KINH DCH O TRI V VIC NGI MC LC (Nhn chut tri cng phm ctrl vo cc ni dung tm n mc cn tra cu) M U: 1 - Li dn.

. 2 - Li ni u ca Nguyn Hin L. I PHN MT: GII THIU. A- Chng 01: Ngun gc Kinh dch v ni dung phn Kinh. a- Ngun gc v truyn thuyt. 1-Truyn thuyt Vua Phc Hy lm ra Bt qui. 2- H v lc th. b- kin mt s hc gi ngy nay. c- Ni dung phn Kinh. B- Chng hai: Ni dung phn Truyn. a- Ai vit Thp dc. b- Ni dung Thp dc. C- Chng ba: Cc phi Dch hc. D- Chng bn: Thut ng v quy tc cn nh. 1- Thut ng. 2- Quy tc. 3- ngha cc Ho. 4-Tng quan gia cc Ho. 5- Php on Qu. 6- Cch gii thch tn Qu. E- Chng nm: o Tri. F- Chng su: Vic Ngi. G- Chng by: Tu thn o lm ngi II - PHN HAI: KINH V CHUYN. A Kinh Thng. (Xem biu 64 qu) B Kinh h. (Xem biu 64 qu) C H t truyn. a Thin Thng. b Thin H. c Ph lc. ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

PHN M U 1 - LI DN NHP

Kinh dch - o ca ngi t t Nu cc bn thc s mun tm hiu mn khoa hc c xa ca nn vn ha la nc phng ng ny th iu u tin ti ngh cc bn hy kin tr v tht tnh tm, phi gt b tm thi nhng ham mun thng nht v xin hy tm gc nhng s thch khc sang mt bn tp trung cao vo vic nghin cu mn khoa hc kh nhn ny th may ra cng thu c i iu b ch t i ban u. Ging nh bn ang tm ti mt khu rng rm rp nhiu th d, cng cc loi cn trng, rn rtmi nguy him u c th xy ra; nhng nu bn bit tm ra li i chun mc, ng n th trong khu rng bn s gp c nhiu loi lm sn qu, thm tr c th tm c nhng kho vng, bc, qu, kim cng ca ngi xa li cn tim n u y ng sau nhng qu v ho v cng huyn b v kh hiu. ng bi quan bn i! hy dng cm ln. Mi thnh cng ln bao gi cng tim n mo him i hi tnh kin tr, sng to v ng nhin phi c mt quyt tm st khng chn bc v nn tr trc mi kh khn tr ngi. Nhng iu huyn b trong khu rng ny s c vn tm mn b mt dn dn nu cc bn lm theo nhng hng dn ca cc hc gi tin bi qua nhiu thi i vi bao thng trm bin i hng ngn nm nay. Uyn bc nh Khng T m cng phi c i c li n ba ln t chc. (Nhng thng tin c s ny ra i t khi cha c giy. Ngi xa vit ln bng tre ri dng chc thng kt li thnh sch). Ba ln t chc khng hiu l bao nhiu ln c cho n nay cha ai khng nh c. Ti c cun sch ny t mt trong nhng bn tho ca nh vn Nguyn Hin L lc cuc chin va ngng tin sng. Ti khng dm c cng khai v nu l ra th li thi to. B ph bnh hoc k lut nh chi v ngy cun trit hc c xa nht ca loi ngi ny tm thi b coi l: vn ha xu c ca ch li. Nu gi xem s b coi l tng tr v tim nhim t tng xuBn cnh rt nhiu sch bo l ci, vn c nhng nh vn chn chnh lu gi v dch thut nhng cun sch m ngy nay c khng nh l vn kin thc qu bu ca nhn loi. n nay trn th trng sch ca ta c qu nhiu ti liu nghin cu v cun sch ny. Mi sch vit theo nhng cch nhn v phng php ring nhng vn c mt im chung nht l tm ti v khng nh tnh khoa hc nguyn s, huyn b ca nhng cu ch, cm t ngn gn m n cha bit bao quan nim ca ngi xa v th gii quan v nhn sinh quan thun khit n l k khng th no bc b c. Ni cho cng, ngy nay hiu c ng nhng iu cng l rt kh ni chi n vic ph phn hay nh gi. Hn na tt nht l khng nn ph phn hoc nh gi khi cha hiu thu o nhng iu cn v cng b n t my ngn nm nay m vn cn ti mi v s cn mi mi vi mi thi i. l cun sch mang tn: KINH DCH sch dy ngh lm thy bi ca ngi xa. Tht may vi ci v bc dung d , KINH DCH cn tn ti cho ti ngy nay m khng b t cng cc loi kinh khc di thi ng vua tn bo Trung hoa c i: Tn Thy Hong. V ngun gc v tc gi cun kinh ny cho n nay cng vn cn b ng cha nht qun theo mt quan nim no v cha cn c. Ta hy tm chp nhn l cun sch c xa ca nn vn ha la nc Phng ng. Hy cng xem v ngm chng ta s nhn ra dn dn nhng iu gin d m su sc n l thng ca cc siu qun xa vit li t thc tin hoang s, trm tch v huyn b ngy nay con chu vn au u suy ngm, lun bn khng bao gi coi l . Ngi Phng Ty cng dy cng nghin cu v mt trong nhng nh khoa hc c (leibniz) da vo k tha v pht trin thuyt Nh phn c s ca ton hc hin i v phng php k thut s (Digital) c vn dng rng ri v hu ch trong nhiu ngnh khoa hc hin nay.

TR LI MC LC BIU 64 QU DCH THNG THIN THY SN LI PHONG HA A TRCH

H THIN THUN CN 01 TNG NHU 05 THUN KHM I SC 26 MNG I TRNG 34 GII TIU SC 09 HON I HU 14 V T THI 11 S QUI 43 KHN

THY

 SN

06 N 33 V VNG 25

29 KIN 39 TRUN 03 TNH 48 K T 63

04 CN 52 DI 27 C 18 B 22

40 TIU QU 62 THUN CHN 51 HNG 32 PHONG 55

59 TIM 53 CH 42 THUN TN 57 GIA NHN 37

64 L 56 PH HP 21 NH 50 THUN LI 30

07 KHIM 15 PHC 24 THNG 46 MINH DI 36

47 HM 31 TY 17 I QU 28 CCH 49

LI

PHONG

CU 44 NG NHN 13

HA

B 12

T 08 TIT 60

BC 23 TN 41

D 16

QUN 20

TN 35

THUN KHN 02

TU 45 THUN OI 58

TRCH

L 10

QUY MUI 54

TRUNG PHU 61

KHU 38

LM 19

2 - Li ni u ca C nh vn Nguyn Hin L Kinh dch - o ca ngi qun t Ti vit tp ny ch hng dn cc bn mun tm hiu trit l trong Kinh Dch, tc v tr quan, nht l nhn sinh quan, cch s th trong Kinh Dch m ti gi l o Dch, o ca bc chnh nhn qun t thi xa . V vy ti b bt phn bi ton, huyn b v rn trnh by mt cch c h thng, sng sa t tng ca c nhn. Mc du vy, sch vn kh c, v cho cc bn tn cng, ti xin c t li hng dn di

y. Vic u tin l c Bng Mc Lc bit qua ba ni dung ca sch . Sch gm 2 phn: - Phn 1: Gii thiu, c 6 chng, t I n VI. - Phn II: Kinh v truyn: Kinh th ti dch trn 64 qu, Truyn th ch dch H t

truyn.

Phn I - Chng I v II quan trng, bn nn c k: - Chng III c nh v hiu c ngh Kinh Dch. - Chng IV rt quan trng, nn c rt k, ch no khng hiu th nh u ngoi l sau coi li. c xong Chng IV ri, nn hy tm nhy chng V v VI m c tip ngay bn dch 64 qu trong phn II. Mi ngy ch c 2,3 qu thi, c k cho hiu . c c mi qu th nhng qu sau s thy d hiu. - Chng IV gip bn hiu 64 qu, m 64 qu cng gip bn hiu thm chng IV, v vy trong khi c 64 qu bn nn thng tra li chng IV, lc bn s hiu nhng ch nh du ngoi l m ln u tin bn cha hiu . Cng vic xong ri, bn c k Chng V v VI Phn I v lc ny bn hiu c ngha trong hai chng quan trng , nht l Chng VI. c ln u d k ti u cng cha gi l hiu ht, nht l cha nh c g nhiu . Ngh mt thi gian, bn nn c li ln th nh, ln ny mau hn ln trc. Ri lu lu bn nn coi li nhng ch bn cho l quan trng cn nh . Mun hiu thm Kinh Dch, bn nn tm c nhng sch ti gii thiu trong cun sch ny. Cch tm mt qu: Mi qu c s th t ca n trong kinh, thnh phn v tn. V d: Qu (hnh qu hai m, hai dng, hai m) s th t l 62, thnh phn l Li (hai m, mt dng) trn, Sn (mt dng hai m) di, tn l: Li Sn - Tiu Qu. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) I - PHN MT: GII THIU. A - Chng 1 NGUN GC KINH DCH V NI DUNG PHN KINH a - NGUN GC v TRUYN THUYT: Mt sch bi m thnh sch trit. Khp th gii c l khng c b sch no k d nh b Kinh Dch. N l mt trong ba b kinh c nht ca Trung hoa, sau Kinh Thi v Kinh Th, nhng ngun gc ca n - tc bt qui - th c th sm hn vo cui i n, 1.200 nm trc Ty Lch. N khng do mt ngi vit m do nhiu ngi gp sc trong mt ngn nm, t Vn Vng nh Chu mi n u i Ty Hn n mi c hnh thc gn nh hnh thc ngy nay chng ta c bit t Ty Hn n nay, trn 2.000 nm na, thi no cng c ngi tm hiu n thm, em ring ca mnh v t tng ca thi i gii vo n, khin cho ngha v cng dng ca n mi ngy mt nhiu v mt xa ngun gc. Do , khng th gi n l tc phm ca mt nh no c, khng phi ca Khng gia cng khng phi ca Lo gia, v V ng, tc gi b Trung Quc trit hc i cng (Thng v n th qun) gi n l tc phm chung ca mt phi, phi Dch hc, m nhng ngi trong phi ny gm nhiu trit gia xu hng khc nhau. Mi u n ch l sch bi, ti cui i Chu thnh mt sch trit l tng hp nhng t tng v v tr quan, nhn sinh quan ca dn tc Trung Hoa thi Tin Tn; qua i Hn n

bt u c mu sc tng s hc, mun gii thch v tr bng biu tng v s mc, ti i Ng i n c dng trong mn l s i Tng n thnh l hc; ngy nay mt s nh bc hc phng Ty nh C.G Jung tm l gia ni danh ca c v Raymond de Becker (Php) mun dng n phn tch tim thc con ngi, coi n l mt phng php phn tm hc. iu k d nht l mn "dch hc" n ch dng trn thuyt m dng , trn mt vch lin ___ tng trng cho dng, mt vch t _ _ tng trng cho m, hai vch chng ln nhau, i ln cho nhau nhiu ln thnh ra tm hnh bt qui, ri tm hnh bt qui ny li chng ln ln nhau thnh su mi bn hnh mi:Lc thp t qui . Dng su mi bn hnh ny, ngi Trung Hoa din c tt c cc quan nim v v tr, v nhn sinh, t nhng hin tng trn tri di t, nhng lut thin nhin ti nhng dng, nhng cng vic thng ngy nh tr nc, ra qun, tr nh, ci hi, n ung , x th... Cc ng "Thnh" Trung Hoa qu thc c mt sng kin mi m, mt sc tng tng, suy lun l lng, khin ngi phng Ty ngc nhin v c ngi u (J.Lavier) dng mt vi qu gii thch mt vi hin tng khoa hc, s tin trin ca khoa hc. S kin dng hai vch ging v tr, x hi tht t ai quan nim ni, cho nn ngay ngi Trung Hoa to ra nhiu truyn thuyt gii thch ngun gc Kinh Dch. Truyn thuyt v Kinh Dch. Nhng truyn thuyt nhiu khi mu thun, v l, nh huyn thoi, nhng v c nhiu ngi tin chc hoc nh phi chp nhn v khng c thuyt no hn cho nn chng ta cn bit qua, ch i su th theo ti, ch mt th gi v ch. 1. Truyn thuyt vua Phc Hy to ra bt qui: Theo T Hi th Phc Hy cn c tn l Bo Hy, Thi Ho v.v. . . l mt trong ba ng vua thi Thi c, hai ng kia l Tai Nhn, Thn Nng. Phc Hy dy dn sn bn, nh c, nui sc vt, to ra bt qui v th kh (vn t, kh c). Khng hiu Phc Hy th k no, c sch ni l th k 43, c sch ni l th k 34 trc Ty Lch ng lm vua 115 nm, truyn c 15 i, ri ti Tai Nhn dy dn di cy hay c hai ming g vi nhau m ly la. Thn Nng dy lm rung. Nh vy th Phc Hy khng phi l tn mt ngi (cng nh So Th, Tai Nhn Th, Thn Nng Th), ch l mt tn ngi i sau t ra tng trng mt thi i, thi i dn tc Trung Hoa cn n lng l, sng bng sn bn, hi lm, cha th c vn t c mun ghi chp vic g th dng cch buc nt (kt thng) hoc ly nhn gch nhng vch ln mt khc cy nh mt s dn tc lc hu hin nay cn sng tha tht gia Phi Chu, c Chu, Nam M Chu. Ni bt qui th c t thi , cch thi chng ta nm, su ngn nm th n ch c th l nhng vch nh du cho d nh, nh nhng con s thi, ch khng c g khc (chng ti s tr li im ny on sau) Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) TR LI PHN MT 2 - H v Lc th - sng H hin ra bc , sng Lc hin ra trang ch, thnh nhn phng theo (H Xut , Lc Xut Th, Thnh Nhn Tc Chi) Tuy an khng ni r, nhng t n vo ton thin th phi hiu rng Phc Hy phng theo bc hin ra sng H, trang ch hin ra Sng Lc vch ra bt qui. - Ngy xa h Bo Hi (tc Phc Hi) cai tr thin h , ngng ln th xem cc hnh tng

trn tri, ci xung th xem cc php tc di t, xem cc vn v ca chim mung cng nhng thch nghi vi tri t (ca tng min), gn th ly thn mnh, xa th ly vt, ri lm ra bt qui, thng sut cc c thn minh v iu ha ci tnh ca vn vt (C gi Bo c ngi c l Bao Hi th chi vng thin h d, ngng tc quan tng thin, ph tc quan php a, quan iu th chi vn d thin a chi nghi, cn th ch thn, vin th ch vt, th thy tc bt qui d thng thn minh ch c, d loi vn vt ch tnh). Nh vy l ngay trong Kinh Dch c hai thuyt mu thun nhau ri, u dng Tu, mt vn ho i Bc Tng vch ra ch mu thun trong tp: Dch ng T Vn. i ng bo: an trn (chng 11 thng truyn) ni rng bt qui l do tri sai long m sng H i ln m giao cho Phc Hi, khng phi do ngi lm ra (phi nhn chi s vi, th thin chi s ging ), an di (chng 2 h truyn) li bo bt qui l do ngi lm (Phc Hi xem cc hin tng trn tri di t m vch ra), bc hin trn sng H khng d g ti (th nhn chi s vi, h bt d yn), vy th bit tin thuyt no? Cu H xut , Lc xut th, thnh nhn tc chi dn trn li m m na, v ch thnh nhn khng ch r ai, mt ng thnh hay nhiu ng thnh ? C ngi hiu l 2 ng thnh. Phc Hy v vua V nh H (2-205-2.197) Do pht sinh ra ti 4 thuyt: - Phc Hy xem xt cc hin tng trn tri m vch ra bt qui (ngi i sau gi l Tin thin Bt Qui) - Phc Hy phng theo H (bc hin sng H) m vch ra bt qui. - Phc Hy phng theo c H ln Lc Th ( trang ch xut hin sng Lc) m vch ra bt qui, H v Lc Th vy l cng xut hin trong i Phc Hi (thuyt ny ca Du Dim i Tng). Lc Th khng xut hin i Phc Hy m xut hin trong i vua V nh H, ngha l khong mt hai ngn nm sau, v vua V phng theo n vch ra bt qui (ngi i sau gi l Hu thin bt qui). Bt qui ny cng y ht bt qui trn, ch c v tr cc hnh l khc thi (ti s xt trong mt an sau) v t ra Cu tr hng phm, tc chn lai v qui phm ln ca tri t, ni cho d hiu l chn phng php cai tr thin h. Nhng Cu tr hng phm chng lin quan g ti Kinh Dch c. V H , truyn thuyt bo rng i Phc Hy c mt con Long m (lai nga thn, hnh th nh con rng mnh xanh lc c vn , xut hin trn sng Hang H, i mt bn d, bn l sch mnh tri ban cho Phc Hi tr thin h. Nhng i sau mi khi c thnh vng xut hin nh i vua Nghu, vua Thun . . .u c tri ban cho H . Cn v Lc Th th trong khi vua V tr thy, thy mt con ra thn cng do tri sai xung hin ln sng Lc mt chi nhnh ca sng Hang H trn lng c nhng nt m t 1 n 9. Thuyt H chc kh ph bin i Chu, chnh Khng t cng tin. Lun ng, Thin t Hn, bi 8, ng than th vi mn : chim Phng chng n, bc chng hin trn sng (Hang) H, ta ht hy vng ri (Phng iu bt ch, H bt xut , ng d h ph! Chim Phng v H m xut hin l im thnh vng ra i, Khng t khng thy hai vt , cho rng thnh vng khng ra i, o ca ng khng sao thi hnh c. C th ng cng tin rng i Phc Hi c H xut hin, cn nh ng c cho rng Phc Hi phng theo H m vch ra bt qui hay khng th khng c g lm chc (trong mt chng sau, chng ti s ch r H t truyn thng v h khng phi ca ng vit). Hnh H v Lc Th hi mi xut hin ra sao, khng ai bit. Ngi ta bo n mt t th k th VII trc TL. (ngha l trc thi Khng t hn 100 nm), mi ti thi Hn V (149-86) tc nm th k sau, mt ngi chu i th mi hai ca Khng T, l Khng An Quc, mt hc gi, i thn ca V khng hiu cn c vo u lp 2 hnh , truyn li i sau, ri li mi n i Tng Huy Tn (1101-1125) khong mi hai th k sau Khng An Quc, hai hnh mi c in trn sch nh chng ta thy di y:

Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) TR LI PHN MT

LC TH

C trn hai hnh (gi chung v tt l th) nhng vng trn vng u l s dng (l), nhng vng trn u l s m (chn) - Trn hnh H , hng a v b, mi hng c 5 vng , cng vi nhau thnh 10, 10 l s m. - Chng ta nhn thy c nhng s l: 1, 3, 5, 7, 9 cng li l 25, v nhng s chn: 2. 4. 6. 8. 10 cng c li l 30. - Cng 25 (l) vi 30 (chn) c 55. - Trn hnh Lc Th, c nhng s l: 1, 3, 5, 7, 9, cng c li l 25, y nh trn H , cn s chng ch c 2, 4, 6, 8, cng l 20. - Cng 25 (l) vi 20 (chn) c 45. Nhng vng trn (c ngi gi l nt) trn Lc Th c b tr trn mnh con ra thn nh sau: u i chn, ui mt, hai vai (hay hai chn trc) 2 v 4, hai chn sau 6 v 8, gia lng 5. Chng ti xin c gi : Long m l mt con vt trong huyn thai, cn Ra thn m mang trn lng nhng vng trn en trng nh vy cng l mt huyn thai na! Sao 2 hnh ging nhau th: S dng (l) u l 25, gia u c s 5, nhng vng trn y ht nhau m sao hnh trn khng gi l nh hnh di, li gi l Th, nht l so snh nhng hnh vi hnh bt qui th d giu tng tng ti my cng khng th bo rng bt qui phng theo hai hnh c. iu ny cng rt ng na. Trn hnh Lc Th, m t tri qua phi ta thy: - Hng trn c nhng s: 4 (vng ), 9 (vng vng), 2 (vng ). - Hng gia c nhng s: 3 (vng vng), 5 (vng vng 7 (vng vng). - Hng di c nhng s: 8 (vng ), 1 (vng vng), 6 (vng ).

- Ta th sp xp nhng con s thnh mt hnh vung nh di y (gi l hnh Ma phng Hnh vung ma qui Ma trn vung).

