TRNG TRUNG CP CU NG V DY NGH

KHOA CU NG
---+--+--+---



BI GING
MN HC : SC BN VT LIU

Gio vin : Nguyn Ph Bnh
B mn : C s
H o to : Trung cp Cu ng
Thi gian : 24 thng
S tit : 40 tit











Chng 1
NHNG KHI NIM C BN V SC BN VT LIU




Sc bn vt liu l mt mn hc nghin cu cc phng php tnh ton v bn,
cng v n nh ca cc b phn cng trnh hay chi tit my di tc dng ca
ngoi lc, s thay i nhit ...
mn hc C hc l thuyt, ta mi xt s cn bng ca vt th (xem l rn tuyt
i) di tc dng ca h lc phng. Nhng thc t,cc vt th m ta kho st, nghin cu
u l vt rn thc, iu bt buc ta phi xt n s bin dng ca vt th trong qu
trnh chu tc dng ca h lc (bn ngoi). Trong phm vi mn hc ny, s gii thiu mt
s khi nim c bn v ngoi lc, ni lc... v cc gi thit nhm n gin cho vic nghin
cu v tnh ton.

1.1. Nhng khi nim c bn v ngoi lc, ni lc, ng sut, bin dng
1.1.1. Cc gi thit i vi vt liu
Mn hc Sc bn vt liu, i tng m ta nghin cu
kho st vt rn thc: l mt thanh, mt cu kin hay mt b
phn cng trnh no . Thng hnh dng ca vt rn thc
c nghin cu c dng thanh thng, thanh cong hoc thanh
bt k (hnh 1.1). Vt liu cu to nn thanh c th l thp,
gang... Tuy vy, khi nghin cu nu xt n mi tnh cht thc
ca vt th s phc tp, do n gin chng ta ch nhng
tnh cht c bn v lc b i nhng tnh cht th yu khng
c nh hng ln n kt qu nghin cu v tnh ton. Mun
vy, chng ta phi ra cc gi thit c bn, nu ln mt s
tnh cht chung cho vt liu. Cc gi thuyt v vt liu l:

a) Gi thit 1: Vt liu c tnh lin tc, ng cht v ng hng.
Mt vt liu c xem l lin tc v ng cht khi trong th tch ca vt th u c
vt liu (hon ton khng c khe h) v tnh cht ca vt liu mi im trong vt th u
nh nhau.
Tnh ng hng ca vt liu ngha l tnh cht ca vt liu theo mi phng u
nh nhau. Gi thit ny ph hp vi thp, ng cn vi gch, , g th khng hon ton
ph hp.

b) Gi thit 2: Gi thuyt vt liu lm vic trong giai on n hi v tnh n hi ca vt
liu xem l n hi tuyt i.
Trong thc t, d lc b n u, vt liu cng khng c tnh n hi tuyt i.
Song qua thc nghim cho thy: khi lc cha vt qu mt gii hn nht nh th bin
dng d trong vt th l b nn c th b qua c v bin dng ca vt th c xem l
t l thun vi lc gy ra bin dng . Gi thuyt ny chnh l ni dung nh lut Hc.
Thc t gi thuyt ny ch ph hp vi vt liu l thp, ng
c) Gi thit 3: Bin dng ca vt th do ngoi lc gy ra c xem l b.
Gi thit ny tha nhn c v trong thc t bin dng ca vt th so vi kch
thc ca chng ni chung l rt nh. T gi thit 3 ny, trong qu trnh chu lc, trong
nhiu trng hp, ta c th xem im t ca ngoi lc l khng thay i khi vt th b
bin dng.

1.1.2. Cc khi nim v ngoi lc, ni lc, phng php mt ct
Hnh 1.1




a) Ngoi lc: Ngoi lc l lc tc ng t
nhng vt th khc hoc mi trng xung quanh
ln vt th ang xt.
Ngoi lc bao gm: Lc tc ng (cn gi
l ti trng) v phn lc lin kt (xem hnh 1.2).
C th phn loi ngoi lc theo nhiu cch, y
ta phn loi ngoi lc theo hai cch:
- Theo cch tc dng ca cc ngoi lc: c
th chia ngoi lc thnh hai loi: tp trung v lc
phn b.
+ Lc tp trung: l lc tc dng ln vt th
trn mt din tch truyn lc rt b so vi kch
thc ca vt th, nn ta coi nh mt im trn
vt.
V d: p lc ca bnh xe la trn ng
ray l mt lc tp trung. Lc tp trung c th l
lc n v Niutn (N), hoc ngu lc (hay
mmen tp trung), n v ca mmen tp trung l
Niutn mt (Nm).
Cch biu din lc tp trung v mmen tp trung
(xem hnh 1.3).
+ Lc phn b: l lc tc dng lin tc trn mt on di hay trn mt din tch
truyn lc nht nh trn vt th.
V d: p lc gi ln tng bin ca nh l phn b theo din tch. Lc phn b
theo chiu di c n v N/m. Lc phn b theo din tch c n v N/m
2
.

Lc phn b c
tr s bng nhau ti mi im (c gi l lc phn b u hnh 1.4a) hoc khng bng
nhau (c gi l lc phn b khng u) (hnh 1. 4b).
- Theo tnh cht tc dng (v thi gian) ca ti trng c th chia ngoi lc thnh hai
loi: ti trng tnh v ti trng ng.
+ Ti trng tnh l ti trng khi tc dng ln vt th c tr s tng dn t khng n
mt gi tr nht nh v sau khng thay i (hoc thay i rt t).
V d: Trng lng ca mi nh, p lc ca nc ln thnh b.
+Ti trng ng l loi ti trng, hoc c gi tr thay i trong thi gian rt ngn t
gi tr khng n gi tr cui cng hoc lm cho vt th b dao ng.
V d: Lc ca ba my ng vo u cc, ng t
b) Ni lc:
Trong mt vt th gia cc phn t c cc lc lin kt gi cho vt th c hnh
dng nht nh. Khi ngoi lc tc dng, cc lc lin kt s tng ln chng li s bin
dng do ngoi lc gy ra. tng ca lc lin kt c gi l ni lc.
Nh vy, ni lc ch xut hin khi c ngoi lc . Nhng do tnh cht c hc ca
vt liu, ni lc ch tng n mt tr s nht nh nu ngoi lc tng qu ln, ni lc khng
tng c na, lc ny vt liu b bin dng qu mc v b ph hng. V vy, vic xc nh
ni lc pht sinh trong vt th khi chu tc dng ca ngoi lc l mt vn c bn ca
SBVL.

