Vin Nghin Cu Pht Hc Vit Nam

H.W. Schumann (1982)

M. O'C. Wa!h" #$ch !ang %nh ng& (1989)
Ngu'n ()m (*+n Ph,-ng .an #$ch Vit (199/)
0c Pht .$ch S1
((h" Hi!t2*ica 3u##ha)
--- 242 ---
1
56c 6c
.7i 8i9i thiu
:41; (h7i nin thi<u = Cu>c t+m c+u = 8i?c ng> (@AB=@28 (CN)
:42; (hCnh D 8i?2 h>i EC FhGi H+u H2Ing Dh?D (@28 (CN)
:4B; Hai m,-i nJm H+u tin (@28=@48 (CN)
:4K; 8i?2 LM (Jng chNngM EC gi9i c, !O
:4@; 0c Pht 82tama EC c?c Dh,-ng #in t)m L
:4A; C?c nJm !au
:4/; Cu>c hPi h,-ng EO HQi (K8@ (CN)
:48; Ph+n cuRi = (h, m6c (ham FhS2
---o0o---

.7i 8i9i (hiu
Di net v tac gi quyn Dc Pht Lch S
H. W. Schumann la hoc gi nguoi Dc sinh nm 1928. ng nghin cu nganh An D hoc, cac tn giao
di chiu va nhn chung x hi hoc tai Dai hoc Bonn (Dc). ng nhn bng tin si nm 1957 voi lun
an (*i<t hc Dht gi?2. Tu 1960 dn 1963 ng la ging su Dai hoc An D o 3"na*"!, An D. Nm
1963 ng tham gia cng tac B Ngoi giao v lnh s Cng ha lin bang c, phuc vu nganh ngoai
giao va lnh su cua Ty Dc tai Calcutta (An), Rangoon (Min), Chicago (M) va Colombo (Srilanka).
Trong nhiu nm, ng d dm trach vn phong An D tai B Ngoai giao Dc quc. Hin nay (1989),
ng la Tng lnh su cua CHLB Dc tai Bombay (An).
Trong sut muoi by nm o A Chu, Tin si Schumann d ving thm tt c moi noi chn lin h dn
cuc doi Dc Pht va thuyt ging dao Pht tai Dai hoc Bonn. Cac tac phm gn dy nht cua ng la:
"Buddhism: An Outline oI Its Teachings and Schools" (Dao Pht: So Luoc Cac Giao Ly va Tng Phai,
1973), quyn nay trong bn dch ting Dc d duoc in nm ln, va mt quyn sach huong dn v tranh
tuong Pht Giao Dai Thua va Mt Tng la quyn "Buddhist Imagery" (Tranh Tuong Pht Giao, 1986).
Quyn "Dc Pht Lch S" nay phi hop mt cng trinh nghin cu uyn thm v Kinh Tang Pali cung
nhu lch s An D va tinh cach quen thuc thn thit voi mi truong An D cua v hoc gi nay.
Nha xut bn Arkana (1989)
---o0o---

.7i 8i9i (hiu
Tac phm T0c Pht $ch !1T la mt cng trinh nghin cu uyn thm do tin si H. W. Schumann, mt
nha An D hoc nguoi Dc bin soan va xut bn du thp nin 90, sau 17 nm sng tai An D d nghin
cu dao Pht va du hanh khp vung d in du chn hong hoa cua dc Pht cach dy 2500 nm. Tac
phm nay gioi thiu bc Dao su nhu mt vi nhn trong lch s tu tuong nhn loai d dem nim lai nim
tu hao cho dt nuoc An D truoc long ngung m cua th gioi Dng Phuong cung nhu Ty Phuong
trong bao th ky qua.
2
Do la hinh nh cua bc Dao su gin d nhung tri tu siu vit, d thuyt ging giao ly Trung Dao duoc
thit lp trn nn tng vung chc cua Bn Chn Ly Vi Diu va Muoi Hai Nhn Duyn, dua ra mt nhn
sinh quan va vu tru quan moi cho x hi An D mang c dai truyn thng V-da hang ngan nm truoc
d gy bao ni chan nn tht vong cho nhung nguoi mong cu cac kinh nghim tm linh nhu tht dem
lai anh sang Giac Ng Chn Ly.
Buoc duong hanh dao cua dc Pht tht sinh dng trong khung cnh An D c dai duoc minh hoa bng
cac trich doan kinh k tu Tam Tang Pali nguyn thuy dy thin v hoa ln thi v, cung mt s da d dy
du chi tit cac vung dt xua tung ghi du chn dc Pht Th Tn, tu vuon hoa .umUini, noi ngai dn
sanh cho dn rung Sali o Vu!inC*C, noi ngai vin tch trong Nit-ban ti hu.
Pht gioi hoc xua nay d quen thuc voi hinh nh dc Bn su qua bao kinh din cung cac tac phm
nghin cu binh lun cua nhiu hoc gi khp th gioi, nhung phn lon cac hinh nh y d duoc it nhiu
thn thoai hoa hay tiu thuyt hoa theo quan dim cua mi soan gi. Con dc dim cua tin si H. W.
Schumann la d day cng nghin cu va xy dung hinh nh cua dng Giac Ng nhu mt nguoi sng tht
cua An D, voi nhung nhn xet khach quan cua mt hoc gi nghin cu co h thng r rang theo
phuong phap khoa hoc. Cai nhin cua hoc gi H. W. Schumann v dc Pht co ve khac la voi quan nim
v dc Pht cua Pht t Vit Nam, nhung do chinh la diu b ich lam tng gia tr cua quyn sach trong
su dong gop vao kin thc Pht hoc cua tn gi cung Pht t Vit Nam.
Ring ti duoc doc sach nay qua bn dch ting Anh cua ng M.O'C. Walshe, nguoi ma ti d gp va
lam vic chung tai Lun Dn trong Giao Hi Tng Gia Anh Quc (English Sangha Trust) nhiu nm
qua. ng Maurice Walshe la nguoi Anh gc Dc, mt nha Pht hoc ni ting, d dch quyn "Dc Pht
Lch S" nay; vi vy quyn sach khng nhung co gia tr v phuong din ngn ngu do su hop tac cua
soan gi va dch gi trong su hiu bit thu dao v Pht giao nguyn thuy cung ngn ngu Dc-Anh.
Nhn thy tac phm nay co cng dung thuc tin phuong din nghin cu Pht hoc rt cn thit cho Vin
Nghin Cu Pht Hoc Vit Nam va gioi Pht t Vit Nam trong giai doan hin tai, ti giao pho vic
phin dch tac phm sang ting Vit cho cu si Nguyn Tm Trn Phuong Lan, giao su phu trach mn
Anh Vn Thut Ngu Pht hoc tai Hoc Vin Pht Giao Vit Nam, Thanh Ph HCM, cung la mt dch gi
cua B Jataka (Kinh Bn Sanh hay Chuyn Tin Thn Dc Pht) thuc Tiu B Kinh, tang Pali, mt tac
phm dc sc thm dm truyn thng phong tuc x hi doi thuong o c An D tu thoi dc Pht tai th
cung Thanh chung cua ngai cho dn vai th ky sau qua nhung cu chuyn dy tinh nguoi hoa ln huong
dao.
Voi nim mong mun cac gioi nghin cu Pht hoc Vit Nam don nhn mt quyn sach co gia tr moi ra
doi, cung cng hin cho Pht t va dc gi Vit Nam mt cng trinh nghin cu thu dao.
Chung ti xin trn trong gioi thiu dch phm "Dc Pht Lch S".
Xun Dinh Su, 1997
Pho Vin Truong Vin Nghin Cu Pht Hoc Vit Nam
T-kheo Thich Thin Chu
---o0o---

.7i (Wa CXa (?c 8iS
Tht him nhn vt trong lch s tu tuong nhn loai tung co nh huong rng lon va lu dai nhu dc Pht
Siddhattha Gotama, va cung khng ai tung d lai du n su dm trn toan Chu A nhu ngai. Dao giao
3
do ngai sang lp khng ch dem lai ngun an ui cho v s nguoi ma con cung cp nn tng hoc thuyt
nhn bn cao thuong va mt di sn vn hoa v cung t nh. Bai thuyt phap du tin do dc Pht day tai
Lc yn (Sarnath) gn Benares nm 528 truoc CN la mt su kin lon dem lai nhung kt qu dy loi lac
lin tuc mi dn thoi dai nay.
Nhan d "Dc Pht Lch S" noi ln c chu dim cua quyn sach cung cac gioi han pham vi cua no.
Sach nay khng d cp cac dc Pht phi lch s trong qua kh va tuong lai vn thuong duoc nhc dn
qua Kinh Din Pht giao; no cung loai b cac truyn thuyt hoang duong bao phu quanh ca nhn cua
dc Pht lch s, ngoai tru nhung dim co th tim thy tinh cht lch s trong do. Sach nay ban dn con
nguoi voi nhung dc tinh phi thn thoai cua mt bc Dao Hin Tri, cung voi thoi dai ngai sinh truong va
hoan cnh chinh tr x hi d tao diu kin cho ngai thuc hin s mang cao c dua dn thanh cng nhu
vy.
Vi truoc dy d co nhiu s sach v cuc doi dc Pht, nn mt quyn lch s moi ra doi cn co su minh
chng r rang. Diu nay nm trong su tht la nganh An D hoc o cuong v mt khoa hoc cui cung d
chu buoc ra khi thap nga tu hai thp nin vua qua va gio dy chuyn huong nhin theo cach quan sat k
cac dai tu tuong gia An D trong bi cnh cac bin c cua thoi dai cung mi truong xung quanh cac
ngai. Thoi dai dc Pht, khong th ky th sau dn th ky th nm truoc CN, d duoc soi roi trong mt
lan anh sang moi me, kt qu cua nhiu cuc nghin cu dy cng phu vua qua.
Gio dy dc Pht khng con duoc nhin nhu mt thanh nhn dang du hanh trn hu khng, ta co th noi
nhu vy, ma la mt nha sang lp dy tri tu v moi vn d th gian, d hiu bit cach tn dung cac hoan
cnh chinh tr voi tai nng lng dao co k hoach tinh xo, qu tht, ging nhu mt nhn vt co th sanh
voi d nht vi nhn trong thoi hin dai la Mahatma Gandhi (bc Dai tri Gandhi), mt nguoi d hoan
thanh x mang cua minh khng ch vi do la mt nguoi An D co dc d thanh tin ma con la mt lut su
xut chung va la mt tu tuong gia co mt du oc thuc tin.
Khng co thoi k nao trong lch s thuc su la thoi dai "c so hoan ho" c, va thoi dc Pht cung khng
phi la ngoai l nhu d duoc chng t qua su quan tm cua dn chung dn cac tn hoc thuyt v gii
thoat moi xut hin. Chung ta mun cng bng nhn xet thuo do nhu mt thoi dai con nguoi khng khac
chung ta v tri thng minh cung nhu v tiu chun dao dc, nhung ch co mt th gioi quan khac ta, va it
co quyn nng k thut di voi cac sc manh thin nhin ma thi. Con con nguoi thoi y cung b cac
duc vong chi phi ging ht nhu chung ta ngay nay vy.
Nhiu nguoi theo dao Pht di khi chu truong rng ca nhn dc Pht khng quan trong, vi rng khng
phi cac su kin thoang qua trong qung doi ngai, ma chinh toan th giao ly vuot thoi gian cua ngai moi
dang cho chung ta chu tm. Cung co vai diu cn ban v quan dim nay, va qu thuc chung ta dt dc
Pht ra ngoai h thng giao ly cua ngai ma khng loai tru mt yu t cn bn nao trong do. Song v
phuong din khac, mi quan dim trit ly la mt cach gii thich chng minh hop ly thai d tinh thn cua
tu tuong gia sang tao ra no. Mt nguoi khac hay mt nguoi cung o trong cac hoan cnh khac nhau d co
th phat trin thai d tm ly khac va do vy co th ly lun cach khac, nghia la nguoi y co th suy tu
cach khac. Nhu th, nguoi sang lp h thng giao ly xng dang duoc quan tm nhu mt ca nhn trong
bi cnh thoi dai cua v y, nht la di voi con nguoi Phuong Ty vn thuong suy nghi theo tuong quan
lch s; di voi ho. Phuong phap dat mt tri kin toan din cung dang chu y nhu Thuc cht cua no vy.
H thng tn giao trit ly huong dn gii thoat ma dc Pht thuyt ging cho nguoi An D duong thoi
trong vong 5 nm hanh dao cua ngai duoc phat hoa o dy trong hinh thai c so nht tung duoc bit dn.
Con cac dc gi nao mun tim hiu nhung su phat trin v sau cua giao ly dc Pht cn tham kho mt
sach khac cua ti: "Buddhism, An Outline oI Its Teachings and Schools" (Dao Pht: So Luoc Cac Giao
Ly va Tng Phai), NXB Rider, London.

Vi trong sach bin kho nay chung ti khng quan tm dn cac chi tit trit ly, ma ch chu trong cac mi
tuong quan hoc su kin lch s cua ca nhn, nn kh di chp nhn vic nu ra cac loi day cua bc Dao
Su trong hinh thc gin luoc hoc din dch cho d hiu. Nhu th loi day co th sinh dng hon la duoc
trinh bay theo li vn thanh din thuong trung lp, do la sn phm cua nhiu dai hi Tng chung duyt
Kinh Tang Pali.
Kinh din bng ngn ngu Pali ngun quan trong nht di voi nguoi vit lch s dc Pht, nhu vy cac
danh tu ring va thut ngu Pht hoc o dy du theo ting Pali. Vi du: Nibbana (Pali) thay vi Nirvana
(Sanskrit). Nhung danh tu hay thut ngu khac du theo hinh thc nao thng dung nht: Sanskrit, Prakrit
Hindi.
L ra co th minh hoa sach nay voi nhiu tranh nh hinh tuong Pht. Nhung ti d tranh lam diu nay vi
cac nh tuong cua dc Pht qua ngh thut An D ch xut hin khong bn th ky rui sau khi bc Dao
Su tch dit, khng lu truoc CN va chung tiu biu, khng phi dc Pht Gotama lch s ma la bc Dai
Siu Nhn (Mahapurisa) d duoc bin thanh huyn thoai thn k. Nhu vy vic dua nhung tranh nh
ngh thut Pht giao vao dy co th tao nn nhung yu t huyn thoai d duoc gan loc ra tu du. Dc
Pht lch s la dc Pht khng co hinh tuong nao c.
Ti chn thanh cm ta tt c nhung v giup ti thuc hin quyn sach nay. Truoc tin la hin phu cua ti
trong sut nm nm lin d danh moi bui chiu ti yn lng lam vic, truoc o Bonn va v sau o
Colombo, vi vy phi hy sinh nhiu du an cng tac khac.
Ti cung ht long cm on Thuong Toa Dai Truong Lo nguoi Dc, tn gi Nyanaponika, o Son Lm
Tho Duong (the orest Hermitage), Kandy, Tich Lan, v su h tro rt hao hip va n luc kin tri ngai
danh cho ti. Mc du bn rn cac tac phm vn hoc cua ngai cung cac nhu cu bin tp cua Hi Xut
Bn Pht Hoc, ngai cung tim duoc thoi gio doc bn tho cua ti tht cn thn. Nhung y kin binh lun
cua ngai d dong gop rt lon vao vic ci thin tinh cach chinh xac trong vai phn cua sach nay.
Cui cung nhung khng kem quan trong, ti xin t bay long bit on di voi ng M. O'C. Walshe, nguoi
dch sach nay sang ting Anh. Dch gi nguyn la ging su dai hoc mn Vn Chuong Dc Ngu, Pho Chu
Tch Hi Pht hoc o Lun Dn, d tung dch b Digha Nikaya (Truong B Kinh) sang ting Anh, va la
tac gi nhiu sach khac nua, qu tht khng co ai dy du kh nng hon d dm trach cng tac phin dch
nay.
H. W. Schumann
---o0o---

ChN (hYch VZ 3Sn Nin 0Qi
Di loi gii thich v nin dai cua dc Pht lch s ghi trong sach nay, theo bn nin dai d duoc hiu
dinh cua Tich Lan va da s chp nhn, dc Pht d sng trong khong tu 563 dn 83 truoc CN. Khuyt
dim r rang cua bn nin dai nay duoc nhiu nha An D hoc truoc kia cng nhn d khin Giao su P.H
L. Eggermont dt lai vn d y trong bn bai bao trn tap chi Persica giua nm 1965 va 1979, tu do, ng
duoc Giao su Hein Bechert ung h (trong tap chi Indoldgia Taurinensia X, 1982). C hai hoc gi du
tin rng cac s gia vit ting Sinhala (Sri-lanka) du sai va hai v ghi nin dai cua dc Pht vao khong
115 nm sau do. Ly lun cua cac v y cung dang chu y nhung cn phi trin khai thm truoc khi chung
duoc xem la cung cp chng co cui cung va dua dn mt bn moi co th chp nhn duoc duoc thay
vao bn nin dai d duoc chp nhn truoc kia. Do do, ti chua chp nhn chung, nhung sn sang d dc
gi rut bot 115 nm tu cac nin dai ghi nhung su kin trong cuc doi dc Pht lch s.
5
Ch,-ng [
@AB = @28 t*,9c CN
(h7i Nin (hi<u = Cu>c (+m C+u = 8i?c Ng>
3\[ C]NH V^ N_N CH`NH (ab c 3dC eN (Hf Vg (Hh Sij (aklC CN
Trn sn ga thanh ph Dai Hoc Bc An o Gorakhpur, ta co th thy ngoai s du khach An D, con co du
khach tu Nht Bn, Srilanka, Thai Lan, Min Din cung nhu dam nguoi Ty Tang tha huong va du
khach Ty phuong nua. Ho la nhung nguoi chim bai, trn duong di ving noi dc Pht dn sanh tai
Lumbini (Lm-ti-ni) va noi Ngai dit d tai Kusinara (Cu-thi-na). Vi binh nguyn Bc An nay nm
giua vung di nui Himalayas (Tuyt Son) va luu vuc sng
Ganga (Hng Ha) la thanh da Pht giao, chinh tai dy dc
Pht tuyn b cac Thng Tri cua Ngai, khong giua nm
528 va nm 83 truoc Cng Nguyn, va cung la noi khai
sinh Giao hi Tng gia du tin. Tu dy, loi day cua bc
Dao Su bt du buoc duong chinh phuc nhiu vung chu
A mt cach hoa binh m dp.
Phong cnh nay vao thoi dc Pht la vung rung rm, tri
dai tu cao nguyn Tarai trn trin dy Tuyt Son khong
300km xung dn v phia nam thanh mt binh nguyn
mang du hinh dang rung dng va lac dac vai ngi lang n np duoi nhung dam cy moc ri rac trong
anh mt troi gay gt, mt vai ch b gian doan boi cac sng ngoi chy chm chm dua nhung chic
thuyn g bum xam dong rui nhan nh. Cac khu thanh th chinh o dy la Allahabad, Varanasi
(Benares) va Patna.
Do la cach sinh hoat thng thuong giua thang nm va thang sau, luc khi hu ln cao 0 d C, nhung
phong cnh va cac th trn lai hoan toan di khac khi gio mua chot bung ra giua thang sau, truoc do d
ua dn tu vung dng nam theo nhung khi my khng l dun ln day dc. Ri nhung trn mua ao ao
6
nhu thac du di d xung dt hng gio khin mt dt tro thanh mt canh dm ly, nhung dong sng
truoc dy hin hoa nay tran bo cun cun chy xit.
Chng bao lu sc nong tro nn oi bc la thuong, da con nguoi phat nong kh nt ne va nga ngay rt
kho chu. Nhung dn dn nhit d ha xung lam khng khi tu thang muoi dn thang ba (khong 15 d
C) tht n hoa d chu. Thang ging troi co th tro rt lanh khong 3 d C ban dm va nhung thuong
nhn tap hoa co dp dem mn bng ra ban. Dn dn ct thuy ngn lai ln cao va tu thang tu mt thoi k
nong bc lai bt du. Anh sang choi loi cua dam cy rung bung ra tu nhung chum hoa d nhu khi hng
ngoc ruc r. Troi cang nong dn, cac loai chim cu gay lai cang ct ting hot lanh lnh, do do lam cho lan
khng khi oi bc thm khin con nguoi mi mt khng sao ngu duoc.
Mi truong va khi hu chi phi cach sng cua dn chung nhu vy, hoan cnh x hi chinh tr cung
khng kem. Trong khi lch s An D truoc thoi dc Pht b mt man suong mu cua di vng xa xua bao
phu, thi vao th ky th sau, bc man y duoc ven ln d l cho ta nhn ra bi cnh chinh tr trong vung
tiu luc da nay. Cac su kin quan trong va
cac nhn vt tro nn r net voi nhung kh
nng, dc tinh, uoc vong chng khac gi cac
nhn vt thoi dai chung ta xut hin. Va
chinh Kinh Din Pht giao d truyn dat tt
c nhung diu y cho chung ta.
Tuy nhin vic do khng phi nhm muc
dich ghi chep lch s, vi nguoi An D thoi
y khng xem cac bin c chinh tr la
chuyn xng dang cho ta gin giu trong tm
tri. Di tuong cua cac nha bin nin s dao
Pht la truyn ba Chanh Phap (Dhamma) do
dc Th Tn tuyn thuyt trong cac bai kinh
cua Ngai va cng b dy la con duong dc
nht danh cho nhung nguoi di tim su cu d
trong tuong lai.
Sau khi duoc truyn khu qua hang th ky, Kinh Din y duoc ghi chep khng bao lu truoc Cng
nguyn. Tu nhung loi phat biu v noi chn, co hi, hoan cnh cua cac bai kinh Pht, va tu cac B Lun
gii chung, thoi dai cua dc Pht tro nn tht sng dng di voi chung ta. Nu V-da, cac tac phm vn
hoc ti c cua An D phn nh np sng thn qu, thi trong Kinh Din Pht giao ta thy c bc tranh
vn hoa thanh th. Ta cung nghe noi dn lang mac nng dn, nhung dc bit la cac thanh ph tao nn bi
cnh cho dc Pht hong Phap, chung la cac tu dim cua doi sng chinh tr va thuong mai phn vinh.
Nhn vt trung tm cua x hi y la mt vua cai tr da phuong (raa) ma cac quyt dnh cua v nay con
tu thuc vao hi dng va thuong cung cn phi tu theo long trung thanh di voi v dai vuong
(maharaa).
Theo Kinh Din Pht giao, toan cnh chinh tr cua vung dng bng trung tm sng Hng trong th ky
th 6 truoc CN do bn vuong quc, mt s nuoc cng hoa theo ch d tp quyn va cac nhom b tc
quyt dnh. Phia bc sng Hng la vuong quc Kosala (Kiu-tat-la) hung cuong voi thu d Savatthi (Xa-
v) vao thoi dc Pht, nuoc nay duoc cac Dai vuong lin tuc tr vi, do la Mahakosala, Pasenadi va
Vidudabha. Ngoai Savatthi, cac thanh ph quan trong khac cua Kosala la Saketa (hay Ayoha), c d, va
Varanasi (Benares, Ba-la-nai), thanh da d chim bai. Dai vuong Kosala, ngoai lnh th trung uong, con
ngu tr thm hai nuoc cng hoa va ba b tc khac nua.
7
Phia Ty nam Kosala, nm trong goc giua sng Hng va sng amuna (Dim-mu-na) la tiu quc
Vamsa (hay Vaccha) voi thu d Kosambi (Kiu-thuong-di) va trung tm chim bai Payaga (nay la
Allahabad). Quc vuong Vamsa la dena, con vua Parantapa.
Tiu quc Avanti (sat
Magadha) tri dai duoi quc
d Vamsa va Kosala dn phia
nam sng Hng. Quc
vuong Paota ngu tr tai
thanh eni, nhung o min
nam nuoc nay lai co mt thu
d th hai la Mahissati. X
Avanti nm phia ngoai khu
vuc duoc dc Pht du hanh
nhung lai duoc d t ngai la
tn gi Mahakaccana (Dai-
Ca-chin-din) giao hoa theo
dao Pht.
Cui cung la vuong quc
Magadha (Ma-kit-da) tri dai, giap Avanti v phia dng va sng Hng v phia bc. Su phn thnh cua
x nay phn lon dua vao cac qung st do vic khai thac m khng xa kinh d Raagaha (Vuong Xa),
vua phuc vu thuong mai xut khu vua sn xut vu khi trong nuoc. Cac Dai vuong Bhati (hay Bhatiya)
va Bimbisara (Tn-ba-sa-la kt hn voi ch cua vua Pasenadi nuoc Kosala) lin tuc ngu tr tai thanh
Vuong Xa, con vua Aatasattu (A-xa-th) doi kinh d tu Vuong Xa dn Palaliputta (nay la Patna).
Vuong t k v vua Aatasattu la dayibhadda, cung nhu phu vuong minh, d git cha d chim ngai
vang va sau do cung cung chung s phn y duoi tay con trai la Anuruddhaka.
Ngoai bn quc d nay, vung Trung Nguyn con co nhiu x cng hoa, tt c du o v phia dng Kosala
va bc Magadha. Cac x nay co tinh cach quy tc tp quyn, mi x du do mt vua thng tr (raa) vua
chu toa hi dng quc gia vua tu cm quyn nhip chinh nhung luc hi dng khng co k hop. Ch cac
thanh phn giai cp Khattiya (Sat-d-l quy tc) duoc bu lam quc vuong, nghia la cac vuong tuoc
hay cac chc v trong hi dng lnh dao du danh cho nguoi o giai cp nay. Tuy nhin, cac giai cp khac
cung duoc nghe cac bui hi ngh vi phong hi dng ch gm mt mai che trn cac ct tru ma thi.
Cac x cng hoa duoc goi tn theo nhom quy tc lnh dao, nhom nay ch la mt thiu s trong toan dn,
ma cho dn nay khng luu lai cac con s r rang nao c.
X cng hoa cua b tc Sakiyas (hay Sakya, Sakka, Thich-ca) thu d la Kapilavatthu (Ca-t-la-v) va
vung lnh th c so hin nay b ranh gioi An D -Nepal chia ct, thoi y tip giap quc d Kosala v
dng bc va la mt nuoc chu hu cua d quc nay. Dc Pht la mt nguoi trong gioi quy tc Thich-ca.
Cng hoa Malla rt rng co dn hai vua thng tr o Pava va Kusinara. Kusinara duoc m t nhu mt noi
chn khng quan trong, nhung chinh noi dy bc Dao Su d vin tch trong Nit-ban Ti hu
(Parinibbana).
Cng hoa Licchavri voi thu d Vesali (T-xa-ly) va Cng hoa Videha (Vi-d-ha) voi thu d Mitthila
(Mi-thi-la) d gia nhp vao lin bang Vai (Bat-k), co mt thoi lai lin kt thm vai b tc khac nua.
Ngoai cac nuoc qun chu va cng hoa con co cac b tc. Chung ta bit rt it v ch d chinh tr cua ho,
nhung su khac bit giua cac cng hoa va b tc hinh nhu la o dim v cai tr b tc khng do dn bu ln
8
ma do cac v b lo trong b tc ch dnh, va v cai tr b tc y cung nhu cac b lo du khng cn phi
o gioi quy tc Sat-d-l. Cac b tc quan trong la Koliyas (Cu-ly) o phia dng nam cng hoa Sakiya,
ranh gioi cua hai nuoc la con sng nh be Rohini (nay la Roai). Xua co nhiu lin h hn nhn giua
hai dong ho Sakiyas va Koliyas nay. Thu d cua Koliyas la Ramagama (hay Koliyanagara).
Xa hon nua lai co b tc Moriyas, thu d la Pipphalivana, vung dt nay tip giap vung dt cua b tc
Koliya, dn mi tn phia dng. Cui cung phi noi dn dong ho Kalamas, thu d la Kesaputta. X so
nay nm trong goc huong v phia ty giua sng Ghagra va sng Hng.
Di khi co y kin khac nhau giua cac vuong quc, cng hoa, b tc y phn lon v quyn dn thuy nhp
din va dng c, nhung thai d chung la cung sng hoa binh. Bt c ai cung co th tu do vuot qua bin
gioi chung giua cac chinh th khac nhau y. Dy la toan cnh da ly, khi hu va chinh tr thoi dc Pht
Siddhattha Gotama (Si-dat-ta C-dam) giang sinh nm 563 truoc CN.
N8jmN 8\C (Hi[ (n S[ooH%((H% V^ Sp 0]N S%NH Cq% N8^[
Kapilavatthu, qu huong dc Pht, noi ngai sng hai muoi chin nm du tin trong doi, o sat bin gioi
ngay nay ngn chia nuoc Nepal va cng hoa An D. Phu vuong dc Pht mnh danh Suddhodana (Tnh
Phan) thuc b tc Sakiya. B tc Sakiya gm toan cac v Sat-d-l quy tc vao thoi y la thanh phn
giai cp cao sang, giai cp v tuong hay hon nua la dai thn lnh trach nhim cai tr va x an tai cng
hoa Sakiya. Tu cac chc vu nay, v tn vuong thng tr nuoc cng hoa va dai din toan dn duoc bu ln
khi co nhu cu. Vao khong giua th ky th sau truoc CN, vua Tnh Phan giu ngi v Quc truong.
Vua Tnh Phan kt hn voi hai ch em rut tu x
Devadaha, ba chanh hu Maya (Ma-gia) sau nay
thanh mu thn Thai t Siddhattha. Th phi ngai la
Paapati (hay Mahapaapati: Ma-ha ba-xa-ba-d)
sinh hai con: hoang nam la vuong t Nanda, ch
sinh sau thai t Siddhattha, anh khac m vai ngay,
va cng chua Nanda hay Sundarinanda. C hai ba
Maya va Paapati du thuc v b tc Sakiya. Kt
hn trong cung mt b tc phu hop voi quy lut hn nhn ni tc thnh
hanh thoi y, mc du vic nay cung co th b coi thuong trong truong
hop co chuyn ai tinh hay mon hi mn du sc li cun.
Dang chu y hon, dc bit o giai cp Ba-la-mn la nguyn tc kt hn
ngoai tc chng vic kt hn ni tc, theo do nhung nguoi cung mt
ho (tc tanh) khng duoc phep kt hn. Tc tanh cua vua Tnh Phan la
Gotama vi th ngai khng duoc phep kt hn voi mt phu nu cung ho.
Hn ngai d tun theo tuc l y va d kt hn voi nhiu nguoi ngoai tc nhung vic nay khng co gi
chc chn vi tc tanh Devadahasakka hoc Anana du khng duoc ghi trong s. Tuy nhin ta ch nhin
vao bn gia ph la thy r mi lin h huyt thng mt thit giua vua Tnh Phan va hai ba hoang hu ch
em nay: Mu thn cua Ngai va phu thn cua hai ba la anh em rut, va phu thn ngai cung mu thn hai
ba cung vy. Noi cach khac, hai hoang hu la hai em ho ngai.
Kapilavatthu la kinh thanh qu huong cua Thai t Siddhattha, nhung khng phi noi ngai ra doi.
Nhu trong Nidanakattha (Duyn Khoi Lun), phn gioi thiu truyn Tin Thn hay Bn Sanh (Jatakas)
k cu chuyn thn thoai v hoang hu Maya d bn muoi tui, ngay truoc thoi k lm sn d ln duong
tro v qu song thn o Devadaha d sinh con va nho mu thn asodhara bo dung. Cuc hanh trinh
bng xe ngua hay xe bo coc cach lc lu trn nhung con duong dt bui nong bc khin cho vic lm sn
9
xy ra som truoc khi v dn Devadaha. Gn lang Lumbini (Lm-t-ni, nay la Rumindai) giua troi khng
co nha ca che cho, ch co duoc tang cy sala (tn khoa hoc Shorea Robusta) va cung khng co thy
thuc nao lo vic h sn, hoang t u nhi Siddhattha sinh ra doi khong thang nm, nm 563 truoc CN.
Lumbini duoc cac nha kho c khai qut nm 1896. Di ch quan trong nht duoc tim thy noi y la mt
thach tru cao 6m5 do hoang d Asoka (A-duc) dung nm 25 truoc CN voi loi ghi:
Hai muoi lm nm sau khi ln ngi, quc vuong Devanampiya Piyadasi (Thin Ai Thin Kin, tc A-
duc) ngu dn dy chim bai, vi dc Pht Thich-ca Mu Ni, bc Hin Nhn cua b tc Thich-Ca, d dn
sinh tai dy. Nha vua ban lnh khc mt tuong bng da va dung mt thach tru. Ngai min thu dt o lang
Lumbini va gim thu hoa loi tu 1 theo l thuong xung 18.
Hon nua, mt phin da co l xut hin vao khong th ky th hai sau CN duoc tim ra o Lumbini va duoc
luu tru tai mt ngi chua nh tai da phuong. Phin da cho thy hoang hu Maya sinh hoang t trong luc
dang dng vn canh cy sala. Hinh nhu sinh con luc dng la mt phong tuc thoi y.
Sau nhung con dau don cua
sn phu, hoang hu
Maya khng th tip tuc
cuc hanh trinh dn
Devadaha nn doan tu
tung it i cua ba dua ba tro
v Kapilavatthu, c
nguoi mt l. Nim hn hoan vi hoang t u nhi cua hoang gia
Gotama ra doi chng bao lu lai b lu mo vi ni lo u truoc sc khe
suy nhuoc dn cua mu hu. Ba tro nn yu dui vi cm st danh phi
nm trn giuong nhin moi vic chun b cho ngay l dt tn thai t.
Mt v hin trit duoc triu vao cung d tin doan vn mnh cua thai
t, do la lo truong Asita (A-tu-da) mt thn huu rt duoc hoang tc Gotama quy trong, tn v nay co
nghia la Bt Bach vua ch lan da cua v y vua noi ln ngun gc sinh truong tu dam dn cu ngu o An
D truoc thoi k co dn chung gc Aryan. V hin nhn Asita vn la t su cua hoang tc Gotama sut
bao nm qua. Truoc tin la duoi thoi tin vuong Sihahanu, phu thn cua vua Suddhodana, sau do dn
chinh thoi vua Suddhodana truoc khi ngai lui v n dt. Ngai xem xet v hai nhi moi ra doi ba ngay va
tin doan cn c vao mt s thn tuong rng dy qu la mt vuong t phi thuong s tro thanh mt v
Pht va s chuyn Phap Lun (S. Nip 693). Ngai a nuoc mt vi chinh ngai s khng sng lu nua d
nhin thy thai t Siddhattha thanh Pht, va ngai cn dn chau trai minh la Nalaka nho rng v sau phi
lam d t cua c Pht tuong lai nay.
Hai hm sau, tam v Ba-la-mn c hanh l dt tn thai t Siddhattha . Cac v nay cung tin doan nhiu
vic trong dai trong doi thai t, hoc s thanh bc Giac Ng trn duong dao giao, hoc lam mt dai
vuong trong doi th tuc dy vinh quang danh vong. V tre nht trong cac v Ba-la-mn nay la Kondaa(
Kiu-trn-nhu), nguoi ma chung ta s gp lai ba muoi nm sau.
Con di voi hoang hu Maya, l dt tn hoang t hai nhi la phn kt thuc cua doi ba. By ngay sau khi
sinh con, cung nhu nhiu sn phu khac trong cac x nhit doi, ba lng l qua doi khng than vn. Tuy
nhin, hoang t u nhi Siddhattha khng lon ln trong cnh thiu m. Ba di mu Paapati cua thai t, th
phi cua vua Suddhodana, la k mu thuong yu chm soc thai t trong luc chinh ba cung vua sinh hoang
t Nanda, em khac m cua thai t Siddhattha. Chuyn con k rng ba giao con minh cho mt nhu mu
va chinh ba danh ht thi gio tn tuy sn soc hai nhi cua c hoang hu, ch rut ba.
VeN 0_ riC 0bNH N[sN 0t[
10
Da s s gia u chu nghin cu An D cho rng nm 563 truoc CN la nm sinh cua dc Pht va cung
la nin dai som nht duoc xac nhn. Nin dai y duoc tinh toan cach nao va kh nng sai lac lon dn
mc nao
a) Vi s sach c An D ch ghi cac khong cach giua cac su kin ma khng ghi nin dai cua cac su kin
y nhu cac s sach v sau, cho nn mun xac dnh nin dai trong s An D cn phi thnh cu dn cac
s gia Hy lap. Cac quan h An - Hy phat trin la do kt qu chin dch An D cua Dai D Alexander
(327 truoc CN). Vao khong nm 303 truoc CN, Hoang d An D Candragupta Maurya (hay
Candagutta Moriya, triu Khng Tuoc) dat duoc mt tha hip v lnh th va mo man quan h ngoai
giao voi v cuu dai tuong cua vua Alexander la Seleukos Nikator hin thoi cai tr thanh Babylonia. Qua
cac bao cao cua s thn Hy lap la Megasthenes duoc b nhim dn thu d Pataliputta (Patna ngay nay),
vua Candragupta dn dn duoc cac s gia Hy Lap bit r qua danh hiu Sandrokottos trong ting Hy lap,
va nho cac s gia nay, chung ta co th tinh nin dai ngai ln ngi vao nm 321 truoc CN.
-Nin dai nay con cho chung ta xac dnh cac nin dai cua chui su kin lin tuc duoc lit k trong sach
s ky ting Singhala la Dipavamsa (Do S) va Mahavamsa (Dai S) khong th ky th tu dn th sau
CN. Theo cac sach nay, (Dv5.100; Mhv 5.18), vua Candragupta tr vi hai muoi bn nm (dn 297),
hoang nam k v ngai la Bindusara (Tn-du-sa-la) tr vi hai muoi tam nm (dn 269), tip do la khong
bn nm truoc khi Asoka, con vua Bindusara, ln ngi bng cach tiu dit tt c hoang gia huynh d va
tu lam l quan dnh phong vuong (Dv 6.21; Mhv. 5.22). Nhu vy bin c nay co l d xy ra vao nm
265 truoc CN.
Ta co th nhin lui v ngay dc Pht dn sanh dua vao loi xac nhn trong c hai sach s ky nay (Dv 6.1;
Mhv 5.21) rng vua Asoka ln ngi hai trm muoi tam (218) nm sau khi dc Pht dit d (Bat Nit-
ban). Su kin nay do vy duoc ghi vao nm 83 truoc CN. Va vi Bc Dao Su sng dn tam muoi tui,
nm dn sinh cua ngai nhm vao nm 563 truoc CN.
Mc du con s hai trm muoi tam nm giua thoi dc Pht dit d va vua Asoka tc v duoc xem la dang
tin cy, cach tinh toan nay cung co nhiu nhuoc dim. V mt phuong din, cac nm tr vi cua vua chua
thuong duoc lam tron cho chn s, va mt phuong din khac, ta khng nn b qua su kin la trong sach
Puranas (Chuyn C Nhn) cho rng vua Bindusara ch tr vi khong hai muoi lm nm. Nhu vy cach
tinh toan dua trn cac s ky cn duoc kim tra lai tu nhiu ngun khac nua.
b) -Mt ngun thng tin khac do cac sc du cua hoang d Asoka cung cp, cac sc du nay duoc hoang d
Devanampiya Piyadasi (Thin Ai Thin Kin, tc A-duc) truyn khc ln da va dc bit truyn dung
thach tru khp d quc vi dai cua ngai. Sc du trn thach tru s XIII, ghi ngay chinh phuc dm mau nuoc
Kalinga (Orissa) cua vua Asoka tam nm sau khi ngai dng quang, va tru nay co l duoc xy dung muoi
hai nm sau bin c y, nu danh tanh nm v vua khng phi nguoi An D ma hoang d Asoka d tip
kin, do la: Antiochus II cua nuoc Syria, Ptolemy II cua Ai Cp, Antigonus cua Macedonia, Magas cua
Cyrene va Alexander cua Epirus. Nin dai cua cac vua nay du duoc bit r, va nm gn nht cac vua
nay vn con sng la 258, nhu vy do cung co th la nm gn nht cua sc du nay. Tinh lui lai muoi hai
nm sau ngay vua Asoka ln ngi, cng thm 218 nm duoc nu trong cac s ky, ta dat con s 88 truoc
CN danh cho nm dc Pht tch dit va nm 568 danh cho nm dn sanh cua dc Pht.
Mt dim sai lac co th thy o dy nm trong khong thoi gian giua nm dng quang cua hoang d
Asoka va nm ban hanh sc du, khong y co th hoi it hon muoi hai nm.
c) Cac s gia Trung Hoa cung h tro mt phn qua sach Dim S Ky cua Qung Chu, sach nay trinh
bay r mi dim tuong trung mt nm sau thoi dc Pht dit d. Xung dn nm 89 CN, sach nay nu
ra 975 dim, tc la dt thoi dc Pht dit d vao nm 86, va dn sanh vao nm 566 truoc CN. Du tinh
11
cach chinh xac trong s sach cua nguoi Trung Hoa dang tin cy dn du chng nua, thi cung khng phi
la khng co sai lm, nht la vi dao Pht dn Trung Quc kha tr va cac s gia Trung Hoa d khng khoi
cng vit s ky ngay khi bc Dao Su An D tch dit.
d) Ta cung co th xem xet truyn thng K-na giao. V t sang lp dao nay la Jina (Thng gi) hay
Mahavira (Dai Hung), nguoi dng thoi voi dc Pht, sng dn by muoi hai tui va duoc Kinh Din
Pht giao nhc dn qua danh hiu Nigantha Nataputta( Ni-kin-da Nh-d-t).
Cac hoc gi u Chu thuong ghi dao su Mahavira mt nm 76 truoc CN theo loi tuyn b cua Hema
Candra, mt tu si K-na (th ky 12 sau CN) rng su kin vua Candragupta Maurya ln ngi (nm 321
truoc CN) xy ra cach 155 nm sau khi t su Mahavira tch dit (Nirvana). Nhung cac hoc gi dao K-
na lai tranh lun su chinh xac cua con s nay va nu ra dim sai lm d duoc thua nhn cua Hema
Candra va nhiu doan trong kinh din K-na d dt con s 215 nm giua cuc chinh phuc vuong quc
Avanti cua vua Candragupta (312 truoc CN) va su tu trn cua t su Mahavira. Cach tinh nay s dt su
kin t Mahavira tch vao nm 527 truoc CN. Nm nay duoc xem la khoi dim cua bin nin s dao K-
na (s nay ch moi duoc khai sinh sau CN) .
-Vic c tim cach suy din nm tch dit cua dc Pht tu nm ta th cua t Mahavira cang gp kho khn
hon vi ta khng co nhung loi minh xac nao v bin nin s nu mi lin h giua hai su kin nay c. Mc
du co mt cu kinh K-na tuyn b rng t Mahavira sng lu hon dc Pht by nm, (nhu vy nu ta
ghi t Mahavira tch nm 76 thi phi xac nhn dc Pht dit d nm 83 truoc CN), nhiu d t dao
K-na dng y voi cac mn d Pht giao rng t Mahavira tu trn truoc dc Pht. Ba ln trong kinh tang
Pali (DN 29.2, DN 33.1 -, MN 10.1 -) miu t quang cnh dc Pht nghe noi t Mahavira d
tch, va cac kinh din y thuong chng t rng dc Pht Gotama la v dao su tre tui nht trong cac dao
su thoi y.
Nhung nguoi Ty phuong vit lch s dc Pht gi thit rng bc Dao Su tch dit hai nm sau T
Mahavira, song chng co vic nay rt it. Nu chung ta phi chp nhn hai nm la mt gi thit co gia tr,
ta phi di dn chp nhn hoc nm 7 (theo cac hoc gi Ty phuong), hoc nm 525 truoc CN (theo
truyn thng K-na giao) la nm dc Pht tch dit, va nm ngai dn sinh la truoc do tam muoi nm
trong c hai truong hop trn.
-e) Bin nin s thuong duoc chp nhn hin nay o khp A chu lai cang it duoc tin nhim hon nua,
theo do dc Pht dit d nm 5 va dn sinh nm 62 truoc CN. Nhung Pht lch (B.E) ch moi xut
hin vao th ky 11 CN. Do do v sau hoc la nin dai ghi thoi bc Dao Su tch dit d b nhm ln voi
nin dai dn sanh, hoc co l cac Tng si d dung chu k 60 nm trong cach tinh toan, nn d tinh lm c
mt chu k. Cach nay dt cac nin dai cua dc Pht vao 56 - 8 truoc CN. Song gi thit v su nhm
ln nhu th di nhin khng co bng co.
Vy con s nao trong cac nin dai tinh theo cac phuong phap trn duoc xem la co l dung nht v mt
lch s Ta co th loai b cac nin dai dua trn truyn thng dao K-na hoc dao Pht - chung ch moi
duoc tinh toan rt lu v sau, nn khng du sc chng d su ph binh theo quan dim lch s.
V phuong din khac, cac nin dai suy din tu s ky Trung Hoa hay Singhala, va cac sc du Asoka du
co cn bn vung chc va ch khac nhau o mc ti thiu, vi th theo chung, nm dn sinh dc Pht ch x
xich tu 568 dn 5 truoc CN. Nin dai 563 duoc s ky Tich Lan ym tro, cung co gia tr khng ch vi
no dng giua ma con duoc hai cach tinh toan kha phc tap hon nua ym tro, dua trn cac bn lit k
danh sach quc vuong Nam An D va Singhala, cung nin dai nuoc Tich Lan duoc ci hoa theo dao
Pht, ma con dua vao cac bng tham kho le te v mt h thng nin dai ti c d b tht lac ch con luu
lai vai phn, h thng nay cn c vao nm 83 la nm dc Pht dit d.
12
Nhu vy ta duoc bin minh v cach dt nin dai dc Pht dn sanh vao nm 563 theo s ky, tuy th, lai
chp nhn trn cn bn cac chng c lch s khac, co th nhm ln tu cng nm dn tru chin nm. Xac
sut v mt nin dai som hon lai cao hon mt chut vi co duoc c hai phuong phap (b) va (c) h tro,
trong khi mt nin dai mun hon ch duoc mt phuong phap (d) h tro ma thi.
Tnh Phan: Nguoi trng lua sach.
Siddhattha: Nguoi toai nguyn (d.g)
Truong B s 29: Kinh Thanh Tnh
s 33: Kinh Phung Tung
Trung B s 10: Kinh Lang Sama (dg).
--- o0o ---
V[NH (H^NH V%P[.%V%((Hj V^ Vb uj\C VkvN8
Nu thoi nin thiu, hoang t Siddhattha nhin ra phuong bc, chang thuong thy rng nui trung dip
nhp nh dn tn chn troi. Theo chang bit, noi nay ch xa khong tam yoana: do-tun (80km) nhung
rt kho dn, vi thanh Kapilavatthu b ngn cach rng nui bng mt di lau sy va rung rm dy h bao,
voi, t giac lai vng va nhiu nguoi liu linh bng qua rung rm nay du cht vi st ret. Song nu ta vuot
qua chuong ngai nay thi mt dt lai bng phng ln cao dn va ta dn vung di c cy thua thot. Phia
sau cac chn di (nay la Sivalik hay Churia) la mt thung lung xanh tuoi va tip do nua lai la rng nui
Mahabharata, tu thanh Kapilavatthu ta co th thy duoc vai dnh nui nay. Sau rang nui tuc truyn con
nhiu nui cao hon nua, do la dy Himavat hay Himalayas (Tuyt Son) voi cac dnh tuyt hung vi cao
ngt tn troi xanh, do la noi tn cung x Jambudipa (Dim-phu-d) hay luc da Hng Dao nay vy.
Quang cnh huong v dng it tro ngai hon. Phia y co thn lang Lumbini la noi chinh thai t Siddhattha
d ra doi duoi mt gc cy va xa hon nua la Devadaha, noi mu hu Maya ma chang chua tung bit va
k mu Paapati d sinh truong, va do cung la noi ngoai t Anana d sng. Tu Devadaha ta co th di vai
ngay duong v huong mt troi moc, song ri lai gp rung rm va hoan cnh tro nn nguy him. Tai do
cac th dn da den lai vng sn bn va noi th ngn ngu khng ai hiu duoc.
Cnh v phia ty lai hoan toan khac. Phia y co con duong cai dua dn cac thanh Setavya va Savatthi va
min xa hon nua, tai Savatthi co v dai vuong ma phu vuong Suddhodana thuong noi dn, khi yt kin
v dai vuong nay, ta phi chp hai tay lai, cui du dnh l (aali) tht cung kinh. Dai vuong y co qun
hung tuong manh, di khi vai di binh chung cua ho keo dn thanh Kapilavatthu du duoc tip don
trong th.
Ta co th du hanh binh an dn thanh Savatthi: qun di nha vua canh phong cn mt d cac doan lu hanh
bng xe bo mang du loai hang hoa qua lai khng b bon dao tc quy pha. Thuong cac doan xe tu
Savatthi di qua it khi dung lai o Kapilavatthu, ma tip tuc di v huong dng nam dn Kusinara va Vesali,
cui cung vuot qua sng Hng dn Pataligama va tip tuc di dn Raagaha, noi do lai co mt dai vuong
khac ngu tr.
Thai t tung nghe noi nu ai mun, co th ln thuyn o Pataligama va dong bum di vai ngay nua ln
thuong luu sng Hng dn Varanasi (Benares) va Payaga (Allahabad). Khi lon khn, chang s du ngoan
cac noi y va nhiu thanh ph khac nua d v k chuyn cho dn chung nghe. Nhung h khi nao chang
phat hoa cac chuong trinh ny voi Phu vuong, vua Suddhodana du cuoi xoa va lc du, bo rng mt v
13
Thich-ca khng duoc phep phiu bat giang h nhu mt kht si xut gia (paribbaaka), mt ke chn bo
hoc thuong nhn, ma o v tri mt nng gia Sat-d-l, chang phi canh tac rung dt, luyn tp ngh
binh khi, d mt ngay kia duoc bu ln lam vua cai tr nhu chinh phu vuong vy.
Ri Phu vuong chang thuong ch ra cac dng rung chung quanh voi cac bui cy Sala sung sung, va
phia kinh thanh Kapilavatthu vuon ln duoi anh mt troi voi hoang cung cung cac ngi nha tranh vach
dt hay cac choi tre na trong lan khng khi lung linh nng nhat.
-Khung cnh ngay nay tuong ng voi thanh Kapilavatthu ngay xua ra sao vn con la vn d duoc cac
nha kho c hoc ban lun. Nha chim bai Trung hoa a-hsien (Phap Hin) dn hanh huong cac Pht tich
An D khong giua nm 399 va 1 CN, d phat biu nhung loi duong nhu mun ch r cac di tich o
canh vung Piprava ngay nay trn dt An, cach phia nam Lumbini 12 km. V dng huong cua ngai la
Hsuan-tsang (Huyn Trang) di chim bai Pht quc vai th ky sau (629 - 65) d tim hiu Thanh din,
cung cho bit cac khong cach va loi huong dn ch duong dn di tich o Tilaurakot trong vuong quc
Nepal, cach ty bc Lumbini 2 km. Bin gioi An D -- Nepal nm giua hai da dim nay, chung cach
nhau 16km nhung phong cnh ging nhau.
Cuc tranh lun v qu huong c Pht khng hoan toan thoat khi nhung thanh kin cua mi dn tc.
Cac hoc gi Nepal bnh vuc vung Tilaurakot nhn manh pham vi cua di tich nay, va su hin din cua
mt bc thanh c voi hao luy bao boc Tilaurakot: do la nhung dc dim ma ch kinh thanh vua chua
ngay xua moi co duoc. Ho nu ln rng Tilaurakot, cung nhu Kapilavatthu trong Kinh Din Pht giao,
nm trn bo sng ma long sng nay d chuyn di 00m v phia ty bc.
D nhn manh loi tuyn b ho lam chu vung Kapilavatthu lch s nay, nm 1961 chinh phu Nepal di
tn Tilaurakot va toan th vung ln cn thanh Kapilavastu (tn chu Sanskrit cua Kapilavatthu), d cho
vung nay mang tn y trn cac bn d gn dy.
Mt khac cac nha kho c An D chu truong rng Kapilavatthu ging ht vung Piprava cua An, d dt
loi cng b chu quyn dua trn cac kham pha sau dy.
-Nm 1898, trong mt ngi thap bng gach gn Piprava, nm cai binh duoc phat hin, mt cai duoc
miu t theo loi ghi bng th chu Brahmi trong ngn ngu Magadhi la chic binh dung xa loi dc Pht
Th Tn cua b tc Sakiya. Chic binh nay dung tro va mt s vt cung duong rt nh.
-- Nm 1972, duoi thap nay, lai tim thy mt ngi thap con c hon nua, duoc danh gia vao th ky th
nm truoc CN, cung voi hai chic binh cha khong muoi hay muoi hai khuc xuong (cua dc Pht).
-- Nm 1973, thang , trong mt di tich tu vin xy khong th ky 1 hoc 2 CN, tai Piprava, lai tim thy
nhiu tm bia bng gach nung mang nhiu loi ghi chu khac nhau noi dn ngi tinh xa o Kapilavatthu
hoc o Dai Kapilavatthu va mt chic np binh tai do cung mang nhung loi tuong tu.
-- Nm 1976, thang 6, cui cung, o cach ty nam Piprava khong mt ki-l-met tai mt noi tn la
Ganaria, lai kham pha ra di tich cua mt qun th kin truc thoi xua duoc suy din ra la hoang cung
cua vua b tc Sakiya.
Mc du chic binh co ghi chu o Piprava duoc tim thy nm 1898 la mt chic binh bng da lang Steatite
cao 153mm voi chic np cung duoc khc chu, qu tht ra ve dung tro xa loi Pht, cac kham pha khac o
Piprava va Ganaria lai r rang khng chng minh duoc Piprava chinh la qu huong dc Pht. Co l
chung ta cn phn bit c thanh Kapilavatthu, bi cnh thiu thoi cua thai t Siddhattha va tn thanh
Kapilavatthu. Vi xua kia vua Vidudabha nuoc Kosala chin thng b tc Sakiya thoi dc Pht tai th va
tiu dit c thanh Kapilavatthu (tc Tilaurakot), nn co l dam nguoi Sakiya sng sot di tn tu c thanh
1
v sau lp nghip tai vung Piprava ngay nay va xy dung Tn thanh Kapilavatthu (hay Dai
Kapilavatthu), noi dy ho d tn tho xa loi Pht sau khi ngai dit d.-
Da dim chinh xac v qu huong thai t Siddhattha ch con cach phi cho doi tu cac cuc khai qut
tuong lai. Dc bit la vung Tilaurakot cn duoc diu tra thu dao hon nua -- nganh kho c bng may
bay co th s cung cp nhiu di ch quan trong, song nganh nay tu truoc dn nay vn chua thi nghim
vic y.
Chung ta d bit r v co cu chanh tr cua -cng hoa Sakiya duoc ban ra tu thanh Kapilavatthu. Khi hai
hoang t Siddhattha va Nanda ra doi, phu vuong Suddhodana nhu d noi trn, la v quc truong duoc
bu ln dang cai tr lnh th nay. Ngai cm quyn bao lu thi khng duoc bit, nhung r rang ngai d giu
chc vu y trong hang chuc nm. Khi thai t Siddhattha tro v thm qu huong vao tui ba muoi sau,
phu vuong ngai vn cm quyn. Vi quc truong duoc bu ln tu gioi qui tc v tuong hay triu thn, co
th nhung cuc bu c y khng din ra o cac khong thoi gian c dnh, ma do nhu cu, hoc la vi quc
vuong gia yu khng dm trach nhim vu dy du, hoc vi Dai vuong Kosala, v chua t cua cng hoa
Sakiya mun dua nguoi moi ln thay.
Hin nhin la v quc vuong mt khi duoc bu c ri, ch co th cm quyn nu duoc Dai vuong Kosala
chp thun. Nhu vy quc vuong Sakiya bao gio cung la nguoi thn tin cua dai vuong Kosala -- do la
mt yu t mo ra nhiu ca thun loi cho cac hoang t va v sau con giu v tri quan trong trong su
nghip hong Phap vin mn cua thai t Siddhattha.
Khac voi cng hoa Licchavi co c ba quc vuong cung cai tr, vua Suddhodana cai tr ch mt minh,
nhung khng giu dc quyn quyt dnh, vi moi vn d quan trong du duoc ban lun o hi dng cua
nuoc cng hoa. Cac k hop trong phong hi dng vn duoc mo ra moi phia nn moi tng lop x hi du
co th nghe duoc, mc du ch cac nam nhn quy tc duoc quyn phat biu va giu vai tro tich cuc trong
vic quyt dnh quc su. Do vy cac v y duoc goi la cac nha cai tr (raana).
An D c dai khng co vic bu phiu vi dn chung chua h nghi dn vic mt nhom da s voi quyn
uu tin do dng nguoi co th bt buc mt nhom thiu s gm nhiu y kin khac nhau phi tun theo
mt quyt dnh nao do. Cuc hop ch keo dai cho dn khi nao phe di lp duoc thuyt phuc hoc do qua
mt mi nn d nhuong b va di dn tha hip. D dat duoc su thng nht y kin nhu vy, v quc
vuong chu toa hi dng phi co kh nng dam lun va tai thuyt phuc hung -hn. Do la cac dc tinh ma
chc hn vua -Suddhodana d dat dn cao d va thai t Siddhattha thua huong v sau.
Ta co th hinh dung duoc vung dt do vua Suddhodana cai tr theo loi nha chim bai Trung Hoa Huyn
Trang. Ngai cho ta bit vung lnh th Sakiya co chu vi .000 ly (khong 1880 km) va gm muoi thanh
ph ma nha du hanh o th ky th by nay thy d d nat hoang tan. Ngai bo kinh thanh Kapilavatthu
duoc mt bc thanh bo v, vn con thy r cac nn bng gach cua no dai khong 15 ly ( by ki-l-met).
R rang muoi thanh ph nay phn lon trung hop voi chin thanh ph duoc m t trong Kinh Din Pht
giao nhu cac d th b tc Sakiya: Ngoai kinh thanh Kapilavatthu con co Devadaha, Catuma,
Samagama, Khomadussa, Silavati, Medatalumpa, lumpa va Sakkara. Co l do la cac thu phu da
phuong, mi noi la mt th trn, trung tm thuong mai cua nhiu lang x.
Nhung loi xac nhn cua ngai Huyn Trang it ra cung khin ta co th kt lun mt cach khai quat v lnh
th va dn chung cua cng hoa Sakiya. Vung dt nay co l rng khong 2000km2, phn lon gm rung
rm va khng duoc canh tac. Nu ta gi thit di voi vung dt phi nhiu o trung uong binh nguyn Tarai
va tinh thp hon so voi con s kha cao hin nay, mt d trung binh 90 nguoi trn 1km2, ta s co tng s
180.000 dn trong do 8000 nguoi sng o thanh Kapilavatthu va 000 nguoi sng o mt trong tam hay
chin th trn kia. Nhu vy, khong 0.000 cu dn cng hoa Sakiya la dn thanh- th, va phn con lai
15
10.000 la dn thn qu. Gioi quy tc- v tuong co l khong 10.000 nguoi hu ht sng o d th, nhung
cung nhu da s dn chung, ho du lam ngh nng.
Trong cac phn su cua quc vuong thi vic thu thu la vic khng duoc dn chung ua thich chut nao va
mc d thu thu cung khng duoc bit r. Dn qu thuong trao di hang hoa ln nhau, hu nhu khng
bit dn tin, nn phi dong gop bng sn phm, phn lon la lua, cho nhung nguoi thu thu dc bit phi
co sn kho cha va dem ln thanh th ban lai. Thu danh vao nng dn tuy thuc kt qu thu hoach, vic
y do nguoi danh thu qui dnh. Thoi y chua co nguyn tc thu thu nhu o An D sau nay, theo do
moi dt dai du thuc vao nha vua, vua thu tin thu rung dt tu nguoi s dung chung.
Khi hoan cnh cho phep, thu duoc thu bng tin ch khng phi nng sn. Vi thoi y chua co th
dng tin danh du nha nuoc nn h -thng tin t gm cac thi dng hay bac hinh vung tr gia theo
cach chia nh dng tin Kahapana. Mt con bo sua gia tu 8 dn 12 dng Kahapana.
Dng tin Kahapana duoc chia ra pada 20 massakas. Cac s tin nh hon duoc tinh bng v c danh
bong ruc r. Nhung dng tin nay mang du hiu cua mt v chu ngn kh tu nhn phat hanh, bo dm
dung cn nng va cam kt tr lai theo gia tr tht bng hang hoa. V nay cung lam thm vic cua nguoi
cho vay. Nn khng la gi cac nha tai phu tich tru tin bac tro thanh nhung nguoi th luc nht trong x
hi.
Ta khng bit r vua Suddhodana phi tr phn thu bao nhiu cho v chua t o Savatthi la Dai vuong
Kosala. Vi thu loi tc thay di theo mua gt, nn co l do khng phi la s tin c dnh. Cung co th
Dai vuong Kosala d hai long voi nhung mon cng vt ma thnh thong cng hoa Sakiya gi tng nhu
mt du hiu phuc tung.
Cac phn su khac cua quc vuong gm cac vic cng cng nhu xy duong sa, tram xe, lam thung dung
nuoc dp dp va dao ging. Vi khng ai xung phong lam nhung cng tac nay, nn nhung nguoi co th
luc cuong trang, nht la cac tay tho lanh ngh dy du k nng b buc phi cng hin sc lao dng cho
vua (Raakariya). Nhung cng tac nay duoc cac k su dt k hoach va diu khin, ho duoc vua tr luong
ly tu tin thu. Nhung cng vic xy dung cng vin, dp dp, lam thung dung nuoc... duoc c Pht
lit k- vao danh sach cac cng dc thin su dua dn tai sanh vao ci lanh. (SN1. 5. 7)
-Ngoai cac cng vic ni b, vua Suddhodana con bn rn trong lnh vuc ngoai giao o hai mt. Dc bit
ngai phi duy tri mi quan h voi Dai vuong nuoc Kosala o Savatthi, v chua t cua toan cng hoa
Sakiya. Ngai cn phi giu gin thin y va su tin nhim cua v dai vuong nay di voi mt tiu quc cng
hoa, dng thoi phi giu mt khong cach vua du d bo tn mt phn dc lp cho nuoc cng hoa an
huong. Vua Suddhodana hn thuong di cng du dn Savatthi d du cac phin hop giua cac quc vuong.
Trong khi chinh sach quc gia cua nuoc Kosala, vic chm dt cac lin minh va gy chin du o trong
tay v dai vuong nay, cac quc vuong cng hoa va b tc ch con trng cy vao chinh sach lang ging
tt. Dy la nganh hoat dng ngoai giao th hai cua vua Suddhodana. Muc dich la di dn cac tha hip
voi cac ln bang k cn ma khng phi hy sinh cac quyn loi cn bn quc gia. Cac vn d thng thuong
nht la vic diu hanh canh dng chn nui va dn thuy nhp din doc theo cac bin gioi. Tai ngh cua
v quc vuong duoc thi th qua kh nng dem lai nhung gii phap tha dang cho c di bn.
Chin su khng phi la phn su cua quc vuong. Ngai phi duy tri hoa binh, nhung nu ngai tht bai
trong vic nay, va chin tranh bung n thi vic binh dao s do v dai tuong qun su (senapati) diu khin,
v nay giu chc vu dc lp di voi quc vuong. Trong quc d Kosala, tt c tuong lnh diu khin cac
luc luong trong tm cung nhu cac tuong lnh cua cac cng hoa va b tc du dt duoi quyn diu khin
truc tip cua dai vuong.
16
Nho cach nay, dai vuong ngn cn cac vua chu hu phi hop voi cac dai tuong cua ho d cm quyn
chinh tr bng vu luc trong nuoc minh. Di voi cac quc vuong, su phn quyn chinh tr va qun su co
hai mt. V mt mt, ho bit rng v dai vuong, qua ca nhn v dai tuong, co sn sang phuong tin
khng ch ho d buc ho tun theo lnh trn. Mt khac, ho cung duoc bo v khi b m muu ni loan
tu phia v dai tuong, boi vi dai vuong khng bao gio dung th su ph trut quc vuong ma ngai d b
nhim va su tim quyn chinh tr cua dai tuong.
Mt lnh vuc hoat dng khac cua vua Suddhodana la lnh vuc cng ly, bao gm cac hanh vi dn su
quan trong va cac ti pham. Chung ta khng bit chinh xac bao nhiu pham nhn b bt giu va toa an
din ra theo hinh thc gi o b tc Sakiya, nhung co th rut ra kt lun tu cac cng hoa Koliya, Malla tip
giap cng hoa Sakiya o phia dng nam. Cac x nay co luc luong tr an voi cac nhn vin canh phong
vua ni bt qua cach d ru toc dt bit vua khet ting tan bao dc tai va tham nhung.
Tin trinh phap lut giua b tc Sakiya co l hoi khac thu tuc cua lin bang Vai. Tai dy, cn bn quyn
phan xet la mt b lut (thanh vn), co l bao gm cac phuong chm hoc quyt dnh v cac vu t tung
din hinh. Cac chuyn gia lut phap tham du moi phin x va bo dm vic xet x theo dung b lut
nay. Quyn loi cua hai phe hoc cua b cao duoc cac lut su bin h hoc hi dng bo v chm lo, va
vu an duoc mt hay nhiu phan quan quyt dnh. Don khang an duoc giao cho quc hi, dai tuong, pho
vuong (v nay hinh nhu khng co mt trong b tc Sakiya) va quc vuong. Ta co th phng doan la moi
vic din tin trong mt k hop duy nht, va quc vuong voi v tri lnh dao ti cao o quc ni, tuyn b
phan quyt ti hu. Song quc vuong khng co quyn tuyn an t hinh: vic nay ch danh ring cho dai
vuong o thanh Savatthi ma thi.

(Hi[ (n S[ooH%((H%M Vb HO^N8 N%5
Chuyn cac vuong t cua vua Suddhodana thua huong da v dc bit trong thanh Kapilavatthu nho
vuong quyn thn phu la diu hin nhin khng cn ban dn. Trong khi da s qun chung sng trong nha
tranh vach dt hay lu tre na lau sy, con o cac vung thp cua kinh thanh, nha dung trn coc tre d
tranh nan lu lut theo gio mua va chut rn bo cap xm nhp, thi cac vuong t sng trong nha cua vua
cha, ma vi nha gm co nhiu tng nn goi la Hoang cung. -Cung vua hn duoc xy bng gach trn mt
khong dt hoi cao va co tuong dt bao quanh chng t dy la vung cm da duoc phong v cua ring
quc vuong. Gn do la ao sen du mau xanh d trng.
-Trong tu tht cua vua Suddhodana, su thay di thoi tit theo ba mua dng, ha, mua o An D du duoc
dap ng bng cach di ch ngu: mua ha thuong ngu trn sn thuong co mai che. Ngay c s cung nhn
th nu cung sng kha sung tuc. Thay vi n com tm hay chao gao nhu gia nhn thng thuong, ho duoc
dung gao nguyn va c tht nua (A.N. 3.38) .
Giua dam thanh thiu nin thanh Kapilavatthu, hoang t Siddhattha trng ni bt vi chang duoc chm
soc chu dao hon va n mc sang trong chnh t hon cac tre khac. phuc cua thai t toan bng to lua Ba-
la-nai va it ra la trong thuo tho u luc nao chang cung duoc mt nhu mu va dam cung nhn vy quanh
hu ha. Theo loi thai t, chang rt muc duoc nung chiu, ht sc duoc nung chiu.
Kinh Din Pali (D.N. 1.1) lit k c loat tro choi cua tre con c An D. Chung ta co th hinh dung
duoc thai t thiu nin Siddhattha cung choi voi hoang d Nanda tro du trn tm van chia tam hay
muoi vung (co tuong co vua) hoc cung dam tre khac nhy qua cac vung v trn mt dt. Cac
tro choi khac thuong duoc ua chung la: nguoi bu nhin, du gy, va choi cac loai cay cuc, xe ngua,
cung tn ti hon. Dam tre lon hon co th thich thu doan y tuong nguoi khac va nhn ra cac chu vit tay
17
quo cao trn khng hoc ngay trn lung nguoi phng doan: di nhin diu nay co nghia la nguoi choi tro
nay phi bit doc.
Thai t Siddhattha co bit doc hay khng, diu nay khng duoc chc chn. Mt truyn thuyt v sau qu
co k chuyn thai t lam kinh ngac thy giao cua minh vi cach thai t hoc thng thao cac mu tu An D
rt d dang, nhung thuc ra trong Kinh Din Pali khng co du hiu nao cho thy c Pht d tung bit
doc bit vit c. Vao thoi ngai, bit doc duoc xem la mt k nng huu ich, nhung do khng phi la mt
thanh phn cua nn giao duc so dng. Dc bit diu y chinh la truong hop nay vi l ngay xua thiu vt
liu d vit va cung khng co sach duoc vit sn, cac tai liu duoc vit duy nht la cac cao th hay bn
tha hip khc ln g, da. Vit chu, hay dung hon la khc hay v chu (lekha) duoc xem la mt ngh
thut hu nhu bao gio cung phi thuc hanh voi tinh cach chuyn nghip. Thai d cua thai t Siddhattha
luc truong thanh biu l r rang qua loi tuyn b (d 3.9) rng thanh dat cac k nng nhu vit chu
khng phu hop voi mt ke xut gia phi hoan toan chuyn tm vao vic gii thoat.
Dua trn cn bn thai t Siddhattha sut doi quan tm dn cac vn d tri tu tinh thn, chung ta co th
phng doan rng vic thu thp kin thc cn thit cho mt thiu nin quy tc di voi chang thuc d
dang. Vic giao duc cua chang duoc h tro phn lon nho chang thuong xuyn tham du cac bui hop hi
dng va phin toa x an, do phu vuong chang chu toa. Phong hi dng d giup rn luyn tri thng minh
cua chang cung day chang tai nng phat biu chinh xac.
Tuy nhin, tri thng minh cua chang lai phat trin km theo mt s dc tinh co l d lam lo ngai v phu
vuong co oc thuc tin vi ngai xem do la cac du hiu biu l nhuoc dim. Nhung dc tinh nay bao
gm su nhay cm va khuynh huong thin v suy tuong co l la c trm tu nua. Nhn thc rng cuc doi
khng phi luc nao cung dem dn lac thu va dng sau moi hanh phuc (Sukha) du sn co kh dau v
thuong (dukkha) rinh rp khng phi ch dp manh vao tri thai t Siddhattha ln du tin ngay truoc khi
ngai xut gia nhu truyn thuyt vn thuong k lai, ma nhn thc y d dn voi thai t tu thoi thiu nin
khi chang con o giua long gia dinh m cung xa hn moi kh dau bn ngoai:
Nay cac T-kheo, ta d sng cuc doi rt duoc nung chiu trong cung phu vuong. va nay cac T-kheo,
giua cuc doi dy hanh phuc y tu tuong nay thuong ny ln trong tri ta: Qu tht mt ke ch bit sng
doi th tuc hoan toan, chinh ke y b tui gia chi phi, lai rt chan ngan khi thy mt nguoi gia nua.
Song phn ta cung b tui gia chi phi va khng th thoat duoc chuyn y. Nghi nhu th, nay cac T-
kheo, moi lac thu v tui tre du roi b ta.
Qu tht, mt ke ch bit sng doi th tuc hoan toan, chinh ke y phi b bnh tt chi phi, lai rt chan
ngan khi thy mt nguoi bnh hoan. Song phn ta cung phi b bnh tt chi phi va khng th thoat khi
chuyn y. Nghi nhu th, nay cac T-kheo, moi lac thu v th luc du roi b ta.
Qu tht, mt ke ch bit sng doi th tuc hoan toan, chinh ke y phi chu cai cht chi phi, lai rt chan
ngan khi thy mt t thi. Song ta cung phi b cai cht chi phi va khng th thoat duoc chuyn y. Nghi
nhu th, nay cac T-kheo, moi lac thu v doi sng du roi b ta. (AN 3.38)
Ngay trong ngn ngu trnh trong cua Kinh Din, ta cung nhn thy tac dng cua kinh nghim du doi
ngai rt chn tht su sc. Trong mt x cn nhit doi, nguoi ban thn ta vua vui ve chuyn tro hm nao
bng thinh linh b con st ret cuop mt mang hay b rn dc cn cht, hoc b h du v tan xac, cac tu
tuong nhu th cua thai t Siddhattha khng phi la xa la chut nao. Trn nguyn tc chung bao gio cung
hop ly va rt ph bin. Mt dc tinh khac cua thai t duoc ghi lai trong s sach la thiu quan tm dn
lnh vuc qun su - moi thiu nin Sat-d-l du duoc mong la phi tinh nhanh v tai cui ngua, lai xe,
bn cung, du kim, du vt va diu khin voi, vy chc chn thai t cung phi duoc tp luyn nhiu v
cac mn nay. Song truoc su tht vong cua c gia tc Gotama, hinh nhu thai t ch kha kha cac hoat dng
y, do la diu dang h thn di voi mt vuong t. Phu vuong Suddhodana chc hn phi rt lo u truoc
18
thai d khng mang dn doi th tuc va vic qun su cua con ngai. Khi thai t duoc muoi sau tui (57
truoc CN), phu vuong quyt dnh rang buc v vuong t hay trm ngm nay vao doi th tuc bng cach
kt duyn cho chang. Di nhin do la mt cuc hn nhn duoc sp dt ma di bn nam nu khng duoc
hi y kin, song cac Kinh Din vn cho ta thy khng phi hai v khng quyn luyn nhau.
Theo cac tp quan hn nhn ni tc va ngoai tc, mt thiu nu trong gia tc lon hon duoc tuyn chon,
do la chau gai cua thn mu va di mu chang, con gai vua Suppabuddha (hay theo cac ngun tai liu v
sau, vua nay tn Dandapani), cu cua thai t, noi cach khac, do la c em ho cua chang. Nang tn la
Bhaddakaccana, nhung trong Kinh Din Pali, nang con co tn Bimbadevi, asodhara, (ging nhu tn ba
ngoai cua thai t) va Gopa. Mt s kinh ch goi nang la Rahulamata (mu thn Rahula), nang cung tui
voi thai t. Nhac phu tuong lai cua chang d lam kho d, vi khng mun con gai yu cua minh kt
duyn voi mt thanh nin hay suy tu lai khng ham vic qun su nhu chang. Vy thai t phi lam sao
chng t chang co dy du tai nng cung kim thao luoc truoc khi chang duoc uy thac vic cp dung
gia dinh. Truyn thuyt k lai mt cuc so tai duoc t chc d thai t Siddhattha chng minh tai qun su
cua minh. Chang d thng cuc va duoc xem la vuot xa cac di thu cua chang. Do do vua Suppabuddha
hay Danapani dp tan moi nghi k va chp thun cuc hn nhn nay. Ta khng nn nghi rng dc tn
lang tre tui nay khng xuc dng truoc ve kiu dim hp dn cua tn giai nhn nay: thai t noi mt cach
rt thanh thao khi cho rng trn doi khng co gi troi buc tm hn nguoi dan ng bng nguoi dan ba
(AN 1.1) . Song sau do thai t khng cho phep duc lac li keo di qua xa khi np suy tu cua chang.
Du sao di nua, cuc hn nhn y cung khng sinh sn con cai gi trong sut muoi ba nm.
Theo phong tuc An D, di vo chng tre y -hn d sng trong cung din vua cha Suddhodana. Cac
ngun kinh sach khng cho ta bit thai t dung thoi gio nhu th nao trong thoi k nay. Co l thai t phu
ta vua cha trong vic tr nuoc va thay phin voi hoang d Nanda trng nom vic canh tac rung dt cua
hoang gia hay co l c rung dt cua ring minh va sai khin gia nhn lam vic. An D c dai 75
dn s sng v ngh nng bao gm c gioi quy tc va da s Ba-la-mn nua.

5w( V[NH (H^NH eN 0w Cx 0t[
Co l thai t Siddhattha khng ham thich cng vic dng ang vi bn cht thin v suy tu. Doi thai t co
nhiu thoi k n cu xen ln nhung thoi k tip xuc voi qun chung. V thai t tre tui nay t hn d
nhiu phen di quanh qun khp kinh thanh Kapilavatthu voi di mt mo to d quan sat vic doi: hoc
trao di vai cu chuyn voi nguoi tho nhum, hoc nu vai nhn xet voi nguoi luyn voi, hoc chao hi
nguoi cho vay nao do. Cac chuyn ngu ngn ty du v du nganh ngh ma ta thy trong kinh ngai thuyt
ging chng t ngai hn d quan sat moi hoat dng khac nhau trong kinh thanh mt cach tinh t va dy
hiu bit. Du ta bit rt it v thanh Kapilavatthu, ta vn co th dung nn phn nao hinh nh kinh thanh
y. Cac ngun vn hoc, cac tac phm ngh thut, nht la tranh tuong cua thap Bharahat (hay Bharhut)
dem lai cho ta mt n tuong r rt v cac c thanh An D vao th ky th sau truoc CN.
Cac thanh ph thoi y thuong nm ven sng va nu vung dt y cho phep, chung duoc xy hinh chu
nht, con cach thit k d th hinh tron la diu bt thuong o c An D. D th duoc hao vy quanh
thuong rt su va rng do dn nuoc sng vao d dam thanh nin vui dua boi li. Bn trong hao, dt duoc
dao ln d xy dung thanh luy, phia trn rao coc nhon hay tuong da co li di b. Mi phao dai dng cach
khong 50 m hay mt tm cung bn tn cua phao dai k tip, vi vy mt phao dai ln cn co th di tn
khi b xa thu cua dam qun thu leo thang ln bn pha. bn goc thanh duoc duc thng co cng xy kin
c.
trung tm cua khu vuc co tuong bao boc y, trn nguyn tc, duoc phn chia thanh mang luoi duong
sa thng goc, la cung din cua vua. Cung din cua mt s quc vuong -- mc du hinh nhu khng phi
19
la cung vua Suddhodana -- thuong gm nm ngi nha ring bit, ba ngi dng song song voi nhau va
hai dy nha cng cng o cac goc phi, dong kin phia cui vi th c khi nha tao thanh hinh chu nht ho.
V hai sn bn trong, mt sn d lam dinh hi hop, mt sn d vui choi gii tri. Sn nay thuong trng
nhiu cy co mt cai du voi ch ngi rng ri treo vao bn soi dy xich bng dng, vi danh du la mt
thu tiu khin duoc cac ba quy phai An D ua chung. Ngi nha chinh la kin truc quan trong nm giua
hai sn. Nha nay thuong co hai ba tng, mi tng trn thuong nh hon tng duoi d co cac sn thuong l
thin. Mai thuong co hinh ng tron.
Di din cung vua la hi truong mo thng ra moi phia, thuc ra ch la mt mai dinh dua trn cac ct tru
va nha cua v th truong. K do la nha cac quan chc tc gioi quy tc phuc vu triu dinh, hu nhu gm
co bn toa hinh vung o sn trong. Phia truoc dung lam phong khach va phong ngu, con cac phn kia la
nha bp, khu vuc gia nhn va chung trai. Mi nha nay trng tht ging nha o nng trang duoc ngn
cach voi nha ln cn bng mt li di. Do cach sp dt nay cac quan chc hu ht thuc giai cp v tuong
sng gn nhau, tao nn mt khu vuc Sat-d-l di nhin la co c dam gia nhn tu cac giai cp khac dua
vao.
Khu vuc t l -- mt dng c canh h nuoc cua kinh thanh voi mt dan dung cao d lam noi dng l t
thn va ba lo la -- nm bn trong bc tuong thanh, cung nhu nha cua cac v Ba-la-mn sng mt phn
nho l t dan, nhung phn lon nho nng nghip. vung Trung Nguyn nay, ho chua duoc huong uy
quyn thai qua nao nhu o cac thoi dai v sau, vi ho la giai cp xp hang th hai duoi cac v tuong quy
tc. Diu nay khac voi min Ty xa xi, co l dn tn- min ty x Payaga (Allahabad), noi y cac Ba-
la-mn dat duoc uy th cua giai cp d nht.
Quanh khu vuc tap hoa, khng xa khu vuc cu ngu kha gi, la cac ca tim va xuong ch tao cua cac
nghip doan thuong mai sang trong va phn thnh hon, mi nghip doan co mt khu ph ring: khu vuc
chu ngn kh va tim vang, tim khc nga voi, ao qun, huong liu, nha bun dng st, bun lua gao,
gia v va banh ko. Mi nganh k ngh hay thuong mai hop thanh mt nghip doan (Seni) lam nhung
chc vu diu hanh bao quat. Nghip doan quyt dnh vn d sn xut va ban si, quy dnh gia c ma ngay
cac quc vuong cung du chp nhn; ho cung tham gia vic hun luyn tho thu cng va can thip vao
nhiu vic gia dinh cua cac thanh vin, nu cn nghip doan con chm soc cac qu phu cua cac thanh
vin qua c nua.
Nim tu hao cua ho biu l qua tm huy hiu nghip doan mang trn minh vao cac l hi cng cng va
cung do vic nghip doan cm nhung thanh vin khng xng dang hanh ngh -- diu do cung tuong
duong voi bn an lam sat nghip khanh tn. Moi quyt dnh du do hi dng cua nghip doan thng qua,
dng du la v chu toa nghip doan- (Jetthaka hay pamukha). Trn nua la v thng dc nghip doan
(setthi) dai din ngoai giao cho cac quyn loi cua mt nganh thuong mai ring bit. V nay cung cp
hang hoa cho triu dinh va thuong lui toi cung vua.
Nghip doan chu ngn kh la dam nguoi giau nht. Ngun loi chinh cua ho phat xut tu su cho vay tin
voi s loi c dnh. Mt mon cho vay co bo dm hoan toan nhu vy d lam dam cuoi hay hi mn cho
con gai, tinh loi 15, con mt mon no ch bo dm mt phn tinh loi 60 mi nm. Nhung mon cho
vay thuong mi cung ht sc cao gia do tinh cach bp bnh liu linh trong do. Tin loi phi tr d lam
mt vu di bun duong truong ln dn 120 mi nm, va di bun duong bin la 20. Nguoi chu no
hu ht thuc giai cp thuong nhn (Vessa, V-xa) khng co da v cao quy trong x hi, nhung v
phuong din th luc ho la gioi cm du. V thng dc cua ho thuong dong vai tro thu truong
(mahasetthi) cac chu nghip doan da phuong, nhu vy do la nguoi quan trong nht trong gioi thuong
mai da phuong y.
20
Mi kinh thanh thuong co mt phu nu sang trong ngu trong mt ngi nha rng lon, nguoi nay vn duoc
kinh din nhc dn tn tui. Cac c gai dng duong rt thuong thy o c An D nn cung duoc moi
nguoi re rung bung tha. Nhung mt k nu thuong luu co tai nng o kinh thanh (ganika) lai duoc xem la
dang tu hao. Nang kiu qui phai y khng ch co dung sc m miu, thanh lch, sang trong ma con la
mt phu nu thng minh voi tai ng di linh loi, da muu tuc k d quyn ru bon may ru phn lon nho
kin thc vn chuong m thut cua nang.
Thuong mt nang kiu nhu vy duoc mt tay hao hoa phong nh bo tro, di khi nguoi nay tro nn sa
sut va ht giau sang thi nang lai don moi cac vuong tn cng t khac dn du cac hi ca vu cua nang, noi
y co du c mt ban nhac chuyn tu dan dm, hay cac bui toa dam va thi tai vn tho. Gioi thanh nin
giau tin thuong hoc tp moi phong cach hao hoa lch su va li sng sang trong tai ngi nha nay. Khng
mt phu nu co hoc vn theo kiu thng thuong nao thoi y am hiu nhiu th loai m nhac nhu nang,
cung khng ai co th dam lun bng ngn ngu lch su nhu nang c. Su xut hin cua nang tai cac dam
cuoi va l hi thuong lam cho kinh thanh mang mt dang dp vn hoa cao. Cac diu vu An D c din
danh ting ngay nay mt phn duoc phat trin tu dam k nu sang trong o kinh thanh nay.
Ta khng bit r thanh Kapilavatthu co k nu sang trong nao khng, nhung rt co th co. Danh ting
mt s k nu sang trong cac kinh thanh Bc An du duoc bit dn cung voi truyn thuyt v cac cuc
phiu luu tinh ai cung nhu cac co so hoat dng tn giao cua ho. Mt k nu sang trong bao gio cung co
th sng doi phu quy nho gp mi luong duyn.
Nha ca o vung trung tm thanh ph thuong xy vung chc va duoc chm soc chu dao voi nhiu tranh
v va d vt trang hoang, nhung cang xa trung tm cnh tuong cang di khac. vung phu cn, gioi tho
thuyn va n l sng trong nha tranh vach dt hoc lu tre dung trn coc chng kiu nha san. Ho cung
quy tu thanh nhom theo tung ngh. Co nhung dy ph tho mc, rap ca, dong xe, khc g, lam dung cu,
duc kim khi, tho n, tho dt, tho nhum, tho may, tho gm, thuc da, tho v, ban hoa, lam vong hoa, ban
gia suc, d t, danh ca, du bp, tho ct toc, tm ra, git giu va gia nhn di hu ha o thanh ph.
Mi ngh trong s cac ngh duoc quy trong hon hop thanh mt tiu giai cp (ati) trong h thng bn
giai cp (vanna). Ngoai h thng giai cp la bon v loai ma cac giai cp trn khng co lin h gi trong x
hi. Nhung y tuong- khng duoc tip xuc voi bon nguoi y chua phat sinh. Chuyn nay ch moi duoc
noi dn vai th ky sau trong B Chuyn Tin Thn Dc Pht (Jataka) vi du Tin Thn s 377)Ta s
pham mt sai lm v phuong din lch s nu ta gii thich h thng dng cp vao th ky th sau truoc
CN theo nhung cach khc nghit cua An D giao v sau. Nhung nguoi dng thoi voi dc Pht, nht la
o vung Trung Nguyn, noi ma tin trinh Ba-la-mn hoa khng nhanh bng min Ty, thuong xem h
thng giai cp nhu mt tn ti trt tu trong doi sng giua cac ngh nghip, chc vu, nganh chuyn mn,
va v trinh d hoc vn, ma trt tu nay co th pha b duoc. Nhu vic di ngh chuyn mn, bao gm c
vic chuyn tu mt tiu giai cp nay sang mt tiu giai cp khac la chuyn kho nhung cung co th lam
duoc, va ngay c vic leo ln mt giai cp cao hon cung khng phi la nan gii, vi du nu quc vuong
chon mt nguoi co tai thuc ngun gc ha dng vao phung su nha vua hay tuyn mt chu ngn kh dai
phu ln lam dai thn lo vic tai chanh cho triu dinh.
Nu ta roi kinh thanh bng mt cng thuong duoc dong kin va canh giu ban dm, ta vuot qua bn kia bo
hao dn cac dy hang hc che la la noi cu tru danh cho hang cung dinh co l ch kim duoc vai dng xu
khng dn 1 masaka mi ngay, la dam nguoi kim cui hay lam thung dung phn, hoc di khi tim duoc
vic ct c trong cac hoa vin nha giau. Hoa vin loai nay thuong thy o vung ln cn moi thanh ph An
D, va mt trong cac thu gii tri cua nguoi giau la di du ngoan hoa vin cung huong lan khi mat bui
chiu v mua ha.
Di voi thai t Siddhattha tre tui, cac hoa vin nay co sc thu hut dc bit vi chinh noi dy duoi bong
mat cua cac cy da, dam du si hanh kht thuong dn tru ngu voi dang diu xc xch do bn va toc bn
21
lai tung cun, dam nguoi nay la cac tay phiu bat giang h thuong co tri thng minh tinh t mao him di
tim gia tr tinh thn, lai khinh ch cac thanh ca V-da va cach tho cung t l cua Ba-la-mn, nn d chp
nhn doi sng khng nha ca d tm cu anh sang giac ng. Chinh vi vy thai t Siddhattha thich nghe
dam nguoi nay ban lun trit ly, dam Sa-mn, kht si xut gia (paribbaakas), khng tin theo dao giao
nao c, ma lai di tim kim kinh nghim tm linh ngoai khun kh truyn thng. Nhung gia tc Gotama
lo ngai khi thy thai d khng mang dn doi sng th tuc cung su hiu k mong tim hiu vn d siu th
cua chang, nn c tim moi cach ngn cn vic nay.
Truyn thuyt k rng vua Suddhodana canh giu thai t cho khi tip xuc voi th gioi bn ngoai d
chang khng thy cnh kh, song ly do chinh co th la c giu cho thai t khi co y dnh roi b th tuc.
Tuong ng B I, Chuong I Phm V, 7 - Trng Rung (tac gi ghi nhm 7) (dg)
Tng Chi B, Chuong Ba Phap, 38, Duoc Nui Dung T Nh (tac gi ghi nhm: 39)
Truong B I Kinh Pham Vng (dg)
(xem truoc)
Tng Chi B I, Chuong Mt Phap 1. Sc (dg)
Jataka III, s 377: Setaketu (dg)
--- o0o ---
(f .y (HzO V[NH 0[{N V|=0^
Hin nhin dao giao chuyn t l thn linh cua th ky th sau truoc CN lam tht vong bt c nguoi nao
co tm nguyn dung dn v dao giao. Nim say m tin tri la diu mt ngan nm truoc d khin cho
nhung nha hin trit An D gc Ariyan nghe duoc tri thc (Veda) cua thn linh tu trong tm va chuyn
nhung gi d nghe (Sruti) thanh cac khuc dao ca, va nim tu hao v tho vn thuc dy ho thu thp cac
khuc dao ca tao thanh b sach V-da, tri kin thn linh, ri tan tung chung theo nhung nhp diu trang
nghim trong l t dan, tt c nhung th y khng con nua.
Cac khuc dao ca vn con duoc tan tung trong l t dan nhu truoc, nhung vao thoi dc Pht, chung ch
duoc xem nhu cac loai thn chu tro thanh may moc. Cac t l ngay cang tro nn phc tap va keo dai, cac
phm vt va phi tn danh cho cac Ba-la-mn ngay cang qua dt gia di voi nguoi mun t l. Ganh nng
cac cng dc qua may moc y hu nhu d bop nght tinh cach thing ling cua thn thanh.
Su phat trin tu cac cach tho cung do thn khi thoi c so thanh h thng tn giao dy l nghi t tu cua
th ky th sau nay co th duoc thy r rang qua cac kinh din. Ngoai s 1028 khuc Thanh ca cua kinh
Rg Veda la tai liu ti c cua vn hoa An D, (khong 1500 truoc CN) chung ta con thy kinh
aurveda, Samaveda va kinh Atharvaveda duoc xem la Thanh din v sau, lai co kinh vn Brahmanas
(khong 1000 truoc CN) gii thich r cac l nghi, kinh ranyakas va cac b panisads ti c (khong
700 truoc CN). Cac sach panisads (Ao Nghia Thu) ta ra tinh thn ci cach v tm linh va co th duoc
xem nhu mt phn cua phong trao di tim tu do tn giao ma Thai t Siddhattha Gotama, nguoi sau nay
tro thanh dc Pht, cung d b li cun vao.
Di voi thoi dai chung ta, nhiu hinh nh thn linh trong Thin gioi V-da tht kho tuong tuong ra, boi
vi chung kt hop nhung dc dim thn linh voi quan nim v cac hin tuong thin nhin theo mt cach
22
bt chp tinh hop ly. Thng thuong, cac dc tinh gan cho mt v thn nao do lai tuong phn nhau khng
th nao kt hop chung duoc trong tu tuong. Do vy phn lon cac thn V-da vuot ra ngoai dnh nghia
trong mt cnh tranh ti tranh sang, hay ba phn tu bong ti khng th nao quan nim duoc.
Ngi v ti cao trong dn tho V-da do Indra Thin Chu ngu tr, v thn co ngan luc va la thn h mnh
cua dn tc An gc Ariyan tu huong Ty dn chim thung lung sng Hng khong 1200 truoc CN. Ngai
la v anh hung d co thoi dung gy thn git Vrtra, con quy gy han han va nhu vy d gii phong cac
dong sng duoc qun cht trong thn rn cua no. Ngai vung vy chic cu vng chinh la cy cung cua
ngai, phat ra sm chop bng chic kim cang chuy (vara), ngai lao vun vut trn chic thin xa tu trn
chin nay dn trn chin khac d dit by quy c tim cach ngn cn ngai ban b nhung con mua thun
gio hoa dem lai su phong phu cho qu dt dang khao khat nuoc ngot.
Thc ung cua ngai la ruou soma, mt th tin tu trn voi mt ong va sua bo, ma cac tin d dng ln
ngai trong nhung l cung ruou tht tran tr d mong ngai toai y va ban phuoc lc. Thn Indra khng ch
la hin thn cua dung luc va nam tinh, khuyn khich tu tuong va hanh dng phat trin, ma con la thn
tao su phong phu cho dam gia suc va ban tron uoc nguyn v vt cht cho con nguoi. Ke nao co thn
Indra o bn minh thi khng thiu mon gi c. Mt ke tn tho v Thin Chu nay cu xin ngai ban phuoc
theo cach khng bit nguong ngung cua nguoi bn x:
Indra hi, nu ta l Thin Ch,
ng pht ban mi phm vt trn trn,
Th !" n# $a t%ng v&i tn '(ng,
)* $h+ng h(,ng -n tr.u b/ -0p nht1
Ta 2* gi3p ng(4i, tu Tr4i 5i 67$,
8 !9nh ng(4i, nn ta 2* pht ban
Ch# nh:ng ai $a t%ng h#;$ tri .n
<u ta -(=$ lm Ch3a -n 23$ vt1 (Rv. 8 . 1 . 1 - 2)
K tip thn Indra la thn Varuna va Mitra. Varuna la hin thn bu troi trum ln
van vt, duoc tn tho nhu v thn bo v chn ly (rta) va trt tu vu tru. Phn su
thn nay la bo tn su diu hoa trong huong di cua mt troi, su thay di ngay va
dm, cac tun trng va cac mua. V nay cung chng giam cac loi cam kt va th
uoc, vi khng giu loi th uoc la noi di, va vi pham tinh thing ling cua chn ly
ma thn Varuna co phn su bo v. V sau theo kinh V-da, Varuna con duoc
xem la thn dai duong va sng nuoc, nn thn trung phat nhung ke nut loi th
bng cac cn bnh phu thung va giun ch la nhung bnh rt thng thuong o An
D. Mt bnh nhn nhu vy thuong van xin thn Varuna:
Ch# $#n ->ng t&i nh m?,
8a@ru@na hi, thA $h# lBi lm,
8a@run ph(&$ -A$ thi .n,
C#n nh( b#ng b+ng nC bDng l:ng lEF
Thn -G .n -A$, thA tha,
8 $#n ngu 'un h+a ra $hHng ngi,
ThA tha $#n, -Ii En tr4i,
Ang tr#ng d/ng n(&$, tJi -/i !ht !ha#1
ThA tha $#n, hi tr4i $a#,
KD l#i ng(4i -L ph5m ba# lBi lm
ChHng bM tJi $a $h( thn,
<u v ngu 'un !hJng tu.n lNnh ngi,
Ch3ng $#n 'in tu l5G tr4i
23
Oin ->ng thPnh nI diNt n/i giHng $#n. (Rv 7 . 89)
Varuna thuong song hanh voi Mitra va theo cach phi hop nay, Varuna ch bu troi ban dm, con Mitra
ch bu troi ban ngay va vng nht. noi khac Varuna lai duoc goi la thn dui bt rt gt gao nhung ke
pham phap va Mitra (Ban) la nguoi doan kt nhn loai.
Cac thin th va hin tuong tu nhin dong vai tro ni bt trong dn tho V-da. sas, thn Binh minh,
duoc th hin qua hinh mt thiu nu du dang. Thn mt troi duoc goi la Savitar hay Surya, duoc tho
nhu v thn phat sinh cy c va suc vt, va cung la v thn xua dui su ngu si. Cac thn Maruts la thn
Bo t mang lai gio mua va mua lon, ban cua thn Indra. Vayu la tn thn gio, duoc xem la co nng luc
lam trong sach con nguoi va thi tan tai hoa. Paranya la thn mua tao mm sng trong cy c va moi
loai khac. Prthivi la nu thn dt co bung bu, hang rng va sinh sn nhiu.
Nhung ta khng lam sao dng l t thn nu thiu thn la Agni, thn nay dung cac chic lui toan bng
khoi la mang l vt ln trn troi va thnh cu chu Thin xung trn gian du l t dan:
Qgni $uIn Ruanh mnh
Shm vt t thn linh
ChT ring mnh thn lUa
6n -n $Vi Thin -nhW
Qgni -G uG l7$,
G vinh hiXn, t9n thnh
Oin nguGNn $u Thin $h3ng
(a 'uHng v&i Run 2anh1 (Rv I . - 5)
Agni la thn cua cac Ba-la-mn t tu, va do cung la t su cua chu Thin. Voi sc nong, thn la tao diu
kin cho doi sng, nhung thn la cung la thn pha hoai. T l cui cung con nguoi dt trn ban tho thn
Agni chinh la ngon la trn dan t. Sau do ama, thn cht hung ac s khing xac cht ln ci troi.
Trong thoi k V-da so khai, t l duoc xem nhu yn tic moi thn linh. Tu rya ma dn An gc
Aryan dung d miu t bn cht cua ho, co nghia la hiu khach va vi Thin thn cung duoc bao gm
trong dc tinh hiu khach y, nn tu nay cung d ch tn giao cua ho. Mt pham tuc khng th thy duoc
chu Thin thn khi chu v xung du l t dan va an toa trn dan t l thin. Thin thn duoc v chu t
dng thuc phm, ruou soma bn bay t long hoan hy bit on qua cac cach dap l nhu cho mt troi moc
mi ngay, lam mua roi xung va dem thng loi, an cu lac nghip, thanh cng, con dan chau dng, gia
suc tng truong, truong tho, cuong trang. Vic dap l cua chu Thin nay co th xem la dang tin cy
duoc, min la dung pham li lm gi trong luc cu nguyn va dng yn tic ln chu Thin, nghia la
nhung v co hao quang.
Chinh nim lo so pham li lm khi t l d dua dn su thay di cn bn trong thai d di voi t dan. Vi
nu vic y khng con tuy y nguyn cua nguoi chu t, ma phi tun theo dung moi l nghi chun muc la
diu ti quan trong, thi nguoi chu t cn phi giao pho vic dng yn tic ln chu Thin cho mt v
chuyn mn. Nhung nguoi nay dua trn su thng thao cac l nghi va am hiu thn chu (brahman), d
dm trach t l theo su uy thac cua nguoi khac. Voi thoi gian dn dn duoc xem la nhung v chuyn mn
t dan va thng thao l nghi tho cung, ho nhn duoc danh hiu, truoc tin la tu ch ngh nghip, sau dn
tro thanh tu ch giai cp Ba-la-mn (Brahmanas) va cung vi qun chung tin rng v t su Ba-la-mn co
th lam hai nguoi chu nha bng cach hanh l khng dung nghi thc hoc doc sai Thanh ca, nn nguoi
nao mun dng t du rt thn trong chu dao lam cho v Ba-la-mn t tu duoc vui ve bng cach ha hn
mt mon tin hu ta va di mt bua n thnh soan.
2
Cung vi cac l nghi t tu ngay cang phc tap, cac t su Ba-la-mn tro nn kiu ngao khng nhung di
voi cac gia chu hin t ma c voi thn linh nua. Nhung loi noi nhu Thin thn nho cy t l (SBr 1.
6, 8, 9) rt thuong thy trong cac kinh Ba-la-mn, qu tht cai tu tuong cho rng chu Thin thn trng
cy vao tai nng cua v Ba-la-mn t tu va khng th lam gi duoc nu khng co sc manh tao ra do t
dan xuyn sut nn vn hoc Ba-la-mn. R rang: T l bo tn troi dt, t l danh cho chu Thin, t l
ngu tr trn chu Thin (TBr 6, 51, 8). Thn chu t l (Brahman) la mt loai thn chu co tinh tu dng bt
buc chu thn linh phi lam theo y mun cua v Ba-la-mn t tu. Thn chu co tinh van nng, nguoi nao
hiu chu va tung chu chinh xac la nguoi cao trong hon tt c moi loai.
Diu dang khen cac Ba-la-mn la, mc du ho sinh thoi kiu cng chua tung co truoc kia vi su thng thao
thn chu linh hiu, chinh ho cung d n luc tim ra nhung ly l bin minh thn luc nay. Theo ho nhn
thy, chinh chn ly ni tai (rta, satya) tao nn nng luc hiu nghim cua thn chu. Rta hay chn ly o
dy khng co nghia la su tht phu hop ly lun nhu chn ly tuyt di, chn ly nhu tht. Nhung vi thn chu
chn chanh (Brahman) cha dung moi thuc tai trong bn cht no, vi no bao gm moi su hin huu hoc
bt c diu gi co th quan nim duoc, nn no co kh nng lam bt c chuyn gi.
Di nhin, trung tm t l cua Kapilavatthu duoc b tri phu hop voi kinh din Ba-la-mn. V phia ty cua
sn dan t xy cao dung lam noi cung l vt ln chu Thin thn, noi do duoc phu c moi ct truoc khi t
l, cung voi mt ngon la chun b cho cac mon phm vt. La tuong trung mt troi dem lai su sng,
sinh hoa kt trai cho mun loai, nn duoc dt trong ha lo hinh tron.
V phia dng ban tho chu thin thn la mt ha lo hinh vung theo hinh th gioi duoc tuong tuong nhu
chic dia phng chu nht: Phm vt cung t duoc d vao ngon la chay tai do d thn la Agni mang
ln troi.
Cui cung v phia nam la ngon la th ba tuong trung mt trng nn co hinh ban cu. Ngon la nay
duoc dung d xua dui ma quy khi dn pha t l. Mt t l dy du cn co ba t su va mt v su qun t.
Vao luc kt thuc bui t l ho thuong h to: svaha (cung nghnh).
Ngoai cac dai t dan theo yu cu cua gia chu, con co cac tiu t va du loai l nghi khng duoc xem la
t dan, vi du nhung phep o thut nhu lam mua bng cach ry nuoc, n tim la h d co can dm,
hoc nhung l hi lin quan dn ngay thang trong nm, hoc cac l hi gia dinh nhu kt hn, sinh con,
dt tn, mai tang v.v... Cac l hi nay cung duoc linh nghim nho thn chu (Brahman) ma ch ring v t
su chuyn nghip moi co th tan tung dung m lut.
Mt nguoi ch dat dn chc vu t su Ba-la-mn sau khi d lam mn d tai nha mt v t su Ba-la-mn
sut muoi hai nm, hng ngay chm soc ngon la, hoc thuc Thanh ca, thn chu, l nghi va sng doi
king sc duc d phat trin uu th di voi moi nguoi. Ch khi nao vic hoc tp nay kt thuc, v Ba-la-
mn tre tui y moi duoc phep mang kiu toc dc bit cua v Ba-la-mn chuyn nghip, gm mt chom
toc kt bn phi du, va ba chom nua o cac noi khac. Nu ta xet k khong thoi gian hun luyn lu dai
va kho khn cn thit d tro thanh mt t su Ba-la-mn thi ta co th hiu tai sao ch mt phn nh trong
nhung nguoi thuc giai cp Ba-la-mn theo huyt thng d tro thanh t su chuyn nghip.

