Phuong Phap Luan Nghien Cuu KH 1

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH
Li ni u
Phng php lun nghin cu Khoa hc l l thuyt v phng php nghin
cu khoa hc, l thuyt v con ng nhn thc, khm ph v ci to hin thc.
Phng php lun nghin cu khoa hc l kt qu ca qu trnh khi qut l
thuyt v thc tin nghin cu khoa hc v tr thnh cng c sc bn ch dn
cc nh khoa hc, cc nh qun l trong cng tc t chc, qun l v thc hnh
nghin cu khoa hc mt cch sang to.
Nghin cu khoa hc l mt qu trnh nhn thc chn l khoa hc, mt qu
trnh lao ng tr tu phc tp, gian kh nhng y ho hng, y ha hn nhng
trin vng ln lao trong vic nghin cu nhng im trng ca khoa hc.
Nm vng phng php lun nghin cu khoa hc l nm vng l thuyt v
con ng sng to, gip ngi nghin cu c cch tip cn ng trong vic thit
k v thi cng cng trnh nghin cu khoa hc, tm chn phng php nghin cu
hp l thc hin nhim v nghin cu v t c mc ch nghin cu.
Cun Phng php lun nghin cu khoa hc c bin son theo tinh
thn nh hng pht trin khoa hc v cng ngh trong thi k cng nghip ho,
hin i ho t nc; da trn c s chng trnh ca B Gio dc v o to ban
hnh; p ng nhu cu nghin cu v hc tp ca sinh vin, hc vin cao hc v
nghin cu sinh; ng thi cun sch ra i cn l kt qu ca s tch lu nhng
kinh nghim nhiu nm nghin cu v ging dy chuyn ny ca tc gi cho cc
kho o to thc s v nghin cu sinh cc trng i hc, cc vin nghin cu,
cc trung tm nghin cu v o to sau i hc
Sch gm 5 chng:
Chng I: Khoa hc v nghin cu khoa hc
ChngII: ti nghin cu khoa hc
1
CHUYN : PHNG PHP NGHIN CU

Chng III: Phng php nghin cu khoa hc
Chng IV: trnh t nghin cu khoa hc
Chng V: Vit cng trnh nghin cu khoa hc
Di hnh thc trnh by gin d, d hiu, ti liu ny c th c coi l nhng
ti liu tra cu b ch cho sinh vin, nghin cu sinh, cc cng tc vin khoa hc
tr, nht l cho nhng ai khng chu chp nhn s an bi vi trnh hin c m
phi vn ln, vt qua mi tr ngi, ng vng trn i chn ca mnh c lp
tin hnh cng tc nghin cu khoa hc.
Hy vng rng cun sch ny c coi l ngi bn ng hnh tin cy, gip
bn c c hnh trang cn thit trong cng tc nghin cu khoa hc.
Tc gi xin chn thnh cm n nhng nhn xt, nhng li khuyn v s ng
gp kin ca cc bn ng nghip v bn c xa gn v cun sch ny.
Tc gi
PGS. TS. Lu Xun Mi
2
Chng I
KHOA HC V NGHIN CU KHOA HC
I.
KHOA HC
1.Khi nim v khoa hc

Thut ng khoa hc l mt khi nim rt phc tp nhiu mc khc
nhau ca qu trnh tch cc nhn thc hin thc khch quan v t duy tru tng.
Trong lch s pht trin ca khoa hc c nhiu nh ngha khc nhau v
khao hc: Tng hp v khi qut li c th a ra nh ngha v kho hc nh sau:
Khoa hc l h thng nhng tri thc c h thng ho, khi qut ho t thc
tin v thc tin kim nghim; n phn nh c dng logic, tru tng v khi
qut nhng thuc tnh, nhng cu trc, nhng mi lin h bn cht, nhng quy lut
ca t nhin, x hi v t duy; ng thi khoa hc cn bao gm h thng tri thc
v nhng bin php tc ng c k hoch n th gii xung quanh, n s nhn
thc v lm bin i th gii phc v cho li ch ca con ngi.
a. Khoa hc l h thng nhng tri thc v cc quy lut ca t nhin, x hi v
t duy c tch lu trong lch s.
Khoa hc c ngun gc su xa t trong thc tin lao ng sn xut, nhng
hiu bit (tri thc) ban u thng c tn ti di dng kinh nghim.
- Tri thc kinh nghim l nhng hiu bit c tch lu mt cch ngu nhin
trong i sng hng ngy, nh con ngi hnh dung c s vt, bit cch phn
ng trc t nhin, bit ng x trong quan h x hi. Tuy cha i su vo bn cht
3

s vt, song nhng tri thc kinh nghim lm c s cho s hnh thnh cc chi thc
khoa hc.
- Tri thc khoa hc l nhnh hiu bit c tch lu mt cch h thng v
c khi qut ho nh hot ng nghin cu khoa hc. N khng phi l s k tc
gin n cc tri thc kinh nghim m l s khi qut ho thc tin s kin ngu
nhin, ri rc thnh h thng cc tri thc bn cht v cc s vt hin tng. Cc tri
thc khao hc c t chc trong khun kh cc b mn khoa hc.
Nh vy, khoa hc ra i t thc tin v vn ng, pht trin cng vi s vn
ng, pht trin ca thc tin, Ngy nay, khoa hc tr thnh lc lng sn xut trc
tip, thm ch n vt ln trc hin thc hin c. Vai tr ca khoa hc ngy cng
gia tng v ang tr thnh ng lc trc tip ca s pht trin nn kinh t - x hi.
b. Khoa hc l mt qu trnh nhn thc: tm ti, pht hin cc quy lut ca s
vt, hin tng v vn dng cc quy lut sang to ra nguyn l cc gii php
tc ng vo cc s vt hoc hin tng nhm bin i trng thi ca chng. Khoa
hc ch tm thy chn l khi p dng c cc l thuyt ca mnh vo thc tin mt
cch c hiu qu.
c. Khoa hc l mt hnh thi thc x hi - mt b phn hp thnh ca
thc x hi. N tn ti mang tnh cht c lp tng i v phn bit vi cc hnh
thi thc x hi khc i tng, hnh thc phn nh mang mt chc nng x hi
ring bit. Nhng n c mi quan h a dng v phc tp vi cc hnh thi thc
x hi khc, tc ng mnh m n chng. Ngc li, cc hnh thi thc x hi
khc cng c nh hng n s pht trin ca khoa hc, c bit i vi s pht
trin truyn b, ng dng cc tin b khoa hc vo sn xut v i sng.
d. Khoa hc l mt hot ng mang tnh cht ngh nghip x hi c th: l
hot ng sn xut tinh thn m sn phm ca n ngy cng tham gia mnh m v
y vo mi mt ca i sng x hi, c bit l sn xut vt cht thng qua s
4

i mi hnh thc, ni dung, trnh k thut, cng ngh v lm thay i chnh c
bn than con ngi trong sn xut. Xut pht t , x hi yu cu phi to ra cho
khoa hc mt i ng nhng ngi hot ng chuyn nghip c trnh chuyn
mn nht nh, c phng php lm vic theo yu cu ca tng lnh vc hot ng
khoa hc.
2. S pht trin ca khoa hc
Qu trnh pht trin ca khoa hc c hai xu hng ngc chiu nhau nhng
khng loi tr nhau m thng nht vi nhau
- Xu hng th nht l s tch hp nhng tri thc khoa hc thnh h thng
chung
- Xu hng th hai l s phn lp cc tri thc khoa hc thnh nhng ngnh
khoa hc khc nhau.
Trong tng giai on pht trin ca lch s, tu theo nhng yu cu ca pht
trin ca x hi m xu hng ny hay khc ni ln chim u th.
+ Thi C i: x hi loi ngi cn s khai, lao ng sn xut cn n gin,
nhng tri thc m con ngi tch lu c ch yu l tri thc kinh nghim. Thi k
ny, trit hc l khoa hc duy nht cha ng tch hp nhng tri thc ca cc khoa
hc khc nhau nh: hnh hc, c hc, tnh hc, thin vn hc.
+ Thi Trung c: ko di hng nghn nm, l thi k thng tr ca quan h
sn xut phoang kin cng vi n l s thng tr ca gio hi v nh th(ch
ngha duy tm thng tr x hi) khoa hc thi k ny b gio hi bp nght mi t
tng khoa hc nn chm pht trin, vai tr ca khoa hc i vi x hi rt hn
ch, khao hc tr thnh ti t ca thn hc.
+ Thi k tin t bn ch ngha (Th k th XV XVIII - Thi k Phc
hng) l thi k tan r ca quan h sn xut phong kin v cng l thi k m giai
cp t sn tng bc xc lp v tr ca mnh trn v i lch s. S pht trin ca
5

sn xut t bn ch ngha thc y s pht trin ca khoa hc: khoa hc tng
bc thot ly khi thn hc, s phn lp cc tri thc khao hc cng r rng, nhiu
ngnh khoa hc ch yu c s dng trong thi k ny l phng php t duy
siu hnh c s trit hc gii thch cc hin tng x hi.
+ Thi k Cch mng khoa hc - k thut ln th nht (t gia th k th
XVIII n th k th XIV cn gi l thi k pht trin t bn cng nghip). y
l thi k c nhiu pht minh khoa hc ln: nh lut bo ton v chuyn ho nng
lng, thuyt tin ho v xut hin nhiu nghin cu khoa hc. S pht trin ca
khoa hc ph v t duy siu hnh v thay vo l t duy bin chng; khoa hc
c s thm nhp ln nhau hnh thnh nhng mn khoa hc mi nh: ton l,
ho sinh, sinh a, ho l, ton kinh t, x hi hc chnh tr
+ Thi k Cch mng khoa hc k thut hin i (t u th k XX n nay).
Thi k ny Cch mng khoa hc v k thut pht trin theo hai hng:
Tip tc hon thin v nng cao nhn thc ca con ngi trong nghin cu
cc kt cu khc nhau ca vt cht, khoa hc i su vo tm hiu th gii vi m,
hon thin cc l thuyt v nguyn t, v in, song, trng v nghin cu s
tin ho ca v tr.
Chuyn kt qu nghin cu khoa hc vo sn xut mt cch nhanh chng
ng thi ng dng chng mt cch c hiu qu trong i sng x hi.
c im ni bt ca thi k ny l khoa hc tr thnh lc lng sn xut
trc tip, tr thnh tin , im xut pht cho nhiu ngnh sn xut vt cht mi.
Song cng chnh s pht trin nhanh chng ca khoa hc li lm ny sinh nhng
vn mi nh: mi sinh, mi trng, bo v, v khai thc ti nguynV vy, li
cn c s quan tm y n mi quan h gia khai thc v ti to t nhin lm
cho s pht trin ca khoa hc gn b hi ho vi mi trng sinh sng ca con
ngi.
6

1. Phn bit khoa hc, k thut, cng ngh.
a. Khoa hc
b. Khoa hc l h thng nhng tri thc v mi loi quy lut ca t nhin, x
hi v t duy, v nhng bin php tc ng n th gii xung quanh, n s nhn
thc v lm bin i th gii phc v cho li ch ca con ngi.
Cc tiu ch nhn bit mt khao hc (b mn khoa hc):
- C mt i tng nghin cu: i tng nghin cu l bn thn s vt
hoc hin tng c t trong phm vi quan tm ca b mn khoa hc.
- C mt h thng l thuyt: L thuyt l h thng tri thc khao hc bao
gm nhng khi nim, phm tr, quy lut, nh lut, nh l, quy tcH thng l
thuyt ca b mn khoa hc thng gm hai b phn: b phn ring c c trng
cho b mn khoa hc v b phn k tha t cc khoa hc khc.
- C mt h thng phng php lun: Phng php lun ca mt b
mn khoa hc bao gm hai b phn: phng php lun ring v phng php lun
thm nhp t cc b mn khoa hc khc nhau.
- C mc ch ng dng: Do khong cch gia khoa hc v i sng
ngy cng rt ngn m ngi ta dnh nhiu mi quan tm ti mc ch ng dng.
Tuy nhin, trong nhiu trng hp, ngi nghin cu cha bit c mc ch ng
dng (chng hn nghin cu c bn thun tu). V vy, khng nn vn dng mt
cch my mc tiu ch ny.
a. K thut
Ngy nay, thut ng k thut hu nh ch cn gi li mt ngha hp nh
nh ngha sau: k thut l bt k kin thc kinh nghim hoc k nng c tnh cht
h thng hoc thc tin c s dng cho vic ch to sn phm hoc p dng
vo cc qu trnh sn xut, qun l hoc thng mi, cng nghip hoc trong cc
lnh vc khc nhau ca i sng x hi [17].
7

Thut ng k thut mang mt ngha p hn: n ch nhng yu t vt cht
v vt th, chng hn nh my mc, thit b v s tc nghip, vn hnh ca con
ngi.
b. Cng ngh
Cng ngh c mt ngha tng hp v bao hm mt trong nhng hin tng
mang c trng x hi nh: tri thc, t chc, phn cng lao ng, qun l v.vV
vy, khi ni n cng ngh l ni n phm tr x hi, mt phm tr phi vt cht.
Theo quan im ca ESCAP trong d n mang tn Technology Atlas. Project
[17] cho rng, cng ngh gm bn phn:
+ Phn k thut (technoware)
+ Phn thng tin (infoware)
+ Phn con ngi ( humanware)
+ Phn t chc (orgaware)
Cc nh x hi hc xem xt cng ngh nh mt thit ch x hi quy nh s
phn cng lao ng x hi, c cu cng ngh v cng nghip.
C th so snh v mt ngha gia khoa hc v cng ngh ( cng ngh
c xc nhn qua th nghim c kim chng l khng cn ri ro v mt k
thut thc hin ngha l qua giai on nghin cu bc vo giai on vn
hnh n nh, iu kin kh thi v mt k thut chuiyn giao cho ngi s
dng. So snh cc c im khoa hc v cng ngh c trnh by trong cun
Phng php lun nghin cu khoa hc ca V Cao m:
Bng 1. So snh cc c im ca khoa hc v cng ngh
TT
Khoa hc
Cng ngh
1. Lao ng linh hot v tnh Lao ng b nh khun theo quy
2.
sng to cao.
nh.
Hot ng khoa hc lun Hot ng cng ngh c lp li
lun i mi, khng lp li
theo chu k.
8

3.
Nghin cu khoa hc mang iu hnh cng ngh mang tnh xc
4.
tnh xc xut
nh.
C th mang mc ch t C th khng mang tnh t thn.
5.
thn.
Pht minh khoa hc tn ti Sng ch cng ngh tn ti nht thi
mi mi vi thi gian.
v b tiu vong theo lch s tin b
6.
k thut.
Sn phm kh c nh Sn phm c nh hnh theo thit
7.
hnh trc.
k.
Sn phm mang c trng c trng ca sn phm tu thuc
thng tin.
u vo.
Cng cn nhn mnh thm rng:

- Khoa hc lun hng ti tm ti tri thc mi.
- Cn cng ngh hng ti tm ti quy trnh ti u.
1. Phn loi khoa hc
- Phn loi khoa hc l ch ra nhng mi quan h tng h gia cc ngnh
khoa hc trn c s nhng nguyn tc xc nh; l s phn chia cc b mn khoa
hc thnh nng nhm b mn khao hc theo cng mt tiu thc no nhn
dng cu trc ca h thng tri thc, xc nh v tr mi b mn khoa hctong h
thng tri thc, ng thi ly lm c s xc nh con ng i n khoa hc;
l ngn ng quan trng cho cc cuc i thoi v nghin cu khoa hc, thng tin,
t liu phn ngnh o to, t chc v qun l khoa hc, hoch nh chnh sch
khoa hc v.v..
- Phn loi khoa hc cn tun theo mt s nguyn tc:
+ Nguyn tc khch quan quy nh vic phn loi khoa hc phi da vo c
im ca i tng nghin cu ca tng b mn khoa hc v qu trnh vn ng,
9

pht trin ca tng b mn khoa hc gn vi nhng yu cu ca thc tin, khng
c tch ri khoa hc v i sng.
+ Nguyn tc phi thuc i hi phn loi khoa hc phi theo tin trnh pht
trin ca i tng nhn thc ca khoa hc v mi lin h bin chng, chuyn tip
ln nhau gia chng.
- Tu theo mc ch nhn thc hoc mc ch s dng m c nhiu cch phn
loi khoa hc. Mi cch phn loi da trn mt tiu thc c ngha ng dng nht
nh.
Trong lch s pht trin ca khoa hc c nhiu cch phn loi khc nhau:
- Cch phn loi ca Aristt (384 322 ton - thi Hy lp c i) theo mc
ch ng dng ca khoa hc, c 3 loi.
Khoa hc l thuyt gm: siu hnh hc, vt l hc, ton hc vi mc ch
tm hiu thc ti.
Khoa hc sng to gm tu t hc, th php, bin chng phpvi mc ch
sng to tc phm.
Khoa hc thc hnh gm: o c hc, kinh t hc, chnh tr hc, s hc
vi mc ch hng dn i sng.
1) Cch phn loi ca C. Mc: c 2 loi
Khoa hc t nhin: c i tng l cc dng vt cht v cc hnh thc vn
ng ca cc dng vt cht c th hin trong gii t nhin cng nhng mi
lin h v quy lut gia chng nh: c hc, ton hc, sinh vt hc,
Khoa hc x hi hay khoa hc v con ngi: c i tng l nhng sinh hot
ca con ngi, nhng quan h x hi ca con ngi cng nh nhng quy lut,
nhng ng lc pht trin ca x hi nh: s hc, kinh t hc, trit hc, o c
hc.
10

2. Cch phn loi ca B.M.Kdrv trong Trit hc bch khoa ton th
NXB Bch khoa ton th lin x.Matxcva, 1964.C cc loi:
Khoa hc trit hc: bin chng php, logic hc
Khoa hc ton hc: logic ton hc v ton hc thc hnh.
(ton hc bao gm c iu khin hc)
Khoa hc t nhin v khoa hc k thut:
C hc v c thc nghim
Thin vn hc v du hnh v tr.
Vt l thin vn.
Vt l hc.
Ho l.
L ho v l k thut.
Ho hc v khoa hc quy trnh ho k thut vi luyn kim.
Ho a cht
a cht hc v cng nghip m.
a l hc.
Ho sinh hc.
Sinh hc v khoa hc nng nghip.
Sinh l hc ngi v y hc.
Nhn loi hc.
Khoa hc x hi: lch s, kho c hc, nhn chng hc, a l kinh t,
thng k kinh t x hi..
Khoa hc v h tng c s v thng tng kin trc:
Kinh t chnh tr hc
Khoa hc v nh nc php quyn
Lch s ngh thut v ging dy ngh thut.
11

Ngn ng hc.
Tm l hc v khoa hc s phm.
Cc khoa hc khc
1.UNESCO phn loi theo i tng nghin cu ca khoa hc, c nm nhm:
2. Phn loi theo c cu ca h thng tri thc hoc chng trnh o to c:
-
Khoa hc c bn.
Khoa hc c s ca chuyn nghnh.
Khoa hc chuyn nghnh (chuyn mn)
Ngoi ra cch phn loi k trn, cn c nhng cch tip cn phn loi khoa
hc khc nh: phn loi theo ngun gc hnh thnh khoa hc; phn loi theo mc
khi qut ca khoa hc; phn loi theo tnh tng lin gia cc khoa hc
Mi cch phn loa khoa hc da trn mt tiu thc ring c ngha ng dng
nht nh, nhng u ch ra c mi lin h gia cc khoa hc, l c s nhn
dng cu trc ca h thng tri thc khoa hc. S pht trin ca khoa hc lun lun
dn n s ph v ranh gii cng nhc trong phn loi khoa hc, do mi cch
phn loi (bng phn loi) cn c xem nh h thng m, phi lun lun b sung
v pht trin.
II. NGHIN CU KHOA HC
Nghin cu khoa hc l mt qu trnh nhn thc chn l khoa hc, l mt hot
ng tr tu c th; n tun theo nhng quy lut chung nht ca s nhn thc, tun
theo nhng quy lut sng to khoa hc v tun theo nhng quy lut chung, ph bin
ca logic nghin cu mt ti khoa hc ni ring. ng thi nghin cu khoa hc
cng chu s chi phi ca nhng quy lut c th ca vic nghin cu i tng,
chu s chi phi ca tnh cht ring ca i tng nghin cu.
12

Thnh tu ca nghin cu khoa hc l do cng trnh nghin cu c thvun p
nn. Hiu qu ca mt cng trnh l thuyt hay thc nghim ph thuc vo vic t
chc v iu chnh ti u logic ca cng trnh nghin cu khoa hc .
1. Nghin cu khoa hc l g?
Nghin cu kho hc l qu trnh nhn thc chn l khoa hc, mt hot ng
tr tu c th bng nhng phng php nghin cu nht nh tm kim, ch
ra mt cch chnh xc v c mc ch nhng iu m con ngi cha bit n
(hoc bit cha y ) tc l to ra sn phm mi di dng tri thc mi c gi tr
mi v nhn thc hoc phng php.
- Nghin cu khoa hc l qu trnh nhn thc hng vo
- Khm ph nhng thuc tnh bn cht ca s vt, hin tng; pht hin cc
quy lut vn ng vn c ca s vt, hin tng trong t nhin v x hi nhm pht
trin nhn thc khoa hc v th gii.
- Nghin cu khoa hc l hot ng tr tu sng to gp phn ci to hin thc:
+ Vn dng quy lut sng to cc gii php tc ng tch cc vo s vt,
hin tng.
+ To dng cc nguyn l hon ton mi v cng ngh nhm phc v cho
cng cuc ch bin vt cht v thng tin.
Vy bn cht ca nghin cu khoa hc l hot ng sng to ca cc nh khoa
hc nhm nhn thc th gii to ra h thng tri thc c gi tr s dng vo ci
to th gii.
1. Chc nng ca nghin cu khoa hc
Hai mc ch c bn ca nghin cu khoa hc: nhn thc v ci to th gii
c thc hin thng qua cc chc nng sau:
a. M t
13

Nhn thc khoa hc thng c bt u bng s m t s vt (i tng
nghin cu). Ngi nghin cu a ra h thng tri thc v nhn dng i tng
nghin cu: tn gi, hnh thi, ng thi, cu trc, chc nng ca n; m t nh
tnh nhm ch r cc c trng v lng ca i tng, m t nh lng nhm ch
r cc c trng v lng ca i tnggip phn bit c s khc nhau v bn
cht gia i tng nghin cu vi s vt khc.
Kt qu ca s m t l khi nim c pht biu ln bng kinh nghim.
b. Gii thch
Gii thch trong nghin cu khoa hc l lm roc cn nguyn dn n s hnh
thnh, pht trin v quy lut chi phi qu trnh vn ng ca i tng nghin cu;
a ra thng tin l gii v bn cht ca i tng (khng nh bn cht c pht
biu di dng tnh cht, chng minh tnh quy lut ca nhng g khng nh v
bn cht ca i tng).
Ngi nghin cu a ra nhng thng tin gii thch v ngun gc hnh thnh,
ng thi, cu trc, tng tc, hu qu ca tc ng, quy lut chung chi phi qu
trnh vn ng ca i tng nghin cu l nhng thng tin v thuc tnh bn
cht ca i tng nghin cu gip nhn dng khng ch nhng biu hin bn
ngoi m cn c nhng thuc tnh bn trong ca i tng nghin cu.
Kt qu ca s gii thch l tri thc t n trnh t duy l lun.
c.Tin on
Tin on v s vt l s nhn trc qu trnh hnh thnh, pht trin, tiu
vong, s vn ng v nhng biu hin ca s vt trong tng lai.
Nh hai chc nng: m t, giu thch m ngi nghin cu c kh nng ngoi
suy, nhn trc xu th vn ng, qu trnh hnh thnh, pht trin, v s biu hin
ca i tng nghin cu trong tng lai.
14

Tuy nhin, trong nghin cu khoa hc mi php ngoi suy v d bo u phi
chp nhn sai lch nht nh. S sai lch trong cc kt qu d bo c th do
nhiu nguyn nhn: nhn thc ban u ca ngi nghin cu cha chun xc, sai
lch do quan st, sai lch do nhng lun c b bin dng trong s tc ng ca
nhng s vt khc, mi trng cng lun c th bin ng.v.v.
d. Sng to
Ngin cu khoa hc khng bao gi dng li chc nng: m t, gii thch v
tin on, m s mnh c ngha ln lao ca nghin cu khoa hc l sng tocc
gii php ci to th gii. Hn na, nghin cu khoa hc lun hng ti ci mi
i hi s sng to v nhy bn ca t duy.
3. Mc tiu ca nghin cu khoa hc
Nghin cu khoa hc nhm bn mc tiu:
- Mc tiu nhn thc: pht trin ngy cng su, rng nhn thc ca con ngi
v th gii, pht hin cc quy lut v th gii, pht trin kho tng tri thc nhn loi.
- Mc tiu sng to: nhm to ra cng ngh mi trong tt c cc lnh vc hot
ng ca i sng x hi, nng cao trnh vn minh, nng cao nng sut trong tt
c cc lnh vc hot ng.
- Mc ch kinh t: nghin cu khoa hc phi dn ti hiu qu kinh t, gp
phn lm tng trng kinh t x hi
- Mc tiu vn ho v vn minh: m mang dn tr, nng cao trnh vn ho,
tng bc hon thin con ngi, a x hi ln mt trnh vn minh cao hn.
1. Mc tiu ca nghin cu khoa hc
a. Tnh mi
Tnh mi l thuc tnh quan trng s mt ca lao ng khoa hc. Nghin
cu khoa hc lun hng ti nhng pht hin mi, khng chp nhn s lp li nh
15

c d l trong th nghim hay trong cch l gii v cc kt lun. Hng ti ci
mi hi s sng to v nhy bn ca t duy.
b.Tnh thng tin
y l c im quan trng ca nghin cu khoa hc, bi v bt k sn phm
no ca nghin cu khoa hc (nh: bo co khoa hc, tc phm khoa hc, mu vt
liu mi, mu sn phm mi, m hnh th im v mt phng thc sn xut
mi.v.v.) u mang c trng thng tin, l kt qu ca qu trnh khai thc v x l
thng tin. c im ny phn nh trnh v nng lc ca ngi nghin cu: phi
bit tm thy trong cc ngun thng tin nhng gi tr hu ch phc v cho mc ch
nghin cu.
c.Tnh tin cy
Mt kt qu nghin cu t c phi c kh nng kim chng li nhiu ln
do nhiu ngi khc nhau thc hin trong nhng iu kin (quan st hoc th
nghim) ging nhau v vi nhng kt qu thu c hon ton ging nhau. Khi
c th xem kt qu y tin cy kt lun v bn cht ca s vt hoc hin
tng.
d.Tnh khch qua
C s ca tnh khch quan trong nghin cu khoa hc l s trung thc.
m bo tnh khch quan, ngi nghin cu khng c nhn nh vi v theo cm
tnh, khng c a ra kt lun thiu cc xc nhn bng kim chng, m lun
lun phi lt i lt li nhng kt lun tng hon ton c xc nhn, phi t
trc nghim v kim tra cht ch.
e. Tnh mnh dn, mo him
Trong nghin cu khoa hc cn phi tnh ton, cn nhc mt cch thn trng,
song cng cn phi tnh n nhng yu cu sau:
16

- i hi ngi nghin cu phi dm m nhn nhng vn , nhng ti
cha c ai nghin cu, hoc cc lnh vc ht sc mi m.
- Chp nhn kh nng ri ro, kh nng tht bi trong nghin cu khoa hc.
Tht bi trong nghin cu khoa hc c th do nhiu nguyn nhn mc
khc nhau: thiu thng tin cn thit v tin cy x l vn t ra; trnh k
thut ca thit b khng p ng nhu cu kim chng gii quyt; kh nng thc
hin ca ngi nghin cu cha tm x l vn ; gi thuyt nghin cu t ra
sai; nhng tc nhn bt kh khng
Tuy nhin, trong nghin cu khoa hc, tht bi cng c xem l mt kt qu,
phi c tng kt li, lu tr nh mt ti liu khoa hc nghim tc trnh choi
nhng ngi i sau khi dm chn ln li mn, lng ph ngun lc nghin cu.
Khng ch qu trnh nghin cu chu nhng ri ro m ngay c nhng nghin
cu th nghim thnh cng vn chu nhng ri ro trong p dng, c th do k
thut cha c lm ch khi trin khai p dng trong phm vi rng hay v mt
nguyn nhn x hi no
f. Tnh kinh t
Mc ch lu di ca nghin cu khoa hc l gp phn pht trin kinh t - x
hi. Song nghin cu khoa hc khng th coi mc ch kinh t l mc ch trc
tip, v lao ng nghin cu khoa hc hu nh khng th nh mc mt cch chnh
xc nh trong sn xut vt cht; hiu qu kinh t ca nghin cu khoa hc hu nh
khng th xc nh; nhng thit b chuyn dng cho nghin cu khoa hc hu nh
khng th khu hao. Ni nh vy khng c ngha l trong nghin cu khoa hc b
qua iu kin kinh t, thm ch trong mt s lnh vc chi ph cho nghin cu khoa
hc rt ln, nhng vic ng dng nhng thnh tu ca n rt t i.
2. c im ca nghin cu khoa hc
17

Tu theo mc tiu nghin cu v cc sn phm thu c sau nghin cu m
ngi ta chia thnh nhng loi hnh nghin cu khoa hc khc nhau. Nghin cu
khoa hc thng thng gm nhng loi hnh sau:
a.Nghin cu c bn (fundamental research)
Nghin cu c bn l hot ng nghin cu nhm pht hin bn cht v quy
lut ca cc s vt, hin tng trong t nhin, x hi, con ngi, nh lm thay
i nhn thc ca con ngi.
- Sn phm ca nghin cu c bn c th l cc khm ph, pht hin, pht
kin, pht minh, v thng dn n vic hnh thnhmt h thng l thuyt c nh
hng n mt hoc nhiu lnh vc khoa hc. Chng hn: Archimde pht hin
nh lut sc nng ca nc; Marie v Piere Curie pht hin nguyn t phng x
raium; Karl Marx pht hin quy lut gi tr thng d; Adam Smith pht hin quy
lut bn tay v hnh ca kinh t th trng.v.v.
- Pht hin (discovery)
Pht hin l s khm ph ra nhng vt th, nhng quy lut x hi ang tn
ti mt cch khch quan
V d: Kock pht hin vi trng lao, Galileo pht hin cc v tinh ca sao ho,
Christoph Colomb pht hin chu M
Pht hin ch mi l s khm ph cc vt th, cc quy lut x hi lm thay
i nhn thc, cha th p dng trc tip, ch c th p dng thng qua gii php.
V vy, pht hin khng c gi tr thng mi, khng cp bng v khng c bo
h php l
- Pht minh (discovery)
Pht minh l s khm ph ra nhng quy lut, nhng tnh cht hoc nhng
hin tng ca th gii vt cht tn ti mt cch khch quan m trc cha ai
bit, nh lm thay i c bn ca con ngi.
18

V d: Newton pht minh nh lut vn vt hp dn trong v tr; Lbdev
pht minh tnh cht p sut ca nh sng; Nguyn Vn Hiu pht minh quy lut bt
bin kch thc ca tit din cc qu trnh sinh ht,.v.v.
i tng ca pht minh l nhng hin tng, tnh cht, quy lut ca th
gii vt cht ang tn ti mt cch khch quan. Nhng theo quy c th nhng i
tng sau y khng c xem l pht minh m ch xem l cc pht hin hoc pht
kin: pht hin v a l t nhin, a cht, ti nguyn v iu kin thin nhin,
pht hin kho c hc, pht hin trong khoa hc x hi
Pht minh cng ch mi l nhng khm ph v cc quy lut khch quan,
cha c ngha p dng trc tip vo sn xut hoc i sng. V vy, pht minh
khng c gi tr thng mi, khng c cp bng pht minh v khng c bo
h php l. Tuy nhin, ngi ta li cng nhn quyn u tin ca pht minh tnh t
ngy pht minh c cng b.
- Xt trn gc tng v mc ch nghin cu c th chia nghin cu c
bn thnh hai loi: nghin cu c bn thun tu v nghin cu c bn nh hng.
Nghin cu c bn thun tu:
Nghin cu c bn thun tu cn c gi l nghin cu c bn t do hoc
nghin cu c bn khng nh hng. y l nhng hot ng nghin cu vi mc
ch thun tu l pht hin ra bn cht, quy lut ca s vt, hin tng t nhin, x
hi nng cao nhn thc m cha c hoc cha bn n ngha ng dng.
Nghin cu c bn nh hng:
Nghin cu c bn nh hng l hot ng nghin cu c bn nhm vo
mc ch nht nh hoc ng dng vo nhng d kin nh trc..
V d: Hot ng thm d a cht m hng vo mc ch phc v nhu ci
khai thc khong sn; cc hot ng iu tra c bn ti nguyn, kinh t, x hi
u c th xem l nghin cu c bn nh hng.
19