c) Phng php mt ct:
Gi s c mt vt th cn bng di tc dng ngoi lc, tng tng dng mt mt
phng ct vt th ra hai phn A v B (hnh 1.5a).
Gi s b i phn B, gi li phn A xt. R rng phn A c cn bng, th
trn mt ct phi c h lc phn b. H lc ny chnh l nhng ni lc cn tm (hnh 1.5b).
Ti trng
Phn lc
P
m q
m
P
Hnh 1.2
Mmen tp trung
Lc tp trung
q=const
q=f(z)
a)
b)
Hnh 1.3
Hnh 1.4



H ni lc chnh l ca phn B tc dng ln phn A. T y ta c th suy rng
ngha ca ni lc l: Ni lc l lc tc ng ca b phn ny ln b phn kia ca vt
th.
A B
a)
1 P
2 P
3 P
6 P
5 P
4 P
P3
P2
P1
b)
A
P6
P5
P4
B
c)
Hnh 1.5

Da vo khi nim v cn c vo nguyn l tc dng v phn tc dng, trn mt ct
phn B cng c ni lc: chnh l lc tc dng ca phn A ln phn B. Ni lc trn mt
ct phn A v phn B c tr s bng nhau, cng phng nhng ngc chiu, v vy khi tnh
ni lc, ty c th xt mt trong hai phn vt th. Mt khc, v phn A (hoc phn B) cn
bng nn ni lc v ngoi lc tc dng ln phn to thnh mt h lc cn bng. Cn c
vo iu kin cn bng tnh hc ca phn ang xt ta c th tnh c ni lc .
Trong trng hp vt th n hi l mt thanh, mt ct c xt l mt ct ngang
th khi ta thu gn hp lc ca h ni lc v trng tm O ca mt ct, s cho ta mt lc R v
mt mmen M
o
. Ni chung R v M
o
c phng, chiu bt k trong khng gian. Ta phn
tch R thnh ba thnh phn (hnh 1.6), thnh phn trn trc z gi l lc dc v k hiu l
N
z
, cc thnh phn trn trc x v y gi l lc ct v k hiu l Q
x
, Q
y
; mmen M
O
cng
c phn tch thnh ba thnh phn quay chung quanh ba trc l M
x
, M
y
, M
z
. Cc mmen:
M
x
, M
y
c gi l mmen un v M
z
c gi l mmen xon. Su thnh phn c
gi l su thnh phn ca ni lc.
Dng cc phng trnh cn bng tnh hc ta c th xc nh c cc thnh phn
ni lc theo cc ngoi lc. Vi cc phng
trnh hnh chiu ln cc trc to :
Ez = 0; Ey =0; Ex = 0
ta tm c N
z
, Q
y
, Q
x
.
Vi cc phng trnh mmen i vi cc trc
to :
EM
z
= 0; EM
x
= 0; EM
y
= 0
ta tm c M
z
, M
x
, M
y
.
Ta thng gp ti trng nm trong mt
phng i xng yOz. Khi cc thnh phn
ni lc: Q
x
= 0, M
z
= 0, M
y
= 0. Nh vy trn
cc mt ct lc ny ch cn 3 thnh phn ni
lc N
z
,Q
y
v M
x
. Nh vy phng php mt
ct cho php ta xc nh c
cc thnh phn ni lc trn mt ct ngang bt
k ca thanh khi thanh chu tc dng ca ngoi lc.
Cn ch rng nu ta xt s cn bng ca mt phn no th ni lc trn mt ct
c th coi nh ngoi lc tc dng ln phn .

1.1.3 ng sut
Cn c vo gi thuyt c bn 1 v s lin tc ca vt liu, ta c th gi nh ni lc
phn b lin tc trn ton mt ct, bit s phn b ni lc ta hy i tm tr s ca ni lc
ti mt im no trong vt th.
P3
P2
P1
A
P6
5 P
4 P
B
A
1 P
2 P
3 P
z
y
x
Qy
Qx
Nz
Mx
My
Mz
a)
b)
Hnh 1.6



Gi s ti im K chng hn, xung quanh im K ly mt din tch kh nh AF. Hp lc
ca ni lc trn din tch AF l AP. Ta c t s:
tb
P
F
P
=

P
tb
c gi l ng sut trung bnh ti K.
Khi cho AF 0 th P P
tb
v P c gi l ng sut ti K, cn gi l ng sut
ton phn. Nh vy: ng sut ton phn ti P ti im bt k trn mt ct l t s gia tr
s ni lc tc dng trn phn t din tch bao quanh im K vi chnh din tch .
n v ca ng sut P l: N/m
2
; kN/m
2
; MN/m
2
.
T nh ngha trn ta c th xem ng sut ton phn P l tr s ni lc trn mt n
v din tch. Biu din ng sut ton phn P bng mt vc t i qua im ang xt trn mt
ct:
- Phn ng sut ton phn P ra thnh hai thnh phn: ng sut
thnh phn c phng tip tuyn vi mt ct c gi l ng sut
tip, ng sut thnh phn c phng vung gc vi mt ct c gi
l ng sut php (hnh 1.7). ng sut tip k hiu l t (c l t).
ng sut php k hiu l o (c l xch ma). Nu o l gc hp bi
ng sut ton phn P v phng php tuyn th:
o = P.coso ;
t = P sino;
1.1.4. Cc loi bin dng:
Vt th kho st (di dng thanh) l vt rn
thc. Di tc dng ca ngoi lc, vt rn c bin
dng t hay nhiu. Trong mc ny ta xt cc bin
dng ca vt rn thc (thanh) khi chu tc dng
ca lc.
Khi thanh chu tc dng ca nhng lc t dc
theo trc thanh th thanh b gin ra hay co li. Ta
gi thanh chu ko hay nn (hnh 1.8). Trong qu
trnh bin dng trc thanh vn thng (ng t
nt biu din hnh dng ca thanh sau khi bin
dng).
Khi thanh chu tc dng ca cc lc vung
gc vi trc thanh, trc thanh b un cong, ta gi
thanh chu un (hnh 1.9).
C trng hp, di tc dng ca ngoi lc,
mt phn ny ca thanh c xu hng trt trn
phn khc. Bin dng trong trng hp ny gi l
bin dng trt. V d: Trng hp chu lc ca
inh tn (hnh 1.10).
Khi ngoi lc nm trong mt phng vung
gc vi trc thanh v to thnh cc ngu lc
trong mt phng th lm cho thanh b xon
(hnh 1.11). Sau bin dng cc ng sinh b
mt ngoi tr thnh cc ng xon c.
Ngoi cc trng n gin , trong thc t
cn gp nhiu trng hp chu lc phc tp. Bin
dng ca thanh c th va ko ng thi va un,
va xon.
Xt bin dng mt phn t trn mt thanh
bin dng, tch ra khi thanh mt phn t hnh
Hnh 1.7
P
o
t
o
m
Hnh 1.11

