Lêi më ®Çu

Kinh tÕ lµ mét thÕ giíi ®éng lu«n ph¸t triÓn vµ kh«ng

ngõng thay ®æi, nhÊt lµ vµo thêi ®¹i ngµy nay khi ch¹m ngâ
thÕ kû XXI, trªn thÕ giíi chu tr×nh toµn cÇu ho¸ lµ tÊt yÕu
kh¸ch quan cña t¨ng trëng, nã t¹o ra nh÷ng khã kh¨n vµ th¸ch
thøc míi cho c¸c doanh nghiÖp ë ViÖt Nam nãi riªng vµ thÕ
giíi nãi chung. ViÖc qu¶n lý tèt hay kh«ng, lu«n lµ vÊn ®Ò cã
¶nh hëng ®Õn sù tån vong cña mét doanh nghiÖp. Nhng ®Ó
qu¶n lý tèt cÇn ph¶i cã nh÷ng yÕu tè nµo? yÕu tè kinh doanh
hiÖn ®¹i hay yÕu tè qu¶n lý truyÒn thèng. Qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn c¸c häc thuyÕt qu¶n lý tr¶i qua hµng ngh×n n¨m nh÷ng
g× tÝch luü cña qu¸ khø lµ cña c¶i cho t¬ng lai. §Æc biÖt víi
phong th¸i qu¶n lý ph¬ng §«ng - mét phong th¸i gÇn gòi víi
ViÖt Nam vÉn ®øng trong kinh doanh thêi ®¹i “viÔn th«ng -
tªn löa”. Næi bËt nhÊt lµ chÝnh s¸ch, vÞ ®øc, trung dung
trong §øc trÞ - Khæng Tö. Ngêi viÕt quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi:
"T tëng §øc TrÞ cña Khæng Tö vµ vËn dông trong qu¶n lý
doanh nghiÖp hiÖn nay" nh»m môc ®Ých gi¶i thÝch, giíi
thiÖu t×m hiÓu liÖu trong giai ®o¹n nµy nã cßn ®óng ®¾n
hay kh«ng hay ®· lçi thêi.

Nh÷ng khã kh¨n chång chÊt do t liÖu Ýt, Ýt ngêi ®Ò cËp

hay quan t©m ®Õn vÊn ®Ò nµy. §Ò tµi qu¸ réng ngêi viÕt
kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t hoÆc ®a ra nhËn xÐt hîp lý khi
kinh nghiÖm thùc tiÔn kh«ng nhiÒu. MÆt kh¸c do thêi gian
gÊp rót ®· lµm cho ngêi viÕt lóng tóng khi trong nhËn ®Þnh
ph©n gi¶i. Vît qua khã kh¨n, ngêi viÕt quyÕt t©m theo ®uæi
®Ò tµi nµy, nh÷ng mong cã thÓ gãp mét phÇn nhá cña
m×nh vµo viÖc nghiªn cøu.

1
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n.

2
 Ch¬ng I

T tëng “§øc trÞ” cña Khæng Tö

I. T tëng §øc TrÞ cña Khæng Tö

1. Khæng Tö - Nhµ qu¶n lý xuÊt s¾c

Khæng Tö lµ mét nh©n vËt lín cã ¶nh hëng tíi diÖn m¹o
vµ sù ph¸t triÓn cña mét sè d©n téc. ë tæ quèc «ng, Khæng
häc cã lóc bÞ ®¸nh gi¸ lµ hÖ t tëng b¶o thñ cña (nh÷ng ngêi
chÞu tr¸ch nhiÖm rÊt nhiÒu vÒ sù tr× trÖ vÒ mÆt x· héi cña
Trung Quèc”. ë nh÷ng níc kh¸c trong khu vùc nh NhËt B¶n,
Hµn Quèc, Singapor... Khæng Gi¸o l¹i ®îc xem xÐt nh mét
nÒn t¶ng v¨n ho¸ tinh thÇn t¹o ra m«i trêng thuËn lîi cho sù
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ c¸c quèc gia theo m« h×nh x· héi
“æn ®Þnh, kû c¬ng vµ ph¸t triÓn”.

Sù ®¸nh gi¸ vÒ Khæng Tö rÊt kh¸c nhau, tríc hÕt lµ v×

nh÷ng mËp mê cña lÞch sö. ¤ng sèng c¸ch chóng ta h¬n 2
ngh×n n¨m tr¨m n¨m vµ sau «ng cã rÊt nhiÒu häc trß, m«n
ph¸i ph¸t triÓn hÖ t tëng nho gi¸o theo nhiÒu híng kh¸c nhau.
Cã khi tr¸i ngîc víi t tëng cña thÇy. ë Trung Quèc vai trß cña
«ng ®· nhiÒu lÇn th¨ng gi¸ng theo quan ®iÓm vµ xu híng
chÝnh trÞ, song ®Õn nay, «ng vÉn l¹i ®îc ®¸nh gi¸ cao,
UNESCO ®· thõa nhËn «ng lµ mét “danh nh©n v¨n ho¸ thÕ
giíi”.

ViÖc t¸ch riªng tõng khÝa c¹nh trong c¸i tµi n¨ng ®a d¹ng
vµ thèng nhÊt cña «ng ®· t×m ra mét Khæng Tö lµ nhµ t tëng
lín vÒ TriÕt häc, chÝnh trÞ häc, ®¹o ®øc häc vµ gi¸o dôc häc.
Trong c¸c lÜnh vùc ®ã thËt khã x¸c ®Þnh ®©u lµ ®ãng gãp

3
lín nhÊt cña «ng. Cã thÓ nhËn ®Þnh r»ng, tÇm vãc cña
Khæng Tö lín h¬n khÝa c¹nh ®ã céng l¹i, vµ sÏ lµ khiÕm
khuyÕt nÕu kh«ng nghiªn cøu «ng nh mét nhµ qu¶n lý.

