AI HOC OUOC GIA IHANH FHO HO CH MINH

IPUONG AI HOC kHOA HOC XA HOI VA NHAN VAN

___________
L HUY B
(Ch bin)



C HC
MI TRNG

TP 2
(Phn chuyn )

Cong tac vien:

ThkI Vkh hkM, h0YEh h06 0Yhh, T0 Vkh T00h, L00 006 0h,
0 Th[ kIM 6hI, Fhkh Th[ MY hkhh, h0YEh Th[ h0h Th0Y, h0YEh
Th[ Fh00h 0YEh, 60h ThE TkI, LE 0YEh MIhh, FhkM VIET khh, kh
Th[ kIM Th0k, k0 Th[ TkM khh, LE Th[ kI h00h, h0YEh h0kh Lkh
Thkhh, h0YEh Tkh ThIEh kh, Tkh h06 LE, h0YEh hhkT T00h,
LE k0 kh X0kh, Tkh Th[ h06 0khh.


NHA XUAT BAN AI HOC QUOC GIA
THANH PHO HO CH MINH 2006

5
CHONG 0

TONG QUAT VI DOC HOC MOI TRUONG
(Icutuxiculugy An uverview}
0.1. O|NH NGHA
Trong quyon "oc hoc moI fruong" |NX HQCTPHCM 2000,
faI ban 2002) chung foI da nou mof so djnh nghIa va khaI nIom vo
doc hoc moI fruong. O day chung foI chI xIn nhac IaI mof vaI nguyon
Iy co ban cho ban doc fIon fhoo doI.
oc hoc moI fruong |nvIronmonfaI ToxIcoIogy) |HMT) hay
con goI Ia "oc hoc sInh fhaI" |cofoxIcoIogy). HMT Ia nganh hoc co
ban cua moI fruong hoc, chuyon nghIon cuu vo chaf va Iuong cua cac
hIou ung xau do cac fac nhan Iy hoc, hoa hoc, sInh hoc gay ra cho ca
fho, quan fho hay quan xa sInh vaf va ho sInh fhaI.
HMT gom haI phan: 1 khoa hoc Iy fhuyof co ban vo cac chaf
doc va 2 khoa hoc ung dung.
0.2. CHAT OOC
0.2.1. O{nh nghIu
Chaf doc Ia baf ky chaf nao co fho gay ra cac hIou ung xau,
fham ch gay fu vong cho nguoI, sInh vaf va ho sInh fhaI |HST).
0.2.2. Phun lou
u Phun lheo Juc llnh sinh hoc: Chaf doc co fho Ia doc chaf
va co fho Ia doc fo.

6
oc chaf |foxIcanf) do chI vaI fro fac nhan hoa hoc gay doc cua no.
oc fo |foxIn) do chI vaI fro va ban chaf sInh hoc cua chaf doc do
b Phun lheo bun chul
oc ban chaf |NafuraI ToxIcIfy): Co nhung chaf doc voI mof
IIou Iuong raf nho cung gay doc.
oc IIou Iuong |oso ToxIcIfy): Co nhung chaf o mof IIou Iuong
nho khong gay doc fham ch con Ia dInh duong. Nhung khI vuof qua
mof IIou Iuong nhaf djnh doI voI mof sInh vaf frong mof fhoI ky nhaf
djnh so gay hIou ung doc.
Suy cho cung, faf cac cac chaf dou Ia nhung chaf doc fIom fang.
c Phun Ioui lheo liem nung houl llnh
IoaI cac fac nhan gay doc fIom fang |PofonfIaI ToxIcIfy): gom
fac nhan hoa hoc |fu nhIon, nhan fao, huu co, vo co), fac nhan vaf Iy
|fac nhan dac fhu, buc xa, vI song), fac nhan sInh hoc |cac doc fo cua
nam, vI khuan, fhuc vaf, dong vaf) co kha nang gay ngo doc cho sInh
vaf nhung hIon faI chua fho hIon. No chI bIou hIon doc fnh khI co
dIou kIon moI fruong fhch hop.
IoaI cac fac nhan gay doc hoaf fnh |AcfuaI ToxIcIfy): cung
gom faf ca nhung fac nhan gay doc nhu fron nhung dang o dang hoaf
dong fho hIon doc fnh, hIon faI gay haI sInh vaf.
J Phun Iuui lheo Jung, lhe lon lui:
Cac dang fho hIon cua fac nhan doc co fho Ia khong kh, nuoc, fhuc
pham, duoc pham, my pham va san pham fIou fhu, qua fIop xuc o da.
e Phun Ioui lheo llnh nung:
ang cap fnh: Nguy cap, co fho gay chof fuc fhoI, ngan han,
fhuong doI voI IIou cao hoac nong do cao va so f nguoI bj anh huong
nhu khI Iam do hoa chaf, fhoaf chaf fhaI doc haI ra khong kh.
ang man fnh: Am I fon faI frong co fho sInh vaf va quan
fho, daI han, fhuong doI voI IIou Iuong va nong do fhap, xay ra cho so
nguoI dong hon, hoac raf Iau |fhuong doI voI IIou Iuong va nong do
raf nho, nhIou nguoI mac phaI nhu fruong hop nhIom doc fhuc pham,
o nhIom kIm IoaI nang hoac o nhIom nuoc).

7
Con co fho phan fhoo nhIou cach khac nhau nua, fuy fhoo muc
dch nghIon cuu... Su nhIom doc co fho xay ra frong nha, noI Iam vIoc
hoac baf ky noI nao.
0.3. LK LONG OOC CHAT, OOC TO
Ia mof don vj cua su xuaf hIon cac fac nhan hoa hoc, Iy hoc hay
sInh hoc. IIou Iuong co fho bIou fhj qua don vj khoI Iuong hoac fho
fch fron don vj frong Iuong co fho |mg, g, mI/ kg frong Iuong co fho)
hoac fhoo don vj khoI Iuong hay fho fch fron don vj bo maf co fho
|mg, g, mg/ m
2
dIon fch bo maf co fho).
0.4. NONG OO OOC CHAT, OOC TO
Ia bIou hIon fy Io Iuong doc chaf doc fo frong moI fruong bj
nhIom doc, co don vj frong Iuong fron mof don vj dung fch. V du,
voI nong do khong kh bj nhIom doc co fho duoc fho hIon qua don vj
khoI Iuong hay fho fch fron phan frIou fho fch khong kh |ppm) hay
mg, g/ m
3
khong kh. Nong do frong nuoc co fho dIon fa qua don vj
khoI Iuong/ If nuoc |mg/I hay ppm, g/I, hay 1 phan fy ppb).
0.5 QA TRNH VAN CHYKN CA OOC CHAT, OOC TO
uong dI cua doc chaf xay ra o bon ngoaI va bon frong co fho.
Chuyon dong bon ngoaI co fho IIon quan don cac you fo moI fruong,
nhu dIou kIon kh hau, dac fnh hoa Iy cua hoa chaf, fnh fan nou hoa
chaf duoc phaf hIon frong nuoc. Khuyoch daI sInh hoc co fho xay ra.
uong xam nhap cua hoa chaf doI voI dong vaf va con nguoI gom da
day, ruof |do an uong), duong ho hap |do hf fho), duong da |do fIop
xuc).
Su djch chuyon cua doc chaf bon frong co fho phu fhuoc cac you
fo anh huong cau fruc sInh hoc cua hoa chaf frong co fho. No bao
gom nhung fhuoc fnh vo hoa hoc va vaf Iy nhu kch co phan fu, dIou
kIon nhIom doc, frang fhaI suc khoo cua sInh vaf.
oc chaf phaI dI chuyon fu dIom fIop xuc voI co fho, dIom bj
nhIom, vao duong mau fhoo fuan hoan mau. Trong mau, doc chaf co
fho fhoaf ra fhanh dang fu do, khong IIon kof, hoac no IIon kof
profoIn |fhuong doI voI aIbumIn). Hoa chaf co fho fhoaf khoI duong
mau va xam nhap vao cac mo khac nhau noI do no co fho duoc

8
chuyon hoa sInh hoc |v du, gan); Iuu gIu |mo mo), dao fhaI |fhan)
hoac fao ra mof phan ung |frong nao bo). VIoc koo daI phan ung phu
fhuoc vao nong do cua hoa chaf o dIom fron bo phan fIop nhan, aI Iuc
cua no va hoaf fnh rIong. Hoa chaf phaI xuyon qua mang fo bao, Ia
phospho IIpId haI Iop, bang qua frnh fIou fon nang Iuong, nhu qua
frnh van chuyon fch cuc hoac qua frnh khong fIou fon nang Iuong
nhu qua frnh van chuyon fhu dong. Chuyon dong xuyon qua mang fo
bao co fho IIon quan don phuong fIon dac bIof. Co nhung qua frnh
dac bIof ma hoa chaf co fho xam nhap fo bao. Mof frong nhung qua
frnh do Ia nhap noI bao.
Cau fruc sInh hoc cua hoa chaf frong co fho duoc xom xof fhoo
hnh fhaI cua no frong co fho gom co: hap fhu, phan phoI, chuyon hoa
sInh hoc, dao fhaI va su van dong cua cac qua frnh nay. Cac qua
frnh nay xac djnh gIa frj cua hoa chaf san sang fuong fac voI bo
phan fIop nhan. CIa frj nay cua hoa chaf duoc goI Ia "kha nang fIop
nhan sInh hoc".
Nhung you fo anh huong nguong foI han gom IIou Iuong va cau
fruc hoa hoc, fnh nhay cam va fnh frang suc khoo cua sInh vaf dap
ung, ban chaf cua cac phan ung nhan bIof. Tnh nhay cam cua cac
phuong phap dung frong do dac phan ung so anh huong don nguong
phaf hIon.
Cac quan ho IIou phan ung cho fhay su IIon ho gIua IIou Iuong
va phan ung nhan fhay o mof quan fho. Chung fhuong duoc bIou dIon
bang mof duong cong voI fung do Ia muc do phan ung, IIou Iuong duoc
bIou dIon fhoo so hoc hoac IogarIf. Co mof so kIou duong bIou dIon
IIou dap ung, duong bIou dIon IIou dap ung caI fIon va IIou dap ung so
Iuong.
O gIan do IIou dap ung caI fIon, cac anh huong duoc xac djnh
frong mof co quan rIong bIof va nong do duoc caI fIon nhu mof IIou
Iuong hoa chaf. Nhung ca fho frong mof quan fho co fho co duong
bIou dIon IIou dap ung caI fIon khac nhau v su da dang sInh hoc.
uong bIou dIon IIou dap ung djnh Iuong hoac duong bIou dIon faf ca
hoac khong IIon ho voI IIou Iuong hoa chaf doI voI fan so dap ung cua
quan fho. Phan ung fhuong Ia mof hIon fuong faf ca hoac khong hoac
co fho Ia mof chI dau fruoc vo mof hIou ung faI haI. O gIan do IIou

9
dap ung djnh Iuong, fan so fhay fho cho do Ion cua khoang IIou dap
ung caI fIon.
ap ung IaI cua sInh vaf doI voI mof fac nhan gay doc co fho
duoc dung do nhan bIof hIon fuong nhIom doc. KhI xay ra dIou nay,
phan ung duoc goI Ia chI fhj sInh hoc cua bj nhIom doc. ChI fhj sInh
hoc can dac hIou doI voI fac nhan, xay ra o dong vaf va con nguoI va
can co do fIn cay nhaf djnh. Hnh 0.1 Ia gIan do fuong quan gIua IIou
Iuong doc chaf va kha nang dap ung dIon hnh









HInh 0.1: uong cong Jap ung /icu /uong Jicn bnb
(Nguon. Bor:c//cca, mcJica/ co//cgc oj oirginia, ricbmonJ,oirginia, U8A, 1007









HInh 0.2. Gian Jo /icu /uong Pban boi cai ticn
(Nguon. Bor:c//cca, mcJica/ co//cgc oj oirginia, ricbmonJ,oirginia, U8A, 1007
Cc ai
Lieu lng
Ngng ti han
ap ng cc ai
Ngng gii han
Khong ap ng

P
h
a
n

h
o
i

i
e
n

h

n
h

100%
Log lieu lng (mg/kg)
Hoat tnh ben trong
50%
ED
50
P
h
a
n

h
o
i


10
Co mof so phuong phap dung gIan do IIou Iuong dap ung do so
sanh do doc cua cac doc chaf. Nou phan ung duoc xac djnh fhoo gIan do
IIou Iuong Iog: o doc Ion hon, doc chaf manh hon. NghIa Ia khI IIou
Iuong fang f so dan don su fhay doI phan ung Ion. Su dung Iog IIou
Iuong, anh huong cua I
50
hoac
50
co fho duoc xac djnh. ay Ia IIou
gay ra 50% phan ung cuc daI cho mof ca fho |gIan do IIou Iuong dap
ung caI fIon) hoac Ia IIou gay ra pha n ung cua 50% ca fho frong quan fho
|gIan do IIou Iuong dap ung djnh Iuong). Mof v du cua
50
Ia I
50

hoac IIou gay chof frung bnh cua mof hoa chaf o mof IIou don. I
50
Ia
IIou gay chof 50% quan fho sInh vaf frong nhung dIou kIon fh nghIom
xac djnh ro rang. I
50
co fho duoc dung Iam co so phan IoaI fnh doc. V
du, OffobonI |1991) do nghj mof bang sau: IIou gay chof qua duong
mIong: bofuIInum foxIn, 0,0001mfg/kg frong Iuong co fho; nIcofIno
0,5mg/kg frong Iuong co fho, T 100mg/kg frong Iuong co fho, aspIrIn
1500mg/kg frong Iuong co fho; muoI 3000mg/kg frong Iuong co fho, ofhyI
aIcohoI 10.000mg/kg frong Iuong co fho, duong 30.000mg/kg frong Iuong
co fho |gIa frj gan dung). So sanh
50
khong mang y nghIa day du nhu
khI so sanh do doc v
50
chI Ia mof dIom fron duong bIou dIon va no
khong cung cap fhong fIn vo quan ho fhaf su gIua IIou Iuong va phan
ung cung nhu khong xac djnh duoc nguong gIoI han. Nong do hoa chaf o
dIom fIop nhan fuy fhuoc vao muc do frong mau. Nong do frong mau
phu fhuoc vao IIou Iuong cua hoa chaf ma sInh vaf bj nhIom va cac dIou
kIon bj nhIom. Su hop Iy o cac muc IIou Iuong Ia can fhIof khI so sanh
phan ung doI voI cung mof hoa chaf, cung mof IIou Iuong duoc dung khI
co su khac nhau vo sInh vaf nhIom doc, vo don vj do Iuong. V du: 200g
chuof nhan IIou Iuong 100mg/kg frong Iuong co fho, hoa chaf so nhan
fuong duong 0,061mg/cm
2
dIon fch bo maf co fho; 70kg nguoI nhan cung
IoaI hoa chaf o cung IIou Iuong Ia 100mg/kg frong Iuong co fho so nhan
fuong duong Ia 0,388mg/cm
2
dIon fch bo maf co fho. Khong co so IIou
fhuyof phuc vo cac phuong phap khac uu vIof hon. Thong fhuong, IIou
Iuong duoc bIou dIon qua mg/kg frong Iuong co fho.
0.6. HAP TH, NHKM OOC, PHAN PHO VA OAO THA OOC
CHAT CA SNH VAT
0.6.1. Hup thu, nhem doc
Phan fron fa da do cap vo IIou Iuong, nong do, va noI ky vo
phan ung sInh hoc doI voI mof chaf doc fruc fIop fuy fhuoc vao ban

11
chaf, IIou Iuong cua hoa chaf fac dung Ion co quan fIop nhan. Co su
khac nhau quan frong gIua nhIom doc va IIou Iuong. Su nhIom doc Ia
su hIon dIon cua chaf Ia xam nhap vao co fho cua cac ca fho. on vj
cua nhIom doc hoa chaf Ia fhuong dung Ia ppm hoac don vj khoI Iuong/
m
3
khong kh, If nuoc, kg fhuc pham. V du, nhIom doc da fhuong bIou
dIon qua nong do cua dung djch fIop xuc voI dIon fch bo maf.
KhI nhIom doc, fruoc fIon chaf doc phaI fhong qua moI fruong
dI vao co fho, dI chuyon vao fo bao qua bo maf fIop xuc cua co fho
|nhu duong da, phoI, da day, ruof) goI Ia su hap fhu, fruong hop dac
bIof hon, su hap fhu fu moI fruong vao mau hoac ho bach huyof. Tu
nhung ho fhong Iuu hanh nay, doc chaf xuyon qua mof vaI, mof so
hoac faf ca cac mo frong co fho, qua frnh nay duoc goI Ia su phan
phoI. Van chuyon doc chaf fu ho fhong Iuu hanh vao cac mo con duoc
goI Ia su hap fhu, no fuong fu nhu qua frnh van chuyon mof hoa
chaf fu bo maf co fho vao ho fhong fuan hoan. V vay, Iuon phaI xom
xof ca haI phuong dIon cua su hap fhu chaf doc:
Su dI chuyon fu bo maf co fho vao frong mau |hoac Iympho).
Su dI chuyon fu mau vao frong cac mo.
o hIou qua frnh hap fhu cac chaf hoa hoc fu bo maf co fho
vao mau va fu mau vao cac mo, can khao saf cau fruc va ban chaf
hoa hoc cua mang fo bao. V frong hau hof fruong hop, chaf doc qua
mang fo bao nay phaI xuyon qua va daf don dIom dch do fao phan
ung sInh hoc. Hnh 0.3 gIoI fhIou mof fo bao dong vaf co vu fIou bIou
cho fhay mof f frong so nhIou cau fruc duoI fo bao; mof phan nho
cua mang fo bao frong hnh 0.4 cho fhay hnh anh cua cac
phosphoIIpId va cac profoIn fao non mang fo bao.

HInh 0.3. 8o Jo minb boa mot tc bao Jong oat co ou

12

HInh 0.4. 8o Jo minb boa cua mot pban tc bao Jong oat co ou
(Nguon. P.C.8bank, Uniocrsity Oj Ca/ijornia, Iroinc, U8A, 1007

Trong hnh 0.4, phan fu phosphoIIpId cho fhay dang ovaI voI haI
duoI va mang profoIn co dang xoan mang cuc duong va am.
Hnh 0.5 fho hIon mof phan fu phosphoIIpId Ia phan cau fao
chnh cua mang fo bao. Trong hnh nay, phosphafIdyIchoIIno duoc
dung nhu mof fh du |co mof so phan fu dang fuong fu khac frong
mang fo bao), IoaI co cuc nhu o dau phan fu nuoc hoa fan va khong
cuc nhu dang duoI IIpId hoa fan cua phan fu duoc fho hIon.

HInh 0.5. Mot pban tu pbospbo/ipiJ
(Nguon. P. C. 8bank, Uniocrsity oj Ca/ijornia, iroinc, U8A, 1007

13
Co mof so dIom dac bIof do hIou ro hon qua frnh hap fhu va
dao fhaI. Mang fo bao gIong nhu mof mang dau |djch dau) frong moI
fruong nuoc. Cac profoIn dang cau frong djch kham cua mang fo bao
o dang fu do dI chuyon doc fhoo maf phang cua mang |hnh 0.6). Mof
so profoIn nay hoan faf vIoc dI xuyon qua mang fo bao fao mof konh
dI chuyon dang nuoc bang qua mang IIpId nho nhung phan fu hoa fan
frong nuoc va cac Ion co fho khuyoch fan fhong qua nhung konh nay,
frong khI nhung phan fu hoa fan frong IIpId khuoch fan fu do fhong
qua fhanh phan phosphoIIpId cua mang fo bao. So Ion phan fu hoa
fan frong nuoc khong fho bang qua mang fo bao ngoaI fru co cau van
chuyon dac bIof cac profoIn co fho xuyon qua frong ca haI fruong hop
hap fhu va dao fhaI boI mof qua frnh dac bIof goI Ia su fham bao.
Co cau van chuyon dac bIof vo hap fhu khong duoc fhao Iuan frong
gIao frnh nay.
V phan Ion dIon fch bo maf cua mang fo bao Ia phosphoIIpId,
cac hop chaf hoa fan frong IIpId xuyon qua mang fo bao so nhanh
hon so voI cac hop chaf hoa fan frong nuoc raf kho vuof qua mang fo
bao ngoaI fru qua cac konh profoIn. V vay, fron co so cau fruc cua
mang fo bao, su hap fhu co fho mang mof dac fnh fong quaf Ia:
Cac hop chaf hoa fan frong IIpId duoc hoa fan fu cac bo maf
co fho dIon ra nhanh hon |fhuong Ia nhanh hon nhIou) cac
hop chaf hoa fan frong nuoc, ngoaI fru cac hop chaf hoa fan
frong nuoc xuyon qua mang fo bao boI mof co cau van
chuyon dac bIof.
Con duong chnh ma cac chaf doc haI fu moI fruong xam
nhap vao co fho Ia fhong qua da, phoI, duong da day, ruof.
VaI hoa chaf ngoaI IaI co fho fac dong fruc fIop Ion maf ngoaI
cua mang nhay fo bao, kof hop voI mof profoIn dac bIof |bo phan fIop
nhan) frong mang. Phan ung voI profoIn dac bIof fron mang nay co
fho fao non hop chaf noI sInh do djch chuyon fu mang nhay fo bao
don cac noI bao quan khac frong fo bao, nhu cac nhan, do fao non
mof phan ung sInh hoc.

14



Hau hof cac chaf doc duoc hap fhu qua cac fo bao bIou b, fuyon
mo hoI va chan foc, chIom dIon fch 1% so voI fong dIon fch da, mof
f chaf doc duoc hap fhu hoan foan o cac dIom nay. Iop mo sung Ia
Iop ngoaI cung cua bIou b va duoc fao fhanh fu cac fo bao khong
nhan, duoc sung hoa, cac fo bao chof chua chaf sung |mof profoIn
soI). Cac fo bao IIon kof voI nhau do hnh fhanh mang fo bao IInh
dong, chaf cho. Iop sung duoc phu Ion mof Iop IIpId mong. Cac bIou
b Ia mof gIoI han cho su hap fhu. oc chaf co cuc xuaf hIon do
khuoch fan ra bo maf bon ngoaI cua cac soI korafIn |sung) cua Iop mo
HInh 0.?. Cau truc tc bao cua mot bicu b
(Nguon. P.C.8bank, Uniocrsity Oj Ca/ijornia, Iroinc, U8A, 1007
HInh 0.6. Cau truc mot mang tc bao Jong oat co ou

15
sung hydrafo hoa. oc chaf ua dau |kj nuoc) hoa fan va khuoch fan
fhong qua IIpId khong ngam nuoc gIua cac soI profoIn. Muc khuoch
fan co IIon quan don su hoa fan IIpId va fy Io nghjch voI frong Iuong
phan fu. o mof doc chaf duoc hap fhu qua da vao ho fuan hoan no
phaI xuyon qua mof so Iop fo bao.
Muc do Iam sach cua cac doc chaf fu bIou b vao ho fhong fuan
hoan phu fhuoc vao do day cua da, anh huong cua van chuyon mau,
su djch chuyon cua djch ruof, ho bach huyof va cac you fo khac. Su
hap fhu nhanh hon, maf do mau cao hon, su phan phoI Ion hon va ap
suaf khuoch fan so Iam cho doc chaf xam nhap vao cac fo bao cua co
fho. Muc hap fhu khac nhau o cac khu vuc vuc khac nhau fron da
nguoI duoc chI ra o hnh 0.8.


HInh 0.8. Cac oj tri bap tbu cbat Joc trcn co tbc nguoi qua Ja

16
0.6.2. Su hup thu cuu cuc chut doc o pho
PhoI nguoI co hon 50m
2
dIon fch bo maf pho nang, khoang cach
gIua bIou mo pho nang va fhanh ong mao dan mau xap xI 10 mIcrons
|hnh 0.9).


Cac kh hoa fan frong nuoc hoa fan frong mang nhay cua duong
fho va co fho fch fu o do, gay ra su nguy hIom cuc bo; cac kh hoa
fan frong IIpId khuoch fan qua mang pho nang o muc do phu fhuoc
vao ho so fy Io IIpId/ nuoc va Iuong kh hoa fan frong mau. Tho kh
duoc hoa fan phu fhuoc vao kch fhuoc cac haf va fnh frang kh
dong, ho so fy Io IIpId/ nuoc va mof so you fo khac.
Cac haf co duong knh Ion hon 10 m fh fhuong fac dong don
ho ho hap fron dac bIof Ia o muI va kh quan. Cac haf co duong knh
fu 15 m fac dong don nhanh cuong phoI, duoI va ong pho nang.
Cac haf co duong knh nho hon 1 m fhuong fac dong don fuI pho
nang. Cac haf fron duong ho hap fron cuoI nhanh cuong phoI fhuong
duoc chuyon dan Ion nho cac mao bIou b va cuoI cung duoc khac ra
ngoaI hoac nuof vao duong fIou hoa. Muc do van chuyon cua cac mao
bIou b Ia kha nhanh, do bang mm/phuf hoac cm/phuf fuy fhuoc vao
vj fr fron duong ho hap va ban chaf cac haf. Thuong hon 90% cac
haf dnh vao mang nhay co fho dua ra khoI phoI frong vong 1h. Cac
haf fron nhanh cuong phoI duoI co fho duoc mang don vung co mao
bIou b boI cac daI fhuc bao va djch pho nang; su dI chuyon fuy fhuoc
vao dong bach cau, hoaf dong cua ong mao dan, su van dong cua
HInh 0.9. Mat cat /icn bc giua tbanb pbc nang oa tbanb ong mao Jan
(Nguon. P. C. 8bank, Uniocrsity oj Ca/ijornia, Iroinc, U8A, 1007

17
fhanh pho nang, ban chaf dnh kof cua chaf nhay fron duong ho hap
va Iuc day cua Iong nhanh cuong phoI. Co khoang 50% fong so vaf
chaf duoc Iam sach frong mof ngay, doc Iap voI ban chaf cua doc
chaf; nhung haf con IaI so duoc Iam sach frong vaI ngay hoac hang
nam fuy fhuoc vao IoaI hop chaf. Cac haf hoa fan f nhaf frong ong
nhay fh duoc Iam sach cham nhaf. Cac haf hoa fan frong pho nang
khuoch fan fruc fIop vao ho mach mau phoI; cac haf khong hoa fan
co fho xam nhap cham vao da day vao mau fhong qua ho bach huyof.
0.6.3. Su hup thu chut doc bung duong du duy ruot
Su hap fhu co fho xay ra fu mIong don duong ruof. Mof cach
fong quaf, cac hop chaf duoc hap fhu fhoo fy Io cac hop chaf fhoaf ra
o nong do cao nhaf va o dang hoa fan frong IIpId Ion nhaf frong
duong ruof. Cac chaf doc raf gIong nhau frong cau fruc dInh duong va
dIon gIaI co fho duoc van chuyon hoaf hoa vao frong mau |V du: 5
fIuo racII boI pyrImIdIno van chuyon; ch boI caIcIum van chuyon).
Cac haf co duong knh vaI fram Angsfroms |1 A
o
= 10
8
cm = 0,1
nanomof) vao frong bIou mo ruof, duoc van chuyon qua fo bao chaf
frong cac fuI fro, duoc fhaI vao nhung ko ho cua mang va roI xam
nhap vao cac ho bach cau cua chaf nhay; gIong nhu su hap fhu chaf
boo |v du, cac haf fhuoc nhuom Azo, co duong knh vaI fram A
o
, cac
haf nhua mu co duong knh 2.200 A
o
, bofuIInum foxIn. Xom hnh 0.10.

(Nguon. P.C.8bank, Uniocrsity oj Ca/ijornia, Iroinc, U8A, 1007
HInh 0.10. 8u oan cbuycn cac bat oat cbat qua bicu mo ruot

18
Cac hnh fhuc chuyon hoa sInh hoa quan frong xay ra frong
duong da day ruof co fho fhay doI su hap fhu hoac fhay doI fnh doc.
Nhung su chuyon hoa nay xay ra do vI sInh |fhuc vaf) va/ hoac frong
cac fo bao bIou mo fron duong.
NhIou chaf doc co fnh axf you hoac kIom you va fhoaf khoI vao
dung djch nhu mof chaf hon hop cua Ion hoa |pronfon hoa) va dang
IIon kof. Nhung fruong hop f cuc hon dang IIon kof fh fhuong duoc
dung cho chaf hoa fan frong IIpId va Ia dang so khuoch fan nhanh
qua mang IIpId. Ty Io cua mof doc chaf fhoaf khoI IIon kof phu fhuoc
vao su phan Iy co djnh cua hop chaf va chI so pH cua dung djch ma
no duoc hoa fan.
Su phan bo va dao fhaI chaf doc fuy fhuoc:
1. Cac khoang chua nuoc
2. Cac khoang chua IIpId
3. IIon kof daI phan fu
4. Qua duong nhau fhaI
5. Qua duong nao, djch nao fuy
6. ao fhaI qua ho hap
7. ao fhaI qua fhan
8. ao fhaI qua maf
9. Qua frao doI chaf
10. Qua duong sua, do mo hoI, nuoc bof, nuoc maf, baI fIof fhu cap.
IIon kof profoIn cua cac chaf doc fh gIong nhau, doI voI IIon
kof co chaf onzym va IIon kof duoc pham co quan fIop nhan, fru
phI co chaf khong phan huy hoac khong co baf ky qua frnh phan
ung sInh hoc nao. Khong co IIon kof cong hoa frj, chI co IIon kof Ion
va v vay qua frnh Ia fhuan nghjch |IIon kof cong hoa frj fhuong
duoc xom nhu mof chaf kIom hoa cua aryIafIon va khong duoc xom
xof o day).
IIon kof xuaf hIon o haI IoaI profoIn cua nguyon sInh chaf va
mo, khong phaI faf ca profoIn IIon kof voI mof doc chaf dou cung mof
pham vI, muc do IIon kof phu fhuoc vao kIou va so Iuong vj fr IIon
kof fron profoIn va chI so pH cua dung djch.

19
AIbumIn raf quan frong |chua 50% djch fruong profoIn), no co
xap xI 100 cuc duong va 100 cuc am o cac dIom IIon kof |COO O S
NH
3
+
= NH
2
+
NH
2
+
) O pH 7,4 fnh am cua aIbumIn hon fnh
duong, o pH 5 co khoang 500 cho moI phan fu. Phan ung sInh hoc do
doc chaf gay ra phu fhuoc vao nong do cac chaf doc khong IIon kof
dang djch fuong.
Cac chaf doc o dang IIon kof bon vung voI profoIn cua mau so
fch fu frong co fho va co fho gay nguy hIom. Cac hop chaf IIon kof
djch fuong co fho duoc gIaI phong, fach ra dof ngof do su xam nhap
cua cac hop chaf moI co fho canh franh voI chung o cung mof fhoI
dIom IIon kof.
V du: oI voI mof vaI fro so sInh, khI gan fhIou onzymo
gIucuronyI fransforaso, chaf co kha nang kof hop voI bIIIrubIn
|C
32
H
36
N
4
O
6
) fao ra san pham homogIobIn fhoaI hoa fh mof Iuong
Ion bIIIrubIn duoc sInh ra fch fu frong djch fuong aIbumIn |hypor
bIIIrubInomIa). Nou fro om dung suIfonamIdo hoac vIfamIn K fhay fho
bIIIrubIn fu aIbumIn, bIIIrubIn co fho duoc phong fhch va vao nao gay
bonh KornIcforus |chung bonh khI phaf frIon so pha huy cac fo bao
fhan kInh frong nao).
0.6.4. Muc hup thu
Can Iuu y, y nghIa cua hIou ung gay doc Ia su fap frung cua chaf
doc o dIom fac dong dau fIon.Trong hau hof fruong hop, su hap fhu xuaf
hIon do su khuoch fan fhu dong, cho non, o mof muc fy Io gradIonf nong
do gIua dIom hap fhu va mau, muc hap fhu duoc dIon fa boI phuong fnh
ham mu hoac con goI Ia phuong frnh dong Iuc fhu nhaf:

Iog M = IogMo

Trong do:
Mo = Nong do ban dau cua hoa chaf ngoaI IaI o dIom hap fhu
M = nong do cua hoa chaf ngoaI IaI o fhoI gIan f o dIom hap fhu
ka: hang so foc do hap fhu, fuong duong voI 0,693/f
1/2
f1/2 = ban ky hap fhu; Ia khoang fhoI gIan khI M/ Mo =1/2
k
a
t
2.30

20
Th du, nong do cua mof chaf doc fhuc pham frong da day xac
djnh muc do o do chaf doc duoc hap fhu fu da day vao mau, khI nong
do cua doc chaf frong da day fang Ion, nho su hap fhu vao mau, muc
do doc chaf duoc hap fhu cung fang Ion.
Hau hof cac chaf doc o nong do fhap duoc IoaI bo khoI co fho
fuy fhoo nong do cua chung frong mau va su frao doI chaf voI cac hop
chaf hoa fan frong nuoc. a so cac chaf doc o IIou Iuong cao, su frao
doI onzymo co fho bao hoa va muc frao doI Ia hang so, nou chaf doc
hoa fan frong IIpId, su dao fhaI chung so kho khan va muc do dao
fhaI fro fhanh zoro ordor |chuoI zoro) |hang so, khong IIon ho voI
nong do mau) don khI nong do chaf doc fhap hon muc bao hoa.
0.?. PHAN NG LA OOC CHAT CA SNH VAT VA HK
NG OOC
0.?.1. Nhung khu nem
Phan ung IaI cua sInh vaf doI voI anh huong cua doc chaf Ia su
phan ung cua co fho hoac mof bo phan co fho |fh du nhu ho co bap)
doI voI mof kch fhch |uffus,1974). Su kch fhch co fho co mof so
dang va cuong do phan ung fhuong phu fhuoc cuong do kch fhch.
Kch fhch manh hon fao phan ung manh hon. KhI mof doc chaf gay
kch fhch, su phan ung fhuong phu fhuoc IIou Iuong chaf doc va chju
dung cua moI sInh vaf. Mof phan ung con Ia mof hIou ung.
Mof hIou ung xau, fhuong fon hay ngo doc, Ia su fhay doI co haI
hoac Ia mof phan ung doI voI fac nhan hoa hoc hay vaf Iy. uffus djnh
nghIa: Mof hIou ung xau Ia su fhay doI vo hnh fhaI, vo sInh Iy, vo fang
fruong, phaf frIon hoac fuoI fho cua mof sInh vaf, kof qua Ia Iam gIam
kha nang chju dung, Iam suy you kha nang do khang, fang nguy co
sfross, fang fnh nhay cam doI voI hIou ung nguy haI fu fac dong moI
fruong. HIou ung xau co fho vua phaI va bIon maf sau do hoac nghIom
frong hon, doI khI khong fho hoI phuc. Th du, dj ung ho hap hoac fhay
doI hoa fnh huyof fhanh co fho o fnh frang nho va phuc hoI nhung ung
fhu IaI Ia van do nghIom frong, doI khI khong fho cuu van.
Mof fac nhan hoa hoc hoac vaf Iy co fho gay ra hIou ung xau
hoac nguy haI do fhay doI fnh nguyon von, fhay doI cau fruc hoac/ va
fhay doI chuc nang cua mo fo bao. NgoaI ra con gay anh huong don
su fang fruong, phaf frIon, IIon Iac, Iuu fhong, hoI phuc va fuoI fho.

21
Cac hIou ung co fho nguoc IaI va kof qua Ia su phuc hoI hoac khong
fho phuc hoI dan don fu vong.
Nhung hIou ung mom bao gom fhay doI fhuc an cung cap va/
hoac fang frong co fho, fhay doI hoaf fnh onzymo hoac fhay doI Ion
cac mo va co quan. Nhung hIou ung xau nghIom frong bao gom fhay
doI cau fruc va chuc nang frong cac mo, bIou hIon su suy gIam chuc
nang Iam vIoc bnh fhuong, khong phuc hoI cau fruc fu sao chop fo
bao cua ARN, fham ch fu vong. Nhung fhay doI co y nghIa vo maf
fhong ko fhoo cach fhong fhuong khong co nghIa Ia su fhay doI sInh
hoc dang chu y v y nghIa fhong ko khong bao ham y nghIa sInh hoc.
Nhung phan ung gay ra boI cac fac nhan hoa hoc, vaf Iy co fho
Ia fuc fh hoac dan dan, om dju hoac du doI, co fho phuc hoI hay
khong phuc hoI, cuc bo hoac ho fhong, phan ung dac dj hoac dj ung
fhong fhuong, fruc fIop hoac gIan fIop, co IoI hoac xau. Phan ung doI
voI fac nhan phu fhuoc vao cac dIou kIon bj nhIom bao gom duong
xam nhap fhoI gIan mac phaI, IIou Iuong hoac muc do nhIom doc.
Phan ung cuc bo dIon ra faI noI hap fhu hoac fIop xuc gIua co
quan va chaf kch fhch va mof phan ung fhoo ho fhong xay ra o mof
hoac nhIou noI ngoaI noI bj hap fhu doc chaf. j ung hoac phan ung
dac bIof nhay cam Ia mof phan ung doI khang cua ho mIon nhIom.
Mof phan ung dac dj Ia IoaI phan ung khong bnh fhuong, khong fhoo
chu ky, bao gom phan ung cua ho mIon nhIom hoac co fho gay ra boI
su khac nhau vo dI fruyon frong cau fruc gon.
Co nhIou IoaI phan ung xay ra khI co fuong fac gIua hoa chaf va
bo phan fIop nhan, gom co fhay doI vo hnh fho fong quaf, fhay doI
fo vI hoac fhay doI frong cac chuc nang sInh Iy, sInh hoa. Cac phan
ung co fho khong dac hIou nhu vIom, hoaI fu hoac dac hIou nhu dof
bIof gIon, dj faf, ung fhu. Thay doI co fho dIon ra Iap fuc hoac dan
dan, co fho hoI phuc hoac khong; co fnh cuc bo hoac ho fhong, co fho
don gIan hoac phuc fap, co fho co IoI hoac co haI. Phan ung co fho
anh huong don fnh dong nhaf, chuc nang, su fang fruong qua frnh
hoI phuc, IIon Iac cua fo bao. Nhn chung, phan ung co fho Iam fang
hoac gIam chuc nang. Tuy nhIon, co so fu nhIon cua fo bao fh khong
fho bj fhay doI do chaf hoa hoc, fh du fo bao co khong fho bj bIon
doI fhanh fo bao baI fIof. Co so cua nhung hIou ung xau hoac fhuong
fon o muc do fo bao Ia su fhay doI noI can bang.

22
0.?.2. Cuc nhun to unh huong den khu nung phun ung lu
Mof vaI you fo co fho anh huong don phan ung cua mof hoa
chaf gom co: dac fnh Iy hoa, do fInh khIof, do bon vung cua hoa
chaf, dIou kIon anh huong |IIou Iuong bao nhIou7), fhoI gIan |fhoI
dIom, fan so, koo daI bao Iau7), bang con duong nao |cach fhuc xam
nhap, dac fnh dI fruyon, IoaI, gIong, gIoI, fnh, fuoI, frong Iuong co
fho, fnh frang suc khoo cua sInh vaf o fhoI dIom fIop xuc, su co maf
cua hoa chaf khac |fuong fac), dIou kIon moI fruong |nhIof do, do am,
ap suaf kh quyon, do sang, noI cu fru, fIong on, cac hoa chaf frong
moI fruong, cac you fo xa hoI), su phu hop hoac saI bIof, fnh nhay
cam rIong. Phan ung phu fhuoc so Iuong cac bo phan fIop nhan,
pham vI IIon kof hoa chaf bo phan fIop nhan, nong do hoa chaf faI
dIom fIop nhan.
Anh huong cua mof hoa chaf Ion hoaf dong cua mof hoa chaf
khac duoc goI Ia su fuong fac. Kof qua phan ung co fho cong fhom
|1 + 1 = 2); khong cong fhom |1 + 1 = 1 hoac 0), hoac cong nhan Ion
|1 + 1 = 5); fhong fhuong kho doan bIof.
Phan ung doI voI mof fac nhan hoa hoc, vaf Iy phu fhuoc vao
IIou Iuong va so Iuong cua bo phan fIop nhan dang hIon dIon va hoaf
fnh cua no. O IIou Iuong fhap, phan ung co fho khong duoc nhan
bIof. KhI fang IIou Iuong va so Iuong cua quan ho chaf co quan fIop
nhan, mof phan ung dang chu y so duoc ghI nhan. IIou Iuong fhap
nhaf do nhan ra mof phan ung do duoc duoc goI Ia nguong foI han
cua IIou Iuong. Mof phan ung so khong duoc nhan bIof nou IIou duoI
nguong foI han. MoI sInh vaf co mof nguong foI han rIong, xac djnh
bang fhuc nghIom. Trong mof chuoI phan ung, co mof nguong foI han
cho moI gIan doan cua qua frnh. Nhan dIon mof nguong co nghIa Ia
voI mof nong do chaf kch fhch hoac fac nhan nao do, chaf kch
fhch hoac fac nhan do so fao ra phan ung. Phan ung nhan fhay va
cac phuong phap djnh Iuong, fnh nhay cam co fho anh huong don
vIoc xac djnh nguong foI han. Co fho ra nhung nguong foI han bang
so cho fo bao, mo, co quan va co quan nguyon von khac.
IIou Iuong fhch hop cua duoc pham fac nhan vaf Iy co fho duoc
dung do chua bonh, fh du su dung buc xa cac you fo so anh huong
don kof qua cua fuong fac gIua fac nhan hoa hoc hoac vaf Iy voI mof

23
co quan gom co IIou Iuong, fho frang |co dja), dac fnh hoa hoc cua fac
nhan, fhoI gIan fac dung, fnh frang suc khoo cua ho sInh fhaI hoac
sInh vaf o fhoI dIom bj nhIom.
Mof hoa chaf hoac fac nhan vaf Iy fhong fhuong baf dau fuong
fac voI mof mo hay co quan dac bIof goI Ia "mo dch" hay "co quan
dch" |co quan fIop nhan fac dung). Mo dch hay mo nhay cam co
chua vung nhay cam dac bIof hoac cac fo bao fIop nhan fac nhan.
Mof chaf fIop nhan co fho xom Ia bay hoa chaf khI mof fac nhan
hoa hoc fuong fac voI mof chaf fIop nhan dac fhu do fao ra phan ung
no, duoc goI Ia chaf fIop nhan phan ung frung gIan. KhI mof fac
nhan hoa hoc fao ra mof phan ung khong fuong fac voI chaf fIop
nhan dac fhu, phan ung duoc goI Ia mof phan ung khong dac hIou. o
phan fIop nhan Ia noI fuong fac voI fac nhan hoa hoc, vaf Iy o bon
ngoaI hoac bon frong fo bao dch, Ia dIom nhay cam va noI xay ra
phan ung. TIop nhan co fho xay ra o ba noI: fron bo maf cua fo bao,
doI khI con goI Ia kIou I; frong nang fo bao duoc goI Ia kIou II; frong
nhan fo bao, duoc goI Ia kIou III. Kof qua cua fuong fac o bo phan
fIop nhan hoa hoc Ia khoI dau mof day chuyon phan ung sInh hoa fao
non phan ung duoc nhan dIon. MoI fac nhan hoa hoc hoac IoaI hoa
chaf co bo phan fIop nhan dac fhu, fh du, fIop nhan chaf gIam dau.
Chung co fho khong dac hIou, fh du, su pha huy do an mon gay ra
boI a xf. o phan fIop nhan chaf doc co fnh rIong bIof, dac fhu nhu
cac daI phan fu, fhuong Ia cac profoIn, bao gom profoIn dIou hoa,
onzymo, profoIn van chuyon, profoIn cau fruc.
Phan ung doI voI mof fuong fac hoa hoc bo phan fIop nhan Ia
fao ra so Iuong cac bo phan fIop nhan frong Iuc fuong fac xay ra hoac
cac dang phuc hop. So Iuong cac bo phan fIop nhan fuy fhuoc aI Iuc cua
bo phan fIop nhan doI voI hoa chaf, nong do hoa chaf san sang fuong
fac voI bo phan fIop nhan, fhoI gIan fac dung va cac you fo phuc fap
khac. Cac phuc hop hoa hoc bo phan fIop nhan fao non phan ung. AI
Iuc Ia Iuc hap dan gIua mof hoa chaf va mof bo phan fIop nhan.
KhI mof hoa chaf va mof bo phan fIop nhan fuong fac fao non
mof phuc hop, bo phan fIop nhan so gIa fang hoaf fnh. KhI dIou nay
xay ra, chaf hoa hoc duoc goI Ia mof chaf kch fhch; khI do, chaf
kch fhch bam vao bo phan fIop nhan va hoaf hoa chung. KhI mof
chaf hoa hoc bam vao mof bo phan fIop nhan nhung khong hoaf hoa

24
no, phan ung khong xay ra, va chaf hoa hoc goI Ia chaf doI khang.
KhI mof chaf hoa hoc bam vao mof bo phan fIop nhan va chI hoaf
hoa mof phan, phan ung co fho xay ra va chaf hoa hoc duoc goI Ia
chaf kch fhch mof phan. Kha nang cua mof phuc hop hoa chaf bo
phan fIop nhan do fao ra phan ung duoc goI Ia hoaf fnh rIong hay
fnh hIou qua nou hoa chaf Ia mof duoc pham. o phan fIop nhan
phaI bam dnh hoa chaf, duoc hoaf hoa khI co hoa chaf va baf dau
mof chuoI phan ung IIon fIop. Chaf kch fhch fao ra mof phan ung
fuong fac duoc bIou dIon duoI dang duong cong quan ho gIua IIou
Iuong dap ung. Chaf doI khang co fho duoc phan IoaI fhanh haI
IoaI: co fnh canh franh hoac khong co fnh canh franh. Chaf doI
khang canh franh fuong fac o cung mof dIom cua bo phan fIop nhan,
chI co no bam vao bo phan fIop nhan. Chaf doI khang khong canh
franh IIon kof cong hoa frj voI bo phan fIop nhan va fhuong xuyon
baf hoaf no.
IIon kof hoa hoc gIua mof doc chaf va mof bo phan fIop xuc co fho
gom cac IoaI: IIon kof cong hoa frj, IIon kof Ion, IIon kof hydro hoac Iuc
Van dor WaaIs IIon kof fu nhIon so anh huong don fhoI gIan fac dung
cua phuc hop hoa chaf bo phan fIop nhan va fhoI gIan cua hIou ung.
IIon kof cong hoa frj fhuong khong dao nguoc duoc, con IIon kof Ion,
IIon kof hydro, IIon kof Van dor WaaIs fh co fho dao nguoc duoc.
o bo phan fIop nhan fao non mof phan ung fruoc hof no phaI
IIon kof voI chaf hoa hoc. Thong fhuong o day khong phaI Ia IIon kof
cong hoa frj, co fho dao chIou va fuan fhoo Iuaf fac dung khoI Iuong.
Cuong do cua fuong fac duoc goI Ia aI Iuc, no xac djnh do manh, hoaf
fnh cua hoa chaf. KhI IIon kof, bo phan fIop nhan phaI duoc hoaf
hoa, do Ia qua frnh fn hIou faI nap, mof chI so xac djnh hoaf fnh
rIong. VIoc nay duoc fhoo sau boI mof chuoI IIon fIop cac phan ung
fao non hIou qua cuc daI cua phan ung. TIon frnh nay duoc goI Ia
fIop nhan dap ung ghop doI va duoc kof hop voI chaf fruyon fIn
fhu cap do khuyoch daI fn hIou fu bo phan fIop nhan hoaf fnh.
0.8. S OAO THA OOC CHAT
Vicc /oai bo cbat Joc tu co tbc goi /a su Jao tbai Joc cbat. Qua
frnh nay fhuong daf duoc nho hoaf dong dac bIof cua fhan |fao nuoc
fIou), gan |fao maf) va phoI |fho ra cac hop chaf dang hoI) hay qua da

25
do phaf fan mo hoI. Qua frnh dao fhaI co co cho fuong fu voI qua frnh
hap fhu, van chuyon cac hoa chaf fham fhau qua cac mang sInh hoc
fhoo chonh Ioch nong do hoa chaf |gradIonf nong do); cac hoa chaf dI
chuyon fu cac khoang co nong do cao don cac khoang co nong do fhap.
Cac hop chaf hoa fan frong nuoc co fho nhanh chong duoc dao
fhaI boI fhan fhong qua baI fIof nuoc fIou |fhuong Ia cac hop chaf co
khoI Iuong phan fu duoI 400) va boI gan fhong qua maf |fhuong Ia cac
hop chaf co khoI Iuong phan fu Ion hon 300). Qua frnh dao fhaI co
co so fuong fu voI qua frnh hap fhu, van chuyon cac hoa chaf fham
fhau qua cac mang sInh hoc fhoo chonh Ioch nong do hoa chaf
|gradIonf nong do); cac hoa chaf dI chuyon fu cac khoang co nong do
cao don cac khoang co nong do fhap.
Tuong fu fruong hop hap fhu, co nhung qua frnh dac bIof co
fho fac dong chong IaI chonh Ioch nong do va co fho dI chuyon cac
hop chaf hoa fan frong nuoc nhanh chong xuyon qua cac mang IIpId,
su fIof maf |mof dang djch) boI gan Ia mof fh du cua mof mo fhoaf
khoI cac fo bao hop chaf hoa hoc hoa fan duoc frong nuoc.
Cac hop chaf hoa fan frong IIpId co fho dao fhaI mof cach cham
chap, va nhu vay cuoI cung vao duong baI fIof djch cua co fho nhu
nuoc fIou, maf. Cho non, cac hop chaf hoa fan frong IIpId duoc gIu
frong co fho fhoI gIan daI hoac don khI chung duoc frao doI chaf voI
cac chaf dan xuaf hoa fan frong nuoc. Cac hop chaf hoa fan frong
IIpId duoc Ioc fu mau mof cach nhanh chong nho fhan duoc faI hap
fhu vao fhan fruoc khI fhaI ra khoI co quan bang duong fIou. Than co
fho IoaI bo chI cac hop chaf hoa fan frong nuoc va frong cac fruong
hop dac bIof, cac hop chaf co fnh chaf hoa hoc dac frung dang anIon
hoac cafIon co ho fhong van chuyon hoaf dong do dI chuyon cac hop
chaf nay fu djch fuong vao frong nuoc fIou.
0.9. GA QYKT VAN OK O NHKM THC CHAT LA GA
QYKT VAN OK OOC HOC MO TRONG
0.9.1. Mo quun he guu doc hoc mo truong vu o nhem
mo truong
oc hoc moI fruong va o nhIom moI fruong Ia haI khaI nIom co
cho khac nhau nhung frong cung mof IogIc cua khoa hoc moI fruong vo

26
maf gay haI cho con nguoI va ho sInh fhaI. Truoc hof, fu 2 djnh nghIa
chung fa fhay co su IIon ho khang khf va nhan qua gIua chung.
oc boc moi truong Ia mof nganh khoa hoc chuyon nghIon cuu
nguon goc, hanh vI va cac fac dong gay haI cua doc chaf, doc fo frong
moI fruong doI voI cac sInh vaf song va ho sInh fhaI.
O nbicm moi truong Ia hIon fuong Iam fhay doI cac fhanh phan
cua moI fruong fhoo chIou huong xau dI vuof qua mof gIoI han nhaf
djnh, gay anh huong Ion sInh vaf va con nguoI.
Va baf ky mof chaf doc, chaf o nhIom nao khI duoc dua vao moI
fruong fh so chju fac dong cua cac you fo fu nhIon va khI fIop xuc
voI co fho sInh vaf so gay ra cac fac dong Ion sInh vaf fhong qua vIoc
chuyon hoa cac chaf va co fho gay bIon doI vo sInh hoa dan foI gay
bonh cho co fho fhoo so do sau:
Chuyon hoa


Chaf o nhIom>Chaf doc >Co fho, Ho sInh fhaI



Tac dong gay doc
Thoo nhu cac nhan bIof fron fh baf ky cac hIon fuong o nhIom
moI fruong nao cung dou do cac fac nhan gay o nhIom ma cac fac
nhan gay o nhIom goI Ia chaf o nhIom va no chnh Ia cac doc chaf
moI fruong va co fho duoc fho hIon bang so do sau:

27
Cuc nguon guy o nhiem
Chut thu

O nhiem moi lruong
Chut o nhem

Doc hoc moi lruong
Ooc chut


Snh vut vu he snh thu

Tu so do fron fa fhay gIua doc hoc moI fruong va o nhIom moI
fruong co moI quan ho maf fhIof voI nhau. Taf ca cac fruong hop o
nhIom moI fruong dou do cac fac nhan gay o nhIom ma cac fac nhan
gay o nhIom chnh Ia cac doc chaf cua oc hoc moI fruong.
Muc fIou cua doc hoc moI fruong Ia phaf hIon cac fac chaf |hoa
hoc, vaf Iy, sInh hoc) co nguy co gay doc do co fho du doan, danh gIa
cac su co va co bIon phap ngan ngua nhung fac haI doI voI cac qua
frnh fu nhIon |bao gom ca con nguoI) frong ho sInh fhaI. Cac fh
nghIom vaf Iy, hoa hoc, sInh hoc da cung IIon kof fhuc hIon do du
doan cac anh huong xau cua doc chaf co fho xay ra frong moI fruong
|Io Huy a, 2000).
Trong do doc chaf, doc fo |foxIcanf, foxIn) duoc djnh nghIa Ia
mof vaf chaf |subfanco) co lhe gay ra nhung anh huong baf IoI hoac
caI chof cho sInh vaf song. Vaf chaf ay co fho Ia fIong on |anh huong
vaf Iy), hoa chaf |anh huong hoa hoc), vI khuan |anh huong sInh
hoc) Chu co fho frong djnh nghIa nay Iam cho khaI nIom doc fo co
mof ngoaI dIon IogIc raf rong Ion. V fho co fho noI, xung quanh fa
moI caI dou doc va khong co caI nao khong doc |AII fhIngs aro
poIson and nono fhaf aro nof!). Iou quyof djnh mof vaf chaf fro
fhanh doc fo Ia fuy fhuoc vao IIou fac dung |doso), cach fhuc vaf

28
chaf xam nhap vao co fho song va fhoI gIan fIop xuc voI IIou. Qua
frnh fIop xuc voI IIou goI Ia su phoI nhIom |oxposuro). Hay noI cach
khac, mof doc fo fro non doc Ia fuy fhuoc vao su phoI nhIom.
0.9.2. Gu quye t o nhe m mo truo ng xu ly do c chu t,
do c to
Xu Iy o nhIom Ia khaI nIom bao gom ca vIoc quan Iy, han cho o
nhIom, do phong o nhIom, khac phuc o nhIom. Trong do, han cho va
do phong o nhIom Ia vIoc Iam kho khan nhaf va Ia muc fIou cho moI
fruong bon vung. Nhu vay, khI nghIon cuu gIaI quyof van do vo moI
fruong, chung fa phaI fm hIou xom nhung fac nhan, fac chaf nao gay
ra o nhIom moI fruong, fu do co gIaI phap, phuong an fhch hop. oc
hoc moI fruong nghIon cuu nguon goc cac doc chaf, doc fo, cac phan
ung, cac anh huong fac dong cua cac doc chaf frong moI fruong |daf,
nuoc, khong kh) gIup hIou ro ban chaf cac hIon fuong o nhIom moI
fruong xay ra xung quanh va dua ra nhung gIaI phap fch cuc nham
ngan chan nhung fac dong co haI don moI fruong, ho sInh fhaI va
quan frong hon Ia con nguoI.
Nou gIaI quyof van do moI fruong ma khong hIou ro ban chaf,
fuc Ia khong nhan bIof duoc nhung doc chaf, doc fo nao frong van do
o nhIom ay fh fhuc chaf chung fa chua hIou ro nguyon nhan gay o
nhIom, ma da khong hIou ro, khong fm ra duoc nguyon nhan fh
dung mong g gIaI phap dua ra Ia dung, Ia phu hop chu dung noI don
foI uu. NoI mof cach nom na Ia nou chua nhan dang duoc doc chaf,
doc fo frong o nhIom fh cung gIong nhu khong chan doan duoc
bonh, fho fh IIou fhuoc dua ra chac chan Ia khong frj duoc bonh
roI, co khI IaI fIon maf faf mang.
Iou do cung co nghIa rang khI chung fa nhan maf, chI fon duoc
nhung doc chaf, doc fo nao frong fung IoaI o nhIom fh van do dua ra
gIaI phap phong franh va xu Iy cung do dang va hIou qua hon. XIn
don cu mof vaI fh du frong moI fruong khong kh do chung mInh
nhan djnh gIaI quyof van do moI fruong fhuc chaf Ia gIaI quyof van
do doc hoc moI fruong.
Trong o nhIom khong kh, mof fhong so duoc quan fam hang
dau do Ia buI. Trong doc hoc moI fruong fh buI nam frong phan doc
hoc moI fruong khong kh. uI Ia nhung haf nho kch fhuoc fu 1

29
don vaI fram m frong do nguy hIom va gay doc Ia buI co kch fhuoc
fu 15 m.
+ O nhIom buI fIorua duoc phaf sInh gIong nhu kh fIorua, anh
huong doI voI fhuc vaf, Iam chay Ia, huy hoaI fo bao bIou b, nhaf Ia
fo bao mo phan sInh, gay chof cay. Suc vaf an phaI fIorua so mau gIa
hon.
+ O nhIom buI ch: sInh ra fu cac hoaf dong cua cac phuong fIon
gIao fhong. Nhung nguoI fhuong xuyon fIop xuc voI gIao fhong nhu IaI
xo, cong an gIao fhong, ban xang dau co ham Iuong ch Ion hon
nhung nguoI khac. Nou ham Iuong ch Ion foI 0,8ppm fh so phaf sInh
bonh fhIou mau, hong cau gIam ro rof va gay roI Ioan doI voI fhan.
+ O nhIom buI fhan, buI amIang va buI bao mon gIua Iop va
duong ofo |khI ofo chay fron duong, dac bIof Ia khI phanh ofo, cac
banh xo so ma saf voI maf duong Iam mon duong va banh xo gay ra
buI da, buI cao su va buI amIang). Cac IoaI buI nay cung voI buI fhan,
buI da dou co anh huong xau don con nguoI, dong vaf va fhuc vaf. oI
voI fhuc vaf no cung gay ra bonh chof hoaI, Iam rung Ia, Iam gIam
hoa qua va nang suaf cay frong, Iam bo qua va foo haf.
+ O nhIom buI sInh vaf: Ia cac haf buI co mang fhoo cac vI
frung, vI khuan, vI ruf. ay Ia buI gay ra cac bonh ho hap.
Vay do xu Iy cac chaf o nhIom frong moI fruong chung fa phaI
xac djnh ham Iuong, kha nang fac dong cua chung doI voI ho sInh
fhaI nghIa Ia chung fa dI xac djnh fnh doc cua cac doc chaf co frong
moI fruong. HIon nay co nhIou phuong phap dua ra nham gIaI quyof o
nhIom buI nhu:
+ CIam Iuong phaf fhaI cac nguon phaf sInh buI
Ion phap cong ngho
Thay fho nguyon, nhIon IIou
Thay doI quy frnh cong ngho.
Ion phap Iuaf Io
ong cua nha may Iac hau sInh buI nhIou.
ong cua fam fhoI khI co su co.

30
Tang cuong gIam saf su phaf fhaI.
+ CIam su fac dong cua nguon fhaI doI voI moI fruong.
Nang cao ong khoI.
Tap frung cac ong fhaI gan nhau IaI chung mof ong.
CIa fang khoang cach fu nguon foI nhung vung bj fac dong.
oI voI buI gIao fhong co fho frong cay xanh von duong do
hap fhu buI.
Chung quI IaI, xu Iy buI Ia fm cach fhu gom Iuong buI sInh ra
fuc Ia Iam frIof fIou doc chaf do buI sInh ra. uI Ia mof doc chaf moI
fruong va Ia fac nhan gay bonh chnh cua cac bonh buI phoI, gay ra
cac bonh nhu: vIom phoI, kh fhung phoI, ung fhu phoI, vIom muI dj
ung, hon pho quan Va gIaI quyof o nhIom buI Ia gIaI quyof cac van
do vo doc hoc cua buI va da co cac bIon phap gIaI quyof nhu fron. o
Ia cach gIaI quyof faI nguon cua doc hoc moI fruong. TrIof fIou o
nhIom moI fruong fuc Ia gIam fhIou nhIom doc cho sInh vaf va con
nguoI frong moI fruong. Taf nhIon, bon canh bIon phap nay chung fa
con nhIou bIon phap nua cua doc hoc..
0.9.3. Cuc dung o nhem guy doc mo truong
0.0.J.1. O nbicm oa gay Joc moi truong nuoc
+ O nbicm oo co. do cac hoaf dong cua cong nghIop, nong
nghIop fhaI ra moI fruong cac chaf doc haI co nguon goc vo co gay o
nhIom moI fruong. Tuy fhoo cac nganh cong nghIop ma so fhaI ra
moI fruong cac chaf khac nhau, con doI voI nong nghIop do Ia cac hoa
chaf bao vo fhuc vaf, phan bon du fhua.
Cac chaf gay o nhIom: kIm IoaI nang nhu AI, Zn, Io, As, Hg,
Cd, Pb; muI; mau
+ O nbicm buu co. Cac nganh cong nghIop dac fhu fao ra nhu:
cho bIon fhuc pham, fhuoc da, cho bIon fhuy san, Trong nong nghIop
dung hoa chaf bao vo fhuc vaf co cac nhom chuc huu co, cac IoaI phan
bon huu co Nhu cau sInh hoaf cua con nguoI cung Ia mof nguon gay
o nhIom huu co raf Ion.
Cac chaf o nhIom: cac hop chaf huu co khong bon, cac vI sInh
vaf gay bonh: E.Co/i, Co/ijorm, cac vI frung va sIou vI frung song

31
frong nuoc o nhIom hoac Ia o nhIom dInh duong: NO
3

, PO
4
3
Tuy
fhuoc vao dac dIom cac nganh san xuaf ma nuoc fhaI co fhanh phan
khac nhau. Ta co fho fom faf frong bang sau:
Bung 0.1. Cac cbat gay o nbicm Jong tboi /a gay Joc cbo sinb oat oa
bc sinb tbai
Cong nghie
Chat o nhiem chinh
0ay doc
Chat o nhiem hu 0ay doc
+ Che bien sua

+ Che bien do ho,
rau qua dong lanh.
+ Che bien bia, ruJu

+ Che bien thit

+ Xay bot

+ Luyen the

+ CJ khi

+ Thuoc da


+ Xi mang
+ San xuat kinh

+ San xuat han hoa
hoc
Fhan dam
Fhan lan
Chat huu cJ ban han huy,
gay thoi, SS
Chat huu cJ ban han huy,
gay thoi, SS
Chat huu cJ ban han huy,
gay thoi, SS, chat ran co
the lang, h, F.
Chat huu cJ ban han huy,
gay thoi, SS, chat ran co
the lang, dau mJ.
Chat huu cJ ban han huy,
gay thoi, SS, nhiet do
0au mJ, h, hh
4
+
, Ch

henol, SS. Fe, Sn, Cr,Zn,..

huu cJ gay thoi, dau mJ
SS,Ch

, Cr,Zn, hi, Fb, Cd

Chat huu cJ ban han huy,
gay thoi, SS, mau, kim loai
nang, hh
4
+
, dau mJ,
henol, sulhua
Bui, SS, amian,

SS




Chat mang mau, tong F, h,
T0C,
Chat mang mau, tong F, h,
T0C, T
O
.
T0S, chat mang mau, chat gay
do duc, bot noi.

hh
4
+
,T0S,F, chat mang mau


Chat huu cJ ban han huy, gay
thoi, T0C,T0S
Clo, S0
4
2
,...

h, F, T0S, coliorm

Cromat, F, Zn, sulhua, T0S
Chat huu cJ ban han huy, gay
thoi, Cromat, Zn, Cu, Cr, Fe, Sn,
T0S
F0
4
8
, S0
4
2
, hJ chat huu cJ
Bo duc, clo huu cJ, F, kim loai
nang, henol,
Chat huu cJ ban han huy, gay
thoi, henol, F, silicat, Ch

, kim
loai nang,
Cl

, Ch

, Fb, h, F, T0C, Zn, do

32
+ hoa chat huu cJ

+ hoa chat vo cJ

+ hoa dau


+ hhiet dien
hh
4
+
, T0S, h0
8

, S0
4
2
, ure
TSS,T0S,dau noi
axit, kiem, tong chat ran,
SS, T0S, Cl

, h
hh
4
+
, Chat huu cJ ban han
huy, gay thoi, Cr, dau,
henol, SS,T0S, sulhua,
Cl
2
, dau, SS
duc

Cu, Fe, T0S, Zn.


0.0.J.2. O nbicm oa gay Joc moi truong kbong kbi
O nhIom khong kh Ia hIon fuong Iam cho khong kh sach fhay
doI fhanh phan, fnh chaf fruoc baf ky nguyon nhan nao, vuof qua
mof gIoI han cho phop, co nguy co gay doc, fac haI foI fhuc vaf va
dong vaf, don moI fruong xung quanh, don suc khoo con nguoI. Qua
frnh gay o nhIom roI gay doc khong kh co cac buoc sau:
- Nguon gay o nhIom co nguy co khong kIom soaf duoc.
- Qua frnh phaf fan, Ian fruyon frong kh quyon duoc xom nhu
Ia moI fruong frung gIan.
- Nguon fIop nhan chaf o nhIom khong kh Ia do dong vaf, fhuc
vaf, con nguoI.
Cac nguon va cac chaf gay o nhIom roI fIon foI gay nhIom doc
khong kh |ang 0.2)
Bung 0.2. Luong o nbicm oa gay Joc cbo kbong kbi
Trieu tan/nam
hguon
C0 Bui S0
x
ThC h0
x

0iao thong 111.O O.7 1.O 1O.5 11.7
Bot cong nghie O.8 G.8 2G.5 O.G 1O.O
0ua trinh Ch 11.4 18.1 G.O 5.5 O.2
Xu ly chat thai ran 7.2 1.4 O.8 2.O O.O
Bot cui go noi chung 1G.8 8.4 O.8 7.1 O.4

33
Nguon fhaI ra CO
2
:
+ Hoaf dong frong khu vuc nang Iuong Iam gIa fang Iuong kh
fhaI CO
2
vao kh quyon chu you Ia do qua frnh dof chay nhIon IIou.
+ Nan dof pha rung Iam gIan doan chu frnh chuyon hoa CO
2
fhanh O
2
frong kh quyon cung dong gop 10 15 % kh CO
2
vao kh
quyon.
+ CIao fhong van faI dong gop Iam fang khoang 20% Iuong CO
2

vao kh quyon.
Nguon fhaI ra CH
4
:
+ Chu you fu cac qua frnh sInh hoc nhu su phan gIaI ky kh cua
daf ngap nuoc va ruong Iua, fu cac qua frnh bIon doI yom kh, fu cac
khu chan nuoI gIa suc, gIa cam va fu su phan huy cua cac baI rac va
chaf huu co duoI daf.
+ Thoaf ra fu qua frnh khaI fhac, van chuyon va su dung kh
dof fhIon nhIon.
Nguon fhaI ra N
2
O:
+ o vIoc dof chay nhIon IIou, chIom 2030% fong Iuong N
2
O
sInh ra.
+ SInh ra fu qua frnh fu nhIon va qua frnh nIfraf hoa fhuy
phan.
Nguon fhaI ra CIC:
+ Cac nganh cong nghIop san xuaf may Ianh, may dIou hoa
nhIof do, cac nha may san xuaf xo hoI
Nguon fhaI ra cac chaf kh goc Iuu huynh: SO
2
, H
2
S, COS
+ Chu you fu cac hoaf dong nong nghIop, fu cac hoaf dong vI
sInh vaf frong fu nhIon, fu su phun frao nuI Iua.
KhI thu cong nghep
oI voI moI IoaI hnh san xuaf cong nghIop co cac kh fhaI khac
nhau voI nong do, Iuu Iuong khong gIong nhau.
Nganh cong nghIop Iuyon kIm: o quy mo nho, cong ngho Iac
hau non moI fruong khong kh frong nganh nay dang o fhoI ky bao

34
dong. uI va cac chaf doc frong kh fhaI cua Iuyon coc, Iuyon gang,
Iuyon fhop va Iuyon fhIoc nhu CO, CO
2
, HC, onzon, SO
2
, SO
3
, NH
3
,
AsH
3
Ia nguon gay o nhIom Ion.
Nganh phan bon hoa hoc: Phan gay o nhIom bao gom: CO,
CO
2
, SO
2
, NH
3
, chu

you o khau hoa fhan.
Nganh cong nghIop vaf IIou xay dung: bao gom cong nghIop
san xuaf xImang, san xuaf voI, gach, ngoI, fhuy fInh, knh xay dung.
oI voI nganh nay, o nhIom khong kh Ia raf nghIom frong, bao gom:
SO
2
|24000 fan/nam), CO
2
|3,5.10
6
fan/nam), CO
2
|3,5.10
6
fan/nam),
CO |3,87.10
6
fan/nam), NO
x
|9026 fan/ nam), buI bay fhoo khoI
|0,125.10
6
fan/nam). VIoc xu Iy con nhIou kho khan va fon kom.
Nganh gIay: H
2
S, cIo, mofhyImorcapfan, dImofyIsuIIf kha doc.
Cong nghIop dof nhuom:
Kh fhaI fu cac khau fay frang: CIo.
HIon mau, In: NO
2
, hoa chaf huu co, acId |CH
3
COOH, H
2
SO
4
).
Tu Io hoI, may phaf dIon: SO
2
, NO
x
, CO, aIdohydo, hydrocacbon
KhI thu guo thong vun tu
Chu you gom: Pb, SO
2
, NO
x
, CO,VOC, do on, rung
Sau day xIn Iay fruong hop o nhIom va gay doc cua ch Iam v
du. Cac dong co chay xang dau Ia nguon goc sInh ra o nhIom ch
frong kh quyon. Ch duoI dang fofraofyI ch Pb|C
2
H
5
)
4
duoc cho vao
xang do nang cao chI so ocfan |mof frong nhung chI fIou chaf Iuong
chnh cua xang), chong hIon fuong no som. KhI xang duoc dof chay
frong dong co xo, 75% Iuong ch duoc fhaI vao moI fruong va Iuong
ch nay chIom 95% fong Iuong ch frong cac fhanh pho Ion. Qua frnh
dof xang fhaI ra muoI ch fhoo phan ung sau:
Pb|C
2
H
5
)
4
+ O
2
+|r, CI) PbCI
2
+Pbr
2
+PbrCI +CO
2
+H
2
O
Trung bnh cu mof xo fIou fhu 1000 I xang fh fhaI ra moI
fruong 0,3 kg Pb. o do day Ia nguon o nhIom ch chnh frong khong
kh, chung co fho bay dI xa gay o nhIom khong kh, daf va nuoc, gay
doc sInh vaf frong ho sInh fhaI, nguy hIom hon Ia gay nhIou bonh
nan y cho con nguoI, dac bIof Ia fro om.

35
Thoo cac nghIon cuu cua My, Pb co fho xam nhap vao co fho qua
3 con duong sau:
uong ho hap: Thong qua phoI va dI khap co fho.MoI ngay 1
nguoI co fho hap fhu 6 9g ch nou Iuong ch fhaI co frong khong
kh Ia 30 g.
Hap fhu qua duong fIou hoa: do fhuc an, fhuc uong bj nhIom
ch. Qua mof so Iuan an fof nghIop faI aI hoc Nong Iam TPHCM
cho fhay ham Iuong ch frong cac mau rau muong, bap caI phan fch
faI cac huyon ngoaI fhanh TP Ho Ch MInh Ia raf cao.
Hap fhu qua duong da: qua cho da bj fray xuoc.
Cac anh huong cua ch doI voI cac ho fhong frong co fho con
nguoI:
Ho fhong fao huyof: anh huong don qua frnh fong hop
HomogIobIn, gay fhIou hong cau va fhIou huyof sac fo.
Ho fhong fhan kInh: Ch anh huong foI ca ho fhong fhan
kInh frung uong va ho fhong fhan kInh ngoaI bIon. onh nao do
nhIom doc ch huu co fhaI ra fu xang dau raf do gay fu vong.
Ho fIm mach: Ch gay co mach ngoaI vI, cac mach nho, gay
xo vua dong mach va do do ch gay fang huyof ap, ngoaI ra con anh
huong foI co fIm va dong mach vanh.
Ho fIof nIou: Than Ia co quan dao fhaI ch nhung cung Ia co
quan hap fhu ch nhIou nhaf, do vay nou su hap fhu ch qua nhIou va
koo daI fh do bj suy fhan.
Ho fIou hoa: Anh huong foI gan, maf va gay cac con dau
bung do ch.
Ho sInh san: Iam gIam kha nang sInh san doI voI phu nu va
Iam anh huong foI qua frnh rung frung.
Anh huong don noI fIof ma chu you Ia cac chuc nang cua
fuyon gIap.
Anh huong don xuong khop do ch fch Iuy frong xuong
|khoang 95%) va fhoI gIan ban huy Ia 10.000 ngay, do do nhung
nguoI bj nhIom doc ch fhuong hay bj dau khop xuong.

36
MoI fuong quan gIua ham Iuong ch frong khong kh voI ham
Iuong ch frong mau:
Nou chI dua vao ho hap fruc fIop fh so gIua ch frong mau va
ch frong khong kh vao khoang 1,6 doI voI nguoI Ion va doI voI fro
om. o vay nou ham Iuong ch frong khong kh 1 g/m
3
fh hy vong
gIam ham Iuong ch frong mau Ia 2g/dI doI voI nguoI Ion va 4 g/dI
doI voI fro om. Chu ky ban ra cua ch frong mau khoang 36 ngay non
ham Iuong ch frong mau co fho duoc coI Ia ung voI nhung fhay doI
cua ch fu moI fruong xung quanh frong 2 fhang.
VoI nhung fac dong vua nou, ch duoc xom nhu Ia mof doc chaf
doI voI co fho nguoI va gay o nhIom moI fruong khong kh. Vay giai
quyct oan Jc o nbicm moi truong kbong kbi nay cbinb /a giai quyct
Joc cbat cb Pb. TaI VIof Nam da co nhIou hoI fhao khoa hoc ban vo
van do nay cung nhu bIon phap do fhuc hIon vIoc khong su dung
xang pha ch.
o chuyon doI sang xang khong pha ch dong fhoI dam bao chI
so ocfan, nguoI fa fhay ch bang mof hay nhIou phu gIa khac nhau,
pha fhom cac cau fu co so ocfan cao hoac fhuc hIon nhung qua frnh
nang cao chaf Iuong xang.
Tu fhang 07/2001, Thanh pho Ho Ch MInh da cam su dung
xang khong ch va kof qua nong do ch faI cac dIom do nam 2002
gIam dang ko so voI nhung Ian do fruoc do nam 1996, 1997, 1999
|ang 0.3)
Bung 0.3. Nong Jo trung bnb cua cb trong kbong kbi tai cac Jicm
Jo qua cac nam
Chi Fb (g/m
8
)
ThJi
diem do
hga tu Binh Tien hoang
Bien Bien Fhu
hga tu
hang Xanh
Fhu
Lam
hga tu Bay
hien
hga sau
Cong hoa
OO/OG
1O/OG
11/OG
12/OG
O1/O7
2.2
8.8
8.1
8.O
8.2
2.5
2.G
2.G
2.G
2.G
1.7
1.G
1.G
1.7
2.O











37
O2/O7
O8/O7
O4/O7
O8/OO
OO/OO
1O/OO
12/OG/2OO2
2.8
8.1
8.1
2.8
8.1
8.4
O.88O
(Oh 45)
2.1
2.4
2.2
2.2
2.4
2.8
O.O2O
(8h1O)
1.7
1.G
1.7
1.G
1.8
2.1








O.815
(8h 8O)






O.158
(Oh 4O)
(Nguon. 8o KHCN oa 8o TNMT TP HCM, 2002
0.0.J.J. O nbicm oa gay Joc tu cbat tbai ran
Ia cac chaf ran bj IoaI ra frong qua frnh song, sInh hoaf, hoaf
dong san xuaf cua con nguoI va dong vaf. Chaf fhaI ran cua mof qua
frnh san xuaf nay co fho Ia nguyon IIou cho mof qua frnh san xuaf
khac. NoI don o nhIom rac fhaI Ia noI don o nhIom kh fu baI rac va
o nhIom nuoc rI ra fu baI rac. ang 0.4 va 0.5 frnh bay fhanh phan
kh va nuoc rI ra fu mof baI rac dIon hnh:
Bung 0.4. Tbanb pban kbi o nbicm tu bai rac sc gay Joc cbo sinb
oat oa bc sinb tbai tbco tboi gian cbon /ap
Thanh han khi (% the tich) ThJi gian
(thang)
hitJ Carbonic Metan
O8 5.2 88 5
8G 8.8 7G 21
G12 O.4 G5 2O
1218 1.1 52 4O
1824 O.4 58 47
248O O.2 52 48
8O8G 1.8 4G 51
8G42 O.O 5O 47
4248 O.4 51 48


38
Thoo bang fron fa fhay rac sInh ra cac chaf kh gom: NH
3
, CO
2
,
CH
4
. NgoaI

ra con co fhom CO, H
2
, H
2
S, NH
2
cung dou Ia kh doc.
Bung 0.5. Tbanb pban cac cbat o nbicm, cbat Joc cua nuoc rl tu bai rac
hong do(mg/l) Thanh han

Trung binh
SS 5OO
h huu cJ 2OO
hhh
8
2OO
hh0
8
25
Fhoshat tong cong 8O
FF0
4
2O
Bo kiem 8OOO
Bo cung (mg CaC0
8
/l) 8.OOO
Ca 1.OOO
Mg 25O
K 8OO
ha 5OO
Cl 5OO
S0
2
8OO
Sat tong cong GO

Tu bang fron chung fa fhay nuoc fu baI rac co cac chaf huu co
ban phan huy gay fhoI, gay doc. Ham Iuong Nhuu co, NNH
3
cao.

39
CHONG 1

OC HOC MOI TRNG DIOXIN
(Ecotoxicology of Dioxin)
Ngay nay cung voI su phaf frIon cua khoa hoc cong ngho xuaf
hIon hang Ioaf van do IIon quan khac. on canh nhung fhanh fuu da
daf duoc fh nhung kho khan ma con nguoI gap phaI cung khong phaI
Ia nho. Cong nghIop gIay, cong nghIop hoa chaf phaf frIon, nganh
nong nghIop co duoc nhung vu mua boI fhu, con nguoI huong foI mof
moI fruong song frong sach, Ianh manh bang cach fIon hanh fhIou
huy rac fhaI. Va nhIou fhanh fuu khac frong phaf frIon cong nghIop.
Taf ca nhung fhanh fuu nay dI IIon va song song voI no Ia su phaf
fhaI dIoxIn mof IoaI chaf fhaI huu co nhan fao bon vung duoc bIof
don Ia mof frong nhung chaf doc nhaf.
O VIof Nam, so dI dIoxIn duoc quan fam nghIon cuu nhIou
khong phaI boI cac nganh fron phaf frIon qua muc ma chu you do su
phaf huy doc fnh cua dIoxIn doI voI nguoI dan VIof Nam sau cuoc
chIon franh VIof Nam My, frong suof may chuc nam qua. Iuong
dIoxIn nay do My da su dung frong cuoc chIon franh o mIon Nam
VIof Nam. Trong qua frnh nghIon cuu, fm hIou nhIou dac fnh cua
dIoxIn duoc phaf hIon.
V vay nghIon cuu doc chaf dIoxIn va nhung anh huong cua no
doI voI sInh vaf Ia can fhIof va kha fhIof fhuc frong dIou kIon cua
VIof Nam.

40
1.1. TONG QAN VK OOXN
1.1.1 Go theu ve doxn
IoxIn Ia chaf doc nhan fao, cho don nay T va dIoxIn duoc
con nguoI bIof don Ia doc nhaf. IoxIn co fnh huy dIof con nguoI va
moI fruong raf Ion. Vo ban chaf no Ia mof IoaI fhuoc dIof co, co fho
Iam cay coI rung hof Ia va chof.
Ham Iuong dIoxIn co fho Iam cho chuof chof Ia 0,0022 mg/kg
|I
50
, IofhaI oso 50, IIou Iuong gay chof 50% sInh vaf khao saf),
ham Iuong fuong duong co fho gay fu vong cho nguoI Ia 0,1 mg |frong
Iuong khoang 50 kg).
Thoo danh gIa cua cac nha khoa hoc fham gIa HoI nghj quoc To
vo chaf doc da cam/IoxIn fo chuc faI Ha NoI fu ngay 3 don ngay 6
fhang 3 nam 2002 fh anh huong cua chaf doc a Cam/IoxIn doI voI
moI fruong va suc khoo con nguoI o VIof Nam so co kha nang koo daI
don nam 2050.
1.1.2. Cuu tuo, tInh chut, phun lou vu doc tInh cuu doxn
IoxIn da cIo hoa hay con goI Ia cac chaf C, Ia mof nhom
cac hydrocacbon chua cIo co cau fruc fuong fu nhau boI haI cau oxy
noI haI nguyon fu carbon ko nhau fhuoc moI vong. Cac hop chaf C
Ia nhom cua cac hydrocacbon IIon kof voI cIo, chung gIong nhau vo
cau fruc. Cau fruc co ban Ia phan fu dIbonzopdIoxIn |) bao gom
haI vong bonzon duoc noI voI cac cacbon o vj fr para boI haI nguyon
fu oxygon, nhung o day fa chu you noI don cac chaf fhuoc dong phan
cua nhom TC Tofra chIorInafod dIoxIn ma dIon hnh Ia 2,3,7,8
TC |2,3,7,8 TofrachIoro dIbonzo p dIoxIn), mof IoaI chaf doc
nhaf doI voI dong vaf co vu frong nhom C.
Thuaf ngu chaf doc mau a Cam da fung duoc noI don o VIof
Nam fhuc chaf Ia dIoxIn mof IoaI chaf dIof co |chu you Ia 2,3,7,8
TC). So dI no mang fon goI nay v frong cuoc chIon franh o VIof
Nam quan doI My da su dung cac fhung, duoc son cac daI doc mau da
cam bon ngoaI, co chua chaf nay do raI xuong mof so vung o mIon
Nam nham fao dIou kIon fIou dIof quan doI fa.

41
Cac chaf dIof co nay dou chua cac hoocmon mo phong cac chaf
pha huy cay frong va cay rung bang cach pha huy hoac Iam roI Ioan
chuc nang frao doI chaf, gIu nuoc cua cay frong va cay rung non fham
fhuc vaf, mua mang bj huy dIof raf nhanh sau khI fIop xuc voI chung.
VIoc xac djnh muc do o nhIom va fac haI cua chung doI hoI cac
chuyon gIa phaI am hIou vo IInh vuc nay va cac fhIof bj ky fhuaf IIon
quan khac.
Cac nguon phaf sInh dIoxIn Ia fu cong ngho cho bIon gIay su
dung cac fhuoc fay co cIo, cong ngho nhua PVC |poIyvInyIchIorIdo),
cong ngho hoa chaf va cong ngho san xuaf cac fhIof bj cach dIon,
chaf ban dan Taf ca chung chIom 5% fong Iuong dIoxIn phaf fhaI
vao moI fruong. Con IaI 95% o nhIom dIoxIn Ia do fhIou dof cac pho
fhaI nhu dung cu y khoa, do choI fro om bang nhua doo chua cIo.
a. Cong thc cau tao
O
O
Cl
Cl
O
O
Cl
Cl










b. Tnh chat
IoxIn cIo ho a co o da ng fra ng fha I ra n kho ng ma u hoa c
ko f fInh cu a fra ng fha I fInh khIo f. IoxIn cIo ho a co a I Iu c fa o
2,3,7,8 Tetrachlorodibenzo p
dioxin, la ong phan thuoc nhom
Tetra chlorinated dioxin

42
fha nh ca c ha f va do da ng fa ch fha nh nhu ng ha f frong kho ng kh,
nuo c va da f.
an fhan chung Ia mof chaf do nong chay, nhIof do nong chay
Ia 295
o
C. IoxIn bon vung frong moI fruong va f bj phan huy do cac
you fo bon ngoaI nhu nhIof do, do am, hoa chaf IoxIn f fan frong
dung moI huu co va khong fan frong nuoc. IoxIn co fho chju duoc
nhIof fu 800 1000
o
C, nhung bj pha huy boI fIa cuc fm hoac anh
sang maf froI. IoxIn hoan foan khong bj phan huy sInh hoc boI cac
vI sInh vaf fhong fhuong non chung fon faI bon vung frong moI
fruong. Chu ky ban phan huy cua dIoxIn Ia fu 3 don 12 nam.
c. Phan loai
Cac hop chaf frong nhom dIoxIn bao gom 75 hop chaf khac
nhau. Ho C duoc chIa fhanh 8 nhom hoa chaf dua fron so Iuong
nguyon fu cIo frong phan fu. Nhom co 1 nguyon fu cIo goI Ia dIoxIn
don cIo hoa |monochIorInafod dIoxIn = MC). Nhom co 2 don 8
nguyon fu cIo duoc goI Ia dIoxIn 2 cIo |dIchIorInafod dIoxIn = C),
dIoxIn 3 cIo |frIchIorInafod dIoxIn = TrC), dIoxIn 4 cIo |fofra
chIorInafod dIoxIn =TC), dIoxIn 5 cIo |ponfachIorInafod dIoxIn =
PoC), dIoxIn 6 cIo |hoxachIorInafod dIoxIn = HxC), dIoxIn 7 cIo
|hopfachIorInafod dIoxIn = HpC) va dIoxIn 8 cIo |ocfachIorInafod
dIoxIn = OC).
Cac nguyon fu cIo co fho gan vao phan fu dIoxIn o baf ky vj fr
nao frong 8 vj fr, fon cua moI C cho bIof ca so Iuong va vj fr cua
cac nguyon fu cIo. Trong do, TC |TofrachIorInafod dIoxIn), dIon
hnh Ia 2,3,7,8 TC, mof frong so cac C co doc fnh manh
nhaf va duoc nghIon cuu rong raI nhaf frong cac ho nha C, duoc
coI Ia nguyon mau vo maf doc fnh cho cac C gIong dIoxIn.
Thoo djnh nghIa moI nhaf cua PA Hoa Ky ngay 12/6/2000, fon
dIoxIns dung do chI mof fap hop cua 29 hop chaf gay fac dong sInh
hoa |bIochomIcaI offocfs) fuong fu fron dong vaf fh nghIom.
d. oc tnh
IoxIn Ia chaf doc nhan fao nguy hIom nhaf do f fan frong
nuoc, co aI Iuc cao voI IIpId va raf bon vung frong moI fruong. oc

43
fnh fuy fhuoc vao doI fuong fIop nhan nhu C duoc fao ra do y
muon va ngoaI y muon cua con nguoI frong qua frnh: san xuaf cong
nghIop, gIao fhong van faI, chIon franh, dof nhIon IIou
C co pham vI phan fan rong va chung fon faI duoI dang fho
hay Iong. Sau do vIoc phaf fhaI hay dI chuyon C co fho xay ra,
fham ch ca nhung noI no khong duoc fao ra frong cac qua frnh san
xuaf da duoc xom xof.
IoxIns Ia cac phuc hop raf bon vung, co aI Iuc doI voI IIpId,
kom phan huy sInh hoc va co xu huong fch Iuy sInh hoc. Mof frong
nhung dau hIou cho fhay su Iay nhIom va fch Iuy dIoxIn frong co fho
Ia chung ban cIo mof can bonh vo da. ac bIof Ia 2,3,7,8 TC,
khI bj nhIom chaf nay co fho gay ung fhu, fon fhuong o da, gan,
fuyon gIap, fac dung fron IIpId huyof fhanh, daI fhao duong, cac fac
dung Ion ho fIm mach, ho hap mIon djch, fhan kInh va sInh san. ChI
fIof vo doc fnh cua IoxIns duoc frnh bay cu fho frong cac phan sau
|anh huong cua dIoxIns foI sInh vaf).
1.1.3. Cuc nguon phut snh doxn
Trong faf ca cac fhanh phan cua moI fruong, nguoI fa dou do
duoc nong do cua dIoxIn: khong kh, nuoc bo maf, nuoc ngam, daf va
chaf Iang can. Truoc day, frong san xuaf va su dung cac hop chaf cIo
nhu chIorIophonoI va fhuoc dIof co phonoIxy cIohoa Ia nguon quan
frong fhaI dIoxIn vao moI fruong, ngay nay cac qua frnh dof
chay/fhIou huy Ia duoc cho nguon quan frong nhaf |Zook va Rappo,
1994). Nguon dof chay, fhIou huy quan frong bao gom: fhIou huy rac
fhaI y fo, rac fhaI ran fhanh pho, rac fhaI doc haI va chaf bun fhaI;
cong nghIop fhan da, dau, dof chay go, Iuyon kIm fhu cap, Io xI mang,
dof nhIon IIou dIozoI va dof dau, go o nhung noI cu fru |CIomaonf va
cong su, 1985; Thoma, 1988; Zook va Rappo, 1994).
Phat thai vao khong kh
IoxIn duoc gIaI phong vao khong kh fu nhIou nguon khac
nhau, fu qua frnh dof chay, san xuaf va su dung hoa chaf fap nhIom
C, chu you Ia cac nguon mang fnh chaf on djnh. Cac nguon nay
hau hof IIon quan don cac hoaf dong cong nghIop nhu san xuaf, cho

44
fac hoac faI cac nguon khuoch fan hay phan fan, ma hau hof IIon
quan don vIoc dung va ung dung cac san pham co chua C phaf ra
hoac Ia fu haI nguon phan IoaI, sau do chung co fho dI chuyon fron
pham vI rong. o do co fho phaf hIon dIoxIn frong khong kh fu
nhung dja dIom xa nguon phaf fhaI.
a. T qua trnh ot chay
Cac qua frnh fham gIa frong su hnh fhanh dIoxIn bao gom
nhIou phan ung hoa hoc xay ra frong khI dof cac hop chaf huu co voI
su co maf cua cIo. Can day, PA da xac djnh cac IoaI nguon chIom
phan fram cao nhaf frong gIaI phong 2,3,7,8 TC vao kh quyon
nhu sau: 68% fu fhIou huy rac fhaI fhanh pho, 12,3 % fu fhIou huy
rac fhaI y fo, 8,9% fu san xuaf xImang, 4,3 % fu cac chaf fhaI nguy
hIom cua cac Io nung, 3,5% fu su Iuyon nhom fhu cap va 3% fu su dof
chay sInh hoc khac.
Tuy nhIon, co mof so f bang chung cho fhay, chay rung va su
phun frao nuI Iua cung co fho hnh fhanh dIoxIn |Crummoff, 1982).
TashIro va cong su |1990) da phaf hIon duoc nong do cua fong C
frong khong kh dao dong fu 15 400pg/m
3
. Cac mau da duoc fhu
fhap fu nhung may fhu fhap co djnh 10m fron maf daf va fu khoI cua
may bay khI bay. Cac mau daf duoc fhu fhap fruoc khI chay xac djnh
duoc Ia 43ppf OC fu 1 frong 4 mau kIom fra. Sau khI chay, OC
xac djnh duoc o 3 frong 4 mau daf voI nong do 46,1 va 270ppf. o co
mau nho non da can fro vIoc phan fch fhong ko, khong co kof Iuan
g fhom duoc ruf ra fhoo cac fac gIa. Tuy nhIon khong co fhong fIn
nao vo nguon goc cua 2,3,7,8TC |daI dIon dIon hnh nhaf cua ho
C) ko ca frong fu nhIon va fu nghIon cuu nhan chung hoc.
b. T qua trnh san xuat va s dung cac hoa chat tap
nhiem va mot so thuoc diet co
C duoc bIof Ia vof fap nhIom cua mof so hoa chaf hoa hoc
chua cIo cong nghIop nhu chIorophonoI |usor, 1987). C co fho vo
fnh duoc fao fhanh nhu Ia san pham phu frong qua frnh san xuaf
cua chIorophonoI.

45
2, 3, 7, 8 TC duoc fao fhanh frong qua frnh san xuaf 2,4,5
TCP |2,4,5 TrIchIorophonoI), chung duoc su dung frong cac fhap
Iam Ianh va frong cac qua frnh san xuaf gIay, bof gIay, fhuoc da,
fhuoc saf khuan hoxachIorrophono 2, 3, 7, 8 TC chu you co o
cac chaf Iang dong o day |dau fhaI) con IaI sau khI hoxachIorophono
duoc fInh cho |Irooman va cs. 1986).
Su dung fhuoc dIof co co goc frochIorophonoI frong nong nghIop
va frong fhoI chIon nhu 2,4,5 T |2,4,5 TrIchIorophonoI acId) va
SIIvox |mof IoaI fhuoc dIof co co quan ho gan guI voI 2,4,5 T) cung
da Iam gIaI phong dIoxIn voI nong do fhap o nhIou nuoc |PA, 1987).
V du: chaf da cam duoc su dung nhu mof chaf Iam rung Ia frong
chIon franh VIof Nam fu nam 1962 don 1970, bj fap nhIom voI nong
do frung bnh 2ppm cua chaf 2,3,7,8 TC.
on canh do, cac faI nan cong nghIop cung da fhaI vao khong
kh mof Iuong Ion cac chaf ho nha C. Nam 1976, f nhaf 1,3 kg
2,3,7,8 TC da duoc fhaI vao khong kh |no Ia kof qua cua su co
cong nghIop faI ICMSA nha may hoa hoc gan Sovoso, Y). VIoc fhaI
nay da Iam fap nhIom mof vung dan cu khoang 2,8km
2
|MocaroIII va
cong su. 1991).
on dIou kIon rIong Io hoac noI kof voI nhau, nguyon nhan cua
su faI fao ra dIoxIn va phaf fhaI vao khong kh Ia:
- Cac qua frnh co nhIof do cao |fron 20
0
C) hoac su dof chay
khong hoan foan
- Cacbon huu co
- CIo
- IoxIn chua frong kh fhaI
c. T cac qua trnh t nhien
Hoa hoc vI Iuong cua Iy fhuyof Iua |Traco ChomIsfry of IIro
HypofhosIs) goI y rang C cung co fho hnh fhanh fu cac qua frnh
dof chay khac nhau bao gom cac nguon fu nhIon nhu chay rung va su
phun frao nuI Iua |Crummoff 1982). Tuy nhIon, con co f bang chung
goI y rang cac qua frnh fu nhIon nhu vay co fho Ia nguon fhu you

46
cua cac fhanh phan nay frong moI fruong. ChI co cac du IIou fu mof
nghIon cuu da fm ra rang C duoc do fruc fIop frong qua frnh fhaI
ra fu nhung vu chay rung.
NgoaI ra, nhung con duong phan huy sInh hoc hoan foan cung
fao ra dIoxIn. NhIou IoaI nam Iam muc go va mof nua cac IoaI nam
bac cao su dung hop chaf cIo hoa va hop chaf oxy hoa do phan huy
IIgnIn. Nho do, chung co fho fIop can voI coIIuIoso, nguon nang Iuong
cua chung. Nhung IoaI sInh vaf nay chuyon hoa cIo vo co frong muoI
fhanh faf ca cac IoaI chaf huu co cIo hoa |chu you Ia CH
3
CI, nhung
cung co phonoI cIo hoa hay nhung hop chaf fuong fu) raf huu hIou.
Phan con IaI cua qua frnh phan huy go Ia axIf humIc cIo hoa va
IIgnIn cIo hoa frong nuoc, hop chaf mun cIo hoa va phonoI cIo hoa
frong daf. Su chuyon hoa fu cac phonoI cIo hoa fhanh dIoxIn chI qua
mof buoc nho can don hydroporoxIdo, do cac vI sInh vaf fao ra. Nhu
vay, ngoaI cac dIom nong gan nhung Io dof cu va nhung nguon khac,
Iuong dIoxIn cao nhaf Ia o frong rung. Qua frnh phan huy sInh hoc
bun day do fhj va qua frnh u cac vaf IIou huu co fu nhIon fhaI ra
Iuong dIoxIn gap 3 Ian Iuong fhaI cua Io dof. Co fho co cho sInh hoc
cung fuong fu nhu fron, frong do qua frnh oxy hoa so Iam xuaf hIon
chIorophonoI fu nhIon.
Phat thai vao nc
IoxIn phaf fhaI vao nuoc co fho xay ra frong qua frnh do nuoc
fhaI bj o nhIom hoac su dung cac hoa chaf co chua dIoxIn. Chung
ngam vao nuoc qua nhIou co cho khac nhau: co fho do dong chay ra fu
cac do fhj, su IIon fhong cac cong ranh fhoaf nuoc va su fhaI fruc fIop
fu cac phuong fIon su dung frong cong nghIop hay do Iang dong cua
cac haf fu cac nguon dof chay, fu qua frnh chay va froI daf cua vIoc
su dung fruoc fru sau co chua cac fhanh phan IIon quan fao ra dIoxIn,
hoac qua frnh Ioc nuoc fu nhung vung chaf fhaI co chua cac fhanh
phan nay IoxIn co fho fon faI frong qua frnh phaf fhaI nou nhu
frong qua frnh phaf fhaI no duoc fao fhanh hoac fham nhap vao cac
qua frnh do. Tom IaI, cac qua frnh dIon hnh co fho fao ra dIoxIn:
- Phaf fhaI nuoc phaf fhaI fu qua frnh san xuaf bof gIay va su
dung cIo.

47
- Phaf fhaI nuoc phaf fhaI fu qua frnh san xuaf hoa chaf IIon
quan don CIo
- Nuoc fhaI fu vIoc su dung fhuoc bao vo fhuc vaf co chua
dIoxIn hay fhuoc nhuom cac nganh nhu: dof, da, go
TIou chuan duoc su dung do xac djnh su phaf fhaI dIoxIn fIom
fang vao nuoc bao gom:
- Phaf fhaI nuoc fhaI IIon quan don CIo hoac cac san pham
IIon quan don C, hoac su dof chay, su fro hoa va cac qua frnh
nhIof khac
- Su dung fhuoc fru sau nhIom C |dac bIof PonfacIophonoI
2.4.5T).
- Chaf fay rua fu cac kho hoac noI do phaf fhaI bj nhIom dIoxIn.
Phat thai vao at
Nguon C phaf fhaI vao daf chu you do cac nguyon nhan sau:
su dung fruc fIop cac san pham fap nhIom C vao daf, do fhaI
xuong daf nhung bun cong ranh cua nha may gIay, phaf fhaI vao daf
fhong qua cac qua frnh moI fruong khac nhu fu khong kh fhoo haf
mua roI xuong daf hay fu nuoc ngam vao daf. Trong moI fruong hop
daf so gIup C Iang xuong va chung co fho Ian fruyon vao chuoI
fhuc an fhong qua su hap fhu cua dong fhuc vaf.
VIoc san xuaf frIchIorophonoI fhuong pham, cung nhu cac san
pham dan xuaf khac nhu 2,4,5 T va cac chaf dIof sInh khac, da Iam
phaf sInh mof Iuong Ion cac pho fhaI chua C.
Nhu da noI fron vo vu no faI Sovoso, Y, qua frnh san xuaf 2,4,5
T, do su co, da gIaI phong mof dam may chaf doc chu you Ia 2,3,7,8
TC |uoc fnh khoang 1,3kg), nhung manh nho fu dam may do da
bao phu mof vung khoang xap xI 700 acros |2,8km
2
). Sau faI nan cong
nghIop nay, cac nha khoa hoc da fIon hanh do cac mau daf faI ba
vung va fhu duoc kof qua nhu sau:
- Vung A: vung nhIom nang nhaf, nong do TC frung bnh Ia
230 g/m
2
|cuc daI 5.477g/m
2
) dan cu frong vung da fan cu.

48
- Vung : vung bj nhIom nho hon, nong do TC frung bnh
Ia 3g/m
2
|cuc daI 43,9g/m
2
) dan frong vung da duoc khuyon cao Ia
khong non an cac san pham moI fruong faI dja phuong.
- Vung R: Ia vung bj nhIom nho nhaf nhung nong do TC
frung bnh cung don 0,9g/m
2
|cuc daI 9,7g/m
2
).
Phat thai lan trong san pham
Nam 1985, Cuc moI fruong PA, My, khI fhuc hIon chuong
frnh Tbc Nationa/ Dioxin 8tuJy da dua ra phaf hIon moI Ia hop
chaf cIo dung do fay frang bof gIay da fao fhanh dIoxIn. o do, cac
san pham su dung bao b bang gIay o Sovoso dou bj nhIom doc dIoxIn.
IoxIn Iuon Ia san pham dI kom, chung fhuong IIon kof bon vung voI
xonIuIo cua gIay va f co kha nang fach khoI fam IuoI dung do hap
fhu. o Ia Iy do khIon cac san pham nay Ia nguon phaf sInh dIoxIn.
Mof so san pham fIou dung co chua dIoxIn:
Tbuoc /a oa kboi tbuoc /a: Cac san pham nay chu you chua cac
ho nha C |fhoo Iofrofh va Zobuhr, 1992), fuy nhIon HpC Ia
chaf dong dang phong phu nhaf duoc phaf hIon, chIom co fho foI 90%
C foan phan.
8an pbam giay: C da hnh fhanh frong qua frnh fay frang
gIay, v vay chung duoc fm fhay frong nhIou IoaI san pham gIay
khac nhau. ock va cs 1988, 1989 da fm fhay dIoxIn frong mau fhu
cua gIay Ioc ca pho, frong do, 2,3,7,8 TC chIom nhIou nhaf nong
do frung bnh 3,85 ppf va fy Io Ioc vao Ia 25%, dIou nay cho fhay
nguoI uong ca pho Ioc voI gIay Ioc chua 5ppf 2,3,7,8 TC co fho
hap fhu mof Iuong nho moI ngay.
Cac C dou co frong gIay In bao, mo maf |my pham) va gIay
faI sInh o nong do fu <4 don 335ppf |ock va cong su), mac du dIoxIn
|2,3,7,8 TC) duoc fm fhay fhap hon frong mo boI my pham |1,1
ppf) va gIay faI sInh |0,6 ppf). NgoaI ra, dIoxIn con duoc fm fhay o
fuI dung cho voI nong do khoang fu muc khong phaf hIon |0,36) don
4,79 ppf |SuIIIvan va Sfanford 1990), fuI goI hang co fay |1,3 ppf) va
gIay fhuoc Ia |1,4 ppf) |WIborg va cong su, 1989).

49
Tbuoc nbuom oa cac cbat mau: Mac du dIoxIn khong duoc noI
don frong nghIon cuu cac chaf sap non va chaf mau nhuom vIoIof 23
chaf hnh fhanh fu cIo, nhung nguoI fa da fm fhay OC frong
chaf mau Iuo 106 voI nong do fu 18066 don 41953 ng/g |ppf).
8an pbam oai Jct: Mof nghIon cuu gan day da phaf hIon ra cac
nguon C co Ian frong hang vaI dof |Horsfmann va McIachIan, 1994).
Cbat ton /uu trong Jjcb tay sacb kbo: Phan fch hoa hoc cac chaf
fon Iuu frong dung moI cua qua frnh fay sach kho o uc fruoc nam
1993 cho fhay nhung chaf fhaI fu cac may moc dung porchIoroofhyIono
co chua C va dIoxIn duoc phaf hIon co frong 21/ 28 mau fhu
|Tovara va cong su, 1992).
Kbi tbai xc co: IoxIn duoc fm fhay frong kh fhaI cua xo o fo
fu 4 xo cua Thuy Ion chay bang xang pha ch voI nong do frung
bnh fu 0,05 don 0,3ng/ 24,8 km. Tuy nhIon, vIoc phaf fhaI bang con
duong nay Ia khong dang Io ngaI v hIon nay raf f quoc gIa su dung
xang pha ch.
Cac nguon chnh cua su o nhIom moI fruong IIon quan don C
fruoc nay Ia san xuaf va su dung cac chaf hoa hoc huu co chua cIo va
su dung cIo frong cong nghIop san xuaf bof gIay va san xuaf gIay.
Trong nhung qua frnh nay cac you fo fhuc day su fao fhanh dIoxIn Ia:
- o fang nhIof do.
- MoI fruong kIom.
- Su xuaf hIon cua fIa cuc fm.
- Su xuaf hIon cua fIa phong xa, cac phan ung hon hop, qua
frnh hoa hoc.
1.2 OKN THK SNH THA CA OOXN
IoxIn Ia chaf raf doc, raf bon vung frong cac faf ca cac moI
fruong. IoxIn sInh ra do dof chay co fho dI chuyon fron dIon rong
frong khong kh. Chung fham ch co fho bj Iang dong vao daf, nuoc
bo maf hoac cay coI duoI dang kho hoac uof. IoxIn Iang dong frong
daf so hap fhu manh cac chaf huu co. IoxIn khong fho ngam vao

50
mach nuoc ngam nhung co fho xam nhap vao bau kh quyon fron
phan buI daf hoac vao nuoc bo maf, sau do dI vao nuoc bo maf dong
chay. Trong cac moI fruong nay, do dac fnh f fan frong nuoc va ua
IIpId cao non dIoxIn do dang bj hap fhu boI cac fhuy sInh vaf, mac du
o day chung co fho IIon kof voI cac chaf huu co Io Iung.
Cac qua frnh chuyon dang chIom uu fho fac dung don so phan
cua dIoxIn frong moI fruong Ia su phan huy do anh sang maf froI
fron bo maf va su phan fan boc hoI frong pha kh.
1.2.1. Oen the cuu doxn trong mo truong khong khI
Cac qua frnh dof chay hnh nhu dong gop vao su co maf khap
noI cua dIoxIn frong moI fruong. Trong qua frnh phan fan vao kh
quyon dIoxIn duoc phan cach gIua pha hoI va pha IIon kof. Tuy nhIon,
do ap suaf hoI cua dIoxIn raf fhap non Iuong dIoxIn fon faI o pha hoI
f hon Iuong duoc hap fhu vao cac vaf fho. Trong moI fruong kh
quyon dIoxIn bj kIom soaf boI haI you fo moI fruong do Ia ap suaf hoI
va nhIof do kh quyon. VoI ap suaf hoI dao dong fu 7,4.10
4
don
3,4.10
5
mmHg, hop chaf 2,3,7,8 TC bIon fhanh dang frung gIan.
C vo maf Iy hoc duoc IoaI ra khoI kh quyon qua su Iang
dong uof |rua sach boI nuoc mua va suong), phan fu Iang dong kho
|Iuc frong fruong cua cac haf), Iang dong kho pha kh |hap fhu C
frong pha hoI vao bo maf fhuc vaf). O nhIof do khoang 28
0
C dIoxIn co
xu huong fon faI frong pha hoI con o nhIof do Ianh hon |1620
0
C)
chung IaI co khuynh huong gan vao cac haf nhIou hon. Thoo Nash va
oaII |1980), chI 12% 2,3,7,8 TC raI fron Iop daf co co xanh co
kha nang fao fhanh chaf nhu fuong hoa.
ua fron fhoI gIan phan huy do anh sang cua dIoxIn frong dung
djch, nguoI fa cho rang cac dIoxIn pha kh cung bj phan huy do anh
sang frong khong kh, fuy nhIon cac phan ung voI goc hydroxyI so
chIom uu fho. oI voI TC fhoI gIan phan huy do anh sang fu 1,3
don 7,1 ngay. IoxIn gan voI cac haf duoc IoaI fru bang Iang dong uof
hoac kho co fhoI gIan fon faI frong khong kh khoang 10 ngay.
Mo hnh chu chuyon frong moI fruong cua C can su hIou bIof
cua nhIou fhong so co ban vo vaf Iy va hoa hoc nhu su hoa fan frong

51
nuoc, ap suaf hoI, djnh Iuaf hang so cua Horry, ho so rIong phan
ocfanoInuoc |K
ov
) va ho so rIong phan cacbon huu co |K
oc
).
1.2.2. Oen ben cuu doxn trong mo truong dut
IoxIn xam nhap vao daf, dong IaI hoac quyon chaf vao daf, vao
bun song fhanh nhung o nho. VIoc dI chuyon dIoxIn frong daf raf kho
khan. KhI dIoxIn xam nhap vao moI fruong daf gay fac dong fruc fIop
Ion moI fruong daf va dong fhoI no cung bj moI fruong daf hap fhu,
phan ung va bIon fhanh nhung chaf f o nhIom hon hoac co IoI cho moI
fruong. Nho vay ma nong do dIoxIn frong daf gIam dan fhoo fhoI gIan.
V do hoa fan frong nuoc va ap Iuc hoI cua chung raf fhap,
dIoxIn chu you fhay o Iop daf duoI Iop bo maf vaI mIIImof bj hap fhu
manh va dI chuyon fhoo phuong fhang dung, dac bIof Ia frong daf co
ham Iuong chaf cacbon huu co cao |Yandors va cong su, 1989), cu fho
Ia 2,3,7,8TC so dI chuyon nhanh va fang Ion frong daf nou cac
dung moI huu co co fho hoa fan chung co maf dong fhoI. Thoo
Mcpofor va Ovorcash, 1993, su dung mof hon hop dung moI gom
fofradocano va 1bufanoI cho vao daf nhIom TC, kof hop voI chIou
sang maf froI da Iam cho 61 85% TC bj quang phan sau 60
ngay. Iou nay duoc gIaI fhch Ia do dung moI co hIou qua frong vIoc
chuyon chaf nay fu do sau 60cm Ion maf daf fhoo con duong boc hoI,
fron bo maf daf, su quang phan co fho xay ra.
Su quang phan cua 2,3,7,8TC frong daf Ia cham hon so voI
frong moI fruong nuoc, fhoo Pausfonbach va cs. 1992 fhoI gIan ban huy
cua chung fron bo maf daf Ia fu 9 don 15 nam, con o daf duoI bo maf
Ia fu 25 don 100 nam. NgoaI ra, dIoxIn fon Iuu frong daf con phu fhuoc
vao IIou Iuong, cac dIou kIon moI fruong nhu mua, gIo, Iu Iuf, xoI mon,
vao muc do fIop xuc va su chuyon hoa cac vI sInh vaf frong daf.
Bung 1.1. Tboi gian ban pban giai Jioxin
aI ThoI gIan ban phan huy
Tang dat O.1cm
Tang dat mat
Bo sau hJn
0e bi quang han
O15 nam
251OO nam

52
IoxIn co maf frong moI fruong daf gay fac dong foI cac sInh
vaf co IoI, fhuong Iam cho chung chof dI hoac xuaf hIon nhung fon
haI khac nhu dof bIon gon dj dang ong fhoI dIoxIn cung fac dong
fruc fIop Ion dong fhuc vaf nou voI nong do du Ion.
1.2.3. Oen the cuu doxn trong mo truong nuoc
IoxIn Ia chaf ran kha bon, f fan frong nuoc |0,2 x 10
3
mg/I).
IoxIn co fho dI chuyon xa frong nguon nuoc. Trong moI fruong nuoc,
dIoxIn fon faI duoI dang kof dnh voI cac chaf Io Iung, fham nhap vao
bun day va fch fu frong co fho fhuy sInh vaf nhu co, ca, fom, nghou
IoxIn vao co fho ca qua hoaf dong suc bun va fhuc an cua ca. Thoo
HaIIof va rooksbank, 1986, phan Ion dIoxIn dI vao Iop nuoc bo maf
so kof hop raf chac voI cac haf huu co Io Iung |cac manh vun, cac
chaf am uof) va cac haf daf bj xoI mon.
Cac C bj bIon maf khoI nuoc chu you bang con duong quang
phan, khI co nhung dIou kIon nhaf djnh |khI bj chIou sang boI fIa fu
ngoaI va khI co maf cua mof chaf cho hydro huu co) chung bj quang
phan nhanh chong. ThoI gIan ban huy quang phan doI voI 2,3,7,8
TC hoa fan duoI anh sang maf froI Ia fu 118 gIo frong mua dong,
51 gIo frong mua fhu, xuong 27 gIo frong mua xuan va chI con 21 gIo
frong mua ho |PodoII va cong su, 1986). Thoo SfohI va cong su, 1973,
fhoI gIan ban huy su quang phan doI voI 2,3,7,8 TC frong
Isoocfano duoc danh gIa Ia 40 phuf voI mof nguon sang daf cach 0,5m
va 3 gIo doI voI nguon sang daf cach 1m. Trong cac hop chaf fhuoc
nhom nay fh 2,3,7,8 TC co foc do phan huy nhanh nhaf.
on canh do, dIoxIn mof phan nho duoc chuyon khoI nuoc do
bay hoI vao kh quyon, gan vao cac haf va can Iang, hoac boI su fch
Iuy sInh hoc nho cac ho sInh vaf fhuy sInh. ThoI gIan ban huy cua
su bay hoI doI voI 2,3,7,8TC duoc fnh foan doI voI cac ao ho Ia
32 ngay va doI voI cac con song Ia 16 ngay |PodoII va cong su,
1986). Co cho bIon maf chu you doI voI cac C khoI nuoc Ia su
Iang voI 70 80% cac chaf C gan vao cac haf. Cac C gan vao
cac haf Iang co fho duoc hoa fan fro IaI frong nuoc nou cac chaf
Iang nay bj khuay Ion.

53
KhI nghIon cuu cac IoaI sInh vaf frong nuoc nhIom dIoxIn fh
nguoI fa fhuong chu y nhIou don ca fom, nhaf Ia cac IoaI song o Iop
sau |day ao, ho, song ngoI), hoac frong bun, frong ca fro, Iuon, v day
Ia nhung IoaI fch fu dIoxIn nhIou nhaf frong nuoc.
Thoo MaIno, nhom fac gIa da nghIon cuu va khao saf su fon du
va fch fu sInh hoc frong ca cua song Ponoscof RIvor cho fhay, ham
Iuong dIoxIn frong ca va cac IoaI fhuy sInh Ia dang ko |frong khI do
nguon fhaI chu you Ia do cong nghIop). Nhu vay, nuoc song ho o
VIof Nam so co nhung fon du raf Ion do anh huong cua chaf doc hoa
hoc ma quan doI My da raI xuong VIof Nam.
Trong cac moI fruong khac nhau nong do dIoxIn cung fon faI
khac nhau, nhIou nhaf o von bIon roI don rung nuI va dong bang.
1.2.4. Tuc hu cuu doxn do vo thuc vut he snh thu rung
IoxIn Ia hoa chaf co frong fhanh phan chaf doc mau da cam,
ban chaf Ia mof IoaI fhuoc dIof co Iam cho cay coI rung hof Ia va
chof. NgoaI ra chaf doc dIoxIn con Iam anh huong don chaf Iuong
dInh duong cua cu, qua, haf. Ham Iuong cac hop chua chaf nIfo frong
haf bj gIam dI raf nhIou. Qua nghIon cuu, cac nha khoa hoc cho bIof
nIfo fong frong haf Iua sau 14 ngay bj raI fhuoc Ia 0,98%, frong khI
do cac haf Iua khong bj nhIom Ia 116%. NIfo fong frong haf bap sau
3 ngay bj raI fhuoc Ia 0,74%, con o haf bap bnh fhuong Ia 1,14%.
NhIou IoaI cay rung phaI hung chju mof khoI Iuong Ion chaf doc
dIoxIn raf nang no, ngay sau do fruf hof fang Ia, fan rung bj pha vo,
dan dan mof so cay chof kho, mof so cay khac chof fung phan. on
canh do co mof so cay sau fhoI gIan daI phuc hoI IaI nhu cu, khong bj
anh huong foI sInh fruong. HIon fuong do cho fhay anh huong cua
chaf doc dIoxIn doI voI fham fhuc vaf phu fhuoc vao nhIou you fo
khac nhau, mof frong nhung you fo do Ia ban chaf cua cay. Tnh man
cam cua moI IoaI Ia khac nhau doI voI chaf doc dIoxIn. Hau qua dau
fIon Ia Iam fhay doI su can bang sInh fhaI frong rung.
Sau khI raI chaf doc hoa hoc, cac quan fho o rung cung bj fac
dong manh mo, so Iuong va gIong IoaI bj gIam hoac co kha nang bj
fIof chung. Chju su fac dong manh nhaf Ia cac IoaI chIm, fhu an co

54
Ion, koo fhoo cac fhu an fhjf. KhI cay chof Iam cho fhu maf nguon
fhuc an, nuoc uong non co fho fhu gay ra nhung bIon doI sInh Iy va
sInh hoc cua chung. Chnh v vay nhIou IoaI fhu da dI fan ra ngoaI
vung bj nhIom doc, mof so khac fru IaI fh khong phaf frIon.
1.2.5. Tuc hu cuu doxn do vo dong vut, con nguo
a. oi vi ong vat
TC Ia mof frong nhung hoa chaf doc haI gay non nhung
hIon fuong bonh Iy dac hIou nhu suf can, foo fuyon uc, uc cho mIon
djch, sInh ung fhu va gay quaI fhaI. oI voI IoaI gam nham, nguoI fa
da nou Ion Ia vIoc fIop xuc voI TC frong qua frnh hnh fhanh ho
fhong mIon djch cua ca fho gay non fnh frang uc cho cac chuc nang
cua fo bao ma vo nhIou phuong dIon gIong nhu hIon fuong caf bo
fuyon uc frong fhoI ky so sInh.
Chu ky ban phan huy cua dIoxIn frong co fho chuof khoang 32
ngay. oc fnh dIoxIn gay ra raf ro rof va khac nhau. Chang han doI
voI chuof Ia 20 45 mIcrogam/kg frong Iuong co fho |qua duong
mIong). Trong khI do doI voI fho Ia 115 mIcrogam/kg, khI Ia 70, och
Ia 1000. ac bIof Ia chuof mo co chua bj nhIom doc dIoxIn khong chof
nhung sInh ra fho ho chuof co fap fnh khong bnh fhuong.
Chaf doc dIoxIn co nguy haI don ca, Iam huy hoaI fhuc an cua ca
nhu sInh khoI rong fao gIam dang ko, koo fhoo cac IoaI cua, fom, cac
IoaI fhan mom |nghou, so, oc) cung bj anh huong khong kom.
on canh do cac IoaI con frung, dac bIof Ia IoaI ong maf co vaI fro
fhu phan, raf nhay cam voI dIoxIn. o Rua cung bj nhIom doc voI
IoxIn frong gIaI doan au frung. Nguoc IaI cac quan fho Rop IaI fang
nhanh vo so Iuong do cac IoaI con frung an Rop bj fhIof haI kha nhIou.
b. oi vi con ngi
IoxIn Ia nguyon nhan gay o nhIom cho nguoI o IIou Iuong nhIom
doc khoang 0,0003 mg/g so voI frong Iuong co fho, gay kch fhch da,
chong maf, dau dau, buon non, co fho gay ngo doc cap fnh va chI 1mg
so dan don fu vong. NgoaI ra, dIoxIn con gay ngo doc cho phoI fhaI, dj
dang va mang fnh duy fruyon o nong do nhIom doc raf fhap.

55
Mac du 2,3,7,8dIoxIn chI chIom fI Io raf fhap frong chaf doc da
cam |khoang haI phan frIou, fuc Ia frong 1kg chaf doc mau da cam co
2mg dIoxIn). O muc do nay fh khong gay fu vong cho nguoI, nhung
no fIom fang frong con nguoI, don mof nguong nhaf djnh so sInh ra
cac bonh sInh Iy, anh huong don fho ho sau nay nhu chof phoI fhaI,
hu fhaI, gay dj dang, khuyof faf, o mof so fro fhay bj ho ham och, cac
co quan chua co du, fhan kInh kom phaf frIon
NgoaI ra chung con gay bonh fron da: fhoo HorxhoImor |1899),
nhung cong nhan san xuaf TC khI bj nhIom fh da cua ho bj noI
mun frung ca, sau do dIon bIon fang dan, co fho bj don roI Ioof. Co
fho dIoxIn fan frong mo cua chaf nhon duoI da va fac dong chu you Ia
cIo. onh nhan co fho nang hon, co fho bj foo gan roI chof. Hoac Ia
doI voI mof so nguoI su dung nuoc fhom co chaf boo do boI Ion da,
bang chung Ia bI kjch cua phan rom hoxacIorophon Morhango gay
bonh:
VIom maf
Ngo doc cap fnh, do, phu kof mac
VIom mong maf, gIac mac.
Sau cap fnh co fho fhu phaf suy nhuoc maf o 81,3% nan
nhan VIof Nam |Ton Thaf Tung, 1977 ).
Cay ung fhu: CS. Ton Thaf Tung va mof so cac nha khoa hoc
nuoc ngoaI cho rang dIoxIn Ia fac nhan gay bonh ung fhu, nhaf Ia ung
fhu gan. Van do nay duoc CS. MIchaoI S. oInIson gIaI fhch Ia do
dIoxIn co aI Iuc raf manh doI voI profoIn, chung so hnh fhanh IIon
kof voI cac phan fu profoIn Iam fhay doI ho fhong gIon frong co fho
nguoI gay anh huong don AN, dong fhoI cung Iam cac gIon fhay doI
fhoo huong dj hnh gay ra nhung khoI u ac fnh Iam fIon do cho can
bonh ung fhu quaI ac.
NgoaI ra chung con gay ra hIon fuong xuaf huyof: chay mau
duong fIou hoa fron suc vaf fh nghIom va ca fhoo doI fron nguoI.
Ton fhuong gan: cac dau hIou Iam sang va chI fIou mon gan da cho
cac nha khoa hoc khang djnh rang gan Ia co quan bj dIoxIn gay fon
fhuong fruoc nhaf, fham ch gay fu vong. Say fhaI, quaI fhaI va roI

56
Ioan nhIom sac fho: fI Io say fhaI va quaI fhaI o phu nu va gIa suc
frong vung o nhIom raf cao. Say fhaI dI cung voI roI Ioan nhIom sac
fho, gay quaI fhaI, chof bao fhaI. Cac dj faf nay co fho xay ra boI ba
co cho sau:
Thu nhaf, dIoxIn van fon faI frong fhIon nhIon, nhu vay van
con fac dong don phoI fhaI.
Thu haI, dIoxIn frong fhIon nhIon da maf dI nhung van con
fon Iuu frong co fho nguoI.
Thu ba, dIoxIn co fho khong fon faI frong fhIon nhIon va co
fho nguoI nhung fon fhuong vo cau fruc dI fruyon khI fIop xuc voI
dIoxIn |vo sInh hoc, vo dI chung dI fruyon) vo sau nay dan don su
xuaf hIon cac dj faf bam sInh.
Thoo nghIon cuu cua cac chuyon gIa fh fI Io faf bam sInh fang
cao o fho ho con cua nhung nguoI fhuoc nhom mau . Maf do fInh
frung gIam o nhom mau , fI Io fInh frung dj dang, pH fInh djch
fang, nhung you fo nay khong anh huong don kha nang sInh san cua
cac doI fuong. Nhung co mof so nghIon cuu cho rang su maf kha nang
fhu fInh o nam co nhIou nguyon nhan va khong IoaI fru cac nguyon
nhan ko fron.
Su nhIom doc frong co fho nguoI fhong qua ba con duong:
Tham fhau qua da
Ho hap
TIou hoa |do an phaI fhuc pham bj nhIom doc).
Ngay khI xam nhap vao co fho, dIoxIn fhoo duong mau don cac
co quan va cac mo nhay cam, chung Iam fhay doI dIon fch fo bao va
pha huy chuc nang fo bao do. uoI fac dong cua dIoxIn, cac fo bao gIa
khong chof dI va cung khong duoc fhay fho boI cac fo bao fro. Chung
phaf frIon manh mo Iam maf chuc nang IIon kof cac fo bao voI nhau
fao fhanh cac khoI u hay con goI Ia ung fhu.
KhI fIop xuc voI 2,3,7,8TC cac hop chaf chua CIo con dang
frong buong fu cung hoac sau khI sInh ra da Iam anh huong don hoaf
dong chuc nang fInh fhan o fro om da Ion va dang phaf frIon. Cac

57
anh huong phaf frIon gom ca nhuoc dong va cuong dong, cung nhu
hIon fuong gIam suf fap frung chu y, kha nang nhan fhuc va phaf
frIon van dong, anh huong ngay frong fu cung va ngay khI sInh.
IoxIn fan frong sua mo, cho non vIoc nuoI con bang sua mo so anh
huong don con caI.
Cac fac nhan frong moI fruong fac dong vao vaf IIou dI fruyon o
muc gon hoac muc do nhIon sac fho. Sau khI bj fac dong frong nhIou
fruong hop gon co fho co kha nang fu sua chua do fro IaI frang fhaI
bnh fhuong, mof so dof bIon o frang fhaI Ian, khong bIou hIon ra
kIou hnh. V vay chI phaf hIon o muc do fo bao, nhaf Ia o nhung
nguoI dj hop fu |hoforozygafos).
IoxIn khong co fnh chaf gay dof bIon nhung can chu y don
hoaf fnh fhu phaf cua dIoxIn, bao gom cac qua frnh sInh hoa bj bIon
doI. Truoc hof Ia su chuyon hoa cac monooxygonaza, v cac san pham
cua cac phan ung fron co fho fro fhanh cac chaf phaf dong frong qua
frnh sInh fruong va ca cac qua frnh dI fruyon doc hoc frong co fho.
Su suy gIam hoaf fnh chuc nang cua ho mIon djch fron non cua cac
dao dong chuyon hoa chung, cac roI Ioan vo fhuc bao cung voI su
fham gIa fang san xuaf poroxIf, cung co fho Iam pha huy cau fruc
AN hoac profoIn, fham gIa vao su phuc hoI cac fon fhuong fron. KhI
chuyon djch fuong quan cua cac phan ung oxy hoa khu. TC co fho
gay anh huong don su chuyon hoa cac axIf nucIoIc va kha nang chua
Ianh cac fon fhuong co fho do bj cam ung boI cac fac dong noI ngoaI
sInh, ko ca cac fac dong fIon fac nhan dof bIon.
O cac nuoc cong nghIop phaf frIon, do o nhIom moI fruong non
frong co fho nguoI co mof Iuong dIoxIn nhaf djnh, frung bnh Iuong
dIoxIn frong mo mo nguoI MI, Canada, Nhaf Ia 6 7 ppf. Nhu fho
ham Iuong dIoxIn frong mo o nguoI mIon Nam VIof Nam cao hon
nguoI fhuoc nuoc cong nghIop phaf frIon fu 2 3 Ian. o VN Ia mof
nuoc dang phaf frIon, ky ngho chua cao non nghI rang Iuong dIoxIn
cao frong co fho nguoI MNVN Ia do hau qua Iau daI cua chaf doc da
cam do IaI.

58
1.2.6. Tuc hu cuu doxn suu chen trunh o Vet Num
a. Cac phng tien dung e rai dioxin
May bay C123 bay o do cao 50 m phun vao mua kho fhang 13
hang nam, moI ngay 2 Ian vao Iuc 7 h30 sang va 4 h chIou, IIon fuc
fron 10 nam nham muc dch Iam chay rung.
May bay !H1 phun chaf doc pha hoaI cay frong
Phun fu xo o fo, xo boc fhop, fau fhuy.
Thoo fhong ko fh dIon fch daf bj raI chaf doc mau da cam
frong chIon franh VIof Nam cho frong bang 1.2 va 1.3.
Bung 1.2. Dicn ticb Jat bj rai o Vict Nam tu nam 10621060 (tbco
tai /icu cua Bo Quoc pbong My
ham Bat rung (ha) Bat canh tac (ha) Tong so (ha)
Tong so 1.8Z4.Z40 Z0Z.000 Z.0Z6.Z40

Bung 1.3. Dan so oa Jicn ticb bj rai cbat Joc boa boc trong cbicn
tranb Vict Nam
8II Tan Inh

Tong so
dan
8o dan Irong
vung b} raI
% Ian Irh
(km
Z
)
Ian Irh b}
raI (km
Z
)
%
1 TF ho Chi Minh 8.41O.O78 72.OOO 2,1 2.O2O 58O 2G
2 Binh Tri Thien 1.OO1.718 14G.OOO 7,G 18.84O 8.G78 2O
8 0uang ham, Ba hang 1.52O.52O 1O8.OOO G,7 11.O8O 2.G8O 22
4 hghia Binh 2.OO5.52O 17O.OOO 8,5 11.OOO 2.O4O 17
5 0ia LaiKon Tum 2.OO5.854 42.OOO G,5 25.58G 8.8O1 12
G Bac Lac 5O5.OOG G2.OOO 12,G 1O.8OO 727 8
7 Fhu Khanh 4OO.1O8 O4.OOO 7,O O.8O4 1.G88 1G
8 Lam Bong 188.G87 52.OOO 18,1 O.O88 72O 7
O Thuan hai 8OG.G87 88.OOO O,8 11.874 1.O18 1G
1O Song Be G5O.OO8 152.OOO 14,G O.85O 4.217 41
11 Tay hinh G84.OOG O7.OOO 14,1 4.O8O 1.48O 8G

59
12 Bong hai 1.8O4.7OO 8OO.OOO 28,O 7.578 8.778 4O
18 Long An O57.24G O1.OOO O,4 4.855 528 18
14 Tien 0iang 1.2G4.4O8 4O.OOO 8,8 2.877 15G G
15 Ben Tre 1.O41.888 18O.OOO 18,1 2.225 444 1O
1G Bong Tha 1.182.787 25.OOO 12,1 8.8O8 1OO 8
17 An 0iang 1.582.2G2 8.OOO O,2 8.4O2 11 O,8
18 Kien 0iang OO4.G78 85.OOO 8,5 G.858 2O8 5
1O hau 0iang 2.282.8O1 57.OOO 2,5 G.12G 27O 4
2O Cuu Long 1.54O.OO 1O.OOO O,G 8.854 8OG 8
21 Minh hai 1.21O.5O5 1O4.OOO 8,5 7.GO7 1.22G 1G
22 BK vung TauCon Bao O1.G1O O.OOO O,7 24O 8G 14
Tong cong 2G.225.72
O
1.OOO.OOO 7,5 182.2OO 8O.1O1 1G,51
(Bang tbong kc cua Lc Cao ai oa cong tac oicn nam 10S6

Ham Iuong dIoxIn fac dong manh mo don moI fruong daf vung
nay daf bIof Ia vung A IuoI fhuoc fInh Thua ThIon Huo. Thoo kof
qua nghIon cuu cua CS. Io Cao aI va cong su, fa fhay duoc su fhay
doI fhanh phan cua daf frong khu vuc bj nhIom chaf doc dIoxIn daf
bIof Ia fron vung daf foraIIf. KhI bj nhIom dIoxIn fh fhanh phan
mun cua daf bj gIam xuong nhu: nIfo fong so chI daf gIa frj frung
bnh va dac bIof Ia ham Iuong kaII nghoo, daf fro non nghoo phofpho
do fIou. ong fhoI qua frnh frao doI cafIon kIom fhap nhu cac cafIon
Ca
2+
, Mg
2+
frao doI fhap nhung ham Iuong H
+
, va AI
3+
IaI fang Ion
Iam cho moI fruong daf fro non chua hon. Nhu vay, fac dong cua
dIoxIn Ion vung daf bj raI chaf doc dIoxIn Iam fang cuong qua frnh
fhoaI hoa daf, Iam gIam do ph nhIou cua daf.
NgoaI ra, faI khu vuc rung ngap man Ca Mau cung bj nhIom
dIoxIn, chung xam nhap vao moI fruong daf Iam ham Iuong cacbon,
nIfo, phofpho, kaII frong daf bIon dong, Iam fhay doI dac fnh cua
moI fruong. Ca Mau, ac IIou Ia mof frong nhung vung bj nhIom
dIoxIn. Qua kof qua phan fch mau daf fa cung fhay duoc su fhay doI

60
frong fhanh phan daf nhu: frong nhung khu vuc bj nhIom dIoxIn fh
ham Iuong cac Ion Io
3+
, Io
2+
, AI
3+
, SO
4
2
, CI

cao hon so voI cac khu

vuc khong bj nhIom dIoxIn.
Ham Iuong Mg
2+
o daf rung faI sInh |fron daf da nhIom
dIoxIn) cao hon so voI vung daf o vung rung nguyon sInh .
Iuong AI
3+
frong daf frong rung, ham Iuong Io
3+
, AI
3+
frong
daf fhoaI hoa do dIoxIn da gIam dan khI daf ngap frIou djnh ky hay
daf co rung cho phu.
Ham Iuong mun o daf hoang hoa cao hon o vung daf rung
fruong fhanh do co nhIou xac cay.
o pH fron vung daf bj nhIom dIoxIn khoang 45.
Nguyon nhan cua hIon fuong fron Ia do khI raI chaf doc dIoxIn
Ion moI fruong fh dIon fch rung bj cho phu khong con, do do ma
duoI fac dong cua anh nang maf froI, cac fram fch pIrIf co frong daf
so oxI hoa fao fhanh axIf sunphurIf Iam chua daf. NgoaI ra, nguyon
nhan khac Iam cho daf fro non chua hon Ia do ham Iuong mun frong
daf fang Ion Iam xuaf hIon cac axIf huu co nhu: axIf acofIc, axIf
puforIc va H
2
S fang Ion, dong fhoI qua frnh hoa fan cac Ion Io
3+
,
Io
2+
, AI
3+
Mg
2+
dIon

ra nhanh chong Iam cho moI fruong daf bj fhoaI
hoa manh. Thoo kof qua nghIon cuu cua !y ban !10 80 cho fhay
ham Iuong dIoxIn o vung daf san bay Ion Hoa raf cao |cao nhaf so
voI cac vung daf nghIon cuu khac). NgoaI ra, vung daf o ac song Ma
a va can bun ao ca gan song co ham Iuong dIoxIn fuong doI cao so
voI cac khu vuc khac. Iou nay cang cho fhay khao saf su fon du cua
dIoxIn Ion ho sInh fhaI o vung Iong ho Trj An Ia co co so va raf co y
nghIa.
1.2.?. Anh huong cuu doxn trong chen trunh Vet Num
len mo truong nuoc
Trong song ngoI VIof Nam, nong do dIoxIn Ia 0,18ppf, gap 5 Ian
so voI cac song ngoI o My do VIof Nam bj raI chaf doc hoa hoc frong
chIon franh. ChI so fch fu sInh hoc o cac IoaI khac nhau Ia khac
nhau; ca co chI so fch fu sInh hoc frung bnh Ia 4500. Nguyon nhan
dan don o nhIom nuoc ngam phan Ion Ia do dIoxIn fch Iuy fron bo

61
maf daf, duoI fac dong cua nuoc dI chuyon fu bo maf sau do chung
fham sau vao cac Iop daf frong daf co fch Iuy dIoxIn non dIoxIn so
fhoo dong nuoc dan don hIon fuong nuoc bj nhIom doc dIoxIn.
IoxIn fon faI frong moI fruong nuoc duoI dang hoa fan hoac kof
dnh voI nhung chaf Io Iung va do dang fham nhap vao bun day. SInh
vaf frong nuoc hap fhu dIoxIn fhong qua duong fIou hoa, baI fIof.
Bung 1.3. anb gia bam /uong Jioxin trong nuoc song oa nuoc bicn
/uc bj rai cbat Joc Jict co
ham luJng 2,8,7,8TC00 trong cac cam 1O7O
(Baughman and Meselson)
Bia diem Loai ca t
Chi so
tich tu
sinh hoc
ham luJng 2,8,7,8
TC00 trong nuJc vao
truJc thJi gian do
Song Bong hai
Tan uyen
Tinh Song Be
Song Sai 0on

BJ bien Can 0iJ
Cyrinidae
Siluridae
Tachiuridae
Schibacidae
Falacmonidae
Croaker
Sciaenidae
Fenaeidae
54O
814
522
7O
42

7O
18
ham luJng 2,8,7,8TC00 trong ca ho tai mot so
nuJc cong nghie (Ryan, Fishinger, hieman, Bicse/,
Rae 1O841O84)
0reatLake(Canada)
woods ond (My)
Rainy River (My)
Ca
Yellow erch
Ca
G7
2G
2O125185
45OO
45OO
45OO
45OO
45OO

45OO
45OO



45OO
45OO
45OO
O.12O
O.18O
O.11G
O.O15
O.OOO8

O.O175
O.OO4



O.O148
O.OO5
O.OOOGO.O27O.O41

1.2.8. Anh huong cuu doxn chen trunh do vo thuc vut
vu rung o Vet Num
u. oi vi thc vat
KhI bj nhIom chaf doc dIoxIn, Ia cay kho, rung nhanh, do boc
chay ca fhan cay. VoI IIou Iuong nho |khoang 60g/ha), chaf pIcIoram
co maf frong chaf mau frang Ia dan xuaf cua pyrIdIn co fho gIof chof
mof so fhuc vaf.

62
Thuc vaf rung VIof Nam raf phong phu va da dang, co fron
7000 IoaI khac nhau, frong do co nhIou IoaI go hIom, ngoaI ra con co
nhIou cay dac san, cay fhuoc co gIa frj cao. V vay rung co vj fr quan
frong frong non kInh fo, bao vo moI fruong va bao vo nguon gon.
Trong chIon franh rung Ia muc fIou bj ban pha va raI chaf doc.
Trong fhoI gIan hon 10 nam, baf dau fu nam 1962, f nhaf co
14% rung VIof Nam bj raI chaf doc hoa hoc mof Ian va co nhIou khu
rung bj raI IIon fIop. Mua kho koo daI gay can fro cho su faI sInh va
o mof so dja phuong, su faI sInh khong dIon ra, khIon cho vIoc frong
rung fro non fhIof you. Nhung vung fro froI khong co cay co nua co
fho bj xoI mon hoac bj cac IoaI co doc haI xam Ian nhu co Imporafo
gay can fro cho vIoc faI sInh cua cac IoaI fhuc vaf fruoc kIa. oI voI
nong nghIop, khoang 1,3 frIou ha daf canh fac da bj huy hoaI.
NhIou IoaI cay rung da phaI ganh chju mof khoI Iuong chaf doc
raf nang no, ngay sau do da fruf hof fang Ia cay, fan rung bj pha vo.
an dan mof so cay bj chof kho, mof so cay khac chof fung phan.
on canh do, co mof so IoaI cay sau mof fhoI gIan IaI phuc hoI fro IaI
nhu cu, khong anh huong foI sInh fruong mof cach Iau daI. HIon
fuong do cho fhay anh huong cua chaf khaI quang doI voI fham fhuc
vaf phu fhuoc vao nhIou you fo khac nhau, mof frong nhung you fo do
Ia fhanh phan IoaI cay. Hau qua dau fIon Ia Iam fhay doI cau fruc
IoaI cay frong rung. Trong fruong hop bj fac dong manh, dan don
hIon fuong mof so IoaI nhu fro nua hay co daI fhay fho, dIou do da
gay f nhIou kho khan cho qua frnh faI sInh fu nhIon
Cac chaf mau da cam va chaf mau frang fhuong duoc su dung
do huy dIof rung. Chung gom nhung hop chaf gIong nhu hoocmon
fhuc vaf, co fac dung dIof cay rung bang cach can fhIop vao qua frnh
chuyon hoa cua cay sau khI bj nhIom chaf doc. Cac chaf nay co fac
dung huy dIof cac cay haI Ia mam. Chaf mau xanh, fhuong dung do
pha huy Iua, hoa mau, chua mof hop chaf huf nuoc Iam cay chof v
khong gIu duoc do am fhch hop do huy dIof mof so IoaI cay mof Ia
mam. KhI raI chaf doc hoa hoc Ian fhu nhaf fh Iam 10% cay bj chof,
so con IaI bj fhuong fon, khI raI Ian fhu haI fh Iam 25% cay bj chof.
RaI fIop Ian fhu ba fh bnh quan 50% cay bj chof. Nou raI Ian fhu fu

63
hay hon nua fh fy Io cay bj chof Ion foI 85100%. Cay bj nhIom chaf
doc fh Ia bj kho va rung nhanh va sau do bj boc chay, ko ca fhan
cay. Chaf pIcIoram co maf frong chaf mau frang, dan xuaf cua
pyrIdIno co fho dIof chof mof so fhuc vaf voI IIou Iuong nho 60g/ha.
Tuy nhIon nguoI My da raI xuong VIof Nam voI Iuong 1,7kg/ha! Vung
bj raI chaf doc nang no nhaf Ia khu vuc vung chIon fhuaf II cu voI
Iuong bnh quan 7 If/nguoI dan o vung do.
Cac IoaI rung Ia xanh rong, rung hon hop Ia kIm Ia rong, rung
uu fho cua IoaI cay ho au, rung ngap man va rung cay buI dong co
Savan, dac bIof Ia cac rung cay Iay go khong fho phuc hoI noI. Nhung
khu rung Ma a |ong NaI), A IuoI |Thua ThIon), chIon khu C, chIon
khu cu |Tay NInh), rung Ca Mau khong phuc hoI noI, maf dI mof
nguon IoI go raf Ion. on 70.000 ha su vof cua rung ngap man o xung
quanh duyon haI da bIon maf do cac chaf doc hoa hoc va khong fho
moc IaI duoc, frong khI do o ong Nam Thanh pho Ho Ch MInh co
nhung vung rong 200300 ha fro fhanh sa mac. Con cac cay rung
franh duoc chaf doc hoa hoc fh fhan cay cua chung bj Iam hu haI boI
cac manh bom va daI bac ma cac x nghIop cho bIon go khong fho dung
duoc. Trong chIon djch Ranch Hand, quan doI My da fhu nghIom
dung dIoxIn faI mof so don dIon cao su o VIof Nam. Trong vong mof
fuan Io cac cay cao su frong vung duoc fhu nghIom da rung hof Ia va
sau do anh huong qua cac rung cao su khac frong pham vI duong knh
khoang do ngan fhuoc. NgoaI ra, chaf doc hoa hoc con nhIom vao fhIon
nhIon. Thoo fhong ko chaf doc da cam do quan doI My raI xuong MIon
Nam VIof Nam da huy dIof mof ho fhuc vaf nhu sau:
Bu ng 1.4. Ta c ba i Dioxin /c n ca c bc sinb tba i Ja t (Tbco Dux &Young 10S6
Loai rung 0ien tich bi huy diet
Rung cao su
vuJn dua
Lua
Rung thong
Rung nga man
Rung nguyen sinh
GO%
7O%
48%
44.5OO ha
GG.OOO ha
>2.5 trieu ha

64
Thoo vIon nghIon cuu "Hoa bnh Quoc fo" Sfockhom, Thuy Ion,
dung fch cac chaf hoa hoc dIof co va Iam fruI Ia cay ma My raI xuong
ong uong 19621971 Ia 72.354 m
3
duoc phan bo nhu frong bang 1.5.
Bung 1.5. Cac cbat Joc My rai xuong /cn cac bc sinb tbai Jat Vict Nam
Tham thuc vat Chat mau cam
(m
8
)
Chat mau
trang (m
8
)
Chat mau
xanh (m
8
)
Tong luJng chat
hoa hoc (m
8
)
Rung
Cay lay go
hoa mau
8O.81G
7OO
8.818
1O.OO4
52O
212
1.G84
821
G.185
GO.5O1
1.55O
1O.21O
Tong cong 44.888 1O.885 8.182 72.854

b. oi vi he ong vat
Chaf doc dIoxIn do quan My raI xuong VIof Nam da gay non
nhung fac dong huy dIof cac IoaI dong vaf song fron can, song frong
vung rung ngap man cung nhu song o nuoc ngof va nuoc man. Tac
dong nguy haI do xay ra fuc fh khI cac chaf doc duoc raI xuong cac
moI fruong do va con koo daI cho don fan ngay nay. Truoc hof, su
fan pha fham fhuc vaf cua rung co fac dong fruc fIop don doI song
cua cac IoaI dong vaf, Iam maf noI cu fru va nguon fhuc an cua
chung, dac bIof ro nof doI voI cac IoaI an co va cac IoaI chIm. Tu do
gIan fIop don cac IoaI an fhjf va dan don su roI Ioan can bang ho
sInh fhaI dong vaf rung.
Cac IoaI chIm song va Iam fo fron cac fham rung co nhIou IoaI
khI bj fac dong fruc fIop boI chaf doc hoa hoc do fh khong con du
suc do bay, dI chuyon don cho khac do fm fhuc an va bj chof doI va
bj nhIom doc faI cho, chIm non con bj chof nhanh hon, frung khong
duoc fIop fuc gIu ap non khong no duoc va su sInh san cua cac IoaI
chIm do bj anh huong nang no. Mof so IoaI chIm buoc phaI roI khoI
khu rung bj nhIom doc do, dI chuyon don cac khu rung an foan hon.
HIon nay o rung Ca Mau mof so IoaI chIm Ion nhu o Nong, Coc o
da khong con co maf o cac san chIm. Mof so IoaI chIm khac nhu Co
Nhan, Co Ngang, CIa ay da fhay hIom dI, khong nhu fruoc nua.

65
Cac IoaI fhu rung Ion nhu voI, cop, gau, huou naI, bo rung, ca
don moo rung, chon, cao, khI, ca sau, ran, ky da cung da bo noI song
quon fhuoc chuyon don cac vung khac hoac bj chof khI bj nhIom chaf
doc hoa hoc, nhaf Ia dIoxIn voI Iuu Iuong cao, dac bIof Ia huou, naI v
chung co suc chju dung kom hon. Qua hon muoI nam fhoo doI o vung
rung Ca Mau fInh Ca Mau, Vo Quy |1998) da cho bIof o do chI con co
12 IoaI fhu va 12 IoaI bo saf va khong fhay dau vof cua ho va ca sau.
IoaI chuof chuI bj gIam suf nhIou vo so Iuong do chaf doc hoa hoc da
pha huy gan nhu foan bo fhuc an fhuc vaf can fhIof cua chung. Nguoc
IaI, IoaI chuof va IoaI bo chof IaI phaf frIon nhIou hon vo so Iuong ca
fho o mof vung bj raI chaf doc hoa hoc va nguy co Iam djch bonh fron
nguoI va dong vaf Iay Ian rong hon. Co Io cac vung co nong do dIoxIn
fhap fu 0,0150ppm co fac dung nhu hoocmon kch fhch su phaf
frIon. Tuy nhIon, nhung chuof mo co chua bj nhIom dIoxIn voI IIou
khong gay chof da sInh ra mof fho ho chuof co fap fnh khong bnh
fhuong. Cac IoaI fhu rung co fho bj chof khI an phaI fhuc an co chua
IoxIn don muc nao do: chuof bj chof khI an mof Iuong 2045
mIcrogam/kg fho frong, fho 115mIcrogam/kg fho frong, khI
70mIcrogam/kg fho frong, och 1000 mIcrogam/kg fho frongTron
nhIou khu vuc cua Tay Nguyon va 80% vung rung nhIof doI, nguoI fa
chI con fhay 4 IoaI chIm va 5 IoaI dong vaf co vu so voI so IoaI cua
chIm Ia 175 IoaI va cua dong vaf co vu Ia 3055 IoaI fruoc haI dof raI
chaf doc hoa hoc |Vo Quy, 1984). Truoc day, khI chua bj fac dong cua
chaf doc hoa hoc, rung Ma a co Iuong fhu gan gIong Nam Caf TIon.
Sau khI rung bj raI chaf doc hoa hoc, so Iuong IoaI fhu da gIam han.
Bung 1.6. 8o /uong /oai tbu truoc oa sau kbi rung bj cbat Joc boa
boc o Ma a
Khi chua bi chat doc
hoa hoc
Sau khi bi rai chat doc hoa
hoc
Ten ho, bo thu
So giong So loai So giong So loai
nsectivora
1. Truaiidae

2

2

1

1


66
Chirotera
2. Fteroodidae
8. Rhinolohidae

2

2

2
1

2
1
Frimates
4. Loricidae
5. Cerioi theeidae
G. hyloetidae

1
2
1

1
5
1

1
1
O

1
2
O
Fholidota
7. Manidae

1

1

1

1
Carnivora
8. Canidae
O. ursidae
1O. Mustelidae
11. viveridae
12. herestidae
18. Felidae

1
1
8
5
2
2

1
1
8
5
2
2

1
1
1
2
2
1

1
1
1
2
2
1
Froboscidae
14. Elehantidae

1

1

1

1
Artiocdactyla
15. Suiodae
1G. Cervidae
17. Tragulidae
18. Bovidae

1
2
1
2

1
8
1
8

1
2
1
2

1
2
1
2
Rodentia
1O. Sciuridae
2O. Fetauristidae
21. Muridae
22. hystricidae

8
2
8
1

8
2
11
1

8
O
8
1

8
O
11
1
Tong cong 8O 52 2O 88
(Nguon. ang Huy Huynb oa cong su 1004

67
ang 1.6 cho fhay sau khI bj raI chaf doc, so gIong fhu gIam dI
25,6%, fu 39 gIong con 29 gIong, so IoaI gIam dI 14 |26,9%), fu 52 IoaI
con 38 IoaI. Ho Vuon |Hy/obatiJac) voI IoaI vuon don |Hy/obatcs
conco/or) khong co kha nang xuaf hIon fro IaI. Chju su fac dong
manh mo nhaf Ia cac IoaI fhu Ion an co, koo fhoo chung Ia cac IoaI
fhu an fhjf. Chaf doc hoa hoc Iam chof co, rung Ia cay rung Iam fhu
maf nguon fhuc an, maf noI fru an, dong fhoI cung fac dong fruc fIop
hoac gIan fIop qua fhuc an, nuoc uong Ion co fho chung gay non
nhung bIon doI sInh hoc va sInh Iy. Chnh v vay, nhIou IoaI fhu da
dI fan ra ngoaI vung nhIom doc, cac IoaI khac fru IaI nhung khong
phaf frIon duoc so Iuong ca fho, fu do gay non su gIam chaf Iuong cua
quan fho fhu rung. MuoI nam sau khI bj fac dong cua chaf doc hoa
hoc, nhIou IoaI fhu van chua hoI phuc, nhaf Ia fhu Ion. |bang 19)
Bung 1.?. Mat Jo so /uong mot so /oai tbu Ma a trong pbam oi
2.000 ba
Khi chua bi chat doc
hoa hoc
Sau khi bi rai chat doc
hoa hoc
Loai
Mat do
con/1OOha
So luJng Mat do
con/1OOha
So luJng
Bo tot (Bosgaurus)
hoang (Muntiacusmuntjak)
voi (Elehanmaximus)
Cho rung (Cuon Alinus)
Cheo cheo (Tralusjasasuary)
84
45
18
28
1O2O
GO8O
8O1OO
2O4O
4OGO
2OO4OO
12
18
O,51
O,2O,5
84
2O4O
2OGO
1O2O
51O
GO8O
(Nguon. ang Huy Huynb oa cong su, 1007
Cac quan fho fhu khac nhu khI vang, khI Maf do, cay gIong, cay
huong cung bj gIam so Iuong raf nhIou. Cung voI vIoc gIam fhanh
phan IoaI, gIam so Iuong Ia su xao fron vo phan bo va cau fruc quan
cu cac IoaI. Kof qua dIou fra fhuc fo faI ac IIou cho fhay: sau khI bj
raI chaf doc hoa hoc |19681969) cac IoaI sau dom, sau Iuc va cac IoaI
con frung khong djnh dang xuaf hIon nhIou mof cach baf fhuong. Cac
IoaI gIa suc nuoI frong nha dou chof nhu bj djch. Rung ngap man

68
rung Ia Iam fang dof ngof sInh khoI va khoI Iuong chaf huu co frong
nuoc bIon von bo, sInh vaf phu du fu bIon koo vao bo fap frung voI
maf do cao, fang cac au frung va fhuc an cho fom ca. V vay dan don
hIon fuong maf do fom ca fang cao dof ngof o vung ngap man von bo
va mua fom ca nhung nam 19681970 ngu dan cac xa von bIon fhuoc
huyon VInh IoI huyon CIa RaI frung mua fhuy san. Khong chI
frong mo va phu fang cua cac IoaI gIa suc ma ca cac IoaI fhuy san haI
manh vo cung co kha nang fch Iuy raf Ion cac chaf doc qua qua frnh
fch Iuy sInh hoc.
Mof fac haI Iau daI khong kom phan quan frong cua fhuoc dIof
co anh huong don ho sInh vaf Ia gay ra cac bonh kho chua cho dong
vaf va cac IoaI bj bIon dang, dj hnh. NgoaI ra, fhuoc dIof co con dang
hIon dIon ngay frong fhuc an cua suc vaf 1820 nam sau khI phun
xjf. o fnh chaf hoa Iy nhu fron, khI chu chuyon frong cac fhanh
phan moI fruong va frong IuoI fhuc an, dIoxIn so bj hap phu, fch Iuy
va khu fru frong cac mo fo bao cua cac co quan frong co fho dong vaf.
KhI bj nhIom chaf hoa hoc o IIou Iuong cao va frong fhoI gIan
ngan duoc xom nhu su sfross cap fnh; nhIom doc cap o nhung ca fho
nhay cam gay ra su fon haI vo maf hnh fhaI hoc nghIom frong, Iam
fhay doI vIoc frao doI chaf mof cach dang ko, Iam fo bao bj xop xuong
va fon haI don cac mo. Nou cac mo fon haI qua Ion hoac nou qua frnh
sInh Iy song bj suy you Iau daI fh cac sInh vaf so chof. TI Io fu vong
xay ra nhanh chong nou cac sInh vaf bj nhIom doc o IIou cao. Iou nay
co nghIa Ia chaf doc gay chof cap fnh fhuong xuaf phaf fu su suy sup
nhanh chong cua qua frnh frao doI chaf va khI dong vaf bj nhIom doc
dIoxIn voI IIou Iuong vo cung bo |ppf) so fac dong fao dof bIon gIon, gay
bonh faf hoac cho ra cac san pham sInh hoc khong bnh fhuong.
Vo fac dong Ion su phaf frIon cua dong vaf co vu, fa fhay moI
fruong bj nhIom doc dIoxIn dong nghIa voI qua frnh fham nhap cua
dIoxIn frong IuoI fhuc an doI voI cac IoaI dong vaf. Cac nghIon cuu co
ban cho fhay, TC fch fu frong cac mo fo bao va fon Iuu cao nhaf
frong mo mo |do fnh ua mo), fo bao gan, frong frung va sua cua dong
vaf. ThoI gIan ban huy cua dIoxIn fhuong koo daI frong co fho dong
vaf hon so voI moI fruong vaf Iy.

69
Bung 1.8. Tboi gian ban buy cua Jioxin trong co tbc Jong oat
CJ the ton luu ThJi gian ban huy
Khi 455 ngay
hguJi 8,7 nam
Chuot 158O ngay
LJn bien 8OOO ngay
IoxIn da co anh huong nguy haI dang ko don cac IoaI ca. Truoc
hof chung huy haI nguon fhuc an cua cac IoaI ca, nhu cac IoaI fao
song frong nuoc, Iam sInh khoI cua fao gIam dI nhIou. Trong 3 nam
dau, do cay rung bj chof, Iuong bun ba do fhuc vaf phan huy fang Ion
da koo fhoo su gIa fang fam fhoI so Iuong ca va fom nhung sau do fh
gIam suf raf nhanh do fhIou fhuc an. V fhIou fhuc an va nhIom doc,
nhIou IoaI ca nhu ca chao, ca ngao o cac cua song nhu vung Cua Ion,
song Ong oc, song Rach Tau o dong bang song Cuu Iong bj gIam
suf nhIou, khoI Iuong danh baf chI con khoang 15% fruoc day. Cac
IoaI fom, cac IoaI cua nuoc ngof, cac IoaI fhan mom nhu ngao, so,
vop cung bj gIam suf. VIoc su dung chaf dIoxIn frong chIon franh o
VIof Nam da gay ra fhIof haI vo san Iuong fom Ia 601000kg/ha. ChI
rIong fInh Ca Mau, moI nam da bj fhIof haI fu 2.695.080 kg don
4.491.800 kg fom. Nhu vay, khong chI co ho sInh fhaI maf daf ma ca
ho sInh fhaI nuoc ngof va nuoc Io cung bj pha huy.
NhIou IoaI con frung, frong do co nhIou IoaI co vaI fro quan
frong frong fhu phan cho hoa nhu cac IoaI ong song frong cac khu
rung va khu dan cu bj raI chaf doc hoa hoc dIoxIn da bj nhIom doc
voI so Iuong Ion, dac bIof Ia IoaI ong maf raf nhay cam doI voI chaf
IoxIn. Cac IoaI con frung fhuoc bo canh mang, IoaI ruoI, cac IoaI con
frung fhuoc bo canh cung cung co fho bj nhIom doc nhu vay. IoaI bo
rua cung raf do bj nhIom doc dIoxIn frong gIaI doan au frung. Nguoc
IaI, cac quan fho rop IaI gIa fang vo so Iuong mof cach dof ngof, Ia do
cac IoaI con frung an rop bj fhIof haI kha nhIou do dIoxIn.
Thoo nghIon cuu cua nhom !1080 |VIof Nam) cho fhay,
dIoxIn da Iang can frong bun ao va fham nhap vao co fho ca fram

70
fhoo cac hoaf dong suc bun va fhuc an cua ca: dIoxIn co ham Iuong
cao frong mo ca, mo vjf, va frong mau nguoI faI A So. Tu do fac gIa
da nhan xof dIoxIn da Ian fruyon fu moI fruong bun daf fhuc an
|mo ca, vjf) nguoI. NgoaI ra, kof qua phan fch mau fhuy san con
cho fhay ham Iuong dIoxIn raf cao frong ca o vung song ong NaI |co
quan ho fruc fIop foI ho Trj An noI fch fu va fram fch cac chaf o
nhIom).
Bung 1.9. Luong Jioxin ticb /uy trong cac /oai tbuy san noi bj rai
cbat Joc
Mau Ihuy haI san ( nam 1978)
Loai
vung
Ca tre (t) Ca qua (t) Tom (t)
Song Sai 0on 7O,O 42,O
Song Bong hai 522 814 54O
Can 0iJ 7O,O 18,O

1.2.9. Anh huong cuu doxn do vo nguo Vet Num
Nhung bIon Ioan nhIom sac fho, nhIom sac fu, frao doI nhIom
sac fu o chj om kha ro rang. Trong nhung nam 19841985, nhung
nghIon cuu phoI hop gIua cac nha khoa hoc VIof Nam va My |dac bIof
Ia CIao su fruong aI hoc Nov York ArnoId Schocfor) da cho fhay,
ham Iuong dIoxIn frong mo mo cua nguoI mIon Nam VIof Nam kha
cao |bao cao HoI nghj quoc gIa hoa hoc My, 1541986):
15 mau mo o nguoI mIon Nam chua 27.8 ppf frong do 9 mau
mo cua nguoI mIon ac khong phaf hIon dIoxIn |o muc nhay 2ppf).
Iuong dIoxIn frong mo mo cua nguoI mIon Nam VIof Nam
|fu 19761985) bnh quan Ia 23 ppf, cao hon so voI cac nuoc cong
nghIop nhu Nhaf an Ia 6,6 ppf, Canada Ia 7 ppf.

71
Thoo nghIon cuu gan day cua My cho fhay, dIoxIn pha huy
fuyon noI fIof va ho fhong mIon djch, anh huong don su phaf frIon
cua bao fhaI, gIam Iuong fInh frung o dan ong, vIom mang da con o
phu nu. ang 1.10 cho fhay fy Io say fhaI va chua frung o phu nu
mIon Nam kha cao.
Bung 1.10. Ty /c say tbai Jo nbicm Joc Jioxin cbicn tranb oa cbua
trung cua san pbu micn Nam
ham Ty le say thai (%) ham Ty le chua trung (%)
1O71
1O77
1O78
18,O1
1G,5
18,14
1O71
1O7G
1O77
1O78
1O7O
O,O
2,5
8,85
8,G
4,G
(Bcnb oicn pbu san Tu Du, Tbanb pbo Ho Cbi Minb

NghIon cuu cua nhIou bonh vIon cho fhay fy Io bj nhIom chaf doc
hoa hoc o cac doI vo chong song mIon Nam cao hon so voI mIon ac va
fy Io fro om sInh ra bj dI dang o mIon Nam fang fhoo fhoI gIan.
Bung 1.11. Ty /c nbicm cbat Joc mau Ja cam cbicn tranb oa bau
qua o Micn Nam
(Bcnb oicn pbu san Tu Du, Tbanb pbo Ho Cbi Minb
Boi tuJng nghien cuu 0i tat
bam sinh
Say thai Sinh non vo
sinh
78G doi vJ chong, bo di bo doi J mien
ham bi nhiem doc dioxin
8,14% 14,2% 2,O1% 2,8%
418 doi vJ chong hoan toan song J mien
Bac khong bi nhiem doc dioxin
O,2% O,O4% O,O1% 1,2%


72
Bung 1.12. Ty /c trc cm Jj Jang nbicm cbat Joc mau Ja cam cbicn tranb
ham Ty le tre em bi di dang(%)
1O77
1O7O
1O8O
1O82
1O84
O,7
1,OG
1,24
1,84
1,42

Vo maf sInh san, khI nghIon cuu ba xa fhuoc huyon CIong Trom
fInh on Tro fh cho fhay so voI vung doI chung:
Ty Io say fhaI fu nhIon fang hon haI Ian.
Ty Io dj faf bam sInh cung fang Ion raf nhIou Ian, fu 0,14%
Ion 1,78%. Cac dj faf nay dou khong co frong pha ho cua mof so gIa
dnh duoc dIou fra. onh vIon phu san Thanh pho Ho Ch MInh da
fIon hanh fhong ko sInh san cho fhay:
+ Ty Io say fhaI fhong fhuong khong co fhay doI dang ko.
+ Ty Io fhaI chof Iuu fang hon haI Ian so voI fhoI ky chua raI
chaf doc hoa hoc.
+ Ty Io chua frung va bIon chung cua no |chorIoopIfhoIIoma)
fang Ion 4,6% so voI 0,06% o pha ac VIof Nam. Chua frung va
chorIoopIfhoIIoma xay ra fron cac fhaI phu con fro |2030 fuoI) Iuc
xay ra cuoc chIon frang hoa hoc ho chI khoang 10 fuoI.
Ty Io dj faf bam sInh, sInh quaI fhaI fang gap 3 Ian so voI fhoI
gIan fruoc. TaI bonh vIon Tay NInh frong 3 nam 19791982 da co
fruong hop dj faf bam sInh, quaI fhaI mof phan fu cac dja phuong dua
don. NhIou quaI fhaI khong co frong pha ho cua gIa dnh dja phuong
hoac raf f duoc y van fho gIoI noI don. Co gIa dnh sInh ra 4 con
song dou mu ca haI maf, co 4 fruong hop khuyof fhanh bung. Co quaI
fhaI chI co khung chau va 2 chI duoI. Iou fra fron ba huyon mIon
ac VIof Nam cho fhay, co su khac bIof ro rof gIua cac nhom gIa dnh

73
ma nguoI chong co fIop xuc voI chaf doc hoa hoc |A) va cac nhom gIa
dnh ma nguoI chong kho ng co fIop xuc voI chaf doc hoa hoc |).
Bung 1.13. 8o sanb anb buong giua 2 nbom. nguoi cbong co ticp xuc
cbat Joc boa boc (A oa cbong kbong co ticp xuc ooi cbat
Joc boa boc (B
Cac benh (A) (B)
Say thai tu nhien
0i tat bam sinh
Chua trung
Thai chet luu
7.O8%
O.G4%
O.OO%
1.O5%
5.8G%
O.4G%
O.OG%
2.2O%

Vo fnh hnh suc khoo, cac cuoc dIou fra faI ba xa Iuong Phu,
Iuong Hoa, Thuan Ion huyon CIong Trom fInh on Tro cho bIof
fnh hnh suc khoo cua nhan dan co nhIou bIon doI va suf kom hon so
voI fnh hnh suc khoo nhan dan xa My Thanh khong bj raI chaf doc
hoa hoc. Mof so bonh faf phaf frIon nhIou hon so voI fhoI ky fruoc
chIon franh hoa hoc. Mof so bonh duoc phaf hIon bao gom:
Cac bonh duong fIou hoa, dac bIof bonh vIom Ioof da day, fa
frang, vIom gan.
onh rang mIong.
onh suy nhuoc fhan kInh.
onh suy nhuoc co fho, co gan IIon voI bonh fhIou mau fhuoc
IoaI nhuoc sac kha pho bIon, fham ch co fruong hop gIam hong cau
fram frong.
Iou fra 48 cap bo mo o huyon A IuoI, noI da bj raI chaf doc
hoa hoc, fI Io dj faf bam sInh Ia 2,68%, fy Io say fhaI Ia 15,67%, fy Io
fro om bj chof fu 05 fuoI Ia 18,58%... RIong vo fnh hnh gan Iach
cac fac gIa Ton uc Iang, o uc Van da kham cho 2.077 nguoI Ion
va fro om fhuoc 4 xa cua huyon A IuoI fruoc nay da bj raI chaf doc
hoa hoc fh fhay: 16 nguoI co gan va Iach fo chIom fy Io 0,77% dan.
Nhung nguoI nay dou Ion fuoI |frung bnh 49 fuoI). Co 4 nguoI bj xo
gan, 4 nguoI khac bj vIom gan do sIou vI frung, con 1 nguoI bj xo gan,
1 nguoI bj IoucomIo kInh.

74
Nhung so IIou nay fuy chua du nhung cung khIon fa suy nghI foI
su IIon quan gIua cac bonh fron voI vIoc nhIom chaf doc dIoxIn.
1.3. CAC GA PHAP X LY OOXN TRONG MO TRONG
ua fron nhung dac fnh cua cac ho nha C, dac bIof Ia 2,3,7,8
TC, khong hoa fan frong nuoc, fan f frong dung moI huu co, co aI
Iuc manh do huf cac chaf huu co, bon vung vo maf moI fruong va sInh
hoc, fron fho gIoI, nguoI fa da dua ra cac fIou chuan Iam sach C voI
ho fhong xu Iy co kha nang fach C khoI cac chaf bj nhIom. Mof vaI
phuong phap xu Iy C va cac san pham nhIom C da duoc fm
hIou, chung bao gom: fhaI bo daf, pha huy bang nhIof, Iam bIon fnh
sInh hoc va hoa hoc. MoI phuong phap dou co maf han cho vo kInh fo,
fnh kha fhI ky fhuaf va kha nang chap nhan.
1.3.1. Phuong phup tho
Truoc day phuong phap IoaI bo cac vung daf bj nhIom dIoxIn va
cac ho nha dIoxIn da fung duoc ap dung. Nhung cho don nay khI daf
chaf nguoI dong fh phuong phap nay co nhIou han cho. O My, fhoo
Iuaf kIom soaf cac chaf fhaI doc haI |TSCA ToxIc Subsfanco ConfroI
Acf) phuong phap huy bo vung daf co rac nhIom cac ho nha C
hoac vuf bo rac chua C vao daI duong hIon nay da bj ngan cam
|PA 1986, 1988).
1.3.2. Phuong phup hou ly
Phuong phap pha huy bang nhIof Ia phuong phap fruc fIop nhaf
do xu Iy va huy nhung vaf chaf nhIom C v duoI nhung dIou kIon
fhch hop, su pha vo C duoc dam bao. Ion hnh nhaf vo ap dung
cong ngho nay Ia xu Iy rac fhaI nhIom C, nguoI fa da su dung cac
Io nung quay, Io fhIou co bom djch, Io fhIou co non chaf Iong, Io phan
ung dIon caI fIon, Io fhIou bang fIa hong ngoaI, Io nhIof phan fao ho
quang dIon, oxI hoa nuoc bo maf, fhIof bj fao fhuy fInh faI cho |Quoc
hoI My, 1991).
Trong cac phuong phap fron, vIoc fhIou huy IIon quan don oxy
hoa phan fu C o nhIof do cao Ia phuong phap fhuong duoc fhu
nghIom rong raI nhaf. Vo vIoc phan huy 2,3,7,8 TC, mof frong

75
nhung chaf doc haI nhaf frong ho nha C, PA da you cau hIou
suaf fhIou huy Ia 99,99%, do daf duoc hIou suaf nay doI hoI mof nhIof
do foI fhIou Ia 1500 2600
0
I, frong f nhaf 30 phuf do dam bao
dIoxIn duoc pha huy hoan foan. Nam 1977, khong Iuc My da huy bo
chaf doc da cam nhIom 2,3,7,8 TC bang fhIou huy o nhIof do cao
ngoaI bIon, nhIof do chay cao foI muc 1500
0
C frong Io fhIou va PA
da xac djnh hIou suaf chay Ia 99,9%.
So dI o My co fho fIon hanh nhIou phuong fhuc xu Iy bang nhIof
doI voI C, do frong qua frnh fhu gom da co su phan IoaI rac fhaI.
oI voI IoaI rac ran, Iong nhIom Chon cau fra IoI dung nhaf., co fho
ap dung ho fhong fhIou huy Iuu dong cua PA, mof ho fhong Io quay
co fho van chuyon. oI voI Io fhIou duoc dung do xu Iy nhung chaf
fhaI ran, Iong khac nhau co fho chua hoac khong chua frong fhung
chua va rac fhaI co fho xu Iy rIong hoac dong fhoI, day Ia kIou Io
duoc su dung pho bIon o My.
Ho fhong dof chay co non hoa Iong |IC IIuIdIzod od
CombusfIon) da fung duoc dung pho bIon do xu Iy bun sInh fu nha
may xu Iy rac fhaI fhanh pho va rac fhaI sInh ra fu nha may Ioc dau,
nha may gIay va bof gIay va cong nghIop duoc pham. Ho fhong bao
gom mof noI chju Iua kIou dung co fam duc Io. Mof non bang vaf IIou
haf, fhuong Ia caf, duoc daf fron fam duc Io. Ho fhong dung Iuc cuong
buc fhoI dong khong kh nong do hoa Iong non va fao fhanh mof
vong xoay Ioc raf manh non dam bao kha nang fron chaf fhaI voI cac
haf cua non va khong kh nhIon IIou. Su dof chay duoc do dang do
buong dof chay bon fron. IoaI va co vaf IIou duoc xu Iy Ia raf quan
frong v su bIon fhIon vo frong Iuc va fy frong co fho Iam hong qua
frnh xu Iy |Quoc hoI My 1991).
Tu dau nhung nam 1970, vaI phuong phap hoa hoc da duoc khao
saf do Iam fhoaI bIon C. Xu Iy vaf IIou nhIom C voI chaf fhu
poIyofhyIono gIycoIafo kIom |APC AIkaII PoIyofhyIono CIycoIafo) o
nhung vung rac fhaI doc haI da chung mInh fhanh cong frong vIoc
pha huy C frong djch rac fhaI, fham ch con co fho Iam duoc doI
voI cac fruong hop kho khan. Xof nghIom sInh hoc cho fhay san
pham phu do xu Iy 2,3,7,8 TC voI chaf fhu APC khong co su

76
fap frung sInh hoc hoac fch Iuy sInh hoc, khong gay ra dof bIon va f
doc hon nhIou so voI 2,3,7,8 TC |KIoo1988).
on canh do, oughrfy va cong su |1993) da fIon hanh phuong
phap phan fch khu daf nhIom dIoxIn bang quang gIang hoa. ToI 86%
TC frong daf co fho bj gIang hoa boI qua frnh nay. Phuong phap
nay dua fron Iy fnh do Iam su quang phan TC do dang bang anh
sang maf froI, mof hon hop dung moI huu co |2:1 fhoo frong Iuong)
Tofradocano va 1bufanoI duoc ung dung voI vung daf o nhIom. You
fo dIou khIon frong su quang phan TC Ia phan gIaI cua hop chaf
fu daf, co cho van chuyon Ion bo maf daf va kha nang fIop xuc anh
sang maf froI. V cac dung moI ruf cac TC gan chaf frong daf, su
chuyon dong doI Iuu Ion fron cua hop chaf Ia do su bay hoI cua dung
moI. HIou qua cua qua frnh cung phu fhuoc vao su can bang gIua su
chuyon dong doI Iuu va su fIop xuc anh sang maf froI frong qua frnh
fhoaI bIon.
HIIarrIdos va cs., 1994, xom xof su bIon fnh cua TC khI co
nhung chaf hoaf dong bo maf va ho chI ra rang, co fho pha huy
quang phan TC bang fIa . Hon 92% TC da duoc huy frong daf
caI fao voI 100 ppb TC; 25% nuoc va 2% chaf hoaf dong bo maf
khong Ion khI dung
60
Co IIou cao. Su dung
60
Co Iam nguon franh duoc
su fang nhIof do va nhu cau nang Iuong cua cac nguon fIa khac gay
buc xa Ion hoa nhu chum oIocfron.
Trong HoI fhao quoc fe Ian fh 5 ve dIoxIn ayroufh, CHI
c nam 1985, Torry I. Sfoda gII fhIeu haI IoaI fhIef b do Hang
J.M. HuboI va IT. CorporafIon KnovIIIo Tonnosso san xuaf. Nhng
fhIef b nay co kha nang pha huy c dIoxIn bang nhIef va fIa f
ngoaI. Kef qua au fIon cho fhay cac may o con fhe Iam gIam ham
Ing dIoxIn frong af f 240 ppb xuong ch con 1 ppb. Tuy vay, cac
fhIef b nay ch co ch frong frng hp dIen fch af b o nhIem hep
|nh Sovosso vI dIen fch 1,2 km
2
).
NhIou faI IIou da cong bo cho bIof nhIou oxyf kIm IoaI va sunfua
kIm IoaI Ia cac chaf ban dan, duoI fac dong cua anh sang maf froI va
do am cua daf, co kha nang gaay ra su phan huy dIoxIn co maf frong
daf nhu kom oxyf, fIfan hydroxyf.

77
Mof phuong phap khac cung duoc nhac don frong xu Iy TC Ia
vuI hoa chaf nay frong mo muoI hoac cac san pham fach haf nhan
frong cac khoang an foan |chI ap dung cho cac quoc gIa co IIon quan
don san xuaf haf nhan).
1.3.3. Phuong phup snh hoc
ung vI sInh vaf do Iam bIon fnh cac chaf huu co o nhIom bon
vung nhu dIoxIn Ia phuong phap dang duoc quan fam nhIou. Mof IoaI
nam co fon khoa hoc Pbancrocbactc cbrysosporium da duoc chung
mInh Ia co kha nang phan huy 2,3,7,8 TC frong phong fh
nghIom |umpus 1985; os RosIors 1986). Trong cac mau cay co chua
1,25 nmoI chaf 2,3,7,8 TC, 27,9 pmoI duoc khoang hoa fhanh CO
2

frong 30 ngay |2,23% su chuyon hoa) fang Ion 49,5pmoI frong 60 ngay
|3,96% chuyon hoa) |os RosIors 1986). Kha nang chuyon hoa cua nam
nay IIon quan foI ho fhong onzymo phan gIaI IIgnIn ngoaI bao.
PhIIIppI va cs., 1982 cho fhay cac mau cay PscuJomonas
tcstostcroni cua mof vI khuan chua ro co nguon goc phan Iap fu daf o
Sovoso, Y va mof hon hop cua 6 chung vI khuan chua ro fach fu daf o
Sovoso duoc u aI kh voI
14
C2,3,7,8 TC frong 35, 54 va 12 fuan,
cac kof qua cho fhay rang co su xuaf hIon cua mof chaf chuyon hoa
cua
14
C2,3,7,8 TC frong faf ca ba moI fruong nuoI cay.
Mof nghIon cuu khac cua Mafsumura va onzof |1973) chI ra
rang cac sInh vaf co kha nang phan huy dIoxIn bao gom: mof nam
TrIchodorma vIrIdo, vI khuan Psoudomonas purIda va ba IoaI khac da
duoc danh so. Kof qua fhu duoc sau khI nghIon cuu fron 100 chung vI
khuan co kha nang phan huy fhuoc fru sau. Cac vI khuan nay duoc
duy fr frong moI fruong Iong khong co ngoaI vaf va do duoc su san
xuaf cac chaf chuyon hoa fu
14
C2,3,7,8 TC.
1.4. LOA TR OOXN TRONG CO THK NGO
VIoc xu Iy nhIom doc dIoxIn fron nguoI con gap nhIou kho khan.
Nhu da noI frong cac phan fron, dIoxIn fch Iu frong co fho nguoI faI
cac mo mo, khong bj phan gIaI frong co fho va baI fIof nguyon von
qua duong maf, sua. Nhng fhoo duong maf dIoxIn IaI duoc faI hap
fhu khI xuong don ruof, fhoo duong sua mo, vIoc bj nhIom dIoxIn IaI

78
fruyon sang con dang bu. V vay, do IoaI fru dIoxIn ra ngoaI co fho,
nguoI fa nou ra mof so cac gIaI phap sau:
Su dung cac vaf IIou co kha nang hap fhu dIoxIn nhu dau
khoang, fhan hoaf fnh, sucroza poIy osfor do IoaI fru dIoxIn ra khoI
co fho.
- Iam gIam doc fnh cua dIoxIn fron co fho nguoI bang cach su
dung nhung chaf co fac dung khu manh nhu cac axIf boo chua
vIfamIn C, vIfamIn , saf, nguyon fo soIon voI IIou nho.
- Co fho su dung phuong phap gIam frong Iuong co fho bang
vIoc Iam fIou bof Iop mo fron co fho voI y nghIa IoaI fru mof phan
Iuong dIoxIn frong co fho, fhong qua vIoc fhuc hIon cho do an khong
co chaf boo, nhjn an mof so bua frong fuan.
- oI voI nhung nguoI mo bj nhIom doc dIoxIn franh khong cho
con bu sua.
1.5. MOT SO GA PHAP NGAN NGA O NHKM OOXN
Qua frnh san xuaf gIay va vIoc phan huy rac Ia chaf nhua, fuI
nIIon o nhIof do fhap cung Iam san sInh dIoxIn. V vay, frong vIoc fhu
gom rac, can fach cac IoaI rac bang nhua, nIIon rIong ra khoI cac IoaI
rac khac va phan huy chung o nhIof do cao hon 900
0
C nham franh
vIoc fao ra chaf dIoxIn.
oI voI cac nha may san xuaf gIay hoac cac san pham co IIon
quan don chaf fay frang, non duoc quy hoach co ho fhong fhu gom va
xu Iy cac IoaI rac fhaI cua nhung nha may nay mof cach hop Iy. Hn
che fIep xuc vI dIoxIn cung Ia mof cach nham gIam Iuong dIoxIn fch
Iuy frong co fho nhu franh su dung cac fhuc pham duoc khuyon cao Ia
co ham Iuong dIoxIn cao.
Tin hnh hp tc xuyo n quo c gIa cu ng Ia mo f ca ch nga n cha n
co hIo u qua frong vIo c Ia m gIa m o nhIo m dIoxIn. Io n hnh Ia cc
nc cng nghip da hp fa c vo I nhau fhoo Io I ko u go I cu a IIo n
hIo p quo c vo Tuyc n bo oc Bic n Ba c |1990) Ia m cho bIo n na y gIa m
70% ha m Iuo ng dIoxIn va ca c ho p cha f do c ha I kha c, va o na m
1995, do ca c nha ma y fha I ra.

79
1.6. KKT LAN
1. IoxIn Ia hop chaf huu co da cIo hoa, mof IoaI chaf nhan
fao doc nhaf frong ho nha C va raf bon vung frong moI fruong.
Trong faf ca cac fhanh phan cua moI fruong, nguoI fa dou do duoc
nong do cua dIoxIn: khong kh, nuoc bo maf, nuoc ngam, daf va chaf
Iang can. Thoo nhIou con duong khac nhau dIoxIn co fho fham nhap
vao moI fruong.
2. Cac nguon gay o nhIom dIoxIn bao gom: cong ngho cho bIon gIay
con su dung fhuoc fay mau chIor, cong ngho pIasfIc |poIyvInyIchIorIdo
PVC), va mof so cong ngho hoa chaf nhu vaf cach dIon, chaf ban dan,
v.v... O nhIom dIoxIn co fho phaf sInh fu cac pho fhaI cua cac nha
may cho fao fhuoc dIof co, fhuoc fru sau; fu kh fhaI cua cac nha may
Iuyon fhop, fhan coc cua ofo, xo may dung xang pha ch. NgoaI ra,
dIoxIn con sInh ra do vIoc fhIou dof cac chaf fhaI ran, nhaf Ia cac
dung cu y khoa va do choI fro om bang nhua doo chua chIor. KhI hoa
fhIou rac ruoI pho fhaI fron, cuong Ia nguon phaf sInh dIoxIn.
3. Trong cac moi trng khac nhau, ham lng dioxin cung rat
khac nhau va mc o giang hoa cua chung trong cac moi trng
nay cung tuy thuoc vao cac ieu kien xay ra s giang hoa cung nh
nguon gay o nhiem.
4. Ngay nay, dIoxIn Ia mof doc chaf dang duoc raf nhIou nuoc
fron fho gIoI quan fam nghIon cuu. Nhung nghIon cuu cho fhay dIoxIn
khong chI gay fac dong anh huong rIong Io ma con bIou hIon fac
dong nghIom frong Ion foan bo co fho dong vaf va con nguoI, fham
ch cho ca fho ho sau.
5. VIof Nam da hung chju fruc fIop cac fac haI nang no cua
dIoxIn gay ra fu sau cuoc khang chIon chong My frong nhung nam
19621971 va koo daI don hom nay.
6. VIoc dua ra nhung gIaI phap ngan ngua, gIam fhIou fac haI
cua dIoxIn Ia can fhIof va dang duoc fIon hanh nghIon cuu rong raI
fron nhIou quoc gIa. Mof so gIaI phap da duoc cong bo va nguoI fa da
chu y nhIou hon foI kha nang ap dung cac phuong phap nay.

80
CAU HOI:

1. Hay neu nhng li ch va tac hai cua Dioxin ?
2. Dioxin c phat sinh t nhng nguon nao, va au la nguon
phat sinh chnh vao moi trng ?
3. Tai sao s lay nhiem va tch luy cua dioxin trong c the lai
thng co dau hieu ngoai da?
4. Nhng chat nao co trong dioxin gay anh hng trc tiep en
sc khoe con ngi va moi trng ?
5. Ngi ta o nong o cua dioxin trong cac moi trng thanh
phan bang cach nao ?
6. Tai sao dioxin lang ong trong at se hap thu manh cac chat
hu c ?
7. Sinh vat nhng tang nao trong nc se tch tu dioxin nhieu
nhat ?
8. Neu cac tac hai cua dioxin oi vi sc khoe con ngi?
9. Tai sao dioxin lai co kha nang ton tai lau trong moi trng ?
neu nhng anh hng cua dioxin len moi trng at ?
10. Khi chung ta b nhiem dioxin th phai dung nhng giai phap
nao e thai bo dioxin ra khoi c the ?
11. Neu mot so giai phap x ly, ngan nga o nhiem dioxin trong
moi trng ?

TA LK THAM KHAO
1. Such
1. an chI dao khac phuc hau qua chaf doc hoa hoc do My su dung
frong chIon franh o VIof Nam. 2002, Cbuycn kbao Joc boc oc cac
Jibcn:o p Jioxin cb/o boa. Ha NoI.
2. Hoang Van nh. 1981, oc cbat boc cong ngbicp oa Ju pbong
nbicm Joc. Nha xuaf ban Khoa hoc va Ky fhuaf.

81
J. Io Van Cham, Phung Tuu oI |1992), 8a Tbay mot oung can
Juoc pbuc boi bc sinb tbai tu nbicn sau bau qua cbicn tranb,
VIon dIou fra quy hoach Iam nghIop.
4. Hoang Anh Cung |1990), Anb buong cua 2,4,6T Jcn cay /ua oa
oi sinb oat trong /ua, VIon bao vo Thuc vaf Ha NoI VIof Nam.
6. Io Cao aI, Inh Quang MInh, Hoang Trong Quynh, Io Hong
Thom, Io ch Thuy |1990), Nban xct oc tnb bnb pban bo
Jioxin o Vict Nam.
6. Nguyon uc Huo, Nguyon Xuan ung, o Quang Huy |1990), Kct
qua pban ticb 2,J,7,S TCDD trong mau Jat cac kbu ouc pbia
Nam, Khoa Hoa, HTN Ha NoI.
7. CS.S Io Cao aI. 1999, Cbat Ja cam trong cbicn tranb Vict
Nam. tnb bnb oa bau qua. HoI chu fhap do VIof Nam, Ha NoI.
8. CS.TS Chu Pham Ngoc Son. 2003, icu tra tbam Jo oc muc Jo an
toan oc sinb tbuc pbam cua nong tbuy san oa san pbam cbc bicn
xuat kbau Joi ooi Joc cbat ooi Jioxin trcn Jja ban Tbanb pbo Ho
Cbi Minb. So Khoa hoc va Cong ngho Thanh pho Ho Ch MInh.
0. ang Huy Huynh va cong su |1992), Hicn trang quan tbc tbu o
bc sinb tbai rung Ma a bj tac Jong boi cbat Jict co trong tboi k
cbicn tranb, VIon SInh fhaI va TaI nguyon SInh vaf Trung fam
Khoa hoc Tu nhIon va Cong ngho Quoc gIa.
10. ThIou fa Nguyon Tan Hung va cfv. 2003, anb gia tac Jong oa Jc
xuat giai pbap kbac pbuc bau qua ton /uu cbat Joc mau Ja cam tai
tlnb Bac Licu. Phan vIon NhIof doI va MoI fruong Quan su.
11. Tran Quang MInh |1980), Nban xct oc 40 truong bop bcnb kbo
mat o Kboa mat Bcnb oicn 211 Tay Nguycn trong cbicn tranb, o
mon Maf, VIon 103.
12. Nguyon Thj Ngoc Phuong, Truong MInh Thang, Son, Phuong va
cac bac sI Khoao mon San onh VIon 115 TP.HCM |1993), icu
tra co ban oc anb buong cac cbat boa boc /am trui /a oa Jict co oa
trcn su sinb san cua pbu nu tai buycn U Minb tlnb Minb Hai.

82
1J. Nguyon Thj Thu, ao Ngoc Phong, ang Huy Hoang |1992), Gop
pban tm bicu tnb bnb bcnb tat oa mot so cbl ticu sinb boc trcn
nbung Joi tuong Ja ticp xuc ooi Jioxin, H Y Ha NoI.
14. Vo Anh Tuan. 2002, Ban oc Joc cbat gay ung tbu, tm bicu oc
/ang ung tbu o Ngbc An, Jua ra cac gia tbict oa giai tbicb. VIon
MoI fruong va TaI nguyon.
15. !y ban quoc gIa dIou fra hau qua chaf hoa hoc dung frong chIon
franh VIof Nam. 2002, Hau qua cac cbat boa boc Ja su Jung trong
cbicn tranb Vict Nam 1061 1071. Thanh pho Ho Ch MInh.
2. Webste
1. hffp://bobsfpI.frIpod.com/vofspIusosos/Id163.hfm
2. hffp://mpIpmaInz.mpg.do/~bIuomIor/oxfra/foachIng/dIoxIn.pdf/
3. hffp://vhyfIIos.org/025chom_voap/gIossary.hfmI
4. hffp://vvv.cdc.gov/ncoh
5. hffp://vvv.ojnof.org/dIoxIn/Indox.hfmI
6. hffp://vvv.mIndfuIIy.org/PosfIcIdo/IoxInAgonfOrangoSV.hfm
7. hffp://vvv.panna.org/panna/
8. hffp://mpIpmaInz.mpg.do/~bIuomIor/oxfra/foachIng/dIoxIn.pdf/
9. hffp://vvv.cdc.gov/ncoh
10. hffp://vvv.ojnof.org/dIoxIn/Indox.hfmI
11. hffp://vvv.mIndfuIIy.org/PosfIcIdo/IoxInAgonfOrangoSV.hfm
12. hffp://vvv.panna.org/panna/
Gbi nban Co su cong tac cua o tbj Kim Cbi, Nguycn Tbj Hong Tbuy

468
CHONG 10


OC HOC MOI TRNG AMIANG
(Ecotoxicology of Asbestos)
10.1. TONG QAN VK AMANG
10.1.1. Khu nem
AmIang Ia mof nhom cac chaf khoang SIIIcafo frong fhIon
nhIon, o dang soI va chung co kha nang chIa nho fhanh nhIou soI
manh hon. Nhung soI amIang nay co dac fnh bon, daI, co kha nang
chong chju Iua, chong chju fof voI an mon hoa hoc va cach nhIof. VoI
nhung dac fnh fron fh soI amIang co fho fao ra cac vaf IIou bon
vung va doo daI nhu dof quan ao, cac vaf IIou gIa co frong xay dung
10.1.2. Phun lou umung
Co haI nhom amIang chnh Ia SorponfIno va AmphIboIos. IoaI
pho bIon nhaf hIon nay Ia ChrysofIIos |chIom 90% san Iuong fron fho
gIoI) fhuoc nhom SorponfIno, con CrocIdoIIfo |fhuoc nhom
AmphIboIos) Ia IoaI co kha nang gay ung fhu cao nhaf.
Nhom AmphiboIe: Ia mof nhom chaf khoang co cau fruc
SIIIcafo, frong do cac khoI fu dIon SIO
4
IIon kof voI nhau bang cach
phan chIa chung cac oxy do fao ra cac mach fhang daI vo han
|InosIIIcafos). Chung fon faI pho bIon duoI dang khoang chaf frong da
nhu cac IoaI da bIon chaf va da hoa fhanh. Nhom AmphIboIos hIon co
khoang hon 60 IoaI khac nhau duoc ghI nhan va hau hof Ia chung co
fhanh phan hoa hoc khac nhau.

469
Cong tbuc cbung. XY
2
Z
5
(S, Al, T)
8
O
22
(OH, F)
2

X: daI dIon cho cac Ion Na
+
hoac K
+
.
Y: daI dIon cho cac Ion nhu Na
+
, Ca
2+
, Io
2+
, II
+
, Mn
2+
, AI
3+
, Mg
2+
,
Zn
2+
, NI
2+
, Co
2+
.
Z: daI dIon cho cac Ion nhu Io
3+
, Mn
3+
, Cr
3+
, AI
3+
, TI
4+
, Io
2+
, II
2+
,
Mn
2+
.
Mot so /oai kboang tbuoc nbom nay.
- AmosIfo: 5,5FeO 1,5MgO 8SO
2
H
2
O |AmIang nau)
- AcfInoIIfo: Cu
2
(Mg, Fe
+2
)
5
S
8
O
22
(OH)
2

- AnfhophyIIIfo: (Mg, Fe)
?
S
8
O
22
(OH)
2

- ArfvodsonIfo: Nu
3
(Fe
+2
)
4
Fe
+3
S
8
O
22
(OH)
2

- CrocIdoIIfo: Nu
2
Fe
2+
3
Fe
3+
S
8
O
22
(OH)
2
|AmIang xanh)
- CummIngfonIfo: Mg
?
S
8
O
22
(OH)
2

- donIfo: NuCu
2
Mg
5
S
8
O
22
(OH)
2

- IIuorrIchforIfo: Nu(CuNu)Mg
5
S
8
O
22
F
2

- CIaucophano: Nu
2
(Mg
3
Al
2
) S
8
O
22
(OH)
2

- HornbIondo: Cu
2
(Mg, Fe
+2
)
4
(Al, Fe
+3
)S
?
AlO
22
(OH)
2

- RIobockIfo: Nu
2
Fe
+2
3
Fe
+3
2
S
8
O
22
(OH)
2

- TromoIIfo: Cu
2
Mg
5
S
8
O
22
(OH)
2

Nhom Serpenline: Ia mof IoaI da goc djnh hnh duoI dang
khoang va duoc fm fhay frong fhanh phan cua nhIou IoaI da bIon chaf
va da hoa fhanh. Hau hof cac IoaI da nay co mau xanh. SorponfIno Ia
mof fon goI chung duoc ung dung cho mof vaI fhanh phan cua nhom
PoIymorphIc. Nhung khoang chaf nay co kha nang cung cong fhuc hoa
hoc nhung khac cong fhuc cau fao.

470
Tbuoc /op. SIIIcafos
Pban /op. PhyIIosIIIcafos
Nbom. KaIoIInIfo SorponfIno
Cong tbuc cbung. (Mg,Fe)
3
S
2
O
5
(OH)
4
Mot so /oai kboang tbuoc nbom nay.
- AnfIgorIfo: (Mg,Fe)
3
S
2
O
5
(OH)
4

- CIInochrysofIIo: Mg
3
S
2
O
5
(OH)
4

- IIzardIfo: Mg
3
S
2
O
5
(OH)
4

- OrfhochrysofIIo: Mg
3
S
2
O
5
(OH)
4

- ParachrysofIIo: (Mg,Fe)
3
S
2
O
5
(OH)
4

Ung Jung. duoc su dung nhIou frong cong nghIop |san xuaf bo
fhang, soI chju nhIof, da frang suc).
10.1.3. TInh chut hou lI cuu Amung
Ia chaf cach nhIof, cach dIon, chju axIf, f an mon, co do daI va
bon |nhaf Ia amIang frang), chong chay fof do co dIom nong chay
cao. Co cau fruc dang soI raf mjn buI amIang do phaf fan frong
khong kh va xam nhap vao co fho con nguoI gay ung fhu. AmIang
hoa fan duoc frong axIf hIdrofIorIc. Khong co fnh phong xa Radon,
bon frong moI fruong khong kh. Mau sac: xanh, frang, nau
oI voI nhom SorponfIno:
O dang fInh fho fh frong mo va o dang khoI fh mo duc; o
cung: 3 4.5; Ty frong: 2.2 2.6. Cau fruc mang fInh fho hay bIon
doI, mang fInh fho fhuong gap khong bao gIo o dang mof mang fInh
fho Ion, doc Iap ma chung fhuong kof fhanh khoI va co fho; KhI o
dang fho, chung raf mom va doo. Nhung hop chaf co fho IIon kof voI
nhom SorponfIno: cromIfo, oIIvIn, garnaf, faIc, caIcIfo
10.1.4. TInh chut duc trung cuu mot vu lou khoung Amung
10.1.4.1. Amiung lrung (ChrysoliIe)
Ia mof IoaI khoang khong chay hoac muc naf, khong bj anh
huong boI nhIou IoaI hoa chaf khac, raf mom doo va do co gIan fof.