Nghin cu c bn nh hng oc chia thnh: nghin cu nn tng v
nghin cu chuyn .
Nghin cu nn tng (Background research): l hot ng nghin cu v quy
lut tng th ca mt h thng s vt.
Chng hn: iu tra c bn ti nguyn; nghin cu kh tng; nghin cu bn
cht vt l, ho hc, sinh hc ca vt cht; iu tra c bn v kinh t, x hiu
thuc v nghin cu nn tng.
Nghin cu chuyn (thematic research): l hot ng nghin cu v mt
hin tng c bit ca s vt.
Chng hn: iu tra c bn ti nguyn; nghin cu kh tng; nghin cu bn
cht vt l, ho hc, sinh hc ca vt cht; iu tra c bn v kinh t, x hi u
thuc v nghin cu nn tng.
Nghin cu chuyn (thematic research): l hot ng nghin cu v mt
hin tng c bit ca s vt.
Chng hn: trng thi th t (plasma) ca vt cht, t trng tri t, bc x
v tr, gen di truyn
Nghin cu c bn l mt hot ng, mt cng vic khng th thiu trong
nghin cu khoa hc. N tr thnh nn tng, c s cho cc hot ng nghin cu
khc nh: nghin cu ng dng, nghin cu trin khai.
b. Nghin cu ng dng (applied research)
- Nghin cu ng dng l hot ng nghin cu vn dng cc quy lut
c pht hin t nghin cu c bn gii thch s vt, to dng cc nguyn l
cng ngh mi, nguyn l sn phm mi v nguyn l dch v mi, p dng chng
vo sn xut v i sng.
- Sn phm ca nghin cu ng dng c th l nhng gii php mi v t
chc, qun l, cng ngh, vt liu, sn phm. Mt s gii php hu ch v cng
20

ngh c th tr thnh sng ch. Sng ch l loi thnh tu trong khoa hc, k thut
v cng ngh, trong khao hc x hi v nhn vn khng c sn phm loi ny.
Sng ch (invention)
Sng ch l mt gii php k thut mang tnh mi v nguyn l k thut, tnh
sng to v p dng c.
V d: My hi nc ca James Wart, cng thc thuc n TNT ca Nobel,
cng ngh di truynl nhng sng ch.
V sng ch c kh nng p dng, nn n c ngha thng mi, c cp
bng sng ch (patent), c th mua bn patent hoc k kt cc hp ng cp giy
php s dng (hp ng licence) cho ngi c nhu cu v c bo h quyn s
hu cng nghip.
iu cn lu l, im xut pht ca nghin cu ng dng l ch: nhn
thc ca con ngi khng bao gio c mc ch t thn m kt qu nhn thc phi
quay tr v thc tin. Do , vic nghin cu ng dng l mt tt yu trong hot
ng nghin cu khoa hc v n gn b cht ch vi nghin cu c bn. Kt qu
ca nghin cu ng dng l s c th ho kt qu nghin cu c bn vo trong cc
lnh vc ca sn xut v i sng. N l khu quan trng lm cho khoa hc, k
thut tr thnh lc lng sn xut trc tip. Tuy nhin, c th a kt qu
nghin cu ng dng vo thc tin th cn cn tin hnh loi hnh nghinc cu trin
khai.
c. Nghin cu trin khai (developmental research)
Nghin cu trin khai l hot ng nghin cu vt dng cc quy lut (thu
c t nghin cu c bn) v cc nguyn l cng ngh hoc nguyn l vt liu
(thu c t nghin cu ng dng) a ra nhng hnh mu v mt phng din
k thut mi, sn phm mi, dch v mi vi nhng tham s mang tnh kh thi
v mt k thut.
21

iu cn lu l kt qu ca nghin cu trin khai th cha trin khai c
(!). Sn phm ca nghin cu trin khai mi ch l nhng hnh mu c tnh kh thi
khc nh: kh thi v ti chnh, kh thi v kinh t, kh thi v mi trng, kh thi v
x hi
Nghin cu trin khai bao gm c qu trnh thit k th nghim v m hnh
th nghim. V vy, nghin cu trin khai chia thnh hai loi: Trin khai trong
phng: l loi hnh trin khai thc nghim hng vo vic p dng trong iu kin
ca phng th nghim nhng nguyn l thu c t nghin cu ng dng nhm
khng nh kt qu sao cho ra c sn phm cha quan tm n quy m p dng.
Trin khai bn i tr: cn gi l pilot trong cc nghin cu thuc lnh vc
khoa hc k thut v khoa hc cng ngh; l dng trin khai nhm kim chng gi
thuyt v mt hnh mu trn mt quy m nht nh, thng l quy m p dng bn
i tr nhm xc nh nhng iu kin cn v m rng p dng i tr.
Nghin cu trin khai c p dng c trong nghin cu khoa hc k thut
v khao hc x hi. Trong khoa hc k thut hot ng trin khai c p dng khi
ch to mt mu cng ngh mi, mu vt liu mi hoc mu sn phm mi; trong
khao hc x hi c th th nghim mt phng php dy hc cc lp th im, th
im mt m hnh qun l mi ti mt c s c la chn.
d. Nghin cu thm d (survey research)
Nghin cu thm d l hot ng nghin cu nhm xc nh hng nghin
cu, l dng thm d th trng tm kim c hi nghin cu.
Nghin cu thm d c ngha chin lc vi s pht trin ca khoa hc, n
t nn tng cho vic nghin cu, khm ph nhng b n ca th gii vt cht, l c
s hnh thnh nhiu b mn, nhiu ngnh khoa hc mi, nhng nghin cu thm
d khng th tnh ton c hiu qu kinh t.
22

S phn chia cc loi hnh nghin cu l nhn thc r bn cht ca nghin
cu khoa hc, c c s lp k hoch nghien cu, t chc nghin cu, c th ho
cc cam kt trong hp ng nghin cu gia cc i tc. Tuy nhin, cc loi hnh
nghin cu khoa hc c mi quan h vi nhau nhng mc nht nh v trn
thc t, trong mt ti khoa hc c th tn ti c bn, ba hoc hai, loi hnh
nghin cu.
e. T duy trong nghin cu khoa hc
Nghin cu khoa hc l qu trnh nhn thc, mt hot ng tr tu c th,
trong ngi nghin cu phi s dng t duy lgic (t duy tru tng) giai
on cao ca qu trnh nhn thc; l cng c ch yu ca nghin cu khoa hc, nh
m phn bit c v bn cht s vt ny vi s vt khc. y, nhn thc
c tin hnh mt cch gin tip thng qua ngn ng vi cc hnh thc: khi
nim, phn on, suy lun.
- Khi nim
Khi nim l mt phm tr ca logic hc, l hnh thc ca t duy tru tng
phn nh nhng thuc tnh chung, bn cht vn c ca mt lp s vt, hin tng.
Cu trc logic ca khi nim:
Khi nim bao gm hai b phn hp thnh: ni hm v ngoi din.
+ Ni hm: ni hm ca khi nim l tp hp nhng du hiu, nhng thuc
tnh bn cht ca s vt, hin tng c phn nh trong khi nim.
Ni cch khc: ni hm ca khi nim cha du hiu ring bit, bn cht ca
s vt, hin tng m khi nim phn nh.
Nh vy, ni hm ca khi nim l tt c nhng thuc tnh bn cht, vn c
ca s vt, hin tng. Ni hm tr li cu hi: s vt l ci g?
+ Ngoi din: ngoi din ca khi nim l tp hp nhng s vt c cng thuc
tnh chung, cng bn cht c phn nh trong ni hm. Ni cch khc, ngoi din
23

ca khi nim l tp hp nhng s vt, hin tng c cha nhng du hiu c
phn nh trong ni hm: Tp hp nhng s vt, hin tng to thnh ngoi din
ca khi nim gi l lp.
Nh vy, ngoi din ca khi nim l tp hp tt c nhng cc c th c cha
thuc tnh chung c ch trong ni hm. Ngoi din tr li cu hi: c bao nhiu
s vt nh vy?
Bng 2: V d v ni hm v ngoi din ca khi nim
Khi
nim
Ni hm
Ngoi din
H thng tri thc v:

Khoa
hc
ng
h
Th
- Khoa hc t nhin.
- Khoa hc k thut v cng
- Bn cht v quy lut ca t ngh.
nhin, x hi v con ngi.
- Khoa hc x hi v nhn vn
- Cc bin php ci to th gii
Dng c o thi gian
ng h c kh, ng h in t,
ng h bn, ng h eo tay,
ng h bo thc
Trung tm kinh t, chnh tr, H Ni, Bc Kinh, Matxcva,

vn ho.
Pari
Gia ni hm v ngoi din ca khi nim c quan h t l nghich: ni hm

cng rng th ngoi din cng hp v ngc li.
- Cc loi khi nim:
+ Nu xt theo ngoi din th c nhng loi khi nim sau:
Khi nim n nht: l khi nim ch phn nh tng s vt, hin tng ring
l. V d: H Ni, Sng Hng,
24

Khi nim chung: l khi nim cha t hai i tng tr ln. V d: khoa
hc, con ngi, th , dng sng...
Khi nim tp hp: l nhng khi nim gp cc i tng thnh mt chnh
th duy nht. V d: lp hc, i bng
Khi nim trng rng: l nhng khi nim khng cha mt i tng no
trong hin thc. V d: ma, thin ng, ngo p
+ Nu xt theo ni hm th c nhng loi khi nim sau:
Khi nim c th: ci bt, quyn sch
Khi nim tru tng: l khi nim phn nh nhng thuc tnh, cn b qua
nhng mi lin h v khng th lng ho c. V d: trung thc, tht th, lu
c
Khi nim khng nh: l khi nim xc nhn s tn ti ca du hiu. V d:
bng en, anh A p trai, ch B xinh gi...
Khi nim ph nh: l khi nim biu th s vng mt ca cc du hiu cha
ng trong ni hm ca khi nim khng nh. V d: anh A khng p trai, ch B
khng xinh gi
Khi nim tng quan: l khi nim phn nh mi quan h gia cc i
tng. V d: ngy m, cao - thp, en - trng, m dng
Khi nim khng tng quan: l kah nim phn nh cc i tng mt cch
ri rc, khng c lin h vi nhau. V d: nguyn t, nh nc
- Mt khi nim c biu t bi nh ngha:
+ nh ngha c mt khi nim cn thc hin theo ba yu cu sau:
Ch ra c ni hm ca khi nim.
Xc nh c ngoi din ca khi nim.
Lm r ngha ca thut ng biu t khi nim.
25

Nh vy: nh ngha mt khi nim l thao tc lgic nhm tch ngoi din
ca khi nim cn nh ngha ra khi khi nim gn n, ch r ni hm v xy dng
ngha ca thut ng khi nim.
V d: trong nh nghaHnh bnh hnh l mt t gic li, c cc cnh i
song song vi nhau.
Th Hnh bnh hnh l khi nim cn nh ngha, t gic li l khi nim
gn n, c cc cnh i song l ni hm ca khi nim cn nh ngha.
+ V mt cu trc, nh ngha gm hai phn:
Khi nim c nh ngha: chnh l i tng c biu t bi mt thut
ng no m ta cn lm r ngha (rong v d trn th hnh bnh hnh l khi nim
c nh ngha).
Khi nim nh ngha: l khi nim dng xc nh ngha cho khi nim
c nh ngha.
Vy nh ngha chnh l thu hp khi nim, l xc nh phm vi thu hp ni
hm trong phm vi c th dng chung nht, c bn nht.
+ nh ngha khi nim cn tun theo nhng nguyn tc sau:
nh ngha phi cn i: ch yu l cn i v ngoi din.
Ngoi din ca khi nim c nh ngha phi bng ngoi din ca khi
nim nh ngha.
nh ngha khng c vng quanh, ngha l khng c thng qua mt
khi nim nh ngha chnh n.
V d: Nh khoa hc l ngi c quan im khoa hc
nh ngha khng c ph nh: V d: Hnh bnh hnh l t gic li
khng c gc vung.
nh ngha phi , nhng ngn gn, phi nu ht nhng thuc tnh bn cht
ca khi nim.
26

V d: xit l hp cht m phn t c hai nguyn t, mt trong nht thit
phi l xy.
b. Phn on
Phn on l hnh thc ca t duy tru tng trong ngi ta khng nh
hay ph nh mt thuc tnh no ca i tng c phn nh. Phn on c th
ng c th sai.
Theo lgic hc: phn on l hnh thc ca t duy nhm ni lin cc khi
nim li vi nhau khng nh rng khi nim ny l hoc khng phi l khi
nim kia.
Cng thc chung ca phn on:
S l P: ng (chn thc, chnh xc).
S khng l P: sai (gi di, phi chn xc).
Trong S gi l ch t ca phn on.
P gi l v t (hay thuc t) ca phn on.
- Phn loi phn on:
+ Theo cht lng th c loi phn on:
Phn on khng nh
S l P
Phn on ph nh
S khng l P
Phn on xc sut (hoc nhin)
S c l l P, S hnh nh l P
Phn on hin thc (minh
S ang l P, trong trng hp
nhin)
Phn on tt nhin
ny S l P.
S chc chn l P
27

+ Theo s lng th c cc loi phn on:
Phn on chung:
Tt c S l (hoc khng l) P
Phn on ring:
Mt s S l (hoc khng l ) P
Phn on n nht:
Duy c S l (hoc khng l) P
+ Theo s lng v cht lng th c cc loi phn on:

Phn on khng nh chung:
Phn on ph nh chung:
Phn on khng nh ring:
Phn on ph nh ring:
Tt c S l P.
Tt c S khng l P.
Mt s S l P.
Mt s S khng l P.
+ Phn on phc hp gm cc phn on:

Phn on lin kt bao gm mt s phn on n c ni vi nhau bi cc
t lin kt: v, nhng, m, song, cng, ng thi.v.v.
Phn on c la chn (cn gi l phn on phn bit) bao gm mt s
phn on n c ni vi nhau bi lin t hoc: S hoc P1 hoc l P2
Phn on gi nh (phn on c iu kin hay phn on theo) bao gm mt
s phn on n c ni vi nhau theo kt cu nu th: Nu S th P
Phn on tng ng bao gm mt s phn on n c ni vi nhau
theo kt cu khi v ch khi: S khi v ch khi P.
Phn on quan h l phn on phn nh mi quan h ca nhiu i tng.
Trong loi phn on ny, ngi ta thng dng cc lin t bng nhau, nh
hn, ln hn, pha
c. Suy lun
28

Suy lun l hnh thc ca t duy tru tng m nh trn c s nhng phn
on chng minh (tnh chn xc c cng nhn) a ra c nhng phn
on mi.
Theo lgic hc: Suy lun l hnh thc ca t duy, t mt hay mt s phn
on bit (tin ) a ra mt phn on mi (kt lun). Phn on mi chnh l
gi thuyt. Ni cch khc: suy lun l qu trnh rt ra h qu t mt s tin theo
quy tc suy din.
- Cu trc lgic ca suy lun bao gm hai b phn: tin v kt lun.
+ Tin : l nhng phn on cho, c chng minh l chn thc.
+ Kt lun: l phn on mi c rt ra t nhng phn on tin .
- Cc loi suy lun: suy lun din dch, suy lun quy np v suy lun ngoi
suy.
+ Suy lun din dch: l hnh thc suy lun i t ci chung n ci ring. Mt
suy lun dinc dch bao gm mt s tin v mt kt lun.
Trong suy lun din dch gin tip c trng hp c bit gi l tam on lun
(lun ba on) l loi suy lun din dch gm hai tin v mt kt lun, tc l
suy lun s dng hai phn on lm tin rt ra kt lun:
A =
B
A=C
B=C
V d: Tin 1: Mi sinh vt u s n lc phi cht.

Tin 2: Con ngi l sinh vt.
Kt lun: Con ngi cng phi cht.
29

Trong lun ba on c ba thut ng khng hn, khng km. Cc thut ng ny
phi ng nht v ni dung khi nim. Ngi nghin cu khi suy lun din dch
cn ht sc thn trng kh mc phi nhng sai phm lgic hoc nh tro tin
vi kt lun.
+ Suy lun quy np: l hnh thc suy lun i t ci ring n ci chung, i t
vic nghin cu cc thuc tnh ring l ca i tng n kt lun cc thuc tnh y
l chung cho c lp i tng.
Cc suy lun quy np:
- Quy np hon ton l loi quy np i t tt c ci ring n ci chung; l quy
np trn c s bit mi i tng ca c mt lp, ta kt lun thuc tnh P l chung
cho c lp.
Tin : S1 l P
S2 l P
..
Sn l P
S1, S2.Sn hp thnh lp K
Kt lun: Tt c cc thnh phn ca K thuc P.
- Quy np khng hon ton l loi quy np i t mt s ci ring n ci
chung; l quy np khi bit thuc tnh P thuc v a s cc i tng ca mt lp, ta
kt lun P l thuc tnh chung ca c lp i tng
Tin : S1 l P
S2 l P
..
Sn l P
S1, S2.Sn hp thnh lp
Kt lun: Tt c cc thnh phn ca K l P.
30

- Quy np ph thng: l quy np thng k n gin m khng cn suy din cht
ch.
- Quy np khoa hc: l quy np gn lin vi suy din v s dng suy din lm
phng tin.
Quy np khoa hc xy ra hai trng hp:
Quy np c chn trong cc trng hp c th v loi tr dn cc yu t
ngu nhin.
Quy np c kt lun c rt ra t nhiu quy np khng hon ton nhng
c l gii t suy din.
+ Loi suy l hnh thc suy lun i t ci ring n ci ring.
Loi suy l hnh thc suy lun ph bin c s dng trong nghin cu v
khao hc k thut, khoa hc nng nghip, y hc, nhn chung l nhng nghin cu
cn th nghim trn cc m hnh tng t.
V d: nghin cu y hc cn c nhng th nghim khng th thc hin trn c
th ngi m phi dng cc con vt thay th. T kt qu thu c trn con vt lm
th nghim (t ci ringc t A gy hi cho chut bch), cc nh nghin cu y
hc a ra kt lun cho con ngi (n ci ring: c t A ny hon ton c th
gy hi cho con ngi).
Quy np khng hon ton v loi suy l nhng hnh thc suy lun ph bin
c s dng trong nghin cu khoa hc, la chn thng minh v ph hp, ngi
nghin cu tit kim c thi gian v kinh ph mt cch ng k trong nghin
cu.
d. Cc quy lut c th ca t duy lgic
- Quy lut ng nht:
Quy lut ng nht pht biu: mi t tng phi lun lun ng nht vi
chnh n.
31

Quy lut ng nht yu cu: trong qu trnh t duy khng c t thay i
ni dung khi nim, khng c nh tro khi nim, nu vi phm yu cu ny lm
cho t duy ri lon, khng th phn nh ng s vt, hin tng.
- Quy lut mu thun (quy lut cm mu thun)
Quy lut mu thun pht biu: c hai kin tri ngc nhau v mt i tng
trong cng mt thi gian v khng gian th khng th c hai cng ng m t nht
c mt kin sai.
Quy lut ny i hi: t duy ng n l phi da trn nhng mnh nht
qun, c nh vy mi phn nh ng s vt; quy lut ny khng cho php t duy
c mu thun ( y cn phn bit mu thun ca t duy lgic vi mu thun ca
php bin chng).
- Quy lut bi trung ( quy lut loi b ci th ba):
Quy lut bi trung pht biu: mt s vt trong mt quan h xc nhnu c hai
phn on mu thun nhau th trong mt phn on ng v mt phn on sai,
khng th c phn on th ba.
- Quy lut l do y :
Quy lut l do y pht biu: mi t tng hp vi vhn l phi c cn c
(l do) y : cc cn c y phi c chng minh.
Quy lut ny khng cho php t duy a ra nhng phn on, nhng suy lun
mang tnh ch quan.
Ngi nghin cu khoa hc cn qun trit cc quy lut trn hng t duy
khoa hc ca mnh theo ng hng ch nhm t kt qu cao trong hot ng
nghin cu khoa hc.
32
Chng II
TI NGHIN CU KHOA HC
I. KHI NIM TI NGHIN CU KHOA HC
1. ti nghin cu khoa hc l g?
ti nghin cu khao hc l mt hoc nhiu vn khoa hc c cha nhng
iu cha bit (hoc bit cha y ) nhng xut hin tin v kh nng c
th bit c nhm gii p cc vn t ra trong khoa hc hoc trong thc tin.
ti nghin cu khoa hc c t ra do yu cu ca l lun hay thc tin
v tho mn hai iu kin:
- Vn ang cha mu thun gia ci bit vi ci cha bit.
- xut hin kh nng gii quyt mu thun .
Vn khao hc (cn gi l vn nghin cu) l cu hi c t ra khi
ngi nghin cu ng trc mu thun gia tnh hn ch ca tri thc khoa hc
hin c vi yu cu pht trin tri thc trnh cao hn. Cu hi ny cn c
tr li, gii p trong nghin cu, v vy, cn gi l cu hi nghin cu.
nhn dng ti nghin cu khoa hc, ngi nghin cu trc ht phi
xem xt nhng vn khoa hc (vn nghin cu) t ra. C th c ba trng
hp:
C vn nghin cu, ngha l c nhu cu gii p vn nghin cu v
nh vy hot ng nghin cu c thc hin.
Khng c vn hoc khng cn vn . Trng hp ny khng xut hin nhu
cu gii p, ngha l khng c hot ng nghin cu.
33

Gi - vn : tng l c vn , nhng sau khi xem xt th li khng c vn
hoc c vn khc. Pht hin gi - vn va dn n tit kim chi ph, va
trnh c nhng hu qu nng n cho hot ng thc tin.
- ti nghin cu khao hc thc cht l mt cu hi - mt bi ton i din
nhng kh khn trong l lun v trong thc tin m cha ai tr li c (hoc tr
li nhng cha y , cha chnh xc hoc cha tng minh), i hi ngi
nghin cu phi gii p nhng iu cha r, em li ci hon thin hn, tng
minh hn hay pht hin ra ci mi ph hp vi quy lut khch quan, ph hp vi
xu th i ln ca s pht trin.
Nghin cu mt ti khoa hc thng bt u t pht hin vn khoa hc
v vn nghin cu cn c trnh by di dng mt cu nghi vn.
- ti nghin cu khao hc l mt hnh thc t chc nghin cu khao hc,
c c trng bi mt nhim v nht nh.
C th phn bit ti vi mt s hnh thc t chc nghin cu khc, tuy
khng hon ton mang tnh cht nghin cu khoa hc, nhng c nhng c im
tng t vi ti nh: d n, n, chng trnh.
+ ti: nh hng vo vic tr li nhng cu hi v ngha hc thut, c
th cha quan tm nhiu n vic hin thc ho trong hot ng thc tin.
+ D n: l mt loi ti c mc ch ng dng xc nh, c th v kinh t
v x hi. D n i hi p ng mt nhu cu c nu ra; chu s rng buc
ca k hn v thng l rng buc v ngun lc; phi thc hin trong bi cnh
khng chc chn.
+ n: l loi vn kin c xy dng trnh mt cp qun l hoc mt c
quan ti tr xin c thc hin mt cng vic no (nh xin thnh lp mt t
chc, xin cp ti tr cho mt hot ng). Sau khi n c ph chun s c th
34

xut hin nhng d n, chng trnh, ti hoc t chc hoc nhng hot ng
kinh t x hi theo yu cu ca n.
+ Chng trnh: l mt nhm cc ti hoc d n c tp hp theo mt
mc ch nht nh. Gia chng c th c tnh c lp tng i cao. Tin thc
hin cc ti, d n trong chng trnh khng c s i hi qu cng nhc, nhng
nhng ni dung ca mt chng trnh th phi lun lun ng b.
ti c chp nhn khi c ni dung thit thc, cp nht v c cha ng
yu t mi nhm ti mc ch c ngha trong khoa hc v trong thc tin cuc
sng (phi tr li r nghin cu ci g? Nghin cu lm g? V tin hnh nghin
cu nh th no?...).
Trong hot ng thc tin v khoa hc thng lun tn ti v vn nhng mu
thun, cn tr. Chc nng ca nghin cu khoa hc l pht hin ra cc mu thun
, nu thnh vn - bi ton khao hcv t chc gii quyt nhng vn - bi
ton mt cch c hiu qu. Vic gii quyt vn ng v c kt qu ph thuc
rt nhiu vo vic la chn ti.
2. Tnh cht ca ti nghin cu khoa hc
ti nghin cu khao hc cn mang tnh mi m, thi s, hng vo nhng
lnh vc hot ng phc tp, a dng ca khoa hc v i sng, hng vo nhng
vn cha c gii quyt trit trong lnh vc nghin cu khoa hc no
V vy, mt ti nghin cu khoa hc cn c nhng tnh cht sau:
- Tnh thc tin: ph hp vi thc t v em li hiu qu.
- Tnh tin tin: cp nht, mi m, ph hp vi xu th i ln ca s pht trin
kinh t - x hi, khoa hc v cng ngh.
- Tnh xc nh: mc , xc nh v phm vi ti.
3. Phn loi ti nghin cu khoa hc
- ti nghin cu khao hc ni chung c th phn thnh:
35

+ ti thun tu l thuyt.
+ ti thun tu thc nghim.
+ ti kt hp c l thuyt v thc nghim.
- Theo loi hnh nghin cu khao hcth c th chia thnh bn loi:
+ Cc ti nghin cu khoa hc c bn.
+ Cc ti nghin cu ng dng.
+ Cc ti nghin cu trin khai.
+ Cc ti nghin cu thm d.
Chng hn khoa hc gio dc l khoa hc ng dng; cc ti nghin cu
cng c nhng th loi nh trn. Ngoi ra, cn do tnh cht, yu cu, mc khc
nhau, cc ti nghin cu khao hc gio dc cn c phn loi c th hn gm:
ti iu tra, pht hin tnh hnh (loi ti thc nghim).
ti nhm gii quyt nguyn nhn, rt ra kt lun mi, c ch mi (loi
ti c l thuyt v thc nghim).
ti tng hp v tng kt kinh nghim tin tin.
ti ci tin kinh nghim hay l lun c v sng to ci mi trong lnh vc
gio dc (v d: ni dung, phng php, v hnh thc t chc o to)
Cc ti nghin cu khoa hc khc nhau (k c nhng ti lun vn, lun
n) u to ra gi tr mi v tri thc v cng ngh.
4. Chon ti nghin cu khoa hc
Chn ti nghin cu khoa hc l mt hot ng nhn thc khoa hc u
tin trong cc vn c bn ca cng tc nghin cu khoa hc v mt lnh vc no
, c ngha quan trng i vi ngi nghin cu, v mi ti nghin cu gn
lin vi nhng c gng u t tr tu, sc lc, thi gian, kinh ph i khi quyt
nh c phng hng chuyn mn ca mt i s nghip.
- C s xut pht chon ti:
36

- Chn ti nghin cu khoa hc cn xut pht t cc cn c v yu cu sau:
- Th mnh ca ngi nghin cu: ngi nghin cu bit th mnh ca mnh
v lnh vc, vn no chn ti tng ng.
- Nhu cu thc tin: ti phi gii quyt c mt trong nhng vn m
thc tin ang t ra.
- Phi c ngi hng dn: c kh nng, trnh , t liu
- Ti liu tham kho: ti c chon c ti liu tham kho c lin quan n
n.
- Phng tin, iu kin cn thit nghin cu ti: my mc, thit b, ti
chnhcn v .
- C s thc tin chn ti:
+ T vic theo di tng qut nhng thnh tu nghin cu khoa hc m ngi
nghin cu ang quan tm (nhng thnh tu ny thng c trnh by trong cc
tp ch, bo co khoa hc trong v ngoi nc).
+ T vic tm hiur nhng kt qu mi nht ca cng tc nghin cu khoa hc
trong lnh vc chuyn mn, tng hp li tm ra vn mi trong mt phm vi
nht nh.
+ Cng c th tm chn cc ti nghin cu t vic nghin cu cc phng
php nghin cu ca cc cng trnh c tm ra cc phng php mi c hiu qu
hn.
+ Nghin cu nhng i tng c nh cc phng php mi vi quan im
mi, c s dng cc ti liu thc tin mi. Ngha l chon ti theo nguyn tc
xem xt li mt cch c bn nhng lun im l thuyt trong khoa hc vi lp
trng mi, gc nhn mi trnh k thut cao hn.
+ Phn tch sau sc nhng ti liu c thu nhp trong iu tra khoa hc;
nhng ti liu thng k, m t, thc nghim mi c tnh cht cng khai
37

+ Tham kho kin ca cc nh hot ng khao hc, k thut, cng ngh,
nhng chuyn gia ni ting trong cc lnh vc kinh t quc dn, nhng nh pht
minh sng ch trong sn xut s gip ngi nghin cu sng t nhng vn cn
c nghin cu.
+ Xem danh mc cc lun vn c bo v, cc cng trnh khoa hc
c cng b
- Vic chn ti c t ra trong hai trng hp:
+ ti c ch nh: ngi nghin cu c ch nh thc hin mt ti l
mt phn nhim v ca ti m n v, b mn hay thy gio ang thc hin theo
yu cu ca cp trn, theo mt hp ng vi i tc; hoc c th do thy hng dn
a ra mt ti mang tnh gi nh cho sinh vin hoc nghin cu sinh khng lin
quan n nhim v nghin cu ca thy.
+ ti t chn: ngi nghin cu cn tm hiu k hin trng pht trin ca
lnh vc chuyn mn, tm hiu tnh hnh thc t xc nh hng nghin cu ph
hp. Vic la chn ti cn xem xt v cn nhc k xem ti c ngha khoa
hc hay khng? C ngha thc tin khng? C cp thit phi nghin cu hay
khng? C iu kin m bo cho vic hon thnh ti hay khng? C ph
hp vi s thch v th mnh ca mnh hay khng?
+ M u vic nghin cu khoa hc, ngi nghin cu phi cn nhc, chon
lc v xc nh ti nghin cu. y l mt vic lm tr tu vt v, nhiu trc tr
nhng mang tnh cht quyt nh i vi s thnh bi ca ton b qu trnh nghin
cu.
+ ng nh W.A. Ashby ni: Khi c th pht biu c vn mt
cch tng minh v y th ta khng cn xa li gii na.
38

Nh vt l hc ni ting Wemer Heisenberg cng nhn xt: theo l thng,
khi vn t ra mt cch ng n th c ngha l n c gii quyt qu mt
na ri.
Vic xc nh ti l khi u nhng khng kt thc m ti cn
c tip tc s dng nh kim ch namcho cc hot ng giai on tip theo v
ngc li, n s tip tc c iu chnh (tt nhin ch v chi tit) trong qu trnh
nghin cu.
5. t tn ti
Vn khoa hc mt khi c ch th chn lm i tng nghin cu s tr
thnh ti nghin cu v sau khi lm r mi vn lin quan n mc tiu
nghin cu th ti c t tn, tc l c pht biu thnh tn gi.
Tn ti nghin cu khoa hc l li vn din t m hnh t duy ca kt qu
d kin ca qu trnh nghin cu di dng sc tch. N cng din t lng mong
mun ca ngi nghin cu tc ng vo i tng, ci tin n cui cng i n
nhng mc tiu d kin.
Tn ca ti nghin cu phn nh c ng nht ni dung nghin cu ca
ti, n ch c mang ngha ht sc khc chit, n tr, khng c php hiu hai
hay nhiu ngha.
Tn ti cn c din t bng mt cu ng php trn vn, r rng, sc
tch, t ch nht nhng cha ng nhiu thng tin nht, cha ng nhiu vn cn
nghin cu.
Tn ti c pht biu mt cch khoa hc, ni ln trnh thc su sc
ca nh nghin cu i vi vn khoa hc m mnh chn lm i tng nghin
cu.
Tn gi (u ) ca lun vn, lun n trong iu kin c th cn ngn gn, r
rng, chnh xc hp vi ni dung c bn ca cng trnh khoa hc, th hin thc
39

trch nhim c o ca tc gi, ni ln cng trnh nghin cu khoa hc c tin
hnh vi c s tm ti y , cn k v nghin cu ton din v vn .
+ Tn gi ca cng trnh ngn gn. Chng hn: n mn in ho. sesor
kh, mng mng t. in hunh quang hu c
+ Khi nghin cu cc vn c tnh cht ring bit th tt nht cn t u
c th sao cho c th biu hin bn cht ca s vic. V d: hiu qu kinh t ca
k thut mi trong cng nghip sn xut vt liu polimer. tnh ton h s khuch
tn nhit ca cc cht kh c nhit va phi v kh nn, tnh cht t ca vt
liu t cng, tnh cht vt liu kim loi chuyn tip v t him
+ Trng hp tc gi mun c th ho u , mun th hin vo nhng
chi tit quan trng ca cng trnh nghin cu, th c th km theo u mt ghi
ch ngn (t 4 n 6 ch).
V d: Bn v tc dng tng h ca silic ixit vi hp cht Natri c cha
lu hunh (Sunfat, Sunfit v mui Natri), nghin cu vt liu polimer dn (Smart
window)
+ Trng hp cn thit phi nhn mnh trong u ca cng trnh c im
v phng php th c th km theo u mt ghi ch.
V d: Tnh cht co dn ca ng mch vnh tim trong iu kin tun hon
vng quanh (nghin cu v gii phu - chc phn), Ci tin cch nh gi thnh
qu hc tp ca sinh vin trng i hc (nghin cu cch ng dng cng ngh
TEST)
+ lm cho u lun vn ngn gn nhng li c th nhn mnh c im
ca cng trnh nghin cu, c th a thm cc t nghin cu hoc phng
php lm tng thm chnh xc ca u .
V d: nghin cu in ho hc, nghin cu qu trnh t ho trong vt
liu v nh hnh, phng php gia tc
40

+ Khi m cng trnh nghin cu ch kho st nhng vn c bn ca mt
vn no v ti liu khng lm sng t cn k vn y trong mt u
khim tn nh: Bn v tnh cht ho hc ca hn hp rn ca hp kim, Bn v
hot tnh ca cc cht cha iazli v Nit khi mun lnh:
Cn trnh:
- a vo u lun vn bt k mt loi cng thc no, mt loi i lng
phn trm, cc loi thut ng di dngbng ting latnh hay cc loi t chuyn mn
khc lm cho u thm phc tp, kh hiu.
V d: Phn tch l ho trong lnh vc iu ch phtpht t axit nitric: mt
phn ca h thng nm nhm hp cht CaO - N2O5 - P2O5 - H2SiF6 - H2O.
- a vo u lun vn cc hnh thc bt nh di dng Mt vi nhim
v, Phn tch mt s vn , Vi phc ho v hnh thi, Vi suy ngh
v
- Xc nh u trong hnh thc khun so di dng:
Bn v vn , Tng hp, Phn tch v khi qut, Gii
quyt, V vic nghin cu
ng thi cng khng nn xem l tt i vi cc u m y ch nhn
mnh mt thc nghim, mang tnh cht thun tu thc dng m khng h c tnh
cht nghin cu tm ti khoa hc.
V d: Thu sunfat Kali t Klorit Kali, Vic o sc cn b mt ca thic
siu dn tn s 9400 mgahc. Tnh ton cc thanh lt ng st
Trong nghin cu khoa hc phi tm ra cho c ch , ch trn c s ch
m nh nghin cu mi c th c nhng kt qu khoa hc mi.
6. Xy dng c s l lun ca ti
a. C s l lun
41

C s l lun chnh l lun c l thuyt, loi lun c c chng minh bi
nhng nghin cu ca bn thn con ngi nghin cu hoc cc ng nghip i
trc.
Xy dng hoc vn dng ng n cc c s l lun c ngha ln: gip
ngi nghin cu c th mn kin ca ng nghp i trc chng minh
nhng gi thuyt ca mnh; tit kim thi gian v chi ph cho vic t chc nghin
cu li t u cho cc c s l lun v s vt, hin tng.
Lun c l thuyt c hai ngun: phn k tha ca ng nghip i trc; phn
sng to mi ca bn thn ngi nghin cu t mnh phi thc hin nhng nghin
cu l thuyt mi chng minh gi thuyt ca mnh.
b. Xy dng c s l lun ca ti
Xy dng c s l lun (tc khung l thuyt) ca ti thc cht l xy dng
khi nim v x l kah nim, xc nh cc phm tr, pht hin cc quy lut v bn
cht ca s vt m ti quan tm.
7. Xy dng khi nim
- Khi nim cn c xem l mt lun c l thuyt quan trng nht ca nghin
cu; n l cng c t duy v trao i thng tin; l c s nhn dng bn cht
ca s vt. Kt qu nghin cu hon ton c th sai lchnu khng c tin hnh
trn nhng khi nim chun xc.
- Khi u vic xy dng c s l lun ca ti, c nhiu ni dung cn thc
hin c lin quan n khi nim: la chn khi nim, chun xc ho khi nm,
thng nht ho khi nim, xy dng khi nim mi
xy dng c khi nim, ngi nghin cu cn:
Tm cc t kho trong tn ti, trong mc tiu nghin cu, trong vn v
gi thuyt khoa hc.
42