PHON8 (a^O 0[ (}5 8[][ (HOi( (aON8 0tO 8[iO
Voi mt dn tc mang dm mau sc tn giao nhu nguoi An D, va lai hng say di tim kinh nghim tm
linh, thi phn ng chng di cach t l cua Ba-la-mn theo kinh V-da trong hinh thc suy tan may moc
nhu vy la diu khng th nao tranh khi. Vic nay bt du vao th ky th by truoc CN, duoc thy ph
bin trong cac dam thanh nin va dn th ky th sau, d phat trin thanh mt phong trao tu tuong manh
m. Do khng phi la mt cuc cach mang, vi no vn giu tinh khoan dung, ch chng di dao giao dy t
25
l y qua cac cuc tranh lun cng khai. Do la mt phong trao tu tuong khng co t chc, tu roi b tn
giao truyn thng va di tim nhung cu canh tm linh moi, nn no chp nhn nhung con duong moi. Mt
s con duong y sau mt thoi gian d tro thanh ta dao khng dua dn du c, con mt s khac lai dua
dn nhung dnh cao chua tung duoc mo tuong truoc kia. Vao th ky th 6 truoc CN, tri tu nguoi An
D d dat cac dnh cao trit ly va dao giao vn con gia tr cho dn ngay nay.
Nhiu nhom nguoi tu gii phong y co th duoc chia thanh bn loai nguoi tm cu cu d:
1. Nh~m %uDani!a#a! (i2 NghOa (h,)
2. Nh~m ou' Et un
B. Nh~m Vh hQnh hCnh ?c.
K. Nh~m #u !O hCnh Fht.
Thai t Gotama dn tip xuc voi tt c moi nhom nay trong mt thoi gian dai hay ngn tuy truong hop,
va mi nhom khng nhiu thi it du dong gop phn nao vao h thng giao ly cua ngai.
1) Nhom di sat voi truyn thng V-da nht la cac v Aupanisadas, mn phai Ao Nghia Thu, xut hin
tu khong nm 700 truoc CN cho dn mi v sau. Giao ly nay xut phat tu kinh V-da va Ba-la-mn
nhung biu hin mt su phat trin co tinh sang tao ma cac v tu tuong gia khai sinh chung mong mun
di lp voi phai chinh thng. Vi vy cac mn d Ao Nghia Thu giu bi mt cac giao diu ho moi kham
pha, dung nhu tn cac b kinh vn cua ho nu ln: pa-ni-sad nghia la ngi voi ai d bi truyn giao ly
cho ke y.
Tuy nhin cac kinh vn nay khng giu bi mt duoc lu. Thng dip chinh yu cua chung d dn tai cac
t su Ba-la-mn, cac v nay chp nhn mt chin thut rt khn kheo: khi thy rng trao luu tu tuong d
thnh hanh khng con dan ap duoc nua, ho lin manh dan s dung cac Ao Nghia Thu lam chung tro
thanh thuong tng kin truc trong trit ly t l cua ho, ri lai thm cac sach mt giao vao kinh din V-
da nhu mt phu luc (Vedanta nghia la phn kt thuc V-da, Vin Thanh V-da). Bng cach nay giao ly
Ao Nghia Thu v van phap nht th tro thanh mt phn truyn thng Ba-la-mn.
Ch nm quyn Ao Nghia Thu co ngun gc truoc thoi dc Pht: quyn du tin la Brhadaranyaka va
quyn Chandogya cung xua gn nhu vy. Tip theo do la cac quyn xut hin v sau nhu Taittiriya,
Aitareya va Kausitaki. Phn lon cac sach nay ghi chep cac truyn thuyt dua theo kinh nghim va cha
dung nhiu doan ly lun dai dong v tinh nht th theo kiu kinh Ba-la-mn nn chung hoan toan khng
dem lai anh sang tri tu nao c. Nhung o nhiu ch, nht la trong cac doan truyn ky, bng nhin co
nhung tia sang nhn thc bung ln gy nim hoan hy, do la nhung truc giac cua tri tu soi sang vn d.
Khng ring mt quyn Ao Nghia Thu nao trinh bay mt trit ly toan vn c: mi quyn ch dong gop
mt phn. Chinh su phi hop cac ly lun xac dang cua toan b Ao Nghia Thu moi tao thanh h thng
mang danh hiu Vedanta (Vin thanh V-da) la dnh cao cua tu tuong An D giao. H thng y duoc tu
tuong gia Sankara trin khai thanh mt trit ly chinh xac vao khong nm 800 sau CN ri lai duoc mt
trit gia khac la Ramaniya ci cach khong nm 1100 sau CN.
Tu kinh Rg Veda dn b Ao Nghia Thu panisads, ta co th ln luot thy su phat trin dn theo lch s
cua tu brahman va su bin di y nghia cua tu nay. Trong kinh V-da, tu Brahman ch thn chu t l co
cng hiu do chn ly ni tai cua no. Trong b Ao Nghia Thu, no tro thanh hin thn hoan toan cua chn
ly, dng nghia voi chn ly Danh hay bn th cua Brahman nay la Chn ly (Ch. 8.3,) Brahman
(Thn ng hay Pham th) la Chn ly (BA 5.5). Hon th nua, trong b panisads, Brahman tro thanh
26
cai Tuyt Di, Chn D, va cac nha Ao Nghia Thu d n luc lam cho cai Tuyt Di nay bao ham cai
tng th va tu tai trong van vt tro nn d hiu qua ngn ngu. Ho dung phuong phap din hinh cua
thuyt thn bi, ky hiu tuong trung, va tinh dng nht cua moi su di nghch, cung cach miu t phu
dnh.
Brahman la nguyn nhn cua van vt (BA 1..21), ging nhu van vt trong th gioi duoc bao gm
trong khng gian, khng gian lai duoc bao gm trong cai Bt Dit la Brahman (BA 3.8.8). Vi Brahman
thm nhun van vt nhu cai tinh thn cua van vt, nn no cung o cung con nguoi: thn xac la toa nha cua
Brahman. No o trong tung khong nh nht cua tm ta, cuc tiu, tuy nhin no cung vi dai nhu vu tru. Tt
c du o trong no, gm c van vt dang hin huu va moi kh nng tim n. Khi thn xac gia va cht,
Brahman vn khng gia va cht (Ch 8.1,1.5). Nguoi nao bit Brahman bt dit chc chn s duoc gii
thoat sau khi cht (BA 3.8.11). Phn su cua nguoi di tim gii thoat la tro thanh nguoi hiu bit
Brahman.
Chu th hiu bit la atman, bn ng, chinh ng nay thi hanh cac phn su thy, nghe, suy tu va hiu bit
(BA 3.5.1). tman nay tao nn cac th gioi, cac thn linh, va nhn loai (BA 2.1.23) va ngu tr trn
van vt (BA ..2). No tru trong tm ta, nh hon hat lua m, nhung lai to hon qu dt, vi dai hon c
bu troi va cac th gioi nay (Ch. 3.1.2.2-3). Thn nay la noi tru n cua atman, bn ng truong tn, phi
vt cht (Ch. 8.12.1) va thn nay cht ngay khi atman lia b no (Ch. 6.11.3). Nhung atman lai khng
sanh (vi no truong cu), khng gia, khng cht, khng hu hoai, bt dit (BA ..30). Bn ng nay ch
co th noi dn bng ngn tu phu dnh (BA ..27).
Qu tht, atman la bn ng, linh hn, nhung no khng b gioi han vao ca th, ma lai dng nht voi moi
atman: tman nay cua nguoi la atman thuong tru trong tt c. (BA 3..1). Khng co su sai bit giua
cac linh hn cua moi chung sanh, vi chung du la mt. Moi tha nhn, trong bn cht, chinh la tu ng
cua ta.
Nhung loi khng dnh Brahman va tman di song song voi nhau tht hin nhin, cho ta thy Brahman,
cai Tuyt Di, Linh Hn cua th gioi, va atman, linh hn cua ca nhn duoc xem la dng nht. Qu thuc
dy la su cng nhn rt quan trong va la thng dip chinh yu cua cac b Ao Nghia Thu panisad, nhu
vy, chung tao thanh nhung kinh vn cn bn trong giao ly nht th cua An D. Su tuong quan giua tinh
da nguyn cua th gioi thuc nghim va su dng nht cua cai Tuyt Di la vn d ma tt c trit ly An D
tip theo sau do, vn con quan tm cho dn nay.
Trong cac b Ao Nghia Thu, su dng nht giua Brahman va atman vn duoc nhn manh rt nhiu ln:
Thuc vy, tman vi dai bt sanh, bt lo, bt t, bt hoai, bt dit nay chinh la Brahman. Vi nhu lop da
rn tan ta b qung b, co th nm trn t kin, cung vy thn nay nm xung sau khi cht. Nhung
tman, bn ng phi vt cht, phi sc thn nay, gm toan tri thc, la Brahman vn tn tai. (BA ..7)
tman nay la Brahman. (Ch. 3-1.). Su dng nht giua atman va Brahman hu nhu rt d nhn ra
trong luc ngu say khng mng m. Khi n minh vao trong gic ngu nhu vy, khi atman tam ngh ngoi,
khng hoat dng, no tro nn r rang trong Brahman: Do chinh la atman, do la cai bt t, cai bt hoai,
do la Brahman (Ch. 8.11.1).
Nu thuyt nht nguyn bi nhim nay la mt kham pha quan trong cua cac tu tuong gia Ao Nghia Thu
(Aupanisadas), thi giao ly v lun hi lai la mt kham pha quan trong khac nua. Tu tuong cho rng ca
th tn tai sau khi cht duoi hinh thc nay hay hinh thc khac d xut hin trong kinh Rg Veda va kinh
Brahmanas. Nhung chinh cac nha Ao Nghia Thu cng nhn tinh thit yu va thuong xuyn cua su tai
sinh cung vai tro quyt dnh cua hanh nghip trong su tao thanh kt qu. Mt nguoi chua duoc gii thoat
phi di quanh qun trong vong lun hi sanh t (BA 6. 2. 16) do dng luc cua duc tham (kamayamana)
va do v minh (avidya) nghia la su v minh cua atman (BA ..10-13) thuc dy. Nu ke y thuc hanh
thin nghip (Karma), s duoc tai sanh ci tt lanh, nu hanh ac nghip, s tai sanh ci kh dau.
27
Con nguoi hanh dng cu x th nao thi s duoc tai sinh nhu th. Nguoi hanh thin s tai sinh thanh
nguoi thin, nguoi hanh ac s tai sinh thanh nguoi ac ... Do do, co th noi: Con nguoi hoan toan do duc
tham (Kama) tao thanh. Tham duc cua nguoi y nhu th nao thi su hiu bit cua nguoi y cung nhu vy.
Nguoi y hiu th nao thi hanh nhu vy. Va nguoi y s lun hi sinh t theo nghip cua minh (BA
..5).
Nhung ke o doi nay co thai d sng tt dp moi co th mong nhp thai tt dp: nhu nhp mu thai Ba-
la-mn, Sat-d-l hoc V-xa. Con nhung ke cu x xu xa co th phi nhp thai xu xa nhu nhp thai bo
cai, lon nai hay mt phu nu v loai (khn cung, khng thuc giai cp nao c). (Ch. 5.10.7).
Su gii thoat vong lun hi khung khip nay, cai vong lun hi duoc quyt dnh theo lut tu nhin hoat
dng rt may moc dua trn hanh nghip mi nguoi, la vic ch thuc hin duoc do chinh nguoi y d tn
dit duoc tham duc (Kama) va v minh (avidya). Mt nguoi duoc hoan thin nhu vy th nhp vao
Brahman, va atman cua nguoi y hoa ln voi Brahman. Do su doan tn nay va th nhp vao Brahman,
nguoi y duoc gii thoat.
R rang su nhin nhn tinh van vt nht th va quan nim tai sinh nhu hu qu tt nhin do hanh nghip
gy nn, la hai trong nhung kham phap v dao giao uyn thm nht cua nhn loai, nhung chung lai ny
sinh cac vn d trit ly moi. Thuyt nht th d khc phuc duoc su phn chia cac ca nhn, nhung no lai
vach mt ln ranh moi giua Brahman atman truong cu, tu tai voi bn cht cua thuc tai (prakrti). Su
phn chia theo duong thng d duoc thay th bng su phn chia theo duong ngang. Ngay lp tc vn d
thuc t xut hin: Th gioi thuc tai duoc xem nhu di lp voi Pham th (Brahman), cai Tuyt Di, thi th
gioi nay co tht hay ch la tro huyn o (maya) Ri con thm nhiu vn d phat sinh di voi tuong quan
giua Brahman va prakrti: Cai gi khin Brahman tu tai tro thanh hin thuc nhp th trong th gioi lun
hi sanh t nay Va lam th nao cac hanh nghip cua mt con nguoi co th troi buc linh hn hay bn
ng (atman) vao mt thn xac trong khi chinh atman co dy du tu do ni tai Nhung h tu tuong hu Ao
Nghia Thu cua An D du c th gii dap cac vn nan trn.
2) Cac nha Duy vt lun khinh khi bai bac moi giao ly gii thoat, ho xem moi vt ngoai th gioi huu
hinh du do tri tuong tuong. Danh hiu cua ho la Thun th lun: Lokayata (huong dn th gioi huu
hinh) d biu l thai d nay. Mt danh hiu nua danh cho ho la Carvaka do tn mt trit gia phai nay.
Phai di lp voi ho nhao bang goi ho la cac nha phu dnh lun (nastika).
Vi cach tu duy An D thuong co khuynh huong h thng hoa phn ni dung y tuong, nn co du loai
sach huong dn moi vic trn doi, cac nha Duy vt lun cung d cho h thng hoa ly thuyt phn bin
cua ho vao mt sach o th ky th sau goi la Barhaspatisutra. Tac phm nay ch con duoc bit qua vai
doan trich dn, nhung ta co th co vai y nim v quan dim cua cac nha Duy vt lun nho nhung ly l
cua nhung nhom di lp c ra sc bai bac ho. Doan vn so luoc sau dy v cac quan dim cua phai
Lokayata nay dua trn quyn Luc Phai Luoc Kho (Saddarsana-samuccay) vao th ky 8 CN, va Nht
Thit B Phai Toat u (Sarvadarsanasamgraha) cua Madhava, th ky th 1.
Phai nay tin rng nhn thc truc tip qua giac quan la ngun kin thc duy nht cua ta, nhu vy khng
th co kin thc dua trn suy lun, truc giac, kinh nghim, giao duc hay thn khi cho nn cac nha tu
tuong Lokayata d phu nhn su hin huu cua linh hn. Bt c vt gi khng do cac giac quan nhn thc
du khng hin huu, khng co Thuong D, khng co cu d, khng co linh hn (atman). Phap va Phi
Phap (Dhamma, Adhamma) du khng hin huu va thin nghip ln ac nghip du khng dua lai qu
bao trong doi sau. Mt khi thn xac duoc thiu rui trn dan ha, ke y khng con tai sinh nua.
Ta cung khng th suy din su hin huu cua linh hn tu nhung chc nng hoat dng cua loai huu tinh.
Moi vt o doi k c thn ta, du la cac tng th gm t dai: dt nuoc, la, gio, kt hop dung theo bn
28
cht cua chung la nhung khuynh huong ni tai, d tao thanh tung hinh thai ring bit. Moi sinh hoat tm
ly ch la kt qu nhung tac dng h tuong giua t dai, va c th phat trin dn, ging nhu ruou nng
phat sinh do qua trinh ln men tu hn hop com va mt mia.
Bt c ai tu chi cac duc lac vi chung di km voi kh dau thi ke do cung hanh dng nhu nguoi din ngu
ngc. Boi ta co qung b hat thoc ch vi no b v tru bao boc chng Vy ch co mt duong li sng
hop ly la: Hy sng hanh phuc bao lu ta con sng, va c n sua lac (loai sua dng chua) tha thich cho
du ta co v no di nua Diu duy nht co gia tr trn doi la lam bt c vic gi tng thm hanh phuc:
Huong v cai v hinh
Bac b cai huu hinh,
Phai Car-va-ka bit:
Chuyn din khung chung sinh (Saddarsanasamuccaya 9.6)
Trong nhung cuc lun chin chng chu nghia Duy vt cua nn trit hoc An D, r rang phai Lokayatas
khng h b xem la phi dao dc hay di khang x hi. Tinh bt tun truyn thng dao giao cua ho ch
gioi han trong cac vn d tm linh. Ho la nhung ke hoai nghi, theo chu nghia th tuc va khoai lac o doi,
nhung ho thich ng voi x hi th thanh hay thn qu tht d dang. Va di khi, nhung v Ba-la-mn ra ve
qua nghim khc thi ngay nhung tin d ngoan dao cung bay t cm tuong cua minh bng cach doc ln
vai cu phat biu dy pham thuong cua phai Lokayatas nay.
nh huong cua phai Lokayatas v phuong din trit ly cung dang k. Ho s dung li ph phan voi giong
lui sc ben va thai d hoai nghi kiu th tuc d nhao bang moi yu cu cua cac phai theo thuyt ly
tuong, ho chng di cac cuc tim kim trit ly vin vng do tri tuong tuong va lai co tac dung nhu liu
thuc chua cng hiu d diu chnh cac quan dim trn.
3) Nhom kh hanh: Chu Phan tapasvin, kh hanh thuong duoc
dch la n nn hi ci mt cach sai lm. Su n nn hi ci la mt c
gng bu dp ti li d pham, con kh hanh theo nghia An D la mt c
gng tao dung tuong lai. No dua trn nim tin rng su hanh xac (tapas
la phuong tin) tao ra nhit luong (tapas la kt qu) nghia la mt thn
luc tm linh co th duoc tich tru d s dung vao muc dich gii thoat.
Diu kin tin quyt d thanh cng la tuyt di tit duc. Nu nguoi
theo kh hanh b nhuc duc li cun, thn luc tapas duoc tich tru kia lp
tc bin mt hoan toan.
Theo nim tin duoc ph bin giua nhiu nguoi, nha tu kh hanh chng
dc thn thng do tich luy ngay cang nhiu thn luc tapas. Trong kinh
Rg Veda ta d bit rng thn Indra, Thin Chu, dat ngi cao trn thin
dinh nho co tapas, nhung mi dn cac th ky th by, th sau truoc
CN, thuyt thn luc tapas moi tro nn thuc su thnh hanh.
Trong vn hoc An D hu Pht giao, thuyt nay dong mt vai tro quan trong va chung ta thuong nghe
noi nhiu v cac nha tu kh hanh tro thanh nhung dch thu nguy him cua thn linh nho nng luc tapas
duoc tich tru. Cac Thin thn, tim cach di pho, lin phai mt tin nu dim l xung trn quyn ru v
kh hanh va do do pha huy ht cng luc cua v nay.
Vic cac t su Ba-la-mn phn di phong trao kh hanh la diu d hiu. Khng ch nguoi kh hanh roi
b gia dinh, lang xom lam gim s khach cung t, ma v kh hanh con thay th cach dng hin l vt
bng cach hy sinh moi lac thu cua ring minh, do do chng minh rng co mt con duong tu gii thoat
cho mi nguoi, nn d lam gim gia tr cua l giao c truyn. Theo quan dim cac Ba-la-mn vic chp
29
nhn doi kh hanh hoc lam du si kht thuc ch hop ly trong truong hop mt nguoi dn d lo nin, d
hoan thanh vic chm soc gia dinh, d thuc hin cac phn su cua giai cp minh, va d co con trai thay
th chc vu y trong doi sng gia dinh va x hi.
Nhung du hiu b ngoai cua mt v kh hanh la tu b tai sn, gia dinh, d toc ru xm xoam va thng
thuong la hoan toan la th. Ho sng n dt trong rung rm, hoc thanh tung nhom nh trong cac khom
rung kh hanh, trong c hai truong hop do du xa lang xom th thanh d khi b cac gia chu quy ry
hay by con gai ho khiu khich duc tinh. Nu mt v kh hanh hanh tri gioi lut kht khe trong mt thoi
gian dai, v y duoc xem la thanh thin va lang xom ln cn s tu hao dn cung cp cho v y vai nhu
cu ti thiu.
Muc dich cua mt s v hanh tri kh hanh khc nghit di khi lai khng cao thuong lm du. Vi tuc ngu
co cu Cai gi ta khng cn thit hin nay s duoc dn bu gp muoi ln nn cung khng it v kh hanh
d nhm truc tip dn lac thu doi sau nhu muc dich ti hu cua cac n luc ca nhn ma tu b lac thu hin
tai. Di voi mt s khac lai ly muc dich na voi lam dng co phat trin cac thn thng do tich tru cng
nng kh hanh, vi du bay nhu chim, di trn nuoc, bng qua tuong, bit cac vt o xa hoc du kin, doan
qua kh, tuong lai.
Nhung nng luc vuot cac quy lut tu nhin hay gioi han vt cht y vn thuong duoc qun chung gan
cho nhung nha kh hanh tu tp lu nm va duoc ho ngung m du khng co bng co. Song di voi
nhung v co tri tu cao thm thi muc dich duy nht xng dang tu tp kh hanh la su gii thoat, cho du
gii thoat duoc quan nim nhu su cng tru voi chu Thin, hay hop nht voi mt v thn nao do, hoc liu
tri cai Tuyt Di va th nhp vao trong y.
Muc dich cua cac nha kh hanh du it nhiu theo l li cu, nhung phuong phap thi khng. Trinh d cao
tu nhung cach hanh thin tinh t qua cac phep thuc hin dc bit k d xung tn cac kiu tu hanh xac
tht khung khip gh tom, trong s y co hinh thc ph truong la th la r rang nht.
Giua cac hinh thc k quai hon nua la v kh hanh kiu con bo va cho nhu trong Trung B Kinh s 37 .
Theo bn so gii, v kh hanh kiu con bo mang sung trn du va ct dui bo vao minh, ri thich sng
giua dan gia suc, con v la th theo hanh con cho thuong ngi: n duoi dt, sua va ngu cun minh lai
nhu con cho
Hinh thc kh hanh so dng nht la nhn n, di khi dn cht. Mt s v kh hanh ch n trai cy hoc
nhung th moc duoi dt, mt s khac ch n cht lng. Mt y kin dc dao hon la nhn n theo tun
trng: v kh hanh khng n gi c vao tun trng non, sau do cho dn tun trng tron ho c n mt
mung va tng dn ln mi ngay, cui cung lai gim n nhu vy cho dn tun trng moi.
Cac tu th nm ngi cung tro thanh phep kh hanh. Mt s v dng sut ngay duoi nuoc dn tn hng,
mt s v kh hanh kiu con doi thich treo nguoi trn cy ngang qua du gi vai gio mi ngay. Co v
lun ngi, co v khac lun cong nguoi lai, khng bao gio thng ra, co v lun dng thng trn mt chn
cho dn khi cy leo moc quanh minh. Mt s khac khng h ngu, hoc ch nm trn giuong dinh va
dng gai. Thnh thong lai co cac v kh hanh tho nm ngon la ngi theo th hoa sen giua bn ngon
la voi mt va di mt d mu tu lu huong v ngon la th nm la mt troi.
S nguoi tu huy hoai thn xac rt nhiu: co ke ct mt tay hay chn, ke khac lai be gy no ri cho no
moc ra mt goc k quai. Rt thuong thy cac nguoi c y d cho canh tay hu nat bng cach treo nguoc
ln, hoc cac phep kh hanh di km voi loi nguyn im lng, di khi rt nghim khc dn d nguoi y
khng th dap lai du ch bng dang diu hay gt du.
30
Tuy nhin, quan trong hon cac phep kh luyn thn xac nay la nhung phep tu tp tinh thn tu chu. Nhiu
v thuc hanh cac phep luyn hoi tho theo nhp vao ra diu hoa va do do tao nn tm trang an lac. V y
chuyn chu su vao ni tm trong trang thai thin dnh. Giai doan trm tu mc tuong su nht la mt
trang thai tm nhp dnh duoc xem nhu gii thoat nht thoi.
) Nhom Du si kht thuc: Nhom th tu dng hon cac v Aupanisadas, Lokayatas va kh hanh k trn la
s nguoi du si kht thuc di tim su cu d. Cac ngun kinh Pht thuong goi ho la paribbaakas (du si kht
thuc) va Samanas (Samn, dao si, n si). Paribbaakas la cac du si kht thuc gc Ba-la-mn du ho co
theo truyn thng Ba-la-mn hay khng, con tu Samanas d danh cho nhung v o giai cp khac theo
nhiu giao phap khac nhau. Khong cui doi ngai, c Pht c thu hp y nghia tu Sa-mn vao cac v
du si kht thuc theo giao ly bao gm Bat Thanh Dao (D.N, 16.5,27) hay noi cach khac la d danh ring
cho chu T-kheo trong Phap-Lut cua ngai (Dhamma-Vinaya).
Ngay nay ta kho hiu duoc diu gi d lam doi sng xut gia co ve hp dn di voi dn An D c dai, va
diu gi khin cho doi sng cac v du si kht thuc y tro thanh mt phong trao rm r nhu vy. Nhung ta
cn phi hiu r la vao khong 600 truoc CN trong x hi nng nghip o Bc An voi th tn giao t l
da thn kia d ni ln mt phong trao tim duong li thoat ra khi cai khun kh cht hp cua dao giao l
nghi va x hi. Trang thai tm ly di tim tu do va kin thc, nhu cu huong dn su truong thanh tm tri d
li cun th nhn, thuc giuc hang ngan nguoi thuc moi tng lop b ht cng vic, giao pho vo con cho
dai gia dinh, tu gi tup lu tre, thn lang, thanh th d chp nhn doi sng tu tp dc cu, du hanh dy do
voi k vong dat tri tu gii thoat.
Su pha v truyn thng, va doi du hanh kht thuc la nhung dim duy nht tuong dng giua cac v kh
hanh nay: con v tinh thn, chu v theo cac duong li rt khac nhau. Mt s la nhung ke nguy bin
chuyn thoi bai bac ma khng truyn ba mt giao ly co tinh thn xy dung nao cua ring ho c. Mt s
theo thuyt dnh mnh (ivikas) chu truong moi su, bao gm lun c su gii thoat cua mi nguoi, du
do tin dnh khng th bin ci duoc. Nhung phn dng cac du si la nhung nha thi nghim giao ly: luc
thi gia nhp giao phai nay, luc thi di theo dao su no (guru). Ho co th gia nhp cac v Ao Nghia Thu d
tm dao trong mt thoi gian, hoc hanh tri kh hanh, hoc co luc lai thi nghim mt phuong phap ring
cua ho d dat tri tu. Nhung cuc tranh lun cua ho voi nhung nguoi khac quan dim thuong din ra tai
cac lm vin hoc ven cac lang x, la cach gii tri cua thoi y, va d thu hut nhiu nguoi, trong do co c
Thai t cua quc vuong Sakiya o thanh Kapilavatthu.
Kinh Hanh Con Cho (dg)
Ch trong Phap-Lut nay co d nht, d nh, d tam, d t Sa-mn... (Truong B s 16, kinh Dai Bat
Nit-ban) (d.g).
CON 0kN8 rje( 8[% Cq% (Hi[ (n S[ooH%((H%
Nhung cuc ban lun trit ly kia hn d gy n tuong su sc vao tm tri v thai t tre tui Siddhattha.
Chang nhn thy su li cun mnh lit cua phong trao chng thn giao V-da va vic gia nhp cac doan
Sa-mn co sc hp dn dc bit. Nhu thai t d hon mt ln khng dnh: Doi sng tai gia dy bt tnh
tht la cht hp, con doi Sa-mn tu do nhu bu troi khoang dat.
Ta d thy doan vn miu t vic thai t xut gia trong Nidanakatha (Duyn Khoi Lun), quyn lun
xut hin vao khong th ky th nm CN la som nht. Mc du co tinh cach huyn thoai, sach nay vn
cha dung nhung cu phat biu rt co th xut phat tu mt truyn thng dich thuc. Nu ta dt bn vn
31
nay bn canh nhung loi tu thut rt him hoi nhung dang tin cy cua thai t Siddhattha sau khi ngai
thanh Pht, ta co th co vai y nim v cach ngai tu gi doi th tuc nhu th nao.
Quyn lun Nidanakatha s dung mt doan vn tuong thut trich tu Kinh Truong B (DN. 1.2) k lai
bn cuc du hanh cua dc Pht (phi lch s) Vipassi (T-ba-thi), mt v c Pht, ri gan cac vic kia cho
dc Pht lch s Siddhattha Gotama. Chuyn k cach thai t Siddhattha, thuo y dang sng doi xa hoa
tai thanh Kapilavatthu, uoc mun di ngoan cnh cng vin ngoai thanh. Khi ngu trn vuong xa do bn
ngua keo va mt qun xa dua duong, thai t thy mt lo gia bn v duong, lung cong run ry, toc bac,
rng long. Hong so truoc cnh nay, chang hi v qun xa ng gia y la nguoi nao va duoc bit do la
nguoi sp mang chung. Long chang xuc dng su sc vi nhn ra rng mt ngay kia chang cung s gia,
thai t lin tro v cung.
Cu chuyn k trong ba cuc du hanh tip theo, thai t thy mt nguoi bnh, mt nguoi cht va mt kht
si. Cuc gp g cui cung nay d khin thai t uoc mong tro thanh mt kht si, vi th chang quyt dnh
tu gi th tuc ngay dm y. Chinh vao dm y, vo chang, cng chua Bhaddakaccana hay asodhara, sinh
mt nam t duoc dt tn Rahula.
Khi thoi dim gi tu th tuc d dn, thai t bo nguoi qun xa Channa (Xa-nc) dt yn cuong vao ngua,
nhung chinh chang lai mun thy mt hai nhi truoc khi xut hanh. Khi chang buoc vao phong cng chua
Bhaddakaccana dang ngu, ngon dn du d tt va vi ba m tre y m ly du con tho trong dang diu
che cho, nn thai t khng th nao nhin mt con minh duoc. Th la sau do, chng nhin duoc mt con,
chang roi thanh Kapilavatthu luc na dm ci ngua Kanthaka (Kin-trc) cung voi Channa, dn dng
mn cua kinh thanh d duoc dong cht va canh gat nghim ngt lai nho thn luc cua chu Thin mo ra
cho chang.
Di qua lnh th cua ba quc vuong, thai t Siddhattha dn
dong sng Anoma cung dm y, va sang bo kia, chang ct b
ru toc theo kiu kht si va khoac ao Sa-mn. Ri chang giao
ngua va vang ngoc trang dim cho Channa dem v thanh
Kapilavatthu. Thai t sng tun du tin cua cuc doi moi
trong khu vuon xoai gn lang Anupiya, ri tin ln v phia
Raagaha.
Nhu vy cu chuyn trn duoc k khng mang tinh cach thn
thoai my. Nhung dc dim lch s ni bt co l la Dai Su Xut
Th cua thai t Siddhattha din ra ngay sau khi Rahula, con trai
chang ra doi, va chang sng nhung ngay du tin cua doi xut
gia gn lang Anupiya. Sng Anoma co l la sng Aumi hin
nay, mt phu luu cua sng Gandaki trn nuoc cng hoa Malla
thuo y, nhung lang Anupiya cua b tc Malla vn chua duoc
tim ra tung tich. Vic chang di qua cac lnh th cua ba v quc
vuong d dn lang nay la dung su tht, vi mun dn cng hoa
Malla v phia dng nam cua cng hoa Sakya, chang phi bng
ngang lnh th b tc Koliyas.
Vic xut hanh na dm cung ct b ru toc bn bo sng Anoma la nhung dc dim cua truyn thuyt
thn k, ch khng phi theo loi tu thut cua c Pht. Chinh diu nay lam sang t vic phu vuong
Suddhodana va dung mu Paapati it ra cung d hiu v cac y dnh xut gia cua ngai nhung khng th
nao ngn cn ngai duoc:
32
Khi ta con la B-tat (v n luc huong dn qu Giac Ng), y tuong nay khoi ln trong tri ta: Doi sng
tai gia, noi cha dy bt tnh, tht la cht hp. Con doi sng Sa-mn thi tu do nhu bu troi khoang dat.
Tht khng d gi cho nguoi gia chu sng doi Pham hanh hoan toan thanh tnh va thanh thin vin mn.
Gi s ta nay ct b ru toc, khoac ao Sa-mn, xut gia tu gi gia dinh sng khng gia dinh
Khi ta dang tre, la trang nam t toc con den nhanh, ngay giua tui xun xanh, trong khong du thoi hoa
nin, ta ct b ru toc, mc du cha m ta phn di vic nay voi mt dy nuoc mt, ta vn khoac ao ca-sa
xut gia tu gi gia dinh, sng khng gia dinh. (MN 26.16, MN 36.10)
Nu ta dt cu chuyn k don gin nay bn canh loi xac nhn trong Nidanakatha vic thai t xut gia
(pabbaa) tip din ngay sau khi Rahula ra doi, ta co th gi thit rng tu lu thai t d thuc giuc song
thn chp thun buoc ra di nay, va hai v phi chp thun voi diu kin co duoc chau dich tn Diu nay
thm chi con gii thich vic thai t Siddhattha lam cha kha mun mang: sau muoi ba nm hn phi, khi
c thai t ln cng chua Bhaddakaccana du dn tui hai muoi chin, nhu vy co th la tu lu cng chua
d khng mun sinh con som d khi xa lia dc phu qun
Du sao di nua, mt khi chau dich tn ma phu vuong Suddhodana va mu hu Paapati doi hi d ra doi,
thi thai t khng con tri hon vic thuc hin y dnh xut th cua chang. Nhu vy trang nam nhi duoc
nung chiu nay la thai t cua quc vuong Sakiya, l ra s cm quyn tr nuoc voi vuong nghip trong
tuong lai, lai chp nhn cuc doi gian kh cua mt du si hanh kht vao nm hai muoi chin tui, tc nm
53 truoc CN.
Mc du cac ngun kinh din khng co diu gi mu thun nhau v vic thai t di dn du truoc tin,
chung cung khng gii thich gi r rang c. Theo loi tuong thut cua ngai nhiu nm sau (MN 26 va 36),
khi d roi Kapilavatthu, ngai di ngay dn am tht dao su lara Kalama, nhung theo Nidanakatha, ngai
sng tun du tin o lang Anupiya ri di dn thanh Vuong Xa. Cuc ving thanh Vuong Xa nhn do
ngai gp Dai vuong Bimbisara con tre tui cua nuoc Magadha duoc xac nhn trong Kinh Tp (Sutta
Nipata) (SNip. 3.1). Thoi y nha vua moi hai muoi bn tui va d tr nuoc chin nm.
Chuyn k rng trong luc nha kh hanh Gotama di kht thuc trong vung Giribbaa, mt trong dim trong
thanh luy c quanh Vuong Xa, Dai vuong Bimbisara tu trn lu thuong cua hoang cung nhin xung thy
ngai. Dng long hiu k truoc dang diu cao sang cua v kht si, nha vua cho nguoi di diu tra ri dn
gp ngai tai di Pandava, mt ngon di o huong dng bc trong s nm di bao boc Vuong Xa thanh.
Khi duoc hi v ngun gc sinh truong, thai t Siddhattha dap ngai dn dy tu quc d Kosala duoi
chn dy Tuyt Son, va thuc b tc Sakiya. Ngai d khuoc tu moi duc lac th gian va tro thanh du si
kht thuc d muu cu su diu phuc bn thn tc tu thng minh. Dn dy, cu chuyn dt doan. R rang
ni dung it i nay d nu ln mt su kin lch s, vi him khi cuc doi cho ta bit tron vn mt cu
chuyn tu du chi cui.
Su kin v dai vuong d phi di tim gp mt Sa-mn tre ch khng phi v nay dn yt kin nha vua
cung co ve hop ly. Luc nhan ri nhiu nguoi xua vn thuong tham vn cac bc tu hanh, nht la vi thoi
thuong tin tuong rng su hi kin cac bc tri tu cao thm s ta phn nao thn luc vao tm nguoi pham
tuc. Tuy nhin chung ta khng tim ra du hiu nao v tinh bng huu duoc phat trin sau do giua vua
Bimbisara va thai t Siddhattha.
Thai t hinh nhu cung khng o lu tai thanh Vuong Xa. Vi nong long tim gii thoat giac ng, ngai roi
kinh thanh va dt minh duoi su huong dn cua mt dao su mnh danh lara Kalama. Dao su lara
khng thuc v hang lnh dao thoi danh, vi ta ch nghe tn v nay qua cac ngun kinh Pht va lin h
dn vic tm cu giac ng cua thai t Siddhattha ma thi.
Thai t miu t vic hoc tp duoi su huong dn cua dao su lara nhu sau:
33
Sau khi d xut gia tm cu cai thanh thin ti thng an tnh, ta dn lara Kalama va noi: Bach tn gi
Kalama, vn sinh uoc mong sng doi Pham hanh theo giao phap va gioi lut cua tn gi. V y dap:
Nay hin gi, hy o lai dy. Giao phap nay la nhu vy, khin cho nguoi co tri chng bao lu co th
chng dat tri kin bng dao su cua minh va an tru trong y. Qu tht, ta hoc tp thng giao ly y mt
cach nhanh chong. Nhung ta cung ch phat biu sung va doc tung giao ly ma ta d hoc duoc tu cac d
t truong lo, va ri cung ging nhu cac v kia, ta cho rng ta d bit, d hiu giao ly nay.
Ri tu tuong nay khoi ln trong tri ta: Chc hn dao su lara Kalama tuyn thuyt giao ly nay khng
phi ch vi long tin, ma vi chinh v y d thuc su chng dc bng tri kin truc giac. Ta lin bo ngai:
Bach Tn gi Kalama, ngai d tu chng dc giao ly nay bng truc giac cho dn mc d nao va ngai
tuyn b V So Huu X voi ta.
Ta lai suy nghi: Khng phi ch lara co long tin, co tinh tn, co nim, co dnh, co tu. Ta cung co du
tt c nhung diu kin nay. Va chng bao lu ta cung d chng dc giao ly cung an tru trong y. Ta noi
chuyn nay voi lara Kalama va v y bo: Tht la ich loi cho chung ta, tht la an lac cho chung ta khi
co duoc tn gi nay lam v dng Pham hanh cua chung ta. Giao phap nay ta d chng dc, tn gi cung
d chng dc. Ta nhu th nao, tn gi cung vy, tn gi th nao, ta cung nhu vy. Nay tn gi, chung ta
s cung huong dn hi chung d t nay. Nhu vy v dao su nay d xem ta nhu nguoi dng dng va rt
tn trong ta. Song ta suy nghi: Giao phap nay khng dua dn ym ly, ly tham, doan dit, an tnh, thng
tri, giac ng, Nit-ban ma ch dua dn V So Huu X. Vi th ta chan ngan, khng mun chp nhn
giao phap nay nua, ta bac b no va ra di. (MN 26.16, gin luoc)
Long hiu k cua chung ta v nhung gi tn gi lara thuc su thuyt ging vn chua duoc tha mn vi
thai t Siddhattha xem diu y khng dang k. Tu ngu V So Huu X ch mt trang thai thin dnh
trong do v hanh gi tnh thc nhung huong su vao ni tm. Phuong phap thin dnh nay la mt dim
dc bit cua dao su lara. Mt d t cua ngai la Pukkusa v sau tro thanh d t cua c Pht (DN
16.2.27) k lai co mt ln dao su lara ngi duoi gc cy, hoan toan tnh thc ma khng h chu y dn
nm trm c xe bo chay ngang qua canh ngai vi ngai n luc chu tm thin dnh huong ni rt su.
Nhung du hiu it i nay cho ta thy h thng tu thin cua dao su lara co th la mt hinh thai oga
thuo ban du.
Con kh nng hoat dng ngh nghip cua dao su lara thi d nhn r hon. Vic v dao su nay d ngh
thai t Siddhattha cung diu khin giao phai cua minh ch co th gii thich duoc la dao su xet rng v
vuong t nay vua moi dam lun voi Dai vuong Bimbisara truoc dy, chc hn co lin h mt thit voi
triu dinh nuoc Magadha, nn cung hy vong nho do co th duoc quc vuong bo tro giao phai va s thu
nhn duoc nhiu d t hon nua.
Thai t Siddhattha phn ng lai phu hop voi tinh tinh chanh truc va n luc mong tim gii thoat thuc su
cua ngai: ngai tu chi loi d ngh y. Ngai xut gia sng doi kht si khng phi d ri b mt giao chu
tm thuong pha huy dai su cua ngai nhu vy. Chc chn ngai d xem vic o lai voi dao su lara la phi
thi gio nu ngai khng thu nhn duoc tu dao su nay mt s ch dn v phuong phap hanh thin va v
cach t chc mt hi chung Sa-mn. Do co l la ly do khin ngai nghi dn dao si lara vai nm sau.
Mc du kinh nghim sng voi dao su lara d gy nim tht vong, long ngung m cua thai t
Siddhattha di voi cac bc dao su vn chua b lay chuyn. Tin chc ln nay d gp duoc minh su, ngai
dn mt v giao chu khac la ddaka Ramaputta. Trong Trung B Kinh s 26 va 36 (MN 26 36) ngai
miu t kinh nghim sng voi dao su ddaka bng nhung loi cung gn tuong tu nhu ln truoc voi dao
su lara.
3
Chung ta duoc bit rng giao ly cua dao si ddaka Ramaputta khng phi do v y kham pha, ma d hoc
duoc tu su phu Rama, do la giao ly dua dn Phi Tuong Phi Phi Tuong X. Tuy th, ta co th suy din
di diu v ni dung giao ly nay tu nhn xet cua dc Pht day v Sa-di Cunda vai thp nin sau do
(Maha Cunda, DN 29.16) cho bit rng theo loi dao su ddaka, nguoi pham phu thy ma khng
thy, vi du mt dao cao sc ben, ta co th thy lui dao nhung khng thy khia canh sc ben cua dao vi
no qua tinh vi. Nhung nguoi doc Ao Nghia Thu s lin tuong dn su trung hop voi kinh Chandogya
panisad (6.12) k chuyn ddalaka runi bo con trai la Svetaketu che di mt hat sung ri bay t cho
con bit phn tinh hoa cua Vu Tru va Bn Ng nm trong cai t nh khng th thy duoc kia. Do vy co
th chng minh gi thit rng dao su ddaka d ging day tu tuong Ao Nghia Thu, do la giao ly v
Pham th (Brahman) la cai Tuyt Di thuong tru trong van phap. Bt c tu tuong Ao Nghia Thu nao ma
c Pht d hiu bit va tip nhn vao giao ly cua ngai, du co phn giu nguyn vn khng thay di hay
co phn ngai d bai bac phn bin, co l ngai d hoc duoc tu dao su ddaka.
Khi thai t Siddhattha chng dc tri kin ma su phu Rama cua ddaka d chng dc truoc kia, dao su
ddaka lin d ngh ngai, khng phi dng lnh dao ma la chc vu lnh dao dc nht cua hi chung. V
dao su nay nhin nhn d t minh co dy du kh nng tu chng cao hon thy. Song thai t lai tu chi loi
d ngh y mc du nghe tht hp dn. Ngai mong cu gii thoat kh dau, ch khng phi lnh dao mt
giao phai. Do vy, khi giao ly cua dao su ddaka khng lam ngai tha mn va ngai lai chan ngan thoi tu
kiu cua dao su ddaka (SN 35. 103) , ngai lin roi b v nay va tip tuc du hanh. Vic hoc tp cua
ngai voi hai dao su kia d keo dai khng dy mt nm, co l chung sau thang ma thi.

NH^ VHx HtNH S[ooH%((H%
Khi roi am tht va hi chung dao su ddaka Ramaputta co l o gn thanh Raagaha, thai t Siddhattha
du hanh v huong ty nam cho dn gn ruvela (u-lu-tn-loa), mt th trn co thanh luy cua qun di
thuc Dai Vuong Magadha, ngai thy mt vung dt tuoi dp voi khu rung kh ai va dong sng trong
vt rt thich hop d tm mat va ngh ngoi, lai co lang xom chung quanh d kht thuc. (MN 26). Tai da
dim nay trn bo sng Neranara (ngay nay la Nilaana) hop voi sng Mohana d tao thanh sng Phalgu,
ngai dnh tru chn va hanh tri kh hanh. Truoc kia, cac giao ly panisad va oga d chng t khng
thich hop d ngai dat tri kin gii thoat, nn co l kh hanh la phuong phap dung dn. V sau, ngai din
t cho hi chung T-kheo nghe dy du chi tit v nhung cuc phiu luu mao him trong sut sau nm
rong nay.
Doan trn miu t khu rung thai t Siddhattha d chon la kh ai , tuy nhin, nu tuong tuong ra mt
khung cnh m dm tho mng trong rung An D thi thuc sai lm. Vao thoi dc Pht, cac cy rung bao
phu phn lon cua tiu luc da nay thay di tuy theo min.
vung thuc Bihar ngay nay dt trng loai rung cy hng nm rung la, kh cn thua thot vao mua ha va
ch xanh tuoi vao mua mua. Loai cy ni bt sung sung la cy Sala (Shorea robusta), vai loai cao dn
30m. Con cac rung thua phu dy thm cy con va cac khom tre truc moc ven cac bo sng.
Dng vt rt phong phu da dang. Cac loai doi va chn bay du lung lng hang chuc con thanh tung dam
nhu nhung chic tui nhung den mm mai trn cac cy cao duoc chung ua thich. By kh den va nu d
sm chuyn canh dui bt nhau, hay mt gia dinh linh duong mau nu nhat uyn chuyn buoc di nh
nhang. Cac loai thu du it hon nguoi ta tuong, nhung cung du d lam nguoi ta lo ngai.
Khng phi khng duyn co ma nng dn An D ht sc nghi ngai rung gia, do la noi ma ho xem co
dy ma quy n nau va cai ve tranh ti tranh sang khin ho ch di vao su d kim cui hoc tim bo d di
lac.
35
Thoi gian du tin o rung qu tht rt kho khn di voi v thai t Sat-d-l ba muoi tui tu thanh
Kapilavatthu dn. ...Su quanh hiu cua rung gia qu tht kho chu dung, tht kho tim an lac trong doi
dc cu. Ban dm khi ta o lai nhung noi dang khip dm kia, ch mt con vt di ngang qua, hay mt con
cng lam gy canh cy hoc gio thi xao xac giua dam la, ta cung dy kinh hoang ht hong. Nhu ngai
k cho Ba-la-mn Janussoni sau nay, phi cn nhiu thoi gian ngai moi co th khc phuc duoc ni so hi
kia bng tinh thn tu chu. (MN ) .
Chung ta co th nhn ra nhiu giai doan khac nhau trong qua trinh hanh tri kh hanh cua thai t. Ngai d
thuc hin nhiu buoc khoi du khac nhau va khng phi khi nao ngai cung sng don dc. Cac doan vn
miu t thoi k nay duoc dc Pht trinh bay cho Saccaka Aggivessana, v cu si theo dao K-na va
Sariputta, dai d t cua ngai, trong Trung B Kinh (MN 36 va 12) .
Nha kh hanh tre Siddhattha bt du tm cu chn ly bng cach gng sc buc tm minh phi dat tri
kin: Ta nghin rng, chn lui trn noc hong, nhip phuc tm ta, ta n luc hang phuc tm, ch ngu tm
... Kt qu la m hi d ra tu nach va ngai nhn thy rng tm la mt phuong tin co th lam cho thun
thuc, nhung cu canh va giac ng thi khng th dat duoc bng cach ep buc va thiu tri tu.
Hanh thin nin tho cung khng dem lai kt qu gi, do la cach kim ch hoi tho lai cang lu cang tt.
Kt qu la khng dat duoc thin dnh hay thng tri nao c, ma ch nghe ting gao thet qua l tai cung
nhung con dau nhc khung khip trong du, nhung con co tht da day va cm giac nong bng dt chay
toan thn.
Hai ln tht bai vi cac phuong phap huong ni k trn khin thai t Siddhattha tim dn cac phuong
phap huong ngoai. Nu ta phi tin theo kinh sach (MN 12) thi thy ngai d thi nghim tt c moi
phuong phap hanh ha thn xac cua doi kh hanh. Ngai sng la th va khng nhn cac loai thc n dem
dn, nhung phi di kht thuc cac th rau qu ngu cc cua ring ngai. Tai mi nha, ngai ch n chung mt
nm tay, co khi lai han ch n ung ch mt ln trong by ngay. Nhung khi khac ngai lai n th cy moc
hoang.
Vao mua lanh, ngai mc ao qun toan gie rach, vi lim t thi, da suc vt kh, rom c hoc v cy. Ngai
khng ct ru toc ma ch nh chung ra. Ngai khng ngi, ma ch dng, dua lung hoc chm hm trn
got chn. Nu cn nm thi ch nm trn gai nhon. Ngai b tm ra, c d mc lop dt bui bam day tu
rung ra. Dng thoi ngai lai thuc hanh tu bi cuc d, khng lam hai sinh vt nao va thuong xot lun c giot
nuoc: Mong rng ta khng lam hai cac sinh vt nh trong y. Ngai chay trn dam nguoi chn bo, ct
c va kim cui luc ho vao rung va n minh tht k.
V chn o, ngai sng sut mua dng An D tu thang muoi hai dn thang ging trong rung thua va ban
dm, khi nhit d ch gn dim 0, ngai sng ngoai troi, con mua ha vao thang nm, sau ngai lam nguoc
lai la sng ban dm trong rung rm giua lan khng khi ngt ngat oi bc, va ban ngay lai sng ngoai troi
duoi anh nng gay gt. dy, ngai thuong sng trong cac nghia da thiu xac, bon tre chn bo khac nh,
tiu tin trn minh ngai, nem dt vao ngai hoc ly cong c ngoay l tai ngai. Di khi ngai con n c
nhung th khng phi la thc n thng thuong cua nguoi kh hanh. Khi bon muc dng d dan bo lai mt
minh, ngai dn kim n phn b con va co luc lai n ngay c phn cua chinh minh nu no khng tiu
hoa ht.
Chung ta khng chc chn doc duoc cac doan nay dung nguyn vn dn mc d nao, nhung chung
khng th la hoan toan do ba dt. Nht la vic ngai tp nhn n co th xem la dung su thuc. Ngai d
nhn n dn d ch con dung mt nm gao hay mt trai cy mi ngay. Vi vy ngai co ve sp cht vi doi.
Ngai m t tinh trang nay rt sinh dng nhu sau:
36
Vi ta n qua it mi ngay, nn co th ta tro nn ht sc gy yu. Tay chn ta nhu cac long tre kh dy
khuc khu. Hai ban toa cua ta tro thanh ging nhu mong tru, xuong sng voi ct tuy li ra trng ging
chui hat. Xuong suon ta l r nhu rui ct cua ngi nha d nat. Dng t cua ta nm su trong h mt
thm thm long lanh ging nhu anh nuoc long lanh tu duoi ging su. Da du ta kh heo nhn nheo nhu
trai muop dng duoc ct dem phoi nng kh heo nhn nheo. Nu ta mun so da bung thi ta dung nhm
xuong sng vi hai th d dinh sat vao nhau. Nu ta mun di dai tin hay tiu tin thi ta ng up mt
xung dt. Nu ta cha xat tay chn thi dam lng hu muc rung xung trong tay ta. (MN 12.52 MN
36.21)
L c nhin vic hanh tri kh hanh khc nghit dn nhu vy khin nhiu nguoi than phuc. Ngoai dam
gia chu o ruvela ung h, thai t con duoc nhom nm nha kh hanh ngung m, nhung v dn dy tu
qu nha ngai duoi chn nui Tuyt son. Kondaa (Kiu-trn-nhu) tu vung Donavatthu, cach do ba muoi
nm la mt trong tam v Ba-la-mn d c hanh l dt tn cho thai t hai nhi Siddhattha Gotama: nhu
vy, it nht v nay cung lon hon thai t muoi lm tui. Con cac v Bhaddiya (Bat-d), Vappa (Ba-ph),
Mahanama (Ma-ha-nam) va Assai (At-b hay M Thng), la con cua bn v Ba-la-mn trong nhom y.
Cung voi Kondaa, chu v d theo got thai t Gotama sng doi kht si sau khi ngai xut gia va tinh
cach khc nghit cuc d trong cac n luc cua ngai d li cun chu v gia nhp phuong phap hanh tri nay.
Chu v d dng y nguoi nao trong nhom dat Giac Ng Chn Ly (Dhamma) truoc tin s bo cho cac
nguoi kia bit. Khng mt ai trong nhom y hoai nghi gi v kh nng thai t Siddhattha s la nguoi du
tin chng dao.

(Hi[ (n S[ooH%((H% 8O(%5% (H^NH PH(
Song c nm v kh hanh kia du mt ht o vong, v cung dao dng va phn n vi thai t Siddhattha,
nguoi anh hung guong mu cua nhom, d khng con theo dui cuc tm cu, d pha b vic hanh tri
kh hanh va chp nhn cach nui sng dung dn thich hop, do la chen com dy sua Co l vuong t nay
mun sng lai doi sung tuc chng Bt mn, cac v xa lanh ngai, b mc ngai o lai mt minh. Thai t
Siddhattha khng con la nguoi huong dao, va cung khng phi la ban dng tu hanh voi chu v nua. Th
vic gi d xy ra vy Chung ta nghe duoc loi gii thich tu chinh ming ngai:
Bng phuong phap nay, theo dao l nay, voi kh hanh khc nghit nay, ta d khng chng dc ti
thuong cu canh cua n luc truong phu, do la tri kin thu thng cua bc Thanh. Tai sao lai khng Do la
vi ta d khng dat tri tu (paa), la phap cao thuong co kh nng huong dn nguoi thuc hanh doan tn
kh dau (gii thoat lun hi sanh t). (MN 12.56)
Bt c Sa-mn Ba-la-mn nao tung co nhung cm tho dau don, khc lit, khung khip, cung khng th
vuot qua kh tho nay cua ta. Tuy th voi kh hanh v cung khc nghit nay, ta vn khng dat duoc ti
thuong cu canh cua n luc truong phu, do la tri kin thu thng, tri tu cua bc Thanh. Vy co th co
dao l nao khac dua dn giac ng hay chng. (MN 36.22)
Trong khi suy nghi su xa v duong li khac nay, ngai nho lai mt su kin thuo u tho. Nhiu nm truoc
kia, khi phu vuong ngai thn hanh buoc xung cay rung, chinh ngai, thai t Siddhattha, dang ngi bn
bo rung duoi bong cy dao va dt nhin nhp vao mt trang thai ly duc ly bt thin phap, mt trang
thai thin dnh (hana) di km voi tm, t, hy, lac. Co th nao cach quan tuong nay chinh la con duong
dua dn giac ng chng Va boi vi mt thn th gy go bac nhuoc ph bay du moi du hiu kit qu
khng th la phuong tin ti uu d muu cu gii thoat tm linh, nn chng bao lu sau khi nho lai kinh
nghim u thoi y, thai t Siddhattha d tu b kh hanh, nhn n va tro v mt li sng qun binh hon.
Song nhom nm v kh hanh kia ch co th thy vic ngai dt b phuong phap kh hanh cu, ch khng
thy vic ngai chp nhn mt phuong phap tm cu moi, nn tu do d xa lanh ngai.
37
Con lai mt minh trong rung o ruvela, thai t Siddhattha, nay khng con la nha kh hanh nua, ma la
mt Sa-mn, khoi du mt dao l moi. Trong duong li moi nay, ngai duoc h tro bng kinh nghim
thin dnh ma ngai d chng dc duoi su huong dn cua dao su lara Kalama.
Phuong phap hanh thin chun b cn bn cho buoc dt pha dua dn giac ng gm bn giai doan nhp
dnh (hana) thuong duoc d cp trong Kinh Din. Phap hanh thin nay khng nht thit dua dn giac
ng, song cung nhu moi phuong phap hanh thin khac, do ch la phn thuc hanh d chun b. No khin
cho tm tri co kh nng dat giac ng, song giac ng chinh la mt su kin him thy, tuy thuc vao nhiu
nghip duyn thun loi va mt n luc rt kin dnh huong dn tri tu.
Bn giai doan nhp dnh y duoc miu t nhu sau trong Trung B Kinh (MN 36,25):
Giai doan 1: So thin la buoc du dit duc va bt thin phap, di km voi tm va t, mt trang thai hy lac
do ly duc sanh.
Giai doan 2: Nh thin: dit tm va t, phat trin ni tinh va nht tm, do la mt trang thai hy lac do dnh
sanh.
Giai doan 3: Tam thin la dit hy d tranh moi tac dng, tru x, chanh nim tnh giac voi mt lac tho v
thn.
Giai doan : T thin la dit cac cm tho lac va kh, ly hy va uu, phat trin x va nim thanh tnh.
Khi thai t Siddhattha d lam cho tm ngai (citta) tro thanh dnh tinh va thanh tnh nhu vy, la khng
con cu u, thoat ly moi lu hoc, nhu nhuyn, d s dung, kin c, bt dng, (MN 36,26) ngai huong
tm hi tuong cac tin kip (tuc mang tri).
Ta nho lai nhiu kip qua kh ma ta d tri qua: mt doi, hai doi, ba, bn, nm, hai muoi, ba muoi, bn
muoi, mt trm, mt ngan, mt van trong nhiu thanh kip hoai kip cua th gioi ... Ta bit: Ta d o noi
kia, tn ho nhu vy, gia tc nhu vy, dng cp nhu vy, li sng nhu vy. Ta d tri qua cac su rui may
cua s phn nhu vy va mnh chung nhu vy. Sau khi thn hoai, ta lai tai sanh noi khac, voi tn ho nhu
vy ... va ri mnh chung nhu vy. Bng cach nay, ta nho lai cac doi sng qua kh voi nhiu dc dim
trong nhiu hoan cnh. Ta dat duoc minh tri (via) nay trong canh du dm. (Khong 9 gio ti dn na
dm) (MN 36.26)
Vao canh giua, Sa-mn Siddhattha dat duoc minh tri th hai: la lut nhn qu v nghip (karma) theo do
thin nghip dua dn tai sanh ci thin va ac nghip dua dn tai sanh ci ac:
Voi thin nhn thanh tnh, siu nhn, vuot tri kin pham tuc, ta thy cach chung huu tinh sanh t nhu
th nao. Ta thy r cao sang hay ha lit, thng minh hay ngu dn, mi nguoi du duoc tai sanh ci lanh
hay ci du tuy theo hanh nghip cua minh va ta bit r: Nhung ke nao d tao ac nghip v thn, khu,
y, sau khi thn hoai mang chung s tai sanh vao kh cnh, chung s vao doa x, da nguc. Song nhung
ke nao tao thin nghip v thn, khu, y s duoc tai sanh ci lanh, s ln thin gioi. (MN 36.27)
Sau cung, vao canh cui, khi chn troi d bt du hin r o phuong dng thanh mt lan anh sang trng,
Sa-mn Siddhattha dt nhp vao tri kin th ba, do la tri kin v Kh va T Thanh D, tao thanh
cn bn giao ly cua ngai:
Ta huong tm dn Lu Tn Tri, doan tn lu hoc (asava) va bit nhu tht: Dy la Kh (Dukkha), dy
la Kh tp, dy la Kh dit va dy la con duong dua dn Kh dit va khi ta nhn chn diu nay, tri ta
38
duoc gii thoat khi duc lu, huu lu va v minh lu. Ri tri kin khoi sanh trong ta: Sanh d doan tn
trong ta. Ta d hoan thanh doi Pham hanh, nhung gi cn lam d duoc lam xong, ta khng con tai sanh
nua. (MN 36.28)
Ngai lin ct ting reo vang bay t nim cuc lac:
YZi[i th#t -5t v0n t#n
.G l -4i $uHi $Dng,
\hJng $/n ti 2anh n:a]W ^_< `aWbcd
Dm y nm 528 truoc CN, thai t Siddhattha Gotama ba muoi lm tui, con cua quc vuong thanh
Kapilavatthu d chng qu Giac Ng (bodhi). Ngai d tro thanh dc Pht, mt dng Giac Ng, tnh
thc, va nhu vy la duoc gii thoat khi vong lun hi sanh t (Samsara).
Truyn thng Kinh Din ghi su kin nay cung nhu su kin dn sanh cua ngai, vao ngay rm trng tron
thang Vesakha (khong thang -5) va nu da dim y gn ruvela (nay la Bodhi-gaya: B-d Dao
trang) duoi mt gc cy dc bit la assatha (tn khoa hoc: icus religiosa). Do vy, ngay rm thang
Vesakha la l hi quan trong nht cua gioi Pht t va cy assatha la linh tho b-d. Dy la su kin bt
ngun cho mt truong phai tu tuong moi va tn giao moi, nn dao qu Giac Ng cua dc Pht dang
duoc phn tich v phuong din tm ly. Do nh huong cua Thin phai Pht giao (Zen), cac tac gi hin
dai thuong sai lm miu t su Giac Ng nay nhu mt tia chop chot loe bung ln.
Theo loi tuong thut cua dc Pht Gotama trong kinh
Trung b (MN 26), ta bit rng su kin Giac Ng keo dai
sut ba canh (khong 9 gio), do vy, do la mt tin trinh
tun tu. Diu nay phu hop voi loi ngai tuyn b khng
dnh: Giao ly cua ngai theo tin trinh tun tu, khng co
su th nhp dt ngt tu phat cua tri kin (aa); vi nhu bo
bin khng dt ngt su xung, ma c tun tu xui dn
(d 5.5) . Hon nua, tin trinh Giac Ng con duoc chanh
tri tu huong dn nhu d th hin r rang tu nhung loi
duoc ngai lp lai ba ln: Ta huong tm dn tuc mang tri
... Ta huong tm dn thin nhn tri ... Ta huong tm dn
lu tn tri.... Vi vy ta co th hinh dung ra su Giac Ng
cua dc Pht Gotama nhu la mt trang thai hanh phuc ti
cao keo dai trong nhiu gio khc, voi tm tri cuc k minh
mn, d diu dng moi kh nng tri tu cua ngai va tp
trung chung lai vao cung mt thoi dim, ging nhu mt
tm kinh nong bng. Khng co gi goi la xut thn trong
su Giac Ng (bodhi) nay c, vi do khng phi la mt
trang thai o ngoai tu thn hay m mn tm tri.
Cach tm cu trang thai nay cua dc Pht cung khng
phi la su mo mm mu quang trong dm ti. Ngai bit tht chinh xac nhung di tuong nao cn huong
tm dn. Vi ngai d tung quen thuc voi cac tu tuong v tai sanh cua Ao Nghia Thu (panisad) tu thoi
ngai con o lai voi dao su ddaka, nn ngai co du kh nng huong tm tht su vao chu d nay. Diu y
cung phu hop voi su chng dc T Thanh D ma ngai d bit r tu ly thuyt y hoc duoc phat trin cao
va d luu hanh o An D vao th ky th 6 truoc CN. Theo do, truoc tin ta hi v bnh, ri nguyn do
cua bnh, k tip v kh nng tiu dit cn bnh va cui cung la thuc chua bnh. Vy su chng dc giac
ng cua dc Pht Gotama phn lon bao gm tri kin phn gii li tu duy d co tu truoc.
39
Song su Giac Ng y con di xa hon, vi do cung la tri kin tng hop, nghia la tri kin mo rng ra nhiu
lnh vuc nhn thc moi. Tu thn chng ng tri kin phn tich khin ngai tht ting reo chin thng dng
thoi xut hin truc quan sang tao hi huu k diu dem lai cho ngai nim cuc lac, trong y cac tu tuong c
truyn cung tu giac tinh anh phi hop o ni tm ngai nhu nhung khi pha l duc kt thanh mt Giao
Phap moi (Dhamma). Trong anh hao quang choi loi cua su Giac Ng (Bodhi), mt h tu tuong moi duoc
tao nn tu nhung yu t moi va cu hoa dng, gii thich th gioi nhu tht (yathabhutam), nu r con
duong tu kh dau dn gii thoat, va cui cung d vuot hn ln moi tri kin cu d tro thanh Chn Ly ph
quat bao trum van vt.
Chinh yu t Giac Ng siu vit nay ph bay nhung diu vuot th gioi huu hinh khin cho giao ly dc
Pht co nng luc thn k diu dng nhn loai, huong dn con nguoi dn cai thin. Do vy khng co gi
mu thun trong khi mt mt dc Pht tuyn b giao ly ngai nhu mt con duong xua cu dy cy c
moc tran, nay ngai d kham pha lai ln nua, con duong y xuyn sut qua rung rm dua dn mt kinh
thanh d b lng qun tu lu (SN 12. 65), va mt khac ngai nhn manh rng do la diu moi la chua
tung duoc nghe truoc kia. (Mv 1.6.23)
Ta cn phn bit yu t hop ly cua su Giac Ng tao thanh ni dung Giao Phap (Dhamma) voi nh huong
tm ly cua no di voi bn thn ngai. Cac tn giao An D xua nay vn co nim tin vung chc rng tri
kin hay tu giac co kh nng loai tru nhung yu t troi buc nguoi ta vao dau kh va tai sinh. Dc Pht
cung chng bao gio hoai nghi diu nay. Vy bng cach nao ngai co th chng minh duoc vic ngai pha
b moi hanh tri kh hanh Boi vi, ngai bo, Chung khng dua dn tu giac, ma tu giac nay, khi d
chng dc, s dua nguoi thuc hanh dn doan tn kh dau. (MN 12.56)
V minh (Avia) troi buc ta vao vong sanh t, trong khi tri kin (ana), minh (via ) hay tri tu
(paa ) s gii thoat ta khi vong vy y: chung chinh la cac phuong tin gii thoat. Nhu vy r rang
di voi dc Pht, su Giac Ng nht dnh d gii thoat ngai khi ganh nng sanh t lun hi, lam cho
ngai duoc tu do: S khng con phi tai sanh nua di voi ta, do la ting reo mung cua ngai sau khi dat
qu Chanh Giac.
Hon nua, kinh nghim chng ng dem lai cho ngai cm tuong nay thanh mt v Pht, ngai thuc v mt
hang nguoi khac, va ch co hinh dang bn ngoai ging nhu nhung ke chua duoc gii thoat ma thi. Ti
thng tri kin cho ngai hiu rng tu nay kh dau ch xuc cham ngai trn thn th ch khng th tac dng
ln tm tri ngai nua, va khng diu gi co th do nguoc lai su gii thoat cua ngai, tu giac y tao nn mt
thai d x ly vuot ln trn cuc doi ma ngai lun biu l sut bn muoi lm nm hanh dao khi tip xuc
voi moi gioi: vua chua, hanh kht, bng huu hay nhung ke di nghch ngai.
Truyn thng nguyn thuy xem su Giac Ng (Bodhi) nhu mt kinh nghim tri tu hin l truoc dc Pht
tt c moi yu t cn bn cua Giao Phap ngai duoi hinh thc tron vn tt cung. Noi cach khac, truyn
thng nguyn thuy cho rng su dc qu V Thuong Giac Ng d bin ngai tu mt tu tuong gia tro thanh
nguoi chng dat chn ly. Diu hy huu la dong tu tuong sang tao cua dc Pht chng t vn tip din
ngay c sau khi ngai giac ng. Di voi ca nhn ngai, Giac Ng la cu canh cua su muu cu gii thoat,
song di voi Giao Phap ngai, do ch la khoi du cho mt tin trinh phat trin lin tuc.
Diu nay co th duoc thy r tu su kin la toan th Giao Phap biu hin qua nhung bai thuyt ging cua
bc Dao Su cha dung nhiu yu t chua co mt trong bui du Giac Ng. R rang dim dc sc nht
trong toan h thng tu tuong cua ngai, va cung la dim di nghch voi giao ly panisads la giao ly V
Ng (an-atta), theo do khng th tim thy mt linh hn truong cu (atta hay atman), mt bn ng tn tai
o mt thuc th ca nhn nao sau khi thn hoai mang chung, va tai sanh la mt qua trinh din tin do
duyn sinh kt hop ma khng cn co mt linh hn lun chuyn du thai. Hin nhin giao ly nay thuc v
thoi k Hu Giac Ng, khi c Pht con tre tui nay dang thit lp tht chinh xac cac tri kin bao la vua
moi chng dat va b sung nhiu chi tit d thuyt ging giao ly v sau.
0
.[NH (H 3m=0_
Trong nhung bai dc Pht tuong thut v su Giac Ng cua ngai (MN 26 va 36), khng thy doan nao noi
dn su kin Giac Ng din tin duoi mt gc cy c. Do vy nhiu hoc gi xem gc cy danh du noi
ngai giac ng ch la chuyn huyn thoai phi lch s, va nu y kin rng phong tuc tho cy truoc thoi dc
Pht d tim cach len li vao dao Pht o dim nay. Song xet k, mt kht si khng nha ca thi du di du,
cung vn thuong ngi duoi gc cy che cho suong gia ban dm va nng gt ban ngay, ha chng la
chuyn tu nhin hay sao Ta co th xem chuyn Sa-mn
Siddhattha ngi nhp dnh dua dn Giac Ng duoi mt gc
cy la l di nhin. Trn thuc t do la cy assatha, rt d
nhn ra nho chic la hinh qu tim voi du ngon cong, ma
thnh thong dc Pht co th thuong nhc dn voi chung d
t, nn ta cung sn sang chp nhn do la mt su kin lch
s.
Cy b-d (bodhi) dng sau thap Dai B-d cao 51 m tai
B-d Dao trang (vung c ruvela) duoc dung khong th
ky th I CN, hng ngay vn duoc hang chuc khach hanh
huong chim bai. Song ch nhung nguoi thuc d tin moi
tuong rng dy la cy c thu assatha nguyn thuy ma dc
Pht d ngi duoi gc d dat dao cach dy 2500 nm. Ta co th chng minh rng cy nay duoc thay th
nhiu ln theo thoi gian, mc du no vn la hu du cua cy nguyn thuy. Nhu vy cy hin nay phat sinh
chinh tng tu cy ngay xua.
Cy b-d xua duoc dt duoi su bo tro dc bit cua v Hoang d Pht t Asoka tr vi An D voi tu cach
mt v vua yu chung hoa binh tu nm 265 dn 232 truoc CN. Khng nhung ngai truyn xy mt
tuong da quanh cy y (nay khng con nua) va danh du vung linh da nay voi mt tru da ghi sc du trn
du co hinh su t (nay cung bin mt); ngai con ban cho vua Devanampiya-tissa cua Ceylon (Tich lan),
nguoi d duoc ci hoa theo dao Pht vao nm 22 TCN, mt nhanh cy b-d d trng tai kinh d
Anuradhapura. Cy phat sinh tu nhanh nay cung dam hu du d lin tuc cung cp cac cy con hay hat
ging d thay th cy b-d o An D sau nhiu ln b huy hoai.
Vic pha huy cy b-d nguyn thuy tai B-d Dao trang duoc xem la do Quy phi dim l Tissarakkha
cua vua Asoka gy nn, nguoi ma ngai d tuyn vao cung bn nm truoc khi bng ha. Vi hoang d danh
nhiu thi gio quan tm dn cy nay hon la chm soc ba, nn chuyn k rng (Mhv. 20. I) quy phi d ly
th gai nhon mandu dm vao cy ma ba tuong co mt tin nu bn trong Dy la th gai ma dn An tin
co kh nng huy dit ngun sng cua cy ci lam chung phi heo kh. Cu chuyn nay r rang nhm
gii thich vic cy cht vao cui triu vua Asoka.
Vic pha huy cy thay th ln th nht d duoc gan cho vua Sasanka x Ganda (Bengal) vi ly do tn
giao. Vua Sasanka, mt nguoi theo An giao cung tin va thu ghet Pht giao, co ln di qua B-d Dao
trang vao du th ky th by trong mt chin dch chng Kanya-Kuba (Kanau). Theo ngai Huyn
Trang k lai, vua nay dy cm hn khng nhung truyn dn cy thing y ma con bo dao gc r ln
dem dt cho tuyt ging. Cy thay th ln th hai lai duoc vua Purnavarman trng, do la v vua cui
cung k ngi dong Asoka o nuoc Magadha.
Nm 1876, cy b-d o B-d Dao trang b con bo lam bt gc. Dy co phi la cy cua vua
Purnavarman hay mt cy thay th khac, diu do khng ai bit.
1
Co nhiu bn tuong thut trai nguoc nhau v cac ngun gc cua cy hin nay moc o B-d Dao trang.
Mt s cho rng cy moc tu mt nhanh chit cua cy o Anuradhapura, mt s khac bo no moc ln tu r
cua cy truoc d b nh bt gc. Du th nao di nua, cy hin nay vn la chau cht ba doi hoc co l dung
hon la ngu dai tng huyn cua cy assatha nguyn thuy ma vao mt dm nm 528 truoc CN, duoi gc
cy y nha tu kh hanh Siddhattha Gotama d thanh Pht.
s 1, Kinh Dai Bn (dg)
Trung B s 26: Kinh Thanh Cu (dg)
Kinh Tp Chuong III (1) Xut Gia: K 05 - 2 (dg)
Truong B s 16: Kinh Dai-Bat-nit-ban (dg)
Truong B s 29: Kinh Thanh Tnh (dg)
Tuong ng B IV, Chuong I, Phm V: (103) ddaka (dg)
Trung B s : Kinh So Hi va Khip Dm.
s 36: Dai Kinh Saccaka; s 12: Dai Kinh Su T Hng (dg)
tc cy Jambu (Dim phu) tuong trung dt nuoc An D (dg)
Cm Hng Ngu Chuong V,V; hay Tng Chi B, Chuong Tam Phap: Dai Phm (dg)
Tuong ng B II, Chuong I, VII Dai Phm, V Thanh Ap (dg)
Ch,-ng [[
@28 t*,9c CN
(hCnh D 8i?2 H>i EC FhGi H+u H2Ing Ph?D

NHN8 3^[ (Hjf( PHiP 0j ([sN
Theo truyn thng, dng Giac Ng tre tui sng by ngay du tin sau khi thanh dao duoi ci b-d d
huong "gii thoat lac" (Mv1.1.1). Ta co th nhn diu nay dung su thuc, vi nn tng giao ly dang cn b
sung nhiu dc dim chi tit, dng thoi mt tm trang vua hn hoan, vua luu luyn thn tinh co l d giu
bc Giac Ng o nan lai da dim dy y nghia nhu vy di voi ngai. Ta it tin hon vao cu noi rng sau by
ngay duoi ci b d, ngai lai sng thm by ngay nua duoi mt s gc cy khac o ruvela. Duoi gc Da
Muc T (icus Indica) ngai gii thich cho mt Ba-la-mn hi ngai v bn cht thuc su cua dao Ba-la-
mn, giao ly bao gm trong mt doi sng dao dc thanh tnh va tinh thng kinh V-da (Mv1.2).
Cang co ve huyn thoai hon nua la su kin duoc xem nhu d xy ra vao tun th ba sau khi Giac Ng,
duoi gc cy mucalinda (Barringtonia acutangula). Theo Dai Phm (Mv 1. 3), khi mt con bo bao hiu
gio mua ni ln, con rn h mang sng duoi gc cy cun minh qun quanh ngai va che ngai khi b
mua bng chic mao mo rng. Ngun gc chuyn nay co th la con rn y b nuoc mua tran vao l phi
bo ra nm sat truoc v Sa-mn nay, nhung khng lam hai ngai.
2
Tu cy mucalinda dc Pht di dn cy raayatana (Buchanania latiIolia) va cung o lai duoi gc cy y
mt tun. Chinh tai dy, hai thuong nhn Tapussa va Bhallika dang du hanh tu kkala (thuc Orissa)
co l dn Raagaha, cung duong ngai chao mach va mt ong d "tao thm an lac va phuoc dc". Ngai
dung thuc phm cung duong y va hai v thuong nhn kia "quy y bc Giac Ng cung Giao Phap cua
ngai" - Giao Phap ma luc y ngai chua tuyn b - va nhu vy d tro thanh cac d t tai gia du tin cua
ngai (Mv. 1.).
Tun th nm sau khi Giac Ng, ngai lai dn o mt ln nua duoi bong mat cy Da Muc T. Co th do
loi thnh cu giao hoa cua Tapussa va Bhallika goi y, ngai suy xet xem co nn giu giao ly cho ring ngai
hay tuyn thuyt cho nguoi doi vi "giao ly y tht thm ao, kho thy, kho hiu, dua trn thuc nghim,
tuyt diu, khng phi do ly lun, t nh, ch nguoi co tri thu trit duoc ma thi".
Kinh Din Pali (Mv1.5 va MN 26) ghi lai cac mi hoai nghi nay theo hinh thc mt cuc di thoai voi
Pham Thin Sahampati (Tu Tai Thin, Ta-ba Chu). R rang c Pht mun lam cho su xung dt giua
cac tu tuong ni tm ngai tro thanh d hiu, nn d s dung hinh nh v Pham Thin lung danh nay d
trinh bay nhung tranh lun di lp nhau khi ngai do du thuyt Phap. Di nhin, ngai cung nhu da s cac
nguoi duong thoi, vn tin co cac thn linh (cac v nay cung phi chu sanh t lun hi theo lut tu nhin
cua moi loai). Song vic chinh ngai thy r tn mt v Pham Thin y mt cach linh dng nhu cac kinh
din tuyn b, co l do su din gii cua chu T-kheo v sau.
Trong cuc "di thoai" tip theo dy duoc rut gon vao cac dim chinh yu, cac ly lun thin v doi sng
an tnh ca nhn di lp voi ly lun v tha qun minh, va cac ly lun sau d thng cac ly lun truoc. Dc
Pht bo: "Th gioi nay thich thu duc lac, song Giao Phap (Dhamma) cua ta huong dn vin ly, ly tham,
ai dit. Gi s ta thuyt ging Giao Phap nay, tc phi di nguoc dong, va nguoi doi khng hiu duoc ta,
diu y s gy nhoc long cho ta".
Pham Thin dap: "Th gioi s
huy dit nu dng Toan Giac
khng quyt dnh thuyt Phap.
Do vy, cu xin dc Th Tn hy
thuyt Phap. Co nhung nguoi it
nhim bui trong mt, nu khng
duoc nghe Phap, chung s sa
doa. Song nu chung nghe Phap,
chung s dat gii thoat".
Ly lun cua Pham Thin goi ln long bi mn cua c Pht di
voi chung sanh va cung voi ting goi lon: "Cac ca Bt t du
rng mo cho nhung ai mun nghe", ngai dng y thuyt Phap.
V Pham Thin hn hoan dnh l dc Pht, di vong quanh ngai
voi thn huong v phia huu theo nghi thc An D, ri bin mt. Nhu th cac Thin thn cung bit cach
giu l d di voi mt bc Giac Ng.
Khi dang suy xet xem ngai nn ging Phap du tin cho nguoi nao, c Pht nghi ngay dn nhung v co
thoi tung la Dao Su cua ngai: lara Kalama va ddaka Ramaputta. Khi bit rng c hai du tu trn, ngai
lin nghi dn nm v dng tu kh hanh voi ngai thuo truoc, ma ngai bit by gio chu v dang tru tai Lc
yn (Vuon Nai) o Isipatana (Chu Tin Doa X) gn Benares (Ba-la-nai) hay Varanasi. Ngai bit chu
v y s nhanh chong thng hiu giao ly. Trong nim hn hoan chin thng vi d co sn phuong tin d
sanh trong tay, cung quyt dnh dng tron doi minh cho s mang cao c nay, ngai khoi hanh dn
3
Benares. Nu ta xet rng ngai phi kht thuc mi bui sang va cai nng gt bui trua tht bt tin cho
vic di b, thi ta phng doan ngai phi cn it nht la muoi bn ngay cho cuc hanh trinh dai 210 km nay
(theo duong chim bay).
Khong giua ruvela va Gaya, ngay sau khi ngai khoi hanh, ngai gp mt du si la th tn paka nao
do thuc phai ivika, la nguoi chu truong thuyt dnh mnh cuc doan. Ve hn hoan ni tm ta ra trn
khun mt sang choi cua ngai khin v nay chu y va hi ai la Dao Su cua ngai va Giao Phap ngai nhu th
nao. Dc Pht dy tu tin tuyn b ngai d duoc gii thoat nho ai dit, ngai la v thng gi chin truong,
vi vy ngai khng co Dao Su, ma chinh ngai la bc Dao Su. Nghe diu nay, paka cung khng cm
phuc va noi: "Co th la nhu vy, thua hin gi" ri lc du r vao mt con duong khac bn canh. (Mv1.6;
MN 26, MN 85). Cac nha kit tp Kinh Tang Pali d co th d dang ct b tiu doan nay vi no lam hng
phn nao hinh nh cua c Pht. Song chu v d khng lam nhu vy chng t long tn trong su tht lch
s.
Con cac v Kondaa, Bhaddiya, Vappa, Mahanama va Assai tht bt mn khi thy Sa-mn Gotama,
nguoi ban dng tu cu truoc kia d roi b chu v, nay lai di dn gn Vuon Nai o Isipatana. Qu tht chu
v d dng long khng chao hi cung khng dng ln dnh l ngai. Song khi ngai dn gn, chu v d b
chinh phuc truoc ve cao quy cua mt bc gii thoat khin chu v du cu x voi ngai v cung kinh cn.
Chu v cm ly binh bat va thuong y cua ngai, sa soan ch ngi cho ngai, ra chn ngai va xung h
"Hin gi" (vuso) voi ngai theo thoi quen. Song dc Pht bac b cach xung h nay:
"Nay cac T-kheo, dung goi Nhu Lai (Tathagata: Bc Dn Nhu Vy) la "Hin gi" (nhu mt trong cac
v). Nay cac T-kheo, Nhu Lai la bc A-la-han, Chanh Dng Giac". (Mv1.6.12 ; MN 26)
Mt bc Giac Ng tuong trung mt hang nguoi dc nht, trn thuc t vn co hinh dang b ngoai nhu
moi nguoi, cung phi chu bin hoai v th cht (do kt qu cua tin nghip chua tiu tru), song v y
khng con b troi buc vao vong lun hi sanh t. Bao lu ngai chua dc Nit-ban v du y ti hu (dai
dit d), ngai vn sng nhu mt bc gii thoat o doi, song ni tm khng con tham luyn doi, bung x
di voi doi. Moi kit s rang buc tu gia dinh dn x hi, du b ngai ct dt.
Loi tuyn b d kham pha con duong dua dn Bt T tc con duong Gii thoat, d Giac Ng Chn Ly
va chng dc Phap (Dhamma) cua ngai luc y duoc nm nha tu kh hanh, ban dng tu cu, dap lai voi ve
hoai nghi. Chu v hi, lam th nao mt nguoi d tu b kh hanh d chon doi sng sung tuc lai co th
chng dc Chn Ly Dc Pht gii thich rng ngai chng h tham dm doi sng sung tuc, va d lam
sang t moi vic, ngai thuyt ging mt bai kinh (sutta) cho chu v, bai kinh danh ting Chuyn Phap
Lun, khoi du su nghip hong Phap cua ngai. Bai kinh trinh bay Phap (Dhamma) la Trung Dao, va
nu ln h thng Bn Chn Ly: do la mt cn bn hop ly cha dung dy du cac loi day tinh vi:
"Co hai cuc doan, nay cac T-kheo, ma nguoi xut gia khng nn hanh tri. Do la hai cuc doan nao
(Mt mt) dm minh vao duc lac, thp kem, tm thuong, ha lit, khng xng dang bc Thanh, khng ich
loi. (Mt khac) chuyn tm kh hanh ep xac, gy kh dau, khng xng dang bc Thanh, va cung khng
ich loi.
Nay cac T-kheo, Nhu Lai d tranh xa hai cuc doan nay, va tim ra Trung Dao chinh la con duong khin
cho ta thy va bit (tac thanh nhn va tri), con duong dua dn an tnh, thng tri, Giac Ng, Nit-ban.
Nay cac T-kheo, dy la Thanh d v Kh (Dukkha): sanh la kh, gia la kh, bnh la kh, cht la kh,
su, bi, kh, uu, no la kh; thn cn nhung gi ta khng thich la kh, xa lia nhung gi ta thich la kh, cu
khng duoc la kh; tom lai, ngu thu un (tao thanh mt ca nhn sng thuc) la kh.

