh trn ng rung l bo t phn sinh.

si nm

l ch

Nm c nhiu dng chuyn ha c th ph hi trn ng, k, cao lng,...

d. Phng tr:
- V sinh ng rung nhm tiu dit ngun bnh c trong cc tn d trong t.
- Nh b cy b bnh v em ch vi tht k.
- Lun canh vi cy khng thuc k ch ca nm; trnh trng lun
k, cao lng,..
7.

canh

vi

Chn lc ht ging tt.

Khi chm b bnh c th dng thuc ha hc.
M L NG
*. om l ln: Helminthosporium turcium Pass = Biolaris turcium.

*. om l nh: H. maydis Nishik ct Miaykc.

a. Triu chng:
+ m l ln: vt bnh di dng sc hnh thoi khng u, mu nu hoc mu xm bc,
khng c qung vng, kch thc vt bnh ln 6- 1 5 x 2 - 4 mm c khi ko di 5- 10 cm; nhiu
vt bnh c th lin kt vi nhau lm cho l kh tp, rch tm on cht l. Bnh thng
xut hin t l pha di ln pha trn. Trn vt bnh khi tri m thng c mt lp nm mu
en nh.

+ om l nh: vt bnh lc u nh mi kim, hi vng; sau lan rng thnh hnh trn hay
hnh bu dc, mu nu hoc gia hi xm, c vin nu .
b. Nguyn nhn gy bnh:
Do nm Helminthosporium turcium (m l ln) v H. maydis (m l nh); h
Dematiaceae; b Moniliales; lp nm bt ton.
Sinh sn v tnh ngoi sinh cho cnh bo t' phn sinh v bo t' phn sinh. Cnh a
bo, khng phn nhnh, mc thnh cm; bo t phn sinh hnh con nhng c 2- 9 ngn ngang,

100

mu vng nu nht (cnh bo t phn sinh ca H. turcim th hn).

Nhit thch hp 27- 32C; m >60%
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh tn ti trn ht ging v trn tn d cy bnh di dng bo t phn sinh v
si nm.
Bnh pht trin mnh trn cht t ngho dinh dng, cy k ch suy dinh dng.
Cc ging ng nhp ni bnh kh nng.
d. phng tr:
Ch yu l bin php canh tc:
-

B tr t ai thch hp cho tng ging ng.

Dn sch tn d cy bnh

Bn y N, p, K kt hp ch nc.

C th s dng thuc ha hc khi cy b bnh qu sm.

8. PHN EN NG (Ustiago zeae Ung.)

L bnh nm trong danh mc KDTV oi ngoi ca nc ta.
a. Triu chng:
Bnh ph hoi tt c cc b phn trn mt t. c trng ca bnh l to cc u sng ncn
gi l ung th ng. Ban u l mt bc nh mu trng, nhn, ln dn thnh hnh bt nh, phnh
to nhiu kha cnh, mu trng; bn trong l khi rn mu vng trng sau bin thnh mu en, d
bp v, l khi bo t hu.
b. Nguyn nhn gy bnh:

101

Do nm Ustilago zeae Ung; h Ustilaginaceae; b

Ustilaginales; lp nm m Basidiomycetes.
Si nm mu nu en, sinh sn chnh cho bo t hu.
t' hu hnh cu mu en, khng c gai, tn ti bn
vng.

Bo

c. iu kin pht sinh, pht trin:

Nhit thch hp 27- 30c, m >

90%.

Trong iu kin dinh dng tt bnh tin trin nhanh.

Ging ng nhp ni b bnh th tin trin nhanh hn.
d. Phng tr:
- Kim dch thc vt l quan trng nht
- Khi b bnh th tiu hy cy bnh bng cch nh
t hoc chn vi
su.
9.

em

SO EN KHOAI LANG (Ceratostomela fimbriata)

L i tng Kim dch thc vt i ngoi ca nc ta.

a. triu chng:
Bnh hi ch yu r, c ngoi ra c th gy hi mm v thn.
vt bnh hnh bu dc hoc hnh trn, lc u mu
xanh en, sau
chuyn mu xm en, hi lm vo pha trong, mi hi, v ng; trn b mt vt bnh c nhiu
chm en nh l qu th ca nm.
b. Nguyn nhn:
Do nm Ceratostomella fimbriata (Ell. & Halst) Elliott gy hi; h Ceratostamaceae; b
Sphareriales; lp nm ti.
Sinh sn v tnh cho bo t phn sinh n bo, khng mu, cnh bo t phn sinh mc
n, phn nhnh hoc khng phn nhnh, bn trn c nh bo t phn sinh (mt hoc mt
chui cc bo t phn sinh)
Hu bo t mu nu nht, hnh bu dc.
Sinh sn hu tnh cho qu th hnh nm ru c c di; ti bo t hnh cu, v mng;
bo t ti hnh ci m, khng mu, khng vch ngn ngang, b mt nhn.
c. c im pht sinh, pht trin:

102

Nhit thch hp 25- 28c, m > 80%

Ngun bnh c th t mm bnh, trn tn d cy bnh, trong t. Ngun bnh c th tn
ti dng bo t phn sinh hoc bo t hu tnh (trong t)
Rung kh thot nc, rung b b h ph hoi nhiu din bin bnh nhanh; cc c dp
nt, m t, xy xt d b nhim bnh.
d. Phng tr:
Phng l bin php quan trng. Vi nc ta, y l bnh nm trong danh mc KDTV
i ngoi.
Kim tra ging trc lc trng, ln lung cao ro trnh ng nc, trnh dp nt lc
thu hoch.
10.