Tra cu khi nim trong cc t in bch khoa hoc sch gio khoa hiu
nh ngha ca khi nim.
Trong phn ln trng hp, ngi nghin cu cn t mnh la chn hoc
t thut ng lm r cc khi nim.
8. X l cc khi nim
Trong nghin cu khoa hc, ngi nghin cu phi thc hin cc thao tc lgic
chuyn t khi nim ny sang khi nim khc, t khi nim hp sang khi nim
rng hoc ngc li, bao gm: m rng, thu hp, phn chia khi nim.
- M rng khi nim:
M rng khi nim l thao tc lgic nhm chuyn khi nim c ngoi din hp
sang khi nim c ngoi din rng hn bng cch loi bt nhng thuc tnh ph
bin (nhng du hiu( trong ni hm ca khi nim xut pht.
V d:
A - Nh khoa hc.
B - Nh tri thc.
C - Ngi cng dn .
Nh vy, m rng khi nim l i tm mt khi nim bao qut hn, chung
hn, cha ng khi nim xut pht. Khi nim bao qut n ti a c gi l
phm tr. Nh bit phm tr cha ng khi nim m ngi nghin cu la chn
c c s l lun ca nghin cu.
- Thu hp (gii hn) khi nim:
43

Thu hp khi nim l thao tc lgic nhm chuyn t khi nim c ngoi din
rng sang khi nim c ngoi din hp bng cch a thm tnh mi vo ni hm
ca khi nim xut pht.
V d 1:
A Khoa hc.
B - Vt l hc.
C C hc.
V d 2:
- Von k l mt loi ng h.
- Von k l loi ng h o in.
- Von k l loi ng h o in p.
ng h l khi nim xut pht c thu hp ti ng h o in (c th o
in p, cng dng in, cng sut) v cui cng thu hp ti ng h o
in p.
- Phn loi khi nim:
Phn loi khi nim l s phn chia ngoi din ca khi nim thnh nhng
nhm khi nim c ni hm hp hn. Kt qu phn loi cho bit nhng nhm s
vt c c trng bi mt thuc tnh chung no , t cho bit cu trc ca s
vt
V d: Kha nim khoa hc c th c phn thnh cc b mn khoa hc vi
nhng c trng khc nhau v ni hm nh khao hc t nhin, khoa hc k thut,
v cng ngh, khoa hc x hi v nhn vn
- Phn i khi nim:
44

Phn i khi nim l s phn chia ngoi din ca khi nim thnh nhng khi
nim i lp nhau v ni hm. Nhng khi nim xut hin nh thao tc nhn i l
nhng khi nim ph nh ln nhau. V d: khi nim in tch phn i thnh in
tch m, in tch dng.
Khi nim gii tnh phn i thnh gii tnh nam, gii n.
Phn i l mt thao tc lgic c ngha quan trng trong nghin cu khao
hc. Phn i sai s dn n nhn thc sai, la chn sai.
V d: C mt thi, khi nim h thng kinh t c phn i thnh hai khi
nim i lp nhau l: h thng kinh t k hoch ho v h thng kinh t th trng,
do i n kt lun xem th trng l s ph nh k hoch. Sau ny mi nhn
thc li hai khi nim: k hoch v th trng khng phi l khi nim i lp
nhau.
- Xc nh cc phm tr:
Phm tr c xc nh nh thao tc lgic m rng khi nim n ti a.
V d: Khi nim xut pht ng h c m rng n ti a dng c
o.
Nh bit phm tr cha ng khi nim m ngi nghin cu la chn c s
l lun ca nghin cu.
- Khi qut ho cc quy lut:
Quy lut l mi lin h bn trong, c bn ca s vt chi phi s pht trin tt
yu ca s vt. Quy lut cho bit mi lin h tt yu n nh, lp li ch khng phi
nhng lin h ngu nhin. C ba loi quy lut:
+ Quy lut ph bin l quy lut tt yu cho mi s vt.
+ Quy lut c th l quy lut nghim ng cho mt s vt ring l.
+ Quy lut xc sut l quy lut c nghim ng cho mt s s vt.
45

Nh vy, thao tc pht hin quy lut chnh l tm mi lin h tt yu, bn
trong s vt hoc gia cc s vt vi nhau.
a. Xc nh khung l thuyt ca ti
- Khung l thuyt l h thng cc yu t ca lun c l thuyt c sp xp
trong mi lin h bin chng, cung cp cho ngopi nghin cu buc tranh ton
cnh v lun c l thuyt.
Nh ngi nghin cu c c s u tin v l thuyt chng minh cho
gi thuyt t ra, ng thi nhn dng c nhng ni dung cn x l tip, b
sung cho h thng tri thc khoa hc thuc i tng nghin cu.
- Khung l thuyt ca ti bao gm cc b phn cu thnh: cc khi nim,
phm tr, v cc quy lut c lin quan n vic chng minh gi thuyt khoa hc.
- Cch xc nh khung l thuyt ca ti:
Bn cht ca vic xy dng c s l lun (tc khung l thuyt) l nhm vo
mt s ni dung sau:
+ Xy dng cc khi nim cng c.
+ Xc nh cc phm tr cha ng cc khi nim xy dng.
+ Tm kim cc b mn khoa hc cha ng cc phm tr c xem xt.
+ Xc lp mi lin h tt yu, tc l quy lut v bn cht ca s vt.
II. NHIM V NGHIN CU
Nhim v ca nghin cu l mt ch m ngi nghin cu thc hin
l c s xy dng k hoch nghin cu.
Vic nhn bit cc ngun nhim v nghin cu c ngha quan trng, v t
ngun nhim v nghin cu, ngi nghin cu s tm c ngun ti tr, xc ng
c c s xy dng k hoch nghin cu khao hc ca mnh.
C nhiu ngun nhim v:
46

- Ch trng pht trin kinh t x hi ca quc gia c ghi trong cc vn
kin chnh thc ca cc c quan c thm quyn ca Nh nc. Ngi nghin cu
c th tm kim Th trng trong nhng nhim v thuc loi ny cho nhng
nghin cu khc nhau.
- Nhim v c giao t c quan cp trn. Ngi nghin cu khng c s
la chn m phi lm theo yu cu.
- Nhim v c nhn t hp ng vi cc i tc.
Cc i tc giao nhim v nghin cu c th l: Cc doanh nghip, cc t
chc x hi trong hay ngoi nc, hoc c quan chnh ph. Nhim v nghin cu
ny cha hn c nhiu hng th v mt khoa hc, nhng thng li l nhng hp
ng a li ngun thu nhp cao, to tin pht trin ngun lc nghin cu.
Nhim v do ngi nghin cu t t cho mnh xut pht t tng khoa hc
ca ngi nghin cu. Khi c iu kin th ngi nghin cu bin tng thnh
mt ti nghin cu.
IIII. KHCH TH V I TNG NGHIN CU.
1. Khch th nghin cu
Khch th nghin cu l h thng s vt tn ti khch quan trong cc mi lin
h m ngi nghin cu cn khm ph, l vt mang i tng nghin cu. Khch
th nghin cu chnh l ni cha ng nhng cu hi, nhng mu thun m ngi
nghin cu cn tm cu tr li v cch thc gii quyt ph hp.
V d:
Khch th nghin cu ca ti vn dng phng php trc nghim khch
quan vo vic nh gi kt qu hc tpca sinh vin trng i hc l cc trng
i hc.
47

Khch th nghin cu ca ti cc bin php qun l ca hiu trng nhm
nng cao cht lng dy hc cc trng trung hc ph thng ngoi thnh H
Ni l cc trng trung hc ph thng ngoi thnh H Ni.
2. i tng nghin cu
i tng nghin cu l ton b s vt hoc hin tng trong phm vi quan
tm ca ti nghin cu, cn c xem xt v lm r trong nhim v nghin cu.
V d:
i tng nghin cu ca l lun dy hc i hc l qu trnh dy hc v
nhng quy lut ca n.
i tng nghin cu ca ti Nhng gii php i mi phng php dy
hc nhm nng cao cht lng o to trong cc nh trng l nhng phng
php i mi trong phng php dy hc.
Nu mt vn khoa hc no ri vo tm quan tm ca ngi nghin
cu, c ngha ht sc quan trng v gy cho ngi nghin cu mt nhu cu
nhn thc bc thit, th lc ngi nghin cu chp nhn vn khoa hc nh
mt i tng nghin cu ca mnh. T thi im nyhnh thnh mt h thng hot
ng c i tng: ngi nghin cu l ch th nghin cu; vn khoa hc (hay
bi ton) l i tng nghin cu, chng tng tc vi nhau v sinh ra hot ng
nghin cu khoa hc:
3. i tng kho st
i tng kho st l b phn i din ca khch th nghin cu c
ngi nghin cu la chn xem xt. Trong thc t nghin cu khoa hc, khng
bao gi ngi nghin cu c th qu thi gian v kinh ph kho st ton b
khch th.
48

Trong ti Ci tin phng php kim tra nh gi kt qu hc tp ca
sinh vin i hc bng trc nghim khch quan th i tng kho st l mt s
trng i hc c chn nghin cu.
Trong mt ti nghin cu, khch th nghin cu v i tng kho st c
th trng nhau, nu ngi nghin cu c th nghin cu trn tt c h thng s vt
(khch th) m khng kho st b phn i din ca khch th.
Cng cn lu rng: mt khch th nghin cu hoc mt i tng kho st
c th phc v cho nhiu i tng nghin cu khc nhau. Chng hn cc trng
i hc c th l i tng nghin cu v cc gii php i mi phng php dy
hc, nhng li c th l i tng v vic vn dng phng php trc nghim
khch quan vo vic nh gi kt qu hc tp ca sinh vin, thm ch cn l i
tng v t chc v qun l
4. Phm vi nghin cu
Khng phi i tng nghin cu v i tng kho st c xem xt mt
cch ton din trong mt thi gian, m n c gii hn trong mt phm vi nghin
cu nht nh: phm vi xt v quy m ca i tng; phm vi v khng gian ca s
vt; phm vi v thi gian ca tin trnh ca s vt v hin tng.
IV. MC TIU NGHIN CU
1. Mc tiu v mc ch nghin cu
- Mc tiu nghin cu (objective) l ci ch nghin cu m ngi nghin cu
vch ra thc hin, nh hng n lc tm kim; l nhng iu cn lm trong
cng vic nghin cu. Phm tr mc tiu nhm tr li cu hi lm ci g?
- Mc ch nghin cu (aim) l kt qu mong i, chnh l ngha l lun v
thc tin ca nghin cu, l i tng phc v ca sn phm nghin cu. Phm tr
mc ch tr li cu hi nhm vo vic g? hoc phc v cho ci g?
49

- Mi ti nghin cu u c mt hoc mt s mc tiu xc nh. Nhng
cha hn c mc ch xc nh.
Chng hn: cng trnh nghin cu Cc m hnh xc sut cho mt s trc
nghim tr thng minh v thnh qu t nm 1950 ca nh ton hc an Mch G.
Rash a ra cc m hnh o lngcho cc im s trc nghim. Trong gn 10
nm cha tr li c cu hi nghin cu lm g?. Ch n khong 1960 khi
cc my tnh cng cc phn mm c sn ph dng trng hc th ngi ta mi
thy c gi tr ca cng trnh nghin cu ca G. Rashvaf my tnh cho s pht
trin cch nh gi da theo trc nghim khch quan v n lc ny cch nh gi
da theo tiu ch mi c thc hin.
- Trong mi lin h gia nhim v, vn , i tng l s vt tn ti khch
quan trc ngi nghin cu.
2. Xy dng cy mc tiu
Cy mc tiu l mt phm tr ca l thuyt h thng c vn dng nh mt
hng tip cn trong phng php lun nghin cu khoa hc.
H thng l mt tp hp nhng phn t c quan h tng tc thc hin mt
mc tiu.
Mi h thng c th phn chia thnh cc phn h. Mi phn h c c trng
bi mc tiu b phn. Cc mc tiu b phn c mi quan h tng tc trongvic
thc hin mc tiu ca h thng.
Tip cn h thng l c s ngi nghin cu xy dng mc tiu nghin
cu: xem xt mt ccch h thng cc mc tiu trong mt cy mc tiu; gip ngi
nghin cu xem mt cch ton din mi kha cnh, mi tng lp ca mt tp hp
cc mc tiu c mi quan h tng tc trong khun kh mt h thng, t xc
nh c quy m, gii hn, phm vi nghin cu ca ti.
50

Thng thng, ti nghin cu khoa hc c mt mc tiu trung tmchin
lc (mc tiu gc) nhm gii quyt mu thun c bn, trung tm ca ti. Mc
tiu ny c th chia thnh mt s mc tiu b phn (mc tiu nhnh), v mi mc
tiu b phn rt c th gm mt s mc tiu chi tit b phn th cp na (mc tiu
phn nhnh) cn gi l mc tiu c th tc nghip
Ngi nghin cu c th lp cy mc tiu phn nh h thng nhng
mctiu a cp ca ti di dng s graph:
Sau khi lp xong h thng mc tiu nghin cu, cn vch ra h thng tiu ch
nh gi kt qu nghin cu, tuc l nh gi mc thc hin cc mc tiu
nghin cu.
Tip cn mi i hi phi lm th no bin mc tiu thnh i lng o lng
c (lng ho). Mun th cn din t mi mc tiu c th thnh thng s nh
lng (a, b, c) v mi tiu ch K ca kt qu l tp hp ca mt nhm thng s
c nh lng ho theo kiu:
K = f (a, b, c)
Chng hn, mun nh gi hiu qu lnh hi khi nim khoa hc ca mt ni
dung mi, hay mt phng php dy hc mi, ta c th tnh tiu ch K (trnh
lnh
hi) theo cng thc:
N - Tng s cc thao tc phi hon thnh.
P - S thao tc thc hin ng.
Tiu ch K phi l mt i lng n v c tnh cng c theo kiu:
K (A, B,C) = K (A) + K (B) + K (C).
Ngoi ra, cn phi s dng cc phng php thng k ton hc x l s
liu nh lng cho kt qu nghin cu khoa hc.
51

V.GI THUYT KHOA HC
1. Khi nim gi thuyt khoa hc
a. Gi thuyt khoa hc l g?
Gi thuyt khoa hc (scientific hypothesis), cn gi l gi thuyt nghin cu
(research hypothesis) l mt kt lun gi nh, mt li tin on khoa hc, mt d
bo li gii cho bi ton - vn khoa hc c t ra cho ti, mt s phc tho
trn nhng nt c bnv quy trnh nghin cu v h thng nhng kt lun nh cho
bi ton - vn nghin cu, hoc c th l cch m t, gii thch tm thi v s
vt, hin tng (i tng nghin cu) hng dn su tm d kin.
Gi thuyt khoa hc l hnh thc c o ca t duy, do ngi nghin cu
t ra theo xem xt, phn tch, kim chng, trong ton b qu trnh nghin
cu; n khng nhng bao gm phn on, suy l, gi nh m cn l bn thn ca
qu trnh xut vn , chng minh v gii quyt vn .
- Gi thuyt khoa hc l mt kt lun gi nh, do ngi nghin cu t ra,
hon ton tu thuc vo nhn thc chr quan ca ngi nghin cu. Thc cht l
mt s phng on, khng nh tm thi, mt nhan nh s b cha c xc
nhn bng cc lun c v lun chng.
- Gi thuyt khoa hc bao gi cng c hnh thnh trn c s nhn li qu
kh, phn tch d vng qua nhng s kin m cc hc thuyt ng thi khng th
gii quyt c. T nghin cu pht hin ra xu hng pht trin ca i tng
nghin cu, ngoi suy ra trin vng pht trin tng lai. Gi thuyt khng ch phn
nh ci bit m cn cha ci cha bit to thnh mu thun vi tr thc hin c
hoc nhng i tng cha c nghin cu.
Trong qu trnh nghin cu c th cng nhn, iu chnh, b sung, hoc bc
b gi thuyt.
52

Gi thuyt khao hc l mt tng khoa hc nh hng. N c mi lin h
vi vn khoa hc: khi pht hin vn khoa hc, th ngi nghin cu c cc
nh v phng n tr li (cu tr li trong nghin cu l iu m ngi nghin cu
cn chng minh). l tng khoa hc.
tng khao hc cn gi l tng nghin cu l mt loi phn on mang
tnh cht trc cm, xut hin theo cm nhn cha y lun c v cha hnh dung
c phng php chng minh lun c. Tuy nhin, tng khao hc c th
xem l mt giai on tin gi thuyt, nh ngi nghin cu tip tc quan st
hoc thc nghim a ra nhng nhn nh c lun c khoa hc hn, tip tc
pht trin nng ln tm cc gi thuyt.
Nh vy, gi thuet l s tr li s b cu hi t ra v cn tip tc chng
minh.
- c c gi thuyt khoa hc, ngi nghin cu phi vn dng vn kinh
nghim, vn ho, tr thng minh, tinh thn sng to ca mnh nhm c th ho quan
im, cch tip cn nghin cu nhng con ng, cch thc dn n nhng gii
php gi nh tr li nhng cu hi bi ton ca ti nghin cu, ng thi
cn tip xc trao i vi chuyn gia, nh khoa hc, h s cung cp nhng tia
chp cho ngi nghin cu suy ngh c th pht ra nhng gii php ph hp,
hu hiu trong khi xy dng gi thuyt khoa hc.
b. Nhng thuc tnh c bn ca gi thuyt.
Thuc tnh c bn ca gi thuyt khoa hc c L T Dng trnh by trong
cun sch Khoa hc nhn thc lun gin minh gio ti, gm:
- Tnh gi nh: gi thuyt l mt nhn nh s bcha xc nhn bng cc lun
c thu nhp c t l thuyt, bng cc phng php quan st hay thc nghim
khoa hc. Gi thuyt c t ra l chng minh. Song trong qu trnh nghin
cu, gi thuyt c th c iu chnh, b sung hoc bc b.
53

- Tnh a phng n: Trc mt vn nghin cu khng bao gi ch tn ti
mt cu tr li duy nht. Chng hn vi mt cu hi Cht lng ca sinh vin
gim st la do u?, ngi nghin cu c th a ra hng lot gi thuyt: do
trng, do gia nh, do x hi, do chnh sinh vin
- Tnh d kin (tnh d bin i). Mt gi thuyt c th nhanh chng b xem xt
li ngay sau khi va c t ra do s pht trin nng ng ca nhn thc, nhn
thc tin thm nhng nc thang mi cao hn.
c.Tiu ch xem xt gi thuyt.
Mc d gi thuyt l mt kt lun gi nh, mt nhn nh s b do ngi
nghin cu t ra. Song mt gi thuyt khng th t ra mt cch ngu hng m n
phi c xy dng trn nhng tiu ch khoa hc.
Mt gi thuyt ch c xem l gi thuyt khoa hc khi nhng tiu ch sau:
- Gi thuyt phi c xy dng trn c s quan st.
- Ngi nghin cu da trn kt qu quan st t cc s vt, cc s kin ring
bit hnh thnh gi thuyt. Kh nng quan st hu hn cc s kin cho php
khng nh bn thng k ca gi thuyt. Mi tuyt i ho gi thuyt u l s
sai phm lgic v bn cht quan st khao hc.
- Gi thuyt khao hc khng oc tri vi l thuyt c xc nhn tnh
ng n v mt khoa hc.
Cn lu 3 trng hp:
+ Cn phn bit l thuyt c xc nhn tnh ng n v khoa hc vi
nhng lp lun b ng nhn l l thuyt c xc nhn. trng hp ny, gi
thuyt mi s c gi tr thay th l thuyt ang tn ti.
+ C nhng l thuyt xc nhn tnh ng n v khao hc, nhng vi s pht
trin ca nhn thc, nhng l thuyt ny th hn tnh cha hon thin trong nhn
54

thc. Trng hp ny gi thuyt mi s b sung vo ch trng trong l thuyt ang
tn ti.
+ Gi thuyt mi mang mt ngha khi qut, cn l thuyt ang tn ti s tr
nn mt trng hp ring ca l thuyt tng qutc xy dng t gi thuyt mi.
+ Gi thuyt khoa hc c th kim chng bng l thuyt hoc thc nghim.
Ngy nay, gii nghin cu tha nhn rng: mt gi thuyt khng ch c
kim chng bng thc nghim, m cn cng nhn c vic kim chng bng l
thuyt na. Tuy nhin, khng phi gi thuyt no cng c th chng minh hoc b
bc b ngay trong thi i ca n.
Chng hn: gi thuyt v k thut tn la v tr ca nh vt l Nga Konstantin
Txyolkovsky c xut t cui th k th XIX, phi mi n th k th XX mi
c kim chng. Trong khoa hc x hi iu ny cn kh khn hn nhiu.
d. Vai tr ca gi thuyt trong nghin cu khoa hc
- Gi thuyt khoa hc l cng c phng php lun quan trng, ch yu t
chc qu trnh nghin cu khao hc.
- Gi thuyt khao hc c chc nng c th ho quan im, cch tip cn
nghin cu nhng cch thc, con ng dn n gii php gi nh tr li cho
nhng cu hi bi ton ca ti nghin cu; gip ngi nghin cu vch ra
c cu trc lgic ca chnh quy trnh nghin cu c th, chng trnh ho quy
trnh ny n giu vai tr mt n nghin cu. Nh vy, gi thuyt khao hc gi
vai tr ra quyt nh trong nghin cu khoa hc.
- Gi thuyt khoa hc vi chc nng tin on, c gi tr l c s phng php
lun, l cng c gip ngi nghin cu tc ng vo i tng nghin cu, phanh
phui cu - chc nng ca n, vch ra c bc tranh ton vn bn cht ca i
tng, tm ra quy lut v c ch vn hnh ca n.
55

- t gi thuyt cn phi xem l cng vic quan trng ca nghin cu khoa
hc. Thiu thao tc lgic nyth khng c nghin cu khoa hc. Claude Bernard
nh sinh l hc ni ting ngi Php cho rng: Gi thuyt l khi in ca mi
nghin cu khao hc, khng c khoa hc no m khng c gi thuyt.
- Mt cng trnh khoa hc khng c gi thuyt th coi nh tch lu thng tin
ri rc, v tch s. Nu gi thuyt khoa hc th khng c coi l mt cng trnh
nghin cu khao hc thc s.
- Mt gi thuyt c t ra theo ng vi bn cht ca s vt hoc hin
tng, ph hp vi quy lut vn ng ca chng. Song gi thuyt c t ra c
th sai, khng ph hp b bc b hon ton sau kim chng. .I. Mendeleev
vit: C mt gi thuyt sai, vn cn hn khng c gi thuyt no c.
Lch s nghin cu khoa hc cho thy: khi t b mt gi thuyt (gi thuyt
b bc b) c ngha l tin thm mt bc trn con ng tm kim chn l.
Nhng nh nghin cu khoa hc chn chnh xem s ph inh mt gi thuyt l con
ng tt yu pht hin chn l.
2. Phn loi gi thuyt khoa hc
V mt lgic hc, gi thuyt c trnh by di dng mt phn on, ngha
l gi thuyt c cu trc lgic l cu trc lgic ca mt phn on. C bao nhiu
phn on trong lgic hc th c by nhiu gi thuyt c s dng trong nghin
cu khoa hc.
Phn loi gi thuyt l s phn chia gi thuyt thnh nhng gi thuyt c ni
hm hp hn. Kt qu phn loi gi thuyt cho bit nhng nhm gi thuyt c
c trng bi mt thuc tnh chung no , t cho bit cu trc logic ca gi
thuyt.
2. Cc thao tc lgc a ra mt gi thuyt
a. Phn loi theo chc nng ca nghin cu khoa hc
56

Theo chc nng, gi thuyt oc phn chia thnh: Gi thuyt m t, gi thuyt
gii thch, gi thuyt d bo, gi thuyt gii php.
- Gi thuyt m t: p dng trong nghin cu m t, l gi thuyt v trng thi
ca s vt, hin tng.
V d: Gi thuyt ca Archmde c chng minh v tr thnh nh lut
ni ting v sc nng ca nc: Mt vt nhng vaod cht lng (hoc kh) s b
cht lng (hoc kh) y t di ln trn vi mt lc c ln bng trng lng
ca khi cht lng b vt chim ch
- Gi thuyt gii thch: p dng trong nghin cu gii thch, l gi thuyt v
nguyn nhn dn n trng thi s vt, hin tng m ngi nghin cu quan tm
n. trng thi ny c th c nghin cu t lu nhng khoa hc cha gii
thch c; cng c th l mt trng thi c pht hin bi ngi nghin cu
hoc ng nghip.
V d: Gi thuyt ca Newton v Nguyn nhn qu to ri t trn cy
xung t l do lc hp dn (lc ht) gia tri t v qu to. V khi lng tri t
ln gp nhiu ln khi lng ca qu to, nn lc ht ca tri t thng lc ht ca
qu to lm cho qu to ri v phi tm tri t wocj chng minh v nh lut
vn vn hp dn trong v tr ca Newton ra i.
- Gi thuyt d bo, p dng trong cc nghin cu d bo l gi thuyt v
trng thi ca s vt, hin tng ti mt thi im hoc mt qung thi gian no
trong tng lai. Tu thuc chc nng nghin cu khoa hc l m t, gii thch, tin
on hoc sng to, m gi thuyt d bo c th l gi thuyt m t, gii thch hoc
sng to.
- Gi thuyt gii php, p dng trong cc nghin cu sng to l gi thuyt v
gii php hoc v hnh mu tu theo mc v hnh thc sng to.
b. Phn loi theo loi hnh nghin cu khoa hc
57

Tu theo loi hnh nghin cu: c bn, ng dng, trin khai m ngi ta
phn loi gi thuyt tng ng:
Nghin cu c bn - gi thuyt quy lut.
Nghin cu ng dng - gi thuyt gii php.
Nghin cu trin khai - gi thuyt hnh mu,
(1) Gi thuyt quy lut
Gi thuyt quy lut l gi thuyt c t ra trong nhng nghin cu thuc
loi hnh nghin cu c bn. Gi thuyt quy lut l phn on v quy lut vn ng
ca s vt, hin tng gn lin vi cc chc nng: m t, gii thch, d bo
V d:
Nh quan st Sao Mc bng knh thin vn do mnh ch to, Galiileo i
n gi thuyt rng: Khng phi mt tri v cc v sao quay xung quanh tri t;
tri t v hnh tinh quay xung quanh mt tri.
Nh quan st dao ng ca mt chic n lng trong nh th t lc bt u
n lc tt, Galileo khi qut thnh gi thuyt v chng minh tnh chn xc ca
n, ri nu ra nh lut chuyn ng ca con lc n vi chu k:
(2) Gi thuyt gii php
Gi thuyt gii php l gi thuyt hnh thnh trong cc nghin cu ng dng;
c t ra trong cc nghin cu lin quanchc nng sng to nguyn l cc gii
php. Sn phm ca nghin cu ng dng c th l mt gii php mi v t chc,
qun l, cng ngh, vt liu, sn phm
V d: Sau khi nhn ra rng: nhng ng vt b nhim khun yu c kh
nng min dch i vi cn bnh do chnh loi khun gy ra, Louis Pasteur i
n gi thuyt v mt gii php to ra s min dch cho ng vt bng cch a
vo c th chng mt loi vi khun yu.
(3) Gi thuyt hnh mu
58

Gi thuyt hnh mu l gi thuyt c t ra trong hot ng nghin cu trin
khai.
Chng hn:
Trong nghin cu khoa hc, k thut, cng ngh, ngi nghin cu c th
t gi thuyt ch to mt mu cng ngh mi hoc mu sn phm mi.
Trong nghin cu khoa hc gio dc, hot ng trin khai c p dng
trong trng hp th nghim vic i mi phng php dy hc quy m lp
chn in hnh.
Trong nghin cu qun l hc, hot ng trin khai c p dng trong
trng hp th nghim mt m hnh qun l mi ti c s th im vi mt quy m
no .
Cc thao tc lgic a ra mt gi thuyt
Gi thuyt c a ra phi tun th cc yu cu sau:
- Gi thuyt pah c tnh thng tin v s kin, ngha l c kh nng gii thch
c s kin cn nghin cu.
- Gi thuyt c th kim chng c bng th nghim.
t gi thuyt nghin cu chnh l a ra mt phn on - i tm cu tr li
cho cu hi, vn t ra.
c mt gi thuyt nghin cu, ngi nghin cu cn phi:
+ Nhn dng chun xc lai hnh nghin cu ca ti.
+ Quan st, pht hin c vn .
+ i tm cu tr li cho cu hi, vn t ra.
Xt v mt lgic hc, qu trnh lin kt chp ni cc s vt, cc s liu thu
thp c t quan st, thc nghim a ra mt gi thuyt chnh l qu trnh suy
lun (t mt hay mt s phn on m tnh chn xc c cng nhn (tin )
a ra mt phn on mi (kt lun); phn on mi chnh l gi thuyt ).
59

Tu theo ti nghin cu m ngi nghin cu c th xy dng gi thuyt
theo ba hnh thc suy lun: suy lun din dch, quy np v loi suy
a. Suy lun din dch: L hnh thc suy lun i t chung n ring. C hai loi:
- Suy lun din dch trc tip: gm mt tin v mt kt lun. Ngi nghin
cu da vo mt tin ri a ra mt kt lun - gi thuyt.
V d: Tin : S hnh thnh v pht trin nhn cch ca sinh vin i hc
chu nh hng ln ca mi trng gio dc.
Kt lun: khi to c mi trng gio dc tt trng i hc th vic hnh
thnh v pht trin nhn cch ca sinh vin c thun li.
- Suy lun din dch gin tip gm mt s tin v mt kt lun. Lun ba
on (tam on lun) l trng hp c bit nhng ph bin nht ca suy lun din
dch gin tip gm 3 phn on: hai tin v mt kt lun.
V d: Tin 1: mi kim loi ngoi khng kh u b xy ho.
Tin 2: st l kim loi.
Kt lun: st cng b xy ho.
Lun nhiu on l suy lun c nhiu tin , c th chuyn ho thnh lun ba
on c th d dng thc hin.
b. Suy lun quy np
L hnh thc suy lun i t ring n chung, t ci c th n tru tng, khi
qut. C 2 loi:
- Suy lun quy np hon ton i t tt c ci ring n ci chung. L php suy
lun quy np m kt lun c khng nh khi nghin cu tt c cc trng hp
ca lp i tng. Tuy nhin, suy lun ny hon ton ch c th thc hin c khi
i tng nghin cu l mt tp hp nh.
V d: hng lot nghin cu ring v s pht trin ca ngun nhn lc ca mt
t nwocs cho thy: thu nhp quc dn (GDP) bnh qun u ngi cn thp; trnh
60

pht trin gio dc (t l % ngi ln bit ch) cn chm chp; tin b x hi v
y t (tui th bnh qun) cha r rt T dn n kt lun chung: gi tr ca ch
s pht trin ngun nhn lc (HID) ca t nc cn chm pht trin.
- Suy lun quy np khng hon ton i t mt s ci ring n ci chung.
L php suy lun quy np m kt lun c a ra ch mi da vo a s cc
trng hp ca mt lp i tng nghin cu. Hin nhin l kt lun nh vy cha
m bo tin cy, v vy trong nghin cu khoa hc, suy lun quy np khng
hon ton phi c kim tra bng suy lun, suy din.
V d: Ch vi th nghim cho 25 con cu wocj nhim khun yu (quy np
khng hon ton), Louis Pasteur chng minh gi thuyt ca mnh nu cho con
vt nhim khun yu, th n c kh nng min dich i vi loi bnh do chnh loi
vi khun gy ra, dn n nhng thnh tu ni ting trong nghin cu Vacxin.
c. Loi suy
L hnh thc suy lun i t ring n ring, l hnh thc suy lun ph bin
c s dng trong nhng nghin cu cn th nghim trn cc m hnh tng t.
Chng hn:
Trong y hc, cn nhng th nghim khng th thc hin trn c th con ngi
m phi dng cc con vt thay th. (c t A gy hi cho chut th c t ny hon
ton c th gy hi cho con ngi).
Nghin cu nhng i tng, nhng cng trnh c quy m ln hoc mi
trng nghin cu c nhiu nguy him, c hi th cn thit phi nghin cu, th
nghim trn cc m hnh thng t
3. Kim chng gi thuyt
Ni dung ca vic kim chng gi thuyt chnh l chng minh ( khng
nh) hoc bc b ( ph nh) gi thuyt. chng minh hoc bc b gi thuyt
cn phi c cc lun c v lun chng.
61

a. Chng minh gi thuyt
- Chng minh l mt hnh thc suy lun, trong ngi nghin cu da vo
nhng phn on m tnh chn xc c cng nhn (lun c) khng nh tnh
chn xc ca mt phn on ang cn pah chng minh (lun ).
- Mt php chng minh gm 3 b phn hp thnh:
+ Lun : L iu cn chng minh, n tr li cu hi: Cn chng minh iu
g?.
Lun l phn on m tnh chn xc ca n ang cn c chng minh.
y chnh l gi thuyt nghin cu do ngi nghin cu t ra v ang cn c
chng minh hoc bc b.
+ Lun c: L bng chng c a ra chng minh lun , n tr li cu hi:
Chng minh bng ci g?.
Lun c l nhng phn on (nhng kt lun khoa hc) m tnh chn xc
c cng nhn v s dng lm tin chng minh gi thuyt (lun ) do
ngi nghin cu t ra.
C 2 loi lun c:
Lun c l thuyt: l c s l thuyt khoa hc, cc lun im khoa hc, tin
, nh l, nh lut, quy lut c khoa hc xc nhn l ng.
Lun c thc tin: l cc phn on c xc nhn, hnh thnh bi s
liu, s kin thu thp c t quan st hoc thc nghim khoa hc.
+ Lun chng l cch thc t chc mt php chng minh nhm vch r mi
lin h lgic gia cc lun c v ton b lun c vi lun , n tr li cu hi:
chng minh bng cch no?.
Lun chng bao gm mt chui lin tip cc php suy lun khc nhau c
lin kt theo mt trt t xc nh m bo khng thiu tin v khng nh
tro tin v kt lun.
62

