Su Ayak Izi Raporweb

RAPORUN HAZIRLANMASINDA BRL YAPILAN KURULULAR.
RAPOR
2014
TRKYENN SU AYAK Z RAPORU

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi
Yazarlar: Guy Pegram (Pegasys Strategy and Development) Sarah Conyngham (Pegasys Strategy and Development) Aya Aksoy (WWF-Trkiye) Buket Bahar Dvrak (WWF-Trkiye) Deniz ztok (WWF-Trkiye) Katkda Bulunanlar Tolga Batak (WWF-Trkiye) Stuart Orr (WWF-International) Bahar Sel (T.C. Orman ve Su leri Bakanl Su Ynetimi Genel Mdrl) Fulya Kalemci (T.C. Orman ve Su leri Bakanl Su Ynetimi Genel Mdrl) Nermin iek (T.C. Orman ve Su leri Bakanl Su Ynetimi Genel Mdrl) Seluk Cokun (T.C. Orman ve Su leri Bakanl Su Ynetimi Genel Mdrl) Yayna Hazrlayan Berivan Dural (WWF-Trkiye) Analizin evirisi Aral Demircan Tasarm Tasarmhane Bask Ofset Yapmevi Bu yaynn tamam ya da herhangi bir blm, WWF-Trkiyenin izni olmadan yeniden oaltlamaz baslamaz. Metin ve grakler: 2013 WWF-Trkiye ve Pegasys Strategy and Development Tm haklar sakldr. ISBN: 978-605-86596-7-4

indekiler
nsz: Su Ynetiminde Yeni Yaklam: Btncl Havza Ynetimi nsz: Suyu Aklc Kullanan Bir Gelecee Doru nsz: Yaanabilir Bir Dnya iin Bir Adm Atn 4 6 8
1: Giri
Su Kullanmna Ynelik Alternatif Bir Gsterge: Su Ayak zi Metodoloji ve Veri Temini
11 13
11
2: Trkiyenin Su Ayak zi 3: retimin Su Ayak zi

Tarmn Su Ayak zi eker Pancar ve Mavi Su Kullanm Evsel ve Endstriyel Su Ayak zi
16
21 24 27
20
4: Tketimin Su Ayak zi 5: hracatn ve thalatn Su Ayak zi

hracatn Su Ayak zi hracat rnleri: Fndk ve Kuru Kays thalatn Su Ayak zi Budayn Su Ayak zi
30
36 40 41 42
36
6: Ekonomide Su
Pamuk: Tedarik zinciri boyunca katma deer
50
52
7: Sonu ve neriler
Karar vericiler Dnyas Bireyler
58 60 60
58
Kaynaka Veri Tabanlar Terimler Szl (Su Ayak zi A)
63 64 65
Salda Gl, Burdur Cneyt Ouztzn
NSZ
Su Ynetiminde Yeni Yaklam: Btncl Havza Ynetimi Son iki yzylda sanayilemenin etkisiyle refah seviyesindeki hzl ykselie paralel olarak hem nfusta, hem de retim ve tketimde hzl bir art meydana gelmi, bu da toplam su tketimini nemli lde artrmtr. Dier taraftan sularn kirlenmesi neticesinde dorudan kullanlabilecek su miktar azalmtr. Ayrca kresel iklim deiiklii sebebiyle takn ve kuraklk tehlikesi kendisini her geen gn daha fazla hissettirmektedir. Trkiye su kaynaklarnn varl bakmndan ne su zengini ne de su fakiridir. Dolaysyla lke su kaynaklarnn kirletilmesinin nlenmesi, fert bana ve birim retim bana su kullanmnn azaltlmas, ayn zamanda faydal maksatlar iin kullanlabilir su miktarnn artrlmas byk nem arz etmektedir. Su ynetiminin nemli bileenlerinden birisi su verimlilii, su verimliliinin nemli alt bileenlerinden birisi de su tasarrufudur. Su tasarrufunda bavurulacak ilk yaklam hem birim fert ve toplum, hem de birim retim ve tketim bana su tketimlerini azaltmaktr. Bunu salamak iin ncelikle bu birimler bana gerek, sanal ve toplam su tketimlerini belirlemek, yani su ayak izlerini tespit etmek gerekmektedir. Trkiye iin su ayak izinin hesaplanmas, gelecee ynelik planlamalar yaplmas, sorunlara zm nerileri gelitirilmesi, toplumun su tasarruf bilincinin artrlmas, paydalarn su ynetimine katlmas ve kamu politikalarnda deiim gerekletirilmesi alarndan olduka nemlidir. Trkiye iin hazrlanan bu su ayak izi lke raporunun, devletin sosyal ve ekonomik planlama hedeeri belirlenirken, suya ynelik hususlarn daha salkl bir ekilde belirlenmesine yardmc olaca mit edilmektedir. Bu rapor, Orman ve Su leri Bakanlnn entegre havza ynetimi oluturma ynndeki almalarna, Trkiyedeki temiz su kaynaklarnn retim ve tketimdeki paylarn ortaya koyarak destekleyici bir rol stlenmektedir. Hazrlanan Trkiyenin Su Ayak zi Raporu ile, lkemizin su ayak izinin hesaplanmas, dorudan ve dolayl su kullanmnn, i ve d su ayak izinin ve suyun ekonomi ierisindeki rolnn ortaya koyulmas hedeenmektedir. Bu Rapor ile ayn zamanda ticarete konu olan rnlerde sanal suyun ak incelenmekte, su ynetiminde sz sahibi olan paydalara ynelik eitli politika nerileri getirilmektedir. Rapor sadece lke su kaynaklarnn korunmasna deil, irketlerimizin ihracat potansiyelinin artrlmasna da yardmc olacak nc bir alma nitelii tamaktadr. Raporun hazrlanmasnda emei geenlere teekkr eder, almann lkemiz iin faydal olmasn dilerim. Prof. Dr. Lt AKCA Mstear T.C. Orman ve Su leri Bakanl
TRKYENN SU AYAK Z
Ayder Deresi, Rize Ercan Suek / Getty Images Turkey
TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi
NSZ
Suyu Aklc Kullanan Bir Gelecee Doru Nobel dll bilim adam Paul Crutzene gre, insanlar yalnzca son iki yzyl iinde gezegenimizi ylesine geni kapsaml bir deiime uratt ki, bundan sonraki milyonlarca yl boyunca gezegenimizin ehresini deitirecek yeni bir jeolojik dnemin balangcn yayor olabiliriz. Yerbilimciler, sanayi devriminin ve onu izleyen ekonomik gelimelerin hzlandrd kresel evre sorunlar yznden yaadmz devrin, nsan a (Antroposen) diye adlandrlmasn neriyorlar. Kaynaklarn ar tketimi ve buna bal oluan kirlilik, yeryzndeki ekosistemleri gezegen kapasitesinin snrna getirdi, hatta ou zaman tesine tad. Dnya zerinde cora olarak eit dalmam olan su kaynaklarnn ynetimindeki skntlar ok iyi biliyoruz. Gnmzde 2,6 milyar insan yeterli hijyen olanaklarndan mahrum; 884 milyon insann ise temiz suya eriimi bulunmuyor. Dnya nfusunun altda biri, gnlk ihtiyalar olan 50 litre temiz suyu karlamak iin gvenilir bir kaynaa sahip deil. Su kaynaklar stndeki rekabet ve atma dnyann hemen hemen her yerinde gze arpyor. Gelimekte olan ve hzl byyen ekonomiler nedeniyle artan talep ve yeralt sularnn ar kullanm, bu atmalarn arkasndaki iki ana unsur. Bununla birlikte, su mcadelesini alevlendiren asl konunun, yoksul lkelerdeki nfus art deil, zengin lkelerdeki tketim art olduu belirtilmektedir. Nfus art hz yksek olan yoksul lkeler, bugne kadar sulama potansiyellerinin ok kk bir blmn kullandlar. klim deiiklii zerine artan kantlar, gelecekte ya dzeninin ciddi oranda deieceine ve daha dengesiz hale geleceine iaret ediyor. Gncel bir McKinsey raporu, bugn 4.500 milyar metrekp olan kresel su ihtiyacnn 2030 ylna kadar 6.900 milyar metrekpe kacan ngryor. Talepteki bu trman, mevcut gvenilir ve eriilebilir su rezervlerinin yzde 40 zerinde. Bu gidiat hepimizi kayglandryor. Bu noktada, su kaynaklarn aklc kullanmann yaamsal nemi karmza kyor. Suyu aklc kullanmann ba koulu korumak ve iyi ynetmektir. Bunu baarabilmek iin, suyun doal ortamda nasl hareket ettiini, lkelerin ekonomisini, tarm ve sanayi sektrlerini ve bunlara bal olarak sren insan yaamn anlamak gerekiyor. Mevcut retim, tketim ve uluslararas ticaret ekilleri; nehir havzalarn ilgilendiren yerel bir konu olarak grlen su sorununu, blgesel ve kresel lekte deerlendirilmesi gereken bir zemine tad. Gnmz dnyasnda Birleik Krallkta yaayan insanlar dolayl olarak Hindistandaki hidrolojik sistemi etkiliyor. Hollandada yaayan insanlar Brezilyann blgesel su sistemleri zerinde dolayl etki yaratyor. Su kullanmmz; itiimizden, grdmzden ve dokunduumuzdan ok daha fazladr. Tkettiimiz tarmsal ve endstriyel rnlerin de belli bir blgedeki su kaynaklar zerinde ok nemli etkisi bulunmaktadr. Her gn itiimiz meyve suyu, giydiimiz tirt ya da kullandmz cep telefonu bir akarsu havzasndaki suyu kullanarak retiliyor. Yakn gemie kadar, su ynetiminde retim ve tedarik zinciri boyunca gerekleen su tketimi ve kirlilii gereince dikkate alnmyordu. Ancak, bugn artk hepimiz toplam su tketiminin ve kirliliinin, toplumun ne kadar ve nasl su tkettiiyle balantl olduunun farkndayz. Baka bir deyile, hepimiz sanal su izi zerinden birbirimize balyz. Sanal su, ayn zamanda sakl su veya glge su olarak da tanmlanyor. Tm bu farkl terimler, bir rnn ierisindeki ziksel su miktarnn, rnn retimi iin kullanlan su miktar ile karlatrldnda nemsiz kaldn yanstmak
6 TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi
amacyla kullanlyor. retim srelerinde kullanlan su miktar llebiliyor. Kesin sonulara ulamamz mmkn klan sanal su kavram, ihtiya duyulan su miktarn tedarik zinciri boyunca ve tm ynleriyle dnebilmemizi salyor. Buradan yola karak doan Su Ayak zi kavram su tartmasna yeni bir boyut kazandrd. Suyun tarmsal ve endstriyel rnlerdeki gizli boyutuna bakarsak; su ayak izi deerlendirmesi sadece yaam biimimiz iin ne kadar su gerektiinin tam bir resmini izmekle kalmyor, ekonomimizin farkl su alanlarna bamlln hem meknsal hem zamansal boyutlaryla anlamamz salyor. Trkiyenin Su Ayak zi Raporu retim dngsnde kullandmz suyun bilinmeyen hikyesini anlatyor. Su ynetimi konusunda anlaml bir tartma balatan rapor, Trkiyenin su ayak izini ve sektrlere gre bileenlerini ortaya koyuyor. Su, retim ve uluslararas ticaret arasndaki ilikilerin altn izerek su kaynaklar zerindeki etkiyi netletiriyor. Trkiyenin su ayak izi deerlendirilirken, retim ve tketimde kullanlan su ile Trkiyenin ithalat ve ihracatndaki su hacmi incelenerek ekonomideki su ak gsteriliyor. Bunun yannda rapor; Trkiyenin retiminde ve uluslararas ticaretinde kritik neme sahip olan buday, pamuk, eker pancar, fndk ve kuru kays gibi balca rnlerin kapsaml bir deerlendirmesini gerekletiriyor. Trkiyenin su ayak izi hesaplamalar, lkemizde gerekleen retimin ve tketimin i su kaynaklarna daha fazla baml olduunu ortaya koyuyor. Bu yzden, Trkiyede tatl su kaynaklarnn srdrlebilir ynetiminin lke ekonomisini dorudan etkileyen en nemli unsurlardan biri olduunu gsteriyor. Rapor, tarmsal retimin Trkiyenin su ayak izindeki birincil etken olduunu ortaya koyuyor; toplam su ayak izinin yaklak %89u ve tarmn su ayak izinin %83 bitkisel retiminden kaynaklanyor. Bitkisel retime daha yakndan baktmzda; tahllar, yem bitkileri, endstri bitkileri (eker pancar, pamuk, ay) ve meyve & yemiler, tarmsal retimin su ayak izinin kayna olan balca rnler. Nfus artnn etkisiyle artan tketim ve iklim deiikliine bal olarak su gvenlii, Trkiye iin gelecek yllarda daha nemli sorunlar olacak. Bu nedenle, lkenin ekonomik tahminlerinde ve planlamasnda su talebini ve etkisini kapsaml bir yaklamla deerlendirmek gerekecek. Su riskini en aza indirmenin ve su direncini artrmann yannda, lkeyi kresel ekonomide avantajl bir konuma getirmek iin evresel, sosyal ve ekonomik srdrlebilirlik Trkiyenin su politikasnn ana unsuru haline gelmeli. zetle, dnlecek ve zerinde tartlacak soru udur: Trkiyenin su ayak izini ve deerli tatl su kaynaklar stndeki etkiyi azaltmak iin karar vericiler, i dnyas ve bireyler hep birlikte nasl hareket edebilirler? Hepimizin; karar vericiler, yneticiler ve duyarl bireyler olarak suyun ynetiminin sosyal ve evresel sonular zerinde sorumluluu bulunuyor. Su kaynaklarnn daha iyi ynetimi sadece suyu ynetenlerin sorumluluu deildir. Su kaynaklarnn srdrlebilirliinin salanmas iin su kaynaklarna bal olan ve kullanan herkesin ortak hareketi nem tar. WWF-Trkiyenin Orman ve Su leri Bakanl ortakl ve OMO & Unilever desteiyle hazrlad bu rapor araclyla, suyun ekonomi zerindeki roln ortaya koyarak su kaynaklar hakknda Trkiyede yeni bir tartma balatmay umuyoruz. Artk bu kymetli kayna kullanma ve ynetmedeki geleneksel kalplar hakknda dnmenin, bunlar sorgulamann ve gelitirmenin zaman geldi. Trkiyenin Su Ayak zi Raporu, suyun ok ynl doasn anlamamz salayacak ve yaam kaynamz ynetmenin yeni yollarn bulmamza destek olacaktr. Uur Bayar Ynetim Kurulu Bakan WWF-Trkiye
TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi 7
NSZ
Yaanabilir Bir Dnya iin Bir Adm Atn Deerli Paydalarmz, Trkiyenin nfusunun, 2030 ylnda 100 milyona yaklaaca tahmin ediliyor. Nfus artna iklim deiiminin olumsuz etkilerini de eklersek, WWF-Trkiyenin verilerine gre, bugnn su stresi eken lkesi Trkiye, 2030da su fakiri olarak anlmaya balayacak. Yani kii bana den su tketimimiz, drtte bir orannda azalm olacak. Biraz daha ileriye gidersek, 2050de, ok ciddi bir su kriziyle mcadele etmek zorunda kalabiliriz. Tm bu veriler bize unu gsteriyor; daha fazla ge kalmadan nlem almal; bu gidie dur demeliyiz! Unilever olarak hzl tketim rnleri sektrndeki gcmz bir yandan evre dostu rnleri tketicilerimize ulatrmak iin kullanyor, dier yandan da tketici eilimlerini, alkanlklarn deitirmeye ynelik almalar yrtyoruz. 2010 ylndan bu yana tm dnyada byk kararllkla uyguladmz Unilever Srdrlebilir Yaam Plan kapsamndaki evresel ve sosyal srdrlebilirlik taahhtlerimizi gerekletirmeyi, gezegenimize ve insanla kar en nemli grevlerimiz olarak kabul ediyoruz. Planmzn temel hede, evresel ayak izimizi yar yarya azaltmak ve pozitif sosyal faydamz artrmak. Dnyamzn geleceini olumlu ynde deitirmek iin byk nem tayan bu hede, tek bamza gerekletirmemizin mmkn olmadnn bilincindeyiz. Bu nedenle farkndalk ve davran deiiklii salamay hedeeyen almalarla tketicimizi de bizimle birlikte hareket etmeye ynlendiriyoruz. Bu anlamda su kullanm konusunda doru alkanlklar benimsenmesini tevik etmek son derece nem tayor. Unilever olarak, lkemizde su kaynaklarnn maruz kald tehditlere dikkat ekmek ve su kaynaklarna bal mevcut ekonomik faaliyetleri srdrlebilir klmak hedeyle OMO markamz ve dnyann nde gelen sivil toplum kurulularndan WWF-Trkiye ile 2009 ylnda Sudaki Ayak zim Projesini gerekletirdik. Toplumda su kullanm alkanlklar konusunda nemli bir farkndalk yaratan projenin deerli sonular oldu. Proje kapsamnda atmz www.sudakiayakizim.org sitesinde, 90 binden fazla kii sudaki ayak izini lt. Suyun doru kullanm konusunda bilinlendirmeye ynelik almalarmzla Trk kadnlar arasnda amar ykamada n ykama orannn yzde 44ten yzde 29a gerilemesini saladk. Bylece, iki merli Barajn dolduracak kadar su tasarrufu edilmesine nclk ettik. imdi, bu baarl ibirliini ve sinerjiyi, lkemizde ilk kez Trkiyenin Su Ayak zini kararak bir adm daha teye tayoruz. T.C. Orman ve Su leri Bakanlnn nemli destek ve ynlendirmeleriyle hazrladmz Trkiyenin Su Ayak zi Raporu ile lkemizin toplam su ayak izini belirlemenin yan sra dorudan ve dolayl su kullanm, sektrlerin su ayak izi ve suyun ekonomi
TRKYENN SU AYAK Z
ierisindeki rol gibi nemli verileri de gn na kavuturuyoruz. Bu almada bizden deerli desteklerini esirgemeyen T.C. Orman ve Su leri Bakanl ve WWF-Trkiyeye teekkr ederim. Trkiyenin Su Ayak zi Raporu ile hedemiz; tm paydalarn hem yaamsal hem ekonomik bir deer olarak suya daha srdrlebilir bir bak asyla yaklamalar ve bu bilinle hareket etmeleri konusunda katk salamak. Dilerim ki, bu nemli almann sonular, srdrlebilir bir dnya hayalimize ulamak iin sivil toplum, hkmet, zel sektr, niversiteler, ksacas tm paydalarmza ve tketicilerimize k tutsun! Sayglarmla, Mehmet Altnok CEO Unilever Trkiye
Munzur Vadisi, Tunceli Cneyt Ouztzn
10
TRKYENN SU AYAK Z
WWF-Trkiye tarafndan T.C. Orman ve Su leri Bakanl ile ibirlii ierisinde Unilever ve OMOnun desteiyle hazrlanan bu rapor; su, retim ve uluslararas ticaret ilikisini ele alarak, Trkiyenin su ayak izini ortaya koymay amalamaktadr.
1: GR
Gnmzde yaanan kreselleme sreci, hzl nfus art, kentleme ve iklim deiiklii etkileri gz nnde bulundurulduunda, tatl su kaynaklarnn miktar ve farkl sektrler arasndaki uygun paylam, karar vericilerin en fazla zerinde durduu konulardan biri haline gelmitir. Buna bal olarak, lke iinde tketilen mal ve hizmetlerin retiminde o lke iinde ve kresel lekte kullanlan suyun miktarn ve kalitesini lmek nem kazanr. Sektrler arasnda verimlilik oluturarak ekonomik balantlar kurmak ve gelecei bu erevede planlamak; kalknmann evresel, ekonomik ve sosyal adan srdrlebilir bir biimde gereklemesini salayacaktr. Su Ayak zi, suyun ekonomi ierisinde oynad roln ve su ynetiminin ekonomik kalknma srelerinde bir ara olarak kullanmnn anlalmasn salayan, yeni bir kavramdr. Bir lkenin su ayak izinin incelenmesi, suyun ekonomik faaliyetlerdeki ynn izleyerek planclarn, karar vericilerin ve yatrmclarn tahsis, ticaret, rekabet avantaj ve ekosistem desteine ynelik kararlarnn zeminini oluturan bilgiyi temin eder. Bu balamda, su ayak izi kavram, T.C. Orman ve Su leri Bakanl tarafndan nehir havzalar ynetim plan srelerini destekleyici bir ara olarak tanmlanmtr. Trkiyenin su ayak izi deerlendirmesi, Trkiyede retimde ve tketimde kullanlan su kaynaklarnn korunmasna ve etkin kullanmna ynelik almalar desteklemeyi amalamaktadr. Raporun baka bir amac da; su kaynaklar, retim ve uluslararas ticaret arasndaki iliki zerinden yeni bir tartma ortam yaratmaktr. Bununla birlikte, Trkiyenin Su Ayak zi Raporunun sonular, ekonomik ve sosyal kalknma hedeerine su olgusunun yerletirilmesine katk salayacaktr.
Su Kullanmna Ynelik Alternatif Bir Gsterge: Su Ayak zi

