Ch¬ng mét

Kh¸i luËn vÒ Internet - Web vµ th¬ng m¹i ®iÖn tö

I. Kh¸i luËn vÒ Internet - Web

1. M¹ng m¸y tÝnh

M¹ng m¸y tÝnh, hiÓu theo c¸ch chung nhÊt, lµ tËp hîp c¸c m¸y
tÝnh ®éc lËp (autonomous) ®îc kÕt nèi víi nhau th«ng qua c¸c ®-
êng truyÒn vËt lý vµ tu©n theo c¸c quy íc truyÒn th«ng nµo ®ã.
Kh¸i niÖm m¸y tÝnh ®éc lËp ®îc hiÓu lµ c¸c m¸y tÝnh riªng lÎ
hoÆc m¸y tÝnh trong mét m¹ng mµ ë ®ã, nã kh«ng cã kh¶ n¨ng
khëi ®éng hoÆc ®×nh chØ c¸c m¸y tÝnh kh¸c. C¸c ®êng truyÒn
vËt lý lµ c¸c m«i trêng truyÒn tÝn hiÖu vËt lý (cã thÓ lµ h÷u
tuyÕn hoÆc v« tuyÕn). C¸c quy íc truyÒn th«ng chÝnh lµ c¬ së
®Ó c¸c m¸y tÝnh cã thÓ “giao tiÕp” hay “nãi chuyÖn” ®îc víi
nhau vµ nã lµ mét yÕu tè quan träng hµng ®Çu cña c«ng nghÖ
m¹ng m¸y tÝnh.
Mét sè m¹ng m¸y tÝnh bao gåm: mét m¸y tÝnh trung t©m vµ
mét nhãm c¸c tr¹m tõ xa cã thÓ b¸o c¸o vÒ m¸y tÝnh trung t©m.
ThÝ dô: m¹ng m¸y tÝnh b¸n vÐ cña mét h·ng hµng kh«ng gåm
mét m¸y tÝnh trung t©m cung cÊp dÞch vô ®Æt chç cïng rÊt
nhiÒu tr¹m lµm viÖc t¹i c¸c s©n bay vµ c¸c ®¹i lý b¸n vÐ m¸y bay
cña h·ng. Nh÷ng m¹ng m¸y tÝnh kh¸c, kÓ c¶ Internet, th× “b×nh
®¼ng” h¬n vµ cho phÐp mäi m¸y tÝnh trªn m¹ng ®Òu cã thÓ
liªn l¹c víi nhau.
ViÖc nèi c¸c m¸y tÝnh thµnh m¹ng tõ l©u ®· trë thµnh mét
nhu cÇu kh¸ch quan v× nhiÒu lý do, trong ®ã cã hai lý do rÊt c¬
b¶n lµ:
- Cã rÊt nhiÒu c«ng viÖc vÒ b¶n chÊt lµ ph©n t¸n (hoÆc vÒ
th«ng tin, hoÆc vÒ xö lý, hoÆc c¶ hai) ®ßi hái ph¶i cã sù
kÕt hîp truyÒn th«ng víi xö lý hay sö dông c¸c ph¬ng tiÖn
truy cËp tõ xa;
- Nhu cÇu liªn l¹c, trao ®æi th«ng tin nhê ph¬ng tiÖn m¸y
tÝnh.

1
 C¸c kü thuËt ®îc sö dông ®Ó thiÕt lËp c¸c m¹ng m¸y tÝnh lµ
mét chñ ®Ò rÊt thó vÞ, tuy vËy, nã kh«ng thuéc ph¹m vi nghiªn
cøu cña cuèn s¸ch nµy.
Mét kh¸i niÖm vÒ m¹ng m¸y tÝnh mµ ngêi ®äc sÏ gÆp nhiÒu
trong cuèn s¸ch nµy lµ giao thøc m¹ng m¸y tÝnh. Giao thøc m¹ng
m¸y tÝnh bao gåm c¸c quy t¾c ®îc thiÕt lËp ®Ó c¸c m¸y tÝnh
(hÖ thèng) cã thÓ hiÓu ®îc nhau trong qu¸ tr×nh th«ng tin liªn
l¹c. C¸c quy t¾c nµy qu¶n lý chÝnh x¸c c¸c th«ng tin ®îc trao
®æi gi÷a c¸c hÖ thèng, chóng ®¹i diÖn cho c¸c môc ®Ých
truyÒn ph¸t vµ ho¹t ®éng truyÒn th«ng ®îc qu¶n lý ra sao.
Mçi m¹ng m¸y tÝnh cã nhiÒu líp giao thøc ho¹t ®éng hoµn
toµn ®éc lËp víi nhau. VÒ nguyªn t¾c, mçi líp giao thøc gi¶i
quyÕt mét kh©u trong toµn bé qu¸ tr×nh truyÒn th«ng cña c¸c
líp nãi trªn, ®ång thêi cung cÊp c¸c dÞch vô truyÒn th«ng cho c¸c
líp cao h¬n trªn c¬ së sö dông c¸c dÞch vô c¬ b¶n mµ c¸c líp díi
cung cÊp. C¸c líp tiªu biÓu cña mét m¹ng m¸y tÝnh (theo thø tù tõ
thÊp ®Õn cao) bao gåm:
- Líp kÕt nèi hay líp m¹ng cÊp díi: Giao thøc hç trî cho viÖc
dÞch chuyÓn cña nh÷ng chuçi d÷ liÖu díi d¹ng c¸c bit(*), gäi
lµ c¸c gãi, gi÷a hai bé phËn cña mét thiÕt bÞ ®îc nèi trùc
tiÕp víi nhau, sö dông mét kü thuËt m¹ng cÊp díi riªng biÖt.
- Líp m¹ng: Giao thøc hç trî cho viÖc ph©n phèi mét gãi tin
gi÷a c¸c hÖ thèng ®îc nèi víi nhau b»ng mét con ®êng, con
®êng nµy cã thÓ ®i qua nhiÒu m¹ng cÊp díi (c¸c m¹ng nµy
cã thÓ kh¸c nhau vÒ mÆt kü thuËt) ®îc nèi víi nhau. ThÝ dô,
hai hÖ thèng ë hai vÞ trÝ kh¸c nhau, mçi hÖ thèng n»m
trong mét m¹ng côc bé (LAN - Local Area Network); hai m¹ng
côc bé nµy ®îc nèi víi nhau qua mét m¹ng diÖn réng (WAN -
Wide Area Network). §Ó cã thÓ giao tiÕp víi nhau, c¸c m¹ng
cÊp díi sö dông mét thiÕt bÞ cã tªn lµ bé ®Þnh tuyÕn
(router) lµm nhiÖm vô ph©n phèi ®óng ®Þa chØ c¸c gãi tin
gi÷a hai hÖ thèng (xem s¬ ®å 1).
( *)
§¬n vÞ c¬ b¶n cña th«ng tin theo hÖ thèng sè nhÞ ph©n (BInary digiT - BIT). C¸c m¹ch
®iÖn tö trong m¸y tÝnh sÏ ph¸t hiÖn sù kh¸c nhau gi÷a hai tr¹ng th¸i (dßng ®iÖn møc
cao vµ dßng ®iÖn møc thÊp) vµ biÓu diÔn c¸c tr¹ng th¸i ®ã díi d¹ng mét trong hai sè
nhÞ ph©n 1 hoÆc 0. C¸c ®¬n vÞ c¬ b¶n cao/thÊp, ®óng/sai, cã/kh«ng, ®ãng/më, thÕ
nµy/thÕ kia ®îc gäi lµ c¸c bit.

2
 - Líp chuyÓn t¶i: Giao thøc ®¶m b¶o viÖc truyÒn c¸c gãi d÷
liÖu tõ ®iÓm A tíi ®iÓm B kh«ng bÞ mÊt m¸t hay sai lÖch
vÒ trËt tù c¸c gãi.
- Líp øng dông: C¸c phÇn mÒm øng dông t¹i c¸c ®iÓm cuèi
cña hÖ thèng sÏ sö dông giao thøc nµy ®Ó diÔn gi¶i vµ hiÓu
néi dung cña c¸c dßng d÷ liÖu ®îc ph©n phèi bëi líp chuyÓn
t¶i. Líp øng dông lµ líp cao nhÊt cña mét ng¨n chøa tr×nh
giao thøc hoµn chØnh.

S¬ ®å 1: S¬ ®å ®êng truyÒn cña m¹ng.

V× c¸c líp giao thøc hoµn toµn ®éc lËp víi nhau, nhiÒu giao
thøc líp cao cã thÓ sö dông mét giao thøc líp thÊp h¬n, hoÆc mét
giao thøc líp cao cã thÓ sö dông lÇn lît nhiÒu líp giao thøc líp thÊp
h¬n. ThÝ dô, c¸c giao thøc øng dông kh¸c nhau cã thÓ ho¹t ®éng
trªn cïng mét líp chuyÓn t¶i. §Ó x©y dùng líp giao thøc øng dông,
ngêi thiÕt kÕ cÇn ph¶i hiÓu râ c¸c chøc n¨ng c¬ b¶n mµ mét líp
chuyÓn t¶i cung cÊp, song hä kh«ng cÇn hiÓu chi tiÕt vÒ ho¹t
®éng cña líp chuyÓn t¶i nµy vµ vÒ ho¹t ®éng còng nh sù tån t¹i
cña c¸c líp giao thøc thÊp h¬n.

2. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña Internet

3
 Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn cña c«ng nghÖ th«ng tin, tõ m¸y
tÝnh ®ang sö dông, ngêi ta cã thÓ t×m kiÕm th«ng tin, cã thÓ
liªn l¹c víi bÊt cø ai, khai th¸c tµi nguyªn th«ng tin ë bÊt cø ®©u
trªn thÕ giíi... b»ng c¸ch khai th¸c m¹ng Internet.
Internet lµ m¹ng líi m¸y tÝnh réng lín gåm nhiÒu m¹ng m¸y
tÝnh n»m tr¶i réng kh¾p toµn cÇu; tõ c¸c m¹ng lín vµ chÝnh
thèng nh m¹ng cña c¸c trêng ®¹i häc, c¸c viÖn nghiªn cøu, c¸c
c«ng ty nh Microsoft, AT&T, Digital Equipment,... ®Õn c¸c m¹ng
nhá vµ kh«ng chÝnh thèng kh¸c (cña c¸c nhãm hoÆc cña mét c¸
nh©n nµo ®ã). Ngµy cµng cã nhiÒu m¹ng m¸y tÝnh ë mäi n¬i
trªn thÕ giíi ®îc kÕt nèi víi Internet.
Internet b¾t nguån tõ mét dù ¸n do C¬ quan qu¶n lý c¸c dù
¸n nghiªn cøu cao cÊp (ARPA - Advanced Research Projects
Agency) thuéc Bé Quèc phßng Mü khëi xíng n¨m 1969, víi môc
tiªu t¹o ra mét m¹ng m¸y tÝnh tin cËy kÕt nèi gi÷a Bé Quèc phßng
Mü víi c¸c nhµ thÇu nghiªn cøu khoa häc vµ qu©n sù (bao gåm
mét sè lín c¸c trêng ®¹i häc, n¬i tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng nghiªn
cøu qu©n sù).
Môc tiªu h×nh thµnh m¹ng m¸y tÝnh tin cËy nµy bao gåm
viÖc thiÕt lËp hÖ thèng ®êng dÉn n¨ng ®éng, ®¶m b¶o r»ng
trong trêng hîp nÕu mét liªn kÕt m¹ng nµo ®ã bÞ ph¸ huû do c¸c
cuéc tÊn c«ng th× lu th«ng trªn m¹ng cã thÓ tù ®éng chuyÓn
sang nh÷ng liªn kÕt kh¸c. Cho ®Õn nay, Internet hiÕm khi bÞ tÊn
c«ng, nhng nh÷ng sù cè do c¸p bÞ c¾t ®øt l¹i thêng x¶y ra. Do
®ã, ®èi víi Internet, viÖc quan träng lµ cÇn ®Ò phßng c¸p bÞ
®øt.
§Çu thËp kû 70 cña thÕ kû XX, dù ¸n trªn thµnh c«ng vµ m¹ng
ARPANET - tiÒn th©n cña m¹ng Internet - ra ®êi. Thµnh c«ng cña
m¹ng ARPANET khiÕn cho nhiÒu trêng ®¹i häc cña Mü muèn gia
nhËp m¹ng nµy. N¨m 1974, do nhiÒu m¹ng cña c¸c trêng ®¹i häc
vµ c¸c c¬ quan nghiªn cøu ®îc kÕt nèi víi ARPANET nªn ngêi ta
gäi nã lµ "Internet" (liªn m¹ng). Dï vËy, nã vÉn ®îc gäi lµ ARPANET
cho ®Õn n¨m 1980, do sè lîng c¸c ®Þa ®iÓm trêng ®¹i häc trªn
m¹ng qu¸ lín vµ ngµy cµng t¨ng lªn khiÕn cho nã trë nªn khã qu¶n
lý, Bé Quèc phßng Mü quyÕt ®Þnh t¸ch thµnh hai m¹ng: MILNET
cho qu©n sù vµ mét m¹ng ARPANET míi, nhá h¬n dµnh cho c¸c

4
®Þa ®iÓm phi qu©n sù. Tuy nhiªn, hai m¹ng nµy vÉn ®îc liªn kÕt
víi nhau nhê mét ch¬ng tr×nh kü thuËt gäi lµ giao thøc Internet
(IP - Internet Protocol) cho phÐp lu th«ng ®îc dÉn tõ m¹ng nµy
sang m¹ng kia khi cÇn thiÕt. Tuy lóc ®ã chØ cã hai m¹ng nhng kü
thuËt IP ®îc thiÕt kÕ cho phÐp kho¶ng 10.000 m¹ng ho¹t ®éng.
C¸c m¹ng ®îc kÕt nèi dùa trªn kü thuËt IP ®Òu cã thÓ sö dông nã
®Ó giao tiÕp, nªn c¸c m¹ng nµy ®Òu cã thÓ trao ®æi c¸c th«ng
®iÖp víi nhau.
§Çu thËp kû 80 cña thÕ kû XX, ®Ó phôc vô ho¹t ®éng nghiªn
cøu trong c¶ níc, Quü Khoa häc quèc gia Mü (NSF - National
Science Foundation) quyÕt ®Þnh thµnh lËp n¨m trung t©m siªu
m¸y tÝnh ®Ó c¸c nhµ nghiªn cøu trªn kh¾p ®Êt níc cã thÓ göi
ch¬ng tr×nh cña hä tíi ®ã tÝnh to¸n råi göi kÕt qu¶ trë l¹i th«ng
qua ARPANET. Song, kÕ ho¹ch sö dông ARPANET cho môc ®Ých
nµy kh«ng thùc hiÖn ®îc v× mét sè lý do kü thuËt vµ chÝnh trÞ.
V× vËy, NSF ®· thiÕt lËp mét m¹ng riªng, NSFNET, ®Ó kÕt nèi víi
c¸c trung t©m siªu tÝnh to¸n. Sau ®ã, NSF dµn xÕp, thiÕt lËp
mét chuçi c¸c m¹ng khu vùc nh»m liªn kÕt nh÷ng ngêi sö dông
trong tõng khu vùc víi NSFNET vµ víi c¸c khu vùc kh¸c. Ngay lËp
tøc, NSFNET ®· ph¸t huy t¸c dông. Trªn thùc tÕ, cho ®Õn n¨m
1990, rÊt nhiÒu doanh nghiÖp ®· chuyÓn tõ ARPANET sang
NSFNET. ARPANET ngµy cµng trë nªn kh«ng cßn h÷u Ých n÷a vµ
®· bÞ lo¹i bá sau gÇn 20 n¨m ho¹t ®éng.
Cïng thêi gian nµy, c¸c m¹ng sö dông kü thuËt IP còng xuÊt
hiÖn t¹i nhiÒu níc, ®Æc biÖt lµ sù ra ®êi cña m¹ng EUnet kÕt nèi
trùc tiÕp gi÷a Hµ Lan, §an M¹ch, Thuþ §iÓn, Anh.
N¨m 1985, m¹ng NSFNET ®îc kÕt nèi víi hÖ thèng m¸y tÝnh
cao tèc xuyªn quèc gia dÉn tíi sù bïng næ sö dông Internet. N¨m
1989, m¹ng EUnet (ch©u ¢u) vµ m¹ng AUSSIBnet (óc) còng ®îc
kÕt nèi víi Internet. Vµ tíi n¨m 1995, víi 3,2 triÖu m¸y tÝnh; 42
triÖu ngêi tõ 42.000 m¹ng m¸y tÝnh cña 84 níc trªn thÕ giíi ®îc
kÕt nèi víi Internet, Internet chÝnh thøc ®îc c«ng nhËn lµ m¹ng
m¸y tÝnh toµn cÇu (m¹ng cña c¸c m¹ng).

3. Mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n trªn Internet

3.1. §Þa chØ Internet

5
 Theo quan ®iÓm cña Internet, bÊt kú m¸y tÝnh nµo, tõ nhá
nhÊt ®Õn lín nhÊt, nÕu ®îc g¾n trùc tiÕp víi Internet ®Òu gäi lµ
m¸y chñ. Mét sè m¸y chñ lµ nh÷ng m¸y tÝnh lín (mainframe)
hoÆc siªu m¸y tÝnh cung cÊp dÞch vô cho hµng ngµn ngêi sö
dông, mét sè kh¸c lµ nh÷ng tr¹m lµm viÖc nhá hay c¸c m¸y tÝnh
c¸ nh©n cã mét ngêi sö dông, vµ mét sè lµ nh÷ng m¸y tÝnh
chuyªn biÖt nh c¸c m¸y t¹o ®êng dÉn nèi mét m¹ng víi m¹ng kh¸c,
hoÆc víi nh÷ng m¸y chñ ®Çu cuèi (terminal server) ®Ó c¸c thiÕt
bÞ ®Çu cuèi ®¬n (dump terminal) gäi ®Õn vµ nèi víi c¸c m¸y
chñ kh¸c.
§Ó c¸c m¸y chñ cã thÓ giao tiÕp víi nhau (díi bÊt kú h×nh
thøc nµo) trªn m¹ng Internet, Internet quy ®Þnh mçi m¸y chñ
®Òu ph¶i ®îc ®Þnh danh vµ cã ®Þa chØ râ rµng, gäi lµ ®Þa chØ
Internet. Tªn m¸y chñ lµ "ch×a kho¸" dïng ®Ó x¸c ®Þnh tªn cña
c¸c m¸y tÝnh mµ b¹n muèn t×m. ThÝ dô, vcu.edu.vn lµ tªn m¸y
chñ cña trêng §¹i häc Th¬ng m¹i (ViÖt Nam); ®Þa chØ lµ c¬ së
®Ó c¸c m¸y cã thÓ liªn l¹c vµ giao tiÕp víi nhau. Mét ®Þa chØ
b»ng sè cã vai trß t¬ng tù sè ®iÖn tho¹i. Giao thøc Internet (IP -
Internet Protocol) sö dông th«ng tin ®Þa chØ Internet ®Ó ph©n
phèi th ®iÖn tö vµ c¸c lo¹i d÷ liÖu tõ m¸y tÝnh nµy ®Õn m¸y
tÝnh kh¸c. Trªn Internet, ®Þa chØ Internet ®îc 1.
§Ó lµm cho nh÷ng sè nµy dÔ nhí h¬n, ngêi ta chia nã thµnh 4
nhãm 8 bit vµ chuyÓn c¸c nhãm nµy thµnh sè thËp ph©n t¬ng
®¬ng, do vËy ®Þa chØ m¸y nªu trªn trë thµnh 140.186.81.1. Tuy
nhiªn, ®Þa chØ kiÓu nµy vÉn rÊt khã kh¨n, nÕu kh«ng muèn nãi
lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng ghi nhí cho bÊt kú ai khi hä muèn tiÕp xóc,
trao ®æi víi ngêi kh¸c. V× vËy, hÖ thèng tªn miÒn (DNS - Domain
Name System) do Microsoft Sun ph¸t triÓn ®· ra ®êi vµo ®Çu
nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX nh lµ mét c¸ch thøc dÔ dµng h¬n
®Ó theo dâi vµ ghi nhí c¸c ®Þa chØ.
HÖ thèng tªn miÒn cho mçi m¸y tÝnh trªn m¹ng, mçi ®Þa chØ
Internet, gäi chung lµ tªn miÒn, bao gåm mét chuçi c¸c ch÷ c¸i
®îc ph©n c¸ch b»ng nh÷ng dÊu chÊm. NÕu nh ®Þa chØ Internet
lu«n gåm 4 phÇn th× tªn miÒn kh«ng nhÊt thiÕt cã 4 phÇn.
Chóng cã thÓ chØ cã hai hoÆc ba phÇn, ch¼ng h¹n nh
Yahoo.com; AOL.com; vcu.edu.vn…

6
 §èi víi mét tªn miÒn trªn Internet ph¶i gi¶i m· tõ ph¶i sang
tr¸i. PhÇn ngoµi cïng bªn ph¶i cña mét tªn miÒn ®îc gäi lµ khu
vùc (zone). C¸c khu vùc tªn ®îc chia lµm hai lo¹i chÝnh: lo¹i 3 ký
tù vµ lo¹i 2 ký tù. C¸c khu vùc 3 ký tù ®îc thiÕt lËp theo lo¹i tæ
chøc (xem b¶ng 1).
B¶ng 1. C¸c tªn khu vùc 3 ký tù.
Khu vùc ý nghÜa

com Th¬ng m¹i

edu C¸c tæ chøc gi¸o dôc

gov C¸c bé vµ c¬ quan chÝnh quyÒn

int C¸c tæ chøc quèc tÕ (hiÖn chñ yÕu gåm NATO)

mil C¸c ®Þa ®iÓm qu©n sù

net C¸c tæ chøc m¹ng

org C¸c lo¹i kh¸c (vÝ dô nh c¸c tæ chøc chuyªn m«n)

C¸c tªn khu vùc 2 ký tù ®îc ph©n lo¹i theo khu vùc ®Þa lý.
Mçi khu vùc ®Þa lý t¬ng øng víi mét quèc gia hoÆc mét thùc thÓ
chÝnh trÞ ®îc c«ng nhËn. Cã mét danh s¸ch tiªu chuÈn quèc tÕ
chÝnh thøc gåm c¸c m· quèc gia 2 ký tù ®îc sö dông (nhng kh«ng
ph¶i hoµn toµn kh«ng thay ®æi) lµm danh s¸ch c¸c khu vùc 2 ký
tù cña ®Þa chØ Internet. ThÝ dô: m· quèc gia cña Canada lµ CA,
do ®ã mét ®Þa ®iÓm t¹i York University ë Canada ®îc gäi lµ
nexus.yorku.ca; m· quèc gia cña ViÖt Nam lµ VN, do ®ã mét tªn
miÒn t¹i trêng §¹i häc Th¬ng m¹i ®îc gäi lµ
TranhoaiNam.vcu.edu.vn (xem b¶ng 2).

7
 B¶ng 2. Tªn mét sè khu vùc ®Þa lý (quèc gia) trªn thÕ giíi
Khu vùc Quèc gia
AF Afghanistan (Céng hoµ d©n chñ)
AO Angola (Céng hoµ Nh©n d©n)
AR Argentina (Céng hoµ)
AU Australia
BD Bangladesh (Céng hoµ Nh©n d©n)
BO Bolivia (Céng hoµ)
BR Brazil (Céng hoµ Liªn bang)
BN Brunei Darussalam
BG Bulgaria (Céng hoµ)
KH Cambodia
CA Canada
CN China (Céng hoµ Nh©n d©n)
CZ Czech Republic
FR France (Céng hoµ Ph¸p)
DE Germany (Céng hoµ Liªn bang)
HK Hong Kong (Hisiangkang, Xianggang)
IN India (Céng hoµ)
ID Indonesia (Céng hoµ)
IT Italy (Céng hoµ)
JP Japan
KP Korea (Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n)
KR Korea (Céng hoµ)
LA Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n Lµo
MY Malaysia
MM Myanmar (Liªn hiÖp)
PK Pakistan (Céng hoµ Håi gi¸o)
PH Philippines (Céng hoµ)
RU Liªn bang Nga
SG Singapore (Céng hoµ)
ZA South Africa (Céng hoµ)
CH Switzerland (Liªn bang Thôy SÜ)
TW Taiwan
TH Thailand (V¬ng quèc)
US United States (Hîp chñng quèc Hoa Kú)
VN Vietnam (Céng hoµ x· héi chñ nghÜa)

T¹i Mü hÇu hÕt c¸c ®Þa chØ Internet ®Òu cã tªn mµ phÇn
khu vùc øng víi mét trong c¸c khu vùc nªu trong b¶ng 1. Tuy

8
nhiªn, ë nh÷ng n¬i kh¸c, viÖc sö dông tªn theo khu vùc ®Þa lý lµ
phæ biÕn h¬n.

3.2. C¸ch thøc truyÒn th«ng tin trªn Internet

Mäi ngêi sö dông Internet ®Òu muèn ®îc ®¶m b¶o r»ng
th«ng tin m×nh göi ®i lu«n lu«n ®Õn ®îc ®óng ®Þa chØ ®· dù
®Þnh. Tuy nhiªn, qu¸ tr×nh göi th«ng tin nµy diÔn ra kh¸ phøc t¹p
díi sù ®iÒu khiÓn cña giao thøc ®iÒu khiÓn truyÒn dÉn (TCP -
Transmission Control Protocol). Khi ngêi sö dông göi th«ng tin qua
Internet, tríc tiªn, giao thøc ®iÒu khiÓn truyÒn dÉn chia c¾t
th«ng tin ®ã thµnh nh÷ng gãi tin. M¸y tÝnh cña ngêi sö dông sÏ
göi c¸c gãi tin nµy ®Õn m¹ng côc bé, hoÆc ®Õn nhµ cung cÊp
dÞch vô Internet hay dÞch vô trùc tuyÕn cña ngêi sö dông. Tõ
®©y, c¸c gãi tin sÏ ®i qua nhiÒu líp kh¸c nhau cña m¹ng m¸y
tÝnh, c¸c m¸y tÝnh vµ c¸c ®êng th«ng tin tríc khi chóng ®Õn ®îc
®Ých cuèi cïng. §êng ®i cña chóng cã thÓ ®i qua c¸c thµnh phè,
qua nhiÒu quèc gia hoÆc vßng quanh thÕ giíi. Hµng lo¹t c¸c phÇn
thiÕt bÞ sÏ tham gia vµo qu¸ tr×nh xö lý c¸c gãi tin ®ã vµ ®Þnh
tuyÕn ®Ó chóng cã thÓ ®Õn ®îc ®Ých cuèi cïng ®· ®Þnh tríc.
C¸c thiÕt bÞ nµy ®îc thiÕt kÕ sao cho viÖc truyÒn dÉn d÷ liÖu
gi÷a c¸c m¹ng ®îc kÕt nèi víi nhau trªn Internet. N¨m trong sè c¸c
thiÕt bÞ quan träng nhÊt tham gia vµo qu¸ tr×nh nµy ®ã lµ c¸c
bé trung t©m (hub), c¸c cÇu nèi (bridge), c¸c cæng nèi
(gateway), c¸c bé lÆp (repeater) vµ c¸c bé ®Þnh tuyÕn (router).
Trong qu¸ tr×nh truyÒn dÉn d÷ liÖu, c¸c bé trung t©m (hub)
®ãng vai trß quan träng v× chóng liªn kÕt c¸c nhãm m¸y tÝnh víi
nhau, vµ cho phÐp m¸y tÝnh nµy ®îc liªn l¹c víi m¸y tÝnh kh¸c.
C¸c cÇu nèi (bridge) ®ãng vai trß kÕt nèi c¸c m¹ng côc bé
(LANs) víi nhau. Chóng cho phÐp göi d÷ liÖu tõ m¹ng m¸y tÝnh
nµy tíi m¹ng m¸y tÝnh kh¸c, ®ång thêi vÉn cho phÐp gi÷ l¹i d÷
liÖu côc bé bªn trong m¹ng göi d÷ liÖu ®i.
Cæng nèi (gateway) còng t¬ng tù nh c¸c cÇu nèi nhng chóng
cßn ®ãng vai trß chuyÓn ®æi l¹i d÷ liÖu tõ d¹ng nµy sang d¹ng
kh¸c ®Ó m¹ng nhËn d÷ liÖu (cßn gäi lµ m¹ng ®Ých) cã thÓ hiÓu
®îc néi dung nh÷ng d÷ liÖu göi tíi.

9
 Khi truyÒn qua m¹ng Internet, d÷ liÖu thêng ®îc truyÒn qua
nh÷ng kho¶ng c¸ch rÊt lín, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ tÝn hiÖu göi d÷
liÖu ®i sÏ yÕu dÇn theo kho¶ng c¸ch. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy,
c¸c bé lÆp (repeater) cã nhiÖm vô khuÕch ®¹i tÝn hiÖu nµy ë
nh÷ng kho¶ng c¸ch nhÊt ®Þnh sao cho nã kh«ng bÞ suy yÕu
trong qu¸ tr×nh truyÒn dÉn.
C¸c bé ®Þnh tuyÕn (router) ®ãng vai trß then chèt trong
viÖc qu¶n lý lu th«ng trªn Internet. NhiÖm vô cña chóng lµ ®¶m
b¶o c¸c gãi tin lu«n lu«n ®Õn ®îc ®óng ®Ých cÇn ®Õn. NÕu d÷
liÖu ®îc truyÒn ®i gi÷a c¸c m¸y tÝnh trªn cïng mét m¹ng LAN
th× kh«ng cÇn thiÕt ph¶i cã c¸c bé ®Þnh tuyÕn v× m¹ng LAN cã
kh¶ n¨ng tù ®iÒu khiÓn ®îc lu th«ng cña m×nh. C¸c bé ®Þnh
tuyÕn cã vai trß ®Æc biÖt quan träng khi d÷ liÖu ®îc göi ®i gi÷a
c¸c m¹ng m¸y tÝnh kh¸c nhau. C¸c bé ®Þnh tuyÕn sÏ kiÓm tra c¸c
gãi tin ®Ó x¸c ®Þnh ®Ých ®Õn cña c¸c gãi tin nµy. Sau ®ã,
chóng tÝnh to¸n ho¹t ®éng lu th«ng trªn m¹ng Internet vµ sÏ
quyÕt ®Þnh göi c¸c gãi tin ®Õn mét bé ®Þnh tuyÕn kh¸c gÇn víi
®Ých cuèi cïng h¬n; cø nh vËy, gãi tin sÏ ®îc chuyÓn tíi n¬i cÇn
®Õn.