C hai loi lun chng:
Lun chng lgic bao gm mt chui lin tip cc php suy lun c lin
kt theo mt trt t xc nh (din dch, quy np, loi suy).
Lun chng ngoi lgic gm: phng php tip cn v thu thp thng tin.
Phng php tip cn l cch xem xt s kin: ton din hay phin din;
theo tip cn lich s, tip cn lgic, h thng
Phng php thu thp thng tin l cch thc thit lp lun c khoa hc, c
vai tr quyt nh n tin cy ca lun c.
- Quy tc chng minh:
Mt chng minh c xc nhn khi tun th cc quy tc sau:
(1) Lun phi r rng v nht qun:
- Lun r rng l lun ch oc hiu mt ngha.
- Lun nht qun l lun gi vng trong sut qu trnh suy lun.
(2) Lun c phi chn xc nv lin h trc tip vi lun :
- Lun c nh thc o. Thc o sai dn n kt qu sai.
- Lun c phi c quan h trc tip vi lun .
(3) Lun chng khng c vi phm nguyn tc suy lun:
Khng chng minh vng quanh: chng minh tnh chn xc ca lun c bi
tnh chn xc ca lun , ri li chng minh tnh chn xc ca lun bi tnh
chn xc ca lun c.
Lun chng phi nht qun, khng th tn ti mt php chng minh dn ti
hai phn on c gi tr lgic loi tr nhau.
- Phng php chng minh:
Chng minh gi thuyt c thc hin bng 2 cch: chng minh trc tip v
gin tip.
63

+ Chng minh trc tip l da vo lun chng chn thc v bng cc quy tc
suy lun rt ra lun . Ngha l tnh chan xc ca gi thuyt c rt ra mt
cch trc tip t tnh chn xc ca tt c cc lun c: lun ng, lun c ng,
lun chng ng.
+ Chng minh gin tip l tnh chn xc ca lun oc chng minh bng
tnh phi chn xc ca phn lun . Ngha l khng nh phn lun l gi di v
t rt ra lun l chn thc.
Chng minh gin tip c chia thnh 2 loi: phn chng v phn lit:
Chng minh phn chng l tnh chn xc ca gi thuyt c chng minh
bng tnh phi chn xc ca phn lun , tc l mt gi thut c t ngc li
vi gi thuyt ban u.
Chng minh phn lit l chng minh gin tip da trn c s loi b mt s
lun c ny khng nh lun c khc. Do vy, chng minh phn lit cn c
gi l chng minh bng phng php loi tr, n c nhiu sc thuyt phc trong
khoa hc x hi.
Vi t cch l phng php bin lun, gi thuyt c s dng nh mt th
nghim ca t duy, th nghim thit k cc hnh ng l thuyt. Suy din rt ra
cc kt lun chn thc t gi thuyt l thao tc lgic quan trng ca qu trnh
nghin cu khoa hc.
b. Bc b gi thuyt
- Bc b gi thuyt l mt hnh thc chng minh nhm ch r tnh phi chn xc
ca mt phn on. Trong nghin cu khao hc th y l vic da vo nhng kt
lun khao hc c xc nhn chng minh s sai lm (tnh phi chn xc) ca
mt gi thuyt nghin cu.
64

- Bc b l mt thao tc lgic ngc vi chng minh, nhng v l mt php
chng minh cho nn thao tc bc b c thc hin hon ton ging nh php
chng minh.
Tuy nhin, quy tc ca bc b khng i hi 3 b phnh hp thnh nh
trong chng minh, m ch cn bc b mt trong ba b phan :
+ Bc b lun : mt lun (tc mt gi thuyt) b bc b khi ngi
nghin cu chng minh c rng lun khng hi cc iu kin ca mt gi
thuyt ( tc khng tho mn y cc tiu ch ca mt gi thuyt). Mt gi thuyt
b bc b, th ngi nghin cu phi tip tc thu thp v x l thng tin chng
minh gi thuyt, hoc xem xt li gi thuyt v thm ch phi t li mt gi thuyt
khc.
65

Chng III
PHNG PHP NGHIN CU KHOA HC

Phng php nghin cu khoa hc l cch thc, con ng, phng tin
gii quyt cc nhim v nghin cu nhm t c mc ch nghin cu.
Phng php nghin cu khoa hc l phm tr trung tm cu phng php
lun nghin cu khoa hc; l iu kin u tin, c bn ca nghin cu khoa hc.
Tt c tnh nghim tc ca nghin cu khoa hc ph thuc vo phng php.
Phng php nm trong tay vn mnh ca c cng trnh nghin cu.Phng php
ng, ph hp l nhn t m bo cho s thnh cng ca ngi nghin cu v l
iu kin c bn cho quyt nh hon thnh thng li cng trnh nghin cu.
Kt qu gii quyt cc nhim v nghin cu ca ti ph thuc vo phng
php lun, phng php h m trc tip vo cc phng php nghin cu c th
c t chc v thc hin mt cch nghim tc v khoa hc. Do , i hi ngi
nghin cu cn tip cn ng n vi i tng, bit tm, chn, s dng cc
phng php nghin cu thch hp, hiu nghim.
I. KHI NIM V PHNG PHP NGHIN CU KHOA HC
1. Phng php nghin cu khoa hc l g
- Di gc thng tin: phng php nghin cu khoa hc l cch thc, con
ng, phng tin thu thp, x l thng tin khoa hc (s liu, s kin) nhm lm
sng t vn nghin cu gii quyt nhim v nghin cu v cui cng t
c mc ch nghin cu.
Ni cch khc: Phng php nghin cu khoa hc l nhng phng thc thu
thp v x l thng tin khoa hc nhm mc ch thit lp nhng mi lin h v
quan h ph thuc c tnh quy lut v xy dng l lun khoa hc mi.
66

- Di gc hot ng: phng php nghin cu khoa hc l hot ng c
i tng, ch th (ngi nghin cu) s dng nhng th thut, bin php, thao tc
tc ng, khm ph i tng nghin cu nhm lm bin i i tng theo mc
tiu m ch th t gic t ra tha mn nhu cu nghin cu ca bn thn.
- Phng php nghin cu khoa hc l tch hp cu c phng php: phng
php lun, phng php h, phng php nghin cu c th v tun theo quy lut
c th ca vic nghin cu ti khoa hc
a. Phng php lun(Methodology)
Phng php lun l l thuyt v phng php nhn thc lhoa hc th gii
tng th, cc th thut nghin cu hin th(ngha rng)l l lun tng qut ,l
nhng quan im chung ,l cch tip cn i tng nghin cu (ngha hp).
Nhng quan im phng php lun ng n l kim ch nam hng dn
ngi nghin cu trn con ng tm ti, nghin cu, phng php lun ng vai
tr ch p, dn ng, v c ngha thnh bi trong nghin cu khoa hc.
b. Phng php h(Methodica)
Phng php h l nhm cc phng php c s dng phi hp trong mt
lnh v khoa hc hay mt ti c th; l h thng c th tht hoc bin php
thc hin c trnh t , c hiu qu mt cng trnh nghin cu khoa hc.
S dng phi hp cc phng php l cch tt nht pht huy im mnh v
khc phc im yu ca tng phng php. ng thi chng h tr, b sung, kim
tra ln nhau trong qu trnh nghin cu v khng nhtnh xc thc ca cc lun
im khoa hc.
c. Phng php nghin cu c th l t hp cc cch thc cc thao tc m
ngi nghin cu s dng tc ng, khm ph i tng, thu thp v xl
thng tinnhm xem xt c l gii ng n cn nghin cu.
67

Phng php nghin cu gan cht vi ni dung ca cc vn nghin cu.
V vy ngi nghin cu cn tm, chn v s dng cc phng php nghin cu
ph hp vi c im i tng, mc ch, nhim v,ni dung nghin cu.
2. c trng c bn ca phng php nghn cu khoa hc
a. phng php nghin cu khoa hc c mt ch quan v khch quan th
hin s tng tc bin chng gia ch th vkhch th trong hot ng ngin cu
khoa hc.
- Mt ch quan gn lin vi ch th nghin cu. l c im , trnh ,
nng lc nhn thc, kinhnghim hot ng sng to, kh nng thc hnhca ch
th, th hin trong vic thc c cc quy lut vn ngca i tngv s dng
chng khm ph chnh i tng, la chn nhng hnh ng, thao tc ng n
hp quy lut tc ng vo id tng v kt qu t c s ph hp vi kh
nng ch quan y.
- Mt khch quan gn lin vi i tng nghin cu phn nh c im ca
id tng v quy lut khch quan chi phi i tng m ch th nghin cu phi
thc c.
Nh cc quy lut khch quan m ni nghin cu la chn cch ny, cch
khc trong hot ng nghin cu, tcl pht hin ta phng php
S tng tc hop quy lut gia mt ch quan (thuc v ch th) v khch
quan ( thuc v i tng) trong hot ng nghin cu khoa hc to ra phng
php nghin cu khoa hc hiu nghim.
CH TH
( ch quan)
68
I TNG
(khch quan)

Hnh 3: s tng tc gia mt ch quan v khch quan trong nghin cu
khoa hc.
Trong nghin cu khoa hc , ci ch quan phi tun th ci khch quan.. V
vy ch th phi hiu bit chn thc v i tn trn c s tm ra nhng thao
tc ng n vi id tng v khnh ng ch quan theo ng quy lut
b. Phng php nghin cu khoa hc c tnh mc ch gn lin vi ni
dung, chu s chi phi ca mc ch v ni dung, bn thn phng php c chc
nng phng tin thc hin mc ch v ni dung.
- Tnh mc ch ca phng php l nt c trng c bn ni bt ca n.Mc
ch no phng php y, Mc ch ch o vic tm ti vla chn phng php
nghin cu . Mun cho phng php nghin cu c hiu nghim, hot ng
thnh cng cn m bo c hai iu:
Xc nh mc ch ; tm c phng php thch hp vi mc ch.
- Ni dung no, phng php ny.S thng nht ca ni dung v phng php
th hin lgic pht trin ca bn thn i tng nghin cu.
Mi lin h ca mc ch, ni dung, phng php nghin cu c din ra theo
quy lut: mc ch( M) v ni dugn (N) quy nh phng php (P): cn phng
php l phng tin thc hin mc ch v ni dung.
Trong nghin cu khoa hc, ngi nghin cu cn tm chn c phng
php ph hp v thng nht vi mc ch v ni dung, tcl bo m nht qun s
thng nht bin chng ca mc ch, ni dung v phng php nghin cu khoa
hc.
c. Phng php nghin cu khoa hc l mt hot ng c k hoch, c t
chc hp l, c cu trc a cp biu hin tnh lgic v tnh k hoch r rng.
- Phng php nghin cu khoa hc l mt hot ng c kk hoch c t
ch mt cch hp l: hot ng ( c mc ch chung:M ) gm nhiu hnh ng :
69

A1.An ( c mc ch ring: MA1MA); mi hnh ng li gm nhiu thao tc : t 1
...tnn thoa tc khng c mc ch.
t mc ch chung, ngi nghin cu phi thc hinmt lot cc hnh
ng vi nhng thoa tc c h thng lgic cht ch, c sp xp theo mt trnh t
xc nhv c k hoch rng(c gi l Algithm ca phng php).
Trong nghin cu khoa hc, ngi nghin cu cnd pht hin ra k hoch v
thi cng ng n, thnh thocu trc ccng ngh ca phng php( Algthm ca
phng php).Ni cch khc: ngi nghin cu bit t chc hp l cu trc bn
trong ca phng php v trin khai quy trnh mt cch tinh thng. ay l mt
k thut ca phng php nghin cu.
d. Phng php nghin cu khoa hc lun cn c cc cng c, cc phng
tin k thut h tr
Tu theo yu cu ca phng php nghin cu m chn cc phng tin ph
hp, i khi phi to ra cc cng c c bit nghin cu i tng.Phng tin
k thut hin i to iu kin thun li cho vic thc hin cc phng php nghin
cu c m bo cho qu trnh nghin cu t ti chnh xc v tin cy cao.
3. Phn loi phng php nghin c khoa hc
- Cc phng php nghin cu khoa hc rt phong ph v a dng. S phn
loi hp l cc phng php nghin cu khoa hc l c s khoa hc cho vic tm,
chn, v dng v sng to phong ph ca ngi nghin cu .
Trong thc t, c nhiu cch phn loi phng php nghin cu khoa hc da
trn nhng du hiu khc nhau:
a. Phn loi da theo l thuyt thng tin v quy trnh nghin cu mt ti
khoa hc, chia thnh ba nhm:
- Nhm phng php thu thp thng tin.
- Nhm phng php x l thng tin.
70

- Nhm phng php trnh by thng tin.
b. Phn loaijduwaj theo tnh cht v trnh nhn thc, chia thnh hai
nhm:
- Nhm phng php nghin cu l thuyt.
- Nhm phng php nghin c thc tin.
Ngoi ra, ngi ta cn b sung vo cch phn loi ny mt nhm phng
php ton hc.
c.Phn loi theo lgic ca nghin cu khoa hc.( theo vng khu trn vn
ca hot ng hay cng vic ca ngi nghin cu) , c th chia phng php
nghin cu khoa hc thnh 8 nhm phng php:
Nhm phng php nghin cu l thuyt.
Nhm phng php lp k hoch nghin cu.
Nhm phng php t chc nghin cu.
Nhm phng php thu thp thng tin.
Nhm phng php x l s liu.
Nhm phng php l gii cc s liu
Nhm phng php kim tra trong thhc tin.
Nhm phng php lin h g thuyt vi cc phng thc nghin cu
d. Phn loi theo cc giai on tin hnh nghin cu mt ti khoa hc.
(1) Giai on chun b gm cc phng php:
- Phng php nghin cu l thuyt ( nghin cu ti liu, sch bo).
- Phng php tm hiu bc u v i tng ( gm cc phng php : quan
sat, tr chuyn, ankt.).
Kt thc giai on u tin ny cn t c nhng yu cu: t trc c
c s l lun ca ti, hnh thnh nhng gi thuyt c bn , xc nh r i tng
v d on v c thuc tnh ca i tng nghin cu, xy dng m hnh l thuyt
71

ban u v nhng lun in xut pht xy dng nhng phng php nghin cu
c th ca ti.
(2) Giai on xy dng phng php nghin cu gm :
- Phng php t chc nghin cu ( c tnh quyt nh) l nhng phng
php xc nh chin lc v phng hng nghin cu tt c cc giai on v c
qu trnh nghin cu.
Theo tin s B.B.Ananhev th c th chia vic t chc nghin cu thnh 3
nhm phng php:
+ Phng php b dc: l phng php t chc nghin cu trong sut thi
gian di, lin tc trn cng mt i tng , cho php chun on chnh xc hn v
s pht trin ca i tng. Tuy nhin c hn ch l khng th mt lc quan st ,
theo di c mt nhm ln nhng i tng c thc nghim.
+ Phng php ct ngang( so snh) : l phng php nghin cu t cch song
song v ng thi trn nhiu i tng khc nhau( cng nghin cu mt hin
tng, qua trnh no trn nhiu i tng khc nhau so snh, i chng v
kt lun)
+ Phng php phc hp : l phng php t chc nghin cu vi s tham gia
ca cc nh khoa hc hoc chuyn gia nhiu ngnh khoa hc khc nhau.
Phng php phc hp ch yu nghin cu mi quan h cu trc- chc nng
ca mt i tng trn vn, hng vo xy dng mt quy trnh nghin cu c tnh
chaats trn ven ca i tng v hin tng c nghin cu.
- Cc phng php, c bn thu thp ti liu thc t c la chn.
- Cc phng php, phng tin thhc nghim cn thit cng c chun b
(3). Giai on thu thp thng tin ti liu l giai on c bn gm cc phng
php tm kim, thu thp cc s kin khoa hc( bao gm cc phng php : nghin
72

cu lch s,quan st khch quan , thc nghim, nghin cu cc sn phm hot ng
l lun v thc tin, phng php m hnh ha, iu tra v chun on)
(4). Giai on phn tch, x l ti liu: l giai on l gii v trnh by kt qu
nghin cu ( phn tch c s lng, cht lng, phi xy dn phng php mi hay
lp li thc nghim, bao gm cc phng php:
- Cc phng php x l ti liu( phng php thng k s lng(nh lng)
v phn tch cht lng(nh tnh) l cc hng php thng k ton hc, phn
lai, k thut vi x l, c th dng ma trn SWOT.)
- Cc phng php l gii cc s liu ; gip ct ngha nhng ti liu thu thp
c, n cung cp phng cch khi qut ho v gii thch s kin vf mi quan h
gia chng ( bao gm cc phng php : m hnh ho, s ( graph).C th chia
thnh 2 loi phong php l gii:
+ Phng php pht sinh: l phng php l gii theo qua im c mi kin
h pht sinh.
+ Phng php cu trc : l phng php l gii bng cch phn tch cc mi
lin h qua li gia ci b phn, ci ton b.
(5). Giai on kim tra kt qu nghin ci trong thc tin bao gm cc phng
php kim tra kt qu ngin cu qua vic ng dng c hiu qu hay khng vo thc
tin v ch dn cch ng dng.
CC PHNG PHP NGHIN CU KOA HC THNG DNG
1.Cc phng php nghin cu l thuyt
Phng php nghin cu l thuyt l phng php thu thp thng tin thng
qua c sch bo, ti liu nhm mc ch tm chn nhng khi nimv t tng c
bn l c s cho l lun ca ti, hnh thnh gi thuyt koa hc, d on v
73

nhng thuc tnh ca i tng nghin cu , xy dng nhng m hh l thuyt hay
thc nghim ban u.
-S dng phng php nghin cu l thuyt ( cn gi l phng php nghin
cu ti liu) , ngi nghin cu cn hng vo thu thp v x l ngng thn gtin
sau:
+ C s l thuyt lin quan n xh nghin cu ca mnh
+ Thnh tu l thuyt t c lin quan trc tip n ch nghin cu
+ Cc kt qu nghin cu c th cng b trn c n phm
+ S liu thng k.
+Ch trng, chnh sch lin quan n ni dung nghin cu
Ngun ti liu
a. Phng php phn tch v tng hp l thuyt
Nghin cu l thuyt thng bt u t phn tch cc ti liu tm ra cu
trc, cc xu hng pht trin ca l thuyt. T phn tch l thuyt, li cn tng hp
chng li xy dng thnh mt h thng khi nim, phm tr tin ti to thnh l
thuyt khoa hc mi.
- Phng php phn tch l thuyt: l phng php phn tch l thuyt thnh
nhng mt, nhng b phn, nhng mi quan h theo lch s thi gian nhn thc,
pht hin v khai thc cc kha cnh khc nhau ca l thuyt t chn lc nhng
thng tin cn thit phc v cho ti nghin cu.
Phn tch l thuyt bao gm nhng ni dung sau:
+ Phn tch ngun ti liu (tp ch v bo co khoa hc, tc phm khoa hc, ti
liu lu tr thng tin i chng). Mi ngu n c gi tr ring bit.
+ Phn tch tc gi (tc gi trong hay ngoi ngnh, tc gi trong cuc hay
ngoi cuc, tc gi trong nc hay ngoi nc, tc gi ng thi hay qu c). Mi
tc gi c mt ci nhn ring bit trc i tng.
74

+ Phn tch ni dung (theo cu trc logic ca ni dung).
- Phng php tng hp l thuyt: l phng php lin quan kt nhng mt,
nhng b phn, nhng mi quan h thng tin t cc l thuyt thu thp c
thnh mt chnh th to ra mt h thng l thuyt mi y v su sc v ch
nghin cu.
Tng hp l thuyt bao gm nhng ni dung sau:
+ B sung ti liu, sau khi phn tch pht hin thiu hoc sai lch.
+ La chn ti liu ch chn nhng th cn, xy dng lun c.
+ Sp xp ti liu theo lch i (theo tin trnh xut hin s kin nhn dng
ng thi); sp xp ti liu theo quan h nhn - qu nhn dng tng tc.
+ Lm ti hin quy lut. y l bc quan trng nht trong nghin cu ti
liu, chnh l mc ch ca tip cn lch s.
+ Gii thch quy lut. Cng vic ny i hi phi s dng cc thao tc logic
a ra nhng phn on v bn cht cc quy lut ca s vt hoc hin tng.
Phn tch v tng hp l hai phng php c quan h mt thit vi nhau to
thnh s thng nht khng th tch ri: phn tch c tin hnh theo phng
hng tng hp, cn tng hp c thc hin da trn kt qu ca phn tch.
Trong nghin cu l thuyt, ngi nghin cu va phi phn tch ti liu, va
phi tng hp ti liu.
b. Phng php phn loi v h thng ho l thuyt
- Phng php phn loi l thuyt: l phng php sp xp cc ti liu khoa
hc thnh h thng logic cht ch theo tng mt, tng n v kin thc, tng vn
khoa hc c cng du hiu bn cht, c cng hng pht trin d nhn bit, d
s dng theo mc ch nghin cu, gip pht hin cc quy lut pht trin ca i
tng, s pht trin ca kin thc khoa hc t d on c cc xu hng
pht trin mi ca khoa hc v thc tin.
75

- Phng php h thng ha l thuyt: l phng php sp xp nhng thng
tin a dng thu thp c t cc ngun, cc ti liu khc nhau thnh mt h thng
vi mt kt cu cht ch (theo quan im h thng cu trc ca vic xy dng
mt m hnh l thuyt trong nghin cu khoa hc) t m xy dng mt l
thuyt mi hon chnh gip hiu bit i tng c y v su sc hn.
- Phn loi v h thng ha l hai phng php i lin vi nhau. Trong phn
loi c yu t h thng ha. H thng ha phi da trn c s phn loi v h
thng ha lm cho phn loi c hp l v chnh xc hn.
c. Phng php m hnh ha
M hnh ha l mt phng php khoa hc nghin cu cc i tng, cc
qu trnh bng cch xy dng cc m hnh ca chng (cc m hnh ny bo ton
cc tnh cht c bn c trch ra ca i tng ang nghin cu) v da trn m
hnh nghin cu tr li i tng thc.
I) M hnh
M hnh l mt h thng cc yu t vt cht hoc nim (t duy) biu
din, phn nh hoc ti to i tng cn nghin cu, n ng vai tr i din, thay
th i tng thc sao cho vic nghin cu m hnh cho ta nhng thng tin mi
tng t i tng thc.
- Tnh cht ca m hnh:
+ Tnh tng t: c s tng t gia m hnh v vt gc, chng c nhng c
im c bn c th so snh vi nhau c nh: cu trc (ng cu), chc nng,
thuc tnh, c ch vn hnh. Song s tng t gia m hnh v i tng thc
(vt gc) ch l tng i.
+ Tnh n gin: m hnh ch phn nh mt hoc mt s mt no ca i
tng gc.
76

+ Tnh trc quan: m hnh l s ti hin i tng nghin cu di dng trc
quan.
+ Tnh l tng: khi m hnh ha i tng gc, ta khi qut ha, tru
tng ha, phn nh c tnh ca i tng gc mc hon thin hn (l
tng).
+ Tnh quy lut ring: m hnh c nhng tnh cht ring c quy nh bi cc
phn t to nn n.
V d m hnh t bo c lm bi cht liu khc vi t bo thc; m hnh
trng hc tin tin c nt ring bi cc thnh t ca trng (i ng, c s vt
cht, mi trng gio dc, qun l ).
- Phn loi m hnh: C nhiu cch phn loi, da trn nhng du hiu khc
nhau:
+ Theo du hiu vt cht v tinh thn, c 2 loi:
M hnh vt cht gm: m hnh hnh hc, m hnh vt l, m hnh vt cht ton hc.
M hnh tinh thn (t duy) gm: m hnh biu tng (m hnh tr tu) m
hnh logic - ton (m hnh cng thc, k hiu).
+ Theo loi hnh m hnh c cc loi: m hnh l thuyt, m hnh thc
nghim
+ Theo ni dung phn nh, c hai loi: m hnh cu trc, m hnh chc nng.
+ Theo tnh cht ca m hnh, c rt nhiu loi:
Thc t nghin cu trong cc lnh vc khoa hc khc nhau, ty theo i tng
nghin cu, ngi nghin cu c th la chn cc m hnh sau:
M hnh ton: l m hnh c s dng ph bin trong nhiu lnh vc
nghin cu khoa hc hin i. Ngi nghin cu dng cc loi ngn ng ton hc
77

nh: s liu, biu thc, biu , th. v.v biu th cc i lng v quan h
gia cc i lng ca s vt hoc hin tng.
V d:
M t mt m hnh cu trc tnh, nh tam gic vung: a2 + b2 = c2
M phng qu trnh vn ng, nh phng trnh chuyn ng:
S = S0 + Vt
M hnh ton hc ca qu trnh ti sn xut x hi ca K.Marx: C + V + M.
M hnh cc h thng c iu khin nh my mc, h sinh hc, h x hi u
c th xy dng hoc m t bng s liu, biu thc, biu , th tng hp.
M hnh vt l: l m hnh c s dng ph bin trong cc nghin cu k
thut v cng ngh, l m hnh m phng i tng thc bng vt liu nhn to c
quy m n hn, bng hoc nh hn i tng thc, nhng c hnh dng, cu trc
khng gian, t l kch thc v qu trnh vn ng tng t i tng thc.
V d: M hnh ng c t trong.
Lm m hnh con tu thu nh nghin cu v kh nng chu ng ca con
tu trc sng bin v bo t.
Khi nghin cu trn m hnh vt l, ngi nghin cu cn quan tm ti h s
tng t ca vt liu hoc ca qu trnh c c nhng suy lun chun xc t
cc quan h gia m hnh vi cc qu trnh thc ca i tng nghin cu.
M hnh sinh hc: l m hnh thng c s dng trong nghin cu y hc:
dng chut bch, th tin hnh nhng thc nghim thay th vic thc nghim
trn c th ngi. N gip ngi nghin cu quan st c (mt cch gn tng
t) nhng qu trnh xy ra trn c th con ngi.
M hnh sinh thi: l m hnh mt qun th sinh hc c to ra trong
nhng nghin cu nng nghip, lm nghip, sinh thi hc.
78

M hnh sinh thi gip xc nh quy hoch c cu cy trng, vt nui ph hp
quy lut sinh thi, phc v cho cc quy hoch tng th nhng vng nng nghip,
lm nghip hoc nng - lm nghip kt hp.
M hnh x hi: l m hnh c s dng trong nghin cu v khoa hc x
hi v nhn vn.
y l m hnh x hi vi nhng iu kin do ngi nghin cu khng ch
qua rt ra nhng kt lun v tnh kh thi trong nhng gii php c xut.
V d: Trong nghin cu ci tin phng php ging dy, ngi nghin cu
chn nhng lp im (tc m hnh x hi) dy th vi nhng cch t chc v
tin hnh khc nhau nhm rt ra kt lun v m hnh phng php ci tin.
2) Phng php m hnh ha
Phng php m hnh ha l mt phng php khoa hc bng vic xy dng
m hnh ca i tng nghin cu, sao cho vic nghin cu m hnh cho ta nhng
thng tin (v thuc tnh, cu trc, chc nng, c ch vn hnh .) tng t i
tng nghin cu .
C s logic ca phng php m hnh ha l php loi suy. Phng php m
hnh ha cho php tin hnh nghin cu trn nhng m hnh (vt cht hay nim
(t duy)) do ngi nghin cu to ra (ln hn, bng hoc nh hn i tng thc)
thay th vic nghin cu i tng thc. iu ny thng xy ra khi ngi
nghin cu khng th hoc rt kh nghin cu i tng thc trong iu kin thc
t.
Phng php m hnh ha xem xt i tng nghin cu nh mt h thng
(tng th), song tch ra t h thng (i tng) cc mi quan h, lin h c tnh quy
lut c trong thc t nghin cu, phn nh c cc mi quan h, lin h ca
cc yu t cu thnh h thng - l s tru tng ha h thng thc.
79

Dng phng php m hnh ha gip ngi nghin cu d bo, d on,
nh gi cc tc ng ca cc bin php iu khin, qun l h thng.
V d: s dng phng php phn tch cu trc (c bit l cu trc khng
gian, cc b phn hp thnh c bn cht vt l ging ht i tng gc) phn
nh, suy ra cu trc ca i tng gc nh: m hnh ng c t trong, m hnh t
bo, sa bn.
Phng php chic hp en c coi l phng php m hnh ha chc
nng.
Trong phng php ny, ngi ta tru xut chc nng ca h, cn chc
nng ca h c m hnh ha bng chic hp en cho bit mi quan h gia
u vo v u ra ca h.
Tc ng
H - CHIC
HP EN
Vo X
Phn ng
Ra Y
Hnh 6: Phng php m hnh ha chc nng (chic hp en)

Mt cch gn ng ta c mt hm phn tch chc nng:
Y = f(X)
Chng hn: Ngi xem ti vi khng cn bit cu trc ca ti vi m ch ch n
ng tc: bt cng tc, iu chnh cc nm (u vo) ri xem hnh, nghe ting
(u ra).
nh gi s b cht lng hc tp ca mt lp hc, ch cn kim tra trnh
hc sinh bng cu hi, bi tp (bi kim tra) ri chm bi v ghi kt qu. Lc
ny ta xem lp nh mt chic hp en - m hnh chc nng.
d. Phng php s
I) S (Graph)
80

S pht trin l thuyt s c bt u t nm 1736, ln u tin c a
ra bi nh ton hc an Mch le.
S (graph) l mt cng c ton hc c s dng rng ri trong cc lnh
vc khoa hc nh: kinh t hc (k hoch ha), sinh hc (mng thn kinh), tm l
hc (s ha cc qu trnh hnh thnh cc khi nim - tri thc), gio dc hc
(phn tch hot ng trong qu trnh dy hc). Ngy nay, trong thit k d n
pht trin kinh t x hi, trong xy dng c bn, trong nghin cu khoa hc th
graph l mt tr th tuyt vi.
- nh ngha Graph:
Graph l mt tp hp khng rng ( ) E nhng yu t gi l nh v mt tp
hp A nhng yu t gi l cnh (hay cung). Mi yu t ca A l mt cp (khng
hoc c xp theo th t) nhng yu t r rt ca E.
K hiu bng tp hp: G (E, A).
Trong :
E l tp hp cc nh
A l tp hp cc cnh (hay cung).
C hai lai graph:
Graph v hng: nhng yu t ca E khng xp theo th t.
Graph c hng: nhng yu t ca E xp theo th t.
- Biu din bng hnh hc:
Graph v hng:
Graph c hng:
o o
Graph nhiu nh:

Nu cc nh bit lp gi l s Z r hay s khng lin kt.
81

Graph i xng:
Graph hnh cy:
Graph mng (s mng): l mt trong nhng dng phc hp thng tin ca
cc hot ng tng tc nhau c biu din di dng mt s nh hng hu
hn m n phn nh quan h gia cc hot ng ca mt qu trnh no .
V d: s mng biu din cch thc hin mt cng trnh nghin cu khoa
hc theo th t cng vic v hot ng c th.
1: Xc nh ti
2: Lp k hoch nghin cu
3: Nghin cu cc ngun ti liu v tm hiu thc ti.
4: X l cc ngun ti liu thu thp c.
5: Vch cng kt cu ca cng trnh v vit nghin cu.
6: T chc nghim thu v cng b kt qu nghin cu.
- Tc dng ng dng ca graph:
+ Graph c u th tuyt i trong vic m hnh ha cu trc ca s vt, cc
hot ng t n gin n phc tp, t quy m nh n v m. Graph cho php
hnh dung mt cch trc quan cc mi lin h gia cc yu t trong cu trc ca
mt s vt hay mt hot ng m khng quan tm n kch thc hay t l thc ca
chng.
+ Graph cho php xut nhiu phng n khc nhau cho cng mt hot
ng.
2) Phng php s
Phng php s (graph) l phng php khoa hc s dng s m t
s vt, hot ng, cho php hnh dung mt cch trc quan cc mi lin h gia cc
yu t trong cu trc ca s vt, cu trc logic ca quy trnh trin khai hot ng
82

(tc l con ng t lc bt u n lc kt thc hot ng) gip con ngi quy
hoch ti u, iu khin ti u cc hot ng.
- Graph ngy nay c xem nh phng php khoa hc, c bit l phng
php nghin cu khoa hc hiu nghim.
Vi nhng ng dng quan trng v ph bin ca l thuyt graph vo thc tin
nh:
+ H thng PERT - Program Evaluation and Review Technique (k thut nh
gi v kim tra cc chng trnh). H ny c gi l h tim nng - giai on
(sinh ra M nm 1958 c lin quan vi vic han thin tn la Polaris.)
+ Phng php tim nng: MP Methode des potentials (sinh ra Php nm
1985).
+ Phng php ng gng (con ng ti hn): CMP - Critical Path
Methods - chnh l tip cn PERT theo ngha hp . c th nu ln nhng u th
c th ni bt hot ng t n gin n phc tp (trong k c hot ng nghin
cu khoa hc) bng s graph.
+ M hnh ha cu trc ca quy trnh hot ng thnh h thng nhng nhim
v, mc tiu, cc cng on thc hin cng vi nhng yu cu cht ch.
+ M hnh ha logic trin khai hot ng, tc l con ng vn ng t im
bt u cho ti khi kt thc cng vi nhng con ng phn nhnh ca n.
+ Tnh ton c con ng ti hn v thi lng ti a phi hon thnh mt
hot ng ( n).
Tt c nhng kh nng trn gip ngi nghin cu c th quy hoch ti u v
nh iu khin ti u hot ng nghin cu khoa hc ca mnh d phc tp hay
c quy m nh th no.
e. Phng php gi thuyt (phng php xut v kim chng gi
thuyt)
83