Su Ayak zi kavram, ilk kez 2002 ylnda UNESCO-IHEde1 Arjen Hoekstra tarafndan ortaya koyulmutur. Bir rnn su ayak izi; rnn sanal su ierii veya rnn sakl, gml, harici ya da glge suyu diye adlandrlan farkl terimlerle benzerlik gsterir (Hoekstra and Chapagain, 2008). Sanal su ierii veya gml su, yalnzca rnn ierisindeki sakl suyu ifade eder. Bu kavram, uluslararas veya blgeler aras grnen su aklar balamnda kullanlr. Bir lke veya bir blge bir rn ithal ediyorsa veya ihra ediyorsa, suyu da sanal olarak ithal/ihra etmektedir. Bu da genel olarak sanal su ak ya da ticareti olarak adlandrlr. Su ayak izi ise yalnzca su hacmini deil, ayn zamanda kullanlan suyun trn (yeil, mavi, gri), ne zaman ve nerede kullanldn da gsterir. Bu bakmdan bir rnn su ayak izi, ok boyutlu bir gstergedir. Sakl su ierii ve gml su ise yalnzca kullanlan suyun miktarn ifade eder. Miktar, su kullanmnn yalnzca bir boyutudur. Suyun kullanld yer ve zaman aral ile kullanlan suyun tr de miktar kadar nemlidir. Bir tketicinin ya da reticinin sanal su ieriinden deil, su ayak izinden sz etmek mmkndr.
1 UNESCO-IHE Su Eitimi Enstits, Hollandann Delft kentinde bulunan ve dnyada su konusunda lisansst eitim veren en byk kurulutur. http://www.unesco-ihe.org/
11
Su ayak izi kavram, Hollandadaki Twente niversitesi ile Su Ayak zi A (Water Footprint Network-WFN) tarafndan gelitirilmitir. Bir mal veya hizmet retmek iin gerekli tatl su miktarnn tm tedarik zinciri iindeki lmn ifade eden su ayak izi; hammaddenin ilenmesinden, dorudan operasyonlara ve tketicinin rn kullanmasna kadar geen tm sreci kapsar. Bylece, su ayak izi kavram hem dorudan su kullanmn hem de retim srecindeki dolayl su kullanmn hesaba katar. lk su ayak izi almalar, sanal su almalarna benzer ekilde, bir lkenin su kaynaklarn ve dorudan retimdeki su ihtiyacn karlayacak miktar ortaya koymak iin lke apnda yaplmtr. Giderek daha fazla popler olan su ayak izi almalar; rnler, irketler ya da ticari mallar zelinde gerekletirilerek, irketlerin tedarik zincirlerinin incelenmesinde zel sektr tarafndan da kullanlmaya balanmtr. Su Ayak zi, birim zamanda harcanan (buharlama dhil) ve/veya kirletilen su miktar ile llmektedir. Bir bireyin, toplumun veya i kolunun su ayak izi; bireyin veya toplumun tkettii mallarn ve hizmetlerin retimi iin kullanlan veya reticinin mal ve hizmet retimi iin kulland toplam temiz su kaynaklarnn miktardr. (Water Footprint Network, 2012) Su ayak izi kavram su kullanmna ynelik alternatif bir gstergedir. Sistemden ekilen su miktar yerine tketilen su miktarn inceleyen su ayak izi, bu anlamda geleneksel su istatistiklerinden farkldr (Hoekstra, 2003). Mavi, yeil ve gri su ayak izi; su ayak izinde su kullanmn ve kalitesini temsil eden bileendir. Mavi Su Ayak zi, bir mal retmek iin ihtiya duyulan yzey ve yeralt tatl su kaynaklarnn toplam hacmi iin kullanlr ve geleneksel olarak tatl su denildiinde akla gelen su kaynaklardr.
Yeil Su Ayak zi, bir maln retiminde kullanlan toplam yamur suyudur. Ancak, yeil su ayak izinde sz edilen yamur suyu kaybolmaz ya da yeralt sularna karmaz; toprakta ya da bir sre iin toprak stnde saklanr. Ya miktar, yeil su arzn ve talebini etkiledii iin, bir blgenin yeil su gereksinimi deerlendirilirken iklim deiiklii ve deikenlii gz nnde bulundurulmaldr. Gri Su Ayak zi, kirlilie ynelik bir gstergedir. Mevcut su kalitesi standartlarna dayal olarak, kirlilik yknn bertaraf edilmesi ya da azaltlmas iin kullanlan tatl su miktarn ifade eder. Bu nedenle, gri su kavram nfus ve endstriyel byme ile ilikili olarak ele alnr. Bir lkede retimin su ayak izi, yalnzca o lkeye ait su kaynaklarnn kullanmn dikkate alr. Ancak, tketim asndan bir lkenin su ayak izi ele alndnda, su ayak izinin i ve d blmleri gz nnde bulundurulmaldr. Bir lkede tketimin i su ayak izi, lkedeki su kaynaklarnn tketim amacyla kullanlan blmn belirtir (mal ve hizmet retiminde). Tketimin d su ayak izi ise, baka bir lkede retilen ve ithal edilen mal veya hizmetler iin kullanlan suyu belirtir.
12
TRKYENN SU AYAK Z
Metodoloji ve Veri Temini