BNH THI XM c KHOAI cDiplodia batatas)

11.

BNH THI MM (Fusarium so lan )

Hai bnh ny gy hi ch yu khi khoai gi v c bit l giai on ct tr. Bnh thi

xm lm cho khoai kh cng; bnh thi mm lm cho khoai thi mm, khi bt bn trong ly
nhy, mi kh chu.
*. Phng tr:
Khi ct tr' khoai cn ch chn nhng c nguyn vn, khng b dp nt, trnh m t,
bo qun ni kh mt, cao ro.
V.

VI KHUN
1. BNH BC L LA (Xanhomonas oryzae Dowson)

L mt bnh kh nghim trng hu ht cc vng trng la. Vit nam bnh ph hoi
nng trn cc ging la nhp ni c nng sut cao cy trong v chim xun c bit l v ma.
Ty theo giai on hi khc nhau m thit hi ca bnh khc nhau.
a. Triu chng:
Bnh bc l pht sinh ph hoi sut thi k sinh trng ca cy la, nhng triu chng
in hnh l giai on la nhnh n tr.
Trn m triu chng khng c trng v d nhm ln vi kh u l do sinh l. mp
l, mt l c nhng vt vi di ngn khc nhau, c mu xanh vng, nu bc ri kh xc.
Trn la, vt bnh t mp l, mt l lan dn vo trong phin l hoc ko di theo gn
chnh (c khi t gia phin l lan rng ra), vt bnh lan rng theo ng gn sng mu vng,
m bnh xanh ti, vng lc, l nu bc, kh xc. Thng thng ranh gii gia m bnh v m
khe kh r rng.
Trong iu kin nhit , m cao trn b mt vt bnh d xut hin nhng git dch
vi khuan hnh trn nh c mu vng c, khi keo rn cng c mu nu h phch. Bng phng

103

php git dch c th chn on nhanh v kh chnh xc bnh bc l la.

b. Nguyn nhn gy bnh:
Do vi khun Xanthomonas oryzae Dowson gy ra.
X 0,5-

Vi khun c dng hnh gy hai du hi trn, c mt lng roi mt u, kch thc 1- 2

0,9|am.
Khi nui cy khun lc hnh trn c mu vng, trn, ra nhn, ho kh, nhum gram m.
Nhit thch hp 26- 30c, ti thiu 0- 5c, ti a 40c, nhit cht

53c.
m > 80%.
pH 5,7- 8,5, thch hp nht l 6,8- 7,2.
c im xm nhp: vi khun xm nhp qua l h t nhin, qua vt thng xy xt.
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh ch yu tn ti ht ging v cc tn d cy bnh, ngoi ra cn tn ti
dng vin keo vi khun, trn c di.
Bnh thng pht sinh, pht trin mnh v h thu v cui v ng xun trn nhng
ging cy mun.
Bnh pht trin mnh vo giai on la lm ng n chn sa.
Neu iu kin nhit m bo cho bnh pht trin th m v lng ma ln c
ngha quyt nh n mc b bnh. Ma c tc dng lm cho s lng keo vi khun c
hnh thnh nhiu, mt khc to vt thng c gii gip cho vi khun xm nhp c d dng.
Bnh pht sinh pht trin mnh trn cc chn rung bn phn khng cn i nht l bn
m v c nhiu.
Chn t trng, t nhiu mn, la b bng cy che th bnh pht trin mnh hn.
Nhn chung cc ging la u nhim bnh bc l nhng ging nhp ni d b bc l hn.
Mt s ging nc ta c xc nh l c kh nng khng bnh bc l nh: x22, X21,..
d. Bin php phng tr:
hp.
- Dng ging chng bnh v ging sch bnh.
- iu khin s sinh trng ca cy trnh giai on la lm ng, tr trng vi
nhng iu kin thun li cho bnh pht trin.
- Bn phn ng k thut, ng giai an.
- iu chnh mc nc thch hp trong rung (5- 10 cm), nu la chm b bnh
th c th rt nc kh rung 2-3 ngy nhm lm hn ch s sinh trng ca cy.
- Tiu dit ngun bnh trn ng rung, x l t.
- Khi cn thit c th dng thuc ha hc hn ch bnh, nh vi, Kasuran 0,10,2%; Sankel 1/200,...
2. BNH THI EN HT {Pseudomonas glumae Kurita)

104

L mt bnh kh ph bin gy hi trn cc vng trng la trn th gii. nc

ta bnh mi c pht hin nm 1992. Hin nay l mt bnh kh nguy him c ch
nhiu khp cc vng trng la ca nc
ta. Bnh gy hin
tng lp lng, lm gim nng sut, phm cht ng k.
a. Triu chng:
+ Trn m: Bnh lm cho cy con li i khng pht
phn di l chuyn t mu nu sang mu nu m.

trin,l m b avng;

