Gio-trnh T-vng ting Vit Chng 1: Cc n-v t-vng ting Vit xt v mt cu-to

I. CC KHI NIM KHC NHAU V N V CU TO T TING VIT

( Xem bng tng kt cc quan nim khc nhau v hnh v ting Vit.) Tu trung, c th thy c hai xu hng xc nh hnh v i lp: 1 Hnh v trng m tit. Tiu biu gm cc tc gi nh M.B.Emeneau, Nguyn Ti Cn, Lu Vn Lng, Nguyn Vn Tu Tuy nhin, cch gi tn khng ging nhau. M.B.Emeneau, Lu Vn Lng dng thut ng morphem, Nguyn Ti Cn dng khi nim ting, Nguyn vn Tu dng t t, L Vn L dng ng v. 2 Hnh v khng hon ton trng m tit. khuynh hng ny, ni hm v ngoi din ca hnh v cng c nhn nhn khc nhau. Theo Hu Chu: Hnh v l nhng n v c to ra t cc m v, t thn c ngha nhng khng c dng trc tip giao tip, tc khng trc tip c dng kt hp vi nhau to thnh cu Hnh v (hay yu t cu to t) ting Vit l nhng hnh thc ng m c nh, bt bin, nh nht vi dng chun ti thiu l 1 m tit, t thn c ngha (t vng hay ng php), c th chu tc ng ca phng thc cu to cu to t cho ting Vit. [ 5, 5 ] Theo H L: Nguyn v l n v nh nht c ngha ng ngn. T nguyn v, khng th tch ra mt n v ng ngn no nh hn. Ni cch khc, nguyn v khng th l kt qu ca s kt hp ca hai (hoc nhiu) n v ngn ng. T nguyn v ch c th tm thy mt n v ng m v ch mt m thi, v n v ng m y chnh l bn thn nguyn v. Trong ting Vit, nguyn v thng c hnh thc mt m tit. V d: nh, i, p, ( trong p ), nc(trong bp nc), ngoi, giao Nhng bn cnh , cng c nguyn v c hnh thc cu to nhiu m tit. V d: t, c ph, rng rc, amian, axtilen [ 19, 75 ] i Xun Ninh cho rng: Hnh v ting Vit l yu t nh nht v mt t chc m c ngha: ngha t vng hay ngha ng php. [ 22, 7 ]. ng v mt m tit, c th chia hnh v ting Vit ra hai loi: loi n m tit ( n, ung, con, ci ), loi a m tit ( c ph, rai, thn ln, c cung,) [ 22, 21 ]

TOP

II. CC QUAN NIM KHC NHAU V T TING VIT TOP

( Xem bng tng kt cc quan nim khc nhau v t ting Vit ) Nhn chung c hai khuynh hng : 1. T ting Vit trng vi m tit ( hay ting). Tiu biu cho khuynh hng ny l M.B.Emenneu, Cao Xun Ho, Nguyn Thin Gip. Emeneau nh ngha: T bao gi cng t do v mt m v hc, ngha l c th miu t bng nhng danh t ca s phn phi cc m v v bng nhng thanh iu. [ 8, 17 ] Cao Xun Ho: Chng ta hiu tnh a dng v tn gi m cc tc gi khc nhau ngh cho n v khc thng ca cc ngn ng n lp l: tit v (syllabophoneme), hnh tit (morphosyllabeme), t tit (wordsyllabe), n tit (monosyllabe) hoc n gin l t (word). Thc ra, n chnh l m, hnh v hoc t v tt c l ng thi. Nu chng ta so snh vi cc ngn ng Chu u v c cu xoay quanh ba trc c to thnh bi cc n v c bn l m v, hnh v v t, th c cu ca ting Vit hu nh l s kt hp ba trc thnh mt trc duy nht, m tit. [ 8, 18] Nguyn Thin Gip: T ca ting Vit l mt chnh th nh nht c ngha dng to cu ni; n c hnh thc ca mt m tit, mt khi vit lin . [ 8, 168 ] 2. T ting Vit khng hon ton trng m tit:

 Trng Vn Chnh, Nguyn Hin L: T l m c ngha, dng trong ngn ng din t mt n gin nht, ngha l khng th phn tch ra c. [ 8, 18 ] Th d: bn, gh, th thuyn, gia nh , . Nguyn Vn Tu: T l n v nh nht v c lp, c hnh thc vt cht (v m thanh l hnh thc) v c ngha, c tnh cht bin chng v lch s. [8, 20] Nguyn Kim Thn: T l n v c bn ca ngn ng c th tch khi n v khc ca li ni vn dng mt cch c lp v l mt khi hon chnh v ng m, ngha (t vng, ng php) v chc nng ng php.[ 8, 20 v 21 ] H L: T l n v ng ngn c chc nng nh danh phi lin kt hin thc, hoc chc nng m phng ting ng, c kh nng kt hp t do, c tnh vng chc v cu to v tnh nht th v ngha. [ 19, 104 ] i Xun Ninh: T l n v c bn ca cu trc ngn ng gia hnh v v cm t. N c cu to bng mt hay nhiu n v hng ngay sau n tc l hnh v v lp thnh mt khi hon chnh. [ 22, 24] Lu Vn Lng: Nhng n v dng tch bit nh nht mi l t. C th ni t l n v tch bit nh nht. Ni cch khc, t l ng on (tnh) nh nht . [ 18, 213]. T c th gm nhiu ting khng t do hoc ch mt ting t do hay nhiu ting t do kt hp li khng theo quan h thun c php ting Vit. [18, 214]. Hu Chu: T ca ting Vit l mt hoc mt s m tit c nh, bt bin, c mt ngha nht nh, nm trong mt phng thc (hoc kiu cu to) nht nh, tun theo nhng kiu c im ng php nht nh, ln nht trong t vng v nh nht to cu.[ 4, 14 ] .. Kt hp cc quan nim v hnh v v t c th chia ra lm 3 nhm kin:

1 2 3 T Trng m tit Khng hon ton trng m tit Khng hon ton trng m tit Hnh v Trng m tit Trng m tit Khng hon ton trng m tit
- Nhm 2: L Vn L, Nguyn Ti Cn, Nguyn Vn Tu - Nhm 3: Nguyn Kim Thn, Hong Tu, Hu Chu, i Xun Nhm 1: M.B.Emeneau, Nguyn Thin Gip, Cao Xun Ho - Ninh, H L Tm li, do ng t cc gc nghin cu ng i hay lch i khc nhau, do cch hiu v khi nim hnh v ca Baudouin de Courtenay Ivan trong ngn ng hc i cng khc nhau, dn n cch chn n v cu to t ting Vit ca cc tc gi khc nhau, v theo , quan nim v t v cch xc nh cc kiu cu to t cng khc nhau.Phn tng kt trn phn no khi qut ln c tnh phc tp ca tnh hnh nghin cu v t trong ting Vit. Vi t cch l mt gio trnh t vng ting Vit i hc trang b cho sinh vin ngnh s phm Vn mt kin thc vng v vn t ting Vit ph hp vi nhng kin thc c phn phi trng ph thng gio trnh ny buc phi chn mt trong cc hng gii quyt trn. Cho n nay quan nim c tnh cht dung ha nht, ph bin nht, c nhiu ngi tn ng, c bit l ph hp vi chng trnh ging dy ph thng l kin ca cc tc gi thuc nhm 2.

III. T TING VIT V C IM CA T TING VIT TOP

Trong phn m u chng ta bn n nhng c im chung ca t l c ngha hon chnh, mang tnh c nh, sn c, bt buc, v l n v nh nht to cu. Kho st ting Vit, c th thy t ting Vit c nhng c im sau y: -T ting Vit c th n tit hoc a tit. Nhng ting nh quc, gia, sn, thydng, di ,x, ph, xtdu c nhng n v c mt ngha no (ngha t vng hoc ngha b sung) nhng khng c kh nng tn ti c lp trong cu m phi kt hp vi mt yu t khc, chng hn nh gia, h, triu, d, phng, c, a,trong nhng t quc gia, sn h, d dng, d di, x phng, c ph, a xt, D trong nguyn ng, sn, thy, quc, gia,c s dng nh t, nhng vi tinh thn c lp dn tc, vi s sng to ca ngi Vit, chng ch c s dng nh n v cu to t. D l s lp li ca d, nhng dng, di b bin dng, mt ngha v tr thnh mt yu t b sung, do dng, di cng khng th dc s dng c lp nh t. Cn nhng yu t ph trong c ph, xt trong a xt, ngay trong nguyn ng chng cng khng phi l t hung chi l trong ting Vit. Nh vy, bn cnh nhng t nh, xe, tp, ni, trong ting Vit cn c nhng t d di, d dng, quc gia, t quc, a xt, x phng, c ph,, tc nhng t n m tit hoc a m tit. T ting Vit c th c bin th ng m hoc ng ngha nhng khng c bin th hnh thi hc. Trong cc ngn ng u u, t c bin th v mt hnh thi. Th d: to go c th c cc bin th goes, going, gone, went theo cc quan h ng php khc nhau trong cu. Nhng trong ting Vit khng c bin th hnh thi hc. i, hc, nibt bin trong mi quan h quan h ng php v chc nng ng php trong cu. Ngi min Nam c th ni trng, tri un li, trong khi ngi min Bc ni ging, gii, nhng y khng phi l bin th hnh thi hc m ch l s bin m do thi quen pht m ca a phng.

- ngha ng php ca t khng c biu hin trong ni b t, m c biu hin trong quan h gia cc t trong cu. Trong cc ngn ng bin hnh, nhn vo hnh thi ca t, ngi ta c th xc nh c ngha ng php ca chng ( Th d: danh t, da vo cc hu t nh -ion, -er, -or, -ment; tnh t da vo -ive,- ful, al,).Trong ting Vit, t khng c nhng du hiu hnh thc gip xc nh ngha ng php m phi da vo cc loi t hay ph t nh con, ci, chic ( i vi danh t), , ang, ang, s, rt, hi, kh( i vi ng t v tnh t). - ngha t vng v ngha ng php c quan h cht ch. Chng hn, ngha t vng ca t vng khc nhau trong nhng cu sau y: a. Vng anh i trc, vng nng theo sau. b. Ngi ta vng anh y n bnh vin. c. Tm vn vng xung. Phi da vo chc nng ng php c th ta mi xc nh c ngha t vng ca tng trng hp.

IV. CC PHNG THC CU TO T TING VIT TOP

1/. Xc nh n v cu to t ting Vit. bi ging ny, chng ti chn (ting( lm n v cu to t ca ting Vit. V mt pht m, mi tng c to ra do mt lung hi pht ra t nhin, km theo mt thanh iu nht nh. V mt vn t, mi ting ng nht vi mt ch. Th d: n hc, nh, cao, ca, rng, thin, a, i, tiu, v, huC th chn ting lm n v c s cu to t trong ting Vit bi cc l do sau: Ting l n v d nhn din, quen thuc i vi ngi Vit. Ni theo Nguyn Thin Gip, y l n v tm l ngn ng hc. i vi ngi Vit, vic xc nh s lng m tit hay ting trong mt cu vn, cu th khng phi l mt vic lm kh khn.Th d, trc cu th: Trong m g p bng sen, L xanh bng trng li chen nhy vng. Chng ta d dng xc nh c ngay 14 ting bng cch da vo s ln lung hi i ra, hay da vo s lng thanh iu . -Ting Vit l mt ngn ng n lp, n m tit tnh.V hnh thc, hu ht nhng n v nh nht c ngha trong ting Vit (tng ng mt hnh v trong cc ngn ng n- u) u trng vi m tit. Th d: nh xe, tp ,vit,quc, gia, sn, hu, vK c cc trng hp nh dng trong d dng, di trong d di, xao trong xanh xao, xn trong xinh xnta u c th gii thch c ngha ca chng. Ngha ca nhng n v nh nh xe, tp ,vit, ta d dng xc nh c. Cn ngha ca quc, gia, sn, hu, v,( nhng yu t Hn- Vit), ta c th xc nh c bng cch i chiu tng n v vi hng lot t c cng yu t cu to.Th d i chiu quc k, quc gia, t quc, i quc, ta xc nh c quc c ngha l nc; gia nh, t gia, gia tht, gia ch, ta xc nh c gia c ngha l nh. i vi cc trng hp nh dng, di trong d dng, d di, tuy bn thn chng khng c ngha r rt nhng ta c th l gii c ngha ca chng bng php tr kt hp vi phng php i chiu. Th d: nu cho ngha ca d di l x, ngha ca d dng l y, ngha ca d l z, th c th xc nh ngha ca di bng sai s x z, v ngha ca dng bng sai s y z. Ring cc n v c, ph, rem trong c ph, c rem l nhng ting t thn u v ngha, v ngay c khi t chng vo trong mi quan h vi c t cng khng gii thch c ngha ca chng. y l nhng trng hp c vay mn t cc ngn ng n- u hoc mt ngn ng no khc m ta cha xc nh r ngun gc. Xt v mt s lng,nhng trng hp ny chim s lng khng nhiu, chnh v vy trong thc t nghin c, c tc gi xp chng vo vng ngoi bin hay ngoi l v xt ring. C mt iu khng th ph nhn c l nhng t c vay mn t cc ngn ng n u u c m tit ha v mang thanh iu nh ting Vit. Da vo nhng c liu lch s , gn y ngi ta khi phc c ngha ca nhiu yu t hin mt hay m ngha trong ting Vit. Th d: kha trong khch kha, han trong hi han, pheo trong tre pheo, nc trong bp nc, 2/. Phn loi ting: Da vo cc tiu ch khc nhau, c th c nhiu cch phn loi cc n v cu to t khc nhau. Mt trong nhng cch c th chp nhn l da vo ni dung ngha v chc nng ng php. Da vo mt ni dung, c th phn (ting( thnh hai loi sau: a/ Ting c ngha thc: Ting t thn mang ngha, c th c quy chiu vo mt i tng, mt khi nim nht nh. Th d: cy, c, nc, hoa, sn, thy, b/ Ting khng c ngha thc:Ting t thn khng mang ngha, khng quy chiu c vo mt i tng, mt khi nim nht nh. Th d: l (xanh l), xng (o xng), nhch (dai nhch), pheo (tre pheo), m, chnh ( m chnh), c, ph ( c ph), Xt v nng lc hot ng ng php ( c kh nng hot ng t do hay khng ), c th ting thnh hai loi:

a/ Ting c lp: ting c th hot ng t do trong li ni vi t cch l t. Th d: nh, my, hoa, c, xanh, , tm vng b/ Ting khng c lp: ting khng th trc tip tham gia vo li ni vi t cch l t m phi kt hp vi mt yu t khc. Loi ny gm hai tiu nhm: + Nhng ting khng c lp, nhng t thn mang ngha thc, ngha t vng. Th d: k trong quc k, th trong th mc, tho trong tho lun. + Nhng ting khng c lp v t thn khng mang ngha t vng, ch kt hp hn ch vi mt hay vi yu t khc. Th d: xitrong xa xi; s trong sch s; a, xt trong a xt; m, chnh trong m chnh Kt hp tiu ch ngha v tiu ch ng php c th tng kt cc loi ting trong ting Vit nh sau:

Ting c ngha thc Ting khng c ngha thc

3. Cc phng thc cu to t ting Vit.

Ting c lp nh (nh ca),

Ting khng c lp quc (quc phng) di (d di), c( c ph)

Nh ta bit, ting Vit l mt ngn ng n lp cho nn rt c th khi thy t ca ting Vit ch gm nhng yu t n m tit. in hnh l nhng t c t lu i v biu th nhng khi nim c bn trong ting Vit u n m tit. Ngoi ra, gn y, nhiu nh nghin cu khi phc c ngha ca nhiu yu t mt ngha trong ting Vit. Do c th ni xt v mt lch s t ting Vit c to nn bi cc con ng ch yu sau y: a. S dng mt ting c lp to mt t . b. Kt hp hai hay hn hai ting c ngha li vi nhau theo mt quan h no to t. C th: - Kt hp 2 ting khc nhau theo quan h ng lp hay chnh ph. Th d: c + chua = c chua, hoa + hng = hoa hng nh + ca = nh ca, bnh + tri = bnh tri c. Lp li mt ting km theo theo s bin i ng m nhiu hay t v c quy lut. Th d: tm + tm = tm tm hay tim tm ( trong trng hp th nht, tht ra c bin i ng m nhng mc rt nh. m th nht c pht ra nh hn m th hai. Trng m ri vo m th hai (0-1). Th d: p + p =p p hay m p sch + sch = snh sch hay sch s st + st = san st Ngoi ra, biu t khi nim mi, ngi Vit cn lm giu vn t ca mnh bng cch vay mn t nc ngoi. Th d: bung, chm, bum, xe, ca, kp, lp,bn cnh tiu, i, hu, v, sn, thy, a xt, c ph, x phngD nhin trong nguyn ng, hnh thc ng m v ngha ca chng khng hon ton ging nh trong ting Vit. s dng c, ngi Vit ng ha chng n mc cao nht. Nh vy, trong mt giai on lch s c th, trong h thng ngn ng s ng thi xy ra hin tng gi li t c, cu to t mi, vay mn t mi.Tri qua thi gian hng ngn, hng trm nm, qua nhiu giai on lch s, s tc ng ca cc nhn t bn trong h thng ngn ng cng nhng nhn t x hi bn ngoi lm cho ngha ca t, hnh thc ng m ca t thay i n mc nhng ngi Vit hin i kh c th l gii c mt cch tha ng mi trng hp.. Chnh v vy ngy nay, vic xp cc t vo mt kiu cu to no , chnh xc ca n ch c tnh tng i m thi. Yu cu t ra cho chng ta l phng php v tiu ch xp loi cn c m bo v nht qun. ng trn gc nhn ng i, da vo s lng ting trong t, c th ni t ting Vit c cu to theo hai phng thc ch yu: a. S dng mt ting c lp to mt t . ng vi phng thc cu to t ny, ta c t n. b. T hp cc ting li theo mt quan h no to t. ng vi phng thc cu to t ny, ta c t phc. Da vo quan h ng m hay ngha, c th phn t phc thnh ba loi: -T hp cc ting da trn quan h ngha. ng vi phng thc cu to ny ta c t ghp. Th d: xe p, hoa hng, nh ca, o qun,