Trkiyenin su ayak izini hesaplamak iin farkl veri kaynaklarna bavurulmutur. Su Ayak zi A (WFN) 1996-2005 yllarna ait toplu halde ve rn bazl birok lkeyi kapsayan geni bir su ayak izi veri tabanna sahiptir. Ancak, Trkiyenin son on ylda gsterdii hzl ekonomik byme, u anki tketim ve retim verilerinin, 1996-2005 yllarna ait verilere gre ok daha byk olacan gstermektedir. Trkiyenin Su Ayak zi Raporu kapsamnda daha uygun ve gncel bilgilere ulamak iin, mmkn olan yerlerde veri gncellemeleri yaplmtr. Trkiyede retimin su ayak izini hesaplarken, ncelikle nemli tarmsal rn kategorilerindeki balca rnler belirlenmitir. Bu rnlerin 2006-2011 yllar arasndaki ortalama retim miktarlar (ton cinsinden), Birlemi Milletler Gda ve Tarm Organizasyonu (FAO) ve Trkiye statistik Kurumundan (TK) temin edilmitir. Trkiyede balca tarmsal rn kategorilerinin su ayak izi, toplam retim miktarlar gz nne alnarak WFNnin her bir rne ynelik su ayak izi verisi kullanlarak hesaplanmtr. WFNnin her bir tarmsal rne ynelik su ayak izi verileri (m3/ton olarak) on yllk sre ierisinde ok byk deiiklik gstermemitir. Bununla birlikte, raporda rnek rn olarak daha detayl incelenen buday, pamuk ve eker pancar iin daha doru verilere ulamak amacyla mavi ve yeil su ayak izi (m3/ton olarak) CROPWAT2 kullanlarak yeniden hesaplanmtr. Bu rnler iin gri su ayak izi verileri ise WFNden alnmtr. Btn yeil, mavi ve gri su ayak izleri hesaplandnda, hepsi rn kategorisine gre toplanmtr. Tarm rnleri, kullanmlarna gre kategorilere ayrlmtr. rnein, arpa hem insanlar hem de hayvanlar tarafndan tketilir, bununla birlikte yllk arpa retiminin byk bir ksm hayvan yemi olarak kullanlr. Dolaysyla, bu almann amac dorultusunda arpa, hayvan yemi olarak snandrlmtr. Tketimin su ayak izi hesaplamalar da, WFNnin 1996-2005 yllar arasndaki kii bana den verilerine dayanmaktadr. Bununla birlikte, evsel su kullanm, otlatma ve endstriyel retim; WFN verileri (nfus ve ekonomik kalknmaya gre leklendirilerek) ve TK verileri kullanlarak belirlenmitir. Hesaplamalar; nfus ve ekonomik bymeye gre leklendirilen verilerin rn kategorilerine gre toplanmasyla yaplmtr. Kii bana den su ayak izi hesaplanrken su ayak izi almalaryla rtmesi amacyla Dnya Bankasnn 2006-2011 verileri kullanlmtr. Trkiyenin ithalat ve ihracatnn su ayak izi, retimin su ayak izine benzer ekilde hesaplanmtr. Balca ihracat ve ithalat rnlerinin miktarlar FAOdan, bu rnlerin Trkiyeye zel su ayak izi (m3/ton cinsinden) verileri WFNden elde edilmitir.
2 CROPWAT: Bitkinin su ve sulama ihtiyacn toprak, iklim ve rn verilerine gre hesaplamaya yardmc olan Birlemi Milletler Tarm ve Gda Organizasyonu tarafndan gelitirilen bir yazlmdr.
13
TRKYENN SU AYAK Z
Trkiyenin su ayak izi hesaplamalar, lkedeki retimin ve tketimin yzde 80inin i su kaynaklarna dayandn ortaya koymaktadr. Bu durum, tatl su kaynaklarnn srdrlebilirliinin lke ekonomisini dorudan etkilediini gsterir.
Akpnar Ky, Seluklu, Konya Mehmet Can / Getty Images Turkey
2: TRKYENN SU AYAK Z
Bir Bakta Trkiye
Nfus: 75. 627.384 (TK, 2012) Kii ba GSYH (SAGP): 16.940 ABD Dolar (Dnya Bankas, 2011) Su potansiyeli: Yllk ortalama ya: 643 mm/yl Trkiyenin yzlm: 783.577 km2 Yllk ya miktar: 501 milyar m3/yl Buharlama: 274 milyar m3/yl Yeraltna szma: 41 milyar m3/yl Yzey suyu ak: 186 milyar m3/yl Kullanlabilir yzey suyu: 98 milyar m3/yl Yeralt suyu ekilmesi: 14 milyar m3/yl Net kullanlabilir tatl su kayna: 112 milyar m3/yl Kii bana den tatl su miktar3: 1.519 m3/kii/yl
Trkiye su zengini bir lke deildir. Artan nfusu, gelien sanayisi ve hzla byyen kentleriyle Trkiyenin 2030 ylnda su sknts eken bir lke olaca tahmin edilmektedir. Bu adan, su kaynaklarnn srdrlebilir kullanm ve ynetimi Trkiye iin ok nemlidir. Su kaynaklar zerindeki tartmalar zenginletirmek ve anlaml klmak iin Trkiyenin su ayak izi dikkatle incelenmelidir. Trkiyenin su ayak izini deerlendirirken, retimin ve tketimin su kullanmyla Trkiyenin ithalat ve ihracatnda yer alan su miktar incelenmitir. retimin su ayak izi Bir lke ierisinde retilen tm rnler iin gereken toplam su (yeil, mavi ve gri) miktardr. Bir lkenin ihra ettii mal ve hizmetlerin retimi iin gereken toplam su (yeil, mavi ve gri) miktardr. Bir lkenin ithal ettii mal ve hizmetlerin retimi iin gereken toplam su (yeil, mavi ve gri) miktardr. lke ierisinde tketilen mal ve hizmetlerin retimi iin kullanlan toplam su (yeil, mavi ve gri) miktardr.
TRKYENN 2030 YILINDA SU SIKINTISI EKEN BR LKE OLACAI TAHMN EDLMEKTEDR.
2030
hracatn su ayak izi (Sanal su ihracat) thalatn su ayak izi (Sanal su ithalat)
Tketimin su ayak izi
3 Kii bana den tatl su miktar 1,519 m3/yl, Trkiyenin mevcut su kaynaklarndan (su btesinden) yola karak nfusa paralel olarak kii bana den yllk kullanlabilir su miktarn ifade etmektedir. Trkiye iin bu veri Devlet Su leri tarafndan hesaplanmakta olup lkenin su varln yanstmaktadr. Bu raporda yer verilen kii bana den su ayak izi, bu veriden farkl olup lke ierisinde tketilen mal ve hizmetlerin retimi iin kullanlan toplam su miktarnn, yani tketimin su ayak izinin, nfusa blnmesiyle elde edilmitir.
16
TRKYENN SU AYAK Z
SU AYAK Z
DI SU AYAK Z
TKETMN SU AYAK Z
HRACAT N KULLANILAN SU
121 + 18 =
HRACAT AMACIYLA THAL EDLEN SANAL SU
19 + 5 =
HRACATIN SU AYAK Z
-140 + -23 =
-163 +163 0
Trkiyede tketimin su ayak izi ile retimin su ayak izi neredeyse eittir. Benzer ekilde; lkeye ithalatla giren sanal su, ihracatla kan sanal su miktarna denktir. Trkiyenin sanal su ithalatnn ve ihracatnn birbirine neredeyse eit olmas, sanal su btesinin denkliini ifade eder. Su ayak izi hesaplamalar, retimde ve tketimde kullanlan su miktarn ortaya koymann yan sra kullanlan suyun bileenleri (yeil, mavi ve gri) hakknda da bilgi vermektedir. Geleneksel su kullanm hesaplamalar yalnzca kullanlan yzey ve yeralt suyu miktarn ele alr. Bu da, su ayak izinde mavi su ayak izi ile ifade edilir. Su ayak izi hesaplamalar ise, mavi su ayak izinin yannda yeil ve gri su ayak izlerini de dikkate alarak toplam su ayak izini ortaya koymaktadr. Trkiyenin retiminde ve tketimindeki mavi, yeil ve gri su ayak izi oranlarna bakldnda, yeil su ayak izinin en byk bileen olduu grlmektedir. Bu durum, lkenin retiminin ve tketiminin yalara ve iklim koullarna duyarl olduunu gstermektedir. Daha sonraki blmlerde, tketimin ve retimin su ayak izleri ayrntlaryla incelenerek, Trkiyenin byyen ekonomisi ile ilikisi ortaya konacaktr.
RETMN SU AYAK Z
THALATIN SU AYAK Z
DENGE (SANAL SU BTES)
139
24
ekil 1: Trkiyenin su ayak izi (Mm/yl) (TK, WFN, FAOSTAT)
MAV SU
retim sreci boyunca kullanlan yzey ve yeralt suyu miktardr.
YEL SU
retim sreci boyunca kullanlan yamur suyuna karlk gelen su miktardr.
GR SU
rnn retiminden veya tedarik zincirinden doan kirli suyun temizlenmesi iin gerekli su miktardr.
RETMN SU AYAK Z % 19 % 19 % 19
ekil 2: Su ayak izi bileenlerine gre Trkiyede retimin ve tketimin su ayak izi (TK, WFN, FAOSTAT)
% 17 % 17 % 17 TKETMN SU AYAK Z
17
% 64
% 64
% 17
% 17
% 66
% 66
18
TRKYENN SU AYAK Z
RETMN SU AYAK Z
Trkiyede retimin su ayak izinin yaklak olarak yzde 90 tarm sektrnden kaynaklanmaktadr. Tarm sektrnn su ayak izinin en byk bileeni olan yeil su ayak izi, tarmsal retimin iklim koullarna hassasiyetini vurgular. Tarmn su ayak izinin ikinci byk bileeni olan mavi su ayak izi ise, sulama uygulamalarna dikkat ekerek, mevcut su kaynaklarnn srdrlebilirliini sektr iin nemli klmaktadr. retimin su ayak izinde evsel ve endstriyel su kullanm gri su ayak izi ile n plana kar. Bu da, Trkiyede endstriyel ve evsel su kullanmnn, su kalitesinde byk rol oynadn ortaya koyar.
19
ukur Ky, orum Cneyt Ouztzn
3: RETMN SU AYAK Z
retimin su ayak izi, lkede suyun nasl kullanldnn ve bu kullanmn uygun ve srdrlebilir olup olmadnn anlalmasn salar. Trkiyede retimin su ayak izi yaklak 139,6 milyar m3/yldr. Trkiyede retimden kaynaklanan su ayak izinin %64 yeil su ayak izidir; mavi su ayak izi %19 ve gri su ayak izi %17dir.
ekil 4te retimin su ayak izi sektrlere gre ele alnmaktadr. Tarm %89 ile en byk pay oluturmaktadr. Evsel su kullanm ve endstriyel retim, tm su ayak izinde srasyla, %7 ve %4lk blmleri kapsar.
RETMN SU AYAK Z
139,6 milyar m /yl

3
%4 %7
% 64
%89
% 19
Endstriyel su ayak izi
% 17
ekil 3: retimin su ayak izinin bileenleri (TK, WFN, FAOSTAT, DS)
Evsel su ayak izi Tarmn su ayak izi

ekil 4: Sektrlere gre retimin su ayak izi (WFN,FAO,DS)
100.000 80.000 60.000 40.000 20.000 0 Bitkisel retim Otlatma Yeil su ayak izi Endstriyel su kullanm Mavi su ayak izi Evsel su kullanm
Su ayak izi (Mm/yl)
Gri su ayak izi
ekil 5: Sektrlere ve su ayak izi bileenlerine gre retimin su ayak izi (TK, WFN, FAOSTAT, DS)
20
TRKYENN SU AYAK Z
ekil 5, her bir sektr iin su ayak izi bileenlerini ortaya koymaktadr. Tarm sektrnn nemli bir paras olan bitkisel retimde kullanlan suyun %66sndan fazlasn yeil su oluturur. Bu sektrde yer alan otlatmann su ayak izi ise byk lde yeil sudan oluur. Yeil su orannn yksek olmas, bu sektr iin yan nemini vurgular, dolaysyla da iklim koullarna hassasiyetinin altn izer. Bitkisel retimde kullanlan suyun yaklak %20sini ise mavi su oluturur. Bu da sulama uygulamalarna dikkat ekerek, mevcut su kaynaklarnn srdrlebilirliini sektr iin nemli klmaktadr. Evsel ve endstriyel su kullanmnn su ayak izleri neredeyse tamamen gri sudan oluur.
Tarmn Su Ayak zi
%89
TRKYENN TOPLAM SU AYAK ZNN %89UNU TARIM SEKTR OLUTURUR.
Trkiyenin toplam su ayak izinin %89unu tarm sektr oluturur. Tarmn su ayak izinin ise %92si bitkisel retimden, %8i otlatmadan kaynaklanr. Bitkisel retimin su ayak izine bakldnda, en byk payn %38 ile tahllara ait olduu grlmektedir. Tahllar, %31 ile yem bitkileri izler. Endstri meyveler %13, ya bitkileri %5, sebzeler ve baklagiller %2sini oluturur.
%5 %2 %10 %13 %38

Tahllar Yem bitkileri Meyveler ve sert kabuklu meyveler Endstri bitkileri Ya bitkileri
%32
Sebzeler ve baklagiller
ekil 6: Bitkisel retimin su ayak izinin rn kategorilerine gre dalm (TK, WFN, FAOSTAT, DS)
BTKSEL RETMN SU AYAK Z HESAPLAMALARINDA KULLANILAN RN KATEGORLER

Tahllar: Buday, pirin, msr. Yem Bitkileri: Yonca, arpa, yulaf, avdar, bakla. Endstri Bitkileri: eker pancar, ay, pamuk. Baklagiller: Fasulye, nohut. Sebzeler: Patates, soan vb. Sert kabuklu meyveler: Ceviz, kestane, badem, fstk, fndk. Meyveler: Domates, portakal, limon, greyfurt, elma, zm, kays, biber. Ya bitkileri: Ayiei, zeytin.
21
35.000
Su ayak izi (Mm3/yl)
30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 Tahllar Yem bitkileri Meyveler ve sert Endstri bitkileri kabuklu meyveler Yeil su ayak izi Ya bitkileri Sebzeler ve baklagiller
Mavi su ayak izi
ekil 7: rn kategorilerine ve su ayak izi bileenlerine gre bitkisel retimin su ayak izi (TK, WFN, FAOSTAT)
Trkiyede bitkisel retimin su ayak izinde en byk paya sahip olan tahllar ve yem bitkileri, ekil 7de grld gibi, yeil su ayak izinde de n plana kmaktadr. Mavi su ayak izinde ise en byk paya tahllar ve endstri bitkileri sahiptir. Bu bulgular; endstri bitkilerinin mevcut su kaynaklarna daha fazla ihtiya duyduunu gstermektedir. Yem bitkileri ise yalara ve dolaysyla iklim deikenliine baldr. Tahllar ise her ikisine de ihtiya duymaktadr.
50% 45% 40% 35% 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Tahllar Endstri bitkileri Meyveler ve sert kabuklu meyveler Yem bitkileri Ya bitkileri Sebzeler ve baklagiller
ekil 8: Bitkisel rnlerde retimin mavi su ayak izi (TK, WFN, FAOSTAT)
ekil 8, bitkisel retimde mavi su ayak izine odaklanarak mavi su ayak izini rn kategorilerine gre ele almaktadr. Genel olarak, endstri bitkileri gibi ekonomik deeri yksek olan rnlerin mavi su ayak izi daha yksektir. Bunlar arasnda yer alan eker pancar zel bir neme sahiptir. Bu kapsamda, eker pancarnn su ayak izi ve lke ekonomisindeki yeri ayrntl bir ekilde ele alnmaktadr.
22
TRKYENN SU AYAK Z
Hanboaz Deresi, Beyehir Gl, Konya Turgut Tarhan
23
eker Pancar ve Mavi Su Kullanm

Trkiye, kresel anlamda nemli bir eker pancar reticisidir. 2011/12 yllarnda; Rusya, Almanya ve ABDden sonra Trkiye, dnyada %6lk payla drdnc srada yer almtr. ekil 9, Trkiyenin eker ve eker rnleri ihracat ve ithalat ile yllara gre eker yatn gstermektedir. Yksek retim kapasitesi sayesinde Trkiyede eker ve eker rnleri ithalatna ok az ihtiya duyulmakta olup, ithalat miktar yllar ierisinde ayn seviyede kalmaktadr. hracat ise, piyasa ve iklim koullarna bal olarak deimektedir. Son yllarda ihracatn byk bir ksm Orta Dou lkeleri, Birleik Krallk, ABD, Fransa ve Almanyaya gerekletirilmitir.
4NC
TRKYE 20112012 VERLERNE GRE %6LIK PAYLA EKER PANCARI RETMNDE DNYA DRDNCSDR.
250.000 200.000
120 115 110 105 100 95 90 85 80 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Fiyat (TL/ton) eker (rafine & pudra)-ihracat
thalat-hracat (Ton)
150.000 100.000 50.000 0 eker (rafine & pudra)-ithalat
ekil 9: Trkiyenin eker ve eker rnleri ithalat, ihracat ve eker yat (TK, FAOSTAT)
Trkiye ekonomisine katk salamasnn yannda eker pancar; retim, istihdam ve hayvansal retime girdi oluturmas bakmndan stratejik nemi olan bir rndr. eker politikalar sosyal, ekonomik ve evresel boyutlaryla kapsaml bir biimde incelenmelidir. Bu rapor; eker pancar retiminin mevcut durumunu yalnzca su ayak izi asndan ele alarak eker pancar retimi ve su kullanm ilikisini aklamaktadr. Raporun bulgular, su sknts eken blgelerdeki tarmsal retim ve su kaynaklarnn ynetim srelerine destek olacaktr. Sulama sistemlerindeki gelime ve tohum kalitesindeki iyileme sayesinde, Trkiyede son yllarda eker pancar veriminde byk bir art yaanmtr. Bununla birlikte, Trkiyede tarmn yeniden yaplandrlmas srecinde, eker Kanunu 2001 ylnda yrrle girmitir. Kanun, eker sektrnn piyasa odakl geliimini amalamakta olup; eker tketiminin lke iindeki retimle karlanmasna, yatlandrlmasna ve pazarlanmasna ynelik dzenlemeler getirmektedir. eker sektrnde yeni bir a balatan Kanun, eker pancar retimine kota koyulmasnn ve eker fabrikalarnn zelletirilmesinin nn amtr. retim hacmini snrlayan kotalar, ekili eker pancar kapasitesinden dktr. eker Kanununa gre; yedi farkl irkete ait 33 eker fabrikasnn yllk retim kapasitesi 3,1 milyon ton/ yldr. Kotay aan eker pancar miktar, bu fabrikalar tarafndan dnya piyasasndaki yatlarla ihracatlara satlmaktadr.
24
TRKYENN SU AYAK Z
Fiyat (TL/ton)
Tablo 1, son yllarda Trkiyedeki eker pancar ekilen alan, retilen eker pancar ve ortalama verimi gstermektedir. 2007 ylnda yaanan kuraklk, eker pancar veriminde de neden olmutur. Daha sonraki yl yalarn artmas sayesinde, verim eski seviyesine dnmtr.
Yllar 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012
eker pancar ekilen alan (ha) 408.367 356.517 371.795 319.498 320.677 335.556 323.714 298.874 320.731 323.970 328.651 293.841 280.186
retilen eker pancar (ton) 18.758.933 12.550.670 16.523.166 12.758.382 13.752.708 15.181.251 14.452.184 12.414.715 15.488.332 17.274.674 17.942.105 16.126.489 14.430.504
Ortalama verim (ton/ha) 45,9 35,2 44,4 39,9 42,9 45,2 44,6 41,5 48,3 53,3 54,6 54,9 53,2
Tablo 1: 2000-2012 yllar arasnda eker pancar ekilen alan, retilen eker pancar ve ortalama verim (eker Kurumu, 2013)
120 100
5.000.000 4.500.000 4.000.000 3.500.000 3.000.000 2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 Konya Yozgat Eskiehir Kayseri Verim (ton/ha) 2006-2011 Ort. retim (ton) Aksaray Afyon Dnya Ort. Ortalama verim (ton/ha)
80 60 40 20 0
Mavi su ayak izi Yeil su ayak izi
ekil 10: eker pancarnn blgelere gre mavi ve yeil su ayak izi (CROPWAT, FAOSTAT, WFN)
Ortalama retim (ton)