Nay cac T-kheo, dy la Thanh d v Ngun gc cua Kh (Samudaya): Do chinh la khat ai (tanha) dua
dn tai sanh, cu huu voi hy va tham, tim thy lac thu ch nay ch kia: do la Duc ai (Kamatanha), Huu
ai (bhavatanha) va Phi huu ai (Vibhavatanha).
Nay cac T-kheo, dy la Thanh d v Kh Dit (Nirodha) chinh la su doan tru, dit tn hoan toan khat ai
do, qung b no, chm dt no, x ly no, khng chp thu no.
Nay cac T-kheo, dy la Thanh d v Con Duong dua dn Kh Dit (Magga). Do la Thanh Dao Tam
Nganh tc la:
Ch?nh Vi<n (SammC=oitthi)
Ch?nh (, #u' (SammC=SanFaDDa)
Ch?nh Ng& (SammC=VCcC)
Ch?nh NghiD (SammC=Vammanta)
Ch?nh 5Qng (SammC=^Ea)
Ch?nh (inh tn (SammC=VC'Cma)
Ch?nh Nim (SammC=Sati)
Ch?nh 0$nh (SammC=SamC#hi)
(Mv1.6.17, 19, 22 SN 56. 11. 5 - 8)
Nm v tn gi ht sc chu tm lng nghe loi ngai, va ngay khi ngai thuyt ging, tn gi Kondaa d
quan trit Giao Phap: "nhung gi chu qui lut sinh khoi du phi chu qui lut hoai dit". (Mv. 1. 6. 29)
Sau do, tn gi lin xin dc Pht nhn lam d t va dc Pht ly phuong ngn: "Dn dy, nay T-kheo,
Giao Phap d duoc kheo ging, hy sng doi Pham hanh (thanh tnh) d doan tn kh dau" d nhn tn
gi lam mt T-kheo (Bhikkhu) (Mv 1. 6 . 32). Nhu vy tn gi Kondaa la v T-kheo du tin trong
lch s Pht giao, va su tho gioi cua tn gi danh du khoi dim cua Tng doan (Sangha) tn tai cho dn
ngay nay.
Trong cac nuoc Chu A theo dao Pht, l "Chuyn Phap Lun" duoc c hanh hng nm vao ngay rm
thang salha (thang 5-6) nhu vy khong hai thang m lch (56 ngay) duoc xem la d tri qua giua thoi
dc Pht Thanh Dao thang Vesakha va thoi thuyt Phap tai Isipatana.
Chng bao lu loi day cua dc Pht d khin cho tn gi Vappa va Bhaddiya hiu Phap (Dhamma) va
hai v cung duoc nhn lam T-kheo. Trong luc chu T-kheo (nghia den la Kht si) Kondaa, Vappa va
Bhaddiya di kht thuc d cung cp thc n cho c nhom, bc Dao Su thuyt ging ring cho tn gi
Mahanama va Assai. Trong chc lat, chu v cung dc tri kin cn thit (cua bc Nhp luu) va xin tho
gioi (Mv1. 6.33-7). nhu vy d co sau T-kheo trn th gian - c Pht va nm d t cua ngai.
Vai ngay sau l tho gioi cua nm v d t, dc Pht day chu v bai Phap v V Ng (Mv1.6.38-6; SN
22.59). Diu dang chu y la bai Phap nay nu ln mt y tuong chua h duoc goi ln vao thoi Giac Ng
hoc thoi Phap o Isipatana, va y tuong nay thuc su gy kinh ngac trong mt h thng giao ly huong v
tinh thn: phu nhn su hin huu cua linh hn. Diu nay chng t c Pht d phat trin phuong din
trit ly trong Phap cua ngai tu khi Thanh Dao.
Kinh V Ng Tuong bt du tu su thua nhn rng mi ca th thuc su gm co nm un - ch co nm -
(khandha) thanh t, tc la sc, tho, tuong, hanh (sankhara) va thc. Vi o An D, bn ng, linh hn (atta
hay atman) lun am ch mt cai gi thuong hng, vinh cu tn tai sau khi cht, con ngu un thi khng co
gi thuong hng vinh cu cho nn phi kt lun la khng co un nao cha dung mt linh hn c. Trong
ngu un kt hop thanh mt ca nhn toan vn co doi sng tm ly hay tinh thn, song khng co mt linh
hn theo nghia mt thuc th truong cu: ca nhn la v ng (anatta), khng co linh hn.
5
Mt ly lun th hai h tro ly lun du tin. Tinh cht bin di va hoai dit cua ngu un khin chung gy
kh dau (dukkha) va mt vt gy kh dau, (va khng lam tha mn) khng th la mt linh hn truong
cu.
Khi nm T-kheo nghe loi thuyt ging nay cua c Pht, tm cua chu v thoat khi moi lu hoc
(asava) dua dn tai sanh, va do vy, chu v tro thanh cac bc Thanh (A-la-han) (Mv1.6.7). Tri kin cua
chu v v Giao Phap cu kh by gio cung tro thanh mnh mng, su thm nhu tri kin c Pht, ch
khac ngai o dim ngun gc tri kin y ma thi. V phuong din giao ly, mt dc Pht duoc dnh nghia
la v tu tim ra con duong gii thoat cho minh, trong khi mt bc A-la-han duoc gii thoat nho nghe Phap
thuyt ging. (SN 22. 58)
Su dc qu tuong di d dang cua nm v du tin cung nhu nhiu v T-kheo va cu si v sau d khin
cho nhiu nguoi doc Kinh Din nghi rng qun chung thoi dc Pht co sn cn co huong dn tu giac
nhiu hon chung ta thoi nay. Diu nay cung co th xy ra, vi trong lch s th gioi co th thy nhiu thoi
k tinh thn thng tin hay suy gim. Mt ly do khac d gii thich su kin thuong tuyn b dc qu A-la-
han la nguoi An D c dai vn co nim tin chc rng nhn thc va chng dc la mt: Bt c ai quan trit
T Thanh D va theo Thanh D th hai, ai nhn thc chinh tham ai (tanha) la nguyn nhn tai sanh va
dau kh, lin doan tn tham ai nho tri kin y va nhu vy la tro thanh mt bc A-la-han. Ngay nay,
chung ta it lac quan hon v hiu nng cua nhn thc y.

S^aN^(HM 0b% 0[{5 VH]O Cx
Sarnath ging nhu mt c do thanh binh nm k cn ting coi xe din n ao va ting chung xe keo
leng keng o Benares (Varanasi). Thanh ph tp np nay cua An giao ch cach 8km voi cnh yn tinh cua
Lc yn (Migadaya) o Isipatana, nay tn la Sarnath (Sanskrit: Saranganatha: Lc Vuong), song o dy,
phong cnh trng tht khac hn - trt tu va trang nghim. Doan cui con
duong nhua duoc vin voi nhung hang cy xoai rm rap va cy me hung
vi. Khun vin co tuong da bao quanh duoc Ban Kho C An D chm soc cn thn. Giua cac qun th
di tich la cac sn c dim lm tm nhung chum hoa giy tim d khp noi.
Ngi dn ni bt nht o Sarnath la Dai Thap Dhamekh cao m, mt thap tron, duong kinh 27m dung
trn mt b da, xy bng gach voi nhiu noi co hinh da cham tr trang hoang, khong giua hp dn ln
dn 23 duong kinh day. Tt c thap nay gm nhiu mai che va hinh thng mo rng ra tu mt thap nh
bng gach va dt set thoi vua Asoka (th ky th ba truoc CN).
6
Ngun gc danh tu Dhamekh duoc tranh lun mi cho dn khi kham pha ra mt tm bia ky bng gach
nung cua nguoi m dao moi n dnh vn d nay. Chu khc trn bia ghi tn thap la Dhamaka (Skt:
dhammacakra), nghia la no danh du noi dc Pht thuyt ging cho nm T-kheo du tin: Chuyn Phap
Lun (Pali: Dhamma-cakka). Nhung nguoi hanh huong chim bai thap nay, cung nhu moi thap khac du
duoc xy dc bn trong, vi vy khng vao duoc, ch con cach di vong quanh v phia huu, mt phong tuc
An D bay t long tn kinh cac bc cao trong.
Vuot qua cac di tich dn thap c, khach hanh huong di tu Dai Thap Dhamekh dn ngi dn chinh o
Sarnath, co cac tuong gach day 2m, cao 5m. Nhn xet theo ve xy dung kin c va loi tuong thut cua
Phap su Huyn Trang, ngi c thap hn d cao chung 60m. Di tich cac bc tuong bao quanh mt vung
rng 13m x 13m. Dy la nn trong cua chanh din ma theo loi ngai Huyn Trang miu t vao th ky th
by, d bai tri mt tuong Pht bng kim loai. Co l ngi dn xut hin khong th ky th hai hay th ky
th ba (sau CN) ngay trn v tri ngay xua. Nm v T-kheo dung mt am tht bng la danh cho bc Dao
Su, noi y ngai an cu mua mua nm 528 truoc CN. Da dim nay la noi hanh thin thun loi di voi cac
khach chim bai tu Sri Lanka, Min Din, Thai Lan. Thuong cac su Ty-Tang mang y d tia cung dn
dy hanh l Pua hoc tuong nim bc Dao Su voi 108 ln khu du dnh l va thp dn du cung Pht.
V phia ty chanh din, du khach thy mt tru da thng ghi sc du cua Dai d Asoka (th ky th ba truoc
CN). Tru da co day day 70cm va phn trn day 55cm, xua cao 16m, nay d v thanh nhiu mnh vi hu
qu cuc tan pha Benares va Sarnath cua tuong Qutb-ud-Din nm 119. Phn du tru da nay o trong bo
tang da phuong, la mt c vt danh ting, co hinh tuong bn con su t diu khc tinh xo ngi di lung
nhau, vi cung nhu su t co ting rng lon nht giua mun loai, vang dy t phuong, dc Pht la bc Dao
Su vang danh d nht trong thoi ngai va ngai hong Phap khp moi huong.
Du tru da hinh su t ngay nay la quc huy cua Cng hoa An D, va banh xe 2 nan hoa hin din bn
phia o d cua du tru da - la biu tuong cua Pht Phap va cua nn cai tr cng chinh - ngay nay hin din
trn quc k An D.
Sc du cua hoang d ghi bng chu Brahmi trn mt phn tru da con tn tai tht ra khng thich hop voi
ve tn nghim cua thanh da nay. Sc du y cnh bao Tng chung va Ni chung d phong su chia r Giao
hi cung ra lnh cho nhung ke gy bt hoa phi mc bach y thay vi hoang y cua Giao hi va phi roi
Giao hi. D t cu si phi tun gioi lut vao cac ngay trai gioi (B-tat: posatha) tc cac ngay mng
mt, mng tam (trng non), ngay rm trng tron va ngay hai muoi ba o giua na thang sau (23).
Vi sc du khng d cp cac su kin thuyt phap du tin o Isipatana, nn nguoi ta d kt lun rng ct da
duoc mang dn Sarnath tu mt noi nao do. Ni dung sc du phu hop voi vic thoi xua no d duoc dem
dn tu Kosambi.
Cach phia nam ngi dn va tru da Asoka d vai met, du khach thy mt nn cao hinh tron. Dy la nn
Bo Thap Dharmaraika, xua cao 30m voi mt lan can bng da. Bo thap nay cung do vua Asoka dung
ln, nay ch con sot mt vai lop gach. Phn kia d b Jagat Singh, dai thn cua tiu vuong Chet Singh o
Benares pha huy d ly gach nm 179. Trong luc trit ha ngi thap, ho tim duoc mt binh da tron o
khong 9m duoi dnh thap, dung mt hp thanh tich bng cm thach, hp nay giu mt phn tro xa-loi
Pht ma vua Asoka d ruoc v tu noi ha tang nguyn thuy dn Sarnath voi muc dich la noi dc Pht So
Chuyn Phap Lun va thanh lp Tng doan cung huong phn xa-loi. Con dai thn Jagat Singh lai gii
quyt phn xa-loi theo kiu An D giao: ng truyn lnh lam l ri tro trn sng Hng.
Tuy nhin vic pha huy Bo Thap Dharma-raika va kham pha xa-loi Pht cung co mt thun loi. Bn
tuong thut v Bo Thap cua Anh kiu tai da phuong nay d khin cng chung quan tm vung Sarnath
dua dn vic diu tra di tich kho c o dy.
7
PHi( (a[{N 8[iO Hw[
Tu Lc yn o Isipatana (Sarnath ngay nay), c Pht it thich dn ving thanh ph Benares. Ngoai
khong cach chung mt gio rui di b, con phi bng qua sng Varuna, (nay la Barna) va phi di chuyn
bng pha co tr tin la th ma mt kht si khng ct giu Nht la dn Benares thuong chng di dam du
si hanh kht nn kho kim duoc thuc phm b thi o do.
Tuy nhin, mi lin lac voi Benares d duoc thit lp sn danh cho c Pht ma khng cn ngai phi
lam gi c. Vic do la do thanh nin asa (Da-xa), nam t cua mt thuong nhn hao phu, chu tch mt
nghip doan o Benares, co l la chu ngn kh hoc thuong nhn to lua ban s. asa la mt thanh nin
duoc nung chiu moi mt qua tha mn voi cuc sng truy hoan d lam cho ni tm chang trng rng.
Kinh Din Pali (Mv1.7) nhc dn ba ngi nha chang o theo tung mua, dam nu vu cng bao vy chang,
song chang vn ho hung dng dung, cung di hai bng vang - co l duoc thu ch bng vang - ma chang
mang thuo do.
Do vy chang asa chan ngan doi sng gia dinh dy xa hoa, voi tm trang bt mn, mt sang som kia
dn ving Vuon Nai o Isipatana, dnh l dc Pht va kinh cn ngi xung cach ngai mt khong. Dc
Pht nhn ra ve chan chuong cuc sng th tuc o thanh nin nay, bn thuyt ging cho chang mt bai
Phap "thun th". Phuong phap nay chng t tai nng ging day cua ngai, ln du tin ngai ng dung
voi asa, gm cach trinh bay truoc ht cac vn d d hiu nhu b thi, tri gioi, ci Thin va su bt loi cua
duc lac.
Nu nguoi nghe co kh nng tho giao thm, ngai s tip tuc thuyt ging T Thanh D, do la chn ly v
kh, kh tp, kh dit va con duong chm dt kh. Phuong phap su pham nay chng t hiu qu tc
thoi di voi asa. Chang dc "Phap nhn v trn ly cu" tc la thy "bt c vt gi chu quy lut sanh
khoi du phi chu quy lut hoai dit". (Mv1.7.6)
Trong luc y, mu thn chang asa dang lo u v con trai ba nn xin chng ba di tim con. Vi th phu
thn chang cung dn Vuon Nai va hi c Pht v con trai minh. Thay vi dap thng, c Pht bo ng
ngi xung, ri cung thuyt ging "bai Phap thun th" cua ngai vua chng t thanh cng voi chang
asa. Song vi phu thn chang asa qua lo u nn khng th tho giao thm nua, ngai ch ging cho ng
nghe phn du d hiu trong Giao Phap. Lp tc phu thn chang asa xin quy y Pht, Phap, Tng va
xung minh la cn su nam cu si (pasaka). Nhu vy, sau Tapussa va Bhallika, ng la d tam cu si tai gia
cua Giao hi Pht giao, mc du ng la nguoi du tin duoc giao hoa voi phuong thc Tam Quy Pht,
Phap, Tng vn con tn tai dn ngay nay.
Cui cung, thn phu chang asa moi nhn thy con trai ng dang ngi trong hi chung vy quanh dc
Pht, va ng van xin chang tro lai nha vi m gia dang uu phin v chang. Song chang asa nhin c
Pht voi ve khn cu tha thit khin ngai bo rng mt nguoi d khinh ch cuc sng th gian nhu asa
khng th tip tuc sng doi cu nua.
Thn phu asa danh chp nhn ly lun cua ngai, song ng thnh Pht dn tho thuc ngay hm sau co asa
theo hu. Dc Pht im lng nhn loi, do la cach bay t dng y thng thuong trong dao Pht - co l di
km voi mt du hiu chp nhn vn thnh hanh dn nay, la v hinh s 8 nm ngang voi chic cm.
Ngay sau khi phu thn ra v, thanh nin asa xin tho gioi T-kheo. Dc Pht nhn loi thnh cu cua
chang va chng bao lu T-kheo asa dc Thanh qu A-la-han, "Gio dy co by v A-la-han trn th
gian". (Mv1.7)
Mc du chuyn nay mang tinh khich l dao dc, do cung la mt truyn thuyt cm dng cua thoi y.
Khng nhung no nu r uoc vong tm linh tha thit xm chim tm hn dn An o th ky th sau truoc
8
CN d khin cho v s nguoi roi b nha ca trang trai d phiu luu trn duong doi kht si v dnh, no
con cho ta thy ni dau long ma cha m, di khi c vo con nua, phi chu dung truoc cnh chia ly voi
con, chng, cha ho.
Bui com cung duong ma thn phu chang asa thnh moi dc Pht, Dao Su cua ng va chinh c con trai
ng nua, din ra sang hm sau. "Duoc tn gi T-kheo asa theo hu", bc Dao Su ln duong tin v
nha song thn tn gi , va duoc mu thn va "nguyn hin phu" cua tn gi nghnh tip. Sau khi hai ba
nay tho giao bai Phap thun th voi dy du chi tit cua dc Pht, hai ba lin quy y Tam bo, nhu vy d
tro thanh cac nu d t cu si du tin, cac cn su nu (pasika) cua dc Pht. K do, cung voi phu thn
tn gi, hai ba phuc vu chu Tng sut bui tho thuc (Mv1.8)
Vic tn gi asa xut gia du Pht d gy nhiu ting vang lon. Su kin mt giao ly huong ni thuc
giuc mt chang thanh nin chan huong thu roi b doi sng dy lac thu d tro thanh mt Sa-mn kht si
la bng co hung hn cho thn huu chang thy giao ly nay hn phi phi thuong xut chung, khin thm
bn nguoi trong dam y cung lam theo chang: Vimala, Subahu, Punnai va Gavampati, tt c cung nhu
tn gi asa, du la nam t cua cac thuong nhn thuc giai cp V-xa, d duoc nhn lam T-kheo theo
loi tin c cua tn gi, va sau do du tro thanh A-la-han (Mv1.9)
Chng bao lu sau, thm 50 thn huu cua tn gi tu cac vung ln cn Benares cung gia nhp Giao doan
va du dc qu A-la-han. Nhu vy, chu v A-la-han d ln dn s 61 nguoi (Mv1.10)
s 1, Kinh Dai Bn (dg)
Trung B s 26: Kinh Thanh Cu (dg)
Kinh Tp Chuong III (1) Xut Gia: K 05 - 2 (dg)
Truong B s 16: Kinh Dai-Bat-nit-ban (dg)
Truong B s 29: Kinh Thanh Tnh (dg)
Tuong ng B IV, Chuong I, Phm V: (103) ddaka (dg)
Trung B s : Kinh So Hi va Khip Dm.
s 36: Dai Kinh Saccaka; s 12: Dai Kinh Su T Hng (dg)
tc cy Jambu (Dim phu) tuong trung dt nuoc An D (dg)
Cm Hng Ngu Chuong V,V; hay Tng Chi B, Chuong Tam Phap: Dai Phm (dg)
Tuong ng B II, Chuong I, VII Dai Phm, V Thanh Ap (dg)
CH`NH (H\N8 8[iO c 3zN%azS 0\[ .P PHON8 (a^O S%=5N VHe( S
Ngay thoi c Pht tai th, Benares d lung danh la noi dc bit nhiu n sung cho nhung ai di tim cu
ri du khng bng voi mc d nhu sau nay o thoi An giao. Nhiu nguoi tin rng l tm o sng Hng tai
Benares dc bit mang tinh cu d linh thing, va cac nguoi cht duoc ha thiu trn cac bn sng
(ghats) trong thanh ph s di thng ln thin gioi tao cho noi nay mt bu khng khi thn thanh.
9
Danh tu Varanasi hay Baranasi, tu do phat xut tn Banaras hay Benares ngay nay, la do tn hai con
sng Varuna (Barna) va Asi, v mua kh, sng Asi ch la mt dong nuoc nh. Thanh ph Benares nm
giua hai ming sng trn t ngan (bo ty) sng Hng. Huu ngan (bo dng) sng Hng o Benares truoc
tin chy tu nam ra bc, ri r huong dng bc, la vung khng trng trot, ch la mt di dt rng den
xam b nuoc vui su vao thoi gio mua. Nguoi ta tin la ai cht trn bo dng con sng di din thanh ph
nay s tai sanh lam con lua
Truyn thng cho rng Benares xua la kinh d tht it mang tinh thuyt phuc. Thanh ph nay co ve d
phat trin tu mt giang cng chuyn tau thuyn moc ln o goc sng Varuna va sng Hng giao luu, phia
dng bc cu Malaviya ngay nay, noi do hang hoa duoc thao ra tu cac ghe xung nh trn sng Varuna
dua dn cac thuyn lon trn sng Hng. Tai dy va Bn Hoang Gia (Ra Ghat) k cn, cac nha kho c
d kham pha di tich nhiu toa nha da ti c cua thanh ph, tu th ky th sau truoc CN, dung vao thoi
c Pht. Trung tm thuong mai cua thanh ph nm khong 2km phia ty nam trn mt ngon di, tuong
ng voi vung Chauk (Chok) ngay nay. Di nay cao khong 0km trn muc nuoc sng va bo v dn
chung khi b nan lut ma phn lon thanh ph doc cac bo sng phi chu dung hng nm.
Ngay tu thoi c dai, Benares d ni ting v cac loai g tt. Vi voc, to lua tinh xo va hang thu gm
day thuong dt chen soi vang rt lung danh va duoc khach hang ua chung khp tiu luc da nay. Nguoi
nao co sang kin cn thit trong thuong mai va mt s vn d du tu, ng tin truoc mua vi soi va cung
cp mu thoi trang cho dam tho dt lam ra hang moi ri lo vic xut cng ban sn phm co th lam giau
to. Diu nay chc hn la cach phu thn chang asa d tro thanh v phu thuong xua kia.
Mt vai nganh k
ngh va kinh doanh
co lin h dn vai tro
tn giao cua thanh
ph nay la vic sn
xut cac th binh
bng dt va dng
danh cho l ry nuoc
thanh, vic bun
huong trm va nhin
liu danh cho l t
thn la, l ha thiu,
cung cac suc vt hin
t va lam trang hoa.
Mt s lon dn chung
Benares (co l khong 120.000 nguoi thoi y) d sinh sng bng cach cung cp cac dch vu lin h vic
hanh huong nhu lam t su o cac t dan hay ha tang, huong dao cua doan lu hanh, gia nhn quan tro,
hoc bon lua do chuyn rinh rp dam nguoi hanh huong. Quanh thanh ph trong mt da ban rng lon
lai co nhung "nhn vin qung cao" du loai lun ming hung hn tuyn b cac dc tinh cua thanh ph
thing ling nay va gia tr cua no trong su cu ri linh hn.
Mc du Benares voi np sinh hoat nhn nhp bn bo sng la mt thanh ph phn thnh thoi dc Pht,
chung ta cung phi hinh dung do la mt thanh ph kha khim tn v phuong din kin truc. Nhung hinh
dang ma chung ta thuong nghi toi ngay nay khi noi v Benares tht su vao thoi y chua co. Ngay xua
khng co nhiu nh tuong hay dn dai vi cac t l V-da ch din ra ngoai troi. Khng co cac bc da dua
xung sng, ma ch co cac bo dt set, va cung khng co quang cnh thanh ph nguy nga trang l, ma ch
co cac dy nha gach hoc dt set, va thm chi chung cung khng mang duoc sc thai din hinh cua An
D nhu ta thuong thy ngay nay.
50
Lnh vuc vn hoa lai cang ngho nan hon nua: ta phi hinh dung mt nuoc An D chua co cac thin anh
hung ca nhu Ramayana, Mahabharata, Bhagavadgita, cac truyn thn thoai c din ch moi o thoi k
non tre, va thn Siva, ma kinh thanh Benares tro thanh noi tho thn sau nay, thoi y ch la mt tiu thn
th yu, con phong tuc tho bo thing cung chua phat trin. Va cung nhu by gio, thoi y khng co mt
gioi thm quyn nao diu hanh vn d t l: moi vic cung t khng do mt nhom nguoi hay cng dng
nao thuc hin, ma ch do ca nhn. Mi nguoi tu thi hanh, hoc nho nguoi khac thi hanh cac thu tuc l
nghi ma v y xet cn thit cho minh.
Vy thi Benares nhu th nao thoi dc Pht Qu thuc do la linh da cua tri thc panisad, noi ma nhung
tu tuong v tai sanh con moi me va quy lut thuong phat tu nhin dang duoc tho lun ri thng qua;
nhung con hon th nua, do la trung tm t dan theo kinh V-da vn nm trong tay mt tp doan Ba-la-
mn chuyn nghip va cung la trung tm ha tang, mt thanh ph moi moc mua ban mt doi sau trn
thin dang R rang la nhung ke dang kim nhiu loi nhun beo bo nho cac dch vu nay khng th nao
thn thin duoc voi phong trao Sa-mn tim cu gii thoat lai khinh thuong moi tp quan t l tu xua y.
Do vy da s dn thanh Benares du t ra lanh nhat va thu ghet di voi cac du si kht thuc cm lu o
ngoai thanh voi s luong nhiu dang lo ngai nhu th va lai thuyt ging cac tu tuong phi truyn thng.
Nu co v nao liu linh vao trung tm thanh ph thi binh bat kht thuc cua v y co th chng nhn duoc
gi ma bn thn v y con b nhuc ma nua. Vi th da s Sa-mn ch o ngoai thanh va tranh tip xuc voi
dn ni thanh.
Dc Pht cung d lam nhu vy. Trong bn muoi lm nm hanh dao, ngai ch an cu mua mua mt ln
duy nht gn Benares, do la vao nm 528 truoc CN, nm ngai thanh dao va thit lp Tng doan, mua an
cu y tai Lc yn o Isipatana (Chu Thin Doa X), tc Sarnath. Sau do, ngai d o lai
Isipatana hai ba ln nua, co l trn duong v Kosambi, song ngai gioi han vic du hanh vao trung tm
Benares dn mc ti thiu. Nu ngai khng duoc gia dinh tn gi asa cung duong thuc phm, ngai
cung khng di kht thuc o trong thanh ph, ma ch dn cho gia suc o ngoai (AN 3. 126). Ngai rt it
lin h voi dn chung theo chinh thng V-da va tp tuc t l cua ho.
Thuc ra, c Pht ung h moi quan dim b dam tin d Ba-la-mn theo kinh V-da thu ghet: ngai xem
(1) vic ry nuoc ra ti va (2) t thn la du la v ich; (3) ngai cng khai ch trich vic hin t suc vt
va () di voi l t dan theo kinh V-da, ngai nu quan dim la moi t l du co th duoc loai b vi
khng cn thit.
1) . tm n,9c: Nim tin tuong nuoc co th ra sach cho con nguoi khng ch cac cht do bn ma con
ty sach hu qu cac ti li nhu pha b l nghi, vi pham lut giao t giua cac giai cp x hi v.v... la
nim tin tuong thng thuong o Benares cung nhu cac noi khac. Ngoai sng Hng con co nhiu sng
thing khac nua. Dong nuoc sng duoc xem la co kh nng thanh tnh lon hon nuoc ao h. Nuoc bin
duoc cho la khng ch v hiu qu trong vic thanh tnh tm linh ma con rt nguy him vi no lam hai
phn tinh hoa con nguoi.
Nhung Ba-la-mn thng thai hon khng hoan toan tin tuong ngy ng nhu vy v tinh cach thanh tnh
hoa cua nuoc sng. Di voi ho, nuoc ch tiu huy ti li cua con nguoi khi ke y khng nhung d tm
dy minh bng nuoc ra ti, ma con y thc r rt v tinh cach thing ling cua l "ty trn" nay, vua
phi hop l nghi voi mt thai d tinh thn dung dn. Chinh thai d tm linh nay moi phn bit duoc
thanh l ra ti voi vic tm ra ch nhm ty sach cht bn. Tuy nhin, yu cu nay thuong b b qua,
cho nn vic ra ti di voi da s dn chung ch la nhung hinh thc b ngoai hoan toan trng rng.
Mt tin d din hinh cua vic tn tho nuoc thanh la Ba-la-mn Sundarika-Bharadvaa: khi dc Pht
ving thanh Savatthi, Ba-la-mn nay bt chot hi ngai khng tm sng Bahula gn do sao, vi sng y
51
dem lai gii thoat, do la ngun cng dc co th thanh tnh hoa con nguoi khi ac nghip (MN 7.39). Dc
Pht bac b y kin sai lm y, vi khng mt cach tm ra nao co th ty sach cac hu qu cua ac nghip
do nguoi pham ti gy nn. Con nguoi ch co th thanh tnh bn thn bng cac nghip thanh tnh dem lai
an binh cho moi loai.
Ngai cung thuyt ging nhu vy voi Ba-la-mn Sangarava, v nay tm ra sang chiu voi y dnh r rang
la ty sach moi ti li d pham sut dm ngay (SN 7.21). Dc Pht ging cho v y hiu: Giao Phap ngai
la cai ao, Gioi Lut la bn tm, va bt c ai dn tm minh tai dy du co th qua bo bn kia, do la gii
thoat. Ngai cung phat biu tuong tu nhn dp l Astaka o Gaya Sisa (Tuong Du Son) khi ngai thy mt
nhom du si kh hanh bn toc (atila) dang hanh l ra ti bng nuoc:
e<h:ng ng(4i tfm rUa t5i d/ng 2Jng
\hJng tG 25$h mnh b,i n(&$ tr#ng,
Ch.n $h9nh, $Jng bgngh thanh tPnh -+,
<g(4i nG -9$h th7$ i@la@mJnWe
^jd cW kd
Gioi tai gia va T-kheo di khi cung biu dng tinh voi thai d dc Pht khinh ch l ra ti bng nuoc
y. Khi co nguoi dn nhc nho v dai thn Nandaka di tm l chiu dang luc v nay, la nguoi cua b tc
Licchavi, tu Vesali dn nghe dc Pht thuyt Phap, v y dap: "ThJi - r?i, nG hiMn h:u1 >ng l# tfm
rUa bM ng#i @ tfm rUa nIi t.m l - $h# ta r?i, -+ l viN$ ta lm -N tU b$ Zi$ <gI". (SN 55. 11.3)
D tai nay cung duoc nhc dn nhiu ln trong cac vn k cua Punna (Punnika) con gai cua mt nu t tai
nha truong gi Anathapindika (Cp C Dc), mt thi chu hao phong h tri c Pht, v nay d tr tu do
cho nang vi nang d thuyt phuc Ba-la-mn Sotthiya quy y Pht Phap. Sau khi tro thanh mt T-kheo-
ni, Punna lin ngm bai k nu nhung ly lun nang d dung d cm hoa Sotthiya:
Ta naG gnh n(&$ lm $Jng,
KD -Jng hn ph[i 'uHng 2Jng hgng ngG,
lLi !inh v $h -a -G,
)= nhiMu hnh ph5t l/ng nG bt anW
)= g hi vP 6a mJn,
ChPu ba# gi l5nh taG $hEn run h#im
@ <ng Ji, -L bit r5$h r/i,
<ng $/n muHn hni -.G ng(4i thiNn $h.n,
Tr" gi lm viN$ bt l(Eng,
_uHn tm gi[i th#th tfm tr(4ng giang -.GW
@ \" n# b[# tht ngu thaG,
<g.m mnh 'uHng n(&$ 25$h ngaG tIi ng(4i1
8G l $h nhi, -?i m?i,
ia# l#i thG tI$ ln tr4i $[ rum
\" lm $ nghiNp nhn t#h
ioG m?i, 2pn bfn, mC b/, ng( Jng,
CDng ph(Eng trIm $fp, 2t nh.n,
_uHn tiu tr> nghiNp tfm d/ng n(&$ 2Jng1
89 d/ng n(&$ rUa tIi '#ng,
Th d/ng n(&$ $qng $uHn $Jng -A$ ngiW
Th l mt ht $[ hai,
ChT $/n -X l5i mnh ngi trHng trEn1
(Thig. 236-23)
52
Ly lun nay cung d hiu, nhung ch ng dung cho nhung ai tin tuong mt cach may moc vao vic ty
sach ti li bng nuoc sng thing.
2) (6c th7 1a: V vic tho la, thai d dc Pht vn khng biu l qua r rang nhu vy. Di voi Ba-la-
mn Sundarika - Bharadvaa noi trn la nguoi tin tuong vao vic thanh tnh bn thn nho la cung nhu
nho nuoc, ngai tuyn b:
i@la@mJn, ->ng tin nh4 -Ht lUa
)* -5t niMm thanh tPnh gi:a trn ai,
\" n# tm $$ ph(Eng tiNn bn ng#i,
<g(4i tr9 b[# !hJng thX n# thanh tPnhW
Ta b$ bn $i d.ng bn thn thnh,
<gn lUa ta nhrn nh+m , tr#ng t.m,
<gn lUa ta luJn $hG, mLi 2ng b>ng,
Q@la@hn, ta thr# -4i thanh tPnhW
(SN 7.1.9)
Vic thi hoa cac vn k thuc v doi sau, nhung chc chn cung d phn nh trung thuc y nghia loi ngai
day.
Tuc tho la co nhiu hinh thc o An D c dai. Hinh thc quan trong nht la t dan la thing cua Ba-
la-mn theo kinh V-da do cac Ba-la-mn chuyn nghip thuc hin, tun hanh nhung l nghi tho cung
tht cng phu d cho thn la Agni mang l vt ln Thin chung. Mt s nguoi khac tho thn la n luc
thanh tnh tm hn ho bng cach dt chay cac ti li qua ngon la thing. Trong dam y co cac v kh
hanh bn toc (atila), mt s d theo dc Pht nhu tn gi Nadikassapa (Ca-dip o bn Dong Sng) la
mt v lnh dao cac nha kh hanh Jatila, sau khi tro thanh mt T-kheo, d tu trach minh truoc kia tin
tuong vao hiu luc cua vic tho ngon la thing:
ia# ls vt '(a ta $3ng dng
C v# tr#ng ngn lUa thin -ngW
eTh l thanh tPnh1e ta thm nght,
T%$ tU phm phu tht rV rngW
^Thag `ucd
B) Hi<n t< !Nc Et: Mc du l ra ti bng nuoc va tho la khng co gia tr dao dc duoi mt dc Pht,
it ra chung cung khng lam hai ai. Con cac t l bng mau lai khac hn. An D c dai mi nm cac t
l nay lam thit mang vai nguoi cung vai ngan suc vt. Ta phi cng nhn mt thanh tuu vn hoa cua
dao Pht la nho do su git nguoi sng d t l khng con nm trong cac phong tuc thng thuong o An va
t l bng suc vt ngay nay ch con thy o Bengal, noi do nu thn Kali (nu Hc thn) cua An D giao
duoc xem la doi hi vic y.
Di voi dc Pht, suc vt la moi loai chung sanh co toan quyn sng va long tu bi (metta-karuna) cua
ngai tri rng dn chung khng kem gi di voi loai nguoi. Ngai khng thich vic git chung d lam thc
n cho nguoi, mc du ngai la nguoi co dy du oc thuc tin d thy rng ch d dinh dung toan rau qu
la diu khng th ap dt chung cho moi nguoi. Song ngai xem vic git suc vt d t l la diu sai lm,
nht la vi nhiu nguoi tin tuong rng vic git l vt sng din ra cang chm lai cang tng hiu qu t
dan. Thng thuong by suc vt - tru bo, ngua d - du b bop c. Mi cho dn nay vn con mt noi trn
bo sng Hng tai Benares duoc goi la Dasasvamedhaghat, Bn T Muoi Ngua, d ky nim mt l t dan
cua hoang gia.
53
Su kin cac suc vt v ti phi hin mang sng cho cac muc dich tin ngung cua loai nguoi khng
nhung lam dng long trc n cua ngai ma con xuc pham c y thc v cng bng cua ngai nua. Ngai tin
rng moi loai du phi tr nghip cua chinh minh, khng th hi l mua chuc thn linh cung nhu khng
th chuyn hu qu ac nghip (kamma) cua minh cho ai khac - nhu vic dn ti thay bng con vt hin
t.
Bt c khi nao co dp thun tin dua dn, ngai du chng di cac tu tuong y, di nhin khng phi trn
cuong v mt nha tin tri de doa hinh phat thich dang, ma la mt bc hin nhn voi tm binh dng ging
gii va goi y ch khng c tinh bt buc nguoi khac chp nhn Giao Ly cua ngai. Nhu ngai tu nhn xet
ngai khng tranh chp voi doi (SN 22-9). Tinh hop ly cua tu tuong ngai va ve k diu cua nhn cach
ngai la tt c nhung gi ngai mun bay t truoc cng lun.
Ngai phn di cac dai t l bng mau theo kinh V-da bng cach nu r su v dung cua chung. Khi vua
Pasenadi nuoc Kosala chun b dai t dan gm 500 bo mng, 500 bo duc, 500 bo cai, 500 d va 500 cuu
cung bt buc dam n t di thu gop dam suc vt nay tu cac chu bun, co l la khng tr tin, dc Pht
binh lun rng khng co t l bng nguoi hay vt nao dem lai kt qu gi c. Bc tri tranh xa cac dai t
dan co by d, bo tru, v.v... b git. Trai lai, cac t dan khng dm mau va khng hao tn nhiu s giup
d nguoi cung t va lam vui long chu Thin. (SN 3.1.9)
Ba-la-mn Kutadanta, mt phu gia o Khanumata du dnh mo mt t l con trong dai hon voi 700 suc vt
mi loai, nhung dc Pht d can gian v nay khi lam vic y. Bng cach k mt cu chuyn theo kiu
chuyn Tin Thn dc Pht (Jataka) ngai thuyt phuc Ba-la-mn Kutadanta rng thuong xuyn cung
duong cac Sa-mn, xy tinh xa, quy ngung Pht Phap va giu ngu gioi (king sat sanh, trm cp, ta
hanh trong cac duc, noi lao va ung ruou) cung hanh thin la nhung cach t l khng nhung d thuc hin
hon ma con co nhiu cng hiu, thuc su dem lai nhiu loi ich nht trong cac loai t dan. (DN 5.22.7)
Ngai dung thm nhiu ly lun bai bac t l bng mau khi duoc mt s Ba-la-mn chuyn nghip hi
ngai thoi nay - (tc th ky th sau truoc CN) con co cac Ba-la-mn sng theo gioi lut c so chng.
Ngai phu nhn diu nay, va m t cac Ba-la-mn thoi thuong c la nhung v dc cu khng co tai sn gi,
ch sng hoan toan bng cach kht thuc, khng cho phep git tru bo, ma xem chung nhu nhung thn
huu ti uu cung cp chu v du huong liu, du xoa, thuc phm, dng luc, ho tuong va an lac (SNip
295). V sau cac Ba-la-mn lac ta dao vi theo guong cac vua chua sng xa hoa nn d xui giuc vua chua
t l bo ngua va c nguoi sng nua, nho do ho co th doi l phi hanh l. Th ri vua chua truyn git
hang trm ngan gia suc voi dao kim, ngay c thn linh cung xem vic nay la ti li. Do vic git hai cac
sinh linh v ti, cac t su d doa lac xa roi chanh dao va nguoi co tri cung qun chung co du ly do dung
dn khin trach cac gia chu dng t l qua hao tai tn mang dn nhu vy. (SNip 299 - 313)
)Mt vic nua khin phe chinh thng Ba-la-mn chng lai dc Pht la thai d di lp l nghi cua ngai.
Khng phi ngai phn bac moi gioi lut tp quan, vi trong Giao hi Pht giao cung co nhiu gioi lut tp
quan. Nhung diu ngai bai bac chinh la tu tuong cho rng l nghi lut l rt quan trong di voi vic gii
thoat - thm chi ta co th doi hi su gii thoat nho nghi l. Ngai cng khai xem gioi cm thu (tun hanh
mt s nghi l gioi lut) la mt trong muoi kit s (samyoana) phi duoc pha b, va do la mt trong
bn su chp thu (upadana) theo Giao Ly cua ngai. Ngay nay ta cung d hinh dung duoc cm tuong cua
cac Ba-la-mn chuyn nghip sinh sng bng cach lam cac v t su tinh thng cac nghi thc hanh l va
phap thut t dan thoi y, khi nghe noi dn cac diu l trong Gioi Lut cua dao Pht di nguoc lai voi
quyn loi cua hi chung ho nhu vy.

%N Ck 5% 5k% 0j ([sN c [S[P%(%N%
5
Bit rng dn chung Benares khng ua thich ngai, du cho ho co chu y dn ngai di nua, cung khng
mong tim duoc nhiu nguoi cng nhn Giao Phap ngai o Benares ngoai tru nhung thn bng quyn
thuc cua tn gi asa, c Pht cung hi chung T-kheo it i cua ngai an cu mua mua nm 528 truoc
CN tai Vuon Nai o Isipatana (Chu Tin Doa X) (nay la Sarnath). Luc y chua co mt tinh xa thich hop.
Noi cu ngu duy nht gm vai tho am hoc kh quan hon c la cac lu tre mai sy ma cac T-kheo dung
ln d bc Dao Su va chu v o tam.
Thoi k gio mua khng ch co mua lon. Do la c su bin di nguoi ta thuong cho doi tu thang Tu - Nm
tro di nhu mt cach xoa du khi hu c din tin chm chm tung buoc mt. Hin tuong thin nhin bao
truoc thoi gio mua la cy c no r hoa, mc du co nhiu loai hoa t dim thm phong cnh An D ngay
nay do cac nha hang hi nguoi u mang dn. V phuong din sinh thai, nuoc An thoi c Pht khng
phong phu nhu thoi nay. Nhung cac chom hoa mau cam ngh ruc r cua cy Kadamba (Nauclea
cordiIolia), cy Campaka (Michelia Champaka) no hoa vang thom ngat, cy hoa phuong vi (Butea
Irondosa) d i trong rung, cy hoang hu (Lagerstroemia Ilos-reginae) voi cac hoa hinh lng dn xanh
nhat, cy kim dip (Cassia Iistula) voi nhung chui hoa vang lng ly, cy hoa san h d chiu lp lanh
(Erythrina indica) va cy Asoka (V uu: Saraca indica) voi nhung hoa hinh cu di mau tu cam dn d.
Tt c phong cnh nay hn d du lam thich thu nguoi An D vao th ky th sau truoc CN.
Tip theo sau cnh sc ruc r cua thoi no hoa la thoi rung la ngn ngui, cac canh cy chng ln troi khao
khat nhu nhung b xuong kh. Tu truoc dn gio suong roi xung ban sang lam cho cy c thm uot
phn nao nay khng con nua. Dng rung xam ngt duoi mt troi gay gt oi nng. Mt dt ging nhu
vung ly kh cn l ra nhung duong nt ne tht su. Nhiu noi khi nong cun ln thanh hinh xon c
nhu cai phu hut bui tu dng rung tung ln khng.
Vai ngay sau, duoc by chim ung va qua bay di trn bao hiu, mt con bo bung ra - lu tranh mt mai,
cy ci gy d nhung con bo cung qua di tht nhanh nhu luc dn. Ri cui cung, khong giua thang
sau, con mua thoi gio mua duoc mong doi tu lu d bt du. Tu cac dam my khng l tung giot nuoc
roi xung cang luc cang du dn hon ri bng nhin cung voi sm chop vang di, trn mua nhu thac d
dn dn tro thanh mua lin tuc. Dam tre con trn trung thich thu chay quanh cac vung nuoc mua dong
va ngay c nguoi lon cung vui ve chuong mt ra ngoai chc lat d huong bu khng khi mat ruoi lam
tuoi tnh.
Sau thoi k mua lin tuc, cac dam my tha hip voi mt troi, mi th ln luot thay phin nhau thng tr
giang son vai gio. Trong cac khong thoi gian giua nhung con mua rao, phong cnh c cy dy hoi
nuoc, ri lan khng khi oi bc lai dn thay th cai nong nuc truoc do khng lu.
Phong cnh di thay tht lon lao mau chong la thuong. Cac dong sng lo do truoc kia bng tro nn cac
ngun nuoc lu rng lon mau nu chy at de doa cac vung o trn bo voi lan nuoc dng cao rt nhanh,
duong sa chim ngp bun ly kho di lai. Nhiu nha bng dt tan r khin cho cac mai (cung khng phi la
khng thm nuoc) d up xung dam nguoi trong nha. Th gioi loai vt cung ph bay mt cnh tuong
khac thuong: rn rit, bo cap bo ra khi l vi ngp nuoc, nhung con nhai ben ti ti nhy ra duong va ting
coc m p ku to. Trong nha, tc k chay quanh tuong, trn trn tim n mui mong, su mot dn cng
phng c bung.
Bu khng khi cua thoi k gio mua dn cung moi ve bin di do no mang lai d gy nhiu cm hng sau
nay cho bit bao thi si theo ao Pht, thi di nhin bc Dao Su va cac d t ngai cung nhn thy quang
cnh thin nhin nay trong Vuon Nai tai Isipatana y. Song mua an cu du tin nm 528 nay phn lon
danh vao vic tu hoc cua chung T-kheo. Ngoai cac bai thuyt ging "Chuyn Phap Lun"
(Dhammacakka-ppattana) va V Ng Tuong (Anatta Lakkhana) (Mv1.6), con ba bai khac nua danh cho
cac tun l nay du duoc bo tn trong Kinh Tang. Qua mt bai Phap (Mv1.13; SN .1., ngai khuyn
giao chu T-kheo - mc du chu v du duoc ngai xem la d dc qu A-la-han - cn phi suy tu dung nhu
55
thuc hay nhu ly tac y (yoniso manasikara), do la diu kin ngai tuyn b d dua ngai dn Giac Ng.
Trong bai th hai (Mv1.11; SN .1.5) ngai tuyn b ngai cung chu T-kheo du thoat khi moi kit s
cua nhn gioi cung nhu thin gioi; va trong bai th ba (AN 3.15) ngai day chu v bai kinh Du Nguoi
Dong Xe phi lam hai banh xe cho vua Pacetana - mt v vua trong thn thoai c. Mt banh xe duoc lam
cn thn trong gn sau thang rong, nn dng vung vang sau khi chay th va sc dy d ht, con banh kia
ch duoc lam trong sau ngay, nn lo do ri ng nhao vi co nhiu khuyt dim trong vanh xe, nan hoa
va truc. Cung vy, chu T-kheo phi doan tru cac khuyt dim va li lm trong thn nghip, khu nghip
va y nghip d tranh ng nhao ra khi Phap - Lut cua ngai.
Kinh Tang Pali con co thm bn bai kinh do dc Pht thuyt tai Isipatana, tt c du ghi du vai ba cuc
du hanh cua ngai dn noi y v sau. Diu nay co th duoc thy r qua su kin thinh gi o dy gm
nhung nguoi ch gia nhp hi chung cua ngai sau nm 528.
Khong cui mua mua, dc Pht thuyt hai bai Phap rt quan trong di voi vic phat trin Giao hi
tuong lai. Ngai quyt dnh khng gioi han vic truyn ba Chanh Phap cho ring ngai, ma dua c chu T-
kheo vao trong trach nay nua. Do vy, ngai goi cac d t tu hop lai va day bo chu v di lam s gi
truyn Phap:
"Nay cac T-kheo, hy ra di, vi loi ich va an lac cua qun sanh, vi long thuong tuong di voi doi, vi loi
ich, an lac va hanh phuc cua chu Thin va nhn loai. Dung di chung hai nguoi cung duong. Nay cac T-
kheo, hy thuyt Phap (Dhamma) hoan thin o phn du (so thin), hoan thin o phn giua (trung thin),
hoan thin o phn cui (hu thin), c v y nghia ln vn cu, hy truyn ba doi Pham hanh hoan toan dy
du thanh tnh. Co nhung nguoi nhim bui it trong mt s doa lac nu khng nghe Phap. Song nu chu v
y nghe Phap, chu v s duoc gii thoat. Con chinh ta, nay cac T-kheo, ta s di dn thanh luy ruvela
(u-lu-tn-loa) d thuyt Phap". (Mv 1.11.1)
Chu T-kheo ra di nhu d duoc hun th, va chng bao lu s mang cua chu v dat nhiu thanh qu tt
dp. Chu v dua nhiu nguoi tu bn phuong v Isipatana d xin tho gioi. Tuy nhin, chu v chua hoan hy
v dim c Pht d danh quyn truyn gioi cho ring ngai, va chu v cung thnh cu ngai cho phep chu
v co quyn y. Bc Dao Su khng d gi ban ngay uoc nguyn y cho chu v. Truoc tin ngai xem xet
ring vn d y, ri ngai tho lun voi chung Tng cui cung ngai quyt dnh:
"Nay chu T-kheo, ta cho phep chu v khi o trong nhung x so, thn lang xa xi co quyn truyn tiu
gioi xut gia (pabbaa) (lam Sa di) va dai gioi xut gia (upasampada) (lam T-kheo). Vic y phi thuc
hin theo cach nay: Truoc tin hy cho gioi t cao sach ru toc, dp cac y vang va phu vai bn trai voi
thuong y; ri khi v y dn dnh l chn v T-kheo truyn gioi (nhu mt du hiu cua bn phn d t),
hy cho phep v y qu xung cung kinh nghing minh truoc gioi su voi hai tay chp lai. Sau do v y
phi duoc day bo lp lai cu: "D t xin quy y Pht, d t xin quy y Phap, d t xin quy y Tng". Cu
nay phi duoc lp lai ba ln. Nay chu T-kheo, ta cho phep chu v truyn tiu gioi xut gia va dai gioi
cua mt tn tho T-kheo bng cach nhn Tam Quy nay". (Mv 1.12.3-)
Bng cach cho phep chu Tng truyn gioi xut gia, c Pht d ct cung nhau lin kt Tng chung va
v sang lp Dao Phap, khin cho Tng chung co th sng doi dc lp cua minh. V sau, vic truyn gioi
d duoc t chc thanh nghi l (Mv1.28.3-5) va b sung nhiu tit muc dc bit lin h dn gioi t va
gioi su.
Nm 528 truoc CN la mt nm dy kt qu m mn di voi c Pht va ngai d tro thanh v lnh dao
mt truong phai trong phong trao Sa-mn kht si. By gio mua mua cung thoi k ngung hoat dng trong
nm d tri qua. Rung nui, dng rung du xanh tuoi mon mon va lua ma duoc trng tu giua thang sau
nay d nh ln vai tc trn mt nuoc dng. Moi ging va ao h tran dy nuoc, duong sa di lai duoc nhu
56
cu, va lan khng khi oi bc ngt ngat cua thoi gio mua d nhuong ch cho nhung ngay m ap va dm
mat du. Nhu ngai d tuyn b, c Pht con tre tui roi Vuon Nai o Isipatana va ln duong di ruvela.

(ac .t[ jajVz.^
Ly do dc Pht mun ving thm noi ngai thanh Dao mt ln nua la dn thuyt Phap cho nhung gia chu
d co long cung duong ngai thuc phm khi ngai con la nha tu kh hanh. Kinh Tang Pali (Mv 1.1) tuong
thut mt cuc hanh trinh tuyt dp cua ngai trn duong tro lai noi y, chuyn nay duoc xem la d din
tin trong khu rung Kappasiya.
Trong khi c Pht ngi ngh duoi mt gc cy, mt dam thanh nin nhn nhao, r rang thuc giai cp
sang trong, chay dn hi ngai xem ngai co nhin thy mt nu nhn chay ngang qua do chng. Dam y
gii thich rng ho gm ba muoi nguoi dn khu rung nay cung cac c vo d vui choi. Mt nguoi trong
bon con dc thn, d mang theo mt k nu. Bon ho dui theo tim nang y vi nang d trm tai vt cua ho
va chay trn mt.
Dc Pht hi: "Nay cac nam t, chu v nghi th nao Di tim nu nhn y va di tim chinh minh, vic gi tt
hon
Cac nam t dap: Bach Th Tn, di tim chinh minh tt hon.
Dc Pht bo: Vy nay cac nam t, hy ngi xung dy va ta s thuyt Phap cho chu v".
Sau do ngai thuyt Phap thun th va ging bay T Thanh D cho chu v. Duoc Pht Phap cm hoa, ba
muoi thanh nin y thnh cu duoc tho gioi T-kheo va c Pht lp tc nhn loi.
Cu chuyn ly k nay co l mang tinh lch s; ch ring phn cui hinh nhu duoc cac v kit tp Kinh
Tang Pali "t dim" thm cho hoan mn. Vi c ba muoi thanh nin dy du moi lac thu o doi lai tro thanh
- khng phi cu si tai gia - ma la T-kheo, d cho hai muoi chin c vo tre trung phi tro v lang lam cac
"suong phu cua chu Tng" la chuyn kho tin . Ngoai tinh cach lch s cua cu chuyn trn, phuong thc
truyn gioi ma bc Dao Su s dung cung cn duoc luu y. Do khng phi la Tam Quy nhu dc Pht d
ch day, ma la cu " Hy dn dy, T-kheo" (Ehi, Bhikkhu) nhu ngai d dung khi ngai nhn tn gi
Konda a (Kiu-trn-nhu) lam v T-kheo du tin o th gian (Mv1.6.32). Hinh nhu cach truyn gioi
nay ch duoc v Giao chu ti cao s dung ma thi.
Dai Phm (Lut Tang) con k nhiu su kin xy ra trn duong dc Pht tro lai ruvela voi tinh cach
giao duc kh cng va c y bin moi vic thanh cac phep thn thng c. Chung ta cn theo sat cac cu
chuyn ly k nay d co th tim ra vai chi tit lch s trong y. Gn ruvela co ba anh em dong ho
Kassapa sng doi dao si kh hanh bn toc (atila) tho la va nuoc. Mi v lnh dao mt giao phai. Dao si
ruvela-Kassapa (Ca-dip o u-lu -tn-loa) co nm trm d t, dao si Nadi-Kassapa (Ca-dip o Bn
Dong Sng) co ba trm d t va dao si Gaya-Kassapa (Ca-Dip o Tuong Du Son) co hai trm d t, du
cac con s nay cung khng duoc xem la chinh xac.
Vi mua dng An D d bt du va nhit d ban dm khng qua m dim, dc Pht dn am tht cua dao
si ruvela-Kassapa va xin ngh qua dm trong am tht tho la ma cac v dao si atilas dang dt chay. Ve
tu tin va nhn cach cua nguoi khach la d chinh phuc giao chu ruvela-Kassapa khin v nay khng
dam chi tu, song bo rng cn lu tho la co mt con rn dc khng l. Tuy nhin dc Pht cung khng
cm thy hi kinh ma rut lui, va ngai ngh qua dm binh an trong cn lu "nho thn luc cua ngai".
(Mv1.15)
57
Ngai o lai thm vai dm nua trong khu rung gn am tht dao si ruvela-Kassapa va khu rung quanh
ngai chiu sang ruc ln ba ln. Dao si Kassapa moi dc Pht dn tho thuc bui sang trong am tht minh
va ht sc cm phuc khi nghe dc Pht d duoc chu Thin dy hao quang dn thm ving cac dm
truoc: dm du tin ngai duoc T Dai Thin Vuong ving, dm th hai duoc Sakka (Indra) Thin Chu
ving va dm th ba duoc Brahma Sahampati (Pham Thin Ta-ba Chu) ving (Mv1.16.18). Dc dim
lch s cua cu chuyn nay co th la c Pht d dt la ban dm d chng lanh va cac loai d thu.
Trong luc y, mt dai t dan sp duoc t chc hng nm tai am tht dao si ruvela -Kassapa, mong doi
khach hanh huong dn chim bai tu khp quc d Magadha va dt nuoc Anga o phia Dng. So rng dc
Pht co th li cun dam nguoi ung h phai du si atilas v phia ngai, dao si Kassapa thm cu nguyn
dc Pht dung dn du l t dan. Bit duoc tm tu cua dao si Kassapa, dc Pht kheo leo tranh xa tho
am cua v nay vao ngay t l. V nay kinh ngac vi dc Pht Gotama co th doc duoc tu tuong nguoi khac
nho tha tm thng. (Mv 1. 19)
Sau khi dc Pht d quan sat giao chu ruvela-Kassapa va dam mn d mt thoi gian, ngai thua co hi
v dao si gia nua nay tuyn b khoac lac d ha v nay xung dt. Noi thng vao luong tm v nay, ngai
bo: "Nay hin gi Kassapa, hin gi khng phi la mt v A-la-han va cung khng phi la v dang di
trn con duong dua dn A-la-han qu. Li sng cua hin gi khng phi la cach dua hin gi dn chng
dc A-la-han, thm chi cung khng th nhp A-la-han Dao". Giao chu Kassapa, nguoi ma truoc kia
chua mt ai tung noi nhu vy thng mt, by gio d hoan toan thm bai. Vi qu xung chn dc Pht,
v y xin duoc gia nhp Giao doan cua ngai (Mv 1. 20. 17).
Dc Pht t ra rt cng bng khi ngai khng chp nhn ngay lp tc su quy phuc cua dao si Kassapa, ma
ngai bo v y phi xet k hu qu cua buoc tin nay voi dam mn d: "Nay hin gi Kassapa, hin gi
la v lnh dao truong phai 500 v kh hanh atilas. Hy tho lun voi c hi chung d chu v co th lam
vic gi thich hop". Dao si Kassapa nghe loi khuyn nay, voi kt qu la tt c mn d du cung v y quy
thun gia nhp truong phai cua dc Pht. Chu v du ct b sach cac cun toc bn kia, nem b cac don
ganh va dung cu tho la xung sng Neraara. Ri dc Pht truyn gioi T-kheo cho chu v gia nhp
Giao hi ngai. (Mv 1. 20. 17)
Khi cac cun toc bn va cac dung cu bng g tri bng bnh xui dong Nera ara ngang qua am tht
cua Nadi-Kassapa, v nay lo so co tai nan gi do d xy ra cho truong huynh minh. V nay dn tho am v
kia va ruvela-Kassapa gii thich cho bao d moi loi ich khi gia nhp Giao doan dc Pht, va v nay
cung xin gia nhp Hi chung T-kheo cung voi tt c ba trm mn d. (Mv 1. 20. 20I) Vic trn cung
xy ra voi dao si Gaya-Kassapa, v nay cung di xem th bao huynh co binh an chng khi thy cac vt
tho tri bng bnh ngang qua tho am. Ri v nay cung gia nhp giao doan T-kheo voi tt c hai trm
mn d (Mv 1. 20. 22I)
Cung voi dam mn d moi thu nhn dng do nhu vy (cho du co th khng dn con s mt ngan v)
gm toan cac v kh hanh bn toc atilas truoc kia, gio dy ngai d truyn gioi lam T-kheo tai ruvela,
dc Pht tin v Gaya khng xa la bao, noi do c doan dung lu trn mt ngon di cach huong ty nam
thanh ph khong gn mt dm, tn goi la Gayasisa (Tuong Du Son, nay la Brahmayoni). Tai dy dc
Pht thuyt bai Phap voi d tai am ch tp tuc tho la cua nhom kh hanh atilas. Do la bai Thuyt Ging
V La (dittapariyaya Sutta, Mv1.21; SN 35.28) bt du bng nhung loi noi lung danh: "Tt c du
dang bc chay". Bai kinh nay dua trn ly thuyt cua dc Pht v nhn thc, theo do khng ch co nm
ma la sau giac quan: ngoai mt, tai, mui, lui va thn la xuc giac, con co tm (Manas) hay dung hon, la
co quan suy tuong. Tuong ng sau giac quan nay la sau ngoai x di voi con nguoi: sc, thanh, huong,
v, xuc, phap (dhamma) hay di tuong cua tu tuong. Ngay khi mt giac quan nhn thc (vi du: mt) va
ngoai x tuong ng (vd: cac sc) tip xuc voi nhau, thi nhn thc (vd nhn thc) sanh khoi. Bng cach
58
nay mt di tuong duoc dua vao y thc va duoc nguoi ta nhn thc. Moi thuc tai bn ngoai du do sau
giac quan dua dn cho ta: chinh sau giac quan nay tao nn th gioi ring tu cua mi nguoi.
Tip theo do la cach chung ta nhin doi tuy thuc vao bn cht cac giac quan cua ta, va tuy thuc vao
cach chung mang hinh nh cua di tuong vao y thc cua ta ma khng lam sai lac mau sc chn tht cua
di tuong. Nu giac quan cua nguoi nao b tham sn si chi phi thi tt c nhn thc cua nguoi y s bc
chay vi chung lam sanh khoi thm nhiu tham duc va sn hn trong tm nguoi y: di voi nguoi y toan
th gioi dang bc chay. Song nu nguoi nao ch ngu duoc luc cn thi s gii thoat khi tham duc, cu u
va s duoc gii thoat sanh t lun hi. Nghe noi v la trong y nghia trit ly thm ao nhu vy chc hn
d gy n tuong su sc trong tm chu T-kheo truoc dy la cac dao si tho la theo cach c truyn.
Ch,-ng [[[
@28 = @48 t*,9c CN
Hai m,-i nJm H+u tin
CN8 CjwC 8[iO H% Vj% 3[53[S^a%
Dc Pht nhn thc rt r rng thai d cua vua chua di voi ngai s dong vai tro quan trong quyt dnh
trong vic truyn ba Dao Phap cua ngai. Vi th ngai chon Raagaha (Vuong Xa), kinh d vua la hoang
cung cua vua Bimbisara nuoc Magadha, noi ngai vua dn, lam muc tiu k tip cua cuc du hanh.
Co mt s vn d quan trong trong vic tip xuc. Ngai khng ch suy xet lai cuc gp g du tin chua
nng nhit my voi nha vua ngay khi ngai moi khoi hanh cuc tm cu chn ly (nm 536 truoc CN),
ngai con quan tm dn su kin vua Bimbisara s xem v lnh dao mt giao phai nhu mt nguoi sang lp
mt s quan dim va vi vy do la mt nguoi co tim nng gy nh huong dn vic tr quc ma nha vua
bit duoc s co nhiu loi ich v sau. Raagaha cach Patna 70km v phia ty nam gn mt th trn nh
hin nay o Ragir, xua kia la kinh d hung manh nht o bc An sau Savatthi, kinh d cua nuoc Kosala.
Tm quan trong cua no ch moi ni bt ln vao thoi do chinh la nho vua Bimbisara d mo rng c thanh
Giribbaa (Da Son) va nng no ln v tri kinh d Raagaha (Vuong Xa).
Hai diu d la yu t quyt dnh trong vic lua chon da dim nay lam thu d nuoc Magadha du v tri y
khng thun loi v phuong din giao thng. phia nam Raagaha co mt qung st duoc khai thac theo
dang oxyt st nho cach dao boi gn mt dt, ma phn lon duoc lam thanh vu khi va dung cu trong thu
d. Con v huong dng nam cung co mt m dng. Tt c su phu cuong cua dt nuoc Magadha du tuy
thuc vao cac ngun loi khoang sn nay cung cac tiu cng nghip lin quan dn vic ch tao chung.
u t th hai la v mt chin luoc. Thu d nay nm giua hai dy nui dai tao thanh mt thung lung hinh
chu Z co kh nng bo v vung manh. Gia tr phong thu cua da th nay cang duoc tng cuong nho mt
bc thanh khng l chay doc theo cac rng nui, dang duoc xy dung vao thoi y va khi hoan tt, bc
thanh dai dn 0km. Trung tm kinh d Raagaha la c thanh Giribbaa lai duoc thm mt c luy bao
boc. Cac rng nui bao quanh chn gio tu moi phia thanh, nn mua ha khi troi bn trong thung lung v
cung oi bc. Co bn duong giao thng dn ra ngoai thanh, mi duong thuo ban du duoc mt cng
phong v, cng nay dong v ban dm.
Vung trung tm thu d Raagaha khng chim toan b thung lung, ma ch nm trn thanh ngang cua
hinh chu Z y, dy la khu c thanh Giribbaa, o bn trong c luy y. Dy chinh la hoang cung vua
Bimbisara, va dy cung la dinh co cua giai cp quy tc v tuong va dam th dn giau co cung cac tim
tap hoa va cac xuong rn duc cua hoang gia. Cung vua duoc xy trn cac nn da trn (cac nn da nay d
duoc nhiu nha kho c phat hin va trung bay ngay nay), song chinh toa nha lai duoc lam bng g.
59
Vung thung lung tri rng giua ni thanh va ngoai thanh gm nhiu nha bng dt set nm ri rac giua
cac dam rung lua, vuon xoai, va dng c.
Ngay khi dc Pht va Tng chung cua ngai, trong y co ba anh em tn gi Kassapa cung cac v kh hanh
bn toc truoc kia la mn d chu v, vua dn Raagaha va ngh ngoi tai Latthivana (Truong Lm) o phia
ty nam kinh thanh, vua Bimbisara duoc trinh tu: "Sa-mn Gotama, nam t cua dong Thich-ca" d dn,
lin lp tc khoi hanh cung dai chung qun thn, Ba-la-mn, gia chu, tuy tung va v binh v phia khu
rung d chao mung v quc khach. c An D, co phong tuc la vua chua cung nhu thuong dn thuong
di tham kin cac bc tu hanh ch khng moi chu v dn yt kin. Bng cach nay vua chua t long kinh
trong di voi chu v d gi tu th tuc va c tranh xm pham tu do cua chu v y.
Dam qun thn cua nha vua khng bit chc ai la Dao Su cua doan, Sa-mn Gotama hay ruvela
Kassapa, nn c Pht dt ra mt cach vn dap voi tn gi Kassapa. Co l cuc di thoai giua hai v d
duoc du tru truoc; song du sao di nua, no cung gy n tuong manh dem loi ich cho nha vua va d duoc
dt vao Kinh Tang Pali theo th thi k:
Dc Pht:
_&i -.G hiMn gi[ \a22apa
Th4 lUa t5i r>ng vu@tn@l#a,
8 lw d# g t> bn lUa,
Oin hiMn gi[ n+i rV $h# tam
Tn gi Kassapa:
Shn th(,ng -(=$ d# $$ t -n
Mu l d%$ l5$ v&i giai nh.n,
Th gian php thG n# thanh tPnh,
C#n bn l/ng ham th9$h t -nW
Dc Pht:
<u t.m hiMn gi[ $hxng $/n ham
Tm th3 vui tr#ng ls t -n,
Zi4 -.G l5$ th3 tm -.u t
liMn gi[ n+i ra tht rV rngW
Tn gi Kassapa:
C#n -L -5t an l5$ <it@bn,
\hJng g $hp th gi:a trn gian,
_Bi ng(4i t7 $hAng tr#ng t.m tr9,
8 th $#n naG bn t -nW
(Mv 1.22.-5)
Sau khi noi xong nhung loi nay, tn gi ruvela Kassapa lin qu xung dnh l dc Pht va tuyn b:
"Dc Th Tn la Dao Su cua con Con la d t cua ngai Dc Th Tn la Dao Su cua con Con la d t
cua ngai". (Mv 1.22.6)
60
Su dnh l quy ngung cua dai truong lo Kassapa di voi v tri lnh dao tinh thn cua Sa-mn Gotama
o thoi dim y vn chua duoc ni danh my hn d gy nhiu n tuong manh di voi nha vua. m
huong cua vic nay cang tng thm vi tn gi Kassapa d cng b cac loi y hai ln, lam cho chung co
hiu luc cua mt loi tuyn th. Dc Pht nm ngay co hi thun loi d giao hoa vi gio dy moi su chu y
du d dn v phia ngai. Ngai thuyt bai Phap thun th cho c hi chung, sau do tt c nhung nguoi
hin din gm lun nha vua du tu nguyn lam d t tai gia cua ngai (Mv 1. 22. 8).
Bn vn con ghi lai mt doan khac nua noi ring v vic giao hoa nha vua. Chuyn k rng, khi Seniya
Bimbisara, vua nuoc Magadha, d thng hiu Giao Phap, th nhp Giao Phap va co long tin di voi
Giao Phap, nha vua lin noi voi dc Pht Gotama:
eTr(&$ lm mIt v(Eng tU, -N tU $+ npm -iMu nguGNn (&$ naG tt $[ -Mu thnh t7uW N tU -L (&$ -(=$
ln lm vua, v -(=$ mIt b$ Chnh xng Zi$ -n ving thpm tr#ng $h9nh RuH$ -I mnhW N tU $qng
nguGNn $u t7 th.n hnh tip !in b$ Chnh xng Zi$ v&i tt $[ l/ng tJn !9nh RuG ng(ng, r?i b$
Chnh Zi$ G 2* thuGt Shp $h# -N tU v -N tU $+ thX thJng hiXu Zi# ShpW <aG tt $[ mi nguGNn
(&$ !ia -Mu thnh t7uW 89 nh( mIt ng(4i d7ng ln mIt vt -L bP Rupng ngL 'uHng haG $hT -(4ng $h# !"
-L l5$ lHi, haG -rm -yn v# nEi tHi tpm -X nh:ng ai $+ mft $+ thX trJng thG hnh 2f$ mi vtF $qng vG,
-A$ Th TJn -L thuGt gi[ng Chnh Shp v&i nhiMu ph(Eng tiNn, [nh d%W i5$h Th TJn, naG -N tU 'in
RuG G Th TJn, RuG G Shp, RuG G TpngW v&$ m#ng Th TJn nhn -N tU lm $( 2t t5i gia t> naG $h# -n
trn -4ieW (Mv 1. 22. 9-11, gin luoc).
Sau do nha vua thnh cu c Pht cung chung Tng tho trai ngay hm sau va bc Dao Su chng t ngai
nhn loi bng cach im lng.
Sang hm sau, vua Bimbisara tu thn phuc vu dc Pht va Tng chung mt vinh du lon lao him khi
duoc danh cho ai. Song nha vua con d danh mt ngac nhin dy k thu hon nua: nha vua tuyn b cung
duong mt tng vt ln "Tng chung voi dc Pht la bc thuong thu", do la ngu vin Veluvana (Truc
Lm), nm ngay truoc Bc mn thanh Raagaha, d bc Dao Su co th an cu tai do cung gn kinh thanh,
nhung lai o trong mt vung yn tinh, d ra vao cho khach vng lai, ma cung tin n dt.
Su cung duong duoc cng b co hiu luc phap ly theo nghi l thng thuong: thi chu d nuoc trn tay
nguoi nhn vao trong mt binh bat (di nhin trong truong hop nay la bat vang). Dc Pht khng phat
biu loi ta on long trong nao c, vi vic nay s co gia tr ngang bng vic cung duong kia, nhu vy s
tiu huy phuoc dc ma phn thi chu d nhn duoc cho minh. Thay vao do, ngai bay t nim hoan hy
bng cach thuyt mt bai Phap cho vua Bimbisara. (Mv 1.22.15-18)
Vic giao hoa quc vuong Magadha co th d din ra vao thang cui nm 528 hay hai thang du nm
527 truoc CN. Nin dai sau co l dung hon. Vua Bimbisara tre hon dc Pht nm tui va vao nm ba
muoi mt tui d ln ngi tr vi muoi sau nm ri.
Thoi y khng co vn d vua Bimbisara quy y Pht Phap gy nn long ganh t cua nhung ngoai dao su.
Ngay xua cung nhu nay, nguoi An d giu tinh thn khoan dung nhn lam tin d mt truong phai ma vn
khng bai bac cac truong phai khac. Khng co mt giao ly An D nao doi hi da v dc tn c. Truoc
kia vn co tranh chp giua cac giao phai nhung khng co giao chin va Pht Giao cung dt nn tng trn
su sng chung hoa binh. Nhiu ln chung ta d nghe cach dc Pht Gotama day cac tn tin d tip tuc
cung duong dao si cac giao phai ma chu v y vua roi b. (Mv 6. 31. 10 I)
Co nhiu du hiu va khng kem phn quan trong la long tin thanh cua nha vua di voi dc Pht trong
hang chuc nm cho dn ngay nha vua b muu sat, chng t Dai Vuong Bimbisara d duoc cm hoa su
sc nho Giao Phap dc Thich-ca. Tinh cach k diu cua dc Pht, nim tin vung chc do su din kin
ngai dem lai, dang quy tc va tai hung bin cua ngai cung nhu bn cht trung dung trong cac quan dim
61
cua ngai duoc biu l qua "Trung Dao", dc d cao thuong va dc bit la sc hp dn huyn bi cua muc
dich gii thoat ngai d xuong tt c nhung diu nay d lam nha vua nng nhit m dao: nha vua cm
nhn mt sc thing ling khin cho con nguoi tran dy hy lac va bn trong nha vua bung ln mt tia
sang ni tm roi vao cuc sng. d tui ba muoi mt, vua Bimbisara vn con du tre trung d duoc dao
Pht gy nim hng thu, tuy nhin cung du gia dn d khng mt tu chu hop ly di voi nhit tinh.
Tm quan trong cua vic cm hoa vua Bimbisara di voi su nghip hong Phap thanh cng cua dc Pht
khng cn phi phong dai chut nao. Hang ngan th dn Magadha noi guong nha vua va cng nhn Pht
Phap lam thy dn duong. Mt s nguoi thoi y co l d lam th d duoc vua Bimbisara n sung, nhung
phn lon la vi tin thanh m dao. Tht vy, giao ly moi xut hin nay dem lai diu moi la cho moi nguoi
o moi giai cp. Dao Phap thu hut gioi quy tc v tuong vi tinh cach cao thuong va thich hop voi cac
phn su phuc vu quc gia; lai cung thu hut gioi Ba-la-mn vi tinh cach hop ly va minh bach chinh xac
v ni dung tu tuong trit hoc. Dao Phap cung gy nh huong manh di voi giai cp thuong nhn (V-
xa) bng cach bai bac nhung t l tn kem truoc kia vn duoc cho la nhm dem lai tai loi trong thuong
mi, va cung bng su cm thng cach suy tu cua gioi kinh doanh nua. Di voi giai cp tho thuyn va v
loai cung dinh, Dao Phap hp dn ho vi su danh gia thp moi dc quyn uu di v huyt thng cua cac
giai cp trn.
Mc du co phn phan xet tiu cuc v cuc doi th gian, dao Pht vn duoc cm nhn la mt tin ngung
cua hy vong, trinh bay r cho moi nguoi bit cach s dung quy lut Nghip Bao (Nhn Qu) d n luc
tin ln trong cai tn ti trt tu cua x hi va sau cung s dat gii thoat. Nho vic ci hoa Dai Vuong
Bimbisara, dao Pht d duoc x hi cng nhn va tro thanh d tai binh lun trn ca ming moi nguoi.
Con duong d mo rng danh cho dao Pht truyn ba khp nuoc An.

(N 8[] S^a[Pj((% V^ 5O88%..^N% (ac (H^NH CiC 0| (n
Di nhin dc Pht Gotama khng phi la v Dao Su phi truyn thng duy nht o thanh Raagaha. Mt v
lnh dao giao phai lung danh khac o kinh d cua vua Bimbisara la Sa aya. Giua dam mn d cua v
nay, tuong truyn d ln dn hai trm nm muoi v (Mv 1. 23.1), co hai v cao d dc bit tai gii la di
thn huu Sariputta (Xa-loi-pht), va Moggallana (Muc-kin-lin).
Nha tn gi Sariputta o lang Nalaka (nay la Sarichak) gn Raagaha, thuc gia tc Ba-la-mn patissa.
Ngai co ba anh em trai Cunda, pasena va Revata va ba ch em gai. Thn phu ngai la Vanganta va thn
mu la Rupasari. Ngai duoc goi theo tn m, Sariputta (Xa-loi T).
Con tn gi Moggallana thuong duoc goi la Kolita vi ngai sinh truong o lang Kolitagama (nay la Kul)
canh lang Nalaka, lai dng tui voi tn gi Sariputta nn hai v vn choi chung voi nhau tu thuo tho u.
Thn mu ngai la Moggallani nn ngai duoc dt tn theo m, thuc giai cp Ba-la-mn, trong khi thn
phu ngai la ly truong lang Kolitagama thuc giai cp v tuong (Sat-d-l) vao thoi y duoc xem la gioi
thuong luu. Truyn k rng di ban nay d quyt dnh dn du dai l hi hng nm trn dnh nui - co l la
mt loai hi cho - d tro thanh cac Sa-mn kht si theo dao su Sa aya va sau do hai v lin thuc hin
ngay vic nay. Hai v ha hn rng nu ai trong hai v dat tu giac truoc thi s day cho nguoi kia.
Chinh trong thoi gian lam d d cua dao su Sa aya, tn gi Sariputta di kht thuc o thanh Raagaha,
gp g T-kheo Assai (M Thng). V nay truoc kia tung la ban dng tu cua dao si Gotama trong thoi
con hanh tri kh hanh va sau do d duoc tho gioi tai Vuon Nai o Isipatana lam mt trong nm v T-
kheo du tin o doi nay. Tn gi Sariputta chu y ngay dang diu cao quy va an tnh cua v T-kheo la
mt nay, nn tn gi doi cho dn khi T-kheo Assai di kht thuc xong ri moi thm hi ai la bc Dao Su
cua v y. V T-kheo dap minh chinh la mn d cua v Sa-mn thuc b tc Sakiya, va tn gi Sariputta
lai hi v Giao Phap cua bc Dao Su. Mc du d dc A-la-han (theo Mv 1. 6. 7), T-kheo Assai vn
62
khng th trinh bay dy du Giao Phap. Tn gi bo minh moi tho gioi, ch vua tun hanh Giao Phap dc
Pht mt thoi gian ngn, nhung cung co th trinh bay so luoc ni dung. Ri tn gi phat biu vn thi k
lung danh tu dy v sau, d duoc moi tng phai Pht giao cng nhn lam giao ly cn bn:
C$ php 2inh ra t7 mIt nh.n,
A$ <h( 6ai -L gi[ng ngu?n $pn,
C$h n# $$ php dn tiu diNt,
i$ 5i )a@mJn $qng gi[i ph.nW
(Mv 1.23.5)
Tn gi Sariputta, voi tai tri thng minh phn tich va ly lun trit hoc vn thuong duoc tan duong tu lu
nay, lp tc thu hiu y nghia cu noi nay: "Bt c vt gi chu quy lut sinh khoi (vi du: con nguoi hin
huu voi ni kh dau) du phi chu quy lut doan dit". Diu nay co nghia la nu khng tao nguyn nhn
d tai sanh doi sau, thi nguoi y co th thng tin dn trang thai doan dit, tc Nit-ban. Tm bung ng
nho tu giac nay, tn gi vi vang di dn thn huu Moggallana d truyn cho ban chn ly moi nay (Mv
1. 23. 5-6).
Tn gi Moggallana, mt thin gi dc bit co tai nng, cung quan trit y nghia tinh nhanh khng kem
ban, nn tn gi d ngh c hai nn di ngay dn gp dc Pht va xin lam d t ngai. Tuy nhin, tn gi
Sariputta tu chi vi truoc tin hai v phi cung di hi y kin dao su Sa aya va cac Sa-mn dng ban.
Th ri hai v du lam nhu du dnh va cac v Sa-mn dng tu lin tuyn b sn sang di dn yt kin dc
Pht. Mt khac, dao su Sa aya, cam kt la nu hai v o lai do, hai v s duoc phn quyn lnh dao giao
phai y.
Khi hai v Sariputta va Moggallana tu chi loi d ngh trn va ra di cung tt c hai trm nm muoi mn
d dn Truc Lm Tinh xa thnh cu dc Pht nhn vao Tng doan, dao su Sa aya tht vong dn d hc
mau mm. Trong thoi gian nay di thn huu duoc dc Pht truyn gioi T-kheo (Mv 1. 2) va chng
bao lu du dc qu A-la-han: tn gi Moggallana ch trong mt tun va tn gi Sariputta vao tun sau.
C hai v du tro thanh hai dai d t cua dc Pht Gotama, va vn giu da v y sut hon bn muoi nm.
Khng lu sau khi hai tn gi nay tro thanh T-kheo trong Tng chung, dc Pht tip mt nguoi khach
tu qu nha Kapilavatthu. Dy la tn gi Kaludayin, tc Hc Nhn dayin (u-da-di), nhu vn thuong
duoc goi vi mau da den cua v y. Tn gi la ban tu thoi thanh nin cua dc Pht, duoc quc vuong
Suddhodana phai di tim vuong t cua ngai va thuyt phuc dc Pht v thm kinh thanh Kapilavatthu.
Kaludayin thi hanh s mang voi tai kheo leo dc bit. Tn gi gia nhp Tng chung va do vy d tip
cn dc Pht bt c luc nao. Sau do dung nhiu loi l miu t linh dng, tn gi c goi ln trong long
dc Pht ni nho qu huong cua b tc Thich-ca. Bng mt giong noi nng nhit cha chan tinh cm,
tn gi minh hoa ve dim l cua ngan cy dang r no hoa, nhu mt ke lu hanh dung lai bn v duong
ngm cnh sc cua van vt:
i5$h Th TJn, naG hng $.G lp lnh
n thfm v tng $C th% buJng th/ng
i tm tri, $/n h#a -n ba# $h/m
Trr# lng lxng, mu mu -# r7$ rW
.G l l3$ 'in Th TJn vM -+
8 muJn h#a rI n, !hin t.m h#anW
\hfp $[ vDng h(Eng ngt tuGNt trn gian,
l#a r%ng $nh b# tin lnh !t tri,
<aG -3ng th4i 'in Th TJn tr, l5i,
_Da nG Ji ba# hz l5$ ngp trnh
63
\h9 tr4i !hJng nfng gft, $hxng -Jng hnW
TI$ Th9$h@$a, C.u@lG $Dng $him bi
\hi Th TJn h(&ng vM t.G -i t&i
8(=t Rua d/ng 2Jng bi$ 6B @ hi @ niW
^Thag {b| @ kd
Qu tht dc Pht d dng y d cho tn gi thuyt phuc. Ngai ha voi tn gi rng ngai s ving kinh
thanh Kapilavatthu, khng phi ngay luc y, ma sau mua mua k do la thoi gian ngai d du dnh an cu
tai Raagaha. Tn gi Kaludayin v cung hoan h, vi vang tro v Kapilavatthu mang tin lanh trinh Quc
vuong Suddhodana. Co l tn gi cung dung ngn tu vn hoa bong by miu t moi vic, vi tn gi vn
la nguoi tinh thng ngh thut tan tung, diu nay duoc chng t qua cac vn tho trong Truong Lo Tng
K (Thag 533-5), khi tn gi ca ngoi Quc vuong Suddhodana la thn phu cua dc Pht Th Tn, va
lam vinh danh c c mu thn cua ngai nua:
i$ anh hDng Ru[ l ng(4i -5i tuN
6m b[G -4i gia hN -(=$ vinh Ruang,
Th9$h@$a, ngi l Thin Ch trn gian
8 2inh -(=$ b$ Thnh hiMn -9$h thtW
TPnh Sh5n 8(Eng, ph% th.n ngi 5i Zi$,
_ou th.n ngi l $hnh hu _a@gia
K(ng thai nhi, i?@tt, trn t.m bW
63$ th.n h#5i ti 2anh tr4i .u@2ut,
A$ b h(,ng trn -G npm Thin l5$
(=$ t>ng -#n thin n: -Ang v.G RuanhW

5% 5k% (t[ a^%8%H%
Theo du dnh, dc Pht an cu mua mua 527 truoc CN tai Raagaha (Vuong Xa) dng thoi cac tho am
danh cho Tng chung d duoc dung ln o Truc Lm, do la buoc du cua mt tinh xa. Dy la mua mua
th hai k tu khi ngai bt du truyn ba Giao Phap va khng phi la khng gp vn d rc ri. Su phat
trin Tng doan ngay cang dng gy nn nhiu kho khn bt ngo cho bc giao chu.
Vic tp hop qua nhiu Sa-mn kht si du hanh quanh ni thanh Raagaha mi bui sang som va dng
yn lng truoc ca nha dn chung voi nhung binh bat lon - ch khng phi ch la chen nh - cho doi
thuc phm cua thi chu dua dn kt qu la nhiu nguoi trong s khong 60.000 th dn tro thanh chan
ngan v cnh tuong Sa-mn kht thuc va xem cac "kht si du troc" la mi phin nhiu quy ry ho, du
chu v y thuc giao phai nao di nua.
Ngoai ra, lai con co hu qu tiu cuc v mt x hi cua vic du hanh kht thuc. Nhiu nguoi truoc kia d
kim ngh nghip va sng doi binh thuong voi vo con bng nhin nay dm ra thich doi Sa-mn, gia
nhp Giao doan d mc gia dinh bo vo tung thiu. Dn chung ku ca: "Sa-mn Gotama dang sng bng
cach lam cho nguoi ta tuyt tu, vo goa con ci, gia dinh ly tan. V nay d ci hoa c ngan dao si kh
hanh bn toc va hai trm nm muoi d d cua dao su Sa aya, thm chi cac thin gia nam t cao sang
d nht trong nuoc Magadha cung theo doi Pham hanh duoi su huong dn cua Sa-mn nay".
Vi th cac T-kheo thuong b tru gho, nht la boi dam tre con hoc lom duoc my cu tho tu nguoi lon:
<gi -n t> a )En
i$ 5# )( trn -(4ng
Kon thr# -#n !ht 2t
6
Ca )a} @~aG -5# nhEn,
)* $/n ai th gi&i
uG ph%$ l7$ )a@mJnm
Dc Pht nghe duoc cu tho ph bang nay tu cac T-kheo nhung ngai khng h bn long nao nung. Ngai
bo loi ong ting ve khng keo dai lu duoc, nhung ngai la mt nha thao luoc dai tai, tinh thng bn
cht con nguoi, ngai lin tim bin phap di pho. Ngai dap lai bng mt vn thi k duoc chu T-kheo
nhanh chong truyn ra ngoai doi rt huu hiu:
C$ b$ -5i anh hDng,
ng hiXn lI Tht Ch.n,
ChT -(4ng thr# Chnh Shp,
Ch.n tht Ru[ vJ $DngW
6* n# ai ganh t
C$ !ht 2t hiMn nh.n
Kon -(a ng(4i tin b(&$
igng Zi# Shp <h( Ch.nm
Dung nhu bc Dao Su d tin doan, sau vai ngay loi ch trich khng con nua (Mv 1. 2. 5-7). Co th
chinh vua Bimbisara cung d dung vai bin phap ngn chn su bt mn cua cng chung di voi cac Sa-
mn khoat y vang.
Song song voi nhung n luc lam cho qun chung tn trong Tng doan la nhung n luc cua dc Pht
huong v ni b d rn luyn cac T-kheo giu dung gioi lut. R rang la qua vic giao hoa tp th dao si
kh hanh bn toc cua ba tn gi Kassapa va cac mn d cua dao si Sa aya, mt s nguoi gia nhp Tng
chung thiu trinh d giao duc so dng, voi tu cach x su khim nh va doi hi kht thuc th bao d vi
pham gioi lut gy nim bt mn. Bc Dao Su dua ra mt loat hun th d day chu v y bit giu phep x
giao nh nhn. Ngai truyn chu T-kheo phi dp y dung lut Sa-mn, cu x khim tn truoc cac thi chu
va tho thuc trong im lng (Mv 1. 25. 5).
Nhung truong hop bt kinh di voi cac v thy giao hun lop tn T-kheo cung khin ngai ban hanh cac
gioi lut v vn d nay nua. Ngai truyn lnh cac T-kheo phi vng loi day cua v giao tho (Mv 1. 25.
8), phi chm soc y phuc cua thy giao (Mv 1. 25. 10 23), phi ra sach binh bat (Mv 1. 25. 11) va lau
chui sang toa cua thy nua (Mv 1. 25. 19).
Nhu chung ta bit duoc qua phn duyn khoi cua nhiu kinh, dc Pht cung mun duoc d t phuc vu
ngai nhu vy. Hu nhu luc nao ngai cung duoc mt th gi (upatthaka) theo hu cn, phn su cua v nay
la, ngoai moi vic khac, con phi quat hu bc Dao Su trong luc ngai thuyt Phap duoi troi nong nuc
(MN 12. 1). Nu khng co T-kheo tre nao hin din thi cac dai d t xut chung nhu tn gi Sariputta
cung khng ngn ngai lam vic nay. Cac th gi hu cn vn thuong thay di lun cho dn nm th hai
muoi trong qung doi hong Phap cua dc Pht, tn gi nanda, em ho ngai, moi giu chc vu nay va
tn tuy ht long hu ha bc Dao Su cho dn luc ngai mnh chung.

