7

Chng

SET - NGUON GOC CUA QUA IEN AP KH QUYEN

1.1 CAC GIAI OAN PHAT TRIEN CUA PHONG IEN SET
Set thc chat la mot dang phong ien tia la trong khong kh vi khoang cach rat ln. Chieu dai trung bnh cua khe set khoang 35 km, phan ln chieu dai o phat trien trong cac am may dong. Qua trnh phong ien cua set tng t nh qua trnh phong ien tia la trong ien trng rat khong ong nhat vi khoang cach phong ien ln. Chnh s tng t o a cho phep mo phong set trong phong th nghiem e nghien cu nhng qui luat cua no va nghien cu nhng bien phap bao ve chong set. Hien nhien, set khac vi phong ien trong khong kh tien hanh trong phong th nghiem khong ch qui mo ma con ac iem rieng biet cua nguon ien ap cua no tc la nhng am may dong tch ien. Thc te, s hnh thanh cac cn dong luon luon gan lien vi s xuat hien cua nhng luong khong kh nong am khong lo t mat at boc len. Cac luong khong kh nay c tao thanh hoac do s ot nong mat at bi anh nang mat tri, ac biet cac vung cao (dong nhiet) hoac do s gap nhau cua nhng luong khong kh nong am vi khong kh lanh nang (dong front), luong khong kh nong am b ay len tren. cac vung oi nui cao, cac luong khong kh nong am trn theo sn nui len cao o la dong a hnh. Sau khi a at c mot o cao nhat nh (khoang vai km tr len), luong khong kh nong am nay i vao vung nhiet o am, b lanh i, hi nc ngng tu lai thanh nhng giot nc li ti hoac thanh cac tinh the bang. Chung tao thanh cac am may dong (H.1.1), con c goi la may tch vu (Cumuloninbus).

Hnh 1.1 S phan bo ien tch trong mot am may dong

T lau, ngi ta a khang nh ve nguon tao ra ien trng khong lo gia cac may dong va mat at chnh la nhng ien tch tch tu tren cac hat nc li ti va cac tinh the bang cua cac am may dong o. Nhng do au co s nhiem ien cua cac hat nc va tinh the bang cung nh s phan li cac ien tch th co nhieu gia thuyet khac nhau va cha c hoan toan nhat tr (trong pham vi cuon sach nay se khong i sau vao cac gia thuyet o). V du, co gia thuyet cho rang, di tac dung cua ien trng cua qua at (qua at mang mot ien tch am khoang 5,410+5C), cac hat nc b phan cc, au di nhan ien tch dng va au tren nhan ien tch am (H.1.2). Cac giot nc ln, do trong lng cua no ri xuong gap cac ion t do (gan mat at co khoang 600 oi ion trong mot cm3 khong kh, cang len cao mat o ion cang cao) bay cham hn trong khong kh, hap thu cac ion am bang au dng cua no pha trc va ay cac ion dng t do ra xa. Ket qua la giot nc mang ien tch am tha. Cac giot nc be a phan cc, th b cac luong khong kh ay len pha tren hap thu cac ion dng bang au am cua mnh, ay ion am t do ra xa va do o mang ien tch dng tha. Nh vay theo gia thuyet nay, phan di cua cac am may dong mang ien tch am, phu hp vi thc te la phan ln cac phong ien set xuong at (8090%) co cc tnh am. Nhng gia thuyet nay van

cha giai thch c mot thc te, la hn mot na the tch cua am may khong phai c tao thanh t cac giot nc ma t cac tinh the bang va bong tuyet ma hnh dang va cau tao cua chung lam cho chung kho co the b phan cc bi ien trng cua qua at. Tom lai, cac gia thuyet cho en nay eu cha giai thch c mot cach triet e ve nguon ien tch cua cac am may dong va s phan li chung, khien ngi ta ngh rang trong thc te co the co nhieu nguyen nhan ong thi tac ong va rat phc tap. Nhng co ieu chac chan la trong suot cn dong, cac ien tch dng va ien tch am b cac luong khong kh manh liet tach ri nhau, gan lien vi s phan bo cac tinh the bang tuyet tren tang nh va cac giot nc ma tang ay cua am may dong. S tach ri ien tch nay tuy thuoc vao o cao cua am may, nam trong khoang t 20010.000m, vi tam cua chung cach nhau c khoang t 3005000m. Lng ien tch trong cac am may tham gia vao cn set vao khoang t 1100C va co the cao hn. ien the cua cac am may dong vao khoang 107108V. Nang lng toa ra bi mot cn set khoang 250kWh. Ket qua quan trac cho thay phan di cua cac am may dong chu yeu cha ien tch am, do o cam ng tren mat at nhng ien tch dng tng ng va tao nen mot tu ien khong kh khong lo. Cng o ien trng trung bnh ni ong nhat thng t khi qua 1kV/cm, nhng ca biet ni mat o ien tch cao, hoac ni co vat dan ien tot nho len cao tren mat at ien trng cuc bo co the cao hn nhieu va co the at en ngng ion hoa khong kh ( mat at tr so nay 2530kV/cm va cang len cao cang giam, o cao mot vai km giam con khoang 10kV/cm) se gay ion hoa khong kh tao thanh dong plasma, m au cho qua trnh phong ien set phat trien gia may dong va mat at. Qua trnh phong ien set nay gom co ba giai oan chu yeu: 1- Thoat tien xuat phat t may dong mot dai sang m keo dai tng t gian oan ve pha mat at vi toc o trung bnh khoang 105106 m/s. ay la giai oan phong ien tien ao tng t c goi la tien ao bac (stepped leader). Kenh tien ao la mot dong plasma mat o ien tch khong cao lam, khoang 10131014 ion/m3. Mot phan ien tch am cua may dong tran vao kenh va phan bo tng oi eu doc theo chieu dai cua no (H.1.3a).