Phng php gi thuyt l phng php nghin cu i tng bng cch d
on bn cht ca i tng v tm cch chng minh cc d on .
Phng php gi thuyt c hai chc nng: d bo v dn ng, n ng vai
tr l mt phng php nhn thc, phng php nghin cu khoa hc.
- Trong nghin cu khoa hc, khi pht hin ra vn khoa hc, ngi nghin
cu thng so snh hin tng cha bit vi hin tng bit, t tri thc c vi
tr tng tng sng to m hnh dung ra ci cn tm. chnh l thao tc xy
dng gi thuyt. Ch khi no xut c gi thuyt th cng vic nghin cu khoa
hc mi thc s bt u.
- V gi thuyt l mt kt lun gi nh, mt d bo da trn c s phn on,
suy l nn gi thuyt c th ph hp, khng hon ton ph hp hoc khng ph
hp. Ngi nghin cu cn phi chng minh, thng thng c thc hin bng
hai cch:
+ Chng minh trc tip: l php chng minh da vo cc lun chng chn xc
v bng cc quy tc suy lun rt ra tnh chn xc ca lun . Ni cch khc:
chng minh trc tip l php chng minh trong tnh chn xc ca tt c cc c
lun.
+ Chng minh gin tip: l php chng minh khng nh rng phn lun l
phi chn xc (gi di) v t rt ra kt lun chn xc. Ni cch khc: chng
minh gin tip l php chng minh trong tnh chn xc ca lun c chng
minh bng tnh phi chn xc ca phn lun .
Vi t cch l mt phng php bin lun, phng php gi thuyt c s
dng nh l mt th nghim ca t duy, th nghim c s dng nh l mt th
nghim ca t duy, th nghim thit k cc hnh ng l thuyt, trong suy din
rt ra kt lun chn xc t gi thuyt l mt thao tc logic quan trng ca qu
trnh nghin cu khoa hc.
84

g. Phng php nghin cu lch s
Phng php nghin cu lch s l phng php nghin cu bng cch tm
ngun gc pht sinh (ngun gc xut x, hon cnh ny sinh), qu trnh pht trin
v bin ha (iu kin, hon cnh, khng gian, thi gian. c nh hng) pht
hin bn cht v quy lut vn ng ca i tng.
- Phng php nghin cu lch s yu cu ngi nghin cu lm r qu trnh
pht sinh, pht trin c th ca i tng, phi nm c s vn ng c th trong
ton b tnh phong ph ca n, phi bm st i tng, theo di nhng bc quanh
co, nhng ci ngu nhin, tt yu ca lch s, nhng tnh phc tp mun mu mun
v trong cc hon cnh khc nhau v theo mt trt t thi gian nht nh . t
pht hin si dy lch s, chnh l mc ch ca mi hot ng nghin cu khoa
hc.
- Phng php nghin cu lch s trong nghin cu l thuyt cn c s
dng phn tch cc ti liu l thuyt c nhm pht hin xu hng, cc trng
phi nghin cu t xy dng tng quan v vn nghin cu cn gi l lch
s nghin cu vn .
Nghin cu lch s vn l c s pht hin nhng thnh tu l thuyt
c nhm tha k, b sung v pht trin cc l thuyt , hoc pht hin nhng thiu
st, khng han chnh trong cc ti liu c t tm thy ch ng ca ti
nghin cu ca tng c nhn.
2. Cc phng php nghin cu thc tin
Phng php nghin cu thc tin l cc phng php trc tip tc ng vo
i tng c trong thc tin lm bc l bn cht v quy lut vn ng ca i
tng , gip ngi nghin cu thu thp thng tin hoc lm ny sinh cc tng
nghin cu v xut sng to.
85

Nhm phng php nghin cu thc tin bao gm cc phng php c th
nh sau:
a. Phng php quan st
Quan st l phng php tri gic c mc ch, c k hoch mt s kin, hin
tng, qu trnh (hay hnh vi c ch ca con ngi) trong nhng hon cnh t
nhin khc nhau nhm thu thp nhng s liu, s kin c th c trng cho qu
trnh din bin ca s kin, hin tng .
- ngha ca phng php l: Quan st l phng thc c bn nhn thc
s vt. Quan st s dng mt trong hai trng hp: pht hin vn nghin cu:
t gi thuyt kim chng gi thuyt. Quan st em li cho ngi nghin cu
nhng ti liu c th, cm tnh trc quan, song c ngha khoa hc rt ln, em li
cho khoa hc nhng gi tr thc s.
Chng hn:
+ Pavlv: Nu r khu hiu hnh ng trong nghin cu khoa hc Quan st,
quan st v quan st - nh c quan st m Pavlv xy dng c hc thuyt
Phn x c iu kin.
+ Niutn: Quan st hin tng qu to ri, khi qut v xy dng nn: nh
lut vn vt hp dn.
+ Galil: Quan st dao ng ca chic n lng trong nh th t lc bt u
n lc tt, khi qut v nu ra nh lut chuyn ng ca con lc n vi chu
k:
T = 2
+ Nh quan st chuyn ng Braon xy dng nn thuyt phn t - nguyn
t (phn t chuyn ng khng ngng v gia chng c khong cch)

- Cc loi quan st:
86

+ Theo du hiu v mi lin h gia ngi nghin cu v i tng nghin
cu c th c cc loi quan st: trc tip, gin tip, cng khai, kn o, c tham d,
khng tham d (ch ng vai tr ghi chp).
+ Theo du hiu khng gian, thi gian, th c cc loi quan st: lin tc, gin
on, theo ti tng hp, theo chuyn .
+ Theo mc ch th c cc loi quan st:
Quan st kha cnh, ton din.
Quan st c b tr (trong phng th nghim)
Quan st pht hin, kim nghim .v.v.
+ Hoc nu theo mc ch x l thng tin th c: quan st m t, quan st phn
tch.
- Nhng yu cu ca quan st:
+ Xc nh r i tng quan st. Quan st phi c tin hnh trong iu
kin t nhin ca hot ng: ngi c quan st khng bit mnh ang b quan
st, ngi quan st khng nn can thip vo hot ng t nhin v thay i hnh vi
ca i tng (nu l con ngi), ngi quan st phi t mnh tham gia vo hot
ng (lao ng, hc tp, vui chi) cng vi ngi c quan st (cng tham
gian) m bo tnh t nhin ca hin tng, qu trnh nghin cu.
+ Xc nh r rng mc ch, nhim v quan st, t phi xy dng k
hoch quan st trong sut qu trnh nghin cu v chng trnh ca tng bui quan
st. iu quan trng l xc nh quan st ton b hay chn lc, t mi ghi li tt
c ci g mt thy tai nghe hay mt mt no . Khng c chng trnh, k hoch
th ti liu thu thp c kh tin cy, khng loi tr c cc nhn t ngu nhin.
+ Phi ghi li kt qu (bin bn) quan st: ghi li s kin, iu kin, hon cnh
din ra s kin. Ch c ghi li mi m bo c tnh lu di v c h thng: nh
mi thit lp c mi quan h, lin h bn cht in hnh ca nhng biu hin
87

ca hin tng, s kin hay tm l khc nhau, c th ghi li bng my nh, camera,
quay phim, ghi m, hay bng tc k, bin bn quan st.v.v
- Quan st nhng bin dng:
+ Phng php phn tch cc sn phm hot ng: Trng hp nghin cu i
tng (l ngi) ch thng qua sn phm ca n. Thc cht th chnh cc qu
trnh tm l c vt ha trong cc sn phm hot ng - l i tng nghin
cu (V d: nghin cu tm l tr em thng qua bc tranh em v, bi th do em
lm, bi tp do em th hin)
+ Phng php khi qut ha cc nhn xt c lp (phng php nhn nh
c lp) cng l dng h ca quan st, v cc nhn nh c lp c xy dng t
quan st trong cc hin tng khc nhau (v d: quan st trc tip hc sinh - sinh
vin trong gi hc khi d gi tm hiu phong cch, thi hc tp, hng th i
vi mn hc v tch cc hc tp ca hc sinh). Khi qut nhn xt ring ca tng
gio vin v mt hc sinh nghin cu c im nhn cch ca em .
- Quan st c u im l gi c tnh t nhin (khch quan ca cc s kin,
hin tng v biu hin tm l con ngi, cung cp s liu sng ng, c th,
phong ph, quan st c thc hin kh n gin, khng tn km. Tuy nhin,
nhc im c bn ca quan st l: ngi quan st ng vai tr th ng, phi ch
i cc hin tng din ra, khng ch ng lm chng din ra theo mun c,
kh khn trong vic nh gi s tn ti ca nhng iu kin ny sinh cc hin
tng, s kin v do kh tch cc mi lin h nhn qu.
- Tm li, quan st l phng php nghin cu khoa hc quan trng, cn phi
phi hp vi cc phng php khc t ti trnh nhn thc bn cht bn
trong ca i tng.
b. Phng php iu tra
88

iu tra l phng php dng nhng cu hi (hoc bi ton) nht lot t ra
cho mt s ln ngi nhm thu c s nhng kin ch quan ca h v mt vn
no .
- iu tra l phng php kho st mt nhm i tng trn mt din rng
nhm pht hin nhng quy lut phn b, trnh pht trin, nhng c im v mt
nh tnh v nh lng ca cc i tng cn nghin cu.
Cc ti liu iu tra c l nhng thng tin quan trng v i tng cn cho
qu trnh nghin cu v l cn c quan trng xut nhng gii php khoa hc
hay gii php thc tin.
C hai loi iu tra: iu tra c bn v iu tra x hi hc.
(1) iu tra c bn: l kho st s c mt ca i tng trn mt din rng
nghin cu cc quy lut phn b cng nh cc c im v mt nh tnh v
nh lng.
V d: iu tra a cht, iu tra dn s, iu tra trnh vn ha, iu tra ch
s thng minh (IQ) ca tr em.
Cc bc ca iu tra c bn thng c tin hnh nh sau:
Xy dng k hoch iu tra gm: mc ch, i tng, a bn, nhn lc,
kinh ph
Xy dng cc mu phiu iu tra vi cc thng s, cc ch tiu cn lm sng
t.
Chn mu iu tra i din cho s ng, ch ti tt c c trng ca i
tng v ch n: chi ph iu tra r, thi gian c th rt ngn, nhn lc iu tra
khng qu ng, c th kim sot tt mi khu iu tra, d tnh c nhng din
bin ca qu trnh iu tra v cc kt qu nghin cu ng mc ch.
C hai k thut chn mu:
89

* Chn mu xc sut l chn mu ngu nhin, n gin bng cch ly mu
theo h thng, tng lp, tng nhm hay theo tng giai on thi gian.
* Chn mu ch nh l chn mu theo a ch tiu c th phc v cho mc
ch nghin cu. V kch thc mu phi tnh ton chi li cho ph hp vi chin
lc iu tra v phm vi ti.
X l ti liu: Cc ti liu thu c bng iu tra c th c phn loi bng
phng php th cng hay x l bng cng thc ton hc thng k v my tnh cho
ta kt qu khch quan.
Khi kim tra kt qu nghin cu, c th dng cch lp li iu tra thay i a
im, thi gian, thay i ngi iu tra hoc s dng cc phng php nghin cu
h tr khc.
(2) iu tra x hi hc: l iu tra quan im, thi ca qun chng v mt
s kin chnh tr, x hi, hin tng vn ha, th hiu V d: iu tra nguyn
vng ngh nghip ca thanh nin, iu tra hay trng cu dn v mt lut mi ban
hnh.
iu tra x hi hc thc cht l trng cu kin qun chng, c tin hnh
bng cch phng vn trc tip, tho lun hay bng h thng ankt (ng, m).
- iu tra l mt phng php nghin cu khoa hc quan trng, mt hot ng
c mc ch, c k hoch, c tin hnh mt cch thn trng, do ngi nghin
cu cn tun th nghim tc cc bc sau y:
+ Chun b iu tra gm cc thao tc: chn mu, chn a bn kho st, la
chn thi gian kho st, thit k phiu hi v kho st nh tnh.
+ Tin hnh iu tra: iu tra vin phi c tp hun qun trit mc ch,
yu cu iu tra, thng nht cc bin php ph hp vi tng nhm mu v tng a
bn iu tra. Trong qu trnh iu tra, ngi nghin cu cn tun th nhng yu
90

cu c ra. Nu s dng cng tc vin, iu tra vin, ngi nghin cu cn
gim st iu tra vi mc ch thu c thng tin mt cch khch quan, tin cy.
+ X l kt qu iu tra: c tin hnh bng phng php nghin cu l
thuyt: phn tch t liu, tng hp v phn loi t liu v tin hnh x l s liu
bng phng php thng k, phn tch, so snh theo nhng bin s c lp
rt ra nhng thuc tnh chung ca cc tp hp mu nhm hnh thnh lun c cho
cc gi thuyt nghin cu.
Ty theo mc tiu, nhim v nghin cu cng nh trng thi tn ti ca i
tng kho st, ngi nghin cu c th la chn, s dng mt s bin php x l
thng tin nh tnh hay nh lng bng cc s liu, cc loi biu , s m
t, gii thch, lm r cc thuc tnh bn cht, xu th ca i tng nghin cu.
- Phng php iu tra c nhiu loi:
+ iu tra bng tr chuyn (m thoi)
+ iu tra bng phiu
+ iu tra bng trc nghim
Ty theo mc ch v mc iu tra, ngi ta cn chia ra:
+ iu tra thm d (din rng)
+ iu tra su (hp, kn)
+ iu tra b sung.
(3) iu tra bng tr chuyn (m thoi)
L phng php thu thp s kin v cc hin tng, qu trnh tm l thng
qua qu trnh giao tip trc tip vi i tng theo mt chng trnh vch ra
mt cch c bit.
- m thoi l phng php nghin cu mang tnh cht c lp hay b tr
nhm lm sng t nhng iu cha r khi quan st, do cn c thc hin theo
k hoch nh trc vi nhng cu hi chun b trc lm sng t vn . Cc
91

phng php: phng vn, ta m, hi chuyn, trng cu kin thuc dng h ca
phng php tr chuyn (m thoi).
- c im ca phng php m thoi:
+ Nh tip xc trc tip m kh nng thay i cu hi cho ph hp vi cc
cu tr li m vn gi nguyn c mc ch trong sut thi gian tr chuyn. iu
quan trng l phi duy tr trong sut thi gian tr chuyn mt khng kh thoi mi,
t do v thin ch, khng c bin tr chuyn thnh cht vn, hi cung ngi
c nghin cu.
+ S tip xc trc tip s tng kh nng nghin cu khng ch ni dung cu tr
li m c n ca chng, c im ca ging ni v ton b bc tranh hnh vi ca
ngi . Bi vy, khi thit k bui tr chuyn cn xc nh r mc ch lm sao
thu c kt qu di dng trc tip v gin tip.
C s ca tr chuyn l vic trao i, tho lun v mt quyn sch c,
mt v kch, mt b phim xem hoc tranh lun v mt tnh hung c vn no
gip ngi nghin cu hiu c c im nhn cch ca i tng, khng
nh, chnh xc ha, b sung cho nhng nhn xt v i tng.
+ Tr chuyn c u im l cung cp cho ngi nghin cu nhng ti liu v
nhng iu thm kn nht trong tm hn ngi c nghin cu m cc phng
php khc khng lm c, gip gii thch nguyn nhn ca nhng c im tm
l ny hay khc. Tuy nhin, phng php tr chuyn c hn ch l: khng th m
bo cu tr li hon ton trung thc (nht l khi tm l tr chuyn khng thun li,
quan h khng ci m, cm thng v hp tc, khng lch thip, t nh v ci m khi
tr chuyn). Do , phng php ny ch l phng php b tr thu lm cc
ti liu b sung, hoc tm hiu s b v i tng nghin cu trong giai on u
v ch nn s dng phng php ny trong vic nghin cu nhn cch ni chung v
mt s c im tm l no ni ring ca con ngi.
92

(4) iu tra bng phiu (Ankt)
L phng php thu thp s kin trn c s tr li bng vn bn (vit) ca
ngi c nghin cu theo mt chng trnh c thit lp mt cch c bit.
Ni khc: Ankt l phng php phng vn gin tip thng qua vic hi v tr
li trn giy.
Vic xy dng ni dung chnh xc cc cu hi v s din t r rang cc cu
hi c ngha quan trng khi xy dng ankt.
- Nhng yu cu ca ankt:
+ Cu hi cn lm sao cho mi ngi u hiu nh nhau (n v) v khi iu
tra khng c s tip xc trc tip vi i tng.
+ Phi hng dn t m, trnh t, cch thc in du vo ankt l rt cn thit
v quan trng.
- Ankt chia lm 2 loi; kn v m.
+ Ankt m: ngi c phi t mnh biu t cu tr li cho nhng cu hi
c t ra.
Loi ny gip thu c ti liu y , phong ph hn v i tng, nhng rt
kh x l kt qu thu c v cc cu tr li rt a dng.
+ Ankt kn: chn mt trong cc cu tr li cho sn loi ny d x l, nhng
ti liu thu c ch ng khung trong gii hn ca cc cu tr li cho trc.
- u nhc im chung ca ankt:
Thu c khi lng ln ti liu, tin cy li c xc nh bng lut s
ln, song tin cy v s tng ng gia cu tr li v hm vi thc ca i
tng (ngi) khng cao. Do , ankt ch c dng vi mc ch thm d, nh
hng cho qu trnh nghin cu.
(5) iu tra bng trc nghim (test)
93

L mt cng c o lng c chun ha, dng o lng khch quan
mt hay nhiu kha cnh ca mt nhn cch han chnh qua nhng cu tr li bng
ngn ng hay phi ngn ng (k hiu) hoc bng nhng loi hnh vi khc (nh biu
hin tm l.)
Trc nghim l phng php o lng khch quan nhng hin tng, s vt
c trc nghim, biu hin tm l v mc trc nghim.
Vic s dng cc loi test i hi phi c chuyn mn su v chuyn gia v
tm l kt hp vi cc chuyn gia khc c lin quan ti tng ngh nghip. Ngy
nay test l mt phng php c s dng rng ri trn ton cu vo nhiu mc
ch khc nhau: tuyn dng cn b, chn nhn ti, chn ngi i hc, chn nhn
vin bn hng, chn hoa hu, dy hc, nghin cu khoa hc.
V mt lch s test c t th k XIX do Jim Keton (M) pht hin. M dng
u tin, sau sang Php v hin nay s dng rng ri trn th gii.
- c trng ca Test
+ Tnh chun ha ca vic trnh by v x l kt qu.
+ Tnh khng ph thuc ca kt qu vo nh hng ca tnh hung trc
nghim v nhn cch ca ngi trc nghim (ngi nghin cu).
+ Tnh i chiu ca cc ti liu c th vi cc ti liu chun mc (tc l
nhng ti liu thu c cng trong nhng iu kin nh th mt nhm kh
tiu biu)
C nhiu loi test:
Test o lng tm l.
Test kh lc v Test tc nh.
Test c nhn v Test tp th (nhm).
Trc nghim khch quan v trc nghim t lun.
Test tr tu, hng th, tri thc v k nng.
94

Test nng lc chuyn mn, tnh cch.
Test nghin cu nhng chc nng tm l ring: ch , tr nh, t duy v.v.
Hin ti c hng nghn loi Test khc nhau xc nh cc loi phm cht
tm sinh l ca con ngi: tri thc, ti nng, c , nhanh nhy, tr thng
minh, i sng tnh cm, tr nh, ch ca con ngi nh m gip tuyn
chn con ngi kh chnh xc cho mi hat ng, mi lnh vc.
- Test khi s dng cn m bo cc yu cu:
+ Tnh tin cy: Khi dng cc hnh thc khc nhau ca cng mt Test hoc tin
hnh cng mt Tes nhiu ln trn cng mt i tng (c nhn hay cng mt
nhm) u thu c kt qu ging nhau.
+ Tnh ng nghim (hiu lc): Test phi o c chnh xc ci nh o.
+ Tnh quy chun: Test phi c thc hin theo th tc tiu chun v phi c
nhng quy chun, c cn c theo mt nhm chun v nhm ny phi ng o
v mang tnh cht ging vi nhng ngi sau ny a ra trc nghim - ngha l i
din cho mt qun th (dn s). Cc quy chun ca nhm l mt h thng cc
chun c kin gii kt qu trc nghim ca bt c mt c nhn no.
- u v nhc im ca Test:
+ u im ca Test: tnh ngn gn, tnh tiu chun, tnh tiu chun, tnh n
gin v k thut v thit b, s biu t kt qu di hnh thc s lng (lng ho
cao).
+ Nhc im ca Test:
Tnh khng r rang v bn cht tm l ca ci c xc nh bng test.
Ch quan tm ti kt qu thng k m t ch n qu trnh din bin ca
kt qu.
D b nh tro i tng nghin cu.
95

Khng tnh n s pht trin ca nng lc ni ring, ca tm l ni chung.
Khng tnh n cc nhn t a dng c nh hng n kt qu.
Test c coi l mt phng php nghin cu khoa hc nhng ch ng vai
tr b tr, cho php thu c ti liu nh hng c gi tr.
Trong gio dc, kho st, nh gi kt qu hc tp ca hc sinh, sinh vin,
mi gio vin bnh thng c th dng test gio dc - l loi trc nghim khch
quan dng kho st thnh tch hc tp ca hc sinh, sinh vin. Ngy nay, Test
c s dng nh mt phng tin kim tra ti u cc tri thc, k nng, k xo v
nh l mt phng php nghin cu khoa hc.
Test c tc dng tch cc nh sau:
Nhanh chng, tn t thi gian, m bo tnh khch quan trong nh gi, kho
st c mt gii hn rng v ni dung ca cc mn hc hoc bi hc, gy hng
th v kch thch tnh tch cc hc tp ca hc sinh, sinh vin.
C th s dng nhiu loi test trong gio dc tu theo cch t cu hi trc
nghim khc nhau. Thng thng s dng 5 loi test nh sau:
Trc nghim ng, sai (c, khng)
Trc nghim nhiu la chn
Trc nghim i chiu cp i (ghp i)
Trc nghim in th (in khuyt)
Trc nghim hi p ngn gn (din gii)
Mi loi test u c u, nhc im ring. Dng test phi ng mc ch,
ng lc, ng ch, cn c nhng chun ho hnh thc n gin, tu theo iu
kin, hon cnh v tnh hung c th m la chn, s dng v phi hp ti u cc
test t c hiu qu ca hot ng.
c. Phng php chuyn gia
96

Phng php chuyn gia l phng php iu tra qua nh gi ca cc chuyn
gia v vn , mt s kin khoa hc no .
Thc cht y l phng php s dng tr tu, khai thc kin nh gi ca
cc chuyn gia c trnh cao xem xt, nhn nh mt vn , mt s kin khoa
hc tm ra gii php ti u cho vn , s kin .
Phng php chuyn gia rt cn thit cho ngi nghin cu khng ch trong
qu trnh nghin cu m cn c trong qu trnh nghim thu, nh gi kt qu, hoc
thm ch c trong qu trnh xut gi thuyt nghin cu, la chn phng php
nghin cu, cng c cc lun c..
Phng php chuyn gia l phng php c ngha kinh t, n tit kim v
thi gian, sc lc, ti chnh trin khai nghin cu. Tuy nhin n ch yu da
trn c s trc cm hay kinh nghim ca chuyn gia, v vy ch nn s dng khi
cc phng php khng c iu kin thc hin, khng th thc hin c hoc c
th s dng phi hp vi cc phng php khc.
s dng c hiu qu phng php chuyn gia, ngi nghin cu cn ch :
+ La chn ng chuyn gia c nng lc, kinh nghim v lnh vc nghin
cu, trung thc, khch quan trong nhn nh, nh gi.
+ La chn nhng vn cn tham vn vi nhng mc ch c th s dng
chuyn gia ph hp:
Nu s dng chuyn gia nhn nh mt s kin khoa hc hay mt gii
php thng tin th c th thng qua cc hnh thc hi tho, tranh lun.. Tt c cc
t liu u c x l theo mt chun, mt h thng tm ra c cc kin gn
nhau hoc trng nhau ca a s chuyn gia. Nhng kin s l nhng kt lun
chung v s kin cn tm.
Nu s dng chuyn gia vi mc ch nh gi mt cng trnh khoa hc th
phi xy dng mt h thng cc tiu ch c th, tng minh v c th dng mt
97

thang im chun nh gi, ng thi hng dn k thut cc chuyn gia
nh gi theo cc thang im chun s gim thiu sai st k thut c th xy ra.
m bo tnh khch quan trong nh gi v nhn nh v mt s kin
khoa hc, cn hn ch ti mc ti thiu nh hng qua li ca chuyn gia, c th
nh gi bng vn bn, khng cc chuyn gia gp g nhau trc din, pht biu
cng khai, nu cn nh gi cng khai th ngi c uy tn nht khng phi l ngi
u tin pht biu kin
Phng php chuyn gia c chia thnh nhiu loi:
(1) Phng vn
Phng vn l a ra nhng cu hi vi ngi i thoi thu thp thng tin.
Trc mi i tng c chn phng vn, ngi nghin cu cn c
nhng cch tip cn khc nhau thu c t ngi c phng vn nhng thng
tin cn thit cho nghin cu.
Trong phng vn ngi ta chia ra cc loi nh: phng vn c chun b trc,
phng vn khng chun b trc, trao i trc tip, trao i qua in thoi..
(2) Phng php hi ng
Ni dung phng php hi ng l a kin ra trc cc nhm chuyn gia
khc nhau nghe h tho lun, tranh lun, phn tch. Khng c ai kt lun trong
cc cuc tho lun ny, ch c ngi nghin cu ghi nhn li tt c kin
nghin cu, phn tch.
Trong phng php hi ng, ngi ta thng dng phng php tn cng
no (brainstorming) gm hai giao on tch bit nhau: giai on pht tng v
giai on phn tch tng do hai nhm chuyn gia thc hin (nhm ny pht
tng, cn nhm kia phn tch). Ngi t chc tn cng no cn: to bu khng kh
t do t tng, thoi mi tinh thn, khng ai c th hin khch l, tn thng,
chm bim hoc ch trch, lng nghe mi kin, k c nhng kin lc .
98

Vic t chc ly kin trong cc hi ngh bn trn, hi tho u l nhng
dng khc nhau ca phng php hi ng.
(3) iu tra bng bng hi
iu tra bng bng hi l mt phng php dng phiu hi do ngi nghin
cu thit k sn mt phiu vi nhng cu hi c sp xp theo mt trt t ca suy
lun logic (din dch, quy np hoc loi suy), ngi nghin cu c th thu c
nhng thng tin chn xc v s vt hoc hin tng t i tng iu tra.
V mt k thut ca phng php iu tra bng bng hi c ba loi cng vic
phi ch :
- Chn mu: Vic chn mu phi m bo va mang tnh ngu nhin, va
mang tnh i din, trnh vic chn mu theo nh hng ch quan ca ngi
nghin cu.
C mt s sch chn mu: chn mu ngu nhin, chn mu h thng, chn
mu ngu nhin phn tng, chn mu h thng phn tng, chn mu tng cm
- Thit k bng cu hi: c hai ni dung cn quan tm:
+ Cc loi cu hi: cc loi cu hi phi m bo khai thc cao nht
kin c nhn tng ngi c hi, thng thng c mt s cu hi trong cc
cuc iu tra nh:
Cu hi km phng n tr li c v khng
Cu hi km nhiu phng n tr li m rng kh nng la chn.
Cu hi km phng n tr li c trng s phn bit mc quan trng.
Cc cu hi m ngi in phiu tr li theo mnh.
+ Trt t lgic ca cc cu hi: php suy lun c s dng trong qu trnh
t chc b cu hi, c th s dng php suy lun din dch, quy np hoc loi suy
t chc b cu hi.
Suy lun din dch: khi cn cng b ton b mc ch cuc iu tra.
99

Suy lun quy np: khi cn cng b tng phn mc ch cuc iu tra.
Loi suy: khi cn gi b mt hon ton mc ch cuc iu tra.
Cch t chc cu hi va mang tnh k thut, va mang tnh ngh thut vn
dng cc php suy lun lgic trong cc cuc iu tra.
- X l kt qu iu tra:
+ p dng nguyn tc tng hp t liu trong tip cn lch s sp xp,
phn tch v tng hp t liu theo trnh t thi gian v nhn-qu.
+ Kt qu iu tra c x l da trn c s thng k ton. Hin nay,
chng trnh x l thng k trn my c ph dng l chng trnh SPSS
(Statistical Package for Social Studies) gip gim nh rt nhiu cng vic x l cc
kt qu iu tra.
d. Phng php thc nghim khoa hc
L phng php thu thp cc s kin trong nhng iu kin c to ra mt
cch c bit (to ra kinh nghim mi, l thuyt mi khng nh nhng mi lin
h d kin s c trong nhng iu kin mi) m bo cho s th hin tch cc, ch
ng ca cc hin tng, s kin nghin cu.
Ni cch khc: L ch ng gy ra hin tng nghin cu trong nhng iu
kin khng ch, nh c th lp li nhiu ln, tch bch ra v bin thin tng
nhn t tc ng v nh gi, o c t m s bin i ca hiu qu theo s bin
thin y.
- Phng php thc nghim khoa hc l mt trong cc phng php c bn
trong nghin cu khoa hc. Song ch c s dng khi v ch khi t ra bi ton
lm sng t cc mi lin h, s ph thuc, gia cc hin tng nghin cu v s th
hin cc gi nh, kim nh cc gi thuyt.
C 3 iu kin s dng phng php thc nghim khoa hc:
100

+ Bit c chnh xc nhng yu t no nh hng n s ny sinh v din
bin ca cc hin tng nghin cu.
+ Xc nh c nhng nguyn nhn ca cc hin tng do vch ra c cc
iu kin nh hng.
+ Lp li th nghim nhiu ln tu theo mun v nh vy s thu c, tch
lu c nhng ti liu nh lng m t c th phn on v tnh in hnh hay
ngu nhin ca cc hin tng nghin cu.
Tnh cht c trng ca phng php thc nghim:
+ Cho kh nng nghin cu cc hin tng vi vic xc nh ng n cc
tc ng quyt nh lm nhanh ln hoc chm li cc qu trnh.
+ Cho kh nng thc hin c lp vi mi trng (thc nghim trong phng
th nghim).
+ Vic b sung ni dung ca i tng thc hin bng cc thnh phn mi
lm thay i s pht trin ca i tng.
+ Kim nh cc gi thuyt gi nh nu ra v c nhng kt lun v chng.
+ Gii thch cc kt qu nh cc cng c v phng tin c bit.
- Yu cu c bn ca vic s dng phng php thc nghim:
+ Khng c cn tr hoc o ln tin trnh hot ng bnh thng ca i
tng nghin cu.
+ Ch c tin hnh thc nghim khi c y lun c: mc ch; iu kin
(c s l lun, gi thuyt khoa hc, i tng, tc ng, phng php nghin cu,
a bn thc nghim, lc lng tham gia thc nghim v.v); cc bc thc
nghim; x l kt qu; phn tch l lun; khi qut ho v hnh thnh tri thc mi
tin tng rng vic a ra nhng ci mi c kim tra vo qu trnh nghin
cu ch c th gp phn nng cao hiu qu v thnh cng ca cng trnh nghin
cu, t ra l khng gy hu qu xu.
101

- Phn loi: thng chia thnh hai loi phng php thc nghim chnh:
+ Thc nghim t nhin.
+ Thc nghim trong phng th nghim.
Ngoi ra do mc ch v mc nghin cu ngi ta cn chia thnh cc loi
phng php thc nghim khc nh:
+ Thc nghim thm d.
+ Thc nghim xt nghim.
+ Thc nghim nh tnh.
+ Thc nghim nh lng
(1) Thc nghim t nhin
L phng php tin hnh trong iu kin bnh thng, gi c trng thi v
ni dung hot ng t nhin ca i tng m ngi nghin cu vn ch ng gy
ra c nhng hin tng cn nghin cu.
Thc cht ca phng php ny l em vn nghin cu ra t chc thc
hin mt a bn nht nh vi nhng yu cu nht nh i vi nhng i tng
thc hin. Ngi nghin cu a ra k hoch tht t m, hp l to iu kin thc
hin, c theo di, c i chng cui cng c c nhng kt lun v tc dng
ca nhng vn mi a ra v ph bin rng ri vic p dng.
(2) Thc nghim trong phng th nghim
L phng php thc nghim c tin hnh kim tra mt vn ring bit
no , hoc thu thp nhng c liu cn thit v i tng nghin cu.
Phng php ny c th dng cc thit b chuyn mn, phng tin k thut
c bit. Nu khng th c th dng cc ti liu thc nghim c son tho c
bit.
- Nu s dng thit b th cho php ghi nhn chnh xc nhng tc ng bn
ngoi v cu tr li tng ng ca ngi thc nghim.
102

Phng php thc nghm trong phng th nghim ni chung trc y t c
ng dng nghin cu trong khoa hc gio dc, ch yu dng trong vic nghin
cu cc i tng - s vt, hin tng, qu trnh ca t nhin v x hi. Ngy nay,
c th dng phng php ny trong vic nghin cu hot ng ca con ngi: vn
ng, tr nh, ch , tr tu, tnh cm, ch v cn s dng rng ri trong vic
nghin cu c ch sinh l ca cc th hin tm l con ngi, cc qu trnh nhn
thc v trng thi tm l ring l m trc ht l cm gic, tri gic, tr nh, ch
(ngi ta dng my tc th gin n hay in t nghin cu tc tri gic, khi
lng ch ).
- Nu khng s dng thit b my mc th dng ti liu c son tho mt
cch chuyn bit lm phng tin kch thch cc hin tng tm l cn nghin cu.
l mt lot ch s, nhng on cu mch lc hay khng mch lac, cc loi t c
hoc khng c mu sc xc cm nhn bit.
Khc vi thc nghim t nhin, thc nghim trong phng th nghim c th
l:
Thc nghim xc nhn: c hay khng c hin tng ny khc.
Thc nghim hnh thnh: nghin cu cc hin tng trc tip trong qu trnh
hnh thnh tch cc nhng c im ny hay khc.
- Cc quy tc vn dng phng php thc nghim khoa hc:
+ Xy dng s thc nghim nhn t (nh tnh).
+ Nu gi thuyt v hiu qu c th xc nh c c pht hin ra qu
trnh nghin cu trc.
+ c lng cc bin thin: c nhng yu t khng o c c phi lng
ho vic o c. Ngi ta dng phng php n gin:
103