0hC PH( V_ (H5 ujs HkvN8
Giu dung loi ha voi tn gi Kaludayin, dc Pht khoi hanh tro v Kapilavatthu ngay khi mua mua gio
chm dt. Ngai khng du hanh mt minh: tn gi Sariputta va mt s T-kheo khac theo hu ngai. L
trinh dai 60 do-tun. Mt do-tun (yoana): la mt doan duong ma mt con bo keo cay co th di duoc,
d chung 10 km. Dc Pht Gotama phi danh sau muoi ngay d di khong duong 600 km giua Raagaha
va Kapilavatthu. Sau khi di duoc mt phn tu l trinh ln phia ty bc, ngai phi vuot qua sng Hng.
65
Ngay nay ta co th tim ra vai khai nim v cac cuc hanh trinh y nhu th nao nu ta nghi dn nhung
cuc truong chinh do nha lnh tu vi dai Gandhi va Vinobha Bhave thuc hin. Theo l thuong bc Dao
Su c tip tuc dc hanh hoc thnh thong dam dao voi mt vai d t. Cach ngai nm by buoc phia
truoc la mt s mn d trung kin tin phong mo duong va bo v ngai khi b dam nguoi bang quan
quy nhiu, va phia sau ngai la dam T-kheo con lai, mt s voi dang diu chuyn chu giu chanh nim
va tm thin dnh, mt s khac mt mi bn rut lui b cuc. Ch co ba du hiu bn ngoai phn bit dc
Pht voi bc Dai Hin Tri (Mahatma: danh hiu cua Gandhi) va Vinobha: y phuc cua ngai khng phi
mau trng ma la mau vang nu pha dt set d (kasaya), ngai di chn trn va khng chng gy. c An
D, gy duoc xem la khi gioi nn dc Pht khng dung chung.
Cac din bin tip theo sau thoi gian
ngai dn thanh Kapilavatthu ch duoc
ghi lai tung doan roi rac trong Kinh
Tang Pali theo th tu nin dai va nhiu
ch thiu dng nht, tuy th, chung ta
cung co th hinh dung duoc nhung
chuyn d xy ra.
Theo phong tuc, dc Pht nay d la
mt Sa-mn kht si nn khng th dn
ving Quc Vuong Suddhodana nu
chua duoc thnh cu. Ngai lin tam tru
tai Nigrodharama (Ni-cu-lut Vin:
Rung Cy Da), mt noi o phia truoc
kinh thanh thuong duoc cac Sa-mn kh hanh vng lai, vn co nhiu gc da c thu (nigrodha: icus
Bengalensis) voi nhung chom r dai lung lng trn khng tao thanh mt khu rung nhiu cy cao bong
mat don moi du khach. Ngay luc y quc vuong chua duoc tu trinh vic hoang t cua ngai vua dn noi.
Ch vua tng sang hm sau, khi dn chung d thy v thai t Siddattha truoc kia mang binh bat di kht
thuc trn cac duong ph trong kinh thanh, Quc Vuong Tnh Phan moi duoc cp bao vic nay.
Cuc noi chuyn du tin giua hai cha con khng din ra m thm my. Vua Suddhodana khin trach
con minh d tu lam mt danh gia khi di kht thuc trong qu huong minh truoc mt moi nguoi. Vuong t
Siddhattha nay d la bc Giac Ng, lai b quo mng nhu mt tre tho, lin tu bin h bng cach bo rng
truyn thng Sa-mn la sng nho kht thuc va chu Pht qua kh cung d lam nhu vy. Phn
Bhaddakaccana tc asodhara, ba vo truoc kia cua dc Pht, nguoi d sng doi "suong phu cua T-
kheo" sut tam nm rong, vn con dau xot v vic nay nn tim cach bay t ni hon gin cua ba. Khi dc
Pht dn thm hoang cung cua vua cha ln th hai, ba truyn dua con trai cua hai v la Rahula (La-hu-
la) by gio d ln tam, dn va dn: "Nay Rahula, ngai la cha cua con dy. Con hy dn xin ngai cho con
phn tai sn cua con". Cu be Rahula lam theo loi m day. Cu dn cung kinh dnh l dc Pht va doi
cho dn khi ngai roi cung. Ri cu di theo ngai va thua: "Bach Sa-mn, xin cho con phn tai sn cua
con". Phn ng cua dc Pht vua uy nghim cao thuong vua cng hiu bit bao. Ngai ra lnh cho tn gi
Sariputta nhn cu be lam Sa-di ngay lp tc tai ch. Nhu vy tn gi Sariputta tro thanh v giao tho cua
vuong tn Rahula.
Quc Vuong Suddhodana khng th nao ngui long khi nghe tin nay vuong tn cua ngai cung d b dua
ra khi gia dinh, vi van xin bc Dao Su dung bao gio truyn cho ai gioi xut gia lam Sa-di (pabbaa)
ma khng duoc cha m chp thun. Vi th luc y quc vuong hy vong c Pht s huy b gioi Sa-di
cua vuong tn Rahula thi ngai chuc ly tht vong ma thi. Bc Dao Su ch ha lam theo loi thnh cu
y trong cac truong hop v sau (Mv 1. 5)
66
Mc du Kinh Din n luc trinh bay cuc ving thm thanh Kapilavatthu ln du cua dc Pht nhu mt
chuyn hong Phap thanh cng, r rang su thanh cng y cung la han hp. Ch mt s it nguoi tin theo
Giao Phap ngai. Dn chung thanh Kapilavatthu vn con ghi trong tri nhung hinh nh qua sinh dng cua
v vuong t duoc nung chiu thuo truoc nn khng th nao tin tuong vao v tri cua dc Pht, mt bc
"Giac Ng" ngay nay. Ho lai cn co mt su thn trong v chinh tr di ngoai nua. Luc y ho vn chua
bit chc Dai Vuong Pasenadi nuoc Kosala ngu tai thanh Savatthi vua la chua t ti cao cua cng hoa
Sakiya, s nhin giao phai moi nay ra sao.
Mt v trong dong Sakiya duoc tho gioi T-kheo co l con truoc c vic vuong tn Rahula tho Sa-di
gioi, la Nanda Gotama (Nan-da), em khac m cua thai t Siddhattha, tc con trai vua Suddhodana va ba
k mu Mahapaapati. Theo Kinh Din, thai t d thuyt phuc hoang d Nanda tro thanh T-kheo va v
nay min cung nhn loi do long kinh trong v hoang huynh ch lon hon minh chung vai ngay
Hin nhin (theo Jataka 182) vuong t Nanda, it ra la thoi gian du, khng hoan toan phu hop voi doi
kht si. Co l d di tr voi nhung mi hoai nghi do cac v dng Pham hanh thuong bay t v quyt tm
sng doi dc cu cua tn gi Nanda, nn khi dc Pht d ca ngoi cac dc tinh cua tn gi, nhung lai theo
mt phuong thc ngoai giao kheo leo la trong luc vua tan than, ngai vua vach ra mt duong li tu tp
cho tn gi Nanda: nhu phong h cac cn (giac quan), tit d trong m thuc, chu tm cnh giac di voi
thn tm va tu b moi xuc dng trong tm tu tinh cm (A.N 8.9). Su giao gioi y tht cn thit vi tn gi
Nanda co din mao khi ng tun tu, lai thuong mang nng nhung mo tuong ai tinh va con toan tinh
chuyn coi b y vang ri hoan tuc nua. Mi dn khi bc Dao Su ch r cho tn gi thy dung sc xoang
xinh cua c vo cu yu quy la Janapadakalyani, tn gi moi bt du nghim chnh tu tp bn thn theo
lut Sa-mn. Ngay c v nay v sau cung dc qu A-la-han. (d 3.2)
Dc Pht con truyn gioi thm by v Thich-ca nua, khng phi o qu nha Kapilavatthu ma o Anupiya,
mt noi trong cng hoa Malla, dt nuoc ngai ghe ngang qua trn duong v tu Kapilavatthu. By v nay
truoc kia d roi kinh d cua b tc Thich-ca d tro thanh nhom Sa-mn kht si sng ring le. Nhung khi
chu v gp dc Pht o Anupiya, chu v cm thy chp nhn su huong dn cua ngai thi hop ly hon la tu
minh di tim chn ly cho minh.
Nguoi du tin trong nhom nay duoc dc Pht thu nhn la pali (u-ba-li), truoc dy lam ngh ct toc
(Cv.7.1.1-), mt nguoi tm thuong o da v thp kem ma khng ai ngo lai co th tro thanh mt chuyn
gia xut sc v gioi lut va qui tc x su trong Tng chung. Hai v nua la Anuruddha (A-na-lut) va
nanda (A-nan), em ho cua dc Pht, cac nam t cung cha khac m cua hoang thn Amitodana, em trai
phu vuong ngai. C hai v du ni ting v long tn tuy trung thanh dc bit di voi dc Pht. Cac v con
lai la Bhagu (Bat-cu), Kimbila (Kim-t-la) va Devadatta (D-ba-dat-da). V sau cung cung la em ho cua
dc Pht, hoang t cua vua Suppabuddha (Thin Giac), em trai mu hu ngai va la anh cua cng chua
Bhaddakaccana tc ba vo cu cua ngai.
Nhn vt danh ting nht trong by v nay la Bhaddiya, con trai cua ba Kaligodha, "Hc nu Godha", v
nu tc truong cua cac phu nhn dong Thich-ca giu da v qu phu thua k. Co l ba la qu phu cua mt
quc vuong d mt thoi cai tr cng hoa Sakiya truoc vua Suddhodana, hoc lam v nhip chinh cua
ngai. Diu nay gii thich ly do tn gi Bhaddhiya duoc miu t la quc vuong cai tr dong Thich-ca (Cv
7.1.3) do nhm ln voi thn phu tn gi.
Tu Anupiya, chuyn k rng cuc hanh trinh tip tuc dn Kosambi, thu d nuoc Vamsa (Cv 7.2.1), noi
do bc Dao Su cung chu v h tng cu tru tai vuon cua triu phu thuong Ghosita (Cu-su-la). Khu vuon
nay mo rng don cac du si cua moi tng phai. Mt thoi gian sau, v nay cung tng ngai khu vuon y, vao
dp dn thanh Savatthi d bun ban cung nghe dc Pht thuyt Phap va tro thanh d t ngai.
67
(ac .t[ a^%8%H%
Nm 526 truoc CN chng kin dc Pht tro v thanh Vuong Xa ln nua, noi do ngai an cu mua mua tai
Vehuvana (Truc Lm) "tinh xa" nhu truoc. Mt trong nhung noi ngai thuong dn thm nhiu nht la
Gihakuta (Linh Thu Son- Vultures Peak), mt cao nguyn o suon di phia nam Dnh Chatha nhin
xung phia nam cnh thung lung Raagaha tht ngoan muc cho ta huong duoc lan gio nh nh him co o
vung thung lung phia duoi. Chng bao lu Linh Thu Son tro thanh da dim duoc bc Dao Su ua
chung va di khi ngai ln do ngay c trong mua mua hoc dm ti. Tai dy ngai co th chu tri cac Phap
thoai ma khng b quy nhiu va danh ht thi gio giao gioi chu T-kheo, nn hang chuc bai kinh d
duoc ngai thuyt ging tai dy. Co hai hang dng thin nhin o suon bc nui nay, dng lon duoc goi la
Dng Lon Rung, cac hang nay che cho chu v nhung luc bo t va co th o tam ban dm luc khn thit.
Trong mua an cu th hai tai Raagaha, dc Pht co hai mi k ng chng t tm quan trong va gia tr di
voi ngai cung Tng chung. Do la cuc gp g y si Jivaka (K-bat) va truong gi Anathapindika (Cp C
Dc).
Cuc tip xuc voi y si Jivaka din ra nhu sau: khi mt nhoc vi cac chuyn du hanh xa, dc Pht roi ni
thanh Raagaha d v Linh Thu Son va ngi ngh bn ngoai dng mn cua ni thanh duoi bong mat
cua mt vuon xoai. Vuon nay thuc v v ngu y Jivaka Komarabhacca, ma theo loi dn dai, v nay la
con cua mt k nu giau sang trong thanh Vuong Xa d b roi con minh sau khi sinh. Cung theo loi dn,
mt vuong t d tim thy hai nhi va nui dn truong thanh (Mv 8. 1. 3-). Du sao di nua, su tht la v
nay d hoc y khoa by nm tai Dai hoc lung danh Takkasila (Skt: Taksasila) (Mv 8.1.6) va tro thanh ni
ting nho nhiu cach diu tr thn k. V nay vua moi chua cho vua Bimbisara khi bnh m sang, sau
do nha vua b nhim chc ngu y thuong truc cua minh kim thai y chinh thc cua cac vuong phi va c
Tng chung cua dc Pht (Mv 8. 1. 13-15).
si Jivaka lin nm ly co hi dc Pht dn thm vuon xoai nay d dam lun di diu voi "bc Dai Sa-
mn" ma theo lnh vua, v y co trach nhim chm soc sc khe. Do ngh nghip duoc giao co lin
quan dn su bo v sinh mang, v y si hi dc Pht v thai d cua ngai di voi vic sat sinh va cach dung
thuc phm toan rau qu (truong trai):
"Bach Th Tn, con nghe noi rng nhiu suc vt b git vi ngai, va ngai dung mon tht dc bit danh d
cung duong ngai. Co dung vy chng
-- Nay Jivaka, bt c ai noi nhu vy la khng noi su tht. Dung ra, ta noi rng tht khng duoc nhn lam
mon kht thuc trong ba truong hop: nu ta thy, nghe va nghi (con vt y b git vi v T-kheo nay) song
nu khng phi cac truong hop trn, thi v T-kheo co th tho dung mon tht.
Nu mt T-kheo di kht thuc trong thn lang hay th trn voi tm tu (metta) bin mn khp moi chung
sanh, va mt gia chu moi v y tho thuc ngay mai, v y co th nhn loi. Nhung trong luc v y dang tho
thuc ngay hm sau tai nha kia, v y khng nn nghi la vn uoc mong duoc moi mt bua cao luong m
v nhu vy thm ln nua. V y nn tho dung mon kht thuc ma khng tham dm lac thu m thuc. Nay
Jivaka, ng co nghi rng mt T-kheo lam nhu vy la tu hai minh va hai nguoi khac khng
-- Thua khng, bach Th Tn.
-- Nay Jivaka, nu ng noi dn su c y dit tn cua ta thi diu do ch dung theo y nghia duy nht nay:
"Ta d doan dit tham, sn, si o trong ta khin cho chung khng th sanh khoi duoc nua trong tuong lai.
Bt c ke nao sat sanh vi ta hay mt d t cua ta s pham mt ac nghip gm co nm phn, do la, dn
con vt di, hanh ha no (luc li keo), git cht no, va do vy hanh ha no thm ln nua va cui cung la
cung duong ta va d t ta khng dung Chanh Phap".
68
(MN 55, luoc thut)
Cm phuc vi loi day cua dc Pht, y si Jivaka tuyn th xin gia nhp hi chung d t tai gia. Va vao mt
dp khac, khi dc Pht dn an tru trong vuon xoai nay, v y si lai tim cach hoc tp cac bn phn cua mt
cu si. (AN 8.26)
Tu do y si Jivaka hoan h dm trach nhim vu chm soc sc khe cho Tng chung mc du vic do lam v
y si bn rn rt nhiu ma khng nhn thu lao gi c. Co ln dc Pht hi y kin v "khi huyt co th thiu
luu thng", y si Jivaka lin chua khi voi du xoa bop, thuc nhun trang, cach tm nuoc m (o cac sui
nuoc nong gn Raagaha) va nuoc ct trai cy (Mv 8.1.30-33). Di voi cac T-kheo xanh xao bac
nhuoc, v y khuyn tp th duc va tm trong lu co suoi m (Cv 5. 1. 1), r rang do la cach diu tr k
don tht hop ly.
Vic b nhim Jivaka lam y si cua Tng chung ch co mt hu qu phu khng my ai ua thich, khi nhiu
nguoi co du th tt bnh khac nhau xin gia nhp Giao hi lam T-kheo voi muc dich duoc v danh y nay
chua tr min phi Vi vy y si Jivaka thnh cu dc Pht khng chp thun cac nguoi bnh duoc tho gioi.
Bc Dao Su nhn loi d ngh nay va dua ra nhung hun th thich hop. (Mv 1. 39. 5-7)
Vi thy dc Pht thuong dn ving Vuon Xoai trn, v y si suy doan la dc Pht dc bit thich cnh nay
nn d dng cung bc Dao Su Vuon Xoai Jivaka. Phn nn tng cua tinh xa ngay xua o dy nay con
thy duoc bn bc tuong dai voi cac dy nha phu nh hon, tt c du duoc che mai hinh vong cung thuo
y.
Mt d t tai gia xut sc th hai tu tuyn th lam nguoi h phap vua la thn huu cua dc Pht cung
trong nm 526 truoc CN y la Sudatta Anathapindika, Tu-dat Cp C Dc, nhu ng thuong duoc goi vi
tinh ng b thi hao phong. ng sinh truong o Savatthi va kt hn voi em gai cua mt thuong gia thanh
Raagaha. La nguoi bun ban vang tro thanh dai phu nho ngh nay, ng thuc thanh phn lnh dao
nganh nay o Savatthi, la chu tch nghip doan, dn thanh Raagaha d lo cng vic voi nguoi em vo.
ng rt kinh ngac nhin thy moi su chun b long trong linh dinh trong nha em vo d cung duong dc
Pht va Tng chung ngay hm sau. Long dy hiu k v nguoi mang danh hiu duoc tn vinh la mt
dc Pht, mt bc Giac Ng, ng khng ngu duoc dm y va thc dy truoc luc tinh suong d di tim
dc Pht. Luc y bc Dao Su tam tru trn vung nghia da ha tang Sitavana (Thanh Lm: Rung Mat) va
d thc dy. Ngai dang di kinh hanh d huong khi mat lanh ban mai, chng bao lu cuc dam dao cang
thm hng khoi, qua do dc Pht thuyt cho ng Anathapindika nghe bai Phap thun th. Bng cach
phat nguyn Tam quy, ng tuyn th xin lam cu si tai gia va cung thnh dc Pht dn tho thuc ngay hm
sau (Cv 6. . 1-5).
Bui cung duong nay cung din ra tai nha em vo ng o Raagaha va chm dt voi loi ng cung tng dc
Pht cung Tng chung mt noi an cu mua mua o Savatthi. Diu kin duy nht dc Pht yu cu la mt
noi an cu nhu vy phi o trong mt vung bit lp (Cv 6. . 7)
Khi tro v Savatthi, ng Anathpindika lp tc di tim mt khu dt thich hop. ng tim duoc ngu vin cua
vuong t Jeta, hoang nam cua Dai Vuong Pasenadi Kosala. Tuy nhin, vuong t Jeta khng mun
nhuong bot tai sn. Vuong t tuyn b chng mun ban ngu vin nay du voi gia mt trm ngan dng
tin kahapanas.
Loi noi y duoc ng Anathapindika, mt nguoi thng thao lut phap, lp tc trinh ln phap dinh hoang
gia lam trong tai phn x. Toa an quyt dnh rng vic nu gia tin y, cho du ch la mt cach tu chi,
cung tao nn loi cam kt mun ban (vi h ai khng mun ban s khng nu gia c) va th la ngu vin
69
nay duoc chuyn qua tay ng Anathapindika, v hao phu ma qun chung tin rng thuc su d phi lat
khp b mt ngu vin nay voi s dng tin vang theo gia mua (Cv 6. . 9-10).

Vj% P%SzN%o[ (ac (H^NH 0| (n (t[ 8[%
Vic ng Anathapindika phat nguyn cung duong Tng chung mt tinh xa o Savatthi (khong 110 km o
dng bc Luckno) khin dc Pht phi khoi hanh ln kinh d nuoc Kosala khng lu sau cuc dam
dao voi nha dai phu nay. Cuc b hanh cua ngai theo l trinh xe ngua thng thuong ngang qua Vesali
(Cv 6. 5. 1), thu d cua cng hoa Licchavi va co l cung qua kinh thanh Kapilavatthu nua, tuy th bit
rng "But nha khng thing", ln nay ngai khng dung lai noi dy nua. Khi dn Savatthi, ngai an tru tai
Jetavana (K Vin hay Thng Lm), noi ma ng Anathapindika vua moi tu duoc, va khu vuon y hin
nhin mo rng don chu v dai din tt c moi giao phai.
Sang hm sau, chung Tng tho thuc tai nha ng Cp C Dc va cu chuyn sau dy din ra:
ng Cp C Dc: Bach Th Tn, chung con s phi sp dt moi vic o K Vin nhu th nao
Dc Pht: Hy sp dt noi dy cho Tng chung tu bn phuong troi, c hin tai ln tuong lai nua.
ng Cp C Dc: Lanh thay, bach Th Tn. (Cv 6. 9)
Luc y ng khng lam l rot nuoc ln tay chinh thc chuyn nhuong quyn so huu chu, ma ch co l trao
quyn s dung K Vin cho Tng chung, nhung nho cu di dap khn kheo cua dc Pht, noi nay tip
tuc tn tai tht lu dai sau khi ngai dit d. ng Cp C Dc vn la so huu chu hop phap cua K Vin,
noi ma ng trao quyn tuy nghi s dung vao tay Giao doan dc Pht nhu mt vt cho muon vinh vin.
Mc du chuyn k ng Cp C Dc xy dung ngay mt tinh xa trong K Vin sau khi mua (Cv 6. . 10),
va mc du ta co nghe noi dn vic xy dung ln th hai sau khi ng Cp C Dc trao quyn s dung vao
tay Tng chung (Cv 6. 9. 1), hinh nhu cac ngi nha kin c khng thm nuoc ch duoc xy rt lu sau do
nhiu nm. Mi dn muoi mt nm sau (515 truoc CN) dc Pht moi an cu mua mua tai K Vin, tru
vai ln tam tru ngn han trong cac mua khac. Tu nm 508 tro di, ngai dung Savatthi lam noi an tru mua
mua hng nm va d tri qua muoi tam thoi k gio mua tip tai K Vin Tinh Xa. Sau mua mua khac
ngai an tru tai Dng Vin Tinh Xa (Pubbarama) cung o Savatthi, mt ngi nha do nu cu si hao phong
Visakha Migaramata (T-xa-khu Lc Mu) cung duong.
K Vin o khong 500 m phia ty nam thanh Savatthi (Maheth ngay nay), hin duoc goi la Saheth. Cac
sach c miu t do la vung trng nhiu cy rm rap che bong mat, mt phn la xoai. Tre con xua thuong
choi dua gn cng vin nay, di khi vao li nuoc trong cai ao dc Pht vn dung d tm ra. Cai ao nay
d hu hng, nm bn ngoai v phia dng vung nay l r cho du khach bit duong dn Saheth tc K
Vin thuo xua. Ngoai ra khng con di tich gi v cac ngi tinh xa thoi dc Pht.
Trong dam dn chung o Savatthi khng lng tranh con duong toi K Vin d nghe dc Pht thuyt Phap
va thich thu din kin ngai (darsana) la Dai Vuong Pasenadi nuoc Kosala, nguoi vao d tui bng dc
Pht. V vua nay dn gn dc Pht voi tm trang hoai nghi:
Vua Pasenadi: Thua Sa-mn Gotama, co phi tn gi tuyn b d chng dc V Thuong Giac Ng nhu
mt dc Pht Chanh Dng Chanh Giac chng
Dc Pht: Qu tht ta tuyn b nhu vy.
70
Vua Pasenadi: Trm bit cac Sa-mn thuong thu cua cac giao phai, khi tr loi cu hi cua trm, tt c
du bo chu v khng dat v thuong Giac Ng. Nay lam th nao tn gi co th tro thanh mt bc Dai
Giac nhu th, khi tn gi con qua tre tui va xut gia chua duoc bao lu
Dc Pht: Thua Dai Vuong, co bn loai nguoi va vt khng duoc khinh thuong vi tre tui: do la: mt v
quy tc (Sat-d-l), mt con rn, mt ngon la va mt v T-kheo. (SN 3.1 luoc thut)
Nha vua hiu loi noi trn am ch lun dn tui tre cua chinh minh, nn rt cm phuc truoc cu di dap
linh loi hoat bat nay va tuyn th lam d t tai gia cua dc Pht bng cach phat nguyn Tam Quy.
Du nay ta co tin vic vua Pasenadi quy y Pht din ra ngay sau bui dam thoai du tin hay khng, thi su
tht la nim tin cn va thin cm thn huu d phat sinh rt nhanh giua v Dai Vuong nay va bc Dai Sa-
mn. Ch ring Tuong ng B Kinh (SN 3) co khng it hon hai muoi lm Phap thoai ri rac trong nhiu
nm giua hai v, qua do vua Pasenadi phat biu cac tu tuong, nhn xet va kinh nghim cua minh, ri dc
Pht nu ra quan dim cua ngai.
Mt vai Phap thoai mang tinh giao duc cua Dao Su di voi d t, nhu truong hop dc Pht xoa du ni
tht vong cua nha vua khi chanh hu Mallika (Mat-loi) cua ng vua ha sinh mt cng chua thay vi mt
hoang nam ma ng hng mong uoc (SN 3.16), hoc ngai an ui nha vua v vic t mu qua doi (SN
3.22), va giup ng nhip phuc su bi v su tu trn cua ai hu Mallika bng cach suy tu dn tinh bt kh
khang cua mang chung (AN 5.9).
Trong cac truong hop khac, dc Pht khuyn nhu vua voi tinh thn huu. Do vy co chuyn ghi lai rng
vua Pasenadi la nguoi thich huong cao luong m v d phat trin mt cai bung ph, co ln dn yt kin
dc Pht voi dang tho hn hn mt nhoc khin dc Pht cnh giac v vua nay:
<g(4i n# luJn 2Hng $h3 t.m,
Tn ra tit -I, hI ph/ng l3$ pn,
K%$ tham ng(4i G gi[m dn,
Zi: gn 2A$ !hnr, $hm tpng tuCi giW
Lp tc nha vua ra lnh cho v thanh nin dang quat hu phi nhc nho minh vn k nay truoc mi bui
n (SN3.13).
Cung ging nhu vic vua Bimbisara cng nhn Giao Phap d khoi du su thanh tuu dt pha trong vic
truyn dao o quc d Magadha, nay vic giao hoa vua Pasenadi cung bo dm cho su thanh tuu tt dp
dng dng o quc d Kosala. Tin "Dai Vuong quy y Giao Phap cua Sa-mn Gotama" lan rng nhanh
nhu ngon la rung, chng bao lu dn tn cac nuoc cng hoa chu hu, gm c x so cua b tc Sakiya
nua.

Vj% P%SzN%o[ V^ VkvN8 uj\C VOS%.%
Dai Vuong Kosala voi dang dy da xut hin theo loi m t trong Kinh Tang Pali nhu mt mu nguoi
rt sng dng phi hop cuc doi xa hoa, thai d n cn thn thin voi cach suy tu dy trit ly va tai chinh
tr tinh khn dy muu luoc.
Vua nay la con cua Dai Vuong Mahakosala. Phu vuong d trao quyn cai tr cho ng ngay sau khi ng
du hoc tro v tu Takkasila, va sau khi ng chng t tai cai tr trong chc v thng dc thanh Kasi
(Benares). Vin Dai hoc o Takkasila, thu d Gandhara, la co quan giao duc cao trong nht o Nam A, voi
mt chuong trinh hoc dy hp dn. Ngoai cac mn trit ly va thn hoc (nghin cu trit ly V-da, cac k
71
nng t l, chu thut, vn pham kinh V-da) va cac mn th hoc v lut phap va chinh tr, con day nhiu
ngh thuc tin (nhu y khoa, luyn voi, du kim va bn cung). Dai hoc nay mo ra cho bt c nguoi nao
thuc giai cp quy tc Sat-d-l va Ba-la-mn co du cac diu kin cn thit. Hoc phi rt cao, nhung cac
sinh vin ngho thoi y co th phuc vu cac giao su d thay vao mon hoc phi phi tr (Jat.252). Moi sinh
vin du sng trong khu dai hoc theo ky lut nghim khc. Hinh phat di voi cac v vi pham trt tu
thuong la cach trung tr bng roi gy.
C vic vua Pasenadi tham dm lac thu m thuc ln khat vong dn bu khong thoi gian d mt y bng
nhung cuc tinh ai co th phat sinh tu li sng khc kh thoi sinh vin o Takkasila. Kinh sach vn
thuong noi dn nhiu v vuong phi cua ng. Gat b qua mt bn moi thng l cua x hi va giai cp, ng
d chon nuong t yu kiu Mallika lam chanh hu, do la con gai cua mt nha lam vong hoa, nguoi d
bit dung moi ve dim l an ui khn kheo cho ng ngui su sau mt trn chin bai. Nha vua rt quy
trong tri thng minh x su cua ba, va thuong tham kho y kin ba truoc khi quyt dnh vic cai tr. Ta
con bit duoc tn cua bn vuong phi khac nua: do la ch em vuong phi Soma va Sakula, vuong phi
bbiri va vuong phi Vasabhakkhattiya thuc dong Thich-ca. Khi vua Pasenadi mun cuoi mt nguoi vo
tu b tc Thich-ca, nang d duoc ruoc v tu kinh d Kapilavatthu theo loi cu hn cua ng. Sau nay
nang tro thanh mu hu cua thai t Vidudabha.
Vic hoc tp cua vua o Takkasila d lam cho tri tu ng thm sc ben, nhung kho lam cho ng thich hop
vic tr nuoc. Di khi cac tu duy trit ly ngn cn ng quyt dnh va thnh thong cac y tuong y lai khoi
ln giua cng vic triu chinh khin cho ng chan nn. ng tung noi voi dc Pht la ng qua buc minh
vi nhiu diu di tra ma ng phi nghe khi lam chu toa phap dinh dn d ng giao quyn x an cho mt
v phan quan khac (SN 3. 7. 2). Lm phen ng dung cu noi nay voi dc Pht: "Khi con lng tm suy
nghi, tu tuong nay ny ra trong tri con..."(SN 3. . 2), mt cach phat ngn r rang biu l bn tinh hay
suy tu cua ng.
Nu quc su cho phep, vua Pasenadi hn d danh nhiu thi
gio hon cho cac mi quan tm v trit ly va dao giao cua
ng. Tuy nhin, nhung suy tu v chinh tr buc ng phi
bit han ch va phn phat n hu dng du giua cac giao
phai co th nh huong dn du lun qun chung. ng d lam
cn xng voi cac tng vt danh cho hi chung dc Pht --
trong do ni bt nht la ngi ging duong cua tinh xa o
qun th K Vin va Vuong Lm Tinh Xa (Raakarama) --
bng cach ban loi tc thu thu ba ngi lang cho ba v Ba-la-
mn chuyn nghip lung danh v tri thc V-da. Thuc ra
ng khng bao gio tu b dao t thn theo V-da, va co ln
chng chu y gi dn su khinh b cua dc Pht, ng d t
chc mt dai t l bng mau (SN 3.9).
Vic ung h tn giao doi hi rt nhiu tin bac. Co mt ln,
khi nha vua mun dao su vao trong cng kh d lam loi cho Tng chung dc Pht, v triu thn Kala c
can ngn ng. Su can dm nay phi tr gia dt. Dc Pht bay t thai d bt binh di voi Kala, ngay sau
do vua Pasenadi bi chc vin quan nay. Truong hop trn nu r nh huong cua dc Pht di voi nha
vua, dng thoi chng minh rng ngai bit cach bo v quyn loi cua ngai nua.
Quc d Kosala cua vua Pasenadi dai 350 km tu ty sang dng va rng 270 km tu bc xung nam. Dim
cuc ty cua no nm khong 70 km phia ty vung Luckno ngay nay. Tu dy bin gioi quay nguoc ln
phia bc va dng bc, di vao vung trung tm cao nguyn Tarai ri cong dn v huong dng dn sng
Gandak (tc Sadanira), no di doc sng nay mt doan nua v phia nam, tip tuc xui v nam dn tn sng
72
Hng, chay song song voi thuong luu sng nay cho dn khi no roi con sng o phia dng bc thanh
Benares, sau do lai tip tuc theo huong ty bc tro v khoi dim.
Mt phn ba da hinh bu duc m t theo duong bin gioi nay, toan th phia bc va dng bc khng phi
la vung trung tm cua Kosala, ma bao gm cac lnh th do cac quc vuong duoc da phuong y bu ln
cai tr. Dy la cac nuoc cng hoa va da phn cac b tc ma Dai Vuong Pasenadi lam chua t. Co cu
hanh chanh ma vua Pasenadi d nhn duoc tu phu vuong d cai tr c lnh th rng lon nay khng duoc
huu hiu lm, khin cho trach nhim lnh dao khng d dang gi. Ngoai hai v dai thn dang tin nhim la
gga va rohanta, nu khng co hai v nay c vn thi nha vua it khi quyt dnh duoc mt vn d chinh
tr, noi chung vn co mi bt hoa giua dam qun thn va su tranh chp cua ho d nhiu ln lam kinh
thanh ban tan xn xao. Cung chinh vi cac triu thn nay noi bong gio voi nha vua rng Dai tuong
Bandhula dang nhm dn ngai vang ma nha vua d tin theo, d ri sai nguoi git v dai tuong, mang lai
nhung hu qu s duoc ban dn sau nay.
Nhung him khich giua dam qun thn va mi nghi hoc thuong xuyn am nh vua v long trung thanh
cua ho khin cho ta d hiu vic ng danh cho minh moi su bang giao thuong ngh voi cac nuoc cng
hoa va b tc duoi quyn thng tr ti cao cua ng. Trong cac vn d lin quan cac nuoc chu hu, dam
qun thn khng duoc xen vao. Dai Vuong ban lun truc tip voi tung v tiu vuong va buc ho phi
tun theo vi ng d dt cac dai tuong "cua ho` duoi mnh lnh ring cua ng. Thnh thong cac tiu
vuong dn bao cao tai hi ngh tiu vuong din ra o thanh Savatthi duoi quyn chu toa cua Dai Vuong
Pasenadi.
Mt bai kinh trong Tuong ng B (3.12) k lai mt cuc hi ngh gm nm vua, song khng noi tn
bn v vua vy quanh Dai Vuong Pasenadi la ai. Co l do la quc truong b tc Sakiya tu Kapilavatthu,
quc truong b tc Koliya tu Ramagama, quc truong b tc Moriya tu Pipphalivana, va mt trong hai
quc truong cua cng hoa Malla, hoc tu Kusinara hoc tu Pava toi. Thay vao mt trong hai v nay,
quc truong Kalama tu Kesaputta cung co th d hin din.
Bai kinh khng noi cho ta bit muc dich chinh tr cua hi ngh nay, ma ch cho ta thy thnh thong cac
quc vuong cung ban lun trit ly -- trong dp nay do la vn d giac quan nao -- mt, tai, mui, lui, thn
-- dem lai lac thu ti cao. Theo d ngh cua vua Pasenadi, vn d duoc dua dn dc Pht, ngai dap rng
mi giac quan du mang lai lac tho ln kh tho. Khng giac quan nao co th duoc danh gia cao hon cai
khac, nhung trong truong hop so sanh cac duc lac, thi giac quan nao dem lac thu ti cao phi duoc xem
la thuong dng, bt k giac quan nao c. Nay chung ta co th gi thit rng vic tham vn nay theo loi d
ngh cua Dai Vuong Pasenadi d lam tng thm uy tin cua dc Pht trong cac x so chinh gc cua cac
quc vuong kia va mo duong cho vic tip nhn Giao Phap ngai.
Chung ta cung khng nn danh gia qua cao tm c thu d nuoc Kosala. Bc tuong bao quanh thanh
Savatthi (tc la Mabeth) vn con duoc phat hin ngay nay. No mang hinh chu nht giap gioi phia bc
voi sng Aciravati (hay Rapti) va chim khong 3 km2. Mt ch trung dai trn mt dt o phia nam
thanh, hinh nhu am ch rng Savatthi ngay xua duoc hao luy bao boc. Kinh thanh duoc phn thnh nho
cac phuong tin giao thng thun loi hon la nho v tri thu d. Sng Aciravati ni thu d nuoc Kosala voi
h thng thuy l trn sng Hng. Duong xe ngua tu Takkasila o phia ty chia ra hai nhanh tai Savatthi,
nhanh dng nam dua dn Raagaha va nhanh nam xui v Kosambi. Nhu vy Savatthi nm trn mt
trong nhung tuyn duong thuong mai quan trong nht o c An D.
Su kin nay dem lai nhiu tin bac, nhung cung tng thm vn d canh phong an ninh. Vua Pasenadi d
phi chin du khng ngung chng bon dao tc tho khu trong nuoc. Va di khi lai con ra lnh bt
"mt s dng thuong dn" (SN 3. 10). Nguy him nht la Rung Nguoi Mu (andhavana) tri dai tu
Savatthi v huong nam, noi bon cuop d co ln lam mu mt mt T-kheo. Ngay c nha vua cung khng
duoc an toan o do. Co ln vua Pasenadi sp du hanh ngang qua rung y voi mt dam hu cn it i, cac
73
tham t cp bao tin rng bon son tc dang mai phuc ng. Lp tc ng ra lnh qun di bao vy khu
rung. Bon cuop lin b bt va b dm bng coc xuyn qua nguoi.

CiC V V %N Ck (t[ a^%8%H% V^ VzS^.[
Vic don gin nht di voi dc Pht co l la an cu mua mua 525 truoc CN tai Savatthi, noi y K Vin
cua ng Cp C Dc hn d sn sang d cho ngai s dung. Tuy nhin, hoc la vn d nha ca tai K
Vin hinh nhu con qua so sai tam bo di voi ngai, hoc la vi ngai d ha voi Dai Vuong Bimbisara dn
an cu thoi k gio mua nm y tai Raagaha, du trong truong hop nao, moi ngun kinh din du dng y
rng ngai d tri qua nhung thang mua nm 525 tai Raagaha thm mt ln nua. Dy la mua mua gio th
ba ngai an cu o kinh d nuoc Magadha.
Dc Pht lai sng qua thoi k gio mua nm sau tai Raagaha, mc du ngai gp nhiu hoan cnh bt ngo
lam xao trn. Nm y, 52 truoc CN, nhung con mua lon d d xung phia nam sng Hng, va dc Pht
dang chun b sng ba thang an tnh tai Veluvana d hanh thin va giao gioi chu Tng, thi co mt s thn
dn Raagaha tu Vesali, thu d cng hoa Licchavi. Do la Mahali, mt thn huu cua Dai Vuong
Bimbisara, ng trinh tu rng dang co dai nan o Vesali (Vaisali ngay nay): hin vn chua co du hiu
mua dn va nguoi ta so rng mua s b mc lam ngo nuoc cng hoa Licchavi. Nan doi kem d bung ra,
nhiu nguoi d cht, va thm vao do, hin dang co bnh bao t va duong rut hoanh hanh (dch t do
cac ging nuoc b nhim) doi mang thm nhiu nan nhn nua. Do vy s thn Mahali xin vua
Bimbisara thuyt phuc dc Pht dn Vesali cu kh cho kinh thanh va c nuoc cng hoa nay.
Nu bn tuong trinh (ghi trong Lun tang) nu ra chinh xac cac ly lun cua Mahali, thi no trinh bay mt
cach nhin moi v dc Pht. dy ngai khng duoc nhin theo v tri mt bc Dao Su thuyt ging con
duong gii thoat vong sinh t lun hi, ma nhu mt nguoi co kh nng gy nh huong dn thin nhin
khin cho mua roi xung. Nm nm sau ngay thanh Dao, dc Pht d tro thanh mt v Dai Siu Nhn
(Mahapurisa) trong mt qun chung.
Kinh din khng noi r dc Pht Gotama co khoan dung chp nhn hay bai bac quan dim nay v ngai.
Ngai d dng y voi loi thnh cu cua s thn Mahali theo d ngh cua vua Bimbisara, ra di cung vai d t
dn thanh Vesali, va vuot qua sng Hng nm ngay sau. Ngay khi ngai dt chn ln bo phia bc trong
cng hoa Licchavi thi ngun nuoc lu tu cng troi mo ra, trn mua duoc cho doi tu lu cung d xung
khp x so nay
Dc Pht giao nhim vu chng bnh dch t cho d t ngai, tn gi nanda, nguoi ma theo chuyn k
lai, d duoc ngai day kinh Bo Chu (Ratana Sutta) vi muc dich nay. Nhiu nha An D hoc co th khng
tin rng kinh nay (SNip 222-38) thuc su cua chinh dc Pht, nhung diu quan trong la chinh kinh nay
duoc gan cho tac dung chua bnh. Do la mt trong nhung kinh Pht dua trn mt tu tuong tin Pht giao
d duoc d cp o phn truoc, tc la mi su tht du co tm quan trong v ni dung tu tuong ra sao di nua,
cung cha dung thn luc, va qua loi phat biu su tht y, do "tac dng cua chn ly" (saccakiriya) y, ta
co th dat duoc bt k mt kt qu nao mong mun -- thm chi su tht, "chn ly" duoc noi dn ch la
mt nim tin:
Kou $h.u bu -4i nG haG -4i !,
i[# vt n# trn thin gi&i huG h#ng,
\hJng mIt thA g $+ thX 2nh ngang
8&i tHi th(=ng b[# $h.u l -A$ Sht,
A$ <h( 6ai l b[# $h.u -N nht,
<h4 Ch.n lw nG h5nh ph3$ ngp trn1
7
(Kinh Bo Chu, k 22)
Ch trong mt thoi gian ngn, tn gi nanda d trn ap thanh cng bnh dch t nho thn chu noi ln
chn ly nay. Cac nha binh gii ngay nay di nhin s gan su thanh cng nay cho s luong nuoc mat tran
dy d lai sn sang d s dung nho thoi k gio mua dn.
Cng hoa Licchavi (voi Vesali la thu d) d kt hop voi cng hoa Videha (thu d la Mithila) cung mt s
b tc duoc goi la Lin bang Vai vn duoc miu t voi nhiu thin cm trong Kinh Tang Pali. S quy
tc v tuong khong 1.000 nguoi Licchavi diu hanh cng vic cua chung 250.000 cu dn cua nuoc
nay, va d c cac quc vuong, d nhiu ln duoc tan duong v y thc trach nhim tr nuoc. Cac k hop
hi dng nhn dn o Vesali duoc triu tp bng mt hi trng, duoc mt trong ba quc vuong Licchavi
chu toa va t chc chu dao, con cac bin phap duoc chp thun thng qua du duoc hi ngh cuong
quyt bin thanh hanh dng. Cng ly duoc thuc hin nhanh chong va khach quan.
Mc du dt nuoc tuong di phn thnh, cac v quy tc Licchavi vn sng khim tn. Nhiu v v tuong
tre tui ch ngu trn nm rom va thuc hanh nhiu k nng qun su (SN 20.8) . Ho cung luyn cho du d
danh trn va duoc king n v tai thin xa. Tuy nhin thnh thong cao hng qua d, ho u d va gianh
git cac thc n nhu mia, ko, banh, mt tu dam hang hoa cung cp cho thanh ph. Di khi -- co l d
th long can dm -- ho con danh vao mng dan ba con gai. (AN 5.58)
Mc du dn chung Vesali n luc lam nha tht khang trang danh cho dc Pht o trong kinh thanh va mc
du ngai duoc cung cp dy du tin nghi tai Snh Duong Co Noc Nhon o Dai Lm (Mahavana), ngai
cung khng cm thy hoan toan thoi mai trong chuyn du hanh dn Vesali nay. Chung ta khng hiu r
ly do, song chung ta duoc bit la, mc du ngai d duoc thnh cu va nghnh tip nhu mt v cu kh cu
nan, ngai vn roi kinh thanh nay by ngay sau do (hoc theo mt bn so gii khac thi na thang sau) va
tro v Raagaha, noi ngai an cu phn mua mua con lai.

(H^NH .P 8[iO Hw[ (=VHzO=N[
Nguoi ta phng doan la trong luc dc Pht vn con o Vesali, ngai nghe tin phu vuong Suddhodana sp
lm chung tai Kapilavatthu. D kp gp vua cha truoc khi tu trn, bc Dao Su d du hanh qua khng
gian dn kinh thanh nay vua kp d thuyt ging mt bai kinh cho phu vuong Suddhodana, nho do nha
vua dc qu Giac Ng va co th nhp Nit-ban luc mnh chung. Do la cu chuyn thn thoai theo y mt
lun su.
Su tht trong s ky la vua Suddhodana tu trn vao cui nm 52 truoc CN, con dc Pht v thm qu
huong ln nua vao nm 523, luc y vua Suddhodana d duoc ha tang tu lu, va mt v quc vuong moi
d duoc bu ln cai tr. Ta khng doc duoc noi nao trong Kinh Tang bo v tn vuong nay thuc v dong
ho Gotama c.
Co l vao dp ving thanh Kapilavatthu ln th hai nay dc Pht lam nguoi trung gian hoa gii cuc
xung dt v vic s dung ngun nuoc sng Rohini. Sng Rohini (nay la Roai) lam bin gioi giua cng
hoa Sakya va lnh th b tc Koliya, d duoc ngn bng con dp do hai b tc nay cung xy tu do ho
keo nuoc d vao dng rung. Vao khong thang Nm - Sau nm 523, muc nuoc thp dn d ch du dua
vao mt bn bo nay hoc bo kia, nn cuc tranh ci bung ra giua nng dn hai b tc Sakiya va Koliya.
Nhung loi l ma l duoc hai bn tung vao nhau va mt cuc xung dt - Kinh Din goi do la mt cuc
chin tranh - hinh nhu khng tranh khi.
75
Luc y dc Pht duong giua hai trn tuyn nhu nguoi trung gian hoa gii. y danh cua ngai la bc Giac
Ng, da v ngai la nguoi thn tin cua vua Pasenadi, v Dai Vuong ma c hai b tc du lam chu hu,
cung bin tai cua ngai d tao nn phep thn k hy huu it ai ngo duoc. Bng cach nu ly lun rng nuoc
sng khng gia tr bng nhn mang, ngai d ngn chn thanh cng su d mau va xoa du nhung nguoi
tranh ci dy cung n y (Jat 536).
Trong dp dc Pht v thm Kapilavatthu ln nay, k mu cua ngai la ba Mahapaapati dn gn ngai voi
mt d ngh ma ngai thy khng th chp nhn duoc va ht sc phin toai. Do vic xut gia cua thai t
Siddhattha, vuong tn Rahula va vuong t Nanda, ba khng con ai d sn soc tru cng chua
Sundarinanda, con gai ba; hon nua, sau khi vua Suddhodana tu trn ba khng con phn su gia dinh, vi
vy tui hac d cao, ba tro v voi dao giao.
Mt hm ba tim thy dc Pht o Nigrodharama (Ni-cu-lut Vin: Rung Cy Da) ngoai kinh thanh, ba
lin thua:
"Nu nu gioi cung duoc xut gia sng khng gia dinh (lam T-kheo-ni) trong Giao Phap cua Th Tn
thi tht hanh phuc thay". Dc Pht tranh ne va phu nhn, thm chi giu nguyn loi chi tu khi ba
Mahapaapati lp lai loi thnh cu dn ba ln. Bt khoc khi nghe loi chi tu nay, ma ba tuong la vong n
bac nghia, ba quay tro v thanh Kapilavatthu (Cv 10. 1. 1).
It lu sau, dc Pht roi qu nha va dn dn dn thu d Vesali cua nguoi Licchavi, noi y ngai duoc an cu
trong Snh Duong Co Noc Nhon nhu nm truoc. Cung luc y, ba Mahapaapati lai c thu ht can dm
mt ln nua, ct toc va dp y vang nhu mt T-kheo, ri duoc mt s nu nhn dong Sakiya h tng, ba
di theo dc Pht sut cuc du hanh nay. Voi di chn sung phng va dt bui bam dy, ba dn Vesali, tai
do, tn gi nanda thy ba dang tin lai gn Snh Duong Co Noc Nhon. Ba vua khoc vua k cho tn gi
nghe y nguyn cua ba la xin bc Dao Su cho phep thanh lp Giao hi T-kheo-ni (Cv 10. 1. 2)
Co l ba khng th nao tim duoc mt nha bin lun nao tai tinh hon nua. Tn gi nanda dng long
chuyn y nguyn tha thit nht cua ba Mahapaapati ln dc Pht, ngai lai tu chi. Vi vy tn gi
nanda bt du bin h cho truong hop nay:
-- "Bach Th Tn, nu gioi xut gia sng khng gia dinh trong Phap va Lut cua Th Tn, co kh nng
chng dc qu v Giac Ng duoc chng
-- Nay nanda, co th duoc.
-- Bach Th Tn, vi nu gioi co kh nng v vic nay, va vi hoang hu Mahapaapati Gotami d co cng
lon di voi Th Tn, vua la di mu cua Th Tn, vua la k mu, nhu mu bo v Th Tn, vi chinh ly do
nay nn Th Tn cho phep nu gioi xut gia sng khng gia dinh trong Phap va Lut cua Th Tn tht
hanh phuc thay
-- Nay nanda, nu mu hu Mahapaapati cam kt tun theo Tam Trong Gioi nay thi hy xem dy la l
tho gioi cua ba". (Cv 10. 1. 3-, gin luoc)
Ri ngai nu Tam Trong Gioi , tt c du nhm muc dich lam cho Ni chung (Bhikkhuni) phuc tong Tng
chung. Ngay c mt T-kheo-ni dai truong lo cung o da v thp hon mt tiu tng moi tho gioi va phi
cung kinh dnh l v y. Khi nghe tn gi nanda noi Tam Trong Gioi nay, ba Mahapaapati chp nhn
moi diu kin trn (Cv 10. 1. 2-5) va nhu vy ba duoc tho gioi lam T-kheo-ni du tin cua Giao hi
Pht giao (Cv 10. 2. 2)
76
Dc Pht d khng dng y thanh lp Giao Hi T-kheo-ni; cung ch vi bn phn dao ly buc ngai hoan
thanh uoc nguyn cua ba k mu ma b qua loi chi tu ban du. Nhung diu ngai suy nghi v Giao Hi
T-kheo-ni biu l qua loi ngai noi voi tn gi nanda khi v nay trinh ngai vic ba Mahapaapati chp
nhn Bat Kinh Phap:
"Nay nanda, nu nu gioi khng duoc phep xut gia sng khng gia dinh trong Phap va Lut nay, doi
Pham hanh co th tn tai lu dai, Chanh Phap co th tn tai mt ngan nm. Nhung nay vi nu gioi d
duoc xut gia, doi Pham hanh s khng tn tai lu dai, va Chanh Phap s ch tn tai nm trm nm.
Ging nhu nhung gia dinh nao co nhiu phu nu va it nam nhn d tro thanh mi ngon cho bon dao tc
cuop tai sn, cung vy la Giao hi co nu gioi duoc phep xut gia.
Ging nhu mt rung lua chin co bnh dch trng nhu xuong va rung mia chin b bnh r set d phi
tan ta, cung vy la Giao hi co nu gioi duoc phep xut gia.
Ging nhu mt nguoi xy con d lam h cha nuoc, d cho nuoc khng tran qua bo duoc, cung vy, nay
nanda, ta d ban hanh Bat Kinh Phap nay cho cac T-kheo-ni". (Cv 10.1.6, gin luoc, hoc AN. .-
6.51)
Song moi vic d hoa ra tt dp hon bc Dao Su tin doan. Qu tht Hi chung T-kheo-ni d suy tan
vao th ky muoi hai, con Giao Phap va Hi chung T-kheo d sng lu hon nhiu ln khong thoi gian
nm trm nm duoc tin doan y va vn tn tai vung manh dn ngay nay.
NHN8 VeN 0_ .[sN H| 0fN VOS%53}
Cac Dai Vuong nuoc Magadha va Kosala, nhung nha cai tr hung cuong nht duong thoi, du la thn
huu cua dc Pht Gotama va con s tin d cua ngai d ln dn vai ngan nguoi. Ngai cm thy thoi co d
thun loi d thit lp quan h voi vua dena ngu tai Kosambi (Kiu-thuong-di) dang cai tr vuong quc
Vamsa o giua sng Hng va sng amuna (Dim-mu-na).
Dc Pht d nghe nhiu nguoi noi nn bit r v vua nay: ngai d an cu mua mua 521 truoc CN tai
Sumsumaragiri (Nui Ca Su), qu huong cua b tc Bhagga thuc vuong quc vua dena va ngai bit
thu d cua Vamsa o Kosambi (khong 55km v phia ty nam Allahabad ngay nay) do nhiu chuyn du
hanh. Nho su hao hip cua mt s thuong nhn tu Kosambi d di nghe bc Dao Su thuyt Phap tai
Savatthi va d danh cac lm vin d ngai s dung o tnh nha, nn Tng chung co noi cu tru n dnh va s
mn d dng do o Kosambi.
Dc bit nht la tinh xa Lm Vin cua truong gi Ghosita (Cu-su-la), v d nht phu gia o Kosambi vua
la chu tch nghip doan vua la chu ngn kh hoang gia, by gio d phat trin thanh mt trung tm tu hoc
rt hoat dng. Nhu vy da th d co ve sn sang d vic truyn giao mo rng va vi vy dc Pht lai dn
Kosambi mt ln nua vao nm 520 TCN d giao gioi chu Tng sut mua mua y va cung d thuyt phuc
vua dena theo Giao Phap.
Ln th nghim y d tht bai. Nha vua Vamsa la nguoi co du oc th tuc nn khng bun cht vn v
nhung gi xy ra sau thoi hin tai nay va nha vua tranh gp bc dai Dao Su. Nha vua d chan ngan nhung
tranh lun v tn giao giua cac vuong hu cua ng la Samavati va Magandiya, mt quy phi ng vua moi
ruoc v. Vuong hu Samavati la mt tin nu cua dc Pht, trong luc Magandiya lai chng di ngai. Nang
khng tu b mt vic gi nhm bi nho danh du cua nguoi tinh dch sung dao Pht nay voi nha vua. Bng
cach phao tin la vuong hu Samavati thuong ngm nhin dc Pht qua ca s cung tht ba khi ngai di
77
kht thuc ngang qua do, nang khoi dy long ghen tc trong tri vua dena khin ng ra lnh ly gach bit
kin ca s cua ba.
Sau do nang lai c dung nhiu k hoach am ch vuong hu Samavati la ke cuu dch dang bi mt lp muu
sat hai mang vua. Mc du vua khng tin nang hn, ng vn da nghi, nn hinh nhu ng d bt vuong hu
Samavati phi chu mt hinh phat th thach. ng nhm mt mui tn bn vao ba, nhung mui tn hut mt.
Mt thoi gian sau ba cht trong mt trn ha hoan o khu hu cung cua phi tn. Nha vua phat giac rng
nang Magandiya d gy ra dam chay nn truoc tin ng bt ti cac quyn thuc dng muu cua nang va
sau do chinh nang Magandiya phi chu cht thm.
Ac cm cua nha vua di voi vn d tn giao khng ngn cn duoc cac hu phi quan tm vao dao. Co ln,
khi vua dena di ngu sau mt chuyn du ngoan dn rung daka gn Kosambi, cac phi tn nm ly co
hi nay di nghe Phap do T-kheo Pindola (Tn-du-l) thuyt ging. Khi vua thc dy, ng ni trn li
dinh va de doa cho nem v T-kheo y vao kin la (Jat 97), mt loi de doa ma ng d co th thi hanh
nu khng vi su thuc tn gi Pindola la nam t cua v Ba-la-mn triu dinh, quc su Bharadvaa thn tin
ma ng khng mun lam mt long.
Khi tui cang cao, vua dena cang tro nn khoan dung hon di voi dao Pht, co l vi ly do chinh tr, boi
Giao Phap dn thoi nay d bin thanh mt yu t chinh tr ngay trong vuong quc Vamsa, va co l vi
chinh B D Vuong t (Bodhi raa) con rut ng cung d tro thanh nguoi h tri dc Pht. Vn d dng
luc nao co th khin cho mt nam nhn cuong trang phi chu khep minh vao su rn luyn bn thn d
co ln thuc giuc ng di tim cho ra T-kheo Pindola va v nay gii thich cho nha vua nghe su nhim cua
tham duc, cua sc thn va cua cac nhn thc giac quan, cung ich loi cua su tu diu phuc bn thn (S. 35.
127).
Rt lu v sau, khi dc Pht d dit d, vua dena cho phep cac phi tn duoc nghe Giao Phap do
Truong lo nanda thuyt ging tai ngu vin daka. Nhung khi ho tu trinh ng s y phuc ma ho d
cung duong v tn gi nay, ng lai buc minh. ng bn khon tu hi phi chng tn gi nanda co y
mun bt du toan tinh vic huong vt cht, va mc du d cao tui, ng cung khng qun ngai ni nhoc
nhn phi ngu ra khi cung d di cht voi v T-kheo nay (Cv 11. 1. 12-1).
Khi dc Pht Gotama dn Kosambi nm 520 truoc CN, moi vic k trn du nm trong tuong lai. Tuy
th, su tho o cua nha vua di voi Tng chung tht r rang va ng t ra thiu tin tuong v dao hanh thp
kem cua s T-kheo o da phuong y. Dc Pht d phi nguong mt bit bao khi thy T-kheo Sagata
nm say bi t truoc cng thanh Kosambi Luc di kht thuc, v nay d ung o mi nha mt chen nh ruou
dua. Qu tht cnh tuong chng vinh quang chut nao khi cac T-kheo phi khing ban dng dao say
mm tro v tinh xa, va chc chn la km theo nhung loi binh phm chm bim tu dam th dn. Su kin
nay tao co hi cho dc Pht ban hanh lnh cm Tng chung ung ruou (Sv 51.1). Sau do ngai ra diu
lut h Sa-di nao b phat giac ung ruou s b bac b quyn tho cu tuc gioi. (Mv 1.60)
Nu ngay nay ta phi tin theo Lun tang, thi duoc bit chinh cai gh nuoc ra tai nha v sinh - o A
Chu, nuoc duoc dung vao muc dich ging nhu ta dung giy ngay nay - d suyt gy chia r trong Giao
hi. Mt T-kheo o tinh xa Ghosita tai Kosambi d d lai cai gh bn ngoai nha v sinh tp th ma
khng d ht phn nuoc con sot trong gh, do la mt li lm vi pham phep v sinh chung. Lut tang
(Mv.10) k tip phn sau cua cu chuyn nay. V T-kheo so y y, khi b mt v dng Pham hanh khin
trach, d tuyn b rng v y khng xem vic bt cn cua minh la pham gioi. Hi dng Tng chung hop
lai gii quyt vn d nay nhn thy v y can ti bt cn va tam dinh ch vic tu tp. Nhung v T-kheo
b x ky lut kia lai co nhiu thn huu va d d trong dam Tng chung da phuong ung h - va th la co
hai nhom T-kheo chu truong hai quan dim khac nhau v tinh cach hop phap cua lnh tam dinh ch tu
tp kia. Su vic dn tinh trang nay duoc trinh ln bc Dao Su.
78
Trong luc y, hai nhom T-kheo d cng khai xung dt nhau va thm chi danh nhau truoc mt dam cu si
tai gia. Dc Pht phi khn thit ku goi Tng chung:
"Nay cac T-kheo, nu mt Giao Hi chia r (trong quan dim) nu Giao Hi y khng cu x dung theo
gioi lut, nu co chuyn bt hoa, chu v phi ngi xung hop lai va cung suy xet: du sao ti thiu chung
ta cung cuong quyt khng di x bt xng voi nhau trong hanh dng va ngn ngu - Chung ta cuong
quyt khng gy su danh nhau". (Mv 10. 2.1) Loi khuyn cao nay ch du cng hiu d vic dm da th
bao chm dt, song nhung loi tranh ci vn tip tuc khng ngung. Mt thoi gian sau, dc Pht duoc mt
trong cac v T-kheo n hoa thnh cu xoa du nhom T-kheo dang tranh ci v vn d gioi lut y thm
mt ln nua.
Thy rng khng th nao thuyt phuc cho dam nay bit cu x hop l phi, dc Pht ct ngang moi
nguoi: "Thi du ri, nay cac T-kheo, khng duoc du tranh, khng khu tranh, khng canh tranh,
khng lun tranh gi nua c". Song cac T-kheo y dang cung n dn ni lnh cua dc Pht cung thanh
v hiu luc. Mt v trong dam no con la to ln mt cach hn xuoc: "Xin bc Dao Su hy kham nhn va
ngi xung dy an nhin tu tai. Con cuc du tranh, khu tranh, canh tranh, lun tranh nay la vic cua
chung d t" (Mv 10. 2. 2)
C lam ngo truoc su v l nay, dc Pht k cho cac T-kheo mt cu chuyn dai co tinh cach cnh giac,
song vic nay cung khng co kt qu gi. Qua chan nn va bun ru, dc Pht roi b hi chung y ra di.
(Mv 10. 2. 20)
Vao khong cui mua mua (520 truoc CN) dc Pht lai du hanh, vuot qua lang Balakalonakara, o Dng
Truc Lm, ngai gp cac T-kheo Anuruddha, Kimbila va Nandiya, nhung v th hin mt bc tranh thn
huu hoa hop tuyt diu: "Con d tu b y mun ring cua minh d sng tuy thun y mun cua hai v kia.
Chung con co thn khac nhau nhung cung chung mt tm". Tn gi Anuruddha tuyn b voi bc Dao Su
va hai v kia dng y. (Mv 10. MN 128)
Dc Pht tri qua mua mua gio th muoi cua su nghip giao hoa (519) tai rung Parileyya gn Kosambi,
noi co nhiu dan voi hoang d. Duoc vai d d thn tin h tng, ngai chuyn tm vao thin dnh. Ngai
cn dc cu mt ln nua (Mv 10.-6) d tim trong an tnh mt gii phap cho cuc xung dt o Kosambi,
mt cuc xung dt de doa lun c su hoa hop cua Tng chung.
Gii phap y chot dn nhu mt kt qu cua nhiu hoan cnh moi, trong khi dc Pht dang cu tru vao
khong cui nm 519 sang nm 518 tai K Vin o Savatthi. Cac T-kheo o Kosambi d gy chuyn bt
hoa tranh ci du di trong sut muoi tam thang tu khi ngai roi kinh thanh y dn d cac cu si tai gia
cung cp luong thuc cho Tng chung cung mt ht kin nhn. Ho quyt dnh khng dnh l va h tri cac
T-kheo nua, khin cho Tng chung o thanh Kosambi phi di du voi cac vn d luong thuc rt gay
gt. Do do c hai nhom T-kheo phi vi v gi cac phai doan dai din dn yt kin bc Dao Su o
Savatthi, thnh cu ngai hoa gii mi tranh chp theo quyt dnh cua ngai.
Phuong phap tin hanh cng vic cua dc Pht chng t tri thng minh va tai kheo leo cua ngai. Khi
dam ban cua v T-kheo b dinh ch tu tp d gii thich rng nay v y d nhn thy li cua minh, dc
Pht bo chu v phuc hi chc vu cua v y. Khi vic nay d lam xong, ngai dam dao voi dam T-kheo
truoc dy d dua ra lnh dinh ch. Ngai gii thich cho chu v bit ly do phuc hi chc vu trn, va ging
r rng vic v T-kheo nhn li trong qua kh chng t tinh cach hop phap cua hanh dng dinh ch kia.
Ri ngai bo chu v tu nay nhin nhn su phuc hi chc vu vua nu. Diu nay cung duoc thuc hin: bng
cach im lng (nghia la: khng nu y kin phn di) hi chung cng nhn v T-kheo gia nhp Giao doan
lai nhu cu. Su hoa hop b ngoai d duoc tai lp (Mv 10. 5. 11- 1). Mi phe du dc thng o dim ma ho
xem la quan trong nht -- khng co phe nao mt th din c
79
Tuy nhin, cac T-kheo o Kosambi vn tip tuc sinh su tranh chp mi. Sut ba muoi lm nm con lai
trong doi ngai, dc Pht khng bao gio dn an cu mua mua o Kosambi hay bt c noi nao trong vuong
quc Vamsa cua vua dena ln nao nua.

(HP N[sN HON8 PHiP (Hh H%[
Sau thp nin du tin dc Pht hong Phap, tai liu lch s trong Kinh Tang Pali tro nn roi rac it i,
khng phi vi thiu thng tin tng quat - tt c hon ba muoi tp trong Kinh tang va Lut tang va Lun
tang cha dy tai liu. Song Tam Tang gm phn lon cac cu chuyn va bai kinh mang tinh dc duc tri
duc gii thich cac quan dim giao ly, ma hu nhu khng co mt chi tit lch s nao c. Ngoai ra, thp
nin du tin danh du r rang da dim hoat dng cua dc Pht. Tu do v sau nhung noi chn y c tai
din trung lp, khin cho du tich cua bc Dao Su b ln ln nn kho phn bit.
Mt vi du v cu chuyn khng co hiu qu v phuong din lch s tuy nhin lai minh hoa doi sng cua
dc Pht cung su tu tin cua ngai, la cu chuyn sau dy co th ghi vao nm th muoi mt ngai hong
Phap:
Trong luc di kht thuc, dc Pht dn vung ln cn lang Ekanala phia nam Raagaha, vua dung luc Ba-la-
mn hao phu Bharadvaa dang phn phat com sua cho nng dn n sang. Dc Pht lng l nhp bon va
doi xem th ngai co duoc chia phn com khng.
Bharadvaa: Ti cay va gieo, ri sau khi xong vic, ti moi n. Nay Sa-mn, ngai cung phi cay va gieo,
ri ngai moi duoc nhn phn com.
Dc Pht: Nay Ba-la-mn, ta cung cay va gieo, ri khi ta lam xong, ta moi n.
Bharadvaa: Chung ti khng thy Dao Su Gotama dung cai ach hay cai cay, tuy nhin ngai lai bo nhu
th
Dc Pht: Ta gieo hat ging chanh tin, cy cay la tri tu, tinh tn la di bo keo cay, thanh qu lao dng
cua ta la trang thai Bt T . Bt c ai lam xong vic y, s duoc gii thoat kh dau.
Nhung dn khi Ba-la-mn Bharadvaa cung duong dc Pht mt chen com sua, dc Pht lai chi tu.
Mt tng vt nhn duoc do tai hung bin hoa m khng phi la mon kht thuc chn chanh va khng dem
lai phuoc dc gi cho thi chu. Tuy nhin, v Ba-la-mn khng ly chen com lai, vi khng xng dang voi
phm cach cua v y nu phi n mt mon d b chi tu hoc dem cho cac nng dn, nn v y d xung
con sui gn do.
Cach dung nh du nguoi gieo hat rt thich hop voi hoan cnh Ba-la-mn Bharadvaa tht co hiu qu tc
thi. Nhung hat ging bng loi ma dc Pht d gieo vao tm v Ba-la-mn dn luc chin mui, v y duoc
Giao Phap cm hoa va tro thanh T-kheo (SN 7.2.1)
Nm 517 la mt nm doi kem. Theo loi moi cua mt Ba-la-mn cu si, dc Pht cung vai d t h tng
dn an cu mua mua gn Veraa, mt noi gn phia nam thanh Savatthi (Sv Par 1. 1. 9) Hi dng x d
phat phiu khu phn cho dn chung dang b nan doi, nn mon kht thuc kho kim dn ni nhiu khi cac
T-kheo phi mang bat khng tro v. May mn thay vai nha bun ngua tu Bc An cung vua dn o tai
Veraa voi by ngua nn ho cho cac T-kheo mt it cam bt mi. Khi tn gi nanda dem dn moi dc
Pht mon n nay, ngai binh thn tuyn b mt ngay kia tinh th s tro lai tt dp hon (Sv Par 1. 2. 1).
80
Nm 515 truoc CN, Rahula, con trai cua bc Dao Su, d duoc hai muoi tui (k tu luc thu thai) va d
dn d tui ti thiu d mt Sa-di duoc tho dai gioi T-kheo. Sau khi dc Pht d an cu mua mua o tinh
xa Jetavana gn Savatthi, mt hm ngai bo Sa-di Rahula cung di voi ngai vao trong Rung Nguoi Mu va
Rahula sn sang dng y. (MN 17) Cung nhu l thuong trong truong hop con cua cac nguoi cha vi dai,
Rahula la nguoi co ca tinh khng r rt. Cac khuynh huong hoi thin v noi phong dai va thu dt theo
tuong tuong, mt dc dim co th biu l nng khiu tuong thut truyn vn chuong, d b truc xut ra
khi tri chang thiu nin o tui muoi lm, nhu mt "hinh thc noi di" (MN 61), va ngay c cm tuong
tu tin do nim thich thu v ve mt khi ng cua minh cung b ty sach lun (MN 62). Rahula khng co
duoc mt chut phong cach thanh lch, tai nng ngoai giao va uy luc thuyt phuc nhu thn phu, ch dung
noi gi dn ve mt ruc sang dy k diu cua ngai. Nhung qu tht, lam th nao chang co th phat trin
duoc nhung dc tinh nhu vy, nhung dc tinh ch co th tng truong khi phi duong du voi cuc sng
th gian
Duoc dung duc tu tui ln chin trong mt cng dng Tng chung ch toan nam gioi, lai duoc truong
lo Sariputta va dc Pht hun luyn chuyn tm thin quan v gii thoat va tun thu ly tuong tu tp bn
thn cua mt T-kheo, nn chang khng th huong thoi k u tho theo thoi vui choi. Khng duoc phep
phat trin cac nng khiu va ch duoc dung duc theo mt duong li phat trin han hp, chang d tro
thanh mt nguoi dy du tri tu kin thc, nhung sn sang chp nhn giao hun va chu phuc tong: nhung
dc tinh duy nht chang duoc phep phat trin la tinh cn va tun thu gioi lut tu hanh tht nghim khc.
Nhu moi nguoi du dng y, chang la mt thanh nin thng minh kh ai, nhung khng co gi khac hon th
nua.
Mi tuong quan giua dc Pht va Sa-di Rahula dy tin cn va thin cm, song khng thn ai hoc mt
thit, vi diu nay theo quan dim dc Pht co nghia la tao nn mt mi rang buc ni tm co th gy kh
dau. Vi vy cung d hiu, Kinh Din qu thuc d khng tuong thut nhung cuc noi chuyn ring tu
giua hai cha con: cac kinh Giao Gioi Rahula cung khng khac gi v hinh thc voi nhung kinh bc Dao
Su ging cho chung T-kheo c.
Vi du sau dy la loi ngai day Sa-di Rahula khi hai v cung ngi duoi gc cy trong Rung Nguoi Mu. Bai
kinh lin h dn phuong phap phong h bn thn khi b xuc dng do cac nhn thc giac quan:
-- Nay Rahula, con nghi th nao Con mt, hinh sc, nhn thc la thuong hng hay v thuong
-- Bach Th Tn, v thuong.
-- Th tai, mui, lui, thn (xuc giac) va tm hay y (co quan tu duy) cung cac phap va thc tuong ng voi
chung la thuong hng hay v thuong
-- Bach Th Tn, v thuong.
-- Cai gi v thuong thi kh hay lac
-- Bach Th Tn, kh.
-- Vy co hop ly chng khi nghi dn nhung gi v thuong, kh dau, chu bin hoai nhu sau: "Cai nay la
cua ta, cai nay la ta, cai nay la tu ng cua ta".
-- Thua khng, bach Th Tn.
81
-- Nay Rahula, khi mt v da vn d t nhn thc diu nay, v y ym ly cac cn, cac phap va cac thc
tuong ng (nghia la v y khng d cho minh tham dm chung). Do vy, v y ly tham va gii thoat cung
chm dt tai sanh. (MN 17, gin luoc)
Ngay khi phu thn thuyt ging, Sa-di Rahula lnh hi y nghia uyn thm cua giao ly va cac lu hoc
(asava) dua dn tai sanh dau kh du tan bin dn khi tm v y. Nhu vy, v y cung tro thanh mt bc
A-la-han nua.
Co l cung chinh nm 515, trong luc dc Pht dang an cu mua mua tai Jetavana gn Savatthi, hoc co l
vao mt dp nao do ngai dn ving thu d nuoc Kosala, dc Pht d tao mi giao huu thn tin voi nu d
t dai phu gia Visakha (T-xa-khu). Hon mt thp nin truoc, tiu thu Visakha moi ln by d hi ng
dc Pht khi con sng cung cha m o Bhaddiya (trong nuoc Anga). Sut thoi gian y, nhiu su kin xy
ra dn voi doi nang. ng Dhana aya, phu thn nang d cung gia dinh doi dn Saketa va tai dy, c con
gai xinh dp cua ng d lot mt xanh cua dam nguoi mai mi cho gia dinh phu thuong Migara, nguoi
dang tim mt tn nuong cho cu quy t Punnavaddhana. Cuc hn nhn thanh tuu, tu do Visakha sng
tai Savatthi voi chng, va nang sinh duoc nhiu con.
Giua cac nu thi chu cua Tng chung, Visakha chim da v d nht. Ba cung duong chu T-kheo ao mua,
thuc phm danh cho nhung v sp di xa hoc moi dn, chm soc nguoi bnh, cung cac th thuc phm
duoc liu (Mv 8.15.7). Tinh xa quan trong do ba cng hin hao phong la noi thanh lp "Dng Vin
Trung Cac" (pubbarama) sau nay ni ting o ngoai dng mn kinh thanh Savatthi.
Khi dc Pht an tru trong tinh xa nay, ba Visakha thuong yt kin nhiu ln d duoc ngai an ui sau
nhung chuyn dau bun. Co mt ln ba d thua kin: Vua Pasenadi Kosala lam chanh an d x thit hai
v phn ba. Dang giua trua nong bc, mt thoi dim khng thich hop d xin yt kin, ba di tim cho ra
dc Pht va k ht moi vic voi ngai. Dc Pht dy du tri tu d khng bnh b phe nao c, ch khuyn
ba nhung loi l dy trit ly nay:
iuI$ rng -au !hC bit $h>ng n#1
iMu ph%$ t7 th.nh l5$ tHi $a#
ng buI$ l g.G nhiMu !hC nL#,
Th#t lG triMn ph(=$ !h+ lm 2a#1
(d 2.9)
Mt ln khac nhiu nm sau, ba lai dn phi thoi xin yt kin dc Pht, c nguoi va toc du uot dm. Ba
thua voi ngai rng mt chau gai yu quy cua ba vua mt, va vi th ba uot dm c nguoi (do l ty trn
sau khi du dam tang). Bc Dao Su dap:
-- Nay Visakha, ba uoc mun sinh nhiu con chau bng dn s o Savatthi chng
-- Thua vng, bach Th Tn.
-- Th co bao nhiu nguoi cht mi ngay o Savatthi
-- Bach Th Tn, co l muoi nguoi hoc tam chin nguoi -- it nht cung mi nguoi mt ngay. Chng
thiu gi nguoi cht tai Savatthi.
-- Nay Visakha, ba nghi th nao, vy co bao gio ba khi b uot toc tai ao qun chng
-- Bach Th Tn, chc chn la khng. Con d qua nhiu kh dau voi by con chau dng duc nay ri.
82
-- Nay Visakha, ta noi cho ba r, bt c ai co mt trm vt yu quy s co mt trm mi kh su, ai co
chin muoi, tam muoi, nm muoi, hai muoi, muoi, nm, hai vt yu quy s co chung y mi kh su.
Nhung h ai khng co vt gi yu quy thi khng co kh su. Ta noi cho ba r, nhung nguoi y thoat su
no, ly tham duc:
Tt $[ nBi 2u !hC, !h+$ than
Thin hnh v5n tr5ng gi:a trn gian
Sht 2inh t> vt mnh Gu Ruw,
\hJng $+ g th.n, !hC $hxng mangW
8G ng(4i h5nh ph3$, th#t (u bi,
)Hng gi:a trn !hJng luGn i g,
<u (&$ m#ng mnh !hJng !hC nL#,
-4i !hJng $+ vt Gu vW
(d 8. 8, gin luoc)
Trong thoi k tip theo sau do, dc Pht an cu mua mua o Kapilavatthu (51 truoc CN), tai lavi phia
bc Benares (513), tai Raagaha (512 va 509) va o vung nui Calika (chua xac dnh duoc v tri) (511,
510), khng co diu gi quan trong v phuong din lch s duoc ghi lai. Ch trong nm 508, tro v sau,
dc Pht chon nhiu tinh xa o Savatthi d tru mua thuong xuyn, la nm lai co vai vic dang ghi nho.
Mt su kin dang chu y cua nm y la vic giao hoa tuong cuop gy kinh hoang Angulimala (Nguoi
Deo Vong Ngon Tay), so di duoc goi nhu vy vi tuong cuop y d lam cho minh mt xu chui deo c
bng cac long tay cua nhung nguoi b y git. la con cua Ba-la-mn Gagga giu mt chc vu tai triu
dinh vua nuoc Kosala va d tip thu mt nn hoc vn uyn bac tai dai hoc Takkasila. Voi tri thng minh
diu luyn, y tranh ne moi cuc sn lung nn moi qun tun tra mt tham ma vua Pasenadi truyn theo
di y du tro v tay khng. Angulimala duoc ba m dng tinh bao cho y bit moi hoat dng cua qun di
cnh v.
Lam mt dao tc trn xa l, co l lnh tu cua mt bon cuop rinh rp khach lu hanh va cac doan xe cho
hang, Angulimala la mt phn t trong nhom ti pham nghim trong nht o c An D. Trong cac thn
lang vao th ky th sau truoc CN, qun chung sng an n, "moi nha du mo ca" nhu tuc ngu thuong
noi, ti pham rt him hoi. Song o thanh th, ti pham lai nhiu hon. Cac vu cuop pha khng xy ra
thuong xuyn vi cac nha giau co tai sn dang cuop boc lun duoc dam gia nhn canh giu sut ngay dm.
Thng thuong hon la chuyn mt gia nhn bin mt cung vai d vt quy gia cua chu nhung vic nay
cung ch co gioi han nh vi da s ti to sng voi gia dinh ho ngay trong nha chu hay gn nha chu khin
cho vic dao tu kho thuc hin. Danh cuop bng vu khi la cach co trin vong kim nhiu tin mau nht,
do vy do la cach thng thuong nht, mc du ti pham nay de doa c nganh thuong mai ln tai sn quc
gia nn d b de doa lai bng cac hinh phat nng nhu cht tay chn, lam mu mt, dm coc qua nguoi, bop
c hoc chem du.
Dc Pht d lam ngo truoc moi loi cnh giac khi ngai khoi hanh tu Savatthi tin vao khu vuc bt an vi
Angulimala tru n. Chng my chc ngai gp tuong cuop, y dy kinh ngac v su can dm cua v kht si
lang thang don dc nay. Mu di thoai giua hai nguoi nhu d duoc luu truyn trong Kinh Tang (MN 86)
co l la chuyn sang tac v sau, lai cang co ve nhu vy vi duoc k theo th k. Song su tht vn co
chuyn Angulimala sau cung xin dc Pht nhn y vao Giao doan va dc Pht lp tc nhn loi. C hai v
tro v Savatthi voi tu cach Dao Su va d t, ri cung an tru trong tinh xa K Vin cua ng Cp C Dc.
Du ta ht long ngung m uy luc thuyt phuc cua dc Pht, thi su chuyn tm hi ci cua Angulimala
cung co ve hoi qua dt ngt nn kho tin duoc do la mt su cm hoa thun tuy tn giao. Su chuyn
huong vi v ci ta quy chanh nay co ve hop ly hon nu ta gi s rng tuong cuop Angulimala mun
tranh hinh phat bng cach gia nhp Tng doan, vi moi giao phai du khi chu l thuc vao quyn xet x
83
cua phap lut th gian. Dai Vuong Pasenadi cung hiu k mun thy tn ti pham truoc kia ng d truy
lung sut mt thoi gian rt dai ma khng dat kt qu gi. Trong mt chuyn chim bai tinh xa K Vin,
nha vua dam dao voi T-kheo Angulimala nay d cao troc du, dp y vang lam mt Sa-mn Thich t.
Nu vua Pasenadi co th tha th cho tuong cuop duoc hang phuc cach nay thi dn chung Savatthi mun
bao thu, lai suy nghi cach khac. Trong khi T-kheo Angulimala di kht thuc trong kinh thanh, ho nem da
vao v y, gy thuong tich trm trong. Minh dy mau, y b rach va binh bat b v, v y dn yt kin dc
Pht o tinh xa Jetavana va duoc ngai khuyn nhu: "Hy kham nhn, nay Ba-la-mn Con dang tho lnh
ngay trong doi hin tai qu bao cua cac ac nghip, bng khng con s phi chu nhiu kh dau rt lu dai
trong da nguc"(MN 86). Song T-kheo Angulimala cung khng sng duoc lu trong Giao hi. V y tu
trn som, co l la do kt qu cua mt vu dn chung tn cng ln th hai.
Vic giao hoa tuong cuop Angulimala d gy ting vang lon ra ngoai va cang tng uy tin cua dc Pht.
Diu nay khoi dy long ganh t cua cac nhom Sa-mn khac b gim sut phn tng vt cung duong, nn
ho xem xet nhiu muu k ha uy tin dc Pht. Ho tim duoc mt cng cu loi hai o nu kht si Sundari, ho
thuyt phuc c y thuong xuyn lai vng tinh xa Jetavana cang nhiu cang tt va l din cho cang nhiu
nguoi thy cang hay. C y lam nhu loi ho bo, ri sau mt thoi gian, c y b dam nguoi ung h kia
git cht va chn vi xac vao tinh xa Jetavana. Ngay lin sau vu nay, cac Sa-mn ac hanh loan tin
Sundari tht lac va co l duoc tim ra xac cht trong tinh xa K Vin.
Ch chc lat t thi duoc phat hin trong mt h o K Vin va duoc mang v Savatthi, tai dy bon sat
nhn d lon ting la o: "Nay moi nguoi hy nhin xem hanh dng cua dam d d Sa-mn Thich T Bon
chung tht v tam v quy, pha gioi, dc ac, di tra, bt tnh. Lam sao mt nguoi dan ng lai co th git
dan ba sau khi hanh lac". Loi vu cao nay khng phi la khng co kt qu, vi no duoc lp lai nhiu ln
va cac T-kheo phi chu mt thoi gian kho khn luc di kht thuc.
Dc Pht phn ng lai ging nhu ngai d lam tai Raagaha, khi ngai b goi la "nguoi gy cnh goa bua
cho phu nu" va "bt coc nam nhi". Ngai day cho cac T-kheo mt doan k d phn cng lai dam nguoi
lng ma:
Pa ng%$ $h# phn !" dHi gian
8 ng(4i !hJng nhn viN$ mnh lm,
C[ hai, !hi $ht -Mu -?ng -xng
lnh nghiNp -4i 2au h5 liNt trnW
(d .8 - Dhp.306)
V vic nay, khng co bng chng v ti va phuc hi danh du chu Tng truoc qun chung, song chng
my chc nim tin tuong rng Giao hi dc Pht khng lin h gi dn vu muu sat nay lan truyn rt
nhanh.
Nm th hai muoi mt (508 truoc CN) trong cuc doi hong Phap dem lai cho dc Pht nhiu nim an
vui vi em ho ngai, tn gi nanda, nhn chc vu phu ta thuong truc kim th gi (upatthaka) hu cn
ring cua ngai. Bc Dao Su, luc nay nm muoi sau tui, d mi mt vi nhung thay di thuong xuyn
dam nhn su hu cn quanh ngai, dc bit la giua nhiu T-kheo va Sa-di d phuc vu ngai theo mi kh
nng ring bit nhu chu v Nagasamala, Nagita, pavana, Sunakkhatta, Cunda, Sagata, Radha, va
Meghiya..., ma khng co ai thuc hanh nhim vu hoan toan cn trong c.
Khi ngai hi cac Truong lo xem th ai mun dm trach phn su nay, chinh tn gi nanda dy thin y
sn sang cng hin phn minh. D tranh moi diu nghi k la tn gi dm trach cng vic nay vi loi ich
ca nhn, tn gi nanda thnh cu dc Pht dung bao gio ban cho tn gi thuc phm hay y phuc cung
duong ngai, bc thuong thu Tng chung, cung khng dem tn gi theo ngai khi duoc thnh moi tho trai,
8
song phi thuyt ging cho tn gi ni dung cac bai kinh dc Pht d ging trong luc v nay vng mt.
Dc Pht dng y moi dim nu trn.
Sut hai muoi lm nm, tn gi nanda o canh bc Dao Su, trung thanh tn tuy nhu hinh voi bong
(Thag 1039-5). Tn gi chun b ch nm ngh ban dm cho ngai, mang nuoc hu ngai, ra binh bat,
bo v cho ngai khi b dam nguoi to mo dt nhp quy ry, hoc dua nhung khach quy vao trinh din
ngai, va thng bao cho ngai cac su kin hng ngay, c th mi cho dn khi bc Dao Su dit d (83
truoc CN), cac cng vic y khng con cn thit nua.
Ch,-ng [V
8i?2 L = (Jng chNng EC gi9i C, !O