-T hp cc ting da trn quan h ng m c tc dng to ngha. ng vi phng thc cu to ny ta c t ly. Th d: sch s, vng v, xinh xn, ngm ngi,co ro, lm nhm, T hp cc ting mt cch ngu nhin do hin ti ta khng xc nh c quan h ng m hay ng ngha gia cc thnh t. ng vi phng thc cu to ny ta c t ngu kt. Th d: x phng, c ph, a xt, m nheo, ba phi, ba hoa Tm li trong ting Vit c cc kiu cu to t sau: T T n T phc T ghp T ngu kt T ly

V. CC KIU CU TO T TING VIT TOP

1. T n: l nhng t c cu to bng mt ting c lp. Th d: Nh, xe, tp, vit, xanh,, vng, tm, Xt v mt lch s, hu ht t n l nhng t c t lu i. Mt s t c ngun gc thun Vit, mt s t vay mn t cc ngn ng nc ngoi nh ting Hn, ting Php, Anh, Nga, - Xt v mt ngha , t n biu th nhng khi nim c bn trong sinh hot ca i sng hng ngy ca ngi Vit, biu th cc hin tng thin nhin, cc quan h gia nh, x hi , cc s m, Xt v mt s lng, tuy khng nhiu bng t ghp v t ly(Theo thng k ca A.Derode, t n chim khong 25% trong tng s t ting Vit) nhng l nhng t c bn nht, gi vai tr quan trng nht trong vic biu th cc khi nim c lin quan n i sng v cu to t mi cho ting Vit. 2. T ghp: l nhng t c hai hoc hn hai ting c ghp li vi nhau da trn quan h ngha. Da vo quan h ng php gia cc yu t, c th phn t ghp ra lm 2 loi chnh: 2.1. T ghp ng lp: T ghp ng lp c nhng c trng chung l: Quan h ng php gia cc thnh t trong t l quan h bnh ng. Xt v mt quan h ngha gia cc thnh t c th thy: + Hoc cc thnh t ng ngha nhau, trong : * C th c mt yu t thun Vit v mt yu t Hn Vit. V d: bn hu, bng d, mu huyt, * C th c hai yu t u l Hn Vit. V d: t duy, th a, tin li, ct nhc, * C th c hai yu t u l thun Vit. V d: i ch, mu m, xinh p, * C th c mt yu t ton dn v mt yu t v l t a phng. V d:Chn cng, bt i, ch ba, + Hoc cc thnh t gn ngha nhau. Th d: thng nh, nh ca, o qun, n ung, i ng, + Hoc cc thnh t tri ngha nhau. Th d: u ui, sng cht, gi tr, gn xa, trong ngoi, - Xt v mt ni dung, ni chung, t ghp ng lp thng gi ln nhng phm vi s vt mang ngha phi c th hay tng hp ( tc biu th s vt, tnh cht hay hnh ng chung, mang tnh cht khi qut ). Tuy c quan h bnh ng v mt ng php, nhng khng a n h qu l ngha t vng ca cc thnh t trong t u c gi tr ngang nhau trong mi trng hp. Nh ta s thy, nhng trng hp mt trong hai thnh t phai m ngha xy ra ph bin trong t ghp ng lp.

 Cn c vo vai tr ca cc thnh t trong vic to ngha v phm vi biu t ca t ghp, c th phn t ghp ng lp thnh ba loi nh l t ghp ng lp gp ngha, t ghp ng lp n ngha v t ghp ng lp hp ngha. + T ghp ng lp gp ngha: bao gm nhng t ghp thuc m hnh ng ngha AB = A+B. Tc l loi m ngha ca tng thnh t cng nhau gp li biu th ngha khi qut chung ca c t ghp, trong ngha chung c ngha ring ca tng thnh t. Chng hn, t qun o ch mc ni chung, trong c c qun ln o. Mt s v d v t ghp gp ngha: in nc, xng du, tu xe, xa nay, chy nhy, hc tp, nghe nhn, thu pht, n ung, tt p, may ri, hn mn,thy tr, v con + T ghp ng lp n ngha: bao gm t ghp thuc m hnh ng ngha AB = A hoc B. Tc l loi m ngha khi qut chung ca c t ghp tng ng vi ngha ca mt thnh t c mt trong t. V d: ni non, binh lnh, thay i, tm kim, Do ngha ca c t ghp tng ng vi ngha ca mt thnh t nn thnh t cn li c xu hng b m ngha hoc b mt ngha. Yu t ny s lm ch da cho ngha ca c t ghp. C th ni s m ngha ca nc (bp nc), ba ( ch ba), pheo ( tre pheo) chnh l kt qu cc oan ca m hnh n ngha ny. Mt s v d v t ghp ng lp n ngha: bp nc, ch ba, ng s, heo ci, o xng, n mc, n ni, vit lch, + T ghp ng lp hp ngha: bao gm nhng t ghpnm trong m hnh ng ngha AB > A+B . Tc l loi m ngha ca c t khng phi ch l php cng n thun ngha ca cc thnh t, m n l s tng hp ngha ca cc thnh t km theo s tru tng ha da trn c s lin tng n d hay hon d. Do ngha ca c t mi hn so vi ngha ca tng thnh t. Th d, t nc khng phi ch t v nc ni chung hay ch t hoc nc, m hai yu t c hp li ch lnh th ca mt quc gia trong c nhng nt tiu biu l t v nc. Trng hp non sng, sng ni, sn h cng vy. Mt v d khc, rut tht khng phi ch rut hay tht ni chung m c hai hp li hp li ch quan h mu m, huyt thng. Hay gan d ch s mnh m, khng li bc trc nguy him cng l mt trng hp tng t. Ch v trt t cc thnh t trong t ghp ng lp. Bn v t ghp ng lp, ngi ta thng bn n kh nng hon v gia cc thnh t. Tuy nhin cn ch l kh nng y khng xy ra ph bin i vi ton b lp t ghp ng lp, v khng phi xy ra v iu kin trong mi trng hp. V hin tng ny c th nu my nhn xt chung nh sau: + C th hon v c i vi mt s t ghp gp ngha trng hp khng c yu t Hn Vit. Th d: qun o o qun, ri may may ri, ti tt tt ti, + Kh nng hon v t xy ra gia cc thnh t trong t ghp n ngha, c bit i vi trng hp t ghp c yu t m ngha, mt ngha. + Kh nng hon v b s khng ch ca mt s yu cu: * Khng c php lm thay i ngha ca t ghp ban u. V d: i li - li i ; cm nc - nc cm khc ngha. * Khng i ngc li tp qun c truyn ca dn tc. V d: nam n n nam; ng b b ng, anh em em anh, vua quan quan vua, khng hon v c. * Khng to sa cha d c hn cha sa. nn nhng trt t kh c. Chng hn:

2.2 T ghp chnh ph: L nhng t ghp m c t nht mt thnh t cu to nm v tr ph thuc vo mt thnh t cu to khc, tc trong kiu t ghp ny thng c mt yu t chnh v mt yu t ph v mt ng php. Loi ny c nhng c im sau: Xt v mt ngha, nu t ghp ng lp c khuynh hng gi ln cc s vt, tnh cht c ngha khi qut, tng hp, th kiu cu to t ny c khuynh hng nu ln cc s vt theo mang ngha c th. Trong t ghp chnh ph, yu t chnh thng gi vai tr ch loi s vt, c trng hoc hot ng ln, yu t ph tng c dng c th ha loi s vt, hot ng hoc c trng . Cn c vo vai tr ca cc thnh t trong vic to ngha, c th chia t ghp chnh ph thnh hai tiu loi: + T ghp chnh ph d bit: l t ghp trong yu t ph c tc dng phn chia loi s vt, hot ng, c trng ln thnh nhng loi s vt , hot ng, c trng, c th. V vy c th ni tc dng ca yu t ph hin tng ny l tc dng phn loi. Th d : my may, my bay, my bm, my n, my tin, lm vic, lm th , lm duyn, lm rung, lm du, vui tnh, vui tai, vui mt, vui ming,

Ch , kiu t ghp ny trt t ca cc yu t trong t ghp thun Vit, hoc Hn Vit Vit ho khc t ghp Hn Vit. hai trng hp u, yu t chnh thng ng trc, trng hp cui, yu t ph thng ng trc. V d: vng bin, vng tri, xe la, nh th, hi phn, khng phn, ha xa, thi s, + T ghp chnh ph sc thi ha: l nhng t ghp trong thnh t ph c tc b sung mt sc thi ngha no khin cho c t ghp ny khc vi thnh t chnh khi n ng mt mnh nh mt t ri, hoc khin cho t ghp sc thi ha ny khc vi t ghp sc thi ha khc v ngha. Th d , so snh xanh l vi xanh v xanh bic, 3. T ly: Cho n nay, nhiu vn ca t ly vn l nhng vn cn ng.V phng thc cu to ca t ly, tn ti hai kin khc nhau: a.T ly l t c hnh thnh do s lp li ca ting gc c ngha ; b. T ly l t c hnh thnh bng cch ghp cc ting da trn quan h ng m gia cc thnh t. Theo kin th nht ch mi c th l gii c mt s t ly xc nh c ting gc, bn cnh nhng t y cn rt nhiu t hin khng xc nh c ting gc (v d: bng khung, lm cm, bn rn, l ch,), hoc nhng t c dng ly nhng thc ra chng vn c to ra t phng thc ghp ( v d: hi han, cha chin, dng di, tang tc,). Nhn nhn t ly theo kin th hai li khng c tc dng gip ta thy c nhng nt c o v mt ng ngha ca kiu cu to t ny, khng thy c nt ring ca dn tc ta trong vic sng to nhng t ng mi nhm nh danh s vt mi mt cch tit kim m li c kh nng miu t sinh ng, biu cm nht. C th ni kin th nht nu ra c nhng t ly chn chnh trong ting Vit. Tuy nhin cn nhn thc c rng ngn ng khng ng yn m lun vn ng, thay i theo s pht trin ca x hi. Trong qu trnh , nhng t ghp c dng ly v nhng t ly chn chnh ha ln vo nhau m ngay c nhng nh ngn ng hc cng kh pht hin v phn bit c chng trong nhiu trng hp. Gn y trong nhiu bi vit, cc tc gi khi phc c ngha ca nhiu t ghp c dng ly b mt ngha. Du sao nhng t ny hin nay cng mang nhiu c im ca t ly ( v mt ng ngha cng nh ng m). Trong khi ch i nhng c liu lch s y hn na, c th xem chng l t ly. Do vy, ng tn quan im ng i c th ni t ly l nhng t gm nhiu ting, gia cc ting c quan h ng m c tc dng to ngha. 3.1. c im ca t ly: Gia cc ting trong t ly c quan h vi nhau v mt ng m, biu hin mt trong cc dng sau : + Hoc ging nhau phn ph m u. Th d: vng v, vui v, + Hoc ging nhau phn vn. Th d: co ro, lc c, lung tng, + Hoc ging nhau c phn ph m u ln phn vn. Th d: o , hao hao, + Ring thanh iu, t ly i thng tun theo quy tc bin thanh sau:

Cao _ / ? Thp \ . ~
Mi quan h v mt ng m trong t ly to nn s ha phi ng m c tc dng biu trng ha ( Hong Vn Hnh), tc l to ra mt th ngha biu trng, ngha n tng m ngi bn ng t ra nhy cm vi n hn so vi ngi khng phi thuc bn ng. l l do gii thch v sao trong ting Vit tn ti nhiu t ly rt kh lng gii ngha, nhng ngi bn ng ni chung vn cm nhn c ci hay, vn dng ng v hiu ng, nhng kh c th gii thch tnh ng, tnh hay cho ngi ngoi quc hc ting Vit. Chnh v vy nhng t ghp c cc thnh t cn r ngha v c hin tng lp m ngu nhin nh ti tt, nam n, mt mi, hm h,nhng ngi bn ng khng h ngh n chng nh l t ly. y ngha ca tng thnh t trong t cn qu r, chng cn tr vic to ra mt th ngha vn m h, yu t, mc d kh n nh. V ngc li, khi trong t ghp ng lp c xut hin yu t m ngha, ngi ta d cm th chng nh l t ly. l l do gii thch ti sao nhng t cha chin, hi han, t ai, chim chc, tui tc c nhiu ngi lnh hi nh l t ly. T dn n c im th ba, trong t ly phi c t nht mt yu t khng c (m ngha hay mt ngha). Nh vy, t ly trong ting Vit c th xy ra hai trng hp: a T ly c mt yu t c lp ( hay ting gc) v mt yu t khng c lp ( hay ting ly); b T ly c c hai yu t u khng c lp ( hay t ly khng c ting gc). 3.2 . Phn loi t ly: Kt hp tiu ch s lng ting vi cc b phn ging nhau trong t, c th phn t ly thnh cc loi sau: - T ly i l t ly gm c 2 ting. C cc dng cu to ly i sau: + T ly b phn: T ging nhau phn vn hoc ph m u. * Ging nhau ph m u gi l t ly m => th d: sch s, d dng, d di, ng c,).

* Ging nhau phn vn gi l t ly vn => th d: chi li, kho lo, co ro, lanh chanh, ) + T ly hon ton: Ngoi tr nhng t ly b phn, cn li l cc t ly hon ton. C th gm cc dng sau: * Ging c phn vn, ph m u v thanh iu. Th d: ng ng, l l, vng vng, * Ging phn vn, ph m u, khc nhau thanh iu. Th d: u , cn con, o , tm tm, * Ging nhau ph m u v m chnh, khc nhau thanh iu v ph m cui do s chi phi ca quy lut d ha. Th d: m p, bng bc,snh sch, tn tt, Dng bin i ny xy ra trong cc trng hp cc ting gc c ph m cui l -p, -t, -k ( th hin trn ch vit l c v ch ). Trong trng hp ny, thanh iu cng bin i theo quy lut va ni trn. Cn ph m cui bin i theo quy lut l ting gc tn cng bng cc ph m tc-v thanh s c chuyn thnh cc ph m mihu thanh ting ly. C th: Ting gc Ting ly ( m tc, v thanh) ( m mi hu thanh) m p p m phn pht t n bng bc, snh sch k ng ( th hin trn ch ng v nh) T ly ba v ly t: T ly ba: ch yu da trn c ch ly hon ton. Th d: nhn => nhn nhn nhn, dng => dng dng dng, khe => khe kho khoe, con => cn cn con. xp => xp xm xp, st => st sn st, kht => kht khn kht, Sch => sch snh sanh T ly ba c kiu phi thanh thng gp l: -Ting th hai mang thanh bng (thng xut hin thanh huyn hn thanh ngang). -Ting th nht v ting th ba i lp nhau v bng / trc hoc v m vc cao / thp. V d cho trng hp th nht: dng dng dng, cn cn con, sch snh sanh, khe khe khoe, V d cho trng hp th hai: kht khn kht, st sn st, xp xm xp, T ly ba dng ly b phn chim s lng rt t. V d: t l m, t l m, T ly t: Phn ln t ly da trn c s t ly i, mt s t c phn gc l t ghp. So vi t ly ba, t ly t kh a dng v kiu cu to. Sau y l mt s kiu thng gp: + Ly b phn kt hp vi i vn -a, - hay -.