Ri cng nhng s theo hng ngang: Hng trn: 4 + 9 + 2 = 15 Hng gia: 3 + 5 + 7 = 15 Hng di: 8 + 1 + 6 = 15 Cng theo hng dc: Hng bn tri: 4 + 3 + 8 = 15 Hng gia : 9 + 5 + 1 = 15 Hng bn phi: 2 + 7 + 6 = 15 Cng theo hai ng cho ca hnh vung cng c: 4 + 5 + 6 = 15 v 2 + 5 + 8 = 15 Hnh vung k d , ngi phng Ty cng tm thy t thi c, dng n lm ba, cho nn gi n l Carr magique: Ma phng. Trong thin nhin u c hnh nh vy, phi l do c sng to ca lai ngi. R rng l Khng An Quc hay mt ngi no khc ba ra c ging v tr bng

nhng con s, to nn mn Tng S Hc cc k huyn b. Do m i sau c ngi ln ting mng Khng An Quc l k c ti nng nht vi thnh nhn (m ch Khng t, c t 12 i ca Khng An quc) , lm cho kinh Dch mt ngha trit l su xa i m bin n thnh mt tc phm v ngha l. Thc ra ngi u tin c ti l k vit Chng 9 H t thng truyn kia (coi phn dch sau). Khng An Quc cn c vo ch khng han tan pha ra ht. Nhng b ngi ny mng th li c ngi khc khen l c cng vi Dch hc, lm cho ngha Kinh Dch thm phong ph v Kinh Dch nh mt phn thnh mt k th. Th t chuyn dch theo hnh mi tn di y s l c s cho mn Thm th huyn khng hc sau ny cc bn s nghin cu thm. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) TR LI PHN MT

b - KIN MT S HC GI NGY NAY Thuyt Phc Hi phng theo H , Lc Th m vch bt qui nht nh l khng th tin c, m thuyt ng xem xt cc hnh tng trn tri, cc php tc di t, cc vn v ca chim mung th cng rt kh chp nhn. T u th k n nay, ngi ta o c An Dng (tnh H Nam ngy nay) hng vn hng c gip ct (mai, ym ra v xng vai, xng chu ca tru, b, nga . . .) i Thng (1766-1401), trn thy khc nhiu qu bi. y l mt qu trch trong cun East Asia The Great tradition (Modern Asia ditions Tokyo 1962)

Ba ch bn tri l ba ch gia l hai ch bn phi l hai ch di cng l: ngha l: Ngy Tn mo hi qy thn (bi): ngy hm nay, ngy Tn, c ma hay khng ma? Chng ta thy, ch thi nay cn phng pht nh ch thi , nht l nhng ch: Nhng trn nhng gip ct v c trn nhng ng i Thng, tuyt nhin khng thy hnh bt qui. S thc l t i Thng v trc cha c bt qui. Ngi i Thng ch mi bit li bi bng ym ra gi l bc . ngi ta ly ym ch khng phi mai con ra (v ym mm hn, d nt hn mai), dng mi nhn m vo nhng ch lm, ri h trn la nhng ch lm nt ra, ri ty vt nt c hnh ra sao m an qu tt hay xu. Cui i n hay qua i Chu ngi ta mi tm c cch bi bng c thi (ting khoa hc gi l Achillea sbirica), mt th cy nh cao khang mt thc nh cy cc, c hoa trng hoc hng nht. Cch bi gi l ph v dng bt qui m an, gin d hn cch bi bng ym ra. V hnh nt nt trn ym ra khng c hn li kh bin gii, cn nhng qu v ho trong php bi bng c thi c hn, li di mi qu, mi ho c li an sn, nht nh, khi bi gp qu no, ho no, c theo li an sn m suy lun, cng vic d dng hn nhiu. V vy m php bi o mi u gi l d : d dng. Ch d ny vi ch dch l mt. V sau, khng bit t thi no mi gi l dch. Theo thuyt ca D Vnh Lng trong tp san Nghin cu Lch s ngn ng ca

Trung ng nghin cu vin (Phng Hu Lan dn trongTrung quc Trit hc s - Chng 15), th bt qui ch c th xut hin trong i n, t cui i thng n u i Chu, v bt qui to ra ch bi. Li cn mt thuyt mi na ca Trn Thc Am trong tp Tiu Hc thc t Gio bn do Nghim Linh Phong dn trong tp Dch Hc Tn Lun (Chnh trung th cc n hnh i Bc 1971) Trn Thc Am cho rng bt qui ch l nhng con s thi xa Trung hoa cha dng thp tin php (numration dcimale), cha n mi ch 7 s thi, tc ch dng tht tin php. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 S 7 ngc li vi s 1 v a v ca n nh a v s 10 trong thp tin php, cn qu (oi) ngc li vi qu (cn) s 2, l s my th ti khng bit. H Trn cn bo v dng tht tin php cho nn thi gi by ngy l mt tun, cng ngi cht th 7 tun tc 49 ngy gi l mn tht; t i n, i Chu tr i mi dng thp tin php, v truy nim ngi cht khi c 10 tun (mi tun 10 ngy) tc 100 ngy. i sau, ngi Trung Hoa truy nim theo c hai cch . Thuyt ny mi qu, ngc li vi thuyt trn v v nu vy th bt qui phi c t i Thng, tr v trc, sao khng thy trn cc gip ct ? V li nu hnh trn gip ct chng ti sao li trang trn ng l i Thng th i , ngi Trung bit kt hp thp can (gip, t, bnh, inh . . .qu) vi thp nh chi (ti, su, dn, mo .. .hi) ch ngy, thng v nm th l no li khng bit thp tin php ? V nhng l m chng ti cha dm tin Trn Thc Am. Do Lng nghi thnh T tng ri thnh Bt qui. Tm li, bt qui do ai to ra, t thi no, ti nay vn cn l mt b mt, sau ny cng khng chc g tm ra c manh mi. By gi chng ta c hy tm cho rng n c trc i Vn Vng nh Chu (th k XII tr. T.L) v do mt hay nhiu b c siu qun v danh no dng hai vch lin v t chng ln nhau, thay i ln nhau m to nn. Trong i Cng Trit Hc Trung Quc Thng tr.451, chng ti ch mt cch chng cc vch trch trong Kinh th ch yu ca Si Trm. Di y l mt cch na. Mi u ch c lng nghi l dng (vch lin) v m (vch t) , Chng ta ly dng chng ln dng , ri ly m chng ln dng, c hai hnh tng , Bn y cng vy, chng ta ly m chng ln m, ri ly dng chng ln m, c hai hnh tng na: , (vch dng, vch dng)1 (vch m, Vch dng)2 (vch m, vch m)3 (Vch dng, Vch m)4 Nh vy c bn hnh tng, gi l t tng. T tng c tn l thi dng, thiu dng, thi m, thiu m. Chng ti theo V ng gi hnh 1 l thi dng, hnh 2 l thiu dng, hnh 3 l thi m , hnh 4 l thiu m. Do l chng ti dn trong i Cng Trit hc Trung Quc Thng, tr 171,

nhiu sch cho hnh 4 l thiu dng, hnh 2 l thiu m T tng tng trng cho nht, nguyt, tinh thn (mt tri, mt trng, nh tinh v hnh tinh .) V trong tp ny chng ti ch ch trng n bt qui, n phn trit hc, nn khng xt v t tng thuc v thin vn hc. Sau cng chng ta ly dng ln lt chng ln c bn hnh trn, theo th t 1, 2, 3, 4 Ri ly m ln lt chng ln cng c bn hnh theo th t 3, 4, 1, 2 c: Cn (I), ly (II), Cn (III), Tn (IV) ,

Khn (V) , Khm (VI), oi (VII) , Chn (VIII) Nh vy c ht thy 8 hnh gi l bt qui, tm qu. Mi qu c 3 vch gi l 3 ho xut hin ln ln t di ln, cho nn khi gi tn cng khi an qu, phi m, xt t di ln, ho di cng l ho 1, ri ln ho 2, ho 3. : Cn (hay kin) vi thin l tri c c cng mnh, l n ng. : khn vi a l t, c c nhu thun, l n b. : li vi ha l la, sng. : Khm vi thy l nc, him tr. : cn vi sn l ni, yn tnh. : oi (hay oi) vi trch l chm(m), vui v. : tn vi phong l gi, vo. : chn vi li l sm, ng Tm qu cn nhiu ngha na, nh ngha v cc ngi trong nh, v phng hng, mu sc, lai vt . . . , nhng chng ta hy bit by nhiu thi. iu cn nht l cc bn tr phi thuc r 8 hnh trn, h trng thy hnh no, chng hn hnh (Tn) th phi gi c tn ca n, v tn vi phong, ngc li h nghe thy ni qu tn, hay ch nghe thy ni phong, l phi v ngay c hnh n. Ngy xa, nh Nho dng mt thut nh, l hc thuc lng 8 cu di y: Cn tam lin (ba vch lin) Khn lc an (su vch t) Chn ngng vu (bt nga) Cn Phc uyn (chn p) Khm trung mn (y trong) Li trung h (rng trong) ai thng khuyt (h trn) Tn h on (t di) Nhng bn no khng bit ch Hn c th theo cch ny ca ti: Trc ht chng ta b qu Cn v qu Khn i v ai cng cng nh ngay ri, cn li 6 qu m c 1 ho m (mt vch t), tc qu Li , qu ai , qu tn , 3 qu

cn li khm , cn , chn u c mt ho dng mt vch lin. Chng ta ch cn nh v tr ba vch t trong 3 qu c 1 ho m thi. Qu Li l la th vch t gia, nh hnh ming l. Qu ai l chm (m) th vch t trn cng, nh ch trng trn mt t . Qu tn l gi th vch t tt phi di cng . Vch t, m tng trng s mm mi, du dng ca gi. Nh nh vy ri th v c ba qu v hai ho kia ca mi qu l vch lin (dng). V c 3 qu ri th v c ba qu tri vi chng v ngha cng nh v cc vch: Khm (nc) tri vi (li (la), th gm mt vch lin gia cn li hai vch kia t Cn (ni) tri vi ai (chm) ni th ni ln trn mt t, chm th trng xung vch lin trn cng. Chn (sm): tri vi Tn (gi) Sm ng mnh, gi thi nh - vch lin di cng Tin thin v hu thin bt qui: Tng truyn l tm qu mi u Phc Hi sp theo vng trn hnh I bn tri, ri sau Vn vng sp li theo hnh II

Hnh I : Tin thin bt qui Hnh II: Hu thin bt qai Thuyt cha tin c : khng c g chng rng bt qui trc thi Vn Vng c phi sp nh hnh I khng, m trong phn kinh ca Chu dch cng khng c ch no ni ti vic Vn Vng sp li bt qui. Ch trong phn truyn (Thuyt qui truyn, Chng III) chng ta thy cu ny: Tri v t v tr nh ri, ci kh (kh lc) ca ni v chm thng vi nhau, sm gi ni ln vi nhau, nc v la chng dit nhau, tm qu cng giao vi nhau (Thin a nh vi, sn trch thng kh, li phong tng bc thy bt tng x, bt qui tng thc). Trong an tc gi sp bt qui thnh tng cp tri nhau nh trong hnh I: cn vi khn, cn vi ai, chn vi tn, li vi khm. Nhng trong Chng V cng thuyt qui truyn li c cu xut h chn: V ch t trn tri xut hin phng chn, th li hp vi hnh II v hnh ny t chn phng ng (phng mt tri mc) cn hnh I t chn ng bc (chng ta nn nh trn cc bn thi c ca Trung Hoa, bn phng t ngc vi bn ngy nay ngha l h t bc di, nam trn, ng bn tri, ty bn mt). Hnh I gi l tin thin bt qui, hnh II l hu thin bt qui. Hai tn khng c trong

Kinh Dch, hin nhin l do ngi i sau, hoc mt i Hn, hoc Thiu Khang Tit t ra. Tin Thin bt qui c ngha l bt qui tng trng v tr (thin) hi u, hu thin bt qui tng trng v tr hi sau. Hi u l hi no? Hi sau l hi no? Khng ai bit chc. C ngi ging hi u l hi v tr cn v hnh, hi sau l hi v tr thnh hnh. V l: khi v tr cn v hnh th sao c ni, c chm? C ngi li ging tin thin bt qui l nhng hin tng xy ra trn cc thin th (ngha l khi v tr thnh hnh), cn hu thin l nhng hin tng trn mt t (Bu Cm: Tm hiu Kinh Dch Si gn 1957) . Vy l trn cc thin th cng c tri, c t, c ni, chm . . . nh trn tri t ? C ngi em thin vn hc ca phng Ty m ging tin thin bt qui, chng hn bo Cn gm ba ho dng, tan l dng kh, sng rc r chnh l mt bin la, mt nh tinh, khn c ba ho m, tan kh m, en lnh, c th v cc sao en ti ca nh thin vn hc Emile Belot v.v. (Bi Th Bch Trm Thin Vn Hu 1942 do Nguyn Duy Cn dn trong dch hc tinh hoa_Saigon 1973) T khi my s hc gi i Hn dng Kinh Dch ging v thin vn, ngun gc v tr, nht l t khi c hai hnh tin thin v hu thin bt qui, chc c nhiu ngi cn c vo hai hnh y, ri vo hai hnh H , Lc Th m lp ra nhng thuyt mi sau ny khoa hc thin vn ca phng Ty c mt pht kin no mi th tt s c nhng ngi ging li, tin thin v hu thin cho hp vi nhng pht kin mi. Ch c tm hnh hai mi bn vch lin v t, cho nn s rt d gy s tng tng ca con ngi. So snh hai hnh I v II, chng ti thy v tr ca cc qu thay i ht: hnh I, Cn Nam, Khn Bc, L ng, Khm Ty Hnh II, Cn Ty Bc,Khn Ty Nam, Li nam, khm bc Nu qu l do vn Vng sp li bt qui thi ti sao ng li thay i nh vy? ng Li phng Nam, c l, m Khm phng Bc, k nh cng c l. V Khm tri vi Li, nc tri vi la, Bc tri vi Nam. Nhng ti sao ng khng cho Cn i vi Khn, nh trong hnh I? m cho n vi Tn? v khn i vi Cn Chng ti th tht khng hiu ni. Kinh Dch khng ging g cho ta v nhng im c. Trong Kinh Dch cn c nhiu iu kh hiu na, chng ta nh phi chp nhn thi(1). Trng qui: Chng ta bit lng nghi chng ln nhau mt ln thnh t tng, chng ln mt ln na l bt qui. Ch c 8 qu vi 24 ho th khng th din c nhiu hin tng, s vic, nn li phi chng ln thm mt ln na. ln ny khng ly 1 vch m hay dng nh ln th nh, m ly trn mt qu chng ln tt c 8 qu; chng hn thy qu Cn chng ln cn v 7 qu kia, ly qu Li chng ln Li v c 7 qu kia, nh vy mi qu thnh ra 8 qu mi ,tm qu thnh 64 qu mi, mi qu mi gm 6 ho, cng l 64 x 6 : 384 ho, tm din c kh nhiu hin tng ,s vic ri. Ti y ngng, v nu chng thm na th nhiu qu , s ri nh bng bong. Su mi bn qu mi ny gi l trng qui (qu trng) phn bit vi tm qu nguyn thy gi l n qui (qu n). Ai lm cng vic trng qui ? C bn thuy: Vng Bt (i Ngy) cho rng Phc Hi to ra bt qui ri t mnh trng qui. Trnh Huyn (i Hn) cho rng Thn Nng trng qui. Tn Thnh (khng r i no) cho l vua V nh H. T M Thin (i Hn) cho l Vn Vng. Hai thuyt cui tri vi H t, v theo H t h truyn, chng II th: Bo Hi mt ri, Thn Nng ln thay (.) ly hnh tng qu Ph hp (tc mt trong 64 qu trng) m ny ra cho dn hp ch, trao i sn vt. Vy l i Thn nng c trng qui

ri, i H v i Chu sau Thn Nng c my ngn nm, khng l cn lm vic trng qui na. M thuyt th nh cng kh tin. Thn Nng lm cng vic trng qui ri li do hnh tng v tn mt qu ng to ra (qu Ph Hp) m ny ra hp ch? (coi phn II H t h, cui Chng II) Rt cuc, nu tin H t th phi chp nhn thuyt th nht: Chnh phc Hi to ra 8 n qui ri thy n khng thng thn minh chi c, lai vn vt chi tnh (H t h - Chng II), nn t trng, tc t chng cc qu ln nhau thnh 64 trng qui. Nhng Phc Hi ( v c Thn Nng na) u l nhng nhn vt huyn thai v nh trn chng ta ni, bt qui khng th c t i Thng tr v trc c. Vy th ch c th do mt ngi no trong i n to ra bt qui ri c l Vn Vng i Chu lm cng vic trng qui. Thuyt ny tri vi H t truyn tht nhng H t truyn ng tin hay khng? a s cc nh Dch hc i sau chp nhn thuyt 1 v thuyt 4, cho nn chng ta thy h dng c tin thin bt qui (h cho l ca Phc HI) v hu thin bt qui ca Vn Vng, do c hai cch trng qui, mt cch theo tin thin bt qui, mt cch theo hu thin bt qui. Theo Tin thin bt qui, c th bt u t qu Cn hay qu khn. D bt u t qu no th cch chng qu cng nh nhau: mi u theo chiu ngc kim ng h, gp qu Cn (nu bt u t qu khn) hoc gp qu Khn (nu bt u t qu Cn) th ngng li, ri quay tr li bt tip t qu bn cnh Cn hay Khn m theo chiu thun kim ng h, chng nt cho ht tm qu. Phng v 64 qu ca Phc Hi coi cc trang sau bt u t qu khn (qu u hng trn hnh vung gia ), cho nn di y ti cng chng theo cch . KHN : chng ln khn thnh qu thun khn (qu s O trn Phng V S 0 ny do ti nh, theo Leibniz, coi cc trang sau c gi s hiu ti sao). CN: chng ln khn thnh qu s 1 trn . KHM : -nt- 2 -ntTN : -nt- 3 -ntTi y b chiu ngc kim ng h, bt t qu Chn ( bn cnh Khn) m theo chiu thun kim ng h chng tip: CHN: chng ln khn thn qu s 4. LI : -nt- 5. AI: -nt- 6. CN : -nt- 7, tc qu Thin a B. (Cn l thin, Khn l a, cho nn gi l Thin a, cn B l tn qu cho ngha ca qu: b tc, nh b trong b cc thi lai Th l ht mt vng bt u l Khn, cui cng l Cn. Mt qu Khn ra tm qu ng hng u trn hnh gia Phng v, t s 0 n s 7. Qua vng th nh, cng bt u t qu Khn m chng theo hai chiu: chiu ngc: Khn chng ln Cn , Cn ln Cn, Khn ln Cn, Tn ln Cn; ri theo chiu thun: chn ln Cn, Li ln Cn, ai ln Cn, cn ln Cn. c 8 qu na t s 8 n s 15 trn hng nh gia hnh. Nh vy chng 8 vng, c 8 hng, 64 qu, qu cui cng s 63 l qu Thun Cn. Trng qui theo cch th nh, dng hu thin bt qui th bt u t qu Cn ri tun t theo chiu thun kim ng h, chng: Qu Cn ln cn, c qu Thun Cn. Qu Khm ln cn, c qu Sn Thin i Sc, v.v. . ti qu cui cng l qe ai, c qu Trch Thin Qui. Nh vy l ht mt vng, c mt nhm 8 trng qui.

Qua vng th nh, bt u t qu Khm, li chng: Qu Cn ln, c qu Thin Thy Tng. Qu Khm ln (vn theo chiu thun) c qu Thun khm. Qu Cn ln, c qu Sn Thy Mng v.v. . ti qu ai, c qu Trch Thy Khn. Nh vy l ht vng th nh, c mt nhm 8 trng qui na. Chng ht 8 vng ,c 64 trng qui. Cch chng ny gin d hn cch trn, c nhiu sch dn, mc du khng ni r l ca Vn Vng, nh v dng th t cc qu trong hu thin bt qui ca Vn Vng, nn chng ti gi l sch ca Vn Vng. Cui sch ny c mt bng 64 qu chng theo sch (coi Ph Lc biu 64 qu). Chng theo cch no th kt qu cng nh nhau, v cng c 8 qu thun, gi l bt thun (thun ngha l Cn li chng ln Cn, Khm li chng ln Khm, Cn li chng ln Cn .) Ngai ra , cc sch bi v l s cn c mt cch sp qu theo tng nhm na nh: Nhm Trng cn gm Thun Cn, Thin Phong Cu, Thin Sn n, Thin a B, Phong a Quan, Sn a Bc, Ha a Tn, Ha Thin i hu. 1 Thun cn 2 Thin PhongCu 3 Thin Sn n 4 Thin a B 5 Phong i Qun 6 Sn a Bc 7 Ha a Tn 8 Ha Thin i Hu Chng ta nhn xt s bin i ca cc ho dng thnh m theo th t: t di ln, ln n ho 5 ( qu Sn a Bc) th bin ngc tr xung, m thnh dng. - Nhm Trng Khm gm Thun Khm, Thy Trch Tit, Thy Li Trun, Thy Ha K T, Trch Ha Cch, Li Phong Hng, a Ha Minh Di, a Thy s v.v. . . - Trong mi nhm nh vy, qu Thun l qu ci, cn 7 qu kia l qu con. Cch ny chc xut hin tr, t i Ng i hay i Tng v ch dng vo vic bi tan hay an s, nn chng ta bit qua vy thi, khng cn nh. Ni Qui v Ngai Qui: Mi qu trng gm hai qu n, qu n, di gi l ni qui, qu trn gi l ngai qui. V d qu Thin Phong Cu th Thin, tc Cn l ngai qui, Phong tc tn l ni qui. Mi qu trng gm su ho, nh s t di ln: ho 1 gi l S, ho 2 gi l nh, ho 3 gi ltam, ho 4 gi l t, ho 5 gi l ng, ho trn cng khng gi l lc m gi l thng (c mt an sau c gi s hiu ti sao) V d: Qu a Thin Thi: Ho thng Ho 5 Qu trn l Khn :a (Ngai qui) Ho 4 Ho 3 Qu di l Cn: Thin (Ni qui) Ho 2 Ho S Gi l ni qui, ngai qui v sp theo vng trn th qu Cn trong (ni) gn trung tm, cn qu Khn chng ln n, ngai (ngai), xa trung tm (coi Phng v 64 qu ca Phc HI , tr.37, qu 56 trn vng trn) V c vic chng ho v chng qu nh vy nn khi tm hiu ngha, khi an qu, phi xt t di ln, t ho s ln ln ln ti ho thng.