8[iO .
Gi s ta tro lai thoi k hai ngan nm trm nm truoc va dam thoai voi dc Pht, chung ta goi ngai la
"trit gia", chc ngai s ch chp nhn danh hiu nay voi nhiu su d dt. Ngai s dng y v tu nay trong
mc d "mt trit gia" theo nguyn nghia la mt "nguoi ban cua tri tu", song ngai s xac dnh tinh cht
cua tu nay bng cach noi rng ngai la mt nguoi co chu truong thuc tin nn ch danh gia cao th tri tu
nao lin h dn gii thoat kh dau. Ngai cung s tan thanh danh hiu "trit gia" trong y nghia nguoi tm
cu bn cht nhu tht cua th gioi van vt va nguyn tc diu khin no. Song nu qua tu "trit gia",
chung ta mun ch nguoi sang tao mt h thng tu tuong thi ngai s bac b danh hiu do di voi ngai
khng phu hop.
Ngai khng tu xem minh nhu nha phat minh mt cng trinh tu duy, ma la nguoi kham pha nhung quy
lut tu nhin d duoc hin bay. Ngai cuong quyt phu nhn loi ch trich nng n do Sunakkhatta, mt v
quy tc Licchavi, lon ting ru rao sau khi roi b Tng chung (MN 12) rng ngai d sang tao ra mt ly
thuyt hoc tuyn b mt giao diu do ngai tu suy lun. Ngai vung tin rng trong quy lut Nghip Bao
(nghia la tai sinh tuy theo tinh cht cua hanh dng), ngai d din t chn ly khach quan, va voi Bat
Chanh Dao ngai d rut ra kt lun thich dang bng th ngn tu dc bit lin h tin trinh gii thoat tu
quy lut nay. Theo dc Pht, moi nguoi du phi chu quy lut tu nhin v tai sanh tuy hanh nghip cua
minh, cho du ke y bai bac giao ly nay di nua.
Su thuc co vai phuong din ri rac trong chn ly do ngai kham pha d duoc mt s nguoi khac cng
nhn truoc kia khng lam dc Pht bn tm chut nao: bt c tri kin gi phuc vu muc dich gii thoat du
duoc ngai truyn thu va hoan nghnh c. Tuy th, cac tu tuong gia dng thoi voi ngai du nhn thy giao
ly cua ngai tht tn k. Truoc kia chua ai tung kt hop su phu nhn mt bn ng voi y nim tai sanh co
ve di nghch nhau, cung khng ai din t tht minh bach chinh xac tinh trang kh dau cua moi su hin
huu va thuyt ging voi tai hung bin hy huu nhu vy. Trong Giao Phap cua dc Pht Gotama, cac tri
kin tn c duoc kt hop d tao thanh mt h thng hai hoa, tht d hiu di voi nguoi co tri tu, tuy
nhin, tht thm ao va k diu vi no huong dn nhung gi vuot ln th gioi cm quan.
Nhung nguyn ly Pht Phap co th duoc trinh bay trong mt s mnh d nhu sau:
- Hin huu trong moi hinh thai du la kh (dukkha) vi bt c vt gi co doi sng du phi chu cac hin
tuong kh dau, v thuong, tiu dit, bit ly va bt dc.
85
- Tt c chung sanh chua duoc gii thoat du phi b tai sinh: ni kh cua chung sanh khng chm dt
voi cai cht, ma vn con lin tuc mi trong nhung hinh thai hin huu k tip.
- Tai sanh duoc chi phi boi quy lut tu nhin v ly duyn khoi hop dao dc, theo do thin nghip
(kamma), hay noi r hon, cac hanh dng do y chi (sankhara) tao diu kin tai sanh vao hoan cnh tt dp
hon va ac nghip dua dn tai sanh vao ci xu ac hon. Thin nghip mang lai loi ich, an lac, ac nghip
mang dn tai hai, kh dau.
- Vi khng co linh hn truong tn sau khi thn hoai, nn tai sanh khng din tin theo hinh thc linh hn
lun chuyn du thai vao mt thn xac moi, ma do mt chui lin tip cac nhn duyn tao diu kin sanh
khoi.
- Cac dng luc vn hanh vong lun hi sanh t la khat ai (tanha) va v minh (avia), nhung dng luc ma
mi nguoi co th thuc hin su doan tru trong chinh minh nho tu diu phuc bn thn.
- Gii thoat ct yu la o ch chm dt vong sanh t lun hi va tn dit (nibbana) huu th.
Cung voi nhung nhn thc nay, nim xac tin rng ngai d tim ra chia khoa mo duong gii thoat kh dau
la ly do khin dc Pht tu tin (v uy), va tinh thn lac quan cua mn d ngai phat xut tu nim tin vung
chc rng mi nguoi n luc vi muc dich gii thoat s thanh dat gii thoat ngay sau.
Mc du xem doi sng la kh dau, dao Pht vn khng bi quan; trai lai, dao Pht thit lp nim tin vung
chc va tm trang thu thai trong nguoi m dao. Mt nguoi hanh tri Giao Phap cung ging nhu nguoi
duoc y si gii thich cn bnh, nhung voi su bo dm rng co th diu tr bnh ma khng cn bt c mt
hoat dng nao o bn ngoai, ch hoan toan do n luc cua chinh nguoi bnh y thi.
[. VHx (ojVVH%)
Su kin thai t Siddhattha sinh truong trong da v cao sang va hoan cnh uu di, lai phat trin mt dc
tinh nhay cm di voi kh dau nhu la hu qu cua da v x hi vung chc y cung co th hiu duoc v
mt tm ly. Song chung ta co th hi: tt c phuoc phn ma ngai huong thu khng lam ngai tha nguyn
la nghia th nao Tht ngo ngn nu ta nghi rng v thai t cua quc vuong Suddhodana o thanh
Kapilavatthu khng y thc duoc hoan cnh hanh phuc cua minh. Vy diu duy nht o dy la ngai d
nhin thy su xa hon va doi hi nhiu hon nua. Ngai d co mt tu duy dy trit ly v "hanh phuc"
(sukha), diu ma ngai khng thy duoc thuc hin trong doi ngai, va qu thuc diu nay cung khng duoc
thuc hin o du c.
Dung la ngai gp nhiu may mn trn th gian, nhung hoan cnh lin tuc b de doa nay co thuc su la
hanh phuc chng Va du la gia tr cua nhung nim hanh phuc nh nhoi Mt vai giy phut lac thu v
thanh cng do tai hung bin, nhung thoang bay bng theo tri tuong tuong luc dam dao voi thn bng,
ni dam m trong vong tay nu nhn, thu huong cao luong m v, nao co xng dang gi, tt c cac nim
vui din ra trong chc lat nhu vy ch d nhuong ch lai ln nua ngay lp tc cho tinh trang thuong
xuyn dy chan nn, bt mn va kinh hi v tuong lai - noi cach khac, la nhuong ch cho kh dau
(dukkha)
Chng qua chung ch la nhung tinh tit vun vt, nhung phuong tin lac thu d thoat ly thuc t, ch
khng phi la hanh phuc cua cuc doi. Bt c hanh phuc nao xng dang voi danh tu nay phi la nim
hanh phuc vung bn vuot ln tt c moi th gi de doa no, phi la su tu do vinh vin thoat kh dau, do
chinh la nim tin tuong cua thai t Siddhattha khi ngai tu gi gia dinh, hoang cung, tai sn d cng hin
cuc doi minh cho vic tm cu th hanh phuc nay o d tui hai muoi chin.
86
Truoc tin, tri ngai phi nhn thc r rang bn cht cua kh dau ma ngai dang tim cach gii thoat. Va do
vy, trong T Thanh D ngai dung d phat hoa Giao Phap cua ngai nm 528 truoc CN tai Lc yn o
Isipatana, Thanh D du tin nu r dnh nghia cua kh dau (dukkha):
e<G $$ T !hr#, -.G l \hC Thnh h
)anh, lL#, bNnh, tU l !hC,
)u, bi, !hC, (u, nL# l !hC,
n tfng hIi, i biNt lG l !hC,
Cu bt -f$ l !hC,
T+m l5i, <gq Th jn l !hCeW
(Mv 1.6.19)
Phn ct tuy cua dnh nghia kh dau nay khng nhung ch duoc trinh bay ma con phi duoc suy din
bng cach phn tich nhiu loi cng b khac va rut ra nhung kt lun cn thit:
Sanh, lo, bnh, t la cac phuong din cua doi sng va bt kh ly di voi su hin huu cua mi ca nhn.
Trong khi xac nhn bn cht chung la kh, dc Pht Gotama gii thich r rang rng khng co hinh thai
hin huu nao thoat khi kh dau.
Su, bi, kh, uu, no la phn ng truoc su tn tht tai sn hay sinh mang nguoi thn. Cui cung moi th
gi long ta yu thich du dua dn ni kh chia ly dy cay dng: moi luyn ai rang buc ni tm du tao
nn kh dau.
Ngoai cac hinh thai kh dau thuc v pham tru Thoi Gian (v thuong), con co nhung hinh thai thuc v
pham tru Khng Gian (thn cn hay ly bit) do la gp g nhung gi ta ghet b (oan tng hi) va chia lia
nhung gi ta yu thich (ai bit ly)
Ni kh dau cua ta lai tng thm vi cac uoc vong cua ta thng thuong ch duoc thanh tuu mt phn nao.
Nhung diu mong cu nhung khng dat duoc thuong dua dn kh dau: mong cu khng thanh tuu, du la
mong cu tn tai, mong cu thuc hin mt diu gi hoc so huu mt vt gi, rt cuc du bin thanh kh
dau.
Nm Thu n (panc` upadana - kkhandha ) am ch cac yu t tao thanh mt ca nhn hin huu. Mi ca
nhn gm Nm n nay va ch co th, do la trung tm dim cua moi cm giac kh dau, do vy chinh no
cung duoc xem la kh.
Nm n do la:
- Sc Thn (rupa) voi luc cn: mt, tai, mui, lui, thn (xuc giac) va y (co quan suy tuong: Manas).
Do cac giac quan tip xuc voi su vt cua ngoai gioi nn khoi sanh:
- Tho (vedana): do la cac cm giac, chung tro thanh.
- Tuong (saa) la cac nhn thc tu do di tuong duoc chiu vao tm cua nguoi quan sat. Nhung nhn
thc nay phat sinh.
- Hanh (sankhara), do la cac quan nim, mong cu, tu nim, hanh dng theo y mun hay du dnh.
- Thc (viana) sau cung phat sinh tu cac tuong trong hinh thai y thc ngoai vt hay di tuong cua tu
tuong, cac phap (dhamma)
87
Nhu ta thy Ngu n khng ch la thanh t cua con nguoi sng thuc, ma chung con gii thich tin trinh
nhn thc theo cac chc nng lin tip cua chung. Chung duoc goi "Ngu Thu n" vi trong tin trinh tai
sanh, chung duoc chp thu tao thanh mt ca nhn moi do nghip quyt dnh.
Tom lai: y nghia trong yu trong Kh Thanh D cua dc Pht la gi
Tu khoi dim cho thy moi hin huu ca nhn du mang kh dau trong do, boi vi (a) mt vai hinh thai
kh dau lin kt cht ch voi cuc sng th cht, (b) mt s khac khoi sinh do ta luyn ai nhung vt v
thuong, chu bin hoai, hoc (c) xa cach chia ly, hoc (d) do cac uoc mong cua ta khng dat, no dua dn
kt lun rng (e) doi sng ca nhn la kh.
Kh, dukkha, trong Giao Phap dc Pht la mt tu ngu trit ly ch bn cht cua cuc sng, trang thai chua
duoc gii thoat o th gian.
D thy diu nay dung nhu vy doi hi phi co su truong thanh v tri tu. Mt nguoi binh thuong tu
danh lua minh bng nhung trang thai hanh phuc tam thoi hay nhung lac thu thong qua chc lat, do vy
khng thy duoc moi su du la kh. "Nu sc thn (va cac un khac tao thanh con nguoi) la hoan toan
kh, tuyt di lin h voi kh, ch khng lin h voi lac, thi chung sanh s khng tham dm di voi sc
thn (tc doi sng th cht) nhiu nhu vy". Dc Pht tuyn b voi Mahali, trong mt chuyn du hanh
dn Vesali (SN 22. 60). Noi theo ngn ngu hin dai: nhung giy lat hanh phuc cua ta la nhung dng xu
ma chic may danh bac trao lai cho ta. Chung khin cho nguoi danh bac tip tuc tro tiu khin mc du
ke y bit rng cui cung minh s la ke thua cuc.
[[. S%5S^a% VN8 .jN Hm[ S%NH (n V^ uj .j( Cq% N.
Su v thuong cua van vt, nguyn nhn cua bao nhiu kh su o th gian, nu dem ra phn tich, cui
cung s tro thanh hanh phuc gia nhu su kh phi duoc chm dt voi t vong. Song nu cai cht duoc
xem la gii thoat moi bt hanh cua cuc sng thi di voi dc Pht, gii phap cua vn d kh dau khng
don gin nhu vy Ngai thy su vic khac hn: moi loai huu tinh du b rang buc vao vong lun hi
sanh t (Samsara) nn chung phi tai sanh sau khi cht tuy theo nghip.
Tai sanh, diu tt yu phi chu dung dau kh trin min, phi hng ly moi tai hoa cua sanh sn, bnh
tt, kh dau, tn tht, phn ly, tht vong, ri mang chung c tai din mi mi, la diu ma nguoi An cm
thy hi hung cuc d. Qu thuc tai sanh tao co hi n luc tin ln mt hinh thai hin huu tt dp hon,
song du o trong hinh thai ti uu nhu cua Thin thn cung khng thoat khi kh dau v thuong va nhu
vy la khng thuc su gii thoat.
Dc Pht Gotama phn bit (MN 12.1.73; AN 9.68) nm cp bc hin huu hay nm sanh thu (gati) trong
do ta co th tai sanh:
Thin gioi co nhung v an tru la chu Thin (deva) huong cuc doi truong tho va hanh phuc nhung khng
phi vinh vin, va cung nhu moi loai chung sanh, du phi chu su bin hoai trong vong lun hi sanh
t.
Nhn gioi la noi dem lai co hi tt dp nht d gii thoat vi o do con nguoi co th hoc Giao ly cua dc
Pht d dang nht va co th tro thanh T-kheo.
Th gioi suc sanh.
Th gioi nga quy (peta) va sau cung
88
Da nguc, trong do chung sanh phi chu nhung su hanh ha cho dn luc d tiu tru ht ac nghip vi cac
ti li khng th dn bu cu chuc duoc o cac cnh gioi khac.
Trong cac th gioi y khng noi nao co cuc sng vinh cu c. Khi cac hanh nghip d can ht hiu luc,
mt v huu tinh lam Thin thn trn troi hay ti nhn trong da nguc du phi roi cnh gioi y d tai sanh
vao mt hinh thc hin huu khac. Chu Thin co th than tic diu nay, song di voi cac sinh linh trong
da nguc, thoi han nay la c mt nim an ui qui bau cho chui ngay dai bt hanh.
Nhin v qua kh ta lai thy hin l ra toan nhung vin nh hi hung. Moi loai huu tinh phi tri qua v
luong kip sng trong v s hinh thai hin huu, tu doi no sang doi kia, ma khng h y thc duoc rng
nim an lac ch la phu du tam bo, con dau kh thi trin min khng dt, cho nn vn mi mi uoc mong
tai sanh. Tuy nhin, ch ring nhung v nao d phat trin nhung kh nng tinh thn tri tu cao siu moi co
th nho lai cac doi sng qua kh dy du chi tit.
Vi moi doi sng du do doi truoc tao diu kin, cho nn co vn d ny sanh lin h dn ngun gc cua
vong lun hi sanh t nay. Trong mt cuc Phap thoai voi cac T-kheo o Savatthi, dc Pht gat b vn
d nay ra nhu mt diu khng th ban lun gii dap:
"Nay cac T-kheo, v th la vong lun hi sanh t nay. Khoi dim khng th nu r tu du chung sanh b
v minh bao phu, b tham ai troi buc d luu chuyn trong sanh t l nay. Chu v nghi th nao, nay cac
T-kheo, cai gi nhiu hon, nuoc trong bn dai duong hay nhung dong l tun chy khi chu v luu
chuyn lang thang trong sanh t l nay, ku gao than khoc vi gp g nhung gi minh ghet b, chia lia
nhung gi minh yu thuong va khng dat duoc nhung diu mong mun" (SN 15. 1. 3)
Ri tu qua kh, ta nhin v tuong lai: co th nao tranh duoc nhung cuc tai sanh doi sau chng Co co
hi gii thoat minh ra khi banh xe lun hi tan nhn khng chu bung tha c keo dai ni kh dau cua
ta dn v tn chng
Dc Pht dap la co - va dy chinh la dim khoi du Giao Ly gii thoat cua ngai- boi vi tin trinh tai sanh
tun theo mt quy lut ma ta cn phi tim hiu va tn dung no d ri, nu ta b bt buc phi tai sanh, thi
it ra cung duoc tai sinh vao cac cnh gioi an lac hon - du chua phi la thoat kh hoan toan.
Quy lut tu nhin v Ly Duyn Khoi phu hop dao dc, hay Lut Nghip Bao (Kamma) la ly do gii
thich thin nghip dua dn tai sanh vao hoan cnh tt dp hon, con ac nghip dua dn tai sanh vao hoan
cnh ti t hon. Thin nghip tao nn phuoc dc tt lanh (pua, kusala), ac nghip tao nn tai hai, tn
dc (apua, akusala ). Bt k ai cung ch co th tu trach minh v tinh trang hin huu cua minh. Bt c
nhung gi ke y lam by gio, theo huong thin nghip hay ac nghip, ke y du s gt hai trong tuong lai
duoi hinh thc tai sanh cao hay thp tuong ng voi nghip d tao.
"Nghip phn bit cac loai huu tinh thanh cac hang ha lit hay uu thng" (MN 135; III 203)
Nhu di cu k vn thuong duoc truyn tung nu r:
_It ng(4i l: !h$h tha ph(Eng
Qn t#n lui g+t $H h(Eng tr, vM,
Th.n nh.n, RuGn thuI$, b5n by
Thnh t.m $h# -+n trn trM h.n h#anW
Cqng nh( thiNn nghiNp -L lm,
)* luJn $h# -+n 2n 2ng thiNn nh.n,
_It !hi t> giL $Vi trn,
89
\h$ g RuGn thuI$ -+n m>ng -4i 2auW
(Dhp 219 - 220)
Tai sanh trong hoan cnh tt hay xu khng phi la phn thuong hay hinh phat danh cho thin nghip
hoc ac nghip, ma do la hu qu tt yu tu nhin. Khng cn co v phan quan xem xet cng ly duoc
thuc hin hay chia phn thuong phat - vi quy lut nghip bao din tin tu dng va bt kh khang. Ta
khng th tranh nghip qu cua ta (AN 10. 206). Cung nhu tt c moi quy lut tu nhin, dnh ly nay co
th tro thanh ich dung di voi ta nu ta bit thich nghi minh vao do.
Su cng nhn co tai sanh va chc nng chu dng diu khin cua nghip trong vong lun hi sanh t y,
dc Pht, d thy duoc noi dn trong cac kinh din Ba-la-mn, cac kinh sach panisads (Ao Nghia Thu)
va r rang nht la trong cac Ao Nghia Thu co tn Brhadaranyaka (. . 5) va Chandogya (5.10 .7). Song
vic lam cho thm diu va phat trin quy lut nghip bao la cng trinh cua ring ngai, chng t ngai la
mt tu tuong gia dy sang tao tn k va mt nha tm ly tinh t.
Ngai suy xet: nu moi hanh dng du phi gop phn tao nn su hin huu trong mt kip lai sanh bao gio
cung dy kh su, thi s khng th nao thoat khi hin huu va kh su. Vi khng mt ai tranh khi hanh
dng: moi loi tht ra, moi c ch tay chn du la hanh dng. Do vy yu t quyt dnh cuc doi tuong lai
cua ca nhn cung dc tinh cua no khng th tim duoc trong chinh hanh vi y, ma phi nm trong dng
luc thuc dy hanh vi y.
Nghip qu duoc tao nn do cac tu nim hay tu tm so (cetana) thin ac, cac hanh vi cua tham duc
(chanda), hay cac y dnh nm sau hanh vi (sankhara). Nu ke nao co y dnh xu va ch vi hoan cnh bn
ngoai ngn cn su thuc hin y dnh kia, thi ring du dnh, y mun hanh dng y ma thi cung du d gy
ra cac nghip qu tuong duong voi no. Vi th, di voi mi ca nhn yu t quyt dnh tuong lai minh
chinh la thai d tinh thn cua minh.
Dy la mt su cng nhn co y nghia v cung trong dai. Truoc tin, no chuyn nghip qu tu hanh dng
bn ngoai vao trong tm y nguoi lam, va nhu vy co th cho ta thu hiu qua trinh tai sanh v phuong
din tm ly. K do no ch r cach nao ta co th hanh dng ma khng tao nghip qu.
Nhu dc Pht d tuyn b, moi hanh dng do tham (lobha), sn (dosa) va si (moha) thuc dy du troi
buc nguoi lam v phuong din nghip luc. Song bt c nguoi nao hanh dng khng do su kich thich
cua ba ac phap nay va d gii thoat khi tham ai ni tm thi tranh duoc cac nghip qu:
"Nay cac T- kheo, bt c nghip nao duoc lam khng do tham, sn, si (khi nguoi ta d doan tn cac cn
nguyn nay) thi hanh nghip y duoc tru dit, duoc ct dt tn gc r, duoc lam cho ging nhu khuc
thn cy Tala, khng con co th hin huu (nghia la khng co d thuc qu), khng con chu sanh khoi
trong tuong lai nua". (AN 3. 33)
Cung voi loi tuyn b trn, con duong gii thoat cua dc Pht duoc phat hoa trn nguyn tc: hanh dng
khng vi uoc mun thanh cng, hanh dng vi thin chi di voi mun loai va lun chanh nim tnh giac.
Trong luc rn luyn tm tri nhu vy, mi nguoi du tao duoc mt phuong tin dat dn mt cuc sng o
doi sau an lac hon va cui cung gii thoat khi vong sanh t cung bach.
u chu, di khi qui lut nghip bao nay duoc suy din theo tinh cach tin dnh, vi nhu mt nguoi co
cuc sng do nghip qua kh quyt dnh ri thi cach suy tu cung do tin dnh, cho nn khng co tu do
trong y chi va hanh dng nua. Nhung rt nhiu loi tuyn b cua dc Pht chng t rng cach suy din
nay la sai lm. Hanh nghip hay noi r hon, cac du tinh hanh dng quyt dnh cnh gioi tai sinh, hoan
cnh sng, nhn dang din mao va dc tinh tinh thn cua nguoi duoc tai sanh, nhung khng quyt dnh
phn tu tuong va hanh dng cua nguoi y.
90
Trong khun kh tinh tinh dc dim cua minh, mi nguoi co tu do lua chon cac du tinh hanh dng, cac
du tinh nay s quyt dnh tuong lai cua ke y tuy theo nghip luc. Mi nguoi du co quyn diu khin
tuong lai cua minh, mc du mc d diu khin kia tuy thuc vao hoan cnh hin huu ma ke y sng.
Giua moi loai huu tinh, con nguoi co nhiu co hi tt dp nht d chuyn tm thc dn cai tich cuc, theo
chiu huong gii thoat, va vi ly do nay, tai sanh lam nguoi duoc xem la thun loi nht. Di voi dc Pht,
chu Thin duoc danh gia la qua tham dm hanh phuc ci troi nn khng th thy r nhu cu gii thoat.
[[[. %N%((% V N8
Di nhin ly thuyt tai sanh nu ln vn d chu th tai sanh: ai hay vt gi duoc tai sanh Phn nao trong
ca nhn vn truong tn trong vong sanh t lun hi d ta co th thuc su noi dn tai sanh
Nhung v di tim linh hn theo truyn thng panisad (Ao Nghia Thu) xut du l din ngay o dim nay,
va mun dc Pht Gotama cho bit linh hn hay bn ng (Skt: atman) gm nhung gi, cai nao mang ly
cac hinh thc hin huu tai sanh khac nhau nhu con nguoi mc ao qun moi.
Cu gii dap cua ngai khin chu v y kinh ngac. Ngai tuyn b, giao ly Ao Nghia Thu v bn ng la
mt giao ly ngu xun. Bn ng phi duoc dnh nghia la mt cai gi vinh cu. Nhung khng co mt nhom
nao trong nm un (khandha) tao thanh mt con nguoi sng thuc la thuong hng c. Khng co th nao
trong do tip tuc tn tai sau khi mang chung, va vi th khng co vt gi cua ngu un co th duoc xem la
thuc th chuyn tip qua mt hinh thc hin huu moi nhu "linh hn` hay "bn ng" c. Co tai sanh
nhung khng co mt linh hn lun chuyn du thai. Do do, ngai day cac d t:
"Chu v nghi th nao, nay cac T-kheo, sc (thn: nhom th nht trong ngu un) la thuong hng hay v
thuong
- V thuong, bach Th Tn.
- Vy cac tho, tuong, hanh, thc (bn nhom kia) la thuong hng hay v thuong
- V thuong, bach Th Tn.
- Nhung cai gi v thuong thi tao kh hay lac
- Tao kh, bach Th Tn.
- Th nhung gi v thuong, kh dau, chu bin hoai, thi co hop ly chng khi suy nghi nhu vy: "Cai nay
la cua ta, cai nay la ta, cai nay la tu ng cua ta"
- Qu thuc khng, bach Th Tn". (MN 22; 1.138)
Tai sanh ma lai khng co linh hn chuyn tip du thai hinh nhu la diu mu thun, song dc Pht gii
thich ch co mu thun bao lu ta con suy nghi theo cach thng thuong din t cai thuc th. Di voi ai
cho rng phi co mt nguoi ganh chu tai sanh mi mi, hoc di voi ke nao gi thit rng tai sanh phi
co nghia la su dng nht toan din v bn cht cua nguoi duoc tai sanh qua cac hinh thc hin huu khac
nhau, thi cac giao ly v Nghip (Kamma) va V Ng (anatta) hn co ve khng phu hop voi quan nim
y.
91
Tuy nhin, nu ta thay th cach tu duy lin h dn thuc th bng cach tu duy lin h dn chc nng, thi
tai sanh khng co linh hn chuyn tip du thai s tro nn d hiu. Cac doi sng lin tuc trong vong lun
hi sanh t khng ging nhu cac hat ngoc trong xu chui deo c, duoc ni voi nhau bng mt soi dy,
tc la "linh hn", xuyn sut qua moi hat ngoc; ma dung hon, chung ging nhu nhung con suc sc chng
cht ln nhau. Mi con suc sc la mt thanh phn ring bit, nhung no nng d con phia trn ma no co
lin h v mt chc nng. Giua cac con suc sc khng co tinh dng nht ma ch co tinh duyn khoi hay
sanh khoi tuy diu kin.
Nu vn d tinh dng nht cua bn ng trong tai sanh gy lung tung cho chinh cac d t dc Pht, thi no
lai cang huyn bi hon nhiu di voi mn d cac giao phai khac. Trong mt chuyn di kht thuc o
Raagaha, du si la th Kassapa don duong dc Pht voi cu hi v vn d nay: "Thua tn gi Gotama,
kh do tu minh lam ra hay do nguoi khac lam ra" (nghia la nguoi tao nghip va nguoi v sau chu
nghip qu d tao y la mt hay khac nhau). Dc Pht phu nhn c hai quan dim trn va gii thich:
"Nu ta bo: "Mt nguoi hanh dng va chinh nguoi y huong tho nghip qu", tc la ta xem con nguoi
thuong hng (vi nhu vy la gi thit co mt linh hn bt t lam mi lin kt). Nu ta bo "mt nguoi
hanh dng, mt nguoi khac huong tho nghip qu, tc la ta xem con nguoi doan dit (vi nhu vy la gi
thit ca nhn hoan toan hoai dit khi mang chung). Tranh c hai cuc doan nay, Nhu Lai d thuyt Phap
theo Trung Dao" (tc la Ly Duyn Khoi). (SN 12. 17. 1)
Chn ly nm o giua hai cuc doan, mt phia dng nht toan din hai con nguoi lin h tai sanh va phia
kia cach ly hoan toan hai nguoi y: moi nguoi du tu tao diu kin cho su tai sanh "cua minh" bng cac
hanh dng c y, co du tinh, nhung khng phi hoan toan dng nht voi v huu tinh s tai sanh theo
nghip y. Chung ta khng nn suy tuong: "Ta s tai sanh", nhung dung hon, phi tu duy: "Vong sanh t
nay din tin tuy theo nghip (kamma). Tt c moi ca th hin huu trong vong nay s cm tho v ng
tanh, song cai ng sng thuc nay khng phi la vt thuong hng, mt linh hn bt dit, no khng dng
nht voi cac doi sng qua kh va hu lai". Cai ng ch la mt hin tuong cm tho sng dng, khng co
cn bn ni tai, khng phi la mt thuc th bt bin.
Qua trinh tai sinh khng co linh hn din tin ra sao d duoc dc Pht gii thich tht chinh xac voi dy
du chi tit. Nhu chung ta d thy, khng phi cac hanh dng thuc su (kamma) ma chinh la cac tu nim,
du dnh (cetana) lam nhn duyn cho tai sanh:
"Nay cac T-kheo, nu mt nguoi con v minh du dnh lam mt thin hanh (sankhara) thi thc (vi
ana) cua nguoi y s di dn huong thin. Nu nguoi y du dnh mt ac hanh, thc cua nguoi y s di dn
huong ac: Nu nguoi y du dnh mt bt dng hanh, thc cua nguoi y s di dn huong bt dng".(SN
12. 51. 12)
Cac du dnh hanh dng chuyn dc tinh dao dc qua thc.
Thc duoc t dim dc tinh nhu vy gio dy la yu t thanh lp mi lin lac lam diu kin cho mt doi
sng moi: no tao nn trong long nguoi m su phat trin mt bao thai, tc mt v huu tinh moi, tuy th,
lai khng phi lun chuyn vao bao thai nay. Thut ngu danh cho v huu tinh moi nay la "nama-rupa",
danh-sc, trong do "danh" ch phuong din tinh thn, va "sc" ch cac thanh phn vt cht.
"Ta d bo: "Thc tao diu kin cho danh-sc" (nghia la mt con nguoi moi sng thuc). Diu nay phi
duoc hiu nhu vy: "Nu thc cua nguoi vua cht khng di vao long m thi danh-sc (mt nguoi moi)
co thanh hinh duoc chng
- Qu thuc khng, bach Th Tn", (Tn gi nanda dap). (DN 15.21)
92
Tt nhin, thc khng phi la yu t duy nht tao diu kin phat trin mt v huu tinh moi. D co mt
hai nhi ra doi, ngoai thc di tim bung m - ma trong Kinh Din di khi goi la huong m (gandhabba) -
cn phi co nguoi dan ba trong thoi k thu thai va mt nguoi dan ng truyn ging. Ch khi nao c ba
diu kin nay gp g: nguoi m, nguoi truyn ging va huong m ( kit sanh thc) thi mt doi sng
moi xut hin (MN, 38. 26)
Thc cua nguoi d cht hoat dng trong long nguoi m tuong lai nhu mt tia la chm ngoi cho su
sng. No kich dng cac yu t cua nguoi m va nguoi cha tro thanh mt ngon la (la thai nhi), song tia
la hin din trong ngon la kia do no tao diu kin sanh khoi khng phi la mt th co thuc th, ma do
ch la mt diu kin ti thit yu (sine qua non). Trong tin trinh tng truong, thai nhi phat trin thc cua
ring no, thc nay khng dng nht voi thc d khoi sinh ra no. Khi T-kheo Sati phat biu quan dim
rng thc tn tai mi qua vong lun hi sanh t (nghia la mt loai linh hn bt dit), dc Pht d khin
trach v nay tht nghim khc (MN 38. 6).
Tin trinh "tai sanh khng co linh hn" co th duoc trinh bay qua biu d nhu sau:
Cha
HCnh (L H$nh) == (hc ===
5 === (hai nhi
So d nay khng ch gii thich phuong thc tai sanh, ma con cho thy nghip gy tac dng nhu th nao
trn thai nhi moi thanh hinh nay. Thc di tim bung m khng th lua chon bt k bung m nao, ma phi
la bung m tuong ng voi cac dc tinh nghip luc cua no. Mt thc "co phuoc" v phuong din nghip
luc s thuc dy su phat trin mt bao thai trong nguoi m bo dm cung cp nhung dc tinh di truyn tt
dp cung nhung hoan cnh x hi thun loi cho con minh. Nghip luc gy tac dng khng phi di voi
v huu tinh moi ma la o chc nng cua v huu tinh moi y:
"Thn nay la nghip cua qua kh, do cac hanh dng c y, cac du dnh, cac cm tho tao nn". (SN 12. 37)
Nhiu nhu cu thuc tin doi hi phi trinh bay su "tai sanh khng co linh hn" nay trong mt hinh thai
tht d hiu va d hoc thuc long. Vi th, nguyn ly duyn khoi (paticca-samuppada) do dc Pht kham
pha d duoc bin di thanh cng thc duyn khoi. Khng chc la chinh dc Pht Gotama d thuc su
phat biu r rang c chui diu kin gm muoi hai chi phn lin kt nay, ma co l do la tac phm cua cac
v T-kheo trong thoi nguyn thuy. V cht liu, cac v nay d s dung ba chui ngn gon ring bit v
tinh tuy diu kin ma bc Dao Su d dung luc thuyt Phap, ri ni chung lai voi nhau, bt k su thuc la
chui lin kt gm muoi hai chi phn duoc sang tao theo cach y bao gm c ba doi sng ring bit
trong mt loat tai sanh, nhung lai dung cac tu ngu khac nhau d din t mi doi sng nay. Du sao di
nua, chu v T-kheo thoi nguyn thuy xem cng thc nay la mt su thua nhn rt quan trong dn d khi
kit tp Kinh Tang Pali chu v d tu cho do la loi dc Pht day.
D hiu r chui lin kt theo diu kin nay ta cn phi thng sut cac tuong quan ni tai cua no. Do
khng phi la mt chui nhn duyn, vi trong trit hoc, mt "nhn duyn" duoc dnh nghia la mt vt
tao nn mt kt qu ma khng cn su h tro cua bt k yu t nao khac gop sc vao. Vy dung hon, mi
chi phn trong chui nay co chc nng nhu mt "diu kin": no la yu t chinh (nidana) giua cac thanh
t khac khng duoc nu tn cn thit cho su phat sinh chi phn k tip trong vong chui.
Chui lin kt theo diu kin nay (trong kinh Trung B s 38 va nhiu noi khac) bt du voi:
93
V 5[NH (aviao) do la khng y thc r su thuc: moi hin huu du kh dau (dukkha) va vi vy khng
dang di tim. Do v minh nay, con nguoi phat trin
H^NH (sankhara): nguoi y tao nghip phi nhn qu bao tai sanh va tai huu. Nhu d gii thich o trn,
dc tinh cac hanh vi c y nay t dim
(HhC (viana): thc nay sau khi thn hoai dua dn su phat trin mt v huu tinh moi trong long nguoi
m co dc tinh phu hop voi no, do la
o%NH=SdC (nama-rupa): tc mt con nguoi moi sng thuc (nhung no khng lun chuyn vao con
nguoi nay). Voi danh-sc, con nguoi th hai xut hin trong chui lin kt theo diu kin.
Boi vi v huu tinh moi nay duoc tai sanh, cung nhu moi v huu tinh khac, co dy du sau cn (giac quan)
- nhn, nhi, ty, thit, thn, y - nn no nhn thc th gioi chung quanh trong tuong quan luc cn y la
.C rh (salayatana): cung voi sau x nay, qua sau cn, no thanh lp
rC (phassa): tip xuc voi moi vt trong th gioi. Trn cn bn nay, trong con nguoi phat sinh
(H (vedana): theo khuynh huong (vi v minh con tn tai) dit tru cac kh tho va tham dm cac lac
tho, con nguoi phat trin
i[ (Tanha), tc la ham mun so dc, huong thu, hin huu. Dy la ly do con nguoi khng dat gii thoat
ma mi mi tip tuc tri ln trong vong lun hi sanh t qua
(Hq (upadana) la nm giu mt con nguoi moi khac nua. Nhu vy nguoi y di vao mt cuc doi tai
sanh th ba trong khun kh cua chui lin kt theo diu kin trn.
Cuc doi th ba nay cung ch duoc nu ln mt cach so luoc trong chui lin kt. No bt du voi
Hj (bhava) do la su phat trin mt v huu tinh moi trong bung m, chng bao lu phi duoc tip theo
boi
S%NH (ati), va chm dt cua sanh, bao gio cung la:
.O (n (ara-marana).
Va nhu vy la tin trinh tai sanh tip tuc: chinh mt chu k nua tai din ch vi moi loai huu tinh v minh
v thuc cht cua hin huu nn mi khao khat hin huu tip tuc.
Th la d noi nhiu v chui lin kt tuy diu kin nay. Tuy chua phi la hoan toan sang t, no cung trinh
bay dy du nguyn ly tuy diu kin sanh khoi do dc Pht kham pha.
[V.= 3}NH .jN (Hs5 V_ (Hf 8[l[ uj%N Cq% 0hC PH(
Dc Pht Gotama thy nguyn ly duyn khoi, theo do van vt hin huu tuy nhiu yu t tao diu kin,
nhu mt nguyn ly ph quat khng chua mt k ho nao cho gi thit v mt cai Tuyt Di bt bin. Phu
hop voi nguyn ly nay, ngai di dn quan dim da nguyn v th gioi, quan dim nhu vy hoan toan di
nghch voi trit ly panisads (Ao Nghia Thu).
Cac dao su Aupanisadas khng dnh co mt linh hn bt t (atman) trong moi v huu tinh, ho tin tuong
rng tt c cac linh hn nay dng nht voi nhau, va cung dng nht voi linh hn vu tru (Pham th:
9
Brahman). Cac v nay ging day thuyt nht nguyn, nghia la co su dng nht van phap theo do cn bn
cua th gioi la "cai bt nh, v phn bit". Bt k ke nao cng nhn rng "nhn" va "ng" la mt trong
bn th, tt c chung ta du dng nht voi cai Tuyt Di trong bn th, bt k ai nhn thc rng tt c
moi su sai bit bn ngoai giua moi nguoi ch la huyn o (maya), ke y s dat gii thoat.
Dc Pht phn bac nhung loi xac nhn nay trong moi dim. Ngai tuyn b khng co mt linh hn bt t
tn tai sau khi thn hoai, cung khng co cai Tuyt Di nm bn trong va dng sau van vt. Do vy chung
ta khng th chng minh ngun gc tinh da dang cua th gioi tu mt cai Tuyt Di, va chung ta cung
khng th dat gii thoat bng cach hoa nhp vao cai Tuyt Di kia. Gi thit co su lung phn giua cac
hin tuong tao thanh th gioi va cai Tuyt Di la diu sai lm. Khng co BN THE dng sau cac ca th,
khng co "thuc th tu tai" (ding an sich) dng sau van vt. Ch co cac hin tuong tao thanh moi loai huu
tinh ln v tinh, va cac hin tuong nay khng co thuc th. Chung hin huu nhu ta cm nhn chung hng
ngay va ta phi xem chung la nhung thuc tai. Tin trinh tai sanh kh dau ch din ra trong th gioi hin
huu nay, do la th gioi gm cac hin tuong lun bin dch. Chinh tin trinh bin dch nay la cuc sng,
vi doi sng khng phi la mt hinh thai tinh ma la mt su lin tuc bin thanh mt hinh thai khac.
Do khng co cai Tuyt Di dng sau cac hin tuong, nn khng co soi dy lin kt hop nht xuyn sut
van vt. Hng ha sa s hin tuong "v ng, khng linh hn" dng thoi sanh khoi, bin di ln nhau khi
chung tip xuc nhau, phi hop voi nhau va do vy tao diu kin cho cac hin tuong moi thay th cac
hin tuong cu. Th gioi nay da dang, ch mt yu t duy nht thuong hng trong dong bin dch cua hin
tuong la quy lut quyt dnh cach hoat dng cua dong bin dch nay: nguyn ly sinh khoi tuy diu kin
(paticca-samuppada).
Dc Pht Gotama hinh nhu d khng phat biu loi nao m t bn cht cac yu t nm sau cac hin
tuong b ngoai va tao nn cac thanh phn cua chung. Ngai goi chung la "cac phap" (dhammas), mt tu
ma o dy ta co th din dch kheo nht bng tu ngu "cac thanh t cua su sng"; nhung vi ngai la mt bc
Dao Su thuc tin v con duong gii thoat, ngai khng trinh bay mt ly thuyt dy du chi tit v van
phap. Tuy th, sau khi ngai vin tch, mt s T-kheo lai ht sc quan tm nghin cu vn d nay, d
xem xet cac phap (dhammas) theo cach hoc thut kinh vin, ri lp thanh cac danh sach va cung cp chi
tit cho mt ly thuyt v van phap. Theo cach nay, chu v d sang tao mt dao Pht trong do con nguoi
xut hin khng phi nhu mt ca th co cm giac va kh dau, ma don thun nhu mt tng th cac phap.
Nu ta co th dung mt vi du hin dai, thi cung nhu cac v y khng noi cai ao nuoc, nhung lai noi mt
tp hop bao nhiu met khi H2O ma thi.
Hoc gi lung danh Buddhaghosa (Pht m: th ky th 5 sau CN) d gii thich quan dim v ng tinh
nay trong my vn k:
C+ -au !hC nh(ng !hJng ng(4i $hPu !hCF
C+ viN$ lm dD $hxng $+ ng(4i lmF
\hJng !" diNt v#ng dD $+ <it@bnF
C+ -5# lI 2#ng $+ -.u hnh gi[W ^8_ caW kd
\hJng ng(4i t5# nghiNp nh.n,
\hJng ai nhn nghiNp Ru[h
ChT hiNn t(=ng trJi lpn @
\hJng $+ g !h$ n:a,
<g#i tri !in $hnh $h.n
\hJng !in n# -3ng $[W ^8_ ckW bd
V.= Ci[ 8} VH[fN VN8 .jN Hm[ S%NH (n (S%5S^a%) ([fP o[yN
95
Truoc phn binh lun trn, ta d noi v tai sanh khng co linh hn chuyn tip va cach thc nghip
(kamma) quyt dnh doi sng k do. Diu nay dua dn vn d cac dng luc chuyn vn vong sanh t
lun hi la gi. Hin nhin chung phi la nhung nng luc rt mnh lit.
Trong Thanh D Th Hai, dc Pht gii dap:
"Nay cac T-kheo, dy la Thanh D v Ngun Gc cua Kh: chinh khat ai nay dua dn tai sanh, kt hop
voi duc tham, tim thy lac thu khi thi ch nay, khi thi ch kia, do la duc ai, huu ai va phi huu ai". (Mv 1.
6. 20)
Nhu vy, chinh Khat Ai (tanha) hay noi r hon qu thuc la duc tham d li cun chung ta o lai trong
vong lun hi. Khat Ai la ly do khin chung sanh, mc du co du moi kh nng ly lun, vn chp nhn
ni dau kh trin min bt tn nay d tr gia cho nhung nim hoan lac phu phim tam thoi.
Loi day nay chng t tri kin uyn thm cua dc Pht v bn cht nhn loai: ngoai khat vong v duc lac
(nhu huong thu tai sn, nhuc duc), va khat vong hin huu (tc la duoc tai sanh), con nguoi con co khat
vong phi huu (tc la tiu dit tu ng, khng tai sanh). Ngay c uoc mun khng tip tuc hin huu cung
la mt hinh thc khat ai troi cht ta vao vong lun hi. Mt nguoi chua duoc gii thoat tu huy hoai minh
vn b rang buc vao vong sanh t, va chng gy tac dng gi ngoai tru thay di hinh thai hin huu ma
thi.
Song khat ai ch hoan thanh chc nng li cun chung ta o mi trong vong lun hi sanh t bao lu con
nguoi chua y thc duoc bn cht kh dau cua moi hin huu, nghia la bn cht ni tai kh dau cho du la
bn cht cua lac thu di nua.
Tri kin, thng tri va tu giac la dch thu trong dai nht cua khat ai. Theo dc Pht, ngoai khat ai (tanha)
con co th nu ra v minh (avia), nghia la khng liu tri thuc cht cua van vt, nhu mt trong nhung
dng luc thuc dy vong lun hi. Rt nhiu bai kinh cua ngai d cp khat ai va v minh nhu cac nguyn
nhn kt hop tao nn kh dau. V sau, ngai h thng hoa cac yu t tao kh vao mt nhom ba phap:
Tham (Lobha), Sn (Dosa) va Si (Moha). Ngai vn thuong dung cac danh tu tp hop d ch chung nhu
cac "lu hoc" (asava) va "cu u, phin no" (kilesa).
Thanh D Th Ba, ch nu ln su dit tn khat ai la cn thit d gii thoat:
"Nay cac T-kheo, dy la Thanh D v Kh Dit: do la su doan tn hoan toan khat ai nay, tiu dit no, tu
b no, x ly no, gii thoat khi no, khng chp thu no". (Mv 1. 6. 21)
Vi loi tuyn b nay thuc v phn ct tuy ti c so cua Kinh Din Pali, nn no chua noi dn su doan tn
cac yu t v minh va sn hn cung khng kem cn thit.
V[.= CON 0kN8 8[][ (HOi(
Sau khi d di vong quanh cac dnh cao trit ly trong Ba Thanh D du tin, gio dy ta buoc vao binh
nguyn dao dc mo rng don ta trong Thanh D Th Tu. Chn ly vi diu nay din t nhung phuong
cach thuc hanh dua dn doan tn phin no cu u tc la doan tn kh dau do chung gy ra cho mi ca
nhn. Chn ly nay phat hoa nhung kt qu thuc tin do liu tri thuc tanh cua th gioi hin tuong.
"Nay cac T-kheo, dy la Thanh D V Con Duong dua dn Kh Dit. Do chinh la Thanh Dao Tam
Nganh:
1.Ch?nh Vi<n
96
2.Ch?nh (, #u'
B.Ch?nh Ng&
K.Ch?nh NghiD
@.Ch?nh 5Qng
A.Ch?nh (inh tn
/.Ch?nh Nim
8.Ch?nh 0$nh. (Mv 1. 6. 22)
Gioi Lut (Sila) khng phi la "lnh troi ban", ma dung hon la nhung loi khuyn giao mt np sng lanh
manh. Vi mt nguoi tu tp su diu phuc thn tm hop dao dc bng cach thuc hanh Gioi Lut, v y s
ci thin s phn minh trong mi kip tai sanh. Dng thoi v y gim dn tham ai va v minh trong bn
cht minh cho dn khi thanh tuu su doan tn chung va nhu vy la dat gii thoat khi vong lun hi. V
y co tun thu Gioi Lut hay khng va thuc hanh dn mc d nao la phn su ring cua v y. Quy lut tu
nhin v nghip bao hoat dng khach quan va v tu cng bng bo dm cho mi nguoi nhn lnh nghip
qu phu hop voi su giu gioi hay pha gioi cua minh.
Cac Gioi Lut nay co tac dng huong ni vao mi ca nhn, dng thoi cung huong ngoai nua, vi khi tt
c moi nguoi du thuc hanh tu diu thn thi c x hi cung huong nhiu loi ich. Mi tuong quan h tro
ln nhau y cung ging nhu su lin h giua hai nguoi leo dy danh du, mt nguoi giu thng bng soi dy
trn vai minh trong khi nguoi kia din tro o cui dy. Trong khi mi nguoi tu chm soc minh, nguoi y
cung chm soc ke kia, va khi y chm soc ke kia, y cung bo v chinh minh (SN 8. 19).
Diu dang chu y la khng mt gioi diu nao trong cac lut y dua ra nhung nhu cu co tinh cach t l c.
Dc Pht bai bac nhung su tun hanh l nghi tho cung; ngai xem chung ch mun troi buc ta tht cht
hon nua vao vong lun hi (Samsara). Va trong Pht giao nguyn thuy, su tn tho dang l phi huong v
ai Theo Chanh Phap, su doan tn kh uu khng phi la vic cua thn linh. Tt c tam chi phn cua
Thanh Dao du lin h ht sc r rang dn muc dich ti hu, do la gii thoat kh uu.
Trong hon bn thp nin truyn dao, dc Pht d dua ra rt nhiu cach gii thich Thanh Dao Tam
Nganh, nhung loi l y d nu bt nhung gi cn duoc xem la "chn chanh" trong mi quy lut. Khi noi
voi hi chung cu si, ngai thuong khoi du tu ngh nghip cua nguoi tham vn, gii thich nhung quy lut
lin h dn phuong tin sinh sng va da v x hi cua ke y. Khi noi voi chu Tng o Kammasadhamma
(Kim-ma-st-dam), thu phu cua b tc Kuru (Cu-lu) (DN 22. 11), ngai dnh nghia Bat Chi Thanh
Dao nhu sau:
Chanh Tri kin (Samma-dithi) la tri kin v Kh, tri kin v Kh Tp, Kh Dit va Con Duong Dua Dn
Kh Dit. Do la su hiu bit thu dao v Thanh Dao Tam Nganh.
Chanh Tu Duy (Samma-sankappa): la quyt dnh X ly (tc tu b tham dm duc lac thai qua), tu duy v
Tu tm di voi moi huu tinh va tu duy v Bt hai.
Chanh Ngu (Samma-vaca): tu b noi lao, noi hai lui, ac khu va noi phu phim.
Chanh Nghip (Samma-kammanta): tu b sat sanh, ly cua khng cho (tc trm cp), ta duc (hay dm
duc qua d).
Chanh Mang (Samma-aiva): v d t Pht phi tu b ta mang, tc la nhung cach sinh sng bt chanh do
nhung cng vic lam hai hoc hanh ha cac sinh vt khac.
Chanh Tinh Tn (Samma-vayama) huong v ni tm (o dy dc Pht noi r mt T-kheo). V T-kheo
n luc phong h cho cac ac phap (cac trang thai tm bt thin) khng sanh khoi, va n luc ch ngu cac
97
ac phap d khoi sanh. Cung vy v y n luc lam phat sinh cac thin phap va duy tri phat trin cac thin
phap d khoi sanh.
Chanh Nim (Samma-sati) rt quan trong, nhung khng phi hoan toan danh cho T-kheo. dy v T-
kheo nhip phuc tham uu di voi doi, an tru quan sat thn, tho, tm, phap. Muc dich cua phap thuc hanh
nay la lun tnh giac phong h moi co quan va tin trinh hoat dng cua minh.
Chanh Dnh (Samma-samadhi): (qui lut nay phat xut tu thoi dc Pht con thuc hanh kh hanh) gm
co T Thin ( Jhanas) truoc dy d lam cho tm tri v Sa-mn tre tui y co kh nng dc qu Giac
Ng. Muc dich cua T Thin la lam cho v hanh gi x ly di voi doi, mang lai cm giac an tnh ni tm
va chun b cho v y huong dn cac Tu Giac Cao Thuong.
Do vy, dy chinh la Bat Chi Thanh Dao dua dn Gii Thoat Kh u. Chu d t nguyn thuy thoi dc
Pht xem dy la phap quan trong d nht, tc la phn thuc hanh Chanh Phap, con quan trong hon c
phn trit ly... Chng cn ban lun dn cac tri kin qung dai cua dc Pht, chu v dnh nghia giao ly cua
ngai nhu sau:
\hJng lm mi -iMu $,
Tu tp $$ h5nh lnh,
Zi: t.m w thanh tPnh,
6 l4i $h( Sht d5G.
(Dhp 183)
Bt c nguoi nao bit tu diu thn thi som mun gi cung dat gii thoat, cho du kin thc cua v y v
giao ly dc Pht co th con it i.
Nhu cu cua Tng chung bui so khai doi hi phi b sung Bat Chi Thanh Dao voi mt s diu cn
tranh xa. Mt bn diu l phat xut tu do lit k cac hanh dng dua dn suy thoai nghip luc gm muoi
diu cm k, nm diu du tin danh cho gioi tai gia va tt c muoi diu y du ng dung cho cac Sa-di
va T-kheo.
Khng sat sanh hai mang.
Khng ly cua khng cho (trm cp)
Khng ta hanh trong cac duc (theo gioi diu nay, nguoi tai gia phi tun hanh cac qui dnh v nhuc duc,
con T-kheo phi hoan toan dc cu thanh tnh).
Khng noi lao.
Khng ung cac th ruou men say.
Nhung gioi diu con lai danh cho Sa-di va T-kheo co tinh cht ky lut, ct y bo dm cho chu Tng
tranh xa cac thoi phu phim th tuc va giu tinh khim tn cung chanh nim:
Khng tho thuc sau gio ngo.
Khng tham du nhung bui din ca vu, nhac kch.
Khng dung trang hoa, huong liu, son phn, vang ngoc trang sc.
98
Khng dung sang toa cao sang rng lon.
Khng nhn tin, vang, bac.
V[[.= N[f( 3^N
Muc dich gii thoat ma dc Pht ha kh voi cac mn d cua ngai nhu la kt qu cua su doan dit tham
sn si duoc lin kt cht ch voi giao ly v ng (anatta). Moi tn giao thuyt ging su hin huu cua mt
linh hn bt t du phi gi thit rng linh hn nay tip tuc tn tai sau khi duoc cu d va do vy phi
cung cp noi cu tru cho no trong mt th gioi gii thoat, mt x so cu d. Linh hn (Skt: atman) hay
tiu ng co th hoa nhp vao Dai ng (Brahman) nhu trong giao ly panisad, hoc co th hop nht voi
Thuong D nhu trong An D thn giao, hoc co th ln Thin dang nhu trong Thin Chua giao va Hi
giao.
Do bac b su hin huu cua mt linh hn bt t, dc Pht khng cn thua nhn bt k gii phap nao trong
s cac gii phap kho hop ly nay. Ngai khng cn phi bn tm gi dn s phn cua mt linh hn c; di
voi ngai, gii thoat ct yu la o su tn dit ca th hin huu dy kh dau va huy hoai vong lun hi sanh
t: thuc su do la doan dit, Nit-ban (nibbana) cua huu th. Ngai bai bac loi cao buc cua mt s Ba-la-
mn cho rng ngai la nguoi chu truong thuyt hu v (venayika), ngai dap rng ngai ch tiu dit mt
diu duy nht: kh dau o doi. (MN 22; 10).
Vi cai duoc goi la ca nhn y ch la mt tp hop cac hin tuong v ng va vi su hin huu cua no b bt
buc phi km theo kh dau, nn chm dt no cung khng thit hai gi. Trai lai, su doan dit no, khi
khng con tai sanh tip din nua, cn phi duoc hoan nghnh nhu la nim an lac gii thoat.
Khi xet dn su thuc Nit-ban la gii thoat, chung ta khng nn ngac nhin vi thy nhiu doan trong Kinh
Tang Pali dnh nghia no bng cac tu phu dnh: Nit-ban la su dit tru tham ai dua dn tai sanh (DN
1.3.1), gii thoat tham sn si (DN 16. . 3), la su tnh ch ti hu cua cac hanh (sankhara) (DN 1.
3.1), tc la cac y dnh lun tao nghip (kamma) va do vy dt nn tng cho tai sanh lin tuc.
Trong khi tt c moi hinh thai hin huu trong vong lun hi du do cac hanh tao diu kin sanh khoi, la
phap huu vi (sankhata), thi Nit-ban khng do duyn sanh hay v vi (asankhata) (AN 3. 7) . Nit-ban
khng th dat duoc bng cach ch tao cac thin nghip ma thi, no khng phi la tram cui cung cua
sanh t l, ma vuot ln tt c moi diu kin sanh khoi. Nit-ban nm bn ngoai vong lun hi (Samsara),
tuy th no khng phi la mt cai Tuyt Di. Su tht Nit-ban ch co th dat duoc bng cach doan tn moi
tham ai duc vong, va do vy ngay chinh duc vong dc Nit-ban cung lam tro ngai cho su chng dat Nit-
ban. Chinh su nng nhit mong cu gii thoat tu cn buoc tin cua minh vy.
Khi dc Pht duoc hi lam th nao ngai d thanh tuu su vuot qua bc luu cua kh hi, ngai dap:
"Khng tri hon (appatittham) va cung khng vi vang (anayuham), ta vuot qua bc luu... Khi ta tri
hon thi ta chim xung, khi ta vi vang thi ta b cun tri. Ch khi nao ta khng tri hon ma cung khng
vi vang thi ta vuot qua bc luu". (SN 1.1)
D thanh dat gii thoat, ta cn giu tm an tnh khng bao gio qun mt tm nhin v cu canh ma phi
tin dn dn muc dich khng vi vang hay cung nhit. Thai d thich hop la thai d khng hy cu.
Ngoai cac dnh nghia mang tinh phu nhn, Kinh Din con ham suc nhiu cach din t tich cuc v Nit-
ban. Do la hanh phuc ti cao hay cuc lac, tch tnh, ti thuong an n (thoat kh ach), n phuoc, bt t
gioi, thanh tnh, chn ly, diu ti thuong, diu thuong hng, diu khng do tac thanh, diu v cung v
tn... Mt vai tu ngu nay co tinh cht cm tho nhung phi duoc hiu theo cach din t dy nhit tinh cua
99
hi chung dc Pht thoi nguyn thuy mun lin h y tuong Nit-ban voi nhung gi thing ling thn
thanh va bay t long hoan hy hng khoi trong luc dt ht nim tin vao gii thoat.
Co chuyn k T-kheo dayi ngac nhin khi nghe tu ngu "lac" (sukha) mang tinh cm tho ma tn gi
Sariputta d dung noi dn Nit-ban va hi lam th nao Nit-ban khng co cm tho lai co th duoc goi la
"lac", truong lo Sariputta dap: "Dy chinh la lac, tc la trang thai khng con cm tho" (AN 9.3)
Nhiu doan trong Kinh Tang Pali lin h Nit-ban noi dn diu nay theo hai cach khac nhau. Trong mt
s doan kinh, Nit-ban duoc xem nhu trang thai khoi ln trong tm cua nguoi d duoc gii thoat khi cac
yu t gy kh dau d duoc doan tn. Theo cach nay, Nit-ban la mt trang thai tm khoi ln trong
nguoi y, nhung trang thai nay khng th do nguoc lai, tc la bt thi chuyn, do vy duoc goi la an n
(dhura), thuong hng (nicca), truong cu (accuta). Chinh tu Nit-ban, theo nguyn nghia m t tin trinh
tiu dit ngon la va trang thai tiu dit phat sinh tu do d h tro quan dim nay.
Cach th hai d cp Nit-ban xem do nhu la cai gi khng sanh (aata), khng tro thanh (abhuta), va vi
vy do la mt vt duoc cho, vn d hin huu tu lu truoc thoi dim gii thoat cua hanh gi, v y nho
gii thoat d th nhp vao do. Theo cach nay, Nit-ban cn thit phi mang tinh cht cua mt "noi chn":
"Nay cac T-kheo, co mt tru x (ayatana) khng co dt, cung khng co nuoc, cung khng co la, cung
khng co gio. Dy chinh la kh dit" (dana 8.1). Su chng dat Nit-ban o dy duoc din dch la su th
nhp vao Nit-ban.
Ta co th tim hiu thm v trang thai gii thoat tu nhung doan kinh lin h dn nguoi duoc gii thoat. Vi
Nit-ban khng nht thit phi trung hop voi su mang chung cua nguoi duoc gii thoat, qu thuc v y,
cung nhu truong hop dc Pht Gotama, co th tip tuc sng nhiu nm hoc thm chi hang chuc nm,
cho nn ta cn phn bit Nit-ban truoc khi thn hoai va Nit-ban sau khi thn hoai (Itiv ).
Trong Nit-ban truoc khi thn hoai, con nguoi duoc gii thoat vn con dy du Ngu n (khandha) hop
thanh ca th sng thuc cua v y, noi cach khac, v y vn tip tuc sng nhu mt huu tinh truoc mt moi
nguoi. V y chua vuot qua cac ni kh nhoc cua th xac nhu gia yu, bnh tt, tai nan, dau nhc ... cac
th nay duoc xem la phn con lai cua nghip (kamma) ma v y phi tiu tru. Tuy nhin, nho duoc gii
thoat khi cac lu hoc gy nghip chuong, v y khng con tim nng tao nghip moi. Ni tm tran dy
tu bi (metta-karuna anukampa) di voi mun loai, nhung lai bung x di voi bt c vt gi tac dng
dn bn thn, v y ch con cho doi Nit-ban v du y xut hin.
Trong Nit-ban sau khi thn hoai voi ngu un d tan r , nguoi gii thoat khng con "co th duoc nhn
thc" nhu mt ca nhn nua, Nit-ban nay thng thuong duoc goi la Parinibbana, "hoan toan dit tn",
hay vin tch. Trong Kinh Din nhiu ln vn d duoc nu ln la mt v gii thoat co tn tai hay khng
tn tai sau khi cht. Cu gii dap la "khng co cung khng khng": mt v d di vao trang thai vuot ra
khi vong lun hi (Samsara) la trang thai ma moi pham tru tu duy va kh nng miu t cua ta du
khng th dat dn.
Trong mt cuc tho lun voi mt du si kht thuc cua b tc Vaccha (Vacchagotta), dc Pht bo su kin
y di voi mt nguoi hoan toan duoc gii thoat cung ging nhu di voi mt ngon la. Bao lu la con
chay, ta bit no tiu thu nhin liu gi, nhung khi la d tt, khng ai co th bo ngon la d bin di v
huong nao. Cung vy, di voi nguoi d dat "hoan toan tch dit", thi nhin liu (tc Ngu n) d duoc
tiu huy ht, vi th nn v y "tht thm ao, v luong, khng th do tn day nhu dai duong". (MN 72 18)
Kinh dana (Cm Hng Ngu) xem vn k sau dy la do dc Pht thuyt:
Trn, d(&i, $hung Ruanh, -(=$ t7 d#,
100
\hJng $/n thG engL $h9nh l tae,
Tr(&$ $h(a v(=t bI$ l(u, naG v(=t
X $hxng ti 2anh t7 bG gi4W
(d 7. 1)
Va trong Sutta Nipata (Kinh Tp) dc Pht day pasiva:
<h( ngn lUa l%i tn v 2A$ gi+
n tn $DngW 8(=t hxn mi ngJn t>,
i$ hiMn nh.n an tPnh -(=$ t7 d#
Th#t Kanh@)f$ v tin vM m%$ -9$h,
5t tr5ng thi !hJng l4i n# gi[i th9$hW
(S.Nip 107)
n b4 !ia, ng(4i uGn th.m vJ l(=ng,
\hJng l4i n# - miu t[ vP nG,
\hi $$ lnh -L -#5n tn t> -.G
_i -(4ng lHi ngJn t> -nh $hm dAtW
(S.Nip 1076)

(N8 CHN8
[.= CN 3]N PHiP .
La con vua, thai t Siddhattha d sinh truong trong mt gia dinh ma vn d chinh tr va lut phap la cac
d tai tranh lun hng ngay. Ngai d tham du hng chuc k hop hi dng b tc va hin din tai nhiu
phin x an. Do vy ngai d thu thp kin thc rng lon v cac vn d lut phap. Mc du chinh tr va
phap ly khng phi la trong tm di voi tu duy cua ngai, li tu duy ct yu lin h dn cac vn d trit
hoc, tuy nhin ngai vn thng hiu lut phap hon bt c dao su thu lnh cac giao phai khac thoi by gio,
va kin thc nay d h tro ngai rt nhiu trong vic cung c Giao hi thm vung manh.
Co hai phuong din lut phap cn thit lp quy ch diu hanh: do la tuong quan giua Tng chung voi
quc gia, x hi, va ni quy cua Tng chung, ni quy nay tao thanh mt b lut v nghi thc x th danh
cho Tng Ni va yu cu trung phat di voi cac su vi pham.
Cac quc vuong thoi y tn trong cac Giao hi (Gana hay Sangha) nhu nhung doan th tu tr co b lut
ring bit nm bn ngoai cng ly th gian. Vua Bimbisara o Magadha d ban hanh nhung hun th cng
khai cho dam qun thn khng duoc thi hanh su gi chng lai cac T-kheo trong Giao hi dc Pht khi
chu v vi pham li lm (Mv 1.2. 1). Hai vu an duoc ghi lai trong Kinh Tang Pali d chng minh su
min tru xet x theo phap lut o th gian nay.
Mt phu nu b tc Liccavi can ti ngoai tinh va khi chng ba phat giac su vic thi duoc hi dng b tc
cho phep git ba ta, vi th ba vi chay trn dn Savatthi, dem theo vai mon d vt co gia tr va d tim
cach mua chuc d duoc nhn vao Giao hi T-kheo-ni cua dc Pht. Ngay sau do chng ba ta khang
cao ln vua Pasenadi, song nha vua quyt dnh rng nay ba ta d tro thanh T-kheo-ni, thi khng con
bin phap nao co th truy t ba ta duoc nua (Sv Vin IV p.225).
Vu an th hai la T-kheo Dhaniya mun xy cho minh mt am tht nn d ly vai tm van trong kho g
cua vua Bimbisara va bo nguoi thu kho rng minh d duoc phep dc bit cua vua. Vu nay duoc dua ra
101
truoc triu vua Bimbisara o Raagaha. Nha vua tuyn b rng lnh vua truoc kia cho phep chu Tng d
nu r rang di voi loai g chua cht khuc con nm trong rung, T-kheo Dhaniya hoan toan y thc vic
nay va vi ti lua di y dang b danh don, giam tu hay tng xut khi x. Tuy nhin, xet hoan cnh tu
hanh cua v y, vua Bimbisara quyt khng ap dung hinh phat nao c va ch cho b can vai loi cnh cao
nghim khc ma thi. Khng bao lu sau do, vu nay lai duoc dc Pht tai xet x, ngai kt an T-kheo
Dhaniya vao ti danh cho trm cp - tc la khai tru khi Giao hi. (Sv Vin III pp. 2.)
Vic min cho Tng chung khi b lut phap th gian xet x phi chm dt khi no va cham dn vn d
an ninh quc gia. Cac quc vuong khng cho phep cac Giao hi tro thanh noi tru n di voi nhung ai
con co bn phn phi phuc vu t quc. Do vy vua Bimbisara thnh cu dc Pht cm truyn gioi cho
binh si, boi vi bon ho d trn di tim su che cho cua Giao hi khi nha vua mun dua ho di tac chin do
tranh chp bin gioi. Nha vua dua ra loi yu cu theo cach thn huu nhung khng phi la khng nhn
manh va dc Pht chp thun ngay lp tc. Cac v c vn lut phap cua vua d khuyn cao ngai rng nu
mt T-kheo hoc mt nhom T-kheo nao truyn gioi xut gia cho cac nam nhn dang phi phuc vu
qun di voi muc dich keo ho ra khi phn su hin hanh s b hinh phat cht du, ct lui hoc danh gy
suon. (Mv 1.0)
Lam suy yu luc luong qun si duoc xem la mt trong ti ma nguoi t chc vic y khng th nao thoat
khi hinh phat cho du dang o da v T-kheo di nua.
Cac Giao hi cung duoc canh phong cht ch d bo dm su tun hanh ch d chinh tr cua ho. Bt k
hinh thc tranh lun nao, ch chua noi dn hanh dng, chng di quc gia la diu ma cac dai vuong va
quc truong quyt khng dung th. Vua chua duy tri nhiu mang luoi mt tham va tinh bao bao trum
khp noi xm nhp vao cac Giao hi va nhanh chong bao cao bt c vic gi co th hai dn quc gia. Vua
Pasenadi co ln d miu t cho dc Pht thy mang luoi mt vu nay hoat dng nhu th nao (SN 3. 2. 1).
Ai cung bit khng co gi cach bit giua nha nuoc va Giao hi dc Pht c.
Trai lai, dc Pht d dap ng tron vn moi uoc mong cua cac dai vuong o Magadha va Kosala hoan toan
khng phi vi quyn loi giai cp va ngun gc sinh truong cua ngai chut nao. Ngai ch th chu Tng tun
lnh cac v vua (Mv 3. . 3) va tranh chuyn chinh tr. Cho du chu v nao co ngun gc quy tc cung
khng duoc phep phat biu truoc hi chung. Ngai con day gioi cu si tai gia thi hanh nhim vu di voi
quc gia, x hi va sng hoa hop cung nhau. Vic nng cao mc sng cua dn chung la vn d cua quc
vuong va chinh quyn da phuong; con phn su cua T-kheo la n luc tu tp d tu gii thoat cho minh.
Hoat dng x hi, tc tham gia vao vic th tuc, la mt tro ngai cho nhim vu cua v y.
Nho dc Pht dnh r gioi han cac pham vi hoat dng nn mi tuong quan tam giac som duoc thit lp
giua nha vua, Tng doan va gioi tai gia: qun chung ung h Tng doan bng cach b thi cung duong, va
ung h quc vuong bng cach tr du th thu. Dc Pht va Giao hi khuyn nhu vua tr dn cng bng
va khuyn nhu dn chung sng hoa hop trt tu. Nha vua bo tn an ninh cho x so, cai tr cng bng v
tu va cung cp cac diu kin vt cht cho dn chung dy du d tt c moi nguoi du co kh nng b thi
cung duong. Nha vua d co co hi dc bit phi thuong d tao nhiu phuoc dc hon qun chung bng
cach xy dung cac cng vin, dp nuoc, h cha nuoc, ging nuoc va nha o (SN 1. 5. 7).
Mc du su lam quyn cua vua quan thuong xy ra va mt s T-kheo qua yu sach luc di kht thuc,
phn dng qun chung cung kha hai long voi nhung cng vic ma dai vuong va Tng chung thuc hin,
cho nn ho d khng ni dy chng lai nha nuoc hay Giao hi. Ta co th noi la qun chung khng cm
thy b boc lt hay lam nan nhn cua mt ch d bt cng. Qu thuc thnh thong nguoi ta nghe duoc
nhung ting noi ct ln phn di cac "kht si luoi bing", cac "Sa-mn nhan cu", song nhung vic nay
ch la kt qu cua ni buc bi chc lat ch khng phi do long oan ghet chung di voi doi sng tu hanh.
102
Khun mu duoc dc Pht chp nhn lam co cu t chc Giao hi la khun mu cac nuoc cng hoa phia
Bc sng Hng. Sau khi duoc nui dung lon khn o chinh trung tm quyn luc cua mt nn cng hoa
nhu vy, ngai d tung quen thuc voi h thng tho lun trong phong hi dng tu thuo tho u, va xem
dy la vic duong nhin di voi chu Tng. Chinh ngai, nha lp phap va lnh dao Giao hi, cung ging
nhu quc vuong mt nuoc cng hoa, tuy ch co dim khac bit la ngai khng cn phi duoc bu c, ma
vi ngai la nguoi sang lp Giao hi, tt nhin ngai dng vao v th lnh dao.
K cn bc Dao Su, cac chc vu thu lnh Giao hi duoc hai v dai d t cua ngai dm trach, la tn gi
Sariputta va Moggallana. Hai v nay co nh huong lon di voi Tng chung khng phi vi duoc ch dnh
chinh thc vao cac chc vu trn ma nho cac kh nng tri tu. Hai v khng co quyn ban lnh cho chu
Tng, nhung Kinh Din khng ghi lai truong hop mt T-kheo nao khng tun hanh cac d ngh cua hai
v c. Theo thoi gian, mt ban lnh dao phat trin trong Tng chung, gm chu v truong lo co ha lap
cao va nhung v duoc xem la d dc qu A-la-han. Giai doan chng dc vin mn nay bao gio cung phi
do nhiu nguoi khac cng nhn, vi mt T-kheo khng duoc phep noi v cac su chng qu cua chinh
minh. Ch trong thi k chu v moi duoc phep ca tung nhung ni hn hoan an lac nho gii thoat.
Ban du, nhung quyt dnh quan trong du do toan th hi chung thng qua; nhung v sau, khi Giao hi
qua rng lon khng th cung lam vic nay duoc, thi moi vic phi do Tng chung da phuong quyt
dnh. Trong khi o cac phong hi dng cua cac nuoc cng hoa ch co nhung v thuc giai cp quy tc v
tuong (Sat-d-l) duoc phep phat biu, thi trong cac cuc hop Tng chung, bt c T-kheo hay Sa-di
nao cung duoc quyn trinh bay y kin minh. Thoi y khng co bu phiu; vn d duoc tho lun cho toi
khi moi nguoi dat mt tha hip.
Bt c khi nao do phe di lp thay di y kin hoc ch vi qua mt nhoc, khng con ai dua ra y kin phn
di gi thm nua, thi vn d y duoc xem la d n dnh. Su im lng cua toan th duoc xem la dng y. Tuy
nhin, nguyn tc tha hip nay khng phi khi nao cung co hiu luc, nhu ta d thy trong truong hop
tranh ci cua Tng chung o Kosambi, Giao hi lin tuc chia hai phe ma khng dat duoc tha hip nao c.
Ta co th thy tm quan trong cua cac cuc hi hop Tng chung cung vai tro lnh dao cua chu T-kheo
truong thuong nhu th nao di voi su truong tn cua Giao hi duoi mt dc Pht qua nhung loi ngai day
Tng chung o Raagaha. Khi tn gi nanda triu tp T-kheo lai theo loi ngai hun th, ngai bo chu v
nhu sau:
"Nay cac T-kheo, ta s ging cho chu v By Diu Kin An Lac cua Tng chung. Hy lng nghe va
kheo tac y.
Bao lu chu T-kheo thuong xuyn hi hop dng du, Tng chung s hung thnh ch khng suy thoai.
Bao lu chu v hi hop trong hoa hop, quyt dnh trong hoa hop va thuc hanh phn su trong hoa hop, ...
Bao lu chu v khng thit lp nhung diu l moi va khng huy b nhung diu l d duoc ban hanh, ma
tun thu dung theo Gioi Lut,...
Bao lu chu v tn sung, quy trong va lng nghe nhung bc truong lo dy kinh nghim d tho gioi tu
lu, cac v cha giao hun cua Tng chung,...
Bao lu chu v khng chu tac dng cua tham ai dua dn tai sanh ...
Bao lu chu v chuyn tm thich thu dc cu thin tnh, ...
103
Bao lu chu v tu tp chanh nim khin nhung ban dng chi huong mun dn voi chu v, va nhung ban
d dn s thy an lac, ...
Bao lu chu T-kheo duy tri By Phap nay, thi Giao hi s hung thnh, ch khng suy thoai". (DN 16. 1.
6 gin luoc)
B lut thit lp cac gioi diu cua Giao hi va cach x phat khi co vi pham goi la Lut Tang (Vinaya
Pitaka) tc la "Gi Gioi Lut". Hinh thc hin nay cua b lut nay gm nm quyn la sn phm cua thoi
k v sau, song hu nhu chc chn la ni dung b lut rt c va da s cac gioi diu va quyt dnh du
phat xut tu chinh dc Pht.
Mi diu lut th hin mt kt lun cua dc Pht Gotama v mt vu x kin dc bit nao do. Do vy,
Lut Tang khng phi la mt b lut duoc thit lp theo h thng, ma la kt qu cua phan quyt dua trn
cac vu x ly duoc thu thp lai. pali la v dai d t cua dc Pht chuyn trach ghi nho cac quyt dnh
v Gioi Lut cua bc Dao Su, mc du khi lam nhu vy, v y d bin mt s su vic ch co y nghia tam
thoi tro thanh vinh vin bt di bt dch.
Ngun gc Gioi Lut khng theo h thng nay co th d dang nhn thy ngay trong Lut Tang. Gioi
Bn Ba-la-d-mc-xoa (Patimokkha) duoc trich ra tu phm Kinh Phn Bit (Suttavibhanga) trinh bay b
lut x th cung cac su pham gioi cua Tng chung, gm co bn lnh vuc: cac su pham gioi cua T-kheo
hay T-kheo-ni di voi nguoi, vt, Giao hi va Giao Phap. Tuy nhin, cac su pham gioi y duoc sp dt
khng theo h thng trn, ma tuy theo mc d trm trong cua hinh phat hay khin trach danh cho su bt
tun lut l. Do vy phat sinh by loai gioi diu hn hop rt da dang trong khi loai th tam lai dua ra
phuong phap dan xp cac tranh chp.
Cac gioi Paraika (Ba-la-di) la nhung diu l ma nu vi pham s b x phat bng cach tn xut khi Giao
hi. Di voi T-kheo, co bn ti pham gioi Paraika: (1) hanh dm, (2) dao tc, (3) sat nhn, () dai
vong ngu (tu xung d chng dc cac qu v hoc thn thng).
Di voi T-kheo-ni, co tam (8) su pham gioi y. Paraika co nghia la "tht bai", vi pham ti Ba-la-di
chng t rng T-kheo hay T-kheo-ni y tht bai trong su nghip tu tp cua minh.
Sanghadisesa (Tng-gia ba-thi-sa) (nghia la: "yu cu hi hop Tng chung"): su vi pham cac gioi nay
khin nguoi co ti phi thu nhn truoc mt cuc hop Tng chung, va hinh phat danh cho vic nay, nu
dua ra thi hanh, phi duoc hi ngh xac nhn. Hinh phat thng thuong la tam dinh ch cac quyn loi cua
nguoi co ti. Di voi T-kheo co muoi ba (13) gioi diu va T-kheo-ni co muoi by (17) gioi du loai
nay.
Aniyata (nghia la: "bt dnh, phi duoc quyt dnh") nhung su vi pham gioi nay la nhung truong hop cn
phi duoc diu tra d quyt dnh xem chung thuc loai 1, 2 hay 5, va cach x phat khac nhau tuy theo
do.
Co hai (2) truong hop vi pham di voi T-kheo.
Nissaggiya-Pacittiya (Ni-tat-k-ba-dt-d) (nghia la: cn phi chuc ti bng cach dn bu lai): su pham
gioi nay la mt ti cn phi duoc thu nhn truoc dai hi, truoc Tng chung da phuong hoc voi mt v
T-kheo. Dy la cach chuc ti. Cac gioi thuc loai nay lin h dn d vt so huu cua mt T-kheo hay
T-kheo-ni (y, bat v.v...) ma nguoi pham ti phi dn bu lai, co ba muoi (30) gioi cho c Tng chung ln
Ni chung.
Pacittiya (Ba-dt-d) ("cn phi chuc ti"): Dy la cac Gioi Lut cua Tng gia, nu vi pham chung la
bt tnh, cn phi chuc ti bng cach thu nhn truoc hi chung hay truoc mt T-kheo. Co chin muoi
hai (92) gioi danh cho T-kheo va mt trm sau muoi sau (166) gioi cho T-kheo-ni.
10
Patidesaniya (Ba-la-d-xa-ni) ("cn phi thu nhn") Dy la nhung gioi ma nu vi pham thi phi n nn
sam hi thu nhn truoc Tng chung. Co bn gioi () loai nay danh cho chu Tng va tam (8) gioi danh
cho chu Ni.
Sekhiya ("cac quy tc x th") : dy ch la cac phep cu x lch su cua chu Tng Ni v y phuc, thai d
luc di kht thuc, m thuc, v sinh ca nhn. Khng co hinh phat chinh thc nao danh cho vic vi pham.
Co by muoi lm (75) gioi nhu vy danh cho c Tng Ni.
Adhikarana ("n dnh tranh chp": dit tranh) la cac gioi lin h dn cach n dnh cac mi tranh chp va
loai tru cac su sai bit v y kin. Co by (7) hinh thc n dnh duoc dua ra.
Mt su kho cu k lung cac Gioi Lut nay chng t rng da s du thng thuong di voi Ba-la-mn
giao cung nhu phong trao Sa-mn va sau do duoc Giao hi dc Pht chp nhn ma thi. Truyn thng
kh hanh o c An D va cac muc tiu cua Giao hi khin ta d hiu cac Gioi Lut lin h hanh vi thai d
v tinh duc. Tuy nhin s gioi diu va tinh cach chi tit cua ky lut tinh duc tht ni bt khac thuong,
cung nhu tinh cach nghim khc cua cac hinh phat danh cho su vi pham. Chung ta con dc bit quan tm
dn s Gioi Lut bao quat nhiu pham vi x th lch su nh nhn trong x hi. Diu y chng t rng
dc Pht khng ch chu trong lam cho Giao hi cua ngai duoc cng chung chp nhn nho cach cu x tt
dp cua mi thanh vin trong do, ma con cho thy mt s T-kheo cn phi duoc hun luyn cn bn v
hanh vi c ch thng thuong.
Vic d ngh ap dung hai trm hai muoi by (227) gioi cho T-kheo va ba trm muoi mt (311) gioi cho
T-kheo-ni trich tu Phm Kinh Phn Bit Suttavibhanga cua Lut Tang (Vinaya) d lam nghi thc sam
hi li lm thoi y d gian tip do Dai vuong Bimbisara o Magadha yu cu dc Pht. Nha vua nhn
thy gioi Sa-mn kht si khng thuc Pht giao vn thuong xuyn tp hop d truyn tung giao ly cua ho
va nhung cuc hop nhu vy d thu hut mt s dng qun chung hiu k. Nha vua bn khuyn khich dc
Pht t chc tp hop dnh k tuong tu va bc Dao Su lp tc ch th vic nay cho Tng chung (Mv 2. 1).
Tu do v sau, chu Tng hi hop vao ngay muoi bn hoc muoi lm m lch (luc trng tron), cung nhu
vao ngay th tam thuong tun (trng non) va hai muoi ba ha tun (trng khuyt), chu v tinh toa tht yn
lng. Tuy th dn da phuong lai ch ngao hi chung ngi nhu "lon cm". Do do dc Pht ra lnh cho
chu v dam lun Giao Phap luc hi hop (Mv 2.2). V sau ngai nu r diu l la chu Tng phi tung Gioi
Bn (Mv 2. 3) nhung khng qua hai ln mi thang. Co l b Lut Tang thoi y chua hoan tt, do do
ngn gon hon by gio.
Dc Pht ban hun th chinh xac v cach tung Gioi Bn nay phi duoc thuc hin nhu th nao:
Giao hi phi duoc mt v T-kheo truong lo nhiu kinh nghim, da vn, co tri tu thng bao: "Bach
chu tn gi, xin hy lng nghe ti. Hm nay la ngay muoi lm (rm m lch), vy do la ngay Trai Gioi
(posatha: B-tat). Nu hi chung dng y thi hy thuc hanh Gioi Lut va tung Gioi Bn Patimokkha.
Bn phn du tin cua Tng chung la gi Do la phi xac dnh chc chn rng Hi chung hoan toan thanh
tnh (nghia la khng ai ngoai hi chung lot vao do).
By gio ti xin doc Gioi Bn Patimokkha, trong khi chu v hin din lng nghe k lung va kheo tac y.
Nu v nao vi pham mt li lm, xin v y phi lp tc (ngay khi li lm y duoc nu ra) phat l no. V
nao khng pham li gi phi giu im lng. Qua su im lng y ti s bit chu tn gi du thanh tnh (
khng li lm). Ngay khi ca nhn nao duoc hi, v y s tr loi, vy bt c T-kheo nao pham li du
phi tr loi khi Gioi Bn duoc doc ln trong hi chung nay ba ln. Bt c v nao tranh ne phat l mt li
lm do minh vi pham s mang ti c y noi di. Bach chu tn gi, c y noi di duoc dc Th Tn goi la
105
mt chuong ngai cho su gii thoat, vy bt c v nao d pham li ma chua phat l, nhung lai mun ty
sach ti li, thi cn phi phat l no ngay. Phat l ti li s la mt nim an ui cho v y". (Mv 2. 3. 3)
Sau phn gioi thiu nay, cach thu nhn ti li (sam hi) duoc nu ra va ai hin din du duoc co hi
nhn li lm. Tp quan tung Gioi Bn vn duoc duy tri trong cac tu vin Pht giao cho dn nay.
Vic tung nghi thc sam hi ti li dnh k nay khng ging nhu cac cuc hop Tng chung, vi cac cuc
hop nay nhm muc dich xem xet cac bin phap cn ng dung. Cac cuc hop y duoc triu tp khi cn
thit va hoan toan co tinh cach qun tr hanh chanh. Con v phuong din khac, cac nghi thc hanh tri
Gioi Bn vao ngay B-tat (Trai Gioi) la nhung bui l gii ti trang nghim va tnh hoa bn thn theo
Gioi Lut.
[[.= 0[ S\N8 Cq% (=VHzO
Vi Tng chung cua dc Pht thuc v phong trao Sa-mn thanh lp vao th ky th sau truoc CN nhu
mt hinh thc thay th t l cua Ba-la-mn giao, nn hin nhin la hi chung nay mang nhung dc tinh
cua np sng Sa-mn: dc cu (khng kt hn), khng tai sn, du hanh khng nha ca, sng nho kht
thuc. Tuy nhin, cac Gioi Lut cn phi duoc thit lp lin h dn cac vn d trn, hoc truoc kia chua
duoc n dnh r rang trong cac giao phai Sa-mn cu, hoc di voi cac vn d trn, Giao hi dc Pht
theo mt duong li khac bit.
Nhung loi giao hun cua dc Pht v hanh vi thai d cua chu Tng khng ch cha dung trong Lut
Tang (Vinaya Pitaka), ma xuyn sut Kinh Tang Pali. Ngay khi v gia, dc Pht cung khng ngung
quan tm hun luyn chu T-kheo va T-kheo-ni n luc doan tru tham ai la nguyn nhn kh dau va
giao hoa chu v trong cach x th chn chanh giua doi. Vi tin rng du lun co thin cm thun loi cua
qun chung la diu quan trong di voi vic truyn ba Giao Phap, nn ngai lun sn sang thay di hoc
huy b nhung quy lut gy nn nhung ph binh bt loi.
Mt vi du din hinh la loi ngai day v phep lch su luc ht hoi. Co ln, dang luc ngai thuyt ging, ngai
ht hoi va b quy ri vi chu Tng lam gian doan bai Phap cua ngai voi loi chuc lanh: "Kinh chuc Th
Tn truong tho". Do do ngai bo v sau chu v dung dung cu noi nay hoc dap lai no nua. Tuy th,
chng bao lu, lai hoa ra la gioi cu si tai gia tht loi chuc lanh mt v T-kheo ht hoi tuong rng v y
bt lch su khng bit dap l. Vi vy dc Pht rut lui lnh y va cho phep chu Tng dap lai loi chuc lanh
voi cu tuy h thuong l: "Chuc quy v truong tho. (Cv 5. 33. 3)
Luc nao ngai cung sn sang nhn nhung loi d ngh dt cac diu lut moi du chung phat xut tu phia nao
di nua. Qu tht, ngoai chu Tng, con nhiu cu si tai gia, bao gm vua Bimbisara, y si Jivaka, ng
Anathapindika, va ba Visakha giup ngai thanh lp Gioi Lut cua Giao hi bng cach dua ra nhung d
ngh hop ly.
Theo loi d ngh cua y si Jivaka, nguoi duoc vua Bimbisara ch dnh lam y si chinh thc cua Tng
chung, nhung ai b bnh phong cui, mut nhot, chc lo, lao phi va dng kinh du khng duoc phep gia
nhp Giao hi (Mv 1. 39). Bng cach nay nhung nguoi mc bnh trn b ngn cm xut gia voi muc dich
duoc y si Jivaka chua tr min phi Cac nguyn nhn khac khng duoc chp nhn xut gia la truong hop
nhung nguoi thiu nam cn (Mv 1. 61), nguoi lung tinh (Mv 1. 68), nguoi qu chn, cut tay, mt may
meo mo, lung gu, lun hoc co buou c, chn khp khnh, gia yu, mu, dic hay nguoi b bnh phu voi,
giun ch do mui truyn bnh dc bit o cac vung trng lua (Mv 1. 71). Cac lut l nay nhm bo dm
Giao hi khi tro thanh nha dung bnh cho nhung nguoi mt kh nng o ngoai x hi.
106
Cung b ngn cm xut gia la dam binh si hin dang phuc vu nha vua, dam tu nhn trn trai hoc b di
cnh v truy n, nhung ke b trung phat bng roi gy, b dong du st nung va dam n l (Mv 1. 0. 7).
Ngoai ra lut khng cm hn, song khng xem nguoi lon tui gia nhp Giao hi la thun loi vi nguoi gia
him khi co du cac dc tinh cn thit cho mt T-kheo (AN 5. 59. 60) .
Khi truyn gioi xut gia, dc Pht cung khng quan tm dn s phn cua gia dinh ho, cho du v gioi t la
nguoi dang cp dung gia dinh. Ngai xem chuyn tt nhin la dai gia dinh s chm soc nguoi "suong
phu cua T-kheo" va by con tre. Nu khng, gia dinh y cung phi chu dung ni kho khn. Theo su
danh gia cua ngai, nhung ni gian lao vt v thoang qua trong gia dinh chng dang k gi so voi gia tr
gii thoat vinh cu.
Din hinh cho thai d khng khoan nhuong cua ngai la loi ngai tan than T-kheo Sangamai (ma sau nay
chu Tng ph thanh thi k). T-kheo Sangamai d dn Savatthi yt kin dc Th Tn, va khi nghe duoc
tin nay, vo cu cua v nay cung vi v dn Savatthi voi da con tho cua ho. Trong khi v T-kheo dang
ngi ngh trua duoi gc cy o Jetavana, ba vo di dn gn bo: "Nay Sa-mn, hy sn soc thip va con
tho cua hai ta". Nhung T-kheo Sangamai khng nhuc nhich Ln th hai, ri th ba, ba vo noi voi v
y cung khng kt qu gi. Gin du, ba vo dt da con xung chn v nay va bo, "Nay Sa-mn, con trai
cua ngai dy, it ra cung phi sn soc ly no ch". Ri nang b di, nhung sau khi buoc ra duoc mt
khong duong, nang quay tro lai va thy v T-kheo khng nhin dn con cung khng noi gi voi no c,
nang lin dn tim con va bun b lui v. Dc Pht nghe k "thai d khng thich hop y" cua nguoi vo,
lin nhn xet:
\hi nng -n, $hxng thG h.n h#an,
<ng bn -i, ng(4i $hxng thG bu?n,
Thfng gi[ l ng(4i dAt hN l%G,
<g(4i nG ta gi i@la@mJn (d 1. 8)
Nguoi gia nhp Giao hi phi quan tm dn cha m minh nhiu hon di voi vo con. Dy la mt su
nhuong b ma vua Suddhodana d nhn duoc tu con ngai, v lnh dao moi cua mt Giao hi, sau khi
vuong tn Rahula xut gia lam Sa-di, theo do khng ai duoc gia nhp Giao hi ma khng co y cha m
tha thun (Mv 1. 5. 6). Lut nay ap dung cho c nam ln nu (Mv 1. 76. 1). Nu phu nu co chng, thi
phi duoc su dng y cua chng (Cv 10. 17. 1).
Trong luc ban du, dc Pht truyn gioi cho mt nguoi xin xut gia lam T-kheo voi cu: "Nay T-
kheo, dn dy, Phap duoc kheo ging, hy sng doi Pham hanh (thanh tnh) d dat su dit kh" (vi du
truong hop cac tn gi Sariputta va Moggallana trong Dai Phm: Mv 1. 2. 5); v sau ngai ra lnh cho
cach gia nhp Tng chung phi theo hai giai doan: truoc tin bng l xut gia, tho tiu gioi (pabbaa)
nghia la gi tu th tuc, v y duoc nhn vao hang ngu Sa-mn, va tro thanh Sa-di (Samanera) trong Giao
hi dc Pht, ri sau bng l tho cu tuc gioi (upasampada), v y duoc cac quyn loi cua mt T-kheo
tron vn (Bhikkhu). Tui ti thiu d xut gia (lam Sa-di) la muoi lm (Mv 150), va tui ti thiu d tho
cu tuc gioi (lam T-kheo) la hai muoi (Mv 1. 9. 6); tui duoc tinh tu luc tho thai. (Mv 1. 75)
Khng co mt khong cach dc bit nao duoc ch dnh giua su tho gioi Sa-di hay tho cu tuc gioi theo
cac ngun Kinh Din, tru dim nguoi xin xut gia truoc kia thuc mt giao phai khac. Vi dc Pht cho
rng nguoi nhu vy s cn mt thoi gian d dt b moi tin ngung va tp quan tu hanh cu, nn ngai bt
buc mt thoi gian th thach bn thang di voi truong hop y (Mv 1. 38), sut thoi gian nay, v y duoc
Tng chung quan sat xem co thich hop hay khng. Nhung khng co thoi gian th thach nu v xin xut
gia truoc kia la du si kh hanh bn toc (atila) hay nu v y thuc b tc Thich-ca (Sakiya) (Mv 1. 38.
11). Vic uu di cac v kh hanh atila co l la do truoc kia dc Pht tung lam v khach dc bit cua ho,
va ngai nho on v lnh dao giao phai atila nay la ruvela-kassapa.
107
Cach tin hanh l tho gioi Sa-di cung don gin, duoc miu t trong Lut Tang nhu sau (Mv 1. 5 .3):
Gioi t cao sach ru toc va dp y vang, thuong cac y nay duoc cung duong. Vua qu xung duoi chn
mt T-kheo gioi su, v y chp tay dnh l va doc cu:
N tU RuG G Sht,
N tU RuG G Shp,
N tU RuG G TpngW
Cu nay duoc lp lai ba ln.
V truong lo khng cn dap lai, vi im lng nghia la bng long. Nguyn tc dao dc danh cho Sa-di bao
gm khng phi tt c bn lit k hai trm hai muoi by (227) gioi theo Patimokkha, ma ch muoi (10)
gioi cm. Chng bao lu vic Sa-di chinh thc nhn muoi diu lut nay truoc mt hi chung tro thanh
thng l.
Cach thc tin hanh l cu tuc gioi (upasampada) trnh trong hon nhiu. Vic y doi hi su hin din cua
it nht la muoi T-kheo (Mv 1. 31. 2), tt c du la cac truong lo thuong toa (Thera) muoi tui ha an
cu. Bn ngoai vung "Trung Nguyn", kho tim du hi chung muoi T-kheo d hanh l, nn ch cn nm
v la du lam cac chng minh su.
Diu kin tho cu tuc gioi la v Sa-di tim duoc mt v Truong lo lam giam h hay giao tho (upahaya)
(Mv 1. 25. 7) d ngh voi Tng chung cho Sa-di y tho cu tuc gioi. Nu hi chung bay t su dng y bng
cach im lng, v gioi t buoc dn truoc hi chung qu gi, hai tay chp lai va thua: "Bach chu tn gi,
d t thnh cu chu tn gi cho phep tho cu tuc gioi, uoc mong chu Tn gi tu bi nng d d t ln".
Nu cu y duoc lp lai ln th ba ma khng ai dua ra phn di gi, thi mt v trong s cac truong lo
hin din phat biu:
"Bach chu Tn gi, xin chu v nghe ti. Sa-di nay (nu tn) thnh cu tho cu tuc gioi tu Tn gi (nu
tn), chu toa hi chung, Sa-di y d xin tho gioi qua Tn gi giam h (nu tn). Nu hi chung thy vic
nay la phi, xin hi chung truyn gioi cho v y qua Tn gi giam h trn. Dy la d ngh chinh thc cua
ti". (Mv 1. 29. 2I)
Trong bui so khai cua Tng Gia, hinh nhu nu loi d ngh nay duoc lp lai ba ln ma khng ai phn di
thi l tho cu tuc gioi hoan tt. V sau bui l tho gioi keo dai thm theo thu tuc la v Sa-di truoc kia d
duoc cht vn ring (Mv 1. 76. 3), nay lai phi xac nhn tinh cht cua minh phu hop voi su tho cu tuc
gioi bng cach cng khai dap lai cac cu hi. V chu toa hi chung T-kheo hi v Sa-di:
"- Gioi t co mc cac bnh nhu phong, mut nhot, chc lo, lao phi, dng kinh khng
- Gioi t co phi la nam nhn khng (Nghia la khng phi loai nguoi thiu nam cn, va la nguoi, ch
khng phi loai Naga - rn thn - di lt nguoi)
- Gioi t co phi la nguoi duoc tu do khng
- Gioi t khng mc no nn gi ch
- Gioi t khng phi dang phuc vu dc vua ch
- Gioi t d duoc tron hai muoi tui ri
- Gioi t co binh bat kht thuc va cac y ca-sa ri
108
- Gioi t tn ho gi
- V truong lo tn ho gi"
Nu Sa-di dap lai moi cu hi trn mt cach tha dang, vic tho cu tuc gioi lam T-kheo cua v nay duoc
chp nhn dung phap. Cho dn ngay nay, Tng chung dc Pht du duoc tho gioi theo th thc trn.
Di voi mt T-kheo tre, vic tim duoc mt v Truong lo giam h tt thuc la quan trong vi v y phi
tuy thuc vao su huong dn tu tp cua thy minh it nht trong nm nm (Mv 1. 53. ), nhung theo l
thuong phi muoi nm (Mv 1. 53. 3). Con nhung T-kheo kem tri tu phi duoc thy giam h huong
dn sut doi (Mv 15. 3. II). Mi tuong quan giua bn su giam h va d t cung nhu quan h cha con,
ho phi di di nh nhn va chm soc ln nhau (Mv 1. 32. 1). Bao lu con sng trong mt tinh xa, T-
kheo tre phi o chung mt tnh tht voi bn su giam h va lam phn su nhu mt T-kheo th gi di voi
thy. (Mv 1. 25. 8-2)
Muoi nm sau khi tho gioi T-kheo, v y thanh mt truong lo (Thera) va tu minh co kh nng hun
luyn cac T-kheo tre voi tu cach giam h (Mv 1. 32. 1), vua la thanh vin cua hi dng Tng chung.
Sau hai muoi nm khoac y ca-sa, v y tro thanh mt dai truong lo (Mahathera).
Trai voi vic gia nhp Giao hi din ra dy du cac hinh thc vua trinh bay nhu trn, vic tu gi Giao hi
din ra khng kn khng trng gi c. Ch cn coi b chic y vang la du. Mt vai v xem bin phap nay
nhu mt su chng di, do la truong hop T-kheo Sarabha, bt mn voi Phap (Dhamma) (AN 3. 6) va
T-kheo Sunakkhatta tuyn b rng dc Pht khng co tri kin thu thng cua bc siu nhn va Giao
Phap ngai khng phi la su kham pha chn ly thuc tai, ma ch la diu do suy lun tac thanh, va tu y sang
tao. (MN 12. 2)
Tuy nhin, thng thuong, vic hoan tuc la vi ly do ca nhn. V phuong din x hi, khng co gi si nhuc
lin h dn vic roi b Giao hi, va mt T-kheo hoan tuc duoc phep tai gia nhp Tng chung, song di
voi v nay, cn phi lam l tho gioi ln nua theo dung nguyn tc. Chuyn k rng T-kheo Citta gia
nhp Giao hi bn ln, sau khi roi b hi chung ba ln nhu vy nhung v y vn tro thanh bc A-la-han
va chng dc cu canh Nit-ban (AN 6. 60 DN 9. 56) . Tuy th, di voi nhung v d chuyn tu Giao
hi dc Pht qua mt giao phai khac thi khng th duoc quyn di y va tai gia nhp Tng gia ln nua.
(Mv 1. 25. 3)
Sau khi xut gia, ngun gc giai cp gia tc cua v T-kheo khng con quan trong nua: qu thuc ging
nhu cac sng lon Ganga, amuna, Aciravati, Sarabhu va Mahi du mt danh tanh khi chung d vao bin
c, cung vy, moi nguoi trong bn giai cp du mt danh tanh trong Giao hi dc Pht va tu do v sau
duoc goi la Sa-mn Thich t (AN 8. 19). T-kheo la mt thanh vin cua mt hi chung Sa-mn khng
giai cp.
Du sao di nua, ngun gc x hi cua v y cung khng phi hoan toan b qun lng. Kinh Din Pali
nhc dn tn cua nhiu T-kheo km theo ngh nghip cua cha v y hoc cua chinh v y truoc kia: vi
du Citta, con nguoi qun tuong; Sati, con nguoi danh ca; Tissa, con nguoi giu ca; Dhaniya, nguoi tho
gm; Arittha, nguoi hun luyn chim ung; Suppiya, nguoi khing xac; Sunita, nguoi quet duong v.v..., ta
co th lp mt danh sach dai nhung tn nhu trn. Thng thuong, ch khng phi bao gio cung vy,
nhung bit hiu thm vao dung d phn bit nguoi mang tn ho nay voi nhung v khac trung tn. Nhung
khng co truong hop nao cac ngun gc sinh truong hn kem ngn cn v T-kheo tro thanh xut sc
trong Giao hi; vi du nha chuyn mn Gioi Lut pali d tung la tho ct toc. Cac T-kheo thuc cac
giai cp it uu di cung dc Thanh qu A-la-han d dang hoc kho khn khng khac gi cac v xut thn tu
109
gia dinh truong gi quy tc. Su nhip phuc tham, sn, si doi hi nhiu dc tinh khac voi nhung dc tinh
nguoi ta dat duoc o truong hoc va truong doi.
Thm nin (ha lap) hop voi nghi l duoc dnh bng nm thang xut gia, diu nay duoc tinh theo s mua
an cu (vassa) ma v T-kheo d sng trong Giao hi. Mt T-kheo it tui ha phi dnh l cac v nin
truong va danh cho cac v y nhung ch ngi tt nht cung mon kht thuc ngon nht (Cv 6. 6. ). Tuy
th, th tu theo thm nin duoc b qua trong truong hop xp hang doi truoc nha v sinh cng cng sau
vu mt T-kheo, vi d nhuong ch cho cac v truong lo, d ngt xu do kt qu su dn nen nhu cu bc
bach cua minh (Cv 8. 10. 1). Thm nin cung khng quan trong gi di voi gioi tai gia - tt c moi T-
kheo du binh dng b ngoai.
Mt gioi cn bn cua moi Sa-mn la sng ngho kho, khng tai sn, nhung theo thoi gian, dc Pht d
nhiu ln nhuong b v phuong din nay di voi chung d t. V so huu ca nhn, luc du v T-kheo ch
duoc phep co tam mon: ba y, mt binh bat kht thuc, mt dao cao, mt cy kim, mt dy dai va cai loc
nuoc. Ba y nay gm y trong hay y duoi, y trn va y ngoai, thuo ban so y phi duoc lam bng cac tm gie
rach do cac T-kheo thu luom duoc tu cac dng rac hay nghia da thiu xac, vi th thnh thong phat
sinh chng bnh ngoai da (Thag 207). V sau, dc Pht cho phep chu Tng mc cac y duoc cung duong
(Mv 8. 1. 35). Mi dn ngay nay, Tng chung dp y duoc chp lai bng nhung ming vi vung d gim
gia tr loai vi y.
Giay dep khng phi la vt dung cua mt T-kheo thoi nguyn thuy, va it nht trong cac nm du tin
hanh dao, dc Pht di chn trn. V sau, Tng chung duoc phep mang loai dep don gin (Mv 5. 1. 30).
Ngoai ra, chu v cung duoc phep mang khn len quang vai va mn dp (Mv 8. 1. 36), cui cung lai duoc
dung c cai quat mui va du che mua nng khi o trong khun vin cua tinh xa (Cv 5. 23).
Dc Pht cung ban hanh cac lut l v v sinh ca nhn. Cac T-kheo duoc thich thu vi di thay np sng
tu nhung dam tu kh hanh co dc dim la d cht do bn bam quanh minh va king k moi hinh thc
chu trong dn thn xac, xem dy la cach giu gioi tu tp chng t su khinh thuong cua ho di voi th
gian. Con chu Tng duoc phep tm ra nhu nguoi doi bng cach di nuoc ln minh hng ngay. Chu v
duoc phep tm ao h it hon, co l vi su thiu tu chu d dang phat sinh khi cac T-kheo tre tm chung voi
nhau. Mt cong cy nimba (Aadirachta indica, Margosa) duoc dung d chui rng cho sach. Du cong
duoc nhai nat lam thanh mt ban chi nh cha xat vao rng (CV 5. 31). G nimba mui v dng chat co
cng hiu cm mau.
Cac Gioi Lut v vic di kht thuc va tiu thu cac mon kht thuc co rt nhiu chi tit, nhung cung phong
khoang trn cn bn. Chuyn di kht thuc bao gio cung din ra bui sang. Cac T-kheo di mt minh hay
tung nhom tu nha nay sang nha khac, mt nhin xung va yn lng dng doi truoc mi ca nha d xem
thc n co duoc dt vao binh bat khng. Ch nhung thc n d duoc nu sn moi co th nhn, ch khng
phi la cac vt liu d lam thanh mon n. Nu chua du dung, chu v tip tuc di theo hang doc dn nha
bn canh. Chu v khng duoc phep b sot nha nao, hoc danh uu tin cho ph xa o cac th trn phn
thnh: cac gia chu giau hay ngho du phi duoc tao co hi dng dng d dat cng dc phuoc nghip va
chu T-kheo cung khng mun gy cm tuong la chu v ham thich nhung khu ph giau co vi thc n
ngon hon.
Quan nim nay chng bao lu d tao loi th la khng phi ch ring v T-kheo, nguoi nhn thuc phm,
duoc loi ich vi mon cung duong ma thi chu cung duoc huong cng dc (pu a) tu do, nn d dem lai
kt qu tt bo dm su cung cp thuc phm dy du, vi th Tng chung it khi b doi. Quan nim nay cung
cho cac T-kheo co dp bay t su bt binh truoc mt d t tai gia cu x khim nh di voi Tng chung
bng cach "up nguoc binh bat", nghia la khng nhn vt b thi kia. Bng cach nay Tng chung tuoc khi
nguoi b phat y co hi lam thin nghip (kamma) cho minh qua vic b thi.
110
Mt du hiu cho thy dc Pht co tri tu sang sut thuc tin la ngai khng cuong quyt doi chu T-
kheo n toan rau qu mt cach nghim khc. Chu v ch phi tu chi cac mon ca tht khi chu v co ly do
nghi rng con vt y d b sat hai hay danh bt d danh ring cho chu v. (Mv 6. 31. 1)
Long tu bi ma mi nguoi d t Pht du phi bay t di voi mun loai doi hi v y gim su tiu thu
mon tht dn mc ti thiu. V phuong din khac, tht kho cho v T-kheo giu gioi cm hoan toan king
tht, vi Tng chung khng tu nu cho minh n va cac tinh xa cung khng co nha bp, nn chu v sng
nho vao cac thuc phm cung duong. Mt T-kheo phi n bt c th gi duoc dt vao binh bat. Co cu
chuyn trong Kinh Din noi v T-kheo Mahakassapa n c long tay thi cua mt nguoi phong cui rot
vao binh bat cua ngai (Thag 105-56). Du cho nhiu thi chu cung duong nhiu loai thc n khac nhau,
mt T-kheo cung tu bt buc phi nhn tt c. Do do khng la gi bnh dau bao t va tiu chy hay
huyt l la cac chng thng thuong trong Tng chung, qu thuc do la cn bnh ngh nghip. Hoc bt
ngo nhi nhet nhiu th vao bao t cung chng ich loi gi cho sc khe c.
Mt cach thu gin khin doi sng T-kheo duoc thoi mai d chu la dc Pht chp nhn loi moi cua cac
gia chu bo tro va cho phep chu Tng cung lam nhu vy. Tai nha thi chu, chu v cung tho dung thc n
trong binh bat. Bui n phi duoc dung truoc ngo, boi vi Tng chung khng duoc phep n sau bui trua,
va bui tho trai thuong chm dt bng mt bai thuyt ging cho gia chu. Nhung thc gi con lai trong
binh bat duoc dt ra ngoai o ch dt cat cho suc vt n va binh bat duoc ra sach voi nuoc di ln.
Np sng hng ngay cua chu Tng khng duoc phep di thay nhiu. Tip theo sau vic v sinh bui sang
la di kht thuc, thng thuong bao gm lun c vic thm ving mt s gia dinh dc bit nao do do cac cu
si sp dt. Cac chuyn di kht thuc di luc cung gy nn nhung xao trn tinh cm cho cac T-kheo tre vi
da s thi chu la dan ba con gai. Do do, vic tu diu phuc thn tm phi duoc tng cuong la diu rt cn
thit trong luc kht thuc, nhu bc Dao Su d nhn manh:
e -.G v# buCi 2ng vP T@!hr# -L -fp G, mang th(=ng G v bnh bt -i v# lng !ht th7$W <h(ng
th.n, !hu, w $a vP G !hJng -(=$ $h ng7W 8P G thG mIt ph% n: tr#ng lng !ia pn m;$ h, hang,
!hJng !9n -#, nn t.m vP G bP tham d%$ lm u nhismW K# -+, nG $$ T@!hr#, $h( vP ph[i tu tp nh(
vGh $hT !hi n# th.n -(=$ -iMu ph%$, th7$ hnh $hnh niNm v ph/ng hI $$ $pn th ta m&i -i v# lng
!ht th7$eW (SN 20. 10, gin luoc)
Khi di kht thuc v, chu Tng dung bua o cui lang duoi bong cy. Do la bua n duy nht trong ngay.
Sau do, chu v lai di dn mt noi khac, vi Tng chung thoi nguyn thuy rt xem trong truyn thng du
hanh cua doi Sa-mn. Khi sc nong bui trua qua gay gt khin chu v khng th nao tip tuc di chuyn
duoc thi thoi gian ngh ngoi mt lat tip sau do co th dung d hanh thin hay ngu trua. V bui chiu,
chuyn du hanh tip tuc dn mt noi gn thn xom dnh cu va nhom T-kheo o lai do ban dm. Bui x
chiu la thoi k dam lun Chanh Phap cung giao gioi T-kheo va bui ti danh cho thin dnh.
Sut thoi k gio mua tu thang sau dn thang chin chu Tng sng mt noi c dnh. Theo lut cua dc
Pht, lut nay xac nhn mt tp tuc c so cua doi Sa-mn, chu v phi tru mua (vassa) trong nha (Mv 3.
12. 6). Chu v co th lua chon cach tu minh xy mt am tht tru mua hay o trong mt tinh xa sn co.
Vu k an cu keo dai ba thang trong thoi gian bn thang gio mua, bt du tu ngay rm thang salha
(khong thang sau - by), song cung cho phep bt k mt T-kheo nao khoi su chm hon mt thang vao
ngay rm khong thang by - tam (Mv 3. 2. 2). Vic dinh ch du hanh chm dt vao ngay rm thang th
ba tc thang ssina (thang chin - muoi), hoc nhung v nao khoi su chm hon mt thang, thi chm dt
vao thang Kattika (thang muoi - muoi mt). Cac dai hi t chc l sam hi B-tat (posatha) dc bit
trong th, tc l Tu T (Pavarana) kt thuc vu k an cu. Lp tc ngay sau do, cac T-kheo duoc cng b
hoan tt cac phn su trong Gioi Lut, lai khoi hanh cac cuc du hoa nhu cu.
111
Di nhin tp tuc an cu mua mua khng ch co ly do c truyn ma con co ly do thuc tin nua. Khi troi d
mua ao at va cac con sng tran bo nhp vao nhung dong nuoc mau nu tun roc rach, khi duong sa chim
trong bun ly va nhung mnh dt khng ngp nuoc lam thanh noi tru n cho rn rt, bo cap, thi vic du
hanh va cm lu ngoai troi hu nhu khng th thuc hin duoc. Hon nua, khi m bc hoi trong thoi gio
mua tao nn nhung tai hai khac cho sc khe, va nu mt T-kheo b bnh, thi d sn soc v y tai mt
tinh xa hon la luc di chuyn.
Tuc l an cu mua mua con co loi cho Tng chung theo nhiu cach. Trong sut nhung thang du hanh theo
y ring cua mi nguoi, co th la mt vai T-kheo nao do tro thanh bung lung trong np sinh hoat. Vu
k an cu din ra duoi cp mt canh phong cua cac ban dng Pham hanh khac buc cac T-kheo phi chu
tm dn quy lut x th va theo dung nguyn tc. Mua an cu con tng cuong mi tinh cm giua Tng
chung thuc v mt cng dng lon. Cuc sng chung o mt noi va cung hoc tp loi day cua bc Dao Su,
su trao di kinh nghim va kin thc dua dn su thit lp cac mi quan h thn huu co gia tr giao duc
duoc dc Pht danh gia cao:
eu[ tht tt $[ -4i 2Hng -?ng Sh5m h5nh $a Tpng $h3ng $Ht Gu , tnh th.n h:u gi:a nh:ng ng(4i
th9$h th3 -iMu thiNn, , tnh -?ng b5n, -?ng $h9 h(&ngW _It T@!hr# lm b5n v&i -iMu thiNn, l ng(4i b5n
gia# du, ng(4i -?ng $h9 h(&ng, $+ triXn vng tu tp v lm 2ung mLn it Chi Thnh 5# -X gi[i th#t
$h# -?ng b5n $qng nh( b[n th.n vP Ge. (SN 3. 18)
Khng phi ch mt na, ma la toan th doi sng Gioi Lut cua v T-kheo nm trong mi thn thin voi
mt ban dng tu dang n luc huong v cu canh chung. Du la d dt b moi dy rang buc voi th
gian, cac T-kheo khng phi la khng co nhung lin h giua nguoi va nguoi: th gioi cua chu v la
Giao hi, cac nguoi lang ging la cac ban dng Pham hanh. Co ln dc Pht thy mt T-kheo b bnh
huyt l, nm bo vo giua dng phn do khng ai chm soc, ngai va truong lo nanda cung dn bo
dung v y. Ri ngai goi Tng chung vung y dn va khuyn giao: "Nay cac T-kheo, chu v khng co
cha m chm soc minh. Vy nu chu v khng chm soc nhau, thi ta th hi, ai s lam vic y Nay cac
T-kheo, bt c ai trong chu v mun chm soc ta (nu ta b bnh), thi v y phi chm soc nguoi ban
dng Pham hanh b bnh". (Mv 8. 26. 3)
Vic an cu mua mua cung quan trong di voi kin thc v Giao Phap cua chu Tng. Giua hi chung T-
kheo, chu v doc lai cac kinh (sutta: bai thuyt ging) cua dc Pht va hoc hi nhung loi day moi cua
ngai. Vic trao di kin thc bng cach "nghe kinh" khng ch gioi han vao mua an cu, nhung no duoc
thun loi hon nho vic chung sng mt thoi gian ngn cua mt hi chung T-kheo dng do hon tai mt
da dim. Chc hn Giao Phap (Dhamma) s khng duoc truyn tung dn thoi dai chung ta trong hinh
thc chinh xac nhu ngay nay nu Tng chung thoi xua khng co co hi duyt lai toan th loi giao hun
cua dc Pht va chuyn dat dn cac T-kheo tre hon qua cac mua an cu (vassa) hng nm y.
Tt nhin chinh dc Pht cung giu tuc l vu k an cu nay. Mt Tp So (Manorathapurani, 2. . 5 II) lam
bn lit k cac da dim ngai d an cu mua mua gio trong sut c qung doi hanh dao cua ngai.
Bn nay co th khng hoan toan trung thuc, va trong mt truong hop (nm th by), mt mu chuyn
thn k duoc dua vao d lp dy mt k ho trong kin thc. Tuy th, di voi mt nguoi vit lch s cuc
doi su nghip dc Pht, no tht su ich loi nhu mt vt huong dn khin v y co th lp bn th tu nin
dai cho vai su kin khac khng duoc ghi nm thang.
112
[[[.= CiC ([NH ri
Trong bui so khai Giao hi, ta co th phn bit hai loai tinh xa: cac khu nha la do chinh cac T-kheo
thanh lp (avasa) la loai nha phi huy b sau mua mua, va cac tinh xa duoc cung duong (arama) sn
sang d chu Tng s dung quanh nm.
NJm
t*,9c CN
NJm
t*u'Zn HQ2
%n c, ma m,a tQi 8hi chN
528
527-525
52
523
522
521
520
519
518
517
516
515
51
513
512
511-510
509
508-85
8
1
2-
5
6
7
8
9
10
11
12
13
1
15
16
17
18-19
20
21-
5
Isipatana
Raagaha (Veluvana)
Vesali (ch 8 ngay,
s con lai o Raagaha).
Nui Mankula
Ci Troi 33 (Tam Thp
Tam Thin)
Sumsumaragiri
(Nui Ca Su)
Kosambi
Parileyya
Nala
Verana
Nui Calika
Savatthi (Jetavana)
Kapilavatthu
lavi
Raagaha
Nui Calika
Raagaha
Savatthi
Vesali
Sanath gn Benares.