3.3. Bé giao thøc TCP/IP

Trong c¸c ho¹t ®éng cña m¹ng Internet, cã nh÷ng tËp hîp
ho¹t ®éng tëng chõng rÊt ®¬n gi¶n nhng cã ý nghÜa v« cïng
quan träng gióp cho nhiÒu m¸y tÝnh vµ m¹ng m¸y tÝnh trªn toµn
cÇu cã thÓ chia sÎ ®îc c¸c th«ng tin vµ tin b¸o trªn m¹ng Internet:
chia mçi ®o¹n th«ng tin vµ tin b¸o thµnh c¸c mÈu tin gäi lµ c¸c
gãi tin, ph©n ph¸t c¸c gãi tin ®ã ®Õn c¸c ®iÓm ®Ých thÝch hîp
vµ sau ®ã r¸p nèi c¸c gãi tin ®ã thµnh d¹ng ban ®Çu sau khi
chóng ®Õn ®îc ®iÓm ®Ých ®Ó c¸c m¸y tÝnh nhËn tin cã thÓ
xem vµ sö dông c¸c ®o¹n th«ng tin ®ã. TËp hîp c¸c ho¹t ®éng
nµy lµ c«ng viÖc cña hai giao thøc truyÒn th«ng quan träng nhÊt
trªn m¹ng Internet – giao thøc ®iÒu khiÓn truyÒn dÉn (TCP) vµ
giao thøc Internet (IP), ®îc gäi chung lµ bé giao thøc TCP/IP.
Trong bé giao thøc nµy, giao thøc TCP sÏ ®¶m nhiÖm viÖc chia
th«ng tin thµnh c¸c gãi tin vµ sau ®ã thùc hiÖn r¸p nèi c¸c gãi tin

10
®ã l¹i; giao thøc IP cã tr¸ch nhiÖm ®¶m b¶o c¸c gãi tin ®ã ®îc
göi ®Õn ®óng ®iÓm ®Ých cÇn ®Õn.
§Ó c¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n (PC – Personal Computer) khai th¸c
®îc c¸c tµi nguyªn cña Internet, c¸c m¸y tÝnh nµy cÇn thiÕt ph¶i
sö dông phÇn mÒm ®Æc biÖt cã thÓ hiÓu vµ dÞch ®îc c¸c giao
thøc TCP/IP cña Internet ®îc gäi lµ mét socket hay mét TCP/IP
stack. §èi víi c¸c m¸y PC, phÇn mÒm nµy gäi lµ Winsock (Windows
sockets). (§èi víi c¸c m¸y tÝnh hÖ Macintosh, phÇn mÒm nµy ®îc
gäi lµ MacTCP). §©y cã thÓ coi lµ cÇu trung gian gi÷a Internet vµ
c¸c m¸y tÝnh c¸ nh©n (PC). Mét m¸y tÝnh c¸ nh©n cã thÓ tËn
dông nh÷ng u ®iÓm tiÖn lîi cña nh÷ng phÇn Internet c¬ b¶n vµ
®¬n gi¶n nhÊt mµ kh«ng cÇn dïng Winsock hay MacTCP, tuy
nhiªn ®Ó truy cËp ®Çy ®ñ vµo Internet, truy cËp c¸c trang tin
toµn cÇu nh World Wide Web, th× cÇn thiÕt ph¶i cã TCP/IP stack.

4. C¸c øng dông trªn Internet

Ngay tõ khi cßn lµ mét dù ¸n thuéc sù qu¶n lý cña Bé Quèc

phßng Mü, Internet ®· chøng tá tÝnh u viÖt cña m×nh víi hµng
lo¹t c¸c øng dông kh¸c nhau mµ nã cung cÊp cho ngêi sö dông. KÓ
tõ ®ã, c¸c øng dông trªn Internet liªn tôc ®îc c¶i tiÕn vµ ph¸t
triÓn, ngµy cµng ®a d¹ng vµ phong phó h¬n. Cho tíi nay, c¸c øng
dông chÝnh cña Internet bao gåm:
- Th«ng ®iÖp ®iÖn tö (Electronic messaging): th«ng ®iÖp
®iÖn tö liªn quan ®Õn viÖc lu vµ chuyÓn tiÕp mét th«ng
®iÖp tõ mét hÖ thèng nguån tíi mét hoÆc nhiÒu hÖ thèng
®Ých b»ng ph¬ng tiÖn ®iÖn tö. øng dông nµy hç trî cho
viÖc sö dông dÞch vô th tÝn ®iÖn tö c¸ nh©n còng nh c¸c
nhu cÇu truyÒn th«ng cña c¸c øng dông kh¸c gäi chung lµ
c¸c øng dông cã sö dông th tÝn.
- M¹ng tin tøc (Network news): lµ mét øng dông díi d¹ng b¶ng
th«ng b¸o ®iÖn tö, ®Æc biÖt ®Ó hç trî cho c¸c nhãm th¶o
luËn vÒ nhiÒu chñ ®Ò kh¸c nhau, nh c¸c nhãm tin Usenet(*).
( *)
Mét hÖ thèng b¶ng ph©n phèi th«ng tin ®îc ghÐp nèi vµo Internet còng nh vµo c¸c
m¹ng m¸y tÝnh kh¸c. Trong Usenet lµ c¸c nhãm th¶o luËn vÒ mäi vÊn ®Ò mµ c¸c thµnh
viªn cïng quan t©m. Mçi nhãm tËp trung th¶o luËn vÒ mét vÊn ®Ò cô thÓ, nh c¸c lo¹i xe
«t« thÓ thao, c¸c lo¹i vò khÝ, lÞch sö níc Mü, m« h×nh tµu vò trô, c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ
hoÆc vÒ nh¹c Jazz, v.v.. Khi trë thµnh thµnh viªn cña mét nhãm tin Usenet, b¹n cã thÓ

11
 øng dông nµy cho phÐp mét ngêi sö dông cã thÓ liªn l¹c víi
mét hoÆc nhiÒu nhãm th¶o luËn (newsgroups), theo dâi vµ
®äc c¸c môc tin míi mµ nhãm th«ng b¸o, còng nh cã thÓ
göi th«ng b¸o cña m×nh tíi toµn nhãm.
- TruyÒn/nhËn tËp tin (File transfer): lµ mét øng dông sö dông
giao thøc truyÒn tÖp tin (FTP – File Transfer Protocol) cho
phÐp ngêi sö dông truy nhËp vµo mét hÖ thèng tõ xa ®Ó
sao chÐp c¸c tÖp tin tõ hoÆc tíi c¸c hÖ thèng nµy.
- Truy nhËp tõ xa (Remote login): lµ mét øng dông hç trî c¸c
thiÕt bÞ ®Çu cuèi ®¬n cho phÐp ngêi sö dông t¹i mét vÞ
trÝ nµo ®ã cã thÓ t¹o lËp kÕt nèi, truy nhËp vµo mét m¸y
chñ ë xa. Giao thøc ®îc sö dông ë øng dông nµy ®îc gäi lµ
Telnet.
- Tr×nh duyÖt th«ng tin (t×m th«ng tin theo chñ ®Ò): lµ mét
øng dông cho phÐp ngêi sö dông x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ ®¸nh
gi¸ c¸c th«ng tin gèc (nguyªn b¶n) ®îc lu tr÷ trªn mét m¸y
tÝnh ë xa. Víi dÞch vô nµy, ngêi sö dông cã thÓ x¸c ®Þnh
vÞ trÝ cña c¸c m¸y tÝnh lu tr÷ th«ng tin mµ m×nh quan
t©m, cho phÐp hiÓn thÞ hoÆc lÊy c¸c th«ng tin tõ c¸c m¸y
nµy vµ cho phÐp tõ mét m¸y tÝnh tham chiÕu tíi c¸c th«ng
tin liªn quan ®îc lu tr÷ trªn mét m¸y tÝnh kh¸c. Ch¬ng
tr×nh th«ng dông cho phÐp sö dông lo¹i dÞch vô nµy cã tªn
lµ Gopher.
- M¹ng th«ng tin toµn cÇu (WWW - World Wide Web, thêng ®-
îc gäi ®¬n gi¶n lµ Web): lµ mét øng dông tr×nh duyÖt
th«ng tin t¬ng tù nh Gopher, nhng nã bao gåm nhiÒu ®Æc
tÝnh phøc t¹p vµ ®a d¹ng. §Æc biÖt, dÞch vô th«ng tin
®iÖn tö nµy cho phÐp cung cÊp c¸c trang th«ng tin bao
gåm v¨n b¶n, h×nh ¶nh, ®å ho¹ vµ c¶ c¸c ®o¹n b¨ng
video... §©y lµ mét trong nh÷ng dÞch vô phæ biÕn nhÊt

®äc c¸c th«ng b¸o tin tøc cña thµnh viªn kh¸c vÒ mét chñ ®Ò chung, nh ý kiÕn vÒ mét
bé phim mµ thµnh viªn ®ã xem. B¹n cã thÓ tr¶ lêi theo hai c¸ch: trùc tiÕp cho ngêi ®ã
(reply), hoÆc cho toµn nhãm (follow-on post). NÕu b¹n muèn xem c¸c th«ng b¸o kh¸c vÒ
cïng chñ ®Ò ®ã, b¹n sÏ ph¸t mét lÖnh ®Ó chuyÓn sang th«ng b¸o kÕ tiÕp (thread),
chøa ý kiÕn tr¶ lêi cña mét ngêi nµo ®ã ®èi víi th«ng b¸o tin tøc mµ b¹n võa ®îc ®äc.
HÇu hÕt c¸c nhãm th¶o luËn cña Usenet ®Òu mang tÝnh tù nguyÖn vµ tù do (kh«ng cã
®iÒu tiÕt), nghÜa lµ mäi ngêi ®Òu cã thÓ ph¸t biÓu vÒ mäi vÊn ®Ò.

12
 hiÖn nay cña Internet. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña Internet
hiÖn nay còng nh trong t¬ng lai chÝnh do dÞch vô nµy
mang l¹i.
- DÞch vô t×m kiÕm th«ng tin diÖn réng (WAIS): lµ mét dÞch
vô t×m kiÕm tù ®éng cho phÐp xem xÐt vµ lÊy c¸c t liÖu
tõ mét m¸y tÝnh ë xa cã sö dông c«ng cô t×m kiÕm trªn c¬
së cã chøa ®o¹n v¨n b¶n cÇn t×m.
Trong c¸c dÞch vô trªn, cã hai dÞch vô hiÖn ®ang ®ãng vai
trß v« cïng quan träng, ®îc sö dông chñ yÕu cho sù ph¸t triÓn
cña Internet nãi chung vµ cho sù ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn
tö, ®ã chÝnh lµ th«ng ®iÖp ®iÖn tö vµ m¹ng th«ng tin toµn cÇu.

4.1. Th«ng ®iÖp ®iÖn tö (Electronic Messaging)

Th«ng ®iÖp ®iÖn tö cho phÐp ngêi sö dông (ngêi t¹o ra
th«ng ®iÖp hay ngêi göi th«ng ®iÖp) tõ mét hÖ thèng göi th«ng
®iÖp cho mét hoÆc nhiÒu ngêi sö dông kh¸c (nh÷ng ngêi nhËn
th«ng ®iÖp) trªn c¸c hÖ thèng kh¸c. §Ó nhËn th«ng ®iÖp, ngêi
nhËn kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i sö dông m¸y tÝnh cña m×nh trong
kho¶ng thêi gian th«ng ®iÖp ®îc göi v× thùc chÊt th«ng ®iÖp ®-
îc göi tíi hép th (mailbox) cña ngêi nhËn vµ d÷ liÖu ®îc lu gi÷ trªn
m¸y chñ th tÝn (mail server). PhÇn mÒm th tÝn ®iÖn tö cña ngêi
nhËn ho¹t ®éng nh mét m¸y kh¸ch trªn m¹ng, ®Þnh kú sÏ tiÕn
hµnh liªn l¹c víi m¸y chñ th tÝn ®Ó kiÓm tra hép th cña m×nh vµ
lÊy tÊt c¶ c¸c th«ng ®iÖp míi ®îc göi ®Õn.
Trªn ®êng ®i tõ n¬i göi tíi n¬i nhËn, th«ng ®iÖp cã thÓ ®i
qua mét vµi m¸y chñ th tÝn, v× thÕ h×nh thµnh thuËt ng÷ lu vµ
chuyÓn tiÕp th«ng ®iÖp.
Mét ®Æc tÝnh quan träng cña th«ng ®iÖp ®iÖn tö lµ c¸c hÖ
thèng th«ng ®iÖp ®iÖn tö cña c¸c c«ng nghÖ kh¸c nhau cã thÓ
®îc nèi liÒn víi nhau qua cæng nèi th tÝn. Cæng nèi nµy lµm
nhiÖm vô chuyÓn tiÕp c¸c th«ng ®iÖp gi÷a c¸c m«i trêng kh¸c
nhau. Do ®ã, th«ng ®iÖp ®iÖn tö nhanh chãng trë thµnh mét
øng dông th«ng dông nhÊt, phæ biÕn nhÊt trong c¸c øng dông
viÔn th«ng hiÖn nay. Víi sù ph¸t triÓn nhanh chãng cña th«ng
®iÖp ®iÖn tö, bÊt cø th¬ng gia nµo còng ®Òu cã thÓ cã ®Þa
chØ th tÝn ®iÖn tö vµ chóng ta sÏ dÔ dµng liªn hÖ víi hä qua c«ng

13
nghÖ th«ng ®iÖp ®iÖn tö. ChÝnh v× vËy, øng dông nµy lµ mét
yÕu tè c«ng nghÖ quan träng lµm n¶y sinh lÜnh vùc th¬ng m¹i
dùa trªn c¬ së c«ng nghÖ th«ng tin - ®ã lµ th¬ng m¹i ®iÖn tö.

4.2. M¹ng th«ng tin toµn cÇu (World Wide Web)

M¹ng th«ng tin toµn cÇu (World Wide Web hay Web) lµ mét
øng dông tr×nh duyÖt th«ng tin phøc t¹p. Ngay sau khi ra ®êi, nã
®· nhanh chãng ®îc c«ng nhËn lµ mét trong nh÷ng øng dông
phæ biÕn nhÊt cña Internet.
World Wide Web ®îc ph¸t triÓn t¹i Phßng thÝ nghiÖm h¹t
nguyªn tö ch©u ¢u (European Particle Physics Lab) nh mét c«ng
cô ®Ó trao ®æi th«ng tin vÒ vËt lý n¨ng lîng cao gi÷a c¸c nhµ
vËt lý lµm viÖc trong m«i trêng ph©n t¸n r¶i r¸c trªn thÕ giíi. §Ó
thùc hiÖn môc tiªu trªn, nhãm nghiªn cøu do Tim Berners-Lee l·nh
®¹o cho r»ng, nÕu chØ theo ®uæi nh÷ng chuÈn vÒ phÇn cøng
vµ phÇn mÒm sÏ chØ tèn c«ng. Thay vµo ®ã, hä tËp trung ph¸t
triÓn c¸c chuÈn thÓ hiÖn vµ truyÒn d÷ liÖu. ChuÈn thÓ hiÖn d÷
liÖu cã tªn gäi ng«n ng÷ ®¸nh dÊu siªu v¨n b¶n (HTML
-HyperText Markup Language); ChuÈn truyÒn c¸c siªu v¨n b¶n
nµy gäi lµ giao thøc truyÒn siªu v¨n b¶n (HTTP - HyperText
Transport Protocol).
Trong øng dông World Wide Web, c¸c tµi liÖu siªu v¨n b¶n ®îc
gäi lµ c¸c trang (pages) hiÓn thÞ ®a ph¬ng tiÖn (v¨n b¶n, ®å
ho¹, h×nh ¶nh, ©m thanh vµ video) c¸c th«ng tin. C¸c trang tµi
liÖu siªu v¨n b¶n cã thÓ ®îc g¾n c¸c tham chiÕu (gäi lµ c¸c siªu
liªn kÕt - hyper-link) tíi c¸c tµi liÖu siªu v¨n b¶n kh¸c ®îc lu tr÷
trªn cïng hÖ thèng m¸y chñ hoÆc trªn mét hÖ thèng nµo ®ã vµ
cã thÓ truy cËp qua Web. Nh vËy, muèn sö dông HTML, ngêi sö
dông chØ cÇn g¾n nh·n thÝch hîp víi mét tõ hoÆc côm tõ ®Ó
biÕn nã thµnh mèi liªn kÕt víi c¸c trang kh¸c. Mèi liªn kÕt nµy cã
thÓ dÉn tíi mét tµi liÖu kh¸c liªn quan b»ng c¸ch khai th¸c hÖ
thèng ®Þa chØ toµn cÇu. Víi hÖ thèng ®Þa chØ nµy, hÇu nh bÊt
cø tµi liÖu Web nµo, dï lµ ©m thanh, ®å ho¹, h×nh ¶nh vµ thËm
chÝ video, cã thÓ ®îc truy cËp vµ xem mét c¸ch dÔ dµng mµ
kh«ng cÇn nhËp l¹i ®Þa chØ, chØ cÇn biÕt ®Þa chØ Web cña mét
m¸y tÝnh bÊt kú (råi tõ ®ã liªn kÕt tíi c¸c trang th«ng tin kh¸c).