10

Hnh 1.3 Cac giai oan phong ien set va bien thien cua dong ien set theo thi gian a) Giai oan phong ien tien ao (1) b) Tia tien ao en gan mat at, hnh thanh khu vc ion hoa manh liet (2) c) Giai oan phong ien ngc hay phong ien chu yeu (3) d) Phong ien chu yeu ket thuc, dong set at gia tr cc ai (4)

Thi gian phat trien cua tia tien ao moi t keo dai trung bnh khoang 1s, tng ng tia tien ao dai them trung bnh c khoang vai chuc met en bon nam chuc met. Thi gian tam ngng phat trien gia hai t lien tiep khoang 3090s. ien tch am t may tran vao kenh tien ao bang Q = l vi l la chieu dai kenh. ien tch nay thng chiem khoang 10% lng ien tch chay vao at trong mot lan phong ien set. Di tac dung cua ien trng tao nen bi ien tch am cua may dong va ien tch am trong kenh tien ao, se co s tap trung ien tch cam ng trai dau (ien tch dng) tren vung mat at pha di am may dong. Neu vung at pha di co ien dan ong nhat th ni ien tch tap trung se nam trc tiep di kenh tien ao. Neu vung at pha di co ien dan khac nhau th ien tch cam ng se tap trung chu yeu vung ke can, ni co ien dan cao nh vung quang kim loai, vung at am, ao ho, song ngoi, vung nc ngam, ket cau kim loai cac nha cao tang, cot ien, cay cao b t trong ma... va ni o thng la ni o bo cua set. Cng o ien trng au kenh tien ao trong phan ln giai oan phat trien cua no (trong may dong), c xac nh bi ien tch ban than cua kenh

11

va cua ien tch tch tu am may. ng i cua kenh trong giai oan nay khong phu thuoc vao tnh trang cua mat at va cac vat the mat at, phng co cng o ien trng cao nhat phu thuoc vao nhieu nhan to ngau nhien phc tap. Ch khi kenh tien ao con cach mat at mot o cao nao o (o cao nh hng), th mi thay ro dan anh hng cua s tap trung ien tch mat at va cac vat dan nho khoi mat at oi vi hng phat trien tiep tuc cua kenh. Kenh se phat trien theo hng co cng o ien trng ln nhat. Nh vay, v tr o bo cua set mang tnh chon loc. Trong ky thuat, ngi ta a li dung tnh chon loc o e bao ve chong set anh thang cho cac cong trnh, bang cach dung cac thanh hoac day thu set bang kim loai c noi at tot, at cao hn cong trnh can bao ve e hng set phong vao o, han che kha nang set anh vao cong trnh. nhng vat dan co o cao ln nh cac nha choc tri, cot ien ng day cao ap, cot anten cac ai thu phat thanh, truyen hnh, bu ien... th t nh cua no, ni ien tch trai dau tap trung nhieu lam cho cng o trng cuc bo tang cao cung se ong thi xuat hien ion hoa khong kh, tao nen dong tien ao phat trien hng len am may dong. Chieu dai cua kenh tien ao t di len nay tang theo o cao cua vat dan, co the at en o cao mot vai tram met va tao ieu kien de dang cho s nh hng cua set vao vat dan o. Qua trnh nay thng c goi la qua trnh phong ien on set. Nhng au thu set the he mi xuat hien vao nhng na m cu a tha p ky 80 va 90 the ky chnh la a n g du n g hie u n g na y e ta ng kha nan g o n bat kenh tien ao t tren may dong xuong, han che xac suat set anh vao cong trnh c bao ve. 2- Giai oan phong ien chnh (hay phong ien ngc). Khi kenh tien ao xuat phat t may dong tiep can mat at (thi gian vao khoang 20ms) hoac tiep can kenh tien ao ngc chieu, th bat au giai oan phong ien ngc hay phong ien chnh, tng t nh cac qua trnh phong ien ngc trong chat kh ien trng khong ong nhat (H.1.3.b). Trong khoang cach kh con lai gia au kenh tien ao va mat at (hoac gia hai au kenh tien ao ngc chieu) cng o ien trng tang cao gay nen ion hoa manh liet khong kh, dan en s hnh thanh mot dong plasma mi, co mat o ien tch cao hn nhieu so vi mat o ien tch cua kenh tien ao (1016 1019 ion/m3 ) , ien dan cua no tang len hang tram, hang ngan lan, ien tch cam ng t mat at tran vao dong ngc nay trung hoa ien tch am cua kenh tien ao trc ay va thc te au dong mang ien the cua at, lam cho cng o ien trng khu vc tiep giap cua hai dong plasma ngc chieu nhau tang len gay ion hoa manh liet khong kh