+ Trn ht: Xut hin sau giai on la tr. Lc u trn v tru xut hin vt bnh
mu trng trong, dn sang xanh vng, nu v nu en.
Bnh c th lm cho ton b v ht b en v ht lp hon ton. Neu b nh th
phi ht c m en v cht lng ht gim trm trng.
b. Nguyn nhn:
Do vi khun Pseudomonas glumae gy hi.
Vi khun dng hnh tr, c 1- 3 lng roi mt u, nhum gram m, kch thc
0,5- 0,7 X 1,5- 2,5|am, khng sinh nha bo, c v bc. Khi nui cy trn mi trng
PPGA khun lc c mu trng kem, ra trn nhn, b mt t.
Nhit thch hp cho vi khun: 30- 32 C; m > 80%.
C ma phn din bin bnh nhanh.
c. c im pht sinh pht trin ca bnh:
- Ngun bnh: Vi khun c th tn ti trn ht (l ngun duy nht tn ti cho
nm sau v v sau) ngoi ra cn tn ti trong t, trn cy la cht.
- Bnh ph hoi nng trong v h thu, v la ma cc vng trng la chnh
min bc v min trung nc ta.
- Giai on la tr tr i l quan trng nht, c bit l lc la tr c 5 ngy.
Bnh pht sinh pht trin trong vng 20- 25 ngy k t khi la tr. en giai on chn
sp vi khun gy bnh chm hoc gn nh khng pht trin. Thi k tim dc ca bnh
5-7 ngy.
- Ch nc ti c nh hng n s pht sinh pht trin ca bnh. Rung c
ti thng xuyn t l bnh thp v ngc li rung mt nc lin tc t l bnh cao.
- Khi c ngun bnh nu s dng ch phn bn khng hp l th din bin
bnh nhanh. Ln v kali c tc dng lm tng kh nng khng bnh.
- Ging nhp ni din bin bnh nhanh hn ging a phng. Ging mn cm
vi bnh nht hin l ging CR-203.
d. Phng tr:
Trn thc t phng tr rt kh khn.
+ S dng ging sch bnh.
+ Lu tm ch ti nc, phn bn. Khi la tr phi kt hp NPK.
*

Ngoi ra cn mt so bnh do vi khun hi la nh:

105

1.

BNH M SC cX; oryzicola)

2. BNH SC L (P. panici)

3.

BNH THI B (p. orycola).

III.
1.

VIRUS
BNH VNG LI LA:
Bnh vng li la c pht hin Vit nam nm 1910 ti Ty bc. L loi bnh
nguy him ph hoi trn la nc ta nhng thp nin 60.
a. Triu chng:
Bnh xut hin t thi k m cho nkhi ht vo chc.
+ M b bnh cc l chuyn vng, c b l xp st nhau
cy ci cc km pht trin, nhiu cy b cht kh.

mt s l xe ngang,

+ Trn la: Lc u l chuyn mu xanh ti, sau mt hai ngy cht l chuyn vng
t' lan rng ra phin l, lc u mu vng nht sau chuyn vng da cam ri vng nu.
L tr nn th cng, gin, phin l hp, ngn; cy thp ln, c b l rt li, xp st nhau,
la b ngn ng, tr khng thot, ht go en, c v ng; r cy pht trin km, c
nhiu r thm en.
+ Bnh ny d nhm vi cc bnh sinh l nh thiu kali, rt, nght r,...
b. Nguyn nhn:
Do virus gy nn. Thi gian tn ti ca virus trong dch cy chit xut 48 gi
0- 4c, mt hot tnh 40- 45C; ngng pha long cc siu vi trng l 103 (i vi
dch cy) 10-4 (i vi dch chit xut t ry xanh ui en.
Ry xanh ui en Nephotettix bipuncatus (N. impicticep) v N. apicalis l mi
gii truyn bnh duy nht ca bnh ny. Ry truyn bnh c tnh cht di truyn (con,
chu khng tip xc vi cy bnh nhung vn c kh nng truyn bnh khi b m chng
tip xc vi cy bnh)
c. c im pht sinh pht trin:
Ngun bnh ch yu t ry, trn cy bnh.
Din bin ca bnh hon ton ph thuc vo mt ry trn ng rung.
Bnh xut hin v ph hoi nng trong v chim xun hn v h thu nht l vo
thng 8.
Cc ging la khc nhau mc nhim bnh khc nhau. Ni chung cc ging
la c kh nng khng ry th c kh nng chng bnh. Trng c canh mt ging trong
thi gian di d b bnh.
d. Phng tr:
S dng ging sch bnh.
C cu ging hp l, ch dng cc ging chng ry.
Dit ry xanh ui en.
V sinh ng rung lm mt ni n nu ca ry.

106

Khi c bnh khng di chuyn m b bnh i ni khc, phn loi rung b bnh
nhm chm bn, dit ry kp thi cy la c th hi phc.
*

Mt s bnh virus hi la khc:

107

+ La ln xon l.

MT SO BNH TRN LA DO RY
NU TRUYN VI RT (VIRUS)

Bnh Ln xon l

Bnh La c

Bnh Vng ln
108

IV. TUYN TRNG

1. BNH KH U L LA DO TUYN TRNG (Aphelenchoides oryzae
Yokoo = A. bessey Christie)

a. Triu chng:
Bnh hi tt tt c cc giai on sinh trng ca la, nhng triu chng th hin
r nht giai on la ng ci - ng tr. Cht l bin mu trng xm, m cht tp ra,
l v l ng xon li, cy thp ln, t dnh, ngn ng, bng ngn, ht lp, chn mun.
b. Nguyn nhn, c im pht sinh, pht trin v gy hi:
Do tuyn trng Aphelenchoides oryzae; h Aphelenchoididea; b Tylenchida.
Tuyn trng c v ci hnh giun, di 0,44- 0,84mm, ng knh 14- 22im. kim
chch ht nh, di. Con c ui nhn, c 4 mu hnh sao; l giao phi ca tuyn trng
ci nm 1/3 thn v pha ui.
Tuyn trng nm di lp v tru, thi gian bo tn ca tuyn trng trong ht
thc c th ko di 8 nm. Ht ging mang tuyn trng l ngun bnh u tin. Cc ht
thc mang ngun bnh nhn khng khc cc ht thc thng.
Tuyn trng nm trong ht thc, sau khi gieo theo mm ra khi v ht, nm trong
l nn, sinh sn nhanh, nm trong nch l, b l dng kim chch ht