25
Su ayak izi (m3/yl) Verim (ton/ha)
Trkiyede retim blgelerindeki iklim koullarna bal olarak eker pancar, yalarn yetersizlii ve dzensizlii nedeniyle sulamaya ihtiya duyar. Bu yzden, Trkiyede eker pancar, mavi-yeil su ayak izi oran en yksek olan rnlerden biridir. ekil 10, farkl blgelerdeki eker pancar retiminde yeil ve mavi su ayak izlerini gstermektedir.
200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0
44 43,5 43 42,5 42 41,5 41 40,5 40 39,5
Su ayak izi (m3/ton)
iye
nsa
sya
in
ya
ral l
Tr k
Fra
Ru
ray n
any
lon
AB
Alm
ik K
Yeil su ayak izi
Mavi su ayak izi
Bir
le
Verim (ton/ha)
ekil 11: eker pancarnn en ok retildii lkelerde su ayak izleri (CROPWAT, FAO, WFN)
BALICA EKER PANCARI RETCS LKELER ARASINDA MAV SU AYAK Z EN YKSEK LKE TRKYEDR.
ekil 11de grld gibi, dnyadaki balca eker pancar reticisi lkeler arasnda mavi su ayak izi en yksek olan lke Trkiyedir. Trkiyede eker pancarnn mavi-yeil su ayak izi oran dnya ortalamasnn ok stndedir. Bu, eker pancar retiminin Trkiyede sulamaya ihtiya duyduunu ifade eder. Trkiyedeki retim ve deien iklim koullar gz nnde bulundurulduunda, kurak ve yar kurak blgelerdeki eker pancar retiminde mavi su ayak izinin dikkatle deerlendirilmesi gerekir. Su kaynaklarna ynelik talep arttka, eker pancar iin kullanlan mavi su miktar daha byk bir risk oluturacaktr. Bu durum, lkenin eker pancar retiminin yaklak %35inin gerekletii, kstl su kaynaklarna sahip olan Konya Kapal Havzasnda imdiden gzlenmektedir. Konya Kapal Havzasnda su ktl uzun zamandan beri nemli bir olgudur. Havzann su kaynaklarnn %88i tarmsal retimde kullanlrken, yeralt suyu seviyesinde her yl yaanan d, havzada tarmsal retimin srdrlebilirliinin su kaynaklarnn iyi ynetimine bal olduunu ortaya koymaktadr. eker pancarnn mavi-yeil su ayak izi orannn yksek olmas, ulusal ve havza leinde tarm politikalarnn ekillendirilmesinde su kaynaklarnn mutlaka gz nnde bulundurulmas gerektiini ifade eder. Alnan kararlar, yalnzca su kaynaklarnn mevcudiyetine deil, ayn zamanda eker pancar retiminin ekonomik ve sosyal srdrlebilirliine dayandrlmaldr.
26
TRKYENN SU AYAK Z
nya
Po
Uk
Ort
Verim (ton/ha)
Evsel ve Endstriyel Su Ayak zi

Trkiyede toplam su ayak izi iinde endstriyel ve evsel su ayak izinin paynn dk olmas, su kaynaklar zerindeki etkinin de dk olmas anlamna gelmez. Tarmn su ayak izi deerlendirilirken mavi ve yeil su ayak izleri n plandadr. Evsel ve endstriyel su ayak izinde ise durum deiir, gri su ayak izine odaklanlr. ekil 12 ve 13te grld gibi, Trkiyede, evsel ve endstriyel su ayak izlerinde gri su ayak izi, srasyla %87 ve %92 gibi byk oranlara sahiptir. Gri su ayak izi, yeil ve mavi su ayak izinden farkl olarak, su kalitesine ynelik bir gsterge olup, ziksel su miktarn belirtmek iin kullanlmaz. Bunun yerine gri su ayak izi, atksuyun temizlenmesi iin ihtiya duyulan tatl su miktarn ifade eder.
%8
%13
%92
%87
Mavi su ayak izi Gri su ayak izi

ekil 12: Endstriyel su kullanmnn su ayak izi bileenleri (WFN, TK, DS)
Mavi su ayak izi Gri su ayak izi

ekil 13: Evsel su kullanmnn su ayak izi bileenleri (WFN, TK, DS)
Trkiyede endstriyel ve evsel su ayak izinde gri su ayak izinin baskn olmas, lkedeki ekonomik byme ve nfus art tahminleriyle birleince, gelecekte su kalitesi asndan gri su ayak izinin risk oluturaca sylenebilir. Nfus younluunun ve artnn yksek olduu havzalarda evsel su kullanmnn gri su ayak izi n plana kar. Endstriyel yaplarn ve faaliyetlerin youn olduu havzalarda ise, endstri kaynakl gri su ayak izi nemlidir. Her havzadaki gri su ayak izinin etkisinin birbirinden farkllk gstermesi nedeniyle, planlama srelerinde gri su ayak izinin etkileri her bir havza iin tek tek ele alnmaldr.
27
28
TRKYENN SU AYAK Z
TKETMN SU AYAK Z
Tketimin su ayak izi, dnyann herhangi bir yerindeki tketimle, bambaka bir yerindeki su sistemi arasndaki balanty ortaya koyar. Trkiyede tketimin su ayak izinin byk oranda lke iindeki su kaynaklarnn kullanmna dayanmas, Trkiyede suyun ekonomik, sosyal ve evresel srdrlebilirlik erevesinde ele alnmasn gerektirir.
29
Msr ars, stanbul Bar Karadeniz / Getty Images Turkey
4: TKETMN SU AYAK Z
Bir lkede tketimin su ayak izi; lke iinde tketilen mallarn ve hizmetlerin retiminde kullanlan tatl su miktar olarak tanmlanr. Trkiyede tketimin su ayak izi yaklak 140,2 milyar m3/yldr. Tketimden kaynaklanan su ayak izinin %66s yeil su ayak izidir; mavi su ayak izi %17, ayn ekilde gri su ayak izi de %17lik paya sahiptir.
ekil 15te grld gibi, tketimin su ayak izinin en byk blm %89 ile tarmdan kaynaklanmaktadr. Endstriyel ve evsel su kullanm, tketimin su ayak izinin srasyla %6sn ve %5ini oluturur.
TKETMN SU AYAK Z
140,2 milyar m /yl

3
% 66
% 17 % 17
ekil 14: Tketimin su ayak izinin bileenleri (TK, WFN, FAOSTAT, DS)
%5 %6
Evsel su ayak izi Endstriyel su ayak izi Tarmn su ayak izi
%89
ekil 15: Sektrlere gre tketimin su ayak izi (TK, WFN, FAOSTAT, DS)
30
TRKYENN SU AYAK Z
100.000 80.000
60.000 40.000 20.000 0 Bitkisel retim Otlatma Yeil su ayak izi Mavi su ayak izi Sanayi Endstriyel su kullanm Gri su ayak izi
ekil 16: Sektrlere ve su ayak izi bileenlerine gre tketimin su ayak izi (TK, WFN, FAOSTAT, DS)
%17
THAL RNLERDEN KAYNAKLANAN SU AYAK Z, TKETMN SU AYAK ZNN YZDE 17SN OLUTURUR.
ekil 16da her bir sektr iin su ayak izi bileenleri grlmektedir. Bitkisel retim ve otlatma kategorilerinden oluan tarm sektrnde yeil su ayak izi n plana kmaktadr. Endstriyel ve evsel su kullanm ise neredeyse tamamen gri su ayak izinden oluur. Tketimin su ayak izinde en byk paya sahip olan tarm sektrnde %92lik blm oluturan bitkisel retimi daha yakndan incelemek gerekmektedir. ekil 17de bitkisel retimde rn kategorilerine gre tketimin su ayak izi ele alnmaktadr. Burada, tahllarn %35lik bir blm oluturduu grlmektedir. Tahllar %34 ile yem bitkileri takip etmektedir. Trkiyede tketimin su ayak izi byk oranda lke ierisinde retilen rnlerden kaynaklanmaktadr. thal rnlerden kaynaklanan su ayak izi, tketimin su ayak izinin %17sini oluturur. Baka bir deyile, Trkiyeye ithal edilen mal ve hizmetlerle ilikilendirilen sanal su miktar, lkedeki tketimin su ayak izinin yaklak %17sidir. Trkiyedeki tketimin su ayak izini dier lkelerle karlatrabilmek iin kii bana den su ayak izi hesaplanmtr. ekil 18, 1996-2005 dnemine ait veriler kullanlarak farkl lkelerde kii bana den tketimin su ayak izini gstermektedir.
%5 %6 %9 %11 %34 %35

Tahllar Yem bitkileri Meyveler ve sert kabuklu meyveler Endstri bitkileri Ya bitkileri Sebzeler ve baklagiller
ekil 17: Bitkisel retimde rn kategorilerine gre tketimin su ayak izi (TK, WFN, FAOSTAT, DS)
31
3.000
2.500
Su ayak izi (m3/kii/yl)
2.000
1.500
1.000
500
0
Avusturya Ukrayna svire Ermenistan Almanya Dnya Ort. Suudi Arabistan Vietnam BK Gney Afrika ABD spanya Kazakistan Yunanistan Fransa Romanya Gney Kore srail Bulgaristan Grcistan Endonezya Hindistan in Tunus Brezilya Trkiye Paraguay Belika Rusya Avustralya talya Arjantin Msr
Mavi su ayak izi
Yeil su ayak izi
Gri su ayak izi
Dnya ortalamas
ekil 18: lkelere gre kii bana den tketimin su ayak izi (WFN)
1996-2005 yllar verilerine gre, Trkiyenin kii bana den su ayak izi 1.642m3/yl olup, dnya ortalamas olan 1.385m3/yln yaklak %20 zerindedir. ekil 18 su ayak izi bileenlerine gre incelendiinde, Trkiyede kii bana den mavi su ayak izinin de dnya ortalamasnn stnde olduu grlmektedir. Bu durum, Trkiyede tketilen rnlerin mavi su younluunun, dier lkelere kyasla daha yksek olduunu ifade eder. Mavi su ayak izi, tketilen rnlerin trne ve yetitirildii iklim koullarna baldr. Mavi su ayak izinin gerek etkisini anlamak iin tketilen rnlerin nerede yetitirildiini ve retim srecinin su kaynaklar zerinde yaratt etkiyi daha detayl incelemek gerekir. Trkiyenin Su Ayak zi Raporunda, 2006-2011 verileri kullanlarak Trkiyenin kii bana den su ayak izi yeniden hesaplanmtr. Buna gre, Trkiyede kii bana den su ayak izi 1.977m3/yla kmtr. Kii bana den su ayak izindeki art, deien tketim alkanlklarna ve artan retim hacmine baldr.
32
TRKYENN SU AYAK Z
K BAINA DEN SU AYAK Z
K BAINA DEN SU AYAK Z
1.977 m /yl
3
1.642 m /yl
3
2006-2011
1996-2005
Trkiyede ime ve kullanma amacyla gnlk kii bana den su miktar 216 litredir (TK). Su ayak izi yaklam erevesinde sanal su dikkate alndnda Trkiyede bir kiinin gnlk dorudan ve dolayl su tketiminin 5.416 litre olduu grlmektedir. Bu da, dorudan tketimin yan sra dolayl olarak mal ve hizmetler araclyla tketilen su miktarn ifade eder.
5.416 litre
K BAINA DEN SU
SANAL SU DKKATE ALINDIINDA K BAI SU TKETM
216 litre
33
34
TRKYENN SU AYAK Z
HRACATIN VE THALATIN SU AYAK Z

Su ayak izi, uluslararas ticaretle birlikte lkeler aras sanal su aklarn gzler nne serer. Bir lkenin sanal su ihracats ya da ithalats olmas, o lkenin kendi su kaynaklaryla ya da farkl lkelerdeki su kaynaklaryla ilikisini aklar. Trkiyede ihracatn su ayak izi ile ithalatn su ayak izi neredeyse birbirine eittir. Sanal su btesinin denkliini ifade eden bu durum, Trkiyenin ekonomik srdrlebilirlik asndan kendi su kaynaklarn korumasnn nemini vurgular.
35
Dan Barnes / Getty Images Turkey
5: HRACATIN VE THALATIN SU AYAK Z
Trkiyede retilen rnlerin byk ounluu lke iinde tketiliyor olsa da, retimin su ayak izinin bir blm ihracat yoluyla dier lkelerin tketiminin su ayak izini oluturur. rnein, Trkiyede retilen kuru kays, byk oranda Avrupa lkelerine ihra edilir. Bylece, kuru kays retiminin su ayak izi Avrupa lkelerinde tketimin su ayak izine dhil edilir. te yandan, Trkiyede tketimin su ayak izinin bir blm ithal edilen mallardan kaynaklanr. rnein, Trkiyede tketilen kahvenin su ayak izi Brezilyann retiminin su ayak izine dhildir.
thalatn ve ihracatn su ayak izinde ele aldmz lkeler aras sanal su aknn bykl; iklim, ticaret modelleri, ticaret politikalar ve bir lkenin dierlerine kyasla belli bir rn retmedeki karlatrmal stnl gibi birka etkene dayaldr. rnein, Msr az ya alan bir lke olsa da, Nil Nehri gibi nemli bir su kayna sayesinde eltik yetitirebilmektedir. Msrda retilen pirincin ihracatndan elde edilen gelirle, youn miktarda yeil suya baml olan ve Msrn iklim koullarnda yetitirilmesi zor olan buday ithal edilir. Bu durumda Msr, sahip olduu su kaynann salad karlatrmal stnl kullanarak, ihtiya duyduu buday tedarik edebilmektedir.
hracatn Su Ayak zi
Trkiyede ihracatn su ayak izinin nemli bir blm, ithal mallarn ilenip ihra edilmesiyle oluur. rnein, ihra edilen pamuklu tekstil rnlerinin te birinden fazlas, ithal edilmi pamuk tiftiiyle retilmektedir. Bu durum, Trkiye ekonomisine yksek katma deer katan tekstil endstrisiyle ilikilidir. Pamuk ve buday, ihracatta bitkisel retimin su ayak izinin en byk iki parasn oluturur. Trkiye ekonomisinde stratejik nemi olan pamuk ve buday, raporun ilerleyen blmlerinde ayrntlaryla ele alnmtr. Trkiyede ihracatn ayak izinde en byk paya sahip olan nc rn ikolatal ekerlemeler olup, daha ok Orta Dou ve Kuzey Afrika lkelerine satlmaktadr. Fndk ise Avrupa lkelerine, ikolatal rnlerde kullanlmak zere ihra edilmektedir. Yukardaki rnekler, Trkiyenin ihracatn yalnzca su kullanm ve retim perspektinden ele almaktadr. Kukusuz, ihracat tetikleyen en nemli unsur yaratt parasal deerdir. Tablo 2, rnlere gre ihracat deerlerini ve ihracatn su ayak izi ierisindeki paylarn gstermektedir. lenmemi tarm rnleri (%6), tekstil rnleri (%20) ve ilenmi tarm rnleri (%4), toplam ihracat deerinin %30unu oluturur. Bu %30luk ihracat deeri, ihracatn su ayak izinin %95ine karlk gelir. Tekstil rnleri ihracatnn tek bana ihracatn su ayak izinin %42sine karlk geldii grlr. Mineral, cam ve metal rnleri (%33) ile makine aksamlar (%30) ve dier rnlerin (%7) ihracatnn deeri, Trkiye ihracatnn %70ine denk der ve ihracatn su ayak izinin sadece %5lik blmn oluturur.
36
TRKYENN SU AYAK Z
rn Tr lenmemi tarm rnleri Tekstil rnleri lenmi tarm rnleri Mineral, cam & metal rnleri Makine, motorlu tat, elektronik vb. Dier Toplam
Toplam ihra deeri %6 %20 %4 %33 %30 %7 %100
hracatn su ayak izi %19 %42 %34 %5 %100
Tablo 2: hracat deerlerine ve su ayak izlerine gre Trkiyenin ihracat (MIT, TK, FAOSTAT, WFN)
Tarm ve tarma dayal sanayide yer alan rnler, kullanlan su miktar gz nnde bulundurularak karlatrldnda, tekstil ihracatnn dier rnlere kyasla daha fazla katma deer yaratt ekil 19da grlmektedir.
6.000
100.000 10.000 1.000 100 10 1
4.000 3.000 2.000 1.000 0
til
nu
mi )
ek
na
da
nd
Tek s
ola
Arp
lu f
da
ik
Ma
ru
Bu
me
rcim
klu
buk
len
Ku
Me
mu
Bu
lin
Pra
Pa
Ka
Mavi su ayak izi
Yeil su ayak izi
Tt n
(i
Ort. deer (milyon $)
ekil 19: Tarm ve tarma dayal sanayi rnlerine gre ihracatn su ayak izi4 (WFN, FAO, TK.)
4 Pamuklu tekstil ihracat deerleri, TKte Tekstil ve Giyim Eyas verilerinin toplanmasyla elde edilmi olup hammaddesi pamuk olmayan dier tekstil rnlerini de kapsamaktadr.
Ku
ru
kay
yu
kar
ta
Ort. deer (milyon $)