Da dim khng r.
Huyn thoai
Thanh ph cua b tc Bhaggas
o vuong quc Vamsa
Lang gn Kosambi
Lang o Magadha, gn Gaya.
Phia nam Savatthi.
Da dim khng r.


85 km o phia bc Benares
(chua duoc xac nhn)
(xem 516)
113
Cac khu vuc nha la avasa duoc dung ln vao du mua mua gio. Vic nay duoc thuc hin bng cach danh
du vai da dim dc bit trong vung nhu di nui, cac cy k d, duong sa, sng lach v.v... va ni lin
nhau theo mt hang dai tuong tuong. Cac T-kheo thoi y dng y xem khu vuc nm trong ranh gioi nay
(sima) la tru x tam thoi cua minh (Mv 2. 6). Chu vi cua vung nay khng duoc qua ba do tun (yoanas:
30 km) (Mv 2. 7. 1).
Tng chung xy tho am trong mi vung cung thanh lp mt Giao hi (sangha) cho mua an cu tru mua,
va c hanh l B-tat cung cac hi ngh tham lun khac.
Khun vin cua mt tinh xa mua mua nhu th phi la mt da dim khng b nh huong lu lut, cung
khng qua xa thn lang la noi co th dn kht thuc. Cac am tht do chinh cac T-kheo xy ch cao vua
du d ngi xm, va dai vua du d nm xung. Vai cy sao d un duoc be cong d hai du co th dong
xung dt thanh mt hang. Cac vong cung y duoc kt lin bng cac cy sao nm ngang va mai vom
thanh hinh tu do duoc che phu bng la, c hay coi, th la xong.
Khi T-kheo Dhaniya vn quen ngh lam d gm bng dt set truoc kia, d tu xy cho minh mt cn lu
hinh ban cu bng dt set ri nung la bn trong, tao nn mt kiu lu gach vung chc, dc Pht khng
dng y va ra lnh huy b no di (Sv 2. 1-2). Ngai khng ch mun cm tuc l dt la git hai nhiu sinh
vt nh trong tuong lai, ma co l ngai con mun ngn cn T-kheo Dhaniya bin noi y thanh mt tru x
vinh vin, vi v y d o do gn mt nm rong.
Mt s v T-kheo khn ngoan hon Dhaniya d xy lu trn suon nui Isigili (Thanh Son, gn Raagaha)
va ha chung xung sau mua mua (Sv 2. 1). Ngay nay chung ta kha ngn ngai khi dung tu "tinh xa"
(vihara) danh cho loai lu la, coi, qua so sai, d hu hai y, song do chinh la tu duoc dung trong Kinh
Tang Pali.
Danh tu "tinh xa" hinh nhu ap dung thich hop hon voi loai lm vin (arama) ma cac nha bo tro giau
sang tng cho Giao hi bng cach cng khai hin chung lam tru x cua chu Tng. Ranh gioi cua mt
lm vin tinh xa nhu vy di khi trng hoa, song thuong la xoai, duoc danh du bng mt hang rao tre,
bui gai hay cai hao nh.
Truoc tin, cac v thi chu hinh nhu ch cung duong dt ri d do cho chu Tng tu xy dung cac lu tru
mua. V sau cac thi chu cung cho nguoi xy tinh xa va cac ging duong, phong hop. Dc bit la cac
ging duong y theo thoi gian tin trin dn thanh nhung kiu kin truc vung chc hon voi cac ko ct
g thay sao tre, song vn giu mai vong cung nhu cu.
Ngay nay chung ta bit duoc hinh dang chung ra sao do cac hang dng o Aanta, Nasik, Kanheri, Junnar,
Karla, va Bhaa v phia Ty An, cac hang dng nay bt chuoc mai vong cung cua thoi nguyn thuy va
lam suon da rt tinh xo ging ht suon cac nha g ngay nay d b hu hoai. Cac hang dng o Nasik va
Karla thm chi con tai tao cac ni da kiu ni dt ma nguoi xua d dung cac ct g vao trong do d
tranh su tan pha cua mi mot.
Vic xy dung cac kiu nha vung chc nhu vy c tng dn, co kt qu la mt s T-kheo vn o lai
trong tinh xa sau khi mua mua chm dt. Dc Pht khng cm diu nay, mc du ngai khng hai long voi
nhung cach tu tach roi ra khi np sng cua Sa-mn nhu vy. Song chinh ngai cung chp nhn mt tuc
l khac c len li vao, do la thuong an cu mua mua o cung mt da dim va uu tin chon cung mt tinh
xa nhu cu. Ngoai tru nm 8, ngai an cu mua mua tai Vesali, con tu nm 508 truoc CN tro v sau, ngai
lun lun tru mua trong cac tinh xa (vihara) o Savatthi.
Cac tinh xa duoc cung duong nay nu ra mt vn d vi chu Tng va Giao hi d tuyn th sng ngho
kho. Tinh xa du tin ma Giao hi nhn la Veluvana (Truc Lm) gn Raagaha, d duoc Dai vuong
11
Bimbisara cung duong voi mt nghi l trong th dng ln "Hi chung T-kheo co dc Pht dn du"
(Mv 1. 22. 18). Song di voi dc Pht, vic giu gin tai sn tht gy lm phin nhiu, ngai d bit r qua
kinh nghim, cho nn trong truong hop tinh xa Jetavana (K Vin) o Savatthi, ngai mun rng ng
Anathapindika phi tng no cho Giao hi trong bn phuong troi, hin tai va tuong lai nua, ma khng cn
nghi l chuyn giao tai sn (Cv 6. 9). Nhu vy, Jetavana va cac tinh xa khac du la nhung vt cho muon
vinh vin, Giao hi co quyn s dung, trong luc thi chu chu cac phi tn bo tri. Mt s thi chu thu
nhiu nguoi lam vuon va ngh nhn dc bit d bo tn vung dt va nha ca trong y. (Mv 6. 15. )
Mt s thi chu co l d hy vong chu Tng it ra cung giup vao vic thanh lp va chm soc lm vin tinh
xa, song dc Pht khng cho phep diu nay. Mt nguoi lam vuon phi pha b cac loai cy khng cn
thit, song mt T-kheo lai khng thich hop voi vic dn cy, tan hai cy c. Hon nua vic lam vuon
bao ham nim hy vong duoc mua gt hai, diu y troi buc tinh thn vao th tuc. Tuy nhin, phn su cua
T-kheo la chuyn tm gii thoat kh dau va khng th xao lng vi bt c vic gi, cho du do ch la
nim vui khi nhin thy cng vic phat trin do di tay minh.
V vn d co bao nhiu tinh xa trong thoi dc Pht, chung ta ch co th dua ra cu gii dap phng
chung. Loi phat biu cua mt v lun su cho rng cui doi bc Dao Su, ch ring tai Raagaha d co
muoi tam tinh xa (vihara), khng duoc kim chng. vung "Trung Nguyn", chc chn d co muoi tinh
xa vinh vin duoc cung duong. Tt c du o gn hoc o trong cac thanh th quan trong va hu nhu du
duoc bit qua tn v thi chu:
vuong quc Magadha: Tai Raagaha:
1) Tinh xa Veluvana (Truc Lm) do vua Bimbisara tng.
2) Jivakambavana (Vuon Xoai Jivaka) do Jivaka, ngu y thuong truc cua nha vua vua la y si chinh thc
cua Giao hi dc Pht cung duong.
vuong quc Kosala: Tai Savatthi:
3) Jetavana (| Vuong t | K-da-Lm) hay nathapindik-arama (|Truong gi| Cp C Dc Vin): duoc
v dai phu thuong nathapin-dika mua tu Vuong t Jeta va danh cho Giao hi s dung. Do la tinh xa
duoc dc Pht ua thich.
) Pubbarama (Dng Vin Tinh Xa) do nu thi chu thanh tin Visakha cung duong.
5) Raakarama (Vuong Lm hay Ngu Vin) mt tinh xa cua T-kheo-ni do vua Pasenadi thit lp danh
cho cng chua Sumana, em gai vua d tro thanh T-kheo-ni.
vuong quc Vamsa:
6) Ghositarama (Lm Vin Ghosita) do v phu thuong co tn y cung duong.
7) Kukkutarama (Lm Vin Kukkutarama: K Vin) do v phu thuong co tn y cung duong, it khi duoc
dc Pht thm ving, nhung thuong duoc T-kheo nanda dn.
8) Pavarikambavana (Vuon Xoai cua Pavarika): v thi chu nay cung la phu thuong, ban cua Ghosita va
Kukkuta.
9) Badarikarama (Lm Vin Badarika) cach Kosambi khong 5km, co l ch duoc dc Pht dn ving
mt ln.
115
cac nuoc Cng hoa:
10) Ambapalivana (Vuon Xoai cua Ambapali): tng vt do nguoi k nu sang trong co tn y cung duong
ch mt thoi gian ngn truoc khi dc Pht vin tch. Vesali la thu d cua nuoc cng hoa duy nht co th
tu hao xy duoc mt tinh xa thuong tru danh cho Giao hi.
Nho su ch dn cua dn chung da phuong (tu lu d theo An D giao) va cng trinh cua cac nha kho
c hoc, nhung tinh xa quan trong nht trong s nay d duoc xac dnh v tri. Tai Raagaha (Ragir) chung
ta co th dn ving tinh xa Veluvana, cac nn nha cua tinh xa Jivaka; gn Savatthi (Maheth) ta co th
ving tinh xa Jetavana; va gn Kosambi (Kosam), ta co th ving lm vin Ghosita - tht la mt kinh
nghim gy xuc dng v su v thuong cua van vt. Nhung noi ngay xua dc Pht tung cu tru, thuyt
Phap va tip kin cac quc vuong, nhung noi d tip din cuc sng cua chu Tng qua hang th ky,
ngay nay chng con gi ngoai su im lng va ni quanh hiu. D duoc ban quan sat kho c cua Cng hoa
An D chm soc, song thiu vng doi sng tu tp, cac khun vin tinh xa thoi dc Pht nm tro troi
hoang ph va tiu diu duoi nng mua.
[V.= ([NH (HN Cq% 8[iO Hw[
Theo dung bn cht Giao Phap cua dc Pht, phuong din truc giac dua trn tri tu cua Tng chung phi
duoc phat trin. Mt giao ly nhin nhn mt trong cac nguyn nhn kh dau nm trong v minh (avia)
tt nhin phi khuyn cao dung minh tri va tu giac lam cac phuong thuc tr liu hop ly. Vi th khng
co gi dang ngac nhin khi cac T-kheo co tri tu cao du chuyn tm tu tp d chng dc tri kin va tu
giac (paa), va hon ht la tim cach dat cu canh ti thuong y bng cac phuong tin dua trn tri tu.
V phuong din khac, dc Pht d day cac d t la kh dau phat xut tu tham ai, va khuyn giao chu v
di tr no bng cach tu diu phuc bn thn, Gioi Lut (sila), va thin dnh. Do vy, nhiu T-kheo va T-
kheo-ni d chuyn tm tu tp diu thn va thin dnh. Cac v nay khng cm thy co nhu cu suy tu ly
lun v Phap cho minh nua, boi vi dc Pht d hin l moi su cn thit dua dn gii thoat, cho nn diu
ct yu la theo dung loi giao hun cua ngai.
Su cach bit giua hai thai d nay chua bao gio lon du d de doa su doan kt cua Giao hi, tuy nhin no
cung lam bn long T-kheo Maha Cunda, hin d cua tn gi Sariputta, khin cho v y phi quan tm
suy nghi. Trong thoi k o tai Sahaati, v y bo rng diu dang tic la co mt s T-kheo chuyn tm v
Phap (Dhamma), nghia la nhm dat tri kin tu giac (Dhammayoga bhikkhu) d ch nhao cac v chuyn
tm thin dnh (hayanti). Dung ra, cac v "chuyn tu tri tu" phi tan than cac v "chuyn tm thin
dnh", la "nhung v duoc an tru vi d dat dn Bt T Gioi voi tu thn" (nghia la d thuc chng Nit-ban
truoc, trong luc nhp dnh). Cung vy, chu v "chuyn thin dnh" phi tan than chu v "chuyn tu
quan" la nhung nguoi "du tri tu th nhp va thy r con duong thm diu dua dn cu canh". (AN 6.
6) Nhu vy Tn gi Cunda xac nhn, cac v tu quan va cac v hanh thin h tro ln nhau, khng ai co
ly do gi d tu cao hon v kia c.
Giao hi cang phat trin dng duc, s nguoi gia nhp vi ly tuong tu tp ni tm cang it hon s nguoi
xem do la mt cach sinh nhai va bo tro minh. Nhung su tai hai do cac T-kheo hiu sai lac Giao Phap
nhu T-kheo Arittha (MN 22. 1) va Sati (MN 38. 2) con tuong di nh. Ch cn bc Dao Su cho chu v
vai loi khin trach, hoc trong cac truong hop nhu T-kheo Arittha buong bnh kho day, thi Tng chung
x phat ho.
Vn d kho gii quyt hon di voi cac nhn vt ca bit nhu T-kheo hanasa in, nguoi lin tuc ch
trich cac v dng Pham hanh, hoc T-kheo dayin pham Gioi Lut vi d tu khoe minh dat tri kin ma
116
chinh v y chua chng dc, hoc T-kheo-ni Candakali hay gy su. T-kheo-ni Thullananda cung dang
duoc nu ra dy. T-kheo-ni nay la v thuyt Phap co bin tai, nhung tinh phong dt va hay bay muu tinh
k, tu cao tu dai va cung ua chung c nam gioi nua. Cac dc tanh tich cuc cua v nay khin Dai vuong
Pasenadi cung nhu mt s T-kheo-ni tre hon cm phuc, lai cang lam cho v y ni bt ln nhu mt tm
guong xu v Gioi Lut.
Mi de doa thuc su di voi su doan kt Giao hi phat xut tu cac Tng chung da phuong, nhu Tng
chung o Kosambi, b cac tranh chp chia r, hay do cac T-kheo tu tp voi nhau d thanh lp cac tiu
ging duong voi y dnh hun luyn cac T-kheo tre theo quan dim ring cua minh. Tai Kitagiri (giua
Savatthi va lavi), chinh cac T-kheo Assai va Punabbasu, tai Savatthi, chinh cac v Panduka va
Lohitaka, va tai Raagaha, chinh cac v Mettiya va Bhumaa d c ngm lam hai Gioi Lut (Vinaya) theo
cach nay. Vi lo so s b trung tr theo Gioi Lut, cui cung hai phn t ly khai tich cuc nht la Assai va
Punabbasu roi b Giao hi moi lam du duoc tinh hinh cng thng y.
Vic thuyt Phap cho cac T-kheo tre voi cac quan nim sai lac cung la phuong phap cua T-kheo
Devadatta, nguoi mun chia r Giao hi va dt minh vao v tri lnh dao mt phn Tng chung.
Co truong hop mt nhom T-kheo tu gy tai hoa cho minh do phn ng qua da va tm thn tan loan.
Dc Pht d day chu T-kheo tai Vesali v su bt tnh cua thn cung khuyn giao chu v quan thn v
thuong va bt tnh. Sau do ngai nhp tht d dc cu thin dnh. Khi ngai tro lai, ngai kinh ngac khi thy
s Tng chung da phuong y gim sut. T-kheo nanda gii thich: nhiu T-kheo qua chan ngan bn
thn sau khi dc Pht ging Phap, nn d tu kt liu doi minh
Dc Pht lp tc triu tp mt bui hop chu Tng va d ngh chu v thay di phuong phap bng cach
thuc hanh nim hoi tho (SN 5. 9). Mt cu chuyn tuong tu (Sv 3. 1) thm chi con noi dn mt "gi
Sa-mn" tn la Migalandika co bit tai cht dt du nhung ke mun tu sat
Tu sat di nguoc lai giao ly dc Pht trong hai phuong din. Ngai tin chc rng uoc vong tu huy dit tim
n duoi hanh vi tu sat tt yu cn tro nguoi y dat dn gii thoat, vi gii thoat tc la ly duc. Hon nua, tu
sat la b mt mt co hi may mn vi tai sanh lam nguoi tht him co (MN 129. 19); va ch loai nguoi
moi co dy du sc manh tinh thn va dao dc d nhanh chong thanh tuu gii thoat kh dau. Mt kiu tu
sat duy nht co th bin minh duoc la truong hop mt v A-la-han, nguoi d nhip phuc tham, sn, si va
s khng con tai sanh, va v y dang phi chu dung mt cn bnh nan y. Kinh Din Pali nhc dn ba
truong hop nhu vy cua cac T-kheo Godhika, Vakkali va Channa.
Phuong cach dc Pht kheo leo hang phuc cac muu toan ni loan va di lac vao ta dao chng t tai nng
tuyt diu cua ngai trong vic huong dn nhn loai. Dng thoi, chung ta cung phi cng nhn y thc
chn chanh cua Giao hi, trong y da s du thanh tm tm cu gii thoat kh dau va khng cho phep
minh di lch khi Trung Dao vi mt vai phn t bt thin lac lng.
Ta co th tim duoc vai n tuong su sc v bu khng khi trong lanh bui so khai Giao hi qua Truong
Lo Tng K (Theragatha) va Truong Lo Ni K (Therigatha). Nhit tinh tu tp ma dc Pht d khoi dy
trong long cac d t, nim lac quan v Giao hi nguyn thuy trn con duong cu kh, nim hn hoan v
thuc chng tm linh va nim duyt hy v gii thoat - tt c moi tm trang y du duoc ghi lai rt linh
dng o dy.
Co 26 bai thi k voi 1279 vn tho, do Tng chung sang tac va 73 bai k voi 522 vn tho cua cac T-
kheo-ni, mi bai du duoc xem la do mt v co nu danh tanh trong Giao hi tu lam. Khng ai co th
xac nhn tt c thi k y du thuc su thuc v tac gi ma cac bai k mang tn, hoc tt c du phat xut
tu thoi dc Pht. Tuy nhin, chung chng t rng cac Tng Ni y tran dy hy lac dn d chu v cm thy
cn phi din t tm trang chng dc thng tri (aa) qua cac giai diu tru tinh dy thi v kia. Cac bn
117
dch Anh ngu nay khng c gng ph thanh tho theo hinh thc thi k Pali, ma ch din t ni dung theo
tung dong chu.
Nguoi b dn vt giua cuc sng gia dinh va doi sng du hanh kht si la T-kheo Jenta, mt vuong t.
Chinh nhn thc duoc tinh v thuong cua van vt cui cung d giup v y quyt dnh chon doi T-kheo:
\h+ thaG -4i 'ut gia,
\h+ thaG 2Hng !hJng nh,
jGn th.m l Sht Shp,
Ti 2[n !h+ tm raW
Chn mIt tr#ng hai lHi,
Tht nan gi[i $h# ta,
8G ph[i luJn ghi nh&h
T9nh vJ th(4ng -.u 'a1
(Thag 111)
La nhung nguoi chuyn tm tm cu gii thoat, mt s T kheo khinh thuong nhung d t tai gia ma
chu v cho la b duc tham rang buc vao doi th tuc. Diu nay biu l qua hai vn tho cua T-kheo
Isidinna:
Ta bit rV mIt 2H ng(4i th t%$
8on tn d(Eng Sht Shp, n+i ln rgngh
eC$ niMm vui th t%$ tht vJ th(4ngeW
)#ng l/ng -fm m ng$ vng $h.u bu,
Tr9 rng buI$ v th nhi -Jng -[#W
l bit -.u th.m diNu Shp vJ l(4ng,
\hi b[# rgng mi hz l5$ vJ th(4ng,
l von thiu tr#ng t.m ngu?n nghP l7$
X $h;t -At h#n t#n ba# tham d%$,
<n v= $#n, vng b5$ buI$ rng th.nW
(Thag 187-8)
Cac khuc dao ca cua chu v T-kheo va T-kheo-ni danh tht nhiu vn tho din t chu d "su di thay
tu doi sng th tuc dn doi sng trong Giao hi". Do la su tu gi c hai phuong din ngoai gioi ln ni
tm: thoat ly doi sng ngh nghip va gia dinh, dng thoi phu nhn lun th gioi trong lun hi sanh t
(Samsara). T-kheo Sumangala gc o Savatthi thy duoc ich loi lon nht cua doi T-kheo la gii thoat
khi cng vic dng ang nhoc nhn dau lung mi c. V y khng tu xung minh dn gn cu canh gii
thoat kh dau, ma ch thuc giuc minh n luc tinh cn nhiu hon nua:
T7 d#, ta -(=$ th#t ra,
T7 d#, gi[i th#t !hni ba vt nGh
C#ng $#ng, l(i hi, $n $G,
ia# phrn '&i -t $[ ngG $/ng l(ng1
6a# $Jng nJ dP$h nh$ nhgn,
Kou -ang $/n -+, ta luJn nh l4ih
eThJi thJi, th -L - r?i1
T> naG thiMn -Pnh $[ -4i )u@m.n1
ChuGn t.m, tTnh gi$, tinh $n,
ChuGn t.m, tTnh gi$, tinh $n, )u@m.n1
(Thag 3)
118
Cung duoc gii thoat khi ba "vt cong cong" khac nho gia nhp Giao doan la T-kheo-ni Mutta, mt
thiu nu b dem g cho mt Ba-la-mn gu lung. Ngoai su gii thoat khi cuc hn nhn va vic ni tro
t gia, dc bit la vic gi ot thanh bt, nang con duoc gii thoat sanh t:
T7 d#, ta -(=$ th#t ra,
T7 d#, gi[i th#t !hni ba vt nGh
C#ng $#ng, $i $Hi, $i $hG,
CDng phu Ru.n $a ta -.G l(ng gD1
Th#t lG 2anh tU, t7 d#,
O[ buJng ba# mHi buI$ ta v# -4iW
(Thig 11)
Vn k cua T-kheo-ni Sangha la mt khuc hoan ca chin thng vi duoc gii thoat khi tham ai va v
minh. Bai thi k nh nay la mt bng co nua cho thy cac Tng Ni duoc phep din t nim gii thoat qua
thi k:
Ta giL t> nh, 2Hng 'ut gia,
in $#n, th.n thuI$, -m tr.u b/,
Ta - gi[i th#t tham, 2.n hn,
CDng v&i vJ minh $qng Ruxng 'aW
\hi nhC d%$ tham $h# tn gH$,
<it@bn an tPnh -n t.m taW
(Thig 18)
T-kheo Suradha cung din t nim vui gii thoat cua minh:
#5n tn t> naG gH$ ti 2anh,
64i !huGn Thfng Zi[ -L vin thnhW
Ta - nm bn 'a emng l(&ie,
Tr> diNt 2anh G -Hi v&i mnhW
CAu $nh lm ta ph[i b(&$ ra,
Out gia, thr# np 2Hng !hJng nh,
CuHi $Dng m%$ -9$h ta thnh -5t,
TriMn ph(=$ ta tiu hG bG gi4W
(Thag 135-6)
Chung ta bt gp m diu chin thng tuong tu trong hang chuc bai k va cm hng ngu khac cua Kinh
Tang Pali. Diu nay tht d hiu, vi cai gi con co th d nng ln mt nguoi d ct b moi mi rang buc
trong x hi va tm tri, nguoi khng thiu thn gi c vi khng mong cu gi c, nguoi tin tuong rng du
vic gi xy ra chng nua cung khng nh huong dn "minh" Bt c ke nao giu quan dim nhu vy cung
khng th b vic gi lam xuc dng va co ly do chinh dang d xem cnh sng y cua minh la hanh phuc.
Su tuong phn giua cuc sng trong Giao hi va "mt thoi vang bong" xa xua thuong thuong lam s
T-kheo va T-kheo-ni nho lai qung doi truoc kia giua th tuc. Vi vy nhom k "truoc va sau" khi xut
gia trong hai tuyn tp thi k nay cua Tng chung va Ni chung tht dc bit phong phu. Trong vi du din
hinh sau dy, c gai lu xanh Vimala nho lai doi qua kh cua minh. Theo cach nang din t, co l nang
khng phi la mt trong nhung k nu giau sang, co hoc thc o kinh d, ma ch la mt gai giang h tm
thuong giua duong ph:
<gG '(a, !iu m5n b,i da ng,
Kung 2f$ dism !iMu, danh ting ta,
119
T(,ng tuCi 'u.n !hJng hM gi[m 23t,
Tht ta m muIi, Ru ng.G thEW
Ch.u bu trang h#ng $[ tm th.n,
iXm tJ, m h#;$ -m nam nh.n,
=i $h4 bn $Ua lu 'anh G,
;t boG tm m?i, giHng th= 2pnW
Ta !h#r mnh gift ng$, $i vng,
TrE tr*n phJ bG th.n h, hang,
6m - mi m(u t#an RuGn rq,
Ta th(4ng $(4i nh5# lfm ngu nh.n1
<aG tr$ -u, G ph tm th.n,
)Hng nh4 !ht th7$, b(&$ ln -(4ng,
\hi ng?i d(&i mIt gH$ $.G n,
Ta -5t -Pnh t.m, th t(,ng ng>ngW
_i d.G rng buI$ $[ thin, nh.n,
Ta $h;t -At '#ng, gi[i th#t th.n,
6u h#;$ nhism J -Mu diNt tn,
T.m ta an tPnh, -5t thanh l(EngW
(Thig 72-6)
T-kheo-ni Vimala nho lai qung doi dng duong cu voi ni thich thu nhu vy khin nguoi nghe cac
vn k cua v nay co th hoai nghi v su doan tn lu hoc (asava) y. Co l y tuong duoc bo dm cho
tui gia it ra cung chim mt phn nao trong uoc nguyn xut gia cua v nay.
Song gy xuc dng hon va co ve dang tin hon la loi tu thut cua chinh chang trai quet duong Sunita o
thanh Raagaha truoc kia, nguoi duoc dc Pht gii thoat ra khi cuc doi khn cung bng cach thu
nhn vao Tng doan. Cung nhu nhiu nguoi dng thoi, Sunita cm phuc su sc truoc nhn cach va long
tu bi cua dc Pht, nn d xem ngai nhu mt v cu tinh nhn loai:
8Hn 2inh gia tI$ tht bn hn,
\hHn !h+, ta th(4ng $hxng - pn,
)H phn dnh $h# nghM h5 tiNn,
<n ta ph[i Rut -m h#a tnW
Ta th(4ng bP !" !h$ !hinh !hi,
Hi 'U tN tn, v&i $hn $h,
Ta mt ht luJn l/ng t7 t9n,
C3i -u tu.n lNnh mi ng(4i !iaW
?i mIt ngG, ta g;p Sht@-,
8.G Ruanh hI tHng b,i Tpng@gi,
5i lDng l3$ G -ang -i -n
8(Eng O, th -J _a@!iNt@-W
/n gnh vIi Rupng, tin l5i gn,
C3i -u -[nh ls tht nghim trangW
iBng nhin -Ang l5i v t> mon,
Hi v&i ta, ngi THi Th(=ng <h.nW
u d(&i -Ji $h.n b$ 5# )(,
in ngi, ta -Ang, !hn $u th(ah
eOin <g(4i THi Th(=ng trn trn th
Chp nhn $#n rG -(=$ 'ut giaeW
5# )( t> mon - ba# trDm
Th(Eng '+t ta, $Dng !hfp th gian,
120
elLG -n, T@!hr#1e ngi d5G b[#,
Th l th gi&i, nhp Tpng -#nW
T> -+ -I$ $(, , gi:a r>ng,
\hJng hM gi[i -Li, tht tinh $n,
ChuGn t.m tu tp l4i )( ph%,
i$ Thfng Zi[ !huGn nh ph[i lmW
?i v# $anh nht mIt -m Rua,
Ta nh& nhiMu -4i 2Hng thu, '(a,
Canh gi:a dn trJi, Thin nhLn tr9
Ta thanh tPnh h+a t7 ba# gi4,
8 v# $anh $uHi -m hJm G
Ta ' mn 2i m th#t raW
(Thag 620-27)
Trong bn doan k nua (co l khng dich thuc cua Sunita), v y t cnh khi mt troi lo dang, Thin Chu
Indra va Pham Thin dn dnh l v y, nay la bc A-la-han, va dc Pht tuyn b chinh nho giu gioi
hanh nghim minh va diu phuc thn tm ma con nguoi tro thanh mt Ba-la-mn chn chanh, ch
khng phi do ngun gc sinh truong:
63$ -m v>a ht, m;t tr4i ln,
Thin $h Indra v&i Sh5m Thin,
CDng -n bn ta, v -[nh ls
TJn vinh ta, vIi $hfp taG tinh
eCh3$ m>ng ngi, hi b$ Ca# Tpng,
\9nh ls ngi, -.G b$ tuGNt trn,
6u h#;$ $a ngi -Mu -#5n tn,
C3ng d(4ng 'Ang -ng v&i tJn nh.neW
\hi nhn Thin $h3ng -n bn ta,
[nh ls tJn vinh, b$ 5# )(
6iMn mTm miNng $(4i v d5G b[#h
eiMu th.n, Sh5m h5nh, v&i -u -
<h4 -.G, ng(4i tr, thnh thanh tPnh,
THi th(=ng 6a@mJn Ru[ tht l 1e
(Thag 628-31)
T-kheo Nagasamala din t su Giac Ng qua mt bai thi k. Mt co hi gp g tinh co d lam dng luc
khin v y tro thanh mt bc A-la-han:
7$ r 'im G, ng$ -iXm trang,
8/ng h#a 27$ nA$ phn $hin@-n,
Ang !ia, -(4ng $i tr#ng lng n,
8q n: m3a thr# !h3$ nh5$ vangW
\ht th7$ ta -i tn '+m lng,
i(&$ Rua, $h=t thG b+ng $J nng,
Oim G lIng loG -ang gipng boG,
<h( $a _a v(Eng, $h9nh tU thnW
ThG vG, 2anh !h,i , tr#ng ta
un 2t th.m trm b[n $ht !ia,
liXm ha d%$ tham v>a hiXn lI,
Ta liMn $hn ngn $Vi Ta@bW
K# vG, lG tham, gi[i th#t t.m,
121
lLG nhn $h.n lw Shp $a# th.m1
Tam _inh l3$ G ta v>a -5t,
Thnh t7u vuJng tr/n Shp th(=ng nh.nW
(Thag 267-70)
Vi Truong Lo Tng K va Truong Lo Ni K la nhung bai dao ca co muc dich goi cm xuc cho nguoi
nghe d tim Chanh Dao dua dn doan tn kh dau, cho nn chu d o dy la chinh con nguoi va it nhc
dn thin nhin. Tuy th, ta cung thuong nghe noi v cac con mua lon hng nm buc cac T-kheo phi
dung lu cho minh hoc n dt trong mt tinh xa c dnh d an cu mua mua. Ni long mong doi mua
mua bt du duoc T-kheo Subhuti nu ln thanh thi k, v nay la em trai dai phu thuong
nathapindika. Tup lu nh v y dung xong d sn sang va chinh ni tm v y tht kin c. V y bn
bao dan thach thc thn mua Paranya (trong V-da) mo cac cng nha troi trut nuoc xung:
6Mu ta br b, vui thaG,
_i lMu !h# l=p, m(a ngaG, 'in ngi,
T.m ta -Pnh ttnh, th[nh thEi,
Tinh $n gi: v:ng, nh4 tr4i m(a $h# 1
(Thag 1)
Tt c cac bai k duoc trich dn trn du o ngi "ta", ch khng co bai nao o ngi "chung ta" c, dy
chinh la dc dim trong thai d cn bn cua Giao hi dc Pht. Vi mi nguoi phi n luc gii thoat tu
thn, nn dao Pht ct yu danh cho ca nhn mi nguoi. Tng chung khng phi la mt cng dng sung
bai thn linh hay mt giao doan chuyn mn t l, ma la mt tp hop cac ca nhn trong do mi nguoi tu
di tim cho phn minh cu canh gii thoat chung cua moi nguoi bng nhung phuong phap ging nhau.
Khi dc Pht nhn manh nhiu nhu trn v tinh thn huu giua cac T-kheo (SN 3. 08) , chc chn ly do
la d ngn cn chu v khi c lp minh vi qua huong ni.
Nhu vy, tinh thn tp th chim da v th yu trong Giao hi, sau chu truong tu luc ca nhn. Tuy
nhin, tinh thn y tu truoc dn nay vn hin huu. No duoc biu l qua bai k sau dy cua T-kheo
Kimbila. Vn sinh truong trong b tc Sakiya tai qu nha cua dc Pht o Kapilavatthu, T-kheo
Kimbila dung tu ngu "cac Thich t" d ch tt c cac d t duoc tho gioi cua dc Pht, theo hai nghia:
Jng Tr3$ 6.m, -.G $h3ng ta an tr3,
C$ )a@mJn Th9$h tU 2Hng t(Eng th.n,
O(a giL t> ba# $a $[i !im ng.n,
<aG tri t3$ phn pn bnh !ht th7$W
8&i !in t.m, tinh $n, -G nghP l7$,
?ng tin ln m%$ -9$h RuGt !hJng lDi,
?ng !9nh Gu Zi# Shp, $h9nh niMm vui,
ia# l5$ th3 trn gian nguGMn dAt bnW
(Thag 155-56)
Mc du mi T-kheo phi tu chng dat cho phn minh su diu phuc tham, sn, si, moi T-kheo du la
huynh d, la "Sa-mn Thich t". Cac n luc k vai sat canh cua chu v kt hop thanh mi dy thn huu
va tin cy ln nhau trong Giao hi.

8[iO Hw[ V^ 8[l[ 0| (n (t[ 8[% r( V_ PHkvN8 o[|N r Hw[ HC
122
Di voi mt T-kheo, su gia nhp Tng doan huy b moi phn bit giai cp cung nhu moi con sng mt
ht danh tanh khi d vao bin c (AN 8. 19) . Vi vy, ta co th nghi rng dc bit cac giai cp tin dn
va v loai khn cung s loi dung vic tho gioi xut gia d thoat khi hoan cnh han hp cua minh va
Giao hi s tro thanh ngi nha cu t cho nhung nguoi co v tri hn kem trong x hi. Song chuyn y
lai khng xy ra o truong hop nay: Giao hi dc Pht thu hut nhung giai cp cao trong x hi hon la cac
giai cp thp.
Kinh Din Pali nu danh tanh 57 nhn vt lch s, nhung nguoi dng thoi dc Pht, tu xung minh la tin
d Pht Phap: 291 T-kheo, 61 T-kheo-ni, 7 nam cu si va 31 nu cu si. Chung ta khng th xac dnh
duoc giai cp cua tt c cac truong hop y. Truong hop 92 T-kheo va 22 T-kheo-ni co ngun gc x
hi khng r rang, do vy ho khng th duoc dua ra d phn tich v phuong din x hi hoc. S tu si
con lai duoc phn theo cac giai cp khac nhau nhu duoc nu trong Bng s 2.
Vi tuy thuc vao nhiu hoan cnh tinh co khac nhau ma danh tanh mt v nao do co duoc luu tru trong
Kinh Tang Pali hay khng, nn ta khng th qua xem trong con s tuyt di chinh xac v cac T-kheo
va T-kheo-ni thoi y. Nhung ty l cac giai cp cua c Tng chung va Ni chung lai rt co y nghia, cho
thy giai cp Ba-la-mn chim da s. Giai cp cua nhung nguoi d tung duoc day d theo mt mi quan
tm dc bit v cac vn d tn giao cung chim phn lon nht trong su cng nhn Pht Phap, du giao ly
nay di nguoc quyn loi cua cac Ba-la-mn chuyn nghip t l d sinh sng. Gioi Ba-la-mn la nhung
nguoi duoc chun b dy du kin thc nht d tan than tinh cach tn k cua Pht Phap va sn sang nht
d tu gi gia dinh xut gia theo Pht Phap. Mt danh sach trong Kinh Din lit k "Cac D T Xut
Chung" (AN 1. 1) noi dn 1 v T-kheo li lac; 17 v trong do (tc 1,5) co gc Ba-la-mn. Mt kt
qu tuong tu cung tim duoc tu 259 T-kheo co thi k ghi lai trong Theragatha (Truong Lo Tng K),
113 v trong y (tc ) co gc Ba-la-mn. Tuy nhin, ty l s T-kheo-ni gc Ba-la-mn lai kha thp.

8iai CD (=VHzO (=VHzO=N[
S Phn S Phn
Ba-la-mn
Sat-d-l
V-xa
Chin-da-la
Thu-da
96
57
27
13
6
8,2
28,6
13,5
6,6
3,1
15
13
10
12
-
38,
33,2
25,8
2,6
0
Tng cng 199 100 39 100
123
Trong khi cac Khattiyas (Sat-d-l: v tuong, quy tc) va Vessas (V-xa: thuong nhn, dai phu) chim
da v th hai va th ba trong Giao hi nhu vn duoc mong doi, ta lai ngac nhin vi thy s nguoi
Candalas (Chin-da-la: v loai, khn cung) vuot hon s Suddas (Thu-da: tho thuyn, n l). R rang
mt s nguoi Chin-da-la thuc su mun tim cach thoat cnh bn han bt loi v phuong din x hi qua
vic xut gia. Thanh phn nay gia nhp Giao doan khng nhiu hon co l vi hai ly do: dc bit hang
nguoi y thuong hay b nhung cn bnh ngn cn ho xut gia va lai co ni lo ngai phi n luc tu tp tm
tri gn lin voi doi T-kheo la vic xa la di voi ho. Nhung nguoi Chin-da-la gia nhp Tng chung
thuong gp kho khn khi tim hiu Pht Phap vi ho thiu hoc vn so dng. Dang chu y la chinh cac T-
kheo thuc ngun gc khn cung lun lun b dc Pht khin trach vi d hiu sai lac giao ly. Di nhin
diu nay khng co nghia la cac ngun gc khim tn thit yu gy tro ngai cho gii thoat, vi vic tu tp
bn thn khng doi hi cac kh nng hoc vn theo hinh thc b ngoai.
Nhom nguoi it nht trong s cac v xut gia la gioi Suddas (Thu-da). Diu nay co cac ly do dc bit. Cac
v Thu-da co tai ngh tay chn kheo leo, nn thuong duoc ku goi di lao dng cung bach cho nha vua
(raakariya) va cho x hi nhiu hon cac hang kia trong cac cng tac chuyn nghip nhu dao ging, xy
dp va dung cac cng thu. D duy tri cng vic lao dng chuyn nghip nay, quan chc nha vua thuong
cn tro cac v Thu-da gia nhp Giao hi va di khi co l d ngn ngua vic ho "xut gia" bng nhung loi
"de doa tr thu" gia dinh ho.
V phn dam nguoi Thu-da lam n l d sinh sng thi ho d co nhung phn su theo hop dng c dnh rt
kho thoat ra. Hon nua, ho con mc no chu nhn vi nhung s tin luong tr truoc, va nguoi mc no thuc
v hang nguoi b cm gia nhp Giao hi.
Cac thng k v mt x hi cua gioi tai gia dt trn mt cn bn rt han hp. Tt nhin danh tanh cac d
t tai gia it duoc ghi vao Kinh Tang hon cac v xut gia, vi vy ta co cac con s qua nh khng th danh
gia chinh xac duoc. Trong s by muoi bn (7) nam va ba muoi mt (31) nu cu si, nhung nguoi dng
thoi dc Pht duoc nhc dn trong Kinh Din, ta khng bit r giai cp cua hai muoi hai (22) nam va
muoi lm (15) nu. Ty l cac giai cp cua phn con lai |nm muoi hai (52) nam va muoi sau (16) nu|
cung khac nhau, vi vy ta cn co hai bn ring bit (Bn 3 va ).
8iai cD Nam c, !O
S Phn
8iai cD N& c, !O
S Phn
Ba-la-mn
V-xa
Sat-d-l
Thu-da
Chin-da-la
18
15
11
5
3
3,5
29
21
9,6
5,9
Sat-d-l
V-xa
Ba-la-mn
Chin-da-la
Thu-da
8
3
2
2
1
50
18,8
12,5
12,5
6,2
Tng cng 52 100 16 100

Diu duy nht l r tu cac bn thng k co cn c nh hp nay la gioi Vessa (thuong nhn) duoc nhiu
dai din vung manh giua cac cu si hon trong Giao hi, vua chim v tri o do, khng phi th ba ma la
th hai.
12
Tu ngan xua, gioi thuong gia d quen tim cach bo dm cng vic bun ban thanh cng phat dat qua
hinh thc yu cu c hanh cac t l theo V-da rt tn kem, va cac Ba-la-mn chuyn nghip, cac t su
thng thao, thuong ra tay boc lt khai thac ngun loi tc nay. Nay Giao ly dc Pht lam cho ho co th
cu mong phat dat theo cach re tin hon. Cac thuong gia suy xet, nu phm vt cung duong cac T-kheo
cua dc Pht dem lai cng dc phuoc nghip, thi chung cung co th dem lai su "mua may ban dt".
Tng lop Vessa vn la cac trai chu, do vy ho co nhung s tin cho vay khng l, nn cung thy giao ly
moi nay hp dn vi no khng cho phep dam nguoi mc no duoc tho gioi xut gia (Mv 1. 6). Khng
ging cac doan th Sa-mn khac, Tng doan cua dc Pht khng cung cp noi tru n cho dam nguoi tim
cach trn chu no
Gioi thuong gia cung hai long vi dc Pht co thin cm di voi cac hoat dng kinh t, ngoai tru cac
ngh bun ban vu khi, n l, suc vt, tht sng, ruou nng va thuc dc (AN 5. 177). Ngai khng truyn
ba vic tu chi tiu dung hang hoa vi muc dich kh hanh co hai cho kinh doanh, nhung ch day giu tit
d va tu diu thn. Ngai d dua ra nhung d ngh hop ly di voi nguoi thuong gia thuc tin va dao dc
thuong mai. Trong mt s bai thuyt ging, ngai gii thich cho cac T-kheo bng hinh thc nh du rng
ch co nguoi thuong gia chuyn cn lam vic sang, chiu, ti moi co th tro nn phat dat (AN 3. 19).
Mt thuong gia cn co con mt tinh t, nghia la kin thc v hang hoa va th truong, tri thng minh luc
mua ban va nng luc gy nim tin vung chc, vi vy cac nha tai chanh s sn sang cho vay tin ly li d
co vn du tu thm nua (AN 3. 20). Cach s dung tai sn hop ly nht la chia lam bn, dung mt phn tu
d sinh sng, mt na d du tu kinh doanh va mt phn tu d danh (DN 31. 26).
Vai tro gioi thuong nhn trong su cng nhn va truyn ba dao Pht tu truoc dn nay chua duoc xet dn.
Hon ai ht, cac thuong gia la gioi d t giau tin, co kh nng cung duong cac tinh xa, dng thoi ho la
s nguoi du hanh nhiu, nn chinh ho truyn ba kin thc Pht Phap vao cac min xa xi. Chinh nho
phuong tin vn chuyn bng xe bo th so cua cac doan thuong mi lu hanh xa xua ma giao ly dc Pht
d tim duong di khp bn phuong troi.
Cac thuong gia la nhom co th luc nht trong cac d t cu si ung h dao Pht, nhung khng phi la dng
nht. Gioi tai gia phat xut tu moi tng lop x hi, vi tt c du rt cm phuc bc Dao Su co bit tai hung
bin vua la bc Hin trit su sc. Cach thuyt ging cua ngai con li cun ho vi no khng dem lai cm
tuong gioi tai gia la cac Pht t th yu. Do cac mi lin h x hi, nguoi d t tai gia (upasaka) thy
kho dat su bung x ni tm va Gii thoat kh dau hon nguoi xut gia, nhung v y vn co th thuc hin
duoc diu nay. Kinh Din Pali (AN 6. 19-39) lit k danh sach hai muoi mt (21) v gia chu tro thanh A-
la-han ma chua h lam T-kheo bao gio c. Danh sach y khng dy du cac v nam A-la-han cung khng
bao gm cac nu cu si thanh tuu cu canh nay. Trong giao ly dc Pht, phu nu duoc xem co cung kh
nng gii thoat nhu nam gioi. Vi th khng co gi dang ngac nhin khi Giao hi nhn duoc su ung h
nhit tinh nhu vy tu cac nu d t.
Tht cung dang cho ta diu tra s phn trm dn chung o vung "Trung Nguyn" duoc cm hoa theo dao
Pht trong thoi ngai tai th. Dang tic la Kinh Din Pali khng cung cp du chng co d gii dap vn d
nay. Ch do doc Kinh Din, ta co cm tuong la gioi Pht t gm khong tu 15 dn 20 dn chung trong
nuoc va vao khong 2 dn 3 cua s y la T-kheo va T-kheo-ni, ch khng r su thuc dich xac.
0hC PH( V^ H| (H\N8 8[%[ CeP
Mt s sach truoc dy d ca ngoi dc Pht nhu mt nha ci cach x hi chng lai h thng giai cp cung
voi cac bt cng cua no. Song cach din t ngai nhu vy co duoc chng minh khng
125
Dc Pht chc chn khng chp nhn loi xac dnh cua cac Ba-la-mn rng ho duoc sinh ra tu ming cua
Pham Thin (Rv 10. 91. 12). Ngai nu cho Sa-di Vasettha bit, khp noi ai cung thy phu nu Ba-la-mn
co thai hoc cho con bu, do vy r rang nhung nguoi thuc giai cp nay duoc sinh ra doi theo cach binh
thuong (DN 27. 3-) . Trong luc noi diu y, di nhin ngai lo di su tht la huyn thoai kia nhm gii
thich ngun gc cua giai cp Ba-la-mn, ch khng phi ch tung da tre Ba-la-mn ring bit.
Song cho du ngai bac b ngun gc thing ling cua nguoi Ba-la-mn, va nhu th tc la bac b lun
toan b h thng giai cp, ngai vn tin rng h thng giai cp y phat xut tu co ch hoat dng cua toan
th gioi nay. Cac giai cp duoc tao diu kin thanh hinh do quy lut tu nhin v tai sanh va hanh nghip,
theo quy lut y cac hanh dng c y quyt dnh tinh cht cua doi sng trong kip sau:
"Cac loai huu tinh vua la chu nhn cua nghip (kamma), vua thua k nghip, nghip la thai tang tu do
ho sinh ra, ho la quyn thuc cua nghip, vua cu tru trong nghip cua minh. Nghip phn chia cac loai
huu tinh thanh cac hang ha lit va uu thng" (tc la cac hinh thai tai sinh va cac giai cp cao thp). (MN
135. 3)
Su bt binh dng giai cp la kt qu nghip qua kh; mi nguoi du tao duoc v tri x hi ring do
nghip. Theo quan dim cua dc Pht v th gioi, ni dy chng lai h thng giai cp la diu v nghia
cung nhu v ich.
Ngoai ra, dn chung o vung "Trung Nguyn" khng cm thy h thng giai cp qua d nng ln cuc
sng. Cac giai cp chinh (vanna) va cac tiu giai cp (ati) hop thanh mt tn ti trt t v da v va ngh
nghip phat xut tu su phn chia sc lao dng trong do gioi tri thc - vi ly do lch s phn lon du la lop
hu sinh cua nhung dam ngoai xm gc Indo-Aryan da trng - chim cac da v cao. H thng giai cp
tp hop qun chung lai theo cach sinh nhai va giao duc, vi du mt be trai duoc mong cho s ni nghip
cha va v sau s kt hn voi nguoi trong giai cp minh. Song khng ai b bt buc phi ni nghip cha
hoc chp nhn mi hn nhn cung b tc c.
Nhung thanh phn trong hai giai cp thp kem (V-xa va Thu-da) cung khng phi la khng th vuon
cao trong x hi. Bt k ai tao duoc tai sn hay th luc chinh tr du co th vuot ln khi ngun gc cua
minh va duoc cng nhn, nu khng phi cho minh thi it ra cung cho con chau minh, lam thanh phn
cua giai cp hoc tiu giai cp cao hon. Thoi dc Pht con qua xa su kht khe ma h thng giai cp
mang nng vao thoi Trung C cua An D giao, va cung con xa cach di x dc ac tan nhn voi nhung
nguoi lam cng vic do bn b dui ra khi x hi nhu nhung ke "khng th tip xuc duoc".
Giua bn giai cp, cac Sat-d-l (v tuong, quy tc) thuc giai cp cao nht, con cao hon cac Ba-la-
mn, su kin y duoc dc Pht va hu ht dn chung vung "Trung Nguyn" xem la vn d di nhin.
Thm chi nhiu Ba-la-mn cung khng ngn ngai thua nhn cac Sat-d-l la tng lop cao nht, mc du
cuc tranh chp danh uu th ti cao giua cac tng lop nay d bt du va d tin v min Ty voi thng
loi cua cac Ba-la-mn. Mt dc dim trong thoi k chuyn tip la thanh nin Ba-la-mn Ambattha, khi
noi voi dc Pht, d d cp tn ti trt tu cac giai cp tu trn xung duoi la: Sat-d-l, Ba-la-mn, V-xa,
Thu-da, nhung ri ngay sau do, lai xac nhn rng c ba giai cp kia ra doi ct d phuc vu cac Ba-la-mn
(DN 3. 1. 15)..
Cach nguoi Ba-la-mn nhin minh ra sao xut hin r rang trong loi noi cua Sa-di Vasettha gc Ba-la-
mn, v nay k lai voi dc Pht v nhung loi lng ma ma v y phi chu dung khi gia nhp Tng-gia:
"Cac Ba-la-mn bo: Giai cp Ba-la-mn la cao nht ... ch ring Ba-la-mn la da trng, moi nguoi
khac du da den. Ch mt Ba-la-mn co th thanh thanh tnh, cac nguoi khac khng th. Ch cac Ba-la-
mn la con cua Pham Thin...`".(DN 27. 3)
126
Mt trong cac ly lun ma cac Ba-la-mn c dung d tao thanh kin cho cac nguoi dng dng cp chng
di Sa-mn Gotama la ngai cng nhn su thanh tnh cua c bn giai cp. (MN 93. 2)
Dc Pht phn bac khng phi chinh h thng giai cp trong bn cht cua no, ma la thai d gi tao trong
tm con nguoi truoc nhung thanh phn thuc giai cp khac. Ngai chng di su kiu man cua cac Ba-la-
mn va quan nim cho rng su tuy thuc vao giai cp co lin h voi gia tr nhn cach cua mi nguoi.
Hang chuc ln ngai nhn manh la nhung su phn bit giua moi nguoi trong x hi khng phat xut tu su
khac nhau nao trn cn bn nhn cach. Tt c bn giai cp du co kh nng gii thoat kh dau, cung nhu
tu bn ngon la co cac loai nhin liu cui g khac nhau vn bung ln bn ngon la ging nhau (MN 90.
2). Bt k o giai cp nao, tt c moi nguoi du phi doa da nguc vi ac nghip cua minh. Cung vy, tt
c du co kh nng phat trin phuoc nghip va tu tm (MN 93. 10).
Mt bin phap khn ngoan cua dc Pht la chng di su kiu man v ngun gc sinh truong cua giai
cp Ba-la-mn, dng thoi lai t ra kinh trong tinh thn cao quy cua giai cp Ba-la-mn bng cach
chuyn y nghia tu "Ba-la-mn" thanh mt quan nim dao dc. Ngai tuyn b rng mt con nguoi la Ba-
la-mn khng phi do ngun gc sinh truong, ma do cach x th dang kinh va phm hanh dao dc. Du
con nguoi thuc giai cp nao di nua, bt c ai d tu tp su diu thn cn thit du xng danh Ba-la-mn.
Co ln ngai thy mt s T-kheo truong thuong xut thn tu giai cp Sat-d-l dn gn, ngai goi: "Hy
dn dy, cac Ba-la-mn" va khi nghe mt T-kheo dng do co gc Ba-la-mn hi y nghia, ngai dap:
KiNt tr> mi $ php,
Thnh -5# b(&$ tinh $n,
TTnh gi$, lG triMn ph(=$,
G $h9nh i@la@mJnW
(d 1. 5)
Ch,-ng V
0c Pht 82tama EC c?c Dh,-ng #in t)m L
NHN otN8 Cq% N8^[
Kinh Din Pali co nhiu doan miu t dc Pht do Ba-la-mn Sonadanta phat hoa. Qu tht, truoc kia v
Ba-la-mn chua gp bc Dao Su vao thoi dim miu t nay, v y ch lp lai nhung gi d duoc nghe,
nhung sau do v y din kin ngai va nhn ra rng diu nay tht chinh xac:
eu[ tht )a@mJn Z#tama diNn m5# tun t3, !h[ i, g=i niMm tin t(,ng, -;$ biNt $+ ln da nh( mu h#a
2rn, mu da t(Eng t7 nh( Sh5m thin, r7$ r nh( Sh5m thinW KiNn m5# ngi tht $a# 2angW Zing n+i
ngi thanh lP$h, ngJn t> ngi disn -5t $qng vG, ta# nhL, t nhP, hDng h?n, tr#ng 2ng v $h9nh '$eW
^K< uWad
Lan da tuoi sang cua dc Pht duoc nhiu nguoi dng thoi chu y. Ngai thuong duoc miu t "co mau da
sang nhu vang" va sau cuc tranh lun si ni voi v cu si Ni-kin-t Saccaka Aggivessana, v y nhn
xet rng "mau da cua Tn gi Gotama vn giu nguyn ve trong sang" (MN 36. 9). Trong mt x nhu
An D, noi nguoi ta chu trong dn mau da va da co mau "lua vang" duoc xem la du hiu cua c giai
cp thuong luu (vanna: nghia den: mau da) cung voi gia tc cao sang, nhn xet nay co y nghia khng ch
la ca ngoi din mao dc Pht ma con tan tung cac t tin cua ngai nua.
127
Tuy nhin khng th kt lun v ngun gc gia tc cua dc Pht do mau da cua ngai. Dn chung o cng
hoa Sakiya mt phn gc An, da s gc Indo-Ariyan. Ho nhp cu tu min Ty va Nam, va mt phn gc
Mng C tu Bc tran xung doc theo cac thung lung bn bo sng. Thoi dc Pht co hai sc tc, dn An
mau nu va dn Mng C vang nu, d dng hoa voi nhau trong lnh th b tc Sakiya nay, vi th co
nhiu mu nguoi tap chung va nhiu dn tc co du mau da phi hop.
Mt du hiu cho thy dc Pht co l thuc v sc tc An D hon la sc tc Mng C o vung Tuyt Son
la chiu cao cua ngai. Dn tc Mng C thuong mp lun, th kch, thp hon dn An D, con kinh sach
ghi chep rng dc Pht Gotama, ngay c khi dang du hanh giua dam dn chung An D o min Nam
sng Hng, cung vn hin r dang diu oai nghi cao c.

Sp PHi( (a[{N NHN CiCH Cq% N8^[
Nu quc vuong Suddhodana o Kapilavatthu tung nui hy vong rng Thai t cua ngai s tro thanh mt
nguoi cuong trang dy nng dng, quan tm dn th su va co tham vong tr nuoc, thi ngai d tht vong.
Vi nam t nay chng h b li cun vao cac tro tiu khin tp th hay cac bui hun luyn qun su, ma
lai tro thanh mt nguoi thich c dc, voi nhiu khuynh huong v suy lun trit ly va trm tu mc tuong.
Thay vi huong thu moi lac thu dung voi v tri mt hoang t, chang lai phat trin cac tiu chun cua ring
minh va bt mn voi th gian vi phi chu dung nhung su bt toan ho o doi. Dng thoi, chang lai trm
tu v cach lam th nao chang co th vuot ln cnh doi y theo y minh. Tom lai, theo ngn tu tm ly hoc,
chang la mu nguoi tri thc nhay cm, thuong xuyn huong ni. Chng co gi dang ngac nhin khi doi
sng gia dinh va hn nhn khng lam chang tha mn va chang d nm ly co hi tu gi th tuc d thanh
Sa-mn kht si.
Chung ta cn phi nhin thy trong kinh nghim Giac Ng (bodhi) cua dc Pht vao nm 528 truoc CN
c mt bin c trong dai khng ch dem lai Dao Phap cho th gioi, ma con chuyn bin Thai t
Siddhattha Gotama voi khuynh huong ni tm ni bt y thanh dc Pht huong ngoai theo dnh k.
Kinh nghim Giac Ng y d d x v huong biu l tm tu qua ngn ngu voi mt sc manh vi dai bit
chung nao No khin dc Pht di tim nhiu nguoi d ngai co th khai th cac kham pha cua ngai va
truyn thu kho tang tm linh ma ngai vua tim duoc.
Sut bn muoi lm nm hoat dng hong Phap nay, ta co th quan sat dc Pht chuyn dch giua
khuynh huong thin v ni tm va khuynh huong ngoai gioi. Cac thoi k thuyt Phap thanh cng ruc r
khin ngai du hanh tu vung dn cu dng duc nay dn vung khac, co th duoc phn bit r rang voi
nhung thoi k ngai mt mi vi qun chung va tim cach dc cu an tnh. Ngai thich du hanh mt minh
(AN 6. 2 SN 22. 81) "nhu ty nguu". Giao Phap cua ngai hop voi nguoi thich dc cu, ch khng
phi voi nhung nguoi ham qun chung, ngai tuyn b nhu vy (AN 8. 30).
Tuy th, ngai ch danh cho khuynh huong dc cu o trong mt s gioi han, boi vi du ngai truyn ba mt
giao ly huong ni n dt, ngai cung phi huong ngoai va du hanh giua qun chung nu ngai mun co
nhiu nguoi duoc cm hoa vao dao. V sau, co su phn bit giua mt v Dc Giac Pht (Pacceka-
Buddha), mt v Giac Ng ring minh, xem cac kham pha cua minh la so huu ring, nn d giu im lng
v vic y, va mt v Toan Giac hay Chanh Dng Giac (Samma- Sambuddha) la v Pht tuyn b su
kham pha cua minh v con duong cu kh cho doi. Ly tuong cua v Pht Toan Giac cao thuong hon vi
mt bc dai tu hin tri co tri kin ti thng khng ch nghi dn tu loi ma con nghi dn loi tha (AN .
186) .
Khi tui cang cao, cac giai doan huong ni tm cua dc Pht cang keo dai. V phuong din truyn ba
Giao Phap, ngai hai long voi s mang thanh cng cua ngai va khng con cm thy ni phn khoi cua
128
nguoi din thuyt khi thinh chung bam sat tung loi noi cua minh va ngai chan ngan danh vong (AN 5.
30) . Mc du o d tui tam muoi ngai vn con dy du tri luc (MN 12. 62) va din thuyt hung bin, cac
nh du cua ngai d thiu ve tn k va mau sc linh dng, con cac bai ging Phap cua ngai co phn nao
lp lai theo khun mu cu. Nhu vy, cang ngay ngai cang cm thy vic giao hun chu Tng la vua du
cho ngai, nn ch khuyn rn gioi cu si khi duoc yu cu. V phn con lai, thi tu nay Giao hi d phat
trin thanh mt co cu co da ban rng lon voi nhiu d t truyn ba Giao Phap danh ting ly lung, cn
phi dm nhn chc vu thuyt ging nay (DN 29. 15).
Trong cac ly do khin dc Pht gim bot hoat dng thuyt Phap, cn phi thm mt dim quan trong
nua: khong tu d tui sau muoi, sc khe khng cho phep ngai tiu hao nng luc nhiu.
Truoc kia, dc Pht vn lun lun nhn thc r vn d sc khe, va ngai cung tun hanh cac gioi lut
cua doi Sa-mn. Trong nhung thang nong nht cui mua ha o An D, ngai cho phep minh ngu trua sau
bui tho thuc (MN 36. 6) va king n bui ti d egi: gn 2A$ !hnr, t(Ei vui, !hinh an, dVng l7$ v
2Hng ds $hPueW (MN. 70)
Ngoai chng bao t di khi gy xao trn, do la diu khng th tranh duoc trong doi kht si ma ngai d
chua khi bng cach xoa du va dung thuc nhun trang (Mv 8. 1. 30), ung mt mia voi nuoc nong
(SN 7. 2. 3) hoc chao lng co ba duoc liu (Mv 6. 17. 1), ngai con mc chng dau lung luc v gia, co l
vi mt dt xuong sng b trc. Dng lu khin ngai dau lung (AN 9. ) va mc du luc ngai dn ving
Kapilavatthu, ngai ngi trong hi truong moi xy, dua lung vao ct, xuong sng cung lam ngai dau nn
ngai phi nm xung va bo T-kheo nanda ging tip Phap thoai (MN 53) .
Hoi m tht tt lanh cho chng dau lung y, co l diu nay khin bc Dao Su thuong xuyn tm cac sui
nong khi tru tai Raagaha. Mt bai kinh (SN 8. 5. 1) t cnh dc Pht v gia thuong ngi o tinh xa
Dng Vin suoi m lung trn duoi nng chiu ta trong luc th gi nanda vua xoa bop di chn gy yu
cua ngai vua mi m ban lun v su suy tan cua thn th luc tui gia. Chng bao lu, truoc khi vin tch,
bc Dao Su nhn xet rng thn ngai ch duoc duy tri sc sng nho chng d bng dy dai chng cht
(DN 16. 2. 25).

CiCH 0hC PH( (p NHN r( 5}NH
Nhu d noi o trn, su Giac Ng bung ln trong tm v vuong t Thich-ca ba muoi lm tui nay khng
ch la mt hoat dng cua tri thc, ma con la mt chuyn bin v nhn cach nua. Do Giac Ng, ngai cm
nhn v cung su sc rng mt bc Giac Ng khng con thuc vao mt hang nguoi nao trn th gian nay
nua, ma dung hon, ngai tuong trung cho mt loai huu tinh dc bit (AN . 36):
"Dung xung h voi ta (theo cach thn mt cu) la hin gi`", ngai bo cac ban dng tu kh hanh ngay
truoc cua ngai, khi ngai gp chu v sau thoi k Giac Ng, "nay ta la bc A-la-han, Chanh Dng Giac"
(Mv 1. 6. 12).
Dc bit phi thuong do qu Giac Ng, lai co ngun gc quy tc, hoc vn xut sc va tri tu uu vit, dc
Pht thy khng co ly do gi phi e ngai bt k ai c. Voi cac dai vuong va tiu vuong o vung "Trung
Nguyn", ngai noi chuyn thng thn, khng co gi d dt, va dam dao binh dng voi cac Ba-la-mn
thng thai nht thoi ngai. Di tr voi su kiu man cua mt s Ba-la-mn d co ln bay t ve khinh b mt
cach th l (DN 3), ngai cuong quyt khng chu d cho ho xem ngai thp kem hon ho. Khi mt trong
s y trach ngai khng dnh l cac v Ba-la-mn chuyn nghip cao sang, khng dng dy chao ho hoc
moi ho ngi, bc Dao Su dap lai rng ngai khng thy co ai trn doi xng dang d ngai t ra tn trong
129
nhu vy (AN 8, 11) . Ngai ch mun phn bac lai nhung diu tuong tu nhu th, ch khng co y gi hon.
Ngai d tung tuyn b, e_It vP Q@la@hn !hJng $[m thG hEn haG !m bt $A ai !h$e. (AN 6. 9)
Nganh tn giao di chiu thuong phn bit cac v sang lp tn giao thanh nhung nha tin tri va nhung
nha huyn bi.
Nha tin tri la mt nguoi huong ngoai qua nhit tinh, tm tri b am nh boi kinh nghim thn linh nn c
thuyt phuc nguoi dng loai tun lnh Thuong D, va tim cach ci tao th gioi theo y Thuong D. V y
tao duoc s tin d bng nhung loi ha hn hanh phuc va de doa trung phat doa day, va vi khng tranh ne
tranh chp o doi, nn khi v y gp xung dt voi nhung ke theo truyn thng cu, thi thng thuong phi
chu mang vong do bao luc.
Trn phuong din khac, nha huyn bi khoi du tu quan dim rng gii thoat kh dau khng th duoc
chng dc o ngoai gioi hay qua su can thip cua mt v thn linh nao, ma no ch co th tim thy o ni
tm - qua su thm nhp vao bn trong cua mi nguoi. Bc hin tri nhu vy sng hoa hop voi th gioi.
Thai d cn bn cua v y la thai d thanh thn, bung x ni tm, an nhin tu tai.
Dc Pht tuong trung mu nguoi huyn bi nay. Vi ngai phu nhn su hin huu cua mt bn ng, mt cai
Tuyt Di, nn kinh nghim Giac Ng cua ngai mang hinh thc mt su dt pha trong tri kin, ch khng
phi su hoa nhp vao cai huyn bi (unio mystica). Do chinh la tu giac thy rng th gioi voi tt c kh
dau (dukkha) co th duoc nhip phuc, va nho n luc mi nguoi, ta co th cht dt vong lun hi sanh t
(Samsara). Kinh nghim cua ngai v cai siu nhin, do do ngai dat da v cao quy o doi, la su chng dc
gii thoat bng cach "dp tt", tch dit, Nit-ban.
Bt c ai gp ngai du cm thy rng nguoi nay vn o trong th gioi, nhung khng con thuc v th gioi
nay nua, va chinh tu giac siu pham y d khin ngai khng b nhim giua th gioi hin tuong lun
bin chuyn.
"Nay cac T-kheo, Nhu Lai (tc chinh dc Pht) d liu ng th gioi va d gii thoat khi th gioi. Nhu
Lai d liu ng ngun gc cua th gioi (va cua kh dau) va d gii thoat khi th gioi. Nhu Lai d liu
ng su doan tn th gioi va d tu minh chng dc su doan tn y. Nhu Lai d liu ng va thuyt ging
con duong dua dn su doan tn th gioi. Bt c nhung th gi trong th gioi tung duoc (do tri kin gii
thoat) thy, nghe, cm nhn, thc tri, chng dc, tm cu, suy tu, tt c nhung th y du duoc Nhu Lai
liu ng. Chinh vi ly do nay, ngai duoc goi la Nhu Lai". (AN . 23, gin luoc)
e<G $$ T@!hr#, ta !hJng tranh $hp v&i -4i, $h9nh -4i tranh $hp v&i taW <g(4i ThuGt Shp !hJng
tranh $hp v&i bt $A ai gi:a -4iW
it $A -iMu ^!ind g -(=$ ng(4i hiMn tr9 b$ bn, ta $qng -Mu b$ bnW it $A -iMu ^!ind g -(=$ ng(4i
hiMn tr9 $hp nhn, ta $qng -Mu $hp nhn WWW
ZiHng nh( mIt h#a 2rn 'anh haG trfng 2inh ra tr#ng n(&$, l&n ln tr#ng n(&$ ^v v $+ l&p mng ph
bn ng#id nn !hJng bP n(&$ lm J nhismW Cqng vG, <h( 6ai -L 2inh tr(,ng tr#ng -4i, -L v(En ln
!hni -4i v an tr3 !hJng bP -4i lm nhism JeW (SN 22. 9, gin luoc)
Tht khng co mt nha huyn bi nao tu miu t dc tinh cua minh chinh xac hon th nua.
Loi dc Pht khng dnh rng ngai ch cng nhn nhung quan dim (kin) nao duoc nguoi hin tri cng
nhn dang cho ta quan sat k lung. Loi y dua trn nim tin vung chc rng Giao Phap cua ngai khng
phi la th trit ly do suy tu tao thanh, ma phat xut tu tu giac thuc chng va tuong trung chn ly khach
130
quan. Ngai chc chn la bt c ai th nhp vao tri kin uyn thm v th gioi cung s xac nhn Phap
chinh la thuc tai don thun, khng gi khac.
Voi nim xac tin nhu vy, tht khng la gi khi ngai xem cac quan dim khac ch la ta kin, hy lun vong
tuong va nhn dnh v cn c (DN 1. 1. 29). Cac vn d ly lun siu hinh nhu la th gioi thuong hng
hay v thuong (DN 1. 2), bn ng (ma ngai d bac b su hin huu) la gi va co tn tai sau khi cht khng
(DN 1. 2. 38) va tuong lai s ra sao..., tt c nhung vn d do ngai du bai bac nhu nhung diu v ich.
Ch mt th tri kin cn thit: do la gii thoat tri kin (DN 1. 3. 30).
Nhung ke khac co th d cng kich nhung ly thuyt ma ho xem la sai lm, va tranh lun voi nhung ai
giu quan dim y, song dc Pht khng lam nhu vy, ngai co thai d din hinh cua nha huyn bi khng
"tranh chp voi ai o doi":
C+ ng(4i th(4ng n+i v&i t.m 2.n,
_It 2H n+i t.m h(&ng tht $h.n,
X m;$ $h# ng(4i -4i muHn n+i,
i$ hiMn tr9 tPnh $hxng Ruan t.mW
(SNip 780)
i$ tr9 tPnh t.m thG !hfp nEi
\hJng $/n thnh !in v&i ng(4i -4i
TU 2inh, ngi -#5n tr> 2i, m5n,
\hJng $hp th g, -X w aiW
6fm !" bn t.m $huGNn th gian
<g(4i !hJng v(&ng bn, bit 2a# bnm
<g(4i !hJng $hp nhn, !hJng bi b$,
q 25$h mi thin !in, $hxng mngW
(SNip 780-7)
Cac tu "kin", "quan dim", dch tu "ditthi" (Pali) ch tt c cac quan dim ly lun o doi khng duoc
thuc chng.
Kinh Din Pali ghi lai nhiu truong hop h dc Pht thy mt cuc tranh lun nao thin v ly thuyt, thi
ngai lin tim cach dua d tai y tro lai con duong thuc tin di dn gii thoat. Trong cac vn d tin
ngung, ngai la mt nguoi chu truong thuc tin, nhu ngai d gii thich cho T-kheo Malunkyaputta voi
nh du mui tn dc. Malunkya-putta d suy tu nhiu v du moi vn d ly lun siu hinh ma v y dua ra
tham vn dc Pht. Bc Dao Su dap:
e<G _lun!Gaputta, hni th nG $qng giHng nh( tr(4ng h=p mIt ng(4i bP bfn mIt mqi tn tm thuH$
-I$ rt n;ngW igng h:u ng(4i G m4i mIt G 2t, 2#ng ng(4i bP th(Eng G b[#h eTa !hJng muHn nh4 nhC
mqi tn nG ra $h# -n !hi ta bit rV tn h, gia tI$ ng(4i bfn $ung, !" G $a# haG thp, da -rn, n.u,
haG vng, 2Hng , -.u, $.G $ung v d.G $ung ra 2a#, mqi tn -(=$ lm bgng g v l#5i lJng $him n# !t
v# mqi tnW <G, _lun!Gaputta, ng(4i !ia $+ thX $ht tr(&$ !hi tm -(=$ mi $.u gi[i -p Ge. (MN
63, gin luoc)
Loi khuyn nhu tin hanh theo cach thuc tin, tiu chun lam phuong tin loi ich cho gii thoat, duoc
dc Pht dua ra cho dn chung thuc b tc Kalamas o Kesaputta, mt th trn nh o vuong quc
Kosala. Nhung nguoi y hi ngai lam th nao phn bit gi chn khi cac Sa-mn, Ba-la-mn noi nhung
diu tuong phn nhau. Dc Pht bo ho:
131
"Nay cac v Kalamas, dung tin theo truyn thuyt, truyn thng, cung dung tin theo nhung gi nguoi ta
thuong noi hay uy quyn cua kinh din, cung dung theo cac ly lun siu hinh hay cac li suy din, hoc
do thich thu mt s hoc thuyt quan dim, hoc vi cm phuc tai dc mt bc dao su. Nhung dung hon,
khi nao chinh chu v nhn xet: "Cac phap nay la bt thin, dang ch trach, b nguoi tri ch trich va nu
duoc thuc hin s dua dn bt hanh kh dau", thi nay cac v Kalamas, chu v hy bac b chung.
... Va khi chinh chu v nhn xet: "C$ php nG thun thiNn -ng -(=$ $hp nhn, -(=$ ng(4i hiMn tr9
tn thn v nu -(=$ th7$ hiNn, 2* -(a -n l=i l5$ h5nh ph3$e, th nG $$ vP \lma2, $h( vP hLG $hp
nhn $h3nge. (AN 3. 65, gin luoc)
Tiu chun duy nht d danh gia mt ly thuyt la tinh cach huu hiu cua no dua dn gii thoat: gia tr
cua no nm o trong kt qu no dat duoc. Nu gia tr gii thoat cua no d duoc xac lp, thi nguoi ta phi
tun thu no.
Dc Pht cung thuc tin khi trinh bay cac
kham pha moi cua ngai, va ch gioi han
nhung diu ngai khai th cho phu hop voi
cu canh gii thoat. Co ln dang luc ngai
ngi ngh gn Kosambi duoi mt khom cy
rung Simsapa, tc cy Asoka (Saraca indica)
voi cac chum hoa no tuyt dp, ngai nm mt
it la rung trong ban tay va hi:
"- Nay cac T-kheo, cai nao nhiu hon, nm la Simsapa trong tay
ta, hay dam la trn cac cy kia
- Bach Th tn, ch co mt it la trong tay Th tn, con trn cy kia tht nhiu la.
- Cung vy, nay cac T-kheo, co rt nhiu diu ta d kham pha, nhiu hon hn nhung gi ta d khai th.
Ch co mt it diu ta d khai th ma thi. Va tai sao ta lai khng khai th cac diu kia Boi vi chung
khng co loi ich, khng phuc vu doi Pham hanh, khng dua dn ym ly, ly tham, an tnh, thng tri, Giac
Ng, Nit- ban". (SN 56.12. , gin luoc)
Trong khi mt s dao su An D tu xung la co kh nng gii thoat c th gioi nay, dc Pht Gotama noi
r la ch nhung nguoi nao "bit lng tai nghe" do co cn tanh nghip luc thun loi, moi co th duoc gii
thoat. Ngai thy ngai chinh la nguoi huong dn con duong dua dn gii thoat, song ngai khng th bt
buc nhung nguoi duoc ngai ch duong phi di con duong y.
eChT mIt 2H 9t -N tU -(=$ ta thuGt gi[ng, $hAng -f$ $Au $nh tHi th(=ng, <it@bnW <h:ng !" !h$
!hJng $hAng -f$ $Au $nh GWWW C+ <it@bn, $+ $#n -(4ng -(a - <it@bn v $+ ta l ng(4i $hT
-(4ngW <h(ng tr#ng $$ -N tU -(=$ ta thuGt gi[ng $hT mIt 2H $hAng -f$ $Au $nh, mIt 2H !h$ th
!hJngW Ta bit lm g -(=$m Ta $hT l ng(4i $hT -(4ngeW (MN 107 , gin luoc)

(`NH (}NH
0C (`NH (5 . (M 3iM HM rS
Dc Pht bai bac nim tin cua giai cp Sat-d-l (v tuong) khi ngai day rng cac v tuong chin si ng
xung ngoai mt trn s phi chu mt tai sanh bt hanh vi nghip luc. Do cac hn sn cua v y tng
132
truong di voi ke thu, mt chin si cht trn co th tai sanh vao Da nguc Saraita, ngai tuyn b nhu vy
(SN 2. 3). Mc du su trn vong cua nguoi anh hung co ich loi cho t quc, no lai dem dn mt tai sanh
kh dau cho nguoi t si.
Chu truong hoa binh v diu kin cua dc Pht biu l r rang trong ba vn k cua Phap Cu, o do ngai
din t bt bao dng la phuong tin chm dt thu nghch hn sn:
e<+ lm nh%$ tJi, tn $Jng tJi1
<+ $hin thfng tJi, $(&p $a tJi1e
Qi $hAa tr#ng l/ng t( t(,ng G,
ln thD nh( vG $hxng hM nguJiW
e<+ lm nh%$ tJi, tn $Jng tJi1
<+ $hin thfng tJi, $(&p $a tJi1e
\hJng $hAa tr#ng l/ng t( t(,ng G,
ln thD nh( vG 2* dn nguJiW
C$ mHi hn thD gi:a th gian
Chxng hM tiu diNt b,i l/ng 2.n,
8J 2.n tr> !hU niMm 2.n hn,
Pnh lut muJn -4i $a $C nh.nW
(Dhp 3-5)
Khi cac tn giao cua dn bn x An D b nguoi Hi giao dan ap vao th ky th muoi mt va muoi hai,
hang ngan T-kheo chu d cho ho git ma khng khang cu. Cac ngun kinh din Ty Tang d ghi nhn
hanh dng tu diu phuc bn thn anh dung y.
V sn la mt ly tuong cao thuong nhung lanh lung, no cn duoc long tu (metta) b sung. Du cho cac
tn trm cuop sat nhn co cht tay chn cua mt T-kheo bng cai cua, cac T-kheo cung khng duoc
d cho thu hn khoi ln trong long. Thm chi o trong hoan cnh nhu vy, chu v cung phi tu kim ch,
va tu nhu:
eT.m ta 2* !hJng da# -Ing, J nhism v ta 2* !hJng thHt ra mIt $ ngJn n#W Ch3ng ta 2* an tr3 v&i t>
t.m, !hJng 2.n hnW )au !hi -L lm thm nhun !hfp ng(4i !ia v&i t> t.m, $h3ng ta 2* an tr3 tr#ng
tr5ng thi G bin mLn $Dng !hfp th gianWWWe (MN 21. 1, gin luoc).
Dc Pht cha chan long tu huong dn moi cnh gioi co su sng trn th gian. Cac ngh nghip tao kh
dau cho nguoi hay vt, nhung "ngh ac dc" nhu: d t, by chim, bt thu, tho sn, chai luoi, trm cuop,
dao phu, cai nguc (MN 51), ngai xem la dang bai bac va khng phu hop voi chanh mang. Ngai chan
ngan tranh xa vic t l bng suc vt va con cm thy thuong xot lun c loai cy c, nhu khi ngai phu
nhn vic pha hai hat ging va c cy (DN 1. 1).
Tu tm la dc dim chinh yu trong tinh cach cua dc Pht, y si Jivaka tuyn b nhu vy voi ngai trong
mt cuc dam thoai (MN 55), song chinh dim nay dc Pht cung ch ngu, khng cho phep no vuot qua
mt gioi han nao do: Ngai khng d cho minh nhung su vao long bi mn. Su thng bng trong tm tri
va n dnh moi tinh cm la diu quan trong nht di voi ngai, va d tro thanh mt phn bn tanh cua
ngai do tu tp diu thn.
Vi th, nhung cuc tn cng toi tp chia thng vao ngai ma vn khng lam ngai nao nung. Ngay c cac
trit gia di thu voi ngai cung cng nhn Sa-mn Gotama khng th b khiu khich va cung khng dao
dng. Nguoi cu si Ni-kin-t nhu d noi o trn dy, Saccaka Aggivessana, tuyn b khi cuc tho lun
duoc chm dt (MN 36), rng "mau da Tn gi Gotama vn giu nguyn ve trong sang", nghia la ngai
133
khng d bung mt; con cac dao su khac, trong nhung luc tranh lun, thuong tranh ne cac cu cht vn
bng cach noi lac huong va ni gin.
Tm binh thn hay x (upekkha) phi hop voi tri thng minh lanh loi biu hin trong cach dc Pht di
x voi Ba-la-mn Bharavada o Raagaha. Bt mn vi mt nguoi trong gia tc quy y Pht Phap, v nay
ph bang dc Pht voi cac tu ngu nhu "d n trm, lac da, lua...". Dc Pht binh thn d cho v y
nguyn rua, ri bng nhin ngai hi v y thnh thong co moi ban b v nha n com khng. Khi duoc
tr loi la co, ngai hi tip v y phi lam sao nu khach khng dung cac mon n. V Ba-la-mn dap cac
mon y s danh cho phn minh. Dc Pht tuyn b: "Th cung ging ht nhu loi ph bang kia, ta khng
nhn no, vy no tro lai voi ng"(SN 7. 1. 2).
Trong mt Phap thoai voi cac T-kheo o Jetavana tai Savatthi, bc Dao Su din t tinh cach an nhin tu
tai cua ngai va khich l chu Tng n luc tu tp tm binh dng tuong tu:
e<G $$ T@!hr#, nu ng(4i !h$ m5 l, phT bng, phiMn nhisu <h( 6ai, tr#ng t.m <h( 6ai $qng !hJng
#n hn, phon nI haG bt mLnWWW 8 nu ng(4i !h$ !9nh ls, tJn trng, 2Dng bi <h( 6ai, tr#ng t.m <h(
6ai $qng !hJng h#an hz, th9$h th3 haG phn !h,ieW (MN 22)
Hng chuc mu chuyn ghi lai cac su kin trong Kinh Tang Pali xac nhn cach biu l dc tinh cua ngai
nhu trn.
Tuy nhin co nhung truong hop dc Pht khng don gin chp nhn nhung loi nguoi khac noi, ma ngai
buoc ra khi thanh tri kin c cua tm x va chuyn sang th cng. Do la truong hop co vn d bo v
Giao Phap chng lai su xuyn tac va din dch sai lac do cac d t ngai d xuong. Giao Phap la mt
kham pha vi dai cua ngai, do la cng trinh va tng vt cua ngai danh cho th gian; ngai khng chp nhn
su co mt cua cac T- kheo xuyn tac Giao ly do v tinh hoc ac y trong Giao doan cua ngai, ma phn
su Giao doan la truyn dat loi giao hun cua ngai cho cac th h sau. Khi T-kheo Sati din t Giao
Phap theo y nghia rng thc (vi ana) tn tai mi sau khi thn hoai va mang mt hinh thai sng moi,
nhu vy la tao nn mt linh hn bt t, bc Dao Su cho goi v y dn va hi xem co phi dy la y kin
cua v y khng. Khi T-kheo Sati xac nhn la phi, dc Pht cao giong bo:
e<G !" ngu 2i !ia ^m#ghapuri2ad, d# ai m Jng nghr rgng ta -L thuGt gi[ng Zi# Shp nh( vGm <G
!" ngu 2i !ia, ta -L $hxng t>ng dDng nhiMu php mJn n+i rgng thA$ d# duGn !h,i ^v v th !hJng thX
t?n t5i mLi 2au !hi $htd haG 2a#m <G !" ngu 2i !ia, Jng !hJng $hT 'uGn t5$ ta v $hp th 2ai l5$, m
t7 $/n lm h5i mnh v t5# nhiMu -iMu tCn -A$ -(a -n bt h5nh l.u di1e (MN 38)
Sau do ngai tip tuc hi cac T-kheo hin din d chu v xac nhn rng T-kheo Sati, con nguoi danh ca,
khng co mt chut anh sang kin thc nao v Giao Phap c. Chung ta ch con bit thuong hai v T-kheo
ti nghip y, theo nhu bai kinh miu t, d ngi im lng, h thn, lo u, rut vai lai, khng noi nn loi.
T-kheo Arittha, truoc kia la nguoi hun luyn chim ung, cung khng tin b gi hon. V nay hiu Giao
Phap theo y nghia la cac hanh dng duoc dc Pht xem la chuong ngai phap chng bao gio dua dn kh
uu c. V nay cung b bc Dao Su khin trach la "ke ngu si" (MN 22). Diu dang chu y la trong c hai
truong hop nay Kinh Din nhc dn ngun gc hn kem cua cac T-kheo b quo mng nhu vy. Hinh
nhu la dc Pht ch mong nhung nguoi thiu hoc vn c rn luyn cac dc tinh theo gioi hanh, ch
khng mong co nhiu kh nng tri tu.
0\[ Vl[ N8H| (Hj(
13
Thoat nhin, thai d phu nhn cua dc Pht di voi ngh thut la diu dang ngac nhin. Co l, truoc kia la
mt vuong t, ngai d chan ngan m nhac va ca mua. Tuy nhin co l dung hon, ngai phn di tinh cach
hp dn cua moi hinh thai ngh thut. Nhim vu cua ngh thut la gy cm xuc va dua cm xuc di xa,
goi ln mt su dap ng hoa diu, lam xao lng tm tri khi su quan sat huong ni. No co khuynh huong
khoi dy cac mi duc vong dam m trong khi Giao Phap lam cho lng du duc vong. Ngh si tao nn
mt th gioi tuong tuong dy quyn ru, con Giao Phap tim cach thm nhp th gioi thuc tai. La nguoi
cm du mt Giao doan, nn dc Pht co khuynh huong di lp ngh thut: "Nay cac T-kheo, ca ngm
duoc xem la khoc than trong gioi lut cac bc Thanh, nhy mua duoc xem la din loan, cuoi lon d l c
rng la tre con trong gioi lut cua bc Thanh..." (AN 3. 103)
Tuy ngai bac b m nhac theo ly tri, vic ngai co cm tinh di voi tinh cht ngh thut nay l ra trong
mt bai kinh cua Truong B, du do ch la mt huyn thoai. Sau khi nghe mt khuc tinh ca do nhac thn
Can-thac-ba (gandhabba) tn Pa casikha (Ngu-K) biu din, ngai khen ngoi chang nhac si y v su
hoa diu giua giong ca va m thanh trinh tu qua dy dan bng g vang Beluva va cung vi bai ca cua
chang co nhc dn Pht, Phap, Tng cung cac A-la-han nua. (DN 21.1) .
Ngoai ra, dc Pht con bai bac nhung man din kch. c An D, kch la su phi hop giua vu diu
khng loi va ngm khuc hai huoc hay trang nghim. Gn thanh Raagaha co mt ng bu ca vu kch tn
la Talaputa diu khin mt doan hat rong voi mt s ngh si va phu ta dng do. Khi dn yt kin dc
Pht, Talaputa hi bc Dao Su co tht la cac din vin lam tro cho khan gi vui cuoi thich thu voi m
thanh anh dn sn khu v.v... s duoc tai sanh vao ci Hy Tiu Thin (Chu Thin vui cuoi). Dc Pht t
nh giu im lng, d tranh cho Talaputa khi lo ngai vi nghe cu tr loi bt loi. Nhung khi Talaputa nai n,
ngai gii thich rng nhung ke nao tao ra vong tuong din do cho nguoi khac bng cac tro o thut s b
tai sanh vao da nguc hay loai bang sanh. (SN 2.2)
Dc Pht ging cho chang thanh nin Sigala rng ta nn tranh ca vu nhac kch vi di xem chung khng
ch hao tn tin bac ma chung con rang buc tm tri ta vao uoc vong trin min, doi hi xem thm nhiu
vo kch, nghe thm nhiu bai ca, diu nhac, khuc ngm, ting trng, ting kn v.v... (DN 31. 10).
Tham dm cac hinh thc ngh thut la mt chuong ngai cho giac ng gii thoat.