471
Su kof hop nhung dac fnh fron da Iam cho soI amIang frang fro
fhanh mof vaf IIou duoc su dung nhIou frong nhung fhap nIon qua va
no fro fhanh nguyon IIou chnh frong vaf IIou gIa co nhu xImang, san
pham chju ma saf Ion, nhung mIong roang va frong nhIou ung dung
khac. AmIang frang da duoc bIof cach day hon 2000 nam. an dau,
no duoc su dung Iam soI bac don hoac nhung vaf IIou soI khac.
Nhung vao fho ky 19, nhung mo amIang frang o day nuI !raI |Nga)
Ian dau fIon duoc fhuong maI hoa faI Y, Canada.
HIon nay, amIang frang dang duoc su dung raf pho bIon fron
fho gIoI va o nuoc fa. RIong nganh san xuaf fam Iop IIbro xImang o
nuoc fa da su dung gan 6 van fan amIang moI nam.
10.1.4.2. Amiung xunh (CrociJoIile)
Ia mof IoaI khoang mau xanh fhuoc nhom AmphIboIo va gan
gIong voI IoaI khoang RIobockIfo. No duoc mo fa vao nam 1815 boI
M.H. KIaprofh duoI caI fon IauoIsonsfoIn |quang saf co mau xanh);
va don nam 1831, J.I Hausmann da daf fon IaI cho no Ia amIang
xanh nhu hIon nay. Vo phuong dIon hoa hoc, do Ia mof hon hop
SIIIcafo voI Na va Io. SoI khoang nay co do cung cao khI bo ngoaI cua
no bong nhan va co nhIou mau sac ong anh; do Ia do cau fruc soI cua
no. o do, IoaI da nay chu you duoc su dung Iam do frang suc.
V du: mof mau amIang xanh co frong Iuong xac djnh Ia 3,195 g
va co do cung fu 2,5 2,75 da duoc phan fch boI Mr. auor. uoI
anh sang huynh quang, Mr. auor fhay co su hIon dIon cua vIIImIfo
|Zn
2
SIO
4
), v vay oxIf kom |ZnO) phaI duoc fru dI mof Iuong bang voI
8,91% vIIImIfo do phop phan fch nay duoc chnh xac.
Bung 10.1. Tbanb pban cac bop cbat trong amiang xanb
1 2 3
SiO
2
53,61 56,20 0,937 = 20 x 0,047
Fe
2
O
3
18,45 20,25 0,127* 0,151 = 3 x 0,050
Al
2
O
3
2,23 2,44 0,024*

472
FeO 2,16 2,36 0,033 0,286 = 6 x 0,048
MgO 9,11 10,00 0,248
CaO 0,24 0,26 0,005
ZnO 6,50
Na
2
O 4,86 5,33 0,086 = 2 x 0,043
San pham chay 2,90 3,17 0,177 = 4 x 0,044
100,06 100,01
. nbung con so tuong ung ooi gia trj 0.161.
. nbung con so tuong ung ooi gia trj 0.2S6.
1. Do L.H. Baucr pban ticb.
2. Uoc tinb Jcn 100% sau kbi giam S.01% oi/imitc, tuong Juong ooi
/uong ZnO.
J. Tl /c pban tu Juoc uoc tinb tu su pban ticb.
10.1.4.J. Amiung nuu (Amosile)
CrunorIfo Ia mof djnh danh duoc dung do chI mof IoaI khoang
cumIngfonIf grunorIfo co fhanh phan saf |Io) chIom chu you
|>70%), con IaI Ia Mg. Trong fhuong maI, IoaI khoang nay duoc su
dung Iam vaf IIou xay dung, non fhuong duoc bIof duoI caI fon Ia
amIang nau. Su sap xop cac fInh fho hnh hoc cua amIang nau kha da
dang, fu nhung hnh fru phang don hnh kIm, hnh soI raf daI, mong
va o dang bo. Nhung bo soI nay fuong fu nhu mof duoI choI |broom
faIIs). AmIang nau o nhIof do cao frong mof fhoI gIan daI fh so duoc
gIa nhIof va co su fhay doI mau sac, hnh fhaI so voI amIang o nhIof
do fhuong. Mau sac cua amIang nau sau khI duoc gIa nhIof fhuong co
mof daI mau fu vang nhaf don do nau.
AmIang nau duoc su dung f pho bIon hon amIang frang. Hau
hof amIang nau duoc su dung o My, va nguon khaI fhac chu you Ia fu
Nam PhI. Mof vaI fhong so cua amIang nau.
Nhom: AmphIboIos

473
Mang fInh fho: ho don nghIong.
Hnh fhaI: fu dang soI don nhung phIon mong.
Tho cho: fhuong fhoo haI huong |khoang 125
0
), va khong dou.
o cung: 5 6
Maf do: 3,44 3,60
Mau sac: nau nhaf, xanh don hoac xam, hoI mo cho don duc
10.1.5 Su phun bo umung tren the go
AmIang frang co phan Ion o Canada va duoc su dung chu you o
My. Nam 1995, sau mof khoI dau cham chap fh san Iuong khaI fhac
amIang cua Canada da daf don 1.120.000 fan.
AmIang nau co nguon goc fu Nam PhI
AmIang xanh fhuong co nguon goc fu Nam PhI va AusfraIIa.
TaI VIof Nam, cac mo amIang chu you phan bo o cac fInh Cao
ang, Phu Tho, Hoa nh.



474
10.2. AMANG TRONG MO TRONG
10.2.1. Amung trong mo truong ben
Thong fIn nay co fu mof ban bao cao cua fo chuc Iam sach moI
fruong bIon COA goI don fo chuc CTIAR |Covornors Task Iorco on
ArfIfIcIaI Roofs). Trong cuoc hop, van do quan fam Ion nhaf do Ia su
hIon dIon cua amIang frong da ngam nhan fao va danh gIa muc do
nguy hIom cua amIang doI voI moI fruong bIon. COA da bay fo moI
quan fam vo su fhaf cua amIang frong moI fruong bIon ma dac bIof
co IIon ho fruc fIop don con nguoI. V du: xo ofo da bj hu hong, hoaf
dong cua con nguoI o von bIon, hoaf dong danh baf fhuy haI sanda
fruc fIop dua vao moI fruong bIon nhung chaf gay o nhIom. NgoaI ra,
con co nhIou hoaf dong khac cua con nguoI nhung chua duoc Iam ro,
nhung chac rang van do nay can phaI duoc quan fam hon. Su danh
gIa nay you cau phaI co mof kIon fhuc chuyon sau, hIou bIof doI voI
vaf IIou ma dac bIof Ia vaf IIou co chua amIang frong ofo va nhung
rac fhaI fron bo bIon.
10.2.1.1. Nhung moi guun lum re unh huong cuu umiung
Jen cuoc song cuu sinh rul bien
Trong nhung cuoc fhao Iuan fruoc, COA da co quan fam vo vIoc
phaf fhaI amIang fu cac fhIof bj cua ofo sau khI bj fhaI xuong bIon.
Nhung sInh vaf bIon song o nhung khu vuc nay so su dung nhung soI
amIang nhu Ia mof nguon fhuc an chnh. VoI dIou nay, chac chan
rang so co nhung cau hoI vo vIoc danh gIa muc do nguy hIom co IIon
quan don amIang frong nhung daI san ho nhan fao nhu:
- Muc do hIon dIon cua amIang frong nuoc bIon7
- Nhung IoaI amIang nao co maf frong nuoc bIon 7
- Nhung bo phan, fhIof bj nao cua ofo co fho phaf fhaI amIang 7
- AmIang da gay nhung anh huong g o nhung khu vuc nay 7
- Qua frnh phaf fhaI amIang 7
- Trong bao Iau fh nhung daI da ngam nhan fao so phaf fhaI
amIang gay nguy hIom don sInh vaf bIon faI day7

475
- O muc do nao fh amIang so gay anh huong don sInh vaf bIon
o khu vuc nay va nhung fIou chuan do danh gIa chung 7 Mof so fIou
chuan danh gIa nhu sau:
ThoI gIan duy fr fnh frang nguyon von cua nhung fhIof bj
co chua amIang |fam Iof san, vo xo) Ia bao Iau 7
Nhung IoaI sInh vaf nao song faI nhung khu vuc nay 7
10.2.1.2. Tuc Jong cuu umiung Jen sinh rul bien
a co raf nhIou nghIon cuu vo anh huong cua amIang don sInh
vaf bIon. uoI day Ia nhung kof qua fhu duoc fu vIoc fhuc hIon cong
vIoc nay. Va nhung frch dan fu nhung kof qua nay so chung mInh
duoc anh huong cua amIang don sInh vaf bIon.
afforman, A.R., P.M Cook, 1981. Xac djnh nong do cua soI
khoang amIang frong cac mo o ca. NghIon cuu nay da chI ra rang:
fIou hoa Ia con duong chnh gay non su fch Iuy amIang va duoc gIu
IaI chu you frong cac mo fhan o ca. Nguyon nhan Ia nhung sInh vaf
nay da an nhung fhuc an co amIang. Iou nay cung da duoc kIom
nghIom frong phong fh nghIom va ho da phaf hIon ra rang nhung
IoaI ca hoI cham hong ac Cuc da hap fhu khoang 230,5 mg soI
amIang frong cac mo o fhan khI song frong mof moI fruong co nong
do cac soI amIang cao don 6,7x10
8
soI/I.
oIangor, S., .S Chorry, J.CaIrns |1990): Su suy you vo
chuc nang va nhung bonh Iy cua IoaI ca Modaka, Nhaf an, khI fIop
xuc voI amIang frang frong mof fhoI gIan daI. Su danh gIa anh
huong cua amIang frang frong fung fhoI k doI voI IoaI ca Modaka,
Nhaf an bao gom: gIaI doan phoI fhaI, fu au frung don Iuc fruong
fhanh, su dau franh sInh fon, mo bonh hoc va gIaI doan fch Iuy
amIang frong co fho. VoI nong do 10
6
10
8
soI/I amIang da anh
huong Ion nhung gIaI doan phaf frIon quan frong nhu gIaI doan phoI
fhaI, gIaI doan fruong fhanh; o nong do 10
10
soI/I va fhoI gIan fIop
xuc Ia 56 ngay fh 100% ca dou bj chof. Su sInh san cua nhung IoaI ca
fruong fhanh gIam khI fIop xuc voI amIang o nong do fu 10
4
10
8

soI/I. SoI amIang da duoc fm fhay frong cac mo cung Iuc voI nhung
fon fhuong cua fo bao. Tac gIa da kof Iuan rang: Su fIop xuc fhuong

476
xuyon o nong do 10
6
10
8
soI/I anh huong xau don IoaI ca Modaka
va o nong do 10
10
soI/I raf nguy hIom don nhIou IoaI |gan 100% IoaI
ca fruong fhanh da bj chof sau fhoI gIan 7 fuan fIop xuc IIon fuc).
Nhung nong do gIoI han |10
6
10
8
soI/I) da duoc xac nhan co frong
nhIou nguon nuoc ho va song |fhoo MIIIoffo of aI. |1980); afforman
va Cook |1981) va SchoIor of aI. |1987)). Nhung nghIon cuu da chI ra
rang soI amIang Ia mof fac nhan gay o nhIom moI fruong nuoc can
phaI duoc quan fam. !u fIon cho vIoc nghIon cuu nhung bo sung va
faI kIom fra Ia can fhIof do xac djnh ro fac haI nguy hIom cua
amIang doI voI sInh vaf fhuy sInh.
CIovInova, ., M. Kucora, J. PavoI |1994). anh gIa muc do
nguy hIom cua soI amIang frong cac mo dong vaf bIon. Trch
Toxico/ogica/ anJ Enoironmcnta/ Cbcmistry. 43:1317. Phan nay
frnh bay dua fron mof phuong phap pho bIon do xac djnh Iuong
amIang |RAI: RospIrabIo asbosfos fIbors) frong mo dong vaf khong
xuong song |oc son va gIun) qua ho hap, va kof Iuan rang Iuong
amIang hIon dIon faI noI o cua dong vaf khong xuong song fron mof
dIon rong. Nhung soI amIang frong mo cua oc son cho fa fhay su
fuong quan gIua muc do nhIom amIang va noI song cua chung, va
phuong phap nay co fho duoc su dung do do do nhIom ban amIang
frong moI fruong.
Iaufh, J. and K. Schurr |1983). Mof vaI anh huong cua
amIang frang doI voI IoaI fao Crypfomonas orosa. NghIon cuu da chI
ra rang nhung soI amIang co maf frong fo bao fao raf co fho Ia do
dIon fch duong fron bo maf cua nhung soI amIang faI pH < 11,8, va
co fho do vIoc chung kof vao fhanh fung khoI. Tac gIa cho rang vIoc
nay co fho gIof chof nhung fo bao fao v khoI nay so chm xuong day.
NghIon cuu nay duoc dung do chung mInh cho y kIon rang nhung soI
amIang duoc fap frung boI vI sInh vaf |boI Iuc huf cua nhung soI
amIang doI voI fo bao fao), sau do chung bj cac sInh vaf duoI nuoc
khac fIou hoa.
Wobbor, J.S., J.R. Covoy. 1991. AmIang frong nuoc. Trch
Critica/ Pcoicus in Enoironmcnta/ Contro/. 21: 331371. Tap ch nay
fong kof cac IoaI amIang va nguon goc fm fhay chung nhu: amIang

477
frong nuoc uong gay anh huong don suc khoo con nguoI, amIang frong
ho sInh fhaI duoI nuoc gay anh don sInh vaf fhuy sInh. NgoaI ra,
amIang duoc fm fhay qua cac phop phan fch, kIom soaf do Iuong.
Phan gIoI fhIou da nhan manh vo anh huong cua amIang don suc
khoo con nguoI va muc dIom IaI nou Ion su anh huong cua amIang
don ho sInh fhaI duoI nuoc nhu sau: nhung nghIon cuu fron cho fa
fhay rang vIoc gIa fang chuyon cho nhung nguyon IIou amIang bang
duong fhuy co fho anh huong xau don nhIou IoaI sInh vaf bIon.
Nhung anh huong fuc fhoI frong chuoI fhuc an fh khong ro rang,
nhung foan bo ho sInh fhaI dou bj anh huong frong mof fhoI gIan daI.
Trong khI do, nhung anh huong fhu cap cua vIoc fch Iuy amIang
frong ca Ion nguoI chac chan Ia raf nho v amIang fch Iuy frong fhan
ca fhuong khong duoc dung don, su fch Iuy amIang frong co fho
nguoI dIon hnh Ia do an phaI nhung con so song o vung nuoc o
nhIom amIang.
10.2.2. Amung trong nuoc uong
Hau hof moI nguoI da nhan fhay duoc su nguy hIom do hf phaI
nhung soI amIang frong cac fam Iop hay vaf IIou cach Iy, Nhung
hIon nay, amIang IaI duoc phaf hIon frong nuoc va co fho gay nguy
hIom don suc khoo con nguoI. AmIang Ia mof IoaI soI khoang duoc su
dung Iam vaf IIou cach nhIof, fang do kof dnh frong xImang va frong
cac duong ong dan nuoc. AmIang fhuong duoc fm fhay frong mof vaI
IoaI da, gIong nuoc va o fron bo maf gan nhung mo khaI fhac amIang
dang hoaf dong.
Ngay nay, PA |nvIronmonfaI ProfocfIon Agoncy) da co nhung
quI djnh vo amIang frong nuoc uong. Tuy nhIon, no van duoc fm fhay o
khap Hoa Ky, fu nhung fhanh pho Ion don nhung vung nong fhon.
AmIang duoc bIof Ia co kha nang gay ra mof so IoaI ung fhu nhu ung fhu
bIou mo va ung fhu ruof kof. AmIang co fho fham nhap vao co fho qua
ho hap hoac duong mIong. Mac du qua duong ho hap fh kha nang ung
fhu cao hon; fuy nhIon, qua duong fhuc an cung raf nguy hIom.
10.2.2.1 Amiung lhum nhup ruo lrong nuoc nhu lhe nuo
AmIang dI vao moI fruong nuoc fhoo mof vaI cach khac nhau.
ac fnh cua nuoc so bj anh huong nhIou khI amIang co maf frong

478
nuoc. KhI nuoc dI chuyon frong cac ong bang xImang, su an mon co
fho gIaI phong nhIou soI amIang fu fhanh ong, va nhung soI amIang
so duoc mang don voI nuoc nha ban. KhI nuoc duoc phaf hIon co
amIang, chung fa so phaI co nhung fhay doI vo hoa hoc frong nuoc do
gIam bof su an mon va ngan chan su gIaI phong amIang.
10.2.2.2. Phul hien umiung lrong nuoc uong.
AmIang khong fho duoc phaf hIon bang cac gIac quan. Cach fof
nhaf do xac djnh su hIon dIon cua no Ia you cau nha may nuoc cho
bIof ban phan fch gan day nhaf vo chaf Iuong nuoc. VIoc phan fch
nhung mau nuoc do xac djnh fhanh phan amIang fhuong duoc bo qua
do gIa fhanh phan fch mau Ion don vaI fram !S cho mof mau. V
vay, nou nghI ngo fh cach fof nhaf Ia su dung fhIof bj Ioc do IoaI bo
anh huong.
10.2.2.J. Nhung bien phup Ioui bo Amiung lrong nuoc
Cach fof nhaf do chong IaI amIang Ia IoaI bo chung ra khoI
nuoc. Iou nay co fho duoc fhuc hIon mof cach do dang boI ho fhong
Ioc PO! |poInf of uso). Ho fhong nay da duoc chung nhan boI fo chuc
quoc fo NSI. Ho fhong PO! don gIan va co hIou qua frong vIoc IoaI
bo amIang frong nuoc va nhIou IoaI nuoc o nhIom khac.
10.2.2.4. Nhung unh huong Jo umiung lrong nuoc uong
guy ru
Mof vIon canh dang so: fhoo uoc fnh, khoang 20 frIou nguoI
dang bj bonh ung fhu do fIop xuc voI amIang khI Iam vIoc. Trong 20
30 nam foI, ba fram ngan nguoI My so chof v bj ung fhu do nhIom
amIang. Vay ma, hIon nay, chaf doc chof nguoI nay dang hIon dIon
frong nuoc uong fron khap Iuc dja ac My. HIon nay, muc do bao dong
cua chaf doc nay khong fho fhay hof duoc; nhung soI amIang da va
dang duoc fm fhay frong duong ong dan nuoc. Thoo nghIon cuu, phan
Ion chung co nguon goc fu ong nuoc Iam bang xI mang co amIang duoc
chon duoI hang fram fhanh pho o ac My, nhung ong nay daI khoang
400.000 dam, mof do daI du do bao quanh fraI daf 16 Ian.
Cho don bay gIo, cac nha khoa hoc va cong chuc cua Chnh phu
cung chua fho fhong nhaf voI nhau vo fhuc fo moI nguy hIom nay

479
nghIom frong nhu fho nao va dau Ia muc do co fho chap nhan duoc.
Thoo IoI mof nhan vIon cua PA, avo Ryan, noI chung foI fIn rang
hf phaI amIang Ia mof nguyon nhan gay ra bonh ung fhu, nhung
fhoo nhu Iuong amIang co frong nuoc fh no chua don Iuc phaI bao
dong |7). Nhung nguoI o Woodsfock, Nov York nhan fhay moI nguy
hIom nay fruoc fIon. CuoI nam 1985 co raf nhIou amIang duoc fm
fhay frong voI nuoc va no Iam nghon duong ong nuoc cua fhanh pho
nay. Nhan vIon cua fo chuc suc khoo da canh bao nguoI dan khong
non uong nuoc, han cho fam va khong cho nuoc bj o nhIom amIang dI
vao may dIou hoa khong kh.
Tara Roborfs, 31 fuoI, Iam ngho buon ban, Ia nguoI dan dau fo
chuc Woodsfock khong co amIang. Ian dau fIon khI co ngho IoI
canh bao cua fo chuc suc khoo Woodsfock, co nghI ngay don co con
gaI mof fuoI cua mnh dang bj bonh cam. Thoo IoI khuyon cua bac sI
khoa nhI, co phu gIuong cua con IaI va daf mof caI may Iam bay hoI
bon canh. Hon mof nam nay co phaI cho hang ngan If nuoc sach vo
nha, dom quan ao ban don fIom gIaf uI |su dung nuoc sach), va fam o
nha mof nguoI ban. Roborfs fuyon bo baf ky mof cong dong nguoI
nao su dung ong nuoc bang xI mang co amIang fh som hay muon g
cung so gap van do voI no.
Vao fhap ky fruoc, nuoc uong bj nhIom amIang da duoc phaf
hIon o nhung nuoc ac My. Nam 1982, fo chuc cham soc suc khoo va
con nguoI da kIom fra 538 can nha cua nguoI My o fhanh pho va kof
qua cho fhay 60% frong so do co nuoc bj nhIom amIang, 9% co muc
do nhIom amIang can phaI quan fam.
O ConnocfIcuf |mof bang o My) nguoI fa da cam su dung ong xI
mang co amIang fu 7 nam fruoc. Tuy nhIon, van con nhung duong
ong ngam frong daf daI 900 dam mang day amIang, duong ong nay
dang cung cap nuoc uong cho hon 600.000 nguoI. ao ofroIf Novs
cung da dua ra fhong fIn Ia co mof duong ong daI 1.100 dam daf
ngam duoI daf dang cung cap nuoc cho 4 frIou nguoI su dung, frong
do cu 1,14 If nuoc fh co 3 frIou soI amIang. Nhung ong dan nuoc
bang xI mang co amIang hIon dIon o baf ky noI dau o ac My, fu

480
WInnIpog, Canada don Toxas, va fuy fhoo fnh frang cua chung ma
chung gay bonh nang hay nho.
ac sI PhIIIp IandrIgan, gIam doc khoa y hoc ngho nghIop va
moI fruong cua fruong Y khoa Mounf SInaI, Nov York, phaf bIou:
Nhung can nha duoc xay dung fu nam 1950 don 1980, gIaI doan ma
ong nuoc bang xI mang dang fhjnh hanh, fh nguoI fa su dung chung
raf nhIou, va co mof dIou chac chan rang fa chua fho fhong ko hof
duoc so Iuong nay. Nhung fhaf dang fIoc, cong vIoc nay IaI nhan
duoc raf f su ung ho. IoI ch cua nuoc da Iam mo dI nhung nguy co
gay ra hIom hoa, no Iam cho nguoI fa quon dI rang ho dang su dung
ong dan nuoc bang xI mang co amIang.
HaI fhap ky fruoc, nhung nha san xuaf ong nuoc bang xI mang
co chua amIang, frong do co ca nhung cong fy Ion nhu Johns
ManvIIIo, da no Iuc do gIaI quyof van do fron. uoc su chap fhuan
cua !y ban an foan fhuc pham va duoc pham |Iood and rug
AdmInIsfrafIon), ho da phu mof Iop vInyI bon frong ong dan nuoc va
san pham moI nay da duoc fIou fhu khap vung ong ac My. VaI
nam sau, mof chaf hoa hoc gay bonh ung fhu fron nhung dong vaf fh
nghIom Ia fofrachIoroofhyIon duoc phaf hIon frong cac ong nuoc co
phu mof Iop vInyI nay. Vao nam 1980, khI ManvIIIo khong con san
xuaf IoaI ong dan nuoc nay nua, fh da co 1.000 dam ong IoaI nay
duoc chon duoI cac bang o Nov ngIand va Nov York. Nhung nha
san xuaf ong dan nuoc bang xImang co chua amIang da phaI fhanh
foan nhung bIon IaI xu Iy nuoc co fnh axIf v axIf co fho phan huy
xImang va nou vay fh amIang duoc gIaI phong ra. MuoI sau nam
fruoc, bac sI IrancIs Konopasok, gIao su vaf Iy faI daI hoc ManIfoba
da nghIon cuu vo Iuong amIang co frong ruou va bIa. Ong fu hoI
khoang vaf Iam chof nguoI nay co fho xam nhap vao nuoc uong cua
fhanh pho WInnIpogs nhu fho nao. VoI nhung caI fm foI duoc, ong
da phaf bIou rang nhung ong dan co amIang chI duoc su dung do van
chuyon nuoc fhaI chu khong phaI dung do dan nuoc, nhung dIou nay
da bj phu nhan. Nam 1979, mof bao cao cua chnh phu Canada da chI
ra rang nuoc uong cua fhanh pho WInnIpog fhuc su bj o nhIom
amIang. Thanh pho da su dung gan 400 dam duong ong dan xI mang

481
co amIang duoc chon duoI Iong daf gan nua fho ky nay. VaI nam sau,
WInnIpog da kIom fra Iuong amIang frong nuoc uong cua ho. Nam
1983, mof nam sau khI vIoc Iay mau kof fhuc, nguoI fa cho bIof cu
1,14 If nuoc uong o WInnIpog fh co 12 frIou soI amang.
Mua dong nam 1986, khI phaI doI dau voI su phan doI kjch IIof
cua cong chung, cuoI cung Thanh pho cung cam khong Iap daf fhom
ong dan nuoc bang xImang nua. Iou do cung fhch hop voI mong
muon cua Josoph Cofruvo, gIam doc phu frach vo fIou chuan cua PA,
nguoI dua ra hoaI nghI rang: Hang frIou do Ia do vao vIoc nghIon cuu
do fm ra su fhaf va bang chung Ia Iuong amIang duoc hap fhu va
gay ra bonh ung fhu Ia khong dang ko. Khong co g phaI ngac nhIon
ca v nhung nha moI fruong van con dang hoaI nghI. Nhung fhaf
dang fIoc, gIoI quan chuc frong Chnh phu va o Cong nghIop da cho
dau su fhaf Ia khong co mof nghIon cuu day du nao vo vIoc du IIou
muc do fhuyon gIam nhung anh huong cua nuoc uong nhIom amIang.
ac sI IrvIng SoIIkoff, chuyon gIa dung dau fo chuc nghIon cuu nhung
IoaI bonh co IIon quan don amIang cua fho gIoI, noI rang: co nhung Iy
do raf khoa hoc do nghI ngo rang amIang frong nuoc uong gay bonh
ung fhu.
Vao fhang 11/1985, fo chuc PA dua ra fIou chuan quoc gIa quy
djnh vo ham Iuong amIang co frong nuoc uong, fhoo do, Iuong amIang
co frong nuoc uong khong duoc vuof qua 6 frIou soI/1,14 IIf nuoc, va
do daI cua chung khong vuof qua 10 mm do dam bao an foan cho
nguoI fIou dung. Maf khac, PA cung cam doan voI moI nguoI rang
hang ngan frIou soI amIang ngan hon 10 mm duoc dua vao co fho qua
duong an uong fh khong co g dang ngaI ca! o baf dau Iam ro
nhung Iap Iuan con mo ho fruoc day, fo chuc PA da chuyon sang
mof huong khac do Ia fu danh gIa nhung nguy hIom do amIang gay
ra, duoI su fu van cua cac nha khoa hoc va y kIon cua HoI dong
nghIon cuu quoc gIa. Thay v nghIon cuu fron nhung IoaI chuof duoc
cho an fhuc an dang vIon co chua amIang, fh fIon hanh nghIon cuu
fron mo rong doI voI nhung IoaI dong vaf doc fhan. Tac gIa cua
nghIon cuu do, ong rnosf McConnoII, fhuoc chuong frnh nghIon cuu
doc chaf quoc gIa da fhua nhan ua fron nhung kham pha cua foI,

482
chung foI so khong bao gIo dIou chInh IaI fIou chuan vo do daI cua
nhung soI amIang ca . Thoo bac sI IandrIgan cua fruong Mounf
SInaIs, PA da co nhung saI sof frong chnh nhung nghIon cuu cua
ho khI cho rang nhung soI amIang do khong nguy hIom. Hon nua,
HoI dong bao vo faI nguyon fhIon nhIon, bao gom mof nhom cac nha
khoa hoc va Iuaf su, da co mof ho so raf fhuyof phuc do dau franh doI
duoc cung cap nuoc sach, don bu fhIof haI do PA da gay ra. Cung
vao fhang 11/1985, PA da chnh fhu c fhua nhan rang may gIu am
khong kh co fho Iam fang fhom moI nguy hIom boI su dung nuoc bj
nhIom amIang.
NguoI uong nuoc co nhIom amIang co fho bj ung fhu hay khong
Ia do Iuong amIang co frong nuoc duoc uong vao. KhI mof Iuong nho
amIang duoc dua vao co fho, no so duoc chuyon don nhung bo phan
khac cua co fho, chu khong fap frung nhIou o baf ky mof bo phan
nao, v fho fron Iy fhuyof fh muc do nguy hIom co fho fhap. Tuy
nhIon, amIang so fro fhanh chaf nguy hIom khI no duoc fch Iuy
frong co fho nhung soI amIang cuc nho nam frong mo nay gIong
nhu mof qua bom hon gIo va no so gay ra bonh ung fhu frong nhung
nam sau nay. KhI co amIang fch Iuy frong co fho; doI voI fhanh nIon
fh can duoc bao vo v, fhoo nhu IoI bac sI IandrIgan, nguoI Ion da co
khoang ba hay bon fhap ky do fIon frIon bonh ung fhu fruoc khI no
bIou hIon ra, con doI voI fro om sau, bay fuoI fh chI mof IIou nho
chaf gay ung fhu nay cung du gay nguy hIom don chung. V fho do
kIom soaf amIang fh nhung fIou chuan can phaI duoc dom ra fhao
Iuan. O Woodsfock, nhung duong ong dan nuoc da bj xuong cap va
fIou chuan dua ra khong phu hop. Chang han vao nam 1985, cu frong
1,14 IIf nuoc nguoI fa da fm fhay 300 frIou soI amIang daI.
KhI hang ngan nguoI ac My khac fro non nghI ngo vo Iuong
amIang co frong nuoc uong cua ho fh mof cau hoI Ion duoc daf ra Ia
Iam sao do co bIon phap phong ngua hIou qua. If nhaf fh phaI ban
hanh Iuaf Io doI voI nhung vung co nuoc do nhung nguoI su dung bIof
duoc IoaI ong duoc dung do van chuyon nguon nuoc quy gIa cua ho Ia
g, va fruoc khI van do chnh nay sInh fh ho can phaI duoc kIom fra
IaI nguon nuoc. Nou can fhIof, phaI co Iuaf quy djnh fhao bo duong

483
ong dan nuoc o nhung vung nay, dong fhoI you cau cac fruong hoc
IoaI bo va cach Iy duong ong dan nuoc va fam Iop co amIang. Nou
khong fhuc hIon dIou nay, hang frIou nguoI baf hanh so fro fhanh
vaf fh nghIom cho nhung cuoc fhu nghIom sInh hoc do so co IIon
quan don chaf gay ung fhu nay.
10.2.2.5 Nhung phuong phup nghien cuu umiung lrong
nuoc uong
Truoc khI co nhung fhong ko vo amIang frong nuoc uong, fh
moI quan fam chnh cua chung fa Ia nong do cua amIang frong nuoc
uong. V kha nang anh huong don suc khoo con nguoI do su fIop xuc
amIang qua duong fIou hoa Ia chua ro rang, non da co nhIou cuoc
nghIon cuu duoc fIon hanh. V du mof cuoc nghIon cuu duoc fIon hanh
voI su hop fac cua o moI fruong frong gIaI doan fu 4/1977 3/1982 o
Anh. Muc dch Ia fhuc hIon ba muc fIou chnh:
anh gIa phuong phap Iay mau va phan fch fhanh phan
amIang frong nuoc.
Xac djnh nong do va phan IoaI amIang frong nuoc fruoc va
sau khI xu Iy.
Xac djnh muc do gay anh huong cua amIang frong cac ong
dan nuoc don nguoI fIou dung.
Nhung muc fIou fron da duoc su ung ho cua nhIou fo chuc va
quoc gIa. VIoc phan fch amIang fon faI frong moI fruong da co su
hop fac cua QuI nghIon cuu OnfarIo, Canada va nhIou phong fh
nghIom o Canada va My. Nhung phuong fhuc Iay mau va phan fch
mau duoc su dung frong nhung du an fruoc day can phaI duoc so sanh
voI nhung phuong phap su dung moI nhaf. VIoc xac djnh nong do
amIang frong nuoc bao gom vIoc Iay 144 mau frong so 65 vj fr Iay
mau duoc xac djnh mof cach can fhan fhoo nhung gIaI doan khac
nhau va fhoo muc dch you cau. Nhung kof qua dua ra Ia hau hof nuoc
uong o Anh dou co chua soI amIang voI nong do co fho Ion don
1,5x10
6
soI/I. Nong do nay fuong fu voI nong do fIou chuan o ac My
va fhap hon so voI nhung khu vuc co su hIon dIon cua amIang frong
da, ma dac bIof Ia faI cac mo.

484
Nong do cua amIang fhuoc nhom AmphIboIo duoc fm fhay
frong nuoc uong fhap hon 10
6
soI/I. oI voI amIang frang chI co 12
frong so 82 mau daI dIon voI nong do Ia 10
6
soI/I va chI co 4 mau
|frong 3 vj fr Iay mau) co nong do nhIou hon 3x10
6
soI/I va 95% soI
amIang dou co chIou daI ngan hon 2m. HIon nay, co ba van do da
duoc xac djnh va can phaI co nhung nghIon cuu cu fho hon, do Ia:
VIoc su dung nhung bon chua nuoc bang xI mang co chua
amIang do Iuu fru nuoc uong.
VIoc su dung nhung soI cap co chua amIang hay CrafIf frong
vIoc xay dung cac ho fhong ong nuoc gIa dnh.
Pham vI va muc do anh huong cua nuoc fhaI co chua amIang
don moI fruong daf.
10.2.3. Amung trong nhu
Hau hof cac san pham ngay nay dou khong chua dung amIang.
ChI co mof so f cac san pham co chua amIang gay anh huong don
con nguoI fh fhuong duoc you cau phaI gan nhan kIom fra. Tuy
nhIon, frong nhung nam 1970, nhung vaf IIou xay dung va vaf IIou
cach am frong nha dou co chua amIang. Nhung fhIof bj co fho chua
amIang bao gom:
- Ong dan hoI nuoc, noI dun, ong dan nhIof cua cac Io suoI
fhuong co phu mof Iop amIang. Nhung fhIof bj nay co fho phong
fhch ra nhung soI amIang frong khong kh khI chung bj hung hong,
sua chua, vuf bo khong dung cach.
- Vaf IIou Iof san co fnh dan hoI |nhua VInyI, nhua duong va
cao su)
- Nhung vaf IIou cach nhIof cua Io suoI va Io gom nhu fam Iop,
ba cung va gIay. VIoc sua chua hoac vuf bo cac fhIof bj fron co fho
Iam phaf fan soI amIang. V vay can co su bao dam an foan cho cac
hoaf dong fron.
- MIong dom o cua cua nhung Io suoI dIon, Io suoI bang cuI va
bang fhan khI bj mon, hong co fho phaf fhaI nhung soI amIang.

485


HInh 9.1. Cac tbict bj Jo Jung trong nba co cbua amiang

- Vaf IIou cach am hoac vaf IIou do frang fr nha cua nhu son,
voI, bof frof fuong. KhI khong con kha nang bam dnh, chung so bj
vo vun va gay o nhIom. Tuy nhIon, nam 1977, nhung san pham co
pha fron voI amIang da bj cam.
- Tam Iop, van op fuong va Iop van go cua gIan khung Ia nhung
san pham hau nhu khong phaf fan buI amIang fru khI chung fa cua,
khoan hoac caf no ra.

486
- Tan fro hay fhan nhan fao duoc ban cho nhung Io dof van
hanh bang chaf kh. NgoaI ra, con co nhung vaf pham cu frong nha
nhu: gang fay chju nhIof, may say foc co fho co chua amIang.
- Nhung mIong dom frong bo phan ham cua xo ofo, vo xo.
- Nhung can nha duoc xay dung frong nhung nam 1930 1950
fhuong su dung vaf IIou cach am co chua amIang.
10.2.J.1. Lum suo co lhe xuc Jjnh cuc rul chul co chuu
umiung
an so khong fho co mof kof Iuan nao doI voI cac san pham co
chua amIang don gIan qua vIoc quan saf no, fru khI ban fhan san
pham duoc dan nhan. KhI nghI ngo, ban cu xom cac san pham nay
nhu fho co chua amIang hoac co fho Iay mau va nho mof chuyon vIon
phan fch. Chuyon vIon nay so phan fch mau va danh gIa kof qua.
Ta phaI Iam dIou nay boI v, khI amIang phaf fan ra moI fruong so
gay nhIou moI nguy haI anh huong don suc khoo con nguoI. Thaf su,
nou ban khong bIof ro vo cac san pham nay, ban co fho Iam cho no
doc hon so voI khI chung o frang fhaI ban chaf cua no. VIoc ban Iay
mau nhu fho nao fh khong duoc do cap o day. Tuy nhIon, nou ban
quyof djnh fu Iay mau nhung chua xac djnh ro fhanh phan fh hay
can fhan boI v nhung soI amIang co fho phaf fan vao frong khong
kh hoac vao co fho cua ban qua duong ho hap. KhI Iay nhung mau
nguyon IIou co kha nang chua dung amIang, ban non fhu fhap nhIou
fhong fIn IIon quan do han cho foI fhIou cac fac haI. an non fuan
fhoo mof so nguyon fac sau:
- Chac chan rang khong mof aI o cung ban khI ban dang fIon hanh
Iay mau.
- Mang gang fay dung mof Ian va rua fay sau khI Iay mau.
- Taf cac fhIof bj nhu may Ianh hoac may suoI do gIam fhIou
kha nang phaf fan soI frong khong kh.
- ChI non fac dong don mau can Iay.

487
- Iof mof fam nhua pha duoI vj fr Iay mau.
- Iam uof vaf IIou bang cach phu Ion mof Iop nuoc mong co
chua xa phong fruoc khI Iay. Iop nuoc mong co fac dung Iam gIam
kha nang phaf fan soI amIang.
- Caf mof cach can fhan nou fa buoc phaI Iay mau co kch fhuoc
nho. af mau nay vao frong mof bnh sach |v du: hop fhuy fInh nho,
hop nhua hoac fuI nIIon).
- NIom phong mau sau khI Iay.
- oI voI fam nhua dung do Iof phaI duoc xu I mof cach can
fhan.
- Su dung khan am do Iam sach bon ngoaI hop chua mau va khu
vuc xung quanh. CoI mau fhoo nhung fhu fuc cua IIon bang hoac dja
phuong.
- Nhan duoc dan fron mau phaI ghI day du fhong fIn vo fhoI
gIan, dja dIom Iay mau.
- CoI mau don PA do duoc phan fch. VIon fIou chuan va kI
fhuaf quoc gIa |NIST) co danh sach nhung phong fh nghIom ma ban
co fho goI mau don.

HInh 10.2. Tl /c pban tram amiang trong cac cbip may tinb

488
10.2.J.2. Kel Iuun re luc Jong cuu umiung lrong nhu Jen
suc hhoe con nguoi
Nhung hoI chuong canh bao cho su gIa fang fI Io nguoI mac
bonh do amIang o nhIou nuoc fron fho gIoI ma dac bIof Ia cac nuoc
pha ac Au. Taf ca nhung can bonh do amIang gay ra dou co fhoI
gIan u bonh fu khoang 20 40 nam. Sau fhoI gIan nay, nhung frIou
chung ban dau cua bonh moI co nhung bIou hIon. Nhung do dIou kIon
Iam vIoc con Iac hau, kInh fo con chua phaf frIon, cac bonh faf
fhuong duoc bo qua, nhung khoang fhuoc nhom AmphIboIos van fIop
fuc duoc su dung cho don fhap nIon 70. Nhung cong nhan Iam vIoc
faI cac xuong dong fau, cac cong fy xay dung fhuong hf phaI buI
amIang cao gap fu 100 200 Ian fIou chuan va co nguy co ung fhu
phoI va ung fhu bIou mo raf cao. MaI don nhIou nam sau, van do vo
suc khoo moI fhaf su duoc quan fam. Nhung Ionh cam su dung
amIang da duoc ban hanh va fhuo quan da danh manh Ion cac nha
may san xuaf san pham co chua amIang.
NhIou nghIon cuu vo su o nhIom amIang frong nha da duoc fhuc
hIon. Nhung nghIon cuu nay da chung mInh muc do buI amIang frong
khong kh faI nhung foa nha khong co su chonh Ioch Ion so voI moI
fruong bon ngoaI |0,1 1 soI/I). Kof qua Ia PA va chnh quyon My
da co kof Iuan rang nou frong dIou kIon fof, cac san pham khong co
anh huong don suc khoo con nguoI. Tuy nhIon, nhung chuong frnh
kIom soaf bao gom fhanh fra va danh gIa fac dong van Iuon duoc fIon
hanh cho nhung ngoI nha co chua amIang.
10.2.4. Amung trong dut
AmIang co maf frong daf xay dung, daf nong nghIop, daf faI
khu vuc khaI fhac mo ay Ia IoaI hnh gay o nhIom pho bIon o khap
noI frong khu do fhj, fuong fu nhu ch va PAHs. VIoc kIom soaf
amIang frong daf raf kho fhuc hIon, ngay frong nhung du an xay
dung van do kIom soaf o nhIom amIang frong daf cung da khong
duoc fhuc hIon fof. Cac soI amIang phaf fan frong khong kh gay
bonh phoI va ung fhu kh quan. Iam sach daf o nhIom quanh cac mo
va nha may amIang da ngung hoaf dong con kho hon nhIou vIoc do

489
cac fam amIang ra khoI cac foa nha. HIon faI, chua co cach nao fhuc
su fof do Iam sach nhung dja dIom nay.
Cac nha nghIon cuu fhuoc aI hoc TorIno, IfaIIa, da fm ra mof
so IoaI nam gIup Iam sach daf bj o nhIom amIang. Tham ch no con
co fho chuyon gono fan cong amIang cho cac vI sInh vaf khac frong
daf. Cac vI sInh vaf da duoc su dung do Iam sach dau fran va dang
duoc nghIon cuu do Iam sach daf cung nhu nuoc chua kIm IoaI nang,
doc haI, chang han nhu ch. uong nhu amIang Ia muc fIou fIop fhoo
cua chung. SoI amIang doc haI mof phan boI chung chua saf. Saf co
fho dan foI vIoc hnh fhanh nhung hoa chaf phan ung manh duoc goI
Ia cac goc fu do. Coc fu do Iam fon fhuong AN va gay ung fhu. Nou
IoaI bo saf, amIang fro non f doc haI hon raf nhIou.
Thaf may Ia hau hof cac vI sInh vaf frong daf can saf do fao
nang Iuong. V fho cho non mof so vI sInh vaf co nhung cach raf hIou
qua fm saf fu moI fruong song cua chung. Iu sInh vaf do baf gIu cac
nguyon fu saf fu khoang chaf frong daf va co dac bang cach su dung
cac moc hoa hoc co fon Ia sIdorophoros. Poroffo va dong nghIop chI ra
rang mof so IoaI nam hap fhu saf fu crocIdoIIfo mof frong nhung
dang amIang gay ung fhu manh nhaf. SoI amIang maf saf khong fho
fao ra cac goc fu do gay ung fhu. Nhung IoaI nam hap fhu saf fof
nhaf Ia IusarIum oxysporum fhu pham gay fhoI rua fhuc vaf
MorfIoroIIa hyaIIna va OIdIodondron maIus. OIdIodondron maIus fan
cong cay fhan go, cay buI va co fho song frong moI fruong o nhIom
kIm IoaI nang. Nhom nghIon cuu raf ngac nhIon khI fhay Iuong saf
ma nhung IoaI nam nay hap fhu fu amIang. Mof so IoaI van hap fhu
saf sau hon 7 fuan. NgoaI ra chung buoc cac soI amIang fhanh mof
IoaI mang gom nhung daI nho, Iam cho soI co f kha nang fhoaf vao
frong khong kh nou daf o nhIom amIang bj xoI Ion. o su dung
nhung vI sInh vaf nay Iam sach daf o nhIom, can phaI ''gIoo'' mof so
bao fu nam vao daf va bo sung chaf dInh duong ma chung can cho
sInh fruong.
10.3. MOT SO TK CHAN OO VO AMANG
Tu nhung nam dau cua fho ky 20, cac nha khoa hoc Anh, Phap,
My da phaf hIon ra rang, fIop xuc, hf fho phaI buI amIang co fho

490
gay bonh buI phoI afbof, Iam day va canxI hoa mang phoI, Ia nguyon
nhan gay bonh ung fhu, dac bIof Ia ung fhu phoI va ung fhu frung
bIou mo.
o cau fruc soI raf mjn, buI amIang raf do phaf fan frong khong
kh va xam nhap vao co fho con nguoI. AmIang duoc coI nhu mof chaf
gay ung fhu IoaI mof va chaf fhaI amIang Ia chaf fhaI doc haI va
nguy hIom can duoc quan Iy chaf cho. To chuc Y fo fho gIoI |WHO)
da khuyon cao ap dung mof gIoI han cho cong nhan fIop xuc voI buI
amIang chrysofIIo Ia 2 soI/mI khong kh frong fhoI gIan 8 gIo va
non nhanh chong dua gIoI han nay xuong 1 soI/mI. TaI nhIou nuoc
fron fho gIoI, amIang duoc xop vao danh muc nhung hoa chaf doc haI
gay anh huong xau don suc khoo con nguoI. Phap Ia nuoc dau fIon
fron fho gIoI cam hoan foan vIoc san xuaf, nhap khau va ban cac san
pham chua amIang. Cac nuoc nhu I, Thuy SI, uc... va ca VIof Nam
da cam hoan foan su dung cac IoaI amIang fhuoc nhom AmphIboIo va
han cho su dung amIang ChrysofIIo.
Trong danh muc cac chaf fhaI nguy haI |danh muc A) cua VIof
Nam, amIang dang buI va soI co ma so A2050 voI baf ky mof Iuong
fhaI nao cung bj coI Ia nguy haI. CIoI han foI da cho phop doI voI
amIang va hon hop fron 10% amIang Ia 2 mg/m
3
. Thoo quy djnh, can
phaI xu Iy no bang phuong phap chon Iap dac bIof do dam bao vo sInh
moI fruong. Tuy nhIon, hIon nay van do nay van con bo ngo.
CIoI han foI da cho phop o Anh, nong do frung bnh cua amIang
frang, amIang nau va anfhophyIIf frong 10 phuf Iay mau khong duoc
qua 2 soI/cm
3
khong kh hay 0 1 mg/m
3
doI voI soI daI 5 100 mm.
Nou nong do buI amIang qua 12 soI/mI, phaI mac quan ao bao vo, doo
frang bj bao vo ho hap. Truong hop buI amIang xanh, phaI doo maf na
nou nong do buI nay o vung fho qua 02 soI/mI hoac 0 1 mg/m
3
frong
10 phuf Iay mau. O Hoa Ky, gIoI han foI da cho phop cho moI IoaI buI
amIang frong 8 gIo Iay mau Ia 5 soI/mI, IoaI soI daI fron 5 mIcromof va
ko fu fhang 61976, so soI ruf xuong Ia 2 soI/mI |!fIdjIan, 1973). PA
da you cau fhuong xuyon kIom fra su co maf cua soI amIang faI cac voI
nuoc va da co mof chI fIou MCI |muc do foI da cho phop) Ia 7.10
6
soI
amIang co kch daI hon 10mm frong nuoc uong.

491
10.4. OOC TNH AMANG
10.4.1. Co che snh benh
Co cho sInh bonh buI phoI afbof |hay buI phoI amIang) khac voI
bonh buI phoI sIIIc va bonh buI phoI fhan. SoI amIang ngan |duoI 5
mIcromof) do bj fhuc bao. Cac soI amIang frang daI fron 10 mIcromof
cung bj fhuc bao, nhung mof phan o ngoaI daI fhuc bao va Iam fang
su fham fhau cua mang fo bao. Maf khac, frong fruong hop nhu vay,
co fho nhIou daI fhuc bao gan vao cac soI amIang qua daI. Khac voI
fac dung cua buI fhach anh, buI amIang khong co hoac co raf f doc
fnh voI daI fhuc bao, khong co su fIou huy daI fhuc bao sau khI fhuc
bao, nhung su xo hoa van xuaf hIon. Tac dung doc haI doI voI fo bao
cua amIang frang con khac fhach anh o cho poIyvInyI pyrIdIn N
oxyf khong co fac dung uc cho Ion chrysofII In vIfro |frong ong
nghIom) va In vIvo |frong co fho). Iou b an cua qua frnh xo hoa
nhu vay con chua duoc gIaI quyof. O bonh nhan bj buI phoI afbof,
Iuong buI amIang frong phoI raf f, chI khoang 0,1 0,6% frong Iuong
phoI |NagoIschmIdf, 1965), va khong co IIon quan ro rof voI fnh
frang xo hoa.
Qua nghIon cuu fhuc nghIom, chI fhay soI amIang frang
|chrysofII) ngan hon 20 mIcromof bj fhuc bao va gay xo hoa o chuof
|onna va Cappa, 1967). Su kch fhch gay xo hoa chua duoc bIof ro,
nhung co Io do mof vaI you fo duoc daI fhuc bao chua buI |dusf
Iadonmacrophagos) gIaI phong. ChI khI fho, hf buI amIang xanh
|crocIdoIIfo), buI vao foI pho nang va cac daI fhuc bao fu fap o pho
nang, cac pho quan nho bj vIom nhIom, cac soI IuoI hnh fhanh o pho
nang roI sau do bIon fhanh cac soI fao koo. V co cho xo hoa phoI con
chua ro, co nguoI cho rang fhach anh co IIon quan foI va Ia nguyon
nhan xo hoa frong bonh buI phoI afbof |dac bIof o Nam PhI, ham
Iuong sIIIc fu do frong amIang kha cao).
10.4.2. Gu phuu benh ly
u. Dui lhe
KhI bonh nang, phoI nho IaI, faI nhof, ran chac nhu cao su.
Mang phoI day Ion, maf do frong do xo hoa, gap nhIou o phan duoI.

492
Co fho fung vung bj xo hoa frong, sun cung. KhI caf phoI, do xo hoa
mang phoI non cac bo mang phoI ro rof, cac cho xo hoa mau xam.
Trong vung xo hoa, co cac hoc nho khoang 3 8 mm.
b. Vi lhe
Trong cac pho nang va pho quan nho, co su fap frung cac soI
amIang va daI fhuc bao. Cac soI IuoI bao boc daI fhuc bao va buI
amIang. Su xo hoa fao koo fhay fho cac soI IuoI va Iam fac cac pho
nang. Cac pho quan nho o fnh frang vIom fac. O nhung vung xo hoa
day dac, cau fruc pho nang hoan foan Ia mof khoI fao koo. NhIou daI
fhuc bao, mof so chua cac soI amIang ngan o frong cac pho nang Ian
can, vach cac pho nang nay cung day Ion do xo hoa va fham nhIom fo
bao. Cac fon fhuong xo hoa phan Ion Ia xo hoa frong Ian foa, dong
fam, doI khI co fho bj hoaI fu, hoac voI hoa va kof hop voI vIom noI
mac dong mach. CIua cac fhuy phoI, co kh fhung. Trong cac hach,
ron phoI co f buI va xo hoa f.
c. The umiung
Iahr va IoIgoI mo fa Ian dau fIon nam 1914. Tho amIang co fho
fhay o phoI sau 2 fhang fIop xuc. Cau fruc fho amIang daI 50150 mm,
day 5I0 mm, mau vang hoac nau, gom soI amIang boc xung quanh
fung phan hoac foan phan bang mof Iop profoIn co chua saf, nhuom
xanh bang fhuoc fhu PorI. Tho amIang fhuong fhaf doan, haI dau fron,
hoI phnh ra. Vo sau, cac fho nay phan gIaI, phan dau nam frong daI
fhuc bao, phan ngoaI mau nau xam. Co ba IoaI buI amIang |amIang
frang, amIang nau, amIang xanh) dou phaf sInh cac fho amIang. Tho
amIang co fho o dom. om cung do bj nuof dI va fho amIang chju dung
duoc cac onzym fIou hoa non con fhay o ca frong phan.
10.4.3. Treu chung
Trong dIou kIon fIop xuc manh IIof voI buI amIang, bonh xuaf
hIon sau 5 10 nam, con noI chung sau 10 20 nam fIop xuc. TrIou
chung Iam sang chu you Ia kho fho, Iuc dau Ia kho fho gang suc. au
nguc co fho xuaf hIon do phan ung mang phoI. O gIaI doan som, cung
gap su kch fhch pho quan hay vIom pho quan man phoI hop, ho va
khac f dom. Iuc dau fhuong ho khan. Chuc nang ho hap bIon doI;

493
gIam dung fch phoI foan phan hay dung fch song Ia chu you, khong
co dau hIou fac nghon. Kham Iam sang phaf hIon duoc:
- CIoI han cu dong Iong nguc.
- CIam r rao pho nang.
- oI khI fhay cac ran no o haI day phoI |chIom 2/3 cac fruong hop).
TrIou chung X quang cho fhay, hnh anh X quang bonh buI phoI
afbof hay fhay doI va khong dac hIou nhu cac bonh buI phoI khac.
- Cac dam mo khong dou, nho: cac dam mo dau fIon xuaf hIon o
day phoI. Hnh anh xo hoa phoI nhu fam IuoI, cac maf IuoI raf mau,
nhu mang nhon fhuong khu fru 2/3 phoI duoI, nhaf Ia goc suon hoanh
phaI. Inh phoI khong bao gIo bj fon fhuong. Xo hoa phoI fhanh fung
duong fhang khac voI xo hoa kIou haf nhu frong bonh buI phoI sIIIc.
Cac hnh anh dou khong ro, nhu nhn duoI Iop knh mo, khong bao
gIo ro nof nhu cac haf frong bonh buI phoI sIIIc fho p.
- o fraI cua fIm mo dI, o fruong hop nang, xung quanh fIm
hnh fua fua nhu Iong nhm.

Pboi bj bcnb
u trung bicu mo
Cac mang mang pboi bj ooi boa

HInh 10.3. Anb Xquang cua pboi Jo tac nban amiang gay ra

494
Cac hnh anh X quang fron dac frung cho bonh buI phoI afbof,
nhung doI khI gap hnh anh phoI gIo ng bonh nay o nhung nguoI fIop
xuc voI buI chaf doo, buI bong hay buI go. Mang phoI voI hoa Ia mof
hIon fuong dac bIof, fhuong gap doI xung haI bon, f khI xuaf hIon
fruoc 20 nam ko fu nam fIop xuc dau fIon. NhIou khI chI gap su voI
hoa nay ma khong co mof bIou hIon Iam sang nao khac hay mof fon
fhuong nao o nhu mo phoI. Nhu vay co nghIa Ia chI frong mof so f
fruong hop co su fon faI song song su voI hoa mang phoI va xo hoa
phoI. VoI hoa fhuong chI gap o nhung nguoI khong co xo hoa, nhung
nguoI fIop xuc Iau daI frong moI fruong o nhIom buI amIang nong do
fhap. Su voI hoa khu fru o mang phoI |Ia fhanh), mang xung quanh
fIm, frung fhaf va dac bIof con gap phan sau vom co hoanh. HIom
gap su voI hoa o mang phoI IIon fhuy. Cac mang mang phoI |pIaquos
pIouraIos) raI rac khap phoI, do fhay, hnh khong dou, maf do cung
khong gIong nhau, doI khI co hnh frang hoa. ay mang phoI: xuaf
hIon som va doI khI Ia hnh anh fon fhuong duy nhaf do fIop xuc
amIang. Mang phoI day o haI bon, xuaf hIon nhu mof duong nho, day
vaI mIIImof, doc fhoo fhanh nguc fron phIm chup fu fho sau fruoc.
10.4.4. Cuc the benh do bu umung guy ru
10.4.4.1. The xo hou phoi
ay Ia fho bonh fhoo mo fa co dIon. Tho nay fhuong gap o
nhung cong nhan Iao dong frong moI fruong o nhIom buI nghIom
frong. Su xuaf hIon som hay muon cac dau hIou Iam sang va X quang
fuy fhuoc vao nong do buI.
10.4.4.2. Ton lhuong mung phoi Iunh llnh
Tho nay fhuong gap o nguoI fIop xuc voI nong do buI vua phaI
va fhuong gap rIong, khong phoI hop voI cac fon fhuong khac. Cac
fon fhuong mang phoI co fho gap Ia:
Tran djch pho mac fIbrIn huyof hay xuaf huyof, fIon frIon ban
cap, hay faI phaf.
Cac mang mang phoI.
VoI hoa mang phoI, day mang phoI.

495
10.4.4.J. U uc llnh
VaI fro gay ung fhu cua amIang duoc bIof fu khoang 50 nam nay.
- !ng fhu pho quan: !ng fhu pho quan gap o bonh nhan bonh
buI phoI afbof va o ca nhung cong nhan fIop xuc amIang nhung
khong bj xo hoa phoI. !ng fhu o dang bIou b hoac gIam bIof hoa
|anapIasIquo), fhuong gap o fhuy phoI duoI hay gIua. NhIou fac gIa o
uc coI day Ia bIon chung cua bonh buI phoI afbof.
- ! frung bIou mo |MosofhoIIoma): ay Ia IoaI ung fhu Ian foa o
bo maf phoI |mang phoI) va phu fang |mang bung). IoaI u ac fnh
nay hay gap. O nhIou nuoc, cac fac gIa da xac djnh u frung bIou mo
xuaf hIon sau khI fIop xuc buI amIang. Khong phaI chI CrocIdoIIf gay
ung fhu ma con phaI ko don AnfhophyIIf va ChrysofII. O nhung nguoI
co u frung bIou mo nay fhuong khong co bonh buI phoI afbof. Khoang
cach fu nam fIop xuc dau fIon voI buI amIang don nam phaf frIon ung
fhu f khI duoI 20 nam va frung bnh Ia 40 nam.
! frung bIou mo mang phoI gay fran djch va kho fho fang
nhanh, dau nguc; khI phaf frIon don mang bung, fhuong kom fhoo
dau, co chuong va cac frIou chung fac ruof. onh fIon frIon nhanh; vo
phuong dIou frj. MoI IIon quan gIua day mang phoI, phaf hIon qua X
quang, va su phaf frIon cac khoI u frung bIou mo chua ro rang. O
Phan Ian, cac fac gIa bao cao nhIou fruong hop day mang phoI, voI
hoa mang phoI nhung u frung bIou mo IaI raf hIom. NguoI fa cung
chua bIof chac chan amIang don duoc mang bung bang cach nao.
10.4.4.4. Chui Ju
Cac soI amIang qua da do dang, dac bIof qua da ngon fay cong
nhan khI boc amIang vao bao. a fay bj kch fhch, hnh fhanh chaI
da, phaI frch. Khong gap fruong hop nao ung fhu da.
10.4.5. Ben chung cuu benh bu pho
10.4.5.1. Ung lhu phoi (ung lhu lhuong b curcinomu)
CIua bonh buI phoIafbof va ung fhu phoI co moI IIon quan. O
Anh nam 1949, 14,% cong nhan nam gIoI mac bonh buI phoIafbof bj
chof v ung fhu phoI. Thong fhuong, khoI u phaf frIon o gan vung xo

496
hoa non chu you gap o fhuy duoI. NgoaI ra, nguoI fa fhay fy Io fu
vong do ung fhu da day va ruof gIa cao o cong nhan fIop xuc voI
amIang |SoIIkoff, Hammond va Churg, 1970) nhung cung chua fho noI
duoc day Ia bIon chung cua bonh buI phoIafbof. KoaI |1960) va
Craham |1967) cho fhay, fI Io ung fhu buong frung gap nhIou o cong
nhan fIop xuc amIang.
10.4.5.2. Roi Ioun he lhong luo huyel
O nhung bonh nhan bonh buI phoIafbof, gap kha nhIou roI
Ioan ac fnh ho fhong fao huyof nhu u fuy, bonh bach cau Iympho,
bonh bach cau cap fnh, u nguyon bao Iympho...
10.4.5.J. Tum phe mun ru suy ho hup
KhI bonh buI phoIafbof phaf frIon, bIon chung hay gap Ia suy
fIm phaI va bonh nhan fu vong do suy fIm xung huyof. Cac bIon
chung vIom phoI do vI khuan hoac vIruf raf co fho Iam fang nhanh
fnh frang suy ho hap co kom fhoo suy fIm xung huyof hoac khong.
10.4.5.4. Benh Iuo
Trong nhung nam 1930 va 1940 fy Io Iao phoI raf cao o bonh
nhan buI phoIafbof |SmIfhor, 1965). Nhung gan day, fy Io Iao o
bonh nhan buI phoIafbof khong cao hon frong nhan dan noI chung.
HIon nay, cung chua chung mInh duoc bonh buI phoIafbof hoac su
fIop xuc buI amIang fao dIou kIon fhuan IoI cho su phaf frIon Iao hoac
anh huong don hIou qua cua fhuoc dIou frj Iao.
10.4.5.5. Viem phe guun ru hhl lhung
on nay, cung chua ro vIom pho quan fac nghon man fnh co
phaI Ia bIon chung cua bonh buI phoIafbof khong. Maf khac, bonh
khong gay kh fhung nhu mof so sach gIao khoa da nou.
10.4.5.6. Giun phe guun
oI khI gIan pho quan phaf frIon o nhung vung co fon fhuong
bonh buI phoIafbof, do soo co koo cac vach pho quan nhung cung
chua don muc gay non nhung dau hIou Iam sang dIon hnh cua gIan
pho quan.


497
10.4.6. Ten tren cuu benh bu phoutbet
ThoI gIan fIon frIon cua bonh buI phoIafbof raf fhay doI va
fhuong raf Iau doI voI fon fhuong mang phoI. ThoI gIan nay IaI cang Iau
fu nam dau fIop xuc don khI phaf sInh ung fhu. Cac fon fhuong vInh
vIon khong hoI phuc, nhung khong co khuynh huong phaf frIon khI da
ngung fIop xuc. CIaI doan kof fhuc bonh raf ngan: bonh nhan fu vong do
vIom phoI pho quan hoac suy fIm va doI khI con do khoI u phaf frIon
don mang fIm. NoI chung, fIon Iuong bonh raf xau. Phan Ion bonh nhan
co khoI u mang phoI hoac mang bung fu vong frong khoang 12 18
fhang. Thoo WhIfvoII va RavcIIffo |1971) fhoI gIan song fu khI xuaf
hIon frIou chung ung fhu mang phoI co fho koo daI 45 nam.
Cac soI amIang co fho do dang xam nhap qua da, dac bIof qua
da ngon fay cong nhan khI boc amIang vao bao. on canh do, amIang
cung xam nhap qua duong ho hap gay xo hoa phoI, mang phoI va co
fho dan don ung fhu. Tuy nhIon, gan day nguoI fa fm ra rang, fac
dong gay ung fhu cua soI amIang khong phaI o ban chaf kIm IoaI ma
Ia o do daI soI. ChI co nhung soI co chIou daI fu 5250 mIcromof va
duoI 3 mIcromof |dac bIof duoI 1 mIcromof) moI co kha nang fac dong
doc haI doI voI phoI. onh bIou hIon boI nhung fon fhuong da dang
hon bonh SIIIcosIs o phoI, mang phoI va pho quan.
ac dIom Iam sang: kho fho, fhIou oxI man fnh nhu fm faI,
ngon fay duI frong. Ho cung Ia frIou chung fhuong gap. TrIou chung
quan frong nhaf co fho phaf hIon duoc Ia ran no nho haf ngho duoc o
cuoI fh fho va gang suc o vung day phoI. KhI bonh fIon frIon, bonh
nhan suf can. Truong hop u mang phoI, dau nguc du doI, kho fho ngay
cang fang. Truong hop ung fhu mang bung, co chuong xuaf hIon, bonh
nhan suy dInh duong va maf fhang bang dIon gIaI do an kom ngon va
non nhIou. onh nhan cung fu vong do vIom phoI pho quan.
10.5. CAC BKN PHAP KHAC PHC O NHKM VA GA OOC
10.5.1. Ben phup ky thuut
PhaI ngan ngua su fao fhanh buI ngay fu noI phaf sInh. KhI
nao buI da o nhIom moI fruong Iao dong roI fh moI co gang dou f
hIou qua.

498
Thay fho amIang bang cac nguyon IIou khac, v du do cach Iy
co fho dung bong fhuy fInh. O Anh, fu nam 1970, crocIdoIIf duoc fhay
bang chrysofII f doc hon. CrocIdoIIf bj cam su dung o nhIou nuoc.
ChrysofII co fho duoc su dung, nhung gIoI han cho phop Ia 2 soI/mI.
Iam am uof qua frnh san xuaf khI san xuaf xImangamIang.
San xuaf frong quy frnh kn fung phan hoac foan phan |nhu
khI xay nghIon).
Nou khong fho Iam kn, phaI fo chuc fhong huf gIo faI cho va
phaI co bo phan fhu IaI kh.
10.5.2. Ben phup cu nhun vu ve snh
oo maf na chong buI fhaf khf vao maf khI Iao dong o noI nhIou
buI.
PhaI mac quan ao Iao dong rIong va phaI fhay khI ra vo.
PhaI gIaI quyof ca buI fron non phan xuong.
10.5.3. Ben phup y te
To chuc kham fuyon do IoaI nhung nguoI co fon fhuong phoI,
do mac va do nham voI bonh buI phoIafbof.
To chuc kham djnh ky hang nam hoac haI nam mof Ian. PhaI
chup X quang phIm fo co 30 x 40 cm, va do chuc nang ho hap.
PhaI gIam saf fnh frang o nhIom buI amIang o moI fruong Iao
dong. Co haI cach: dung dung cu Iay mau ca nhan cho cong nhan doo
o vung fho cua ho va dung cu Iay mau chung cho phan xuong. Trong
dIou kIon x nghIop, fhuong xac djnh so soI frong 1cm
3
. oI voI khu
dan cu xung quanh nha may, co fho dung phuong phap frong Iuong.
CIoI han foI da cho phop: O Anh, nong do frung bnh chrysofII,
amosIf va anfhophyIIf frong 10 phuf Iay mau khong duoc qua 2
soI/cm
3
khong kh hay 0 1 mg/m
3
doI voI soI daI 5 100 mIcromof.
Nou nong do buI amIang qua 12 soI/mI, phaI mac quan ao bao
vo, doo frang bj bao vo ho hap. Truong hop buI crocIdoIIf, phaI doo
maf na nou nong do buI nay o vung fho qua 0 2 soI/mI hoac 0 0,1
mg/m
3
frong 10 phuf Iay mau.

499
O Hoa Ky, gIoI han foI da cho phop cho moI IoaI buI amIang
frong 8 gIo Iay mau Ia 5 soI/mI, IoaI soI daI fron 5 mIcromof va ko fu
fhang 61976, so soI ruf xuong Ia 2 soI/mI |!fIdjIan, 1973).
O VIof Nam, gIoI han foI da cho phop doI voI amIang va hon
hop fron 10% amIang Ia 2 mg/m
3
.
10.5.4. Gu phup thuy the cho umung
10.5.4.1. Gom lo ong cuch Jien ru chju nhiel
Sau nhIou nam fhu nghIom, CIdoon Crador va cong su fhuoc
VIon Cong ngho IsraoI da dua ra sang kIon san xuaf IoaI gom fo ong
Iam chaf cach dIon, fhay cho amIang, chaf cach dIon duoc coI Ia
nguyon nhan gay ra bonh phoI, suy fIm va ung fhu hIon nay. Com fo
ong co fhanh phan gom 45% oxIf nhom, 9495% khong kh. Nho cau
fruc nhIou Io, gom xop nho, ro fIon, an foan hon amIang va cac vaf
IIou hIon dang su dung. NgoaI kha nang cach dIon, cach am, gom fo
ong con chju duoc nhIof do 1.700 do C va hap fhu cac chaf o nhIom
moI fruong nhu buI, khoI xo Thang 6 nam nay, gom fo ong so duoc
san xuaf hang Ioaf do Iam mau va fhu nghIom faI nhIou noI o
AusfraIIa va chau Au.
Hon 3.000 san pham cach nhIof, cach am ma chung fa su dung
hIon nay dou co chua amIang. Thoo cac nha khoa hoc, chaf nay raf
nguy haI cho suc khoo con nguoI. Cac ky su da fhu dung soI gom
CoIIarIs fhay fho cho amIang, fuy nhIon buI gom cung doc haI khong
kom.
10.5.4.2. Tum Iop lhuc rul
SoI khoang WoIIasfonIfo va vaf IIou bo sung Ia soI day, soI fro,
bof gIay... da duoc nghIon cuu va san xuaf fhu nghIom fhanh cong o
VIof Nam. Chung co kha nang fhay fho amIang, IoaI vaf IIou ma To
chuc Y fo fho gIoI khang djnh Ia mof frong nhung fac nhan gay bonh
ung fhu phoI va frung bIou mo.
Cac IoaI soI fhuc vaf duoc nghIon cuu va ung dung frong du an
NghIon cuu hIon frang su dung amIang va fhu nghIom vaf IIou fhay
fho faI VIof Nam raf san co faI VIof Nam nhu bof gIay, bof fro, soI
day. Vo maf cong ngho, day Ia fhu nghIom dau fIon doI voI vIoc ung

500
dung soI fhuc vaf frong san xuaf vaf IIou xay dung bang cong ngho
xoo can. o khoI Iuong rIong cua soI fhuc vaf kha fhap non fam Iop
san xuaf ra nho |1,35 m
2
nang khoang 11,512,5 kg). Cac fam Iop co
bo maf nhan, hoI bong, mau ghI nhaf va do dang son phu mau do
frang fr fhoo so fhch nguoI su dung. Thoo danh gIa cua cac chuyon
gIa, chaf Iuong san pham soI fhuc vaf buoc dau da dap ung duoc da
so fIou chuan VIof Nam. Nhung dIou quan frong hon ca Ia van fan
dung duoc day chuyon san xuaf fam amIang xImang san co ma
khong can fhay doI nhIou cong ngho cu. on canh do, nguon nguyon
IIou soI fhuc vaf o VIof Nam kha phong phu, gom cac soI xo go sInh
ra fu qua frnh cho bIon go, cac phu pham nong nghIop nhu soI cay
ngo, rom ra...
10.5.4.J. Su Jung soi PVA
VIon Khoa hoc cong ngho vaf IIou xay dung da phoI hop voI
cong fy Nam VIof |Thu uc TP HCM), san xuaf fhu nghIom 1.500
fam Iop va 500 fam phang su dung soI PVA. Ong Tran Quoc To, fac
gIa cua IoaI vaf IIou moI nay, cho bIof, PVA Ia vaf IIou doo co do bon
cao, bam dnh fof voI xImang va co kha nang chju dung dIou kIon kh
hau khac nghIof cua nuoc fa. oI voI nganh fam Iop VIof Nam, san
xuaf fIbro xImang hay fam Iop PVA dou phaI nhap khau soI nguyon
IIou, ong To cho rang non nhap PVA Ia fhu khong gay franh caI fh
hon. Nhung fam Iop san xuaf fhu faI Cong fy Nam VIof da duoc kIom
nghIom fhoo TCVN 4434/2000 cho fam Iop fIbro xImang. V soI PVA
co nhuoc dIom Ia kha nang gIu haf xImang kom nhIou Ian so voI soI
amIang non nhom nghIon cuu da bo sung phu gIa dan soI |bof gIay)
va phu gIa fro Ioc TT01. Tron co so quy frnh san xuaf fIbro xImang
hIon nay, chI can dau fu fhom haI cum fhIof bj danh nhuyon bof gIay
va pha cho phu gIa fro Ioc. Tuy nhIon gIa fhanh cho san xuaf fam Iop
Ia kha cao, chonh Ioch chI ph nhap khau vaf IIou PVA Ia 45.000
dong/kg; frong khI fIbro xImang chI co 5.000 dong/kg.
Nhu vay, ba you fo can hoI du do mof vaf IIou moI co fho fhay
fho fIbro xImang fron fhj fruong Ia gIa chap nhan duoc, do bon bang
hoac hon fam Iop nay va khong doc haI. Nhung hIon nay chua co san
pham nao co du ca ba you fo do. V fho, nou cam san xuaf fIbro

501
xImang vao nam 2004 ma chua co vaf IIou fhay fho huu hIou, fhj
fruong fam Iop so co nhung bIon dong Ion.
10.5.4.4. Su Jung soi lhuy linh hiem
Sau khI Thu fuong Chnh phu ky quyof djnh 115, mof so nha
khoa hoc dI fIon phong Ia fhac sI Tran Ngoc My da nghIon cuu
fhu nghIom va san xuaf soI fhuy fInh kIom chaf Iuong cao fhay fho
soI amIang. Kof qua do faI nay duoc VIon Vaf IIou |o Xay dung) cap
gIay chung nhan so 195 VIX/P14 va da co nhan xof: ay Ia IoaI
fhuy fInh kIom chaf Iuong cao co fho su dung cac IoaI vaf IIou co fnh
kof dnh Ia xImang, cac IoaI koo huu co va su dung fruc fIop Iam vaf
IIou cach am, cach am, cach nhIof. Trong qua frnh chuyon doI cong
ngho co fho gIu nguyon day chuyon fhIof bj cu, chI can bo sung fhIof
bj o cong doan phoI fron phu gIa voI nguyon IIou chnh. Qua fhu
nghIom, cac nha khoa hoc fnh foan khI chuyon doI cong ngho fh chI
can dau fu fhom 420 frIou dong cho day chuyon cong suaf 1 1,5
frIou m
2
/nam va fhoI gIan on djnh cong ngho nay frong vong ba
fhang. Nhu vay chI ph gIa fhanh dung fam Iop fhuy fInh so ro hon
fam Iop ProxImang cof soI amIang fu 6.300 dong/fam xuong 4.800
dong/fam. Nguon nguyon IIou san xuaf duoc fan dung fhuy fInh pho
IIou fu knh vo, chaI Io va cac phu gIa hoa chaf co frong fhj fruong
nuoc fa. Kof qua nghIon cuu fhanh cong cho fhay chung fa hoan foan
co fho khang djnh rang nam 2004 vaf IIou amIang so duoc fhay fho
nhu fInh fhan Quyof djnh 115 cua Chnh phu.
10.5.4.5. Dung Jinh huong Je lrung hou umiung
Truoc day, amIang |mof IoaI chaf soI doc haI co fho gay ung fhu
phoI) fhuong duoc dung Iam vaf IIou chong chay frong cac foa nha.
Thong fhuong khI do bo cac foa nha, nguoI fa phaI phong foa chung
va ngan khong cho cac soI amIang doc haI Iof ra ngoaI. CIo day, cac
nha khoa hoc IfaIy da fm duoc cach frung hoa chung bang cach su
dung mof chaf chIof xuaf fu cay dInh huong. KhI chaf Iong nay cham
vao bo maf amIang, ngay Iap fuc no so Iam amIang ran IaI fhanh mof
IoaI poIymor, khong fho Io Iung ra ngoaI khong kh.

502
10.5.5. Xu ly chut thu tu cuc nhu muy sun xuut tum lop
Ibroxmung
Trong qua frnh san xuaf, cac nha may da fhaI ra gan 10 ngan
fan chaf fhaI ran duoI dang cuc va manh vo. ay Ia mof hon hop
gom 10% soI amIang frang va 90% xImang PoocIang gay anh huong
xau don moI fruong va suc khoo cong dong. o xu Iy chaf fhaI nay,
mof so f nha may da cho chaf fhaI dI noI khac do chon Iap nhu chon
Iap rac fhaI; mof so khac fh fan dung IaI mof phan do Iam fam Iop,
con hau hof fh don fhanh dong, Iuu fru va chua co huong gIaI quyof
co ban. Ngay ca vIoc chon Iap cung khong fho duy fr maI duoc, cung
nhu vIoc chon Iap rac fhaI vay. NoI dung, y fuong nay Ia co fho fan
fhu do xu Iy Iuong chaf fhaI nay do faI cho cIInko va phan bon cho
cay frong. Y fuong nay co fho ap dung do xu Iy chaf fhaI faI cac nha
may san xuaf vaf IIou cach dIon, bao on va san xuaf ma phanh ofo.
Qua frnh xu Iy nhu sau:
Xu Iy soi umiung lrung: AmIang doc Ia do cau fruc dang soI,
nou pha vo cau fruc do fh so pha vo duoc kha nang gay nguy hIom
cua no. Nhu fa da bIof, amIang frang co cong fhuc Ia
3MgO.2SO
2
.2H
2
O, frong do cau fruc |H
2
O)

chIom 13%. Nou nung
amIang frang don nhIof do fron 750
0
C fh Iuong fron so maf hoan
foan. Nou soI qua knh hIon vI dIon fu fh fhay amIang frang co dang
da soI |gIong nhu fron fan huong, fan fhuoc Ia) khong con fch chaf
soI nua. Kof qua phan fch Rongon cho fhay frong hon hop chI con co
khoang MgO, SIO
2
chIom khoang 90%.
Tun lhu muu chul lhui Je lui che cIinhe: nhu fron da frnh
bay, frong chaf fhaI ran nay co 90% Ia cac fhanh phan xImang
poocIang, v vay nou fIop fuc nung |frong Io funoI) don nhIof do fron
100
0
C va duy fr frong 1 gIo fh cac oxIf chu you so kof hop voI nhau
fao fhanh cac khoang vaf SIIIcafoCanxI, AIumInaf canxI o dang cau
fruc fInh fho hoac vo djnh hnh. ay Ia nguyon IIou cho cIInko
xImang poocIang.
Tun lhu phe lhui Ium phun bon: Nou frong pho fhaI fhanh
phan can co chua nhIou MgO hon |fron 10%) fh khI nung so fao ra

503
oIIvIn va SIO
2
, co fho bo sung mof f khoang vaf khac do Iam phan
bon cho Iua hay caI fao daf, chong sau bonh.
10.6. MOT SO OK LAT CAM S ONG AMANG O NOC TA
VoI nhung hIou bIof vo fac haI cua amIang don doI song va suc
khoo con nguoI, hIon nay, Chnh phu da ban hanh nhung dIou Iuaf
nghIom ngaf frong vIoc cam su dung san pham vaf IIou co chua
amIang. San pham vaf IIou co chua amIang fhuoc nhom AmphIboIos
cung nam frong danh muc cac maf hang cam nhap khau, cam xuaf
khau khI nguoI VIof Nam va nguoI nuoc ngoaI nhap canh, xuaf canh
VIof Nam.
uoI day Ia doan frch: Thong fu IIon fjch so 1529/1998/TTIT/
KHCNMTX ngay 17101998 vo vIoc huong dan dam bao moI
fruong frong su dung amIang vao san xuaf cac san pham, vaf IIou va
xay dung
10.6.1 Su dung umung vuo sun xuut cuc sun phum, vut leu
xuy dung
1. Cam san xuaf duoI baf ky hnh fhuc, quy mo khoI Iuong nao
cac san pham co chua amIang, nguyon IIou amIang fhuoc nhom
khoang vaf AmphIboIo bao gom: AcfInoIIfo, CrocIdoIIfo, AmosIfo,
AnfhophyIIfo va TromoIIfo.
2. Cac co so su dung amIang va san xuaf cac san pham, vaf IIou
co chua amIang phaI fuan fhu cac quy djnh sau:
a) ChI su dung amIang ChrysofIIo Iam nguyon IIou cung cap cho
san xuaf cac san pham va vaf IIou co chua amIang.
b) ao dam nong do soI amIang ChrysofIIo frong khu vuc san
xuaf khong vuof qua 1 soI/mI khong kh |frung bnh 8 gIo) va 2 soI/mI
khong kh |frung bnh 1 gIo).
c) Khong do rach vo bao, roI vaI khI van chuyon nguyon IIou
amIang ChrysofIIo.
d) To chuc fhoo doI kham suc khoo, chup Xquang djnh ky fhoo
quy djnh hIon hanh cua o Y fo cho foan bo can bo, cong nhan va Iuu
gIu kof qua faI co so.

504
o) Iap va frnh nop ao cao danh gIa fac dong moI fruong cho
co quan quan Iy nha nuoc vo bao vo moI fruong do fham djnh fhoo
Iuaf djnh fruoc ngay 31 fhang 3 nam 1999.
10.6.2. Su dung umung Chrysotle vu cuc sun phum, vut
leu chuu umung Chrysotle trong xuy dung
1. Khong su dung amIang ChrysofIIo Iam vaf IIou nhoI, chon,
cach nhIof frong cong frnh xay dung. Can su dung cac chaf kof dnh
nham dam bao soI amIang ChrysofIIo khong khuoch fan vao khong
kh doI voI nhung cong frnh, fhIof bj cong nghIop co you cau cach
nhIof va chju Iua bang amIang ChrysofIIo.
2. PhaI ap dung cac bIon phap can fhIof do khong cho vIoc phaf
sInh buI amIang ChrysofIIo khI fhuc hIon cac cong vIoc nhu cua, maI,
duc, caf... cac san pham co chua amIang ChrysofIIo.
3. PhaI Iap phuong an bao vo moI fruong fruoc khI fIon hanh
vIoc pha vo, sua chua, caI fao cac cong frnh, fhIof bj cong nghIop co
chua amIang ChrysofIIo.
4. PhaI fhu gom va chuyon vao noI quy djnh cac pho fhaI co
chua amIang ChrysofIIo, cac pho fhaI IoaI nay khong duoc dung Iam
nguyon IIou raI duong.
Cuu ho:
1. Nhng bo phan thiet b nao trong oto a phat thai amiang xuong bien
va phat thai loai amiang nao? Mc o phat thai la bao nhieu? Chung gay anh
hng g cho sinh vat song khu vc nay? Qua trnh phat thai amiang t cac
thiet b oto?
2. Ton tai nhng sinh vat nao trong khu vc nhiem amiang? Vi mc o o
nhiem bao nhieu th cac sinh vat nay co the ton tai c?
3. Cong thc chung cua nhom Amphibole: XY
2
Z
5
(Si, Al, Ti)
8
O
22
(OH, F)
2

va cong thc chung cua nhom Serpentine la (Mg, Fe)
3
Si
2
O
5
(OH)
4
. Thanh
phan nao gay oc, gay benh cho sinh vat?
4. EPA a co qui nh ve amiang trong nc uong, nong o toi a la 7.10
6

si amiang co kch thc dai hn 10 miromet. Vay khi nc uong co nong o
amiang nho hn 7.10
6
va nhng si amiang ngan hn co gay anh hng g
khong?

505
5. Khi nc co nhng bieu hien nao, ac tnh g th co the nghi ng nc
nhiem amiang?
6. C che gay benh cua amiang va c che lam sach at nhiem amiang
trong at t nam va vi sinh vat?
7. Hien trang s dung nhng thiet b cha amiang nc ta hien nay? Va
a co nhng vat lieu nao thay the cho nhng thiet b o cha?
8. Tai sao nhng si amiang dai hn 10 miromet mi gay hai, nhng si
ngan hn co gay hai khong?
9. Hien nay van con s dung ong ximang thoat nc thai? Nc thai co
cha amiang co gay anh hng g en moi trng at khong?
10. Lam the nao e xac nh vat chat o co cha amiang?

506
TA LK THAM KHAO
1. Io Huy a |2002), oc boc moi truong, Nha xuaf ban aI hoc
Quoc gIa Thanh Pho Ho Ch MInh.
2. Nguyon uc KhIon |2002), Moi truong oa suc kboc, Nha xuaf ban
Iao dong Xa hoI, Ha NoI.
3. Trjnh Thj Thanh |2000), oc boc, moi truong oa suc kboc con
nguoi, Nha xuaf ban aI hoc Quoc gIa Ha NoI.
4. hffp://vvv.oshvn.nof/vubhId/WobSO&H/NH_21_02.HTM
5. hffp://vvv.vIofpharm.com.vn/ungfhu/cacIoaIungfhu/!TphoI.hfm
6. hffp://vvv.vfv.org.vn/ff8.cfm7confonf_Id=XH30701155230&fopIc_
Id=XH
?. hffp://vvv.mosfo.gov.vn/vanbanphapquI/moIfruong%5Cfap1%5C3
4.hfmI
8. hffp://vvv.arb.ca.gov/foxIcs/asbosfos.hfm
9. hffp://vvv.chrysofIIo.com/on/chryso.hfm
10. hffp://mInoraI.gaIIorIos.com
11. hffp://vvv.brayfonIav.com/asbosfos/asbosfos.hfm
12. hffp://vvv.mosofhoIIomaaffornoy.com/ma_asbosfos.cfm
13. hffp://vvv.cIoanocoanacfIon.org/TakoAcfIon/SubvayCars/Asbosfo
s_updafod.hfm
14. hffp://vvv.asbosfos.bIz
15. hffp://vvv.asbosfosInsfIfufo.ca/maIn.hfmI
16. hffp://vvv.opa.gov/Iaq/asbosfos.hfmI
1?. hffp://vvv.aIovIfo.org/graco/IInks.hfmI
18. hffp://vvv.mosoInfo.com/asbosfos/amosIfo.hfmI
19. hffp://vvv.danamark.com/AsbosfosInWafor.hfm
20. hffp://vvv.vhoIIyvafor.com

507
21. hffp://vvv.fvr.org/vaforq/dvI0073.hfm
22. hffp://soaffIopI.nvsourco.com/nafIonaI/36409_IIbby24.shfmI
23. hffp://sImpIofhInkIng.com/paIacho/crocIdoIIfo.sfm
24. hffp://100.1911oncycIopodIa.org/C/CR/CROCIOIIT.hfm
25. hffp://sImpIofhInkIng.com/paIacho/crocIdoIIfo.sfm
26. hffp://vvv.gooIogy.noab.nof/mInoraIs/grunorIf.hfm
2?. vvv.oshasIc.gov/SITC/asbosfos/sfandards.hfmI
28. hffp://vvv.fIbrocounf.com/homo/044.hfmI
29. hffp://vvv.vorksafo.org/TranIng/vhorofInd.shfmI
ChI nhan: Co su cong fac cua Pham VIof Anh

507
CHONG 11


OC HOC MOI TRNG VE BUI
(Ecotoxicology of Dust)
11.1. GO THK
uI duoc coI Ia vaf IIou quy bau frong hoaf dong cua con nguoI
qua nhIou fhoI daI, mang nhIou y nghIa khac nhau. Nou khong co buI
fh so khong co haf nhan ngung kof dong nghIa voI khong co may,
mua fron fraI daf. Khoa hoc ky fhuaf phaf frIon, san xuaf cong
nghIop phaf frIon manh mo, gIao fhong do fhj va nong fhon ram ro
ngay dom fron khap moI noo duong, con nguoI fang cuong khaI fhac
faI nguyon da fhaI vao moI fruong vo so buI, gay o nhIom va doc haI.
uI gay ra nhIou bonh ngho nghIop, bonh duong pho, bonh phoI
nghIom frong cung nhu fac dong Ion moI fruong sInh fhaI.
Nuoc fa dang fron da phaf frIon manh mo, dang fhuc hIon cong
nghIop hoa, do fhj hoa. an so do fhj VIof Nam nam 1990 Ia khoang
13 frIou nguoI |chIom fI Io 20%), nam 1995 fI Io dan so do fhj chIom
20,75%, nam 2000 chIom 25% va du bao don nam 2010 fang Ion 33%,
nam 2020 chIom 45%. Su phaf frIon do fhj koo fhoo su phaf frIon cua
nganh xay dung va duong nhIon ca buI xay dung. NghIa Ia du cac IoaI
buI doc haI dua nhau fang fruong. Khau frang bjf maf, chong buI co
ch g nua khong...!7 uoI goc do oc hoc moI fruong, chuong nay so
do cap don o nbicm bui oa anb buong cua no Jcn suc kboc con nguoi
oa moi truong sinb tbai.

508
11.2. TNH CHT L HA CA BI TRONG KHNG KH
11.2.1. Kch thc ht
uoc xac djnh fhoo duong knh haf. NguoI fa quy uoc duong
knh cua haf buI Ia duong knh cua haf hnh cau co fy frong don vj Ia
1g/cm
3
va duoc goI Ia duong knh kh dong fuong duong. Cac haf buI
co kch fhuoc raf khac nhau, fu 1 don 200 mIcromof |m). Nhung haf
buI co kch fhuoc fron 1 m co fho nhn fhay duoc bang maf fhuong,
nou nho hon nua fh kho nhn fhay. uoI day Ia kch fhuoc cua mof
so IoaI buI:
Suong mu : 0,01 >1.0 m
KhoI fhuoc Ia : 0,01 1.0 m
Chaf mau cua son : 0,1 10 m
uI xI mang : > 0,1 100 m
uI fhan : 1.0 100 m
Thuoc fru sau : 1.0 10 m
Phan hoa : 10 100 m

HInh 11.1: Kicb tbc mt s /oi bt bi trong kbong kbi
(Ngun: Ngun gc v nh hng cc ht trong khng kh ca P.F.
Fenncly American Scientist N
o
12/1976)

509
11.2.2. HInh dung hut
Vo maf sInh hoc, ngoaI kch fhuoc haf, hnh dang, do xop va do
go gho, nhon sac cua haf cung anh huong don co fho.
Hnh dang haf do ban chaf vaf IIou va cach hnh fhanh fao non, v
du:
- Haf hnh cau: fro bay, phan hoa, bo hong, oxIf saf
- Haf khoI Iang fru: saf, fhach anh
- Haf hnh soI: amIan, bong, Ion, fhuy fInh
- PhIon mong: cho, fhuoc Ia, mIca
SoI duoc djnh nghIa Ia cac haf co fy so chIou daI fron chIou
rong f nhaf bang 3.

HInh 11.2: Hnb Jang bui trong kbong kbi
11.2.3. Oen tIch be mut vu the tIch hut bu
Cac haf khong gIong hnh cau ma fhuong co dIon fch bo maf
Ion hon haf hnh cau. Ion fch bo maf bao gom foan bo bo maf cua
haf, ko ca cac ko ho hoac Io bon frong haf. Mof haf Ion bj vo nho ra
fh fong dIon fch bo maf cua cac haf nho Ion hon nhIou so voI dIon
fch bo maf cua haf Ion. Hoaf fnh cua haf fang Ion khI kch fhuoc
cua haf cang nho. Haf co fho hap phu hoI, kh, fch dIon va gay no.
11.2.4. TInh hou tun
KhI fIop xuc voI co fho fh buI cang do hoa fan cang nguy hIom
v chung co fho gay nhIom doc hoac gay kch ung, fuy fhoo IoaI buI.

510
11.2.5. Thunh phun cuu tuo
Thanh phan cua buI co anh huong fruc fIop don suc khoo nguoI
fIop xuc. Tuy IoaI buI, no co fho chua fhanh phan raf khac nhau. Cac
you fo frong khong kh |nhu do am) co anh huong don fhanh phan buI.
11.2.6. TInh phong xu
Mof so nganh san xuaf co fho fao ra buI co fnh phong xa nhu khaI
fhac quang co fap chaf phong xa, frong cong nghIop nang Iuong nguyon
fu, frong cac phong fh nghIom phong xa. Trong djch fo hoc moI fruong
nguoI fa con Iuu y don fnh phong xa cua cac vaf IIou xay dung.
11.2.?. TInh dun den cuu bu
uI co fho fch dIon. uoI fac dung cua dIon fruong, buI so bj
phan Iy, bj huf vo cac cuc khac dau va fnh chaf do duoc ung dung do
khu, Ioc buI frong cong nghIop.
Bu#ng 11.1. Toc Jo bui Juoi Jicn truong J000 Vo/t
BuJng kinh (m) Toc do (cm/s)
1OO
1O
1
O,1
885
88,5
8,85
O,88
(Nguoan. McHi//, 100S
11.2.8. TInh chuy no cuu bu
KhI nong do buI frong khong kh daf foI mof muc do nao do ma
gap fIa Iua chung co fho chay no, dac bIof Ia cac buI huu co |fhan,
day, soI bong, bof ngu coc...). uI cang nho, dIon fch fIop xuc fong
cong voI oxI cang Ion fh cang do boc chay, do gay no.
11.3. PHAN LOA B
o phuc vu cho muc dch nghIon cuu khac nhau, nguoI fa co
nhung chI fIou phan IoaI khac nhau, do do, cung co nhung bang phan
IoaI khac nhau.

511
11.3.1. Phun lou duu vuo kIch thuoc
uI: nhung haf co kch fhuof fu 1 don 200 mIcromof duoc fao
fhanh do su phan ra fu nhIon cua daf va da hoac fu cac quy frnh co
hoc nhu nghIon va phun, co foc do Iang Ion va co fho duoc fach ra khoI
kh quyon nho frong Iuc va cac Iuc quan fnh. uI mjn dong vaI fro
frung fam xuc fac cho cac phan ung hoa hoc xay ra frong kh quyon.
KhoI: gom cac haf co kch fhuoc fu 0,01 don 1 mIcromof, co
fho o dang ran hay Iong, duoc fao ra fu qua frnh dof hay cac qua
frnh hoa hoc khac.
KhoI muoI: cac haf ran co kch fhuoc fu 0,1 don 1 mIcromof,
duoc fhaI ra fu cac qua frnh hoa hoc hay Iuyon kIm.
Suong: fao fhanh fu cac gIof chaf Iong co kch fhuoc nho hon
10 mIcromof, do su ngung fu frong kh quyon hay fu cac hoaf dong
cong nghIop.
Mu: Ia cac haf suong co kha nang fao fhanh nuoc voI do dam
dac co fho can fro fam nhn.
SoI kh: IoaI nay bao gom faf ca cac chaf ran hay Iong Io Iung
frong khong kh; chung co kch fhuoc nho hon 1 mIcromof.
11.3.2. Phun lou duu vuo nguon goc
uI huu co: buI fhuc vaf, dong vaf; buI vo co: khoang chaf fhach
anh, buI kIm IoaI, buI fong hop: Co fho chIa fhanh haI IoaI Ia buI fu
nhIon va buI nhan fao.
11.3.3. Phun lou duu vuo tuc hu
Can cu vao fac haI buI duoc chIa fhanh nam IoaI:
uI gay nhIom doc chung: ch, fhuy ngan, bonzon.
uI gay dj ung nhu vIom muI, hon, suyon, noI ban: buI bong
gaI, phan hoa.
uI gay ung fhu: buI quang, buI phong xa, hop chaf crom.
uI gay nhIom frung: Iong, foc.

512
uI gay xo phoI: buI amIang, buI fhach anh.
11.3.4. Phun lou duu vuo thunh phun hou hoc
Co nhung IoaI sau:
Bui j/orua. uI IIorua duoc phaf sInh gIong nhu kh fIorua.
Bui cb. VIoc phaf mInh ra dong co dof frong va su phaf frIon
manh mo cua no fu nhung fhap nIon dau cua fho kI haI muoI foI nay
da day manh nhu cau fIou fhu xang dau. Su no som frong sIIIndor da
duoc gIaI quyof fu khI fm ra aIkyI ch |foframofyI va fofraofyI ch)
vao dau nhung nam 1920 va don nam 1923 fh xang pha ch da fro
fhanh pho bIon frong cong ngho xo may. Tuy nhIon vIoc su dung
xang pha ch Iam nay sInh van do Ion vo moI fruong. o Ia khoI buI
fhaI ra fu xo co su dung xang pha ch gay o nhIom ch frong moI
fruong.
Kh buI fhaI cua cac IoaI ofo Ia nguon gay buI ch chnh frong
khong kh. HoI ch va buI ch chu you Ia do gIao fhong dung xang dau
pha ch gay ra. O My, fu nam 1984 nguoI fa da quy djnh gIam ham
Iuong ch frong xang fu 1,1 xuong 0,1 g/gaI va do do Iuong fhaI buI
hoI ch o Thanh pho nam 1996 da gIam dI 95% so voI nam 1970, Cay
coI haI bon duong, chuof dong cung nhu gIa suc an cay co song o canh
cac duong gIao fhong Ion dou co chua nong do ch dang ko frong cac
mo va fo bao frong co fho chung, va suc khoo cua chung bj anh
huong. Nhung nguoI fhuong xuyon fIop xuc voI gIao fhong nhu IaI xo,
cong an gIao fhong, ban xang dau, v.v... fhuong co ham Iuong ch
frong nguoI cao hon nguoI khac. NguoI fa nghIon cuu fhay rang 30
50% hoI ch duoc ho hap vao co fho so hap fhu frong nguoI, frong
mau fuan hoan, do do fho hf khong kh co buI ch so bj ngo doc ch.
Muc ch vao khoang 0,2 0,4 ppm fh chua gay fac haI g dang ko,
nhung nou ham Iuong do Ion don 0,8 ppm fh so phaf sInh bonh fhIou
mau, hong cau gIam ro rof va gay roI Ioan doI voI fhan. Tro om va
phu nu hap fhu ch raf manh. oI voI fro om, nong do ch 0,6 ppm
frong mau co fho gay ra ngo doc.

513
Thoo danh gIa fh Iuong buI ch o nuoc fa chua don muc o nhIom
nhung o cac nuf gIao fhong chnh fh nong do ch vuof qua TCCP. O
Nga Tu Vong |Ha NoI ) muc do buI ch vuof TCCP 1,6 Ian, o nga fu
Ion Ion Phu |TP Ho Ch MInh) fh xap xI TCCP.
Bui xi ma ng: uI cu a Io xI mang va may nghIon cIInko
xImang gay anh huong xau doI voI suc khoo cua con nguoI, cung nhu
anh huong xau doI voI dong vaf va fhuc vaf. oI voI fhuc vaf no
Iam rung Ia nhanh, cay chong gIa, hnh fhanh cac kh khong frong
qua, gIam frong Iuong qua va haf, va noI chung Iam cho fhuc vaf bj
can coI. uI cac da fu cac may nghIon nguyon IIou Iam xI mang fh
khong nguy hIom Iam.
Bui natri c/orua. uI nafrI cIorua |NaCI ) fhuong duoc kof hop
voI hoI nuoc va duoc cuon fhoo gIo. IoaI buI muoI nay cung gay fac
haI doI voI fhuc vaf nhu Iam rung Ia, frIof hoa qua va gIof chof mam
non.
Bui tban, bui amiang oa bui bao mon /op oa Juong oto. Ofo
chay fron duong, dac bIof Ia khI phanh ofo, cac banh xo so ma saf
manh voI maf duong Iam mon duong va banh xo, gay ra buI da va buI
cao su, buI soI amIang. Cac IoaI buI nay cung voI buI fhan, buI da, buI
amIang khac dou anh huong xau foI con nguoI, dong vaf va fhuc vaf.
oI voI fhuc vaf no cung gay ra bonh chof hoaI, Iam rung Ia, Iam
gIam hoa qua va nang suaf cay frong.
Bui oi sinb oat. Kh hau nuoc fa nong am; daf fhuong am
fhap; Thanh pho fhoaf nuoc kom; maf duong, vIa ho nhIou rac ban,
raI rac khap Thanh pho dou co cac cho ban rau xanh va fhuc pham
fuoI song, do Ia cac dIou kIon fhuan IoI do vI sInh vaf phaf frIon. Cac
haf buI hay cac soI kh va Iong co mang fhoo vI sInh vaf, vI frung, vI
khuan duoc goI Ia buI vI sInh vaf. uI vI sInh vaf co anh huong fruc
fIop don suc khoo cua con nguoI, nhIou khI no Ia nguyon nhan cua cac
djch bonh vo duong ho hap, bonh dau maf va bonh duong fIou hoa.
Cac nuoc khac khong phaI quan fam don cac van do nay, v fhong
fhuong moI fruong khong kh cua ho khong bj o nhIom buI vI sInh

514
vaf. Nguoc IaI, nuoc fa co kh hau nhIof doI am non can quan fam
don van do nay. VI sInh vaf bam vao buI khong kh fhuong co ba IoaI:
VI khuan nhu Ia pho cau, fu cau vang, fruc khuan Iao, fruc
khuan hach,
SIou vI khuan nhu Ia vI khuan cum, bonh soI, dau mua, quaI
bj,
Nam moc, v.v
O nhung cho fhong fhoang co anh sang maf froI, cac vI sInh vaf
so bj fIou dIof, nguoc IaI o cac ngo pho chaf hop am fhap, u am nhu
cac ngo pho o khu pho co fh Iuong vI sInh vaf doc haI frong khong
kh cang nhIou, cang maf vo sInh. o Iuong fhuc fo cac nam 1987
1988 o mof so duong pho pha nam fhu do Ha NoI cho fhay frong 10
If khong kh chua 282 386 con vI khuan, frong khI do o Thanh pho
orIIn, frong fhoI ky ngay sau daI chIon fho gIoI Ian fhu haI, Thanh
pho chua phuc hoI ma chI co 1 con vI khuan frong 10 If khong kh.
11.3.5. Phun lou theo nguon phut snh
11.J.5.1. Bui lrong nhu
Co fho bao gom cac chaf sau day:
Cac chaf vo co: fu daf, caf va buI frong khong kh |buI Io Iung)
Cac chaf huu co:
o Nguon goc dong vaf: Iong, foc, gau, Iong vu, can ba, chaf
fhaI
o Nguon goc fhuc vaf: phan hoa |kch fhuoc nho nhaf Ia
10m), cac manh cay co dac bIof nhu bong, day, gaI, go, co,
Iua.
o Nguon goc sInh vaf khac: bao fu |1035m), vI khuan |0,3
35 m), soI nam
11.J.5.2. Bui Juong pho o Jo lhj
Trong moI fruong dja phuong hoac cong dong o cac do fhj, buI
frong khong kh co fho do daf, caf fron duong pho, dac bIof frong qua

515
frnh xay dung do fhj. uI do xo co dI IaI ngoaI vIoc Iam fung buI daf
caf con fao ra buI nhua duong co fhanh phan Ia hIdrocacbon da vong
phan fu Iuong cao co fho gay ung fhu. Thang xo cung co fho fao ra
buI amIang. KhoI do dong co cac IoaI xo fhaI ra co khI Ia can fhaI
duoI dang haf buI, dac bIof Ia ch.
11.J.5.J. Bui cong nghiep
uI frong moI fruong san xuaf cong nghIop raf quan frong va
raf phuc fap. Co fho phan IoaI fhoo cac cach sau:
Thoo cach phaf sInh:
o uI phaf sInh fu su chIa nho cac vaf IIou ran do fac dung co
hoc hoac co san frong fu nhIon |xay, nghIon, dap, van chuyon)
o KhoI nang: Ia kh dung ngung fu phaf sInh fu cac vaf fho ran
bj Iam nong don boc hoI roI ngung fu IaI, fhuong gap frong cac co so
duc kIm IoaI, Iuyon kIm, han dIon, caf kIm IoaI bang mo han
o KhoI nho Ia do su dof chay cac vaf IIou co cacbon, cac chaf
huu co noI chung, fhuong gap nhIou frong khong kh do fhj.
Thoo nguon goc:
o uI huu co: Ia cac buI hoa chaf, chaf fong hop, cac IoaI buI
fhuc vaf |buI bong, buI day, buI gaI), dong vaf, cac IoaI nam moc, co
o frong cac nha may hoa chaf, hoa my pham |dau goI dau, bof gIaf,
kom danh rang), cac nha may cho bIon fhuy san nong san fhuc
pham |cafo, sua, bof ngof) va frong nha may dof, may, da gIay hoac
san xuaf cac maf hang fIou dung khac. ac dIon chung cua buI huu co
phaf sInh frong cac nha may nay Ia co fhanh phan phuc fap. Ty Io
kch fhuoc buI duoI 10m vao khoang 4085% Iuong buI co kch fhuoc
nho hon 10m khong nhIou.
o uI vo co: Ia cac IoaI buI khoang chaf nhu caf, da, fhan ... va
cac buI kIm IoaI nhu saf, nhom, ch co frong cac nha may co kh
Iuyon kIm, cac nha may vaf IIou gom su va vaf IIou xay dung
o uI dong vaf
o uI nhan fao

516
o uI hon hop: buI maI
Thoo kch fhuoc: ua vao kch fhuoc hnh hoc nguoI fa phan
chIa fhanh cac IoaI buI nhu sau:
o uI nang |con goI Ia buI Iang dong) Ia IoaI buI co duong knh
d > 100m. uoI fac dung cua Iuc frong fruong, IoaI buI nay fhuong co van
foc roI Ion hon khong. Cac IoaI buI nang Ia buI daf, da, buI kIm IoaI.
o uI Io Iung Ia IoaI buI co duong knh d 100m. IoaI buI
nay chju anh huong khong dang ko cua Iuc frong fruong v vay chung
fhuong bay Io Iung frong khong gIan frong mof fhoI gIan kha Iau,
fuong fu nhu cac phan fu kh khac.

Thoo muc do xam nhap duong ho hap
o uI ho hap: fhuong khong frong fhay
uI duoI 0,1m: khong o IaI frong pho nang
uI fu 0,15m: o IaI phoI fu 8090%
o uI khong ho hap:
Tu 510m: bj ngan can o duong ho hap fron
Tron 10m: fhuong dong IaI o muI, hong...
Thoo fac haI suc khoo
o uI gay nhIom doc: ch, Hg, Mg
o uI gay dj ung, vIom muI, noI ban: buI bong, gaI, buI hoa hoc,
buI go.
o uI gay ung fhu: quang phong xa hoac buI chua chaf phong
xa, buI crom |VI), As
o uI gay xo hoa phoI: buI sIIIc, amIang
ua vao hnh dang: co haI IoaI
uI haf Ia IoaI buI co fy Io chIou rong haf buI fron chIou daI
haf buI 3

517
uI soI Ia IoaI buI co fy Io chIou rong haf buI fron chIou daI
haf buI > 3
Bui Jo phun xuul nui Iuu
Tron muc do foan cau, hang nam hang chuc nuI Iua da phun Ion
bau froI hang fram frIou fan buI, dac bIof Ia buI Iuu huynh. Chung
dan dan roI xuong maf daf gay o nhIom kh quyon nang no, koo daI o
nhung vung xung quanh gan nuI Iua. Chang han, fran phun xuaf nuI
Iua Krakafoa o IndonoxIa nam 1883 da phun Ion kh quyon 120 fan
haf buI raf nho.
af k noI nao fron fho gIoI co hoaf dong nuI Iua fh cac vung
xung quanh do dou bj o nhIom buI. Cach day chung 5 nam, nuI Iua
PInafupo o PhIIIppIn, sau 635 nam ngu yon, da fhuc day va phun
rong ra may fhang froI vao kh quyon hang chuc ngan fan buI xam,
chua 20 frIou fan kh SO
2
, fao fhanh mof Iop may khong Io Iam bau
froI mof vung foI don day buI frong nhIou fhang. Sau do, moI Ian gap
mua buI IaI fao ra Iu bun raf kInh khung. TaI hoa nay co Io don nam
2010 moI khac phuc hof! HIon nay nuI Iua PInafupo van rnh rap cho
phun Iua. uI nuI Iua chua zooIIf gay ra cac bonh ung fhu frung bIou
mo nhu amIang. Khoang 20 frIou fan dIoxyf Iuu huynh phun vao kh
quyon o do cao 40 km do nuI Iua PInafupo hoaf dong IaI ngay
14/7/1991, da roI vo fraI daf. Man buI ay chua axIf sunfurIc, fruoc hof
hnh fhanh mof daI hop fron xch dao. TIop do, dam may nay phaI
maf 2 fhang do raI ra va dI Ion pha Nam Hoa Ky va frung fam Chau
Au. Truong aI Hoc Conovo ghI duoc do gIam cua fIa maf froI chIou
fruc fIop vao nam 1991 Ia 21%, nam 1992 Ia 17%. Nam 1994, doI vaf
Iy ung dung vo nang Iuong cua Truong aI hoc Conovo du doan rang,
do gIam ay chI con 7 hay 9 %. Nhung fhoo PIorro InoIchon cung o
frong doI ay fh kho ma do duoc frj gIa nay, v no cung bac voI
nhung fhay doI hang nam o fron vI do cua chung fa. am may
PInafupo da gay fhIof haI cho Hoa Ky hang frIou do Ia. TaI sa mac
Mosavo, o CaIIfornIa, haI frung fam do so vo nang Iuong maf froI moI
duoc mo rong da bj fhIof haI maf 30% hIou suaf |280 MW) do buI nuI

518
Iua PInafupo cho maf anh sang maf froI fron vung froI cua frung fam
nang Iuong CaIIfornIa.
11.J.5.4. O nhiem bui lhien lhuch
uI fhIon fhach hay con goI Ia buI vu fru fhuong gay o nhIom
cho khong kh o fang cao va vaI fro cua no cung nho hon. Thoo uoc
fnh cua cac nha khoa hoc Nga A. Ivanov va K. IIoronxkI, hang nam
fraI daf nhan duoc mof khoI Iuong buI fhIon fhach Ion foI khoang 2
5 frIou fan, so voI khoI Iuong buI gay o nhIom khong kh fhuong
xuyon Ia 910 frIou fan. uI vu fru co fho roI dan xuong maf daf va
dIou can Iuu y Ia chung co fho co phong xa, gop phan gay o nhIom
kh quyon.
11.4. CAC LOA B GAY O NHKM VA GAY OOC OKN HNH
11.4.1. Bu duong pho
Trong moI fruong dja phuong hoac cong dong o cac do fhj, buI
frong khong kh co fho do daf, caf fron duong pho, dac bIof qua frnh
xay dung do fhj. uI do xo co dI IaI, ngoaI vIoc Iam fung buI daf caf
con fao ra buI nhua duong co fhanh phan Ia hIdrocacbon da vong
phan fu Iuong cao, co fho gay ung fhu. Thang xo co fho fao ra buI
amIang, buI Iuu huynh, cao su nguy hIom cho suc khoo. KhoI do dong
co cac IoaI xo fhaI ra co khI Ia can fhaI duoI dang haf buI, dac bIof Ia
ch. ang Iuu y nhaf Ia nong do ch do gIao fhong cao hon quy djnh
va frong buI co cac nguyon fo khac nhu: Zn, Cd, Sb, Hg, Cr, NI, So, C,
SI.... Cac phuong fIon gIao fhong van faI frong do fhj, su dung nang
Iuong hoa fhach Ia xang dau, da fhaI vao khong kh cac kh fhaI nhu
kh CO
2
, cac oxIf cacbon va mof Iuong buI doc haI gom co buI ch va
buI muoI fhan.
Tac haI cua buI duong pho: gay ban noI chung, Iam maf vo sInh
va my quan doI voI nha cua, do dac...
Thoo bao cao moI day cua So TaI nguyon va moI fruong TPHCM
|2004), so IIou quan frac faI vong xoay Hang Xanh, vong xoay Phu
Iam, gIao Io Inh TIon Hoang Ion Ion Phu cho fhay nong do buI


519
Iuon vuof muc cho phop fu 1,2 2,5 Ian fuy noI, mac du so voI nhung
nam fruoc nong do buI frung bnh faI cac nuf gIao Io nay dou co gIam
mof chuf. on canh do, nhung fuyon duong nhu duong Xuyon A, Tan
K Tan Qu, quoc Io 13 fu cau nh TrIou fro ra cung co ham
Iuong buI vuof chuan cho phop nhIou Ian.
TaI Ha NoI, vao gIo cao dIom |14 gIo), moI mof vuong khong kh
o xa ngoaI fhanh Quang An chua 1.100,000 haf buI, 8.845 vI khuan,
frong khI con so nay o noI fhanh Ia 1.200,000 haf buI, 88.775 vI
frung. Muc do o nhIom nay cao hon raf nhIou so voI Tay Au |mof mof
vuong khong kh o nong fhon co 8.000 haf buI, con o Thanh pho Ia
200,000 haf buI). NgoaI ra, con raf nhIou khu vuc frong Thanh pho bj
o nhIom buI nang nhung chua fho nao danh gIa hof v so fram quan
frac co han.
Bu#ng 11.2: Tbanb pban cac cbat Joc tbai ra kbi su Jung nbicn /icu
o cac pbuong ticn giao tbong
STT Chat thai (g/kg) Xang Bie/en
1 C0 2O,81 1,14G
2 C0
2
172,88 175,G4
8 C
m
h
n
2O,1 5,74
4 S0
x
2,825 8,8
5 h0
x
1O,7875 24,581
G R C00h 1,482 1,827
7 R Ch0 1,125 O,O44
8 Muoi (C) 1,25 G,25O
O Chi (Fb) O,G25 O,OO
1O Bui 8,OO2 117,OG
11.4.2. Bu slc
11.4.2.1. Bui chuu siIic Jioxyl
uI nay xuaf phaf fu cac nguyon IIou chua caf, fhach anh, vaf
IIou xay dung cua cac x nghIop khaI fhac fhan da, san xuaf sanh su,

520
gach ngoI, xI mang, maI da, cac cong fy dao duong ham, cac co so
cham khac do da
Phu Son bj o nhIom buI da nang do cac don vj khaI fhac da
fhuoc cong fy Quan Iy va sua chua duong bo nh jnh, cong fy
TNHH 28/7 nh jnh va Cong fy Quan Iy gIao fhong fhuy bo nh
jnh gay ra. Nan o nhIom moI fruong noI day, khong phaI Ia moI xay
ra ma da co fu nhIou nam fruoc day, Iam khong kh ngof ngaf,
nhung vuon cay an qua bj Iop buI da phu frang xoa khong fho phaf
frIon, nhIou ngoI nha vua duoc xay dung xong da co dau hIou xuong
cap.
SIIIc dIoxyf do gay ra cac bonh buI phoI sIIIc |sIIIcosIs) do no
IIon kof voI cac chaf huu co va chuyon fhanh cac hop chaf huu co
kch fhch su fao mo IIon kof frong phoI. Cac vof chaI soo xuaf hIon
sau do so bf hop dan mach mau, gay qua faI cho fIm, cuoI cung co
fho dan don fu vong. uI sIIIcaf |daf da, nguyon IIou xI mang) cung
gay fac haI fuong fu nhung you hon. uI fhuy fInh co ham Iuong sIIIc
cao, dong fhoI haf buI co cau fruc sac nhon, do gay fhuong fon co hoc
cho ho ho hap.
11.4.2.2. Bui soi lhuy linh
Raf nguy hIom v chung co fho dI qua da vao ho fhong fuan hoan
va cac co.
11.4.2.J . Bui umiung
(Xcm tbcm Cbuong 10, oc boc Amiang
Co mof IoaI vaf IIou xay dung ma cho maI don nay nguoI fa moI
phaf hIon hof fac haI cua no, do Ia amIang. NguoI fa v amIang
|fhach mIon) Ia qua bom no cham. Xua kIa amIang duoc xom Ia mof
vaf IIou fhan k duoc su dung rong raI v no khong chay, co kha nang
chong nong, nho... Thach mIon duoc dung Iam vaf IIou cach nhIof,
cach am. Thach mIon va xI mang fron IaI Iam fon xI mang hay
fIbroxImang. AmIang cung voI fhach cao dung do bao boc cac cof saf
frong cac cong frnh xay dung cao fang, Iam ma phanh, Iam bo Iy hop
|ombrayago) frong o fo, Iam Io nuong banh, vI nuong fhjf ca...

521
Xuaf phaf fu cac vaf IIou chua khoang amIang, day Ia mof
khoang magIo sIIIcaf co cau fruc soI. KhI cho bIon va xu Iy amIang so
xuaf hIon buI mjn, raf doc. uI amIang co kha nang kch fhch su
sInh san cac fo bao mo IIon kof frong hong va phoI, gay bonh buI
phoI |fuong fu nhu fruong hop voI sIIIc dIoxyf) va gay kho fho nang.
HIon nay buI amIang con duoc xac djnh Ia mof fac nhan gay ung fhu.
Thoo fhong fu IIon fjch cua o KHCN & MT va o xay dung ngay
17/10/1998, chI co amIang frang |fhuoc nhom khoang socponfIn) duoc
phop su dung con amIan nau va xanh |fhuoc nhom khoang
amphIboIIf) hoan foan bj cam.
Hau qua cua vIoc fIop xuc Iau ngay voI amIang so sInh ra cac bonh:
- !ng fhu mang phoI
- onh buI phoI |asbosfoso) gay xo phoI.
- !ng fhu phoI.
Nhung nguoI nghIon fhuoc Ia fh nguy co dan don cac bonh fron
so xuaf hIon som hon.
11.4.3. Bu km lou
11.4.J.1. Bui nhom
of nhom duoc dung nhIou frong cong ngho son, chaf doo, san
xuaf xuc fac va fhuoc phong djch bonh, fhuoc dIof chuof...ay Ia IoaI
bof raf mjn |dang nhu) non kha nang phaf fan buI raf Ion. uI nhom
co fho gay ra bonh phoI do nhom |aIumInosIs) cung nguy hIom nhu
bonh buI phoI do sIIIc.
11.4.J.2. Bui ch
Trong khong kh, kh buI fhaI cua cac IoaI o fo Ia nguon gay o
nhIom buI ch chnh, chu you do gIao fhong dung xang dau pha ch
gay ra. O My, fu nam 1984 da quy djnh gIam ham Iuong ch frong
xang fu 1,1 xuong 0,1g/gaI va do do Iuong fhaI buI hoI ch o Thanh
pho nam 1986 da gIam dI 95% so voI nam 1970. Cay coI haI bon
duong, chuof dong cung nhu gIa suc an cay co song o canh cac duong
gIao fhong Ion dou co chua nong do ch dang ko frong cac mo va fo

522
bao frong co fho chung, va suc khoo cua chung bj anh huong. Nhung
nguoI fhuong xuyon fIop xuc voI gIao fhong nhu IaI xo, cong an gIao
fhong, nguoI ban xang dau, v.v... fhuong co ham Iuong ch frong
nguoI cao hon nguoI khac. NguoI fa nghIon cuu fhay rang 3050% hoI
ch duoc ho hap vao co fho so hap fhu frong nguoI, frong mau fuan
hoan. o do fho hf khong kh co buI ch Ion so bj ngo doc ch.
Ch xam nhap vao co fho con nguoI qua duong ho hap, fIou hoa
va qua da khI fIop xuc. Nou 100 mI mau co chua hon 50 mg ch fh so
bj dau dau, ngaf, an uong khong ngon, fr nho suy gIam. NgoaI ra ch
con gay fon haI cho ho fhan kInh va fo chuc daI nao, dan dan fhay
fho canxI frong xuong cof, dan don nhIou bonh faf man fnh. Phu nu
co fhaI nou nhIom doc ch con co fho dan foI say fhaI, fhaI chof Iuu...
Ngo doc buI ch cap fnh va man fnh dou Iuon gay anh huong xau
don chuc nang cua ho fao mau, ho xuong rang va ho fhan kInh. Muc
ch vao khoang 2040 g/ 100g mau |0,20,4 ppm) fh chua gay fac
haI g dang ko, nhung nou ham Iuong do Ion foI 0,8 ppm fh so phaf
sInh bonh fhIou mau, hong cau gIam ro rof va gay roI Ioan doI voI
fhan. Tro om va phu nu hap fhu ch raf manh. oI voI fro om, nong
do ch 0,6 ppm frong mau da co fho gay ngo doc.
NgoaI ra, buI ch con fhuong xuaf hIon o cac khu vuc nghIon va
su dung bof ch, frong day chuyon san xuaf suon cuc acquy ch |day Ia
nguon fIop xuc gay nhIom doc ch nhIou nhaf VIof Nam), frong gIa
cong ch kIm IoaI va hop kIm ch, duc chu va sap In chu ch, han ong
ch, cho fao man chan buc xa, son, Iuyon kIm, su, fhuy fInh |mon ch),
cao su, chaf doo ... O ong MaI, moI ngay fu 25 Io faI cho ch nau
duoc 10 fan ch va cung fhaI vao khong kh hon 500 kIIogam buI ch,
gap 4.600 Ian so voI fIou chuan cho phop. NguoI fa da fnh ra rang
ham Iuong ch fhaI ra o Iang ong MaI |khong kh, ao ho, nguon nuoc
ngam) Ia qua Ion, vuof fron gIoI han cho phop raf nhIou Ian. Co fho
fnh don mof vaI chI so sau:
Iuong ch fhaI vao nguon nuoc Ia 0,77mg/I, vuof fIou chuan
cho phop 15 Ian.
Iuong ch o ao daI ch va do xI co ham Iuong 3,278 mg/I, vuof
qua fIou chuan cho phop 65 Ian.

523
uI ch frong khong kh Ia 26,332 mg/m
3
don 46,414 mg/m
3

gap 4.600 Ian so voI fIou chuan cho phop.
Nhung con so nay khIon nguoI fa rung mnh, nhaf Ia khI aI cung
hIou ch Ia mof chaf raf doc cho co fho. o Ia chua ko foI ham Iuong
buI ch co frong khong kh faI cac khu vuc dan cu cao hon hang chuc
Ian so voI fIou chuan cho phop. Truoc su bung ra manh mo cua cac Io
faI cho ch va fnh frang ngof ngaf do buI ch da don muc khong fho
chju duoc, cac Io ch da chuyon sang san xuaf vao ban dom.
11.4.J.J. Bui cuc him Ioui hhuc
Trong cong nghIop cung su dung bof mof so kIm IoaI Iam nguyon
IIou san xuaf: bof kom frong cong nghIop khaI fhac vang, bof dong,
dong fhau va nIkon frong cong nghIop son va cho fao xuc fac... NoI
chung buI xuaf phaf fu cac IoaI bof kIm IoaI nay cung gay anh huong
fIou cuc don suc khoo con nguoI, dIon hnh Ia cac bonh sof phan vo, cac
bonh duong ho hap.
11.4.4. Bu cuc khoung chut vu cuc hou chut run khuc
11.4.4.1. Bui mungun Jioxyl ( MnO
2
)
MnO
2
fhuong duoc su dung frong cong ngho san xuaf pIn dIon,
san xuaf cho pham xu Iy nuoc, cac hop chaf chua mangan va frong
nhIou cong ngho khac. uI MnO
2
co fho xuaf phaf fu khu vuc su dung
chaf nay cung nhu frong day chuyon nghIon fuyon quang pyroIusIf.
uI mangan dIoxyf fac dong foI ho fhong fhan kInh nou hf phaI
frong fhoI gIan daI.
11.4.4.2. Bui usen oxyl (As
2
O
J
ru As
2
O
5
) ru cuc hop chul
chuu usen
Thuong duoc dung frong san xuaf duoc pham va frong mof so
cho pham fru djch haI, xu Iy quang, Iuyon kIm mau, chaf fhuoc da,
fhuoc phon, fhuy fInh |caI fIon chaf Iuong san pham). uI cua cac
ason oxyf va cac hop chaf chua ason raf doc khI hf phaI va ca khI
fIop xuc qua da hoac khI hap fhu qua duong fIou hoa. o kof hop voI
nhom SH cua cac chaf frong co fho, fao fhanh phuc chaf fhIoason,
phong bo cac hoaf dong bnh fhuong cua ho fhong mon va cac chaf
IIon quan. uI cac ason oxyf va cac hop chaf chua ason gay cac bonh

524
vo mau, fhan kInh, da, co, xuong khop va hang Ioaf roI Ioan chuc
nang cua co fho non co fho dan don fu vong. Ason frIoxyf |As
2
O
3
fhach fn) Ia chaf doc co doc fnh raf cao.
11.4.4.J. Bui cryoIil (Nu
J
AIF
6
)
Ia chaf duoc su dung voI khoI Iuong Ion frong cong ngho san
xuaf nhom. uI cryoIIf khI hap fhu qua duong ho hap so dan don
nhung fhay doI dac bIof frong co fho voI cac con dau dang fhap khop,
hoI fho gap, mof nhoc va co fho fro non nang no, fr fro.
11.4.4.4. Bui pholpho
Phofpho duoc dung frong san xuaf dIom, fhuoc fru djch bonh va
nhIou IoaI hoa chaf khac. Phofpho cung co maf frong cong ngho san
xuaf phofpho fu quang apafIf. uI phofpho frang va vang Ia nhung
IoaI buI cuc doc. KhI fham nhap vao co fho qua ho ho hap hoac qua
da chung so gay bong, huy hoaI chuc nang cua vung fIop xuc va ca
nhung vung sau hon. NguoI bj ngo doc man fnh boI buI phofpho
frang va vang so bj chung hoaI fu xuong. uI phofpho do f doc hon.
11.4.4.5. Bui jIoruu
uoc phaf sInh gIong nhu kh fIorua. No co anh huong doI voI
fhuc vaf, Iam fang phan Iuong fIorua frong Ia cay va mam cay, nhung
khong gay anh huong Ion doI voI su fang fruong va san xuaf cua cay.
Suc vaf an phaI hon hop fIorua so chong gIa hon, Iam gIam ham
Iuong canxI frong xuong va rang va hau qua Ia Iam gIam frong Iuong.
11.4.4.6. Bui nulri cIoruu
Thuong kof hop voI hoI nuoc va duoc cuon fhoo gIo. IoaI buI
muoI nay cung gay fac haI doI voI fhuc vaf va# Iam rung Ia, frIof hoa
qua va gIof chof mam non.
11.4.4.7. Bui cuu Io xi mung
uI cua Io xI mang va may nghIon cIInko xImang gay anh huong
xau doI voI suc khoo cua con nguoI, cung nhu anh huong xau doI voI
dong vaf va fhuc vaf. oI voI fhuc vaf, no Iam rung Ia nhanh, cay
chong gIa, hnh fhanh cac kh khong frong qua, gIam frong Iuong qua
va haf, noI chung Iam cho fhuc vaf bj can coI. uI daf da fu cac may

525
nghIon nguyon IIou Iam xImang fh khong gay nguy hIom Iam. Thoo
fhong ko frong nganh cong ngho vaf IIou xay dung da cho fhay: Tong
nhIon IIou fhan da nam 1994 fIou hao cho nganh VIX Ia 1.85 frIou
fan fhan |frong do xI mang Ia 0,7 frIou fan) fao ra buI bay fhoo khoI
Ia 0,125 frIou fan/nam.
Khu vuc phuong Thuong Iy, quan Hong ang |HaI Phong) cung
dang bj o nhIom buI fu nha may xI mang HaI Phong. Hang ngay,
khoI buI fu ong khoI nha may duoc fhaI fu do vao khong kh. Nguyon
nhan Ia do ca 5 Io nung cua Nha may xI mang HaI Phong dou khong
co fhIof bj Ioc buI, khong fhuc hIon baf cu mof bIon phap nao do
gIam fhIou o nhIom, fham ch Nha may con fang cong suaf Ion cao.
Nam 1994, khI cong suaf nha may Ia 300 nghn fan/nam, Iuong buI
fhaI ra moI fruong moI ngay da Ia 176 fan. HIon nay, fong cong suaf
nha may Ia 500 nghn fan/nam, non Iuong buI cung fang Ion fuong
ung, khoang 200 fan moI ngay.
11.4.4.S. Bui muoi lhun
MuoI fhan gom cac haf cacbon mjn duoc fao ra do qua frnh
chay khong hoan foan |dof fhIou oxy) cac chaf huu co. Trong fhuc fo
nguoI fa san xuaf muoI fhan fu axofyIon, kh dau mo, dau can hoac
cao su pho fhaI MuoI fhan duoc su dung frong nhIou IInh vuc san
xuaf cao su, sam Iop va pIn dIon. uI muoI fhan khI fIop xuc so Iam
da bj kho va nuf no. MuoI fhan fon faI o dang Io Iung frong khong
kh co kch fhuoc 0,1 0,3 m non do fham nhap sau vao phoI, qua
fhoI gIan daI co fho gay bonh buI phoI.
11.4.4.9. Bui nhuu lhun
Nhua fhan Ia san pham con IaI sau khI chung caf hac n, duoc
su dung frong san xuaf son, gIay dau, Iam duong gIao fhong Cac
haf nhua fhan mjn va sac co fho Iam hu haI da, gay hau qua Ia cac
bonh da kInh nIon va ung fhu da. V vay khI Iam vIoc voI nhua fhan
can mac quan ao bao ho Iao dong bang vaI day, xoa fay bang kom bao
vo. Nhung nguoI nhay cam voI nhua fhan khong duoc Iam cac cong
vIoc co IIon quan don no.


526
11.4.5. Bu v snh vut
Kh hau nuoc fa nong am, daf fhuong am fhap, Thanh pho
fhoaf nuoc kom, maf duong, vIa ho nhIou rac ban, raI rac khap pho
phuong dou co cac cho ban rau xanh va fhuc pham fuoI song, do Ia
cac dIou kIon fhuan IoI cho vI sInh vaf phaf frIon. Cac haf buI hay
cac soI kh va Iong co mang fhoo vI sInh vaf, vI frung, vI khuan duoc
goI Ia buI vI sInh vaf. uI vI sInh vaf anh huong fruc fIop don suc
khoo con nguoI, nhIou khI no Ia nguyon nhan cua cac djch bonh vo
duong ho hap, bonh dau maf va bonh vo duong fIou hoa. Trong sInh
hoaf hang ngay, buI nhIom khuan fu rac fhaI sInh hoaf dan don so
Iuong bonh nhan nhIom frung duong ho hap nhu Iao phoI, vIom pho
quan... ngay cang gIa fang. Khau frang chI cho duoc cac IoaI buI
fhong fhuong; do ngan chan buI hoa chaf phaI su dung khau frang co
fhan hoaf fnh. Tho nhung, khong kh bj o nhIom fh khong mof IoaI
khau frang nao co fho ngan can vI khuan xam nhap. ChI co cach Iam
sach moI fruong.
O nhung cho fhong fhoang co anh nang maf froI, cac vI sInh
vaf so bj fIou dIof, nguoc IaI o cac ngo pho chaf hop fhIou anh nang,
am fhap, u am nhu cac ngo pho o khu pho co fh Iuong vI sInh vaf
doc haI frong khong kh cang nhIou, cang maf vo sInh. Nam 1995,
cac bac sI o angkok |ThaI Ian) da phaf hIon 13 IoaI nam gay bonh
va 16 IoaI vI khuan frong Iop buI o Thanh pho nay. Cu 6 nguoI dan o
angkok fh co 1 nguoI bj dj ung do cac IoaI nam va vI khuan do gay
ra. CIaI phap duy nhaf ngan ngua fnh frang bonh nhan nhIom frung
ho hap, ung fhu phoI ngay cang gIa fang Ia Iam sach khong kh va
nguon nuoc.
11.4.6. Bu phong xu do bom nguyen tu
uI phong xa xam nhap foI bo maf fraI daf fu kh quyon. Nguon
goc cua IoaI buI nay Ia nhung vu no fhu vu kh haf nhan. Cac vu no
haf nhan nhu cac vu nom bom nguyon fu cua My xuong haI Thanh
pho HIroshIma ngay 681945 va NagasakI ngay 981945 cua Nhaf
an da fao non nhung nam khoI buI phong xa khong Io fron bau froI
haI Thanh pho nay va fung Ion cao don fang bnh Iuu hang ngan fan

527
buI phong xa va chung roI fu fu xuong nhung vung rong Ion quanh
haI Thanh pho do. Trong buI nay chua cac chaf phong xa SfrongfI 90
va CosI 137 gay nhIom phong xa chof nguoI.
Vu fhu bom nguyon fu cua Anh Cuoc hanh quan Tofom I o
vung sa mac muphInIo faI mIon Trung AusfraIIa ngay 15101953
da Iam fung Ion kh quyon o vung nay hang ngan fan buI va khoI
mau don Iam mjf mu khong gIan ma hau qua Ia gay mu maf va gay
chof hang ngan nguoI frong vung fh nghIom.
Vu fhu bom H cua My faI vung dao IkInI o ThaI nh uong
ngay 131954 Iam mof fau danh ca Nhaf an bj fam frong mof fran
mua buI phong xa chof nguoI.
Su co TrocnobyI 10/05/1986 fro fhanh su co foI fo nhaf hanh
fInh. NgoaI vIoc fung vao kh quyon buI phong xa Iam chof hon
150,000 nguoI, no con fung cao ca nhung fam bo fong 4.000 fan, nhIof
do khI xay ra su co Ia 3600
o
C.
Truoc khI HIop uoc cam fhu vu kh haf nhan co hIou Iuc, nguoI
fa uoc fnh da co gan 200 frIou m
3
buI phong xa do cac cuoc fhu bom
nguyon fu va haf nhan duoc fung vao kh quyon fraI daf.
11.4.?. Bu nhung dum chuy
Nhung vu chay mang fhoo mof Iuong khoI buI vao khong kh,
nhung dam chay rung voI nhIou chaf doc haI boc Ion va Ian foa ra
mof khu vuc rong Ion, nhIou khI vuof ra khoI bIon gIoI cua quoc gIa bj
chay rung, Ian sang nhung nuoc Ian can mang fhoo mof Iuong Ion
chaf doc haI nhu khoI, buI, kh SO
2
, kh CO, ), buI co nguon goc do
bao caf. HIon fuong bao caf fhuong xay ra o vung daf fro va khong
duoc cho phu boI fham fhuc vaf, daf bIof Ia cac vung xa mac. CIo
manh Iam boc caf buI fu nhung vung hoang hoa, sa mac va mang dI
raf xa gay o nhIom bau kh quyon frong mof khu vuc rong Ion, anh
huong dong fhoI don nhIou nuoc frong khu vuc chju fac dong. V du
nhu hIon fuong mua buI frong mof pham vI rong Ion o mIon nam
nuoc Anh vao mua ho nam 1968 Ia hau qua cua cac dof bao caf xay ra
o ac PhI. uI caf fu sa mac Thar o An o Ia nguyon nhan gay ra

528
fnh frang o nhIom buI fram frong o pha ac An o. NgoaI vIoc gay
o nhIom khong kh, bao caf con Iam cho fam nhn bj gIam fu do gay
ra nhIou fac haI fo Ion. ChI co mua koo daI nhIou gIo hoac nhIou ngay
moI goI sach duoc buI frong khong kh do bao caf gay ra.
11.4.8. Bu co nguon goc do du duong
Suong mu fu maf bIon boc Ion va buI nuoc do song dap vao bo
duoc gIo mang fu daI duong fhoI vao daf IIon chua nhIou fInh fho
muoI chu you Ia NaCI con IaI Ia MgCI
2
, CaCI
2
, Kr IoaI o nhIom
nay dong vaI fro chu you frong vIoc gay hon gI vaf IIou, pha huy cac
cong frnh xay dung.
Bung 11.3. Gioi ban cbo pbcp cua bui oa cac cbat oo co trong kbi
tbai cong ngbicp
(mg/m
3
)
Gi tr gii hn
TT

Thng s
A B
1 Bi khi:
nu kim loi 400 200
b tng nha 500 200
xi mng 400 100
cc ngun khc 600 400
2 Bi:
cha silic 100 50
cha aming khng khng
3 Antimon 40 25
4 Asen 30 10
5 Cadmi 20 1
6 Ch 30 10
7 ng 150 20
8 Km 150 30
9 Clo 250 20

529
10 HCI 500 200
11 Flo, axit HF (cc ngun) 100 10
12 H
2
S 6 2
13 CO 1500 500
14 SO
2
1500 500
15 NOx (cc ngun) 2500 1000
16 NOx (c s sn xut axit) 4000 1000
17 H
2
SO
4
(cc ngun) 300 35
18 HNO
3
2000 70
19 Amoniac 300 100
11.5. S XAM NHAP B VAO CO THK
uI vao duong ho hap co fho gay fac dung faI cho voI phoI |xo
hoa) va cac fhanh phan khac cua ho ho hap |kch ung duong ho hap
fron) hoac vao mau gay nhIom doc ... RIong doI voI buI khong fan fh
vj fr Iang dong o ho ho hap raf quan frong, phu fhuoc vao cach fho,
fnh chaf kh dong cua haf, hnh dang va duong knh haf.
11.5.1. Quu duong ho hup
Vo phuong dIon cau fruc, nguoI fa chIa ho ho hap fhanh ba
phan nhu sau:
MuIhong: phan nay baf dau fu Io muI fruoc koo daI foI
hong fruoc, vong ra sau va dI xuong hong sau |mIong) foI phan cua
fhanh quan hay nap fhanh quan.
Khoang fIop fhoo gom kh quan va bo pho quan, ko ca fIou
pho quan fan cung.
Khoang fhu ba Ia phoI, gom fIou pho quan ho hap, ong pho
nang, pho nang va fuI pho nang. Vung nay co fho duoc xom Ia bo
phan chuc nang |khoang frao doI kh) cua phoI. o maf cua chung
khong co Iong, co fo bao bIou mo am uof, nhung khong co you fo fIof
djch nhu o bo kh pho quan.

530
Iou mo cua duong ho hap foI cac fIou pho quan fan cung fh co
Iong, con bIou mo cua cac khoang phoI khong co Iong.
11.5.2. Quu trInh lung dong bu
Co bon co cho cua su Iang dong buI o duong ho hap nhu sau:
Su fram Iang: frong do su dong buI fy Io voI foc do roI cua
haf va fhoI gIan Iang.
Su va dap fhoo quan fnh: KhI fhay doI huong cua dong kh
Iam cho buI dong IaI.
Su dI chuyon fhoo chuyon dong rovn: chI rIong doI voI cac
haf duoI 1 m frong khoang phoI.
Su ngan chan: xay ra khI kch fhuoc hnh hoc cua haf frong
dong kh ngan can no vuof qua chuong ngaI.
11.5.3. Su thunh loc bu
o Ia co cho bao vo ho ho hap cua co fho, bao gom:
Su Ioc o muI: Cac haf buI fhoo khong kh vao muI bj dong IaI
frong muI nho su Ioc cua Iong muI va su va dap cua dong khong kh
hf vao bj chuyon huong. Su Iuu gIu buI nho mang nhay o muI. Iou
mo co Iong duoc phu mang nhay |nIom mac) o IoI vao muI |fru phan
fruoc) gop phan Iay dI cac haf buI bang cach day chung xuong hong,
sau do cac haf duoc nuof vao fhoo duong fIou hoa.
Su fhanh Ioc cua nIom mac Iong: fu kh quan # pho quan #
cac fIou pho quan dou co Iop bIou mo co Iong phu mof Iop mang nhay.
Iong chuyon dong dong bo, IIon fuc, Iam cho Iop mang nhay chuyon
dong dI IIon fuc voI foc do 1030 mm/phuf. V vay cac haf Iang dong
fron Iop do duoc chuyon foI nap fhanh quan roI duoc nuof vao hoac
khac nho ra.
Nhu dong cua fIou pho quan fan cung, ho va haf hoI: Nhu
dong nay day cac haf foI duong ho hap fron. Phan xa ho va haf hoI
fao ra mof Iuong kh manh fu bon frong duong ho hap, gIup Iam sach
duong kh.

531
Su fhuc bao: Cac haf buI o khoang phoI bj cac daI fhuc bao
nuof, sau do daI fhuc bao co fho dI chuyon foI Iop bIou mo co Iong va
duoc chuyon van dI Ion, dua ra ngoaI ho ho hap, hoac o IaI cac
khoang phoI, hoac vao cac ho fhong bach huyof...
11.5.4. Ket quu thuc nghem su lung dong bu
NguoI fa da fhuc nghIom va fhay nhung you fo chnh vo su xam nhap
va Iang dong cac haf buI frong ho ho hap, kof qua co fho fom faf nhu sau:
Nhung haf buI co duong knh khoang 10 m khong xam
nhap vao duoc ho fhong ho hap va noI chung khong IIon quan don
suc khoo cua nguoI, chung bj Iuong khong kh fho ra day ra ngoaI,
nhung chung co fho gay kho chju.
Cac haf duoI 10 m do xam nhap, kch fhuoc haf cang nho
fh su xam nhap cang fang. CIoI han kch fhuoc fron doI voI nhung
haf xam nhap pho nang vao khoang 10 m nhung raf f cac haf co
nay co fho foI duoc phoI. Trong khI do cac haf buI co kch fhuoc duoI
1 m co fho dong IaI o duong ho hap sau Ia cac nhanh pho quan va
vung pho nang. Tuy nhIon, hau nhu 100% cac haf 2 m Iang dong
frong phoI. Su Iang dong nay gIam dan doI voI cac haf nho va gIam
foI muc foI fhIou doI voI cac haf khoang 0,5 m. NguoI fa fhay voI
cac haf fu 0,5 don 1 m Iang dong f, khoang 10 don 15%. Su Iang
dong cac haf duoI 0,5 m fang dan do chuyon dong rovn fang Ion.
o do, cac haf buI nho hon nua, khoang 0,01 m, fhoo
chuyon dong rovn co fho do dang khuoch fan khI fIop xuc voI bo
maf pho quan va pho nang.
Tom faf kof qua cac nghIon cuu fhuc nghIom cho fhay doI voI
cac haf duong knh 3 m co fu 6070% bj Iang dong o muI, 2530%
dong IaI o cac gIan phoI va 510% dong IaI o cac duong kh phu fo
bao co Iong |su Iang dong o kh pho quan). NguoI fa fhay rang su
Iang dong buI phu fhuoc vao foc do fho.
11.6. TAC OONG OOC HA CA B TO SC KHOK CON NGO
Cac IoaI buI co fnh chaf dac bIof nguy hIom fhuong co mof
frong cac fnh chaf sau:

532
Haf buI co cau fruc sac nhon, cung va khong fan frong nuoc,
Iuc dau fhuong gay ra vIom muI Iam cho nIom mac day Ion, fIof nhIou
nIom djch, hf fho kho. Sau vaI nam chuyon fhanh vIom muI foo,
gIam chuc nang Ioc gIu buI cua muI, gay ra bonh phoI nhIom buI.
Thuoc IoaI nay Ia buI fhuy fInh, buI soI fhuy fInh, buI da maI...
Vaf chaf cau fao haf buI co ham Iuong sIIIc |duoI dang sIIIc
dIoxyf, sIIIcaf) cao. IoaI nay gom co buI nguyon IIou cua cong ngho
san xuaf xI mang va vaf IIou xay dung, buI xI Io...
uI fu cac chaf co fac dong kch fhch cac gIac quan hoac co
doc fnh cao. Thuoc IoaI nay Ia buI mof so IoaI hoa chaf, buI kIm
IoaI...
11.6.1. Tuc hu ben trong duong ho hup do hIt phu bu
KhI xam nhap duong ho hap, mof phan buI bj gIu IaI o cac hoc
muI do nIom djch muI hoac bj day ra ngoaI khong kh do cac phan
ung ho, haf hoI, mof so khac bj hoa fan boI cac fo bao cua ho fhuc
bao mIon djch. Nhung haf buI dong duoc IaI frong ho ho hap, Iuu IaI
Iau daI o do va gay non nhung phan ung fruong dIon doI voI cac fo
chuc. Nhung haf buI do co fho xam nhap vao ho bach huyof, ho mau
va duoc van chuyon don cac noI quan frong co fho, fch dong IaI do,
fro non nguy hIom va co fho gay ra hau qua bonh Iy. Cac hau qua
fIom fang do fac haI cua cac haf buI cang fang Ion nou cac haf buI do
chua cac chaf hoa hoc doc haI |buI ch, buI phong xa) hoac hap phu
cac chaf doc hay kh doc co frong moI fruong va chung khong bj ngan
chan va pha huy boI cac ho fhong mIon djch fh chung co fho Iuu IaI
frong co fho va gay bonh.
11.6.2. Cuc benh bu pho
Co fho noI bonh ngho nghIop duoc quan fam nhIou nhaf gay ra
do buI Ia bonh buI phoI. o Ia mof nhom bonh phoI do hau qua cua su
hf fho phaI mof so IoaI buI gay ra. Su phan bo fu nhIon cua cac haf
buI frong khong kh quanh fa da khIon cho mof phan ba Iuong buI
duoc gIu IaI o phoI do ho hap va ro rang phoI Ia mof cua chnh dI vao
co fho cua cac nguyon fo doc haI co frong khong kh |Nguyon Thj

533
Thn Tuan Ian, 2001). Cac bonh fhuoc IoaI quan frong nhaf Ia
nhung bonh dan don cac xo hoa phoI nhu bonh buI phoI sIIIc, bonh
buI phoI afbofCac bonh buI phoI khac do hf phaI nhIou buI nhu
bonh buI phoI o fho mo fhan, bonh buI phoI bory, bonh buI phoI
saf
11.6.3. Benh nhem doc muon tInh
o Ia cac bonh nhIom doc do hf phaI cac buI doc nhu ch, Mn,
Cd, v.v
11.6.J.1. Benh ung lhu
Cac bonh co fho gay bonh ung fhu nhu As va cac hop chaf cua
As, cromaf, nhua duong, bo hong, NI, amIang va buI phong xa.
11.6.J.2. Klch ung ru cuc lon lhuong riem nhiem phoi
NhIou chaf kch ung o dang buI co fho gay vIom pho quan, vIom
phoI va phu phoI nhu:
- Cd dang suong |vIom phoI, phu phoI).
- o |vIom phoI hoa hoc cap fnh) va cac chaf khac nhu V
2
O
5
,
ZnCI
2
, bo hIdrua, muI axIf, fIorua
- NhIou buI fhao moc cung kch ung duong ho hap fron nhu buI
mof so IoaI go co chua hoaf chaf, gay vIom pho quan man fnh, kh
fhung man fnh
11.6.J.J. Dj ung ru cuc Jup ung cum ung hhuc
ao gom cac IoaI buI sau day:
uI huu co fong hop
uI fhao moc nhu buI ba ma, ngu coc, bong, gaI, day, rom,
cho, fhuoc Ia, go, Ia nhung chaf gay dj ung, hon, sof co rom kho, ban
may day, dj ung voI ca pho.
HaI IoaI bonh do fIop xuc voI buI fhuc vaf fhuong gap Ia: hon ngho
nghIop va vIom pho nang dj ung ngoaI IaI, v du bonh phoI nha nong
|farmors Iung) do frong buI co Micropo/yspora jacni va Tbcrmoactinomyccs
ou/garis; bonh buI phoI ba ma |bagassosIs) do frong buI co

534
Tbcrmoactinomyccs ou/garis; bonh phoI cong nhan ca pho |coffoo
vorkors Iung) do buI ca pho v.v
11.6.J.4. Benh bui phoi bong
uI huu co nhu bong, gaI, day dnh vao nIom mac gay vIom phu
fhung, fIof nhIou nIom djch, vo Iau daI buI gaI Ianh co fho gay vIom
Ioof Iong kh pho quan.
11.6.J.5. Benh sol him Ioui
o fIop xuc voI hoI kIm IoaI nhu oxIf kom, oxIf magIo. uI crom,
ason gay vIom Ioof fhung vach muI vung fruoc sun Ia ma.
11.6.J.6. Benh nhiem hhuun
Co fho do hf phaI buI nhu cac haf buI chua nam, vIruf hoac cac
mam bonh co vaI fro frong su Ian fruyon cac bonh nhIom khuan;
onh fhan fho phoI do hf phaI buI chua nha bao fhan
11.6.4. Tuc hu ben ngou duong ho hup do tep xuc vo bu
KhI buI fIop xuc bon ngoaI duong ho hap chung co fho gay ra
cac hau qua sau day:
Ton fhuong da va nIom mac:
o Kch ung, vIom da do fIop xuc voI buI kIom, acId, fhao
moc, go
o uI bam fron da so Iam fac cac fuyon fIof chaf nhon va
fuyon fIof mo hoI, fao dIou kIon cho vI khuan, nam bonh
phaf frIon, gay vIom Ioof da.
o ! haf duoI da do o.
o !ng fhu do As va hop chaf cua As
o Thung vach muI do Cr.
o VIom da hoac co fho gay ung fhu da do mu dau khoang.
Ton fhuong rang, mon rang do mu acId, buI duong |saccharoso).
uI qua da va da day cung co fho gay bonh.

535
Ton fhuong maf do cac buI gay kch ung va doc.
Bu#ng 11.3: Bui co nong Jo cao bon quy Jjnb co tbc anb buong xau
Jcn suc kboc
Ten Trung binh 1 giJ (mg/m
8
) Trung binh 24 giJ (mg/m
8
)
Bui lJ lung
Bui amiang
Chi tetraetyl
Mn va hJ chat (Mn0
2
)
hi va hJ chat
hg va hJ chat
O,8
O
O,OO5
O,O1
O,OO1
O,OOO8
O,2
O
O
Bung 11.4: Nguon goc oa tac Jong Joc cbat kim /oai nang trong kbi
quycn
kIm IoaI hguon gor knh huong
hi
Be
B
As
Se
hg
Ch hoa chat va che bien than, dau mo
Che bien than va ky thuat hat nhan
Che bien than, san xuat kinh
0ia cong than, thuoc tru sau, chat tay
0ia cong than, san xuat axit sunuric
Cong nghie hoa chat, dien tu
0ay ung thu
hhiem doc he quan
hhiem doc J nong do cao
0ay ung thu
Boc, gay ung thu
Boc cao
v
Cd

Fb
Cu
Mn
Cr
Ag
Cong nghie dau mo, hoa chat
Cong nghie luyen kim

0iao thong, bot mau
Khoi thai, cong nghie luyen dong
Cong nghie mo
Cong nghie ma
Fhim anh
Cong nghie luyen kim mau, khi thai
Boc
Roi loan trao doi chat, hai
than, hai men tieu hoa
hhiem doc hoi, than kinh
Boc
Boc
0ay ung thu (Cr
G+
)
Thay doi mau da
0ay doc J nong do cao


536
Bung 11.5: Nong Jo toi Ja cbo pbcp cua mot so cbat Joc bai trong
kbong kbi xung quanb
(Nguon. TCVN 60JS1006 oc cbat /uong kbong kbi
ham Iuong buI LoaI buI
Fhuong phap dam
( haIlm
8
)
Fhuong phap Inh khoI
Iuong (mglm
8
)
Xi mang, dat set, bui vo cJ va
hJ chat khong co Si0
2

Thuoc la, che
Bot e va aminolast
Bui khac




1OOO
G

8
G

11.?. TAC OONG OOC HA CA B OO VO MO TRONG
11.?.1. Guy o nhem, hup thu buc xu, lum gum tum nhIn
Phan Ion phan fu o nhIom nho bo |buI) IoaI Ion va frung bnh
so roI khoI kh quyon va roI xuong daf fhoo quy Iuaf frong Iuc. Qua
frnh Io Iung roI Iang fu gay ra o nhIom va anh huong moI fruong,
ma fruoc hof Ia han cho fam nhn.
Nong do cac phan fu buI bo nho frong khong kh o vung do fhj
Ion hon vung nong fhon raf nhIou Ian, soI kh va buI khong kh o do
fhj con anh huong don moI fruong nong fhon xung quanh. Cac soI kh
va buI Io Iung co fac dung hap fhu va khuoch fan anh sang maf froI,
Iam gIam do frong suof cua kh quyon, fuc Ia Iam gIam bof fam nhn.
O cac do fhj Ion, cong nghIop phaf frIon, buc xa maf froI chIou
xuong nho hon vung nong fhon 15 20 % va buI co fho Iam gIam
anh sang fu nhIon fu 1/3 vo mua ho va 2/3 vao mua dong, Iam gIam
do nhn fhay va gIam do fuong phan gIua vaf va non. VoI nong do
buI frong khong kh bj o nhIom Ia 0,1 mg/m
3
, fam nhn xa chI con 12
km |frong khI do fam nhn xa Ion nhaf Ia 36 km, va nho nhaf Ia 6
km). CIam do nhn fhay so gay nguy hIom cho cac phuong fIon gIao
fhong duong bo, duong fhuy cung nhu duong khong.

537
11.?.2. Oong vu tro trong su thuy do tho tet
Cac haf buI frong khong kh dong vaI fro frong su fhay doI fhoI
fIof. Mof frong nhung anh huong ro rof nhaf Ia ngan can buc xa Maf
TroI. Cac haf buI frong kh quyon co fho phaf fan va hap fhu nang
Iuong Maf TroI va nang Iuong phaf ra fu TraI af. Cac haf buI o
dang Io Iung frong fang bnh Iuu Iam gIam cuong do buc xa Maf TroI
va gay non hIon fuong Iam Ianh nho fang kh quyon fhap.
11.?.3. Guy un mon den hou hoc cuc cong trInh xuy dung
Su ngung dong cua cac haf buI va hoaf dong bao mon cua chung
so gIa fang nou nhu co su hap fhu cac kh an mon nhu kh sunfuro,
kh nIfrIc. IoaI o nhIom nay con gay fac haI /am gl kim /oai khI
khong kh am uof, an mon va Iam ban nha cua, franh anh, fuong daI,
Iam ban quan ao, vaI voc, dac bIof fhuong gay fac haI doI voI fhIof bj
va moI han dIon.
11.?.4. Guy hu cong nghep thuc phum vu cong nghe vo trung
uI Io Iung co fho dI du Ijch qua hang nghn km, xuyon qua ca
bIon va Iuc dja. Khao saf fhay khong kh da mang buI caf Io Iung cua
xa mac Sahara xuyon qua bIon ArabIan do don An o. Cac buI Io Iung
cung Ia cac haf nhan fao fhanh may fron froI. uI Io Iung gay fhIof
haI cho mof so cong nghIop can vo frung nhu cong nghIop duoc pham
va cong nghIop fhuc pham.
11.?.5. Guy hu thuc, dong vut
uI fIorua phaf sInh frong qua frnh san xuaf kh fIorua: anh
huong doI voI fhuc vaf, Iam fang Iuong fIorua frong Ia cay va mam
cay nhung khong gay anh huong Ion doI voI su fang fruong va san
Iuong cua cay. Suc vaf an phaI hon hop fIorua so chong gIa hon,
Iam gIam ham Iuong canxI frong xuong va rang. Va hau qua Ia Iam
gIam frong Iuong cua fhuc, dong vaf.
uI cua Io xI mang: gay anh huong xau doI voI suc khoo con
nguoI, cung nhu anh huong xau doI voI dong vaf va fhuc vaf. oI voI
fhuc vaf, no Iam rung Ia nhanh, cay chong gIa, hnh fhanh cac kh
khong frong qua, gIam frong Iuong qua va haf, noI chung Iam cho

538
fhuc vaf bj can coI. uI xI mang khI gap nuoc mua so fro fhanh chaf
kIom manh, Iam bong canh non, Ia non, huy houi chul Jiep Iuc.
uI daf da fu may nghIon nguyon IIou Iam xI mang fh khong nguy
hIom Iam.
MuoI kaII |pofassIum saIf): IoaI muoI kaII chu you phaf sInh
fu noI khaI fhac muoI kaII. No Iam chof cac mam non, gay ra bonh ua
vang Ia va bonh chof hoaI cua Ia cay.
uI nafrI cIorua: fhuong kof hop voI hoI nuoc va duoc cuon
fhoo gIo. IoaI buI muoI nay cung gay fac haI doI voI fhuc vaf nhu Iam
rung Ia, frIof hoa qua va gIof chof mam non.
uI soI kh: fac haI o nhIom cua buI va soI kh Ia o cho chung
co kha nang fao hop chaf voI mof so doc chaf kIm IoaI nang. Nong do
cua chung duoc xac djnh boI ap suaf bao hoa cua cac hop chaf fuong
ung. Mof so kIm IoaI nhu Cd, Pb, Zn, Cu, Sb... fhuong fch fu frong
cac haf nho |duong knh nho hon hoac bang 0,25 mIcromof), nhung
kIm IoaI khac |Io, Mn, Cr) fch fu frong haf Ion hon. uI va soI kh Ia
phuong fIon chnh do chua kIm IoaI nang frong kh quyon va gay anh
huong khong nhung Ion suc khoo con nguoI, han cho fam nhn, gay
faI nan gIao fhong ma con gay fac haI fram frong Ion vI sInh vaf,
dong fhuc vaf saf maf daf, va frong kh quyon..
Cac fac haI cua buI don cay frong vaf nuoI: uI fhan khong
nhung ngan can anh sang, Iam can fro qua frnh quang hop cua cay
ma con co fho Iam cho cay chof kho. uI frong chan nuoI cong nghIop
da Iam fang cac bonh duong ho hap cho gIa suc. Cac nha fhu y o Anh
cho bIof cac bonh phoI cua gIa suc, gIa cam fhuong Ia do buI cua moI
fruong khong kh chuong fraI, frong do chua mof phan cac haf nho
fhuc an, Iong mao, Iong vu, chaf fhaI cua dong vaf, phan kho va cac
vI sInh vaf. Khoa hoc fhu y da chI ro fac haI cua buI nbu mot oat
trung gian truycn bcnb, da Iam Ian fruyon cac bonh fruyon nhIom
nhu bonh NIucafxon gIa cam, bonh baI huyof do cac cau khuan
8trcptococcus, 8tapby/ococcuc o gIa suc, cac bao fu nam gay bonh va
cac fac nhan gay bonh khac. uI cua moI fruong khong kh co fho
gay ra dj ung |nhu buI phan hoa) hoac phan ung fu vo o gIa suc. KhI

539
gIa suc, gIa cam song frong moI fruong co ham Iuong buI cao fh bj
anh huong don suc khoo va gIam kha nang fang frong. O cac fraI
chan nuoI bo sua nam doc fhoo cac xa Io, khong kh bj o nhIom buI
ch cua xang dau Iam sua bo chua ham Iuong ch cao, gay doc haI foI
suc khoo cua nguoI khI fIou fhu IoaI sua nay koo daI.
11.?.6. Guy hu cong nghep den tu
Trong cac nha may cho fao va san xuaf IInh kIon dIon fu ban
dan, nguoI fa da ap dung moI bIon phap nham IoaI fru buI ban ra
khoI day chuyon san xuaf. VIoc san xuaf IInh kIon hIon daI, fInh vI
cang doI hoI su vo frung hay sach so mof cach khaf kho hon nhIou.
Thoo Sfovon Myors, mof chuyon gIa nghIon cuu dIon fu o Tokyo, cho
bIof: su nhIom buI ban Ia van do co ban can phaI xu Iy frong qua
frnh san xuaf cong nghIop. an so fhanh cong nou nhu fm ra bIon
phap khac phuc no, hoac Ia ban so fhaf baI frong qua frnh canh
franh gay gaf fron fhj fruong. Chnh v vay, cac cong fy dIon fu da
phaI chI khong f fIon cua nham nghIon cuu phaf hIon va ngan chan
buI frong day chuyon san xuaf cua mnh.
Thoo cac chuyon gIa kIom soaf nhIom ban cong nghIop, mof haf
buI co kch co khong Ion hon 1/1000 bo day cua soI foc nguoI cung co
fho gay fac nghon cho mof IInh kIon 4 mogabIf. Coorgo urns fhuoc
hang afaquosf, mof hang nghIon cuu fhj fruong o CaIIfornIa, cho
rang, cac haf buI nho nay so gay ra cac vof xuoc va do IaI dj faf frong
IInh kIon dIon fu. o vay do san xuaf mof IInh kIon 64 mogabIf,
nguoI fa phaI ap dung mof bIon phap nghIom ngaf ngan vI khuan
Iam nhIom ban day chuyon san xuaf. TadahIro OhmI, mof chuyon gIa
kIom soaf nhIom ban cong nghIop cua Truong daI hoc Tohoku o
SandaI, fhuoc mIon dong bac Nhaf an, con cho rang, con nguoI cung
Ia mof frong nhung nguon gay ban raf Ion. Thoo fnh foan, frung
bnh mof phuf con nguoI fhaI ra 100,000 chaf buI, frong do co cac fo
bao da, foc va ca hoI fho da gay nhIom ban khong nho foI cac IInh
kIon dIon fu.
Tuy nhIon fhoo OhmI, vIoc su dung may huf buI va may khu buI
cung gay nhIou phIon foaI, dac bIof Ia chua fhch hop voI nhu cau san

540
xuaf Ion fhoo day chuyon. o vay buI cong nghIop van dang Ia mof
fon faI Iam dau dau ca cac nha nghIon cuu cho fao cung nhu cac
nha san xuaf kInh doanh.
11.?.?. Tuc hu cuu bu kh b{ chuy no trong khong khI
Kch fhuoc ban dau cua cac haf buI cang nho fh bo maf fong
cong haf buI fron mof don vj khoI Iuong hoac fho fch cang Ion. Nou
frong kh buI co oxy fh kh nay so duoc cac haf buI hap fhu qua bo
maf va oxy hoa mof so chaf co frong haf buI nhu C, S, sunfIf. o haf
buI bj dnh kof co ho so dan nhIof fhap, nhIof phan ung foa ra Iam
fang nhIof do cuc bo, v vay Iam fang phan ung oxI hoa kh quyon, sInh
ra qua frnh fu chay no cac haf buI va fao fhanh hon hop no voI khong
kh. Su no buI Io Iung frong khong kh so Iam fang ap suaf dof ngof.
Cuong do no buI phu fhuoc vao fhanh phan hoa nhIof cua buI, kch
fhuoc va hnh dang cua haf, nong do buI frong khong kh, do am va
fhanh phan cua kh, kch fhuoc va nhIof do cua nguon baf Iua. Nong do
nho nhaf cua buI frong khong kh co fho nguy hIom do no khoang 20
50 g/m
3
; con nong do Ion nhaf do gay no Ia 700 900 g/m
3
.
11.8. HKN TRANG O NHKM B
10,8.1. Tren the go
Nhn chung fron fho gIoI co foI 60% dan cu phaI song frong bau
khong kh co ham Iuong buI vuof qua gIoI han cho phop. NhIou
Thanh pho van mInh nhaf fho gIoI nhu NovYork, PIfsburg o My,
Iondon, Tokyo, MarsoIIIo, MohIco CIfy... dou ngam mnh frong bIon
buI fhoaf ra fu cac ong khoI cua nhung nha may cong nghIop va cua
hang frIou ofo. O nhung noI day, Iuong buI cac IoaI gay o nhIom moI
fruong da daf foI 500 fan/km
2
, vuof qua xa fIou chuan doc haI. HIon
nay, angcoc duoc xom Ia do fhj nhIom buI nhIou nhaf fron fho gIoI
khIon cho duong pho nhu co suong mu va faI nan o fo xay ra raf
nhIou. O Thanh pho CoIasdan cua Anh, bnh quan fron mof ha daf co
82 nghn fan buI/nam; o Thanh pho MunIch Ia 15 nghn fan/nam.
Khong kh fron nuoc uc chua 2,5 frIou fan buI.

541
Mof nha may Iuyon saf hop kIm |nam 2004) hang ngay co fho
nha ra khoang 400 fan buI saf hop kIm, mof nha may nhIof dIon moI
ngay Iam o nhIom khong kh boI 1500 fan buI Iuu huynh, 80 fan buI
va kh sunfuro |nou ham Iuong kh nay Ion foI 20mg/m
2
khong kh fh
nguoI co fho bj chof v nhIom doc) va 45 fan muoI fhan. TIou chuan
cua WHO quy djnh muc do buI cho phop Ia 120 g/m
2
khong kh,
nhung o ThaI Ian chI so nay Ia 330, rIong o fhu do angcoc Ia 340,
11.8.2. TInh trung o nhem khong khI do bu tu mot so
Thunh pho lon o Vet Num
u. Tnh hnh chung
Hau hof cac do fhj dou o nhIom buI, nhIou do fhj bj o nhIom o
muc fram frong, foI muc bao dong. Nong do buI o cac khu dan cu bon
canh cac nha may, x nghIop hoac gan cac duong gIao fhong Ion dou
vuof frj so fIou chuan cho phop fu 1,5 don 3 Ian, fruong hop ca bIof,
gan nha may gach va bIa Iao CaI nong do buI vuof fIou chuan cho
phop foI 5 Ian. NoI o nhIom Ion nhaf Ia khu dan cu gan cac nha may
xI mang HaI Phong, nha may VICASA Ion Hoa, khu Cong nghIop
Tan nh |TP HCM), nha may fuyon fhan Hon CaI |TP Ha Iong).
O nhIom buI fhuong gap o cac nganh cong nghIop dIon |do su
dung fhan, dau IO va kh fu nhIon), cong nghIop san xuaf xI mang
va vaf IIou xay dung, cong nghIop khaI fhac khoang san, cong nghIop
san xuaf gIay,Thoo fnh foan so bo, fong Iuong buI chua xu Iy fhaI ra
fu cac nha may nhIof dIon khoang 100 280 nghn fan/nam |chu you
Ia cac nha may cu nhu nhu !ong , NInh nh, Pha IaI). Nha may
xI mang Iong Tho, Huo, frj so frung bnh cua nong do buI cac dof do
frong nam 1995 1999 dao dong frong khoang 0,34 0,72mg/m
3
va
frung bnh ca gIaI doan Ia 0,44mg/m
3
, gap 2,2 Ian fIou chuan cho
phop. TaI khu cong nghIop Ion Hoa II, faf ca cac dIom do dac dou co
nong do buI Io Iung vao mua kho va mua mua nam 1999 vuof fIou
chuan cho phop fu 8,2 48 Ian, mac du nhIou x nghIop frong khu
cong nghIop co phaf sInh kh, buI fhaI da frang bj ho fhong xu Iy
fruoc khI fhaI vao moI fruong.

542
Kof qua khao saf nam 1998 1999 faI 17 khu cong nghIop cu
cua cac Thanh pho Ha NoI, HaI Phong, Iao CaI, Ha Iong, VInh, Huo,
a Nang, Ion Hoa va TP Ho Ch MInh cho fhay o nhIom buI frong
khong kh pho bIon Ia vuof frj so fIou chuan cho phop fu 0,5 3 Ian
|frj so fIou chuan cho phop vo nong do buI = 0,2mg/m
3
). Nong do buI
frong cac co so san xuaf cua nhIou nganh cong nghIop qua cao Iam
anh huong foI hIou suaf Iao dong va gay ra cac bonh ngho nghIop.
Cac so IIou dIou fra kIom djnh cua VIon ao ho Iao dong, VIon Y hoc
Iao dong va Trung fam y fo moI fruong Iao dong frong 5 nam qua
cho fhay: Nong do buI o mof so nha may san xuaf vaf IIou xay dung
vuof fIou chuan cho phop fu 20 400 Ian |nha may gach chju Iua Cau
uong, cac nha may xI mang Io dung,..). TaI cac nha may Iuyon kIm
|can fhop VICAA, SAAKIM, CIa Sang,..), nong do buI vuof fIou
chuan cho phop fu 5 125 Ian. TaI cac co so khaI fhac va cho bIon
khoang san nhu fhan, da, apafIf, cao Ianh, nong do buI vuof fIou
chuan cho phop frung bnh khoang 170 Ian. TaI cac nha may co kh,
dong fau, nong do buI vuof fIou chuan fu 10 15 Ian, faI cac phan
xuong duc cua nha may bom HaI uong nong do buI vuof fIou chuan
cho phop fu 4 22 Ian. O cac nha may dof Nam jnh, dof VIof
Thang, nong do buI soI bong vuof fIou chuan cho phop fu 3 5 Ian.
o o nhIom buI frong moI fruong Iao dong cao non fy Io cong nhan bj
bonh buI phoI sIIIc o mof so nganh fang Ion raf cao: 39,9% o nganh
vaf IIou chju Iua; 28,8% o co so xay khoang san; 27,7% o nganh khaI
fhac da; 25,5% o nganh duc; 24,8% o nganh Iuyon kIm va 12,3% o
nganh khaI fhac fhan.
b. Hu Noi
Nong do buI ban o Ha NoI ngay mof nhIou hon. Trung bnh o
cac noI cong cong frong Thanh pho nong do buI vuof qua chuan cho
phop fu 2 don 4 Ian |fhoo fIou chuan cua cac nuoc phaf frIon o chau
Au, chau My, nong do buI o cac Thanh pho chI duoc phop vuof qua
fIou chuan cho phop 12 Ian). Hung chju nhIou nhaf Ia cac khu vuc
dang xay dung, caI fao, sua chua: MaI ong, Thuong nh, nga fu
Vong, Cau Ion, ac Thang Iong, Chom, Van Ion, Iang Hoa Iac,
Tran uy Hung..., voI muc vuof qua chuan cho phop 5 Ian. Nong do

543
cac chaf o nhIom khac dou vuof chuan nhIou Ian, cuc doc co Pb, SO
2
.
O nhIom do buI cao nhaf Ia vao hom froI hanh, gIo manh.
NgoaI chuyon do rac bua baI cua dan, fh pho fhaI ran frong xay
dung |daf, da, soI...), vaf IIou fhI cong duoc coI Ia fac nhan chnh gay
buI ban. Tu frung fam don ngoaI o, fu cac fruc gIao fhong chnh don
ngo ngach, dau dau cung fhay xay dung. Thanh pho da quy djnh vo
bao dam vo sInh, franh buI ban, cac cong frnh xay dung nha o phaI
duoc cho chan ky, nhung khong f chu cong frnh da Io dI. NhIou chu
phuong fIon cho vaf IIou, pho fhaI khong cho day kn, cho qua faI
frong, phong nhanh Iam roI vaI ra duong pho. on canh do con co
buI, khoI fu cac khu cong nghIop fap frung |cu va moI), fu o fo, xo
may. a phan cac co so su dung cong ngho Iac hau, dung fhan da ma
khong co fhIof bj fhu gom xu Iy buI. Cac nha may dan xon voI dan cu,
co so ha fang khong duoc xay dung dong bo cung gay o nhIom nang.
NgoaI ra su phaf frIon fhIou haI hoa gIua so Iuong va chung IoaI
cua cac phuong fIon gIao fhong voI ho fhong co so ha fang do fhj fho
hIon nhIou baf cap, chua can doI va hop Iy. Ho fhong co so ha fang
fuy phaf frIon nhanh va dan dan duoc hIon daI hoa nhung khong
fhoo kjp voI foc do phaf frIon nhanh don muc khong fho kIom soaf
noI cua cac phuong fIon gIao fhong. Chnh v fho ho fhong co so ha
fang do fhj van nhanh chong bj qua faI va xuong cap nghIom frong.
Iou nay fho hIon ro qua cac su co fac duong IIon fuc xay ra frong va
ngoaI gIo cao dIom faI raf nhIou dIom fron cac fuyon duong gIao
fhong o Ha NoI frong fhoI gIan gan day. Nhung su co ach fac gIao
fhong xay ra dou gay non hau qua nghIom frong vo nhIou maf. Vo
maf moI fruong, co fho coI day Ia mof nguon fhaI maf fuong doI rong
va fhaI ra mof Iuong raf Ion cac kh fhaI doc haI, anh huong foI moI
fruong va suc khoo con nguoI. Cac kh nay fhuong co nong do cao hon
nhIou Ian so voI fIou chuan cho phop va do do chung fac dong raf Ion
foI suc khoo cua khong chI nhung nguoI co maf faI dIom ach fac ma
con foI ca nhung cong dong dan cu o cac khu vuc xung quanh.
Thoo fnh foan, nong do kh fhaI fu cac phuong fIon gIao fhong
faI nhung dIom bj ach fac gIao fhong duoc frnh bay frong bang 11.6.

544
Bung 11.6: Nong Jo kbi tbai tu cac pbuong ticn giao tbong tai nbung
Jicm acb tac giao tbong o Ha Noi
hga Iu 8o hga ba T6 TTT hga Iu Vong 8TT 6haI IhaI
(mglm
8
)
hong do VuoI T6 hong do VuoI T6 hong do VuoI T6
1 C0 28,87 O,G 14,8O O,4 12,O7 O,8
2 C0
2
2O4,O 12O,O 1O8,4
8 C
m
h
m
2,55 5,1 1,4G 2,2O 1,OO 2,18
4 S0
x
1O,GO 4O 1O,48 2G,2 7,48 18,7
5 h0
x
27,OG 14,O4 1O,48
G RC00h 1,4G 24,8 O,7O 18,2 O,58 O,7
7 RCh0 1,OO OO,8 O,58 48,8 O,42 85
8 Muoi (C) 1,55 O,8G O,GO
O Chi (Fb) O,5G 5G O,81 81 O,22 22
1O Bui 18,78 45,O O,12 8O,7 7,O8 28,4
Nhu vay, ngoaI CO
2
, C
m
H
m
, muoI hIon nay chua co fIou chuan;
CO cho phop frong ho fhong TCVN con cao; con IaI cac chaf kh khac
dou vuof TCCP nhIou Ian ngay ca frong fruong hop co gIo fuong doI
manh. VoI nong do qua cao nhu vay, ban fhan nhung nguoI co maf
faI dIom fac duong phaI chju dung mof Iuong chaf doc raf Ion, co fho
dan foI hau qua xau nhu cac chaf doc xam nhap vao co fho, fac dung
Ion duong fIou hoa, ho hap, fuan hoan, fang cuong Iuong ch frong
mau, uc cho kha nang van chuyon oxI frong mau, khong cho hoaf
dong cua mof so IoaI hoocmon, Iam roI Ioan hoaf dong cua mof so co
quan chuc nang. Iou nay frong fhuc fo dan don hIon fuong hoa maf,
chong maf, nhuc dau o raf nhIou nguoI song frong khu vuc va nhung
nguoI fhuong xuyon dI IaI fron cac fuyon duong gIao fhong, dac bIof
faI cac dIom fac nghon. Thoo y hoc, day chnh Ia nhung frIou chung
nhIom doc nho. Trong fruong hop fIop xuc nhIou, IIon fuc co fho dan
foI nhIou frIou frung nhIom doc nang nhu: buon non, mof moI, xanh
xao, vIom pho quan ... Hon nua, kha nang anh huong, fac dong foI ho

545
fhan kInh, ho fIou hoa, ho hap cua cac chaf doc nay vo Iau daI Ia raf
nguy hIom. o do xac suaf bj cac bonh duong ho hap, fIm mach cua
cong dong dan cu xung quanh cac khu vuc co maf do gIao fhong cao,
fhuong xay ra ach fac raf Ion, dac bIof Ia cac bonh vo phoI.
c. Thunh pho Ho Chl Minh ru rung hinh le lrong Jiem
phlu Num
Thoo fhong ko mof cach chua day du chung fa co fho xac djnh
cac nguon gay o nhIom khong kh chu you nhu sau:
Kboi tbai tu cac nguon Jot nbicn /icu. Hau hof cac nganh
cong nghIop dou su dung cac IoaI nguyon IIou khac nhau do Iam chaf
dof nham cung cap nang Iuong cho san xuaf. o dac dIom kInh fo dja
Iy, hau nhu cac nha may o khu vuc TP Ho Ch MInh va cac fInh pha
Nam dou su dung dau do Iam nguyon IIou. Nguon fhaI do chaf dof dau
|chu you Ia dau I.O) duoc xom Ia nguon fhaI quan frong nhaf v khoI
Iuong, fhanh phan cua no. VoI nguon nhIon IIou nay, chI rIong nha
may dIon HIop Phuoc frong khu cong nghIop HIop Phuoc voI cong
suaf 675 MW khI xay dung xong, moI gIo so fhaI vao kh quyon mof
khoI Iuong Ion cac chaf o nhIom khong kh nhu sau: Iuu Iuong khoI:
3.578.000m
3
; SO
2
: 8.721 kg; NO
2
: 438 kg; SO
3
: 108 kg; uI, 43kg.
NgoaI nhIon IIou chu you Ia dau I.O cac nguyon IIou khac duoc su
dung frong khu vuc cung gay o nhIom khong kh dang ko nhu fhan
da, vo haf dIou.
Kbi tbai tu cong ngbicp /uycn kim. Kh fhaI fu nha may
Iuyon fhop co nguon chu you fu Io ho quang, chu you Ia buI voI ho so
o nhIom Ia 3 20kg/fan san pham va CO voI ho so o nhIom Ia 7
10kg/fan san pham. Nhu vay, foan bo cac nha may fhop cua cong fy
Thop mIon Nam so fhaI vao moI fruong hang nam mof Iuong buI:
2.840 4.260 fan/nam va CO: 994 1.420 fan/nam.
KhoI fhaI fu cac Io duc nau kIm IoaI dang fhu cong chua
nhIou kh o nhIom va buI.
Thoo fIou chuan kh fhaI cong nghIop doI voI buI va cac chaf vo co
fh cac nguon fhaI fron dou vuof qua fIou chuan cho phop.

546
Kof qua quan frac faI cac fram quan frac chaf Iuong khong kh
xung quanh cua an quan Iy moI fruong fhanh pho nam 2002 cho
fhay chaf Iuong khong kh faI cac khu dan cu Tan Son Nhaf |Tan
nh), Thu uc va KCN Tan nh khong daf fIou chuan cho phop do
anh huong cua cac hoaf dong cong nghIop xung quanh, nong do buI
cao hon fIou chuan cho phop fu 1,13 3,73 Ian. Nong do buI faI cac
fram quan frac Tan Son Nhaf va KCN Tan nh frong nam 2002 cao
hon nam 2001 fuong ung fu 1,59 1,94 Ian. Tho nhung kof qua quan
frac chaf Iuong khong kh 8 fhang dau nam 2003 faI cac khu dan cu
noI fron cung cho fhay nong do buI cao hon fIou chuan cho phop 2 3
Ian. on canh do Ia chaf Iuong khong kh von duong cung Ia dIou
dang bao dong. Quan frac o nhIom do gIao fhong faI vong xoay Hang
Xanh, vong xoay Phu Iam va nga fu Inh TIon Hoang Ion Ion
Phu frong nam 2002 cho fhay: nong do buI va CO vuof fIou chuan cho
phop fu 1,2 3,2 Ian. Trong 8 fhang dau nam 2003 cac chI so nay
con fang cao hon. Cac chuyon gIa y fo cung nhu moI fruong dou xac
djnh nong do buI va CO vuof fIou chuan cho phop Ia mof frong nhung
hIom hoa can bao dong. o Ia nhung chaf gay o nhIom moI fruong
chu you va cuc ky nguy haI cho suc khoo nguoI dan Thanh pho, dac
bIof so Iam fang nguy co cac bonh vo duong ho hap, bonh phoI.
11.9. NGYKN TAC O PHONG TAC HA CA B
uI co nhIou fnh chaf va dac dIom khac nhau, phaf sInh frong
nhIou hoan canh khac nhau, vua co fho gay bonh, vua Iam fhIof haI
kInh fo |Iam hu haI may moc, fhIof bj hoac khI buI Ia san pham cong
nghIop...) va gay o nhIom moI fruong. V vay, fuy fung fruong hop cu
fho nguoI fa co fho ung dung cac bIon phap du phong fhch hop.
11.9.1. Ben phup ky thuut
You cau Ia phaI daf cac fIou chuan vo sInh vo buI doI voI khong kh
noI Iam vIoc va khong kh xung quanh bang cac kI fhuaf chu you Ia:
Iam kn quy frnh san xuaf.
Thong gIo, huf buI
Xay dung ong khoI daf you cau foa buI

547
Co gIoI hoa va fu dong hoa cac cong doan nhIou buI do nguoI
Iao dong khong phaI fIop xuc voI buI.
Thuong xuyon kIom fra nong do buI frong khong kh noI Iam
vIoc nham danh gIa cac bIon phap chong buI bang kI fhuaf, fhuc hIon
cac bIon phap phong franh va chuan bj cac phuong fIon ung cuu fhch
hop.
O nhung noI co nhIou buI do baf Iua can fuan fhu chaf cho
cac quy djnh an foan phong franh chay no.
TaI noI Iam vIoc co nhIou fro, buI phaI co nhung bIon phap
han cho va khu buI, v du fhuong xuyon vay nuoc, Iap daf ho fhong
huf buI khoI hoac cho chan chong buI.
O cac x nghIop, nha may chu y Iam fof vo sInh moI fruong o
cac bo phan san xuaf, Iap daf cac fhIof bj fhong gIo va, khI can fhIof,
Iap daf may huf buI. Trong cac nha cao fang Iam bang vaf IIou soI
fhuy fInh, can Iap daf fhIof bj Ioc khong kh. O cac x nghIop chan
nuoI gIa cam cong nghIop cung can Iap daf fhIof bj cong nghIop do
IoaI fru Iong fo.
O cac co so chan nuoI gIa suc nhaf Ia cac fraI bo sua, can daf
xa cac fruc gIao fhong va cac co so xang dau do franh san pham bj o
nhIom buI ch.
O cac nha may In, can fhay fho cach sap xop chu bang ch
bang cong ngho In an moI su dung may vI fnh va fhIof bj In dIon fu
nham franh gay nhIom doc ch cho cong nhan.
NgoaI ra, do Iam gIam Iuong buI boc Ion frong khong kh o
cac fhanh pho, frong mua kho, nhaf Ia cac fhang ho, fIon hanh phun
nuoc cho am duong, quy djnh foc do cho xo chay frong fhanh pho, quy
djnh nhung duong rIong cho xo van faI phaI chay qua fhanh pho do
gIam bof khoI Iuong daf, bun mang fhoo fu xa vao fhanh pho.
Cong fy vo sInh moI fruong do fhj can vo sInh fof va fhu
gom rac ruoI cho sach so o cac duong pho va cac khu vuc cong cong,
dong fhoI nhan dan can co y fhuc gIu gn vo sInh va my quan cua do
fhj, khong vuf rac, chaf fhaI ra vIa ho va Iong duong.

548
Trong nhIou cay xanh o do fhj va cac co so san xuaf Iam
hang rao ngan buI va hap phu buI, gop phan caI fhIon moI fruong
khong kh o fhanh pho va cac khu cong nghIop. Mof nghIon cuu da
cho fhay rang mof cay xanh da Iam sach 5.000 m
3
khong kh, moI
hocfa rung quanh fhanh pho so Iam gIam hang fram fan buI frong
mua ho. VaI fro cua cay xanh o do fhj Ia dIou hoa nhIof do va hap
fhu chaf o nhIom. KhI fhoo doI fhanh pho Irankfurk cua uc, nguoI
fa fhay rang Iuong buI doc gIam fhoo so Iuong cay xanh frong o frong
fhanh pho: faI frung fam fhanh pho frong 1|If) khong kh chua
184.000 don vj buI doc; faI noI khong co cay xanh Ia 115.000 don vj
buI doc; fron duong pho co frong cay xanh Ia 38000 don vj buI doc va
faI cong vIon Ia 31.000 don vj buI doc. Trong do fhj, moI hocfa cay
xanh cua duong pho co fho Iam sach duoc fu 5070 fan buI/nam,
nghIa Ia Iam gIam duoc fu 3040% ham Iuong buI frong khong gIan
do fhj.
ac bIof doI voI buI amIang: Cam su dung cac vaf IIou chua
amIang |co ba IoaI amIang: amIang frang hay chrysofII, amIang xanh
hay crocIdoIIf va amIang xamnau hay anosIf ma haI IoaI sau fo ra
doc haI hon) do san xuaf cac san pham gIa dung, du chung co nhIou
uu dIom nhu khong chay, cach am, chong dIon, khong bj huy hoaI doI
voI vI khuan, khong hu mon, bon hon ca fhop va ro fIon, boI v buI
amIang gay ung fhu. Cac nuoc fIon fIon fron fho gIoI da cam su dung
vaf IIou chua amIang do san xuaf fam Iop nha |fIbro xImang), bang
don nhan fao, bon chua nuoc, ong dan nuoc, vach ngan chong chay va
cach am, Iop phu fuong cho cac cong frnh xay dung |nha o, cong so,
Iop hoc...), ngoaI fru bo ma phanh cua fau hoa v chua co vaf IIou fhay
fho. Cam khong duoc su dung vaf IIou chua zooIIf Iam chaf phu cho
ho fhong duong sa ofo, v frong qua frnh cac phuong fIon gIao fhong
chay fron duong da bao mon vaf IIou nay va fung buI zooIIf Iam o
nhIom von duong cach xa 200m, gay ung fhu mang phoI cho nguoI o
doc fruc gIao fhong. Khong non hung nuoc mua fu cac maI Iop bang
fIbroxImang do uong koo daI, do co nguy co mac bonh ung fhu mang
bung. Nha Iop bang fIbroxImang, non dong fran do han cho buI
amIang frong nha. PhaI cao bo Iop phu amIang chong chay, cach

549
nhIof gIam am, fron fuong, fran nha cac cong frnh xay dung. Cac
nuoc phuong Tay dang Iam vIoc nay |chang han o fruong aI hoc
JussIou o ParI co 200,000 m
2
fuong duoc phu Iop amIang). O Phap, do
IoaI fru Iop phu amIang cho cac cong frnh, fruong hoc, nha o fap fho
can don 30150 fy franc.
11.9.2. Ben phup phong ho cu nhun
KhI fIop xuc voI buI phaI su dung cac frang bj phong ho ca
nhan dung va co hIou qua, chu y bao vo phan da ho cung nhu duong
ho hap va maf. ac bIof phaI co maf na chong buI khI fIop xuc voI
buI doc va nguy hIom, cac kh dung, mu...Khong dung khau frang.
Ton frong va fhuc hIon nghIom chInh cac quy djnh vo vo
sInh faI noI Iam vIoc nhu khong an, uong, huf fhuoc... faI noI Iam
vIoc. Truoc khI an uong phaI rua kI fay va mIong. Khong do fhuc an
do uong va khong an uong frong khu vuc Iam vIoc. Thoo kInh
nghIom, cac hoa chaf gay fac haI manh hon nou nan nhan o frang
fhaI doI, v vay fruoc khI baf dau Iam vIoc non an sang. Tuyof doI
khong duoc uong ruou, huf fhuoc frong khu vuc Iam vIoc.
Tranh Iam cac hoa chaf boc buI hoac Iam bay hoI khong can
fhIof, franh do mo ngo fhung chua hoa chaf. Nou bj cac hoa chaf nay
ngam vao gang fay hay quan ao fh phaI Iau rua ngay va fhay bang
gang fay, quan ao sach.
CIu gn vo sInh fhaf fof khI Iam vIoc, Iuon dam bao moI
fruong va dung cu Iam vIoc sach so. Cac frang bj phong ho ca nhan
sau Iao dong phaI duoc xu Iy, Iam sach, bao quan rIong, khong duoc
dom vo nha. Cac dung cu Iam vIoc bj ban | nhu xong, xuc) can rua kI
fruoc khI fIop fuc su dung.
Vo sInh co fho, fam rua kI sau Iao dong, mac do sach...
CIu gn da khong do rach xuoc, say saf, nhaf Ia nhung cho
da fhuong xuyon ho ra ngoaI. NguoI co bonh ngoaI da |mun nhof, gho
Io, nam da) khong non Iam vIoc o noI nhIou fro buI.
Nou cac frIou chung nhIom doc xuaf hIon, hay ngay ca khI
cam fhay kho chju, nguoI Iam vIoc can bao ngay cho nguoI phu frach
va don phong y fo do kham.

550
Mang khau frang co fhan hoaf fnh o nhung noI o nhIom buI
hoac khI dI ngoaI duong pho.
11.9.3. Ben phup y hoc
CIao duc suc khoo vo buI noI chung va buI co fho o co so
dang Iam vIoc.
Kham fuyon Iao dong, khong bo fr cac doI fuong co van do
vo suc khoo vao vj fr fIop xuc voI IoaI buI cu fho.
KIom fra suc khoo djnh k hang nam hoac 6 fhang fuy fhoo
IoaI buI fIop xuc. VoI buI doc phaI cho doI fuong Iam xof nghIom can
Iam sang can fhIof. VoI buI fro nhu buI sIIIc phaI chup phIm phoI
fhoo kI fhuaf phaf hIon bonh buI phoI...
CIam saf moI fruong Iao dong djnh k.
CIam djnh bonh ngho nghIop do buI, cac bIon phap can fhIof
nhu ngung fIop xuc, nghI ngoI an duong, chuyon cong vIoc, bao hIom
xa hoI...
Tom IaI, nou fuan fhu fof nhung bIon phap an foan va quy frnh kI
fhuaf fh noI chung vIoc phong franh nhIom doc hoa chaf so khong kho
khan.
11.10. KKT LAN
uI Ia mof frong nhung fhanh phan cua khong kh. Nou buI chI
phaf sInh fu nguon goc fu nhIon, khong co su can fhIop cua con nguoI
fh su xuaf hIon cua buI frong kh quyon Ia mof hIon fuong gop phan
fao can bang va duy fr su song fron fraI daf. Tuy nhIon, gan voI
hoaf dong song cua con nguoI cung su fhIou hIou bIof, cong ngho Iac
hau, ... buI fro fhanh mof doc chaf moI fruong ma ngay nay con nguoI
da phaI fIou fon bIof bao nhIou fIon cua, cong suc do khac phuc.
uI Ia fap hop nhIou haf vaf chaf vo co hay huu co, co kch
fhuoc nho bo, fon faI frong khong kh duoI dang buI bay, buI Iang va
cac ho kh dung gom hoI, khoI va mu.
uI co nguon goc phaf sInh fu nhIon |nuI Iua, bao caf,...) hay
nhan fao |chu you frong san xuaf cong nghIop, fIou fhu cong nghIop,

551
frong gIao fhong, xay dung va khaI fhac khoang san). NgoaI nhung
kha canh Iam duc bau kh quyon, gay ban cac cong frnh, vaf chaf,...,
anh huong kh hau,... buI raf doc haI doI voI con nguoI va cac sInh
vaf. Muc do doc haI phu fhuoc vao fhanh phan buI, nong do buI frong
khong kh, fnh chaf Iy hoa va kch fhuoc haf.
Tuy fhoo fung IoaI, buI co fac haI khac nhau Ion fhuc vaf va
dong vaf. oI voI con nguoI, buI gop phan gay non bonh ngho nghIop
nguy hIom ma dIon hnh Ia bonh buI phoI va cac bIon chung cua no.
Ngay nay, doI voI cac nuoc phaf frIon fron fho gIoI, do nhan
fhuc duoc fac haI cua buI doI voI suc khoo con nguoI va cung voI non
cong nghIop phaf frIon, fhIof bj may moc hIon daI, cong ngho fIon
fIon, co so ha fang fof, ho da ngan chan va gIam fhIou raf nhIou fac
haI cua buI doI voI con nguoI. Nhung doI voI nuoc fa va nhung nuoc
nghoo Iac hau, ngan chan buI gan IIon voI vIoc dau fu frang fhIof bj
hIon daI, dau fu co so ha fang vaf chaf,...Ia ca mof baI foan hoc bua
Iam dau dau cac nha san xuaf, nghIon cuu cung nhu cac nha quan Iy.
Tuy nhIon, can phaI khang djnh day Ia van do phaI Iam va khong
phaI Ia fa khong Iam duoc. ang nhung chnh sach khuyon khch phu
hop, nhung quy hoach hop Iy, vIoc fhay doI dan dan fhIof bj Iac hau,
dau fu xu Iy kh fhaI... va dac bIof Ia nang cao y fhuc bao vo moI
fruong cua nguoI dan cung voI y fhuc fu bao vo suc khoo cua chnh
mnh cua nguoI Iao dong, fh frong fuong IaI buI so khong con Ia
nguyon nhan chnh gay non cac bonh ngho nghIop cho nguoI Iao
dong, gay chof vaf nuoI, gay chof va gIam nang suaf cay frong,...
MOT SO CAU HOI
1.Mot hat chat o nhiem khi nao c coi la hat bui ?
2.Cac nguon phat sinh bui ?
3.Qua trnh lan truyen oc chat dang bui phu thuoc vao nhng yeu to nao?
4.Trong cac loai bui th bui nao co tnh oc manh nhat ?
5.Tai sao kch thc bui cang nho th cang nguy hiem en sc khoe con ngi?
6.Kch thc hat bui bao nhieu th co the gay anh hng en sc khoe con
ngi?
7.Bui PM10, PM25 la g?
8.Bui sao hoa co gay hai hay khong neu bay vao trai at?

552
9.Bui Nix trong cong nghe ong tau la g? Tnh oc va cach x ly ra sao?
10.Nguon goc va tac hai cua bui amiang ?
11.Nguon goc va tac hai cua bui bo hong ?

TA LK THAM KHO
1. Hong Vn nh |2002), c cht hc cng nghip v d phng
nhim c, NX Khoa hc Ky fhuf.
2. L Huy B |2002), c bc moi trng, NX I hc Quc gIa TP
H Ch MInh.
3. MaI Trng Nhun |2001), oc boc moi truong, NX I hc Quc
gIa H Ni.
4. Nguyn Phc Tng |1999), Ting ku cu ca tri t, NXB Gio
dc.
5. Nguyn Th Thn, Tun Lan (2001), nhim v hu qu, NX Khoa
hc K fhuf.
6. Phm Ngc ng |1997), Mi trng khng kh, NX Khoa hc K
fhuf.
7. Tng Vn on, Trn c H |2001), Ky thut mi trng, NXB
Gio dc.
8. Th Ngha (2000), Ky thut an ton trong sn xut v s dng ha
cht, NXB Khoa hc K thut.
9. Mark J.!foII and Roborf Irank, 8usccptibi/ity to inba/cJ
po//utants, ASTM commIffoo on pubIIcafIon, 1999.
10. TImofhy ORIordan, Enoironmcnta/ scicncc jor cnoironmcnta/
managcmcnt, fho copyrIghf IIconsIng Agoncy Ifd, 2000,
11. WIIIIam P. CunnIngham, Enoironmcnta/ scicncc, SaIvood
pubIIcafIon, 1999.
12. uuu.cypbcr/tJ.com1JsroaJ.pbp
13. uuu.cypbcr/tJ.com1Jsbuman.pbp
14. 16.uuu.goog/c.com1 Just contamination

553
15. 17.uuu.yaboo.com1Just contamination1picturc
16. 1S. uuu.yaboo.com1Just contamination

Ghi chu: Chuong nay co su cong fac cua ang Thj KIm Thoa, Tran
nh Khoa, Nguyon Thj Thu Hang, o Thj KIm Oanh, Iam Thanh
Nguyof, Io HaI Van, Nguyon Thj MInh Tam.

553
CHONG 12

DOC HOC MOI TRUONG VI THUOC LA
(Ecotoxycology of tobacco)
12.1. GO THK CHNG
Thuoc Ia ngay nay duoc su dung kha pho bIon fron foan cau voI
nhIou phuong fhuc khac nhau nhu: huf fhuoc dIou, fhuoc cuon, x ga,
huf bof fhuoc... O nuoc fa: dIou cay, dIou baf, dIou ong, an frau fhuoc
|fhuoc Iao)... cung duoc dung fu Iau. NguoI fa dung fhuoc voI nhIou
muc dch nhu gIaI fr, gIaI sau, fhu gIan fInh fhan, kch fhch fr nao
Iam vIoc, fIop khach, xa gIao hoI ho, cuoI xIn, ma chay, gIo fof VoI
nguoI nghIon nang fhuoc Ia IaI Ia nguoI ban fam fnh noI kho.
NhIou nguoI con quan nIom huf fhuoc chung fo Ijch Iam, quy phaI, co
fnh chaf dan ong. Vay fhuoc Ia Ia g7
To chuc suc khoo fho gIoI |1990) dua ra djnh nghIa vo fhuoc Ia
nhu sau: Thuoc Ia Ia mof IoaI cay co doc, nhaf Ia nhung Ia gIa, co
ham Iuong nIcofIn cao, hoaf chaf chnh cua fhuoc Ia hay fhuoc Iao.
NIcofIn duoc daf fhoo fon mof fhuong gIa Phap, NIcof |15301600),
nguoI dau fIon nhap fhuoc Ia vao nuoc Phap. NIcofIn dung voI IIou
fhap so gay sang khoaI, do chju, Iam gIam con doI va bof buon ngu.
Tuy nhIon nou dung Iau daI va IIou cao co fho gay fu vong.
Sau chIon franh fho gIoI Ian fhu nhaf, so nguoI huf fhuoc fang
kInh khung, nhaf Ia nam gIoI, dan dan nu gIoI cung huf nhIou hon.
Nhung hay coI chung! Chung fa khong fho coI fhuong fhuoc Ia duoc.
Thuoc Ia |va ca fhuoc Iao) Ia ko saf nhan fham Iang.

554
12.2. THC TRANG THOC LA VA TAC HA
Thoo bao cao cua To chuc y fo fho gIoI:
So nguJi hut thuoc 0 cac nuJc hat trien 0 cac nuJc dang hat
trien
ham 8O 4O% 4O 7O%
hu 2O 4O% 2 1O%
So nguJi chet do thuoc la 2 trieu 1 trieu
Tnh frung bnh fron foan fho gIoI: Nam gIoI huf 36%, nu gIoI
13% |fuoI frung nIon).
- Ty Io fu vong do fhuoc Ia: cao gap 23 Ian HIV/AIS; gap 6 Ian
faI nan gIao fhong; gap 370 Ian vIom gan do vIrus.
- Huf 1 dIou fhuoc gIam fho 5 phuf . Huf 20 dIou/ngay gIam
fho moI nam 1 fhang. Mof nguoI nghIon gIam fho 20 25 nam.
- Ngay nay cu 10 gIay co 1 nguoI chof v bonh co IIon quan don
fhuoc Ia.
- NguoI nghIon huf chof cao gap 3 Ian nguoI khong huf o moI
Iua fuoI fu fro don gIa.
- onh do khoI fhuoc gay ra: ung fhu phoI: 80 90%, vIom pho
quan man: 80 85%, bonh fIm mach: 20 25%.
Cac bonh do fhuoc Ia gay ra: ung fhu phoI, vIom pho quan man,
gIan pho nang |hay kh pho fhung), bonh mach vanh fIm, dau fuc
nguc, dof quy, ung fhu fhanh quan, ung fhu fhuc quan, ung fhu co fu
cung, ung fhu da day, Ioof mIong noI da day, ung fhu mIong, ung fhu
bang quang, ung fhu fuy, ung fhu fhan, say fhaI fu phaf, bonh mach
ngoaI vI, phnh dong mach chu, Ioang xuong,...
VoI da nghIon huf fhuoc Ia ngay mof gIa fang nhu ngay nay nou
khong duoc ngan chan kjp fhoI vao khoang 30 40 nam foI |sau nam
2025) so co: 3 gIay co 1 nguoI chof do fhuoc Ia; 10 frIou nguoI chof do
fhuoc Ia hang nam, frong do 7 frIou nguoI o cac nuoc dang phaf frIon,
rIong Trung Quoc so co 2 frIou nguoI chof.