V d: m m a m h hc h h h hc sn st sn s sn st + Ly ton b kt hp vi bin thanh. V d: bi hi bi hi bi hi lm nhm lm nhm lm nhm + Ly b phn kt hp vi tch, xen . V d: th thn l th ln thn nhm nhom lm nhm lom nhom + Ly ton b kt hp vi tch, xen V d: hm h hm hm h h vi vng vi vi vng vng 3 3. ngha ca t ly. y, ta ch yu bn v t ly i. Xt tc dng ca cc ting tham gia cu to ngha ca t ly, c th chia t ly ni chung thnh 3 nhm : a. T ly phng thanh: l t ly trong khng xc nh c ting gc, cc ting c hnh thnh v c ghp li da vo s m phng m thanh ca cc s st, hin tng trong thc t. C th, y c th l s nhi li m thanh ca i tng. V d: oa oa, gu gu, ng ng,; hay da vo m phng m thanh nh danh cho i tng. Th d: con bm bp, xe ct kt, chim tu h, b. T ly sc thi ha: l nhng t m trong c mt yu t gc v mt hoc hn mt yu t ly . Yu t gc chi phi ngha ca ton b t ly, yu t cn li c tc dng b sung mt sc thi ngha no khin cho t ly khc vi phn gc khi n ng mt mnh v khc vi t ly khc c cng yu t gc. V d, so snh bi ri vi ri rc ri, ri ren, ri rt; d di vi d, d dng; xanh xanh vi xanh v xanh xao,Xt v mt phm vi biu vt ca t ly so vi ting gc, cn phn bit hai trng hp: th nht l t ly phi c th ha nhng t m ngha biu th phm vi s vt rng hn so vi ting gc; th hai l t ly c th ha nhng t m ngha biu th phm vi s vt hp hn so vi ting gc. V d cho trng hp th nht nh: chim chc, ma mng, hi h,V d cho trng hp th hai nh: d dng, d di, bi ri, rc ri, ri rt, xanh xanh, xanh xao, C th nu ra mt s m hnh ng ngha tng i thun nht ca mt s kiu ly nh sau: - Kiu t ly ton b: + Ting gc gc tnh t, kiu L( ly).G( gc). * L. c thanh bng: thng din t tnh cht hoc c im mang ngha gim nh. V d: kha kh, o , tn tt, * L. c thanh trc: thng din t tnh cht hoc c im c cng gia tng. V d: cn con, to teo, + Ting gc gc ng t: thng din t cc hnh ng lp i lp li mt cch u n v km vi qu trnh lp li , cng ca hnh ng mang tnh cht gim nh. V d: gt gt, lc lc, rung rung, + Ting gc gc danh t: thng din t s lp i lp li ca cc s kin, hin tng. V d: ngy ngy, ngi ngi, nh nh, - Kiu ly m: * Kiu G. L( -n): thng din t tnh cht hoc c im t chun mc. V d: y n, vung vn, ngay ngn, thng thn, * Kiu L (-p). G ( gc ng t) : thng din t hnh ng khng n nh ti ch hoc din ra theo tnh th hin ra bin mt. V d: lp l, thp th, nhp nhy,

c. T ly m cch iu: l t ly khng cha b phn cn r ngha t vng, hoc vn c th chng minh ngha ca mt b phn no nhng n khng cn tc dng lm c s ngha ca ton t na. V d: bng khung, linh tinh, thnh lnh,Lai ny hin chim mt s lng kh ln trong ting Vit. Theo Dip Quang Ban, y l kiu ly thun khit nht, tiu biu cho ton b t ly mt kiu cu to t ly s ha phi ng m to ngha biu trng lm c s. V m hnh ng ngha ca kiu t ly ny vn l mt vn cn ang ng. Phi Tuyt Hinh trong bi T ly khng r thnh t gc v vn biu trng ng m trong t biu tng ting Vit c gng m hnh ha ngha ca kiu t ny da vo cc c im cu m m hc ca chng. 4.T ngu hp : Ngoi tr cc trng hp trn, cn li l cc t ngu hp. y l trng hp m gia cc ting khng c quan h ng m hay ng ngha. Th d: c ph, a xt, a pa tt,c h, m nheo, ba lp, ba hoa, b hng,

Ch :

1. Hin tng chuyn di kiu cu to t trong ting Vit: Khng k t n v t ngu hp, ting Vit c 3 kiu cu to t c bn cng vi cc kiu nh l: - T ghp ng lp: gp ngha, hp ngha, n ngha. - T ghp chnh ph: d bit, sc thi ho. - T ly: phng thanh, sc thi ha, cch iu. Xt cc n v trn trc ng i hay lch i, bnh din ngn ng hay li ni, vic nhn thc v kiu cu to ln nh ca chng c th di chuyn kh phc tp, lm cho con ng phn gii gia chng c th b nhe i. Trong nhng trng hp , nu thin v mt ny th t ang xt c xp vo kiu cu to ny, nhng nu thin v mt khc th n thuc kiu cu to khc. Chng hn t cha chin, t ai, hi han, xt v mt lch s chng l t ghp ng lp, tuy nhin do s tc ng ca phng thc cu to t v m hnh ng ngha ( ngha khi qut ca A+B = A hoc B) lm cho ngha ca mt trong hai yu t b m ngha. Ngoi ra do s trng hp ngu nghin v mt ng m lm cho ngi bn ng hin i nhn din chng nh l nhng t ly. Xut pht t c im va nu, trong ting Vit ngy nay tn ti nhiu t c th c hai hng nhn nhn nh hc hnh, hnh hi, nhn nheo, chm ch, n i,Nh vy, bin lun kiu cu to ca mt t, cn da vo mt tiu ch r rng, dt khot. Trong khi ch i nhng pht hin mi m hn na ca ngn ng hc lch s, ta c th da vo tiu ch ng i xc nh kiu cu to ca t. Vic nhn thc cc tiu loi trong t ghp ng lp cng khng nht thnh bt bin nu xt t bnh din ngn ng hay li ni. Trong s dng c th xy ra hin tng chuyn di t tiu loi ny sang tiu loi khc i vi nhng t c th. V d: Ca hng n ung ( gp ngha); y n ung kh tht ( rt c th l n ngha, ch ni v n i vi cc nh n tp th). Cm nc sn sng ( gp ngha); cm nc chn qu ( rt c th n ngha). n d dy ( gp ngha); n vi nhau c hai mn con ( ch s chung sng vi nhau ), n ch tnh s ( ch s c x vi nhau trong x hi). Hai trng hp sau ny chng c chuyn ngha trn c s ngha th nht. Do mun xc nh c kiu cu to ca chng ta phi da vo ng cnh c th v bin lun r rng. 2. Cc tiu ch xc nh cc kiu cu to t trong ting Vit. Nh ta bit, vn t ting Vit v cng phong ph, mi t u c cu to theo mt phng thc nht nh v mang mt ngha nht nh. Cc kiu cu to t gi vai tr quan trng trong vic to nn ni dung ngha ca t. Chnh v vy, trong chng trnh Ting Vit bc ph thng c s v trung hc, ni dung xc nh cc kiu cu to t rt c nhng nh gio dc quan tm. Tuy nhin cc cp hc ny vn tiu ch xc nh cc kiu cu to t khng phi sng r, c bit l ranh gii gia t ly v t ghp. c th xc nh cc kiu cu to t ting Vit mt cch nht qun, cn da trn nhng tiu ch r rng. Da vo nhng vn c tnh cht l thuyt v cc kiu cu to t ting Vit nu, ta c th nu ln v p dng mt cch tun t cc tiu ch xc nh cc kiu cu to t ting Vit sau dy: V gc nhn, trong khi ch i nhng c liu lch s r, ta c th xt t ting Vit da trn quan im ng i, tc da vo s nhn thc chung ca ngi bn ng ng i v ngha ca cc yu t cu to t. Da vo s lng ting trong t. Nu t c mt ting ( d nhin l ting c lp) th l t n. Nu t c hn mt ting th l t phc. nhng t phc, xc nh c th cc kiu cu to t, ta li tip tc da vo quan h gia cc thnh t. + Nu gia cc thnh t trong t phc c quan h vi nhau v mt ng m, ng thi trong c yu t khng c lp v khng mang ngha thc th l t ly ( V d: vng v, d dng, sch s,). Tiu ch ny s loi tr cc trng hp cc t ghp c quan h ngu nhin v mt ng m ( nh hm h, mu m, tt ti,). nhng t ly ta li tip tc da vo s lng ting, da vo cc b phn ging nhau trong t xc nh cc t ly i, ly ba, cc t ly b phn hay hon ton, ly m hay ly vn. + Nu gia cc thnh t trong t phc c quan h vi nhau v mt ng ngha th l t ghp. t ghp, ta li tip tc da vo cc m hnh ng ngha c th ca tng t xc nh cc kiu cu to c th. Nu mt t hp ting gi ln cc s vt mang ngha khi qut, tng loi th l t ghp ng lp. Cn nu mt t hp nu ln mt phm vi s vt mang ngha c th th l t ghp chnh- ph.

+ Nu gia cc thnh t khng c quan h ng m hoc ng ngha th l t ngu hp.

VI. NG C NH TOP
1.Khi nim. Ng c nh l cc cm t c c nh ha cho nn cng c tnh cht cht ch, c nh, sn c, v cng c chc nng to cu gi ng nh t. C 2 loi ng c nh: Thnh ng v qun ng. 2. Thnh ng. 2.1. c im ca thnh ng: a. Tnh biu trng. Biu trng l l nhng vt thc, vic thc lm biu tng nu nhng hin tng tnh cht c tnh tru tng, khi qut. b. Tnh dn tc v tnh c th. Do thnh ng mang tnh biu trng nn ng thi n cng mang tnh dn tc. Tnh dn tc biu hin t liu c dng lm biu trng v phng thc biu trng tng thnh ng c th. Tnh c th biu hin thi nh gi ca ngi ni i vi s vt hin tng c ni n v phm vi c s dng ca tng thnh ng. c. Tnh ip v i. Tnh ip v i biu hin mt quan h ng m v ngha gia cc thnh t trong thnh ng. I.2.2. Phn loi thnh ng. a. Da vo tiu ch cu to. C th phn thnh ng thnh hai loi: Thnh ng c kt cu cm t v thnh ng c kt cu cu. b. Da vo tiu ch ngun gc. Thnh ng c th c phn thnh hai loi:Thnh ng thun Vit v thnh ng vay mn. c. Da vo tiu ch biu trng. C th phn thnh ng thnh hai loi: Thnh ng mang tnh biu trng thp v thnh ng mang tnh biu trng cao. 2.3. Phn bit thnh ng v tc ng. 2.4. Gi tr s dng ca thnh ng. Gi tr s dng ca thnh ng xut pht chnh t nhng c im ca thnh ng. Tnh biu trng gip s din t bng thnh ng va mang tnh hnh nh, va hm sc, c ng. Tnh dn tc, tnh c th gip thnh ng din t c mt cch va c th, va chnh xc hin thc khch quan km theo thi , s nh gi tinh t ca ngi ni. Tnh ip v i gip s din t bng thnh ng giu nhc tnh, d i vo lng ngi v d nh. Cu hi gi tho lun chng I 1.Nhn vo bng tng kt phn loi cc nhm kin v t v hnh v. Nhng tc gi no quan nim t v hnh v trng vi ting, nhng tc gi no quan nim t v hnh v khng trng vi ting, nhng tc gi no nm v tr trung gian gia hai nhm kin ny? 2. Mi quan h gia cc kiu cu to t v cc m hnh ng ngha ca chng. C th, tm hiu tc dng ca tng kiu cu to ghp ( chnh- ph, ng lp) v ly trong vic hnh thnh tng m hnh ng ngha.

4. Da vo th vn hc, phn tch gi tr s dng ca t ly. 3. Nhng tiu ch xc nh cc kiu cu to t ting Vit. 4. Xc nh kiu cu to ca cc t sau y: Mn phc, rau c, xinh p, b mm, xa tt, mt ri, th bc, th may, nho nh, nh nhoi, khn kho, tang tc, chiu chung, rc, b ao, bu bn, mt m, tui tc, cy ci, tiu ty, i chc, nc ngt, c vng, gy gc, n i, nhn nhy, da leo, cha chin, bi quan, t duy, cm th, cung phong, hn vi, ho tm, mu thun, m st, suy nhc, hc hnh, hiu , bp bng, b mt, cu li, cao su, m i, p ng, c k,bun bn, ht hiu, hoan h, lu b, o xng, u tr, tang bng, m m, l l, nh nh, o xim, d l, mi m, rc r, ph n, ngoi quc, ph qu, chin u, k l, kin la, nc mn. 5. Phn bit thnh ng v cm t t do. 6. Ti sao ngi ta ni thnh ng mang tnh biu trng? Cc phng thc biu trng ca thnh ng? Phn tch tnh dn tc ca thnh ng. So snh vi kh nng biu t ca t v i chiu mt s thnh ng gn ngha vi nhau ch ra tnh c th ca thnh ng. 7. Phn bit thnh ng v tc ng. 8. Tm hiu gi tr s dng ca thnh ng. Tm v d minh ha. 9. Bi tp vui v thnh ng. CHNG 2 : NGHA CA T

I. HOT NG GIAO TIP V CC CHC NNG C BN CA CC TN HIU TOP NGN NG

1. Hot ng giao tip. 1.1. Lc Lyons:

1.2. Cc nhn t tham gia vo hot ng giao tip. a. Mc ch giao tip. b. Nhn vt giao tip. c. Thc t c ni ti. d. Hon cnh giao tip. e. H thng tn hiu c s dng. 2. Cc chc nng c bn ca cc tn hiu ngn ng. 2.1. Nhm chc nng miu t: Tn hiu ch ra v din t nhng hiu bit v s vt, hin tng c ni ti trong giao tip. Chc nng ny bao gm cc chc nng nh: a. Chc nng biu vt: Ch ra thc t khch quan c cp n.

Chc nng biu vt gm 3 chc nng nh: Chc nng dn xut: Nu ra hoc xc nh cho ngi ta bit ci chng ta ang cp n. Chc nng nh danh: t cho s vt, s vic, hnh ng, mt tn gi no . Chc nng biu hin (ti hin): L chc nng to hnh ca ngn ng. Thng qua tn hiu c chc nng biu hin, ta hnh dung c s vt hin tng nh n ang din ra. Trong h thng ngn ng, nhng t tng thanh, tng hnh u c chc nng biu hin. b. Chc nng biu nim: Thng thng, chc nng ny gi cho chng ta hiu bit v nhng s vt, hin tng c khi qut. Chc nng biu nim c lin quan mt thit vi chc nng biu vt nhng khng th ng nht. 2.2. Nhm chc nng dng hc: Chc nng l quan h v x hi, quan h v thi gian, khng gian gia cc nhn vt giao tip v c thi ca h i vi s vt, hin tng c ni ti v vi bn thn s giao tip. Chc nng dng hc gm chc nng biu thi v chc nng bc l. a.Chc nng biu thi: Biu th thi , tnh cm, cch nh gi ca ngi ni i vi ngi giao tip hoc hin thc khch quan. b. Chc nng bc l: Biu th quan h gia ngi ni v s vt, i tng c ni ti. y l nhng quan h x hi, quan h v khng gian, thi gian,Ngoi ra, chc nng ny cn bc l trc tip trng thi tm l, sinh l ca ngi ni i vi hin thc khch quan. 3.3. Nhm chc nng pht ngn: Chc nng ch ra nhng loi hnh vi ngn ng m ngi pht s dng khi giao tip. Chc nng ny gm 2 nhm chnh: a. Chc nng hiu lnh: y l mt chc nng c lin quan vi hnh vi ngn ng. Chc nng ny nhm trc tip vo hnh ng ca giao tip hoc hng dn hnh ng ca ngi giao tip, tc yu cu ngi nghe mt thi hoc hnh ng no . b. Chc nng a y: Chc nng duy tr s giao tip. y khng phi l chc nng trng tm nhng cn thit cho mt giao tip bt u, tip din hoc kt thc. c. Chc nng c hc: Chc nng lin kt cc t trong cu to nn thng ip.

II. NGHA CA T TOP

1 Khi nim v ngha ca t. 1.1 Ngha ca t l bn th. Gm c cc kin sau: - Ngha ca t l i tng. - Ngha ca t l nhng hin tng tm l (nh biu tng, khi nim, s phn nh). - Ngha ca t l chc nng. - Ngha ca t l s phn nh i vi hin thc. 1.2. Ngha ca t l quan h: Theo khuynh hng ny c cc kin ng ch sau: Ngha ca t l quan h gia tn hiu v i tng. Ngha ca t l quan h gia tn hiu, khi nim v i tng.

Nh vy, c th hiu v ngha ca t nh sau: Ngha ca t l ni dung tinh thn m t biu hin, n c hnh thnh do s kt hp v tc ng ca nhiu nhn t. Trong s c nhng nhn t nm ngoi ngn ng v nhng nhn t nm trong ngn ng. Nhn t ngoi ngn ng nh: s vt, hin tng trong thc t khch quan, t duy v ngi s dng. Nhn t trong ngn ng nh: chc nng tn hiu hc, h thng (cu trc) ca ngn ng. 2 Cc thnh phn ngha trong t. 2.1. ngha biu vt: Nhng s vt, qu trnh, tnh cht hoc trng thi m t biu th c gi l ngha biu vt ca t. Hay ni cch khc, ngha biu vt ca t l cc nh x ca cc s vt, thuc tnh ngoi ngn ng vo ngn ng. C mt iu cn ch l nh x ca cc s vt, hin tng trong thc t khch quan c phn nh vo ngn ng khng hon ton ng nht vi cc nh x c phn nh trong t nhin. nh x trong ngn ng c s ci to li, sng to nhng ci c trong thc t theo cch nhn thc ca tng dn tc. Ta c th chng minh iu ny da vo phm vi biu vt ca cc thc t trong mt ngn ng c th v da vo vic so snh, i chiu phm vi biu vt gia cc ngn ng. Biu hin th nht ca s khng trng nhau l: trong thc t, s vt lun lun tn ti trong dng c th v c th, cn ngha biu vt trong ngn ng li mang tnh ng lot, khi qut Biu hin th hai ca s khng trng nhau l s chia ct hin thc khch quan khc nhau v ngha biu vt ca cc ngn ng. 2.2. ngha biu nim: * S vt, hin tng trong thc t khch quan c cc thuc tnh, cc thuc tnh phn nh vo t duy hnh thnh cc khi nim. Hay ni cch khc, khi nim l mt phm tr ca t duy, c hnh thnh t nhng hiu bit trong thc t. y l nhng du hiu bn cht v s vt, hin tng. * Cc thuc tnh phn nh vo ngn ng hnh thnh cc nt ngha. Tp hp ca cc nt ngha trong ngn ng, hnh thnh ngha biu nim. Nh vy, ngha biu nim mt mt thng qua cc ngha biu vt m lin h vi hin thc khch quan, mt khc, li c quan h vi khi nim, qua khi nim m lin h vi hin thc ngoi ngn ng. Cc nt ngha bt ngun t cc thuc tnh ca cc s vt trong thc t, tuy nhin ngn ng ca mi dn tc ch chn mt s thuc tnh c bn c tc dng xc lp ngha ca t trong h thng. Phn loi cc nt ngha: a. Nt ngha phm tr (phm tr v): L nt ngha ln nht, khng thuc mt loi nt ngha no ln hn. b. Nt ngha loi (loi v): S phn ha tip theo ca phm tr v l loi v. y l nt ngha cng c nhiu t nhng nh hn phm tr v. Hay ni cch khc, loi v l s c th ha ca phm tr v. c. Bit v: Tng t s phn ha loi v, bit v l s bit loi ha ca loi v. C 2 loi bit v: + Bit v tn cng: Kt qu ca s phn ha mt loi v no mc thp nht. + Bit v c hu: Nhng nt ngha thp nht ch xut hin 1 t, khng phi l s phn ha ca loi v. * ngha biu nim ca t l tp hp ca mt s nt ngha chung v ring, khi qut v c th theo mt t chc, mt trt t nht nh. Gia cc nt ngha c nhng quan h nht nh. Tp hp ny ng vi mt s ngha biu vt ca t. Chnh v ngha biu nim ca t l mt tp hp c t chc, c quan h, cho nn cn c th gi n l cu trc biu nim. * Phn bit ngha biu nim v khi nim: C th ch ra s khc nhau gia ngha biu nim nh sau: Khi nim l sn phm ca t duy, do chung cho mi dn tc cn ngha ca t l ring cho tng ngn ng. Chnh v vy, c nhng ngha biu nim ch c trong ngn ng ny m khng c trong ngn ng kia. V d, ngha ca cc t ghp ng lp phi c th ( ch ba, con ci, g qu,) hay ngha ca cc t ghp chnh ph sc thi ha ( xanh l, au, ) c trong ting Vit m khng c trong ting Nga, ting Php. Khi nim c chc nng nhn thc nn tiu chun nh gi n l tnh chn l, chnh v vy cho nn nhng du hiu trong khi nim l nhng du hiu phn nh cc thuc tnh bn cht ca s vt, hin tng trong thc t khch quan, ng thi mi khi nim ch ng vi mt v ch mt loi s vt, hin tng trong thc t m thi. Cn ngn ng c chc nng giao tip v t duy nn tiu chun nh gi n l s ph hp hay khng ph vi h thng ngn ng ca tng dn tc. Ngha biu nim ch tip nhn nhng nt ngha no cn thit lp nn cu trc ngha ca t trong mi quan h vi ton b t vng, do n chp nhn c hin tng nhiu ngha, ng ngha. V d, ct trong h thng t vng ting Vit c quan h cht ch vi cc t cht, chm, ca, thi, hi, x, ; ng thi ct khng nhng ch c th din t c nhng hot ng c tnh cht vt l m cn c th din t c nhng hot ng x hi mang tnh cht tru tng (trong ct h khu, ct quan h,) Song nhng iu va ni ch ng vi ngha biu nim ca nhng t thng thng. Trng hp thut ng khoa hc v k thut, ngha biu nim trng vi khi nim.