NÕu thèng nhÊt víi quan niÖm nhµ qu¶n lý lµ nhµ l·nh
®¹o cña mét tæ chøc, lµ ngêi “thùc hiÖn c«ng viÖc cña m×nh
th«ng qua nh÷ng ngêi kh¸c th× Khæng Tö ®óng lµ ngêi nh
vËy.

2. Khæng Tö - nhµ t tëng qu¶n lý cña thuyÕt §øc

trÞ

Sèng trong mét x· héi n«ng nghiÖp, s¶n xuÊt kÐm ph¸t
triÓn vµo cuèi ®êi Xu©n Thu, ®Çy c¶nh “®¹i lo¹n” vµ “v«
®¹o”, b¶n th©n ®· tõng lµm nhiÒu nghÒ “bØ lËu” råi lµm
quan cai trÞ, Khæng Tö nhËn thøc ®îc nhu cÇu vÒ hoµ b×nh,
æn ®Þnh, trËt tù vµ thÞnh vîng cña x· héi vµ mäi thµnh viªn.

Kh¸c víi Trang Tö coi ®êi nh méng, kiÕp ngêi phï du chØ
cèt “toµn sinh” cho b¶n th©n, Khæng Tö lµ mét ngêi “nhËp
thÓ” vµ lu«n tr¨n trë víi chuyÖn qu¶n lý cña x· héi theo c¸ch
tèt nhÊt. Song, «ng kh«ng ph¶i lµ mét nhµ c¸ch m¹ng tõ díi
lªn, «ng chØ muèn thùc hiÖn nh÷ng c¶i c¸ch x· héi tõ trªn
xuèng, b»ng con ®êng “§øc trÞ”.

X· héi lý tëng mµ Khæng Tö muèn x©y dùng lµ mét x· héi

phong kiÕn cã t«n ti, trËt tù. Tõ Thiªn Tö tíi c¸c ch hÇu lín nhá,
tõ quý téc tíi b×nh d©n, ai cã phËn nÊy, ®Òu cã quyÒn lîi vµ
nhiÖm vô sèng hoµ h¶o víi nhau, gióp ®ì nhau, nhÊt lµ h¹ng
vua chóa, hä ph¶i cã bæn phËn dìng d©n- lo cho d©n ®ñ ¨n
®ñ mÆc, vµ bæn phËn gi¸o d©n b»ng c¸ch nªu g¬ng vµ dËy
lÔ, nh¹c, v¨n, ®øc, bÊt ®¾c dÜ míi dïng h×nh ph¸p. X· héi

4
®ã lÊy gia ®×nh lµm c¬ së vµ h×nh mÉu, träng hiÕu ®Ô,
yªu trÎ, kÝnh gi¸. Mäi ngêi ®Òu träng t×nh c¶m vµ c«ng b»ng,
kh«ng cã ngêi qu¸ nghÌo hoÆc qu¸ giµu; ngêi giµu th× khiªm
tèn, gi÷ lÔ, ngêi nghÌo th× “l¹c ®¹o”.

Dï sao th× ý tëng trªn còng ®îc c¶ hai giai cÊp bãc lét vµ
bÞ bãc lét thêi ®ã dÔ chÊp nhËn h¬n, dÔ thùc hiÖn h¬n so
víi h×nh mÉu x· héi v« chÝnh phñ “ngu si hëng th¸i b×nh”
cña L·o Tö vµ mÉu “quèc cêng qu©n t«n” b»ng h×nh ph¹t hµ
kh¾c vµ l¹m dông b¹o lùc cña ph¸i ph¸p gia.

C¸i “cèt” lý luËn ®Ó x©y dùng x· héi trªn, c¸i gióp cho c¸c
nhµ cai tr× lËp l¹i trËt tù tõ x· héi v« ®¹o chÝnh lµ ®¹o Nho -
®¹o Nh©n cña Khæng Tö. Cho nªn, dï cã nãi vÒ chÝnh trÞ,
gi¸o dôc hay ®¹o ®øc th× Khæng Tö ®Òu xuÊt ph¸t tõ vÊn
®Ò nh©n sù vµ môc ®Ých cña «ng chÝnh lµ xaay dùng mét
x· héi nh©n b¶n.

2.1. §¹o nh©n vÒ qu¶n lý

Víi vò trô quan “thiªn, ®Þa, nh©n - v¹n vËt nhÊt thÓ”, trêi
vµ ngêi t¬ng hîp, Khæng Tö nhËn thÊy c¸c sù vËt cña v¹n vËt
tu©n theo mét quy luËt kh¸ch quan mµ «ng gäi lµ trêi “mÖnh
trêi”. Con ngêi theo Nho häc “lµ c¸i ®øc cña trêi, sù giao hîp
©m d¬ng, sù héi tô cña quû thÇn, c¸i khÝ tinh tó cña ngò
hµnh”. Con ngêi sinh ra ®Òu cã b¶n chÊt Ngêi (®øc - nh©n)
nhng do trêi phó kh¸c nhau vÒ n¨ng lùc, tµi n¨ng vµ hoµn
c¶nh sèng (m«i trêng) kh¸c nhau cho nªn ®· trë thµnh nh÷ng
nh©n c¸ch kh«ng gièng nhau. B»ng sù häc tËp, tu dìng kh«ng
ngõng, con ngêi dÇn dÇn hoµn thiÖn b¶n chÊt ngêi cña m×nh
- trë thµnh ngêi Nh©n. Vµ nh÷ng ngêi hiÒn nµy cã xø mÖnh
gi¸o ho¸ x· héi, thùc hiÖn nh©n ho¸ mäi tÇng líp. Nhê vËy, x·