12

khu vc nay va nh vay au dong plasma ien dan cao tiep tuc phat trien ngc len tren theo ng a c don san bi kenh tien ao. Toc o cua kenh phong ien ngc vao khoang 1, 5 107 1, 5 198 m/s (bang 0,05 0,5 toc o anh sang) tc la nhanh gap tren tram lan toc o phat trien cua dong tien ao (H.1.3c). V mat o ien tch cao ot nong manh liet nen kenh phong ien chnh sang choi chang (o chnh la tia chp). Nhiet o trong kenh phong ien co the en vai ba chuc ngan oC, (gap vai ba lan nhiet o tren be mat mat tri). Va s dan n ot ngot cua khong kh bao quanh kenh phong ien chnh tao nen nhng t song am manh liet, gay nen nhng tieng no chat chua (o la tieng sam) va tieng ren am keo dai. ac iem quan trong nhat cua phong ien chnh la cng o dong ln. Neu v la toc o cua phong ien chu yeu va la mat o ng cua ien tch th dong ien set se at gia tr cao nhat khi kenh phong ien chnh len en am may dong va bang Is = .v (H.1.3d). o chnh la dong ngan mach khoang cach kh gia may-at, co tr so t vai kA en tren vai tram kA. 3- Giai oan ket thuc c anh dau khi kenh phong ien chnh len ti am may, ien tch cam ng t mat at theo len, tran vao va trung hoa vi ien tch am cua am may, mot phan nho cua so ien tch con lai cua may se theo kenh phong ien chay xuong at va cung tao nen cho set anh mot dong ien co tr so giam dan tng ng phan uoi song cua xung dong set. S toa sang m dan. Trong 50% cac trng hp, s thao ien tch xuong at nay tao nen mot dong khong oi khoang 100A, keo dai co the en 0,1s. Do thi gian keo dai nh vay nen hieu ng nhiet do no gay nen cung khong kem phan nguy hiem cho cac cong trnh b set anh. Ket qua quan trac set cho thay rang, mot cn set thng gom nhieu lan phong ien ke tiep nhau, trung bnh la ba lan, nhieu nhat co the en vai ba chuc lan. Thi gian gia cac lan phong ien ke tiep nhau trung bnh khoang 3050ms, nhng co the keo dai en 0,1s neu co dong khong oi trong giai oan ket thuc. Cac lan phong ien sau co dong tien ao phat trien lien tuc (khong phai tng t nh lan au), khong phan nhanh va theo ung qu ao cua lan au nhng vi toc o cao hn ( 2.106 m/s) , thng goi la tien ao hnh kim (needle leader) cung con co ten goi la tien ao hnh mui ten (dart leader). Moi lan phong ien tao nen mot xung dong set. Cac xung set sau thng co bien o be hn, nhng o doc au song cao hn nhieu so vi xung au tien. Mot cn set co the keo dai en 1,33s.

13

1- Giai oan tien ao; 2- Giai oan phong ien chu yeu; 3- Giai oan sau phong ien - sang m; 4- Tia tien ao hnh mui ten hoac hnh kim; 5- Giai oan tien ao cua cac cu set ke tuc; 6- Dong ien tien ao; 7- Dong ien chu yeu; 8- Dong ien trong giai oan sang m