a) b)
dx
dx+Adx
Hnh 1.12
P P
P P
P P
P P
Hnh 1.8
Hnh 1.9
P P
a)
b)
a)
b)
Hnh 1.10
m



hp rt b. Bin dng ca phn t c th mt trong cc dng sau:
- Nu trong qu trnh bin dng m gc vung ca phn t khng thay i, ch c cc
cnh ca phn t b co gin, ta ni phn t c bin dng ko hoc nn (hnh 1.12a).
- Nu trong qu trnh bin dng, cc cnh ca phn t khng thay i nhng cc gc
vung ca phn t b thay i khng vung gc na, ta ni phn t c bin dng trt
(hnh 1.12b).
Gi l thay i ca gc vung th c gi l gc trt.
Vi mt vt th b bin dng di tc dng ca ngoi lc, ni chung cc im trong
lng vt th khng cn v tr c na, m chng di n mt v tr mi no . chuyn
di gi l chuyn v.

1.2. Nguyn l c lp tc dng
Ni dung ca nguyn l c lp tc dng:

Kt qu tc dng gy ra do mt h lc
th bng tng kt qu gy ra do tng lc trong h tc dng mt cch ring bit.
Th d: Xt dm AB trn hnh 1.13. Di tc
dng ca lc P
1
, P
2
im C c chuyn di CC

. S
chu lc ca dm AB c th phn thnh hai s chu
lc:
- Vi s dm ch chu tc dng ca P
1
th
dch chuyn ca im C l CC
1
.
- Vi s dm ch chu tc dng ca P
2
th
dch chuyn ca im C l CC
2
.
Theo nguyn l c lp tc dng th:
CC

= CC
1
+ CC
2
.
* Ch : Nguyn l c lp tc dng ca cc lc
ch s dng c trong iu kin vt liu tun theo gi
thit 2 v 3.

CU HI CHNG 1

1. Nu nhng gi thit c bn v vt liu ca mn hc SBVL? Nguyn l c lp tc dng
ca lc?
2. Ngoi lc, ni lc l g? Phn loi chng nh th no?
3. ng sut l g? C my loi ng sut? n v ca ng sut?
4. Trnh by phng php mt ct xc nh ni lc?

















Hnh 1.13
P1 2 P
A B
C
a)
C
a b c
C
b)
C
B A
1 P
C
c)
C
B A
P2
1
2








Chng 2
C TRNG HNH HC CA TIT DIN

2.1. Khi nim ban u
Xt hai trng hp chu un ca mt thanh nh
trn hnh v (hnh 2.1). Bng trc gic ta d dng
nhn thy rng: nu tc dng lc nh hnh v 2.1a
thanh s c kh nng chu lc ln hn cch tc dng
lc nh trng hp trn hnh v 2.1b. Nh vy
y kh nng chu lc ca thanh cn tu thuc vo
phng tc dng ca lc i vi mt ct.. Do vy,
ngoi c trng hnh hc l din tch mt ct F ca
thanh, cn c nhng c trng hnh hc khc ca
mt ct ngang. Trong chng ny chng ta s
nghin cu cc c trng hnh hc ni trn.

2.2 Mmen tnh ca hnh phng
Gi s c mt hnh phng c din tch F nm
trong mt phng ca h trc to xOy (hnh 2.2).
Xt mt vi phn din tch dF c to l x, y. Nu ly tch phn biu thc ydF v xdF trn
ton b din tch F ta c:

=
=
}
}
F
y
F
x
xdF S
ydF S
(2.1)
S
x
, S
y
gi l mmen tnh ca hnh phng c
din tch F i vi trc Ox, Oy.
Nu dng n v din tch l m
2
, chiu di l m th n v
ca mmen tnh l m
3
.
Nu bit c din tch ca hnh v to trng tm ca n i
vi h trc xOy ta c:

=
=
}
}
F x xdF
F y ydF
c
F
F
c
(2.2)
Trong : y
c
, x
c
l to trng tm C ca hnh phng hay khong cch (c mang
du) t trng tm C ca hnh n cc trc to Ox, Oy.
F - l din tch ca hnh.
Do ta c th vit:

)
`

=
=
F x S
F y S
C y
C x
(2.3)

x
P
y
z
z
x
y
P
a)
b)
Hnh 2.1
x
y
x
y

dF
O
Hnh 2.2
F



T (2.3) c th rt ra cng thc xc nh to trng tm C ca hnh phng:

=
=
F
S
y
F
S
x
x
c
y
c
(2.4)
Khi x
C
= y
C
= 0 tc l trc x v trc y i qua trng tm ca hnh th S
x
= S
y
= 0. Cho
nn mmen tnh ca din tch hnh phng i vi trc bt k i qua trng tm ca n lun
bng khng. Ngi ta gi trc i qua trng tm ca hnh l trc trung tm. Giao im ca
hai trc trung tm th c gi l trng tm ca mt ct. Mmen tnh ca hnh phng c
th c du (+) hoc (-) tu thuc vo du ca to trong cc cng thc (2.1), (2.4).
Ch : Khi tnh mmen tnh ca hnh phng c dng phc tp, ta chia hnh ra
thnh nhiu hnh n gin, sau ly tng i s cc m men tnh ca cc hnh n gin
hp thnh.

2.3. Mmen qun tnh ca hnh phng
2.3.1. Cc nh ngha v mmen qun tnh
Gi s c mt hnh phng c din tch F, mt h trc Oxy i qua trng tm ca hnh
(hnh 2.2).
- Nu ly tch phn biu thc y
2
dF, x
2
dF trn ton b din tch F ca hnh ta c:

=
=
}
}
F
2
y
F
2
x
dF x J
dF y J
(2.5)
J
x
, J
y
gi l mmen qun tnh ca hnh phng c din tch F i vi trc Ox v Oy.
- Nu ly tch phn biu thc x.y.dF trn ton b din tch ca hnh, ta c:

}
=
F
xy
dF y x J
(2. 6)
J
xy
gi l mmen qun tnh ly tm ca hnh phng c din tch F i vi h trc Oxy.
Gi l khong cch t vi phn din tch dF n im O (gc to ) nm trong
mt phng ca hnh (hnh 2.2). Ly tch phn biu thc dF
2
trn ton b din tch, ta
c:

}
=
F
2
0
dF J
(2 7)
J
0
gi l mmen qun tnh c cc ca hnh phng i vi im O.
Theo hnh 2.2 ta c:
2 2 2
y x + = (2.8)
Thay 2.8 vo 2.7 ta c:
} } } }
+ = + = =
F F F F
2 2 2 2 2
0
dF x dF y )dF y (x dF J

Hay l:
y x 0
J J J + =
(2.9)
Vy: Mmen qun tnh c cc ca hnh phng bng tng cc mmen qun tnh
ca hnh phng i vi hai trc vung gc giao nhau ti im .
n v ca cc loi mmen qun tnh k trn l m
4
.
Cc loi mmen qun tnh i vi mt trc (J
x
, J
y
) hay i vi mt im (J
0
) lun
lun c du dng v trong cc biu thc nh ngha ca chng ta c cc bnh phng
khong cch x, y v . Cn mmen qun tnh ly tm (J
xy
) c th c du dng hoc m tu
thuc vo du cc to x, y v do c th bng 0.