5
héi trë nªn cã nh©n nghÜa vµ thÞnh trÞ. Häc thuyÕt Nh©n
trÞ cña Khæng Tö còng lµ mét häc thuyÕt qu¶n lý x· héi nh»m
ph¸t triÓn nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp cña con ngêi, l·nh ®¹o -
cai trÞ hä theo nguyªn t¾c ®øc trÞ: ngêi trªn noi g¬ng, kÎ díi
tù gi¸c tu©n theo.

- VÒ ®¹o Nh©n:

“Nh©n lµ yªu ngêi” (Nh©n lµ ¸i nh©n). Nh©n lµ gióp ®ì

ngêi kh¸c thµnh c«ng “Ngêi th©n, m×nh muèn thµnh c«ng
th× còng gióp ngêi kh¸c thµnh c«ng, ®ã lµ ph¬ng ph¸p thùc
hµnh cña ngêi nh©n”. Nhng Khæng Tö kh«ng nãi ®Õn tÝnh
nh©n chung chung «ng coi nã nh ®øc tÝnh c¬ b¶n cña nhµ
qu¶n lý. Nãi c¸ch kh¸c, ngêi cã nh©n lu«n t×m mäi c¸ch ®ñ
thu lîi vÒ m×nh, nh©n lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n cña ho¹t ®éng
qu¶n lý (trong quan hÖ nhµ qu¶n lý víi ®èi tîng bÞ qu¶n lý) v-
µ lµ ®¹o ®øc vµ hµnh vi cña c¸c chñ thÓ qu¶n lý. Khæng Tö
n©ng t tëng nh©n lªn thµnh ®¹o (nguyªn t¾c sèng chung
cho x· héi) v× lµ mét nhµ t tëng qu¶n lý s©u s¾c, «ng thÊy
®ã lµ nguyªn t¾c chung g¾n kÕt gi÷a chñ thÓ vµ kh¸ch thÓ
qu¶n lý ®¹t hiÖu qu¶ x· héi cao: “ngêi qu©n tö häc ®¹o th×
yªu ngêi, kÎ tiÓu nh©n häc ®¹o th× dÔ sai khiÕn” (D¬ng
ho¸).

- Nh©n vµ lÔ:

Nh©n cã thÓ ®¹t ®îc qua LÔ, LÔ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn
cña Nh©n, thiÕu Nh©n th× LÔ chØ lµ h×nh thøc gi¶ dèi:
“Ngêi kh«ng cã ®øc Nh©n th× LÔ mµ lµm chi”.

- Nh©n vµ NghÜa:

6
 §óng lÔ còng lµ lµm ®óng nghÜa råi. Nh©n g¾n liÒn víi
NghÜa v× theo NghÜa lµ thÊy viÖc g× ®¸ng lµm th× ph¶i
lµm, kh«ng mu tÝnh lîi cña c¸ nh©n m×nh. “C¸ch xö sù cña
ngêi qu©n tö, kh«ng nhÊt ®Þnh ph¶i nh vËy míi ®îc, kh«ng
nhÊt ®Þnh nh kia lµ ®îc, cø hîp nghÜa th× lµm”, lµm hÕt
m×nh kh«ng thµnh th× th«i.

T tëng nh©n ¸i cña Khæng Tö cã thÓ so s¸nh víi t×nh b¸c

¸i cña chóa Giª su vµ §øc phËt. Nhng «ng kh¸c 2 vÞ kia ë chç,
trong t×nh c¶m, cã sù ph©n biÖt tuú theo c¸c mèi quan hÖ:
tríc hÕt lµ ruét thÞt, sau ®Õn th©n, quen vµ xa h¬n lµ ngêi
ngoµi.

- Nh©n vµ TrÝ

TrÝ tríc hÕt lµ “biÕt ngêi”. Cã hiÓu biÕt s¸ng suèt míi biÕt
c¸ch gióp ngêi mµ kh«ng lµm h¹i cho ngêi, cho m×nh: “TrÝ
gi¶ lîi Nh©n”. Râ rµng lµ ngêi Nh©n kh«ng ph¶i lµ ngêi ngu,
kh«ng ®îc ®Ó cho kÎ xÊu l¹m dông lßng tèt cña m×nh. TrÝ cã
lîi cho Nh©n, cho nªn khi Khæng Tö nãi ®Õn ngêi Nh©n -
qu©n tö, bao giê còng chó träng tíi kh¶ n¨ng hiÓu ngêi, dïng
ngêi cña hä. Ph¶i s¸ng suèt míi biÕt yªu ngêi ®¸ng yªu, ghÐt
ngêi ®¸ng ghÐt.

- Nh©n vµ Dòng

Dòng lµ tÝnh kiªn cêng, qu¶ c¶m, d¸m hy sinh c¶ b¶n

th©n m×nh v× nghÜa lín. Khæng Tö khen B¸ Di, Thóc Tª, thµ
chÕt ®ãi chø kh«ng thÌm céng t¸c víi kÎ bÊt nh©n, lµ ngêi
Nh©n. Khæng Tö rÊt ghÐt nh÷ng kÎ h÷u Dòng bÊt Nh©n, v×
hä lµ nguyªn nh©n cña lo¹n.