Nhng khi gi tn qu th theo th t t trn xung, cho nn gi l a thin; cn ch Thi sau tr ngha ca qu: Thi l yn n (nh thi bnh thng thun). Mt th d na: qu thy ha k t. c tn qu bn phi hiu ngay: ngai qui ( trn) l Khm (thy), ni qui ( di) l Li (ha) , v v ngay c hnh di y: Khm (thy) Li (ha) Ho s, ho tam, ho ng l dng, ho nh, ho t, ho thng l m. Cn K t l ngha ca qu: thnh xong , qua sng . Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI)

2 NI DUNG PHN KINH Ba lai Dch. Tc phm u tin ni v kinh Dch l cun Chu L. Theo t in T Hi, tc phm ny mi u c tn l Chu Quan, chp v quan chp ch quan li tc lc) i Chu, xut hin sau i Khng t v Mnh t, kh ph bin thi Chin Quc, Lu Hm (con Lu Hng) di thi Hn Ai v Vng Mng, mi i tn l Chu L. Sch chp i Chu c ba lai bi, c quan Thi bc gi ba lai dch: Lin Sn Dch, Qui Tng Dch v Chu Dch. V ngun gc ca Lin Sn Dch v Qui Tng Dch, c ba bn thuyt, u khng tin c. Ngi th bo Lin Sn l ca Phc Hi, Qui Tng ca Hang , ngi li bo Lin Sn ca Thn Nng, Qui Tng ca Hang , ngi li bo Lin Sn l dch ca Nh H, ly qu Cn lm u (c l v Cn l ni, m Sn cng l ni); cn Qui Tng l dch ca Nh Thng, ly qu Khn lm u (c l v Khn l t m Qui Tng c ngha l mun vt u t t sinh ra ri li tr v t). Nhng hai lai dch u mt (m theo cc nh Kho C hc th t i Thng tr v trc, cha h c hnh bt qui) ngy nay ch cn c Chu Dch. C iu ny chc chn l cch bi bng c thi kh thnh hnh t trc thi khng t. Trong b Xun Thu T truyn (ca T khu Minh) c chp nhiu chuyn bi c thi ca cc vua Cha. Khng T tuy khng cu o, khng bi, m trong Thin T L, bi 22 cng nhc ti tc hay bi thi , v dn li ho t ho 3 qu Hng trong Chu dch. V khng c thuyt no khc, chng ta c th chp nhn rng Chu Vn Vng (nh Chu) l ngi u tin c cng vi Chu Dch. Chu Vn Vng tn l C Xng, l mt ch hu ca nh n, c vua Tr phong lm Ty B, tc l Ch hu ln nht phng Ty, vo khang tnh Sn Ty ngy nay. ng c ti, c c, c lng dn v nhiu ch hu theo ng, mun gip ng dit vua Tr tn bo, dm lan. ng khng nghe h, vn trung vi vua Tr, v vy m Khng t trong Thin vi Chnh, bi 20, khen ng l c hai phn ba thin h theo mnh m vn thun phc nh n (khng cp ngi nh n); c ca nh Chu (tr Vn Vng) nh vy c th ni l cc cao. Nhng vua Tr thy thin h theo ng qu, m nghi ng ng bt giam ng vo ngc Du Ly nm 1141(TRC CN), 2 nm sau (c sch ni l 7 nm) mi tha, giao cho ng cm qun chinh pht cc dn tc ni lan. Nh c L Thng (La Vng) gip sc ng han thnh nhim v ri mt nm 1135. Trong khi b giam ngc Du L, c th ng lm vic trng qui, v chc chn l ng t tn v tm ngha cho 64 qu ri vit Than t cng gi l Qui t cho mi qu. Nh

ng m ngha mi qu mi linh diu, li an mi tng i minh bch, m cng vic an cng nht tr hn trc, khng cn c cnh mi quan Thi Bc an theo ring ca mnh na. Nhng li an ca ng rt ngn mi qu ch c mt cu, chng hn: Qu Cn l nguyn, hanh, li trinh, ngha l qu c nhng c: u tin ln; thun, thng, tin phi bn cht Qu Thi l Tiu vng, i lai, ct, hanh ngha l : m qua dng li tt lnh hanh thng. Qu K T l hanh, tiu, li trinh, c ct, chung lan ngha l: Vic nh th hanh thng, li nhng phi vng ch. Mi u tt lnh, cui cng lan. Khi ng mt ri, con ng l C Pht ln ni ngi Ty B, nm 1122 em qun dit Tr, chm dt nh n v sng lp nh Chu, xng l V Vng v phong cha l Vn Vng. V Vng t chc chnh quyn, v v dn chng; nhng lm cho nh Chu vng, thnh ln, cho vn minh Trung Quc tin mnh l cng ca Chu Cng, em rut ca ng, tn l n, m Khng T rt phc, sut i ch vic c ao lp c s nghip nh Chu Cng. V Vng cht nm 1115, con l Thnh Vng, cn nh tui, ln ni ngi, Chu Cng lm ph chnh, ht lng gi ngi cho chu, dp bn phn ng trong h, t chc ch phong kin, sa i l nhc, m vn c th gi tip tc cng vic cha, nghin cu Dch. Vn Vng mi ch t ra Than T gii ngha tan qu. Chu Cng t thm Ho T cho mi ho ca mi qu, cng l 384 ho, gii ngha tng ho mt. Chng hn qu Cn, di ho s (ho 1), Chu Cng vit: Tim long vt dng, ngha l: rng, cn n nu, khng dng c. Di ho 2, ng vit: Hin long ti in, li kin i nhn, ngha l : rng hin ln cnh ng, ra mt k i nhn th li. Di ho 3:qun t chung nht cn cn, tch dch nhc, l, v cu ngha l: ngi qun t sut ngy hng hi t cng, n ti vn cn thn trng nh lo s. Nguy him , Khng ti li v.v. . Ti y Chu Dch mi thnh mt cun sch c vn t, ngha l, i sau gi l Kinh v chia lm 2 thin: thng cho 30 qu u, h cho 34 qu sau. Nhng li Than v li Ho vn qu n gin , t ai hiu nn i sau phi ch thch lm thm bn Thp dc. Thp l mi, dc l cnh con chm , c bo Than t ca Vn Vng, Ho t ca Chu Cng t di mi qu, mi ho, l hnh con chim ri, by gi thm Thp Dc, l thm lng cnh cho con chim c th bay xa. Thp Dc c gi l Thp truyn. Ch truyn thi xa c ngha khc ngy nay: nhng li gii thch kinh th gi l truyn: chng hn sch Xun Thu ca Khng T gi l Kinh, sau c ba ngi gii thch, tc T Khu Minh, Cng Dng Cao, Cc Lng Xch, v phn gii thch ca ba nh gi l T truyn, Cng Dng truyn, Cc lng truyn. C truyn thuyt cho rng, Khng t vit thp dc. Trong chng sau tm tt ni dung Thp dc chng ti s xt xem thuyt ng tin ti mc no. Dch ngha l g? Chu Dch ngha l g? Chng ta bit sch Chu L Bo i chu c ba lai Dch: Lin Sn Dch, Qui Tng Dch v Chu Dch. Nhng tn Dch do ai t ra, c t hi no th khng ai bit. Ngay n ngha ca n cng c hai thuyt. a) Thuyt c hu ht mi ngi ngy nay chp nhp l : bin i. V ng nguyn, ch dch l bin i li c hai thuyt na. Mt thuyt bo ch , hi xa khc nh vy [ k ] , tng hnh mt lai rn ta nh lai k nhng nc ta, rt d thay i mu da, chng hn trn cy th bin thnh mu v cy hay l cy, xung di t th bin thnh mu t : [th ] l ci u n, m [ nguyt] l mnh v ui n. Mi u hnh tr loi K

nhng sau c ngha l d bin i nh k nhng, sau cng ch c ngha l bin i, m mt ngha k nhng i. Mt thuyt na bo dch [ ] gm ch [ nht ] nht l mt tri trn v ch [ nguyt ] nguyt l mt trng di. Dch l thay i cho nhau nh mt trng v mt tri (mt tri ln th trng mc), l di chuyn hai trn tri. D theo ng nguyn no th dch cng c ngha l bin dch thay i. Vn vt sinh ra, ln ln, ri gi, cht. Trong qu Cn, Vch dng ho s c mt ngha, ln ho 2, ho 3 . . .li c nhng ngha khc. l bin dch. Dch cn c ngha l giao dch. Ging c ging ci giao cm vi nhau ri mi sinh sinh ha ha. Trong 8 qu n ho m, ho dng thay i nhau; trong 64 qu trng, cc qu n thay i cho nhau. l giao dch. Nhng trong s bin dch , vn cn nhng lut bt dch nh lut thnh n tt bc ri phi suy, chng hn loi ngi v th cht khong 50 tui bt u suy, mt trng, trn ri bt u khuyt. Qu cn, vch dng ln n ho 5 l thnh cc, ti ho thng l suy. Mt lut bt dch na l lut phn phc: khng c g m khng tr li (v vng bt phc: qu Thi) , nh ht bn ma ri tr li Xun, nc cn st y dng ri li dng ln . .. Coi Chng VI sau, c gi s hiu r nhng ngha bin dch, giao dch, bt dch trong kinh dch. b) Thuyt c mi ngi chp nhn. Nhng vn khng khi c ngi thc mc: Gii ngha ch [ dch ] nh vy rt ng, nhng kinh dch ch c ngha t khi n thnh mt tc phm trit l cui thi Xun Thu trong thi Chin Quc; cn hi u i Chu n ch l mt sch bi, ch cho ngi Trung Hoa mt cch bi mi bng c thi thay cch bi bng ym ra, th n cha c ngha , m ch c ngha l gin d, v ch [dch ] phi c l d, ngha l d dng. Di mi qu, c km theo mt li an nht nh, di mi ho cng vy; Vin Thi bc bi c qu no, ho no th c theo li an km theo m suy lun, so vi li bi bng ym ra, gin d hn nhiu, nn cch bi mi c tn l Chu D; cch bi gin d ca nh Chu. Thuyt ny khng phi l v l, v c vi nh ch trng, chng hn d Vnh Lng, Phng Hu Lan nh trang trn ti ni. V ngha ch chu [ ] trong Chu Dch c hai thuyt. a) Mt thuyt, i biu l Trnh huyn (i Hn), bo Chu khng c ngha l nh Chu, m c ngha l ht mt vng ri tr v (chu nhi phc thy), l chu lu trong v tr, l ph cp. chu Dch c ngha l : o dch, ph bin khp v tr; l ht mt vng ri tr v. Trnh Huyn ly l rng ba sch Dch i Chu: Lin Sn, Qui Tng, Chu Dch tn hai sch trn khng ch thi i, th tn cun cui cng cng khng ch thi i. ( khi rm, chng ti ch tm tt nh vy thi). b) Mt thuyt na, i biu l Khng Dnh t (i ng) bc l , bo ngi ta gi hai sch trn l Lin Sn, Qui Tng, khng thm ch dch sau, m Chu dch l c ch dch tc l ch dch ny khng th tch khi ch chu c m nh vy Chu dch phi c ngha l dch ca i Chu. L lun ca Trnh v Khng u khng vng, v chng ta ch cn bit rng ngy nay mi ngi u hiu chu l i Chu, m tn Chu dch xut hin sau Khng t, Mnh t v trong Lun ng, Mnh T, ch thy dng tn Dch thi, khng dng tn Chu dch. Mt cun sch rt quan trng m t ngun gc n ngi vit, thi i xut hin, ngha ca tn sch u gy nhiu thc mc, my nghn nm sau cha gii quyt c, cng l mt l khin cho Chu dch thnh mt k th. Xem: BIU 64 QU DCH

TR LI MC LC (XEM PHN HAI) B - Chng 2 NI DUNG PHN TRUYN a - Ai vit thp dc? C li on cho mi qu (Thon t tc Qui t), v li on cho mi ho (ho t) ri, th l sch Chu Dch hon thnh. Ngi i sau ch thm nhng li ch gii. Khng c cun no c nhiu ngi ch gii nh con . Ti u 9di Thanh c trn mt trm by chc bn ch gii cn gia c, nu k c nhng bn tht lc, ch cn li ci tn th con s phi gp hai, gp ba. Tip tc cho ti nay vn cn c ngi ch gii li, c c ngi Nht, ngi u (c, Anh, Php . . . ) ngi Vit mnh na. V chc chn sau ny s cn thm nhiu. ai cng mun xen kin ring ca mnh, ca thi i mnh v b Kinh . Quan trng nht vn l ch gii u tin, tc Thp Dc, cng gi l Thp Truyn. i a s cc hc gi Trung Hoa thi xa cho rng: Thp Dc l cng trnh ca Khng t. Sch Hn th phn Ngh vn ch, bo Dch o thm h nhn canh tam thnh, th lch tam c. Ngha l: o Dch rt thm thy, l cng ca ba v thnh, tri ba i mi xong. Ba v thnh l Phc Hi, Vn Vng, Khng t; ba i l i thng c (Phc Hi), i trung c (Vn Vng) i H c (Khng t). (Hn th cho cng vic vit qui t v ho t u l ca Vn vng; nhng thuyt Chu Cng vit ho t c nhiu ngi chp nhn hn; v cc thy bi ngy nay khi bi u khn c bn v Thnh: Phc HI, Vn Vng, Chu Cng, Khng t) Nhng Khng t c thc l ngi vitThp Dc khng? iu cn ng ng. Trong tp Khng t, ti dn nhiu chng c rng mun bit i v t tng Khng t th ch nn cn c vo Lun ng, nhng sch khc u khng ng tin. Trong Lun ng ch c hai bi nhc ti Kinh Dch: bi T L -22, Khng t dn mt ho t trong qu Hng; v bi Thut nhi 16, Khng t ni:Gia ng s nin, ng thp d hc Dch, kh d v i qu hi (Cho ta sng thm t nm na, ti 50 tui nghin cu kinh Dch, th c th khng lm li ln). Bi sau, c ngi cho l chp sai, hai ch ng thp [] chnh l ch tt [ ] , ch dch [ ] chnh l ch dic []. V phi chm cu nh sau: Gia ng s nin tt d hc, dic kh d v i qu hi, dch l:Cho ta sng thm t nm na hc th cng c th lm li ln. D chp ng chng na, th bi cng nh bi trn ch chng t rng Khng T c c Kinh Dch, ch khng c g chc chn rng ng vit v Kinh Dch. Hung h trong Lun ng, ng khng h ging kinh Dch cho mn sinh, nh ging v thi, th, l nhc. Mnh T, Tun t cng khng h ni ng vit Thp Dc, ch ni ng vit Kinh Xun thu thi. M danh t Thp Dc ny khng h xut hin trong thi Tin Tn, mi ti i Hn mi thy. Ba l na: 1/ T tng trong Thp Dc rt tp, c t tng ca Lo t, c cu ging trong Trung, i Hc. 2/ Trong Vn ngn v H t ( 2 truyn dc trong thp dc) c chp: T vit (ngha l thy dy, hay Khng t dy), nh vy khng phi l ca Khng t vit ri. 3/ Ging vn cng nhiu ch khc nhau, ngha c ch thm thy, c ch rt tm thng, khng th do mt ngi vit c, m do nhiu ngi trong nhiu thi vit ri ngi sau gom c li. Do nhng l , t i Tng, u Dng Tu, Dip Thch ng thuyt Khng t vit Thp Dc

(coi cun: Dch, ng t vn ca u Dng tu) , v gn y, t Khang Hu vi ti Phng Hu Lan u nhn l u Dng Tu c l. Nhiu lm th ta ch c th ni rng Khng t nghin cu Kinh dch, nhng v gi ch ging cho mt s rt t mn sinh, v Thp Dc do mt phi dch hc i Chin quc gm c Khng gia ln Lo gia, vit k trc ngi sau, do m hon thnh rt tr, c th l cui thi Chin quc u i Hn khng th no ngay sau i Khng t c. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) TR LI PHN MT

b - NI DUNG THP DC S thc ch c Tht Dc truyn, nhng gm 10 Thin nn gi l Thp Dc : 1- Thon truyn : 2 thin. 2- Tng truyn 2 thin. 3- H t truyn cng gi l i truyn 2 thin. 4- Vn ngn truyn 1 thin. 5- Tht qui truyn 1 thin. 6- T qui truyn 1 thin. 7- Tp qui truyn 1 thin. Ngay ci iu gi mi thin l mt truyn cng v l ri; m c nhng trang sau, c gi s thy s chia ba truyn u mi truyn thnh hai thin cng khng theo mt qui tc chung no c. V vy m s chia thin nh trn khng c mi sch theo. Chng hn bn c Phan Bi Chu cho Thon truyn ch c 1 thin, ch l truyn; m li cho T qui truyn gm hai thin, thnh 2 truyn. Mt bn khc, James Legge dng dch, li cho Vn ngn truyn c 2 thin (mt cho 30 qu u, mt cho 34 qu sau) nh vy l ngoi Thuyt qui truyn v Tp qui truyn, mi truyn ch c 1 thin, k l 1 truyn, cn 5 truyn kia, mi truyn c 2 thin, k lm hai truyn; cng c li l 12 truyn ch khng phi 10 truyn. Cch chia thin v gi thin l truyn, nh vy va v l va ln xn, cho nn chng ti ngh phn truyn trong Kinh Dch ch nn coi l c 7 truyn thi. Di y, ti tm tt ni dung by truyn . 1. THON TRUYN trn ti ni Vn Vng vit Thon t, tc li on cho mi qu: ng ch cho bit vn tt mi qu tt xu ra sao, i khi cng cho bit ngha ra sao, ch khng ging ti sao. Ngi vit Thon Truyn (theo V ng,sng sau Khng t, trc hoc sau Mnh t) ging gii thm. Th d: Qu Cn, Thon t ch c 5 ch: Cn, Nguyn Hanh, Li Trinh (coi trang 14). Thon Truyn gii thch: i tai cn nguyn, vn vt t thy, ni thng thin; vn hnh v th, phm vt lu hnh. i

minh chung thy, lc v thi thnh, thi tha lc long d ng thin. Cn o bin ho, cc chnh tnh mnh, bo hp thi ho, ni li trinh, th xut th vt, vn quc hm ninh. Ngha l: c nguyn ca cn ln thay, vn vt u nh n m bt u ny n, n thng qut thin o ( l ging v c nguyn) Cn lm ra my, khin cho my bin ho, lm ra ma, khin cho ma thm nhun khp, m vn vt thnh hnh thnh sc, sinh trng n v cng ( l ging v c hanh). Bc thnh nhn (i minh: cc sng sut) thy c c trc sau, c su ho ca qu Cn, mi ho c mt v (ngi) nn thun thi m hnh o, nh ci 6 con rng (m ch su ho dng ca qu cn) m thng ng c vng tri (khuyn chng ta nn ty thi m hnh ng, lc no nn n th n, nn hin th hin, nn tnh th tnh, nn ng th ng). tm li l o Cn bin ho, khin cho vt g cng gi c tnh mnh tri ph, gi c ci nguyn kh cho thi ho (thi l rt). Bc thnh nhn ng u mun vt (theo o Cn) th vn nc u bnh an v s ( l ging v hai c li , trnh) Chng ta thy tc gi Thon truyn (sng i Chin Quc, sau Vn Vng c th by tm trm nm) cho Kinh Dch c mt ngha trit l, ch khng phi ch bi na. Thon truyn chia lm hai thin: thin thng gii thch thon t ca 30 qu u, thin h gii thch thon t ca 34 qu sau. Nh vy l theo ng s chia thin trong phn kinh. Theo Nghim Linh Phong, tc gi Dch hc Tn lun (chnh trung Th cc Hng Cng 1971). Thon truyn c nhiu ch thot vn, hoc cha gii thch, t tng c nhiu ch ging Nho gia, nh on Thon truyn qu Cn dn trn, ngha rt ging. - Cu ny trong Lun Ng thin Dng Ho: Thin h ngn tai! T thi hnh yn, vn vt sinh yn, thin h ngn tai! (Tri ni g u! Bn ma vn hnh m vn vt sinh ra, tri ni g u!) - V cu ny trong Trung Dung: Tr trung ho, thin a v yn, vn vt dc yn (Cc Trung ho th tri t u ngv tr m vn vt mi sinh.) 2 - TNG TRUYN: Gii thch ci tng ca mi qu. Cng chia lm hai thin: thin thng cho 30 qu u, thin h cho 34 qu sau. Mi qu u thch ngha ci tng ca c qu (gi l i lng) ri li thch ngha ci tng ca mi ho (gi l Tiu tng). V ng cho l Tng truyn vit sau Thon truyn c hc gi li cho l vit trong khi nh Tn t sch, cm Thi, Th, L, Nhc, Xun Thu v cc hc thuyt khc thi Tin Tn, tr Chu Dch v l sch bi cho nn cc hc gi trong phi Nho gia mi nhn ch h , em t tng trong i hc, Trung dung, Lun ng v Chu Dch, T thi hon hn (mn ci thy cho hn nhp vo m sng li) m lm cng tc tuyn truyn. Cho nn trong Tng Truyn c nhiu ch li rt ging ba b sch (Dch kinh Tn Lun tr.178) C th k my chc th d, ti ch xin dn ba thi: Lun ng ni: Qu tc vt dn ci (c li th khng s sa). Qu ch, i tng truyn cng ni: Hu qu tc ci (c li th sa). Trung dung ni: n c nhi dng thin (giu ci c m nu ci thin ca con ngi). i hc ni: (C chi dc minh minh c thin h (ngi xa mun lm sng ci dc sng trong thin h . . .) Qu Tn i tng cng ni: Qun t d t chiu minh c (ngi qun t coi m t lm sng ci c sng ca mnh). Ri nhng danh t qun t, tin vng, i nhn . . trong i tng truyn c th ni l mn trong lun ng, i hc, Trung dung a nhng t tng chnh gio ca nh Nho vo, ch rt t lin quan ti mn bi. Tng: c hai ngha: - Hnh thi, nh trong cu: Ti thin thnh tng, ti a thnh hnh (trn tri thnh tng,