37
Su ayak izi (m3/yl)
5.000
38
TRKYENN SU AYAK Z
39
Malatya Kadir Can
hracat rnleri: Fndk ve Kuru Kays

Trkiye sert kabuklu ve kuru meyve ticaretindeki %11lik payyla, kresel dzeyde en nemli reticilerden biridir (TM, 2010). Trkiyenin geleneksellemi ihracat rnlerinin banda gelen fndk ve kuru kays, Anadolu corafyasnn ve kltrnn ayrlmaz bir parasdr.
%10
KRESEL FINDIK TCARETNN %7075NDE SZ SAHB OLAN TRKYEDE, FINDIK RETMNN SU AYAK Z DNYA ORTALAMASINDAN %10 DKTR.
Fndk Trkiye, dnyann en byk fndk reticisidir. Kresel fndk ticaretinin %70-75inde sz sahibi olan Trkiye, rettii fndn byk bir ksmn, dnyadaki fndn %90nn tketildii Avrupaya ihra etmektedir (FTG 2013, GEME 2013). Son yllara kadar ounlukla fnd ham haliyle ihra eden Trkiye, fndk ileme sanayisinin ivme kazanmasnn ardndan ilenmi fndk ihracatnn payn da artrmtr. Trkiyede tarm rnleri ihracatnn su ayak izinin %10unu fndk oluturmaktadr. Fndk retiminin Trkiyedeki su ayak izi dnya ortalamasndan %10 dktr. Yllk ortalama yan yksek olduu Karadeniz kys boyunca sulama ihtiyac olmadan retildii iin fndn mavi-yeil su ayak izi oran dnya ortalamasndan %5 daha azdr. Su ayak izi asndan bakldnda, Trkiye fndk retiminde karlatrmal stnle sahiptir. Kuru Kays Fndkta olduu gibi kaysda da dnyann en byk reticisi olan Trkiye, dnya taze kays talebinin %25ini, kuru kays talebinin ise %74n karlar (GEME, 2013). Kays, retimin nemli bir blmn oluturan Malatya ve evre illerde kurutulduktan sonra ihra edilmektedir. Dier retim blgelerinde kays ounlukla sofralk olarak, bir ksm da gda sanayinde hammadde olarak kullanlmaktadr. Trkiyede tarm rnleri ihracatnn su ayak izinin %2sini kuru kays oluturmaktadr. Trkiyede kuru kaysnn retiminin su ayak izi dnya ortalamasnn %60 altndadr. Buna ek olarak, kuru kays retiminin mavi-yeil su ayak izi oran, dier lkelerinkinin neredeyse yars kadardr. Dolaysyla, su kaynaklar asndan bakldnda, Trkiye, fndkta olduu gibi kuru kays ihracatnda da karlatrmal stnle sahiptir.
%60
KRESEL KURU KAYISI TALEBNN %74N KARILAYAN TRKYEDE, KURU KAYISI RETMNN SU AYAK Z DNYA ORTALAMASINDAN %60 DKTR.
40
TRKYENN SU AYAK Z
thalatn Su Ayak zi
Trkiyede ithalatn su ayak izinin byk bir blmn buday ve pamuk oluturur. Pamuk %20lik payla ithalatn su ayak izinin en byk parasdr.
3.500
1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0
500 0
Bu da y Ka uu k Pa l m Glu Soy ya ten a ie rik fasl li y y em esi ve gd ala r Ay ek ird Ay ei i ek ya
kT ifti
Pa
mu
Mavi su ayak izi
Yeil su ayak izi
thalat (1000 $)
ekil 20: Tarm ve tarma dayal sanayi rnlerine gre ithalatn su ayak izi (WFN, TK).
%20
PAMUK YZDE 20LK PAYLA, THALATIN SU AYAK ZNN EN BYK PARASINI OLUTURUR.
ekil 20de grld gibi, ithalatn mavi su ayak izinin byk bir blmn oluturan pamuk ithalat deeri bakmndan en st sradadr. Dier ithalat rnlerinde ise, yeil su ayak izi n plandadr. Trkiyede yetitirilmesi iin uygun iklim koullarnn bulunmad kauuk ve palmiye ya, ithal edilmek zorunda olunan su youn rnlerdir. Bunun yan sra, Trkiyenin iklim koullarna uygun olan ayiei, yerel olarak yetitirilmekte ve ayiei ya retimi iin ilenmektedir. Bu yzden ayiei ya ithalat, Trkiyede retilen ayiei ya miktarnn yannda daha kk bir paya sahiptir. Pamuk byk oranda ABDden ithal edilmektedir. Trkiye, ABD pamuunun inden sonraki ikinci byk ithalatsdr. Buna benzer olarak, Trkiye, Rusyann Msrdan sonraki ikinci en byk buday ithalatsdr. Trkiyenin budayda Rusyaya ve pamukta ABDye bamll baz riskleri de beraberinde getirir. rnein, 2010 ylnda Rusyann yaad byk kuraklk sonrasnda buday ihracatn durdurmas, buday yatlarnda ani bir ykselmeye neden olmutur. Bu durum, Trkiyede buday piyasasn olumsuz etkilemitir. Dolaysyla gda gvencesi gibi kritik bir konuda ithalata ok fazla baml olmak, lkeler asndan riskli bir durumdur. Su ayak izi bakmndan ele alndnda Trkiyede ithalat, ihracata benzer ekilde ilenmi ve ilenmemi tarm rnleri ile tekstil rnlerinde younlamaktadr. Mineral, cam ve metal rnleri (%49) ile makine aksamlar (%35) ve dier ithalat rnleri (%3) toplam ithalat deerinin %87sini ve ithalatn su ayak izinin %8ini oluturmaktadr. Toplam ithalat deerinin %6sn oluturan tekstil rnleri, ithalatn su ayak izinin %14ne karlk gelir. Bu durum, Trkiyenin su youn tarmsal hammadde rnleri ithal ettiini (pamuk ve buday gibi) gstermektedir.
sr
thalat deeri (1000 $)

41
3.000 2.500 2.000 1.500 1.000
Tr lenmemi tarm rnleri Tekstil rnleri lenmi tarm rnleri Mineral, cam ve metal rnler Makine, motorlu tat, elektronik vb. Dier Toplam
Toplam ithalat deeri %3 %6 %4 %49 %35 %3 %100
thalatn toplam su ayak izi %60 %14 %18 %8 %100
Tablo 3: Trkiyede ithalatn deeri ve su ayak izi incelemesi (The Observatory, MIT, 2009; TK, FAO, WFN)
Budayn Su Ayak zi
Buday, dnyada ve Trkiyede en fazla retimi yaplan ve tketilen, milyonlarca reticinin yllk gelirini salad, ok sayda sanayi kuruluunun hammaddesi olan stratejik bir rndr. Anavatan Anadolu kabul edilen buday, lkemizdeki tahl retiminin byk bir ksmn oluturmaktadr. lkemizde 2,9 milyon iletme tarafndan retilen buday, yaklak 15 milyon insan iin geim kaynadr. Ylda yaklak 20 milyon ton buday retilen Trkiyede buday %33lk payyla tketimin su ayak izinde ne kan bir rndr. Bitkisel retimin su ayak izinin %36s ve tahllarn su ayak izinin de %95i budaydan kaynaklanr.
15 MLYON
BUDAY, TRKYEDE 15 MLYON KNN GEM KAYNAIDIR.
Su ayak izi (m3/yl) Verim (kg/ha)
Trkiyede Dou Karadenizdeki dar bir erit dnda hemen hemen tm blgelerde yetitirilen buday, toplam tarm alannn %26,5ini kapsar. ekil 21, Trkiyede buday retilen balca illeri ve mavi-yeil su ayak izi bileenlerini gstermektedir. llere gre buday retimindeki mavi-yeil su ayak izi oranlar iklim ve toprak koullarna gre farkllar. ekil 21de grld gibi, yar kurak iklimi nedeniyle Konyada buday retiminin mavi su ayak izi dierlerine gre daha yksektir.
4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0
1.800.000 1.600.000 1.400.000 1.200.000 1.000.000 800.000 600.000 400.000 200.000 0
kar a arb ak an r lur fa Yoz gat Ad ana
Mavi su ayak izi
Yeil su ayak izi
ekil 21: Trkiyede buday retilen balca iller ve mavi/yeil su ayak izi bileenleri (TK, WFN)
42
TRKYENN SU AYAK Z
as or um Ma rdi n Tek ird a Erz uru D m nya Ort .
nya
Ko
An
Diy
Siv
Verim (kg/ha)
2006-2011 Ort. retim (ton)
Ortalama retim (ton)
Tablo 4 ise, bu illerde sulu ve kuru koullarda yetitirilen buday retim alanlarn ve verimi gstermektedir. Yllk ortalama ya deerleri Trkiye ortalamasnn altnda ve mavi su ihtiyac yksek olan anlurfa, Diyarbakr, Konya, Erzurum gibi illerde sulama takviyesi ile buday yetitirildiinde verimin iki kat artt grlmektedir. Dier taraftan, Tekirda rneinde olduu gibi, baz illerde herhangi bir sulama takviyesi olmakszn yksek oranda verim elde etmek mmkndr.
Toplam sulanan ekili alan (ha) Adana Ankara orum Diyarbakr Erzurum Konya Mardin Sivas anlurfa Tekirda Yozgat 104.055 30.486 27.500 71.187 54.150 162.859 111.973 8.847 184.365 0 50.497 Verim (ton/ha) 3,94 3,68 3,48 4,44 2,21 4,14 4,78 3,51 4,6 0 3,16 Yamur suyu ile sulanan toplam alan (ha) 95.132 390.664 182.204 276.768 63.418 442.241 54.624 277.465 122.122 159.328 289.108 Verim (ton/ha) 2,47 2,2 1,92 2,59 1,09 1,98 2,18 2 2,22 4,89 1,96 Toplam hasat edilen alan (ha) 199.187 421.150 209.704 347.955 117.568 605.100 166.597 286.312 306.487 159.328 339.605 Sulanan alan / Toplam alan (%) 52% 7% 13% 20% 46% 27% 67% 3% 60% 0% 15% Sulanan alan / yamur suyu ile sulanan verim oran 1,60 1,67 1,81 1,71 2,03 2,09 2,19 1,76 2,07 0,00 1,61
Tablo 4: llere gre buday retimi (TK, 2012)
Trkiye toplam 8,5 milyon hektar ekonomik olarak sulanabilir alana sahiptir. Bunun 5,5 milyon hektar sulanmaktadr ve 2023 ylna kadar ekonomik olarak sulanabilir alann tamamnn deerlendirilmesi hedeenmektedir. Bu hedefe paralel olarak, son yllarda Trkiyede sulu tarm alanlar nemli derecede art gstermitir. Sulama altyapsnn gelimesiyle birlikte, ekonomik olarak daha krl tarm rnlerinin budayn yerini almas, buday retim alanlarnn azalmasna neden olmutur. Budayn yerini baka rnler alm olsa da, toplam sulanan buday retim alan ve bu alanlardan elde edilen verim artmtr.
10,0 9,8 9,6
3,0 2,5
retim alan (milyon ha)
9,4 9,2 9,0 8,8 8,6 8,4 8,2 8,0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011
1,5 1,0 0,5 0,0
retim alan (milyon ha)

ekil 22: Trkiyede tarihsel olarak buday retim alan ve verim (TK)
Verim (ton/ha)
ekil 22de grld gibi, 2007 ylndaki kuraklk buday verimini olumsuz etkilemi, 2009 ylndaki youn yalar ise verimin artmasn salamtr.
Verim (ton/ha)
2,0
44
TRKYENN SU AYAK Z
45
Karaman, Konya Cneyt Ouztzn
Buday thalat ve hracat

Trkiye, budayda hem ithalat hem de ihracatdr. 2002-2010 yllar arasnda buday retim miktar, ithalat - ihracat hacimleri ve un ihracat ekil 23te gsterilmitir.
TRKYENN BUDAY THAL ETT LKELERDE YEL SU AYAK Z DAHA YKSEKTR. YEL SU AYAK ZNN YKSEK OLMASI, BUDAY RETMNN KLM KOULLARINA KARI OLAN HASSASYETNN ALTINI ZER.
thalat - hracat (ton)
2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0
15.000.000 10.000.000 5.000.000 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Buday (ithalat) Buday (ihracat) Budal Unu (ihracat) Buday retimi 0
ekil 23: Buday retim miktar, ithalat - ihracat hacimleri ve un ihracat (FAO)
Buday ithalat yllara gre farkllk gstermesine ramen retim hacminin ortalama olarak %15i ithal edilmektedir. ekil 24, buday ithalat yaplan balca lkeleri ortaya koymaktadr. zellikle son yllarda Trkiyenin artan ithalatyla birlikte Rusya ve Kazakistan balca ithalatlar arasnda yer almtr.
2.500.000
Buday thalat (ton)
2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0 2002 2003 ABD Almanya Bulgaristan 2004 Kanada Kazakistan Litvanya 2005 2006 Macaristan Romanya Rusya 2007 2008 Ukrayna Yunanistan 2009
ekil 24: Buday ithalat yaplan balca lkeler ve ithalat miktarlar (FAO)
ekil 25te grld zere buday ithalat yaplan lkelerin su ayak izi detayl olarak incelendiinde yeil su ayak izinin daha yksek olduu grlmektedir. Yeil su ayak izinin yksek olmas, buday retiminin iklim koullarna kar olan hassasiyetinin altn izer. Bu durum, gda gvencesinde nemli bir yeri olan buday retiminin ve dolaysyla buday yatlarnn iklim koullarna bal olarak deiiklik gsterebileceini ifade eder. rnein, getiimiz yllarda Rusyada yaanan ar scaklar ve kurakla bal olarak buday retiminde nemli bir d yaanmaktadr.
retim (milyon ton)
4.000.000 3.500.000 3.000.000
25.000.000 20.000.000
Benzer ekilde, 2013 yl yaz aylarnda yaanan uygun iklim koullar sayesinde Kazakistan buday retimini neredeyse iki katna karmtr.
4000 3500 3000 2500 2000 1500 1000 500 0

a da n a Ru sya n tan AB D e a ray na car ista rist a Bu lga
8 7 6 5 4 3 2 1 0 Yeil su ayak izi Mavi su ayak izi