7
 §¹o cña Khæng Tö kh«ng qu¸ xa c¸ch víi ®êi. Nh©n - TrÝ -
Dòng lµ nh÷ng phÈm chÊt c¬ b¶n cña ngêi qu©n tö, lµ tiªu
chuÈn cña c¸c nhµ qu¶n lý- cai trÞ. T tëng ®ã cña Khæng Tö
®îc Hå Chsi Minh kÕ thõa cã chän läc vµ nã vÉn cßn ¶nh h-
ëng ®èi víi sô ph¸t triÓn cña x· héi hiÖn nay. Khæng Tö còng
mong phó quý, nhng «ng chØ thõa nhËn nã trë thµnh Ých lîi
cho x· héi khi nã “kh«ng tr¸i víi ®¹o lý” vµ ph¶i ®¹t ®îc b»ng
nh÷ng ph¬ng tiÖn thÝch ®¸ng. Khæng Tö khuyªn c¸c nhµ cai
trÞ kh«ng nªn chØ dùa vµo lîi ®Ó ra quyÕt ®Þnh qu¶n lý: “n-
¬ng tùa vµo ®iÒu lîi mµ lµm hay lµ sinh ra nhiÒu ®iÒu o¸n”
(Lý nh©n, IV). ¤ng biÕt hä cã nhiÒu u thÕ ®Ó tranh lîi víi cÊp
díi vµ nh÷ng ngêi lao ®éng lu«n ph¶i chÞu møc sèng thÊp
h¬n, cho nªn, ®iÒu quan träng ®èi víi nhµ qu¶n lý lµ ph¶i
nghiªm kh¾c víi m×nh, réng lîng víi ngêi vµ lo tríc nçi lo cña
thiªn h¹, vui sau c¸i vui cña thiªn h¹. ChØ nh vËy x· héi míi cã
c¸i lîi dµi l©u lµ m«i trêng chÝnh trÞ - x· héi æn ®Þnh, c¸c giai
cÊp hîp t¸c cïng lµm ¨n v× môc tiªu chung: kinh tÕ thÞnh v-
îng, tinh thÇn tèt ®Ñp.

Khæng Tö khuyªn c¸c nhµ qu¶n lý ph¶i “kh¾c phôc ®îc t

dôc”, kh«ng nªn cÇu léc cho c¸ nh©n m×nh, cø chuyªn t©m
lµm tèt c«ng viÖc th× “bæng léc tù kh¾c ®Õn”. Lµm cho
d©n giµu lµ môc tiªu ®Çu tiªn, c¬ b¶n cña nhµ qu¶n lý”: ®èi
víi nh÷ng ngêi n«ng d©n nghÌo khæ ®¬ng thêi, Khæng Tö
biÕt lîi Ých kinh tÕ lµ nhu cÇu thiÕt yÕu cña hä, nªn «ng biÕt
®¹o Nh©n sÏ khã thùc hiÖn ®îc khi quÇn chóng cßn nghÌo
khæ: “NghÌo mµ kh«ng o¸n lµ khã, giµu mµ kh«ng kiªu lµ dÔ”
(HiÕu VÊn). Khæng Tö sang níc VÖ, NhiÔm H÷u ®¸nh xe,
Khæng Tö nãi: “D©n ®«ng thay”, NhiÔm H÷u hái: “§· ®«ng

8
råi lµm g× h¬n n÷a?”, Khæng Tö nãi: “ Lµm cho d©n giµu”,
NhiÔm H÷u hái: “ §· giµu råi, l¹i lµm g× h¬n n÷a?”, Khæng
Tö nãi: “Gi¸o dôc hä”.

T tëng “lµm cho d©n giµu”, “tiªn phó, hËu gi¸o” lµ t tëng
duy vËt cña Khæng Tö, ®îc c¸c häc gi¶ cña Nho gia vµ M¾c
gia sau nµy ph¸t triÓn thªm. Nhng nh÷ng gi¸ trÞ t tëng cña
Khæng Tö ®Ó l¹i cho hËu thÕ ®· kh«ng bÞ mai mét theo thêi
gian. Ngµy nay, hÖ thèng häc thuyÕt cña Khæng Tö ®· trë
nªn l¹c hËu, tríc hÕt lµ phÇn néi dung liªn quan tíi vÊn ®Ò thÕ
giíi quan, song nhiÒu triÕt lý cña «ng vÒ ®¹o ®øc - ®¹o lý,
gi¸o dôc, cai trÞ - qu¶n lý con ngêi vµ x· héi... vÉn lµ nh÷ng
nguyªn t¾c vµ triÕt häc chØ ®¹o mét sè ho¹t ®éng. VÝ dô
nh:

Khæng Tö nhÊn m¹nh tíi qu¸ tr×nh tù tu dìng trong ho¹t

®éng qu¶n lý: “tu th©n - tÒ gia - trÞ quèc - b×nh thiªn h¹”
(§¹i häc).

Ngêi Nh©n th× ph¶i hÕt lßng v× ngêi, biÕt tõ bông ta

suy ra bông ngêi: “Kû së bÊt dôc, vËt thi nh©n” (LuËn ng÷).

Trong ho¹t ®éng kinh tÕ, kh«ng chØ c¨n cø vµo lîi nhuËn
®¬n thuÇn “Giµu sang lµ ®iÒu ai còng muèn, nhng nÕu ®îc
giµu sang mµ tr¸i víi ®¹o lý th× ngêi qu©n tö kh«ng thÌm”.
Cø lµm viÖc tèt, phôc vô ngêi tèt th× “bæng léc tù kh¾c
®Õn”.