CiCH 0hC PH( Ck rn Vl[ 0| (n (t[ 8[%
0\[ Vl[ N%5 8[l[
Trong vong vai nm khoi du su nghip hong hoa, dc Pht ni danh la mt dao su thuyt ging o
vung "Trung Nguyn" va bt k ai co diu kin cung tim co hi nghe ngai. Ngai noi rt d nghe, trm
tinh, voi giong diu thanh tao, lch su va ngn tu phong phu. Thng thuong ngai thm mt vai ting
dng nghia vao mt dng tu hay tinh tu tu no co l qua don so te nhat, diu nay khng lam cho y tuong
cu noi r rang hon my ti, nhung khin nguoi nghe co du thi gio tip thu y nghia. Ngai lai con minh
hoa cac d tai cua ngai bng hinh nh ly tu cuc sng.
Hon tam trm (800) vi du dm duoc trong Kinh Din Pali, rut ra tu moi phuong din trong doi sng An
D va tu thin nhin. Ta co th thy nguoi tho vang lam vic, tho cham nga voi, tho lam tn, lam d
gm, nguoi d t xe tht bo cai, bo cai chua duoc xem la linh thing o thoi dc Pht, nguoi bun ban
cm cai cn tht nh tay d co loi cho minh, khng co mt ngh nao ngai khng s dung d lam vi du.
Ngai cung ly cac hinh nh ngoai thin nhin: su t (thuong o vung Ty An) va voi, tinh tham n nn
nong cua con kh, ve nhut nhat d thuong cua con linh duong, ve quy quyt cua con ca su - tt c moi
135
con vt nay thuong duoc d cp cung nhu th gioi thuc vt: hoa sen, cy chui, cy xoai, cy tala (ho
dua). Cac nh du cua dc Pht phn chiu c mt th gioi o vung gn nhit doi.
Mt s nha Pht hoc d thy vai bng co v tinh hai huoc trong cach thuyt ging cua dc Pht, song
kho noi diu nay dung hay sai. Cac cach ngai din t cn c trn thn thoai An D (DN 11.81; SN 11. 3.
2), vi du cu chuyn ngu ngn v ba chu nha Vedehika chu dung lu ngay vi b th thach, cui cung d
ni gin va dp ln du c nu t voi cai then ca khin c chy mau (MN 21), co th la chuyn nay cung
nhu vai chuyn khac tuong tu, khng co y nghia hai huoc theo dc Pht va cung khng duoc xem la hai
huoc trong bi cnh vn hoa An D. Dc Pht khng xem ting cuoi la ich loi cho gii thoat. Co l ngai
nhin nhn ting cuoi hoa gii con nguoi voi cuc sng, trong khi do, theo quan dim cua ngai, tt c vn
d then cht la phi gii thoat ra khi th gioi nay.
Dc Pht Gotama khng phi la v dao su thuyt ging voi ve hung bin nng nhit si ni. Dung hon,
ngai khoi du bng cach binh thn trinh bay mt s ly lun va nhn thc. Ngai hanh dng theo nguyn
tc khng chiu du thinh gi, ma tao nim tin cho ho. Ngai khng bao gio thuc giuc bt c ai chp nhn
Giao Phap vi ngai hiu r la "tu giac khng dt ngt xut hin ma phi thanh thuc dn dn - cung ging
nhu bin c tun tu xui dn, ch khng dc dng thinh linh nhu vuc thm" (AN 8. 19).
Qu tht nu ai tuyn b duoc cm hoa vao dao mt cach vi vang, ngai cung cnh bao v y khng nn
chuyn huong qua nhanh chong, nhu trong truong hop nguoi d t tai gia cua phai Ni-kin-t, dai tuong
Siha thuc b tc Licchavi o Vesali. Va khi tuong Siha, mc du duoc dc Pht bo phi suy nghi tht k
v vic quy y vao dao moi cua minh, vn cuong quyt xin theo Pht Phap, bc Dao Su bo v y phi
tip tuc cung duong l vt cho cac v dao si Ni-kin-t (Mv 6. 31).
Mt trong nhung bit tai cua dc Pht la khoi dy nim tin vung chc trong long qun chung. Dai vuong
Bimbisara giu long tin thanh voi ngai sut ba muoi by nm cho dn luc bng ha, va thai t cua vua la
Aatasattu, chng h la nguoi kinh m dc Pht chut nao, cung d chu kho ngu xa gia di mt khong
duong tht xa d dn thu nhn voi ngai cach minh d git hai phu vuong nhu th nao (DN 2.99) . Thn
thit nht giua dam cu si la mi quan h cua vua Pasenadi voi dc Pht, vua nay d cao ngai nhu mt
thn huu cung ban lun trit ly, vua tim duoc o ngai ngun an ui sau cac don dau cua s phn.
Tuy nhin, ngai khng t v cho moi vic tt dp hon thuc t. Ngai noi loi an ui bng cach nu ln su
thuc, cho du su thuc y co ve tan nhn di nua. Khi v gia chu gia nua Nakulapita thnh cu: "Mong Th
Tn lam cho d t hoan h va phn khoi", bc Dao Su dap:
"Nay gia chu, qu tht la thn ng gia yu va b hao tn tan ta. Bt k ai mang tm thn nay ma tu cho la
khe manh du ch trong giy lat, cung tht la ngu si Vy nay gia chu, ng cn phi hoc tp nhu sau:
"Du thn ta b bnh, tm ta cung s khng b bnh" (SN 22. 1).
Voi T-kheo Vakkali dang bnh nng, dc Pht cung khng c goi ln nhung hy vong ho huyn va
khng phu nhn v y sp lm chung. Ngai chun b tinh thn Vakkali vao gio phut hp hi. Ngai thuyt
ging cho v y nghe tinh v thuong cua sc thn va khi tinh trang cua v y cang trm trong hon nua,
ngai gi loi nhn nhu v y la "V y s co mt cai cht an lanh". (SN 22. 87). Tuy nhin, ngai lai
khng tin doan vic v y tu sat sau do.
0\[ Vl[ N 8[l[
Mi quan h cua dc Pht di voi nu gioi vua hoa hop vua xung khc. Phu nu nhiu ln c lam hai uy
tin thanh danh cua ngai va Giao hi, vi du nang Sundari b mt s Sa-mn ngoai dao ganh t thuc giuc,
d dong vai nguoi tin nu ngung m Sa-mn Gotama (d . 8), hoc Cinca gi vo mang thai d t cao
136
ngai truoc mt hi chung dng do vi d khng chun b gi cho nang sinh con dung bn phn cua nguoi
cha tuong lai c (Thag Commentary: Lun Truong Lo K).
Truoc kia cung d co nhiu vn d kho gii quyt voi mt s phu nu trong gia tc Gotama, nhu ba
vuong phi, vo cu cua ngai va ba dung mu Mahapaapati, nguoi d c thuyt phuc ngai lp Giao hi
T-kheo-ni. Tt c cac kinh nghim y cung du d dc Pht tranh xa phu nu.
Cung con co nhiu ly do khac nua, vi su thn cn nu nhn la mi de doa thuong xuyn di voi gioi lut
T-kheo. Tham, sn, si la cac dng luc tao nn tai sanh, do vy, cn phi nhip phuc chung d thanh tuu
gii thoat. Thm chi vic gp g giy lat voi mt nu nhn cung co th goi ln duc vong trong tm mt
T-kheo chua chng dc vin mn, Nit-ban, va co th lam v y thi tht trn duong gii thoat. Vi th,
diu bt kh khang la dc Pht, v lnh dao mt Giao doan sng doi dc cu, cn phi cnh bao d phong
truoc nhung con nguoi co kh nng quyn ru va hay quy nhiu y:
e<G $$ T@!hr#, ta !hJng thG mIt hnh 2f$ n# lm 2aG -fm t.m tr9 $a -n Jng nh( hnh 2f$ $a
-n bW Ta !hJng thG mIt .m thanh, mIt mDi h(Eng, mIt vP, mIt '3$ n# lm 2aG -fm t.m tr9 -n Jng
nh( .m thanh, mDi h(Eng, vP, '3$ $a -n beW(AN 1. 1 , gin luoc)
Phu nu co th khoi dy duc vong trong long mt v hin tri (muni), mt bai kinh d noi diu nay (SNip
703). Nht la trong cac chuyn di kht thuc, v T-kheo thuong gp dan ba con gai n mc ho hang, nn
phi lun phong h minh. (SN 20. 10)
Khi tn gi nanda hi dc Pht luc y d tam muoi tui v cach mt T-kheo phi cu x voi nu gioi
nhu th nao, bc Dao Su dap:
e<G nanda, !hJng nn nhn hW
@ )#ng nu $h3ng $#n thG h, th ph[i lm th n#m
@ <G nanda, ->ng n+i $huGNn v&i hW
@ )#ng nu h n+i v&i $h3ng $#n th ph[i lm th n#m
@ <G nanda, hLG tTnh gi$ ph/ng hIeW (DN 16. 5)
Su thuc la co nhiu nguoi roi b nha ca gia dinh d lam T-kheo trai voi y nguyn cua vo con ho, di
khi khin cho cac "suong phu T-kheo" y tim cach li cun chng ho tro lai doi th tuc bng cac tro
tinh ma lua di, muu mo hay quyn ru. Do la ly do khin dc Pht di khi noi nhung loi gay gt v phu
nu: e<G $$ T@!hr#, $+ ba php nG hnh -Ing -(=$ $hr du $hA !hJng hiXn lIh -+ l 2, hnh $a
n: nh.n, $h3 thut $a i@la@mJn v t !ineW (AN 3. 129, gin luoc).
Dan ba xo tra, di lua, che du, thich lp muu mo, khng trung thanh ..., trong Kinh Tang Pali, chung
ta doc duoc loi phan xet din hinh trong B Chuyn Tin Thn Dc Pht (Jatakas) qua cac chuyn kinh
hoang ron toc gay (nhu Chuyn Tin Thn 62 va 192) .
Tuy nhin, ch vi nhung diu trn ma tuong rng dc Pht la nguoi ghet nu gioi thi hoan toan sai lm.
Gi s ngai d suy xet nu gioi tuyt di yu kem v phuong din dao dc, thi ngai d phu nhn vic ho
co th chng dc gii thoat ngay doi hin tai nay. Trai lai, ngai cng khai xac nhn ho co kh nng
chng Nit-ban (Cv 10. 1. 3). Kinh Din cha dy cac bai noi v cac T-kheo-ni va nu d t tai gia
thanh dat cu canh. Qu v A-la-han sn sang cho don nu nhn cung nhu nam nhn, nhung khng phi
la V Thuong Giac Ng, vi Pht qu ch co th duoc mt nam nhn chng dc (AN 1. 15) .
137
D co th thy duoc cach xet doan phu nu cua dc Pht trn mt binh din chinh xac, ta cn phi cn
nhc cac loi tuyn b phu dnh va xac dnh cua ngai. Ngai d noi dn dc hanh cua nu gioi trong mt
cuc dam thoai voi Dai Vuong Pasenadi, khi vua nay tht vong vi Hoang hu Mallika d sinh cho ng
mt cng chua thay vi mt hoang t ma ng hng mong uoc (SN 3. 16). Dc Pht an ui nha vua bng
cach noi rng mt nu nhn, nu thng minh va dc hanh, tn kinh m chng va trung thanh tn tuy voi
chng, thi con dang quy hon mt nam nhi.
Ngai lai khen ngoi gia chu Nakulapita o vung Sumsumaragiri (Nui Ca Su) co duoc nguoi vo hin nhu
ba m Nakula, khi ng lm chung vi trong bnh, ba d ha voi ng rng ba s nui nng gia dinh, giao
duc cac con va sng hop dao dc (AN 6. 16). Tng Chi B Kinh nu mt bn lit k (1. 2) cac d t
xut chung cua c hai gioi. Ngoai bn muoi mt (1) T-kheo va muoi mt (11) nam cu si, con co tn
hai muoi ba (23) phu nu : muoi ba (13) T-kheo-ni va muoi (10) nu cu si. mt noi khac (8. 91) cung
b kinh y lit k danh tanh hai muoi by (27) nu cu si (upasikas) xut chung.
Trong Kinh Tang Pali, tt c cac cu chuyn k nhung cuc hi kin giua dc Pht va phu nu du chng
t ngai xem ho binh dng voi nam gioi. Su kin mt s nu nhn ac hanh, hay tranh ci va mt s nu
nhn co th li cun cac T-kheo ra khi chanh dao, vn khng cn tro ngai cng nhn rng nu gioi co
kh nng dat kin thc cao va nhiu nu nhn con vuot hn nam nhi v long nhn tu va tn tuy hy sinh.
Ngai cung bit rng thng thuong chinh phu nu quyt dnh bu khng khi m dao trong gia dinh va day
bo con chau cac nguyn tc dao dc. Thuc t cho thy co nhiu phu nu trong s nguoi h tri Pht Phap
phn lon la do dc Pht - khac voi cac ngoai dao su dng thoi - d cng nhn nu gioi co y thc trach
nhim va dy du kh nng dat gii thoat. Vi ly do nay, nu gioi rt xuc dng va hoan h bay t nim tri n
su xa di voi ngai.

3C 0tO Sk
0\[ Vl[ 0| (n
R rang dc Pht khng thich bn rn nhiu voi cac T-kheo trong buoc du moi tu tp, nht la nu ho
khng bit cac cu x. Mt nhom T-kheo tre tui lam n ao nhu "dam dn chai keo luoi" khin ngai
truyn lnh phi di ra ngay (MN 67) va ch cho phep chu v dn gn khi d hoc cach cu x dung lut T-
kheo va thm chi dc qu A-la-han nua (d 3. 3). Ngai thich dam dao voi cac d t thun thuc hon ma
ngai co th truyn dat mt s kin thc va tp trung vao mt s dc dim cua giao ly. Mt d t cang
hoan ho v kin thc va tu tp bn thn bao nhiu lai cang thn cn voi bc Dao Su by nhiu.
D tn tai nghe duoc mt bai thuyt Phap do chinh dc Pht day la diu khin cac T-kheo phi tu sp
xp nhung chuyn b hanh tht xa. Nu cuc hi kin khng din ra mt cach tu nhin, thi binh thuong
chinh T-kheo nanda, th gi va phu ta cua bc Dao Su, dnh liu cuc tip xuc y va di khi v nay c
lam sao tht kheo leo d dc Pht khng nhn thy ban tay diu khin cua minh (vi du o trong kinh MN
26) . Mt cng thc mu muc (song thuong lai duoc din dch qua so sai) trong Kinh Tang Pali din t
hiu nng toan din ma dc Pht dem lai cho thinh chung: "Ngai thuyt ging Phap thoai cho cac d t,
khich l cho chu v phn khoi va hoan h". (DN . 27). Cu nay nu r rang dc Pht khng ch truyn
dat y nghia ni dung ma con hp dn tinh cm cua nguoi nghe. Tich cach thn diu cua ngai khin cho
moi loi ngai noi mang mt net dc bit va bt k cuc hi kin nao voi ngai cung tro thanh mt kinh
nghim gy n tuong su sc.
Ngoai ra, ngai con day cho d t phap mn diu phuc tm nho do chu v co th tu tao dnh tinh
(samadhi). Hai hinh thc thin dnh cn duoc phn bit (AN 3. 32) tuy thun voi Giao Phap nhm muc
138
dich lam lng du duc vong va dem lai gii thoat tri kin. Cac phap Thin dnh huong dn an tm hay
tnh ch (samatha) la cac trang thai thin lam cho hanh gi dua dn tm tri va cac giac quan ra khi ngoai
gioi va cm tho nim an tnh du bao tch dit, Nit-ban. Chung co khuynh huong doan tru duc vong va
lam tm tri d tip nhn cac tu quan cao hon.
Cach phat trin tm tri th hai, phuong phap tim hiu bn cht hay quan sat (vipassana) nhm tiu dit
vong tuong va v minh. Cach nay lun huong dn mt di tuong: tu thn, cac hoat dng tm ly, mt tu
tuong, mt vt th hay mt dc dim trong giao ly. Muc dich cua thin quan la nhin su vao bn cht
cua di tuong ma phn tich, nghia la tin dn nhn thc su vt ngoai gioi bng truc quan ch khng
danh gia hay lin h voi chu th, thy chung la v thuong, kh va v ng, do do tu tri tuong quan cua
chung cung su hin huu tuy duyn cua van vt. Bng cach nay, tri kin ( ana) va tu giac (pa a) khoi
ln. Nu di tuong thin quan la mt phuong din dc bit cua Pht Phap, thi muc dich la d chuyn
bin cai thuc cht thun tuy tri thc y thanh mt kinh nghim chng dao linh dng, lam cho no thuc su
hoa nhp voi minh.
Song thin dnh tu no khng phi la cu canh. Thanh nin Mahali hi dc Pht trong chuyn ving
Vesali rng co phi vi muc dich an tru trong thin dnh ma v T-kheo sng doi Pham hanh chng Bc
Dao Su dap:
"Nay Mahali, khng phi vi mun an tru thin dnh, ma chu Tng sng doi Pham hanh vi mun chng
dc cac phap cao thuong hon, thu diu hon, do la su doan tn tham, sn, si (DN 6. 12) .
Thin dnh la phuong phap h tro gii thoat, ch khng gi hon. Thin tao diu kin thun loi d tm dat
tri kin, nhung no khng th cung bach tin trinh gii thoat phi xy ra va no cung khng phi hoan
toan thit yu. Kinh Tang Pali co nhiu vi du v nhung nguoi khng bao gio hanh thin, tuy nhin vn
dc giac ng gii thoat.
Thn Pham Thin cua An D giao, v thn nhin khp bn phuong voi bn b mt, d dt tn minh cho
bn Trang Thai Tm An Tru la "Bn Pham Tru" (Brahma-vihara) . Nu nhu cac phuong phap thin duoc
nu trn huong tm vao bn trong hoc mt d tai dc bit nao do, thi Bn Pham Tru huong ra ngoai, v
th gioi va x hi. Tu ngu "Thin dnh" do vy co ve ch thich hop mt phn nao voi chung; dung hon,
chung phi duoc din t nhu la nhung "phuong phap phong quang". Cach thuc hanh chung duoc dc
Pht gii thich r cho thanh nin Ba-la-mn Vasettha.
V T-kheo ngi theo tu th thin dnh (kit gia) o mt noi vng lng va an tnh tm hanh d tm khng
con b cac nh huong ngoai gioi tac dng. Theo cach nay, v y co cm tho an lac va dnh tinh. Khi d
duoc chun b thich hop nhu vy, v y bn "phong quang" voi tu tm tran ngp, "tu" (metta), truoc tin
huong v mt phuong, k phuong th hai, phuong th ba, phuong th tu, ri phia trn, phia duoi. V y
chiu sang cung khp th gioi voi tu tm qung bac, dai hanh, v bin, khng hn, khng sn (DN 13.
76).
Cung theo cach nay v y chiu sang khp th gioi voi bi tm (karuna), hy tm (mudita) va x tm
(upekkha). Cac phuong phap phong quang y khng ch duoc danh gia la co loi ich cho v hanh gi ma
con tao mt hiu qu r rang trn th gioi nay. Co ln dc Pht b voi duc tn cng, chuyn k rng ngai
phong tu tm v phia con vt khng l nay va nhip phuc no theo cach y (Cv 7. 3. 12).
VeN 0_ (HN (HN8
An D la mt dt nuoc tin tuong vao cac phep thn thng, nn ngay chinh luc dc Pht tru th, nhiu
chuyn duoc phong dai lan truyn v "Sa-mn Gotama". Do vy khng gi dang ngac nhin khi nhiu
139
nguoi xem ngai la "bc Toan Tri Kin, Nht Thit Tri". Vi ngai la bc Giac Ng, d dit tn si m, quan
nim v nht thit tri cua ngai la mt kt lun co th hop ly. Khi duoc hi v diu nay, bc Dao Su dap:
"Bt c ai noi: "Sa-mn Gotama bit va thy moi su, tuyn b chng dc toan tri toan kin, du luc dang
di, dng, nm, ngi", ke nao noi nhu vy la xuyn tac ta.
Song nu bt c ai noi: "Sa-mn Gotama chng dc Tam Minh (nghia la Tri Kin v doi qua kh, v tac
dng cua Nghip (Kamma) va v su doan tn lu hoc (asava), hay la Tuc Mang Tri, Sanh T Tri va Lu
Tn Tri), nguoi y noi diu nay mt cach chn chanh". (MN 71, gin luoc)
Ngai khng tu xung minh co tri kin tu nhin v moi su xy ra trn th gioi, ma ngai ch bit nhung gi
quan trong di voi gii thoat kh dau. Ch trong cac vn d lin h dn gii thoat ngai moi la bc Nht
Thit Tri.
Dc Pht khng phu nhn vic ngai dc thn thng (iddhi), ma theo tin ngung An D, thn thng phat
trin tu dng nhu kt qu cua su diu thn o mt v chn tu. Tuong ng B Kinh (Samyutta Nikaya 51.
7. 2) lit k cac thn thng sau dy: mt thn bin hoa nhiu hinh dang, di xuyn qua tuong, nui, dn th
(nhu th ln xung nuoc), di trn nuoc, ngi kit gia phi hanh qua hu khng, so mt trng, mt troi voi
tay minh, nghe ting cua chu thin va loai nguoi o xa, nho lai cac doi qua kh, voi thin nhn thanh
tnh, siu pham thy duoc su sanh t cua moi huu tinh tuy theo Nghip. Co ln T-kheo nanda hi bc
Dao Su ngai co th dung thn thng d bay dn Pham Thin chng. Bc Dao Su dap:
"Khi Nhu Lai dnh thn trong tm va dnh tm trong thn, Nhu Lai an tru lac tho va khinh an tuong.
Khng cn n luc, thn cua Nhu Lai bay bng ln hu khng. Ri Nhu Lai th hin nhiu loai thn
thng". (SN 51. 73. 2)
Chung ta ngac nhin khi thy tn gi nanda hi cu y, vi theo nhiu doan kinh khac, tn gi d hin
din trong luc bc Dao Su khai trin cac Thn thng (vi du D 7. 9). Tu diu nay ta co th kt lun rng
chuyn cac Thn thng trong Kinh Din la do chu v trong Hi dng kit tp thm vao v sau.
Diu nay lai cang co ve dung hon vi dc Pht, trong khi mt mt, khng phu nhn ngai co kh nng thuc
hin thn thng di voi qun chung lun tim kim phep la, tuy th, mt khac ngai lai danh gia thp kem
cac kh nng y va khng danh mt da v nao cho chung trong giao ly cua ngai c. Ngai xem chung la
nhung kt qu th yu trong qua trinh tm cu Giac Ng, chung khng chng minh duoc gi v tinh cht
chn chanh cua mt giao ly c, va lai con co th huong dn con nguoi di lac vao ta dao vi nhiu nguoi
co th lm tuong chung la cu canh cua n luc tu tp. Do vy, ngai cng khai nu r chung la nguy
him, dang chan ch, cn phi duoc bac b. (DN 11. 3)
Chu T-kheo b cm biu din thn thng truoc cac gia chu (tc dam nguoi th tuc), thm chi la d cm
hoa ho vao dao, va ngai con dt ra hinh phat danh cho ti vi pham lnh cm nay. (Cv 5. 8. 2)
CiC 0| (n 0\[ Vl[ N8^[
Mi quan h giua chu T-kheo va dc Pht ra sao Tinh cm cua chu v di voi ngai th nao Ta kho co
th noi rng chu v "thuong yu" ngai theo nghia thng thuong. Mt bc Dao Su thuyt ging khng h
mi mt rng su kh phat sinh tu moi ni nim luyn ai, va ngai d co cach nhin thoat tuc thn nhin
danh gia thp moi dy rang buc thit thn, thi kho co th tro thanh di tuong thuong yu thm thit va
chc hn ngai cung ngn cn diu nay nua.
10
Di voi T-kheo Vakkali lm trong bnh sp lm chung co tm nguyn duoc yt kin bc Dao Su, ngai
bo: "Thi vua ri, nay Vakkali, nhin thy cai thn dy cu u nay nao co ich loi gi Nay Vakkali, ai
thy Phap, tc la thy ta. Ai thy ta, tc la thy Phap". (SN 22. 87. 13)
Ngai yu cu su tn trong thich hop voi mt bc Giac Ng, nhung lai tu chi nhung cach bay t tinh
cm qua nng nhit. Tinh cm qua nng nhit nhu th di nguoc voi Giao Phap, dy la diu duy nht ngai
xem la quan trong, con ngai ch la mt ca nhn dng lui lai dng sau Giao Phap.
Ngoai ra, tri tu siu vit va ni tm x ly cua ngai tao nn nim tn kinh nhung kho co th goi ln mi
thn tinh. Ch nhung nguoi co ca tanh manh dan nhu vua Bimbisara va vua Pasenadi, hoc dy du tri
kin v Giao Phap nhu chu Tn gi Sariputta va Moggallana, hoc co tinh tinh hn nhin nhu tn gi
nanda va nu cu si Visakha moi co th tip xuc thn mt voi ngai. Con dai chung T-kheo va gioi cu si
du trn trong giu mt khong cach xa xa. Ho cm thy long tu cua ngai ta rng, nhung lai y thc r
rng long tu y huong v moi chung sanh ch khng uu ai ring ca nhn nao. Qu thuc ngai la bc Dao
Su (Satthar), mt danh tu din t tinh cach vi dai cua nguoi duoc tn xung nhu vy va nim kinh trong
xng dang danh cho ngai, song dng thoi no chng t su cach bit giua ngai va nguoi d t binh thuong
nhu ho.
Ch,-ng V[
C?c NJm Sau
CiC (a[f( . 0\[ .P
Khong giua nm 515 va 500 truoc CN, tai vung "Trung Nguyn", xut hin by v Dao Su trong s cac
Sa-mn co nh huong lon dc bit. Ngoai dc Pht, cac ngun Kinh Din Pht Giao nu ln danh sach
cac v nay (DN 2.2)
1. P*ana Fa!!aDa (PhN=an=na Ca=#i<D)
2. 5aFFahi 82!aa (5Qt=giC= C=?=i).
B. %ita V"!aFamUiin (%=F=Ha V=?=Fh)m=UC=a).
K. PaFFu#a VaccC'ana (3C=Dh=HC Ca=chin=#in).
@. Sana'a 3"atthiDutta ((?n=nh=#i (=a=Dh=Dht).
A. Nigantha NCtaDutta (Ni=FiZn=HC Nh=HZ=t1).
Cac v nay du la bc truong thuong, dang tn trong (DN 2.2) - nhung chung ta phi lun nho rng tho
mang trung binh cua nguoi n D vao th ky th sau - th nm truoc CN duoc du tru vao khong hai
muoi hai tui, vi vy mt nguoi trn nm muoi tui duoc xem la gia lm ri.
1) P*ana Va!!aDa
Purana kassapa tu xung la Toan tri kin (AN 9.39) vi th tn v nay co l phi duoc gii thich la
Purananana: co toan tri kin, nht tri kin.
11
Chung ta ch duoc bit v ngun gc v nay la nguoi thuc gia tc thp hn, va theo hanh du si la th -
"mc b y dc hanh", tinh trang la th nay duoc goi nhu th. Cac Kinh din K-na giao nhc dn mt
"ke kh hanh ngu si" tn la Purana co gc tu Bebhela, chc hn la v Purana nay. Mt gi thuyt cho
rng v y d nhn doi dn cht sau muoi hai nm kh hanh va d cht o Savittha. Nhung theo mt bai
Kinh Pht v sau cua tang Sanskrit (Divyavadana), v y buc mt binh dy dt vao c ri trm minh.
Mt s loi thuyt ging cua Purana con duoc luu lai vua du d ta co th thy so luoc ni dung trit ly
nay. Vua Aatasattu, nguoi d lam dao voi du si Purana, tuong thut chuyn nay voi dc Pht nhu sau:
"Dao si Purana Kassapa noi: "Thua Dai Vuong, khng co ac nghip do nguoi lam hay nguoi xui guc ke
khac lam, nhu chem git, dt chay, gy phin mun, kh no, kich dng, sat sanh hay cuop bc. Thm
chi nguoi nao dung mt banh xe sc nhu dao git cht ht moi chung sanh trn qu dt nay thanh mt
dng tht cung khng co ti ac do kt qu vic lam kia, va ti ac cung khng tng truong. Hoc nu ke
nao b thi, t l, cung khng co phuoc dc do kt qu vic lam y, va lam phuoc cung khng tng
truong. B thi, tu tp thn tm, noi loi chn tht ... cung khng co phuoc bao gi". (DN 2.17, gin luoc)
Phu hop voi diu trn, mt d t cua Purana tom tt Giao ly cua thy minh bng nhung loi nay: "Dao su
Kassapa khng thy ti ac gi trong vic chem git, lua do, di gian c. V y cung khng tin co phuoc
bao gi cho mi nguoi" (SN 2.3.10), va Mahali nguoi Licchavi, tuong thut voi dc Pht loi tuyn b cua
Purana: "khng co nhn duyn (diu kin) di voi su nhim cua chung sanh. Khng co nhn duyn,
chung sanh b nhim . Khng co nhn duyn, chung sanh tro thanh thanh tnh". (SN 22.60)
Nhu vy Purana chu truong rng thin hanh hay ac hanh du khng co hu qu gi di voi nguoi tao
nghip, tc la v y phu nhn qui lut nghip bao. Vi gii thoat khng cn diu kin tin quyt nn no
khng th duoc thuc hin nho hanh dng cua chinh minh. Noi cach khac, chung sanh khng th gop
phn gi vao su gii thoat cua minh c, ma phi chp nhn s phn va cho doi duoc gii thoat mt cach
thu dng. Thuyt dnh mnh cua Purana tuong tu voi thuyt cua nguoi giu vung lp truong Auivika, la
Makkhali Gosala.
2) 5aFFhai 82!aa
Bn Kinh Bhagavatisutra cua K-na giao nu tn cua Makkhali theo li chu Ardha-Magadhi la
Makhaliputta Gosala. Do vy, v nay la con trai cua nguoi hat dao (mankha), cai ngh ma co l chinh v
nay d ni tip cha ng. Da be thuo y duoc sinh ra trong mt chung bo (gosala) o Saravana, vi th co
tn nay.
Makkhali gp Nigantha Nataputta (tc Mahavira), v k thua t su sang lp K-na giao, khi v nay dang
tu tp kh hanh vao nm th ba (52 truoc CN). B li cun theo cach nay, Makkhali cu xin Mahavira
nhn minh lam d t, nhung Mahavira im lng buoc di. Mt thoi gian sau, Makkhali quyt dnh vt b
ht y phuc ging nhu Mahavira va tu do sng sut doi lam mt Sa-mn la th. Tai Paniyabhumi, mt
noi khng xa Nalanda, v y gp lai Mahavira, va thnh cu ln nua duoc nhn lam d t. Ln nay
Mahavira nhn loi, va sut sau nm rong, hai nguoi sng cung nhau chia xe moi ni kho khn cua doi
du si v gia dinh.
Chinh trong thoi gian nay, Makkhali phat trin nim tin vao tinh cht tin dnh cua moi vic din tin. V
nay ht sc than phuc v thy thng thai cua minh tin doan nhiu su kin khng th nao ngn cn duoc.
Vi du, co ln Mahavira tin doan rng vao mt ngay nht dnh nao do, Makkhali s duoc cho mt dng
tin gi luc di kht thuc, va mc du Makkhali tim ht moi cach ngn cn vic nay, no vn xy ra chinh
xac nhu Mahavira d tin doan. Vi th Makkhali kt lun "Vic gi phi xy ra thi s phi xy ra nhu vy,
ch khng th khac duoc".
12
Chinh mt phn do trit ly nay va mt phn do tinh khoe khoang khoac lac ma Makkhali lin tuc dt
minh va v thy minh tri cua minh vao cac cnh khn dn ngt ngho. Hon mt ln v y b dam dng
danh dp t toi. Thnh thong hinh nhu v y ngm tr thu nhung ke tu chi b thi cho v y thi nha cua
ho va c lang ho co th b ha hoan, va chuyn y cung xy ra thuc
Vi co ln Mahavira khng giup sc chng lai nhung ke tn cng nn Makkhali roi b v thy dan day
kinh nghim y ra di, d ri chng my chc lin nhn ra rng khng co thy bo v, v y cang gp
nhiu gian lao vt v moi sng ma chng h hn gi. Sau thang sau, v y tim lai thy, nhung chng hoc
hi duoc gi v kinh nghim sng cua thy va vn tip tuc li cu x dy khiu khich va tinh quai. Vao
mt dp co mt dam cuoi di qua, v y binh lun la c c du ln chu r du xu xi la lung. Sau khi b
dam cuoi cho mt trn don chi t, v y nhn ra rng loi noi cua minh chng khn kheo gi c.
Su d v sau cung voi dao su Mahavira la do mt trong cac tro lua gat khac cua v d t nay. Trn con
duong di qua Magadha, Makkhali ch mt cy m va hi thy xem th ring cy m nay s co qu nao
khng. Mahavira bo co nhiu lm. Khi ho tip tuc du hanh, Makkhali di lui ra sau mt chut va doi luc
Mahavira khng d y, bn nh cy m ln. Mt thoi gian sau, c hai cung dn lai ch y va thy cy m
kia, du b nh ln, vn khng cht. Mt trn mua d lam cho cy ben r lai va no con sinh ra trai m
nua Do vy, mc du Mahavira duoc chng t la d tin doan dung, tro dua tinh quai cua Makkhali d
th tai thy cung la ly do du lam cho v dao su tng c v d t k quc nay.
B b lai theo duong li ring cua minh, Makkhali n luc rn luyn mong dat thn thng va tri kin,
nhung muc dich ma theo loi dn v y chng dc trong vong sau thang. Vic nay co l duoc ghi lai vao
nm 517 truoc CN. Tu do dn luc mang chung, Makkhali sng doi Sa-mn du si, nhung bao gio cung an
cu mua mua trong nha mt nguoi dan ba lam d gm. Theo thoi gian, v y dn tao duoc mt s d t
xut gia ln tai gia. Chc hn v y cung co vai dc dim k diu nao do nn d gy duoc su cm phuc
ngay c Dai Vuong Pasensdi nuoc kosala, v thn huu cua dc Pht.
Cac Kinh din K-na giao ghi dy du chi tit v cuc doi cua Makkhali mt ln nua vao nm du hanh
th hai muoi bn cua v y, tc la nm v y tu trn (501 truoc CN). Nm y Makkhali hop sau d t
quanh minh d kt tp giao ly theo h thng. Khi Mahavira, dao su thng thai cu cua v y, nghe tin v
cuc hop nay, lin nho lai cac tro din khung cua Makkhali tu thoi hai v con sng chung voi nhau, va
noi toang moi vic cho dam d chung nghe. Chuyn nay lan truyn nhanh nhu chay rung, gy bit bao
phin mun cho Makkhali.
Phn n vi b lam tro cuoi nhu vy, v y lin dn truoc mt Mahavira, tuyn b rng minh khng con la
chang Makkhali Gosala cu k trong thoi qua kh xa xua: nhiu ln tm tri duoc tai sanh d bin ci v
y thanh mt nguoi moi hoan toan. Khi Mahavira khinh b phu nhn lun diu nay, Makkhali mt ht
binh tinh va thet ln vao mt Mahavira: "Nguoi s b thn thng cua ta duc thung Trong sau thang
nguoi s cht vi st". Tuy nhin Mahavira chng h dao dng: phep mu khng co tac dng gi di voi
v nay c ma s tro v voi ke s dung no: "Trong by dm k tu nay, chinh nguoi s cht vi st".
Va qu thuc, cac Kinh din K-na giao noi tip, Makkhali tro v lo gm o Savittha, va bt du lm
bnh. V y ln con st m sng, nhy mua, ca hat va tret dt set ngui cua lo gm ln khp minh my.
Di voi nhung nguoi hm m dn thm v y trong tinh trang nay, v y cung noi toan nhung loi lu ln
do loan tri. It lu sau v y ra hun th cho dam d t v vic ha tang cua minh, va l ha tang y phi
duoc c hanh linh dinh trong th.
Nu ngay nay ta co th tin tuong duoc cac Kinh din K-na giao (chc chn co nhiu thanh kin), thi
Makkhali, vao dm th by sau cuc so tai nguyn rua kia, d thu nhn vic pham gioi kh hanh cua
minh voi cac d t rng v y khng phi la mt A-la-han chng dc thng tri ma ch la mt ke lua do,
do vy d cht vi loi nguyn cua chinh minh. Vi rut lui loi hun th v vic t chc ha tang truoc kia
13
cua minh, v y truyn lnh rng cn phi lam nhuc thn xac minh, cac Sa-mn phi ph nh ba ln vao
mt thy, ri buc mt dy thung vao chn trai thi th va keo di khp thanh Savitthi ri qung thy du
do.
Cac mn d ch lam chuyn xuc pham thanh th y mt cach tuong trung ma thi. Ho v bn d thanh
Savatthi trn san tup lu cua lo gm ri keo di hai ln, sau do lam l ha tang v cung long trong
Trong dam ngoai dao su dng thoi, dc Pht khinh b Makkhali. Ngai tuyn b: "Ta khng thy ai dem
lai nhiu tai hoa va bt hanh cho nhiu nguoi bng Makkhali Gosala, ke din khung y". (AN 1.17)
Trong tt c giao ly cua Sa-mn Ba-la-mn ngoai dao, chu thuyt cua Makkhali la ha lit nht. Vi
Makkhali ngu si nay tuyn b chu truong khng co (qui lut) nghip nhn, khng co nghip qu, khng
co tinh tn (nng luc d dat gii thoat)." (AN 3.135)
Va trong mt cuc di thoai voi du si Ba-la-mn Vacchagotta, ngai tuyn b khng mt nguoi nao thuc
phai Aivika tung dat gii thoat kh dau, ch tru duoc mt nguoi tai sanh Thin gioi, nhung v nay khng
hn la mt v Aivika dich thuc va v y d khng tin vao nghip (do vy d tao duoc mt s cng dc
cho minh).
Kinh Tang Pali ghi lai so luoc ly thuyt cua Makkhali Gosala tu ming v nay tht ra. Vua Aitasattu
tuong thut voi dc Pht nhung loi cua v y, duoc xem la y nguyn vn:
e\hJng $+ nh.n duGn -Hi v&i 27 J nhism $a $h3ng 2anhW \hJng $+ nh.n duGn, $h3ng 2anh bP J
nhismW \hJng $+ nh.n duGn -Hi v&i 27 J nhism $a $h3ng 2anhW \hJng $+ nh.n duGn, $h3ng 2anh
-(=$ thanh tPnhW )7 thnh -5t hnh thi hiNn h:u n# $qng !hJng tDG thuI$ v# t7 l7$, tha l7$ haG tinh
tnWWW WTt $[ mi h:u tnh, mi 2inh vt, mi 2inh l#5i, mi 2inh m5ng ^vad -5t -n hnh thi hiNn h:u
$a $h3ng -Mu !hJng d# tinh tn haG t7 l7$, nh(ng -L thnh th%$ nh( l !t Ru[ $a -Pnh mNnh ^niGatid,
$ha m0 2inh 2[n ^2angatid v hiNn h:u ^bhvad , -4i tr#ng 2u l#5i ti 2anh, nEi m gi4 -.G $h3ng
h(,ng th !hC haG l5$W )au WuW !ip ^tr#ng v/ng lu.n h?i 2anh tUd, ng(4i hiMn tr9 $qng nh( !"
ngu 2i nhiMu -#5n tn !hC (uW Ta !hJng nn 2uG nghth enh4 !z lut nG, gi&i h5nh nG, !hC h5nh nG haG
Sh5m h5nh nG ta 2* lm thnh th%$ $$ nghiNp $h(a $h9n mu?i, v 2* -#5n tr> $$ nghiNp -L thnh
th%$eW <h:ng viN$ G !hJng thX '[G ra, !hC haG l5$ -Mu -(=$ -Pnh phn v !hJng thX tpng haG gi[m
v/ng lu.n h?i 2anh tUW ZiHng nh( mIt $uIn d.G -(=$ tung ra 2* !# di mLi $h# -n !hi th# ht, $qng
vG, $[ !" ngu lon ng(4i tr9 -Mu $hm dAt !hC -au !hi n# h -L l(u $huGXn trn v/ng lu.n h?i 2anh
tUWe ^K< bWb, gi[n l(=$dW
Quan dim chinh cua trit ly nay la s mnh (niyati) quyt dnh con duong cua moi chung sanh qua
vong lun hi . No khng chu tac dng cua bt c diu gi, do vy thin nghip hay ac nghip du khng
gy hu qu di voi tinh cht cac cuc tai sanh.
Cung vy, Gioi Lut tu tp cung khng co gia tr gi, va thm chi mt v Auivika cung khng th thuc
dy tin trinh gii thoat. Cac Sa-mn Aivika lam dao si vi s phn d dnh phn cho ho nhu vy, ch
khng phi vi ho co hy vong ci thin s phn tuong lai. Tuy nhin, mt dng luc chung cua ho la hoc
ngh thut tin doan. Nu s phn moi nguoi d duoc tin dnh, theo ho suy nghi, it ra ho co th tim
cach bit vic tuong lai gn xy ra.
Vi con duong cua moi nguoi qua vong lun hi d duoc hoach dnh sn, nn phi phn luong hanh phuc
hay kh uu ma ho tho huong du duoc s phn ban b truoc. Do vy, thai d hop ly duy nht la chp
nhn moi su xy ra va chu dung ma khng than phin. Gii thoat s tu dng din tin ngay khi mi
nguoi tri qua 8.00.000 kip. Co mt tuc ngu cua phai Aivika nhu sau:
1
\hJng -(4ng ln thin gi&i,
CA 2Hng ht phn mnh,
_i bu?n vui '[G t&i
Mu d# 2H phn dnhW
8/ng lu.n h?i $hung $uI$
\hin mi ng(4i tPnh thanhW
>ng n+ng l/ng muHn bit
<h:ng viN$ 2fp thnh hnh.
(Jakata VI 5)
Gioi chin si dc bit b thuyt dnh mnh nay li cun nhung rt nhiu nguoi khac nua thuong thich
nho lai mt tuc ngu nao do cua phai Aivika mi khi co chuyn khng may xy ra.
Cung voi su bin mt cua phai Aivika vao th ky th hai truoc CN o bc An va th ky th muoi bn sau
CN o Nam An, tt c kinh sach cua ho cung tht lac lun; cho nn moi diu chung ta hiu bit v trit ly
cua phai nay du phat xut tu cac trich doan trong thi vn cua cac phai di lp. Mt s vn d ct yu
nhu bn cht cua linh hn hay sinh mang (Jiva) tao nn mi lin lac giua cac doi sng voi nhau, va bn
cht cua gii thoat o chng cui cung cua sinh t l dai dng dt y du duoc s phn phat hoa sn, do
vy, khng co cu gii dap chinh xac nao c.
B) %ita V"!aFamUain
Khng co cac chi tit nao duoc luu truyn v tiu s cua Aita Kesakambalin (ngoai tru su kin la v nay
gia hon dc Pht nhiu. Bit hiu trn chng t la v y mang ao khoac (kambala) bng toc (kase) mt
loai y ma nhu dc Pht nhn xet (AN 1.135), ht sc bt tin: lanh lo v mua lanh, va nong nuc v mua
nong, lai hi ham va nga ngay. Khng ai hiu duoc tai sao v y mc y nay quanh nm, boi vi v y phu
nhn gia tr cua kh hanh , nn v y cung khng hy vong cai y nay lam gi duoc cho vic gii thoat.
Ly thuyt duy vt- hu v cua Aita tuong tu voi ly thuyt cua cac phai Lokayatas, Carvakas hoc
Nastikas va theo loi vua Aitasattu, duoc tom tt nhu sau:
e \hJng $+ bH th9, hG 2inh haG t ls, ^nh:ng viN$ $+ thX -rm gi trP $h# gi[i th#tdW \hJng $+ !t Ru[
$a $$ nghiNp thiNn $ ^!ammad, !hJng $+ -4i nG haG -4i 2au ^m $hT $+ 27 g;p g $$ gi$ RuandW
\hJng $+ m0, !hJng $+ $ha, v $qng !hJng $+ $$ l#i h+a 2anhW trn -4i nG !hJng $+ $$ )a@mJn
haG i@la@mJn thnh t7u $Au $nh tHi th(=ng, nh:ng vP -5t gi$ ngI vin mLn, tuGn thuGt th gi&i
nG v th gi&i !h$, 2au !hi -L $hAng tri $h3ng bgng thfng tr9 $a mnhW 3ng ra, $#n ng(4i nG d# tA
-5i h=p thnhW \hi m5ng $hung, -Pa -5i tr, vM v&i -t, thG -5i tr, vM v&i n(&$, hna -5i tr, vM v&i lUa,
ph#ng -5i tr, vM v&i !hJng !h9 v $$ $pn tan bin v# $Vi h( vJW C[ npm, nghta l bHn !" gnh Ruan
ti v thi thX tr#ng Ruan ti l npm, $Dng -i -n nEi hna tngW in ng(4i !ing '$ $A $a ng=i tn
d(Eng $h# -n tn nEi !ia, nEi -Hng '(Eng h+a ra mu trfng '+a v ls vt tr, thnh tr# b%iW ChT $+
ng(4i ngu 2i truGMn b $$ 27 bH th9 t lsW \hi $h3ng b[# $+ 9$h l=i $h# viN$ !ia, -+ $hT l l4i dHi tr
trHng rBngW \" ngu $qng nh( ng(4i tr9, !hi th.n h#5i m5ng $hung -Mu hG diNt, tiu v#ng, !hJng $/n t?n
t5i 2au !hi $hteW ^K< bWb`d
Tht kho tuong tuong rng Aita, nguoi khng dua ra mt tia hy vong nao v doi sau hay con duong gii
thoat, lai co th duoc Sa-mn nao theo lam d d. Hinh nhu v y xut hin nhu mt din gi don dc va
ch co dam d t tai gia ma thi.
K) PaFu#ha VaccC'ana
15
Mt ly thuyt v nguyn t cua vt cht duoc Pakudha Kaccayana d xuong, tu do v nay rut ra nhung
kt lun th thin ha lit. Ta ch nhn ra dy la mt nguoi thuc giai cp Ba-la-mn qua danh tanh y. V
nay cng nhn co by yu t cn bn hay thn
(kaya) thuc v by loai hoan toan khac bit do do moi vt duoc cu thanh. Chung khng duoc sang tao,
thuong hin huu va bt bin. By yu t cn bn y la: dt, nuoc, la, gio, lac, kh va linh hn hay mang
cn (Jiva).
e\hJng $+ ng(4i bP git haG ng(4i $ht, !hJng $+ ng(4i nghr haG ng(4i n+i, $qng !hJng $+ ng(4i bit
haG ng(4i $h# bitW it ! ai $h;t -u ng(4i !h$ v&i !im 2f$ bn $qng !hJng -#5t m5ng 2Hng $a ai
$[W \" G $hT 'uGn l(i !im v# !h#[ng h( !hJng ngm gi:a b[G Gu tH !ia ^$hA !hJng lm h5i vt g
$[dW ^K< bWbad
Su tht la by yu t cn bn kia, nu duoc phi hop thanh mt tng th co sc sng, kh di bao ham
mt hin tuong cao qui hon, vi dai hon con s cng don gin tt c yu t lai, r rang diu nay khng soi
sang vao ly lun cua Pakudha. Tuy nhin ,v phuong din lch s, dao su nay cung co da v quan trong
nhu mt nguoi chu truong thuyt nguyn t vt cht du tin cua An D. By yu t cn bn cua v nay
v sau duoc phai Aivika phuong nam tip nhn, vi vy di khi v y cung duoc goi la mt v Aivita.
@) San2a'a 3"atthiDDutta
Kinh din Pht giao dua ra mt hinh nh kha mo nhat v v nay, co l dy chinh la v Sanoaya o
Raagaha d co thoi la dao su cua hai tn gi Sariputta va Moggallana. Trong cuc dam lun voi vua
Aatasattu, v nay tu xem minh la mt nguoi theo thuyt hoai nghi va bt kh tri, bai bac moi ly thuyt
khng duoc thit lp trn quan sat va kinh nghim. Co l trit ly nay cung co mt y nghia ni dung tich
cuc nao do, song nu vy thi ni dung y d khng tn tai qua hai ngan nm trm nm k tu thoi so
khai.
A) Nigantha NCtaDutta (nam t cua gia tc Natha theo phai Ly H Phuoc), co tn ring la Vardhamana,
va la con trai cua v v tuong quy tc nhiu quyn luc Siddhattha cung phu nhn Trisala. V y sinh nm
557 truoc CN tai Kundagrama (nay la Basukund) gn Vesali, v sau ni ting hon voi cac danh hiu tn
quy nhu Mahavira (Dai Hung) va Jina (Thng Gi). Tn goi tn giao cua dao su nay, K-na giao, phat
xut tu bit hiu th hai.
Vardhamana lon ln trong hoan cnh gia dinh hung thnh, tip nhn mt nn giao duc thng thuong cua
mt v Sat-d-l. Khi dn tui truong thanh, v y kt hn va co mt con gai. Cha m v nay theo giao ly
cua Parsva (Natha), co l do la mt dao su co tht trong lch s, tuong truyn xut thn tu Benares, sng
vao th ky th tam truoc CN va dam mn d duoc goi la Nigantha (Ni-kin-t: Ly h phuoc). Ho theo
giao phai kh hanh tht nghim khc dn d, mun dat thanh tnh bn thn d tiu tru nghip qua kh
(kamma), ho nhn doi cho dn cht. Theo buoc chn cha m, ngoai Vardhamana, v huynh truong
Nandivardhana cung la mt Ni-kin-t. Sau khi cha mt, Nandivardhana lnh nhim vu chinh tr cua cha
va dung th luc o Vesali d truyn ba dao Ni-kin-t.
Hai nm sau khi cha m nhn doi dn cht, vao dp du mua dng, Vardhamana tu gi gia dinh d theo
doi Sa-mn. Thoi y, (527 truoc CN) v nay duoc ba muoi tui. Vi tun thu loi day cua so t Parsva, v
y khng cn tim mt dao su moi ma ch sng theo Gioi Lut cua so t. Truoc tin, v y lam du si kh
hanh, ch dp mt y, nhung sau muoi ba thang v y b y nay va tu do "mc y khng khi:, tc la la th,
mt tp tuc ma d d mt thoi cua vi nay la 5aFFhai 82!aaM mt du si Aivika, d chp nhn.
Vardhamana tu buc minh theo nhung diu lut khc nghit, tuong truyn la d dung mt bc tuong cao
quanh minh d hanh thin bn trong. Sut hai nm hai thang v y vn o ch cu theo cach nay, va sau do
16
bt du du hanh, dn dn tin v huong dng tu vung "Trung Nguyn" vao phia Ty vnh Bengal ngay
nay, va co l ra tn bin. Vic tip xuc cua v y voi qun chung min dng An khng duoc hoan toan tt
dp, vi dn chung o do xem hinh thc la th la v lim si va khng hiu duoc li sng kht si. Di khi
ho con th cho ra v c Sa-mn la th kia nua
Vardhamana sng doi kh hanh cung cuc, du v y chua theo dui mt kiu hanh ha xac thn nao. Su
kin Giac Ng cua v nay duoc xem la d khin v nay thanh bc Toan Tri Kin xut hin sau muoi hai
nm sng doi du si khng nha, nghia la nm 515 truoc CN. Khung cnh giac ng la mt cy Sala gn
Jrimbhikagrama. Do giac ng, dao su Vardhamana tro thanh Thng Gi (ina) cung voi danh hiu nay,
thoi k b qun chung bai xich cung qua di: v Thng Gi d duoc thin ha di x tn kinh.
Sau ba muoi nm hanh dao va tao nn su nghip thanh cng voi da v giao chu, Mahavira tu trn tai
Pava (nay la Pavapuri) gn Patna vao nm 85 truoc CN o tui by muoi hai. Cung ging nhu cha m
dao su nay nhn doi cho dn cht. V y d cho hu th mt hi chung Sa-mn va d t tai gia, c nam
ln nu, it hon s tng chung Pht giao hay phai Aivika, nhung cung kheo t chc theo doan th. Giao ly
Nigantha duoc v nay phuc hung, dn dn theo thoi gian duoc goi la K-na giao, tn tai o An D cho
dn nay va co khong hai triu mn d, phn lon o Bombay.
Dai cuong giao ly K-na ma chung ta thy duoc trong Kinh Tang Pali (DN 2.29) thiu mt dim trong
yu cua h thng nay. May mn la chung ta khng cn phi theo ngun Kinh din y, vi chinh mn d
K-na giao co ngun thanh din bao quat dy du duoc chep thanh vn vao th ky th nm sau CN va luu
truyn theo ngn ngu Ardhamagadhi (ngn ngu cua su t Mahavira), Apadhramsa va Sanskirt.
Ngoai ra, vn hoc cua dn chung An D chu nhiu nh huong cua dao K-na. Giao phai nay xem vic
bo tn cac kinh sach c din quan trong la cng dc tao phuoc nghip bng cach chep tay hay in lai cac
sach nay hu nat sau khong chung mt trm rui nm.
Cung nhu Pht giao, dao K-na khng tin vao su tng hay gim theo dnh k cua th gioi. Th gioi xua
nay vn tn tai nhu vy va khng hoai dit, mc du moi hinh thc thay di c tip din trong do va moi
hoan cnh lun bin dch. Van phap din ra theo qui lut nhn qu tu nhin va khng co mt v thn linh
nao kim tra co ch cua th gioi c. Moi su can thip tu bn ngoai vao qui lut tu nhin la diu khng
th co duoc.
Toan th th gioi gm cac yu t phi sinh mang va sinh mang, diu nay duoc phai K-na phn bit rt r
rang. Lnh vuc phi sinh mang (aiva) bao gm nm th loai, hinh thai, va thuc tai, do la: khng gian,
chuyn dng, dinh ch, thoi gian va vt cht (pudgala). Vt cht (tc la dt, nuoc, la, khng khi) do cac
nguyn t (anu) tao thanh, cac nguyn t nay khng th phn chia nh hon nua. Cac nguyn t kt hop
cung voi nhiu nguyn t khac, va tu su hoa dng nay phat sinh nhiu biu hin vt cht da dang ma ta
co th thy duoc. Bong ti, anh sang, m thanh va ting dng cung du duoc xem la vt cht.
Trai voi lnh vuc phi sinh mang y la lnh vuc sinh mang (iva). V s linh hn hay tu ng ring bit
(atman) thuc v lnh vuc nay, chung truong tn, co y thc, toan tri kin, v uu va hoan ho, bao lu
chung chua b suy thoai thanh cac "sinh mang" (iva) hay "linh hn nhp th" do su nhim tu bn
ngoai. C hai tu atman va iva du ch chung linh hn, theo cach no hin huu trong trang thai thanh tnh
hay trang thai nhp th. Tt c moi atmans du ging nhau, trong khi cac ivas lai khac nhau do qua trinh
hin thn nhp th y.
Su suy thoai cua atman thanh mt iva do su lng dng mt cht bt tnh tinh t tao nn, mt thuong
khng thy duoc, no dinh vao atman nhu th cac hat bui dinh vao mt b mt tron lang. Theo cach nay,
atman truoc ht tao ra mt thuc th tm linh, sau do la mt thuc th vt cht. Thuc th nay ban du che
du va cui cung bao phu ln moi tinh cht cn bn atman. Nhu th atman tro thanh mt iva, la mt huu
17
tinh sng thuc b troi buc vao vong lun hi sanh t (samsara), vi vy phi chu dung kh dau trin
min tai din.
Moi kh dau phat xut tu su troi buc linh hn vao th cht. Cac ivas khng ch la loai nguoi, sinh vt,
ma con la c, cy, dt, nuoc, la, gio, cho dn da, si nua. Cac loai vt nay co mt linh hn tp th. Theo
quan dim K-na giao nhu th, phn lon cac pham vi hin huu du sng dng, trong khi cac truong phai
tu duy khac thuong xem chung la v tri, bt dng. Nim tin nay gii thich su quan tm dc bit cua
nguoi theo dao K-na tranh lam hai mi truong xung quanh.
Su troi buc (yoga) cac linh hn vao th gioi vt cht va vong lun hi sanh t d xut hin tu thoi v
thuy. No duoc tao ra boi cac nghip (karman) tu y, khu, thn cua mi v huu tinh. Moi hanh dng du
thin hay ac, du cun ln nhung hat bui cua nghip luc -duoc goi la nhung karman trong thut ngu K-
na giao - chung lam cu u sinh mang tc la nguoi hanh dng: nhung karman nay duoc xem la cac "cht
ti li" tinh t. Cac hanh dng dc ac va ich ky tao nhiu bui bm nhim nghip luc hon cac hanh
dng khac, va cang troi cht loai huu tinh vao vong lun hi hon nua.
Cu canh cua K-na giao la gii thoat linh hn khi vong tai sanh. Gii thoat, nghia la bin di sinh
mang (iva) tro v trang thai linh hn (atman) thanh tnh, duoc thuc hin bng cach sng cho ht moi
nghip qua kh (karman), nhu vy chung duoc tn dit, dng thoi bng cach khng tao thm cac nghip
moi. Phuong phap di dn cu canh nay qua nhiu kip tai sanh tht truong k va kh dau. Phai K-na
do vy nhn dnh rng ch co mt s it huu tinh di con duong y cho dn dich, con da s phi chu tai
sanh vinh vin.
D huy dit cac nghip cu cang nhanh cang tt, nhiu nguoi theo dao K-na thuc hanh nhiu gioi kh
hanh khc nghit gm c nhn n dn cht. Cht do kh hanh thi duoc chp nhn, mc du tu sat thng
thuong duoc xem la du hiu cua hn nhat. Nhm muc dich d phong cac nghip moi sanh khoi, ho
thuong theo np sng v cung nghim ngt.
Tt c moi d t K-na giao, tu si cung nhu tai gia, co nm diu lut cn bn (vrata), duoc suy din la
kha noi lng di voi cu si, nhung cuc k nghim khc di voi tu si, do la: khng hai bt c iva nao
(ahimsa), khng trm cp hoc noi di, sng tit ch nhuc duc va khng tao qua nhiu tai sn.
Con duong di dn gii thoat danh cho cu si duoc chia lam muoi mt giai doan (pratima). Vi khng th
nao tranh lam hai cac sinh vt be nh o trong dt, nn giua cac ngh, nguoi th tuc b cm lam ngh
nng. Th la cng dng cu si dao K-na da s gm thuong gia, nhiu nguoi d tro thanh giau co nho
bun ban vang ngoc. Vang ngoc la vt v tri, do vy s dung chung khng lam hai iva nao c.
Chng dc vin mn (siddhi) va gii thoat (moksa) ch co th do gioi tu si thanh tuu. Diu nay ct yu la
gii thoat linh hn, phuc hi su thanh tnh cua atman. Nhung ai duoc gii thoat (kevalin) sau khi cht s
cu tru trn ci troi cao hon vu tru nay. Tai do ho tn tai nhu nhung linh hn phi th cht trong mt trang
thai cuc lac toan tri kin, bt dng, ly hy, v uu.
Trn dy la so luoc giao ly K-na, mc du mt vai dim co th d duoc phn loai v sau, tuy nhin, diu
chc chn la cac tu tuong tinh tuy du d co tu thoi t su Mahavira, thm chi c t Parsva nua.
Kinh din Pali khng co du hiu nao cho thy dc Pht d tung dich thn hi kin bt k ai trong s luc
su ngoai dao danh ting o thoi ngai c. Theo nguyn tc ngai tranh cac cuc gp mt nhu vy (Snip 828,
912) mc du rt co th la ngai s thng trong bt k cuc tranh lun nao voi chu v y. Ngai duoc xem la
mt di thu dang kinh n, kho thng duoc.
18
"Sa-mn Gotama dy muu luoc, v y bit nhiu xo thut m hoc li cun (tc la cm hoa) cac d t
ngoai dao". V d t K-na giao Dihatapassin (Truong Kh Hanh Gi) tuong trinh voi dao su Mahavira
cua minh nhu vy, sau khi d tranh lun voi dc Pht (MN 56). T Mahavira co l cung d d dang tao
duoc mt s y kin ca nhn danh gia "Sa-mn Gotama", vi c hai v du o gn nhau tai Nalanda (MN
56). V phuong din khac, dc Pht cung khng quan tm dn vic kt giao voi t Mahavira.
Trong hai thp nin hong phap du tin, vic hoa dao cua dc Pht thanh cng tuong di d dang.
Nhit tinh cua ngai con tinh nguyn va truyn cm, trong khi cac giao ly di lp lai yu hon. Dam nguoi
canh tranh gay gt d chim uu th giua qun chung va cac dao su di lp diu luyn ch xut hin dn
theo thoi gian, truoc tin tu phai ivikas, v sau tu phai K-na. Trong thp nin cui cung cua doi ngai,
hu nhu ch con phai K-na la nhom trit gia di lp voi ngai.
Mc du dc Pht chua bao gio dich thn gp mt bt c v lnh dao nao cua cac giao phai khac, thng
thuong d t cua cac dao su y, nht la cua t Mahavina, vn dn yt kin ngai. Kinh din Pali tuong
thut nhiu cuc ving thm kia, vi du nhu sau:
"Mt thoi, Th Tn tru tai Nalanda, o tinh xa trong Vuon Xoai Pavarika. Ri thn truong
Asibandhakaputta, d t cua dao su La th Mahavira dn yt kin Th Tn. Khi v y ngi xung bn
t Th Tn, Th Tn hi:
-Nay thn truong, giao phap cua Nigantha Nataputta day d t th nao
-Bach Th Tn, Nigantha Nataputta day nhu vy:
e it $A ai 2t h5i 2inh m5ng, tt $[ $h3ng -Mu ph[i v# -a 'A, -Pa ng%$W it $A ai lG $a !hJng $h#,
2Hng thr# t h5nh tr#ng $$ d%$, n+i l#, tt $[ $h3ng -Mu ph[i v# -a 'A, -Pa ng%$W Thr# $$h mIt
ng(4i $+ th+i th(4ng 2Hng nh( th n#, !" G -i vM h(&ng 2anh th3 GeW i5$h Th TJn, nh( vG l gi#
php m <igantha <taputta d5G -N tUeW
-Nay thn truong, ng noi: "Theo cach mt nguoi co thoi thuong sng th nao thi ke y di v huong
sanh thu y". Song nu su tinh la nhu vy, thi khng ai vao doa x, da nguc c. Vi ng nghi th nao, nay
thn truong Nu mt nguoi thnh thong co sat sanh, thi thoi nao la thng thuong hon ( nhiu hon)
di voi ke y: thoi gian ke y sat sanh hay thoi gian ke y khng sat sanh
-Bach Th Tn, di nhin thoi gian ke y khng sat sanh la thuong hon.
-Nhung ng noi: "Theo cach mt nguoi co thoi thuong sng nhu th nao, thi ke y di v huong sanh thu
y". Do vy, theo giao phap cua Nataputta, khng ai duoc doa x, da nguc c.
(Diu nay cung phu hop voi cac ac nghip duoc t Mahavira bac b).
Nay thn truong, mt dao su khac thuyt ging (diu trai nguoc hn voi nhung gi Mahavira tuyn b) va
d t dt long tin vao thy minh. Ke y nghi: "Thy tuyn b rng bt c ai sat sanh - tt c chung du
vao doa x, da nguc. Nay ta cung d sat sanh, vy ta s phi vao dao x, da nguc". Va boi vi ke y
chp cht ta kin kia, khng bung b ta kin kia, chc chn ke y phi vao da nguc, doa x.
Nhung o dy, nay thn truong, Nhu Lai xut hin o doi, bc A-la-han Chanh Dng Giac. Nhu Lai kch
lit ch trich sat sanh, ly cua khng cho, ta hanh trong cac duc, va noi lao. V d t dt long tin vao dao
su, bn suy nghi: "Nay ta d sat sanh. Vic y la khng dung, nhu vy la khng tt. Phi lun ghi nho
rng hanh dng ac kia ta d l lam, nay ta hy n nn hi ci". Va do suy nghi nhu vy, v y tu b sat
19
sanh va bng cach nay v y vuot qua ac nghip (kamma)... va dng thoi tu tp chanh kin, h tri cac
cn, phat trin thin dnh, quan tu m...
Cung ging nhu chic tu va bng v c vang di bn phuong, v y bin mn khp bn phuong voi tm
tu, bi, hy, x, v luong, v bin, nay thn truong, nho tu tm gii thoat va x tm gii thoat duoc tu tp
nhu vy, pham vic gi co han luong s khng co du tan, s khng con tn tai".
Khi nghe nhung loi nay, thn truong Asibandhakaputta thua voi Th Tn:
e Tht vi diNu thaG, i5$h Th TJn, tht hG h:u thaG, b5$h Th TJn, (&$ m#ng Th TJn nhn $#n lm $(
2t t5i gia RuG ng(ng Th TJn t> naG $h# -n trn -4ieW ^)< ubWb, gi[n l(=$d
Bai kinh nay tht thu v, khng ch vi miu t mt cuc tho lun giua cac giao phai, ma con vi k thut
bin lun duoc dc Pht dung o dy, k thut nay co th duoc goi la "phuong phap han ch". Sau khi
nu r ly thuyt v nghip (kamma) cua Mahavira la cuc doan A (cac hanh dng ac thnh thong xy ra
khng dua dn nghip qu), va cua mt dao su khac la cuc doan Z (tt c cac hanh dng ac du dua dn
nghip qu), ngai trinh bay ly thuyt v nghip cua ngai la Trung Dao M hop l phi: " Nghip qu cua
mt hanh dng ac co th duoc khc phuc nho n nn hi ci va tu tp phat trin cng dc gioi hanh". C
trong thuc cht cua vn d cung nhu phuong phap ly lun, o dy dc Pht du chng minh Trung Dao
cua ngai.
Dc Pht khng danh gia cao kh nng thuyt ging cung giao ly cua t Mahavira. Ngai bo chu T-
kheo, cac giao ly K-na khng tha dang tu bt c quan dim nao. Boi vi nu kh lac cua chung sanh
du do nghip qua kh quyt dnh thi moi d t phai K-na, nhung ke sng theo Gioi Lut khc nghit,
phi chu dung qua nhiu kh dau nhu vy, chc hn phi la nhung ke tao nhiu ac nghip trong kip
qua kh. Hoc nu ta gi thit kh lac du do mt dng sang tao nao do, hoc do ngu nhin, thi hn moi
d t K-na phi do mt dng Sang Tao ac dc tac thanh, hoc la kt qu cua tai hoa ngu nhin dy bt
hanh. (MN 107)
Tri tu linh hoat mn tip cua dc Pht khin ngai d dang phn bac cac trit ly di lp bng cach nu ra
cac dim mu thun ni tai cua ho. Mt vi du la cuc di thoai voi v thn truong phai K-na vua nu
trn, mt vi du khac la cuc dam lun cua ngai di voi du si ngoai dao Dighanakha Aggivessana, con
trai cua ba ch tn gi Sariputta (MN 7). Dighanakha (Truong Tro) dn yt kin dc Pht trn nui Linh
Thu (Gihakuta) gn Raagaha, va nu quan dim: "Tt c du khng lam ti thich thu". Dc Pht dap
rng nu tt c (sabbam) du khng lam v y thich thu, thi diu nay phi bao gm lun c trit ly voi v
y nua. Tung th, Dighanakha buc phi thua nhn diu nay chinh la vy. Sau do dc Pht thuyt ging
rng nhung quan nim dy mu thun ni tai nhu vy lam chuong ngai su an tnh cua tm. Cu canh
gii thoat ch co th dat duoc bng cach tu b moi hy lun trit ly, nho tu giac thu trit bn cht nhu
tht cua hin huu, sc thn la v thuong, kh, v ng (tc la khng co bn ng tn tai sau khi cht).
Nhn thc nay s dua dn ym ly moi cm tho (kh, lac, bt kh bt lac), ly tham, gii thoat va doan tn
tai sanh. Dighanakha cm phuc khi nghe loi thuyt ging nay, lin xin gia nhp hi chung cu si tai gia
cua dc Pht.
0hC PH( 8O(%5%M NH^ oj H^NH
Mc du Kinh Tang Pali vn thuong noi rng doi sng cua nguoi tai gia dy chuong ngai, va trn phuong
din khac, doi Sa-mn nhu bu troi rng bao la, tuy th, cuc sng cua mt kht si du hanh cung khng
phi la khng co vn d kho khn. Nhung dm dng tu thang Muoi hai dn thang Ging tht lanh lung
tan nhn di voi mt Sa-mn khng nha, va mua h khong thang Nm-Sau voi nhit d ln dn 0oC,
khin con nguoi hoan toan kit sc. Thm chi khi con sang tinh suong, mt troi d nhu vng la, lan
150
khng khi lung linh trong anh nng oi bc va dng rung phoi minh xam ngt duoi bu troi sang trng
lo do, con duong truoc mt nguoi b hanh duong nhu bt tn. Di mt c dau nht nhi vi m hi tu
tran d xung thm vao khng ngot.
Vao thoi dc Pht, cu dn vn con thua thot trn tiu luc da nay, cac thanh th, lang x du o cach xa
nhau nhiu hon ngay nay, vi th cac chuyn hanh trinh bng qua x so cua chu T-kheo khng phi la
khng nguy him. Thuo y co rt it cng vin kh ai, khu rung im mat, hay dng rung, ao h, nhung lai
rt nhiu vach nui, vuc su, nhung con sng hu nhu khng di qua duoc, hoc cac vung tho nguyn cy
c day rm va cac nui cao kho tro, ma dc Pht nu ln trong mt nh du (AN 1.33). con suc vt cung
th, gm c loai h bao, khng phi luc nao cung thn thin chao don cac T-kheo khoac y vang Ngay
tai thanh th, nguoi b hanh cung khng duoc an toan vi dam tru bo din: bn truong hop t vong vi bo
din duoc ghi lai trong Kinh Tang Pali.
Mt khi v T-kheo d di dn dich trong ngay o gn mt khu dnh cu, v y phi tim hiu thai d dn
chung di voi chuyn kht thuc sang hm sau. Nhiu noi khng tan thanh doi sng kht si. Vi du dn
chung thanh Thuna Cng hoa Malla, thm chi con ly rom lp ging d ngn cn "Sa-mn Gotama va
nhom Sa-mn troc du gii thoat ri ngh tai do" (d 7.9) - tht la mt bin phap gy kinh hoang vi mt
phn trong qui lut x th lch thip cua nguoi A Chu la khng bao gio tu chi nuoc ung cho nguoi
khat. Con thn phu cua tin nu Rohini o Vesali lai khng th nao hiu duoc nhit tinh cua con gai ung h
Tng chung, d tom tt y kin cua ng v cac T-kheo trong vn k nay:
_It bG lm bing, $hxng 2ing npng,
\ht th7$ mi ng(4i -X !im pn,
)Hng bm nh( vG, $/n h[# ngt,
6m 2a# $#n th9$h bn )a@mJnm
(Thig 273)
Nhiu nguoi thoi y dng quan dim voi ng, nn ho d d mc cac T-kheo hoai cng dng truoc ca
nha ho cho doi thuc phm b thi. Cung may do ch la thiu s. Cac ngun Kinh din cua chung ta khng
noi dn truong hop T-kheo nao cht doi c.
S mnh hong phap thanh cng m mn cua dc Pht din ra o vung "Trung Nguyn", vung nay ch
duoc phng dnh mt cach mo h cn c theo da danh mt s noi chn ma ngay nay khng phi tt c
du duoc xac nhn (Mv 5.13.12). Ta phng doan truoc kia chua bao gio, ngay c thoi dc Pht, vung y
duoc miu t chinh xac v phuong din da ly c. Co l tu ngu nay ch bao ham vung thanh th co vn
hoa duoc moi nguoi cm nhn la giu vai tro lnh dao v phuong din tri thc.
Sng Hng (Ganga) o giua vung Kanpur ngay nay v phia ty va Sahibgan v phia dng tao thanh cai
truc chinh cua vung y. Cac "sng lon" duoc Bc Dao Su bit theo cach quan sat ring cua ngai la: dong
amuna, Aciravati (Rapti), Sarabhu (Ghagara) va Mahi, mt phu luu cua sng Gandak (Cv 9.1.3). Tht
la k la sng cai Sona hung vi lai khng duoc noi dn. Sng nay phat xut tu min Nam va thoi y giao
luu voi sng Hng o Pataligama (Patna), song tu do d di huong giang khu xa hon v phia ty.
Nhin so luoc bn d hinh An D cho thy linh vuc hoat dng cua dc Pht duoc gioi han vao cac phn
ghi mau luc nghia la vung dng bng va chm dt o min bc va min nam tai noi co mau nu danh cho
nui rung. Cac dy nui cao nht duoc ngai tro qua thoi y hinh nhu la nhung dy bao quanh thanh
Raagaha.
Vi cac v lnh dao tn giao khac cung han ch hoat dng vao vung dng bng, nn ly do vic nay phi
duoc tim kim trong hoan cnh chinh tr. Mt du si kht thuc cn phi duoc tu do di chuyn, diu nay
vao thoi c ch duoc bo dm o nhung noi co dai vuong va cac tiu vuong cai tr giu gin an ninh trt tu.
151
Quyn luc cua vua chua chm dt o vung nui rung min Bc An, noi cac b tc da phuong sng dc
lp rt hung hn. Mt Sa-mn nao liu linh di vao rung nui khng ch b cac him hoa tu nhin de doa
bn thn, ma con co th b xem la mt tham va b di x tan bao.
Noi v cac vung bin gioi duoc dc Pht di ngang, thi Kosambi bn sng amuna (d 25km o phia ty
nam cua Allahabad) la nuoc cuc ty, Campa (d 0km o phia dng Bhagalpur) la nuoc cuc dng cua cac
cuc du hanh y. Tu bc xung nam, kin thc cua ngai v cac lnh th tri dai tu qu huong ngai o
Kapilavatthu (d 95km o phia ty bc Gorakhpur) dn ruvela (o phia nam Gaya) la khung cnh ngai d
hanh tri kh hanh. Nhu vy, thanh da Pht giao chim mt pham vi d 300km x 600km.
Nhung trung tm hoat dng quan trong cua dc Pht la cac d th, dc bit nhung noi nay ngai tim duoc
s nguoi co hoc thc ma ngai mun cm hoa, vi ngai suy xet Phap cua ngai "ch duoc nguoi co tri tu
(pandita) thu hiu". (MN 26). Cung vi Giao doan duoc su h tri cua c Dai Vuong o Kosala va
Magadha, nn khng la gi dc Pht du hanh dn hai kinh d Savatthi va Raagaha dc bit thuong xuyn
hon c.
Hu ht nhung noi nh hon ma ngai thuyt phap du o trn hoc gn cac giao l thuong mai ni lin voi
cac thu d nay. Ngai chng bao gio thuc hin nhung chuyn du hanh xuyn thng tu ty sang dng la vi
thiu cac xa l giao thng tuong ng. Su vn chuyn hang hoa giua ty va dng du do thuyn bum
trn sng Hng: xa l song hanh voi dong sng nay ch co o giua vung Payaga (Allahabad) va Benares.
Di voi nhung chuyn hanh trinh dng-ty dai hon thi ch sng nay cung cp phuong tin giao thng
duy nht ma thi. Nhung ta chng h nghe noi dn chuyn dc Pht tung thuc hin cuc hanh trinh nao
bng duong thuy bao gio c.
Vi bc Dao Su va cac d t ngai cung dung cac xa l nhu cac doan lu hanh thuong nhn trn xe bo coc
cach, nn cac du hiu ch duong sa trong Kinh Tang Pali tht dang quan tm di voi dc tinh da ly
kinh t o vung nay. Dai l thuong mai ni lin bc-ty-nam phat xut tu phia bc qua Takkasila, dn
vung "Trung Nguyn" gn Savatthi, tai dy xa l cha ba nhanh, ri tip tuc di vao nam dn Saketa
(Auyoha) va Kosambi, thanh nay nm giua sng Hng va sng amuna. Tai do no di theo huong ty
nam qua Vedisa (d 30km o dng bc Bhopal) va Gonaddha dn eni (nay la ain), mt trong hai
kinh d cua vuong quc Avanti. Tu dy co duong di dn sng Narmada va ngang qua sng nay dn cng
Bharukaccha (nay la Broach) trn vnh Cambai bin A-rp.
Xa l tu bc xung dng nam tach khi xa l ty nam o savatthi, tin v huong dng dn Setavya va
Kapilavatthu, noi do no quay huong dng nam xuyn qua Kusinara, Pava, Hatthigama va Bhandagama
v phia Vesali. Tai Pataligama (Panta), phi vuot qua sng Hng, ri con duong tip tuc v phia Nalanda
va Raagaha. Di nhin co giao thng theo huong khac nua. Vic xut cng quan trong tu Raagaha gm
cac hang d st.
Dc Pht it khi du hanh vi vang. Ngai d tung di khong 600km trong 60 ngay tu Raagaha dn
Kapilavatthu. Gi thit rng ngai khng dung lai noi nao qua mt dm, ta di dn con s 10kmngay, hay
la chua duoc ba gio di b thong th.
5w( (HP N[sN NH[_j VHqN8 HO]N8
Truoc 93 truoc CN, dc Pht duoc by muoi tui. Ngai d mt mi va dn dn, ngai hay bo cac d t
Sariputta, Moggallana va Mahakassapa thuyt ging cac bai phap l ra duoc ngai ging. Danh vong cua
ngai khin ngai thuong xuyn duoc thnh cu di thuyt Phap tai cac l hi khai mac - nhu khi b tc
Mallas o Pava (DN 33) va Sakiyas o Kapilavatthu (DN 53) khanh thanh cac hi truong moi, hoc
Vuong T Bodhi, hoang nam cua Vua dena o Vamsa khanh thanh cung din moi o Sumsumarigiri
152
(MN 85), vic y d tro thanh ganh nng cho ngai. R rang bnh tt va tui gia d lam suy nhuoc co th
bc Dao Su, du tri tu ngai vn giu tinh nng dng va din dat tu tuong chinh xac (MN 12)
V gia, dc Pht bun ru nhn xet thy nh huong cua ngai gim dn di voi Tng chung, nht la dam
T-kheo tre. Ngay truoc ngai d khng cn phi ban hun th, ngai bo chu Tng o Savatthi, rng ngai
d cn chng t thai d x su cua ngai truoc cac T-kheo thoi y, th la lp tc chu v chp nhn tun
hanh ngay (MN 21).
Ngai cung luu y dn dim la nhung phep hanh tri nghim khc trong bui so khai Giao hi d dn dn
tro nn v dung. Trong mt cuc dam dao voi tn gi Mahakassapa, ngai nhn xet rng ngay truoc nhiu
truong lo T-kheo d chp nhn doi sng n si o rung, tu nui sng hoan toan bng cach kht thuc (ch
khng nhn loi moi tho trai), chu v y d mc y phn to (gie rach) cung thuc hanh tit duc va dc cu,
nhung vic nay d goi cho hng thu cho cac T-kheo tre noi guong. Nhung ngay nay cac T-kheo tre
ch kinh trong cac bc truong lo theo mc d chu v y duoc danh vong va s phm vt cung duong ma
chu v nhn duoc (SN 16.8). Ri ngai dng y voi tn gi Mahakassapa rng th h T-kheo tre thiu
nim tnh tin, thiu tu tp diu thn, nhit tinh tinh tn va tri tu, dng thoi biu l cac du hiu suy thoai
(SN 16.7).
Cach ngai diu khin Tng doan ngay cang yu dn khng nhung ch duoc ngay chinh bc Dao Su nhn
thy, ma c T-kheo Devadatta, em ho vua la em r ngai, nguoi d duoc ngai truyn gioi cung voi sau v
Thich-ca vao nm 527, cung thy vy. T-kheo Devadatta thn trong quan sat tin trinh lo hoa cua bc
Dao Su va quyt gianh quyn diu khin Giao hi voi cuong v nguoi thua k ngai.
Nhm muc dich thuc hin tham vong nay cung bo dm cho minh mt lin minh dy th luc, v y dn
gp Vuong t Aatasattu (A-xa-th), hoang nam cua vua Bimbisara o Magadha, va chinh phuc vuong t
nay bng cach thi trin thn thng luc (Cv 7.2.1). lin minh giua v T-kheo dy tham vong va vuong t
nong long cai tr tao nn mt sc manh kt hop dy nguy him. Chinh th gi Kakudha cua tn gi
Moggallana nhn thy diu nay truoc tin. Tn gi nay tuong trinh vn d ln dc Pht, tuy nhin ngai
xem nh vic y (Vc 7. 2. 2. ). Ngai cung khinh thuong li cnh bao cua cac T-kheo khac rng Vuong
t Aitasattu hin thoi dang chm lo phuc vu Truong Lo Denadatta mt cach qua hao phong va biu l
ht long tn kinh trong vong di voi v nay, dng thoi ngai bo rng T-kheo Denadatta s dit vong vi
kt qu tham vong cua ring minh cung ging nhu cy chui phi cht vi chinh chum qu cua no (Cv 7.
2. 5).
T-kheo Devadatta co du can dm khng ch theo dui muc dich bng du muu, ma con cng khai tuyn
b muc dich y. Mt ln, khi dc Pht dang thuyt Phap truoc mt hi chung dng do co c nha vua
tham du, T-kheo y dng ln dnh l bc Lnh Dao Tng chung va noi: ei5$h Th TJn, naG Th TJn
-L gi $[, !iNt 2A$, l b$ tr(,ng th(=ng, Th TJn -L 2Hng -G - th m5ng $h# -n 2fp mLn -4iW i5$h
Th TJn, m#ng Th TJn hLG vui l/ng 2Hng trn th gian nG t> naG !hJng ph[i v(&ng bn t.m tr9 gi
n:aW Th TJn hLG gia# ph+ $h# $#nW C#n nguGNn lLnh -5# Zi# hIi1eW
Dc Pht tu chi, song T-kheo Denadatta lp lai loi thnh cu ln th hai ri th ba. Su buong bnh nay
khin cho dc Pht phi khin trach nng loi: eTa $/n $h(a muHn gia# ph+ Zi# hIi $h# )riputta v
_#ggallna, huHng h? l $h# Jng, nG Krvadatta, mIt !" 'u nPnh tm th(4ng1eW
B tn thuong dn tn tm can vi loi nhuc ma ngay truoc nhiu nguoi chng kin, lai con am ch dn vai
tro cua v nay di voi vuong t kia. T-kheo Devadatta lin b di. Do phn ng gay gt cua ngai, dc
Pht d lam ngai tro thanh cuu dch voi nguoi ma ngai s phi tinh toan nhiu vic v sau (Cv 7. 3. 1).
Ngai vn chua hai long voi vic nhuc ma T-kheo Devadatta. Suy xet theo Gioi Lut, ngai triu tp hi
dng Tng chung o Raagaha thng qua phiu bt tin nhim T-kheo Devadatta va ch th tn gi
153
Sariputta cung nhiu T-kheo khac cng b quyt dnh nay trong kinh thanh. Nhim vu nay khin tn
gi rt bi ri, vi co ln chinh tn gi d cng khai tan tung T-kheo Devadatta v thn thng luc. Tuy
nhin dc Pht nhn manh, tn gi Sariputta chng lam gi v vic nay ngoai tru cng b khp noi rng
Giao hi d bt tin nhim T-kheo Devadatta, tu nay v y co lam hay noi bt c diu gi, cung khng
hanh dng nhn danh dc Pht, Phap va Tng, ma ch hoan toan voi tu cach ca nhn minh (Cv 7. 3. 2 -
3).
Con di voi c Truong Lo Devadatta ln Vuong t Aitasattu, th la d co mt nguoi dng cn con
duong tham vong lnh dao cua ho, nn tinh ban cua ho nhanh chong mang ly tinh cach mt m muu.
Kinh Tang Pali tuyn b rng T-kheo Devadatta xui giuc vuong t git vua cha, nhung trn thuc t, y
tuong nay chua duoc hoach dnh chc chn, du sao di nua thi mt dm kia, Vuong t Aitasattu cung
d trang b mt con dao gm va, dy run so nhung lai quyt tm mt cach bao tan, di len vao cung tht
vua Bimbisara voi muc dich dm cht cha trong luc dang ngu. Qun cn v nghi ngo bt ly vuong t va
buc phi cung khai, qua do vuong t d li cho T-kheo Devadatta la ke chu muu.
Hi ngh cac dai thn hoat dng nhu mt phin toa x an, lai qua kinh hi nn khng dam tuyn an
vuong t, ma dua vn d trinh ln vua cha. ng quyt dnh rng xet v vic bu phiu bt tin nhim do
hi ngh Tng chung thng qua di voi T-kheo Devadatta, thi khng mt ti gi co th gan cho dc Pht
va Tng chung c. Tuy nhin, nha vua cung tu chi trung phat T-kheo Devadatta va vuong t
Aitasattu. Qua mt mi v vic cai tr va long dy nhung mi nghi hoc den ti rng s co nhiu muu
sat co th xy ra trong tuong lai, nn nha vua d co phn ng gy kinh ngac bt ngo. ng lin tuyn b
rng nu vuong t Aitasattu qua nn nong cai tr vuong quc Magadha nhu vy, thi s duoc toai y - ri
ng thoai v (Cv 7.3. - 5). Nm Vuong t Aitasattu dng quang co l la 92 truoc CN.
Ngay khi Aitasattu tro thanh Dai Vuong cua Magadha, ng lin tru kh ngay phu vuong, la nguoi d
ban on cu mang ln ngai vang cho minh, theo cach rt tan bao. ng truyn th phu vuong vao nguc ti
va khng cho n gi c. Trong ba ba vuong hu chinh thc cua vua Bimbisara, ch co mt ba, tc m cua
vua Aitasattu, tn la Kosaladevi, hoang mui cua Dai Vuong Panesnadi o Kosala, co can dm ngm
dem thc n vao nguc giam chng ba, song cac cuc ving thm cua ba chng bao lu cung b dinh ch.
Dai Vuong Bimbisara d cht vi doi nm 91 truoc CN, va ba Kosaladevi, vai thang sau, cung cht vi
phin no khin v hoang huynh cua ba o Savittha v cung thuong tic khoc than.
Vua Aitasattu d dat duoc moi diu mong mun, nhung T-kheo Desatatta thi khng. Vi th v nay
thuyt phuc nha vua tre tui lp muu c git dc Pht. Mc du vua Aisatattu khng co thin cm voi v
Dao Su gia c tuyn truyn hoa binh d gy tro ngai cho cac du dnh chinh phuc ngoai bang cua minh,
ng cung khng mun liu linh lam mt vic nhu vy. Vi th, ng ch ra lnh mt dam binh si tun theo
ch th cua T-kheo Devadatta, d cho T-kheo Devadatta s b phat giac la nguoi pham ti nu ke xui
giuc muu sat co b truy tim v sau.
K hoach cua T-kheo Devadatta nghe nhu chuyn gi tuong. Nhung lai duoc truyn tung nhu mt su
kin lch s trong Kinh Din. V y ra lnh cho mt binh si di rinh rp dc Pht, git ngai xong tro v
bng mt con duong nao do. Trn duong nay, v y dt thm hai binh si nua va ra lnh phi git nguoi
linh sp di dn. Hai ke sat nhn nay lai b bn nguoi khac git cht, bn nguoi y lai b tam nguoi khac
git, d cho nguyn nhn toan th vu tm mau nay s b qun lng trong c loat git nguoi dn dp nay.
m muu y tht bai, boi vi khi nguoi linh du tin dn gn dc Pht voi cung kim trong tay lai cht
ding vi qua kinh hoang. "Dn gn dy, nay hin huu, dung so", bc Dao Su bo ke y, ngay do nguoi
linh qu xung chn ngai lp tc va trinh bay k hoach sat nhn. Dc Pht khuyn ke y di v bng mt
con duong khac voi duong d duoc ra lnh phi di. Nhu vy mi nguoi du cu mt sinh mang nguoi
khac. (Cv 7.3.6-7)
15
Lut Tang(Vinaya Pitaka) con gan hai du muu khac nua cho T-kheo Devadatta c sat hai bc Dao Su.
Chung co phi la cac su kin lch s hay la cac vu an d duoc danh cho phn T-kheo Devadatta, thi
chua co th xac dnh duoc.
Mt trong hai muu sat nay din ra trn duong di ln Linh Thu Son. Theo vn bn, T-kheo Devadatta
d lam mt tng da khng l ln xung suon nui, voi y dnh dung no git dc Pht, song trn thuc t, no
ch lam chn ngai b thuong (Cv 7.3.9). Thuong tich y co th la chuyn lch s va d lam ny sinh cu
chuyn muu sat nay. Da ln la chuyn thuong xuyn xy ra trn dnh Chatha, ngon nui ma nguoi ta phi
tro o suon phia nam d dn tn Linh Thu Son.
Vu muu sat dc Pht ln th ba - nu qu thuc dy la mt muu sat - din ra trong kinh thanh Raagaha.
Kinh Tang Pali tuong thut rng T-kheo Devadatta dung loi ha hn mua chuc mt s nguoi qun
tuong th con voi Nalagiri ra tn cng dc Pht. Con voi duc khng l nay, co l d git mt nguoi, ao
ac xng ra cac duong ph theo dung l trinh dc Pht sp dn kht thuc. Voi voi guong cao, tai vnh
rng va dui tri dai dng sau, con vt hung hn lao vao v Sa-mn khoac y vang dang dim nhin
phong long tu (metta) v phia no. Bng nhin con vt khng l nay dung lai, ha voi xung va d cho
dc Pht v v no. Ri no hit bui duoi dt thi ln du ngai va lui dn ra sau, di mt c nhin thng vao
dc Pht va cui cung tu tu di v phia chung cua no (Cv 7.3.11 - 12). It ra thi cu chuyn con voi vung
ra de doa tinh mang dc Pht cung co vai net lch s trong do.
Cac ln tn cng tht bai y khin T-kheo Devadatta xem xet cac phuong tin khac. Nu v y khng
chim duoc quyn diu khin toan th Giao hi, thi v y s chia r no va tro thanh v lnh dao mt na
phn. V y bit r dc Pht bac b kh hanh khc nghit, nhung trong Tng chung lai co nhiu nguoi
khac ua chung cac Gioi Lut nghim ngt hon. V y mun chinh phuc dam nguoi nay ung h k hoach
cua minh.
Mc du tt c moi bin c d xy ra giua hai v nhu th nao, T-kheo Devadatta vn xut hin truoc bc
Dao Su gia c va d ngh ngai phi lam cho gioi diu cht ch hon o nm dim:
1. Trong tuong lai cac T-kheo s phi sng trong rung ma thi.
2. Chu Tng ch duoc n mon kht thuc (nghia la khng nhn loi moi tho trai).
3. Chu Tng phi mc y phn to (gie rach do minh tu thu nht ly).
. Chu Tng khng duoc ngu duoi mai nha (du trong mua mua gio) ma phi ngu duoi gc cy.
5. Chu Tng phi dung toan rau qu d sng.
Dc Pht dap rng mi T-kheo duoc tu do giua ba dim du tin, song ngai thy khng co ly do gi lam
thanh nhung diu l cung bach c. V dim va 5, thi vn nhu cu la chu Tng co th ngu duoi gc cy
ch trong tam thang mi nm, nhung phi an cu mua mua tai mt tnh xa (vihara); con ca tht thi khng
cm dung, min la cac thu vt y khng b git danh ring cho chu v (Cv 7.3.1-15). Dy la cu tr loi
ma T-kheo Devadatta d cho doi, no khin cho v y co th danh mt don chia r Giao hi. v y cng
khai tuyn b rng dc Pht d bac b c nm dim, song chinh v y, Devadatta, lai xem chung rt cn
thit. V y d tao duoc cm tuong o mt vai tru x la dc Pht ua chung np sng d di va khng
xem trong su rn luyn bn thn cua Sa-mn.
Mc du dc Pht d cnh bao v y rng ly giao (pha hoa hop Tng) la ti tao nn ac nghip (kamma) va
bt hanh lu dai, v y vn tip tuc cac cuc tranh lun gay gt (Cv 7. 3. 16). mt bui sang, khi gp tn
155
gi Ananda trn duong kht thuc, T-kheo Devadatta bao cho bit trong tuong lai s tu c hanh cac
ngay trai gioi (posatha: l B Tat luc trng tron) ma khng cn dn dc Pht va Tng chung (nghia la
theo cach ring cua minh) va voi mt hi chung T-kheo ring, v y s diu khin cac Tng su theo
Gioi Lut (Sanghakamma: Tng-gia-yt-ma). Dc Pht t ra bt binh khi tn gi Ananda thut lai tin
nay voi ngai (CV 7. 3.17; d 5. 8).
T-kheo Devadatta lam nhu loi d noi. Mt s tn tho T-kheo tu Vesali dn, chua n dnh tu tuong theo
Gioi Lut (Vinaya), d theo su huong dn cua v y va ung h nm dim trn ma khng nhn thc duoc
rng dy la su vi pham Gioi Lut cua dc Pht. Cung voi nhung v nay, nay d la chung T-kheo "cua
minh", Truong Lo Devadatta di v Tuong Du Son (Gaya Sisa) o Gaya, noi v y chon lam trung tm
hoat dng cua tn Giao hi ly khai.
Tin tuong Truong lo Devadatta chia r Giao hi d thanh cng dn tai dc Pht qua hai truong lo
Sariputta va Moggallana. Lp tc ngai ra lnh hai v nay theo di li di cua truong lo Devadatta va tim
cach dua cac T-kheo tre tro v. Hai v ln duong va duoc T-kheo Devadatta ra chao don vi cho rng
hai v nay mun gia nhp hi chung "cua minh" la l tt nhin.
Khi dm bt du va T-kheo Devadatta d di ngu, hai tn gi Sariputta va Moggallana lin noi chuyn
voi dam T-kheo tre. Voi loi giao hun theo Chanh Phap cua dc Pht, hai v d tao nim tin o cac T-
kheo tre va khi hai v d tu nay tuyn b by gio hai v sp tro v voi bc Dao Su, da s lin di theo hai
v. Khi T-kheo Devadatta thc dy va nhn ra minh d b da s T-kheo "cua minh" b roi, v y b
kich dng manh dn d "hoc mau nong trong ming" (Cv .1-3). Tuong truyn v y phat bnh sut chin
thang sau.
Tuy nhin, Giao hi cua Truong lo Devadatta khng ngung tn tai do su lac dao cua mt s tn T-
kheo tre. Tuong Du Son (Gaya Sira, nay la Brahmayoni) gn thanh Gaya, vn la tru x chinh cua
Truong lo Devadatta, va Dai Vuong Aitasattu d lp mt tinh xa tai do cho v y (Jat 150), noi ma
nhom nguoi ly khai khng bao gio roi b. Vi tinh xa y duoc cng qu nha vua cung cp l vt di dao,
nn co ln d xy ra vu mt trong cac T-kheo trung thanh voi dc Pht d len vao do d duoc chia phn
thuc phm - mt hanh dng ma tt nhin dc Pht d khin trach tht nghim khc (Jat 26).
T-kheo Devadatta khng sng duoc lu hon nua: chng my chc v y d " b qu dt nut sng" (nm
90 truoc CN). Giao hi cua v y vn tip tuc tn tai sau do rt lu. Nha chim bai Phap Hin cua
Trung Hoa dn An D khong mt ngan nm sau vao th ky th nm sau CN, tuong thut rng v y co
gp cac T-kheo tu xung la d t cua Truong lo Devadatta.
Cung voi vic vua Aitasattu ln ngi, mt chinh sach moi phat trin o vuong quc Magadha. Truoc kia
ngay c Dai Vuong Bimbisara la nguoi khng theo dui muc dich banh truong d quc, cung d thit
lp mt qun di lanh ngh tuyn th trung thanh voi chinh ng. Nay vua Aitasattu con tng cuong
qun di va luyn tp binh si gt gao d lam ho tro thanh cng cu chinh phuc ngoai bang. Vic nay hao
tn nhiu tin bt buc v vua tre tui nay phi tim ngun loi tc moi. ng tng thu va lam cho h
thng ghi s sach va thu tin thu huu hiu hon. Bng cach nay d xut hin mt h thng hanh chanh
thu lai voi rt nhiu quan chc du loai.
Ngay nm 90 truoc CN, qun di nuoc Magadha d duoc dua ra th nghim. Luc y ch vua dung mt
nm sau ngay Dai Vuong Bimbisara cht doi trong nguc tht va hoang hu Kosaladevi, vo goa cua ng,
cht vi uu phin. Dai Vuong Pansenadi nuoc Kosala, hoang huynh cua ba, dau bun v su tu trn cua
em gai va em r, nn quyt dnh day nguoi chau v lun cua minh mt bai hoc. ng nho lai rng em gai
ng, khi kt hn voi vua Bimbisara, d dem v lam cua hi mn s loi tc do thu thu mt lang gn
Benares (Kasi) (Jat 329). Nay vua Pansenadi doi lai s hi mn y tu vua Aitasattu va dem qun chim
ngi lang. Lp tc vua Aitasattu diu dng binh m tinh nhu cua minh va chin trn din ra gn ngi
156
lang dang duoc tranh chp. Tn vuong Aitasattu chin thng va Dai Vuong Pasenadi gia c phi nn
phi chay tro v thanh luy Savatthi kin c.
Dc Pht nghe tin ly lam tic rng ke bt chanh ac hanh d chin thng nguoi chanh chn thin hanh.
Hai trn chin nua tip din, nhung vua Aitasattu du thng c hai. Trong trn th tu, vua Pansenadi
nghe loi qun su tai gii, bay muu k du vua Aitasattu vao ch mai phuc (Jat 282), khng nhung chin
thng vua nay ma con bt sng lam tu binh.
Mt ln nua, vua Aitasattu mang on cu mang nho thin y cua nguoi khac. Vua Pansenadi thu ht m,
tuong, xa, phao cua vua Aitasattu lam chin loi phm, nhung khng lam hai chau trai minh (SN 3.2.
5). Ri vua Aitasattu phi tuyn th voi nhung loi nguyn thing ling nht d trong tuong lai khng
bao gio con gy chin voi vuong quc Kosala, va d ky kt hip uoc nay, vua Pansenadi g con gai,
cng chua Vaira, cho chau trai. V phn hi mn, nang nhn duoc tin thu cua chinh ngi lang ma hai
phe d tranh chp gy chin vua qua. Mi thn huu duoc thit lp tht nhanh chong giua hai vua nay.
Thm chi ta con nghe noi dn chuyn tm ao choang sang trong ma vua Aitasattu d goi cu, nay la
nhac phu, lam qua tng (MN 88).
Ln hi kin duy nht cua vua Aitasattu voi dc Pht din ra do mt tm trang dy tinh cm lng man
cua vua nay. Mt dm rm trng sang ruc r vao thang Kattika (Muoi - Muoi mt) d khoi dy trong
long ng vua tre uoc mun di nghe thuyt ging dao ly cao siu (DN 2.1). Nhiu v Sa-mn duoc nhc
dn, va cui cung Jivaka, v ngu y gia cung la d t dc Pht, d ngh nha vua nn di tham kin dc Pht
hin dang cu tru tai tinh xa trong Vuon Xoai o Raagaha do chinh y si nay thit lp. Ngu ln vuong
tuong, nha vua khoi hanh (DN 2.8), trong long khng khi b ni kinh hi xm chim trn duong di vi
nghi rng y si Jivaka co th d dua ng vao by d giao ng vao tay dam thu dch .(DN 2.10)
Nha vua dnh l dc Pht ri ngi xung mt bn di din chu T-kheo, trong luc dc Pht dang ngi
dua thng vao ct chinh giua ging duong trong tinh xa d khi dau lung. Sau do nha vua hi dc Pht:
"co th dat qu thit thuc cua hanh Sa-mn kht si ngay doi hin tai nay chng". Dc pht xac nhn la
co va ging gii nhung loi ich cua doi Pham hanh cho vua nghe voi nhiu nh du khac nhau (DN2).
Phap thoai chm dt voi ni n nn hi ci cua vua Aitasattu vi d git phu vuong minh.
Nm 8 truoc CN, vua Aitasattu du dnh gy chin voi tam nuoc cng hoa va cac b tc hop thanh
lin bang Vai - trong s do, hai nuoc quan trong nht la cng hoa Licchavi, voi thu d o Vesali va cng
hoa Videha voi thu d o Mithila. ng bo rng ho cang ngay cang hung cuong (DN 16); chc hn la ng
ch mun sap nhp lnh th cua ho vao vuong quc cua ng. Da s d vuong xem chuyn hin nhin la
lam cho nuoc minh phu cuong bng su thit hai cua nuoc ln bang (MN 82).
Bit rng dc Pht quen thuc lnh th Vai va thn thit voi cu dn o dy, nha vua sai dai thn, Ba-la-
mn Vassakara, dn hi y kin ngai. Dc Pht ging gii cho v dai thn bit co by diu kin d mt
nuoc cng hoa n dnh: do la thuong xuyn hop hi dng va tham du dng du, thng qua quyt dnh
bng cach tan dng y kin, giu vung cac truyn thng lut l chm soc nguoi gia c, bo v phu nu, duy
tri cac dn dai thanh tich va cung cp dung phap cho cac v A-la-han tu cac noi dn cu tru tai do. Bao lu
cac diu kin trn con tn tai di voi Vai - nhu chung d thuc su tn tai - thi nuoc ho khng th suy
thoai duoc.
Dai thn Vassakara tan than cac loi day cua dc Pht va noi rng nu dn Vai khng th b danh bai
bng chin trn cng khai thi cn phi chin thng ho bng cach tuyn truyn khn kheo va gieo mm
chia r giua dn chung (DN 16). Va qu thuc v sau vua Aitasattu sai tham t va nhung ke gy ri chinh
tr dn cac nuoc cng hoa kia.
157
Cung trong thoi gian nay, vua Aitasattu nhn thy nn doi kinh d tu Raagaha ln phia bc tn sng
Hng. Kh nng phong thu thun loi ma thanh Raagaha dem lai do cac rng nui bao quanh va bc
tuong thanh khng l hinh nhu di voi ng khng cn thit nua, vi nay ng duoc qun di hung cuong
bo v chu dao hon. C thanh nay khng ch co v tri bt loi v phuong din giao thng va thuong mai,
ma no con co khi hu khng lanh manh vi sc cn gio (cua nui di); hon nua, cac diu kin v sinh tht
khung khip: mui hi thi cua kinh thanh Raagaha d ni ting qua ca dao tuc ngu. Vi th, vua
Aitasattu ra lnh cho lang Pataligama, nm trong gc giua sng Sona va sng Hng phi duoc phat trin
thanh tn thu d Pataliputta (nay la Patna) va phi xy hao luy chng dn Vai. ng giao vic thit k va
giam sat cng trinh y cho cac dai thn Vassakara va Sunidha (DN 16).
Vao khong 81 truoc CN, khi kinh thanh moi d duoc phn thnh sung tuc va luc luong cua lin bang
Vai d v cac dam nguoi tao phn cua vua Aatasattu pha hoai ngm ngm dn mc d vua du, nha vua
lin dem qun di vuot sng Hng d chinh phuc vung y. Vao thoi nay dc Pht d dit d. Chc hn
ngai d tu trach minh gia nhu ngai con tru th d thy hu qu cua cac loi ngai noi truoc kia voi dai thn
Vassakara, nhung loi ma ngai d ngu y hoan toan khac hn, dng thoi d thy su sup d cua cac cng
hoa cung b tc Vai va vic ho b sap nhp vao vuong quc Magadha.
Nhu trn d noi nhiu bin c o vuong quc Magadha. Trong luc y, thoi gian cung khng lng dng o
vuong quc Kosala. Ba nm sau khi vua Pasenadi danh bai vua Aatasattu va nhip phuc chau trai, chinh
ng cung b con trai minh, Vuong t Vidudabha, lt d khi ngai vang. Mu cht quan trong trong vu
do chanh nay do dai tuong Digha Karayana (Truong Nhn Karayana) diu dng .
Mi thu ghet cua tuong nay di voi vua Pasenadi co nhiu nguyn nhn su xa. Cu cua tuong Karayana
la Bandhula vn la ban hoc voi vua Paseanadi o Dai Hoc Takkasila va khi ln ngi , vua Pasenadi d c
ng ra ch huy qun di.
Mt thoi, khi tuong Bandhula cung cac con trai vin chinh d dp loan o bin thuy, cac dai thn cua vua
Pasenadi goi y cho nha vua bit rng tuong Bandhula cung cac con trai ng ma khng cn xet x ,
nhung chng bao lu sau do nha vua d nhn ra rng nhung loi t cao v dai tuong nay la v cn c. ng
hi hn v hanh dng trn , va t du hiu n nn bng cach ch dnh chau trai cua tuong Bandhula la
Karayana lam tn dai tuong. Tuy th, tuong Karayana khng b qua vic git cu minh (Jat 65).
158
Co hi bao thu d dn nm 87 truoc CN , khi vua Pasenadi du hanh qua cng hoa Sakiya, la nuoc chu
hu cua ng. Nangaraka, nha vua nghe tin dc Pht dang tru tai Medalumpa, ng mun tai ng v thn
huu ngay xua, lin khoi hanh dn noi y cung voi dam cn v duoi quyn ch huy cua tuong Karayana.
Khi vua dn tinh xa ma dc Pht dn an tru, vua Pasenadi thao g cac du hiu vuong quyn, do la bo
kim va vuong min, trao cho tuong Karayana giu h. Ri dc Pht ra mo ca, nha vua buoc vao va sau
nhung loi chao hi thn thit, hai v lo nhn tn quy cung nhau dam dao tht lu.(MN 89)
Khi tuong Karayana doi bn ngoai tinh xa, thy minh dang nm giu hai vt quan trong nht trong s
nm du hiu vuong quyn, lin thua co hi tr thu vua Pasenadi. Ch d lai mt con ngua va mt nu t,
v tuong ci ngua di ngay cung dam v si dn gp thai t Vidudabha va gn cac du hiu vuong quyn
ln nguoi thai t . Nho co dam qun tinh nhu xut sc dao ngu v phe minh va nm duoc cac du hiu
vuong quyn, thai t Vidudabha vao thanh Savatthi voi tu th cua mt tn vuong
Ngay khi vua Pasenadi kt thuc cuc dam dao voi dc Pht , ng kham pha ra rng ng d b b roi va
khi c nu t xac nhn su phn bi cua tuong Karayana, ng vua gia c phuc phch y ln ngua di v
thanh Raagaha voi muc dich thuyt phuc chau trai Aatasattu di chinh phat Vidudabha. Khi ng vua dn
thanh Raagaha thi troi ti, cac cng thanh du dong c. Mt l nguoi sau mt cuc hanh trinh dai trn
lung ngua, lai chu di du nng gio sut ngay, v vua by muoi sau tui y danh nm ngh trong tup lu
ngoai luy thanh. Dm y vua bng ha vi kit sc. Vua Aatasattu bn c hanh tang l tht linh dinh (Jat
65).
Vic chim duoc vuong quyn nuoc Kosala cung qun di bng cach qua d dang nhu vy tao cho vua
Vidudabha phuong tin thuc k hoach tr thu d m p tu lu. Dy la vic chng lai cng hoa Sakiya,
nuoc nay d co ln lp muu k lua phnh vua cha Pansenadi.
Nhiu nm truoc kia, vua Pansenadi bao cho b tc Sakiya o Kapilavatthu bit ng mun chon mt
thiu nu dong ho nay v lam vuong hu, d thit lp lin h huyt thng giua hai bn. Dang l ho phi
goi sang cho ng mt thiu nu chinh thng Sat-d-l, ho lai gi nang Vasabha-khattiya, mt thiu nu lai
huyt thng cua hai giai cp, do la cng nuong dim kiu cua vuong t Mahanama, mt v hoang thn
cua dc Pht, d ly mt nu t. Hoan toan khng bit gi v vic nay, vua Pansenadi d lam l cuoi nang
rt linh dinh va phong ngi chanh hu. Trong vong mt nm, nang sinh ha hoang t Vidudabha.
Khi Vidudabha ln by thi nhn thy cac tre con khac nhn qua tng cua ba ngoai chung, con cu thi
khng. Vao nm muoi sau tui, hoang t thiu nin nay du hanh tn Kapilavatthu d tim hiu ly do. B
tc Sakiya tip don cu lanh nhat va noi nhung cu binh phm ch bai sau lung cu. Cui cung, do tinh
co, hoang t bit duoc su tht v mu hu, lin th khi co co hi s ly mau ra hn voi dong ho Sakiya
vi d lua gat phu vuong minh mt cach tan nhn nhu vy (Jat 65).
Thoi co nay d dn. Vua Vidudabha cm du qun di khoi hanh tin v huong dng, nhung dinh hon
tn cng Kapilavatthu khi dc Pht xin vua nay dung tha mang dn chung. Nguoi ta phng doan bc
Dao Su lo thanh c ngn chn vua Vidudabha ln th hai, ln th ba, nhung ri nha vua khng b kim
ch mi duoc nua. Nha vua chim ly Kapilavatthu, va ra lnh x t hinh moi cng dn dn tui qun
dch. Cui cung ng phong ha kinh thanh, noi dc Pht tung sng thoi hoa nin (nay la Tilaurakot o
Nepal). Vic tiu dit thanh Kapilavatthu co l xy ra nm 85 hoc 8 truoc CN, khng lu truoc khi
dc Pht dit d.
Di nhin nhiu nguoi dong ho Sakiya chay trn truoc khi qun cua vua Vidudabha tin dn va ho tim
noi n nau voi cac b tc lang ging thuc dong Moriya va Malla. Khi ho nghe tin vua Vidudabha d
chm dt chin dch tan pha va xem vic tr thu d tron vn, ho tro v tu noi luu vong.
159
Vi nay khng con gi sot lai c thanh Kapilavatthu (Tilaurakot hin nay o Nepal tc la Kapilavatthu I),
ho bn dnh cu lp nghip o mt noi khac (Piprava hin nay o An D la Kapilavatthu II). Ho goi noi nay
la Maha- Kapilavatthu (Dai-ca-t-la-v) va chinh noi dy, sau l tra-t (ha tang) dc Pht, ho dt phn
xa-loi cua ngai ma ho duoc huong vao mt bo thap.
Ch,-ng V[[
K8@ t*,9c CN
Cu>c hPi h,-ng EO HQi
NHN8 H^NH (a}NH Cj\[ CN8
Theo thng l trong hon hai muoi nm qua, dc Pht an cu mua mua nm 85 truoc CN tai Savatthi.
Ngai khng xem con cung n cua Dai Vuong Vidudabha tan pha b tc Sakiya vua qua co lin h dn
ngai.
Trong luc tru tai tinh xa K vin cua ng Cp C Dc, bc Dao Su hay tin rng dai d t Sariputta cua
ngai d mnh chung vi bnh o lang Nalagamaka, khng xa Raagaha. Chinh Sa-di Cunda (ka), bao d
cua tn gi Sariputta dem tin dn cung cac di vt cua v T-kheo qua c: binh bat, ngoai y va xa loi cua
tn gi duoc buc lai trong tm vi dung lam khn loc nuoc (SN 7. 3. 2. 3).
Khi mua mua d chm dt, dc Pht lai bt du du hanh, ln nay v huong nam. Khi ngai dung tai lang
khacela (hay khavela) trn sng Hng, hinh nhu hung tin tn gi Moggallana, dai d t th hai cua
ngai, mnh chung dn tai ngai. Xuc dng, ngai tuyn b voi chu T-kheo rng eZi# hIi naG -L thiu
vfng hai vP GW ZiHng nh( mIt $.G hDng vt -G 2A$ 2Hng $+ $$ nhnh l&n bP h( h#5i, $qng vG l
)riputta v _#ggallna t> Zi# hIi -L mNnh $hungW <h(ng lm 2a# $+ vt g -L 2anh !h,i l5i !hJng
-#5n diNtme (SN 7. 3. 2. ).
Chuyn Tin Thn s 522 (Jat 522) nu chi tit v su tu trn cua tn gi Moggallana. Theo chuyn nay,
v dai d t y b sat hai gn Raagaha, o vung Hc Thach trn dnh Isigili (Thanh Son nay la Nui
daya) vi tn gi nay d li cun duoc qua nhiu mn d tu cac giao phai Sa-mn khac nn ho d thu
mt tn cuop git ngai. Ngay tn gi Sariputta mnh chung duoc ghi nho la ngay rm thang Kattika
(thang Muoi - Muoi mt), con ngay tch dit cua tn gi Moggallana vao thuong tun thang k tip (Jat
95). Theo dy, c hai v dai d t du tch dit nm 86 truoc CN.
Nhung thang cui mua mua nm 85 con thy dc Pht cao nin o Raagaha, tai dy v dai thn
Vassakara tim co hi tham vn ngai v dn Vai. Chng bao lu sau, ngai roi di ln min bc, duoc th
gi nanda va hi chung T-kheo h tng. Cu chuyn trong Digha Nikaya (Truong B Kinh s 16. 1)
k rng ngai gp tn gi Sariputta gn Nalanda chc hn d duoc dua vao vn cnh nay do nhm ln, boi
vi dung thoi dim y, tn gi Sariputta d tch dit mt nm tron.
Tram dung chn k tip la Pataligama, noi bc Dao Su quan sat tin trinh xy dung thu d moi cua
Magadha va thanh luy Pataliputta. Trong s cac chuyn khac xy ra, co chuyn ngai lam thuong khach
cua cac dai thn Sunidha va Vassakara, nhung nguoi dang giam sat cng tac xy dung. Ho dt tn chic
cng ngai di qua khi roi thanh la "Cng Gotama" d tn vinh ngai. Sng Hng o vung Patna nay co th
rng dn 2,5 km va dang mua lu lut, song dc Pht qua sng chng kho khn gi c (DN 161. 19).
Nm 8 d bt du tu lu thi chu T-kheo khoac y vang nay dn Vesali (nay la Vaishali), sau khi Tng
chung d di qua lang Kotigama va Nadika. Thanh Vesali la thu d cua cng hoa Licchavi, tai dy chu v
160
cu tru trong vuon xoai cua Ambapali (C Gai Vuon Xoai), nguoi k nu sang trong cua kinh thanh d
qua xun nhung vn con dim l. Truoc kia Ambapali d co mt con trai voi c Dai Vuong Bimbisara,
dt tn la Vimalakondaa, v nay sau tro thanh T-kheo. Ngay khi ba nghe tin bc Dao Su cua con trai
ba dang dung lu trong vuon xoai cua ba, ba lin vi v dn noi thnh cu ngai tho thuc ngay hm sau.
Dc Pht nhn loi bng cach im lng.
Cac th dn khac cua thanh Vesali cung mun thit di bc Dao Su va v cung tht vong khi nghe tin
Ambapali d ngm di nuoc cao hon ho. Nguoi k nu tu chi loi ho d ngh tng ba nhiu tin d nhuong
cho ho bua tic di v khach danh du y. Sang hm sau, ba cung duong dc Pht va Tng chung mt bua
com thnh soan, ri sau do lai cung tng vuon xoai cua ba (Ambapalivana) d bc Dao Su va Giao hi
lam tinh xa (DN 16. 2. 11) - chc chn mt phn la voi hy vong con trai ba co dp an cu mua mua tai do.
Trong thoi xun sc, ba d d ra gia 50 kahapanas, gia tin nm con bo sua, d duoc mt dm n ai voi
ba, vi th ba co thua kh nng cung cp nhung tng vt dt gia. Ngay sau do, ba gia nhp hi chung T-
kheo-ni va con duoc xem la d dc thanh qu A-la-han (Thig 252 -70).
Bc Dao Su d du hanh dn tn Vesali voi hi chung T-kheo, nhung mua mua nm do, 8 truoc CN,
ngai mun dc cu va ch co nanda, th gi trung thanh theo hu, d ngai chuyn tm thin dnh. Tu dy
khi mua bt du roi, ngai yu cu chu Tng tu tim cac tinh xa (Vihara) cho minh o vung ngoai thanh
Vesali, trong khi chinh ngai s an cu mua mua tai Beluva (nay la Basarh), mt vung ngoai o min nam
kinh thanh (DN 16. 2. 22).
Do la mt thoi k bt an. Bc Dao Su gia c lm trong bnh va chu nhiu dau don. Tuy nhin, ngai vn
duy tri tm tri minh mn va nhip phuc con bnh bng sc manh cua y chi. Khi ngai co th dng dy va
ngi duoi bong mat cua am tht, tn gi nanda bay t ni lo bun cua minh v con trong bnh vua qua
y. Tn gi noi thuc la mt nim an ui cho tn gi khi nghi rng dc Nhu Lai s khng nhp Nit-ban v
du y truoc khi chun b hanh trang cho Tng chung. Tuy nhin, dc Pht lai khng mun lam gi v vic
nay c:
e<G nanda, t5i 2a# $h3ng T@!hr# l5i $h4 -=i -iMu nG , tam Ta -L thuGt gi[ng Chnh Shp m
!hJng hM ph.n biNt emt gi#e haG ehiXn gi#e v <h( 6ai !hJng $+ ebn taG nfm $h;t $a vP 5# )(e
$/n gi: l5i -Ji phn $h.n lw n# -+W <u $+ ai 2uG nghth eTa 2* lLnh -5# Zi# hIie h#;$h eZi# hIi
ph[i $hPu 27 h(&ng don $a tae, th $h9nh ng(4i G ph[i -X hun thP mi vn -M lin hN Zi# hIiW Shn
<h( 6ai !hJng nght thr# $$h GW Th th t5i 2a# <h( 6ai ^tA$ l tad l5i ph[i -X di hun $h# Tpng -#nm
<aG ta -L gi $[, -L 2uG Gu, -L -n h5n ! $uHi $uI$ -4i, ta v>a tr/n tm m(Ei tuCiW <G nanda,
giHng nh( $B 'r $q ! -(=$ lm $h# $h5G nh4 -m d.G da $hgng $hPt n.ng -, $qng vG, th.n <h( lai
-(=$ duG tr h#5t -Ing nh4 n.ng - bgng d.G -ai WWW
8 vG, nG nanda, ph[i t7 lm h/n -[# $h# $h9nh mnh, hLG t7 lm nEi an tr3 $h# $h9nh mnh, !hJng
tm nEi an tr3 n# !h$, lG Chnh Shp lm h/n -[#, lG Chnh Shp lm nEi an tr3, !hJng tm nEi
an tr3 n# !h$ WWW
<G nanda, nh:ng T@!hr# n# hiNn naG haG ngG 2au t7 mnh lm h/n -[# $h# $h9nh mnh, lG
Chnh Shp lm nEi an tr3, $hA !hJng tm nEi an tr3 n# !h$, nh:ng vP nhiNt t.m tu tp nh( vG l
$$ T@!hr# $h.n $hnh $a ta v 2* nhip ph%$ b+ng tHi $a vJ minh, $a lu.n h?i 2anh tUeW ^K< caW
bW b{, gi[n l(=$d
Nhu vy, dc Pht ch dnh, khng phi mt Dao Su, ma la Dao Phap (Dhamma) lam v lnh dao tuong
lai cua Giao hi. Vai ngay sau khi noi cac loi nay voi tn gi nanda, ngai d binh phuc du sc d di
kht thuc trong thanh Vesali (DN 16.3.1).
161
Ging nhu moi nguoi moi tro lai voi doi sng sau mt con bnh him ngho, dc Pht gia c nhin ngoai
cnh voi di mt tuoi sang. Trong chuyn du hanh dn dn tho Capala, ngai noi v ve dp kh ai cua
thanh Vesali cung cac dn tho chung quanh bng nhung ngn tu hu nhu rat rao tinh cm (DN 16. 3. 2)
va it lu sau do, khi ngai roi Vesali voi tin liu la ngai s chng bao gio trng thy kinh thanh nay nua,
ngai d quay lai nhin no tu xa voi ve trm tu (DN 16. . 1).
Cuc hanh trinh tip din chm chm qua cac thn lang Bhandagama, Hatthigama, Ambagama,
Jambugama, ri Bhoganagara, va lun tin mi v huong ty bc. R rang ngai mun doi gio phut mnh
chung ma ngai cm thy dang dn gn, tai mt trong cac tinh xa o kinh thanh Savatthi. Sau khi ngai d
khng ch dnh T-kheo nao lam v k thua ngai lnh dao Giao hi, va d tuyn b Giao Phap la uy
quyn ti thuong di voi Tng chung, ngai dung mt it thoi gian con lai trn duong di d suy xet Tng
chung phi co thai d ra sao di voi bt c T-kheo nao co th tu xung minh d nghe duoc Giao ly nay
hay Giao ly no tu chinh ming bc Dao Su. Trong truong hop nhu th, ngai day chu Tng o
Bhoganagara rng nhung loi cua T-kheo y phi duoc cn nhc k vi chung co th duoc chng thuc la
tuong ng voi mt bai kinh (sutta) va phu hop voi Lut (Vinaya).
Ch khi nao diu nay duoc xac dnh chc chn, cac loi y moi co th duoc cng nhn la loi day cua dc
Nhu Lai (DN 16 . . 8). Su tuyn b khng dnh trn dy chng t dc Pht chc chn cac Phap thoai
cua ngai s duoc ghi nho trong tm tri chu T-kheo va duoc truyn tung mi cho cac th h sau.