Hnh 1.4 Qua trnh phat trien cua phong ien set

S phong ien nhieu lan cua set c giai thch nh sau: am may dong co the co nhieu trung tam ien tch khac nhau, hnh thanh do cac dong khong kh xoay trong may. Lan phong ien au tien, d nhien se xay ra gia at va trung tam ien tch co cng o ien trng cao nhat. Trong giai oan phong ien tien ao th hieu the cua trung tam ien tch nay vi cac trung tam ien tch khac ke can thc te khong thay oi ang ke va t co anh hng qua lai gia chung. Nhng khi kenh phong ien chu yeu a len en may th trung tam ien tch au tien cua am may thc te mang ien the cua at lam cho hieu the gia trung tam ien tch a phong vi cac trung tam ien tch lan can tang len va co the dan en phong ien gia chung vi nhau. Qua trnh nay xay ra rat nhanh. Trong khi o th kenh phong ien cu van con mot ien dan nhat nh do s kh ion cha hoan toan, nen phong ien tien ao lan sau theo ung qu ao o, lien tuc va vi toc o cao hn lan au. Phong ien set cung co the xay ra gia cac am may mang ien tch khac nhau hoac gia cac trung tam ien tch cua mot am may lng cc, tuy nhien qua ien ap trong he thong ien, hoa hoan hoac h hong cac cong trnh tren mat at ch xay ra khi co phong ien set ve pha mat at. V vay, ay ch xet en set gia may dong va mat at cung tac hai cua no oi vi he thong ien. Set may - at cung co the xay ra vi tien ao mang ien tch dng xuat phat t phan mang ien tch dng cua am may, nhng rat hiem thay. Loai set dng nay ch co mot xung duy nhat, co bien o dong va tong ien tch rat ln, thi gian song keo dai. Tac dung pha hoai cua no rat ln, ac biet la hieu

14

ng nhiet cua no.

1.2 CAC THAM SO CHU YEU CUA SET - CNG O HOAT ONG CUA SET
Dong ien set nh hnh 1.5, co dang mot song xung. Trung bnh trong khoang vai ba micro giay, dong ien tang nhanh en tr so cc ai tao nen phan au song va sau o giam xuong cham cham trong khoang 20 100s , tao nen phan uoi song. S lan truyen song ien t tao nen bi dong ien set gay nen qua ien ap trong he thong ien, do o can phai biet nhng tham so chu yeu cua no. - Bien o dong ien set vi xac suat xuat hien cua no. - o doc au song dong ien set hoac thi gian au song s vi xac suat xuat hien cua no. - o dai song dong ien set s (tc thi gian cho en khi dong set giam con bang 1/2 bien o cua no). - Cc tnh dong ien set. Ngoai ra, phai biet cng o hoat ong trung bnh cua set tc la so ngay co dong set trung bnh hoac tong so gi co dong set trung bnh trong mot nam moi khu vc lanh tho va mat o trung bnh cua set trong khu vc o, tc la so lan set anh vao mot n v dien tch mat at (1km2) trong mot ngay set. nhieu nc phat trien a xay dng c ban o phan vung hoat ong cua set. 1.2.1 Bien o dong ien set va xac suat xuat hien cua no Dong ien set co tr so ln nhat vao luc kenh phong ien chnh len en trung tam ien tch cua am may dong. Neu ni (vat) b set anh co noi at tot, ien tr noi at khong ang ke, th tr so ln nhat cua dong ien set, nh a trnh bay tren, bang is = .v . Nhng neu ien tr noi at cua vat b set anh co mot tr so R nao o th dong ien set qua vat o se giam theo quan he:

15

is = .v

zo zo + R

vi zo la tong tr song cua khe set, co tr so trong khoang 200 500 , trung bnh 300 . Nh vay, neu ien tr noi at R thay oi t 0 30 th dong ien qua vat b set anh ch giam khoang 10%. ien tr noi at cua cot va day thu set trong he thong ien thng t khi qua 20 30 , nen trong tnh toan co the lay gan ung tr so cc ai cua dong ien set is = .v .

Hnh 1.6 Thiet b xac nh bien o dong ien set

e o bien o dong ien set t lau ngi ta dung rong rai trong he thong ien thiet b ghi t. o la nhng thanh hnh tru bang bot sat t tron vi keo cach ien ep lai. Thanh c gan vao cot thu set hay cot ien, song song vi ng sc cua t trng dong ien set chay qua cot khi b set anh. Nh lam bang vat lieu sat t nen thanh duy tr mot o t d ln. Cuoi mua set ngi ta thao thiet b ghi t, o lng t d va xac nh c dong ien set ln nhat a chay qua cot. o chnh xac cua thiet b t nay khong cao nhng nhc iem nay c bu lai bi so lng rat ln thiet b at trong he thong ien (en hang chuc ngan chiec). Ket qua o ac trong nhieu nam nhieu ni cho thay bien o dong ien set bien thien trong pham vi rat rong, t vai kA en tren vai tram kA, nhng phan ln thng di 50kA va rat hiem khi vt qua 100kA. Trong tnh toan chong set co the dung qui luat phan bo xac suat bien o dong ien set gan ung sau, cho vung ong bang:

16

vis = e is/ 26 = 10is/ 60

is i hay lg vis = s (1.1) 26 60 vi vis la xac suat xuat hien dong ien set co bien o bang hoac ln hn is.

tc:

ln vis =

V du: xac suat phong ien set co bien o dong ien set is 60 kA bang:
lg vis = 60 = 1 ; vis = 0,1 = 10% 60

Co ngha la trong tong so lan set anh ch co 10% so lan set co bien o dong ien set t 60 kA tr len. Dong ien set co bien o t 100 kA tr len thng rat hiem xay ra, nen ch phai dung en khi thiet ke chong set cho nhng tram phan phoi vo cung quan trong.