555
TaI VIof Nam, 50% nam gIoI va 3,4% nu gIoI huf fhuoc Ia |fhoo
fhong ko cua To chuc suc khoo fho CIoI cao nhaf chau A). 26% fhanh
fhIou nIon co do fuoI fu 15 24 huf fhuoc Ia. Tron 40% nam can bo y
fo va 1.3 % nu can bo y fo huf fhuoc Ia. Nou khong co bIon phap can
fhIop kjp fhoI, 10% dan so VIof Nam, nghIa Ia vao khoang 7,5 frIou
nguoI VIof Nam, so chof som do huf fhuoc Ia. Cung fhoo uoc fnh cua
To chuc suc khoo fho CIoI, foI nam 2020 so nguoI VIof Nam chof do
su dung fhuoc Ia so nhIou hon so nguoI chof do HIV/AIS, Iao, faI
nan gIao fhong va fu fu cong IaI!
VoI fnh hnh nhu vay, To chuc y fo fho gIoI nam 1964 fo chuc HoI
nghj Ian dau fIon foan fho gIoI voI fIou do Thuoc Iu huy suc hhoe
Tuy bun chon. Chon suc hhoe! va kou goI cac nuoc non co Chuong
frnh quoc gIa kIom soaf fhuoc Ia, phaf frIon cac dof fuyon fruyon Iay
ngay 31/5 hang nam |1990) Iam ngay foan fho gIoI khong fhuoc Ia.
12.3. TM HK VK THOC LA
12.3.1. L{ch su thuoc lu
NguoI fa da bIof fhuoc Ia fu Iau. O nuoc fa, Io Quy on vIof:
vao nam Canh Ty, nIon hIou TInh Tho, doI vua Io Than Tong
|16911643) fhuoc Iao do nguoI dan foc IIou |con goI Ia nguoI Iao
hay Ioo) dua vao nuoc fa, ca fhuoc Ia quan va fhuoc huf dIou nuoc.
Cac cu fa hoI fruoc fIn rang fhuoc Iao fru fhap fan han, phong nga
nuoc noI Iam son chuong kh, do do ma goI Ia fhuoc. Horodofo coI
fhuoc Ia Ia mof cay fhuoc. Cac faI IIou Mayar da nhac foI fhuoc Ia fu
fho ky fhu VI va fhu VII. uoI day Ia mof so su kIon vo Ijch su su
dung fhuoc Ia.
Su ghI ro: dau fhang 11 nam 1492, ChrIsfopho CoIomb, nguoI
fm ra chau My, do bo Ion dao Cu a. Ong fa cho haI fhuy fhu fon Ia
Joroz va Torros Ion bo fham do duong, va da ghI vao nhaf ky: HaI
bo ha cua foI gap raf nhIou nguoI dan ong va dan ba fay cam quo Iua
va mof fhu Ia dung huf.
Tu choI dIou fhuoc huu nghj do co nghIa Ia fuyon chIon voI fho
dan da do, cac fhuy fhu o ao Nha huf dIou fhuoc Ia quan moI Iua

556
xigaro nay, sac khoI cho don chay nuoc maf. Nhung roI khong Iau
sau, nhung nguoI khach fu chau Au don IaI franh nhau dI xIn fung
dIou tobaco do hf khoI.
Haf gIong fhuoc Ia dau fIon mang vo chau Au nam 1510, do mof
nguoI Tay an Nha fon Ia IrancIsco Hornando do ToIodo. Cac fau buon
fhuoc Ia dI khap noI, va chnh nhung IaI buon Tay an Nha do da cho
fhuoc Ia du nhap don An o, Trung Hoa va cac nuoc khac o chau A,
frong do co VIof Nam. Nhu vay, su nghIop fhuoc Ia cu phaf frIon khong
ngung va duoc dIom IaI fhoo cac moc fhoI gIan chnh nhu sau:
1507 Ian dau fIon danh fu fhuoc Ia duoc noI foI frong mof
baI vIof cua VospuccI, nha hang haI IfaIIa.
1518 Cac nha fham hIom Tay an Nha frong fhay nguoI
Azfoc va Mayar huf fhuoc bang cay say. Ho cung huf fhu.
1519 Iornand Corfoz fhay fhuoc Ia xuaf hIon o MoxIco.
1534 Jacquos CarfIor cung fhay fhuoc Ia o Canada.
1556 uoI fhoI vua CafhorIno do ModIcIs, fhay fu Andro
Thovof xu Cascon o rosII mang fhuoc Ia vao chau Au, frong cay
NIcofaIna fabacum.
1560 Joan NIcof, daI su Phap o o ao Nha guI fhuoc Ia vo
Phap do chua nhIou bonh |hang fram nam sau cac nha hoa hoc moI
fm va daf fon chaf doc o Ia fhuoc Ia Ia NIcofIn).
1605 Jacquos, nguoI dau fIon o nuoc Anh soan fo roI chong
huf fhuoc Ia o noI cong cong va goI khoI fhuoc Ia caI khoI baf nhan,
muI kho chju, fhoI quon chuong maf, khong fof doI voI fIm va nguy
hIom doI voI phoI.
1619 Chuyon fau dau fIon cho fhuoc Ia fu ac My foI nuoc Anh.
1620 Ian dau fIon o nuoc Phap xuaf hIon huf fhuoc Ia bang fau.
1674 Thoo sang kIon cua CoIborf vIoc khaI fhac danh cho x
nghIop quoc doanh. Nhung cuoc franh Iuan nguoI hufkhong huf cho
huf fhuoc Ia Ia: fhu vuI cua cac nguoI Iuong fhIon, aI song khong
fhuoc Ia khong dang song.

557
1762 Pufmam fu Habana fro vo My pho bIon fhuoc x ga o
ConnocfIcuf.
17751780 ChIon franh fhuoc Ia o VIrgInIo.
1776 Coorgo WashIngfon bj fhua fran o NovYork chay
sang Anh, kou goI ung ho quan doI: ToI noI, nou ba con khong fho
guI fIon duoc, hay guI fhuoc Ia.
1809 NIcoIas VauquoIIn chIof xuaf Ian dau fIon duoc chaf
nIcofIn o fhuoc Ia.
1840 X nghIop fhuoc Ia dau fIon o Cuba ra doI.
1841 NapoIoon quy djnh doc quyon vo fhuoc Ia.
1843 Nuoc Phap baf dau san xuaf fhuoc Ia.
1856 Thuoc Ia duoc pho bIon rong raI.
1857 CIaudo ornard da mo fa hIou Iuc cua NIcofIn fron ho
fhan kInh chang bao Iau sau khI xuaf hIon nhung dIou fhuoc dau fIon.
1870 Nuoc Phap hang nam fIou fhu 24.000 fan fhuoc Ia.
1875 Nuoc Phap hang nam san xuaf 7.000 fan fhuoc Ia.
1881 Mof bang chung nhan mof may fhuoc Ia cuon co fho
san xuaf duoc 120,000 dIou fhuoc moI ngay. |fhoI do fhuoc Ia cuon
bang fay). Nam 1990 co 160 nhan fhuoc voI fon goI nhu Huchy,
Kuchy va OId RIp.
1916 Cong fy fhuoc Ia My dua vao fhj fruong fhuoc Iucky
SfrIko. Ho dung cac danh ca dan nhac gIao huong do quang cao.
Tonor CIovannI MarfInoIII vo sau fuyon bo frong mof baI quang cao
rang IuckIos khong kch fhch hong. Thuoc Ia co hIou qua g
khong7, anh fa fra IoI: ToI khong bao gIo huf fhuoc.
1924 ao Roadors Igosf, so dau fIon frong 100 fo bao phaf
hanh vo fhuoc Ia va suc khoo, o fron dau kIon hang vIof Thuoc Ia co
Iam haI cho con nguoI hay khong7; onh ung fhu phoI gIa fang kInh
khung; I nham duong roI ban a! va Non nho foI fang anh bonh
ung fhu7.

558
1927 I.. TyIocofo, mof fhay fhuoc nguoI Anh vIof frong bao
y hoc Iancof rang: hau hof nguoI bj ung fhu phoI dou da huf fhuoc.
1930 !ng fhu phoI raf hIom frong cac nam do, nhung cac
nha y hoc Hoa Ky da cong nhan chnh fhuc Ia mof IoaI bonh rIong
bIof.
1936 Cac bao ch quoc gIa baf dau quang cao foan frang bao
nhIou fhay fhuoc huf CamoIs hon cac IoaI fhuoc khac v CamoIs Ia
IoaI fhuoc Ia so mof.
1938 VoI mof mau dIou fra 6813 nguoI, Raymond PoarI, gIao
su sInh hoc fruong daI hoc John HopkIns, nhan fhay rang 66% nguoI
khong huf fhuoc song fron 60 fuoI, nguoI nghIon nang chI co 46%.
Trong khI do CamoIs duoc quang cao Ia Iam gIam mof moI, gIup cho
fIou hoa.
1941 Trong fho chIon fhu haI fong fhong RoosovoIf fuyon bo
fhuoc Ia Ia IoaI cay can fhIof, nguoI frong fhuoc duoc hoan quan djch.
1947 Mof frong cac baI haf pho bIon nhaf frong nam Ia
Hay huf dI! Huf dI! Huf dI! |do Ia huf fhuoc Ia). Mof frong cac cau
haf Ia ToI da huf suof doI foI fuy nhIon foI chua chof |Tox
WIIIIams).
1948 To HoI y hoc My noI: Thoo quan dIom fam Iy hoc huf
fhuoc co fho coI Ia mof dang fhu gIan hon Ia chong IaI no.
1954 HoI nghj hang nam hoI y hoc My, hoI ung fhu My cho
bIof: fy Io fu vong do K |ung fhu) o nam gIoI huf fhuoc Ia 75% cao hon
nguoI khong huf. Nhan djnh fron da duoc ban caI soI noI frong mof
phong hop dong nguoI.
1955 TIou bang fhuong maI IIon bang My you cau cam quang
cao fhuoc Ia.
1957 Mof nhom nghIon cuu cua cac vIon quoc gIa ung fhu va
fIm mach, hoI ung fhu My va fIm mach My fuyon bo Ian dau fIon duf
khoaf rang co moI IIon ho nhan qua gIua huf fhuoc Ia va ung fhu
phoI.

559
1965 o My fhu duoc 539 fy fIon ban fhuoc Ia cho nguoI fron
18 fuoI huf frung bnh goI moI ngay. TaI fu Naf KIng CoIo fhuong
huf fhuoc Ia khI haf fnh ca nho nhang, chof v K phoI o fuoI 45.
1966 Cac bao fhuoc Ia baf dau duoc ghI dong chu : CoI
chung huf fhuoc Ia co haI cho suc khoo.
1971 Vao gIua dom ngay dau cua nam moI fhuoc Ia bj cam
quang cao fron daI phaf fhanh va vo fuyon fruyon hnh. Tuy nhIon
cac cong fy fhuoc Ia con cho dung frong ngay bong da nam moI. Tron
bao fhuoc duoc bao dong manh hon: Huf fhuoc nguy hIom.
1973 Cac duong bay frong nuoc you cau nguoI huf fhuoc phaI
ngoI rIong.
1986 Nha phau fhuaf C. voroff Koop bao cao rang nhung
nguoI khong huf fhuoc phaI duong dau voI nguy co vo suc khoo do
khoI fhuoc nguoI khac.
1989 HoI phau fhuaf Hoa Ky bao cao rang huf fhuoc Ia da
gIof haI 390,000 sInh mang moI nam, va frung bnh nam gIoI huf
fhuoc chof v K cao gap 15 Ian nguoI khong huf.
1990 Mof cuoc hoI fhao khoa hoc bao cao rang khoI fhuoc Ia
phu hay fhu phaf gay ung fhu. VIon fhuoc Ia fra IoI rang cao bao cao
phan fch khoa hoc Ia saI. Nha phau fhuaf AnfonIn NovoIIo bao cao
rang 126.000 phu nu My chof hang nam do cac bonh IIon quan don
fhuoc Ia va 3.500 fro om chof hang nam do mo huf fhuoc frong fhoI
ky mang fhaI. Thap ky cuoI fho ky 20 chnh phu My cam dung fhuoc
Ia va cam huf fhuoc o noI cong cong, frong khI do cung cap fIon cho
vay do san xuaf va khuyon khch xuaf khau.
Cac nha ky ngho fhuoc Ia cong bo rang da gIaI quyof cong an
vIoc Iam cho 2.3 frIou nguoI My, khong ko cac bao sy, can bo y fo,
Inh cuu hoa, fho gIaf kho, cac nha noI khoa ho hap, duoc sy, cac nha
doanh nghIop nho co ky ngho fhuoc Ia da duoc mof so cong an vIoc
Iam fhom.
12.3.2. Phun bo ncotn tren lu thuoc
Ham Iuong nIcofIn frong Ia fhuoc chju anh huong ro rof fac
dong cua cac bIon phap ky fhuaf nong nghIop va dIou kIon ngoaI

560
canh. CIong VIrgInIa frong o nhung vung kh hau nhIof doI, cay sInh
fruong manh, fhuong co Iuong nIcofIn cao hon vung on doI. on phan
dam qua nhIou, hoac bon dam khong can doI voI cac IoaI phan khac,
bon qua fro fhoI vu dou Iam cho nIcofIn fang Ion dang ko.
Thanh phan hoa hoc frong Ia fhuoc raf phong phu va da dang.
Co khoang 1000 chaf frong Ia fhuoc nhung noI baf Ia nIcofIn. NIcofIn
fhuoc nhom aIccaIoIdo pyrIdIn. NgoaI nIcofIn con co nornIcofIn va
anabasIn. NIcofIn Ia san pham fhu cap frong cay, duoc fong hop o ro,
sau do van chuyon va fch Iuy fron cac bo phan cua cay fhuoc Ia.
Cung voI su sInh fruong cua Ia, nIcofIn fch Iuy fang dan va daf cao
nhaf khI Ia chn ky fhuaf. Truoc day nguoI fa quan nIom nIcofIn nhu
chaf bai tict cua cay va khong co chuc phan sInh I nao doI voI cay.
Ngay nay, nguoI fa bIof duoc nIcofIn co vaI fro frong hoaf dong song
cua cay fhuoc Ia, khI bIon doI nhom ankaIoIf pIrydIn.
Ncotn Khu CH
2
Anubusn
Cac dang NoxIf cua ankaIoIf co fho do dang cho oxy do fao
fhanh axIf ascorbIc, axIf IInonIc, hydroquInoI
Nicolin co hui Jung lrong cuy lhuoc Iu: dang kof hop va
dang fu do.
Nicotin kct bop: ang nay f anh huong don fnh chaf huf
cua fhuoc Ia. No fhuong kof hop voI cac axIf huu co do fao fhanh
muoI axIf farfrIc, axIf IImonIc KhI dof chay so fao cac haf nIcofIn
frong khoI, khong ngam nuoc, bay fhoo khoI ra ngoaI, f bam dnh
vao mIong va co quan ho hap.
Nicotin tu Jo: Ia fhanh phan quan frong quyof djnh don do
nang sInh Iy cua fhuoc dIou. KhI huf, 70% nIcofIn fu do bj qua frnh
nhIof phan, con IaI 30% co fac dung kch fhch. Iuong kch fhch nay
so vao co fho 50%, con IaI duoc fhaI fhoo khoI.
NgoaI you fo gIong, nIcofIn fhay doI raf khac nhau fron cac bo
phan cay fhuoc Ia, cac vj fr va ngay fron cung mof Ia. Thoo Shmuk,
nIcofIn phan bo nhu sau:


561
Bo han % nicotin
Fhien la 1,84 8,12
Cuong la O,28
0an hu la O,18
0oc than O,82
0iua than O,18
hgon than O,OO
Re non O,8O
a gIa O,78



HInh 12.1: Trcn mot /a tbuoc, nicotin pban bo rat kbac nbau. Ham
/uong nicotin giam Jan tu oj tri so mot Jcn oj tri so 0 trcn /a tbuoc.
12.4. OOC HA CA KHO THOC LA
NguoI fa phan bIof haI nguon khoI fhuoc: khoI fhuoc chnh, khoI
fhuoc phu.
12.4.1. Kho thuoc chInh
Ia khoI fhuoc nguoI huf hf vao, fho ra chua foI hon 4.700 chaf
khac nhau, frong do co nhung chaf do nha may san xuaf fhom vao do
fhuoc chay duom, fang huong vj dIou fhuoc. Cac chaf frong dIou fhuoc
Ia fon faI duoI haI fho:
Tho hoI |92%):
N
2
, O
2
, H
2
73%
CO
2
, CO 17%
AcroIoIn, formaIdohyf, NH
3
, Cyan, HydroxIf, Acofon, Isopron 2%
Tho haf |8%) hay hac n fho:
- Hac n hoan foan: nIcofIn: 0,5%, hac n: 6,7%
- Cha f ga y ung fhu |K): 3,4 onzopyron, Anfharacon, Phonamfhracon.
- Chaf bo fro gay |K): CafhocoI, Pyron, Proncofor, CadImI

562
- Nuoc: 0,8%
- NIcofIn |C
10
H
14
N
2
)
- Cacbon monoxIf |CO): chIom 24% khoI fhuoc
- Cac chaf kch fhch |aIdohyf, acId, phonoI)
Cuc chul guy ung lhu: do Ia cac chaf cacbua da vong fhuoc
nhom bonzopyron, phonanfhracon... oI chaf co dac khoI fhuoc Ion da
chuof gay duoc ung fhu fhuc nghIom. ChI rIong cac chaf gay ung fhu
chua du ma can co fac dung phoI hop cua cac chaf ho fro ung fhu.
12.4.1. Kho thuoc phu
Ia khoI foa ra o dau dIou fhuoc do chay fu nhIon. Ty Io fhanh
phan chaf doc chua o khoI fhuoc phu cao hon khoI fhuoc chnh nhIou:
Cacbon monoxIf |CO) = 15 Ian
NIcofIn = 21 Ian
IormaIdohyf = 50 Ian
onzo |a) pyron = 20 Ian
napfyIamIn = 39 Ian
4AmInobIphonyI = 31 Ian
ImofhyInIfrosamIn = 130 Ian
AmmonIa = 170 Ian
Chaf IormaIdohyf uc cho chuyon dong Iong cua cac fo bao nIom
mac pho quan. Cac chaf onzo |a) pyron, napfyIamIn, 4amInobIphonyI,
dImofhyInIfrosamIn gay ung fhu phoI. AmmonIa gay kch fhch pho
quan.
Nhu vay huf mof dIou fhuoc so gIaI phong haI IoaI khoI |khoI
chnh va khoI phu) sInh ra do su phaf xa |dof chay) chu you va fhu
phaf. Phaf xa chu you sInh ra fu hnh non chay do, nhIof do khoang
900
0
C. KhI duoc nguoI huf hf vao, khoI nay duoc fho ra sau khI da
duoc Ia phoI nguoI huf Ioc IaI. Phaf xa fhu phaf cua khoI sInh ra fu
khoang xung quanh dIou fhuoc gIua aI hoI huf, nhIof do xuong khoang
100
0
C. Nhung fhanh phan doc haI cua fhuoc Ia va gIay f bj fIou huy

563
do nhIof do khI huf vao chu dong; mof so chaf gay ung fhu san sInh
voI so Iuong Ion khI huf fhuoc frong phaf xa fhu phaf IaI nhIou hon
Ia frong phaf xa chu you. Cac nIfrosamIn gay ung fhu o suc vaf co
dong hon frong phaf xa fhu phaf, ngoaI ra con co nhung chaf co nong
do cao bj phan hoa cua nIcofIn, bonzon dIoxIf cacbon, pyrIdIn bay hoI,
oxIf azofo |NO), amIn bay hoI va amIn huong IIou. Trong bonh fhuoc
Ia do phaf xa chu dong fh haf duoc san sInh ra fu 6 fy phan fu frong
moI gIay, kch fhuoc phan fu fhay doI fu 0,1 don 0,6 mIcron. Trong
phaf xa fhu phaf, nhung phan fu moI san sInh ra nho hon raf nhIou,
kch fhuoc khong Ion qua 0,1 mIcron, nhu vay co nhIou kha nang
fham nhap sau hon vao duong ho hap, fo bao nIom mac pho quan bj
maf rung mao |do fac haI khoI fhuoc).
KhoI fhuoc phu nguy hIom hon khoI fhuoc chnh v chay o nhIof
do cao va khong qua Ioc. Co quan bao vo moI fruong cua My da xop
khoI fhuoc phu vao nhom A gay ung fhu pho bIon o nguoI.









HInh 12.2: Co cbc bcnb sinb oicm pboi tac ngbcn man tinb
(tbco Parc P.D. oa cs, 1007
KhoI fhuoc Ia fac dong Ion cac pho quan Ion bj vIom Iam fang
san va ph daI cac fuyon fIof chaf nhay, bIou mo Iaf nIom mac pho
quan bj dj san fung cho dang bIou b, bj maf rung mao, Iop duoI nIom
mac pho quan b day Ion, fham nhIom fo bao. ChI so RoId |chIou day
fuyon nhay/chIou day fhanh pho quan) bnh fhuong fu 0,14 0,36,

Khoi thuoc la
C a nhay cam
co tnh di truyen
O nhiem moi
trng song va
do nghe nghiep
Nhiem khuan ho
hap luc con be
Roi loan thong
kh phoi
Viem nhiem, thay
oi cau truc kh ao
Bieu hien lam
sang ve ho hap
an hoi nhu mo
phoi b giam

564
frung bnh 0,26, nay fang Ion 0,6. Thanh pho quan frung bnh bj
vIom foo IaI, cau fruc cung fhay doI, Iong pho quan bj gIan, nhung phan
Ion bj foo IaI, co fhaf. uong dan kh ngoan ngooo gay roI Ioan fhong
kh. Cac pho quan nho bj foo IaI co fhaf va xoan fao non vIom fIou pho
quan fan bf fac do xo hoa; kof hop voI nhu mo phoI maf fnh chaf dan
hoI do maf can bang ho profoaso khang profoaso, bach cau da nhan
gIaI phong nhIou mon oIasfaso dua don gIan pho nang, hay kh pho
fhung. KhoI fhuoc Ia uc cho hoaf dong rung mao pho quan, Iam gIam
kha nang dIof khuan cua daI fhuc bao, gIam chaf dIon hoa vach pho
nang, pho quan bj gIam kha nang fhanh fhaI, dao fhaI cac chaf baI fIof
ra ngoaI non do bj vIom nhIom, fnh frang vIom nhIom IaI Iam fang
phan ung pho quan gay co fhaf co fron fhanh pho quan Iam hop Iong
pho quan, nhaf Ia khI con bo da bj vIom nhIom phoI pho quan.
Khong nhung fho, con nhIou you fo khac phoI hop voI khoI
fhuoc Ia nhu co dja nhay cam mang fnh chaf dI fruyon, o nhIom moI
fruong song |khoI fhan, cuI, bop...) va do fIop xuc ngho nghIop |khoI
xang dau, hoa chaf bay hoI...), cac dof vIom nhIom pho quan Iam fhay
doI cau fruc kh dao nhIou fro fhanh bonh phoI fac nghon man fnh,
hay fo bao nIom mac pho quan dj san dan don ung fhu hoa.
Ngay nay phu nu huf fhuoc Ia ngay cang nhIou, nguy co mac
ung fhu phoI ngay cang cao. Thoo kof qua nghIon cuu moI day, nhom
nha khoa hoc fruong daI hoc PIffsburg phaf hIon ra gon CRPR o fron
nhIom sac fho X, fo bao sInh duc nu co XX. Con nay hoaf dong manh
o fo bao phu nu, bnh fhuong cap gon f hoaf dong, nhung nIcofIn Iam
gon CRPR hoaf dong manh hon nhIou Iam cho fo bao ung fhu phaf
frIon nhanh hon, manh hon. Iou nay caf nghIa faI sao nguy co ung
fhu phoI o nu gIoI cung kha cao.
12.4.3. Ooc tInh mot so chut trong thuoc lu
12.4.J.1 Nicolin (C
10
H
14
N
2
)
NIcofIn chu you fap frung o Ia, fhuoc Ia chua |210%), fhuoc Iao
chua 16%. Ia fhuoc cang gIa cang chua nhIou nIcofIn. NIcofIn Ia mof
chaf Iong, sanh nhu dau, khong mau, co muI hac, co vj cay nong, fan
frong nuoc, fan manh frong dung moI huu co, frong khong kh, ngoaI

565
anh sang, nIcofIn chuyon fhanh mau nau va co muI kch ung dac bIof.
NIcofIn nong chay o 80
o
C, soI o 246
o
C, phan ung kIom manh fao
muoI bon, kof fua cua cac muoI kIm IoaI nang nhu Pb, Hg. NIcofIn
khong Ia fhu pham gay ung fhu phoI chnh nhu moI nguoI van nghI,
no Ia mof chaf gay nghIon nhu horoIn, cocaIn. NIcofIn kch fhch Iam
fang nang Iuc nhan fhuc, kha nang fap frung fu fuong, fr fuo nhay
bon, gIam sfross, nhu vay fao ra cam gIac fhu gIan frong hoan canh
cam go quyof IIof. NIcofIn kch fhch ho mosoIImbo fIof dopamIn
|frung fam nao bo vo khoaI Iac), Iam fang fIof dopamIn va Iam cho
nguoI huf khoan khoaI, va nghIon. Tuy nhIon no khong Iam cho Iu
Ian, roI Ioan fam I, cam gIac Ion chn fang may nhu cocaIn, horoIn.
Iuong nIcofIn fhay doI fuy fhoo fung IoaI fhuoc |0,058%), frung
bnh Ia 2,3% |13mg). NIcofIn co fho gay nhIom doc hoac gay fu vong
|do hap fhu bang duong fIou hoa). Mof dIou fhuoc co fu 13mg
NIcofIn, mof gIof nIcofIn co fho gIof chof mof con fho hay mof con
cho, 7 gIof Iam chof mof con ngua, mof gIof fIom vao fInh mach gay
chof nguoI. NguoI Ion chof khI co fho hap fhu 1520 g nIcofIn, fro con
chI can vaI |g) cung du chof v no fang bonh fIm mach, ung fhu...
NIcofIno Iam can fro dap ung fho cua fro bnh fhuong, Iam gIam cac
cam fhu fho |nAChR dam nhIom vIoc bao dong cho co fho fnh frang
fhIou oxy khI ngu) o fro, nhaf Ia duoI 6 fhang fuoI, dan don nguy co
dof fu o fro.
oI voI nguoI moI huf fhuoc, ho pho fhan kInh gIao cam bj kch
fhch, foaf mo hoI, Ianh, buon non, ha huyof ap, fIm dap cham, ngaf
Ijm. oI voI nguoI nghIon hay nguoI fhu hoach, phoI say fhuoc Ia,
fhuoc Iao fhuong hay bj chay bong fhuc quan, da day, chong maf, va
mo hoI, run fay, dau bung, roI Ioan fhj gIac, fIm dap nhanh, kch
fhch ho gIao cam, fang huyof ap, suy nhuoc co fho, roI Ioan cuc bo.
NIcofIn gay doc cap fnh do nhaI fhuoc Ia do bj nhIom cap fnh do
hap fhu nuoc chaf fu fhuoc |nguoI gIa an frau hay nhaI fhuoc Ia, nuof
Iay caI nuoc, bo ba fhuoc va frau, do vay bj say ma nhan gIan goI Ia
say fhuoc Iao). KhI bj nhIom doc nIcofIn, bonh nhan co cam gIac chay
bong o fhuc quan, da day, buon non, chong maf, ua nuoc bof, mo hoI
Ianh, run fay, nhuc dau du doI... NIcofIn gay doc man fnh do fIop xuc

566
ngho nghIop, do fu fu bang nIcofIn nhung khong chof hay do nghIon
fhuoc Ia, no gay non nhung roI Ioan cuc bo nhu kch ung muI, hong,
day bung dan don vIom mIong, vIom kof mac |chay nuoc maf, nhuc
maf), gay non nhung fon fhuong o da, dj ung. Mong fay cua nhung
nguoI Iam vIoc frong nha may fhuoc Ia co mau vang nau, do gay.
NIcofIn frong co fho fch Iuy Iau ngay gay non co fhaf pho quan,
fang nong do acId boo frong mau gay xo mo dong mach, fang fIou
cau, Iam mau chong dong, gIam Iuong osfrogon frong mau Iam man
kInh som, gay non faI bIon nhu con dau, fIm nhjp ngoaI fam fhu,
vIom dong mach, vua dong mach, nhoI mau co fIm.
KhoI x ga, fhuoc Iao chua nhIou nIcofIn, kch fhch hon fhuoc
Ia, khong non nuof khoI. NIcofIn nuof vao da day bj djch vj acId ngan
can su hap fhu, xuong ruof vao ho fhong gan; faI day, 70% no bj pha
huy ngay fu Ian dau dI qua. Co fho nguoI co fho dao fhaI nIcofIn ra
nuoc fIou duoI dang cofInIn voI fhoI gIan ban huy koo daI |20 gIo). Co
fho djnh Iuong cofInIn frong nuoc fIou va frong nuoc bof.
on canh nIcofIn con co nornIcIfIn, anabasIn Ia dong phan
nIcofIn, ngoaI ra con co nIcofonIIn, nIcofIIIn, myosmIn.
12.4.J.2. MelhyIene chIoriJe
MofhyIono chIorIdo hap fhu qua phoI va co fho hap fhu qua da. KhI
vao co fho, no chuyon fhanh CO
2
, qua gIaI doan frung gIan Ia cacbon
monIxIdo kof hop voI homogIobIn fao fhanh cacboxyhomogIobIn. Sau khI
bj ngo doc mofhyIono chIorIdo, khoang 150 ppm fh no so fao ra san
pham fuong duong cacboxyhomogIobIn va 35ppm cacbon monIxIdo frong
cung mof fhoI gIan. Trong ca haI fruong hop, cacboxyhomogIobIn fang
Ion khoang 5%. Iuong cacboxyhomogIobIn frong co fho nguoI nghIon
huf fhuoc Ia so cao hon nhung nguoI khong huf fhuoc. oI voI nguoI
nghIon fhuoc Ia, khI fIop xuc Iau daI voI mofhyIono chIorIdo so do
mac cac bonh vo fIm mach.
12.4.J.J. Cucbon oxil (CO)
CO sInh ra do dof chay khong hoan foan dIou fhuoc. CO chIom
fu 24% khoI fhuoc, fuc Ia mof dIou fhuoc chay sInh ra khoang 20 mI
CO. CO o nong do cao raf nguy hIom, co fho gay fu vong.

567
Co cbc gay Joc: CO gay haI doI voI con nguoI va dong vaf khI
no hoa hop fhuan nghjch voI HomogIobIn |Hb) frong mau:
HbO
2
+ CO HbCO + O
2

HomogIobIn co aI Iuc hoa hoc doI voI CO manh hon doI voI O
2
.
No co djnh Hb do hon O
2
gap 250 Ian. Hon hop homogIobIn voI CO
Iam gIam Iuong oxy Iuu chuyon frong mau, Iam gIam kha nang van
chuyon oxy cua mau, gay ra ngaf.
NgoaI ra, CO con fac dung voI Io frong xyfochromoxydazo
mon ho hap co chuc nang hoaf hoa oxy Iam baf hoaf mon, Iam su
fhIou oxy cang fram frong. nh fhuong nong do COHb frong mau
duoc gIu o muc 0,4% do kh CO san sInh frong co fho khong phu
fhuoc vao cac nguon bon ngoaI. TrIou chung cua co fho ung voI nong
do COHb frong mau duoc fho hIon qua bang 12.1.
Bung 12.1: Tricu cbung cua co tbc ung ooi nong Jo COHb trong mau
TT TrIau rhung %60hb
Irong mau
1
2
8


4
5
G
7

8
O
1O
11
12
18
Khong co dau hieu gi
Mot vai bieu hien khong binh thuJng trong thai do ung xu
Anh huJng den he than kinh trung uJng, giam kha nang han biet
ve khoang thJi gian, kem nhay cam giac quan, kem han biet do
sang va mot vai chuc nang tam ly khac.
Chuc nang tim, hoi bi anh huJng
Bau dau nhe, gian mach mau ngoai vi
Bau dau, ma may thai duJng
Bau dau nhieu, met moi, hoa mat chong mat, buon non, non mua
va suy su
Suy su, ngat, mach da va nhi thJ cham dan
hgat, giam mach da va nhi thJ, hon me va co giat tung cJn
hon me, co giat tung cJn, tim mach suy giam va nguy cJ tu vong
Mach yeu, thJ cham va yeu dan roi tat thJ sau vai giJ
Chet trong vong 1 tieng dong ho
Chet trong vong vai hut
1,O
1,O 2,O
2,O 5,O

5,O 1O,O
1O 2O
2O 8O
8O 4O

4O 5O
5O GO
GO 7O
7O 8O
8O OO
> OO

568
oI voI nguoI huf mof ngay khoang mof bao fhuoc Ia fh muc
HbCO frong co fho daf foI 5% hay chIom 1 |mI) frong 100mI mau. oI
voI nguoI nghIon fhuoc Ia, HbCO frong mau fu |210%) Iam gIam kha
nang Iao dong, gIam fhj Iuc vo dom, kho fho khI phaI gang suc co
bap, gay bonh fIm mach, gay xo cung mach, dan don nguy co fu vong.
Trong khoI fhuoc chua 34% CO
oI voI nguoI nghIon fhuoc, frong mau, CO co fu 3,525 mI/I.
Huf 10 dIou fhuoc, nong do CO frong mau Ia 6mI/I
Huf 20 dIou fhuoc, nong do CO frong mau Ia 8mI/I
Huf 30 dIou fhuoc, nong do CO frong mau Ia 12mI/I
Huf 40 dIou fhuoc, nong do CO frong mau Ia 20mI/I
Nong do CO frong mau fron 12 mI/I gay nhIom doc man fnh fhuc
su. Truoc khI Iay mau do djnh Iuong CO, cho nguoI huf fhuoc nghI huf
frong 24h. Iuong CO fang o nguoI bj fIm mach, ung fhu, co fhaf dong
mach, hon bIon chuc, vIom pho quan, daI fhao duong, xo gan.
12.4.J.4. CucbonJioxil (CO
2
)
CO
2
Ia chaf kh khong mau, khong muI, khong chay, vj chaf, do
hoa Iong do non, nhIof do soI 78
o
C. nh fhuong, CO
2
frong khong
kh chIom fI Io fhch hop co fac dung kch fhch frung fam ho hap
Iam fhuc day qua frnh ho hap cua sInh vaf. Tuy vay, nou nong do
CO
2
frong khong kh Ion foI 5060 mI/m
3
|10110 mg/I) fh so Iam
ngung ho hap sau 3060 phuf.
12.4.J.5. Amoniuc (NH
J
)
AmonIac Ia mof chaf kh co muI kho chju, gay vIom duong ho
hap, gay Ioof gIac mac, fhanh quan va kh quan. AmonIac fhuong gay
nhIom doc cap fnh.
12.4.J.6. Xiunuu ru hyJrogenxiunuu
Co cbc gay Joc: XIanua gay uc cho onzIm oxy hoa, dong vaI fro
Ia maf xch frung gIan cho qua frnh dung O
2
do san xuaf ATP.
XIanua kof hop voI forIxIfocromoxydazamofaIIoprofoIn chua Io |goI

569
Ia Io|III) oxIf), chaf nay bj khu fhanh Io|II) oxIf xIfocrom
oxydaza boI gIucozo, Io|II) oxIf nhuong dIon fu cho oxy, san pham
quan frong Ia nang Iuong.
uoc 1: Io|III) oxIf + gIucoza Io|II) oxIf
uoc 2: Io|II) oxIf + 2 H
+
+ 1/2 O
2
Io|II) oxIf + H
2
O
XIanua co fho can fhIop vao buoc 1 bang cach fao IIon kof voI
Io|III) oxIf dan don fhu dong hoa phan ung o buoc 2 Qua frnh
san xuaf nang Iuong bj ngan can, CN

fao phuc voI cac hop chaf

hofamIn khac, can fro qua frnh van chuyon cac chaf frong co fho va
ho hap fo bao bj uc cho. HIdrogonxIanua Ia chaf Iam fang huong vj
dIou fhuoc. Cay doc cap fnh: kho chju o muI, nhuc dau, hoa maf; gay
doc man fnh: chong maf, suf can, vIom bao fu, ruof.
Tricu cbung ngo Joc: frang fhaI sung so, fo IIof day fhan kInh,
am fhanh, co gIaf va hon mo. KhI nong do CN

khong fho gay chof,

no fach ra khoI cac mon va chuyon fhanh SCN

khong doc va bj day

ra boI fhan.
12.4.J.7. FormuIJehil
IARC da xac djnh day Ia mof carcInogon dong vaf Iam fang fI
Io ung fhu xoang muI. Cuc bao vo moI fruong My |PA) cho rang,
day Ia mof chaf co kha nang gay ung fhu. Tron nguoI, no co fho gay
ung fhu nao, mau, daI frang, hay ung fhu duong ho hap dac bIof Ia
muI hong, phoI.
Co cbc gay Joc: IormaIdohIf fch Iuy Iau daI frong co fho gay
bonh ung fhu fhoo co cho sau: formaIdohIf Ia mof chaf doc gon, gay
bIon dj gon, maf gon, frao doI fho nhIom sac va bIon dang fo bao.
IormaIdohIf co fho gay ra chaf kof hop NA moI nhu Ia
hIdroxymofyI NA va IIon kof choo voI cac daI phan fu sInh hoc
khac. uoI fac dung cua no, cac profoIn cau fruc Iuc bnh fhuong
khong IIon kof voI NA nhung bay gIo IIon kof choo dong hoa frj voI
NA fao fhanh IIon kof choo profoIn NA. V cac IIon kof nay
khong fhuan nghjch non chung Iam fro ngaI su nhan Ion NA ma co
fho dan don maf nguyon IIou dI fruyon dan don uc cho hoaf dong cua
gon ap cho ung fhu P53.

570
Trong khoI fhuoc Ia chua 0,23 0,27 ppm formaIdohydo. VoI
IIou Iuong fron 0,1 ppm frong co fho, no gay doc man fnh: ung fhu
phoI, gan, xuong, bang quang, fhan, HodgkIn...VoI IIou Iuong fron
0,22 ppm, gay ho koo daI, co dom, vIom phoI man fnh, suyon....Maf
cam nhan duoc nong do formaIdohydo o muc fron 0,01 ppm, va kho
chju, cay maf nou nong do formaIdohydo fu 0,05 0,5 ppm.
12.4.J.S. Arsenic
ArsonIc duoc IARC xop vao IoaI nhom 1 chaf gay ung fhu cho
nguoI. No Ia fac nhan gay ung fhu phoI, da, bIou mo da, pho quan,
cac xoang... do arsonIc va cac hop chaf cua no fac dung Ion nhom
SH pha vo qua frnh phosphorIn hoa.
Co cbc gay Joc: ArsonIc fho hIon fnh doc bang cach fan cong
Ion cac nhom SH cua cac onzIm, can fro hoaf dong cua onzIm. No co
ba fac dong hoa sInh Ia Iam dong fu profoIn, fao phuc voI coonzym,
pha huy qua frnh phospho hoa. Cung chnh nhung qua frnh fron
dan don roI Ioan fo bao gay ung fhu, dac bIof Ia ung fhu phoI va da.
12.4.J.9. Ch (Pb)
Pb fham nhIom qua nhau fhaI fu fuan fhu 20, Tro om hap fhu
ch Ion gap 4 5 Ian nguoI Ion. Ch km ham qua frnh chuyon hoa
canxI fhong qua su km ham chuyon hoa vIfamIn dan don gay doc
fron ca ho fhong fhan kInh frung uong Ian ngoaI bIon. Ch fac dung
Ion ho fhong onzym, nhaf Ia onzym van chuyon hIdro, dan don roI
Ioan bo phan fao huyof, vIom fhan cao huyof ap vInh vIon, IIof, faI
bIon nao...., anh huong don su fong hop mau, pha vo hong cau. NgoaI
ra, Pb uc cho mof so onzym quan frong cua qua frnh fong hop mau,
km ham vIoc su dung oxy va gIucoza do san xuaf nang Iuong dan don
fhIou mau do fhIou homogIobIn. Ch frong mau fu 0,5 0,8 mg/I gay
roI Ioan chuc nang fhan, pha huy nao.
12.4.J.10, CuJmium
Ham Iuong cadmIum frong co fho nguoI nghIon gap haI Ian
nguoI bnh fhuong. No fch Iuy frong co fho gay doc man fnh: soI
fhan, kh fhung, vIom cuong phoI, ngoaI ra cadmIum cung Ia nguy co

571
gay ung fhu vu o phu nu. NguoI fa fh nghIom fron chuof caI va fhay
rang cadmIum khI vao co fho chuof caI fh no hoaf dong nhu
osfrogon, Iam cho co fho du osfrogon dan don sInh ung fhu.
12.4.J.11. PhenoI, ToIuen, orlho loIuiJine ru CresoI
Nhung chaf nay phaf sInh frong qua frnh chay cua dIou fhuoc,
gay doc cap fnh: nhuc dau, kho fho; gay doc man fnh: suy nhuoc co
fho, vIom fhan, bang quang, suy nhuoc ho fhan kInh frung uong, gay
cac bonh vo muI. CrosoI gay u nao o chuof. O nguoI, chaf nay gay doc
cap fnh: nhuc dau, oI mua; gay doc man fnh: u nao, dau fhan.
12.4.J.12. PoIonium 210 (RuJon)
Chaf nay cung phaf sInh fu qua frnh chay cua dIou fhuoc, no Ia
fac nhan gay ung fhu phoI |duoc fh nghIom o chuof).
12.4.J.1J. ElhyIene
Trong co fho nguoI va dong vaf, ofhyIono duoc chuyon hoa
fhanh ofhyIono oxydo. Chaf nay Iam roI Ioan cau fruc cua cac daI
phan fu profoIn sInh ra nhung chaf ung fhu co ban. Su fon faI cua haI
ho fhong onzym so gIaI doc ofhyIono oxydo. Chnh nho vay ma
ofhyIono oxydo duoc chuyon ra ngoaI co fho mof cach co hIou qua.
12.4.J.14. Mol so chul lrong lhuoc Iu guy ung lhu
a. Cac nitrosamin Jac bicu tbuoc /a
HIon nay nguoI fa da fach ra duoc 7 chaf nIfrosamIn dac hIou
fhuoc Ia fu cac chaf nIcofIn: NNK, NNA, NNN,NA, NAT, NNAI,
NNAC.
Trong so cac nIfrosamIn do co:
NNK = 4|mofhyInIfrosamIno)1 |3 pyrIdyI) 1 bufanoI
NNAI = 4 |mofhyInIfrosamIno)1 |3 pyrIdyI) 1 bufanoI
NNN = N

nIfrosonornIcofIno
Ia nhung chaf gay ung fhu manh nhaf o dong vaf fh nghIom
va chung dong vaI fro co y nghIa frong ung fhu phoI, fhuc quan, fuy,
mIong khI huf fhuoc Ia.

572
Thaf ra su hnh fhanh nIfrosamIn xay ra o nhung dong vaf fh
nghIom khI xu Iy nIfrIc va cac amIn bac 2. NguoI co nIfrIc qua fhuc
an boI su khu nIfraf va fu oxyd nIfrIc duoc san xuaf noI bao. Cac
nghIon cuu da chung mInh co su hnh fhanh nIfrosamIn o nguoI. Ham
Iuong chung fang Ion khI an nhIou nIfraf va proIIn va bj gIam bof boI
nhung chaf uc cho su nIfro hoa nhu axId ascorbIc. Su hnh fhanh
nIfrosopropIIn fh duoc IIon kof voI su fang nguy co ung fhu kof hop
khI huf fhuoc Ia.
b. Cac byJrocacbon Ja oong tbom (PAHs
PAHs duoc fao ra do fhuoc Ia dof chay khong hoan foan. Mof
frong cac PAHs do Ia bonzo |x) pyron |[]P). KhI frong khong kh co
nhan dam dac nhu oxIf saf |Io
2
O
3
), oxIf nhom |AI
2
O
3
) fh Iam fang
fnh bon cua PAH do. NguoI fa fhay rang Io
2
O
3
duoc IIon kof voI
[]P fh Iam fang ung fhu phoI hon Ia chI mnh []P hay Ia []P
AI
2
O
3
. So dI nhu vay Ia v khI []P IIon kof voI Io
2
O
3
fh do xam
nhap vao fo bao do chju fac dong cua onzymo cyfochrom P450 bIon
fhanh nhung chaf chuyon hoa chua nhom ua nuoc OH aI Iuc dIon fu
va do do do kof hop voI NA nhan do gay ra bIon dj va ung fhu fo
bao so voI cac chaf []P AI
2
O
3
hay []P.
c. Cac amin Jj oong (bctcrocyc/ic amincs
Cac amIn dj vong fm fhay frong nhua fhuoc Ia Ia:
- 2 amIno 1 mofhyI 6 phonyIImIdazo [4,5 f] pyrIdIn |PhIP)
- 2 amIno 3 phonyIImIdazoI [4,5 f] quInoIIn |IQ)
Cac chaf nay dou Ia nhung chaf gay bIon mau manh va sInh ra
ung fhu o nhIou co quan khac nhau nhu gan, phoI
J. Cac amin tbom (aromatic amincs
Can 30 amIn fhom bao gom: 2 naphfhyIamIn va 4 amInobIphonyI
da duoc phaf hIon frong Iuong nanogram frong dong nhua cua fhuoc
Ia. AmIn fhom cung duoc fm fhay frong dau fhan da, dau da phIon
va cac phan bon hoa hoc. NguoI fa fm fhay chung co kha nang gay
ung fhu, daf bIof Ia ung fhu phoI, fuy, bang quang, gay doc cap fnh:

573
nhuc dau, uo oaI, Io do; gay doc man fnh: ung fhu bang quang, da
xanh fm do fhIou oxy.

HInh 12.3: Cac cbat cbinb co trong tbuoc /a

574
12.4.J.15. Cuc chul hlch lhlch (uIJehyl, uciJ, phenoI)
Cay vIom pho quan man, roI Ioan fhong kh, fac dong fhoo haI
cach khac nhau:
CIam van chuyon cua Iop fo bao Iong nIom mac pho quan gay
u dong cac dj vaf, cac chaf kch fhch pho quan, dan don phoI bj
nhIom buI va cac chaf gay ung fhu, fang fIof pho quan do fo bao hnh
daI pho quan bj qua san, fao nhIou dom raI u dong Ia moI fruong
fhuan IoI cho nhIom khuan pho quan, phoI.
Tac dong Ion cac daI fhuc bao cua phoI sau Iam fang so Iuong,
kch fhuoc va mof so Ion cac haf vuI gay suy gIam chuc nang ho hap.
12.4.4. Nhung duc tInh cuu kho thuoc lu trong mo truong
Nhung nguoI khong huf fhuoc hf khoI fhuoc frong moI fruong Ia
mof phuc hop cua nguon khoI fhuoc phu duoc foa ra fu dau dIou fhuoc
duoc dof va nguon khoI fhuoc chnh do nguoI huf fhuoc fho ra. VIoc hf
khoI fhuoc frong moI fruong noI chung duoc goI Ia vIoc huf fhuoc Ia fhu
dong hay con goI Ia huf fhuoc Ia khong chu y. VIoc huf fhuoc khong
chu y va vIoc huf fhuoc chu dong khac nhau vo so Iuong va mof phan
Ia o chaf Iuong. o co nhIof do fhap hon frong fan fhuoc khI dIou fhuoc
dang am I chay, non phan dong nhung san pham nhIof phan fung
phan co nhIou frong nguon khoI fhuoc phu hon so voI nguon khoI fhuoc
chnh. Kof qua Ia nguon khoI phu co nong do chaf doc va chaf gay ung
fhu cao hon nguon khoI fhuoc chnh. Tuy nhIon su khuoch fan cac chaf
nay frong phong ro rang Iam gIam dI nong do ma nguoI huf fhuoc
khong chu y |nguoI huf fhuoc fhu dong) hf vao so voI nguoI huf fhuoc
chu dong. Tuy vay, vIoc huf fhuoc khong chu y IaI dong hanh voI vIoc
hf vao nhung chaf gay doc do vIoc chay dIou fhuoc.
12.4.5. Nong do cuu kho thuoc lu trong mo truong
KhoI fhuoc Ia frong moI fruong Ia mof hon hop phuc fap cua
chaf kh va nhung haf nho chua dung vo so cac goc hoa hoc khac
nhau. VIoc huf fhuoc Ia frong moI fruong frong nha Iam gIa fang
nong do cua cac haf frong kh fho, chaf nIcofIn, chaf carbon monoxIf,
acroIon, NO
2
va nhIou hop chaf khac. Muc do gIa fang frong nong do

575
cua nhung chI so nay fhay doI fhoo so Iuong nguoI huf fhuoc, cuong
do huf fhuoc, fy Io frao doI gIua khong kh bon frong nha va bon
ngoaI nha va vIoc su dung nhung fhIof bj Iam sach khong kh. CIao
su Off |1999) da su dung ky fhuaf can bang so Iuong do mo fa dac
dIom cua nhung you fo anh huong don nong do cua khoI fhuoc o
frong nha. Su dung nhung fhong fIn vo su phaf fan nguon |V du:
vIoc sInh ra nhung chaf phaf fan cua fhuoc Ia) va dua fron muc do
frao doI khong kh, nhung nha nghIon cuu co fho ap dung nhung ky
fhuaf can bang so Iuong do du doan nong do cua khoI fhuoc. Nhung
ky fhuaf nay co fho duoc su dung do du doan su phoI nhIom va du
fnh kof qua do Iuong co kIom soaf.
NhIou fhanh phan cua khoI fhuoc Ia da duoc do Iuong o moI
fruong frong nha, v du nhu cac chI so vo vIoc dong gop cua khoI
fhuoc Ia frong o nhIom khong kh frong nha. Thuong fh nguoI fa do
Iuong cac haf buI boI v cac nguon khoI fhuoc Ia chnh cung nhu phu
dou co chua nong do cac haf buI raf cao voI cac kch co khac nhau.
Tuy nhIon cac haf buI Ia mof chI so khong dac hIou cua o nhIom khoI
fhuoc Ia boI v co nhIou nguon khac cung fao non buI frong khong kh
frong nha. Maf khac, nhung chI so dac hIou hon cung da duoc do
Iuong bao gom nIcofIn, fIa fu ngoaI va su hap fhu cua cac fhanh phan
buI. NIcofIn co fho duoc do Iuong khac cac phuong phap chon mau
fch cuc va cung su dung nhung phuong phap khuyoch fan fhu dong.
Cac nghIon cuu vo nong do cua cac fhanh phan cua khong kh frong
moI fruong da duoc fIon hanh chu you o frong cac foa nha cong cong,
mof so f duoc fIon hanh o frong nha va frong phong. VIoc dong gop
cua cac moI fruong khac nhau vao kha nang fIop xuc khoI fhuoc Ia
cua moI ca nhan fhay doI fuy fhoo mau fhoI gIan Iam vIoc, v du Iam
vIoc o nhung fhoI gIan khac nhau o nhung noI khac nhau. Mau fhoI
gIan Iam vIoc co anh huong Ion don vIoc phoI nhIom cua duong ho
hap frong cac moI fruong buI o mof so doI fuong nhaf djnh. V du
vIoc fIop xuc frong nha chu you Ia gap o fro om khong dI nha fro. oI
voI nhung nguoI Ion nghIon o chung voI nhung nguoI khong huf fhuoc
fh moI fruong Iam vIoc Ia mof noI fIop xuc chu you voI buI. Mof
nghIon cuu o My gan day da danh gIa muc do phoI nhIom cua nhung

576
nguoI khong huf fhuoc o 16 khu vuc dan cu faI My. NghIon cuu nay
fron 100 nguoI o moI noI huong don vIoc phoI nhIom faI noI Iam vIoc
va vIoc do Iuong cac haf buI frong kh fho va cac chI so khac. Kof qua
cho fhay frong haI nam 9394 muc do phoI nhIom doI voI khoI fhuoc
Ia frong moI fruong o frong nha noI chung Ion hon o noI Iam vIoc.
VIoc dong gop cua khoI fhuoc Ia o frong nha vao o nhIom moI
fruong bon frong nha da duoc chung mInh boI nhIou nghIon cuu su
dung cac phuong phap do dac cac haf buI ho hap ca nhan va frong
nha. Trong nhung cuoc nghIon cuu fruoc day, SpongIor of aI. |1980)
da do Iuong nong do cac haf buI ho hap o cac nha dan o 6 fhanh pho
nuoc My frong vaI nam va da nhan fhay rang mof nguoI huf 1 goI
fhuoc hang ngay dong gop khoang 20mg/m
3
nong do haf buI frong
nha frong vong 24 gIo. Trong nha co fu 2 nguoI huf fhuoc Ia fro Ion
co fho dong gop khoang 260mg/m
3
nong do haf buI frong nha frong
vong 24 gIo |fhoo TIou chuan chaf Iuong khong kh quoc gIa). oI v
fhuoc Ia khong duoc huf dou dan frong ngay non nong do cao hon chI
xuaf hIon khI huf fhuoc.
Trong mof vaI cuoc nghIon cuu, chI mof so Iuong nho nha dan
duoc do Iuong chaf nIcofIn ma chaf nay duoc xom Ia hop fhanh qua
gIaI doan boc hoI cua vIoc phoI nhIom khoI fhuoc Ia frong moI fruong.
Trong mof cuoc nghIon cuu vo su phoI nhIom khoI fhuoc Ia frong moI
fruong o fro om dI nha fro, nong do nIcofIn frung bnh frong suof
fhoI gIan fro o nha Ia 3,7mg/ m
3
; doI voI nhung nha khong co nguoI
huf fhuoc nong do frung bnh Ia 0,3 mg/m
3
. Nuoc My dung dau frong
vIoc nghIon cuu phuong phap danh gIa su phoI nhIom. Cuc bao vo
moI fruong IIon bang da cung cap du IIou fong quaf vo nong do cua 20
hop chaf huu co bay hoI o mof so mau nha o mof vaI khu dan cu. VIoc
do Iuong frong nha da cho fhay co su gIa fang nong do bonzon, xyIon,
ofhybonzon va sfyron o nha co nguoI huf fhuoc so voI nhung nha
khong co nguoI huf.
Nhung moI fruong gIao fhong cung co fho bj o nhIom do huf
fhuoc. VIoc o nhIom khong kh fron fau, xo bus, xo o fo, may bay va
fau ngam da duoc chung mInh. Mof bao cao cua hoI dong nghIon cuu
quoc gIa |NRC, 1986b) vo chaf Iuong khong kh fron may bay da fom

577
faf nhung nghIon cuu vo chaf gay o nhIom fu khoI fhuoc Ia frong may
bay fhuong maI. Trong mof cuoc nghIon cuu qua suof chuyon bay don,
nong do NO
2
fhay doI fuy fhoo so Iuong hanh khach dang huf fhuoc.
Trong mof cuoc nghIon cuu khac, nhung haf nho ho hap o khu vuc co
nguoI dang huf fhuoc duoc do Ia bang hoac cao hon gap 5 Ian so voI
nhung khu vuc khong co nguoI huf fhuoc. Nong do cao foI da o nhung
khu vuc co nguoI dang huf fhuoc Ia 1000 mg/m
3
. Maffon va nhung dong
nghIop cua ong |1989) da su dung phuong phap do Iuong phoI nhIom ca
nhan do danh gIa vIoc phoI nhIom chaf nIcofIn o nhung hanh khach va
nhung nguoI co maf fron chuyon bay. Taf ca moI nguoI dou bj nhIom
chaf nIcofIn, fham ch nhung nguoI duoc ngoI o khoang rIong khong co
nguoI huf fhuoc. VIoc phoI nhIom cang Ion hon o nhung noI co nguoI
huf fhuoc hon Ia nhung noI khong co nguoI huf va cung Ion hon fron
may bay fhuong maI voI vong quay khong kh.
12.4.6. Ch so snh hoc cuu su pho nhem (Bologcul
Murkers oI Kxposure)
ChI so sInh hoc co fho duoc su dung do mo fa su Ian foa cua
vIoc phoI nhIom khoI fhuoc Ia frong moI fruong, do kIom fra IIou
Iuong cua vIoc huf fhuoc khong chu y va do xac nhan vIoc do Iuong su
phoI nhIom dua fron cau hoI fham do y kIon o ca nhung nguoI huf
fhuoc chu dong va fhu dong. VIoc phaf hIon nhung hop chaf cau
fhanh khoI fhuoc hay su chuyon hoa cua chung frong nhung chaf Iong
co fho hay khong kh fhuoc fuI phoI so cung cap bang chung vo su
phoI nhIom khoI fhuoc Ia, va nhung chI so nay co fho duoc su dung
do danh gIa cuong do huf fhuoc. RuI ro cua nguoI huf fhuoc khong
chu y cung duoc uoc fnh bang vIoc so sanh muc do nhung chI so sInh
hoc o nhung nguoI huf fhuoc chu dong va nhung nguoI huf fhuoc fhu
dong. HIon faI, cac chI so dac fhu va nhay cam nhaf vo su phoI
nhIom cua khoI fhuoc Ia Ia nIcofIn va su chuyon hoa cua no, cofInIn.
Khong phaI chaf nIcofIn cung khong phaI chaf cofInIn fhuong xuyon
fon faI frong chaf Iong co fho khI khong co su phoI nhIom khoI fhuoc
Ia, mac du Iuong hap fhu Ion khac fhuong cua fhuc an co fho san
xuaf ra muc do do Iuong cua nIcofIn va cofInIn. CofInIn duoc hnh
fhanh boI qua frnh oxy hoa cua nIcofIn do su phan hoa cua fo bao

578
P450 Ia mof frong nhung su chuyon hoa dau fIon cua nIcofIn |HHS
1988). an fhan cofInIn duoc chuyon hoa rong va chI khoang 17%
cofInIn duoc baI fIof khong fhay doI chaf frong nuoc fIou.
oI v, chu ky ban phan ra dang Iuu fhong |fuan hoan) cua
nIcofIn fhuong ngan hon 2 gIo dong ho, nong do nIcofIn frong chaf
Iong co fho bIou hIon su phoI nhIom gan ko nhaf. Nguoc IaI, cofInIn
co chu ky ban phan ra frong mau hay huyof fhanh cua nhung nguoI
huf fhuoc chu dong frong khoang 10 fIong dong ho; do do muc do
cofInIn cung cap fn hIou vo su phoI nhIom khoI fhuoc Ia man fnh o
ca nhung nguoI huf fhuoc chu dong va nhung nguoI huf fhuoc fhu
dong. Nhung quan fam vo fnh daI fra cua cofInIn xuaf hIon fu fhuc
an co chua chaf nIcofIn duoc daf sang mof bon. Nong do fhIocyanafo
frong chaf Iong co fho, nong do cua CO frong khong kh duoc fhaI ra
va muc do roI Ioan carbon phan bIof nhung nguoI huf fhuoc chu dong
voI nhung nguoI huf fhuoc fhu dong nhung khong nhay cam va dac
fhu nhu vIoc fIop fuc danh gIa su phoI nhIom khoI fhuoc khong chu y.
Trong cac cuoc nhIon cuu o nhung nguoI Ion khong huf fhuoc faI
nha, faI noI Iam vIoc va nhung moI fruong khac xac djnh ro nong do
cofInIn frong nuoc fIou va nuoc bof. Muc do cofInIn o nhung nguoI huf
fhuoc fhu dong o muc duoI 1% so voI khoang 8% muc do cofInIn o
nhung nguoI huf fhuoc chu dong. Cha mo huf fhuoc Ia you fo quyof
djnh cao nhaf muc do cofInIn o fro om. Croonborg va cong su |1984) da
fm fhay, nong do cofInIn frong nuoc fIou va nuoc bof cua fro so sInh bj
nhIom khoI fhuoc frong nha cua chung cao hon dang ko so voI nhung
dua fro duoc cham soc khong bj Iay nhIom. Muc do cofInIn co frong
nuoc fIou o fro so sInh fang fuy fhoo so Iuong fhuoc Ia ma mo chung
huf qua suof 24 fIong dong ho. Trong mof cuoc nghIon cuu fro om o
Anh, muc do cofInIn frong fuyon nuoc bof cua fro fang cung voI so
Iuong Ion cha mo huf fhuoc frong nha. |JarvIs of aI., 1985). Trong mof
cuoc nghIon cuu fhu nghIom foan quoc fu nam 1988 don 1991, 88%
nguoI khong huf fhuoc co Iuong cofInIn huyof fhanh. Muc do cofInIn o
cuoc fhu nghIom foan quoc nay fang fuy fhoo so Iuong nguoI huf fhuoc
o frong nha va fhoI gIan khoI fhuoc phoI nhIom o noI Iam vIoc.

579
Kof qua cua cac cuoc nghIon cuu dua fron nhung chI so sInh hoc
dom IaI dau an quan frong cho vIoc nghIon cuu vIoc huf fhuoc fhu
dong va bo sung vao do fIn cay sInh hoc cua moI IIon kof gIua vIoc
huf fhuoc fhu dong va nhung can bonh duoc chung mInh qua cac cuoc
nghIon cuu vo djch fo hoc |onovIfz, 1996). u IIou vo muc do chI so
cung cap bang chung vo su phoI nhIom fhuoc Ia khong chu y dan don
su hap fhu, Iuu fhong va baI fIof nhung fhanh phan khoI fhuoc. Cac
cuoc nghIon cuu nhung chI so sInh hoc cung xac djnh muc do rong
khap cua vIoc huf fhuoc fhu dong, khI duoc fm hIou ro rang bang cau
hoI. Su fuong quan gIua nhung phoI nhIom da duoc bao cao va muc do
nhung chI so su dung nhung phuong phap daf cau hoI cho vIoc danh
gIa su phoI nhIom gan day da duoc xac djnh co mof so hIou Iuc.
Nhung so sanh vo muc do nhung chI so sInh hoc o nhung nguoI huf
fhuoc va nhung nguoI khong huf fhuoc da duoc fIon hanh nham uoc
fnh nhung cuong do IIon quan cua nguoI huf fhuoc chu dong va nguoI
huf fhuoc fhu dong.
12.4. OOC HA CA THOC LA OKN SC KHOK
KhoI fhuoc Ia fac haI fruc fIop khong nhung doI voI suc khoo
nguoI huf ma con ca nguoI khong huf |huf fhuoc fhu dong hay huf
fhuoc khong fu nguyon), anh huong xau don moI fruong xung quanh.
12.5.1. Tuc hu do vo nguo hut
KhoI fhuoc gay haI cho nhIou bo may: ho hap, fuan hoan, fIou hoa,
fhan kInh, fIof nIou... chu you hay gap o bo may ho hap va fuan hoan.
12.5.1.1. Hul lhuoc ru cuc benh ho hup
Huf fhuoc Ia nguyon nhan duoc bIof don nhIou khong nhung gay
ung fhu phoI ma con gay ra nhIou bonh phoI khac nua. O phan nay
so dIom qua vo anh huong cua fhuoc Ia nhu fho nao don chuc nang
phoI va sau do so fap frung chI fIof hon vao nhung bonh phoI hay gap
do huf fhuoc.
a. Anb buong cua tbuoc /a Jcn cbuc nang pboi
KhI chung fa hf vao, khong kh so vao duong ho hap fron qua
muI va mIong, noI khong kh duoc Ioc, suoI am va Iam am. Khong kh

580
hf vao so dI qua kh quan do vao phoI. Trong moI phoI dou co mof ho
fhong pho quan, pho quan goc nhu Ia nhanh chnh cua cay voI cac
canh cay nho Ia nhung pho quan, sau 17 20 Ian phan chIa fhanh cac
fIou pho quan, fu cac fIou pho quan do so dan don cac fuI nho chua
kh goI Ia pho nang, no gIong nhu Ia chum nho. O pho nang, qua
frnh frao doI kh so xay ra. Mau so doI CO
2
Iay O
2
sau do so mang
O
2
don cac fo chuc cua co fho.
Ho fhong ho hap co mof so hang rao bao vo do chong IaI cac
bonh. Qua frnh Ioc o duong ho hap fron gIup ngan chan vI khuan,
vIrus va cac chaf gay kch fhch fu ngoaI vao frong phoI. Kh quan
va fo chuc phoI san xuaf ra chaf nhay gIup cho vIoc Iay va mang cac
chaf ban ra ngoaI. Hon hop chaf nhay va chaf fap nhIom so duoc
dua ra ngoaI nho cac Iong nho II fI goI Ia Iong chuyon, nhung Iong
nay Iay dong raf nhanh vo pha fron, frong mof so vung foc do cua
Iong chuyon raf cao, foI 1.000 Ian frong mof phuf.
KhI khoI fhuoc qua mIong fh nguoI huf fhuoc da vo fnh bo qua
co cho bao vo fhu nhaf Ia qua frnh Ioc o muI. Nhung nguoI huf fhuoc
fhuong baI fIof nhIou dom hon nhung nguoI khong huf fhuoc ma kha
nang dua dom ra khoI duong ho hap IaI kom hon. Iou nay Ia do ho
fhong Iong chuyon o nguoI huf fhuoc bj IIof fham ch bj pha huy.
KhoI fhuoc cung Iam fhay doI cau fruc cac fuyon fIof nhay va do vay
fhanh phan cua chaf nhay cung bj fhay doI. oI khI cac fuyon fIof
nhay bj fac IaI Iam gIam kha nang baI fIof dom. Hau qua cuoI cung Ia
chaf nhay o nhung nguoI huf fhuoc bj nhIom boI cac chaf doc haI, va
bj gIu IaI nhIou frong fo chuc phoI can fro su Iuu fhong frao doI kh.
Nhung su fhay doI cau fruc phoI o nhung nguoI huf fhuoc Iam
gIam kha nang Iay oxy cua phoI. KhoI fhuoc gay pha huy pho nang
Iam gIam fnh dan hoI cua phoI va Iam gIam kha nang frao doI oxy.
PhoI cua nhung nguoI huf fhuoc bj gIam dIon fch bo maf va gIam
mang mao mach, dIou nay co nghIa Ia dong mau Iuu fhong qua phoI
bj gIam, dan don Iam gIam cung cap chaf dInh duong va oxy can
fhIof cho ca nhu mo phoI va cac fo chuc khac frong co fho do duy fr
su khoo manh va chuc nang bnh fhuong cua chung.

581
Huf fhuoc cung gay ra hIon fuong goI Ia fang fnh dap ung
duong fho. o anh huong cua cac chaf doc haI frong khoI fhuoc,
duong fho bj co fhaf. KhI dIou nay xay ra fh Iuong kh hf vao va fho
ra dou bj can fro o nguoI huf fhuoc, va do do hnh fhanh cac fIong
ran rf, ran ngay va co fho bj kho fho. O nhung nguoI huf fhuoc co
nhIou fhong so chuc nang fhong kh fhay doI, frong do fho fch kh
fho ra gang suc frong gIay dau fIon |IV1) gIam raf nhIou.
b. Cac bcnb kbac cua pboi
Tu duong ho hap fron |muI, hau, fhanh quan) don duong ho hap
duoI dou co fho bj fac haI, gay bonh.
uong ho hap fron: vIom muI man fnh, ung fhu xoang ham,
ung fhu vom hong, vIom hong man fnh, ung fhu fhanh quan, vIom
fhanh quan man fnh.
uong ho hap duoI: vIom pho quan man |VPQM), ung fhu pho
quan hay ung fhu phoI |K phoI), ung fhu phoI pho quan |KPPQ), hon
suyon.
Nhu mo phoI: K phoI |hay KPPQ), gIan pho nang |hay kh pho
fhung), vIom phoI...
HaI bonh fhuong gap nhaf: KPPQ, bonh phoI fac nghon man
fnh |PTNMT) fhuong do VPQM gay ra.
12.5.1.2. Ung lhu phoi
Thuong ung fhu bo may ho hap khong duoc phaf hIon kjp fhoI
don khI qua muon moI bIof fh khong chua duoc, duoI 8% nguoI bonh
K phoI duoc chan doan khong song duoc qua 5 nam. Hon 1/3 so nguoI
chof K phoI do huf fhuoc va so khac chof do PTNMT nhu VPQM
va gIan pho nang |hay kh pho fhung). Cac chaf doc gay ung fhu
frong khoI fhuoc phaI fIop xuc voI phoI nhIou nam moI co kha nang
gay duoc ung fhu phoI. Thuong sau 15 nam fIop xuc voI khoI fhuoc,
nhung fhuc ra nguy co do con phu fhuoc vao nhIou you fo.

582
Bung 12.2: Nguy co pbat tricn ung tbu pboi1so Jicu tbuoc1 ngay
So dieu Ty le chet hang nam/1OO,OOO nam giJi
O 1O
1 14 78 (ga 8 lan nguJi khong hut)
15 24 127 (ga 18 lan nguJi khong hut)
25 251 (ga 25 lan nguJi khong hut)
Qua bng 12.3, ta thy co haI chI so: fuoI fac va so Iuong dIou
huf: fuoI cang cao va so dIou huf cang nhIou nguy co cang Ion. ang
fhong ko cua Phap phan anh ro vo moI nguy do.
Bung 12.3: 8o ung tbu pbat tricn bang nam tinb trcn 100,000 Jan
Tuoi Khong hut 51O dieu/ngay 2O dieu/ngay
8O 1 1O 5O
4O 5 5O 25O
5O 25 25O 1.OOO
GO7O 75 75O 2.5OO
TuoI baf dau huf: fuoI baf dau huf cung raf quan frong, ca
nam va nu baf dau huf cang fro cang co nguy co bj ung fhu phoI cao.
ThoI gIan nghIon huf: ung fhu phoI cung fang fhoo fhoI gIan
huf fhuoc, v du huf fhuoc 20 nam fang gap 2 Ian fhoI gIan 10 nam,
nou huf fhuong xuyon hang ngay fy Io fang gap 16 Ian.
Iuong hac n frong dIou fhuoc cung quan frong nhung khong
bang so dIou fhuoc huf, fhoI gIan nghIon huf.
!ng fhu phoI Ia mof bonh co fho phong franh duoc. Nguyon
nhan mac ung fhu phoI ngay nay con chua bIof ro, co nguoI co nguy
co cao doI voI fhuoc Ia, co fho do you fo dI fruyon fao ra onzymo fhoaI
gIang cac hydrocacbua gay ung fhu, nhung co dIou chac chan Ia ung
fhu phoI hay gap o nhung nguoI huf fhuoc nhaf Ia nghIon nang. Vay
khong huf fhuoc co fho phong franh K phoI. Mof so bIou hIon cua
bonh K phoI:

583
- Ho khac dom mau koo daI nhIou ngay
- au nguc o mof vung nhaf djnh, dau cang ngay cang fang.
- Co cac you fo nguy co cao: fron 45 fuoI, nghIon fhuoc Ia, Iao,
fIop xuc voI moI fruong doc haI |hoa chaf, buI da...).
O mof vaI vung fron fho gIoI nguoI fa hf bof fhuoc Ia Iam cho
cac mo cua muI fIop xuc voI fhuoc Ia, fao dIou kIon fhuan IoI chuyon
fhanh K. HaI cong frnh nghIon cuu kof Iuan nguy co gay K xoang
muI IIon quan don hf fhuoc cua bo foc anfou PhI Chau dung fhuoc
Ia hf cho fao fu fhuoc Ia dja phuong fan fhanh bof fron Ian voI fro
cay co dof chay.
12.5.1.J. Benh phoi luc nghen mun llnh (BPTNMT)
PTNMT bao gom VPQM va gIan pho nang hay kh pho fhung
Ia bonh Iam maf kha nang Iao dong dan dan. No Iam cho nguoI bonh
dau kho koo daI do kho fho v kh dao nho o phoI bj hop hoac fac
nghon. Cac kh dao nho nay va pho nang can fhIof cho su frao doI
oxy voI mau, khI bj hu haI phoI maf fnh chaf dan hoI. onh fIon
frIon fu fu va kho fho xuaf hIon dan dan fu muc do nho |kho fho khI
gang suc) don kho fho fhuong xuyon |suy ho hap). Huf fhuoc Ia Ia
nguyon nhan chnh gay PTNMT, hIom fhay o nguoI khong huf, fron
90% bonh nhan chof vo bonh nay do khoI fhuoc gay ra. Nguy co fu
vong fang fy Io fhuan voI so Iuong dIou fhuoc huf.
o may ho hap bj fac dong am fham: nguoI huf khong cam fhay
co mof dau hIou bonh Iy ho hap nao, fuy nhIon van co bIou hIon o
phoI.
- o chuc nang nguoI fro nghIon huf cho bIof da gIam doI voI
fan so ho hap cao, nghIa Ia nhu mo phoI dan hoI gIam doI voI gang
suc manh koo fhoo nhjp fho fang raf nhanh |40 chu ky/phuf), nguoI
khong huf khong co bIou hIon nay.
- nguoI nghIon cung khong co frIou chung cua vIoc fhay doI
baf fhuong cua pho quan nhu ngoaI vI vo fhong kh /fuoI mau phoI
khong dong dou o mof vaI vung, dan don vIoc van chuyon oxy mau
fhay doI chuf f.

584
- O nguoI nghIon, suc chju dung vo fnh frang gIam hay fhIou
oxy kom, v du o vung nuI cao hay moI fruong fhIou oxy, khong co
kha nang gang suc. o fham fhau cua mang pho nang mao mach
ngoaI vI, nguoI nghIon bj gIam, khuoch fan kh gIam fy Io voI so
Iuong dIou huf, nou ngung huf hIon fuong nay IaI phuc hoI bnh
fhuong.
12.5.1.4. Benh lim much
KhoI fhuoc Ia Iam fang Iang dong cac chaf mo fhanh dong mach
gay xo cung va hop khau knh mach mau dan don fac dong mach,
nhaf Ia dong mach vanh fIm hoac Ia hau qua cua xo cung mach mau
hay mau cuc.
onh mach vanh fIm hay bonh fIm fhIou mau: Ia nguyon nhan
chnh gay fu vong o nhIou nuoc phaf frIon. KhoI fhuoc chju frach
nhIom f nhaf 20% fu vong. NguoI huf fhuoc co nguy co bj bonh
mach vanh fIm gap 23 Ian nguoI khong huf. Nou vua nghIon fhuoc
vua co cac nguy co khac, nguy co mac bonh fIm fang 8 Ian. Khong ko
don cac you fo nguy co dI fruyon dan don bonh mach vanh fIm fh so
Iuong dIou fhuoc huf hang ngay anh huong ro rof so voI nguoI khong
huf. Nguy co:
Ion hon 1,5 Ian nou huf 10 dIou 1 ngay
Ion hon 20 Ian nou huf 20 dIou 1 ngay
Ion hon 40 Ian nou huf 40 dIou 1 ngay
O cac nuoc phaf frIon f nhaf 80% nam gIoI duoI 45 fuoI mac
bonh fIm do huf fhuoc, o fuoI nay nguoI nghIon nang bj bonh fIm
nguy hIom gay 1015 Ian nguoI khong huf fhuoc. Nou ngung huf,
nguy co chof do dong mach vanh van fon faI nhIou nam:
CIam 50% sau 5 nam caI fhuoc
Sau 15 nam moI hof hoan foan you fo nguy co
Thanh phan NIcofIn va CO frong khoI fhuoc gay bonh mach
vanh fIm. oI voI phu nu fro huf fhuoc va uong fhuoc franh fhaI Iam
fang nguy co bonh fIm, dof quy hay bonh fIm khac gap 10 Ian. Tac

585
haI nay raf ro o phu nu fron 45 fuoI. NgoaI ra, khoI fhuoc Ia cung Ia
nguyon nhan gay cac bonh fIm mach khac nhu vIom dong mach chI,
phnh dong mach chu, anh huong dong mach nao.
12.5.1.5. Benh lieu hou
KhoI fhuoc Ia gay: ung fhu mIong; ung fhu hau; Ioof da day fa
frang; ung fhu fhuc quan: 5 Ian cao hon o nguoI huf so voI nguoI
khong huf. Huf fhuoc va uong ruou chIom khoang 3/4 ung fhu mIong
va hau; !ng fhu fuy: gay chof nhanh, nguy co fuong doI o nam huf
fhuoc fron 20 dIou/ngay gap hon 5 Ian va o phu nu Ia 6 Ian so voI
nguoI khong huf.
12.5.1.6. Benh liel nieu
Thuoc Ia cung gay ca ung fhu fhan va bang quang o nguoI huf
cao hon 3 Ian so voI nguoI khong huf.
12.5.1.7. Benh sinh Juc
oI voI nam gIoI: nam nghIon huf fhuoc co hoaf dong sInh duc
gIam, co fho dua don IIof duong.
oI voI phu nu
o Phu nu huf fhuoc dung fhuoc franh fhaI co nguy co gay faI
bIon mach mau nao |xuaf huyof mang nao, IIof nguoI) cao
hon nguoI huf 3 Ian va cao hon 6 Ian nguoI uong fhuoc franh
fhaI khong huf fhuoc, nguy co dof quy cao hon 10 Ian
o NghIon huf fhuoc Iam roI Ioan kInh nguyof, bo kInh fhu
phaf, man kInh som fu 1 don 1,5 nam.
o Huf fhuoc cung gay nguy co ung fhu co fu cung, nguy co fang
fhoo fhoI gIan nghIon huf. KhoI fhuoc anh huong foI fo bao
Iangorhans Iam suy gIam ho fhong mIon djch.
12.5.1.S. Doi roi lhui nghen
Kha nang sInh do o phu nu huf fhuoc fro bj gIam con 72% so
voI phu nu khong huf. 38% nu khong huf fhu fhaI frong vong kInh
dau so voI 28% nu huf fhuoc. Nu huf fhuoc fron 20 dIou/ngay hau hof

586
co nguy co xay fhaI fu nhIon gap 2 Ian so voI nu khong huf. Ion
chung cua fhaI nghon: do non, bang huyof, nhau bong non...
12.5.1.9. Benh hen
Hon duoc dac frung boI fnh phan ung qua muc cua duong dan
kh. Su phan ung qua muc nay dan don cac con hon, bonh nhan co
fho kho kho, ho va/hoac kho fho. Huf fhuoc khong phaI Ia nguyon
nhan gay ra con hon nhung no Iam cho fnh frang bonh hon nang
Ion. Nhung nguoI bj hon huf fhuoc so co fang fIof dom, gIam cu dong
cua Iong chuyon pho quan, fang nhay cam voI nhIom frung, fang gIaI
phong cac chaf dj ung fac dung nhanh va pha huy cac duong dan kh
nho. TI Io fu vong o nguoI bj hon dang hoac da fung huf fhuoc fh
fang gap fron 2 Ian so voI nhung nguoI khong huf fhuoc.
12.5.1.10. Nhiem lrung Juong ho hup
Nhung nguoI huf fhuoc hay bj nhIom frung duong ho hap hon
nhung nguoI khong huf fhuoc va fhuong bj nang hon. Tro om co bo
mo huf fhuoc Ia bj bonh duong ho hap nhIou hon fro om co bo mo
khong huf fhuoc. Nhung nguoI huf fhuoc khong chI hay bj vIom phoI
hon ma con bj fu vong nhIou hon. Nhung phu nu co fhaI bj vIom phoI
ma huf hon 10 dIou fhuoc/ngay, co fIon Iuong xau hon nhung nguoI
khong huf |chof mo con,...). Nhung nguoI huf fhuoc cung hay bj
cum. VaccIn phong cum f hIou qua doI voI nguoI huf fhuoc, va fI Io fu
vong do cum o nhung nguoI huf fhuoc cao hon nhIou so voI nhom
nguoI khong huf fhuoc.
12.5.1.11. Cuc benh hhuc
Huf fhuoc Ia con co fho gay ra cac bonh vo rang mIong |vIom
mIong, vIom IoI rang vang rang, rang chong rung); bonh fhan kInh
fam fhan |Thuoc Ia Iam fr nho gIam suf, suy nhuoc fhan kInh,
chan fay run ray, noI nang cham chap bonh ParkInson fnh fnh
hay nong nay, cau kInh, phan xa fhIou IInh hoaf)
12.5.2. Tuc hu do vo suc khoe nguo khong hut
Huf fhuoc fhu dong: khoI fhuoc o frong moI fruong song Ia
hon hop cua haI IoaI khoI fron |khoI fhuoc chnh, khoI fhuoc phu hay

587
fhu phaf). Van do quan frong can chu y Ia nguy co hf phaI khoI
fhuoc khong fu nguyon hay Ia huf fhuoc Ia fhu dong. Song o phong
dIou hoa nhIof do co khoI fhuoc dac bIof nguy hIom, djnh Iuong
nIcofIn frong nuoc fIou duoc dao fhaI ra, nhan fhay fhoI gIan o frong
phong cang Iau, Iuong nIcofIn frong nuoc fIou cang cao.
Tu 4 gIo don 8 gIo: Iuong nIcofIn frong nuoc fIou 6ng/mI.
Tu 12 gIo don 20 gIo: Iuong nIcofIn frong nuoc fIou gan 30
ng/mI |ng: nanogram, fuong duong 10
6
mg).
Nhu vay mof nguoI khong huf fIop xuc khoI fhuoc cung bj fac
haI nhu nguoI huf. Nong do khoI fhuoc hf phaI khac nhau fuy dIou
kIon Iam vIoc. V du, o moI fruong khoI fhuoc moI ngay hf mof Iuong
khoI fuong duong huf 23 dIou khong dau Ioc, sau 5 gIo o frong phong
co khoI fhuoc, chaf nIcofIn frong mau gap 3 Ian nguoI khong fIop xuc.
Mof vaI hop chaf hoa hoc cua khoI fhuoc frong moI fruong fac dong
qua IaI voI cac chaf doc khac co faI noI Iam vIoc, v du amIang, bo
sung fac haI cua mof vaI dIou kIon Iao dong Iam nang fhom fac dung
fch Iuy cua chung. TaI cac nuoc cong nghIop, khoI fhuoc Ia Ia chaf o
nhIom pho bIon nhaf frong khoang khong gIan khop kn va fhuong
hof suc fap frung so voI nhung chaf khac Iam o nhIom moI fruong.
NhIou nguoI su dung phan Ion fhoI gIan cua mnh o frong nha non su
fIop xuc voI fhuoc Ia frong moI fruong Ia mof van do quan frong cho
suc khoo. Mof nguoI o frong phong co nhIou khoI nhu frong phong
hop, quan an, ca pho, vu fruong, hop dom, mac dau khong huf fhuoc
frong nuoc fIou 24 gIo co fho co 1ng nIcofIn nIou fhaI ra. Co nhIou
bang chung cho fhay fhuoc Ia Ia mof moI do doa suc khoo nguoI
khong huf. Iou kIon Iam vIoc khong fof va khoI fhuoc fac haI hop
dong Iam cho suc khoo foI fo hon. Huf fhuoc fhu dong co fho gay
ra haI IoaI fac haI doI voI suc khoo: cap fnh va Iau daI.
Tac bai cap tinb.
Pha kh khoI fhuoc kch fhch nIom mac maf muI hong gay ra
vIom maf, muI, hong, nhuc dau, ho |vIom maf fhuong gap nhaf).
KhoI fhuoc con gay ra cam gIac kho chju v muI fhuoc nong
nac foa ra fu nhung fhanh phan kh acroIoIn, formaIdohyf va nhung
kh khac.

588
Tac bai /au Jai: TIop xuc Iau daI voI khoI fhuoc frong nha,
noI Iam vIoc Iam gIam dung Iuong ho hap nhu nguoI huf fhuoc, nguy
hIom hon ca Ia gay ung fhu phoI, bonh fIm mach, bonh phoI man
nang Ion, dac bIof gay haI raf Ion don suc khoo fro om.
12.5.3. Tuc hu do vo suc khoe cong nhun sun xuut thuoc lu
Cac cong nhan Iam vIoc frong cac nha may san xuaf fhuoc Ia
mac du khong huf nhung van bj nhIom doc boI fhuoc Ia. uI fhuoc fac
dong Ion nIom mac muI, hong, pho quan, phoI, gay bonh. NIcofIn co
frong buI fhuoc khong nhung vao co fho qua duong ho hap ma con do
fIop xuc voI buI, hoI fhuoc Ia qua da gay nhIom doc nIcofIn.
Nong dan fruc fIop fIop xuc voI cay fhuoc Ia frong qua frnh
frong frof fhu haI fhuoc cung xuaf hIon mof so frIou chung: buon non,
non, hoa maf, chong maf, nhuc dau, co fho suy nhuoc, con goI Ia bonh
hay hoI chung fhuoc Ia xanh |CohIback va Sakago, 1987) dIon bIon
frong 12 ngay. o Ia do hap fhu nIcofIn o Ia fhuoc con fuoI xanh
fhuong qua da, bo may ho hap va fIou hoa |NIcofIn Ia mof chaf
ankaIoIf hoa fan frong nuoc co frong Ia cay fhuoc Ia).
12.5.4. Nguy co guy tu vong do benh tut len quun den
thuoc lu
Nguy co fu vong hang nam fron 1.000 nguoI huf fhuoc |nam
gIoI) phu fhuoc vao fuoI fac va Iuong fhuoc fIou fhu: fuoI cang cao va
Iuong fhuoc su dung cang nhIou fh nguy co cang Ion.
Bung 12.4: Tu oong bang nam trcn 1.000 nguoi tbco tuoi oa /uong
ticu tbu tbuoc /a (nam gioi.
Tuoi luc chet Khong bao
giJ hut thuoc
hghien
thuoc cu
hut thuoc dieu /
ngay
Trung binh 25
hut xi
ga hay
tau
8544
4554
55G4
G574
7584
85
(1,G)
4
O
24
G7
1G8
(2)
5
18
82
77
18O
2,8
8
2O
47
1OG
21O
(5,1)
11
2G
G1
117
285
(1,G)
5
12
82
7O
18O
Moi tuoi bao gom ca 85 17 21 8O 8O 21
he so nguy cJ R 1 `1,2 `1,8 `2,8 `1,2

589
NguoI khong bao gIo huf nguy co R = 1. Nguy co fu vong K phoI
cao gap fron 24 Ian nguoI khong huf, bonh mach mau fron 3 Ian,
bonh ho hap fron 7 Ian.
Bung 12.5: Tu oong bang nam tinb trcn 100,000 nam gioi tuoi tu J6
Jcn 60 Joi ooi mot bcnb /icn quan Jcn tbuoc /a
hguyen nhan tu vong Khong hut thuoc
bao giJ
hut thuoc
thuJng xuyen
hguy
cJ R
ung thu hoi
ung thu TMh
Cac ung thu khac
Benh ho ha
Benh mach mau
Cac benh khac
8
5
1OO
O
17G
8O
1OG
28
188
G2
44G
81
24
5
2
7
8
2
NgoaI ra fu vong do bonh IIon quan foI fhuoc Ia con do nhIou
you fo khac phoI hop, v du vua nghIon ruou vua nghIon fhuoc Ia,
nguy co fu vong cang cao. Sau day Ia mof so so IIou fham khao gIua
nguoI khong huf va huf fhuoc Ia:
NguoI khong huf hoac da caI nghIon fruoc 35 fuoI: 80% song
don 70 fuoI; 33% song don 85 fuoI
TuoI fho frung bnh nguoI nghIon fhuoc gIam 7,5 nam so voI
nguoI khong huf; 59% song don 70 fuoI; 12% song don 85 fuoI.
TuoI fho nguoI nghIon fhuoc nho: 2/3 nguoI nghIon chof som
do fhuoc Ia; 68% song don 70 fuoI; 14% song don 85 fuoI.
TuoI fho nguoI nghIon nang | 25 dIou/ngay): cu 2 nguoI
nghIon nang co 1 nguoI chof do bonh IIon quan don fhuoc Ia; 50%
song don 70 fuoI.
Bung 12.6: Cac bcnb Jo su Jung tbuoc /a gay ncn
ho hap TIau hoa TIaI nIau 8Inh dur
0ian he nang
viem mui
viem lJi rang
Mang trang
K than
K bang quang
Kha nang sinh de giam
Say thai tu nhien

590
viem thanh quan
viem man thanh
quan
hen suyen
viem hoi
tren moi tien
K mieng hau
K thuc quan
viem da day
K gan
K tuy
XJ gan
K tien liet

Bien chung thai nghen: chua
ngoai da con, thai chet luu
SJ sinh giam can
Sinh hoat tinh duc giam, liet
duJng

Than kInh Iam Ihan Mau hgu quan 6ar Iar haI khar
Suy nhuJc than
kinh
Farkinson
Cau kinh
0iao dieu
Benh bach huyet
u hach
u tuy

viem mat
viem tai
viem xoang
K xoang ham

0ia sJm, da nhan nheo
Can nhe
Tu tu
Tai nan giao thong

12.5.5. Co che phun tu cuu cuc chut doc trong thuoc lu
guy ung thu
Can Iuu y mof so bonh dang so do fhuoc Ia gay ra:
1. onh gay fu vong nhIou:
- !ng fhu phoI
- onh fIm fhIou mau
- VIom pho quan man
2. Cac bonh ung fhu khac: fhanh quan, hau, fhuc quan, fhan,
bang quang, fuy, co fu cung, mof vaI bonh bach huyof.
Mof so nghIon cuu cua My da duoc cong bo frong nua dau nam
1997 fron fap ch CarcInogonosIs do fruong daI hoc Oxford xuaf ban
dou fap frung noI vo chuyon hoa cac carcInogon voI su hoaf hoa cua
cac onzymo cyfochrom P450 o mIcrosumo fo bao. Tron co so do, cac
chaf carcInogon doc frong fhuoc Ia duoc chuyon hoa fhanh cac chaf ua
nuoc, ua dIon do do dao fhaI ra ngoaI nhung maf khac cung do kof
hop voI NA nhan fo bao fhanh nhung chaf kof hop NA moI gay
bIon dj va fao ung fhu.

591
12.5. TAC HA KHAC CA THOC LA
12.6.1. Anh huong knh te gu dInh
Huf fhuoc con gay anh huong foI fhu nhap gIa dnh do fon fIon
mua fhuoc. Trong mof cong frnh nghIon cuu o angIadosh nou bo
hoac mo huf 5 dIou/ngay so fIou fon mof khoan fIon co fho mua fhuc
an boI duong fuong duong 8.000 caIo/fhang cho mof chau bo 12 kg. O
MaIaysIa, huf 20 dIou fhuoc/ngay fon 510% fhu nhap. O PhIIIppIn,
huf 20 dIou/ngay fIou fon hof 17% fhu nhap gIa dnh. o Ia huf fhuoc
noI dja, nou huf fhuoc ngoaI so maf 35%. O Trung Quoc |1990), huf
20 dIou 1 ngay bang gIam 25% fhu nhap frung bnh. O nuoc fa, nou
Iay gIa frung bnh 1 bao fhuoc 10,000d, huf 1 bao/ngay so fIou ph 1/2
fhu nhap mof fhang Iuong 200,000d. Can day mof cong frnh dIou fra
vo fnh hnh huf fhuoc Ia o VIof Nam fron 7762 nguoI cua ban phong
chong fac haI cua fhuoc Ia fhuoc o Y fo |Io Ngoc Trong, Tran Thu
Thuy, ao Ngoc Phong va cs, 1998) cho bIof frung bnh 1 nguoI huf 9
dIou/ngay, 1 fhang fIou hof 48.000d. o Ia chua ko fIon chI ph y fo
cho ban fhan nguoI huf va nguoI frong gIa dnh om dau do hf khoI
fhuoc, fru ngay Iuong do nghI om va cac bonh IIon quan don fhuoc Ia.
Thoo fIon sy S.T. Han, gIam doc y fo khu vuc mIon Tay ThaI nh
uong |1995), Hong Kong fIou fon 40 frIou !S chI ph y fo vo 3
bonh chnh IIon quan don fhuoc Ia |1987).
12.6.2. Anh huong knh te quoc gu
af canh fac dung san xuaf cay Iuong fhuc bj fhu hop nhuong
cho cho gIoo frong fhuoc Ia, say fhuoc phaI dung cuI go: mof mau
rung do say mof mau fhuoc. O TanzanIa, 12% so cay bj ha hang nam
dung cho say fhuoc. O chau PhI, phaI dung foI 100 130 kg go cho 1
kg fhuoc Ia va frung bnh 50 cay frong 15 nam cho 1 acro fhuoc Ia. |1
acro = mau Anh = 4.840 m
2
Anh). o do nguoI fa da phaI pha rung
chaf cay coI dua don fnh frang ca vung bj Iuf IoI, nghoo doI, fhIou
nuoc sInh hoaf. O mof vaI vung, mIon frong fhuoc nguoI dan phaI dI
10km do fm go cho vIoc nau bop, suoI am gIa dnh.
Cuon fhuoc Ia, goI fhuoc Ia, quang cao fhuoc Ia cung su dung
mof Iuong gIay khong Io. Mof may cho bIon fhuoc Ia don gIan cung co

592
fho dung 4 mIIo gIay frong mof gIo |1 mIIo daI khoang 1,609 km). Rac
ruoI do fhuoc Ia, dung fhuoc fru sau dIof co fron canh dong fhuoc Ia
cung anh huong xau don moI fruong song, fac haI suc khoo con nguoI.
Phan Ion cac nuoc fron fho gIoI phaI chju ganh nang vo kInh fo
cung nhu chI ph vo cham soc y fo do fhuoc Ia fruc fIop gay ra. NguoI
fa fhay ro o cac nuoc ky ngho phaf frIon, fy Io vo bonh ung fhu, bonh
fIm mach va bonh phoI pho quan man fnh fac nghon |COP
ChronIc ObshucfIvo PuImonary Isoaso) va phan Ion nguyon nhan fu
vong IIon quan don fhuoc Ia. Nam 1985 kInh ph chI cho san soc y fo
o Hoa Ky IIon quan don nghIon huf fhuoc Ia 1235 fy !S, nghIa Ia
vao khoang 5% faf ca kInh ph y fo frong 1 nam. Tuy nhIon con co
nhIou fac haI khac nhu maf fam Iy, dau om, bonh faf... kho co fho
danh gIa duoc. O nuoc Anh, nhung bonh do fhuoc Ia gay fhIof haI cho
ngan sach y fo quoc gIa hon 400 frIou bang Anh mof nam, hon 50
frIou ngay nghI om. Nam 1991 nguoI fa uoc fnh o !c 760 frIou do Ia
!c chI cho foan bo vIoc san soc suc khoo bonh faf do fhuoc Ia gay ra
nam 1988, va 150 frIou do Ia !c fIof kIom khong phaI chI cho
nhung nguoI khong huf. Thoo mof cong frnh nghIon cuu co ban o
Nhaf, fIon hanh song song voI mof cuoc dIou fra suc khoo va cac ho
so vo bao hIom y fo nam 1987, uoc fnh chI ph y fo cho cac chau
song frong cac gIa dnh co nguoI huf 30% cao hon frong gIa dnh
khong huf.
O cac nuoc dang phaf frIon, bonh IIon quan don nghIon huf
fhuoc Ia cung gIa fang. Phan Ion cac nuoc dang phaf frIon khong co
cac so IIou du do phan anh ganh nang kInh fo vo nghIon huf fhuoc,
nhung fhoo To chuc y fo fho gIoI nhac nho rang, o cac nuoc do phaI
fra gIa khong nhung doI voI cac bonh fruyon nhIom ma con doI voI
cac bonh khong fruyon nhIom IIon quan don huf fhuoc, vay can co cac
bIon phap phong bonh cap cuu o cac nuoc nay.
12.6.3. Tuc hu khuc
KhoI fhuoc con Iam hu haI may dIou hoa, cac fac pham hoI hoa,
do go dac bIof gay nhIou vu hoa hoan o cac noI cong cong. ao ch
nhIou nuoc da dua fIn fhIof haI cac vu chay Ion fron fho gIoI do fan

593
fhuoc gay ra o cac khach san, quan an, cac hop dom va ngay ca o
frong rung. Nam 1987, vu chay Ion chua fung co fron hanh fInh
chung fa Ia do nguoI huf fhuoc cau fha gay ra o dong bac Trung Quoc,
dam chay koo daI 25 ngay, 400 nguoI chof va bj fhuong, 56.000 nguoI
khong co nha o, pha hoaI 1,3 frIou ha daf. O Iuan on fhang 2 nam
1981 don 1984 da xay ra cac vu chay o cac ga fau dIom ngam. Cong
fy fau dIon ngam Iuan on da fhong bao fhang 7/1984 cam huf
fhuoc Ia fron cac phuong fIon gIao fhong ngam, fu 1985 cam huf o
119 ga frong so 263 ga fau dIon ngam.
12.?. TNH HNH BKNH TAT LKN QAN OKN THOC LA O
VKT NAM
12.?.1. Tuc hu do vo suc khoe nguo hut
Bung 12.?: Ty /c bcnb nban bj K pboi ngbicn tbuoc /a, tbuoc /ao
truoc 100J
Tar gIa 8o Iuong (n) Ty Ia %
Fham Khac 0uang va cs, 1OO8
hoang Binh Cau va cs, 1OGO1O78
Le Thi Tinh va cs, 1O88
hguyen viet Co, 1O841O85
hguyen Ba Buc va cs, 1O8O1OOO
G8
178
42
182
8O
O5
GG.4
GO.O
81.G
8O

Bung 12.8: Ty /c bcnb nban ung tbu pboi but tbuoc /a, tbuoc /ao
Tar gIa 8o Iuong (n) Ty Ia %
Le Khac Be va cs, 1OO4
hguyen viet Co, To Kieu 0ung, 1OO4
To Kieu 0ung, 1OO5
Bong Khac hung, 1OO5
hguyen viet hhung
8O5
1OO
141
1G2
1187
78
7G
78
78,4
75,8


594
ThoI gIan nghIon huf phan Ion fron 20 nam va huf duoI 20
dIou/ngay. Thoo Pham Hoanh Anh va cs, 1998 |bonh vIon K Ha NoI)
nguoI huf fhuoc fu 2039 nam co nguy co bj ung fhu phoI cao gap 4
Ian nguoI khong huf, fron 40 nam co nguy co fang 12 Ian. Nhu vay
cac so IIou cua nuoc fa cung fuong fu nhu fhong ko cua To chuc y fo
fho gIoI.
Bung 12.9: 8o /icu tbong kc cua Vict Nam oa tbc gioi
Loai hinh khao sat TCYTT0 viet ham
Ty le hut thuoc
(nuJc dang hat trien)
4OGO%

4O5O%

K hoi co lien quan
den thuoc la
8OOO%
(cac nuJc hat trien)
7O8O%

Bung 12.10: Dau bicu bo bap /icn quan Jcn but tbuoc /a
So luJng bao thuoc hut /nam
5 bao 51O bao 1O2O bao >2O bao
Kho thJ
ho khac
viem he quan
hoi chung roi loan
thong khi han che
hoi chung roi loan
thong khi tac nghen
G%
1O%
8%
G%

2%
1O%
5O%
1O%
18%

5%
2G%
8O%
22%
25%

12%
5G%
1OO%
GO%
88%

22%

12.?.2. Tuc hu do vo nguo khong hut thuoc (hut thuoc
thu dong)
VIon y hoc Iao dong va vo sInh moI fruong |Io Trung, 1995)
nghIon cuu fnh hnh nhIom nIcofIn o 482 cong nhan san xuaf fhuoc
Ia fhuong xuyon fIop xuc voI buI, hoI fhuoc Ia co ham Iuong, nong do
nIcofIn cao qua gIoI han cho phop fu 316 Ian, mac:
onh ho hap: 90%
onh suy nhuoc fhan kInh: 53,3%

595
VIom hong: 51,4%
onh da: 51,8%
onh fIou hoa: 23,2%
onh fIm mach: 16,5%
CIam fhj Iuc: 17,2%
Khao saf 1566 cong nhan mof so nha may fhuoc Ia o mIon
Nam, fy Io nhIom NIcofIn fu 3234% |Hoang Van nh, 1985): Nha
may fhuoc Ia VInh HoI: 32,5%; Nha may fhuoc Ia SaI Con: 33,9%.
Tro om duoI nam fuoI song frong gIa dnh co nguoI huf co fy
Io mac bonh nhIom khuan ho hap cap fnh gap 45 Ian o gIa dnh
nguoI khong huf.
NgoaI ra, nguoI fhu haI fhuoc Ia cung bj nhIom doc nIcofIn:
Thoo bac sI Aarcury va cong su fhuoc daI hoc Wako Iorosf, ac
CoroIIna, nhung nguoI dan dI cu dI haI fhuoc Ia co nhung frIou chung
nhIom doc nIcofIn nhu chong maf, nhuc dau buon non goI Ia say
fhuoc Ia fuoI |CTS). CTS xay ra khI nIcofIn duoc hap fhu qua da va
ngam vao mau, fac dong Ion ho fhan kInh gay chong maf, hay fac
dong Ion ho fIou hoa gay buon non.
Nhu va y, hu f fhuo c Ia ga y bo nh ung fhu pho I chIo m fu 70
80%, va nhIo u bo nh kha c phu fhuo c va o so Iuo ng dIo u hu f/nga y,
ca ch fhu c su du ng fhuo c |hu f nuo f kho I...), dIo u kIo n fhua n Io I ga y
ra a p xo pho I.
12.8. KKT LAN
Thuo c Ia Ia m cho mo I phu f co 8 nguo I fhIo f ma ng fro n pha m
vI foa n ca u. u ba o do n 2030, so co khoa ng 10 frIo u nguo I cho f
ha ng na m do fhuo c Ia ga y no n. Nguo I fa cu ng fo ng ko f ra ng, o fho
ky 20 fro n fho gIo I, da co 100 frIo u ca I cho f IIo n quan do n vIo c hu f
fhuo c. Con so fu vong v fhuo c Ia dang nga y ca ng gIa fa ng nhanh
cho ng va so da f con so Iu y fIo n 150 frIo u nguo I va o 25 na m da u
fIo n cu a fho kI 21. So co khoa ng nu a fI nguo I cho f v fhuo c Ia va o
gIu a fho kI 21

596
Nhu fron chung fa da bIof, co nhIou chaf doc haI frong dIou fhuoc,
khoI fhuoc anh huong foI suc khoo con nguoI. Thoo fhong ko cua To chuc
y fo fho gIoI |1997), huf fhuoc Ia mof frong cac nguyon nhan gay chof
nguoI, Ia moI nguy co cua 25 bonh, chIom 2,6% fu vong chung v cac
bonh faf. Cu 1.000 fan fhuoc Ia san xuaf ra co khoang 1.000 nguoI so
chof v fhuoc Ia. Huf fhuoc Ia nguyon nhan cua cac bonh ung fhu mIong,
fhanh quan, vom hong, phoI, fhuc quan, da day, bang quang, fhan, co fu
cung, cac bonh fIm mach, dof quy, vIom pho quan man fnh, cac bonh
phoI khac, Ioof da day, vIom IoI rang, vIom muI man fnh, anh huong foI
fhaI nhI va fu vong fro so sInh... va con raf nhIou bonh khac.
Nhung nguoI nghIon fhuoc Ia frung bnh co 50% kha nang chof
do fhuoc Ia, va frong so do chof o fuoI frung nIon, fuoI fho gIam 22
nam so voI nguoI bnh fhuong. Nam 1995 co 514.000 nguoI huf fhuoc
chof do ung fhu phoI o cac nuoc phaf frIon so voI 625.000 nguoI huf
chof cung nam do do bonh fIm mach. Thoo du fnh cua To chuc y fo
fho gIoI ngay nay khoang fron 3 frIou nguoI chof hang nam do fhuoc.
Nou cu da nay, fy Io fu vong do fhuoc Ia so fang Ion 10 frIou nguoI
vao nam 2020 hay 2030, frong do 70% xay ra o cac nuoc dang phaf
frIon.
Mac du ngay nay y hoc co nhung fIon bo vuof bac nhung phan
Ion moI chI gIaI quyof duoc cac bonh nhIom khuan |bang fhuoc khang
sInh), mof so bonh do sIou vI khuan con raf nhIou bonh khac nan gIaI
frong do co cac bonh do fhuoc Ia, fhuoc Iao, mof khI da mac phaI fh
kho Iong phuc hoI IaI duoc suc khoo nhu cu. Nou bo duoc faf huf
fhuoc: nguy co gay bonh fIm mach gIam 50%, frong vong 15 nam sau
fy Io chof v bonh fIm mach o nguoI da caI fhuoc cung fuong fu nhu
nguoI khong huf. Nguy co bj ung fhu phoI, cac bonh phoI man fnh,
dof quy cung gIam nhung cham hon. Ngung huf fhuoc fruoc 35 fuoI so
fof hon Ia sau 35 fuoI.
Chung fa hy vong fhuoc Ia so fro fhanh fhu hang hoa bj IoaI
dan ra khoI doI song con nguoI. Chong huf fhuoc Ia Ia hoaf dong co y
nghIa Ion, nham bao vo hanh phuc va nang cao chaf Iuong noI gIong
cua moI gIa dnh. Mong rang chung fa hay Iua chon dung gIua suc
khoe huy thuoc lu.

597
Cau hoi:
1. Cac chat oc co trong khoi thuoc la, co bao nhieu chat gay ung th?
2. The nao la dong khoi thuoc chnh, khoi thuoc phu, khoi thuoc hon hp?
3. Cac benh do khoi thuoc la gay ra cho ngi hut thuoc va ngi ngi
khoi thuoc la?
4. Khoi thuoc la gay o nhiem moi trng nh the nao?
5. Cac bien phap lam giam so ngi hut thuoc la?
6. Khoi thuoc la co phai la nguyen nhan chnh gay o nhiem moi trng
khong?
7. Ngi me ang mang thai ma hut thuoc la hoac phai thng xuyen tiep
xuc vi khoi thuoc se anh hng nh the nao oi vi a tre mang trong
ngi?
8. So ngi chet v hut thuoc la hang nam nc ta va tren the gii la bao
nhieu?
9. Co bien phap nao co the lam cho tat ca moi ngi ang hoc tap va lam
viec trong trng ai hoc Cong Nghiep khong hut thuoc?
10. Lam cach nao e xac nh ham lng chat oc cua khoi thuoc la co
trong c the mnh?
11. Cac nguy c gay benh cua hut thuoc la?
12. an ong co hut thuoc nhieu hn phu n khong?

TA LK THAM KHAO
1. aI hoc Y uoc TPHCM, Cam nang ung buou boc /am sang,
NX Y hoc TPHCM.
2. HoI fhao quoc gIa vo Tbuoc /a bay suc kboc
3. PCS Hoang Iong Phaf, Tbuoc /a bay suc kboc, NX Y hoc.
4. 10
fh
WorId Conforonco on Tobacco or Hca/tb oIjIng 81997.
5. Io Ngoc Trong |1999), Bao cao tbuc trang boat Jong oa cbinb
sacb pbong cbong tac bai tbuoc /a oc /nb ouc y tc.
6. Trjnh Thj Thanh, oc boc moi truong oa suc kboc con nguoi,
NX HQCHN.
7. INCCAT AJoocacy jor smoking ccssation Factsbcct uor/J No
Tobacco Day, May 31
fh
1999 Ioavo fho pack bohInd.
8. WHO Tobacco or HoaIfh from 1989 fo 1999, 2000,

598
9. vvv.cIgaroffosmokIngkIII.com/ ofs.hfm
10. vvv.vandorbIIfuroIogy.com/van/spocIaIfIos/bIa ...
11. vvv.docgoffosman.com/sua/kIdnoy/sfgIng_andg
12. vvv.nIm.nIh.gov/modIInopIus/oncy
13. vvv.hom.IprImus.com/au/fang vn/fhuocIa.hfm
14. vvv.novs.ffvnoI.com/ffvnnovs/fopIc
15. vvv.ykhoa.nof/bachkhoa/fhuocIa.Infm
16. vvv.vnn.vn/suckhoo/fInfuc
Ghi nhun: Co su cong fac cua ao Io Tram Anh, Nguyon Vo MInh Hang.

598
CHONG 13


NHIEM OC QUA THC PHAM
(Poisoning by food and foodchain)
13.1. GO THK
Cung voI su phaf frIon manh mo cua cong nghIop, nong nghIop,
fhuong maI, djch vu, kInh fo, nhu cau an uong cua con nguoI ngay
cang doI hoI cao hon. Nhung du cho nhu cau an uong cua con nguoI co
cao don dau, cau k, phuc fap don dau fh nguyon IIou |hay nguon goc)
do Iam ra fhuc an ay van chnh Ia fhuc vaf va dong vaf fron fraI daf.
Su phaf frIon manh mo fron moI IInh vuc cua con nguoI, dac bIof Ia
cong nghIop va nong nghIop, doI khI, nou khong muon noI Ia da va
dang fung ngay, fac dong xau Ion moI fruong fraI daf, dIou do dong
nghIa voI vIoc fac dong Ion ho dong vaf va fhuc vaf. Nhung fac dong
ay co fho fhay raf ro rang nhu su chof hang Ioaf cac con fhu, su suy
gIam rung nhung cung co fho Ia nhung fac dong am fham va nguy
hIom nhu su Ion IoI, fch fuy cua cac chaf fhaI doc haI frong chuoI
fhuc pham va chnh frong fhuc an hang ngay cua chung fa. V vay da
co bao nhIou fruong hop ngo doc cap fnh chof nguoI hay nhung
fruong hop khong fho nhan bIof duoc, do roI mof fhoI gIan sau phaf
bonh ung fhu khong cach cuu chua.
NhIom doc qua fhuc pham |goI faf Ia nhIom doc fhuc pham
NTP) da duoc nghIon cuu fu Iau va nghIon cuu raf nhIou. Nhung voI
gIac do oc hoc moI fruong, chung fa so fm hIou nguon goc, fnh
frang ngo doc qua Jay cbuycn tbuc pbam bay qua tbuc an va anh

599
huong cua no Ion con nguoI va cong dong, nham bao vo suc khoo ngay
fu khI chua xay ra. Co ba khaI nIom vo fhuc pham duoI day:
u. Ngo doc thuc phum
Ngo doc fhuc pham Ia mof fnh frang bonh Iy xay ra do an
hay uong phaI cac fhuc an bj o nhIom cac chaf doc haI doI voI suc
khoo con nguoI. Ngo doc fhuc pham fhuong duoc bIou hIon duoI haI
dang: ngo doc cap fnh va ngo doc man fnh:
Ngo Joc cap tinb. fhuong bIou hIon khoang 30 phuf hoac vaI
ngay sau khI an phaI fhuc an bj o nhIom. Cac bIou hIon khI ngo doc
cac IoaI fhuc an nay Ia: dI ngoaI phan Iong nhIou Ian frong ngay, dau
bung, buon non hoac non mua IIon fuc, mof moI, kho chju, dau dau,
hoa maf, chong maf, Ngo doc cap fnh fhuong do an phaI cac fhuc
an co nhIom vI sInh vaf hay hoa chaf voI Iuong Ion.
Ngo Joc man tinb: fhuong khong co cac dau hIou ro rang sau
khI an phaI cac fhuc an bj o nhIom, nhung chaf doc co frong fhuc an
nay so fch Iuy frong cac bo phan cua co fho, gay anh huong foI cac
qua frnh chuyon hoa cac chaf, roI Ioan hap phu gay non suy nhuoc,
mof moI koo daI hay cac bonh man fnh khac, cung co khI cac chaf
doc gay bIon doI fo bao va gay ra ung fhu. Ngo doc man fnh fhuong
do an phaI fhuc an co nhIom cac chaf hoa hoc IIon fuc frong mof fhoI
gIan daI.
Ngo doc fhuc pham dung do chI faf ca cac bonh gay ra do cac
mam bonh co frong fhuc pham. onh do fhuc pham gay ra co fho
chIa fhanh haI nhom:
o onh gay ra do chaf doc |poIsonIngs): onh gay ra do chaf
doc, chaf doc nay co fho do vI sInh vaf fao ra, do nguyon IIou, do hoa
chaf fu qua frnh chan nuoI, frong frof va cho bIon.
o onh do nhIom frung |InfocfIons): onh nhIom frung do fhuc
pham Ia do frong fhuc pham co chua vI khuan gay bonh, vI khuan
xam nhap vao co fho bang con duong fIou hoa va fac dong foI co fho,
do su hIon dIon cua no cung voI cac chaf doc do chnh no fao ra.

600
b. An toun thuc phum
An foan fhuc pham |food safofy) duoc hIou nhu kha nang khong
gay ngo doc cua fhuc pham doI voI con nguoI. Nguyon nhan gay ra ngo
doc fhuc pham khong nhung chI o vI sInh vaf gay bonh ma con mo
rong ra do cac chaf hoa hoc, cac you fo vaf Iy. Kha nang gay ngo doc
khong chI o fhuc pham ma con xom xof ca mof qua frnh san xuaf
fruoc fhu hoach. Thoo nghIa rong an foan fhuc pham con duoc hIou Ia
kha nang cung cap day du va kjp fhoI ca vo so Iuong va chaf Iuong
fhuc pham mof khI quoc gIa gap fhIon faI hay mof Iy do nao do.
c. Ve snh thuc phum (Iood hygene)
Vo sInh fhuc pham Ia mof khaI nIom khoa hoc do noI fhuc pham
khong chua vI sInh vaf gay bonh va khong chua doc fo. NgoaI ra, khaI
nIom vo sInh fhuc pham con bao gom ca nhung noI dung khac nhu fo
chuc vo sInh frong van chuyon cho bIon va bao quan fhuc pham.
Vo sInh an foan fhuc pham can duoc hIou Ia moI bIon phap, moI
no Iuc nham dam bao cho fhuc pham an vao khong gay haI cho suc
khoo cua nguoI fIou dung. Muc dch cua an foan fhuc pham xof cho
cung, nham ngan ngua khong do xay ra cac vu ngo doc fhuc pham
cap fnh hoac nhIom doc fch Iuy do fhuc an bj o nhIom. V vay, vo
sInh an foan fhuc pham Ia cong vIoc doI hoI su fham gIa cua nhIou
nganh nhIou khau co IIon quan, fu khau cho bIon don khau san xuaf,
bao quan va su dung. Vo pha nguoI su dung, co cac kIon fhuc co ban
vo fhuc pham va vo sInh an foan fhuc pham Ia cach fof nhaf do co
fho fu bao vo suc khoo cho ban fhan va gIa dnh mnh.
13.2. NHKM OOC OO THC PHAM VA CO CHK GAY OOC
13.2.1. Khu nem
Ngo Joc lhuc phum Jung Jc cbl tat ca cac bcnb xay ra sau
kbi an pbai tbuc pbam Ja bj o nbicm, gay ra boi cac nban to gay
bcnb co trong tbuc pbam Jo.
Ngo doc fhuc pham Ia do an phaI fhuc an co chaf doc, fhuong xay
ra mof cach dof ngof, hang Ioaf, co nhung frIou chung cua mof bonh cap
fnh, bIou hIon bang non mua, Ia chay, kom fhoo cac frIou chung khac,

601
fuy fhoo dac dIom cua fung IoaI ngo doc. NguoI fa goI Ia ngo doc fhuc an
hay ngo doc fhuc pham |NTP) chI khI co frIou chung Iam sang, cap
fnh hoac ban cap. No Ia mof dang cua bonh do fhuc pham |foodborno
dIsoasos). onh do fhuc pham Ia bonh mac phaI do an, uong fhuc pham
bj nhIom doc va nhIom khuan |goI chung Ia bj o nhIom). NghIa Ia bonh
do fhuc pham Ia mof khaI nIom rong hon.
Ngo doc qua fhuc pham do chaf doc gay ra. Chaf doc co fho
fon faI o nhIou frang fhaI khac nhau, hnh fhanh va Ian vao fhuc
pham bang nhIou con duong khac nhau. Cac chaf doc bj dua vao fhuc
pham bang cac con duong chnh sau:
Chaf doc duoc hnh fhanh frong fhuc pham do du Iuong fhuoc fru
sau, phan bon, chaf dIof co, dIof con frung, cac chaf phu gIa fhuc pham.
Chaf doc hnh fhanh frong fhuc pham do nhIom kIm IoaI
nang va cac chaf doc gay o nhIom moI fruong khac.
Chaf doc hnh fhanh frong fhuc pham do vIoc su dung bao b
kom chaf Iuong, khong phu hop voI fhuc pham.
Chaf doc hnh fhanh frong fhuc pham do vIoc su dung bua baI,
khong fuan fhu nhung quy djnh vo su dung cac chaf phu gIa fhuc pham.
Chaf doc do nguyon IIou fhuc pham.
Chaf doc hnh fhanh do su chuyon hoa cac chaf nho cac
onzym ngoaI bao cua vI sInh vaf, khI vI sInh vaf phaf frIon frong
fhuc pham.
Chaf duoc fao fhanh frong fhuc pham do vI sInh vaf nhIom
vao fhuc pham. Trong qua frnh nhIom va phaf frIon frong fhuc
pham, cac IoaI vI sInh vaf co kha nang sInh ra chaf doc so chuyon
hoa chaf dInh duong co frong fhuc pham va fao ra chaf doc.
13.2.2. Ouong d vu cuc tuc dong cuu chut doc
Chaf doc fu fhuc pham vao co fho nguoI qua duong fIou hoa. Sau
do, chaf doc don gan, o do chaf doc chju fac dung chuyon hoa, co fho
bj pha huy Iam cho khong doc hoac bj gIam doc fnh, cung co khI
chaf doc fro non doc hon. CIua chaf doc va co fho co nhung fuong fac

602
co ban, chaf doc co fho fac dong fron co fho dong fhoI co fho cung fac
dong fro IaI doI voI chaf doc. oI voI co fho, chaf doc Ia hoa chaf
ngoaI IaI hoac chaf Ia ma co fho Iuon fm cach chong IaI khI no fIop
xuc voI co fho bang cac phan ung sInh hoc khac nhau.
1J.2.2.1 Cuc hieu luc Jong cuu chul Joc
a. Tac Jong cuc bo
Ia khI fac dong cua chaf doc chI xay ra o vj fr no fIop xuc voI
co fho. Hau qua cua fac dong cuc bo cua chaf doc phu fhuoc vao fnh
chaf va nong do cua no, co fho Ia gay kch ung, gay phu fhung, gay
vIom hoac co fho gay hoaI fu va cac fon fhuong khac
b. Tac Jong toan tban
Ia khI fac dong cua chaf doc xay ra o xa dIom fIop xuc ban dau,
chaf doc vao mau va duoc phan bo frong co fho, no co fho fac dong
fron mof hoac nhIou co quan hay fo chuc cua co fho. Tac dung doc co
fho Ia so cap, cap 2 hoac 3, kch fhch hoac uc cho. TIop xuc voI chaf
doc mof fhoI gIan Iau co fho xay ra cac bIon chung hoac cac hoI
chung nhIom doc, bIou hIon o cac fac dung doc fron cac mo, cac fo
chuc va cac co quan, fuc Ia o muc phan fu fo bao.
c. Tac Jung cbon /oc
Chaf doc co fho fac dong chon Ioc doI voI mof so co quan dac
fhu. Iou nay phu fhuoc vao nhIou you fo, v du:
Muc do dan fruyon cua mau qua co quan do co chua mof Iuong
qua Ion chaf doc.
Thanh phan hoa hoc cua co quan nao fhch hop nhaf voI fnh
chaf cua chaf doc.
Vj fr cua co quan fron duong xam nhap co fho cua chaf doc
nhu gan Ia co quan dch cua cac chaf doc dI vao
Cac dac dIom sInh hoa hoc cua co quan bj fac dong. Chang
han co quan co kha nang chuyon hoa chaf doc fhanh chaf khong doc
hoac fhanh chaf doc hon.

603
13.2.2. Su xum nhup, hup thu, phun bo, chuyen hou vu duo
thu doc chut, doc to cuu thuc phum trong co the
1J.2.2.1. Su liep xuc
Su fIop xuc cua doc chaf voI co fho song co fho duoc hIou Ia su
co maf cua mof xonobIofIc |hoa chaf Ia doI voI co fho) frong co fho
sInh vaf. on vj cua su fIop xuc fhuong duoc fnh bang ppm |don vj
mof phan frIou) hay don vj khoI Iuong fron mof mof khoI khong kh,
mof If nuoc hay mof kg fhuc pham.
1J.2.2.2. Su xum nhup
NhIom doc qua duong fIou hoa xay ra khI an, uong khong hop
vo sInh. Cac chaf doc va doc fo co frong fhuc an vao duong fIou hoa,
qua mIong, da day, ruof non, gan |duoc gIaI doc mof phan), qua duong
fuan hoan, don cac phu fang va gay nhIom doc. Khong phaI faf ca
cac doc chaf, doc fo dou dI qua duoc, ma chI co, vo maf vaf Iy, nhung
phan fu co duong knh co 0,1 mm dI qua ko ho cua fo bao chaf ruof
non, Iof vao fo bao chaf. TaI day, chung huy hoaI fo bao chaf ruof
non, sau do, dI vao mau pha vo bach cau, Iam gIam suc do khang cua
con nguoI. Mof so IoaI chaf doc khu fru IaI frong mo mo hay frong
gan, xuong
1J.2.2.J. Su hup lhu
Hap fhu Ia qua frnh cac chaf fham qua mang fo bao va xam
nhap vao mau. Co haI dang hap fhu:
Tu bo maf co fho vao mau.
Tu mau vao cac mo.
Su hap fhu chaf doc fu bo maf co fho vao mau va fu mau vao
cac mo dou qua mang fo bao, ma cu fho o day Ia bIou mo cua ho fIou
hoa. o xam nhap vao mau, doc chaf phaI vuof qua duoc cac mang
nay fruoc khI fan cong Ion mof khu vuc nao do cua co fho. Su xam
nhap cua mof doc chaf qua baf k mof mang sInh hoc nao dou duoc
quyof djnh boI cac fnh chaf hoa Iy cua no nhu:
Muc do Ion hoa fhap.

604
Ho so phan bo mo/nuoc cua dang khong Ion hoa cao.
Cac ban knh nguyon fu hoac phan fu cua cac chaf co kha nang
fan f frong nuoc.
Ngay khI mof doc chaf da vuof qua cac mang, no nhap vao vong
fuan hoan mau va dI khap co fho duoI mof so dang khac nhau:
Cac phan fu co kha nang khuoch fan fu do duoc hoa fan frong
nuoc nhu fuong.
Cac phan fu IIon kof fhuan nghjch voI cac profoIn, chyIomIcron
hoac cac cau fu khac cua huyof fhanh.
Cac phan fu fu do hoac IIon kof nam frong hong cau va cac you fo
fao fhanh khac.
Phan ung sInh hoc doI voI mof hoa chaf nguy haI phu fhuoc fruc
fIop vao IIou Iuong cua hoa chaf do hap fhu vao co quan noI fang. Tac
dong cua baf k mof doc chaf nao cung dou phu fhuoc chu you vao
nong do cua no faI khu vuc fac dong ma fruoc hof Ia frong ho fhong
fIou hoa, gan, fhan va mau, roI ho fhan kInh.
a. 8u bap tbu Joc cbat qua mang ruot
NhIou doc chaf moI fruong Ia cac cau fu cua fhuc pham va do do
duoc hap fhu qua ho fIou hoa. Cac doc chaf fhuong raf gIong cac chaf
dInh duong vo cau fruc va cac chaf dIon Iy fhuong van chuyon chung
vao mau.







HInh 13.1: 8u Ji cbuycn cua cac bat tbong qua cac bicu mo mang ruot

605
Nhn chung, doc chaf hap fhu qua duong fIou hoa f hon so voI
haI duong ho hap va da. NgoaI ra, fnh doc cua nhIou chaf so bj gIam
dI khI qua duong fIou hoa do fac dong cua djch da day |acId) va djch
fuy |kIom).
Su hap fhu co fho xay ra fu mIong cho don ruof gIa. NoI chung,
cac hop chaf duoc hap fhu qua ruof faI nhung noI chung co maf voI
nong do cao nhaf va o dang fan duoc frong mo. Raf nhIou doc chaf
mang fnh axIf nho hay kIom nho va fon faI duoI dang hon hop cua
cac chaf duoc Ion hoa va khong duoc Ion hoa.
Cac dang khong Ion hoa va co do phan cuc fhap nhaf fhuong Ia
co kha nang fan frong mo va do khuoch fan qua mang mo. Nhung qua
frnh chuyon hoa sInh hoa quan frong co fho dIon ra o frong ruof va
cac qua frnh nay co fho Iam fhay doI hap fhu cac doc chaf hay fhay
doI doc fnh cua hoa chaf. Nhung chuyon hoa nay fhuc hIon duoc Ia
nho co cac vI khuan duong ruof. Phan doc chaf fon faI duoI dang
khong Ion hoa phu fhuoc vao hang so dIon Iy cua hop chaf va vao pH
cua dung djch ma chung hoa fan frong do. Phuong frnh Hondorson
HassoIbach chI ra moI quan ho do frong moI fruong acId you:
pH = pKa + Iog|aso/ AcId)
KIom co fho coI nhu chaf nhan Ion H
+
va axf nhu Ia chaf cho
Ion H
+
. KhI mof axf you duoc Ion hoa mof nua, nong do kIom fuong
duong voI nong do axf, va gIa frj IogarIf bIou dIon frong phuong
frnh noI fron so bang khong. o vay, faI dIom ban Ion hoa pKa bang
pH. KhI dung djch co fnh kIom you, doc chaf hap fhu you hon. Trong
co fho, chung dI chuyon xuong ruof non, ruof gIa va dao fhaI qua
phan, nuoc fIou.
b. Toc Jo bap tbu Joc cbat, Joc to
Cuong do cua cac fac dong doc haI phu fhuoc vao ham so nong
do hoa chaf faI khu vuc bj nhIom. Trong hau hof cac fruong hop, hap
fhu Ia fham fhau fhu dong. o vay, chonh Ioch vo nong do faI khu
vuc hap fhu va mau, nong do hap fhu duoc duoc bIou fhj bang phuong
frnh mu:

606
IogM = IogM
0
|K
a
.f)/2,30
Trong do:
M
0
: nong do cua hoa chaf faI dja dIom hap fhu o fhoI dIom baf dau.
M: nong do cua hoa chaf o dja dIom hap fhu faI fhoI dIom f.
K
a
: hang so hap fhu, fuong duong voI 0,693/f
1/2

f
1/2
: fhoI gIan ban hap fhu |fhoI gIan khI M/M
0
= 1/2).
V du: nong do doc chaf fIou hoa frong da day xac djnh foc do
doc chaf duoc hap fhu vao mau. KhI nong do doc chaf frong da day
gIam do da duoc hap fhu bof vao mau, foc do hap fhu sau do cung
gIam dan. Phan Ion cac doc chaf voI nong do fhap bj fhaI IoaI ra
khoI co fho voI foc do phu fhuoc vao nong do frong mau va kha nang
chuyon hoa sang cac hop chaf fan duoc frong nuoc. Nou doc chaf fan
duoc frong mo, dao fhaI fruc fIop raf kho khan, Iuc nay foc do dao
fhaI coI nhu bang khong.
1J.2.2.4. Su phun bo
Chaf doc, khI da vao ho fhong fuan hoan, co fho qua mof hay
nhIou co quan cua co fho. Chaf doc co fho khu fru frong cac mo fhch
hop voI no. Su khu fru nay khong nhaf fhIof IIon quan don vj fr fac
dong ban dau, duoc goI Ia su fch Iuy. Mof so chaf doc duoc phan bo
va fch Iuy nhu sau:
Cac chaf co kha nang hoa fan frong cac djch cua co fho fh
phan bo kha dong dou fron foan co fho, v du: cac cafIon Na
+
, K
+
, II
+
,
Ru
+
, Ca
2+
, mof so nguyon fo hoa frj 5, 6, 7; cac anIon CI

, r

, I

,
ruou ofyIIc
Cac chaf co fho fap frung frong xuong, chung co aI Iuc voI cac
mo xuong va duoc goI Ia cac nguyon fo huong xuong, v du: Ca
2+
, a
2+
,
Sr
2+
, Ra
2+
, o
2+
va I

.
Cac chaf co fho fap frung va khu fru frong cac mo mo, mo
boo, fruoc hof phaI ko don cac hop chaf cIo huu co dung Iam fhuoc fru
sau, Ia nhung chaf raf f fan frong nuoc non fch Iuy frong cac mo
mo. Maf khac chung raf bon vung vo maf hoa hoc non fon faI daI
dang nhIou nam, Cac dung moI huu co.

607
Trong phan Ion fruong hop, co su khu fru chon Ioc. Su khu fru
nay f nhIou fuy fhuoc vao aI Iuc raf dac bIof cua fung IoaI chaf doc
va cua fung IoaI fo chuc co fho.
1J.2.2.5. Su hhu lru cuu mol so chul Joc
o kha nang hoa fan frong nuoc, ofhanoI co fho duoc gIu IaI
frong foan bo cac phu fang. Cac chaf hoa fan frong mo nhu cac dung
moI, cac hoa chaf fru sau cIo huu co fch Iuy o cac fo chuc gIau mo
cung nhu fhan kInh frung uong, gan, fhan.
o mof so fnh chaf hoa hoc, Ion fIour co kha nang fao fhanh
fIuorur caIcI khong hoa fan va cac phuc hop fIuoruophosphocancIc co
djnh o xuong, rang. Cac kIm IoaI nang nhu Hg, Pb, Cd fac dung Ion
nhom fhIoI, uc cho hoaf fnh cac onzym va fch chua o Iong, foc,
mong onzon khu fru chon Ioc o fuy xuong.
1J.2.2.6. Mol so co guun, lo chuc hhu lru
Can Ia mof co quan quan frong, Ia noI cac chaf doc bj gIu IaI,
chuyon hoa va bIon doI. Phan Ion cac Ion vo co dong IaI o gan, do do
nguoI fa fhuong gap nhIou chaf doc o maf roI fhaI ra fhoo duong fIou
hoa.
Mau Ia mof fho khong fhuan nhaf, mof so Ion kIm IoaI nhu fhuy
ngan, dong duoc gIu IaI o huyof fuong, duoI dang hop chaf profoIn.
Cac Ion khac nhu ch fhuong fch Iuy frong hong cau. oI voI cac chaf
huu co, nhIou chaf kof hop voI profoIn huyof fuong, song co chaf fap
frung o hong cau nhu arsonIc hydrId |AsH
3
).
1J.2.2.7. Su chuyen hou Joc chul, Joc lo lrong co lhe
Trong co fho, cac chaf Ia |chaf doc) noI chung chju su chuyon hoa
cua co fho do chuyon fhanh hop chaf co cuc va duoc fhaI IoaI |baI fIof)
mof cach do dang hon. Nhung su chuyon hoa nay hau hof duoc xuc fac
boI onzym cua gan va cac mo khac |da, mau, fhan, phoI, nhau fhaI).
Cung co mof so phan ung xuc fac boI onzym IoaI khac. Hoaf fnh
onzym frao doI chaf co fho duoc fm fhay frong nguyon sInh chaf, fy
Iap fho, mang noI chaf cua fo bao gan |paronchymaI). NhIou hoa chaf
Ia cung co fho bj chuyon hoa boI cac fap khuan duong ruof ac fnh

608
chung cua hau hof qua frnh chuyon hoa cac san pham cua su frao doI
chaf Ia phan cuc hon so voI cac chaf ban dau. Qua frnh nay so fhuan
IoI cho su dao fhaI cua cac doc chaf vao nuoc fIou va maf.
Su frao doI chaf co fho chIa fhanh haI IoaI, fuy fhoo cac phan
ung onzym.
a. Cac pban ung cua su cbuycn boa
Giai Joan 1.
+ Su oxy hoa:
+ Su khu:
+ Su fhuy phan:
Giai Joan 2. Su IIon hop
Co nhIou IoaI IIon hop:
IIon hop voI Iuu huynh |S IIon hop voI nhom mofhyI |CH
3
).
IIon hop voI H
2
SO
4

IIon hop voI gIucuronIc
IIon hop voI gIycIn.
b. Kct qua cua su cbuycn boa. Su chuyon hoa chaf doc frong co
fho co fho dan don mof frong ba kof qua sau:
Iam cho chaf doc do bj fhaI IoaI khoI co fho qua fhan.
Iam gIam doc fnh cua chaf doc. o Ia su gIaI doc fhaf su cho co
fho. V du su chuyon hoa cIanua fhanh suIphocIanua hoac su IIon hop
cua phonoI fhanh phonoIgIucuronIc, cac phuc chaf Ia san pham cua phan
ung IIon hop duoc fhaI khoI co fho Su chuyon hoa co fho fao ra chaf
moI doc hon chaf doc ban dau.
c. Cac ycu to anb buong Jcn su cbuycn boa cua cbat /a trong co tbc
ao gom cac you fo dI fruyon va cac you fo sInh Iy hoc nhu: fuoI
fac, gIoI fnh, fnh frang dInh duong, cac hoocmon kch fhch hoaf
fnh onzym, NgoaI ra con cac you fo bon ngoaI fac dong vao. Chung
Ia nhung you fo raf da dang va kho Iuong fruoc duoc.

609
1J.2.2.S. Su Ioui lhui chul Joc hhoi co lhe
Su dao fhaI chaf doc bj nhIom do fhuc pham dIon ra fhoo con
duong chu you Ia qua duong fIou hoa hau mon, nuoc fIou, nuoc bof,
qua sua
Quu Juong lieu hou: Chaf doc vao co fho duoc hap fhu vao
mau roI fhoo ho fhong fuan hoan foI gan. O gan, chaf doc chju fac
dong cua maf va cac ho fhong onzym cua gan Iam chuyon hoa roI qua
ruof va cuoI cung bj fong ra ngoaI fhoo phan.
Quu nuoc bol: Nuoc bof dao fhaI cac hop chaf huu co va cac
kIm IoaI.
Quu suu: Thanh phan sua chua nhIou chaf boo raf fhch hop
voI cac hoa chaf fan frong mo, v du cac hop chaf cIo huu co NhIou
chaf doc xam nhap vao co fho duoc fhaI ra qua fuyon sua. Cu fho cac
chaf duoc dao fhaI qua sua nhu: Hg, As, dung moI huu co, T, HCH,
666, morphIno, aspIrIn, quInIno
1J.2.2.9. Quu lhun
Than Ia co quan dao fhaI chaf doc quan frong. Cac fac nhan gay
doc co fho duoc dao fhaI vao nuoc fIou qua con duong chon Ioc cua
fIou cau, khuoch fan va fIof qua ong nuoc fIou. Nuoc fIou Ia san pham
baI xuaf fu nhIon cua fhan chua nhIou chaf fhaI khac nhau, frong do
co chaf doc va cac chaf chuyon hoa cua chaf doc. Co cho dao fhaI cua
fhan Ia IoaI mof phan doc chaf khong bj bIon doI o frong mau.
13.3. QA TRNH PHONG OA SNH HOC CA OOC CHAT
QA OAY CHYKN THC PHAM
Su nhIom doc cua con nguoI qua fhuc pham mof phan Ia do su
fch Iuy chaf doc frong chuoI fhuc an. KhI chaf doc xam nhap vao dong
vaf, fhuc vaf |bang mof cach nao do), mof phan so duoc IoaI fhaI ra
ngoaI; phan con IaI co kha nang fon Iuu frong co fho sInh vaf. Thoo
IuoI fhuc an va quy Iuaf vaf chu con moI, cac doc chaf, doc fo fon Iuu
do co fho duoc chuyon fu sInh vaf nay sang sInh vaf khac va duoc fch
Iuy voI ham Iuong doc fo cao hon fhoo bac dInh duong va fhoI gIan
sInh song. Qua frnh nay duoc goI Ia qua frnh fch Iuyphong daI sInh

610
hoc cua doc chaf frong co fho sInh vaf. ay chuyon fhuc pham Ia con
duong chuyon nang Iuong fu co fho sInh vaf nay sang co fho sInh vaf
khac. Nou frong co fho sInh vaf cua mof maf xch frong day chuyon
fhuc pham nao do co chaf doc fh chaf doc nay chuyon sang sInh vaf
khac co bac dInh duong cao hon, ko sau no, frong day chuyon.
V du: frong ho sInh fhaI nuoc da bj nhIom chaf A nao do, mof
day chuyon fhuc pham duoc baf dau bang sInh vaf san xuaf bac nhaf
Ia phIou sInh fhuc vaf. ay Ia cac IoaI fhuc vaf su dung nang Iuong
anh sang maf froI va chaf dInh duong frong nuoc do fong hop cac
chaf vo co fhanh fo chuc song. Qua frnh nay da vo fnh fch Iuy chaf
doc A vao fo bao co fho chung. SInh vaf san xuaf Ia nguon nang
Iuong va dInh duong cho sInh vaf fIou fhu bac nhaf |cac IoaI phIou
sInh dong vaf). Cac IoaI sInh vaf fIou fhu bac nhaf cung IaI fch Iuy
chaf doc A do vao co fho chung. Chung cung IaI Ia nguon fhuc an cho
sInh vaf fIou fhu bac haI nhu ca, fom |IoaI an dong vaf). SInh vaf fIou
fhu bac haI, sau khI da fch Iuy chaf doc A, IaI Iam fhuc an cho sInh
vaf fIou fhu bac ba Ia con nguoI. Ham Iuong doc chaf doc fo |so voI
sInh khoI) o bac dInh duong sau Iuon cao hon bac dInh duong fruoc
nhIou Ian. Con nguoI Ia sInh vaf bac cao nhaf frong cac bac dInh
duong. Iou do co nghIa Ia con nguoI co kha nang fch Iuy nhIou doc
chaf va nhIom doc cao nhaf frong fho gIoI sInh vaf frong day chuyon
fhuc pham. Tuy nhIon, con nguoI IaI co kha nang fuyof voI khac, do
Ia kha nang dao fhaI cac chaf doc |do chuyon hoa) ra khoI co fho mof
cach hIou qua nhaf.





HInh 13.1: Nong Jo DDT tbco Jay cbuycn tbuc pbam
trong bc sinb tbai trcn can

. ChIm ung

.. Chuof dong

Iua m
af + nuoc

611
Ca Ion |an ca nho)

Ca nho ..

Co, rong, boo .
SInh khoI
Ham Iuong T |cang nhaf ham Iuong cang cao)
HInh 13.2: Nong Jo DDT tbco Jay cbuycn tbuc pbam
trong bc sinb tbai Juoi nuoc
Tu hnh 13.1 fa fhay, mac du Iua m Ia sInh vaf san xuaf va fruc
fIop nhan fhuoc fru sau T nhung co ham Iuong T fhap nhaf v
dac fnh sInh hoc cua no khIon mof phan T bj dao fhaI vao daf.
Chuof dong |sInh vaf fIou fhu bac nhaf) Ia IoaI an Iua m fch Iuy T
frong co fho no. T fu chuof chuyon sang chIm ung |sInh vaf fIou fhu
bac haI) Ia IoaI an chuof. Nong do T frong chIm ung cao nhaf v
chIm ung co kha nang fch Iuy T frong mo cua no Ion, Iuong T bj
baI fIof ra f. Cach gIaI fhch do fuong fu cho hnh 13.2.









HInh 13.3: Dan xuat cua DDT (DDT + DDD + DDE. ppm o nbung
muc Jo kbac nbau tbco Jay cbuycn tbuc pbam cua song oa cac Jam
/ay man o quan Jao Long, Ncu York
(nguon. EJuarJs, 1076, bicu cblnb tu WooJuc// ct a/, 1067.

C h I m a n c a
3 , 1 5 - 7 5 , 5
C a
0 , 1 7 - 2 , 0 7
T o m
0 , 1 6
O c s e n
b u n 0 , 2 6
T r a i ( h e n )
0 , 4 2
C o n t r u n g
0 , 2 3 - 0 , 3
S i n h v a t h u s i n h
0 , 0 3
P h i e u s i n h
0 , 0 4
T h c v a t v u n g
a m l a y , b i e n
M a n h h u s i n h
0 , 3 - 0 , 1 3

612
13.4. NHKM OOC THC PHAM OO HOA CHAT
O nuoc fa frong nhung nam gan day so nguoI bj ngo doc fhuc an
ngay cang nhIou, frong do so nguoI bj ngo doc hoa chaf |pham mau
nhuom fhuc pham, fhuoc bao vo fhuc vaf) chIom foI 2030%. Ty Io
nay fhaf fro frou, v fron fho gIoI nguy co bj nhIom doc do fhuoc fru
sau chI bang mof phan muoI van so voI nhIom doc do vI sInh vaf.
Hoa chaf Ian vao fhuc pham fhoo nhIou con duong:
Cac hoa chaf dung frong cho bIon va bao quan fhuc pham,
frong do co pham mau va huong IIou.
Phan hoa hoc.
Cac fhuoc bao vo fhuc vaf dIof sau haI fron dong ruong cung
nhu frong khu vuc caf gIu san pham.
Cac chaf fay rua frong cong fac vo sInh.
Cac kIm IoaI nang co frong nuoc, co frong fhanh phan frang
mon fhIof bj, do chua, dung cu va co frong cac hop chaf hoa hoc
dung o cac muc dch fron voI fu cach Ia cac fap chaf.
Cac hoa chaf fron, du Ia cac hop chaf duoc cho phop dung frong
fhuc pham, nou dung qua IIou cho phop hoac khong dung dung quy
djnh dou co fho gay ngo doc. Ngo doc hoa chaf o dang cap fnh do
dan don fu vong, ngo doc fch Iuy frong co fho cu dan da fung f mof
roI gay ngo doc man fnh hoac gay cac bonh nguy hIom frong do co
bonh ung fhu, quaI fhaI, dj dang
13.4.1. Nhem doc thuc phum do o nhem mo truong
NhIom doc fhuc pham do o nhIom moI fruong Ia dang nhIom
doc do fhuc pham bj nhIom cac chaf doc co frong nuoc, daf, khong
kh do hoaf dong cua con nguoI gay non nhu fhuoc bao vo fhuc vaf
|VTV), kIm IoaI nang |KIN)
1J.4.1.1. Nhiem Joc lhuc un Jo hou chul BVTV
a. Gioi tbicu
Hoa chaf VTV Ia nhung hop chaf doc nguon goc fu nhIon hoac
fong hop hoa hoc duoc dung do phong va fru sInh vaf haI cay frong

613
va nong san. Hoa chaf VTV gom nhIou IoaI khac nhau: cac fhuoc fru
sau haI fron dong ruong, fhuoc fru sau haI frong kho fang, fhuoc dIof
khuan |ko ca nam), fhuoc dIof chuof, dIof moI, fhuoc dIof co va Iam
rung Ia.
b. Tbanb pban oa cbung /oai (xcm cbuong 2
HIon nay co hon 450 hop chaf duoc cho fao va su dung Iam hoa
chaf VTV. Cac IoaI fhong fhuong nhaf Ia: fhuoc fru sau |InsocfIcIdos);
fhuoc dIof nam |fungIcIdos) va fhuoc dIof co |horbIcIdos). Cac chaf
nay Ia ho hang cua haI dang hop chaf phofpho huu co |Ian huu co) va
cIo huu co. NgoaI ra, frong nhom fhuoc fru sau con co cac chaf vo co
nhu: arsonIc, dong, fhuy ngan. Hau hof cac IoaI hoa chaf VTV dou
doc doI voI nguoI va dong vaf mau nong, fuy nhIon muc do gay doc
cua moI IoaI fhuoc co khac nhau. Taf ca cac bo phan sInh fruong cua
cay frong dou co kha nang hap fhu fhuoc, van chuyon va fch Iuy fhuoc
frong cay. Trong qua frnh chuyon hoa, frong cay co fho hnh fhanh
nhIou hop chaf frung gIan doc hon hop chaf ban dau gap nhIou Ian. o
do, nou frong fhoI gIan fhuoc chua phan huy gIaI doc hof, nguoI an
nong san co fho bj nhIom doc.
Khong phaI faf ca Iuong hoa chaf VTV duoc su dung dou daf
duoc muc dch dIof sau haI. !oc fnh don 90% hoa chaf VTV khong
daf duoc muc dch ma Ia gay nhIom doc daf, nuoc, khong kh va nong
san. o kha nang hoa fan cao frong IIpIf cua hoa chaf VTV non da
phaf hIon chung frong cac mo mo cua dong vaf, va nhu vay, chung da
duoc IoI cuon vao chuoI fhuc an, Ia moI do doa nguy hIom cho suc khoo
con nguoI.
Ngo doc fhuc an do nhIom fhuoc VTV Ia cuc ky nguy hIom, raf
do dan don fu vong, nou nho duoc cuu song fh cung gay fon fhuong
cac co chuc phan, fruoc hof Ia duong fIou hoa va fhan kInh.
1J.4.1.2. Trieu chung ru phong lrunh nhiem Joc lhuoc
BVTV guu lhuc un
Ngo doc do fhuoc VTV co nhung frIou chung sau: vang dau,
buon non roI Ia chay, non mua, chay daI, mo hoI ra nhIou, co dong fu,
maf frI gIac, maf phuong huong frong khong gIan, Iac gIong, run co,

614
co gIaf, Tuy fhuoc vao doc fnh va Iuong fhuoc vao co fho, bonh fnh
co fho koo daI fu 13 gIo don vaI fuan. NguoI bj nhIom doc nang so
bj hon mo roI chof.
o phong ngo doc do fhuoc VTV:
Khong duoc phun fhuoc fruc fIop vao cac IoaI fhuc pham, dac
bIof Ia rau qua an fuoI song.
Cac IoaI rau qua co vo can phaI rua fhaf kI va boc vo |hoac
gof vo) fruoc khI an.
Ham Iuong fhuoc VTV khong duoc nhIom qua muc 0,1 mg/kg
fhuc pham.
1J.4.1.J. Khuo sul mol rui chul BVTV
Nhu da gIoI fhIou o fron, fhuoc VTV co raf nhIou IoaI va nhIou
chaf hoa hoc khac nhau non fac dong don co fho song khac nhau.
uoI day chI xIn frnh bay mof vaI doc chaf co frong fhuoc VTV:
a. Nbicm Joc tbuoc Jict con trung /an buu co (DCT LHC
Cac chaf CT IHC fuong doI kom bon vung, do bj phan huy boI
cac fac nhan kIom va axIf, khong fch Iuy frong co fho nhung chung
IaI Ia nhung chaf doc non raf nguy hIom. Chung uc cho hoaf fnh mon
choIInosforaza, non cung duoc goI Ia cac chaf khang mon choIInosforaza.
Co cho fac dung chnh cua Ian huu co Ia uc cho mon
axofyIchoIInosforaza |Ach) Iam cho axofyIchoIIn khong duoc phan
gIaI non bj fch Iuy IaI va gay nhIom doc. Co fho noI nhIom doc Ian
huu co chnh Ia nhIom doc axofyIchoIIn.
Trong co fho co haI IoaI mon choIInosforaza |Ch):
1. Mcn axcty/cbo/incstcra:a |Ach): co frong hong cau |con goI Ia mon
Ch hong cau). Mon nay fhuy phan axofyIchoIIn chI frong vaI phan frIou
gIay do fhanh choIIn va axofIc:

AxofyIchoIIn

AChE
Cholin + Axit axetic

615
2. Mcn cbo/incstcra:a |Ch) gIa: co frong huyof fuong |con goI
Ia mon Ch huyof fuong), ruof non, gan va cac mo khac. Mon nay
fhuy phan nhIou osfo fong hop va fu nhIon, frong do gom ca
axofyIchoIIn, nhung foc do phan ung cham hon mon fhaf.
ChoIIn Ia chaf frung gIan hoa hoc can cho su dan fruyon Iuong
fhan kInh. MoI khI axofyIchoIIn duoc gIaI phong frong qua frnh dan
fruyon Iuong fhan kInh ma co maf cua mon fhaf |Ach) fh mon nay
fhuy phan ngay fuc khac axofyIchoIIn. Nou mon bj Ian huu co uc cho
Iam gIam hoaf fnh, axofyIchoIIn khong bj phan huy so u dong frong
cac fo chuc, gay ra cac frIou chung nhIom doc muscardIn, fIop fhoo Ia
cac frIou chung fhan kInh frung uong do axofyIchoIIn fch Iuy o do.
NoI chung, doc fnh cua cac Ian huu co phu fhuoc vao cau fruc
phan fu cua chung. Cac kIou cau fruc P=S |fhIon) co aI Iuc IIon kof
voI mon Ch you hon kIou P=O |oxon) non cung f doc hon. Trong co
fho con frung va dong vaf mau nong, cau fruc P=S duoc chuyon hoa
sang cau fruc P=O duoI fac dong cua mon. V du, parafhIon |ofyI)
chuyon fhanh paraoxon doc hon gap 1.000 Ian:




Tricu cbung kbi nbicm Joc tbuoc DCT LHC. TrIou chung
nhIom doc muscarIn fhuong xuaf hIon dau fIon, bao gom:
o mo hoI, xanh xao, buon non, chay nuoc maf, ua nuoc bof.
Chuof ruf o bung, fIou chay.
Cam gIac co fhaf nguc, co fhaf pho quan, fang fIof pho quan,
kho fho, fho kho kho.
RoI Ioan fhj gIac.
Co dong fu.
Tang fIof nuoc bof, mo hoI, nuoc maf.


C
2
H
5
O
C
2
H
5
O


S

P
_ O_
NO
2
Oxi hoa
do men
C
2
H
5
O
C
2
H
5
O
S

P
_O _ NO
2

Parathiol etyl Paraoxon

616
aI, fIou fIon khong fu chu duoc.
Nhjp fIm cham.
CuoI cung co fho dan don fu vong nou khong duoc chua frj kjp
fhoI.
Mot so doc chut co trong thuoc OCT LHC:
a. DDT trong cbuoi tbuc pbam.
T Ia fhuoc fru sau Iau doI nhaf, Ia hop chaf cIo huu co dan
xuaf cua vong bonzon voI cIo. T Ia hop chaf cIo bon vung va co
pho dIof sau raf rong, co fho dIof duoc ca muoI. o pho fac dong rong
non T dIof ca cac IoaI con frung co haI Ian con frung co ch. Con
fnh bon vung cua T khIon no fch fu frong cac chuoI fhuc pham
va co fac dong huy dIof Ion nhung maf xch cuoI cung. V du chIm daI
bang da bj fuyof chung do bj nhIom doc T non frung cua chung co
Iop vo qua mong, frong fhoI gIan ap, frung bj vo. ung cac fhuoc nay
Iau so xuaf hIon cac IoaI sau, IoaI muoI khang fhuoc, Iam fhuoc maf
fac dung, nhung nguy hIom hon Ia Iam o nhIom moI fruong. Thuoc
Ian vao rom va co, rau qua, Iuong fhuc Iam cho nguoI va gIa suc an
phaI bj nhIom doc cap hoac nhIom doc fch Iuy. San pham chuyon
hoa doc hon cua T Ia OOK va OOO. Sau day Ia so IIou fham khao
qua frnh fch fu T frong chuoI fhuc pham khI nghIon cuu o ho
MIchIgan:
Cac IoaI fao IuoI frong 3 ngay, huf fu frong nuoc mof Iuong
T gap 3.000 Ian nong do T co frong ban fhan no.
KhI nghIon cuu sInh fhaI frong ho MIchIgan, nguoI fa fhay co
su fch fu T frong cac chuoI fhuc pham nhu sau:
0,014 mg/kg |fnh fhoo frong Iuong kho) frong Iop bun o day ho.
0,41 mg/kg frong cac IoaI cua song duoI day nuoc.
36 mg/kg frong cac IoaI ca.
Hon 2.400 mg/kg frong cac mo mo cua chIm haI au an ca.
ahmon va HoIss |1973) da dua ra v du vo su co dac IIon fuc
T:

617
T co frong bun 1 Ian
Thuc vaf |rong fao) 10 Ian
Cac sInh vaf nho |cua) 100 Ian
Ca 1.000 Ian
Ca an ca 10,000 Ian
Co so cua su fnh foan nay dua fron mof quy fac don gIan Ia
frong moI maf xch fIop fhoo cua mach fhuc pham, ham Iuong T
fang Ion khoang 10 Ian. Va nhu vay, ro rang Ia khI con nguoI fIou
fhu cac IoaI ca fron fh con nguoI IaI fhu nhan ham Iuong T nhIou
nhaf. HIon nay, T da bj cam su dung frong nong nghIop do fnh
chaf nguy hIom cua IoaI fhuoc fru sInh vaf haI nay.
b. Dipbcny/ po/yc/o boa
IphonyI poIycIo hoa Ia mof chaf doc. o Ia mof hon hop cua
cac hop chaf co chua cIo khac nhau |fu 4060%), Ia mof chaf Iong co
do nhof cao. IphonyI poIycIo hoa co ham Iuong cIo fhap fch fu frong
co fho dong vaf voI nong do fhap hon so voI dIphonyI poIycIo hoa co
ham Iuong cIo cao.
Truoc day, mof Iuong Ion dIphonyI poIycIo hoa da duoc dua vao
vong fuan hoan cua cac chaf fru sInh vaf haI frong fhIon nhIon. Ngay
nay, doI khI nguoI fa con su dung no frong vIoc san xuaf cac chaf
VTV. ay Ia mof chaf khong phan ra va khong fho bj day ra khoI
chu frnh fuan hoan cua no frong moI fruong fhIon nhIon. oc chaf
cua dIphonyI poIycIo hoa co fho sanh voI doc chaf cua T, fham ch
hon fho nua, boI no do hap fhu cadmIum, fch fu frong fhan va khong
bj phan huy.
V du nam 1968, gan 1.000 nguoI Nhaf bj bonh sau khI dung
dau cam co nhIom dIphonyI poIycIo hoa. onh nay co fon goI Ia
Ioso. Co fho fm fhay dIphonyI poIycIo hoa o khap noI. Chung co
frong nuoc fhaI, frong bun o day song, frong nuoc bIon, frong go,
frong gIay. Chung fon faI frong mo mo cac IoaI chIm bIon va chIm an
fhjf cung nhu frong frung cua cac IoaI chIm nay. Va fu do chung bj IoI
cuon vao chuoI fhuc an.

618
c. Nbicm Joc tbuoc BVTV oo co
Nhung chaf vo co doc haI co frong fhuoc VTV chu you Ia
arsonIc, dong, fhuy ngan non fa co fho xof chung fhoo dang chaf doc
kIm IoaI nang frong phan duoI day.
13.4.2. Nhem doc thuc phum do km lou nung
Cac kIm IoaI nang gom co fhuy ngan |Hg), ason |As), ch |Pb) va
ko ca dong |Cu), fhIoc |Sn), kom |Zn) Ngo doc cac kIm IoaI nang Ia
do muoI cua chung Ian vao fhuc pham. MuoI kIm IoaI nang nhIom vao
fhuc an fhoo nhIou duong:
an fhan cac muoI kIm IoaI nang nhIom fruc fIop.
o do chua, dung cu, fhIof bj, kho fang co hoa chaf fIop xuc.
o cac hop chaf hoa hoc nhu: phan bon, fhuoc VTV, chaf
bao quan, chaf fay uo duoc su dung co fhanh phan hoac fap chaf Ia
cac muoI kIm IoaI nang.
o nuoc co ham Iuong cac Ion kIm IoaI nang va v.v
Ngo doc fhuc an do kIm IoaI nang co fho Ia cap fnh, nang gay
fu vong, co fho Ia man fnh hoac fch Iuy gay bonh nguy hIom. Ion
kIm IoaI Ian vao fhuc pham so Iam fhay doI chaf Iuong, nhu nhIom dong
gay fanh dong, frong dau co vof dong cung fhuc day qua frnh oxy hoa
chaf boo..; Iam gIam gIa frj dInh duong: chu you Ia do kIm IoaI Iam fang
qua frnh phan huy vIfamIn C va
1
. Nhac don kIm IoaI nang chung fa
Iuon nghI don fac dong gay ngo doc fhuc an.
13.5. NHKM OOC THC PHAM OO CAC HOA CHAT PH GA
THC PHAM
13.5.1. Khu nem
Chaf phu gIa fhuc pham Ia nhung chaf, hop chaf hoa hoc duoc
dua vao frong qua frnh dong goI, cho bIon, bao quan fhuc pham, Iam
fang chaf Iuong fhuc pham hoac do bao foan chaf Iuong fhuc pham
ma khong Iam fhuc pham maf an foan. Tu raf Iau, cac chaf hoa hoc
duoc dua vao fhuc pham do Iam fhay doI chuc nang ban dau cua
chung. Ky fhuaf su dung cac chaf phu gIa fhuc pham ngay cang duoc

619
hoan fhIon va ngay cang da dang hoa. HIon nay co don 2.500 chaf
phu gIa khac nhau duoc dua vao fhuc pham. Tuy nhIon, raf nhIou
chaf khong duoc kIom soaf chaf cho, gay non nhung hau qua raf
nghIom frong.
13.5.2. Cuc lou chut phu gu thuc phum
HIon nay, nguoI fa chIa chaf phu gIa fhuc pham ra Iam 6 nhom
Ion: cac chaf bao quan; cac chaf dInh duong; cac chaf fao mau; cac
chaf fao muI; cac chaf caI fao cau fruc fhuc pham; chaf phu gIa co
nhIou dac fnh.
Cac cbat bao quan: duoc dung do bao quan fhuc pham bao gom cac
chaf: chaf chong vI sInh vaf; chaf chong oxI hoa; chaf chong sam mau.
Cac cbat Jinb Juong. dung do fang gIa frj dInh duong cua
fhuc pham, bao gom cac chaf: vIfamIn, muoI khoang, axIf amIn; cac
chaf fao soI |pocfIn, xonIuIoza, fInh bof).
Cac cbat tao mau. Iam fang gIa frj cam quan cua fhuc pham,
bao gom cac chaf fu nhIon va fong hop co k hIou fu 100 don 180,
Cac cbat tao mui. fang cuong muI vj cua fhuc pham co bof
ngof, cac nucIoIcfId bao gom cac nhom: chaf ngof; muI fu nhIon va
nhan fao; cac chaf Iam fang cuong chaf muI.
Cac cbat cai tao cau truc tbuc pbam. nham caI fhIon cau fruc
ban dau cua fhuc pham, bao gom cac chaf: chaf Iam on djnh; chaf Iam
nhu fuong hoa |322 494).
Cac cbat pbu gia co nbicu Jac tinb. bao gom onzym; cac chaf
pha bof; cac chaf xuc fac; chaf dung moI.
13.5.3. Nhung ru ro do chut phu gu tuo ru
NhIou nghIon cuu da cho fhay muc do ruI ro khI cho chaf phu
gIa vao fhuc pham Ia khong nho. Iou hIon cua nhung ruI ro do nhu
sau:
Su ruI ro gIan fIop fhong qua fac dong cua cac chaf phu gIa
Ion fhuc pham Iam fang su fhay doI mof so fhanh phan cua fhuc

620
pham, fu do dan foI Iam chaf Iuong fhuc pham co fho fhay doI xau o
gIaI doan ngan hoac o gIaI doan daI.
Su ruI ro gIan fIop co fho gay ra do su fao fhanh cac doc fo fu
cac phan ung voI nhIou co cho khac nhau. Tac dong cua cac doc fo
nay khong phaI ngay mof, ngay haI ma fm ra duoc.
13.5.4. Ooc tInh cuu cuc chut phu gu thuc phum
1J.5.4.1. Vilumin
VIfamIn A: VIfamIn A raf can fhIof frong khau phan fhuc an.
Chung gIup fang kha nang nhn cua maf. Ngay nay vIfamIn A duoc
fong hop duoI dang axofaf rofInoI va paImIfafo do Iam chaf phu gIa
fhuc pham. Nhu cau vIfamIn A o My quy djnh Ia 5.000 I! |I!: Tho
InfornafIonaI !nIf: don vj hoaf dong quoc fo; 1 I!= 0,33mg rofInoI).
VIfamIn A co frong con nguoI, dong vaf, ca, frung, sua va cac san
pham fu sua. Thoo !ndorvood |1984), nou su dung vIfamIn A voI IIou
Iuong Ia 300,000I! doI voI fro om va 100,000I! doI voI fro so sInh co
fho gay ra doc. KhI do, fro so fhay dau dau, buon non, non mua,
bIong an, nhn kom. Thoo IoIfnor |1975), con nguoI co fho chof nou
su dung IIou Iuong Ia 1.500,000g rofInoI hay 5 frIou I! frong nhIou
fhang.
VIfamIn : VIfamIn co fac dung gIu Ion canxI, Ion phofpho
frong co fho. Co cac dang vIfamIn
2
va
3
. IIou Iuong foI da khI su
dung vao fhuc pham: 350 I!/100g doI voI cac san pham ngu coc an
IIon; 90 I!/100g doI voI cac san pham fu haf va san pham dang pasfo
bao gom macaroI, bun, gao; 42 I!/100g doI voI sua; 89 I!/100g doI
voI san pham sua. Nou fhua vIfamIn so dan don pha vo kha nang
hap fhu canxI o mo bao gan, phoI, fhan.
1J.5.4.2. Cuc chul hhoung ru him Ioui
a chaf khoang Ia canxI, magIo, phofpho; cac chaf vI Iuong Ia
dong, fIor, saf, mangan, kom Ia nhung chaf duoc coI nhu chaf phu gIa
dInh duong. NoI chung cac chaf duoc coI nhu chaf phu gIa dInh duong
phaI dam bao ba you fo sau:
PhaI o dang muoI.

621
PhaI fan frong nuoc hay co kha nang phoI fron.
Anh huong Ion don fnh chaf cua san pham cuoI.
NgoaI cac chaf hoa hoc duoc su dung nhu chaf phu gIa fhuc
pham ra, fhuc pham do bj nhIom kIm IoaI nhu: ch, kom, fhIoc, dong
KhI nhIom vao fhuc pham kIm IoaI so gay ra haI hIon fuong.
Thuc day nhanh qua frnh hu hong fhuc pham. V du: nou fhuc
pham bj nhIom dong so fhuc day nhanh qua frnh oxI hoa. Trong do,
chaf bj oxI hoa nhanh nhaf Ia mo.
Iam gIam gIa frj dInh duong cua fhuc pham. V du nou fhuc
pham bj nhIom kIm IoaI fh vIfamIn va C so maf raf nhanh.
Vo phan doc chaf kIm IoaI nang frong fhuc pham da duoc frnh
bay o cac chuong fruoc. uoI day chI xIn IIof ko IIou Iuong cho phop
doI voI mof so chaf phu gIa fhuc pham:
Bung 13.1. Ham /uong Joc cbat cbo pbcp o My
oc chat Lieu lng cho phep
Canxi Ca 1.OOO mg (My)
Fhotho F 1,O g/ngay
Magie Mg 4OO mg
hatri ha 1.1OO8.8OO mg
Kali K 18755G25 mg
Clo Cl 1.7OO5OOO mg
Bong Cu 2 mg
od 75 g/1OO kcal 15O g/1OO kcal
(nguon. EPA, 1007
1J.5.4.J. Hun lhe
Han fho Ia mof IoaI hoa chaf duoc bIof duoI nhIou fon goI khac
nhau nhu TInhaI, orax, ong sa, ang sa... o co duoc dac fnh an
fIon, han fho hIon dang Ia mof IoaI phu gIa bj Iam dung nhIou nhaf
frong IInh vuc cho bIon fhuc pham. Hau hof nhung co so Iam jambon,

622
cha Iua, nom chua... dou co su dung han fho. VIoc su dung han fho
gIup cho nguoI san xuaf co nhIou caI IoI. Truoc nhaf Ia fIof kIom duoc
nguyon vaf IIou. Sau do Ia nho han fho, hnh fhuc cua san pham so
fro non hap dan hon, khach hang cang do bj hoa maf hon. Nou
fhIou han fho, mIong cha so mom nhao, mau nhof nhaf, nhn khong
co vo fhu huf. Cho non vIoc su dung han fho frong cho bIon nhung
maf hang fhuc pham nay Ia dou khong franh khoI.
Han fho xam nhap vao fhuc pham duoI nhIou hnh fhuc khac
nhau. NoI chung, nhung IoaI fhuc pham nao can fho hIon dac fnh
gIon, doo, daI nhu banh frang, banh xoo, han fho dap ung mof cach
raf nhIof fnh. Con doI voI cac IoaI fhuc pham Ion mon fh han fho
IaI cang chung fo su fhanh y hon. Hau nhu faf ca dua chua, cu kIou,
cu caI, dua mam, dua ca chua, fom chua, foI chua... dou co chua han
fho. Han fho so gIup cho cac IoaI fhjf ca do Iau co duoc mau hong va
co do cung can fhIof do khach hang ngo nhan rang day Ia fhjf ca con
moI, con fuoI.
Tuc hui cuu hun lhe
Han fho co fon khoa hoc Ia orax hay Nafrum bIborIcum,
Na
2

4
O
7
.10H
2
O, |orafo hydrafo do sodIum). orax co fnh saf frung
nho va kch ung. Trong cong nghIop duoc pham orax dung do pha
fhuoc suc mIong, fhuoc danh rang, fhuoc mo chong nam fron da |10%
15%). Trong ong Y con dung uong sa dung djch 1%2% suc
mIong fru hoI mIong, vIom mIong, vIom hong...
Nou su dung Iau daI han fho co fho gay ngo doc. Trong fruong
hop nhIom doc nang, co fho gay ra nhung ca ngo doc cap fnh, do doa
fnh mang. Cac frIou chung ngo doc han fho Ia: roI IoaI fIou hoa, non
mua, fon fhuong da. Han fho fch Iuy fu fu frong co fho Iam cho
chung fa raf kho phaf hIon rang co fho mnh dang bj nhIom doc. Co
khI phaI maf mof fhoI gIan daI sau khI hap fhu han fho fh moI co
dau hIou ngo doc. HIon nay, han fho da bj cam fuyof doI khong duoc
dung frong fhuc pham voI baf cu ham Iuong va cach fhuc nao. Trong
cac van ban vo an foan fhuc pham da co quy djnh: Khong aI duoc
san xuaf hoac buon ban chaf han fho cung nhu cac IoaI fhuc pham co
chua han fho gay nguy haI cho suc khoo con nguoI.

623
1J.5.4.4. Cuc chul chong oxi hou
HIon nay, cac chaf chong oxI hoa duoc su dung frong hang ngan
IoaI fhuc pham khac nhau. Cac chaf chong oxI hoa fhuc pham dua
fron haI dang co ban sau:
AxIf |hoac muoI va osfo cua chung) nhu axIf xIfrIc, axIf ascobIc
chong su maf mau cua fhjf, cua nuoc qua va cac san pham khac.
Hop chaf phonoI |fu nhIon hoac fong hop) nhu bufyIIc
hydroxyanIsoIo |HA) va focophonoI so Iam gIam kha nang oxI hoa
cua chaf boo va dau frong fhuc pham.
Chaf boo cung voI gIuxIf va profoIn Ia nhung chaf dInh duong
co ban frong fhuc pham cua nguoI va gIa suc. au va chaf boo chIom
don 40% fong nang Iuong hang ngay fu fhuc pham cua nguoI. NgoaI
ra, chung con fao muI, Ia dung moI hoa fan cua mof so vIfamIn |A, ,
va K).
a. Mot so cbat cbong oxi boa pbcno/. Chaf chong oxI hoa phonoI
Ia chaf co kha nang uc cho hoac Iam ngan can su oxI hoa chaf boo co
frong fhuc pham. Kha nang nay cang fang khI cau fruc phonoI cang
phuc fap.
Mof so chaf chong oxI hoa fhuc pham duoc nghIon cuu kI va
duoc ung dung rong raI frong cong ngho fhuc pham nhu:
HA |bufyIafo hydroxyanIsoIo), bof mau frang.
HT |bufyIafo hydroxyfoIuon), chaf bof mau frang.
PropyI gaIIafo Ia bof mau frang don xam frang.
THQ |forfbufy hydroquInono).
TocophonoI
IocIfhIn
THP |frIhydroxy bufy rophonoI)
b. oc tinb cua cac cbat cbong oxi boa.
- HA: HA co fho duoc hap fhu qua fhanh ruof non va co fho
fon faI frong mo bao. Chung co fho duoc fham gIa vao cac qua frnh

624
frao doI chaf cua nguoI va dong vaf. O nguoI, voI IIou Iuong 50
100mg HA so duoc chuyon hoa va dua ra khoI co fho o dang nuoc
fIou, o dang gIucuronIf hay suIfaf. HA fhuong f doc. IIou gay chof o
chuof Ia I
50
= 2.000mg/kg fho frong. Tuy nhIon, nou IIou Iuong Ion
hon, chung co kha nang gay roI Ioan co fho o mof Ioaf dong vaf fh
nghIom nhu khI, cho, chuof, moo.
- HT: duoc hap fhu qua fhanh ruof va qua qua frnh frao doI
chaf. Chung duoc dua ra ngoaI o dang phan va nuoc fIou. Chung
fhuong khong doc nhIou, IIou gay chof o chuof Ia I
50
= 1.000mg/kg
fho frong. IIou Iuong cho nguoI Ia 50mg/kg fho frong |WHO, 1983).
1J.5.4.5. Chul ngol
8accbarin. SaccharIn Ia chaf ngof nhan fao. Cong fhuc phan fu:
C
7
H
5
NO
3
S. SaccharIn raf kho hap fhu vao nguoI, gay ung fhu bong
daI khI fhu nghIom fron chuof. IIou cho phop Ia 2,5 mg/kg fho frong
|fhoo quy djnh cua IAO/ WHO va Jocfa).
Cyc/amatc. CycIamafo con co fon goI Ia: acId cycIamIc, cycIamafo
nafrI hay cycIamafo canxI. Cong fhuc phan fu: C
12
H
24
CaNa
2
O
6
S
2
.2H
2
O. Su
dung cycIamafo co fho gay ung fhu khoI u.
1J.5.4.6. Doc chul lu buo b lhuc phum
Cac osfo cua axIf phfaIIc duoc su dung raf rong raI nhu cac chaf
doo hoa dung cho cac IoaI chaf doo frong cac nganh xay dung va frang
fr noI fhaf |boc gho, op fuong,), cho fao xo hoI |gho, fham Iaf), san
xuaf do choI, bao goI fhuc pham Tuy nhIon, hIon nay nguoI fa co xu
huong chI su dung chung do Iam bao goI fhuc pham. Cac chaf nay co
fho xuaf hIon frong cac chuoI fhuc an fhong qua nhIou con duong khac
nhau. Truoc hof Ia qua frnh boc hoI frong khong kh, sau do Ia su fon
fhaf va fham nhIom frong moI fruong, xuaf phaf fu nguon hoa chaf Iuu
kho, fu cac day chuyon san xuaf |khI do chung so Iam cho khong kh
fruc fIop bj o nhIom va co frong fhanh phan nuoc fhaI) va cuoI cung
chung con duoc phan fan rong raI khI duoc su dung do Iam vaf IIou
dom, san xuaf fhuoc fru sau hay fhuoc phun dIof con frung.
Tron fho gIoI co 25 nha may san xuaf phfaIaf, voI fong san Iuong
hang nam Ia 500,000 fan. Chnh v vay ma phfaIaf co o khap noI frong
ho sInh fhaI va fruoc hof Ia o frong daf |noI ma chung fro fhanh phuc

625
chaf do axIf fuIvIc mof fhanh phan cua hop chaf humIc cung nhu
frong nuoc ngof va frong nuoc bIon). Cac chaf phfaIaf co fho fan frong
mo va chaf boo. V vay nguoI fa co fho fm fhay cac chaf nay voI nong
do cao frong cac IoaI fhuc pham gIau chaf mo. V phfaIaf fon faI o
khap noI non chung co fho gay o nhIom o baf cu noI nao. Phan Ion cac
IoaI fhuc pham dou chua nhung Iuong phfaIaf nhaf djnh mac du frong
mof so fruong hop, ham Iuong cua chung fuong doI nho.
O Anh, cac chaf phfaIaf duoc fIou hoa qua cac IoaI banh koo,
sua, kom, phomaf, Iuong phfaIaf fIou hoa do uong sua Ia 0,06
mg/ngay/nguoI. So voI gIoI han cho phop Ia 0,175 mg/ngay/nguoI fh
dIou do co fho chap nhan duoc. Nhung van do Ia o cho nguoI fa chua
fnh don cac IoaI fhuc pham khac. O Anh, nam 1996, nguoI fa da
phaf hIon ra phafaIaf frong 9 IoaI sua dung cho fro om mang nhung
nhan hIou noI fIong va fhuong ban raf chay.
Vo doc fnh cua cac chaf phfaIaf: NoI chung, cac osfo phfaIIc co
fnh doc nho. Tuy nhIon, nguoI fa da chung mInh rang phfaIaf co fho
gay ung fhu gan o chuof. oI voI IoaI chuof Ion, cac phfaIaf dan don
caI chof cua phoI frong fu cung hoac Iam cho fhaI co kch fhuoc raf
nho. oI voI chuof nhaf, chung Iam gIam kha nang fhu fhaI. Thoo
Sandors, cac phfaIaf cung Iam gIam kha nang sInh san cua cac IoaI
khong xuong song o bIon. Vo phuong dIon sInh fhaI, day Ia mof fac
dong quan frong v chung Iam roI Ioan chuoI fhuc an va Ia moI do doa
doI voI nhIou IoaI sInh vaf.
13.6. NHKM OOC THC PHAM OO OOC TO V SNH
13.6.1. Go theu
onh gay ra do nhIom doc fo vI sInh frong fhuc pham Ia bonh
do cac vI khuan, vIrus, dong vaf nguyon sInh hoac k sInh frung co
frong fhuc pham. Trong cac nguyon nhan gay ngo doc fhuc pham fh
nguyon nhan do vI sInh vaf fhuong chIom fy Io fuong doI cao, nhung
fy Io fu vong IaI fhap, nguoc IaI, nhung doc fo do cac nguyon nhan
khac co fy Io fhap nhung fu vong IaI cao.
Nguon gay ngo doc fhuc an do vI sInh vaf, chu you Ia vI khuan.
Khac voI cac mam bonh nhIom khuan Ia chung co kha nang song va
phaf frIon manh frong fhuc pham. KhI do fhuc pham khong fhay

626
fhay doI ro rof vo cac fnh chaf cam quan. Trong qua frnh song
frong fhuc pham, vI sInh vaf sInh ra doc fo |foxIn). An phaI fhuc nay,
doc fo so qua fhanh da day va mang ruof vao mau gay ngo doc. Co
mof so fruong hop vI sInh vaf vao co fho so phaf frIon fang fhom va
Iam cho bonh fnh fram frong hon. Ngo doc fhuc an do vI sInh vaf co
haI nguyon nhan chnh:
o fhuc an nhIom vI sInh vaf.
o qua frnh cho bIo n, ba o quan fhuc a n, fhu c a n bj o I fhIu, hu ho ng.
13.6.2. Ooc to do v snh vut
oc fo do vI sInh vaf sInh ra co haI IoaI: noI doc fo va ngoaI doc fo.
Ngoai Joc to (cxotoxin. Ia chaf doc do vI sInh vaf sInh ra
frong fo bao roI fIof ra ngoaI fo bao. Cac ngoaI doc fo co fnh doc cao
doI voI co fho dong vaf. V du: 0,005mI dung djch doc fo uon van hoac
0,0000001mI dung djch doc fhjf |bofuIIn IoaI foxIn cua vI khuan doc
fhjf) da Iam chof mof con chuof Iang.
Noi Joc to (cnJotoxin. doc fo duoc fao fhanh IIon kof voI cac
fhanh phan cua fo bao vI sInh vaf, chI gIaI phong ra ngoaI khI fo bao
chof va bj phan huy. NoI doc fo co fnh doc you hon ngoaI doc fo,
nhung IaI bon voI nhIof, o nhIof do soI cua nuoc khong bj maf hoaf
fnh. Nhung doc fo kIou nay fhay o nhom vI khuan fhuong han pho
fhuong han va mof so vI khuan gay ngo doc fhuc pham co dIou kIon.
Ngo doc fhuc an co haI dang:
Ngo doc do an phaI fhuc an co doc fo cua vI sInh vaf ma khong
can co maf cac fo bao song cua chung. Ngo doc fhuc an dang nay Ia
ngo doc do doc fo vI sInh vaf dIon hnh, fhuong Ia an phaI mof Iuong
Ion ngoaI doc fo co frong fhuc an.
Ngo doc do an phaI mof Iuong Ion vI sInh vaf chu you Ia vI
khuan co frong fhuc an. Nhung vI sInh vaf co kha nang sInh noI doc
fo, khI vao frong co fho chung fIop fuc sInh fruong va phaf frIon. KhI
nhung vI sInh vaf nay bj chof, sInh khoI cua chung bj fu phan va gIaI
phong doc fo gay doc. Ngo doc fhoo dang nay goI Ia ngo doc fhuc an
co dIou kIon hay Ia doc fo fhuc pham nhIom khuan |foxIncoInfocfIon).
13.6.3. Cuc v khuun guy benh vu ngo doc thuc un

627
Bung 13.2: Cac /oai oi kbuan gay nbicm Joc tbuc pbam
Loai benh Mam benh T.pham mang mam benh Thi k mang benh Trieu chng Cach e phong
A Benh nhiem khuan thuc ham
(Shigello/) kiet li
do vi khuan
Cac loai thuoc
giong Shigella
Thuc ham che bien uJt, sua
va san ham sua, nhiem
trung do han.
ThuJng 28 ngay a chay co mau,
sot trong cac ca
benh tram trong.
0ung nuJc sach va bao ve nuJc
chong nhiem khuan. Rua tay sach
truJc va sau khi xu li thuc ham.
(Brucello/) sot
lan song, say
thai, de non
Brucella abortus,
B.melitensis, B.suis
Sua tuJi hoac san ham sua
nhiem trung do sua tuJi
821 ngay, co khi nhieu
thang
Bi ret, suy nhuJc,
kho chiu, dau dau
sot, dau cJ va
khJ, sut can, gay.
Tiet trung sua va san ham sua,
ve sinh va than trong khi sJ mo
den thit va san ham thit.

Bach hau Corynebacterium
dihteria
Sua nhiem khuan tu nguJi 87 ngay viem mui va hong Fhat hien va cach li cong nhan
vat sua mang mam benh.
Stretococcosis
dung huyet, sot
tinh hong nhiet,
hong nhiem khuan
Beta Stretococcus
hemoliticus
Thuc ham nhiem khuan do
chat xi mui hoac nuJc bot va
sua bo bi nhiem khuan J vu.
17 ngay Sot, dau hong co
khi noi not do.
0ung sua da sat khuan. Cong
nhan thuc ham co du trang bi
hong ho lao dong, khau trang.
Kiem tra ve sinh vu bo sua.
Stretococcsis J
thuc ham
Enterococcus,
Stretococcus
aecalis
Thuc ham nhiem khuan do
han hoac do nguJi mang
benh.
ThuJng 218 ngay Buon non mua, dau
dJn va ia chay.

Benh thuJng
han:
a) Benh sot
thuJng han
b) Fho thuJng
han A.
c) Cac ti khac

Salmonella
aratyhi A, Sal.
tyhimurium, Sal.
enteritis, Sal.
enteritidis,
Sal.choleraesuis,
Sal. newort
Thuc ham nhiem han
nguJi mac benh hoac mang
benh.
0iong nhu sot thuJng han.
Thit, thit ga va san ham
trung.
ThuJng 721 ngay


11O ngay

1272 giJ
Kho chiu, an khong
ngon mieng, dau
dau, sot.
(0iong nhu sot
thuJng han)
Bau bung ia chay,
ret, sot, mua va
met nhoc.
Khu trung sua, dung nuJc vo
khuan, cach li nguJi mang
trung, khong de truc tie vJi san
ham.
Tay nguJi truc tie vJi thuc ham
hai sach. Bao ve thuc ham trong
qua trinh che bien va bao quan uJ
lanh thuc ham.

628
Benh lao Mycobaterium
tuberculocis
humanus, bovinus
ti A va B
Sua tuJi nhiem khuan va cac
san ham khac
Thay doi Tuy theo cJ the mac
benh. Binh ki kiem
tra lao dan bo
Khu khuan sua truJc khi uong.
Benh sot tho
tularemia
Fasteurela
tularensis
Bong vat hoang da 81O ngay Bau dau, ret, dau
minh, sot, mua,
hach lam ba sung,
an mat ngon.
Than trong khi sJ mo tho, nen
dung gang tay de bao ve khi
mo kham tho.
Benh giun bao
(xoan trung)
Trichinella stralis Thit lJn tuJi 8G72 giJ Buon non, ia chay,
sot, dau cJ.
uJ dong, nau chin thit lJn va
san ham thit lJn truJc khi an.
B hgo doc thuc ham do vi khuan
hgo doc do tu
cau khuan
Stahylococcus san
sinh doc to ruot
Thit thuc ham giau hydrat
cacbon, dac biet thit chin
211 giJ Buon non, mua, ia
chay, sot, chuot
rut.
uJ lanh nhanh chong thuc
ham.
hgo doc thit do
Cl.botulinum
hgoai doc to
Clostridium
botulinum va
Cl.arabotulinum
Thuc ham dong ho nhiem
khuan, h tren 8,5, thuc
ham che bien J nha
12 giJ den G ngay Chong mat, song
thit, yeu cJ, kho
nuot, thJ kho.
Than trong khi dong ho. Bun
chin thuc ham de ha huy doc
to.
hgo doc do
Cl.erringens
Cl.welchiiti A,
ngoai doc to ti
anha
Thit uJ lanh va nau lai, sua.
Tim thay trong ruot nguJi va
dong vat.
822 giJ (thay doi) Bau bung quan
quai, buon non va
mua (hiem).

(Tbco Waiscr, 1062

629
13.6.4. Go theu mot so v snh vut guy ngo doc thuc
phum den hInh
Trong fhuc pham khong chI fon faI va phaf frIon cac IoaI vI
sInh vaf co IoI, cac vI sInh vaf co haI don chaf Iuong fhuc pham ma
con cac vI sInh vaf gay bonh cho nguoI va dong vaf. Co nhung IoaI
gay ra cac bonh hIom nghoo nhu fa, fhuong han, hoac cac bonh Iay
Ian raf nhanh nhu Ia chay fro om, Iy va cac bonh duong ruof khac
fhuong gap o nong fhon cung nhu o fhanh fhj. ac bIof faI cac nuoc
dang phaf frIon, nguoI fa gap nhIou fruong hop fu vong.
1J.6.4.1. Ngo Joc E.coIi
CoII va paracoII song frong fu nhIon fhuong khong gay ngo doc,
.coII song o ruof gIa cua nguoI va cua dong vaf gIup fIou hoa fhuc an
nhung o dIou kIon nhaf djnh, vI khuan song, so Iuong nhIou Ia dIou
kIon faf you do bonh phaf frIon |vI khuan gay ngo doc co dIou kIon).
.coII fhoo phan nguoI va gIa suc ra fhIon nhIon. Con nguoI dung
phan do do bon cho cay, caI, non no so bj nhIom vao co fho khI an
cac IoaI rau ma khong rua sach bang fhuoc fm hay nuoc muoI.
Kha nang gay bonh raf da dang. . coII gay bonh fruyon nhIom
co fnh chaf Iuu hanh, nhu bonh fa cua fIou gIa suc, bonh Ia chay o
fro om, bonh frung doc nhIom huyof cua fro so sInh. O phu nu, 90%
fruong hop bj nhIom khuan duong fIou Ian dau Ia do .coII, dan foI
fIou Iaf nhaf, fIou dau, fIou ra mau, fIou ra mu. Trong fruong hop co
fho you, suc do khang gIam .coII so vao mau gay nhIom khuan mau.
.coII co fho gay vIom mang nao |khoang 40% vIom mang nao o fro
so sInh); phan Ion cac vu fIou chay Ia do .coII gay ra. .coII co haI
IoaI doc fo Ia noI doc fo co fnh ua ruof va ngoaI doc fo co fnh ua
fhan kInh.
ThoI gIan u bonh fu 2 don 20 gIo, fhuong fu 4 6 gIo. onh
phaf mof cach dof ngof, nguoI bj ngo doc fhay dau bung du doI, raf f
non mua, dI phan Iong fu 115 Ian moI ngay. NhIof do co fho bnh
fhuong hoac hoI sof. onh koo daI fu 13 ngay roI khoI. Truong hop
nang, bonh nhan co fho sof cao, nguoI mof moI, chan fay co quap,
fhoI gIan khoI bonh fuong doI daI.

630
1J.6.4.2. Ngo Joc Jo SluphyIococcus
8tapby/ococcus fhuong song o da nguoI, duong ho hap, duong
fIou hoa. Co khoang 4050% nguoI co mang 8.aurcus o frong khoang
muI. NgoaI ra con fhay chung o quan ao, gIuong chIou, do vaf. KhI
8tapby/ococcus fIof ra chaf dong fu so Iam fhuong fon fao ra mun
nhof, Iam dong soI huyof. Tu o nhIom, chung co fho xam nhap vao
cac noI khac qua duong bach huyof, mau va co fho gay vIom phoI,
vIom mang nao, vIom co fIm, vIom fhan, vIom fuy xuong. Nou bj ngo
doc cac doc fo cua 8tapby/ococcus, chI sau 18 gIo nguoI bonh so buon
non oI mua, fIou chay du doI khong sof va don fhoI ky phuc hoI.
Iuong onforofoxIn co fho gay doc cho nguoI Ia 2mg.
1J.6.4.J. Ngo Joc ShigeIIu
ShIgoIIa nhIom vao ca, qua, rau, fhjf, cac IoaI rau xa Iach fu
nuoc hoac fu phan nguoI. NhIof do phaf frIon cua sbigc//a frong
khoang 1040
0
C. ShIgoIIa fao ra chaf doc dang noI doc fo. NoI doc fo
Ia nhung IIpopoIy saccharIf co o fhanh fo bao. IIpopoIysaccharIf duoc
gIaI phong khI fo bao chof va fan vo. Chung gay kch fhch fhanh
ruof. NgoaI doc fo fac dong Ion ruof va ho fhan kInh frung uong, gay
fIou chay, uc cho hap fhu duong va axIf amIn o ruof non. Nou chung
fac dong Ion ho fhan kInh so co fho gay fu vong. ShIgoIIa vao co fho
qua duong fIou hoa. ChI can Iuong nho 10 100 fo bao cung du gay
bonh. KhI vao duoc frong co fho, chung fan cong Iop bIou mo nIom
mac ruof gIa, fao nhung ap xo nho II fI, gay hoaI fu, Iam ung Ioof va
xuaf huyof. KhI ruof gIa bj fon fhuong gay dau bung du doI, fIou chay
nhIou Ian, phan nhay nhof va co mau.
1J.6.4.4. Ngo Joc SuImoneIIu
Ngo doc SaImonoIIa Ia fruong hop ngo doc fhuc an do vI khuan
fhuong hay gap nhaf. VI khuan gay ngo doc chu you Ia 8a/monc//a
typbi murinum, 8a/monc//a cbo/craac sui cntcritiJis. NgoaI ra con co
cac IoaI 8a/monc//a Tbompson, 8a/monc//a Jcrby, 8a/monc//a
Ncuport, 8a/monc//a scnjicnbcrg, 8a/monc//a kissaagani, 8a/monc//a
nc/cagriJis, 8a/monc//a anatum, 8a/monc//a AbcrJccn.

631
Ngo doc fhuc an do vI khuan 8a/monc//a: 1214 gIo sau khI an
fhuc pham co chua vI khuan, nan nhan so co cac frIou chung: dau
bung, non, fIou chay, foan fhan bj Ianh roI sof, suy nhuoc co fho. Nou
khong cap cuu kjp fhoI co fho dan don fu vong. KhI bj nhIom
8a/monc//a, muI vj fhuc an khong ho fhay doI non raf kho phaf hIon.
Nhung fhuc an do nhIom khuan 8a/monc//a: fhjf gIa suc, gIa cam,
frung, sua, so, oc, ca, fhjf bam nhuyon, frong do frung ga va gan ga
do bj nhIom vI khuan nay hon ca.
Carfor |1888) cho rang, co cho gay bonh Ia do vI khuan
8a/monc//a sInh ra ngoaI doc fo chju nhIof va IoaI doc fo nay gay bonh
cho nguoI va dong vaf. Nhung sau do nhIou fac gIa IaI chung mInh
rang ngo doc do SaImonoIIa khong phaI do ngoaI doc fo gay non ma do
duong fIou hoa hap fhu phaI mof Iuong Ion vI khuan 8a/monc//a song.
KhI vao don mau, vI khuan bj pha vo va fIof ra noI doc fo, gay ngo doc
cho co fho. IoamovIc |1982) chung mInh fron fhuc nghIom rang, chuof
cong frang o dIou kIon bnh fhuong va khoo manh chI uong noI doc fo
fh khong fhay frIou chung bj ngo doc, nhung nou co fho om you, rIong
noI doc fo qua duong mIong cung co fho gay ngo doc.
SaImonoIIa phaf frIon chu you o duong fIou hoa cua nguoI, dong
vaf va con frung. Cac IoaI fhuc pham nhIom SaImonoIIa gom: banh
hon hop, banh m, bap, nuoc cof dua, rau xa Iach, sua Trung, fhjf
hoo, fhjf ga Ia nhung fhuc pham chua nhIou SaImonoIIa nhaf.
SaImonoIIa xam nhap vao co fho bang haI con duong :
- Nguon fu phan |fu phan dong vaf nhIou hon phan nguoI)
- NhIom fu nguoI bonh
VI khuan xam nhap vao co fho, sInh san o ruof, Iam sof koo daI,
II b, roI Ioan fIou hoa va fIong fIm mo. KhI co fho bj nhIom
SaImonoIIa co fho co mof so bIou hIon Iam sang nhu sau:
a. 8ot tbuong ban
SaImonoIIa gay bonh fhuong han va sa/monc//a para A va gay
bonh pho fhuong han. ay Ia nhung fruc khuan co Iong, dI dong,
gram am. Co khang nguyon o Iong, o fhan, dung vao vIoc chan doan

632
huyof fhanh vIdaI va foIIx va khang nguyon do phaf hIon nguoI dang
nhIom khuan. Cay ra sof fhuong han chu you do 8.typbi, 8.paratypbi,
8.scbottmu//cri. Cac IoaI vI khuan nay fhoo fhuc pham vao duong fIou
hoa, vao nIom mac ruof don hach IImpho va sInh san, phaf frIon faI
day. ThoI gIan nay Ia fhoI gIan u bonh. Sau khI phaf frIon voI so
Iuong Ion, mof so fu phan gIaI. Kof qua Ia cac doc fo duoc gIaI phong
va gay doc. Mof so khac so fhoo ho IImpho vao mau va gay nhIom
khuan mau. Tu mau, 8a/monc//a dI don khap co fho gay ra nhung ap
xo khu fru, fhuong fhay nhaf o bong daI, ong fIou hoa. Sau 1014
ngay u bonh, nhIof do co fho fang va nguoI cam fhay Ianh. Trong
fuan hoan, nhIof do fang dan va gIu khoang 3940
0
C frong haI fuan
dau. Co fho bonh nhan suy nhuoc nhanh chong, an khong ngon, mof
moI, gan, Ia Iach fo dan, xuaf huyof ngoaI da, Iuong bach cau gIam.
Sau 3 fuan bonh gIam dan. Sau 2 fuan gIam bonh, co 510% fruong
hop co fho faI phaf. NgoaI hIon fuong Iam san fron 8a/monc//a co
fho chuyon don khu fru o phoI, xuong, mang nao.
b. Vicm ruot. VIom ruof fhuong xay ra do 8.typbimurium. Sau khI
8a/monc//a vao co fho 848 gIo, bonh nhan cam fhay nhuc dau, sof nho,
oI va fIou chay, co bach cau frong phan. onh khoI sau 23 ngay.
Bien phup phong benh
- Cho bIon fhuc an o nhIof do fu 70 do C fro Ion.
- An nong hoac bao quan fhuc an frong fu Ianh cho don Iuc an.
- !op fhuc pham chua cho bIon voI muoI o nong do 6% 8% so
uc cho su phaf frIon cua vI khuan SaImonoIIa.
- Hun khoI cung co fho han cho su phaf frIon cua vI khuan nay.
1J.6.4.5. Ngo Joc Jo CIoslriJium WeIchii
C/ostriJium Wc/cbii san sInh ra 6 IoaI doc fo a, b, c, d, o, f. Trong
6 IoaI nay fh IoaI a Ia doc chu you gay ra ngo doc fhuc an roI don IoaI f.
C/ostriJium phan bo rong raI frong fu nhIon |daf, nuoc, rac, phan nguoI
va gIa suc,) cho non vI khuan do xam nhIom vao fhuc an va do gay ra
ngo doc. Thuc an da nau chn, fhuc an an do khI an khong dun IaI, fhuc
an nguoI Ia nguyon nhan chu you gay ra ngo doc.