ë ®©y cã mét ®iÓm cÇn nãi râ h¬n: “ChÝnh” mµ Khæng

Tö nãi ë ®©y lµ chÝnh trÞ, chÝnh sù. Vµ chÝnh trÞ lµ chØ mäi
biÖn ph¸p ®îc thi hµnh ®Ó qu¶n lý ®Êt níc, lµm cho chÝnh
sù ®îc qu¶n lý chÆt chÏ; chÝnh sù lµ chØ viÖc lµm hµnh

9
chÝnh. Khæng Tö chñ tr¬ng tham gia chÝnh trÞ nu«i dìng
nh©n tµi “Tßng chÝnh” cã nghÜa lµ chÊp chÝnh. Lóc bÊy giê,
cha thÓ cã qu¶n lý xÝ nghiÖp còng nh kh¸i niÖm vÒ qu¶n lý
xÝ nghiÖp. Thêi bÊy giê, viÖc qu¶n lý quèc gia lµ viÖc mäi ng-
êi quan t©m nhÊt, ®ã còng lµ chÝnh sù. Do ®ã, Khæng Tö
quan t©m ®Õn “ChÝnh”. Quan t©m vµ nghiªn cøu viÖc qu¶n
lý quèc gia lµ rÊt tù nhiªn. Nhng qu¶n lý quèc gia lµ qu¶n lý!
Cßn vÒ ®iÓm qu¶n lý con ngêi, nã còng cã nÐt chung nh bÊt
cø viÖc qu¶n lý nµo. Do ®Êy, t tëng qu¶n lý cña Khæng Tö cã
ý nghÜa phæ biÕn.

Qu¶n lý häc ph¬ng T©y truyÒn thèng cho r»ng qu¶n lý lµ

qu¶n lý, lu©n lý ®¹o ®øc lµ lu©n lý ®¹o ®øc, hai ph¹m trï
®ã kh«ng cã liªn quan víi nhau. Nhng qu¶n lý lµ c¸i g×? Suy
cho cïng, qu¶n lý lµ qu¶n lý con ngêi. Trong qu¶n lý, ®èi víi
con ngêi th× qu¶n lý lµ c¸i g×? Qu¶n lý mäi quan hÖ gi÷a ng-
êi víi ngêi. Cßn lu©n lý ®¹o ®øc, lµ quy ph¹m chuÈn mùc
hµnh vi gi÷a con ngêi víi con ngêi. Do ®Êy gi÷a lu©n lý ®¹o
®øc vµ qu¶n lý lµ cã quan hÖ mËt thiÕt.

Qu¶n lý cã nghÜa lµ xö lý tèt mäi quan hÖ gi÷a con ngêi

víi nhau. VÝ dô trong qu¶n lý xÝ nghiÖp lµ cÇn xö lý tèt hai
quan hÖ lín cña con ngêi víi néi bé xÝ nghiÖp bªn ngoµi. Quan
hÖ gi÷a xÝ nghiÖp víi bªn ngoµi lµ: Quan hÖ gi÷a xÝ nghiÖp
víi kh¸ch hµng, gi÷a xÝ nghiÖp víi tiÒn tÖ, tiªu thô, cung
øng... Do ®Êy còng tù nhiªn rót ra kÕt luËn lµ Khæng Tö
kh«ng cã t tëng qu¶n lý. Nhng qua ph©n tÝch ë trªn, chóng ta
cã thÓ nh×n thÊy râ nhËn thøc Êy lµ phiÕn diÖn.

So víi c¸ch qu¶n lý truyÒn thèng cña ph¬ng T©y vµ ph¸p

gia cæ ®¹i cña Trung Quèc, c¸ch qu¶n lý cña Khæng Tö ®i

10
mét con ®êng kh¸c. ¤ng nhÊn m¹nh ®øc trÞ, nhÊn m¹nh lÊy
lu©n lý ®¹o ®øc ®Ó gi¸o ho¸ nh©n d©n. §¬ng nhiªn ë thêi
Khæng Tö, néi dung cña lu©n lý kh¸c víi ngµy nay. Trong khi
Khæng Tö nhÊn m¹nh nghiªn cøu “vÞ chÝnh” qu¶n lý, th× néi
dung lu©n lý vµ néi dung qu¶n lý cã sù kh¸c biÖt. Nhng ®ã
chØ lµ sù c¸ biÖt cña vÊn ®Ò, kh«ng thÓ thay ®æi ®îc kÕt
luËn chung vÒ mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a qu¶n lý vµ lu©n
lý ®¹o ®øc. Qu¶n lý lµ thÓ thèng nhÊt h÷u c¬ cña t tëng
qu¶n lý vµ thuËn qu¶n lý. T tëng qu¶n lý lµ c¸i b¶n chÊt,
thuËt qu¶n lý chØ lµ c¸i ph¸t sinh mµ th«i. Nh©n tè c¬ b¶n
quyÕt ®Þnh tÝnh chÊt qu¶n lý vµ thµnh b¹i cña nã lµ t tëng
qu¶n lý chø kh«ng ph¶i lµ thuËt qu¶n lý. Tõ ý nghÜa Êy, lÊy
“thuËt” ®Ó thay thÕ qu¶n lý phiÕn diÖn. Còng v× lý do Êy,
quyÕt kh«ng nªu v× Khæng häc kh«ng cã “thuËt” mµ phñ
®Þnh Khæng Tö tõng bµn ®Õn qu¶n lý, phñ ®Þnh t tëng
qu¶n lý cña Khæng Tö.