Ma
thalat (1000 $)
ekil 25: lkelere gre budayn su ayak izi (WFN, FAO)
Trkiye, nemli bir buday reticisi olsa da, yllk 2,3 ton/ha ortalama verimiyle son on ylda ortalama 5 ton/ha verim elde eden AB-27 lkelerinin gerisinde kalmtr. Trkiyede kk lekli retici saysnn fazla olmas, tarmsal arazilerin paral olmas ve girdi kullanmndaki verimsizlikler, buday retiminde AB lkelerinden geride kalmamzn ana nedenidir. Buday piyasasnda nemli bir aktr olan Toprak Mahsulleri Osi (TMO), ithalat yat dzenlemelerinde bir ara olarak kullanmaktadr. TMO, stok fazlas olduunda, uluslararas tahl pazarna buday ihra eder. Ayn ekilde, arz a olduunda da ve buday unu ihracatna girdi oluturmak amacyla buday ithal eder. Trkiyede ihracat artrmak ve ihra rnlerine uluslararas piyasalarda rekabet gc kazandrmak amacyla yrrlkte olan Dahilde leme Rejimi kapsamnda, ithal girdi kullanlan ihracat rnleri gmrk vergisinden muaf tutularak desteklenir. Bu balamda, buday ithalat, uluslararas piyasalardaki farkl talepleri karlamak ve un ihracatn desteklemek amacyla gerekletirilir. ekil 26, Trkiyenin un ihra ettii balca lkeleri gstermektedir. En byk alc Iraktr. Son yllarda ise, Gney Dou Asyaya ihracat art eilimindedir.
Yun ani sta
any
Lit van y
any
Alm
Ro m
Tr kiy
Ka na
kis
Ka za
Uk
1.400.000 1.200.000 1.000.000
2.500.000 2.000.000 1.500.000 1.000.000 500.000 0
Verim (ton/ha) Toplam hracat (ton )

47
hracat (ton)
800.000 600.000 400.000 200.000 0 2001 Irak Sudan 2002 2003 Endonezya Gambiya 2004 Filipinler Madagaskar 2005 2006 2007 2008 2009 2010
Libya Birleik Arap Emirlikleri
Tayland Buday unu - toplam ihracat (ton)
ekil 26: Toplam un ihracat ve un ihra edilen balca lkeler (FAO)
48
TRKYENN SU AYAK Z
EKONOMDE SU
Artan nfus, byyen ekonomi, deien yaam biimleri ve iklim deiiklii tatl su talebinin artmasnn ana nedenleridir. Suyun, birbirleriyle ilikili ve bazen rekabet eden sektrler arasnda uygun paylam; evresel, sosyal ve ekonomik srdrlebilirlik asndan olaanst bir neme sahiptir.
49
Antalya Sadk Demirz / Getty Images Turkey
6: EKONOMDE SU
Kresel tketim mevcut gidiatn srdrd mddete, nmzdeki yllarda su kullanmnda nemli boyutta bir art yaanacaktr (Hoekstra vd, 2012). Nfus art, ekonomik byme ve tketici tercihlerinin deimesi su tketimindeki artn arkasnda yatan temel nedenlerdir. Bunlara ek olarak, iklim deiikliiyle birlikte iklim koullarnn deimesi, lkelerin i-d su ayak izlerinde farkllklara neden olmaktadr. Trkiye, tketim biimini ve ekonomik bymeyi etkileyen unsurlarla balantl olarak, ekil 27de gsterildii gibi, son yllarda kresel ortalamann zerinde bir GSYH artna ulamtr. Trkiyenin nfus art oran ise, son 20 ylda d gstermi olsa da, dnya ortalamasnn zerinde seyretmektedir.
12,0 10,0 8,0 6,0
GSYH art (%)
4,0 2,0 0,0
Avrupa Birlii Orta Dou ve Kuzey Afrika Dnya Trkiye
00 20
-2,0 -4,0 -6,0 -8,0
ekil 27: GSYH art (Dnya Bankas)
2,50
Nfus art (%)
2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 2000 2001 2002 2003 2004 2005 Dnya 2006 2007 2008 2009 Trkiye 2010 2011 Avrupa Birlii Orta Dou ve Kuzey Afrika
ekil 28: Nfus art oranlar (Dnya Bankas)
Bir lkenin ekonomisi bydke, ekonominin birincil, ikincil ve ncl sektrleri arasnda kaymalar gerekleir. 1968-2010 yllar arasndaki yaklak 40 yllk dnemde, Trkiyede gerekleen ekonomik bymeyle farkl sektrlerin GSYHdeki paylar da deiiklik gstermitir. ekil 29, birincil sektre gre ikincil ve ncl sektrn ne kadar bydn ortaya koyar. Yllar ierisinde, Trkiyenin ekonomik karlatrmal stnlnn hizmet ve sanayi sektrlerine kayd grlmektedir.
50
20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12
TRKYENN SU AYAK Z
Ekonomik faaliyetlerin snandrlmas Birincil sektr kincil sektr ncl sektr Tarm, orman, maden ve hayvanclk gibi doadan dorudan yararlanmaya dayal faaliyetlerdir. Hammaddenin ilenerek deitirilmesi, yeni hammadde veya rn elde edilmesine dayal sanayi faaliyetleridir. Turizm, bankaclk, eitim, salk, ulatrma, haberleme vb. hizmete dayal ekonomik faaliyetlerdir.
Tablo 5: Ekonomik faaliyetlerin snandrlmas
70 60
900 700 600 500 400 300 200 100

1968 1970 1972 1974 1976 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010
50 40 30 20 10 0 Tarm (% GSYH) Sanayi (% GSYH) Hizmet (% GSYH) GSYH (cari fiyatlarla milyar $)
ekil 29: Sektrler aras GSYH dalm (TK, Dnya Bankas)
Trkiyenin ekonomik bymesinde nemli rol oynayan ncl sektr, ekonomiye katlan deerin %64n oluturur. kincil sektr ve birincil sektrn ekonomiye katt deer ise srasyla %27 ve %9dur. Bununla birlikte, ikincil sektr olan imalat sektrndeki gayrisa deerin nemli bir ksm, tarma dayal sanayiden gelmektedir. Tm retim srelerinin vazgeilmez bir girdisi olan su, ekonomik bymenin en nemli bileenlerindendir. retimde kullanlan suyun tr ve miktar sektrler arasnda farkllk gsterir. rnein, tarm sektrnde mavi ve yeil su kullanm n plandayken, imalat sektrnde gri su ayak izi nemlidir. Hizmet sektrnde kullanlan su miktar ise grece daha azdr. Trkiyede GSYHdeki pay yllar iinde azalan birincil sektr, byyen ekonominin ve artan nfusun ihtiyalarn karlamak iin mutlak deer olarak bymeye devam etmitir. 1960l yllardan itibaren gndeme gelen sulu tarm alanlarnn artrlmasna ynelik politikalarn etkisiyle byyen tarm sektr nedeniyle, Trkiyede mavi su talebi art gstermitir. te yandan, endstrinin tarma dayal hammadde ihtiyac, bu sektrlerin su kaynaklaryla olan ilikisinin nemini ifade eder. Suyun temel bir girdi olarak giderek artan nemi gz nnde bulundurulduunda, sektrdeki girdi yatlar, kresel piyasalar ve istihdam gibi parametrelerin yan sra sektrn su kaynaklaryla ilikisi de ekonomik kararlarda etkili olacaktr.
GSYH (cari fiyatlarla milyar $)