Hnh 1.7 Xac suat phan bo dong set co bien o bang va ln hn is

nhng vung oi nui, bien o dong ien set thng be hn so vi nhng vung ong bang khoang vai lan, do khoang cach t at len cac am may dong ngan hn nen phong ien set a co the xay ra, ngay khi mat o ien tch cua cac am may con be hn. Noi mot cach khac, ay, xac suat xuat hien dong ien set co bien o ln thap hn
vis =
i s 30 10

hay lg vis =

is 30

(1.2)

17

1.2.2 o doc au song dong ien se t va xac sua t xua t hien cua no Viec xac nh bang thc nghiem o doc au song hoac o dai au song dong ien set kho khan hn nhieu, v vay lng so lieu thc nghiem ve nhng thong so nay tng oi t. e o o doc dong ien set, ngi ta thng dung mot khung bang day dan treo canh cot thu set. Cac au day cua khung noi vao mot hoa ien ke e o bien o cua ien ap (xem Ky thuat ien cao ap, tap 1, chng 4 trang 133 134). Khi set anh vao cot thu set vi o di doc dong ien set a = s th trong dt khung se cam ng nen mot sc ien di ong bang M s vi M la he so ho cam dt gia day dan dong ien set cua cot thu set vi khung. Hoa ien ke ghi c bien o ien ap gia cac au ra cua khung:
u = M( dis )max dt

Biet c u co the xac nh c o doc ln nhat cua song dong ien set a chay qua cot:
amax = ( dis )max , dt kA/s

o doc au song dong ien set cung thay oi trong mot pham vi rong va cung c cho di dang ng cong xac suat. Thng dung ng cong thc nghiem sau. Cho vung ong bang:
va = e a / 15,7 = 10 a / 36

(1.3)
a 36

hay

ln va =

a ; 15, 7

lg va =

trong o va la xac suat xuat hien dong ien set co o doc au song dong ien bang va ln hn a.

18

nhng vung nui cao, xac suat xuat hien dong ien set co cung o doc au song thng thap hn va co the xac nh theo:
va = 10 a / 18 = e a/7,82

(1.4)

Ket qua o ac cho thay phan ln song dong ien set co thi gian au song t s = 1 10 s thng gap la t 1 4s va o dai song trong khoang
s = 20 100 s . Trong tnh toan thiet ke thng lay thi gian au song s = 1, 2 s va o dai song trung bnh la 50 s tng ng vi dang song

chuan (song 1,2/50).

Hnh 1.9 ng cong xac suat o doc au song dong set

Ve quan he gia o doc au song va bien o dong ien set, cho en nay vi nhng so lieu o c, ngi ta van cha tm thay co mot quan he toan hoc ro rang, chat che. Co khuynh hng tuy khong ro rang, la o doc au song tang khi bien o dong ien set tang. Trong tnh toan khi ong thi phai xet anh hng cua ca o doc au song va bien o, ngi ta coi chung nh la nhng ai lng ngau nhien oc lap va dung xac suat phoi hp: - oi vi vung ong bang:
lg v( is , a ) = ( is a + ) 60 36 is a + ) 26 15, 7

(1.5)

hay

ln v( is , a ) = (

- oi vi vung oi nui cao:

19

lg v( is , a ) = (

is a + ) 30 18

(1.6)

g ien tch tan vao at trong thi gian phong ien set nhieu lan thay oi trong pham vi t 0,1C100C va co the ln hn, tr so trung bnh vao khoang 20C. Chnh lng ien tch tan vao at trong thi gian phong ien set nay ong mot vai tro ang ke trong s duy tr ien tch am cua qua at. g Ve dang tnh toan dong ien set, tuy tng trng hp cu the co the dung cac dang n gian hoa nh sau:

Hnh 1.10 Cac dang song tnh toan dong ien set

a) Dang song hnh thang is = at (H.1.10a) dung khi qua trnh can xet chu anh hng chu yeu cua phan au song, con s giam dong ien sau tr so cc ai theo qui luat nay hay qui luat kia khong co anh hng ang ke en qua trnh. V du nh khi xet qua trnh song trong cuon day may bien ap. b) Dang ham mu is = Ise t/T (H.1.10b) dung khi tnh toan cac qua trnh phat trien cham, nh khi tnh hieu ng nhiet cua dong ien set, trong o s tang dong ien au song theo qui luat nay hay qui luat kia thc te khong co anh hng nhieu en ket qua. T la hang so thi gian cua s giam dong ien: T= s 0, 7 vi s la thi gian toan song (tc la thi gian tnh en khi dong ien giam con bang mot na bien o). 1.2.3 Cng o hoat ong cua set - mat o set Cng o hoat ong cua set c bieu th bang so ngay trung bnh co