VËy, t tëng häc thuyÕt lÔ trÞ (VÞ §øc) cña Khæng Tö lµ:
Lµm g× muèn thµnh c«ng còng ph¶i cã chÝnh danh (lÏ ph¶i),
ph¶i biÕt chän ngêi hiÒn tµi gióp viÖc, ph¶i thu phôc lßng ng-
êi, ph¶i ®óng ®¹o vµ ph¶i tiÕt kiÖm. C¸c «ng cho r»ng con
ngêi ph¶i chia thµnh 2 lo¹i: qu©n tö th× cã nghÜa, cßn tiÓu
nh©n th× chØ ch¨m lo ®iÒu lîi.

2.2. Khæng Tö víi tÇng líp qu¶n lý chuyªn nghiÖp

§¹o nh©n cña Khæng Tö lµ nÒn t¶ng cña häc thuyÕt qu¶n
lý ®øc trÞ, kû c¬ng vµ ph¸t triÓn thÞnh vîng. Trong mét x· héi
s¶n xuÊt th« s¬, cã sù ®èi chäi vÒ lîi Ých vµ t¬ng ph¶n râ rÖt
gi÷a ngêi giµu vµ kÎ nghÌo th× rÊt khã thùc hiÖn ®iÒu nh©n
cho toµn x· héi. T tëng cña Khæng Tö ®· ®îc c¸c vua chóa

11
sau nµy häc tËp, x©y dùng mét hÖ thèng tuyÓn lùa nh©n tµi
cho quèc gia. C¨n cø vµo kÕt qu¶ c¸c kú thi, nh÷ng ngêi ®ç
®¹t, dï xuÊt th©n tõ giai cÊp nµo, ®Òu ®îc ®Ò b¹t c¸c chøc
vô qu¶n lý, tõ thÊp ®Õn cao. ChÕ ®é tuyÓn chän nh©n tµi
nµy ®· t¹o ra mét ®¼ng cÊp c¸c nhµ qu¶n lý ë nhiÒu níc ph-
¬ng §«ng kiÓu Khæng gi¸o.

ThuyÕt chÝnh danh cña Khæng Tö ®ßi hái ®Æt tªn ®óng
sù vËt vµ gäi sù vËt b»ng ®óng tªn cña nã, khiÕn danh ®óng
víi thùc chÊt sù vËt. Trong qu¶n lý, chÝnh danh lµ ph¶i lµm
viÖc xøng ®¸ng víi danh hiÖu chøc vô mµ ngêi ®ã ®îc giao.
Muèn chÝnh danh th× th©n ph¶i chÝnh (cã nh©n), kh«ng
chÊp nhËn thãi x¶o tr¸, lõa läc hoÆc viÖc l¹m dông chøc
quyÒn. §· mang c¸i danh lµ vua ph¶i lµm trßn tr¸ch nhiÖm
cña mét vÞ vua, kh«ng sÏ mÊt c¶ danh vµ ng«i. Khæng Tö cã
t tëng khi viÖc lµm vît qu¸ tr¸ch nhiÖm vµ danh vÞ, Khæng Tö
gäi lµ “ViÖt vÞ”. Khæng Tö cho r»ng mÇm mèng cña lo¹n l¹c,
bÊt æn cña quèc gia lµ c¸c hµnh vi “viÖt vÞ”, “tiÕm lÔ” cña
tÇng líp cai trÞ.

Ngµy nay, nh×n l¹i, chóng ta thÊy t tëng qu¶n lý cña

Khæng Tö cã nhiÒu ®iÓm b¶o thñ, thiÕu d©n chñ vµ ¶o t-
ëng. Nhng ë thêi «ng, luËt ph¸p cßn rÊt s¬ sµi, quyÒn lùc thùc
sù ®îc quyÕt ®Þnh bëi ý chÝ vµ hµnh vi cña vua vµ tÇng líp
cai trÞ, ngêi d©n cßn ®ãi nghÌo, dèt n¸t, kh«ng cã quyÒn tù
b¶o vÖ m×nh. Trong bèi c¶nh nh vËy, Khæng Tö muèn x©y
dùng x· héi lý tëng b»ng c¸ch b¾t ®Çu “tõ trªn xuèng díi”,
«ng ph¶i kªu gäi lßng khoan dung, sù g¬ng mÉu cña c¸c nhµ
qu¶n lý.

12
 Ch¬ng II

VËn dông trong qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i

I. VËn dông trong thùc tiÔn

Trong thùc tiÔn c¶i c¸ch qu¶n lý doanh nghiÖp liªn quan
®Õn hai ®Æc tÝnh lín lµ tÝnh d©n téc vµ tÝnh thêi ®¹i cña
qu¶n lý, vÒ kh¸ch quan còng tån t¹i hai th¸i ®é cùc ®oan ®èi
víi hai ®Æc tÝnh lín nµy. §ã chÝnh lµ: HoÆc lµ chñ nghÜa b¶o
thñ d©n téc chØ nhÊn m¹nh tÝnh d©n téc cña qu¶n lý mµ coi
nhÑ tÝnh thêi ®aÞ, hoÆc chñ nghÜa h v« d©n téc chØ nhÊn
m¹nh tÝnh thêi ®¹i cña qu¶n lý mµ coi nhÑ tÝnh d©n téc. Hai
th¸i ®é nµy, vÒ nhËn thøc ®Ó phiÕn diÖn, trong thùc tiÔn
®Òu lµ cã h¹i. Noi g¬ng kinh nghiÖm cña NhËt B¶n, trong hai
th¸i ®é cùc ®oan nµy còng nªn t×m ®îc “Trung ®¹o” vµ kiªn
tr× “trung dung”. §ã chÝnh lµ mét mÆt biÓu hiÖn kh¸c cña
®¹o trung dung trong qu¶n lý doanh nghiÖp. “Trung ®¹o”
nµy ®ßi hái sù thèng nhÊt hoµn mü gi÷a tÝnh d©n téc vµ
tÝnh thêi ®¹i ho¸ qu¶n lý doanh nghiÖp, thùc hiÖn viÖc hiÖn
®¹i ho¸ qu¶n lý doanh nghiÖp cã b¶n s¾c d©n téc, còng tøc
lµ qu¶n lý doanh nghiÖp cã ®Æc s¾c cña Trung Quèc.