Tm li, ngha biu nim v khi nim va ging nhng cng va khc nhau. C hai cng s dng nhng vt liu tinh thn m t duy con ngi t c. Song nu khi nim b chi phi bi cc quy lut ca nhn thc th ngha biu nim li b chi phi bi quy lut ca giao tip v t duy. C th ni khi nim quan h vi ngha biu nim ch n cung cp nhng (vt liu( tinh thn ngn ng xy dng nn ngha biu nim theo nhng quy tc cu trc ca mnh. Do , d mi dn tc u bit t duy, nhng h thng t vng ng ngha ca cc dn tc khc nhau. 2.3. ngha biu thi: Thuc phm vi ngha biu thi ca t bao gm nhng nhn t nh gi nh (to nh(, (mnh yu(, nhn t cm xc nh: ( d chu(, ( kh chu(, ( s hi(, Nhn t thi nh: (trng(, (khinh(,(yu(, (ght(, m t gi ra cho ngi ni v ngi nghe.

III. HIN TNG NHIU NGHA TOP

Hin tng nhiu ngha c th xy ra nhiu cp . Trong chng trnh, ta ch bn n hin tng nhiu ngha t vng bnh din ngn ng. 1. nh ngha. Cng mt hnh thc ng m ca t c th ng vi nhiu phm vi s vt, hin tng khc nhau v c quan h gn b cht ch vi nhau c gi l hin tng nhiu ngha t vng. 2. Phn loi cc ngha trong t nhiu ngha. 2.1. Cn c vo quan im lch i (tiu ch thi gian): C th phn ngha ca t nhiu ngha ra lm hai loi: ngha gc v ngha phi sinh. Ngha gc l ngha c trc hay ngha u tin, cn c gi l ngha t nguyn. N gha phi sinh l ngha xut hin sau, c hnh thnh trn c s ngha gc. 2.2. Cn c vo quan im ng i (cch dng hin nay): C th chia ngha ca t nhiu ngha thnh ngha c bn v ngha ph. Ngha c bn hay ngha chnh l ngha biu vt m nhng ngi trong mt cng ng ngn ng thng s dng nht i vi mt t no y khi n ng mt mnh v t l thuc vo ng cnh hn c. Ngha chnh thng l c s gii thch ngha ph. Ngha ph l ngha c pht trin t mt nt ngha no ca ngha chnh. y l ngha l thuc vo vn cnh, do mun hiu r c n phi da vo vn cnh. 2.3. Ngha t vng v ngha tu t: Ngha t vng l ngha c c nh ha v ph bin trong ton dn. Ngha tu t l ngha cha c c nh ha, mang tnh cht c nhn v tm thi, c s dng nhm lm cho s din t tng tnh hnh nh, tnh biu cm v thm sinh ng. 3. Mi quan h gia cc ngha trong t nhiu ngha. 3.1. Phn bit hin tng nhiu ngha biu vt v nhiu ngha biu nim. a. Nhiu ngha biu vt. * Nhn xt: Mt t c th thch ng vi nhiu s vt, hin tng khc nhau trong thc t khch quan. Kh nng thch ng l v hn, do ngi ta ni ngha biu vt ca t l bt nh. Cn c xc nh cc ngha biu vt l phm vi s vt, hin tng khc nhau ng vi t. b. Nhiu ngha biu nim. * Nhn xt: ng vi cc phm vi s vt, hin m t biu th, ta c th xy dng c nhiu cu trc biu nim. Nh vy, cn c xc nh tnh nhiu ngha biu nim ca t l mt hnh thc ng m c th hot ng trong bao nhiu c im ng ngha th c by nhiu ngha biu nim.

c. Mi quan h gia hin tng nhiu ngha biu vt v nhiu ngha biu nim: Cc ngha biu vt trong mt t nhiu ngha thng chia thnh tng nhm v mi nhm thng xoay quanh mt cu trc biu nim no . Cc ngha biu vt trong nhm quanh mt cu trc biu nim trung tm thng pht trin trn c s mt hoc mt vi nt ngha no trong cu trc bim nim trung tm .

IV. S CHUYN BIN NGHA CA T TOP

Hin tng nhiu ngha l kt qu ca s chuyn bin ngha ca t. 1. Nguyn nhn: S chuyn bin ngha ca t xy ra do nhiu nguyn nhn trc tip v gin tip, bn trong v bn ngoi khc nhau nh s pht trin khng ngng ca thc t khc quan, nhn thc ca con ngi thay i, hin tng king c, s pht trin v bin i ca h thng ngn ng, Tuy nhin nguyn nhn quan trng hn c l nhu cu giao tip ca con ngi. Nhng nhu cu v mt tr tu v nhng nhu cu v mt tu t buc ngn ng phi lun thay i v sng to biu th nhng s vt, hin tng cng nhng nhn thc mi, thay th cch din t, nhng tn gi c mn, khng cn kh nng gi t, bc l cm xc v gy n tng su sc ngi nghe na. Thay i ngha ca t c sn, thi vo chng mt lung sinh kh mi l mt bin php tit kim, sng ng, giu tnh dn tc, d dng c s chp nhn ca nhn dn, p ng c kp thi nhu cu ca giao tip. 2. Cc dng chuyn bin ngha. -Dng mc xch. -Dng to ra. 3. Phng thc chuyn bin ngha ca t. C hai phng thc chuyn ngha ph bin: 3.1. Phng thc n d: L phng thc ly tn gi A ca s vt a gi tn cc s vt b,c,d v gia a,b,c,d c im ging nhau. Hay ni cch khc, n d l phng thc chuyn ngha da vo quy lut lin tng tng ng. * C 2 hnh thc chuyn ngha: Dng ci c th ni ci c th (n d c th c th) Dng ci c th gi tn nhng ci tru tng (n d c th tru tng). * Mt s c ch chuyn ngha ca phng thc n d thng thy: Da vo s ging nhau v hnh thc gia cc s vt, hin tng. Da vo s ging nhau v v tr gia cc s vt, hin tng. Da vo s ging nhau v cch thc thc hin gia hai hot ng. Da vo s ging nhau v chc nng gia cc s vt, hin tng. Da vo s ging nhau v tnh cht, trng thi hoc kt qu gia cc i tng. * Nhn xt: S phn loi cc n d theo c ch trn khng phi bao gi cng tch bch, dt khot. Trong rt nhiu trng hp khng ch mt m c nhiu nt ngha cng tc ng. 3.2. Phng thc hon d:

L phng thc ly tn gi A ca s vt a gi tn cho s vt b,c,d v gia a,b,c,d tuy khng ging nhau nhng c mt quan h gn nhau gn nhau no v khng gian hay thi gian. Hon d l phng thc chuyn ngha da vo quy lut lin tng tip cn. * Cc dng chuyn ngha theo phng thc hon d: a. Hon d da trn quan h gia b phn v ton th. Dng chuyn ngha ny c cc c ch chuyn ngha c th sau: Ly tn gi ca mt b phn c th gi tn cho ngi hay cho c ton th. Ly tn gi ca ting ku, c im hnh dng ca i tng gi tn cho i tng. Ly tn gi ca n v thi gian nh gi tn cho n v thi gian ln. Ly tn gi ca ton b gi tn cho b phn. b. Hon d da trn quan h gia vt cha v vt b cha hay lng vt cht c cha. c. Ly tn nguyn liu gi tn cho hot ng hoc sn phm c ch ra t nguyn liu . d. Hon d da trn quan h gia dng hoc dng c v ngi s dng hoc ngnh hot ng s dng dng c . e. Hon d da trn quan h gia c quan chc nng v chc nng. f. Hon d da vo quan h gia t th c th v hnh vi hoc trng thi tm sinh l i km. g. Hon d da trn quan h gia tc gi hoc a phng v tc phm hoc sn phm ca h hoc ngc li. . Tm li, mi s vt, hin tng c quan h vi nhiu s vt, hin tng khc chung quanh, do c th c rt nhiu dng hon d. Vn quan trng cn ch l cn phi bit la chn quan h no l c bn chuyn i tn gi. * Mi quan h gia n d v hon d: Ging: + Bn cht cng l s chuyn i tn gi. + Cng da trn quy lut lin tng. Khc: + C s lin tng khc nhau: n d da vo s lin tng tng ng. Do , trong trng hp ny s vt chuyn i tn gi v s vt c chuyn i tn gi thng khc phm tr hon ton. Do , ta c th ni n d mang nhiu sc thi ch quan hn. Hon d da vo s lin tng tip cn. Mi quan h gia s vt chuyn i tn gi v s vt c chuyn i tn gi l c tht, ch khng hon ton ty thuc vo s suy lun ch quan ca con ngi. Do hon d mang nhiu tnh khch quan hn. * Nhn xt: Mt t c th c chuyn ngha theo nhiu phng thc. Cc t c ngha biu vt cng mt phm vi hoc c ngha biu nim cng mt cu trc th s chuyn ngha thng theo cng mt hng. n d v hon d tn ti bnh din ngn ng ln li ni, tuy nhin s chuyn ngha ca hai bnh din ny khc nhau. Cn phn bit n d v hon d tu t vi n d v hon d t vng.

+ n d v hon d tu t c s dng nhm gip cho s din t tng tnh hnh nh, biu cm, ch khng c tc dng to ngha mi nhm lm giu cho h thng ng ngha ca ngn ng dn tc. n d v hon d tu t l s sng to ca c nhn do ngha tu t mang tnh tm thi, l thuc hon ton vo vn cnh, tch khi vn cnh, ngha tu t bin mt. + n d v hon d t vng c tc dng to ngha mi cho h thng t vng ng ngha ca dn tc, do s chuyn ngha l sn phm ca ton dn, c c nh ha trong kho t vng ting Vit, c ghi vo t din nh mt ngha sn c, c ti dng mt cch t do trong li ni. Tm li, hin tng nhiu ngha mt mt phn nh dy ca ngn ng, mt mt p ng quy lut tit kim ca ngn ng; mt khc phn nh phong ph ca t duy, tnh cm, nhng kinh nghim sng ca mi dn tc. Hin tng nhiu ngha cn gip ta c thm cn c hiu su sc bn cht ngha ca t cng nh tnh h thng ca chng. Cu hi gi tho lun. 1. Ngha biu vt l g? Mi quan h gia ngha biu vt v s vt, hin tng trong thc t khch quan nh th no? Ngha biu vt v s vt trong thc t khch quan c trng nhau khng? Ti sao? 2. Ngha biu nim l g? Mi quan h gia ngha biu nim v khi nim? Ngha biu nim v khi nim c trng nhau khng? Ti sao? 3. Ngha biu thi l g? Phn bit ngha biu thi v thnh phn ngha biu vt miu t phm vi tnh cm ca con ngi ( ngha s vt cp 2). 4. Tm nhng th d v hin tng nhiu ngha v nhng v d minh ha cho tng phng thc, tng c ch chuyn ngha t vng. 5. Tm nhng v d minh ha phn bit s khc nhau gia s chuyn ngha t vng v s chuyn ngha tu t. CHNG 3 : MI QUAN H NG NGHA GIA CC T TRONG H THNG

I. HIN TNG NG NGHA TOP

1. Quan nim v t ng ngha. ng ngha l mt hin tng xy ra ph bin trong cc ngn ng, ni chung, v trong ting Vit, ni ring. Tuy nhin cho n nay quan nim v hin tng ny cha phi thng nht. 1.1.Theo quan nim truyn thng. T ng ngha l nhng t c ngha gn nhau hay ging nhau. Nhn chung quan im ny ng nhng cha v cn qu chung chung bi cc l do sau: - Khng phn bit ngha biu vt v ngha biu nim nn khng xc nh c t ng ngha ging nhau v ngha biu vt hay ngha biu nim. - Khng tnh ti mt cch nghim tc hin tng nhiu ngha. 1.2. Theo quan nim hin i. C cc khuynh hng: - Da vo tng quan ng cnh, mt s tc gi cho rng t ng l t c th thay th c cho nhau trong nhng ng cnh ging nhau m ngha chung ca cu khng thay i v c bn . Quan nim ny qu rng bi 2 l do sau: + C trng hp t vn c xem l ng ngha nhng khng thay th c cho nhau trong nhng ng cnh ging nhau. + C trng hp t thay th c cho nhau trong ng cnh ny m khng thay th c cho nhau trong ng cnh khc. Da vo ngha biu vt v s vt, hin tng c gi tn, Nguyn Vn Tu cho rng t ng ngha l nhng t c ngha ging nhau. l nhng t khc nhau cng ch mt s vt, mt c tnh, mt hnh ng no . l nhng tn khc nhau ca mt hin tng. [ 26, 92 ]. Da vo ngha biu nim v khi nim, Hu Chu cho rng hin tng ng ngha l hin tng xy ra c tnh rng khp trong hng lot t, n xut hin khi gia cc t ch cn c mt nt ngha chung v khng c nt ngha i lp. ng vit: ng ngha trc ht l mt hin tng c phm vi rng khp trong ton b t

vng, ch khng ch b hp trong nhng nhm vi mt s c hn nhng t nht nh. Ni khc i, ng ngha trc ht l quan h v ng ngha gia cc t trong ton b t vng ch khng phi trc ht l gia nhng t no y. l quan h gia cc t t nht c chung mt nt ngha. Cng c th ni: quan h ng ngha bt u xut hin khi bt u xut hin mt nt ngha ng nht gia cc t. Sau ng vit tip: Hin tng ng ngha l hin tng c nhiu mc ty theo s lng cc nt ngha chung trong cc t. Mc ng ngha thp nht khi cc t ng c chung mt nt ngha chung(nt ngha phm tr). S lng cc nt ngha ng nht tng ln th t cng ng ngha vi nhau. Mc ng ngha cao nht xy ra khi cc t c tt c cc nt ngha hoc i b phn cc nt ngha trng nhau, ch khc mt hoc vi nt ngha c th no . [4, 174 v 184 ] Tuy rng cui cng tc gi c phn ra chia nhiu mc ng ngha, nhng ni chung quan nim ny nhn nhn v hin tng ng ngha vn qu rng. - Cng da vo ngha biu nim v khi nim, Nguyn Thin Gip vit: Trong h thng ngn ng, ni n hin tng ng ngha l phi ni n s ging nhau ca cc ngha s biu. V vy, chng ti tn thnh quan nim cho t ng ngha l nhng t gn nhau v ngha, nhng khc nhau v m thanh, biu th cc sc thi ca mt khi nim. [ 7, 216 ] Da vo cu trc ngha ca t nh ta nu trn, kt hp vi kin ca tc gi Hu Chu v Nguyn Thin Gip, c th nu ln quan nim v t ng ngha nh sau: t ng ngha l nhng t c hnh thc ng m khc nhau nhng c quan h tng ng v ngha biu nim. 2.Phn loi t ng ngha: Da vo mc ging nhau v nt ngha gia cc t ng ngha, c th chia t ng ngha thnh cc loi: 2.1.T dng ngha tuyt i: L nhng t ng ngha ng nht v ngha biu nim v c ngha biu thi cng nh phm vi s dng ca chng.y l hin tng ng ngha gia cc t do s song tn gia : T c v t mi. Th d:Trng nguyt ch hng gng nga ; trc thng my bay ln thng; xe la tu ha ho xa; phi c my bay; -T a phng v t ton dn. Th d: Cha b ti; m me m v; thy ch; xa - ngi; c o; -T thun Vit v t vay mn. Th d: Bnh nhn ngi bnh; s dng dng; m bi lt xe my. -Thut ng v t thng. Th d: Trn b v qut; lu hunh dim sinh , ln- pht pho 2.2. ng ngha tng i. Bao gm nhng trng hp ng ngha khc nhau nhiu hay t trong cc thnh phn ngha hoc khc nhau mt hoc vi nt ngha no trong ngha biu nim ca cc t. C th chng c th khc nhau cc im sau y: Khc nhau v ngha biu thi. Th d: n xi tng ht; tr em con nt; ph n n b. Khc nhau v phm vi biu vt. Th d: Cht qua i mt; lnh lnh lo; lnh lnh lng; dit tiu dit xo s loi khi vng chin; Khc nhau cc nt ngha trong cu trc biu nim ca cc t. Th d: Nh lu i; ngi s kinh; p m l; m - b ct ngt -x, Hin tng ng ngha tng i xy ra ph bin hn trong ngn ng so vi t ng ngha tuyt i. Quy lut ca ngn ng l tit kim, hin tng ng ngha tuyt i chng nhng khng c tc dng lm giu cho h thng t vng m ngc li cn c th lm cng knh cho h thng ngn ng dn tc. i vo tm hiu cc t ng ngha c th, cc t ng ngha tng i c th khc nhau nhiu dng nt ngha rt phong ph, a dng. *Nhn xt:

 Do t th c nhiu ngha nn mt t c th ng ngha vi nhiu t khc ngha nhau. -T ng ngha c th xy ra gia cc t c cc yu t cu to v phng thc cu to khc nhau. Th d: To- ln- b - s- khng l; nh- t hon, T ng ngha cng c th xy ra gia cc t c cng yu t cu to . Th d: mu- mu me; chim- chim chc; xu- xu x; kho- khe khon. Ngoi ra do thnh ng cng l mt loi n v t vng nn bn n hin tng ng ngha t vng cng c th tp hp cc thnh ng c ngha ging nhau. Th d: khoe khoang- ma ru qua mt th; may mn- bun ng gp chiu manh- cht ui v c cc-chut sa h np- mo m v c rn; Tm li, hin tng t ng ngha chng t s nhn thc chnh xc, tinh t ca dn tc v hin thc khch quan. Cng mt phm vi s vt hin tng nhng trong ngn ng c th c nhiu t biu t th hin thi , tnh cm khc nhau, gc nhn khc nhau ca ngi ni i vi s vt, hin tng; do vn quan trng c t ra l phi bit chn la t ng cho chnh xc. Mun vy ngi s dng ngn ng cn phi nhn din v phn bit c cc nt ngha trong t ng ngha. Sau dy l mt s phng php tm v ch ra s khc bit ngha gia cc t ng ngha . 1/- Xc nh t trung tm trong dy ng ngha, gii ngha cn k t trung tm, da vo t trung gii thch ngha cho nhng t cn li ng thi ch ra s khc bit v ngha gia chng. V d: Phn bit ngha ca cc t m, m, u, bm, M : ngi n b ra mnh ( c th dng xng gi, c s dng trong ngn ng ton dn) M : m ( ch dng d xng gi , thng dng Nam B) Bm : m ( ch dng xng gi, thng dng trung du Bc B) U : m ( ch dng xng gi, thng dng nng thn Bc B) 2/- Phn tch tm ngha chung ca cc t trong nhm t ng ngha, sau kt hp ch ra nhng nt ring v ngha ca tng t ch ra s khc bit v ngha gia chng. V d: Phn bit ngha gia cc t cho, tng, biu. Phn ngha chung gia ba t l: ( trao ci g cho ai ) ( c quyn s dng ring vnh vin ) ( m khng i hay i li ci g ). Phn ngha ring ca mi t: Cho : ( Ngi trao c ngi th cao hn hoc ngang vi ngi nhn ) ( vt c trao l tin ca hoc c gi tr s dng ) Biu : ( Ngi trao c ngi th thp hn hoc bng ngi nhn) (vt c trao l tin ca ) ( bng thi knh trng ) Tng: ( Ngi trao c ngi th cao hn, thp hn, hoc ngang vi ngi nhn ) ( vt c trao mang ngha tinh thn- khen ngi, khuyn khch, hay t lng qu mn ) Tuy nhin lm th no pht hin v ch ra c s khc bit v ngha gia cc t ng ngha, c bit l gia cc t ng ngha tng i l vn khng n gin. lm c iu ny, ngoi cch tip tc so snh, i chiu ngha gia cc t ng ngha trn trc dc, ta cn c th p dng phng php xc lp ng cnh trng hay xc lp ng cnh ni nng khu bit. Ngha l tm nhng cu m hai t ng ngha khng thay th cho nhau c. Hai t khng th thay th cho nhau c trong cng ng cnh th l du hiu ca s khc bit. Qua nhng ng cnh khng thay th cho nhau c y s gip ta ch ra c s khc nhau v ngha gia chng. V d, tm s khc bit gia ch v ni, ta c th da vo cc ng cnh trng sau: Trn xe cn nhng cho ngi gi. Trong nh ht cn trng hai chc ngi.

Hng cng knh chim nhiu . Tm khp khng thy. Anh i u ti cng quyt tm cho bng c. Qua vic c kh nng hay khng c kh nng in vo ng cnh trng trn ta c th ch ra im khc bit gia ch v ni. Ch: Nh hp, c th hn ni, c th nhn thy ton b trong cng mt lc v xc nh c gii hn chnh xc. Ni rng hn ch, khng xc nh c chnh xc gii hn. Gia cc t ng ngha c th khc nhau cc nt ngha ph bin sau: Phong cch ( khu ng/ vn chng/ khoa hc,) Sc thi biu cm ( dng tnh / trung tnh / m tnh; khng nh / ph nh) Phm vi s dng ( ton dn/ a phng/ mt tng lp x hi/ mt gii ngh nghip; thng dng/ t dng; ) Phm vi biu vt ( c th / khi qut; c th / tru tng; rng hp,) - Cc nt ngha trong ngha biu nim. + i vi cc danh t, tnh t ch cc s vt, hin tng, tnh cht, c th c quy m, kch thc, mc khc nhau ( to / nh; cao / thp, nhiu / t,) + i vi ng t c th khc nhau ch th hnh ng, i tng hnh ng ( trn / di / ngang hng,); cch thc hnh ng ( dng c / bng tay; chiu ngang / chiu dc,); muc ch, nguyn nhn ca hnh ng, 3/- Da vo cc yu t cu to t. Nu hai t ng ngha c chung mt thnh t cu to th s khc bit v ngha ca chng thng nm thnh t khc nhau y. V d: m st v mu st. Hai t ny khc nhau cc yu t mv mu . m c ngha l ln lt, ti tm, kn. Mu c ngha l sp t, k hoch. Do , m st l git ln; cn mu st l git ngi c mu k, c sp t k hoch t trc. Trn y l mt s cch nhn din v ch ra s khc bit v ngha gia cc t ng ngha. Ty trng hp m p dng chng cho ph hp.

II. HIN TNG TRI NGHA TOP

1. Quan nim v t tri ngha: Cng nh quan nim v hin tng ng ngha, v hin tng tri ngha cng c nhiu kin khc nhau . C tc gi cho rng t tri ngha l nhng t khc nhau v ng m, i lp i lp v ngha biu hin khi nim tng phn v lgc, nhng tng lin ln nhau. [ 7, 232 ] Do da vo khi nim cho nn tiu ch mi quan h tng lintr thnh mt vn cn c thuyt minh v chim mt v tr quan trng. Th d: B v xinh trong Nh ny tuy b m xinh ; p v li trong C y p nhng li xut hin trong cc cu trc ng php mang ngha i lp nhng chng khng phi l cc t tri ngha v chng khng c quan h tng lin. Tng lin l mt khi nim m h, c th gy nhiu tranh lun khi gii quyt cc trng hp c th. C kin li cho rng tri ngha c quan h vi hin tng ng ngha.Tri ngha v ng ngha l ch l nhng biu hin cc oan ca hai quan h ng nht v i lp [ 4, 183 ]. Tuy nhin quan im ny vn cn qu chung chung, cha c th. Cn phi nhn thy rng cc t c xem l tri ngha in hnh trc ht phi c cc nt ngha khi qut trong cu trc biu nim ging nhau. Chng hn, cc cp t tri ngha to- nh; di-ngnging nhau nt ngha phm tr v nt ngha loi. Nt ngha ny c th thay th cho tiu ch tng lin ni trn .T c th i n mt cch hiu v t tri ngha nh sau: T tri ngha l nhng t c mt s nt ngha khi qut trong cu trc biu nim ging nhau, bn cnh , ni bt ln t nht mt nt ngha i lp. 2. Phn loi t tri ngha:

T s kho st trn,c th thy hin tng tri ngha xy ra hai mc khc nhau: tri ngha tuyt i v tri ngha tng i. 2.1. Tri ngha tuyt i (hay tri ngha thc s): y l trng hp tri ngha gia cc t tho mn cc tiu ch sau: 1) Bn cnh nhng nt ngha khi qut ging nhau, gia cc t c xut hin nt ngha i lp; 2) Chng nm vng lin tng nhanh nht, mnh nht, c tn s xut hin cao nht. Ni nm na, h c A l ngi ta lin tng i lp ngay ti B. Th d: Di / ngn rng / hp to / nh cao /thp sm / mun cng / mm quen /l yu /ght 2.2. Tri ngha tng i: L trng hp tri ngha gia cc t ch tha mn tiu ch 1) m khng tha mn tiu ch 2). Tc y l cc trng hp tri ngha nm vng lin tng yu, ngha l ni ti A ngi ta khng lin tng i lp ngay ti B. Th d: Nh / khng l thp / lu nghu cao / ln tt Tri ngha v ng ngha l hai hin tng ph bin trong cc ngn ng, ni chung, v trong ting Vit, ni ring; tuy nhin nhng nghin cu v gii p v n vn cn chng mc.

III. HIN TNG NG M TOP

1. Quan nim v hin tng ng m. Phn bit t ng m v t nhiu ngha: C hai cng c c im l s dng v ng m ging nhau biu th nhng ngha khc nhau, nhng hin tng ng m gia cc ngha ca t khng c quan h; cn hin tng nhiu ngha, gia cc ngha c quan h, xy ra do hin tng nhiu ngha v s chuyn bin ngha ca t. Nh vy c th ni hai n v c xem l ng m khi gia chng c hnh thc ng m ging nhau v khng c quan h vi nhau v mt ngha. Ch : Hin tng ng m c th xy ra nhiu cp ( gia cc cm t t do vi nhau, gia nhng t a m tit, gia nhng t n m tit, gia t n m tit v cc yu t cu to t( ting khng c lp). Nhng trng hp chch chun khng c xem l nhng hin tng ng m. -Vi nhng trng hp chuyn ngha qu xa, khng xc nh c c ch chuyn ngha, c th xem chng l nhng trng hp ng m. 2.Phn loi: C th c nhiu tiu ch phn loi t ng m khc nhau. Da vo cp cc n v ng m c th phn hin tng ng m trong ting Vit thnh cc loi sau: 2.1. ng m gia t vi t. y tt c cc n v tham gia vo nhm ng m u l t. Loi ny c chia thnh hai loi nh hn: ng m t vng: Tt c cc t u thuc cng mt loi. Th d: + ng 1(ng i) ng 2 (ng phn) +Ct 1 ( ct tin vo t) - Ct 2 ( ct hng) Ct 3( ct ru). -ng m t vng- ng php: Cc t trong nhm ng m khc nhau v t loi. V d: + Ch 1( cun ch) - Ch 2(ch ng)- Ch 3( ch c 5 ng) .

+Cu 1(cu ni) - Cu 2( cu c) . 2.2.ng m gia t vi ting y cc n v tham gia vo nhm t ng m khc nhau v cp . Yu t l t bn thn l mt ting c lp, yu t cn li l ting khng c lp. Th d: + ng1 (cnh ng) ng2( ng lng)-ng3( mc ng) +Yu 1( yu ui) - Yu 2 (yu im). Ngoi ra da vo tiu ch ngun gc, c th thy hin tng ng m xy ra gia cc yu t sau: -Yu t thun Vit Yu t thunVit Yu t thun Vit Yu t vay mn. -Yu t vay mn Yu t vay mn. Trong s nhng yu t vay mn, nhng yu t c ngun gc t ting Hn chim s lng ln. Loi ny thng gy hiu lm cho c vi ngi s dng bn ng. 3. Nguyn nhn xut hin hin tng ng m. C th k ra 4 nguyn nhn chnh sau: - Do s tip nhn t ng nc ngoi. Do s bin i ng m. Do s rt gn cc t a m tit. -Do s phn ha ca t a ngha. Tm li, ng m l mt hin tng xy ra ph bin trong ting Vit, n c ngi Vit khai thc mt cch hiu qu, c bit trong th vn u tranh giai cp, trong cc ng vn th yu nc chng ngoi xm, trong cc cu i ,Hin tng ng m to ra nhng ng cnh trong mi t c th c hiu nc i ngm n ngha t co, chm bim hay kch.

IV. CC TRNG T VNG TING VIT TOP

1. nh ngha trng t vng. Trng t vng l tp hp cc n v t vng c quan h vi nhau theo mt tiu ch no ( quan h tuyn tnh, quan h trc tuyn, quan h lin tng). 2. Trng tuyn tnh : L tp hp cc n v t vng c kh nng kt hp vi mt t trung tm no trn trc tuyn tnh. 3.. Trng trc tuyn. 3.1. Trng biu vt: L tp hp cc t c quan h dng nht v phm vi biu vt. *Nhn xt: S lng t ng khng ng u nhau gia cc trng. C nhng trng c nhiu t biu th, c nhng trng c t t biu th. S lng t ng cng khng ng u nhau gia cc min trong cc trng biu vt ca cc ngn ng. C nhng min trong ngn ng ny c t biu th, nhng trong ngn ng kia khng c t biu th.

 Do t c hin tng nhiu ngha nn mi t c th nm trong nhiu trng khc nhau to nn hin tng giao trng. Mi trng thng c mt nhm t trung tm c tc dng quy nh c trng ng ngha ca trng. 3.2. Trng biu nim: L tp hp cc n v t vng c cng cu trc biu nim khi qut. * Nhn xt: Cng nh trng biu vt, trng biu nim c th c phn thnh nhiu min nh, vi mt t ng khc nhau. V cng c hin tng nhiu ngha biu nim nn mt t c th c nm trong nhu trng biu nim khc nhau to nn hin tng giao trng. Trng biu nim c quan h vi khi nim nhng khng ng nht vi tp hp cc khi nim v thc t khch quan tng ti trong t duy, 4. Trng lin tng t do. L tp hp cc n v t vng c gi ln do s lin tng t do vi mt t trung tm no . * Nhn xt: Cc t trong trng c th c cng quan h v mt cu to. Cc t trong trng c th c quan h ng ngha hoc tri ngha hay gn ngha. Cc t trong trng c th c kh nng kt hp trong chui li ni. Ni chung, phm vi lin tng rt rng. C nhng lin tng ph bin nhng cng c nhng lin tng mang tnh c nhn, iu l thuc vo giai cp, trnh la tui, thi i ca ngi s dng ngn ng. Trng lin tng t do chp cnh cho nh vn sng to, bay cao trong vng tri vn hc. Cu hi gi tho lun. 1. Nhn xt v cc quan nim khc nhau v t ng ngha. nh gi nhng im hp l v bt hp l ca cc quan im. 2. Tm nhng t ng ngha trong t vng ting Vit v phn bit ngha ca chng. 3. Quan nim v hin tng ng m trong ting Vit. Phn bit hin tng ng m v hin tng nhiu ngha t vng. 4. Tm nhng v d minh ha hin tng ng m trong ting Vit. 5. M rng ni dung tho lun sang cc t gn m, gn ngha. Tm nhng v d minh ha phn bit nhng hin tng ng ngha, ng m, gn m. CHNG 4 : CC LP T VNG TING VIT

I. CC LP T VNG TING VIT XT V MT PHM VI S DNG TOP

1. thut ng . 1.1 Khi nim: Thut ng l b phn t vng dng biu t nhng khi nim xc nh thuc h thng nhng khi nim ca mt nghnh khoa hc xc nh. 1.2. c im: Tuy l b phn t vng khng th thiu c trong vn t dn tc, nhng so vi t thng, thut ng t c s dng rng ri. Thut ng c ngha biu vt trng vi phm vi s vt hin tng trong thc t ca cc ngnh khoa hc k thut tng ng. ngha biu nim trng vi khi nim v cc i tng y trong cc ngnh khoa hc c th.

 Ni dung ca thut ng thng ng nht mi ngn ng do n khng b s chia ct thc t khch quan khc nhau ca tng ngn ng tc ng. V vy, nu nhng t thng mang tnh dn tc, th thut ng mang tnh quc t. 1.3. Tiu chun xy dng thut ng: Tnh chnh xc: Mt thut ng chnh xc c ngha l n ch biu t c mt khi nim duy nht m khng gy nhm ln. Mun vy, cn lm sao cho h thng thut ng c s dng trong mt ngnh khoa hc khng xut hin hin tng ng m, ng ngha hay nhiu ngha. Tnh h thng. Tnh h thng biu hin c hai mt hnh thc v ni dung. V mt ni dung, mi thut ng tng ng vi mt khi nim nht nh c quan h cht ch vi cc thut ng khc trong h thng, v mang mt gi tr ring bit. V mt hnh thc, tnh h thng biu hin ch nhn vo mt cu to ca thut ng , nhng ngi trong chuyn ngnh c th nhn din c y l tn gi ca i tng nhm no, min no trong chuyn ngnh y nh nhng im ng nht v i lp ca n vi cc n v khc v mt phng thc cu to hay cc yu t cu to. -Tnh dn tc v tnh quc t: Do thut ng l mt b phn trong vn t dn tc nn ng thi n phi mang tnh dn tc. Tnh dn tc biu hin ch yu mt hnh thc ca thut ng. Thut ng phi c nhng c im pht m, cu to ph hp vi ting ni dn tc. Ngoi ra, bi v cc khi nim khoa hc l ti sn chung ca ton nhn loi nn thut ng cng phi mang tnh quc t. Tnh quc t biu hin ch yu mt ni dung. Ni nh th khng c ngha tnh quc t khng c quan h g vi mt hnh thc. Cc ngn ng cng khu vc thng c h thng thut ng tng t nhau c mt cu to. C mt iu cn ch l tnh dn tc v tnh quc t c quan h cht ch vi nhau. C th ni tnh quc t l ci khun hnh thc nh hnh cho thut ng. Cn tnh dn tc l iu kin cho thut ng tn ti trong mt ngn ng c th. Nh tnh dn tc, thut ng tr nn gn gi, d nh i vi ngi bn ng. 1.4. Cc phng thc xy dng thut ng: Cng nh nhiu ngn ng khc, thut ng c xy dng v pht trin bng ba con ng c bn: Thut ng ha t ng thng thng: L phung thc cu to bng cch chuyn ngha ca nhng t thng thnh thut ng. Do c chuyn ngha nh vy cho nn gia t thng v thut ng c mt chnh nht nh v ngha. Cc thut ng c hnh thnh bng con ng ny c gi l thut ng thun.Nhn chung xt v mt hnh thi, gia thut ng v t thng khng c du hiu g khc bit. Du hiu duy nht gip ta nhn din c chng v phn bit c chng vi t thng l c im ca chu cnh m chng xut hin. M phng thut ng nc ngoi: L phng thc cu to bng cch s dng nhng yu t cu to v m hnh cu to t ca ting Vit, c bit l khai thc cc yu t cu to Hn- Vit dch ngha ca thut ng quc t. V d: Polysyllabic languages dch l Ngn ng a m tit Prefixe - Tin t Sufixe - Hu t Ultrasound - Siu m Software - Phn mm - Mn nguyn thut ng nc ngoi: L cch to thut ng bng cch s dng thut ng nc ngoi v c m ln ngha.