20

dong set hang nam hoac bang tong so gi trung bnh co dong set hang nam. Cng o hoat ong cua set rat khac nhau cac vung kh hau khac nhau. Khuynh hng chung la cng o hoat ong cua set tang dan t cac mien a cc en mien nhiet i xch ao, ni co o am khong kh va nhiet o cao hn, tao ieu kien de dang cho s hnh thanh may dong. Theo so lieu thong ke cua nhieu nc, so ngay set hang nam cac vung nam, bac cc vao khoang 23, vung on i khoang 3050, vung nhiet i khoang 75100 va vung xch ao khoang 100150. Tuy nhien, khuynh hng tren cung khong phai la tuyet oi. Thc te ngay trong cung mot mien kh hau, cng o hoat ong cua set cung co the khac nhau nhieu, do cac ieu kien kh tng thuy van a chat cua tng khu vc tieu kh hau thay oi phc tap. Tren toan bo be mat qua at trong moi giay xay ra khoang 100 lan phong ien set, tc moi ngay co khoang 89 trieu lan set anh xuong mat at. - Mat o cua set la so lan set anh trung bnh tren mot n v dien tch mat at (1 km2 ) trong mot ngay set hoac trong mot gi set. So lieu nay cung thay oi theo vung lanh tho. 1.2.4 Cc tnh cua set So lieu quan trac set nhieu nc trong nhieu nam cho thay, song dong ien set mang cc tnh am xuat hien thng xuyen hn va chiem khoang 8090% toan bo so lan phong ien set.

1.3. TNH HNH DONG SET VIET NAM

Theo tai lieu tham khao [12] Viet Nam la mot nc thuoc vung kh hau nhiet i nong am, ma nhieu, cng o hoat ong cua dong set rat manh. Thc te set a gay nhieu tac hai en i song con ngi, gay h hong thiet b, cong trnh. La mot trong nhng tac nhan gay s co trong van hanh he thong ien va hoat ong cua nhieu nganh khac. cac vung lanh tho vi ieu kien kh hau, thi tiet va a hnh khac nhau th ac iem ve hoat ong dong set khac nhau, mat khac, ieu kien trang b ky thuat khac nhau th mc o thiet hai do set gay ra cung khac nhau. V vay, ngoai viec tiep nhan cac ket qua nghien cu cua the gii, moi nc can phai t tien hanh ieu tra, nghien cu ve ac tnh hoat ong dong set va cac thong so phong ien set tren lanh tho cua mnh e t o e ra nhng bien

21

phap phong, chong set thch hp, hieu qua. Viet Nam van e nghien cu set a c at ra t lau nhng no ch thc s c trien khai co hieu qua sau khi xay dng xong tram nghien cu set (Gia Sang - Thai Nguyen (1987) vi nhieu trang thiet b kha ong bo e tien hanh nghien cu tong hp ve set. 1.3.1. ac iem va phan bo dong tren lanh tho Viet Nam
1. Phan hoa mua cua dong

Dong co kha nang xuat hien hau nh quanh nam cac vung, song thi ky tap trung nhat la vao mua ma. Cung co the goi o la mua dong. T ket qua thong ke cua hn 100 tram nghien cu set, co the rut ra mot so nhan xet sau: - phan pha ong Hoang Lien Sn, dong phat trien manh t thang 4, cc ai vao thang 7 hoac thang 8 vi so ngay dong trung bnh moi thang len ti tren 10 ngay, sau o giam nhanh, ti thang 10, so ngay co dong ch con 2-3 ngay. Cac thang mua dong so ngay dong xuat hien khong ang ke. - Tay Bac, mua dong en sm hn, cc ai hang nam cung xay ra sm hn. Thang 3, dong a phat trien kha manh, trung bnh 4-6 ngay vi khoang 20-25 gi co dong. So ngay co dong cc ai vao thang 4 en thang V vi khoang 11-15 ngay va 40-70 gi dong. Mua ong co the coi la bat au t thang 3 en thang 9. Ba thang t dong nhat la 6, 7, 1. - Ven bien Trung Bo, bien trnh nam cua dong co en 2 cc ai. Cc ai chnh ri vao thang 7-9 va cc ai th 2 ri vao thang 5 nhng tr so chenh nhau ch khoang 0,5-1 ngay. Cac thang 6, 7 so ngay dong giam ang ke ch con khoang 2-3 ngay vi so gi dong 3-6 gi. Mua dong keo dai 7 thang t thang 6 en thang 10), cac thang mua ong kha nang xuat hien dong rat nho.
Bang 1.1: So ngay co dong tai mot so tram tieu bieu (trung bnh thang va nam)
Thang Tram
Sn La H.Giang T.Nguyen Ha Noi Vinh a Nang 0.6 0.1 0.2 0.2 0.1 0 1.9 0.8 1.0 0.6 0.7 0.2 4.2 3.1 2.3 1.6 2.5 0.7 11.2 7.5 6.0 5.9 5.0 3.1 11.3 9.4 9.2 9.0 6.5 3.8 11.2 11.7 10.8 8.8 3.8 3.1 10.0 14.5 11.3 9.8 3.3 3.5 9.6 12.7 11.5 8.8 6.1 2.6 6.3 6.3 6.3 5.4 5.9 3.9 2.2 1.9 2.6 1.9 3.4 3.0 0.5 0.6 0.3 0.4 0.4 0.5 0.1 0.0 0.1 0 0.1 0 69.2 68.6 61.6 52.4 37.8 21.4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nam

