Professional Documents
Culture Documents
HÀM SỐ
1. TÍNH ĐƠN ĐIỆU CỦA HÀM SỐ
Dạng 1: Tính đơn điệu của hàm số
I. Kiến thức cơ bản
1. Định nghĩa
Giả sử hàm số y = f(x) xác định trên K:
+ Hàm số y = f(x) được gọi đồng biến trên khoảng K nếu:
x1 , x2 K , x1 x2 f ( x1 ) f ( x2 )
+ Hàm số y = f(x) được gọi là nghịch biến trên khoảng K nếu:
x1 , x2 K , x1 x2 f ( x1 ) f ( x2 )
2. Qui tắc xét tính đơn điệu
a. Định lí
Cho hàm số y = f(x) có đạo hàm trên K:
+ Nếu f’(x) > 0 với mọi x thuộc K thì hàm số đồng biến
+ Nếu f’(x) < 0 với mọi x thuộc K thì hàm số nghịch biến
b. Qui tắc
B1: Tìm tập xác định của hàm số
B2: Tính đạo hàm của hàm số. Tìm các điểm xi (i = 1, 2,…,n) mà tại đó đạo hàm bằng 0 hoặc không
xác định.
B3: Sắp xếp các điểm xi theo thứ tự tăng dần và lập bảng biến thiên.
B4: Nêu kết luận về các khoảng đồng biến, nghịch biến.
II. Các ví dụ
Loại 1: Xét sự biến thiên của hàm số
Ví dụ 1. Xét sự đồng biến và nghịc biến của hàm số:
1 1
a. y = x3 x 2 2 x 2 b. y = -x 2 3 x 4 e. y = x ( x 3), (x > 0)
3 2
x-1
c. y = x 4 2 x 2 3 d. y =
x +1
Ví dụ 2. Xét sự biến thiên của các hàm số sau:
a. y = 3x 2 8 x 3 b. y = x 4 8 x 2 5 c. y = x 3 6 x 2 9 x
3- 2x x 2 2x 3
d. y = e. y = f. y = 25-x 2
x+7 x 1
Loại 2: Chứng minh hàm số đồng biến hoặc nghịch biến trên khoảng xác định.
Phương pháp
+ Dựa vào định lí.
Ví dụ 3.
Chứng minh hàm số y 2 x x 2 nghịch biến trên đoạn [1; 2]
Ví dụ 4
a. Chứng minh hàm số y x 2 9 đồng biến trên nửa khoảng [3; + ).
4
b. Hàm số y x nghịc biến trên mỗi nửa khoảng [-2; 0) và (0;2]
x
Ví dụ 5. Chứng minh rằng
3 x
a. Hàm số y nghịch biến trên mỗi khoảng xác định của nó.
2x 1
2 x 2 3x
b. Hàm số y đồng biến trên mỗi khoảng xác định của nó.
2x 1
c. Hàm số y x x 2 8 nghịch biến trên R.
1
Dạng 2. Tìm giá trị của tham số để một hàm số cho trước đồng biến, nghịch biến trên khoảng xác định cho
trước
Phương pháp:
+ Sử dụng qui tắc xét tính đơn điêu của hàm số.
+ Sử dụng định lí dấu của tam thức bậc hai
Ví dụ 6.
1
Tìm giá trị của tham số a để hàm số f ( x) x3 ax 2 4 x 3 đồng biến trên R.
3
Ví dụ 7.
x 2 5x m 2 6
Tìm m để hàm số f ( x) đồng biến trên khoảng (1; )
x3
m
Ví dụ 8. Với giá trị nào của m, hàm số: y x 2 đồng biến trên mỗi khoảng xác định của nó.