Dng phng php ghi du: dng du hiu qui c no ca i tng
nghin cu, khi gp li c th nh du v m c cc du (nh m li chnh
t).
Lp biu phn hng (xp hng): xp cc i tng thnh mt dy theo tiu
chun tng dn hoc gim dn v sau gn cho mi i tng (hin tng)
nghin cu mt s ch r mt i tng.
+ Khng ch cc tc ng thc nghim:
Khng ch nh hng th t cc tc ng (dng k thut hon v).
Khng ch nhng iu kin ch quan ca i tng c thc nghim n
cn bng v n nh.
Khng ch nhng tc ng khng thc nghim (gim entropi).
+ m bo tnh cht tiu biu ca i tng nghin cu: quy np cc i
tng nh c tc dng ph bin, nn mu nghin cu phi tiu biu.
C hai cch chn nhm mu:
Ngu nhin: theo thng k xc sut (chn bt k).
Chn mu i din (chn t l tt c nh nhau).
+ Ghi bin bn: Cn ghi bin bn t m, chnh xc.
- Phng php thc nghim khoa hc cho php i su vo quan h bn cht,
xc nh c cc quy lut, pht hin ra cc thnh phn v c ch chnh xc, kt
qu thu c c tin cy cao. Nh nghin cu khng th ng ch i s xut
hin cc hin tng m mnh quan tm m t mnh to ra cc iu kin nn c kh
nng tnh n mt cch y hn cc iu kin cng nh nhng nh hng
m cc iu kin y gy ra cho i tng (ngi c nghin cu). Song hn ch
ca phng php thc nghim khoa hc l: hin tng din ra khng c thc
nh t nhin, i hi phi c thit b, k nng, t chc, thi gian tng i phc
104

tp, kh c th dng phng php ny nghin cu nhng hot ng din bin
phc tp trong t tng, tnh cm con ngi.
e. Phng php phn tch v tng kt kinh nghim
Phng php phn tch v tng kt kinh nghim l phng php kt hp l
lun vi thc t, em l lun phn tch thc t, t phn tch thc t li rt ra l lun
cao hn.
Phng php phn tch v tng kt kinh nghim l phng php xem xt li
nhng thnh qu ca hot ng thc tin trong qu kh rt ra nhng kt lun b
ch cho khoa hc v thc tin.
Tng kt kinh nghim thng hng vo cc hot ng x hi v c tin
hnh nh sau:
- Pht hin cc s kin in hnh, cc s kin ny c nh hng ln i vi
cuc sng v hot ng thc tin.
- Gp g, trao i vi nhng nhn chng, nhng ngi trc tip tham gia
s kin h m t, by t cm xc, a ra nhn nh, nh gi v nguyn nhn v
din bin s kin.
- Lp li m hnh s kin, khi phc li s kin xy ra.
- Phn tch tng mt ca s kin, nhng nguyn nhn, hon cnh xut hin,
din bin s kin theo trnh t lch s.
- Da trn mt l thuyt khoa hc chng minh, gii thch s kin, tm ra
nhng kt lun thc s khch quan v bn cht v quy lut pht trin ca s kin,
rt ra nhng bi hc cn thit, sau cn c ph bin, tuyn truyn rng ri
nhng bi hc rt ra c qua phn tch v tng kt kinh nghim.
Phn tch v tng kt kinh nghim c coi l mt phng php nghin cu
khoa hc c lp, ch yu c s dng trong nghin cu khoa hc gio dc ni
ring v khoa hc x hi ni chung, c nhim v nghin cu, phn tch, pht hin,
105

tng kt nhng kinh nghim tin tin ca bn thn ngi khc hay ca mt tp th
khc.
Phn tch v tng kt kinh nghim gip ngi nghin cu pht hin cc vn
cn gii quyt, nu ln gi thuyt v nhng mi lin h c tnh quy lut gia cc tc
ng v kt qu, kin ngh cc bin php, gii php b khuyt thiu st v hon
thin qu trnh hay mt vn no .
Do , c th ni: Phn tch v tng kt kinh nghim cng l thc hin mt
ti NCKH, ch khc l tn ti c xc nh, cc kt qu c sn. iu
c ngha quan trng l la chn ng n, y lun c khoa hc, cc kinh
nghim tin tin cn phn tch, tng kt v sau a ra nhng bin php ci
tin, hon thin v nng ln mc cao hn.
- thc hin phn tch v tng kt kinh nghim cn tun theo quy trnh gm
cc bc sau:
+ Bc chun b:
Xc nh chnh xc tiu ca kinh nghim.
Cn theo di cc cng trnh khoa hc, cc kinh nghim tin tin c
cng b trnh tnh trng cng b sau.
Trao i kin vi cc nh khoa hc, bn ng nghip, xc nh tiu
mt cch chun xc v khng nh kt qu kinh nghim ca mnh.
+ Bc thu thp ti liu:
Thu thp t liu v l lun, v bt k mt kinh nghim, cng trnh khoa hc
no cng phi da trn mt c s l lun, mt lun im l thuyt no .
Tp hp v x l cc kt qu t c ca kinh nghim.
+ Vit kinh nghim.
Lp cu trc lgic ca bi vit.
106

Vit kinh nghim: th hin tnh khng nh quan im ca mnh, c c s
khoa hc v thc tin. Nhng kinh nghim cn t nhng tiu chun sau:
Tnh cp thit v tnh trin vng.
C cha nhng nhn t mi.
C kt qu cao v n nh.
Tnh ti u
+ Cng b hoc bo v kinh nghim.
3. Cc phng php ton hc trong nghin cu khoa hc
Ngy nay, trong nghin cu khoa hc s dng cc l thuyt ton hc vo
vic tm ra cc l thuyt chuyn ngnh, xu hng ton hc ho m ra con ng
mi gip cho khoa hc t ti mc chnh xc, su sc t khm ph ra bn
cht v quy lut vn ng ca i tng nghin cu.
Khoa hc hin i s dng ton hc vi hai mc ch:
- S dng ton thng k nh mt cng c x l cc ti liu (x l cc thng
tin nh lng c trnh by di dng: con s ri rac, bng s liu, biu ,
th, x l thng tin nh tnh bng biu ) thu thp c t cc phng php
nghin cu khc nhau nh: quan st, iu tra, thc nghim lm cho cc kt qu
nghin cu tr nn chnh xc, m bo tin cy.
- S dng cc l thuyt ton hc (nh: thng k xc sut, cc phng tin ca
l thuyt tp hp, ca lgic v ca i s), v phng php lgic hc (nh: phn
tch, tng hp, quy np, din dch), s dng cc my tnh in t vi cc k thut
vi x l xy dng cc l thuyt chuyn ngnh. Nhiu cng thc ton hc c
dng trong tnh ton cc thng s c lin quan ti i tng, t tm ra c cc
quy lut ca i tng.
Cc phng php ton hc m bo cho qu trnh nghin cu khoa hc i
ng hng, nht qun, cng nh trong trnh by kt qu nghin cu thnh mt h
107

thng lgic v ng thi to lp cc ngn ng khoa hc chnh xc c tnh thuyt
phc cao.
4. Cc phng php d bo khoa hc
- D bo l nhng lun im c cn c khoa hc trn c s nhng nguyn
nhn, nhng quy lut vn ng, pht trin ca i tng m t d bo nhng
tnh hung v xu th c th xy ra trng thi kh d ca i tng trong tng lai v
cc con ng, cc bin php cng nh thi hn t ti trng thi tng lai .
- D bo l s phn nh trc, phn nh n u hin thc, n th hin t
tng tin phong, tin b ca t tng tin b khoa hc.
- D bo thng c tin hnh theo phng php tip cn d bo khc nhau,
c bit nhn mnh d bo nh khai thc cc thng tin trong cng trnh nghin cu
khoa hc: trong cc cng trnh nghin cu khoa hc, nht l cc cng trnh pht
minh, sng ch bao gi cng cha mt lng thng tin nht nh v s nh gi
nhu cu v iu kin thng tin nht nh v s nh gi nhu cu v iu kin p
ng nhu cu ca khoa hc trong tng lai, khia thc v x l thng tin lm d
bo khoa hc l phng php tip cn d bo c hiu qu nht.
- C nhiu phng php tip cn d bo khoa hc: song cn k n mt s
phng php c bn: phng php ngoi suy, phng php nh gi kin chuyn
gia, phng php m hnh ho.
a. Phng php ngoi suy
L phng php d bo trong tng lai ca i tng bng cch suy trc tip
t xu th pht trin hin ti ca n (Phng php ny cn gi l phng php ngoi
suy xu hng)
- C s ca phng php ny l nhng nguyn l v s pht trin ca s vt,
hin tng trong php bin chng duy vt
108

Mun thc hin c phng php ngoi suy cn c nhng iu kin thch
hp sau:
+ i tng ca d bo phi hnh thnh c quy lut trong qu trnh vn
ng ca n.
+ i tng d bo l nhng hin tng hay qu trnh c sc r rt
ngha l qu trnh sau c bo tn, duy tr nhng xu hng, nhng quan h cu
trc ca qu trnh trc.
+ Tng lai phi l mi trng tng i n nh, t thay i v c bit
khng c bin ng.
Nh vy, phng php ngoi suy c p dng rng ri v c kt qu tt nu
i tng d bo c mt lch s lu di r rt. Phng php ny thng p dng
cho d bo cp 1 (c s xut pht ca d bo l kh nng c xc nh ca tin
b khoa hc, cng ngh v thng thng ph hp vi k hoch pht trin kinh t x hi).
a. Phng php d bo qua kin cc chuyn gia.
L phng php trng cu kin ca cc chuyn gia
V thc cht, phng php chuyn gia l phng php d bo t cc thng s
do cc chuyn gia a li; l s huy ng trnh l lun uyn bc, thnh tho v
chuyn mn, phong ph v kinh nghim, thc tin v kh nng nhy cm v tng
lai ca cc nh khoa hc u nghnh.
- Thc hin phng php chuyn gia cn phi qua cc bc sau:
+ Lp mt nhm cc cng tc c nhim v trng cu kin cc chuyn gia, x
l ti liu do cc chuyn gia t ra, tm kim cc chuyn gia c trnh thch hp
vi vic d bo i tng.
+ Lm chnh xc cc phng hng c bn s pht trin ca i tng d bo.
Xy dng h thng cc cc cu hi ngh cc chuyn gia cho kin tr li.
109

+ Tin hnh x l cc nh gi ca chuyn gia.
- Phng php chuyn gia c u im l c tm d bo rng, c th d bo
c nhng i tng c cu trc phc tp. Nhng phng php ny cng c
nhc im l tnh khch quan b hn ch. Chnh v vy, hi qu ca phng php
ny tu thuc vo s la chn hi ng chuyn gia v bin php, hnh thc t chc
hot ng ca n.
b. Phng php m hnh ho
L phng php d bo bng cc m hnh ho cc qu trnh v hin tng
nghin cu v d bo tng lai ca chng.
Phng php m hnh ho l phng php ngi ta khng trc tip nghin
cu chnh i tng, m nghin cu d bo thng qua m hnh ca n v sau
chuyn dch kt qu vo i tng d bo.
M hnh ho thng c tin hnh theo ba bc:
- Lp m hnh ca i tng d bo
- Th nghim trn m hnh.
- Da vo s tng ng gia m hnh v i tng chuyn dch cc kt
qu nghin cu trn m hnh sang i tng.
Trn y l mt s phng php thng c s dng trong nghin cu khoa
hc. Tuy nhin, khi la chn v s dng cc phng php nghin cu trn cn lu
:
+ Phi cn c vo mc tiu v loi hnh nghin cu ca ti m la chn
phng php cho ph hp.
+ Khng th v khng bao gi c mt hay mt s phng php nghin cu
thch hp cho mi loi ti. Cng khng th c mt ti no ch s dng mt
phng php duy nht.
110

+ Bn thn mi ti bao gi cng i hi mt h cc phng php nghin
cu b sung cho nhau, gip cho ngi nghin cu trong vic thu thp, phn tch,
x l, kim tra thng tin, th hin kt qu nghin cu
111

CHNG IV
TRNH T NGHIN CU KHOA HC

I. LO GC CA NGHIN CU KHOA HC
1. Lgc ca nghin cu khoa hc l g?
Lgc ca nghin cu khoa hc l quy trnh cc giai on, cc bc, tc l cc
cng on, cng ngh ca vic nghin cu mt ti khoa hc.
Lgic nghin cu khoa hc chnh l s phn tch qu trnh t ti kt qu
khoa hc mi ca qu trnh nhn thc thc hin c ca ch th nghin cu (P.V
Cvnhin - S bin chng ca lgic khoa hc, Matxcova, 1972 trang 122).
- Nghin cu khoa hc c mt logic phc hp, a dng v bin i theo c
trng khch quan ca i tng nghin cu. Nghin cu khoa hc l mt dng lao
ng tr tu c th tun theo nhng quy lut chung v sng to khoa hc, quy lut
chung ph bin ca lgic nghin cu mt ti khoa hc v l dng hot ng ca
t chc c bit vi mt lgic gm trnh t cc bc i xc nh.
Mi ti khoa hc c nhng nt c th chuyn bit, hiu qu ca cng trnh
nghin cu ph thuc rt nhiu vo vic t chc v iu khin ti u lgic ca
cng trnh nghin cu .
2. Cu trc lgic ca nghin cu khoa hc
- Qu trnh nghin cu mt ti khoa hc c th c th c mt cu trc
chung vi mt h thng hnh ng di y:
1. Nu vn nghin cu, xc nh cc ngun pht sinh vn , vch r bn
cht vn v s biu hin vn trong khoa hc v thc tin.
2. nh gi mc c nghin cu ca vn trong khoa hc, nghin
cu cc quan nim v cc lun im l thuyt lin quan n lnh vc nghin cu.
3. Pht biu vn nghin cu mt cch cht ch, c th thnh ti nghin
cu, nu cc nhim v t ra trc ngi nghin cu.
112

4. Xy dng cc gi thuyt khao hc v xut cc kin ngh gii quyt vn
.
5. Kim tra bng thc nghim (hay l thuyt) tnh ng n ca gi thuyt v
tnh hiu kc ca nhng kin gii.
6. Phn tch cc c liu, chng minh hiu lc v kt qu ca cc bin php
mi c da vo.
7. Kin ngh v vic kim tra rng ri cc bin php (nu kt qu thu c
l tt).
8. Kin ngh vic ng dng cc bin php
9. Kt lun v ngha l lun v thc tin ca kt qu nghin cu i vi vic
xy dng l lun hay ng dng i vi lnh vc tng ng.
- Xt di gc cng vic c th, c th nu ln cu trc theo vng khu
trn vn ca vic nghin cu khoa hc gm 8 giai on sau:
- Lp k hoch, t chc nghin cu, thu thp thng tin, phn tch kt qu, l
gii cc s liu thu c, kim tra gi thuyt trong thc tin, iu chnh gi thuyt
v phng php nghin cu, vit bo co tng kt ti nghin cu v bo v
(cng b kt qu nghin cu). Tt c nhng hnh ng, vic lm trn c sp xp
theo mt trnh t nht nh, chng c mi lin h cht ch vi nhau, tng tc vi
nhau to nn mt phng thc hot ng v hnh vi tng ng ca ngi nghin
cu.
3. C s phng php lun ca vic thit k v thi cng logic nghin cu
khoa hc.
Nghin cu khoa hc l mt qu trnh nhn thc chn l khoa hc, n tun
theo nhng quy lut chung nht ca nhn thc, ng thi n cng tun theo nhng
quy lut chung, ph bin ca hot ng nghin cu khoa hc v chu s chi phi
ca nhng quy lut, tnh cht c th ca i tng nghin cu.
113

thit k v thi cng logic ca vic nghin cu khoa hc, ngi nghin cu
phi nm vng v vn dng nhng tip cn khoa hc khi qut v chung nht ca
trit hc duy vt bin chng (cc phng php nhn thc bin chng) - chnh l
c s phng php lun, va l nh hng v phng php va l cng c t duy
cho vic nghin cu.
a. Tip cn h thng (system approach)
Tip cn h thng l s c th ho ca phng php nhn thc bin chng,
l cng c phng php lun i hi phi xem xt i tng nghin cu nh mt
h ton vn, pht trin ng, c cu trc xc nh v chuyn vn nh s tng tc
theo quy lut ring ca cc thnh t ca h, chnh s tng tc ni ti ny sinh
thnh ra cht lng ton vn ca h.
Nh vy, ngi nghin cu khi nghin cu mt i tng no , cn p dng
php phn tch h thng:
- Xc nh i tng nghin cu vi t cch l mt h ton vn.
- Pht hin cu trc - chc nng ca h
- Pht hin ra cc mi quan h qua li gia cc thnh t ca h.
- Tm ra nhn t sinh thnh h (tng tc gi vai tr trong vic to ra cht
lng mi tnh ton vn ca h) v quy lut tng tc cc thnh t (tc l lgic
sinh thnh v pht trin ca h).
- iu khin s vn hnh ca h theo quy lut ca n
V d: Qu trnh dy hc c xem l mt h ton vn gm ba thnh t c
bn: khi nim khoa hc, hot ng dy, hot ng hc; tip tm hiu chc nng
ca h: cc thnh t ca h tng tc vi nhau nh th no, do ng lc bn trong
no (quy lut chuyn vn ca h). T s phn tch h thng ton vn ca qu trnh
dy hc tm ra cu trc, chc nng ca h v nu ln c cht lng ton vn
tc l bn cht ca i tng nghin cu (tc l bn cht ca qu trnh dy hc l
114

s tng tc theo quy lut cng ng - hp tc gia dy v hc nhm lm cho
ngi hc chim lnh c khi nim khoa hc).
b. Tip cn hot ng (Activity approach)
Trong nghin cu khoa hc, ngi nghin cu phi s dng nhng phng
php nghin cu c th tc ng vo i tng. Bn thn mi phng php
nghin cu khoa hc cng l mt hot ng, m hot ng li l mt h ton vn
gm hai thnh t c bn l ch th v i tng, chng tng tc vi nhau, thm
nhp vo nhau v sinh thnh ra nhau to ra s pht trin ca hot ng.
Do , nghin cu kh hc l mt hot ng c i tng. Hai c trng c
bn ca hot ng l tnh c ch th v tnh c i tng khoa hc; nhn t sinh
thnh ra h ton vn ca hot ng nghin cu khoa hc l cp ch th (ngi
nghin cu) - i tng nghin cu, l nhu cu ca ch th mun chim lnh
(phanh phui, lm sng t, ci bin) i tng nghin cu.
Nm vng bn cht ca tip cn hot ng, ngi nghin cu s tm chn cc
phng php nghin cu khoa hc hiu nghim v xc nh c quy trnh nghin
cu ti u t c mc ch nghin cu.
Trong nghin cu khoa hc, tip cn h thng, tip cn hot ng cn c
tch hp vi l thuyt nhn cch to nn mt tip cn tng hp hn. l tip cn
h thng - hot ng nhn cch, y l cng c, phng php lun chung nht
cho hot ng nghin cu khoa hc.
c. Phng php tin t tru tng ln c th.
S nhn thc khoa hc tun theo quy lut ca s nhn thc m V.I.L nin
vch ra trong cng thc ni ting T trc quan sinh ng n t duy tru tng v
t duy tru tng n thc tin (Bt k trit hc).
V mt nhn thc, nghin cu khoa hc thng tri qua ba giai on ni tip
nhau, thm nhp vo nhau v thng nht vi nhau, l:
115

(1) Tri gic cm tnh v hin thc:
Bng cch quan st, nhn bit cc thuc tnh ca i tng c th trong hin
thc, phn nh chng vo trong t duy. y l giai on phn nh cm tnh - vt
th.
(2) T duy tru tng:
T s phn nh cm tnh - vt th ni trn, ngi nghin cu pht hin ra bn
cht ton vn ca i tng nghin cu bng cch tru tng ho n (tc l c lp
n nh t duy) ra khi mi quan h ph, th yu khng bn cht ca hin thc. Kt
qu ca qu trnh ny l hnh thnh khi nim khoa hc.
(3) Tin t tru tng ln c th trong t duy:
T khi nim khoa hc va c hnh thnh nh s tru tng ho, ngi
nghin cu ti to li trong t duy ton b bn cht ca i tng, tc l dng li
bc tranh ton vn trong t duy v cu trc - chc nng, v lgic vn hnh ca i
tng, v ng lc bn trong ca n, sau khi tc b ht nhng g l ph, th yu,
khng bn cht ca i tng.
n y kt thc qu trnh nhn thc khoa hc, kin thc chuyn ho t
s phn nh cm tnh - vt th, kinh nghim ch ngha sang trnh t duy l
thuyt su sc hn, bn cht hn.
d. S chuyn ho t kinh nghim ch ngha ln nhn thc l thuyt
S nhn thc khoa hc cn tun theo quy lut khi qut na: n i tm nhn
thc kinh nghim ch ngha n trnh gii thch bng l thuyt v vn dng l
thuyt vo thc tin. Ta hy xem xt ba giai on phn nh ba trnh trng
thnh ca qu trnh chuyn ho ny:
Giai on 1: M t
Trc ht, s nhn thc bt u bng vic m t i tng nghin cu: tn
gi, vai tr, cu trc, chc nng ca n. Kt qu ca s m t l khi nim c
116

pht biu ln bng kinh nghim. y, t duy khoa ch mi t c trnh t
duy kinh nghim m c trng c bn l s m t i tng nghin cu.
Giai on 2: Gii thch.
Nh nghin cu a ra nhng thng bo gii thch v bn cht ca i tng
nghin cu, gm 2 phn:
a. Khng nh v bn cht , c pht biu di dng tnh cht, nh lut,
hc thuyt
b. Chng minh tnh quy lut (n nh, lp i lp li) ca nhng g khng
nh v bn cht ca i t ng. Kin thc hnh thnh y t trnh t duy l
lun m c trng c bn l chc nng gii thch.
+ Nu ti c ngi nghin cu t chn th ngi nghin cu cn tm hiu
thc trng pht trin ca lnh vc chuyn mn, tm hiu tnh hnh thc t xc
nh mt hng nghin cu thch hp.
+ Nhim v nghin cu l mc tiu c th m ti phi thc hin. Mt ti
nghin cu khoa hc ni chung, mt lun vn thc s hay mt lun n tin s
thng c ba nhim v nghin cu:
+ Nhim v xy dng c s l thuyt ca ti.
+ Nhim v phn tch lm r bn cht v quy lut ca i tng nghin cu.
+ Nhim v xut nhng gii php ng dng, ci to hin thc.
(1). Xc nh i tng v khch th nghin cu:
- Xc nh i tng nghin cu l xc nh ci trung tm cn khm ph ca
ti khoa hc, l ch ra c bn cht cn lm r ca s vt.
- Xc nh khch th nghin cu l xc nh gii hn cha ng ci trung tm,
ch ra c vt mang i tng nghin cu.
117

Khch th v i tng l hai khi nim c mi quan h nh loi v ging,
chng c th chuyn ho cho nhau, khch th ng ngha vi mi trng ca i
tng m ta ang xt.
- Xc nh i tng kho st l la chn mu kho st, l mt s s vt c
la chn trong mt lp s vt ang cn c lm r bn cht.
(2) Gii hn ca ti:
Gii hn ti l thao tc logic xc nh phm vi v thi gian, khng gian,
nhng mt, nhng ch s cn iu tra, quan st, nghin cu pht hin. Ni cch
khc: gii hn ca ti l phm vi m ti phi thc hin, gip cho vic nghin
cu i ng hng, khng lch trng tm.
(3) Xy dng v phn tch mc tiu nghin cu:
- Tip cn h thng l c s ngi nghin cu xy dng v phn tch mc
tiu nghin cu.
Ngi nghin cu cn xem xt mt cch h thng cc mc tiu ri xy dng
cy mc tiu phn nh cc cp mc tiu: mc tiu gc, mc tiu nhnh, mc
tiu phn nhnhS lng cc cp mc tiu c quy nh bi: nhu cu nghin
cu ( mc su, rng ca nghin cu), kh nng t chc, nghin cu
Ngi nghin cu cn xem xt mt cch ton din mi kha cnh, mi tng
lp ca mt tp hp cc mc tiu c quan h tng tc trong khun kh mt h
thng, t xc nh c quy m ca ti, gii hn phm vi nghin cu.
(4) t tn ti
Tiu cn c din t bng mt cu ng php trn vn, r rng, sc tch, t
ch nht nhng cha ng c nhiu thng tin nht, cha ng vn nghin
cu; n phn nh c ng nht ni dung nghin cu; ch c mang mt ngha
ht sc khc chit, n tr, khng c php hiu nhiu ngha.
118

Cch t tn cho ti c xem l tt khi tn ti c din t bng mt
cu ng php bao qut c i tng, hm cha c ni dung v phm vi nghin
cu.
BC 2: XY DNG CNG NGHIN CU
cng nghin cu l vn bn d kin mi dung cng trnh v cc bc tin
hnh trnh c quan v t chc ti tr ph duyt v l c s lm vic vi cc
ng nghip.
Ni dung ca cng nghin cu bao gm:
(1) L do chn ti ( hay tnh cp thit ca ti)
L do chn ti thng xut pht t nhng yu cu ca thc t cng tc m
ngi nghin cu m nhim, hay t vic pht hin nhng thiu st, nhng hn ch
trong nghin cu l thuyt chuyn ngnh cn phi b sung m vic nghin cu ny
s em li li ch hin ti cho tng lai ca nghin cu khoa hc v thc tin.
Trnh by l do chn ti l trnh by mc ch nghin cu. Ngi nghin
cu phi tr li c cc cu hi: ti sao nghin cu ti ny? ti sao ch ny
cn c xem xt?
Khi thuyt minh l do chn ti, ngi nghin cu cn lm r cc ni dung
sau:
Phn tch s lc lch s vn nghin cu: l r mc nghin cu ca cc
cng trnh i trc; ch ra nhng mt cn hn ch v tm thy nhng iu m ti
c th tha, b sung v pht trin chng minh v xut nghin cu ti
mi ny khng lp li kt qu nghin cu trc cng b.
Gii thch r rng, tng minh l do la chn ca tc gi v mt l thuyt, v
mt thc tin, v tnh cp thit v nng lc nghin cu v s thch c nhn.
(2) Khch th v i tng nghin cu
119

Xc nh khch th v i tng nghin cu l thao tc bn cht ca qa trnh
nghin cu khoa hc. Khi xc nh c i tng nghin cu bao gi cng ng
chm n hai phm tr lin quan:khch th nghin cu v i tng kho st (
trnh by mc III chng II).
(3) Gii hn v phm vi nghin cu
Gii hn ca ti l phm vi m ti phi thc hin. Cn phm vi nghin
cu l mt phn gii hn ca nghin cu lin quan n i tng kho st v ni
dung nghin cu. Phm vi nghin cu bao gm nhng gii hn v khng gian ca
i tng kho st, gii hn qu thi gian tin hnh nghin cu v gii hn quy
m nghin cu c x l.
(4) Mc tiu v nhim v nghin cu
- Mc tiu nghin cu c c th ho di dng cy mc tiu rt cn trong
vic phn tch c th ho ni dung v t chc nghin cu .
- Nhim v nghin cu c xc nh cn c vo cy mc tiu, l ni dung
c th thc hin mc tiu. Mt lun nghin cu vn thc s, mt lun n tin s
thng c ba nhim v:
Xy dng c s l lun ca ti
Phn tch lm r bn cht v quy lut ca i tng nghin cu ( thng qua
phn tch l thuyt v nhng s liu thu thp c trong qu trnh kho st thc
trng)

xut nhng gii php ng dng ci to hin thc
(1) Gi thuyt khoa hc

Gi thuyt khoa hc l m hnh gi nh, mt d on v bn cht ca i
tng nghin cu. Gi thuyt c chc nng tin on bn cht s kin, ng thi l
chc nng ch ng khm ph i tng.
Mt gi thuyt c xy dng cn tho mn cc yu cu sau:
120
Gi thuyt phi c tnh thng tin v s kin, ngha l c kh nng gii thch
c s kin cn nghin cu .
Gi
thuyt c th c kim chng c bng thc nghim.
(2) Phng php nghin cu

tin hnh nghin cu ti khoa hc, ngi nghin cu thng phi s
dng cc phng php nghin cu c th ( phng php nghin cu l thuyt,
phng php nghin cu thc tin, phng php ton hc), phi la chn xem
phng php no ph hp vi c im ca ti v yu cu nghin cu ca mnh.
(3) Ci mi ca ti
Ci mi ca cng trnh khoa hc l nhng thng tin khoa hc m tc gi l
ngi u tin tm ra, chng c gi tr i vi vic b sung, pht trin l thuyt c
hoc l nhng gii php ng dng l thuyt vo thc tin.
Ci mi l gi tr thc s ca cng trnh khoa hc v cng l tiu chun
cng trnh nghin cu c bo v thnh cng.
(4) Dn ni dung ca cng trnh nghin cu
Dn ni dung d kin ca cng trnh nghin cu thng thng gm ba phn
chnh: m u, ni dung, kt lun v khuyn ngh. Trong , phn ni dung c
chia thnh cc chng, mc, tiu mc( s lng chng, mc, tiu mc tu thuc
c im ca ti, khi lng ni dung, cch trnh by ca tc gi)
Chng hn: Mt lun n tin s t nht c ba chng:
Chng I: C s l lun ca vn nghin cu.
Chng II: Thc trng ca vn nghin cu.
Chng III: Vi tn gi c th khc nhau, nhng ch yu trnh by: trnh by
kt qu thc nghim; khng nh gi thuyt; nhng bi hc rt ra t kt qu nghin
cu; nhng gii php xut gii quyt cc tn ti ca ti hoc hng dn
thc tin.
121

Dn cn c trnh by c th ti mc, cc tiu mc
(5) K hoch tin thc hin ti
K hoch tin thc hin ti c xy dng cn c vo yu cu ca c
quan giao nhim v nghin cu (cphng php trn hoc i tc theo hphng
php ng) hay ngi hng dn khoa hc, phi ph hp thc t v c tnh kh
thi.
(6) Lp k hoch nhn lc nghin cu
Lp danh sch cng tc vin gm: nhn lc chnh nhim, nhn lc kim
nhim, nhn lc khon vic, th k hnh chnh, nhn vin ph tr
(7) D ton kinh ph nghin cu
D ton kinh ph nghin cu c th bao gm: chi ph lng, chi ph nghin
cu; chi ph mua sm ti liu v xut bn ti liu; chi ph hi ngh; hi tho khoa
hc; chi ph mua sm nguyn liu, thit b theo hng dn bng h thng mu
biu ca c quan ti tr.
BC 3: LP K HOCH NGHIN CU
K hoch nghin cu mt ti khoa hc l s th hin nhng , cch thc
v nhng bc thc hin c th ca ngi nghin cu, l s nh hng cho
ton b vic nghin cu: t vic thu thp thng tin t liu n vit v bo v cng
trnh.
K hoch nghin cu l vn bn trnh by k hoch d kin trin khai ti v
tt c cc phng din nh: ni dung cng vic, n nh thi gian thc hin tng
cng vic, sn phm phi c phn cng trch nhim cho tng thnh vin, cng tc
vin.
- Xy dng v t chc thc hin k hoch nghin cu thng c d kin
trin khai theo 5 giai on lm vic din ra ni tip v an xen nhau
(1) Giai on chun b
122

a. Chn ti, xc nh i tng, nhim v v mc ch nghin cu :
- Theo di cc cng trnh v thnh tu khoa hc c lin quan n ti.
- Tham kho cc kt qu mi nht ca cc cng trnh.
- nh gi cc kt qu nghin cu ca cc cng trnh.
- Trao i kin vi cc nh khoa hc.
b. Lp cc bng tm tt cc cng trnh nghin cu trong phm vi ca ti
ang nghin cu.
c. Lp k hoch s b cho cng tc nghin cu.
d. Tin hnh th mt s cng vic (v d: th nghim, iu tra, thm d).
(2) Giai on nghin cu thc s
a. Nghin cu thc ti v nu r thc trng ca vn thuc ti nghin
cu.
b. Thc hin cc nhim v nghin cu c t ra trong k hoch.
- Su tm ti liu lin quan n ti.
- T chc thu thphng php t liu, s liu ( qua iu tra, hi tho, i thc
t).
- Tin hnh thc nghim (nu c).
+ S kt v nh gi s b cc cng vic c thc hin.
+ Hon thin cng vic v hon thnh k hoch nghin cu.
(3) Giai on nh ra kt cu cng trnh nghin cu
a. Tin hnh tphng php hp, x l cc kt qu nghin cu.
b. Lp dn bi - cu trc bo co kt qu nghin cu.
(4) Giai on vit cng trnh
a. Vit cng trnh: vit s b v vit chnh thc bn cng trnh.
b. Vit bo co tm tt cng trnh (i vi cc loi lun vn, lun n, cc ti
nghim thu)
123

(5) Giai on bo v (cng b) cng trnh
- Ngi nghin cu cn phi xy dng v t chc thc hin cc k hoch c
th nh: k hoch tin , k hoch nhn lc, lp d ton kinh ph nghin cu.
- Vn bn k hoch nghin cu thng c son tho thnh hai loi:
+ Vn bn np cho c quan qun l ti nghin cu hoc c quan ti tr.
Loi vn bn ny mang ngha php l nhiu hn ngha hc thut, phi lm theo
mu do cc c quan ny quy nh; phi th hin ng k hoch tin , ni dung v
s dng kinh ph ph hp.
+ Vn bn tho lun v s dng ni b trong nhm nghin cu: v ni
dung, vn bn ny phi nht qun vi cc vn bn trn, nhng quy nh c th hn,
y hn mi quan h ni b gia cc thnh vin ca nhm nghin cu .
BC 4: THU THP V X L THNG TIN
(1) Thu thp thng tin
a. Ngi nghin cu cn thu thp cc loi thng tin sau:
- Ch trng v chnh sch c lin quan n ni dung nghin cu.
- C s l thuyt c lin quan n ni dung v i tng nghin cu.
- Thnh t l thuyt t c v kt qu nghin cu trc c cng
b c lin quan n ch nghin cu .
- Cc s liu thng k.
- Kt qu quan st hoc thc nghim do bn thn ngi nghin cu thu thp.
b. Ni dung thu thp thng tin
- Nghin cu cc ngun ti liu:
+ Lp danh mc t liu cn theo h thng phn loi ph hp tng hp vi
h thng thng tin t liu chung.
+ Lp phiu th mc; ngi nghin cu phi t lp cc phiu th mc tin
tra cu, trong ghi r: ngun t liu, m s ca th vin tin tra cu.
124

+ c ti liu: c k, c lt nhanh, tm tt, trch ghi, phn tch, nh gi,
ph phn, ghi nhn xt kin c nhn. Ngi nghin cu cn c y cc ngun
ti liu c lien quan n ti lm tng quan v nhng thnh tu lin quan n
ti.
- Tm hiu thc ti.
Pht hin thc trng pht trin ca i tng bng cc phng php nghin cu
thc tin. Cc ti liu thu thp t cc phng php quan st, iu tra, th nghim,
thc nghim qua x l bng ton hc thng k cho ta nhng ti liu khch quan v
i tng.
b. thu thp thng tin, ngi nghin cu thng s dng cc phng php
nghin cu : nghin cu ti liu t cc ngun ( tp ch, bo co khoa hc, tc phm
khoa hc, ti liu lu tr, s liu thng k, thng tin i chng); phng vn; tin
hnh quan st; tin hnh thc nghim
Cc ti liu l thuyt v thc t thu thphng php c t cc phng php
nghin cu khc nhau gip cho ngi nghin cu chng minh cho gi thuyt khoa
hc a ra. V mc ch thu thp thng tin l nhm tm lun c chng minh gi
thuyt.
(2) X l thng tin
a. Chn lc ti liu, t liu, s liu:
- Nghin cu mi lin h gia cc ti liu, t liu, s liu
- So snh, i chiu, chn lc nhng ti liu, t liu, s liu quan trng, thit
thc, c tin cy cao.
b. Sp xp ti liu, t liu, s liu:
- Quy thnh cc nhm ti liu, s liu.
- Lp dn , sp xp c th tng ni dung ca tng vn theo mt logic nht
nh.
125