22
Quy Nhn Nha Trang T.S.Nhat Can Th Rach Gia 0 0 0 0.1 0.3 0 0 0.3 0.2 0.4 0 0 0.2 0.8 1.8 1.0 0.5 2.0 4.2 7.5 3.4 2.1 11.0 9.2 13.6 2.9 1.9 8.0 5.6 7.8 2.1 1.1 13.0 5.8 7.5 2.2 1.5 9.0 5.2 7.0 4.7 3.1 9.0 8.5 10 2.2 1.7 8.0 7.8 9.8 0.7 1.1 6.0 3.5 6.9 0 0 1.0 0.2 1.2 19.2 13.0 67.5 51.1 73.8

Trng Sa 0.2 Hoang Sa 0

0.2 0

0.2 0.1

1.2 0.3

2.8 0.5

2.1 0.8

2.1 0.3

2.5 1.1

2.5 1.0

1.8 0.2

1.7 0.1

1.2 0

18.5 4.4

Khu vc Tay Nguyen, cung vi bien trnh 2 nh nhng cc ai chnh ri vao thi ky au, tap trung vao thang 5. Cc ai th 2 ri vao thang 9. Thi ky gia 2 cc ai, thang 6-8, so ngay dong giam i tren 50% so vi thang 5 va 9. Mua ong keo dai t thang 4 en thang 10, cac thang mua ong kha nang xuat hien dong cung rat nho. Vao Nam Bo, bien trnh nam cua dong co net tng t nh Tay Nguyen. Cc ai chnh cung ri vao thang 5, cc ai th 2 ri vao thang 9, nhng sau thang 9 dong van con phat trien manh, ti tan thang 9 so ngay co dong van xap x thang 4. Ch mai ti thang 12 tr so nay mi giam han xuong, khac vi Tay Nguyen. Mua ong keo dai t thang 4 en thang 10.
2. Tan suat xuat hien dong trong ngay

Da tren nguon so lieu khai thac chi tiet ve thi gian co dong tai tram trong 10 nam (1981-1990) mot so iem tieu bieu (Bang 1.2) va bieu o bien trnh ngay tan suat co dong (H.1.11) ta co the i en mot so nhan xet:
Bang 1.2 Thi gian co dong trung bnh (gi)
Thang Tram Sn La Ha Giang Thai Nguyen Ha Noi Vinh a Nang Nha Trang B.M.Thuot 9 0.650 4.525 1.675 2.225 1.250 0.700 1.250 4.500 Mua ong 12 0 0 0 0 0 0 0 0 1 2.525 0.425 0.175 0.500 0.050 0 0 0 6 34.17 43.80 26.13 27.77 4.43 4.35 2.93 5.30 Mua he 77 35.70 60.23 38.00 28.66 5.45 2.85 0.38 5.38 8 32.72 43.35 31.70 24.85 7.88 2.55 1.13 2.20 Nam 224.9 262.0 187.9 154.0 57.1 31.8 15.3 45.1

23

- tat ca cac vung, hang ngay dong phat trien chu yeu vao thi gian buoi chieu va toi, sau 13 gi. Thi gian t co kha nang xuat hien dong nhat ri vao buoi sang (5-10 gi). - Bien trnh xuat hien dong hang ngay tren cac khu vc cung co nhng net rieng. na phan pha Bac, sau 24 gi kha nang xuat hien dong con kha ln, trong khi o cac khu vc pha Nam tr so nay nho hn ro ret. - Thi gian co kha nang xuat hien dong ln nhat trong ngay thng ri vao khoang 18-20 gi. Tuy nhien, cung co ni sm hn nh a Nang 15-16 gi... - cac khu vc sau trong noi a, tan suat toi a trong moi khoang gi ti 15-16% trong khi cac khu vc ven bien t dong ch khoang 3-5%.