109

vo m cy ly dinh dng. Cng vi s pht trin ca cy la tuyn trng di

chyn ln trn k sinh ng v bng; v sau chui vo ht v cun trn trong .
Nhit thch hp 28c (13- 48C).
Chu k pht trin nhanh: 25- 31C: 3- 6 ngy; 14- 20c 14- 20 ngy.
Tuyn trng cht 54c trong vng 10 pht; 44 c trong vng 4 gi.
m thch hp: 70- 90%; m 100% v ma m thun li cho s di chuyn
v ly lan ca tuyn trng trn ng rung.
Tuyn trng di chuyn nh nc ma v nc trong rung.
c. Phng tr:
- Dng ht ging sch bnh: Khng ly ht cc rung b bnh, rung nm trong
vng b bnh lm ging.
-

X l ht bng nc nng v thuc ha hc .

Ngm ht nc 52- 57c trong 15 pht.

BNH TIM T SN (Dityenchus angustus Filipjer)

a. Triu chng:
Tuyn trng gy hi t non v mm ca ng khi ang hnh thnh lm cho l
ng v bng sau ny tr khng thot, d hnh, mt mu xanh, ht la b
2.

b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin, gy hi:

Do tuyn trng Ditylenchus angustus Filipjer; h Tylenchidae; b Tylenchida.
Con trng thnh hnh si, dil,4- l,6mm, rng 0,04- 0,06mm.
Nhit thch hp 25- 27oC; vng i 28-30 ngy, pht trin hon ton trn cy
thn la.
Tuyn trng bm ngoi t chc m non, dng kim chch ht e ly dinh dng.
Ly lan theo nc rung t cy ny sang cy khc v t rung ny sang rung
khc.
c. Phng tr:
X l ht ging bng nc nhit 51c trong 20 pht.
Chn ging chng chu.

Chung 5:
BNH HT CY CNG NGHIP
I.

BNH HI MA

1. BNH THI MA (Colletotrichum facatum)

a. Tru chng: Bnh hi trn thn v l.

+ Trn l: Bnh thng xut hin gn l chnh. u tin l mt chm nh mu ,
sau lan dn dc theo gn. vt bnh thng c hnh bu dc, mu , gia vt bnh

110

c mu nht hon. Am cao trn vt bnh xut hin cc chm nh, mu en chnh l
cc a cnh, vt bnh di thng lm gn nt dc v
gy.
+ Trn thn: Lc bnh mi xut hin nu ch nhn b ngoi khng thy c v bnh
pht sinh gy hi trong rut lm cho rut , c khi vt bnh ko di 2- 3 t. Ma b
ln men ru chua, khi v ngoi b mt sc bng, tp nh, c cc ht en nh li ti
trn v chnh l a cnh bo t. Neu b nng ton thn kh cht.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Bnh do nm Coletotrichum falcatum\ h Melanconiaceae; b Melanconiales; lp
nm bt ton.
Nm thch hp iu kin nhit 27- 32c.
Nm ly lan ch yu bng bo t v tnh qua vt thng hoc l c ca su.
Si nm v a cnh trn thn l l ngun bnh tn ti trong t nhin.
Bnh pht sinh trong iu kin tri nng m ma nhiu.
Nhng rung b su c thn nhiu bnh thng nng.
Bnh pht trin nhanh t thi k ma vn lng tr i.
Cc ging ma v xanh d b nhim hn cc ging ma v vng, cc ging ma
v dy, cng chng bnh tt hon cc ging ma v mng v mm.
c. Phng tr:
+ S dng ging sch bnh.
+ V sinh ng rung, bc l kp thi to thng thong trn ng mng.
+ Phng tr su c thn, thu hoch bo qun tt, trnh cht ng, ng.
2. BNH THAN EN (Ceratostomella paradox)

a. Triu chng:
Bnh hi thi k trng hom, ma con v thi k sp thu hoch.
hom ging, u tin trn u hom ct c mu hng
nht ri xut hin
vt en, trn mc ra lp nm mc en nh than. trn
thn, bnh
xm nhp
vo rut ma lm en thi, c mi da thi, lu ngy rut bnh ch cn li x en.
b. Nguyn nhn v c im pht trin bnh.
+ Bnh do nm Ceratostomella paradoxa gy nn.
+ Nm k sinh yu ch xm nhp qua vt thng. Nm c th sinh trng trong
nhit 13- 34c, nhng thch hp nht l 28c. nhit < 7c hoc cao hon 37 c
nm hon ton ngng sinh trng.
+ Nhng rung trng ma lin tip, ma gc lu nm, t tht b nc, hom trng
vo lc gp nhit thp, mm ma mc chm, yu s b nhim nng hn.
+ Sau khi thu hoch nu iu kin ct tr vn chuyn khng tt, xp ng cht, b
m t, ng nc ma lm bnh rt d ly lan ph hoi lm thi hng nhiu, gim
phm cht ma ch bin.
+ Ngun bnh ch yu l dng si nm v bo t hu tn ti trong m cy bnh,
hom ging v trong t. Bo t hu trong t c th sng 4 nm, khi gp iu kin

111

thch hp s ny mm xm nhp ly bnh thng qua vt thng.

c. Bin php phng tr:
+ Chn hom khe khng b bnh em trng, x l hom trc lc trng bng cch
ngm vo nc vi 2- 3% trong 1 2 - 2 4 gi.
+ St trng hom ct tr bng vi hoc booc.
+ Trng ma trn t cao thot nc, vun lung cao c bit cn trng ng thi v
v vo lc thun li cho ma mc mm nhanh, sinh trng mnh. Neu trng trn t tht
b, nng, thot nc km th tng cng chng ng nht l giai on mm non v cy
con.
+ Kp thi nh b mm non b bnh em t v rc vi bt vo ch cy nh. Lm
v sinh tiu hu tn d trn t sau khi thu hoch.
II.