14
TËp hîp tÊt c¶ c¸c trang vµ c¸c siªu liªn kÕt trªn Internet ®îc gäi lµ
World Wide Web (hoÆc Web, WWW hay W3).
World Wide Web thùc chÊt lµ mét hÖ thèng th«ng tin ph©n
t¸n cã quy m« toµn cÇu. Trong hÖ thèng th«ng tin nµy, chñ nh©n
cña mét trang Web kh«ng thÓ biÕt cã bao nhiªu trang Web kh¸c
cã c¸c siªu liªn kÕt trá tíi trang Web cña m×nh (hä chØ cã thÓ
biÕt ®îc cã bao nhiªu ngêi truy nhËp vµo trang Web ®ã mµ th«i),
vµ cho tíi nay cha cã biÖn ph¸p nµo cã thÓ biÕt hoÆc gi¸m s¸t ®-
îc cã nh÷ng th«ng tin nµo tån t¹i trªn Web. Trong khi nhiÒu th«ng
tin liªn tôc xuÊt hiÖn, còng cã nh÷ng th«ng tin lÆng lÏ biÕn mÊt.
TÊt c¶ diÔn ra kh«ng cÇn ®Õn bÊt kú sù qu¶n lý tËp trung nµo.
C¸c trang tµi liÖu siªu v¨n b¶n do mét c¸ nh©n hay tæ chøc
t¹o ra vµ duy tr× thêng ®îc gäi lµ vÞ trÝ web (website), trong ®ã
trang ®îc më ra ®Çu tiªn khi b¾t ®Çu truy nhËp website ®îc gäi
lµ trang chñ (home page).
§Ó cã thÓ kÕt nèi víi c¸c website, lÊy c¸c th«ng tin tõ c¸c m¸y
chñ Web vµ hiÓn thÞ chóng trªn mµn h×nh, ngêi sö dông c¸c
dÞch vô Web ph¶i dïng mét phÇn mÒm ®îc gäi lµ tr×nh duyÖt
Web (Web browser). Tr×nh duyÖt Web ®Çu tiªn cã kh¶ duyÖt
xem ®å ho¹ lµ c«ng cô tr×nh duyÖt cã tªn Mosaic do Marc
Andreessen, sinh viªn cña trêng §¹i häc Illinois, Mü c«ng bè vµo
th¸ng 2 - 1993. Ngµy nay, víi sù chuÈn ho¸ c¸c th«ng tin trªn
Internet, cïng víi sù ra ®êi cña hµng lo¹t c¸c tr×nh duyÖt Web
kh¸c nhau nh Netscape Navigator, Internet Explorer, World Wide
Web trë thµnh mét c«ng cô ngµy cµng quan träng ®èi víi tÊt c¶
mäi ngêi (dï ngêi ®ã cã am hiÓu vÒ kü thuËt hay kh«ng), gióp hä
dÔ dµng t×m kiÕm c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn lÜnh vùc mµ
m×nh quan t©m khi hä truy nhËp vµo Internet.
§Æc biÖt trong lÜnh vùc th¬ng m¹i ®iÖn tö, World Wide Web
lµ mét øng dông quan träng t¹o ra nh÷ng c¸ch thøc míi gióp ngêi
mua dÔ dµng tiÕp cËn víi c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn s¶n phÈm,
gi¸ c¶ tõ nh÷ng nhµ cung cÊp. Víi sù hç trî cña c¸c tr×nh duyÖt,
c¸c c«ng cô t×m kiÕm, kh¸ch hµng cã c¬ héi ®Ó duyÖt qua c¸c
thÞ trêng, lùa chän c¸c nhµ cung øng phï hîp, tiÕp ®ã thùc hiÖn
c¸c giao dÞch mua b¸n v« cïng nhanh chãng vµ thuËn tiÖn.
Nh÷ng c¬ héi vµ c¸ch thøc th¬ng m¹i míi - th¬ng m¹i ®iÖn tö

15
trªn Internet - chÝnh lµ vÊn ®Ò chñ yÕu mµ chóng t«i muèn
tr×nh bµy trong cuèn s¸ch nµy.

II. Kh¸i luËn vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö

1. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö

Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö g¾n liÒn
víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña Internet. Tuy nhiªn, vµo nh÷ng
n¨m 60 cña thÕ kû XX, viÖc trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (xem phÇn
EDI, Ch¬ng ba - Thanh to¸n trong th¬ng m¹i ®iÖn tö) vµ th tÝn
®iÖn tö (e-mail) ®· ®îc nhiÒu doanh nghiÖp trªn thÕ giíi thùc
hiÖn trªn c¸c m¹ng néi bé (intranet) cña m×nh. Còng trong
kho¶ng thêi gian nµy, viÖc tù ®éng ho¸ trong ngµnh c«ng nghiÖp
dÞch vô tµi chÝnh b¾t ®Çu h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, ch¼ng h¹n
nh qu¸ tr×nh xö lý sÐc ra ®êi vµo nh÷ng n¨m 60 cña thÕ kû XX,
tiÕp theo lµ qu¸ tr×nh xö lý thÎ tÝn dông vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö.
TiÕp ®ã lµ sù ra ®êi cña c¸c tr¹m giao dÞch tù ®éng cho phÐp
kh¸ch hµng cã thÓ thùc hiÖn giao dÞch vµ truy cËp trùc tiÕp tíi
c¸c th«ng tin vÒ tµi kho¶n cña m×nh. Vµo nh÷ng n¨m 80 cña thÕ
kû XX, nhiÒu hÖ thèng giao dÞch tù ®éng ®îc ®a vµo ho¹t ®éng
víi viÖc sö dông c¸c thiÕt bÞ giao dÞch tù ®éng (ATMs -
Automatic Teller Machines) vµ c¸c thiÕt bÞ b¸n hµng tù ®éng
(Point-of-Sale machines). Kh¸i niÖm chuyÓn tiÒn sè ho¸ hay
chuyÓn tiÒn ®iÖn tö (xem phÇn ChuyÓn tiÒn ®iÖn tö, Ch¬ng ba
- Thanh to¸n trong th¬ng m¹i ®iÖn tö) gi÷a c¸c ng©n hµng vµ
c¸c tæ chøc tµi chÝnh ra ®êi vµ ph¸t triÓn cho ®Õn ngµy nay.
Sang nh÷ng n¨m ®Çu thËp kû 90 cña thÕ kû XX, khi m¸y
tÝnh c¸ nh©n ®îc sö dông réng r·i kh«ng nh÷ng ë c«ng së mµ c¶
ë gia ®×nh, nhiÒu tæ chøc tµi chÝnh ®· më réng c¸c c«ng nghÖ
vµ mang ®Õn cho kh¸ch hµng ngµy cµng nhiÒu dÞch vô trªn c¬
së sö dông m¸y tÝnh c¸ nh©n c¶ ë c«ng së vµ ë gia ®×nh. §Ó
t¨ng nguån thu nhËp, c¸c tæ chøc tµi chÝnh lu«n nghiªn cøu vµ ¸p
dông nhiÒu ph¬ng tiÖn giao dÞch thuËn lîi, ®ång thêi h¹ thÊp chi
phÝ dÞch vô, rót ng¾n thêi gian giao dÞch cña kh¸ch hµng. ChÝnh
sù c¹nh tranh trong viÖc ph¸t triÓn c«ng nghÖ th¬ng m¹i ®iÖn tö
vµ c¸c c«ng nghÖ trong dÞch vô ®èi víi kh¸ch hµng lµ ®éng lùc
thóc ®Èy ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö ngµy cµng ph¸t triÓn.

16
 S¬ ®å 2. C¸c mèc ph¸t triÓn chñ yÕu cña th¬ng m¹i ®iÖn
tö vµ
sè lîng m¸y chñ Internet t¬ng øng

2. Kh¸i niÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö

Tõ khi c¸c øng dông cña Internet ®îc khai th¸c nh»m phôc vô
cho môc ®Ých th¬ng m¹i, nhiÒu thuËt ng÷ kh¸c nhau ®· xuÊt
hiÖn ®Ó chØ c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ®iÖn tö trªn Internet nh:
“th¬ng m¹i ®iÖn tö” (electronic commerce hay e-commerce); "th-
¬ng m¹i trùc tuyÕn" (online trade); "th¬ng m¹i ®iÒu khiÓn häc"
(cyber trade); "th¬ng m¹i kh«ng giÊy tê" (paperless commerce
hoÆc paperless trade); “th¬ng m¹i Internet” (Internet commerce)
hay “th¬ng m¹i sè ho¸” (digital commerce). Trong cuèn s¸ch nµy,
chóng t«i sÏ sö dông thèng nhÊt mét thuËt ng÷ “th¬ng m¹i
®iÖn tö” (electronic commerce), thuËt ng÷ ®îc dïng phæ biÕn
trong tµi liÖu cña c¸c tæ chøc trong vµ ngoµi níc còng nh trong
c¸c tµi liÖu nghiªn cøu kh¸c.
Theo §¹o luËt mÉu vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö do Uû ban Liªn hîp quèc
vÒ LuËt th¬ng m¹i quèc tÕ (®· ®îc Liªn hîp quèc th«ng qua):
"ThuËt ng÷ "th¬ng m¹i" [commerce] cÇn ®îc diÔn gi¶i theo nghÜa
réng ®Ó bao qu¸t c¸c vÊn ®Ò n¶y sinh ra tõ mäi mèi quan hÖ

17
 mang tÝnh chÊt th¬ng m¹i, dï cã hay kh«ng cã hîp ®ång. C¸c mèi
quan hÖ mang tÝnh th¬ng m¹i [commercial] bao gåm, nhng kh«ng
ph¶i chØ bao gåm, c¸c giao dÞch sau ®©y: bÊt cø giao dÞch th¬ng
m¹i nµo vÒ cung cÊp hoÆc trao ®æi hµng ho¸ hoÆc dÞch vô; tho¶
thuËn ph©n phèi; ®¹i diÖn hoÆc ®¹i lý th¬ng m¹i; uû th¸c hoa
hång (factoring), cho thuª dµi h¹n (leasing); x©y dùng c¸c c«ng
tr×nh; t vÊn; kü thuËt c«ng tr×nh (engineering); ®Çu t; cÊp vèn;
ng©n hµng; b¶o hiÓm; tho¶ thuËn khai th¸c hoÆc t« nhîng; liªn
doanh vµ c¸c h×nh thøc kh¸c vÒ hîp t¸c c«ng nghiÖp hoÆc kinh
doanh; chuyªn chë hµng ho¸ hay hµnh kh¸ch b»ng ®êng biÓn, ®-
êng kh«ng, ®êng s¾t hoÆc ®êng bé".1

Tuy ®· thèng nhÊt vÒ thuËt ng÷, song, nÕu chØ dïng mét
®Þnh nghÜa ng¾n gän sÏ rÊt khã cã thÓ nªu ®Çy ®ñ b¶n chÊt
cña th¬ng m¹i ®iÖn tö. Do vËy, ®Þnh nghÜa vÒ th¬ng m¹i ®iÖn
tö cho tíi nay vÉn cha hoµn toµn thèng nhÊt. §Ó ®Ò cao ho¹t
®éng th¬ng m¹i gi÷a c¸c quèc gia ®èi víi c¸c hµng ho¸ h÷u
h×nh, Tæ chøc Th¬ng m¹i thÕ giíi (WTO) ®Þnh nghÜa th¬ng m¹i
®iÖn tö lµ: “... ho¹t ®éng s¶n xuÊt, qu¶ng c¸o, tiªu thô vµ ph©n
phèi c¸c s¶n phÈm th«ng qua c¸c m¹ng viÔn th«ng”. §Ó ®Ò cao
vai trß cña c¸c ho¹t ®éng dÞch vô, theo tæ chøc tµi chÝnh Merrill
Lynch, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc hiÓu nh lµ c¸c giao dÞch ®iÖn tö
cña viÖc trao ®æi th«ng tin: “... C¸c giao dÞch nµy cã thÓ bao
gåm ho¹t ®éng bu«n b¸n ®iÖn tö c¸c hµng ho¸ hoÆc dÞch vô
gi÷a c¸c doanh nghiÖp; c¸c ho¹t ®éng thanh to¸n tµi chÝnh; c¸c
ho¹t ®éng sö dông thÎ tÝn dông, thÎ ghi nî, m¸y rót tiÒn tù ®éng
vµ chuyÓn tiÒn ®iÖn tö; viÖc ph¸t hµnh vµ xö lý c¸c lo¹i thÎ tµi
chÝnh; c¸c ho¸ ®¬n thanh to¸n vµ ®Ò nghÞ thanh to¸n; cung cÊp
dÞch vô du lÞch cïng c¸c dÞch vô th«ng tin kh¸c”1.
Bªn c¹nh nh÷ng ®Þnh nghÜa trªn, cã nhiÒu quan ®iÓm cho
r»ng, th¬ng m¹i ®iÖn tö cã thÓ hiÓu theo nhiÒu nghÜa tuú thuéc
vµo gãc ®é nghiªn cøu. ThÝ dô, theo R. Kalakota vµ A. Winston,
th¬ng m¹i ®iÖn tö cã thÓ hiÓu theo c¸c c¸ch ®îc m« t¶ ë b¶ng
32.

1
Xem: Bé Th¬ng m¹i: Th¬ng m¹i ®iÖn tö, Nxb. Thèng kÕ, Hµ Néi, 1999.
1
Xem: PriceWaterhouse Coopers: E-Business technology forecast, PriceWaterhouse
Coopers Technology Centre, California, 1999.

18
 B¶ng 1.3. Kh¸i niÖm th¬ng m¹i ®iÖn tö tõ c¸c gãc ®é
Gãc ®é M« t¶

C«ng nghÖ th«ng Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc cung cÊp, ph©n phèi th«ng tin,

tin c¸c s¶n phÈm/dÞch vô, c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n qua ®-

êng d©y ®iÖn tho¹i, c¸c m¹ng truyÒn th«ng hoÆc qua c¸c

ph¬ng tiÖn ®iÖn tö kh¸c.

Kinh doanh Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ viÖc øng dông c«ng nghÖ (chñ yÕu

lµ c«ng nghÖ th«ng tin) ®Ó tù ®éng ho¸ c¸c giao dÞch

kinh doanh vµ c¸c kªnh th«ng tin kinh doanh.

DÞch vô Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ c«ng cô ®Ó c¸c doanh nghiÖp, ngêi

tiªu dïng, c¸c nhµ qu¶n lý c¾t gi¶m c¸c chi phÝ dÞch vô,

®ång thêi n©ng cao chÊt lîng hµng ho¸, dÞch vô vµ t¨ng

tèc ®é cung cÊp dÞch vô cho kh¸ch hµng.

Trùc tuyÕn Th¬ng m¹i ®iÖn tö cung cÊp kh¶ n¨ng tiÕn hµnh c¸c ho¹t

®éng mua, b¸n hµng ho¸, trao ®æi th«ng tin trùc tiÕp trªn

Internet cïng nhiÒu dÞch vô trùc tuyÕn kh¸c.

§Ó cã mét c¸ch hiÓu thèng nhÊt, cã thÓ ®Þnh nghÜa: Th¬ng

m¹i ®iÖn tö lµ viÖc øng dông c¸c c«ng nghÖ th«ng tin ®Ó tiÕn
hµnh c¸c giao dÞch mua - b¸n c¸c s¶n phÈm, dÞch vô vµ th«ng tin
th«ng qua c¸c m¹ng m¸y tÝnh cã sö dông c¸c tiªu chuÈn truyÒn
th«ng chung.