Tõ gãc ®é qu¶n lý hiÖn ®¹i, tiÕn hµnh ph©n tÝch, gi¸m

®Þnh toµn diÖn mét lît ®èi víi qu¶n lý truyÒn thèng cña
Trung Quèc, còng chÝnh lµ xem xÐt mét c¸ch hÖ thèng “hiÖn
thùc” qu¶n lý doanh nghiÖp. §èi víi nh÷ng t tëng, lý luËn, chÕ
®é, ph¬ng ph¸p qu¶n lý doanh nghiÖp ®îc chøng minh qua
thùc tiÔn l©u dµi, ®· cã ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ d©n téc, l¹i phï
hîp víi ®Æc trng c¬ b¶n cña qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i,
ph¶i tiÕn hµnh kh¼ng ®Þnh, kÕ thõa vµ ph¸t triÓn mét c¸ch

13
®Çy ®ñ. §èi víi nh÷ng c¸i cã ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ d©n téc,
nhng kh«ng hoµn toµn phï hîp víi ®Æc trng c¬ b¶n cña qu¶n
lý doanh nghiÖp hiÖn ®¹i, nªn c¨n cø yªu cÇu cña qu¶n lý
hiÖn ®¹i. Díi tiÒn ®Ò gi÷ g×n ®Æc tÝnh c¬ b¶n d©n téc,
tiÕn hµnh c¶i t¹o, lo¹i bá, lµm cho nã phï hîp víi ®ßi hái cña
qu¶n lý hiÖn ®¹i. Ch¼ng h¹n thùc tiÔn c«ng t¸c gi¸o dôc t t-
ëng tiÕn hµnh mÊy chôc n¨m l¹i ®©y trong c¸c xÝ nghiÖp
cña Trung Quèc ®¹i lôc ®· phï hîp víi quan niÖm nghÜa lîi
trong truyÒn thèng v¨n ho¸ d©n téc, l¹i nhÊt trÝ ë tr×nh ®é t-
¬ng ®èi lín víi qu¶n lý mÒm, qu¶n lý cña thÕ giíi ngµy nay
rÊt chó träng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp.

VÒ thùc tiÔn, qu¶n lý ®· cã tõ l©u. Nhng qu¶n lý trë

thµnh mét khoa häc th× khëi ®Çu ph¶i nãi lµ ph¬ng T©y. ë
thÕ kû nµy, nhÊt lµ tríc thËp kû 70, qu¶n lý häc ph¸t triÓn
nhanh chãng, c¸c häc ph¸i mäc ra nh nÊm, mét c¶nh tîng ph¸t
triÓn rùc rì. CÇn ph¶i nãi r»ng, vÒ mÆt khoa häc ho¸, ®Þnh l-
îng ho¸ vÒ qu¶n lý th× qu¶n lý ph¬ng T©y cã c«ng ®Çu.

Tãm l¹i: Qu¶n lý doanh nghiÖp kiÓu Trung Quèc vµ NhËt

B¶n cÇn ph¶i cã nÐt kh¸i qu¸t lín. Song nã kh«ng ph¶i lµ tr¹ng
th¸i tÜnh, mµ lµ tr¹ng th¸i ®éng. Nã døt kho¸t kh«ng ph¶i lµ
mét lo¹i m« thøc cøng nh¾c cè ®Þnh, h×nh thøc cô thÓ cña
nã ph¶i tuú tõng n¬i mµ chÕ ®Þnh biÖn ph¸p thÝch hîp, tuú
lóc mµ chÕ ®Þnh biÖn ph¸p thÝch hîp, tõ ®ã mµ lµ c¸i tr¨m
ngµn d¸ng vÎ, phong phó, ®a d¹ng.

II. Nh÷ng ®iÓm lîi vµ h¹i cña “§øc trÞ”

§êng lèi ®øc trÞ trong qu¶n lý, chñ yÕu lµ dùa vµo x©y
dùng quan niÖm gi¸ trÞ chung cña mäi ngêi, dùa vµo quyÒn
lùc phi chÝnh thøc cña b¶n th©n ngêi l·nh ®¹o nh phÈm chÊt

14
®¹o ®øc, tµi n¨ng, t×nh c¶m..., dÉn d¾t mäi ngêi hoµn thiÖn
cuéc sèng tinh thÇn vµ tu dìng ®¹o ®øc, trªn c¬ së ®ã, thùc
hiÖn khèng chÕ bªn trong cña hµnh vi, khiÕn cho hµnh vi cña
mäi ngêi tù gi¸c ®¶m b¶o nhÊt trÝ víi môc tiªu tæ chøc.