BNH HI CY CAO su
1. X M CAO SU (Phytophthora pamivora Butl)

a. Triu chng:
Bnh hi sut thi k sinh trng ca cy.
+ Trn cy con: Bnh hi trn thn cnh v cung l. T v tr b hi nha chy
thnh git hay thnh dng. Bnh nng vt bnh n su vo li g, trn b mt g thn c
cc sc mu en sm. Trong iu kin m t trn vt bnh xut hin lp nm mu
trng.
+ Trn cy khai thc nha: Trn cnh non v cung l vt bnh tng t nh trn
cy con. Trn cnh ln v trn thn, nha chy dc theo thn, nhng v tr nha chy
hi ni C1T1 c mu nu nht, phin nha thm en, c mi hi kh chu; b mt li g
trn thn b bnh cng thm en.
+ Trn ming co: Bnh hi trn ming co lm m chy dai, m chy ra c mu
vng, mi kh chu, ly dao khot ming co th thy vt bnh mu nu en chy song
song vi thn.
b. Nguyn nhn:
Do nm Phytophthora palmivora gy hi; h Pythiaceae; b Peronosporales; lp
nm to.
Si nm a bo phn nhnh km, khng mu. Sinh sn v tnh ngoi sinh cho
cnh bo t phn sinh phn nhnh cp 1. Bo t phn sinh n bo, hnh hi bu dc,
nh thon nhn. Sinh sn hu tnh cho bo t trng hnh trn, v nhn, khng mu.
Bo t phn sinh l ngun bnh ly lan trn ng rung. Bo t' phn sinh c th
ny mm trc tip sinh ra ng mm hoc c th ny mm gin tip sinh ra bo t' ng.
Nhit thch hp 10- 30c (thch hp nht 20- 25C); m >80%.
Giai on nm ny mm xm nhp cn m bo ha, c git nc.
Nm thch hp trong iu kin c hm lng N cao.
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh: Ngun bnh nm ngay trn cy trng, trn cc cy k ch xung

112

quanh. Ngun bnh c th tn ti dng bo t phn sinh, bo t trng.

Bnh pht sinh quanh nm nht l v ng xun v c iu kin m u, sng m
nhiu.
Trong vn m nu m cao th c bnh din bin nhanh lm cy cht hng
lot.
Vn trng ming co pha di nhim bnh nng hn pha trn.
M ming co khng ng k thut d b nhim bnh.
Vn cao su rm rp, m u bnh d pht sinh.
d. Phng tr:
Phng l bin php quan trng.
-

S dng cy sch bnh trng.

Trnh gy dp nt, xy xt trn cy.

Ch khi m ming co

C mt trng thch hp, bn phn cn i v hp l.

Thng xuyn theo di pht hin bnh sm iu tr kp thi.

2.

BNH PHN TRNG (Oidium heave Stein)

L mt bnh hi ph bin v quan trng trong tt c cc

vn cao

su

nc ta
a. Triu chng:
+ Trn l non mu ng tm dn mt sc bng, d hnh sau chuyn mu tm ti, kh
rng. Mt di l bnh c lp nm mu trng; ngn cnh thng ph y nm trng.
+ Trn l chuyn sang mu xanh nht: Bnh l chm nh mu vng, trong, trn mt
ph lp nm mn.
+

Trn l xanh m: vt bnh l nhng chm nh.

Bnh hi trn n hoa lm n hoa khng n c, ho rng.

b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:

- Do nm Oidium heveae Stein gy hi; b Hyphales; lp
Giai on hu tnh thuc lp nm ti nhng rt t gp.

nm btton.

- Nhit thch hp 19- 28C; m >60%.

- Bnh c th gy hi quanh nm, nhng din bin ca bnh
ma trong nm.

ph thuc vo

Ma xun bnh pht trin - Ma h bnh dng tim sinh - Ma thu bnh khi
phc - Ma ng bnh ng ngh.
Si nm l ngun bnh bo tn cho cc k nhim bnh sau; bo t phn sinh l
ngun bnh ly lan trn ng rung c vai tr trong cc ln xm nhm lp li gy nn
dch trn vn cao su.

113

c. Phng tr:

III.

Ct b cnh bnh, qut sch l rng trn cc l cao su.

Pht hin, tiu dit 0 bnh trung tm sm, phun bo v trn

Cn ch bn Kali tng kh nng chng bnh cho cy.

BNH HI C PH
G ST C PH (Hemieia vastatrix Berk et Br.)
a. Triu chng:
1.

114

din tch rng.