- Chn cc vn cn i su phn tch.
b. Phn tch v x l cc thng tin.
y l giai on c bn , quyt nh cht lng ca ti, v cc t liu, s
liu c x l ng n, chnh xc c ngha trong vic xc nhn ( chng minh)
hay bc b gi thuyt nu ra.
Mc ch ca vic phn tch v x l thng tin, t liu l tp hp, chn lc v
h thng ho cc phn khc nhau ca thng tin, ca t liu c t tm ra
nhng kha cnh mi, kt lun mi v i tng. Qu trnh phn tch, x l phn
tch, x l thng tin, t liu l qu trnh s dng kin thc tng hp ca ngi
nghin cu , l qu trnh s dng t duy bin chng v logic cng vi cc phng
php nghin cu khoa hc xem xt i tng. Qu trnh ny l do trnh ca
ngi nghin cu quy nh. Ni dung v phng php x l thng tin bao gm: x
l thng tin nh lng pht hin ng thi v quy lut bin ng ca cc tham
s; x l cc thng tin nh tnh tm kim cc mi lin h logic.
Trong qu trnh phn tch v x l thng tin cn ch :
- Tn trng tnh khch quan ca s kin, con s; ngi nghin cu khng
c ch quan p t theo ca mnh.
- Cn pht huy tinh thn dng cm, mnh dn trong nghin cu khoa hc, bi
v trong qu trnh phn tch , x l cc thng tin c th dn n nhng kt lun,
nhng nhn xt d b ph phn, bc b. Trong trng hp ny, ngi nghin cu
cn phi thn trng kim tra li cc kt lun ca mnh, ng thi phi mnh dn
ph phn cc t tng lc hu, li thi v ng h tch cc t tng mi, cc
tng mi m cc cng trnh nghin cu ch ra.
c. D kin nhng kt lun cn c, cn rt ra v hng pht trin cc vn
.
d. Tng hp ti liu:
126

- B tc ti liu, sau khi phn tch pht hin thiu hoc sai lch.
- La chn ti liu, ch chn nhng ti liu cn, xy dng lun c.
- Sp xp ti liu theo lch i, ng i v theo quan h nhn qu nhn
dng ng thi, tng quan v tng tc ca chng.
- Lm ti hin quy lut l bc quan trng nht trong nghin cu ti liu,
chnh l mc ch tip cn lch s.
- Gii thch quy lut: i hi phi s dng cc thao tc logic a ra nhng
phn on v bn cht cc quy lut ca s vt hoc hin tng.
BC 5: VIT BO CO TNG KT TI NGHIN CU
Vit bo co tng kt ti nghin cu l trnh by cc kt qu nghin cu
bng mt vn bn hay mt lun n, lun vn cng b kt qu nghin cu v bo
co vi c quan qun l ti nghin cu hoc c quan ti tr; y l c s hi
ng nghim thu nh gi s c gng ca tc gi, ng thi cng l bt tch ca tc
gi li cho cc ng nghip i sau.
Vit bo co tng kt ti phi tin hnh theo nhiu ln:
- Vit bn nhp theo cng chi tit trn c s tng hp cc ti liu, t liu,
s liu thu c v c x l.
- Sa cha bn tho theo s gp ca ngi hng dn v cc chuyn chuyn
gia.
- Vit sch bo co tng kt ti ri a ra tho lun b mn.
- Sa cha theo s gp ca b mn.
- Vit sch bo v hi ng bo v cp c s.
- Sa cha ln cui cng sau khi tip thu kin ca hi ng cp c s. Vit
hon chnh bo co tng kt ti, lun n, lun vn, ng thi tm tt cc vn bn
.
BC 6: BO V, NGHIM THU TI
127

(1) Bo v cng trnh nghin cu
Vic chun b bo v cng trnh nghin cu ( lun vn, lun n) bao gm:
+ Phi hon thin ton b cng trnh th hin bng vn bn ng vi cc yu
cu v ni dung v hnh thc trnh by bo co tng kt ti, lun vn, lun n
ca B Gio dc v o to.
+ Vit bn cng bo co tng kt ti, lun vn, lun n theo tinh thn
v dng ca bn tm tt kt qu nghin cu ti, lun vn, lun n nhng c ng
v rt ngn hn.
+ Chun b cc ti liu minh ho cho bo co.
+ Chun b cc cu tr li cn c theo tinh thn cc nhn xt ca phn bin v
ca nhng ngi trong v ngoi hi ng ( hi ng nghim thu hay hi ng
chm lun vn, lun n).
- Trnh by bo co trc hi ng phi ngn gn, n gin r rng, d hiu
v y lng thng tin cn thit, quan trng, ch yu v: tnh cp thit ca
ti, mc ch, nhim v , i tng, phm vi, phng php nghin cu, nhng kt
qu t c, nhng ng gp mi, nhng kt lun, khuyn ngh v tip tc nghin
cu ti
c bit cn lu :
+ Ginh thi gian cho vic lm sng t cc kt qu khoa hc mi c thu
thp bng ngn ng c tnh thuyt phc chng minh (dn chng) vi s h tr
ca cc ti liu minh ho ( do ngi bo v chn la v s dng hp l).
+ Cc s , biu bng, tranh nh, mu vt v cc phng tin cn thit khc
phi c sp xp theo th t tng ng vi vic trnh by vn v tin cho vic
s dng. i khi minh ho, c th s dng my tnh, my chiu hnh, my ghi
m hoc my chiu phimSong b tr sao cho mi ngi tham d trong phng
hi ngh ca hi ng c th nhn thy r.
128

+ Khi tr li nhng cu hi v kin nhn xt ca cc phn bin, cc thnh
vin ca hi ng, ngi bo v ch cn cp thng vo bn cht ca vn , ca
s vic; phi thn trng v t ra lch thip trong quan h vi nhng ngi pht biu
nhn xt bo co ca mnh ngay c khi c nhng nhn xt mang tnh cht ph phn
mnh m; cn bn thn phi th hin tnh khim tn v t tin trong vic nh gi
kt qu khoa hc ca mnh.
(2) Nghim thu ti
Nghim thu ti l cng vic ca c quan qun l tin hnh nhm nh
gi cht lng ti cng nhn hoc khng cng nhn kt qu nghin cu.
Th thc nghim thu c thc hin nh sau:
- a cng trnh c hon tt bng vn bn ti cc phn bin ( l nhng
chuyn gia am hiu lnh vc nghin cu, tiu chun c mi vit nhn xt phn
bin: s lng c th l 1,2,3 ) c v cho nhn xt v: tnh cp thit; ngha khoa
hc ca ti; kt qu nghin cu t c; nhng ng gp mi ca ti,
nhng u im, thiu st v ni dung, s dng phng php v hnh thc trnh
by
Tu theo mc cp thit c th s dng phn bin cng khai hoc phn bin
kn gi khch quan kin phn bin.
Ly nhn xt ca cc chuyn gia trong lnh vc chuyn ngnh ( nu l lun n
tin s).
- Mt hi ng nghim thu c thnh lp vi s l thnh vin ( 5,7,9) do c
quan qun l ti nghin cu mi theo quyt nh.
- Hi ng nghe tc gi bo co kt qu nghin cu, nghe kin ca cc phn
bin v cc thnh vin trong hi ng ri tho lun phiu nghim thu.
BC 7: CNG B KT QU NGHIN CU
129

Cng b kt qu nghin cu khoa hc v trnh by, ng ti sn phm nghin
cu khoa hc trn cc tp ch v cc n phm khoa hc khc hoc cng b trn cc
phng tin truyn thng i chng.
Cng b kt qu nghin cu khoa hc l mt cng vic h trng, nn ch cng
b khi thy kt qu nghin cu t c ng mc tiu t ra. Ngi nghin cu
c th s dng nhiu hnh thc cng b cc mc khc nhau, khng nht
thit ch hon tt ton b cng trnh nghin cu .
- Trong tng giai on nghin cu, ngi nghin cu c th cng b dn cc
kt qu bng cch bo co khoa hc trnh by cc cuc hi tho, hi ngh khoa
hc; vit cc bi bo ng trn cc tp ch chuyn ngnh.
y l bc quan trng khng nh gi tr ca cng trnh nghin cu, c
ngha trao i thng tin, pht trin tng khoa hc, ng thi l thc hin yu cu
o to nghin cu sinh c th bo v lun n.
- Kt qu nghin cu hon chnh c th c bo co trc hi ng nghim
thu hoc c cng b ton b cng trnh trn bo, tp ch chuyn ngnh, cng c
th c cng b trn cc phng tin truyn thng i chngvi nhiu ngha:
ng gp v mt nhn thc mi v mt l lun, thc tin; m rng s trao i
tiphng php tc s pht trin lnh vc nghin cu; thng bo cng khai kt qu
nghin cu c, l s khng nh mt s hu i vi cc sn phm nghin
cu, l hnh thc cng b bn quyn tc gi.
- Cc loi sn phm khoa hc cng b nh: bi bo khoa hc; bo co khoa
hc, thng bo khoa hc; tc phm khoa hc, k yu khoa hc; chuyn kho khoa
hc; sch gio khoa; bo co nghin cu; lun vn khoa hc.
IV. NH GI KT QU NGHIN CU KHOA HC
nh gi kt qu nghin cu khoa hc l nh gi mc hon thnh nhim
v nghin cu, cht lng v hiu qu ca sn phm nghin cu so vi ch tiu,
130

nh mc c xc nh trong cc mc tiu nghin cu; ng thi nh gi c
qu trnh t chc v s dng phng php thc hin qu trnh nghin cu .
i vi c quan qun l khoa hc th nh gi l vic xem xt mt cng trnh
khoa hc quyt nh nghim thu.
1. Ch tiu nh gi kt qu nghin cu khoa hc
Cc cng trnh nghin cu khoa hc thng c nh gi theo cc ch tiu
sau:
a. Tnh hiu qu
- Hiu qu thng tin khoa hc: cng trnh em li nhng s lng v cht
lng thng tin khoa hc mi: khm ph mi, b xung cho l thuyt, cch tip cn
mi v s dng phng php nghin cu, kh nng p dng thng tin mi vo thc
tin.
- Hiu qu kinh t: cng trnh em li hiu qu kinh t thit thc: c th p
dng kt qu nghin cu vo thc tin sn xut, nng cao nng xut lao ng, thu
c li nhun caoHiu qu kinh t cng c tnh bng vic chi ph ( sc lc,
tin ca, thi gian) cn thit t nht cho vic nghin cu ti, nhng em li hiu
qu cao nht - tc l m bo tnh ti u trong nghin cu khoa hc.
- Hiu qu x hi: cng trnh nghin cu c ngha thc tin em li gi tr
ci to thc hin: vn dng vo thc tin gii quyt nhng vn vng mc.
b. Tnh mi trong khoa hc (lun )
Cng trnh em li nhng ng gp mi gp phn b sung, pht trin l
thuyt hin c hoc c th l nhng gii php ng dng l thuyt vo thc tin.
c. Tnh xc thc ca cc kt qu quan st hoc thc nghim (lun c).
Lun c (l thuyt v thc tin) phi xy c xy dng t nhng thng tin
(cc s liu, s kin) thu thp c nh c ti liu, quan st hoc thc nghim
khoa hc m bo tin cy cn thit.
131

d. Tnh ng n v phng php lun khoa hc (lun chng)
Cng trnh phi trnh by v r rng phng php tip cn i tng hay
c s phng php lun cn da vo nghin cu; cc phng php nghin cu
c th c s dng phi hp l, ph hp vi ti m bo cho cng trnh t
ti kt qu.
e. Tnh ng dng.
Kt qu nghin cu khoa hc c th c ng dng vo nhiu lnh vc sn
xut v i sng x hi, to ra nhng thnh qu lao ng c ngha kinh t v x
hi nht nh.
Tuy nhin, ch tiu ny c th cha hoc khng xem xt i vi nhng cng
trnh nghin cu c bn thun ty, cha c kh nng p dng.
Vic a ra mt h thng ch tiu nh gi cho ph hp vi hot ng nghin
cu khoa hc tht khng n gin. Song, nh gi mt cng trnh nghin cu
khoa hc, ngi ta thng nh gi theo cc ch tiu trn.
2. Phng php nh gi kt qu nghin cu khoa hc.
C quan qun l nghin cu khoa hc thng s dng hai phng php chnh
nh gi kt qu nghin cu khoa hc.
a. Phng php chuyn gia
C quan qun l nghin cu khoa hc mi nhng chuyn gia c kinh nghim,
am him lnh vc nghin cu vit nhn xt phn bin. Trong mt s trng hp
cho khch quan v gi c quan h t nh gia ngi nghin cu v chuyn gia
phn bin, tn ca chuyn gia phn bin v tn ngi thc hin ti u c gi
b mt; c trng cn mi chuyn gia nc ngi nhn xt, nh gi kt qu
nghin cu.
b. Php php hi ng
132

Hi ng c thnh lp do c quan qun l nghin cu khoa hc quyt nh,
gm mt nhm cc nh khoa hc c hc hm, hc v, c phm cht o c tt,
cng chuyn ngng v am hiu lnh vc nghin cu nh gi cng trnh khoa
hc.
C hai loi hi ng:
- Hi ng nghim thu cng trnh khoa hc.
Hi ng c s lng thnh vin ph hp vi phm vi nghin cu ca ti,
c chn t cc nh khoa hc ca nhiu c quan khc nhau. Hi ng gm: ch
tch, th k, hai phn bin v cc thnh vin khc c chc nng gip xem xt, nh
gi cc sn phm nghin cu v xp loi cng trnh t cc mc : xut sc, kh,
t v khng t yu cu.
- Hi ng nh gi lun vn thc s v lun n tin s:
+ Hi ng nh gi lun vn thc s:
Hi ng gm t 5 n 7 thnh vin, trong hai hoc ba l cc nh khoa hc
ngoi c quan o to. Hi ng do c quan o to ra quyt nh thnh lp v chu
trch nhim trc th trng c quan o to chm lun vn mt cch khch quan.
Hi ng nh gi bng cch cho im v tnh trung bnh cng cc im s ca cc
thnh vin.
+ Hi ng nh gi lun n tin s:
nh gi lun n tin s c tin hnh theo hai cp c s v cp nh nc.
* Hi ng chm lun n cp c s do th trng c quan o to ra quyt
nh thnh lp c t 7 n 9 thnh vin xem xt kt qu nghin cu v cht
lng lun n ca nghin cu sinh ngh B Gio dc v o to ra quyt
nh thnh lp hi ng chm lun n cp Nh nc.
* Hi ng chm lun n cp Nh nc do B trng B Gio dc v o to
ra quyt nh thnh lp gm t 7 n 9 thnh vin, trong c: ch tch, th k, ba
133

phn bin v cc y vin hi ng: Hi ng chu trch nhim trc B trng
nh gi mt cch khch quan lun n ca nghin cu sinh.
V nguyn tc:
* Cc b hng dn khng c lm ch tch hoc th k hi ng v c th
khng l thnh vin ca hi ng.
* Ch tch hi ng phi l ngi c cng chuyn mn vi ti lun n, c
kinh nghim o to sau i hc v iu khin cc bui bo v cp Nh nc, chu
trch nhim v cc h s lin quan n bo v ca nghin cu sinh.
* Th k hi ng l ngi c cng chuyn mn vi ti lun n, nm vng
cc th tc bo v lun n, chu trch nhim kim tra h s ca nghin cu sinh.
* Phn bin l nhng chuyn gia c hc hm, hc v am hiu su lun n, c
uy tn v chuyn mn, c tinh thn trch nhim cao v cng chuyn ngnh vi lun
n. Tm tt lun n v bng tin s ca nghin cu sinh c ngh ghi tn ngi
phn bin ghi nhn cng lao v cao trch nhim ca h.
Ngi phn bin khng c l ngi lm vic trong cng c quan hay c s
o to nghin cu sinh, ng tc gi trong cc cng trnh c lin quan n lun n
hay l ngi cp di trc tip ca ngi bo v lun n.
3. Nhn xt phn bin khoa hc
Nhn xt phn bin khoa hc l mt vn bn vit vi mc ch phn tch, nh
gi cng trnh nghin cu, lun vn, lun n.
a. V hnh thc trnh by ca bn nhn xt phin bn
Nu cc thng tin v th tc: tn ti, chuyn ngnh, m s ca chuyn
ngnh; h v tn tc gi; h v tn, chc trch, hc hm, hc v, n v cng tc
ca ngi phn bin; sau l ni dung nhn xt.
b. V ni dung nhn xt ca cc phin bn cn nu r
- Tnh cp thit, ngha l lun v thc tin ca ti.
134

- Khng nh ti khng trng lp vi cc cng trnh cng b trong v
ngoi nc.
- Nhn xt v tin cy, tnh hp l ca vic s dng cc phng php nghin
cu.
- M t ni dung v ni dung tng chng:
+ Phn tch theo cu trc lgic ca ni dung, ch r ch mnh, ch yu.
+ Nhn xt v kt qu nghin cu t c.
+ Khng nh nhng ng gp mi, nhng b sung mi (pht hin mi v qui
lut, sng to mi v cc gii php hoc cc nguyn l cng ngh) ca tc gi gp
phn phc v cho thc tin v b sung cho l thuyt khoa hc.
- Nu nhng u im v ni dung v kt cu cng trnh.
- Nhn xt v nhng lun c cha c xc nhn do tr ngi t nhin, do iu
kin k thut, do hn ch nhn thc, do sai phm trong cng tc tip cn, do sai
phm logic suy lun
- Nu nhng thiu st, tn ti v ni dung v hnh thc ca cng trnh, lun
vn, lun n.
- Ghi r ni dung cng trnh, lun vn, lun n c cng b trn cc tp ch,
k yu hi ngh khoa hc no, gi tr khoa hc ra sao.
- Khng nh cng trnh, lun vn, lun n p ng cc yu cu v ni dung
v hnh thc ca cng trnh khoa hc, lun vn, lun n; bn tm tt phn nh ng
ni dung c bn ca cng trnh, lun vn, lun n v tc gi xng ng c cng
nhn hc v thc s, tin s hay cng trnh nghin cu c chp nhn, nh gi,
xp loi mc no.
- Phn khuyn ngh ca phn bin: cng trnh c th c chp nhn; cng
trnh cn c chnh l hoc b sung; cng trnh phi lm li; cng trnh cn c
tip tc pht trin; cng trnh c p dng
135
136

Chng V
VIT CNG TRNH NGHIN CU KHOA HC

I. VIT TI LIU KHOA HC
Cc kt qu nghin cu khoa hc cn c vit ra di cc dng ti liu khoa
hc khc nhau cng b (tr nhng lnh vc phi gi b mt) trn cc xut bn
phm. Cc ti liu khoa hc c th mang nhiu ngha: trao i thng tin khoa
hc; n nhn nhng kin bnh lun, b sung, ph phn ca ng nghip; i tm
a ch p dng; khng nh quyn tc gi i vi cng trnh
Ti liu khoa hc cng b c nhiu loi:
1. Bi bo khoa hc
Bi bo khoa hc l mt n phm m ni dung c cha nhng thng tin mi
(da trn kt qu quan st v thc nghim khoa hc) c gi tr khoa hc v thc
tin c ng trn cc tp ch khoa hc chuyn ngnh vi nhng mc ch khc
nhau nh: cng b mt tng khoa hc; cng b tng kt qu ring bit ca mt
cng trnh nghin cu di hn; cng b kt qu nghin cu ton b cg trnh;
xng mt cuc tranh lun hay tham gia tranh lun trn cc tp ch hoc hi ngh
khoa hc.
Thc cht ca vit bi bo khoa hc cng l xoay quanh vic nu lun ri
tm phng php (lun chng) cng vi vic a ra bng chng (lun c) chng
minh cho lp lun. V th, bi bo khoa hc thng c vit di dng mt tiu
lun: nu l do; trnh by cc c s l thuyt; ch ra hin trng thc t; khng nh
nhng pht hin mi; xut ng dng v nhng khuyn ngh tip tc nghin cu.
Bi bo khoa hc c nhiu loi; mi loi c mt cu trc lgic v b cc ni
dung ring. Chng hn:
137

* Bi bo cng b tng khoa hc: cn thit phi trinh by r vn , lun
; khng cn thit phi trnh by lun c v lun chng.
* Bi bo cng b kt qu nghin cu (ring bit hay ton b cng trnh)
cng c th trnh by vn nghin cu, nhng cn thit phi trnh by r lun ,
lun c v lun chng.
* Bi bo xng mt cuc tranh lun, bi bo dn mt hi ngh khoa
hc; cn thit phi trnh by r vn ; c th trnh by lun cn khng cn thit
phi trnh by lun c v lun chng.
* Bi bo tham gia tranh lun trn tp ch, bi bo tham lun mt hi ngh
khoa hc: c th trnh by vn , lun , nhng rt cn thit phi trnh by lun
c, lun chng.
Cn nhng bi bo thng bo khoa hc trn cc tp ch hoc thng bo
trong cc hi ngh khoa hc th li khng nht thit phi c cu trc lgic nh cc
bi bo nu trn.
B cc ni dung bi bo c th khc nhau tu theo cch sp xp ca mi tc
gi, song mt bi bo cn nu ln c nhng khi ni dung hon chinh bao gm:
t vn (m u), lch s nghin cu, c s l lun v phng php nghin cu;
kt qu thu thp v x l thng tin, phn tch kt qu, kt lun v khuyn ngh.
Mt bi bo khoa hc thng vit khng di, ch nn vit khong 2000 ch
ng thnh mt bi trn mt s tp ch; nu phm vi rng th phi chia thnh
nhiu vn nh v ng trn nhiu s.
2. Bo co khoa hc
Bo co khoa hc l mt bi pht biu c trnh by ti hi ngh khoa hc
chuyn ngnh; phi l mt ti liu c gi tr khoa hc, c ngha l lun v thc
tin- l kt qu ca qu trnh nghin cu ca tc gi hoc ng tc gi.
138

Tu theo mc ch m cch tip cn ca bo co tham d hi ngh, hi tho
khoa hc c khc nhau:
* Nu l bo co a ra tranh lun th tc gi cn nu ra c ch trong
tranh lun.
* Nu l bo co c a ra cng b kt qu iu tra hoc mt nghin cu
th tc gi cn nu r nhng lun c v lun chng dn n nhng kt lun trong
nghin cu.
Mt bo co tham d hi ngh, hi tho khoa hc cn nu c nhng ni
dung ngn gn, sc tch i thng vo ch vi y cc ti liu l thuyt v
thc t; c lun c v lun chng; c kt lun xc ng; c xut cc gii php
cho thc tin; tc gi c xut kin tho lun. Trnh by bo co r rng, lp
lun lgic cht ch, t tin v din cm; trnh trnh by n iu, kh khan, gii
thch di dng hoc c ton vn bo co.
Bo co khoa hc phi vit thnh vn bn hon chnh tun theo ch v mc
ch hi ngh, hi tho khoa hc. Bo co khng nn vit qu di m ph hp vi
khun kh hi ngh, hi tho; nu phm vi qu ln th phi vit tm tt bo co.
trnh by bo co c kt qu, tc gi cn chun b trc: cng trnh
by; bn tm tt bo co; cc bng biu, s , hnh v c th in trn phim s
dng n chiu.
Bo co khoa hc phi vit thnh vn bn v cn c np ng thi hn quy
nh ca Ban t chc hi ngh, hi tho khoa hc.
3. Thng bo khoa hc
Thng bo khoa hc c s dng trong mt s trng hp cn a tin vn tt
v hot ng nghin cu vi mc ch l cung cp thng tin tm tt v hot ng
v thnh tu, khng trnh by lun c hoc lun chng.
139

C th thng bo trn tp ch, trong cc hi ngh hoc trong cc bn tin khoa
hc. Thng bo thng rt ngn, thng khong 100 n 200 ch hoc trnh by
khng qu 5 pht.
Thng bo trong hi ngh khoa hc thng c d kin trc trong chng
trnh ngh s. i km theo thng bo bng ming thng c vn bn thng bo
chun b sn ban t chc phn pht cho ngi nghe trong hi ngh.
4. Tng lun khoa hc
Tng lun khoa hc l mt bn m t khi qut ton b thnh tu v nhng
vn ang tn ti lin quan n mt cng trnh nghin cu.
Ni dung ca mt tng lun khoa hc thng gm cc phn sau:
- L do lm tng lun.
- Gii thiu chung v ton b vn c lm tng lun.
- Tm lc cc thnh tu, cc lun , cch tip cn, phng php nghin cu
v cc trng phi khoa hc.
- Nhn xt ca ngi vit tng lun v cc thnh tu, cch tip cn, phng
php nghin cu v ch ra ch mnh, ch yu, nhng vn cha c gii quyt
hoc gii quyt cha y , cha trn vn
5. Tc phm khoa hc
Tc phm khoa hc l mt s tng kt mt cch c h thng ton b phng
hng nghin cu ca tc gi. Tc phm khoa hc c mt s c im sau y:
- Tnh mi vi nhng vn c trnh by.
- Tnh h thng v ton b nhng vn trong phng php nghin cu.
- Tnh hon thin v mt l thuyt.
V ni dung, tc phm khoa hc bao gm tt c cc vn c trnh by u
l nhng kt lun khoa hc, ngha l nhng gi thuyt khoa hc c kim
140

chng vi y lun c v c lun chng mt cch ph hp vi cc quy tc
suy lun lgic.
V b cc ca tc phm khoa hc v c bn tng t nh bo co khoa hc.
6. K yu khoa hc
K yu khoa hc l mt n phm m ni dung ca n c cha nhng kt qu
nghin cu cc cng trnh, cc bn bo co, cc bi tho lun trong khun kh cc
hi ngh khoa hc, hoc trong mt giai on hot ng ca mt t chc khoa hc
ca mt chng trnh nghin cu khoa hc.
K yu khoa hc l mt tuyn tp in tm tt cc kt qu nghin cu ca cc
cng trnh; cc bn bo co khoa hc v tm tt cc bo co khng kp gi trc
hoc khng c iu kin in ton vn; ng thi in c nhng bi tho lun trong
khun kh hi ngh vi mc ch:
- Ghi nhn hot ng khoa hc ca mt hi ngh, ca mt t chc khoa hc
hay ca mt chng trnh nghin cu khoa hc.
- To c hi ngi nghin cu cng b cc kt qu nghin cu khoa hc.
7. Chuyn kho khoa hc
Chuyn kho khoa hc l mt cng trnh khoa hc bn lun v mt ch ln,
c tm quan trng, c ngha l lun v thc tin i vi mt chuyn ngnh khoa
hc; l cng trnh tng kt v ton b cc kt qu nhgin cu cng phu, lu di, th
hin s am hiu rng ri v su sc v kin thc chuyn ngnh ca cc tc gi.
Chuyn kho khoa hc l mt n phm c bit c trnh by di dng mt
tp sch, khng nh k, c xut bn theo k hoch ca mt chng trnh, d n
hoc nhm nghin cu lin quan n mt hng nghin cu ang c trin vng
pht trin.
Chuyn kho khoa hc gm cc bi vit nh hng theo mt nhm vn xc
nh, tp trung vo mt ch c la chn, nhng khng nht thit hp thnh h
141

thng l thuyt, m ngc li cn c nhng lun im khoa hc tri ngc nhau.
Cc tc gi gp bi vo chuyn kho khng nht thit kt thnh tp th tc gi.
V b cc ni dung ca chuyn kho khoa hc khng yu cu trnh by cht
ch thnh mt h thng l thuyt m ht sc linh hot v mt khoa hc. Nhng
chuyn kho khoa hc cng c th c phn chia thnh cc phn c tn gi ring;
chuyn kho c trnh by theo mt lgic nht nh, chng hn i t lch s vn
, vi cc xu hng, trng phi nghin cu v cc kt lun c cn c xc ng;
vn phong ca chuyn kho l vn phong bc hc, c lng thng tin, s dng
chnh xc cc thut ng khoa hc.
8. Sch gio khoa
Sch gio khoa l ti liu chn lc, tng kt v h thng ho cc tri thc khoa
hc thuc mt lnh vc khoa hc nht nh, c trnh by theo chng trnh mn
hc do Nh nc qui nh; sau khi thm nh xc nhn gi tr khoa hc v c tnh
gio dc th c dng lm ti liu ging dy v hc tp trong trng hc nhm
thc hin mc tiu o to.
Sch gio khoa cn c xem nh l mt cng trnh khoa hc, bi l n phi
da trn nhng kt qu nghin cu v:
- Quy lut tm l nhn thc theo la tui ca ngi hc cc bc hc, cp
hc.
- S ph hp gia kin thc truyn th vi trnh ngi hc (m bo tnh
va sc trong dy hc).
- Vic la chn vn trong s nhng thnh tu hin i lin quan n mn
hc.
- c im ca nn vn ho v nn hc vn x hi
- Sch gio khoa c nhng tnh cht:
142

Tnh h thng: sch gio khoa phi bao gm mt khi lng kin thc c h
thng, cn thit truyn th cho ngi hc.
Tnh hin i: sch gio khoa phi cp nht nhng thnh tu mi nht ca
khoa hcv nhng phng php lun hin i trong khoa hc.
Tnh s phm: cch trnh by sch gio khoa phi ph hp vi lgic nhn thc,
dn ngi hc t khng bit n bit cc kin thc khoa hc.
Ni dung sch gio khoa bao gm h thng kin thc c la chn vi s
lng cn thit v h thng bi tp rn luyn k nng thc hnh mn hc, nghin
cu khoa hc c son theo mt lgic s phm cht ch, cch trnh by ph hp
vi quy lut nhn thc, trnh v la tui ngi hc thun tin cho vic ging
dy, hc tp, hng dn t hc, t nghin cu.
Vn phong sch gio khoa l vn phong khoa hc gio dc, ngn ng chun
mc, trnh by theo li khng nh., gii thch, minh ho khng tranh lun, bn ci;
thut ng chnh xc, n ngha.
Hnh thc trnh by sch gio khoa phi m bo tnh lgic cht ch v ni
dung v kt cu tin li cho vic s dng; m bo tnh m thut v k thut cao v
trnh by.
9. Bo co kt qu nghin cu
Bo co kt qu nghin cu l mt vn bn trnh by mt cch c h thng cc
kt qu nghin cu cng b, l sn phm cui cng ca nghin cu v l sn
phm cng b u tin trc cng ng nghin cu.
C nhiu hnh thc bo co kt qu nghin cu: bo co tng phn cng trnh;
bo co trung hn theo qui nh; bo co hon tt cng trnh.
(Cch vit bo co kt qu nghin cu s c trnh by chi tit mc II).
10. Lun vn khoa hc
143

Lun vn khoa hc bc thc s, tin s cng c xo vo danh mc cc cng
trnh khoa hc. Lun vn khoa hc l hnh thc c bit ca cng trnh nghin cu
khoa hc - loi cng trnh nhm t c hc v khoa hc v c bo v cng
khai ti hi ng chm lun vn ca mt trng i hc hay mt vin nghin cu
khoa hc.
Ni dung lun vn khoa hc bc thc s, tin s l nhng ti liu c ngha l
lun v thc tin, cha ng thng tin mi.
V hnh thc, lun vn khoa hc c trnh by theo quy nh ca B Gio
dc v o to.
(Cch vit lun vn s c trnh by chi tit mc III).
II. VIT BO CO KT QU NGHIN CU
1. Ni dung bo co
Bo co kt qu nghin cu (gi tt l bo co) l vn bn trnh by mt cch
c h thng kt qu nghin cu, cn nu bt c nhng vn c bn sau:
Tng quan vn nghin cu:
C s l thuyt v phng php nghin cu.
Ni dung v kt qu nghin cu c nhng xut mi, nhng ng dng sng
to.
Kt lun v khuyn ngh.
Bo co phi c trnh by theo mt lgic cht ch vi trnh t cc phn: m
u, ni dung, kt lun, ti liu tham kho v ph lc.
2. Hnh thc v b cc bo co
Bo co c trnh by trn mt kh giy A4 (210279 mm), ch mt mt. Nu
nh my trn my vi tnh th dng c ch VnTime (Roman) 13 hoc 14, dn dng
ch n 1,5 line ca h son tho Winword. L trn 3,5 cm; l di 3 cm hoc
144

ngc li; l tri 3,5 cm; l phi 2 cm. Cc biu bng trnh by theo chiu ngang
kh giy th u bng l l tri ca trang.
Vn bn ca bo co c 3 phn:
a. Phn khai tp (Front matter) gm
- Ba, c ba chnh v ba ph:
Ba chnh v ba ph ca bo co (bn chnh) v tm tt bo co (bn bo co
tm tt) v c bn ging nhau v c vit theo th t t trn xung nhng ni
dung sau:
+ Tn c quan ch tr ti, chng trnh d n.
+ Tn ti in bng ch ln. Tu theo di ca tn ti m chn c ch
cho cn i (chng hn Font VnTimeH14 Bold v Regular).
+ Di tn ti c dng: Bo co kt qu nghin cu ti KH-CN cp
nu l tm tt bo co), (Font VnTimeH12 Bold v Regular).
+ M s: (Font VnTimeH14 Bold v Regular).
+ Chc nng khoa hc v tn ch nhim ti ba chnh (Font VnTimeH14
Bold v Regular). Chc danh khoa hc, tn ch nhim ti v cc thnh vin ca
ti ba ph (Font VnTimeH14 Bold v Regular).
+ a danh v thng nm bo v cng trnh (Font VnTimeH14 Bold v
Regular).
Ba chnh (Bng giy ba kh 210 297 mm) v ba ph (bng giy in kh A4)
ca bn chnh u c khung bao quanh (l trn 2,5 cm, l di 2,5 cm, l phi 2,5
cm v l tri 3,5 cm).
Ba chnh v ba ph ca bn tm tt c kch thc 130 190 (hoc 140 200
mm) th kh ch thu nh theo t l thch hp v ba c khung bao quanh (l trn 1,5
cm; l di 1,5 cm; v l tri 2 cm).
Mu ba c ch ra trn cc hnh H8a, b, c, d.
145
H 8a: Mu ba chnh ca bn bo co kt qu nghin cu
B GIO DC V O TO
...............TRNG (VIN).....................
CH NHIM TI
TN TI
..........................................................
BO CO KT QU NGHIN CU TI KH CN CP .........
M S....................
H NI, 200..........
146
B GIO DC V O TO
...............TRNG (VIN).....................
CH NHIM TI
TN TI
..........................................................
BO CO KT QU NGHIN CU TI KH CN CP ........
M S....................
NHNG NGI THAM GIA NGHIN CU