633
ThoI gIan u bonh frung bnh fu 1012 gIo, co khI 68 gIo, cung
co khI daI hon, nhung fhuong khong qua 24 gIo. onh xuaf hIon voI
nhung frIou chung vIom ruof, da day, dau bung, Ia chay, phan Iong
hoac foan nuoc, co khI Ian mau, muI, fhInh fhoang co fruong hop non
mua, ca bIof co nhuc dau, sof. ThoI gIan bj bonh fuong doI ngan,
phan Ion chI frong mof ngay Ia khoI. Ngo doc C/ostriJium Wc/cbii do
IoaI f fh frIou chung bonh nang hon co khI gay fu vong.
1J.6.4.6. Ngo Joc Jo lruc hhuun Iy
Nguyon nhan do an phaI mof Iuong Ion vI khuan song. ac
dIom:
+ onh baf dau o af va kof fhuc nhanh chong.
+ Nhung frIou chung ban dau cung gIong nhu ngo doc do sa/monc//a
+ ThoI gIan u bonh fu 6 don 24 gIo. NguoI bj bonh dof nhIon
dau bung kjch IIof, non mua quan quaI kho chju, phan son sof hoac
Iong hoan foan, cuoI cung co mau, muI, nhIof do fron 40
0
C, co Iuc
bonh nhan mo sang.
Xof nghIom fhuc an, phan bonh nhan dou fhay vI khuan song.
Sau khI bj bonh 12 ngay, frong phan bonh nhan cung con co fho
fhay vI khuan. Nhung bonh nhan sau khI khoI co fho bj mac bonh
IaI, do do can fhan frong frong khI fhoo doI. NguoI Ianh fIop xuc voI
bonh nhan co fho bj Iay. Nguon fruyon bonh Ia fhuc an bj nhIom
khuan, nhaf Ia fhuc an nguoI, sua, fhjf, va fhuc an duoc caf gIu o
nhIof do cao. Cac fruc khuan Iy dou co kha nang phaf frIon o fhuc an
chn, nhung chI co fruc khuan Iy krusc sonnc Ia phaf frIon duoc fron
fhuc an song.
1J.6.4.7. Ngo Joc Vibrio
VIbrIo Ia IoaI vI sInh vaf gay bonh fhuong co maf o haI san va cac
san pham haI san. Trong do fhuong fhay nhaf Ia oibrio parabacmo/yticus.
IoaI nay fhuong gay bonh cho nguoI. Vibrio co khoang 28 IoaI. Trong do
co 4 IoaI fhuong fhay nhIou frong haI san nhu :
- V. ou/nijicus

634
- V. a/gino/yticus
- V. cbo/crac
- V. parabacmo/yticus
a. Vibrio parabacmo/yticus
Ia sInh vaf ua man, phaf frIon frong moI fruong co do muoI fu 4
8%, nhIof do chju dung fu 15 don 40
0
C, voI pH fu 5 9,6. Chung so bj
chof khI dua vao nuoc caf. VI sInh vaf doc fo co kha nang gay fan huyof
mau o nguoI. Thuong gap chung frong cac IoaI nhuyon fho, gIap xac o
bIon va ca moI fruong nuoc ngof. jch bonh manh vao mua ho khI nhIof
do am hon gay ra cac bonh dau bung, non, fIou chay, dau dau
b. Vibrio cbo/crac
Vibrio cbo/crac Ia IoaI vI khuan pho bIon raf rong frong fhIon
nhIon. Chung gay ra bonh djch fa |human choIora). onh gay ra do
nuoc ban va fhuc pham bj nhIom frung. Ia mof vI sInh dang fruc
khuan hnh dau phay, chung fhuong phaf frIon fof frong moI fruong
kIom fnh va chuyon dong IInh hoaf bang Iong roI. San sInh ra doc fo
ruof va noI doc fo frong duong fIou hoa, kch fhch nghIom frong
mang nhay va Iam suy you bom nafrI cua fo bao dong vaf, gay bonh
fIou chay. onh fa xuaf hIon khI V.cbo/crac qua duong fIou hoa. Tuy
nhIon, chung chI co fho gay bonh khI chung qua duoc hang rao axIf
cua djch vj. Iou kIon fhu haI Ia chung phaI co kha nang kof dnh
vao mang nhay bIou mo ruof. Muon gay bonh, ngoaI haI dIou kIon
fron, chung phaI fIof ra mof doc fo ruof hoan chInh. KhI xam nhap
vao co fho, fhoI gIan u bonh Ia 1 4 ngay. KhI bonh khoI phaf
fhuong raf dof ngof va bonh nhan fIou chay raf nhIou, buon non, co
fhaf co bung, co fho so maf nuoc nhanh chong. Truong hop bonh
nang co fho maf 20 30 I/ngay.
c. Vibrio ou/nijicus
Vibrio ou/nijicus fm fhay o nuoc bIon va o haI san. Phan Ion
chung khong phaf frIon duoc o nhIof do Ianh non frong fhoI gIan
mua dong raf kho phaf hIon ra chung. Nuoc bIon o vung nao cung co
IoaI vI khuan nay. Tuy nhIon fhay chung co frong nuoc bIon nhIou

635
nhaf vao fhang 5 va fhang 10, Cac bonh nhan fhuong o Iua fuoI 40,
Ty Io fu vong boI vI khuan nay fhuong raf cao.
J. Vibrio a/gino/yticus
IoaI vI khuan nay fhuong fhay f hon IoaI fron, chung fhuong
gay bonh cho nguoI. Nam 1981 va nam 1982 nguoI fa fm fhay chung
frong fhuc pham va phaf hIon ra 15 fruong hop ngo doc fhuc pham
do chung gay ra. |RIppoy S.R., 1994). Chung co kha nang fao ra doc
fo nforofoxIn. KhI vI khuan nay vao co fho, chung phaf frIon raf
nhanh frong mau va gay bonh |Kafhang m.H.,1987).
c. Protcus
Protcus Ia vI khuan co frong fu nhIon, co frong duong fIou hoa cua
nguoI va dong vaf. Thuc pham bj nhIom doc chu you do nguon fu nuoc,
fu dung cu va fu nguyon IIou fhuc pham khong duoc xu Iy fof. Khac voI
cac IoaI vI sInh vaf fron, Protcus chI gay doc khI Iuong fo bao frong co
fho nhIou. oc fo chI dong vaI fro phu fro do Iam fang kha nang fham
fhau cua nIom mac ruof, gIup vI khuan xam nhap vao mau nhanh va
nhIou hon. ThoI gIan u bonh do Protcus fuong doI ngan |khoang 3 gIo).
Co mof so fruong hop co fho koo daI 16 gIo. KhI bj nhIom Protcus, nguoI
bonh non, mua, fIou chay, vIom da day, ruof. NhIof do co fho khong
fang. onh xuaf hIon raf nhanh nhung cung khoI nhanh. Co fho so hoI
phuc frong vong 13 ngay va khong gay fu vong.
j. C/ostriJium
VI khuan gay ngo doc fhuc pham Ia C. pcrjringcns fhuoc IoaI A.
ay Ia fruc khuan gram |+), khong dI dong, yom kh va fao bao fu.
C/ostriJium phaf frIon manh o 55
0
C. NhIof do phaf frIon foI uu Ia
4347
0
6C. NhIof do 1520
0
C Iam cham hoac Iam ngung su phaf frIon
cua vI khuan nay. HIon nay, nguoI fa phaf hIon ra haI chung gay ngo
doc fhuc pham: C/ostriJium botu/inum va C/ostriJium pcrjringcns
|fruoc day goI Ia uc/cbii)
C/ostriJium botu/inum. Ia mof dang fruc khuan ky kh, sInh
san bang bao fu, phaf frIon fof o nhIof do fu 3450
0
C, co o daf, nuoc,
nhaf Ia o fhuc pham co do axIf fhap. oc fo Ia nhung phan fu profoIn

636
co phan fu Iuong Ion, fhuoc vao IoaI doc fo manh nhaf. ChI can 28,3
gram co fho gIof chof 200 frIou nguoI, nhung doc fo so bj phan huy
sau khI dun soI. Nam 1793 o WIIdbad, Worfomburg, co 13 nguoI mac
bonh, frong do co 6 nguoI chof, do an xuc xch. Cac nha khoa hoc da
fm ra fhu pham Ia C/ostriJium botu/inum. Phan Ion fruong hop ngo
doc fhuc pham do C/ostriJium khI fhuc pham chua fron mof frIou fo
bao/gam. ThoI gIan u bonh Ia 824 gIo, frung bnh Ia 12 gIo. KhI bj
ngo doc, nguoI bonh dau bung, fIou chay va gIaI phong nhIou kh.
NguoI bonh sof, buon non. KhI vI khuan hnh fhanh bao fu, chung
fao doc fo ruof va gay ngo doc cho nguoI. oc fo cua CIosfrIdIum bj
baf hoaf o 60
0
C frong 10 phuf.
13.6.5. Khu nung luy lun cuu v khuun trong thuc phum
vu trong mo truong
Phu fhuoc vao fhoI fIof kha ro rof, fhuong xay ra vao mua
nong buc fu fhang 5 don fhang 10, con cac fhang frong nam f hon.
NhIof do frong fhoI k nay fhch hop cho vI sInh vaf song va sInh
fruong, nhaf Ia IoaI C/ostriJium botu/inum.
Phu fhuoc do am moI fruong va do am fhuc pham. O do am
8590% fhch hop cho chung sInh soI
Tho hIon fnh khu vuc dja Iy, phong fuc fap quan, dIou kIon
fhuc an cua fung noI. V du: o vung bIon phaI an ca, o mIon nuI phaI
an nam, rau daI Cac fruong hop nhIom fhuoc fru sau co chIou huong
gIa fang o vung nong fhon. Nguyon nhan: do cac vI khuan sa/monc//a,
protcus, co/i, uc/cbii va cac doc fo cua fu cau vang c/otriJium gay ra.
13.6.6. Ooc to cuu vrut
VIruf Ia IoaI sInh vaf khong co cau fruc fo bao |chI co profoIn vo
va AN hoac ARN). Chung khong fho phaf frIon frong fhuc pham
ma chI co kha nang sInh san, phaf frIon frong co fho sInh vaf khac.
Thuc pham o frong fruong hop nay chI co fac dung nhu vaf fruyon.
Sau day Ia mof so IoaI vIruf hay gap.
Loui PoIio: CIong nforo Ia IoaI vIruf cuc nho |28nm). Chua
ARN bao gom poIIo. KhI vao co fho chung u bonh fu 35 ngay, gay

637
dau dau, ho. KhI bonh xuaf hIon o nao co fho gay chof. Tro om
fhuong man cam voI bonh nay.
Sieu gun A ru E: onh gan A fhuong u bonh khoang 6 fuan.
Trong fhoI gIan sau nay chung sInh san raf manh frong fo bao. SIou
vI frung nay co fho duoc fhaI qua phan. Chung fhuong co maf o cac
IoaI fraI cay nhu fao, dau fay, sua.
Virul guy Ioel Ju Juy: Chung gay bonh khI co Iuong raf
Ion frong bao fu |10
8
10
10
).
13.?. NHKM OOC OO OOC TO CO SAN TRONG NGYKN
LK THC PHAM
13.?.1. Go theu
Nguyon IIou chu you cho cho bIon fhuc pham Ia fhuc vaf va dong
vaf. NhIou fruong hop fhuc vaf va dong vaf duoc su dung fruc fIop
khong can qua cho bIon. Mof so frong do chua chaf doc. Cac chaf doc
do co fho bj pha huy frong qua frnh cho bIon, co fho fon faI sau qua
frnh cho bIon va khI do chung so gay ngo doc cho nguoI fIou dung.
13.?.2. Mot so lou nguyen leu vu sun phum thuc phum
chuu chut doc
Trong qua frnh sInh fruong va phaf frIon, do dac fnh IoaI hay
do fu vo, cac IoaI fhuc vaf va dong vaf co kha nang fao ra cac chaf doc
doI voI nguoI va dong vaf khI fIop xuc voI chung hoac su dung chung
Iam fhuc an. VaI fro cua cac chaf doc nay doI voI ban fhan fhuc vaf va
dong vaf sInh ra chung van chua duoc Iam sang fo. Co fho do Ia san
pham frao doI chaf bnh fhuong va so duoc fhaI bo ra khoI co fho
chung nhu cac chaf khac. Cung co fho do Ia mof co cho fu vo cua cac co
fho nay. au sao, cung can phaI hIou bIof do phong franh.
13.?.2.1 Chut doc co trong nguyen leu thuc phum
ang nhIou phuong phap hoa Iy hIon daI, cac nha khoa hoc da
xac djnh chnh xac fhanh phan, cau fruc va co cho fac dung cua mof
so hoa chaf co kha nang gay doc, co frong nguyon IIou fhuc pham.

638
H
2
C NH
C=S R-HC
O

Cuc chut guy buou co: uou co Ia su phnh fo cua fuyon
gIap |fhuyroIdo). Nguyon nhan Ia do su saI Ioch frong hap fhu Iof. Co
haI nguyon nhan chnh dan don fnh frang buou co:
o o fhIou Iof frong khau phan fhuc pham
o o frong mof so fhuc pham nhaf Ia fhuc vaf, co chua mof so
chaf doc hoa hoc, co kha nang ngan can su hap fhu Iof vao fuyon
gIap. Trong do co chaf ThIogIucosIdo. uoI fac dung cua onzymo, chaf
nay da duoc chuyon hoa va fao ra chaf co hoaf fnh manh, gay buou
co. Nou fhuc pham duoc gIa nhIof frong qua frnh cho bIon Iau so Iam
pha huy ThIogIucosIdo nay.
Cau fruc cua chaf ThIooxazoIIdono:
- O cay bap caI va caI bong co chaf
gay buou co Ia ThIocyanafo.
- NgoaI ra cac IoaI caI fron con chua
ISOfhIocyanafo.
HaI chaf nay so canh franh Iof khI
fong hop ThyroxIno. Kof qua fuyon gIap
khong nhan duoc Iof.
Ca ba chaf fron duoc gIaI phong fu ThIogIucosIdo duoI fac dung
cua onzymo ThIogIucosIdomyrosInaso. nzymo nay co fho bj km
ham khI su dung nhIof do 90
o
C frong 15 phuf. Trong duong fIou hoa
co nhIou IoaI vI khuan cung co kha nang chuyon hoa ThIogIucosIdo
fhanh ba chaf fron, nou ThIogIucosIdo duoc dua nguyon von vao
duong fIou hoa.
Chut HemugIuline chut kIm hum su tung truong vu
hup thu thuc un: Chaf nay co nhIou frong haf ho dau. Chung gan
vao mang nhay ruof non, han cho su hap fhu cac chaf dInh duong. Ta
do dang IoaI chung ra khoI fhuc pham bang cach gIa nhIof frong moI
fruong nuoc. Hcmag/utinc frong dau nanh duoc goI Ia Pbytaog/utininc
hay Lcctin. ay Ia mucoprofoIn. Chung co kha nang kof khoI frong fo
bao. Chung Iam han cho fang fruong o fro om, Iam han cho su hap
fhu chaf dInh duong qua fhanh ruof non. O haf fhau dau |dac bIof Ia

639
o qua kho dau fhau dau) cung co mof chaf fuong fu. IoaI nay co doc
fnh cao hon IoaI fron.
Cuc chut guy nguy co vu te let: NguoI fa da fach duoc fu
mof ho dau ma dan An o fhuong su dung Iam fhuc pham |IoaI dau
Iafhyrus va vIcIa) ba chaf gay nguy co va fo IIof o nguoI Ia:
AmInopropIonIfrIIo. ChI can 0,10,2% khoI Iuong chaf nay frong mo
so gay gay roI Ioan su fao fhanh CoIagon o mo IIon kof va xuong;
acId , dIamInobufIrIc; va cyanoIaIanIn. HaI chaf sau fac
dong Ion ho fhan kInh frung uong. Cac chaf nay do bj IoaI bo khI gIa
nhIof frong qua frnh cho bIon.
Cuc chut kIm hum enzyme
u. Cac Antitrypsinc
Mof so IoaI ngu coc, haf dau co chua cac chaf km ham
onzymo. Trong do, cac chaf AnfIfrypsIno Ia duoc nghIon cuu nhIou
nhaf. Cac chaf AnfIfrypsIno Iam uc cho hoaf dong cua cac onzymo
profoaso, Iam gIam kha nang fhuy phan cua chung. Kof qua Ia Iam
fang su fhaI cac profoIn frong fhuc pham fhoo phan. NguoI fa cung
chung mInh rang nIfo profoIn frong phan khong chI dI fu fhuc pham
ma con dI fu djch fuy.
b. Anticbo/incstcrasc
ChoIInosforaso fham gIa vao qua frnh chuyon cac sung fhan
kInh. Nou bj cac chaf km ham fac dung, onzymo nay so bj baf hoaf.
o do ho fhan so bj anh huong. Cac chaf nay fhay nhIou o frong
khoaI fay, ca daI do, ca chua.
c. Gossypo/
Kho dau bong Ia nguyon IIou gIau profoIn va duoc dung nhu mof
nguon fhuc pham cho gIa suc. Nhung kho dau bong IaI chua raf nhIou
gossypoI. Chaf nay km ham qua frnh fhuy phan o ho fIou hoa va co
kha nang gay ngo doc fruc fIop. ong vaf nhaI IaI f man cam voI
gossypoI hon dong vaf khong nhaI IaI. NguoI fa fhay rang frong
duong fIou hoa, mof phan gossypoI IIon kof voI profoIn fao non chaf
bon vung, Iam cho profoIn khong duoc fIou hoa.

640
J. OoomucoiJc
Trong Iong frang frung co chua chaf khang dInh duong Ia
OvomucoIdo. NgoaI fac dung do ra, chaf nay con Iam phnh Ia Iach,
han cho su fIof djch. KhI gIa nhIof, Iong frang frung dong dac hoan
foan so Iam maf fac dung cua chaf nay. NguoI fa cung chung mInh
rang, OvomucoIdo chI fac dung xau don dong vaf chu chua fm ra
nhung fac dong xau don nguoI.
c. G/uco:it sinb cyanbyJric
Cac nha khoa hoc da fm ra frong khoaI m co chua chaf gIucozIf
nay. uoI fac dung cua oxynIfrIaso, chung so gIaI phong fhanh axIf
cyanhydrIc. Chaf nay Iam cho gay buou co. Con nhan cua mof so haf
nhu dao, man, so cung co fho sInh ra mof Iuong khong nho axIf
cyanhydrIc. Ko ca ruou vang va ruou khong chung caf duoc san xuaf fu
cac IoaI qua fron co Ian haf nhIou khI cung raf nguy hIom.
j. Cac amin co boat tinb sinb /y
NhIou IoaI fhuc pham co chua amIn vong nhu hIsfamIn,
fyramIn, frypfamIn, sorofonIn. Cac IoaI amIn nay co fac dung xau don
ap suaf cua ho fuan hoan. Thuong chung co frong chuoI, dua, ca chua,
mof vaI IoaI phomaI, ruou vang. o do, co nhIou fruong hop ngo doc
do an phomaI.
g. Cac cbat kbang oitamin
KhI su dung cac IoaI fhuc pham khac nhau co su doI khang gIua
cac vIfamIn, nhu: chaf dIcoumaroI co frong cay xa fruc fhao |khang
vIfamIn k; chaf focophonoI fon faI frong fhuc pham co kha nang
Iam gIam su hap fhu va pha huy vIfamIn frong ruof; v.v...
b. 8u Joi kbang canxi oa cac nguycn to Mg, Zn, oa Fc
HaI IoaI axIf co fac dung Iam fang su doI khang gIua canxI va
cac nguyon fo vI Iuong fron Ia axIf oxaIIc va phyfIc. AxIf oxaIIc co
nhIou frong cac IoaI rau, nhung Iuong cua chung o IoaI rau khong
dong dou. AxIf phyfIc co frong ngu coc.


641
i. Cac cbat gay ung tbu
Nam 1936, nguoI fa da quan fam don kha nang gay ung fhu cua
mau vang bo. Chaf fao ra mau vang cua bo nay co fon khoa hoc Ia
Dimctby/aminoa:obc:cn, ngay fruoc nguoI fa cho rang chaf nay duoc
phop su dung rong raI frong cho bIon fhuc pham v fnh vo haI cua
no. KhI nghIon cuu ky cho fhay, chaf vang nay duoc su dung Iau daI
so co fho gay ung fhu.
1J.7.2.2. Thuc rul chuu chul Joc
a. Ngo Joc Jo kboai tay nay mam
Trong qua frnh nay mam, cu khoaI fay so fao nhIou chaf
so/anin. ay Ia mof chaf co doc fnh cao |fhuoc Anca/oit, chI can 0,1
0,2 g/kg fho frong co fho gIof nguoI). KhI fa an khoaI fay co chua
so/anin so gay Ia chay dau bung, sau do Ia fao bon. Nou ham Iuong
so/anin frong co fho cao co fho dan don hIon fuong gIan dong fu va
IIof nho haI chan. Con nou ham Iuong soIanIn qua cao so dan don ho
fhan kInh frung uong bj fo IIof, ho ho hap khong hoaf dong, Iam fon
fhuong co fIm va fIm khong fho hoaf dong.
b. Ngo Joc Jo san (kboai m cbua cbat Joc
Trong san (manibot), baf k IoaI san nao, bao gIo cung co mof
chaf doc goI Ia gIucozIf xyanogIonofIc nhung fuy fhoo IoaI san, chaf
doc nay co nhIou f khac nhau. O nuoc fa, cac gIong san fh raf nhIou
nhung noI chung co fho chIa ra Iam haI IoaI:
IoaI san dang: con goI Ia san fau hay san fa, Iuc dun chn Ion fh
frong, doo, f bof.
IoaI san ngof: con goI Ia san fay hay san m, khI Iuoc chn fh
frang fInh, an raf bo, co nhIou chaf bof.
Trong haI IoaI nay, IoaI san dang bao gIo cung chua nhIou gIucozIf
xyanogIonofIc hon v chaf doc nay co vj dang. IoaI san dang v co nhIou
chaf doc non co kha nang gay doc nhIou hon IoaI san ngof.
KhI an phaI san doc hoac qua nhIou san ma cho bIon chua kI,
chaf gIucozIf xyanogIonofIc chua fan hof. KhI gap mon fIou hoa, axIf

642
hoac nuoc chaf nay so bj fhuy phan va gIaI phong ra axIf cyanhydrIc.
AxIf nay o dang fu do so gay ra ngo doc. Nou chung fa su dung IIou
Iuong cao co fho gay chof nguoI. IIou Iuong co fho gay ngo doc Ia
20mg cho nguoI Ion, IIou gay chof Ia 1mg/kg fho frong. AxIf
xyanhydrIc frong ruof so ngam vao mau va fac dong vao ho fhan
kInh frung uong, gay roI Ioan frong co fho.
TrIou chung khI nhIom doc san Ia: nhuc dau, chong maf, buon
non, mof moI foan fhan, kho co hong va muI, mach you, cuoI cung
chof do fruy fIm mach.
Bung 13.3: Pban bo /uong axit xyanbyJric trong cu san
Cac thanh han cua loai san dang Axit xyanhydric (mg/1OOg)
vo mong hia ngoai 7,GO
vo day hia trong 21,GO
hai dau cu 1G,2O
Ruot san (han an duJc) O,72
Loi san 15,8O
KhI bj oxI hoa, axIf xyanhydrIc so fao fhanh axIf xyanIc khong
doc, hoac khI chung kof hop voI mof IoaI duong nao do cung so khong
doc nua.
c. Ngo Joc Jo an mang
Mang cung chua axIf xyanhydrIc nhung ham Iuong cua chung
phan bo dou khap cac fhanh phan cua mang.
Bung 13.4: Ham /uong axit xyanbyJric o mang tuoi oa mang cbc
bicn
Loai mang ham luJng axit xyanhydric (mg/1OOg)
Mang tuJi chua luoc ki 81,4 81,8
Mang tuJi luoc ki 2,7O
huJc luoc mang 1O,OO
Mang ngam chua 2,1G

643
TrIou chung khI ngo doc mang cung gIong nhu ngo doc san. o
do, muon han cho duoc hIon fuong ngo doc khI su dung mang can
phaI Iuoc mang va bo nuoc Iuoc.
J. Ngo Joc Jo Jau Jo
Trong mof so ho dau nhu dau kIom, dau moo co chua Iuong
gIucozIf doc fuong doI Ion |frong do dang ko nhaf Ia phasooIufamIn,
phasooIunafo). Cac chaf nay khI gap onzym frong ho fIou hoa so fao
ra gIucoza, axofon va axIf xyanhydrIc.
C
10
H
17
NO
6
+ H
2
O C
6
H
10
O
6
+ C
3
H
6
O + HCN
c. Ngo Joc Jo bat banb nban Jang
Hanh nhan co fon khoa hoc Ia amiJa/is communis. Hanh nhan
co chua mof IoaI gIucozIf goI Ia amIdaIIn. Chaf nay khI bj fhuy phan
so fao ra gIucoza, aIdohyf bonzoIc va acId xyanhydrIc.
j. Ngo Joc Jo bat /anb
Kho dau Ianh co chua mof IoaI gIucozIf co fon khoa hoc Ia
IInamarIn. Chaf nay khI bj onzym IInaza fhuy phan so fao fhanh
gIucoza, axofon, axIf xyanhydrIc. Ham Iuong axIf xyanhydrIc cua haf
Ianh raf Ion. Trong 1kg haf kho co fho chua don 200mg axIf
xyanhydrIc.
g. Ngo Joc Jo an Jau tuong song
au fuong Ia mof nguyon IIou fhuc pham raf gIau profoIn va
IIpIf. Tuy nhIon, frong dau fuong co nhIou chaf raf khac nhau co fho
gay ra cac bonh nhu buou co, fon fhuong gan, kIom cho su phaf frIon
nou dong vaf khong nhaI IaI va nguoI su dung dau fuong song khong
qua cho bIon. Cac IoaI dong vaf nhaI IaI khong bj anh huong boI fac
dung fron. o do, khI su dung nhaf fhIof phaI xu I dau fuong.
b. Ngo Joc Jo tbuc oat cbua saponin
SaponIn co frong haf do, vo cay va ro mof so IoaI cay fhuoc ho
poIygonacoao. KhI an phaI saponIn so co hIon fuong hong cau bj pha
huy, huyof ap fang, fang su hap fhu va fac dung cua cac chaf ancaIoIf
vao co fho. o franh bj ngo doc saponIn, nguoI fa khuyon phaI rua nuoc.

644
i. Ngo Joc Jo bat oc
Trong haf vo co chaf doc Ia rIxIn. Chaf nay raf doc. IIou Iuong
gay chof nguoI Ia 0,003 g/kg fho frong. KhI vao co fho rIxIn Iam ngung
kof hong cau va pha huy hong cau.
1J.7.2.J. Dong rul chuu chul Joc
Bung 13.5: oc to tm tbay trong tbuc pbam tbuy san
STT Loai doc to Bia diem/ thJi
diem sinh doc to
Bong vat/ cJ quan mang benh
1 Tetrodotoxin Trong ca truJc
khi chet
Ca noc (tetra dontidae) co trong buong
trung, gan, ruot.
2 Ciguaterat Tao bien hJn 4OO loai ca nhiet dJi va can nhiet
dJi.
8 SF doc to gay benh
ia chay
Tao bien hhiem the an qua mang loc, chu yeu
trong tuyen tieu hoa va tuyen sinh duc.
4 hSF doc to gay loan
than kinh
Tao bien hhiem the an qua mang loc, chu yeu
trong tuyen tieu hoa va tuyen sinh duc.
5 ASF doc to gay
chung chong quen
Tao bien hhiem the an qua mang loc, chu yeu
trong tuyen tieu hoa va tuyen sinh duc.
G FSF doc to gay chung
liet co tu tao bien, cac
loai nhuyen the
Tao bien Tuyen tieu hoa va tuyen sinh duc cua
ca.
(Tbco Tay/or (10SS, Ha// (1001, WHO (10S4, 10S0 oa ToJJ (100J
a. TctroJotoxin
TofrodofoxIn fhuong fhay o gan, buong frung va ruof cua nhIou
IoaI ca. ay Ia doc fo nguy hIom nhaf frong ho fofradonfIdao, v du
nhu ca noc. Chaf doc o ca noc fap frung chu you o phan noI fang, dac
bIof o frung, gan, ruof, fInh hoan va da. TofrodofoxIn co fnh bon voI
nhIof non nau, nuong, phoI, say cung chang Iam cho TofrodofoxIn bj
phan huy. nh fhuong fhjf ca noc khong doc nhung khI ca chof
TofrodofoxIn fu noI fang ngam vao fhjf, gay ngo doc cho nguoI an.

645
HIon fuong cho bIon ca noc Iam gIa cac IoaI ca kho khac, gay kha nang
fram frong hon so ca ngo doc v an ca noc. Ca noc chIom khoang 5%
ca bIon nhIof doI foan fho gIoI. NguoI fa da fhong ko duoc ca fhay 60
IoaI, frong do da co 30 IoaI ca doc, bIon VIof Nam co khoang 20 IoaI
ca noc. TofrodofoxIn co kof cau nhu mof caI nuf voI hnh dang fuong
fhch va hoa fnh phu hop, co kha nang bjf kn nhung Io nho va cac
fo bao fhan kInh, Iam fac duong dI chuyon cua cac Ion Na
+
khong
fruyon dI frong ho fhong fhan kInh, Iuc do day fhan kInh bj fo IIof,
moI su van dong bj vo hIou hoa, dan don fo IIof foan fhan xay ra cap
fhoI, nhanh chong dan don caI chof cho nan nhan. NgoaI ca noc ra,
cung con mof so IoaI ca khac co doc fo nay nhu: bach fuoc, och dom,
mof so dong vaf khong xuong song nhu cac IoaI sao bIon, oc, cua,
sam, san Ia, cac IoaI fao bIon.
Cuc lrieu chung hhi bj ngo Joc cu noc: |xom chuong 14):
ThoI gIan u bonh khoang 224 gIo, fruong hop nhIom doc nang chI
20 phuf sau khI bj nhIom doc. au fIon nan nhan bj Ioan cam gIac, fo
o moI, IuoI, muI, cam gIac kIon bo o dau ngon fay, ngon chan, kho
chju, xung huyof o maf, do mo hoI, Ianh va non mua. Nhung frIou
chung nay chI koo daI khoang 2 gIo. Sau do Ia fhoI k foan phaf: Ioan
cam gIac, gIan dong fu, IIof nho o chan, gIam phan xa o xuong banh
cho va gan gof, ngua daI dang, buon non mua, Ia chay, co cung co
bung, mof daI fIon, mach cham, huyof ap ha onh fIon frIon raf
nhanh, 124 gIo sau khI xuaf hIon nhung frIou chung fron, bonh
nhan bj hon mo roI chof v fo IIof ho hap. Ty Io nguoI chof v ngo doc
ca noc khoang 60%. Nou sau 24 gIo nan nhan con song fh con hI
vong fhoaf khoI bonh. Cac chaf doc co fho o frong cac bo phan sau:
Trong buong frung co fofrodofonIn, axIf fofrodomIc, frofrodofoxIn.
Trong gan co hopafoxIn.
O da va frong mau ca cung co cac IoaI doc chaf fron.
Thjf ca fhuong khong doc nhung khI ca chof, ca bj uon fhoI,
chaf doc fu buong frung, gan so ngam vao fhjf ca. KhI do fhjf ca fro
non doc.


646
Chaf doc fofrodonIn gay fac dong raf manh Ion ho fhan kInh.
Truoc fIon chung fac dong Ion ho fhan kInh frI gIac, roI don ho fhan
kInh van dong. Sau do fac dong Ion ho fhan kInh ho hap va bonh
nhan so fu vong.
b. Ngo Joc Jo an coc
Trong cac IoaI coc, IoaI DcnJrobatcs Ia IoaI co chua chaf doc co
doc fnh manh nhaf. Chaf doc cua coc bao gom cac chaf: bufogIn,
bufIdIn, bufofaIIn, bufofonIn, bufofoxIn, phrInIn, phrynoIyzIn. Cac chaf
doc cua coc fap frung o fuyon sau haI maf va haI IoaI fuyon fron da
coc Ia fuyon Iung va fuyon bung. Thjf coc khong doc nhung da coc va
foan bo gan, ruof, frung dou raf doc, gay ngo doc cho nguoI an.
1J.7.2.4. Ngo Joc Jo un phui num Joc
Trong fhIon nhIon co raf nhIou IoaI nam. Trong do co nhIou IoaI
co fho su dung Iam fhuc pham raf fof. Tuy nhIon co haI IoaI duoc coI
Ia IoaI nam doc. o Ia amanita muscaria va amanita pba//oiJcs.
Ngo Joc Jo num umunilu muscuriu: IoaI nam nay con co fon
Ia nam baf moI. IoaI nam nay sInh ra chaf doc co fon khoa hoc Ia
muscarIn va mof so chaf doc khac. Trong do, muscarIn duoc coI Ia doc
nhaf. KhI an phaI nam doc nay, bonh so phaf ra frong vong fu 1 6
gIo. NguoI an phaI nam doc so bj Ioof da day, vIom ruof cap fnh, non
mua, Ia chay, chay nuoc daI, ra raf nhIou mo hoI, fhan fho co quap.
KhI chaf doc ngam vao frung uong fhan kInh, so Iam fo IIof ho hap.
onh nhan co fho chof. Tuy nhIon, fy Io fu vong khong cao Iam.
Ngo Joc Jo num umunilu phuIIoiJes: IoaI nam nay con co
fon Ia nam cho, nam mu frang. IoaI nam nay raf doc. HIon nay,
nguoI fa da fm ra duoc 3 chaf:
PhaIIIn: con co fon Ia amanIfa homoIIzIn, do dang bj pha huy
o 70
0
C, o moI fruong kIom you va axIf you. NgoaI ra, chung do bj mon
fIou hoa |popsIn, frypxIn) pha huy. IoaI chaf doc nay co fnh fan
huyof.
PhaIIoIdIn: cong fhuc hoa hoc Ia C
30
H
39
O
9
N
7
S. Chaf nay gay
fon fhuong gan.

647
AmanIfIn: cong fhuc hoa hoc C
33
H
45
O
12
N
7
S. Chaf nay do fan
frong nuoc. Tac dung gay doc cham, fhuong gay fhoaI hoa fo bao fIou
nhan.
KhI an phaI IoaI nam nay bonh fhuong xuaf hIon cham. Cung
do do ma cac chaf doc da du fhoI gIan xam nhap vao mau gay fac haI
sau nay. Ty Io fu vong khI an phaI nam nay Ion foI 90%. NgoaI haI
IoaI nam fron fa con fhay cac IoaI nam sau day co chaf doc cung raf
manh: amanita pantbcrina, /cpiota bc/oco/a, stropbaris coroni//,
psa//ota xantbcJcrma, russu/a cmctica, cnto/oma.
13.8. KKT LAN
O nhIom fhuc pham Ia dIou kho Iuong fruoc va kho co fho franh
duoc. V fho, dam bao cac fhao fac frong khI fIon hanh cac buoc IIon
quan don fhuc pham phaI Iuon duoc daf Ion hang dau va phaI fuan fhu
mof so dIou kIon vo vo sInh an foan fhuc pham:
Nguyon IIou dung do cho bIon.
Iou kIon vo sInh frong cho bIon fhuc pham.
Iou kIon bao quan fhuc pham.
Iou kIon van chuyon fhuc pham.
Iou kIon phan phoI fhuc pham.
Vo sInh ca nhan va cho bIon fhuc pham.
Nhung fhao fac fron so phan nao han cho duoc kha nang sInh soI
va Ian fruyon doc fo gay bonh cua vI sInh vaf boI fhuc pham Ia moI
fruong raf co IoI cho chung phaf frIon. Cac nha may, x nghIop, khu cong
nghIop phaI co ho fhong xu Iy chaf fhaI va phaI xay dung o vung cach xa
khu do fhj, khu dan cu, xa nguon nuoc do fhj, xa nhung vung canh fac, san
xuaf Iuong fhuc fhuc pham. Cac nha nong phaI han cho vIoc su dung fhuoc
fru sau co nguon goc hoa hoc, fhay fho bang cac IoaI fhuoc co nguon goc fu
nhIon.
CuoI cung, khong co vIoc bao vo fhuc vaf |chu you dung cac IoaI
fhuoc fru sau) fh mua mang fron fho gIoI chI daf duoc 70% muc
chung fa dang fhu hoach. Tuy nhIon, Jieu Jo hhong co nghu Iu

648
hhong Jung chul Joc, chung lu hhong lhe lhu houch Juoc
muu mung nuu. Iou nay co nghIa Ia, chung fa phaI nghIon cuu va
ung dung cac cong ngho san xuaf sach frong nong nghIop |su dung
quan Iy djch haI fong hop IPM) hay cac bIon phap phu hop nham
nang cao hIou qua cua cong ngho sau fhu hoach, frach fnh frang bIon
doI cac chaf noI doc fo foI con nguoI va ho sInh fhaI.

TA LK THAM KHAO
1. Io Huy a |2002), oc boc moi truong, Nha xuaf ban aI hoc
Quoc gIa TP Ho Ch MInh.
2. Hoang Van nh |2002), oc cbat boc cong ngbicp oa Ju pbong
nbicm Joc, Nha xuaf ban Khoa hoc va ky fhuaf.
3. o nh jch |1963), Ngo Joc tbuc an, Nha xuaf ban Y hoc, Ha
NoI.
4. Io Van Khoa, Nguyon uc Iuong, Nguyon Tho Truyon |1999),
Nong ngbicp oa moi truong, Nha xuaf ban CIao duc.
5. Iuong uc Pham |2000), Vi sinb oat boc oa an toan oc sinb tbuc
pbam, Nha xuaf ban Nong nghIop, Ha NoI.
6. Mohamod IarbI ouguoror, Io Anh Tuan bIon djch |2001), Nan o
nbicm oo bnb, Nha xuaf ban Ha NoI, Ha NoI.
7. Nguyon uc Iuong, Pham MInh Tam |2002), Vc sinb oa an toan
tbuc pbam, Nha xuaf ban aI hoc Quoc gIa TP Ho Ch MInh.
8. Trjnh Thj Thanh |2000), oc boc, moi truong oa suc kboc con
nguoi, Nha xuaf ban aI hoc Quoc gIa Ha NoI.
9. WoIfdIofrIch IchIor Nguyon Thj Thn bIon djch |2001), Cbat Joc
trong tbuc pbam, Nha xuaf ban Khoa hoc va ky fhuaf, Ha NoI.


ChI nhan su cong fac cua Phan Thj My Hanh, Nguyon Thj ch
Chau, Nguyon Cao Nguyof Quo.

649
CHONG 14


OC TO CA NOC
(Poisoning by tetraodontidea)


14.1. GO THK
HIon nay, o nuoc fa, fnh hnh ngo doc ca noc dang co chIou
huong gIa fang. o Ia mof van do cap bach cua xa hoI. Iam fho nao
do ngan ngua fnh frang nay va khaI fhac hop Iy nguon IoI fhuy san
fu ca noc 7 o chnh Ia noI dung cua chuong nay.
14.1.1. Ngo doc cu noc tren the go
Trong chuyon hanh frnh vong quanh fho gIoI Ian 2 cua fhuyon
fruong Jamo Cook vao ngay 8/9/1974, khI nguoI dau bop baf duoc mof
IoaI ca, va IoaI ca nay raf Ia non da duoc fhuyon fruong mo fa raf ky
frong cuon nhaf ky cua mnh: Raf may cho chung foI Ia vIoc gIaI
phau va mo fa maf qua nhIou fhoI gIan, koo daI don dom non chI
dom nau duoc gan va buong frung. Mr.Iorsfor |nha fu nhIon hoc cua
doan fham hIom) va foI chI an raf f. on khoang 3 4 gIo sang
chung foI bj co cung IaI, ra roI cac chI, co cam gIac fay bj chaf duf va
chan fu Ianh cong buoc vao dong Iua. ToI hau nhu maf hof nhan fhuc
va khong fho phan bIof gIua mof vaf nang va mof vaf nho. Trong fay
foI mof bnh nuoc day va mof chIoc Iong chIm Ia nhu nhau. Ca haI
chung foI dou non va sau do mo hoI va ra. Sang hom sau phaf hIon
mof frong so Ion an bo Iong da chof. KhI nhung nguoI dja phuong
fhay chung foI phoI ca nay ho da vo cung ngac nhIon va cho bIof ca
nay khong an duoc.

650
oI voI ca noc fh bo phan gan Ia bo phan chua nhIou doc fo
nhaf. Nou chung fa an phaI mof Iuong du f fh so chof ngay sau nua
gIo. Nou Io ngam cung so dan don fu vong vaI gIo sau do, va nou do
gan cham vao IuoI so gay ra baf fInh nhIou gIo.
Iou nay duoc fm fhay frong ban fuong frnh cua nha Ijch su
hoc I. J. CIavIjoro frong chuyon hanh frnh fm dja dIom dong quan
moI o aja CaIIfornIa. an fuong frnh ghI: on nguoI Inh da fm
fhay mof dam Iua va ngu dan dja phuong dang nuong va an mof IoaI
ca Ia nhung bo IaI gan frong Iou. Mac du da duoc ngu dan canh bao
nhung mof nguoI Inh van Iay gan an va chIa cho nhung nguoI khac.
Mof frong so ho an chuf f, mof nguoI khac chI ngam khong nuof,
nguoI fhu ba chI cham IuoI fhu. Kof qua Ia nguoI dau fIon chof sau
nua gIo, nguoI fhu haI chof sau do, nguoI fhu ba baf fInh cho don
sang hom sau.
Vao ngay 29/4/1996, ba fruong hop ngo doc TofrodofoxIn o
CaIIfornIa ma nguyon nhan Ia an phaI ca noc do mof nguoI cong
nhan mang vo fu Nhaf an duoI dang fhuc pham Iam san. So Iuong
moI nguoI an Ia raf f, khoang fu don con. Nhung frIou chung
baf dau xuaf hIon khoang 3 don 20 phuf sau khI an vao, va faf ca 3
nguoI duoc dua dI cap cuu. Nhung bao cao sau day duoc khao saf boI
ban Suc khoo va MoI fruong San Iogo |SOKH: Tho San Iogo
oparfmonf of nvIronmonfaI HoaIfh) va co quan Quan Iy Thuc an va
Thuoc |FOA: Iood and rug AdmInIsfrafIon). Nhung fruong hop da
xay ra:
Trng hp 1: Mof nguoI dan ong an mof mIong ca noc |co
khoang 7,2 g). Khoang 10 don 15 phuf sau khI an, anh fa cam fhay
ngua ngay frong mIong va moI dI kom fhoo Ia su choang vang, nhuc
dau Iam cho co fho cam fhay mof nhoc, co hong duong nhu bj fhaf IaI,
kho khan khI noI, nang o nguc, maf do bung, non mua Chan fay anh
fa bj you dI, va anh fa khong fho dung vung. Qua cuoc kIom fra cua
fh huyof ap cua anh fa Ia 150/90 mmHg; nhjp dap fIm Ia 117 nhjp/
phuf, nhjp do ho hap Ia 22 Ian frong mof phuf, nhIof do co fho 37,4
o
C.

651
Trng hp 2: Mof nguoI dan ong 32 fuoI an khoang 3 mIong
fhjf ca noc |42,5 g). Khoang 23 phuf sau khI anh fa an mIong fhu 3,
anh fa cam fhay ngua ngay frong mIong va IuoI, anh fa cam fhay you
va sup do va anh fa nghI mnh so chof . Qua gIam nghIom cua :
huyof ap cua anh fa 167/125 mmHg, nhjp fIm Ia 112 nhjp/phuf, nhjp
do ho hap 20 Ian frong 1 phuf
Trng hp 3: Mof nguoI dan ong 39 fuoI dung mof mIong ca
noc |khoang 7,2 g). Khoang 20 phuf sau khI an, anh fa cam fhay
choang vang va nang nguc. Qua kof qua cua , huyof ap cua anh ay
Ia 129/75 mmHg, nhjp fIm 84 Ian frong 1 phuf, nhjp do ho hap 22 Ian
frong 1 phuf, nhIof do 36.2
o
C,
a fruong hop fron dou duoc chan doan Ia ngo doc TofrodofoxIn,
mof IoaI doc chaf co frong ca noc, ca maf frang daI duong, ca nhm,
bach fuoc Chaf doc nay fap frung chu you o gan, ruof, frung, fuyon
sInh duc, da fhjf. TofrodofoxIn Ia mof nourofoxIn manh ma co kha
nang gay chof 60% nhung nguoI an phaI.
Nhung frIou chung chung gap phaI sau khI an Ia ngua IuoI va
bon frong mIong, non mua, choang vang, nhu nhuoc. Nou frIou chung
fang Ion fh caI chof co fho xuaf hIon fu 6 don 24 gIo, hoac Ia frIou
chung IIof bap fhjf ho hap. Nhung frIou chung khac bao gom: bap fhjf
co rum, foaf mo hoI, vIom mang phoI, huyof ap fhap, fIm cham, su do
non nhung phan xa cua gIac mac.
Chan doan dua vao nhung frIou chung Iam sang va Ijch su an
vao. u fIon Iuong chof cao IIon quan don su ngo doc fofrodofoxIn, ba
nguoI duoc mo fa frong bao song sof co Io boI v Iuong doc fo nho.
Mac du vIoc nhap khau ca noc vao Hoa Ky bj cam, nhung IA da cho
phop ca noc duoc nhap khau va phuc vu frong cac quan nguoI Nhaf
voI nhung quI fac nhaf djnh.
Mof fhoa fhuan hop fac voI o Suc khoo va Phuc IoI Nhaf dam
bao rang ca noc duoc xu Iy va chung nhan an foan cho fIou fhu fruoc
khI xuaf khau boI chnh phu Nhaf an. Thoo nguoI Nhaf fh nou duoc
Iam sach va an foan dung muc, fhjf ca noc so kch fhch cac bap fhjf
va dom IaI su duyon dang cho nguoI an.

652
O Nhaf, fuy bIof ro ca noc Ia IoaI ca chua doc fo raf doc, nhung
ca noc van duoc coI Ia mof IoaI fhuc pham raf duoc dong dao nguoI
dan Nhaf ua fhch. O VIof Nam, du Nha nuoc cam danh baf ca noc
nhung ngu dan cu danh baf va can bo dja phuong van cho danh baf
fu do. O Quang NgaI, frong nam 2002, moI ngay ngu dan baf va ban
gan 700 kg ca noc faI cang Sa Can mac du da co nhung khuyon cao
vo IoaI ca chua chaf doc nay. Mac du duoc cho bIon can fhan nhung
fhjf ca noc van gay ra ngo doc o Nhaf an, khoang 50 fruong hop fu
vong hang nam.
Ca noc co fon khoa hoc Ia TofraodonIdao. Tu fhoI xa xua chung
da xuaf hIon o nhung buc franh khac frong cac ngoI mo co cua cac
Pharaon AI Cap vao fho ky fhu nam fruoc Cong nguyon, va chac
chan rang nguoI AI Cap da bIof ca noc Ia fhu ca co doc.
Trong fac pham cua Chaun Yanfang vIof vao frIou daI vua SuI
|A 581681): NghIon cuu nguon goc cua bonh faf fac gIa da dua
ra cac bang chung dang fIn cay vo chaf doc co frong gan, frung va
ruof cua mof so IoaI ca ma qua mo fa fh do Ia IoaI ca noc. Hay frong
mof baI vIof fu frIou daI vua Han |202 C A 200) duoc djch Ia
Can ca SaImon gIof chof mof nguoI |fu SaImon frong fac pham
frung Hoa co daI co nghIa Ia Iugu). Trong fac pham Ijch su nuoc
Nhaf 1727, dua fron kInh nghIom Iam bac sI cua mnh faI daI su
quan Ha Ian va frong cung dIon hoang gIa Nhaf an fu nam 1690
1692, Koampfor . da dua ra mof vaI chI fIof vo ba IoaI ca co doc goI
Ia aIazor ma nou an hof con fh khong fho franh khoI caI chof.
NguoI Nhaf fhch an IoaI ca nay nhung phaI bo dI dau, buou, ma faf
ca ruof, gan ca, phan fhjf con IaI phaI rua fhaf sach fruoc khI dom
cho bIon Iam fhuc an, nhung doI khI van khong franh khoI fruong
hop ngo doc
14.1.2. Ngo doc cu noc o Vet Num
Thoo fo NguoI Iao ong ngay 11/09/02, dIou nguy hIom o day Ia
khI ban cho nguoI dan, ca du o dang kho hay dang fuoI, nguoI dan
dou khong fho nhan ra do Ia ca noc. oI v ca da duoc Iof da, chaf
dau hoac Ioc ra fung mIong phoI kho fruoc khI fIou fhu. Mof so con

653
buon da dua vao do do Iua bjp khach hang. on canh nhung nguoI
ngo doc ca noc v khong bIof, cung co nhIou nguoI baf chap khuyon
cao cua co quan chuc nang van dung ca noc Iam fhuc an. Nhu fruong
hop ngo doc ca noc cua 4 ngu dan khI dang danh baf ca fron bIon vao
fhang 3/2001 chang han. Ho bIof ro ca noc co doc fo gay chof nguoI
nhung van an va hau qua Ia mof frong 4 nguoI phaI bo mang v
khong duoc cap cuu kjp fhoI.
Mof fhuc frang bao dong Ia mof so chu quan v IoI nhuan da
chang ko nguy hIom fnh mang cua moI nguoI non da cho ca noc vao
mof so fhuc an. a Nang co bun cha ca duoc xom Ia mon an dac san,
nhung fhoo fIof Io cua mof so nguoI ban ca noc o cang ca Thuan
Phuoc fh hIon co mof so nguoI don cang mua ca noc dom vo fron
fhom voI cac IoaI ca khac Iam bun cha ca. V fhoo ho, ca noc ro ma
khI cho vao, cha ca so ngon hon. Mof nong dan fhua nhan rang, ong
fung Iam nuoc mam fu ca noc.
Vao ngay 26/7/2003, sau khI an ca kho mua o cho fhj fran
Quang Phu |huyon Cu Mga, ak Iak) bo fraI Y WIn |sInh nam 1996)
va om gaI HIa |sInh nam 1998) da chof fron duong dI cap cuu. Anh
Y To II, bo cua 2 nan nhan fron, bj ngo doc nang nhung duoc cap cuu
kjp fhoI non fhoaf chof. Cung frong ngay 26/7, anh Y Quof MIo, 26
fuoI, o uon Trap, xa a HdInh, huyon Cu Mga cung dI cho Quang
Phu mua ca kho vo cho gIa dnh dung. Sau khI an, anh Quof MIo non
mua va da chof ngay 27/7.
O a Nang, IIon fIop frong ngay 25 27/12/2001, faI cac fhon
Phuoc Hung, Phuoc Thuan |xa Hoa Nhon) va Phu Thuong |xa Hoa
Son, huyon Hoa Vang) da xay ra ba vu ngo doc v an phaI ca noc kho.
Hau qua Ia 9 nguoI phaI dI cap cuu, frong do co mof so fruong hop bj
hon mo vaI ngay. Sau khI xay ra vu ngo doc fron, vao ngay 4/1/2002,
!N fhanh pho a Nang da chI dao So Thuy san, So Y fo fuyon
fruyon, co bIon phap ngan cam vIoc danh baf va su dung ca noc Iam
fhuc pham. Qua kIom fra mof so cho cua huyon Hoa Vang, cac don vj
chuc nang da fjch fhu va fhIou huy hon 30 kg ca noc kho. Mac du
TInh da fhuong xuyon fuyon fruyon vo ngo doc ca noc, nhung ngu dan
van danh baf ca noc do ban va cho bIon fhuc pham. Thoo bac sI Tran

654
Van nh |Truong khoa Vo sInh an foan fhuc pham Trung fam y fo
du phong fhanh pho a Nang), ca noc kho co dac dIom sau: khong co
dau, da, co vay song Iung va vay duoI doI xung nhau, fhjf fhuong co
mau frang frong hay vang nhaf. O xa Pho Quang, huyon uc Pho,
Quang NgaI co mof Iang chaI ma nhIou nguoI goI Ia Iang ca noc.
10,300 kg ca noc bj baf gIu hoI cuoI fhang 5 va frung fuan fhang
6/2003 dou xuaf phaf fu Iang chaI nay.
Mof fruong hop fhuong fam khac xay ra o fInh Phu Yon. ChI
mof gIo sau bua an, chj M, 39 fuoI, nguoI mo cua 2 dua con fho, da
qua doI v ca noc... XIn duoc mof con ca noc cua mof nguoI hang xom,
chj M. |xa Xuan Canh, huyon Song Cau, fInh Phu Yon) dom vo nau
chao. Chj an mIong gan, con chong va mo chong chI an chao. Chj noI:
"mIong gan raf dang". Mo chj bao: "ang nhu vay Ia doc, dung an nua
ma chof". Tuy nhIon chj khong bo mIong gan dang an. Sau bua an chj
mang quang ganh ra cho nhu fhuong Io. TaI cho, chj nga ngua, co
gIaf, suI bof mop, fm faI. a con dua chj foI co so y fo, nhung da qua
muon. Nhung nguoI frong gIa dnh chj M chI bj ngo doc nho va da
qua khoI. May Ia 2 con chj dI hoc, nou khong hau qua chac con nang
no hon. ay chI Ia mof frong nhung fruong hop fu vong do ca noc










HInh 14.1: Hnb ca noc bnb tbuong oa kbi pbnb to Jc tu oc

655
moI xay ra o Phu Yon. ThoI gIan qua, phan Ion cac ca ngo doc ca noc
xay ra o cac fInh pha Nam, nhung nay da xuaf hIon cac ca ngo doc
ca noc o mof so fInh, fhanh pho von bIon pha ac. Iou nay cho
fhay cong dong chua y fhuc duoc su nguy hIom cua ca noc.
Thoo fhong ko nam 2003, ca nuoc co 58 vu ngo doc ca noc voI
223 nguoI mac va 31 nguoI chof, 85% fruong hop ngo doc ca noc o
nuoc fa frong quy 1 nam 2003 da fu vong. Ca noc doc va nguy hIom
nhu vay, nhung v ngon va ro non khong f nguoI van fIop fuc an.
Thuc ra mon an cho bIon fu ca noc dung Ia mof mon an dac san, Ia
nguon fhuc pham xuaf khau mang IaI IoI nhuan cao o nhIou nuoc nhu
Trung Quoc, Nhaf an, MoxIco, PhIIIpIn va aI Ioan... Cac quan dac
san Nhaf o Hoa Ky ban mof suaf ca noc voI gIa 400 !S, fho nhung
o VIof Nam nguoI fa IaI co fho mua voI gIa mof vaI nghn dong hoac
fham ch cho nhau mof con ca noc nang foI 5kg!
VoI gIa ro nhu vay, ca noc cang fro non hap dan voI nhIou
nguoI, nhaf Ia nguoI nghoo. Iou dang frach Ia mof so nguoI v IoI
nhuan da su dung fhjf ca noc |co fho da bj nhIom doc) phoI kho hoac
Iam ruoc dI ban. NguoI fIou dung khI an IoaI fhuc an nay cung bj ngo
doc. o doc fo cua ca fhay doI nhIou fuy IoaI, cach fhuc va fhoI gIan
cho bIon , bao quan, non mof so nguoI cho rang... "song chof co so"|!).
Hon nua, fnh hnh khaI fhac, danh baf ca noc dIon ra o khap
noI, co nhung noI xuaf hIon Iang ca noc nhu o xa Pho Quang huyon
uc Pho, Quang NgaI; 10,300 kg ca noc IoaI ca mang doc fo chof
nguoI bj baf gIu hoI cuoI fhang nam va frung fuan fhang 6 2003
dou xuaf phaf fu Iang chaI nay. O Pho Quang fu Iau co nhIou dIom
fhu gom ca noc. IoaI ca noc co do dam cao, dom cho bIon nuoc man
co mau do dam raf baf maf va huong vj raf dam nhung gIa ca IaI ro
non nhIou co so cho bIon nuoc nam phof Io chuyon doc fo. Con nhung
co so fhu gom ca noc fh cho do Ia nguon IoI non cu fhu mua ban IaI
kIom IoI. Ngu dan ..C. mof frong nhung fac gIa cua hang fan ca
noc ma doI quan I fhj fruong so 2, huyon uc Pho baf gIu xu Iy fIou
huy vao dau fhang 62003 ko: Thuong ngay ra khoI, fhuyon chaI
danh duoc 23 mung ca noc Ia nhIou |moI mung chung muoI kg). Tho
nhung hom do sau khI chong don foI gap dan ca noc vang kha Ion

656
non fam ban chaI fron fhuyon bon quay IuoI danh. ChI danh ba mo
IuoI frong vong ba gIo dong ho da fhu duoc khoang 600 mung ca noc
vang. Co fho noI van do ngo doc ca noc Ia mof van do nhuc nhoI.
Iam fho nao do gIaI quyof van do nay7 o Ia mof cau hoI can phaI co
cau fra IoI.
14.2. OOC CHAT TTX TRONG CA NOC
14.2.1. Tong quun ve cu noc
Ca noc |fofraodonfIdoa) Ia fon danh cho cac IoaI ca khac nhau co
fhan hnh dac bIof: fhan ngan, vay kom phaf frIon, co rang gan voI
nhau fhanh fam, kom hoaf dong, dac bIof co bung phnh bau ra khI
fu vo, ca noc hay ngam hoI IaI, Iam phong mnh nhu chIoc bong bong
roI ngua bung Ion froI, Io do froI fhoo dong nuoc, fhInh fhoang IaI hoI
vay caI duoI cua no. Nam nhu vay ca noc khong so gIong g haI noI,
v duoI Iung ca Iom chom day gaI, pha fron rang ca vua Ion vua sac
nhu dao, IaI quam vao nhu mo vof.
Hau hof ca noc song o vung bIon gan bo, noI day Ia caf hay pha
bun; chung con o nhung ran san ho ngoaI khoI va doI khI ca noI cua
song, nuoc Io. Mua xuaf hIon ca noc o bIon VIof Nam gan nhu quanh
nam va nhIou nhaf Ia fu fhang 56 don fhang 910; san Iuong ca
khaI fhac hang nam 300400 fan |chu you o mIon Trung). Toan bo co
fho cua IoaI ca noc dou chua chaf doc, fap frung chu you o gan, buong
frung |con caI) va fuI fInh frung |con duc); roI don ruof, fuy, maf,
mang, mau; sau cung Ia da, fhjf. Cac IoaI ca noc hom va ca noc nhm
hau nhu khong chua chaf doc frong da va fhjf, non co fho an duoc.
Thoo fhong ko, ca noc co khoang 40 IoaI, frong do co khoang 30
IoaI chua chaf doc. O VIof Nam co khoang 20 IoaI ca noc, fuy nhIon,
vIoc xac djnh ham Iuong doc fo cua IoaI chua duoc nghIon cuu day du,
hon nua nguon IoI ca noc o VIof Nam raf Ion, song chua duoc khaI
fhac. Cac fau fhuyon khI baf duoc ca noc, fhuong dap chof va bo dI,
dIou nay khong chI gay o nhIom moI fruong ma con raf Iang ph. ChI
co mof so IoaI ca noc co ham Iuong doc fo fhap moI co fho cho bIon
fhanh fhuc an.

657
14.2.2. Tetruodon putocu (cu noc mIt) (H. 14.2)
ac dIom cua IoaI ca nay Ia Io muI co hnh dac bIof. Vay Iung co 10
vach mom, vay bung co 8 vach, fhan ca daI foI 2022cm. Ham Iuong doc
fo khong cao |130150g/gam), fap frung frong gan va frung.
14.2.3 T. Stellutus (cu noc mu) (H. 14.3)
IoaI nay con non va con fruong fhanh khac nhau ro rof vo mau
sac. Con fruong fhanh o bung khong co dom va fron foan fhan day
dac nhung dIom don nho. O ca con non va con fruong fhanh foan
fhan day nhung vay nho. Vay Iung co fu 1112 vach mom, vay bung
co 11 vach, fhan daI foI 5060cm. Ham Iuong doc fo raf cao |600
650g/gam)
14.2.4. T. Ocellutus (cu noc thu) (H. 14.4): Ham Iuong doc fo
raf cao |700750g/gam)
14.2.5. T. Lunurs (cu noc tro) (H. 14.5)
au muf fron va duoI duoI vay frang. Vay Iung co fu 1214 vach
mom, vay bung co fu 913 vach mom, fhan ca daI 3040cm, IoaI ca
nay khong doc.
14.2.6. T.Xunthopterrus (cu noc vung) (H. 14.6)
IoaI ca nay co nhung duong soc frang fron non xanh dam, faf
ca vay do nhan ra boI mau vang. O Iung va bung co nhung vay nho
maf do day. Vay Iung co 1618 vach mom, vay bung co 1416 vach,
fhan ca daI foI 100cm. Nong do TTX khong cao |5075g/gam)
14.2.7. T.Hspdus (cu noc vuy hou vung) (H. 14.?)
Cac dom cua con non va con fruong fhanh hoan foan khac nhau.
Con non bung co nhIou song. Con fruong fhanh fh bung frang nho,
con cac phan khac cua con non va con fruong fhanh hoan foan gIong
nhau. Vay Iung co 1011 vach mom vay bung co 1011 vach mom.
Than daI foI 4850cm. Ham Iuong doc fo kha cao |300400g/gam).
14.2.8. T. Albuslumbus (cu noc vuy trung)
Con non va con fruong fhanh cua haI IoaI ca nay khac nhau vo
mau sac, nhung dIom xop gan nhau va cac kho gIua chung fao fhanh

658
mac IuoI. Mnh no day dac vay nho. Vay Iung co 11 vach mom, vay
bung co 11 vach mom fhan daI foI 4750cm. Ham Iuong doc fo khong
cao |110150g/gam)
14.2.9. Lugocephulus Lunurs (cu noc guo) (H. 14.8)
IoaI ca nay co nhung vay nho fraI fron pham vI rong, dau muf
fron va duoI cua vay duoI frang, fhan daI foI 3538cm, vay Iung co 14
vach mom, vay bung co 1213 vach mom. Ham Iuong doc fo raf cao
|600650g/gam)
14.2.10. Ooden Hulocunthus (cu noc nhIm) (H. 14.9)
Troan fhan cua IoaI ca nay co nhung vay daI Iung. NhIou vay co
haI can, chap voI haI can bon canh co fho cu dong duoc, nho hnh
dang khac fhuong nay ma IoaI ca nay do dang phan bIof voI cac IoaI
ca khac. Mof dac dIom nua Ia ham fron va ham duoI chI co mof rang.
Vay Iung co 12 vach mom, vay bung co 12 vach mom. IoaI ca nay co
fho phnh bung nhu qua bong. IoaI ca nay khong doc.
14.2.11. T. Oblungus (cu noc vung) (H. 14.10)
Khong co vay, ngoaI da co duong raf manh. a bung nhoo, vay
Iung co 9 vach mom, vay bung co 9 vach mom, fhan daI foI 3840cm.
IoaI ca nay f doc.





HInh 14.2. Ca noc mit HInh 14.3. Ca noc mu




HInh 14.4. Ca noc tbu HInh 14.5. Ca noc tro

659







HInh 14.6. Ca noc oang HInh 14.?. Ca noc oay boa oang






HInh 14.8. Ca noc gao HInh 14.9. Ca noc nbim






Kof qua nghIon cuu cho fhay: co 12 IoaI ca noc song o vung bIon
mIon frung VIof Nam, frong do IoaI ca fhu |T.ocoIIafus), ca noc vang
|T.xanfhopforus), ca noc xo Io xanh |T. scoIorafus) Ia nhung IoaI ca
noc fhuong gap, dong fhoI co doc fnh cao.
14.2.2. Go theu ve doc to Tetrodotoxn (TTX)
Cac doc fo fhuong xuaf hIon frong ca noc gom:
- CIguafoxIn: fan frong chaf boo
- CIguaforIn: fan frong nuoc

Hnh 14.10:
C nc vng (T. Oblungus)

660
- AmInopohydroquInazoIIn
- HopafoxIn
- Tetrodotoxn: Ia doc fo chIom chu you va Ia chaf cuc doc, co
fho gay chof nguoI.
Theo mt nghIon cuu cac nh khoa hc Nhaf Bn |2003),
TofrodofoxIn doc gap 10 Ian noc doc cua ran cap nong vung dong bac
chau A; gap 10 100 Ian noc doc cua nhon goa phu ao don; gap 10,000
Ian chaf xyanua dIof chuof. Thoo co quan Quan Iy fhuoc va fhuc pham
cua My fh IIou gay fu vong doI voI nguoI Ia khoang fu 1 2 mg.
Tuy nhIon nhung bao cao gan day cho bIof fofrodofoxIn duoc fao ra
boI mof so IoaI vI khuan gom cac gIong fhuoc ho Vibrionaccac,
PscuJomonas sp., Pbotobactcrium, Pbospborcum va mof so IoaI
8tapby/ococcus; dac bIof vI khuan fhuoc ho Vibrionaccacc gay chof nguoI.
Cac chaf doc nay gIup ca noc fon faI frong moI fruong song cua
chung. Thuc fo, ca noc |puffor) Ia IoaI co kha nang gay doc cao nhaf
frong so faf ca cac IoaI fhuy haI san. aI da so cac IoaI ca noc song o
moI fruong nuoc man, nong va f o nhIom o cac vung bIon nhIof doI.
Vu kh IoI haI nhaf cua ca noc Ia doc fo fofrodofoxIn, mof IoaI doc fo
fhan kInh cuc manh. oc fo co nhIou o da, buong frung, gan, maf,
ruof va dau ca, khI do Iau hoac Iuc cho bIon Iam dap maf fh doc fo co
fho ngam vao fhjf ca. oc fo ca noc raf bon vung o nhIof do cao; nou
fhjf ca da nhIom doc, du cho bIon va bao quan fho nao fh nong do
doc chaf van con o muc raf cao. Trong mua ca sInh san |fu fhang 12
nam fruoc foI fhang 6 nam sau), nong do doc fo frong ca fang cao va
co kha nang gay doc cao hon cho nguoI an. TofrodofoxIn |TTX) Ia mof
chaf raf doc cho ho fhan kInh, co ban chaf phI profoIn. Ton cua no co
Io duoc goI do su kof hop fu cac IoaI ca: TofrodofIformos. Chaf doc nay
Ian dau fIon duoc nhom nghIon cuu Tahara Y fhu nhap fu cac IoaI ca
noc |puffor fIshs) duoI dang mau fho |mau chua 0,2% TTX). Nam
1950, Yokoo A fach chIof duoc TTX duoI dang mau fho; nam 1952,
Tsuda K va cac cong su fach chIof duoc TTX duoI dang fInh fho fu
IoaI ca noc Iuga rubrIpor va sau do TTX duoc fm fhay frong cac IoaI
dong vaf bIon khac: Cac IoaI ky nhong fhuoc ho TarIcha |1966); ca
bong |1973); cac IoaI och nhaI fhuoc ho TarachI |1966) o Cosfa RIca

661
|1975); bach fuoc fua xanh Hapa/ocb/acna macu/osa |1978); ba IoaI
phuc fuc Cbaronia sau/iac |1981): baby/onia japonia|1981), tatuja
/issostoma|1982); cua bIon Atcrgatis F/oriJus |1983); sao bIon
Atropcctc po/yacantbus |1983).

HInh 14.11: T tri sang phi; cua bin, bch tuc tua xanh,
hai con ch c ch c cht TTX
14.2.3. Cuu truc, tInh chut vut ly, hou hoc vu phun bo cuu
TTX
14.2.3.1. S phan bo cua TTX trong cac mo khac nhau
Trong cac mo khac nhau cua cac IoaI dong vaf chua TTX fh
ham Iuong doc fo nay khong dong nhaf; ham Iuong cao nhaf duoc xac
djnh frong gan, frong frung. V du: Trong gan cua IoaI 8pbcroiJcs.
1000g/g, frong frung: 400g/g, frong ruof: 400g/g, frong da: 40g/g;
O 8.parJoks: Trong gan: 100 g/g, frong frung: 200 g/g, frong ruof:
40 g/g, frong da: 100 g/g: O 8. a/bopumb/cus: frong gan: 1000 g/g,
frong frung: 200 g/g, frong ruof 40 g/g, frong da: 20 g/g; Con o
8.occ//atus frong gan: 20 g/g, frong frung: 1000 g/g, frong ruof: 40
g/g, frong da: 02 g/g.
Bu#ng 14.1: Ham /uong TTX trong cac mo kbac nbau cua ca noc
(gTTX11gam
STT Mo Gan Trng Ruot Tht ca
1 Tetraodon patoca 15015 11011 153 103
2 T.Stellatus 60018 65014 3102 3452
3 T.Sceleratus 65017 50013 112 91
4 T.Ocellatus 70019 75017 4503 3552

662
5 T.Lunaris 0 0 0 0
6 T.Xanthopterrus 5011 758 0 0
7 T.Hispidus 40012 30015 212 0
8 Lagocephalus Lunaris 65017 60011 653 81
9 Dioden Halocanthus 0 0 0 0
10 T.Oblongus 102 82 82 0

14.2.3.2. S bien oi TTX theo ac iem sinh ly
Thoo ZaIsov, CandoI va AgIIohIn |1980), frong fhoI ky sInh san,
ham Iuong doc fo ca noc fap frung chu you o fuyon sInh duc va co quan
fIou hoa. Thoo nghIon cuu cua Iuan an pho fIon sI Io Quang Huan
|bang duoI) ham Iuong TTX cao Ia fu fhang 3 don fhang 9 nhung cao
nhaf Ia fu fhang 56 va cung vao fhoI ky sInh san cua ca noc.
Bung 14.2: Ham /ng TTX t tbang 112 (Jn o gTTX11 gam
Thi gian
Tn loi
Thng
12
Thng
34
Thng
56
Thng
79
Thng
1012
T. Sceleratus 25015 58015 65017 64017 20013
T. Ocellatus 32013 56012 70019 66016 31012
T. Xanthopterrus 258 458 5011 4011 207
Su hIon dIon TTX frong cac IoaI khac nhau Ia mof dIou dang
ngac nhIon, v co quan dIom cho rang chaf nay khong xuaf hIon nhu
mof chaf duoc hnh fhanh bang con duong sInh fong hop mof cach do
dang, fu cac chaf axofaf, moraIonaf hoac cac axIfamIn. Chnh v vay
day Ia mof van do can duoc nghIon cuu Iam ro.
14.2.3.3.Tnh chat ly hoc, hoa hoc cua TTX
TTX Ia mof chaf ran kof fInh mau frang, xam mau o nhIof do
fron 220
0
C nhung khong nong chay. TTX khong hoa fan frong nuoc
va cac dung moI fhong fhuong, ngoaI fru dung moI axIf. Khong bon
frong moI fruong kIom va moI fruong axIf manh. KhI dun nong voI

663
nuoc frong bnh kn foI 110
0
C doc fo TTX fao fhanh chaf kof fInh
mau frang: TofrodoIc acId |hnh 14.12)
Tetrodoc ucd (C
11
H
1?
O
8
N
3
), mof chaf bao hoa, khac voI TTX
nghIon cuu TofrodoIc acId cho kof qua ro rang hon non TofrodoIc acId
duoc su dung do nghIon cuu xac djnh khung co ban cua TTX.
N
N
H
H
H
2
N
H
H
H
CH
2
OH
OH
H
OH
H
C
O H
COO
-

HInh 14.12: Cong tbuc cau tao boa boc cua TctroJoic axit
Anhydrotetrodoc ucd: C
11
H
1?
0
8
N
3.
nH
2
O (n = 0,5 2.5): uoc
fao fhanh khI cho TTX fac dung voI dung djch 5% a|OH)
2,
do Ia mof
hop chaf Iuong fnh co do acId pK
a1
= 2.5 va pK
a2
= 10,9
N
N
H
H OH
OH
CH
2
OH
OH
H
OH H
C OH
COO
-
H
H
2
N

HInh 14.13: Cong tbuc cau tao AnbyJrotctroJoic axit
AnhydroepTTX: C
11
H
15
0
?
N
3
: Nhan duoc fu su fhuy phan
cac dan xuaf cua TTX; do Ia cac dan xuaf ponfa, fofra,
dIacofyIhydroopITTX.

664
O
O
O
NH
O
NH
H
H
OH
CH
2
OH
H
NH
2
HO

HInh 14.14: Cong tbuc cau tao AnbygrocpiTTX
14.2.3.4. Cong thc cau tao cua TTX
Can cu vao kof qua nghIon cuu vo cac dan xuaf cua TTX, cac
nghIon cuu pho cong huong dIon fu, va cac duong cong chuan do cua
TTX cac fac gIa da xac nhan rang: TTX Ia mof bazo you |pk
a
= 8.76)
dang fInh fho hydrobromIdo fan frong nuoc va co fho fhu IaI bang su
fuong fac voI amonIa. Ca haI axIf fofrodoIc va axIf anhydrofofrodoIc
dou co fho fhu nhan duoc fu TTX bang su fuong fac nho voI dung djch
5% a|OH)
2
voI nuoc o nhIof do f
0
= 110
0
C va co cung cong fhuc
C
11
H
17
O
8
N
3
. Iou do cho phop khang djnh rang, TTX va haI axf nay
co cung khung cacbon.
TTX co mof profon faI vj fr C
4a
nhu frong fruong hop axf
fofrodoIc v dInh hap fhu faI 4,07ppm frong pho cong huong fu dIon
fu, dInh hap fhu nay Ia spIn cap doI faI vung fhap nhaf |1,00ppm) voI
hang so cap doI J = 10c/s, dInh hap fhu sau co fho quy cho profon faI
C
4
, do Ion cua hang so cap doI cho fhay rang goc nhj dIon cac moI
IIon kof C
4
H va C
4a
H co fho 0
O
hoac 180
0,
oc fo TTX co gIa frj
nho hon 8 do do, khong gIong nhu cac axf fofrodoIc va axf
anhydrofofrodoIc, no khong co nhom cacboxyI fu do ma fhay vao do
can co nhom Iacfam, Iacfon hoac mof nhom o fruc osfo. Song su fon
faI cua nhom Iacfon bj IoaI fru v frong pho hong ngoaI cua TTX
khong co vach hap fhu faI = 17001800cm
1.

665
Trong pho hong ngoaI cua TTX khong co vach cua cacbonxyI
gIua 17001800cm
1.
Cac muoI cua no cho mof vach you faI 1747
1750cm
1
frong dung djch suIphoxIdo. Nhu vay TTX Ia mof cau fruc
Iuong fnh, cau fruc nay phu hop voI moI fnh chaf Iy hoa cua TTX,
no gIaI fhch kha nang khong fan frong nuoc cua TTX. ay Ia cau
fruc duy nhaf phu hop voI cac so IIou cua pho cong huong fu dIon fu
va pho hong ngoaI.

Hnh 14.15: Cong tbuc cau tao cua Tetrodotoxin
14.2.4. Co che guy doc cuu TTX
Truoc fIon chung fa xom xof nguyon fac hoaf dong cua ho fhan
kInh: Hoaf dong cua xung fhan kInh phu fhuoc vao su khuoch fan cua
mof so Ion qua mang fo bao fhan kInh. Cac Ion quan frong nhaf frong
so cac Ion Ia Ion kaII va Ion nafrI. o su khac nhau vo nong do ma
Ion kaII khuoch fan raf manh ra khoI axon |soI fhan kInh cua mang
nouron van chuyon cac xung fhan kInh gIan fIop khoI fo bao co fho),
con Ion nafrI khuoch fan vao frong.
Mang nouron khI nghI ngoI hau nhu khong cho Ion nafrI dI qua,
nhung IaI cho Ion kaII dI qua mof cach do dang. o do, cac Ion kaII co

666
xu huong khuoch fan ra Iam cho pha frong axon fch dIon am. Qua
frnh khuoch fan nay daf mof frang fhaI can bang fuong ung voI dIon
fho nghI. O muc dIon fho nay fhong fhuong vao khoang 60 mv, fac
dung nong do cao bon frong day Ion K
+
ra fro non can bang do Iuc huf
fInh dIon gIua cac Ion K
+
fch dIon duong va bon frong fch dIon am.











HInh 14.16: Co cbc boat Jong cua bc tban kinb
KhI axon dan fruyon mof xung fhan kInh, mang fo bao cua no
bong nhIon fro non fang fnh fham doI voI Ion Na
+
. Cac Ion nay
nhanh chong khuoch fan vao frong axon khong nhung Iam maf dI
dIon fho nghI ma con gay ra hIon fuong khu cuc qua do, khI do bon
frong axon fro non fch dIon duong. V nhung I do phuc fap ma fnh
fham cua mang axon doI voI Ion Na chI duy fr frong mof fhoI gIan
ngan. KhI no baf dau gIam xuong fh nhIou Ion K
+
dI ra khoI axon va
dIon fho nghI dan dan duoc phuc hoI. ay Ia gIaI doan faI phan cuc,
frong gIaI doan nay va gIaI doan faI phan cuc qua do co fho duoc
kom fhoo, fnh fham doI voI Ion K
+
cua mang fo bao Ion hon baf k
mof fhoI dIom nao khac. KhI no quay fro IaI muc bnh fhuong fh
dIon fho nghI hoan foan duoc khoI phuc. Tom IaI, su Ian fruyon cac

667
xung fhan kInh duoc fhuc hIon do su khuoch fan cua haI Ion Na
+
va
K
+
. KhI fo bao fhan kInh fruyon fn hIou, nhung Io nho frong fo bao
fhan kInh so mo ra do cho Ion Na
+
vao fo bao. TTX khoa nhung Io
nay ngan can su fruyon fn hIou cua ho fhan kInh.
Ion quanIdIIIum |hnh 14.18) co fho duoc vao fo bao boI no co
kha nang nhaI IaI su hydraf hoa cua Ion Na
+
. Ion nay Ia mof phan
cua phan fu TTX bam vao konh dI chuyon vao frong fo bao cua Ion
Na
+
, phan con IaI cua phan fu TTX bam vao nhung Io frong fo bao
fhan kInh. VoI khoI Iuong Ion cua phan fu TTX, no so ngan can su dI
chuyon cua Ion Na
+

vao frong fo bao fhan kInh. Su frao doI Ion Na
+
so
bj ngung va co fho dan don fnh frang mang fo bao fhan kInh khong
hoaf dong. Kof qua Ia ho fhan kInh bj fo IIof va co fho chof.












HInh 14.1?: Vj tri bam cua TTX



HInh 14.18: Ion quaniJi/ium

668
14.2.5. Muc do doc hu cuu TTX
NguoI ngo doc ca noc fhuong fhay nhung frIou frung sau 224
gIo, fuy fhoo fang fung nguoI, so Iuong ca an va fhoo IoaI ca an phaI.
Truong hop ngo doc nang frIou frung xuaf hIon sau 30 phuf. Nan
nhan fhuong bj fo moI fo IuoI cam gIac kIon bo o dau ngon fay, ngon
chan, fIop fhoo Ia non mua, dau choang vang, dau don kho chju o
vung fran va frong Iong con maf, dong fu gIan no, fay chan bj fo IIof,
da fm ngaf, nhIof do va huyof ap fhap. Trong vong 2 gIo, nou khong
cuu chua, nan nhan hoan foan bj fo baI, cung ham duoI, fuy nguoI
fInh fao; va bonh nhan chI baf fInh mo man ngay fruoc khI chof ma
nguyon nhan chnh Ia do fo IIof ho hap.
TI Io fu vong do ngo doc ca noc Ion foI 60% frong vong 124 gIo
sau khI an phaI ca noc. Nou bonh nhan song qua 24 gIo fh hy vong co
fho song. oc fo ca noc hay sa gIong fIom vao dong vaf so gay co gIaf,
Iam gIam huyof ap va fo IIof, sau do ngung fho. oI voI bach fuoc fh
caI chof xay ra frong vong 30 gIay sau khI fIom mof IIou Ion, fham ch
doc fo duoc fIom duoI da mach nhu fInh mach. au hIou dau fIon cua
su co gIaf Ia dang vo Ioang choang, Iao dao va nhay gIaf nguoc.
TTX Ia mof chaf gay non manh nhaf. Su non xay ra khI fIom
vao fInh mach mof IIou nho hon 0,3g/kg nhung voI IIou cao
|15g/kg) khI fIom vao moo cho gay ra su gIam huyof frong vaI gIay,
sau do co bap baf dau gIam va maf phan ung khI kch fhch day fhan
kInh van dong cua no, cuoI cung Ia su ngung fho va co cung foan fhan.
TTX gay fo faI cho gIong nhu nhung IoaI fhuoc gay fo khac.
Iou do cho phop bIon Iuan rang, co cho hoaf dong cua TTX va cac
fhuoc gay fo gIong nhau, cac nghIon cuu ngay cang fap frung vao xac
djnh kha nang gay fo faI cho cua TTX. oc fo nay ngan can su fham
cua cac fac nhan bao dam cho su hoaf dong cua ho fhan kInh Ia haI
Ion Na
+
va Ion K
+
. TTX bIou Io su khac bIof voI procaIno va cocaIno
frong co cho hoaf dong Ia IIon kof mof cach chon Ioc hoac Iam gIam
kha nang fham cua Ion Na
+
ma khong anh huong don kha nang fham
cua Ion K
+
. Co fho khang djnh rang, TTX Ia mof chaf gay fo hIou qua

669
nhaf so voI cac chaf gay fo faI cho da bIof. V du, su IIon kof cac fo
bao fhan kInh cua cocaIn xay ra o nong do khoang 500 mIcromoIos/If
con doI voI TTX Ia 0,003mIromoIos/If |nong do nay khac nhau
khoang 160000 Ian). TTX voI nong do khoang 10
8
M ngan can su dan
fruyon cac xung fhan kInh; O nong do 10
5
M ngan can su hoaf dong
cua co fIm, IIou doc doI voI chuof I
50
= 8,7g/kg. KhI fIom duoI da
mof Iuong TTX 13g/kg cuu so bj fo IIof fu 12 ngay. Tron fhuc
nghIom, chaf doc ca noc fac dung Ion ho fhan kInh frung uong Iam co
fho bj fo IIof, ngung fro su fuan hoan va ho hap nhung voI mof IIou
Iuong nho IaI duoc dung nhu mof chaf gIam dau o gIaI doan cuoI cua
bonh ung fhu.
14.2.6. Cuc gu doun cuu su ngo doc TTX
Giai oan au: TrIou chung dau fIon Ia fo IuoI, mIong, moI,
maf; fo cong ngon fay va ban fay, ngon chan va ban chan xuaf hIon
khoang 20 phuf cho don 3 gIo sau khI an ca noc doc. TrIou chung fIop
fhoo Ia dau dau, foaf mo hoI, chong maf, fay chan fro non you, nguoI
Iao dao, kho khan frong vIoc dI IaI; fIop fhoo do Ia dau bung, buon
non va fang fIof nuoc bof.
Giai oan th 2: Su fo IIof fang Ion, nhIou nan nhan khong
fho dI chuyon, cham ch ngoI con khong vung. Su kho khan frong ho
hap ngay cang fang, kho fho va kho noI. Chung huyof ap fhap, IIof,
suy gIam fInh fhan va chung Ioan nhjp fIm xuaf hIon.Nan nhan fro
non IIof, co fho co y fhuc va frong mof vaI fruong hop y fhuc raf ro
cho don khI caI chof xuaf hIon. CaI chof fhuong xuaf hIon sau 20 phuf
don 8 gIo. Trong vong 2 gIo fu khI ngo doc, nou nan nhan khong duoc
cuu chua so hoan foan b fo daI, cung ham duoI, mo man, baf fInh
ngay fruoc khI chof ma nguyon nhan chnh Ia do fo IIof ho hap. Ty Io
fu vong do ngo doc ca noc Ion foI 60% frong vong 1-24 gIo sau khI an.
Nou bonh nhan song fron 24 gIo fh hI vong duoc cuu khoI.
14.3. TONG HOP TTX
14.3.1. Tong hop hou hoc
Cau fruc TTX duoc Iam sang fo boI haI nguoI My va haI nguoI
Nhaf an vao nam 1964. VIoc fong hop TTX duoc hoan fhanh boI

670
KIshI va cac cong su vao nam 1972 |KIshI, Y. of aI. J. Am. Chom. Soc.
1972, 94). Quy frnh fong hop cua KIshICofo Ia cach fong hop fhanh
cong duy nhaf mof vaI gIaI doan frung gIan frong qua frnh fong hop
TTX bao gom 15 buoc voI nhung phan ung:

HInh 14.19: Qua trnb tong bop TTX
14.3.2. Tong hop snh hoc
Cho foI nay co raf f cach duoc bIof IIon quan foI qua frnh fong
hop sInh hoc cua TTX. Khong nguoI nao fach chIof duoc nhung onzym
IIon quan foI qua frnh fong hop sInh hoc. KofakI va ShImIzu |fap ch
Hoa hoc My 115:3, 829) da daf ra nhung phuong phap co fho fong
hop TTX bang con duong sInh hoc bang cach fong hop fu AdIposo C5
sugar hoac IsoponfonyIpp IIon kof voI acId ArgInIno |hnh 14.20).
ay Ia nhung phan ung sInh hoa dac bIof, no baf dau fu nhung chaf
don gIan duoc IIon kof do fao fhanh nhung chaf phuc fap nhu TTX

HInh 14.20: Qua trnb tong bop sinb boc TTX

671
14.3.3. Nguon ngoc TTX trong tu nhen
Nhung nghIon cuu gan day cua avId orkovIfz |My) va IIona
KryspInsoronson |an Mach) da cung cap bang chung fhuyof phuc
rang TTX co nguon ngoc fu vI khuan. Ca noc song frong moI fruong
khong san xuaf TTX cho don khI chung cong sInh voI vI khuan va
fch Iuy dan TTX. ach fuoc nhan xanh duoc fm fhay o AsusfraIIan
fch Iuy dan TTX frong fuyon nuoc bof dac bIof va chaf doc nay co
nguon goc fu vI khuan.
Qua frnh cong sInh gIua vI khuan va dong vaf o bIon da dIon
ra fu raf Iau. Hang frIou nam vo fruoc, IoaI ca noc da IoI dung su
cong sInh frong kha nang fhu nhan dong nafrI do co fho mIon nhIom
doI voI fac dong cua TTX. on canh do, co nhung su fhch nghI fuong
fu o cac IoaI sInh vaf co saxIfoxIn, cIguafora hay cac IoaI chaf doc
khac. NguoI fa da bIof rang, cac chaf doc co IIon ho voI fofrodofoxIn
va anhydrofofrodofoxIn duoc fong hop boI raf nhIou IoaI vI khuan
khac nhau, bao gom ca ho Vibrionaccac, q.o., PscuJomonas sp., oa
Pbotobactcrium pbospborcum. CIong nhu vIoc chan fha cac IoaI an co,
nhung dong vaf bIon khong xuong song cung nhu co xuong song fch
Iuy, chua cac vI khuan nay frong co fho, cung cap cho chung mof moI
fruong vaf chu fhch hop, dong fhoI, nhu mof su frao doI, chung nhan
IaI su bao vo khoI fac haI cua cac chaf doc sInh hoc o bIon.
a. Ngbicn cuu bicn nay oc nguon ngoc boa sinb cua TTX
Vao Iuc TTX moI duoc phaf hIon, gIao su Andorson |Pofor A. V.
Andorson Ph..) o fruong daI hoc Sanfa arbara, CaIIfornIa cho rang,
moI quan fam dac bIof dang duoc chu y Ia nhung dong nafrI o IoaI
sua |Pby/um CniJaria) va nhung con san Ia |Pby/um P/atybc/mintbc.
ong nafrI frong co fho IoaI sua hoan foan khong bj anh huong boI
fac dong ngan chan dong nafrI cua TTX, frong khI do nhung con san
Ia |fhuong duoc cho Ia IoaI co quan ho gan guI nhaf voI IoaI co soI
cham CnIdarIa) fh nhay cam voI TTX. Ngay nay, nou dung cac ky
fhuaf phaf frIon vo fnh phan fu do nhan fhay duoc nhung fhay doI
cau fruc dI kom voI su fIon frIon cua su fhu nhan TTX. Cac nha khoa
hoc da phaf frIon vo fnh dong nafrI fu IoaI sua va kof hop cuc bo o

672
IoaI san Ia. Su kof hop axf amIn cua IoaI sua cung dang duoc chu y
nhu o dong nafrI cua dong vaf co vu mac du chung da fach ra khoI
duong fIon hoa cua dong vaf co vu gan mof fy nam vo fruoc |hay noI
cach khac, IoaI sua fIon hoa cham hon dong vaf co vu gan mof fy
nam). Su gIong nhau nay co nghIa Ia da co nhung su kIom cho, do
non du doI, khoc IIof frong su phaf frIon cua nhung dong nafrI nay
nhung su kIom cho co fho gIup fa nhan ra duoc cau fruc co ban cua su
IIon kof TTX..
b. TTX Mot su cong sinb ticn boa ooi nbung nguon goc co xua
NoI vo su fIon hoa va nguon goc cua TTX, fa hay xom nghIon
cuu xuaf sac cua WIIIIam H. IIghf: Mof su kof hop gIua vI khuan san
xuaf TTX va cac sInh vaf cao cap hon dom IaI nhung fhuan IoI ro
rang cho ca doI bon. VI khuan co duoc mof noI an foan, fhuan fIon do
sInh song, an va sInh san. Con nhung sInh vaf chu fh su dung chaf
doc vao muc dch fan cong hay fu vo hoac ca haI. IoaI bach fuoc doo
nhan xanh su dung TTX nhu mof IoaI noc doc huu hIou frong vIoc
Iam fo IIof, khoa chaf con moI va dong fhoI Ia mof cong cu phong fhu
raf hIou qua. KhI bj sInh su, quay ray, IoaI sa gIong uon cong caI Iung
don mau bo hong cua chung IaI, do Io ra mau do cam sang o bo maf
bung |frong fu nhIon do va don fhuong Ia nhung mau canh bao cho
bIof mof chaf doc raf nguy hIom hay IoaI dong vaf co doc). Nhung con
ca noc cham chap vung vo fhuong duoc cac con fhu an moI bo qua,
nhung nou chung khong co chaf doc do phong vo fh raf do fro fhanh
con moI ngon boo bo cho cac IoaI an moI. IoaI ca noc ho Nhaf an
|Iugu rubrIpos) Ia doI fuong cua qua frnh nghIon cuu su IIon kof gon
manh. Mof su bIon doI IIon kof frong axf amIn cua dong Ion nafrI o
nhung IoaI nay dan don kha nang mIon nhIom cua chung khoI bj froI
buoc, phong foa boI TTX. Thay doI su kof hop acId amIn cua profoIn
Iam fhay doI cau fruc, va v fho fhay doI chuc nang cua no. Qua frnh
fu chuyon hoa xuaf hIon o moI fhoI dIom frong cac quan xa sInh vaf.
Hau hof nhung su fhay doI nhu fho dou frung fnh hoac baf IoI cho su
song sof cua sInh vaf, nhung fhInh fhoang co fho fao fhuan IoI co
chon Ioc. Trong fruong hop cua IoaI I. rubrIpos, mof su fhay doI nho
da cho phop chung kof hop voI vI khuan san xuaf TTX vao frong cac

673
mo cua chung va IoaI ca nay su dung chaf doc cho su fhuan IoI rIong
cua no..
Cung fhaf fhu vj khI nhan fhay Ia chaf doc TTX va chaf doc o
cac IoaI gIap xac khac |saxIfoxIn) co su sao chop phan fu Ian nhau.
Chung gan nhu Iam uc cho dong Ion nafrI, khoa chaf onzymo va gay
ra nhung phan ung sInh Iy hoc gIong nhau. Nhung phan fu nay cho
fhay v du vo su hoI fu cua su fIon hoa hoa sInh, saxIfoxIn co nguon
goc fu vI khuan cyano o bIon va TTX fu nhung sInh vaf nhan nguyon
fhuy |chua co nhan dIon hnh).
14.4. PHONG VA CHONG NGO OOC CA NOC
Ngo doc ca noc |NCN) da va dang dIon ra fron pham vI ca
nuoc. uong nhu con so 23 nguoI fhIof mang v ca noc frong nam
2002 van chua du do canh fInh nhung nguoI danh baf, buon ban va
an fhjf ca noc. Trong vong nua fhang dau nam 2003 da co foI gan 10
nguoI fu vong do "fhch dua" voI ca noc. NhIou vu ngo doc do ca noc
Iam ca mof gIa dnh fu vong hoac chI con 12 nguoI song sof. Nguyon
nhan phan Ion Ia bIof doc nhung van cu an. So con IaI do khong phan
bIof duoc ca noc voI cac IoaI ca khac, dac bIof Ia ca noc kho, ca noc
da duoc cho bIon. Chnh v vay, ngo doc do ca noc kho, ca noc dong
Ianh, cha ca noc fhuong xay ra vao fhang fruoc va sau Tof am Ijch.
NCN fuoI fhuong xay ra faI cac fInh von bIon, vao mua ca noc |fu
fhang 3 don fhang 10, nhIou nhaf Ia fu fhang 4 don fhang 7). o
phong franh ngo doc ca noc, chung fa can Iuu y nhung dIou sau:
KhI danh baf ca phaI do noI f nguoI qua IaI, do franh gIam
dap dap maf Iam cho doc fo phan fan vao ruof, gan, fhjf ca.
Khong an ca noc frong mua sInh san, baf dau fu fhang 2 don
fhang 7 hang nam, v fhoI gIan nay ca co doc fo cao.
KhI Iam ca noc, nou fuI maf fron fh Iay fhjf cho bIon mon an,
con Iop fh bo ngay. Khong duoc do cac bo phan nhu gan, frung, maf vao
fhjf ca.
An foan nhaf Ia do nguyon con ca , dung dao Iay 2 mIong fhjf
bon mnh do rIong. Sau do moI mo bung xom maf, nou fuI maf fron

674
fh moI cho bIon fhjf fhanh mon an, con Iop fh vuf bo ngay. V khI
fuI maf Iop Ia doc fo da fham ra ngoaI.
Truoc khI cho bIon ca noc, non caf fhjf ca fhoo fung kch co
mon nau. dom ngam frong nuoc muoI dam dac |Iuong muoI bo vao
nuoc khong con fan nua), khoang 30 phuf sau chaf bo nuoc. Pha fIop
nuoc muoI khac frong 30 phuf nua, roI chaf bo, xong, ngam IaI voI
nuoc muoI Ioang 510 phuf, sau do xa IaI nhIou Ian voI nuoc sach,
moI dom cho bIon.
o bIof chac da hof chaf doc, non dung kIm bac, nhan bac hay
vaf g bang bac bo vao gIua fhjf ca frong vaI phuf, nou fhay vaf nga
sang mau don Ia fhjf ca da bj nhIom doc.
Tranh an ca kho va mam Iam fu ca noc v so nguoI Iam khong
kI Iuong, co fho maf vo dnh vao fhjf ca so gay ngo doc.
KhI dun nau can fhan khong do khoI Iua fhan, bo hong roI
bam vao.
14.4.1 Che ben cu noc
Nhung nguoI sanh an va bao an o My, Nhaf, Han Quoc raf mo
an ca noc. ac bIof Ia hoang gIa Nhaf an co han mof so dau bop
cho bIon ca noc gIoI do phuc vu, non chua xay ra vu ngo doc nao cho
hoang gIa. Quy frnh cho bIon ca noc dua vao mof so nguyon fac do
IoaI bo chaf doc. Ca noc duoc ban o cac nha hang noI fIong o Nhaf
duoc cap chung nhan vo ky fhuaf nau an an foan |gIong nhu san xuaf
bof fhjf ca noc o nuoc fa). Truoc khI nau, mo bung ca, moI hof noI
fang, Iof da |fru da ca noc nhm raf ngon), phaI fm ra qua fhan raf
nho do IoaI bo no ra.
Co nhIou cach do IoaI bo hof chaf doc cua ca noc nhung hIon faI do
frnh do xu Iy cua ngu dan con you va fhuong Iam fhoo fap quan cu non
do xay ra nhung vu ngo doc. o do fof nhaf Ia khong an ca noc khI chua
fIn fuong hoan foan vao cach xu Iy chaf doc cua chung.
14.4.2 Huong dun xu trI
TaI noI an ca: Ngay khI co dau hIou dau fIon: fo moI, fo fay
|nguoI bonh van con fInh): gay mo, do phong bonh nhan bj sac |do
bonh nhan nam fu fho nghIong, dau fhap).

675
Su dung fhan hoaf fnh |bof hay nhu) do gIaI doc: NguoI Ion:
uong 30g + 250mI nuoc sach quay dou; Tro 1 12 fuoI: uong 25g pha
voI 100 200mI nuoc sach quay dou; Tro duoI 1 fuoI: uong 1g/kg pha
voI 50mI nuoc sach quay dou. Co fho cho nguoI Ion va fro om fron 12
fuoI uong mof Io fhan hoaf nhu 30mI. ua nguoI bj ngo doc don bonh
vIon. !ong fhan hoaf fnh som, frong vong 1 gIo sau khI an ca, so co
hIou qua cao, IoaI bo chaf doc. Chong chI djnh khI nguoI bonh da hon
mo hay roI Ioan y fhuc.
Nou nguoI bonh co roI Ioan y fhuc, hon mo, fho you hoac ngung
fho, fm: fhoI ngaf mIong hay mIong muI qua canun Mayo haI chIou.
Tron xo cap cuu dam bao ho hap, huyof dong.
Thoo kInh nghIom dan gIan fh cach cap cuu cap fhoI nhaf doI
voI nguoI bj ngo doc ca noc Ia: Cho foan fhan nan nhan fIop xuc ngay
voI muoI an |NaCI) |vuI nan nhan frong dong muoI, chI fru cho fho
hoac ngam mnh frong nuoc muoI bao hoa). HIon nay, chua co fhuoc
dac frj gIaI doc do doc fo ca noc. Cac nan nhan bj nhIom doc fo ca
noc chI moI duoc chua frj fhoo frIou chung Iam sang. Nhu nhung
fruong hop bj ngo doc fhuc pham khac, non cho bonh nhan non mua,
rua da day cang som cang fof, co fho cho fIom fInh mach dung djch
CIuconaf CaIoI 10%.
Nhung fruong hop nan nhan bj co gIaf manh, can fro don dIou
frj fh non do nan nhan duoc yon fInh nghI ngoI va dung mof IoaI an
fhan. Trong fruong hop ho hap kom, fh dung CoramIno. Nou cuong
hong bj co fhaf, daf ong fhong kh quan, cho fho kh oxy, Iam ho hap
nhan fao, fIom dung djch co chua sInh fo. Nou nan nhan qua dau don
fh dung fhuoc gIam dau. Nou bj ngua fIom fhuoc khang HIsfamIn. Vo
roI Ioan fIou hoa, non dung fhan fhuc vaf va fhuoc co gIaf. o dIou frj
roI Ioan fhan kInh co fho kof hop AcId SaIIcIIIc CoIchIcIno SInh fo
1; 6 va 12. NgoaI ra can phaI dIou frj fnh frang maf nuoc.
14.4.3. Antpos thuoc gu doc
HIon nay, VIof Nam van chua co fhuoc dIou frj dac hIou va
phong ngua NCN do cung cap rong raI cho nguoI fIou dung. Tuy
nhIon fu nam 1999 foI nay, cac bac sI faI Khoa Chong doc |onh vIon

676
ach MaI) fhuong xuyon su dung IoaI fhuoc co fon goI AnfIpoIs Iam fu
fhan hoaf nhu do dIou frj cho bonh nhan bj ngo doc fhuc pham, dac
bIof Ia NCN. PCS TS Nguyon Thj u, Truong khoa Chong doc, fac
gIa cua fhuoc AnfIpoIs, noI: "AnfIpoIs Ia fhuoc uong dang nuoc danh
cho nhung bonh nhan bj ngo doc fhuc pham, fhuoc fru sau, cac IoaI
hoa chaf, fhuoc, v.v...". O nuoc fa, vIoc dung fhan hoaf fnh frong ngo
doc cap duong fIou hoa da co fu hang chuc nam nay. Song, do chua
fhong dung, nhIou fuyon y fo co so chua co fhan hoaf fnh va cung
chua bIof cach dung fhan hoaf fnh.
Truoc fhuc frang do, Khoa Chong doc da nghIon cuu fhoo cong
fhuc cua My va san xuaf IoaI fhan hoaf nhu phoI hop voI SorbIfoI.
Than hoaf co fac dung hap fhu cac chaf doc. oI vay, frong fruong
hop bj ngo doc, nou uong AnfIpoIs ngay frong vong 1 don 3 gIo so co
fac dung raf fof. Nhung bonh nhan bj NCN fhuong roI vao frang
fhaI IIof raf nhanh. o do, nou duoc uong fhuoc AnfIpoIs kjp fhoI so
co fac dung gIu chaf doc IaI frong da day, ngan khong cho chaf doc
vao mau va don cac co quan noI fang khac gay nguy hIom foI fnh
mang. Nhung do fhan hoaf fnh co nhuoc dIom do gay fao bon non
cac bac sI Khoa Chong doc da cho fhom fhuoc nhuan frang SorbIfoI
nham gIam nguy co gay fao bon cua IoaI hon hop fhan hoaf fnh nay
qua duong fIou hoa. SorbIfoI Ia IoaI duong co vj ngof non raf do uong,
nhaf Ia voI fro om.
Tron fhj fruong, fhan hoaf fnh duoc ban duoI dang vIon non
hoac bof dong goI frong fuI nyIon IoaI 5mg/fuI. Tuy nhIon, fruong hop
bj ngo doc va NCN mof IoaI ngo doc cap, vIoc pha cho fhan hoaf
nhu dang bof raf maf fhoI gIan, bonh nhan kho uong, do non, gay
bIon chung sac vao phoI. Nou bom fhan hoaf vao co fho bang duong
xong do Iam fhan hoaf Iang hoac gay fao bon do khong uong fhuoc
nhuan frang. AnfIpoIs Ia dang fhuoc nuoc, dung frong chaI nhua
100mI, raf fhuan fIon khI su dung faI gIa dnh cung nhu fruong hoc.
ac bIof, doI voI ngu dan danh baf ca xa bo non fhuong xuyon co
nhung chaI fhuoc AnfIpoIs do cap cuu kjp fhoI nou xay ra ngo doc ma
khong fho foI ngay cac co so y fo. Kho khan Ia o cho, AnfIpoIs van
chua pho bIon rong raI fron fhj fruong do chua duoc cap gIay phop san

677
xuaf. Thoo PCSTS Nguyon Thj u, frong fhoI gIan foI, nou duoc o Y
fo cap gIay phop Iuu hanh, V ach MaI so hop fac voI Cong fy uoc
VInapharm do san xuaf fhuoc AnfIpoIs. Khoa Chong doc moI san xuaf
raf han cho fhuoc AnfIpoIs nham dap ung nhu cau su dung cua Khoa.
Mof so co so y fo faI Ha NoI da IIon ho voI Khoa do dua AnfIpoIs vao
dIou frj ngo doc. ChI ph san xuaf 1 chaI AnfIpoIs faI khoa Chong doc
hIon nay Ia 20,000 dong. Nou san xuaf hang Ioaf, so fIon nay so gIam
dI raf nhIou. Trong fhoI gIan qua, Khoa Chong doc da ap dung fhan
hoaf nhu co SorbIfoI |bao quan fron 6 fhang) cho hang fram bonh nhan
ngo doc cap duong fIou hoa, nhaf Ia NCN, han cho ngo doc nang cung
nhu gIam so Iuong ngo doc nho foI bonh vIon.
14.5. KKT LAN
Ngo doc ca noc, fac haI cua no doI voI con nguoI va IoI ch fu
vIoc khaI fhac nguon IoI fhuy san nay da duoc Iam ro frong chuong
nay. Iam fho nao do IoaI bo nhung fac haI cua ca noc, dong fhoI khaI
fhac mof cach hIou qua nhaf nguon fhuy san nay fhuc su Ia baI foan
kho, ma do gIaI no can co su phoI hop dong bo cua ba nha: nha nuoc,
nha khoa hoc va ngu dan.
Oo vo nhu nuoc: Can xay dung nha may cho bIon ca noc va
fhu gom ca noc fu ngu dan do fach chIof va fInh cho TTX doc fo cuc
ky quy gIa. ay manh cong fac fuyon fruyon do nguoI dan y fhuc fac
dong doc haI cua ca noc. ong fhoI dua ra cach huong dan cu fho
cach cho bIon ca noc.
Oo vo nhu khou hoc: ay manh nghIon cuu hoan fhIon quy
frnh fach chIof va fInh cho TTX fu ca noc, do khaI fhac ca noc mof
cach hIou qua nhaf, f fon kom nhaf, phu hop voI dIou kIon ky fhuaf
o VIof Nam.
Oo vo ngu dun: Can nam vung nhung kIon fhuc co ban vo ca
noc va doc fo cua no. a so nguoI dan cho bIon ca noc fhoo fap quan
cu non fI Io ngo doc kha cao, v vay phaI fhay doI fap quan cu nay,
dong fhoI fIop can cach cho bIon ca noc sach hon, an foan hon.
Nou co su phoI hop dong bo nhu fron fh ca noc so fro fhanh
nguon IoI fhuy san vo cung quy gIa khong nhung phuc vu nhu cau
frong nuoc ma con co fho xuaf khau.

678
TA LK THAM KHAO
1. Io Huy a |2002), oc boc moi truong, Nha xuaf ban aI hoc
Quoc gIa TP Ho Ch MInh.
2. Io Quang Huan |1996), Ngbicn cuu boan tbicn quy trnb tacb
cbict, tinb cbc oa Janb gia bam /uong tctroJotoxin cua mot so /oai
ca noc o oung bicn micn trung Vict Nam Trung fam KHTN va
cong ngho quoc gIa, VIon Cong ngho sInh hoc.
3. hffp://vvv.mokongrIvor.org/fIn0203.hfm
4. hffp://vvv.cahcm.vnnovs.com/1113/11130023.hfm
5. hffp://homo.oarfhIInk.nof/~zh32/ffx.hfmI
6. hffp://puffornof.frIpod.com/fofrodofoxIn.hfmI
7. hffp://vvv.IIfo.umd.odu/grad/mIfsc/zcfsIm/IonchannoI.hfmI
8. hffp://vvv.chm.brIs.ac.uk/mofm/ffx/ffxv.hfm
9. hffp://fugu.hgmp.mrc.ac.uk/PIW/ToxIns/
10, hffp://vvv.kIngsnako.com/foxInoIogy/fofrodofoxIn.hfmI
11. hffp://vvv.nafuro.com/nsu/020722/02072210,hfmI
12. hffp://vvv.abc.nof.au/scIonco/novs/sforIos/s1000732.hfm

`: Co su cong fac cua Io Thj AI Nuong, ac Huynh ThaI !yon, Io
ang Khoa, Nguyon Thj Thu Thuy.


679
CHONG 15


OOC HOC MO TRONG
POLYCLOBIPHENYL
(Ecotoxicology of PCBs)
15.1. GO THK
15.1.1. Tong quun doc chut hulogen hou vu tuc hu
HaIogon Ia cac nguyon fo fhuoc nhom haIogon nhu cIo, fIo, brom,
Iof, chung IIon kof cong hoa frj voI cacbon, voI cac nguyon fo vo co
fao ra cac san pham moI co haI cho moI fruong. Chung co maf raf f,
xuaf hIon frong moI fruong chu you do cac hoaf dong nong nghIop,
cong nhIop, fhuoc bao vo fhuc vaf... Mof frong cac nguyon fo haIogon
gay haI cho moI fruong Ia cIo vo co mof Ion chnh co hoaf fnh sInh
Iy cao. CIo IIon kof cong hoa frj voI cacbon f co maf frong fhIon
nhIon. NguoI fa da fm fhay nhIou haIogon Ia frong cac sInh vaf bIon,
nam va vI sInh vaf bac cao. Cac sInh vaf bIon phaI song frong moI
fruong co nong do haIogon cao hon nhung sInh vaf song fron can va
frong moI fruong nuoc ngof.
HaIogon do san xuaf, chung noI kof do dang vao nguyon fu
cacbon chua bao hoa. HaIogon duoc dung nhIou frong cho fao dung
moI, hoa chaf cong nghIop, nong duoc va duoc pham. Thong fhuong,
nguoI fa haIogon hoa cac chaf do Iam fang frong Iuong phan fu cua
cac hop chaf, fuc Ia Iam fang frong Iuong rIong, dIom soI, dIom nong
chay va ap suaf hoI. PCs duoc cho fao bang cach cIo hoa bIphonyI
cho foI khI daf duoc nhung fnh chaf mong muon.
680
Cac hop chaf haIogon hoa co fnh bon vung cao hon Ia nhung
hop chaf khac. V du, moI IIon kof CX | X: haIogon) bon vung hon Ia
moI IIon kof gIua CH. Tnh bon vung nay IaI khong fof vo maf moI
fruong v chung fon Iuu qua Iau frong fhIon nhIon, kho bj phan huy
boI cac vI sInh vaf hIou kh cung nhu kj kh. V du, frong moI fruong,
T chuyon hoa fhanh bon vung hon, f doc hon.
Cac dac fnh cua haIogon cho fhay kha nang haIogon hoa cang
cao fh fnh hoa fan frong nuoc cang gIam. Cac chaf haIogon hoa co
kha nang fron Ian voI nhau va voI cac vaf chaf phan cuc khac nhu
dau va cac chaf boo nguon goc sInh hoc. Cac chaf haIogon hoa co xu
huong fch Iuy frong mo mo dong vaf. o do, chung Ia nhung chaf
kho chuyon hoa sInh hoc hoac bj baI fIof ra ngoaI. Su fch Iuy sInh
hoc cua cac hop chaf khong phan cuc Ia raf cao, doI khI sInh vaf fch
Iuy o nong doc cao hon o muc Iuy fhua fu 3 don 6 Ian so voI nong do
co frong nuoc ma chung dang song. ac fnh bon vung va ua dau cua
cac chaf haIogon hoa co nong do fhap frong nuoc va cao hon o frong
bun day, daf va sInh vaf. Su fch Iuy sInh hoc frong nhIou IoaI sInh
vaf khac nhau goI Ia su phaf fan sInh hoc. Su phaf fan nay dang ko
Ia o cac IoaI con frung v cac gIaI doan au frung phaf frIon frong nuoc
hoac frong Iop daf maf. Cac chaf co do boc hoI cao so phan fan
nhanh chong vao frong khong kh, cac hop chaf co do boc hoI frung
bnh hoac fhap bj anh huong manh mo boI cac dIou kIon kh hau va
duoc djch chuyon dI mof quang ngan frong kh quyon hoac bj gIu IaI
Iau daI frong cac phuc chaf khac. ua fron su kof hop cua nguyon fu
haIogon ma nguoI fa chIa Iam haI nhom chnh: nhom haIogon
hydrocacbon va nhom haIogon vong fhom.
15.1.2. Tong quun ve nhom hulogen vong thom
Trong cong nghIop, nhaf Ia cong nghIop cho bIon fhuy san,
fhuoc fru sau, san xuaf gIay, muc In... mof Iuong Ion chaf fhaI
duoc sInh ra Ia nhung hop chaf haIogon vong fhom nhu PCP
|poIychIorophonoI), PCPP |poIychIorpp), PC |poIychIorobIphonyI),
PC
z
|poIychIorobonono)... Hau hof day Ia nhung chaf co doc fnh cao,
anh huong don suc khoo con nguoI va moI fruong. Cac hop chaf doI
voI phonoI va phonoIxy haIogon hoa co fnh phan cuc cao hon nhung
681
hop chaf fhom haIogon hoa. o vay, chung co phan ung khac nhau.
Cac chaf nay co fho duoc san xuaf do muc dch nao do hoac Iam chaf
frung gIan cho cac phan ung hoa hoc, san pham phan huy cac hoa
chaf phuc fap.
ac fnh phan cuc cua cac chaf fhom haIogon hoa Iam cho
chung co fho daf don nong do cao frong moI fruong Iong va phan bo
dong dou frong cac fo bao. Cac bonzono haIogon hoa nhu
bromobonzono, pdIchIorobonzono |PP), hoxachIorobonzono |HC)
dou co fnh ua mo cao. o vay, fruoc khI bj IoaI fhaI chung da dI vao
cac qua frnh bIon duong. Cac hop chaf nay gay haI cho gan fhan va
ho fhan kInh. Cac chaf bIon duong gom nhung phonoI haIogon hoa co
hoaf fnh sInh hoc gay non nhung bIon dj va ung fhu. o cac haIogon
vong fhom co fon du Iau frong moI fruong, no dI vao chuoI fhuc an.
Cac chaf haIogon vong fhom xam nhap kIou nay so fon du Iau daI,
gay ra cac ngo doc man fnh, kho chua va anh huong manh Ion fnh
dI fruyon. V du, nhIom doc dIoxIn nhIou khI o nguoI cha va mo
khong co bIou hIou nhung don khI sInh con fh dIoxIn nay da Iam cho
dua fro bj dj dang va chaf doc dIoxIn nay kho bj dao fhaI v chung
fon du frong mo, frong cac mo, pha huy fo bao, Iam dao Ion fraf fu
cua cac gon; do vay, Iam fon fhuong don fhaI nhI.
15.2. OOC CHAT PCBs
15.2.1. Nguon goc
PC Ia poIycIobIphonyI co do bon hoa hoc va do bon sInh hoc
raf cao, co ap suaf boc hoI fhap va Ia mof chaf Iuong dIon. Nho cac
fnh chaf do ma nguoI fa su dung PC Iam dung djch Ianh, cach dIon
frong cac may bIon ap va frong cac fu dIon, frong ung dung Iam fham
fhau bong va soI xI mang, Iam cac chaf hoa doo va Iam cac chaf phu
gIa cho mof so son opoxy, fhuoc fru sau. Nhung fnh chaf fuyof voI va
huu ch do da Iam cho cac PC co nhIou ung dung rong raI, dong fhoI
dong gop vao vIoc pho bIon va fch Iuy PC frong moI fruong.
Vao 1929, cong fy Monsanfo baf dau san xuaf mof ho phach co
dau Iong hnh fhanh do haI vong bonzon voI nhung nguyon fu cIo.
682
Hoa hoc cua no fuong fu nhu nhung hnh vIon ho cIo huu co nhu
dIoxIn, furans, nhung doc fo hung manh nhaf duoc bIof.





HInh 15.1. Cong tbuc cua mot so bop cbat tbom cbua c/o
15.2.2. L{ch su hInh thunh vu phut tren doc chut PCBs
1865: Hoa hoc nhu PC dau fIon duoc kham pha.
1881: PCs dau fIon duoc fong hop.
1914: PCs xuaf hIon frong moI fruong, Ia hop chaf gIu cac
Iong chIm frong vIon bao fang.
1927: PCs dau fIon duoc san xuaf
fhuong maI boI cong fy AnnIfon Ordnanc, bon
frong AnnIsfon, AIabama.
1930: Cong fy fron doI fon fhanh
Cong fy hoa chaf Svann.
1933: Van do som xuaf hIon o cong
nhan faI nha may nay. Cac cong nhan bj
mun frung ca, mun mu fron maf va fron fhan fho ho. Iam cho ho
cam gIac bIong an, va cac bonh ngoaI da.
1935: Svann duoc mua boI cong fy hoa chaf Monsanfo
|Sf,IouIs, MIssourI, Monsafo san xuaf PCs o Saugof, IIIInoIs va
AnnIsfon, AIabama). Sau do Ia o Y |Caffaro), Phap |ProfoIoc), Nhaf
an |uc Co.). Hoa chaf KanogafuchI con duoc san sInh o Nga. No
duoc su dung rong raI frong nua dau fho kI nay, nhung nha cung cap
fhIof bj dIon nhu C va WosfInghouso fro fhanh nguoI dung chnh.
Mof ky su Monsanfo goI PCs Ia mof hoa chaf cong nghIop hoan hao.
683
1936: Mof cong chuc nha nuoc fhuoc so y fo cong cong mo fa
vo va con bj cac nof fang nhan kof hop voI cac mun mu do fIop xuc
voI quan ao cua cong nhan. NgoaI nhung fon fhuong da, nhung frIou
chung bj nhIom doc cua cac cong nhan hf phaI khoI nay. Mof bao cao
noI vo su bIong an fu nhIon cua cac cong nhan nay.
Nam 1936, ba cong nhan cong fy HaIovax chof. Kham nghIom
fu fhI cho fhay nhung fhIof haI khoc IIof cho nhung nguoI con song.
Nhung nha nghIon cuu Harvard cho bIof khI khu frung bang cIo
nhung chIorInafod hydrocarbons frong khong kh cua nhung nha may
khac nhau cho nhung kof qua fuong fu vo nhung anh huong fo Ion
don suc khoo con nguoI. Iou nay cang chung fo khu frung bang cIo
dIphonyI, cIo naphfhaIonos raf nguy hIom, nhaf Ia cac hydro cIo. Mr.
I.R. KaImor, fro Iy gIam doc cua cong fy ConoraI IocfrIcs
WIrovorks faI NovYork, noI rang: Khu Ian can co khoang 60 nguoI bj
noI mun nhof. Tam hoac muoI nguoI bj dau don kInh khung v bonh
ngoaI da. Mof nguoI dan ong chof do hoI nuoc HaIovax.
1937: Mof nghIon cuu vo vo sInh va chaf doc cong nghIop
PCs doI voI nguoI bonh.
1937: Tho Harvard SchooI of PubIIc HoaIfh nghIon cuu nhung
van do frIou chung bonh cua vIoc khu frung bang cIo dIphonyI
|PCs). Cuoc gap go duoc fham du boI nhung nguoI daI dIon fu
HaIovax Corp., Monsanfo, ConoraI IocfrIc, fho !.S. PubIIc HoaIfh
SorvIco, So y fo cong cong Massachusoffs and ConnocfIcuf, va mof so
nguoI khac. Truoc chIon franh fho gIoI, HaIovax CorporafIon o fhanh
pho Nov York baf dau san xuaf san pham khu frung bang
chIorInafod naphfhoIonos phu bon ngoaI day dIon, nhung cong fy
ConoraI IocfrIc baf dau su dung chung. So nguoI bj nhIom bonh xuaf
hIon ngay cang nhIou, voI frIou chung Ia nhung mun nhof voI mau
foI, fIop fhoo Ia nhung mun mu va cac nof fan nhang.
1947: an y hoc cua WosfInghouso nou van do PCs co fho gay
haI bon frong con nguoI.
1947: C baf dau su dung PCs do san xuaf fhIof bj dIon. No
nam o pha dong song Hudson. C baf dau fron PCs voI dau fao
684
fhanh PyrosoI. Vao nam 1952, no baf dau su dung PCs. ToI nam
1977, co khoang 500,000 1,5 frIou fan PCs do xuong dong song
Hudson.
1949: Cac cong nhan o nha may hoa chaf Monsanfo o NIfro,
pha Tay VIrgInIa bj nhIom dIoxIn, furans |chaf doc mau da cam duoc
su dung o VIof Nam). Co 28 ca bj ung fhu. Iou do chung mInh PCs
co fnh chaf fuong fu dIoxIn, furan, va fhuong xuaf hIon cung nhau.
1950: TaI IIou C noI vo nhung ch IoI cua may bIon fho PC
|PyranoI). No duoc xom nhu dau khoang vaf.
1951: Mac dau da duoc canh bao fnh doc PC nhung Cong fy
Monsafo IaI mof Ian nua frnh dIon nhung ch IoI cua chaf nay.
1954: Cong fy gIay AppIofon baf dau Iam PC phu Ion gIay
fhan khong cacbon, fhaI PC xuong dong song Iox.
1956: Monsanfo cho cong nhan mac quan ao bao vo va baf dau
nghIon cuu nhung hIou ung doc cua cac hoa chaf nay. Ho fm cach gIu
kn va fIop fuc ban san pham.
1956: Monsanfo bIof rang nhung san pham PC co fhanh
phan IoxIn va IbonzoIurans. CuoI nam 1960, nhung nha nghIon
cuu doc Iap kham pha nhung moI nguy hIom.
1956: Nhung ho so C chua dung 43 fruong hop nguy hIom vo
suc khoo va Iam chof nguoI cua PCs, va cac hoa chaf fhanh phan.
1957: Tu 1957 don 1977, cong fy WosfInghouso IocfrIc
CorporafIon o IoomIngfon, IndIana su dung Inforfoon |hon hop
PC ArochIors frong dau khoang) nhu Ia mof chaf dIon moI.
1959: CIam doc fro Iy cua Monsanfos ModIcaI oparfmonf vIof
cho cac nha quan Iy cua IndusfrIaI HygIono af WosfInghouso canh bao
vo hIon fuong bonh do nhIom doc chaf PCs.
1964: r. Soron Jonson |nha nghIon cuu nguoI Thuy Ion) da
khao saf muc T frong mau nguoI. Ong fa da fhu fron Ian PCs va
T va phaf hIon no dIof duoc con frung mac du no khong phaI Ia
fhuoc dIof con frung. Nhung g xung quanh ong dou bj o nhIom boI no
685
fu frong mau foc vo ong don ba dua con cua ong. Ong fIn chac do
chnh Ia PCs.
1965: Monsanfo bIof dIoxIn Ia mof chaf gay ung fhu cao. T
Ia mof chaf gay o nhIom khI no duoc fron chung voI PCs.
1966: Cong dong khoa hoc da y fhuc van do moI fruong do doc
chaf PCs gay ra. r. Soron Jonson fm fhay PCs o khap noI fron
Thuy Ion, fu cac con ca, don cac con chIm aI ang. o Io kha nang
PCs nhIom doc frong day chuyon fhuc an. Hoa chaf nay fap frung o
nhung phan IIpId va phan mo cua nhung IoaI dong vaf co vu. Nhung
dong vaf cap cao frong day chuyon fhuc an caf gIu PCs o muc do cao
|nhung con ca voI, gau, ca hoo). Nhung fhap nIon sau cac nha khoa
hoc chung mInh su fch Iuy PCs frong day chuyon fhuc an, pha vo
mang fhuc an cua foan hanh fInh. Thaf su, chaf doc PCs Ia mof van
nan cua ca fho gIoI.
1967: Monsanfo goI don cong fy ShoII OII, o Thuy Ion, do hoI
vo nhung mau bao cao vo PCs.
1968: Sau nhung kham pha cua Jonson, nguoI fhuc hIon faI
Monsanfo don Thuy Ion, fhay faI IIou vo chaf doc PCs, kof qua
phaf hIon PCs frong moI fruong va ho da vo cung kInh ngac.
1968: 1.300 cu dan o Kyushu, Nhaf an bj ngo doc khI an phaI
gao fron voI dau cam duoc Iam fu PCs. NhIou frIou chung dIon ra
kInh khung, fu dj ung ngoaI da, don suy ho hap, fhan kInh. 2/12 dua
fro con duoc sInh ra co frIou chung nhIom doc PCs. Tu do, hon 50
nguoI chof, co nhIou khoI u bon frong, hIon fuong mau frang pho
bIon. Ko fIop Ia vIoc xuaf ban mof cuon sach y hoc vo nhung fhong
ko cho fhay PCs gay ung fhu phoI, gay haI foI ho fhong mIon djch,
kha nang sInh san, ho fhong fhan kInh va noI fIof. Nhung nam sau
do, nhung nguoI chof do bj ung fhu fang gap 6 Ian, frong do phu nu
fang gap 3 Ian. Tu hIon fuong Yusho, Monsanfo daf ra muc fIou ban
san pham gap 20 Ian voI ho fhong dof nong chaf Iong frong day
chuyon fhuc pham.
1968: Cac cong nhan faI WosfInghouso o IoomIngfon, IndIana
baf dau co nhung cau hoI vo doc chaf nay sau vu dau doc o Nhaf an.
686
Cac vIon chuc WosfInghouso fran an ho khI noI rang PCs Ia an foan
fuyof doI. Mof nguoI phaf ngon WosfInghouso, ChrIsfophor C.
Novfon, duoc xac nhan boI fuan bao !SINSS WK o Saufor, da
nhung fay vao frong PCs.
1968: NhIom doc day chuyon fhuc an do PCs da Ian rong ra o
Hoa Ky fu nghIon cuu r. Roborf RIsoborough cua fruong daI hoc
CaIIfornIa o orkoIoy, nguoI fnh co kham pha ra hIon fuong nay khI
nghIon cuu vo chIm ung oorogrIno. Nhung Monsanfo IaI fu choI nhung
kof qua ban dau nay.
1969: CIua nhung nam 1969 don nam 1971 co f nhaf 9 fruong
hop nhIom doc boI doc chaf PCs.
1969: Monsanfo vIof mof ban ko hoach gIam bof o nhIom,
dong nghIa no so koo fhoo cac noI fu chau Au, don chau My Ia fInh,
dac bIof Ia vuong quoc Anh va Thuy Ion. Ko hoach canh bao cho
rang hnh anh cong fy Iuon chju frach nhIom vo nhung g mnh Iam
va quan fam foI phuc IoI moI fruong. Tu do cho fhay nhung nguon IoI
fIom fang fu vIoc chju frach nhIom. Cong fy fIop fuc fung ra fhj
fruong nhung san pham co doc chaf PCs, voI bao hIom cho nhung
nguoI su dung.
1969: Monsanfo fhIof Iap uy ban do gIu nhung kIon fhuc vo
PCs. Van do ngay cang nghIom frong. Chung fa khong fho bao vo
moI fhu fhay v fhay fho chung. Cac dong vaf va ca, sau bo so bj haI.
Cac van do fhIof haI cho ho sInh fhaI khI khu frung bang PCs.
1969: Hanh dong moI fruong quoc gIa duoc chuyon foI daI hoI,
djnh gIa fac dong moI fruong |IA) fap frung vao nhung dong song.
Nam 19691970 su kIon fhao go nha may gIay PCs fhoaf vao frong
dong song Iox.
1970: Hang nam, My san xuaf 85 frIou fan PCs.
1970: Nhung IoI canh bao fu cong fy Monsanfo khong duoc su
dung nuoc co chua PCs, mac du fu khI nhung vu kIon xay ra chua co
mof IoI canh bao nao vo doc chaf nay.
687
1970: Nhung nguoI nong dan cho nhung con Ion an gan khu
PCs cua cong fy da bj nhIom PCs. PSs duoc chon duoI Iong daf
Ia bang chung nghIom fuc vo su nhIom doc PCs frong fhuc an o
dja phuong. Nguon fhuc pham nhu: ca, ga, Ion Ia nguon Iay nhIom
nghIom frong nhaf. ua ra IoI canh bao quan chung vo su nhIom
doc PCs.
1970: o nghj dau fIon cho Ionh cam foan bo vIoc san xuaf
PCs boI nguoI daI dIon WIIIIam IIfz Ryan v suc khoo cong dong va
v nhung gIan Ian cua Monsanfo vo chaf duoc Iuu fhong fron fhj
fruong. Nhung cac vIon chuc Monsanfo noI rang da co y fhuc fruoc su
IIon quan PCs.
1970: Monsanfo noI nhung buoc dung don bao hIom v su an
foan cong cong nhung fu choI cho nhung kIon fhuc vo su Iuu hanh
PCs frong moI fruong. Nha may W.C. KrummrIch o Saugof do
xuong mof Iuong Ion hoa chaf faI WaII Sfroof JournaI, Ia noI fap
frung nhIou PCs |khoang 74.000 ppm). Trong nhIou nam, day Ia nha
may san xuaf PCs Ion nhaf. Nhung vIon chuc Monsanfo nhan manh
rang khong phaI faf ca PCs dou do ho do xuong. MoI fhu ko fron
dou co hon mof frIou fan pho IIou hoa hoc dou fhuoc vo Monsanfo.
Mof danh gIa khac cho rang, co khoang 13M fan pho IIou hoa hoc da
do xuong dong song MIssIssIppI. Vao nhung nam 1970, cac nha khoa
hoc nhan fhuc rang PCs cung gan gIong nhu T, gay nhung anh
huong foI moI fruong xung quanh.
1970: Monsanfo guI nhung mau PCs don phong fh nghIom
fhu doc dong vaf kof qua cho fhay co dIbonzofurans va co ca dIoxIn.
Su IIon quan Ia PCs ban fhan no khong chua dung chaf doc nhung
nhung san pham dI kom chung fh cuc k doc. o Ia vo boc bon ngoaI
do Monsanfo fIop fuc san xuaf PCs, phu djnh su anh huong suc
khoo co IIon quan don PCs. Ho bIof khuyof faf nhung san pham ho
dua ra nhung ho van franh Iuan vo nhung IoI ch Iau daI cua chung.
1970: Cong fy CampboIIs Soup da phaI dIof 146.000 con ga sau
khI phaf hIon su co maf o muc cao cua doc chaf PCs co frong nhung
con ga duoc fang frong Iuong o Nov York .
688
1970: To fho fhao IIIusfrafod xuaf ban baI bao: Chaf doc dao
choI fron bIon cua chung fa noI vo muc nguy hIom bon frong con ca.
ArocIor 1254, mof dong phan PCs, Ia mof frong nhung chaf gay ung
fhu. Ion ra mof vu kIon o Toxas do Monsanfo sua doI ban nghIon
cuu vo dong phan nay khI dua ra san xuaf ngoaI fhj fruong.
1971: Papagoorgo huong vao mof uy ban dac bIof cua quoc gIa
My nhung fIou chuan cho vIoc su dung doc chaf PCs nay.
1971: o so nhung vu kIon, Monsanfo baf dau you cau khach
hang fu bo nhung khoan no faI chnh cho vIoc su dung khong fhch
hop cac hoa chaf cang Iam cho nguoI mua Iuu y don nhung nguy hIom
co fho co.
1971: Mof nhom nhan vIon WosfInghouso ban vo doc chaf
PCs, chu frong don day chuyon fhuc an. Thua nhan su fch fru
hoang da cua PCs khI faI san xuaf nhung fhuc an cho ga va gay ra
su co Yusho. Ho ghI nhan rang dIbonzofurans duoc sInh ra khI dof
nong dau PCs. Iou do chung fo PCs doc foI suc khoo IoaI nguoI
va dong vaf. Iou do duoc Io dI va fIop fuc su dung PCs.
1971: Nha hoa sInh o WosfInghouso canh bao cong dong dja
phuong vo su nhIom doc boI PCs do cac nha may hoa chaf xung
quanh fao ra. Con cac cong fy da gIu b maf va fIop fuc do chaf Iong
PCs fruc fIop vao moI fruong dja phuong.
1971: Monsanfo da fhIou huy 88.000 con ga o mof frang fraI
pha ac CaroIIna v ro rI PCs fu mof ho fhong dof nong da bj
nhIom ban.
1972: Monsanfo cung cap nhung mau ghI chu: PC Ia mof hoa
chaf fon faI kha Iau frong moI fruong. oI vay, no khong can phaI ra
khoI moI fruong.
1972: Nhung hoaf dong quof don dong song Hudson duoc fhuc
hIon mof cach kho khan.
15.3. TNH CHAT PCBs
Cong fhuc chung cua cac poIybIphonyI PCs |pha fraI co fho
dao dong fu 110) va mof chaf dong phan 2CIo dac frung |pha
689
phaI). PCs Ia hoa chaf khong fon faI frong fhIon nhIon. Cho don
nam 1900 chung baf dau xuaf hIon gan nhung cong fy va nhung
khach hang su dung chung. Truoc hof duoc san xuaf boI Monsanfo
|cong fy chI do san xuaf PCs). Vao nam 1929, PC duoc xom Ia mof
dof pha frong cong nghIop. No khong do chay, cach dIon, fhuoc fnh
cach Iy, raf on djnh, chju duoc nhIof do va suc op. Nhn chung, chung
raf fof frong vIoc su dung frong nhung chaf Iong chaf dIon moI,
nhung chaf cach Iy frong may bIon fho va cac fu dIon voI vaI fro
ngan ngua su phaf Iua, no.
PCs nhanh chong duoc mo rong dung frong nhung chaf Iong
fhuy Iuc, non op, gIay fhan khong cacbon, may non, chaf mau, chaf
dnh, chaf Iong Iam maf mofo dIon, anh sang huynh quang, nhua raI
da. PCs con goI Ia askaroI, Ia chaf cach dIon, cach nhIof fof, dong
fhoI cung Ia chaf Iong raf bon khong an mon va khong baf Iua.
AskaroI Ia cac chaf Iong chua fu 50% 70% PC, 3060%
frIcIobonzon |TC). PCs co khoang 209 dong phan, fon faI nhIou
dang khac nhau. Chung duoc san xuaf fu 6090 dong phan khac
nhau. PC gom mof bIphonyI, voI mof cacbon rang buoc voI vong
bonzon, cac IIon kof con IaI co fho voI hIdro, hoac cIo. Co fho gan cIo
o cac vj fr khac nhau nhu orfho, mofa, para.






HInh 15.2. Cau truc PCBs it Joc bon Jo 2 nguycn tu C/o nam
o oj tri ortbo Jay nbau /am pban tu PCB kcm /inb Jong
690

HInh 15.3. Cau truc PCBs co tinb Joc cao Jo cac nguycn tu C/o nam
o oj tri mcta boac para ncn pban tu PCB rat /inb Jong
Nou chI co haI cIo, mof o vj fr orfho |cacbon 2) va mof o vj fr
orfho khac |cacbon 2). Nhung dong phan khac o vj fr orfho fh f doc
hon so voI nhung dong phan 6 cIo. Tnh doc PCs khong chI phu
fhuoc vao chI so cIo duoc gIoI fhIou o fron ma con o vj fr para. Cho
nhung dong phan cIo o haI vj fr para |4,4) va f nhaf 2 cIo o nhung
vj fr mofa |3,5,3,5) duoc xom Ia fuong fu dIoxIn fh dac bIof doc.
Hoac khI co dung mof cIo hoac khong co su fhay fho nao o vj fr
orfho, nhung dong phan co kha nang hIou chInh maf phang dong
dIon fh fhuoc dang cau fruc phang dac bIof doc.
PCs Ia nhung chaf Iong co dau, hoac nhung chaf ran khong co
vj gIac. Trong khI do mof so PCs co pha fron cIo fao non nhung
chaf f do chay hon. PCs Ia su pha fron hoa chaf huu co fong hop
voI cung cau fruc hoa hoc co ban do va nhung fhuoc fnh vaf Iy fuong
fu duoc xop hang fu nhung chaf Iong dang dau don nhung chaf ran
mau vang nhaf.
PC Ia mof chaf kj nuoc, khong hoa fan frong nuoc. No Ia chaf
o frong khong kh, nhung khong o pha kh. No Ia chaf Iong nho don
noI co fho o fron cao nhung dong khong kh. Nhung chaf nay o frong
khong kh, dI chuyon xuong maf daf nho nhung dIou kIon fu nhIon:
mua, su ngung fu, nhIof do.
KhI chung o dang phan fu, co fho mof vaI phan fu cIo fach ra,
phan fu so hoa fan vao frong nuoc, Iam cho no co fnh dI dong cao.
TC, hoxachIorobonzon, p, mofyImorcury va poIychIorInafod
bIphonyI |PCs) xuaf hIon o fan so cao frong nuoc, can, ca frong cac
ho pha bac My va xuaf hIon frong fhanh phan bo, sua, fhjf frong cac
691
cho do an kIong. Trong khoang 209 dong phan PC co khoang 12
dong phan gIong dIoxIn.
Truoc nam 1956, hoac som hon, Monsanfo bIof rang PCs co
fho fron Ian dIoxIn |TC), furan. ac bIof khI dof nong, hoac dof
chay PCs fh cang nguy hIom. Iom soI PCs 325366
o
C. Nhung
khong may Iurans duoc fao ra fu PCs o 250450
o
C. PCs duoc dof
chay faI nha may o nhIof do cao hon mof f PCs chuyon sang dIoxIn
hoac furan. Su oxI hoa PCs va cac phu gIa fao fhanh nhung san
pham Ia nhung axIf, aIdohyf, oxyf gIa |fhuoc nhuom foc) co nhung
fnh doc rIong bIof.
15.4. TAC OONG OOC HA CA PCBs TRONG MO TRONG
15.4.1. PCBs trong duy chuyen thuc phum
Con duong fhong fhuong nhaf do PCs
xam nhap vao co fho con nguoI Ia qua fhuc vaf,
fhuy san, kh quyon. Chung co fho fon Iuu
frong mo mo cua sInh vaf song.
PCs fhaI ra nou fron voI chIorobonzono
duoI fac dung cua nhIof do so bj phan huy va
sInh ra nhIou chaf dIoxIn va furan cuc k doc
dan don ung fhu ac fnh. PCs bon frong moI fruong, mang fnh chaf
cua nhung chaf boI fron. KhI doc chaf PCs duoc fhaI ra song, mof
phan duoc cac vI sInh vaf phan huy, fa fm fhay nhung manh vun co
no fron cac dong song.
PhyfopIankfon |sInh vaf froI noI), nhung don bao, hoac nhung
mau song quang hop don gIan xay dung fu ho sInh fhaI hoa fan
nhung nguon cacbon do bj anh huong boI PCs nhaf. PhyfopIankfon
IIon fuc Iay nuoc vao bon frong do song, non chung IIon fIop fch Iuy
PCs vao frong co fho. Nam 1970, cac nha khoa hoc fm fhay
phyfopIankfon voI nhung muc Ion khoang 1ppf, nhung hIon nay Ion
khoang 1ppm.
ZoopIankfon |sInh vaf froI noI fhuoc ho dong vaf), IoaI gIap
xac co haI chan, an nhung phyfopIankfon, nhung manh vun voI so
692
Iuong Ion, so fch Iuy PCs vao frong co fho. Va cu fho PCs dI vao
mo mo nhung con ca, va cuoI cung dI vao frong co fho con nguoI.
KhI PCs hap fhu vao daf, gIun an nhung chaf nay va fro
fhanh moI cho ca nho, ca nho bj nhung con ca Ion hon an fhjf, va
nhung con ca Ion bj an boI nhung con chIm. CIun fh co fhoI gIan
song ngan nhung chIm fh song fhoI gIan daI va PCs fch fu frong
mo mo cua chIm va fro fhanh doc chaf. PCs fch fu frong daf, nou
fIop xuc fruc fIop, vo y nhIom doc chaf vao frong bung |Iam daf
khong rua fay huf fhuoc hay an fhuc an...) co fho bj nhIom PCs. MoI
fruong khong kh nhIom PCs, daf cung bj nhIom PCs. PCs co
nhIou frong rau qua, non duoc fch Iuy dan frong co fho con nguoI.
NghIon cuu cua y hoc da cho fhay, PCs gay ra nhung hIou ung
vo suc khoo hof suc da dang. NguoI My frung bnh nhan mof Iuong
PCs vuof qua nguong foI fhIou. NhIom doc chaf PCs gay nhIou anh
huong don suc khoo ma fa khong fho Iuong fruoc duoc.
Khong phaI faf ca 209 IoaI PCs co cung nhung hIou ung do.
Mof vaI chaf co fhuoc fnh gIong dIoxIn, mof vaI PCs anh huong
don hoocmon, mof so khac anh huong don day fhan kInh. PCs fhay
doI nhung ho fhong chnh frong co fho |mIon djch, hoocmon, fhan
kInh, va ho fhong mon). V vay, PCs anh huong rong don nhIou co
quan frong co fho. PCs fhaf su anh huong don suc khoo cong dong
vay ma chung bj Io dI qua Iau.
15.4.2. Ooc chut unh huong den su phut tren cuu tre
KhI fro om bj nhIom doc chaf, doc chaf can fro su fIop fhu baI
hoc cua fro om, can fro su phaf frIon nang Iuc day du, do Ia kof qua
cua nhung fuong fac gIua dI fruyon hoc, nhan fo xa hoI, va moI
fruong. Can 12 frIou |17%) fro om o My bj gIa dI fruoc 18 fuoI, fIop
fhu baI kom, kom phaf frIon vo hanh vI va y fhuc, duoc dua don
nhung frung fam dIou khIon va ngan ngua bonh o My. Nhung dua
fro voI chuong frnh hoc daf bIof fang fhom 191% fu nam 1977 don
nam 1994. Khoang 1% fro om bj chung cham phaf frIon fhan kInh
fac dong fnh fu aI cao vao khoang 21.000 fro.

693
15.4.3. Ooxn, PCBs vu Furuns
a chaf nay gIong nhu anh om cung nha, chung Iuon dI cung
nhau. KhI phaf hIon bonh nhan nhIom doc chaf PCs, Iuon fm fhay
vof fch cua nhIom doc chaf dIoxIn, furans. IoxIn va furans co do doc
cao. Chung Ia nhung hoa chaf doc nhaf fu fruoc foI nay. NgoaI ra, 12
frong 209 IoaI PCs fuong fu vo cau fruc va fnh doc dIoxIn va furans.
Chung duoc xop chung ho voI dIoxIn. IoxIn Ia chaf doc mau da cam
duoc su dung frong chIon franh VIof Nam. IoxIn va nhung hop chaf
PCs Ia nhung hop chaf gay ung fhu. NhIou nha hoa hoc da nghIon
cuu PCs fhuan khIof frong khI fhuc fo PCs Iuon dI kom voI dIoxIn
va furans, do Ia dac fnh cua hop chaf nay.
15.4.4. PCBs, doxn vu benh vem mung trong du con
onh vIom mang da con |ndomofrIosIs)
Ia chung dau bung kInh nIon, can coI
frong da con. No koo fhoo su phaf frIon
khong bnh fhuong bon ngoaI da con
|Hnh 15.4). KhI don chu k kInh nguyof,
no gay ra dau frong fhoI gIan hanh kInh.
ang ko hon, cac chaf doc con fac dong
Ion nhung cuoc gIaI phau caf bo fu cung,
hay buong frung. Tac dong nay fang Ion
dang ko o nhung fhap nIon gan day do
ung fhu buong frung. PCs va dIoxIn gay
nhIou hoocmon, co fho pha vo sforIod. Chung fan cong ho fhong mIon
djch. VaI nghIon cuu cho fhay nhung moI IIon kof gIua hoa chaf va
nhung can bonh frong con nguoI va dong vaf. NhIou dIoxIn khoo
manh IIon kof ondomofrIosIs. Nhung kIou PCs nhaf djnh gIong hnh
dang dIoxIn fh cung fac dong gIong dIoxIn.
Nhung IoaI PCs va dIoxIn nhaf djnh co fnh chaf dan xon voI
nhung hoocmonnofrogon va co fho pha vo hoaf dong cua cac sforoId.
NgoaI ra, chung chong IaI ho fhong mIon djch non gay bonh ung fhu
buong frung. Nhung cuoc fhu nghIom 5 Ian frong 3 fuan. Cac mang
frong da con dou fang frong Iuong va co nhung fhay doI o mo fo
HInh 15.4
694
bao. Hoaf dong cua ofhoxyrosorufInOdoofhyIaso |RO) frong
nhung nguoI song duoc xac djnh Ia co anh huong Iam ung fhu buong
frung. PCs Ia mof nhan fo Iam ung fhu buong frung. No duoc fho
hIon qua cac chaf:
010 mIcrog/kg :2,3,7,8fofrachIorodIbonzoPdIoxIn
|2,3,7,8TC).
030 mg/kg cua 2,2,4,4,5,5 hoxachIorobIphonyI |PC153).
100 1000 mIcrog/kg cua 3,3,4,4,5 ponfachIorobIphonyI
|PC126).
10100 mIcro/kg cua 2,3,4,7,8 ponfachIorodIbonzofuran |4
PCI).
020mg/kg cua 1,3,6,8 fofrachIorodIbonzopdIoxIn |1,3,6,8
TC).
PC 169 : 2,2,3,3,4,4hoxachIorobIphonyI.
PC 169 : 3,3,4,4,5,5 hoxachIorobIphonyI.
Thoo IoI khuyon cao cua cac fo chuc y fo fho gIoI, su phaf frIon
cua cac san pham phu frong cong ngho hoa hoc da khong bj ngan
chan. Cac chaf Iam ngung fro fuyon noI fIof |dIsupfors noI fIof) baf
nguon fu cac cIo huu co, bon nhu PCs. Nhung fac dong doc haI va
daI han cua Isrupfors noI fIof Ia do su fhIou hIou bIof vo co cho hoaf
dong cua cac co quan frong co fho. Suc khoo IoaI nguoI bj fhach fhuc
boI an mon hoa hoc frong co fho con nguoI.
15.4.5. PCBs vu chung serotonn trong nuo
SorofonIn Ia mof su fruyon fn hIou
fhan kInh bang chaf hoa hoc bj anh
huong boI doc chaf PCs. SorofonIn IIon
quan don su dIou chInh fhan nhIof cua co
fho, nhan fhuc cam gIac va dIou khIon
fam frang. No gIu vaI fro chnh frong su
maf fraf fu hanh vI, cam xuc, su chan
nan, Io Iang, fu fu. No Iam fang fhom
695
nhung muc sorofInIn frong nao. NhIom ban chaf PCs ngay cang Ian
rong, nhaf Ia cu dan o xung quanh noI san xuaf hoa chaf nay. Nhung
bIou hIon chan nan Iam sang, frang fhaI cang fhang co fho duoc IIon
kof voI nhung sorofonIn dj fhuong dang phaf frIon frong nao. Khu
frung bang cIo fao non hop chaf PCs, non kha nang nhIom doc boI
PCs Ian fruyon kha rong raI.
15.4.6. Su suy gum he thong men d{ch
Ho fhong mIon djch cua con nguoI bj hu haI do nhIom PCs.
Nhung nguoI an ca nhIom doc Ia dang dua PCs vao co fho voI mof
Iuong cao. Ho fhong mIon djch bj hu haI dan don dau you, bj fruyon
nhIom hon bnh fhuong, nhung doI khI bj fon haI sau sac hon v du bj
ung fhu.
Nhung vj fhanh nIon va fro nho do bj anh huong khI ho fhong
mIon djch suy you. Ho fhong mIon djch quay IaI fan cong vao frong
cac mang mong cua co fho. Ho fhong mIon djch anh huong don su
phaf frIon cua nhIou ho fhong khac. Co fho con nguoI Ia mof mang
khoa nhung ho fhong phu fhuoc Ian nhau. Ho fhong mIon djch bao
gom: fuy xuong, hach frung fuyon |duoc djnh vj bang xuong uc o bon
fraI fIm). Taf ca mau duoc san xuaf boI nhung fuy xuong.
Trong fhoI gIan dua fro phaf frIon frong da con, hach frung
fuyon xu Iy nhIou bach huyof cau cua dua fro ma dI fru khap noI
frong co fho. Nhung bach huyof cau dIou khIon su mIon fru fo bao,
chung pha huy su xam haI cua vI khuan, vIruf, su fang fruong nhung
o dj fhuong gay ung fhu. Nou frung fuyon khong phaf frIon, ho fhong
mIon djch phaf frIon khong hoan foan.
PCs co kha nang gay anh huong khu
frung fuyon, Iam cho su fruyon nhIom nhIou
hon, kInh nIon, koo daI, nhung dj ung co vo
nang hon. Nhung frIou chung khac bao gom
xuaf hIon hach fron co fho va xao fron kha
nang mIon nhIom.
PCs co fho gay ra fu mIon djch: PCs Ia mof nhan fo frong
bonh fu mIon nhIom. Xap xI 50 frIou nguoI My, 20% dan cu, bj bonh
696
fu mIon nhIom. PCs duoc fm fhay co anh huong don ho fhong mIon
djch. Trong nhung xao fron chuyon bIof vo co quan, qua frnh fu mIon
nhIom duoc djnh huong chong IaI fung co quan: bonh hon |ho fhong
ho hap), bonh daI duong |fuy), hoac Ian rong khap co quan frong co
fho: vIom khop, bonh Io ngoaI da, mof nhoc.
Tro om moI sInh, chua sInh fh anh huong PCs hon nhung
nguoI Ion. NhIou nguoI bj fac dong boI nhung hIou ung PCs, dac bIof
Ia nhung nguoI nghIon ruou, fhuoc Ia, hoac nhung nguoI bj hoI chung
CrIno, vIom gan , hoac nguoI fIop xuc voI fhuoc doc fIom fang frong
co fho, fhay doI su san xuaf coIosfron, frIgIycorIdos, IIpoprofoIns.
NgoaI ra, PCs con xuc fac nhung mon frong co fho fac dong don
phan ung hoa hoc frong fhan fho dan don ung fhu va bonh daI duong.
15.4.?. Benh ngou du do tuc dong cuu doc chut PCBs
PCs co fho nhanh chong xuyon vao bon frong da, qua cac vof
fhuong. Su fIop xuc PCs fruc fIop so do doa foI suc khoo con nguoI.
a co nhung khuyon cao cong nhan phaI mac do bao ho do ngan
chan su xam nhap cua PCs. NghIon cuu Ijch su PCs, fa cung fhay
ro nhung vu nghIom frong do fIop xuc qua da. NoI chung, nhung
fruong hop nay fhuong nghIong vo nhung noI fIop xuc voI nong do
cao. Mof so nha khoa hoc cho rang, PCs khong gay ra ChIoranco.
Nhung fhay vao do Ia su khong fInh khIof cua chaf nay. Nhung vof
PCs Iuon dI kom fhoo vof dIoxIn va furans. NoI foI ChIoranco co su
IIon ho rong raI don TC, va nhung hop chaf dIoxIn fuong fu PCs.
ChIoranco Ia nhung mun frung ca, do su xam nhap cua dIoxIn vao
bIou b cua da.
15.4.8. Benh ho hum ech, tuc nghen co quun bu tet tre
em len quun den PCBs
Su o nhIom PCs co fho IIon quan don voI nhung khuyof faf
bam sInh. Ngho ra fh co vo Ia nhung su fhaf nhIou nghIon cuu da
cho fhay, su fch Iuy doc chaf PCs frong nhung con ca fron cac dong
song o nhIom da Iam bIon doI gon gay ra nhung khuyof faf bam sInh.
Ion hnh Ia o WIsconsIn, co khoang 14,8 fruong hop bj ho ham och
frong 10.000 dua fro duoc sInh ra, xap xI 104 fruong hop frong mof
697
nam |Co khoang 1/500 frong nhung nguoI chau A, 1/1000 frong nhung
nguoI da frang, 1/2000 frong nhung nguoI da don). Nhung chuyon gIa

faI bonh vIon o WIsconsIn cung
khong gIaI fhch duoc faI sao IaI co
maf do cao nhu vay. Hon fho nua,
fhoo dIou fra o My, nam 1987 co 9,7
fruong hop bj fac nghon co quan baI
fIof frong 10.000 dua fro duoc sInh
ra; don nam 1996 fh co foI 15,5
fruong hop, fuc fang gan 60%. NguoI
fa cho rang khoang 80% Ia do su an
kIong, hay huf fhuoc, va nhung doc
fo frong nuoc va khong kh. Khong
co su nghIon cuu nao duoc xac djnh

nhung vung von dong song Iox, vjnh Croon hay ho MIchIgan, nhung
noI co nong do PCs cao. Anh huong cua PCs va dIoxIn so Iam fang
cao nhjp do xuaf hIon nhung fruong hop bj suf moI, ho ham och, hay
bj fac nghon co quan baI fIof. NguoI dan chau A do fap quan, fruyon
fhong, fhuong an mof so Iuong ca nhIou hon so voI nhung dan foc
khac. Thoo 35 nghIon cuu cho fhay su nhIom PCs Iam fang dang ko
khuyof faf nay frong chuof, va Iam bIon dang phoI fhaI ga. Tuy
nhIon, cung can phaI Iay cac mau nghIon cuu fu cac ba mo do nhung
nha doc hoc moI fruong chung fa co caI nhn fong quan hon vo fac
haI cua doc chaf PCs foI nhjp do fang cua cac khuyof faf bam sInh.
Co khoang 38 nghIon cuu cho PCs co IIon quan don nhung khuyof
faf nay. a phan Ia cac dong phan gIong dIoxIn va Iuran: PC 156,
PC 153 |hoxa), PC 169, PCb 126 |ponfa).
15.4.8. PCBs tuc dong den cuc men trong gun
Nhung nghIon cuu moI cho fhay PCs Ia nhan fo day manh qua
frnh sInh bonh ung fhu. PCs fhuc day su san xuaf mon frong gan
nguoI, kch hoaf su bIon doI baI fIof o gan, fang cuong hoaf dong gay
ung fhu do cac hoa chaf khac gay ra, hoac su frao doI chaf vao frong
cac san pham phu. Mof kof qua khac cho fhay, PCs Iam fang kha
698
nang ung fhu do huf fhuoc Ia, khong
kh bj o nhIom, hoac nhung chaf o
nhIom co frong fhuc an, nuoc uong cua
chung fa.
Mof su pha fron cua PCs, goI Ia
ArocIor 1254 duoc su dung frong phong
fh nghIom, fac dong don cac mon frong
gan. o kIom fra kha nang cua cac hoa
chaf gay ra nhung fhay doI frong co fho
hoac gay ung fhu, nhom nghIon cuu da su dung chuof do fh nghIom. Cac
hIou ung doc fhu duoc vo cung kho chnh xac frong fhuc fo, v con nguoI
con su dung fhuoc Ia va con vo so nhung chaf fch Iuy frong co fho con
nguoI. Thaf vay, su cam ung cua mon fruoc doc chaf PCs cung dong
gop mof phan nhan fo gay ung fhu. PCs Ia fac nhan day manh qua
frnh ung fhu, mac du nhung fac nhan khoI dau gay bonh IaI Ia mof chaf
khac. a co khoang 29 nghIon cuu vo kha nang cua PCs kch fhch san
xuaf mon frong gan, kIom fra fnh doc cua hoa chaf nay.
15.4.9. PCBs vu benh ung thu
PCs gay ung fhu cho con nguoI. PCs fch Iuy frong dong vaf
va gay ung fhu cho chung. NgoaI suy dIou do cang chung fo PCs
gay ung fhu cho con nguoI. Phan Ion ung fhu o con nguoI do su
nhIom ban nhung hoa chaf doc haI, khong phaI Ia dI fruyon |fhoo
nghIon cuu gan day cua PauI IIchfonsfoIn, fhuoc vIon KaraIInska,
SfockhoIm, Thuy Ion). PCs con gay non nhung bonh sau:
TrIou chung fo IIof fhan kInh, ung fhu ho fhong fIou hoa, ung
fhu bach huyof |bonh bach cau), ung fhu gan, ho fhong fuI maf |dac
bIof Ia PC ArocIor 1254 and 1242).
!ng fhu da, nhung khoI u ac fnh |PC ArocIor 1242, 1016).
!ng fhu nao.
!ng fhu fuyon fuy.
!ng fhu fuyon fIon IIof.
699
!ng fhu vu |dac bIof Ia nhung chaf co fnh fuong fu dIoxIn
va furans).
15.4.10. Benh tm vu tuc dong PCBs tu dong much vunh
Hon 50 nghIon cuu vo bonh fIm cho fhay co mof moI IIon kof
gIua PCs va bonh vo dong mach vanh, fac dong nhung con dau fIm
baf fhnh Inh, va chung phnh dong mach chu. Mof vaI nghIon cuu
cho fhay, PCs Iam fang hoac fhay doI coIosfroron, frIgIycorIdos,
IIpoprofoIns. Mof vaI co cho cho fhay su fhIof haI huyof mach.
Tac dong cua PCs don con nguoI fhaf qua Ion. PCs duoc san
sInh ra nhu mof fhanh cong cua hoa hoc, nhung gIo day fhaf kho ma
IoaI bo duoc no va do cho no khong fac dong don con nguoI. Nhjp do
fang ung fhu frong nhung fhap nIon gan day fang Ion dang ko.
Nhung do Ia bonh faf cua fung ca nhan non cung chang co mof don
fhua nao do nghj ngung fhaI cac chaf PCs xuong song do nhung
hIou ung gay fu vong nay khong ho duoc bIof don. Tm fron ban do bj
ung fhu frong vung Norfhoasf WIsconsIn, so sanh voI cac vung khac,
moI fhay hof hIou ung gay ra bonh ung fhu. Nhung van khong co mof
co quan hay hIop hoI nao dung ra bao vo nhung con nguoI nay, dac
bIof Ia nhung moI IIon kof gIua can bonh ung fhu voI doc chaf PCs.
Cac nha nghIon cuu cho rang, su fch Iuy doc chaf PCs frong ca co
fho gay ung fhu hon PCs fhong fhuong. NguoI fa nghIon cuu ca fhaf
sach voI muc dch so sanh. Nhung fhaf ra faf ca moI su so sanh dou
khap khIong v ban fhan frong nguoI chung fa da fch Iuy doc chaf
nay. Co Io 10 nam hay 20 nam nua moI gay ung fhu cho mof nguoI
nhung nhung dua fro con nam frong bung mo fh co su fIop xuc fruc
fIop voI doc chaf PCs, frong khI nhung hIou ung co fho khong xuaf
hIon nou do Ia nguoI fruong fhanh. PCs con co kha nang xuc fac cac
mon frong gan, fang cuong cac hoaf dong gay ung fhu, kch hoaf su
phaf frIon cua cac khoI u, xam haI ho fhong mIon djch.
Hon nua, da so nghIon cuu khong khao saf kof hop voI dIoxIn
va furans, mac du dI doI voI PCs Iuc nao cung co dIoxIn va furans.
Qua fnh chaf cua PCs fa da fhay ro dIou do. KhI dof chay nhung
pho IIou chua dung PCs fh chung bj bIon doI fhanh dIoxIn va
700
furans. NhIof do chuyon doI PCs fhanh furans Ia 270
o
C. Co fho noI
ba chaf fron Iuon dI cung nhau, khong fho fach roI chung duoc. oI
khI chung duoc nghIon cuu fron nhung dong vaf |chuof) co fhoI gIan
song ngan hon con nguoI, non nhung bIon doI sInh Iy frong co fho
chua co bIou hIon ro rof. KhI nhac don nghIon cuu PCs, fh phaI noI
don vu kIon noI fIong cua cong fy Monsanfo |1970), khI mua chuoc
mof nha nghIon cuu doc chaf do sua kof qua fh nghIom fu gay ung
fhu fhanh khong gay ung fhu, voI bang chung Ia nhung khoI u hnh
fhanh frong co fho con chuof.
15.5. CACH PHONG TRANH NHKM PCBs OK BAO VK BAN
THAN
1. Tranh an ca va nhung dong vaf hoang da fu nhung khu vuc
song, ho hay vjnh Ia nguon fIop nhan cua cac nguon fhaI nhIom PCs.
Taf ca ca va vjf song fron cac dong song do dou nhIom doc chaf PCs,
Tranh an nhung con ca bj nhIom ban, boI v chung co fho fch Iuy
PCs frong co fho, do roI PCs dI vao frong co fho con chau fuong IaI
cua chung fa.
2. Tranh an nhung san pham fu dong vaf boo, fhjf do, chIm
nuoI, nhung san pham fu bo sua, frung... Nou ban khong co kha nang
IoaI fru no, fh hay an nhung san pham f boo v PCs, IoxIn,
Iurans dou fch Iuy frong cac mo mo o nong do cao. Ta co fho gIam
nhjp do ung fhu, bonh fIm, va cac van do quan frong don suc khoo,
con mon an chay qua Ia hap dan hon nhIou.
3. Tranh fIop xuc da, ngan ngua hoac han cho su fIop xuc da
voI nhung bun day, hay daf, nuoc nhIom doc chaf nay. PCs co fho
nhanh chong duoc huf xuyon qua da.
4. KIom fra nhung vaf chua huynh quang cu frong nha, frong
fruong, noI Iam vIoc. Nhung vaf do chua dung so Iuong Ion quan
frong PCs va can duoc fhay fho. Non IoaI bo cac noI chua dung pho
IIou o dja phuong, khong fIop xuc voI nhung pho IIou nay.
5. Thay fho nhung frang fhIof bj cu nhu: may fruyon hnh va fu
Ianh fruoc nam 1979. Nhung vaf nay co fho co su ro rI mof Iuong nho
PCs vao khong kh khI chung fro non nong frong fhoI gIan Iam vIoc.
701
6. KIom fra may bom. Nou ban uong nuoc gIong, ban phaI
kIom fra may bom co chua PCs frong dau hay khong7 oI khI
nhung may bom nay ro rI PCs; boI vay chung can phaI duoc fhay
fho va baf ky su nhIom ban nao can phaI duoc nhung nguoI bao fr
chuyon nghIop xu Iy.
7. KIom fra nhung san pham PCs cu: hnh vo fron nhung bo
maf, vua Iong fram ko ho o fuong cu, nhua duong cu, hac n, nhua gIay
va nhung koo rac cu co fho nhIom ban PC, doI khI o muc cao. Chung
phaI duoc IoaI bo khI kof qua duong fnh. Tranh fIop xuc da va fIon
hanh fhong gIo vung fof cho don khI fnh frang duoc kIom soaf. Nou
nhung san pham PCs cu duoc nau chay hoac dof chay co fho Iam
fang su nhIom ban boI khoI, v cung fao ra furans va dIoxIns moI.
8. Tranh nhung vj fr co khu cong nghIop cu, nhung foa nha da
bj sup do. Tranh nhung vung co fhIof bj dIon cu, nhung fu dIon va
nhung may bIon fho PCs co fho nam frong vaI confImof frong gach
cu, bo fong va nhung fhu frang fr khac bon ngoaI, chung so fIop fuc
bay hoI vao khong kh frong nhIou nam sau.
9. Can fhan khI o frong vuon. Nou ban Iam vIoc frong vuon co
gIo fhoI fu bo song, dac bIof nou can day cua dong song duoc nao vof
va dap bun do Ion vuon, hay mang gang fay va quan ao do franh fIop
xuc voI Iop daf nay. af phaI duoc kIom fra su nhIom ban hoa hoc
fruoc khI gIoo frong ca rof va khoaI fay. KhI dung phaI boc vo carof
va khoaI fay v PCs fap frung frong Iop IIpId.
10. CIam bof buI va chaf ban frong nha do gIam bof PCs.
11. VIfamIn co fho bao vo fIm khoI su fan cong PCs non can
su dung VIfamIn fhuong xuyon frong an uong.
12. Chnh phu phaI fhu don PCs: fuyon fruyon cho quan chung hIou
ro fac haI cua PCs, don dop PC frong dong song, vjnh va cac noI khac.
13. Nou ban Iam duoc moI fhu o fron fh su nhIom doc PC so
gIam dang ko.
14. Mof van do duoc daf ra, Iam fho nao do co fho bIof duoc chung
fa co bj nhIom PCs hay chua7 O nhung phong fh nghIom nao7 CIa bao
702
nhIou7 Nou fa bj nhIom doc chaf nay fh cac hIou ung suc khoo phaI do
noI dau chI fra hay chnh chung fa phaI chI fra cho nhung chaf doc ma
chung fa khong ho fao ra7 Thoo frang vob Iox RIvor, nou ban muon
kIom fra fron co fho co PCs hay khong ban phaI fon 100$, con fhu doc
chaf dIoxIn hay furans ban phaI fon 500$. Nhung fhaf kho khI chung
mInh PCs gay ra nhung hIou ung suc khoo dac bIof cho mof ca nhan.
a so cac bao cao fhong ko cho fhay PCs Iam fang fhom hIou ung suc
khoo hIon huu cho mof cong dong dan cu. PCs co fho Iam fang nguy co,
nhung ban khong fho chung mInh rang fruong hop ca nhan cua mnh do
chnh PCs gay ra. o do, ban non fhu nghIom daf, nuoc xung quanh
xom co hoa chaf hay khong franh fIop xuc voI no, va nhung do dIon nhu
fIvI, fu Ianh cu, hay cac ong nuoc non duoc xu Iy cho fof do phong franh
nhIom doc PCs.

TA LK THAM KHAO
1. Io Huy a |2002), oc boc moi truong, NX aI hoc Quoc gIa TPHCM.
2. CIaIrn. Savyor, PorryI. McCarfy, Conof. ParkIn, Cbcmistry jor
cnoironmcnta/ cnginccring, McCravhIII InfornafIonaI dIfIons
CIvII ngInoorIng SorIos.
3. hffp://vvv.foxrIvorvafch.com/procaufIonary_pcb_pcbs.hfmI
4. hffp: // vvv.mIcrosomo.com
5. hffp://vvv.foxrIvorvafch.com/dIoxIns_pcb_pcbs_1.hfmI
6. hffp://vvv.cdc.gov/nIosh/86111_45.hfmI#ToxIcIfy
7. hffp://vvv.cdc.gov/nIosh/78127_7.hfmI
8. hffp://vvv.pcb.org
9. hffp://vvv.onvIronmonfaIchomIsfry.com
10. hffp://vvv.foxrIvorvafch.com/human_hoaIfh_pcb.hfmI
11. hffp://vvv.cIoarvafor.org/pcbs

ChI nhan su cong fac cua Nguyon Hoang Ian Thanh
703
CHONG 16


DOC HOC MOI TRUONG THU TRIIU DO
(Ecotoxicology of Red Tide)
16.1. KHA NKM VK HKN TONG THY TRK OO
16.1.1. Go theu
Nuoc bIon von bo Nha frang bong do ruc, sau do chuyon sang
xanh fham, roI don, fham ch noI nuoc fu, khong co song, nuoc don
ngom nhu nuoc cong. Hau hof cac vI sInh vaf bIon dou bj fIou dIof, muI
hoI fhoI boc Ion nong nac, nguoI fam bIon cam fhay ngua ngay kho
chju, cang gaI cang ngua. o Ia do hIon fuong "Thuy frIou do" |TT).
HIon fuong TT (ReJ TiJe) hay con goI Ia su no hoa cua fao
Ia kof qua cua su phaf frIon bung no va o af no hoa cua cac IoaI fao
bIon co fnh doc |HarmfuI AIgaI Iooms). Su no hoa nay fhuong Iam
cho nuoc bIon co mau do, doI khI co mau vang xanh, nau, xam hay
mau cam gao... fuy fhoo dac fnh cua fung IoaI fao phaf frIon faI do.
Mau nay Ia mau cua fao, chung phaf frIon day dac va noI fron maf
nuoc non co mau. Tuy nhIon, frong mof so fruong hop, hIon fuong
fhuy frIou do IaI khong fho phaf hIon bang maf fhuong duoc do Iop
fao nam hoI sau duoI maf nuoc bIon, fa chI co fho nhan bIof qua hIon
fuong cac sInh vaf bIon chof hang Ioaf va noI Ion fron maf bIon.
KhI hIon fuong xay ra fh fao so fIof ra mof Iuong raf Ion cac
chaf doc co fho gay haI cho cac sInh vaf song faI vung bIon do, ngoaI
ra Iuong oxy hoa fan frong nuoc bIon cung so gIam dang ko do chung
da bj fao fIou fhu cho qua frnh sInh fruong cua mnh. HIon fuong
704
nay co fho xuaf hIon fron mof vung bIon rong don vaI fram kIIomof
vuong. Chung fa raf kho co fho doan fruoc duoc fhuy frIou do so xuaf
hIon khI nao, o dau va chung so fon faI frong bao Iau do no IIon quan
don raf nhIou you fo vo fhoI fIof va dong chay va vIoc quan saf
fhuong xuyon fnh chaf va fnh frang cua nuoc bIon doI voI con nguoI
Ia vo cung kho khan.
O VIof Nam hIon fuong nay con kha moI mo nhung cung da co
xay ra o khu vuc bo bIon fhuoc Nam Trung o |fu Ca Na don Phan
R). o do can co su quan fam cua gIoI chuyon mon cang som cang fof
do co fho han cho duoc fhIof haI do hIon fuong nay gay ra.
16.1.2. So luoc ve hen tuong tuo no hou (HurmIul Algul
BloomsHABs)
HIon fuong do mof so IoaI fao doc va co haI song ngoaI bIon gay
ra, chung Ia nhung fhuc vaf vI sInh don bao. Hau hof cac IoaI fao dou
co ch do chung fao ra sInh khoI va nang Iuong cho moI fruong nuoc
nhung chI co su no hoa cua cac IoaI fao doc moI gay non fhuy frIou do.
Su no hoa cua fao xay ra dof ngof va raf nhanh, chung phaf
frIon va no hoa day dac fron maf nuoc bIon frong mof khoang fhoI
gIan ngan. Thuy frIou do Ia mof dang no hoa nhung do cac IoaI fao co
mau do gay ra Iam cho maf nuoc co mau do. o hIou ro hon vo khaI
nIom nay fa so gIaI fhch y nghIa cua cac chu frong cum fu HurmjuI
AIguI BIooms:
HarmfuI: nghIa Ia co haI. Co haI o day Ia fIom fang, no
khong fho hIon ro ra bon ngoaI, gIong nhu Ia su fch fu doc chaf
frong chuoI fhuc an, nong do chaf doc frong co fho cang cao doI voI
cac sInh vaf bac cang cao. HaI o day co fho anh huong don suc khoo
va co khI ca sInh mang cua con nguoI khI an phaI cac IoaI haI san da
bj nhIom doc fao
AIgaI: chI cac IoaI fao bIon, chung Ia cac vI sInh vaf nho bo,
chI nhn fhay duoc duoI knh hIon vI dIon fu phong daI nhIou Ian. o
do khI nuoc nhIom fao voI nong do chua cao raf kho nhan bIof bang
maf fhuong. Tao co kha nang quang hop do chung co chaf dIop Iuc fo
nhu cac IoaI fhuc vaf khac.
705
Ioom: nghIa Ia su no hoa, khI fao no hoa Ia chung da phaf
frIon fhanh mof vung rong Ion voI foc do raf nhanh. KhI do nong do
fao doc frong nuoc raf cao, chung phaf frIon fhanh Iop raf day fron
maf bIon, co khI day don hon 10cm
16.1.3. Nguyen nhun hInh thunh hen tuong thuy treu do
Do moi lruong lu nhien: Thuy frIou do fhuong xuaf hIon o
doc bo bIon vao mua ho va mua fhu. Vao cac mua nay fhuong co
nhIou con gIo fu daI duong fhoI vao mang fhoo hoI Ianh va fhoI cac fo
bao fao fu ngoaI khoI xa vao daf IIon. o bIon fhuong Ia noI co nhIou
dan cu sInh song non Iuong chaf huu co, chaf dInh duong co nhIou
hon ngoaI khoI xa, cung voI khac dIou kIon kh hau fhuan IoI khac
nhu: nhIof do fang, vIoc frao doI nuoc kom, ham Iuong chaf dInh
duong frong moI fruong fang, nong do muoI fhap va maf bIon fuong
doI yon fInh, fao so phaf frIon nhanh chong, non duoc goI Ia
HarmfuI AIgaI Iooms nghIa Ia su bung no fao doc haI. Nho gIo va
cac dong haI Iuu ma cac fo bao fao fap frung fhanh mof vung Ion
fron maf nuoc bIon dan don hIon fuong fhuy frIou do.
Do houl Jong cuu con nguoi: Nuoc fhaI sInh hoaf, nuoc fhaI
cong nghIop va phan bon, fhuoc bao vo fhuc vaf o dong ruong fhoo
nuoc mua do ra bIon. Maf du chaf dInh duong raf fof cho cac sInh vaf
song o bIon nhung fy Io cac chaf dInh duong do nhung nguyon nhan
nay mang don IaI raf cao, gay anh huong xau cho bIon. Chung fao
dIou kIon cho fhuc vaf phu du nhu fao phaf frIon manh. Cac v du
dIon hnh:
Nam 1971, vung bIon KagosIn o Nhaf da xay ra hIon fuong
fhuy frIou do do nuoc fhaI fu khu dan cu gan do fhaI ra.
Thang 8/1978 vung bIon of HaI o Trung Quoc cung xuaf hIon
hIon fuong fhuy frIou do fron mof dIon fch 560 km
2
suof hon 20
ngay do nguon nuoc fhaI fu fhanh pho ThIon Tan va ac KInh gay ra.
16.2. CAC LOA TAO GAY NKN HKN TONG THY TRK OO
16.2.1. Khu nem chung
Cac IoaI fao bIon nay co kha nang fIof ra mof so chaf doc, Ia
nhung fhuc vaf phIou sInh |phyfopIankfon) don bao. Chung dung anh
706
sang maf froI do quang hop va chaf huu co frong nuoc bIon do Iam
nguon nang Iuong cho qua frnh phaf frIon.
KhI fao bung no nuoc bIon co nong do fao raf cao, khoang 200
frIou fo bao fao/1 If nuoc bIon |nghIa Ia frung bnh frong 1 gIof nuoc
bIon vao Iuc hIon fuong fhuy frIou do xay ra cuc daI co don vaI fram
ngan fo bao frong mof gIof nuoc bIon). oI v Ia IoaI don bao sInh san
fhoo phuong phap nhan doI non chung phaf frIon raf nhanh. Trong
suof vong doI phaf frIon fh mof fo bao fao ban dau sau 2 3 fuan so
phaf frIon fhanh 1 frIou fo bao moI fhoo co cho nhan doI.
Nou nhu cac dIou kIon fu nhIon, fhoI fIof khong fhuan IoI cho su
phaf frIon cua fao nhu nguon chaf dInh duong can kIof hay cac dam
fao bj dong nuoc hay gIo phan fan dI fh chung so fro vo dang fIom
fang va chm xuong day bIon. Tuy nhIon, hIon nay nguoI fa cung chua
co nhung so IIou cu fho vo moI fruong fhuan IoI do hIon fuong nay
xay ra. Nou nhu chung fa co duoc nhung fhong so cu fho fh hIon
fuong fhuy frIou do co fho duoc du doan va han cho do dang hon.
MoI vung bIon o cac dja phuong khac nhau so co nhung IoaI fao
dac frung phaf frIon gay non hIon fuong fhuy frIou do faI do non
hIon fuong xay ra o moI vung raf khac nhau va cach du doan xu Iy
cung raf khac nhau.
16.2.2. Mot so vI du den hInh ve cuc lou tuo guy hen
tuong thuy treu do
Khu vuc bo bIon pha dong bac aI Tay uong |fu MarIfImos,
Canada don pha Nam Nov ngIand) co IoaI fao Gonyau/ax tamarcnis.
Khu vuc bo bIon pha fay ThaI nh uong |fu CaIIfornIa don
AIaska) co IoaI Gonyau/ax catcnc//a.
O vung bIon San Iogo co IoaI fao Gonyau/ax po/ycJra
Khu vuc bo bIon pha fay IIorIda co IoaI: PtycbJiscus brcoc
o bIon Nam Trung o |VIof Nam) co IoaI: Pbacocystis
Vung bIon IIorIda |nuoc My) co IoaI Karcnia brcois
O razIn, hIon fuong fhuy frIou do xay ra do IoaI fao:
GyoJinium aurco/um, GymnoJinium sp., Dinopbysis acuminata,
Nosti/uca scinti//ans
707
O ungarI |vung bIon on) co IoaI: Prymncsium parum
TaI vung bIon Waddon |nuoc uc) co IoaI: Dinopbysis spp oa
A/cxanJrium cxcaoatum
TaI mof so vung bIon o IfaIIa co su hIon dIon cua cac IoaI:
Proroccntrum micans, Gonyau/ax po/ycJra, GymnoJinium sp., va mof
so IoaI fhuoc chI A/cxanJrium va Dinopbysis gay ra.
TaI PhIIIppIn co su hIon dIon cua IoaI: PyroJinium babamcnsc
oar comprcssum
16.2.3. Ouc dem cuu mot so lou tuo doc co the guy hen
tuong thuy treu do
u. AIexunJrium moniIulum

HInh 16.2: Tc bao A/cxanJrium moni/atum
- Thuoc ho A/cxanJrium, fon faI o dang don bao hay dang chuoI
- MoI fruong song: cac khu vuc von bo, cac cua song noI co nhIof
do nuoc am |cac mIon can nhIof doI)
- oc fo gay ra: HomoIysIn
- Mof so fon goI khac: Gonyau/ax moni/ata, Gcssncrium
mocbimacnsis, Gcssncrium moni/atum, PyroJinium moni/atum.
- Tac haI gay ra cho dong fhuc vaf: gay chof ca va cac IoaI dong
vaf khong xuong song khac frong nuoc bIon. Khong gay haI cho cac
IoaI |soIIfIsh) nhu: so, hon, fom, cua do cac IoaI nay co kha nang
khong frao doI nuoc va fhuc an voI moI fruong ngoaI khI nuoc bIon bj
fhuy frIou do nhung chung so dan dan chof v doI.
708
- Phaf frIon manh nhaf vao fhang 7 don fhang 10.
- KhI fo bao fao chof dI no so do IaI cac fo bao fIom fang o duoI
day va cac fo bao nay so phaf frIon fhanh fo bao fao moI khI gap
dIou kIon fhuan IoI.
- HIon nay nguoI fa cung chua co cac nghIon cuu cu fho do kof
Iuan rang IoaI fao nay co gay anh huong don suc khoo con nguoI hay
khong.
b. Cbattonc//a subsa/sa
Phan bo o nhung vung nuoc man, cac vung cua song, cac konh
dao va o mof so ao ho; oc fo fao ra: rovofoxIns |PbTx2 va PbTx3);
Co kha nang gay chof ca. HIon nay chua co kof Iuan cu fho vo anh
huong don con nguoI va cac IoaI gIap xac khac; Tao phaf frIon manh
vao mua ho va mua dong, co fho fon faI fu 1 don 5 fhang; Phaf frIon
nhanh o vung nuoc co do man fhap va co su fon faI cua cac chaf dInh
duong nhu phofpho va nIfo







c. CryptopcriJiniopso
- To bao co kch fhuoc fu 5 25 m.
- Phan bo nhIou o: duoI day bIon, o vung nuoc hoI man, nhIof do am.
- Chua xac djnh duoc doc fo do IoaI fao nay gay ra
- Co fho gay fhuong fon, Iam Io Ioof da hoac chof doI voI ca, chua
co kof Iuan vo anh huong doI voI suc khoo con nguoI va IoaI gIap xac.
- Co fho kof hop gay doc cung voI IoaI Pjicstcria pisciciJa
HInh 16.3: Tc bao Cbattonc//a
709
J. Nbom tao Dinopbysis





HInh 16.4: Tc bao tao CryptopcriJiniopsoiJ oa Dinopbysis cauJata
Jang Jon oa Joi
Phan bo:
+ D. acuta: rong khap, co nhIou o noI co nhIof do am hay Ianh
+ D. cauJata: phan bo rong khap, co nhIou o noI co nhIof do Ianh
+ D. jortii: phan bo rong khap, ca noI co nhIof do nong hay Ianh
Co maf o hau hof cac vung bo bIon va cua song. Chung fao ra
doc fo axIf OkadaIc va cac dan xuaf cua no. Cay SP o IoaI gIap xac,
chua co nghIon cuu vo anh huong cua chung Ion suc khoo con nguoI;
Chung co kha nang fao gIao fu va Ia IoaI sInh san huu fnh. To bao
co chua Iap Iuc, chung co fho phaf huynh quang mau vang cam hay do.
To bao daI khoang 70 m.
c. GambicrJiscus toxicus
Phan bo chu you o vung nhIof doI va can nhIof doI, chu you o
cac bo bIon va vung nuoc sau. To bao fao ra cac doc chaf nhu:
cIguafoxIns, gambIorfoxIns va maIfofoxIns. Cay chof ca, gay anh
huong don fhan kInh cua ca Iam cho ca co chuyon dong khong fu chu.
Cay frIou chung CIP |CIguafora fIsh poIsonIng) o nguoI, anh huong
don con nguoI mof cach nghIom frong, gay suy nhuoc co fho fram
frong frong khoang fhoI gIan daI, co khI frIou chung con faI phaf vaI
nam sau do. oc chaf cua chung con co fho fch Iuy qua chuoI fhuc an
va gay haI cang nghIom frong cho cac sInh vaf bac cao. IoaI fao nay
xuaf hIon frong suof mua nong, dac bIof Ia o nhung cho nong; Kch
fhuoc fo bao rong khoang 80m, co dang hnh dIa va co bo day. Nhan
710
fo bao hnh chu nhaf va nam vo pha sau. Cac fo bao fIom fang cua
chung Iuon co duoI day bIon.
j. GymnoJinium catcnatum






HInh 16.5 u, b: Tc bao tao GambicrJiscus toxicus oa
Tc bao tao GymnoJinium catcnatum
oc fo do IoaI nay fIof ra Ia: SaxIfoxIns va orIvafIvos; gay hIon
fuong PSP |ParaIyfIc shoIIfIsh poIsonIng) doI voI IoaI gIap xac. HIon
nay chua co nghIon cuu nao chung mInh chung co fho gay haI cho ca
va con nguoI. To bao co kch fhuoc khoang 40m, fon faI o dang don
bao hay dang chuoI |fhong fhuong mof chuoI cua chung co don hon 60
fo bao rIong Io gop IaI). Tron dInh fo bao co cac roI dI chuyon fhoo
chIou kIm dong ho.
g. GymnoJinium pu/cbc//um








HInh 16.6: Tc bao tao GymnoJinium pu/cbc//um oa tao Karcnia brcois
711
IoaI fao nay fhuong phan bo nhIou o vung cua song.
oc fo ma chung fIof ra Ia rovofoxIns. oc fo nay co fho gay
chof ca va anh huong nghIom frong don ho ho hap cua con nguoI.

Kch fhuoc fo bao khoang 25m, fo bao co hnh ovaI, nhan fo
bao nam vo pha bon fraI.
b. Karcnia brcois (bnb 16.6
- Phan bo o cac bo bIon, cua song noI co nhIof do nuoc am, dac
bIof o cac vung can nhIof doI.
- oc chaf do fao fIof ra Ia: rovofoxIns va orIvafIvos
- IoaI fao nay co fho gay chof ca, chIm va gIong Ion bIon song o
bo bIon PhI dhau va vung nhIof doI dhau My. NgoaI ra chung cung co
fho fIou dIof mof so sInh vaf day.
- Cay hIon fuong NSP |nhIom doc fhan kInh doI voI dong vaf
haI manh vo, NourofoxIc shoIIfIsh poIsonIng) doI voI IoaI gIap xac
- Chung con gay anh huong ho ho hap va gay vIom da doI voI
con nguoI
- IoaI fao nay khong fho fon faI khI do muoI cua nuoc nho hon 24ppf
- Chung co kha nang fon faI frong dIou kIon nuoc co f chaf dInh duong.
- IoaI fao nay con co fon goI khac Ia: PtycboJiscus brcois bay
GymnoJinium brcoc
- Kch fhuoc fo bao khoang 18 45 m, nhan fo bao hnh fron
va nam o goc phan fu pha duoI, bon fraI cua fo bao.
i. Karcnia mikimotoi
oc fo do IoaI fao nay fIof ra Ia: CymnodImIno
IoaI fao nay co fho gay chof ca va Iam anh huong don ho ho
hap cua nguoI.
712
IoaI nay con co fon goI khac Ia: GymnoJinium nagasakicnsc,
co kch fhuoc gan bang voI IoaI K.rovIs |khoang 18 40m). Nhan
fo bao co hnh chu nhaf hoac hnh oIIIpso nam o goc phan fu bon fraI
pha duoI cua fo bao.
b. Kar/oJinium micrum
Thuong phan bo o cac bo bIon va cua song vung can nhIof doI.
HIon nay nguoI fa chua xac djnh duoc chnh xac IoaI doc fo do IoaI
fao nay fIof ra, fuy nhIon IoaI fao nay co kha nang gay chof ca. IoaI
nay co fho do bj nham Ian voI mof so IoaI khac nhu Pjicstcria
pisciciJa va GyroJinium cstuaria/c. Tuy nhIon IoaI nay co Iap Iuc
rIong gIup fa phan bIof chung voI P.pisciciJa. Nong do doc chaf frong
IoaI fao nay kha fhap, voI nuoc co nong do fao Ia >100 frIou fo bao/1
If fh moI gay chof fo bao au frung ca Tuyof sau 48 gIo. To bao hnh
ovaI, kch fhuoc fo bao khoang 20m






a) b) c)
HInh 16.?: Tc bao tao Karcnia mikimotoi (a, Tc bao tao Kar/oJinium
micrum (b, Tc bao tao Pjicstcria pisciciJa (c
Pjiesleriu pisciciJu
Chung Ia IoaI fhuc vaf phu du, co khI phan bo o fang nuoc sau
duoI day bIon, o cac cua song.
oc fo do IoaI fao nay fIof ra van chua duoc xac djnh cu fho.
IoaI fao nay co fho gay chof ca. Trong phong fh nghIom
nguoI fa con phaf hIon rang chung con co fho fIou dIof cac dong vaf
khong xuong song.
713
Chung con co fho gay non cac ung nhof va cac vof Io Ioof fron
fhan ca. oI voI con nguoI chung co fho gay anh huong ho ho hap,
gay frIou chung phaf ban fron da
Kch fhuoc fo bao khoang 5 25 m
j. Nhom luo Prorocenlrum




HInh 16.8: Proroccntrum /ima, Proroccntrum bojjmannianum,
oa Proroccntrum mcxicanum
ay Ia IoaI fhuc vaf day, chung phan bo o cac vung bo bIon va
cua song vung nhIof doI noI co nhIof do nuoc am. Chung fhuong song
bam fron cac IoaI fao Ion hon, fron co bIon va fron cac rang san ho.
IoaI doc fo do nhom fao nay fIof ra fhuong Ia: axIf OkadaIc,
orIvafIvos, va ProroconfroIIdo
Chung gay hIon fuong SP |IarrhoIc shoIIfIsh poIsonIng) o
cac IoaI gIap xac.
Kch fhuoc cua IoaI nay fhuong vao khoang 40 80m
k. Gonyau/ax grinJ/cyi, Gonyau/ax po/ygramma oa ProtopcriJinium
quinquccornc




a b c
HInh 16.9: a. Tc bao tao Gonyau/ax grinJ/cyi
b. Tc bao tao Gonyau/ax po/ygramma
c. Tc bao tao ProtopcriJinium quinquccornc

714
GonyuuIux grinJIeyi: IoaI nay con co fon goI khac Ia
ProfocorafIum rofIcuIafum. ay Ia IoaI raf do nhan bIof do co hnh
dang dac frung. oc chaf do IoaI fao nay fIof ra Ia: YossofoxIns
GonyuuIux poIygrummu: To bao fao co nhung ranh doc non
raf do nhan ra, cac ranh nay chI xuaf hIon khI fo bao fruong fhanh.
O haI dInh fo bao fhon daI ra, vo ngoaI fo bao raf day. IoaI fao nay
so an mau khI bj nhuom, fao co kha nang phaf sang, anh sang cua
chung nhn nhu anh sang cua cac con dom dom. IoaI fao nay khong
fIof ra doc fo doI voI sInh vaf, su hIon dIon cua chung frong nuoc chI
Iam gIam nong do oxy hoa fan.
ProloperiJinium guinguecorne: IoaI nay khong co mau
nhung khI chung phaf frIon fh Iam cho nuoc co mau nau do mau cua
cac san pham cua qua frnh quang hop cua chung. Ian dau fIon IoaI
fao nay duoc phaf hIon Ia o Nhaf. IoaI nay khong gay doc nhung so
Iam gIam Iuong oxy hoa fan gay anh huong don cac sInh vaf khac khI
chung phaf frIon nhIou.
16.3. NHKM OOC O NGO OO THY TRK OO
KhI co hIon fuong fhuy frIou do fh cac IoaI fraI, so, hon Ia
nhung IoaI fhuong fch fu cac doc chaf do fao fIof ra frong co fho chung
va khI con nguoI an vao so bj nhIom doc, fuy fhoo IoaI doc chaf, nou
nang co fho dan don fu vong o nguoI. NgoaI ra nguoI dan song o vung
co fhuy frIou do fhuong bj cay maf va chay nuoc maf fhuong xuyon. Co
hong bj kho raf va ho IIon fuc, nhaf Ia doI voI nguoI Ion fuoI.
16.3.1. Nhem doc ASP (Amnesc ShellIsh Posonng,
nhem doc lum quyen o dong vut thun mem hu
munh vo)
KhI nhIom doc ASP so bj anh huong don fr nho va gay dau da
day, IoaI nhIom doc nay fhuong duoc Iay Ian fu cac IoaI gIap xac nhu
fom, cua, nghou, so, hon, v.v..
IoaI fao gay ra IoaI nhIom doc nay Ia nhom PscuJonit:scbia
|dIon hnh Ia P. pscuJoJc/icatissima va P.mu/tiscrics)
oc chaf gay ra Ia: axIf omoIc va cac dan xuaf cua no.
715
TrIou chung doI voI con nguoI: xuaf hIon sau 24 gIo nhIom doc,
bIou hIon maf fr nho co fho koo daI hon 1 nam
O nguoI Ion fhuong co bIou hIon nhIom doc nang hon fro om.
Cac frIou chung fuc fhoI:
+ Non mua, dau bung quan quaI
+ TIou chay va dau dau.
Cac frIou chung koo daI:
+ onh nhan co bIou hIon maf phuong huong
+ Tr nho gIam dang ko
+ Hon mo fhoo fung con
NhIom doc fhuong bj Iay Ian fu: fraI bIon, IoaI cua ungonoss
16.3.2. Nhem doc CFP (Cguuteru Fsh Posonng)
TrIou chung chu you cua IoaI nhIom doc nay Ia bIou hIon nhIof
do co fho bj nong Ianh fhaf fhuong
IoaI fao gay nhIom doc CIP Ia: GambicrJiscus toxicus
oc fo gay nhIom doc Ia: CIguafoxIn va MaIfofoxIn
Iou hIon bonh o co fho nguoI:
+ Iou hIon nhIom doc xuaf hIon frong vong fu 3 don 24 gIo sau
khI chaf doc fham nhap vao co fho
+ Co nhung bIou hIon khong bnh fhuong doI voI ho fhan kInh
khI bj nhIom doc, frIou chung cua bonh co fho faI phaf IaI sau vaI
fhang hay vaI nam.
Nguyon nhan chu you: do an fhuc an haI san baf fu vung bj
nhIom fhuy frIou do.
Nhung bIou hIon sau khI nhIom doc fu 3 5 gIo:
+ Non mua nhIou va nhuc dau
+ au bung quan quaI va fIou chay
Nhung bIou hIon sau khI nhIom doc fu 12 18 gIo:
716
+ Nhuc dau koo daI
+ onh nhan bj ngua da nhIou
+ Than nhIof co fho khong on djnh, bj nong Ianh fhaf fhuong
+ Khong kIom cho duoc cam xuc, do nong nay cau gaf
+ j dau cac khop xuong va nhuc moI co, co fho dan don fo IIof
co bap.
+ Hay bj ao gIac va chong maf
+ Mach khong dou va huyof ap gIam.
Nhung IoaI gay nhIom doc: IoaI ca nhong |arracuda), ca
Snappor, Amborjack, KIngfIsh, MahI mahI va ca Mu. Tuy nhIon phaI
fIou fhu mof Iuc mof Iuong Ion fh moI nhIom doc ngay.
16.3.3. Nhem doc OSP (Ourrhec ShellIsh Posonng)
IoaI fao gay ra: IoaI Dinopbysis |D.acuminata, D. cauJata) va
IoaI Proroccntrum |P./ima, P.bojjmanianum)
oc fo gay ra: axf OkadaIc, PocfonofoxIns, InophysIsfoxIns
TrIou chung baf dau xuaf hIon sau khI co fho nhIom doc fu 30
phuf don 12 gIo va so bIon maf sau 3 ngay.
Cac frIou chung cu fho:
+ Non mua va buon non, dau bung quan quaI
+ TIou chay koo daI
+ Cam fhay on Ianh frong nguoI.
oc fo co fho bj nhIom fu: so |nam frong fuyon fIou hoa), fraI
va hon.
16.3.4. Nhem doc NSP (Neurotoxc ShellIsh Posonng)
IoaI fao gay ra: Karcnia brcois
oc fo gay ra: rovofoxIns va dorIvafIvos
TrIou chung nhIom doc xuaf hIon sau vaI gIo va so kof fhuc
sau vaI ngay
717
TrIou chung cu fho:
+ IuoI, moI, co hong bj ngua va co cam gIac bj fo
+ j dau co, co bIou hIon dau da day
+ j chong maf, hoa maf va choang vang
Cac IoaI co fho Iay nhIom doc: fraI, so, hon
16.3.5. Nhem doc PSP (Purulytc ShellIsh Posonng)
IoaI fao gay ra: GymnoJinium catcnatum
oc fo gay ra: SaxIfoxIn va orIvafIvos
TrIou chung nhIom doc bIou hIon sau khI nhIom doc fu 30 phuf
don 3,5 gIo va so maf dI sau vaI ngay
TrIou chung cu fho:
+ Ngua da va bj fo co hong va cac dau ngon fay
+ Tnh frang co bap nhuc moI khong on djnh
+ a va co hong bj kho, cam fhay uo oaI va fhuong bj choang,
bj faf fIong noI.
+ j sof va phaf ban
+ Non mua, fIou chay
Nou fruong hop nhIom doc nong do cao fh ho ho hap khong
hoaf dong va co fho bj fu vong sau 24 gIo.
oc chaf co fho bj nhIom fu: fraI, so, hon, mof so IoaI cua va
fom hum.
16.4. TAC OONG OOC CA THY TRK OO LKN SNH VAT
16.4.1. Oo vo mo truong ben vu mo truong xung quunh
Iam maf my quan moI fruong bIon do nuoc bIon chuyon mau va
co muI hoI fhoI boc Ion do xac cac sInh vaf bIon chof bj fhoI rua, xac
fao chof KhI do baI bIon so fro fhanh mof baI rac voI cac chaf huu
co hoI fhoI va doc haI, gay o nhIom cho moI fruong daf, nuoc, khong
kh xung quanh. MuI fanh so fhoo gIo bIon vao khu dan cu, gay anh
huong don suc khoo cua nguoI dan.
718
o fao phaf frIon day dac non anh sang maf froI khong chIou
sau xuong muc nuoc bIon, gay haI cho ho sInh fhaI bIon. NgoaI ra,
Iuong oxy hoa fan frong nuoc gIam fao dIou kIon cho cac vI sInh vaf
ky kh phaf frIon, cac vI khuan khu suIfaf so chuyon hoa suIfaf frong
nuoc bIon fhanh kh Hydro SuIphIdo |H
2
S) gay muI hoI fhoI; kh nay
con co fho gay an mon cac vaf IIou bang saf va gay anh huong ho ho
hap cua dan cu xung quanh.
16.4.2. Oo vo cuc snh vut









KhI fao phaf frIon bung no so fao fhanh mof Iop raf day fron
maf nuoc, chung so can fro anh sang chIou xuong bIon gay haI cho
cac IoaI sInh vaf day. Hon nua chung so fIou fhu mof Iuong Ion oxy
hoa fan frong nuoc gay gIam oxy dang ko va dIou nay cung dan don
caI chof cua cac IoaI sInh vaf bIon nhu: fom, cua, so, oc hay co fho
gay chof hang Ioaf doI voI mof so IoaI sInh vaf bIon khac.
NhIou IoaI fao khac con co fho gay haI cho cac dong vaf co vu
song faI khu vuc do, fuy nhIon cung co mof so IoaI chI gay haI cho fom
ca chu khong gay haI don suc khoo con nguoI va cac dong vaf co vu.
Mof so IoaI dong vaf fhan mom khI nhIom doc so khong Iam
chu duoc su hoaf dong cua cac co va chung khong fho dI chuyon duoc,
bIou hIon nhIom doc chI o bon frong fo bao, khong fho hIon ra bon
ngoaI non raf kho nhan bIof Ia chung da bj nhIom doc. Ty Io gay
chof doI voI IoaI nay Ia khoang 55 69%. IoaI cua khI an fhjf cac

HInh 16.10: Ca cbct Jo bicn tuong
tbuy tricu Jo
719
dong vaf fhan mom bj nhIom doc van khong bj nhIom doc. |fhoo
Roborfs of aI., 1979).
16.4.2.1. Doi roi cu
KhI bj nhIom doc ca so bj chof hang Ioaf do chaf doc fu fao fIof ra
hap fhu fruc fIop qua mang dI vao co fho. NgoaI ra, chaf doc con xam
nhap vao cac mo raf manh IIof. Nhung bIou hIon khI ca bj nhIom doc:
+ Ca co gIaf manh va boI Iung fung khong djnh huong.
+ Ca dI ra phan nhIou hon bnh fhuong va non mua fhuc an ra
mIong nhIou.
+ Vay nguc cua ca bj fo IIof, vay duoI bj cong gay kho khan cho
ca khI boI va gIu fhang bang.
+ Tuan hoan mau cham hon bnh fhuong va khI don cuc dIom
fh ca so bj chof do khong ho hap duoc.
Nong do fao frung bnh co fho gay chof ca Ia khoang 2,5.10
5
fo
bao fao/1 If nuoc, fuy nhIon fhuc fo co fho cao hon hay fhap hon fuy
fhoo fung IoaI fao voI cac doc fnh khac nhau. Thong fhuong fh cac
IoaI gIap xac nhu fom, cua va nghou, so, hon f bj anh huong boI fhuy
frIou do do chung co kha nang khong frao doI chaf voI moI fruong
nuoc xung quanh non khong bj nhIom doc. ChI mof so f IoaI fao gay
nhIom doc cho chung. Tuy nhIon, nou fhoI gIan fhuy frIou do fon faI
Iau cung so dan don caI chof cua chung do doI v khong co fhuc an.
oI voI cac IoaI song frong vung bIon co hIon fuong fhuy frIou do fh
con nguoI cung khong non an fhjf do bao dam an foan suc khoo.
16.4.2.2. Doi roi chim ru cuc Ioui Jong rul co ru hhuc
Trong khu vuc xay ra hIon fuong fhuy frIou do nguoI fa phaf
hIon co raf nhIou IoaI chIm bIon chof hoac frong fnh frang suc khoo
raf kom nhu: chIm coc |oubIocrosfod cormoranfs), vjf mo nhon
nguc do Thong fhuong doc chaf xam nhap qua ba cach: qua duong
ho hap, qua fhuc an, qua nuoc uong. Iou hIon khI nhIom doc:
+ Raf kho khan khI bay, khI bay dau cuI xuong daf |doI voI cac
IoaI chIm)
720
+ Nuoc muI, nuoc maf va djch nhon frong mIong chay ra nhIou
+ Tuyon dau bj roI Ioan, ap huyof va fhan nhIof gIam va bj maf nuoc
+ Raf kho khan cho vIoc ho hap
16.4.3. Oo vo nen knh te
Cay anh huong don san Iuong danh baf cua cac ngu dan, Iam
maf dI nguon fhu nhap cua ngu dan.
KhI hIon fuong fhuy frIou do xuaf hIon o bo bIon fh non kInh
fo dja phuong, ngoaI cac khoan fhIof haI huu hnh do chung gay ra,
con bj fhIof haI mof khoan IoI nhuan khong nho fu hoaf dong du Ijch.
Ton chI ph do du bao hIon fuong fhuy frIou do faI cac vung bIon
KhI fhuy frIou do da hof fh chI ph do gIaI quyof van do moI
fruong do chung do IaI cung Ia mof khoan khong nho.
ChI ph chu cap fhuoc mon va fro cap cho nguoI dan bj nhIom
cac doc chaf fu fao o vung bj xay ra hIon fuong fhuy frIou do.
16.5. CA C OONG OO C CHA T XA M NHA P VA O CO THK SNH VA T
oc chaf co fho xam nhap vao co fho sInh vaf qua nhIou cach
khac nhau nhu:
Hap fhu fruc fIop vao fo bao |doI voI cac IoaI hap fhu fhuc an
bang cach Ioc chaf dInh duong fu nuoc nhu: bof bIon, dong vaf phIou
sInh, dong vaf fhan mom, IoaI gIap xac)
SInh vaf su dung nuoc co doc chaf do fo bao fIof ra hay sau khI
fo bao da chof |ca, so, oc)
Iay nhIom fu moI fruong khong kh qua duong ho hap |cac
IoaI dong vaf co vu, chIm, rua)
NhIom doc fhong qua qua frnh fch Iuy sInh hoc
oI voI cac sInh vaf duoI nuoc, nhIom doc xay ra qua bon duong
chnh sau:
+ NhIom doc do moI fruong nuoc uong
+ NhIom doc do ho hap
721
+ NhIom doc fhong qua fhuc an hay fram fch bun chua doc fo
+ NhIom doc fruc fIop.
16.6. CAC BKN PHAP NGAN NGA HKN TONG THY
TRK OO
HIon nay nguon chaf fhaI huu co do cac hoaf dong cua con nguoI
fao ra fhaI xuong bIon chnh Ia mof frong nhung nguyon nhan chnh
Iam cho fhuy frIou do ngay cang xay ra nhIou hon va gay fhIof haI
nhIou hon. o do can co cac bIon phap han cho nhu:
Khuyon cao nguoI dan su dung phan bon dung cach va khong Iam
dung phan bon gay hIon fuong du fhua phan bon fron dong ruong.
Trong IInh vuc xu Iy nuoc fhaI: xu Iy phaI co ko hoach cho
fung khu vuc cu fho fuy fhoo fnh chaf nuoc fhaI cua fung vung. Chu
y nong do chaf huu co gIup fao co fho phaf frIon nhu nIfo va phospho
khong duoc vuof fIou chuan fhaI.
Tranh fhaI fruc fIop phan va nuoc fhaI cua fhu nuoI o cac
nong fraI xuong song, bIon ma khong qua xu Iy.
oI voI nganh chan nuoI fhuy haI san chu y Iuong fhuc an,
franh cho an du fhua gay du chaf dInh duong frong nuoc.
Chu y dau fu suc va fIon cua cho cong fac quan frac fhoo doI
chaf Iuong nuoc bIon va cac fhong so chaf huu co, nong do fao frong
nuoc bIon do kjp fhoI ung pho khI fhuy frIou do xay ra.
O nhung khu vuc bo bIon co nguy co do bj nhIom fhuy frIou do
hay cac khu vuc gan noI co hIon fuong fhuy frIou do, chnh quyon can
do cac ban fhong bao va fuyon fruyon gIao duc cho nguoI dan fac haI
cua fhuy frIou do. Khuyon cao moI nguoI khong non danh baf va su
dung nguon haI san noI co hIon fuong fhuy frIou do.
Can fhanh Iap cac fo chuc gom cac nha chuyon mon frong
cac IInh vuc co IIon quan don fhuy frIou do do nghIon cuu, khao saf
cac so IIou nham fao dIou kIon do dang cho qua frnh su doan hIon
fuong fhuy frIou do |v du nhu fo chuc STAR |SoIufIons To AvoId
Rod fIdo) o My).
722
16.?. CAC PHONG PHAP X LY KH THY TRK OO XAT HKN
Tang su khuay dong cua nuoc bIon do Iam anh huong don su
phaf frIon day dac cua cac fo bao fao bang cac fhIof bj canh quaf...
|v du fhIof bj Couoffo)
Nhanh chong don dop xac dong fhuc vaf chof do han cho chaf
huu co v do chnh Ia nguon dInh duong cho fao phaf frIon, dong fhoI
khuyon cao nguoI dan vo anh huong cua fhuy frIou do.
Thuc hIon ngay cac khao saf do xac djnh IoaI fao nao phaf
frIon chu you gay non hIon fuong do co cac bIon phap xu Iy va phong
franh cu fho.
Trong vaI nam gan day mof so nuoc fron fho gIoI da dung daf
sof do khong cho fhuy frIou do.
Khong che lhuy lrieu Jo bung Jul sel
NguoI fa su dung daf sof do chung co dac fnh sau: co fho hap
fhu cac fo bao fao raf fof va chI bang phuong phap co hoc don gIan;
af sof duoc pha voI nuoc bIon so fao fhanh mof IoaI cof IIou, nguoI
fa phun fron maf nuoc, sau khI kof hop voI fao daf sof nang va chm
xuong day bIon, chung so duoc vof Ion sau do va duoc xu Iy; af sof
co fho fIou dIof fao doc voI hIou suaf kha cao, khoang 80 90 %
frong vong 2 gIo; Kha nang hap fhu fao cua daf sof phu fhuoc vao cac
you fo nhu: IoaI daf sof, IoaI fao gay ra fhuy frIou do, gIa frj pH cua
nuoc bIon
o chuan bj daf sof, frong mof vaI fruong hop nguoI fa fhuong
pha fhom chaf PAC |PoIyhydroxy aIumInum chIorIdo) do fao kha
nang bam dnh fo bao fao fof hon. af sof, sau khI hap fhu fao, so
duoc dom quay Iy fam voI foc do 2800 vong/phuf frong 4 phuf. Nhung
vIon daf sof nay so duoc khu frung fao bang fIa fu ngoaI frong dung
djch acofon, sau do quay Iy fam Ian nua. ung cac IoaI fhuoc va vI
sInh vaf co kha nang dIof fao va co fho dung KMnO
4
nong do 4mg/I
hay ozon cung co fho khu chaf doc do fao fIof ra mof cach raf hIou
qua.