C¸i lîi vµ c¸i h¹i cña qu¶n lý ®øc trÞ, hÇu nh ngîc l¹i víi
qu¶n lý ph¸p trÞ, u ®iÓm, khuyÕt ®iÓm tr¸i ngîc nhau. Ph¸p
trÞ dùa vµo søc r¨n ®e, lu«n lu«n cã hiÖu qu¶ ngay. §øc trÞ
dùa vµo gi¸o ho¸, dùa vµo t tëng ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Nh
vËy, hiÖu qu¶ sÏ nh×n thÊy chËm. NhÊt lµ h×nh thµnh ®¹o
®øc nÕp sèng lÝ tëng, x©y dùng quan niÖm gi¸ trÞ chung
th× mÊt thêi gian, quyÕt kh«ng thÓ mét sím mét chiÒu. Do
vËy, dïng nã ®Ó ng¨n cÊm ¸c, gi¶m lan truyÒn th× tá ra lùc
bÊt tßng t©m. NhÊt lµ trong khi qu¶n lý xuÊt hiÖn hçn lo¹n,
®ßi hái dÑp lo¹n ®Ó x©y dùng l¹i trËt tù, lµm cho qu¶n lý
nhanh chãng tõ kh«ng nÒn nÕp chuyÓn biÕn thµnh cã nÒn
nÕp th× ®øc trÞ tá ra mÒm yÕu ®uèi søc. Nhng sau khi mét
lo¹i t tëng, mét lo¹i quan niÖm gi¸ trÞ ®îc mäi ngêi tiÕp nhËn,
th× thêi gian ph¸t huy t¸c dông cña nã t¬ng ®èi dµi, thËm
chÝ lµ rÊt s©u xa. §iÓm nµy qu¶n lý ph¸p trÞ kh«ng sao b×
kÞp. Do vËy, cã thÓ nãi ph¸p trÞ theo ®æi lµ hiÖu qu¶ thêi
gian ng¾n, ®øc trÞ theo ®æi lµ hiÖu qu¶ thêi gian dµi. Ph¸p
trÞ lµ qu¶n lý tÝnh chiÕn thuËt, ®øc trÞ lµ qu¶n lý tÝnh chiÕn
lîc.

Cßn chøc n¨ng ®øc trÞ ë chç “khuyªn thiÖn”. Nã kh«ng

ph¶i lµ gi¶m lu truyÒn, ng¨n chÆn “¸c” mét c¸ch tiªu cùc mµ
lµ tÝch cùc tiªu diÖt tËn gèc c¸i “¸c”, thùc hiÖn “chÆt ®øt
gèc rÔ”, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò tõ c¨n b¶n.

III. NhËn xÐt

15
 Nh÷ng ph©n tÝch ë trªn cho thÊy r»ng, trong thùc tiÔn
qu¶n lý, hai ®êng lèi qu¶n lý ®øc trÞ vµ ph¸p trÞ ph¶i cã ®ñ
c¶ vµ kÕt hîp sö dông, réng m¹nh cïng thi hµnh. KÕt luËn cña
thùc tiÔn qu¶n lý mÊy ngµn n¨m cña Trung Quèc ®ãi víi h«m
nay ph¶i cã ý nghÜa r¨n b¶o. Kh«ng chØ Trung Quèc, ngay ë
NhËt B¶n, giíi xÝ nghiÖp trong tæng kÕt thùc tiÔn, còng rót ra
kÕt luËn nh vËy. Nhµ xÝ nghiÖp næi tiÕng ®¬ng ®¹i Songxia
nãi: “Lµ mét ngêi l·nh ®¹o, ®èi víi ©n uy ph¶i phèi hîp vËn
dông ®îc”; “©n uy kiªm sö dông, réng nghiªm tho¶ ®¸ng, míi
cã thÓ gióp nhau cïng hoµn thµnh thu ®îc hiÖu qu¶ mét c«ng
®«i viÖc”.

Tõ chøc n¨ng vµ ®Æc ®iÓm cña ®øc trÞ chóng ta cã thÓ

thÊy nã phï hîp ®ßi hái tæ chøc trÞ an l©u dµi cña xÝ nghiÖp,
cã lîi cho ph¸t triÓn æn ®Þnh l©u dµi.

Chøc n¨ng cña qu¶n lý ®øc trÞ dùa vµo gi¸o ho¸ ®Ó
h×nh thµnh khèng chÕ bªn trong cña mäi ngêi. Còng tøc lµ
biÕn môc tiªu, t«n chØ, quan niÖm gi¸ trÞ cña xÝ nghiÖp
thµnh môc tiªu, t«n chØ quan niÖm gi¸ trÞ cña b¶n th©n toµn
thÓ thµnh viªn.

16
 Môc lôc

Lêi nãi ®Çu. Tran

g
Ch¬ng I: T tëng “§øc trÞcña Khæng tö
I. T tëng “§øc trÞ” cña Khæng Tö
1. Khæng Tö - Nhµ qu¶n lý xuÊt s¾c
2. Khæng Tö - Nhµ t tëng qu¶n lý thuyÕt §øc trÞ.
2.1. §¹o nh©n vÒ qu¶n lý
2.2. Khæng Tö víi tÇng líp qu¶n lý chuyªn nghiÖp
Ch¬ng II: VËn dông trong qu¶n lý doanh nghiÖp hiÖn
®¹i
I. VËn dông trong thùc tiÔn
II. Nh÷ng ®iÓm lîi vµ h¹i cña “§øc trÞ” trong qu¶n lý.
III. NhËn xÐt

17