Cã nhiÒu ®Þnh nghÜa kh¸c nhau vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö, song
vÒ b¶n chÊt, c¸c ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö ®Òu cã nh÷ng
®Æc ®iÓm chung sau:
- Giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c
giao dÞch th¬ng m¹i truyÒn thèng, v× vËy nhiÒu c«ng viÖc
vµ qu¸ tr×nh giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö cã liªn quan ®Õn
th¬ng m¹i truyÒn thèng. Kh¸c víi c¸c giao dÞch th¬ng m¹i
truyÒn thèng ®îc tiÕn hµnh trªn giÊy, qua ®iÖn tho¹i,
nh÷ng ngêi ®a tin, b»ng xe t¶i, m¸y bay vµ c¸c ph¬ng tiÖn

2
Xem: Ravi Kalakota, Andrew B. Whinston: Electronic commerce: A manager's guide,
Addison Wesley Publisher, 1999.

19
 kh¸c, c¸c giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö vÒ c¬ b¶n ®îc tiÕn
hµnh trªn c¸c m¹ng ®iÖn tö;
- §Ó tiÕn hµnh c¸c giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö, cÇn cã mét
ch¬ng tr×nh m¸y tÝnh ®îc cµi ®Æt t¹i Ýt nhÊt mét ®iÓm
cuèi cña giao dÞch hoÆc quan hÖ th¬ng m¹i. T¹i ®iÓm cuèi
kh¸c cã thÓ lµ mét ch¬ng tr×nh m¸y tÝnh, mét ngêi sö dông
mét ch¬ng tr×nh m¸y tÝnh hay sö dông mét kü thuËt truy
nhËp m¹ng m¸y tÝnh nµo ®ã.
- Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ mét hÖ thèng bao gåm nhiÒu giao
dÞch th¬ng m¹i. C¸c giao dÞch nµy kh«ng chØ tËp trung vµo
viÖc mua - b¸n hµng ho¸ vµ dÞch vô ®Ó trùc tiÕp t¹o ra thu
nhËp cho doanh nghiÖp, mµ bao gåm nhiÒu giao dÞch hç trî
t¹o ra lîi nhuËn nh kÝch thÝch, gîi më nhu cÇu ®èi víi c¸c
hµng ho¸ vµ dÞch vô, hç trî viÖc chµo b¸n, cung cÊp c¸c
dÞch vô kh¸ch hµng hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho qu¸
tr×nh th«ng tin, liªn l¹c gi÷a c¸c ®èi t¸c kinh doanh... (h×nh
1).

H×nh 1. Chu tr×nh th¬ng m¹i ®iÖn tö

20
- Giao dÞch th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc x©y dùng trªn c¬ së
nh÷ng u ®iÓm vµ cÊu tróc cña th¬ng m¹i truyÒn thèng cïng
víi sù linh ho¹t, mÒm dÎo cña c¸c m¹ng ®iÖn tö, cho phÐp
lo¹i bá nh÷ng trë ng¹i, nh÷ng c¶n trë vËt lý khi thùc hiÖn c¸c
giao dÞch. ThÝ dô, c¸c hÖ thèng m¸y tÝnh trªn Internet cã
thÓ ®îc thiÕt lËp ®Ó cung cÊp dÞch vô hç trî kh¸ch hµng 24
giê mçi ngµy vµ 7 ngµy mçi tuÇn; c¸c ®¬n ®Æt hµng ®èi víi
c¸c s¶n phÈm, dÞch vô cña doanh nghiÖp còng cã thÓ ®îc
chÊp nhËn ë bÊt cø n¬i nµo vµ bÊt kú lóc nµo.

H×nh 2. C¸c hîp phÇn cña th¬ng m¹i ®iÖn tö

- Ho¹t ®éng th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc thùc hiÖn trªn c¬ së c¸c
nguån th«ng tin díi d¹ng sè ho¸ cña c¸c m¹ng ®iÖn tö. Nã
cho phÐp h×nh thµnh nh÷ng d¹ng thøc kinh doanh míi vµ
nh÷ng c¸ch thøc míi ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh.
Ch¼ng h¹n, C«ng ty th¬ng m¹i Amazon.com kinh doanh rÊt
nhiÒu s¶n phÈm nh ®å ®iÖn tö, b¨ng ®Üa nh¹c... vµ chñ
yÕu lµ c¸c lo¹i s¸ch. C«ng ty cã trô së ®Æt t¹i Seattle,
Washington (Mü) nhng kh«ng cã bÊt cø mét cöa hµng vËt lý
(cöa hµng thùc) nµo. ViÖc b¸n s¸ch cña c«ng ty ®îc thùc
hiÖn trùc tiÕp qua m¹ng Internet, ho¹t ®éng cung øng ®îc
thùc hiÖn trªn c¬ së phèi hîp trùc tiÕp gi÷a c«ng ty víi c¸c
nhµ xuÊt b¶n, v× vËy hä kh«ng cÇn duy tr× bÊt cø h×nh
thøc kiÓm kª nµo. §©y lµ vÝ dô cho mét m« h×nh kinh

21
 doanh míi ®îc x©y dùng hoµn toµn trªn c¬ së c¸c øng dông
Internet.
- Th¬ng m¹i ®iÖn tö phô thuéc nhiÒu vµo sù ph¸t triÓn cña
c«ng nghÖ th«ng tin, ®Þnh nghÜa vÒ th¬ng m¹i ®iÖn tö
ch¾c ch¾n kh«ng thÓ lµ duy nhÊt bëi c¸c c«ng nghÖ míi th-
êng xuyªn ra ®êi. Vµ ngay ®èi víi nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn
t¹i, chóng ta còng cha ch¾c ®· khai th¸c vµ øng dông hÕt
nh÷ng kh¶ n¨ng mµ nã mang l¹i. §èi víi th¬ng m¹i ®iÖn tö, t-
¬ng lai lu«n ë phÝa tríc.

3. Ph¹m vi cña th¬ng m¹i ®iÖn tö

Th¬ng m¹i ®iÖn tö bao trïm nhiÒu lÜnh vùc réng lín kh¸c
nhau. Mét sè lÜnh vùc c¬ b¶n liªn quan trùc tiÕp ®Õn th¬ng m¹i
®iÖn tö, bao gåm:
- LÜnh vùc c«ng nghÖ. C¬ së ®Ó thùc hiÖn th¬ng m¹i ®iÖn
tö lµ c¸c m¹ng th«ng tin toµn cÇu, n¬i diÔn ra c¸c ho¹t ®éng
nghiªn cøu thÞ trêng, c¸c ho¹t ®éng giao dÞch liªn tæ chøc
vµ c¸c qu¸ tr×nh kinh doanh. Trong sè c¸c m¹ng nµy,
Internet ®ãng vai trß quan träng nhÊt. Ngoµi ra, cã nhiÒu
m¹ng th«ng tin kh¸c nh m¹ng gi¸ trÞ gia t¨ng, m¹ng trao ®æi
d÷ liÖu ®iÖn tö,... còng ®ãng vai trß quan träng.
- LÜnh vùc marketing vµ “t¹o ra kh¸ch hµng míi”. Th¬ng m¹i
®iÖn tö t¹o ra nh÷ng kªnh liªn kÕt míi víi kh¸ch hµng, t¹o ra
c¬ héi míi ®Ó xóc tiÕn, qu¶ng b¸ c¸c s¶n phÈm th«ng qua
c¸c ph¬ng tiÖn míi. Th¬ng m¹i ®iÖn tö më réng biªn giíi cña
c¸c doanh nghiÖp, gióp doanh nghiÖp tiÕp cËn trùc tiÕp víi
kh¸ch hµng cña m×nh.
- LÜnh vùc kinh tÕ. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ yÕu tè c¬ b¶n cña
nÒn kinh tÕ míi, mét nÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ së th«ng tin,
h×nh thµnh tõ c¸c c¬ quan vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ míi. Th-
¬ng m¹i ®iÖn tö t¹o ra c¸c thÞ trêng vµ c¸c ho¹t ®éng míi
®îc m« t¶ b»ng nh÷ng dßng th«ng tin trùc tiÕp, sù xuÊt
hiÖn cña nh÷ng trung gian míi, sù thay ®æi cña c¸c quy luËt
kinh tÕ vµ c¸c chøc n¨ng thÞ trêng. Nh÷ng thay ®æi trªn sÏ
dÉn tíi thay ®æi nh÷ng gi¸ trÞ chñ yÕu cña nÒn kinh tÕ,

22
 ®ßi hái c¸c quèc gia, c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã nh÷ng chiÕn
lîc vµ nh÷ng m« h×nh kinh doanh phï hîp.
- Sù liªn kÕt ®iÖn tö. Th¬ng m¹i ®iÖn tö cung cÊp c¸c mèi
liªn kÕt míi nh»m t¹o ra hiÖu qu¶ cao h¬n cho c¸c ho¹t ®éng
kinh tÕ, bao gåm: a) Giao diÖn gi÷a c¸c doanh nghiÖp vµ
kh¸ch hµng; b) Sù liªn kÕt gi÷a doanh nghiÖp víi c¸c kªnh
kinh doanh cña nã; c) Sù phèi hîp gi÷a c¸c bé phËn kh¸c
nhau trong néi bé doanh nghiÖp.
- Gi¸ trÞ gia t¨ng cña th«ng tin. Th¬ng m¹i ®iÖn tö thóc ®Èy
sù t¸ch rêi c¸c chuçi gi¸ trÞ trªn c¬ së th«ng tin khái c¸c
chuçi gi¸ trÞ gia t¨ng vËt lý. C¸c chuçi gi¸ trÞ trªn c¬ së
th«ng tin (cßn gäi lµ c¸c chuçi gi¸ trÞ ¶o) t¹o ra nh÷ng ph-
¬ng thøc míi ®Ó thu thËp, tæng hîp, ®ãng gãi, ph©n phèi
th«ng tin vÒ thÞ trêng còng nh ®èi víi c¸c s¶n phÈm, dÞch
vô cña doanh nghiÖp.
- Ph¸t triÓn thÞ trêng. M¹ng th«ng tin toµn cÇu gióp th¬ng m¹i
®iÖn tö cã c¬ héi h×nh thµnh c¸c thÞ trêng ®iÖn tö phï hîp
víi ngêi mua vµ ngêi b¸n. §Æc trng c¬ b¶n cña nh÷ng thÞ tr-
êng míi nµy lµ trao ®æi th«ng tin thêi gian thùc (real-time),
t¬ng t¸c truyÒn th«ng, ph¹m vi ho¹t ®éng vµ liªn kÕt réng,
néi dung phong phó. C¸c ®Æc ®iÓm nµy lµm t¨ng tÝnh hiÖu
qu¶ cña thÞ trêng trong viÖc trao ®æi hµng ho¸, ph©n phèi
c¸c nguån lùc vµ c¸c ho¹t ®éng mua b¸n.
- C¬ së h¹ tÇng dÞch vô. Th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ßi hái nh÷ng
dÞch vô kh¸c nhau ®Ó hç trî c¸c chøc n¨ng tiÒm tµng, c¸c
ho¹t ®éng, c¸c yªu cÇu vµ c¸c øng dông cña nã. §Ó thùc
hiÖn c¸c dÞch vô nµy, ®ßi hái ph¶i x©y dùng c¬ së h¹ tÇng
phï hîp nh h¹ tÇng vÒ m· khãa c«ng céng, vÒ thanh to¸n vµ
ng©n hµng, vÒ dÞch vô th«ng tin cho c¸c tæ chøc, vÒ c«ng
cô t×m kiÕm, truy lôc d÷ liÖu, tæ chøc th«ng tin, tæng hîp
th«ng tin, h¹ tÇng cho viÖc xö lý giao dÞch gi÷a c¸c doanh
nghiÖp (B2B - Business-to-Business), chia sÎ th«ng tin tõ
danh môc hµng ho¸ cña nhµ cung øng vµ phèi hîp c¸c chuçi
cung øng...

23
 H×nh 3. Ph¹m vi cña th¬ng m¹i ®iÖn tö.

- LuËt ph¸p, tÝnh riªng t vµ c¸c chÝnh s¸ch c«ng céng. Toµn
bé nh÷ng thay ®æi vÒ cÊu tróc, tæ chøc, qu¸ tr×nh vµ c«ng
nghÖ do th¬ng m¹i ®iÖn tö ®a l¹i ®ßi hái ph¶i cã mét
khu«n khæ míi, cô thÓ ho¸ c¸c nhu cÇu vÒ luËt ph¸p, tÝnh
riªng t vµ chÝnh s¸ch c«ng céng. §©y lµ mét nhiÖm vô rÊt
khã kh¨n bëi sè lîng vµ tÝnh phøc t¹p cña c¸c lÜnh vùc cã liªn
quan; nhng nã còng lµ mét khÝa c¹nh cÇn ®îc quan t©m
®Çu tiªn khi ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö ®Ó b¶o vÖ quyÒn
lîi cña nh÷ng ngêi tham gia. ViÖc cô thÓ ho¸ c¸c vÊn ®Ò liªn
quan còng ®ßi hái ph¶i cã sù c©n nh¾c khi tiÕp cËn ®Ó
võa ®¶m b¶o quyÒn lîi, võa tr¸nh nh÷ng xung ®ét tiÒm
tµng gi÷a c¸c bªn tham gia th¬ng m¹i ®iÖn tö.
Ph¹m vi cña th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc m« t¶ trong h×nh 3, bao
gåm: liªn kÕt víi c¸c nhµ cung øng (EC5), liªn kÕt víi c¸c nhµ
ph©n phèi (EC4), giao diÖn víi kh¸ch hµng (EC3), c¸c vÊn ®Ò
qu¶n trÞ néi bé doanh nghiÖp (EC1) vµ c¸c vÊn ®Ò h¹ tÇng c¬ së
(EC2) nh c¸c hÖ thèng thanh to¸n, an toµn m¹ng th«ng tin, giao
diÖn ngêi - m¸y vµ h¹ tÇng th«ng tin.

24
4. T¸c ®éng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö ®èi víi c¸c mÆt kinh tÕ
- x· héi

4.1. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµm thay ®æi thÞ trêng

Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµm thay ®æi c¸ch thøc tiÕn hµnh kinh
doanh: chøc n¨ng trung gian truyÒn thèng sÏ ®îc thay thÕ; c¸c
s¶n phÈm vµ thÞ trêng míi sÏ ®îc ph¸t triÓn; c¸c mèi quan hÖ míi
gi÷a doanh nghiÖp vµ ngêi tiªu dïng ë gÇn còng nh xa sÏ ®îc t¹o
lËp vµ ngµy cµng mËt thiÕt h¬n. Tæ chøc c«ng viÖc sÏ thay ®æi:
nh÷ng kªnh phæ biÕn kiÕn thøc míi vµ ho¹t ®éng t¬ng t¸c cña
con ngêi ë nh÷ng n¬i lµm viÖc sÏ ®îc më ra, ®ßi hái ph¶i cã kh¶
n¨ng thÝch øng vµ sù linh ho¹t trong c«ng viÖc, chøc n¨ng vµ kü
n¨ng cña ngêi lao ®éng (c«ng nh©n) cÇn ph¶i ®îc ®Þnh nghÜa
l¹i.