Bnh ch yu gy hi trn l bnh

t v l trng thnh. Ban u l nhng
im mu trng c, hoc chm vng nht.
Khi vt bnh pht trin, trn mt l
thng b mt mu xanh, pha di l c
mt lp bo t v si nm xp mu vng
da cam ti.
Khi vt bnh gi bo t' pht tn ht vt
bnh c mu sm, c vin vng bao quanh.
Gp iu kin thun li, vt bnh c sinh
bo t, qu trnh ny lp li nhiu ln lm
cho vt bnh c dng vng trn ng tm.
b. Nguyn nhn:
- Do nm Hemilea vastatrix. gy hi; h Puciniaceae; b redinales, lp nm
m.
-

Si nm a bo mu vng nu. Nm c th c 5 dng bo t khc nhau:

Bo t h hnh mi chanh, mu vng nht, mt li c gai, mt lm nhn.
Bo t' ng hnh con quay, n bo, vch mng, lng nhn; thng t

gpBo t m c hnh trng, hnh bu dc hay hnh trn.

Bo t xun hnh thnh trn cy k ch ph.
c. iu kin pht sinh, pht trin:
-

Nhit thch hp 19- 26C; m >80%

Bnh ly lan trn ng rung nh gi l quan trng nht.

Bnh pht trin mnh trong 2 thi k l thng 3- T4 v thng

hn.

10,11.

C ph ch nhim bnh nng hn c ph mt v c ph vi.

Nhng l c ph trng dy, thong km, tng l pha di nhim bnh nng

- C ph c l dy, lng bao ph bnh khng bnh hn.

- C ph trng trn t xu, ngho dinh dng, t chua
nhiu hn.

bnh pht sinh

- C hai loi nm k sinh nm g st l Verticilium hemileiae v Cadosporium

hemieiae.
d. Phng tr:
-

Quan trng nht l s dng ging chng bnh v chu bnh,

Trng rng chn gi, v sinh ng rung, tiu dit ngun bnh.

115

cn nghin cu s dng nm k sinh bc hai.

S dng thc ha hc khi cn thit.

2. NM HNG HI C PH (Corticium salmonicolor B. et Br.)

a. Triu chng:
Bnh thng ph hoi trn thn v cnh. Bnh lm cho thn cnh d gy, b
phn b bnh bao ph mt lp nm mu trng, sau chuyn hng, dn dn chuyn en do
cc nm khc ph hoi km theo.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
-

Do nm Corticium salmonicoor B et Br.i gy hi; lp nm m.

- m hnh tr ngn, n bo. Bo t m hnh trn hoc hnh qu su su, khng

mu.
- Si nm nm trn tn d cy bnh l ngun bnh quan trng truyn t v ny
sang v khc.
-

Nhit thun li 20- 30C; m >85%.

- Bnh lan truyn nh' gi, xm nhp qua l h t nhin, cc vt nt, vt thng
xy xt.
- Bnh hi nng trn c ph ch; c ph cng gi bnh cng d pht sinh gy hi;
c ph trng di bng ti b bnh nh hn (s pht sinh, pht trin ca bnh ph thuc
nhiu vo mc nt v ca c ph).
c. Phng tr:
cy.

Chm sc vn c ph cy sinh trng mnh, nng cao sc chng bnh cho

Ct ta cnh bnh em t.

Ly dao khet ch b bnh v x l bng thuc ha hc.

IV. BNH HI BNG 1. THN TH BNG

(Colletotrichum gossypi South.)
a. Triu chng:
+ Trn cy con:
Trn l s vt bnh c hnh bn nguyt nu ngoi vo, nu b gia vt bnh
hnh trn. Lc u mu xanh git du sau chuyn mu nu en, vin ngoi mu nu .
Phn thn st mt t b bnh lc u mu nu nht, sau chuyn nu en, vin
ngoi , v cy b nt ra.
+ Trn cy trng thnh:
L tht xut hin vt bnh tng t trn l s.
Trn thn cnh vt bnh l sc en hay nu en, thng lm cho thn cnh d

116

gy, v cy b nt, vin ngoi nu .

Qu b bnh vt bnh hnh trn nh ng xu. Qu b bnh dn n x bng vng,
ngn, qu khng n.
Khi iu kin m t trn b mt vt bnh xut hin mt lp bt mu hng ti
l cnh bo t phn sinh, v sau xut hin cc ht h li ti l a cnh.
b. Nguyn nhn:
Do nm Colletotrichum gossypii; h Melanconiaceae; b Melanconiales; lp
nm bt ton.
Si nm a bo phn nhnh, lc u khng mu sau chuyn mu nu hoc mu
xm en.
Sinh sn v tnh cho cnh bo t phn sinh thng, khng phn nhnh, khng
mu, xp trong a cnh. Bo t phn sinh n bo, hnh ng, khng mu, nh trn
nh cnh.
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh ban u tn ti trong tn d, trn ht ging.
Bo t phn sinh v si nm l ngun ly lan v bo tn ngun bnh trn ng
rung.
Nhit thch hp 25- 30C; m >85%.

nng.

Trong iu kin dinh dng tt nu b bnh th din bin nhanh gy hi

Trong iu kin sng m, rung trng, rung dng dinh dng khng cn i,
gieo ht qu su d b nhim bnh; ging bng nhp ni bnh gy hi nng.
d. Phng tr:
- S dng ging sch bnh.
- V sinh tiu dit ngun bnh nm trn tn d cy bnh ri rt trn ng rung.
V.

Gieo bng ng k thut, ch phn bn hp l.