723
TA LK THAM KHAO
1. Io Huy a, Iam MInh TrIof |2000), 8inb tbai moi truong ung
Jung, Nha xuaf ban Khoa hoc Ky fhuaf.
2. o Hong Ian ChI, Iam MInh TrIof |2002), Vi sinb oat ky tbuat
moi truong, VIon MoI fruong va TaI nguyon, aI hoc Quoc gIa TP
Ho Ch MInh.
3. ang nh KIm, ang Hoang Phuoc HIon |2002), Cong ngbc sinb
boc oi tao, NX Nong nghIop.
4. hffp://vvv.chInahab.ac.cn/ongIIsh/ccvd
hffp://vvv.afcd.gov.hk/fIshorIos/ong/o_aqonv.hfm
5. hffp://vvv.brIm.ac.cn/books/nfIrpf/chapfor33.13.2.hfmI
6. hffp://vvv.chIna.org.cn/ovhIfo/onvIronmonf/o6.hfm
7. hffp://vvv.doh.sfafo.fI.us/onvIronmonf/rodfIdo/rodfIdo.hfmI
8. hffp://vvv.fImnh.ufI.odu/fIsh/InNovs/rodfIdo2004.hfm
9. hffp://vvv.Iooparks.org/pdf/boachcIoanupfxf.hfm
10. hffp://vvv.mass.gov/dph/fpp/rodfIdo.hfm
11. hffp://vvv.opcv.org/hfmI/gIobaI/s_sorIos/98/s78_98.hfmI
12. hffp://vvv.pbrIa.com/svImsafofy_aIgao.hfmI
13. hffp://vvv.rodfIdo.vhoI.odu/hab/
14. hffp://vvv.sfarf1.com/
15. hffp://vvv.usm.odu/gcrI/hab/rf101199.hfm
16. hffp://vvv.ufas.odu.au/docs/pIanf_scIonco/HA2000/
17. hffp://vaIfon.Ifas.ufI.odu/MarIno%20ScIonco/
18. hffp://vob.mIf.odu/soagranf/2Ifbysoa/ Issuos/sprIng02/profIIo.hfmI
19. hffp://vvv.vhoI.odu/rodfIdo/nofodovonfs/Toxas/ Toxasbrovo1120
00.hfmI
20. hffp://vm.cfsan.fda.gov/~frf/hamm01ab.hfmI
21. hffp://vvv.afcd.gov.hk/fIshorIos/ong/o_aqonv.hfm
22. hffp://vvv.vhoI.odu/rodfIdo/
23. hffp://vvv.fIorIdamarIno.org/foafuros/cafogory_sub.asp7Id=1816
______________________________________________________
ChI nhan su dong gop cua Tran Nguyon ThIon An

724
CHONG 1?

OC HOC MOI TRNG SNG MU
QUANG HOA
(Ecotoxicology of Photochemical smog)
1?.1. GO THK
Chung fa da noI nhIou, Iam nhIou fho nhung o nhIom khong kh
van dang Ia van do dau dau doI voI moI quoc gIa hIon nay; dac bIof Ia
o nhung fhanh pho Ion, xo co Iuu fhong IIon fuc suof ngay dom,
nhung khu frung fam cong nghIop voI hang fram ngan ong khoI xa
nhung cuon khoI don kjf vao bau kh quyon.
O nhIom khong kh gay ra nhIou hau qua fruc fIop va gIan fIop
don suc khoo con nguoI, don cac ho sInh fhaI, don san xuaf, don cac
cong frnh xay dung, cac fac pham ngho fhuaf. O nhIom khong kh
koo fhoo nhIou hIon fuong khac nhu mua axIf, hIou ung nha knh, Io
fhung fang ozon, va dac bIof Ia suong mu quang hoa,...
1?.1.1. O nhem khong khI o th co en
17.1.1.1 Tnh hnh chung
O nhIom khong kh o do fhj co dIon phaf sInh ra fhuaf ngu
suong Ia van do cua nhung fhanh pho Tay Au va ac MI vao nhung
fhap nIon 1950 va 1960.
Vao mua dong khong kh fhuong Ianh, dac frung boI foc do gIo
cham va fang xao fron raf mong. Cac haf khoI, bo hong kof hop voI

725
hoI am khong kh fao fhanh hon hop mau vang xanh ma nguoI dan o
day goI Ia hIon fuong sup dau. NgoaI ra, cuoc cach mang cong
nghIop dau fho kI 19, voI vIoc dua vao cac nguyon IIou ro fIon, cac
nguyon IIou hoa fhach, da fhaI vao moI fruong nhung chaf gay o
nhIom nhu Ia: SO
2
, CO
2
, NO
2
... Hon hop cac chaf nay kof hop voI
khong kh am fao non hIon fuong khoI mu. Cac khoI nay kof hop voI
cac goc sunfua Iam cho hon hop kh nay co mau vang xanh.
Cac haf bo hong va khoI frong khong kh fao fhanh hon hop
khoI |smoko) va suong mu |fog); kof hop haI fhuaf ngu nay IaI duoc
fhuaf ngu smog. Cac haf nay kof hop voI goc sunfua va hoI nuoc
Iam cho co fnh acId cao, co fho gay kch fhch maf, muI va kh quan.
Trong hoan canh khoI mu nhu vay, nam 1952 raf nhIou nguoI phaI
nhap vIon va fron 4000 nguoI da chof o khu vuc Iondon frong vaI
ngay. Cac fruong hop fuong fu cua acId soI cung xay ra o cac fhanh
pho khac o Tay Au va ac MI da fhuc day con nguoI quan fam don
vIoc quan I chaf Iuong khong kh o nhung nuoc nay. Nhung haf muoI
khoI frong khong kh o nhIom co kha nang gop phan dang ko vao
vIoc sInh ra axIf nIfo |HNO
2
) mof hop chaf dong vaI fro quan frong
do fao fhanh cac khoI quang hoa |mof danh fu chung cho cac hoa
chaf o nhIom frong kh quyon fao boI phan ung gIua cac chaf hydro
cacbon va oxyf nIfo duoI fac dung cua anh sang maf froI).
Sau hang Ioaf cac nghIon cuu fIon hanh frong phong fh nghIom
cac nha khoa hoc VIon PauI Schoror va aI hoc orn da cho bIof
HNO
2
duoc fao fhanh hof suc nhanh chong fu NO
2
|dIoxyf nIfo) va
nuoc voI su fham gIa cua cac haf khoI frong moI fruong khong kh bj
o nhIom. Tu IInh vuc fhuc nghIom, nguoI fa kof Iuan, axIf nIfo fch fu
vao ban dom o nhung noI co khoI Iuong khong kh o nhIom cao. Vao
Iuc maf froI moc, axIf nay bj quang Iy fhanh oxyf nIfo |NO
2
) va goc
hydroxyf co hoaf fnh cao |OH) va so fham gIa vao qua frnh quang
hoa vao ban ngay va fao ra khoI quang hoa.
VIoc hnh fhanh axIf nIfo frong vung khong kh bj o nhIom con
f duoc sang fo. Thoo mof nha khoa hoc faI VIon PauI Schorror, fh
cac phan ung pha kh fao ra H
2
SO
4
va su phaf fan fhang HNO
2
fu
qua frnh dof chay khong kh duoc fnh vao Iuong axIf fao ra do bau

726
khong kh bj o nhIom. Iou nay goI y rang con co qua frnh phan ung
gay ra fron bo maf fIop xuc. Cac nha khoa hoc da chung mInh rang
phaI fnh don foc do hnh fhanh axIf nay fron bo hong cao hon fu 5
don 7 bac so voI bo maf fIop xuc khac nhau frong khong kh. Thoo
PauI J. Crufzon, nguoI nhan gIaI NoboI vo hoa hoc nam 1995, fh
cong frnh nghIon cuu nay o Thuy Sy raf dang chu y va co y nghIa:
"Nhung vung fao fhanh axIf HNO
2
nho bo hong chnh Ia nhung fang
khong kh gIap ranh bj o nhIom boI kh fhaI cong nghIop |hay chay
rung) va cac hanh Iang bay. Nhom nghIon cuu Thuy Sy da su dung
may gIa foc CycIofron fao ra chaf dong vj phong xa vong doI ngan
cua nIfo N
13
dung Iam chaf danh dau va ap dung mof ky fhuaf dac
bIof do do fruc fIop nong do HNO
2
, HNO
2
, NO
2
, NO va nIfo. ay Ia
mof ky fhuaf hof suc moI gIup nghIon cuu su hnh fhanh axIf nIfo
frong khong kh.
NgoaI ra, o nhIom do khoI quang hoa fhuong xay ra o cac khu vuc
do fhj phaf frIon co maf do xo co Iuu fhong Ion. Nguyon nhan do cac
chaf fhaI frong dong co dof frong Ia nguon goc phaf fhaI raf Ion nhung
fac nhan fao fhanh khoI quang hoa nhu Ia NO
x
va cac hydrocacbon.
Nam 1948, khI duoc gIao nhIom vu fm hIou nguyon nhan khoI day dac
o Ios AngoIos, fruong daI hoc fong hop Sfanford noI fIong da khong
phaf hIon duoc rang xo co chnh Ia mof fhu pham cua hIon fuong nay.
Hau qua Ia maI don nam 1974, khI chnh sach cam van dau Iam gIam
Iuong kh fhaI cau fhanh suong mu do xo co phaI nam IaI nha xo
nguoI fa moI nhan ra rang song song voI vIoc gIam fhIou Iuong kh
fhaI nay so Iuong nguoI chof do cac bonh duong ho hap va fIm mach
cung gIam dI fho Ia nguoI fa da co mof chung co khoa hoc.
Cac nha quan Iy da ap dung nhIou bIon phap do gIam nguy co
xay ra cac hIon fuong nay nhu chuyon dan vIoc su dung nhIon IIou
fhan co ham Iuong S cao sang dau co ham Iuong S fhap va kh fu
nhIon co chua f Iuu huynh hon. Hon nua qua frnh dof dau va hoI
sach hon do dau va kh hoa fron fof hon. Cac nganh cong nghIop va
nha may dIon phaI bo fr ong cao fron 100m, nghIa Ia frong dIou kIon
kh fuong uu fIon frong gIaI doan fhoI fIof Ianh. V fho, nhung dIou

727
kIon dac bIof cua khoI mu co dIon nay da bIon maf hau hof o cac
vung fron fho gIoI.
17.1.1.2. Mol so lruong hop Jien hnh
a. 8uong mu Luan on, Lusanca.
Mo f frong nhu ng vu o nhIo m mo I fruo ng nghIo m fro ng hu y
dIo f nhIo u vI sInh va f va Ia m gIo f cho f nhIo u nguo I fro n pha m vI
foa n ca u Ia vu Cho f nguo I v suong mu Iua n o n, Iusanca.
Su kIo n suong mu Iua n o n gay cha n do ng fho gIo I pha f
sInh nga y 5 fha ng 12 na m 1952. Ho m do ba f da u fu sa ng so m, ca
fha nh pho Iua n o n bao fru m frong suong mu . KhI fIo ng chuo ng
vang Io n, nhIo f do gIa m xuo ng nhanh cho ng. Kho ng kh a m uo f va
na ng gIo ng nhu mo f kho I ch do Io n kho ng frung fha nh pho , suong
da y da c kho ng Ioa ng ra duo c, kho ng fho nhn fha y ma f fro I. Trong
Iu c do , ha ng nga n, ha ng va n o ng kho I fu ca c gIa dnh va ca c nha
ma y cu va n fIo p fu c nha va o ba u fro I nhu ng cuo n kho I don nhu cu .
Ma f da f kho ng ho co gIo , kho I kho ng fho khuo ch fa n duo c. Trong
kho ng kh, no ng do cu a bu I kho I va kh sunfuro kho ng ngu ng fa ng
Io n. Kha p ca c ngo ho m fra n da y kh sunfuro va bu I fhan. O fo ba f
do n fo nhung nhu ng a nh sa ng ma u va ng kho ng xuyo n no I suong
mu , ca nh sa f gIao fho ng pha I doo kha u frang pho ng do c, nguo I qua
Ia I nga y ca ng ho nhIo u va cha y nuo c ma f. o n cha p fo I nga y fhu
5, suong mu mo I ba f da u nha f da n. Nhung Iu c do fra n suong mu
ko o da I 5 nga y da cuo p dI sInh ma ng hon 4000 nguo I, ba fha ng sau
do Ia I fIo p fu c cho f fho m hon 8000 nguo I.
HIo n fuo ng na y Ia I duo c chu ng kIo n va o fha ng 9 na m 1955
fa I fha nh pho Iusanca |My ). Ko f qua Ia frong 2 nga y suong mu da
co 400 cu gIa fro n 65 fuo I bj cho f, cao ga p 3 Ia n so vo I bnh
fhuo ng. Trong fho I gIan fha nh pho Iusanca bj suong mu , vu ng von
ngoa I o fu ma u xanh bIo n fha nh ma u na u, kho ng aI da m a n, sa n
Iuo ng hoa qua va ca c no ng sa n kha c gIa m fro ng fha y, ha ng Ioa f
ca y co I Ia xanh bIo n fha nh ma u va ng, ca c ca nh ru ng vo I ha ng va n
ma u bj kho ho o va cho f.

728
b. 8uong mu ai Juong
Ngay 15 fhang 4 nam 1912 danh dau mof su kIon bI fham nhaf
frong Ijch su hang haI fho gIoI: chIoc fau TIfanIc, mof Iau daI moI
fron maf bIon, Ian dau fIon vuof aI Tay uong da dung phaI nuI
bang fron bIon, bj dam koo fhoo caI chof cua 1500 nguoI. Iuc do fau
TIfanIc Ia nIom fu hao fof bac cua nganh hang haI Anh, mof fhanh
fuu sang choI vo khoa hoc ky fhuaf dau fho kI 20. Tau daI 272 mof,
voI nhung fIon nghI hIon daI nhaf, nhu mof foa Iau daI sang ruc dI
chuyon fron maf bIon. Tau roI cang Soufhampfon ngay 10 fhang 4
nam 1912 Iuc 11gIo 15 phuf. Sau haI chang dung o Chorbourg va
Quoons Tovn, TIfanIc fIon fhang vo Nov York. MoI chuyon fuong
chung nhu froI chay nhung... Ngay 14 fhang 4 nam 1912, froI fro
Ianh dof ngof. TIfanIc fIon fhang vo pha Torro Nouvo, Iao fhang don
khu vuc bang froI. Mof dom day sao, bIon fInh Iang nhu maf ho.
Suong mu day dac. Mof nuI bang cach fau 600 mof ma nguoI fruc fau
khong ho nhn fhay. KhI phaf hIon ra fh da qua fro, nuI bang da
chom 6 nhaf vao vo fau. Nuoc ao af fran vao cac khoang. Iuc do Ia 0
gIo 10 phuf, ngay 15 fhang 4 nam 1912. ChI co 1000 cho fron cano
cap cuu, ma hanh khach don 2200 nguoI. Ion foI don nhu muc. TroI
Ianh duoI 0
0
C. Mof canh hon Ioan chua fung co. NguoI chay nhon
nhao. Than khoc. Cao fhof. Pha cua. Nuoc da ngap don cac cabIn cua
boong duoI. Con fau frong mo da bIon fhanh con ac mong. on 2 gIo
5 phuf, chIoc cano cuoI cung duoc fha xuong bIon. Khoang 10 phuf sau
do, mof quang sang bung Ion frong mof fIong no du doI. Con fau vo
ra va dan chm xuong day daI duong. 1500 nguoI quay dap, gao fhof,
bam vao nhau... nhung vo vong. Su Im Iang dan dan ngu frj.
VaI ngay sau fham hoa, nhung nguoI dI vof xac da chung kIon
mof khung canh xuc dong: mof day 180 nguoI chof dang om nhau.
Mof phu nu chof frong fu fho fay van gh chaf dua con 2 fuoI. Taf ca
nhu dang chm sau vao mof gIac ngu...Thu pham chnh cua faI nan
khung khIop noI fron Ia suong mu. Suong mu da ngan can fam nhn
cua nguoI fhuy fhu fruc fau dom ay.


729
1?.1.2. O nhem khong khI do th{ hen du
Van do o nhIom khong kh o cac do fhj hIon daI kho co fho mo
fa bang cac fhuaf ngu fhong nhaf. No Io fhuoc nhIou vao frang fhaI
kh fuong va muc do phaf frIon kInh fo. Cac dIou kIon kh hau quyof
djnh do sau cua fang xao fron, fan so kh ngung fro, do am, nhIof do
va fhoI gIan co nang. Taf ca cac fhong so nay dou quan frong frong
su fIon frIon cua nhung muc o nhIom khong kh cao. Mac du noI
chung dIou kIon kh hau quyof djnh kha nang co hay khong co nhung
van do o nhIom khong kh fram frong, nhung van can phaI nhan
manh rang kh hau khong chju frach nhIom cho nhung van do nay
ma do Ia do hoaf dong cua con nguoI. Sau day Ia van do o nhIom o
Hong Kong:
O nhIom khong kh khong phaI Ia chuyon moI o Hong Kong.
Chnh quyon cua nguoI Anh fruoc day da phof Io nhung dau hIou
canh bao nan o nhIom moI fruong va gan nhu quon Iang no frong
nhung nam gan day do co nhung baf dong voI Trung Quoc vo van do
caI cach chnh frj. Nhung hIon nay, fnh frang o nhIom khong kh da
foI muc bao dong, dac bIof doI voI mof fhanh pho duoc xom Ia cua
ngo cua khu vuc va Ia mof frung fam faI chnh ngang fam voI cac
frung fam faI chnh Ion nhu Nov York, Iuan on va Tokyo. Trong
nhung nam gan day, khu cang VIcforIa nhn fu xa bj bao phu boI mof
Iop khoI buI nhu suong mu mau nau. Thoo aI quan saf Hong Kong,
so ngay "u am khoI buI" faI day da fang hon gap doI fu fhang gIong
don fhang 91999 so voI cung fhoI ky nam 1998. Ngay fu nam 1995,
mof cuoc nghIon cuu vo cac chung bonh ho hap frong Iuc Iuong canh
saf fuan fra faI Hong Kong cho fhay bonh vIom phoI cua cac nhan
vIon canh saf chI fhuyon gIam ro rof khI ho cham duf cong vIoc fuan
fra fron duong! Nam 1998, cac co quan chuc nang faI Hong Kong
cung da fhu "djnh gIa" cac chI ph phaf sInh ma ngan sach Hong
Kong phaI chI ra cho nganh y fo do chua cac chung bonh do o nhIom
gay ra Ia 490 frIou doIa/nam. Nhung dIou fo haI hon Ia faI Hong
Kong, moI nam da co hon 1.900 nguoI chof do phaI hf fho bau khong
kh doc haI nay! Cac nha hoaf dong da van dong 21 phong fhuong
maI quoc fo o Hong Kong kou goI cac cong fy fhanh Iap HoI IIon

730
hIop fhuong maI bao vo moI fruong. Cac nha doanh nghIop Hong
Kong Io Iang van do o nhIom moI fruong nou khong duoc gIaI quyof
so anh huong xau don vIoc kou goI dau fu cua nuoc ngoaI. To chuc
"Nhung nguoI ban cua hanh fInh" uoc fnh nganh du Ijch Hong Kong
bj fhaf fhu don 580 frIou doIa moI nam do nan o nhIom khong kh faI
day. Mof fhanh vIon cua HoI IIon hIop fhuong maI bao vo moI fruong
cho bIof hIon nay can can dau fu nuoc ngoaI dang nghIong vo pha
SIngaporo du nuoc nay cung bj anh huong kha nang no do nan chay
rung o IndonosIa vua qua. Cac phong fhuong maI cua Anh va My da
fIon hanh dIou fra va nhan fhay su xuong cap moI fruong faI Hong
Kong Ia nguyon nhan chnh gay kho khan cho vIoc dau fhau cua cac
doanh nghIop nuoc ngoaI. Chnh v fho, fruoc maf Hong Kong so Iap
daf 14 fram quan saf bau kh quyon, frong do co 3 fram daf faI cac
khu vuc noI o nham kIom fra chaf Iuong khong kh fron foan Ianh
fho nay. Cac fram quan saf da ghI nhan co foI 222 ngay bau khong
kh o Hong Kong co chI so o nhIom raf cao. ChI so o nhIom khong
kh API |AIr PoIIufIon Idox) duoc fnh foan dua vao 5 fIou chuan:
carbon monoxIdo, suIfur dIoxIdo, nIfrogon dIoxIdo, ozono va so Iuong
buI con nguoI hf phaI |RSPs). ChI so o nhIom khong kh fu 51100
duoc xom Ia cao; fu 100 don doI 200: raf cao; fu 200 fro Ion Ia cuc ky
nguy hIom. Con nguoI song frong bau khong kh co chI so o nhIom fu
100200 so cam fhay raf kho chju nou da co van do vo fIm mach hay
ho hap. KhI hf fho bau khong kh co chI so o nhIom fron 200, nguoI
bonh so fraI qua cac frIou chung bonh Iy raf nang no. TaI Hong
Kong, nong do nIfrogon dIoxIdo frong khong kh da fang khoang 60%
frong vong vaI nam qua do so Iuong xo hoI fang Ion qua nhanh |hIon
nay Ia 600.000 chIoc). Trong khI do, fu nay don nam 2016; so Iuong
xo hoI faI Hong Kong so fang Ion gap doI, fham ch gap ba Ian con so
hIon faI. Iuong ozono frong kh quyon cho cho con nguoI chong IaI
buc xa cua fIa cuc fm cung bj mong dan dI do kh fhaI fu so Iuong
ofo khong Io nay. Iou do co nghIa Ia so nguoI mac bonh duong ho
hap so cang fang cao frong fuong IaI. NgoaI ra, nhung haf buI nho II
fI duoI 10 mIcron |mof phan frIou cua mof) cung Ia fac nhan nguy
hIom co fho gay roI Ioan fIm mach va ung fhu phoI nou con nguoI hf
phaI frong mof fhoI gIan daI. HIon faI, chnh quyon Hong Kong da

731
fang muc phaf doI voI cac IoaI xo xa khoI fron duong fu 58 doIa Ion
74 doIa My. Song dIou nay o Hong Kong xom ra chang co fac dung
may doI voI cac faI xo faxI va faI xo xo faI boI muc phaf noI fron hay
con qua fhap do co fho ran do ho. NhIou faI xo cho rang ho phaI cho
xo no may ca nhung Iuc dung xo do ho fhong may Ianh hoaf dong v
fhoI fIof o Hong Kong qua nong, nhung ho IaI khong bIof rang 37
chIoc xo no may khI dung Iam bau khong kh o nhIom fuong duong
4.000 chIoc xo dang chay fron duong!
Cho don nay, o Hong Kong chI co vung Ig AppIo Ia noI cac faI
xo khong dung xo Iau qua 5 phuf do fu fhap nIon 1970, noI day da bj
anh huong nang no boI khoI va suong quang hoa |phofochomIcaI
smog). Chnh quyon Hong Kong muon chuyon foan bo 17.000 xo faxI
chay bang dau dIosoI sang su dung nhIon IIou kh hoa Iong IPC
|IIquofIod pofroIIum gas). Nam 1998, sau khI do 30 xo faxI vao chay
fhu nghIom fhanh cong bang nhIon IIou kh hoa Iong, don nay da co
200 xo faxI faI Hong Kong dang van hanh IoaI nhIon IIou moI nay va
nguoI fa hy vong rang don nam 2005, mof so Iuong Ion xo hoI faI
Hong Kong so chnh fhuc su dung nhIon IIou IPC. Iou nay so Iam
gIam duoc muc do o nhIom khong kh xuong 30%.
Hong Kong cung Ia mof frong nhung khu vuc co so Iuong xo
buyf nhIou nhaf fho gIoI. VIoc dua kh hoa Iong vao su dung cho xo
buyf chua dam daf ra boI nguy co chay no raf cao mof khI cac bon
chua nhIon IIou nay ro rI! Cung raf kho khan khI phaI fhIof ko cho
daf cac bon nhIon IIou khong Io fron xo buyf. oI voI nhung xo buyf
moI san xuaf, chnh quyon Hong Kong buoc cac nha fhIof ko phaI dap
ung duoc cac fIou chuan bao vo moI fruong cua chau Au. KhoI fhaI fu
cac nha may san xuaf hoa chaf cong nghIop o Hong Kong cung Ia fac
nhan gay o nhIom nang cho bau khong kh. Hang nam, cac nha may
nay san xuaf don 80.000 fan suIfur dIoxIdo. Tu fhap nIon 1990, da so
cac nha may nay da duoc doI vo Trung Hoa daI Iuc nham gIam chI
ph nhan cong va franh bj phaf v fu nam 1990, Hong Kong da cam
cac nha may o day san xuaf nhIon IIou nang co chua suIfur dung
frong cong nghIop. Nhung fu fhang 10 don fhang 4 hang nam, nhung

732
Iuong gIo fhoI fu pha ac noI co nhIou nha may hoa chaf Iam
Hong Kong bj bao vay boI kh suIfur va nIfrogon dIoxIdo.
Nhu vay, chuyon o nhIom khong kh o Hong Kong van Ia "do faI
muon fhuo". Truong dac khu hanh chnh kInh fo Hong Kong ong
ong KIon Hoa van phaI Ion dIon dan hua hon do fran an du Iuan.
Con fnh kha fhI cua cac du an Iam sach bau khong kh o Hong Kong
fh... hay doI day!
Muc phaf frIon kInh fo quyof djnh nguon nang Iuong su dung,
muc do cong nghIop hoa, kha nang nhap mua nhung nhIon IIou cao
cap va kha nang ap dung nhung cong ngho sach. Khong nhaf fhIof Ia
mof non kInh fo phaf frIon cao so dan don muc do o nhIom khong
kh fhap, nguoc IaI frong suof fhoI gIan baf dau phaf frIon kInh fo
fhuong nguoI fa uu fIon cho vIoc phaf frIon phon vInh dua don Iam
suy fhoaI chaf Iuong moI fruong hay chaf Iuong khong kh. ChI sau
mof gIaI doan phaf frIon nao do fh nguoI fa moI uu fIon cho gIam
fhIou o nhIom moI fruong.
orok Isom cho fa caI nhn bao quaf vo hIon frang o nhIou noI
fron fho gIoI. Co fho chIa fnh frang o nhIom khong kh do fhj fhanh
haI IoaI chung: khoI mu mua ho va khoI mu mua dong. KhoI mu mua
ho dac frung boI cac phan ung quang hoa dan don co nhIou chaf oxI
hoa |dac bIof Ia ozon va PAN) xay ra o cac vI do cao va frung chI frong
mua ho va o nhung vung nhIof doI frong suof nam. KhoI mu mua dong
dac frung boI nhIou haf xay ra o nhung vI do cao va frung chu you
frong mua dong. V cac phan ung quang hoa fao ra cac haf |fhong qua
qua frnh fao mam kof fInh) non su phoI hop cua haI IoaI khoI mu nay
so Ia fruong hop xau nhaf. O nhIou vung do fhj fhuoc cac nuoc can
nhIof doI xay ra ca haI IoaI khoI mu nay.
1?.2. TONG QAN SONG M QANG HOA
1?.2.1. Khu nem
Thoo nhIou fac gIa, suong mu quang boa /a cbat o nbicm tbu
cap Juoc bnb tbanb kbi byJrocacbon oa oxit nito bj giu /ai Jo bicn
tuong Jao nbict oa xay ra cac pban ung quang boa bnb tbanb ncn
pcroxy accty/ nitrat (PAN oa o:on.

733
HIon fuong suong mu quang hoa xay ra o ngay Iop khong kh ko
saf maf daf, co nguon goc nhan fao Ia chnh. Cac san pham chu you cua
phan ung quang hoa gom co: ozon, cac dan xuaf nIfro cua hydrocacbon
va cac chaf huu co khac. Nhu vay, fa fhay suong mu quang hoa duoc
hnh fhanh khI hoI du ba fhanh fo sau day frong kh quyon:
TIa !V frong fhanh phan anh sang maf froI.
Cac hydro cacbua, oxIf nIfo...
HoI nuoc.
TIa !V gay phan ung quang hoa doI voI cac hydro cacbua, oxIf
nIfo... V vay, fon khoa hoc cua hIon fuong nay Ia suong mu quang hoa.
1?.2.2. Khu nem suong, suong mu vu suong mu quung hou
17.2.2.1. Su ngung hel Iu g
Su ngung kof Ia su chuyon pha cua nuoc fu fho hoI sang fho
Iong xay ra frong kh quyon duoI dang nhung gIof nuoc raf nho voI
duong knh vao khoang vaI mIcronmof |m). Cac gIof nuoc Ion hon
duoc hnh fhanh bang cach kof fu cac haf nho IaI voI nhau hoac bang
cach van chuyon khuoch fan cua hoI nuoc.
17.2.2.2. Hul nhun ngung hel
Su hnh fhanh nhung gIof nuoc frong qua frnh ngung kof Iuon
Iuon dIon ra fron nhung frung fam duoc goI Ia haf nhan ngung kof.
Nou fo bao phoI fhaI cua gIof nuoc khong xuaf hIon fron haf nhan
ngung kof fh no khong on djnh; Cac phan fu fao fhanh cac gIof nuoc
IaI so bay fu fung. VaI fro cua haf nhan ngung kof Ia nho vao su huf
am cua no ma cac fo bao phoI fhaI cua gIof nuoc so Ion Ion mof cach
on djnh. Nou khong kh hoan foan frong sach, fuc Ia khong co cac
haf buI, khoI,... fh hIon fuong ngung kof so khong bao gIo xuaf hIon
cho du khong kh da daf don frang fhaI bao hoa. Tuy nhIon haf nhan
ngung kof Iuon Iuon fon faI frong kh quyon boI fho cho non mof
Iuong raf f hoI nuoc qua bao hoa cung khong quan frac fhay. Phan
Ion nhung fap chaf frong khong kh co fho duoc coI nhu nhung haf
nhan ngung kof.

734
17.2.2.J. Cuc sun phum ngung hel
Khong kh am chua bao hoa hoI nuoc nhung v mof Iy do nao do
Iam cho nhIof do cua no gIam xuong duoI dIom suong, khong kh vuof
qua bao hoa, Iuong hoI nuoc fhua ra so fro vo fho Iong hoac ran va
chung duoc goI Ia san pham ngung kof. NhIof do khong kh bj gIam
co fho do khong kh chuyon dong Ion cao, hoac chuyon dong ngang
|bnh Iuu) fran Ion bo maf dom Ianh hon, cung co fho do maf nhIof vo
ban dom do buc xa. San pham ngung kof gom co cac IoaI sau day:
8uong mu. duoc hnh fhanh o Iop khong kh gan maf daf, do
buc xa hoac bnh Iuu. Haf nuoc cua suong mu nho, ban knh frung
bnh khoang 25.10
5
mm.
8uong oa suong muoi: duoc hnh fhanh ngay fron maf daf
Ianh hay fron cac ngon co do qua frnh buc xa cua maf daf. Nhung
haf nuoc nho duoc ngung kof o nhIof do duong sau mof fhoI gIan kof
hop voI nhau fhanh nhung haf suong Ion. Nou o nhIof do am fh hoI
nuoc fao fhanh nhung fInh fho ran goI Ia suong muoI.
May: Ia fap hop nhung san pham ngung kof hay fhang hoa cua
hoI nuoc o cac do cao khac nhau frong kh quyon.
Trong dan gIan co mof cach phan IoaI khac:
Nou nuoc dong fhanh haf fron cac Ia cay, ngon co fh goI Ia
suong moc.
Nou Io Iung frong khong kh ma day dac goI Ia suong mu.
Nou mong manh nom fua nhu nhung Ian khoI vaf ngang cac
ngon cay hay fraI ra fron maf song, maf ho fh goI Ia suong kboi.
Nou suong hnh fhanh Iuc gan sang, vo mua dong, frong dIou
kIon nhIof do ha xuong fhap, fh cac haf nuoc so fro fhanh cac haf
bang nho, frang, gIong nhu nhung haf muoI, goI Ia suong muoi.
17.2.2.4 . Suong mu guung hou
Su ngung kof cung dIon ra fron nhung phan fu va haf nho fhuoc
chaf ran, nhu nhung vaf pham cua su chay hoac cua su phan ra cac
chaf huu co. o Ia nhung axIf nIfrIc |HNO
3
), axIf sunfurIc |H
2
SO
4
),
amonI sunfaf ||NH
4
)
2
SO
4
),... O nhung khu frung fam cong nghIop

735
frong kh quyon chua mof Iuong Ion nhung haf nhan ngung kof nhu
fho. Nhung phan fu kha Ion khong huf am nhung fham nuoc cung
dong vaI fro cua haf nhan ngung kof. KhI su ngung kof dIon ra fron
cac san pham cua cac phan ung quang hoa |cac chaf o nhIom fhu cap)
fa co suong mu quang hoa.
1?.3. CAC PHAN NG QANG HOA TRONG KH QYKN
1?.3.1 Khu nem quu trInh quung hou
Qua frnh quang hoa duoc hIou Ia hang Ioaf nhung phan ung hoa
hoc xay ra frong do nang Iuong can fhIof cho phan ung duoc chuyon
don qua nhung fIa o dang anh sang nhn fhay duoc hoac fIa cuc fm.
oI voI phan ung quang hoa co mof so nguyon fac co ban sau:
Phan ung quang hoa chI xay ra voI cac phan fu co kha nang
hap fhu cac phofon ma no gap.
MoI phofon duoc hap fhu co fho kch hoaf chI voI mof phan fu
duy nhaf o qua frnh quang hoa dau fIon.
Thoo quy Iuaf hap fhu nang Iuong fh fruoc hof cac phofon
duoc hap fhu boI cac phan fu o nhung frang fhaI co nang Iuong fhap.
o do, doI voI qua frnh quang hoa fh nhung frang fhaI kch dong
nang Iuong fhap raf co y nghIa.
HIou qua hap fhu quang hoa duoc djnh nghIa qua muc hap fhu S
cua mof qua frnh quang hoa: S = so phun tu thum gu phun
ung/so photon b{ hup thu. Thoo djnh Iuaf duong Iuong dIon hoa
cua InsfoIn fh mof phofon hoaf hoa mof phan fu. Nang Iuong mang
boI mof phofon Ia:
K = hc / u
c: foc do anh sang
h: hang so PIank
a: buoc song anh sang
Maf khac, fhoo djnh Iuaf hap fhu quang hoa cua Iamborf oor
fh cuong do anh sang I sau khI dI qua mof Iop kh dong nhaf co
chIou day I duoc xac djnh fhoo:

736
=
0
. e
k.l.C

C: nong do kh
I
o
: cuong do sang ban dau
Nhu vay cuong do sang da hap fhu I
A
so duoc xac djnh:

A
=
0

Quang hoa sInh fhaI Ia mof nganh khoa hoc nghIon cuu qua
frnh hoa hoc voI su fham gIa cua cac chaf hoa hoc frong moI fruong
fu nhIon va duoc fhuc hIon fruc fIop hoac gIan fIop nho nang Iuong
maf froI. Cac phan ung quang hoa dong mof vaI fro quan frong frong
fhanh phan kh quyon cung nhu frong frong qua frnh o nhIom moI
fruong kh quyon. Nhung phan ung nay phan anh fac dong cua cac
song dIon fu Ion vaf chaf.
uoc dau fIon cua phan ung nay Ia phan fu hap fhu profon fao
non frang fhaI kch hoaf:

A A
*
(1)
Trong do: h hang so PIanck
fang so anh sang
h bIou fhj profon cua anh sang.
TIop do phan fu o frang fhaI kch hoaf so fham gIa cac phan ung sau:
u.
Tou nhet
Cac phan fu o frang fhaI kch hoaf fra IaI nang Iuong du duoI
dang nang Iuong foa nhIof
A
*
A + K (2)
nang Iuong duoc gIaI phong
Phan fu bj kch fhch maf nang Iuong du cua mnh cho nguyon
fu hay phan fu frung gIan. Nguyon fu nay co kha nang chuyon doI
nang Iuong Ion, ngay sau do gIaI phong nang Iuong duoI dang nhIof
do fro vo frang fhaI ban dau:
h

737
A` + M A + M
`
(3)
M
`
M + (4)
b. Phut xu
Nang Iuong du cua nguyon fu bj maf duoI dang cac song dIon fu.
KhI buoc song cua cac fIa dIon fu nay nam frong gIaI nhn fhay cua
quang pho fh cac phan ung nay goI Ia phan ung phaf quang
A
`
A + h (5)
c. Truo do nung luong len phun tu
Nang Iuong cua cac phan fu bj kch fhch fruyon cho phan fu
khac, Iam cho phan fu moI fro non frang fhaI kch hoaf:
A
`
+ M A + M
`
(6)
d. Truo do nung luong no phun tu
Nang Iuong duoc frao doI ngay frong phan fu Iam bIon doI cac
phan fu fu frang fhaI kch hoaf nay sang frang fhaI kch hoaf khac:
A
`
A
`
(?)
e. on hou
Nou nang Iuong do phofon cung cap cho phan fu du Ion fh cac
dIon fu khong chI bj day ra khoI quy dao ngoaI ma con co kha nang bj
day ra khoI pham vI anh huong cua IIon kof phan fu, fro fhanh dIon fu
fu do va bIon cac phan fu o frang fhaI kch hoaf fro fhanh cac Ion:
A
`
A
+
+ o

(8)







(Nguon. Cu Tbanb Long 200J



E












Trang thai kch thch Trang thai c ban
Hinh 17.1: Cac trang thai spin cua phan t
Mc zero Mc zero Mc zero
A
*
A
*
A

738
1?.3.2 Phun ung hou hoc
Cac phan fu bj kch fhch fro fhanh cac phan fu co hoaf fch
cao, raf do fham gIa vao cac phan ung hoa hoc, fao fhanh cac hop
chaf moI frong kh quyon. Cac phan ung quang hoa hoc Ia nhung
phan ung quan frong nhaf frong kh quyon va fhuong co cac dang chu
you sau:
1?.3.2.1 Lien hel guung hou: Cac phan fu o frang fhaI kch
hoaf IIon kof voI cac phan fu khac ma no gap, fao ra hop chaf moI
ma khong can chaf xuc fac hay dIou kIon nhIof do, ap suaf...
A
`
+ C + + ... |9)
V du: phan ung cua NO
2
kch hoaf voI cac chaf huu co do bay hoI
NO
2
`
+ CH
3
CO|O)O CH
3
COO|O)NO
2
|10)
1?.3.2.2 Phu n Ii guung hou . ca c pha n fu bj kch fhch co
na ng Iuo ng du Io n hon na ng Iuo ng IIo n ko f hoa ho c cu a pha n fu
so bj pha n II fha nh cha f mo I:
A
`

1
+
2
|11)
Ca c pha n u ng pha n II quang hoa do ng vaI fro ra f quan fro ng
frong kh quyo n. Mo f frong nhu ng pha n u ng quan fro ng nha f Ia
pha n u ng pha n II NO
2
fa o ra oxy nguyo n fu co fnh oxI hoa ma nh:
NO
2
`
NO + O |12)

1?.3.2.3 Phu l guung. KhI pha n fu o fra ng fha I kch fhch fro
vo fra ng fha I ban da u fh no so pha f ra mo f na ng Iuo ng:
NO
2
`
NO
2
+ h |13)
1?.3.2.4 Do ng phu n lu phu l. Na ng Iuo ng du frong ca c pha n
fu o fra ng fha I kch hoa f Ia m fhay do I IIo n ko f frong pha n fu , fa o
ra ca c do ng pha n.
V du : onIfrobonzaIdohyf chuyo n fha nh onIfrozobonzoIc
acId:


739



|14)
Pha n u ng na y duo c u ng du ng frong vIo c Ia m xa quang ko do
do fIa dIo n fu .
Na ng Iuo ng cu a fIa nhn fha y hoa c fIa cu c fm fhuo ng da f do n
gIa frj frung bnh cu a IIo n ko f hoa ho c. V va y, khI mo f pha n fu
ha p fhu mo f profon o vu ng pho dIo n fu na y, ca c IIo n ko f hoa ho c
co fho bj pha vo . No u bIo f duo c na ng Iuo ng cu a mo f IIo n ko f hoa
ho c na o do , co fho du ba o duo c pha n u ng quang hoa so xua f hIo n
fu mo f buo c so ng xa c djnh na o do . Ta bIo f duo c fo c do a nh sa ng
C= 3`10
8
m`s
1
va fnh fhoo co ng fhu c sau:
C = f`; f: fa ng so , Ia do da I buo c so ng
Phuong frnh PIanck mo fa quan ho gIu a fa n so cu a so ng va
na ng Iuo ng
= h`f; voI h Ia hang so PIanck co gIa frj bang 6.63`10
34
J`s
Ko f ho p haI phuong frnh fro n fa co :
E
hc
=
Vo I 1 moI fa co :
E
Nhc
= ; frong do N Ia so Avogadro co gIa
frj ba ng 6.02`10
23
moI
1

O fa ng fro n cu a kh quyo n, fIa fu ngoa I co buo c so ng <
290nm so IIo n quan do n pha n u ng quang hoa frong fa ng do I Iuu
nhu ng fIa fu ngoa I co < 400 nm co fho fham gIa pha n u ng quang
hoa .
Pha n u ng quang hoa co ba n xa y ra frong mo I fruo ng go m:
Pha n u ng quang hoa sInh ra oxy nguyo n fu :

NO
2

+ h NO + O |15)
< 420 nm
O

C H
NO
2
O

C H
NO
2
O

C H
NO
2
O

C OH
NO
+ h

740
Pha n u ng da y fruyo n pha n nha nh hay nga f nha nh
ROO + h ROO
`
|16)
NO + ROO NO
2
+ sa n pha m mo I |16)
NO
2
+ R
`
sa n pha m |v du : PAN) |17)
Phuong frnh pha n u ng fa o poroxyaxofyI nIfraf |PAN) so duo c
frnh ba y o pha n sau.
1?.4. QA TRNH PHAT SNH CAC CHAT O NHKM TRONG
SONG M QANG HOA
1?.4.1. Cuc chut o nhem khong khI so cup
17.4.1.1. Gioi lhieu
Tron fho gIoI, co nam IoaI nguyon
vaf IIou chnh duoc fhaI fruc fIop vao
frong kh quyon voI nhung hnh fhuc khac
nhau va co Iuong du Ion do gay ra cac ruI
ro doI voI suc khoo con nguoI. o Ia
cacbon monoxIf |CO), hydrocacbon |CH),
cac dang haf, suIfur dIoxIf |SO
2
) va cac
hop chaf chua nIfo |NO
x
).
Nhom nay duoc goI Ia cac chaf o
nhIom so cap. Chung fuong fac voI nhau hoac fuong fac voI cac phan
fu khac co maf frong nguon fhaI cua dong vaf.
17.4.1.2. Cucbon monoxil (CO
CO Ia san pham dof chay cua cac vaf IIou huu co nhu xang dau,
fhan da, go va rac ruoI. Nguon Ion nhaf cua CO Ia hoaf dong gIao
fhong van faI. Mac du hIou qua su dung nhIon IIou da duoc gIa fang
va vIoc su dung cac chaf xuc fac da Iam gIam su phaf fhaI CO nhung
CO van Ia mof van do nan gIaI do so Iuong xo fron duong pho ngay
cang fang.
Mof nguon Ion nua cua CO Ia khoI fhuoc Ia. O nuoc My va mof
so nuoc khac, co suc op raf Ion do han cho vIoc huf fhuoc Ia. Cac nha
hang chI djnh nhung khu vuc cam huf fhuoc Ia, cac noI cong cong


741
cung ra chI djnh cam huf fhuoc Ia. KhoI dang gIam dI frong qua frnh
cong nghIop hoa hIon nay, nhung o cac quoc gIa phaf frIon, khoI
fhuoc Ia co nhung su mo hoac cua no, do kof qua cua cac chIon djch
fIop fhj rong raI cua cac cong fy, nha may san xuaf fhuoc Ia. CO Ia
mof chaf o nhIom khong bon. Cac qua frnh fu nhIon chuyon CO
fhanh nhung hop chaf khac khong gay haI. V vay, khong kh co fho
Iam sach CO nou nhu khong co Iuong CO moI duoc dua vao frong kh
quyon.
Nguon cbinb cua carbon monoxit, byJrocacbon, oa oxit nito /a su
Jot cbay bcn trong Jong co. 8u tap trung mot /uong /onxc o to /am
gia tang cac cbat o nbicm. Nong Jo cao cua CO gay ra mct moi,
cbong mat oa nbuc Jau.
Nau an oa suoi am gay tac bai Joi ooi suc kboc. Kboang 2,6 ty
nguoi, pban /on /a pbu nu oa trc cm, trai qua bang gio moi ngay ooi
cacbon conoxit, cac /oai bat oa byJrocacbon gay ung tbu
17.4.1.J. HyJrocucbon (HC)
NgoaI CO, hoaf dong gIao fhong con fhaI ra nhIou IoaI
hydrocacbon |HC). Hydrocacbon Ia nhom hop chaf huu co bao gom cac
nguyon fu hydro va cacbon. No bay hoI fu su cung cap nhIon IIou hoac
fu nhung vof cua nhIon IIou khong chay hoan foan. Su dof chay bon
frong dong co Ia nguon chu you cua cac hydrocacbon. NgoaI ra, cac Io
Iuyon kIm va cac nganh cong nghIop cung dong gop mof Iuong Ion
hydrocacbon. Cac hydrocacbon frong kh quyon cung khong gay fac
haI Ion. Chung chI gay nhIou fac haI khI fham gIa phan ung hnh
fhanh cac chaf o nhIom fhu cap.
17.4.1.4 . Cuc Ioui hul
Haf Ia nhung manh nho cua vaf IIou ran, phan fan frong kh
quyon, fao fhanh mof IoaI Ion fhu ba frong cac chaf gay o nhIom
khong kh. Cac phan fu khoI fu cac dong Iua, cac mau amIang, cac
phan fu buI, va fro fan fu cac nha may cong nghIop dong gop vao
frong faI haf. Cac IoaI haf nay cung gay ra bonh ung fhu |chang han
buI amIang).

742
Cac IoaI haf fhuong bj do y v chung do dang bj nhan ra. KhoI
don phaf ra fu cac nha may co fho nhn fhay ma khong can fon kom
cac fhIof bj quan frac va fhuc su chung da gay ra nhung su phan doI
kjch IIof, con nhung vung fhaI ra nhung IoaI kh khong mau nhu CO
va SO
2
fh IaI f bj nhan bIof.
8o/ kbi (acroso/): cac haf co kch fhuoc haf koo phan fan frong
kh quyon | < 0,4m).
8o/ kbi ngung tu (conJcn sation acroso/): duoc fao fhanh do
ngung fu cac chaf boc hoI hoac boI cac phan ung frong chaf kh.
8o/ kbi pban tan (Jispcsion acroso/. duoc fao fhanh fu cac
chaf ran bj nghIon mjn, fu su nguyon fu hoa cac chaf Iong hoac fu su
phan fan cua buI.
8uong mu (jog): gom cac haf Iong co kck fhuoc raf nho.
Kboi (smokc): gom cac haf fao fhanh do su dof chay nhIon IIou
khong hoan foan |co Ian buI fhan).
17.4.1.5. Sunjuu Jioxil (SO
2

SO
2
Ia hop chaf cua Iuu huynh va oxygon duoc fao ra khI dof
chay cac nhIon IIou hoa fhach co chuc Iuu huynh. Than da va dau hoa
hnh fhanh fu cac sInh vaf cung co chua Iuu huynh.
SO
2
co muI cay, hac va kch fhch cac mo ho hap. No cung phan
ung voI nuoc, oxygon va cac vaf IIou khac frong khong kh hnh fhanh
cac chaf co fnh axIf. AxIf fh co fho bam vao cac IoaI haf |do fnh huf
am cua cac IoaI haf) va khI chung fa hf vao no an mon cac mo.
Nam 1306, vua nuoc Anh |dvard I) da cam dof cac IoaI fhan da
fm fhay o bo bIon frong cac fhanh pho o Iuan on. Nhung IoaI fhan
da nay co chua ham Iuong Iuu huynh cao va co fho gay ra muI doc haI
frong fhanh pho. Nhung Iuaf cam cua dvard Ia nhung Iuaf dau fIon
va fof nhaf vo moI fruong IIon quan don chaf Iuong khong kh.
17.4.1.6 . Oxil nilo (NO ru NO
2
)
Cac oxIf nIfo |NO va NO
2
) Ia IoaI fhu 5 cua cac chaf gay o
nhIom khong kh gay so cap. Su kof hop khac nhau cua oxy va nIfo

743
fao ra nhIou IoaI hop chaf, frong do NO va NO
2
Ia fhuong fhay nhaf.
KhI su dof chay xay ra frong khong kh, phan fu nIfo va oxy fu khong
kh co fho phan ung voI nhau va hnh fhanh cac oxIf nIfo:
N
2
+ O
2
2NO |nIfo oxIf)
2 NO + O
2
2NO
2
|nIfo dIoxIf)
Hon hop cua nIfo oxIf va nIfo dIoxIf duoc goI Ia NO
x
. NO
2
frong
hon hop phan ung voI cac hop chaf khac fao ra suong mu quang hoa.
Nguon chu you cua NO Ia fu dong co xo o fo. Cac chaf xuc fac Iam
gIam Iuong NO fhaI ra fu su dof chay cua dong co, nhung su gIa fang
so Iuong xo Iuu fhong Iam cho Iuong NO
x
fang Ion o nhung khu vuc
frung fam. NO
x
dang duoc chu y v no IIon quan don cac chaf o nhIom
fhu cap.
Bung 1?.1: Cac cbat gay o nbicm so cap trong qua trnb suong quang boa
6haI o nhIam hguon
Cacbon monoxit Cac nhien lieu hoa thach chay khong hoan toan
Khoi thuoc la
hydrocacbon Cac nhien lieu chay khong hoan toan
Khoi thuoc la
Cac chat hoa hoc
hat Su dot chay cac nhien lieu hoa thach
San xuat nong nghie
hoat dong xay dung
Chat thai cong nghie
Su ha huy cac toa nha
Sunua dioxit Su dot chay nhien lieu hoa thach
Luyen kim
Cac hJ chat cua nitJ Su dot chay cac nhien lieu hoa thach
1?.4.2. Cuc chut o nhem thu cup trong suong mu quung hou
17.4.2.1. Tong guun
Cac chaf o nhIom fhu cap Ia cac hop chaf hnh fhanh fu su
fuong fac cua nhIou IoaI chaf o nhIom so cap khac nhau. Suong mu

744
quang hoa Ia hon hop cua cac chaf o nhIom hnh fhanh fu su fuong
fac cua NO va NO
2
duoI fac dung cua cac fIa fu ngoaI.
HaI fhanh phan co suc huy dIof Ion nhaf cua suong mu quang
hoa Ia ozon |O
3
) va poroxy acofyI nIfraf |PAN). Chung Ia nhung hop
chaf co fnh oxy hoa manh, co nghIa Ia chung do dang phan ung voI
cac hop chaf khac, bao gom ca nhung IoaI fm fhay frong nhung vaf
song, gay ra su huy dIof. Mof qua frnh fao ra suong mu quang hoa
mau bao gom mof chuoI cac phan ung sau day:
1. Iuong gIao fhong buoI sang fao ra mof Iuong Ion NO
N
2
+ O
2
2NO
2. NO phan ung voI phan fu O
2
frong kh quyon fao ra NO
2

NO
2
frong kh quyon gay ra suong mu quang hoa, con goI Ia
suong mu mau nau do
2NO + O
2
2NO
2

3. KhI maf froI Ion cao, NO
2
phan ung voI cac fIa fu ngoaI gIaI
phong nguyon fu O
NO
2
+ fIa fu ngoaI NO + O
4. Cac phan fu oxy phan ung voI nguyon fu oxy hnh fhanh ozon
O
2
+ O O
3

5. Cac hydrocacbon frong kh quyon phan ung voI ozon va fao ra
poroxy acofyI nIfraf |PAN). NhIou IoaI fhIof bj khac nhau Iam gIam
Iuong hydrocacbon fhoaf vao kh quyon va Iam gIam Iuong PAN hnh
fhanh.
6. KhI ozon va PAN phan ung voI cac vaf chaf song, chung gay
ra su fon fhuong va bj chuyon fhanh nhung phan fu kom hoaf dong,
va suong khoI fhuc su duoc Iam sach.
Nhung chaf o nhIom khong kh quan frong khac Ia ch va cac
doc chaf hoa hoc.

745
17.4.2.2. Co che hnh lhunh cuc chul o nhiem lhu cup
lrong suong mu guung hou
a. NO, O
J
oa NO
2
Trong kh fhaI cua dong co dof frong co du ca haI fhanh fo do
gay hIon fuong suong mu quang hoa: cac oxIf nIfo va cac hydrocacbon.
NhIof do cao |khoang 2500
o
C) va ap suaf cao |foI 40 afm) cua chu ky
danh Iua |chu ky 3 frong 4 chu ky cua dong co dof frong Ia nap kh,
non kh, danh Iua, fhoaf kh) fao ra kh NO.
N
2
+ O
2
2NO
Su nguoI Ianh nhanh cua dong co dof frong frong chu ky 4
khIon cho NO khong kjp nhIof phan va dI vao chaf fhaI.
Trong khong kh:
2NO + O
2
NO
2

Phan ung quang hoa dau moI
NO
2
+ h |a < 420nm) NO + O
| Ia fan so anh sang)
O
3
+ O + M O
3
+ M
|M Ia vaf fhu 3 hap fhu nang Iuong)
O
3
+ NO NO
2
+ O
2
Nou frong kh fhaI con Iuong du hydrocacbon RH
O + RH R
o
+ cac san pham khac
O
3
+ RH R
o
+ cac san pham khac
R
o
Ia goc fu do co fho chua hoac khong chua oxy
R
o
fham gIa vao cac phan ung day chuyon do sInh ra cac goc fu
do moI. CuoI cung co fho xay ra phan ung caf duf day chuyon
NO + RCOO
o
NO
2
+ cac san pham khac
|RCOO
o
Ia goc fu do co chua oxy)
NO
2
+ R
o
cac san pham khac |v du PAN)

746
b. PAN (pcroxy accty/ nitrat
PAN duoc sInh ra nhu sau:
CH
4
+ O CH
3
o
+ HO
o

CH
3
o
+ O
2
+ M H
3
COO
o
+ M
H
3
COO
o
+ NO
2
+ M H
3
COONO
2
+ M
|PAN)
Nou fhay CH
4
bang RH, fa co ROONO
2
Ia nhung chaf gay o
nhIom nang.
CH
3
CHO + hm CH
3
CO
o
+ H
CH
3
CHO + HO
o
CH
3
CO
o
+ H
2
O
CH
3
CO
o
+ O
2
CH
3
CO
2
O
o

CH
3
CO
2
O
o
+ NO
2
CH
3
COOONO
2

|PAN = poroxy ankyI nIfraf)
Trong kh fhaI dong co dof frong co fho fao fhanh cac hydrocacbon
fhom co vong ngung fu nhu PAH |PoIycyIIc aromafIc hydrocacbon).

CH
3
CH
3
bonzon bonzo|a)pyron |PAH)
500
o
C 500
o
C
bonzo|f)fIuoranfhono |PAH); 3NIfro pyron |mufagonIc)
SO
2
fham gIa phan ung quang hoa khI hap fhu fIa buc xa maf
froI frong khoang buoc song a = 300400 nm, o ap suaf fhap va sInh
ra SO
2
kch hoaf
SO
2
+ hm SO
2
o

Trong dIou kIon bnh fhuong, o nong do 530 ppm khI do am
khong kh Ia 3290% va co maf cac phan fu NO
x
, C
n
H
m
cung cac fhanh
phan quang hoa khac fh SO
2
fham gIa phan ung fao fhanh H
2
SO
4

SO
2
+ 0.5 O
2
+ H
2
O H
2
SO
4

SO
2
fham gIa voI mof so goc sInh ra fu qua frnh quang hoa
nhiet nhiet

747
SO
2
+ HO
2
o
OH + SO
3

SO
2
+ RO
2
RO + SO
3
|R Ia goc ankyI)
SO
2
+ OH + M HOSO
2
o
+ M
HOSO
2
o
+ O
2
HOSO
2
O
2
o

HOSO
2
O
2
o
+ NO HOSO
2
O
o
+ NO
2

Bung 1?.2: Hang so pban /y quang boa cua mot so cbat o tang Joi /uu
(ang Kim Cbi, 2001
( j; s
1
) Thi gian lu (s)
0
8
+ a( 8GOnm) 0
2
+ 0 4,5. 1O
4
2OOO
h0
2
+ a( 42Onm) h0 + 0 8. 1O
8
125
hh0
2
+ a(8OOnm) h0 + 0h 2,8. 1O
8
8GO
Ch
2
0 + a( 8GOnm) h
2
+ C0 5,4. 1O
5
2OOOO

1?.5. CAC YK TO MO TRONG ANH HONG OKN SONG
M QANG HOA
1?.5.1. V{ trI d{u ly vu d{u hInh
Vj fr dja Iy va dja hnh co anh huong don huong gIo, mua, qua
do anh huong don chaf Iuong khong kh. ja hnh co anh huong quan
frong don chIou gIo va foc do cua gIo.
CIo fhuong xuaf hIon vao buoI foI khI nhIof do gIam dI, mang
fhoo mof so chaf o nhIom dI vao fhung Iung. ja hnh fhung Iung Iam
ngan can huong gIo fao ra cac xoay Ion, Iam fhay doI huong cac
nguon o nhIom. Cac chaf o nhIom bj Iuu gIu IaI Iau hon cac vung
khac. V vay khI gIo nuI fran xuong fhuong kom fhoo hIon fuong ngo
doc cua con nguoI va fnh frang chof dof fu xay ra raf cao. Cac chaf o
nhIom so cap bj gIu IaI voI nong do cao va fhoI gIan Iau Iam fang cac
san pham quang hoa va hIon fuong suong mu quang hoa fro non fram
frong hon.


748
1?.5.2. Vun de duo nhet trong tung do luu
Trong fang doI Iuu co mof vaI dac dIom dang Iuu y: khoI khong
kh kho khI gIa fang don mof gIoI han nao do boI su gIa fang nhIof
do fh khong fang nua va fham ch con gIam. Nou no bao quanh mof
khoI khong kh Ianh hon fh no IaI fIop fuc bIon doI frong mof fhoI
gIan ngay sau do. No co fho fang hoac gIam, fuy fhuoc vao Iuong
nhIof cua khoI kh chIom uu fho. Cu Ion 1000 mof fh nhIof do khong
kh gIam xuong 6,4
o
C. o do frong dIou kIon nou muc do gIam qua
muc so voI quy Iuaf fron fh cac chaf gay o nhIom khong kh so do
dang xam nhap vao. ay Ia mof frong nhung nguyon nhan Iam o
nhIom moI fruong khong kh.
Tlnh Juo nhiel: Ia frang fhaI kh fuong ma qua do cac chaf
gay o nhIom khong kh xam nhap vao bau kh quyon Iam cho nhIof
do khong kh gIam cham hon so voI bnh fhuong fhoo do cao.














Hnh 17.1: Hin tng pht tn nhim bnh thng
v do nghch o nhit

749
Tnh dao nhIof co fho fao non su doI cho kh hau, Iam cho nhIof
do khong kh baf fhuong, o nhIom moI fruong khong kh fang Ion.
Mof fham hoa do dao nhIof co fho ko don Ia faI fhung Iung Manso
|I) vao nam 1930 va fuong fu o fhung Iung doc song MonongahoIa
vao nam 1948. Trong cac vu nay hang fram nguoI chof. HIon fuong
dao nhIof da Iam fang nong do hoI kh doc, gay ra fnh frang ngaf
fho va Iam gIa fang fI Io fu vong.
KhI hIon fuong dao nhIof xay ra, hnh fhanh mof nap khong
kh nam fron khoI khong kh Ianh. Khong kh saf maf daf do Ianh
hon non khong dI Ion duoc, chaf gay o nhIom bj gIu IaI o cac fang
fhap, nong do fang Ion don muc do nguy hIom. o chnh Ia nhan fo
gop phan gay ra hIon fuong suong mu quang hoa o Iuan on nam
1952 Iam chof ngaf va Iam fon fhuong ho ho hap khoang 40005000
nguoI. O Ios AngoIos vao fhang 8 nam 1969 cung xay ra fnh frang
nay va da gay fhIof haI dang ko vo nguoI va cua.
1?.6. MOT SO LOA SONG M QANG HOA
1?.6.1. Suong kho muu he (smog) huy suong mu trung
ay Ia IoaI fhuong gap nhaf, gay ra chu you boI kh NO
2
. uoI
anh nang maf froI mua ho, chung bj phan Iy va gIaI phong ra O
nguyon fu co fnh phan ung manh. Chung kof hop voI oxy phan fu
frong Iop khong kh fhap o gan maf daf do fao ra ozon. Ozon phan
ung voI cacbua hydrua nhaf Ia gIo cao dIom cua hoaf dong gIao fhong
frong fhanh pho, do fao ra suong mu frang.
1?.6.2. Suong mu muu dong (Iog) huy suong mu den
Vo mua dong faI cac fhanh pho cong nghIop va cac fhanh pho co
hoaf dong gIao fhong nhon nhjp, khong kh am uof chua nhIou SO
2
va
H
2
SO
4
, fhuong xuaf hIon IoaI suong mu mua dong |fog) hay suong mu don.
1?.6.3. Suong mu muu nuu do
Thuong co frong nhung fhanh pho o nhIom kh fram frong. Mau
dac frung nay Ia do co su fon faI cao cua ham Iuong NO
2
, cung kof
hop voI nuoc fao ra axIf nIfrIc |HNO
3
).

750
1?.?. SONG M QANG HOA O MOT SO NO TRKN THK GO
O My, fron bau froI cac do fhj khong Io nhu Nov York,
WashIngfon, Ios AngoIos,... fhuong xuyon co dam may kh doc bao
phu, do Ia nhung dam suong mu quang hoa. Truoc hof o fhanh pho
Ios AngoIos mua ho fhuong co suong mu frang, gay ra bonh vIom
hong, bonh dau maf, bonh duong ho hap, Iam suc khoo gIam suf,
nhaf Ia doI voI nhung nguoI Ion fuoI. HIon nay, o My co khoang 75
frIou nguoI dan fhanh pho song frong nhung khu vuc bj o nhIom boI
suong mu frang.
Tron duong pho fhu do on cua nuoc uc, cac canh saf gIao
fhong gIu gn an foan gIao fhong khI Iam vIoc phaI doo maf na phong
suong mu quang hoa ma phan Ion Ia suong mu frang mua ho. O a
Ian, faI fhanh pho Nova Hufa gan CracovIo, phuc hop cong nghIop
Ion nhaf o nuoc nay da gay ra suong mu frang bao phu CracovIo
frong 135 ngay/nam.
Tu nam 1970, fhu do Tokyo cua Nhaf an vao mua ho da bj Iop
suong mu frang bao frum Ion duong pho frong nhIou gIo. ac bIof,
vao ngay 23/06/1971, do fac dong nang no cua suong mu frang da co
11620 nguoI bj chof. HIon nay, o Tokyo nguoI fa da khac phuc duoc
phan Ion hau qua bang cach xay dung cac cay oxy, fuc Ia ho fhong
cung cap oxy cho nguoI dI IaI fron cac pho.
O Afhonos, fhu do Hy Iap do bau khong kh fhu do bj o nhIom
nang, fnh ra bnh quan moI ngay co 6 nguoI dan bj chof do suong mu
frang. Cac fhanh pho San PauIo |raxIn), fhanh pho MoxIco, fhanh
pho CaIro |AI cap), NIu oII |An o) Iuon Iuon phaI duong dau voI
suong mu frang frong mua ho. RIong o fhanh pho CaIcuffa cua An o
da co 60% fhj dan mac cac bonh do suong mu frang gay ra boI hoaf
dong cua xo o fo.
O fhu do Iuan on nuoc Anh frong nhung nam 19501960 da
xuaf hIon nhung dof suong mu don doc haI, gay chof nguoI hang Ioaf.
Trong nhung nam do co mof ngay, ngay vao gIua frua, mof Iop suong
mu don day dac da Iam cho nhung nguoI dI cach nhau mof fam fay
ma khong frong fhay nhau, bau froI fro non foI don. ChI frong 3

751
ngay, da co foI 100 nguoI buoc nham xuong song va bj chof duoI, cac
IaI xo da khong nhn fhay don hIou gIao fhong va da co hon 20000 faI
nan o fo xay ra va co 1000 nguoI dan fhu do mac bonh vIom phoI cap
fnh. Suong mu don mua dong o Anh nam 1952 Ia nguyon nhan fu
vong cua fron 4000 nguoI o Iuan on, phan Ion Ia nguoI Ion fuoI.
May fhay, hIon fuong suong mu don da f gap hon, nho nguoI fa da
fhay fho fhan da gIau Iuu huynh bang mof IoaI fhan da sach hon da
xu Iy bof Iuu huynh fruoc do.
Thu do MohIco duoc xom Ia fhanh pho bj o nhIom khong kh
dung dau fho gIoI, khoI nha may gay ra suong mu mau do quanh
nam. O day khong co bnh mInh, nguoI dan fhu do khong nhn fhay
duoc anh sang fu maf froI chIou xuong fhanh pho. Khong gIan Iuon
Iuon co Iop suong khoI va suong mu am u day dac. u dang gIua frua,
xo o fo chay |fron 3 frIou o fo) cung phaI baf don. MoI nguoI Iuon
Iuon chu y don may do chaf Iuong khong kh chIa fhanh 500 nac. Nou
may baf dau chI nac 200 fro Ion fh franh cu dong va ho hap nho hay
su dung bnh oxy. oI vay o nuoc MohIco moI nam co 100.000 fruong
hop fu vong do nguyon nhan o nhIom khong kh.
Tu fhap ky 80, chnh phu My da cong bo cho nhan dan nuoc
nay bIof ro cac fhanh pho Ion nhu Nov York, WashIngfon, aIfImoro
PhIIadophIa,...bj o nhIom khong kh. Mof bao cao faI Quoc hoI My da
Iuu y rang hang nam o My, cung nhu o Canada, co 50.000 fruong hop
fu vong v nan o nhIom khong kh va Iam cho hang ngan nguoI dan
chof som hon bnh fhuong.
Kof qua dIou fra gan day cua Ngan hang fho gIoI cho bIof fnh
frang o nhIom khong kh o 6 fhanh pho Ion cua An o da Iam chof
hon 40.000 nguoI. Thu do NIu oII, fhanh pho bj o nhIom xop hang
fhu 4 fron fho gIoI, da co foI 7.500 fruong hop fu vong.
O Cubafao |raxIn), do o nhIom khong kh boI suong mu quang
hoa ma fy Io nguoI dan o day mac cac bonh duong ho hap va bonh
Iao cung nhu fy Io fu vong cua fro om so sInh raf cao.
Thoo so IIou fhong ko cua IIon hIop quoc nam 1985, co khoang
1 fy nguoI, fuc Ia gan mof nua dan so cua cac do fhj fron fho gIoI
phaI song frong bau khong kh bj o nhIom, dac bIof Ia do SO
2
.

752
1?.8. TAC HA CA HKN TONG SONG M QANG HOA
1?.8.1. Tuc hu cuu cuc chut guy o nhem so cup
Cho don nay chung fa da bIof nhung kIou va nhung nguon chnh
gay o nhIom khong kh. ay gIo chung fa xom xof anh huong cua
nhung chaf o nhIom nay Ion suc khoo con nguoI, nhung nguyon vaf
IIou fu nhIon, ho sInh fhaI va kh hau foan cau. Thoo APA, dan chung
song frong nhung fhanh pho o nhIom nhaf o Hoa Ky co fho chof som
hon dan chung o nhung fhanh pho co khong kh frong Ianh fu 15
17%. Cac bonh vo fIm, duong ho hap, ung fhu phoI, faf ca dou nghIom
frong hon doI voI nhom nguoI hf fho khong kh o nhIom, so voI
nhom nguoI fuong duong song frong moI fruong khong kh frong
Ianh. Iou nay co nghIa Ia ban so gIam fuoI fho fu 5 don 10 nam nou
ban song frong nhung vung fo nhaf cua Ios AngoIos hoac
aIfImoro. I nhIon Ia dIou do con phu fhuoc vao cuong do, khoang
fhoI gIan phoI nhIom cung nhu fuoI fac va fnh frang suc khoo fruoc
do cua moI nguoI. Su ruI ro con cao hon doI voI fro om, nguoI gIa hoac
nhung nguoI dang bj cac bonh vo ho hap, bonh fIm mach, nhung
nguoI nhay cam hon do dI fruyon hoac do su phoI nhIom fruoc do.
Nhung nguoI Iam vIoc nang, Iuyon fap nhIou co fho do chof hon
nhung nguoI Iam vIoc faI cho.
Tnh frang o nhIou nuoc con fo hon o Canada hoac Hoa Ky.
Thoo IIon hIop quoc, co f nhaf 1,3 fI nguoI fron fho gIoI song o
nhung vung co khong kh bj o nhIom fram frong. Trong khu vuc fam
gIac don cua aIan, Hungary va TIop Khac, cac bonh vo ho hap,
chung kho o, ung fhu phoI, fy Io fu vong duoI 18 fuoI va su say fhaI
cao hon 50% so voI o nhung vung khong o nhIom cua nhung quoc gIa
nay. Va o Trung Quoc, so nguoI chof v ung fhu phoI cua dan fhanh
fhj cao gap 4 Ian don 6 Ian so voI nguoI song o mIon quo. KhoI Iua
dung frong nau nuong va suoI am cung gay fac haI. Hang fy phu nu
va fro om fraI qua nhIou gIo moI ngay frong fnh frang khong dam
bao suc khoo nay. Thoo To chuc y fo fho gIoI, co khoang 4 frIou fro
om duoI 5 fuoI chof moI nam do bonh ho hap cap fnh ma nguyon
nhan Ia su o nhIom khong kh.

753
Iam fho nao ma su o nhIom khong kh IaI gay ra nhung anh
huong don suc khoo7 Con duong pho bIon nhaf Ia do hf phaI, nhung
su hap fhu fruc fIop qua da hoac qua cac chuoI fhuc an cung Ia con
duong quan frong.
Cac chaf oxy hoa manh nhu sunfaf, SO
2
, NO
x
, O
3
Iam fon
fhuong nhung mo frong maf va duong ho hap, Nhung vaf IIou dang
haf Io Iung |kch fhuoc <10m) xuyon sau vao phoI va gay vIom fay.
Su cam ung do vIom gay ra su dI ngoaI, suy you chuc nang cua phoI
va gay ra nhung van do vo fIm mach khI co gang Iam can bang su
fhIou oxygon bang cach co bop nhanh hon va manh hon. Nou su vIom
fay khoc IIof, nhIou chaf kh fham xuyon qua phoI va Iam fon fhuong
mo, dan don bonh kh fhung.
17.S.1.1 Tuc hui cuu CO
CO kof hop voI homogIobIn fao fhanh oxy homogIobIn HbO
2
, v
CO co aI Iuc voI homogIobIn manh hon oxy gap 250 Ian, va Iam suy
gIam kha nang van chuyon oxy cua hong cau. Tnh frang fhIou oxy
frong mau Ia nguyon nhan gay ra chung dau dau, chong maf, suy fIm
va fham ch co fho gay chof.
NguoI fa fhay rang khI khong kh chua 1% CO va 16% O
2
fh co
don 95% homogIobIn kof hop voI CO do hnh fhanh cacboxy
homogIobIn |HbCO). oI vay ngay khI frong khong kh chI chua
0,001% CO cung du do hnh fhanh mof Iuong dang ko HbCO frong
mau cua nguoI va dong vaf. Mau chua nhIou HbCO so maf chuc nang
ho hap. KhI 20% hong cau cua mau bj maf kha nang kof hop voI oxy
fh con nguoI bj nhIom doc CO, bIou hIon bang frIou chung dIon hnh
Ia nhuc dau nang, bj maf ngu, chong maf, buon non. Nou 70% hong
cau bj uc cho boI CO fh co fho bj fhIou oxy va dI don cho bj chof
ngaf. Nou con nguoI song frong moI fruong khong kh chua 1% CO fh
bj baf fInh sau 2 gIo va bj fu vong. Chnh v vay ma frong chIon
franh fho gIoI Ian fhu haI, phaf xf uc da su dung kh CO do saf haI
hang Ioaf fu nhan frong cac fraI fap frung cua chung, boI v khI nguoI
o frong khong kh co nong do CO khoang 250 ppm fh co fho bj fu
vong.

754
oI voI fhuc vaf, nong do CO frong khong kh fang Ion don 100
1000 ppm Iam Ia cay quan IaI va rung dI, do dIon fch Ia bj fhu hop,
cay non bj chof you. CO cung gop phan gay ra bonh vIom cuong phoI.
onh vIom cuong phoI Ia su vIom fay daI dang cua cuong phoI |Ion
hoac nho frong phoI), gay ra chung ho dau don va chung co fhaf co
kho chju Iam do non duong ho hap. VIom cuong phoI nghIom frong
dan don bonh kh fhung. Va hau qua Ia cac pho nang bj pha huy.
Khong kh bj u dong IaI Iam sung phong cac khoang chua kh
frong phoI, no ngan can su fuan hoan frong mau. KhI nhung fo bao
chof dI do fhIou oxygon va duong chaf, fhanh pho nang bj pha huy,
fao ra mof khoang frong rong khong co kha nang frao doI kh. PhoI
bj maf fnh dan hoI va vIoc fho fro non kho khan hon. Nan nhan cua
bonh kh fhung fhuong fao ra fIong rf dac fhu khI ho fho. Thuong ho
can bo sung fhom oxygon do gIam cuong do ho hap.
17.S.1.2. Tuc hui cuu cuc hyJrocucbon
Tac bai cua mctan (CH
4
. CH
4
Ia mof hydrocacbon don gIan
daI dIon cho su phaf fhaI cua xo co.
CH
4
+ 2O
2
+ 2NO + hm H
2
O + HCHO + 2NO
2

Cac hydrocacbon bj oxy hoa fhanh aIdohyd |phan fu co chua
nhom CHO). Trong phan ung fron, no Ia formaIdohyd. Nhung aIdohyd
gay fon fhuong maf va Ia nhung fac nhan gay ung fhu.
Tac bai cua cty/cn (C
2
H
6
OH): fyIon Ia fhanh phan cua kh
fhaI dong co va duoc fhoaf ra fu nha may Ioc dau fho va nhung nha
may hoa chaf. Nong do ofyIon cao frong kh quyon gay haI doI voI
nhung fhuc vaf nhay cam. NguoI fa cho rang, nhung khu rung o chau
Au va mIon bac nuoc My bj pha huy co Io mof phan Ia do cac hop
chaf huu co do bay hoI nhu ofyIon.
Tac bai cua bcn:cn (C
6
H
6
): onzon Ia mof fhanh phan dang
quan fam frong nhIon IIou xo hoI. No fhuong chIom 5% vo nong do.
onzon cung Ia chaf gay ung fhu. Nong do cao cua bonzon co fho fm
fhay frong kh quyon cac fhanh pho, va no Iam gIa fang so nguoI bj
bonh ung fhu. KhoI fhuoc Ia cung Ia nguon quan frong fao ra bonzon
frong kh quyon.

755
Tac bai cua to/ucn. ToIuon Ia mof hop chaf fhom hIon dIon
voI nong do Ion frong xang dau. NhIou dau hIou chung fo no f gay
ung fhu hon bonzon, nhung no cung gay ra nhung hIou ung kho chju.
ToIuon cung dong gop quan frong frong vIoc fao ra ozon va
aIdohyd frong kh quyon. Thom vao do, no con hoaf dong hnh fhanh
poroxy bonzoyI nIfraf |PAN), mof fac nhan gay vIom maf raf hIou qua.
17.S.1.J . Tuc hui cuu cuc Ioui hul
Cac haf cung co fho fch Iuy frong phoI va gay can fro vIoc frao
doI kh cua phoI. Tuy nhIon nhung nguoI fhuong xuyon fIop xuc voI
mof Iuong Ion haf |do cong vIoc) fh moI co nguy co mac bonh nay
|bonh ngho nghIop). KhI chung fa hf fho khong kh co chua cac IoaI
haf, chung fa IaI fIop xuc voI mof Iuong Ion cac chaf khac doc haI
hon fch Iuy fron chnh nhung haf do. AxIf sunfurIc, axIf nIfrIc va
axIf cacbonIc Ia nhung chaf co fho gay vIom duong ho hap, fhuong
xuyon co frong cac IoaI haf.
17.S.1.4. Tuc hui cuu SO
2
SO
2
va axIf sunfurIc H
2
SO
4
gay ra su pha hoaI fo Ion doI voI
fham fhuc vaf. NgoaI ra chung pha huy cuc ky manh mo cac nguyon
vaf IIou nhu da, cac vaf IIou xay dung. Nam 1986, fo chuc fIon fhan
cua INCO |InfornafIonaI NIckoI Company) baf dau mo cua cho bIon
quang sunfua faI Sudbury. SO
2
va axIf sunfurIc fhaI ra boI qua frnh
nay gay ra su pha hoaI fo Ion fham fhuc vaf frong khoang 30 km, fao
ra nhung canh am dam, can coI xung quanh khu vuc san xuaf. 20
nam sau nguoI fa bo sung may Ioc kh sunfua vao. Su phaf fhaI da
gIam 90% va ho sInh fhaI xung quanh da baf dau hoI phuc IaI. Tuy
nhIon, khu vuc gan nha may van Ia vung daf hoang frong vang va
khac nghIof. oI voI fhuc vaf, xay ra su fay cac chaf dIop Iuc va sau
do Ia su hoaI fu |chof) fhanh fung vof fron Ia. Nou su pha hoaI khoc
IIof, foan bo cay co fho chof. Tuy nhIon, nhung frIou chung cua fac
haI nay fh hay mo ho, khong ro rang va kho fach rIong ro voI cac
bonh vo Ia hoac do con frung.
O mof gIa frj nao do, khI nong do cua ozon va SO
2
rIong ro o muc
duoI nguong gIoI han, khong co fhIof haI nao dang ko xay ra. Nhung
cung voI nong do, khI co maf dong fhoI ca ozon va SO
2
, nhung fon
fhuong Ia dang ko. Tuy nhIon, frong co IInh Iang, SO
2
va O
3
kof hop

756
voI nhau Iam gIam su fon fhuong so voI nou chung dung rIong ro.
H
2
SO
4
fac dung voI da voI frong cong frnh xay dung fao ra fhach cao:
H
2
SO
4
+ CaCO
3
H
2
O + CO
2
+ CaSO
4
| CaSO
4
.H
2
O: fhach cao)
Thach cao fan frong nuoc mua. Va cong frnh bj pha huy. Mof
van do khac Ia fhach cao chIom fho fch Ion hon da voI, va da cong
frnh hau nhu bj no fung. SO
2
Ia kh fuong doI nang |phan fu Iuong 64)
non fhuong o gan maf daf, ngang voI fam sInh hoaf cua con nguoI. SO
2

co kha nang hoa fan frong nuoc cao hon cac kh gay o nhIom khac non
do phan ung voI co quan ho hap cua nguoI va dong vaf.
Co cho: SO
2
Iam fo cac Iong mao can fro buI va dI sau vao frong
duong ho hap gay fac haI. KhI o ham Iuong fhap, SO
2
Iam sung nIom
mac. KhI o ham Iuong cao |> 0,5 mg/m
3
), SO
2
gay fuc fho, ho, vIom
Ioof duong ho hap
KhI co maf dong fhoI ca SO
2
va SO
3
, chI can nong do fhap cung
so co fac dong hop Iuc, phan ung sInh Iy phaf sInh manh hon so voI
phan ung cua fung chaf kh rIong bIof, fham ch gay co fhaf pho quan
manh va o nong do cao co fho dan don nguy hIom chof nguoI. SO
2
co
fho Iam bac mau cac fac pham ngho fhuaf, an mon kIm IoaI va Iam
gIam do bon cua cac vaf IIou vo co, huu co. SO
2
Iam hu hong va gIam
fuoI fho cac san pham vaI nIIon, fo nhan fao, do dung da, gIay,...
NgoaI ra, SO
2
con Iam gIam fam nhn frong kh quyon.
17.S.1.5 . Tuc hui cuu NO
2

NO
2
Ia chaf kh mau nau nhaf, muI cua no co fho baf dau phaf
hIon o nong do 0,12 ppm. NO
2
do hap fhu buc xa fu ngoaI, do hoa fan
frong nuoc va fham gIa vao cac phan ung hoa hoc. NO
2
Ia IoaI kh co
fnh kch fhch. KhI fIop xuc voI nIom mac, fao fhanh axIf qua duong
ho hap hoac hoa fan vao nuoc bof roI vao duong fIou hoa, sau do vao
mau. NO
2
con xuc fac cho oxy nguyon fu phan ung voI hydrocacbua,
nhaf Ia cac IoaI co noI doI, do bIon fhanh poroxyf kha phuc fap nhu
poroaxofIn nIfraf Iam cay maf du doI.
O ham Iuong 1550 ppm, NO
2
gay nguy hIom cho fIm, phoI, va
gan |ang KIm ChI, 2001). O ham Iuong 0,050,2 ppm, NO
2
da gay

757
non nhung fon fhuong fron fo chuc cua bo may ho hap |Nguyon
Phuoc Tuong, 1999).
NO
2
va hoI nuoc fao fhanh HNO
3
gay fhIof haI cay coI, mua
mang. NgoaI ra NO
2
va NO
x
con Iam phaI mau fhuoc nhuom vaI, Iam
hu hong vaI bong, an mon kIm IoaI va sInh ra cac phan fu nIfraf.
NO
2
+H
2
O HNO
3

1?.8.2 Tuc hu cuu suong mu quung hou
KhI hIon fuong suong mu quang hoa xay ra, frong bau kh quyon
raf kho chju nay, fam nhn xa bj han cho ro rof, cu dan co nguy co
mac cac chung bonh hIom nghoo |ung fhu, vIom phoI, mo maf,...),
khong kh co nhIou doc fo, cac fhIof bj kIm IoaI nhanh chong bj an
mon, gIa cam bj ngo doc, rau qua bj nhIom doc. Thoo quy djnh cua co
quan chaf Ing khong kh My |AIr QuaIIfy OffIcaIs), ngay suong mu
Ia ngay co fam nhn xa nho hon 5 km |duoI 3 dam) va co do am fuong
doI nho hon 60%. Muc do o nhIom do suong mu quang hoa duoc danh
gIa fhoo nong do ozon frong khong kh.
17.S.2.1. Tuc hui cuu ozon
Ozon va khoI quang hoa Ia nhung chaf co fnh oxy hoa cao, do
fham gIa vao cac phan ung doI voI cac co quan frong co fho nguoI va
fhuc vaf cung nhu co fho pha huy cac nguyon vaf IIou, Iam xuong cap
cac cong frnh quan su va dan su.
Tuc hui Ien rul Iieu: Ozon Ia mof kh hoaf dong dac bIof. No
fan cong vao IIon kof doI cua cac phan fu huu co raf do dang. Cao su
Ia mof vaf IIou poIymo voI nhIou IIon kof doI, do do no bj fan cong do
dang boI ozon. Cao su bj ozon Iam ran nuf, cac Iop xo bj hu haI va ca
nhung nguoI chuyon Iau chuI xo cung co fho bj fon fhuong. Nhung IoaI
cao su fong hop moI co nhIou IIon kof doI hon duoc bao vo boI cac
nhom chuc hoa hoc, v fho chung bon hon doI voI su pha huy cua
ozon. Mof fac haI nua cua ozon Ia su Iam phaI mau cua chung. Iou
nay dac bIof nghIom frong doI voI nhung phong frung bay ngho fhuaf
frong nhung fhanh pho bj o nhIom, dac bIof Ia nhung phong franh su
dung cac chaf IIou fruyon fhong co fnh nhay cam dac bIof.

758
Tuc hui Joi roi lhuc rul: Thuc vaf cung raf nhay cam doI
voI ozon. Su gIam foc do fang fruong cua cay frong khI ozon fon faI o
nong do cao chung fo cay frong hap fhu ozon qua dIop Iuc fo. on
frong co fho cay frong co su phan ung gIua ozon va chIorophyI Iam
maf chIorophyI va Iam gIam quang hop, do do nang suaf cay frong
gIam |Io Huy a, 2002).
Bung 1?.3: Micu ta tac bai cua O
J
Joi ooi tbuc oat
LoaI ray hong do 0
8
(ppm) ThoI gIan Iar dung 8Iau hIan Iar haI
Cu cai O,O5 2O ngay (8giJ/ngay) 5O% la bien thanh mau vang
Thuoc la O,1 5,5 giJ 0iam 5O% moc mam va hat
trien han hoa
(Nguon. Pham Ngoc ang, 1997)
HIou ung sInh hoa cua O
3
xuaf hIon chu you do kof qua cua su
phaf sInh goc fu do. Nhom hIdrosuIfua |SH) fron onzIm bj fon haI
do su fan cong cua cac fac nhan oxI hoa nay. Cac nhom SH bj oxI
hoa boI O
3
. Cac onzIm bj Iam fo IIof boI cac fac nhan oxI hoa quang
hoa gom IzoxIfrIc dohIdrogonaza, maIIc dohIdrogonaza, va gIuco6
phofphaf dohIdrogonaza. Cac onzIm nay bj bao boc boI vong xIfrIc
acId va bj Iam suy you kha nang san sInh nang Iuong fo bao cua
gIucozo. Cac nhan fo nay ngan can hoaf fnh cac onzIm fong hop ra
xonIuIozo va chaf boo frong fhuc vaf. O muc 0,2 pm O
3
gay nguy ha I
doI voI cay fhuoc Ia, ca chua, dau Ha Ian va raf nhIou cay khac. No
km ham chu frnh sInh fruong Iam gIam san Iuong cay frong. O
nong do 15 20ppm no gay bonh dom Ia Iam kho hoo mam non.
Tuc Jong Joc hui Ien Jong rul ru con nguoi: oI voI con
nguoI chung Iam cay maf va dau nhoI maf, gay ho, dau dau, cam fhay
mof moI, baI hoaI, bonh vo phoI nhu xuaf huyof, phu no, kho co hong
va Iam hop duong kh va gIa hoa mang phoI. O
3
Ia san pham cua qua
frnh quang hoa. O
3
gay fac haI doI voI maf va co quan ho hap cua
con nguoI. Khong kh chua 50 ppm O
3
frong vaI gIo so dan don fran
djch phoI nghIa Ia su fch Iuy chaf Iong frong phoI. O nong do fhap
O
3
gay ra su fch Iuy chaf Iong frong phoI va pha hoaI cac mao quan

759
cua phoI. Nhung dong vaf f fuoI va nhung nguoI fro fuoI raf nhay
cam voI fac dong gay doc nay. O
3
Ia chaf kch ung fac dong manh Ion
cac nIom mac, frong fhuc nghIom nguoI fa cho fIop xuc voI nong do
46 ppm Iam chof 50% chuof cong va chuof nhaf. O nong do fhap O
3

cung Iam cho suc vaf phong fh nghIom bj nhIom frung fhu cap. TIop
xuc IIon fIop voI O
3
gay ra cac roI Ioan ho hap man fnh o xuc vaf, gIa
som, fang fI Io mac u fuyon phoI. Kch ung muI va hong o nong do fu
0,05 1ppmI. CIam fhj Iuc, nhuc dau kho fho, ho, co fhaf, gay roI
Ioan cac chuc nang o nhIom o nguoI khI fIop xuc voI cac nong do fu
0,3 1 ppm O
3
. CIam kha nang bao hoa oxIhomoIobIn va fon fhuong
hnh fhaI hong cau, roI Ioan fhan kInh dan foI roI Ioan hon hop va
kho khan dIon daf khI fIop xuc fu 1,5 2 ppm O
3
. Phu phoI khI fIop
xuc voI cac nong do cao fu 4 5ppm. Chof frong vaI phuf khI fIop xuc
o nong do 50ppm. TIop xuc Iau daI hoac fIop xuc IIon fIop voI nong do
khoang 1ppm gay nhuc dau mof moI, ho hap kho khan va roI Ioan
chuc nang ho hap, anh huong foI suc khoo va gay cam gIac kho chju
cho con nguo. Cay cam gIac muI hang, cay, kho chju o muI. Cay kch
fhch raf va fon fhuong o maf, co quan ho hap. PoroxyacyI nIfrafo va
aIdohydo co frong khoI quang hoa co kha nang gay dau raf va fon
fhuong cho maf.
Mol so lieu chuun Junh giu muc Jo luc hui cuu ozon
Thoo fIou chuan pham chaf khong kh cua My, muc ozon 0,1ppm
da gay fac haI, Ion hon 0,15 ppm gay fac haI nghIom frong cho co
quan ho hap, fhj gIac, da.
Bung 1?.4: Ticu cbuan Janb gia muc Jo tac bai cua o:on
ham Iuong oton Tar haI
> O,8 m 0ay kich thich cJ quan ho ha, gay sung tay va rat bong
18 m Met moi, dau dau sau 2 giJ tie xuc
> 8 m Roi loan chuc nang cua hoi, oxy hoa cac en/ym, rotein, amniaxit,
liit, gay nguy hiem
O,2 m Kim ham sinh truJng, giam san luJng
152O m 0ay benh dom la, kho heo mam non
(Tricb tbco ang Kim Cbi, 2001

760
1?.8.2.2 . Tuc hu cuu NO
Tac haI Ion vaf IIou, kIon fruc: Chung pha huy cac chaf mau
|hay sac fo). NO Iam gIa fang foc do pha huy da cua cac foa nha,
nhung qua frnh xay ra nhu fho nao nguoI fa cung chua ro. a co y
kIon cho rang NO Iam gIa fang hIou qua fao ra axIf sunfurIc |H
2
SO
4
)
fron bo maf da frong cac fhanh pho co nong do SO
2
frung bnh. Mof
so khac IaI cho rang hop chaf nIfo frong kh quyon o nhIom gIup cho
cac vI sInh vaf phaf frIon fof hon fron da va Iam fang su pha huy
frung gIan boI vI sInh vaf.
Tac dong doc haI NO
2
Ion nguoI: NO fac dung voI hong cau
frong mau, Iam gIam kha nang van chuyon oxy, gay ra bonh fhIou
mau. NO o ham Iuong fhap kho bj oxy hoa fhanh NO
2
nhung o ham
Iuong cao do bj oxy hoa fhanh NO
2
nho oxy khong kh. NO o nong do
cao cung Iam suy you chuc nang cua phoI, dac bIof Ia gay ra bonh hon.
Vo cam quang co fho nhan bIof muI NO
2
o 0,1ppm; fuy nhIon
nguoI fa do quon muI ay. O 20 50 ppm ngoaI muI raf manh con gay
kch ung maf. 150 ppm kch ung cuc bo nhaf Ia duong ho hap. MoI
nguy hIom cua NO
2
Ia sau gIaI doan kch ung so bo nguoI fa cam fhay
bnh phuc |fro IaI bnh fhuong) fam fhoI nhung sau do 3 don 8 gIo
xay ra phu phoI nguoI nhIom doc khoI duoc hoac chof Ia fuy fhoo su
can fhIop Iuc bj nhIom doc.
Co che nhiem Joc muu: Kh NO
2
phan ung voI cac goc |HO)
frong kh quyon do hnh fhanh acId nIfrIc. KhI froI mua, nuoc mua so
rua froI acId hnh fhanh mua acId. Mof so fhuc vaf nhay cam voI moI
fruong so bj fac haI khI nong do NO
2
khoang 1ppm va fhoI gIan fac
dong khoang 1 ngay, nou o nong do 0,35 ppm fh fhoI gIan fac dong
khoang mof fhang. Kh NO
2
voI nong do 100 ppm co fho gay fu vong
cho nguoI va dong vaf sau mof so phuf fIop xuc, va voI nong do
khoang 5ppm sau mof so phuf fIop xuc so anh huong xau don ho
fhong ho hap. NO
2
kof hop voI homoIobIn |Hb) fao fhanh
mofhomogIobIn |MofHb) Iam cho Hb khong van chuyon duoc O
2
do
cung cap cho fo bao, gay ngaf cho co fho. Nong do Mof Hb cao frong
mau bIou hIon bang fm faI, ngay khI MofHb chIom fu 10 don 15%
frong fong so Hb, nan nhan bj xanh faI dac bIof.

761
oI voI cac mo phoI, NO
2
Ia mof anhydrIc acId. No fac dung voI
hoI nuoc cua khong kh am chua frong cac vung bon duoI da cua bo
may ho hap, fac haI fron bo maf phoI va gay cac fon fhuong o bo maf
phoI. Trong moI fruong cong nghIop, fIop xuc voI nong do 9,4mg/m
3

gay ra roI Ioan duong ho hap, fIop xuc voI nong do 196mg/m
3
gay phu
phoI. Tom IaI, khI hf fho phaI NO
2
so co mof phan duoc fhaI IoaI,
mof phan dI vao sau frong phoI va gay ra fac dung doc.
1?.8.2.3 . Tuc hu cuu PAN
Cung gIong nhu O
3
, PAN gay nhIou doc haI. VIom maf Ia mof
bonh fhuong xuyon frong suof qua frnh suong mu quang hoa. No baf
nguon fu su co maf cua cac nhom chuc hoa hoc nhu Ia poracyI nIfraf
|PANs), hnh fhanh fu phan ung cua NO va nhIou hop chaf huu co
khac frong suong mu. Tac nhan gay vIom maf nhIou nhaf Ia poroxy
acofyI nIfraf |PAN). No chnh Ia fac nhan kch fhch dac bIof cua kh
quyon Ios AngoIos. NoI chung ozon va PAN khI o ham Iuong fhap
gay cay, dau nhoI maf, dau dau, mof moI. O ham Iuong cao gay xuaf
huyof, phu no, kho co hong, gIa hoa duong phoI, hop duong kh. Cng
gIng nhu O
3
, hIou ung sInh hoa cua PAN xuaf hIon chu you do kof
qua cua su phaf sInh goc fu do. Nhom hIdrosuIfua |SH) fron onzIm
bj fon haI do su fan cong cua cac fac nhan oxI hoa nay. Cac nhom
SH bj oxI hoa boI PAN va cung bj axofyI hoa boI PAN frong so cac
amIno axIf chua S fh SosfoIn bj PAN fan cong manh.
1?.9. GA THCH HKN TONG SONG M LAN OON LSANCA
1?.9.1. Tu suo suong mu Luun Oon get chet nguo7
Qua nhIou cuoc dIou fra, cuoI cung nguoI fa da Iam sang fo rang
kh sunfuro va nhung gIof nuoc cung fac dung voI buI frong khong kh
hnh fhanh non fran suong mu day dac. Cac buI chu you do cac haf
fhan frong khoI fhan gay non chung chua kh sunfuro, oxIf sIIIc, oxIf
nhom Iam fhanh nhung haf nhan cua nhung gIof mu xuc fac voI kh
sunfuro, hnh fhanh SO
3
, gay nguy haI cho suc khoo con nguoI, uy
hIop su song. Trong suong mu, ham Iuong axIf sunfurIc raf Ion, chua
nhIou chaf doc, kh doc va buI, Iam cho phoI cua con nguoI hnh
fhanh non cac bof nho frong nIom mac va dan dan fhanh fung mang
Ion. Chung fham nhap vao mau, chay khap foan fhan gay nguy hIom.

762
NgoaI ra frong fran suong mu nay, dIou kIon kh hau cung dong
vaI fro hung fhu gIup hnh fhanh suong mu. Sang ngay 5 fhang 12
fron khong frung Iuan on co mof nguon cao ap ngung fro IaI, Iam
cho maf daf hoan foan khong co gIo. an dom maf daf buc xa raf
manh, phan Ion nhIof Iuong maf dI, do do nhIof do gan maf daf fhap
so voI nhIof do fron cao, v vay frong khong gIan fron maf daf fu 50
150 m hnh fhanh mof Iop nhIof do nguoc: khong kh Ianh chm
xuong duoI, khong kh nong, nho o fron, khIon cho khong kh fron,
duoI kho frao doI va o frang fhaI on djnh. Iop nhIof do nguoc gIong
nhu mof caI chao Ion up Ion ca fhanh pho, ngan chan nhIof do maf
daf van dong dI Ion. V vay buI khoI, kh sunfuro fu frong cac ong
khoI cua cac nha may gIa dnh bj phong foa o pha duoI khong
khuoch fan ra duoc, cac chaf o nhIom fch fu ngay cang nhIou, IaI co
suong mu Iam moI gIoI non da hnh fhanh ra fham kjch suong mu
gIof chof nguoI.
1?.9.2. Gu thIch Su ken thung 9 num 1955 tu thunh pho
Lusuncu (My)
o o fo dung xang, kh fhaI ra chua cac chaf sunfuro, kh CO va
kh nIfrorua cung hop chaf cac kh cacbua. uoI fIa fu ngoaI cua anh
nang manh, haI Ioaf kh cuoI cung so xay ra hanh Ioaf phan ung hoa
hoc, sInh ra mof Ioaf suong mu mau xanh Iam nhaf, gom cac kh ozon,
aIdohId fao fhanh duoc goI Ia suong mu quang hoa hoc. Nong do suong
mu nay chI can daf don may phan fram Ia du kch fhch raf manh doI
voI maf, kh quan, phoI khIon cho con nguoI cam fhay dau dau, kho
fho, fham ch hon mo. Nou chung kof hop voI suong mu axIf sunfuro do
kh sunfuro fao non gay o nhIom fh foc do va fnh nguy haI cang Ion.






Hnh 17.2. Thnh ph nhim (tri) v Thnh ph khng nhim

763
ac tnh Los Angeles London
hhiet do khong khi 24 82
o
C 1 4
o
C
Bo am 7O
o
C 85% (+suJng mu)
Kieu nghich chuyen nhiet Su rut xuong, tai vai
ngan met
Su buc xa (gan mat dat) tai
khoang 1OO m
Toc do gio 8 m/s Yen tinh
Tam nhin O,8 1,G km 8O m
Thang thuJng co su co
nhat
Thang 8 O Thang 12 1
hhien lieu chinh 0au hoa Than da
Thanh han chinh 0
8
, h0, h0
2
, C0, vat
chat huu cJ
vat chat han tu, C0, hJ chat
luu huynh
Kieu han ung hoa hoc 0xy hoa Khu
ThJi gian xay ra cuc dai 0iua ngay Sang sJm
Anh huJng den suc khoe Su viem mat (FAh) Su kich thich cuong hoi,
chung ho
vat lieu bi ton thuJng Cao su bi ran nut (0
8
) Kim loai, be tong dung trong
xay dung bi huy hoai dan dan
1?.10. GA QYKT VAN OK SONG M QANG HOA NH
THK NAO?
Van do suong mu quang hoa fhuc chaf Ia van do cua cac chaf
gay o nhIom fhu cap.
Mof maf cua vIoc gIaI quyof cac van do cua cac chaf o nhIom
fhu cap Ia IoaI bo cac chaf xuc fac cho qua frnh hnh fhanh chung.
Trong fruong hop nay chung fa chI can gIam Iuong cac chaf gay o
nhIom so cap nhu CO, cac hydrocacbon, cac IoaI haf, SO
2
va NO
2
, fuc
Ia chI can gIam su phaf fhaI.
Van do fuong chung nhu raf don gIan. Con nguoI da co gang
phan fan cac chaf o nhIom fu cac ong khoI bang cach su dung nhung
ong khoI cao hon, nhung mang Ioc chan hap fhu; su dung cac chaf

764
xuc fac cho qua frnh dof chay nhIon IIou frong cac dong co; su dung
cac nhIon IIou f gay o nhIom, san xuaf bang nhIon IIou sach hon....
NhIou chnh sach cng da duoc ban hanh nhu han cho huf fhuoc
Ia, fang cuong cac phuong fIon gIao fhong cong cong... Nhung frong
fhuc fo, do dap ung nhu cau cuoc song ngay cang cao cua mnh, con
nguoI khong fho ngung san xuaf, xo co khong fho bof Iuu fhong.... Va
nhu vay, du muon hay khong, o nhIom khong kh van fIop fuc fang
Ion va hau qua gIan fIop cua no Ia suong mu quang hoa van khong
gIaI quyof noI.
1?.11. KKT LAN
Con nguoi pbai /am g Jc oua Jam bao Juoc san xuat, oua Jam
bao su bcn oung cua moi truong, Jam bao cbo trai Jat /uon xanb
tuoi, bau kbong kbi /uon trong /anb: o Ia cau hoI raf kho fra IoI
cho ca IoaI nguoI chung fa, cho ca cac fho ho dI fruoc cung nhu cac
fho ho maI sau.
O nhIom khong kh cung dang Ia mof van do nghIom frong o VIof
Nam, dac bIof Ia o cac fhanh pho Ion. Nhung voI muc do nhu hIon nay,
nuoc fa chua co hIon fuong suong mu quang hoa. Trong fuong IaI gan
chac chan so phaI xay ra nou fa khong co bIon phap fch cuc.

TA LK THAM KHAO
1. Idon . ngor, Enoironmcnta/ 8cicncc, Tho MCCravHIII
CompanIos, INC,1998.
2. Horman SchonoIdor, Eocry Jay ucatbcr anJ bou it uorks, Nha
xuaf ban CIao duc, 2000.
3. TImofhy O RIordan, Enoironmcnta/ 8cicncc jor Managcmcnt
Enoironmcnt, SchooI of nvIromonfaI ScIoncos, !nIvorsIfy of asf
AngIIa NorvIch, 2000.
4. WIIIIam P.CunnIngham, arbara Woodvorfh SaIgo, Enoironmcnta/
8cicncc, Tho MC CravHIII CompanIos, INC, 1999.

765
5. Io Huy a, Vu Ch HIou, Vo nh Iong, Tai nguycn moi truong
oa pbat tricn bcn oung, Nha xuaf ban Khoa hoc Ky fhuaf, 2002.
6. ang KIm ChI, Hoa boc moi truong (tap 1), Nha xuaf ban Khoa
hoc Ky fhuaf, Ha NoI, 2001.
7. Nguyon uc KhIon, Moi truong oa suc kboc, Nha xuaf ban Iao
dong Xa hoI, 2002.
8. Cu Thanh Iong, Tom tat boa boc moi truong, Khoa hoa, Truong
daI hoc khoa hoc fu nhIon, aI hoc Quoc gIa Thanh pho Ho Ch
MInh, 2003.
9. Hoang Ngoc Oanh, ai cuong kboa boc trai Jat, aI hoc Quoc gIa
Ha NoI, 1998.
10. Nguyon Huu Phu, Hap pbu oa xuc tac trcn bc mat oat /icu oo co
mao quan, Nha xuaf ban Khoa hoc Ky fhuaf, Ha NoI, 1998.
11. Phan Thanh Quang, Bau troi oa mat Jat, Nha xuaf ban CIao duc,
2001.
12. Nguyon Phuoc Tuong, Ticng kcu cuu cua trai Jat, Nha xuaf ban
CIao duc, 1999.

ChI nhan: co su cong fac cua Tran Ngoc Io, Inh MInh HaI







766
CHONG 18


CHAT THAI NGUY HAI
(Hazard Wastes)
18.1. GO THK
"Chaf fhaI nguy haI" |hazard vasfo) cung co fho goI Ia "chaf
fhaI doc haI". uoI gIac do cua cac nha doc hoc moI fruong, caI "nguy
haI" o day chnh Ia caI "doc haI" |foxIc).
Nhung frung fam kInh fo fhuong maI va san xuaf cong nghIop,
nong nghIop Ion, nhung ho fhong bonh vIon, fram xa da fao non mof
Iuong chaf fhaI doc haI ngay cang Ion, ngay cang nguy haI hon. CIaI
quyof van do chaf fhaI doc haI van dang con nan gIaI; khong chI rIong o
cac nuoc nghoo ma o ca cac nuoc gIau cung chua fho gIaI quyof co hIou
qua, v qua fon kom. o do ngay fu bay gIo van do chaf fhaI doc haI
phaI duoc daf ra fu quan Iy don gIao duc va xu Iy do khong bj qua muon.
RIong TP HCM, haI khu cho xuaf va chn khu cong nghIop fhaI
ra moI ngay 62.700 fan chaf fhaI cong nghIop |so IIou nam 2000) ma
phan Ion Ia chaf fhaI doc haI khong duoc quan Iy fof da gop phan
gay o nhIom moI fruong va nhung hau qua Iau daI khong Iuong hof
duoc nhu gay fac dong fruc fIop don suc khoa cong nhan khI fIop xuc,
gay cac bonh man fnh cho nguoI nhIom Iau daI, pha huy cong frnh
xay dung, pha huy can bang sInh fhaI
18.2. MOT SO KHA NKM VK CHAT THA OOC HA (CTOH)
Chaf fhaI doc haI Ia cac chaf fhaI duoc sInh ra do cac hoaf chaf
cong nghIop, fhuong nghIop va nong nghIop. Chung co fho Ia chaf


767
ran, chaf Iong, chaf kh hoc chaf sof. Trong djnh nghIa chaf fhaI doc
haI khong noI don chaf ran sInh hoaf nhung fhaf ra raf kho phan
bIof mof cach foan dIon chaf fhaI cong nghIop voI chaf fhaI sInh
hoaf.
Theo UNEP: Chaf fhaI doc haI Ia nhung chaf fhaI |khong ko
chaf fhaI phong xa) co hoaf fnh hoa hoc, hoac co fnh doc haI, chay
no, an mon gay nguy hIom hoac co fho gay nguy hIom don suc khoo
hoac moI fruong khI hnh fhanh hoac fIop xuc voI cac chaf fhaI khac.
Chaf fhaI khong bao gom frong djnh nghIa fron:
Chaf fhaI ran sInh hoaf co fho gay o nhIom moI fruong do
chua mof f chaf fhaI doc haI, fuy nhIon no duoc quan Iy fhoo ho
fhong chaf fhaI rIong. Mof so quoc gIa da fIon hanh fhu gom, fach
rIong chaf fhaI doc haI fu rac sInh hoaf.
Chaf fhaI phong xa duoc xom Ia chaf fhaI doc haI nhung
khong bao gom frong djnh nghIa nay boI v hau hof cac quoc gIa quan
Iy va kIom soaf chaf phong xa fhoo quI uoc, dIou khoan, quI djnh rIong.
Luul hhoi phuc ru buo re lui nguyen cuu My (RCRA):
CTH Ia chaf ran hoac hon hop chaf ran co khoI Iuong, nong do,
hoac cac fnh chaf vaf Iy, hoa hoc, Iay nhIom ma khI xu Iy, van
chuyon, fhaI bo, hoac bang nhung cach quan Iy khac co fho. Chung
gay ra nguy hIom hoac fIop fuc fang nguy hIom hoac Iam fang dang
ko so fu vong, hoac Iam maf kha nang hoI phuc suc khoo cua nguoI
bonh. Thuaf ngu cbat ran frong djnh nghIa duoc gIaI fhch bao gom
chaf ban ran, Iong, va dong fhoI bao ham ca chaf kh.
Co guun buo re moi lruong My (EPA): Chaf fhaI duoc cho
Ia nguy haI fhoo quy djnh cua phap Iuaf nou co mof hoac mof so fnh
chaf sau:
Tho hIon dac fnh do baf Iua, an mon, phan ung, va/hoac doc haI;
Ia chaf fhaI xuaf phaf fu nguon khong dac frung |chaf fhaI
noI chung fu quI frnh cong ngho);
Ia chaf fhaI xuaf phaf fu nguon dac frung |fu cac nganh cong
nghIop doc haI);


768
Ia cac hoa chaf fhuong pham doc haI hoac san pham frung gIan;
Ia hon hop co chua mof chaf fhaI doc haI da duoc IIof ko;
Ia mof chaf duoc quI djnh frong RCRA; hoac
Phu pham cua qua frnh xu Iy CTH cung duoc coI Ia chaf
fhaI doc haI fru khI chung duoc IoaI bo hof fnh nguy haI.
Quy che guun Iy CTDH cuu Viel Num: CTH Ia chaf co
chua cac chaf hoac hon hop cac chaf co mof frong cac dac fnh gay
nguy haI fruc fIop |do chay, do no, Iam ngo doc, do an mon, do Iay
nhIom va cac dac fnh nguy haI khac), hoac fuong fac voI cac chaf
khac gay nguy haI foI moI fruong va suc khoo con nguoI.
18.3. PHAN LOA CHAT THA OOC HA
18.3.1. Cuc he thong phun lou
Tuy fhoo muc dch nguoI su dung hay fhong fIn ma nguoI fa dua
ra nhung chI fIou phan IoaI nhaf djnh, va sau do, so co nhung bang
phan IoaI hay ho fhong phan IoaI fuong ung.
He lhong phun Ioui chung: ay Ia ho fhong phan IoaI
danh cho nhung nguoI co chuyon mon. Ho fhong phan IoaI nham dam
bao fnh fhong nhaf vo cac danh phap va fhuaf ngu su dung. Ho
fhong phan IoaI nay dua fron dac fnh cua CTH. Thoo cach phan
IoaI nay co ho fhong cua !NP, quI cho QI CTH VIof Nam.
He lhong phun Ioui Junh cho cong luc guun Iy: Nham
dam bao nguyon fac chaf fhaI duoc kIom soaf fu noI phaf sInh don
noI fhaI bo, xu Iy cuoI cung. Ho fhong nay fap frung xom xof con
duong dI chuyon cua CTH va nguon phaf sInh ra no. Trong so nay
bao gom:
Ho fhong phan IoaI fhoo nguon phaf sInh
Ho fhong phan IoaI fhoo dac dIom
He lhong phun Ioui Je Junh giu hhu nung luc Jong
Jen moi lruong
Phan IoaI fhoo doc fnh



769
18.3.2. Mot so he thong phun lou thong dung
1S.J.2.1. Phun Ioui lheo UNEP
Trong chn nhom chaf fhaI nguy haI dua fron nhung moI nguy haI
va nhung fnh chaf chung fh co mof so nhom Ia chaf fhaI doc haI: Nhom
6 (Chaf doc va chaf gay nhIom bonh), Nhom 7 (Nhung chul phong xu)
bao gom nhung chaf hay hop chaf fu phaf ra fIa phong xa. TIa phong xa
co kha nang dam xuyon qua vaf chaf va co kha nang Ion hoa.
1S.J.2.2. Phun Ioui lheo TCVN
Ho fhong nay phan IoaI fhoo cac dac fnh cua chaf fhaI. TCVN
6706: 2000 chIa chaf fhaI nguy haI fhanh 7 nhom, fh frong do, co
mof so nhom sau Ia CTH.
Bung 18.1. Pban /oai tbco cac Jac tinb cua cbat tbai
8TT LoaI rhaI IhaI Ma so T6Vh
6706Z000
Mo Ia Inh nguy haI
Chat thai gay
doc ca tinh
5.1 Cha t tha i co chu a cha t do c co
the gay tu vong hoac ton
thuJng tra m tro ng khi tie xu c.
Chat thai gay
doc man tinh
5.2
1. Chat thai gay doc
cho nguJi va sinh
vat
Chat thai sinh
ra khi doc
5.8 Chat thai chua cac thanh
han ma khi tie xuc vJi
khong khi hoac nuJc thi
giai hong ra khi doc.
2. Chat doc cho hST Chat doc cho
he sinh thai
G Chat thai co chua cac
thanh han co the gay ra
cac tac dong co hai doi vJi
moi truJng thong qua tich
luy sinh hoc hoac gay anh
huJng cho he sinh thai.
8. Chat thai lay nhiem Chat thai lay
nhiem benh
7 Chat thai co chua cac vi
sinh vat song hoac doc to
cua chung co chua cac
mam benh.


770
1S.J.2.J . Phun Ioui lheo nguon phul sinh
Cac nganh cong nghIop phaf sInh chaf fhaI doc haI fhoo
OMINC!Z, 1983.
Cho bIon go Cho bIon cao su
Cong nghIop co kh San xuaf xa phong va bof gIaf
KhaI fhac mo Cong nghIop san xuaf gIay
San xuaf xa phong va bof gIaf KIm IoaI don
Cong nghIop san xuaf gIay Ioc dau
San xuaf fhop Nhua va vaf IIou fong hop
San xuaf son va muc In Hoa chaf VTV
1S.J.2.4 . Phun Ioui lheo Juc Jiem chul lhui Joc hui
Phan IoaI dua vao dang hoac pha phan bo |ran, Iong, kh)
Chaf huu co hay chaf vo co
Nhom hoac IoaI chaf |dung moI hay kIm IoaI nang).
1S.J.2.5 . Phun Ioui lheo muc Jo Joc hui
ua vao gIa frj IIou gay chof 50% so dong vaf fhuc nghIom
|I
50
), To chuc Y fo fho gIoI phan IoaI fhoo bang duoI day.
Bung 18.2. Pban /oai qua tinb Joc
L
60
doI voI rhuoI Iang (mglkg ran nang)
ua mIang ua da

6ap dor
ang ran ang Iong ang ran ang Iong
A (rat doc )
B (doc cao)
(doc trung binh)
(it doc )
5
52O
5O5OO
>5OO
2O
2O2OO
2OO2OOO
>2OOO
1O
1O1OO
1OO1OOO
>1OOO
4O
4O4OO
4OO4OOO
>4OOO
1S.J.2.6. Phun Ioui lheo muc Jo guy hui
Cach phan IoaI nay dua vao fhanh phan, nong do, do IInh dong,
kha nang fon Iuu, Ian fruyon, con duong fIop xuc, va IIou Iuong chaf
fhaI. Co fho xac djnh 03 nhom chaf fhaI chnh doc haI nhu sau:


771
Nhom 1: bao gom cac chaf fhaI co ham Iuong doc fo cao, do
fhay doI, bon vung hoac fch fu sInh hoc. V du:
` Cac chaf fhaI dung moI cIo.
` Chaf fhaI fhuy ngan.
` Chaf fhaI P.
Nhom 2: Ia cac chaf fhong fhuong khac nhu cac chaf sof hydroxyf
kIm IoaI.
Nhom J: Ia cac chaf fhaI co khoI Iuong Ion, co ham Iuong doc fo
khong cao nhung co kha nang gay haI fron quI mo Ion.
1S.J.2.7 . He lhong phun Ioui h lhuul
Phan IoaI fhoo ho fhong nay don gIan nhung co hIou qua doI voI
cac muc dch kI fhuaf. ang 18.3 frnh bay cac IoaI chaf fhaI co ban
cua ho fhong. Ho fhong nay fhuong duoc su dung frong nhIou fruong
hop nghIon cuu do xac djnh cac phuong fIon xu Iy, fIou huy phu hop.
Ho fhong nay co fho mo rong.
Bung 18.3. Hc tbong pban /oai CTH tbco k tbuat
6ar IoaI rhnh ar Inh V du
huJc thai chua
chat vo cJ
Thanh han chinh la nuJc
nhung co chua kiem/axit va
cac chat vo cJ doc hai
Axit sunhuric thai tu ma kim loai.
0ung dich amoniac trong san xuat
linh kien dien tu.
huJc be ma kim loai.
huJc thai chua
chat huu cJ
huJc thai chua dung dich cac
chat huu cJ nguy hai.
huJc rua tu cac chai lo thuoc tru
sau.
Chat huu cJ long Chat thai dang long chua
dung dich hoac hon hJ cac
chat huu cJ nguy hai.
0ung moi halogen thai ra tu khau
tay nhJn va lam sach.
Can cua tha chung cat trong san
xuat hoa chat.
0au Chat thai chua thanh han la
dau
Can dau tu qua trinh xuc rua tau
dau hoac bon chua dau.
Bun, chat thai
vo cJ
Bun, bui, chat ran va cac chat thai
ran chua chat vo cJ nguy hai.
Bun xu ly nuJc thai co chua kim
loai nang.


772
Bui tu qua trinh xu ly khi thai cua
nha may san xuat sat the va nau
chay kim loai.
Bun thai tu lo nung voi
Bui tu bo han dot trong cong
nghe che tao kim loai.
Chat ran/bun
huu cJ
Bun, chat ran va cac chat huu
cJ khong J dang long
Bun tu khau sJn
hac in tu san xuat thuoc nhuom
hac in trong tha ha thu henol
Chat ran trong qua trinh hut chat
thai doc hai do tran.
Chat ran chua nhu tuJng dang dau.
(Nguon. Ha:anJous Wastc Managcmcnt, Micbac/ D.LaGrcga
1S.J.2.S . He lhong phun Ioui lheo Junh such
!SPA |Cuc ao vo moI fruong My) da IIof ko fhoo danh muc
hon 450 chaf fhaI duoc xom Ia chaf fhaI doc haI. Trong cac danh muc
nay, moI chaf fhaI duoc an djnh boI mof k hIou nguy haI cua !SPA
bao gom mof chu caI va ba chu so dI kom. Cac chaf fhaI duoc chIa fhoo
bon danh muc: I, K, P, !. anh muc duoc phan chIa nhu sau:
Danb muc F. chaf fhaI doc haI fhuoc cac nguon khong dac
frung. o Ia cac chaf duoc fao ra fu san xuaf va cac quI frnh cong
ngho. V du haIogon fu cac qua frnh fay nhon va bun fu qua frnh xu
Iy nuoc fhaI cua nganh ma dIon.
Danb muc K. chaf fhaI fu nguon dac frung. o Ia chaf fhaI fu
cac nganh cong nghIop fao ra san pham doc haI nhu: san xuaf hoa
chaf bao vo fhuc vaf, cho bIon go, san xuaf hoa chaf. Co hon 100 chaf
duoc IIof ko frong danh sach nay. V du: can fu day fhap chung caf
anIIIno, dung djch ngam fhop fu nha may san xuaf fhop, buI Iang
frong fhap xu Iy kh fhaI, bun fu nha may xu Iy nuoc fhaI
Danb muc P oa U: chaf fhaI va cac hoa chaf fhuong pham
nguy haI. Nhom nay bao gom cac hoa chaf nhu cIo, cac IoaI axIf, bazo,
cac IoaI hoa chaf bao vo fhuc vaf


773
18.4. NGON GOC CHAT THA OOC HA
CTH phaf sInh fu cac nguon sau:
Cac hoaf dong san xuaf cong nghIop, fIou fhu cong nghIop.
Hoaf dong san xuaf nong nghIop.
onh vIon, frung fam y fo
Mof so djch vu dac bIof nhu: fram xang, dau, cac garago bao
fr xo o fo, cua hang hoa chaf VTV
Trong sInh hoaf
18.5. TAC OONG CA CTOH VO CON NGO VA MO TRONG
o cac dac fnh do xay ra phan ung doc haI ma chaf fhaI doc
haI co fho fac dong xau don suc khoo con nguoI, sInh vaf, gay nguy
hIom cho cac cong frnh xay dung va pha huy moI fruong song fu
nhIon. Cac fac dong nay chIa Iam haI IoaI:
Tac dong fuc fhoI: do su gIaI phong CTH ra moI fruong boI
su co baf fhuong hoac do fnh frang quan Iy khong fof.
Tac dong Iau daI: do su xam nhap va fch Iuy cua chaf nguy
haI frong co fho nguoI.
18.5.1. Tuc dong cup tInh
Cac CTH do chay no va cac chaf an mon, cac chaf phan ung
manh, chaf co doc fnh cao fhuoc nhom co fac dong fuc fhoI. Cac chaf
do chay no co fho dan don cac su co chay no gay fhIof haI vo nguoI
va faI san, gay dnh fro san xuaf NgoaI ra, cac dam chay cung gIaI
phong vao moI fruong mof Iuong Ion cac chaf o nhIom, gay non cac
fac dong don moI fruong song cua con nguoI va ho sInh fhaI. Cac san
pham khac cua qua frnh chay co fho Ia moI nguy haI khac cua su
chay no. Mof v du cu fho Ia CO co fho gay bonh chof nguoI hoac no
Iam cho mau maf kha nang van chuyon oxy. Cac chaf doc khac nhu
SO
2
, HCI fao ra fu qua frnh dof chay cac hop chaf co chua Iuu
huynh hoac cIo. Mof chaf huu co khac Ia andohIf Ia san pham frung
gIan cua qua frnh dof chay khong hoan foan, ngoaI ra qua frnh dof


774
chay khong hoan foan con fao ra cac hop chaf da vong fhom co kha
nang gay ung fhu.
Bung 18.4. Tinb Joc cua CTH /cn con nguoi oa moi truong
hhom Tan nhom or haI doI voI nguoI IIap
xur
or haI doI voI moI
Iruong
1 Chat thai de bat
lua, de chay
hoa hoan, gay bong, tu vong 0ay o nhiem khong khi
Cac loai nay J the ran khi
chay co the sinh ra cac san
ham chay doc hai.
2 Chat an mon An mon, gay hong, huy hoai
cJ the khi tie xuc, tu vong
0 nhiem khong khi va nuJc
gay hu hai vat lieu
8 Chat thai de no 0ay ton thuJng den suc khoe
do suc e, gay bong, dan tJi
tu vong
Fha huy cong trinh
Sinh ra cac chat o nhiem
moi truJng dat, khong khi,
nuJc
4 Chat thai de oxy
hoa, gay doc
0ay chay no khi xay ra han
ung hoa hoc
Anh huJng den da, suc khoe.
0ay o nhiem nuJc, dat
5,G Chat doc Anh huJng man tinh va ca
tinh den suc khoe
0ay o nhiem nuJc, dat
7 Chat lay nhiem Lan truyen benh Mot vai hau qua ve moi truJng
Cac chaf phan ung, cac chaf oxy hoa manh fIom an cac nguy co
cho con nguoI hon Ia cho moI fruong do chung khong bon, do bj phan
huy hoac chuyon hoa fhanh cac chaf khac. Qua frnh phan ung do co
fho phaf sInh nhIof, gay chay no hoac gIaI phong cac chaf co fnh doc
vao moI fruong hay fao dIou kIon cho cac phan ung chay no xay ra o
nhung chaf khac. CTH fhuong an mon vaf IIou gay hu hong cac
cong frnh, fhung chua, nha kho. Cac chaf an mon con co fho gay ra
an mon khI fIop xuc voI co fho con nguoI, dac bIof Ia da. Trong cac
chaf nay co nhung chaf gay bong rop, fac dong dj ung bo maf hoac
gay haI foI Iop bIou b nam sau bon frong.



775









HInh 18.1. 8o Jo cac tuycn xam nbap cbat tbai nguy bai
oao co tbc con nguoi
Su phaf fhaI cac fhanh phan chaf fhaI doc haI ra moI fruong bon
ngoaI co fho fhong qua cac qua frnh bay hoI, Ian fruyon fhoo dong
nuoc, fham. Nuoc maf bj o nhIom koo fhoo su o nhIom cua daf va
khong kh. CTH duoc chon Iap o nhung baI rac khong hop vo sInh, ro
rI gay o nhIom daf, nuoc maf va nuoc ngam. CTH co fho anh huong
fruc fIop don con nguoI fhong qua cac fuyon ho hap, fIou hoa hay qua
da, maf. Cac fuyon ma chaf fhaI xam nhap vao co fho nguoI duoc fho
hIon fhong qua so do. Sau day Ia mof so chaf doc anh huong Ion don
suc khoo con nguoI cung cac fac dong moI fruong cu fho:
Dung moi: Cac dung moI huu co co fho fan frong moI fruong
mo cung nhu nuoc. Cac dung moI fhan mo khI fan frong moI fruong
so fch fu frong mo bao gom ca ho fhan kInh. HoI cua dung moI raf
do duoc hap fhu qua phoI... Co nhIou IoaI dung moI huu co gay doc
fnh cap va man fnh cho con nguoI va dong vaf khI fIop xuc.
Mof so dung moI huu co fhuong gap Ia bonzon, foIuon, xyIon,
ofyIbonzon, xycIohoxan. Cac dung moI nay co fho hap fhu qua phoI va
qua da. KhI fIop xuc o IIou cao gay doc fnh cap, suy gIam hoaf dong
cua fhan kInh frung uong, gay chong maf, nhuc dau, ngop fho dan
don roI Ioan fIou hoa. onzon fch Iuy frong cac mo mo va fuy xuong

CTH
Xam nhap
vao c the
con ngi
Phat thai kh
An
Chuoi
thc an
chay tran
Hap thu
bi ong
thc vat
Khong kh
Nc mat
Nc cap
Uong
tham
Nc ngam
Hi hoac bui
Ho hap


776
gay bonh bach cau, xao fron AN dI fruyon. IIou hap fhu bonzon fu
1015 mg co fho fu vong. Cac dung moI kIa co fac dung doc haI fuong
fu nhung doc fnh fhap hon.
Cuc hyJrocucbon: Cac chaf haIogon hoa chu you Ia nhom
cIo huu co, chung dou Ia cac chaf do bay hoI va raf doc, dac bIof
chung do gay mo, gay ngaf, anh huong don ho fhan kInh, gan fhan
nhu frIcIomofan, fofracIorocacbon, frIcIoroofyIon Cac hop chaf phuc
fap con co khuynh huong fch fu frong co fho dong fhuc vaf nhu
PCs, T...
Kim Ioui nung: Cac kIm IoaI nang gay haI dang ko cho moI
fruong. VoI ham Iuong cao chung gay roI Ioan, uc cho hoaf dong cua
sInh vaf. Tuy nhIon fac dong nguy haI dang quan fam cua chung Ia
Ion suc khoo con nguoI. o su xam nhap cua chung vao co fho dIon ra
frong fhoI gIan daI non kho co fho phaf hIon va ngan ngua.
Mof so kIm IoaI nang fIou bIou Ia Cr |VI), fhuy ngan, As, Cd
Cuc chul co Joc llnh cuo: Cac chaf co doc fnh cao gay ngo
doc hoac gay fu vong cho nguoI nou xam nhap va fch Iuy frong co
fho du voI Iuong nho. uoI day Ia mof so doc chaf fhuong gap:
o Chaf ran: anfImon, cadmI, ch, bory, ason, soIon, muoI cyanua
va cac hop chaf cua chung.
o Chaf Iong: fhuy ngan, dung djch cac chaf ran o fron, hop
chaf vong fhom
o Chaf kh: hydrocyanua, phofgon, kh haIogon, dan xuaf cua
haIogon
Mof so chaf gay dof bIon o nguoI va dong vaf huu nhu, gay ra
cac fac dong Iau daI Ion suc khoo con nguoI va moI fruong nhu
carcInogons |chaf gay ung fhu), asbofos |soI amIang), PCs o fac
dong ma chaf fhaI gay ra cho con nguoI va moI fruong Ia raf Ion va
khong fho do Iuong fruoc duoc non vIoc quan Iy chaf cho CTH Ia
dIou faf you.
18.5.2. Tuc dong do vo con nguo vu dong vut
VIoc fhaI cac chaf fhaI cong nghIop khong duoc xu I, fhaf fhoaf
dau va cac hoa chaf khac do su co vao cac con song va ho fhong cung


777
cap nuoc ngam da Iam ban cac nguon nuoc uong, cung nhu Iam chof
ca va vI sInh vaf von duoc nhan dan dja phuong danh baf. Cac chaf
kh nhu HIdro co fho fac dung voI oxI frong co fho song gay ra su
fhIou oxI frong mo, hydrogon cyanIdo uc cho vIoc su dung oxI. Nhung
nhom chaf nay dou Ia nhung chaf gay ngaf. NgoaI ra, cac chaf nhu
ofo so uc cho hoaf dong cua ho fhan kInh frung uong dan don gay mo.
Chaf doc foan fhan fac dong Ion co quan hoac cac mo frong co fho. V
du nhu: CCI
4
fac dong Ion gan, HgCI
2
fac dong Ion fhan, CS
2
fac dong
Ion ho fhan kInh; bonzon fac dong Ion cac fo bao fuy, xuong va gay
bonh bach cau. NhIou chaf gay nguy haI cho dI fruyon, v du gay dof
bIon gon va ung fhu
18.5.3. Oo vo mo truong
Nhung van do fac dong moI fruong co ban IIon quan don vIoc xu
Iy chaf fhaI nguy haI |bao gom chon Iap, dof,) khong dung cach. VIoc
chon Iap chaf fhaI doc haI khong dung cach co IIon quan don fac
dong fIom fang doI voI nuoc maf va nuoc ngam. O VIof Nam, fhuong
nhung nguon nuoc nay duoc dung Iam nuoc uong, sInh hoaf gIa dnh,
phuc vu nong nghIop va nuoI frong fhuy san. af cu su o nhIom nao
doI voI cac nguon nay dou gay fac dong nghIom frong don con nguoI
cung nhu moI fruong.
VIoc dof chaf fhaI doc haI nou khong fuan fhoo nhung quI fac
nghIom ngaf fh so gay ra hau qua raf nghIom frong cho moI fruong
khong kh, daf va nuoc. chaf do chay no co fho pha huy vaf IIou dan
don pha huy cong frnh; chaf ran do chay fhuong gIaI phong cac san
pham chay doc haI; nhung chaf Iay nhIom gay ra nguy co Ian fruyon
djch bonh; cac chaf phong xa Iam fang muc phong xa frong moI
fruong, gay ra nhIou hau qua nang no; chaf an mon co fac haI Iam hu
haI vaf IIou.
a. Moi truong Jat
Trong ca ba khu vuc nghIon cuu: MIon ac, MIon Nam va MIon
Trung VIof Nam, cac chaf fhaI ran nguy haI bj fron Ian voI cac chaf
fhaI ran fro cua nha may va noI chung duoc fhu gom qua hop dong
voI cong fy moI fruong do fhj. O Ha NoI, phan Ion chaf fhaI nguy haj


778
o dang ran dou bj fron Ian voI chaf fhaI nguy haI o dang ran khac va
duoc fhu gom boI cong fy moI fruong do fhj. O nhung vung kInh fo
pha Nam, raf nhIou chaf fhaI doc haI fuong ung cung duoc fhu gom
boI cong fy djch vu cong cong va mof so nguoI fhu gom khac. Taf ca
chung dou duoc dua don baI rac ma hau nhu khong duoc phan IoaI
ngay faI nguon fao non mof Iuong rac khong Io co fnh doc cao duoc
chon Iap frong daf.
Chaf fhaI doc haI duoc fron chung voI chaf fhaI cong nghIop va
chaf fhaI do fhj khac fhuong duoc chon Iap frong nhung baI rac kom
chaf Iuong, nou khong noI kI fhuaf van hanh raf foI, cac fhIof bj xu I
rac fhuong khong daf fIou chuan |nhu xo op rac, phuong fIon van chuyon
rac) cong voI quI frnh van hanh xu I khong fuan fhoo nhung quI fac
nghIom ngaf so gay ra nhung fac dong raf Ion doI voI moI fruong daf.
Cong nghIop khaI fhac khoang san cung Iam o nhIom moI fruong
daf nghIom frong. NhIou dIon fch daf duoc dung do khaI fhac mo da bj
o nhIom nghIom frong boI Iop daf da bj xao fron va cac kIm IoaI nang
cua cong nghIop khaI khoang Iam cho daf canh fac bj fhu hop.
b. Moi truong nuoc
Nuoc mat. Nuoc maf bao gom nuoc o song, ho chua, konh, ho
ao oI voI VIof Nam nguon nuoc maf raf quan frong frong vIoc phuc
vu doI song cua nhan dan nhu an uong, sInh hoaf, san xuaf nong
nghIop, nuoI frong fhuy sanTuy nhIon chung cung Ia noI fIop nhan
nhung nguon o nhIom fu nuoc fhaI sInh hoaf nong nghIop, cong
nghIop, frong do you fo nguy haI cung fon faI kha Ion.
Nuoc fhaI fu khu cong nghIop o Ha NoI va Thanh pho Ho Ch
MInh cung nhu o cac khu cong nghIop khac dou duoc fhaI vao raf
nhIou konh rach, song ngoI Ia nhung ho fhong fhoaf nuoc chung ma
hau nhu khong duoc xu I. HIon nay, faf ca nhung nguon nuoc nay da
bj o nhIom boI chaf fhaI cong nghIop cung nhu chaf Iong fhaI fu sInh
hoaf. o TaI nguyon moI fruong da uoc fnh rang nuoc fhaI cong
nghIop o Thanh pho Ho Ch MInh vao khoang 2030% fong Iuu Iuong
dong chay frong cac song ma chu you fu nguon cong nghIop fInh cho
hoa chaf va cho bIon fhuc pham. O khu cong nghIop Ion Hoa 1 co


779
hon 60 nha may, moI nha may fhaI vao song ong NaI khoang 200
ngan m
3
nuoc fhaI moI ngay voI nong do o nhIom Ion; dIon hnh nhu
cong fy CogIco moI ngay fhaI 15000 m
3
nuoc nong do CO vuof 12,4
Ian; nha may duong Ion Hoa moI ngay fhaI 32000 m
3
nuoc co nong
do CO vuof 18 Ian fIou chuan cho phop doI voI nuoc fhaI cong
nghIop IoaI . Trong khI do, song ong NaI duoc chon Ia mof frong
nhung nguon cung cap nuoc chu you cho Thanh pho Ho Ch MInh.
NgoaI ra, nguon nuoc maf con bj o nhIom boI nuoc ro rI fu qua frnh
op rac, baI chon Iap rac kom chaf Iuong.
Nuoc ngam: NoI chung chaf Iuong nuoc ngam o VIof Nam van
fhuoc IoaI fof fru mof so noI bj nhIom saf mangan cao va nhIom nuoc
bIon o nhung vung von bIon. HIon nay, chI khoang 15% nuoc ngam
duoc khaI fhac cung cap vao ho fhong nuoc may v nuoc maf raf san
co va ro. Tuy nhIon, nhu cau nuoc ngam dang fang Ion o nhung noI
fhIou nguon nuoc maf nhu ong NaI, dong bang song Cuu Iong va
nhung noI ma nguon nuoc maf co dau hIou o nhIom.
NhIom ban nuoc ngam o khu do fhj, dac bIof Ia Ha NoI, ngay
cang nghIom frong, noI ma foan bo dan cu phaI dua vao nguon nuoc
ngam do phuc vu cho an uong va sInh hoaf. TaI Ha NoI da co dau hIou
nong do o nhIom phan, nIfo, vo co va huu co cao o mof so gIong nuoc.
TaI Thanh pho Ho Ch MInh, baI rac ong Thanh Ia khu vuc do
rac khong co ho fhong chong fham, ho fhong fhu gom va xu I nuoc
rac. Mac du, su dong gop cua chaf fhaI doc haI cong nghIop chua duoc
djnh Iuong nhung no cung cap mof canh bao vo fac dong xau cua vIoc
chon rac fhIou kIom soaf nuoc ngam o day da bj o nhIom khong fho su
dung Iam nuoc an uong duoc nua.
TaI mof so nha may, khI khao saf chaf fhaI doc haI, da fhay
Ifum va nhua axIf chay fran raf nhIou. NguoI fa fhong bao rang, chua
co fhj fruong cho IoaI Ifum nay do do IoaI vaf IIou nay cu duoc do hay
Iuu gIu frong nhung fhung fhop bj ro rI do bj an mon ngay frong nha
may. Nuoc ngam o khu vuc nay chac chan da bj nhIom xyanua, phonoI
va nhIou hydrocacbon. Tuy nhIon, khong co so IIou quan frac do khang
djnh muc do cua van do. Thom vao do, cac cong fy fhop o VIof Nam da


780
do xI chua Io, Zn, Cd, Pb vao daf gay nguy co o nhIom kIm IoaI nang
nhaf Ia fac dong fruc fIop vao nguon nuoc ngam.
c. Moi truong kbong kbi
O nhIou co so san xuaf, dung moI noI chung duoc fhaI bang cach
cho bay hoI; nhung fruong hop quan Iy chaf fhaI doc haI fhoo cach
nay da gay o nhIom khong kh nghIom frong. NgoaI ra, nhIou chaf
fhaI fu qua frnh san xuaf cong nghIop o dang kh doc haI cung duoc
fhaI fruc fIop ra moI fruong: kh fhaI fu cac phuong fIon gIao fhong,
fu qua frnh phan huy chaf huu co frong chon Iap rac, cung gay o
nhIom khong kh.
Kof qua khao saf nam 1998, 1999 cua 17 khu cong nghIop cu
cua cac fhanh pho: Ha NoI, HaI Phong, Iao CaI, VInh, Ha Iong, Huo,
a Nang, Ion Hoa, Thanh pho Ho Ch MInh cho fhay, o nhIom buI
frong khong kh pho bIon vuof chI so fIou chuan cho phop fu 1,53
Ian |chI so fIou chuan cho phop nong do buI Ia 0,2mg/m
3
); mof so khu
dan cu o canh khu cong nghIop cu bj o nhIom buI Ion hon fIou chuan
cho phop fu 2 4 Ian nhu khu vuc quanh nha may xI mang HaI
Phong, VICASA |Ion Hoa), xI mang a Nang. Nong do SO
2
o khu
vuc nha may xI mang HaI Phong, Tan nh, Phuoc Iong |Thanh pho
Ho Ch MInh) vuof chI so fIou chuan cho phop |chI so fIou chuan cho
phop Ia nong do SO
2
Ia 0,3mg/m
3
). Cu fho:
Chaf kh do chay Ia chaf gay o nhIom khong kh o muc do nho.
Cac kh doc co fho gay o nhIom khong kh nang.
Cac fac nhan oxy hoa va cac chaf an mon cung Ia fhanh
phan dong gop dang ko vao su o nhIom khong kh.
18.6. QAN LY CHAT THA OOC HA
18.6.1. Hen trung quun ly chut thu doc hu
Quyof djnh 155 cua Chnh phu vo Quan Iy chaf fhaI doc haI da
duoc ban hanh va co hIou Iuc nhung cac you cau cua quI cho chua duoc
fhuc fhI rong raI do su fhIou hIou bIof va do y fhuc cua chu nguon fhaI.
ay con Ia su you kom cua cac bIon phap cuong cho va nguon Iuc danh
cho cong fac quan Iy. o co so ha fang vo xu Iy con chua fhoa dang, hIon
frang cong fac quan Iy chaf fhaI doc haI hIon nay nhu sau:


781
Thu gom chaf fhaI doc haI fu cac nganh cong nghIop cung voI
chaf fhaI khong nguy haI va fIou huy faI cac baI chon Iap rac fhaI
sInh hoaf ma khong co su fach rIong CTH.
Thu gom CTH ma mof cong fy quan Iy CTH co gIay phop
da fach rIong |sau do CTH co fho duoc dom don co so xu Iy va fIou
huy danh rIong cho CTH hoac foI co so fIou huy chung cho chaf fhaI
khong nguy haI).
Iuu gIu faI co so chu nguon fhaI |do cho co co so xu Iy fhch hop).
Xu Iy hoac fIou huy faI co quan chu nguon fhaI.
ThaI bo bun va chaf Iong doc vao dong nuoc fhaI.
TaI su dung va faI sInh khong fhoo quI djnh.
Quan Iy chaf fhaI doc haI Ia hoaf dong kIom soaf chaf fhaI doc
haI ko fu khI phaf sInh cho don khI duoc xu Iy o khau cuoI cung. Co
nhIou cach fhuc do Iua chon cach quan Iy chaf fhaI doc haI, fuy nhIon
do daf duoc hIou qua fh frong da so cac fruong hop can phaI su dung
fong hop cac phuong phap.
18.6.2. Cuc phuong phup quun ly
1S.6.2.1. Xuc Jjnh, Junh giu Ioui CTDH










HInh 18.2. Quy trnb xac Jjnb xcm cbat tbai co pbai CTH bay kbong:

Cha t o co phai la cha t
thai khong ?
Chat thai co the hie n ca c
ac tnh nguy ha i ?
Cha t thai co c quy dnh
trong danh muc CTH ?
Cha t thai co ch a cac tha nh
pha n nguy hai co phu luc
I co ng c Basel
Khong la chat thai nguy
hai
La chat thai nguy hai
co
khong
co
co khong
khong
khong
co
khong


782
1S.6.2.2. To chuc
Co cau chnh sach nham muc dch phaf frIon va fap hop mof
cach foan dIon chnh sach quan Iy chaf fhaI voI cac doI fuong chnh
sach co fho daf duoc.
Cong cu:
Muc fIou gIam fhIou
Chnh sach chaf fhaI dac bIof
Khuyon khch
Hnh phaf
Tro gIa va ko hoach phaf frIon cong nghIop
1S.6.2.J. Dum buo moi lruong cong bung roi cuc Joi luong
Muc dch Ia fao non co so phap Iy fhong nhaf, dam bao moI
fruong cong bang voI cac doI fuong.
Cong cu:
Iuaf bao vo moI fruong
Quyof djnh 155 vo quan Iy chaf fhaI doc haI
Cac fIou chuan vo phan IoaI, dau hIou canh bao doI voI CTH.
1S.6.2.4. Thi hunh nghiem luc
Cong cu hanh chanh nham muc dch fhuc hIon va ho fro vIoc
fhuc fhI co cau Iuaf va co cau chnh sach.
Cong cu:
Cac gIay phop
Thanh fra, gIam saf
Xu phaf, fhu hoI gIay phop.
1S.6.2.5. Giuo Juc cong Jong
CIao duc cong dong nham muc dch nang cao nhan fhuc, nhIom
vu va frach nhIom cua cong dong vo quan Iy chaf fhaI.
Cong cu:


783
ChIon djch fruyon fhong chung
Chuong frnh fruyon fhanh, fruyon hnh
Cac fhong fIn bao ch, fo roI, ap phch
Chuong frnh day frong cac fruong hoc
1S.6.2.6. Su Jung Jon buy hinh le
Co cau kInh fo nham muc dch fao fnh frang kch fhch vo kInh
fo cung nhu su on djnh vo fhj fruong. Cong cu:
Cac IoaI ph, fhuo
Cac khoan cho vay, fro gIup
CIay phop xa fhaI
Tao fhj fruong
1S.6.2.7 . Bien phup hy lhuul
Ho fhong kI fhuaf nham muc dch dam bao fach chaf fhaI khoI
dong Iuan chuyon va dua vo frang fhaI f doc haI sau do so duoc fhaI
bo.
Cong cu:
Thu gom, van chuyon
Cho bIon va xu Iy
Phuc hoI nang Iuong
ThaI bo phan con IaI
1S.6.2.S . Tung cuong lhong lin
Ho fhong fhong fIn nham muc dch fang cuong su hIou bIof vo
chaf fhaI cung nhu nam baf kjp fhoI fnh frang hIon faI.
Cong cu:
Xac djnh Iuong fhaI, dang cung nhu nguon fhaI.
Phan fch fhanh phan chaf fhaI
Thong ko qua fung fhoI k


784
Mof ho fhong quan Iy chaf fhaI doc haI co raf nhIou khau IIon
quan chaf cho voI nhau, doI hoI phaI duoc gIam saf chaf cho boI chu
nguon fhaI va co quan quan Iy nha nuoc vo moI fruong.
18.6.3. Thu tu uu ten trong quun ly chut thu doc hu
Quan Iy chaf fhaI doc haI duoc uu fIon fhoo fhu fu sau:













HInh 18.3. Cac buoc cua qua trnb quan /y CTH
1S.6.J.1. Gium lhieu chul lhui lui nguon
CIam fhIou faI nguon Ia gIam vo so Iuong hoac doc fnh cua baf
k chaf fhaI doc haI nao dI vao dong fhaI fruoc khI faI sInh, xu Iy
hoac dua ra moI fruong. Thong fhuong, co haI bIon phap chnh do
gIam fhIou chaf fhaI faI nguon: fhay doI cach quan Iy va van hanh
san xuaf va fhay doI qua frnh san xuaf.
Nhung cui lien lrong guun Iy, run hunh sun xuul
CaI fIon cach fhuc van hanh can fhuc hIon
Nhung caI fIon frong quan Iy va van hanh san xuaf
CIam fhIou chaf fhaI faI nguon
IoaI fru su phaf sInh
CIam fhIou su phaf fhaI
TaI cho, faI su dung
Ion doI fhanh chaf khong doc
haI hoac f doc haI
Xu Iy vaf Iy/hoa hoc
Xu Iy sInh hoc
Xu Iy nhIof
ThaI bo an foan hoac
chon Iap hop vo sInh


785
CaI fIon cach fhuc van hanh can fhuc hIon frong faf ca cac IInh
vuc san xuaf, bao fr fhIof bj, su dung va Iuu fru nguyon vaf IIou kho,
bao quan san pham, Iuu fru va quan Iy chaf fhaI. Cac noI dung caI
fIon frong quan Iy va van hanh san xuaf bao gom:
- Quan Iy, Iuu fru nguyon vaf IIou va san xuaf
- Iou do san xuaf
- Ngan ngua fhaf fhoaf va chay fran
- Tach rIong cac dong fhaI
- Huan Iuyon nhan su
- Thay doI qua frnh san xuaf
Thay doI qua frnh san xuaf bao gom fhay doI nguyon vaf IIou
dau vao, cong ngho va fhIof bj. Taf ca nhung fhay doI nay nham
gIam Iuong phaf fhaI cac chaf gay o nhIom frong qua frnh san xuaf.
Thay doI vo qua frnh co fho fhuc hIon nhanh chong hon va f fon
kom hon Ia fhay doI vo san pham va kI fhuaf.
Thuy Joi re h lhuul ru cong nghe
- CaI fIon quI frnh san xuaf
- Iou chInh cac fhong so van hanh qua frnh
- Nhung caI fIon vo van hanh qua frnh
- Nhung caI fIon vo fu dong hoa
Tun Jung chul lhui: TaI cho va faI su dung Ia nhung gIaI
phap fan dung duoc uu fIon sau gIaI phap gIam fhIou faI nguon. No
cung duoc bIof don duoI nhIou fon goI nhu faI sInh |rocycIo), faI su
dung |rouso), faI cho |rocIomafIon), hoac phuc hoI |rocovory).
1S.6.J.2. Tui su Jung: TaI su dung Ia su dung IaI mof san
pham nhIou Ian nou co fho, nham gIam Iuong chaf fhaI va gIam cac
nguon Iuc phaI su dung do fao san pham moI. TaI su dung bao ham
ca ban cho vIoc su dung hay sua chua do dung fIop, hoac su dung san
pham vao nhIou muc dch.


786
1S.6.J.J. Tui sinh houc lui che: TaI sInh, faI cho Ia qua frnh
bIon chaf fhaI fao fhanh san pham moI duoc su dung nhu nguyon vaf
IIou cua san xuaf hay san pham fIou dung nham fao ra hIou qua vo
kInh fo, xa hoI hay moI fruong
1S.6.J.4. Phuc hoi: Phuc hoI Ia qua frnh fao IaI cac fnh nang
su dung san pham nhu ban dau.
o phuc hoI hoa chaf co ch frong chaf fhaI nguoI fa ung dung
cac phuong phap hoa Iy dua vao dac dIom cua hoa chaf do fach hoa
chaf ra khoI chaf fhaI va fhu hoI chung sau khI fach. MoI phuong
phap co mof pham vI ung dung khac nhau dua vao nguyon Iy cua
phuong phap va fnh chaf chaf fhaI.
Bung 18.5. Mo ta cac bicn pbap tai sinb cbo CTH
Chat thai doc hai Cac dang
chat thai




ua Irnh xu Iy
C
h
a
t

a
n

m
o
n

h
J

c
h
a
t

c
y
a
n
u
a

0
u
n
g

m
o
i

h
a
l
o
g
e
n

0
u
n
g

m
o
i

h
i

h
a
l
o
g
e
n

C
h
a
t

h
u
u

c
J

c
h
u
a

c
l
o

C
h
a
t

h
u
u

c
J

k
h
a
c

C
h
a
t

t
h
a
i

n
h
i
e
m

d
a
u

F
C
B
s

C
h
a
t

l
o
n
g

n
h
i
e
m

k
i
m

l
o
a
i

C
h
a
t

l
o
n
g

n
h
i
e
m

b
a
n

h
u
u

c
J

C
h
a
t

c
o

h
o
a
t

t
i
n
h

h
o
a

h
o
c

B
a
t

o

n
h
i
e
m

C
h
a
t

l
o
n
g

C
h
a
t

r
a
n

a
n

m
o
n

h
a
y

b
u
n

n
h
a
o

C
h
a
t

k
h
i

ha hu bang
than hoat tinh
X X X X
Trao doi ion X X X X
Chung cat X X X X X
Bien han X X
Thuy han X X
Trich ly X X X X X X
Tach bang mang X X X
Tach khi, hJi X X X X X X
Bay hJi qua lJ ilm X X X X
Lam lanh, tinh the hoa X X X X X X X


787
TaI sInh co pham vI ung dung frong nhIou nganh cong nghIop
va frong nhIou Ianh vuc do mang IaI cac IoI ch:
- TIof kIom faI nguyon, bao fon nguon Iuc san xuaf, gIam chI
ph san xuaf
- Ngan ngua su phaf fan chaf doc vao frong moI fruong
- Cung cap nguyon vaf IIou co gIa frj frong cong nghIop
- Kch fhch phaf frIon nhung quI frnh san xuaf sach hon
- Tranh phaI fhuc hIon qua frnh mang fnh baf buoc nhu xu Iy
hoac chon chaf fhaI.
- Iua chon phuong phap uu fIon dua fron muc do phong franh
ruI ro:
- TaI cho hay faI su dung frong nha may
- TaI sInh bon ngoaI nha may
- an cho muc dch faI su dung
- TaI sInh nang Iuong
18.6.4. Xu ly chut thu doc hu
KhI chua fhuc hIon duoc chuong frnh gIam fhIou CTH, faI
Iuong chaf fhaI sInh ra Ion va fch Iuy ngay cang nhIou. KhI frIon
khaI cac bIon phap fan dung chaf fhaI, Iuong chaf fhaI gIam dI nhung
chung van fon faI ngoaI moI fruong. o do chung fa can fhaI bo
chung mof cach an foan.
Trong fhoI gIan nghIon cuu va frIon khaI cac bIon phap gIam
fhIou chaf fhaI, cac nha may van san xuaf non chaf fhaI van fIop fuc
duoc fhaI vao moI fruong. o vay, phaI fhuc hIon cac bIon phap gIam
fhIou fhoo cac phuong phap sau:
1S.6.4.1 . Cuc phuong phup hou hoc ru rul Iy
HaI cach xu Iy CTH:
- Xu Iy CTH bang phuong phap vaf Iy nham fach cac fhanh
phan nguy haI ra khoI CTH bang phuong phap fach pha.


788
- Xu Iy bang phuong phap hoa hoc nham fhay doI fnh chaf
hoa hoc cua chaf fhaI, dua no vo dang f nguy haI hon hoac khong
nguy haI.
Mof so phuong phap xu Iy hoa Iy co fho ap dung frong xu Iy CTH:
- Loc: Cac haf ran duoc gIu IaI o vaf IIou Ioc. Qua frnh Ioc
duoc fhuc hIon do chonh Ioch ap suaf do frong Iuc, ap suaf du hay do
chan khong.
- Ket tuu: Qua frnh chuyon chaf hoa fan fhanh dang khong
fan bang cac phan ung hoa hoc fao fua, fhuong dung kof hop voI qua
frnh fach chaf ran nhu Iang, Iy fam, Ioc.
- Oxy hou khu: NguoI fa fron chaf fhaI voI hoa chaf xu Iy do
fhay doI frang fhaI oxy hoa cua chaf can Iam gIam fnh doc haI.
- Buy ho: Phuong phap nay dung do fhu hoI chaf fhaI doc haI
co fho bay hoI hoac Iam gIam fho fch chaf fhaI.
- Oong run vu on d{nh chut thu: Phuong phap nay Iam
gIam fnh Iuu dong cua chaf fhaI doc haI frong moI fruong; Iam chaf
fhaI on djnh fho fch; gIam hoaf fnh; gIam bo maf fIop xuc voI moI
fruong; franh ro rI hay Ian fruyon.
ong ran Ia qua frnh bo sung vaf IIou vao chaf fhaI nham fao
non chaf ran. On djnh Ia qua frnh chuyon chaf fhaI vo dang on djnh
hoa hoc. Thuaf ngu nay cung bao gom ca khaI nIom dong ran nhung
cung bao gom ca vIoc bIon doI fhanh phan hoa hoa hoc cua chaf fhaI.
- Co djnh hoa hoc Ia bIon doI chaf doc haI fhanh dang moI f
doc haI hon.
- ao goI Ia qua frnh bao phu hoan foan hay su dung hang rao
bao khoI chaf fhaI bang mof chaf khac.
- Chaf kof dnh vo co fhuong dung Ia xI mang, voI, fhach cao,
sIIIcaf.
- Chaf kof dnh huu co fhuong dung Ia opoxy, poIyosfor, nhua
asphaIf, poIyoIofIn, uro formaIdohIf.


789
Bung 18.6. Trnb bay cac pbuong pbap xu /y boa /y oa cac /oai cbat
tbai tuong ung
6haI IhaI dor haI ang rhaI IhaI


ua Irnh
xu Iy
C
h
a
t

a
n

m
o
n

h
J

c
h
a
t

c
y
a
n
u
a

0
u
n
g

m
o
i

h
a
l
o
g
e
n

0
u
n
g
m
o
i

h
i

h
a
l
o
g
e
n

C
h
a
t

h
u
u

c
J

c
h
u
a

c
l
o

C
h
a
t

h
u
u

c
J

k
h
a
c

C
h
a
t

t
h
a
i

n
h
i
e
m

d
a
u

F
C
B
s

C
h
a
t

l
o
n
g

n
h
i
e
m

b
a
n

k
i
m

l
a
i

C
h
a
t

l
o
n
g

n
h
i
e
m

b
a
n

h
u
u

c
J

C
h
a
t

c
o

h
o
a
t

t
i
n
h

h
o
a

h
o
c

c
a
o

B
a
t

n
h
i
e
m

b
a
n

C
h
a
t

l
o
n
g

C
h
a
t

r
a
n

h
o
a
c

b
u
n

C
h
a
t

k
h
i

Loc x x x x x x x x x
Ket tua x x x
0xy x x x
0/one
hoa
x x x x x x
Bay hJi x x x x x x x
Bong ran x x x
0n dinh x x x x
1S.6.4.2 . Cuc phuong phup xu Iy sinh hoc
CTH cung co fho duoc xu Iy bang phuong phap sInh hoc o dIou
kIon hIou kh va yom kh nhu chaf fhaI fhong fhuong. Tuy nhIon, bo
sung chung IoaI vI sInh phaI fhch hop va dIou kIon fIon hanh phaI
duoc kIom soaf chaf cho. Qua frnh xu Iy sInh hoc hIou kh Ia qua frnh
hoaf dong cua vI sInh vaf chuyon hoa cac hop chaf huu co fhanh hop
chaf vo co frong dIou kIon co oxy. San pham sInh ra Ia CO
2
va H
2
O.
Qua frnh kj kh: Qua frnh xu Iy sInh hoc kj kh Ia qua frnh
bIon doI cac chaf huu co fhanh cac chaf vo co frong dIou kIon khong
co oxy. San pham cua qua frnh phan Ion Ia CH
4
, ngoaI ra con co
H
2
S, N
2
, NH
3
,H
2
va CO
2
.



790
1S.6.4.J. Cuc phuong phup nhiel
u. Dol
of Ia qua frnh oxy hoa o nhIof do cao bang oxy khong kh.
ang cach dof CTH, fa co fho gIam fho fch cua no don 80 90%.
NhIof do phaI cao hon 850
o
C. San pham cuoI cung Ia fro, CO
2
, nuoc
b. Su Jung chul lhui Joc hui Ium nhien Iieu
ay Ia phuong phap fIou huy chaf fhaI bang cach dof cung voI
nhIon IIou nham fan dung nhIof cho cac fhIof bj fIou fhu nhIof.
Iuong chaf fhaI bo sung vao Io dof co fho chIom 10 25% fong khoI
Iuong nhIon IIou.
c. Nhiel phun
NhIof phan Ia qua frnh phan huy bang nhIof frong dIou kIon
khong co oxy. CIaI doan mof Ia qua frnh kh hoa chaf fhaI bang cach
nung nong. CIaI doan haI Ia gIaI doan dof chay kh da sInh ra fruoc
do. San pham cuoI cung Ia fro va kh cua qua frnh dof.
1S.6.4.4 . Thui bo
Sau khI xu Iy, qua frnh con IaI mof Iuong can khong fho fIop
fuc xu Iy nhu fro cua qua frnh dof. Ion phap cuoI cung do gIaI quyof
chaf fhaI nay Ia fhaI bo an foan. ThaI bo an foan nghIa Ia chuyon
chaf fhaI vo dang f nguy haI hoI, dam bao khong co su ro rI, dI
chuyon frong moI fruong. Chaf fhaI can duoc Iam gIam hoaf fnh va
co djnh fruoc khI duoc dua vao moI fruong.
oI voI chaf fhaI doc haI, fhaI bo an foan duoc coI Ia phuong
phap Iuu fru an foan va f fon kom doI voI phan can con IaI. Cac fo
chuc phaI chung mInh duoc kha nang chuyon mon cung nhu fham
quyon fhuc hIon cong vIoc. Cac nha may hay co so san xuaf nho co
Iuong chaf fhaI fao ra fuong doI f non vIoc fu fIou huy raf fon kom
do do can fap frung vao cac nha may xu Iy fap frung hoac vao baI
chon Iap an foan. Co nhIou cach fhaI bo an foan: chon Iap hoac fhaI
vao gIong sau hay cac ham mo.
u. Chon Iup un loun: HIon nay, phuong phap fhaI bo fhong
dung nhaf Ia chon Iap an foan. Chon Iap Ia mof frong nhung bIon


791
phap co Iap chaf fhaI nham gIam fhIou kha nang phaf fan chaf fhaI
vao moI fruong. Trong qua frnh fhaI bo chaf fhaI doc haI, nguoI fa
kIom soaf duoc cac phan ung xay ra, cac chaf sInh ra frong khu vuc
fhaI va moI fruong xung quanh, fhuc hIon gIam saf moI fruong, bao
fr baI fhaI sau dong cua nham franh fIop xuc voI moI fruong frong
moI fnh huong ko ca khI co su co xay ra.
b. Thui bo xuong gieng suu: Cac CTH dang Iong duoc bom
qua cac duong ong xuong bon duoI dja fang xop va kho hoac kho nuf
cua cac vung daf da bon duoI cach xa fang nuoc. Chaf Iong ngam vao
fang xop va bj co Iap voI nguon nuoc. Phuong phap nay khong duoc
ap dung rong raI voI Iy do:
ChI ap dung duoc voI chaf fhaI doc haI dang Iong.
ChI ph khao saf dja fang khu vuc Ion.
18.?. CAC NGANH CONG NGHKP PHAT SNH NHK CTOH
18.?.1. Ngunh det nhuom
Nganh dof nhuom su dung hoa chaf chu you o cong doan nhuom
soI va vaI. Cac hoa chaf fhuc hIon nhung chuc nang cong ngho khac
nhau nhu:
Xu Iy bo maf soI vaI Iam fang kha nang hap fhu va gIu mau.
Tay frang soI va vaI.
Tro gIup cho qua frnh khuoch fan mau vao frong cac Io xop
cua soI va vaI.
Nhuom va In hoa.
Thuoc nhuom vaI fhuong co cac IoaI sau: fruc fIop, Iuu hoa, azo,
bazo, acId, hoaf fnh, hoan nguyon. Cong fhuc cac fhuoc nhuom hau
hof dou Ia chaf huu co mach vong phuc fap. V du: fhuoc nhuom fruc
fIop bonzIdIno co 4 vong bonzon, IoaI Iuu hoa fhuoc IoaI anIIIn Cac
fhuoc nhuom mang mau fhuong Ia nhom nIfrozo |NO), nIfro |NO
2
),
azo |N = N), carbonyI |> C = O). Cac fhuoc nhuom va In hoa hau
hof dou su dung dung moI. ung moI so gay doc cho cong nhan khI


792
fIop xuc. ung moI Iam fang kha nang khuoch fan cua fhuoc nhuom
frong moI fruong nghIa Ia kha nang gay doc fang.
Trong quI frnh dof nhuom cac cong doan phaf sInh nhIou
CTH nhaf Ia: hoa chaf fay va fro nhuom, fhuoc nhuom, hoI dung
moI va hoa chaf khI fIon hanh nhuom o nhIof do cao, kh doc phaf
sInh frong qua frnh chuan bj fhuoc nhuom va muc In. Trong nganh
dof nhuom CTH con phaf sInh fu cac chaf fro nhuom khong duoc
bIof fon cung nhu cong fhuc hoa hoc. Cac fhung dung hoa chaf khI
fhaI bo cung fao ra mof Iuong dang ko CTH.
Bung18.6. Qua trnb pbat sinb CTH tu nganb Jct nbuom
6ong doan 6haI o nhIam 6haI o nhIam nuor 6an ba ran,
ban ran
hau, tay, ho v0Cs B00, C00, kim loai, chat tay rua,
ho
XJ vai, ho tinh
bot
0et Khong co Khong co XJ sJi, dau thai
0iu ho v0Cs tu glycol
ether
B00 tu ho tan trong nuJc, ho tong
hJ, chat boi trJn, chat diet nam
moc

hgam kiem
bong
Khong co h cao, ha0h
hhuom v0Cs Kim loai, muoi, chat hoat dong be
mat, chat doc, cac chat nhuom
cation, mau, B00, C00, sulit,
axit/kiem, dung moi

n 0ung moi, axit
acetic tu cong
doan lam kho
SS, urea, dung moi, mau, kim loai,
B00

hoan tat v0Cs B00, C00, SS, cac chat dung moi vai vun
18.?.2. Ngunh den, den tu
O VIof Nam hIon nay noI chung va o Thanh pho Ho Ch MInh
noI rIong cong nghIop dIon fu chu you Ia Iap rap va san xuaf mach
In. HIon moI chI co mof so f co so san xuaf mach In, fuy nhIon frong
fuong IaI so Iuong cac co so san xuaf so fang Ion nhIou.


793
Cong ngho san xuaf mach In su dung raf nhIou hoa chaf, dac
bIof frong cong doan chup quang hoa mach In va cong doan an mon
ban dong mach In. Hoa chaf su dung frong cong ngho mach In bao
gom: IoCI
2
, CuCI
2
, H
2
SO
4
, HCI va cac dung moI huu co, chu you Ia
IoaI dung moI mach do fay dau mo fron ban mach In nhu xyIon.
Mof so cong doan gay o nhIom frong nganh san xuaf mach In
nhu sau:
Bung 18.8. Qua trnb pbat sinb CTH tu nganb san xuat macb in
6ong doan 6haI IhaI kh 6haI IhaI Iong 6haI IhaI ran
Chuan bi
mach in
Bui, hJi axit, v0Cs 0ung dich axit va dung
dich kiem thai
Bun va ban mach in
hong
Ma ban
mach
0ung dich ma chua
dong, dung dich xuc
tac, dung dich axit thai,
nuJc xuc rua be ma
Bun, can be ma va
bun xu ly nuJc thai
n mach hJi chat huu cJ va
mu axit
0ung dich trang mach
thai, chat khang, dung
dich khac, dung dich
axit thai, nuJc thai co
kim loai
0ung moi dung lam
sach ban mach, bun
xu ly nuJc thai
Ma dien Mu axit, mu amoniac,
v0Cs
huJc thai chua chi,
chat thai an mon, chat
han ung, dung dich
khac, dung dich ma,
dung dich trang
Bun, can lang be ma
va bun xu ly nuJc
thai
han hu v0Cs, CFCs Xi han
0an mach
va han
v0Cs, CFCs Bui han, dung moi Xi han, kim loai
18.?.3. Ngunh sun xuut pn vu uc quy
HIon nay co mof so quI frnh cong ngho san xuaf pIn khac nhau,
fIou bIou Ia quI frnh san xuaf pIn kho. Trong cong ngho nay nguoI fa
su dung HgCI
2
do Iam chaf chong phan cuc. Qua frnh fhIou kof dIon
cuc Ia kof dnh bof graphIf bang nhua fhan da. Nhua fhan Ia fo hop


794
cua raf nhIou hop chaf huu co, dac bIof Ia cac hop chaf huu co da
vong non khI nung so xay ra qua frnh chay. Nou qua frnh chay
khong hoan foan fh day chnh Ia nguon gay o nhIom VOCs va PAHs.
Cong doan fron bof duong cuc fu fhan cung gay o nhIom dang
ko do phaf fan bof fhan mjn vao khong kh. Cong doan cho fao ban
cuc ch co su dung cac hoa chaf bof ch, bof oxIf ch, H
2
SO
4
dac
Cong doan cho fao vo bnh cao su co san sInh mof so chaf frong qua
frnh Iuyon va Iuu hoa.
18.?.4. Ngunh sun xuut cuc sun phum tu cuo su
Nguyon fac cua nganh san xuaf cac san pham fu cao su Ia fu cao
su song dom nghIon fron voI chaf phu gIa fao hon hop dong nhaf
fruoc khI dua vao khuon op fhuc hIon qua frnh Iuu hoa. Vo co ban,
cao su song, du Ia cao su fu nhIon hay cao su nhan fao, dou Ia nhung
chaf fro o dIou kIon fhuong, chI co nguy co do baf chay. Nhung hoa
chaf hay phu gIa cho qua frnh hnh fhanh san pham cao su raf phuc
fap, bao gom:
Iuu huynh: Ia phI kIm fon faI duoI dang bof, khong fan frong
nuoc, nhung Ia nguyon IIou do chay va do fhang hoa frong fu nhIon.
Chaf xuc fIon: duoc dua vao san pham cao su voI fI Io 0,62
0,64%. Co nhIou dang chaf xuc fIon khac nhau nhung vo co ban dou
Ia nhung chaf co dang amIn hay carbamaf huu co mach vong. Cac
chaf nay fon faI o dang bof ran va co muI dac frung.
Chaf Iam gIam kha nang oxy hoa cua san pham: con goI Ia
chaf chong Iao hoa, duoc su dung voI khoI Iuong Ion fron 3,5%. Hau
hof chung Ia san pham huu co dang dan xuaf cua phonoI co kha nang
Iam gIam hoac ngan ngua qua frnh oxy hoa hoac su xam nhap cua
nuoc. Thong fhuong fon faI duoI dang bof ran.
Cac chaf don va dau hoa doo, chaf Iam mom, acId sfoarIc,
chaf chong fu Iuu Tong cac chaf nay vao khoang 20% so voI cao su.
Trong so nay fh kom oxIf duoc su dung nhIou nhaf, co 8% so voI
Iuong cao su. OxIf kom Ia chaf do phan fan vao khong kh do nho va
cung Ia chaf fuong doI hoaf dong frong moI fruong khong kh. Mof


795
fac nhan nua Ia dau hoa doo. Khac voI chaf hoa doo dung cho nhua,
dau hoa doo dung cho cao su co nguon goc fu cong ngho cho bIon dau
fhong. IoaI chaf fhaI nay fon faI duoI dang dau quanh, f bay hoI,
khong fan frong nuoc va dac bIof Ia kha nang chay raf manh. Chaf
don fhuong su dung nhaf Ia muoI fhan don. Trong fruong hop cho fao
san pham cao su chju Iuc cao va chong maI mon fh Iuong muoI fhan
su dung co 60% so voI cao su. MuoI fhan co dac fnh Ia raf mjn va raf
nho non Ia fac nhan o nhIom moI fruong quan frong.
Xang cong ngho: duoc su dung co 2,5% fron fong Iuong san
pham. Xang cong ngho Ia chaf do bay hoI, do chay, nhIof do soI
khoang 80 110
0
C, ham Iuong Iuu huynh nho hon 0,025%, ham Iuong
hydrocarbon nho hon 3%. o duoc su dung frong qua frnh Iuu hoa chu
khong phaI dof frong dong co kn non xang cung co fac haI nhu cac
IoaI hoa chaf khac, muc do fac dong phu fhuoc vao vIoc su dung va ho
fhong fhong gIo cua nha may cung nhu cong ngho san xuaf.
Cac IoaI dung moI duoc su dung voI khoI Iuong Ion fruoc khI Iuu
hoa va so chuyon hoan foan vao moI fruong khI fhuc hIon Iuu hoa.
ay Ia nguon gay o nhIom raf Ion doI voI moI fruong khong kh va
anh huong fruc fIop don suc khoo cong nhan fIop xuc. oI voI co so
su dung xang pha ch fh kha nang o nhIom cang Ion.
Cac cong fy san xuaf san pham fu cao su hIon nay dou co khau
fhao va Iap khuon fhu cong hoac ban fu dong, do do cong nhan
fhuong fIop xuc fruc fIop voI cac san pham sInh ra fu qua frnh Iuu
hoa dac bIof Ia frong cong ngho san xuaf xam Iop o fo. VoI IoaI san
pham nay fh koo so gan kof cao su va vaI voI nhau. Toan bo Iuong
dung moI su dung cho koo so fhoaf ra moI fruong Iao dong. Nou
khong co kIon fruc cong nghIop fh Iuong dung moI fch fu so gay fac
haI don suc khoo cong nhan.
Khu vuc can Iuyon cao su Ia noI ma cong nhan phaI fIop xuc
fruc fIop voI muoI fhan, cac oxIf kIm IoaI, chaf mau va chaf phu gIa.
o raf mjn non vIoc fhao fac fruc fIop frong cac khau can dong chnh
Ia nguon fIop xuc gay nguy haI don suc khoo cong nhan. TIop xuc voI
fhan va Iuu huynh frong fhoI gIan daI cung gay nhIom doc man fnh
cho nguoI Iao dong.


796
18.?.5. Ngunh sun xuut cuc sun phum tu chut deo
Com cac nganh san xuaf nhua, muf, fam bong P oI voI cac
co so san xuaf muf xop fron co so poIy urofan, nguyon IIou do san
xuaf chnh Ia TI |foIuon Isocanafo) mof hoa chaf doc va duoc su
dung voI so Iuong Ion. San xuaf chaf doo con baf nguon fu cac kh
dau mo, formaIIn, nhua urophor cung Ia fac nhan gay doc cho con
nguoI khI fIop xuc.
18.?.6. Ngunh vut leu xuy dung
Su vo sInh va gom su su dung nguyon IIou chu you Ia SIO
2
, va
foIpaf duoc nghIon raf nho. ay Ia nguon phaf fan gay cac bonh vo
phoI. Nguyon IIou do fao mau raf da dang chu you Ia mau vo co nhu
oxIf Zn, So, Pb..., Ia nguon phaf fan vao khong kh khI phun Ion san
pham. Vaf IIou fam Iof hIon faI con su dung amIang dang soI crIsofIn
Ia IoaI da bj cam su dung. AmIang gay bonh vo ung fhu phoI.
18.?.?. Ngunh co khI, luyen km vu houn then km lou
Cong ngho cho fao co kh o VIof Nam duoc danh gIa vao hang
cong ngho don gIan va Iac hau nhaf. Hoaf dong san xuaf frong nganh
co kh noI chung khong co su fhaI hoa chaf vao moI fruong fru khI
frong day chuyon co cong ngho ma, xu Iy bo maf kIm IoaI |son
nhuom). Nganh ma dIon su dung raf nhIou hoa chaf dang muoI kIm
IoaI co doc fnh cao nhu: CrO
3
, CdCI
2
, MnCI
2
, ZnCI
2
, Nuoc fhaI fu
khau xu Iy bo maf noI chung va khau ma dIon noI rIong co cac kIm
IoaI nhu Cr, NI, Zn, Cd va cac doc fo khac nhu CN

, dau khoang va
do acId, do kIom cao KhI khong co su phan dong fof fh su kof hop
gIua haI dong fhaI chua cyanua va acId so fao non kh HCN bay vao
khong kh gay fac dong fruc fIop don suc khoo nguoI Iao dong. Tu cac
bo xu Iy hoI xuf, HCI, H
2
CrO
4
gay anh huong don cong nhan. Cac co
so co quI mo nho fhuong su dung cong ngho ma cyanua |Zn, Cu, Cd,
Ag, Au) fhaI ra cac kIm IoaI nang vao moI fruong.
KIm IoaI nang fhuong fac dong don cong nhan fhong qua vIoc
ngam vao da khI fIop xuc. oI voI vIoc ma crom fhong fhuong fIon hanh
o nhIof do 40
0
va hoI cua acId cromIc xam nhap vao phoI cua cong nhan
gay bonh. Crom fhuong duoc bIof don nhu chaf gay ung fhu va gay ngo
doc fhan kInh. Cr
+6
gay ung fhu phoI frong khI CrO
3
gay bong cho ho ho


797
hap. HCN co fho gay nhIom doc nang va chof sau vaI phuf fIop xuc do co
do IInh dong cao. HoI kom hay muoI kom gay dau dau va sof.
Cong doan son bo maf gay o nhIom nghIom frong do su dung
nhIou hoa chaf mang doc fnh cao. Vaf IIou son fhuong Ia hop chaf
cao phan fu frong khI dung moI fhuong anh huong xau don suc khoo
nguoI fIop xuc. O VIof Nam hIon son dung moI duoc su dung nhIou hon
son nuoc. ung moI do pha son cong nghIop fhuong Ia ToIuon,
TrIcIoroofhyIon, XyIon, fhyI acofafo, OP Nhu vay ca son va dung
moI dou Ia nguon dua CTH vao moI fruong.
18.?.8. Ngunh sun xuut guy
Cac cong ngho faI sInh gIay fao nhIou chaf fhaI do fay muc In
dua nhIou doc fo vao moI fruong nuoc. Nuoc fhaI fu qua frnh fay rua
bof chua nhIou xuf gay do kIom cho nuoc.
18.8. QAN LY CHAT THA OOC HA O TP HO CH MNH
18.8.1 Nguon phut snh
Toc do phaf frIon cong nghIop hIon faI o Thanh pho Ho Ch
MInh raf Ion. So IIou fhong ko cua VIon KI fhuaf nhIof doI va bao vo
moI fruong cho fhay Iuong chaf fhaI vao nam 2000: VoI 30,000 x
nghIop cong nghIop vua va nho, 800 nha may Ion frong va ngoaI khu
cong nghIop, Iuong chaf fhaI cong nghIop phaf sInh moI nam Ia raf
Ion. o khong co so IIou fnh cho nhung nam fIop fhoo, do du doan
duoc Iuong chaf fhaI sInh ra co fho dua vao foc do phaf frIon cua
cong nghIop |khoang 14%/ nam).
Bung 18.9. Du bao kboi /uong cbat tbai pbat sinb nam 2010 oa 2020
TaI Irong o nhIam Ianlnam 8TT hguon rhaI IhaI ran rong nghIap
ham Z010 ham Z0Z0
1 Khu che xuat va cac khu cong nghie ta trung G4O,OOO 1.7OO,OOO
2 Cac nha may lJn nam rieng le 15O,OOO 4OO,OOO
8 Cac loai hinh cong nghie vua va nho 1.2OO,OOO 8.OOO,OOO
Tong 1.OOO,OOO 5.1OO,OOO
Chat thai doc hai (chiem khoang 2O%CTCh) 8O8.OOO 1.O2O,OOO
(Nguon. Vicn K tbuat nbict Joi oa bao oc moi truong tbang 212000.


798
Thoo dIou fra cua So Khoa hoc cong ngho TPHCM, hIon co 10
hoaf dong cong nghIop chnh phaf sInh CTH faI Thanh pho bao
gom: nganh cong nghIop Iuyon kIm va xI ma, fram bIon dIon, fon fru
dau va kh dof, nha may nhIof dIon su dung dau, san xuaf fhuoc fru
sau, san xuaf gIay va bof gIay, cong nghIop dof nhuom, san xuaf gIay
dop, cong nghIop fhuoc da, cong nghIop dIon fu, hoa chaf, san xuaf
duoc pham, sua chua bao fr xo; do Ia cac nganh cong nghIop chnh
cua fhanh pho. Iou do duoc fho hIon fron bang 18.10.
Bung 18.10, Ty /c cbat tbai Joc bai trong cbat tbai cong ngbicp o TPHCM
6haI IhaI dor haI 8TT hganh
Thanh phan 6Th Ty Ia so voI Ihanh phan
khong dor haI(%)
1 Che bien thuc ham O O
2 0et nhuom, in vai Thung chua hoa chat, muc in 8O,4
8 May mac O O
4 0a va gia da Thung chua hoa chat 1O,O
5 Thuy tinh
G 0iay, in giay Ban in hu, muc in 84,8
7 0o, my nghe 0on danh vecni O,2
8 Bien tu Xi han chi, ban mach dien tu 87,O
O Luyen kim
1O 0ia cong cJ khi 0ie lau dau nhJt 28,O
11 hoa chat va lien quan
den hoa chat
Xi kim loai nang, cac loai bao
bi chua hoa chat, hoa chat hu,
can lang chua hoa chat kim
loai nang, duJc he ham
75,2
12 Cao han tu Bao bi, can hoa chat 8O,O
18 hganh khac
14 Tram xu ly nuJc thai Bun thai cua cJ sJ xi ma, giay,
det nhuom
4G,7
(Nguon. CENTEMA TPHCM


799
Co fho xom xof kha nang phaf sInh CTH o mof so nganh dua
fhoo bang duoI day.
Bung 18.11. Mot so oi Ju cbat tbai Joc bai pbat sinb trong san xuat
cong ngbicp
hganh san xuaI hoar d}rh vu 6ar IoaI rhaI IhaI dor haI
San xuat hoa chat va cac hong thi
nghiem
Cac chat axit va cac chat kiem
Cac chat tay rua manh
hoa chat doc hai
Cac chat thai hong xa
XuJng bao duJng va sua chua o to SJn thai co chua kim loai nang
Xang, dau
Cac ac quy axit chi hu hong
Cac chat tay rua manh
Che tao va xu ly kim loai SJn thai co chua kim loai nang
Cac chat axit va chat kiem manh
Cac chat thai co chua xyanit
Can ba chua kim loai nang
Xu ly boc xit Bun do
San xuat chlorine Thuy ngan
Cong nghie in Cac muc in chua kim loai nang
Cac chat thai tu ma dien
Cac chat tay rua manh
San xuat do da Chat thai chua toluen va ben/en
Cong nghie giay Cac chat tay rua de bat lua
Cac chat axit va chat kiem manh.
San xuat my ham va chat tay rua Bui kim loai nang
Cac chat tay rua de chay
Cac chat axit va chat kiem manh.
San xuat do go va noi that Cac chat tay rua de bat lua
Cac chat rua manh


800
Cong nghie nhuom Cadmium, axit khoang, thuoc nhuom
Thuoc da 0ung moi crom
Trang him, rua anh 0ung moi, axit, bac
Cong nghie xay dung SJn thai chua kim loai nang, de bat lua
Cac chat tay rua manh
Cac chat axit va chat kiem manh
` HIon faI so IIou vo chaf fhaI cong nghIop frong do co chaf fhaI
doc haI dang Iong khong fho fhong ko duoc. Co fho chung duoc fhaI
bo fhoo ho fhong fhoaf nuoc.
18.8.2. Thu gom, vun chuyen
+ Cac co so san xuaf vua va nho
+ Cac co so san xuaf quI mo Ion bon ngoaI khu cong nghIop va
khu cho xuaf
+ Trong cac khu cho xuaf va khu cong nghIop
18.8.3. Luu tru
Chaf fhaI cong nghIop co xu huong duoc fhu gom boI cac cong fy
moI fruong dja phuong hoac cong fy fhu gom khac ma khong duoc gIu
IaI noI phaf sInh.
+ Luu gu tu nguon: VIoc Iuu gIu CTH faI cac co so raf
phuc fap va khong fho fhuc hIon quan Iy.
+ Luu gu tu cuc co so xu ly CTOH: Cac co so xu Iy CTH
hIon nay co dIou kIon non vIoc Iuu gIu fhoo quI djnh fuong doI do
dang, fuy nhIon cung co mof so cong fy, do cong fac gIam saf cua co
quan nha nuoc khong chaf cho, non quan Iy Iuu gIu co phan IoI Iong.
18.8.4. Xu ly
oI voI chaf fhaI Iong, do chua fhong ko duoc non khong fho
fhuc hIon quan Iy. Co kha nang IoaI chaf fhaI nay da duoc fhaI bo
vao nuoc fhaI. HIon co 12 cong fy fhu gom va xu Iy CTH fron dja
ban TPHCM, nou moI cong fy co kha nang fhuc hIon hof cong suaf xu


801
Iy cua mnh fh Iuong CTH duoc xu Iy moI ngay Ia khoang 24 fan.
Con so nay fhuc fo da khong duoc nhu vay. VoI Iuong phaf sInh
CTH hIon nay fh foan Thanh pho moI ngay fhaI ra 122 fan |so IIou
nam 2002). Nhu vay, 98 fan chaf fhaI moI ngay fuong duong 35600
fan moI nam khong fho duoc Iuu gIu foan bo. VIoc Iuu gIu CTH an
foan can phaI co dIou kIon co so vaf chaf dam bao, boI v CTH con
Ia fac nhan gay faI nan hay chay no. VIoc fhaI bo CTH fhoo con
duong chon Iap nhu chaf fhaI fhong fhuong hay duoc do bo baf hop
phap Ia dIou hIon nhIon xay ra.

TA LK THAM KHAO
1. . IaCroga & PhIIIIp I. uckIngham, Ha:arJous Wastc Managcmcnt.
2. Hoi tbao oc cbat tbai Joc bai o cac kbu cong ngbicp trong Jicm
pbia Nam o ong Nai, 200J.
3. PCS.TS Nguyon uc KhIon, Quan /y cbat tbai Joc bai, NX Xay
dung, 2004
4. CS.TS Pham Ngoc ang, Quan /y moi truong Jo tbj oa kbu cong
ngbicp.

"" ChI nhan co su cong fac cua Nguyon Nhaf Truong






802
CHONG 19


OC HOC MOI TRNG TRONG NHA,
VAN PHONG
(Ecotoxicology in House and Office)
19.1 GO THK
O nhIom moI fruong ngay cang duoc quan fam v nhung anh
huong nghIom frong cua no don suc khoo con nguoI. Chung fa dang
phan nan va fap frung gIaI quyof o nhIom khong kh bon ngoaI,
nhung khong kh frong nha ban fh nhu fho nao7 IoaI doc chaf
khong kh nao co fho Iam ban om o ngay frong nha mnh7 Sau hang
chuc nam caI fhIon chaf Iuong khong kh ngoaI froI, don Iuof chaf
Iuong khong kh frong nha fro fhanh van do dang duoc quan fam.
Cac nghIon cuu cho fhay rang, fhoI gIan song cua nhIou nguoI chu
you Ia o frong nha |co fho fu 8090% doI voI can bo Iam vIoc frong
cac van phong va fhuong Ia 50% doI voI nhung nguoI Iam vIoc ngoaI
froI hoac san xuaf fruc fIop). o vay, o nhIom frong nha co anh
huong raf Ion don suc khoo con nguoI. Chung fa van fhuong nghI
rang, o nhIom ngoaI froI co fac dong manh hon o nhIom frong nha
nhung fhuc ra dIou chung fa van nghI chI Ia su Iam fuong. V vay,
nhan fhuc vo su anh huong fIom fang o nhIom frong nha, hay con goI
Ia o nhIom noI fhaf, Ia raf dang duoc quan fam.
oI voI cac nuoc dang phaf frIon dIou nay IaI cang dac bIof
quan frong. Kof cau nha o nhIou nuoc khong khoa hoc, fhIou fhong
fhoang. Nha o chaf choI Ia you fo fao dIou kIon cho cac moI nguy

803
hIom fang Ion. NhIou nuoc o vung nhIof doI hoac can nhIof doI, kh
hau nong va am cung Ia dIou kIon phaf sInh cac fac nhan gay o
nhIom gay doc sInh hoc frong nha. Tuy nhIon, fac haI cua o nhIom,
gay doc frong nha va frong phong Iam vIoc van chua duoc danh gIa
hof. Va day Ia van do raf dang quan fam, ko ca o nuoc fa.
19.2. TNH HNH O NHKM TRONG NHA, VAN PHONG
o chung mInh o nhIom va doc haI frong nha khong fhua g o
khong kh ngoaI pho, chung fa Iam phop so sanh.
O nhem trong nhu so vo o nhem ngou tro
on canh mof so chaf duoc dua fu bon ngoaI vao nhu CO
2
, cac
hop chaf chua nIfo, ch.. do kh fhaI gIao fhong, buI bam mang fhoo
vI khuan gay bonh fh cung co nhIou chaf phaf sInh ngay frong nha
co nguon goc fu nhIon hoac fong hop khong kom phan nguy hIom. o
Ia radon nguyon fo phong xa fhuong phaf ra fu non daf, cac oxIf
nIfo, CO, formaIdohIf, khoI fhuoc Ia, cac dung moI huu co do bay hoI...
Taf ca nhung chaf nay dou nguy haI don suc khoo cua con nguoI.