4.2. Th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ãng vai trß lµ chÊt xóc t¸c
Th¬ng m¹i ®iÖn tö gãp phÇn thóc ®Èy vµ phæ biÕn ngµy
cµng réng r·i nh÷ng thay ®æi ®ang ®îc tiÕn hµnh cña nÒn kinh
tÕ, nh viÖc c¶i c¸ch c¸c quy ®Þnh; thiÕt lËp nh÷ng liªn kÕt ®iÖn
tö gi÷a c¸c doanh nghiÖp, toµn cÇu ho¸ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ,
vµ lµm xuÊt hiÖn nhu cÇu míi vÒ lao ®éng cã tay nghÒ cao. Còng
nh vËy, nhê cã th¬ng m¹i ®iÖn tö, nhiÒu xu híng thuéc c¸c lÜnh
vùc còng ®ang ®îc tiÕn hµnh nh ng©n hµng ®iÖn tö, ®Æt chç
du lÞch trùc tiÕp, marketing trùc tiÕp tíi tõng kh¸ch hµng
(marketing mét tíi mét (one-to-one marketing))...

4.3. Th¬ng m¹i ®iÖn tö t¸c ®éng tíi c¸c ho¹t ®éng t¬ng
t¸c
Th¬ng m¹i ®iÖn tö trªn Internet lµm t¨ng m¹nh mÏ c¸c ho¹t
®éng t¬ng t¸c trong nÒn kinh tÕ. Nh÷ng liªn kÕt nµy hiÖn ®ang
®îc më réng tíi c¶ c¸c doanh nghiÖp cã quy m« nhá, c¸c hé gia
®×nh vµ tr¶i réng trªn kh¾p thÕ giíi. ViÖc truy cËp còng sÏ cã
nh÷ng bíc chuyÓn lín tõ viÖc sö dông nh÷ng m¸y tÝnh c¸ nh©n
víi chi phÝ cao tíi nh÷ng lo¹i thiÕt bÞ chi phÝ thÊp h¬n vµ dÔ sö
dông nh tivi, ®iÖn tho¹i còng nh nhiÒu lo¹i thiÕt bÞ kh¸c sÏ ®îc
ph¸t minh trong t¬ng lai. Víi sù hç trî cña kü thuËt, con ngêi cã
thÓ th«ng tin liªn l¹c vµ thùc hiÖn c¸c giao dÞch kinh doanh ë mäi

25
lóc vµ mäi n¬i. ChÝnh ®iÒu nµy lµ mét ¶nh hëng s©u réng lµm
xãi mßn ranh giíi gi÷a c¸c khu vùc kinh tÕ còng nh giíi h¹n ®Þa lý
gi÷a c¸c quèc gia.

4.4. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ ho¹t ®éng mang tÝnh më

TÝnh më lµ mét nguyªn lý bao gåm c¶ c¬ së kü thuËt vµ c¬
së triÕt häc cña viÖc më réng th¬ng m¹i ®iÖn tö. Internet ®îc
chÊp nhËn réng r·i ®· lµm nÒn t¶ng cho c¸c ho¹t ®éng kinh
doanh chÝnh bëi tÝnh kh«ng ®éc quyÒn c¸c tiªu chuÈn, bëi tÝnh
chÊt më còng nh ®îc sù hç trî cña mét ngµnh c«ng nghiÖp lín
®ang ph¸t triÓn. Søc m¹nh kinh tÕ cña ngµnh c«ng nghiÖp nµy
®îc b¾t nguån tõ viÖc kÕt nèi mét m¹ng m¸y tÝnh lín, vµ ®¶m
b¶o r»ng nh÷ng tiªu chuÈn míi ra ®êi vÉn duy tr× ®îc tÝnh më
cña nã. Quan träng h¬n lµ tÝnh më nµy næi lªn nh mét chiÕn lîc,
cïng sù thµnh c«ng cña nhiÒu dù ¸n th¬ng m¹i ®iÖn tö cho phÐp
c¸c ®èi t¸c kinh doanh vµ ngêi tiªu dïng thùc hiÖn nh÷ng truy
cËp cha tõng cã tíi c¸c c«ng viÖc néi bé, tíi c¬ së d÷ liÖu cña c¸c
tæ chøc, doanh nghiÖp vµ cña tõng c¸ nh©n. §iÒu nµy lµm dÞch
chuyÓn vai trß cña ngêi tiªu dïng, lµm t¨ng tÝnh liªn quan (g¾n
kÕt hä chÆt chÏ h¬n) nh lµ ®èi t¸c cña doanh nghiÖp trong qu¸
tr×nh thiÕt kÕ vµ h×nh thµnh nªn nh÷ng s¶n phÈm míi. Tuy
nhiªn, ®øng vÒ phÝa ngêi tiªu dïng - nh÷ng c«ng d©n - sù kú
väng vÒ tÝnh më còng t¹o ra nh÷ng sù biÕn ®æi hoÆc tèt (t¨ng
sù râ rµng, minh b¹ch, t¨ng tÝnh c¹nh tranh) hoÆc xÊu (kh¶ n¨ng
x©m ph¹m ®Õn quyÒn lîi c¸ nh©n) trong nÒn kinh tÕ vµ trong x·
héi.

4.5. Th¬ng m¹i ®iÖn tö lµm gi¶m chi phÝ

Th¬ng m¹i ®iÖn tö ¶nh hëng tíi bèn lo¹i chi phÝ lín cña
doanh nghiÖp trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ tiÕn hµnh c¸c giao
dÞch th¬ng m¹i, bao gåm:
- Chi phÝ tiªu thô:
T¸c ®éng lín nhÊt vÒ chi phÝ khi ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö
lµ cho phÐp doanh nghiÖp cã thÓ thay thÕ hµng lo¹t c¸c cöa
hµng vËt lý (cöa hµng thùc), b»ng nh÷ng cöa hµng ¶o trªn c¬ së
c¸c website. V× c¸c website ho¹t ®éng 24/24 giê 1 ngµy, 7

26
ngµy/1 tuÇn vµ cã gi¸ trÞ víi thÞ trêng toµn cÇu ë bÊt kú thêi
®iÓm nµo. Do vËy, doanh nghiÖp cã thÓ phôc vô mét tËp kh¸ch
hµng lín h¬n mµ kh«ng cÇn ph¶i x©y dùng, tæ chøc hay ph©n
lo¹i c¸c c¬ së vËt lý cña m×nh. So víi viÖc qu¶n lý nhiÒu cöa
hµng, viÖc qu¶n lý mét cöa hµng ¶o cho phÐp doanh nghiÖp c¾t
gi¶m ®îc nhiÒu chi phÝ trong kh©u qu¶n lý, ®Æc biÖt lµ chi phÝ
kiÓm kª hµng ho¸. ViÖc truy cËp 24/24 giê tíi c¸c cöa hµng ¶o
®em l¹i sù tiÖn lîi lín ®èi víi kh¸ch hµng, chÝnh sù tiÖn lîi nµy lµ
mét ®Æc tÝnh u viÖt, cã gi¸ trÞ vµ ngµy cµng t¨ng cña c¸c ho¹t
®éng kinh doanh ¶o.
Víi viÖc cung cÊp c¸c s¶n phÈm hoÆc c¸c th«ng tin dÞch vô
trùc tuyÕn, kh¸ch hµng cã thÓ h×nh thµnh kü n¨ng vµ kiÕn thøc
®Ó tù ®¸nh gi¸ gi¸ c¶ cña hµng ho¸ còng nh ®Æc ®iÓm cña qu¸
tr×nh thùc hiÖn hµng ho¸. Trong t¬ng lai, mét m«i trêng kinh
doanh ®iÖn tö nh vËy sÏ cho phÐp kh¸ch hµng thêng xuyªn truy
cËp website, n¾m ®îc ngµy cµng nhiÒu th«ng tin vÒ s¶n phÈm
còng nh c¸c thuéc tÝnh vÒ gi¸ c¶. Tõ ®ã, viÖc giao tiÕp gi÷a
kh¸ch hµng víi c¸c nh©n viªn b¸n hµng chuyªn nghiÖp hoÆc víi
nh÷ng nh©n viªn hç trî sÏ ®îc thùc hiÖn ë tr×nh ®é cao h¬n.
Mét t¸c ®éng kh¸c cña th¬ng m¹i ®iÖn tö tíi chi phÝ tiªu thô
lµ lµm t¨ng tÝnh hiÖu qu¶ trong cÊu tróc c¸c ®¬n ®Æt hµng.
§iÓn h×nh lµ trêng hîp cña hai c«ng ty lín trªn thÕ giíi, General
Electric (GE) vµ Cisco Systems. Tríc khi ¸p dông h×nh thøc ®Æt
hµng qua website, c¶ hai c«ng ty nµy ®Òu cã tíi gÇn 1/4 c¸c ®¬n
®Æt hµng cña hä ph¶i söa l¹i v× c¸c lçi, cô thÓ ®èi víi GE, sè lîng
nµy lµ trªn 1.000.000 ®¬n hµng. Tõ khi cho phÐp kh¸ch hµng
®Æt hµng trùc tiÕp qua website, tû lÖ c¸c ®¬n ®Æt hµng lçi cña
c¶ hai c«ng ty ®Òu gi¶m xuèng ®¸ng kÓ, nh cña Cisco, tû lÖ nµy
chØ cßn kho¶ng 2%1.
TiÕt kiÖm chi phÝ th«ng qua viÖc ¸p dông c¸c h×nh thøc
thanh to¸n trùc tiÕp qua Web còng lµ con sè ®¸ng kÓ ®èi víi c¸c
doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö. MÆc dï kho¶n phÝ dÞch vô
ng©n hµng cho viÖc thanh to¸n b»ng sÐc giÊy gi÷a c¸c ng©n
hµng vµ ngêi b¸n lµ kh¸ nhá, trung b×nh kho¶ng 1,20 USD cho

1
Xem: PriceWaterhouse Coopers: E-Business technology forecast, PriceWaterhouse
Coopers Technology Centre, California, 1999.

27
mét giao dÞch thanh to¸n, thanh to¸n b»ng thÎ tÝn dông vµ thÎ ghi
nî trung b×nh chØ kho¶ng 0,40 USD ®Õn 0,60 USD, song, chi phÝ
cho qu¸ tr×nh thanh to¸n ®iÖn tö qua Internet cã thÓ gi¶m
xuèng cßn kho¶ng 0,01 USD hoÆc thÊp h¬n.
Râ rµng, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang lµm thay ®æi vÒ c¬ b¶n
qu¸ tr×nh b¸n hµng cña c¸c doanh nghiÖp. Nã buéc c¸c doanh
nghiÖp ®ang ho¹t ®éng trªn thÞ trêng ph¶i xem xÐt l¹i c¸ch thøc
giao tiÕp víi kh¸ch hµng. Ngay c¶ c¸c doanh nghiÖp míi b¾t ®Çu
ho¹t ®éng kinh doanh trªn thÞ trêng còng cÇn nghiªn cøu ®Ó ¸p
dông th¬ng m¹i ®iÖn tö, khai th¸c c¸c c¬ héi mµ th¬ng m¹i ®iÖn
tö ®em l¹i nh»m tiÕp cËn nh÷ng tËp kh¸ch hµng míi, nh÷ng ®èi
tîng mµ tríc ®©y doanh nghiÖp cho lµ khã cã thÓ tiÕp cËn.
- Chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc mua s¾m (procurement) cña
doanh nghiÖp
LÜnh vùc chi phÝ thø hai mµ th¬ng m¹i ®iÖn tö t¸c ®éng tíi
lµ chi phÝ mua s¾m. Trªn c¬ së Web, ho¹t ®éng mua s¾m cña
c¸c doanh nghiÖp chñ yÕu bao gåm viÖc mua c¸c s¶n phÈm liªn
quan tíi c¸c lÜnh vùc b¶o tr×, söa ch÷a, vµ vËn hµnh (MRO -
Maintenance, Repair, Operation). (ë ®©y kh«ng ®Ò cËp ®Õn c¸c
chi phÝ liªn quan ®Õn mua hµng ho¸, s¶n phÈm kinh doanh vµ
nh÷ng chi phÝ mua nguyªn liÖu, vËt liÖu th« sö dông ®Ó s¶n
xuÊt trùc tiÕp ra c¸c s¶n phÈm vµ cung cÊp c¸c dÞch vô). §èi víi
th¬ng m¹i b¸n bu«n, c¸c s¶n phÈm MRO thêng cã gi¸ trÞ thÊp vµ
viÖc cung øng thêng kh«ng liªn tôc.
Trong th¬ng m¹i truyÒn thèng, khi cÇn cung øng MRO, nh©n
viªn mua hµng cña mét tæ chøc sÏ ph¶i viÕt giÊy yªu cÇu. Sau
®ã, nh©n viªn nµy sÏ nghiªn cøu c¸c tê catalog (catalog trªn giÊy)
kh¸c nhau ®Ó t×m ra lo¹i s¶n phÈm phï hîp víi møc gi¸ hîp lý. Qu¸
tr×nh nµy bao gåm nhiÒu c«ng ®o¹n phøc t¹p nªn chi phÝ qu¶n lý
cho viÖc mua gi¸n tiÕp c¸c yÕu tè ®Çu vµo nµy thêng vît qu¸ gi¸
trÞ cña chÝnh b¶n th©n c¸c yÕu tè ®ã. Theo Tæ chøc ph¸t triÓn
vµ hîp t¸c kinh tÕ (OECD), trung b×nh mét c«ng ty cã doanh thu
lín h¬n 500 triÖu USD, chi phÝ cho mçi ®¬n ®Æt hµng cung cÊp
s¶n phÈm MRO ®¬n lÎ vµo kho¶ng tõ 75 USD - 150 USD1. V× vËy,
1
Xem: OECD: The economic and social impact of electronic commerce, OECD
Publications, Paris, 1999,

28
môc tiªu cña nhiÒu øng dông mua s¾m trong th¬ng m¹i ®iÖn tö
lµ kÕt nèi trùc tiÕp c¸c tæ chøc víi catalog cña c¸c nhµ cung cÊp
ngay tõ tríc khi nã ®îc chÊp nhËn vµ toµn bé qu¸ tr×nh mua hµng
®Òu ®îc thùc hiÖn trªn Web. ViÖc kÕt nèi víi c¸c catalog ®iÖn tö
lµm gi¶m ®¸ng kÓ nhu cÇu kiÓm tra tÝnh kÞp thêi vµ ®é chÝnh
x¸c cña c¸c th«ng tin mµ nh÷ng ngêi b¸n hµng cung cÊp, tõ ®ã
lµm gi¶m chi phÝ cung øng ®Çu vµo cho c¸c doanh nghiÖp.
Tríc ®©y, ë c¸c c«ng ty lín, viÖc cung øng MRO ®îc thùc hiÖn
th«ng qua c¸c øng dông trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI) ®éc
quyÒn trªn c¸c m¹ng gi¸ trÞ gia t¨ng (VAN - Value-added network)
riªng. Giê ®©y, chi phÝ cho viÖc trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö EDI
trªn Web chØ vµo kho¶ng 1/10 chi phÝ cho ho¹t ®éng nµy khi
thùc hiÖn trªn VAN. V× vËy, nhiÒu ngêi sö dông EDI trong c¸c tæ
chøc lín hiÖn nay ®ang chuyÓn viÖc mua s¾m MRO trªn VAN
sang sö dông Web.
- Chi phÝ liªn quan ®Õn viÖc qu¶n lý chuçi cung øng:
Trong th¬ng m¹i ®iÖn tö, kh¶ n¨ng t¸i tæ chøc chuçi cung
øng ®ãng vai trß rÊt quan träng. Thùc tÕ cho thÊy, c¸c doanh
nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö ®«i khi chó ý tíi viÖc t¹o ra c¸c chuçi
cung øng cña doanh nghiÖp m×nh, cña kh¸ch hµng còng nh sù
®¸p øng cña c¸c nhµ cung cÊp h¬n c¶ viÖc t¨ng ®Çu t cho s¶n
xuÊt hay nghiªn cøu nhu cÇu thùc tÕ cña kh¸ch hµng.
TÝnh minh b¹ch cña toµn bé chuçi cung øng lµ rÊt cÇn thiÕt
gióp doanh nghiÖp cã thÓ ph©n tÝch sù ¶nh hëng cña c¸c t¸c
®éng, hay cña c¸c bªn liªn quan nh viÖc mua nguyªn vËt liÖu,
thiÕt bÞ l¾p r¸p tõ c¸c nhµ cung cÊp kh¸c nhau, viÖc thay ®æi
s¶n xuÊt gi÷a c¸c c¬ së hoÆc c¸c ®èi t¸c kinh doanh, sù chuyÓn
dÞch cña hµng ho¸ tíi ngêi tiªu dïng cuèi cïng... HiÓu ®îc mèi
quan hÖ cña tÊt c¶ c¸c bªn liªn quan trong tõng chuçi gi¸ trÞ riªng
biÖt cho phÐp mét doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö cã thÓ
®iÒu chØnh c¸c ho¹t ®éng cña m×nh, øng xö kÞp thêi trong tr-
êng hîp cã nh÷ng ®ét biÕn x¶y ra.
C¸c hÖ thèng cã kh¶ n¨ng ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c chuçi cung øng
sÏ gióp c¸c doanh nghiÖp theo dâi vµ ph¸t hiÖn dßng chuyÓn
dÞch cña hµng ho¸ trªn suèt chuçi cung øng b»ng c¸c ph¬ng tiÖn,