Ch : Khi xc nh mmen qun tnh ca cc hnh c dng phc tp, ta cng chia
hnh thnh cc hnh n gin tnh, sau cng cc mmen qun tnh ca hnh n gin
hp thnh.

2.3.2. Trc qun tnh chnh trung tm
Nu mmen qun tnh ly tm ca mt hnh i vi mt h trc Oxy bng khng th
ta gi h trc Oxy l h trc qun tnh chnh, gi tt l h trc chnh:
J
xy
= 0
Ngi ta cng chng minh c rng vi h trc qun tnh chnh Oxy, mmen
qun tnh ca hnh phng i vi mt trong hai trc l cc i (J
max
) cn i vi trc kia
l cc tiu (J
min
) so vi bt k trc no khc, i qua gc O ca h trc. Nu h trc chnh
c gc trng vi trng tm hnh phng th c gi l h trc qun tnh chnh trung tm.
H trc qun tnh chnh trung tm l h trc mmen tnh v mmen qun tnh ly tm lun
bng khng:

=
= =
0 J
0 S S
xy
y x

Mmen qun tnh ca hnh phng i vi h trc chnh trung tm gi l mmen qun tnh
chnh trung tm.
Cc hnh phng c t nht mt trc i xng th rt d dng xc nh c h trc
qun tnh chnh trung tm. H trc chnh trung tm gm trc i xng v trc
trung tm vung gc vi trc i xng. Ta chng minh iu
ny:
Gi s c hnh ch T (hnh 2.3) c trc i xng y, trc
trung tm x vung gc vi y i qua trng tm O ca hnh. Nu
xem hnh cho ghp bi hai hnh A v B th mmen qun
tnh ly tm ca ton hnh l:

B
xy
A
xy xy
J J J + =
Trong :
A
xy
J ,
B
xy
J l mmen qun tnh ly tm ca hnh A v B
i vi h trc Oxy.
Ta xt phn t i xng dF. Trn mi phn A v B, tung y
ca phn t c cng tr s v du. Honh x ca phn t c
cng tr s du nhng ngc du. Do sau khi thc hin tch
phn x.y.dF theo cng thc (2.6) trong mi phn A v B c:

B
xy
A
xy
J J = . Vy: 0 J J J
A
xy
B
xy xy
= + =
Mt khc trng tm O ca mt ct nm trn trc i xng y nn t O nu v trc x vung
gc vi trc y, ta s c h trc Oxy l h trc qun tnh chnh trung tm ca hnh ch T.
l iu phi chng minh.
Nu mt hnh phng c hai hoc nhiu trc i xng th t kt qu ta c th suy ra
rng hai trc i xng vung gc vi nhau to thnh mt h trc qun tnh chnh trung
tm.
gii quyt cc bi ton sau ny v chu lc ca thanh ta cn phi bit cc trc
qun tnh chnh trung tm ca mt ct thanh.
Trong thc t thng gp nhng mt ct c trc i xng, cn mt ct khng trc
i xng th t gp, nn vic xc nh h trc qun tnh chnh trung tm ca mt ct thng
d dng hn.

2.3. 3. Mmen qun tnh ca mt s hnh n gin
a. Hnh ch nht:
y
x
O
dF dF
A B
F F
Hnh 2.3
y
x x
A B



Mt hnh ch nht c chiu di l h, chiu rng l b. H trc qun tnh chnh trung
tm l Oxy, trong trc x song song vi cnh b, trc y song
song vi cnh h (hnh 2.4). Ta tnh mmen qun tnh trung tm
J
x
. Theo cng thc nh ngha, ta c:

}
=
F
2
x
dF y J
Xt mt vi phn din tch dF gii hn bi hai ng song
song vi trc y v cch nhau bi mt on dy. Din tch ca n
l:
b.dy dF =
p dng cng thc 2.5, ta c:

}
=
F
2
x
dF y J
=
h/2
h/2
3 2
h
2
h
2
3
y
b bdy y
+

=
}
. Vy:
12
bh
J
3
x
=
(2.11)
l cng thc tnh mmen qun tnh chnh trung tm ca hnh ch nht i vi
trc trung tm x.
Bng phng php tng t, ta tnh c mmen qun tnh ca hnh ch nht i
vi trc trung tm y:
J
y
=
12
3
hb
(2.12)
b. Hnh tam gic:
C mt hnh tam gic, cnh y l b, chiu cao h,
h trc Oxy, trong trc x song song vi cnh y b
v i qua trng tm C ca tam gic (hnh 2.5). tnh
J
x
ta ly vi phn din tch dF l di phn t song song
vi trc x, c chiu dy dy, vi:
dF = b
y
.dy

Trong : |
.
|

\
|
=

= y
3
2h
h
b
b
h
y h
3
2
b
b
y
y
.
Thay vo, ta c: dF = b
y
dy = dy y
h
h
b
|
.
|

\
|

3
2

p dng cng thc 2.5 ta c :

3
2h
3
h
4
3 2
3
2h
3
h F
2
x

4
y
y
9
2h
h
b
dy y y
3
2h
h
b
dF y J

|
|
.
|

\
|
=
|
.
|

\
|
= =
} }


36
bh
J
3
x
=
(2.13)
l cng thc tnh mmen qun tnh ca hnh tam gic i
vi trc trung tm x song song vi cnh y b.

c. Hnh trn:
y
x
O
y
d
y
b
h
/
2
h
/
2
h
dF
Hnh 2.4
x
C
dF
y
d
y
2
h
/
3
h
h
/
3
b
by
Hnh 2.5
y
x
O

d
dF
Hnh 2.6
D



n gin, ta tnh mmen qun tnh ca hnh trn i vi im C (chnh l trng tm
mt ct), theo nh ngha :
}
=
F
2
0
dF J
Trong chn dF l hnh c gii hn bi hai ng trn c bn knh: , ( + d) v hai
ng bn knh lp vi trc x gc , ( d + ) nh hnh 2.6.
Ta c: .d.d .d .d dF = =
d.d . J
R
0
2
0
2
0
} }
=
Khai trin biu thc tch phn, ta c:

4
4
0
0,1D
32
D
J ~ = (2.14)
V tnh i xng ca hnh trn, ta c J
x
= J
y
.