V d: calci, sulfure, calcium, alminium, V tnh hnh xy dng thut ng nc ta, mc d t sau cch mng thng tm n nay c mt bc pht trin ng k, tuy nhin cha phi tht hon ho. C th vn cn nhng hin tng dng mt thut ng biu t nhiu khi nim khc nhau hoc ngc li, cng mt khi nim c biu t bng nhiu thut ng khc nhau. V d cho trng hp 1: Thut ng t v c dng tng ng vi cc khi nim sau: dictionaire ( t in), lexique ( t vng), lexme ( t v ). V d cho trng hp 2: Khi nim morphme c biu hin bng nhiu thut ng khc nhau: t t, hnh v, moocphem. Khi nim suffixe c biu hin bng nhiu thut ng khng thng nht: tip v t, tip v ng, phn gia cui, hu t, tip t. Ngoi ra, cho n nay hnh thc phn nh (c th cch phin m i vi cc thut ng gc n-u ) vn cha thng nht. V d: Calci ( Ca ) c phin m -cal- ci ( Hong Xun Hn) calci ( Ban khoa hc c bn ) calxi ( Phm Vn Su) canxi (Ha) Chun ha thut ng vn ang l vn bc thit c t ra i vi cc nh khoa hc. 2 t ngh nghip. 2.1.nh ngha: T ngh nghip l nhng t biu th nhng cng c, sn phm v qu trnh sn xut c tnh th cng, c mt s ngi trong mt ngnh ngh no s dng. 2.2. c im ca t ngh nghip: Phm vi s dng hn ch. Mc d l b phn trong vn t dn tc, nhng cng nh thut ng khoa hc- k thut, do ni dung thut ng thng i su vo tng ngnh ngh ring bit nn c khng t t ngh nghip l xa l, thm ch l kh hiu i vi ngi ngoi ngh. ngha biu vt trng vi phm vi s vt hin tng trong thc t ngnh ngh v ngha biu nim trng vi khi nim ca ngnh ngh v s vt hin tng . im ny, t ngh nghip c nhiu nt tng ng vi thut ng. Tuy nhin cn ch l ni dung ca t ngh nghip ch phn nh nhng s vt, hot ng c tnh th cng. Ngoi ra, so vi thut ng khoa hc- k thut, mc khi qut ca t ngh nghip cha cao song n li mang tnh c th cao hn. V mt cu to, hu ht t ngh nghip u s dng nhng n v c sn ca ting Vit v c ngun gc thun Vit. Hu ht cc t u c cu to theo nguyn tc c l do. T l nhng t mang tnh v an thp. T ngh nghip v thut ng c mi quan h cht ch. T ngh nghip c pht trin v chnh n li s c b sung vo h thng thut ng. Do d c th ni t ngh nghip l thut ng khoa hc cp thp. T ngh nghip l mt b phn trong ngn ng dn tc, n c quan h gn gi vi i sng nhn dn, do n d dng tr thnh t ng ton dn khi nhng khi nim ring y tr nn ph bin rng ri trong x hi. 3.Bit ng:

3.1. Khi nim: Bit ng l nhng t hoc ng biu th nhng s vt, hin tng thuc phm vi sinh hot ca mt tp th x hi ring bit. Tp th x hi c th l cc giai cp thng tr trong cc ch x hi c, nhng gii x hi nh cng chc, cng nhn, tn gio, cc thy mo, thy cng, gii hc sinh, sinh vin, Th d: Trong tn gio pht gio c nhng t nh : Pht, chng sinh, nit bn, thin, tam bo, quy y, tr , trai gii, Trong thin cha gio c nhng t nh: Cha, thnh, linh mc, ra ti, xng ti, amen, Trong ch phong kin c nhng t nh: Trm, khanh, h thn, long nhan, long th, ng gi, bng h, 3.2. Phn loi bit ng: C th bn n hai loi bit ng: Nhng bit ng l tn gi chnh xc cc s vt, hin tng trong thc t v khng c tn gi tng ng trong ngn ng ton dn. Th d: Ngai vng, tn, lng, cung, trng nguyn, bng nhn thm hoa, -Nhng bit ng l tn gi thm chng ln tn gi c. Th d: Vin tch, cm,..(Trong pht gio). Trm, ta, khanh (T xng h ca vua). Thip, nng, chng,(T xng h ca ngi con trai v ngi con gi vi nhau thi phong kin). Bit ng khng hon ton v mi mi mi tch bit vi ngn ng nhn dn. Qua thi gian, nhng t c th thch s c b sung vo ngn ng ton dn. 4. Ting lng: 4.1. nh ngha: Ting lng l nhng t c dng gi tn cc s vt,hin tng vn c tn gi, c mt tp th x hi nht nh s dng nhm mc ch mun che giu nhng iu m ngi ni khng mun cho ngi ngoi tp th bit hoc mun bc l ci v ring ca tp th mnh hoc bc l thi mt cch mnh m. 4.2. c im ca ting lng: C tnh tm thi. C tnh l t, khng h thng. 4.3. Phng thc to ting lng: S dng t ton dn vi mt ngha khc. S dng nhng n v khng c lp trong ngn ng ton dn (bao gm nhng yu t Hn-Vit cha dc Vit ho hon ton, nhng n v b m ngha hoc mt ngha) nh nhng yu t c lp . Mn t nc ngoi (S dng nh nhng ting bi). 5. T a phng. 5.1. Quan nim v t a phng. T a phng l nhng t c s dng hn ch mt hoc vi a phng no . T a phng l mt b phn ca phng ng. Phng ng l ngn ng ca mt a phng bao gm c mt ng m, t vng ln ng php. Nguyn nhn xut hin ch yu ca t a phng l do s phn ho v dn c, a l v hng ro kinh t. Ngoi ra s phn ha v mt chnh tr, x hi cng l mt nhn t khc tc ng n s hnh thnh ca phng ng .

5.2. Vn phn chia cc vng phng ng trong ting Vit: C hai xu hng phn chia khc nhau: -Xu hng th nht, phn chia thnh ba vng phng ng. Bao gm cc phng ng sau: +Phng ng Bc B gm phng ng cc vng t Thanh Ho tr ra. + Phng ng Trung B gm phng ng cc vng t Ngh An tr vo. +Phng ng Nam B gm cc phng ng cc vng t Sng B tr vo. Xu hng th hai, phn chia thnh bn vng phng ng. Bao gm cc phng ng c th sau: + Phng ng Bc B bao gm cc t ng c s dng trung tm H Ni v cc tnh pha Bc n Thanh Ha. +Phng ng Bc Trung B bao gm phng ng cc vng t Ngh Tnh n Bnh Tr Thin. + Phng ng Nam Trung B bao gm phng ng cc vng t Qung Nam, Nng n Thun Hi. + Phng ng Nam B bao gm phng ng vng ng Nam B v Ty Nam B. Phng ng Nam B ko di t ng Nai, Sng B n Mi C Mau. trung tm ca phng ng Nam B l thnh ph H Ch Minh. 5.3. Phn loi t a phng: C th thy c mt s kiu t a phng sau: -T a phng khng c s i lp vi t vng ton dn. l nhng t ng biu th nhng s vt, hin tng, nhng hot ng, cch sng ring bit ch c mt a phng no ch khng ph bin i vi ton dn, do khng c t song song trong ngn ng ton dn. Th d: +T a phng Nam B: Chm chm, su ring. mng ct, chao, trm, c, + T a phng Bc Trung B: cho, ci, kho, nht, thng,.. -T a phng c s i lp vi t vng ton dn ton dn. Kiu ny c th chia ra hai loi nh. Cn c vo hai mt ng m v ng ngha ca chng. +T a phng i lp v mt ngha. Nhng t ng ny v ng m ging vi t ng tng ng trong ngn ng vn hc ton dn, nhng ngha khc nhau. V d: T ng Ngn ng ton dn Ngha trong phng ng -cu Em trai m - Hi Hng: Anh trai ca m. -t -Ht nc Nam B: ng. cc t ng a phng kiu trn cn phn bit hai trng hp: -T a phng v t ton dn vn cng mt ngun gc, nhng c s bin di v ngha. S bin i ny din ra theo hng m rng (Th d: nn = nn+ m), hoc chuyn i trong phm vi cng mt trng ngha (Th d: chn=bt, mn= roi ). T a phng v t ton dn ng m vi nhau ch khng c quan h ngun gc.Th d gia t (ht nc ) v t (ng ). T a phng c s i lp v mt ng m. Kiu ny c th chia ra lm hai loi nh, cn c vo mc khc bit v ng m so vi t ng ton dn tng ng. + Cc t ng a phng c hnh thc ng m khc hon ton vi t ng tng ng trong ngn ng ton dn.

Th d: Ton dn Hi Hng Thanh Ha Ngh Tnh -Nam B b mu m c qu c tru c lc ln n heo u chc trc tao choa choa khng n hng thuyn nc ghe xoan cy u su u +Cc t ng a phng c hnh thc ng m khc b phn vi t ng tng ng trong ngn ng ton dn. Th d: Ton dn Hi Hng Thanh Ha Ngh Tnh Nam B u th thu cho mo chc mo chc mo g k kha tru ru tru tru li li li tht thit sinh sanh T a phng l b phn ca ngn ng ton dn. Tuy nhin cn ch l ranh gii gia t a phng v t ton dn rt sinh ng. T a phng ch yu l t vng khu ng, cn s dng n ng ch, ng lc m bo tnh ng n, tnh trong sng ca vn bn c to lp. ` Tm li, thut ng khoa hc k thut, t ngh nghip, bit ng v t a phng l nhng nhnh ph ca ngn ng ton dn. Sau thi gian c th thch, nhng yu t c nh gi l tch cc s c b sung vo ngn ng ton dn, lm giu cho ngn ng ton dn. Do phm vi s dng ca chng hn ch cho nn cn ch n loi phong cch ngn ng ph hp vi tng lp t c th s dng chng c tt, ng thi pht huy c hiu qu ca chng.

II. CC LP T TING VIT XT V MT NGUN GC TOP

1. Vn ngun gc ca ting vit . Cho n nay bi cnh chung ca cc quan im nghin c v ngun gc ca ting Vit vn cn kh phc tp. Tu trung c ba kin khc nhau sau y: kin th nht cho ting Vit thuc dng Mn -Khme (ting Mn phn b ch yu Min in v ting Khme phn b ch yu Campuchia ). Nhng ngi tiu biu cho kin ny l J.R.Logan, X.Sehmidt v gn y l A.G.Haudricourt. C s chnh ca kin ny l da vo qu trnh chuyn bin t ting Vit c khng c thanh iu sang ting Vit hin i c thanh iu v da vo vn t c bn gc Mn Khme trong ting Vit. kin th hai cho ting Vit bt ngun t ngn ng Ty- Thi. i din cho quan im ny l Maspro. C s tc gi a ra kin ny chng nhng da vo vn t c bn ging nhau gia ting Vit v cc ngn ng Ty-Thi, m cn cn c vo c cu cu to t v thanh iu gia chng. Theo tc gi, ting Vit v ting

Thi c quan h gn gi hn v c hai ngn ng ny u khng c ph t, trong khi cc ngn ng Mn-Khme li c nhiu ph t, tin t v trung t. Ngoi ra h thng thanh iu ca ting Vit li hp vi h thanh iu ting Thi c, trong khi cc ngn ng Mn-Khme li khng mang thanh iu. kin th ba cho ting Vit c to nn do s hn hp ca cc ngn ng nhm Nam , trong bao gm c ngn ng Mn Kh me v Ty-Thi. Ngi a ra kin ny l G. Coedes v A.Haudricourt v nhiu tc gi Vit Nam. H Vn Tn v Phm c Dng cn c vo qu trnh bin i hnh thi hc ca t cng c kt lun tng t. kin ny c a ra da vo hn hp ca nhiu tiu ch: vn t c bn ging nhau gia cc ngn ng, qu trnh chuyn ho t ngn ng khng c thanh iu sang ngn ng c thanh iu ca ting Vit do s tip xc vi cc ngn ng trong khu vc, qu trnh bin mt ca cc ph t trong ting Vit c. Ng h Nam phn b trn mt a bn rng ln t vng ng bc n (nhm Mun-a ) qua Min in n vng Nam Trung Quc (nhm Mo-Dao) sang pha nam ko di n vng M Lai, Nam o (nhm Malaya Po-li-n-din). Ng h ny c hnh thnh trong nhiu thin nin k, qua s tip xc vi cc ngn ng thuc trong khu vc. 2. T thun vit. 2.1. Quan nim v t thun Vit: Ngn ng dn tc khng bt bin m lun vn ng v pht trin qua nhiu giai on.Trong mt giai on lch s c th bao gi cng xy ra hin tng gi li t c, cu to t mi, vay mn nhng t ng t ting nc ngoi. Qua nhiu thi k, vic xc nh t vay mn v t thun khng phi l vic lm n gin. Do c th quan nim v t thun nh sau: Ngoi nhng t c th xc nh chc chn l ting Vit tip nhn ca ting Hn v cc ngn ng n- u, cc t cn li l cc t thun Vit. C th y l cc t biu th cc s vt, hin tng c bn nht v tn ti t lu i. 2.2. Quan h v ng m, ng ngha vi cc ngn ng cng ng h: C th nhn thy mi quan h v ng m, ng ngha gia t thun Vit vi cc ngn ng cng ng h nh sau: a/ Nhng t gc Mn-Khme. Da vo ni dung, c th phn nh thnh cc nhm sau: -Nhng t ch cc b phn c th:

Puok Ko chng Tay Sc Atui Sim Menkh Kaak Mus Las Keeng nhts Khnong ta

Khme Mng Khme Amoy Mng Khme Mng

bng c chn tay tc ui tim mt gc mi li cng nht sng da

Nhng t tr cc ng tc ca ngi v ng vt.

bt kal

Khme -

mt (nhy) cn

Srnganh srngang nghnh ngang Tlec th l Choho ch h (ngi) Chrohom (ngi) chm hm Lnong lng ngng lng l ng c dt Bec b Nai ni (xin) um m Book bc Nen nn oi i ko co Rut ( chy) rt bt bt, ng h chhin chin Thui thui Cheek ch, x Beeh b bng bng, mang Khvan khoan chbt vut Tuul un, dun (y) Kot ( Mng) gt Kaaj gi pi vi chl chy yl dy Pul bi
Nhng t tr quan h h hng

may, my Khmer m ch ch Me m chu chu Mi my No n

Nhng t tr cc hin tng thin nhin

c hp Dak tk Khzol Pul Chroi Phnom Preek Thngay ra Cum

Tha Vng chp Mng t Khmer nc ( nc) Khmer gi Tha Vng bi Khmer doi t non lch ngy r khm

Cc t tr khng gian.

Kraoi sam chvng Ka Ni Pung Prai cht Chngai

Khmer sau m (bn phi) chiu ( bn tri) k ny Mng vng Khmer ri cht ngi (xa)

Cc t tr ng vt.

Kur K k ken thln Roi Kngan

U L ci (ln) Mng gu Tha Vng c Tha Vng kin Khmer trn, thn ln rui ngan

Cc t tr thc vt.

Pir kr Sai Cum sru

y L b cy Khmer t (la) Mng cm, khm Khmer la

-Cc t tr dng dng c.

Siu Mng ru kten Tha Vng n Mung Sch mng Khao kh Coat ct, va thc o Khmer Sao so Pheeng phn Krolo l Cheo cho
Cc t tr vic nu nng, t la.

Kho Khme kho ot t Chhe chy Choom chm Cha ch chhin chin Comranh rn chh h Thui thui Khvay quay
-Cc t tr gic quan.

Kar y L cay Tek Tha Vng ic Chu Khme chua Cht cht phm m (ngt) sui thi, thi hng hng Banhem thm prn mn
Tnh t tr ngi v vt.

Skom Khme cm Chal chn prui bun thmy mi Chas gi, cha

khlng knh ppao

S t.

hng cng bp bnh

mui Khme mt Bar y L vi, hai Pir Khme vi, hai by ba bun bn prm nm Pih by
-Ph t.

somrp Khme sp rt rt rp rp cht cht, sut krng ko khtung khong

Mt s t khc.

Ten Sch en Cho Tha Vng chau (my) hng Khme hn (may) Khsui ri, sui
b/ Nhng t gc Ty-Thi. Cc t lin quan n ngh trng trt v la m.