di t thnh hnh ) trong H t thng truyn. - Biu tng, nh ch tngth nhtrong cu ny: Thin thy tng, kit ct hung, thnh nhn tng chi (Tri r tng r l t trn hin ra? thy im lnh im d. ng thnh nhn phngtheo m lp nn biu tng (H t thng truyn). Ch tng trn trong Thin thy tng c ngha l hnh thi; ch tng di trong thnh nhn tng chi, c ngha l biu tng. Biu tng li phn bit lm hai th: - Vt tng, biu tng mt vt (nh qu ly biu tng l la). - tng, biu tng mt (nh qu Cn biu tng s cng cng; qu Khn biu tng s nhu thun). - Trong Tngtruyn, tng cdng nhiu hn c, nht l trong Tiu Tng. Tiu Tng truyn ct gii ca mi ho, mt ho kh c th c mt hnh thi, kh l mt vt tng c, nn thng din c mt tng, Richard Wilhem trong cun I Ching (bn dch ra ting Anh ca nh Routledge v Kegan Paul London 1951) trang 257, nhn thy vy cho nn bo nhng li giithch mi ho trong Tiu Tng truyn khng lin quan g ti hnh tng c (do not deal in any way with images) v ng ng rng v lm ln m sp nhng li vo tng truyn. on trn chng ta bit Thon truyn gii ngha li on trong Thon T ca mi qu. i Tng truyn li gii thch thm v tng ca mi qu na. Nh qu Cn, i tng truyn chp: Thin hnh kin, qun t d t cng bt tc : S vn chuyn ca tri t rt mnh (khng lc no ngh), ngi qun t cng theo tri m t cng khng ngh. l v ton qu. V ring mi ho Chu Cng t ra Ho t gii thch mi ho; i sau li vit thm Tiu Tng truyn gii thch . . .(li Chu Cng), nhng li Tiu Tng Truyn li ngn, nhiu khi ch lp li thi. - Chng hn qu Cn, ho s, ho t ca Chu Cngbo: Tim long vt dng (rng cn n nu, khngdng c), Tiu Tng Truyn lp li, ch thm bn ch: dng ti h d : (ch Hn) . . . ngha l rng cn n nu, khng ng dc, v ho dng di cng. - Ho hai, Ho t l : Hin long ti in, li kin i nhn (coi ngha trang trc) Tiu Tng ging l: Hin long ti in, c thi ph d. Ngha l: rng hin ln cnh 9dng, c ban b khp ni. - Ho ba, Ho t l : Qun t chung nht cn cn, tch dch nhc, l, v cu (coi trang trc) tiu Tng ging Chung nht cn cn, phn phc o d. Ngha l sut ngy hng hi t cng, tr i tr li, ct cho ng o l ( c ngha l cha tin c). Ba ho sau cng vy. C i Tng Truyn ln tiu TngTruyn u c tnh cch gng p, v qu thin v lun l, v o tr nc, x th ca ngi qun t, nn hiu khi b ngha ca Thon T, Ho T. V d qu L (s 56) Thon t ni v cch x th ca ngi tha hng u phi mm mng, va t trng, gi c phm cch ca mnh; vy m i tng truyn li em p dng vo vic hnh php, khuyn nh chc trch phi x on sng sut, thn trng, ng giam ti nhn qu lu trong ngc. Ho 2 qu Tim (s 53) ni v hon cnh mt ngi bt u tin c mt cch d dng, nh con chim hng ri b nc m tin ln mt phin ln, vui v, ung dung, n ung thnh thi. Tiu tng truyn khuyn: c ngi ta gip th phi lm g p li, ch ng n

khng. ng l ci ging ca "Dch Kinh Tn Lun" ni. Tm li, Tng Truyn tuy cng gip ta hiu thm c Thon t v Ho t, nhng t thi. Thon truyn v i truyn u gii thch c qu ty theo nguyn tc, Thon truyn gii thch li on (Thon t) ca Vn Vng, i tng truyngii thch " tng" ca mi qu, nhng s phn bit , nhiu khi rt t nh, chung qui u l gii thch ngha ca qu; ch khc Thon truyn theo st Thon t m i tng truyn th thng bn ra ngoi a thm t tng o l vo. Cn tiu tng truyn tuy gii thch " tng" ca mi ho, nhng a s ch lp li li ho t ca Chu Cng ,ri ging thm v o l c khi lc , gng p. 3 - H T TRUYN: Cng gm hai thin thng v h nhng c l c v di nht ( cho nn cn c tn l i truyn) m chia hai, ch c hai thin u cha nhng nhn xt linh tinh, nhng ch gii chung v Chu Dch, sp t ln xn, khng theo mt th t no c. Theo Chu Hi th h t vn l ca Vn Vng v Chu Cng lm ra ri buc (h: buc) di mi qu, mi ho thnh li kinh vn ngy nay. Cn H t truyn l li Khng T gii thch H t v ng thi bn v c i th ca kinh. Li ca Chu Hi rt l m. Nu H t l nhng li ca Vn Vng v Chu Cng vit ra ging thm v buc vo di mi qu mi ho, th tt phi phn bit c li no thuc qu no, li no thuc ho no, ch sao li hu ht l nhng li bn v i th ca kinh, nh chng ta thy ngy nay. Xt ni dung H t truyn chng ta khng thy phn no l H t, phn no l H t truyn gii thch H t, ch thy ton l nhng truyn, bn v: L cn khn (thin thng -Chng 1) Vic thnh nhn lm dch, (thin thng - Chng 2). S to ln ca o dch, (thin thng - Chng 4, Chng 7). L m dng (thin thng - Chng 5,6) Cc con s i din trong dch v php bi (thin thng - Chng 9.) Cng dng ca o dch (thin thng - Chng 10). Vic bi (thin thng - Chng 11,12) S tt xu trong qu v ho (thin h - Chng 1) C nhn ly tng cc qu m to dng (thin h - Chng 2). Lut tun hon v lun l trong dch (thin h - Chng 5) Ho nh v ho t khc nhau ra sao, ho tam v ng khc nhau ra sao (thin h - Chng 9). Xt chung v dch (thin h - Chng 12) v.v.. Nh vy li ca Chu Hi sai, chng ta chc chn rng Vn Vng v Chu Cng khng h vit H t. M Khng T cng khng h vit H t truyn v c nhiu on bt u bng ch "T vit" (Thy ni), chng hn on u chng 7 thin thng, on cui chng 8 thin thng, on cui Chng 9 thin h v.v.. (coi phn dch cui sch). Ch c th bo rng H t truyn do mn sinh xa ca Khng T chp li thi, m cng khng phi ca mt mn sinh, tt phi l c mt nhm mn sinh chp. V ng bo truyn ny xut hin chm hn hai truyn Thon truyn v Tng truyn. Ti ng rng c mt s Chng nh chng 9 thin thng vit v cc con s, xut hin vo cui Chin Quc hoc u Hn. Chng ta nhn thy rng c trong Thon t, Ho t, Thon truyn, Tng truyn, khng h thy ch dch , trong h t thng truyn, chng 4, mi xut hin ch : Dch d thin a chun...(o dch lm chun ch vi tri t). Hai ch m dng cng ch xut hin H t thng truyn, chng 5:- Nht m nht dng chi v o.(Mt m, mt dng gi l o) Cng trong truyn III ny chng ta thy ni n Bo Hi (PHc Hi), H , Lc th. Ni dung

ca truyn va nhiu v, va phong ph, cho nn chng ti s dch trong mt phn sau. 4 - VN NGN TRUYN: Vn ngn truyn (ging v "loi vn" tc li kinh) tuy ngn nhng cng quan trng, cng c nhng su sc, cng do Khng phi vit - theo V ng th vo i Tn. Truyn ny chia lm hai thin: Thin thng bn v qu Thun Cn, thin h bn thm v Thun khn (nhng nhiu sch ch k l mt thin), ni v ngha ca hai qu i vi Li, Cn, oi, Chn, Tn) khng c bn thm nh vy, c l v khng c ngha g lin quan cht ch vi con ngi nh hai qu Cn , Khn. Li vn trong truyn th t ny c ch ging Trung Dung , i Hc, c ch ging vn Mnh T. Nhng c khuyt im l khng u. C nhiu on su sc, li c ng, ng i, nh on di y ging v ho 3 qu Cn: "T vit: "Qun t tin c tu nghip, Trung Tn s d tn c d; tu t lp k thnh, s d c nghip d; tri ch ch chi, kh d c d, tri chung chung chi, kh d tn ngha d, Th6 c c thng v nhi bt kiu, ti h vi nhi bt u." "Thy ni: Ngi qun t tin c tu nghip (s nghip). Gi trung tn tin c, sa li ni (lp ngn) vng lng lng thnh lp s nghip; bit c nh th mi l bit n ni, bit c n ni th lm cho n ni, do c th thy c o l vi diu; bit c ch cui cng ca s vic th lm cho ti ch cui cng, do m gi c iu ngha. Cho nn ngi qun t a v cao m khng kiu, a v thp m khng lo..? R rng tc gi on chu nh hng ca i hc, Trung dung. Tri li c nhng cu ngn khng din mt g mi, ch nh lp li li trong Tiu tng truyn, nh cu: Tim long vt dng, h d ri cu: tim long vt dng, dng kh tim tng. Hai cu u trong Vn ngn truyn (qu Cn) so vi cu trongTiu tng truyn: Tim long vt dng, dng ti h d c khc g u. Tht rm. V vy chng ti s khng dch trn Vn ngn truyn, ch la t on b tc cho Thon truyn, Tng truyn, m cho xen vo li ging hai qu Thun Cn, Thun Khn, phn sau thi. 5 - THUYT QUI TRUYN. Ging v tm qu n cn bn. Truyn ny ch c mt thin gm 11 chng ngn, bn nhiu v bi, ch dng vo vic bi, v nhiu ch ngha rt ti, khng ai hiu c, nh cc chng 5,6,10,11; ni dung cng khng u, vi on c th so snh vi H t truyn c, cn a s li rt th thin, c ch thot vn. ngha cc qu c t thi c, trc Khng t xa, ri sau mn sinh ca Khng T (V ng cho l i Hn ) ging thm. Chng ti s khng dch truyn ny, ch gii thiu vi on. u truyn, tc gi vit: Thnh nhn i xa lm Kinh dch gip vic thn minh mt cch su kn m t ra cch bi c thi (Tch gi thnh nhn chi tc dch d, u tn u thn minh nhi sinh thi) . Vy mc ch Kinh Dch l bi. Nhng qua chng 2, tc gi cng bo o lm ngi phi thun vi o tri, o t: Thnh nhn i xa lm Kinh Dch, l thun ci l v tnh mnh, cho nn dng ci o tri l m vi dng, dng ci o t l cng vi mm, dng ci o ngi l nhn ngha, gm tam ti (l ba ngi v tri, t, ngi) m gp i ln cho nn Kinh Dch vch su nt m thnh qu chia ra m dng mm cng thay i nhau . . Cho hiu mc ch Kinh Dch ri, tc gi ging ngha ca mi qu n: Cn l mnh, Khn l thun, Chn l ng, Tn l vo, Khm l hm, ly l sng, Cn l ngn li, oi l vui (cn kin d, khn thun d, chn ng d, tn nhp d, khm hm d, ly l d, cn sc d, oi duyt d) Chng 7.

Sau cng t Chng 8 n Chng 11, tc gi cho bit mi qu tng trng cho nhng vt g: Cn l con nga, khn l con b, chn l con rng, tn l con g, khm l con ln, ly l con tr, cn l con ch, oi l con d Chng 8. Cn l tri, l hnh trn, l ng vua, l ngi cha, l ngc, l vng l bng, l sc thm, l con nga tt, l con nga gi, l con nga gy, l con nga dn, l tri cy Chng 11. Ly l la, . . l o gip m st . . .l bng ln . . l con ba ba, con cua, con t v . . Chng 11. Trch by nhiu chng ti thy c gi nhn c gi tr truyn ny ra sao ri. So vi Kinh th nhiu ch khng ng, c th l ca mt bn thy bi t ra, ngi sau chng phn on g c, c tom gp cho tht nhiu thi. 6 - T QUI TRUYN C mc ch gii thch v th t cc qu. Trong bn Chu Dch ngy nay 64 qu khng sp theo th t ca Trng qui ca Phc Hi (dng tin thin bt qui), cng khng theo th t ca Vn Vng (dng hu thin bt qui) m theo mt th t ring: 1, thun cn, 2 thun khn, 3. Thy li trun, 4. Sn thy mng, 5. Thy thin nhu . . .S sp t ny khng r c t thi no, do ai. Tc gi T qui truyn, chc chn khng phi l Khng T (V ng ng l mt ngi i Hn) ging cho ta ti sao li sp theo th t nh vy. Truyn tuy ngn m cng chia lm hai thin: thin thng v th t 30 qu u, thin h v 34 qu sau. Theo tc gi th s d chia nh vy l v thin thng m u bng hai qu Cn v Khn, ni v v tr, c nhng lut trong v tr thin h m u bng hai qu Hm v Hng, ni v nhn s v nhng g xy ra trong x hi. c tri t (Cn, Khn, tc v tr), ri sau mi c vn vt, nam n (Hm), v chng (Hng), cha con, vua ti , l ngha v.v. l s din bin t nhin trong v tr. Nhng s thc, trong thin thng c rt nhiu qu ni v nhn s, nh Tng, S, ng Nhn, C, Di, Ph hp . . .; m trong thin h cng c nhiu qu ni v lut v tr nh Tim, Tn, ch, V t . . .Vy th t ca cc qu khng lun lun c ngha rnh r nh tc gi mun. Li thm nhiu khi ng c g cho c s lin lc v ngha gia qu trc v qu sau, chng hn bo: c tri t tc Cn v Khn ri vn vt mi sinh ra. y trong khong tri t l vn vt, cho nn tip ti qu Trun: trun l y, trun l lc vn vt mi sinh ra; vn vt mi sinh th cn non tr, m m, cho nn tip ti qu Mng; mng l m m, non tr, vt cn non tr th phi nui, cho nn tip ti qu nhu: nhu l o n ung; n ung tt c kin co, nn tip theo l qu tng; kin co th tt c c nhiu ngi ng dy, nn tip theo l qu S: s l qun chng ng ngi v.v. Chng ti khng bit ch trun thi xa c nga l y, l lc vn vt mi sinh ra khng, ch cc b T Hi, T Nguyn ngy nay khng c ngha , ch c ngha l gian nan. C th tc gi hiu rng khi mi sinh ra th gian nan, cng c l mt phn; cn ngha y m thnh ra ngha gian nan th c l ti y ri, kh gi cho y hoi, cng cn c th hiu c. Nhng ti sao n ung tt c kin co? m kin co u c ngha ng ngi bng chin tranh, nh m chng hn? S gii thch ca tc gi khng khi c ch khin cng. Li gii thch v qu cu cng rt gng p. Qu trn n l qu Qui. Qui c ngha l quyt, phn quyt; pht quyt xong ri th bit c lnh hay d, tt c ngi m gp g (!), cho nn sau qu Qui ti qu Cu, Cu l gp g. Li thm, gii thch, t qui truyn c khi dng mt ngha khc vi ngha trong thon t v Ho t. Nh qu Nhu, T qui truyn dng ngha l cn thit, thc n, cho c s lin lc v nga vi qu Mng (nh th) trn n: tr th cn c nui bng thc n cn thit; nhng trong Thon t v Ho t th Nhu c ngha l ch i. Qu Tiu sc cng vy: T qui truyn dng theo ngha sc l nui, m Thon t v Ho t th

cho sc l ngn cn. Qu i sc, Ho t cng cho sc l ngn cn (nhng Thon t li cho l sc tch). Mc du gng p nh vy, trong phn dch cc qu, chng ti cng s trch trong T qui truyn m t ln u tng qu. 7 - TP QUI TRUYN Sau cng l T qui truyn gii thch linh tinh (tp) v mt s qu. Truyn ch c mt thin gm nhiu cu ngn. Mi cu thng gom hai hoc bn, su qu m gii ngha rt vn tt, chng cho ta bit thm c g c, nhng c vn hoc li i nhau, nh: Cu u : Cn cng, khn nhu, t lc s u, lm, quan chi ngha hoc d hoc cu (Qu cn th cng, qu khn th mm, qu t th vui, qu s th lo, cn ngha qu lm v qu quan l cng nhau i vi nhau hay l tm n nhau. C cu rt ti ngha nh: Ph hp thc d, b v sc d (Ph hp l n, b l khng c mu sc): B l khng c mu sc, tht kh hiu. Chu Hi gii thch l: Sc trng th chu c mu p, cng chng gip ta hiu thm c g. Legge (sch dn) cho truyn ny ch l jeu desprit (tr chi dng tr) Tc gi c th l mt ngi i Hn. Tm li trong phn truyn: - Hai truyn u Thon truyn v Tng truyn gii thch Qui t tc Thon t ca Vn vng v Ho t ca Chu Cng, cn phi c. - Hai truyn k: H t truyn v Vn ngn truyn c gi tr, nhiu ngha hn c. - Cn ba truyn cui: Thuyt qui truyn, T qui truyn, Tp qui truyn rt tm thng, t nht l Tp qui truyn. - By truyn - c nhn gi l mi v Thon truyn, Tng truyn, H t truyn, mi truyn k l hai (thng v h) hin nhin l do nhiu ngi trong nhiu thi i vit (c th mt s din li t tng ca Khng t, ch ng khng h vit) cho nn gi tr khng u, t tng khng nht tr, li thm c nhiu ch thot vn, ti ngha (ngay c trong H t truyn na: nh on 2 chng 8 H truyn: K xut nhp d , ngoi ni s tri c (chng ai hiu l g) cho nn trong phn sau, chng ti ch dch ring H t truyn, cn nhng truyn khc th trch t nhiu on cho vo ch gii thch mi qu, mi ho.

S trnh by Kinh Dch xa v nay: Thi mi u, Chu dch sp ring phn kinh (Thon t v Ho t) ri mi ti phn truyn. Ri sau, bt u c l l Ph Trc v Trnh Huyn i Hn, k tip l Vng Bt i Ngy mi sp li, cho Thon truyn, Tng truyn v Vn Ngn truyn (tc nhng truyn gii thch cc qu, cc ho) xen vo phn kinh, sau mi qu, mi ho. Nh vy ch cn H t truyn, Thuyt qui truyn, t qui truyn, Tp qui truyn l in ring cui phn kinh. Cc bn Chu Dch ch Hn ngy nay u trnh by nh vy. - Chng ti thy cch tin cho ngi c, v chng ti theo c Phan Bi Chu, trch thm t qui truyn cho vo u mi qu (nh ni). Cn Thuyt qui truyn v Tp qui truyn, chng ti ngh gii thiu nh trn ri, khng dch hoc trnh dn na. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI)

Chng 3 CC PHI DCH HC T HN TI NAY V dch hc ch xy dng trn 64 qu do hai vch m, dng chng ln nhau, i ch cho nhau ba bn ln m thnh, cho nn n c mt sc hp dn l lng, ai cng t m mun bit, m nhng ngi c c tng tng di do c th d dng cho mi qu mt ngha mi, ging mi qu theo v tr quan, nhn sinh quan ca mnh, ngha cng huyn b th li cng c v thm thy,; do m khng mt danh nho no t i Hn n i Thanh khng tm hiu Kinh dch, hiu nh, ch thch v mt s to cho n mt ni dung mi khc xa ni dung thi Vn Vng, Chu Cng. N gn thnh mt th khoa hc bin ho theo thi i. S sch vit v Kinh Dch trong hn 2.000 nm nay rt nhiu, khng ai c ht c; nhng ti liu chng ti c v cc phi Dch hc th rt t, ch vi chc trang, cho nn chng ti ch c th phc di y vi nt chnh v lch s Dch hc trong mi thi i thi. HN: trn ti ni Tn thy Hong ra lnh t ht cc sch v trit hc, vn hc, s hc . . .ch cho gi nhng sch dy ngh, m mn bi thi l mt ngh c trng, cho nn Kinh Dch khng b hy; mt s hc gi nhn c hi nghin cu Kinh Dch ln gi v cc Truyn mt s t tng ca Nho, Lo hoc ca chnh h gii thch Kinh Dch. Nh vy m qua i Hn, Dch hc rt thnh. i khi c th chia lm hai phi . - Phi th nht gm: Ph Trc, Trnh Huyn, Tun Sng, Tiu Din Th, theo truyn thng ca Nho gio, vn coi Dch l sch bi v lun l m pht trin thm. - Phi th nh ch c Kinh Phng l tr danh, lp ra mn hc Tng s Ph Trc sp t li Kinh Dch, (nh cui chng trn ti ni) gii thch Dch theo t tng ca Nho gia. ng truyn cho M Dung, M Dung li truyn cho Trnh Huyn. Trnh Huyn dng Thi, Th, L, Nhc ging Kinh Dch, cho nn rt ch trng v hc vn, ng ch gii thch tinh vi, dn chng k lng. ng cn coi mi hai ho ca qu Cn v qu Khn l 12 thn tc 12 ngi sao vo hng th (hnh tinh?) , mun dng Dch lp mt thuyt v thin vn hc, nhng sng kin khng c gi tr, t ngi theo. Tun Sng a ra thuyt Thng, ging Bo ho 2 ca qu Cn nn thng ln ho 5 ca qu Khn v.v. . Ho dng ca qu Cn m thng ln qu Khng th gi l Vn hnh (my bay); ho m ca Khn gin xung qu Cn th gi l V thi (ma ri) Thuyt hp hi, cng khng ai theo. Tiu Din Th c sng kin cho mi qu (trng qui) bin thnh 64 qu, nh vy 64 x 64 c 4.096 qu. Ti khng hiu cch bin ra sao (li ly 64 qu chng ln nhau?) Cch cng khng ai theo, v s qu nhiu qu, lm sao t tn gii thch cho ht c? ng cn ly mi ho lm ch cho mt ngy: 64 qu c 384 ho, m mi nm ch c 365 hay 366, cn li non 20 ho na, ng dng lm g, cng khng bit. Ch c mn hc tng s ca Kinh Phng l c nh hng n i sau. Mn hc nhm gii thch v tr bng biu tng v s mc. Quan nin Tng chng ti ging trongChng trn (trang 48-49); Cn v s th trong H t truyn, Thin thng, Chng 9 ni ti ri S ca Tri l mt, ca t l hai, ca Tri l ba, ca t l bn, ca tri l nm, ca t l su, ca tri l by, ca t l tm, ca tri l chn, ca t l mi. Nh vy nhng s l t mt n chn l s dng, s ca tri; nhng s chn t hai ti mi l s m, s ca t. S ca tri c nm con: 1, 3, 5, 7, 9, cng li l 25. S ca t cng c nm con 2, 4, 6, 8, 10 cng li l 30. Tc gi chng c th sng vo u i Hn, v Kinh Phng c th da vo chng lp ra mn tngs, i khi ch trng rng:ht thy s vt trongv tr v ht thy bin ho