51
800
GSYH iindeki pay (%)
Pamuk - Tedarik Zinciri Boyunca Katma Deer

Trkiye, %7lik payyla dnyadaki en nemli pamuk reticilerinden biridir. Bununla birlikte, tekstil, GSYHnin %8ini ve Trkiyenin toplam ihracatnn %20sini oluturur. Ayn zamanda, inden sonra en byk pamuk ithalatsdr. Pamuun retimi de ilenmesi de su youn srelerdir. Bu erevede, tekstil sektr, pamuk gibi su ayak izi yksek bir rnn ithal edildikten sonra lke ierisinde ilenerek katma deer yaratlmasna rnek tekil eden bir tedarik zincirine sahiptir. Trkiyede pamuk en yksek su ayak izine sahip endstri bitkisidir. ekil 30, pamuun su ayak izinin %84nn mavi su ayak izi olduunu gstermektedir. Bu durum, pamuk retiminin yzey ve yeralt su kaynaklaryla yakn ilikisini bir kez daha gzler nne serer.
%8
%8
Gri su ayak izi Mavi su ayak izi Yeil su ayak izi
%84
ekil 30: Pamuun su ayak izi (TK, WFN, CROPWAT)
Pamuk, Trkiyenin bat kylarndan balayarak Gney Dou Anadolu Blgesine kadar uzanan bir hat boyunca yetitirilir. ekil 31de grlecei gibi, dnyadaki duruma benzer ekilde Trkiyenin tm retim blgelerinde pamuun mavi su ihtiyac yeil su ihtiyacndan fazladr. te yandan, Adana dk su ayak izi ve yksek verimiyle dier retim blgelerinden farkllamaktadr.
3.500 3.000
6,00 5,00
2.500 2.000
3,00 1.500 1.000 500 0 anlurfa Adana Yeil su ayak izi Aydn Diyarbakr Mavi su ayak izi zmir Dnya Ort. Verim (ton/ha) 2,00 1,00 0,00
ekil 31: Trkiyede pamuk yetitirilen balca iller (TK, WFN, CROPWAT)
52
TRKYENN SU AYAK Z
Verim (ton/ha)
4,00
Bafa Gl, Aydn Cneyt Ouztzn
53
Ancak, ekil 32de gsterildii gibi, son yllarda, Trkiyenin pamuk retiminde nemli bir azalma yaanmtr. Pamuk retim alan 2011 ylnda 2002 ylna kyasla yaklak %30 azalm olsa da, ayn dnemde verim yaklak %40 artmtr. Pamuk retim alannn Trkiyede azalmasnn balca nedenleri arasnda; iklim koullar, iftilerin alternatif rnlere ynelmesi, artan retim maliyetleri ve dalgalanan rn yatlar gsterilmektedir. Bununla birlikte, verimde yaanan art sayesinde 2011 ylnda, on yl ncesinin retim hacmi neredeyse yakalanmtr.
7,5
Ekili alan (milyon ha)
7,0 6,5 6,0 5,5 5,0 4,5 4,0 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ekili alan (milyon ha)
ekil 32: Trkiyedeki pamuk ekili alan ve verim (TK)
5,0 4,8 4,6 4,4 4,2 4,0 3,8 3,6 3,4 3,2 3,0 Verim (ton/ha)
inden sonra dnyann en byk pamuk ithalats olan Trkiye, ayn zamanda ithal ettii pamuun yaklak %10u kadar pamuu ihra etmektedir. Trkiyeye pamuk ihra eden balca lkeler ve Trkiyenin toplam pamuk ithalat ekil 33te gsterilmektedir.
1.000.000 900.000 800.000 700.000 600.000 500.000 400.000 300.000 200.000 100.000 0
thalat (ton)
2001 ABD
2002
2003 Yunanistan Tacikistan
2004
2005
2006
2007 Suriye Hindistan
2008
2009
2010
Trkmenistan zbekistan
Toplam ithalat (ton)
Brezilya
ekil 33: Trkiyeye pamuk ihra eden balca lkeler (FAO)
Trkiyede retilen pamuun byk bir ksm, hzla byyen tekstil ve giyim sektrnde kullanlmaktadr. ekil 34, Trkiyenin tekstil ve giysi ihracatnn son 15 yldaki artn gstermektedir. Trkiyedeki tekstil rnlerinin ve giysilerin ou Orta ve Dou Avrupa ile Birleik Krallka ihra edilmektedir.
Verim (ton/ha)
14.000
hracat deeri (milyon $)
12.000 10.000 8.000 6.000 4.000 2.000 0
TRKYE, NDEN SONRA DNYADAK EN BYK PAMUK THALATISIDIR.
Trkiyedeki pamuk retimi rnei, endstri gelitike retimin sektrler arasnda gerekletirdii kaymay ortaya koymas bakmndan nemlidir. te yandan, Trkiye ekonomisinde nemli bir yer tutan tekstil sektrnn ana girdisi olan pamuun %50sinin ithal edilmesi sektrle ilikili tm sanayi kollar asndan bir risk oluturmaktadr. T.C. Ekonomi Bakanl Girdi Tedarik Stratejisi Tekstil ve Deri Eylem Plan erevesinde tekstil sektrnde daha fazla katma deerin Trkiyede braklmas, ithalat bamllnn azaltlmas, tedarik sreklilii ve gvenlii ile kresel rekabet gc artnn neminin alt izilmektedir. Sz konusu hedeere ulalmas iin Trkiyede pamuk retiminin ekonomik, sosyal ve evresel srdrlebilirlik perspektinden deerlendirilmesi byk nem tar. Bu kapsamda, yi Pamuk Uygulamalar (Better Cotton Initiative) gibi dnyada pamuk retiminde zellikle evresel ve sosyal srdrlebilirlie odaklanan yeniliki yaklamlarn Trkiyede hayata geirilmesi ve pamuk retiminin su ayak izi bakmndan etkilerinin dikkatle ynetilmesi nemlidir. Pamuun tekstil iin ilenmesi su youn bir sretir. Pamuu retmek, ilemek ve son rn datmak iin kullanlan toplam suyun neredeyse %60, bu tedarik zincirinin ileme ksmna aittir. Bu nedenle, Trkiye pamuk ilemeye devam ettii mddete, ekonomide tekstil sektrnn kulland su miktar da artmay srdrecektir. Bununla birlikte, ileme aamas sonras oluan atk suyun bertaraf edilmesi, dier bir ifadeyle, gri su ayak izi nemli bir etki olarak karmza kacaktr. Trkiye su kaynaklar asndan bakldnda, tekstil endstrisini gelitirmek ve tekstil imalatn lkeye ekmekte rekabet iinde olduu Hindistan, in ve Banglade gibi lkelere gre daha iyi bir konumdadr. Bununla birlikte, sosyal ve evresel konulara giderek daha duyarl hale gelen tketiciler ve irketler gz nnde bulundurulduunda, Trkiyede tekstil sektrnn aktrleri pazarlama amalarna ulamak iin srdrlebilirlie ve tedarik zincirlerindeki risklere daha fazla nem vermek durumundadrlar. Trkiye, ayn zamanda, hzla ykselen bir endstri olan organik pamuk retiminde dnyann ilk drt lkesi arasnda yer almaktadr. Hem pamuk reticisi hem de imalats olmas nedeniyle Trkiye, hzl moda i modeli gelitirebilecek konumundadr. Byk moda perakendecileri tarafndan kullanlan bu i modeli, tekstil imalat srecini gelitirerek retim sisteminde zamandan kazanmay amalar.
19 96 19 97 19 98 19 99 20 00 20 01 20 02 20 03 20 04 20 05 20 06 20 07 20 08 20 09 20 10 20 11 20 12
Tekstil
ekil 34: Tekstil ve giysi ihracat (TK)
Giyim eyas
55
56
TRKYENN SU AYAK Z
SONULAR VE NERLER
Su kaynaklarnn srdrlebilirliini salamak su kaynaklarn kullanan tm kesimlerin birlikte hareket etmesini gerektirir. Karar vericiler, yksek su ayak izinin ve etkilerinin stesinden gelebilmek iin daha uygun stratejiler gelitirirken, i dnyas ve bireyler farkl leklerde eitli admlar atmaldr.
57
Dden elalesi, Antalya Getty Images Turkey
7: SONU VE NERLER
Su ayak izi kavram suyun nereden, ne zaman ve ne amala kullanldyla ilikilidir. Su ayak izinin yksek ya da dk olmas tek bana bir anlam ifade etmez. retim ve tketim srelerinin su kaynaklar zerindeki etkisini anlamak iin ilgili havzadaki koullarn btncl bir bak asyla deerlendirilmesi gerekir. Suyun bol olduu bir havzada su ayak izinin topluma, ekosistemlere ya da ekonomiye etkisi grece az olabilmektedir. Ancak, su ktl yaayan bir havzadaki yksek su ayak izi; salkl ve yeterli ime suyuna eriim, nehirlerin kurumas, baz canl trlerinin yok olmas ve geim kaynaklarnn azalmas gibi ykc sonular dourabilir.
Trkiye, arlkl olarak lke ierisindeki su kaynaklarna baldr; retimi uygun olmayan rnleri ithal eder ve su youn, katma deeri yksek rnleri ihra eder. 2023 ylna ynelik hracat Stratejisinde Trkiye, ihracatn 500 milyar dolara ykseltmeyi ve uluslararas ticarette %1,5 pazar payna sahip olmay hedeemektedir. Bu strateji dorultusunda Trkiye, bir takm nlemleri ve eylemleri ncelikli hale getirmitir. zellikle, tarmsal rnlerde katma deeri yksek rnlere ncelik verilmesi hedeenmektedir. te yandan Trkiye, tekstil ve hazr giyimi, uluslararas ticarette nemli bir yere sahip olan ykselen endstriler olarak konumlamtr. Ekonomik hedeeri dorultusunda ilerleyen Trkiye, artan nfusun ve byyen ekonominin, tarmn ve imalatn su ayak izleri zerinde yarataca basky dikkate almal, su konusunu makroekonomik kararlara entegre etmelidir. Su ayak izinin olumsuz etkilerini azaltmak ve su kaynaklarnn srdrlebilirliini salamak, su kaynaklarn kullanan tm kesimlerin birlikte hareket etmesini gerektirir. Karar vericiler, yksek su ayak izinin ve etkilerinin stesinden gelebilmek iin daha uygun stratejiler gelitirirken, i dnyas ve bireyler farkl leklerde eitli admlar atmaldr. Bu anlamda Trkiyenin Su Ayak zi Raporu, su ayak izi kavram etrafnda tm paydalarn katlmyla yeni bir tartma ortam yaratmay ve neriler gelitirmeyi hedeemektedir.
Karar vericiler
TRKYE, ARTAN NFUSUN VE BYYEN EKONOMNN, TARIMIN VE MALATIN SU AYAK ZLER ZERNDE YARATACAI BASKIYI DKKATE ALMALI, SU KONUSUNU MAKROEKONOMK KARARLARA ENTEGRE ETMELDR.
Trkiyenin birbirinden farkl zelliklere sahip olan 25 nehir havzas, havza leindeki su ayak izi almalaryla ayrntl olarak incelenmelidir. Hem yllk ortalama ya miktar ylda 500mmden az olan Orta Anadoludaki kurak blgelere, hem de yllk ortalama ya miktar 1000mmyi geen nemli ky blgelere sahip olan Trkiye, yalarn ve su kaynaklarnn lkeye dalm asndan deikenlik gsterir. Tarm, batdaki ky blgelerde ve i kesimlerde younlamtr. Sulama ihtiyacnn (mavi su ayak izi) yksek olduu kurak ve yar kurak havzalarda (Konya Kapal Havzas, vb.) su kaynaklar zerindeki bask da artmaktadr. Bu blgelerde su skntlar grlebilir; tarmsal retim risk altna girebilir ve farkl sektrler arasnda su iin rekabet artabilir. Btn bunlar gz nnde bulundurularak, tarm politikalarnn su kaynaklar zerindeki etkisi dikkatle ele alnmaldr. Hlihazrda, T.C. Gda Tarm ve Hayvanclk Bakanl tarafndan tarmda suyun etkin kullanm konusunda eitli destekleme mekanizmalar ve pilot projeler uygulanmaktadr. Sz konusu almalarn btncl bir bak as ile havza ynetimi srelerine aktarlmas ve geniletilmesi nemlidir. Endstri ise Byk Menderes, Gediz, Susurluk ve Meri-Ergene gibi batdaki
58
TRKYENN SU AYAK Z
nehir havzalarnda younlamtr. Bu havzalarda, kentsel ve endstriyel atk su nedeniyle su kalitesi bozulmu olup, gri su ayak izi n plandadr. Trkiyenin su ayak izinde %4lk paya sahip olan endstri ve %7lik paya sahip olan evsel kullanm, byk kentlerin ve sanayinin yer ald bu tr havzalarda nem kazanmaktadr. Bu havzalardaki planlama srelerinde gri su ayak izinin ncelikli olarak ele alnmas, havzadaki sektrlerin srdrlebilirlii asndan gereklidir. Trkiye, Avrupa Birlii (AB)ne uyum srecinde su kaynaklar konusundaki kurumsal yapsn ve mevzuatn AB Su ereve Direkti kapsamnda nehir havzas leinde yeniden yaplandrmaktadr. Direktif, nehir havzalar ynetimini ve su kaynaklarnn ekolojik ve kimyasal olarak iyi duruma ulamasn ve korunmasn hedeer. Bu erevede, 2011 ylnda T.C. evre ve Orman Bakanlndaki yeniden yaplanma srecinde, T.C. Orman ve Su leri Bakanl ve bu Bakanla bal olarak Su Ynetimi Genel Mdrl kurulmutur. Genel Mdrln grevi, Trkiyenin su politikalarn belirlemek ve nehir havzalarnn ynetim planlarn hazrlamaktadr. Bu deiim srecinde Bakanlk, su ayak izi kavramn, ekonomi politikalarnda ve su ynetiminde kullanlacak yeni bir ara olarak grmektedir. Su kaynaklar ve suyun ekonomide kullanm arasnda ba kuran Trkiyenin Su Ayak zi Raporu, Trkiyenin nehir havzas planlama srecine katkda bulunacaktr. AB Su ereve Direkti AB Su ereve Direkti, 22 Aralk 2000 tarihinde yaynlanarak yrrle girmitir. Direktin amac, tm sularn (i sular, gei sular, ky sular ve yeralt suyu) korunmasyla ilgili bir ereve oluturmaktr. Direktif araclyla tm sularn 2015 yl itibaryla iyi su durumuna ulamas hedeenmektedir. Su ereve Direktinin ana yapsn, Direktif hedeerine ulamadaki en nemli ara olarak kabul edilen btnleik havza ynetimi oluturmaktadr. ncelikle, ye lkeler Avrupa Birlii ierisinde her nehir havzas iin su ktlelerini belirleyip analiz etmelidir. Daha sonra lkeler, su ktlelerine uygun olarak nehir havzas ynetim planlar ve programlar gelitirmelidir. Aday lke olarak Trkiye, su ynetimi srelerini Direktifle uyumlatrmay ve nehir havzas ynetim planlarn hazrlayp uygulamay taahht etmitir. Su ynetiminde karar vericilere ynelik neriler: Su sknts yaanan havzalar ncelikli olmak zere, nehir havzas leinde su ayak izi analizleri yaplmaldr. Ulusal ve blgesel kalknma planlarnda sektrlere ynelik stratejilerin (tarm, sanayi, kentleme, enerji ve turizm) su politikalarna entegre edilmesi ve bunlarla uyum iinde olmas salanmaldr. nmzdeki dnemde hazrlanacak olan Trkiyenin Ulusal Su Stratejisi ile Ulusal Havza Ynetim Stratejisi ve Eylem Planna su ayak izi yaklam ve aralar dhil edilmelidir. Trkiyenin artan nfusu ve kstl su kaynaklar gz nnde bulundurularak, mevcut tatl su kaynaklar zerindeki riskler ortaya konulmal ve her bir nehir havzas planlama srecinde sz konusu riskleri ortadan kaldracak dzenlemeler getirilmelidir. Trkiyenin rekabet stnlne sahip olduu sektrlerin srdrlebilirlii ve bu sektrlerin gelecee ynelik byme hedeeri kapsamnda su kaynaklarna bal riskler ayrntl olarak incelenmelidir. Su ynetimi srelerinde ve dorudan su kaynaklaryla ilikili olan retim alanlarnda kamu d paydalarla gl ibirlikleri kurulmaldr. Havza ynetim planlarnda zarar grm tatl su ekosistemlerinin rehabilitasyonu ncelikli olarak ele alnmaldr.
Dnyas
Son yllarda, dnyada su konusu i dnyasnn odandaki en nemli konulardan biri haline gelmitir. Karbon Saydamlk Projesi (CDP)5 tarafndan 2012 ylnda hazrlanan Kresel Su Raporunda, su kaynaklar zerindeki risklerin i dnyasnn dikkatle zerinde durmas gereken bir konu olduunun alt izilmektedir. Kresel dzeyde 470 yatrmcnn grn kapsayan raporda, katlmclarn %53 i yaplarnn su kaynaklarndan etkilendiini, %68i ise suya bal risklerle kar karya olduklarn belirtmilerdir. dnyas, su kaynaklarnn ynetiminde ve su ayak izi etkilerinin azaltlmasnda nemli bir rol oynamaktadr. irketler, operasyonlarnda suyu verimli kullanmann tesine geerek tm tedarik zinciri boyunca su kullanmn dikkate almaldr. Etkin bir su ynetimi, tm i srelerinin vazgeilmez bir paras haline gelmelidir. irketler, i gelitirme ve byme hedeerini, bulunduklar veya etkiledikleri havzalardaki su dnglerinin srdrlebilirliini dikkate alarak planlamaldr. Su ayak izinin azaltlmas iin irketlere ynelik neriler: irketler ncelikle, su kaynaklaryla ilikili sorunlar sosyal, ekonomik ve evresel adan deerlendirebilecek gelimi bir anlaya sahip olmaldr. irketler, tedarik zincirleri boyunca su kullanm miktarn, bunun etkisini ve risklerini belirlemelidir. Su ayak izlerini lerek hlihazrda su ktl yaanan veya gelecekte yaayabilecek havzalarda etkilerini azaltmak iin harekete gemelidirler. irketler bir araya gelerek, doa ve insanlar iin temel hak olan suya eriimin gvence altna alnd uluslararas szlemeleri desteklemelidir. Kendi su ayak izi etkilerini azaltmann tesine geerek, su kaynaklarnn srdrlebilirlii amacyla karar vericiler, dier irketler, akademisyenler ve sivil toplum kurulularyla ortak almalar yrtmelidirler. irketler, Su Koruyuculuu (Water Stewardship)6 kapsamnda; WWFnin Su Risk Filtresi (http://waterrisklter.panda.org/) gibi yeniliki aralarn kullanarak ziksel, yasal ve itibarlarna ynelik risklerini ortaya koymaldr.
Bireyler
Dnyann neredeyse tamam sularla kapl olmasna ramen tatl su kaynaklar gezegen zerindeki su kaynaklarnn sadece %2,5ini oluturur. Btn tatl su kaynaklarnn % 68inden fazlas buz ve buzullarn iinde hapsolmutur. Tatl suyun geri kalan % 30u ise yer altndadr. Nehirler, gller gibi tatl su kaynaklar, dnyadaki toplam suyun yalnzca % 1ini oluturur. Yeterli ve iyi kalitede suyun varl; tatl su ekosistemlerinin, insanln, gda gvencesinin ve srdrlebilir kalknmann temel unsurudur. Bununla birlikte, dnyada yaklak 700 milyon insan 43 farkl lkede su ktl ekmekte, 2,7 milyar insan ise yl ierisinde en az 1 ay su ktl yaayan havzalarda yaamn srdrmektedir.
5 Karbon Saydamlk Projesi (CDP): CDP, 2000 ylnda tm dnyada irketlerin, yatrmclarn ve hkmetlerin iklim deiikliine kar nlem almalarn salayacak bilgileri toplamak ve paylamak amacyla kurulan kr amac gtmeyen bir giriimdir. CDP araclyla sera gaz emisyonlar, iklim deiiklii stratejileri ve srdrlebilir su kullanmyla ilgili verilerin kamuoyuna ve yatrmclara aklanmas sayesinde irketler, kent ynetimleri ve hkmetler karbon emisyonu azaltma hede koyarak performans iyiletirmesi yapabilmektedir. (www.cdp.net) 6 Su Koruyuculuu (Water Stewardship): WWFnin tm paydalarn katlmyla nehir havzas ynetim srelerinin srdrlebilirliinin salanmas amacyla gelitirdii su koruyuculuu kavram, suyun etkin kullanmnda ve kirliliin azaltlmasnda zel sektr ve kamu ile ibirlii yapmay amalar.
60
TRKYENN SU AYAK Z
Su ayak izi, bireylerin tketimlerinin kendi yaadklar corafyadan farkl olarak dnyann baka bir yerindeki su kayna zerindeki etkisini ortaya koyan nemli bir gstergedir. Suyun snrl ve ikame edilemeyen bir doal kaynak olduunun bilinciyle bireyler, gnlk su tketimlerinin tesine geerek tatl su kaynaklar zerinde miktar ve kalite asndan yarattklar etkiyi anlayabilirler. Su ayak izi lke leinde hesaplanabilecei gibi, havza baznda ya da rn, birey, irket leklerinde hesaplanabilir. rnein; bir ncan sade kahvenin son kullancya kadar geirdii sreler yle tanmlanabilir: Kahve bitkisinin yetitirilmesi, hasadn yaplmas, rane edilmesi, nakliyesi, kahve ekirdeklerinin paketlenmesi, kahvenin satlmas ve ncana koyulmas. Btn bunlar iin gereken su miktar 140 litredir. Bu kahve, kt bardakta, st ve eker eklenerek tketildiinde ise harcanan su miktar 208 litreye kmaktadr. Trkiyede bir kii, ime ve kullanma suyu amal olarak gnde yaklak 216 litre su tketirken, sanal su hesaba katldndan bu miktar 5.416 litreye kmaktadr. Bireyler daha aklc tketim tercihleriyle su ayak izi etkilerinin azaltlmasna katkda bulunabilirler. Su ayak izinin azaltlmas iin bireylere ynelik neriler: Bireyler, su ayak izlerini lmeli, su kaynaklar zerinde yarattklar gerek etkinin farkna varmaldrlar. http://www.sudakiayakizim.com/default2.aspx Bireyler, kk deiikliklerle byk farklar yaratmak iin daha iyi yaama alkanlklarn benimsemelidir. rnein, srdrlebilir retim sreleriyle retilen sertikal rnleri tercih ederek ve evsel su kullanmnda su tasarrufunu bir alkanlk haline getirerek su ayak izini azaltmada nemli admlar atabilirler. htiyacn stnde tketimden kanmaldrlar. Her atn p olmadnn farknda olmal ve geri dnebilir atklar uygun ekilde ayrtrmaldrlar. Enerji ve su tasarrufu salayan rnleri tercih etmelidirler. Su kaynaklar konusunda alan sivil toplum kurulularna destek vererek ortak abaya katk salamaldrlar.
61
BR LKE N YAPILABLD GB BR SEKTR, KOLU, FABRKA, BREY, RN VEYA NEHR HAVZASI LENDE DE HESAPLANABLEN SU AYAK Z, TRKYE EKONOMSNDE NEML BR YER TUTAN SEKTRLER N DAHA DETAYLI YAPILMALIDIR.
Baz rnlerin su ayak izleri 1 porsiyon krmz et (200 gr) 1 porsiyon beyaz et (200 gr) 1 dilim ekmek 1 bardak kahve (karton bardakta) 1 bardak ay 1 bardak st (Bu miktar st tozunda be kat daha fazladr.) 1 porsiyon pilav 1 adet kp eker 1 porsiyon peynir (75 gr) 1 paket patates cipsi (200 gr) 1 bardak bira 1 kadeh arap 1 hamburger 1 adet portakal 1 bardak portakal suyu (200 ml) 1 adet A4 kat 1 ift deri ayakkab Sanayi rnleri 80 litre x alnan rnn yat x 1,6 (rnek: 20.000 TLye alnan bir arabann sudaki ayak izi yaklak 2.587.478 litre) 3.100 litre 780 litre 40 litre 208 litre 30 litre 200 litre 150 litre 7,5 litre 375 litre 185 litre 75 litre 120 litre 2.400 litre 50 litre 170 litre 10 litre 8.000 litre
Gelecee Ynelik Aratrma Konular