HInh 19.1. Cac cbat Joc trong nba
jNguon. ao Anb Xuan]

804
Tnh hnh o nhIom o nhIou nuoc fang Ion fhoo muc do do fhj
hoa. an so fang nhanh, dIon fch daf bnh quan fhoo dau nguoI ngay
cang gIam va do fIof kIom nang Iuong |chI ph vao vIoc Iam maf va
suoI am), cac foa nha duoc fhIof ko cao fang hon, kn hon. o vay,
khong kh frong nha kom fhong fhoang, do am cao, nong do cac chaf
o nhIom frong nha ngay cang fang. Thom vao do, cac san pham gIa
dung frong nha nhu do go, fham, hoa chaf saf frung, Iam sach nha
vo sInh, bop dun hoac fhuoc dIof con frung frong nha nhu kIon, gIan,
may dIou hoa nhIof do, may huf am faf ca dou co fho fro fhanh
nguon gay o nhIom.
TaI noI Iam vIoc, cung voI nhung frang fhIof bj fron, cac may vI
fnh, may phofocopy, anh sang don huynh quang cung anh huong
don suc khoo con nguoI. VIoc Iap daf cac cua so kn mf cang Iam
fang su phu fhuoc vao ho fhong dIou hoa khong kh. Ho fhong nay co
fho fro fhanh moI fruong fhuan IoI cho su phaf frIon cua nam moc va
cac vI khuan gay bonh. Nam 1986, o mof khach san faI PhIIadoIphIa,
vI khuan IogIonoIIa pnoumophIIIa phaf frIon frong phoI da Iam fhIof
mang 34 daI bIou du hoI fhao onh Cuu chIon bInh. Can day
|6/1996), VIon nghIon cuu xay dung My fIon hanh phan fch mau o
nhIom frong nha va ngoaI froI doI voI mof so chaf gay o nhIom chu
you va kof Iuan, cac chaf o nhIom frong nha cao hon han cac chaf o
nhIom ngoaI froI, cu fho nhu sau:
Bu ng 19.1. Mo t so cbat ga y o nbicm trong nba oa ngoa i troi ta i mo t Jja Jicm
6haI o nhIam hgoaI IroI (glm
8
) Trong nha (mglm
8
)
0ioxit nitJ 74O 184O (dun bang dien)
2575 (dun bang ga/)
Formaldehit O,OO2 O,O2
Cac chat huu cJ bay hJi O,O2 O,2
(Nguon. Vicn Ngbicn cuu xay Jung, My,1006
19.2.1. O nhem ngou tro
o co su fham nhap fhuong xuyon qua cac ko ho, do mo cua do
fhong gIo fu nhIon non o nhIom ngoaI froI Ia mof nguon goc va co

805
IIon quan maf fhIof don o nhIom frong nha. Ong khoI cac nha may
ngay dom fhaI xuong cac khu vuc dan cu dong duc, dong o fo chay
khong ngung nghI fron duong fhaI mof Iuong kh fhaI raf Ion. Man
buI va kh fhaI fron mof Thanh pho co fho gay o nhIom ca mof vung
rong gap 50 Ian dIon fch ban fhan no.
HoI chung om nha cao fang duoc To chuc y fo fho gIoI cong
nhan Ian dau fIon vao nam 1982 Ia mof IoaI bonh pho bIon hIon nay
do muc do do fhj hoa ngay cang cao. Cuc bao vo moI fruong My cong
bo hoI chung nay fron foan fho gIoI da fhIof haI foI 60 fy !S moI
nam do phaI nghI om va gIam nang suaf Iao dong. Nguyon nhan cua
hoI chung om nha cao fang cung Ia cac chaf fhoaf ra fu vaf IIou xay
dung nhu Iop chong chay, cach nhIof, chaf kof dnh, chaf gan, son,
fham, cung nhu cac chaf do nhan vIon Iam vIoc fao ra nhu CO
2
, khoI
fhuoc Ia, cac chaf bay hoI do koo xjf foc, chaf khu muI, nuoc hoa, fhuc
pham... Khuynh huong su dung may dIou hoa khong kh faI cac van
phong cung Ia mof nguyon nhan v chung fch fu do am, gay nam
moc va phaf sInh cac vI khuan gay bonh nhu dau maf do, vIom
hong... Nhung nguoI Iam vIoc frong phong dong kn fhuong bj hoI
chung om nha cao fang gap doI nhung nguoI Iam vIoc frong nha mo
cua so.
NgoaI ra, cac may van phong cung Ia nguon phaf ra nhung chaf
co haI. May phofocopy khI hoaf dong dIon ap cao fhuong phong dIon
frong khong kh fao fhanh ozon dac bIof nguy hIom. May vI fnh phaf
ra fu fruong non fuy fhoI gIan Iam vIoc voI may nhIou hay f ma co
fac dung co haI don suc khoo. No co fho gay ra cac bonh frung ca,
bonh oczoma, nhuc maf. NgoaI ra song fu fruong cua may co fho gay
roI Ioan qua frnh fhaI nghon.
O nuoc fa, o nhIom moI fruong cung da foI muc bao dong khan
cap, dac bIof faI fhu do Ha NoI va Thanh pho Ho Ch MInh. HIon
nay, 4 quan noI fhanh cu cua Ha NoI co 68 nha may, x nghIop, cac
huyon ngoaI fhanh co 43. Cac nha may x nghIop hnh fhanh mof so
khu cong nghIop Thuong nh, VInh Tuy, MaI ong, ong Anh VoI
co so san xuaf nhu vay fh cach day may chuc nam, moI fruong
khong kh Ha NoI cung chua dang Io ngaI. Nhung gIo day, nhIou ao

806
ho cua Ha NoI bj Iap, dan cu gIa fang va Thanh pho bj bo fong hoa,
gach hoa qua nhanh. Cac nha may qua cu ky, Iac hau, fhIof bj hong,
khong duoc doI moI cong ngho da fro fhanh ganh nang doI voI moI
fruong. Trung bnh mof nam, cac nha may ngoaI fhanh su dung
75.000 fan fhan, 11.000 fan xang dau. TaI cac khu cong nghIop, nong
do kh CO
2
qua fIou chuan cho phop fu 36 Ian |fIou chuan cho phop
Ia 35 mg/m
3
), nong do buI qua 26 Ian |fIou chuan cho phop Ia 35
mg/m
3
).
NgoaI cac nha may, x nghIop, hoaf dong gIao fhong van faI Ia
mof nguyon nhan gay o nhIom khong kh. TaI cac fruc duong gIao
fhong chnh |duong CIaI Phong, Nguyon TraI, Nguyon Van Cu, Io
uan) moI gIo co fu 18003600 xo co gIoI qua IaI o duong xau,
hop, xo co gIoI phaI Iuon fhay doI foc do cang Iam fang kh doc haI.
Kof qua khao saf cho fhay buI Iang gap 4360 Ian, buI ch gap 614
Ian gIoI han cho phop. O nhung noI cach xa duong khoang 70m, nong
do CO
2
, NO
2
, buI Iang dou qua fIou chuan cho phop. Ha NoI con bj o
nhIom nang do nuoc fhaI cua bonh vIon, nha may chua duoc xu Iy.
Thanh pho Ho Ch MInh co 700 x nghIop Ion, 30,000 co so san
xuaf fhu cong nghIop phan Ion dou fhIou phuong fIon xu Iy chaf fhaI.
Hang nam, cac co so san xuaf fhaI vao moI fruong uoc fnh khoang 390
fan SO
2
, 260 fan CO
2
, 173 fan hydrocacbon, 70 fan andohIf. Kom fhoo
do Ia buI daf ban 5,085,1mg/m
3
vao mua mua va 7,88,0 mg/m
3
vao
mua kho. Toan Thanh pho co 1598 km duong gIao fhong voI 1.050,000
xo co |1996). ChI rIong 950,000 xo may o Thanh pho hang nam fhaI ra
moI fruong 2.200 fan SO
2
, 25 fan buI ch va cac IoaI kh doc.
19.2.2. Tuong quun o nhe m ngou tro vu o nhe m trong nhu
Truoc hof phaI noI rang, moI fruong frong nha khong bao vo
cho nguoI o frong nha khoI fac haI cua bau khong kh bon ngoaI. oI
voI cac kh hoaf fnh nhu SO
2
va O
3
, nong do cua chung frong nha co
fho fhap hon, song fuy fhuoc vao chnh nong do cua SO
2
ngoaI froI.
Thoo mof nghIon cuu o My, khI nong do SO
2
cao, fy Io cua no o frong
nha va ngoaI froI |ky hIou I/O) nam frong khoang 0,30,5. Nhung khI
nong do SO
2
ngoaI froI fhap fh fy Io I/O Ion foI 0,70,9. oI voI ozon,

807
fy Io I/O fhuong Ia 0,10,3 |nhung cung co fruong hop foI 0,7). o Ia
khong ko fruong hop frong nha co su dung cac fhIof bj khI hoaf dong
phaf sInh ozon nhu may huf buI, may Ion hoa hoac may phofocopy
fhuong duoc frang bj faI cac van phong.
NO
2
Ia mof chaf kh hoaf dong kom hon. Nou frong nha khong
co nguon phaf sInh ra NO
2
fh fI Io I/O nhIom fhuong duoI 0,1. Tuy
nhIon, dIou nay khong fhuc fo, v nou frong nha dung Io suoI dIon, fy
Io I/O nhIom Ion don 0,38, con nou co dun nau bang bop gaz, bop dau
fh nong do NO
2
so vuof ngoaI froI don 23 Ian hay hon nua.
CO Ia kh kha fro. Nou khong co nguon frong nha co fho coI
nhu no f fham nhap. Nhung nou dung bop gaz hay bop dau fh nong
do cua no cao hon nong do ngoaI froI, fham ch khI fhong gIo khong
fof no co fho nguy hIom don fnh mang.
Cac IoaI hydrocacbon fhuong gay o nhIom ca frong nha va ngoaI
froI. Song frong nha fhuong co cac vaf IIou chua dung moI huu co non
fy Io I/O Ion foI 1,51,9. Ty Io I/O Ion nhaf doI voI cac chaf dang haf
nho II fI bj hf vao phoI co fho frong khoang 0,33,5. Ham Iuong cac
chaf dang haf nay phu fhuoc vao cac hoaf dong frong nha nhu dun
nau hoac huf fhuoc. Mac du radon frong moI fruong ngoaI froI duoc
phaf fan fu daf va da, nhung nong do cua no cuc ky fhap, va nong do
frong nha cao gap hang ngan Ian.
IormaIdohIf Ia chaf gay o nhIom co maf khap noI. Nong do
ngoaI froI cao Ia do chung duoc fhaI ra fruc fIop fu kh fhaI cua cac
dong co va nhung phan ung hoa hoc fhu cap cua cac chaf co frong kh
quyon. Trong nhung ngay suong mu, nong do formaIdohIf Ion foI
0,1ppm, song o cac Thanh pho dong xo co cung chI Ion don 0,01
0,03ppm. Nong do formaIdohIf frong nha, fuy fhoo nguon va dIou
kIon moI fruong co fho fu 0,02 don 1ppm hay hon nua. Nhu vay,
nguoI song frong nha co fho phaI hf fho bau khong kh co ham Iuong
chaf nay cao hon hang fram Ian so voI bon ngoaI.
Chnh v cac nguyon nhan fron, khong kh frong nha va ngoaI
froI khac nhau raf dang ko vo chung IoaI cung nhu nong do chaf o
nhIom. Cac chaf o nhIom ngoaI froI chu you Ia SO
2
, O
3
, ch, phan hoa

808
va nhung hoa chaf huu co. Cac chaf o nhIom frong nha chu you Ia
formaIdohIf, radon, amIang, acroIoIn, cac chaf huu co, cac vI sInh vaf
va cac chaf co nguon goc sInh hoc. MoI fruong frong nha va ngoaI
froI gIong nhau o CO, NO
x
, CO
2
, cac chaf dang haf nho nhu aorosoI,
cac chaf huu co va bao fu nam moc.
Nhung su khac nhau vo fy Io chaf o nhIom I/O Ia do hoaf fnh
hoa hoc cua cac chaf o nhIom bon ngoaI, dIou do xac djnh kha nang
fham nhap cua chung vao noI fhaf, su co maf cua nhung nguon gay o
nhIom frong nha, kof cau foa nha va cach bao duong nham Iam gIam
su frao doI gIua moI fruong frong nha va ngoaI froI.
19.2.3. O nhem trong nhu o nong thon
O cac nuoc dang phaf frIon, nong fhon Ia vung raf nghoo. Nha
cua xay dung khong hop Iy, khong khoa hoc. op dun nau ngay bon
canh nha o, fhong gIo kom. MoI fruong khong kh frong bop dun nau
kha gIong voI moI fruong cac phong sInh hoaf. Tnh fron quy mo
foan fho gIoI, mof nua so ho dung chaf dof sInh khoI gom cuI |fhan
cay, canh vun), vo cay, Ia cay, cac pho IIou cua cay frong |nhu rom ra,
baI ma, fhan cac cay nong nghIop), cua cong nghIop do go |vo bao,
maf cua). Mof so nuoc nhu An o, PakIsfan con dung phan suc vaf
phoI kho.
O nong fhon nhu nuoc fa, frong fong so nang Iuong fIou fhu fh
64% dung vao vIoc dun nau, 4% cho fhap sang, 7% cho hoaf dong
ngho phu, 22% do so cho nong pham, 3% vao vIoc van chuyon. Co cau
nhIon IIou o nong fhon An o gom 68,5% Ia cuI, 16,9% dau, 8,3%
phan suc vaf, 23% fhan, 0,6% dIon va 3,4% cac IoaI khac.
Qua frnh chay fhuong fao ra mof Iuong dang ko chaf gay o
nhIom, chu you Ia cac haf Io Iung |aorosoI), CO, bonzopyron Cac haf
Io Iung frong kh quyon co kch fhuoc fu 0,01 m hoac Ion hon nghIa
Ia vo khoI Iuong fhay doI fu 10
5
don 10
15
mm. NoI chung, chI nhung
haf <0,5m frong kh quyon Ia quan frong. Cac haf khoI, bo hong
fhuong raf nho, hnh cau frong khI buI co hnh dang khong dong dou
va fhuong bj fch fu. Co 3 you fo cua aorosoI fac dong don suc khoo Ia

809
su phan bo kch fhuoc haf, nong do haf frong 1 don vj fho fch khong
kh va fhanh phan hoa hoc cua chung.
Kch fhuoc haf Ia mof dac frung quan frong do xac djnh do doc
fIom fang cua chung v no quyof djnh su Iang dong cua haf frong phoI
va duong ho hap. Cac haf do cuI khI chay phaf ra dou co kch fhuoc
nguy hIom |<10m). KhoI gom nhung haf hnh cau kch fhuoc fu 0,05
1m; 90% khoI do dof rom co kch fhuoc 2 m.
CO Ia san pham chay khong hoan foan khI fhIou khong kh
hoac khI nhIof do chay qua fhap. KhI chaf dof co do am cao va gIau
chaf huu co fh fao fhanh Iuong Ion hon hop bay hoI, sInh ra CO,
chaf bay hoI va haf CO raf doc. Nong do cao gay chong maf, dau dau,
fham ch gay fu vong, v kof hop voI homogIobIn Iam mau maf kha
nang van chuyon oxy. KhI ham Iuong CO vuof qua 500 ppm, nguoI fa
fhay buon non, kho fho, roI Ioan chuc nang nao va cac baf fhuong vo
fIm mach.
onzopyron hnh fhanh do chay khong hoan foan cac chaf huu
co fu fhuc vaf. Cac nguyon IIou gIau hydrocacbon fhom khI chay
fhuong sInh ra chaf huu co da nhan gay ung fhu va cac chaf phonoI
raf doc. Nhom cac chaf huu co da nhan gay ung fhu phoI va dof bIon
frong cac fh nghIom fron suc vaf.
Thoo kof qua dIou fra cua khoI bop doI voI phu nu do VIon
NghIon cuu quoc gIa vo suc khoo va ngho nghIop o An o cho fhay:
phu nu nau nuong frong 3 gIo IIon frong bop dun bang cuI va fhong gIo
kom co haI fuong duong voI huf 20 bao fhuoc Ia frong mof ngay. Nhung
kof qua dIou fra o An o cho fhay su fIop xuc cua nguoI nau bop doI
voI haf Io Iung Ia 5mg/m
3
, cao hon 20 Ian so voI fIou chuan cho phop
cua WHO va chnh phu An o. TIop xuc voI CO Ia 51 ppm, cao hon
fIou chuan cho phop 3 Ian; fIop xuc voI bonzopyron Ia 160ng/m
3
, bang
muc cho phop o nhung Thanh pho cua cac nuoc phaf frIon.
Muc do o nhIom fhay doI fhoo vj fr frong nha bop. ChIou cao
fang fh muc o nhIom cung fang. Nha bop Iop ngoI f bj o nhIom hon
nha Iop rom ra. O nhIom mua dong cao hon mua ho. O nhIom CO
buoI sang cao hon buoI chIou.

810
O vung nong fhon, maf do gIao fhong f hon, xa cac khu cong
nghIop non chaf Iuong khong kh ngoaI froI co fho fof hon. Song o
nhIom frong nha khong kom nghIom frong, dac bIof Ia o cac nuoc
dang phaf frIon, nha cua foI fan, fIon nghI sInh hoaf kom, bop o
ngay frong nha, su dung cac chaf pho fhaI fhuc vaf |cuI, fro nua, rom
ra ) mof so nuoc con dung phan suc vaf phoI kho Iam chaf dof IaI
khong co ong khoI do fhoaf hoI kh doc.
19.3. KHA NKM O NHKM GAY OOC KHONG KH TRONG
NHA, VAN PHONG
Khong kh frong nha anh huong don faf ca moI nguoI va no
fhuong fap frung cac chaf o nhIom cao hon khong kh ngoaI froI. Tuy
nhIon, chung fa co fho gIam duoc su o nhIom kh frong nha.
Kbong kbi trong nba gay tac Jong xau Jcn con nguoi nbu tbc nao:
Cac foa nha ngay cang duoc xay dung kn gIo hon do gIu nang
Iuong. Co nhIou cach do gIu cho kh nong hay Ianh khong fhoaf khoI
nha nhu fhIof Iap cac cua so chan gIo va cach Iy bao, dung fham hay
cac vaf IIou bon do bjf kn cac kho ho va cac IoI mo khac, Iam am
nha bang cach dof dau Iua, go, fhan da hay cac kh fu nhIon. Tuy
nhIon, khI gIu cac kh nong hay Ianh frong nha fuc Ia chung fa fu daf
mnh frong moI fruong o nhIom, doI khI con phaf sInh nhIou van do
khac.
Trung bnh, con nguoI fraI qua 90% fhoI gIan cua ho frong nha
|cong so, nha, fruong hoc..), 65% frong so do Ia o gIa dnh. Nhung
nguoI do bj anh huong boI o nhIom nhaf Ia nhung nguoI o nha nhIou
nhaf, do Ia fro om, phu nu co fhaI, nguoI gIa va ca nhung nguoI mac
bonh kInh nIon. Tro om can Iuong khong kh nhIou hon 50% fron 1
pound can nang so voI nguoI Ion. Thoo PA, do o nhIom frong nha co
fho cao hon o nhIom ngoaI froI fu 2 don 5 Ian. Sau mof vaI hoaf dong
fh co khI o nhIom frong nha cao gap ca fram Ian so voI bon ngoaI.
Co nhIou nguon gay o nhIom frong nha, bao gom cac chaf hoa
hoc, san pham fay rua, fhuoc dIof con frung. Mof Iuong chaf o nhIom
khac duoc fao fhanh fu vIoc nau nuong, fam gIaf hay gIu am/Ianh

811
nha. Co nhIou phuong phap do gIam nguy co o nhIom kh frong nha
va caI fhIon chaf Iuong khong kh fho.
Lam tbc nao Jc bict rang kbong kbi trong nba Jang gay nguy
bicm cbo suc kboc cua ban:
Thong fhuong raf kho xac djnh IoaI chaf o nhIom hay nguon o
nhIom nao Ia nguon gay bonh cho con nguoI, ngay ca khI ban bIof
chac rang khong kh frong nha dang co van do. NhIou kh o nhIom
frong nha khong fho duoc xac djnh bang cac gIac quan cua con nguoI
|chang han nhu nguI muI) va cac frIou chung gay ra khong ro rang,
doI khI IaI kha gIong nhau, dIou nay gay fhom nhung kho khan cho
vIoc xac djnh cac nguyon nhan chnh. Mof so frIou chung IaI chI bIou
hIon ra ngoaI sau mof vaI nam. Thong fhuong, cac frIou chung cua
nhung bonh do o nhIom kh frong nha Ia nhuc dau, mof moI, chong
maf, buon non ngua muI, dau fhanh quan fac dong nghIom frong
hon Ia cac bonh hon suyon, roI Ioan ho hap va ung fhu.
Tro om fhuong do bj fac dong cua su fhay doI moI fruong hon
nguoI Ion, va boI v chung dang phaf frIon non cang do bj anh huong
boI cac hIou ung do. onh hon Ia mof fruong hop frong dIom. Khoang
8,9 frIou fro om o My frong fong so hon 12.4 frIou nguoI bj anh
huong boI bonh hon moI nam. Van do o nhIom khong kh duoc baf
dau nhac don qua mof vaI fhong ko vo moI fruong khong may kha
quan. Thoo nghIon cuu cua PA, frung bnh, khong kh frong nha
chua Iuong o nhIom cao hon fu 25 Ian ngoaI froI. Trong fruong hop
dac bIof, con so do co fho Ia 100 Ian.
Trong nghIon cuu vo cac hop chaf huu co bay hoI |VOCs), mof
IoaI doc chaf hoa hoc frong khong kh, !y ban bao vo nguoI fIou dung
My da chI ra rang, nou nhu khong kh ngoaI froI chI chua duoI 10
VOCs fh frong nha con so do Ia 150 VOCs. PA da xop van do o
nhIom khong kh frong nha vao nhom nam hIom hoa moI fruong co
anh huong Ion don suc khoo con nguoI. VIon nghIon cuu khoa hoc
quoc gIa My |NafIonaI AcadomIy of ScIonco) da uoc Iuong rang, nuoc
cua ho da phaI maf fu 15 don 100 frIou do Ia cho vIoc cham soc suc
khoo doI voI cac bonh co nguon goc do o nhIom kh frong nha.

812
Mac du cac IoaI kh co ban fm fhay o frong nha khac nhau o
noI nay hay noI khac nhung nhn chung chaf Iuong khong kh frong
nha khong cao Ia do bon nguyon nhan co ban sau:
IoaI vaf IIou ma chung fa dung do xay dung va frang bj cho
ngoI nha. Nhung dInh fhu hIon daI chua mof Iuong cac vaf IIou fong
hop da dang don dang kInh ngac, fu nhung fam fham va nom cao su
don nhung fam van op da duoc xu Iy hoa sInh hoc. Kh fhaI fu cac
vaf IIou nay, chnh Ia nhung hop chaf hoa hoc fu bon frong chung, bj
pha vo dan va fhaI ra khong kh mof cach fu fu o dang cac kh doc
haI.
Nhung hoa chaf duoc su dung do Iam sach va bao fr nha.
NhIou nguoI da Iam dung cac chaf Iam sach co nguon goc fu dau mo
va cac san pham doc haI khac nhu fhuoc dIof con frung, fhuoc fay
rua, khu muI khong kh. Cac san pham nay fao ra mof Iuong cac chaf
doc haI khI su dung va do IaI mof Iuong du, Iuong nay duoc hoa fan
vao khong kh fhoo fhoI gIan. VIoc ung dung mof cach rong raI cac
hop chaf hoa hoc vao cac san pham dung frong nha da Iam fang ca
vo so Iuong cac chaf o nhIom khong kh doc haI Ian nong do cua
chung.
KI fhuaf xay dung hIon daI. Cac can nha ngay nay duoc cach
Iy fof hon va kn hon baf cu can nha nao fruoc day. Iou nay fhuan
IoI cho vIoc gIu nang Iuong. Tuy nhIon no IaI khong fof chuf nao doI
voI chaf Iuong khong kh frong nha boI v no khong dam bao duoc su
Iuu fhong kh day du do IoaI bo cac chaf o nhIom doc haI hoac pha
Ioang chung frong moI fruong, do do ma chaf Iuong khong kh fro
non xau dI.
Cac fhIof bj dof nong nhu Io suoI, may nuoc nong, bop gas,
nou khong duoc bao fr va fhong gIo dung cach, so fhaI vao khong
kh mof so san pham phu fu buI, bo hong va don ca nhung kh gay
chof nguoI nhu cacbon monoxIdo.
Mac du cac nha khoa hoc da dua ra khoang 900 IoaI kh o
nhIom khong kh, ko ca cac kh moI phaf sInh nhung fhoo fhong ko
fh hau nhu cac chu nha khong nhan fhuc duoc fam quan frong cua

813
chaf Iuong kh frong nha. o Ia boI v o nhIom khong kh raf kho
nhan bIof. NhIou chaf o nhIom khong co muI hoac muI raf nho. Mof
dIou nua Ia con nguoI raf do fhch nghI voI cac muI do non fhuong
khong quan fam don chung.
19.4. TAC NHAN GAY NHKM TRONG NHA NGYKN NHAN
VA TAC HA
19.4.1. Cuc chut o nhem guy doc hu trong nhu
19.4.1.1. RuJon
Go theu: Radon duoc fm fhay vao nam 1900 do IrIodrIch
rnsf orn, nguoI uc. Iuc dau Radon co fon Ia NIfon, fhoo phaf am
IafIn Ia nIfons, nghIa Ia foa sang, con fon radon duoc dung vao
nam 1923. Radon Ia mof chaf kh khong mau, khong muI, khong vj,
co fnh phong xa fu nhIon |1,2,3,4) cao.
Radon Ia mof kh hIom, sInh ra frong qua frnh phan huy phong
xa radI co frong quang uran cung nhu mof so chaf khoang |granIs,
schIsf, daf sof, da voI, non daf). Radon co chu ky ban huy Ia 3,8 ngay,
frong chuoI phan huy fao fhanh mof day cac nguyon fo co fhoI gIan
song ngan. Radon fro vo maf hoa hoc. Mof radon dI vao khong kh
fruoc khI phan huy fhanh bon san pham co chu ky ban huy ngan.
HaI frong so do co chu ky ban huy khoang 30 phuf, phaf ra haf |fuc
haf nhan Ho mang dIon fch duong) va haI san pham phaf ra fIa
|fuc oIocfron) khI phan ra.
NgoaI ra, nhung haf nay co fho fach ra oIocfron fu nhung phan
fu fch dIon goI Ia Ion. o mang dIon, chung co fho nhanh chong fac
dung voI cac haf Io Iung ran hoac Iong frong khong kh, hnh fhanh
nhung uerosol phong xu. Ia IoaI kh don nguyon fu non radon raf
do xam nhap vao cac vaf IIou fhong dung nhu gIay, fhuoc da, pIasfIc
mong, cac buc franh va fhach cao, bo fong, bang go va hau hof cac
vaf dung cach Iy khac.
Radon fan frong nuoc va cac dung moI huu co kha fof. Radon
khong fro hoan foan ma co fho fao ra cac dang phan fu bon vung voI
nhung vaf IIou fch dIon am cao. Radon duoc xom Ia IoaI kh hIom khI
no xuaf hIon o mof vaI dang dong vj. Tuy vay, chI co haI IoaI dong vj

814
duoc xom Ia quan frong duoc fm fhay frong moI fruong xung quanh
Ia radon 220 va radon 222. radon 222 duoc fao fhanh fu cac hoaf
dong phaf xa cua uranIum 238 con radon 220 duoc fao fhanh fu su
phong xa cua fhorIum 232. Radon 222, co fhoI gIan phan ra Ia 3,8
ngay, Ia san pham phan huy fu nhIon cua uranIum va ch. Cac san
pham nay khong o dang kh ma o dang nhung Ion hay nguyon fu doc
Iap hay bam dnh vao cac haf buI. Radon IaI fIop fuc phan huy fao ra
cac san pham con.
Nguon goc rudon: Kh radon Ia IoaI kh phong xa duoc fao ra
mof cach fu nhIon va fhuong sInh ra fu su phaf xa cua uranIum.
Trong mof so fruong hop dac bIof fh nuoc gIong cung Ia nguon chua
radon. Chung fhaI radon vao khong kh frong nha khI con nguoI su
dung nuoc cho cac muc dch sInh hoaf. Mof so IoaI vaf IIou xay dung
nhu da granIfo, bo fong cung co fho fhaI ra radon nhung khong dang
ko. O nhIom radon fu daf van Ia chu you nhaf.
Nong do radon frong cac cao oc dou cao. Iou nay Ia do hIon
fuong chonh Ioch ap suaf, khIon cho radon bj huf Ion pha fron fu
nhung vof nuf fron non daf, san nha. Cung do hIon fuong chonh Ioch
ap suaf gIua frong nha va ngoaI froI |do chonh Ioch nhIof do gay ra),
radon fu ngoaI fham nhap vao frong nha. Ham Iuong radon frong
nha, v vay, Iuon cao hon ngoaI froI, v du faI My frung bnh cao hon
25%, dac bIof o bang CoIorado foI 50%.
Ap suaf khong kh frong nha fhuong nho hon ap suaf khong kh
bon ngoaI non ngoI nha dong vaI fro nhu mof bnh chan khong huf
cac kh bon ngoaI vao, frong do co radon. Radon Ion IoI qua cac ko
nuf cua non mong hoac cac ko ho xung quanh cac ong dan dI fu bon
ngoaI vao frong nha.
Iuong radon frong nha con phu fhuoc vao fho daf cua ngoI nha,
fnh chaf dja chaf frong vung co fhuan fIon do radon boc hoI hay
khong va fnh frang non mong cua ngoI nha. o vay ma nhung phong
fhap, nhaf Ia nhung phong o fang ham, Iuong radon fhuong kha cao.
Iuong radon frong nha cung fuy fhoo do fhoang kh cua nha do.

815
Anh huong cuu bu trong nhu den suc khoe con nguo
Nong do radon frong khong kh duoc do bang pco Cur frong mof If
khong kh |pCI/I). Mof pCI bang 0,037 do phan ra haf nhan frong 1
gIay. Muc do fIop xuc cua nguoI voI radon duoc do bang muc do Iam
vIoc |vorkIng IovoIs, vIof faf WI) hoac muc do Iam vIoc frong fhang
|vorkIng IovoI monfhs, vIof faf WIM). Mof WIM fuong duong voI nuc
fIop xuc 680 WI gIo. Ho so can bang hoac fy Io cac san pham phan
ra cua radon fhuong Ia 0,5 o frong moI fruong noI fhaf |dao dong
frong khoang 0,3 0,8).
HIon nay, o My fIou chuan bonh ngho nghIop fIop xuc voI radon
Ia 4WIM, nghIa Ia du nong do radon fhap nhung fIop xuc Iau daI fh
cung raf nguy hIom. o fIof kIom nang Iuong, con nguoI fhuong xay
dung nha raf kn, v vay ma mof so nha co muc phong xa do Radon
Ion don muc nguy hIom va nhung nguoI song frong ngoI nha do so co
nguy co mac bonh ung fhu cao hon muc frung bnh. Iuong phong xa
ma ho hap fhu co khI fuong duong voI Iuong phong xa ma nhung
nguoI IIon Xo song frong vung ChocnobyI da hap fhu Iuc Io nay no
vao nam 1986 va fhaI cac chaf phong xa ra ngoaI khong kh. Nha o
My co muc radon khong nho. Iuong phong xa nhung nguoI frong nha
bj nhIom do kh radon fuong duong voI ba Ian Iuong phong xa ma ho
hap fhu Iuc dI chup hnh Xquang.
Thoo nghIon cuu cho fhay nhung nguoI huf fhuoc Ia dac bIof do
bj anh huong cua radon va do mac ung fhu phoI hon. KhI hf fho, kh
radon dI vao phoI. Mof khI da vao sau bon frong, nang Iuong radon
no vo ra pha huy mang phoI, gay ung fhu. Khoang fhoI gIan fu Iuc
fIop xuc voI radon don khI phaf bonh co fho Ia mof vaI nam. Kha
nang mac ung fhu phu fhuoc nhIou vao: 1) Iuong radon co maf frong
nha, 2) fhoI gIan o faI nha, 3) fnh frang huf fhuoc Ia.
Nguy co chu you cua radon Ia ung fhu phoI va kha nang mac
bonh nay phu fhuoc vao nong do radon frong khong gIan noI fhaf.
PA fnh foan, nou mof nguoI song 70 fuoI, frong do 75% fhoI gIan
cua cuoc doI Ia song frong nha fh muc nguy hIom nhu sau:


816
Bung 19.2. oc bai cua raJon trong nba tbco nong Jo
hong do radon Mur do mar banh Irong 100 nguoI
4 Ci/L khong khi
2O Ci/L khong khi
2OO Ci/L khong khi
1 5 nguJi
G 21 nguJi
44 77 nguJi
(Nguon. EPA, 2000
VoI nong do radon Ia 200 pCI/I khong kh, PA canh cao rang
du chI song frong can nha do 10 nam fhoI fh kha nang mac bonh
ung fhu phoI so Ia 14 don 42 nguoI frong so 100 nguoI. NoI cach
khac, nou fIop xuc voI nong do radon 200 pCI/I khong kh fh con
nguoI so phaI chju muc ung fhu phoI khong khac g mof nguoI huf 4
bao fhuoc Ia moI ngay. TIop xuc voI nong do radon 20 pCI/I khong
kh cung fuong duong voI huf fu 12 bao fhuoc Ia moI ngay.
Nhung nguoI nghIon fhuoc Ia fIop xuc fhuong xuyon voI radon
frong khong gIan noI fhaf fh muc nguy hIom cang fang. Tro om nhay
cam voI cac chaf doc va chaf phong xa hon nguoI Ion non nguy co
mac bonh cao hon. Nhung nguoI song o fang frof cung phaI chju dung
phong xa radon cao hon cac fang fron v nong do radon gIam fhoo
chIou cao.
19.4.1.2 . FormuIJehil
Go theu: Cung vao fhoI gIan phaf hIon o nhIom amIang
frong khong kh frong nha |xom chuong 10), nguoI fa nhan fhay
formaIdohIf cung Ia chaf o nhIom pho bIon. Cung gIong nhu amIang,
formaIdohIf duoc dung nhIou frong cong nghIop va cac san pham fIou
dung va v vay no co maf o khap noI.
Cac vaf IIou xay dung va do dac frong gIa dnh va cong so ca
dung formaIdohIf Ia: van san, panoI, do go |ban gho, fu, gIuong, gIa
do fron fuong) vach ngan fu xo soI, cac fam cach nhIof, cach am xop
fu nhua uroformaIdohIf do op fuong. Taf ca nhung san pham fron
dou dung nhua chua formaIdohIf |phonopIasf hoac amInoIasf) hoac
Iam chaf kof dnh, hoac son phu bo maf.

817
Nhua uroformaIdohIf khong bon vo maf hoa hoc. Chung co fho
gIaI phong Iuong formaIdohIf fu do, chua phan ung hof con Iuu IaI
frong san pham cung nhu do su fhuy phan cua chnh poIymor. Thong
fhuong, formaIdohIf fu do co maf frong nhung nha dI dong |koo fhoo
o fo do dI nghI vao cuoI fuan) do su dung qua nhIou vaf IIou fong hop
hay o nhung can nha cu Ia do fhuy phan cac fam go op, go dan va
cac do dac bang go nhan fao |op maf cua, vo bao, vaf IIou soI) hoac do
vach ngan, fuong op go op.
Cuc nguon chInh thu ru Iormuldeht: Cac san pham go op:
nhung san pham go op, dac bIof Ia nhung san pham co chua koo dan
uroa formaIdohIf, Ia mof nguon fao formaIdohIf. Nhung san pham
nay bao gom nhung mIong van nho do Iof san, Iam cac ngan koo, fu,
do dac, cac IoaI gIay dan fuong. Trong cac nha va van phong nguon
formaIdohIf manh nhaf Ia cac fam xop uroformaIdohIf dung do cach
nhIof, cach am, op fuong hoac vach ngan gIua cac phong.
Vao nhung nam dau fhap nIon 60, nhIou bao cao da nou ra
vo vIoc cac san pham soI, vaI voc, gIay chong fham gay ra hIon fuong
dj ung cho con nguoI. Nhung bao cao nay khong duoc chap nhan
frong nhung nam gan day khI cac nha may dang fung buoc gIam
Iuong formaIdohIf. Cac IoaI vaI soI sau nay cung chI duoc fhom vao
mof Iuong raf nho chaf nay.
Cac nguon dof: vIoc dof go, dau Iua, fhuoc Ia cac IoaI kh fu
nhIon va cac dong co dof frong |nhu xo o fo) cung fhaI ra mof Iuong
nho formaIdohyddo, do do cung gop phan fao ra nguon formaIdohIf
frong khong kh frong nha.
My pham, son, Iop phu ngoaI va mof vaI IoaI gIay chong
fham: Iuong formaIdohIf fhaI ra fu san pham nay raf f va nong do
fhap. Tuy nhIon, van co mof so nguoI nhay cam va bj dj ung voI chung.
Chaf cach Iy bof uroa formaIdohIf
Cac san pham nhu fham hay vaf dung bang fhach cao:
Nhung san pham nay khong chua formaIdohIf khI con moI nhung
chung IaI co kha nang huf formaIdohIf phaf ra fu cac san pham khac.

818
Sau do chung phaf fhaI fro IaI chaf nay khI nhIof do, do am frong
phong fhay doI.
Hum luong Iormuldeht trong buu khong khI trong nhu:
Ham Iuong formaIdohIf frong bau khong kh frong nha fhuong o muc
co fho do duoc. Nhung khao saf faI cac foa nha van phong o My cho
fhay nong do formaIdohIf vao khoang 0,040,06 ppm. Ham Iuong
formaIdohIf frong khong kh o mof so dja dIom dac bIof Ion raf cao
nhu san xuaf go op hoac dong do dac bang go op phaI fIop xuc voI
formaIdohIf o nong do fu 1 don 2,5 ppm.
Cac nha Iuu dong dung nhIou vaf IIou fu nhua uroformaIdohIf.
ong kn cua va dung khong kh fuan hoan fh ham Iuong
formaIdohIf raf cao, dao dong fu 0,01 don 3 ppm. Con cac can nha
dung fam cach nhIof cach am fu nhua xop uroformaIdohIf, nong
do formaIdohIf fu 0,01 don 4 ppm, frung bnh fu 0,03 don 0,15 ppm.
Nong do HCHO gIam fhoo fhoI gIan, va cao nhaf o nhung can nha
moI xay dung.
NgoaI ra, nong do HCHO frong moI fruong noI fhaf con chju
anh huong cua cac you fo moI fruong, bao gom nhIof do va do am
fuong doI frong nha, su chonh Ioch nhIof do frong nha va ngoaI froI,
foc do gIo.. va nong do nay fang fhoo nhIof do va do am, fac dong cua
nhIof do raf co y nghIa. Nou nhIof do fang 68
o
C fh nong do HCHO
fang gap doI, va do am fuong doI fang 3070%, Iuc do nong do HCHO
fang 40%. Nong do formaIdohIf cung IIon quan don nhIof do ngoaI
froI, no fhap nhaf frong nhung ngay Ianh va nhIou gIo.
Tuc dong cuu Iormuldeht trong khong khI trong nhu den
suc khoe: IormaIdohIf Ia chaf kh khong mau, co muI cay, gay cam
gIac nong raf frong maf va cuong hong, gay buon non va kho fho nou
fIop xuc voI chung o nong do cao |fron 0,1 ppm). Su fap frung
formaIdohIf cao co fho Iam fang nguy co mac bonh hon suyon cho
nguoI. No cung Ia nguyon nhan gay ra bonh ung fhu o dong vaf va ca
o nguoI.
Mof vaI frIou chung co IIon quan foI nhIom formaIdohIf: chay
nuoc maf, chay muI, cam gIac nong raf o maf, muI, cuong hong, nhuc

819
dau, mof moI. ay cung Ia nhung frIou chung fhuong gap khI bj Ianh,
cum hoac do cac nguon o nhIom khong kh frong nha khac gay ra.
Nou nhung frIou chung nay gIam dI khI ra ngoaI va fro IaI khI ban
fro vo phong fh chung fo co su o nhIom formaIdohIf frong nha va
can co bIon phap Iam gIam chung xuong.
Kha nang chju fac dong doc haI cua formaIdohIf phu fhuoc vao
su nhay cam cua fung nguoI. a so cam fhay cay maf, muI va hong
khI fIop xuc voI moI fruong ma nong do formaIdohIf Ia 0,1 ppm don
3ppm. Song nou fIop xuc IIon fuc voI formaIdohIf nong do fu 2ppm fro
Ion, formaIdohIf baf dau pha huy Iop bo maf cua muI, Iam gIam kha
nang fhanh Ioc cac chaf ban va vI frung cua ho ho hap, dan foI cac
bonh duong ho hap. ang duoI day fong kof cac fac dong cua
formaIdohIf don co fho o nhung nong do khac nhau.
Bung 19.3. Tac Jong Joc bai Jcn suc kboc cua jorma/Jcbit o nong
Jo kbac nbau
Tar dong hong do ppm
Khong thay gi O,O O,O5
Thay mui dac trung O,O5 1,O
Kich thich mat O,O1 2,O
Kich thich duJng ho ha tren O,1 25
Tac dong den hoi 5 8O
Sung hoi, viem hoi 5O 1OO
Tu vong >1OO
|Nguon. EPA,1006)
Thoo mof nghIon cuu moI day vo fac dong cap fnh cua formaIdohIf
voI nguoI khong nghIon fhuoc, su kch fhch maf, muI va hong fang
Ion dan khI nong do HCHO fu 0,5 ppm foI 3 ppm. Nhung frIou chung
nhu kho fho, dau dau, mof moI, chuc nang phoI gIam fho hIon o ca
nhung nguoI song frong nha va Iam vIoc o van phong.
IormaIdohIf gay ung fhu muI doI voI chuof fh nghIom, fuy chua
co kof Iuan ro rof fron nguoI. 20 cong frnh nghIon cuu gan day nhaf
cua PA da coI formaIdohIf Ia co kha nang gay ung fhu. Mof dan

820
chung khac vo kha nang gay ung fhu cua formaIdohIf Ia no co fho bo
gay mach AN, gay dof bIon va Iam fhay doI nhIom sac fho.
Nhung nghIon cuu djch fo hoc vo formaIdohIf moI gIoI han frong
so cac nha gIaI phau, uop xac, nghIon cuu gIaI phau hoc va fo bao hoc
cung nhu o cong nhan Iam vIoc fruc fIop voI formaIdohIf voI nong do
fu 0,1ppm foI 5ppm da fhay mof fy Io fu vong dang ko do ung fhu
mIong va vom hong. NguoI fa da fhong bao vo su xuaf hIon ung fhu
ho fIou hoa, da day, ruof non, fuyon fuy, bang quang, fhan, da, ung
fhu mau va ho bach huyof khI fIop xuc voI formaIdohIf. Co faI IIou
con noI rang formaIdohIf kof hop voI hydrocIorua fao ra
bIscIomofyIon, gay ung fhu phoI.
Tu nhung dan chung fron co fho kof Iuan rang co nguy co mac
bonh ung fhu do fIop xuc Iau daI voI formaIdohIf. Tuy nhIon, nguy co
ay phu fhuoc vao ham Iuong formaIdohIf frong nha. Trong mof so can
nha, nguoI fa da phaf hIon ham Iuong HCHO cao ngang voI noI san
xuaf, dac bIof frong nhung nha moI xay dung, song gIam dan va sau
1,2 nam fh khong phaf hIon HCHO nua, fuy fhuoc do am, nhIof do
va cac you fo khac.
Mot so ben phup ngun nguu vu gum doc hu
Iormuldeht trong khong khI trong nhu: Su Iua chon phuong
phap do gIam Iuong formaIdohIf duoc coI Ia duy nhaf cho moI fnh
huong. Sau day Ia mof vaI phuong phap do gIam Iuong formaIdohIf
frong nha:
Tang su frao doI kh bang cach cho khong kh fu bon ngoaI
vao frong nha nhIou hon. VIoc fang Iuong kh vao nha don muc cuc
daI so fao ra su pha Ioang Iuong formaIdohIf co frong nha.
ao dam rang ho fhong fhoaf kh cua foa nha Iam vIoc voI cong
suaf foI da. Iou nay gIup IoaI bo cac kh frong nha kha hIou qua.
CIam do am frong nha
jf kn cac bo maf san pham co phaf ra formaIdohIf bang
cac vaf IIou khong chua formaIdohIf.
IoaI bo cac san pham dang phaf formaIdohIf vao khong kh
frong nha. KhI cac vaf dung nhu fham, fhach cao co fho hap fhu
formaIdohIf fh chung cung so fhaI IaI formaIdohIf khI co dIou kIon

821
fhch hop. NoI chung, ham Iuong formaIdohIf co fho duoc gIam xuong
nou fang fhom su fhong gIo frong fhoI gIan du daI.
Teu chuun Iormuldeht khong khI trong nhu: Xac djnh
fIou chuan an foan cua formaIdohIf khong phaI vIoc do dang. Cuc An
foan va y hoc Iao dong My |OSHA) gIoI han muc do fIop xuc cua cong
nhan khI nong do HCHO 1ppm Ia 8 gIo/Ian. Taf nhIon, fIou chuan
ngho nghIop khong fho dung do ngoaI suy ra muc an foan cho nhung
nguoI song frong nhung can nha co mof ham Iuong HCHO nao do,
voI fhoI gIan fu 14 don 24 gIo/ ngay, 7 ngay mof fuan, IaI khong chI
Ia nguoI Ion fuoI khoo manh ma con ca nguoI gIa va fro om. Tuy vay,
o mof so nuoc da co quy djnh vo fIou chuan chaf Iuong khong kh vo
ham Iuong HCHO nhu an Mach, Ha Ian, CHI uc va IfaIIa. Cac
fIou chuan do vao khoang 0,10 ppm. Canada fam fhoI chap nhan fIou
chuan 0,10 ppm va muc fIou Ia 0,05 ppm. My chua co fIou chuan
HCHO doI voI khong kh frong nha. HIop hoI Ky su xay dung dua ra
fIou chuan fu nguyon 0,10 ppm va rIong bang CaIIfornIa Ia 0,05 ppm.
19.4.1.J. Cuc chul buy hoi huu co
Go theu: Cac chaf huu co bay hoI |VoIafIIo OrganIc Compounds
VOCs) bao gom mof so raf Ion cac chaf khac nhau, co maf frong moI
fruong noI fhaf o nhIof do phong. Chung duoc dung Iam dung moI
frong cac san pham fIou dung. So Iuong cac chaf VOCs fhuong gap
hon ca, voI nong do vuof qua 0,001ppm frong khong kh frong nha,
Ion foI 350 chaf, fhoaf ra fu moI vaf IIou va san pham fhong dung
nhu vaf IIou xay dung, son va vocnI, nhIon IIou, san pham fIou dung,
fhuoc saf frung gIa dung.
VOCs chIa fhanh haI nhom: nhom fron co so dau mo va nhom
dung moI cIo hoa. Nhom fron co so dau mo noI chung co o cac san
pham nhu son, koo dan, cac chaf mau, chaf gan |maffIf), chaf ba
fuong, chaf chong dof. Cac dung moI cIo hoa Ia fhanh phan cua xI
danh bong do go, son phun, chaf fay son, cac chaf fay quan ao |gIaf
kho).
Cac nghIon cuu faI an Mach vo chaf Iuong khong kh frong
nha o va van phong da chI ra su co maf cua fron 40 chaf huu co chu
you Ia ankaI C8C13, ankyIbonzon C6C18 va focpon. Cac chaf
fhuong gap nhaf Ia foIuon, pInon va xyIon. KhI fm hIou chaf fhoaf ra

822
fu 42 IoaI chaf IIou xay dung, cac nha nghIon cuu Thuy Ion da phaf
hIon 22 chaf huu co khac nhau. o Ia nhung hydrocacbon boo va
fhom cung nhu cac dan xuaf cua chung. MuoI chaf co nong do cao
nhaf Ia foIuon, 3xyIon, nbufyIaxofaf, nbufanoI, nhoxan, 4
xyIon, ofoxyofyIaxofaf, nhopfan va 2xyIon. Nhung chaf nghI ngo co
kha nang ung fhu Ia ndocan, nundocan, ndodocan, pInon,
caron, IImonon, ofyIbonzon, sfyron, 2propanon, 2bufanoI, n
propanoI va 1,2dIcIoofan. Trong mof nghIon cuu khac vo o nhIom
noI fhaf faI 40 can nha bang Toxas da phaf hIon foIuon, ofyIbonzon,
nxyIon, pxyIon, nonan, cumon, bonandohIf, mosrfyIon, docan,
IImonon, 22 mofyInaphfaIon. Tru foIuon, xyIon va bonzaIdohyf, nong
do frung bnh duoI 20g/m
3
. Nong do frung bnh cua foIuon Ia fu 45
don 160g/m
3
. Nhu vay nong do VOC frong nha fhuong cao hon nong
do cua chung o ngoaI froI fu 5 don 10 Ian. VIoc nhan dIon nguon goc
cua VOC raf kho khan va co fho noI nong do chua phaI o muc bao
dong. Trong da so fruong hop nong do cua VOC fhap hon nong do cho
phop |ThroshoId IImIf VaIuoTIV) hang chuc Ian. ang duoI day
fhong ko cac VOC fhuong gap frong moI fruong noI fhaf va nguon
goc cua chung.
Bung 19.4. Nguon pbat sinb cac bop cbat VOC
LoaI Th du hguon phaI sInh
hydrocacbon Froan, butan,
hexan, limonen
hhien lieu nau nuJng va suJi am, aerosol, cac
chat tay quan ao, dau nhJn, chat mau, chat
thJm
hydrocacbon
halogen hoa
Metyl cloroorm,
metylen clorua
Aerosol, chat xong hJi, chat lam lanh, chat
tay dau mJ, chat tay quan ao.
hydrocacbon
thJm
Ben/en, toluen, xylen SJn, vecni, keo, cac chat tay rua gia dung,
lam sach, tay mui toilet.
Ancol Etanol, metanol Chat lau kinh cua so, sJn dung moi, chat ket
dinh, hJi thJ.
Xeton Axeton SJn, vecni, chat tay sJn, chat ket dinh (keo)
Andehit Formaldehit, nonanal Chat sat trung gia dung, cac do dac bang go
dan, my ham, chat tao vi

823
Tuc dong den suc khoe: TIop xuc fhuong xuyon va koo daI
voI cac VOC so anh huong nghIom frong don suc khoo nguoI song
frong nha. NoI chung VOC Ia nhung chaf hoa fan mau mo va do dang
bj hap fhu qua phoI. Kha nang fhong qua mau vao nao co fho gay ra
su suy gIam ho fhong fhan kInh frung uong va Iam cho nguoI fa mof
moI, uo oaI va cam gIac kho chju. AncoI, hydrocacbon fhom va
andohIf co fho kch fhch mang nhay.
Mof nghIon cuu Iy fhuyof vo kha nang gay ung fhu cua nhIou
VOC fhuong gap frong nha da cong bo nguy co mac bonh ung fhu do
chung Ia fu 0,2 don 3%. Mac du nghIon cuu nay chI vo maf Iy fhuyof va
dua fron nhIou gIa djnh, song no cung cap nhung hIou bIof vo su nguy
hIom cua VOC o nong do fhap. KhI co nhung nghIon cuu fI mI hon vo
fung chaf moI co fho dI don nhung kof Iuan chnh xac va dua ra cac
bIon phap phong ngua. Cac nghIon cuu vo anh huong don suc khoo cua
mof hon hop VOC bao gom 22 chaf gay o nhIom voI nong do 5 va 25
mg/m
3
cho fhay chung kch fhch maf, muI, duong ho hap fron va co
fho fra IoI mof cach khach quan cho nhung cau hoI IIon quan don chaf
Iuong khong kh, cuong do va nong do cua cac VOC.
19.4.1.4. Cuc chul sul lrung giu Jung
Tong quun ve cuc chut sut trung su dung trong nhu: Chaf
saf frung gIa dung Ia mof fruong hop dac bIof gay o nhIom frong
nha. Chaf saf frung duoc su dung fu fron 40 nam nay faI cac gIa dnh
My do dIof fru cac con frung song frong nha. MoI nam, My san xuaf
fu 300 400 frIou pounds hoaf chaf saf frung dung frong nong
nghIop. Thoo dIou fra cua PA, 90% so gIa dnh My dung fhuoc saf
frung gIa dung 60% so fhuoc nay frj gIa 2,7 fy !S dung do dIof
gIan, bo maf, kIon va cac con frung nho khac. CIan duoc dIof bang
IazInon va IcIorvos raf doc. Truoc khI xay nha, nguoI fa xu Iy non
bang fhuoc saf frung do fru moI. KhI phaf hIon fo kIon va moI duoI
non nha, fhuong khoan Io va xu Iy bang fhuoc saf frung. o chof
duoc dIof bang cach phun hoac xong hoI, cac chaf bao quan go duoc
dung do ngam fam vao go fruoc khI xay dung. Nhung fhuoc saf frung
khac duoc phun xung quanh nha do phong con frung fham nhap.

824
Nhung nha co vuon frong hoa, rau, cay canh fhuong dung fhuoc fru
sau, fhuoc fru co, fru nam do bao vo chung khoI con frung gay haI.
Tuc dong doc hu den suc khoe: VIoc su dung cac chaf saf
frung nhIou khI do IaI du Iuong co haI frong nuoc uong va frong fhuc
pham. O My, hang nam khoang 2000 nguoI duoc cap cuu faI bonh
vIon do ngo doc fhuc pham co fhuoc fru sau. VIon Han Iam khoa hoc
My du bao rIong Iuong fhuoc fru sau frong fhuc pham gay ra 20,000
fruong hop ung fhu frong mof nam. Song frong sInh hoaf, du Iuong
cac fhuoc saf frung con gay o nhIom moI fruong frong nha. Trong
mof bao cao moI day, Consumor Roporfs da phaf hIon f nhaf 80 hoaf
chaf cua fhuoc saf frung dung frong cac gIa dnh. Chung duoc gIa
cong voI cac fhanh phan khac nhau do fao ra cac cho pham, v du
dang haf, do fru IoaI gam nham, bof va dung djch do dIof con frung.
Taf ca fhuoc saf frung dou doc. oI voI nguoI, nhIou chaf fac
dung fron da, maf va kch fhch ho ho hap, ngan can su fruyon nang
Iuong qua ho fhan kInh. on mof IIou Iuong nhaf djnh, chung gay fu
vong. NhIou chaf gay ung fhu, do non, vo sInh, dof bIon dI fruyon va
fam fhan phan IIof.
KhI fm ra fhuoc saf frung cac nha khoa hoc cho rang chung so
phan huy fhanh chaf vo haI, nhung fhuc fo cho fhay nhIou chaf qua
bon va doI khI phan huy fhanh chaf con doc hon. V du, sau 17 nam,
39% T chua bj phan huy, sau 10 nam con IaI 50% CIodan. Nam
1987, nguoI fa da cong bo cac fhong fIn Ia frong so 50 hoaf chaf saf
frung gIa dung 33 chaf gay ung fhu, 36 chaf gay dof bIon, 31 chaf gay
dj dang, 32 chaf gay vo sInh, 49 chaf fac dong Ion ho fhan kInh. 2,4
mof chaf kch fhch sInh fruong raf hay dung frong frong frof
gay quaI fhaI va ung fhu bach huyof.
Chaf saf frung gIa dung duoc nghIon cuu nhIou nhaf Ia CIodan.
Nam 1982, VIon Han Iam khoa hoc My dua ra fIou chuan an foan cho
CIodan Ia 5g/m
3
. Nong do cao hon gay roI Ioan fhan kInh, co fho ca
ung fhu va quaI fhaI. Cac hoaf chaf khac chua co fIou chuan an foan.
V du: CIopyrIfos mof frong nhung chaf fru moI, mof chaf fhay fho

825
CIodan chua duoc PA kof Iuan co gay ung fhu, dj dang hay dof
bIon hay khong.
19.4.1.5. Cuc chul hhl Joc lu Jun bep
af cu gIa dnh nao cung phaI dun nau, su dung cac IoaI nhIon
IIou khac nhau. NgoaI ra o nhung vung Ianh, nguoI fa cung fhuong
xuyon dung Io suoI, co fho Io suoI dung dau hoa, dung gaz hoac dung
cuI. Trong qua frnh chay cua nhung nhIon IIou ay, nhIou chaf o
nhIom sInh ra. TaI nhung nuoc dang phaf frIon, van do o nhIom do
san pham phu cua su chay hIon da fro fhanh van do quan frong can
quan fam dung muc.
VIoc dun nau bang bop gaz fro fhanh nguon phaf sInh ra kh
CO, CO
2
, NO, NO
2
, cac andohIf, cac haf Io Iung |goI chung Ia aorosoI)
va nhIou chaf huu co bay hoI khac. KhI fhIof ko nha bop, f nguoI chu
y don vIoc bo fr bo phan huf kh fhaI, do vay, chung bj Iuu gIu frong
nha, gay o nhIom noI fhaf. NhIou dIou fra cho fhay kh CO frong bop
fhuong co nong do fu 10 don 40 ppm va koo daI frong fhoI gIan fu 15
don 30 phuf. KhI chay, Iuong NO
2
fao ra co fho daf foI nguong cua
fIou chuan moI fruong. Nong do frung bnh cua NO
2
vao khoang 18
don 35ppb, frong khI o nhung nha nau nuong bang dIon, ham Iuong
NO
2
chI fu 5 don 10 ppb. VIoc su dung Io suoI dof bang dau hoa hoac
bang gaz van pho bIon o nhIou nuoc. ChI ph nang Iuong fhap v IoaI
Io nay chI Iam am |1824
o
C) mof khoang khong gIan can fhIof.
RIong o My nguoI fa van dung foI fron 12 frIou Io suoI bang dau, va
van day Ia mof frong nhung nguyon nhan gay o nhIom frong nha v
NO
2
, CO, CO
2
, SO
2
andohIf, cac chaf VOC va nhung haf Io Iung cuc
nho do bj hf vao phoI. Nong do va fhanh phan cua nhung chaf frong
kh fhaI |goI chung Ia san pham phu cua su chay) fuy fhuoc vao cach
fhIof ko voI dof, IoaI nhIon IIou, vj fr bac, cach bao duong. Io buc xa
chay voI ngon Iua xanh hon nhung IaI sInh ra kh CO, cac chaf huu
co va haf Io Iung nhIou hon Io doI Iuu. Io doI Iuu foa nhIof nhIou,
sInh ra NO
2
nhIou hon Io buc xa fu 5 don 10 Ian. Trong Io buc xa,
hon hop NO
x
co fhanh phan NO va NO
2
ngang nhau. V o Io doI Iuu,
ngon Iua chay frang non Iuong CO f hon o Io buc xa, va fhuong f
nguy hIom. Nou dung nhIon IIou Ia dau hoa, Iuong kh SO
2
fhoaf ra

826
kha cao. IoaI dau 2K |chua 0,3%S) sInh ra Iuong SO
2
gap 7,5 Ian so
voI IoaI dau 1K. KhI suoI am, nguoI fa fhuong dung cuI, do vay nong
do cac chaf o nhIom cang fang cao. Cac can nha cu co Io suoI dof
bang cuI van con raf nhIou. RIong o My hIon con su dung foI 10 frIou
Io suoI IoaI nay. Thom vao do 50% so Iuong nha o My co fhIof ko Io
suoI bang cuI, fuy khong may khI su dung. Cac san pham phu cua qua
frnh chay khI dung Io suoI dof cuI Ia CO, NO
x
, SO
2
, andohIf, cac haf
mjn va nhIou chaf huu co bay hoI. Mof cong frnh nghIon cuu da phaf
hIon foI fron 200 chaf frong khoI khI dof cuI, frong so nay co nhung
chaf gay ung fhu, nhu hydrocacbon fhom da vong. ung Io suoI gaz
IIon quan don nong do cao cua NO
2
va CO
2
frong moI fruong noI fhaf.
Nong do CO co fho Ion foI 25 don 50 ppm.
19.4.1.6 . Cuc chul Joc lu hhoi nhung, Jen cuy
ThoI quon cua nguoI Chau A noI chung va nguoI VIof noI rIong
fhuong fhap nhang don nhung ngay Io fof. Co ca nhung nguoI ngay
fhuong ho cung dof nhang, non IIon fuc. KhoI bay nghI nguf ay da
gay ngaf fho cho nhIou nguoI frong nha, nhaf Ia khI ho dof nhang
ThaI Ian, frong cac don fho, chua chIon ngay Io fof. NguoI fa khong
hIou rang frong khoI nhang ay chua hang chuc chaf doc: C
2
H
4
, CO,
CO
2
, bonzon, NO, va nhIou chaf hoa hoc co frong nguyon IIou Iam
nhang, pham mau. on cay cho fu mo va chaf boo khac khI chay fao
ra nhIou chaf doc gay ung fhu. Trong do, dang chu y nhaf Ia ofyIon co
frong nhang. fyIon Ia chaf kh khong mau, gan nhu khong muI va
hau nhu khong fan frong nuoc. No so gay doc dang ko Ion nhung
nguoI frong phong.
19.4.1.7 . Cuc chul guy nhiem Joc sinh hoc lrong nhu
Go theu: Trong cac can nha hIon daI, cac ho fhong dIou hoa
khong kh, Iam Ianh, fao do am, khu do am fhuong duoc frang bj,
fao ra moI fruong fhch hop cho nguoI song frong nha, nhung chung
cung Ia nguyon nhan gay ra mof so bonh fhong qua su phaf frIon
nam moc, cac vI sInh vaf fruyon bonh, goI chung Ia cac fac nhan o
nhIom sInh hoc. Chung co fho co o cac bo phan kof cau cua cac ngoI
nha nou do am fuong doI fron 70%. Nha dong nguoI, f fhong gIo

827
hoac fhong gIo hoI Iuu cung co fho Ian fruyon cac fac nhan gay bonh
cho nguoI, doI khI fhanh djch boc phaf nhu Iao phoI, soI, fhuy dau,
bonh cuu chIon bInh |IogIonnaIros) cung nhu cac bonh khac nua.
Chaf o nhIom sInh hoc bao gom cac IoaI vI sInh vaf, vIrus, nam,
moc, vI khuan, buI, dong vaf k sInh |vo..), gIan, phan hoa, Mof vaI
IoaI hau nhu co maf frong faf ca cac nha. Khong co bIon phap nao do
IoaI bo chung hoan foan, frong khI khong ho co mof dau hIou nao cho
bIof dang co su phaf frIon cua cac IoaI sInh vaf nay. Chung phaf
frIon frong dIou kIon chaf Iuong khong kh frong phong fhap va co
fho Ia nguyon nhan chu you gay ra bonh. Chung co fho pha huy ca bo
maf pha frong va pha ngoaI cua ngoI nha. Chung dI chuyon frong
khong kh va faf nhIon Ia khong fho nhn fhay duoc. HaI dIou kIon
quan frong ho fro cho su phaf frIon cua vI sInh vaf Ia chaf dInh
duong va do am. o dang fm fhay nhung dIou kIon nay frong nha
nhu o phong fam, nhung noI am fhap hay cac fhIof bj gIu am |may
chInh do am, dIou hoa nhIof do) va ngay ca frong cac fam fham va
frong do dac.
Vaf IIou va kI fhuaf xay dung hIon nay co fho gIam Iuong kh
bon ngoaI vao frong nha nham gIu do am cao bon frong. VIoc su dung
may gIu am, dIou hoa nhIof do Iam fang su hnh fhanh Iop am pha
frong nha day chnh Ia dIou kIon fof do cac IoaI sInh vaf nou fron
phaf frIon. Thoo haI cuoc khao saf fIon hanh o ac My va Canada fh
khoang 30 50% cac cau fruc o frong dIou kIon am uof Ia fao dIou
kIon cho vI sInh vaf phaf frIon. TI Io nay cao hon o nhung noI co kh
hau nong, am.
Nguon phut snh: Chaf o nhIom xuaf phaf fu nhIou nguon
khac nhau. Phan hoa baf nguon fu cay; vIrus fruyon fu nguoI va dong
vaf; vI khuan do nguoI, dong vaf va cac manh vun daf hay Ia cay; vaf
nuoI frong nha fhaI ra nuoc bof, Iong, vay gau ProfoIn frong nuoc
fIou chuof Ia mof IoaI chaf gay dj ung manh, khI kho dI chung phaf
fan vao frong khong kh. Cac ho fhong dIou hoa Iuong khong kh co
fho fro fhanh noI baf nguon san sInh ra nam, moc va cac chaf o
nhIom khac, dong fhoI gop phan phaf fan chung ra moI fruong. Nuoc
dong, vaf IIou bj nuoc an mon hay cac bo maf am uof duoc xom Ia noI

828
sInh ra nam, moc, vI khuan va con frung. NgoaI ra, cac san pham baI
fIof cua bo maf buI, con frung frong nha, cac IoaI fIof fuc va gIa suc
fhaI ra cung co fho phaf fan vao khong kh frong nha, gay dj ung
nguoI hoac kch fhch nhung nguoI song frong nha. Ham Iuong nuoc
cao hoac bj ngung fu o cac fhIof bj dIou hoa kh hau, nuoc ro rI fu cac
fhIof bj Iau chua sach hoac bao duong cung gop phan phaf sInh cac
fac nhan gay o nhIom sInh hoc. Thom vao do, co fho ko don ca
nhung noI phaf sInh khac nhu chnh ban fhan nguoI va gIa suc, cac
vaf IIou huu co co fho chua cac non dInh duong cho cac vI sInh vaf
phaf frIon nhu do dac, vaI Iam rom cua, vaI boc ban gho, cac fhuc
pham
Anh huong den suc khoe con nguo: Taf ca moI nguoI dou
fIop xuc voI vI sInh vaf. Tuy nhIon, cac anh huong don suc khoo con
fuy fhuoc vao IoaI va Iuong sInh vaf fIop xuc cung nhu co fho cua moI
nguoI. Mof so nguoI khong bj dj ung, nhIom bonh hay bj ngo doc khI
fIop xuc voI cac sInh vaf nay frong khI mof so nguoI khac IaI chju
anh huong cua cac phan ung do.
NgoaI fru su Iay nhIom, cac phan ung gay dj ung duoc xom nhu
Ia cac van do suc khoo chung nhaf vo chaf Iuong khong kh frong
nha, bao gom dj ung gay vIom phoI hay vIom muI. Chung Iuon gan
IIon voI cac IoaI vaf nuoI |chu you Ia cho va moo), dong vaf vI mo
song frong buI, voI phan hoa. Cac phan ung dj ung nay co fho raf
nho nhung cung co khI do doa don fnh mang con nguoI, nhu khI bj
con hon fan cong. Mof vaI frIou chung fhuong gap nhu: 1Chay nuoc
maf; 2Chay muI va haf x hoI; 3Tac nghon muI; 4Ho; 5Ngua; 6
Tho kho, kho kho; 7Nhuf dau, sof; 8Mof moI.
Cac chuyon gIa suc khoo dac bIof quan fam don bonh hon suyon.
NguoI bonh hon co duong ho hap nhay cam, do phan ung IaI voI cac
chaf kch fhch gay kho fho. So nguoI mac bonh hon fang Ion frong
nhung nam gan day. NguoI fa da fhong ko duoc 16 IoaI bonh IIon
quan don cac fac nhan sInh hoc gay o nhIom frong nha nhu: vIom
muI |RhInIfIs), vIom xoang |sImIsIfIs), vIom faI |ofIIIs), vIom phoI
|PnoumonIa), hon xuyon |Asfhma), vIom kof mac |conjunfIfIvIs), vIom
pho nang |AIvooIIfIs), sof do may Iam am |HumIdIfIor Iovor), bonh

829
nam vIom phoI pho quan |ronchopuImonary AsporgIIIosIs), vIom da
fIop xuc |Confacf ormafIfIs), czoma man cam |AfopIc czoma), may
day fIop xuc |Confacf !rfIcarIa), hoI chung am nha cao fang, dj ung
|AIIorgy), phan ung gIa dj ung |PsoudoaIIorgIc RoacfIon).
Cac fac nhan gay o nhIom sInh hoc chu you gay bonh bang co
cho fruyon nhIom, gay dj ung va kch fhch nhung muc do nguy hIom
don suc khoo co khac nhau. Mac du co moI IIon quan gIua IIou Iuong
kha nang gay bonh nhung doI voI cac vI sInh vaf frong noI fhaf,
nguoI fa chua xac djnh duoc IIou Iuong fuyof doI hoac nguoI fruyon
nhIom.
Cac bonh fruyon nhIom do cac IoaI vI khuan, vIrus gay ra nhu
bonh cum, soI, bonh fhuy dau va bonh Iao co fho Iay Ian frong nha.
Thuong fh chung Iay fu nguoI nay sang nguoI khac qua fIop xuc vaf
Iy. Iuong vI khuan day dac voI su fuan hoan kh khong fof so fao
dIou kIon Ian fruyon bonh frong nha. Mof so vI khuan, vIrus phaf
frIon va Ian fruyon nhanh qua cac ho fhong fhong gIo. V du nhu vI
khuan gay bonh IogIonnaIro |vIom phoI do nhIom khuan) mof bonh
kha nghIom frong va doI khI Iam chof nguoI, bonh sof PonfIac
gIong nhu bonh cum, da Ian fruyon dI raf rong bang cach nay.
Toc do Ian fruyon cac vI sInh vaf frong nha phu fhuoc vao
nguon hanh vI cua nguoI |v du haf hoI va ban nuoc bof khI noI
chuyon) va fac dung Ian fruyon IaI phu fhuoc vao ho fhong fhong gIo,
ho fhong fhanh Ioc va fuan hoan khong kh. Kha nang mac bonh phu
fhuoc vao fuoI fac |dac bIof Ia fro om duoI 3 fuoI va nguoI gIa fron 60
fuoI), cac bonh co san kha nang mIon djch cua co fho, cac bonh ngho
nghIop Iam suy you ho fhong bao vo.
NgoaI fac haI gay bonh, cac vI khuan bam fron ho fhong fhong
gIo co fho gIaI phong cac chaf doc nhu ondofoxIn gay cac bonh cap
fnh nhu sof, do mo hoI, dau co, vIom xoang, kho fho... Nam IaI san
sInh ra mycofoxIn, hf fho phaI so bj ngo doc cap fnh |bonh nay goI
Ia mycofoxIcosIs). uI frong nha sInh ra chaf kch fhch khong dac
hIou nhung gay dj ung don fung ca nhan. Cac phan ung nhIom doc fu
cac sInh vaf gay o nhIom Ia nhung van do vo suc khoo duoc nghIon

830
cuu va hIou ro nhaf. Cac chaf doc co fho pha huy frang fhaI cua cac
co quan va cac mo frong co fho, bao gom gan, ho fhong fhan kInh
frung fam, bo may fIou hoa va ho fhong mIon djch.
Num moc trong khong khI trong phong: Nam moc sInh ra o
nhung noI co do am qua cao, co fho xuaf hIon o fron do go, fuong da,
non nha hoac maf fuong pha ngoaI ngoI nha, fron fhuc an, gIay, vaf
IIou cach Iy roI dan dan gay ra su muc rua, fhoI naf. Chung con co
fho phaf frIon fron chaf huu co, o nhung noI ma hoI am va oxy fon
faI frong fhoI gIan daI. Nam phaf frIon manh o noI am, foI va kn
gIo. Chung do dang duoc fm fhay o nhung can phong kn, nhung ko
nuf am va bay muI moc frong nha fam, sau Iung gIay dan fuong fron
phan fuong bj am hay ngay ca fron fran nha, o nhung cho bj rI nuoc.
Vao mua nong va oI buc, nam moc co fho hnh fhanh fron ca sach
bao, cac chong fap ch, quan ao hay khan fam.
VaI fro cua nam moc frong khong kh nha o ngay cang duoc
quan fam hon khI cac fac dong cua no Ion suc khoo con nguoI cang ro
rof, nhaf Ia cac phan ung gay dj ung. KhI cac foa nha hay cac vaf
IIou fch Iuy mof Iuong am qua muc fh nam moc so phaf frIon. VIoc
IoaI fru hoan foan nam frong moI fruong Ia khong fho fhuc hIon duoc
nhung kIom soaf su phaf frIon cua no fh khong kho.
Nam duoc hnh fhanh fu cac bao fu ma maf fhuong khong fho
nhn fhay duoc nou khong co fhIof bj phong daI ho fro. Cac bao fu
nam dI chuyon IIon fuc frong khong kh frong va bon ngoaI nha. KhI
cac bao fu bam vao mof dIom co hoI am, chung baf dau phaf frIon.
Cac bao fu nay fIou fhu baf cu fhu g do song sof, v vay ma no dan
dan pha huy nhung fhu ma no bam vao. Co raf nhIou IoaI nam fon
faI frong khong kh. Hau hof dou co kha nang gay bonh. Nam fao ra
cac chaf gay dj ung cho nguoI va fham ch Ia gay bonh hon cho nguoI
dj ung voI nam. Mof so khac fao ra cac doc fo manh hoac cac chaf
kch fhch. Nhu vay bao vo suc khoo con nguoI Ia mof Iy do quan
frong do ngan ngua va IoaI fru baf cu su fon faI nao cua nam moc.
KhI nam baf dau no hoa, chung nhanh chong fruong fhanh va
phaf fan cac bao fu froI noI ngoaI khong kh. Con nguoI fIop xuc va

831
hf cac bao fu nay vao co fho. Mof so frIou chung fhuong gap nhu dau
dau, kho fho, da bj kch fhch, dj ung va mof Ioaf cac frIou chung cua
bonh hon. Nhung nguoI nhay cam voI nam fh chI fIop xuc voI mof
Iuong nho cung du gay ra cac frang fhaI nhu haf x, chay nuoc maf,
ho, fho ngan, choang vang, fo IIof, sof va cac van do vo ho fIou hoa.
Su phan IoaI va fnh khac nghIof cua cac frIou chung mof phan
phu fhuoc vao hnh fhuc xuaf hIon cua nam moc, vao pham vI fIop
xuc, fuoI, fnh nhay cam cua con nguoI. Nhu vay, nhung hIou ung dac
bIof ma su phaf frIon nam gay ra co fho duoc fong kof nhu sau: Cay
dj ung nhu haf x, chay muI, do maf, noI ban fron da; onh hon fan
cong vao nguoI bj dj ung voI nam; VIom phoI do dj ung |cung gIong
nhu vIom phoI do vI khuan); onh fruyon nhIom do fan cong vao
nguoI co ho mIon djch you, do bj fon fhuong.
Nam fao ra mof IoaI doc chaf duoc goI Ia mycofoxIn. Mof so
mycofoxIn bam Ion bo maf bao fu nam, mof so khac IaI duoc fm fhay
bon frong bao fu. Co hon 200 IoaI mycofoxIn duoc xac djnh fu nhung
IoaI nam fhong fhuong. Mof so frIou chung va bonh duoc xom Ia do
mycofoxIn gay ra Ia: sung fay mang nhay, phaf ban, buon non, gIam
ho fhong mIon djch, bonh gan cap fnh va man fnh, su pha huy ho
fhong fhan kInh frung fam cap fnh va man fnh, anh huong fuyon
noI fIof va ung fhu. NhIou nghIon cuu khoa hoc da Iam sang fo vo su
anh huong cua mycofoxIn Ion suc khoo con nguoI. V vay, can phaI
fhan frong do franh nhung nhIom doc do nam va mycofoxIns. Cach
phong ngua manh nhaf su phaf frIon cua nam cung nhu doI voI cac vI
sInh vaf Ia hay khong cho duoc Iuong am frong nha.
19.5. HO CHNG "BKNH NHA CAO TANG"
19.5.1. Khu nem
SIck buIIdIng Ia fhuaf ngu dung do chI nhung foa nha ma
nguoI song frong do bj anh huong don suc khoo nhung khong co mof
nguyon nhan dac hIou nao va duoc goI duoI fon chung Ia bonh faf
IIon quan don nha cua |buIIdIng roIafod IIInoss). TrIou chung fho hIon
Ia cay maf, muI hong, kch fhch duong ho hap fron, nhuc dau, mof
moI. Cac frIou chung nay khIon nguoI fa phaI nghI vIoc, gIam nang

832
suaf Iao dong. Cac foa nha gay ra hoI chung nay |sIck buIIdIng)
fhuong duoc xay dung khoang 10 nam vo fruoc |o My), kn, fhong gIo
cuong buc, va dung may dIou hoa khong kh, cua so f khI duoc mo ra.
Nhung nghIon cuu nguyon nhan Iam cac foa nha fro non doc
haI nhu sau:
Nha qua kn, noI chung Iuong khong kh frong Ianh dI vao
cac foa nha nay gIam xuong foI fhIou, do fIof kIom nang Iuong non
do khong kh fuan hoan cuong buc.
SuoI am, fhong gIo va dIou hoa khong kh nho ho fhong co
hoc. Ho fhong nay phan bo cac chaf o nhIom phaf sInh fu vaf IIou va
cac frang fhIof bj ra foan foa nha. No co fho u va phaf fan nam
moc, vI khuan, vIruf.
o fr fhong gIo va fhaI kh khong hop Iy. VIoc fhong gIo co
fho dua cac chaf o nhIom ngoaI froI vao frong nha. V du: fhIof bj
fhong gIo bo fr gan duong pho dong nguoI dI IaI, bon canh cac gara
do xo... Vj fr fhIof bj fhaI kh bo fr khong hop Iy, Iam kh fhaI
khong fhoaf duoc ra ngoaI.
o fr saI fhIof bj phan phoI gIo. Cac fhIof bj khuoch fan kh
froI vao va kh fhaI ra Iap daf faI fran nha, fao ra su phan fang va
duf quang dong khong kh faI fran, gay ra vung khong kh chuyon
dong va fuan hoan kom.
ThIou kIom fra cac dIou kIon moI fruong doI voI fung ca
nhan. MoI nguoI phan ung voI moI fruong mof khac. KhI fhay doI
moI fruong co fho gay sfross, kho chju va cac van do suc khoo khac.
ung cac vaf IIou va frang fhIof bj moI. Cac vaf IIou fong
hop, cac frang fhIof bj van phong hIon daI, cac chaf fay rua, xI danh
san co fho sInh ra nhIou chaf kch fhch, chaf doc haI va buI chua
formaIdohIf, hydrocacnom, amIn, ozon va cac aorosoI.
on huynh quang phaf ra fIa fu ngoaI va co fho cung cap
nang Iuong cho cac phan ung quang hoa gIua cac chaf o nhIom, fao ra
chaf doc haI hon.

833
Su dung gara do xo, nha hang va cac khoang khong gIan
khac nhu noI do xo, nha hang, cau Iac bo, cac co so djch vu o xon
Ian voI nha Iam vIoc. Nhung co so nay co fho Ia noI phaf sInh cac
san pham phu cua su chay.
Ap dung cac bIon phap fIof kIom nang Iuong. Cac bIon phap
fIof kIom nang Iuong fhuong Iam gIam foc do fhong gIo, va fang foc
do fch fu cac kh doc v han cho Iuong khong kh huf ra. Cac bo Ioc
kh cung gIam foc do khong kh.
19.5.2. Tuc dong doc hu len suc khoe
HoI chung om nha cao fang fhuong fho hIon o maf, dau, muI,
hong, nguc, da va su mof moI. o xac djnh nguyon nhan, nguoI fa so
sanh cac frIou chung o nguoI song frong cac van phong dIou hoa
khong kh va fhong gIo fu nhIon.
Bu ng 19.5. Ta c Jo ng Jo c ba i mo i truo ng oa n pbong /c n su c kboc con nguo i
TrIau rhung Van phong ro dIau hoa
khong kh%
Van phong Ihong gIo
Iu nhIan%
Buon ngu GO,2 44,5
Met moi G8,O 52,4
hhuc dau G7,2 5O,5
Cay mat 52,1 45,O
Mat ta trung 5O,O 41,2
Cam cum 5O,2 82,4
hong loet 47,O 28,8
Kich thich mui 45,5 2G,5
Bau lung 41,8 41,4
hoa mat 42,O 28,8
Bau co 41,2 8O,1
huyet a 8G,1 88,1
Kho da 2O,O 1G,7

834
Tram cam 25,1 25,2
Suy nhuJc 2O,8 O,1
Buon non 1O,4 7,8
viem duJng ho ha 12,2 5,7
Tuc nguc O,8 G,8
Sot 8,1 2.O

Thoo nhung nghIon cuu, cac frIou chung noI fron fhuong xay ra
frong van phong, nha o, bonh vIon do buI, kh doc va cac vI sInh vaf.
Mof so you fo da xac djnh Ia: du Iuong chaf fay rua kho, buI soI fhuy
fInh bao vo cac duong ong, formaIdohIf fach ra fu vaf IIou cach nhIof
va cach am, su fao ra suong mu quang hoa va cac bonh do cac vI sInh
vaf khu fru frong cac frang fhIof bj. KhoI fhuoc Ia cung IIon quan don
nhung frIou chung nay.
Can day faI cac van phong dou frang bj may vI fnh va may
phofocopy. NguoI fa phaf hIon chung cung Ia nguon gay o nhIom va
co haI don suc khoo. May vI fnh co fho gay ra chung mun frung ca,
bonh cham, nhuc maf Song fu fruong cua may co fho gay roI Ioan
fIon frnh fhaI nghon. May phofocopy co bo phan dIon ap cao, phong
dIon frong khong kh fao fhanh ozon raf co haI don suc khoo.
19.6. OOC CHAT T CAC PHONG TKN SNH HOAT TRONG
NHA, VAN PHONG
Cac fIon nghI sInh hoaf nhu may gIaf, fu Ianh, bop gas, Io
vIba, fIvI va dac bIof Ia may vI fnh da dom IaI cho con nguoI raf
nhIou IoI ch, gIup con nguoI fIof kIom mof Iuong Ion fhoI gIan do
Iam cac vIoc khac va co nhIou fhoI gIan cho gIa dnh, cho mnh, do
fang kIon fhuc cho mnh va fan huong cuoc song. Tuy nhIon, dang
sau su fIon nghI do Ia nhung fac haI kom fhoo ma con nguoI khong
nhn fhay ma cung khong do y da fac dong don con nguoI mof cach
dan dan, va anh huong nhIou don suc khoo con nguoI.


835
19.6.1. Muy v tInh
May vI fnh Ia mof frong nhung phaf mInh vI daI cua fho gIoI,
nho no ma con nguoI da gIaI quyof duoc nhung cong vIoc ma fruoc do
chI co frong mo. VoI hang fI phop fnh frong mof gIay, no gIup con
nguoI Iam nhung cong vIoc phuc fap mof cach nhanh chong va co do
chnh xac cao, gIup con nguoI nghIon cuu vu fru bao Ia va fho gIoI vI
mo cua cac sIou vI, cac haf co ban va ho fro frong cong ngho sInh hoc
fhanh Iap non cac ban do gon. Mof frong nhung fhanh cong khac cua
may vI fnh Ia Iam cho con nguoI fron foan fho gIoI co fho IIon Iac va
fhong fIn cho nhau qua mang Infornof bang IoI noI, hnh anh, am
fhanh, co fho hIou bIof hon vo fho gIoI, vo con nguoI va co fho Iam
vIoc chung voI nhau.
Nhung cung chnh fu do ma may vI fnh da co fho co o moI nha
va gay nhung fac dong khong fof foI suc khoo con nguoI. Mof frong
nhung fac haI vo maf suc khoo Ia chung maf ngu khI su dung may vI
fnh fhuong xuyon. Thoo cac nha khoa hoc faI aI hoc Oxford |Anh)
fh khong non daf may vI fnh frong phong ngu, mof nghIon cuu fron
1000 nguoI co may vI fnh frong phong ngu cho fhay, 2/3 so nguoI
fron fhuong bj maf ngu ca dom frong khI 1/5 IaI maf ngu fu 25 gIo
ngu moI ngay. VIoc fhIou ngu da dan don fnh frang you fho Iuc va
suy sup vo maf fInh fhan, anh huong don kof qua hoc fap cung nhu
hIou qua cong vIoc. NgoaI ra, Iam vIoc nhIou gIo fron may vI fnh
cung Iam cho con nguoI nhuc maf, dau dau va voI fhoI gIan Iau daI so
gay anh huong don suc khoo con nguoI.
19.6.2. Muy photocopy
May phofocopy duoc su dung dua fron nguyon Iy co ban: IoI
dung dIon ap xung dIon cuc cao do phong dIon, IoI dung anh sang fac
dung hnh fhanh phan In kn do phofo faI IIou. KhI su dung may, don
fhuy ngan cao ap hoac fIa Iua dIon chua mof Iuong Ion fIa cuc fm,
Iam bIon doI oxy frong khong kh fhanh ozon, Ia mof IoaI kh cuc
manh gay oxy hoa nIfo frong khong kh, dong fhoI fao fhanh hop
chaf oxf nIfo. Nhung kh nay co fac dung kch fhch raf manh doI

836
voI kh quan, co quan ho hap. Thoo kof qua nghIon cuu, phan ung cua
co fho nguoI doI voI kh ozon raf nhay cam.
KhI Iam vIoc fhuong xuyon frong moI fruong co nong do ozon
10mg/m
3
|khong co bIon phap bao vo), phoI so bj fon dong mof Iuong
kh Ozon Ion dan don bonh sung phoI nuoc nhIom doc fnh. Tuy nong
do Ozon frong moI fruong bnh fhuong fhap, nhung nhung nguoI fIop
xuc voI may phofo frong fhoI gIan daI fuy fhoo fung muc do so bj
nhIom bonh vo duong ho hap nhu: muI hong kho, kho fho, ho.
NghIom frong hon, o nhung nguoI nay so xuaf hIon nhung bonh Iy
IIon quan don fhan kInh |dau dau, chong maf, gIam fhj Iuc va kha
nang mIon djch).
NgoaI ra, muc may phofocopy cung co fac haI khong nho doI voI
suc khoo cua con nguoI. Co haI IoaI muc phofo: muc nuoc va muc bof.
Muc bof duoc san xuaf fu nguyon IIou fhan don dac bIof. OxIf cacbon
fhom frong fhan don khong nhung co kha nang Iam fhay doI kof cau
cua fo bao nhIom sac fho bnh fhuong ma con co fho gay ra bonh ung
fhu. Muc nuoc duoc Iam fu muc bof hoa fron voI dung djch oxIf
cacbon. ung djch oxIf cacbon do soI o nhIof do fhap, do boc hoI, nou
dIou kIon fhong gIo frong phong khong fof, buI fhan don so bam IaI
frong phong Iam fang nguy co gay bonh cho nguoI Iam vIoc voI may
frong fhoI gIan daI.
19.6.3. Lo v bu (Mcrowuve)
Cong dung chnh cua Io vI ba chI dung do ham nau fhuc an va
gIaI dong |dofrosf). HIon nay co IoaI Io vI ba co fhom cho do nuong,
nhung phaI doc kI huong dan su dung fruoc khI dung. Nhuoc dIom Ion
nhaf cua Io vI ba Ia su dung dung cu do nau, khong duoc dung baf ky
vaf dung nao bang kIm IoaI do ham nau. No dac bIof nguy hIom khI
dung phaIo do nau, nhaf Ia IoaI pha Io co Iuong ch cao va gay doc. KhI
dung su hay nhua ma co chua ch cung so gay haI cho suc khoo.
19.6.4. Buc xu den tu
Nhung fhIof bj duoc Iap vao o cam dIon, chay pIn hoac chay ac
quy nhu fu Ianh, may pha ca pho, dIon fhoaI dI dong, Io vI song, bop
dIon, may say foc, fI vI, may vI fnh dou sInh ra cac buc xa dIon fu.

837
Cac buc xa dIon fu Iam gIam ho mIon djch, fac dong foI ho noI fIof,
dac bIof co fho Iam say fhaI, do non, gay dj faf bam sInh cho fhaI nhI
khI mo chung fIop xuc nhIou voI buc xa dIon fu frong fhoI gIan mang
fhaI. NguoI fa da xac djnh duoc rang fruong dIon fu quanh may vI
fnh va may fhu hnh co pham vI fuong fu hnh so 8 ma nua fron
hnh so 8 Ia o fruoc man hnh, nua duoI o sau may.
uong knh cua cac vong fron do Ia chung 50 cm. V vay, may
fhu hnh va may fnh non do cach nhau foI fhIou 1m do fruong dIon
fu cua chung khong bj chong Ion nhau, han cho gIa fang nguon buc
xa do cac fhIof bj dIon do gan nhau. Cac fhIof bj sInh hoaf khac co
buc xa ngan hon va khong bIou hIon ro rang. V vay, co fho daf
chung cach nhau khoang 70 cm.
Thoo fIon sI y hoc Iu.P.PaIsov, Truong khoa uc xa dIon fu
|XT), VIon Y hoc Iao dong Nga, cac fhIof bj dIon sInh hoaf nhu
may gIaf, may Iam bop... buc xa fhap nho da duoc boc vo fhop. Tuy
vay, van non han cho fIop xuc voI chung, nhaf Ia khI co mang. ac
bIof khong non mo faf ca cac may khI dang o frong mof can phong.
ung may say foc non do cach dau nguoI cang xa cang fof.
May fnh va may fhu hnh gay XT manh v hoaf dong cua
ong hnh. KhI xom phIm can gIu khoang cach gap 5 Ian duong choo
cua man hnh. RIong may fnh, phu nu dang mang fhaI non han cho
su dung.
NhIou nguoI fIn fuong vao nhung fam knh bao vo man hnh
may fnh hoac bay cay xuong rong frong phong co nhIou fhIof bj dIon
so gIam fac haI cua XT. Thuc fo, knh bao vo khong du suc ngan
buc xa, con cay xuong rong cung nhu cac IoaI fhuc vaf khac da duoc
gan cho kha nang phI fhuong ma chung hoan foan khong co.
Ion fhoaI dI dong khI hoaf dong gay buc xa raf manh, ko ca
o cho do cho. Nhung fh nghIom fron dong vaf cho fhay ho mIon djch
bj gIam khI co buc xa fruong dIon fu cua dIon fhoaI dI dong. V vay,
fof nhaf non do dIon fhoaI o fuI xach chu khong doo ngang fhaf Iung,
do frong fuI quan hoac doo fruoc nguc.


838
19.6.5. Khun lunh
Khan Ianh duoc dung frong cac bua an ngoaI cac quan an Ia
mof IoaI fIon nghI raf fof nho su fhom fho, frang fInh, maf Ianh;
nguoI fa Iau fay, co, phu Ion dau do gIaI nhIof va fan dung hof moI
kha nang cua no. Khong chI fho, khan an con duoc dung do Iau gIay
sau mof ngay gIo buI ngoaI duong hay mof so vj sau chau nhau qua
da dung khan an do chua nhung fhu vua nap vao. Nhan vIon frong
quan dung khan cua nguoI vua an xong do Iau ban cho khach hang
vua buoc vao, nha bop fh dung do Iau chon dua, Iy fach.
Khong nhu nhIou fhuc khach nghI don gIan rang khan an chI
duoc dung mof Ian, sau do bo dI. Nguoc IaI, mof chIoc khan bao gIo
cung duoc quay vong, dung dI dung IaI cho don khI khong fho rang
fhom duoc nua. Thong fhuong, sau mof, haI ngay, cac co so Iam khan
so cho nguoI dI fhu gom faf ca khan da dung vo, roI faI san xuaf do
faI su dung IaI. V vay o nhIou hang quan, nhan vIon fhuong khong
cho khach mang khan da su dung vo, mac du ho da phaI fra fIon cho
no. Sau khI gom vo, khan ban duoc do dong vao mof fhau Ion, nguoI
gIaf dung vao day, dung chan ra suc dap cho don khI nuoc frong fhau
chuyon sang mau nho nho don. Xom nhu da gIaf sach, dong khan nay
duoc xa IaI qua haI Iuof nuoc. Sau do fh phoI kho, Iam am, fam
huong fhom, dong goI, uop Ianh va don fay fhuong do. VoI nhung
khan qua ban so duoc ngam fhuoc fay cho don khI frang fInh fro IaI.
Phan Ion cac co so dou faI san xuaf khan fhoo cach nay, chI mof so
raf f co frang bj may gIaf, may say du fIou chuan an foan vo sInh.
Thoo bac sy HaI Ha chuyon nganh da IIou fh fron nhung chIoc
khan Ianh frang fInh ay Ia hang Ioaf cac IoaI vI khuan gay bonh cho
da va dac bIof nguy haI voI nguoI co Ian da nhay cam. V qua fay raf
nhIou nguoI, IaI duoc gIaf khong sach va Iuon Iuon frong fnh frang
am uof, khan Ianh Ia moI fruong nuoI vI khuan raf fof.
Thuong fh cac hang quan gom khan an ban IaI roI do day, vaI
ngay sau moI co nguoI don fhu vo. Khong duoc gIaf ngay, cac IoaI
fhuc an, mon bIa ruou fro fhanh moI fruong cho vI khuan sInh soI.
Cac IoaI bof gIaf ro fIon ma nhung co so nho fhuong dung chI dIof
duoc mof so f vI khuan fhong fhuong, con nhung IoaI nam nhu hac
Iao, fo dIa, oczoma, Iang bon hay cac vI khuan gay bonh duong ho hap
fh phaI co hoa chaf rIong moI fIou dIof duoc. Tuy nhIon hIon nay, chI

839
mof vaI co so Ion moI dau fu ho fhong fay frung, hap say, hoa chaf
dIof khuan du fIou chuan an foan vo sInh do Iam sach khan Ianh da
qua su dung.
Thoo bac sy Ha fh phan Ion moI nguoI khong nhan bIof duoc
muc do nguy hIom khI su dung khan an. MoI nguoI vo fu dung no, fan
huong su sang khoaI ma no mang IaI frong mua ho nong buc, fham
ch nhIou nguoI con mua vo uop san frong fu Ianh do khI vo don nha
fh co san mof chIoc khan fhom maf do dung, hay bo frong cap cho
con fro dung fhay khan muI soa khI dI hoc. Trang fInh, fuoI maf,
khan Ianh vo fnh fro fhanh mof moI nguy hIom cho suc khoo cac
fhuong do. Cang nguy haI hon khI vIoc dung khan Ianh da fro fhanh
fhoI quon do chju cua hau hof moI nguoI.
on canh do, vIoc kIom fra, danh gIa fIou chuan an foan vo sInh
frong IInh vuc nay hIon dang bj cac co quan chuc nang bo ngo. Nhung
dof kIom fra cua cac co quan chuc nang fhuong fap frung vao nhung
co so san xuaf fhuc pham, gIof mo gIa suc ma quon maf fhj fruong
khan an. Iou nay da gop phan do nhIou co so khong fuan fhu cac
quy djnh an foan vo sInh frong qua frnh san xuaf khan Ianh. Khan
gIay, du khong maf mo, fhom fho nhung xom ra van an foan hon so
voI nhung chIoc khan Ianh duoc faI san xuaf qua so saI, cau fha.
19.6.6. Khuu trung
Tu khI xuaf hIon bonh vIom phoI cap |SARS) nguoI fa do xo
nhau dI mua khau frang vo va mang no suof ngay voI hy vong Ia so
ngan can duoc con vI ruf quaI ac chua co fhuoc frj. VIoc mang khau
frang cho nguoI bonh Ia hoan foan hop Iy v f ra cung gIam duoc
Iuong vI frung gay bonh vao moI fruong xung quanh, ngoaI cac bIon
phap quan Iy bonh nhIom frung. Nhung nguoI fIop xuc gan bonh
nhan nhu nhan vIon y fo, nguoI nha don fham, Ia nhung doI fuong co
nguy co phoI nhIom Ion fIop xuc cao, cung non doo khau frang.
Tuy nhIon, chung fa khong nam hof duoc cac nguyon fac su
dung khau frang va maf na, fh IoI baf cap haI, co khI chung fa bj
nhIom bonh v chnh caI khau frang cua chung fa. Khau frang phaI
duoc gIaf hang ngay, nou khong ham Iuong vI khuan fch fu va sInh
san ngay cang fang so gay fac dong nguoc cho con nguoI.

840
19.?. O NHKM OO TKNG ON TRONG NHA
TIong on Ia nhung am fhanh khong mong muon. NguoI fa
fhuong xop fIong on vao o nhIom khong kh v khong kh Ia moI
fruong do Ian fruyon fIong on don faI con nguoI va nou vuof qua
nguong xac djnh so gay haI don suc khoo.
Nhung am fhanh phaf ra fu fu Ianh, quaf, may dIou hoa, Io
suoI... khong vo haI nhu nguoI fa fuong. VIoc phaI ngho fhuong xuyon
nhung am fhanh nay co fho Iam gIam kha nang ngho cua fro om,
khIon fro co nguy co cham bIof noI. o Ia kof qua mof nghIon cuu
moI cua aI hoc CaIIfornIa |My). Cac nha khoa hoc gIaI fhch, nhung
fIong on fron so af dI gIong noI cua nguoI Ion, von Ia you fo raf quan
frong frong vIoc gIup fro nhanh bIof noI; boI kha nang nhan bIof
ngon ngu cua fro chu you dua fron vIoc "ngho Iom" nhung g nguoI
Ion noI voI nhau. NgoaI ra, cac nha khoa hoc cung khuyon cao cha mo
non chu y don nhung fIong on nhaf fhoI nhu fIong nhac Ion, fIong coI
xo. Nhung am fhanh nay khIon cho fo bao fhan kInh fhnh gIac cua
fro bj kch fhch qua muc, dan don fnh frang gIam kha nang ngho.
Cuc Iao dong My da dua ra cac fIou chuan cho phop vo fIong
on, fho hIon su IIon quan gIua fhoI gIan fIop xuc voI fIong on va nguy
co bj suy gIam fhnh Iuc nhu sau:
Bung 19.6. Ticu cbuan oc ticng on cua My tai cac kboang tboi gian
ticp xuc
ThoI gIan IIap xur
(gIolngay)
6uong do IIang on rho phap (d8k)
8 OO
G O2
4 O5
8 O7
2 1OO
1,5 1O2
1 1O5
O,5 11O
O,25 115
O nhIom am fhanh frong nha cung dang ko. Truoc hof, o cac
Thanh pho nha gan duong co Iuu Iuong xo co qua dong, IaI khong co

841
phuong fIon cach am, non nhung am fhanh ngoaI pho xam nhap vao
frong nha o muc do cao. Mof frong nhung so fhch cua fhanh nIon
hIon nay Ia ngho nhac o cuong do am fhanh raf cao ma nhung nguoI
frong nha phaI chju dung. Am fhanh o nhung Iang ngho, dac bIof Ia
ngho co kh voI may dof dap bo fr ngay frong nha, co nhung fhoI
gIan khong ko gIo gIac gay hau qua xau don suc khoo.
TIong on co fho co haI don fhnh Iuc o ba dang: chuyon nguong
|ngho) fam fhoI, chuyon nguong Iau daI va chan fhuong fhnh gIac.
Chuyon nguong fam fhoI Ia gIam fhnh Iuc frong mof fhoI gIan ngan
va co fho hoI phuc sau vaI phuf, vaI gIo, dac bIof co fruong hop don
haI fuan. Chuyon nguong Iau daI Ia khong co kha nang phuc hoI duoc
nua. Chan fhuong fhnh gIac fhuong Ia fhung mang nhI va gay xuong
faI gIua. Cac fac haI don fhnh gIac fhuong IIon quan don cac you fo
nhu ap suaf am, fhoI gIan fac dung cua am, nhung dac frung fan so
am, kha nang cam nhan cua fung nguoI, kha nang chju dung cac fan
so dac bIof Nhu vay fhoo Iy fhuyof, nguoI fa co fho chju dung duoc
su fIop xuc frung bnh voI fIong on 90d, 8 gIo/ngay, 5 ngay/fuan ma
khong bj gIam fhnh Iuc mof cach dang ko. Tang cuong do am, fhoI
gIan fIop xuc do khong bj gIam fhnh Iuc. Cu fang 5d fh fhoI gIan
fIop xuc IaI gIam dI mof nua. Thuong ngay frong nha, cac fIong on f
fac dong don suc khoo, song no cung co fho Iam nguoI fa kho ngu
hoac anh huong foI su fhu gIan, nghI ngoI. TIong on frong nha
fhuong chI Ia daI phaf fhanh, fI vI, fIong cho sua, fIong fro om dua
gIon, Ia hof hoac fIong xo co fu ngoaI duong, fru fruong hop nha o
gan khu cong nghIop, duong fau, san bay, duong cao foc
19.8. OOC CHAT T CAC THC PHAM NHKM OOC TRONG BKP
|Xom fhom chuong 13)
Thuc pham Ia mof fhu khong fho fhIou doI voI con nguoI frong
moI nha. Nhung qua con duong fhuc pham cac chaf doc xam nhap vao
co fho va gay cho con nguoI nhIou IoaI bonh faf khac nhau, co fho
ngo doc ngay va cung co fho fch Iuy dan gay non cac chung bonh
khac nhau va gay ung fhu.


842
19.8.1. Ngo doc thuc phum do v khuun co trong nhu
8tapby/ococcus aurcus. VI khuan nay nhIom vao fhuc pham so
fao ra chaf doc. Chaf doc fham vao fhuc pham va co kha nang chju
duoc do nong raf cao. Thuc pham duoc nau soI frong fhoI gIan ngan
khong du do pha huy chaf doc. KhI an nham mof f chaf doc nay,
mang ruof co fho bj sung Ion Iap fuc va hau qua Ia oI mua, fIou chay.
C/ostriJium pcrjringcns: An nham Iuong fhuc bj nhIom khuan,
vI khuan so fao ra chaf doc frong duong ruof. Sau khoang 8 don 20
fIong dong ho nguoI bj ngo doc so oI mua, dau bung quan, fIou chay.
Sau mof ngay fh frIou chung so gIam dI.
Baci//us ccrcus: TrIou chung frung doc cua IoaI vI khuan nay
cung fuong fu nhu cua IoaI CIosfrIdIum porfrIngons
C/ostriJium botu/inum: IoaI vI khuan nay san xuaf chaf doc
frong Iuong fhuc. Sau khI an nham Iuong fhuc co chaf doc, chaf doc
so dI fhang vao mau va pha hoaI ho fhong fhan kInh. NguoI bj frung
doc bj hoa maf, kho nuof, kho fho. Chaf doc IoaI A cua vI khuan nay
Ia mof frong nhung chaf doc manh nhaf frong fhIon nhIon ! ChI can
mof Iuong khoang 0,00000001 g fhoI Ia co fho gay chof nguoI !
Vi kbuan oa cac /oai tbuc pbam:
8a/monc//a cun lhun Joi roi cuc Ioui lhuc un co chuu
lrung. Khoang cac vu ngo doc boI saImonoIIa Ia fu cac fhuc pham
co chua frung song, phan Ion fu cac bua an cua cac nha bop Ion |nha
fhau com). SaImonoIIa cung fhuong fm fhay frong fhjf bam, ga vjf va
ca. SaImonoIIa co fho gay cho nguoI bj ngo doc fnh frang sof, fho, fa
fu haI don fam ngay IIon fIop. Trong fruong hop nang co fho chof
nguoI |ThoI gIan phaf bjnh 1 2 ngay)
C/ostriJium Botu/ism cun lhun roi nhung Jo hop meo
mo, phnh Ien. If xay ra, fho nhung co fho dan don chof nguoI. IoaI
vI khuan nay fhuong hay co frong cac do hop khong duoc khu frung
dung nhIof do va fhoI gIan, frong fhjf khoI, ca khoI. |ThoI gIan phaf
bonh fu haI fIong don sau ngay).

843
Histaminc Cun lhun Joi roi cu uon. HIsfamIn Ia chaf
fhaI cua vI sInh vaf, fhuong co frong cac IoaI ca uon. Ngo doc so dan
don fnh frang oI mua, fIm bj nhoI.
Toxop/asmosis Tuyel Joi hhong nen un lhjl song, lhjl
lui (pho bo lui !!) lrong lhoi hy lhui nghen. onh nay duoc
fruyon boI mof IoaI ky sInh frung frong cac IoaI fhjf song va fhjf
chua chn ky |faI). onh nay raf nguy hIom frong fhoI ky fhaI nghon:
hau qua Ia co fho sInh som, dj fhaI. NguoI Ion fhuong khong bj
nhIom bjnh.
19.8.2. Ngo doc thuc un do khuun SuImoneIIu
IoaI vI khuan nay song frong phu fang cua gIa cam, gIa suc va
fran vao fhjf khI nhung con vaf nay bj mo. Chung cung co maf o
phan va do dang "dof nhap" vao frung gIa cam qua nhung Io nho II fI
o vo. 8a/monc//a Ia mof frong nhung fhu pham chnh gay ngo doc
fhuc pham vao mua ho.
Nhung fhuc an gIau chaf dInh duong nhu fhjf, ca, frung, sua, so,
hon... raf do bj nhIom sa/monc//a frong qua frnh cho bIon, bao quan,
van chuyon nou khong bao dam vo sInh. Cac fhong ko djch fo hoc cho
fhay, cac ca ngo doc do fhuc an nhIom khuan sa/monc//a xay ra Io fo
quanh nam va fang manh fu fhang 6 don fhang 9 hang nam. ay Ia
Iuc fIof froI nong buc, vI khuan sInh soI nay no raf nhanh, ruoI
nhang, gIan cung hoaf dong manh; suc do khang cua co fho IaI gIam
suf, raf do nhIom bonh.
Thong fhuong, 1224 gIo sau khI an phaI fhuc pham nhIom
khuan |co khI nhanh hoac cham hon), bonh nhan fhay dau bung,
buon non, roI non mua, dI ngoaI phan Iong, nhuc dau, non nao, kho
chju, ra mo hoI, maf faI nhof, sof 3840 do C frong 24 ngay |co
fruong hop sof Iau hon). Nhung fruong hop nho co fho fu khoI sau
khI non hof fhuc an hoac sau vaI ba Ian fIou chay, chI can bu nuoc va
chaf dIon gIaI. oI voI nhung fruong hop nang |nhaf Ia voI cac om
nho, cac cu gIa), can dung fhom khang sInh fhoo chI dan cua fhay
fhuoc. o non nhIou, fIou chay nhIou, bonh nhan bj maf nuoc, maf
muoI nghIom frong non co fho fhay mof Iu, maf frung, chan fay Ianh,

844
vaf va, II b, mo sang... KhI do, can nhanh chong chuyon don bonh
vIon do dIou frj. o phong nhIom doc fhuc an do vI khuan sa/monc//a,
khI gIof mo suc vaf, fuyof doI khong do phan, Iong day vao fhjf va
cac phu fang khac. Iong phaI Iam ky, rua sach, khong do Ian voI
fhjf, phaI Iuoc ky va an ngay, khong non do danh. Khong an fIof
canh, fhjf faI...Thuc an du fru hoac con fhua phaI duoc nau IaI fruoc
khI an. Can canh gIac voI nhung mon nguoI nhu fhjf dong, pa fo, gIo,
cha... v chung raf do bj nhIom khuan. Nou co dIou kIon, non caf gIu
fhuc pham frong fu Ianh. VoI fhuc an do danh, sau khI nau chn, do
nguoI, nho cho vao fu Ianh ngay, cham nhaf Ia 4 gIo sau khI nau
xong. Thuc an chn da Iay ra khoI fu Ianh fh phaI an ngay, khong do
qua 4 gIo. NguoI dang bj mof bonh nhIom khuan khong non fIop xuc
fruc fIop voI fhuc pham |chuan bj, cho bIon, nau nuong).
19.8.3. Ngo doc thuc phum bo num moc, v num
Iou fra cua Trung fam Y fo du phong TP HCM fron 40 mau
haf co dau va cac san pham co IIon quan nhu Iac, vung, ca pho haf,
dau phong da ca, haf dIou rang, dau an, bof dInh duong... cho fhay
ham Iuong AfIafoxIn |mof chaf co kha nang gay ung fhu) frong Iac
IoaI 2 cao hon fIou chuan 263 Ian, con frong koo Iac fh vuof fIou
chuan 138 Ian. Cac IoaI bof dInh duong cung co nhIom AfIafoxIn.
Cac IoaI dau nhu dau phong hoac san pham fu bof ngu coc
|banh my) nou bj moc non vuf bo. Chaf doc cua moc co fho pha hoaI
gan, fhan, fIm, fhan kInh, fo bao da..., co kha nang dan don ung fhu
|gan, fhan). Trong fruong hop fhaI nghon co fho dan don dj fhaI..
Vao nam 1711, Ian dau fIon nguoI fa ghI nhan bonh do an phaI
nam moc C/aoiccps purpurac voI cac frIou chung co gIaf ao gIac, hoaI
fhu cuoI chI... Can 300 nam froI qua, doc fo vI nam van khong ngung
gay ra nhung fon fhaf vo fnh mang cho suc khoo con nguoI.
AfIafoxIn co fho gay chof nguoI. NhIou nam moc sInh doc fo khac
cung gay haI cho suc khoo cua nguoI hay con vaf an phaI chung. Cac
doc fo fhuong gap frong fhuc pham Ia AfIafoxIn va IumonIsIn. ay Ia
nhung doc fo cuc ky nguy hIom boI chI voI mof IIou Iuong nho 0,35
0,5 mg/kg cung co fho gay chof nguoI. KhI vao co fho, doc fo nay con

845
fao fhom 7 IoaI doc fo khac nhau nua va co fho gay fu vong ngay nou
ca 7 IoaI nay cung phaf huy fac dung. TrIou chung ngo doc chung cho
cac IoaI doc fo vI nam Ia:
a. Cap tinb
NhIom doc fhan kInh: co gIaf, IIof, roI Ioan van dong.
Ton fhuong o fhan.
Xuaf huyof hoaI fu va fhoaI hoa mo o gan.
b. Man tinb: xo gan va ung fhu gan.
AfIafoxIn fhuong co frong IoaI fhuc pham nao7 AfIafoxIn fhuong
hIon dIon frong cac IoaI haf co dau nhu Iac, dau nanh, haf dIou, haf
huong duong, vung, koo Iac, koo haf, dIou, Iac muoI, Iac rang... hay
fron cac IoaI haf ngu coc, bof dInh duong, fhuc an gIa suc co nguon
goc fu haf ngu coc... AfIafoxIn raf kho bj phan huy boI nhIof do cao
hay hoa chaf; khong nhung fho no con co fho fch Iuy frong co fho
nguoI va dong vaf. o ngan ngua fnh frang ngo doc do an phaI doc
fo cua vI nam, can ap dung cac bIon phap do phong sau day:
Khong mua va an cac IoaI haf da bj moc nhu: Iac, dau nanh,
gao, ngo...
Khong duoc daI, rua cac haf moc do su dung fro IaI v doc fo
van con IaI bon frong cac haf.
NgoaI ra con co nam Aspcrgi//us j/aous: IoaI nam moc nay san
xuaf chaf doc afIafoxIn va chaf doc Ian fruyon ra chung quanh. KhI
nam moc moc fron Iuong fhuc, chaf doc so fham vao Iuong fhuc.
Iuong chaf doc vao khoang 10 mg so Iam cho gan ngung hoaf dong
va dan don chof nguoI!
19.8.4. Ooc chut trong thuc phum do hou chut
Co mof fhoI, cuoc khung hoang foocmon frong banh pho da Iam
cho gIoI ghIon mon am fhuc nay Io Iang va maf hung fhu khI fhuong
fhuc. Vay foocmon Ia g7 Han fho Ia g7 Tac haI cua chung fron co fho
nguoI ra sao7


846
19.S.4.1. Doc chul joocmon lrong lhuc phum
ay Ia mof chaf huu co raf doc, duoc san xuaf rong raI frong
cong nghIop fon khoa hoc Ia formaIdohIf. V co fnh saf frung cao non
foocmon duoc su dung do dIof khuan, dong fhoI Iam dung moI bao vo
cac fo chuc, cac co quan noI fang co fho, non frong y hoc nguoI fa
fhuong dung do uop xac. Ioocmon do dang kof hop voI cac profoIn |Ia
fhanh phan chu you frong fhuc pham) fao fhanh nhung hop chaf bon,
Iau bj phan huy. NguoI fa IoI dung fnh chaf nay do bao quan cac IoaI
fhuc pham hang ngay. Tuy nhIon co fho nguoI nou fIop xuc voI
foocmon du nhIou hay f frong mof fhoI gIan daI dou bj anh huong
nghIom frong: nho fh gay kch fhch nIom mac maf, roI Ioan fIou
hoa, cham fIou, gay Ioof da day, vIom daI frang, con nang fh gay
kch fhch duong ho hap fron, co fho bj ngaf fho nou hf phaI o nong
do 1/20,000 frong khong kh, nou fIop xuc Iau daI hay voI ham Iuong
cao so dan don fu vong hay Iam gIa fang fy Io ung fhu vom hau va
anh huong don fhaI nhI |doI voI nguoI dang co fhaI).
19.S.4.2. Doc chul Hun lhe lrong lhuc phum
Cung voI foocmon, han fho cung Ia mof chaf hoa hoc co fon
frIboraf nafrI, khong mau, do fan frong nuoc, co fnh saf khuan
nhung raf doc. KhI vao co fho han fho chI bj dao fhaI khoang chung
80%, con IaI so fch fu frong nguoI vInh vIon, v vay nou su dung han
fho f frong mof fhoI gIan daI cung nguy hIom nhu dung nhIou han
fho frong mof Ian. TrIou chung do nhan bIof Ia: roI Ioan fIou hoa,
chan an, mof moI kho chju. VoI fro om han fho gay suy dInh duong,
cham phaf frIon fr nao. NgoaI ra han fho con Iam fon fhuong cac fo
bao gan, foo fInh hoan va Ia mof frong nhung fac nhan gay ung fhu.
Mac du doc haI nhung mof so nguoI do vo y, fhIou hIou bIof hay
co fnh v IoI nhuan van cho fhom haI hoa chaf nay |foomon va han
fho) vao cac IoaI fhuc pham can co do gIon, do daI, kho bao quan nhu:
banh pho, hu fIou, nom, cha, dua chua. o ngan ngua vIoc su dung
ngay cang nhIou cac doc chaf frong fhuc pham hang ngay, doI hoI
phaI co su phoI hop chaf cho gIua nguoI san xuaf, cac co quan chuc
nang voI fruyon fhong daI chung, bang cach: gIao duc, nang cao frnh

847
do hIou bIof frong dan nham bo fhoI quon dung hoa chaf frong fhuc
pham hang ngay; fang cuong kIom fra cac co so san xuaf va co bIon
phap manh doI voI nhung fruong hop vI pham.
19.9. OOC HA CA MOT SO CHAT HOAT OONG BK MAT
ONG TRONG CAC SAN PHAM TAY RA GA ONH
19.9.1 Go theu
Trong hau hof cac gIa dnh, cong so dou dung xa bong, bof gIaf,
cac chaf fay rua noI chung. Chung Ia mof so chaf sau:
Ankylbenzen sulIonut (ABS): AS nhanh; AS fhang
PuruIn sulIonut (SAS: secondury ulkyl sunIonut): HIon nay,
cac san pham nay chua duoc su dung frong cac fhanh phan bof gIaf v
gIa ban fuong doI cao. V chung co kha nang phan gIaI sInh hoc cao.
Alkyl ete sunIut (LKS). IoaI chaf nay fhuong duoc su dung
frong cac cong fhuc Iong |nuoc rua chon, dau goI dau). Cong fhuc
hoa hoc cua chung nhu sau:
RO| CH
2
CH
2
O)
n
SO
3

Cuc sulIosuccnut: o Ia cac ban osfo cua axIf succInIc co haI
nhom carboxIIIc va suIfonIc. Cac suIfosuccInaf raf nho doI voI da.
Chung duoc su dung do san xuaf nhung chaf fay rua Iong. o co
mang mof nhom osfo, chung raf nhay cam voI su fhuy phan, you cau
phaI co pH = 68
Cuc unkyl seuthonut: Cac dan xuaf duoc ban duoI nhan hIou
HoO S33902 hoac CAI. Chung co nhung dac fnh gIong nhu cac
suIfasuccInaf vo fac dong nho Ion da va su on djnh |su fhuy phan).
Tuy nhIon, v su hoa fan kom frong nuoc Ianh non chung duoc ung
dung chu you frong cac kom hoac san pham Iong sof va xa bong fam.
Metyl este sulIonute (MKS): Chaf hoaf dong bo maf nay da
duoc nghIon cuu frong nhung nam 60, nhung voI gIa fhanh cao v
dung mo bo Iam nguyon IIou. HIon nay, voI dau co, gIa ca fro non
canh franh hon.

848
Cuc xu bong: O Chau Au, xa bong chI duoc dung nhu fac nhan
chong bof. Chung duoc su dung vao cac san pham fay rua dang Iong
hoac goI fam co goc xa bong. TaI cac nuoc dang phaf frIon, chung
fhuong duoc su dung frong moI vIoc.
Cuc sulIut dglycolumt: Nhung fhuan IoI cua san pham Ia
kha nang fao bof va dac fnh phan fan xa bong canxI. Chung cung
cho nhung cam gIac fron da nhu nhung cong fhuc co goc xa bong. Cac
suIfaf dIgIycoIamIf on djnh frong dung djch nuoc va co fho duoc dung
frong cac dau goI dau
Nuxyl umnouxt: Cac muoI NaxyI amInoaxIf co kha nang
fao bof fof va co fnh fay rua. Chung fan frong nuoc cung do dang
hon xa bong va khong Iam fay da.
Cuc polyoxyetylen curboxylut: Cac dan xuaf ay co nhung dac
fnh fay rua nho va kha nang phan fan xa bong khI o so Iuong cao.
Chung raf do xa va fan o pH fhap.
19.9.2. Ooc tInh cuu nhung chut tuy ruu dung trong nhu
u. oc Jo boat boa cac cbat co trong my pbam, xa bong bot giat
Nhung doc fnh cua hoa chaf my pham IIon quan don:
Nhung fac dung faI cho: kch fhch da, phan ung dj ung, dI
vao duoI da
Nhung fac dung co ho fhong: cap fnh va man fnh
Nhung ruI ro fIom fang nhu: dof bIon gon, doc bao fhaI, gay
ung fhu
Cac nguy co nay IIon quan don ca cong nhan phoI nhIom voI
nguyon IIou faI noI cho bIon, va nhung nguoI fIou dung su dung san
pham. a IoaI phoI nhIom Ia:
TIop xuc voI da hay maf |phoI nhIom faI xuong cho fao hoac
fIop xuc voI dung djch gIaf gIu doI voI ba noI fro hoac voI nhung chaf
con fon Iuu fron quan ao)
Nuof |fhuong Ia faI nan, fhuong Ia doI voI fro om)
Hf phaI |o xuong san xuaf hoac Ia khI su dung)

849
b. Cac cbat boat Jong bc mat
Co fho co nhung fac dong qua IaI gIua nhung phan fu hoaf dong
bo maf va nhung cau fruc sInh hoc nhu profoIn, onzym, mang fo bao.
ProfoIn fao fhanh nhung phuc hop hap fhu voI nhung cafIonIc cung
nhu voI nhung anIonIc. Nhung phuc hop nay gay ra su fhoaI hoa
profoIn. Trong nhung fruong hop nay cac onzym co su gIam hoac maf
hoaf dong, do do co su bIon doI vo bIon fho co ban. VIoc nuof phaI
nhung chaf hoaf dong bo maf fuong doI khong nang v chung bIon
fho raf nhanh: cac anIonIc va chaf khong Ion |NI) bIon fho raf nhanh
con cac anIonIc fh cham hon. Khong co su Iang dong don IaI frong co
fho. Nhung fac haI do chaf hoaf dong bo maf gay ra:
Tac dong fron maf: maf nhay cam hon da, nhung fhong
fhuong mof van do quan frong chI co fho xay ra o maf khI maf bj
phoI nhIom Iau voI mof nong do cao chaf hoaf dong bo maf khong
duoc fhoo doI, va can phaI rua ngay maf bang nhIou nuoc Ianh.
NhIom doc cap duong mIong boI nhung chaf hoaf dong bo
maf Ia raf you.
Khong mof fac dong gay ung fhu nao duoc Iam sang fo, ko ca
nhIom doc duong uong frong fhoI gIan daI va phoI nhIom da Iau daI.
Muon gIam fac dong am fnh cua cac anIonIc fron da nhu Iam
kho, kch fhch da, nguoI fa co fho fhom nhung chaf hoaf dong bo
maf Iuong fnh va nhung ZvIfforIonIc frong fhuoc gIaf dang Iong. Cac
hop chaf nay mang dIon fch duong phoI hop do dang voI nhung
anIonIc va nhu vay ngan can su hap fhu cac chaf nay o fron da.
c. Cbat Joc pbat sinb tu oat /icu xay Jung
Nhung chaf xay dung quan frong nhaf duoc su dung Ia cac
phosphaf, zooIIf va NTA. Cac chaf nay khong doc, nhung nuof nhIou
co fho gay ra nhung van do do pH qua cao frong dung djch dam dac.
Nhung nghIon cuu doc fnh raf nghIom chInh da duoc fhuc hIon fron
zooIIc. VIoc nuof vao khong gay van do doc fnh cap. No cung khong
gay ung fhu. VIoc fIop xuc vao maf cung khong fhay nguy co g so voI
vaf Ia vao maf nhu buI. NTA co mof fac dung nho fron da khI fhuong

850
fIop xuc voI san pham, nhung nguoI fa co fho noI rang no khong
nhay cam. Hf va nuof phaI no gay ra nhIom doc nho.
J. En:ym
Cac onzym su dung frong bof gIaf khong gay ra nhung van do
vo maf doc fnh, nhung gIong nhu faf ca nhung profoIn khac, phan
ung dj ung co fho co doI voI mof so nguoI. Cac phan ung nay co fho
co hoac do fIop xuc fruc fIop, hoac hf phaI onzym.
+ Doi roi nguoi lieu Jung: MoI nguy co hf buI co fho bj IoaI
fru v cac haf duoc dua vao bof gIaf duoI dang cac haf bon. Kha nang
duy nhaf cua dj ung Ia do fIop xuc koo daI cua da doI voI dung djch
gIaf chua nhIou onzym.
+ Doi roi cong nhun: Cong nhan Iam vIoc fhu cong hang ngay
faI nha may san xuaf fh van do phan ung kch fhch va dj ung do
fIop xuc koo daI hoac hf nhIou buI onzym van co fho xay ra.
j. Pcrborat
Porboraf co fho gay kch fhch da nou fIop xuc koo daI voI mof
dung djch dam dac khong do san pham ma do pH cao. ang cach
fhuy phan hay fhuy phan bang oxy gIa, porboraf so san sInh ra boraf
hay axIf borIc. Chung chI duoc hap fhu vao co fho nou co fho xuyon
qua nIom mac, mang hoac da da bj fray xuoc. Porboraf gay dac fnh
cap raf nho v IIou Iuong gay chof doI voI nguoI Ion Ia 1820g. To
chuc Y fo fho gIoI |WHO) khuyon cao nong do boro frong nuoc khong
duoc vuof qua 0,3g/I. Va con nguoI co fho chap nhan mof nong do
1mg/I frong nuoc uong ma khong co nguy co nao doI voI suc khoo.
g. Dau tbom
au fhom Ia hon hop cua raf nhIou hop chaf fao fhanh. Mac du
duoc su dung voI mof Iuong raf nho frong nhung san pham bof gIaf,
nhung nhung chaf phu gIa nay gay kch fhch dj ung da.
h. Nbung cbat co ticm nang Joc
1,4 Jioxanc co cong fhuc hoa hoc:


851
Chaf nay duoc fao fhanh khI ofhoxyI hoa con boo fhuc hIon
frong moI fruong axIf o nhIof do raf cao. o do no co fho hIon dIon
frong ofhor sunfafo |IS) su dung frong nuoc rua chon bang fay hoac
dau goI dau. No bj nghI ngo Ia chaf fIom nang gay ung fhu.
Mof so chaf co nhung nhom nIfo co fho chua nhung chaf fap
fhuong hay gap frong cong fhuc dau goI dau, nuoc gIaf. Nhung chaf
nay co fho fac dong voI amIn phu do cho NIA |NIfrIso IofanoI
AmIn) dua fhoo phan ung:

NIA co fIom nang gay ung fhu. Cac nIfroamIn co fho duoc
fhuy phan va Ia nhung nguon phaf frIon nhung u ac fnh o noI co
chung.
19.10 OOC HA T MY PHAM ONG TRONG PHONG
Tu xa xua, con nguoI da bIof su dung nhung chaf san co frong fu
nhIon do phuc vu cho vIoc Iam dop. Cung voI su phaf frIon cua mnh,
con nguoI su dung ngay cang nhIou my pham Iam dop. My pham Ia
mof frong nhung san pham duoc su dung nhIou nhaf hIon nay. Va
day cung Ia san pham chua hoa chaf gay nhIou bIon chung cho nguoI
su dung. NghIon cuu vo my pham gIup chung fa hIou ro hon vo ban
chaf, fu do co fho ngan ngua nhung fac haI cua nhung hoa chaf co
frong my pham.
Sau day Ia mof vaI v du vo fac haI cua nhung my pham gay ra
cho nguoI su dung:
19.10,1 Oung hou my phum de guy benh toun thun
Hoa my pham fhuc ra co fho gay non nhung phan ung khong
fof doI voI foan fhan nguoI dung, nhung fruong hop nay f fhay so voI
nhung phan ung gay fon haI cuc bo, dac bIof phan ung gay vIom da.

852
Hoa my pham, khong noI g don IoaI xau va IoaI frung bnh, ma ko
ca IoaI cuc fof, san xuaf dung fIou chuan ky fhuaf fh fruoc day da
fung co nhung phan ung khong fof o noI nay noI khac, o nguoI nay
nguoI khac va chac chan fu nay vo sau cung khong fho nao hoan foan
franh duoc, v vay, faf ca moI nguoI can phaI nang cao canh gIac khI
su dung chung.
1. ung hoa my pham do gay bonh vo huyof djch: Thoo cac
chuyon gIa vo bonh huyof djch, cac IoaI fhuoc nhuom foc chaf Iuong
kom khIon nguoI dung mac cac bonh vo huyof djch cao gap 10 Ian so
voI nhung nguoI khong su dung fhuoc nay.
2. ung hoa my pham do gay doc fnh doI voI gan: Thoo faI IIou
nghIon cuu cua mof so nuoc fh co khoang fron 50% hoa my pham co
chua f nhIou chaf NIfrous acId. Cac chaf nay co fho dI vao huyof djch
sau khI duoc da va nIom mac hap fhu, gay fon haI don gan. Chung
phan Ion duoc fron vao fhuoc muIsor |fhuoc nhu hoa) frong hoa
frang pham nhu IoaI TroIamIno chang han.
3. ung hoa my pham gay phan ung fac haI don bo may sInh
san: Can cu vao faI IIou khoa hoc cua nhIou nuoc fh voI mof so phu
nu dung IoaI hoa my pham co chua IoIofhor, fI Io phaf sInh kInh
nguyof khong bnh fhuong fang Ion. Tho frong fro so sInh cua nguoI
mo co dung hoa my pham bj gIam.
4. ung hoa my pham do gay phan ung co haI ho fhong fhan
kInh: Nhung IoaI hoa my pham co chua ChIordonophonoI nhu IoaI xa
phong fhom, fhuoc gof rua djch fho, mof so nguoI sau khI dung chung
da phaf sInh chung co gIaf, van dong co mom you cuc bo hoac rong
khap, hanh vI co fhay doI, fhan kInh bj km non, bj hon mo dI don fu
vong.
5. ung hoa my pham do gay dj dang: Co mof so IoaI hoa my
pham co fho fhong qua fho ho cha mo ma anh huong don fho ho con
vo sau. Can cu vao faI IIou cua cac nha khoa hoc Trung Quoc fh
fhuoc say foc bang hoa hoc co fac dung gay nhung dof bIon va dan
foI dj dang doI voI fho ho con cua nguoI su dung. Nhung chaf co haI
frong fhuoc nhuom foc qua su hap fhu cua da dau dan vao co fho

853
nguoI mo, co fho gay non dj dang cho fhaI nhI, cho non nhung nguoI
mo co fhaI fuyof doI cam su dung fhuoc nhuom foc va fInh chaf dung
do uon say Ianh foc.
19.10,2. "Vem du do my phum"
Hau hof cac IoaI my pham dou chua huong IIou |ko ca khI fhanh
phan nay khong duoc ghI fron nhan). o Ia fhu pham chnh gay vIom
da fIop xuc khI dung my pham. NgoaI ra, huong IIou cung co fho gay
may day, roI Ioan sac fo...
VIom da do my pham duoc chIa Iam ba IoaI chnh:
1. Viem Ju liep xuc hlch ung
Thuong gap o nguoI co co dja nhay cam. Thu pham gay vIom
da IoaI nay Ia cac chaf kIom hay axIf, chaf fay rua, chaf bao quan,
chaf khu muI frong my pham.
Iou hIon: Sau khI su dung my pham vaI phuf don vaI gIo |doI
khI muon hon), vung da fIop xuc voI my pham raf bong hoac ngua
nho, sau do do Ion, phu no; nang fh co fho co bong nuoc. Muc do
nang nho fuy fhuoc vao fung nguoI, fuy fnh frang da cua bonh nhan
khI dung my pham. a kho va day so phan ung f hon da mong va
nhay cam.
2. Viem Ju liep xuc Jj ung
Xuaf hIon sau khI bonh nhan dung my pham vaI fuan, vaI
fhang, fham ch vaI nam. Iuc dau, my pham khong gay mof su fhay
doI nao cho da; nhung khI bonh nhan su dung nhIou Ian, IIon fuc fh
phan ung vIom da xuaf hIon.
Thu pham hang dau gay vIom da dj ung Ia huong IIou, fhu haI
Ia chaf bao quan |dung do dIof vI sInh vaf va franh hong my pham, co
frong hau hof cac IoaI my pham) va fhu ba Ia chaf PPA frong fhuoc
nhuom foc.
Iou hIon: Sau khI faI su dung my pham 2472 gIo, da bj
ngua, do, co fho co mun nuoc dang oczoma. Ton fhuong da xuaf hIon
o vung fIop xuc voI my pham hoac xa hon. V du: onh nhan bj vIom
da do dj ung voI nhua suIfonamIdo formaIdohIf frong fhuoc son

854
mong fay, mong chan cung co fho bj fon fhuong da o quanh mI maf
hoac co.
J. Viem Ju Jo mun cum roi unh sung
Xay ra sau khI nguoI dung my pham fIop xuc voI anh sang co
buoc song va cuong do dac bIof |fhuong Ia !VA, !V). Thu pham
chnh Ia cac chaf co nguon goc fu fhan da |coaI far) frong fhanh phan
cua mof so my pham.
Iou hIon: ong nang, do da, cang raf, nang fh co fho co
bong nuoc, roI gay sam da. Hau hof bonh nhan bj sam da dan dan
ma khong ho do da fruoc do. Vj fr fon fhuong fhuong Ia cac vung ho
co dung my pham nhu maf, co, fay.
Xu fr khI bj vIom da do my pham:
ung faf ca cac IoaI my pham dang dung.
Tof nhaf Ia don kham chuyon khoa da IIou hoac dj ung do
kIom fra faf ca cac IoaI my pham da duoc su dung. ac sI so cho ban
Iam fosf ap da fm dj nguyon gay dj ung va huong dan cach dIou frj.
Tranh dung faf ca cac IoaI my pham frong 612 fhang. Sau do co
fho dung mof so my pham khac, nhung non han cho don muc foI da.
Truoc khI dung baf ky IoaI my pham nao, non boI fhu vao
maf frong cang fay ngay mof Ian frong vaI fuan, nou khong xay ra
phan ung g fh co fho dung duoc.
19.11. CAC BKN PHAP CHONG O NHKM, OOC HA TRONG NHA
19.11.1. Nguyen tuc chung cuu phuong phup chong o
nhem trong nhu
u. Loui bo nguon guy o nhiem
Ia bIon phap fch cuc nhaf IIon quan don cach fhIof ko, kIon
fruc cac ngoI nha va su dung cac vaf IIou xay dung cung nhu frang
fhIof bj. Nong do HCHO frong nha so raf fhap nou franh su dung cac
vaf IIou co fho Iam fhoaf ra HCHO nhu fam Iaf san, vach ngan, do
dac bang go dan hoac vaf IIou op; IoaI fru duoc cac chaf hydrocacbon
va dan xuaf gay ung fhu bang cach khong su dung cac bop dun bang

855
dau hoac bang gaz; franh radon bang cach Iua chon dja dIom xay
nha, fruoc khI xay Iof mof Iop daf sof fron non
b. Kiem soul hhl huu lrong nhu
Kh hau dong gop vao su o nhIo m frong nha va co fho fao dIou
kIon do bonh faf phaf frIon, nhung con f nguoI Iuu y don. Co fho
Iay formaIdohIf Iam v du. Ham Iuong formaIdohIf frong nha phu
fhuoc kha nhIou vao nhIof do va do am cua khong kh frong phong.
Nou nhIof do gIam fu 30
0
C xuong 25
0
C fh nong do HCHO gIam
50%, nou gIam do am fuong doI fu 70% xuong 30% fh nong do
HCHO gIam 40%.
uy fr do am fuong doI duoI 70% bang cach dung may huf am
cung Ia bIon phap quan frong Iam gIam nam moc. Thoo dong hoc hoa
hoc, nhIof do Ia you fo quan frong nhaf frong vIoc gIaI phong cac
chaf huu co bay hoI fu cac vaf IIo u xay dung, son, do dac. oI voI
nguon o nhIom va chaf o nhIom khac cung co nhung moI IIon quan
fuong fu gIua su phaf fan va nhIof do, frong nhung fruong hop do,
khong cho kh hau Ia mof bIon phap quan frong do gIam o nhIom.
c. Xu Iy nguon o nhiem
Cac nguon o nhIom frong nha co fho duoc xu Iy do gIam su phaf
fan cac chaf o nhIom. o khong cho cac vaf IIou chua amIang do
gay vun |v du cac fam cach am), nguoI fa co fho phun mof Iop koo
mong voI chI ph chI bang 50% so voI bIon phap IoaI bo. VoI cac vaf
IIou, do dac frong nha chua formaIdohIf cung co fho ap dung cach
nay. NgoaI ra, nguoI fa con co fho xu Iy bang NH
3
do gIam ham
Iuong HCHO frong moI fruong bon frong cac can nha Iuu dong foI
5080%.
J. Thong gio
Thong gIo Ia gIaI phap chung do gIam o nhIom noI fhaf do pha
Ioang, IoaI fru cac chaf o nhIom. Nguyon fac cua fhong gIo Ia khong
kh duoc frao doI voI bon ngoaI. Toc do frao doI do cang Ion fh kha
nang gIam fhIou o nhIom cang cao, v fhong gIo da dua o nhIom fu
frong nha ra ngoaI froI. Co ba cach frao doI khong kh gIua frong nha

856
va ngoaI froI. o Ia su fham khong kh, fhong gIo fu nhIon va fhong
gIo cuong buc. HaI IoaI dau fhuong fhay frong cac nha o. Cac IoaI sau
Ia bIon phap chu you do frao doI khong kh faI cac foa nha cao fang
va cac cong frnh cong cong. a so cac foa nha khong hoan foan kn.
NgoaI cac Io fhong hoI con co cac kho ho o cua so, cua ra vao, noI Iap
quaf huf Su fham nhap cua khong kh bon ngoaI phu fhuoc vao do
kn do cung voI cac you fo moI fruong nhu foc do gIo va su chonh Ioch
nhIof do gIua frong nha va ngoaI froI.
Muc do frao doI khong kh fu nhIon, xay ra manh nhaf vao
nhung ngay froI Ianh va co gIo. Con vao nhung ngay am ap, froI Iang
su frao doI khong kh Ia fhap nhaf. Su chonh Ioch nhIof do do chonh
Ioch ap suaf co fac dung huf khong kh vao o phan fhap nhaf cua foa
nha va day khong kh ra o phan noc nha goI Ia hIou ung ong khoI
|sfack offocf). Ho fhong fhong gIo da Iam gIam mof cach dang ko
muc do o nhIom frong nha; dac bIof frong fruong hop huf fhuoc Ia
hoac dun nau bang bop dau, bop gaz. Tuy nhIon, doI voI chaf o nhIom
sInh ra IIon fuc nhu HCHO fh foc do gIaI phong fu cac do dac frong
phong IaI Ia ham so cua gradIonf ap suaf hoI hoac nong do HCHO faI
khoang khong gIan xung quanh nguon phaf fan HCHO. Nong do
HCHO frong phong gIam fh foc do nho HCHO fu nguon IaI fang
Ion khIon nong do chaf o nhIom Iuon Iuon co su can bang. o Ia
nhuoc dIom cua su fhong gIo.
e. Thunh Ioc hhong hhl
Thanh Ioc khong kh Ia bIon phap gIam o nhIom khong kh do
cac chaf o nhIom da co frong nha. Ho fhong fhanh Ioc khong kh
fhuong duoc fhIof ko nham khong cho cac chaf dang aorosoI |buI)
hoac cac chaf o nhIom dang kh hoac ca haI IoaI.
Nguyon Iy chung cua qua frnh Ioc buI Ia Iam buI Iang dong do
fch dIon. V duong dI cua buI qua fhIof bj Ioc ngan |46m) non hIou
qua khong cao Iam, fhuong chI gIu duoc 80%. VIoc fach IoaI cac chaf
o nhIom dang kh khoI khong kh frong nha noI chung kho va fon
kom hon nhIou so voI fach IoaI buI, va moI IoaI chaf o nhIom co mof
cach fach IoaI khac nhau. Cac phan fu huu co co phan fu Iuong cao

857
nhu gIuon, bonzon, xyIon co fho IoaI fru bang ho fhong Ioc dung
fhan hoaf fnh va fhan ham. V frong ho co su suf ap Ion non can
phaI co mof so bo Ioc bo fr sao cho fang duoc foI da Iuong khong kh
qua va gIam foI fhIou su gIam ap.
Ho fhong fhan hoaf fnh fuong doI khong co hIou qua frong vIoc
IoaI bo cac chaf o nhIom dang kh co frong Iuong phan fu fhap nhu
HCHO va ofyIon. Chaf hap fhu voI HCHO chang han phaI dung oxyf
nhom hoaf fnh fam kaII pormanganaf, co fac dung oxy hoa HCHO
fhanh CO
2
va H
2
O.
19.12. CAC BKN PHAP PHONG CHONG CAC CHAT GAY O
NHKM TRONG NHA
19.12.1. Rudon
Co nhIou phuong phap do Iam gIam nong do radon frong nha
khI no vuof nguong cho phop fhoo quy djnh cua PA Ia 200pCI/I bao
gom: gIam nguon phaf fhaI radon; gIam su dI chuyon radon fu nguon
vao frong nha; IoaI fru radon va cac san pham phan ra cua no frong
khong kh frong nha; fhay doI khong kh frong nha bang khong kh
bon ngoaI.
Ion phap fch cuc nhaf Ia chon dja dIom xay dung Ia noI ma
cac Iop daf da khong phaf ra radon. V nguon radon chu you Ia do
non daf, non nguoI fa fhuong ngan ngua su phaf ra radon bang mof
Iop daf sof day fruoc khI Iam non nha. o han cho Iuong radon phaf
ra IIon fuc, can gan kn cac kho ho fu non nha bang chaf gan
|soaIanf) fhch hop. Cac vaf IIou xay dung can kIom fra do Iua chon
IoaI khong phaf ra radon. Su fhong gIo Ia can fhIof. Tuy nhIon, fhoo
PA, no khong gIam duoc mof cach co hIou qua khI ham Iuong radon
fron 40pCI/I.
Mof you fo khac Ia duy fr ap suaf frong nha khong fhap hon ap
suaf khong kh frong daf, nou khong radon so bj huf Ion. HIon fuong
gIam ap suaf co fho xay ra khI cac cua chI mo vo pha xuoI fhoo
huong gIo, dung quaf huf frong nha fam, nha bop, gac maI, dung Io
va may say kho quan ao

858
o radon khong vao nha qua duong nuoc nhaf Ia nuoc gIong,
can suc khong kh do radon bay dI, fruoc khI dan nuoc vao frong nha.
Vo gIaI phap fhIof ko, nha can co nhung Io fhong hoI saf maf san, bo
fr ho fhong fhong gIo co hIou qua do Iuan chuyon khong kh frong
nha ra ngoaI.
19.12.2. Amung
o han cho nguy hIom do o nhIom soI va buI amIang, nguoI fa
da dua ra chuong frnh kIom fra, bao duong cac bo phan chua amIang
do khong cho Iuong phaf fan ra khong kh, bao gom: dIou fra faf ca
nhung cong frnh xay dung da su dung amIang; khao saf muc do hu
hong cua cac bo phan chua amIang |co kha nang bj gay vun, phan
nho fhanh buI va soI), muc do o nhIom o moI fruong noI fhaf; Iap ko
hoach IoaI bo hoan foan hoac bao duong cac bo phan chua amIang do
han cho su phaf fan.
19.12.3. Formuldeht vu cuc chut huu co buy ho
Cac bIon phap han cho nguon gIaI phong formaIdohIf bao gom:
Khong dung cac fam xop uroformaIdohIf do cach am, cach
nhIof cho nha o.
Trang bj may dIou hoa khong kh va may huf am do khong
cho kh hau nham Iam gIam nong do formaIdohIf.
Thong gIo fhuong xuyon khong kh frong nha.
KhI frang bj fhom cac do dac co chua nhua uroformaIdohIf,
can fhong gIo IIon fuc cho don khI muI ban dau cua san pham khong
con nua.
o han cho su o nhIom do VOC, can phaI:
ChI dung son, dung moI, |xI danh san hoac gIay), koo dan va
cac san pham hoa chaf khac o noI fhong gIo fhaf fof.
KhI nha fraI fham bang vaf IIou |soI) fong hop can frang bj
quaf fhong gIo
o cac san pham hoa chaf noI fron o nhung ngan bon ngoaI
nha hoac faI noI fhoang kh.

859
Khong mua fru cac san pham hoa chaf noI fron voI Iuong
Ion, chI mua vua du dung va mua fruoc khI dung.
Trong fu dung quan ao fhay v dung naphafaIon |xua duoI
nhay Ion da) non dung nhung fhoI go bach dan |codar), vo cam
Nou dun bang dau va gas, mua vua du va bo fr noI do ngoaI nha.
KhI xa nuoc hoac dung voI hoa son, can mo cua so hoac quaf
huf gIo.
19.12.4. Cuc lou thuoc sut trung
Thoo PA, sau khI dIof con frung frong nha, nong do cac fhuoc
saf frung fhuong khong vuof qua 5 mIcrogam frong 1m
3
khong kh.
Trong fruong hop do, can ha fhap nong do nay bang cach:
Tang cuong fuan hoan khong kh bang cach mo cua so, cua ra
vao va dung quaf huf do pha Ioang du Iuong cac chaf nay frong phong.
Thom cac Io fhong hoI, bo fr fhom cac quaf huf.
CIaf fham va rom cua v chung co fho hap fhu hoI cua cac
fhuoc saf frung, Iuu gIu muI. Can gIaf nhIou Ian bang cac chaf fay
rua.
19.12.5. Cuc chut doc hu tu bep dun nuu
o IoaI fru cac san pham phan huy cua su chay, dIou can fhIof
Ia IoaI fru nguon goc nou co dIou kIon va fuan fhu cac you cau sau:
Iua chon kIou bop va kIou Io suoI co kof cau hop Iy, dof chay
hoan foan nhIon IIou.
Iua chon nhIon IIou chua f fap chaf. Muc do o nhIom gIam
dan fu nhIon IIou Ia cuI sang dau hoa, gas va dIon. I fhoo huong su
dung nhIon IIou do so gIam duoc o nhIom.
TaI bop dun nau va Io suoI co Iap daf ong khoI huf kh fhaI.
Thong gIo fof khong gIan frong nha.
op gaz can chu y dIou chInh ngon Iua mau xanh, gaz chay
hof. Nou ngon Iua mau vang hay do Ia bIou hIon gaz chay khong
hoan foan, raf doc.

860
Nou nau bang bop dau hoI fh chu y khI vua faf bop, bop
phaf ra raf nhIou kh CO, vo cung doc.
Huf fhuoc Ia Ia mof nguyon nhan gay o nhIom frong nha.
NhIou co quan co cac quy frnh voI nhung muc do sau:
Cam huf fhuoc Ia
ChI duoc huf fhuoc o nhung vung co fhong gIo rIong bIof.
Han cho o nhung vung khong fhong gIo.
Co quy cho dIou chInh gIua nhung nguoI huf fhuoc va khong huf.
19.12.6. Cuc tuc nhun o nhem snh hoc
1. Tu hiem lru loun bo ngoi nhu
HaI you fo chnh fao dIou kIon cho sInh vaf phaf frIon Ia chaf
dInh duong va su am uof fhuong xuyon kof hop voI su fuan hoan kh
frong nha khong fof. Non kIom fra fhuong xuyon:
uI va cac IoaI vaf IIou xay dung nhu go, van op fuong va cac
vaf IIou cach Iy fhuong chua chaf dInh duong cho vI sInh vaf phaf
frIon. CuI cung Ia nguon am, moc va rop.
Cac fhIof bj nhu may gIu do am, bop gas, bop dau
MuI moc, am fron bo maf cung hay ngay ca vof nuoc ban
cung co fho do may dIou hoa, o frong phong fam, fu cac fam fham
2. Dieu chinh Iuong um
Trong nha, nuoc xuaf phaf fu nhIou nguon. Nuoc co fho vao
frong nha bang cach fham qua hay rI fu duoI san. Tam rua va nau
nuong cung Iam fang fhom do am frong nha. o am frong nha phu
fhuoc vao nhIof do khong kh. KhI nhIof do gIam fh do am cung
gIam. Co nhIou cach do dIou chInh do am frong nha:
Sua chua cac cho ro rI nuoc
Su dung cac quaf huf frong nha fam hay bop do huf am ra ngoaI
Taf nhung fhIof bj nhaf djnh |nhu may gIu am..) nou fhay
hoI nuoc dong fron cua so hay o nhung bo maf khac |Ia dau hIou
chung fo Iuong am qua cao frong nha).

861
ung Iop pIasfIc boc cac do dung bj nhIom ban IaI do ngan
ngua hoI am mang nguon ban don nhung noI khac.
ung cac may khu am hoac dIou hoa nhIof do do gIam do am
khong kh don muc chac chan rang chung khong phaI Ia cac nguon
song cua vI sInh vaf. Cac fhIof bj nay raf can cho cac gIa dnh o vung
kh hau nong am.
Tang nhIof do o nhung noI ma hoI am do bj ngung fu. Xay
dung cac cua so cach Iy hoac chong bao. Thuong xuyon mo cua cac
phong, dac bIof Ia nhung phong kn do fhuong Ianh va am hon nhung
phong con IaI, do fang su frao doI fuan hoan kh. Co fho su dung quaf
hay mof so fhIof bj dI chuyon duoc do fang su frao doI kh.
ac bIof chu y don Iop fham fraI san. Cac fam fham co kha
nang huf am fof va cung Ia noI sInh song Iy fuong cho vI sInh vaf.
Can co nhung bIon phap gIu buI va gIaf fham fhuong xuyon.
Tuy kh hau o fung noI ma Iuong am frong khong kh fhay doI
khac nhau, fu do gay ra nhung fac dong khac nhau va doI hoI nhung
gIaI phap fhch hop. VIoc dIou chInh do am fuong doI frong nha co
fho Iam gIam su sInh soI cua cac IoaI o nhIom fron don muc fhap
nhaf. o am fuong doI fhch hop Ia vao khoang 30 50%.
J. Giu such cuc lhiel bj co liep xuc roi nuoc
Mof so fhIof bj nou muon Iam sach fh doI hoI cac fhao fac cua
nguoI co chuyon mon |cong nhan, fho sua chua) nhu cac bo phan
chua nuoc du frong ho fhong Iam Ianh, dIa hung nuoc frong fu Ianh.
4. Luu such cuc be mul rul Jung
Iau sach cac bo maf do bj moc nhu voI son, mIong dom frong
bop
TIou dIof nam moc bam fron fuong, fran nha, non nha, cac
bang hIou
Khong phu Ion nhung bo maf co nam moc bang son, pham
mau, voc nI v chung cung so noI Ion fro IaI.


862
5. Co gung gium lhieu Iuong bui sinh hoc
Khong cho ham Iuong buI Ia raf quan frong voI nhung nguoI bj
dj ung voI vaf nuoI va khuan buI |dusf mIfos). Cac IoaI khuan buI nay
co maf o khap moI noI, fron fruong kI, gho, fron gIuong ngu Cac
ngan koo do mo, gIay dan fuong, do Iaf vaf, cac fam cua, ko sach
dou co fho Ia noI sInh soI cua chung. Nhung khuan buI nay fhuong o
sau frong cac fam fham va khong ho bj cac may huf buI huf dI.
6. Chu y nhung noi lhuong lm lhuy ri sinh rul guy o
nhiem lrong nhu
May dIou hoa, may gIu am hay khu am bj nhIom ban
Phong fam, bop khong co cua so hay quaf fhong gIo
Cac maI am fhap
Cac fam fham hoac cac non nha am uof
Chan nom
Cac IoaI vaf nuoI
Cac hoc nuoc dong o cua so, maI nha hay duoI non mong nha
Noi mol cuch long guul, Je gium su liep xuc roi cuc ri
sinh rul guy nhiem lrong nhu, cun:
CaI daf va su dung quaf gIo do huf khong kh ngoaI froI vao
bop, phong fam va huf cac kh am fu may say kho quan ao ra ngoaI.
Phuong phap nay Iam gIam nhIou Iuong am hnh fhanh frong nha fu
cac hoaf dong hang ngay nhu fu voI nuoc nong, may rua chon.
Iam sach va fhong fhoang cac khu vuc frong nha do franh
bj am uof. CIu do am duoI 50% so ngan duoc su ngung fu hoI nuoc
fron bo maf vaf dung.
VoI cac fhIof bj nhu may gIu am phaI fIon hanh Iau sach va
gIu kho fhoo cac huong dan da ghI fron nhan.
CIu nha cua sach so, fhong fhoang Ia cach fof nhaf do gIam
su gIa fang cua cac vI sInh vaf gay bonh.

863
De hun che cuc luc nhun guy o nhiem sinh hoc, nguoi lu
up Jung cuc bien phup suu Juy:
ThIof ko nha va Iua chon vaf IIou xay dung hop Iy nham
khong cho do am do han cho su phaf frIon cua nam moc va cac vI
sInh vaf khac, IoaI fru cac vj fr nuoc ngung dong. Vaf IIou phaI bon,
xay dung phaI kho, fhoaf nuoc fof
Ho fhong fhong gIo va fhanh Ioc khong kh can duoc frang
bj day du. TaI bop va nha fam phaI co ho fhong huf do gIam do am.
Thuong xuyon kIom fra do am va dIou hoa khong kh.
KhI Iam sach fhuong ky nha o bang cac phuong fIon su dung
|chaf fay rua, chaf saf frung), khong duoc Iam fhoaf ra cac chaf huu
co bay hoI, chaf kch fhch va cac chaf doc khac. AorosoI sInh hoc Iuc
nao cung co. V vay phaI fhuong xuyon IoaI fru cac chaf non co kha
nang Iam vI sInh vaf phaf frIon. Tham fraI san phaI Iuon kho rao
19.12.?. Nhem doc chI trong nhu
KhI phaf hIon nuoc may chua ch voI ham Iuong vuof qua
20ppb, can fhuc hIon Ioc nuoc qua da voI do gIam do acId cua nuoc |v
frong moI fruong acId ch hoa fan nhIou hon).
Khong dung nuoc fu voI nuoc nong do uong, nau nuong va
nhaf Ia do nau cho fro om, v nuoc nong hoa fan nhIou ch hon nuoc
Ianh.
ung fhIof bj fham fhau nguoc Iap ngay faI voI nuoc do khu
ch frong nuoc. Trong fhIof bj fham fhau nguoc, phan fu nuoc co kch
fhuoc phan fu nho hon co fho dI qua duoc mang fham fhau, con ch
va cac phan fu khac co kch fhuoc Ion hon bj gIu IaI.
Thay cac ong dan nuoc co ch bang ong dan nuoc bang saf
hoac chaf doo.
Nou daf ngoaI san, vuon nhIou ch va khong fho fhay bang
Iop daf sach, can frong cay xanh. Cay so Iay dI mof Iuong ch dang
ko frong daf.

864
Thay fho xang pha ch bang xang khong ch.
19.12.8. Ho chung om nhu cuo tung
Khong duoc bf cac mIong fhong kh va phaI Iau rua chung
fhuong xuyon
Xu Iy nuoc cua ho fhong fao am fhoo chI dan cua nguoI Iap daf
Iau va fhay fhuong xuyon cac bo Ioc kh
Xom xof, dIou chInh nhIof do, do am frong cac phong
af may phofocopy va may In frong mof phong fhong fhoang
Tranh daf nhIou fhIof bj dIon frong mof phong
af cay xanh Ioc khong kh frong phong.
19.12.9. Hun che o nhem ngou tro
O nhIom ngoaI froI you fo co fho anh huong Ion don o nhIom
frong nha Ia moI quan fam cua moI quoc gIa va duoc fho cho hoa
bang phap Iuaf va hang Ioaf bIon phap.
Trong san xuaf, phaI xu Iy cac IoaI chaf fhaI fruoc khI dua ra
moI fruong, bao dam cac fIou chuan Nha nuoc quy djnh, frIon khaI
cac cong ngho sach, fIof kIom faI nguyon, nang Iuong, cam cac chaf
doc haI khong phan huy sInh hoc, nhung chaf gay ung fhu va cac
bonh khac, nhung chaf pha huy fang ozon.
Trong gIao fhong, van faI, fhay fho xang pha ch bang xang
khong ch, caI fIon dong co do khong fhaI kh doc.
Cam pha rung, bao vo fnh da dang sInh hoc.
19.12.10. O nhem, guy doc nhu nong thon
Phong chong o nhIom o nong fhon mof cach frIof do Ia mof van
do raf kho khan v IIon quan don vIoc gIaI quyof hang Ioaf van do raf
Ion o nong fhon nhu van do chaf dof, fhay doI fap quan sInh hoaf va
caI fao cach fhIof ko cac kIou nha.
Chaf dof: vIoc fhay doI chaf dof dung frong dun nau hang
ngay fu pho IIou fhuc vaf |cuI, Ia cay, ba ma, rom ra..) sang fhan,

865
dau hoa, gas hay dIon Ia khuynh huong han cho dan nhung san pham
phu cua qua frnh chay raf doc haI. Song qua frnh fhay doI nay gan
IIon voI dIou kIon kInh fo va muc song cua nguoI nong dan.
Thay doI fap quan sInh hoaf: O nhung nuoc dang phaf frIon
con fon faI nhIou fap quan Iac hau, can phaI fhay doI, fu vIoc uong
nuoc Ia, vo sInh ca nhan, bon phan bac fron dong ruong don nhung
kIon fhuc vo su dung phan bon, fhuoc fru sau dung quy cach do vua
mang IaI hIou qua kInh fo vua han cho duoc o nhIom moI fruong.
Cach fhIof ko nha o faI nong fhon co nhIou dIom fhIou khoa
hoc: khoang cach gIua nha o va cac dIon fch phu, bIon phap fhong
gIo, bo fr chuong fraI chan nuoI... NhIou nuoc da co fhIof ko cac kIou
nha phu hop voI phong fuc dja phuong.
19.12.11. Chong ngo doc thuc phum
An rau sach, fhuc pham sach.
ao quan fhuc an fof, du Ianh, khong do fhjf song fhjf chn
chung nhau, fIop xuc nhau.
Khong dung nhung fhuc pham co chaf bao quan, phu gIa doc haI.
Iof gIan, chuof, ruoI, kIon frong phong, khong cho chung
an, fruyon bonh vao fhuc an Khong an nhung fhuc an da fhIu, oI.
19.13. KKT LAN
Thong fhuong, khI noI don o nhIom moI fruong, nguoI fa fhuong
nghI rang do Ia nhung o nhIom ngoaI froI fac dong don fhoI fIof, kh
hau, cay co, huy hoaI cac cong frnh xay dung, o nhIom daf, nuoc
anh huong fruc fIop don suc khoo con nguoI. Nhung fhuc su o nhIom
gay doc frong nha va van phong Ia raf fram frong, gay ra du IoaI
bonh, gay doc haI suc khoo con nguoI.
ChI frong fhoI gIan gan day, hIon fuong o nhIom noI fhaf moI
duoc Iuu y don. V vay, cac faI IIou nghIon cuu chua nhIou, cac fac haI
chua duoc danh gIa mof cach day du. Mac du o day chI fap hop
nhung cong frnh con Io fo, roI rac o nuoc ngoaI, song cung du kof
Iuan rang: fnh frang o nhIom frong nha kha nghIom frong, gay
nhung fon fhaf Ion va fhuc su Ia van do phaI gIaI quyof kjp fhoI.

866
O nuoc fa, hau nhu chua co mof cong frnh nao nghIon cuu fnh
frang o nhIom frong nha, fm hIou cac chaf doc haI o noI fhaf va fac
haI cua chung. V nhung fnh chaf doc haI va nguy hIom cua cac chaf
gay o nhIom frong nha nhu da do cap o fron, do nghj cac co quan
chuc nang co fham quyon co su quan fam dung muc don van do nay,
cap kInh ph do dIou fra fnh hnh o nhIom noI fhaf o cac fhanh pho,
fInh fhanh, cac vung nong fhon, mIon nuI... Tron co so do moI co fho
do ra nhung bIon phap fhch hop.

867
TA LK THAM KHAO
Such
1. Io Huy a |chu bIon), oc boc Moi truong, NX HQC TP HCM 2000
2. o Khoa hoc Cong ngho va MoI fruong Cuc MoI fruong, O
nbicm trong nba, NX Ha NoI, 1999.
3. IouIs Ho Tan TaI, Cac san pbam tay rua oa cbam soc ca nban,
NX unod, Phap, 2002.

Trung Web
4. hffp://vvv.IndoorpoIIufIon.com/
5. hffp://vvv.Iungusa.org/aIr/onvIndoorap.hfmI
6. hffp://vvv.opa.gov/Iap/IaInfro.hfmI
7. hffp://vvv.saforchIId.org/Indoor.hfm
8. vvv.opa.gov/Iaq
9. vvv.opa.gov/Iaq/radon/
10. vvv.noa.gov.vn
11. vvv.noa.gov.vn/SukIon_NoIbaf/ChafIuong_KK/
12. vvv.ndoorur2002.org/
13. vvv.nsc.org/ohc/ndoor/Iaq.hfm
14. hffp://vvv.nsc.org/ohc/Indoor/fIoods.hfm
15. hffp://vvv.nsc.org/ohc/Indoor/bIo_conf.hfm
16. hffp://vvv.puobIo.gsa.gov/cIc_foxf/housIng/IndooraIr
hazards/maIn.hfm
17. hffp://vvv.4voman.gov/faq/onvfaq/aIrpoIIu.hfm
18. hffp://vvv.ykhoa.nof/NCKH/P01P79/mf02.HTM
19. hffp://vvv.advIfo.com/onhIomkhongkhI.hfm
20. hffp://odugroon.forI.ros.In/Indox.asp

868
21. hffp://odugroon.forI.ros.In/oxpIoro/aIr/Indoor.hfm
22. vvv.oIIvonafuraIs.com
23. vvv.Irdcorp.com
24. hffp://vvv.forrossonfIaIs.com/oxposuro.hfmI
25. vvv.baobInhdInh.com.vn
26. vvv.vImonIIno.com
27. vvv.fIfIono.com

"" ChI nhan su cong fac cua Io ao An Xuan, Nguyon Nhaf Huy





















82
CHONG 2

OC HOC THUOC BAO VE THC VAT
(Toxicology of Protectants)
(Xcm tbcm Cbuong 7, 8inb tbai moi truong ung Jung,
Lc Huy Ba, NXB KH & KT, 2000
2.1. KHA NKM
1. Thuaf ngu "Thuoc bao vo fhuc vaf" |TVTV), duoc dung nhu
Hoachafbaovofhucvaf|HCVTV)hay"chaffruvafhaIhaydjch
haI" hoac nhu nguoI nong dan quon goI "fhuoc fru sau", Ia fon goI
chungchocafhuocfrusau,bonhcay,fhuocfrumoc,mof,kIonmoI...
dungfrongnganhnongnghIopnuocfa.uvoIbafkfongoInaofh
cacchaffrondoucofachaIchosuckhooconnguoImanhIomvucua
nhadochocmoIfruongphaInghIoncuu.
ThuocVTVIabafkmofhopchafhayhonhopsudungnham
muc dch ngan ngua, fIou dIof, xua duoI, gIam fru cac sInh vaf gay
haI|PA!SProfocfIonnvIronmonfaIAgoncy).ThooIuafdjnhcua
HoaKy,hoachaffrusauhaIcungIahopchafhayhonhopsudung
nham dIou hoa fhuc vaf, Iam kho Ia |dosIccanf) hay rung Ia
|dofoIIanf), chaf dIof djch haI |posfIcIdos), chaf dIof co |horbIcIdos)...
vacachafdIofconfrung|InsocfIcos).
2. oc hoc TVTV Ia mon hoc chuyon nghIon cuu nhung fac
nhan gay doc fu cac chaf doc, Ian fruyon frong moI fruong, gayngo
docchoconnguoI,chosInhvaf,choquanfho,chohosInhfhaI.Thoo
83
ChuongfrnhmoIfruongIIonhopquoc|!NP),sanIuongHCVTV
fronfhogIoIcu10namIaIfanggapdoIvafhooWHO,hangnamco
3frIounguoIbjnhIomdocHCVTVvoIgan500ngannguoIchof.O
nuocfahangnamcungcofoIhangngannguoIbjnhIomdoc.odo,
nghIoncuudochocmoIfruongTVTVIacongvIocrafcanfhIof.
3.MucduIuongfoIda|MRIMaxImumRosIduoIImIf)
- MoI IoaI fhuoc VTV ung voI moI IoaI nong san dou duoc quI
djnhmucduIuongfoIda|MRI),fucIaIuonghopchafdoccaonhaf
duoc phop fon Iuu frong nong san ma khong gay anh huong don co
fhonguoIvavafnuoIkhIsudungnongsandoIamfhucan.
- MRI duoc quI djnh o moI nuoc, frong fung IoaI cay frong va
nong san khac nhau can cu vao dac dIom sInh Iy, sInh fhaI, you fo
dInhduongnguoIdannuocdo.TIouchuanfraodoIhanghoagIuacac
nuocdoIAOvaWHOquIdjnh
2.2 PHAN LOA THOC BAO VK THC VAT
Tuyfhoomucdchkhacnhau,nguoIfacofhophanfhuocVTV
fhanhnhIouIoaIkhacnhau:fhooIoaIgayhaIchungkIomsoaf,fhoo
nguongochoahoc,fhoodangkyfhuafsudung,fhoomucdogaydoc
2.2.1. Phun lou theo Muc dIch su dung (nguon KPA)
LoaI Ihuor 8VTV Mur drh su dung
1. nsecticides
2. herbicides

8. Fungicides

4. Acaricides (miticides)
5. Rodenticides
G. hematicides

7. Molluscicides
0iet con trung va cac loai chan dot
0iet co dai va cac loai thuc vat hat trien khong
mong muon
0iet nam (bao gom nam lam rui cay, nam moc
suJng, nam gi, moc meo)
0iet loai bo ve bo, nhen
0iet chuot va cac loai gam nham
0iet cac loai tuyen trung (vi sinh giong sau giun,
gay hai re cay)
0iet cac loai sen, oc
84
8. Algicide
O. Biocides (Antimicrobials)
1O. 0cvicides
11. 0isinectants and santiti/ers
12. Attractants

18. Reellents
14. Fheromones

15. 0eoliants

1G. 0esiccants

17. nsect growth regulators

18. Flant growth regulators
Kiem soat tao trong ho, kenh muJng, be chua
0iet vi sinh vat (vi khuan, virus)
0iet trung sau bo, ve bet
hoa chat diet trung, khu hoat tinh vi sinh gay benh
Thuoc thu hut con trung, loai gam nham vao bay
(khong bao gom thuc ham)
Thuoc xua duoi sinh vat, nhat la muoi va chim
hoa chat sinh hoc ha vJ hoat dong giao hoi tu
nhien cua con trung
hoa chat lam rung la, thuJng de thuan tien thu
hoach
hoa chat lam kho mo te bao thuc vat, thuJng de
diet co
hoa chat ha vJ qua trinh sinh truJng, cac qua trinh
song khac cua con trung
hoa chat thuc day qua trinh hat trien, ra hoa, nay
mam, ra qua cua thuc vat

2.2.2. Phun lou theo nguon goc

2.2.2.1.Thuoc BVTV hou hoc
a. Vo co
Hon hop Bordeuux:fhuocfrubonhfhanhphangocdong|Cu)
bao gom fofracuprIc suIfafo va ponfacuprIc suIfafo. uoc su dung do uc
chocaconzymkhacnhaucuanam,dIofnamchofraIcayvaraumau.
Hop chut Arsen: fhuoc fru sau chua fhach fn |Arson) bao
gom frIoxId arsonIc, sodIum arsonIc, caIcIum arsonaf. uoc su dung
nhufhuocdIofco|ParIsxanh,Arsonafch,ArsonafcaIcI)
b. Huu co
Clor huu co: Cac cIo huu co Ia nhung hop chaf hydrocarbon
cIo hoa frong phan fu co cac goc AryI, carbocyIIc, hoforocyIIc va co
phanfuIuong291545d.v.C.
85
CaccIohuucocofhochIaIambonIoaIchnh:
TvacacchafIIonquan
HCH|hoxacIocycIohocxan)
CycIodIonsvacacchaffuongfu
PoIychorforpon
ohauhofcacfhuoccIohuuco:|1)bonvungfrongmoIfruong
song, |2) fch Iuy va phong daI sInh hoc frong chuoI fhuc pham non
dabjcamsudungnhIounuocfronfhogIoI.OVIofNamvanconsu
dungmofsonhungbjhanchonhuIcofoI,ndosuIfanPhanIoncIo
huucokhophanhuyvafchIuyfrongmomocuadongvaf.
Phosphut huu co:IanhuucoIanhung chafco fnhafmof
nguyon fu phofpho 4 hoa frj. Cac fhuoc phospho huu co co haI dac
fnh noI baf: |1) fhuoc doc doI voI dong vaf co xuong song hon Ia
fhuoc cIo huu co va |2) khong fon Iuu Iau |do phan huy frong moI
fruong co pH > 7) va f hoac khong fch Iuy frong mo mo dong vaf.
Cacfhuocphosphohuucogaydocchuyoufhongquasuucchomon
acofyIchoIInosforaso Iam fch Iuy qua nhIou acofyIcoIIno faI vung
synapIamchocobjgIafmanhvacuoIcungbjfoIIof.
Cacphosphafhuucocobanhomdanxuafchnh:
AIIphafIc|machfhang)
PhonyI|machvong)
HoforocyIIc|djvong)
Curbumute: Cac Carbamafo Ia dan xuaf cua acId CarbamIc,
facdungnhuIanhuucoucchomonchoIInosforaso.ThuoccohaIdac
fnhfofIafdoc|quadavamIong)doIvoIdongvafcovuvacokha
nangfIou dIofcon frungrongraI.NhIou CarbamafoIachafIuudan
do hap fhu qua Ia, ro, muc do phan gIaI frong cay fhap, fIou dIof
fuyonfrungmanhmo.Nhnchungnhomnaycodocchaffhapnhaf
sovoIhaI nhomfron,cofhocungcokhanangphuchoInhanhhon
noubjnhIomdoc.NgoaIIocacNIfrosomofhyIcarbamafoIachafgay
dofbIonmanhmo.
86
Pyrethrod: nhom fhuoc fuong fu Pyrofhrum |fhuoc dIof con
frungxuanhaf,frchIyfucayhoafhuycucfrongoNamPhIvaChau
A, doc fnh qua duong mIong I
50
= 1500 mg/kg, gIa daf va khong
bon voI anh sang). PoryfhroId duoc fong hop bon voI anh sang, su
dung rong raI voI IIou fhap, fuy do doc cao voI IoaI chan dof song
khonghaIchodongvafmaunong.odocchIaIamhaIIoaIfuyvao
nhIofdocaohayfhap.
CacPyrofhroIdcobonfhohofhuoc:
AIIofhrIn|PyamIn)duocfhuongmaIhoavaonam1949,fuong
doIondjnhvabonhonPyrofhrum.
ToframofhrIn |NoopyamIn) |1965) co fac dung fIou dIof
nhanh, fac dung do dang voI cac chaf cong huong |synorgIs),
RosmofhrIn |1967) hIou Iuc hon Pyrofhrum 20 Ian, IorosmofhrIn
dongphancuaRosmofhrInhIouIuchonPyrofhrum50Iannhungdo
bjphanhuyfrongkhongkh,IoaIIofhrIn|1969)dophafronnhung
khong hIou qua, PhonofhrIn |1973) co doc Iuc frung bnh, fang hIou
IuckhIfronchungvoIchafhopIuc.
IonvaIorafo |PydrIn, TrIbufo), PormofhrIn |Ambush, ragnof,
Pouco, Pramox, Torpodo |1973) co hoaf fnh dIof con frung cao, bon
voIfIa!Vvaanhsang,fonfaI47ngayfronmafIa.
Tho ho 4 co nhIou fnh chaf vuof froI, hIou Iuc fIou dIof voI
nongdocchIbang1/10fhuocfhohofhu3,bonvoIanhsang,fbay
hoI.
Cuc lou khuc nhu: Luu huynh huu co co vong phonyI, co
phanfuIuuhuynhofrungfam,docfnhcaovoIconfrung;CacIoaI
Formudne (ClodImoform,Iormofanafo,AmIfraz)chongsaunonva
frungsau,ucchomonmonoamInooxIdasoIacochofacdongmoIso
voIcacfhuoccodIon;CacIoaIThyocyunutes |Iafhano384,ThanIfo)
chua goc SCN ngan fro ho hap va bIon duong fo bao; Cac IoaI
Ontrophenol |NOC,Inosob)chua1,2phonoIdocnhIouvoIsau
haI, dIof co, nam, chong phosphoryI hoa frong qua frnh su dung
nang Iuong fu duong chaf co fho. o doc fnh cao non da bj cam su
dung.
87
2.2.2.2. Thuoc BVTV Snh hoc
ThuocVTVconguongocsInhhocIacacIoaIfhuocchIofxuaf
fu nhung nguyon IIou fu nhIon nhu dong vaf, fhuc vaf, vI khuan va
mof so khoang chaf nhaf djnh. CuoI nam 2001, da co khoang 195
nguyon IIou fhuoc VTV sInh hoc dang k fhanh phan va 780 san
pham,baogombanhomchnh.
Thuoc v snh |MIcrobIaI PosfIcIdos): bao gom cac vI sInh
vaf|fao,vIkhuan,vIrus,nguyonsInhdongvaf)Iafhanhphanhoaf
hoa. MoI IoaI fhanh phan co kha nang kIom soaf mof IoaI gay haI
fuong ung. IoaI hop chaf duoc su dung rong raI o dang nay Ia cac
nhanhvadongcuavIkhuanBaci//us tburingicnsis|Bt).MoIdongvI
khuannaysInhramofIoaIhonhopprofoInkhacnhau,fIoudIofvaI
IoaIaufrungcuaconfrung|nhumof,kIon,muoI).CacgIycoprofoIn
cao phan fu bj pha huy boI djch fIou hoa co fnh kIom cua cac con
frungmancamfaoracacphanfunhohonphahuyvachfrongong
fIouhoa,IamsaIIaccanbangfhamfhau,gayfoIIofphanmIongva
ong fIou hoa Iam sau khong an duoc. Co mof so IoaI bao fu co kha
nangnaymamfrongongfIouhoacuasauvagaydoc,saucungIam
cho sau chof v nhIom doc mau. IoaI fhuoc nay co hIou Iuc doI voI
nhIousaunonboLcpiJoptcraCanhvay|TaIVIofNamfhuocfhuong
dungfrusaufofronbapcaI).VfhuoccofacdongchuyonbIoffron
saunonnonanfoandoIvoInguoIvaIafhIondjchcuanhIouIoaIcon
frung gay haI. ay Ia IoaI fhuoc Iy fuong do quan Iy fong hop djch
haI.ThuockhongdocdoIvoIcayfrong,khongcofrIouchungvodoc
capfnhfronchuof,chovacacIoaIdongvafcovukhac,kocanguoI.
PluntncorporutedProtectunts (PPs) |Chaf bao vo
fhuc vaf kof hop): Ia hop chaf fhuc vaf san sInh ra fu vaf IIou dI
fruyondaduocfhomvaocayfruocdo|CacnhakhoahoccofhoIay
goncuafcayvaocaydocaysInhrachafVTVmongmuon).NgoaI
ra nhom nay con co cac IoaI fhuoc chIof xuaf fhuan fhao moc |cay
fhuocca,cayIanom,cayhoCuc,hoau,fhuocIa,xoan,ngho,fhan
mafMIIIofIaIchfhyochfoma)
88
Thuoc snh hou |IochomIcaI PosfIcIdos): Ia cac hop chaf
frong fu nhIon dIof con frung fhoo co cho khong doc, fraI nguoc voI
cacIoaIfhuocfruyonfhong,IanhungnguyonIIoufonghop,frucfIop
Iamchofhaymafhoafhoaconfrung.NhomfhuocIoaInaybaogom
cacpheromones dandu confrungvaobaydophunfhuoc,baychua
chafdnh|fhuongdungnhafIahormonosInhducdoconcaIfIofra
hap dan con duc frong mua gIao phoI). ay phoromono co raf nhIou
dang da duoc dung do khong cho khoang 25 IoaI con frung, co fho
phanhuysInhhoc,khongdocvadobonkom,fhuocdacfrjfhooIoaI
caovakhongnguyhaIdonmoIfruong.
2.2.3 Phun lou theo doc tInh
ang phan IoaI fhoo muc do fac haI doI voI nguoI chu you dua
fron doc fnh cua HCVTV doI voI chuof cong qua duong mIong va
duongdanhusau:
Bung 2.1. Pban /oai HCBVTV tbco muc Jo tac bai Joi ooi nguoi, Jua
trcn Joc tinb Joi ooi cbuot cong qua Juong micng oa
Juong Ja
L0
5O
(chuot) (mg/kg the trong)
BuJng mieng BuJng da

Loai doc
Chat ran Chat long Chat ran Chat long
a Cuc doc 5 2O 1O 4O
b Rat doc 55O 2O2OO 1O1OO 4O4OO
Boc vua 5O5OO 2OO2.OOO 1OO1.OOO 4OO4.OOO
Boc nhe >5OO >2.OOO >1.OOO >4.OOO
v Loai san ham khong gay doc ca khi su dung binh thuJng
angphanIoaIfrondungdodanhgIaphanbIofmucdodochaI
cuaHCVTV.SuphanbIofmucdofachaIcungcapcacfhongfInvo
nguycocapfnhdoI voIsuckhoodofIopxucmofIanduynhafhay
nhIouIanfrongfhoIgIanngan.

89
2.3. CAC OANG THOC BAO VK THC VAT
2.3.1. Oung thuoc ky thuut
Thoo ky fhuaf, fhuoc VTV gom haI fhanh phan: phan quan
frongIahopchafhoahoccohoaffnhsInhhoc|dIofdjchhaI,dandu
vaxuaduoIconfrung,IamrungIa,dIouhoasInhfruong)duocgoIIa
chafhoafdonghayhoafchaf(actiocingrcJicnt,phanconIaIIacac
fapchafbaogomnhIoufapchafkhacnhaukhongcohoaffnhsInh
hoc.ThongfhuongfhuockyfhuafcangffapchafcanganfoandoI
voI nguoI, vaf nuoI, moI fruong, va hIou qua su dung cang cao. Nou
ham Iuong cua chung vuof qua mof gIoI han nao do fh chung duoc
goI Ia chaf o nhIom vI Iuong (microcontaminant. Thuoc ky fhuaf Ia
nguyon IIou do san xuaf ra cac fhanh pham v cac hoa chaf bao vo
fhucvafodangfhokhongfhodungdochungquadamdac,khofron
IanvoInuochoackhongduocbon,vvaynhungnhabaochofhuong
fhom vao cac chaf khac do caI fhIon fnh nang fon fru, van chuyon
vasudunganfoan.
2.3.2. Oung thunh phum
Cho pham VTV bao gom nhIou IoaI fuy fnh chaf hay kch
fhuochaf.
Bung 2.2. Cac Jang tbuoc bao oc tbuc oat tbanb pbam
ang Ihuor ky hIau ang Ihuor ky hIau
Bot
(Dust)
B,BR
(0)
hhu dau
(Emulsifiable Concentration)
h0
(EC)
Bot nhao
(Paste)
Bh
(F)
hhu dau dung dich
(Emulsifiable Solution)
h0
(ES)
Bot hoa nuJc
(Soluble Powder)
Bhh
(SF)
hhu dau nuJc
(Emulsifiable Water)
Ew
Bot tham nuJc
(Wettable Powder )
BTh
(wF)
hat
(Granule)
h
(0)

90
Bot han tan trong nuJc
(Water Suspension )
wS vien
(Pellet)
F
0ung dich
(Solution)
00
(S)
hat tham nuJc
(Wettable Granule)
w0
hat tan trong nuJc
(Soluble Dust)
S0

2.4. TONG QAN TNH OOC CA THOC BVTV
2.4.1. Cuc dung tuc dong cuu thuoc BVTV: chaf doc nong
do,chafdocfchIuy
NguoIfachIafhuocbaovofhucvafIamhaIIoaI:chafdocnong
do(conccntratiocpoisonvachafdocfchIuy(cumu/atioc poison.
Muc do gay doc cua nhom chaf doc nong do phu fhuoc vao
Iuongfhuocxamnhapcofho.OduoIIIoufuvong(sub/ctba/Joscco
fho khong bj fu vong va fhuoc dan dan bj phan gIaI, baI fIof ra
ngoaI.Thuoc nhom doc nay gom cac chaf fhuoc nhom Ian huu co,
Carbamafo,PyrofhroId,fhuocconguongocsInhvaf...
CacIoaIfhuocfhuocnhomdocfchIuygomnhIouhopchafcIo
huu co, cac hop chaf chua As, ch, fhuy ngan,... co kha nang fch Iuy
Iaufrongcofho,gaybIondoIsInhIycohaIchocofhosong.KhIchaf
docxamnhapvaocofhonhIouIansocohaIhIonfuongfchIuy:fch
Iuy hoa hoc; fch Iuy chuc nang |fch Iuy hIou ung). Trong mof so
fruonghopfchIuychucnangcofhoduocbaIfIofhoanfoanrangoaI
hIouungcuanovanfacdongdonchucnangcuacofhovaduocfang
cuongfhomdohIouquacuaIIouchafdocxamnhapvaocofhoIansau
2.4.2 TInh doc cuu thuoc BVTV: do doc cap fnh do doc
manfnh
2.4.2.1 Do Joc cup llnh (Acule)
TaIhoInghjyfofhogIoIIanfhu8nam1975,WHOduarabang
phanIoaITVTVfhoododochaIdoIvoIcacIoaIsInhvafcancufron
gIafrjI
50
|IofhaIoso50)vaIC
50
|IofhaIConconfrafIon50).
91
Trongdo,LO
50
IaIIoufhuocgaychof50%cafhofhnghIom,
co fho Ia chuof hoac fho, duoc fnh bang mg/kg frong Iuong. I
50

gaynhIomquaduongfIouhoa|pororaI)hoacI
50
quada|dormaI
hoac cufanf ). LC
50
Ia nong do gay chof frung bnh cua fhuoc xong
hoIduocfnhbangmghoafchaf/m
3
khongkh.IvaICcangnho,
doc fnh cang cao. o doc cua TVTV dang ran cao gap 4 Ian doc
fnh cua TVTV dang Iong. Can cu vao do doc cap fnh cua fhuoc
VTV, To chuc y fo fho gIoI |WHO) da chIa cac IoaI fhuoc fhanh
namnhomdoc.
Bung 2.3. Tbuoc BVTV pban cbia tbco nbom Joc (WHO
or Inh rap L
60
( rhuoI nha) mglkg
ua mIang ua da
Fhan nhom va ky hIau
nhom dor
8Iau Iuong
nhom dor
Tha ran Tha Iong Tha ran Tha Iong
Ia Boc manh (Rat doc) Bau lau
xuJng cheo
5 2O 1O 4O
Ib Boc (Boc)

Bau lau
xuJng cheo
5 5O 2O 2OO 1O 1OO 4O 4OO
II Boc trung binh (hai)

Chu tha 5O 5OO 2OO 2OOO 1OO 1OOO 4OO 4OOO
III Boc it (Chu y)

Chu tha 5OO 2OOO 2OOO 8OOO 1OOO 4OOO
IV can than Khong co > 2OOO > 8OOO

2.4.2.2. Do Joc mun llnh (Chronic)

IakhanangfchIuyfrongcofhonguoIvadongvafmaunong,
kha nang gay dof bIon fo bao, kha nang gay kch fhch fo bao u ac
fnhphaffrIon,anhhuongcuafhuocdonbaofhaIvagaydjdangdoI
voI cac fho ho sau, Cac fh nghIom dung do xac djnh do doc man
fnh cua mof fhuoc bao vo fhuc vaf fhuong duoc fIon hanh fu 12
nam fron co fho dong vaf mau nong. Tuy nhIon fhuong xuyon fIop
xucvoIfhuocbaovofhucvaf,fhIoufhanfrongkhIIamvIocvoIfhuoc
92
cungcofhobjdochaImafagoIIanhIomdocmanfnh.Iucdausu
nhIom doc nay co fho nham Ian voI cac bonh Iy fhong fhuong khac
nhu da xanh, nhuc dau, moI co, moI khop, suy gan, roI IoaI fuan
hoanKhIsudungcungmofIuchaIhaynhIoufhuocbaovofhucvaf
khacnhaucofhocohaIdangfacdong:hopIucvadoIkhang.
2.4.2.J. Tlnh Joc cuu lhuoc BVTV
anchafcuacacchafdocdoIvoIcacIoaIsInhvaf,haycongoI
Ia fnh ky sInh vaf, duoc quyof djnh boI cau fao va hoaf fnh cua
chung.oIvoIfhuocbaovofhucvaf,banchaffnhdocIado:
- SucomafcuacacgocsInhrafrongphanfucuachafdonhu
Arson,HghoacHCN.
- Hoaffnhhoahoccuachafdo:As
2
O
3
>As
2
O
5

Su fhay fho cua nhom nay bang nhom khac, su fhom vao
haybofdIcuamofnhomphanfu|mofhyIparafhIonI
50
=24mg/kg
chuofcaI;ofhyIparafhIon:I
50
=3.6mg/kgchuofcaI)
Cac IoaI dong phan: frong fam dong phan cua HC chI co
dongphangammacohIouIucfrusaumanhnhaf.
Kchfhuocphanfu|kchfhuocphanfunhofhdohoafan,
gaydoccangmanh).
2.5. TAC OONG OOC TNH THOC BVTV LKN SNH VAT
2.5.1. Tong quun
Thuoc bao vo fhuc vaf ban chaf Ia nhung hoa chaf doc haI co
fho gay fac dong cuc bo, Iuu dan hoac ca haI kha nang ay, do fIou
dIofvakhongchosInhvaf.KhIfhuocfIopxucvoIIavagayhuhaI
Ia,facofacdongcucbo.KhIfhuocduocdandoncacvjfrkhacfrong
cayfacofacdongIuudan,changhanmofsofhuocdIofcophunfron
IaduocdandondInhsInhfruongrovafhan,fhuocchongdongmau
duocdanfuhofIouhoavaomau.
Thuocbaovofhucvafduocphunvaocaykychudobaovofoan
cay fhoaf khoI su huy hoaI cua djch haI, chang han khI phun fhuoc
dIofconfrungvaodaf,nosoduocdanIonIavagayngodocchocac
93
sau an Ia. Thuoc dIof co, mof so co fac dong fac dong huy dIof fruc
fIopfronfoanboIabjphunfhuocvagayhoo,mofsokhaccanfrosu
hufdInhduongvakhanangsInhfruongvaquanghopcuacay.
ThuocdIofconfrungconhIouIoaIfacdung:docfhankInh,doc
co,gayrungIa,kchfhchfangfruongfhucvaf,frIofsInhsan,hoac
chIcofacdungbfnghofcacIokhfhocuaconfrung.Mofsofhuoc
dIofnamcofacdunghuydIofvchungcokhanangfIoudIofnamda
xam nhIom vao mo va gay bonh. Cach fac dong nay Ia uc cho cac
hoafdongbIonduongcacnamdangsInhfruong,cacIoaIkhaccofac
dungphongnguaxamnhIomcuanam
TomIaI,khIfhuocbaovofhucvafvaocofhosInhvafso:
- TaocacbIondoIIyhoahoc.KhIxayranhungbIondoInayfh
fobaokhonghoanfhanhchucnangsInhIycuachungnua;
- TacdongdonsuphanhuycacacIdamInfrongfobaosInhvaf;
- Kof hop voI nhung kIm IoaI va cac fhanh phan khac cua fo
baogaycanfrosuphaffrIon;
- IamfoIIofhoafdongcuacacmonhoacucchohoaffnhcuamon;
- TacdongdonsuhnhfhanhcacvIfamInfrongcofho,Iammaf
facdungcuachung.
2.5.2. Oo vo con nguo vu dong vut
Anh huong cua HCVTV don co fho con nguoI phu fhuoc vao
IoaI doc chaf, IIou Iuong, duong fIop xuc, kha nang hap fhu, chaf
chuyonhoa,sufchIuyvafnhbonvung.NgoaIra,conphufhuocvao
fnh frang suc khoo |nguoI suy dInh duong hay maf nuoc fang nhay
camdoIvoIHCVTV).
uong xam nhap cua HCVTV chu you qua da, qua duong ho
hap,quamafhoacduonganuong.SufhamquadafhuonggapnhIou
nhafkhIphunfhuocfrondongruong,caycoI.Trongcofho,HCVTV
dofanfrongmo,frongnuoccofhochuyonhoaIamfangdocfnh,v
du nhu: su fhuy phan cua cacbosuIphan va furafhIocarbo fao ra hop
chafdochon,dofanfrongnuochon.Mofsohopchaffanfrongmo
94
nhung IaI kho chuyon hoa, duoc fch Iuy o cac mo mo nhu hop chaf
CIo huu co, T. KhI co fho bj suy dInh duong hoac khI doI, mo du
fru duoc huy dong vao mau, Iam cho nong do fhuoc frong mau fang
caogaynhIomdocmanfnh.
NghIon cuu faI ArgonfIna do cac nha khoa hoc Phap va
ArgonfInaphoIhopfhuchIonchofhayfhuocfrusau,dIofcovadIof
namIamgIamdangkoIuongfInhfrungodanong.TyIofInhfrung
cuanhungnguoIfIopxucnhIouvoIcacIoaIfhuocnoIfronnamduoI
muccofhosInhsan.
KhIsudungcungmofIucfuhaIIoaIfhuocfroIon,chungcofho
facdongfuongfac Iannhau,co fhogIamdocfnhhoaccungcofho
fang doc fnh Ion nhu: NIfrIf co frong fhuc an gap HCVTV chua
nhom amIn co fho fao ra cac nIfrosamIn gay bIon doI gon hoac gay
ungfhu.
2.5.2.1. Cuc yeu lo guyel Jjnh Joc llnh cuu HCBVTV Joi
roi con nguoi
CacyoufodoIa:
uong vao: Iuong HCVTV duoc fIou hoa hoac hap fhu.
uongfIouhoaquadadayhoachapfhuquaphoI,da,maf.
SInhhoacuavIochapfhu,phanphoI,fchIuycuaHCVTV
frongmovacacfobaofrongcofho.
o NhIom:QuadagapoHCVTVdofanfrongmo,dau.Qua
daday,phoIdoIvoIHCVTVfanfrongnuoc.
o Tch Iuy: HCVTV fan frong mo xay ra o mo mo. V du:
T,666.
o Chuyon hoa frong co fho |chu you o gan, fhan) co fho
chuyonfhanh:dochonhoacfdochonHCVTVbandau,
baIfIofnhanhhonhoacchamhonHCVTVbandau.
Vdu:CarbosuIfan>HydroIysIs>Carbofuran
95
ParafhIon>OxyhoaIIonkofP=S>ucchomanhhon
voIA.Ch.osforasa.
TchIuybonvungfrongcofho:TIamofHCVTVfgay
facdungdoccapdoIvoIconnguoIvadongvaf,nhungvfnhhoafan
frongmocaonofchIuyfrongmomodufruonongdocao.KhIcon
nguoI,comangmofIuongTIonfrongmo,bjdoIIau,moduochuy
dong raf nhanh va gay ra fang nong do T raf cao frong mau >
facdongIonchuyonhoavagayungfhu.
Tnh frang suc khoo chung cua nguoI bj nhIom |fnh frang
dInhduong,nhIomkhuan,bjfhuong,dungfhuoc),suygIamprofoIn
ochuofIamfangnhaycamdoIvoIT|X4),CarbaryI|X8),IIndano
|X12),ndosuIfan|X20),Capfan|X1200)|dovoIIIouchof).
CacsfrossbnhfhuongdoIvoInguoIsudung:mafnuoc,nhIof
dongoaIfroIcao>hapfhu.
SucomafcuachafmanghoafchafonhIom>facdunghIop
donghoacdoIkhang.
a. Con Juong xam nbap tac Jong
ThuocbaovofhucvafcofhodIvaocofhoquanhIouduong
- Quada:fhuonggaymandohoackchung,mofsoIamhuda,
noufhuocfhamquadasodIvaomaudoncaccoquancuacofho.Cac
fhuocdohoafanfrongdaufhamsauvaodahoncacfhuocdohoafan
frongnuoc.
- Qua mIong: Thuoc duoc fham vao mau qua mang Iof cua
mIong,baofu,ruof.
- Quaduonghohap:ThuocbaovofhucvafdIvaophoIkhIhf
phaIhoI,buIcuafhuocbaovofhucvafvavaomau.
- Quamaf:gaynonnhungfonhaInghIomfrongkhIfhuocbao
vofhucvafvaomafvafudofhuoccofhovaomau
SunhIomdoccofhoodangcapfnh,fhohIonrangoaIIapfuc,
hoac kInh nIon, chI fho hIon sau mof fhoI gIan fIom an. Cac frIou
chungngodocfhaydoIfuyfhoofungIoaIfhuoc,fuyfhoonhom,fuy
96
fhooIIouIuongfIopxuc.CacfrIouchungfhongfhuonggom:noIman
da,daudau,kchfhchdonchaynuocmaf,muI,rafhong.CacfrIou
chung nay co fho bIon maf frong mof fhoI gIan ngan. KhI hap fhu
IuongIoncocacfrIouchungmomaf,chongmaf,ramohoI,suyyou,
oI mua, dau bung, fIou chay, bon chon, cau kInh, da phong dop, co
gIaf,IacIuvamafnhanfhuc.CacfonfhuonggayracofhophuchoI
mof cach fu nhIon do kha nang co fho hay do dIou frj y fo Nhn
chung,bIouhIonIamsangvacacfrIouchungnhIomdocfhuocVTV
cofhofamchIaIam9nhomnhufrongbang2.4.

Bung 2.4. Bicu bicn /am sang oa cac tricu cbung nbicm Joc tbuoc BVTV
(Pcgconition anJ managcmcnt oj PcsticiJcs Poisonings,
Tbc Ojjicc oj PcsticiJcs Program oj EPA
ManIIasIaIIon
(TrIau rhung)
kIIarIIon (Tar dong)
Tar dong gay dor
(FoIsonIng IarIors)
1. Than kInh
(hervous Sytem)


Z. Mau
(Blood)

8. ho hap
(Resiration)

4. a
(Skin)

6. TIm marh
(Cardiovascular)

Roi loan than kinh trung uJng; nhuc
dau; mat ngu; rung minh; giam tri
nhJ; ton thuJng than kinh ngoai bien
dan den liet, hon me, ton thuJng
nao; cau gat, mat tu chu
Thieu mau, giam bach cau, xuat
huyet; thay doi hoat tinh men
(Acetyl cholinesta/a); tang L0h,
00T, 0FT; giam RFC
viem duJng ho ha tren, dau rat
co, khat nuJc, thJ kho khe, kho
thJ, viem mui, viem hoi, suy ho
ha ca
hgua, do, vang da, noi man; an
mon da, nut ne, viem, sung ro,
chai cung, rung toc
Co that ngoai vi, nghen mach tim,
nhiem doc cJ tim, roi loan nhi
tim, suy tim
Thuy ngan huu cJ, Lan huu
cJ, Thiabenda/ole, Clo huu
cJ, Arsenic vo cJ, Thallium
Sodium loroacetat, 0iquat,
Criosote
Lan huu cJ, Carbamat,
Clordimeorm, Sodium
cloate, Cresol

Faraquat,Fyrethins, AhTu,
Carbamate, Lan huu cJ,
Clor huu cJ, Methyl
bromide, Acrolein
Lan huu cJ, Endothall,
Metamsodium, Faraquat,
hecxachrohine
Lan huu cJ, Clo huu cJ,
nicotine, Arsenic vo cJ,
ethylene oxyde
97
6. TIau hoa
(0astrointestinal

7. MaI
(Eyes)

8. Than
(Kidney)
9. 8Inh san
(Reroductive)
viem da day, viem gan, sung gan,
co that duJng mat, non mua, tieu
chay, tiet nuJc bot, an kem ngon
viem mang ket, sa mi mat, gian
trong mat, mJ, chay nuJc mat, teo
cJ mat
Tang ure, rotein, mu trong nuJc
tieu, bi tieu, tieu nhieu

0iam tinh trung, tinh dich
Lan huu cJ, carbamat,
diquat, Aminoyridine,
Borate, Arsen vo cJ
Lan huu cJ, Carbamate,
diquat, nitrohenol, thuy
ngan huu cJ.
Arsen vo cJ, hahtalene,
nitrohenols.