Phai bai (ci p nc) Quel qu xm (c ) dm (m ) vn (c) vi (m ) ban (n ) ba (rung ) khc ci X xay oong nong tm m (go ) Pong bnh phng Pn bn

Cha Phang Pjng

xa phang, p la ming

Cc t tr cng c, t liu, hnh ng sn xut

ngm Ki Phai tng Khc l Qung Kham Chm chng Phay ph qung ng Qung Poong Pooc hi

ngm (khp) ci vi ng (qun) guc xa qung chm chm dng (li) dao phay v qung (chi) sng ng kn vng bc hi (lm )

T tr ng vt v ng tc ca ng vt.

tua lung thung lung chng ging ( chn) Tt t Phc vc Li li Chc chc (chim) chm chm Khang gang ro ro
T tr thc vt.

bn (khoai ) mn Tha u Da da Bung (rau ) mung

Bup mp t t kh x Hm ( rau) thm Pc bi Chm chm Hp hp (loi tre) Qu qu m mt

T tr thc n v dng c.

Xm Ci ch pamm pa om pa kho pa loc bui a R

n gii ch c mm c om c kho c luc mui a d

T tr hin tng thin nhin.

ng ng, rung Khui sui Fng sng

-Cc t khc.

m m Ct ct, ngn Sluc thuc (bi) Kht khut qung qung Ten tn Ny ny
3. Cc t Vit gc Hn. 3.1. Qu trnh tip xc gia ting Vit v ting Hn: Cc nh nghin cu ting Vit ngy nay ai cng nhc n nhng t Vit gc Hn, nhng nhng nh ngha v gii thuyt v lp t ny vn cha phi hon ton c thng nht. Lc u nhiu ngi cho rng t Vit gc Hn ch bao gm cc t Hn-Vit.

Mt thc t m ai cng phi tha nhn l gia ngi Vit v ngi Hn c s tip xc v vn ha v ngn ng t lu i, t khong hai ngn nm trc.Do , nhn chung, t Vit gc Hn l mt hin tng a dng v phc tp. C th phn cc giai on tip nhn y ra lm hai thi k ln: a/- Giai on trc i ng: Ngay t u cng nguyn, t khi c s h phng bc, ting Hn c s dng Giao Chu vi t cch mt sinh ng. Ngi Hn mun ng ha ting ni ca dn tc Vit, nhng ting Vit c mt c s vng vng t trc, n giai on ny n vn tip tc c k tha v tn ti. V vy, tuy tri qua hng ngn nm, ngi Vit ch tip nhn l t mt s t Hn thng dng lp y vo ch thiu ht trong ting Vit nh: bung, bun, mun, my, mui, c, ucNhng t c tip nhn giai on ny c gi l nhng t tin Hn- Vit hay t Hn c. b/-Giai on t i ng tr v sau: Vo khong i ng, ngi Hn m nhiu trng hc Giao Chu, cc th tch Hn thuc cc loi c truyn b rng ri. Trc , mt s thin s n v ngi Hn cng truyn gio Giao Chu, mt s kinh pht c dch sang ch Hn cng c truyn sang Giao Chu.Qua th tch, lp t vn ha biu th nhng khi nim tr tng ca cc phi Nho, Pht, Lo trong ting Hn c c ngi Vit vay mn c tnh cht ng lot, h thng km theo s ci bin v mt ng m v ngha lp y vo khong thiu ht trong ngn ng ca mnh.Nhng t tip nhn giai on ny c gi l t Hn-Vit . Sau khi m Hn-Vit c hnh thnh, trong ting Vit vn din ra s bin i ng m. Nhng bin i ny c th tc ng vo mt b phn t Hn-Vit, nht l nhng t thuc phm vi sinh hot hng ngy, lm cho nhng t ny mang nhng nt mi v ng m, ng ngha, phong cch, khc vi nhng t Hn-Vit trc y. Nhng t ny c gi l t Hn-Vit Vit ho. Nh vy kt hp tiu ch thi gian hnh thnh vi tiu ch hnh thc ng m v phong cch c th phn nhng t gc Hn ra lm ba loi: T tin Hn-Vit, t HnVit, t Hn-Vit Vit ha. 3.2.Tnh hnh vay mn t tin Hn-Vit. T tin Hn-Vit l nhng t gc Hn c dn tc ta tip nhn t trc i ng. T i Hn cho n i ng, ting Hn tri qua hai giai on ln (Thi k m Hn thng c v thi k m Hn trung c), do ng m ca ting Hn bin i v pht trin kh nhiu. S bin i ny c tc ng ln lao n h thng ng m t gc Hn trong ting Vit, bi v nhng t Hn Vit c c theo m Hn Thng c, nhng t Hn Vit li da vo m Hn trung c. Da vo thnh qu nghin cu v m Hn Thng c, i chiu vi nhng t gc Hn Vit Nam, nhng ngi c vn Hn ng c th xc nh c nhng t no thuc v lp t Hn-Vit c. V mt ng m, c th hnh dung li qu trnh bin i t m Hn Thng c sang m Hn-Vit c nh sau: Trc th k th X trong h thng m u ting Vit cn cha c m hu thanh, v vy m Hn-Vit c lc u cng mang m u v thanh, v sau chng mi hu thanh ha. Nh vy nhng t c m u hu thanh trong ting Vit thi k ban u ny chnh l nhng t gc Hn. Xt v mt ni dung v phong cch, cc t Hn-Vit c do du nhp vo ting Vit t rt sm, tuyt i l nhng t n m tit c y hai mt hnh nh m thanh v ngha, nn c Vit ho rt su, c kh nng vn hnh c lp trong ting Vit v c mt v tr khng khc g nhng t gc Mn-Khme v gc Ty-Thi trong ting Vit, v vy cho nn trong thc t lu nay n vn c coi l nhng t Vit. Theo quan im ng i, da vo chc nng v gi tr s dng, nhiu tc gi xem chng l t thun Vit. 3.3. T Hn-Vit. T Hn- Vit l nhng t gc Hn i ng- Tng c bin i theo quy lut ng m ting Vit. Do thng qua con ng sch v l ch yu, nhng t HnVit c hnh thnh mt cch c h thng, biu t nhng khi nim cn thit cho vic giao t lc , nht l trong ngn ng vit. Xt v mt ni dung, c th thy t Hn Vit c s dng biu t nhng khi nim thuc nhiu lnh vc khc nhau nh chnh tr, kinh t, khoa hc, tn gio, v.v V d: Chnh tr: hong thng, thng, thng , ch , chim ot, xung t, chnh thng, triu nh, Vn ha: khoa c, vn chng, ging gii, hin trit, Gio dc: t ti, c nhn, tin s, trng nguyn, thm hoa, Tn gio: Pht, nt bn, ha thng, ging th, thin ng, Qun s: chin trng, gip trn, xung t, ch huy, c chin,. T php: Nguyn co, b co, x l, t co, n st, n x, Y hc: thng tch, thng hn, chng kh, tim nhim, Kinh t: thng mi, thng khch, cng nghip, thng nghip,

V mt ng m, c th miu t qu trnh hnh thnh ra m Hn-Vit thnh my im sau: V mt ph m u: Trong ting Hn Trung c cc th k VIII, IX c tt c 41 m u, trong c nhiu m hu thanh v m tc-xt, trong khi ting Vit th k X ch c 20 m u, li khng c m hu thanh v m tc-xt, do , bc u tin, cc m hu thanh trong ting Hn phi chuyn thnh m v thanh trong HnVit v cc m u tc-xt Hn phi chuyn thnh tc hay xt trong Hn-Vit. Kt qu l 41 m u trong ting Hn Trung c nhp li thnh 20 m u trong cch c Hn-Vit bui u. b li v gi th cn bng s c s b sung v thanh iu. Cc m u v thanh Hn sang v thanh Hn-Vit s c cc thanh iu bng. Cc m u hu thanh Hn sang v thanh Hn-Vit s c cc thanh iu trm. Ngoi ra, trong ni b ting Vit cng din ra s bin i ng m. Mt s m u v thanh li hu thanh ha, mt s m u khc c xt ha hoc tc ha: p > b; t > ; s > t ; kj.>gi. Cui cng l ta c din mo h thng m u t Hn-Vit nh ngy nay. V phn vn, cng c nhng bin i u n t m Hn Trung c sang m Hn-Vit. Chn h thng ng m Hn -Vit lm trung im kho st h thng ng m ca nhng t vay mn gc Hn cc thi k, c th thy c im ng m ca nhng t vay mn hai thi k ny nh sau: THV HV THV HV

bung phng la li bung phng bum phm nm, nm nam tic tch ba ph bay phi ba ph vic dch Ba ph r di ba ph bt pht bo ph b ph c trc ng trng xt xt ui truy ui thc tr khoe khoa chung trng quen qun ging sng vung phng ng ngh nga m uc trc (chc) cha tr chung chung cha tr tr ta t im chm (trm) ca c say si c k ma v ng nghi m v th thi ma v my mi m vu np np mui vn hp hp my(mn) vn i i mun vn i i mun vn chm trm mong vng ci gii mng (nghe) vn ko giao vy vi c c

gc di cha ba bia

gic di ch b bi

ci gii cho tro (lng) chm trm bun phin kim chm

Thng qua c liu thng k trn, ta c th rt ra mt s c im ng m ca hai thi k ny: -C s i lp gia m hu thanh v m v thanh gia hai thi k. C th: + S di lp gi / b / v / f / Th d: bung phng; bung phng; ba ph. +S i lp gia / m / v / v /. Th d: ma -v; ma- v; mun- vn. +S i lp gia / d/ v / tr /. Th d: c -trc , ui -truy ; ng -trng. +S i lp gia / ia / v / i /. Th d: bia- bi ; la- li ; ba- b. + S i lp gia / / v / a / khi khng ng sau / / i / ngn. Th d : nm, nm nam, np- np, hp hp. + S i lp ca // ngn v /i/ khi ng trc /ng/ v /k/ . Th d: tanh- tinh ; sanh sinh. + S i lp gia / e / v / a / hay / ie /. Th d: kn- kin ; quen- qun ; khoe- khoa ; phen- phin; sen -lin. + S i lp gia / o / v / wo /. Th d: hn- hon. + S i lp gia / ua / v / u /. Th d: cha ch ; ma- v . + S i lp gia / a / v / /. Th d: la l ; cha tr ; ta t. + S i lp gia / / , / ai / , / i / , / i / v / i /. Th d: c- k; th- thi ; my- mi ; di -di; vy vi.

Vay mn l mt hin tng tt yu trong qu trnh giao lu vn ha, kinh t gia cc dn tc. C mt iu ng ni l thi tch cc, ch ng ca ngi Vit trong qu trnh tip thu nhng t ng ca ting nc ngoi. Nhng t ng gc Hn khi i vo ting Vit chng nhng bin i it nhiu v hnh thc ng m nh va nu m cn c nhng ci bin v mt ngha. ngha c th c bin i theo nhiu hng. - M rng ngha ca t Hn. Th d: T khm trong ting Hn c mt ngha xem xt, khi i vo ting Vit n thm nhiu ngha mi nh xt, lc, khm, sot. T th trong ting Hn c 2 ngha: 1/. Phn trn c th ca ngi (th cp). 2/. ng trc ht (th khoa, th lnh). Sang ting Vit, ngoi hai ngha trn, pht sinh thm mt ngha mi l phn trn ca c th gia sc ( th ln, th b). Thu hp ngha ca t Hn. Vic thu hp ngha c th din ra di nhiu hnh thc. a). Gim bt cc ngha c s dng trong ting Hn. Th d: Trong ting Hn t nht c mi hai ngha, khi i vo ting Vit n ch c s dng c hai ngha : s th t v u hay cng. T phong tro trong ting Hn c ba ngha: 1- Hng gi v c thy triu. 2- Gi lc, gi xoy gia bin khi.3- S vic din ra si ni trong mt thi k nht nh. Khi i vo ting Vit , ch c ngha 3- c gi li. b). Ch bo lu ngha ca mt trong hai thnh t ca t c s dng trong ting Hn. Th d: t ngt trong ting Hn c ngha l cao cht vt, cao ngt mt mnh, trong t c ngha l bt cht, ngt c ngha l cao m phng. Trong ting Vit, ch c ngha ca t c gi li ch s bt ng, khng c du hiu g bo trc. c). Ch s dng ngha ca ting Hn theo ngha hp. Th d: Tiu ha trong ting Hn c ngha l tiu tan vt cht ha ra cht khc. Th d nh cht c nu chy ra cht lngNi chung, c th dng cho mi qu trnh bin i ca vt cht. Trong ting Vit, tiu ha ch c s dng ch qu trnh bin thc n thnh cht nui dng c th ca ngi v ng vt. Chuyn sang ngha hon ton mi. Th d: T ngoi trong ting Hn c ngha l ci b thnh nh p bng t ngn trm cp. Trong ting Vit ngoi ch khu vc bn ngoi thnh ph. Phng phi trong ting Hn c ngha l hoa c thm tho; trong ting Vit c ngha l bo tt. Khi ng trong ting Hn c ngha l cao to; trong tingVit c ngha l mt mi sng sa, d coi. Bi hi trong ting Hn c ngha l i i li li; trong ting Vit c ngha l trng thi tm l bn chn, xc ng. K lng trong ting Hn c ngha l kho lo, trong ting Vit c ngha l cn thn. o trong ting Hn c ngha l n y, trong ting Vit c ngha l qu qut trong i x, khng chu th km i vi bt c ai. - Thay i sc thi biu cm. Th d: Trong ting Hn , t th on c ngha l ti lc, mu c. Trong ting Vit th on mang ngha xu, tng ng vi cch thc la bp. Ph n, nhi ng trong ting Hn mang sc thi trung tnh, sang ting Vit n din t khi nim mang sc thi dng tnh . S thay i sc thi biu cm c th gn lin vi s thay i cc nt ngha trong ngha biu nim. Th d: Tiu tm trong ting Hn c ngha l cn thn, ch ( sc thi dng tnh). Trong ting Vit c ngha l lng d nh mn, hp hi (sc thi m tnh). Li dng trong ting Hn c ngha l vt tin dng hay s dng vt sao cho c li (trung tnh). Trong ting Vit c ngha l da vo iu kin thun li no mu cu quyn li ring khng chnh ng ( sc thi m tnh) V mt phong cch, t tin Hn-Vit do c du nhp sm nn hu ht c ni dung biu t nhng khi nim c th v c Vit ho rt su ( nh: bung, bnh, c, uc my, ma, m, ng,). T Hn-Vit do c du nhp mun hn, khi ting Vit c nhng t biu th cc s vt c th thuc nn vn minh vt cht, cho nn phn ln chng c s dng biu th nhng khi nim tru tng thuc lp t vn ha v c Vit ha cha su. Trong ting Vit chng mt kh nng s dng c lp, ch c s dng vi t cch nh nhng yu t cu to t. So snh t c v tho, ming v khu, mt v nhanc th thy r iu . Do , hiu c t Hn-Vit , ngi Vit thng t n vo trong cc chm quan h. Th d:

Tho > tho mc, thu tho, tho ng, tho khu, tho d, Ha > ha hiu, ha bnh, bt ha, ha hon, hin ho, V mt cu to, t a tit Hn-Vit do phn ln l mn t ting Hn nn c cu to theo ng php Hn. Trong cc kt cu chnh ph, yu t ph bao gi cng c t trc. Th d: + nh t + danh t. Th d : chnh ph, th php, thin t. thy in, ngoi quc, c gi, + B t + ng t. Th d: cng ot, c lp, c tu, bi quan, ngoi lai, lm dng, k sinh, Mt s ln t Hn-Vit cng c cu to theo kt cu ng lp.Th d: +Danh t +danh t. Th d: m phm, quy c, nhn dn, ph n, th tch, quc gia, +Tnh t +tnh t. Th d: hnh phc, ph qu, kh s, c hn, phong ph, trang nghim thch hp, +ng t +ng t . Th d: tip nhn, tn st, chin u, thng vong, ph, gio dng, C iu cn ch l nhng t Hn-Vit kiu ny t c th o v tr gia cc yu t nh nhng t thun Vit . Ngoi ra trn c s nhng yu t Hn-Vit ny, hng lot nhng t mi sau c to ra. Ngi Vit c th kt hp yu t Hn-Vit vi yu t thun Vit to ra t mi. Th d: binh lnh, cp ot, i kh, sng trng, k ch, tu ho, 3.4. T Hn-Vit ha. T Hn-Vit Vit ha l nhng t c hnh thnh trn c s s bin i v mt ng m, ng ngha v phong cch ca nhng t Hn-Vit. So vi nhng t Hn-Vit, nhng t Hn-Vit Vit ha mang ngha c th hn. So snh: can v gan, nh v dng , hov v. C th nhn thy s bin i ng m t m Hn-Vit sang m Hn-Vit Vit ho nh sau: V m u: Bin i k > g

can kim cm k qu c cp cp

gan gm gm gi go gc gp gp

knh gng cn gn k ghi cang gang cng gng k gh kim gm (m) k (m) gh

Bin i > d.

nh dng ao dao c dc (lng) ai di t (xoi thng) dt i di (tr)

Bin i b > v.

bn vn bch vch

b v bi vi bin ven bt vit

Bin i h, w > v .

ha v hon vn hoch vch hon vn hi v ha v

Bin i s > th .

s thy s tha s (x ) th s tha

V phn vn. Nhng nguyn m hp c khuynh hng chuyn sang cc nguyn m rng. C th, m /i/ > /e/ , /i/ > // , // > /e/ ,

l l d d thim thm tch tic kh khe s xa l l h h thng thng bo bu h h nhc nhuc, nhc c c lng lng i i uy oai nguyn ngun thuyt tht tnh tnh (ma) vin vn nhim nhum dng dng tn, tn tan th th

tr tin bin miu l s kh cng l ct l trai hp nng n t tro tm lnh vin kiu loi ngn k

tr tn bn mo l th kho cng la ct lo chay hp nng n gi tru tm lnh vn cu loi nhn k

Ch : T Hn-Vit c v t Hn-Vit Vit ha c hnh thnh t hai im xut pht khc nhau v vo hai thi im khc nhau nn khng th c hin tng mt t Hn va c m Hn-Vit c, li va c m Hn-Vit Vit ha. Nh vy l Vit Nam, ch xy ra hin tng song tn gia a/. T Hn-Vit c v t Hn-Vit. b/. T Hn-Vit v Hn-Vit Vit ha.