1......................................................Th k
2..............................................
3..............................................
4..............................................
...............................................
H NI, 200........
H 8b: Mu ba ph ca bn bo co kt qu 147
nghin cu
B GIO DC V O TO
...............TRNG (VIN).....................
CH NHIM TI
TN TI
..........................................................
TM TT
M S....................
H NI, 200..........
H8c: Mu ba chnh ca bn tm tt bo co kt qu nghin cu
148
B GIO DC V O TO
.............TRNG (VIN).....................
CH NHIM TI
TN TI
..........................................................
TM TT
M S....................
1......................................................Th k
2..............................................
3..............................................
4...........................................
...............................................
H NI, 200..........
H 8d:
Mu lc:
ba mc
ph ca
bo co
kt t
qu pha
nghin
cusch, tip sau ba ph. Mt s
- Mc
lcbn
thng
c
u
sch t mc lc sau li gii thiu v li ni u. Mc lc khng cn trnh by qu

t m.
149

- Trang ghi n: c ni dung ghi n (li cm n) cc c nhn v c quan trc
tip hoc gin tip gip cc tc gi hon thnh cng trnh nghin cu.
- K hiu v vit tt: lit k theo th t vn ch ci nhng k hiu v vit tt
trong bo co ngi c tin tra cu.
- mt s sch hay cng trnh nghin cu c xut bn cn c:
+ Li nh xut bn: nh xut bn c th vit li gii thiu cun sch hoc tc
phm, l do ra i ca cun sch, thn th s nghip ca tc gi.
+ Li gii thiu: Li gii thiu (li ta) thng do ngi ngoi tc gi vit
gii thiu vi cng chng. Ngi vit li gii thiu thng l nh khoa hc c uy
tn, hoc l mt nhn vt c a v x hi c quan tm n lnh vc c cp
trong tc phm.
- Li ni u: Li ni u do tc gi vit trnh by mt cch vn tt l do v
bi cnh, ngha l thuyt v thc tin ca ti, kt qu t c v vn cn
tn ti, nhng d kin sau cng trnh nghin cu. Nu khng c trang dnh ring
cho li ghi n th phn cui li ni u tc gi c th vit li cm n.
a. Phn bi chnh (Main text): bao gm cc phn c bn sau:
M U
Phn m u ni v l do ra i ca cng trnh, nhng nh cng c vng
ca tc gi, nhng vn c gii quyt v hy vng ca tc gi; bao gm cc
ni dung sau:
L do chn ti (tnh cp thit ca ti).
Khch th v i tng nghin cu.
Gii hn v phm vi nghin cu.
Mc ch nghin cu.
Nhim v nghin cu.
Gi thuyt khoa hc ca ti.
150

Phng php nghin cu.
ngha l lun v thc tin ca ti (s ng gp mi ca ti).
NI DUNG
y l phn c bn, ch yu nht ca cng trnh nghin cu gm tng quan vn
nghin cu, ni dung v phng php nghin cu, kt qu nghin cu. C th
chia thnh cc chnng mc (s lng chng, mc ph thuc vo c im ca
ti, khi lng ni dung, cch trnh by ca tc gi) song nhn chung, c th
chia thnh 3 chng:
Chng 1: C s l lun ca vn nghin cu.
Chng 2: C s thc tin (thc trng) cu vn nghin cu.
Chng 3: Cc kt qu nghin cu.
S th t ca chng nh bng h thng s - rp. Cc mc v tiu mc
nh s bng nhm hai, ba ch s, cch nhau mt du chm. d nhn dng, khi
s chng, mc ln n hai ba cp, ta thng s dng tip cch nh s thng
dng: dng ch ci thng a, b, c ch ln, di ln l cc nh - gch u
dng .v.v.
Chng I
1.1
1.2
151

1.2.1
1.2.2
a)
+
Bng 3: H thng nh s kt hp
KT LUN V KHUYN NGH
Theo thng l th phn ny nm cui bo co, bao gm cc ni dung:
- Kt lun v ton b cng trnh nghin cu: tng hp cc kt qu nghin cu,
nu r vn no c gii quyt v vn mi ny sinh cn tip tc nghin
cu. Kt lun cn c trnh by sc tch, c ng, su sc, ngn gn khng c li
bn v bnh lun g thm.
- Nu nhng khuyn ngh rt ra t kt qu nghin cu ph hp c tnh kh thi,
xut cc vn mang tnh bc xc v trin vng.
TI LIU THAM KHO
Thng thng c cc cch ghi ti liu tham kho: cui trang, cui chng
hoc cui sch. Khi ghi ti liu tham kho cui sch th cn theo mt mu thng
nht v cch sp xp ti liu theo qui nh ca nh xut bn.
- Cc ti liu tham kho ghi trong danh mc phi y cc thng s cn thit
theo th t sau:
S th t: H v tn tc gi. Tn ti liu (sch hoc tp ch). Ngun: tn tp
ch, tp, s, nm, nh xut bn, ni xut bn, nm xut bn, trang
- Trnh t sp xp danh mc cc ti liu tham kho.
+ Xp theo th t danh sch kinh in trc, cc vn kin chnh thc ri n
cc tc phm ca cc c nhn.
152

+ Cc ti liu tham kho c xp ring theo tng khi ting (Vit, Nga, Anh,
Php, c) trnh t sp xp danh mc ti liu tham kho trong tng khi ting
theo nguyn tc th t ABC ca h, tn tc gi:
Tc gi Vit Nam: xp theo th t ABC theo tn tc gi, khng o ln trt
t h tn tc gi. V d: Nguyn Vn Bnh th xp vn B.
Tc gi nc ngoi: xp theo th t ABC theo h tc gi (k c cc ti liu
dch ra ting Vit xp trong khi ting Vit).
V d: Prikhodko. P.T. th xp vn P.
+ Ti liu khng c tn tc gi th xp theo th t ABC theo t u tin ca
tn ti liu. V d: Tm hiu ngn ng cc dn tc thiu s Vit Nam th xp vn
T.
- S th t c nh lin tc t u n ht, khng nh ring tng khi
ting.
- Trch dn: Ti liu no c trch dn vo cng trnh nghin cu, lun n
hoc sch th nh theo s th t ca danh mc ti liu tham kho v c t
trong du ngoc vung. V d [32; 35] trong 32 l s th t ti liu, 35 l s
trang ca ti liu .
a. Phn ph lc (Back matter)
Trong phn ny c th c cc ph lc, bng hng dn, ch dn hoc c ch;
cc biu bng, s liu, hnh v, biu , th; phn gii thch thut ng, phn tra
cu theo mc hay tc gi; cc cng trnh (bi vit) i su tng kha cnh ca
ti (nu c).
Nu nhiu ph lc th ph lc c nh s th t bng s la m hoc s rp. V d: Ph lc I, ph lc II hoc ph lc 1, ph lc 2. Trng hp ph lc gm
nhiu chng, mc th phn ph lc cn c mc lc ring; mc lc ny khng ghp
vi mc lc ca bo co hoc cun sch.
153

3. Vit tm tt bo co
Bn tm tt bo co l vn bn rt ngn ca bn bo co kt qu nghin cu
chnh, c vit trnh trc h ng nghim thu v gi n ng nghip xin
kin nhn xt.
Bn tm tt bo co c trnh by r rng, sch s, khng ty xo, c nh s
trang, s biu bng, hnh v, s , th trnh by ngn gn (ch khong 16
n 18 trang kh giy A4 kh thu nh kch thc 140 190 mm hoc 130 190
mm).
Ba chnh v ba ph ca bn tm tt bo co c ni dung v hnh thc tng
t ba chnh v ba ph ca bn bo co.
Phn ni dung ca bn tm tt ch nu ln nhng lun , lun c, lun chng
v nhng kt lun ch yu v c trnh by theo b cc sau:
Phn m u:
Vit tm tt cc mc sau:
1. L do chn ti (tnh cp thit ca ti).
2. Khch th v i tng nghin cu.
3. Gii hn v phm vi nghin cu.
4. Mc ch nghin cu.
5. Nhim v nghin cu.
6. Gi thuyt khoa hc ca ti.
7. Phng php nghin cu.
8. ngha l lun v thc tin ca ti (s ng gp mi ca ti).
Phn ni dung:
Trnh by tng qut nhng quan im c bn, lun im ch yu; lm sng t
nhng t tng ch o v cch thc gii quyt vn ; trnh by nhng kt qu
c, nhng kt lun c mi m, tin tin, b ch v trin vng: nhng khuyn ngh
154

ph hp v c tnh kh thiTng chng ca bn tm tt c vit rt tm tt, c
ng di dng m t ni dung tng chng ca bn bo co chnh v nu kt
lun ca mi chng.
Phn kt lun v khuyn ngh:
Khong mt na trang n mt trang cui c s dng vit kt lun v
khuyn ngh quan trng.
Nhng kt lun quan trng nht ca ton b cng trnh nghin cu.
Nhng khuyn ngh quan trng nht c rt t kt qu nghin cu.
III. VIT LUN VN KHOA HC
1. Khi nim lun vn khoa hc
Lun vn khoa hc l chuyn kho v mt vn khoa hc hoc cng ngh do
mt ngi vit, va th hin tng khoa hc ca tc gi, va phi th hin kt
qu ca qu trnh tp s nghin cu bng nhng phng php v k nng nghin
cu khoa hc nht nh.
Lun vn khoa hc d thuc bc o to i hc hay sau o to i hc u
c xem nh l mt cng trnh nghin cu khoa hc. V vy ngi vit lun vn
cn chun b khng ch ni dung khoa hc m cn c phng php lun nghin cu
na.
2. Cc loi lun vn khoa hc
Tu theo tnh cht v trnh o to m lun vn c th c nhng th loi sa:
a. Tiu lun
Tiu lun l mt chuyn kho v mt chuyn khoa hc, c lm trong qu
trnh hc tp mt mn hc chuyn mn, nhng tiu lun khng nht thit phi bao
qut ton b h thng vn ca lnh vc chuyn mn .
b. Kho lun
155

Kho lun l chuyn kho mang tnh tng hp th nghim kt qu hc tp sau
mt kho o to chuyn mn hoc hun luyn nghip v khng nhm mc ch
ly vn bng.
c. n mn hc
n mn hc l chuyn kho v mt vn k thut hoc thit k mt c
cu, my mc, thit b hoc ton b dy chuyn cng ngh, hoc mt cng trnh sau
khi kt thc mt mn hc k thut chuyn mn. n mn hc thng gp trong
cc trng i hc k thut.
d. n tt nghip
n tt nghip l chuyn kho mang tnh tng hp sau khi kt thc chng
trnh i hc k thut chuyn mn, n bao gm: nhng nghin cu v mt vn
k thut hoc ton b cng ngh hoc ton b mt cng trnh k thut thit k
mang tnh tng hp v ton b dy chuyn cng ngh hoc mt cng trnh k thut.
e. Lun vn c nhn
Lun vn c nhn l mt chuyn kho tng hp trnh by cc kt qu tp dt
nghin cu khoa hc ca sinh vin trong qu trnh o to trng i hc bo
v ly vn bng c nhn. Kt qu nh gi lun vn l c s nh trng cng
nhn tt nghip.
Cng c nhng lun vn c gi tr khoa hc v thc tin cao ca nhng sinh
vin ti nng, c th nng ln thnh lun vn thc s, hoc lun n tin s khoa hc.
Lun vn c nhn thng c s dng trong nghin cu l thuyt, nghin
cu khoa hc kinh t, khoa hc x hi v nhn vn.
f. Lun vn thc s
Lun vn thc s l mt chuyn kho trnh by mt nghin cu ca hc vin
cao hc bo v ginh hc v thc s. l mt cng trnh nghin cu khoa hc
c gi tr thc tin, hng vo vic tm t cc gii php cho mt vn no ca
156

thc tin chuyn ngnh. Hon thnh lun vn thc s l bc trng thnh v mt
khoa hc ca nh chuyn mn tr v l bc chun b tip tc hc bc nghin
cu sinh.
g. Lun n tin s
Lun n tin s l mt chuyn kho trnh by c h thng mt vn khoa hc
ca nghin cu sinh bo v ginh hc v tin s. l mt cng trnh nghin cu
khoa hc c tnh cp thit , kt qu nghin cu c nhng ng gp mi, nhng pht
hin mi v nhng kin gii c gi tr trong lnh vc khoa hc v thc tin chuyn
ngnh.
h. Trnh t chun b lun vn khoa hc
Chun b lun vn khoa hc l mt cng vic y sc nng th thch i vi
sinh vin, nghin cu sinh (gi chung l ngi nghin cu) trong mt khong thi
gian qui nh ht sc hn hp. Vic xc nh mt trnh t hp l trong qu trnh
chun b lun vn l mt trong nhng im mu cht c tnh hng ch, gip
ngi nghin cu thc hin c kt qu nhng hot ng, nhng cng vic y kh
khn trc tr c c mt lun vn c cht lng. Trnh t chun b lun vn l
mt trong nhng im mu cht c tnh hng ch, gip ngi nghin cu thc
hin c kt qu nhng hot ng, nhng cng vic y kh khn trc tr c
c mt lun vn c cht lng. Trnh t chun b lun vn khoa hc c th hnh
dung nh sau:
Bc 1: Xc nh ti lun vn: la chn v chnh xc ho ti lun vn.
Ngi nghin cu cn phi cn nhc, chn lc i n xc nh ti lun
vn. y l vic lm tr tu vt v, nhiu trc tr nhng mang tnh cht quyt nh
i vi s thnh bi ca ton b qu trnh nghin cu.
D l ti lun vn c ch nh hay ti lun vn t chn, ngi nghin
cu cng phi:
157

Xc nh nhim v nghin cu.
(1)
Xc nh i tng v khch th nghin cu.
(2)
Xc nh gii hn v phm vi nghin cu.
(3)
Lp v phn tch mc tiu nghin cu.
(4)
t tn ti lun vn.
Bc 2: Xy dng cng nghin cu ca lun vn

cng nghin cu ca lun vn l vn bn d kin ni dung cng trnh v
cc bc tin hnh trnh thy hng dn ph duyt v lm c s cho qu trnh
chun b lun vn.
Ni dung cng nghin cu ca lun vn cn thuyt minh mt s im sau:
(1)
L do chn ti lun vn
(2)
Khch th v i tng nghin cu, i tng kho st.
(3)
Gii hn v phm vi nghin cu.
(4)
Mc ch, mc tiu v nhim v ca nghin cu.
(5)
Gi thuyt khoa hc ca lun vn.
(6)
Phng php nghin cu
(7)
Ci mi ca ti lun vn.
(8)
Dn ni dung ca lun vn.
(9)
K hoch tin thc hin ti lun vn.
(10)
Chun b cc phng tin nghin cu (ti liu, thit b th nghim).
Bc 3: Lp k hoch nghin cu ti lun vn.

K hoch nghin cu l s nh hng cho ton b qu trnh nghin cu; l
vn bn trnh by k hoch d k hoch d kin trin khai ti v tt c cc
phng din nh: ni dung cng vic, n nh thi gian thc hin tng cng vic,
sn phm cn c
158

Xy dng v t chc thc hin k hoch nghin cu thng c d kin
trin khai theo 5 giai on lm vic sau:
a. Giai on chun b
(1)
Chn ti, xc nh i tng, nhim v v mc ch nghin cu.
(2)
Lp bn tm tt cc cng trnh nghin cu trong phm vi ca ti
lun vn ang nghin cu.

(3)
Lp k hoch s b cho vic nghin cu.
(4)
Tin hnh th mt s cng vic.
b. Giai on nghin cu thc s

(1)
Nghin cu thc ti v nu r thc trng ca vn thuc ti lun
(2)
Thc hin cc nhim v nghin cu t ra trong k hoch.
(3)
S kt v nh gi s b cc cng vic thc hin.
(4)
Hon thin cng vic v hon thnh k hoch nghin cu.
vn.
c. Giai on nh ra kt cu lun vn
(1)
Tin hnh tp hp, x l cc kt qu nghin cu.
(2)
Lp dn bi - cu trc ca lun vn.
d. Giai on vit lun vn

(1)
Vit lun vn chnh thc.
(2)
Vit bn tm tt lun vn.
e. Giai on bo v lun vn
Bc 4: Thu thp v x l thng tin
(1) Nghin cu cc ngun ti liu.
(2) Tm hiu thc ti.
(3) X l thng tin: chn lc, sp xp, phn tch, tng hp ti liu, t liu, s
liu
159

Bc 5: Vit lun vn
Bc 6: Bo v lun vn
4. Vit lun vn khoa hc
a. Ni dung lun vn
Lun vn khoa hc l mt cng trnh khoa hc phi c th hin bng mt
vn bn trnh by kt qu nghin cu mt vn l lun hay thc tin, trong c
nhng kin gii mi, nhng ng gp mi (nhng xut mi, nhng ng dng
sng to) c gi tr trong lnh vc khoa hc, cng ngh chuyn ngnh v gii quyt
nhng yu cu thit thc ca i sng x hi. Lun vn phi c trnh by sc
tch m bo tnh lgic cht ch theo trnh t sau:
(1) Phn m u gm:
- L do chn ti (tnh cp thit ca ti).
- Khch th v i tng nghin cu.
- Gii hn v phm vi nghin cu.
- Mc ch nghin cu.
- Nhim v nghin cu.
- Gi thuyt khoa hc ca ti lun vn.
- Phng php nghin cu.
- ngha l lun v thc tin ca ti. (s ng gp mi ca ti).
(2) Phn ni dung: y l phn c bn ch yu nht ca lun vn, bao gm:
- Tng quan vn nghin cu:
+ Gi thiu chung vn nghin cu.
+ Tng quan lch s nghin cu v quan im la chn vn nghin
cu.
+ Nu gi thuyt khoa hc ca ti lun vn.
- C s l thuyt v phng php nghin cu:
160

+ C s l thuyt c s dng (k tha ca ngi i trc hay t mnh
xy dng).
+ M t cc phng php nghin cu c s dng.
- Kt qu nghin cu v phn tch kt qu:
+ Nhng phng php thu thp, x l thng tin, chng minh cc lun c
kim chng gi thuyt.
+ Nhng kt qu t c v mt l thuyt v kt qu p dng.
+ Phn tch kt qu v nu ln nhng ch mnh, ch yu, nhng vn
cha c gii quyt hoc mi pht sinh.
Lun vn c th chia thnh chng, mc (s lng chng, mc tu thuc vo
c im ca ti, khi lng, ni dung, cch trnh by ca tc gi). Song, lun
vn khoa hc gm t nht ba chng:
Chng I: Tng quan vn nghin cu.
Chng II: Ni dung v phng php nghin cu.
Chng III: Cc kt qu nghin cu.
Cch nh s chng, mc nh trong bo co kt qu nghin cu khoa hc
(xem bng 3. H thng nh s kt hp mc II chng V).
(3) Phn kt lun v khuyn ngh
- Kt lun ca lun vn phi khng nh c nhng kt qu nghin cu v
cht lng ca lun vn, nhng ng gp mi v nhng xut mi. Kt lun phi
c c s khoa hc v thc tin, c trnh by sc tch, c ng, su sc, khng c
li bn v bnh lun g thm.
- Nu cc khuyn ngh rt ra t kt qu nghin cu ph hp, xut cc vn
mang tnh bc xc v trin vng, nhng gii php c tnh kh thi
(4) Phn ti liu tham kho
161

Cc ti liu c ghi trong danh mc cc ti liu tham kho phi y cc
thng s cn thit theo th t sau:
S th t, h, tn tc gi. Tn ti liu. Ngun: tn tp ch, tp, s, nm, nh
xut bn, ni xut bn, nm xut bn v c sp xp theo trnh t: sch kinh in
trc, cc vn kin chnh thc ri n cc tc phm ca cc c nhn. Cc ti liu
tham kho phi c xp ring tng khi ting (Vit, Anh, Nga, Php, c, Trung
Quc) v trnh t sp xp ti liu tham kho trong tng khi ting theo nguyn
tc th t ABC ca h, tn tc gi.
(5) Phn ph lc
Vic sp xp phn ph lc nn theo trnh t sau:
- Cc cng trnh (bi vit) i su tng kha cnh ca vn nghin cu (nu
c).
- Bng hng dn, ch dn hoc c ch.
- Cc biu bng s liu, biu , th, hnh v
Nu c nhiu ph lc th ph lc c nh s th t bng s la m hoc s
rp.
b. Hnh thc lun vn
Lun vn phi c trnh by ngn gn, r rng m bo tnh lgic cht ch;
Vn bn ca lun vn gm:
- Ba: gm ba chnh v ba ph, v c bn ging nhau v c vit theo th t
t trn xung dui:
Tn c s o to.
H, tn tc gi lun vn.
Tn ti lun vn.
Di tn ti c: chuyn ngnh v m s (nu l lun vn thc s, lun
n tin s).
162

a danh v nm bo v lun vn.
Ba ph c ghi thm: Ngi hng dn khoa hc (h, tn, hc hm, hc v).
Ba chnh (bng giy ba kh 210 297 mm) v bi ph (bng giy in kh A4)
u c khung bao quanh (l trn 2,5 cm, l di 2,5 cm, l phi 2,5 cm v l tri 3,5
cm). Mu ba lun vn c ch ra trn hnh: H9.a,b,c.
- Mc lc: ghi tip sau ba ph, khng cn trnh by qu t m.
- Trang ghi n: Tc gi ghi li cm n n vi c quan u lun vn (nu
c) hoc ghi n c nhn (khng loi tr ngi thn) c cng lao gip tc gi
hon thnh cng trnh nghin cu.
- K hiu v vit tt: lit k theo th t vn ch ci nhng k hiu v ch vit
tt trong lun vn ngi c tin tra cu.
- Phn m u: vit nh phn m u ca cng.
- Phn ni dung: gm ni dung cc chng v kt lun ca tng chng.
- Phn kt lun v khuyn ngh: kt lun v ton b cng cuc nghin cu v
nu cc khuyn ngh rt ra t kt qu nghin cu.
- Ti liu tham kho: ghi theo mu thng nht v cch sp xp ti liu theo qui
nh ca nh xut bn.
- Ph lc: nu c nhiu ph lc th ph lc c nh s th t bng s La m
hay - rp.
Lun vn c trnh by trn kh giy A4 (210 297 mm), ch mt mt. Nu
nh my trn my vi tnh th dng c ch VnTime (Roman) 13 hoc 14, dn dng
ch 1,5 line ca h son tho Winword. L trn 3,5 cm, l di 3 cm hoc
ngc la; l tri 3,5 cm, l phi 2 cm. Cc biu bng trnh by theo chiu ngang
kh giy th u bng l l tri ca trang.
c. Vit tm tt lun v
163

Bn tm tt lun vn khoa hc cn c vit ngn gn, r rng, sc tch, c
lung thng tin th hin r c ni dung ct li ca lun vn m ch yu nu ln
nhng lun , lun chng, ch r cch i n lun c v nhng kt lun ch yu,
c th nu mt s v d hay th nghim trong trng hp thc s cn thit gii
thch, minh ho.
Tm tt lun vn khoa hc cn th hin trung thnh vi ni dung ca lun vn,
trnh by ti a trong 24 trang in trn 2 mt giy A5 c ch VnTime 11 ca h son
tho vn bn Winword ch gin dng Exactly 17 pt (hoc ch bn trn kh giy
A4 sau photocopy thu nh cn 71% kch thc 140 200 mm); l trn, di,
phi tri u cch 2 cm.
Theo quy nh ca B Gio dc v o to, bn tm tt lun vn c trnh
by nh sau:
- Trang ba chnh ca bn tm tt lun vn c ghi theo mu ba chnh ca
bn lun vn (bn chnh), ch thm tm tt lun vn. Mu trang ba chnh ca bn
lun vn c ch ra trn hnh H.10a.
- Trang ba ph ca bn tm tt lun vn c ghi chi tit hn nhng thng tin
v m ngnh, ngi hng dn khoa hc km hc v, hc hm.
Trang ba ph ca lun n tin s (cn c gi l trang th tc) c in ngay
mt sau ca trang ba chnh v mang nhng ni dung c sp xp t trn xung
nh sau:
Cng trnh c hon thnh ti..................................
Ngi hng dn khoa hc
(ghi r h, tn, hc hm, hc v).
Phn bin 1: .......................................................
Phn bin 2: ...............................................................
Phn bin 3: ...............................................................
164

(ghi r h, tn, hc hm, hc v ca tng ngi).
Lun n c bo v ti hi ng chm lun n cp Nh nc
Hp ti
Vo hi.gi.ngy.thng.nm 200
C th tm hiu lun n ti cc th vin.
(Ghi tn cc th vin).
Ph lc 1
NHNG QUY NH V NI DUNG V HNH THC TRNH
BY LUN N TIN S KHOA HC
Theo vn bn Hng dn t chc nh gi lun n tin s s 4394/SH
ngy 27 thng 6 nm 1996 ca B Gio dc v o to, k t ngy 1 thng 8
nm 1996 ni dung v hnh thc cc lun n Tin s phi thc hin ng cc
iu quy nh sau y:
1. NI DUNG LUN N
165

Lun n l mt cng trnh khoa hc nghin cu mt vn l lun hay thc
tin, trong c nhng kin gii mi, nhng ng gp mi c gi tr trong lnh vc
khoa hc chuyn ngnh. C th l:
- Kt qu nghin cu c nhng xut mi c tc dng b sung, hon chnh,
lm phong ph thm vn kin thc hin c trong lnh vc khoa hc v cng ngh
chuyn ngnh.
- C nhng ng dng sng to v pht trin cc thnh tu khoa hc c
nhm gii quyt nhng yu cu cn thit ca sn xut, quc phng, qun l x hi
v i sng.
Lun n phi c trnh by khc trit vi lgic cht ch theo trnh t sau y:
+ Phn m u
Nu r tnh cp thit ca ti, mc ch nghin cu, i tng v phm vi
nghin cu, nhng ng gp mi, ngha khoa hc v thc tin ca lun n, c s
phng php lun v cc phng php nghin cu.
Phn m u ca lun n chnh l nhng chi tit trong cng lun n
c iu chnh, chnh xc ho trong qu trnh nghin cu, thc hin ti.
+ Phn ni dung
Lun n bao gm t nht l 3 chng, trnh by: tng quan vn nghin cu,
ni dung v phng php nghin cu, kt qu v bn lun. Cui mi chng c kt
lun ca tng chng
+ Phn kt lun
Kt lun ca lun n phi khng nh c nhng kt qu nghin cu, nhng
ng gp mi v nhng xut mi. Phn kt lun cn trnh by ngn gn, khng
c li bn v bnh lun g thm.
+ Cui lun n
166

Cui lun n l danh mc ti liu tham kho v ph lc (nu c). Ph lc l
nhng vn bn, ti liu quan trng minh ho cho lun n, v khun kh lun n m
nhng ti liu ny cha c a vo lun n.
Lun n phi nu r ngun ti liu hoc kt qu ca ngi khc c s dng
trong lun n. Phi nu r c vic s dng nhng xut hoc kt qu nghin cu
ca ng tc gi. Phi ch dn cc tc gi ca cc biu, bng, cng thc, th v
nhng ti liu khc.
II. HNH THC LUN N
Lun n phi c trnh by ngn gn, r rng, mch lc, sch s, khng c
ty xo, c nh du s trang, nh s biu bng, hnh v, th
Vn bn ca lun n gm:
+ Ba chnh lun n.
Lun n ng ba cng v in ch nh mu vng.
Ni chung khng lm dng ch vit tt nu khng thy cn thit. Khng vit
tt cm t qu di hoc cum t t xut hin trong lun n.
+ Mc lc ca lun n. Mc lc khng cn trnh by qu t m.
+ Phn m u. Vit nh phn m u ca cng.
+ Phn ni dung. Gm ni dung cc chng v kt lun ca tng chng.
S th t ca chng nh bng h thng s - rp. Cc mc v tiu mc nh s
bng nhm hai, ba ch s, cch nhau mt du chm. S th nht ch s chng, s
th hai ch s mc, s th ba ch tiu mc.
Th d:
Chng 1:
1.1.
1.1.1.
1.1.2.
167

1.2.
1.2.1
1.2.2
+ Kt lun ca lun n.
+ Danh mc cc ti liu tham kho.
+ Ph lc (nu c).
Lun n khng dy qu 150 trang i vi khoa hc T nhin v 200 trang i
vi khoa hc X hi (Khng k biu bng, hnh v, danh mc ti liu tham kho v
ph lc).
Lun n c trnh by trn mt giy kh A4 (210 297 mm). Nu nh my
th nh cch hai trn my Optima. Nu nh trn vi tnh th co ch VNTime
(Roman) 13 hoc 14 ca h son tho Winword, dn dng ch 1,5 Line. L
trn 3,5 cm, l di 3 cm hoc ngc li. L tri 3,4 cm, l phi 2 cm. Cc biu
bng trnh by theo chiu ngang kh giy th u bng l l tri ca trang.
III. TM TT LUN N
Tm tt lun n l vn bn rt ngn ca lun n, trnh by ti a trong 24 trang
th hin trung thnh vi ni dung ca lun n.
Tm tt lun n in 100 bn, gi 60 bn ti cc c quan nghin cu v cc nh
khoa hc cng chuyn ngnh ly kin nhn xt nh gi. C quan o to
cung cp danh sch ny.
Tm tt lun n c ch bn trn kh giy A4 th quy cch nh nh trn
lun n, sau photocopy thu nh cn 71% kch thc 140 200 mm. Nu ch
bn trn giy A5 th dng c ch VNTime 11 ca h son tho vn bn Winword
ch dn dng Exactly 17pt: l trn, di, phi, tri u cch 2 cm.
168

Tm tt lun n trnh by r rng, sch s, khng ty xo, c nh s trang, s
bng biu, hnh v, th. Bng biu trnh by theo chiu ngang kh giy th u
bng s l l tri ca trang.
Tm tt lun n c trnh by nh sau:
+ Phn m u: nu tnh cp thit ca ti, mc ch nghin cu, i tng
v phm vi nghin cu, nhng ng gp mi ca lun n, phng php nghin cu
v gii thiu b cc ca lun n gm: s trang, s chng, s biu bng, th
+ Phn ni dung trnh by tm tt nhng phi trung thnh vi ni dung tng
chng ca lun n, kt lun ca mi chng v phi phn nh ng kt cu ca
lun n.
+ Phn kt lun phn nh y nhng kt lun ca lun n.
+ Cui bn tm tt ca lun n l danh mc cc cng trnh lin quan n ti
m tc gi cng b trn cc tp ch khoa hc chuyn ngnh.
Ph lc 2
HNG DN XP DANH MC TI LIU THAM KHO
1. Ti liu tham kho l nhng n phm bao gm: sch, tp ch c v
c trch dn hoc c s dng v tng vo lun n, cn c ch r vic s
dng trong lun n.
169

2. Cc ti liu tham kho phi c xp ring theo tng khi ting (Vit, Nga,
Anh, Php, c). Ti liu c, tham kho, trch dn, s dng trong lun n
bng th ting no th xp vo khi ting . Gi nguyn vn khng dch, khng
phin m cc ti liu bng ting nc ngoi, k c cc ti liu bng ting Trung,
Nht, Lo
3. Trnh t sp xp danh mc ti liu tham kho theo tng khi ting theo
nguyn tc th t ABC ca h, tn tc gi:
- Tc gi nc ngoi: xp th t ABC theo H tc gi (k c cc ti liu
dch ra ting Vit)
- Tc gi Vit Nam: xp th t ABC theo TN tc gi m khng o ln trt
t h tn ca tc gi.
V d: Nguyn Vn An th xp vn A.
- Ti liu khng c tn tc gi th xp th t ABC theo t u ca tn ti liu.
4. Cc ti liu tham kho khi lit k vo danh mc phi y cc thng tin
cn thit v theo trnh t sau:
S th t. H v tn tc gi. Tn ti liu, (sch hoc tp ch - in nghing).
Ngun (tn tp ch, tp, s, nm, nh xut bn, ni xut bn, nm xut bn, trang
hoc s trang i vi sch).
S th t c nh s lin tc t u n ht qua tt c cc khi ting (khng
nh ring tng khi).
5. Trch dn vo lun n: ti liu tham kho trch dn trong lun n cn c
trch dn theo s th t ca ti liu danh mc cc ti liu tham kho ca lun n
v s th t c t trong ngoc vung.
i vi ti liu l cc bi tp ch hay bo co trong k yu hi ngh, s trang
ca bi trong danh mc c ch r t trang no n trang no th khi trch
dn ch cn t s th t ca bi trong ngoc vung.
170

i vi ti liu l sch, khi t s th t ca ti liu cn ch r on va
c trch dn trang no ca sch vi s u tin trong ngoc l s th t ca ti
liu, s th hai l s trang ca on trch dn, v d (25; tr.105) hoc (25; tr.132137).
i vi phn c trch dn t nhiu ti liu khc nhau, s th t ca cc ti
liu c t c lp trong tng ngoc vung, v d (15), (16), (23), (42).
171
172

Phuong Phap Luan Nghien Cuu KH 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Phuong Phap Luan Nghien Cuu KH 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

KHOA HC V NGHIN CU KHOA HC

1.Khi nim v khoa hc

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

Nghin cu khoa hc mang iu hnh cng ngh mang tnh xc

v b tiu vong theo lch s tin b

Cng cn nhn mnh thm rng:

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

Khoa hc c s ca chuyn nghnh.

Khoa hc chuyn nghnh (chuyn mn)

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

H thng tri thc v:

Trung tm kinh t, chnh tr, H Ni, Bc Kinh, Matxcva,

Gia ni hm v ngoi din ca khi nim c quan h t l nghich: ni hm

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

Phn on xc sut (hoc nhin)

Phn on hin thc (minh

S ang l P, trong trng hp

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

Duy c S l (hoc khng l) P

+ Theo s lng v cht lng th c cc loi phn on:

+ Phn on phc hp gm cc phn on:

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

V d: Tin 1: Mi sinh vt u s n lc phi cht.

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH

VIN NGHIN CU, O TO KINH T - TI CHNH