x 1
Ví dụ 9
x3
Xác định m để hàm số y (m 1) x 2 (m 3) x đồng biến trên khoảng (0; 3)
3
Ví dụ 10
mx 4
Cho hàm số y
xm
a. Tìm m để hàm số tăng trên từng khoảng xác định
b. Tìm m để hàm số tăng trên (2; )
c. Tìm m để hàm số giảm trên (;1)
Ví dụ 11
Cho hàm số y x 3 3(2m 1) x 2 (12m 5) x 2 . Tìm m để hàm số:
a. Liên tục trên R
b. Tăng trên khoảng (2; )
Ví dụ 12 (ĐH KTQD 1997)
Cho hàm số y x3 ax 2 (2a 2 7 a 7) x 2(a 1)(2a 3) đồng biến trên [2:+ )
Dạng 3. Sử dụng chiều biến thiên để chứng minh BĐT
Phương pháp
Sử dụng các kiến thức sau:
+ Dấu hiệu để hàm số đơn điệu trên một đoạn.
+ f ( x) đồng biến trên [a; b] thì f (a ) f ( x) f ()
+ f(x) nghịch biến trên [a; b] thì f (a ) f ( x) f (b)
Ví dụ 1. Chứng minh các bất đẳng thức sau:
1 x2 1
a. tanx > sinx, 0< x < b. 1 + x 1 x 1 x, 0 < x < +
2 2 8 2
2 3
x x
c. cosx > 1 - ,x 0 d. sinx > x - , x>0
2 6
Ví dụ 2.
Chohàm số f(x) = 2sinx + tanx – 3x
a. Chứng minh rằng hàm số đồng biến trên nửa khoảng 0;
2
b. Chứng minh rằng 2sin x tan x 3 x, x (0; )
2
Ví dụ 3
Cho hàm số f ( x) t anx - x
a.Chứng minh hàm số đồng biến trên nửa khoảng 0;
2
3
x
b. Chứng minh tan x x , x (0; )
3 2
2
Ví dụ 3
4
Cho hàm số f ( x) x t anx, x [0; ]
4
a. Xét chiều biến thiên của hàm số trên [0; ]
4
4
b. Chứng minh rằng tan x x, x [0; ]
4
3
Bài 3. Tìm cực trị các hàm số
x+1 5 - 3x
a. y = x 4 - x 2 b. y = c. y =
x2 1 1 - x2
x x3
d. y = e. y = f. y = x 3 - x
10 - x 2 x2 6
Bài 4. Tìm cực trị các hàm số:
a. y = x - sin2x + 2 b. y = 3 - 2cosx - cos2x c. y = sinx + cosx
1
d. y = sin2x e. y = cosx + cos2x f. y = 2sinx + cos2x víi x [0; ]
2
Dạng 2. Xác lập hàm số khi biết cực trị
Để tìm điều kiện sao cho hàm số y = f(x) đạt cực trị tại x = a
B1: Tính y’ = f’(x)
B2: Giải phương trình f’(a) = 0 tìm được m
B3: Thử lại giá trị a có thoả mãn điều kiện đã nêu không ( vì hàm số đạt cực trị tại a thì f’(a)
= 0 không kể CĐ hay CT)
Ví dụ 1. Tìm m để hàm số y = x3 – 3mx2 + ( m - 1)x + 2 đạt cực tiểu tại x = 2
LG
y ' 3 x 2 6 mx m 1 .
Hàm số đạt cực trị tại x = 2 thì y’(2) = 0 3.(2)2 6 m.2 m 1 0 m 1
x 0
Với m = 1 ta được hàm số: y = x3 – 3x2 + 2 có : y ' 3 x 2 6 x y ' 0 tại x = 2 hàm số đạt giá trị
x 2
cực tiểu
Vậy m = 1 là giá trị cần tìm
Bài 1. Xác định m để hàm số y mx 3 3 x 2 5 x 2 ®¹t cùc ®¹i t¹i x = 2
2
Bài 2. Tìm m để hàm số y x 3 mx 2 (m ) x 5 cã cùc trÞ t¹i x = 1. Khi ®ã hµm sè cã C§ hay CT
3
2
x mx 1
Bài 3. Tìm m để hàm số y ®¹t cùc ®¹i t¹i x = 2
xm
Bài 4. Tìm m để hàm số y x 3 2mx 2 m 2 x 2 ®¹t cùc tiÓu t¹i x = 1
Bài 5. Tìm các hệ số a, b, c sao cho hàm số: f ( x ) x 3 ax 2 bx c đạt cực tiểu tại điểm x = 1, f(1) = -3 và
đồ thị cắt trục tung tại điểm có tung độ bằng 2
q
Bài 6. Tìm các số thực q, p sao cho hàm số f ( x ) xp đạt cực đại tại điểm x = -2 và f(-2) = -2
x 1
q
Hướng dẫn: f '( x ) 1 , x -1
( x 1)2
+ Nếu q 0 th× f'(x) > 0 víi x -1. Do ®ã hµm sè lu«n ®ång biÕn . Hµm sè kh«ng cã cùc trÞ.