0t[ o[|( 0w
Tai Pava, (co l la ailnagar hin nay, khong 16 km o v phia dng nam Kasia), bc Dao Su va hi
chung cua ngai duoc nguoi tho rn Cunda (Thun-da) moi tho thuc ngay hm sau. D danh mon dc
bit dng ln v khach tn quy, ngoai cac mon khac, tho rn Cunda d don mon Sukaramaddava. Mon
nay dich xac la th gi vn chua chc chn. Mt vai hoc gi nghi rng do la tht heo, mt s khac cho la
mng tre mm moc gn cac trai heo, s khac nua lai cho la mt loai nm, co th la nm mo. Nhung du
do la th gi di nua, dc Pht cung d nhin mon n nay voi ve nghi ngo, va bo tho rn Cunda dung moi
Tng chung mon y. Tuy th, chinh ngai lai tho
dung mon kia voi muc dich khng lam bun long
nguoi tho rn co thin y (DN 16. . 13).
Mi quan tm nay di voi v thi chu la mt su sai
lm. Dc Pht lin mc bnh huyt l va chu
nhiu con dau bung dn vt. Du yu dui va kit
sc nhu vy, ngai vn roi Pava va tin v
Kusinara. Nhiu ln ngai b bt buc phi r sang
mt bn d thao da va ngh ngoi o v duong.
Chng dau bung va huyt l lam mt nhiu nuoc
y di km voi con khat. Khi ngai doi ung nuoc,
th gi nanda ch tay v phia con sui d b dam xe bo di qua lam vn duc nn ch co nuoc do bn
khng th ung duoc - tt hon la nn tip tuc di dn sng Kakuttha (nay la Badhi hay Barhi) khng xa
do my. Song bc Dao Su cuong quyt yu cu, ri ngai ung nuoc tu dong sui y ma ngay luc nay d
tro lai lng yn va trong treo nhu cu (DN 16. . 20).
Vua luc y co mt nam t tu b tc Malla di dn. Tn nguoi y la Pukkusa. ng noi chuyn voi dc
Pht thi hoa ra do la Pukkusa, mt d d cua dao su lara Kalama la nguoi xua kia dc Pht d hoc tp
truoc thoi Giac Ng. Khi thin nam Pukkusa thy cac tm y cua bc Dai Dao Su dang bnh va th gi
162
ngai du vy bn, ng lin bo nguoi hu dem lai hai tm y vang kim sc dng cung dc Pht va tn gi
nanda. (DN 16. . 26)
Ngay khi thin nam Pukkusa vua khut dang, hi chung lai tip tuc ln duong va dn sng Kakuttha, noi
do bc Dao Su ung nuoc, tm ra cung ngh ngoi o bo bn kia, ri ngai dn Sa-di Cundaka tri ngoai y
ln mt dt duoi cac cy xoai. Su hin din cua Sa-di Cundaka khin dc Pht nho lai nguoi tho rn
Cunda, tai nha v nay ngai d phi b ng dc vi thc n kia, nn ngai nhn manh cho tn gi nanda
hiu la Tng chung khng nn khin trach nguoi tho rn d co thin y ti thuong (DN 16. . 37). Ngay
khi ngai ly lai sc khoe di chut, cuc hanh trinh lai tip tuc nhu truoc.
Bc Dao Su d kit luc nhu vy vn cung Tng chung li qua sng Hiraavati (nay la sng Be
Gandak), dn tn Kusinara, thu d th hai cua b tc Malla, noi ngai d bit vi nhiu ln du hanh truoc
kia (MN 103; AN 10. ).
Khi ngai bo ngai mi mt va mun nm xung, tn gi nanda sp dt ch ngh ngoi cho ngai duoi di
Sala trong rung pavattana o ven phia nam thanh ph. Cac cy Sala (Shorea robusta) dang no r hoa,
diu do ch r cac thang ba va tu, trai voi truyn thng ghi bc Dao Su dit d vao thang Vesakha (tu-
nm). Ngai c gng ngh ngoi, nm nghing v phia huu, co l hoi co lai vi dau nhc. Do m hi tit ra
km voi chng dau bung va xao trn duong rut lam ngai cm thy lanh, ngai bo T-kheo pavana
dang quat hu ngai, di lui ra. (DN 16. 5. 1)
Nay ngai d chc chn rng tu noi dy trong rung Sala song tho gn Kusinara ngai s khng bao gio tro
dy nua. Tm tri thanh thn, ngai dn tn gi nanda v nhung gi phi lam voi thn ngai. Chu Tng
khng cn phi quan tm v vic tang l cua ngai, ma ch nn tinh tn n luc d gii thoat. Co nhiu
nguoi dy tin tm di voi dc Nhu Lai s lam moi su cn thit. (DN 16. 5. 10)
Tn gi nanda vua khoc vua buoc ra ngoai bc l ni uu phin: "i, ta vn con la ke huu hoc, ta con
phi tu tp nhiu (v phn ta). Th ma nay bc Dao Su, nguoi d thuong tuong ta, lai sp dit d".
Khi dc Pht nhn thy th gi trung thanh cua ngai khng o do, ngai cho goi v y vao va an ui:
eThJi - r?i, nG nanda, ->ng phiMn muIn !h+$ thanW Ta -L $hxng th(4ng b[# Jng rgng $h3ng ta ph[i
$hia la mi vt th.n thit, !h[ i -Hi v&i $h3ng ta, $h3ng ta ph[i t> giL $h3ng v !hJng $+ vt g t?n t5i
mLi mLi haG 2a#m Shm vt g -(=$ 2anh !h,i, -(=$ thnh hnh, -(=$ t5# t$ ^d# nghiNp ^!ammad $a
$$ -4i tr(&$d tt ph[i $hPu bin h#5iW \hJng thX n# $+ mIt vt nh( vG l5i !hJng tiu diNtW <G
nanda, t> l.u naG Jng -L , bn $5nh ta v $hpm 2+$ ta v&i l/ng nhon n5i, t> i, .n $n tn t%G -rm l5i
vJ l(=ng an l5$ $h# taW ng -L t5# -(=$ nhiMu ph(&$ -A$ nh4 viN$ GW lLG tinh tn nB l7$, $hxng ba#
l.u Jng 2* -#5n tr> $$ lu h#;$eW (DN 16. 5. 1, gin luoc)
Co l nhn chuyn kht thuc sang hm sau, va chc hn theo loi dn cua dc Pht, tn gi nanda d
bao tin bc Dao Su b bnh trong thanh Kusinara. Ngay sau do, v s th dn di dn rung Sala song tho
d hi kin bc thuong thu tn quy cua Giao doan, nguoi ma ho d tung nghe nhiu diu k diu trong
vong bn muoi lm nm qua. Tn gi nanda c ht sc ngn ngua cho bc Dao Su dang qua mt nhoc
khi b phin nhiu.
Subhaddha, mt Sa-mn ngoai dao, ti hm y dn yt kin bc Dao Su lin b dua ra ngoai, song dc
Pht nghe duoc cu chuyn, bn bo tn gi nanda cho v khach y vao. Khi kt thuc dam dao voi dc
Pht, du si Subhaddha thnh cu bc Dao Su nhn v y vao Tng doan, va tn gi nanda lam l xut
gia (pabbaa) cho v y. Du si Subhaddha la nguoi cui cung duoc nhn lam Sa-di trong Giao hi luc
dc Pht vn con tai th. V sau, khi mn han k th thach danh cho cac Sa-mn ngoai dao, v y cung
duoc tho dai gioi T-kheo (upasampada) (DN 16. 5. 19).
163
Vic d phong bt c T-kheo nao doi quyn lnh dao Giao hi la chuyn quan trong di voi dc Pht
dn d ngay truoc khi vin tch, ngai con nhn manh ln nua chc nng huong dn cua Giao Phap di
voi Tng chung:
e<G nanda, $+ thX mIt 2H tr#ng $h( vP 2uG nghth l4i d5G $a b$ 5# )( -L mt, naG $h3ng ta !hJng
$/n b$ 5# )(1 <G nanda, !hJng nn nght nh( vGW Shp v 6ut m ta -L thuGt gi[ng $h# $h( vP,
2au !hi ta diNt -I, 2* l 5# )( $a $h( vPe. (DN 16. 6. 1)
Diu nay gi dnh truoc la khng co dim nao chua sang t co th dua dn cac kin gii khac nhau v
sau. Vi vy, dc Pht cho cac T-kheo co hi cui cung d cht vn ngai:
"<G $$ T@!hr#, $+ thX l mIt vi T@!hr# nghi ng4 haG ph.n v.n g vM Sht, Shp, Tpng, haG ^it
Chnhd 5#, haG ph(Eng php th7$ hnh ^-X gi[i th#tdW 8G $$ T@!hr#, hLG hni -i, !"# ngG 2au $h(
vP $[m thG hHi ti$ v nghth eCh3ng ta -L diNn !in b$ 5# )(, tuG th $h3ng ta -L !hJng t7 mnh hni
<gieW (DN 16. 6. 5)
Song chu T-kheo giu im lng. Sau do dc Pht lai cho chu v mt dp may cui cung: nu chu v khng
dam hi vi kinh trong ngai, thi chu v hy hi qua mt ban dng tu. Mt ln nua chu v T-kheo lai giu
im lng. Khng co dim gi khng sang t o bt c noi nao c.
Dm d khuya lm ri. Cnh vt hoan toan tinh mch trong rung Sala khi bc Dao Su sp mnh chung
nhn nhu chu T-kheo mt ln nua:
e<G $$ T@!hr#, ta !huGn b[# $h( vPh C$ php h:u vi ^$$ hnhh 2an!hrad -Mu vJ th(4ng, $hPu
bin h#5iW lLG nB l7$ tinh tn ^-X -5t gi[i th#td1eW
(DN 16. 6. 7)
Dy la nhung loi cui cung cua dc Pht. Sau do ngai lm dn vao trang thai bt dng ma tn gi
Anuruddha tuyn b voi cac T-kheo la thin dnh, va ri khng con hi tnh nua, bc Dao Su tam muoi
tui d dc Nit-ban v du y, mt trang thai gii thoat kh dau sau khi x bao thn (DN 16. 6. 8). Da s
s gia o An D ghi su kin nay vao nm 83 truoc CN.

.y (a^=( (H% (iN8)
Giua moi nguoi, binh tinh nht la tn gi Anuruddha, em ho cua dc Pht va la anh khac m voi tn gi
nanda, v y vua an ui chu T-kheo, trong do co mt s v khoc than, vua nhc lai nhung loi day cua
bc Dao Su d dit d v tinh cht v thuong cua van phap. Dn gn sang, v y bo tn gi nanda di
vao thanh Kusinara (Kusinagara) bao tin dc Nhu Lai dit d cho th dn. Truong lo nanda bao gio
cung sn sang thi hanh s mang nay. Tn gi tuong thut su kin bc Dao Su dit d trong hi truong,
noi b tc Malla dang tp hop. Lp tc hi chung ra lnh c hanh l ha tang. (DN 16. 6. 11)
Doan vn miu t trong Kinh Din v l ha tang mang dy n tuong mt quang cnh hoan toan hn
dn. Trong khi nhom Tng chung it i ch gm co cac T-kheo nanda, Cundaka, Anuruddha, pavana,
va co th thm mt vai nguoi nua, d nhn duoc hun th cua dc Pht d moi vic t chc tang l cho
cac d t tai gia, tuy nhin, dam cu si nay r rang khng dng lm tai Kusinara, va khng ai cm thy
thuc su co trach nhim c. Cac du hiu thuong tic theo hinh thc vong hoa va huong liu qu thuc rt
di dao, nhung hinh nhu khng nguoi nao sn sang chu phi tn v s cui dung cho gian ha tang. L
ha tang phi duoc dinh hon lai tu mt ngay dn ngay hm sau, chuyn k no con keo dai sut c tun.
16
Hon nua, lai co su bt dng v hinh thc tang l phi c hanh ra sao. Bc vi nhn vua mnh chung la
mt nguoi cua b tc Sakiya, mt v Hoang t Sat-d-l, nhung con la mt Sa-mn di lp voi nghi l
Ba-la-mn giao. Vy hinh thc tang l nao moi thich hop voi ngai Ngai phi duoc ha tang v huong
nam hay huong dng cua kinh thanh Cui cung ho quyt dnh v huong dng, va khing di hai dc
Pht duoc qun vi kin di vao thanh bng Bc Mn, ri di ra bng Dng Mn dn dn Makuta
-bandhana, co l noi do duoc xem la hi truong d lam tang l, mo thng ra moi phia, tai da dim ha
tang. (DN 16. 6. 13)
Trong luc y Truong lo Mahakassapa (Dai-Ca-dip) dang trn duong di dn Kusinara voi mt hi
chung T-kheo, chc hn voi y dnh an cu mua mua sp toi o Savatthi. Sau khi hai tn gi Sariputta va
Moggallana tch dit, tn gi Mahakassapa la v T-kheo xut sc nht trong Giao hi, va nu truoc kia
dc Pht ch dnh nguoi thua k, co l ngai d lua chon v nay. Do la mt v Ba-la-mn gc o lang
Mahatittha trong quc d Magadha. Nhiu nm truoc kia, dc Pht d dich thn moi v y gia nhp
Tng doan khi hai v hi ng o khong duong giua Raagaha va Nalanda. Trong vong mt tun sau do,
T-kheo Kassapa d dc ti thng tri (SN 16. 11) va nhu vy tro thanh mt v A-la-han.
Tn gi Mahakassapa tu hao duoc mang ngoai y (Tng-gia-l) bng gai th d rach nat cua bc Dao Su.
Tht ra vinh du nay cua v y ch do tinh co. Mt hm bc Giac Ng mun ngi ngh duoi gc cy sau
chuyn du hanh, tn gi Kassapa d xp tm ngoai y cua minh va moi bc Dao Su ngi ln. Dc Pht
chp thun, va dang luc ngai cm thy dau lung nn nhn ra rng chic y nay dc bit m du. Vi th tn
gi Kassapa dng ngai tm y y va di lai, d nhn chic phn to y rach nat khng con mc duoc cua
bc Dao Su. Cn c vao vic nay, v y tu xung minh la "con dich thuc cua dc Th Tn, duoc sinh ra tu
ming ngai", tc la nguoi xng dang voi nhung nhim vu dc bit (SN 16. 11).
Dc Pht luc nao cung ht sc tin nhim tn gi Kassapa, ngai d dn thm khi v y mc bnh nng
(SN 6. 2. ), va truoc cac T-kheo tre hon, ngai vn ca ngoi tn gi la mt T-kheo sng doi guong
mu va thiu duc tri tuc (SN 16. 1). Tuy nhin dng thoi, khng phi ngai khng hiu r tinh tinh kho
khn cua tn gi Kassapa, va cach tn gi nay yu cu su rn luyn bn thn ti da tu phia cac T-kheo
tre ma khng phi bao gio cung t ra thng cm dy du hoc chiu c khoan dung.
Co mt Sa-di, b dn vao ch tuyt vong dm liu linh dn d dt tho am cua tn gi vua moi dung d
an cu mua mua (Jat 321), vic y chng lam duoc gi d tng thm cac mi thin cm cua Truong lo
Kassapa di voi th h T-kheo tre Hon mt ln tn gi d tu chi thng ngay loi dc Pht yu cu tn
gi giao gioi dam T-kheo tre (SN 16. 6, 7, 8).
Gio dy, chinh tn gi Mahakassapa nay cung voi mt s T-kheo dang di trn duong tu Pava dn
Kusinara va dang ngi ngh duoi mt gc cy thi mt du si phai ivika vua di toi. Cuc dam thoai sau
dy din ra:
T-kheo Mahakassapa: <G hiMn gi[, hiMn gi[ $+ bit b$ 5# )( $a $h3ng tJi !hJngm
Du si ivika: Kt nhin tJi bitW )a@mJn Z#tama -L -f$ <it@bn tHi hu $$h -.G mIt tunW (DN 16. 6.
19)
Dy la mt tin bun ma ch nhung T-kheo dat tri tu cao thm moi co th chp nhn mt cach binh
thn, con lai tt c du khoc than. Ngoai tru T-kheo Subhadda - ta khng nn ln ln voi Sa-di
Subhadda trung tn, nguoi vua duoc dc Pht cho phep xut gia ngay dm ngai sp tch dit - T-kheo
Subhadda nay, truoc kia la tho hot toc o lang tuma, ch vua moi xut gia luc tui d cao, lin tuyn b:
"Thi du ri, cac hin gi, dung than khoc bi ai. Chung ta duoc hoan toan thoat khi v Dai Sa-mn.
Truoc kia chung ta lun b phin nhiu vi loi noi cua ngai: "Chu v duoc phep lam vic nay. Chu v
165
khng duoc phep lam vic kia". Nay chung ta co th lam gi chung ta thich va khng lam nhung gi
chung ta khng thich" (DN 16. 6. 20).
Tn gi Mahakassapa khng dap lai nhung loi nay, song chng bao lu d co ly do d nho lai chung. Lp
tc tn gi vi vang di ngay cung chu Tng dn Kusinara (Kusinagara) tn da dim ha tang vua kp
nhn thy gian ha thiu di hai dc Pht chua duoc chm la. S luong cui g duoc thu gop v dy r
rang qua it i vi su tht cho thy la di chn di hai d duoc qun vi kin vn con l ra.
Sau khi tn gi Mahakassapa cung cac T-kheo kia d di nhiu quanh di hai ba ln v phia huu (theo
huong kim dng h) va d chp tay cui du dnh l xong, gian ha bt du duoc chm la. Khi gian ha
d chay ht hoan toan, dam tro duoc dp tt voi nuoc lanh. Di hai cua dc Pht ch con lai mt it xuong
xa-loi, xuong duoc dt vao mt binh dt tai da dim ha tang va cac nguoi Malla danh du ch nay
bng cach cm cac cy thuong (dao) xung mt dt chung quanh. (DN 16. 6. 22)
Hinh nhu b tc Malla o Kusinara khng h nghi rng cac b tc khac co th doi quyn huong xa-loi
cua dc Pht. Vi th ho rt kinh ngac khi s gi tu khp moi phuong dn dp dn Kusinara yu cu duoc
chia mt phn xa-loi Pht.
Ban du ho khng mun nhuong bot di bt c phn nao xa-loi, nhung cui cung phi nghe theo loi
khuyn nhu cua v Ba-la-mn Dona dm trach l ha tang, v nay nu r mt thai d ich ky hp hoi di
voi xa-loi s dn dn tranh chp bt n, ngoai vic trai voi loi day cua bc Dao Su vua qua c, nguoi
truoc kia bao gio cung ung h hoa binh (DN 16. 6. 25). Vi vy, Ba-la-mn Dona chia xa-loi thanh tam
phn du nhau, mi phn do dua v:
0Qi V,-ng %Cta!attu n,9c 5aga#ha G aCagaha.
3> t>c .icchaE G V"!Ci.
3> t>c SaFi'a G (()n) VaDiaEatthu.
3> t>c 3u G %aFaDDa.
3> t>c V2i'a G aCmagCma.
5>t 3C=a=mn G V"tha#Da.
3> t>c 5aa G PaEa.
3> t>c 5aa G Vu!inC*C gi& Dh+n th t?m.
Khi xa-loi d duoc chia nhu vy xong thi mt s gi tu b tc Moriya o Pipphalivana dn doi chia phn.
V y danh phi chu nhn mt it tro o gian ha. Con Ba-la-mn Dona giu ly cho minh cai binh dt d
dung xa-loi sau khi ha thiu va duoc dung d chia phn (DN 16. 6. 2). Tt c muoi binh xa-loi hay ky
vt y du duoc tn tho trong muoi ngi thap (DN 16. 6. 27).
Cho dn nay, hai binh trong s y d duoc kham pha va duoc cac nha kho c quan sat. Chic binh nh
hinh cu voi loi ghi chu cua nguoi m dao trn np ma ngay xua b tc Sakiya lam l nhp thap o da
dim nay la vung Piprava (Kapilavatthu II) duoc dt trong Bo tang Quc gia An D o Calcutta, nhung
khng co tro, vi tro nay d duoc dem tng nha vua Xim (Thai Lan) nhiu thp nin truoc.
166
Con chic binh dy kin ma nguoi Licchavi d bo tn phn xa-loi danh cho ho duoc dao ln tai Vesali
nm 1958. Binh nay cha phn di ct tro cung nhiu vt khac va ngay nay thuc quyn giam h cua Ban
Kho c va Bo tang Chinh phu Quc gia Bihar o Patna.

VjS[N^a^ = 0b% 0[{5 VH]O Cx
Theo Tn gi nanda, thanh Kusinara cua nguoi Malla la mt ethP trn nhn nghy# !hC t#n nh tranh
v$h -t ngm lDi 2.u v# ph9a tr#ng r>ng rme (DN 16. 517). Ngay nay khng con tim thy du vt nao
cua thanh nay nua. Danh tu Kusinara ch xac dnh cac dn dai ky nim da dim Dai Dit D, noi ngay
nay ta co th dn rt thun tin tu Gorakhpur bng xe hang. Khong cach y d chung 55km di v
huong dng.
Truoc khi dn lang Kasia chung 2km, ta r v Nam va dn tn da dim dc Pht vin tch, rung Sala
song tho sau 500 m nua. N luc cua chinh phu An D c trng lai rung cy Sala o vung nay hin con
dang thoi so khai, song ha hn nhiu thanh cng tt dp.
Ni bt nht o da dim nay la Thap Nit-ban (Nibbana Stupa), cao chung 20m, phn ct nguyn thuy
cua thap nay duoc boc trong nhiu lop dt set nung, co l d hin din tu th ky th 3 sau CN. Thap
duoc phuc ch lai hinh ban cu thng dng vao nm 1927. Chiu cao ngay xua cua thap duoc phng
tinh vao khong 5 m. Ngay truoc thap va trong cung mt khun vin hinh chu nht la dn Nit-ban,
duoc trung tu 1956, do la mt hi truong co mai hinh lng tru theo kiu cac tinh xa (vihara) co suon tre
vong cung thoi nguyn thuy. Dn tho mt bc tuong dc Pht Nhp Nit-ban, nm nghing v phia huu,
tuong diu khc bng sa thach dai 6,2m, xut hin tu th ky th nm.
V phia ty, bc va dng bc hai dn tho nay con nhiu di tich cac tinh xa, ngi c nht khong th ky
th ba sau CN va ngi moi nht vao th ky muoi hai. Cac tuong nha con duoc bo tn lai mt phn cao
dn bo vai, du cho ta nhn ra khong sn dinh bn trong va cac am tht cua chu Tng xung quanh sn y.
Su kin c cua phn cng trinh bng gach trong cac tinh xa nay dem lai cm tuong hinh nhu ngay xua
chung co nhiu tng.
Nganh nghin cu kho c hoc d chng minh rng
qun th nay b ha hoan thiu huy vao khong th ky
th tu hoc th nm sau CN. Nha chim bai Phap Hin
cua Trung Quc vn con thy co vai T-kheo cu tru tai
dy vao th ky th nm, nhung Huyn Trang, mt nha
du hanh khac cua Trung Quc qua dy vao th ky th
by lai miu t vung nay b pha hoai diu tan. V sau no
hi sinh, vao khong giua th ky th chin va muoi hai
co vai tinh xa moi duoc dung ln. Nhung vao th ky
th muoi ba, moi hoat dng tn giao hinh nhu d chm
dt.
Ngi thap danh du da dim hanh l tra-t va phn chia xa-loi Pht o vao khong 1,5km phia dng
Thap Nit-ban va ngay nay duoc dn da phuong goi bng tn Sanskrit la Angarastupa (Thap Di Ct)
hoc trong ting Hindi goi la Ramabhar-tila (Dnh Ramabhar) theo tn H Ramabhar o phia dng. Thap
dung trn mt d phng va co duong kinh 3 m. Nay khng th doan duoc chiu cao ngay xua, boi vi
dam nguoi sn lung bo vt va n trm gach d ly di dn dn phn trn thap qua bao th ky nay. V
phuong din kho c hoc, thap khng con gia tr quan trong nua, song di voi bt k mt du khach hanh
167
huong chim bai nao quen thuc voi lch s cuc doi dc Pht thi dy qu la mt thanh tich dy ky nim
thing ling gy bao cm xuc bi hi.
Ch,-ng V[[[
Ph+n CuRi
CiC Hw[ N8Hb V[f( (P V^ V[NH 0[{N
Gian ha tang dc Pht vua duoc dp tt thi chu T-kheo bt du tu hi: lam gi by gio Truong lo
Mahakassapa dc bit quan tm vic nay, vi loi nhn xet cua T-kheo Subhadda hinh nhu c vng vng
bn tai tn gi rng sau khi bc Dai Sa-mn dit d, chu Tng co th lam gi tuy thich.
Vi vy, tn gi lin triu tp Tng chung lai va bo "Chu Tn gi, chung ta hy cung doc lai Phap va
Lut voi muc dich khng d cho ta giao nao hay ta gioi nao lot vao, va khng d mt nhom nguoi ta
kin nao lon manh trong khi cac bc da vn thng tu lai suy yu". (Cv 11. 1. 1, gin luoc). Y tuong tp
hop mt hi dng (sangiti) va cach trinh bay phuong phap lam vic d duoc chinh dc Pht ban b khi
ngai co ln din t cho Sa-di Cunda bit phuong phap tu tr tp th cua Giao hi.
e<G Cunda, $h( vP -L -(=$ ta thuGt gi[ng Zi# Shp m ta $hAng ngI, $h( vP ph[i tp hp nhau l5i
v $Dng nhau t%ng -$ Zi# Shp m !hJng tranh $Li, hLG 2# 2nh t>ng w nghta v t>ng vpn $3 v&i
nhau -X $h# Zi# Shp thanh tPnh nG -(=$ t?n t5i l.u di v l=i 9$h v an l5$ $a Run 2anh, v l/ng t>
mon -Hi v&i -4i, v l=i 9$h, an l5$ v h5nh ph3$ $a $h( Thin v nh.n l#5ieW^DN 29. 17)
Chu Tng lp tc dng y voi d ngh cua Truong lo Mahakassapa triu tp mt hi dng. Chu v thnh
cu tn gi chon cac thanh vin tham du nhung khng duoc b sot tn gi nanda. Du vn con la v huu
hoc, tn gi d chng nhp luu dao, do do v y khng th doa lac va truoc kia d dat tri kin uyn thm
v Phap va Lut duoi su huong dn cua dc Pht.
Vic d c uu tin T-kheo nanda lam thanh vin hi dng co mt ly do dc bit. Trong Giao hi su
kin ai cung bit la d co nhiu ln bt dng y kin giua Truong lo Mahakassapa khng khoan nhuong
va Truong lo nanda nhiu tu tm. Boi vi Truong lo nanda thnh thong co giao gioi cac T-kheo-
ni, nn Tn gi Mahakassapa hoai nghi v y lin h dn tinh cm va d co ln de doa v y dung d
Tng chung diu tra theo Gioi lut (SN 16. 10) . Vao mt dp khac, vi mt s Sa-di duoi su huong dn
cua tn gi nanda d roi b Giao hi nn Truong lo Mahakassapa goi tn gi nanda luc y d cao
nin la "con nit" (kumaraka), chuyn y duoc mt vai T-kheo-ni nghe lot (SN 16. 11).
Nhung v phuong din khac, tn gi Mahakassapa khng th phu nhn rng tn gi nanda d lng
nghe va ghi nho nhiu Phap thoai cua dc Pht hon bt c T-kheo nao khac. Do vy, vi quyn loi
Chanh Phap, tn gi dua v y vao danh sach cac thanh vin cua hi dng. Danh sach nay duoc xem la
bao gm 500 T-kheo, tt c chu Thuong toa truong lo (Thera) (Cv 11. 1. 2), nghia la T-kheo co it
nht muoi tui ha.
Co l khi con o Kusinara, Giao hi d dng y voi danh sach cua tn gi Mahakassapa va d quyt dnh
chon Raagaha lam da dim cua hi ngh. Thoi dim duoc quy dnh la mua mua sp toi (83 truoc CN).
168
Khng mt T-kheo nao, ngoai nm trm v nay, duoc phep vao thanh Raagaha trong sut mua mua y,
d cho hi dng co th tp hop ma khng b phin nhiu.
Khi dn kinh d nuoc Magadha, chu Tng danh mt thang dung am tht tru mua cho minh va sa chua
cac tinh xa cu d hu nat. Su thuc sau chuyn hanh trinh dai tu Kusinara dn Raagaha, chu Tng vn con
nhiu thi gio nhu vy truoc khi troi d mua (thuong vao giua thang Nm) la mt bng chng nua cho
thy Dai Bat Nit-ban phi duoc phng dnh d xy ra vao thang ba hay tu nm 83 truoc CN.
Cui cung moi nguoi va moi vt du sn sang d hi ngh bt du hop, tt c tru tn gi nanda, nguoi
vn chua tro thanh mt v A-la-han. Tui h, tn gi chuyn tm hanh thin hu nhu sut dm y cho dn
khi tng sang truoc gio phut hi ngh khai mac, tn gi mun ngh ngoi di chut, bng nhin "giua luc
nhc ban chn ln khi san nha va dt du xung giuong", v y dat thanh su doan tn lu hoc (asava)
va gii thoat sanh t" (Cv 11.1. 3).
Gio dy tn gi d tro thanh mt bc Thanh, mt A-la-han, su kin y tt nhin tng thm th luc cua hi
dng. Co l chinh vi mun lam cho hi dng co uy tin cao hon ma ngay truoc khi hi ngh bt du, cac
thanh vin quyt dnh ban dao qu A-la-han cho v T-kheo lo thanh nay, nguoi d mang y bat sut bn
muoi nm ma chua dc gii thoat.
Theo cac b Lun thu, hi ngh kit tp Kinh Din cua nm trm T-kheo d din ra tai Dng Sattapanni
duoi Dnh Vebhara (nay la Vaibhara) ngon nui o cuc ty bc cua dy nui di bao quanh Raagaha. Loi
trn thut nay khng duoc ghi lai o du trong Kinh Tang c. Nu diu y dung su thuc, thi no lai lam
phat sinh cac mi hoai nghi v s luong thanh phn tham du (con s y du sao vn khng duoc xem la
chinh xac), boi vi nm trm T-kheo khng th nao co du ch cu tru du o trong dng hay phia truoc
dng cung vy.
Sut thoi gian by thang tip theo sau do, tn gi Mahakassapa cht vn T-kheo pali v Lut cua
Giao hi (Vinaya) va T-kheo nanda v Kinh hay Phap thoai cua dc Pht (sutta) (Cv 11. 1. 7). Nu
hi dng giu im lng, loi day cua bc Dao Su do T-kheo pali hay nanda truyn dat du duoc xem la
duoc tuong thut chinh xac va nhu vy la duoc cng nhn lam thanh din. Mi T-kheo hin din du
duoc khuyn khich nu cac dim vn nan hay b sung, hoc tuyn b nhung loi phat biu cua dc Pht
ma v y nho r, d ghi thm vao.
Thanh din duoc thit lp nhu vy khng phi vit thanh vn ma la ghi vao tm tri. c An D, vit
vn bn ch duoc dung cho cac kh uoc hay hop dng truoc lut phap, nghia la cac tai liu tuong di
ngn han khng duoc xem la dang ghi nho trong tm tri. Con nhung kinh vn co muc dich thanh dat su
thng hiu am tuong doi sng du duoc hoc thuc long d co th tung nim bt c luc nao. Chung duoc
luu truyn mi cho cac th h T-kheo tre hon bng cach truyn tung va lp lai thuong xuyn.
Cac dim bt dng giua hai tn gi Mahakassapa va nanda lai co nguy co bung ra mt ln nua trong
sut thoi k hop hi dng, khi tn gi nanda nu loi dc Pht day (DN 16. 6. 3) dai y la sau khi dc
Pht dit d, nu chu Tng mun, co th huy b cac gioi diu nh (sikkhapadani). Lp tc tn gi
Kassapa cht vn: "Hin gi nanda, hin gi co hi do la cac gioi diu nao khng".
"Thua tn gi, ti khng hi". Tn gi nanda b buc phi thua nhn diu nay.
Sau do mt cuc tho lun khoi ln v nhung gi duoc xem la tiu gioi diu. Cui cung tn gi Kassapa
d ngh voi hi dng rng Tng chung nn duy tri tt c gioi lut, d cho cac d t tai gia khng nghi
rng Giao hi d tro thanh lng leo sau khi dc Pht T dit d. Hi dng chp nhn loi d ngh nay
bng cach im lng (Cv 11. 1. 9).
169
Di nhin, dim so sot cua tn gi nanda gy nn nhiu ban tan trong mt thoi gian, va cung ging cac
truong hop tuong tu, no d dua dn vic nhc lai mt s li lm khac cua v T-kheo truong lo nay. Vi
ly do hoa hop Tng chung, tn gi nanda chinh thc lam l sam hi li lm (Cv 11. 1. 10).
Ngn ngu duoc hi dng kit tp Raagaha s dung d ghi loi thuyt ging cua dc Pht thanh Thanh
din la ting Pali, mt hinh thc cao cp tin b cua ngn ngu Magadhi, vua tranh dung cac th ngu da
phuong, vua co phn tu vung duoc lam cho phong phu nho cac cach din t vay muon tu cac ngn ngu
An D co lin h. Pali duoc cng nhn la ngn ngu chung (lingua Iranca) vuot ln moi da phuong, ch
duoc gioi tri thc noi thoi y, song gioi binh dn cung hiu bit. Cac quc vuong o Bc An s dung Pali
lam ngn ngu trong gioi chanh quyn giua cac triu dinh, vi th, thai t Siddhattha Gotama d quen
thuc ngn ngu nay tu thoi nin thiu, con hai tn gi pali va nanda cung co th d noi th ting nay
luu loat.
Hi dng kit tp vua kt thuc va hinh thc nguyn thuy cua Kinh Din Pali vua duoc thit lp thi T-
kheo Purana cung mt nhom T-kheo thn huu dn Raagaha d kht thuc. Dy tu hao v nhim vu vua
hoan thanh, cac T-kheo trong hi dng yu cu v y chp thun Thanh Din ma chu v d h thng
hoa. T-kheo Purana dap: "Chu v Thuong toa trong Giao hi d kheo hop tung va soan tho Kinh Lut
thanh Thanh Din. Song ti thich ghi nho Phap theo cach chinh ti d lng nghe va tho giao tu dc Th
Tn". (Cv 11. 1. 11)
Diu nay khng nht thit am ch rng co nhung d bit cu th giua quan nim v Phap cua v nay va
quan nim cua hi dng. Co l loi noi cua T-kheo Purana ch ngu y: "Tai sao ti la nguoi d tung nghe
bc Dao Su thuyt ging va vn con mang nhiu n tuong su sc truc tip v nhn cach cua ngai ma ti
lai phi chp nhn vic xac lp loi ngai day thanh Kinh Din do nguoi khac lam ch".
Mt trm nm sau Hi Dng Kit Tp Du Tin, vao nm 383 truoc CN, Hi Dng Kit Tp Th Hai
lnh trong trach xet duyt Kinh Din nguyn thuy. Nguyn nhn hop hi dng nay la su bt hoa hop y
kin v Gioi lut (Vinaya). Sau nhiu hoat dng lin tuc, mt uy ban d quyt dnh chng di vic chp
nhn muoi dim canh tn duoc d ngh, va nhm muc dich xac nhn quyt dnh nay, mt ln nua, Kinh
Din lai duoc hop tung trong vong tam thang do mt Giao hi gm by trm v Thuong toa o Vesali
duoi su chu tri cua Truong lo T-kheo Revata (Cv 12. 2. 8). D chng minh su tun thu truyn thng
cua chu Tng, cac thanh vin trong hi dng tu xung minh la Thuong Toa B (Theravadin) nghia la
"nhung v h tri Giao Ly cua chu Thuong toa". Con nhung v canh tn lai cho minh la chim da s, tu
xung la Dai Chung B (Mahasanghika), nghia la cac thanh vin cua Dai chung". Tu Dai Chung B, d
phat trin vao khong du Cng nguyn, thanh tng phai Dai thua (Mahayana: c xe lon).
Nu Hi Dng Kit Tp Du Tin thy phn su cua minh la thit lp Giao Phap cua dc Pht mt cach
trung thuc va h thng hoa Kinh Din cho Giao hi tuong lai, thi Hi Dng Th Hai d gan loc - hay
dung hon "d lng nghe" khi luong Kinh Din vi dai nay theo dung mt s nguyn tc bin tp. Mc du
co loi dc Pht khng dnh: "Khng ai bit moi vic" (MN 90), hi dng vn quan tm mong mun
chng minh Nht Thit Tri cua dc Pht, su toan tri kin ma theo quan dim cua chu v, ngai d dat
duoc ngay luc Giac Ng (Bodhi) khin ngai tro thanh dc Pht.
Boi th, chu v n luc ct b tu tang Kinh Din nguyn thuy moi su lin quan dn bt c kt lun va su
cng nhn nao thuc v thoi k sau cua bc Dao Su; dng thoi c tim cach lam cho nhung loi ngai xac
nhn o cac giai doan du tin va cac giai doan v sau cua doi ngai phu hop nhau.
Diu may mn la chu v khng phi bao gio cung chu tm thn trong luc lam vic nay, vi vy cac nha
An D hoc ngay nay vn tim duoc vai du hiu chng t su tin b trong qua trinh phat trin tri tu cua
dc Pht. Nhm muc dich lam cho tri tu toan tri kin cua dc Pht tro nn r rang hon, chu v d b
sung vai dim kha th so vao bai kinh d chng t bc Dao Su d bit nhung vic ngai sp duoc trinh
170
bao. Vi du, khi y si Jivaka k don thuc cho ngai, dc Pht d bit do s la thuc gi, song vn cho doi
don thuc y.
Hon nua, Hi dng o Vesali duoi quyn chu toa cua Truong lo Revata phi chu trach nhim v su gia
tng s kinh din. Do c trm nm ghi vao ky c va khu truyn, nhiu doan kinh vn d dong cng
thanh cac "khi ngn tu". Khi Kinh Din duoc duyt lai, cac khi ngn tu nay duoc xen ln vao bt c
noi nao co ve thich hop voi d tai, thm chi co noi lam cho dong tu tuong mt c y nghia. Sau cung, Hi
Dng Th Hai nay cung d khuych truong Kinh Din bng cach dua vao s tai liu d duoc gat b ra
ngoai khi luong Kinh Din nguyn thuy.
Hi Dng Kit Tp Th Ba duoc t chc tai Pataliputta (nay la Patna) vao nm 253 truoc CN duoi su
bo tro cua v Dai D Pht t cua An D, Asoka Moriya (Skt. Asoka Maurya). Hi dng nay gm c
ngan T-kheo do Truong lo Moggaliputta Tissa chu toa. Trong chin thang lam vic, hi dng mt ln
nua lai tng duyt Kinh Din cua Thuong Toa B va thm vao hai tang Kinh va Lut hin hanh mt tac
phm th ba co tinh cht ly lun hoc thut. Cung voi su b sung mt s tac phm mang tinh hoc thut
khac nua trong vong hai th ky k tip do, cui cung xut hin mt b sach th ba duoc mnh danh
Lun A-t-dam hay Thng Phap (Abhdhamma). Ba b thanh din duoc dt tn la "tang" hay gi
(pitaka), va vi th Kinh Din Pali thuong duoc goi la Tam Tang (Tipitaka).
Chinh nho su nghip hong Phap thanh cng vin mn cua Dai D Asoka (v vua ngu tr dc tn tu 269
- 232 truoc CN), ma Tam Tang Pali duoc bo tn cho dn thoi dai chung ta.
Chinh Dai D Asoka phai hoang t Mahinda di giao hoa do quc Ceylon (Sri Lanka) theo dao Pht,
nn ngai d bo dm cho Pht Phap an tru trong ngi nha tip tuc tn tai vuot qua bao con khung hong
lch s. Tai cac tinh xa trn do quc nay, Kinh Tang Pali duoc bo tri trong tm tri chu T-kheo cho
dn th ky th nht truoc CN, chu v vit Kinh Din ln cac la bi-da kh, talipot (Corypha
umbraculiIera) (Dv 20. 20I; Mhv 33. 100I).
Ngi tinh xa xy bng da tng Aluvihara (P. lokavihara), noi
cng trinh bi bin nay d duoc hoan thanh, hin nm cach Matale
3km v phia bc. Nguoi du khach dn Sri Lanka bng xe hoi tu
Kandy ln phia bc, sau khi di ngang qua Matale, s khng khi
dua mt sang bn trai nhin v nhung tng da vi dai cua tinh xa
Aluvihara voi nim thanh kinh tri n ngi c tu, noi ma Giao Phap
co gia tr bt bin vuot thoi gian cua dng Giac Ng d duoc ghi
chep thanh vn cach dy hai ngan nm truoc.
Dch gi cn but
Trong Xun Dinh Su 1997
-ooOoo-
(Hk 5C (^[ .[|j (H%5 VH]O
[. (%5 (tN8 P^.[
Tt c nhung dch phm TAM TANG cua Hi Kinh Tang Pali Lun Dn: Pali Text Society, London.
Ngoai ra con co:
Digha Nikaya bn dch cua M. O`C Walshe xut bn voi nhan d: Thus have I heard - The Long
Discourses oI the Buddha (Nhu vy ti nghe - Kinh Truong B cua dc Pht) London 1987.
171
Mahima Nikaya (Trung B Kinh) bn dch cua c Thuong Toa Nanamoli.
An Analysis oI The Pali Canon (Phn tich Kinh Din Pali): Russell Webb, BPS, 1975.
[[. Sn V Cx 0t[ V_ 0hC PH(
Ngoai cac s ky v dc Pht trong Kinh Tang Pali, con co bn c s An D.
Nidanakattha (Duyn Khoi Chuyn Tin Thn Dc Pht) do T.W. Rhys Davids dch tu Pali sang Anh
ngu, PTS, 1925.
Mahavastu do J.J. Jones dch tu Sanskrit sang Anh ngu, London, 199-56.
Lalita Vistara do P.E. oucaux dch tu Sankscrit sang Phap ngu (Paris 188) va R. L. Mitra dch sang
Anh ngu, Calcutta, 1881.
Buddhacarita cua Asvaghosa, do E.B Coell dch tu Sanskrit sang Anh ngu, OxIord, 189.
[[[. Sn V H[|N 0t[

Le Buddha (Dc Pht) cua A. Bareau, Paris, 1962.

The LiIe oI Gotama The Buddha (Cuc Doi Dc Pht Gotama), E.E Brester, London, 1956.

The Buddha (Dc Pht), M. Carrithers, London, 1983.

The LiIe oI the Buddha (Cuc Doi Dc Pht), A. oucher luoc dch tu Phap ngu, Conn, 1963.

The Living Buddha (Dc Pht Tru Th), D. Ikeda, Ne ork, Tokyo, 1976.

The LiIe oI the Buddha As It Appears in The Pali Canon (Cuc Doi Dc Pht xut hin qua Kinh Tang
Pali), Thuong Toa Nanamoli, BPS, 1972.

The Buddha (Dc Pht), M. Pye, London 1979.

The LiIe oI the Buddha (Cuc Doi Dc Pht) H. Saddhatissa, London, 1976.

The LiIe oI the Buddha As Legend and History (Cuc Doi Dc Pht: Huyn Thoai va Lch S), E.J.
Thomas, London, 1960.

The Biography oI the Buddha (Tiu S Dc Pht) K.D.P. Wickremesinghe, Colombo, 1972.
[V. 0b% .

Geography oI Early Buddhism (Da Ly Thoi Pht Giao Nguyn Thuy) B.C. La, Varanasi 1973.

Cities oI Ancient India (Kinh Thanh C An D), B.N. Puri, Meerut. Delhi - Calcutta 1966.
V. HO^N C]NH r Hw[ V^ 0[ (HkN8 c Cx eN 0w

Daily LiIe in Ancient India Irom 200 BC to 700 AD (Doi Thuong o C An D tu 200 truoc CN dn 700
sau CN), J. Auboyer, London, 1965.

172
The Wonder That Was India. A Survey oI the Culture oI the India Sub-Continent beIore the Coming oI
the Muslims (K Diu Thay C An D. Kho Sat Vn Hoa Tiu Luc Da An truoc thoi HOI GIAO Xm
Nhp), A.L Basham, London, 1967.

Indian Culture in the Days oI the Buddha (Vn Hoa An D Thoi Dc Pht) A.P de Zoysa, Colombo,
1955.

Everyday LiIe in Early India, (Cuc Sng Thuong Ngay o C An D), M. Edardes, London, 1969.

Ancient India: A History oI its Culture and Civiliation (C An D: Lch S Vn Hoa va Vn Minh)
D.P. Kosembu, Ne ork, 1965.

The Age oI Vinaya: A Historical and Culture Study (Thoi Dai Lut Tang: Nghin Cu Lch S va Vn
Hoa), G.S.P Misra, Ne Delhi, 1972.

Buddhist India (An D Theo Dao Pht), T.W. Rhys Davids, London 1903, Calcutta 1957.

Society at the Time oI the Buddha (X Hi Thoi Dc Pht) N. Wagle, Bombay 1963.
V[. CH`NH (ab (H[ 0hC PH(

The Magadhas in Ancient India (Cac Vuong Quc Magadha o C An D), B.C La, Delhi, 1976.

An Early History oI Vaisali (Lch S C Dai Vaisali), . Mishra, Delhi, 1962.

History oI Kosala up to the Rise oI the Mauryas (Lch S Kosala cho dn Thoi Hung Thnh cua Triu
Dai Mauryas), V. Pathak, Delhi, 1963.

Studies in the Buddhist Jatakas (Nghin Cu B Chuyn Tin Thn Dc Pht), B.C. Sen, Calcutta,
197.

Republics in Ancient India 1500 BC - 500 AD (Cac Nn Cng Hoa o C An D tu 1500 truoc CN - 500
sau CN), JP. Sharma, Leiden, 1968.
V[[. 8[iO Hw[ = ]NH HkcN8 VN H% Cq% 0tO PH( = CiC Hw[ 0mN8 V[f( (P
V[NH (tN8

Viharas in Ancient India (Cac Tinh Xa C An D) D.K. Barua, Calcutta, 1969.

The World oI Buddhism (Th Gioi Pht Giao), H. Bechert R. Gombrich, London, 198.

Buddhist Centres in Ancient India (Cac Trung Tm Pht Giao C An D), B.N. Chaudhury, Calcutta,
1969.

Buddhist Sects in India (Cac Tng Phai Pht Giao o An D), N. Dutt, Calcutta, 1970.

Early Monastic Buddhism (Dao Pht Trong Giao Hi Nguyn Thuy), N. Dutt, Calcutta, 1960.

Buddhist Monks and Monasteries oI India (Giao Hi va Tinh Xa Pht Giao o An D), S. Dutt, London,
196.

In the Bloing Out oI a lame (V Su Tt La). M. Edardes, London, 1976.

173
Women under Primitive Buddhism (Phu Nu thoi Pht Giao Nguyn Thuy), I.B Horner, Delhi, 1975.

The Buddha - Buddhist Civiliation in India and Ceylon (Dc Pht - Vn Minh Pht Giao o An D va
Tich Lan), T. Ling, London, 1973.

The Origin and The Early Development oI Buddhist Monachism (Ngun Gc va Su Phat Trin So Khoi
Np Sng Trong Tinh Xa Pht Giao), P. Olivelle, Colombo, 197.

The Buddhist Councils (Cac Hi Dng Pht Giao), L. de La Vallee Poussin, Calcutta, 1976.
V[[[. PHiP V^ .j( PH( 8[iO

Early Buddhist Jurisprudence - Theravada Vinaya (Lut Phap thoi Pht Giao Nguyn Thuy - Lut
Thuong Toa B) D.N Bhagvat, Bombay, 1939.

Early Buddhist Monachism (Np Sng Tinh Xa thoi Pht Giao Nguyn Thuy), S. Dutt, Bombay, 1960.

The Patimokkha: 227 undamental Rules oI A Bhikkhu (Gioi Bn: 227 Gioi Cn Bn cua T-kheo),
Thuong Toa anamoli dch, Bangkok, 1966.
[r. SiCH Cx N8

A Dictionary oI Buddhism (Tu Din Pht Hoc), T.O. Ling, Ne ork, 1972.

Dictionary oI Pali Proper Names (Tu Din Danh Tu Ring Pali), G.P. Malalasekera, London, 1960.

Encyclopaedia oI Buddhism (Bach Khoa Tu Din Pht Hoc), G.P. Malalasekera, Colombo, 1961.

Buddhist Dictionary (Tu Din Pht Hoc), Nyanatiloka Thera, Colombo, 1972.

Dictionary oI Early Buddhist Monastic Terms (Tu Din Tu Ngu Pht Giao Nguyn Thuy), C.S. pasak,
Varanasi, 1975.
r. 8[iO .

SelIless Persons Imagery and Thought in Theravada Buddhism (Nhung V Huu Tinh V Ng - nh
Tuong va Tu Tuong Pht Giao Thuong Toa B), S. Collins, Cambridge, 1982.

Buddhist Thought in India (Tu Tuong Pht Giao An D), E. Cone, London, 1962.

Buddhism (Dao Pht), R.A. Gard, Ne ork London, 1961.

Buddhism - A Non - Theistic Religion (Dao Pht - Mt Tn Giao V Thn), H.Von Glasenapp, London,
1970.

The Psychological Attitude oI Early Buddhist Philosophy (Thai D Tm Ly cua Trit Ly Pht Giao
Nguyn Thuy), Lama A. Govinda, London, 1961.

The Early Buddhist Theory oI Knoledge (Ly Thuyt V Tri Kin Trong Pht Giao Nguyn Thuy),
K.N. Jayatileke, Delhi, 1980.

Buddhist Images oI Human PerIection (Tranh Tuong Pht Giao v Su Hoan Thin Nhn Cach), N. Kat,
Delhi, 1982.

17
History oI Indian Buddhism (Lch S Pht Giao An D), E. Lamotte (bn Anh dch), London, 1987.

What the Buddha taught (Nhung Gi Dc Pht Day), W. Rahula, BedIord, 1959.

Buddhism, an Outline oI its Teachings and Schools (Dao Pht: So Luoc cac Giao Ly va Tng Phai),
H.W. Schumann, London, 1973.

Indian Buddhism (Dao Pht o An D), A.k Warcler, Delhi, 1980.
r[. SiCH CHjsN VH]O V_ CiC (N 8[iO VHiC c (H[ 0hC PH(

The ivikas: A Vanished Indian Religion (Dnh Mnh Phai: Mt Dao Giao d Bin Mt o An D), A.
L. Basham, London, 1978.

Early Jainism (K-na Giao Nguyn Thuy), 1951 K.K. Dixit, Ahmedabad, 1978.

A Classical Dictionary oI Hindu Mythology Religion (Tu Din Thn Thoai va An D Giao), J.
Doson, London, 1953.

The Jain Path oI PuriIication (Con Duong Thanh Tnh cua Dao K-na), P.S. Jaini, Delhi - Varanasi -
Patna 1979.

Iconographic Dictionary oI the Indian Religions (Tu Din Tranh Tuong Cac Tn Giao An D), G.
Liebert, Leiden, 1976.

The Doctrine oI the Jainas (Giao Ly Dao K-na) W. Schubring, Delhi, 1978.

A Dictionary oI Hinduism: Its Mythology, olklore and Development (Tu Din An D Giao: Thn
Thoai, Vn Hoa Nhn Gian va su Phat Trin), M J. Stutley, Bombay - Delhi, 1977.

Hindu World - An Encyclopaedic Survey oI Hinduism (Th Gioi An Giao - Kho Sat Tng Quat v An
Giao), B. Walker, London, 1968.
r[[. VH]O Cx HC PH( 8[iO

Buddhist Monuments (Dn Dai Pht Giao), D. Mitra, Calcutta, 1971.

Archaeological Remains oI Kapilavastu, Lumbini Devadaha (Di Tich Kho C o Kapilavastu,
Lumbini Devadaha), B.K. Rial, Kathmandu, 1979.

Buddhist Shrines in India (Tu Vin Pht Giao o An D), D. Valisinha, Colombo, 198.
r[[[. (H]O 5wC V^ (H V( c eN 0w

The Book oI Indian Birds (Cac loai Chim An D), S. Ali, Bombay, 1961.

Some BeautiIul Indian Trees (Mt S Cy Dp o An), E. Blatter W.S Millard, Bombay, 1977.

loering Trees and Shrubs oI India (Cac Loai Cy Hoa An D), D.V. Coen, Bombay, 1970.

100 BeautiIul Trees oI India (100 Loai Cy Dp An D), C. Mc Cann, Bombay, 1966.

The Book oI Indian Animals (Dng Vt An D), S.H. Prater, Bombay, 1971.
175