29
thÝ dô nh th«ng ®iÖp (tõ hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c) c¶nh b¸o vÒ
sù vi ph¹m thêi h¹n cho phÐp ®· ®îc tho¶ thuËn tríc ®ã (ch¼ng
h¹n viÖc vËn chuyÓn hµng ho¸ chËm qu¸ 8 giê ®ång hå). Nh÷ng
th«ng ®iÖp nh vËy ®îc tËp hîp vµ ph©n tÝch qua c¸c c¬ së d÷
liÖu vµ c«ng cô ph©n tÝch gióp c¸c h·ng x¸c ®Þnh ®îc nguyªn
nh©n cña sù ®×nh trÖ, tr¸ch nhiÖm thùc tÕ cña c¸c h·ng vËn t¶i,
c¸c nhµ cung cÊp; ®ång thêi hiÓu râ h¬n b¶n chÊt cña chi phÝ
ph©n phèi hµng ho¸. VÒ phÝa kh¸ch hµng, c¸c hÖ thèng nµy cã
thÓ gióp hä theo dâi ®îc t×nh tr¹ng cña ®¬n ®Æt hµng t¹i mäi
thêi ®iÓm th«ng qua tr×nh duyÖt Web cña m×nh.
ViÖc qu¶n lý chuçi cung øng g¾n liÒn víi hÖ thèng kÕ ho¹ch
ho¸ nguån lùc doanh nghiÖp (ERP - Enterprise Resource
Planning). ë c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ®iÖn tö, hÖ thèng
qu¶n lý nguån lùc doanh nghiÖp ®ang b¾t ®Çu ®îc kÕt hîp
chÆt chÏ víi c¸c hÖ thèng ch¨m sãc kh¸ch hµng vµ dù b¸o nhu cÇu
kh¸ch hµng, gióp gi¶i quyÕt mét c¸ch râ rµng c¸c vÊn ®Ò ph¸t
sinh bªn ngoµi doanh nghiÖp, còng nh t¨ng tÝnh tÝnh minh b¹ch
trong c«ng t¸c qu¶n lý. Nh÷ng ngêi b¸n, ngêi tæng hîp vµ c¸c nhµ
ph©n tÝch m« t¶ qu¸ tr×nh kÕt hîp nµy lµ viÖc lËp kÕ ho¹ch vµ
thùc hiÖn kÕ ho¹ch vÒ nguån lùc cña doanh nghiÖp trªn c¬ së
Web. Môc tiªu cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nµy lµ phèi hîp c¸c d÷ liÖu
thu thËp ®îc tõ kh¸ch hµng, tõ c¸c nh©n viªn, tõ ngêi cung cÊp,
thËm chÝ tõ c¸c ®èi thñ c¹nh tranh víi c¸c d÷ liÖu néi bé, d÷ liÖu
®¸nh gi¸ thùc hiÖn nhiÖm vô (mission-critical) cña tæ chøc nh»m
n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng qu¶n lý cña doanh nghiÖp.
Cho tíi nay, c¸c nhµ ph©n tÝch vÉn cha x¸c ®Þnh chÝnh x¸c
thêi ®iÓm b¾t ®Çu cña viÖc chÊp nhËn ¸p dông hÖ thèng ERP
trong th¬ng m¹i ®iÖn tö. Nhng ch¾c ch¾n r»ng, ngêi ®i tiªn
phong trong viÖc chÊp nhËn ERP lµ c¸c doanh nghiÖp kinh doanh
®iÖn tö thuéc c¸c lÜnh vùc s¶n xuÊt, b¸n lÎ vµ kinh doanh hµng
tiªu dïng cã quy m« lín, nh÷ng ngêi ®· quen ¸p dông hÖ thèng
ERP truyÒn thèng trong qu¶n lý ho¹t ®éng chuçi cung øng cña
doanh nghiÖp m×nh. Khi ¸p dông th¬ng m¹i ®iÖn tö, c¸c doanh
nghiÖp ®· cè g¾ng tËn dông thÕ m¹nh th«ng tin thêi gian thùc
(real-time) cña Internet ®Ó thay ®æi c¸ch qu¶n lý chuçi cung
øng: sö dông trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI), c¸c m¹ng ngo¹i bé

30
vµ c¸c kÕt nèi an toµn víi Internet cho phÐp c¸c ®èi t¸c kinh
doanh truy cËp vµ chia sÎ c¸c th«ng tin thêi gian thùc, bao gåm
c¸c th«ng tin liªn quan ®Õn lîi Ých vµ gi¸ trÞ cña s¶n phÈm, t×nh
tr¹ng ®¬n ®Æt hµng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ cung cÊp c¸c s¶n
phÈm, dÞch vô cña doanh nghiÖp. Ngoµi ra, khi truy cËp hÖ thèng
kÕ ho¹ch ho¸ cña doanh nghiÖp, c¸c ®èi t¸c cßn cã thÓ kiÓm tra
tÝnh chÝnh x¸c cña kÕt qu¶ dù b¸o vÒ nhu cÇu, ®¸nh gi¸ vÒ kh¶
n¨ng cung øng thùc tÕ vµ c¸c cam kÕt ®Æt hµng.
ChÝnh v× vËy, mét khÝa c¹nh quan träng cña th¬ng m¹i
®iÖn tö lµ sù chuyÓn dÞch ®Þnh híng c¹nh tranh gi÷a c¸c doanh
nghiÖp. Trong kinh doanh ®iÖn tö, c¸c doanh nghiÖp kh«ng c¹nh
tranh trùc tiÕp víi nhau mµ dÞch chuyÓn theo chiÒu híng c¹nh
tranh vÒ sù tËp trung cña chuçi cung øng vµo c¸c doanh nghiÖp.
Sù kh¸c nhau vÒ chuçi cung øng gi÷a c¸c doanh nghiÖp thÓ hiÖn
qua viÖc qu¶n lý c¸c th«ng tin “tr«i næi”, viÖc n¾m b¾t c¸c
th«ng tin ®ã ë mét n¬i nµo ®ã, thÊy ®îc c¸c Ých lîi cña nã vµ
biÕn nã thµnh hµnh ®éng ë mét n¬i kh¸c. NÕu toµn bé qu¸ tr×nh
®ã thùc hiÖn tèt h¬n cña ®èi thñ, doanh nghiÖp sÏ giµnh th¾ng
lîi trong c¹nh tranh. ChÝnh v× vËy, dï chØ lµ qu¸ tr×nh ®¬n gi¶n
so víi c¸c ho¹t ®éng kinh doanh kh¸c nhng c¸c doanh nghiÖp kinh
doanh ®iÖn tö lu«n cè g¾ng cÊu tróc vµ cÊu tróc l¹i toµn bé
chuçi cung øng ®Ó ngµy cµng t¨ng tèc ®é cña nã, ®ång thêi
gi¶m c¸c chi phÝ liªn quan cña doanh nghiÖp.
- Chi phÝ liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng hËu cÇn:
Cã thÓ nãi, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®· lµm thay ®æi c¸c ho¹t
®éng thuéc lÜnh vùc hËu cÇn cña doanh nghiÖp nh ®ãng gãi,
chuyÓn dÞch hµng ho¸... vµ biÕn nã thµnh lÜnh vùc kinh doanh
th«ng tin. T¸c ®éng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö tíi chi phÝ cña ho¹t
®éng hËu cÇn doanh nghiÖp cã ý nghÜa to lín, ®Æc biÖt ®èi víi
c¸c doanh nghiÖp chuyªn ho¹t ®éng trong lÜnh vùc nµy nh
Federal Express (FedEx) hay DHL.
FedEx lµ mét thÝ dô ®iÓn h×nh. FedEx b¾t ®Çu nhËn c¸c
®¬n ®Æt hµng trùc tuyÕn vËn chuyÓn c¸c gãi bu kiÖn vµ theo
dâi chóng qua m¹ng riªng cña m×nh tõ n¨m 1983, ph¶i mÊt gÇn
12 n¨m sè lîng kh¸ch hµng cña h·ng míi ®¹t tíi con sè 50.000. Nh-
ng chØ sau ba n¨m (1995-1998), sau khi FedEx ¸p dông dÞch vô t-

31
¬ng tù nhng th«ng qua Web, sè lîng kh¸ch hµng cña h·ng ®· lªn
tíi con sè 1 triÖu. HiÖn nay, theo íc tÝnh cña h·ng, cã tíi h¬n 70%
trong sè 3 triÖu gãi bu kiÖn mçi ngµy cña h·ng ®îc b¾t ®Çu tõ
viÖc giao tiÕp trªn Internet1.
Nh÷ng thay ®æi trong lÜnh vùc kinh doanh hËu cÇn cña c¸c
h·ng ®øng ®Çu lÜnh vùc nµy trªn thÕ giíi nh FedEx vµ DHL b¾t
®Çu b»ng nh÷ng mèi quan hÖ mËt thiÕt víi c¸c h·ng vËn t¶i hµng
ho¸ vµ víi kh¸ch hµng th«ng qua c¸c yªu cÇu vËn t¶i ®iÖn tö, sù
x¸c nhËn kiÓm kª ®iÖn tö, theo dâi ph©n phèi ®iÖn tö. Giê
®©y, c¸c h·ng kinh doanh trong lÜnh vùc hËu cÇn ®· b¾t ®Çu
cho phÐp c¸c h·ng vËn t¶i vµ kh¸ch hµng cã thÓ truy cËp trùc
tiÕp vµo hÖ thèng th«ng tin cña m×nh th«ng qua c¸c øng dông
ERP.
Víi viÖc øng dông Internet, ngµy cµng cã nhiÒu doanh nghiÖp
híng c¸c m« h×nh, c¸ch thøc kinh doanh cña m×nh theo c¸c ®¬n
®Æt hµng, vµ ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p cã møc chi phÝ kiÓm kª
thÊp; do ®ã gi¸ trÞ cña c¸c ho¹t ®éng nµy ngµy cµng t¨ng víi
viÖc thùc hiÖn nhanh chãng, chÝnh x¸c c¸c ho¹t ®éng hËu cÇn tõ
níc ngoµi hoÆc ra níc ngoµi. Víi kh¶ n¨ng ®¸p øng nhanh c¸c
®¬n ®Æt hµng cã tÝnh phøc t¹p cao còng nh kh¶ n¨ng theo dâi,
gi¸m s¸t c¸c ®¬n ®Æt hµng, ngµy cµng cã nhiÒu doanh nghiÖp
kinh doanh trªn c¬ së Web, ch¼ng h¹n nh DHL, FedEx, United
Parcel Service (UPS) thùc hiÖn kinh doanh c¸c dÞch vô hËu cÇn
nh vËn chuyÓn, ph©n phèi (bao gãi, bèc xÕp) c¸c gãi bu kiÖn vµ
c¸c dÞch vô hç trî kh¸ch hµng kh¸c trªn c¬ së Web.
HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp kh«ng cßn ph¶i lo l¾ng vÒ viÖc
theo dâi c¸c kiÖn hµng cña m×nh göi ®i, dï cã ph¶i chuyÓn nã tíi
bÊt cø ®©u trªn thÕ giíi. Víi nh÷ng lîi Ých mµ Web mang l¹i, ho¹t
®éng gi¸m s¸t vËn chuyÓn, kiÓm tra giao nhËn hµng ho¸ cña
doanh nghiÖp sÏ trë nªn rÊt ®¬n gi¶n, t¹o ®iÒu kiÖn cho qu¸
tr×nh thanh to¸n ®îc thùc hiÖn nhanh h¬n. Ngoµi ra, nã cßn gióp
c¸c doanh nghiÖp cã ®îc sù linh ho¹t, mÒm dÎo trong viÖc ra c¸c
quyÕt ®Þnh vÒ kÕ ho¹ch s¶n xuÊt, ®ång thêi gi¶m ®îc chi phÝ
kh«ng cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh vËn t¶i vµ bèc xÕp hµng ho¸.

1
Xem: PriceWaterhouse Coopers: E-Business technology forecast, PriceWaterhouse
Coopers Technology Centre, California, 1999.

32
 Tãm l¹i, b»ng viÖc thay ®æi cÊu tróc, c¾t gi¶m chi phÝ b¸n
hµng, mua hµng, qu¶n lý chuçi cung øng, chi phÝ trong lÜnh vùc
hËu cÇn cña doanh nghiÖp, th¬ng m¹i ®iÖn tö ®ang lµm xuÊt
hiÖn nh÷ng nh©n tè thµnh c«ng míi. Trong qu¸ khø, nÕu nh÷ng
nh©n tè nh quy m« vµ c¬ së h¹ tÇng lµ nh÷ng trë ng¹i lín nhÊt
cho viÖc x©m nhËp më réng thÞ trêng, th× giê ®©y nh÷ng c«ng
nghÖ, nguyªn lý tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña th¬ng m¹i ®iÖn tö
®ang lµm thay ®æi toµn bé quan ®iÓm nµy.

5. C¸c møc ®é øng dông c«ng nghÖ th«ng tin trong ho¹t
®éng kinh doanh

Tuú theo quy m« vµ kh¶ n¨ng, c¸c doanh nghiÖp cã thÓ ¸p

dông c¸c thµnh tùu cña c«ng nghÖ th«ng tin, thùc hiÖn kÕt nèi vµ
øng dông Internet theo n¨m møc ®é tõ thÊp ®Õn cao, cô thÓ nh
sau:

5.1. TruyÒn th«ng (Th tÝn ®iÖn tö vµ truy cËp Internet)

§èi víi nh÷ng doanh nghiÖp cha tõng thùc hiÖn viÖc kÕt nèi
Internet hoÆc nh÷ng c¸ch thøc th«ng tin kh¸c cao h¬n thÕ, cã
thÓ thÊy, viÖc kÕt nèi nµy gièng nh mét trß ch¬i thó vÞ. Tuy
nhiªn, nã sÏ mang l¹i cho doanh nghiÖp nh÷ng lîi Ých rÊt lín.
ViÖc kÕt nèi Internet cho phÐp doanh nghiÖp cã ®îc nh÷ng
th«ng tin ®Çy ®ñ vµ cËp nhËt vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ doanh
nghiÖp quan t©m. §ång thêi c¸c nh©n viªn cña doanh nghiÖp
còng cã ®iÒu kiÖn ®Ó th¶o luËn, trao ®æi trùc tiÕp víi kh¸ch
hµng, víi c¸c nhµ cung øng vµ bÊt cø ®èi t¸c nµo vÒ mäi vÊn ®Ò
cïng quan t©m th«ng qua dÞch vô th tÝn ®iÖn tö vµ c¸c dÞch vô
viÔn th«ng kh¸c víi thêi gian vµ chi phÝ thÊp nhÊt.
Còng trong qu¸ tr×nh giao tiÕp, doanh nghiÖp cã thÓ ngay
lËp tøc h×nh thµnh hå s¬ vÒ kh¸ch hµng vµ c¸c ®èi t¸c kinh
doanh cña m×nh, phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh l©u dµi cña
doanh nghiÖp.