+ Nếu q > 0 thì:
x2 2 x 1 q x 1 q
f '( x ) 2
0
( x 1) x 1 q
Lập bảng biến thiên để xem hàm đạt cực tại tại giá trị x nào.
Dạng 3. Tìm điều kiện để hàm số có cực trị
Bài toán: ‘Tìm m để hàm số có cực trị và cực trị thoả mãn một tính chất nào đó.’
Phương pháp
B1: Tìm m để hàm số có cực trị.
B2: Vận dụng các kiến thức khác Chú ý:
Hàm số y ax 3 bx 2 cx d (a 0) có cực trị khi và chỉ khi phương trình y’ = 0 có hai nghiệm
phân biệt.
4
p( x )
Cực trị của hàm phân thức y . Giả sử x0 là điểm cực trị của y, thì giá trị của y(x0) có thể được
Q( x )
P( x 0 ) P '( x0 )
tính bằng hai cách: hoặc y( x0 ) hoÆc y(x 0 )
Q( x0 ) Q '( x0 )
Ví dụ . Xác định m để các hàm số sau có cực đại và cực tiểu
1 x 2 mx 2 m 4
a. y = x 3 mx 2 (m 6) x 1 b. y =
3 x2
Hướng dẫn.
a. TXĐ: R
y ' x 2 2 mx m 6 .
Để hàm số có cực trị thì phương trình: x 2 2mx m 6 0 cã 2 nghiÖm ph©n biÖt
m 3
' m2 m 6 0
m 2
b. TXĐ: \ 2
(2 x m)( x 2) ( x 2 mx 2 m 4) x 2 4 x 4 m 4
y'
( x 2)2 ( x 2)2
Hµm sè cã cùc ®¹i, cùc tiÓu khi y ' 0 cã hai nghiÖm ph©n biÖt kh¸c -2 x 2 4 x 4m 4 0
' 0 4 4 m 4 0
m0
4 8 4m 4 0 m 0
Bài 1. Tìm m để hàm số y x 3 3mx 2 2. Víi gi¸ trÞ nµo cña m th× hµm sè cã C§, CT?
x 2 m(m 1) x m3 1
Bài 2. Tìm m để hàm sô y luôn có cực đại và cực tiểu.
xm
Bài 3. Cho hàm số y 2 x 3 · 2 12 x 13 . Tìm a để hàm số có cực đại, cực tiểu và các điểm cực tiểu của đồ
thị cách đều trục tung.
m
Bài 4. Hàm số y x 3 2(m 1) x 2 4 mx 1 . Tìm m để hàm số có cực đại cực tiểu.
3
x 2 mx
Bài 5. Cho hàm y . Tìm m để hàm số có cực trị
1 x
x 2 mx 2m 4
Bài 6. Cho hàm số y . Xác định m để hàm số có cực đại và cực tiểu.
x2
Dạng 4. Tìm tham số để các cực trị thoả mãn tính chất cho trước.
Phương pháp
+ Tìm điều kiện để hàm số có cực trị
+ Vận dụng các kiến thức về tam thức, hệ thức Viet để thoả mãn tính chất.
Ví dụ .