Ta c: J
0
= J
x
+ J
y

Suy ra: J
x
= J
y
=
4
4 4
05 , 0
4 64
D
R D
~ =
t t
(2.15)
Do , khi trc trung tm y thng gc vi trc x, ta c: J
x
= J
y
.
Vy theo cng thc (4.9): J
0
= J
x
+ J
y
= 2J
x

J
0
=
4
4 4
1 , 0
32 2
D
D R
~ =
t t
(2.16)
(2.16) l cng thc tnh mmen qun tnh c cc ca hnh trn.

d. Hnh vnh khn
Mmen qun tnh ca hnh vnh khn i vi trc trung tm bt k x ca hnh bng
hiu ca mmen qun tnh ca hnh trn c ng knh ln vi mmen qun tnh ca hnh
trn c ng knh nh, tc l:
J
x
=
4 4
4 4
r R

t t

) (1
64
D
) (1
4
R
J
4
4
4
4
x

=
) (1 D 0,05
4 4
~ (2.17)
Trong : q l t s gia hai bn knh hoc t s gia hai ng
knh nh v ln:
D
d
R
r
= = q
Bng phng php tng t nh trn, ta chng minh c cng
thc tnh mmen c cc ca hnh vnh khn i vi trng tm ca
hnh:
J
0
= ) 1 ( 1 , 0 ) 1 (
32
) 1 (
2
4 4
4
4
4
q q
t
q
t
~

=
D R

(2.18)

2.3.4. Mmen qun tnh vi cc trc song song
y ta s nghin cu cch tnh mmen qun tnh ca hnh phng i vi trc song
song vi trc trung tm ca hnh, m i vi trc , ta bit trc mmen qun tnh ca
hnh. Xt mt hnh phng c din tch F. H trc Ox, Oy vung gc i qua trng tm O ca
hnh.
D=2R
Hnh 2.7
O
x
y
d=2r



H trc O
1
x
1
y
1
song song vi h trc Oxy. Khong cch gia cc trc song song x v x
1
l
a, gia y v y
1
l b. Xt vi phn din tch dF c to x, y v x
1
, y
1
(hnh 2.8). Cc to
c lin h sau:

+ =
+ =
a y y
b x x
1
1
(2.19)
Theo cng thc nh ngha ca mmen qun
tnh (2.5) i vi h trc O
1
x
1
y
1
ta c:

}
=
F
2
1 x
dF y J
1
(2.20)
Thay y
1
bng biu thc ca n trong (2.20) v ly tch phn
:

} }
+ + = + =
F F
2 2 2
x
2ay)dF a (y dF a) (y J
1
(2.21)

} } }
+ + =
F F F
2 2
x
ydF 2a dF a dF y J
1

(2.22) Cn c vo cng thc (2.21) v (2.22), ta c th vit:

x
2
x y
2aS F a J J
1
+ + = (2.23)
V trc x l trc trung tm, do S
x
= 0, do :
F a J J
2
x x
1
+ = (2.24)
Vi phng php tng t nh trn, ta s c:
F b J J
2
y y
1
+ = (2.25)
* Ch Cc cng thc (2.24) v (2.25) ch dng c khi trc x v y i qua trng tm ca
hnh.
T (2.24) v (2.25) ta c th pht biu nh sau:M men qun tnh ca mt hnh phng i
vi mt trc bt k bng m men qun tnh ca hnh i vi trc trung tm song song vi
n cng vi tch ca din tch F ca hnh vi bnh phng khong cch hai trc.
Cc cng thc (2.24) v (2.25) gi l cng thc chuyn trc song song Chng rt tin
dng tnh mmen qun tnh ca cc hnh phc tp do bi nhiu hnh n gin (ch nht,
trn) ghp li.
* Ch : Ta thy
1
x
J lun lun ln hn J
x
v s hng th hai trong cng thc bao gi cng
mang du dng, cho nn i vi mt h trc song song mmen qun tnh ca hnh phng
i vi trc trung tm l mmen qun tnh nh nht.

2.4. Bn knh qun tnh


Bn knh qun tnh ca hnh phng F i vi trc x, trc y c nh ngha bng
biu thc:

=
=
F
J
i
F
J
i
y
y
x
x
(2.26)
Trong : i
x
, i
y
l bn knh qun tnh ca hnh phng F i vi trc Ox, Oy.
J
x
, J
y
l mmen qun tnh ca hnh phng F i vi trc Ox, Oy
F - l din tch ca hnh phng.
Nu xOy l h trc chnh trung tm ca hnh phng th i
x
, i
y
gi l bn knh chnh trung
tm ca hnh . n v ca i
x
, i
y
l cm, dm, m.
y
x
O
y
x
O
1
1
1
dF
b x
y
a
1
y
1 x
Hnh 2.8



Trn y ta c cng thc tnh mmen qun tnh ca cc hnh n gin nu chia cc
mmen qun tnh cho cc din tch tng ng ca mi hnh, ta c bn knh qun tnh
ca:
- Hnh ch nht i vi cc trc chnh trung tm x, y:
0,289h
12
12
h
12bh
bh
F
J
i
3
x
x
= = = = (2,27)
0,289b
12
12
b
12bh
h b
F
J
i
3
y
y
= = = =
- Hnh trn vi cc trc chnh trung tm x:

4
D
2
R
4
R
i
2
4
x
= = = (2.28)

2.5. Muyn chng un ca mt ct
Muyn chng un ca mt ct i vi trc x v y c nh ngha bng biu thc :

=
=
max
y
max
x
x
x
J
W
y
J
W
y
(2.29)
Trong :
W
x
, W
y
l m uyn chng un i vi cc trc x v y.
J
x
, J
y
l m men qun tnh ca mt ct F i vi hai trc x v y
x
max
, y
max
l khong cch t nhng im xa nht v hai pha ca mt ct i vi trc
x v y.
n v ca muyn chng un l m
3
.
Di y l tr s muyn chng un ca mt s mt ct thng gp:

2.5.1. Mt ct hnh ch nht
- M uyn chng un i vi trc x:
Ta thy nhng im thuc cnh AD v BC c khong cch
ti trc x ln nht:

2
h
y
max
= vi
12
bh
J
3
x
= nn:
6
bh
2
h
12
bh
y
J
W
2 3
max
x
x
= = =

6
bh
W
2
x
= (2.30)
- M uyn chng un vi trc y:
Ta cng thy cc im thuc cnh AB v CD c khong
cch ti trc y ln nht, ngha l:

2
b
x
max
= v
12
hb
J
3
y
= .
Do ta cng c :
6
hb
W
6
hb
2
b
12
hb
x
J
W
2
y
2 3
max
y
y
= = = = (2.31)
2. 5.2. Mt ct hnh trn:
i vi mt ct hnh trn ta c :
h
h
/
2
h
/
2
b
O
x
y
b/2 b/2
B C
D
A
Hnh 2.9




64
D
J
4
x
= v
2
D
y
max
=
Nn:
32
D
D
2
D
64

y
J
W
3
4
max
x
x
= = =

3
3
y x
0,1D
32
D
W W ~ = = (2.32)
cui gio trnh ny c gii thiu nhng c trng hnh
hc ca cc loi thp hnh (thp dt) sn xut theo quy phm.