Khi b bnh c th dung thuc ha hc phun.
BNH HI LC

1. BNH HO R GC MC EN cAspergillus niger Van Tiegh).

a. Triu chng:
C r v gc thn ngm st mt t c vt bnh mu nu, biu b nt v, thi
mc, cnh l ho cong, mt sc bng, hi xanh vng, c r thm mc, trn vt bnh bao
ph mt lp nm mc en, nh cy d t, b mch ha nu.
b. Nguyn nhn:
Do nm Aspergillus nger gy hi; h Aspergillaceae; b Plectascales, lp nm
ti.
Si nm a bo mu vng nu. Sinh sn v tnh cho cnh bo t phn sinh n
bo, khng mu, nh cnh phnh to hnh cu mu xm, trn mc ra nhiu cung
nh m tia, mu nu, sinh ra tng chui bo t phn sinh n bo.
Sinh sn hu tnh cho bo t ti; bo t ti n bo hnh bu dc, mu nu en.

117

Hai bo t l ngun ly lan t v ny sang v khc v ly lan trn ng

rung.
c. c im pht sinh, pht trin:
Ngun bnh nm trong tn d cy bnh ri rt trn ng rung, nm trong t.
Nhit thch hp 25- 30C; m >80%
Chn t trng, t b ng vng sau khi ma bnh d pht sinh.
Chn t bc mu, ct; bn phn chung cha hoai mc din bin bnh nhanh,
tc hi ln.
Giai on ph hp nht l giai on ra hoa m tia.
d. Phng tr:
V sinh ng rung, dn sch tn d cy bnh,
t trng phi thot nc sau khi ma,
Lun canh cy trng
C ch dinh dng hp l, khng bn phn chung cha hoai mc, khng s
dng tn d nm trc.
Pht hin sm c th dng thuc ha hc phun vo gc.
Khi cy bnh nng em nh b v st trng t bng nc vi hoc thuc ha
hc.
2. BNH HO R GC MC TRNG (Sclerotium ro/s Sacc)

a. Triu chng:
Cy bnh ho r, xanh vng hoc hi vng, c r v thn ngm b bnh c vt
bnh mu nu thi mc, kh xc, nh cy ln cy d dt gc. Trn gc cy bnh mc
mt lp nm trng m tia lan rng ra c mt t, hnh thnh nhiu hch nm hnh trn
nh nh ht ci mu trng v sau c mu nu.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
Do nm Sclerotium ros Sacc Thuc nhm nm tr gy hi.
Si nm trng, hch non mu trng, hch gi mu nu, hnh trn, nhn. L loi
k sinh a thc ph hoi trn nhiu loi cy trng khc nhau. Nm xm nhp trc tip
qua biu b hoc qua vt thng xy xt.
Ngun bnh tn ti trn tn d cy bnh, trong phn rc, trong ht ging,
Bnh pht sinh iu kin nhit tng i cao, m t, cy sinh trng km,
trn tn d cha hoai mc.

l.

c. Phng tr:
V sinh ng rung, dn sch tn d cy bnh, lun canh cy trng hp

t trng phi thot nc sau khi ma,

C ch dinh dng hp l, khng bn phn chung cha hoai mc, khng s
dng tn d nm trc.
Pht hin sm c th dng thuc ha hc phun vo gc.

118

Khi cy bnh nng em nh b v st trng t bng nc vi hoc thuc ha

hc.
M L LC (m nu v m en)
a. Triu chng:
+ m nu: Bnh hi ch yu l, mt trn c cc vt bnh hnh trn kch thc 1 1 0 mm, vt bnh c mu vng nu, xung quanh c qung vng rng, trn vt bnh
thng c lp mc xm, mt di l c mu nht hn.
3.

+ om en: vt bnh hnh trn, kch thc 1- 5 mm, mu en nu, th hin r c

hai mt l, xung quanh khng c hoc t khi c qung vng nh.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
m en do nm Cercospora personata; m nu do nm Cercospora
arachidicola gy nn; h Dematiceae; b Moniliales; nhm nm bt ton.
Cercospora arachidicola: Cnh bo t' phn sinh m thng, mu nu nht,
thng khng c ngn ngang, (i khi c 1- 2 ngn). Bo t phn sinh hnh di trng,
thng, c 4- 14 ngn ngang, khng mu.
Cercospora personata: Cnh bo t phn sinh mu sm hn. Bo t phn sinh
hnh bu dc hoc hnh tr, mt u hi thon, c 3- 5 ngn ngang.
Nhit thch hp 27- 30C; m khng kh > 80%.

Bnh pht trin mnh trn mng ngho dinh dng.

Bnh thng xut hin t giai on ra hoa tr v sau, cng v gi lc cng b
bnh nng.
Bnh xut hin tt c cc v nhng nng nht l v xun h hay giai on cui
v ng xun; chn t ngho, bc mu d b bnh v bnh pht sinh, pht trin nhanh.
Cy trng suy dinh dng, sinh trng, pht trin km l iu kin thun li cho
bnh pht trin.
d. Phng tr:
Ch yu l iu kin canh tc v lu tm ch dinh dng i vi lc ng vi
cc giai on sinh trng ca cy.
C th dng thuc ha hc khi cy b bnh cn thit.
HO T TI XANH XANH LC {Pseudomonas solanacearum Smith)
a. Triu chng:
L mt bnh hi kh nghim trng trn lc. Bnh hi nng vo giai on ra hoa
m tia. Nhng ngy u cy lc ho vo ban ngy, bui sng sm xanh tr li v sau
cy ho khng hi phc.
4.

b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:

Do vi khun Pseudomonas solanacearum gy hi (xem ho r ti xanh c
chua).
Ngun bnh c th tn ti trong t, trong tn cy bnh, trn cc cy k ch
ph, trn ht ging, phn bn.
Trn rung trng c canh nhiu v bnh nng.