5
Bài1. Tìm cực trị của các hàm số sau:
a. y = 10 + 15x + 6x 2 x 3 b. y = x 4 8 x 3 432
c. y = x 3 3 x 2 24 x 7 d. y = x 4 - 5x 2 + 4
e. y = -5x 3 + 3x 2 - 4x + 5 f. y = - x 3 - 5x
Bài 2. Tìm cực trị của các hàm số sau:
x+1 x2 x 5 (x - 4) 2
a. y = 2 b. y = c. y = 2
x 8 x 1 x 2x 5
2
9 x 3x 3 x
d. y = x - 3 + e. y = f. y = 2
x-2 x 1 x 4
Bài 3. Tìm cực trị các hàm số
x+1 5 - 3x
a. y = x 4 - x 2 b. y = c. y =
2
x 1 1 - x2
x x3
d. y = e. y = f. y = x 3 - x
10 - x 2 x2 6
Bài 4. Tìm cực trị các hàm số:
a. y = x - sin2x + 2 b. y = 3 - 2cosx - cos2x c. y = sinx + cosx
1
d. y = sin2x e. y = cosx + cos2x f. y = 2sinx + cos2x víi x [0; ]
2
Bài 11. Tìm m để hàm số y x 3 3mx 2 2. Víi gi¸ trÞ nµo cña m th× hµm sè cã C§, CT?
x 2 m(m 1) x m 3 1
Bài 12. Tìm m để hàm sô y luôn có cực đại và cực tiểu.
xm
Bài 13. Cho hàm số y 2 x 3 · 2 12 x 13 . Tìm a để hàm số có cực đại, cực tiểu và các điểm cực tiểu của
đồ thị cách đều trục tung.
m
Bài 14. Hàm số y x 3 2(m 1) x 2 4 mx 1 . Tìm m để hàm số có cực đại cực tiểu.
3
x 2 mx
Bài 15. Cho hàm y . Tìm m để hàm số có cực trị
1 x
x 2 mx 2m 4
Bài 16. Cho hàm số y . Xác định m để hàm số có cực đại và cực tiểu.
x2
GIÁ TRỊ LỚN NHẤT VÀ GIÁ TRỊ NHỎ NHẤT CỦA HÀM SỐ
DẠNG 1. Tìm giá trị lớn nhất và giá trị nhỏ nhất của hàm số
6
Để tìm GTLN, GTNN của hàm số y = f(x) trên a; b :
+B1: Tính đạo hàm của hàm số y’ = f’(x)
+ B2: Xét dấu đạo hàm f’(x), lập bảng biến thiên
x a x0 b x a x0 b
y' - + y' + -
GTLN
y y
GTNN
2
1 x 1 y' - 0 +
y ' 1 2
2 y ' 0 x 2 1 0 x 1 . + +
x x y
16
Min y khi x = -4 hoÆc x = -1
x[-4;0] 3
Bài 1. Tìm GTLN, GTNN của hàm số (nếu có):
a. f(x) = x 3 3 x 2 9 x 1 trªn [-4; 4] b. f(x) = x 3 5 x 4 trªn ®o¹n [-3; 1]
c. f(x) = x 4 8 x 2 16 trªn ®o¹n [-1; 3] d. f(x) = x 3 3 x 2 9 x 7 trªn ®o¹n [-4; 3]
Bài 2. Tìm GTLN, GTNN của hàm số (nếu có):
x 1
a. f(x) = trªn nöa kho¶ng (-2; 4] trªn kho¶ng (1; +)
b. f(x) = x +2 +
x+2 x- 1
1 3
c. f(x) = x 1 - x2 d. f(x) = trªn kho¶ng ( ; )
cosx 2 2
TIỆM CẬN CỦA HÀM SỐ
I. Kiến thức cần nắm
Cho hàm số y = f(x) có đồ thị là (C)
y = y0 là tiệm cận ngang của nếu một trong hai điệu kiên sau được thoả mãn:
lim f ( x ) y0 , hoÆc lim f ( x ) y0
x x
7
x = x0 là tiệm cận đứng của (C) nếu một trong các điều kiện sau đựơc thoả mãn:
lim , lim , lim , lim
x x0 x x0 x x0 x x0
Đường thẳng y = ax + b ( a 0 ) được gọi là tiệm cận xiên nếu một trong hai điều kiện sau thoả mãn:
lim [f ( x ) (ax + b)] = 0 hoÆc lim [f ( x ) (ax+b)]=0
x x
1
2
2x 1 x 2 nên y = 2 là tiệm cận ngang của đồ thị hàm số.