0iromoclooroane,
Keone

HInh 2.1. Tr chn b nhim c thuc tr su

(Ngun: www.natrurosante.com//biocontactpest)

98

Bung 2.5. Mot so truong bop nbicm Joc cac /oai tbuoc BVTV tai My, 1006
(Nguon. Amcrican Association oj Poison Contro/ Ccntcrs,
Toxic Exposurc 8uroci//ancc
LoaI Thuor 8VTV Tra
< 6 IuoI
Thanh IhIau
nIan 619 IuoI
Tong rong*
1 0rganohoshates 7OO 8274 4OO2
2 Fyrethrins and yrethroids`` 11OO 285O 8O5O
8 Fine oil disinectants 188G OO8 224G
4 hyocloite disinectants 8O8 12O1 21OO
5 nsect reellents 1O81 OO7 2O8G
G Fhenol disinectants G8O 4O5 1O4O
7 Carbamate insecticides 2O2 817 1O8O
8 0rganocloine insecticides 22O 454 G85
O Fhenoxy herbicides G8 887 458
1O Anticoagulant rodenticides 17G 88 2OO
Cac loai thuoc khac O54 8GO4 4G28
Total all esticides/disinectants 727O 15,O15 22,488

99
Bung 2.6. Cac truong bop bcnb ngbc ngbicp Jo tbuoc BVTV tai
Ca/ijornia, 10011006
(Nguon. Louisc Mcb/cr, M.8., Ca/ijornia PcsticiJc I//ncss
8uroci//ancc Program, Ca/ijornia
ank FasIIrIda 8ysIamIr TopIraI* ToIaI
1 Sodium hyocloite 1G7 858 1O25
2 0uaternary ammonia O 848 857
8 Cloine 112 124 28G
4 0lutaraldehyde 88 118 15G
5 Cloyrios 118 8O 152
G Sulur 48 GO 117
7 0lyhosate O O4 1O8
8 Froargite 8 OG OO
O Metam sodium`` G4 88 O7
1O Cyanuric acid 14 7G OO
All 0ther 114O 1O8O 2288
Total all esticides/disinectants 172G 2O44 4G7O

Thoo mof nghIon cuu frong 10 nam cua TS KafhpaI |H Nong

nghIopHaryana),hon90%fhucphamoAnocochuaTduf,du
nhIou. o do, fy Io T frong mau nguoI An o |22,8ppm) cao hon
nhIou so voI nguoI cac nuoc khac: nguoI Nhaf: 4,3ppm, nguoI !c:
3,7ppmvanguoIMy:2,24ppm.
on canh do, Cosfor |fo chuc Croonpoaco1999) mInh chung
rangThaycacPOPs|PorsIsfonfOrganIcPoIIufanfs)nguyhaIhon
nhIouIansovoIfacdungdIofconfrungmanomangIaI,nhafIadoI
voIfroomNamA,fhongquanhIomdocsuamovanhIomfrucfIop.
TrongsuamovungNovohIIfrungbnhdaIa1,27mg/I.Moffroso
sInh fIou fhu 500mg sua/ngay, fuong duong hap fhu 0,21mg
T/ngay, frong khI fIou chuan WHO Ia 0,005mg/kg frong Iuong co
100
fho.KIomfra186mausuabofvasuadongchaI,hoIdongYhocAn
ochobIof70%nhIomT.
b. oc cbat cac /oai tbuoc BVTV Jicn bnb. Co cbc tac Jong





















HInh 2.2. Mot so /oai tbuoc BVTV Jicn bnb

101
) Clor huu co OOT vu cuc hop chut len quun
ohauhofcacfhuoccIohuucobonvungfrongmoIfruongsong
nondabjcamsudungnhIounuocfronfhogIoI.OVIofNamvancon
mofsoduocsudungnhungbjhanchonhuIcofoI,ndosuIfanPhan
Ion cIo huu co kho phan huy frong moI fruong va fch Iuy frong mo
mocuadongvaf.obonvungcuafhuoccIohuucofrongmoIfruong
songfhoofhufunhusau:AIdrIn>IoIdrIn>HopfacIoopoxId>HCH
> T> CIodan > IIndan > ndrIn > HopfacIo > Toxaphon >
MofhoxycIo.
CIohuucogaydocchohofhankInh,fuynhIoncungcomofso
khacbIofvofrIouchunggIuahaInhom:mofIaTvachaffuongfu
vamofnhomIanhungchafconIaI.TgayrahIonfuongrunray
Iuc moI baf dau frung doc va ngay cang fang cho don khI co frIou
chung co gIaf. Nguoc IaI IIndan, AIdrIn, IoIdrIn, Toxaphon gay co
gIafngayfudau.TobaofhankInhchIhuyhoafdongsongcuacofho
fhongquaphanxavaduocdanfruyonduoIhnhfhucxungdIonqua
suphafsInhIIonfucdIonfhohoafdong,frongdodIonfhofruocIa
nguyon nhan cho dIon fho sau va dIon fho dau sInh ra do fac nhan
kchfhch.NguoIfachorangsuchuyonvanIonK
+
,Na
+
quamangfo
bao Ia nguyon nhan cua su phaf sInh dIon fho hoaf dong do dan
fruyon hoafdongxung.CIohuu coIamfo IIofdan fruyonxungfron
soIfrucfobaofhankInh|axon,chu youIahofhankInhngoaIbIon
fhong qua phan ung IIon kof voI mang soI fruc va hnh fhanh phuc
chaf fhuoc mang soI fruc ma nhung chaf fham gIa phan ung Ia
fhanh phan cua profoIn, IIpId, va mon mang. Su IIon kof phuc chaf
fIonfrIonnhanhonhIofdofhap|<25
o
C).OnhIofdocao|>30
o
C)qua
frnhxayrachamhoackhongxayra.HauquacuaphanungIIonkof
naydacanfrovIocvanchuyonIonvaucchohapfhuIonNa
+
,K
+
cua
manggaynonhIonfuongmafphancuckoodaIvakhonghnhfhanh
dIonfhohoafdongcuamangsoIfruc.
MofsoIoaIcIohuucogaysunhIouIoanvanchuyonchafvoIva
hoaf fnh mon Ca
2+
APT va mon phosphokInaso, uc cho phan chIa
nhanbaodandonsudaboI.ocIohuucofchIuyfrongmomonon
102
khIcofhosudungnangIuongsogIaIphongchafdocfrongmo,gay
ngodoc.CuoIcungcIohuucogaychofdosudunghohap.
icn bnb:T|IcIodIphonyITrIcIoofan)
- Thuocbonvunghoahoc,khongbayhoI,khongfanfrongnuoc,
fangIoIhanfrongdauboovadungmoIhuucokhongphancuc,fnh
fchIuycao,phangIaIcham.
- T Ian dau fIon duoc su dung do dIof fru co kof qua muoI
mangvIfrungsofrof,fhuonghan.ophofacdongrongnonfchfu
frongchuoIfhucphamvahuydIofIonmacxchcuoIcung.
ChImdaIbangbjfuyofchungdonhIomdocTnonfrung
vo mong, bj vo khI ap; T Iam bIon doI gIoI fnh |xu Iy T voI
frung dang ap do fh phoI duc bIon fhanh phoI caI, gIun an T
|duIuongfhuocVTVroIxuongdaf)bjnhIomdocmanfnh,chIman
gIunbjchofhaygIamkhanangsInhsan,frungsInhrakhongnohay
chImnonmoInodachof;TfchfrufrongmaunguoIrafdangIo
ngaIkhInguoIchuabonhbooph,fhaIphu..Iuongmodufrubjphan
huykhIonTdIvaofuanhoangaynhIomdoc.
Cac fac gIa da fm fhay T frrong mo mo cua nguoI o
HungarIIa12400ppb,oMyIa164ppb,oCanadaIa3800ppb,oHa
IanIa22007100ppb,oVIofNamIa240014390ppb21|.T
fch fru frong mau nguoI raf dang Io ngaI khI nguoI chua bonh boo
ph,fhaIphudoIuongmodufrubjphanhuykhIonTdIvaofuan
hoanmaugaynhIomdoc.Vfnhhoafanfrongmocao,moduochuy
dongrafnhanhvagayrafangnongdoTfrongmaudandonfac
dongIonhochuyonhoavagayraungfhu
) Lun huu co
TrongcofhoconnguoIcungnhuconfrungcacxungdongfhan
kInhduocdanfruyondocfhoodayfhankInhquacacdIomfhankInh
|synapsos)dodoncaccoquan.TaIfIopdIomnay,IuongfhankInhduoc
dan fruyon IIon fuc nho chaf frung gIan dan fruyon Ia AcofyIchoIIno
|Ach) duoc fong hop faI cho. Sau khI Iuong fhan kInh fruyon qua fh
acofyIchoIInobjfhuyphanboImonacofyIchoIInosforaso.odoIuong
fhankInhchamdufdanfruyonvafrovofrangfhaIbnhfhuong.Cac
103
IanhuucocofnhucchorafmanhmonAcofyIchoIInosforaso|ACho),
nghIaIaIamngancanfacdungfhuyphanAcofyIchoIIno.odo,khI
cofhobjnhIomfhuocfhuocnhomIanhuucofoImofmucnaodofh
mon Ach bj uc cho hoan foan, khIon hIon fuong fhuy phan
acofyIchoIIn faI cac synapsos khong xay ra; acofyIchoIIno bj fch Iuy
dandonIuongfhankInhIuonofhodanfruyonbjdong,IamroIIoan
ho fhan kInh, khIon cho sInh vaf bj co gIaf IIon fuc va co fho gay
chofdofafcacachoafdongcofhobjroIIoan.
Trong co fho dong fhuc vaf cac hop chaf Ian huu co khong co
chIouhuongfchIuyIaufrongIIpId,IIpoprofoInvafrongmomo.Ian
huucochuyonhoafhanhcachopchaffrunggIancodocfnhcaohon
dang hop chaf ban dau gap nhIou Ian. Phan Ion cac hop chaf frung
gIannayIasanphamcuaquafrnhoxIhoakhu.
) Curbumute
Nhom Carbamafo co pho fac dung hop, doc fnh fuong doI cao
songhIouIucngan,khongfchIuyfrongcofhosInhvafmadaofhaI
nhanhquanuocfIou,phangIaInhanhchongonguoIvadongvafco
vunhofhuyphan,oxyhoakhurasanphamcuoIcungIaamIn,ruou
hayphonoI.TnhdocgayradoucchomonChfuongfunhunhom
Ianhuuco|cocofron,fangfIoffobaofhankInh)
Ionhnh:ASSA|50%PMC)|VuSyKhangfhnghIomfron
chuof).ThanhphanhoahoccuaassaconhomNHCH
3
Iamuccho
hoaf dong cua mon choIInoforaso. Thoo nghIon cuu fron chuof cho
fhayxuafhIonnhungfonfhuongvIfhovasIouvIfhofhandonhIom
docfhuocfrusauassa.
HIonfuongxunghuyof,gIanmachxayrasau30phuf,fangdan
sau ngay dau fIon, manh nhaf vao ngay fhu 7, sau 30 ngay, mach
maugIanfrongmonhufhan.
HIon fuong fon fhuong vI fho va sIou vI fho |fI fho bj sung
phong,mafmau,baofuongcohocfrong)
v) Pyrethrod
ayIanhomfhuocduocsudungrongraI,cododoccaonhung
khong doc va raf an foan cho dong vaf mau nong. Cung gIong nhu
104
T, PyrofhroId fac dong manh don ho fhan kInh, dau doc fruc soI
fhan kInh, pha vo su van chuyon xung dong, Iam sInh vaf bj kch
fhch,cofhafco.PyrofhroIdcofhogayhIonfuongmafcucvaquado
ucchohnhfhanhdIonfhohoafdongcuafobaofhankInhhoacuc
cho hap fhu Ion Na
+
, K
+
cua mang fo bao, ngan can fruyon xung fu
fhan kInh ngoaI bIon foI fhan kInh frung uong. oI voI con frung,
fhuocconfacdonggayfhIouoxychofobaofhankInh.
2.5.3. Ooc tInh thuoc BVTV tuc dong den cuy trong
2.5.J.1. Tuc Jong cuu lhuoc BVTV Jen cuy lrong
VaI fro cua fhuoc VTV da duoc khang djnh ro rang doI voI
nganh frong frof frong Ijch su phaf frIon nong nghIop. Nhn chung,
fhuocVTVconhungfacdongcoIoIIondoIvoIcayfrongnhusau:
- VIoc su dung fhuoc VTV bao dam bon dung |dung Iuc, dung
IIou,dungIoaIvadungkyfhuaf)sodayIuIduocdjchhaI,dIofduoc
codaIvafaodIoukIonchocayfrongfandungduocnhungdIoukIon
foI uu cua ky fhuaf fham canh, gIup cho cay frong phaf frIon fhuan
IoI,dafnangsuafcao,chafIuongnongsancao.
- ChohIouquakInhfocao,ffoncongchamsoc.
- NganchanduockjpfhoInhungdofdjchhaIIonxayra.
- Mof so fhuoc VTV kch fhch gIup cay frong phaf frIon fof,
khoomanhhon|2,4dungxjfcocongIupchoIuadonhanhmanh
hon).
- o dang cho cong vIoc co gIoI hoa nganh nong nghIop |fhuoc
Iam rung Ia bong, kho fhan khoaI fay duoc su dung fruoc khI fhu
hoachbangcogIoI).
oncanhdo,dunghoachafdockhonghopIy,xuIygIonghay
daffhuongIamchocaybjnguyhaI.SunguyhaInay,phufhuocvao
fhanh phan cau fruc, dac dIom cua chaf doc, dac dIom cay frong va
fungdIoukIonngoaIcanh.
TI Io nay mam, suc nay mam cua gIong bj gIam suf, cac cay
moc Ion duoc cung phaf frIon kom, ro ngan, mau sac khong bnh
fhuong.
105
Thuoc gIam fnh chong chju cua cay frong, anh huong don
phamchafcuanongsan|nongsancomuIhoI,gIamfrongIuong)
CayfrongbjnhIomdoccohaIhIonfuong:hIonfuongbjngo
doc cap fnh |kho, chay, fhung, quan quoo, don, do rach, rung hoa
fraI)vahIonfuongbjdocmanfnhdoanhhuongdonquafrnhsInh
hoa, sInh Iy Iau daI |gIam sInh fruong, gIam fnh chong chju, chaf
IuongfhaydoI).
2.5.J.2. Chi lieu hou lrj Iieu (K)
Trong qua frnh san xuaf fhuoc VTV, nguoI fa chu y don chI
fIouhoafrjIIouIamofchIsonoIIonmucdoanfoandoIvoIfhucvaf
cuamofIoaIfhuockhIsudungdofrudjchhaIfrondongruong.ChI
fIounayduocfnhfhoocongfhuc:
C
K
T
=
K:chIfIouhoafrjIIou
C:IIougaychoffoIfhIoudoIvoIdjchhaI
T:IIoufoIdacuafhuocmacaycofhochjuduoc.
Trong nhung dIou kIon nhaf djnh ma K cang nho |C cang nho
vaTcangIon)fhIoaIfhuocdocanganfoandoIvoIcay.KhIT<<C
IoaIfhuocdofrofhanhnguyhIom,chIsudungIambdochaydoxu
Iydafonhungkhuvucchuafrongfrof.
2.6. ANH HONG CA HOA CHAT BVTV OKN MO TRONG
2.6.1 Con duong phut tun TBVTV
VIoc su dung fhuoc VTV frong nong nghIop, Iam nghIop, Ia
nguon goc sInh ra fon du mof Iuong fhuoc VTV frong moI fruong.
Thuoc VTV phun Ion cay mof phan duoc cay hap fhu fIou dIof sau
bonh, mof phan fon du dI vao moI fruong xung quanh va chju fac
dong cua hang Ioaf cac qua frnh Iy hoa, sInh hoc non chung so bj
bIondoI,dIchuyonvaphanbofhoodonvjmoIfruongIoncacfhanh
phanfunhIon.Tnhtn lucoIoIfrongmofsofruonghopnhungbaf
IoIchomoIfruong.PhanIoncacanhhuongcuafhuocVTVvoImoI
fruongIadonhomcIohuuco
106

HInh 2.3. Vong tun boan ca boa cht bo v thc vt

Cbu giai bnb 2.J.
Degraded by ultraviolet : phn gii bi tia cc tm
Vaporized to atmosphere : bc hi vo kh quyn
Deposited by rainfall : sa lng theo nc ma
Absorbed by crop : thc vt hp thu
Adheres to soil particles : bm dnh vo ht t
Surface run off to lake and rivers : chy trn b mt ra sng h
Leached below root zone by rain or irrigation: ngm xung t su bi ma
hay ti tiu
Degraded by bacterial oxidation or chemichal hydrolysis: phan gii bi vi
khun hiu kh hay thy phanhoa hc
Leached to water courses : r r theo dng nc



107

















Hnh 2.4. Con ng nh hng ca ha cht BVTV i vi con ngi

Thuoc bao vo fhuc vaf khong chI co fac dung faI noI xu Iy ma
con gay o nhIom cac vung Ian can do fhuoc bj boc hoI dI vao kh
quyonvaduocgIomangdIxa.ThuoccofhobjIangfufrongcacvuc
nuoc do mua rua froI, co fho hIon dIon frong daf nuoc, nuoc ngam,
khong kh, suc vaf va con nguoI va nhIou IoaI san pham khac nhau
vaduocfchIuyphongdaIfhoochuoIfhucan.SufchIuyfhuonggan
IIonvoIfhuoccofnhfonIuufrongdafvanuoc.
2.6.2. Anh huong thuoc BVTV den mo truong dut
afcanhfacIanoIfapfrungnhIouduIuongfhuocVTV.af
nhan fhuoc VTV fu cac nguon khac nhau. Ton Iuong fhuoc VTV
frong daf da do IaI cac fac haI dang ko frong moI fruong. Thuoc
VTV dI vao frong daf do cac nguon: phun xu Iy daf, cac haf fhuoc
VTVroIvaodaf, fhoomuaIu, fhooxac sInhvafvao daf.Thoo kof
Thuoc BVTV
Cay trong
Hap phu Ton d
at Nc mat Nc ngam
Nong san Moi trng
Sinh vat
Con ngi
108
quanghIoncuufhphunfhuocchocayfrongcofoI50%sofhuocroI
xuongdaf,ngoaIraconcomofsofhuocraIfrucfIopvaodaf.KhIvao
frongdafmofphanfhuocduoccayhapfhu,phanconIaIfhuocduoc
koodafgIuIaI.ThuocfonfaIfrongdafdandanduocphangIaIqua
hoaf dong sInh hoc cua daf va qua fac dong cua cac you fo hoa, Iy.
TuynhIonfocdophangIaIchamnoufhuocfonfaIfrongmoIfruong
dafvoIIuongIon,nhafIafrongdafcohoaffnhsInhhockom.

HInh 2.5. Con Juong Ji cbuycn tbuoc BVTV trong moi truong Jat

ThoI gIan fon faI cua fhuoc frong daf daI hay ngan fuy fhuoc
vaonhIouyoufomoIfruong.TuynhIon,mofchIfIoufhuongdungdo
danhgIakhanangfonfaIfrongdafcuafhuocIa"fhoIgIanbanphan
huy" |haIf IIfo), fnh fu khI fhuoc duoc dua vao daf cho foI khI
mof nua Iuong fhuoc bj phan huy va duoc bIou fhj bang T50
|dIsappoarancofImo),nguoIfacondungcacfrjsoT75,T90IafhoI
gIando75%,90%Iuongfhuocbjphanhuyfrongdaf.

Hoa chat BVTV
Quang hoa
Cay trong
Bay hi
Hap phu va phan giai
Phan giai hoa hoc
trong at
Hap thu bi hat at
Ro r
xuong
nc ngam
Phan huy sinh hoc
trong at
Chay tran
109
Bung 2.?. Tboi gian ban buy cua mot so boa cbat BVTV trong moi
truong Jat
Thuor ThoI gIan ban phan huy (nam)
Aldrin O.8
soben/an O.4
hetaclo O.8
Lindane 1.2
Endrin 2.2
0ieldrin 2.5
00T 2.8
Clodane 1.O
(Nguon. EJuarJs C.A, 107J
Cac hop chaf cIo huu co co fhoI gIan ban phan huy daI nhaf
frongcacIoaIfhuocfrusauhuucofonghopfhongdung|Tcofho
fonfaIgan3nam).IuongfhuocVTV,dacbIofIanhomcIohuuco
quaIonfrongdafmaIaIrafkhophanhuynonchungcofhofonfaI
frongdafgayhaIchofhucvaffrongnhIounam.SaumofkhoangfhoI
gIan no sInh ra cac dang hop chaf moI, fhuong co fnh doc cao hon
banfhanno.
Vdu:sanphamfonIuucuaTfrongdafIacungcofac
dungnhufhuocfrusaunhungfachaIdoIvoIsuphaffrIoncuaphoI
baofrungchImdochonTfu2don3Ian.IoaIfhuocAIdrIncung
dong fhoI voI T, co kha nang fon Iuu frong moI fruong sInh fhaI
|MTST)dafvacungfaofhanhsanpham"dIoIdrIn"madocfnhcua
no cao hon aIdrIn nhIou Ian. Thuoc dIof co 2,4 fon Iuu frong
MTSTdafvacungcokhanangfchIuyfrongquahafcayfrong.Cac
fhuocfrusaudanxuaffuC|acIdofyIonbIsdIfhIocarbamIc)nhu
manob,propInodkhongcofnhdoccaodoIvoIdongvafmaunongva
khong fon faI Iau frong moI fruong nhung du Iuong cua chung fron
nong san nhu khoaI fay, ca rof , duoI fac dung cua nhIof co fho
110
chuyonfhanhTV|ofyIonfhIouro),maTV,quanghIoncuuchochuof
an,gayungfhuvadorachuofconquaIfhaI.
2.6.3. Anh huong cuu thuoc buo ve thuc vut den mo truong nuoc
Thoo chu frnh fuan hoan cua hoa chaf VTV, fhuoc fon faI
frongmoIfruongdafsororIrasongngoIfhoocacmachnuocngam
haydoquafrnhruafroI,xoImonkhIondafbjnhIomfhuocfrusau.
Maf khac, khI su dung hoa chaf VTV, nuoc co fho bj nhIom fhuoc
frusau nangnodonongdandohoachaf dufhua,chaIIochua hoa
chaf, nuoc suc rua... Iou nay dac bIof co y nghIa nghIom frong khI
cac nong fruong, vuon fuoc Ion nam gan ko song bj xjf fhuoc xuong
aoho.
Trong nuoc, TVTV co fho fon faI o cac dang khac nhau va
doucofho anhhuongdonmoIfruong.TacdongcuanodoIvoIsInh
vaf Ia: hoa fan, bj hap fhu boI cac fhanh phan vo sInh hoac huu
sInhvaIoIungfrongnguonnuochoacIangfuxuongdayvafchfu
frongcofhosInhvaf.Cacchafhoafanfrongnguonnuocdobjcac
sInh vaf hap fhu. Cac chaf ky nuoc co fho Iang xuong bun, day, o
dangkoo,khobjsInhvafhapfhu.TuynhIon,cungcomofsosInh
vaf day co fho su dung chung qua duong fIou hoa hay ho hap. Co
chafcofhofrofhanhframfchday,doroIcofhofaIhoafdongkhI
Iop fram fch bj xao fron. Co chaf co fho fch fu frong co fho sInh
vaffaIcacmokhacnhau,quaquafrnhfraodoIchafvafhaIfroIaI
moIfruongnuocquaconduongbaIfIof.
TVTVfanfrongnuoccofhofonfaIbonvungvaduyfrduoc
dacfnhIyhoacuachungfrongkhIdIchuyonvaphanbofrongmoI
fruongnuoc.CacchafbonvungcofhofchfufrongmoIfruongnuoc
donmucgaydoc.
Bung 2.8. Tinb tan cua boa cbat BVTV trong moi truong nuoc
hoa rhaI 8VTV Tnh Ian Irong nuor (mglI)
00T O.OO12
Aldrin O.O1
hatechclor O.O5G
111
0ieldrin O.18
Lindan 7.O
Carbaryl 4O
Carbouran 7OO
0ia/inion 4O
Farathion 24
Malathion 145
0imethoate 25OO
240 8OO
245 T 28O

TVTVkhIxamnhapvaomoIfruongnuocchungphanboraf
nhanhfhoogIovanuoc.NgoaInguyonnhankofrondofhIonnhIon
vayfhuccungnhuhIoubIofcuanguoIdan,moffrongnhungnguyon
nhanmaTVTVxamnhapfhangvaomoIfruongnuocdoIadovIoc
kIomsoafcodaIduoInuoc,fao,danhbafcavacacdongvafkhong
xuongsong,vaconfrungdocmaconnguoIkhongmongmuon.NgoaI
raIofrnhchnhmaTVTVcofhogIanhapvaomoIfruongnuocdo
Ia su rua froI fu cac canh dong do hoaf dong nong nghIop va o cac
dongco.
V du: MIIIor of aI. |1966) da phaf hIon fhay dIazInon va
parafhIonruafroIfucanhdongsudungfhuocdIofconfrungfroncay
frong. Vandorford va HamoIInk |1977) phaf hIon fhay vof dIoIdrIn
frongnhungbnhchuaIayfuongdannuoconhungvungdaffrong
ngooAno.
NhungchaffhaIcongnghIopfucacnhamaysanxuafTVTV
cungIanguongayonhIomfhuhaIduaTVTVvaofrongmoIfruong
nuoc. V du: Nuoc ho fhong song TombIgbooMobIIo bj o nhIom boI
1,9ppbTfumofvjfrhoafdongcongnghIop|Mackonfhun,1965).
Tram fch bun cua song chua 410 ppm T va 170 ppm hop chaf
chuyonhoafaIcuasong.
112
SuvanchuyonTVTVfumoIfruongkhongkhvaomoIfruong
nuocxayrafhoobadang:TVTVbjIoIcuonfrongkhongkh,subay
hoI fu nhung hoaf dong o moI fruong fron can, su xoI mon daf cua
gIo. V du: T va PC da duoc fm fhay frong cac haf buI frong
khong kh va Iang dong xuong ho sInh fhaI nuoc ho SvodIsh
|Sodorgron,1973)
2.6.4. Anh huong thuoc BVTV len he snh thu, quun xu
snh vut
Thuoc bao vo fhuc vaf anh huong don quan fho sInh vaf. Cac
confrungco chgIup fIoudIofcacIoaIdjch haI |fhIon djch)cung bj
fIou dIof, hoac you dI do fhuoc bao vo fhuc vaf, hoac dI cu sang noI
khac do moI fruong bj o nhIom, do fhIou fhuc an khI fa xu Iy fhuoc
baovofhucvafdofrudjchhaI.HauquaIamafcanbangsInhfhaI.
NouconfrungdoIfuongquayfroIaIfhdjchrafdoxayradokhong
confhIondjchkhongcho.
Mofsoconfrungcokhanangkhangfhuocsofruyonfnhnay
cho fho hosauvanhuvayhIou Iuccuafhuocbaovo fhucvafgIam.
MuondIofsau,IaIcanphaIgIafangnhIouIanIuongfhuocsudung.
IounayIamgIafangduIuongfhuocbaovofhucvaffronnongsan
vamoIfruongcangbjonhIomhon.Mafkhacnongdansosudung
cac IoaI fhuoc cam su dung do co do doc cao va fnh fon Iuu Iau daI
hoac phoI fron nhIou fhuoc bao vo fhuc vaf Iam fang do doc. Thoo
fhong ko, don 1971 da co 225 IoaI con frung va nhon khang fhuoc.
ThuocbaovofhucvafIamfangIoaInayvagIamIoaIkIa,songnhn
chungIamgIamdadangsInhhoc|IoaIgIafangdasoIaIoaIgayhaI).
VIocdungfhuocfrunambonhIamfangsauhaIsoropnhof|Iccrya
purcbasikhIphunordoaux|fhuocfrubonhIoofcam).Cacnamky
sInh fron rop bj fIou dIof do do dan so chung fang Ion. Mof so con
frung khong quan frong bong dung gay fhIof haI dang ko cho cay
frongdonocofnhkhangfhuocmanhhonconfrungdoIfuong,cac
fhIon djch cua chung bj fIou dIof Tron Iua sau duc fhan pha hoaI
nang nam cuoI fhap nIon 60 nhung sang don nhung dau nam cua
fhapnIon70raynauvaxanhfrofhanhdjchchnh.
113
` TInh quen thuoc cuu d{ch hu |fnh chong chju chuyon
bIof) Ia fnh mIon djch duoc ghI nhan o nhIou sInh vaf gay haI sau
mofquafrnhsudungcungmofIoaIfhuocIIonfucfrongnhIounam
ofaIcungmofdjaphuongdophongfrumofIoaIsauhaInaodo.Mof
IoaIdjchhaIduocxacnhanIadaquonvoImofIoaIfhuockhI:
- TaIvungdodadungmofIoaIfhuocIIonfucfrongnhIounam
dophongfrusInhvafgayhaI.
- CafhosInhvafovungfhuongxuyondungmofIoaIfhuocfh
cosucchongchjuvoIIoaIfhuocnaycaohonfu510Ianhoachon
nuasovoIcacfhocungIoaIodjaphuongchuadungfhuoc.uphun
fhuoc o fhoI dIom fhch hop nhaf, ca fho quon fhuoc cung co fnh
chongchjurafcaodoIvoIIoaIfhuocdo.
- TnhquonfhuocduocdIfruyonquafhohosau.
- Co su khac bIof vo kha nang va foc do fho hIon fnh chong
chjuocacIoaIkhacnhaudoIvoIcacIoaIfhuoc.
- Mucdochongchjucofnhnhayvoffhoofhoho.
- CohIonfuongchongchoo|crossIngrosIsfanco)
* Nguyen nhun hInh thunh tInh quen thuoc
ThoofhuyofchonIocfunhIon|bIondjkIougon),chIcocafho
chuagonfIonchongfhuocmoIchjudungduocfhuocbaovofhucvaf
va chung so froI qua fu do gIao phoI voI cac ca fho man cam voI
fhuoc, fao ra fho ho moI co fnh chong fhuoc nou fron goI Ia chong
fhuocbamsInh|InnaforosIsfanco)
ThoofhuyoffhchnghImoIfruong:suhnhfhanhfnhchong
fhuoc Ia do fhch ung voI fhuoc bao vo fhuc vaf va khong dI fryon
fnh frang chong fhuoc ma chI Iuu fruyon IaI cho fho ho sau nhung
mam mong hnh fhanh non fnh frang chong fhuoc nou ca fho fIop
xucvoIfhuoc.
ThuocbaovofhucvafanhhuongdonnganhnuoIongmaf:ong
maf raf nhay cam voI TVTV, co fho bj haI Iam fhIof haI cho nha
nuoIong,dongfhoIIamgIamsufhuphanmofsoIoaIcayfrong.
114
oI voI nganh fhuy san, ca fhuong raf nhay cam voI nhIou
fhuoc bao vo fhuc vaf co frong nuoc ngay ca nong do fhap. Mof so
fhuocbaovofhucvafcofnhbonvungcaofchIuyfrongchuoIfhuc
an voI nong do cao dan Ion frong day chuoI, day Ia hIon fuong fch
Iuy sInh hoc. Cac IoaI fhuy cam fh bj ngo doc do kIom fhuc an fu
nhungcanhdongcosudungfhuocbaovofhucvaf.
Anh huong don doI song hoang da: sInh vaf hoang da co fho bj
ngodocfrucfIophaygIanfIopkhInguonfhucanbjngodochoacnoI
sInhsongcuachungbjmafdI,fhuocbaovofhucvafIamgIamsucdo
khang,anhhuongdonsInhsancuachImfhuhoangnhufnhfrangdo
non cua su fu bIon CaIIfornIa. oI voI chIm dIou hau, chI can
3mg/kg fh chIou day cua vo frung gIam, con doI voI haI Iy, mof IoaI
dongvafanco,IuongfhuocfrusaufchIuyfrongmoIa3ppm|chung
fodongvafcapcangcaofhIIouIuongfchdocIaIcangcao).











HInh 2.6. Nong Jo tbuoc tru sau trong gan rai ca (ppm
Chufhchhnh:Roforoncogroup:nhomdoIchung;0ago:nhom
moI sInh; 1 yr group: nhom mof fuoI; 2+yr ago group: nhom haI va
fronhaIfuoI.

115
Thuocbaovofhucvafanhhuongdonfhucvaf:fhuocdIofcoco
fhoanhhuongdoncacfhucvafkhackhongphaIIaIoaIgayhaI.Co
nhIouIoaIfhucvafcofamquanfrongfrongvIocbaovoIuuvuc,Iam
gIamxoImoncungcapfhucphamvanoIochofhuhoang.Cacfhuc
vafnayIabophancuahosInhfhaIcanbangfunhIon.
AnhhuongdonhovIsInhvaffrongdaf.ThuocVTVdacofac
dongmanhmo,IamgIamsoIuongdongvafcochfrongdafdacbIof
IaboCIundaf|IumbrIcImorpha)|IoHuyavacongsu,2000).
Va cuoI cung no anh huong don suc khoo con nguoI cung nhu
fhohosau.ThuynganomofhamIuongnaodosokhonganhhuong
donnguoImonhungIaIgayhaIchonaocuabaofhaI,duIuongfhuoc
VTV da duoc fm fhay frong sua cac ba mo dang cho con bu khI
fhuong xuyon fIop xuc fhuoc fru sau, day cung Ia nguyon nhan cua
nhIoufruonghopsayfhaI,dononrafnguyhIom.
2.?. HKN TRANG S ONG HOA CHAT BAO VK THC VAT
O VKT NAM
2.?.1. TInh hInh nhem doc hou chut buo ve thuc vut o Vet Num
Bung 2.9. Tnb bnb Ju /uong tbuoc BVTV o TPHCM qua cac nam
Loai 1OOO 2OOO 2OO1 2OO2
hang So
mau
Ty le
mau vuJt
(%)
So
mau
Ty le
mau vuJt
(%)
So
mau
Ty le
mau vuJt
(%)
So
mau
Ty le
mau vuJt
(%)
rau 81 22,G 1O2 O,8 72 5,G 18O 12,8
qua 28 O 84 G 54 1,O

KofquaxacdjnhduIuongfhuocbaovofhucvaffrong551mau
rauquafaIThanhphoHoChMInhfunam19992002:Somaucon
fonIuuduIuongchIom37,9%somaukIomfra,somauvuofmucdu
IuongfoIdachophop|MRIs)chIom10,7%|59mau/551mau).Trong
do so mau rau vuof Ia 11,4% |44 mau /385 mau rau) va so mau qua
vuof Ia 9,0% |15mau /166 mau qua). Tnh frang nong dan su dung
116
fhuoc fuy fIon con pho bIon. So fhuoc khong duoc su dung fron rau
chIom10,4%,fronquachIom2,4%.Thuoccamhoachanchosudung
vanfmfhayduIuongfronrauqua.
CodonmofphannamsonguoIsudunghoacfIopxucvoIfhuoc
baovofhucvafbjnhIomdocmanfnh.OmofsodoanhnghIopcho,
so nguoI bj nhIom doc Ion foI gan 60%, frong do so nguoI bj nhIom
nghIomfrongIahon34%.
NhungnguycookhausudungfhuocVTVbafdaungayfukhI
nguoI su dung mua fhuoc vo nha. Co don 81,4% so nguoI mua fhuoc
dongayfrongnha,16%dongoaIvuonva7%dofhuocfrongchuong
Ion.VIoccafgIufhuocfuyfIonchIIamofbIouhIoncuasufhIouhIou
bIof: Co 94% so ho su dung fhuoc khong co huong dan va chua don
20% hIou bIof vo fnh chaf doc haI cua fhuoc. o fhIou hIou bIof vo
fhuoc VTV, co don 70% so nguoI pha cho va su dung fhuoc khong
fhoohuongdan,50%dungfayphachofhuoc...
Thoo Cuc ao vo fhuc vaf |o NN&PTNT) don nay, nhIou IoaI
fhuoccIohuuco,chuafhuyngan,arsonvacackImIoaInang,fhuoc
fhuoc nhom Ian huu co co do doc cao nhu MofhyI ParafhIon,
MofhamIdophos, PhosphamIdon... da bj cam hoac han cho su dung.
Tuy nhIon, cac IoaI fhuoc nay van duoc nhap Iau va su dung kha
nhIounhuWofafox,MonIfor|fron40%sohosudung),KoIfhan|80%),
Tva666|hon2%).
CacIoaIfhuocbjhanchohoaccamsudungkhongchIdangduoc
sudungmaconduocsudungvoInongdocaogapnhIouIanfIouchuan
chophop.ThookhaosafcuaVIonYhocIaodongvavosInhmoIfruong,
nong do mof so chaf VTV nhu Wofafox, IazIno, onzonyI,
ImofyIamInfrongmoIfruongIaodongfhuongcaohonfIouchuancho
phopfu7don21Ian.VoIvIocsudungfhuocnhuvay,fnhfrangnhIom
doc fhuoc VTV Ia khong franh khoI. ao cao cua Trung fam Y fo du
phongNghoAn|2000)chobIofsonguoIcofrIouchungfhamnhIomchaf
VTVsaukhIsudungfoI91,23%.TaIvungTayTuu,MaInh|HaNoI)
vaanPhuong|HaTay),98%songuoIphunfhuoccofrIouchungnhIom
doc nho. Chaf VTV da gop mof phan khong nho vao vIoc "cung cap"
moInam100.000bonhnhanungfhu...
117
Tac haI cua chaf VTV khong chI dung IaI o nguoI su dung
fhuoc.uIuongfhuocVTVconIaIfronfhucphamdagayra73vu
ngodocfrong2nam19992000.TuynhIondaychIIacacvungodoc
capfnh.MofsoIoaIchafVTVcongayfnhfrangngodocvoIfhoI
gIan u bonh Iau... Truoc fnh hnh nay, gIaI phap duoc gIoI moI
fruongvayfounghoIadaymanhphaffrIonnongnghIophuuco,su
dungfhoackhongdunghoachaf,mofphuongphap daco Iucduoc
sudungrongraIoVN.
2.?.2. Tuc dong cuu hou chut buo ve thuc vut den suc
khoe cuu nong dun o OBSCL
T nm 1993 6/1998, hng chc ngn ngi b nhim c do n
phi rau qu cn d lng thuc tr su. Nng nht ng bng sng
Cu Long, nm 1995 c 13.000 ngi nhim c, trong c 354 ngi
cht.CacphanfchkInhfodachungfovIocsudungnongduocfrong
sanxuafIuaIIonquanmaffhIofvarafcoynghIadonsusuyyousuc
khoo cua nong dan. Trong so cac frIou chung bj nhIom doc do nong
duoc gay ra, frIou chung nhuc dau dau maf va nhIom frung da Ia
nhungfrIoufrungphobIonnhafxayrachonongdanoSCI.a
so cac frIou chung nay Ia do fhuoc fru sau va fhuoc fru co. Cac kof
quaphanfchchofhaysuanhhuongrafrorangcuafhuocfrucodon
suc khoo cua nong dan frong khI Iuong fhuoc fru sau anh huong
khongrorangvakhoxacdjnhchnhxac.
Anh huong cua fhuoc bao vo fhuc vaf khong nhung cho nguoI
fruc fIop fIop xuc, su dung ma con anh huong Ion nhung nguoI su
dung cac IoaI fhuc pham bj nhIom chaf doc. Tuy con nguoI co kha
nang khu cac chaf doc cao nhung mof khI da su dung fruc fIop cac
IoaIfhucancochuadocfofhuongxuyonfhsorafnguyhIom,doxay
racacbonhungfhumasaunaymoIphafbonh.
Tuy nhIon, su nguy haI cua nong duoc don suc khoo con nguoI
khongchIkhIanphaIfhucphamcochuafhuocVTV,manocofho
baf dau xay ra fu gIaI doan nhap khau, qua khau van chuyon, fch
fru, buon ban, phan phoI, mang IuoI fIou fhu va sau cung don fan
nong fhon |fhoo dIou fra fu IAO, 1995). Cac frIou chung nhIom doc
do su dung va quan Iy khong an foan nong duoc da xay ra o ong
118
bangsongCuuIong.TuynhIon,sofruonghopnhIomdocfhucfocon
caohonboIvfrongnhIoufruonghopnongdandakhongdonbonh
vIonvacacsoyfo.
Hon nua, cac nhan vIon y fo dja phuong fhuong khong hoan
foanchuandoanchnhxaccacfrIouchungnhIomdocdonongduoc.
o do kho ma bIof chnh xac co bao nhIo u nguoI chof do bj nhIom
docduoc,cobaonhIounguoIchofdongodocfhucpham,vachofdo
cac IoaI fhuoc VTV. Mac du co raf nhIou khuyon cao fu o Nong
nghIopvaphaffrIonnongfhon,nhungoSCIdonnayvanchua
conhIounghIoncuudjnhIuongmofcachhofhongmucdofhIofhaI
cuanongduocdonconnguoIvamoIfruong.Tacdongcuanongduo c
don suc khoo con nguoI co fho xac djnh o hIon faI va fuong IaI do
xacdjnhmucdoanhhuong,nguyhaIrasao,fhuongvomafIaudaI
fh nguy hIom hon fruoc maf do phaI fch fu mof Iuong hoa chaf
nhIouvadochaI.
CacnghIoncuuchofhaysoIansudungvahamIuongfhuocco
IIonquankhachafdonsuckhoocuanongdan.uavaosoIIoudIou
fra nam 1997 1998 fa fhay uoc fnh nguoI nong dan phaI fon
khoang89.310don95.930dongsaumofvudochuafrjfnhfrangsuy
yousuckhoodofacdongcuanongduocgayra.
NgoaInhungnguoIfIopxucfrucfIopbjanhhuong,nhungphu
nuva fro omfhamgIacaccong vIocngoaI dong|cayIua,Iamco...),
nhungnguoIdIngangquanhungdamruongmoIvua phun fhuocva
congdongnhungnguoIsongchungquanhphaInguImuIfhuocfrong
khong kh Iau ngay cung so bj bonh. Vay do gIam bof nguy co anh
huongcuafhuocVTVdonconnguoIvamoIfruong,canphaIcocac
bIonphapkhacphuc.
2.8. GO THK KKT QA NGHKN C
VoI muc dch nham xac djnh muc do fon Iuu cac chaf doc fu
fhuoc fru sau, phan bon hoa hoc frong moI fruong daf, nuoc maf,
nuocngamvaanhhuongcuachungdonsuckhoonguoInongdando
vIocsudungfhuocfrusau,phanbonhoahocfronmofsocayfrong
chnh o Tay NInh nhu: rau, fhuoc Ia, dau phong, mang cau, nhan,
119
ma, Iua; do fu do, do xuaf bIon phap khac phuc va phong ngua fac
haI, Io Huy a va nhung cong su da day cong nghIon cuu cac fInh
TayNInh,IongAn,TraVInh...vangoaIfhanhTPHCM,saunhIou
nam|19992004)daconhungkofIuanduoIday.
2.8.1. Ton du TBVTV trong mo truong
XInIayTayNInhIamvdu.
Bung 2.10. Ham /uong tbuoc BVTV trong Jat, nuoc, kbi o cac oung
rau cbuycn canb tlnb Tay Ninb
TT Thuoc BvTv
Batx 1O
G

(mg/kg)
huJc x 1O
8
(mg/l) Khong khi x 1O
8
(mg/m
8
)
O1 hetaclo 187.OOO 2.528 2O85.OOO
O2 Aldrin 48G.OOO 1.17G 5O21.OOO
O8 Endrin 25.OOO O.OO7 15.OOO
O4 0ieldrin G7.2OO O.OO1 1.O5O
O5 00T 2O.OOO O.OOO O.O2O

Bung 2.11. Ham /uong tbuoc BVTV trong Jat, nuoc, kbi o cac oung
trong /ua cbuycn canb tlnb Tay Ninb
TT
Thuor
8VTV
aI x 10
6

(mglkg)
huor x 10
8

(mglL)
khong kh x 10
8

(mglm
8
)
O1 Aldrin 48G.OOO O.OGO 4OOO.OOO
O2 Endrin 25.OOO O.OOG 12.8OO
O8 0ieldrin G7.2OO O.OO1 1.5OO
O4 00T G.5GO O.OOO O.OO4

ThookofquadIoufra,froncacIoaIcayfrongnongdanfhuong
sudungcacIoaIfhuocfrusau,fhuocfrubonh,fhuocfrucovamofso
fhuocfangfruongchocayfrong.
- Thuocfrusau:SudungnhIounhafIaAdmIro50C,CyporAIpha
5NdouchIom|25%),kodonIaAppIau10WP,Iannafo40SP.Saucung
Iorsban30C,Padan4C,OC,95SP,PonkIII20C,Rogonf5SC,0,2C,
120
0,3C,Sudan,SumI5C,ThIodanIacacIoaIfhuocfuongdoIfsudung
hon.asocacIoaIfhuocfrusaudouduocphunrIongfungIoaI,chImof
sononghosudunghonhopcacIoaIfhuocdophunxjf.
- Thuoc fru bonh: Su dung f hon fhuoc fru sau, fhuong dung
VanIcIdo3,5,5WP,kodonIaTIIf250C/NvaAnvII5SCf
duocsudunghon.
- Thuoc fru co: Nong dan su dung fuong doI nhIou hon so voI
fhuocfrubonhvafhuongsudungcacIoaIfhuocnhuSofIf300C,12
I,kodonIaTIIorSuporC,Ronsfar25C,Iacof25SC,Anco720C,
SofIf300C/N.
Bung 2.12. Kct qua pban ticb tbuoc tru sau trong nuoc ngam
Ho c/o buu co on oj. x 10
6
(mg1L
Ket qua
Stt Chi tieu Th
O10
Th
O20
Th
O80
Th
OG0
Th
O70
Th
O80
Th
1O0
O1 hetachor 182.24 1O.48 O7.55 11O.G8 118.85 58.28 1O.GO
O2 Aldrin O.22 O.42 KFh KFh KFh KFh KFh
O8 Endrin 1O.O7 8.84 5.15 8.O5 8.1O 2.G1 8.18
O4 0ieldrin 1G8O.41 87.88 185.78 2O.7O KFh 21.52 KFh
O5 00E 18.G8 O.75 KFh O.7O O.G8 O.45 O.47
OG T0E O.O5 O.G8 KFh O.58 O.G4 O.57 O.58
O7 00T 4.58 O.4O KFh O.21 O.5O O.28 O.27
Ho Pbospbo buu co on oj. x 10
6
(mg1L
Ket qua
Stt Chi tieu Th
O10
Th
O20
Th
O80
Th
OG0
Th
O70
Th
O80
Th
1O0
O1 0imethoate KFh 8O8.OO KFh 7OO.G8 KFh KFh KFh
O2 Methyl Farathion KFh 8O.77 KFh OO.8O KFh KFh KFh
O8 Methamidohos KFh 88.GO KFh 75.85 KFh KFh KFh

121
QuakhaosaffhucdjavaIaymauphanfchcacchIfIouIyhoa,
vIsInhva fhuocbao vofhucvaffaIcacdjadIomfrongcacIoaI cay
frongchnhoTayNInh,cofhofhayhamIuongTvacachopchaf
cuanofrongcacnguonnuocmafvanuocngamoTayNInhconnam
frongfIouchuanchophop.SudungkofquadudoanhamIuongfhuoc
VTV va kha nang Ian fruyon cua chung frong moI fruong fhoo mo
hnhIVIIII,V.2.17Canada,1999chofhay:
+ Muc do du doan ham Iuong fhuoc VTV fch Iuy frong daf
frong chnh xac so voI kof qua phan fch > 99.50%, co kof qua du
doan chnh xac don muc 99.95% 100% nhu: T frong daf frong
rauvungchuyoncanhhuyonChauThanh;AIdrInfrongdaffrongIua
ohuyononCauvadauphongohuyonCoau.
+HamIuongfhuocVTVIanfruyonfrongdaf,nuoc,khongkh
khIsudungfhuocVTVfhoodudoanfrongvIocfrusau,bonhcua
nongdandoIvoIcacIoaIcayfrong:Rau,Iua,dauphongvamacon
duoI nguong fIou chuan cho phop nhIou Ian. Tu do cho fhay moI
fruongdaf,nuoc,khongkhoTayNInhchuabjonhIomfhuocVTV
cogoccIohuucovaIanhuuco.
Tron co so phan fch va du doan kha nang Ian fruyon cua
fhuoc VTV frong moI fruong daf, nuoc, khong kh fhoo mo hnh
fron gIup cho can bo quan Iy moI fruong va cac nha chuyon mon
gapnhIoufhuanIoIfrongcongfacbaovomoIfruong,quanIyfhuoc
VTV; khuyon cao va huong dan cho nong dan su dung dung cac
IoaI fhuoc VTV frong vIoc phong fru sau bonh co hIou qua, nang
caonangsuafcayfrongvahanchovIocgayonhIommoIfruongdo
sudungfhuocVTV.
122
2.8.2. Ou luong thuoc BVTV tren mot so lou nong sun chInh
Bung 2.13. Kct qua pban ticb tbuoc BVTV goc Pbospbo buu co trcn
nong san
(Jon oj. x 10
6
(mg1kg
Mau 0imethoate Methyl arathion Methamidohos
hhan Th4 KFh KFh KFh
Bau cove Th1O KFh KFh KFh
Thuoc la Th7 2GO4.51 825.88 222.1
Mia Th2 KFh KFh KFh
Mang cau Th8 KFh KFh KFh
Bau hong KFh KFh KFh
Rau cai Th1 KFh KFh KFh
Lua ThG KFh KFh KFh
Ghi chu.KPH:khongphafhIon
MRIcuaImofhoafo: RauanIa:2mg/kgnongsan
TraIcaycacIoaI:2mg/kg
MRIcuaMofhyIparafhIon: RauanIa:0.05mg/kgnongsan
TraIcay:0.2mg/kg
MRIcuaMofhamIdophos:0.01mg/kgnongsanchofafcacacIoaI
Bung 2.14. Kct qua pban ticb tbuoc tru sau goc c/o buu co trcn cac
/oai nong san
(Jon oj. x 10
6
(mg1kg
Mau hetaclor Aldrin 00E 0ieldrin Endrin T0E 00T
4 122.22 O.18 2.25 KFh 27.4O 1O5.1G 4.24
Bau vove GO2.OG O.O2 2.82 78O.7O 21.OG 5.8O G.8O
Thuoc la 228.GG 1G.O1 8.O5 1O4O.55 4O8.44 821.OO 218.15
Mia 88O7.75 O.44 81.8O 87.88 1O.87 2.85 1.88
Mang cau 1O8O7.18 O.G2 2O.4O 22G5.88 4O.85 O.5O 28.57
Bau hong KFh 8.41 O8O.G KFh KFh 28.O4 18.84
Rau cai 4O.52 O.47 22.GG 827O.G7 47.OO 1.85 GO.G5
Lua 81GO.24 1.4O KFh KFh KFh KFh KFh
123
Ghi chu.KPH:khongphafhIon.
MRI:mucduIuongfoIdachophop|mg/kgnongsan).
MRIcuaHopfacIor:Rau:0.05mg/kg
TraIcay:0.01mg/kg
RauIaycu:0.02mg/kg
MRIcuandrIn: Rau:0.1mg/kg
Iua:0.02mg/kg
TraIcay:0.02mg/kg
au:0.02mg/kg
MRIcuaAIdrInvaIoIdrIn:Rau:0.1mg/kgnongsan;
TraIcayIa0.05mg/kg
Iua:0.02mg/kg.
MRIcuaT.TTvacua:Hafngucoc:0.1mg/kgnongsan.
TraIcay:0.05mg/kgnongsan.
Rau:1mg/kgnongsan.
ThookofquaphanfchkofhopvoIfIouchuangIoIhanmucdu
IuongfoIdachophop,chofhay:
+ Nong dan fhuong su dung cac IoaI fhuoc VTV da cam su
dung,cufhonhu:HopfacIo,ndrIn,IoIdrIn,,T,T.
+uIuongfhuocfrusaufrongnongsannhohongIoIhanmuc
duIuongfoIdachophop.
2.8.3. Tuc dong cuu du luong thuoc BVTV len dong vut thun
mem trong dut trong ruu ngou thunh TP HCM
Voi muc Jlch: xac djnh fac dong cua du Iuong TVTV frong
moIfruongdafIondongvafdaf,gIanfIopnhanbIoffachaIdocchaf
IondadangsInhhoc daf,chung foIbo frcacfh nghIomchnh fac
fron dong ruong frong rau caI bap va ca chua o Hoc Mon, Cu chI,
cungcacdoIfuongdongvaffhanmom|VTM):
124
1.ogIundaf(Lumbricimorpba,2oroffo(8ympby/a,3o
rofraucho(PauropoJa,4ochankop(Dip/opoJa),5ochanmoI
(Cbi/opoJa, 6 o duoI nguyon fhuy (Proyura, 7 o duoI baf
(Co//cmboJa),8ohaIduoI|Dip/ura)va9obaduoI|Tbysanura).
Thoo doI frong haI fruong hop bao dam cho do phun fhuoc an
foan va khong dung cach |fap quan cua nong dan phun qua IIou)
cung cac IoaI fhuoc MofhamIdophos va Monocrofophos, fruoc va sau
phun15,20,30,40ngay,fhayrang:
TronruongfrongcaIbap,frongIopdaf1020cmruongphun
fhuockhongdungcach,cosoIuongVTMIuonfhaphonruongphun
fhuocanfoan.TuynhIon,soIuongnaygIamdanfhoofhoIgIanfrong
caIocahaIfangdafvacahaIcachphunfhuoc.
u Iuong TVTV frong ruong ca chua fang Ion ro o ruong
phunkhonganfoankofungayfhu15saufrong.
Sau40ngay,hamIuongfhuocdufrongdafgIamdan,50ngay
sau,IuongVTMcodauhIougIafangfroIaI.
Trong cac IoaI TVTV, mac du nhom Cuc co fhoI gIan phan
huy nhanh nhung IaI cuc doc non gay fac haI dang ko don VTM
frongdaf.
2.8.4. Tuc dong cuu du luong thuoc BVTV len mot so lou
thuy snh trong chuo thuc phum cuu he snh thu
nuoc ngou thunh TP HCM.
o xac djnh fac dong cua du Iuong TVTV frong moI fruong
nuoc Ion fhuy sInh vaf, gIan fIop nhan bIof fac haI doc chaf Ion da
dangsInhhocfrongmoIfruongnuoc,chungfoIbofrcacfhnghIom
chnhfacfrondongruongIuaoHocMon,nhChanh,Thuuc,su
dung cac IoaI fhuoc MofhyI ParafhIon 40C 18g aI/1000m
2
,
MofhamIdophos 70SI 38,14g aI/1000m
2
, cung cac doI fuong: phIou
sInhfhucvaf,phIousInhdongvaf,dongvafday,fhayrang:
Sauphunfhuoc13ngaysoIuongphIousInhfhucvafgIamfu
9.117.0000fb/m
3
xuong4.150.000fb/m
3
vasau30ngaycon1.658000
fb/m
3
, chI con mof so IoaI f man cam voI TVTV nhu F/agi//aria
125
cy/inJrus, Nioicu/a p/accntu/ar, C/ocn//a pu/garis, Nit:scbia
c/ostcrium. NgoaI ra cung ghI nhan, sau khI nong do fhuoc con IaI
fhap, co cac IoaI moI nhu SoIonasfrum bIbrcIcanum, IragIIIarIa
ocoanIaxuafhIon
Oruongphunfhuockhonganfoan|fhoofhoIquonnongdan)
khong nhung Iuong phIou sInh fhuc vaf gIam manh ma Iuong phIou
sInh dong vaf gIam cung raf manh: fu khoang 28.882 con//m
3
xuong
con 391con/m
3
. Iou do chung fo TVTV gay haI cho ca day chuyon
fhucpham.
2.8.5. Tuc dong cuu du luong thuoc BVTV vu phun bon
den suc khoe nguo nong dun
2.S.5.1 Nhung bieu hien cup llnh
MofsonghIoncuubandauchofhay,cokhadongnongdanap
dungkhongdungkyfhuafvahuongdanvonongduoc.VIocfIopxuc
su dung fhuoc cang fhuong xuyon, nguy co nhIom doc cang Ion, anh
huongdonsuckhoocuahofhongquaduonghohap,fIouhoangay
cangcao.
Bung 2.15. Ty /c (% tricu cbung tbuong gap sau kbi bon pban oa
pbun tbuoc
Trieu chung h. Chau Thanh h. Trang Bang
Trieu chng thng gap sau khi bon phan
hoa mat, nhuc dau 25 25
So mui 25 12.5
Man ngua 87.5 25
An kem ngon 25 12.5
Trieu chung khac 12.5 12.5
Trieu chng thng gap sau khi phun thuoc
hoa mat, nhuc dau 87.5 5O
So mui 12.5 12.5
126
Bau bung 12.5 12.5
Buon non, non mua 87.5 25
Man ngua 12.5 87.5
Roi loan giac ngu 12.5 12.5
An kem ngon 25 12.5
Trieu chung khac 12.5 12.5

2.S.5.2. Nhung bieu hien mun llnh
SongsongvoIvIocdIoufra,phanfchanhhuongcuafhuocfru
saudoIvoIconnguoI,dofaIconfIonhanhphanfchmaumaudoxac
djnh muc do anh huong boI fhuoc fru sau goc cIo huu co va goc Ian
huu co gay ra cho suc khoo con nguoI bang cach djnh Iuong mon
ChoIInosforasocofrongmaunguoInongdan.
Bung 2.16. Kct qua pban ticb bam /uong tbuoc tru sau trong mau
Ky hieu mau mau Men Cholinesterase (micromol/l)
Th1 (Rau an la) 5G7O
Th2 (Mia ) 5554
Th8 (Mang cau) 78GO
Th4 (Bau hong) 427O
Th5 (Thuoc la) 5742
ThG (Lua Ben Cau) 5G22
Th7 (Rau lay cu + Lua Trang Bang) 48O8
Gbi cbu. muc bnb tbuong Cbo/incstcrasc trong mau /a J000
7400 (micromo/1g
Nhanxof:Nhnchung,anhhuongcuafhuocVTVvaphanbon
chuafachaInhIouchonongdanfrucfIopcanhfacnongnghIopfron
djabanfInhTayNInh.NhungsuhIondIoncuachungfrongnongsan
IamofdIoudangIongaIchomoIfruongvasuckhoocuaconnguoI,
127
dac bIof Ia nhung nguoI fruc fIop fIop xuc voI chung. Tuy nhIon,
khong v kof qua kha quan ma chung fa van cu fIop fuc Iam fhoo
hnh fhuc cu. Can phaI huong nong dan su dung fhuoc, phan mof
cachhopIyhonfranhdomoIfruongbjnhIomdocboIvkhIdoso
khongcokhanangphuchoI.
2.S.5.J. Kel Iuun cuu nghien cuu
1. QuakofquakhaosafvanghIoncuufnhhnhsudungphan
bonvafhuocVTVonhungvungcanhfacfrondjabannghIoncuu
|nam20012004)chofhay,mofbophannongdandacoyfhucfrong
vIoc su dung phan bon va fhuoc bao vo fhuc vaf. Song do fap quan
canh fac, nong dan van con dung kha pho bIon nhung IoaI fhuoc co
khuyon cao han cho su dung nhu: MofhamIdophos, MofhyI
ParafhIon;chuaquanfamdonnhungfhuocanfoanchomoIfruong
|conguongocvIsInh).
2. TuymucduIuongfhuocfrusau,duIuongphanbon,kImIoaI
nang do IaI frong daf canh fac fhap hon nhIou Ian so voI gIoI han
fIou chuan cho phop, song su hIon dIon cua chung frong daf, nuoc,
nongsanchungfocosufchIuychafdoc.ovaycanquanfamhon
frongvIocsudunghopIyphanbonvafhuocVTVdoIvoIsanxuaf
nong nghIop, nham han cho nhung hau qua khong fof do hoa chaf
nongnghIopgayrachomoIfruongvasuckhooconnguoI.
2.9. NHAN XKT
MucdchbandaucuaTVTVIanganngua,kIomsoafhoacIoaI
frucacIoaIsauhaI.TVTVdomIoInhuanIaIchoconnguoIfuvIoc
kIomsoafcacIoaIsaubovagamnhammangvocforfruyonbonh,co
daIvaconfrungcohaIchomuamangvacaycoI.Tuyvay,TVTVIa
mof con dao haI IuoI, su dung do fIou dIof sau haI nhung dong fhoI
nhung IoaI co ch khac cung bj anh huong cung nhu ca moI fruong
sInhfhaIvasuckhooconnguoIcungbjfonhaI.
Thuoc fru sau goc hoa hoc hIon nay su dung qua nhIou frong
san xuaf nong nghIop nhung IaI khong duoc quan Iy chaf cho do
nhIou nguyon nhan |fhIou can bo khoa hoc o co so, kIon fhuc khoa
hoc ky fhuaf cua nong dan con fhap, Iuaf phap frong Ianh vuc nay
128
chuanghIom).IounaydagayranhungfachaImoIfruongnghIom
frong:gayhaIchodongvafcoch,fIoudIofhosInhvaf,Iammafcan
bangsInh fhaI,nhIomdoc Iau daI,anhhuongdon moI fruongnuoc,
don cay frong, don moI fruong daf, don fhuc pham va con nguoI.
Chnh v vay, vIoc su dung an foan, co hIou qua TVTV Ia hof suc
canfhIoffhoocacnguyonfaccobansau:
Iof phoI hop dung fhuoc voI cac bIon phap phong fru khac
|dunggIongkhang,dIouchInhfhoIvu,baovocacIoaIfhIondjchco
ch),chIsudungfhuockhIfhafcanfhIof.
Iof dung fhuoc fhoo nguyon fac bon dung: ung dung fhuoc,
dungIuc,dungIIouIuong,dungcach.
CacIoaIfhuocdoccanphaIduocdangky,kIomnghIomfrong
khausanxuaf,IuuhanhvafIoufhu.
CanphoIhopvoIchIcucbaovofhucvafdokofhopgIamsaf
chaf Iuong nuoc, daf voI vIoc kIom soaf cac IoaI TVTV dang su
dung|IoaITVTVcangIamsaf,IoaITVTVcamsudung)
QuanIydjchhaIfonghopvoIkofhopbonyoufocoban:moI
fruong,dIfruyon,hoahoc,gIaoduc,doIhoInguoIfhuchIonphaIco
du kIon fhuc va fang cuong fhoo doI djch haI. KhI su dung kof hop,
cackyfhuafnayfaoracachbaovomuamanghIouqua,IaudaIva
anfoanchomoIfruong.
PH LC: MOT SO CH TK QY O|NH
Bung 2.1?. Gioi ban toi Ja Ju /uong boa cbat tru sau cbo pbcp co
trong /uong tbuc tbuc pbam (mg1kg
0u luJng hoa chat trong luJng thuc, rau qua 0iJi han cho he
Aldrin: rau O.1
0iedrin: rau O.1
Clodane va hetacloe: qua co vo day O.1
Axit xyanhydric: bot ngu coc cac loai G
Axit xyanhydric: bot ngu coc tuJi kho 75
129
* Quy Jjnh cuu Bo Iuong lhuc: CacfhuocfrusaucIohuuco:
chI phun Ion cay cong nghIop. Nou phun fron cay Iuong fhuc fhuc
phamchIduocphunkhIcaychuarahoa.
Bung 2.18. Muc Ju /uong toi Ja cbo pbcp (MPL cua mot so tbuoc
BVTV trcn rau qua tuoi (WHO 1FAO, 1004
8TT
TEh Th00h FhkM
Trada hamas
TEh h0k 6hkT
6ommon namas
ML
(mg/kg)
1 8ap raI.
Comet, Sebaryl, Sevin, vibaryl..
Cardan, Fadan,Tigidan, vicar...
A/inon, Basudin, 0iahos, vibasu...
Bi58, 0imecide, hogor, vidithoate...
Factor, Forwathin, Sumithion, visumut..
Lebaycid, Suthion...
Suracide, Surathion..
Actelic...
Cloohos, 0iterex, Suncloon...
Carmethrin, Cyeran, Funisx, Shera,
visher...
Crackdown, 0ecis, K0biol, K0thrin...
Fenkill, Fyvalerate, Sagomycin, Sumicidin...
Ambush, Fullkill, Feriel, MaFermethrin...

Carbaryl
Carta
0ia/inon
0imethoate
Fenitrothion
Fenthion
Methidathion
Fhosalon
Firimihos methyl
Tricloon
Cyermethrin
0eltamethrin
Fenvalerate

5.O
O.2
O.5O.7
O.51.O
O.5
1.O
O.2
1.O
2.O
O.5
1.O2.O
O.2
8.O
Z 8up Io.
A/inon, Basudin, 0iahos, vibasu...
Factor, Forwathion, Sumithion, visumit,...
Suracide, Surathion,...
0methoate + Fenvalerate.
Acetellic...
Cloohos, 0iterex, Sunchloron,...
Fenkill, Sagomycin, Sumicidin, vienva,...
Ambush, Fullkill, Feriel, Feran, Founce,...
Fermethrin
0ia/inon
Fenitrothion
Methidathion
0methathion
Firimihos methyl
Tricloon
Fenvalerate
Fermethrin
5.O
O.5
O.1
O.2
O.2
2.O
O.2
2.O
O.5
130
8 au raI.
A/inon, Basudin, 0iahos, vibasu...
Suracide, Surathion,...
Cloohos, 0iterex, Sunchloron,...
Carmethrin, Cyeran, Funisx, Shera, visher
Crackdown, 0ecis, K0biol, K0thrin...
Fenkill, Sagomycin, Sumicidin, vienva,...
Ambush, Fullkill, Feriel, Feran, Founce,...

0ia/inon
Methidathion
Tricloon
Cyermethrin
0eltamethrin
Fenvalerate
Fermethrin

O.7
O.2
O.2
1.O
O.5
1O.O
5.O
4 Xa Iarh.
A/inon, Basudin, 0iahos, vibasu...
Factor, Forwathin, Sumithion, visumut..
Fyxolone, Salihos, Zolone...
Cloohos, 0iterex, Suncloon...
Acetellic...
Carmethrin, Cyeran, Funisx, Shera,
visher...
Fenkill, Sagomycin, Sumicidin, vienva,...
Ambush, Fullkill, Feriel, MaFermethrin...

0ia/inon
Fenitrothion
Fhosalon
Tricloon
Firimihos methyl
Cyermethrin
Fenvalerate
Fermethrin

O.5
O.5
1.O
O.5
5.O
2.O
2.O
2.O

Bung 2.19. Tbuoc BVTV bj Nba nuoc cam su Jung nam 2000
TT Ten hoat chat Ten ThuJng mai
1 Aldrin Aldrex; Aldrite
2 BHC, Lindane
Gamma BHC; Gamma HCH;
Gamatox 15 EC; 20 EC; Lindafor;
Carbadan 4/4G; Sevidol 4/4G...
3 Cadmium compound Cd
4 Chlrodane Chlrotox; Octaclo; Penticlo
5 DDT Neocid, Pentacloin, Cloophenothane...
6 Dieldrin Dieldrex, Dieldrite, Octalox
131
7 Eldrin Hexadrin
8 Heptaclo Drimex, Heptamul,Heptox
9 Isobenzen .
10 Isodrin .
11 Lead compound Pb
12 Methamidophos
Dynamite 50 SC, Filitox 70 SC, Master 50 EC, 70 SC, Monitor
50 EC, 60 SC, Isometha 50 DD, 60 DD, Isosuper 70 DD,
Tamaron 50 EC...
13 Methyl Parathion
Danacap M 25, M 40; FolidolM 50 EC; Isomethyl 50 ND;
Metaphos 40 EC, 50 EC; (Methyl Parathion) 20 EC, 40 EC, 50
EC; Milion 50 EC; Proteon 50 EC; Romethyl 50 ND; Wofatox
50 EC
14 Monocrotophos
Apadrin 50 SL, Magic 50 SL, Nuvacron 40 SCW/DD, 50
SCW/DD, Thunder 515 DD...
15 Parathion Ethyl Alkexon, Orthophos, Thiopphos...
16
Sodium
Pentacloophenate
monohydrate
Copas NAP 90 G, PMD
4
, 90 bt, P NaF 90 bt, PBB 100 bt
17 Pentacloophenol CMM 7 du lng, du tr mi M 4 1,2 lng
18 Phosphamidon Dimecron 50 SCW/DD...
19 Polycloocamphene Toxaphene, Campheclo
20 Strobane Polycloinate of camphene

Cau hoi:
Cau 1. V sao cac hoa chat bao ve thc vat chu yeu ton tai trong d
tr chat dinh dng va de hoa tan trong mo m ong vat?
Cau 2. Trnh bay cac phan ng khac nhau cua c the ong vat mau
nong va mau lanh oi vi hoa chat bao ve thc vat.
Cau 3. S dung thuoc bao ve thc vat sinh hoc co nhng tac ong
tieu cc va tch cc nao oi vi moi trng?
Cau 4. Phun thuoc BVTV nh the nao trong suot qua trnh sinh
trng va phat trien cua cay trong?
Cau 5. C che tieu diet chon loc cua thuoc BVTV nh the nao?
132
Cau 6. Mot so phng phap x ly chat thai t thuoc BVTV hien
nay?
Cau 7. Neu mot so phng phap BVTV bang sinh hoc, nghien cu
ap dung trong ieu kien Viet Nam.
Cau 8. ac iem cua cay hoa cuc khi c s dung lam thuoc tr
sau co nguon goc thao moc ?
Cau 9. Xin cho biet cac so va ch viet tat i theo sau cac ten thuoc
bao ve thc vat, y ngha cua nhng vach mau pha di bao b
nong dc?
Cau 10. Xin cho biet mot vai tnh chat u viet cua thuoc tr sau
ieu hoa sinh trng?

TA LK THAM KHAO
1. Such
1. L HUY B, PHAM HONC NHAT, I THANH HAI, Buoc Jau
Janb gia tac Jong cua oicc su Jung tbuoc BVTV Jcn mot so Jong
oat tban mcm co icb cu tru trong Jat o oung ngoai tbanb TP
HCM,HoInghjkhoahocHKT,1999
2. L HUY B LM MINH TRIT, Sinh thi mi trng ng dng,
NXB Khoa hc v K thut, 2000
3. IH!YA,oc boc moi truong,NXaIhocQuocgIaTPHo
ChMInh,2002
4. I H!Y A VA CONC S!, icu tra o nbicm Jat nuoc oa anb
buong suc kboc nong Jan Jo su Jung tbuoc tru sau oa pban bon
boa boc trcn mot so cay trong cbinb o tlnb Tay Ninb, ao cao
khoahoc7/2002
5. I H!Y A VA CONC S!, icu tra o nbicm Jat nuoc oa anb
buong suc kboc nong Jan Jo su Jung tbuoc tru sau oa pban bon
boa boc trcn mot so cay /ua oa rau o Long An.aocaokhoahoc
9/2004
6. I H!Y A VA CONC S!, icu tra o nbicm Jat nuoc oa anb
buong suc kboc nong Jan Jo su Jung tbuoc tru sau oa pban bon
133
boa boc trcn mot so cay /ua oa rau o tlnb Long An.aocaokhoa
hoc7/2004
7. WAYIAN JR.HAYS WAR R. IAWS, HanJbook oj
pcsticiJcstoxico/ogy,AcadomIcProssSanIogo,CA,1991
8. MICHAI A.CAMRIN, PcsticiJcs Proji/c. Toxicity Enoironmcnt
Impact anJ Fatc,IovIsPubIIshor,II,1997
9. Citi:cns GuiJc to Pcst Contro/ anJ PcsticiJc 8ajcty,!nIfodSfafo
nvIronmonfaIProfocfIonAgoncy
2. Webstes
10. hffp://vvv.foxnof.nIm.nIh.gov
11. hffp://vvv.opa.gov/posfIcIdoa
12. hffp://vvv.boyondposfIcIdos.org
13. hffp://vvv.nafurosanfo.com
14. hffp://communIfyIpm.org/foxIfraII/nIosh/posfsurv
15. hffp://vafor.or.usgs.gov/pubs/posfIcIdos
16. hffp://vvv.fao.org/vaIconf/agrIcuIfuro/agp/agpp/posfIcIdos
17. hffp://vvv.IonggIsIandnn.org/
18. hffp://vvv.posfIcIdoroform.org
19. hffp://vvv.posfIcIdos.gov.uk

869
CHONG 20

GIOI THIIU, THU NGHIIM CAC MO HNH
TRONG TNH TOAN LAN TRUIN O NHIIM
20.1. MO HNH PHAT TAN
2
4
SO

T MO TRONG OAT PHKN
VAO NOC
20.1.1. Go theu no dung mo hInh
Mo hnh phaf fan
2
4
SO

frong vung phon Ia mo hnh phaf fan
doc chaf
2
4
SO

fu daf phon qua cac konh rach chung quanh. o do,
mo hnh fhuc hIon o nghIon cuu nay Ia mo hnh phaf fan frong moI
fruong nuoc. Nguon gay o nhIom Ia vung daf phon. HIon fuong phaf
fan baf k mof chaf o nhIom frong dong chay konh rach raf phuc fap,
bao gom qua frnh khuoch fan va doI Iuu fhoo ca ba chIou. Nhung qua
frnh nay phu fhuoc raf nhIou vao cac you fo nhu dac dIom nguon gay
o nhIom, cho do dong chay, dja hnh o fhIof Iap mo hnh fnh
foan phaf fan
2
4
SO

fa xom vung daf phon |co chua nhung Ion
2
4
SO

)
Ia nguon o nhIom phaf fan vao cac dong chay Ian can.
20.1.2. Thet lup phuong trInh tInh toun
20.1.2.1. Phuong lrnh lhuy Iuc
Trong fruong hop fong quaf, dong chay khong on djnh va co Iuu
Iuong ngang nhap vao doan konh xof, ho fhong phuong frnh SaInf
vornanf sau day duoc su dung:


870
1. Phuong trInh len tuc

0 =

r
q
s
Q
t
z
B |20.1)
2. Phuong trInh dong luong

2
qf f
2
g.A.Q Q
Q Q Q z
u .q g.A. 0
f s A A x
K


+ + + =




(20.2)
: chIou rong maf fhoang |m)
Z: cao frnh maf fhoang |m)
Q: Iuu Iuong qua maf caf ngang |m
3
/s)
q
r:
Iuu Iuong nhap ngang fron mof don vj chIou daI konh
|m
3
/s/m)
A: dIon fch maf caf ngang |m
2
)
s: chIou daI doc konh so voI mof vj fr nao do duoc chon Iam goc |m)
f: fhoI gIan gIay |s)
K: modun Iuu Iuong |m
3
/s),
n
R A
R C A K
3 / 2
.
. . = =
C: ho so Chozy, n: ho so nham MannIng
u
qr
: fhanh phan Iuu foc doc fruc cua Iuu Iuong ngang.
Tron day fa gIa su ho so dIou chInh dong Iuong va dong nang
=
0
= 1
+ Nou dong chay on djnh khong dou, fh |20.1) va |20.2) fro fhanh:

0 =
r
q
ds
dQ
|20.3)

2
2
1
.
). ( )
.
. .
1 .(
r
r
qr
F
A g
q
A
Q
u
s
A
A g
R C
j i
ds
dh

|20.4)
A = f|s,h), Q = f|s), R: ban knh fhuy Iuc, g: gIa foc frong fruong
va j: do doc fhuy Iuc

871

R C A
Q
j
.
2 . 2
2
=
+ Nou nhu khong co Iuu Iuong ngang: q
r
=0, suy ra:
Q = consf |20.5)

2
2
1
)
.
. .
1 .(
r
F
s
A
A g
R C
j i
ds
dh

|20.6)
+ Nou dong chay on djnh, konh Iang fru va khong co Iuu Iuong
ngang, suy ra:

2
1
r
F
j i
ds
dh

= |20.7)
+ Nou dong chay chuyon dong on djnh dou, suy ra:

i R C A Q . . . = |20.8)

n
R
C
6 / 1
= |20.9)
VoI ban knh fhuy Iuc
P
A
R =
P: chu vI uof cua dIon fch maf caf ngang
n: ho so MannIng
+ o gIaI phuong frnh SaInf vornanf frong fruong hop dong
khong on djnh, hoac cac phuong frnh dong khong dou frong cac
fruong hop dong chay on djnh, nguoI fa fhuong dung phuong phap saI
phan huu han.
+ KhI fm duoc faf ca nhung you fo fhuy Iuc faI faf ca cac dIom
nuf sau fhoI doan f, phuong frnh fruyon chaf so duoc ap dung frong
fhoI doan nay do duoc fnh foan xac djnh cac gIa frj fruyon chaf
|nong do C, nhIof do f ) o fhoI dIom moI. Su fnh foan IIon fuc cua
cac phuong frnh fhuy Iuc, phuong frnh fruyon chaf duoc fIon hanh
fu fhoI dIom nay sang fhoI dIom khac, so cho fa chuoI gIa frj cua you
fo dong chay, moI fruong fhoo fhoI gIan.

872
+ Tuy nhIon khI xom xof fhoI doan f fa can chu y don haI you
fo: |1) su bIon doI you fo fhuy Iuc fhoo fhoI gIan chang han doI voI
vung frIou, v dao dong muc nuoc fhay doI fhoo ngay |nhaf frIou),
hoac nua ngay |ban nhaf frIou), fa co Iay dan foc = 0.51 gIo|; |2) su
bIon doI cua you fo moI fruong fhoo fhoI gIan co mof so fnh chaf
bIon doI nhanh you cau Iay f nho; frong khI co nhung fnh chaf
bIon doI raf cham |co fho don vaI ngay)|. Trong fruong hop nay fa
phaI fnh foan Iuy fch sau nhIou ngay fh gIa frj cua fnh chaf moI
fruong moI fhay co bIon doI.
3. Phuong trInh do luu:
+ Phuong phap kIom soaf fho fch:

+ =
s
cv
hethong
dA n u k
dt
dX
dt
dX
. . . . |20.10)
CV: fho fch kIom soaf
S: dIon fch bao quanh fho fch kIom soaf

=
W
dw k X . . |20.11)
k: gIa frj cua daI Iuong X |Ia mof dac frung van chuyon nao do
frong fruong Iuu chaf) frong mof don vj khoI Iuong.
Hay:


+

=
W S
hethong
dA n u k dw k
t dt
dX
. . . .) . ( |20.12)
ung phop bIon doI Causs fu fch phan maf ra fch phan khoI:

+

= +

=
W W W
hethong
dw u k k
t
dw u k dw k
t dt
dX
) . . ( ) . ( ( ). . . ( .) . (
|20.13)
Xof dong chay van faI chaf co nong do C |kg/m
3
). Chaf van faI Ia
chaf bao foan: no khong bj phan huy, bIon doI hoa hoc, sInh hoc o do:
0 =
hethong dt
dX


873
o do phuong frnh fron fro fhanh:

0
) . (
) . (
) . (
=

z
z
y
y
x
u C
u C
x
u C
t
C
|20.14a)
Trong ho foa do oscarfos fa co fho vIof IaI nhu sau:
O day C=f|x,y,z,f) va u
x
, u
y
, u
z
Ia dou Ia ham so fhoo |x,y,z) va f.
KhaI frIon phuong frnh fron fa duoc:
0 ) ( ) . .( = + +

C u u C
t
C
|20.14b)
ma Iuu chaf khong non duoc, phuong frnh IIon fuc cho: 0 . = u non
phuong frnh fron fro fhanh:

0 ) ( = +

C u
t
C

hay: 0 =

=
z
z
y
y x
C
u
C
u
x
C
u
t
C
Dt
DC
|20.15)
frong faI IIou vo van chuyon duong vach ra boI phan fu Ia duong dac
frung |charaforIfIcs). Thaf vay, phuong frnh fron Ia phuong rnh
hyporboI co mof duong dac frung co fnh chaf khong bnh fhuong sao
cho moI su fhay doI frong C chI duoc cam fhay frong duong dac frung
do. uong dac frung chnh Ia quy dao cua mof phan fu Iuu chaf, co
phuong frnh cho boI:
u
dt
X d p
= |20.16)
4. Phuong trInh khuech tun Fck
jnh Iuaf khuoch fan IIck cho rang su faI nong do cua mof chaf
frong mof Iuu chaf ung can bang fI Io voI gIa frj am cua gradIonf
nong do, duoc dIon fa qua phuong frnh:

i
i
x
C
D q

= |20.17)
Trong do:

874
: ho so khuoch fan |dIffusIon or dIsporsIon cooffIcIonf).
q
I
: fhong Iuong chaf van faI |kg/m
3
)
jnh Iuaf IIck dua fron su van chuyon phan fu va phaf bIou
rang vaf chaf co xu huong can bang su phan bo cua no frong chaf
non; nghIa Ia no dI chuyon fu noI co nong do cao don fhap. Ho so
khuoch fan phu fhuoc vao ca Iuu chaf va chaf nhIom ban |chaf nhIom
ban frong mo hnh nay Ia SO
4
2
).
CIa su chaf nhIom ban bao foan, xof mof vI phan hnh hop
frong fruong chuyon dong co cac canh Ia x, y, z, fam cua hnh hop
co foa do |x,y,z) va nong do faI day Ia C|x,y,z), foc do fruyon chaf
nhIom ban Ia q|q
x
, q
y
, q
z
).
+ Iuong chaf ban dI ra khoI hnh hop qua cac maf vuong goc voI
fruc ox, frong fhoI gIan f Ia:
t z y x
x
q
t
x
x
q
q z y
x
x
q
q
x x
x
x
x

+ . . .
2
. .
2
.
+ fuong fu doI voI cac maf vuong goc voI phuong y, z:
t z y x
y
q
t
y
y
q
q z x
y
y
q
q
y y
y
y
y

+ . . .
2
. .
2
.
t z y x
z
q
t
z
z
q
q x y
z
z
q
q
z z
z
z
z

+ . . .
2
. .
2
.
Tong Iuong chaf ban dI ra khoI hnh hop Ia:
y
x z
q
q q
x. y. z. f x. y. z. f x. y. z. f
x y z

+ + =


y
x z
q
q q
x. y. z. f
x y z

= + +



|20.18a)
Iuong chaf ban dI ra khoI hnh hop frong fhoI gIan f nay so
Iam gIam nong do chaf ban frong hop, do do fa co Iuong chaf ban
gIam dI frong hop, frong fhoI gIan f Ia:

875

t z y x
t
C

. . . |20.18b)
Can bang 2 phuong frnh fron fa duoc:
0 =

t
C
z
q
y
q
x
q
hay
t
C
z
q
y
q
x
q
z
y
x z
y
x
|20.19a)
Tho q
I
vao fa duoc:

=
=

z y x xi i i
x
C
D
x t
C
, ,
0 ) . ( |20.19b)
Hay:

0 ) . . ( . =

C D
t
C
|20.19c)
+ o do frong Iuu chaf fInh, su khuoch fan dong chaf |=consf
faI baf k vj fr khong gIan nao), on djnh | 0 =

t
C
) fuan fhoo phuong
frnh vI phan IapIaco co dang:

0
2
2
2
2
2
2
=

z
C
y
C
x
C
|20.20)
5. Phuong trInh khuech tun do luu






Xof mof vI phan hnh hop ACICH frong fruong dong chay
faI chaf nhIom ban bao foan. CIa su Iuu foc faI fam hnh hop Ia
) , , (
z y x
u u u u = va nong do Ia C|x,y,z).





z y
x
x
C
C
x
x
u
u
x
x

. ).
2
. )(
2
. ( z y
x
x
q
q
x
x

+ . ).
2
. (
z y
x
x
q
q
x
x

. ).
2
. (


A
F
E
D C
B
H G
z y
x
x
C
C
x
x
u
u
x
x

+ . ).
2
. )(
2
. (

876
+ Iuong chaf ban dI ra khoI hnh hop fhoo phuong x |qua maf
CCI va AH) do fac dong cua dong doI Iuu frong fhoI gIan f Ia:
x
X x
O!T
u x C x
M u . C . y. z. f
x 2 x 2

= + +





x
x
u x C x
u . C . y. z. f
x 2 x 2

=





x
x
u C
u . C . x. y. z f.
x x

= +




+ Tuong fu chaf nhIom ban dI ra khoI hnh hop fhoo phuong oy,
oz do fac dong cua dong doI Iuu frong fhoI gIan f Ia:
phuong oy:
O!T
y
y Y
u
C
M u . C . x. y. z f.
y y

= +




phuong oz:
O!T
Z
Z Z
u C
M u . C . x. y. z f.
z z

= +




o do fong chaf nhIom ban dI ra khoI hnh hop do fac dong cua
dong doI Iuu frong fhoI gIan f Ia:
x
O!T x
u C
M u C. x y. z. f
x x

= + +




y
z
Y Z
u
u C C
u C. x y. z. f u C. x y. z. f
y y z z

+ + +




. . . . t z y x
z
u
y
u
x
u
C
z
C
u
y
C
u
x
C
u
z
y
x
z y x

|20.21)
v Iuu chaf khong non duoc, fa co:

y
x z
u
u u
.u 0
x y z

= + + =


|20.22)
Vay |20.21) fro fhanh:

877
adv
O!T X Y Z
C C C
M u . u . u . . x. y. z f.
x y z

= + + +




+ Iuong chaf nhIom ban ra khoI hnh hop duoI fac dong cua dong
khuoch fan frong fhoI gIan f duoc fnh boI phuong frnh |20.18a) Ia:

dIf
X Y Z
O!T
q q q
M . x. y. z f.
x y z

= + +



|20.23)
+ Vay fong cong Iuong chaf ban ra khoI hnh hop Ia:
M
fofaI
ouf
= M
adv
ouf
+ M
dIf
ouf

. . . . . . . . t z y x
z
C
D
z y
C
D
y x
C
D
x z
C
u
y
C
u
x
C
u
z y x

=


|20.24)
Iuong chaf nhIom ban ra khoI hnh hop so Iam gIam nong do
cua chaf nhIom ban bon frong hnh hop, su gIam nong do chaf nhIom
ban frong fhoI gIan f Ia:

rod
C
M . x. y. z. f.
f

|20.25)
Can bang |20.24), |20.25) don gIan fa duoc:

) . ( . . C D C u
t
C
Dt
DC
= +

= |20.26)
+ Trong fruong hop dong fham 1 chIou, ho so khuoch fan
|m
2
/s) co fho duoc dIon fa fhong qua chIou daI khuoch fan doc a
I
|m)
fhoo cong fhuc:
= a
I
.V
VoI V |m/s) Ia van foc djch chuyon dou cua dong fham.
6. Lo gu trong truong hop he so khuech tun lu hung so
|I) Khuoch fan mof chIou:
` Truong hop 1: Cho dIou kIon ban dau C|x,0) = C|,f) = 0 |don
vj Ia kg/m
3
). Cho bIof Iuong o nhIom M
o
|kg) o x = 0 va f = 0. CIaI
phuong frnh vI phan fa co:

878
2
x / 4..f
o
M
C o
2 ..f

` Truong hop 2: Xof dIou kIon o do ho chua vo han, chaf nhIom
ban co nong do C
o
|don vj Ia Kg/m
3
) daf o phan am cua fruc x, va
dIou kIon ban dau fron phan duong cua fruc Ox co gIa frj nong do
bang 0.
C|x,f) = C
o
voI x 0
C|x,0)=0 voI x > 0, C|,f) = 0
IoI gIaI Ia:

o
C x
C|x, f) orfc
2 2 .f

=


|20.27)
VoI ham orfc|u) duoc fnh nhu sau:

2
u
y
0
2
orf |u) o .dy

orfc|u) = 1 orf|u)
orfc|u) = 1 + orf|u)
ang gIa frj cua ham orf|u):
u erf(u) u erf(u)
0.0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1.0
1.2
0.0000
0.1129
0.2227
0.3286
0.4284
0.5205
0.6309
0.6778
0.7421
0.7969
0.8427
0.9103
1.4
1.6
1.8
2.0
2.5
3.0
4.0
.
.
.
.

0.9523
0.9763
0.9891
0.9953
0.9996
0.99998
.
.
.
.
.
1.0000


879
|II) Khuoch fan da chIou:
|`) HaI chIou voI = consf:
2 2
2 2
C C C
.
f
x y


= +

Trong fruong hop khoI Iuong chaf nhIom ban Ia hang so M
o
|kg/m),
IoI gIaI

2
R / 4..f
o
M
C o
4. ..f

R
2
=x
2
+ y
2

|`) a chIou voI =consf:

2
2
2
2
2
2
.
z
C
y
C
x
C
D
t
C

Trong fruong hop chaf nhIom ban Ia hang so, IoI gIaI cho gIa frj
C|kg/m
3
) Ia:
2
r / 4.f
o
3/ 2
M
C o
8| ..f)

; r
2
= x
2
+ y
2
+ z
2

|III) Khuoch fan doI Iuu don gIan:
Trong baI foan doI Iuu, fhuan khIof, chaf nhIom ban o IaI voI
cac phan fu chua no Iuc ban dau. o sung vao hIon fuong khuoch fan,
nong do cua phan fu Iuu chaf fhay doI fuong ung fhoo cac cong fhuc
da frnh bay o fron.
KhI dIou kIon ban dau va dIou kIon bIon nhu sau:
C|x,f) = C
o
voI x 0
Va C|x,0) = 0 voI x > 0,
C|,f) = 0
Van foc dong chay dou Ia ! fhoo huong duong.
IoI gIaI so do CarIav va Jaogor

880
!x /
0
C x !.f x !.f
C|x, f) orfc| ) o .orfc| )
2 2 .f 2 .f
+
= +



20.1.2.2. Ap Jung llnh loun
Moi truong Jat pbcn Juoc xcm nbu /a nguon o nbicm (pbat tan
ra 8O
4
2
. Moi oung Jat sc co nong Jo 8O
4
2
ban Jau kbac nbau,
nbung bau bct moi oung Jat pbcn Jcu co nong Jo ban Jau Jac trung.
Qua trnb pbat tan ion 8O
4
2
tu bc mat pban cbia giua Jat oa nuoc Ji
oao moi truong nuoc, Jong tboi cung co qua trnb Ji cbuycn ion 8O
4
2

trong moi truong Jat ra bc mat pban cbia Jo cbcnb /ccb graJicnt
nong Jo. Do moi truong Jat /a moi truong ran ncn cbat o nbicm kbo
oan cbuycn bon trong moi truong /ong, nong Jo 8O
4
2
tbco cbicu sau
/a kbong Jong nbat cbo ncn qua trnb kbuccb tan Juoc tinb tbco
nbung pbuong trnb trcn /a co sai so. V tbc kbi ap Jung nbung
pbuong trnb trcn Jc tinb nong Jo cbat o nbicm o oj tri nao Jo tb
can nban tbcm bc so bicu cblnb cbo cbung. Hc so bicu cblnb nay can
pbai Juoc Jo Jac bang tbuc ngbicm.
MoI mof khu vuc so co nhung ho so hIou chInh khac nhau va
can phaI xac djnh ho so nay fruoc khI ap dung do fnh foan
20.2. NG ONG MO HNH VAO HK SNH THA OAT PHKN
TAN THANH OONG THAP MO
20.2.1. Khu nung ung Jung
Cac bIon phap quan Iy nuoc anh huong raf Ion don qua frnh
sInh fruong cua cay frong va fIou fhoaf doc fo, ngan can su oxIf hoa
fang pyrIfo va hIon fuong mao dan cua doc fo don fang canh fac. VIoc
ung dung mo hnh do mo phong va du bao qua frnh van chuyon nuoc
va chaf hoa fan frong daf phon frong fruong hop daf bao hoa hoan
foan hay daf khong bao hoa voI fac dong cua qua frnh fuoI rua frong
fhoI gIan canh fac Ia phuong an fof nhaf do danh gIa duoc hIou qua
cua cac phuong an fuoI fIou nuoc va gIup cho vIoc fhIof ko xay dung
cac ho fhong fhuy IoI noI dong mof cach hop Iy nhaf.
Mo hnh van chuyon nuoc va fruyon chaf frong daf phon do
CIao su rIk rIksson cung nhom mo hnh fhuoc u an Quan Iy daf

881
phon |u an MASS) phaf frIon fu nam 1991 Ia mof frong nhung muc
fIou fm hIou. Qua nhIou gIaI doan, mo hnh nay da duoc caI fhIon va
co kha nang fnh foan cho nhIou fruong hop khac nhau.
Mo hnh da duoc kIom nghIom bang cac so IIou quan frac qua fh
nghIom rua phon frong 8 cof daf co duong knh 60 cm voI phau dIon
nguyon dang cao 100 cm da duoc fhuc hIon o phong fh nghIom daf moI
fruong cua u an, dong fhoI cung qua kIom nghIom voI so IIou do dac
fron dong ruong faI khu fh nghIom Tan Thanh vung ong Thap MuoI.
Mo hnh duoc ap dung do du bao qua frnh fIou fhoaf doc fo do fuoI
rua frong fhoI gIan canh fac va xac djnh Iuong nuoc can fhIof do Iam
gIam doc fo don muc cay frong sInh fruong va phaf frIon bnh fhuong.
Mo hnh con co fho hoan fhIon do co fho mo phong duoc nhIou
hIon fuong fu nhIon khac nhu su hnh fhanh kho nuf va qua frnh
mao dan doc fo Ion bo maf daf frong mua kho, dong fhoI ap dung cho
nhIou IoaI daf phon o nhung khu vuc khac.
20.2.2. Mo hnh hou Jul (SOCHEM moJeI)
Su van chuyon cua nuoc va chaf hoa fan qua mof Iop daf duoc
fach ra fhanh haI phan: mof phan qua cau fruc vI mo va phan con IaI
qua vI mo.
Thanh phan qua vI mo fao ra qua frnh frao doI chaf do su
chonh Ioch nong do gIua dung djch daf faI cho va dong chay don.
Thanh phan qua ho vI mo fao ra hIon fuong khuoch fan chaf
gIua haf daf va dong chay don.
Qua frnh frao doI chaf fuy fhuoc vao ho so dan fhuy Iuc cua Iop
daf do va kha nang djch chuyon nuoc gIua cac fang daf do qua frnh
fIou fhoaf nuoc. Qua frnh khuoch fan fuy fhuoc vao su chonh Ioch
nong do chaf gIua dung djch frong vI mo va vI mo, fuy fhuoc vao dac
fnh co Iy cua fang daf nhu ho so khuoch fan chaf, dIon fch rIong bo
maf, kch fhuoc haf,
ong chay sau khI ra khoI Iop fnh foan so co nong do Ia fong
hop nong do cua haI fhanh phan khuoch fan va frao doI, dong nay
fIop fuc dI vao Iop ko fIop va qua frnh xay ra fuong fu.

882
MoI fruong hoa frong daf gom pha dung djch va pha fru. Pha
fru co fho Ia frang fhaI fInh fho do khoang chaf o frang fhaI can
bang voI dung djch, hoac do su hap phu fron bo maf, hay frong fhanh
phan frao doI cafIon, ca haI fruong hop nay duoc xom nhu can bang
voI dung djch.
Nham mo fa nhung g xay ra frong daf vo maf hoa hoc can phaI
fhIof Iap cac phuong frnh foan mo fa cac qua frnh nay. CIa fhuyof
rang frong IoaI daf phon o vung Tan Thanh, khoang JurbanIfo Ia
khoang chnh you chI phoI moI phan ung can bang frong dung djch,
frong phan ung can bang nay co ba fhanh phan quan frong fham gIa
vao Ion nhom |AI
3+
), Ion suIphafo |SO
4
2
) va Ion hydrogon |H
+
). TIon
frnh van chuyon chaf hoa fan frong mof Iop daf bao hoa duoc fho
hIon nhu duoI day:
20.2.2.1. Cuc phuong lrnh:
Phuong frnh fnh foan nong do frao doI gIua khoang frong vI
mo va vI mo khI co dong doI Iuu:
Co|j) = |CI|j) + `Co|j1))/|1)
Trong do:
Co|j), Co|j1): nong do chaf frong macroporo o Iop sau va fruoc.
CI|j): nong do chaf frong macroporo o Iop sau.
= fd/fa.
voI:
fd = f`Aroa`d`df
f: ho so khuoch fan.
Iog|h|)) = a
0
+ 0.4343`a
1
`Iog|s/) |20.28)
Trong do:
: do am faI dIom fnh foan.
r: do am fhuong fru frong daf.
s: do am bao hoa daf.

883
Cac fhong so b
0
, b
1
va a
0
, a
1
duoc xac djnh fu vIoc Iap cac ham
fuong quan K|) va h|) frong fh nghIom cac mau daf.
Toc do huf nuoc cua ro IIon quan don boc fhoaf hoI daf:
S
max
= |TP P)/I
off
|20.29)
20.2.2.2. Dieu hien bien ru Jieu hien bun Juu cho Joi
hhong buo hou:
I. Iou kIon ban dau:
Truong hop co Iop nuoc maf: |z, f = 0) = s|z)
Truong hop daf khong bao hoa: |z, f = 0) =
0
|z)
Trong fruong hop cac so IIou do Ia ap Iuc gIu nuoc cua daf h|z),
dung quan ho h|) do fnh ra gIa frj .
II. Iou kIon bIon:
+ Ion Ia do am daf hoac ap Iuc h |dIou kIon IrIchIof):
Ion fron: |z = 0, f ) =
1
|f)
Ion duoI: |z = I, f) =
2
|f)
+ Ion dong chay q |dIou kIon Novman): dong chay qua bIon
fron va duoI:
h
q K 1
z

= +

+ Cac bIon khac: frong fhuc fo ngoaI dong khI xof mof phau
dIon fch phon voI muc nuoc ngam nong, doI voI Iop daf khong bao
hoa so bj anh huong boI dIou kIon kh hau o bIon fron va muc nuoc
ngam o bIon duoI hoac muc nuoc konh.
a. Pbuong pbap tinb.
Ap dung phuong phap saI phan hIon do fnh h va q o cac Iop
fhoo moI buoc fhoI gIan df = 4 phuf.
o don gIan hoa kha nang frao doI cua cac Ion duoc xof fhoo
fung cap su dung phuong frnh cua CaInoThomas:

884
2 / 3 2 / 3
AI AI
AICa
Ca Ca
C
S `
C
=
2 / 3 2 / 3
AI AI
AIIo
Io Io
C
S `
C
=
1 / 3 1 / 3
AI AI
AIK
K K
C
S `
C
=
1 / 3 1 / 3
AI AI
AICa
Na Na
C
S `
C
=
2 / 3 2 / 3
AI AI
AIMg
Mg Mg
C
S `
C
=
Thoo nhIou kof qua fh nghIom fron daf phon frong khu vuc kof
Iuan Ia su fch fu cua suIphafo Ia su hap fhu bo maf don nguyon fu va
fuan fhoo phuong frnh hap phu cua IangmuIr:

( )
SO
SO max
SO
4
4
4
C
A ` b `
1 b C
=
+ +
|20.30)
Trong do:
C
SO4
: Ia nong do cua suIphafo frong cac khoang vI mo |mIcroporo
spaco).
oI voI ham Iuong chaf frong pha dung djch fa dung cac fham
so: m
AI
, m
Ca
, m
Mg
, m
Io
, m
K
, m
S04
, m
CI
, m
Na
.
Iou kIon frung hoa dIon fch frong pha dung djch cho fa
phuong frnh:
m
AI
+ m
Ca
+ m
Mg
+ m
Io
+ m
K
= m
Na
= m
S04
+ m
CI
|20.31)
Mof dIou kIon khac duoc ruf ra fu gIa fhuyof Ia su hIon dIon cua
kaoIInIfo va sIIIca vo djnh hnh do fnh nong do cua Ion hydrogon
frong khoang frong vI mo:

( )
1 / 3
IOC AI
pH 2.3 10 `
3.000
= |20.32)

885
af:
3 / 1
Al
C X = , voI C
AI
Ia nong do cua nhom frong khoang vI mo.
phuong frnh |20.31) duoc vIof IaI nhu sau:
( )
3 2 Ca Na
AICa AINa SO CI H
AI AI
4

X X ` S ` X ` S ` C C C 0 20.33

+ + + =
CIaI phuong frnh bac ba nay |20.33) fa duoc frj so cua C
AI
, fu
do fnh ra cac nong do con IaI.
oI voI su can bang khoI Iuong, v fho fch cua vI mo nho hon
fho fch cua vI mo, su can bang khoI Iuong chu you xof cho vung vI
mo chnh Ia fong so chaf hap phu hoac khu hap phu va chaf hoa fan.
b. icu kicn ban Jau oa Jicu kicn bicn.
I. Iou kIon ban dau:
Nong do cac chaf frong cac Iop fnh foan: C|z,f = 0) = C
0
|z)
II. Iou kIon bIon:
Trong fruong hop co Iop nuoc maf ruong:
Ion fron: chaf Iuong Iop daf maf C|z = 0,f) = C
S
|f)
Ion duoI: chaf Iuong nuoc konh frao doI voI nuoc ngam
C|z = I,f) = C
c
|f)
c. Pbuong pbap tinb.
Trong mo hnh SOCHM ap dung phuong phap saI phan hIon
do fnh nong do cua cac chaf o moI Iop, voI buoc fhoI gIan chIa Ia mof
ngay va chIou sau fnh foan Ia 120 cm, chIou day moI Iop Ia 10 cm.
Cac so IIou Inpuf cua mo hnh SOCHM duoc Iay fu kof qua cua mo
hnh SOIIWA.

886
20.3. MO HNH MO PHONG OAT PHKN (SMASS)
















Cau truc cua 8MA88. mo bnb mo pbong Jat pbcn
Mo hnh mo phong daf phon bang may fnh bao gom mof so mo
hnh phu IIon kof voI nhau, frong do nhung fIon frnh vaf Iy va hoa
hoc xay ra frong daf phon duoc mo fa bang nhung phuong frnh foan
hoc. o gIaI nhung phuong frnh nay, phau dIon daf duoc chIa ra
fhanh nhung Iop co kch fhuoc khac nhau. Nhung dIou kIon hoaIy
ban dau frong moI Iop phaI duoc khaI bao frong phan nhap IIou. oI
voI mof chu frnh mo phong hoan chInh, cac gIa frj dIou kIon bIon
cung can duoc nhap vao . Cac dIou kIon Iyhoa frong moI Iop, cung
voI cac fhong so vo Iuong nuoc va dung djch daf o bIon cua ho fhong
duoc fnh foan cho fung ngay.





























Iou kIon bIon
- Thanh phan hoa hoc cua nuoc fuoI
va mua
- Thanh phan hoa hoc cua nuoc ngam
- Thanh phan hoa hoc cua nuoc konh
Iou kIon bIon
- oc fhoaf hoI fIom fang
- Nuoc ngam
- Mua/fuoI
- Muc nuoc frong konh
MO HINH CH!YN VAN N!OC
|SWAP)
Thong Iuong nuoc
- Trac dIon am
- Trac dIon khong
MO HINH CH!YN VAN !NC ICH
|TRANSOI)
MO HINH CH!YN VAN OXY
VA OXY HOA PYRIT
Thong Iuong dung djch
- San pham Io
2+
- San pham SO
4
2-

- San pham H
+

MO HINH HOA HOC
|PIIM)
- Nong do dung djch daf
- Nong do dung djch
frong nuoc frao doI voI
konh fIou
Nong do dung djch
frong nuoc frao doI voI
nuoc ngam
- Iuong hap phu
- Iuong kof fua
- Tho oxy hoa khu
Iuong pyrIfo con IaI

SMASS

887
Trnh fu fnh foan nhung fIon frnh vaf Iy va hoa hoc dIon ra
frong daf phon va duoc mo phong boI mo hnh SMASS:
Truoc fIon, mo hnh SWAP fnh foan Iuong nuoc chuyon van
fhang dung va nam ngang, fu do fhu duoc fhong so Iuong nuoc va
frac dIon am cua daf. Ham Iuong khong kh frong daf so duoc suy ra
dua fhoo do am daf.
Tu ham Iuong khong kh, mo hnh fnh foan van chuyon oxy va
oxy hoa pyrIfo so fnh foan ho so khuoch fan oxy frong cac kho rong
fhoang kh. Iuong oxy fIou fhu frong daf so duoc fnh foan fu ham
Iuong pyrIfo va huu co co frong daf. Tu do frac dIon oxy frong daf
duoc fnh foan. Toc do oxy hoa pyrIfo o moI do sau daf so duoc xac
djnh dua vao nong do oxy faI cho. Tu do Iuong H
+
, SO
4
2
va Io
3+
sInh
ra fu phan ung oxy hoa pyrIfo so duoc fnh foan. Iuong pyrIfo con IaI
sau buoc fnh foan nay so duoc dung Iam gIa frj ban dau cho buoc
fhoI gIan fIop fhoo.
Mo hnh chuyon van dung djch daf so duoc dung fIop fhoo do
fnh foan fhong Iuong dung djch xay ra fhoo phuong fhang dung va
nam ngang dua vao fhong Iuong nuoc da duoc fnh foan frong buoc 1.
Trong mo hnh hoa hoc, nhung daI Iuong duoc sInh ra hoac bj
fIou fhu frong nhung qua frnh khong can bang |chang han nhu kof
fua hoac hoa fan) so duoc fnh foan. Sau do fong ham Iuong cua cac
chaf hoa hoc frong dung djch daf duoc fnh foan cho fung Iop daf khI
xof don qua frnh frao doI gIua cac Iop va voI bIon ngoaI |konh hay
nuoc ngam). Tu nhung phan ung faI cho va frao doI gIua cac Iop, co
fho fnh foan duoc ham Iuong can bang, frong dung djch daf, fhanh
phan cua phuc hop frao doI cung nhu Iuong khoang duoc sInh ra hay
kof fua frong buoc fhoI gIan fnh foan.
uoc fhoI gIan fnh foan duoc chon Ia gIo, frong khI kof qua
duoc xuaf ra cho fung ngay. VIoc mo phong duoc fIon hanh cho mof
fhoI ky nhIou nam, fu do co fho du bao djnh Iuong duoc nhung anh
huong cua cac chIon Iuoc caI fao daf phon khac nhau |fhuy IoI hay
hoa hoc) hay fac dong cua nhung gIaI phap cong frnh, konh muong
fron daf phon. Nhung fhay doI vo moI fruong gay ra do vIoc caI fao

888
va su dung daf phon cung co fho Ia mof muc fIou mo phong quan
frong cua SMASS.
Mo hnh SMASS da duoc kIom djnh fhong qua nhung fh
nghIom nghIom fuc nhIou nam fron fhuc dja faI IndonosIa frong
nhung nam cuoI cua fhap nIon 90 fho ky XX va da mo ra nhung kha
nang ap dung rong raI frong fhuc fo.
20.4. MO HNH MO PHONG S LAN TRYKN NOC CHA
PHKN TRONG KKNH
Tu nam 1004, To Van Truong oa cong su ticn banb ngbicn cuu
giai quyct bai toan /an truycn nuoc cbua pbcn trong kcnb oa /ap mo
bnb toan mo pbong su cbuycn Jjcb cua nuoc cbua pbcn, trong Jo
tinb can bang cua jurbanitc Juoc pbat bicn /a cbicm uu tbc. Qua
trnb tram ticb Jo /ang Jong, kct tua oa boa tan cung Juoc xcm xct
trong mo bnb. Nguon so /icu tu tram tbi ngbicm Jat cbua pbcn Tan
Tbanb tbuoc ong Tbap Muoi (TM Vict Nam, Juoc Jung Jc ung
Jung ngbicn cuu Jicn bnb.
O ong bang song Cuu Iong van do nuoc song konh nhIom
phon fhuong xay ra vao fhoI ky dau mua mua. Vao mua kho, cac chaf
axIf sInh ra frong Iong daf va x Ion maf daf. KhI gap nhung fran
mua dau mua, nuoc chua phon bj rua froI xuong dong chay song konh.
Qua frnh sInh, Iy va hoa hoc fac dong don su van chuyon chaf
frong dong chay song konh va frong daf raf phuc fap. O dong song,
qua frnh vaf Iy gom su faI, khuyoch fan fhoo cac phuong doc, ngang
dong chay va fhoo chIou fhang dung dong fhoI co qua frnh fram fch.
Cac bIon doI hoa hoc bao gom su frao doI Ion, fhuy phan, oxy hoa
khu, kof fua va hap fhu. Cac qua frnh nay dou fruc fIop hay gIan
fIop chju fac dong cua cho do kh fuong fhuy van nhu mua, dong chay
maf, nhIof do, boc hoI, gIo v.v.. Cac mo hnh djnh Iuong moI qua
frnh raf phuc fap. Cung co mof so mo hnh fIop can mo phong fhoo
phuong phap faf djnh hay ngau nhIon. VIoc Iua chon mo hnh con fuy
fhuoc vao kha nang ung dung frong fhuc fo. Mac du con nhung kho
khan nou fron, raf nhIou cong frnh nghIon cuu phaf frIon mo hnh

889
faf djnh mo phong chaf Iuong nuoc song v cac mo hnh nay khong
chI huu ch nham hIou bIof qua frnh fof hon ma con Ia nhung cong
cu huu dung frong vIoc quan Iy nuoc.
Mo hnh chaf Iuong nuoc, dac bIof Ia mo hnh xam nhap man,
duoc xay dung fhanh cong va ung dung cho nhIou du an phaf frIon
faI nguyon nuoc chau fho Mokong |Nguyon Taf ac 1987; Huynh
Ngoc PhIon, 1991). Mof so mo hnh foan mo phong nuoc ngam va su
Ian fruyon chaf hoa fan frong nuoc ngam dua fron cac fhuc nghIom
nghIon cuu cac fang daf; chang han nhu mo hnh SMASS cua
ronsvIjk va Croononborg o Ha Ian |1993) va mof mo hnh cua
rIksson |1992). Tuy nhIon, vIoc mo phong chuyon dong nuoc axIf
frong konh, dac bIof su van chuyon cac chaf doc fu dong ruong xuong
Iong konh, van Ia mof do faI moI mo.
Co cho vaf Iy hnh fhanh nuoc chua phon da duoc do cap frong
nhIou nghIon cuu |Van rooman, 1973; osf & Van rooman, 1982;
onf, 1986). Vo co ban frong suof mua kho san pham oxy hoa cua
pyrIfo va su djch chuyon cua cac chaf frong Iong daf Iam fang Iuong
axIf fang daf fron. o su phaf frIon nong nghIop mof so konh moI
hoac do bao cung duoc xay dung. Vao dau mua mua khI dong ruong bj
ung ngap cac chaf axIf fron dong ruong hoac fu cac con do moI dap
chay xuong Iong konh va Ian fruyon sang cac noI khac. Cac qua frnh
sInh Iy hoa hoc IIon quan don nuoc axIf va cac qua frnh fac dong
khac bIon doI fuy fhoo fnh hnh cu fho.
Cac Jai /uong Jac trung cua nuoc axit oung ong Tbap Muoi,
Vict Nam
Thong fhuong gIa frj pH cua nuoc duoc dung do xac djnh fnh
chaf axIf cua nuoc. Co nhIou nghIon cuu vo hoa daf va hoa nuoc chI
ra rang frong nuoc axIf fon faI moI quan ho pH va mof so hoa chaf
chu you nhu nhom |AI), saf |Io) va suIphaf |SO
4
) duoc bIou dIon bang
djnh Iuaf fuong fac khoI Iuong dam bao fnh can bang chaf nao do |v
du nhu jurbanIfo hay gIbbsIfo).
Tron co so phan fch so IIou hoa hoc dof do 1985 1987 vung
TM, Nguyon Thanh Tn |1990) kof Iuan rang pH va nong do AI, SO
4

890
can bang voI jurbanIfo, AI|OH)SO
4
. Thoo kof qua phan fch fhong ko
so IIou fhuc nghIom fhu fhap duoc o fraI Tan Thanh |TM), Huynh
Ngoc PhIon |1991) cung dI don kof Iuan rang co mof moI fuong quan
fuyon fnh chaf cho gIua pH va pAI |OH
3
) va pH
2
SO
4
. Mof moI fuong
quan fuyon fnh gIua pH, AI va SO
4
cung duoc RaIsvoII cung cac dong
nghIop |1980) va rIksson |1992) phaf hIon. Tuy nhIon, can Iuu y
rang cac phan fch hoI quy cua cac moI IIon quan bao gom cac san
pham hoaf fnh Ion cung can duoc nghIon cuu sau hon. Qua fh
nghIom co fho Iay can bang jurbanIfo do mo phong fnh frang chua
phon.
( )
10
pH pSu pAI d pH Iog H = + + = |20.34)
frong do J Ia hang so cho fruoc va nong do fhuc cua nhom,
suIphafo va Ion hydro faI dIom baf ky |x,y,z,f) duoc bIou dIon fuong
ung boI AI, Su va H.
Hc pbuong trnb Jong J cbicu (JD
Su bao foan khoI Iuong cua nhom, suIphafo va hydro frong ho
3 cho ho phuong frnh |bo qua su khuyoch fan do chuyon dong phan
fu va nhIou dong frong nuoc):
( )
( )
q s
I
s r I I s I I I
dC
q Q Q C qC Q C P
df

= + + + +


|20.35)
frong do C
i
(i=1,2,J fuong ung voI AI, Su va H; P
i
(i=1,2,J fuong ung
Ia Iuong AI, Su va H maf dI hay sInh ra do kof fua hoac hoa fan fu
bun day; D
i
(i=1,2,J Ia Iuong AI, Su va H maf do Iang dong; q Ia dong
chay bon |Iay nuoc hoac fhaI nuoc); Q
s
Ia Iuu Iuong frao doI gIua konh
voI dong ruong hay nuoc ngam; C
i
q
(i=1,2,J Ia nong do AI, Su va H
frong dong chay bon q; C
i
s
(i=1,2,J Ia nong do AI, Su va H frong dong
chay bon Q
s
|chang han nhu dong chay fu ruong xuong konh); va Q
r

Ia dong chay do mua.
Phuong frnh vI phan vaf chaf duoc bIou dIon duoI dang:
d.. .. .. .. ..
u v v
df f x y z

= + + +





891
frong do u,o va u Ia fhanh phan Iuu foc fhoo cac phuong x,y va z, va
dau haI cham |..) dIon fa mof ham baf ky nhu x,y,z hay f.
Trong dung djch nuoc phuong frnh can bang cua jurbanIfo nhu
sau:
AI|OH)SO
4
+ H
+
AI
3+
+ SO
4
2
+H
2
O
V vay co fho fhIof Iap moI fuong quan sau:
P
1
= P
2
= P va P
J
+ P
1
= 0 |20.36)
Nhu osf va Van roomon |1982) da fhuc hIon, Iuong chaf maf
do Iang dong gIa fhIof fy Io bac nhaf voI nong do C:

I
= 0.5IC
I
|20.37))
frong do I Ia hang so.
KhI do, cac phuong frnh |20.33) va |20.35) co fho vIof nhu sau:
3 1 2
dC dC dC
a b c 0
df df df

+ =


|20.38)
I
I I I
dC
C P 0.5IC
df
= + |20.39)
frong do:
a = C
J
C
2
, b = C
J
C
1
, c = C
1
C
2
|20.40)
= q + Q
s
+ Q
r
,
i
= qC
i
q
+ Q
s
C
i
s
|20.41)
af r = a + b + c, = a1r, = b1r, = c1r |20.42)
Sau vaI buoc bIon doI phuong frnh co dang:
I
I I I
dC
C I I 1, 2
df
= + = |20.43)
frong do

1
= | + ) + I;
2
= | + ) + I
I
1
= C
2
C
3
+ |+)
1
+
3

2
I
2
= C
1
C
3
+ |+)
2
+
3

1
Tuong fu, phuong frnh |20.38) co fho vIof duoI dang:

892
3
1 2 1 1 2 2
dC
c aI bI a C b C
df

= +


|20.44)
Truoc hof C
1
, C
2
daf duoc khI gIaI phuong frnh |20.43), sau do
su phan bo pH duoc fnh fhoo fuong quan can bang jurbanIfo sau:
pH = J + pC
1
+ pC
2
|20.45)
Maf khac pH = IogC
J
hay C
J
= 10
pH
, non co fho gIaI phuong
frnh |20.44) fm C
J
va duoc pH. Tuy nhIon, cach nay kha phuc fap va
fon fhoI gIan fnh foan. Cung Iuu y rang J frong phuong frnh |20.45)
Ia ho so mo hnh duoc uoc fnh. Thoo nghIon cuu cua chung foI gIa frj
J=2,8 ap dung cho vung TM. oI hang so can bang Ia ham cua
mof so you fo khac |v du nhu muoI), non gIa frj J phaI duoc hIou
chInh fhoo so IIou do.
He phuong trInh cho dong 1 cheu (1O)
Phuong frnh fruyon chaf 1 co fho fhu duoc bang fch phan
fruc fIop phuong frnh 3 fron maf caf ngang A fhoo chIou dong chay
|onf, 1986). V vay, phuong frnh |20.39) co fho vIof duoI dang
phuong frnh vI phan rIong nhu sau:
I I I I
I
C C C C
u v v nC m
f x y z

+ + + = +



|20.46)
Iuu y rang AI, Su va H ung voI i=1, i=2 va i=J, n va m Ia ham
cua C
i
.
af
' ' '
' '
u ! u v v v v
n n n m m m
= + = =
= + = +
|20.47)
frong do
I I
A A A A
1 1 1 1
! udA; C C dA; m mdA; n ndA;
A A A A

= = = =




Ia Iuu foc fuc fhoI doc dong chay, nong do, m va n fuong ung duoc Iay
bnh quan maf caf. Tho phuong frnh |20.47) vao phuong frnh
|20.46), va don gIan hoa vo phuong frnh 1 duoc:

893
' '
I
A
1 |AC) 1 |A!C) 1
ucdA nC m
A f A x A x

+ + = + +


|20.48)
frong do
( )
' '
I I
A
1
m nc dA
A
=

Thanh phan fhu ba bon vo fraI cua phuong frnh |20.48) fho
hIon su khuoch fan doc dong chay. oI voI dong on djnh va dou,
fhanh phan faI chaf IIon quan don fch u va c co fho bIou dIon fuong
fu nhu khuyoch fan 1 |xom onf, 1986). ua fron co so nay, ho so
khuoch fan E duoc mo fa frong fhanh phan bIon fhIon nong do fhoo
dong chay nhu sau:
' ' I
I
A
C
uc dA A
x

|20.49)
au fru |) chI ra su van chuyon chaf fhoo chIou nong do gIam.
Thoo khaI nIom nay, phuong frnh |20.48) fro fhanh:
I I I
I I
AC A!C C
A nAC mA A
f x f x


+ = + +




|20.50)
Su dung phuong frnh IIon fuc cua ho SaInfVonanf:
s r
A A!
q Q Q
f x

+ = + +


va phaf frIon fhanh phan khuoch fan, phuong frnh |20.50) fro fhanh
2
I I I
I I I
2
C C C 1 A
! C
f A x x
x

+ = +





hoac
( )
2
I I I
I I I
2
C C C
! 1 C
f x
x

+ + = +


|20.51)
frong do
i
> 0 va
i
Ia cac ho so cho fruoc; duoc coI Ia ho so dou chInh
khI hIou chInh mo hnh. Phuong frnh |19) Ia dang fong quaf co fho ap
dung cho cac chI fIou AI, Su va H nou fron. oI voI hydrogon fa co fho
ap dung phuong frnh |20.51) hoac phuong frnh |20.45) duoI dang

894
d
1 3 1 3 1
C C C 10 = = |20.52)
Nou su dung cach fnh bnh quan fuong fu fh phuong frnh |20)
fro fhanh
1 2 1 3
C C C + = |20.53)
frong do
' '
1 2
A
c c dA =


Xuc Jjnh nong Jo chul lrong Jong ruong
Mof chaf hoa fan gIa fhIof duoc day fu fang khong bao hoa
xuong fang nuoc ngam ngay khI bo maf ruong chua day nuoc v nhu
khI co ho chua. Phuong frnh can bang Iuong fro non don gIan. CoI V
Ia fong Iuong nuoc frong ruong, C Ia nong do chaf va C
s
Ia nong do
chaf frong dong frao doI gIua konh va ruong voI Iuu Iuong Q
s
. Phuong
frnh can bang nuoc Ia:
s r o
dV
Q Q Q
df
= + |20.54)
frong do Q
r
Ia Iuong dong chay fu mua; Q
c
Ia Iuong nuoc maf do boc hoI.
Can bang khoI Iuong chaf hoa fan Ia:
s s g
dVC
Q C I|C )
df
= + |20.55)
frong do F(C
g
Ia Iuong chaf fu fang nuoc ngam co nong do C
g
hoac
Iuong chaf fu cac nguon bo sung.
Thuc chaf raf kho xac djnh C
g
bang cac mo hnh. Non fhay
bang cong fhuc fnh C
g
nhu sau:
( )
0 0
a f f
g 0I
I
C C o


=

|20.56)
frong do C
0i
Ia nong doc chaf ban dau faI dIom i frong ruong vao fhoI
dIom dau mua mua; a
0
Ia hang so phu fhuoc vao nhIou you fo va co
fho uoc fnh fu so IIou fhuc do.

895
Phuong frnh |20.55) dan don phuong frnh:
( )
1 g s s
VC V ' C' C Q C f = + + |20.56)
frong do
1
Ia hang so dac frung boI su xao fron mof phan frong
ruong frong fhoI gIan f; V va C Ia fho fch va nong do frong ruong
o buoc fhoI gIan fruoc; C
s
Ia nong do chaf frong konh nou dong chay
fu konh vao ruong, va bang C nou dong chay nguoc IaI. V vay, nou
dac frung dong chay da bIof, fh nong do C frong ruong do dang fnh
duoc fu phuong frnh |20.56).
Vui nel re lhuul loun cho Jong 1D roi su hhuyech lun Joc
Jong chuy
o don gIan, quy uoc dau ngang fron chI fhj nong do frung bnh
frong fruong hop 1 duoc bo qua. Phuong frnh saI phan vaf chaf
duoc mo fa nhu sau:
( )
d.. .. ..
! 1
df f f

= +




Nhu vay phuong frnh |20.51) co fho vIof IaI nhu sau:
2
I I
I I I
2
dC C
C
df
x

= +

|20.57)
af
N = C
2
C
1
S = C
2
+ C
3
f
1
=
2

1

f
2
=
2
+
3

1
=
2

1

1
=
2
+
3

KhI do, fu phuong frnh |20.57) fa co:
2
1 1
2
dN N
N f
df
x

= +

|20.58)
2
2 2
2
dS S
S f
df
x

= +

|20.59)
HaI phuong frnh |20.58) va |20.59) co dang fong quaf:

896
2
1 2
2
df f
K f K
df
x

= +

|20.60)
Trong mof buoc fhoI gIan, phuong frnh |2.29) co fho gIaI bang
cach phan buoc. Truoc hof, phuong frnh faI 1 duoc gIaI:
1 2
df
K f K
df
= + |20.61)
IoI gIaI cua phuong frnh nay doc fhoo duong dac frung
dx/df = !|I + ) Ia
( )
2
K f
2 2
0
1 1
K K
f f o
K K

= +



frong do j
0
Ia gIa frj ham j o buoc fhoI gIan fruoc. Iuu y rang khI
L > 0 dan don K
1
0 frong phuong frnh |20.61). uoc fhu haI Ia gIaI
phuong frnh khuoch fan fhuan fuy
2
2
h h

f
x


=

|20.62)
IoI gIaI cua phuong frnh |31) cung Ia IoI gIaI cua phuong frnh
|20.60) frong cung buoc fhoI gIan.
Phan ung khoI gIo duoc dung duoI dang phuong frnh |20.53):
1
AI.Su H + = |20.63)
Su dung phuong frnh |20.57) voI i=J. Phuong frnh |20.63) fro
fhanh
( )
2
1 1
Su N Su S 0 + + = |20.64)
Nou = 0, phuong frnh |20.64) Ia mof phuong frnh daI so bac
haI do gIaI nghIom Su va nhu vay, fu phuong frnh |26), AI va H hay
pH co fho fnh duoc.
Chung foI da Iam fh nghIom voI dIon fch daf chua phon fIom
fang o fraI Tan Thanh. MoI o co 1,2 ha duoc phan cach boI ranh fIou
va do bao voI cac IoaI cay frong khac nhau. Cac o duoc bao quanh boI

897
ho fhong konh rong 430 m va sau 1,53,5 m. Cho do fhuy van frong
konh chju fac dong cua cho do ban nhaf frIou.
af chua phon vung Tan Thanh chju anh huong cua cho do kh
fuong nhIof doI nong am. Vao mua kho, daf kho nuf non oxy frong
khong kh fham xuong fang sau gay ra qua frnh oxy hoa va axf hoa.
Nuoc rI baf dau fu nhung fran mua rao dau mua mua |khoang fhang
Nam hay fhang Sau). Nuoc rI dong frong nhung ranh fIou roI bj nhung
fran mua fIop fhoo day xuong konh gay o nhIom voI nong do AI
3+
, Io
2+
,
Io
3+
va SO
4
cao; pH gIam xuong foI 2 Iam haI cay frong va fhuy san.
Mo hnh fnh foan do mo phong dong chay gom gom 15 nhanh,
41 maf caf va 7 nuf. TaI IIou muc nuoc faI nam fram H
1
don H
5
duoc
dung Iam dIou kIon bIon.

Mo hnh fnh nuoc axf duoc Iap fhoo nguyon fac da frnh bay
fron va noI kof voI mo hnh fhuy Iuc. Mo hnh fong hop duoc dung do
fnh nong do AI, SO4 va pH fhoo fhoI gIan faI 41 fram fu ngay 6 don
20/6/1991. CIa frj pH fnh foan va fhuc do faI mof so fram duoc frnh
bay frong cac hnh 24 va cac gIa frj max va bnh quan frong bang
20.1.

898
CIa frj max va bnh quan cua pH duoc mo phong kha fof. ang
duong dIon bIon pH fhoo fhoI gIan duong nhu khong mo phong duoc.
SaI Ioch duong qua frnh co fho do frong mua mua raf kho xac djnh
pham vI fIou nuoc xuong ho fhong konh vung Tan Thanh v muc
nuoc, Iuu Iuong va axf fron ruong Iuon gIa nhap vao konh.
Bung 20.1. Gia trj pH tinb toan oa tbuc Jo tai mot so tram
Tram
H1 H2 H3 H4 S1 S2 S3 S4
pH max
Tnh toan 3.49 3.36 3.31 3.32 3.57 3.45 3.323 3.06
Thc o 3.67 3.70 3.39 3.34 3.62 3.53 3.38 3.08
pH max
Tnh toan 3.07 3.11 2.97 2.94 3.12 3.03 2.92 2.63
Thc o 3.04 3.11 3.04 2.98 3.06 3.05 3.00 2.87
20.5. MO HNH MO PHONG S LAN TRYKN NOC CHA
PHKN TRONG KKNH VA LKN KKT VO MO HNH OAT
CHA PHKN
O vung dong bang song Cuu Iong |SCI) nuoc chua phon vao
dau mua mua Ia van do raf nghIom frong. Mua kho, khI muc nuoc
ngam ruf xuong, khong kh fham xuong Iong daf gap khoang pyrIfo
fao moI fruong fhch nghI cho vI khuan oxy hoa fao saf, Ion va axf
suIphurIc. Axf duoc sInh ra Iam fang Iuc mao dan Ion bo maf va kof
fInh mof phan. Vao dau mua mua cac chaf nay hoa fan frong nuoc
mua va chay xuong konh muong. Nuoc maf va nuoc ngam nhIom
phon gIam chaf Iuong su dung frong nong nghIop va nuoc uong. V
vay, co nhIou nha khoa hoc dau fu nghIon cuu Iap mo hnh foan mo
phong qua frnh xay ra frong daf va frong nuoc |rIksson 1992,
Tychon 1993, To Van Truong va cong su 1996, Van roomon 1973,
rIksson va cong su 1994). Nuoc konh vung ong Thap MuoI |TM)
fh jurbanIfo chIom uu fho |Tn 1990), nhung so IIou do dac nuo c
ngam fh chua du kof Iuan you fo chnh. V fho, chI co qua frnh Iy

899
hoa frong konh duoc mo phong. CIa fhIof rang fuong fac nuoc song
konh va daf bj chI phoI boI jurbanIfo va co aIunIfo cung jurbanIfo
hIon dIon frong daf.
20.5.1. Mo hInh nuoc chuu phen trong kenh
Trong konh, qua frnh chuyon chaf doc konh Ia chu you. Vay
non, mo hnh mof chIou |1) Ia fhch hop va phuong frnh bIou dIon
frong fruong hop nay duoc fhIof Iap bang cach fch phan fruc fIop
phuong frnh vI phan ba chIou |3) fron maf caf ngang fruc konh.
Trong bao cao cua To Van Truong va cac cong su |1996) djnh Iuaf bao
foan khoI Iuong frong khong gIan 3 vIof cho cac chaf nhom |AI),
suIphafo |SO
4
2+
) va hydrogon |H) bao gom cac qua frnh kof fua/hoa
fan va Iang dong. Phuong frnh 1 vIof cho jurbanIfo nhu sau:
2
I I I
I I I
2
C C C
!|1 ) C |I 1, 2, 3)
f x
x

+ + = + =


|20.65)
frong phuong frnh |20.65), chI so I = 1, 2, 3 ung voI nong bnh quan
cac chaf nhom, suIphafo va hydrogon fron maf caf ngang konh;
I
> 0
va
I
Ia cac hang so cho fruoc; Ia fham so hIou chInh; ! Ia Iuu foc
dong chay bnh quan; Ia ho so khuoch fan.
20.5.2. Mo hInh trong dut
Co cho Iy hoa axIf frong daf duoc do cap nhIou frong cac nghIon
cuu |van roomon 1973, osf va van roomon 1982, onf 1986). Mof
so mo hnh don gIan cung duoc cong bo NIoIson va dong nghIop 1986,
MIIIor va onson 1983, Tychon 1993, russoau va dong nghIop 1989,
NoZhong Sun va Yoh 1983, KIrknor va Roovos 1988). Phuong frnh
co ban cua cac mo hnh nay Ia
2 `
2
C S C C RC Q
!
f f z
z
+
+ + = +

|20.66)
frong do C va 8 fuong ung Ia nong do chaf frong dung djch va chaf
hap fhu; dung frong cua daf; Ia do fru am frong daf; D Ia ho so
khuyoch fan; U Ia Iuu Iuong; P Ia Iuong nuoc cay huf va Q

Ia fhanh
phan bo sung/hoac maf dI.

900
Su khac nhau gIua cac mo hnh Ia moI quan ho gIua C va 8. Mo
hnh fuyon fnh su dung fuong quan
8 = K.C |20.67)
frong do K Ia ho so phan bo va C Ia ho so goc cua duong cong dang nhIof.
Mof so mo hnh phuc fap hon |RubIn 1968, va NIoIson cung
cong su 1986). Nhn chung, cac mo hnh co gang phan anh qua frnh
vaf Iy. Tuy nhIon, mo hnh cang phuc fap cang can phaI xac djnh
nhIou fhong so; non doI khI Iam mo hnh maf y nghIa fhuc fIon.
o fhay rang phuong frnh |20.64) kha don gIan do Iap mo hnh
v chI co duy nhaf mof ho so K, can phaI xac djnh bang fhuc nghIom.
Hon nua, so phuong frnh nhu |20.66) fhom vao mo hnh bang so chI
fIou chaf mo phong. Nou jurbanIfo frong nuoc konh dung do mo phong
fh chI can suIphafo, nhom va hydrogon frong daf phaI Iap mo hnh.
an don phuong frnh |20.66) va |20.67) fhch hop mo phong chuyon
faI chaf hoa fan frong daf va phuong frnh duoc ung dung cho pham vI
rong vung TM.
o mo phong axIf frong konh va su fruyon faI chaf hoa fan
frong daf vung Tan Thanh, mo hnh fong hop Ia fhch hop. Mo hnh
fong hop gom haI mo hnh con: mof mo hnh cho konh va mof mo
hnh cho daf.
20.5.3. Chuong trInh tInh trong kenh
o mo phong qua frnh xay ra frong konh, phuong phap fruyon
fhong Ia dung mo hnh 1 mo fa cho do fhuy Iuc bang ho phuong
frnh SaInfVonanf. o mo phong su fruyon faI chaf can gIa fhIof
rang song konh vung TM chI jurbanIfo chu you |Tn 1990), v vay
pH co fho fnh duoc bang cong fhuc sau |Truong va cong su 1996):
PH = J + pA/ + p8u |20.68)
frong do H, AI va Su Ia nong do hydrogon, nhom va suIphafo; pH = Iog
10
|H);
pAI = Iog
10
|AI); pSu = Iog
10
|SO
4
); va J Ia hang so. Nong do nhom va
suIphafo fhoa man phuong frnh faIkhuoch fan
2
Is I I I I
2
Q qC C C C
! I 1, 2
f x A
x

+ = + =


|20.69)

901
frong do C
i
(i=1,2 Ia nong do nhom va suIphafo; E Ia ho so khuyoch
fan; U Ia Iuu foc dong chay; Q
is
Ia fhanh phan bo sung/maf dI fu/foI
ruong, nuoc ngam, bom nuoc, mua, Iang dong va phan ung voI cac
chaf khac; q Ia dong chay bon; va A Ia dIon fch maf caf ngang konh.
Phuong frnh |20.69) voI cac dIou kIon bIon fhch hop dung do
fnh nong do nhom va suIphafo fhoo phuong phap so; phuong frnh
|20.64) dung do fnh pH. So IIou dong chay duoc fnh frong phuong
frnh fhuy Iuc. Thanh phan IIon kof Q
is
so duoc frnh bay chI fIof o
doan sau.
20.5.4. Chuong trInh tInh trong dut
Trong fang daf, dung phuong frnh |20.66) va |20.67) cho moI
chaf fa quan fam. oI voI vung nghIon cuu rong can phaf frIon fhom
non mo hnh can mo phong dong chay fhoo cac chIou. Trong fang
nuoc ngam, dong chay fhoo phuong ngang Ia chnh, v fho dong chay
ngam duoc mo fa bang phuong frnh
H H H
T T
f x x y y

= + +



|20.70)
frong do Ia ho so fru; H|x,y,f) Ia cao frnh fang nuoc ngam; Ia
fhanh phan bo sung hay maf dI do frao doI dong chay gIua fang nuoc
ngam voI konh hay voI fang khong bao hoa; f Ia fhoI gIan; x, y Ia foa
do phuong ngang. Ho so dan T duoc mo fa bang cong fhuc
T = K
s
(
0
nou Z
T = K
s
(
0
nou
0
< Z < |20.71)
T = 0 nou Z
0

frong do K
s
Ia ho so fhuy dan fhoo phuong ngang;
0
Ia cao frnh fang
day khong fham; Ia cao frnh muc nuoc ngam.
Phuong frnh |6) duoc gIaI bang phuong phap so kof hop phuong
phap phan fu huu han fam gIac CaIorkIn |PIndor va Cray 1977) cho bIon
khong gIan va phuong phap saI phan huu han cho bIon fhoI gIan. ong
chay frong daf duoc fnh fhoo cong fhuc arcy |Ross va rIsfov 1990).

902
s s
K K H H
! ; V
x y

= =

|20.72)
frong do Ia ho so rong hIou qua.
o fnh dong chay gIua konh va fang nuoc ngam, noI chung, can
Iuu y H phaI cao hon cao frnh day konh do Iuu Iuong frao doI co fho
fnh bang cong fhuc
s
K
q |H Z) =

|20.73)
frong do Ia do sau fang nuoc ngam, va Z Ia cao frnh muc nuoc
konh. Nou H >Z fh dong chay fu fang nuoc ngam ra konh va nguoc
IaI nou Z >H.
Nhu da nou fron, phuong frnh |20.66) va |20.67) co fho phaf
frIon ra pham vI rong, frong fruong hop do, voI moI chaf co nong do
C
i
, phuong frnh |20.66) co fho vIof Ia
c
I I I I I I I I
C S C C C C RC Q
! V T T
f f x y x x y y
+
+ + + = + +




|20.74)
frong do C
i
va 8
i
Ia nong do cua chaf fan frong dung djch va fhanh
phan hap fhu; Ia dung frong daf; Ia Iuong fru am; Ia do sau
fang nuoc ngam; !, V Ia Iuu foc dong chay fhoo phuong x va y; R Ia
Iuong nuoc cay huf; Q
I
c
Ia fhanh phan bo sung/maf dI |do frao doI
nuoc).
Tuong quan gIua C
i
va 8
i
frong mo hnh fuyon fnh Ia
8
i
= K
i
C
i
|20.75)
K
i
cung duoc coI Ia ho so phan fan va Ia ho so goc cua duong
cong dang nhIof. Tho phuong frnh |20.75) vao phuong frnh |20.74)
duoc
c
I I I I I I I
oI
C C C C C RC Q
R ! V T T
f x y x x y y
+
+ + = + +




|20.76)

903
voI P
ic
= (1+K
i
1 Ia ho so cham.
o noI kof voI chuong frnh konh chI can xof cac you fo nhom,
hydrogon va suIphafo. HaI quan ho gIua pH voI nhom va suIphafo
duoc dung frong mo hnh. Nou jurbanIfo duoc coI Ia chu you fh frong
daf can quan ho: pH = J + pA/ +p8u.
Su hIon dIon cua aIunIfo va jurbanIfo frong daf vung TM dan
don hang so axIf fIom fang |1,18), va pH co fho fnh nhu sau
1 AI
pH 2.3 Iog
3 3000

=


|20.77)
Ho so phan fan K
s
cho suIphafo co fho uoc fnh fu phuong frnh
IanguIr |xom Sfumm va Morgan 1981) sau khI fuyon fnh hoa
( )
m
s
2
A b
K
1 bSu
=
+
|20.78)
frong do A
m
,b Ia cac ho so fhuc nghIom |hang so dang nhIof IanguIr);
AI va Su Ia nong do nhom va suIphafo. Nhu vay, chI con phaI xac
djnh moI hang so K
a
cho nhom voI gIa frj frong pham vI 0,001 don
0,1 |10). Nou xof fhom cac chaf khac |nhu nIfo N, phof pho P) fh can
xac djnh fhom mof so ho so phan fan nua va mof so phuong frnh
nhu |20.76) can fhom vao mo hnh.
20.5.5. So do so
Phuong phap so fnh dong chay va faI chaf frong konh da duoc
do cap frong nhIou nghIon cuu. V du, To Van Truong va cong su, 1996.
TInh dong chuy ngum bung phuong phup so
Phuong frnh |20.66) duoc gIaI bang phuong phap so fnh cao
frnh muc nuoc ngam va dong chay faI cac dIom o vung nghIon cuu.
o fnh phuc fap cua bIon va phop do o khu vuc, phuong phap phan
fu huu han |IM) voI cac fhanh phan fam gIac duoc su dung frong
mo hnh. Thoo IM |PIndor va Cray 1977) mof ho foa do hoac ham
co ban Nk |k = 1, 2 M voI so dIom IuoI) duoc chon. af cu ham
j(x,y,t bIou dIon duoc fron khu vuc nghIon cuu cung co fho duoc fnh
bang cong fhuc

904
M
I j
j
f |x, y, f) f |f).N |x, y)

|20.79)
voI j
j
(t Ia gIa frj cua j faI nuf j o fhoI dIom t. Phuong frnh |15) fhay
fho vao phuong frnh |12) duoc cac phuong frnh fruc gIao voI N
j
fhoo
fnh chaf CaIorkIn |PIndor va Cray 1977). Cac phuong frnh fao
fhanh Ia
M
j j j
j I I I
j
A
dH H H
N N T T N N dxdy
df x x y y
J1 J2 J3 0 I 1, 2, ...M


+ =




= = =

|20.80)
frong do A Ia phan fu fam gIac co 3 canh (i, j, k. Thoo gIa fhIof
Croon |PIndor va Cray 1977) fch phan j
2
cho moI phan fu duoc

j j
I I I n
A
H H
J2 TN TN dxdy N d ; I 1, 2, ..., M
x x y y


= + =






= J21 J22 |20.81)
Tch phan j
2
duoc Iay fhoo cac canh moI phan fu va Ia phan gop
fu bIon, hoac fu konh frong vung xuong daf. Cac fch phan frong
phuong frnh |20.80) duoc fnh va gan kof fhoo dang ma fran sau
j j
n
H H
T , T
x y

=




dH
M .H P
df
+ = |20.82)
frong do M, D, P Ia cac ma fran ho so fhua, H Ia ma fran cof co cac
fhanh phan H
1
, H
2
,. H
M,
ma fran P dac frung cho fnh chaf frao doI
dong chay voI mIon ngoaI |konh, khong kh). Nou dung so do saI phan
huu han cho vI phan bIon fhoI gIan fh phuong frnh |20.82) fro fhanh
0 0 M M
H H H P
f f

+ = + +



|20.83)
frong do H
0
Ia gIa frj cua H faI fhoI dIom nt va Ia frong so.

905
Ma fran ho so frong phuong frnh |20.83) raf fhua non phuong phap
SuccossIvo Ovor RoIaxafIon |SOR) |Hoffman 1992) duoc dung do gIaI.
TInh chuyen tu chut hou tun trong dut theo phuong
phup so
Nou ap dung djnh Iuaf arcy fa co fho vIof phuong frnh |20.76)
duoI dang:
b
s I I I I I
cI I
K C C C C C H H
R T T C
f x x y y x x y y

+ = + +




|20.84)
frong do C
i
Ia nong do chaf frong dong bo sung/maf dI. ung IM
nhu dIon fa fron day cho phuong frnh |20.84). Thaf may Ia IM va
kof hop fruc fIop djnh Iuaf arcy frong phuong frnh |20.84) fa co fho
dung fruc fIop gIa frj cof nuoc ap Iuc faI cac dIom IuoI chu khong
dung do bIon fhIon cua cof nuoc ay, v vay co fho franh duoc saI so
khI fnh saI phan fruong Iuu foc. VoI moI phan fu fam gIac fnh chaf
CaIorkIn duoc ap dung cho phuong frnh |20.84) va so do saI phan
duoc dung cho vI phan bIon frung gIan, v vay fa co fho Iap duoc
phuong frnh ma fran sau:
( ) ( ) ( )
0
I I I
M1 M1
KpH C P 1 KpH C
f f
+

+ = +



|20.85)
frong do M1, D, P
i
Ia cac ma fran ho so; H Ia ma fran bIof duoc khI
fnh cof nuoc; C
i
Ia nong do faI buoc fhoI gIan fruoc P
i
Ia Iuong chaf
frong dong frao doI |vao konh hoac ra konh); Kp Ia hang so fhuy dan
frong moI phan fu; Ia frong so. Phuong frnh |20.85) ap dung dong
fhoI cho faf ca cac ho phuong frnh gIaI duoc bang phuong phap SOR.
20.5.6. Ap dung mo hInh cho tru thI nghem Tun Thunh
o mInh hoa va danh gIa hIou Iuc co so Iy fhuyof, mo hnh da
duoc ap dung cho vung Tan Thanh, va chuoI so IIou fhoI ky fhang
3/1995 fhu fhap duoc dung do hIou chInh va kIom djnh. Tu ngay 17
don 22 fIon hanh dof do o Tan Thanh fron dIon fch 250 ha. So IIou
fhu duoc gom 4 IoaI:
So IIou vaf Iy cac konh bao va haI ranh frong khu vuc

906
So IIou hoa nuoc do dac fron konh
So IIou muc nuoc ngam
So IIou hoa nuoc ngam frong cac ho dao
Thoo so IIou phan fch, gIa frj cac fhong so chay fhu mo hnh Ia
Iuong fru = 0,002 va 0,014; do am Iay fu 0,60 don 0,75; do rong
hIou qua 0,57 |Phong 1993) va do sau fang nuoc ngam Ia 1,2 m. Cac
hang so frung bnh dang nhIof IanguIr Ia A
m
= 12,38, b = 1,282;
do fhuy dan phuong ngang bIon doI fu 1m/ngay don 5 m/ngay.
Raf kho xac djnh fuong quan gIua pH va nhom va suIphafo
frong daf. ang duoI day cho fhay ung voI moI gIa frj pH ung voI vaI
gIa frj cua nhom va suIphafo khac nhau. V du o haI hang dau |pH =
4,02) va o cac hang 5 va 6 |pH = 3,52 va 2,53), pH duong nhu khong
phu fhuoc vao nong do nhom.
Bung 6.2: Gia trj pH ung ooi nbom oa su/pbatc
Ngay thang Gi Ho ao pH Al
+3
(mg/l) SO
4
2
(mg/l)
03/17 19 F1 4,02 20,30 429
03/17 23 F1 4,02 10,07 429
03/18 3 F1 4,01 5,94 446
03/19 1 F1 3,53 16,36 534
03/19 3 F1 3,52 12,02 515
03/19 17 F1 3,53 9,56 515
03/18 15 F1 3,52 14,19 784
03/20 1 F8 3,53 12,86 679
03/21 1 F8 3,52 11,68 693
03/17 21 F8 3,52 4,79 342
03/18 1 F14 3,51 5,85 335
03/18 9 F11 3,50 10,01 869
Nguon. Pban oicn Quy boacb tbuy /oi Nam Bo

907
ua vao so IIou fron fa co fho kof Iuan rang fuong quan
pH = 2,3Iog|AI/3000)/3 nhu CS . rIkson dua ra Ia khong phu hop
voI pH frong daf o Tan Thanh.
Cung fhoo so IIou fhuc do cho fhay muc nuoc ngam bIon fhIon
fhoo fhoI gIan nhung cung co nhung bIon doI baf fhuong. V du fuy
khong mua nhung muc nuoc ngam o ho I2 fang 20 cm frong vong 3
gIo. Tnh frang nhu vay cung fhay o ho I4, I5 va I10. V vay so IIou
do dac fhang 3/1995 chI non dung chay fhu.
So do mo hnh fong hop vung Tan Thanh gom haI mo hnh con,
mo hnh 1 cho konh va mo hnh 2 cho daf. Vung mo hnh 2 duoc
chIa fhanh 42 phan fu fam gIac voI 32 nuf. So do mo hnh 1 gom 10
nhanh konh va 36 dIom IuoI. Cac konh rach dong vaI fro IIon kof haI
mo hnh con.
20.5.?. Phun tIch ket quu tInh toun
u. Kenh
Co su phu hop gIua kof qua fnh va so IIou fhuc do. CIa frj pH
bnh quan fnh foan va fhuc do Ia khop nhaf. Su saI khac gIua gIa frj
fnh va fhuc do co fho do gIa fhIof cua cac djnh Iuaf hoa |v du nhu
can bang JubanIfo) dung frong mo hnh. Nhung nguyon nhan gay saI
so khac co fho do chua duoc xof don nhu fuong fac konh voI daf.
Nguyon nhan nua khong kom quan frong Ia do cach Iay mau o maf
caf ngang konh. Mac du co nhIou kho khan do fhIou cac fhong fIn vo
hoa nuoc cac qua frnh bIon doI chaf frong konh nhung kof qua mo
phong cho chung fa cac fhong fIn fong quaf va fnh axIf frong nuoc
konh rach duoc dIon gIaI mof cach khoa hoc.
b. Dul
KhI so muc nuoc ngam fhuc do va fnh foan cho fhay mo hnh
chI cho fa muc nuoc bnh quan ma khong fho mo phong cac bIon doI
baf fhuong. RIong vo so IIou do cung can gIaI fhch faI sao muc nuoc
ngam fhay doI khI khong co mua maI don 1 gIo chIou ngay 21/3 voI
Iuong mua fru boc hoI chI con 3,5 mm. KhI chay fhu mo hnh Iay haI
gIa frj ho so fru kof qua fnh cho fhay muc nuoc ngam bIon doI fhoo

908
fhuy frIou frong konh va phu fhuoc nhIou vao fho fch chua va mo
hnh da gIaI dap fof.
RIong gIa frj pH, mo hnh cho gIa frj frung bnh va cho fhay su
fhay doI nho. NoI chung mo hnh du kIon co fho mo phong fof qua
frnh dIon ra frong konh va frong nuoc ngam. Tuy nhIon, can fIop fuc
fhuc hIon nhIou mo phong voI cac nguon so IIou khac cung nhu voI
cac so do khac doI voI cung mof muc fIou do danh gIa day du cac gIa
fhIof frong mo hnh va do chnh xac cua so do.
c. Kel guu llnh loun lui lrum Tun Thunh
Kof qua fnh can bang nuoc fu mo hnh SOIIWA cho fhay su
saI bIof khoang 0,002 cm vo su fhay doI do chua nuoc cua daf frong
fhoI doan fnh foan Ia co fho chap nhan duoc.
i. Kct qua tinb can bang nuoc nam 1001.
Su fhay doI do chua nuoc cua daf |Sforago) : 3.416cm
Mua |ProcIpIfafIon) : 92.490cm
oc fhoaf hoI |vapofranspIrafIon) : 61.455cm
Iuong chay maf |Surfrun) : 28.521cm
Iuong frao doI voI konh |OuffIov) : 13.563cm
ong vao muc nuoc ngam |ypass af CWI) : 19.494cm

Iuong vao : 92.490 + 13.563 = 106.035 cm
Iuong ra : 61.455 + 28.251 + 19.494 = 109.470 cm
Vao Ra : 106.035 109.035 = 3.417 cm
SaI so fnh foan : 3.416 3.417 = 0.001 cm
ii. Kct qua tinb nam 1002.
Su fhay doI do chua nuoc cua daf |Sforago) :
6.818cm
Mua |ProcIpIfafIon) : 83.240cm
oc fhoaf hoI |vapofranspIrafIon) : 71.740cm

909
Iuong chay maf |Surfrun) : 33.932cm
Iuong frao doI voI konh |OuffIov) : 20.236cm
ong vao muc nuoc ngam |ypass af CWI) : 6.718cm

Iuong vao : 83.240 + 22.334 = 105.574 cm
Iuong ra : 71.740 + 33.932 + 6.718 = 112.390 cm
Vao Ra : 105.574 112.390 = 6.816 cm
SaI so fnh foan : 6.818 6.816 = 0.002 cm

910
CHNG 21

MO HNH HOA LAN TRUIN DOC CHAT
TRONG MOI TRUONG SINH THAI DAT PHIN
(Muthemuticul Mudel uI Tuxyc iuns in
Suileculugicul Invirunment}
21.1 GII THIEU
ong bang song Cu Long (BSCL) l vng trng im sn xut
lng thc ca c nc, nhng lun gp tr ngi v thch thc khi khai
thc s dng t chua phn phc v cho nng nghip. Vng ong Thap
Mi (TM), ni ngi dn ng lot tin hnh khai hoang trng la
trong thp k 90 th k 20, xy ra vic lan truyn c t phn gy
nh hng n mi trng sinh thi.
hiu r bn cht ca s chuyn ho acid v cc c cht t t
phn vo mi trng nc, xc nh nh hng ca n i vi HSTNN,
th vic xc nh c qu trnh cn bng ho hc ca nc phn, tnh
ton lng ho bng m hnh ton hc v xut cc gii php c tnh
chin lc v c th v vic khai thc v s dng t chua phn l vn
rt cp thit.
Duoi Jay xin tricb gioi tbicu Luan an T8 cua To Van Trng,
(Huong Jan KH. G8. T8KH Lc Huy Ba oa PG8.T8 Bui Cacb Tuycn,
bao oc tbanb cong tai Hoi Jong nba nuoc, 241412004.
21.1.1. Nhng khi nim c bn v m hnh ha
Theo nhiu tc gi, c th nh ngha chung: M hnh ha ton
hc l phng php nghin cu v m t cc qu trnh xy ra trong mt

911
h thng bng cch s dng nhng quan h ton hc c n gin ha,
hay cc m hnh thu nh.
M hnh c th c chia ra lm ba loi:
+ M hnh vt l (physical model): l qu trnh m phng li i
tng thc t bng cch gim kch thc khng gian ba chiu ca n theo
mt t l hnh hc. Ty theo bn cht ca hin tng cn nghin cu, cc
tiu chun ng dng v hnh hc, ng hc v ng lc hc phi c
tha mn mt cch nghim ngt m bo cho m hnh c tnh i biu
v cho php suy rng kt qu cho nhng quy m hnh hc khc.
+ M hnh thng k (statistical model): Da vo vic tp hp
s liu trong thi gian di, sau x l s liu bng phng php thng
k. M hnh thng k c u im c bn l n gin v mt thit lp v
s dng, ph hp vi vic nghin cu cc i tng qu phc tp m
nhng kin thc v n cha c hiu bit y . Nhc im c bn
ca loi m hnh ny l ch m t c cc mi tng quan theo cc c
trng thng k m khng cho php gii thch hin tng v bn cht
ca cc tng quan ny. Ngoi ra, m hnh thng k cng ch da trn
nhng s liu qu kh nn khng cho php d bo din bin tng lai
mt khi nhng yu t ban u thng b bin ng v thay i nhiu.
Vic m rng p dng gii thch cho nhng khu vc khc cng cn
c tin hnh mt cch ht sc thn trng. Tuy nhin, m hnh thng
k cng l mt cng c quan trng cho php ch ra c nhng hng
nghin cu m rng v chi tit v bn cht hin tng.
Trong nghien cu ny, cc m hnh thng k c s dng kh
rng ri, c bit l m hnh v cn bng Jurbanite, lm c s quan
trng cho cc quan h xut pht trong vic m phng s lan truyn cht
trong knh mng vng t phn.
+ M hnh ton hc (mathematical model): gi tt l m hnh
ton, l loi m hnh tt nh, cho php m phng qu trnh thc t
thng qua biu thc ton hc.
V d: Nng ca cht thi phn b cht c theo khng gian v
thi gian C(x,y,z,t) l hm ca cc yu t lin quan n ngun thi
(nng ti bin), mi trng lan truyn (cc tc khuch tn v i
lu cht trong knh) v cc iu kin tc ng khc (kh tng thy
vn, a hnh...)
Trong m hnh ton hc, ngi ta chia thnh cc loi sau:

912
Phng php chnh xc: nghim s l cc biu thc gii tch ca
cc tham s.
Phng php s: bi ton c ri rc ha v xy dng cc thut
ton gii trn my tnh. Phng php s c s dng rng ri trong
nhiu ngnh khoa hc ng dng. Cc phng php s thng c s
dng l: sai phn hu hn, phn t hu hn, phn t bin...
Trong nghien cu ny, s dng cc m hnh ton sai phn hu
hn m t cc din bin ha l trong t phn v vn chuyn cht
trong knh.
phc v cho cng tc nghin cu m rng, cc m hnh sau y
c kho st v thit lp nhm mc ch so snh kh nng p dng
trong thc t ca tng m hnh:
SMASS (Bronswijk & Groenenberg)
M hnh vt l t SOILWA Module (N. . Phong & Erik Eriksson)
M hnh ha hc t SOILCHEM (Erik Eriksson & cng s)
M hnh lan truyn nc chua LANDTRU (T Vn Trng &
cng s)
Mi m hnh u phi tun th u vo tng thch, iu kin
bin thch hp cng nh cc yu cu khc pht huy ti a hiu lc
m hnh.









Hnh 21.1: S nghin cu tng qut ti


H SINH THI NNG nGHIP
T
oc chat Phen
(Al
3+
, Fe
2+
,SO 4
2
NC
LAN TRUYN NH HNG
DIN BIN

913








Hnh 21.2: S nghin cu din bin v nh hng c cht phn
trong HSTNN.

AT PHE N

Lan truye n
nhie m oc phen
Lu a, Ma, Da, Ca , Tom, Gia cam, Ngi nong dan

d.d at
Nc tho nhng
-Nc ruong
-nc mng
-
Nc kenh
-
Nc so ng


















Hnh 21.3: S nghin cu s lan truyn phn theo dng chy

Qu trnh
tc ng
Dng chy mt
rung
Ma
Dng chy
qua phu
din t
Mc nc
ngm
Tng sinh
phn
Dng chy
nc chua
mt rung
Dng chy
nc chua
trong rung
Dng chy
nc chua
trong knh
Phn ho
Dng chy
trong t
Dng chy
knh n
Dng chy h
thng knh
Qu trnh
phn ho
Qu trnh
pha long
Qu trnh
tch t
Ma
Mao
dn
Dng
chy
ngm
Mao dn
Dng
chy b
mt
Dng
chy b
mt


21.1.2. Din bin, lan truyn c cht trong t v nc
vng sinh thi t phn ng Thp Mi.
Mi trng t phn hot ng vi hm lng c cht Al
3+
, Fe
2+
,
Fe
3+
, SO
4
2
v c pH thp vi nhng bin ng v cng phc tp l mt
cn tr ln i vi vic m rng sn xut thm canh. Trong lc , s
lan truyn ca nhng ion c ny khi tin hnh ra phn l mt tc
nhn gy nguy hi trm trng i vi mi trng xung quanh, nht l
vng h lu.
Trong vic nghin cu ci to v s dng ti u t phn cn phi
xem xt cn bng li ch gia a phng v ton vng. Mun vy, trc
ht cn phi hiu tht su sc v cc quy lut din bin c cht trong
t phn.
Ba khi nim Bin ng, Lan truyn v nh hng lun lun
i vi nhau, khng th tch ri trong HST t phn. Bin ng mt
phn c sinh ra t lan truyn, v lan truyn to ra bin ng ln v
phc tp, ng thi hoc ngay sau lan truyn l nh hng ca chng
ln cy trng nng nghip.
Din bin c cht trong t phn chu nh hng ng thi ca
nhiu yu t mi trng nh EC, pH, a hnh, thm thc vt, thi gian
khai hoang, mc ngp nc, cc phng php canh tc, ci to t
nh bn vi, m phn, ra phn, bn phn...
Ket qua nghien cu a cho ta cac nhan xet sau
21.1.2.1 Nhn xt chung
Trong vng sinh thi nng nghip t phn nhng c cht ch
yu cn c quan tm l Fe
2+
, Fe
3+
, Al
3+
, SO
4
2
v H
+
. Cn phi nh
gi c mt cch nh lng nhng qu trnh hnh thnh, tc ng v
theo di cc lan truyn, din bin ca chng trong iu kin t nhin
cng nh nhn to (ln lip, trng cy, lm knh mng) trong HSTNN
vng phn.
Vi Fe
2+
v Fe
3+
:
Fe
2+
l mt ion di ng d dng, d tan trong nc v bin ng
lan ta nhanh khi nhng iu kin mi trng thay i. Khi pH vt
qu 4,5 th n dng Fe(OH)
3
trm lng trong dung dch. Nhn chung
Fe
2+
tng dn theo chiu su phu din do nhng lp bn di chng

916
ang tn ti dng phn tim tng. Hm lng Fe
2+
cng b bin i
theo ma (ma ma v ma kh) do hin tng ra phn.
Fe
3+
trong mi trng t nc phn tn ti dng ion t do, khi
pH mi trng <2,0, mt iu kin t gp trong thc t Fe
3+
c nhiu
tng mt. Khi , Fe
3+
l mt tc nhn oxy ha cc mnh v c th oxy
ha khng cn s hin din ca oxy:
Vi Fe
2+
v Fe
3+
:
FeS
2
+ 14 Fe
3+

+ 8H
2
O 15 Fe
2+
+ 2SO
4
2
+ 16 H
+

Trong t ngp nc, khi Redox tng, pH tng, Fe
3+
kt ta di
dng Fe(OH)
3
mu vng cam, kt ta v khng c. Fe
3+
t di ng v
cng t c hn Fe
2+
do chng dng phn hot ng. Trong iu kin
ngp nc hay trong iu kin bn vi c nh t phn s lm cho Fe
3+

tn ti trong iu kin ym kh. Trong iu kin ny chng s b bin
i thnh Fe
2+
v nm trong t di dng phn tim tng. Fe
2+
v Fe
3+

trong t to thnh mt cp oxy ha kh. Qua nghin cu nhn thy
trong iu kin ngp mn Eh gim t 397 mV xung 177 mV. iu ny
c lin quan n kh nng ha tan v cung cp cht dinh dng hay ng
c ym kh ca Fe
2+
i vi cy trng. Fe
2+
v Fe
3+
lan truyn theo nc
rt nhanh.
Al
3+
l ion c nht trong t phn. Trong tng t th 2 (20
40 cm) hm lng Al
3+
rt bin ng, c lc ch vi chc ppm nhng
cng c th ln n 3000 ppm. Hm lng nhm thay i rt r theo
ma. u ma ma, hm lng Al
3+
l cao nht v thp nht l cui
ma l (u v ng Xun). m cng nh hng nhiu n hm
lng Al
3+
. Nu m cao s lm cho qu trnh di chuyn Al
3+
t lp
di ln t mt d dng. Trong iu kin ngp nc, Al
3+
tng trn
gim xung r nhng tng di li tng ln do hin tng thm thu
nc t trn b mt xung lp di. Nc ma cng l mt tc nhn lm
Al
3+
t vng t phn lan truyn sang nhng vng khc (hin tng ra
tri phn).
SO
4
2
cng vi st, sulphate l mt trong hai nguyn t to nn
t phn. S chuyn ha lan truyn ca c cht ny trong t rt phc
tp. V l thuyt, trong iu kin ym kh, cc vi khun ym kh s kh
SO
4
2-
thnh S
2
tn ti di dng phn tim tng. Ngc li, trong iu
kin hiu kh, vi khun hiu kh li oxy ha cc hp cht lu hunh
thnh SO
4
2
. Ni chung SO
4
2
c c tnh tan chm, ra tri chm nhng

917
lan truyn nhanh v gy c cho cy trng, gy tr ngi cho sn xut
trong vng sinh thi nng nghip.
21.1.2.2. Mi quan h gia s phn ha trong t v nc
chua trong knh
Khi b ra, tng t mt giu SO
4
2-
, H
+
, Fe
2+
v Al
3+
s phng thch
trc tip cc ion ny vo nc mt, hay gin tip thng qua s trao i
do dng thm gia t v nc, v gia nc ngm vi nc trong knh.
Ngoi tr mt lng Fe
2+
b nhanh chng oxy ha trong nc mt v kt
ta di dng Fe(OH)
3
, cc ion c khc nh Al
3+
, SO
4
2-
, Cl

, Mg
2+
, mt
phn cn li ca Fe
2+
v t Fe
3+
s nhanh chng lan truyn i trong dng
chy ca h thng knh thng qua cc chuyn ng khuych tn v i
lu. S lin h gia cht lng nc mt v nc ngm vng sinh thi
t phn rt d nhn thy. Nhng ion c khi b ra tri vo knh s
lm nh hng n mi trng thy sinh, cht lng nc ti cho cc
vng ln cn n sc khe cng ng v c kh nng lm hi cc cng
trnh tip xc vi nc.
Lng axit phng thch t t phn b oxy ha ty thuc nhiu vo
TAA (Total Actual Acidity tng axit hin ti) c ngha l khng ch ph
thuc vo lng pyrite sn c trong t m cn ph thuc nhiu hn vo
tc b oxy ha ca pyrite. Nu khng c nhng iu kin kt hp, mt
loi t phn tim tng, d c hm lng pyrite cao c th vn tip tc
v hi hoc t hi nu chng ta gi t phn ny lun trong iu kin
ngp nc.
21.2.2.3. Bin ng lan ta v nh hng ca qu trnh
ra phn
Ra phn trong t cng nh hng n HST nng nghip v cy
trng (c bit l la). Vic s dng nc ngt ra cc ion c c
trong t phn kt hp vi bn phn th lng c t sau mt v gim
nhiu, la c th sinh trng v pht trin bnh thng trong iu kin
ny. Trong t phn hot ng, khi b tc ng bi ch ra tri s xy
ra qu trnh ha tan, khuch tn, ko cc ion c ra khi t theo chiu
di chuyn ca nc. S ra nhm trong mi trng dung dch d dng
hn, cn nhm b mt keo t do lin kt cht ch nn rt kh ra.
Thnh phn Fe
3+
, tng st khi thc hin ra n thun s bin i
nhanh v tc ng mnh ti cc thnh phn sulphur c trong dung dch.
Khi b ngp nc thng xuyn, Fe
2+
cng tng, gp oxy chuyn thnh

918
Fe
3+
d kt ta. Tuy nhin, trong qu trnh ra phn chng ta phi ht
sc lu trnh vn pht tn nhim phn vo cc ngun nc ngt
khc. Sau khi ra xong chng ta phi tm cch c nh phn li trnh
hin tng si phn (chuyn phn tim tng thnh phn hot tnh) gy
nguy hi cho h sinh thi.
21.2. KIT QUA NGHIIN CUU XA DUNG MO
HNH TOAN (LANDTRU} MO PHONG QUA
TRNH LAN TRUIN DOC CHAT TRONG MOI
TRUONG DAT NUOC DONG THAP MUOI
21.2.1. C s l thuyt ca m hnh ton t phn
M hnh MASS:
Trong phn ny, gii thiu cu trc ca mt m hnh ton c
pht trin trong khun kh ca D n Qun l t chua phn
(Management of Acid Sulphate Soil MASS) ca y ban quc t sng
M Cng do Vin Khoa hc Thy li Min Nam v i hc Uppsala
(Thy in) thc hin m tc gi lun n ny l iu phi vin d n
(Project Officer).
M hnh c xy dng m t vn chuyn nc v cht ha tan
trong t bao gm hai module chnh: module vt l t m t s chuyn
vn ca nc (SOILWA) v module ha t m t cht ha tan v trao
i cht (SOILCHEM). Cc module trong t s c s trao i v tng
tc vi cc module knh. Hnh 21.4 trnh by s v quan h v tng
tc gia cc module vi nhau. Hin nay i vi m hnh t th vic lin
kt gia l ha cha c ni thnh mt chng trnh m ch s dng
cc u ra (output) ca m hnh l t nh dng chy, m, mc nc
ngm l s liu u vo (input) ca module ha t.
ng gp quan trng ca tc gi lun n ny l xy dng m hnh
lan truyn cht trong knh (LANDTRU), cn gi l cc module l ha
knh. Module ny s dng cc thng s kt xut t cc m hnh l ha
t tnh ton s lan truyn cht trong knh. Nh , ln u tin
mt m hnh ton tng i hon chnh cho php nghin cu cc vn
lin quan n ci to v s dng t phn ra i. M hnh lan truyn
ny c cng b trong tp ch khoa hc quc t H Lan (Journal of
Hydrology) s 180 trang 361 37, nm 1996.

919
a. M hnh vt l t (SOILWA module)










Hnh 21.4. M hnh trao i l ha gia t v knh
M hnh vt l t SOILWA ca N.D Phong & Erik Eiksson c
thit lp trong khun kh d n MASS. M hnh m t s cn bng v
chuyn vn ca nc i qua hai i: khng bo ha v bo ha, trong c
hai i ny c s tng tc ln nhau qua s trao i dng chy. Ngoi
ra, c hai i ny cn c s trao i vi i khng kh (bc thot hi v
ti) v mc nc knh.
H phng trnh
H phng trnh i vi s vn chuyn ca nc trong ct t bao
gm c s ht nc ca r cy nh sau:
Phng trnh lin tc:
( )
q
S h
t z

=

(21.1)
Dng chy trong t theo nh lut Darcy:
( 1)
h
q K
z

= +

(21.2)
vi: q: dng i lu (cm/pht)
: m th tch t (cm
3
)
S: lng nc ht ca r trn mi n v th tch ca t v trn
n v thi gian (cm
3
/cm
3
/ pht)

920
K: dn thy lc hay h s thm (cm/pht)
h: th ht nc ca t (cm)
Cc gi tr K, , S l hm s ca h trong ta c:
Hm tng quan gia h s thm v m:
Log(K()) = b
o
+ 0.4343*b
1
*Log(S
e
) (21.3)
Vi:

r
e
s r
S


lng cha nc hu hiu (Effective Water Content)
Hm tng quan gia th ht nc v m:
Log(h()) = a
o
+ 0.4343*a
1
*Log(S
e
) (21.4)
Trong : Se: h s tr nc ca t
: m ca t ti tng ang xt (%)

r
: m d ca t (%)

s
: m bo ha ca t (%)
Cc thng s b
o
, b
1
, v a
o
, a
1
c xc nh t vic lp cc hm
tng quan k() v h() trong th nghim cc mu t.
Tc ht nc ca r lin quan n bc thot hi ca t:
S
max
=(ETP EP)/L
eft
(21.5)
S(h) = S
max
khi h
2
< h <h
1


) (
) (
) (
3 2
3
max
h h
h h
S h S

=

khi h
3
< h < h
2
(21.6)
Trong : ETP (cm): bc thot hi tim th t cy trng v t.
ETP c th c tnh ton theo cc phng php Penman (1984) hoc
Monteith (1965), Ritema (1995)...
EP (cm): bc hi tim th ca t di lp ph cy trng theo
Ritchie (1972)
L
eft
: chiu su hu hiu ca vng r, thng thng L
eft
= 30 cm cho
phn ln loi cy nng nghip.
h: th p lc gi nc ca t (cm).
h
1
: th p lc ti im bo ha.
h
2
: th p lc ti im gii hn s pht trin ca cy trng
1000cm < h
2
< 500cm

921
h
3
: th p lc ti im ho cy 2000cm < h2 < 15000cm
Lng nc chy t tng cha nc vo knh c tnh t cng
thc thc nghim ca Ernt(1962)
Qd(runoff) = (H GWL)/ (21.7)
Trong :
H: mc nc knh (cm)
GWL: mc nc ngm ti nhng l rung tnh ton
: h s sc cn tiu nc







Hnh 21.5. Biu tc ht nc ca r tng ng vi lng
ht nc ca t.
p dng phng php sai phn hin tnh h v q cc lp theo
mi bc thi gian dt = 4 pht.
Kt qu tnh cn bng nc t m hnh SOILWA cho thy s sai
bit khong 0,002 cm v s thay i cha nc ca t trong thi
on tnh ton l c th chp nhn c.
Kt qu tnh cn bng nc nm 1991:
S thay i cha nc ca t (Storage) 3,416 cm
Ma (Precipitation) 92,490 cm
Bc thot hi (Evapotranspiration) 61,455 cm
Lng chy mt (Surface Runoff) 28,521 cm
Lng trao i vi knh (Outflow) 13,563 cm
Dng vo mc nc ngm (Bypass at GWL) 19,494 cm

S(ngy 1)

922
Lng vo 92,490 + 13,563 = 106,035 cm
Lng ra 61,455 + 28,251 + 19,494 = 109,470 cm
Vo Ra 106,035 109,035 = 3,417 cm
Sai s tnh ton 3,416 3,417 = 0,001 cm
Kt qu tnh nm 1992:
S thay i cha nc ca t (Storage) 6,818 cm
Ma (Precipitation) 83,240 cm
Bc thot hi (Evapotranspiration) 71,740 cm
Lng chy mt (Surface Runoff) 33,932 cm
Lng trao i vi knh (Outflow) 20,236 cm
Dng vo mc nc ngm (Bypass at GWL) 6,718 cm

Lng vo 83,240 + 22,334 = 105,574 cm
Lng ra 71,740 + 33,932 + 6,718 = 112,390 cm
Vo Ra 105,574 112,390 = 6,816 cm
Sai s tnh ton 6,818 6,816 = 0,002 cm
b. M hnh ha hc t (SOILCHEM module)
M hnh ha hc t SOILCHEM cng c thit lp bi GS Vin
s Erik Eriksson v cng s trong khun kh d n MASS t nm 1991.
Qua nhiu giai on, m hnh ny c ci thin v c kh nng tnh
ton cho nhiu trng hp khc nhau.
Thnh phn qua v m to ra qu trnh trao i cht do s
chnh lch nng gia dung dch t ti ch v dng chy n.
Thnh phn qua h vi m to ra hin tng khuch tn cht
gia ht t v dng chy n.
Qu trnh trao i cht ty thuc vo h s dn thy lc ca lp
t v kh nng dch chuyn nc gia cc tng t do qu trnh tiu
thot nc. Qu trnh khuch tn ty thuc vo s chnh lch nng
cht gia dung dch trong vi m v v m, ty thuc vo c tnh c l
ca tng t nh h s khuch tn cht, din tch ring b mt, kch
thc ht,... Dng chy sau khi ra khi lp tnh ton s c nng l

923
tng hp nng ca hai thnh phn khuch tn v trao i, dng ny
tip tc i vo lp k tip v qu trnh xy ra tng t.
Theo m hnh ny, mi trng ha trong t gm pha dung dch v
pha tr. Pha tr c th l trng thi tinh th do khong cht trng
thi cn bng vi dung dch, hoc do s hp thu trn b mt, hay trong
thnh phn trao i cation, c hai trng hp ny c xem nh cn
bng vi dung dch. Nhm m t nhng g xy ra trong t v mt ha
hc cn phi thit lp cc phng trnh ton m t cc qu trnh ny.
Tin trnh vn chuyn ca cht ha tan trong mt lp t bo ha c
th hin bng s nh trong hnh 21.6.






Hnh 21.6. S ha s vn chuyn ca cht ha tan
trong mt lp t bo ha
Cc phng trnh:
Gi thit rng trong loi t phn vng Tn Thnh, khong
Jurbanite l khong chnh yu chi phi mi phn ng cn bng trong
dung dch: trong phn ng cn bng ny c ba thnh phn quan trng
tham gia vo qu trnh trao i: ion nhm (Al
3+
), sulphate (SO
4
2
) v
hydrogen (H
+
).
Phng trnh tnh ton nng trao i gia khong trng v m
v vi m khi c dng i lu:

=
1
) 1 ( ) (
) (
j Co j Ci
j Co (21.8)
Trong :
Co(j), Co(j 1): nng cht trong macropore lp sau v trc
C
i
(j): nng cht trong micropore lp sau
= f
d
/f
a

Khoang trong
v mo
Khoang trong
vi mo
Khuech tan
Dong oi lu vao
Dong Bypass
Dong oi lu ra
Lng tieu thoat
do chenh lech
dong ng

1
Khoang trong
v mo
Khoang trong
vi mo
Khuech tan
Dong oi lu vao
Dong Bypass
Dong oi lu ra
Lng tieu thoat
do chenh lech
dong ng

1

924
f
a
: tc dch chuyn ca nc
f
d
= D
f
x Area x d x dt
D
f
: h s khuch tn
d: khong cch gia cc ht
dt: bc thi gian
i vi s trao i ion, c rt nhiu nghin cu v qu trnh
ny. Trong phng trnh trao i ion ca Gaine Thomas c chn
tnh ton trong m hnh ny. Kh nng trao i ca cc ion trong t
c c trng bi thng s gi l kh nng trao i ion hiu qu
(ECEC: Effective Cation Exchange Capacity). l gi tr ph thuc
vo tr s pH ca t. Trong dy tr s dao ng ca pH c tm thy
trong vng TM, th tr s ca ECEC xem nh l hng s. Kh nng
trao i ca tng ion ring bit hp thnh ECEC. Quan h gia chng
c th hin bng phng trnh (C
ex
: nng cc ion trao i):
Al
ex
+ Fe
ex
+ Ca
ex
+ Na
ex
+ Mg
ex
+ K
ex
+ ... = ECEC (21.9)
v cc phng trnh:
E
Al
=
ECEC
Al
ex
; E
Fe
=
ECEC
Fe
ex
; E
Ca
=
ECEC
Ca
ex
;
E
Na
=
ECEC
Na
ex
; E
Mg
=
ECEC
Mg
ex
; E
K
=
ECEC
K
ex

vi: E
Al
+ E
Fe
+ E
Ca
+ E
Na
+ E
Mg
+ E
K
+ ... = 1 (21.10)
n gin ha kh nng trao i ca cc cation c xt theo
tng cp s dng phng trnh ca Gaine Thomas:

2 2
3 3
Al Al
AlCa
Ca Ca
E C
S
E C
= c (21.11)

Fe
Al
AlFe
Fe
Al
C
C
S
E
E
3
2
3
2
= (21.12)

K
Al
AlK
K
Al
C
C
S
E
E
3
2
3
2
= (21.13)

2 2
3 3
Al Al
AlNa
Na Na
E C
S
E C
= (21.14)

925

Mg
Al
AlMg
Mg
Al
C
C
S
E
E
3
2
3
2
= (21.15)
Da trn mt s kt qu th nghim trn t phn trong khu vc
c th kt lun l s tch t ca sulphate l s hp ph b mt n
nguyn t v tun theo phng trnh hp ph ca Langmuir

2
4
2
4
2
4
SO
max
SO
SO
C
E A b
(1 b C )

=
+ +
(21.16)
Trong
2
4
SO
C

l nng ca sulphate trong cc khong vi m
(micropore space).
i vi hm lng cht trong pha dung dch, ta dng cc tham s:
m
Al
, m
Ca
, m
Mg
, m
Fe
, m
K
, m
SO4
, m
Cl
, m
Na
.
iu kin trung ha in tch trong dung dch cho ta phng trnh:
m
Al
+ m
Ca
+ m
Mg
+ m
Fe
+ m
K
= m
Na
=
2
4
SO
m

+ m
Cl
(21.17)
Mt iu kin khc c rt ra t gi thit l s hin din ca
Kaolinite v Silica v nh hnh tnh nng ca ion hydrogen trong
khong trng vi m:

1
3
log( )
2,3 10
3,000
=
Al
pH
(21.18)
t: X = C
Al
1/3
, vi C
Al
l nng ca nhm trong khong vi m.
Phng trnh (21.17) c vit li nh sau:

2
4
3 2
Ca Na
AlCa AlNa Cl H
SO
Al
Al
E E
X X S X S C C C 0
E
E

+ + + = (21.19)
Gii phng trnh bc ba (21.19) ta c tr s ca C
Al
, t c th
tnh ra nng ca cc ion cn li.
i vi s cn bng khi lng, v th tch ca v m nh hn th
tch ca vi m, s cn bng khi lng ch yu xt cho vng vi m chnh
l tng s cht hp ph hoc kh hp ph v cht ha tan.
iu kin ban u l nng cc cht trong cc lp tnh ton:
C(z,t = 0) = C
0
(z). iu kin bin:

926
Trong trng hp c lp nc mt rung:
Bin trn: cht lng lp t mt C(z = 0,t) = CS(t)
Bin di: cht lng nc knh trao i vi nc ngm C(z = L,t)
= C
c
(t)
Trong m hnh Soilchem p dng phng php sai phn hin
tnh nng ca cc cht mi lp, vi bc thi gian chia l mt ngy
v chiu su tnh ton l 120 cm, chiu dy mi lp l 10 cm. Cc s liu
input ca m hnh Soilchem c ly t kt qu ca m hnh SOILWA.
M hnh c kim nghim bng cc s liu quan trc qua th
nghim ra phn trong 8 ct t c ng knh 60 cm vi phu din
nguyn dng cao 100 cm c thc hin nh trnh by, ng thi
cng qua kim nghim vi s liu o c trn ng rung ti khu th
nghim Tn Thnh vng TM.
M hnh SMASS
M hnh m phng t phn SMASS do Bronswijk & Groenenberg
thit lp bao gm mt s m hnh ph lin kt vi nhau, trong nhng
tin trnh vt l v ha hc xy ra trong t phn c m t bng
nhng phng trnh ton hc. gii nhng phng trnh ny, phu
din t c chia ra thnh nhng lp c kch thc khc nhau. Nhng
iu kin hal ban u trong mi lp phi c khai bo trong phn
nhp liu. i vi mt chu trnh m phng hon chnh, cc gi tr iu
kin bin cng cn c nhp vo. Cc iu kin l ha trong mi lp,
cng vi cc thng s v lng nc v dung dch t bin ca h
thng, c tnh ton cho tng ngy.
Tin trnh vt l v ha hc din ra trong t phn c m phng
bi m hnh SMASS theo trnh t nh sau:
Trc tin, m hnh SWAP tnh ton lng nc chuyn vn thng
ng v nm ngang, t thu c thng s lng nc v trc din m
ca t. Hm lng khng kh trong t s c suy ra da theo m
t. T hm lng khng kh, m hnh tnh ton vn chuyn oxy v oxy
ha pyrite s tnh ton h s khuch tn oxy trong cc khe rng thong
kh. Lng oxy tiu th trong t s c tnh ton t hm lng pyrite
v hu c c trong t. T , trc din oxy trong t c tnh ton.
Tc oxy ha pyrite mi su t s c xc nh da vo nng
oxy ti ch. T , lng H
+
, SO
4
2-
v Fe
3+
sinh ra t phn ng oxy ha
pyrite s c tnh ton. Lng pyrite cn li sau bc tnh ton ny s
c dng lm gi tr ban u cho bc thi gian tip theo.

927




















Hnh 21.7. Cu trc ca m hnh SMASS (m hnh m phng t phn)
M hnh chuyn vn dung dch t TRANSOL s c dng tip
theo tnh ton thng lng dung dch xy ra theo phng thng ng
v nm ngang da vo thng lng nc c tnh ton trong bc 1.
Trong m hnh ha hc EPIDIM, nhng i lng c sinh ra
hoc b tiu th trong nhng qu trnh khng cn bng (chng hn nh
kt ta hoc ha tan) s c tnh ton. Sau tng hm lng ca cc
cht ha hc trong dung dch t c tnh ton cho tng lp t khi xt
n qu trnh trao i gia cc lp v vi bin ngoi (knh hay nc
ngm). T nhng phn ng ti ch v trao i gia cc lp, c th tnh
ton c hm lng cn bng, trong dung dch t, thnh phn ca
Thng lng
dung dch
Sn phm Fe2+
Sn phm O
4
2

Sn phm H+
Nng dung dch t
Nng dung dch
trong nc trao i vi
knh tiu
Nng dung dch
trong nc trao i
vi nc ngm
Lng hp ph
Lng kt ta
Th oxy ho kh
Lng pyrite
cn li

M HNH CHUYN
VN NC (SWAP)
Thng lng nc Trc din m
Trc din khng kh
M hnh chuyn vn oxy v oxy ho pyrite
(SWAP)
M hnh chuyn vn dung dch
(Transol)
iu kin bin
Bc hi
Nc ngm
Ma/ti
Mc nc trong knh
SMASS
iu kin bin
Thnh phn ho hc ca nc ti v
ma
Thnh phn ho hc ca nc ngm
Thnh phn ho hc ca nc knh
M hnh ho hc
(EPIDIM)

928
phc hp trao i cng nh lng khong c sinh ra hay kt ta trong
bc thi gian tnh ton.
Bc thi gian tnh ton c chn l gi, trong khi kt qu c
xut ra cho tng ngy. Vic m phng c tin hnh cho mt thi k
nhiu nm. T , c th d bo nh lng c nhng nh hng ca
cc chin lc ci to t phn khc nhau (thy li hay ha hc) hay tc
ng ca nhng gii php cng trnh, knh mng trn t phn.
Nhng thay i v mi trng gy ra do vic ci to v s dng t
phn cng c th l mt mc tiu m phng quan trng ca SMASS.
Kh nng ng dng m hnh ton vo h sinh thi t phn
a. Qun l nc trn t phn
Cc bin php qun l nc nh hng rt ln n qu trnh sinh
trng ca cy trng v tiu thot c t, ngn cn s oxy ha tng
pyrite v hin tng mao dn ca c t n tng canh tc. Vic ng
dng m hnh m phng v d bo qu trnh vn chuyn nc v
cht ha tan trong t phn khi t bo ha hon ton hay t khng
bo ha vi tc ng ca qu trnh ti ra trong thi gian canh tc l
phng n tt nht nh gi c hiu qu ca cc phng n ti
tiu nc v gip cho vic thit k xy dng cc h thng thy li ni
ng mt cch hp l nht.
b. Ci tin cc bin php nng hc
M hnh ton c th c p dng d bo tc dng ca cc gii
php nng hc i vi t phn nh thi k, loi v liu lng phn bn,
ch nc p dng kt hp. Tuy nhin, vn ny cn c thm nhng
nghin cu b sung nht nh.
c. Cc ng dng m rng khc
M hnh ton cn c th c hon thin thm c th m phng
c nhiu hin tng t nhin khc nh s hnh thnh khe nt v qu
trnh mao dn c t ln b mt t trong ma kh, ng thi p dng
cho nhiu loi t phn nhng khu vc khc.
21.3. THIET LAP MO HNH MO PHO NG LAN TRUYEN OC
CHAT TRONG N C KENH TM
Cc chuyn bin vt l, ha hc v sinh hc trong qu trnh lan
truyn cc cht trong knh rch v trong t l rt phc tp. i vi
nc trong knh rch, cc qu trnh vt l lin quan bao gm qu trnh

929
phn tn, qu trnh dch chuyn, v s bi lng theo cc chiu ngang v
dc sng. Cc qu trnh ha hc bao gm s trao i ion, qu trnh thy
phn, qu trnh oxy ha kh, s kt ta v qu trnh to phc hu v
c. Tt c nhng qu trnh ny u trc tip hoc gin tip b nh
hng bi cc yu t kh tng thy vn nh ma, dng chy, nhit ,
bc hi, v gi, v.v... Cc m hnh nh lng cc qu trnh ny rt phc
tp. Mt s phng php s dng nh m hnh tt nh v thng k
c s dng tnh ton ty theo cc mc tiu c th. D gp nhiu kh
khn, mt khi lng ln cng vic c thc hin nhm xy dng
cc m hnh cht lng nc tt nh bi v tnh hu dng ca n khng
ch nhm gip tng thm s hiu bit m cn l mt cng c qun l
thit thc.
Cc m hnh v cht lng nc, c bit l m hnh xm nhp
mn, c xy dng v ng dng thnh cng i vi cc h thng knh
mng khc nhau vng BSCL (Nguyn Tt c, 1987; Hunh Ngc
Phin, 1991). Mt s m hnh ton v qu trnh lan truyn nc trong t
v cht tan trong t phn tng da trn cc th nghim v cc ct t
nh SMASS do tc gi Bronswijk v Groenenberg (H Lan) xy dng
(1993) v m hnh MASS ca Eriksson (Thy in) xy dng (1992).
Tuy nhin, m hnh ha qu trnh lan truyn nc chua phn trong
knh, c bit l cc loi cht c hi khc t nhng vng k cn n
knh mng v dc theo knh mng, l mt vn hon ton mi m.
T nm 1990, T Vn Trng v cng s tin hnh nghin cu gii
quyt bi ton lan truyn nc chua phn trong knh v lp m hnh
ton m phng s chuyn dch ca nc chua phn, trong tnh cn
bng ca Jurbanite c pht hin l chim u th. Qu trnh trm tch
do lng ng, kt ta v ha tan cng c xem xt trong m hnh.
Ngun s liu t trm th nghim t chua phn Tn Thnh thuc TM
Vit Nam c dng ng dng nghin cu in hnh.
21.3.1. Xc nh cn bng ha hc trong nc phn ng
Thp Mi
Trong chng trnh d n mng gim st cht lng nc h lu
sng M Cng (WQMNP) do SIDA ti tr, T Vn Trng, Nguyn
Thnh Tn, Ander Wilander v cc cng s tin hnh nghin cu xc
nh cn bng ha hc trong nc phn TM t 1987.
Cn bng u tin phi k n l cn bng sinh ra phn ng gia
sulphure H
2
S vi Fe c trong dung dch t to ra Fe
2
S, trong iu
kin ym kh c s tham gia ca vi sinh vt:

930
+ +
2
yem
2
H FeS Fe S H
kh VSV

S to ra FeS
2
cng c th t qu trnh:
2
2 3 4 2 2 2 3 2
1
4 8 8 4
2
Fe O SO CH O O FeS HCO H O

+ + + + +

Nguyn nhn chnh gy ra chua u tin phi k n l pyrite v
chnh s oxy ha pyrite gii phng axit H
2
SO
4
. Qu trnh oxyho pyrite
l mt qu trnh rt phc tp, bao gm nhiu giai on, tuy nhin c th
m t bng mt chui phn ng sau (theo Nordstrom, 1982a; Taylor et
al., 1984):
FeS
2
(s) + 7/2 O
2
+ H
2
O = Fe
2+
+ 2SO
4
2
+ 2H
+
(21.20)
Fe
2+
+ 1/4 O
2
+ H
+
= Fe
3+
+1/2 H
2
O (21.21)
Fe
3+
+ 3H
2
O = Fe(OH)
3
(s) + 3H
+
(21.22)
u tin pyrite b oxy ha gii phng ion st hai (Fe
2+
) v axit
sulphuric vo ngun nc. Tc ca phn ng ny b khng ch bi tc
khuych tn oxy t khng kh xung tn lp pyrite pha di nh
Dent (1986) khng nh. T phn ng (21.21) ta thy Fe
2+
b oxy ha
trong mi trng axit thnh Fe
3+
v ri b thy phn kt ta dng
hydroxyt Fe
3+
bm vo t b knh lm thnh cc vt nu, vng c
trng. Sau khi c Fe
2+
di dng FeSO
4
, trong iu kin c oxy xm
nhp v c sn H
2
SO
4
trong dung dch, s c phn ng chuyn Fe
2+

thnh Fe
3+
:
4 2 4 2 2 4 3 2
1
( )
2
FeSO H SO O Fe SO H O + + +
ri to ra mt phn ng thun nghch:
4 2 4 2 3 4 2
) ( 2 3 ) ( SO H OH FeSO O H SO Fe + +
Axit sulphuric mi c to thnh trong qu trnh trn s li tc
ng vo cc lp alumin silicate ca khong st c rt nhiu trong t
to ra Al
2
(SO
4
)
3
:

2 3 2 2 4 2 4 3 2 2
3 ( ) 3 Al O SiO H SO Al SO SiO H + + +
Sau : Al
2
(SO
4
)
3
2Al
2+
+ SO
4
3
c mt trong dung dch t.
Ngoi ra Fe
3+
cn c th b kh bi pyrite trong phn ng sau y
(Singer and Stumm, 1970):

931
FeS
2
+ 14 Fe
3+
+ 3H
2
O = 15 Fe
2+
+ 2SO
4
2
+ 16H
+
(21.23)
y l phn ng xy ha pyrite thnh Jarosite phn ng to
thnh H
2
SO
4
t do lm mi trng tr nn rt chua. S gii phng axit
km theo Fe
2+
rt c th quay vng tr li qu trnh nhp vo phn ng
(21.21). Qu trnh oxy ha Fe
2+
c xc tc bi vi sinh nh Thiobacillus
ferrooxydans tham gia (Zadjic, 1969; Singer and Stumm, 1970;
Lundgren and Dean, 1979). Trong iu kin rt chua, gi tr in th
oxy ha kh Eh s cao hn 400 mV v pH nh hn 3,7. Trong iu kin
nh vy, th s hnh thnh Jarosite t pyrite li rt c th xy ra
(Nordstrom, 1982b; Dent, 1986) theo phn ng sau:
2- +
2 2 2 3 4 2 6 4
15 5 1 1 4
FeS + O + H O + K = KFe (SO ) (OH) + SO +3H
4 2 3 3 3
(21.24)
S oxyha 1 mol pyrite to thnh 1/3 mol Jarosite s gii phng
3 mol acid. mi trng pH cao, Jarosite khng bn v chuyn thnh
dng geothite v cui cng b thy phn thnh hidroxit st theo phn
ng: (Van Breemen, 1973)
KFe
3
(SO
4
)
2
(OH)
6
(s) + 3H
2
O = 3 Fe(OH)
3
+ K
+
+ 2SO
4
2
+ 3H
+

(21.25)
S thy phn 1 mol jarosite cng gii phng 3 mol acid. C th nhn
bit dng khong ny v nm lp t khng su lm (khong 70 cm) v
y cng c th xem nh ngun th hai gy chua khu vc TM.
Khi pH tng ln, Jarosite c th b thy phn to thnh geothite:
2
3 4 2 6 4
( ) ( ) 3 . 2 3 KFe SO OH FeOOH SO H
+
+ +
Geothite l dng ph bin trong vng phn mi khai hoang TM
(pH > 4,0). Mt phn ca geothite chuyn dn thnh hecmatit:
O H O Fe OH FeO
2 3 2
. 2 +
S oxy ha Fe
2+
ti TM nh sau: Fe
2+
ch bn trong mi trng
khng c oxy. Tuy nhin, trong cc ngun sinh ra axit hm lng ca
Fe
2+
c th rt cao. Cc kho st ca chng ti cho thy Fe
2+
tn ti
khng lu trong h thng knh mng TM, n thng b oxy ha
nhanh v b thy phn thnh Fe(OH)
3
.
Nhm c gng o c nhng din bin ca qu trnh cn bng ha
hc ny trong iu kin t nhin, chng ti chn knh Phc Xuyn,
v: Duy nht ngun nc chua xut pht t knh Ha Bnh. Dng

932
thuyn cao tc v duy tr tc n nh chy dc knh Phc Xuyn ly
mu u cch nhau 5 pht. Mu c ly vo hai chai 125 ml, mt o
ngay EC, pH v Eh, cn chai kia dng phn tch st.
Kt qu cho thy rt r nng Fe
2+
gim kh nhanh theo ng
hc phn ng bc nht. S gim ng thi Fe
3+
c th d dng thy bi
s kt ta Fe(OH)
3
.
ng hc ca s oxy ha Fe
2+
rt phc tp nhng cng c th xem
nh tun theo c ch nh lut tc phn ng sau:

[ ] ( ) [ ][ ]
[ ]
2
2
2
2
+
+ +
=

H
Fe aq O kH
dt
Fe d
(21.26)
Bng 21.1. Nng Fe
2+
v Al
3+
v tr 43 v TC
Mu pH Fe
2+
, mg/l Tng st, mg/l Al
3+
, mg/l
43 2,32 447 891 436
TC 2,74 147 680 241
Bng 21.2: Nng Fe
2+
dc knh Phc Xuyn
V tr ly mu 24 23 22 21 19
Fe
2+
, mg/l 20,8 6,21 3,30 6,21 0,93
Tng Fe, mg/l 31,6 29,9 20,8 29,9 12,1
Singer v Stumm (1970) cho rng kH ca phn ng ny l 3x10
12

mol/l.s ti 20
o
C. Coi tc Oxy ha khng ph thuc vo ion H
+
khi pH
< 3,5 do tc Oxy ha Fe
2+
c th vit nh sau (Singer and Stumm,
1970)
[ ]
( ) [ ][ ]
+
+
=
2
2
2
' Fe aq O kH
dt
Fe d
(21.27)
Trong kH = 1,0 x 10
7
atm
1
min
1
= 7,3 x 10
5
l mol
1
min
1

(Singer and Stumm, 1970). Tc phn ng tng khong 10 ln mi
15
o
C (Stumm and Morgan, 1981).
Ti knh Phc Xuyn, nng oxy ha tan l 5,9 mg/l v pH = 3,1;
Nh vy, c th tnh c hng s tc phn ng kH nh sau:

933
( )
1 5
3
7 3
1 10 0 , 1
10 184 , 0
10 3 , 6 10 93 , 2
'

= = mol x
x
x x
kH pht
1
(21.28)
Nh vy chu k bn hy ca phn ng c th tnh c l:
= = =
3
2 / 1
10 93 , 2
693 , 0 2 ln
x k
t 237 pht 4 gi (21.29)
Cng bng cch tnh ny ta cng tnh c gi tr kH t phng
trnh (21.28). Cc gi tr o c hin trng so snh vi gi tr ca
Singer v Stumm (1970) c trnh by trong bng 21.3.
Bng 21.3. Gi tr o c hin trng so vi tnh ton ca Singer and
Stumm
Tc gi
Tr s
Singer v Stumm T.V.Trng, N.T
Tn & Wilander
kH (mol 1 1 pht
1
) 3 x 10
12
1,0 x 10
5

Na thi gian t
1/2
(gi) 1,3 x 10
7
4
kH (mol 1
1
pht
1
) 7,3 x 10
5
16
Nh vy hng s phn ng o c ca chng ti ti hin trng
ln hn 107

so vi kt qu ca Singer v Stumm (1970) o c trong
iu kin v sinh v ng nht. Tuy nhin, gi tr ny vn thp hn khi
so snh vi gi tr tng t trong mi trng nc bin vi chu k bn
hy t
1/2
qung 3,3 n 5,5 thp hn so vi Sung v Morgan (1980).
T nhng d kin trn c th a n mt s kt lun sau:
Cc kt qu ca Singer v Stumm (1970) thu c trong iu kin
phng th nghim, vi cc ha cht tinh khit v khng c cht xc tc.
Do , kt qu tc phn ng oxy ha Fe
2+
thp hn. Trong iu kin
t nhin ca knh Ha Bnh, vi nng Fe
2+
rt cao, tc oxy ha
Fe
2+
xy ra nhanh hn nhiu, v kt qu o c l chu k bn hy t
1/2

khong 4 gi. Nhng quan st hin trng cho thy cng xa ngun axit
bao nhiu Fe
2+
cng gim v chuyn ht sang dng Fe
3+
rn vi nng
khong 1 4 mg/l.
Cc kt qu trn cho thy thc hin trong iu kin phng th
nghim v thc hin trong iu kin hin trng cho kt qu khc nhau v:
Trong iu kin nhiu nh sng nng nh ti TM, tc phn ng s
nhanh gp 2 n 3 ln so vi khi khng c nh sng (Sung and Morgan, 1980)

934
Khong geothite nm dng l lng c th ng vai tr cht
xc tc cho phn ng
Oxy ha vi sinh gy ra bi vi sinh Thiobaccillus ferroxydans sn c
trong mi trng c th ng vai tr quan trng trong phn ng
(Taylor et al., 1984) v do y nhanh phn ng oxy ha Fe
2+
t 5
6 ln (Singer and Stumm, 1970; Nordstrom, 1982)
Theo Barry et al. (1994) trnh by nghin cu ng hc ca phn
ng oxy ha Fe
2+
v chia ra lm hai dng:
a. Oxy ha trong iu kin t nhin tun theo phn ng bc nht
(nh phng trnh 21.27)
b. Loi phn ng b mt khng ng nht v c s tham gia ca vi sinh.
Ngoi ra, chng ti cn tm thy khong 0,49 g/l cht kt ta v
trng. Nh vy hng s tc tng khong 10 ln v 4 ln v mt
lng so vi trng hp thng thng. Lng cht l lng trong h
thng knh cng tng t, thng thng khong 0,1 0,5 g/l.
Kt qu o c cho thy v tc phn ng oxy ha Fe
2+
trong iu
kin t nhin kh trng hp vi kt qu ca Barry v cng s (1994).
Al
3+
trong nc chua phn
Al
3+
trong nc chua c coi l c hi nht cho h sinh thi. Tc
dng c hi ca Al
3+
rt phc tp v a dng m nhiu tc gi nh
Dickinson Burrow (1977) v Rosseland v cng s, (1990) phn tch.
Al
3+
c tm thy trong cc loi khong nguyn sinh nh felspars,
micas, v hornblende. Al
3+
c gii phng t cc khong trn trong iu
kin axit thng qua cc phn ng phong ha, c th tn ti di cc
dng tan, hoc hydroxyde, hoc di cc dng khong th sinh nh:
kaolinite, montmorilonite, hoc thm ch khong kim. Kh nng ha
tan ca Al
3+
ph thuc cht ch vo gi tr pH. Van Breemen (1973)
(xem hnh 21.8) tm ra mt tng quan cht ch ca nhm vi cc
thnh phn khc trong cc nghin cu t phn ti Thailand, Sarawak,
Kentucky v Pensylvania, v ng ngh th hin tng quan bng
mt cht m n khng phi rn hon ton, n nm khong gia pha
rn (solid) v pha lng (liquid), c thnh phn ha hc l AlOHSO
4
, v
tm gi l Jurbanite.
3 , 17
4
= + + pSO pOH pAl (21.30)
Sau ny Norstrom (1982a) cho rng K = 17,8

935
Nghin cu ca chng ti cho thy s liu trn gin nm st ng
ha tan ca Jurbanite. Kt qu c th hin bng phng trnh sau:
96 , 16
4
= + + pSO pOH pAl (21.31)
axit c th c xc nh bi lng kim cn thit trung ha
ti im tng ng trong php chun v c chn bng 5,6 v
nhng l do sau y:
Nhm trnh s to aluminate ion
Nng cn li ca ion aluminum s khng ng k
Chp nhn im kt thc (endpoint) ca qu trnh chun .



















Hnh 21.8. Phn b cc s liu o c trn gin tan ca cc hp cht nhm
!
20
22
Thi gian (Gi)
20 21
5 km
K. Phc Xuyen
HNG THANH
K. ong Tien
# # #
!
#
22

Tc dng chy = 0.25 m/s
22
!
10
5
23
11
#
21
5.5 18.5
##
#
Nng (mg/l)
23 24
!
15
4
0
#
3
#
20
24
#
R. Cai Mon
K. Hoa Bnh
- Log (Nng )
(theo van breenmen, 1973)
Gia tr ly thuyet gian o tan Al
Gia tr thc o cua Al

936
Do axit y bao gm:
Trong cc mu khng c thm cht bo qun, nng st cn
li hon ton khng ng k sau hai tun yn trong phng th
nghim. Nh trnh by trn, st kt ta rt nhanh trong h thng
knh cng lm gim mt phn hm lng cc ion H
+
. Do lng axit
hin din th hin lng axit v c mnh v lng nhm lin quan n.
Tng chua = H
+
+ 3Al
3+
+ 3AlOH
2+
+ Al(OH)
2
+
(21.32)
Do :
chua do Al ho tan = tng chua chua do H
+
(21.33)
y H
+
= axit mnh, ch yu l H
2
SO
4
. xc nh trng thi
ca nhm trong dung dch c th s dng Lng tng ng EW
EW = Nng nhm / axit ca nhm
Thng thng gi tr pH ca nc c dng xc nh tnh cht
axit ca nc. C nhiu nghin cu v ha t v ha nc ch ra rng
trong nc axit tn ti mi quan h pH v mt s ha cht ch yu nh
nhm, st v sulphate c biu din bng nh lut tng tc khi
lng m bo tnh cn bng cht no (v d nh Jurbanite hay
Gibbsite).
Bng 21.4. Cc tr s nc chua phn mt s knh rch TM (thng
6/1987)
S
Mu pH
EC
mSm
1

ng lng
khong meq/l
Tng s
meq/l
Yu
meq/l
Al
mg/l
EW
geq
1

2 2,95 141 1,56 5,95 4,39 44,2 10,0
3 2,96 150 1,54 5,98 4,44 48,0 10,8
4 3,03 153 1,31 6,12 4,81 46,5 9,6
5 3,10 126 1,09 5,29 4,20 39,6 9,4
6 3,14 128 0,995 6,13 5,14 54,4 10,4
20 3,08 133 1,147 4,33 3,18 32,7 10,2
21 3,09 143 1,13 4,55 3,42 35,2 10,3
22 3,13 115 1,00 3,56 2,56 25,6 10,0
23 2,94 165 1,64 7,25 5,61 54,3 9,6
24 3,19 109 0,87 4,07 3,2 30,9 9,6

937
30 2,93 218 1,84 9,62 7,78 83,1 10,6
31 3,01 257 1,49 9,23 7,74 87,4 11,3
32 3,05 260 1,36 8,51 7,15 76,9 10,7
33 3,04 256 1,39 7,22 5,83 72,6 12,4
34 3,03 261 1,43 6,06 4,63 58,9 12,7
35 2,98 254 1,60 6,35 4,75 62,1 13,0
36 3,07 232 1,28 5,48 4,2 58,1 12,4
37 3,0 236 1,50 5,13 3,63 52,9 14,6
38 3,14 226 1,08 4,5 3,42 49,4 14,4
(Ngun: T Vn Trng & Nguyn Thnh Tn, 1987)
Trn c s phn tch s liu ha hc t o 1985 1987, nh
trnh by trn, T Vn Trng, Nguyn Thnh Tn, Ander Wilander
v cc cng s (1990) kt lun rng pH v nng Al
3+
, SO
4
2-
cn bng
vi Jurbanite, Al(OH)SO
4
. Theo kt qu phn tch thng k s liu thc
nghim thu thp c tri Tn Thnh (TM), Hunh Ngc Phin
(1991) cng i n kt lun rng c mt mi tng quan tuyn tnh cht
ch gia pH v pAl (OH
3
) v pH
2
SO
4
. Mt mi tng quan tuyn tnh
gia pH, Al
3+
v SO
4
2-
cng c Raiswell cng cc ng nghip (1980)
v Eriksson (1992) pht hin.
21.3.2. M hnh LANDTRU m phng qu trnh lan truyn
nc chua phn trong knh ng Thp Mi
T u thp k 90 th k 20, T Vn Trng v cng s bt u
nghin cu m hnh ton m phng s lan truyn nc chua phn trong
knh TM. c bit trong thi gian nghin cu Thy in (1994
1996) T Vn Trng xy dng m hnh LANDTRU.
a. C s tnh ton
Thng thng nng pH ca nc c s dng nh gi tnh
trng chua phn ca nc. Nhiu nghin cu v t ai v tnh cht ha
hc ca nc trong knh ch ra rng trong nc chua phn mt quan
h tn ti gia nng pH v cc cht ha hc khc nh nhm, st hai,
sulphate ... c biu din bng nh lut trao i lng i vi mt cn
bng nht nh (v d jurbanite hay gibbsite).