Cc t Hn-Vit c v t Hn-Vit Vit ha c c im chung l c Vit ha hon ton v cc mt ng m, ng ngha v phong cch, ging vi t gc bn a, chng c th hot ng c lp trong vic cu to t v cu. Chnh v vy c tc gi xp chng vo cng mt loi t gc Hn khng c theo m Hn-Vit hay t thun Vit. Tm li, nhng t gc Hn trong ting Vit chim s lng rt ln v gi vai tr quan trng trong vic biu t t tng, tnh cm ca ngi Vit. Tuy nhin cn ch s dng ng ch, ng lc mi c th pht huy c tc dng to ln ca chng. 4. T vng gc u n 4.1. Tnh hnh tip xc ca ting Vit vi cc ngn ng n-u Qu trnh tip xc vi ngn ng n- u bt u t th k XIX, sau khi thc dn Php hon thnh vic xm chim nc ta, bin nc ta thnh thuc a ca chng. Ting Php l ngun ch yu ca nhng t gc n-u trong ting Vit. Sau l nhng t gc Anh, M v cui cng l nhng t gc Nga. So vi nhng t gc Hn, nhng t gc n-u chim s lng t hn, do chng c tip nhn sau, khi ting Vit c din mo tng i n nh . Nhng t gc n- u ch yu c tip nhn din t nhng khi nim thuc lnh vc khoa hc, k thut, hoc nhng khi nim c lin quan n nhng sinh hot hnh chnh, cng v hay qun s. C th: T ch nhng sn phm hng ho: ximng, xphng, smi, len, o ghil, Thut ng khoa hc k thut: te, ampe, compa, btng, canxi, vitamin, Thut ng m nhc: acmnica, tngg, vilng, guita, Thut ng qun s, hnh chnh: canng, lct, mocch, ca, kp, 4.2. Cch thc vay mn C hai cch thc vay mn: trc tip v gin tip. 4.2.1. Vay mn trc tip: Mn c m ln ngha v d nhin c s bin i nht nh cho ph hp h thng ng m ting Vit.Hnh thc ng m c th bin i theo cc dng ch yu sau y: a/- Chuyn m: Nhng ph m u hoc m cui no khng c trong ting Vit s c chuyn sang mt m gn gi v phng thc v v tr pht m . C th: + m cui / b / , / f / > / p /. Th d: double > p, chef > sp. + m cui / d /, / g / , / s / c chuyn sang m bt u li.Th d: Mode > mt ; vis > vit ; mousse > mut ; chemise > smi fromage > ph mt . + m cui / z / c chuyn thnh / k /. Th d: Fermeture > phc m tuya ; marge > mac (ng k bin trn t giy ). +m u: / p / > /b / . Th d: Palabre > ba lp ; pardessuse > ba xuy. + m chnh c nhiu cch chuyn i cho ph hp. Th d: Timbale > tanh banh ; olive > liu ; sausisse > xc xch ; chef > sp. b/-Gim m: C nhiu cch gim m:

+ Gim i mt ph m trong nguyn m i ca ngn ng c vay mn. Fromage > ph mt ; crem > kem ; gram > gam; Ring vi cc t hp Bl, Cl , Gl, Pl th ph m th hai thng c gi li v L l m vang v v tr d pht m. Th d: Bloc > lc ; cyclo > xch l ; complet > com l. + Gim hn mt m tit trong nguyn ng. Th d: equipe > kip ; course > cua ; caisse > kt. c/- Thm m: c th thm m bng cch m tit ho cc ph m I hay lp li mt ph m nhm to ra nhng t m m cui ca m tit ny trng vi m u ca m tit ng sau . Th d: Crem > c rem ; gram > g ram ; scandale > x cng an. Super > sp pe ; roquette > rc kt ; sacoche > xc ct. d/- Thm m: di cc hnh thc c th sau: + Vn m thng mang thanh ngang hoc thanh huyn.Th d: Chaland > s lan ; brancard > bng ca ; depart > pa. ( Nhng trng hp kiu k l t khi xy ra.) + Cc vn khp tn cng bng ph m tc / p/, / t / , / k / dc chuyn sang thanh sc hoc thanh nng. Th d: Lt , xc xch , mt , r mc , r moc , cc ( cc ) tng. Cn ch l nhng hnh thc bin m trn khng bit lp m nhiu khi c kt hp vi nhau lm thay i hnh thc ng m ca cng mt t. 4.2.2. Vay mn gin tip: Vay mn gin tip di hai hnh thc: dch ngha v vay mn thng qua mt ngn ng khc. Dch ngha hay suy phng. Th d: Garde boue > chn bn ; ultrason > siu m ; sofware > phn mm. Vay mn t ca mt ngn ng khc thng qua ting Hn . Th d, cc trng hp vay mn cc t: cu lc b , Anh, Php, M, Mnh c T Cu , Kha Lun B. Vay mn trong ngn ng l mt hin tng tt yu . ng thi vi vic lm giu cho ngn ng, chng c tc dng m rng nhn thc v th gii khch quan ca dn tc trong pht trin vn minh chung ca x hi loi ngi. Vay mn l cn thit, tuy nhin lm dng t vay mn l iu ng ph phn.

III. CC LP T TING VIT XT V MT TN S S DNG TOP

Tt c cc t u cn thit v c kh nng tham gia vo hot ng giao tip, tuy nhin phi tha nhn rng mc s dng ca cc t khng ngang nhau trong hot ng giao tip ca x hi nhng giai on lch s khc nhau. Cn c vo tn s s dng, c th chia vn t ca mt ngn ng thnh hai loi : lp t tch cc v lp t tiu c c. 1. Lp t tch cc: Lp t tch cc bao gm tt c nhng t c dng hng ngy, bt c u trong x hi mt giai on lch s nht nh. Nh vy lp t tch cc bao gm nhng t c ton dn dng,nhng t ngh nghip, thut ng, t a phng. Cn phn bit vn t tch cc ca ton dn vi vn t tch cc ca c nhn. Mt ngi khng th bit ht cc thut ng, t ngh nghip thuc cc ngnh ngh khc nhau, nhng khng phi v th m chng khng thuc lp t tch cc. Da vo mc bn vng c th phn lp t tch cc ra lm hai nhm khc nhau:

 Nhm 1: Gm nhng t rt bn vng, hu nh khng thay i trong trng k lch s. l nhng t c bn ch cc b phn c th, ch s m, ch quan h thn thuc trong gia nh, x hi, ch cc hin tng nhin thin, ch trng thi, tnh cht, hnh ng gn lin vi sinh hot hng ngy. Nhm 2: Gm nhng t ch c tn s s dng cao trong mt thi on lch s nht nh. Chng khng c tnh bn vng cao, thng khng cn c s dng nhiu khi lch s bc sang mt thi k khc. Th d: t kh, ba cng, ba mi gip cng, ba vng chin lc, vng da bo, cn go, 2. Lp t tiu cc: L nhng t t hay khng cn c s dng trong cuc sng ng i. Thuc lp t tiu cc c hai loi khc nhau: nhng t c t hoc khng c dng trong cuc sng ng i v nhng t mi cha c s dng rng ri. Trong nhng t c c th phn bit hai loi nh: T c: l nhng t biu th nhng i tng, s vt cn tn ti trong thc t ng i, tuy nhin tr nn li thi do s xut hin v ph bin ca mt t ng ngha vi n. C hai loi t c sau: + Nhng t c hon tch khi ngn ng vn hc hin i, chng ch c gp trong cc vn bn c. Mun xc nh c ngha ca chng, phi da vo t liu ngn ng hc lch s. V d:

T ng c 1 am m u y bt bui chc cc d di he khn khi khng l mng min m ma phen ti thc t xoa nhn lm chc mng,
nht mong nh

Ngha 2 nh nh ca ngi n Nhiu c l Ho Gang duy, ring Mua Bit Hi S hi kh, khng th Kh mun, ch hung chi mi ti, tao chng ch, ng snh i Vn ph h Hm Ti rp tm

Ng cnh 3 QTT: Am qu v dng thn nhn TNNL : Nhn tng t y mng m TNNL: Mnh u nh si, mnh u nh hm. LTKN : C y hoa nhu phn hm hu. QTT: By tm mi bng mt gang tay. QTT: Bui c mt nim chng n tr. QTT : Ti khng tin khn chc ru. QTT: Th gian ai c th cc TNNL: Ngha thy t c cng ngi d nhau TNNL: Triu chng cht di v TNNL: Minh nhn bi trn di he. QTT: Khn bit lng ngi vn di TNNL: Mt nhn nh khi mnh gy nh ve QTT: Thuyn mn cn cho chng khng . QTT: n c l chi thnh th na QTT: Qun t ai chng mi danh. TNNL: Sm ngy min I ch tra. TNNL: M lo rng s nguy nn lm chi. QTT: Lm ngi ma cy khi quyn th. QTT: Bng rng n ai phen kp. TNNL: Hai mi t ti dn cng xt xa. TNNL: Tay thc rm chu rn rn ngi. TNNL: Thy tri cn t nc ry mun nm. QTT: Bt cm xoa nh n x tc. QTT: Nguyt bao nhiu kip nhn nay. QTT: Qun t hy lm bn ch c.

lun lun QTT: Cnh c non qu nht chc mng. dung B QTT: Lnh ngi n d ngi dung. ngh, ngh n, va Kiu: Gia t ngh cng thng thng bc trung. di N TN: Khn cho ngi ta di, di chongi ta thng. vm Voi Th.N: Kho nh vm i bt Th N: n khng nn i, ni khng nn li m chiu phi tri Th.N: Chn m chn chiu. ci M Th.N: Con di ci mang. ty bng, ngang vi TN: Hc thy khng ty hc bn. Th.N: Ti ty tri ; ti ty nh vc Nhiu Th.N: n vc hc hay.

+ Nhng t c cn li du vt trong ting Vit hin i nhng ngha b lu m v chng khng c dng c lp na.V d:

t c bng du d dng nh on gi gn han h kham lm le l mi n n ngt ng ngi pha r rung tc tht toan trc vnh vy v v xn am lc

Du tch b bng yu du khinh d dng di ng nh on t gi gi gn hi han xu h kham kh lm le song le e l mit mi n h cu n ngho ngt ng hu ngh ngi xng pha rc r rung ry tui tc tha tht lo toan trc u vnh vnh vui vy v n v vng xn xao am m lc c

ng cnh TNNL: Tr th bng di thiu ngi lo toan. TNNL: Loan nng phng dt trm chiu du. TNNL: Thc Loan d thng b con. TNNL: Hon rng gi ln ni dng. TNNL: nh ngoi ng p chi bi ngm thi. PT: Ti than trng ch ngy on gi d. TNNL: Gi con gi v mt khi. TNNL: Gn lng s c vn b. QTT: Kh kinh thnh thiu k han TNNL: Hai ngi h nc thn vua vn mnh. TNNL: Kham lon ly v tr dng ly vn. TNNL: Nhng lm ra ch phc th. TNNL: Mun ai le chngc rng ai hay. TNNL: C ai ny pht l chi. TNNL: Hong hu cm gio m mi. PT: Ch n da mui am my. PT: Rt dy chng n ng rng. QTT: Chng u ngt, chng u gi. TNNL: Du tm ng dc mt nh gp nhau. TNNL: n vua co lo nhn ngi. TNNL: Qun n phi li nga pha. Kiu: R mnh l v cn ai. QTT: Lnh ngi n d ngi rung. TNNL: Thi cng tr tc nhiu. TNNL: M gi thy tht mm ci. TNNL: c th toan cho kp th. QTT: H xanh xanh trc u. TNNL: Mt son vnh ta Hng Nga. QTT: Ang cc thng quen vy bu bn. PT: Chng yu chng ght chng v.v PT: Xem hoa dng v xem o ng phai. TNNL: Dn ngoi An Qung s xn. QTT: Sc l gic am lm chi. QTT; Khch n vn cn hoa lc.

T lch s: L nhng t t dc dng do s bin mt ca i tng c gi tn hay do cc quy nh x hi. V d: + Tn gi nhng chc tc phm hm thi xa: n st, bt phm, chnh hi, chnh tng, cung, phi, cu phm, cng s, hong hu, lnh binh, l trng, ph l, ng s, tham tri, thi th, th li, thng th, tin ch, tun ph, tri huyn, + Tn gi nhng hin tng thi c thi xa: c nhn, nh nguyn, hong gip, hi nguyn, ph bng, trng nguyn,

+ Tn gi cc th thu thi xa: thu nh, thu thn, thu in, . Khc vi t c, t lch s khng c t ng ng ngha trong ting Vit hin i. Chng t dc s dng trong cc phong cch ngn ng hin i, tr khi cn din t nhng khi nim c tnh cht lch s. Trong cc vn bn lch s, vn hc v cc thi k c i v cn i, t ng lch s c s dng kh nhiu. Nhng t ng mi cha c dng rng ri cng c th c xp vo lp t tiu cc. Tuy nhin cn ch l ch nn xem l nhng t tiu cc nhng t ng va mi xut hin, tnh cht mi m ca n vn cn c mi ngi tha nhn.Nu i tng m chng biu th i vo i sng th nhng t ng y nhanh chng ha nhp vo nhm t tch c c. Phn ln nhng t ng mi l nhng t ng biu th cc khi nim thuc cc ngnh khoa hc t nhin v x hi. Chng c th nh danh thun ty cho i tng. V d: b nh ngoi, b nh trong. b vi x l, chuyn giao cng ngh, c ng, c phn, cng ngh thng tin, doanh nghip, a t, hi ng qun tr,Hay nh danh tu t cho cc i tng ( tc l ngoi ni dung tr tu, chng cn mang gi tr biu cm ).V d: ng ten r r, bt chui, ph n lang thang chuyn nghip, ph n lang thang thi v, vn ho tht ch,Trong loi u l ch yu. Tm li, vn t ca mt ngn ng l v cng phong ph. Vn t y khng ng yn m lun vn ng v pht trin. ng thi vi s hnh thnh nhng t mi, mt s t t c s dng s dn i vo lch s v bin mt , tuy nhin xu hng pht trin vn l ch yu. Vn t ting Vit hin i l kt qu ca hng ngn nm tch ly, k tha v sng to ca dn tc. Di s lnh o ca ng v vi s ng gp tch cc ca nhng nh nghin cu, vn t y s khng ngng c cng c, pht trin phc v nhu cu biu t ngy cng cao ca x hi. TI LIU THAM KHO 1. Nguyn Vn i (Ch bin). T in phng ng Nam b. Nxb. Thnh ph H Ch Minh.1994. 2. Dip Quang Ban. Ng php ting Vit (Tp I). Nxb.Gio dc. H Ni .1998. 3. Nguyn Ti Cn. Ng php ting Vit Ting T ghp o n ng . Nxb. i Hc&Trung Hc chuyn nghip. H Ni. 1977. 4. Hu Chu. T v ng ng ngha ting Vit . Nxb. GD.HN. 1981. 5. Hu Chu . C s ng ngha hc t vng . Nxb. H&THCN, HN, 1987. 6. Hu Chu. Cc bnh din ca t v t ting Vit . Nxb. KHXH, HN, 1986. 7. Nguyn Thin Gip. T vng hc ting Vit . Nxb. H&THCN, HN, 1985 (1998). 8. Nguyn Thin Gip . T v nhn din t ting Vit . Nguyn Thin Gip Nxb. GD, HN, 1996 9. Hong Vn Hnh ( Ch bin). T ting Vit Hnh thi Cu trc. Nxb. KHXH, HN, 1998. 10. Hong Vn Hnh. T ly trong ting Vit . Nxb. KHXH, HN, 1985. 11.Hong Vn Hnh (Ch bin). K chuyn thnh ng tc ng (Ti bn ln th II).Nxb..KHXH.1999. 12. Nguyn Quc Hng. Hn- Vit tn t in. Nxb. Khai Tr .Si Gn. 1975. 13. B K. Tm nguyn t in. Nxb.Khai tr. Si gn.1968. 14 inh Gia Khnh (Ch bin). in c vn hc. Nxb.KHXH.H Ni.1977. 15 . Nguyn Vn Khn. Hn- Vit t in . Nxb. Khai Tr .Si Gn. 1962. 16. Trn Th Ngc Lang. Phng ng Nam b. Nxb.KHXH. 1995. 17. Nguyn Ln. T in thnh ng Vit Nam. Nxb..Vn ha. H Ni . 1989. 18. Lu Vn Lng. Ngn ng v ting Vit. Nxb.KHXH. 1998. 19. H L . Vn cu to t ting Vit hin i . Nxb. KHXH, HN,1976. 20. L Vn L. S tho ng php Vit Nam. B G.D Trung tm t liu xut bn. Si Gn 1968. 21. My vn ngn ng hc Vit Nam . Vin ngn ng hc . Nxb. H&THCN, HN, 1980. 22. i Xun Ninh . Hot ng ca t ting Vit . Nxb. KHXH, HN, 1978. . 23. Hong Ph (Ch bin). T in ting Vit. Nxb.KHXH. H Ni. 1988. 24. Nguyn Hu Qunh. Ting Vit hin i. ( Ng m, ng php, phong cch) . Trung tm bin son t in bch khoa vit Nam.H Ni .1994. 25.Bi c Tnh. Vn phm Vit Nam. NXB Vnh Bo. Si Gn1956. . 26. Nguyn Vn Tu . T v vn t ting Vit hin i . Nxb. H&THCN, HN, 1978. 27.Nguyn Vn Tu. Cc nhm t ng ngha trong ting Vit .Nxb. H&THCN, 1982. 28. Nh ( Ch bin ). T in gii thch thnh ng gc Hn . Nxb. Vn ha. 1994. 29. Nguyn Nh . T in gii thch thnh ng ting Vit. Nxb.GD,1998. 30. Nguyn Nh . T in gii thch thut ng ngn ng hc. Nxb Gio dc, 1997. 31. T ly Nhng vn cn ng . Vin ngn ng hc . Nxb. KHXH, HN, 1998.