Hnh 1.11 Bien trnh ngay tan suat co dong

Ngoai ra, so ngay co dong hang nam bien oi kha ln t nam nay qua nam khac. Nam co so ngay dong cc ai gap 4-5 lan nam co so ngay dong cc tieu. 1.3.2. Phan vung mat o set Viet Nam T cac nguon so lieu khac nhau ve ngay dong, gi dong, so lan set anh xuong cac khu vc, ngay gi xuat hien va ket thuc dong hang nam, qua x ly, tnh toan a phan ra c 5 vung ac trng ve cng o hoat ong dong set tren toan

24

bo lanh tho Viet Nam, bao gom: 1. Khu vc ong bang ven bien mien Bac (khu vc A). 2. Khu vc mien nui trung du mien Bac (khu vc B). 3. Khu vc mien nui trung du mien Trung (khu vc C). 4. Khu vc ven bien mien Trung (khu vc D). 5. Khu vc ong bang mien Nam (khu vc E). Bang 1.3 Cng o hoat ong dong set tai cac khu vc
Khu vc A B C D E Ngay dong TB (ngay/nam) 51.1 61.6 47.6 44.0 60.1 Gi dong TB (gi/nam) 219.1 215.6 95.2 89.32 126.21 Mat o set TB (lan/km .nam) 6.47 6.33 3.31 3.55 5.37
2

Thang dong cc ai VIII VII V va VIII V va VIII V va IX

Xuat phat t cac so lieu ve ngay gi dong trong nam oi vi 5 khu vc lanh tho Viet Nam, co the tnh toan a ra cac gia tr d kien ve mat o phong ien xuong at cho cac khu vc nh sau:
Bang 1.4 Tr so d kien mat o set theo khu vc:
So ngay dong 20 40 40 60 60 80 80 100 100 120 Khu vc A 2.43 4.86 4.86 7.29 7.29 9.72 9.72 12.16 12.15 14.58 Khu vc B 2.1 4.2 4.2 6.3 6.3 8.4 8.4 10.5 10.5 12.6 Khu vc C 1.2 2.4 2.4 3.6 3.6 4.8 4.8 6.0 6.0 7.2 Khu vc D 1.22 2.44 2.44 3.65 3.65 4.87 4.87 6.09 6.09 7.31 Khu vc E 1.26 2.52 2.52 3.78 3.78 5.04 5.04 6.3 6.3 7.56

Nhan xet: - Khu vc ong bang ven bien mien Bac (khu vc A): cng o hoat ong dong set manh nhat. Nhng thang co nhieu dong set t thang 5 en thang 9, cc ai la thang 8. Trung bnh mot ngay set keo dai 4.05 gi. - Khu vc mien nui trung du mien Bac (khu vc B): la khu vc co cng o hoat ong dong set manh, nhng thang co nhieu dong set t thang 3 en thang 9, manh nhat la cac thang 5, 6, 7, 8, cc ai la thang 7. Khu vc nay co

25

thi gian mua set dai nhat. Trung bnh mot ngay set dai 3,5 gi. - Khu vc mien nui trung du mien Trung (khu vc C): la khu vc t set hn, bien trnh hoat ong dong set that thng, mua set thng keo dai t thang 2 en thang 9, manh nhat vao thang 5 sau o giam dan roi lai tang manh dan vao thang 8, thang 9. Bien trnh dong co 2 nh vao thang 5 va thang 8. Gi dong trung bnh trong ngay dong cua khu vc la 2 gi. - Khu vc ven bien mien Trung (khu vc D): la khu vc co ac iem hoat ong dong set gan giong khu vc cao nguyen mien Trung. Tuy nhien mc o hoat ong dong set tang dan vao cuoi mua set. Khu vc nay ve bien trnh dong co 2 cc ai so ngay dong vao cac thang V, thang VIII. Mua set keo dai t thang II en thang XI. Gi dong trung bnh trong mot ngay dong la 2,03 gi. - Khu vc ong bang mien Nam (khu vc E): la khu vc co so ngay dong ln. Tuy nhien gi dong trong ngay dong thng ngan hn. Mua dong chu yeu tap trung vao thi gian t thang V en thang X. Manh nhat vao thang V sau o giam dan en thang VIII, thang IX lai tang cng tr lai. Thi gian gi dong keo dai trung bnh la 2,1 gi. 1.3.3. Phan bo xac suat bien o va o doc dong set Viet Nam T cac ket qua o lng cac thong so phong ien set xuong at bang to hp dao ong ky t ong va bang cac bo ghi t tnh co the thay rang: - Xac suat xuat hien cac cu set co cng o manh tai Viet Nam la tng oi thap. - Imax = 90, 97kA va Amax = 65, 8kA / s (theo dao ong ky t ong). - ng cong phan bo xac suat bien o va o doc dong set khong co ot bien va nam trong mien tap hp cac ng phan bo tai cac vung khac nhau tren the gii. Ket luan Viet Nam la nc nam trong vung kh hau nhiet i am, kh hau nay rat thuan li cho s phat sinh, phat trien cua dong set. Do anh hng cua che o gio mua va a hnh oi nui va ong bang xen ke, nen phan bo dong tren cac vung lanh tho khong eu, cac vung bien va ven bien t dong, ac biet la ven bien Nam Trung Bo. Cac vung sau trong at lien dong phat trien nhieu hn, mot so khu vc hnh thanh cac trung tam dong, ac biet phan tay bac cua Nam Bo.

26

Hnh 1.12 ng phan bo xac suat bien o dong set.

27

Hnh 1.13 ng phan bo xac suat o doc dong set.