2.6. Th d tnh ton

- V d 1: Xc nh h trc qun tnh chnh trung tm v mmen qun tnh chnh trung tm
ca mt ct trn hnh 2.11. Cc kch thc trn hnh v tnh bng milimet
(mm).
- Bi gii: Trc ht ta phi xc nh trng tm C ca mt ct. Ta thy mt ct c mt
trc i xng y, do trng tm C ca mt ct s nm trn y.
Ta chia mt ct ra lm 3 hnh ch nht I, II, III v chn trc x
o
nm ngang i qua trng tm
ca hnh I. T cng thc 4.4:

F
S S S
F
S
y
III
x
II
x
I
x x
c
0 0 0 0
+ +
= = . Ta c:
Mmen tnh ca hnh I l S
I
xo
= 0.
Mmen tnh ca hnh II v III l:
S
II
xo
= S
III
xo
= 14x3x(-9) = -378 (cm
3
).
- Din tch mt ct: F = F
I
+ F
II
+ F
III

= 12x4 + 2x14x3 = 132 (cm
2
).
- Tung y
c
ca trng tm C bng:
cm 5,72
132
378) ( 2
y
C
=

= .
Tung y
c
c du (-) ngha l trng tm C ca mt ct
nm trn trc y, v pha di trc x
o
cch trc x
o
mt
khong y
c
= 5,72 cm.
Qua C k trc x thng gc vi trc y h trc xCy l h
trc qun tnh trung tm cn tm.
M men qun tnh chnh trung tm ca mt ct l J
x
v J
y
.
Ta c: J
x
= J
I
x
+ J
II
x
+ J
III
x

Trong : J
I
x
, J
II
x
, J
III
x
l mmen qun tnh ca hnh I, II, III i vi trc x.
V trc x khng i qua trng tm hnh I, II, III nn p dng cng thc chuyn trc song
song, ta c:

4 2
3
I
x
cm 1635 4 12 (-5,72)
12
4 12
J = +

=

4 2
3
III
x
II
x
cm 1138 14 3 5,72) (9
12
14 3
J J = +

= =
Do mmen qun tnh ca ton b mt ct i vi trc trung tm x l:
J
x
= 1635 + 2x1138 = 3911 cm
4

Tnh ton tng t nh trn i vi trc trung tm y, ta cng c:
J
y
= J
y
I
+ J
y
II
+ J
y
III

Trong :
4
3
I
y
cm 576
12
12 4
J =

=
Hnh 2.10
O
x
D
y
O
x
x
0
I
III II
Hnh 2.11
C
y
120
30 30
1
4
0
4
0
C




4 2
3
III
y
II
y
cm 882 3 14 3) (1,5
12
3 14
J J = + +

= =
Do : J
y
= 576 + 2x882 = 2340 cm
4


* Ta cng c th tnh J
y
bng phng php khc:
Coi mt ct gm mt hnh ch nht ABCD v mt hnh ch nht rng
EFGH (hnh 2.12). Ta tnh c: J
y
= J
I
y
- J
y
II

J
I
y
l mmen qun tnh ca hnh ch nht ABCD.

4
3
cm 2592
12
12 18
=

=
I
y
J
J
II
y
l mmen qun tnh ca hnh ch nht EFGH

4
3
II
y
cm 252
12
6) (12 4) (18
J =

=
Do :
4
y
cm 2340 252 2592 J = =
Vy: J
max
= J
x
= 3911 cm
4
; J
min
= J
y
= 2340 cm
4


- Th d 2: Tnh mmen qun tnh chnh trung tm ca mt ct ghp bi hai thp hnh ch
[ s hiu 16 nh hnh 2.13. Bit khong cch gia hai thp [ l 2d = 4 cm.
- Bi gii: Thp N
0
16 tra bng ph lc ta c:
- To trng tm z
o
= 1,79 cm.
- Din tch mt ct l 18 cm
2
.
- Mmen qun tnh i vi trc trung tm x
0

l 741 cm
4
v i vi trc y
o
l 62,6 cm
4
.
M men qun tnh chnh trung tm i vi trc x l J
x
.
y l hnh ghp nn ta c:
J
x
= J
I
x
+ J
II
x

V hnh I v hnh II u l thp ch s hiu nh nhau
v trc x i qua trng tm hnh I v hnh II, do ta c:
J
I
x
= J
I
x
= J
xo
= 741 cm
4

J
x
= 2J
xo
= 2741 = 1482 cm
4

Tng t nh trn ta cng c: J
y
= J
I
y
+ J
II
y

J
I
y
= J
II
y
= J
yo
+ b
2
F
4 2
321 18 ) 79 , 1
2
4
( 6 , 62 cm = + + = .
Vy mmen qun tnh chnh trung tm ca ton mt ct i vi trc y l:
J
y
= 2x321 = 642 cm
4


- Th d 3: Hy tnh bn knh qun tnh v muyn chng un
i vi trc x ca mt ct ch I trn hnh 2.14. Kch thc trn
hnh ly bng cm.
- Bi gii: Trc ht ta tnh mmen qun tnh ca mt ct i
vi trc x:
Chia mt ct ra lm ba hnh: I, II, III, ta c:
J
x
= J
I
x
+ J
II
x
+ J
III
x

+ Mmen qun tnh ca I:
4
3
x
cm 4665,6
12
(36) 1,2
J =

=
+ Mmen qun tnh ca hnh II v III:
T hnh v ta thy hnh II v III i xng nn c din
tch bng nhau, v vy: J
II
x
= J
III
x

=
4 2
3
cm 26016 2 36 1) (18
12
(2) 36
= + +

.
y
x
C
y
O
0
I
II
Hnh 2.13
2d z0
B
Hnh 2.12
y
C
A
F
G
E H D
2
3
6
2
18 18
1.2
II
III
I
y
Hnh 2.14
x
C



Do : J
x
= 4665,6 + 2x26016 = 56697,6 cm
4
.
- Bn knh qun tnh ca mt ct i vi trc x. p dng cng thc:

F
J
i
x
x
= , vi: F = F
1
+ F
2
+ F
3
= 36x1,2 + 2x36x2 = 187,2 cm
2
.
Do : cm 17,4
187,2
56697,6
F
J
i
x
x
= = = hay i
x
= 0,174 m.
- Muyn chng un i vi trc x:
p dng cng thc:
max
x
x
y
J
W = , trong : cm 20
2
40
y
max
= = .
Do :
3
max
x
x
cm 2834,88
20
56697,6
y
J
W = = = .