Trkiyenin Su Ayak zi Raporu, Trkiyede retimin, tketimin, ihracatn ve ithalatn su ayak izini irdelemektedir. Su ayak izi almalar bir lke iin yaplabildii gibi bir sektr, i kolu, fabrika, birey, rn veya nehir havzas leinde de hesaplanabilir. Bu kapsamda, Trkiye ekonomisinde nemli bir yer tutan sektrler iin daha detayl su ayak izi almalar yaplmas faydal olacaktr. rnein, Trkiye ekonomisinde nemli bir yer tutan hayvanclk sektr, su ayak izi asndan hem canl hayvan hem de yem bitkileri ithalatyla paralel olarak daha detayl incelenebilir. te yandan, byyen turizm sektr iin de dorudan ve dolayl su kullanm gz nnde bulundurularak su ayak izi analizi yaplmas ve sektrn su kaynaklar asndan srdrlebilirliine k tutulmas nemlidir. Ayrca, farkl sektrlerde youn su talebinin olduu ve/veya su kalitesinin olumsuz ynde etkilendii nehir havzalarnda detayl su ayak izi almalar gerekletirilmesi, sz konusu havzalarda su kaynaklar zerindeki gerek etkinin ortaya koyulmasnda ve havza ynetim plan hazrlk srelerinde yararl bir ara olacaktr.
62
TRKYENN SU AYAK Z
KAYNAKA
CDP-Water, 2013. Moving beyond business as usual. London. https://www. cdp.net/CDPResults/CDP-Global-Water-Report-2013.pdf Chapagain, A.K., Hoekstra, A.Y. ve Savenije, H.H.G., Gautam, R., 2005. The water footprint of cotton consumption, Value of Water Research Report Series, No.18, UNESCO-IHE. DS, 2012. Devlet Su leri Resmi nternet Sitesi www.dsi.gov.tr FTG, 2013. Fndk Tantm Grubu Resmi nternet sayfas. http://www.ftg.org. tr/tr/ Hoekstra, A.Y., 2003 (ed.). Virtual water trade: Proceedings of the International Expert Meeting on Virtual Water Trade , Value of Water Research Report Series, No.12, UNESCO-IHE. Hoekstra, A.Y. ve Chapagain, A.K., 2008. Globalization of water: Sharing the planets freshwater resources, Blackwell Publishing, Oxford, UK. Hoekstra, A.Y., Chapagain, A.K., Aldaya, M.M. ve Mekonnen, M.M., 2011. The water footprint assessment manual: Setting the global standard, Earthscan, London, UK. Hoekstra A.Y., Mekonnen M.M., Chapagain A.K., Mathews R.E. ve Richter B.D., 2012. Global Monthly Water Scarcity: Blue Water Footprints versus Blue Water Availability. PLoS ONE 7(2): e32688. doi:10.1371/journal. pone.0032688. INC, 2013. lkelere gre fndk retimi. International Nut Council Database. https://www.nutfruit.org GEME 2013a, Fndk ve Mamlleri Sektr Raporu. T.C. Ekonomi Bakanl, hracat Genel Mdrl, Tarm rnleri Daire Bakanl. http://www.ibp. gov.tr/pg/sektorpdf/tarim/ndik.pdf GEME 2013b, Kuru Kays Sektr Raporu. T.C. Ekonomi Bakanl, hracat Genel Mdrl, Tarm rnleri Daire Bakanl. http://www.ibp.gov.tr/ pg/sektorpdf/tarim/kuru_kayisi.pdf Massachusetts Institute of Technology (MIT), The Observatory of Economic Complexity, 2009. Learn More About Trade in Turkey. http://atlas.media.mit. edu/country/tur/ McKinsey and Company, 2009. Charting our Water Future: Economic frameworks to Inform Decision Making, 2030 Water Resource Group. eker Kanunu, 4634 Nolu eker Kanunu, 2001. 19 Nisan 2001 tarihli, 24378 sayl Resmi Gazete. eker Kurumu, 2013. eker Kurumu 2012 yl Faaliyet Raporu. Ankara http:// www.sekerkurumu.gov.tr/doc/2012%20Y%C4%B1l%C4%B1%20Faaliyet%20 Raporu.pdf T.C. Orman ve Su leri Bakanl Resmi nternet Sitesi. www.ormansu.gov.tr T.C. Gda, Tarm ve Hayvanclk Bakanl Resmi nternet Sitesi. www.tarim. gov.tr Ulusal Hububat Konseyi, 2011. Buday Raporu. http://uhk.org.tr/dosyalar/ bugdayraporumayis2011.pdf TM 2010. Kuru Meyve ve Mamlleri Sektr Trkiye 2023 hracat Stratejisi Sektrel Krlm Projesi, Proje Raporu,http://www.iib.org.tr/les/downloads/ PageFiles/%7BE15005A6-4B2B-4C43-B29A-D4FD273CCD8C%7D/Files/ Kurumeyve%202023%20Proje%20Raporu.pdf
63
VER TABANLARI
Dnya Bankas Dnya Bankas, 2012. Nfus, nfus art ve GSYH istatistikleri. http://data. worldbank.org/ FAOSTAT FAOSTAT, 2010. Balca ihracat ve ithalat rnleri istatistikleri 2004-2010. http://faostat.fao.org/ FAOSTAT, 2010. Tarm ve gda rnleri ihracat ve ithalat istatistikleri 20042010. http://faostat.fao.org/ FAOSTAT, 2010. eker pancar retici yatlar istatistikleri 2003-2010. http://faostat.fao.org/ FAOSTAT, 2010. lkelere gre eker pancar retim istatistikleri 2004-2010. http://faostat.fao.org/ Trkiye statistik Kurumu (TK) TUK, 2012. Bitkisel retim istatistikleri 2006-2011. www.tuik.gov.tr. TUK, 2012. Bitkisel retim istatistikleri, Yllara ve illere gre buday retimi 1993-2011. www.tuik.gov.tr. TUK, 2012. Bitkisel retim istatistikleri, Yllara ve illere gre pamuk retimi 2002-2011. www.tuik.gov.tr. TUK, 2012. Bitkisel retim istatistikleri, Yllara ve illere gre eker pancar retimi 2006-2011. www.tuik.gov.tr. TUK, 2012. D ticaret istatistikleri, Uluslararas standart sanayi snamasna (USSS, Rev.3) gre ihracat 1996-2012. www.tuik.gov.tr. TUK, 2012. Hayvanclk istatistikleri 2006-2011. www.tuik.gov.tr. TUK, 2012. Ulusal hesaplar istatistikleri, Ana faaliyet kollarna gre cari yatlarla Gayri Sa Yurtii Hasla 1968-1997. www.tuik.gov.tr. Water Footprint Network (WFN) Chapagain, A.K. ve Hoekstra, A.Y., 2004. Water footprints of nations , Value of Water Research Report Series, No.16, UNESCO-IHE. Mekonnen, M.M. ve Hoekstra, A.Y., 2010. The green, blue and grey water footprint of crops and derived crop products, Value of Water Research Report Series, No.47, UNESCO-IHE. Mekonnen, M.M. ve Hoekstra, A.Y., 2011. National water footprint accounts: the green, blue and grey water footprint of production and consumption, Value of Water Research Report Series, No.50, UNESCO-IHE.
64
TRKYENN SU AYAK Z
TERMLER SZL (SU AYAK Z AI)

Buharlama (evapotranspirasyon) - rnn yetitirildii alann yzeyinde ve toprak stnde gerekleen terlemedir. Ayn zamanda bitki zerindeki terlemeyle kaybedilen su miktarn da hesaba dhil eder. Gri su ayak izi - Gri su ayak izi, bir rnn tm tedarik zincirindeki retim sreciyle ilikilendirilen kirlilii ifade etmek iin kullanlan bir gstergedir. Mevcut su kalitesi standartlar ve su kaynann doal konsantrasyonuna gre atklar bertaraf etmek iin gerekli tatl su hacmi olarak tanmlanr. Kirleticileri etkisiz hale getirmek iin gerekli olan toplam su hacmi, kabul gren su kalitesi standartlarnn zerinde olacak ekilde hesaplanr. Mavi su ayak izi - Bir mal veya hizmeti retmek iin ihtiya duyulan yeralt ve yzey su kaynaklarnn toplam hacmidir. Tketilen, kullanlan ve sonrasnda buharlaan veya rnle birlemi tatl su hacmini iaret eder. Ayn zamanda, yeraltndan veya su havzasndan ekilen ve sonrasnda baka bir havzaya veya denize dklen su da dhildir. Mavi su ayak izi, ekildii su havzasna geri verilmeyen, yeralt veya yzey su kaynaklarndan ekilen su miktardr. Sanal su dengesi - Cora olarak belirlenmi bir alann (rnein, bir lke veya bir havzann) belirli bir zaman aralnda sanal su dengesi, bu sre ierisindeki net sanal su ithalat olarak tanmlanr. Bu da, brt sanal su ithalatndan brt sanal su ihracat deerlerini karttmzda elde ettiimiz sonutur. Art deerde bir sanal su dengesi, dier blgelerden belirlenmi blgeye net sanal su ak olduunu gsterir. Eksi deerde bir sanal su dengesi deeri ise, belirlenen blgeden darya sanal su ak olduunu ifade eder. Sanal su ihracat - Sanal su ihracat, cora olarak belirlenmi bir alanda (rnein, bir lke veya bir havzada), bu alandan ihra edilen mallarn veya hizmetlerin sanal su hacmini ifade eder. hracat iin retilen bir rnn kulland veya kirlettii tatl su hacminin toplamdr. Sanal su ithalat - Sanal su ithalat, cora olarak belirlenmi bir alanda (rnein, bir lke veya bir su havzada), bu alandan ithal edilen mallarn veya hizmetlerin sanal su hacmini ifade eder. Bu ihracatn yapld alanda rn retmek iin kullanlan tatl su hacminin toplamdr. thal eden blgenin gznden bakldnda ise alanda bulunan su kaynaklarnn stne koyulmu ek bir su kayna olarak grlebilir. Su ayak izi - Su ayak izi, hem reticinin hem de tketicinin kulland dorudan ve dolayl suyun tatl su kullanm ifade eden bir gstergedir. Bireyin, topluluun veya sektrn su ayak izi, birey veya topluluk tarafndan tketilen ve sektr tarafndan da retilen her mal ve hizmetin retilmesi iin gereken toplam tatl su hacmidir. Ulusal su ayak izi - ulusal tketimin su ayak izi olarak adlandrlan kavramn aynsdr. lke ierisinde tketilen mallarn ve hizmetlerin,
65
retilmesi iin gerekli olan tatl su miktardr. Bu ayak izinin bir ksm lke snrlar dnda kalr. Terim, lke ii su ayak izi ile kartrlmamaldr. lke ii su ayak izi, lke snrlarnda kullanlan veya kirletilen toplam tatl su hacmini belirtir. Ulusal tketimin su ayak izi - Bir lkedeki bireyler tarafndan tketilen her mal ve hizmet retilmesi iin gereken toplam tatl su hacmi olarak tanmlanr. Ulusal tketimin su ayak izi iki ekilde deerlendirilebilir. Aadan yukarya yaklamda, tketilen tm rnler toplanr srasyla rn su ayak izleriyle arplarak hesaplanr. Yukardan aaya yaklamnda, lke ierisindeki su kaynaklarnn kullanm art brt sanal su ithalat eksi brt sanal su ihracat olarak da hesaplanr. Ulusal retimin su ayak izi - lke ii su ayak izi iin kullanlan baka bir terimdir. lke ii su ayak izi - lke snrlar ierisinde tketilen ve kirletilen tatl su hacminin toplam olarak tanmlanr. Yeil su ayak izi - retim srecinde tketilen yamur suyu hacmidir. Yeil su ayak izi zellikle tarmsal rnler ve orman rnleriyle ilgilidir. Buharlaan yamur suyu ve hasat edilen rn veya kesilen odunda sakl suyun tamamn kapsar.
66
TRKYENN SU AYAK Z
NOTLAR
67
NOTLAR
68
TRKYENN SU AYAK Z

1.977 M/YIL
Trkiyede kii bana den su ayak izi
GER DNTRLM
5.416 LTRE
Sanal su dikkate alndnda Trkiyede kii bana den gnlk su tketimi
% 17
thal rnlerden kaynaklanan su ayak izinin tketimin su ayak izi iindeki pay
% 89
Tarm sektrnn Trkiyenin toplam su ayak izi iindeki pay
KAPAK FOTORAFI: HATAY MARTN MAUN / GETTY IMAGES TURKEY
140 MLYAR M3/YIL

Trkiyenin toplam su ayak izi
Burada olmamzn nedeni WWF-Trkiyenin misyonu; doal evrenin bozulmasnn durdurulmas ve insanlarn doayla uyum iinde yaad bir gelecek kurulmasdr. Bunun iin WWF-Trkiye, biyolojik eitlilii korur, yenilenebilir doal kaynaklarn srdrlebilir kullanmn destekler, kirlilik ve ar tketimin azaltlmasn salamaya alr. www.wwf.org.tr
WWF.ORG.TR
Bir Adm Atn! ocuklara yaanabilir bir dnya brakn Kk dokunular byk farklar yaratr. Eer siz de Trkiyedeki tm annelerle birlikte kk bir adm atp n ykama yapmay brakrsanz, 1 ylda yaklak 1,5 milyon ocuun yllk su ihtiyacn tasarruf edebilirsiniz. Atacanz her admla onlar gelecee biraz daha yaklatrmak sizin elinizde. www.unilever.com.tr

Su Ayak Izi Raporweb

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Su Ayak Izi Raporweb

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

RAPORUN HAZIRLANMASINDA BRL YAPILAN KURULULAR.

TRKYENN SU AYAK Z RAPORU

TRKYENN SU AYAK Z RAPORU

Su Kullanmna Ynelik Alternatif Bir Gsterge: Su Ayak zi Metodoloji ve Veri Temini

2: Trkiyenin Su Ayak zi 3: retimin Su Ayak zi

4: Tketimin Su Ayak zi 5: hracatn ve thalatn Su Ayak zi

Pamuk: Tedarik zinciri boyunca katma deer

Kaynaka Veri Tabanlar Terimler Szl (Su Ayak zi A)

Salda Gl, Burdur Cneyt Ouztzn

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Ayder Deresi, Rize Ercan Suek / Getty Images Turkey

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Munzur Vadisi, Tunceli Cneyt Ouztzn

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Su Kullanmna Ynelik Alternatif Bir Gsterge: Su Ayak zi

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Metodoloji ve Veri Temini

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Akpnar Ky, Seluklu, Konya Mehmet Can / Getty Images Turkey

TRKYENN 2030 YILINDA SU SIKINTISI EKEN BR LKE OLACAI TAHMN EDLMEKTEDR.

Tketimin su ayak izi

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

HRACAT AMACIYLA THAL EDLEN SANAL SU

DENGE (SANAL SU BTES)

ekil 1: Trkiyenin su ayak izi (Mm/yl) (TK, WFN, FAOSTAT)

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

ukur Ky, orum Cneyt Ouztzn

139,6 milyar m /yl

Evsel su ayak izi Tarmn su ayak izi

Su ayak izi (Mm/yl)

Gri su ayak izi

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

%5 %2 %10 %13 %38

BTKSEL RETMN SU AYAK Z HESAPLAMALARINDA KULLANILAN RN KATEGORLER

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Su ayak izi (Mm3/yl)

Mavi su ayak izi

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Hanboaz Deresi, Beyehir Gl, Konya Turgut Tarhan

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

eker Pancar ve Mavi Su Kullanm

150.000 100.000 50.000 0 eker (rafine & pudra)-ithalat

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Mavi su ayak izi Yeil su ayak izi

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Ortalama retim (ton)

Su ayak izi (m3/yl) Verim (ton/ha)

200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0

44 43,5 43 42,5 42 41,5 41 40,5 40 39,5

Su ayak izi (m3/ton)

Yeil su ayak izi

Mavi su ayak izi

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Evsel ve Endstriyel Su Ayak zi

Mavi su ayak izi Gri su ayak izi

Mavi su ayak izi Gri su ayak izi

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi

TRKYENN SU AYAK Z Su, retim ve Uluslararas Ticaret likisi