Vì lim lim
x x 2 x 2
1
x
b.
x2 x 7
+ lim . Nên x = 3 là tiệm cận đứng của đồ thị hàm số.
x 3 x 3
1 1
+ y x2 . Ta thấy lim[y - (x + 2)]= lim 0 Vậy y = x+ 2 là tiệm cân xiên của đồ thị hàm số.
x 3 x x x 3
x2
c. Ta thấy lim 2 . Nên x = 1 là đường tiệm cận đứng.
x 1 x 1
x2
+ lim 2 . Nên x = -1 là tiệm cận đứng.
x 1 x 1
1 2
x 2 x x2
+ lim 2 0 . Nên y = 0 là tiệm cận ngang của đồ thị hàm số.
x x 1 1
1 2
x
8
T×m tiÖm cËn cña hµm sè: y 9 x 2 18 x 20
Híng dÉn
y 9( x 2)2 6
9
f (x)
C¸c tÝnh giíi h¹n v« cùc cña hµm sè y
g( x )
lim f ( x ) lim g( x ) f ( x)
x x xx DÊu cña g(x) lim
0 0 x x g( x )
0
L Tuú ý 0
+ +
L>0 0
- -
- +
L<0 0
+ -
Bµi 1. T×m tiÖm cËn c¸c hµm sè sau:
2x - 1 3 - 2x 5 -4
a. y = b. y = c. y = d. y =
x+2 3x + 1 2 - 3x x+1
x+ 1 1 -x + 3 4-x
e. y = f. y = 4 + g. y = h. y =
2x + 1 x- 2 x 3x + 1
Bµi 2. T×m tiÖm cËn cña c¸c hµm sè sau:
x 2 12 x 27 x2 x 2 x 2 3x 2- x
a. y = 2 b. y = c. y = d. y =
x 4x 5 ( x 1)2 x2 4 2
x 4x 3
1 x2 2 x 1 2x3 x 2
e. y = 2x -1 + f. y = g. y = x- 3 + h. y =
x x 3 2(x- 1)2 x2 1
a. y = 2 2
x 1
x+ 3 -5 5
b. y = -5 5 -5 5
x+ 1 -2
x 1 -2
c.y -2
x2 4 -4
-4
-4
x 3
Bµi 4. X¸c ®Þnh m ®Ó ®å thÞ hµm sè: y cã ®óng 2 tiÖm cËn ®øng.
x 2(m 2) x m 2 1
2
Bµi 5. TÝnh diÖn tÝch cña tam gi¸c t¹o bëi tiÖm cËn xiªn cña ®å thÞ t¹o víi hai trôc to¹ ®é cña c¸c hµm sè:
3x2 x 1 -3x 2 x 4
a. y = b. y =
x 1 x2
x 2 2(m 1) x 4m 3
Bµi 6.(§HSP 2000). T×m m ®Ó tiÖm cËn xiªn cña ®å thÞ hµm sè y t¹o víi hai trôc
x 2
to¹ ®é mét tam gi¸c cã diÖn tÝch b»ng 8 (®vdt)
x 2 x(3m 2) 3 3m
Bµi 7. Cho hµm sè: y (1)
x 1
a. T×m m ®Ó tiÖm cËn xiªn cña ®å thÞ ®i qua ®iÓm A(4; 3)
b. T×m m ®Ó ®êng tiÖm cËn xiªn cña (1) c¾t Parabol y x 2 t¹i hai ®iÓm ph©n biÖt.