CU HI V BI TP CHNG 2

1. Nu c trng hnh hc ca hnh phng. Vit cng thc nh ngha ca chng v cho
bit cc n v thng dng ca cc i lng J
x
, J
y
, J
0
, S
x
, S
y
.
2. Th no l trc trung tm, trc chnh, h trc chnh trung tm? Cho v d?
3. M men qun tnh trung tm l g?
4. Chng minh cng thc chuyn trc song song xc nh m men qun tnh J
x
ca hnh
phng.

5. Tnh mmen qun tnh chnh trung
tm ca cc mt ct cho nh hnh v
2.15. Bit kch thc trn hnh v l
mm.
6. Mt mt ct c hnh dng v kch
thc (mm) nh hnh 2.16. Hy xc
nh:
- M men qun tnh v m men tnh vi
trc y.
- M men qun tnh chnh trung tm J
x
,
J
y
?
7. Cho mt ct ngang hnh ch T, kch
thc (cm) nh hnh v 2.17.
Xc nh h trc qun tnh trung tm ca hnh phng Cxy. Xc nh m men qun tnh J
x
.
Xc nh m men tnh ca hnh phng S
x
.
8. Thanh ghp gm hai thp [30 (hnh 2.18). Xc nh khong cch a mt ct c hai m
men qun tnh chnh trung tm bng nhau (J
x
= J
y
).
2
0
4
8 4 8
Hnh 2.17 Hnh 2.18
a
x
y y
x
a
a) b)
y
x



C
3
0
1
2
0
20 20
40
Hnh 2.16
x
y y
x
Hnh 2.15
7
5
7
5
3
0
0
7
5
7
5
100
200
























Chng 3.
KO (NN) NG TM

3.1. Khi nim v ko (nn) ng tm, lc dc v biu lc dc

3.1.1. Khi nim v ko ( nn) ng tm
Trong chng ny ta s nghin cu trng
hp chu lc n gin nht ca thanh thng l khi
thanh chu ko hoc nn ng tm.
Khi ta tc dng vo cc u thanh hai lc
song song ngc chiu, c phng trng vi
phng ca trc thanh v c tr s ging nhau, ta
s c:
- Hoc thanh chu ko ng tm nu lc hng ra khi mt ct (hnh 3.1a).
- Hoc thanh chu nn ng tm nu lc hng vo mt ct hnh (3.1b).
T ta c nh ngha: Thanh chu ko (nn) ng tm khi trn mi mt ct ngang
ca thanh ch c mt thnh phn lc dc N
z
.
Di y ta s nghin cu ni lc pht sinh trong thanh chu ko (nn) ng tm.

3.1.2. Lc dc - biu lc dc
a). Lc dc:
Gi s xt mt thanh chu ko ng tm bi lc P. tnh ni lc ti mt ct bt k
ca thanh ta thng dng phng php mt ct (hnh 3.2).
Tng tng ct thanh ti mt ct 1-1, xt cn bng phn A.
Mun cho phn A cn bng, th hp cc ni lc trn mt phi l ni lc N t ti
trng tm mt ct v trng vi trc thanh. Lc N
gi l lc dc.
Tr s lc dc N c xc nh t iu kin cn
bng tnh hc ca phn A (hoc phn B), l tng
hnh chiu ca cc lc tc dng ln phn ang xt
xung phng trc thanh (trc z) phi bng khng:
b)
a)
Hnh 3.1
P P
P P
P P
a)
b)
1
1
P z Nz
A B
A
F
Hnh 3.2



Ez = - P + N = 0 hay N = P.
Du ca lc dc c quy c nh sau:
- N mang du dng (+) khi n l lc ko (N c chiu hng ra ngoi mt ct).
- N mang du m (-) khi n l lc nn (N c chiu i vo mt ct).
T trng hp xt trn ta c trnh t xc nh lc dc N
z
theo phng php mt ct
nh sau:
+ Dng mt ct tng tng ct thanh thnh hai phn, gi li phn n gin
xt.
+ T iu kin cn bng tnh hc chiu cc lc ang xt xung theo phng trc
thanh (trc z) phi bng 0. T ta xc nh c N
z
.
Nu kt qu tnh c l dng th l lc ko ngc li l lc nn.
b). Biu lc dc:
biu din s bin thin lc dc ti cc mt ct dc theo trc thanh, ta v mt th
gi l biu lc dc N.
Vy: Biu lc dc l ng biu din s bin thin lc dc ti cc mt ct dc theo
trc thanh.
Sau khi tnh c lc dc ti cc mt ct khc nhau ta tin hnh v biu lc dc.
v biu lc dc thng chn trc honh song song vi trc thanh (hay cn gi l
ng chun), cn ni lc biu th bng ng vung gc vi trc honh (trc z). Trnh t,
cch v biu lc dc nh sau:
- Chia thanh thnh cc on bng cch ly im t lc tp trung, im u v cui
ti trng phn b lm ranh gii phn chia on.
- Trn mi on vit mt biu thc xc nh ni lc theo honh z: N
z
=f(z), cn
c vo cc biu thc trn ta v c biu cho tng on.
Nu: N
z
= const biu l on thng song song vi trc z, N
z
l hm bc nht (khi q=
const) th biu l ng thng xin.