ca cc s vt u c th biu th bng nhng biu tng, v ht thy s vt trong v tr u cu thnh v bin ho mi loi theo qui lut ca mt s mc. Ti khng r thuyt ca Kinh Phng ra sao, nhng ngi i sau cho l li thi, phin toi, lm mt tnh cch trit hc rt nhiu, v phi i ti i Tng, Thiu Khang Tit mi pht huy mn tng s cho c thm mu trit hc. T Tam Quc ti Ng i: i Tam Quc c Ngu Phin nhn mnh v thuyt tiu tc (tng, gim, thnh, suy), Dng m ng th tin t 7 ln 9, m m ng th li, t 8 v 6; thuyt ny c t xa, nhng ng l ngi u tin dng n gii Kinh Dch. ng ly hai qu Cn, Khn l c bn cho Dch hc, i sau khen ng l c cng vi Dch hc. Xt chung, i Tam Quc, cc nh Dch hc nh Lu Biu, Qun L ch trng n bi, t ra nhiu thut, cc sch bi i sau em ra dng. Qua i Ngy, chng ta mi thy mt nh Dch hc, Vng Bt, c hng tm qut sch ci hc tng s v bi ton, chuyn nghin cu v ngha l, m ng cho l hc i Tng. ng sp t li Kinh Dch, em Thon tng, Tng truyn v Vn ngn truyn xen vo phn kinh cho ngi c d thy ngha ca mi qu. Cch sp t hin nay cn c dng. ng ch gii Dch hc ca Ph Trc i Hn, vin dn nhiu li ca Lo t. ng thng t bo:c ri th qun tng, c tng ri th qun li, ngha l c Dch, ch cn ch trng ti ngha ca qu m thi, khng cu n vo tng v li. nh hng ca ng rt ln. Thi Nam Bc triu, ng c c tn phng Nam, cng nh Trnh Huyn c c tn phng Bc. i ng, Pht gio thnh mun ln Nho hc, t nh nghin cu Dch hc, ng k ch c Khng Dnh t, theo ch trng ca Vng Bt; v L nh T, hc rng, su tp cc sch vit v Dch ca trn 30 nh, hiu nh c nhiu ch, tm c nhiu iu thm thy. i Ng i v Tng s, mt o s tn l Trn on, hiu l Hi Di, sng tc dch cho rng bt qui gc H (trang trn), a dch hc vo mt no mi, no thut s (tc thut on s mng). ng t ra mn Bt t H Lc, chuyn can chi ca ngy thng, nm sinh thnh nhng con s ri chuyn s thnh qu, on vn mng con ngi. Trn on cng sng lp ra mn T vi u s na, c uy tn rt ln trong gii thut s. Hc thuyt ca ng sau truyn cho Thiu Ung i Tng. T Tng n Minh: Qua i Tng, dch hc pht trin mnh. C hai phi chnh: - Phi Th (H , Lc Th), tc phi Tng s hc. - Phi l hc, ch trng v ngha l, v thin l, nhn o. Phi Th chu nh hngca Lo hc. Hai nh ni danh nht, mn sinh rt ng ,uy tn rt ln l Chu n di (Chu Lim Kh) v Thiu Ung (Thiu khang Tit). Chu n Di sng tc Thi Cc sau sa thnh V cc v Dch Thng th, nhng Thi cc thuyt ch l mt php luyn kh cao gia, t lin can ti Kinh Dch. Cu V cc nhi thi cc (c th hiu l v cc vi thi cc l mt, hoc v cc chuyn qua thi cc) ch l din ci hu sinh v (hu t v m sinh ra) ca Lo t. Cn Dch Thng th th l t tng trong o c kinh trn vi t tng trong H t truyn; Chu ch trng v vi, hon ton tnh th mi bit c ci im (ci mm thin c); nh vy l thin v Lo, Trang, khng hp vi t tng ca Khng phi qun t t cng bt tc trong qu Cn. Thiu ng chu nh hng ca Trn on, v ra Tin thin v Hu thin bt qui (c l y l ln u tin hnh Tin thin v Hu thin bt qui c in trn sch v ph bin) c tnh cch o thut. ng pht huy thm mn tng s ca Kinh Phng i Hn. ng chia cc s ra th s, dng s, bin s, ho s, ng s, thc s v.v. . .nh th s ca thi dng l 160, ca thi m l 192,

bin s ca nht nguyt, tinh, thn l 17024 . . Tht b him. Tuy nhin, Thiu ng khng ly tng s lm cu cnh; cu cnh chnh vn l o, l l, cn bn ca tng s. ng bo:c th mi c li, c li th tt c tng, c tng th tt c s. S v tng lm cho li v sng t. Tng v s v nh ci , ci li, li v v nh c, nh th. c c, c th m qun , qun li th c, ch b b li khng dng m mun c c c th th cha thy c c, c th bao gi. Vy o l l gc, quan trng nht. Tng v S ch l nhng cng c gip cho ngn ng biu th tng c thm r rng m d nm c o l. Quan nim ca ng v tng, c ch khc vi Dch, chng ng cho thi nhu (cc nhu) l nc Thi cng (cc cng) l la; cn Dch cho Thi Nhu l t (Khn), thi cng l ni (cn). - Trong phi L hc, phi k Trnh Di, Trng Ti v chu Hi. Trnh Di tr li ci hc ca Vng Bt, b nhng ci huyn b, tm o l trong Kinh Dch gi ci hc trng nhn c ca Khng t. ng ch gii Kinh dch theo ch trng , nhng khng pht huy thm c g. Trng Ti c sng kin hn, tm thm ngha mi cho cc qu, chng hn bo: ngha ca qu Phc l v thin a m lp tm; ca qu i Sc l v dn sinh m lp mnh; ca qu n l v thnh nhn k tc ci hc mt; ca qu Thi l v vn th m hi thi bnh ng mun em o tu thn tr quc, bnh thin h vo Kinh Dch. Chu Hi chit trung c hai phi (mc du thin v l hc), son Chu Dch bn ngha tip b Dch truyn (ging v Kinh Dch) ca Trnh Di, li son Dchs Khi Mng pht minh ci ngha trong Tin thin bt qui ca Thiu Ung. ng ch Vng Bt l sp t li Kinh Dch, lm cho i sau khng phn bit u l Kinh, u l Truyn; v mt ht cch thc ch gii kinh im ca Hn Nho. Chu Hi cng dng Kinh Dch bi, c th bo ng tp i thnh nhng t tng Dch hc ca i Tng, ch khng pht minh c g. Bn Chu Dch i ton hin thi l bn Dch c li ch gii ca Trnh Di v Chu Hi. Nh Mai Lnh, trc th chin xut bn b Kinh Dch do Ng Tt T dch, cng gm nhng li ch gii ca Trnh, Chu. Ngoi ra, hu ht cc danh nho i Tng nh T M Quang, u dng tu, L Cu, Phm Trng Yn, Vng An Thch, T Tun, L i phng, Trnh Ho v.v. . .u c nghin cu Kinh Dch, a ra t nhiu kin ring, nh u Dng Tu trong tp Dch: ng T Vn m chng ti nhc ti trong Chng I. Cc nh Dch hc trong hai thi Nguyn v Minh khng lu li cng trnh g ng k. Xt chung h u theo ci hc i Tng. THANH Qua i Thanh, dn tc Trung Hoa cc kh trm chiu, mi u b ngi Mn c hip, sau li ngi u coi nh con tht, tha h ct x, chia x, cho nn cc trit gia ca h khng th tnh to suy lun v Thi cc, thi h, tm tnh c na, m bt buc phi ngh n thc t. Do trit hc i Thanh c nhng bin chuyn ln: o hc suy tn, Nho vn gi a v c, nhng thin v thc dng, kho cu, ri canh tn cho hp thi. Dch hc cngtheo tro lu t tng mi, ln ln qut sch nhng thuyt huyn b kh tin. Hi u i Thanh, Hong Tn Hi vit cun Dch hc tngs lun rt c gi tr, Hong(c scchhp l H) Tn Vim vit cun Dch th bin hoc, ri Mao K Linh vit cun H Lc th nguyn suyn, khng cn tin H vi dch c quan h g vi nhau na. ti khi H V cho ra cun Dch minh bin, em lai lch ca H v Dch phn tch minh bch, bo l , dch l dch, khng lin can g vi nhau, m qut b c nhng gii thch lm ln ca Tng Nho. Gia i thanh, Hu ng v Trng Hu Ngn chuyn nghin cu Dch hc i Hn, dng

phng php qui np, hi c tnh cch khoa hc. Nhng ngi nghin cu Chu Dch mt cch thm thy, pht minh c t nhiu l Tiu Tun. ng cn c vo qui, ho, gii thch tng ch lm sng t php ho bin, ni c nhng iu cha ai ni. Nn k thm L Quang a i Khang hi dng ton hc phng Ty gii thch Dch, dng L Ho tnh phng v ca Qui, Ho. Theo To Thng, l mt pht minh ln. HIN NAY Trong my chc nm gn y, cc nh xut bn Hng Cng v i Bc vn thng in sch vit v Dch, nhng chng ti khng th theo di c, mi thy c ba cun ng ch : - Chu Dch Tn Gii ca To Thng m chng ti nhc ti trn. - Chu Dch C Kinh Kim Ch ca Cao Hanh do nh Khai Minh th im n hnh. Hai nh trn u theo ch trng kho chng, "dng Chu Dch chng minh Chu Dch", dng cc qu gii thch cc ho ca hai qu Cn, Khn. - Dch Hc Tn Lun ca Nghim linh phong (do nh Chnh Trung Th Cc n hnh 1973) ch trng v vic hiu nh. Chng ti thy c nhiu gii thch cc qu, ho, mi nh c mt kin gii ring, m chng ti khng c th gi phng tin nghin cu mn hc , nn khng th a kin v nhng thuyt mi c. Dch hc qu l mt khu rng mnh mng, ai mun theo ng no th theo. C kim cha h c tc phm no gy ra nhiu suy lun nh vy cho i sau. VIT NAM nc ta cha c ai c th gi l nh Dch hc c. Ngoi bn bn dch Kinh dch ca Ng Tt T (Mai Lnh xut bn), ca Nguyn Mnh Bo (dch gi t xut bn) ca Nguyn Duy Tinh (Trung Tm Hc liu xut bn nm 1968) v ca c Phan Bi Chu (Khai Tr xut bn nm 1969) - bn ny c gi tr nht - mi ch c t tp nhn xt hay tm hiu Kinh Dch ca: Nguyn Uyn Dim: Mt nhn xt v Kinh Dch - V t - H Ni 1953. Bu Cm: Tm hiu Kinh Dch - Nguyn xut bn 1957. Nguyn Hu Lng: Kinh Dch vi V tr quan ng Phng - Nha Tuyn y pht gio n hnh - 1971. Nguyn Duy Cn : Dch Hc Tinh HOa - T sch Thu Giang 1973. L Ch Thip: Kinh Dch Nguyn Thy - Khai Tr - 1973. PH LC DCH HC PHNG TY Alfred Douglas trong cun The Oracle of Change (1972) k v gii thiu vn tt tt c cc bn Kinh Dch ra ngn ng phng Ty t trc ti nay, theo ch ng bit. Mi ch c by bn, so vi s cc bn dch o c Kinh th km xa. 1. Regis, P, Y.King - Antiquissimus Sinarum Liber Paris, 1834. y l bn dch u tin ra ngn ng phng Ty ca cc nh truyn gio ging Tn (Jesuites). 2. Meclatchie, Rev. Canon, A translation of the Confucian Yi King, or the Classic of Changes, c ch thch v ph lc. Thng Hi, 1876. Bn ny l lng im ngi dch mun em khoa Thn thoi hc t gio (Mythologie compare) tm hiu nhng b mt ca Kinh Dch)

3. De Harley, C., Le Yih-King, Texte primitif rtabli, traduit et comment. Bruselles, 1889. Mt bn dch ng ch , nhng theo cc tiu chun ngy nay th khng ng tin. 4. Legge J., The textx of Confucianism, Pt II, the Yi King - Oxford 1899. Mt bn dch st v k lng bn Kinh dch in nm 1715 i Khang Hi. Nhng Legge khng coi Kinh Dch l mt sch bi, khng tin mn bi Dch, v nhng ch thch ca ng cng s si qu. ng khng ni g v cch bi c. 5. Wilhem, R., I Ging: das Buch der Wandlungen - Jena 1924. Wilhem dch ra ting c, ri C.F Bayness li dch ting c ra ting Anh, nhan l The I Ching or Book of Changes, London - 1950. Bn dch ca Wilhem y nht, c nhiu ngi thch nht, c li gii thiu rt hay v li m u su sc ca Tin s C.G.Jung. Nhng cch sp xp rc ri qu, tn cng cho ngi c. 6. Blofeld J., The Book of Change - London 1965. Mt bn dch mi ca mt hc gi Anh, ng c. Ni k v cch bi. Nhng khng dch nhng li ch thch ca Khng t (A. Douglas mun ni phn Truyn). 7. Siu, R.G.H. The man of many qualities; Alegacy of the I Ching Cambridge. Mass, 1968. Mt bn dch mi ring v phn kinh ca Vn Vng v Chu Cng. Dch gi trch dn trn 700 ch trong vn hc th gii gii thch phn kinh . ng li lun v cch bi, tng mi m, hp dn. Ti c bitthm hai bn dch, s si nhng ch trng n vic bi: - Alfred Douglas, The oracle of Change - Penguin Books - 1972. Phn I - gi ithiu qua loa ngun gc Kinh Dch, t tng trong Kinh Dch, ri ch cch bi. Phn II - Dch Thon T, Ho T, vi t li gii thch theo quan nim ca Nho gia. - J. Lavier, Le Livre de la Terre et du Ciel - dition Tchou, Paris 1969. Tc gi l gio s dy khoa chm cu i Loan. ng cho rng Kinh Dch l cng trnh ca Phc Hi, Vn Vng, Chu Cng, Khng t, nhng li bo n l "cun sch thing ca o Lo truyn thng". Phn u ng tm ngha c nht ca mt s danh t nh: Thi t, o, m dng, dch, qui, cn, khn, khm, li, cn, oi, tn, chn...Chng hn ng cho (dch) [] l con k nhng thay i mu sc d dng, li [] gm con yack (mt ging tru rt mnh) bn tri, vi con chim [ ] bn phi, do li c nga l mnh v p (nh chim), sau ng ging qua loa v 2 cch sp t cc qu m trn vng trn ca Phc HI v ca Vn Vng (ng cho cch ca Phc HI c l, ca Vn Vng v l). Phn sau ng dch Thon T v Ho T mt cch rt vn tt, c l theo quan nim ca o gia; chng hn qu Cn, v ngha ca qu, ng vit: "Ngun gc ca mi vt , tin ln ti hon ho, v ngha ca mi ho , ng vit. : Ho 1 : trong hang, con rng khng hot ng. Ho 2: Con rng hin ln, ngi ta thy n (!) Ho 3: Bc i nhn khng c ngng hot ng. Ho 4: Con rng vy vng. Ho 5: Con rng bay. Ho 6: (Ho thng) Dng khng c tuyt i, i khi phi nhng ch cho m, nu khng th khng sinh sn c g. Phn cui ng tm ngha ca vi qu p dng vo vic i nay m thi xa khng c. Nh qu Thy Li Trun, ng ging rng n din tm thn do d hoang mang ca thanh nin; qu Thy Thin Nhu din tc nguy him ca mt chic xe, qu Thun Khm chnh l ci tng ca khoa hc hin i (khoa hc pht trin qu th nguy cho nhn loi)... ng ta cng bi th cho mt thiu n hi v hn nhn, c qu Li trch Quy mui bin ra

qu a trch Ln, khuyn thiu n i mt c hi khc, v theo qu th mi u tt, ri sau bn thnh xu. Tm li cun ca J. Lavier c nhiu mi, ng hay khng, ti khng dm quyt; cn vic ging ngha cc qu th s lc qu. c bit nht l cun The Symbols of Yi King ca Z.D Sung - Paragon (Paragon c phi l tn nh xut bn khng? u? In nm no, khng bit, ch bit bi ta ca tc gi vit nm 1934). Khng phi l mt bn dch Kinh Dch; tc gi ch ghi li nhng s ngu nhin trng hp gia mt s qu vi vi mn hc nh : i s hc, Vt l, Thin vn, Lun l m ng rt tn cng tm ra c. Ti ch xin dn mt th d u sch. ng cho ho dng ___ (vch lin) l A, ho m_ _ (vch t) l B. Ri ng i tm qu n ra: Cn thnh AAA : A(tam tha); Khn thnh BBB : B(tam tha). Ba qu c 2 ho dng, mt ho m: Tn thnh AAB A(bnh phng)B oi thnh B A A: B A(bnh phng); Ly thnh ABA : A(bnh phng)B; Cng ba qu thnh 3 A(bnh phng)B. Ba qu c 1 ho dng, hai ho m: Chn thnh BBA; AB(bnh phng); Khm thnh BAB : AB(bnh phng) Cn thnh ABB: AB(bnh phng) Cng ba qu thnh 3 AB2 Cng c tm qu thnh mt cng thc i s: A3 + 3A(bnh phng)B + 3AB(bnh phng) + B(bnh phng) : (A + B)(tam tha) K ra cng ti tnh. *** Nhng theo ti di y mi l hai pht kin ni danh nht ca hc gi phng Ty v Kinh Dch. Pht kin ca Leibniz: Leibniz, trit gia kim ton hc gia c (1946-1716), l ngi u tin ngh ra php nh tin v s hc, thay cho php thp tin, ngha l c dng hai sp (chiffre) 1 v 0 ch khng dng mi sp t 0 n 9. Theo php nh tin th c thm con 0 tc l nhn vi 2 ch khng phi vi 10 nh trong php thp tin. V d: 10 con s u trong php thp tin i ra php nh tin nh sau: 1: 1; 2:10; 3:11; 4:100; 5:101; 6:110; 7:111; 8:1000; 9:1.001; 10: 1.010 (4+2): 100 + 10 = 110 (4+3): 100 + 11 = 111 (8+2): 1.000 + 10 = 1010. Ngy nay cc my in t dng nguyn tc ca Leibniz: h lung in v, n bt th l 1: tt in th l 0. Bt tc, bc tt, ch c 2 th thi. Leibnis ng sng kin ca ng trn mt t bo nm 1679. Trong khong t 1679 n 1702, ng th t vi mt nh truyn gio Ging Tn Trung Hoa, v nh nh truyn gio ny m ng bit c 64 qu Kinh Dch, thy ngi Trung Hoa ch dng hai vch dng v m m vch c cc qu, cng nh ng ch dng s 1 v s 0 m vit c mi s. ng xin v truyn gio 1 bn Phng v 64 qu ca Phc Hi (coi trang sau): suy ngh, tm ti v thy rng nu ng thay con O vo vch m, con 1 vo vch dng th 64 qu ng l 64 con s t 0 n 63 trong php nh tin ca ng. Chng hn qu Bc ( bn mt qu Khn, gia hnh; v bn tri qu Khn trn vng trn, khi ta nhn t trong ra ngoi) ng l s 1 trong php nh tin ca ng, nu khng k nm

con 0 ng trc s 1. Ri qu T bn qu Bc i ra thnh 000010, ng l con s 2 trong php nh tin. C nh vy, chng ta c nhng s: 0,1,2,3,4,5,6,7 trn hng u gia hnh. 8,9,10,11,12,13,14,15 trn hng nh gia hnh v.v. ti qu Cn cui hng 8 (tc hng cui) l s 63. Bn c th kim sot li, i con s 63 ra php nh tin th thy. Mun i nh vy, bn chia 63 cho 2 c 31, cn 1, bn ghi 1, v vch mt nt dng; ri chia thng s 31 cho 2, c 15, cn 1, li ghi 1 v vch mt nt dng na; chia 15 cho 2 c 7, cn 1, li ghi 1 v vch mt nt dng na; chia 7 cho 2 c 3, cn 1, c thm mt nt dng na; chia 3 cho 2, c 1, thm mt nt dng na, cn li 1, li thm mt nt dng na; (c cn l 1 l thm 1 nt dng) Rt cuc c ht thy 6 nt dng, ng l qu Cn. PHNG V 64 QU CA PHC HI Vi php nh tin (nume1ration binaire ) ca Leibnibz