5.2. Xóc tiÕn (T¹o website riªng cña doanh nghiÖp)

Mét trong nh÷ng lîi Ých lín nhÊt cña Internet lµ cung cÊp
nguån th«ng tin ®iÖn tö v« tËn th«ng qua M¹ng th«ng tin toµn

33
cÇu World Wide Web. Cïng víi sù ph¸t triÓn rÇm ré cña c«ng nghÖ
th«ng tin nh hiÖn nay, World Wide Web cã thÓ coi lµ "Nh÷ng
trang vµng" cña thÕ kû XXI víi sè lîng c¸c website, sè lîng ngêi
truy nhËp t¨ng nhanh, gi¸ trÞ c¸c giao dÞch th¬ng m¹i trªn
Internet ngµy cµng lín.
§èi víi mçi doanh nghiÖp, viÖc lËp website riªng cho phÐp
doanh nghiÖp thùc hiÖn viÖc qu¶ng c¸o trùc tuyÕn vÒ c¸c s¶n
phÈm vµ b¶n th©n doanh nghiÖp. C¸c th«ng tin chÝnh x¸c, ®Çy
®ñ liªn quan ®Õn gi¸ c¶, chÊt lîng, c¸c ®iÒu kho¶n, ®iÒu kiÖn
mua b¸n hµng ho¸... còng nh c¸c th«ng tin kh¸c vÒ doanh nghiÖp
cã trªn website gióp kh¸ch hµng dÔ dµng lùa chän vµ ®a ra c¸c
quyÕt ®Þnh mua s¾m. C¸c website mµ doanh nghiÖp t¹o lËp
còng cho phÐp qu¶n lý c¸c mèi quan hÖ víi kh¸ch hµng còng nh
c¸c ®èi t¸c kinh doanh kh¸c; cho phÐp h×nh thµnh nh÷ng c¸ch
thøc kinh doanh míi nhanh chãng vµ hiÖu qu¶ h¬n nhiÒu so víi
c¸ch thøc kinh doanh truyÒn thèng mµ doanh nghiÖp ®ang thùc
hiÖn.

5.3. Liªn kÕt néi bé (C¸ch thøc ®æi míi hÖ thèng th«ng tin
cña doanh nghiÖp)
§©y thùc sù lµ mét bíc nh¶y vät trong viÖc tæ chøc hÖ thèng
th«ng tin trong néi bé doanh nghiÖp. Víi c¸ch nµy, c¸c nh©n viªn
trong doanh nghiÖp cã thÓ dÔ dµng trao ®æi víi nhau nh÷ng ý t-
ëng cña m×nh h¬n lµ nh÷ng cuéc häp tÎ nh¹t hoÆc kÐo dµi bÊt
tËn.
ViÖc sö dông m¹ng néi bé gióp c¶i tiÕn c¸c ho¹t ®éng t¸c
nghiÖp néi bé cña doanh nghiÖp nh viÖc qu¶n trÞ dù ¸n, tÝnh l-
¬ng, qu¶n trÞ nh©n sù, xö lý ®¬n ®Æt hµng, c«ng t¸c kiÓm kª...
Nhê viÖc chia sÎ th«ng tin trong doanh nghiÖp, ph¸t huy ®îc
tiÒm lùc vµ kh¶ n¨ng cña c¸c thµnh viªn trong doanh nghiÖp.
Dïng hÖ thèng trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI) (mét øng dông
trªn m¹ng) lµm t¨ng kh¶ n¨ng tiÕp cËn, gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò,
tiÕp cËn kh¸ch hµng vµ gi¶m chi phÝ.
T¨ng kh¶ n¨ng phôc vô, c¶i thiÖn dÞch vô kh¸ch hµng (kh¸ch
hµng kh«ng cÇn ph¶i ch¹y kh¾p doanh nghiÖp ®Ó khiÕu n¹i c¸c

34
vÊn ®Ò liªn quan ®Õn s¶n phÈm hoÆc dÞch vô do doanh nghiÖp
cung cÊp).
Cïng víi viÖc kÕt nèi víi kh¸ch hµng th«ng qua Internet, viÖc
liªn kÕt néi bé gióp gi¶m tõ 1/3 ®Õn 1/2 chi phÝ so víi viÖc sö
dông ®iÖn tho¹i ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh trong qu¸
tr×nh kinh doanh cña doanh nghiÖp.

5.4. Liªn kÕt ngo¹i bé (§a ®Õn cho doanh nghiÖp nh÷ng nhµ
cung øng vµ kh¸ch hµng míi)
Lîi Ých mµ c¸c doanh nghiÖp thu ®îc khi sö dông m¹ng liªn
kÕt ngo¹i bé (extranet) sÏ rÊt lín, ®Æc biÖt ®èi víi c¸c doanh
nghiÖp võa vµ nhá. §©y lµ c¸ch ®Ó hä më réng ph¹m vi ho¹t
®éng, thùc hiÖn kinh doanh trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi vµ t¨ng c-
êng kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña m×nh.
§èi víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c, m¹ng ngo¹i bé lµ c¸ch thøc ®Èy
m¹nh tiªu thô hµng ho¸ víi chi phÝ thÊp nhÊt; lµ c¸ch thøc cung
øng ®em l¹i lîi nhuËn cao nhÊt khi thùc hiÖn kÕt nèi víi c¸c nhµ
cung øng. B¶n th©n c¸c nhµ cung øng còng sÏ ®îc lîi khi doanh
nghiÖp thùc hiÖn h×nh thøc kÕt nèi nµy.
Qua m¹ng ngo¹i bé, doanh nghiÖp cã thÓ giíi thiÖu víi ngêi
cung øng vµ kh¸ch hµng c¸c hÖ thèng néi bé cña doanh nghiÖp mµ
hä cã thÓ sö dông, nhê ®ã cã thÓ gi¶m thiÓu thêi gian chê ®îi, rót
ng¾n vµ ®¬n gi¶n ho¸ c«ng t¸c kiÓm kª, ®ång thêi cã kh¶ n¨ng
lo¹i bá c¸c sai sãt trong c¸c kh©u cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ph©n
phèi s¶n phÈm cña doanh nghiÖp.
Mét sè ngµnh c«ng nghiÖp hiÖn ®ang dÉn ®Çu trong viÖc ¸p
dông c¸c h×nh thøc kÕt nèi nµy, ®ã lµ ngµnh tù ®éng ho¸,
ngµnh ®iÖn tö hµng kh«ng vò trô vµ ngµnh c«ng nghiÖp dÖt. Tuy
nhiªn, víi tèc ®é ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin nh hiÖn nay,
danh s¸ch c¸c ngµnh ¸p dông réng r·i h×nh thøc kÕt nèi nµy sÏ
ngµy cµng më réng trong nh÷ng n¨m tíi.

5.5. H×nh thµnh c¸c m« h×nh kinh doanh míi (Chia sÎ c¸c
nguån lùc víi c¸c ®èi t¸c míi, h×nh thµnh c¸c doanh nghiÖp
¶o toµn cÇu)

35
 ViÖc x©y dùng mét hÖ thèng th«ng tin kinh doanh ®îc kÕt
nèi víi bªn ngoµi (m¹ng ngo¹i bé - extranet) lµ ®iÒu mµ kh«ng
ph¶i doanh nghiÖp nµo còng thùc hiÖn ®îc. M¹ng th«ng tin toµn
cÇu World Wide Web kh«ng chØ gióp trao ®æi vµ khai th¸c th«ng
tin mét c¸ch thuÇn tuý mµ b¶n th©n nã cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng
nh mét hÖ thÇn kinh trung ¬ng gióp phèi hîp toµn bé c¸c ho¹t
®éng kinh doanh cña c¸c lo¹i h×nh tæ chøc míi. Trong c¸c tæ
chøc míi nµy hÖ thèng th«ng tin ®îc s¾p xÕp trªn c¬ së sö dông
c¸c ph¬ng ph¸p trao ®æi d÷ liÖu ®iÖn tö (EDI), do vËy c¸c th«ng
tin liªn quan ®Õn c¸c ho¹t ®éng kinh doanh ngay lËp tøc ®îc c¸c
®èi t¸c (nh c¸c ®¹i lý, c¸c nhµ xuÊt nhËp khÈu, c¸c nhµ s¶n xuÊt,
ngêi thiÕt kÕ vµ thËm chÝ c¶ c¸c nhµ cung øng nguyªn liÖu th«)
tham gia gi¶i quyÕt. Doanh nghiÖp cã quyÒn yªu cÇu c¸c ®èi t¸c
cña m×nh tham gia qu¶n lý c¸c c«ng ®o¹n cña ho¹t ®éng kinh
doanh ®iÖn tö. Toµn bé hÖ thèng ®îc tÝch hîp vµo chuçi cung
øng sÏ lÇn lît chØ ra c¸c c«ng viÖc cña tõng ®èi t¸c, tõng bé phËn
cÇn tiÕn hµnh tõ giai ®o¹n ®Çu ®Õn cuèi cña qu¸ tr×nh cung
øng s¶n phÈm mµ kh«ng cÇn tíi bÊt cø mét sù qu¶n lý hay c¸c
thao t¸c g¾n kÕt rêm rµ, phøc t¹p nµo. TÊt c¶ c¸c ®èi t¸c cña lo¹i
h×nh siªu c«ng ty nµy ®Òu ph¶i thiÕt kÕ hÖ thèng th«ng tin cña
m×nh ®¶m b¶o kh«ng cã bÊt cø mét sai sãt nµo dï lµ nhá nhÊt;
®ång thêi, cã kh¶ n¨ng nhanh chãng tù phôc håi trong mäi t×nh
huèng. Víi lo¹i h×nh nµy mäi tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vµ c¶ nh÷ng rñi
ro cña thÞ trêng ®Òu cã thÓ ®îc chia sÎ. Trong thÕ kû XXI, tÊt c¶
nh÷ng ®iÒu nµy kh«ng cßn lµ nh÷ng ý tëng viÓn v«ng, nã ®· vµ
®ang ®îc thùc hiÖn ë nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp ë nhiÒu quèc gia
trªn thÕ giíi.

6. Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra khi tiÕn hµnh th¬ng m¹i ®iÖn tö

Nh÷ng vÊn ®Ò ®Æt ra khi tiÕn hµnh th¬ng m¹i ®iÖn tö ®îc
®Ò cËp ®Õn trong rÊt nhiÒu tµi liÖu theo c¸c gãc ®é kh¸c nhau.
Tuy nhiªn, ®Ó ph©n tÝch cô thÓ tõng vÊn ®Ò lµ mét viÖc kh«ng
®¬n gi¶n. Trong phÇn nµy, chóng t«i chØ tr×nh bµy c¸c vÊn ®Ò
c¬ b¶n theo c¸c gãc ®é chung nhÊt, liªn quan ®Õn viÖc phæ
cËp, qu¶n lý vµ an toµn trong th¬ng m¹i ®iÖn tö.

6.1. ViÖc phæ cËp Internet vµ th¬ng m¹i ®iÖn tö

36
 Tõ khi xuÊt hiÖn tíi nµy, Internet ®· ph¸t triÓn víi tèc ®é rÊt
nhanh ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi, nhng cha ®¹t ®Õn tr×nh ®é
phæ cËp. ThÝ dô, ë Canada, mét trong nh÷ng quèc gia ®îc coi cã
sè lîng ngêi sö dông Internet nhiÒu nhÊt thÕ giíi, còng míi chØ cã
36% gia ®×nh cã m¸y tÝnh c¸ nh©n, 13% kÕt nèi Internet trong
n¨m 1997. NÕu tÝnh viÖc truy cËp Internet t¹i nhµ, n¬i lµm viÖc,
trêng häc vµ c¸c n¬i kh¸c th× còng chØ kho¶ng trªn 30%, phÇn
lín lµ nh÷ng doanh nghiÖp lín, cßn víi c¸c doanh nghiÖp nhá íc
tÝnh chØ kho¶ng 43% lµ cã truy cËp Internet. Tuy møc truy cËp
nµy lµ thuéc møc cao nhÊt trªn thÕ giíi, nhng vÉn cha thÓ ®¹t tíi
møc th©m nhËp phæ cËp nh c¸c c«ng nghÖ truyÒn th«ng ®· ®îc
thiÕt lËp tríc ®ã.

6.2. Qu¶n lý Internet

V× Internet ®îc t¹o ra bëi v« sè c¸c m¹ng tù trÞ nhá h¬n,
thiÕu sù qu¶n lý tËp trung, nªn hÇu nh kh«ng mét ai cã tr¸ch
nhiÖm ®èi víi ®é tin cËy vµ tèc ®é cña c¸c dÞch vô. Nh÷ng quy
t¾c c¬ b¶n ®Ó t¹o lËp ra nh÷ng tªn vïng, c¸c giao thøc chuÈn,
c¸c quy tr×nh ®Þnh tuyÕn ®ang cã nhiÒu biÕn ®æi v× viÖc
kiÓm so¸t ®· ®îc chuyÓn sang khu vùc t nh©n. ViÖc thiÕu
nh÷ng ®¶m b¶o vÒ qu¶n lý nµy lµ sù lo l¾ng lín ®èi víi c¸c nhµ
doanh nghiÖp.
Kh¸c h¼n víi c¸c giao dÞch truyÒn thèng, m«i trêng kinh
doanh th¬ng m¹i ®iÖn tö lµ m«i trêng kinh doanh kh¸ míi mÎ víi
c¸c ®èi t¸c kh«ng x¸c ®Þnh. §Ó tiÕn hµnh th¬ng m¹i ®iÖn tö cÇn
gi¶i quyÕt hµng lo¹t c¸c c©u hái nh: VÊn ®Ò nh b¶o mËt th«ng
tin cã ®îc ®¶m b¶o kh«ng? Khu«n khæ ph¸p lý vµ c¸c thÓ chÕ
tµi chÝnh hç trî cho giao dÞch ®iÖn tö lµ g×? Lµm thÕ nµo ®Ó
chän ®îc c¸c c«ng nghÖ phï hîp? Nguån lao ®éng th¬ng m¹i
®iÖn tö lÊy ë ®©u? Nguy c¬ lÖ thuéc c«ng nghÖ níc ngoµi nh
thÕ nµo? v.v..

6.3. VÊn ®Ò an toµn trong th¬ng m¹i ®iÖn tö

Trong th¬ng m¹i ®iÖn tö nãi riªng vµ tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cã
sö dông Internet nãi chung, hiÖn tîng tin tÆc ®¸nh c¾p c¸c
th«ng tin cã gi¸ trÞ lµ rÊt phæ biÕn. RÊt nhiÒu c«ng nghÖ ®· vµ
®ang ®îc ph¸t triÓn nh»m gi¶i quyÕt vÊn ®Ò an toµn trong suèt

37
thêi gian qua, tuy nhiªn c¸c thñ ®o¹n cña bän tin tÆc ngµy cµng
tinh vi vÉn lµ mèi lo ng¹i lín cña hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp khi
tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng kinh doanh trªn Internet.
Ngoµi ra, nh÷ng vÊn ®Ò nh sù bÊt cËp vÒ ng«n ng÷, kh¶
n¨ng n¾m b¾t c¸c c¬ héi kinh doanh, tÝnh riªng t, tËp qu¸n, thãi
quen mua s¾m vµ ®Æc biÖt lµ sù thiÕu lßng tin cña ngêi tiªu
dïng... ®ang lµ nh÷ng trë ng¹i lín ®èi víi sù ph¸t triÓn cña th¬ng
m¹i ®iÖn tö.

38