3.2. ng sut trn mt ct ngang
3.2.1 ng sut trn mt ct ngang
tnh ng sut trn mt ct, trc ht ta kho
st bin dng ca thanh khi chu ko hoc nn ng tm.
Xt mt thanh chu ko ng tm, trc khi thanh chu
lc, ta k trn b mt ngoi ca thanh nhng ng
thng vung gc vi trc ca thanh biu th cho cc mt
ct ca thanh v nhng ng thng song song vi trc
ca thanh biu th cho cc th dc ca thanh (hnh 3.3a).
Sau khi tc dng lc ko P, ta thy nhng on
thng vung gc vi trc thanh di chuyn xung pha
di, nhng vn thng v vung gc trc, cn nhng
ng thng song song vi trc thanh th dch li gn
vi nhau, nhng vn thng v song song vi trc ca
thanh (hnh 3.3b). Vi gi thit bin dng xy ra bn
trong thanh tng t nh bin dng quan st c bn
mt ngoi thanh, ta c th kt lun:
1. Cc mt ct ca thanh vn phng v vung gc
vi trc thanh.
2. Cc th dc ca thanh vn thng v song song vi
trc thanh.
Da vo hai kt lun trn, ta c th thy ni lc phn b trn mt ct phi c phng
song song vi trc thanh, tc l c phng vung gc vi mt ct. Vy trn mt ct ca
thanh chu ko (hoc nn) ch c ng sut php o.
F
P
1 1
1 1
a) b)
Hnh 3.3



Mt khc da vo kt lun th nht, ta thy: khi b bin dng cc th dc b chn bi
cng mt mt ct (v d mt ct 1-1) u c gin di bng nhau, do theo nh lut
Hc, ni lc phi phn b u trn mt ct, tc l ng sut php ti mi im trn mt ct
phi c tr s bng nhau.
Vy ta c th vit c biu thc lin h gia nhng ni lc o phn b trn mt ct vi
lc N ca chng nh sau: N = oF
T rt ra:
F
N
=
Tng qut ta c th vit:
F
N

= (3.1)
Cng thc (3.1) cho php tnh ng sut php o nu bit c lc dc N v din tch F
ca mt ct. Trong cng thc (3.1) th N l tr s tuyt i ca lc dc ti mt ct cn tm
ng sut, ly du dng (+) khi lc dc l lc ko, ly du (-) khi lc dc l lc nn. Cng
thc (3.1) c th pht biu nh sau:
((
Tr s ng sut php trn mt ct thanh chu ko hay
nn ng tm bng t s gia lc dc mt ct vi din tch mt ct
))
.
Ngi ta chng minh c rng ng sut php o trn mt ct vung gc vi trc
thanh t tr s ln nht so vi ng sut php trn bt c mt ct nghing no.
y ta thy c ng sut php phn b u trn mt ct ca thanh, nhng iu ny
ch ng vi nhng mt ct khng nm gn ni c mt ct thay i t ngt hoc gn ni
c im t lc. Trong thc t nhng mt ct rt gn im t lc cng nh gn ni c
mt ct thay i t ngt th ng sut phn b khng u, m xut hin ng sut tp
trung o.
V d: Ti mt ct 1-1 ca
thanh chu ko nh hnh 3.4 th
ng sut phn b u tri li mt
ct 2-2 ng sut phn b khng
u m ti mp l ng sut c tr
s ln hn ng sut mt ct 1-1.
T s gia ng sut ln nht vi
ng sut trung bnh o (xem nh
ng sut phn b u trn
mt ct qua l) gi l h s tp
trung ng sut, k hiu o
tt
:

tt
tt
= :
thng tr s o
tt
nm trong khong (1,2 43).

3.2.1. Bin dng dc v bin dng ngang
Khi chu ko chiu di thanh s di thm ra, nhng chiu ngang co bt li (hnh
3.5). Hoc khi chu nn th chiu di thanh ngn li nhng chiu ngang thanh rng ra (hnh
3.6). Thanh b bin dng c v bng nt t.
Chiu di thanh thay i mt on Al = l
1
- l, Al gi l bin dng dc tuyt i. Nu chiu
di thanh di ra, Al c tr s dng. Nu chiu di thanh ngn i, Al c tr s m, Al gi l
gin dc tuyt i (khi Al > 0), hoc co dc tuyt i (khi Al < 0 ).
so snh bin dng dc ca thanh c chiu di khc nhau, ngi ta a ra khi nim bin
dng dc tng i (epxilon) tc l bin dng dc tuyt i trn mt n v chiu di
thanh v c tnh bng cng thc:
P
2 2
1 1
P P
P
1 1
P
1 1
2 2
P
Hnh 3.4
a)
b)
c)
d)




l
l
= (3.2)
Trong l mt h s cng
du vi Al. Nh ni trn
di tc dng ca lc ko P,
chiu di thanh di ra nhng
chiu ngang hp li mt on
Ab = b
1
- b, Ab gi l bin dng
ngang tuyt i, Ab mang tr s
dng nu chiu ngang tng
thm: Ab mang tr s m nu
chiu ngang hp li. so snh
bin dng ngang ca nhng
thanh c kch thc ngang khc
nhau, ngi ta dng khi nim
bin dng ngang tng i
1
,
tc l bin dng ngang tuyt
i trn mt n v chiu ngang thanh, v c tnh theo cng thc:

b
b

l
= (3.3)
Trong
1
l

mt h s c cng du vi Ab.
Nhiu th nghim cho thy gia v
1
c mt lin h vi nhau nh sau:

l
= hay
l
= (3.4)
Du (-) trc t s
1
v chng t chng lun ngc du nhau, ngha l nu chiu di
thanh di thm th chiu ngang thanh hp bt li v ngc li.
Trong biu thc (3.4), (muy) l h s Potxng hay h s bin dng ngang, n
c trng cho tnh n hi ca vt liu. Tr s c xc nh bng th nghim, h s ny
l mt h s, tu tng loi vt liu khc nhau tr s cng khc nhau v nm trong
khong t 0 n 0,5.
Bin dng dc tuyt i Al c tnh nh sau:
Qua th nghim ko nn nhng mu vt liu khc nhau, nh vt l Rbe Hc tm
thy: Khi lc tc ng P cha vt qua mt gii hn no (gii hn ny tu theo tng
loi vt liu) th bin dng dc tuyt i Al ca mu th nghim lun lun t l thun vi
lc P v biu thc ca n c dng:

EF
P

l
l = (*) , nu ch rng N = P th ta c th vit:

EF
N

l
l = (**)
Trong : E gi l m uyn n hi khi ko (nn) ca vt liu.
N l mt hng s vt l c trng cho kh nng chng li s bin dng khi chu lc ko
hay nn ca tng loi vt liu trong phm vi bin dng n hi.
Tr s E c xc nh bng th nghim. n v tnh: MN/m
2
.
Tr s E ca mt s vt liu thng thng cho trong bng (3.2).
Tch s EF gi l cng khi ko (nn) ng tm. Nu thanh c cng EF ln th bin
dng dc tuyt i Al nh v ngc li. Tr s Al c th mang du (+) hoc (-) tu thuc
vo du ca lc dc N.
Biu thc (*) v (**) c th vit thnh :
EF
N
=
l
l
(3.5)
b
b
1
l
l1=l-Al
b
1
b
Hnh 3.5
Hnh 3.6
l1=l+Al
l
P P
P P