Th t cc qu trng sp theo tin thin bt qui ca Phc Hi. Trn vng trn: khi t qu Khn, k l , (nh s theo Leibniz), tin ngc chiu kim ng h, n qu 31, ri li bt t qu 32 bn cnh qu Khn, tin thun chiu kim ng h, n qu cui cng l qu Cn, s 63. gia hnh, cc qu sp theo hng ngang t tri qua phi, hng u t qu 0 (qu Khn) n 7, hng nh t 8 n 15 v.v.. hng cui t 56 n 63 (qu Cn). c gi nhn thy cc qu 7, 15, 23.. trn vng trn cng l nhng qu mang cc s trn khung vung gia. Mt th d na, mun bit qu th 50 trn hnh gia l qu g, bn cng chia nh trn: 50 : 2 = 25, khng cn li, tc l 0, bn vch nt m. 25 : 2 = 12, cn li 1, tc l 1, bn vch nt dng. 12 : 2 = 6, khng cn li,tc l 0, bn vch nt m. 6 : 2 = 3;khng cn li , tc l 0, bn vch nt m. 3 : 2 = 1 , cn li 1 , tc l 1, bn vch nt Dng. v cn li 1 bn vch nt Dng. Bn c qu Thy trch Tit, ng l qu th 50, tc l qu th 3 trn hng th 7 gia hnh. Ngi ta bo Thiu Ung i Tng v ; nu ng vy th ng tm ra c php nh tin trn su th k trc Leibniz chng? Tht l mt s ngu hp l lng. V s sp t cc qu Tin Thin v cch thc trng qui khng c cht lin quan g vi php nh tin ca Laibniz c. Chng ta : trn vng trn ca , th t khngtheo mt chiu m theo hai chiu nh cch sp trng qui tng truyn ca Phc HI nhng qu cui cng, s 63 cng vn l qu Thun Cn. Vy bn theo ngc chiu kim ng h, nh s t qu Thun Khn l 0, ti 1, 2,3.. n 31 l qu Sn Phong C, bn cnh qu thun cn; ri bn bt t qu a Li phc bn cnh qu thun khn, nh s qu Phc l 32, theo chiu kim ng h tip tc nh s : 33, 34, 35...n qu 62 l Trch Thin Qui cui cng l qu Thun cn s 63. Pht kin - ng hn mt kin - ca nh tm l hc C.G. Jung. Jung gc Thy S, sinh nm 1875, cng vi Freud l mt trong nhng thy t ca Khoa phn tm hc (psychanalyse), nghin cu v tim thc ca loi ngi. ng l bn ca Richard Wilhem, ngi dch Kinh Dch ra ting c, v ng nh Wilhem m hiu c Kinh dch. Trong li m u bn ting Anh ca Wilhem xut bn London, ng k chuyn nm 1949 ng thnh tm bi hai ln theo cch gieo ba ng tin: - Ln th nht bit bn ting Anh sp in c c c gi phng Ty hiu hn bn ting c khng. ng c qu nh bin ra qu Tn (ng ho 2,3). Li on l bn ting Anh ln ny c ch hn bn ting c ln trc. ng mun vit Li ni u cho bn dch ting Anh, li bi mt qu na bit vic nn lm khng, v ng cn do d :ng l mt nh khoa hc, t cho c trch nhim vi khoa hc, m li i gii thiu mt tc phm c tnh cch huyn b thi c ? Nht l ng c th ng bn Kinh Dch Wilhem dng dch, tri qua bao nhiu thi i chc g ng, m bn dch ca Wilhem chc g tin cy c. Ln ny ng c qu Khm bin ra qu Tnh , ng ho 3; li on l nn vit li gii thiu v Kinh dch nh mt ci ging c, h hng bn lp c ri, nhng c th sa sang li m dng c. ng thy nh vy, hai ln bi u c ngha c, bo: Nu mt ngi trn mt tc no m tr li ti hai ln nh vy , th ti, mt nh chuyn v thn kinh hc, cng phi nhn rng ngi c tinh thn lnh mnh. Khng nhng vy, ng cn phc ngi sao m thu c ni

do d, nghi ng thm kn ca ng na, ngha l i su c vo tim thc ca ng. Do Jung tin bi Dch, cho mn l mt phng tin rt mi d xt ci tim thc ca con ngi. Raymond de Becker trong li gii thiu bn dch Kinh Dch caCharles de Harley (ln ti bn nm 1970) cng ngh nh Jung. Nu ngi xin qu tht tnh tm, tp trung t tng vo iu mnh mun hi, th qu cho bit c s din bin ca tnh th t trc ti sau c th s ra sao, v t mnh la ly mt thi trong mi tnh th, ty thi m c th thay i mt phn no s din bin ca tnh th c. l ci ch li ca bi Dch v s tm hiu tm l b su (psychologie des profonders), tc tm hiu ci tim thc. ng cho rng bi Dch khng bao gi bo vic nht nh s xy ra nh th ny, hay th khc, mnh khng sao thay i c (1). Nu 2 ln bi v mt vic th hai qu tt s khc v ln sau tm trng ca ngi bi v tnh th ngoi u thay i ri. Tm li, theo ch chng ti thy th ti nay phng Ty c ba xu hng trong vic nghin cu Kinh Dch: - Xu hng tm hiu o l Trung Hoa, nh J. Legge, R.Wilhem. - Xu hng tm nhng ci ngu hp gia Kinh Dch v cc khoa hc ngy nay, nh Leibniz, Z.D Sung. - Xu hng ch coi Kinh Dch l mt sch bi, Mt hng ngi nh Alfred Douglas, J.Lavier theo ng cch bi v on ca Trung Hoa m khng pht kin c g; mt hng na nh C.Jung, R. de Becker coi bi dch l mt cch i su vo tim thc con ngi. Chnh hng hc gi sau cng ny c cng pht huy Kinh Dch nht, hoc cho Kinh dch mt b o mi m nht. H ch mi vch ci hng i, cha nghin cu g c nhiu. Nhng chng ta nn theo di cng trnh ca h, c th trong dm ba chc nm na, chng ta s c bit thm nhiu iu rt mi. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) Chng 4 THUT NG V QUI TC CN NH
1

THUT NG :

Dch l mt mn hc c mt s thut ng v qui tc m chng ta phi nh cng nh nh cc nh ngha, nh ca mn hnh hc. Trong my chng trn, c gi gp vi ba chc thut ng m ti xin k li di y: Lng Nghi T tng Bt qui: Cn Khn Ly Khm Cn ai Chn T n

Tin thin bt qui Hu thin bt qui n qui Trng qui Thun qui H qui Ni qui Ngai qui Cch vch v xt trng qui: t di ln. Cch gi tn thnh phn trng qui: t trn xung. Ho: Dng (cng gi l ho thc) m (cng gi l hao h) L (ting Hn gi l c) Chn (ting Hn gi l ngu) S. Thng Bn li nn nh th no l : H Lc Th Than (san) Tng T (nh than t) Truyn (nh i tng, tiu tng truyn) C tt c my truyn, tn v ni dung mi truyn. Ti trng c hng, sau mi thut ng, nu bn qun ngha th tm li nhng trang trn ri hoc ghi s trang hoc tm tt nh ngha vo ch trng, cho d tm, d nh. Trong chng ny ti s ging thm mt s thut ng v t qui tc chnh ca mn Dch hc. Ho cu Ho lc. Trong mt trng qui, ho dng (vch lin) cn li l ho cu. Ho m (vch t) cn gi l ho lc. V v: qu Thy ha K t v qu Ha thy v t: Thy ha K t __ __ Thng lc. _____ Cu ng __ __ Lc t _____ Cu tam __ __ Lc nh _____ S cu Ha thy v t: _____ Thng cu __ __ Lc ng _____ Cu t __ __ Lc tam _____ Cu nh

__ __ S lc Nhng ch cu v lc hai qu trong khng c ngha l 9, 6 m ch c ngha dng, m. Ho di cng l qu K T v qu V T (cng nh mi qu khc) gi l ho s (tc ho u tin), nhng bn K T, n l ho dng, nn gi l S cu (ngha l ho s m l dng); cn bn V T, n l ho m, nn gi l s lc (ngha l ho s m l m). Ho th nh t di ln, gi l ho nh, bn K T n l m cho nn gi l Lc Nh; cn bn V T n l ho dng, nn gi l Cu nhi. Ho trn cng, gi l ho thng, bn K T n l ho m, nn gi l thng lc; cn bn V T, n l ho dng, nn gi l thng cu. Cc ho khc cng vy, c gp ch cu th bn i ngay l ra dng, gp ch lc th i ngay ra l m. Do l ch lc trong cc ho c ngha l m ri, nn ho trn cng, tc ho th su khng gi l lc (su) na, m gi l thng cho khi lm. S gi tn ho nh vy rc ri cho nhng ngi mi c Kinh Dch, cho nn trong phn sau (dch cc qu) chng ti khng dng, m gi l ho 1, ho 2, 3, 4, 5, 6 cho d hiu. tuy nhin, c gi c th c cc sch khc v Kinh Dch , nn khng th khng bit ngha hai thut ng cu, lc c. Nhng ti sao ho dng li gi l cu, ho m li gi l lc? C 3 thuyt, ti ch xin dn thuyt thng dng nht. H t thng truyn, Chng 9 bo dng (tri) c nm s: 1, 3,5, 5, 9 (u l c), m (t) c nm s: 2, 4, 6, 8, 10 (u chn c). Dng th k thun: ba s sanh l 1, 3, 5 hai s thnh l 7, 9. m th k nghch (t s 10 ln ngc ln ti s 2): ba s thnh l 10, 8, 6, hai s sanh l 4, 2. Vy s thnh cui cng ca dng (lo dng) l 9, m s thnh cui cng ca m (lo m) l 6; do gi dng l cu, gi m l lc, ch khng phi cu l ho th 9, lc l ho th 6. Thuyt ng hay khng, ti khng bit; m nh hay qun, ti cho l cng khng quan trng. Dng cu Dng lc: Ring qu Thun cn, ngai su ho, cn c ho (?) dng cu; v ring qu Thun khn, ngai su ho, cn c ho (?) dng lc. Chng ti ghi li y, v qua phn sau, khi dch hai qu s xt mi d hiu c. T c: c cc qu trong phn sau, chng ta s gp nhng ch ny: nguyn, hanh, li, trnh, m Chu Dch gi l t c, c th hiu l bn c tnh ca cc qu. Ni l ca cc qu, nhng theo Tin C Bc trong cun Chu Dch gii cp k c php (Thng v n th qun) th ch c 7 qu c t c, cn nhng qu khc th ch c 3 c hoc 2 c hoc 1 c, c khi khng oc c no. M trong y qu c t c chi duy c qu cn l bn c c han tan, cn su qu kia tuy cng c t c m b hn ch t nhiu, ngha l phi c iu kin no , gp han cnh no mi c c c no . a) ngha thng thng ca t c nh sau: Nguyn l u tin, ln, trm mi iu thin. Hanh l hanh thng, thun tin, tp hp cc iu hay. Li l nn, tha thch, ha hp cc iu phi. Trinh l chnh, bn cht, gc ca mi vic. b) Di y ti ghi thm mt s ngha khc. Xt theo o ngi th nguyn thuc v c nhn, hnh thuc v c l, li thuc v c ngha, trinh thuc v c tr. l quan nim ca nh Nho. c) Ring v qu Cn (Tri) th c nh cho rng nguyn thuc v ma xun (pht sinh vn vt), hanh thuc v ma h (vn vt ny n), li thuc v ma thu (vn vt thnh thc), trinh thuc

v ma ng (vn vt t ti kt thc tt p) Phng Hu Lan trong Tm L hc pht huy thm quan nim m cho Nguyn, Hanh, Li, Trinh l bn trnh t trong s din tin ca Cn, hay l ci ng lc vn hnh to nn sinh mnh: Nguyn l u, tr ci khi an pht ng ca sinh mnh, ngha l ci trng thi ca vt khi bt u vo cuc sng. Hanh l hanh thng, l thng ng, Khi sinh mnh ca vt hin nhin trong thc t, tng thng vi ngai gii th trng thi ca n lc gi l hanh. Li l thun li, l trng thi ca sinh vt khi tng thng vi ngai gii, n thch ng c vi han cnh. Trinh l thnh tu hn hi, tc l trng thi ca sinh vt v thch ng c vi hon cnh mt cch thun li m hnh thnh mt cch tt p (i cng trit hc Trung Quc Thng trang 170 Co thm) d) To Thng trong Chu Dch Tn Gii (sch dn) cng gii ngha i khi nh vy, nhng cho nguyn hanh li trinh chng phi ch l trnh t hnh thnh ca sinh mnh, m ca c v tr kia. ng bo: Nguyn l hi cn v khn mi giao nhau ch cha bin ha. Hanh l lc cn, khn giao vi nhau ri m thngvi nhau. Li l lc cn, khn iu ha nhau m bin ha. Trinh l giai an cn khng bin ha xong ri v nh v Theo Cao Hnh trong Chu Dch C Kinh Kim Ch th tt c nhng cch gii thch k trn u l ca ngi sau c, ch mi u, Kinh Dch ch dng bi th ngha nguyn hanh li trnh khc hn: ) Nguyn l ln, Hanh tc l ch hng . Ngi xa khi c hnh mt cuc cng t ln (i hng chi t), bc s gp qu Cn th chp l nguyn hng (hng ln). Li, trinh [] tc l li chim [] . Bc s gp qu cn th cho l lm vic tt c li, cho nn chp l li trinh. Trong phn Dch, chng ti theo cch gii thch thng thng nht. Ct (mt qu ct) ngha l tt lnh. Hung ngc li vi ct, xu nht Hi l li, n n. Ln l li nh, tic. V cu l khng c li hoc li khng v ai c. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) 2 - QUI TC ngha v tng quan ca ni, ngai qui: Mi trng qui tuy gm hai n qui chng ln nhau, nhng ch din t mt tnh trng, mt s vic, mt bin c hay mt hin tng; vy ni qui v ngai qui c tng quan mt thit vi nhau. Tng quan ra sao? C hai thuyt - Thuyt th nht c nhiu ngi chp nhn nht, thng thy nht trong Kinh Dch, l s din tin tun t v thi gian: ho s l bc u ho thng l bc cui, cc ho gia l cc giai on trung gian. iu ta thy rt r trong qu Thun Cn. D hiu Cn l o tri hay o ca ngi , th chng ta cng thy ci lut din tin ln ln t lc mi sinh ra vn vt ri ti lc vn vt bin

ha, thnh thc, ha hp, thnh cc ri suy ( l o tri), hoc din tin t lc ngi qun t cn n dt, tu c ch thi, ti lc bt u xut hin nhng vn phi tip tc tu dng, gi vng ch mnh, xem xt thi c m hnh ng ch khng nn vi vng, sau mi lm c s nghip ln, v khi xong s nghip ri th nn lui v, nhng cho ngi khc. Khng ni ch qu Thun Cn, ni qui v ngai qui nh nhau: Nhng qu Hm, Cn, s nh, Tim, Thi, Ly, Ph, Hp, B, Bc...m ni qui khc ngai qui, th cng vy: nhng ho ngai qui din tip nhng trnh t trong ni qui. Chng hn qu Hm: ho 1 l ngn chn, ho 2 l bp chn, ho 3 l i, ho 4 l tim, ho 5 l lng, ho 6 l mp, li , s cm nhau tin ln ln nh t ngn chn ln n mp, li. Qu Cn cng vy: s ngn cn t ho 1, ngn chn ri tin ln ln ln bp chn, lng qun, gia thn mnh, mp (ho 5) Qu Tim l tin ln ln: ho 1, con chim hng tin ti b nc, ho 2 n ln phin b, ho 3 n ln ti 9dt bng, ho n nhy ln cnh cy, ho 5 n ln ti g cao v ho cui cng, n bay bng ln tri. - Thuyt th nh ca Ch u Chai v Winberg Chai trong phn gii thiu cun 1 Chinh (bn dch ca J.Legge). Mi n qui c ba ho th ho 1 c ngha nn d dt v l bc u, ho 3 c ngha phi phng v l lc cng cc, ch ho 2 l c ngha nn hat ng. Mi trng qui cng vy: Cp 1 v 6: bt bin, v l bc u v bc cui. Cp 3 v 4L thay i, bp bnh v cn ni qui cha ln ngai qui, (ho 3) hoc mi ln ngai qui (ho 4) Ch cp 2 v 5 c nhiu tc ng. - Thuyt th ba, t ngi p dng, ti mi thy J. Lavier trnh by trong cun Le Livre de la terre et du ciel, cho rng tng quan gia ni qui v ngai qui l tng quan nhn qu. Ni qui din ci nhn: Ho 1 l thc th (substance) ca nhn. Ho 2 l biu th (manifestation) ca nhn. Ho 3 l c tnh (essence) ca nhn. Ngai qui din ci qu: Ho 4 l thc th ca qu. Ho 5 l biu th ca qu Ho 6 l c tnh ca qu. Nh vy ho 4 l ci qu ca ho 1, ho 5 l ci qu ca ho 2, ho 6 l ci qu ca ho 3. Ti khng bit thuyt c phi ca o gia hay khng, chc chn khng phi ca Dch hc phi thi Chin quc, Hn s. Ti cn thy c sch ni qu n s d c ba ho v ngi u tin vch ra mun c tam ti (ba ngi): tri, t, ngi, Ho di cng l t, ho trn cng l tri, ho gia l ngi. Do qu trng c 6 ho th hai ho di cng cng l t, hai ho trn cng l tri, hai ho gia l ngi. Thuyt ny cng rt t khi thy p dng. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI)

3 - NGHA CC HO Trung - Chnh:

Di y l mt s qui tc rt quan trng, c th ni l quan trng nht trong Dch, trong nhn sinh quan ca Trung hoa, chng ta nn nh k. Trc ht chng ta phi phn bit bn th, tnh cch ca ho , v v tr ca ho. Ho ch c hai lai: dng v m. l bn th ca ho. Tnh cch ca dng l: n ng cng cng, thin, i, chnh, thnh thc, qun t, ph qu. Tnh cch ca m l: n b, nhu thun, c (xu, tri vi thin), t ngy (tri vi thnh thc) tiu nhn, bn tin... Nh vy, dng tt p, m xu xa. Nhng ch l xt chung. cn phi xt v tr ca Ho na, mi nh c l tt hay xu. D l ho dng m v tr khng trung, chnh th cng xu; d l ho m m v tr trung chnh th cng tt. Th no l trung? Ni qui c ba ho: 1 l s, 2 l trung ,3 l mt. Ngai qui cng c ba ho: 4 l s, 5 l trung, 6 l mt. Vy trung l nhng ho gia ni qui v ngai qui, tc ho 2 v ho 5, d bn th ca ho l dng hay m th cng vy. Th no l chnh? Trong 6 ho, nhng ho s l 1, 3, 5 c v tr dng; nhng ho s chn 2, 4, 6 v tr m. Mt ho bn th l dng (ngha l mt vch lin) vo mt v tr dng th l chnh, vo mt v tr m th l bt chnh. Mt ho bn th l m (ngha l mt vch t) phi vo mt v tr m th mi gi l chnh, nu vo v tr dng th l bt chnh. V d qu Thun Cn:su ho u l ho dng c (v bn th), ho 2 v 5 u l trung, nhng ho 2 khng chnh, ch ho 5 mi c c trung ln chnh, v ho 2 l dng v tr m (ho chn) m ho 5 l ho dng v tr dng (ho l). Bn ho kia th ho 1 v 3 c chnh m khng c trung;ho 4, 6 khng c chnh cng khng c trung. Do ho 5 qu Cn l ho tt nht trong qu, m danh t "cu ng" (cu l dng, ng l th 5, cu ng l ho th 5, dng) tr ngi vua, ngi ch tn. 6 ______ khng chnh cng khng trung 5 ______ va trung va chnh 4 ______ khng chnh cng khng trung 3 ______ chnh m khng trung 2 ______ trung m khng chnh 1 ______ chnh m khng trung Mt th d na, qu Thy ha K t: 6 ___ ___ chnh m khng trung 5 ___ ___ va trung va chnh 4 ___ ___ chnh m khng trung 3 ___ ___ chnh m khng trung 2 ___ ___ va trung va chnh 1 ___ ___ chnh m khng trung. Trong 64 qu, khng c qu no m ho no cng tt t nhiu c c mt c hoc trung, hoc chnh, c ho (5) c c hai, nh qu ny, cho nn mi c ngha l K t: nn vic, xong, qua sng. Qu ny cng c ho "cu ng" nhng y, n khng tr ngi vua, v trong qu Cn, qu qu nht (tng trng cho tri) ng u 64 qu n mi thc c gi tr ln. qu K t tr vic i n ch tng i c gi tr thi. Quan nim trung chnh l quan nim cn bn ca Dch, cho nn Trng K Qun bo: "Dch l g? ch l trung, chnh m thi. o l trong thin h ch l khin cho vic khng trung tr v

ch trung, vic khng chnh tr v ch chnh" Thi - V tr ca mi ho cn cho ta bit thi ca mi ho na, v nh trn chng ta bit, ho 1 l s thi, ho 3 l mt thi ca ni qui, ho l s thi, ho 6 l mt thi ca ngai qui, cng l mt thi ca trng qui. Xt v phng din tnh th l v tr chnh hay khng chnh, xt v phng din ng th l cp thi hay khng cp thi. Ln ho 2, mi nn xut hin (nhng cha nn lm g), nh vy l cp thi, hp thi. Ln ho 5, va trung va chnh, ti c trau gii lu ri, l lc lm nn s nghip, lm l cp thi, khng lm l b l thi c. Ti ho 6, ho cui cng, thnh cc ri tt phi suy, khng bit kp thi rt lui, th s b ha. V vy quan nim thi cn quan trng hn quan nim trung chnh na, v Tit Tuyn ni rt ng: "Su mi bn qu ch l mt l, mt chn (mt dng mt m); m v vo nhng thi khc nhau, ci "v" (tr) khng ging nhau, cho nn mi c v s s bin. Cng nh con ngi, ch c ng vi tnh, m v "thi" v (a) "v" khng ging nhau, cho nn c ci o l v cng; v th mi gi l dch (bin dch)" V nhng quan nim chnh trung, thi , ti s xt k hn trong Chng VI. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) 4 - TNG QUAN GIA CC HO Nhng ho ng nhau: Xt v v tr, mi ho trong ni qui ng vi mt ho trong ngai qui: Ho 1 ng vi ho 4 : ho l ng vi ho chn. Ho 2 ng vi ho 5: ho chn ng vi ho l. Ho 3 ng vi ho 6: ho l ng vi ho chn. Vy dng v ng vi m v, v ngc li (1). ch mi l mt iu kin. Cn phi mt iu kin na th mi gi l tt: hai ho phi khc nhau v bn th, mt l dng, mt l m th mi c tnh vi nhau, mi tng cu, tng tr nhau nh ho 1 v 4 qu Tng. Nu hai ho v tuy khc nhau (mt chn mt l) m th ging nhau (cng dng c, hoc cng m c) th c khi k nhau ch khng gip nhau c g nh ho 2 v 5 qu Tng. Nhng cng c khi ng m v tnh cng tt, nh ho 1 v 4 qu Phong, tng thnh ch khng tng dch (xin coi thm Chng VI). Trong ba cp tng ng 1-4, 2,5,3,6 th: - Cp 2-5 quan trng nht, hai ho u c trung c m ho 5 li vo a v cao nht. Nu ho 5 l m (nhu), ho 2 l dng (cng) th tt, v ho 5 l ngi trn (vua, cha, chng) m nhu, bit khim tn, khut k, tn nhim ngi di (nh T Han Cng chu nghe li Qun Trng); cn ho 2 l ngi di (b ti, con, v) cng trc nhng l , bit gip , khuyn rn ngi trn. l trng hp cc qu 4, 7, 11, 14, 18 . . (coi phn dch sau) Nu ngc li ho 5 l dng (cng), ho 2 l m (nhu) th km tt, v ngi trn t tn qu, m ngi di nhu thun qu, khng dm khuyn can ngi trn. l trng hp qu 39 (Thy Sn Kin), qu 63 (Thy ha k t). Xt chung th nh vy, nhng tt hay xu cn phi ty ngha ca tan qu m an: - Cp 1-4 khng quan trng my, nhng vn thng c xt. Nu ho 4 l m, ho 1 l dng th ngha kh tt: l do cng nh trng hp ho 5 l m, ho 2 l dng. Ngc li, nu 4 l dng, 1 l m th km: c hai u bt chnh.