10
4. kh¶o s¸t vµ vÏ hµm bËc ba
D¹ng 1: Kh¶o s¸t vµ vÏ hµm sè y ax 3 bx 2 cx d (a 0)
Ph¬ng ph¸p
1. T×m tËp x¸c ®Þnh.
2. XÐt sù biÕn thiªn cña hµm sè
a. T×m c¸c giíi h¹n t¹i v« cùc vµ c¸c giíi h¹n t¹i v« cùc (nÕu cã). T×m c¸c ®êng tiÖm cËn.
b. LËp b¶ng biÕn thiªn cña hµm sè, bao gåm:
+ T×m ®¹o hµm, xÐt dÊu ®¹o hµm, xÐt chiÒu biÕn thiªn vµ t×m cùc trÞ.
+ §iÒn c¸c kÕt qu¶ vµo b¶ng.
3. VÏ ®å thÞ cña hµm sè.
+ VÏ ®êng tiÖm cËn nÕu cã.
+ X¸c ®Þnh mét sè ®iÓm ®Æc biÖt: Giao víi Ox, Oy, ®iÓm uèn.
+ NhËn xÐt ®å thÞ: ChØ ra t©m ®èi xøng, trôc ®èi xøng (kh«ng cÇn chøng minh)
VÝ dô 1. Cho hµm sè: y x 3 3x 2 1
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè.
b. Tuú theo gi¸ trÞ cña m, biÖn luËn sè nghiÖm cña ph¬ng tr×nh: x 3 3x 2 1 m
Híng dÉn
a.
1. TX§: D
2. Sù biÕn thiªn cña hµm sè
a. Giíi h¹n t¹i v« cùc
3 1
lim ( x 3 3 x 1) lim x 3 (1 2 3 )
x x x x
- +
0
3 1 x 2
lim ( x 3 3 x 1) lim x 3 (1 2 3 ) y' - 0 + 0 -
x x x x +
3
c. B¶ng biÕn thiªn
y
x 0
y ' 3 x 2 6 x y ' 0 3 x 2 6 x 0
x 2 -1
-
3. §å thÞ
+ Giao víi Oy: cho x = 0 y 0 . Vëy giao víi Oy t¹i ®iÓm O(0; -1) -5 5
Bµi 8
Cho hµm sè y = (x -1)(x2 + mx + m)
a. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè c¾t trôc hoµnh t¹i 3 ®iÓm ph©n biÖt
b. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè víi m= 4
12
Bµi 3
Cho hµm sè y 2 x 3 3(m 1) x 2 6(m 2) x 1
a. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m =2
b. Víi gi¸ trÞ nµo cña m hµm sè cã cùc ®¹i, cùc tiÓu.
Bµi 5 (§H 2006- D)
Cho hµm sè y x 3 3 x 2
a. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ (C) cña hµm sè.
b. Gäi d lµ ®êng th¼ng qua ®iÓm A(3; 20) vµ cã hÖ sè gãc m. T×m m ®Ó ®êng th¼ng d c¾t (C ) t¹i 3
®iÓm phÇn biÖt. (Gîi ý ®êng th¼ng d qua M(x0;y 0) cã hÖ sè gãc m cã d¹ng: y = m(x - x0) + y 0)
Bµi 7
Cho hµm sè y = (x - m)3 - 3x
a. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè víi m = 1
b. T×m m ®Ó hµm sè ®· cho ®¹t cùc tiÓu t¹i ®iÓm cã hoµnh ®é x = 0
Bµi 8
Cho hµm sè y = (x -1)(x2 + mx + m)
c. T×m m ®Ó ®å thÞ hµm sè c¾t trôc hoµnh t¹i 3 ®iÓm ph©n biÖt
d. Kh¶o s¸t sù biÕn thiªn vµ vÏ ®å thÞ cña hµm sè víi m= 4
Bµi 11
Cho hµm sè y = x 3 2 mx 2 m 2 x 2
a. Kh¶o s¸t vµ vÏ ®å thÞ hµm sè khi m =1
b. T×m m ®Ó hµm sè ®¹t cùc tiÓu t¹i x = 1
13