119

Trn rung bn phn khng hoai mc bnh nng.

c. Phng tr:
Lun canh cy trng hp l,
V sinh ng mng, cy ba su lp ngun bnh, lu tm n ngun phn bn,
ch nc ti,...
Nghin cu s dng thuc ha hc, ch phm sinh hc.
VI.

BNH HI CY H TIU

1.

BNH VNG L H TIU DO TUYN TRNG

a. Triu chng:
Bnh lm cy cn ci, suy yu, dy ho dn, l vng vt v ho r, cht l en
dn trc khi rng; r c nhiu nt sng dn n nghn mch, khi bnh nng tiu c
th b cht nht l khi gp nng hn. Cy s cht nhanh hn khi c mt cc loi nm
bnh xm nhp qua cc vt chch ht nha ca tuyn trng.
b. Nguyn nhn v c im pht sinh, pht trin:
- Bnh do tuyn trng Meloidogyne icognita gy hi, b Tylenchidae.
Tuyn trng c giao phi xong sau cht. Tuyn trng ci c hnh qu chanh,
hnh thoi.
Khi xm nhp vo cy tuyn trng nm trong cy tit ra men kch thch t bo
sinh trng v s lng v kch thc, dn n lm nghn mch.
Trn vng t c kt cu nh, pH hi chua. Cy tiu cn ci chng chu bnh
km, nhng cy sinh trng tt chng chu tuyn trng kh.
c. Phng tr:
Phng bng cch gi cho vn tiu tht thot nc, bn thm phn chung v
thm vi nng cao pH.
-

Khi pht hin c tuyn trng ph hoi tiu, s dng thuc ha hc:

Basudin ht, Mocap bt,...

2.
BNH CHT HO DY TIU 0Phytophthora parastica var piperna)
3.
BNH KH U NGN V THI TRI TIU (Colletotrichum
g/o eospo ro ides)
4.
BNH RNG LNG TIU (Rhizoctonia so lan hoc Pseudomonas sp.)

I.
1.

3.
4.

6.

TI LIU TRONG NC:

Bi ging bnh cy ngnh nng nghip - Nguyn Th Nguyt - Hu, 1997.
2.
Bnh hi la - S.H.OU - Nguyn Cng Thut dch - NXB Nng nghip
- H ni, 1984.
Bnh o n hi la - L Lng Te - NXB Nng nghip - H ni, 1988.
Bnh hi cy t - Trung tm NC v PT rau Chu - NXB Nng nghip
- H
ni, 1998.
5.
Bnh vi khun v virus hi cy trng - L Lng Te & V Triu Mn NXB Gio dc - H ni, 1999.
Bin php canh tc phng chng su bnh v c di trong nng nghip
PGS.PTS. Phm Vn Lm - NXB Nng nghip - H ni, 1999.

120

7.

Gio trnh bnh cy - L Lng Te - NXB Nng Nghip - H ni, 1977.

8.
Gio trnh bnh cy - V Triu Mn & L Lng Te - NXB Nng
nghip - H ni, 1977
9.
Hoa v k thut trng hoa - PGS.PTS. Nguyn Xun Linh - NXB Nng
nghip - H ni, 1998.
10.
Hng dn nghin cu bnh vi khun thc vt - v.p. Izarainxki - NXB
Mir & NXB Nng nghip - H ni, 1988.

11. Khua hc bnh cy - ng Hng Dt - NXB Nng nghip - H ni, 1979.

12.
Phng tr mt s su bnh hi quan trng trn cy c mi - L T.T.
Hng - NXB Nng nghip - Thnh ph HCM, i 996.
13.
Phng tr tng hp su bnh hi cy trng nghin cu v ng dng PGS. Nguyn Cng Thut - NXB Nng nghip - H ni, 1995.
14.
San xut, ch bin v s dng thuc BVTV tho mc v sinh hc - TS.
ng Vn Tut & PGS. TS. L Vn Thuyt - NXB Nng nghip - H ni, 2000.
15.
Su bnh hi cy n tri - Nguyn Vn Hng & V Thanh Hong NXB Nng nghip - H ni, 1997.
16.
S tay s dng nng dc - Phng Tun cn & Nguyn L - NXB
Nng nghip - Thnh ph HCM, 1998.
17. Thuc BVTV- Trn Quang Hng - NXB Nng nghip - H ni, 1995.
18.
Thc tp Vi sinh vt hc - Ngi dch Nguyn Lm Dng - NXb Mir
& NXB i hc v Gio dc chuyn nghip - H ni, 1983.
1. A manual on common labotory seed health testing methods for detecting
fungi - S.B. Mathur and Olga Kongsdal - Copenhagen, 1999.
2. Illustrated Genara of Imperfect Fungi - H.L. Barnett & Barry B. Hunter 1998.
3.

Piant Pathologist's Pocketbook - Common Wealth Mycological Institute.

4.

4. Seed - Borne diseases and seed health Testing of rice - p.c. Agarwal &
Carmen Nieves Mortensen & s. B. Mathur - Copenhagen, 1989.
5. Vegertable diseases A practical Giude - Lowel L. Black - ASIAN
Vegertable Research and Development Center - Shanhua - Taiwan.
BNH SNG MAI HI TRN MT S LOI RAU KHC:

L loi bnh gp kh ph bin trong cc loi rau trng trong v ng xun khi thi tit
lnh v c nhiu sng m. Bnh c th hi trn nhiu loi cy

121