- Cp 3-6 rt t khi c xt ti. V l ho 6 ti thi suy, cn phi rt lui, khng cn ngi di gip na; m ngi ho 3 - vo mt a v mp m, khng chnh ng (cui qu m cha ln c qu ngai), mun gip ho 6 th phi qua mt ho 5 ng cm quyn trong qu - nh vy s b ti. Trong mt qu no c mt ho lm ch c qu (coi pha di trang ny) th khng xt nhng cp ng nhau theo nhng qui tc k tr6n, m ch theo ngha tan qu thi. Nhng ho lin nhau: S tng quan gia hai ho lin nhau khng quan trng bng s tng quan gia nhng ho ng nhau, cho nn di y chng ti ch xt qua thi. Nguyn tc l hai ho lin nhau th mt dng (xt v th) mt m mi tt. C tt c nm cp : 1-2, 2-3,3-4,4-5,5-6. - Quan trng nht l cp 4-5 v ho 5 l vua, ho 4 l v i thn bn cnh vua. Ho 4 m nhu (m), ho 5 m cng (dng) th thng tt, v c hai ho u chnh v, m v i thn bn cnh vua cn phi tn trng vua; khng nh ho 2 xa vua, cha c chc phn g, ch c ti c, ting tm thi, khng nht thit phi nghe theo mi li ca vua. - Ngc li nu 4 m cng, 5 l nhu th thng xu: i thn c th ln quyn vua. Ti ni thng, v c khi tt, nh trng hp qu Li a D trang sau. Cn phi ty theo ngha ca qu na. - Cp 5-6 cng nn xt. Nu 5 l m, 6 l dng th thng tt v vua t t mnh di mt hin nhn (ho 6), nghe li hin nhn th mi s s tt. Ngc li, nu 5 l dng, 6 l m, th xu v ho 6 khng gip g c cho ho 5 c. Chng ta thy trong trng hp trn, hai ho 5 v 6 u khng chnh m ngha li tt; trong trng hp di, hai ho u chnh c (dng dng v, m m v) m ngha li xu. Mt ln na, trong Dch, khng c qui tc g lun lun ng, c rt nhiu l ngai, phi ty thi m xt. - Cp 3-4 c mt im ging nhau: c hai u khang ni qui bc qua ngai qui, cn hoang mang khng bit nn tin hay thai, cho nn cn c tn l t ( gia, trn b), l nghi (nghi ng). Cn hai cp 1-2, 2-3 khng c g c bit, nn khng xt. Ho lm ch: C mt qui tc na nn nh: chng d qu vi ch, a d thiu vi tn Ngha l ci g nhiu th b i m ly ci t. Theo qui tc , qu no nhiu dng th ly m lm ch; ngc li th ly dng lm ch. Nh trong tm qu n, khng k hai qu cn, khn ba hao u dng hoc u m, cn li 6 qu kia th ba qu:Chn, Khm, Cn mi qu u c 2 m 1 dng, cho nn ly dng lm ch, m coi nhng qu l dng; ba qe ; tn, ai, mi qu u c hai dng, mt m, cho nn ly m lm ch, m coi nhng qu l m. Chng ta nhn thy nhng qu dng s nt u l, nhng qu m s nt u chn. (Mt vch t __ __ m, k lm hai nt). Trong nhng qu trng, cng vy. Th d qu Li a D c nm ho m, mt ho dng (ho th t) th ly ho dng lm ch c qu, ho ch ng trong qu, ngha tan qu ty thuc n c. Ho l v cn thn c ti c, cng cng (dng) bn cnh ng vua nhu nhc (ho ng l m), ho 4 khng ch c cc ho m (k tiu nhn, km c) di, gip c vua, khin cho xa hi c vui v (d c nga l vui v sung sng). Mt th d na: qu Trch thin Qui c nm ho dng, mt ho m th ly ho m (ho 6) lm ch, ngha l khi xt ngha ca tan qu th nhm vo ho m : nm ho dng l mt by qun t cng nhau cng quyt tr kh mt ho m k tiu nhn -; cho nn qu c

ngha l cng quyt (qui l cng quyt, quyt lit). V gp ho t an l sau cng (k tiu nhn) tt phi cht (chung hu hung). Tm li mt ho tt (ho 4 trong qu Li a D) lm ch c qu m mt ho xu (ho 6 trong qu Trch thin Qui) cng c th lm ch c qu. Lm ch v n l s t trong mt m s nhiu, ch khng phi v tt hay xu. Vy th qui tc chng d qu vi ch trong Dch khng c ngha l a s phi phc tng thiu s, tri vi ch dn ch; m c c nga l khi xt ngha ca qu th tm ci nt c bit ca qu, nt c c l mt ho dng gia nm ho m, hoc mt ho m gia nm ho dng, khng cn ti ho c cao qi hay khng, tt hay xu. Nhng ta cng nhn thy rng nu ho c bit l ho th nm, trung m li chnh th hu ht l tt; nu li hp thi na th chc chn l tt. Chng ta nn : qui tc: chng d qu vi ch c nhiu l ngai, nh qu Cu, ho 1 l ho m duy nht m khng phi l ho quan trng nht, quyt nh ngha ca qu. So snh cc ho: H t h truyn Chng 9 ni: - Ho s kh bit, ho thng d bit (k s nan tri, k thng d tri). iu d hiu, ho s tr lc mi vo cuc, cha c thnh tch, cha bit svic s bin chuyn ra sao, cho nn kh bit c gi tr, cng dng ca n. Cn ho thng tr lc mn cuc, c thnh tch, ti nng g hay khng, bit ri, vic lm ra sao, tng lai ra sao r c ri. Trong khi an qu, t khi ngi ta quan tm ti tc ng ca hai ho y m ch trng ti bn ho trung gian hn. - So snh ho 2 v ho 4 cng chng 9 bo : . . .cng cng m khc bc, ci hay cng khc nhau. Ho 2 c nhiu ting khen, ho 4 th b nhiu lo s (nh d t ng cng nhi d v, k thin bt ng. Nh a d, t a c) . Hai ho v tr ngu (chn) ging nhau : nhng ho 2 c trung, ho 4 khng, li thm ho 2 xa ho 5 (xa vua) bc thp v c ho 5 ngvin, cho nn d lm c vic v d c khen; cn ho 4 khng c trung m li gn ho 5 (vua bc cao) nn phi lo s, nht l ho ng l ho 1, cn non nt qua, khng gip n c g, trong khi n mi ni qui bc ln ngai qui, cn hoang mang b ng. - Cng theo chng 9: - Ho 3 v ho 5 cng cng m khc bc, ho 3 nhiu ci xu, ho 5 nhiu cng (tam d ng ng cng nhi d v, tam a hung, ng a cng). Hai ho ging nhau im cng v tr c (l) c ng cng, nhng bc khc nhau (ho 5 bc cc cao, ho 3 thp). Ho 5 c trung c ng l ho 2 m li bc cao, cho nn lm c nhng vic ln, c nhiu cng; cn ho 3 trn cng ni qui, u cp di, a v cn thp, trng vo ngi gip mnh th ch c ho 6 trn cng n thi suy, ht quyn hnh ri, khng vin tr c g; li na ho 3 bt c trung, nu l ho m th thm bt chnh, do m H t cho l a hung ng v bin: an ny lin quan ti vic bi, chng ti khng c kho v mn bi, nn ch ging qua thi. Thi xa ngi Trung Hoa bi bng c thi. H t thng chng 9 ghi s lc v php bi. c gi no mun hiu r, c th c nhng trang 189 . . 192 , cun Kinh dch vi V Tr quan ng Phng ca ng Nguyn Hu Lng (sch dn, hoc Chng 4 cun The cracle of Change c Alfred Dougleas. Ngy nay khng ai dng cch bi na, m dng cch gieo qu ba ng tin vo lng mt ci bt. Nu mt ng sp 9(1) th l dng, vch mt nt dng.

Nu mt ng nga (2) th l m, vch mt nt m. Trong hai trng hp , ho u gi l tnh c. Nu ba ng cng sp th cng l dng, bn v mt vng trn O. Nu ba ng u nga th cng l m, bn v mt ch X. Nhng trong hai trng hp ny, ho u gi l ng c. Ln u gieo nh vy, c nt no (dng hay m) hay hnh no (vng trn hay ch X), bn vch nt hay v hnh di thp nht, th l c ho 1. Gieo ln th nh, cng nh trn, ri ty kt qu, cng vch nt hay v hnh ln trn ho 1, th l c ho 2. Lm nh vy 6 ln, c su ho, c ln sau t ln trn ln trc, ln th 6 trn cng. V d gieo ln u, bn c mt ho m tnh (mt ng nga) ln th nh c mt ho dng tnh (mt ng sp) ln th ba c mt ho m tnh, ln th t, th nm, th su u c nhng ho dng tnh, th khi vch xong cc nt, bn c qu Thin Thy Tng di y: Qu l mt qu tnh,v khng c ho no ng c. Nu ln gieo th nm, bn c ba ng sp, tc ho dng ng th bn vch nh sau: Cng vn l qu Thin thy Tng nhng c ho 5 ng qu Tng ny ng. ng th bin. Dng ng th bin thnh m, ngc li nu m ng th bin thnh dng. y l dng ng, vy ho 5 bin thnh m, v bn c qu bin nh sau: Qu l qu Ha Thy V T. Nh vy l qu Thin Thy Tng bin ra qu Ha Thy v T. Nu gieo ln th nht, bn c ba ng nga, tc ho m ng th bn vch nh sau: (Hnh ny hai nt, nn gi l m) Cngvn l qu Thin Thy Tng, nhng c ho 1 ng. Ho 1 l m, ng th bin thnh dng, thnh qu bin nh sau: Qe l qu Thin Trch L. Nh vy l qu Thin Thy Tng bin ra qu Thin Trch L. Khi bi ngi ta xt c hai qu cha bin v bin ri bit s vic lc mi u ra sao, khi bin s ra sao. Tm li, c gi ch cn nh: h ba ng tin cng nga ht hay cng sp ht th gi l ng. ng th dng bin thnh m, m bin thnh dng, m mt qu thnh hai qu. C trng hp hai, ba ho cng bin trong mt qu, phi i ht hai ba ho mt lt v cng ch c mt qu bin thi. Nu khng c ln no ng th qu han tan tnh v khng bin thnh qu khc. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) 5 - PHP AN QU T xa ti nay c nhiu php an qu. Ti khng bit r php an thi Tin Tn ra sao. C th C.G Jung theo php . Phn trc ti ni khi d nh in bn dch Kinh Dch ra ting Anh, ng bi 2 qu m qu th nh ng hi v vic c nn ta cho bn dch khng. ng c qu Khm ng ho 3, bin ra qu tnh. Khm c ngha l him, xu, nhng bin ra Tnh

th theo Than t (coi phn dch 64 qu sau) li c ngha tt. ng an rng qu mun bo Kinh Dch nh ci ging nc trong m khng ai mc. Nu c dng th s gip ch cho mi ngi c nh. Vy l cng vic Jung nh lm s c ch. Cn ci him trong qu Khm th khng lin quan g n vic vit ta, c th b. Nhng Jung c h khng theo st ngha ho 3 khi cha bin v khi bin, ch dng ci ho 3 qu Tnh ri kt hp vi ho 1 cng qu l ci ging c, bn ly, khng ai dng na (coi phn Dch 64 qu) v an rng nn vit li Gii thiu v Kinh Dch nh mt ci ging c, bn ly lp c ri, nhng c th sa sang m dng li c. an nh vy khng tht ng php (v ho 1 Tnh, ng l khng c dng an) nhng c th tm chp nhn c v vn l dng li trong qu Tnh, khng lc hn. i khi cch an ca c nhn nh vy, cch an ngy nay khc hn, rc ri hn nhiu, khng th trnh by d l s lc trong nm mi trang c, cho nn ti ch nu vi qui tc di y thi. Ty tng qu ngi ta cho mi ho mt ngha: hoc l mnh (th: tc ngi xin qu), ngi kia (ng: tc k lm n vi mnh hay mun xin mnh, gip mnh, hi mnh . . .) ; hoc l ngha cha m, anh em, con ci, quan chc, tin ca, bnh tt . . . - Li cng ty tng qu ngi ta cho mi ho thuc vo mt hnh no trong ng hnh (Kim Mc Thy Ha Th), ngy thng xin qu cng vy; - Ri c theo lut ng hnh tng sinh tng khc (mc sinh ha, ha sinh th, th sinh kim, kim sinh thy, thy sinh mc, mc khc th, th khc thy, thy khc ha, ha khc kim, kim khc mc, xem ho no sinh hay khc ho no, ho no tt, ho no xu. iu mnh xin c c nh khng, bao gi vic s xy ra . . i khi ngi ta cng dng ngha ca qu (nh c qu Thi, qu Tn th cho l tt, qu B, qu Kin th cho l xu), nhng ch l ph; khng khi no ngi ta dng ngha ca ho (ho t) m rt ch trng n lut ng hnh tng sinh, tng khc k trn. Vy Kinh Dch ngy nay mt tnh cch sch bi, m mang tnh cch thun trit, mc du 64 qu vn c dng bi. MN AN S BNG 64 QU DCH Hn na t i Tng, Trn an tm c cch dng 64 qu an s mng con ngi, lp ra mn Bt t H Lc. H l H , Lc l Lc th; cn bt t l bn ch can ca nm, thng, ngy, gi sinh ca mi ngi, vi bn ch chi cng ca nm, thng, ngy gi, . ng chuyn bt t 8 ch ra con s H Lc, ri li chuyn s H Lc ra qu Dch; sau cng ch cho ta cch coi nhng qu Dch m an vn mng ca ta, thi no, nm no, tt hay xu, nu xu th nn c thi ra sao, hnh ng ra sao . . (Coi cun Bt t H Lc ca Hc Nng c s xut bn Phm Quang Khai Si Gn 1974). L lng nht l cch an s cng c nhiu khi ng, khng km s t vi cng ca Trn an tm ra. Thi s Tn v gi tin n lm. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) 6 - CCH GII THCH TN QU Tm qu nguyn thy: Cn, Khn, Ly, Khm, Cn, ai, Chn, Tn c tn t trc Vn Vng, c v biu tng ca mi qu c truyn li t lu, nn Than truyn khng

cn phi gii thch tn qu. Cn cc qu khc, Than truyn u gii thch tn. Cch gii thch bt nht, khng theo nguyn tc no c. Theo L Knh Tr trong Dch truyn thm nguyn (Nghim Linh Phong dn trong Dch hc tn lun) th c ba phng php di y: 1. Ly th v ca mt ho m gii thch, nh: - Qu Phong Thin Tiu Sc , Than truyn ging l nhu c v nhi thng h ng chi, vit tiu sc, ngha l c qu ch c mt ho m (nhu), ho v tr m (chnh v), li ngai qui, c a v cao, ngn cn c nm ho dng, bt phi nghe theo mnh, do t tn qu l Tiu sc (nh: m m ngn c ln: dng: sc y c ngha l ngn). Tn qu Thin Trch L, qu Thin Ha ng Nhn cng c gii thch theo cch . 2. Ly tng m gii thch nh: - Qu Sn Thy Mng trn l ni, di l nc, m nc c ngha l him, cho nn gii thch l : Sn h hu him, him nhi chi, mng . Di ni c vng nc him ti tm, ngng li khng bc xung, do c tn l mng (m m). Hai qu Thin Thy Tng, a ha Minh di cng dng tng gii thch. 3. Gii thch ngha ca tn qu, nh: - Qu s, Than Truyn gii thch: S, chng d: S l ng ngi (mt o qun) - Qu Hm, Than truyn gii thch: Hm, cm d:Hm (hp nhau) ngha l cm nhau. 4. Chng ti cn thy mt cch c bit na l coi hnh ca tan qu ging vt g th ly vt m t tn cho qu ri gii thch qu. Nh qu Ha Phong nh vch t di cng nh ci chn vc, ba vch lin trn nh ci thn vc trong cha thc n, vch t trn na nh hai tai vc, vch lin trn cng l ci n khing vc, v vy gi l qu nh (Vc) v c 6 ho u gii ngha theo ci vc. Qu Thy Phong Tnh cng hi ging ci ging, ho 1 mch nc, ho 2,3 l lp t y ging, ho 4 l lng ging, ho 5 l np ging, ho 6 l ming ging, v vy gi l qu Tnh (Ging). Qu Ha Li Ph Hp gi cho ta hnh ci ming h rng ra, vi mt ci que cn ngang ming: ho 1, 6 l hm di v hm trn, ho l ci que, cn cc ho kia l nhng vch t, nh ming h ra. Hai hm rng cn ci que (vt ngn cch) cho n gy i hp vi nhau c, ngm ming li c, do m t tn qu l ph Hp (cn hp li) . R rng nht l qu Sn Li Di y nh ci ming m rng nut thc n (hai nt lin trn v di l hai hm rng) cho nn t tn l qu Di: nui nng. Trng hp ny ta nh trng hp 3 ch khc vic t tn qu thi. Xem: BIU 64 QU DCH TR LI MC LC (XEM PHN HAI) Chng 5 O TRI Chu Dch vn l sch bi. Nu ch xt phn Kinh Than T (tc qui t) v Ho T th khng thy c t tng g quan trng v o l c. Phn l tc phm cui i n, u i Chu. Phi i su, by trm nm sau t cui i Xun Thu tr i sut thi Chin quc, mi c nhng trit gia, hc gi ln lt vit nn phn Truyn gii thch phn Kinh v qua i Hn th phn Truyn mi c hnh thc nh ngy nay. Nhng tc gi phn Truyn c em t tng ca Nho, Lo gi, ct" vo phn Kinh, lm cho Chu Dch thnh mt tc phm trit l c v tr quan, nhn sinh quan v c th coi l mt tng hp cc t tng ph bin ca Trung Hoa thi Tin Tn. Trong chng ny chng ti xt v v tr quan, nhn sinh quan li chng sau. Chng ti

s cn c vo H T Truyn, Than truyn, Tng Truyn, Vn Ngn Truyn, bn truyn m chng ti cho l quan trng nht. NGUN GC V TR: T NH NGUYN TIN TI NHT NGUYN. Chu dch han tan xy dng trn quan nim m dng, su mi bn qu ch do hai vch m v dng (t v lin) chng ln nhau, thay i cho nhau m thnh. Quan nim m dng l quan nim c bit ca dn tc Trung Hoa. N rt quan trng, lm cn bn cho Trit hc., khoa hc Trung Hoa, c nh hng rt ln ti i sng dn tc Trung Hoa trong my ngn nm nay. Chng ta khng bit n xut hin t thi no, tr lm l i n, v n phi c t trc khi c hnh bt qui. Theo mt s nh ng nguyn hc Trung Hoa th mi u hai ch dng, m c hnh thc nh :

Ch dng (ngy nay: ) gm hai phn: bn tri l sn ni hoc bc tng; bn tri l mt tri [ ] ln khi chn tri, di l nhng tia sng mt tri chiu xung. do , dng tr pha c nh sng, pha sng. Ch m (ngy nay : ) , bn tri cng l sn ni, bn phi, trn c nc nh [ ] , di c m my. Do , m tr pha mt tri b che khut, khng c nh nng, pha ti. Pha c nh nng th m p, cy ci ti tt, pha khng c nh nng th lnh lo, cy ci khng pht trin, do m dng t ci ngha ti sng chuyn qua ngha lnh nng, m ngy, ma ng ma h, mt trng, mt tri, cht , sng, yu, mnh, cng, ging ci, ging c, suy, thnh , xu, tt, h, thc, tiu nhn, qun t, ng m, c trong . . . Sau khi c Dch Kinh v trc khi c Dch Truyn, m dng ch hai ci kh trong v tr ri Sch Quc Ng chp: B dng Ph ni rng: . . . Kh dng nn khng that ra c, kh m b nn khng bc ra c, th l sinh ra ng t. B Dng Ph i Ty Ch gii thch v ng t xy ra nm th ba i Chu Vng ( 779) nh vy v cho m dng l hai ci kh hai ng lc thin nhin. Trc B Dng Ph, c th l t u thi Ty Chu, khi Vn Vng ri Chu Cng vit Than T v Ho t, ngi Trung Hoa cho m dng l hai nguyn l ca v tr. Chng ta bit hai nt m dng (lng nghi) chng ln nhau, thay i cho nhau m thnh t tng , ri thnh bt qui. C th Vn Vng hoc Chu Cng cho bt qui ngha: Cn: tri, Khn: t, ai: chm, Cn: mi, Tn: gi, Chn: sm st, ly: la, Khm: nc, ngha l dng hai nt m dng tng trng, din hai ci ln nht trong v tr: tri t, hai ci khin ngi ta ch nht trn t : ni, chm; hai ci khin ngi ta ch nht trn tri: gi, sm st, v hai ci cn thit nht cho i sng l nc, la; tm ci m ngi thi cho l tm yu t, hin tng cn bn trong v tr. iu chc chn l sch T Truyn v Quc Ng chp rng thi Xun Thu c nhiu ngi chp nhn ngha ca bt qui ri (Phng Hu Lan n trong Trung Quc trit hc s chng 15 Tit 2): v ti thi Chin Quc, trc hoc sau Mnh t, tc gi Than Truyn cho Cn v Khn, tc dng v m l ngun gc ca v tr:

Ln thay c u tin ca Cn, mun vt nh m bt u, c u tin ca Cn thng ng phn tri. My i ma ti, sp t cc vt, lu chuyn cc hnh (i tai Can nguyn, vn vt t thy, ni thng thin. Vn hnh v th phm vt lu hnh) Rt mc thay, c u tin ca Khn, mun vt nh m sinh; c u tin ca Khng thun theo tri. Sc dy ca Khn ch c mi vt, c ca Khng ng l khng gii hn. N bao dung, rng ri, sng lng, ln lao. Cc phm vt u nh n m hanh thng ( Chi tai Khng nguyn, vn vt t sinh, ni thun tha thin. Khn hu ti vt, c hp v cng. Hm hong quang i, phm vt hm hanh) . Xt hai an th tc gi Than Truyn cho Cn to ra vn vt v hnh, thuc phn kh, nhng phi nh Khn, vn vt mi hu hnh, mi sinh trng, cho nn cng ca Khng cng ln nh cng ca Cn, ch khc Khn phi sau Cn, ty theo Cn, b tc cho Cn. Chng ta thy quan nim ging vi quan nim ca Lo t trong o c Kinh, Chng 51: o sinh ra vn vt, c bao bc, bi dng, nui ln ti thnh thc () che ch mi vt (o sinh chi, c sc chi, trng chi, dc chi, nh chi () phc chi Tc gi Than Truyn chu nh hng ca Lo t chng?. M Cn ca Dch tc l o ca o c kinh, Khn ca Dch tc l c ca o c Kinh chng? Khng hn vy, v theo Lo t th nhng biu hin ca c u ty theo o (Khng c chi dung, duy o th tng Chng 21 o c kinh), ngha l c l mt phn ca o: khi cha hin hin trong mi vt th l o, khi hin ri th phn hin hin trong mi vt l c. Mi vt u c c m c ca bt k vt no cng t o m ra, cho nn n nui ln mi vt m ty theo o. m i vi dng th khc hn: hai ci c lp, tri ngc nhau mc du vn b tc nhau; m Cn vi Khn cng c lp, khng th ni Khn l mt phn ca Cn, nh c l mt phn ca o c. H t h truyn, chng 6 ni r nh vy: Cn i biu nhng vt thuc v dng, Khn i biu nhng vt thuc v m. c ca m dng hp vi nhau m ho cng v ho nh mi c thc th . . (Cn dng vt d, Khn m vt d, m dng hp c nh cng nhu hu th). H t thng truyn Ch.1 cng c ni: Can lm ch, tc ng ,lc mi u, Khn lm ngng kt v thnh vt. (Cn tr thi thy, Khn tc thnh vt Ch Tri y ngha l lm ch). H t H truyn Ch. 6 li bo: Cn v Khn l ca ca Dch, tc s bin ha chng ? (Cn, Khn K Dch chi mn d?) Cn v Khn trong nhng cu u c ngha l dng v m. Ly Cn v Khn, tc Dng v m lm bn cn ca v tr vn vt, tc gi Than Truyn v H t truyn ch trng mt v tr nh nguyn chng? Nhng H t thng truyn Chng 11, a thm mt quan im mi m m trong phn Kinh cng nh trong Than Truyn, Tng Truyn khng c, tc quan nim Thi Cc: Dch c Thi Cc, sinh ra Lng Nghi, Lng Nghi sinh ra t tng, T tng sinh ra Bt Qui (dch Hu Thi Cc, th sinh Lng Nghi, Lng Nghi sinh T tng, T Tng sinh Bt Qui). Ch Dch y c ngha l lch trnh bin ha trong v tr. Lch trnh c khi im l Thi Cc. T Thi Cc mi sinh ra Lng Nghi (m Dng), ri T Tng, ri Bt Qui, tm yu t, hin tng cn bn trong v tr, nh trn ni. Vy th ngun gc v tr l Thi Cc ch khng phi m dng. Sut dch Truyn chng ta ch gp ch Thi Cc mi mt ln , Dch Hc phi khng cho bit g thm. Thi cc c ngha l ln hn ht, cao hn ht, hoc trc ht c. V a s cc hc gi i sau cho n l ci kh tin thin, mt th linh cn bt sinh bt dit, huyn diu trong tim phc hai nguyn t ngc nhau v tnh cht, m v Dng. Quan nim tht tin b so vi quan nim Thng lm ch v tr ca cc i trc.

m Dng c thng nht thnh Thi Cc ri, v tr lun ca Dch mi thnh nht nguyn, v Dch hc phi xch gn li Lo t thm na: Thi cc torng h T truyn c th so snh vi o trong o c kinh. Thi Cc cng nh o, l ngun gc ca vn vt. N sinh ra Lng Nghi ri T Tng, Bt qui tc v tr; th o cng sinh ra mt, mt sinh hai, hai sinh ba, ba sinh vn vt (chng 42 o c Kinh); ch khc nhau ch: Thi cc sinh ra hai (m dng) ngay, cn o sinh ra mt ri mi sinh ra hai (cng l m, dng) Ci mt l g? Khng ai bit r. C ngi an rng mt l c, m o ca Lo t l khng. Nu ng vy th Lo t ch trng t khng sinh ra c ri t c mi sinh ra m dng, sau cng l vn vt; cn Dch hc phi khng chp nhn ci khng m bt u ngay t c, t Thi cc. Mi khang 1.300 nm sau, Chu n Di i Tng, sa li quan nim ca Dch hc phi, cho rng trc Thi cc cn c V Cc, ngha l khi thy khng c g c, ri mi c Thi Cc, c m dng, t tng bt qui (coi V Cc di y) Cho Thi Cc bt ngun t V Cc, tc Lo cho hu bt ngun t v. Th l i Tng, o Nho hon tan chp nhn v tr lun ca o Lo.

Ti y ta c th kt lun: Quan nim m dng c t trc khi c Kinh Dch: v quan nim Tri t l cha m ca vn vt l mt quan nim ph bin ca lai ngi thi Thng c trc khi c quan nim m dng v lai ngi nhn thy rng nh c t mi c cy c, mung th, lai ngi mi c thc n; nh c tri mi c la, nh sng, my ma, vn vt mi sinh trng c. Dch hc phi mi u ch c sng kin phi hp hai quan nim (m dng phi hp vi Cn, Khn Tri t); ri sau phi hp thm vi quan nim o ca Lo t m lp nn mt thuyt v v tr, rt ging vi thuyt ca Lo, nhng thc t hn, ch trng n x hi hn v nhn mnh v m dng, v ging c ging ci, trai gi, v s sinh sinh ha ha hn. T Xun Thu tr v trc, cn l quan nim nh nguyn: lng nghi (m dng) , t tng, bt qui (hai hnh trn cng). Qua chin Quc hoc Hn thm Thi Cc (hnh th ba) thnh nht nguyn. Thi Cc gm m v dng, cho nn c ngi gi l nht nguyn lng cc (mt gc, mt nguyn l m hai ci i lp : m dng) Ti i Tng, thm v cc na (hnh cui cng) thnh v cc . Nh vy , khi thy l v cc ri mi c Thi Cc, c Lng Nghi, T Tng, Bt Qui: han tan thnh nht nguyn. o m dng. H t Truyn c nhiu ch nhc n o m dng. H T Thng Chng I: C cn (dng) nn thnh ging c, c Khn (m) nn thnh ging ci H t h Chng 6: c (tn cch) ca m dng hp vi nhau: m ho cng v nhu mi c thc th, nhn m suy trc c cng vic ca Tri t v thng cm c c ca thn minh. Nht l Chng 5 cng trong H T h: Ging c ging ci kt hp tinh kh m vn vt sinh n, bin ha (Nam n cu tnh, vn vt ha sinh) Chng ring lai ngi m vn vt, ngay tri t cng vy, v tri t l cha m ca mun lai cng ch l m dng, tt phi giao cm vi nhau ri mi c mun lai c (thin a nhn lun, vn vt ha thun) Cu ny na trong H t Thng Chng 11. ng ca gi l Khng (kh m), m ca gi l Cn (kh dng). (Hp h v chi Khng, tch H v chi Cn). Tan l cn c vo hot ng sinh thc ca nam n, ca ging c ging ci m ging v ngun gc v tr, vn vt. Trong Than Truyn ta cng thy ni ti s giao hp gia tri v t: Nh qu Thi: Tri t c giao nhau ri vn vt mi thng (Thin a giao nhi vn vt tng d). Qu Hm: Tri t cm nhau m vn vt mi ha sinh (Thin a cm nhi vn vt ha sinh). Qu Cn: Tri t hi nhau th vn vt mi sinh trng, pht t r rng: (Thin a tng ng, phm vt hm chng d). Qu Qui Mui: Tri t khng hi nhau th vn vt khng hng thnh ln c (Thin a bt giao nhi vn vt bt hng). R rng l Dch coi o m dng, o nam n l quan trng nht: V c nam n ri mi thnh v chng, c cha con, vua ti, c l ngha. Nam n l gc ca gia nh, x hi, gc ca o l, m o nam n cng ln nh o Cn Khn: cho nn u Kinh Thng l hai qu Cn, Khn

m u Kinh H l hai qu Hm, Hng (Nam n cm nhau ri thnh v chng). Chng V H t Thng truyn bo: Mt m, mt dng gi l o: Ci o y khi pht ra th tt lnh; khi n c th ha ngi th gi l tnh (Nht m nht dng chi v o; k chi gi thin thnh chi gi, tnh d) Cu Nht m nht dng ci vp c th hiu rt nhiu cch, chng hn: - C m v c dng l o. - Mt thi m, mt thi dng, th l o. - Mt mt m, mt mt dng, th l o. - Ci khin cho khi th m xut hin, khi th dng xut hin, ci gi l o. Hoc: - m dng phi hp ri sau mi c o. Chng ti thy cu u tin trong Chng V H t thng c ci ging trong Mnh T, Trung Dung v ngh rng nu c hiu nh sau th cng c th c: m Dng (nam n) i th l o, o pht ra mt cch t nhin th tt lnh, thc hnh n l hp vi tnh ca con ngi. D sao ti cng phi nhn cao o m dng, nam n nh vy, Dch hc phi chu nh hng ca o Nho, v trong lc cc trit thuyt thi Tin Tn, ch c Nho l nhn mnh vo nhn lun, x hi hn c. Nh vy, v tr quan trng Dch gm mt t t tng ca dn tc Trung Hoa thi trc vi mt s t tng ca Lo v Khng. DCH L GIAO DCH Trong m c dng, trong dng c m. m thnh th dng suy, dng thnh th m suy. Quan nim m dng l mt quan nim c bit ca Trung Hoa, khng thy trong t tng cc dn tc khc. Quan nim positif ngatif ca u ch l mt phn nh ca quan nim m dng thi. V m dng bao trm c khng gian (nh pha bc, pha nam) thi gian (nh m ngy), thi tit (nh ng, h, nng, ma), khng vt g hu hnh hay v hnh trong v tr m khng c m dng: ging c ging ci, rng , c, thnh suy, thng ging, thu tn, thin c, tt xu, qun t, tiu nhn . . u l m dng c. m dng khng phi ch l hai ci kh, hay hai nguyn (khng r) khng phi l nhng nng lc, nhng kha cnh, nhng tnh . . .m l tt c nhng ci ; cho nn khng th dch t ng m dng c, v ngi u nh phi phin m l Yin v Yang. Kinh Dch tng trng m dng bng hai vch lin (dng)____ v t (m)__ __ Lin th gi l thc (c), t gi l h (rng). T khi c quan nim Thi cc, ngi Trung Hoa tng trng m dng bng hnh en v hnh trng v mi u, m c ngha l pha khng c nh mt tri, trong bng ti, dng c ngha l pha c nh mt tri, sng sa. Chng ta nhn thy vng trn Thi cc gm hai hnh m dng , v hai hnh ny tuy cch bit hn nhau, i lp nhau, m li m ly nhau, xon ly nhau. Li thm ch hnh en phng ra c mt im trng, ch hnh trng phng ra c mt im en; ch hnh en phng ra l ch hnh trng tht li, ngc li ch hnh trng phng ra l ch hnh en tht li. Nh vy din ci m thnh ln th dng suy ln, ngc li dng thnh ln th m cng suy ln; v khi m cc thnh c mt mm dng (im trng) xut hin ri, khi dng cc thnh c mt mm en (im en) xut hin ri.

Vy chng nhng m dng xon ly nhau m trong m cn c dng, trong dng cn c m na. Cui chng V H T Truyn thng, c mt cu ti ngha: m dng bt trc chi v thn (m dng khng lng c nh vy gi l thn). Ti ngha v th no l m dng khng lng c? a s hc gi cho rng m dng bin ha, trong m m vn c dng, trong dng m vn c m, m dng khng nht nh v phng hng no (Phan Bi Chu), cng nh trong phc c ha, trong ha c phc, khng sao an trc c. Cch ging d chp nhn hn c. L trong m c dng, trong dng c m , chng ta thy trong qu Phc v qu Cu . im trng trong na m trn Thi Cc tc l vch lin trong qu Phc; im en trong na dng trn Thi Cc tc l vch t trong qu Cu. Dch cho qu Thun Khn l thng mi, lnh lo, thun m: gm su ho m. m ti thng l thnh cc; dng bt u sinh, mi ngy ln ln ln ln, ht ba mi ngy, ht thng 10, th thnh qu phc thng 11 (coi trang sau): c mt ho dng thay ho 1 m trong qu Khn. Ho dng lc (u thng 11) mi xut hin, nhng phi thai trong thng 10, c bao gi khng c dng u. Ci thai ca dng l ci im trng trn na en trong hnh Thi cc. C nh vy dng tng ln, mi thng li bt i mt ho m, tng thm mt ho dng khi 6 ho dng khng cn ho m no th thnh qu Cn (Thng T). Lc ny dng cc thnh, m m li bt u sinh, cng mi ngy mt cht, ht 30 ngy, ht thng 4, th thnh qu Cu (thng 5): c mt ho m thay 1 ho dng trong qu Cn. Ho m lc mi xut hin nhng trong thng 4 c ngy no khng c m u, n cha xut hin nn ta khng thy y thi. Ci thai ca m l ci im en trn na trng trong hnh thi Cc. Ri c tip tc nh vy, m tng hai, mi thng thm mt ho m, bt i mt ho dng, khi c 6 ho m (khng cn ho dng no na) th thnh qu Khn, tr v thng 10, ht vng mt nm . Thnh ri hy - Qu 12 thng Lut trong dng c m, trong m c dng c ngha l hin tng no cng cha sn mm t hy ca n. Trong s thnh c mm ca s suy, trong s tr c mm ca s lon, trong s sng c mm ca s cht. Cho nn c ngi bo mt a tr sinh ra l bt u tin ti s cht, m cht l bt u sng li mt cuc sng khc, l ti sinh di hnh thc ny hay hnh thc khc. Khng th c dng m khng c m, c sng m khng c cht, c thnh m khng c suy, c tr m khng c lon. Phi c c hai th mi thnh mt hin tng c, mi thnh v tr c, cng nh bt k vt no cng c mt phi v mt tri, x hi no cng c thin v c. Mi s bin trong v tr ch l mt tin trnh thnh ri hy, hy ri thnh. Dch cho ta thy r s tin trnh trong nhng qu 12 thng : Thng t : Qu Cn Thng Nm : qu Cu Thng su : Qu n Thng by : Qu B Thng Tm : Qu Qun Thng Chn : Qu Bc Thng mi : Qu Khn Thng mi mt: Qu Phc Thng mi hai : Qu Lm

Thng ging : Qu Thi : Thng hai : Qu i Trng Thng ba : Qu Qui Cn l lc thnh ri, c 6 ho dng. Ri bt u hy, qu Cu: mt ho m y mt ho dng i, cn nm ho dng, nh vy l hy mt mt phn su. Qua qu n, hy thm mt phn su na, cn bn ho dng, c tip tc nh vy mi thng hy thm mt phn su na, ti thng mi th su ho dng b hy ht m thnh su ho m, qu Khn. Nhng thng mi mt, qu Phc, li bt u dng li: Mt ho dng y mt ho m i, thng chp thm mt ho dng na l hai, c mi thng thm mt ho dng v ti thng t th hon thnh: 6 ho dng, qu Cn. C l theo ngi xa thng t l c tit lp h l thng nng nht trong nm nn c 6 ho u l dng, thng 10 c tit lp ng l thng lnh nht, 6 ho u l m. Nh vy s thnh ca dng l s hy ca m v ngc li, s thnh ca m l s hy ca dng. M DNG TNG GIAO, TNG THNH m dng tuy tng phn, tri ngc nhau y, nhng khng tng khc nh nc vi la, m tng giao, tng thi, tng th - gp nhau, x y nhau, thay th nhau - nh nh sng v bng ti, nh nng v lnh. H T H, Chng 5 bo ((T nh) mt tri qua th mt trng li, mt trng qua th mt tri li, mt tri mt trng cm ng nhau m nh sng pht ra: ma lnh qua th ma nng li, ma nng qua th ma lnh li, lnh nng (cm ng nhau) x y nhau m thnh ra nm thng. Ci qua co rt li, ci sp ti dui di ra, co rt (khut), dui di (thn), hai ci cm ng nhau m ch li mi ny ra." (Nht vng tc nguyt lai, nguyt vng tc nht li, nht nguyt tng thi nhi minh sinh yn: hn vng tc th lai, th vng tc hn lai, hn th tng thi nhi th thnh yn; vng gi kht d, lai gi thn d, khut thn tng cm nhi li sinh yn). Vy chng ta nn ni l m dng tng giao, tng thi (hn l tng phn); v thay phin nhau, theo mt nhip iu no , di ngn ty hin tng, ty thi, nhng c ci ny ln th ci kia xung, ci ny xung th ci kia ln, mi ci lm ch trong mt thi ri li nhng ch cho ci kia. Khng nhng vy, m dng cn tng thnh na. Chng tng thnh v chng b tc nhau: ngy sng vn vt sinh hat, m ti vn vt ngh ngi, h nng vn vt pht trin, ng lnh vn vt gom li sc. Tng thnh cn v mt l na: nu ci n dit ci kia th khng ci no cn c. Khng cn m th cng khng cn dng, khng cn dng th lm sao c m, m v tr, vn vt cng khng c. Quan nim tng phn m tng thnh l quan nim ph bin ca Trung Hoa thi xa, nh Trng K Qun ni: Cc bc thnh trit Trung Quc thi xa cho rng bt k s vt g cng l mt th m hai mt; ch l bin ha tng i ch khng phn lp tuyt i; tng phm m tng thnh ch khng mu thun u tranh" (Trung Quc c i thnh trit d vi nhim h s vt qun thuc nht th chi lng din, th tng i ch bin ha, phi tuyt i ch phn lp, tng phn tng thnh, bt th mu thun u tranh ch liu). Tng phn m tng thnh ngha cng nh cu "ng qui nhi th " trong H t h Chng 5: tuy ng li khc nhau nhng u a ti mt ni, mt mc ch c. Nng ma tri nhau, nhng u gip cho cy c ti tt, nng lnh tri nhau nhng phi c c h mi bn ma. Tng K Qun cho rng thuyt tng phn m tng thnh ca Dch mi xt ta nh bin chng php ca Hegel nhng thc ra nghch hn nhau v mt bn phn m tng thnh,

mt bn phn chng i nhau (phn gi d tng (bi)) Ti cho ni nh vy c phn ng hn: mt bn phn tng thnh, mt bn phn tng dit, t dit, v theo Hegel : thse (chnh) antithse (phn) phn nhau sau cng ha thnh Synthse (hp) - nh vy chnh (these) khng cn, phn cng khng cn; cn theo Dch th m dng tuy phn nhau m giao vi nhau, x y nhau, thay th nhau rt cuc cng vn tr li trng thi c, ch thay phin nhau tc ng trong mt thi gian v tr c iu ha, vn vt sinh trng thi. Trit ng v Trit Ty khc nhau t cn bn, em so snh vi nhau th th no cng min cng. M DNG TNG CU, TNG NG m dng cn mt tnh cch na l tng cu, tng ng. c tng cu, tng ng th mi gp nhau, giao nhau m sinh ra vn vt (Nh kh giao cm ha sinh vn vt - Chu Lim Kh) Trong v tr khng lai no khng theo lut . Kinh Dch din lut bng s tng quan gia cc cp ho 1-4, 2-5. 3-6 m chng ti trnh by trong chng IV - trang 83. Khi m dng tng ng th dng xng m m ha, hp tc vi nhau nh qu Cn v qu Khn. Cn cng kin, Khn nhu thun. Cn to ra vn vt v hnh, thuc v phn kh, nhng phi nh Khn vn vt mi hu hnh, mi sinh trng, cho nn cng ca Khn cng ln nh cng ca Cn, ch khc Khn c c thun, ty theo Cn, b tc cho Cn m tip tc cng vic ca Cn, cn khi xng th phi l Cn. l quan nim chung ca cc dn tc thi i nng nghip, theo ch phu quyn. * Tm li m dng tuy tnh cht tng phn nhng cng tng ng, tng cu (tm nhau), tng giao (gp nhau) c tng giao mi tng thi (x y nhau), tng ma (c xt nhau), tng th (thay th, b tc nhau) tng thnh (gip nhau t hon thnh: c ci ny th mi c ci kia, c ci ny th ci kia mi lm trn c nhim v ca n trong v tr). Quan trng nht l s tng giao: ging c ging ci, c tri t na (v tri t cng ch l m dng) c giao cm vi nhau ri mi c vn vt, vn vt mi sinh n bin ha c. Cn Khn (tc m dng) l ci ca ca Dch (h t h Ch. 6 ) Dch l o m dng, m lut m dng l tng giao, cho nn ngha th nht ca Dch l giao dch nh cui chng 1 chng ti ni.