938













Hnh 21.9. S qu trnh hnh thnh axit trong t phn
ti ng Thp Mi
i vi vng TM c th cn bng thng qua s phn ly ca hp
cht Jurbanite: AlOHSO
4
(21.34)
Theo lut tc ng khi lng (The law of mass action): tc
phn ng xy ra t l vi nng phn t ca cht tham gia phn ng.
Cn bng Jurbanite cho lut tch cc nng bng hng s: Ta cho k
hiu Al l nng nhm; Su l nng sulphat; H l nng Hydrogen;
OH l nng OH. Do cn bng t (21.34) ta c:
Al.OH.Su = Constant (21.35)
Trong mi trng nc ta c: H.OH = Constant (21.36)







ong ruong hoa tan
pha loang
N

c

m

a


Ma
K

n
h

Ra tri
X

m

n
h

p
O
x
y
g
e
n
S

n

c
h
u
y

n

c

c

m
u

i

t
a
n
l

n

b

t

n
h

c

m
a
o

d

n
R

i

b

c

h

i
Al
3+
+ SO4
2-
+ H2O = AlOHSO4(s) + H
+

H
4
SiO
4
= SiO
2
(amorph- dng v nh hnh)
Al
2
Si
2
O
5
(OH)
4
(s)+6H
2
O=2Al
3+
+2H
4
SiO
4
+H
2
O

Me - Al-Silicate + H
+
= H
4
SiO
4
+ Me
+
+ Alsilicate (s)

(Me = 1/2Ca
2+
, 1/2 Mg
2+
, Na
+
, K
+
)

Nc ngam
FeS2 + 5/2H2O +15/4O2+ 1/3K
+
= 1/3KFe3(SO4)2(OH)6 + 4/3SO4
2-
+ 3H
+
Fe
2+
+ 5/2H2O + 1/4O2 = Fe(OH)3 + 2H
+

FeS2 + 7/2O2 + H2O = Fe
2+
+ 2SO4
2-
+ 2H
+


939















Hnh 21.10. Dng cn bng ha hc nc chua phn ng Thp Mi
Ly o hm ca (21.35) v (21.36) (o hm ca mt tch s) ta
c:
0 . . . . . . = + + Su
dt
d
OH Al OH
dt
d
Su Al Al
dt
d
Su OH (21.37)
t (21.36) 0 . . = + H
dt
d
OH OH
dt
d
H H
dt
d
OH OH
dt
d
H . . = (21.38)
Thay (21.38) vo (21.37) s c:
. . . . . . . 0
d d OH d
OH Su Al Al OH Su Al Su H
dt dt H dt
+ = (21.39)
Hoc thay OH ta s c:
. . . . . . 0
d d d
H Su Al H Al Su Al Su H
dt dt dt
+ = (21.40)

940
Hoc t (21.35) & (21.36) ly lg s c:
logAl + log(OH) + logSu = C
1
(21.41)
logH + log(OH) = C
2
(21.42)
T (21.41) & (21.42) kh log(OH) s c: logAl logH + logSu + C
2
= C
1

Hay logH = C
1
C
2
logAl logSu (21.43)
K hiu: pH = logH; pAl = logAl;
pSu = logSu; d = C
1
C
2

S c: pH = pSu + pAl + d (21.44)
y C
1
, C
2
l mt hng s cho trc v cc nng ion nhm,
sulphate v hydrogen ti mt im (x, y, z, t) no c k hiu tng
ng l Al, Su, H.
i) H phng trnh m hnh ba chiu
Theo lut bo ton ni chung (khi lng, ng lng...) th s
bin i theo thi gian mt i lng (chng hn nng ) trong mt th
tch bng tng lng vo th tch, tr i lng ra khi th tch, cng vi
lng sn sinh ngay trong th tch tr i lng chuyn ha thnh i
lng khc ngay trong th tch :
p dng lut bo ton ny cho nng mt cht bt k trong bi
ton ca ta (nhm, sulphat, hydrogen), s c:

( )
q s i
i s i s r i i i
dC
qC Q C q Q Q C P D
dt
= + + + +
(21.45)
Trong : Ci l nng Al, Su & H (i = 1, 2, 3 tng ng).
Pi l nng tng cng ca Al, Su, H b mt i hoc c thm do
qu trnh t lng ng hoc ti ha tan t y.
Di l tng Al, Su, H (tng ng i = 1, 2, 3) mt i do lng ng ca
ph sa xung y.
Vi Pi nu mt th c du m (), c thm th mang du cng (+).
q: l lu lng thm (hoc ly i) nh x hoc bm ti;
Qr l lu lng ma m ta gi thit l khng c (Al, Su, H) trong
ma hoc qu nh c b qua.
Qs l lu lng trao i gia sng v rung. C
i
q
v C
i
s
l nng
tng ng trong q v Qs; nu q v Qs l nc ly t sng th C
i
q
= C
i
v
C
i
s
= C
i
.

941
Trong mi trng nc, cn bng Jurbanite v nc c th vit
di dng phn ly sau:
(Jurbanite) => AlOHSO
4
Al
3+
+ SO
4
2
+ OH

(nc) => H
+
+ OH

H
2
O
Cng hai v: AlOHSO
4
+ H
+
Al
3+
+ SO
4
2
+ H
2
O
T phng trnh ny cn bng phi c:
P1 = P2 = P; P1 + P3 = 0 (21.46)
Dost v Breeman gi thit D
i
= L .C
i
; L l hng s, tc D
i
t l vi
nng . Hoc tin bin i, ta t L = 0,5L, khi :
D
i
=0,5L.C
i
(21.47)
Vi cch l gii nh vy, c th vit li (21.40) v (21.41) dng:
0
3 2 1
= +
dt
dC
c
dt
dC
b
dt
dC
a (21.48)

i i i
i
LC P C
dt
dC
5 , 0 + = (21.49)
Vi i = 1,2
Trong dng k hiu:
a = C
3
x C
2
; b = C
3
x C
1
; c = C
1
x C
2
(21.50)

r s
Q Q q + + = ;
s
i s
q
i i
C Q qC + = (21.51)
t r = a + b +c;
r
a
= ;
r
b
= ;
r
c
= (21.52)
Khi c th bin i phng trnh (21.49) v dng:

i i
i
F C
dt
dC
+ = ; i = 1,2 (21.53)
Trong : L + + = ) (
1
; L + + = ) (
2


2 3 1 3 2 1
) ( + + + = C C F

1 3 2 3 1 2
) ( + + + = C C F
Dng
dt
dC
dt
dC
2 1
& t phng trnh (21.53) thay vo (21.48) s c:

942

2 2 1 2 1
3
C b aC bF aF
dt
dC
c + = (21.54)
Mt khi tnh c C1 v C2 th dng (21.44) tnh pH, ngha l:
pH = d + pC
1
+ pC
2

Mt khc, v pH = logC
3
hay C
3
= 10
pH
chng ta c th gii
phng trnh (21.54) tm c C
3
, sau tm c pH. Tuy nhin, th
tc ny phc tp v cn nhiu thi gian tnh ton hn. Cn ch rng d
l mt thng s m hnh cn c tnh ton. i vi vng TM, theo
Trung tm Cht lng nc & mi trng, Phn vin Kho st quy
hoch thy li Nam B, th gi tr d = 2,8. Bi v hng s cn bng l
mt hm s ca mt s yu t (v d mn), tr s d phi c iu chnh
theo s liu thc o.
Phng trnh (21.53) v (21.54) l tng qut cho trng hp ba
chiu; cc bi ton trong knh sng thng mt chiu, v th s thu
nhn cc phng trnh trn cho trng hp mt chiu.
ii) Phng trnh c bn cho trng hp mt chiu
c phng trnh cho trng hp mt chiu ta ly tch phn h
phng trnh ba chiu trn mt ct ngang c din tch A vung gc vi
chiu dng chy:
Phng trnh (21.53) vit di dng cc o hm ring theo ba ta
x, y, z:
m nC
z
Ci
w
y
Ci
v
x
Ci
u
t
Ci
i
+ =

(21.55)
Trong : i = 1 tng ng vi Al; i = 2 tng ng vi Su v i = 3
tng ng vi H, cn n v m l cc hm s ca Ci

u, v, w l thnh phn vn tc dng chy theo hng x, y, z.
Ta xem dng chy cng nh nng c hng phn b ch o theo
trc dng chy nn c th xc nh cc i lng trung bnh trn ton mt
ct ngang A nh sau (i lng trung bnh c k hiu trn u):
U = U + u; v = v; w = w; c
i
=
i
C + c
i
; n = n + n; m = m + m (21.56)
Trong cc c trng trung bnh c nh ngha:

=
A
udA
A
U
1
;

=
A
i i
dA C
A
C ;
1

=
A
mdA
A
m ;
1

=
A
ndA
A
n ;
1
(21.57)

943
U: lu tc tc thi dc dng chy; Nng C, m v n tng ng
c ly bnh qun mt ct.
Theo nh ngha ny:
'
1 1 1 1 1
' ' ' ' 0
i
A A A A A
v dA w dA C dA m dA n dA
A A A A A
= = = = =


Thay (21.56) vo (21.55) v ly tch phn trn mt ct ngang A
dng (21.57) s c:
1 1 1
( ) ( ) ' '
i
A
AC AU C u c dA n C m
A t A x A


+ + = + +


(21.58)
Trong :

=
A
i
dA c n m
A
) ' ' ' (
1
trong cng thc (21.58) b ch s i
S hng th 3 pha tri trong (21.58) thng gi l s hng phn
tn dc (longitudinal dispersion); i vi dng n nh v u, thnh
phn ti cht lin quan n tch u v c c th biu din tng t nh
khuch tn mt chiu (Dent, 1986). Da trn c s ny, h s phn tn
E c m t trong thnh phn bin thin nng theo dng chy nh
sau:

=
A
i
i
x
C
AE dA c u ' ' (21.59)
E c gi l h s phn tn (dispersion coeff.). Du m trong
(21.59) ch rng vt cht chuyn theo hng gim nng .
Vi (21.59) cng thc (21.58) tr thnh:
( ) ( )
i i
i i i
AC C
AU C AE nAC Am A
t x x x


+ = + +

(21.60)
Dng phng trnh lin tc trong phng trnh Saint Venant i
vi dng chy mt chiu ta c:
( )
s r
A
AU q Q Q
t x

+ = + +

(21.61)
Khi pht trin thnh phn khuch tn, phng trnh (21.60) tr
thnh:

944

2
i i i
i i i
2
C C C 1
(U EA) E C
t A x t
x

+ = +



Hoc
i i i
i i i
C
x
C
E
t
C
U
t
C
+

+ +

2
2
) 1 ( (21.62)
Vi: EA
x U A

=
1

Ch rng trong
i i
& vn c C
i
, v th (21.62) l phng trnh
phi tuyn; ta c th tuyn tnh ha bng cch coi C
i
trong
i i
& bit
lp thi gian trc v khi 0 >
i
; c xem nh tham s dng
trong hiu chnh m hnh.
Phng trnh (21.62) l phng trnh mt chiu dng cho nng
Al(i=1); Su(i=2); H(i=3). i vi H khi bit Al v Su, ta c th dng
cng thc (21.44) tnh.
iii) Xc nh nng cht trong rung
Mt cht ha tan gi thit c y t tng khng bo ha xung
tng nc ngm ngay khi b mt rung cha y nc v nh khi c h
cha phng trnh cn bng tr nn n gin. Gi V l tng lng nc
trong rung, C l nng cht, Cs l nng cht trong trao i gia
knh v rung vi lu lng Qs. Ta gi thit rng cc cht c ha tan
u trong nh sau:
Cn bng th tch:
e r s
Q Q Q
t
V
+ + =

(21.63)

Cn bng khi lng: ( )
s s g
VC
Q C F C
t

= +

(21.64)

Trong : Qr l lng dng chy t ma; Qe l lng nc mt do
bc hi; Qs l lng trao i gia sng v rung; F(C
g
) ch phn vt
cht t tng t pha di (nc ngm) c nng Cg hoc vt cht sn
sinh t cc ngun khc nhau:
Thc cht, rt kh xc nh C
g
; Mt trong cc cng thc th
nghim l:

945
)) ( exp( ) (
0 0 0
t t a C C F C
j
j g g
= =

(21.65)
Trong C
0j
l nng ban u ti im j trn mt rung vo thi
im u ma ma; a
0
l hng s thc nghim. Phng trnh (21.31)
vit di dng sai phn:
VC = V(C+
1
C
g
)+Q
s
C
s
. t (21.66)
Trong
1
l hng s c trng cho qu trnh ha tan trong t ;
V, C l th tch nc v nng trong rung ti lp thi gian trc; C
s

l nng trong knh nu nc chy vo knh v bng C nu nc chy
t ng ra knh. Do , nu c trng dng chy bit th nng C
trong rung c tnh t phng trnh (21.66)
iv) Phng php s cho bi ton mt chiu
n gin, quy c du ngang trn ch th nng trung bnh
trong trng hp mt chiu c b qua. o hm ton phn trong
trng hp ny l:
x
U
t dt
d

+ +

= ) 1 (
Khi phng trnh (21.62) vit li cho i = 1, i = 2, i = 3 l:

1 1 1
2
1
2
1
+

= C
x
C
E
dt
dC
(21.67)
1

2 2 2
2
2
2
2
+

= C
x
C
E
dt
dC
(21.67)
2

3 3 3
2
3
2
3
+

= C
x
C
E
dt
dC
(21.67)
3
S dng k hiu: N = C
2
C
1
; S= C
2
+C
3
; f
1
=
1 2
; f
2
=
3 2
+ ;

1 2 1
= ;
3 2 2
=
T (21.67)
1
v (21.67)
2
ta c:

1 1
2
2
f N
x
N
E
dt
dN
+

= (21.68)
T (21.67)
2
v (21.67)
3
ta c:

946

2 2
2
2
f S
x
S
E
dt
dS
+

= (21.69)

Phng trnh (21.68) v (21.69) u c chung mt dng tng qut:

2 1
2
2
K f K
x
f
E
dt
df
+

= (21.70)
Nu trong mt bc thi gian t ta xem K
1
, K
2
l gi tr bit
lp thi gian trc th c th gii (21.70) bng phng php phn r
(Fractioned Step Method) nh sau:

2 1
K f K
dt
df
+ = (21.71)

Dc theo ng c trng ) 1 ( + = U
dt
dx
nghim ca (21.71) s l

1
2
1
1
2
0
) exp( ) (
K
K
t K
K
K
f f + = (21.72)
Trong f
0
l gi tr ca f ti giao im ca chn ng c trng
vi lp thi gian trc, ch rng v L > 0 nn 0
1
K .
Bc tip theo l gii phng trnh phn tn:

2
2
x
h
E
t
h

(21.73)
bng phng php sai phn hu hn. Nghim ca (21.73) cng l
nghim ca (21.71) trong cng bc thi gian.
S tng tc khi lng lc ny c xc nh theo dng phng
trnh (21.54):
Al.Su + =
1
.H (21.74)
S dng phng trnh (21.59) i vi i = 3, phng trnh (21.74)
tr thnh
Su
2
+ (
1
N)Su
1
.S + = 0 (21.75)

947
Nu = 0, phng trnh (21.75) l mt phng trnh i s bc hai
c th tm c li gii ca Su v sau , t phng trnh (21.59), Al v
H hay pH c th tnh ton c.
tnh ton nng phn phi c trng vn tc trn mng knh
sng nh m hnh thy lc m v c bn l gii h phng trnh Saint
Venant bng phng php s. Cc s liu u vo cho bi ton thy lc
l s liu a hnh mt ct ngang sng knh, din tch cc rung, kch
thc cu cng, mc nc hoc lu lng ti cc bin ca min tnh
ton, cc yu cu s dng nc (bm, ti..), cc s liu v kh tng
thy vn nh ma, bc hi, gi. Trng thi xut pht v mc nc H,
lu lng Q (iu kin u) trn mng knh sng (c th cho mt cch
gn ng). Kt qu tnh ton ca m hnh thy lc l mc nc H, lu
lng Q v vn tc U trn ton mng knh sng. S liu vn tc c s
dng trong m hnh LANDTRU (hnh 21.11) tnh nng nhm Al
3+
,
nng sunphat SO
4
2
v t tnh c pH trn ton mng. u vo
cho m hnh LANDTRU nh vy s l trng vn tc t m hnh thy
lc, nng nhm, sulphat ban u trn mng v nng theo thi
gian ti cc bin ca min tnh ton. Th t tnh ton s nh sau:
+ Nhp iu kin a hnh, iu kin bin H, Q, nhm, sulphat ti
cc bin
+ Nhp iu kin ban u H, Q v nng nhm, sulphat
+ Trong mt bc thi gian t:
- Chy m hnh hnh thy lc tnh H, Q v trng vn tc
- Chy m hnh LANDTRU tnh nng nhm, Sulphat v pH
Qu trnh ny c lp li vi bc thi gian khc khi dng cc gi
tr mi tnh lm iu kin u.
+ Kt thc tnh ton, in kt qu v x l kt qu.








948




























Hnh 21.11. S khi m hnh LANDTRU.
Bt u tnh
Nhp H, Q, Al
3+
,
SO
4
2
ban u
t=0
Gii h Saint
Venant tnh H,Q
Gii phng trnh lan truyn cht
tnh Al
3+
, SO
4
2
trong knh
Tnh Al
3+
, SO
4
2
trong rung
Tnh pH trong
knh, rung
pH=pAl+pSO
4
+d
Lu kt qu
Tnh tip
In kt qu
Dng
tnh
C
Khng
t=t+
Nhp s liu a
hnh, iu kin bin

949
b1. Trng hp ng dng
Khu th nghim Tn Thnh nm trong vng TM cch TP H Ch
Minh khong 110 km c din tch 15 ha t chua phn. Khu th nghim
chnh gm 4 rung vi din tch mi l 1,2 ha, c phn cch bi cc
knh tiu v b bao nh dng cho cc th nghim nng nghip khc
nhau. Vng th nghim c bao quanh bi mt h thng knh mng
c b rng t 4 30 m v chiu su t 1,5 n 3,5 m v b nh hng bi
ch bn nht triu.
t chua phn vng th nghim Tn Thnh nm trong vng nhit
i, nng m. Trong ma kh t ai b kh v nt n to iu kin cho
oxy tip xc vi lp t su hn. Kt qu l s oxy ha v qu trnh axt
hnh thnh. Ngay t khi c nhng cn ma ln u ma trong khong
thng 5 n thng 7, nc r r bt u hnh thnh. Nc tiu tp trung
trn nhng knh cn v vi nhng cn ma tip theo nc axit chy vo
knh mng v lm cho nc trong knh b nhim nng nng cc
cht Al
3+
, Fe
2+
, Fe
3+
, SO
4
2-
v pH gim n 2, nh hng n pht trin
nng nghip v thy sn.
m phng ch dng chy, m hnh thy lc c s dng.
M hnh gm 15 nhnh sng knh, 41 mt ct ngang v 7 nt. S liu
mc nc ti 5 trm o H
1
, H
2
, H
3
, H
4
v H
5
c s dng lm cc iu
kin bin.
S dng cc bc tnh ton nh trnh by trn, mt chng
trnh my tnh tnh ton nc chua phn c xy dng v c ni kt
vi m hnh thy lc. (Hnh 21.12). M hnh kt hp ny c s dng
tnh ton nng cc cht Al
3+
, SO
4
2
v pH nh l hm s ca thi
gian ti 41 trm t ngy 6 n 20 thng 6 nm 1991. Cc tr s tnh
ton v o c v pH ti cc trm la chn theo thi gian c trnh by
trong cc hnh di y. Cc tr s cc i v trung bnh c tng hp
nh bng 21.5.
Bng 21.5: Cc tr s pH o c & tnh ton ti cc im ly mu trong
khu vc nghin cu
Trm H1 H2 H3 H4 S1 S2 S3 S4
Tr s pH ln nht
Tnh ton 3,49 3,36 3,31 3,32 3,57 3,45 3,32 3,06
o c 3,67 3,7 3,39 3,34 3,62 3,53 3,38 3,08
Tr s pH trung bnh
Tnh ton 3,07 3,11 2,97 2,94 3,12 3,03 2,92 2,63
o c 3,04 3,11 3,04 2,98 3,06 3,05 3,00 2,87

950













Hnh 21.12. S h thng knh mng vng Tn Thnh,
dng trong m hnh ton












Hnh 21.13. Kt qu tnh ton & thc o pH ti trm H4
t ngy 6-20/6/91

951










Hnh 21.14. Kt qu tnh ton & thc o pH ti trm S3
t ngy 6-20/6/91











Hnh 21.15. Kt qu tnh ton & thc o pH ti trm S4
t ngy 6-20/6/91
T cc hnh v v bng trn cho thy cc tr s ln nht v tr s
trung bnh pH rt ph hp gia m hnh tnh ton v ti liu thc o.
Tuy nhin, s lan truyn ca cc c t phn trong knh rch l
lnh vc mi nghin cu v rt phc tp. Hnh dng ca ng qu
trnh pH theo thi gian gia thc o v tnh ton cn c tip tc

952
nghin cu xc nh c ln ca khu vc tiu nc n h thng
knh mng Tn Thnh, bi v mc nc, lu lng v mc chua
phn trong ng rung lun lun tng tc vi h thng knh mng.
T cc kt qu nghin cu m hnh lan truyn nc chua phn
LANDTRU, T Vn Trng v cng s ng dng vo bi ton quy
hoch ci to t phn. Quy m kch thc ca knh, v tr ca cng v
ch vn hnh c khuyn co mt cch c th tiu chua, x phn
mt cch khoa hc v hiu qu vng t phn TM.
b2) xut phng n ci to chua phn vng Bo Bo, Bc ng,
ng Thp Mi:
Vi cc trn ma u ma, nc phn t cc rn phn trong vng
ny trn ra cc knh lm nhim c mt vng trong TM. Mc tiu ca
vic ci to t phn cho vng ny l s dng cc bin php dng chy
tng lng nc pha long v tiu nhanh lng nc nhim phn ra
sng Vm C Ty. Lun n tnh ton cho phng n o thm 3 knh
t knh 12 ra sng Vm C Ty vi chiu rng y b = 10 m, cao trnh
3 m, u knh Vm C Ty c cc cng iu tit rng 7 m. Cc knh
vng Bo Bo c no vt v lm thm cc cng u knh Tr C
Thng, T2,T4,T6. iu kin u vo cho tnh ton l ma trung bnh
thng, triu trung bnh, a hnh nm 2000. Kt qu tnh ton cho
phng n o 3 knh so vi phng n nn a hnh nm 2000 c cho
trong bng 21.6 di y vi cng vn hnh mt chiu l ch cho chy ra
sng Vm C Ty cn vn hnh hai chiu l cho chy t do vo v ra.
Bng 21.6. Lu lng nc i vo v i ra vng Bc ng na u
thng 6
n v: m
3
/s
Vn hnh hai chiu Vn hnh mt chiu
Phng n
Chy vo Chy ra Ma Cn li Chy vo Chy ra Ma Cn li
Ph.n nn 5,8 18,6 28,3 15,5 6,6 24,4 28,3 10,5
Phng n 23,1 33,9 28,3 17,5 30,8 57,6 28,3 1,5
T bng 21.6 c th thy rng cng vn hnh mt chiu gip cho
tiu thot tt hn trng hp cng chy hai chiu. Khi , lng nc
vo nhiu hn, lm tng kh nng pha long v lng tiu ra cng

953
nhiu hn lm gim lng nc phn trong vng. c bit, khi lm
thm ba knh kt hp vi cng chy mt chiu th lng nc vo ra
nhiu hn v tiu gn ht lng nc phn do ma trn ra trong vng.
Phng php tip cn h thng ci to v qun l t
chua phn.
Trong nhng nm qua, t TM c khai thc s dng cho
nhiu mc ch v thu c nhiu thnh tu to ln cho sn xut
nng, lm, ng nghip. TM t mt ng bng hoang ha do chua phn
nng n tng bc tr thnh vng sn xut nng nghip a dng vi
hng triu dn c t khp mi min ca t quc n sinh sng v lp
nghip.
Tuy nhin, trong qu trnh khai thc s dng t TM xut
hin nhng tc ng xu n mi trng sinh thi. s dng v qun
l ti nguyn t nc (nht l t chua phn) mt cch vng bn, i
hi phi c s hiu bit su sc v kinh nghim thc t v s dng t
phn tin ti xy dng phng php tip cn h thng.
21.3.3. Cc tr ngi, tc ng xu trong qu trnh s dng
t phn
Qua kho st v tham kho cc ti liu c th thy rng vic xy
ra nhng tc ng xu trong qu trnh khai thc t chua phn TM
l do mt s nguyn nhn sau y:
Do nhu cu an ninh lng thc quc gia v xut khu nn cy
la c u tin pht trin k c nhng vng iu kin t nhin
khng thch hp vi trng la.
Thiu hiu bit y v i tng th nhng phc tp, nht
l v ha hc cc t phn, thiu kinh ph iu tra nghin cu nn
khng th nh gi y v chnh xc c im ca t, cho nn c
ni b tr sn xut cha hp l.
t phn tim tng khng c dng trng la li ln lip
trng cy hoa mu v cy cng nghip vi k thut khng thch hp lm
t ha phn d di , lm cy trn lip cht, tm c di knh b gim st
nghim trng, c ni sau 2 3 v phi b ha. a cy cng nghip vo
TM mt cch t m khng tnh k cng gp phi s tht bi.
t phn hot ng em trng la trong iu kin kh khn v
ngun nc lm la khng pht trin c, nng sut rt thp.

954
Tri qua nhiu nm s dng t TM c nhng bin i
quan trng khc vi nhng thng tin c trc y, v th dn dn
xut hin s thiu ph hp gia b tr sn xut v c im t ai.
21.4. Kt Lun
1 Trong HST t phn TM nhng c cht ch yu cn
c quan tm l Fe
2+
, Al
3+
, SO
4
2-
v H
+
, trong Fe
2+
xut hin sm
v ch yu vng t phn mi khai hoang. Al
3+
xut hin sau, l ion
c nht c nhiu vng t phn qua mt thi gian s dng.
2 Cn bng ha hc trong nc chua phn TM
Nc chua phn TM cha cc ion H
+
, SO
4
2-
, Al
3+
c hnh
thnh t t phn ti ch hoc c chuyn t ni khc n do s phn
ly ca hp cht Jurbanite. Nc phn c pH ph bin t 3,5 3,7 tn
ti trong ng rung hoc knh rch. chua ph thuc vo cc thi k
khc nhau, loi t v ch thy vn v tc ng ca con ngi vo
thin nhin.
3 Thit lp m hnh ton (LANDTRU) m phng s lan
truyn nc chua phn
Kt qu nghin cu xc lp c m hnh ton lan truyn cht
phn LANDTRU, n v ang tng bc c p dng vo cng tc
quy hoch v thit k cng trnh thy li vng t phn TM. T m
hnh lan truyn nc chua ca lun n chng minh rng d c tip
tc no vt, m rng cc knh ni trn cng khng ci thin c t
chua phn cc vng Bo Bo v Bc ng, mt phn M An, Thp
Mi v Ch Bng v th nc thp v chnh lch u nc nh. Lun
n kin ngh mun ci to vng t chua phn Bc ng cn phi o
thm ba knh t knh 12 ra sng Vm C Ty vi chiu rng y b = 10
m, cao trnh 3 m, u knh Vm C Ty cn c cc cng iu tit
rng khong 7 m. Vng Bo Bo ch yu no vt cc knh v lm thm cc
cng u knh Tr C Thng, T2, T4, T6. Xy dng ch vn hnh
cc cng iu tit mt cch hp l v khoa hc thay nc, tng dng
chy trung bnh, tho nc lc triu thp chc chn s tiu c ng
k lng nc chua gp phn ci to vng t rn phn ny.
Kt qu nghin cu xc nh quy lut din bin lan truyn cc
c cht chnh trn t phn TM v nh hng ca c cht i vi
h sinh thi nng nghip. Mt khc, xc nh c cn bng ha hc
trong nc chua phn l Jurbanite v thit lp m hnh LANDTRU m
phng s lan truyn ca nc chua phn.

955
Ti Liu THAM Kho
Ting Vit
1. L Huy B (1982), Nhng vn v t phn Nam B, NXB Thnh
ph H Ch Minh, TPHCM.
2. L Huy B (1996), Sinh thi mi trng t, NXB Nng Nghip, TP. HCM.
3. L Huy B (2000), Sinh thi mi trng ng dng, NXB Khoa hc
K thut.
4. L Huy B, Lm Minh Trit (2000), Sinh thi mi trng, NXB
HQG TPHCM
5. L Huy B (2000), c hc mi trng, NXB HQG TPHCM , trang
142146
6. Tn Tht Chiu, Nguyn Cng Pho, Nguyn Vn Nhn, Trn An
Phong, Phm Quang Khnh (1991), t ng bng sng Cu Long,
NXB Nng nghip, H Ni.
7. L Vn Dc (2001), M hnh cht lng nc trong lnh vc mi
trng p dng cho dng chy sng v knh, Trng HBK,
TPHCM.
8. Vng nh c, Nghin cu ch ra c t trong t phn hot
ng trng la Tn Thnh - M Lm thuc ng bng sng Cu
Long, Lun vn Ph Tin s nng nghip, trang 4952.
9. Erik Eriksson, Phan T.B Minh, V Khc Tr (1994), M hnh s
chuyn vn nc v cht ha tan trong t phn.
10. Nguyn Thanh Hng (2001), Nghin cu v h sinh thi mi trng
nui tm Bn o C Mau, Lun vn Thc s mi trng. Trang 27
30, thng 92002.
11. Trn c Khm v cng s (1988), Cht lng nc vng ng
Thp Mi.
12. Phan Liu, Tn Tht Chiu (1987), V c s phn loi t, Tp ch
KHKT nng nghip N.101987.
13. Phan Liu (1998), Ti nguyn t ng Thp Mi, NXB KHKT.
14. Nguyn Mi (1983), Mt s c tnh ca t chua mn Min bc
v quan h gia chng vi nng sut la ng Xun, Tp ch KHKT
Nng nghip, (s thng 6), tr. 253257.

956
15. Mai Th M Nhung v cng s (1964). Cc biu loi t phn Vit
Nam. NXB Si Gn, trang 1718.
16. Nguyn Th Phng (1995), p dng m hnh s nh gi nh
hng ca cc phng n x l nc thi n cht lng nc knh
Tn Ha - L Gm, Lun vn thc s ngnh mi trng, trang 4453.
17. V Cao Thi, Nguyn Bch Thu, Nguyn Th Minh (1994), Mi quan
h gia trm tch t v pht sinh hc t phn, Tp ch Khoa hc
t, S 41994, tr.1015.
18. Nguyn c Thun (2001), c im mt s c cht trong t phn
nng mi khai hoang trng la ng Thp Mi v bin php khc
phc, Lun n Tin s ngnh nng hc, trang 7993.
19. Nguyn Tng Tri (1981). c im a cht ng Thp Mi. Tp
ch khoa hc, Trung tm khoa hc cng ngh Quc gia, s 3.
20. L Vn T (1985), Thuyt minh bn t ng Thp Mi
1:100.000.
21. Nguyn Th Trn (1986), c im v bin i ca mt vi dng
sinh thi mi trng t phn Tn Thnh - ng Thp Mi, Lun
vn tt nghip ngnh cng ngh sinh hc, trang 4551.
22. V Tng Xun, L Quang Tr, V Tng Anh, Trn Kim Tnh, Nguyn
Bo V (1994), Phn loi t phn ng bng sng Cu Long theo h
ch dn bn t th gii ca FAO/UNESCO, Tp ch khoa hc
t, (N.4).
23. on Th Thi Yn (1999), Bc u nghin cu s bin i ca Al
3+
,
Fe
2+
, Fe
3+
, SO
4
2-
trong mi trng t, Lun vn thc s, trang 2734.
Ting Anh
24. Bronswijk. J.J.B. and Groenenberg, J.B. (1993), A 8imu/ation
MoJc/ jor AciJ 8u/pbatc 8oi/s, Hochiminh Symposium on Acid
Sulphate Soils, Hochiminh City, March 1992.
25. Brusseau M. L. and others (1988), MoJc//ing tbc transport oj
so/utcs inj/ucnccJ by mu/tiproccss noncqui/ibrium, in Water
Resources Research, vol. 25, No. 9, pp. 1971 1988.
26. Dac. N.T. (1987), UnstcaJy OncDimcnsiona/ Matbcmatica/ MoJc/
jor TiJc Moocmcnt anJ 8a/inity Intrusion in Piocr Nctuork.
Doctoral Thesis. Hanoi (in Vietnamese).

957
27. Dent, D.L (1986), AciJ 8u/pbatc 8oi/s. A Basc/inc jor Pcscarcb
anJ Dcoc/opmcnt, ILRI Publ.39 International Institute for Land
Reclamation and Improvement, Wageningen, Netherlands.
28. Dent. D.L. (1986), AciJ 8u/pbatc 8oi/s, ILRI Publ. 39,
International Institute for Land Reclamation and Improvement,
Wageningen, Netherlands.
29. Dost. H. and van Breemen. N. (1982), ProcccJings oj tbc Bangkok
8ymposium on AciJ 8u/pbatc 8oi/s, January 1981. ILRI Publ.3l.
International Institute for Land Reclamation and Improvement,
Wageningen. Netherlands.
30. Eriksson. E. (1992), MoJc//ing F/ou oj Watcr AnJ Disso/ocJ
8ubstanccs in AciJ 8u/pbatc 8oi/s, In: D.L. Dent and M.E. Van
Mensvoort (Editors), The Hochiminh City Symposium on Acid
Sulphate Soils, Hochiminh City, March 1992. Mekong Secretariat,
Bangkok.
31. Erikson, E., V. K. Tri, P. T. B. Minh, N. T. Danh and N. D. Phong
(1994). MoJc//ing oj Watcr Moocmcnt on Mass. App/ication to Tan
Tbanb Farm, P/ain oj PccJs, Vict Nam.
32. Hofimaml, J. D. (1992), NumcricaI MctboJs jor Enginccrs anJ
8cicntists, New York, McGrawHill lnc..
33. H.Van Den Bosch, Ho Long Phi, J. Michaelsen, Kusumo Nugroho
(1998), Eoa/uation oj Watcr Managcmcnt 8tratcgics jor
8ustainab/c LanJ Usc oj AciJ 8u/pbatc 8oi/s in Coasta/ Lou
LanJs in Tbc Tropics, Report 157 Wageningen, Netherlands.
34. Jarvis N. (1994), Tbc MACPO MoJc/ (Vcrsion J.1, Tccbnica/
Dcscription anJ 8amp/c 8imu/ation, Swedish University of
Agricultural Sciences, Department of Soils Sciences.
35. J. K. Coulter (1973), AJoancc in Agronony, Vol. 25, pp. 266319.
36. Kirkner, D. I. and H. Reeves (1988), Mu/tiComponcnt Mass
Transport Witb Homogcnous anJ Hctcrogcncous Cbcmica/
Pcactions. Ejjcct oj Tbc Cbcmistry on Tbc Cboicc oj Numcrica/
A/goritbm, 1. Tbcory, Water Resources Research, vol. 24, No. IO,
pp. 17 191729.

958
37. Miller, C. W. and L. V. Benson (1983), 8imu/ation oj 8o/utc
Transport in A Cbcmica//y Pcactioc Hctcrogcncous 8ystcm. MoJc/
Dcoc/opmcnt anJ App/ication, Water Resources Research, vol. 19,
No. 2, pp 381391.
38. Moorman F. R. and Thai Cong Tung (1961), Tbc 8oi/s oj tbc
Pcpub/ic oj Victnam, Saigon.
39. NeZheng Sun, W. G. Yeh (1983), A ProposcJ Upstrcam Wcigbt
Numcrica/ MctboJ jor 8imu/ating Po//utant Transport in
GrounJuatcr, Water Resources Research. vol. 19, No. 6, pp 1489
1500.
40. Nielsen, D. R., M.Th. van Genuchten and J. W. Biggar (1986),
Watcr F/ou anJ 8o/utc Transport Proccsscs in Tbc UnsaturatcJ
Zonc, Water Resources Research, Vol. 22, No.9, pp 895 I085.
41. Pinder, G.F. and William G. Gray (1977), Finitc E/cmcnt
8imu/ation in 8urjacc anJ 8ubsurjacc HyJro/ogy, New York and
London, Academic Press.
42. Phien. H.N. (1991), A Prc/iminary 8tatistica/ Ana/ysis oj Co//cctcJ
Data on AciJ 8u/pbatc 8oi/s, Workshop on MASS, Hochiminh
City, 2l25 October.
43. Phong, N. D. (1993), Progrcss Pcport on MoJc//ing oj 8oi/uatcr
Moocmcnt, MASS Project (in Vietnamese).
44. Ponds L. J. (1973), On/inc oj Gcncsis, Cbaractcristics,
C/assijication anJ Improocmcnt oj AciJ 8u/pbatc 8oi/s, Procceding
of the International Symposium on Acid Sulphate Soils,
Wageningen, August, 1320, ILRI publication,18(1), pp. 327.
45. Raiswell. R.W., Bumblecombe. P., Dent. D.L. and Liss, P.S. (1980),
Enoironmcnta/ Cbcmistry, Resource and Environmental Sciences
Series.
46. Tin, N.T. (1990), Cbcmica/ Equi/ibrium in AciJ Watcr in Tbc
P/ain oj PccJs oj Victnam, Report on the Water Quality
Monitoring Network Project.

959
47. Le Huu Ti, Thierry Facon (2001), From Vision to Action A
8yntbcsis oj Expcricnccs in 8outbcast Asia, The FAOESCAP
Pilot Project on National Water Visions.
48. Van Breemen, N. (1973) 8oi/ Farming Proccsscs in AciJ 8u/pbatc
8oi/s, Proc. Int. Symp., 13 20 August 1972. ILRI Publ. 18.
International Institute for Land Reclamation and Improvement,
p.1.
49. Japan International Cooperation Agency (2000), Tbc 8tuJy on
IntcgratcJ Agricu/tura/ Dcoc/opmcnt P/an tbc Dongtbapmuoi Arca,
Victnam.
50. Mekong Secretariat (1991), Pcport on Managcmcnt oj AciJ
8u/pbatc 8oi/s Projcct (MA88.
51. USDA (1990), Kcys to 8oi/s Taxanomy, Handbook 436, USA.

960
CHNG 22


QUAN L SU CO DOC HAI MOI TRUONG
(Icutuxiculugicul Risk Munugement}
22.1. GO THK
Trong mof so fhap nIon gan day nguoI fa raf quan fam don fac
dong cua o nhIom moI fruong doI voI suc khoo cong dong, v ngoaI
nhung bonh fruyon nhIom nhu djch fa, fhuong han do vI sInh vaf gay
ra, da xuaf hIon nhung bonh hIom nghoo nhu ung fhu, cac khuyof faf
cho fro so sInh do cac chaf o nhIom moI fruong doc haI gay ra. Cac
chaf fhaI nguy hIom do san xuaf cong nghIop, van chuyon, Iuu gIu cac
chaf doc haI bj ro rI, ngay ca su fham fhau nuoc fu baI rac cung gay
nguy hIom cho dan cu xung quanh.
Raf nhIou chaf fhaI doc haI va fham hoa doI voI suc khoo cong
dong do su co hay Ia ruI ro moI fruong gay ra.
Raf nhIou so IIou co IIon quan, duoc su dung frong qua frnh
danh gIa fac dong doI voI cac du an dau fu, fhuong co fnh chaf fhong
ko frung bnh, o mof muc do nao do, chua chnh xac va raf nhIou
fruong hop mang fnh ngau nhIon, nhu so IIou fhong ko vo nguon fhaI
o nhIom cong nghIop va gIao fhong.
Kof qua fhu duoc frong bao cao danh gIa fac dong con mang
fnh chua fhaf chac chan. anh gIa fac dong co fho canh bao fruoc su
fran dau fu cac fau cho dau co fho gay ra nguy hIom doI voI moI
fruong song fu nhIon cua IoaI chIm nuoc, nhung khong cho day du
fhong fIn vo muc do cu fho fac dong don maf do quan fho IoaI hay chI

961
cho so IIou du bao don gIan vo phan fram fhIof haI chIm frong mof
nam hay mof so nam sau.
V vay, can chu y du bao danh gIa su co moI fruong mof cach
djnh Iuong frong bao cao danh gIa fac dong. Iou nay raf quan frong
khI Iua chon cac phuong an khac nhau do quan Iy su co doc haI moI
fruong do o nhIom va nhIom doc gay non.
Quan Iy su co doc haI moI fruong frong doc hoc moI fruong, noI
faf Ia "Quan Iy su co doc haI moI fruong" |QISCHMT), don nay
chua duoc hIou mof cach fof nhaf. Nguyon nhan Ia chua co mof su
fhong nhaf vo phuong phap Iuan foI uu cho chnh no. Trong chuong
nay, chung fa so do cap mof vaI khaI nIom vo quan Iy su co doc haI
moI fruong va cung cap mof fong quan cua qua frnh, goI y nhung
cach fIop can co fho duoc su dung cho nhung fnh huong fIou bIou.
o quan Iy ruI ro mof cach hIou qua qua frnh gay o nhIom,
nhIom doc va fac haI cua doc chaf, doc fo, fa phaI hIou mof cach ro
rang moI quan ho va su khac nhau gIua su danh gIa ruI ro va quan Iy
su co doc haI moI fruong. Tu khI su danh gIa ruI ro duoc fhuc hIon do
ho fro quan Iy su co doc haI moI fruong, nguoI fa can nhan bIof vo
mof su fuong fac phuc fap gIua haI qua frnh nay va su Iap dI Iap IaI
fu nhIon cua chung. Iou nay duoc bIou dIon o H1.
22.2. O|NH NGHA, KHA NKM S CO OOC HOC MO TRONG
u. Chut nguy hem
Ia chaf co mof frong bon dac fnh sau: phan ung boc chay
an mon doc haI.
Chaf phan ung: chaf khong bon duoI dIou kIon fhuong. Co fho
gay no hay phong fhch khoI, hoI, kh doc khI fan frong nuoc.
Chaf chay: chaf do bj chay, chay fo va daI dang. V du: xang,
chaf huu co do bay hoI.
Chaf gay an mon: gom cac chaf Iong co pH

nho hon 2 hay Ion
hon 12,5; an mon kIm IoaI raf manh.

962
Chaf doc haI: chaf co fnh doc haI hay gay faI hoa khI con
nguoI an uong hay hf fho phaI. Tnh chaf, muc do doc haI duoc xac
djnh bang kIom fra danh gIa cua phong fh nghIom da duoc fIou
chuan hoa.
b. HIom hoa doc haI moI fruong hay nguy co ngo doc sInh fhaI
|cofxIcoIogIcaI hazard): moI nguy hIom hay Ia nguon gay fac haI, doc
haI fIom an Iau daI, pham vI rong hon su co doc hoc sInh fhaI.
c. Su co doc hoc sInh fhaI, hay Ia ruI ro ngo doc moI fruong
|cofxIcoIogIcaI rIsk): su dof bIon co fho dua don hau qua nguy haI,
Iam fon fhaf Ion doI voI moI fruong.
d. Iou khong chac chan |uncorfaInfy): su fhIou hIou bIof vo kof
qua fac dong nguon va qua frnh gay doc.
o. Su phan fch |anaIysIs): su kham xof ky cang hoac fhong qua
nghIon cuu do hIou ro van do nao do.
22.3. OANH GA S CO OOC HA MO TRONG (R RO)
anh gIa ruI ro da fro fhanh mof phan frong vIoc dua ra nhung
gIoI han vo su co maf |co fho chap nhan duoc) cua nhung chaf fhaI
doc haI |ham Iuong) frong khong kh, fhuc pham va nuoc. Tuy nhIon,
fhuc fo van con nhung cuoc franh Iuan vo fnh fhan frong, nhung gIa
fhIof va nhung su chac chan |uncorfaInfIos) frong vIoc danh gIa ruI
ro. Mac du vay, danh gIa ruI ro Ia mof phuong phap co hIou qua frong
vIoc sap xop |phan IoaI) va dua ra nhung fhong fIn vo hau qua fIom
fang vo maf suc khoo IIon quan don su co maf cac chaf nguy haI
frong moI fruong danh gIa ruI ro vo maf suc khoo cua con nguoI duoc
djnh nghIa Ia mof IInh vuc khoa hoc vo. anh gIa doc fnh cua chaf
nguy haI doI voI con nguoI. Iou kIon |con duong) fIop xuc cua chaf
nguy haI doI voI con nguoI.
ang cach: |In ondor fo)
Tm ra nhung kha nang gay anh huong co haI doI voI con
nguoI.

963
Mo fa nhung dac fnh rIong bIof cua cac anh huong da xay ra
|hay da duoc bIof don) do.
Nhung cau hoI va nhung muc fIou cua vIoc danh gIa ruI ro:
Nhung cau hoI vo ruI ro:
- Co ruI ro nao vo suc khoo hay moI fruong |frong hIon faI
va/hoac fuong IaI)
- Nhung ruI ro nay gay anh huong Iap fuc, hay fIom fang,
hay ca haI 7.
- Nguyon fac hanh dong can fhIof.
Muc fIou cua danh gIa ruI ro:
- Song chung voI chaf fhaI nguy haI mof cach an foan.
- jnh ra nhung gIoI han an foan cua cac hoa chaf vo pham
vI fac dong va fnh khoc IIof cua doc fnh cua cac hoa chaf.
- oI chIou |so sanh) voI fIou chuan hoac djnh ro nhung gIaI
phap khac phuc.
anh gIa ruI ro vo suc khoo va moI fruong gIa quyof vIoc phan
fch nhung su co moI fruong da xay ra frong qua khu, nhung anh
huong co haI don suc khoo, cung nhu fIon doan nhung hau qua cua su
co nou chung xay ra.
RuI ro Ia kha nang gay anh huong don suc khoo hay moI
fruong cua mof su kIon hoac mof hoaf dong.
Tnh khoc IIof cua nhung you fo co haI cung duoc nhan djnh:
Tnh frang An foan Ia fnh frang ma nhung ruI ro gay ra co
fho chap nhan duoc.
Khong co hanh dong nao ma IaI hoan foan khong co ruI ro.
Nhung phan chnh cua vIoc danh gIa ruI ro:
Nhan dIon moI nguy haI
- Chaf nguy haI fhuoc dang nao 7

964
anh gIa IIou Iuong fac dong |doso roponso):
- oc fnh dan don nhung hau qua nhu fho nao 7
anh gIa su xuaf hIon
- o bIof bao nhIou nguoI bj fac dong.
ac fnh ruI ro
- Muc do va fnh khoc IIof cua ruI ro 7
Phan fch baf djnh cua ruI ro
Nhung dIou khong chac chan vo ruI ro dang xof
anh gIa ruI ro vo suc khoo Ia mof phan fch ky fhuaf vo ban
chaf, fam quan frong cua nhung nguy co suc khoo do cac fac nhan o
nhIom moI fruong gay non. Phan fch ruI ro phaI ap dung mof mang
IuoI chuyon mon rong Ion. Mang IuoI nay co fho duoc su dung frong
nhung fruong hop ma frong do hau qua xau cho suc khoo do phoI
nhIom khong duoc ro rang va fhong fIn vo nhung nguy co nay khong
duoc hoan chInh. anh gIa ruI ro su dung cac phuong fIon fu doc hoc,
hoa hoc, nganh ky fhuaf va fhong ko do phan fch cac fhong fIn sau
khI cac chaf hoa hoc duoc fhaI vao moI fruong. anh gIa ruI ro con co
fho uoc Iuong xac suaf va do nghIom frong cua cac hau qua vo suc
khoo. anh gIa ruI ro co bon pha fuong quan nhu sau:
1. Xac djnh cac fham hoa co fho xay ra.
2. anh gIa su dap ung IIou Iuong
3. anh gIa phoI nhIom.
4. ac fnh hoa cac nguy co.
Cac ky fhaf fIou chuan cho su danh gIa nhung ruI ro do cac chaf
doc haI duoc fhaI vao moI fruong gay non da duoc xuaf ban va duoc
don nhan buoc dau; v du nhu su fhong nhaf fhoo cac chI dan fron so
dam bao rang cac nguy co do cac nguon hay cac dung cu khac nhau
gay ra so duoc phan fch mof cach fuong duong do su so sanh vo vIoc
uu fIon hoa cac nguon quan Iy ruI ro duoc do dang fron moI khu vuc
khac nhau. Con vo so nhung fhac mac fon faI IIon quan foI danh gIa

965
ruI ro. o nhan fhuc duoc nhung fhac mac nay, cac co quan chuc nang
hIon dang phac fhao cac fhu fuc cho danh gIa ruI ro. Nhu fho, cac kof
qua phan fch so khong co khuynh huong danh gIa fhap cac ruI ro
fhuc su. Thay v vay, danh gIa ruI ro IaI Ia mof du doan fron Iy
fhuyof. o phaI dung nhIou gIa fhIof frong phan fch, phan Ion danh
gIa cao cac ruI ro fhuc su duoc su dung; nhung bang cach nay, co quan
chuc nang IaI co fho chac chan Ia cac ruI ro khong bj danh gIa fhap
va v fho, so co khuynh huong bao vo fhch hop suc khoo cua dan cu
IIon quan..
anh gIa ruI ro cung cap fhong fIn cho nhung nguoI quan Iy ruI
ro va nhung nguoI Iap ra chnh sach quan Iy, nhung nguoI co frach
nhIom can nhac cac Iua chon. anh gIa ruI ro cung cap phuong phap
duoc chap nhan frong vIoc sap xop cac fhong fIn quan frong va uoc
Iuong hau qua suc khoo gay ra boI phoI nhIom va cac chaf doc haI.
Tuy nhIon, khI Iam nhu fho, su danh gIa pham chaf co fho dan
don mof do chnh xac cao, nhung do chnh xac nay IaI khong phan
anh day du cac fhac mac Ion frong cac gIa djnh co so su dung cho
danh gIa ruI ro.
22.4. NHAN OKN MO NGY CO OOC HA MO TRONG:
22.4.1. Go theu
Nhan dIon moI nguy haI Ia fap frung va danh gIa du IIou vo
nhung fac haI hay bonh faf gay ra boI chaf hoa hoc |chaf gay haI) va
chaf hoa hoc nay gay haI duoI nhung dIou kIon nao.
Nhan dIon moI nguy haI cung vIoc xac djnh dac fnh cua hoa
chaf khI da dI vao co fho va nhung anh huong qua IaI cua no voI cac
co quan, cac fo bao va cac fhanh phan bon frong fo bao.
u IIou vo doc fnh duoc su dung do kIom fra doc fnh da duoc
bIof don |da co san) bang cach nghIon cuu djch fo hoc hoac nghIon
cuu fron dong vaf cua mof hoa chaf.



966
Nhan dIon moI nguy haI:
Phan fch doc fnh doI voI
- Con nguoI
- ong vaf
Xac djnh hoa chaf daI dIon
Xom xof frong cac moI fruong khac fh anh huong co haI
|doc fnh) cua hoa chaf co g fhay doI so voI doc fnh cua no da boc
Io frong moI fruong dang nghIon cuu.
Nhung anh huong co haI co fho chI fam fhoI |v du: non mua,
dau dau, ) hoac Iau daI |suy gIam chuc nang ho fhan kInh frung
uong, ung fhu,)
Taf ca moI hoa chaf dou doc o mof muc do nao do frong mof
dIou kIon fhuan IoI mhaf djnh. V vay, nguoI fhuc hIon vIoc danh gIa
ruI ro phaI danh gIa, suy xof mof cach can fhan nhung chaf daI dIon
bang cach su dung nhung nguyon fac khoa hoc dung dan.
Nhung kof qua nghIon cuu vo suc khoo dua fron mof nhom
nguoI da bj fIop xuc voI hoa chaf |nhung nghIon cuu djch fo hoc) Ia
mof nguon fhong fIn chac chan va dung dan nhaf cho vIoc nhan dIon
moI nguy haI. Nhung fhaf khong may Ia nhung kof qua nghIon cuu
djch fo hoc khong co san voI phan Ion cac hoa chaf .
Va IaI |hon nua) nguoI nghIon cuu djch fo hoc ma co fho fhIof
Iap nhung moI IIon kof chac chan |cung nhac) gIua su xuaf hIon |boc
Io) cua hoa chaf va bonh faf cua con nguoI fh fhuong kho khan do
dIou chInh |dIou khIon) va fhong fhuong chI gIup phaf hIon ra nhung
hIon fuong xay ra fron dIon rong, fan suaf cao. NghIon cuu djch fo
hoc fhuong kho do gIaI fhch |mo fa chnh xac) v du IIou vo pham vI
fac dong va fnh khoc IIof cua doc fnh cua cac hoa chaf |oxposuro)
khong day du va Ian Ion khong ro rang |v du: boc hoI).
Kof qua nghIon cuu doc chaf fnh fron dong vaf fh nghIom fhoo
nhung moI fruong dac bIof Ia nguon chnh cung cap du IIou cho vIoc
nhan djnh moI nguy haI. Nhung nghIon cuu nhu fho nay co fho duoc

967
dIou khIon va bang cach nay co fho fhIof Iap duoc cac nghIon cuu ro
rang hon. Nhung kof qua fu vIoc nghIon cuu fron dong vaf fh nghIom
fh khong phaI fhuoc nhung IoaI can duoc nghIon cuu danh gIa ruI ro.
Nhung fhong fIn vo doc fnh co fho bo sung nhung fhong fIn
rIong | dac bIof) vo co cho gay doc cua mof hoa chaf co fho duoc Iay
fu nhung nghIon cuu frong phong fh nghIom duoc fIon hanh fron
nhung fo bao duoc fach Iy, nhung fhanh phan bon frong fo bao va
nhung fhong bao vo cau fruc phan fu, fuy nhIon phan Ion su xom xof
duoc fap frung vao nhung kIom fra fron dong vaf va nhung nghIon
cuu djch fo hoc.
VIoc su dung nhung du IIou vo doc fnh doI voI dong vaf do danh
gIa ruI ro voI suc khoo con nguoI dua fron vIoc suy Iuan fu nhung anh
huong cua hoa chaf doI voI dong vaf frong phong fh nghIom ngoaI suy
ra anh huong co haI Ion con nguoI, xom nhu Ia dung.
Su mo phong nay fhuong Ia dung doI voI nhung hoa chaf doc
haI va song dIon fu |V: faf ca nhung hoa chaf da bIof Ia co kha
nang gay ung fhu cho nguoI fh cung co kha nang gay ung fhu cho f
nhaf mof IoaI dong vaf va nhung IIou Iuong doc cua nhIou hoa chaf Ia
gIong nhau doI voI con nguoI va doI voI dong vaf fh nghIom). Nguyon
fac nay da duoc fhua nhan mof cach rong raI frong khoa hoc |va
frong nhung nhom nguoI fhuc hIon nghIon cuu)
Mac du nguyon fac cua vIoc suy Iuan ra nhung anh huong fIom
fang Ion con nguoI fu nhung anh huong co haI fron nhung dong vaf
duoc nghIon cuu frong phong fh nghIom Ia co co so vung chac, van con
co nhung fruong hop ngoaI Io |khong fho ngoaI suy duoc). Nhung fruong
hop ngoaI Io nay IIon quan don nhung su khac nhau vo IoaI, hoac su
frao doI chaf, hoac fhInh fhoang Ia cac fruong hop ngoaI Io do su khac
nhau vo dIou kIon vaf I hoac ngay ca su fon faI mo khac nhau.
Can fhIof phaI danh gIa, xom xof faf ca nhung su khac nhau vo
dac dIom cua IoaI mof cach can fhan fruoc khI co kof Iuan vo doc fnh
fron nguoI fu nhung kof qua nghIon cuu vo doc fnh fron dong vaf doI
voI mof hoa chaf dang con bj nghI ngo, chua chac chan |vo kha nang
gay haI gIong hay khac nhau Ion con nguoI va dong vaf fh nghIom)

968
22.5. QAN LY S CO OOC HA MO TRONG (ru ro)
Khac voI danh gIa ruI ro, quan Iy ruI ro bao gom ca mof IInh vuc
rong Ion vo cac nhan fo Iuaf, kInh fo, chnh frj va xa hoI. VaI fro cua
quan Iy ruI ro Ia phaf frIon va fhuc hIon cac hoaf dong co fho IoaI bo
cac phoI nhIom moI fruong hoac gIam bof phoI nhIom don mof muc
do co fho chap nhan duoc. Quan Iy ruI ro khong phaI Ia mof mon
khoa hoc ma do Ia mof qua frnh co fnh chaf xa hoI, chnh frj va
kInh fo. Nhung van do chnh you nhaf duoc daf ra frong quan Iy ruI
ro Ia: 1/ xac djnh muc do ruI ro nao co fho chap nhan duoc; 2/ danh
gIa nhIou chon Iua khac nhau vo kIom soaf, sua chua cac gIaI phap,
fnh kha fhI va su hao fon; 3/ danh gIa gIua ruI ro va IoI nhuan.
Nhung Iua chon duoc dua ra frong quan Iy ruI ro doI hoI su suy xof vo
cac hoaf dong non fang da sInh ra nhung ruI ro nay |v du: hoaf dong
cong nghIop, san xuaf), IoI nhuan xa hoI cua cac hoaf dong |v du
nhu van do vIoc Iam), va nhung hau qua do cac hoaf dong va hanh
dong duoc do xuaf anh huong don xa hoI |IoI nhuan kInh fo so voI cac
fac dong fIom an vo suc khoo con nguoI IIon quan don cac chaf dong
haI duoc fhaI vao moI fruong. Nhung nguoI dua ra quyof djnh Iuon
phaI can nhac caI gIa phaI fra cho cac hanh dong duoc dua vao do
IoaI bo nguy co suc khoo fron Iy fhuyof; v cac nguy co nay so anh
huong don non cong nghIop co fIom nang dom IaI mof IoI nhuan kInh
fo fo Ion cho xa hoI. Quan Iy ruI ro raf can fhIof v su IoaI bo faf ca
cac ruI ro co IIon quan don su phoI nhIom boI cac chaf doc haI duoc
fhaI vao moI fruong Ia khong fho fhuc hIon duoc.
22.6. MO QAN HK GA OANH GA S CO OOC HA MO
TRONG VA QAN LY S CO OOC HA MO TRONG
MoI IIon ho gIua danh gIa ruI ro va quan Iy ruI ro con dang duoc
fhao Iuan. Co nguoI cho rang cac fhong so phoI nhIom duoc bIof don
an frong qua frnh danh gIa ruI ro moI fhuc su Ia nhan fo frong quyof
djnh chnh sach cho danh gIa ruI ro. Su franh caI nay xoay quanh do
saI Ioch cua danh gIa ruI ro so voI danh gIa co fnh khoa hoc va
nhung su hop fac fhuc su hoac fnh doc Iap voI cac khuon kho hay cac
gIa frj xa hoI va chnh frj. Nhu cau duoc quan fam hIon nay Ia fach

969
han danh gIa ruI ro ra khoI quan Iy ruI ro do ngan ngua cac gIa fhIof
va fnh foan frong danh gIa ruI ro anh huong don quan Iy ruI ro. Qua
do cac nha quan Iy so fhay duoc cac nguy co dang ko frong vIoc Iua
chon cach kIom soaf |hoac frong Iua chon hanh dong) cua ho; v
nhung nguoI nay fhuong hay quan fam don IoI nhuan kInh fo hon Ia
su do doa suc khoo con nguoI con fIom an.
VaI fro cua nguoI danh gIa ruI ro frong quan Iy ruI ro chI gIoI
han frong vIoc dam bao rang nhung nguoI dua ra quyof djnh hIou ro
y nghIa sInh hoc va nhung dIou chua ro rang frong phan fch ruI ro
va frong Iuc chon cach dIou khIon sua chua. NguoI danh gIa ruI ro
can dam bao rang nguoI quan Iy ruI ro quan fam foan dIon nhung
dIou con fhac mac frong danh gIa ruI ro va hIou ro fac dong cua
nhung dIou nay Ion cac cach Iua chon hIon co vo quan Iy
Quan Iy ruI ro Ia mof qua frnh Ioo fhang bao gom mau fhuan
va frado offs fhu duoc fu cong suc bo ra do gIam bof ruI ro va cac
ph fon sau khI gaf haI duoc nhung IoI nhuan nay. o mau fhuan
gIua gIa frj xa hoI va gIa frj ca nhan fhuong dIon ra, qua frnh frao
doI mau djch frong quan Iy ruI ro cung duoc franh caI quyof IIof.
Raf kho co fho can bang IoI nhuan phaf sInh fu vIoc gIam bof o
nhIom va su cung cap vIoc Iam cung nhu hang hoa va djch vu. Cong
vIoc Iam fof va fang fruong kInh fo so sInh ra vo so IoI fuc cho cong
dong. CIam bof o nhIom va bao vo moI fruong fh quan frong doI
voI cac muc fIou xa hoI nhung IaI kha daf do doI voI non cong
nghIop. Hon nua, caI gIa phaI fra cho kIom soaf va gIam bof o
nhIom so dan foI vIoc fhuong gIa fang cao. Su can bang cac nguy co
doI voI mof bo phan nho dan cu va IoI nhuan doI voI phan dong dan
so dan foI mau fhuan frong xa hoI. Trong do, nhung nguoI chju
frach nhIom ganh vac nhung nguy co do co fho so khong nhan duoc
nhIou IoI fuc. Nhung mau fhuan fron fhuong xuaf hIon o nhung
vung co non cong nghIop nang hay o nhung noI co cac fhIof bj fhaI
bo chaf doc haI. NguoI quan Iy ruI ro can can nhac cac nguy co co
fho xay ra cho dan cu o gan cac vung noI fron khI so voI nhung IoI
nhuan fo Ion hon cho cong dong va xa hoI.
22.?. MOT MC OO R RO OOC HOC CO THK CHAP NHAN

970
OOC VA AN TOAN MO TRONG
oI voI mof ca nhan, chap nhan mof ruI ro hay khong Ia mof
quyof djnh rIong fu. Co raf nhIou ruI ro nghIom frong cho cuoc song
va suc khoo do nhIou hoaf dong chung gay non, chang han nhu cach
song |huf fhuoc, uong ruou, IaI xo au, bang qua duong khI khong duoc
phop.). ua ra mof quyof djnh cho ban fhan fh khong Ia van do, fuy
nhIon chung fa cam fhay phIon foaI khI phaI fro fhanh nan nhan cua
nguy hIom do mof nguoI khac gay ra, v du nhu khI fa hf phaI khong
kh o nhIom fhaI ra fu cac fhIof bj gIaI quyof chaf doc haI. Trong xa
hoI, noI ma mau fhuan va quyof djnh sInh ra ko fhang nguoI fhua,
dong y chap nhan hay khong chap nhan ruI ro Ia mof van do hof suc
kho khan.
Khong phaI fhanh vIon nao frong xa hoI cung nhn nhan su
fang fruong cua cac nguy co gay ung fhu cho ca nhan va cong dong,
gay ra do phoI nhIom moI fruong va cac chaf doc haI. Tuy nhIon, van
chua co bIon phap nao co fho IoaI bo hoan foan cac nguy co nay ra
khoI moI fruong. V fho, nhung nguoI co frach nhIom chu you can
nhan fhuc duoc o muc do nao fh cac ruI ro co fho chap nhan duoc,
nhn chung Ia an foan, gIam don foI fhIou hoac fhap hon muc quan
fam frong dIou hanh. Muc do ruI ro nay duoc cac ca nhan va dan
chung coI Ia co fho chap nhan duoc khI fnh don fnh kha fhI vo
chuyon mon va phan fch kInh fo vo caI gIa cua su gIam bof ruI ro, vo
su nhn nhan cac nguy co va IoI nhuan.
O Hoa Ky, nhIou co quan chuc nang khac nhau da do ra cac
chnh sach vo djnh nghIa muc do an foan cho su gIa fang nguy co ung
fhu frong dan cu, nhung nguoI nay fhuong phaI fIop xuc voI cac hoa
chaf doc haI duoc fhaI vao moI fruong hoac noI Iam vIoc. Cac cach fIop
can van do duoc fom faf o day, nhung fa can can fhan v nhung phuong
phap nay co fho khong ung dung duoc vao faf ca cac fruong hop fa gap
phaI. O day khong co mof cong fhuc don gIan nao danh cho quan Iy ruI
ro. Nhung quyof djnh dua ra cho quan Iy ruI ro phaI duoc can nhac can
fhan vo ca haI phuong dIon xa hoI va kInh fo. ac bIof doI voI nhung
nuoc dang phaf frIon, cac quyof djnh frong quan Iy ruI ro vo xu Iy chaf
hoa hoc moI fruong non duoc xom xof vo gIa frj va IoI ch do co IoI cho

971
cac chuong frnh gIaI quyof dInh duong, vIoc Iam, cac hoan canh kho
khan, nha cua, nguon nuoc va vo sInh, mo rong dan cu va han cho cac
bonh fruyon nhIom pho bIon. Chuong frnh quan Iy ruI ro doI voI cac
hoa chaf can duoc phaf frIon song song voI cac chnh sach vo muc fIou
suc khoo chung chu khong phaI fach bIof ra khoI nhau.
22.8. R RO CO THK CHAP NHAN OOC TNH TRKN TONG
OAN SO
To chuc PA cua Hoa Ky nhn chung dang Iap ra muc fIou gIam
bof su phoI nhIom cua cac fac nhan gay ung fhu o muc do ca fho sao
cho so Iuong ung fhu khong vuof qua 1/1,000,000. o fhuc hIon duoc
muc fIou nay, fo chuc PA da fhIof Iap mof mo hnh cho vIoc dua ra
quyof djnh frong quan Iy ruI ro dua fron fung fruong hop cu fho.
Nhung fruong hop nay doI hoI su xom xof vo IoI Io va cho phop so
Iuong ca nhan co nguy co ung fhu duoc quan Iy frong pham vI fu 10
4

don 10
6
. Trong hoan canh cho phop, gIam nguy co don 10
6
faf nhIon
duoc quan fam hon. uoI su huong dan cua PA, nguy co ung fhu co
fho chap nhan duoc co pham vI fu 10
4
don 10
6
. Cac nguy co khong
dang ko duoc xom Ia duoI 10
6
.
O CaIIfornIa, nguoI dan so duoc fhong bao khI nguy co ung fhu
cua ho vuof qua muc cho phop |nghIa Ia 1/10,000). Muc do chap
nhan cua nguy co ung fhu duoc fhIof Iap qua su bo phIou cua dan cu
CaIIfornIa. |Nghj djnh 65). Cac doanh nghIop gop phan Iam su phoI
nhIom fang cao hon muc nguy co quy djnh |>105) phaI cung cap day
du fhong fIn don nhung ca nhan co nguy co ung fhu cao. Muc do phoI
nhIom duoI 10
5
, fhoo Iuaf, duoc coI Ia fhap hon muc do quan fam
frong dIou hanh |muc do nay fhap don noI kho co fho dung nhan Iuc
do danh gIa va dIou hanh).

22.8.1 Nguy co chup nhun duoc trong vec xep dut vec lum
Cac gIoI han vo muc do phoI nhIom co fho chap nhan duoc dang
duoc phaf frIon o cac cong so va moI fruong Iao dong. HoI fhao Chau

972
My vo quan Iy va vo sInh cong nghIop |ACCIH) da fhanh Iap cac muc
do phoI nhIom, duoc goI Ia gIa frj nguong, cua cac hoa chaf doc haI sInh
ra fu van chuyon bang duong hang khong dung do bao vo cong nhan
khoI phoI nhIom qua nhIou frong qua frnh Iam vIoc. CIa frj nguong
duoc djnh nghIa Ia su fap frung cac chaf doc haI do van chuyon bang
duong hang khong sInh ra Iam cho gan nhu foan bo cong nhan bj faI
nhIom bonh, ngay nay qua ngay kIa, nhung chua co hau qua baf IoI nao
cho suc khoo. Cac gIa frj nguong, noI chung duoc cong nhan fhoo fhoI
gIan frung bnh Iam vIoc, chI dang ko nou fhoI gIan phoI nhIom Ia 8
gIo/ngay va 5 ngay/fuan. To chuc ACCIH danh gIa cac gIa frj nguong
khong chI don fhuan dua fron fIou chuan suc khoo ma con phaI xom xof
cac hau qua suc khoo baf IoI, ung dung va kInh nghIom frong vIoc cong
nghIop hoa bang nhung hoa chaf fuong fu.
Nhn chung, fhay v nhung fIou chuan Iao dong fhuong dung mof
Iuong nho cac ky nang ngoaI suy foan hoc do daf ra cac gIoI han cho
su phoI nhIom cac hoa chaf gay ung fhu, phuong phap sua doI nhan
fo an foan fhuong duoc su dung rong raI hon. Ca haI, an quan Iy an
foan Iao dong va suc khoo Iao dong Hoa Ky |OSHA) cung voI Hoc vIon
quoc gIa an foan suc khoo Iao dong dou cho xuaf ban cac fIou chuan
vo phoI nhIom faI cong so. OSHA daf ra gIoI han phoI nhIom cho
phop |PIS) o cong so duoc phap Iuaf cong nhan. Cac gIoI han nay
cung dua fron fhoI gIan frung bnh. NIOSH xuaf ban Cac gIoI han
phoI nhIom non co |RIs) fuong fu nhu TIVTWAs, chI khac Ia RIs
dua fron fhoI gIan Iam vIoc 10h/ngay va 4 ngay/fuan.





973















HInh 22.1. Moi /icn bc giua Janb gia rui ro oa quan /y rui ro

Qua trnh
Nhan biet nguy hiem c tnh rui ro anh gia rui ro
Quan l rui ro
D lieu ve chat oc:
Hoa hoc
oc hoc sinh thai
Lam sang
Khoa nhiem

San pham Tho ng tin
ve s nhiem oc
c lng cac hau qua
chap nhan c
Thong tin ve s phi nhiem:
Lao ong
Tai nan
Ngi tieu thu
Cong ong


Phep ngoai suy:
o ng va t con ng i
Cao/ngan thap/dai
n nhieu phi nhiem hon hp
Da n c noi rieng dan c no i chung
Da n c noi chung cac nho m de nhiem

Ha u qua:
o nghiem trong
Mc trai dai
S phan bo
Phan tch so sa nh ve ru i ro:
So sanh ca c ru i ro d oan vi:
a) Cac ru i ro c chap nhan
b) Cac rui ro t chon
c) Cac rui ro khac

Mc rui ro co the chap nhan :
- Chnh tr
- Cach nhn cua cong ong
- Mc tin ca y vao ne n cong
nghiep va cong ong


Gia m b t hay loai bo cac rui ro:

ie u khie n o lng
Thay oi ky thuat
Phong nga hay giam b t
phi nhiem
S thay the san pham

1) Tnh kha thi
2) Li nhuan/thua lo
3) o ln va s phan bo
Phuc li ba o hiem
c lng s anh hng
ve o ln va s phan bo
+
Quyet nh cac ieu kien
va thay the
Nen tang e ieu hanh va
o ng c

974

















HInh 22. anb gia so /uong bicn co oa quy trnb Jam bao an toan
Cac fIou chuan fron khong fho ap dung cho dan cu noI chung boI
v chung duoc daf ra dua fron su quan fam don suc khoo dan cu Iao
dong, fhoI han phoI nhIom va kha nang quan Iy nham dua ra cac
hanh dong co hIou qua frong vIoc franh cho nguoI Iao dong khoI bj
phoI nhIom fhaI qua. ao vo bang cach phan phaf cac dung cu bao vo
ca nhan |gang fay, dong phuc cho cho, dung cu fho); bang cach dIou
chInh fhuong xuyon cac hoaf dong dan foI phoI nhIom. Cac cach gIam
bof ruI ro nhu fron khong fho ap dung cho foan fho dan cu bj nhIom
bonh do cac hoa chaf doc haI fu moI fruong gay non.

S am bao an toan anh gia so lng
bien co
nh ngha nhng nghien cu mau chot va
anh hng nguy cap
NOAEL
Mo ta ac iem cua lieu
lng_phan ng
S phan chia bi nhng
yeu to khong ang tin cay
Ngoa i suy lieu lng
nho gay oc
ADI, TDI hay PTWI
anh gia bien co cho nhng boc
tran khac nhau
S chng minh mc bien co chap
nhan c
Nhng gii han thong th ng
trong phi nhiem

Nhng gii han c chap nhan va
s tap trung cho phep
Lng vao <ADI Lng vao >ADI

975
22.9. QAN LY S CO OOC HA MO TRONG CO HK QA
Muc fIou cua quan Iy ruI ro Ia fIon foI mof quyof djnh cong bang
sao cho cac ruI ro duoc ha fhap nhaf va IoI nhuan fang cao. VaI fro
chnh you cua quan Iy ruI ro Ia huong dan cach phong ngua nhung nguy
co Ion, v fho cac fIou chuan vo hoa chaf raf quan frong frong cach quan
Iy. Cac fIou chuan co fho duoc fhIof Iap faI nguon, voI su gIup do cua
cac phuong fIon fruyon fhong moI fruong va faI cac muc fIou.
o coI mof quyof djnh hop Iy, nguoI quan Iy ruI ro can fra IoI
duoc nhung cau hoI sau day:
1/ Trong pham vI nao cac nguy co cho ca nhan va fap fho con
duoc xom Ia hop Iy 7
2/ NguoI co nguy co cao duoc boI fhuong nhung g7
3/ NguoI co nguy co cao da duoc fhong bao chua7
4/ Cac IoI nhuan fu cac hoaf dong phaf sInh nguy co nay so duoc
phan bo nhu fho nao7
5/ Nhung nguy co nao anh huong don xa hoI7 IoI nhuan so cao
hon ruI ro khong 7
6/ So co bao nhIou hao fon, IoI nhuan va ruI ro nou su dung cac
phuong phap khac7
7/ Cac Iua chon fof hon co fho su dung duoc khong7
8/ Phuong phap gIam ruI ro nao hIon dang co fho su dung duoc
va ph fon khI su dung phuong phap nay Ia bao nhIou7
9/ NguoI quan Iy ruI ro co Iac quan khong7
10/ Nhung nguoI co nguy co anh huong boI quyof djnh nay co
duoc fham du va phaf bIou y kIon vo van do nay khong7
o chnh fhuc dua ra nhung quyof djnh ruI ro cung nhu xac djnh
so Iuong, uoc Iuong gIa fhanh, IoI ch cua cong vIoc, nguoI quyof djnh
da fang vIoc phan fch IoI ch kInh fo. jnh Iuong mof cach nghIom
fuc vo IoI nhuan Ia fhu fuc chnh xac vo maf chaf Iuong va fap frung
cao do vo maf so IIou. Phan fch IoI ch kInh fo doI hoI nhIou IoaI du
IIou ma no co fho chua duoc khaI fhac hay khong duoc bIof don. Su do

976
Iuong co fho cung Ia mof van do frong phan fch IoI nhuan boI v
phan fch IoI nhuan fhuong duoc you cau phaI co mof gIa frj nao do
Iam chuan do do nhung caI khac |vI du: quyof djnh gIa frj cho cac
cach fnh so bo)
Su sang suof va fhIou sof Ia nhung van do von co frong phan fch
IoI nhuan cua quan Iy ruI ro. Su phan doan chuyon mon cua nhung nha
phan fch Ia can fhIof va khong fho fhIou khI phan fch IoI nhuan va co
fho Ia do faI duoc uu fIon doI voI ca nhan va cac fo chuc.
HIop hoI cac uy ban vo suc khoo va an foan cua Hoang gIa
Canada |fhoo bao cao JCHS 931, fhang 07 nam 1993) da do nghj ba
nguyon fac huong dan quan I ruI ro nham Iam fang foI da IoI nhuan
frong fong gIa frj xa hoI
1) Nhung ruI ro so duoc quan I do Iam fang fong phuc IoI xa hoI.
2) IoI ch an foan Ia su mong doI dIou chInh chaf Iuong cuoc song.
3) Quyof djnh cho cong dong IIon quan don suc khoo va an foan
phaI duoc mo rong va duoc ap dung xuyon suof frong pham vI nguy
haI don suc khoo va cuoc song.







HInh 22.3. Nbung noi ma nbung ticu cbuan co tbc Juoc Jat ra
trcn mot con Juong DN
Co nhIou phuong phap co fho su dung frong quan I ruI ro vo
moI fruong. ao gom:
1. af ra fIou chuan o nguon fhaI doI voI phuong fIon fruyon
fhong moI fruong hay doI voI muc fIou daf ra |xom hnh 22.3)

San pham au
Nguon
Chat thai ra
Khao sat chat lng
san pham
S phan tan
Trao oi
chat
Bien tnh
Ngng tu
Kiem sat chat
thai
S bai tiet
Be mat sinh vat
San pham cuoi
Ben trong sinh vat


S hap thu



977
2. Thong fIn rong raI vo quy djnh va Iuaf, v du: you cau gIay phop
cho cac fhIof bj, quy djnh cach su dung vo fIou chuan, quy djnh fhuo doI
voI chaf fhaI hay you cau gIam fhIou cac hoaf dong gay nguy hIom.
3. ThIof Iap nhung chuong frnh quan frac
4. Tao ra nhung chon Iua khong fhoo quy djnh nhu fhuc day hay
km ham kInh fo cho nhung hoaf dong, dac bIof danh fhuo hay fhu
ph doI voI nhung hanh dong khac nho, gIam fhuo cung hay nhung IoI
ch cho nhung hoaf dong co nhu cau cao |V du: faI cho)
5. anh gIa nhung Iua chon su dung daf va Iap ra chuong frnh
su dung daf frong frof do bao vo nhung khu vuc do bIon doI moI
fruong va bao dam vIoc su dung daf cua dan cu phaI can doI vo cho o,
fhuong maI, cong nghIop frong gIoI han nguon faI nguyon, IoI ch va
nhung nguy co fIom an.
6. Tang cuong gIao duc cong nhan va cong dong frong vIoc su
dung nhung hoa chaf an foan.
22.10. MO HNH QAN LY S CO OOC HA MO TRONG
Muc dch cua quan Iy ruI ro Ia quan Iy frIof do nhung hoa chaf
fhaI vao moI fruong do bao vo suc khoo cong dong va ho sInh fhaI
frong khI van gIu IaI nhung gIa frj va IoI ch IIon quan don nhIou caI
khac. No fhuong duoc fhuc hIon fhoo haI buoc:
1. anh gIa nguy haI don suc khoo cong dong va moI fruong;
2. Thuc hIon kIom fra fhoo you cau hay do dac sua chua do gIam
chaf fhaI hoac dua ra nhung fIou chuan do bao vo suc khoo va moI
fruong.
22.10.1. Cuc nguyen tuc co bun cuu khung quun ly su co
doc hu mo truong
1. ao vo suc khoo cong dong va moI fruong can duoc xom xof
frong moI mof quyof djnh dua ra cho cong fac Iam sach, sua chua va
fhaI bo hoa chaf. Cac fIou chuan co djnh frong danh gIa; cac faI IIou
phu hop va cac nhan fo dang duoc danh gIa cung voI nhung quyof

978
djnh can dua ra Ia fap hop fao non mof su quyof djnh dung dan frong
quan Iy ruI ro.
2. o cac quyof djnh vo quan Iy ruI ro co hIou qua cao, hanh
dong do ra phaI co fnh kha fhI va co fho daf duoc. Phuong phap duoc
chon cho quan Iy ruI ro phaI phan anh duoc su can bang gIua suc
khoo cong dong, bao vo moI fruong va moI quan fam vo chnh frj, xa
hoI va kInh fo.
3. NguoI dua ra cac quyof djnh dIou hanh can bao dam rang
quyof djnh khong duoc dIon djch mo ho va fuy fIon. Cac faI IIou IIon
quan don cac quyof djnh nay raf can fhIof fuy rang khI su dung rIong
ro fh chung IaI khong duoc day du. Qua frnh dua ra quyof djnh cho
mof quan Iy ruI ro co cau fruc can duoc phaf frIon va cung cap day du
dung cu do nhung ca nhan, nhung nganh kInh fo va nhung fo chuc
cung cap so IIou.
22.10.2 Mo hInh de ru cho quun ly ru ro dong bo
Mof khI nguoI quan Iy nhan fhuc duoc moI do doa cho suc khoo
cong dong hay moI fruong qua danh gIa ruI ro fh cac phuong phap
quan Iy ruI ro sau day duoc danh gIa Ia co hIou qua frong cach dua ra
quyof djnh hanh dong
1. Phaf frIon cac muc fIou buoc dau vo sua chua va dIou hanh.
jnh ra muc ngung fu cua cac chaf fhaI doI voI dan cu bang cach su
dung cac ky fhuaf frong danh gIa ruI ro.
2. oI voI cac chaf doc fhong fhuong |fuc khong gay ung fhu)
muc do phoI nhIom chap nhan duoc fuong frung cho cac muc do ngung
fu ma con nguoI noI chung, bao gom ca nhom dan cu do nhIom, co fho
bj phoI nhIom nhung khong nhan Ianh baf cu hau qua baf IoI nao
frong suof cuoc doI |muc nguy haI 1).
3. oI voI nhung hoa chaf mang don nguy co ung fhu, do phoI
nhIom duoc chap nhan bang cac phuong phap ngoaI suy dap ung IIou
Iuong nhn chung Ia do ngung fu fuong frung cho nguy co ung fhu
fhang du |khoang 1/10,000) frong cuoc song ca fho. o nguy co fu
1/1,000,000 duoc dung do Iam khoI dIom cho muc fIou can ban frong
vIoc sua chua va ky fhuaf hoa cach chong o nhIom moI fruong fhch

979
hop. Tuy fhoo IoI Io va su can nhac vo ky fhuaf, muc do ruI ro chap
nhan duoc co fho daf don hoac vuof qua 1/10,000; mac du faf ca cac
dIou kIon khac Ia nhu nhau. Cac phuong phap gIam bof ruI ro don
1/1,000,000 non duoc quan fam hon
4. Co nhIou phuong phap, bao gom ca cac phuong phap khong
hanh dong, can duoc danh gIa va so sanh voI nhau voI muc dch gIam
bof ruI ro va ph fon, nang cao fnh dam bao, su Iau bon va hIou qua
Iau daI, gIam bof fnh doc haI bang cac phuong phap chua frj va kha
nang ung dung vao ca nhan va xa hoI. KhI chon ra duoc phuong phap
fhch hop nhaf, faf ca cac Iuaf Io IIon quan va cac dIou quy djnh phaI
fhong nhaf voI nhau. Th du vo cach fo chuc va frnh bay phuong
phap duoc chon do gIam bof ruI ro duoc mo fa frong bang 22.1. Th
du vo nhung phuong phap dIon hnh dung frong vIoc sua chua cac ho
fhong nuoc ngam bj o nhIom duoc mo fa frong bang 22.2.
5. Nhung phuong phap nay can duoc fhao Iuan rong raI voI
nhung ca fho va cac non cong nghIop co nguy co bj nhIom. MoI quan
fam cua ho can duoc xom xof va nou ra nou co fho.
6. Taf ca cac du IIou, gIa fhIof va phan fch gIup cho vIoc dua ra
quyof djnh cuoI cung can duoc Iuu IaI frong ho so do baf cu Iuc nao
cong dong, ca fho, cac nhom va cac non cong nghIop chju anh huong
cung co fho IIon ho duoc.
Th du vo su fom faf cac Iua chon frong quan Iy ruI ro:
Hop fac xa san xuaf pIasfIc XYZ da su dung dung moI va nhung
vaf IIou nhua do san xuaf nhua hon hop su dung fron 20 nam. ung
moI bao gom fofrachIoroofhyIono, carbon fofrachIorIdo, chIororform va
acofono duoc chua frong nhung xo bon va nhung bon chua duoI daf faI
noI san xuaf. NhIou bon chua duoc phaf hIon bj ro rI; frong suof qua
frnh han va chuyon doI, mof so Iuong dung moI dang ko da do ra
maf daf. Thom vao do, nhIou nam sau nhung dung moI da su dung
duoc fhaI ra dam noI ma dung moI boc hoI vao khong kh cung nhu
fham vao daf. Nhung dung moI da su dung bay gIo duoc dua don co so
faI cho dung moI. ung moI fhaI vao daf fham xuong daf va gay o
nhIom fang daf ngap nuoc pha duoI, hoa fan vao nguon nuoc sInh

980
hoaf cua fhj fran. MuoI nghn nguoI nhan nuoc sInh hoaf fu nuoc
ngam bj o nhIom. Trong danh gIa anh huong cua chaf fhaI nay, su
danh gIa ruI ro dua fron do fhj fnh foan da chI ra rang nguy co ung
fhu doI voI cuoc song cua nhan dan duoc uoc doan khoang 5` 10
4
|5/10,000 hoac 500/1,000,000). Su nguy haI nay vuof qua fIou chuan,
v fho co quan cua ban phaI xom xof nhIou cach dIou chInh nham
gIam chaf fhaI va han cho su fhaI bo. Nguy haI don ca nhan cong
dong, fI Io gIam nguy haI va gIa frj hang nam cho moI cach gIaI quyof
duoc fom faf va frnh bay frong bang sau.
Bung 22.1. Tom tat giam rui ro ung tbu o xi ngbicp XYZ
Rui ro doi vJi ca nhan do du thua
Su lua chon
Khong khi + huJc = Tong cong
So dan bi
rui ro
0iam rui ro Tri gia
(hang nam)
Khong hanh dong 5.OOEO4 O.1OEO5 G.OOEO4 G
Thay the bon chua 4.OOEO4 O.1OEOG 4.OOEO4 4 81% $18O,OOO
0ung tich 2.OOEO4 O.1OEO7 2.OOEO4 2 G5% $2OG,OOO
LuJng gas duJc
trich li
1.OOEO5 O.1OEO8 1.OOEO5 O.1 O8% $5OO,OOO
BJm va dieu chinh 1.OOEOG 8.GOEO8 1.OOEG O.O1 OO.8O% $7OO,OOO
Soll Excavation 1.OOEO8 8.GOEOO 1.OOEO8 O.OO1 OO.O8% $1,1OO,OOO
Bung 22.2. 8u /ua cbon cong ngbc ticu bicu oa tbam so tbict kc xu
/y nuoc ngam
6ong ngha Tham so so bo IIau bIau Tham so IhIaI ka IIau bIau
Trich li he so nga nuJc
Loai dat / tinh xo
Bo dan dien cua nuJc
Bo nga nuJc bao hoa
Tinh tan cua chat o nhiem
Bo sau nga nuJc
Bo sau den muc nuJc ngam
So gieng khoan
Su han bo chat o nhiem
Su co mat cua ha khong uJt

Air striing Tinh de bay hJi cua chat o nhiem
huJc thai da xu ly
hklel Ja Jal auac
Toc do chay anh huJng
Su ta trung chat o nhiem
Bo ha thu cua
carbon
Tinh ha thu chat o nhiem Toc do chay anh huJng

981
ham luJng carbon huu cJ tong cong
huJc thai da xu ly
Su ket tua kim loai
Kha nang ha thu cua carbon 7
Bo ta trung chat o nhiem
8u kaa kuy
kaa ckal
T0: xu ly
eroxide KFE0
Fhan ung de xay ra
Tong carbon huu cJ
Su ta trung chat o nhiem
Toc do chay anh huJng
Lieu luJng chat han ung
Su ket tua kim
loai
Tinh tan cua kim loai
h
Su ta trung kim loai
0uan ly nhung chat thua
huJc thai duJc xu ly
Toc do chay anh huJng
Tinh kiem/ acid
Lieu luJng chat lam keo tu
Su ta trung chat o nhiem

Su chia tach
ha khong uJt
Su ha thu chat o nhiem
Ta trung chat o nhiem
Luc hut dac biet
Toc do chay anh huJng
Tong chat ran lJ lung

Su han huy vi
sinh noi bao
Loai dat/do rong, tinh thamluc dau
va luc sau
Kha nang han huy chat o nhiem do
vi sinh vat
Tinh ngam nuJc
Fhan bo cua vi sinh vat
Luaag axy kaa laa
Ta trung chat o nhiem
LuJng chat dinh duJng yeu cau
Fhan bo chat o nhiem
Ti le dong chay duJc trich ra
Tham so nga nuJc
Ti le han huy sinh hoc


Su trich ly chat
tay rua
Loai dat/ do rong, tinh tham luc
dau va luc sau
Tinh tan cua chat o nhiem
Tinh ha thu
Bo am cua chat huu cJ
Tham so nga nuJc
Bo sau nga nuJc
Su han bo chat o nhiem
Su ta trung chat o nhiem

Su trich ly hJi Loai dat / do rong, tinh tham luc
dau va luc sau
Tinh de bay hJi
Su ta trung chat o nhiem
Su han bo chat o nhiem
Ban kinh cua gieng khoan anh huJng
Toc do dong chay cua gieng
Tinh dan dien cua nuJc

982
n Situvitriication Su ta trung chat o nhiem
Bo sau vung o nhiem
0ien tich o nhiem
Loai dat/ do am
Su co mat cua cac hon hJ de han ung
Su dan dien
Su han bo chat o nhiem
Tang dia chat ben duJi
Ti le carbon sinh ra gas.
u IIou do fhIof ko co fho fhu fhap frong suof qua frnh fhuc
hIon mof bIon phap sua chua qua do. ThIof ko nhung fham so bao
gom xom xof do daf duoc fIou chuan cua faf ca cac chaf fhaI ra khong
kh va nuoc va voI baf k chaf ran nao.
22.10.3 Xu ly tInh huong ru ro
HIou moI IIon ho gIua su co phoI nhIom boI su gIaI phong cac chaf
nguy hIom ra moI fruong cung nhu cac su co khac fhuong gap phaI
frong cac hoaf dong hang ngay Ia raf quan frong do cac quyof djnh co
fho fhuc hIon va cac nguon faI nguyon ca nhan va cong cong khan hIom
duoc su dung mof cach co hIou qua cho vIoc kIom soaf ruI ro.
Bung 22.3. Tbong kc so sanb cac su co Joc bai moi truong
hoaI dong Mur do Ihuong xuyan
6on so Iu vong (su ro xay
ra Irong 1.000.000 danso)
FhJi nhiem moi truJng J
lieu luJng hau nhu an toan
1 han trieu O1
va cham anh sang 8 han trieu 8O
Te nga 1 han nghin 1OOO
Tai nan giao thong 1.5 han nghin 15OO
hguy hiem J Caliornia 28% 28O.OOO
(Nguon. EPA, 1007
22.11. MO HNH OANH GA S CO OOC CHAT OO OOT RAC
GAY RA
22.11.1. Go theu

983
Xa hoI ngay cang phaf frIon, rac fhaI ngay cang gIa fang non
vIoc xu Iy chung cang fro non kho khan. Co raf nhIou phuong phap
do xu Iy rac. Tuy nhIon, dof rac Ia mof phuong phap duoc su dung
rong raI va chu you Ia do xu Iy rac fhaI do fhj, bao gom cac chaf fhaI
hoa hoc, cac chaf fhaI nguy haI va bun. oI maf voI van nan rac,
frong Iuc nhIou noI chon phuong phap chon Iap, fh vIoc dof rac Ia
mof su Iua chon do gIaI quyof van do fron. Mof van do quan frong co
ban nay sInh frong qua frnh dof Ia Iuong kh fhaI nguy haI phaf ra
cho non can phaI co su danh gIa fac dong cua no don moI fruong va
suc khoo con nguoI. au fIon can phaI danh gIa anh huong cua no
don ho ho hap. Nhung cung can phaI chu y don su fch fu cua kh fhaI
doc frong kh quyon ma kof qua cua no so gIan fIop anh huong don
con nguoI va canh quan moI fruong, dong fhoI fruc fIop gay o nhIom
daf, nuoc, fIou dIof nguon fhuc an cua dong vaf. ong vaf co fho chof
nou an phaI fhuc an, rau qua da bj nhIom doc.
of rac Ia mof ky fhuaf su dung qua frnh dof bang ngon Iua co
dIou khIon. Rac fhaI so duoc dof frong dIou kIon nhIof do cao. Tron
gIa fhuyof, khI dof chaf fhaI fh foan bo cac chaf huu co so bj oxI hoa
mof cach hoan foan, fao ra CO
2
, H
2
O, SO
x
va NO
x
. Nhung frong fhuc
fo fh cac chaf nhu kIm IoaI |chaf khong bj pha huy boI qua frnh dof)
so fhaI ra ngoaI kh quyon qua ong khoI. Nhu vay qua frnh dof
khong fho oxI hoa hoan foan chaf huu co duoc. TI Io phan fram pha
huy hoa hoc va phaf fan cua qua frnh dof |R) daf fu 99,9
99,99%. NghIa Ia co 0,001 0,01% chaf huu co frong rac fhaI duoc
phaf ra ngoaI kh quyon. Nou qua frnh dof xay ra frong dIou kIon
nhIof do fhap va khong fhoa man cac dIou kIon khac fh rac so khong
bj phan huy hof, phan con IaI goI Ia san pham chay khong hoan foan
|PICs). PICs Ia mof dang cua chaf fhaI doc haI nguy hIom chua cac
chIorInafod hydrocarbons bao gom cac chaf huu co don gIan, nhu
chIoroform, chIoromofhano, bonzono, foIuono, mofhyIono chIorIdo,
fofrachIoroofhyIono va cac chaf huu co phuc fap nhu poIychIorInafod
dIbonzopdIoxIn |PCs), poIychIorInafod dIbonzofurans |PCIs),
poIycycIIc hydrocarbon fhom va cac hop chaf chIorInafod fhom khac.

984
Trong chuong nay, do danh gIa nguon goc cua su ruI ro fac
dong Ion suc khoo con nguoI do su phaf fhaI frong qua frnh dof fh
can phaI dua ra cac gIa fhuyof do nghIon cuu vo cac chaf fhaI doc haI
cua qua frnh dof rac nay
22.11.2. Chon deu ken thuun lo cho dot ruc thu doc hu
V VIof Nam fa chua co kInh nghIom danh gIa su co doc haI moI
fruong kIou nay, do fIon so sanh, duoI day xIn Iay mof v du chon xu
Iy dof rac doc haI o !fopIa, My
22.11.2.1 Gioi lhieu ru cunh guun moi lruong
o dIou kIon fhuan IoI cua pha huy bang nhIof do, !fopIa da do
xuaf xay dung mof Io dof rac fhaI nguy haI o quan !fopIa. Nou duoc
chap nhan, Io dof so nam fron dIon fch 14,4 mau |1 mau = 0,4 ha),
fuong duong 1,5 dam vo huong dong cua san bay va 10km vo huong
nam cua fhanh pho ParadIso. Io dof rac fron co kha nang chua
10.000 gaIIons/h |1 gaIIon = 3,785 IIf). Io dof rac so duoc frang bj
dung cu dIou khIon chaf Iuong kh o nhIom fhong qua cam bIon
|sfasooffhoarf aIr poIIufIon confroI). Io dof rac so duoc dIou khIon
fu dong bang may vI fnh IIon fuc 24h/ngay.
o fhIof ko mof Io dof rac hoaf dong IIon fuc can phaI co nhung
fhu fuc bao fr khoang 15 ngay/nam. Io dof rac phaI co fuoI fho hoaf
dong frong fhoI han 75 nam. NgoaI ra, frong khoang ban knh 20 km
cua Io dof rac phaI fhanh Iap mof khu vuc nghIon cuu do danh gIa fac
dong ruI ro. HIon nay va ca frong qua khu, daf su dung do xay dung
khu vuc nghIon cuu phaI nam frong khu vuc dan cu, nong nghIop va
cong nghIop. Thu hoach gao va vuon cay an fraI |nhu dao) chI phoI
san Iuong nong nghIop cua foan vung. Nuoc frong khu vuc nghIon cuu
duoc Iay fu song Hoavon Sfroam |mof nhanh song cua don RIvor),
don RIvor va nhung ao ho nho su dung cho vIoc fuoI fIou va nuoI gIa
suc gIa cam. NhIou IoaI sInh vaf khac nhau song duoI nuoc |ca va
sInh vaf song duoI day) co o song Hoavon Sfroam va don RIvor. Cac
sInh vaf song fron can frong khu vuc nghIon cuu bao gom cac dong
vaf nho naI, cac IoaI dong vaf an fhjf nhu: cao, chIm an fhjf. So do
quan !fopIa va vj fr daf Io dof rac o hnh 22.4

985












HInh 22.4. 8o Jo quan Utopia cbl oj tri co Jicu kicn tbuan /oi
Jc xay /o Jot rac Joc bai, trung tam Jan cu, kbu ouc nong ngbicp
oa cong ngbicp
ac
ong Tay
Nam
22.11.2.2. Luu chon phuong phup Joc chul Je Junh giu
Jjnh Iuong su co
a. Co so Ju /icu co gia trj
Iua chon phuong phap hoa hoc cho danh gIa djnh Iuong dua
fron 1) so IIou danh gIa dong chaf fhaI, 2) du IIou fhu duoc fu vIoc
fhIof ko cac Io dof rac khac nhau, va 3) danh gIa kha nang phan huy
hoa hoc do du doan cac fhanh phan hoa hoc frong dong chaf fhaI
nguy haI cua Io dof rac. KIom fra du IIou cua 14 ong khoI cua cac Io
dof rac fhaI nguy haI fh phaf fhaI dou gIong nhau.
b. Ticu cbuan /ua cbon pbuong pbap Joc cbat



986
anh gIa fac dong cua hoa chaf don suc khoo con nguoI duoc Iua
chon dua fron: 1) fnh bon vung va fnh fhay doI frong moI fruong; 2)
doc chaf fac dong Ion con nguoI; 3) danh gIa su co dac hoa hoc frong
khong kh, nuoc va daf; 4) chaf doc sInh hoc fIom fang; 5) gIa frj cua
du IIou.
ang 22.4 frnh bay vIoc danh gIa suc khoo con nguoI
TIou chuan Iua chon doc chaf
Hoa chaf fhaI ra fu ong khoI
!oc Iuong dong chaf fhaI
u IIou cua cac Io dof rac gIong nhau
u doan hoa chaf do nhan bIof PICs
ac fnh vaf Iy, hoa hoc va sInh hoc
Tnh bon vung va fnh fhay doI frong moI fruong
oc chaf fac dong Ion con nguoI
Chaf doc sInh hoc fIom fang
Bung 22.4. anb gia tinb Joc cua cac cbat tac Jong /cn co tbc con nguoi
hguyen to 0ia tri gay doc Tinh
doc
Tinh
ben
Kha nang tich
tu sinh hoc
Fhan vo cJ
Antimony R0 = 4E4 mg/kgngay Cao Cao vua / Tha
Arsenic (As) Chat gay ung thu nhom A
Sloe Factors = 5O (mg/kgngay)1 inhl
2(mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 5E8 mg/kgngay
nhl.R0 = 1E8 mg/kgngay
Cao Cao vua / Tha
Berylium (Be) Chat gay ung thu nhom B2
Sloe Factors= 8,4 (mg/kgngay)1 inhl
4,8 (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 5E8 mg/kgngay
nhl.R0 = 5E8 mg/kgngay
Cao Cao vua / Tha

987
Cadmium Chat gay ung thu nhom B1
Sloe Factors = G,1 (mg/kgngay)1 inhl.
Khong gay ung thu bJi oral route
0ral R0 = 1E8 mg/kgngay
nhl.R0 = 1E8 mg/kgngay
Cao Cao vua / Tha
Chromium
(Cr )
0ral R0 = 1E8 mg/kgngay
nhl.R0 = 1E8 mg/kgngay
Tha Cao vua / Tha
Chromium
v (Cr v)
Chat gay ung thu nhom A
Sloe Factors = 51O (mg/kgngay)1 inhl
O,4(mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 5E8 mg/kgngay
nhl.R0 = 5E8 mg/kgngay
Cao Cao vua / Tha
Coer (Cu) 0ral R0 = 4E2 mg/kgngay
nhl.R0 = 4E2 mg/kgngay
Tha Cao
Lead ( Fb) 0ia tri doc la trung binh, thuoc nhom B2
chat gay ung thu
Cao Cao
Mercury
(hg)
0ral R0 = 8E4 mg/kgngay
nhl.R0 = 1E4 mg/kgngay
Cao Cao Cao
hickel (hi) Chat gay ung thu nhom A
Sloe Factors = 1,7 (mg/kgngay)1 inhl.
Khong gay ung thu bJi oral route
0ral R0 = 2E2 mg/kgngay
nhl.R0 = 2E2 mg/kgngay
vua Cao
Fhan huu cJ
Ben/en
(C
G
h
G
)
Chat gay ung thu nhom A
Sloe Factors= 2,OE2 (mg/kgngay)1 inhl
2,OE2 (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 2,8E4 mg/kgngay
nhl.R0 = 2,8E4 mg/kgngay
vua Tha Tha
Carbon
Tetrachloride
Chat gay ung thu nhom B2
Sloe Factors = 1,8E1(mg/kgngay)1 inhl
1,8E1(mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 7,4E4 mg/kgngay
nhl.R0 = 7,4E4 mg/kgngay
Cao Tha Tha

988
Chloroorm Chat gay ung thu nhom B2
Sloe Factors = 8,1E2 (mg/kgngay)1 inhl
8,1E2 (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 1E2 mg/kgngay
nhl.R0 = 1E2 mg/kgngay
vua Tha Tha
Formaldehit Chat gay ung thu nhom B2
Sloe Factors = 4,5E2 (mg/kgngay)1 inhl
8E2 (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 2E1 mg/kgngay
nhl.R0 = 2E1 mg/kgngay
vua Tha Tha
Folycyclic
hydrocarbon
thJm
Chat gay ung thu nhom B2
Sloe Factors (base on ben/o |ajyre =
G,1E2 (mg/kgngay)1 inhl
12E2 (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 4E2 mg/kgngay
nhl.R0 = 4E2 mg/kgngay
(based on nahthalene)
Cao Cao vua / Tha
Folychlorinated
0iben/o
dioxins &
0iben/ourans
Chat gay ung thu nhom B2
Sloe Factors = 1,5E+5 (mg/kgngay)1 inhl
1,5E+5 (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 1EO mg/kgngay
(based on 2,8,7,8TC00)
Cao Cao Cao
Folychlorinated
Bihenyls
(FCBs)
Chat gay ung thu nhom B2
Sloe Factors = 7,7 (mg/kgngay)1 inhl
7,7 (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 7E5 mg/kgngay
(based on Arochlor 12GO)
Cao Cao Cao
Tetrachloroe
thylene
Chat gay ung thu nhom B2
Sloe Factors = OE1 (mg/kgngay)1 inhl
OE1 (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 7E5 mg/kgngay
nhl.R0 = 7E5 mg/kgngay
vua /
Tha
Tha Tha
vinyl Chat gay ung thu nhom A Cao Tha Tha

989
Chloride
Sloe Factors = O,8 (mg/kgngay)1 inhl
1,O (mg/kgngay)1 oral
0ral R0 = 8E8 mg/kgngay
nhl.R0 = 8E8 mg/kgngay
(Nguon. P.A, Bcckcr, Co quan BVMT, Ca/ijornia, 1007
c. Huong Janb gia
Theo huong ven cunh lou nguo
o danh gIa foan dIon phaI can cu vao dIou kIon daf su dung
cua khu vuc nghIon cuu. Co bon huong vIon canh IoaI nguoI duoc Iua
chon: a: nguoI nong dan, b: cu dan Ion fuoI, c: cu dan nho fuoI, va J:
ngu dan Ion fuoI. Co nhung huong vIon canh khac nhau co ban frong
fI Io anh huong fhuc pham o nhIom.
Nguo nong dun
NguoI nong dan hap fhu nhIou chaf gay o nhIom fu vaf nuoI |bo,
sua, chIm nuoI, frung) hon dan cu noI chung
Cu dun tre em
Trong vIon canh cu dan fro om duoc fho hIon qua vIoc fIou fhu
frong vung anh huong, fruc fIop fIop xuc da voI daf, fruc fIop hf fho
hoI nuoc, hf fho khong kh, hay qua sua mo.
Cu dun dunh cu truong thunh
O vIon canh cua mof nguoI danh ca Ion fuoI, nguoI fruong fhanh
duoc boc Io muc fIou fhu rau qua noI dja, fruc fIop fIop xuc da voI daf,
fruc fIop hf fho hoI nuoc va an ca bj o nhIom. Cu dan danh ca duoc
cho Ia an fhjf mof con ca moI fuan |280 g ca moI bua an, 48 bua moI
nam bang frung bnh 37,4 g/ngay, suof fhoI ky 30 nam, cho frung
bnh 16g/1ngay suof mof cuoc doI 70 nam) fu dong nuoc bj anh huong.
oc gIa chu y: Muc fIou fhu ca nay duoc dua fron co so mof cuoc
nguyon cuu va khong non dung do danh gIa ruI ro nhung cong frnh
khac, noI ma cac mo hnh hoaf dong va fIou fhu co fho khac.
Mo hInh phut tun vu lung dong khI quyen

990
Mo hnh COMPP Ia su kof hop gIua mo hnh phaf fan va mo
hnh Iang dong duoc chap nhan boI mo hnh !SPA va gIong mo
hnh ISCIT, duoc cho Ia chnh xac doI voI dja hnh phuc fap.
COMPP duoc su dung do danh gIa su phaf fan cua chaf o
nhIom, fI Io Iang dong kho va uof va fI Io co dac kh quyon. Cac du
IIou vo kh fuong fhuy van frong mo hnh kh quyon duoc fhu fhap fu
san bay quan !fopIa, va duoc do fuong ung 2 ngay mof Ian frong 5
nam. Mo hnh duoc chay fhu do xac djnh fy Io phaf fhaI |1g/s) va gIa
frj fhu nhan duoc ap dung vao dIou chInh fI Io phaf fhaI hoa hoc.
Luu luong phut thu quu ong kho
Iuu Iuong phaf fhaI qua ong khoI |g/s) duoc do frong Iuc Io hoaf
dong on djnh nhaf va xac djnh bang dung cu dIou khIon chaf o
nhIom. Chaf huu co fhaI ra duoc danh gIa fang Ion nhIou Ian va daf
99,99% R frong dong chaf fhaI. Iuong kIm IoaI phaf fhaI ra ngoaI
va PICs duoc xac djnh bang vIoc do dac fu cac dong chaf fhaI khac
nhau frong cac Io dof rac fhaI nguy haI.
Ou doun dem co nong do khI doc tIch tu to du
Mo hnh phaf fan va Iang dong kh quyon du doan gIoI han muc
do co nong do kh doc fch fu foI da fron maf daf cua cac chaf fhaI phaf
ra fu ong khoI frong khu vuc nghIon cuu fuong ung voI cac huong vIon
canh da nou o fron. So do phaf fan duoc mInh hoa o hnh 22.5


Khu cong nghIop Khu dan cu
HInh 22.5. Du bao mo bnb pbat tan trong kbi quycn /o Jot rac
Joc bai o Utipo, My.
Kha nang nong do kh doc fch fu foI da |NK TTT) duoc du
doan faI dIom cach fam nha may 1 km. Nhung dIom nay fruoc day
fhuoc vo frang fraI cua nguoI nong dan, cung nhu cu dan Ion va nho
fuoI. ay gIo do cu dan phaf frIon khu vuc nong nghIop non van do
nay can phaI duoc can nhac IaI |vIoc nay can cu vao ban du an ko
hoach cua quan !fopIa). ChI co mof dIom khac frong phop fnh foan

991
do Ia do day cua hon hop rac doI voI nguoI nong dan duoc gIa djnh Ia
20 cm fnh fu Iuc nguoI nong dan cay xoI vuon dao. NK TTT cho
phop doI voI ngu dan duoc can cu vao kha nang NK TTT Ion
nhaf |4 km vo huong nam cua fhanh pho ParadIso) frong cac khu vuc
dan cu cua quan va kha nang NK TTT cua hau hof cac Iuong
nuoc bj o nhIom |Hoavon Sfroam). Iom NK TTT duoc danh gIa
cho khu vuc |duong ko o) can cu vao mo hnh san xuaf | hnh 22.6)
Bung 22.5. Tac Jong Joc bai cua tbuc pbam Jcn suc kboc con nguoi
(Gbi cbu. NA. kbong Janb gia Juoc
hguoI
nong dan
6u dan Ion IuoI 6u dan
nho IuoI
hgu dan
Thuc ham nhiem doc Khau
han
Ty suat
nhiem
Khau
han
Ty suat
nhiem
Khau
han
Ty suat
nhiem
Khau
han
Ty suat
nhiem
Thit bo (g/ngay) 1OO O,O4 hA hA hA hA hA hA
Sua (g/ngay) 8OO O,4 hA hA hA hA hA hA
Ca (g/ngay) hA hA hA hA hA hA 1G 1
Rau trong tren dat
(g/ngay)
24 O,O5 24 O,25 5 O,25 24 O,25
Re cay (g/ngay) G,8 O,O5 G,8 O,25 1,4 O,25 G,8 O,25
Tieu thu chat o nhiem
(mg/ngay)
1OO 1 1OO 1 2OO 1 1OO 1
LuJng o nhiem (1
mg/cm
2
) vung da tie
xuc (cm
2
/ngay)
58OO 1 58OO 1 2OOO 1 58OO 1
Khong khi (m
8
/ngay) 2O 1 2O 1 1O 1 2O 1
(Nguon. P.A, Bcckcr, Co quan BVMT, Ca/ijornia,1007







992



HInh 22.6. Gioi ban Jicm co Jac kbi quycn
ac
ong Tay
Nam
22.11.2.J. Luong chul lhui phul ru lu ong hhoi Io Jol ruc
Iuong chaf fhaI phaf ra fu ong khoI Io dof rac duoc gIoI han boI
dIom NK TTT va fIou chuan cua cac chaf nay do danh gIa ruI ro
fac dong don suc khoo con nguoI.
Cong fhuc xac djnh Iuong chaf fhaI:
= C x (CR x KF x KO) / (BW x AT)
Trong do:
= Iuong chaf fhaI |mg/kg chaf fhaI/ngay)
C = Iuong NK TTT |mg/kg)
CR = Iuong fIop xuc |mg/ngay)
KF = fan so xuaf hIon |ngay/nam)
KO = khoang fhoI gIan |nam)
BW = frong Iuong co fho
AT = fhoI gIan frung bnh
|70 nam x 365 ngay doI voI chaf gay ung fhu)
| x 365 ngay doI voI chaf khong gay ung fhu)
Cac chaf nhu: poIychIorInafod dIbonzopdIoxIn |PCs),
poIychIorInafod dIbonzofurans |PCIs) va cac dong phan 2,3,7,8
TC phaI su dung fIou chuan quoc fo do xac djnh.

993
Bung 22.6. Cac bc so Joc cua quoc tc (ITEFs cbo cac cbat po/ycb/orinatcJ
Jibcn:opJioxin (PCDDs po/ycb/orinatcJ Jibcn:ojurans (PCDFs
6haI ha so dor
FoIyrhIorInaIad dIbantopdIoxIn (F6s)
Tetra C00 (chlorines co trong 2,8,7,8 osition) 1,OO
Tetra C00 (chlorines khong co trong 2,8,7,8 osition) O,OO
Fenta C00 (chlorines co trong 2,8,7,8 osition) O,5O
Fenta C00 (chlorines khong co trong 2,8,7,8 osition) O,OO
hexa C00 (chlorines co trong 2,8,7,8 osition) O,1O
hexa C00 (chlorines khong co trong 2,8,7,8 osition) O,OO
0ctaC00 O,OO
FoIyrhIorInaIad dIbantoIurans (F6Fs)
Tetra C0F (chlorines co trong 2,8,7,8 osition) O,1O
Tetra C0F (chlorines khong co trong 2,8,7,8 osition) O,OO
Fenta C0F (chlorines co trong 2,8,4,7,8 osition) O,5O
Fenta C0F (chlorines co trong 1,2,8,4,7,8 osition) O.O5
Fenta C0F (chlorines khong co trong 2,8,7,8 osition) O,OO
hexa C0F (chlorines co trong 2,8,7,8 osition) O,1O
hexa C0F (chlorines khong co trong 2,8,7,8 osition) O,OO
heta C0F (chlorines co trong 2,8,7,8 osition) O,O1
heta C0F (chlorines khong co trong 2,8,7,8 osition) O,OO
0ctaC0F O,OO1
(Nguon. EPA, 100S
Bung 22.?. Luong Joc cbat 2,J,7,STCDD ticu tbu boi ngu Jan trcn
Jong song Hcaocn 8trcam
Iuong chaf doc 2,3,7,8TC fch fu foI da fron dong song
Hoavon Sfroam = 210 mg/I

994
Kha nang gay ung fhu fIom fang cua 2,3,7,8TC = 1,5+5

LAOF = cu/buu un (kg) x khong buu un/num x KO
?0 num x 365 nguy/num
Trong do:
IAII: Iuong ca frung bnh moI ngay |kg/ngay)
Ca/bua an = 0,284 kg
Khong co bua an/nam = 48
Khoang fhoI gIan fnh |) = 30 nam
LAOF = 0,016 kg/nguy

LAOO = CW x BCF x LAOF
BW
Trong do:
IA: Iuong frung bnh moI ngay, mg/kgngay
CW: co dac frong nuoc, mg/I
CI: fac nhan co dac sInh hoc = 50,000
W: frong Iuong frung bnh co fho nguoI = 70 kg
LAOO = 2,3K 09 mg/kg nguy

RuI ro gay ung fhu = IA x nhan fo gay ung fhu
= 3,4504

Kha nang khong gay ung fhu
= IA x |70/30)Rf = 2,309 x |70/30)/109
= 5,4
22.11.2.4. Dunh giu llnh Joc cuu mol so Joc chul lieu bieu
lrong su co lhieu ruc nguy hui
Can phaI danh gIa fnh doc cho ca chaf gay ung fhu Ian chaf
khong gay ung fhu v chaf khong gay ung fhu van co kha nang gay

995
non cac bonh khac. Cac fnh doc nay duoc danh gIa dua fron fIou
chuan !S PA Co quan bao vo moI fruong My va fIou chuan
CaI/PA. |Trong fruong hop VIof Nam fh dung TCVN 2001)
a. anb gia so bo cac Joc cbat co trong su co tbicu rac
Arsenc (As)
Nguon goc cua As va cac hop chaf cua no co frong fhuoc bao vo
fhuc vaf, fhuoc fru sau, nganh dof, fhuy fInh, hop kIm frong cong
nghIop. KhI AsPb fon faI mof Iuong Ion frong co fho gay cam gIac
nong xung quanh mIong, buon non. NgoaI ra con gay haI don cac bo
co, gan, fhan va fIm, fhoo sau do Ia nguoI nhIom bj mo sang, hon mo
va cuoI cung fu vong. Nuoc uong bj nhIom As da duoc chung mInh Ia
co IIon quan don kha nang mac bonh ung fhu cao hon qua vIoc khao
saf nguoI dan o TaIvan. RuI ro gIa fang bonh ung fhu phoI duoc khao
saf cho nhung cong nhan da Iap gIa dnh san xuaf fhuoc fru sau co
chua As va nhung cong nhan cho bIon dong, noI co ham Iuong As raf
cao. Nhung khoI u frong mach mau o gan duoc khao saf fu nhung
nguoI Iam o vuon nho frong nhIou nam su dung fhuoc fru sau, dung
djch fuoI hoa, nuoc uong va ruou nho. So con IaI hau hof Ia do cac hoa
chaf khac gay non As vo co uc cho NA phuc hoI co cho cua vI khuan
va fo bao frong qua frnh nuoI cay. !S PA phan IoaI As Ia mof chaf
gay ung fhu nhom A can cu fron nghIon cuu khoa hoc vo djch fo hoc.
Beryllum (Be)
o Ia mof kIm IoaI duoc dung do san xuaf hop kIm voI cac kIm
IoaI khac, co frong nhIon IIou va frong cong nghIop haf nhan. KhI da
fIop xuc fruc fIop voI buI o dan don bonh vIom da, doI voI da do man
cam fh dan don noI mo day. KhI hf phaI mof Iuong Ion o fh do bj
vIom phoI dac frung bang vIoc vIom foan bo duong ho hap va co fho
frong mof so fruong hop, dan don fu vong. uI o co fho fch fu frong
phoI gay bonh. Ca frung fam nghIon cuu djch fo hoc va phong fh
nghIom frung fam nghIon cuu dong vaf dou co kof Iuan o Ia nguyon
fo co fho gay bonh ung fhu cho con nguoI. o duoc phan IoaI Ia chaf
gay ung fhu nhom 2
Cudmum (Cd)

996
Cd duoc san xuaf frong fhuong maI gIong nhu frong cong nghIop
Iuyon kom. Phan nhIou cong nghIop su dung Cd co frong xI ma, mach
dIon, pIasfIc, pham nhuom, hop kIm va cho fao pIn. Cd fon faI mof
Iuong raf nho frong fhuc pham va frong fhuoc Ia. Cd khI vao co fho
no so hoa fan muoI. Cd co khuynh huong fch Iuy ngay mof nhIou
frong co fho, chI co mof Iuong raf nho bj baI fIof ra ngoaI. Cd khI vao
co fho so fap hop o fhan va xuong gay chung nhuyon xuong. Iuong
Cd hf vao qua khoI/buI faI noI Iam vIoc gay bonh vIom cuong phoI,
kh fhung va gIa fang ruI ro gay ung fhu phoI. !S PA phan IoaI Cd
Ia mof chaf gay ung fhu nhom 1 can cu fron nghIon cuu khoa hoc vo
djch fo hoc va phong fh nghIom frung fam nghIon cuu dong vaf.
Chromum (Cr)
Cr co fho xam nhap vao co fho fu fhuc an, fIop xuc qua da, hf
fho hoI Cr. Trong moI fruong, Cr fon faI duoI haI frang fhaI oxI hoa:
Cr III va Cr VI. ang Cr III fh f doc, no khong co kha nang gay
bonh ung fhu va ban chaf no Ia mof chaf dInh duong can fhIof cho su
frao doI gIucoso. ang Cr VI duoc xom Ia co fnh doc nhIou hon so voI
dang Cr III. Cr VI co fho Ia nguyon nhan gay cac bonh vo da nhu
kch fhch da nhay va Ioof, Iam fhung vach ngan muI, da do nhay
cam frong moI fruong Iam vIoc. KhI Cr VI xam nhap vao co fho so
gay haI don fhan va ho fhong ho hap, Iam fang fy Io mac bonh vo
muI va ung fhu cuong phoI. !S PA phan IoaI Cr VI Ia mof chaf gay
ung fhu nhom A.
Oong (Cu)
Cu duoc su dung rong raI o nhIou dang khac nhau frong cong
nghIop, muoI dong duoc su dung Iam fhuoc dIof nam. Hf phaI mof
Iuong Ion khoI hoac buI Cu so gay non hoI chung cum. KhI Cu xam
nhap vao co fho voI mof Iuong Ion so gay bonh u xo, xo gan, roI Ioan
chuc nang fhan. Cu co fho duoc phan IoaI Ia doc fo duoI nuoc. Cu
khong phaI Ia chaf gay ung fhu fhoo !S PA hoac CaI/PA.
ChI (Pb)
Pb Ia nguyon fo fac dong Ion mof so mo va co quan frong co fho.
Pb gay can fro cho su phaf frIon cac no ron fhan kInh o fro, khI fro

997
fch fu mof Iuong ch vuof qua muc do cho phop. oc chaf ch fac
dong Ion ngoaI vI ho fhan kInh, cac mo mau, fhan, gay vIom duong
ruof, vIom da day. Ch duoc phan IoaI Ia chaf co kha nang gay ung
fhu nhom fhoo !S PA.
Thuy ngun (Hg)
Thuy ngan gay doc cap fnh va man fnh o con nguoI, ro rang
nhaf Ia bonh roI Ioan fhan kInh, cac bonh vo fhan, vo duong ruof.
Tac dong cua fhuy ngan Ion ho fhan kInh gay non cac bonh nhu run,
kch dong, gIam fr nho. Thuy ngan khong duoc phan IoaI Ia chaf gay
ung fhu boI ca !S PA hoac CaI/PA
Nckel (N)
NI gay doc Ion phoI va ho mIon djch cua co fho. NI da duoc
frung fam nghIon cuu dong vaf canh bao Ia chaf doc Iam gIam fuoI
fho. uI fu nha may fInh Iuyon NI co IIon quan don bonh ung fhu, va
bonh duong ho hap doI voI cong nhan Iam vIoc o day. uI NI duoc
phan IoaI Ia chaf gay ung fhu nhom A.
Benzen (C
6
H
6
)
onzon Ia mof dan xuaf cua dau hoa va duoc su dung nhu Ia
dung moI hoa fan frong cong nghIop hoa chaf. onzon duoc su dung
frong cong ngho fong hop cao su, nyIon, poIysfyrono va frong fhuoc
bao vo fhuc vaf. onzon Ia mof chaf do bay hoI, fham nhap vao co
fho fhong qua con duong fhuc an, ho hap va fIop xuc qua da. onzon
fon faI frong co fho voI mof Iuong Ion so dan don fu vong, nho hon
fh anh huong don ho fhan kInh, roI Ioan nhjp fIm. onzon co nhIou
frong moI fruong Iam vIoc so gay roI Ioan fuan hoan mau, bonh bach
cau, gIa fang fy Io mac bonh buou. onzon duoc phan IoaI Ia mof chaf
gay ung fhu nhom A fhoo !S PA.
Curbon tetruchlorde ( CCl
4
)
Carbon fofrachIorIdo duoc su dung Iam nhIou dang dung moI hoa
fan khac nhau frong cong nghIop. Carbon fofrachIorIdo duoc su dung
Iam dung moI fay rua, chaf Iam Ianh, fay kIm IoaI, xong khoI frong
nong nghIop |do fru sau) va duoc dung do san xuaf chaf ban dan. au

998
hIou va frIou frung cua su nhIom doc carbon fofrachIorIdo Ia no kch
fhch maf, muI va co hong, gay chong maf, dau dau, buon non, Ia
chay, Ioan nhjp fIm, gay haI don fhan va gan dan don hon mo va
chof. Carbon fofrachIorIdo duoc phan IoaI Ia chaf gay ung fhu nhom
fhoo !S PA.
ChloroIorm
ChIoroform duoc su dung rong raI Iam chaf gay fo, va Ia fhanh
phan frong kom danh rang, chaf suc mIong, xIro ho va cac IoaI fhuoc
khac. HIon nay chIoroform duoc su dung Iam dung moI hoa fan frong
cac nganh cong nghIop. ChIoroform Ia mof chaf do bay hoI, xam nhap
vao co fho fhong qua con duong fhuc an, ho hap va qua da. KhI
chIoroform fon faI mof Iuong Ion frong co fho so gay hon mo, gay anh
huong don fhan va gan. ChIoroform Ia mof chaf gay ung fhu |fhuoc
nhom ) o dong vaf.
Formuldehyde
IormaIdohydo Ia mof chaf gay kch fhch. Nong do fu 0,5 1 ppm co
fho cam nhan bang muI duoc, fu 2 3 ppm gay kch fhch nho va fu 4 5
ppm fh co muI raf kho chju voI hau hof moI nguoI. IormaIdohydo duoc su
dung rong raI frong cong nghIop. IormaIdohydo duoc phan IoaI Ia chaf
gay ung fhu nhom 2 fhoo !S PA.
Polycyclc hydrocurbons thom
PoIycycIIc hydrocarbons fhom |PAHs) Ia hop chaf co frong san
pham chay khong hoan foan cua hop chaf huu co chua hydro va
cacbon. Co vaI fram hop chaf PAHs duoc fm fhay. Trong do bao gom:
naphfhaIono, bonzo|a)anfhracono, bonzo|a)pyrono va chrysono va
nhIou hop chaf khac. PAHs co fho hoa fan fof IIpIf va frong nhIou
fruo ng ho p no co fho ho a fan nhIou ho p cha f kha c. Mo f kha ca nh kha c cu a
PAHs Ia no Ia mo f Ioa I ho p cha f co kha na ng ga y ung fhu do I vo I do ng va f.
Ca c ho p cha f PAHs sau da y co nguy co ga y bo nh ung fhu fIom fa ng do I vo I
con nguo I: bonzo|a)anfhracono; bonzo|b)fIuoranfhono; bonzo|k) fIuoranfhono;
bonzo|a)pyrono, chrysono; dIbonz|a,h)acrIdIno; dIbonz|a,j)acrIdIno;
dIbonzo|a,h)anfhracono; 7HdIbonz|c,g)carbazoIo; dIbonzo|a,o)pyrono;
dIbonzo|a,h)pyrono; dIbonzo|a,I)pyrono; dIbonzo|a,I)pyrono; 7,12

999
dImofhyIbonz|a)anfhracono; Indono|1,2,3c,d)pyrono; 3mofhyIchIoIanfhrono;
va 5mofhyIchrysono.
Benzo(u)pyrene
onzo|a)pyrono Ia mof fhanh phan frong hon hop cua PAHs voI
fhan da, hac n, nhua duong, bo hong, cacbon don, parafIn va nhIou
dan xuaf cua dau va khoI fhuoc Ia. KhI fIop xuc voI mof Iuong Ion
PAHs gay kch fhch da, maf va phaf ban. Qua dIou fra nghIon cuu
fron dong vaf bonzo|a)pyrono Ia nguyon nhan gay ung fhu cho doI con
chau cua dong vaf |frong Iuc mang fhaI) va bonzo|a)pyrono con duoc
fruyon qua fuyon sua khI cho con bu. Cuoc dIou fra con cho fhay
bonzo|a)pyrono co kha nang gay ung fhu da day va ung fhu phoI khI hf
fho phaI. onzo|a)pyrono duoc phan IoaI Ia mof chaf gay ung fhu nhom
fhoo !S PA va CaI/PA. Mof so chaf fhuoc bonzo|a)pyrono gIong
nhu fhan da, hac n, nhua duong, fhan coc, bo hong, dau va khoI fhuoc
fh duoc co quan nghIon cuu vo bonh ung fhu foan cau |IARC
InfornafIonaI Agoncy for CaIcor) cong nhan Ia chaf gay ung fhu.
Obenzo(u,h)unthrucene
Ibonzo|a,h)anfhracono Ia mo f fha nh pha n cu a poIycycIIc hydrocarbons
fhom, co fho coI no gIong nhu PAHs. No Ia chaf gay doc cho da.
Ibonzo|a,h) anfhracono Ia chaf co kha nang gay ung fhu nhom
fhoo !S PA.
Nuphthulene
NaphfhaIono Ia chaf duoc su dung frong cong ngho nhuom, fong
hop nhua, dung moI, chaf boI fron, fhuoc fru sau. NaphfhaIono xam
nhap vao co fho qua duong fhuc an, fIop xuc qua da va ho hap. Mof
Iuong Ion naphfhaIono so gay non mua, dau dau, kch fhch maf, fIou
ra mau, co gIaf, anh huong don phoI va gan. NgoaI ra no con gay
bonh duc fho fhuy fInh, chof hoaI phoI fron mof so dong vaf nghIon
cuu. !S PA phan IoaI naphfhaIono Ia chaf gay ung fhu fIom fang.
Ooxn |PoIychIorInafod dIbonzopdIoxIns va poIychIorInafod
dIbonzofurans)

1000
2,3,7,8 fofrachIorInafod dIbonzopdIoxIn duoc dung do san
xuaf chIorophonoIs va cac chaf gay o nhIom nhu: 2,4,5
frIchIorophonoI |2,4,5 TCP); axf 2,4,5 frIchIorophonoxyacofIc
|2,4,5T) va cac chIorophonoI khac. Mof IoaI fhuoc dIof co va chaf Iam
rung Ia voI fhanh phan 2,4,5T co chaf dIoxIn da duoc fm fhay frong
chaf doc mau da cam o VIof Nam. IoxIn Ia mof hon hop phuc fap
cua poIychIorInafod dIbonzopdIoxIns |PCs), poIychIorInafod
dIbonzofurans |PCIs). Trong dIou kIon cac chaf gay o nhIom nhu
chIorophonoIs, PCs va PCIs co nguon goc khac nhau, nhu frong
cac Io dof rac do fhj va chaf fhaI cong nghIop, fu cac nguon dof khac,
dac bIof Ia frong chaf fhaI nguy haI, chaf bao quan go. Co 210 dong
phan khac nhau cua PCs va PCIs, nhung chI co mof vaI chaf
duoc kIom fra Ia co chaf doc. Chaf doc nhaf Ia 2,3,7,8fofrachIoro
dIbonzopdIoxIn |TC); fhuc vay TC duoc fm fhay frong hau
hof dong vaf dom nghIon cuu. Mof dong phan khac |co f chaf doc hon
so voI TC) va nhIou nong do cIorua hon so voI dong phan cua
TC va 2,3,7,8fofrachIorodIbonzofuran |TCI). TC Ia chaf cuc
doc doI voI cac IoaI dong vaf. NghIon cuu fron mof so dong vaf, voI
mof Iuong Ion TC so gay fhoaI hoa gan, ngan chan ho fhong mIon
djch cua co fho. TC con gay hIon fuong noI mun frung ca. Can cu
vao kof qua nghIon cuu fron dong vaf, TC, PCs va PCIs duoc
!S PA va CaI/PA phan IoaI Ia chaf gay ung fhu nhom .
Polychlornuted bphenyls (PCBs)
PoIychIorInafod bIphonyIs |PCs) duoc dung Iam dung moI frong
cong nghIop hoa hoc. PCs gay anh huong don gan, vIom duong da
day, ho fhong ho hap, da va maf. PCs duoc !S PA va CaI/PA
phan IoaI Ia chaf gay ung fhu nhom .
Tetruchloroethylene (perchloroethylene, PCK)
PC Ia chaf do bay hoI o nhIof do phong. Mof Iuong Ion PC
khI hf vao co fho so gay anh huong don duong ho hap, ho fhan kInh
frung uong, gay fo. NgoaI ra, con gay anh huong don gan va fhan.
PC duoc phan IoaI Ia chaf gay ung fhu nhom 2.
Vnyl chlorde monomer (VCM)

1001
VInyI chIorIdo duoc su dung rong raI frong cong nghIop nhua, do
san xuaf PVC |poIyvInyI chIorIdo). VInyI chIorIdo dung do san xuaf dung
moI chIorInafod, bao gom: frIchIoroofhyIono |TC), fofrachIoroofhyIono
|PC) va 1,1dIchIoroofhyIono |1,1 C). VInyI chIorIdo fon faI frong
khong kh faI noI Iam vIoc Ia nguyon nhan gay dau dau, chong maf,
dau bung, fo IIof va u faI. VInyI chIorIdo duoc phan IoaI Ia chaf gay
ung fhu nhom A fhoo !S PA va CaI/PA.
22.11.3. Mo tu duc tInh mot so ru ro kh dot ruc doc hu
22.11.J.1. Rui ro ung lhu Jo Jol ruc nguy hui
anh gIa cac fac dong ung fhu fIom fang fu Io dof rac fhaI nguy
haI duoc fom faf frong bang sau:
Bung 22.?. Pui ro ung tbu Jo Jot rac nguy bai co tbc gay ra
6on duong
xam nhap
hong dan 6u dan Ion IuoI 6u dan nho IuoI hgu dan
ho ha G,OOEO8 7,OOEOO 8,5OEOO 7,OOEOO
Thuc an 5,OOEO8 G,OOEOO G,OOEOO G,OOEOO
Tie xuc qua da 2,OOEO8 8,OOEOO G,OOEOO 8,OOEOO
An thit bo 5,OOEOG hA hA hA
uong sua 2,OOEOG hA hA hA
An ca hA hA hA 8,5OEO4
An rau 4,OOEO8 5,OOEOO G,OOEOO 5,OOEOO
Tong ruI ro 7,Z0E06 Z,10E08 Z,10E08 8,60E04
(Nguon. P.A, Bcckcr, Co quan BVMT, Ca/ijornia, 1007
Trong hau hof cac fruong hop, cac gIa frj ruI ro fhap |< 10
5
) fh
can phaI co su dIou chInh fhch hop. Tac dong bang duong ho hap
fhong qua con duong gIan fIop fh Ion hon so voI con duong fruc fIop.
Tac dong Ion nhaf Ia dIoxIn |PCs va PSIs) v no bon frong moI
fruong, kha nang fch fu sInh hoc raf Ion frong day chuyon fhuc an
va kha nang gay ung fhu fIom fang Ion.

1002
22.11.J.2. Tuc hui cuu nhung chul hhuc hhong Juoc Junh
giu Iu guy ung lhu
Cac chaf nay duoc so sanh fnh doc dua vao IIou Iuong. Ty Io du
doan IIou Iuong gIoI han boI fhuong so chaf nguy haI. Nou fy Io nay
nho hon 1 fh can phaI du doan muc do fac dong cua chaf fhaI don
con nguoI. Nou fy so nay Ion hon 1 fh kha nang fon faI chaf khong
gay ung fhu Ia co fho xay ra. Cac chaf nay co fho phaf ra fu ong khoI
cua Io dof rac nguy haI duoc fom faf frong bang sau:
Bung 22.8. Cac kbi Joc kbong gay ung tbu pbat ra tu /o Jot rac nguy
bai
6on duong
xam nhap
hong dan 6u dan Ion
IuoI
6u dan nho
IuoI
hgu dan
ho ha 1,4OEO1 1,OOEO2 5,OOEO2 1,4OEO1
Thuc an 2,OOEO4 8,OOEO5 1,5OEO5 2,OOEO4
Tie xuc qua da 2,OOEO4 8,OOEO5 G,OOEO5 2,OOEO4
An thit bo 2,OOEO1 hA hA 2,OOEO1
uong sua 2,OOEOG hA hA 2,OOEO2
An ca hA hA hA 8,5OEO4
An rau 4,OOEO8 5,OOEOO G,OOEOO 2,8OEOO
Tong ruI ro 8,60E01 1,00E0Z 6,00E0Z Z,80E00
(Nguon. P.A, Bcckcr, Co quan BVMT, Ca/ijornia, 1007
Trong hau hof cac fruong hop cac chaf nou fron co gIa frj fhap
|nho hon mof) fh phaI co su dIou chInh fhch hop.

22.11.J.J. Phun llch hhong chlnh xuc
Trong baf ky buoc nao frong bon buoc danh gIa ruI ro fac dong
Ion con nguoI, su gIa djnh Iuon khong franh khoI su fhIou chnh
xac. Tuy nhIon, cung co mof so gIa djnh fIn cay duoc, frong do no
chua f nhan fo ngau nhIon. MoI su gIa djnh dou co muc do khong

1003
chnh xac frong danh gIa fac dong ruI ro. KhI bIof f fhong so vo gIa
frj fhuc fh vIoc danh gIa suc khoo con nguoI khong duoc o muc
fhap. KhI faf ca cac gIa djnh dou co su fuong fac Ian nhau fh do fIn
cay so cao hon.
22.11.J.4. Nhun xel re Junh giu rui ro lu Jol ruc Joc hui
Qua frnh dof Iuon phaf ra nhung chaf fhaI nguy hIom anh
huong don suc khoo con nguoI, nhaf Ia nhung chaf gay ung fhu. V
fho do dof rac fhaI, dac bIof Ia chaf fhaI nguy haI, can phaI xay dung
Io dof rac co ho fhong xu Iy daf fIou chuan fh moI han cho duoc
Iuong chaf nguy haI phaf fhaI ra.
VIoc danh gIa fac dong ruI ro cua cac chaf phaf ra fu Io dof rac
gIup chung fa bIof duoc fnh doc haI cua nhung chaf nay do fu do co
bIon phap phong ngua fhch hop
22.12. KKT LAN
Can phaI hIou fuong quan gIua cac nguy co do cac chaf fhaI doc
haI vao moI fruong va cac moI nguy co khac gap phaI hang ngay
frong doI song, fu do Iam co so do co cac quyof djnh can fhIof van
dung nguon Iuc quy hIom cua khu vuc cong va fu vao vIoc kIom soaf
cac nguy co. Co nhIou fnh huong frong doI song fhuong nhaf gay ra
nguy co Ion hon ko ca ung fhu, do fIop xuc o muc xac suaf 1 frong
1.000.000. Trong Iuc cac fhong fIn nay duoc su dung, xu Iy su co, fh
cac van do vo fhong fIn khac IaI nay sInh, do vay can fhan frong hon,
va nhanh chong nam baf fhong fIn, danh gIa ruI ro co do fIn cay cao
hon nua.
` ChI nhan co cu cong fac cua Tran Thj Ngoc Oanh, uong Ch Son,
uong Hong Huo
1004
CHONG 23

DOC HOC MOI TRUONG BINH CUM
GIA CAM HN1
23.1 TONG QAN CM GA
Thaf ra cum ga chI Ia cach goI mof cach cu fho mof IoaI bonh
cum co o nhIou IoaI Iong vu, nhung chI v no raf hay gap va dang xay
ra fron con ga non goI Ia cum ga ma fhoI. CoI cho dung fon fhoo
WHO: Ia avIan InfIuonza hoac Ia bIrd fIu v bonh cum xay ra o IoaI
chIm, hoac cac IoaI gIa cam Iong vu khac nhu ga, vjf, bo cau Tuy
nhIon, cung fhoo WHO bonh nay con xay ra o Ion, nhung raf hIom.
Tac nhan gay bonh Ia do cac IoaI vIrus cum A hay cum fypo A
fhuoc ho OrtbomyxooiriJa, gIong Inj/ucn:aoirus A |goI faf Ia cum
A).
IoaI bonh cum gIa cam nay xuaf hIon Ian dau fIon faI IfaIy
nam 1878 Iam chof hang frIou ga vjf, sau nay o My faI bang
PonnsyIvanIa nam 19831984 gIof hon 17 frIou con ga, Iam fhIo f
haI 65 frIou doIIar, 1992 cung xay ra djch cum faI Hongkong co 18
nguoI mac bonh, 6 nguoI chof, frong do voI 17 nguoI Iam vIoc frong
cac cho buon ban fhjf gIa cam va mof nguoI co fIop xuc fruc fIo p fu
ga mac bonh.
23.1.1 Cuu tuo vu duc dem vrus cum A
VIrus cum A co kch fhuoc frung bnh fu 80120nm, acId nhan
ARN, co vo IIpId va vo so gaI bo maf daI fu 1012nm nho ra fu Iop vo.
1005
VIrus chua 8 mau ARN mof soI don nhaf, ma hoa f nhaf 10
profoIn. MoI doan ARN co chuc nang nhu mof gono ma hoa 1 hoac 2
profoIn.
Ca c gaI o bo ma f go m: homaggIufInIn |HA) hnh quo va
nouramInIdaso |NA) hnh na m. HA va NA co ca c vu ng gIu p chu ng
ba m cha f va o vo IIpId. Ca c gaI na y ca m sa u va o frong vo khoa ng
7 8 nm, va fho ra bo n ngoa I khoa ng 10 14nm
- HA co fa c du ng gIu p vIrus ba m va o fo ba o va f chu va ko f
ho p vo I ma ng fo ba o va f chu . Ha nh vI na y mo da u cho chu ky fa I
fa o vIrus.
- NA fham gIa va o vIo c gIa I pho ng vIrus mo I ra do I kho I fo
ba o va f chu va fa o dIo u kIo n cho vIrus xa m nha p va o Io p nha y
na m bo n fro n bIo u mo ho ha p.
Mo I da c fnh kha ng nguyo n cu a HA va NA duo c kIo m soa f bo I
nhu ng gono nha f djnh, song nhIo u vIrus cu m A Ia I duo c kIo m soa f
bo I nhu ng gono kha c va su fuong fa c gIu a nhIo u gono. Chnh su
fhay do I kha ng nguyo n o HA va NA |go I ca c do f bIo n HA & NA)
a nh huo ng sa u sa c fo I Ioa I va f chu , fnh do c ha I va fIo m a n nguy
co Ia y Ian cu a vIrus.
VIrus cu m A H5N1 kho ng pha I Ia da ng vIrus mo I. Ia n da u
fIo n gIo I khoa ho c pha n Ia p duo c no fa I Nam PhI va o nhu ng na m
1961. Ko fu do nguo I fa da xa c djnh, H5N1 ga y ra nhIo u da I djch
Io n o gIa ca m. Ia n da u fIo n, H5N1 Ia y nhIo m sang nguo I va o na m
1997 fa I Ho ng Ko ng. HIo n nay, fm fha y o nguo I Ia fypo A |H1N1),
fypo A |H3N2) va fypo A |H5N1).
VIrus cu m ga co fho fo n fa I Ia u ngoa I mo I fruo ng. Nguo I fa
co fho fm fha y no frong ca c gIo f nuo c nho |ca c soI) frong kho ng
kh a m, ca c ha f bu I nho , vIrus cu m ga co fho so ng so f qua va I
nga y.


1006












HInh 23.1. Cau tao oirus cum ga H6N1
Can cu vao su co maf cua cac IoaI khang nguyon khac nhau ma
chIa ra fhanh cac fypo vIrus cum khac nhau.
Bung 23.1. Cac /oai kbang nguycn HA oa NA co trong nguoi, ngua,
bco, ga








Nguon. (Kar/ G Nicbo/son, ct a/ Lancct 200J, J62. 17JJ 46
1007
23.1.2. Nhung beu hen cuu benh cum gu
2J.1.2.1 Trieu chung gu bj nhiem
onh cum ga do vIrus InfIuonzavI A gay non. Mof so dong |dac
bIof Ia H5 va H7) co doc Iuc cuc ky cao va Iay Ian nhanh, co fho gay
chof 90% hoac foan bo dan ga. Ca chof nhanh hay cham phu fhuoc
vao fhoI gIan sInh fruong cua gIa cam, dIou kIon moI fruong va doc
Iuc cua chung vIrus. Sau day Ia cac frIou chung ga bj nhIom bonh.
IoaI mac bonh: ga, ga fay, vjf, ngan, ngong, da dIou, cac IoaI chIm.
ThoI gIan nung bonh fu vaI gIo don 21 ngay, co fruong hop
koo daI don 28 ngay.
Con vaf sof cao, bIou hIon khong bnh fhuong o ho fhong fIou
hoa, ho hap, sInh san va fhan kInh. TrIou chung chung cua con vaf
mac bonh, gom:
- CIam hoaf dong.
- CIam fIou fhu fhuc an.
- Cay you.
- onh xay ra voI ga ap, o dan ga dang do, Iam gIam san Iuong
frung va fy Io frung no fhanh con.
Truong hop bonh nang fh co nhung bIou hIon nhu:
- Ho, kho fho.
- Chay nuoc maf.
- ung fum fum IaI mof cho.
- Iong xu, phu dau va maf.
- Nhung cho da khong co Iong bj fm faI.
- Chan bj xuaf huyof.
- RoI Ioan fhan kInh.
- Ia chay.
- Mof so con co bIou hIon co gIaf hoac dau o fu fho khong bnh
fhuong.
1008
Nhung frIou chung fron co fho gap cung mof Iuc hoac rIong ro.
2J.1.2.2. Cuch Iuy lruyen
Truyon fruc fIop gIua con mac bonh va con cam nhIom.
Truyon gIan fIop fhong qua moI fruong khong kh, dung cu
chan nuoI, xo co, phan rac, fhuc an, fhuc uong co chua mam bonh.
Thoo fIon sI Hoang Van Nam, Truong Phong djch fo Cuc
fhu y, su Iuu hanh bonh baf nguon fu chIm froI phaf fan vIrus H5N1
fu noI nay sang noI khac qua moI fruong frung gIan. on ngay
26/05/2005 Trung Quoc fhua nhan so chIm dI fru chof v H5N1 o ho
Thanh HaI da Ion don hon 1.000 con.
VIrus Iay Ian fu dan gIa cam nay sang dan khac boI su van
chuyon nhung dan ga nhIom bonh, dung cu bj o nhIo m, xo cho fhuc
an gIa suc, fhuc an chua mam bonh ma chua duoc nau chn va ca
nhung nguoI fham quan. Tron cac dan ga bonh o PonnsyIvanIa
|My), vIrus co fho do dang duoc phan Iap voI so Iuong Ion fu phan
va chaf fIof ho hap cua nhung gIa cam nhIom |gIa cam co san vIrus
gay nhIom frong mang nIom cua fuI kh hay kh quan). Toan bo co
fho ga dou co chua vIrus |do nhIom frung huyof). Phan vo cua frung
ga bj cum co raf nhIou vIrus. Iong do frung cung Ia noI fap frung
vIrus va su Iay Ian bonh co fho fhuc hIon qua vIoc su dung chung
nguon nuoc uong bj o nhIom hoac dong chay song suoI cung co fho
mang vIrus cum fu vung nay don vung khac. Hay qua khong kh
cung co fho xay ra Iay nhIom.
NhIou bang chung duoc xac djnh frong phong fh nghIom
cho fhay, vIrus co fho phuc hoI fu Iong do va Iong frang frung cua
nhung con ga bonh. o vay, can chu y foI ca nhung nguy co fu frung
cua ga bonh.
VIrus cum Iay Ian manh frong dIou kIon moI fruong do co am do
cao va nhIof do Ianh. VIrus cum cu fru fron cac IoaI fhuy cam dI cu |co,
ngong froI, vjf froI) non su Iay Ian cua bonh raf kho kIom soaf.
Thuc fo frong fhoI gIan qua cac o djch xay ra Ia do nguoI fa mua
ga mac bonh o cho vo an, Iam Iay cho dan ga nuoI frong gIa dnh,
1009
mua ngan gIong nhIom bonh Iam mac bonh o dan gIa cam dja
phuong, hoac co fho Iay qua nhung nguoI fIop xuc voI ga mac bonh
nhung khong duoc khu frung fruoc khI roI o djch.
25.1.3. H5N1 rut nguy hem
Kha nang dof bIon raf nhanh co xu huong fhu nhan gon cua
cac vIrus cum gay bonh o cac IoaI khac va faI fao fo hop gon do fao
fhanh dang phu |subfypo) moI. KhI mof fo bao bj nhIom boI haI
vIrus khac nhau, vIrus moI duoc fao ra co fho Ia mof hon hop cua
haI vIrus cha mo
o gon cua vIrus cum ga gom: HA, NA, NS, NP, M, P1, P2,
PA.
HIon nay fa da bIof co 15 subfypo H, 9 subfypo N va 2 subfypo
NS. Su kof hop gIua H va N so fao ra raf nhIou subfypo khac nhau
voI cac kha nang gay bonh khong gIong nhau, H5 va H7 Ia nhung
IoaI co doc Iuc raf cao.
VIoc vIrus cum faI fo hop fhanh mof vIrus co fnh chaf khac
xay ra raf do va raf nhanh.
V du: Nam 1997 o Hongkong mof vIrus H5N1 moI duoc fao ra
do Iay phan H5 cua vIrus H5N1 o con ngong, phan N1 Iay fu H6N1
cua vIrus o mof con vaf khac va phan con IaI cua bo gon | NP, MA,
NS, P1, P2, PA) fh Iay fu vIrus H9N2 o chIm cuf.

H5N1 cua ngong H6N1
H9N2 chim cut
H5N1 mi rat oc vi ga H5N1 mi rat oc vi ngi
1010








HInh 25.2. Qua trnb tai tao oa to bop gcn cua cac typc cum
25.1.4. Cuc yeu to mo truong unh huong len vrus cum
gu
Cac you fo nhu nhIof do, pH manh, nhung dIou kIon khong dang
fruong, su kho rao co fho baf hoaf vIrus. Sau day Ia mof so you fo
anh huong don vIrus:
- O 60
o
C bj fIou dIof frong 30 phuf.
- O 70
o
C chof frong vong 15 phuf.
- j dIof o pH < 5,0 va > 8,0, frong moI fruong co ap suaf fham
fhau cao nhu nuoc muoI va khI bj chIou cac fIa cuc fm, gamma.
- VIrus da duoc xac djnh co maf frong frung va fhjf cua gIa
cam.
- Co fho fon faI frong mau va ga uop dong Ianh 3 fuan.
- Trong phan no co fho song duoc foI fhIou 35 ngay o nhIof do
40
0
C. VIrus co fho song duoc nhIou ngay frong fhjf ga o dIou kIon
nhIof do moI fruong bnh fhuong va song don 23 ngay nou do fhjf
frong fu Ianh.
- Ia vIrus co vo boc non nhay cam voI cac chaf fay rua va dung
moI huu co.
- VIrus cung bj pha huy boI cac chaf saf frung nhu formoI,
propIIacfono, phonoI, gIufaraIdohydo, cIoramIno
1011
23.2. OKN BKN TNH HNH O|CH CM GA TRKN THK GO
aI djch cum ga da Ian nhanh hoanh hanh o cac nuoc chau A
nhu ThaI Ian, Han Quoc, CampuchIa, Nhaf, aI Ioan, va mof phan
o cac nuoc chau Au
Thoo Roufors, |26/1/2004) bonh cum ga da Ian rong o chau A. To
chuc y fo fho gIoI |WHO) cho bIof muc do Ian fruyon nay nhanh chua
fung fhay frong Ijch su.
23.2.1. Tu Thu Lun
o y fo cho bIof, nam 2005 nuoc nay da co 10 nguoI mac bonh
cum ga, bonh cum hIon da Ian ra 10 fInh cua ThaI Ian. Chnh phu da
phaI dIou dong foI 650 bInh sI foI cac frang fraI o fInh Supan urI do
gIup nong dan fIou huy ga bonh.
Ngay 10/3/2005 djch bonh da bung phaf o fInh !ffaradIf,
chnh quyon fInh da ra Ionh gIof 2.900 con ga faI cac frang fraI frong
ban knh 1km fu frang fraI co djch cum o quan Muang. Ngay
13/3/2005, Io ngaI ngay cang fang khI hon 20.000 con ga faI huyon
SansaI o ChIang MaI bj chof.
Ko fu ngay 1/12/2004, ThaI Ian fho ng bao 12 nguoI duoc khang
djnh da nhIom cum ga H5N1, fam nguoI frong so nay da fu vong, bon
nguoI da phuc hoI. Co 21 nguoI khac bj nghI nhIom vIrus.
23.2.2. Tu ndonesu
onh cum ga da bung phaf o dao CIava va aII fu fhang 9/2003
Iam 4,7 frIou con ga chof. Cac quan chuc bo nong nghIop IndonosIa
cho bIof cac chuyon gIa vua phaf hIon mof IoaI vIrus cum chIm o hang
frIou con ga fron ca nuoc. Chnh phu IndonosIa cho bIof, ho so fIon
hanh dIou fra ky hon. Phaf ngon vIon bo nong nghIop IndonosIa cho
bIof ho so xom xof ky Iuong fruoc khI ra Ionh fIou huy ga hang Ioaf o
cac khu vuc bj nhIom.
23.2.3. Tu Hong Kong
jch cum ga vao nam 1997 da Iam chof 6 nguoI frong fong so
18 nguoI nhIom |do Ia Ian dau fIon vIrus H5N1 vuof qua ranh gIoI
1012
IoaI, nhIom fu gIa cam sang nguoI), buoc chnh quyon Hong Kong
phaI gIof fron 1,4 frIou con ga. jch da bung phaf fro IaI khI mof
nguoI dan ong, sau khI du hanh sang Phuc KIon, Trung Quoc |vao
fhang 1), da chof vao ngay 16/2/2002 do nhIom cum ga H5N1.
Cac nha khoa hoc Io ngaI cac frang fraI gIa cam dong duc o
Hong Kong va cac cho ban ga song co fho Ia moI fruong fhch hop
cho cac dang moI cua IoaI vIrus H5N1.
23.2.4. Tu Hun Quoc
Vao ngay 15/12/2003, Ian dau fIon Han Quoc fhong bao co mof
fraI ga o fInh Chunchoong nhIom cum. onh djch da nhanh chong Iay
Ian foI nhIou frang fraI gIa cam o 5 fInh khac. o nong nghIop va
Iam nghIop Han Quoc cho bIof, xof nghIom gan day doI voI ga bj nghI
nhIom cum da cho kof qua duong fnh doI voI H5N1. Tuy nhIon, van
chua co fhong bao g vo vIoc bonh cum ga Iay sang nguoI dan dja
phuong. Can 2 frIou con ga va vjf da bj gIof roI dom chon, nham
ngan chan su Iay Ian cua bonh. Chua co mof aI frong so 1.500 nguoI
fIop xuc voI gIa cam nhIom bonh fhong bao cac frIou chung cum.
Cac quan chuc bo nong nghIop nuoc nay cho bIof vIrus H5N1 Iay
Ian nhanh voI fhoI gIan u bonh 20 ngay.
Han Quoc da fhuc fhI cac bIon phap kIom djch chaf cho chang
han nhu han cho su dI chuyon cua nguoI va dong vaf faI cac frang
fraI bj anh huong frong vong 30 ngay ko fu khI djch bung phaf, fay
uo cac frang fraI ga cung nhu vuon fhu do bao vo nhung IoaI chIm
hIom.
jch cum ga anh huong foI Han Quoc ko fu nam 1996. Cac quan
chuc nuoc nay cho bIof co raf f kha nang dang vIrus H5N1 o nuoc
nay Iay nhIom sang nguoI boI phan Ion cac dang H5N1 khong fho
Iam dIou do.
23.2.5 T Bc Tru Ten
Ngay 28/03/2005 Ian dau fIon ac TrIou TIon chnh fhuc xac
nhan djch cum gIa cam bung phaf va cho bIof hang fram ngan con ga
da bj fIou huy do ngan chan djch. Hang fhong fan ac TrIou TIon
1013
|KCNA) cho bIof co foI 3 frang fraI nuoI ga o fhu do nh Nhuong bj
nhIom bonh.
Ngay 06/04/2005 vIrus cum ga H7 dong co kha nang gay bonh
cho nguoI vua duoc fm fhay o ac TrIou TIon.
27/4/2005 To chuc nong Iuong fho gIoI |IAO) fhong bao da dap
faf djch cum gIa cam H7 o fhu do nh Nhuong. VIrus H7 da duoc
IoaI fru khoI 3 fraI gIa cam nhIom bonh o nh Nhuong, bang cach
kof hop fIou huy gan 218.000 con ga bonh, fIom phong cho ga va fhuc
hIon nghIom ngaf cong fac an foan.
23.2.6. Tu Nhut Bun
Vao cuoI fhang 12/2003 djch cum ga da xuaf hIon o nong fraI
WIn WIn cua fhanh pho Afo quan YamaguchI o mIon nam nuoc
Nhaf. jch da gIof chof 6.000 con ga, hon 28.600 con ga da bj fIou
huy va chon frong vaI ngay foI. Ca fu frang fraI nay so khong duoc
xuaf khau. o y fo va Iao dong Nhaf an da ra chI fhj fang cuong quy
cho gIam saf bonh doI voI Ion, v cac chuyon gIa y fo Io ngaI rang
vIrus gay bonh cum ga co fho fruyon sang co fho Ion va bIon dang
fhanh IoaI vIrus gay bonh cho nguoI.
Vay Ia sau 79 nam ko fu khI djch cum ga Ian cuoI xay ra faI
Nhaf vao nam 1925, fnh frang djch IaI bung phaf fro IaI.
Ngay 12/1/2004, cac nha chuc frach Nhaf an da cho frIon khaI
cac bIon phap can fhIof nham ngan chan su Iay Ian cua djch bonh.
o nong, Iam va ngu nghIop cua Nhaf an cung chnh quyon quan
YamuchI dang dIou fra nguon goc gay bonh.
23.2.?. Tu Ou Loun
Thoo HoI dong nong nghIop aI Ioan gan 20.000 con ga faI mof
frang fraI o fhj fran Phuong !yon, huyon Chuong Hoa, mIon frung
aI Ioan da bj gIof khI vIrus cum ga H5N1 duoc fm fhay o mof so
con. Cac quan chuc fhuoc Cuc dIou fra suc khoo dong fhuc vaf fhuoc
HoI dong cho bIof dang cum fron duoc fm fhay vao ngay 5/1, no f
gay nguy hIom hon so voI IoaI vIrus cum gIa cam o VIof Nam.
1014
on canh do, ho da phaf hIon fraI ga fhu haI bj nhIom mof
dang cum ga nho |H5N2) faI huyon ChIayI, 35.000 con ga da bj gIof o
day. Cum ga da fran foI ChIayI haI ngay sau khI aI Ioan fhong bao
djch cum o huyon Chuong Hoa, cach ChIayI 100 km. II ShIyu, chuyon
gIa suc khoo dong vaf, cho bIof vIrus faI haI fraI ga fron gIong hof
nhau va nghI ngo chIm dI cu Ia fhu pham Iay fruyon vIrus, cung co
kha nang Ia vIrus Iay fu fraI ga o Chuong Hoa sang. Tuy nhIon, cum
ga dang H5N1 chua xuaf hIon faI noI day.
Cac quan chuc aI Ioan cho bIof can phaI fhan frong boI vung
Ianh fho nay Ia noI fru dong cua khoang 30.000 con chIm dI cu fu
SIborIa. Tron duong foI aI Ioan chung co bay qua Han Quoc va
Nhaf an Ia haI quoc gIa da co djch cum, phan cua chung co fho do
dang Iay fruyon vIrus.
HoI nong nghIop aI Ioan cung fang cuong kIom fra fhjf ga faI
cac khu cho boI day cung co fho Ia o Iay Ian vIrus. Mof so frang fraI
da gIang IuoI ca do ngan chan su xam nhap cua cac IoaI chIm dI cu
vao frang fraI.
23.2.8. Tu Luo
ounIom ouangngoun, gIam doc frung fam suc khoo dong vaf
quoc gIa Iao cho bIof, vIrus cum ga da xuaf hIon va fap frung o 5
quan cua VIonfIano, co khoang 40.000 con gIa cam bj gIof. on canh
do, Pachono ounma, mof quan chuc cap cao fhuoc o nong nghIop
fhong bao |chua duoc khang djnh) vo dof djch fIou chay faI mof frang
fraI o fInh ChampasaI, Nam Iao.
Iao nam gIua VIof Nam va ThaI Ian haI quoc gIa co nguoI fu
vong do cum ga H5N1, nhung Iao van chua bIof dang vIrus dang
hoanh hanh o day. Hom 28/1/2004 chnh phu Iao da fhua nhan su
fon faI cua cum ga faI nuoc nay song phu nhan do Ia dang H5N1. Sau
dof djch o VIonfIano, mof dof djch moI IaI fIop fuc xuaf hIon faI mof
fraI ga o ngoaI o VIonfIano.
Cho foI nay, van chua co nguoI nao bj nhIom bonh o Iao. Tuy
nhIon cac chuyon gIa quoc fo Io ngaI chnh phu Iao co fho dang cho
day quy mo cua djch bonh.

1015
23.2.9. Tu Cumpuchu
Mau ga chof faI cac fInh SIom Roap, KandaI va Takoo vao ngay
21/2/2004 co kof qua Ia do vIrus H5N1. Cuc fruong Kao Phao cho bIof
da phaf hIon muoI dof djch cum gIa cam fron foan quoc.
Cac chuyon gIa Io ngaI bonh cum gIa cam co fho so Iay Ian
manh hon do nuoc nay nam gIua VIof Nam va ThaI Ian. on nam
2004, fhu do Phnom Ponh da co haI dof djch, fInh KandaI ba dof,
fInh SIom Roap haI dof, va fInh Takoo gIap VIof Nam ba dof. a co
14.231 con ga da chof do cum, va 6.000 con nua da bj gIof.
o ngan chan djch bonh fran vao CampuchIa, cac quan chuc
nuoc nay da cam nhap gIa cam fu ThaI Ian va VIof Nam. Cac nha
chuc frach nuoc nay da fong gIam 10 nguoI do nhap khau frung vjf fu
VIof Nam. Ho bj baf faI fInh Takoo o mIon nam CampuchIa
23.2.10. Tu Pukstun vu Bungludesh
Trong fhang 1/2003, khoang 22 fro om da chof do nhIom cum o
6 bonh vIon faI fhanh pho cang KarachI |PakIsfan), bac sI da nghI
ngo cac ca fu vong do co IIon quan foI cum ga. on canh do, con co
230 nguoI duoc dua foI bonh vIon o KarachI do co IIon quan foI vIom
phoI. 27/1/2003, chnh phu PakIsfan da bac bo IoI khang djnh cua
hIop hoI gIa cam rang cum ga da Iam chof 3,5 frIou gIa cam o
KarachI frong 3 fhang qua. AbduI Maroof SIddIquI, fhuoc HIop hoI gIa
cam PakIsfan khang djnh djch cum ga bung phaf vao fuan cuoI cua
fhang 10 faI nuoc nay, anh huong foI hon 2.000 fraI gIa cam o
KarachI.
Ngay 28/1/2003, cac nha chuc frach angIadosh da ra Ionh dIou
fra vIoc hang nghn con ga bj chof faI huyon CazIpur o mIon bac,
cach fhu do haka 32km. angIadosh cung da cam nhap khau ga fu
PakIsfan, ThaI Ian, VIof Nam, CampuchIa, aI Ioan, MaIaysIa, Nhaf
an va Han Quoc nham ngan chan cum ga. Inh bIon phong cung da
duoc Ionh fang cuong kIom soaf doI voI hoaf dong buon Iau ga va
frung ga fu An o. angIadosh moI nam nhap khau foI 1,5 frIou con
ga 1 ngay fuoI fu 9 nuoc Chau A do nuoI frong cac frang fraI.
1016
23.2.11. Tu Hu Lun
Ko fu khI djch cum ga bung no hoI cuoI fhang 2/2004, chnh phu
Ha Ian da phaI ra Ionh gIof 11 frIou con ga |chIom 10% so ga o frong
nuoc). Can bonh nay khIon gIa cam chof nhung fhuong khong gay
nguy hIom cho nguoI. a co hon 50 nhan vIon y fo nhIom bonh nhung
bIou hIon duy nhaf Ia nhIom frung nho o maf, va phuc hoI raf nhanh.
Vj bac sI fhu y 57 fuoI, qua doI ngay 17/4/2004, Ia fruong hop
dau fIon bj vIom phoI va fu vong khI nhIom bonh cum ga o Ha Ian
|ong bj om 2 ngay sau khI foI Iam vIoc cho mof frang fraI nhIom djch
cum).
Thoo uoc fnh, vIrus cum ga da gay nhIom cho 243 frang fraI o
Ha Ian. Ho da phaI gIof bo hon 18 frIou gIa cam nham ngan chan
djch Ian rong.
o so bonh nhan gIa fang nhanh chong, o y fo Ha Ian da
quyof djnh ap dung cac phuong phap phong ngua do ngan chan kha
nang xuaf hIon chung bonh nang hon. IoaI vIrus o Ha Ian co vo Ianh
fnh hon o cac nuoc khac. Tuy nhIon, cac co quan y fo nuoc nay van
Io ngaI rang nou bonh nhan bj nhIom cung Iuc ca haI IoaI vIrus cum
ga va cum nguoI fh cac fac nhan gay bonh co fho dof bIon va fro
fhanh dang vIrus gIof nguoI.
V vay, faf ca cac doI fuong da fIop xuc voI gIa cam bj cum so
duoc dung fhuoc khang vIrus va fIom chung phong cum nguoI. Cac
chuyon fau cho gIa cam fu Ha Ian cung da bj hoan IaI.
o nong nghIop Ha Ian da quyof djnh gIof vjf o IopIk, fInh
mIon frung !frochf, sau khI xof nghIom mau cho fhay dau hIou cua
khang fho vIrus cum vao ngay 14/3/2003. Chnh phu Ha Ian da quyof
djnh fIou huy foan bo 22.000 con ga o mof frang fraI o omsmond
fhuoc vung dong bac cua nuoc nay, sau khI mau mau Iay o do co
khang fho chong vIrus.
23.2.12. Tu B
Ngay 16/4/2003, I phaf hIon o cum ga dau fIon faI frang fraI
Moouvon CruIfrodo, o pha dong IImurg. VIoc xuaf khau ga fuoI
1017
song va frung da bj cam; vIoc van chuyon gIa cam va san pham gIa
cam frong nuoc cung bj dnh chI. Chnh phu I da quyof djnh gIof
khoang 250.000 con ga frong ban knh 3 km xung quanh frang fraI
Moouvon CruIfrodo. Tuy nhIon, bonh IaI fIop fuc xuaf hIon o mof
frang fraI gan do. a co khoang 1,5 frIou con ga buoc phaI dom fIou
huy khI nguoI fa phaf hIon ra 6 chuong co IoaI vIrus nay. Thoo phaf
ngon vIon cua co quan an foan fhuc pham quoc gIa I |AISCA), nuoc
nay vua phaf hIon fhom 2 con gIa cam bj nghI ngo nhIom cum ga.
onh cum ga co suc Iay Ian cao da fran vao I fu nuoc Iang gIong Ha
Ian. Cac nha chuc frach I da khuyon moI nguoI khI fIop xuc voI gIa
cam can uong fhuoc chong vIrus. I cung da cam xuaf khau ga song,
dnh chI hoaf dong chuyon cho gIa cam va cac san pham gIa cam
frong pham vI ca nuoc khI co djch.
23.2.13. Tu My
Ngay 11/2/2003, cac quan chuc bang oIavaro khang djnh vua
phaf hIon vIrus cum ga o mof dan ga fhu haI faI haf Sussox. VIrus
gay bonh cung Ia H7 fhu pham buoc cac nha chuc frach phaI cho
gIof 12.000 con ga vao hom 7/1/2003 frong dof djch fhu nhaf faI mof
frang fraI o haf Konf cach do 8 km. Cung frong ngay 11/2, cac quan
chuc bang da xac djnh vIrus cum ga o Konf Ia H7N2.
Ngay Iap fuc, nhIou bIon phap phong ngua da duoc fIon hanh
nhu hoaf dong buon ban gIa cam bj cam, 74.000 con ga faI 3 khu
chuong o frang fraI fron da bj gIof do ngan chan su Iay Ian cua djch
bonh, 74 frang fraI frong ban knh 10km fu frang fraI co djch dang
duoc cach Iy cho foI khI co fhong bao fhom. Ca fron 21 ngay fuoI faI
nhung frang fraI fron so duoc kIom fra 10 ngay 1 Ian do do vIrus, cac
xo faI cho fhuc an gIa cam chI duoc gIao cho mof frang fraI frong moI
chuyon.
23.2.14 Tu Cunudu
Mof dang vIrus cum gIa cam Iay Ian cao da fran foI frang fraI
Ioovon Acros o Abbofsford gIof 18.000 con ga bonh, va chI vaI fuan
sau vIrus cum da fran foI frang fraI fhu haI faI fInh rIsfIsh
CoIumbIa o Canada buoc nha chuc frach phaI cho gIof 36.000 con ga
1018
va fang cuong cac bIon phap kIom fra do ngan chan su Iay Ian djch
bonh. Ca haI frang fraI nay dou bj anh huong boI vIrus cum H7N3.
ang H7N3 gIof gan 100% gIa cam ma no Iay nhIom, song f nguy
hIom doI voI nguoI. Ca haI frang fraI nay dou da bj cach Iy. Chnh
quyon fInh fuyon bo fhIof Iap mof vung kIom soaf rong Ion nham
han cho su van chuyon cua moI IoaI gIa cam, frung va vaf nuoI.
Nong dan phaI xIn gIay phop moI duoc van chuyon gIa cam ra khoI
vung kIom soaf fraI daI fu day nuI Norfh Shoro gIap voI My va
fhanh pho Hopo. Cac frang fraI frong ban knh 10 km cung duoc
khao saf do phaf hIon vIrus.
23.3. OKN BKN TNH HNH O|CH XAY RA O VKT NAM
O nuoc fa, djch cum ga duoc phaf hIon Ian dau fIon o cac fInh pha
ac, cu fho, ngay 24/6/03 faI Ha NoI roI Ian ra cac fInh nhu VInh Phuc.
jch cum ga bung phaf fu fhang 12/2003 faI fraI ga gIong
Chuong My |Ha Tay), Ian raf nhanh ra 2.574 xa, phuong, 381 huyon,
fhj fhuoc 57 fInh, fhanh pho frong ca nuoc. Thoo fIn nhanh cua
Thong fan xa VIof Nam don ngay 7/2/2004 co 64 fInh fhanh fron ca
nuoc xuaf hIon cum do vI khuan H5N1. Tnh don ngay 28/2/2004 fong
so gIa cam phaI fIou huy da Ion foI 38 frIou con.
Ngay 27/01/04 !N TPHCM da co cuoc hop khan voI cac ban
nganh, so NN & PTNT cung voI cac quanhuyon do frIon khaI ko
hoach phong chong djch cum gIa cam cung nhu cong fac fIou huy dan
gIa cam cua TP frong fhoI gIan foI: Chung fa phaI nhanh chong
khong cho cum ga va dac bIof bang moI cach khong do bonh fIop fuc
Iay sang nguoI.
Tnh frang nguoI chof do vIrus cum A fang Ion. NguoI fa dang
fm hIou xom do co phaI Ia mof bIon fho cua vIrus cum ga hay khong
va co hay khong gIa fhIof cum ga co fho Iay fu nguoI sang nguoI.
ao cao cua o y fo 2/2/2004 cho bIof so nguoI nghI nhIom cum
A van fIop fuc gIa fang, dac bIof Ia o cac fInh pha nam. Toan quoc
da co hon 70 ca nghI nhIom, frong do co 21 nguoI fu vong. Tuy nhIon,
moI co 11 mau bonh pham cho kof qua duong fnh voI H5N1. So bonh
nhan nay song o 7 fInh, fhanh pho.
1019
Thoo ong uI Quang Anh, Cuc fruong Cuc fhu y fh fu ngay 1/12
20/12 /2004 djch da xay ra o bay xa, phuong fhuoc bay, quan huyon
cua sau fInh pha nam voI so Iuong bj fIou huy Ia 3.840 con ga; 3.815
con vjf, ngan, ngong va 3.000 chIm cuf. Kof qua xof nghIom o cac
fInh ac IIou, Can Tho, Tra VInh, Hau CIang, nh Phuoc cho fhay
gIa cam chof dou duong fnh voI vIrus cum H5N1.
Iou dang Io ngaI Ia fnh hnh djch bonh frong fhang 12 IaI
fang gap nhIou Ian so voI fhang 11/2004. Cuc fhu y canh bao djch
bonh dang co nguy co phaf sInh, Iay Ian, dac bIof Ia frong fhoI gIan
Tof nguyon dan.
on 18/2/2004 da co fron 220 nguoI nhIom vI ruf, 38 nguoI fu
vong, 123 nguoI ra vIon.
T ngay 16/12/2004 don ngay 25/3/2005 co 28 fruong hop mac
bonh cum faI 15 fInh/fhanh pho, frong do co 15 fruong hop fu vong.
Nam 2005 nguoI fa da xof nghIom vjf o Hau CIang va co kof
qua 50% so vjf duong fnh voI H5N1. Nha nuoc da dua ra chu fruong
cam mua vjf chay dong nhung vIoc fhuc fhI gap nhIou kho khan.
23.4. CAC ANH HONG CA O|CH CM GA CAM LKN MO
TRONG
23.4.1 Anh huong cuu vrus cum len mo truong (no chung)
Trong fhoI gIan qua, cong fac chong djch dIon ra raf cap bach
voI Iuong gIa cam fIou huy raf Ion. a so cac dja phuong co djch gIa
cam da fo chuc vIoc fhu gom va chon Iap xa khu dan cu. Song quI
frnh chon Iap, quI cach ho chon, cac bIon phap an foan vo moI
fruong nhIou noI con chua dam bao, mof so dja dIom da xuaf hIon
fnh frang o nhIom moI fruong.
Thoo bao cao mof so dja phuong, co mof so ho chon gan nguon
nuoc maf, gan fruc duong gIao fhong, noI dI IaI cua nhIou nguoI va
phuong fIon gIao fhong, nIIong Iof chong fham mong khong dam bao,
daf phu fron ho chon f. Mac du, ban chI dao chIon djch da co nhung
huong dan vo chon Iap nhung vIoc chon Iap van chua daf you cau.
Thuc fo cho fhay fnh frang ho chon Iap chua dap ung quI djnh
1020
nghIom ngaf vo chon Iap chaf fhaI hop vo sInh o cac khau xu Iy day
ho chon Iap, ho fhong fhu nuoc ro rI, ho fhong kIom soaf kh fhaI.
Cac ho chon Iap co chIou sau fhuong fu 23m, co noI fhuc hIon Iof
day ho bang nIIon, co noI IaI fhay bang Iop vaI baf va ca bIof co noI
khong co Iop Iof day. o vay, nhIou ho chon boc muI hoI fhoI, nguy co
fIom fang gay o nhIom moI fruong daf, khong kh, nuoc maf, nuoc
ngam do xay ra, anh huong don suc khoo cong dong. O mof so noI,
nguoI fa khong chon ma dof xac gIa cam. Iou nay cung gay ra o
nhIom khong kh nhung hau qua f hon so voI vIoc chon xac gIa cam.
23.4.2. O nhem mo truong khong khI
2J.4.2.1 Mui
o chua y fhuc duoc fac haI cua djch bonh va Iung fung frong
cong fac fIou huy non nguoI dan vuf xac ga, vjf chof xuong cac konh
rach. VoI kh hau nong, vIoc phan huy xac gIa cam xay ra manh, boc
muI Iam o nhIom khong kh.
MoI fruong faI cac ho chon Iap fap frung fhuong khong fof: phaf
sInh muI hoI fhoI frong nhung ngay dau moI chon Iap ma nguyon
nhan chu you Ia xac gIa cam bj phan huy gay hIon fuong daf bo maf
ho phu Ion sau do ha fhap dan gay nuf no daf Iam fhoaf kh boc muI
hoI. Cac chaf kh nay va nhung mau bonh co kha nang phaf fan dI xa
va anh huong fruc fIop don khu dan cu gan do.
O mof so dja phuong nhu ong NaI, nh uong, TIon CIang,
Iong An,... dou xay ra fnh frang nguoI dan cu dao ho vuf gIa cam
xuong roI Iap daf voI vang, hay nhIou xac ga con vuf bua baI ra
duong cho nang mua fIou huy,..
ang Io ngaI Ia mof so noI o SCI do chua y fhuc duoc fac haI
cua djch bonh va Iung fung frong fo chuc fIou huy non nguoI dan vuf
xac ga, vjf chof xuong cac konh rach.
a con song o xa Nhon uc |Nha o), xa An Phu |Cu ChI), xa
Quy uc |nh Chanh) TPHCM phan anh fnh frang cac ho chon Iap
gIa cam boc muI hoI fhoI. Nhung dIou dang Io ngaI hon Ia khI mua
mua don, cac ho chon ga nay moI co co hoI do chuyon faf ca moI muI
1021
hoI nong nac va mam bonh Ion fron maf daf, gay o nhIom moI
fruong nuoc maf, moI fruong khong kh. MuI cac kh H
2
S, NH
3
, CH
4
,..
fu ho chon ga, fac dong Ion duong ho hap, gay dau dau, vIom kof
mac, maf ngu, dau maf, suy ho hap. VoI nong do cao chung can fro su
van chuyon oxy, Iam haI cac mo fhan kInh, co fho gay fu vong.
2J.4.2.2. Cuc hhl Joc
O cac ho chon Iap do nhIof do khong kh cao non qua frnh
phan huy yom kh xay ra manh va Iuong kh fhaI phaf ra nhIou,
fhuong co cac kh doc nhu: NH
3
, CO
2
, H
2
S, CH
4
, Trong do, CO
2
va
CH
4
chu you duoc sInh ra fu qua frnh phan huy fhanh phan chaf huu
co co frong ho. Cac chaf nay nou voI ham Iuong cao, so gay o nhIom
khong kh |fhuong Ia muI hoI fhoI kho chju) anh huong don doI song
va suc khoo cua nguoI dan xung quanh. Cac kh nay khong fhaf nguy
hIom cho moI fruong |v so voI cac nguon phaf sInh khac nhu dof
nhIon IIou fh nguon phaf sInh CO
2
, CH
4
, khong dang ko). Tuy
nhIon, no IaI co dong gop vao fac nhan gay hIou ung nha knh. oc
do H
2
S gay ra cung raf nguy hIom cho ho hap.
Bung 25.2. Cac kbi Jac trung sinb ra tu bai cbon /ap gia cam
Cac loai kh c ban Thanh phan % (The tch)
Me tan Ch
4
45 GO
Carbon dioxit C0
2
4O GO
hitJ h
2
2 5
0xy 0
2
O,1 1,O
Amoniac hh
8
O,1 1,O
hydrosunhua h
2
S va mecatan O O,1
hydro h
2
O O,2
0xit carbon C0 O O,2
Cac thanh han khac O,O1 O,G
(Nguon trang ucb uuu.goog/c.com

1022
23.4.3. Mo truong dut
MoI fruong daf co fho bj nhIom doc do su Ian fruyon cac chaf o
nhIom fu moI fruong khong kh, nuoc bj o nhIom hay fu xac gIa cam
fon faI Iau daI frong daf, Iam cho nong do cac chaf doc fang Ion, vuof
qua muc an foan va gay ra o nhIom. Su xam nhap cua doc chaf vao moI
fruong daf bj anh huong do hoaf fnh cua koo daf va dung djch daf.
Maf khac, cac ho chon ga chof khI bj phan huy fao ra cac chaf huu
co, canxI, xuong, muI, cac kh doc nhu H
2
S, NH
3
, CO
2
, ac bIof, ca cac
vI frung gay bonh, non can phaI co nhung bIon phap fhch hop do xu Iy.
Thong fhuong cac ho chon Iap phaI co duong fhoaf nuoc rac rIong dan ra
noI xu Iy, nou khong chung so ngam vao frong daf, phaf fan ra moI
fruong xung quanh |moI fruong khong kh, nuoc maf, ngam).
Nuoc rI fu cac baI chon Iap co faI Iuong o nhIom chaf huu co raf
cao |fhong qua chI so CO, O va chua cac mam vIruf va bao fu
H5N1). Nuoc rI nay so ngam xuong daf gay o nhIom daf, nuoc ngam.
CaI co ban Ia vI khuan gay bonh H5N1 van con fon faI frong moI
fruong daf raf Iau, hang chuc ngay sau, frong dIou kIon do am fhch
hop, va day chnh Ia nguon Ian fruyon o nhIom vIruf gay bonh.
23.4.4. O nhem mo truong nuoc
2J.4.4.1. Nuoc mul
Co quan y fo canh bao nguy co o nhIom nguon nuoc va bung
phaf djch bonh duong ruof do cac ho chon gIa cam baf dau don ky
phan huy. Cac nha chuyon mon con cho rang, mua mua chac chan
hang frIou xac gIa cam frong Iong daf so Ion fIong.
Sau khI fIon hanh Iay mau quan frac chaf Iuong moI fruong
nuoc maf, nuoc gIong khoan khu vuc Ian can noI chon Iap gIa cam,
phan fch mau nuoc maf cho fhay cac fhong so o nhIom: chaf huu co,
cac chaf dInh duong dao dong fu 6 don 27mg/I|O) va fu 0,07 don
0,52mg/I |NH
4
)
.
oI chIou fIou chuan TCVN 59421995 cho fhay nou
su dung nguon nuoc nay cho sInh hoaf fh can phaI duoc xu Iy. ChI
fIou phan fch vI sInh |CoIIform): dao dong fu 4.000 don 20.000
MPN/100mI, vuof fIou chuan quy djnh raf cao.
1023
Tuy nhIon, mau Iay o mof so noI IaI khong co dau hIou o nhIom,
chang han nhu mau gIong khoan faI xa Iong An, Chau Thanh cach
ho chon 18.000 con gIa cam 50m fh khong co dau hIou o nhIom.
NguoI dan khong duoc huong dan quI cach hoac do khong fuan
fhu cac quI fac khI xu I gIa cam nhIom bonh, da vuf bua baI ga chof
xuong song ngoI va ao ho, do do khI xac phan huy, djch bonh so phaf
fan va fhoo dong nuoc Ian rong don nhIou khu vuc khac. Truoc maf Ia
anh huong fruc fIop don sInh hoaf, suc khoo cua ba con dja phuong
khI ho su dung nguon nuoc fu cac song rach do nau an va fam gIaf.
Mof Iy do nua Ia cac ho chon Iap o gan nuoc maf non nuoc ro rI fu
cac ho chon nay Iam o nhIom nguon nuoc. Cac baI chon Iap khong
daf fIou chuan, gay o nhIom muI va o nhIom nguon nuoc maf cung
nhu nuoc ngam mof cach nghIom frong, anh huong xau don nganh
chan nuoI fhuy san va nong nghIop.
So faI nguyon moI fruong TPHCM da gIam saf va Iay mau nuoc
faI cac konh rach ngoaI fhanh va nuoc duoI daf o cac baI chon Iap gIa
cam nham dam bao nguon nuoc khong bj anh huong, kjp fhoI phaf
hIon va xu I nou xay ra su co o nhIom, franh phaf fan djch bonh vao
nguon nuoc.
2J.4.4.2. Nuoc ngum
Thoo danh gIa nguy co o nhIom nuoc ngam fu cac ho chon Iap
gIa cam Ia raf cao, dac bIof vao mua mua. Nhu fa da bIof, ham Iuong
profoIn frong gIa cam va cac san pham gIa cam raf cao, maf khac
ham Iuong nuoc frong fhjf gIa cam chIom foI 7080%. oI vay, frong
qua frnh phan huy, mof Iuong Ion nuoc fhaI co ham Iuong chaf fhaI
cao fao ra nguy co o nhIom nuoc ngam gan khu chon Iap. Nuoc ngam
khu vuc xung quanh bj o nhIom chu you do nuoc rua chuong, chuong
nuoI fraI nuoI bj djch, nuoc fhaI sInh ra frong qua frnh phan huy gIa
cam phaf fan ra bon ngoaI ho chon do Iof day khong ky, hoac khong
Iof day. Nong do cac chaf o nhIom frong nuoc nay raf cao, co fho so
sanh voI nuoc rac ro rI fu ho chon. ThoI gIan phan huy gIa cam frong
ho co fho foI mof nam non nguy co o nhIom Ia raf Ion. Nhu vay, van
do xu Iy Iuong nuoc fhaI sInh ra can phaI duoc xom xof.
1024
Tuy nhIon, foc do gIa nhap cua cac chaf o nhIom vao nuoc ngam
phu fhuoc vao dac dIom dja chaf noI chon Iap, bIon phap xu Iy day ho
va fhoI gIan chon Iap.
o nhIou ho chon gIa cam khong fhuc hIon dung quI djnh vo vo
sInh moI fruong va do phong nhung con mua dau mua co fho Iam cho
daf Iuong nguon nuoc xau dI. Thoo danh gIa buoc dau cua cac co quan
chuyon mon, nguon nuoc bj o nhIom chu you o huyon nh Chanh,
Nha o va Quan 7 v day Ia cac vung daf fhap. NhIou ho dan o day
van dung nuoc gIong, nuoc song rach va ho khong bIof rang sau khI
co hang fan xac gIa cam duoI daf fh nguon nuoc bj o nhIom, suc
khoo ho bj do doa, fham ch Ia cuc ky nguy hIom. O cac fInh moI chI
quan fam foI cac bIon phap khong cho djch ma khong chu y foI kha
nang o nhIom nuoc ngam fu cac ho chon va cac song rach co ga chof.
oI voI khu vuc MIon Trung, do day Ia vung daf caf, non nuoc ro rI fu
ho chon Iap xuong nuoc ngam so raf nhanh. Hon nua, nguoI dan o
khu vuc dung nuoc maf hoac nuoc gIong khoan cung chI o do sau
10m, non kha nang o nhIom, Iay bonh Ia raf cao.
Nguon nuoc maf o song, ho do bj o nhIom hon nuoc ngam, song
haI nguon nuoc nay co quan ho fham fhau voI nhau, non su o nhIom Ia
fuong duong. ang Io ngaI nhaf Ia cac fInh MIon Trung hIon su sung
fruc fIop nguon nuoc maf, hoac gIong khoan. Ma cac gIong nay chI sau
10m non anh huong raf Ion foI suc khoo nguoI dan. Trong cac ho chon
gIa cam bj djch con chua ca vI frung gay bonh. o vay, can phaI co
bIon phap fhch hop do xu Iy, nou khong chung so bj ngam frong daf,
phaf fan ra moI fruong xung quanh. Nguy co gay o nhIom nuoc ngam
fuy fhuoc vao fnh chaf dja fang o fung noI. Iou nay phaI kIom fra,
xof nghIom fron fhuc fo moI co kof qua chnh xac duoc.
23.5. ANH HONG CA VRS CM GA TO SC KHOK CA
CON NGO
onh cum ga khong chI Iay bonh cho gIa cam ma no con co fho
Iay sang cho ca nguoI, foI nay da co cac bonh nhan fu vong do vIrus
H5N1. Iou do cho fhay, vIrus nay co anh huong nghIom frong don
con nguoI. on cu nhu o VIof Nam so nguoI fu vong v bonh cum da
1025
fron vaI chuc nguoI, do khong phaI Ia con so nho frong khI daI djch
IaI co kha nang bung phaf fro IaI moI mua Ianh hang nam.
Tuy nhIon, co mof van do daf ra Ia co hay khong vIoc Iay nhIom
vIrus cum H5N1 fu nguoI sang nguoI. Nou fruong hop nay xay ra fh
co fho xom day Ia mof van do nghIom frong, anh huong raf Ion don
suc khoo cua cong dong fron foan nhan IoaI. Cac o djch so Ia noI fhu
huf ruoI nhang va fu day co fho phaf fan nhIou IoaI bonh IIon quan
don fIou hoa.
Ngay 20/5/2005 To chuc y fo fho gIoI |WHO) vua cong bo mof
bao cao dua phan Ion vao cuoc nghIon cuu duoc fIon hanh faI VN cho
don fhang 4/2005 voI Io ngaI vIrus H5N1 van dang fIop fuc fIon hoa
va day so Ia khoI dIom cua daI djch cum fron foan fho gIoI.
Ngay 21/05/05, Cuc fhu y VIof Nam da co van ban cong bo
chnh fhuc nhung bang chung cho fhay vIrus H5N1 o VIof Nam chua
Iay fruc fIop fu nguoI sang nguoI.

HInh 23.3. Nbicm bcnb cum ga o nguoi
23.5.1. So luoc ve benh cum gu o nguo
onh djch cum fypo A co nguy co Ian rong va gay fu vong cho
nguoI. NguoI bonh song frong vung co nuoI gIa suc, gIa cam bj nhIom
bonh hoac fIop xuc voI nguoI bj cum raf do bj Iay va nhIom bonh.
Khong gIong nhu nhIou chung khac cua vIrus cum ga, H5N1 co
fho Iay nhIom sang nguoI, gay bonh nang va gay fu vong. Kof qua
nghIon cuu dI fruyon cua H9N2 cho fhay moI quan ho gan nhu gIong
hof nhau voI cac gon sao chop cua H5N1. NghIon cuu vo phaf sInh
1026
IoaI chI ra rang, H5N1 Iay nhIom sang nguoI fhuc ra Ia H9N2 duoc
bao quanh boI vo cua H5N1 o chIm |gom ca gIa cam).
VIrus cum ga raf khong on djnh va co kha nang dof bIon raf
nhanh, co kha nang Iay nhIom fu dong vaf nay sang dong vaf khac.
Cac nha khoa hoc Io ngaI Ia vIrus cum ga co fho fIon hoa fhanh mof
dang do Iay fu nguoI nay sang nguoI khac, Iam Iay bonh nhanh chong
va Ia mof bonh nhanh chong gay chof nguoI.
Iou co fho xay ra, nou mof nguoI nao do bj nhIom vIrus cum
nguoI sau do IaI nhIom vIrus cum ga. HaI IoaI vIrus nay so faI fo hop
frong co fho bonh nhan, gay ra mof vIrus IaI co fho Iay Ian nhanh fu
nguoI sang nguoI. IoaI vIrus IaI nay IoaI nguoI chua bao gIo fIop xuc,
v vay khong co mIon djch va co fho gay daI djch nhu da xay ra daI
djch cum Tay an Nha nam 1918 1919, da gIof chof 40 50 frIou
nguoI fron foan fho gIoI.
23.5.2. Cuch luy truyen
VIrus H5N1 Iay Ian nhanh chong fao fhanh djch cum. VIrus nay
co fho song ngoaI moI fruong 4 ngay o nhIof do 22
0
C va 30 ngay o
nhIof do 0
0
C. Nou frong bang fuyof chung co fho song vo fhoI han
dang bao fu.
Con nguoI co fho bj nhIom bonh cum qua fIop xuc fruc fIop voI
ga hoac phan ga mang mam bonh, hoac cac fhuc an mang mam bonh.
Van do nguoI mac bonh cum ga va Iay sang nguoI khac co fho xay ra
hay khong dang duoc xom xof.
23.5.3. Treu chung cuu benh
onh cum co nhIou fho Iam sang. Tho fhuong gap Ia:
- Sau fhoI gIan nung bonh ngan, khoang mof ngay, f khI foI
vaI ngay, bonh phaf raf dof ngof.
- Than nhIof fang Ion 39
0
C 40
0
C ngay ngay dau, koo daI 3
5 ngay.
- Kom fhoo Ia mof moI, dau nhuc foan fhan, dau dau nhu bua
bo, dau cac co xuong, khop, chan fay ra roI, da kho nong, maf bung
1027
bung, maf choI, chay nuoc maf, so muI, ngaf muI, dau raf hong, co
khI ho fuc nguc, khac dom hoac chay mau cam, mIong dang, buon
non, fao bon.
Xof nghIom mau: bach cau gIam con 4 5000/mm
3
, Iympho
bao fuong doI fang frong cong fhuc bach cau.
Sau fhoI gIan do, nhIof do gIam dan, co fho ha nhanh xuong
bnh fhuong roI vof Ion mof ngay, goI Ia nhIof do dang V cum. ong
fhoI frIou chung foan fhan dju dan frong 5 7 ngay.
O mof so bonh nhan cao fuoI: mof nhuoc koo daI, su bnh
phuc cham.
Trong djch cum con nhIou fho khong ro frIou chung hoac fho
nho gIong nhu cam Ianh: khong sof, chI haf hoI, so muI, ho.
Co fho gap fho nang, raf nang do bIon chung ho hap, fIm
mach fhan kInh. Ion chung ho hap Ia chu you va nang nhaf: vIom
phoI fIon phaf va fhu phaf.
VIom phoI fIon phaf do ban fhan vIrus cum ga Ia nang dac bIof:
- NhIof do khong gIam vao ngay 3 5 ma fIop dIon.
- Kom kho fho, fho gap, fm faI, khac dom co khI Ian ca mau.
- Nhanh chong dan don suy ho hap, suy fuan hoan roI fu vong.
Ion chung do gap o mof so daI djch. Nou vIrus dof bIon va phoI
hop voI vIrus cum nguoI, vIrus moI so Iay fu nguoI sang nguoI gIong
nhu su Iay Ian vIrus cum nguoI raf nguy hIom cho IoaI nguoI.
VIom phoI fhu phaf do vI khuan boI nhIom gay non IIon cau,
pho cau, bcamopbi/us inj/ucn:ac, fu cau, gap o nhung nguoI cao fuoI,
nguoI mac bonh man fnh vo phoI, fIm, fhan, fho hIon nhu sau:
- onh cum dju duoc 2 3 ngay IaI fhay fhan nhIof fang Ion.
- Ho, fho gap voI cac frIou chung dong dac phoI.
- Kham va xof nghIom mau fhay bach cau mau fang 10
5000/mm
3
, bach cau frung fnh fang.

1028
23.5.4. Oeu tr{
Iou cof you frong dIou frj cum ga Ia phaI fuan fhoo mof Ijch
frnh. Cac frIou chung cum co fho gIam khI nam nghI ngoI va gIu
nuoc fof. VIoc phuc hoI suc khoo khong non fhuc day qua nhanh.
NgoaI ra, nou do nguoI bonh fro IaI cac hoaf dong bnh fhuong qua
nhanh co fho gay faI phaf bonh hoac bIon chung.
Cuc ben phup phong trunh benh
- Vo sInh ca nhan, vo sInh an uong.
- Han cho fIop xuc voI nguon bonh: khI fIop xuc voI nguon
bonh phaI duoc frang bj bao ho, cac frang bj bao ho gom: maf na, ao
choang, gang fay, mu Cac frang bj bao ho dou phaI duoc san xuaf
fhoo fIou chuan ky fhuaf dam bao ngan ngua su xam nhap cua vIrus
vao co fho con nguoI. Tuy nhIon, khI khong co cac frang bj bao ho fh
van co fho fhay fho bang cac frang bj don gIan khac. VIoc frang bj
bao ho doI voI nhan vIon y fo khI vao vung co djch cum gIa cam va
nhung nguoI dan song frong vung djch Ia hof suc can fhIof.
- Thoo quI djnh cua o y fo, frong mof so fruong hop nhaf
djnh, mof so frang fhIof bj bao ho so duoc nhan vIon y fo cap phaf va
huong dan su dung don nguoI dan. on canh do, nhung nguoI dan
song frong vung djch cung can co cac bIon phap fu phong bonh, fu
frang bj khau frang, fang cuong vo sInh ca nhan va su dung cac IoaI
fhuoc saf khuan duong ho hap.
- VIoc bao dam vo sInh moI fruong cung phaI duoc fIon hanh
fhuong xuyon. on canh bIon phap fay uo chuong fraI nuoI gIa cam
mac djch, can phun fhuoc C/oramin B o moI fruong xung quanh khu
vuc nha o, nou can fhIof co fho phun fhuoc frong fung gIa dnh.
- Sau khI ra khoI khu vuc xay ra djch, nhan vIon y fo moI duoc
coI bo frang bj va quan ao bao ho. Cac frang bj va quan ao bao ho
duoc fhay ra phaI cho ngay vao fuI nIIon, buoc kn IaI, sau do ngam
vao dung djch fay frung va dua vo co so y fo do fIou huy bang cach
dof hoac chon.
1029
- Cac gIa dnh nam frong vung co djch cum gIa cam hoac co
nguoI fhan bj mac bonh vIom phoI do vIrus cung can co bIon phap vo
sInh nha cua, cac do dung cua nguoI bj mac bonh cung can duoc ngam
vao dung djch fay frung 20 phuf, sau do gIaf sach phoI kho moI duoc
dua vao su dung.
Tu cuc co so y te
- PhaI bo fr phong kham cach Iy doI voI nhung nguoI co bIou
hIon cua bonh.
- Nhan vIon y fo khI fIop xuc voI nguoI nghI mac bonh cung
can duoc frang bj bao ho nhu khI vao vung djch. Sau khI kham bonh
phaI rua fay bang dung djch fay frung.
- TaI khoa dIou frj phaI bo fr cac buong bonh cach Iy, khI vao
khu vuc dIou frj fh nhan vIon y fo phaI duoc frang bj quan ao bao
ho.
- TaI moI khu vuc dIou frj cung can bo fr mof phong duoc quI
djnh danh rIong fhay quan ao bao ho sach. Truoc cac buong bonh
phaI daf cac fam chuI chan, nhan vIon y fo phaI chuI chan fruoc khI
vao buong bonh va sau khI ra khoI buong bonh.
- NguoI bonh khI duoc kham bonh cung phaI doo khau frang do
franh Iay nhIom sang nhan vIon y fo, cac nhan vIon y fo cung phaI
fuan fhu cac quI djnh chuyon mon vo vIoc dam bao vo khuan va su
dung cac frang fhIof bj, quan ao bao ho fhoo nguyon fac chong Iay
nhIom choo frong khu vuc dIou frj. TaI fruoc moI buong dIou frj can
daf mof Io con saf frung do nhan vIon y fo rua fay ngay sau khI
kham va fIop xuc voI nguoI bonh.
- KhI da xong cong vIoc va can ra khoI khu vuc dIou frj cach Iy,
nhan vIon y fo moI duoc coI bo frang bj va quan ao bao ho. VIoc coI
bo frang bj va quan ao bao ho phaI duoc fhuc hIon faI mof phong da
duoc danh rIong cho vIoc nay.
- Vo nguyon fac, faI cac khu vuc dIou frj cach Iy khong cho
phop nguoI khong co frach nhIom co maf faI day. Tuy nhIon, o mof
so phong bonh chua phaI fhuoc dIon cach Iy fuyof doI, nguoI bonh
1030
dang duoc fhoo doI, chua duoc chuan doan, xac djnh fh nhung nguoI
fIop xuc voI nguoI bonh cung phaI duoc frang bj bao ho va fuan fhu
cac nguyon fac bao ho nhu nhan vIon y fo.
- Tang cuong suc khoo bang cach an uong va Iuyon fap fho duc
fho fhao.
- KhI co cac bIou hIon bonh nhu: sof cao, dau dau, dau co, dau
hong, ho can don ngay cac co so y fo do kham va dIou frj.
HIon nay da co fhuoc chong cum co fho vua duoc dung cho
phong ngua nguoI nhIom cum ga, vua dIou frj nhung nguoI da nhIom
cum ga. VIrus duong nhu khang haI fhuoc chong cum cu Ia amantaJin
va rinamtaJin. Tuy nhIon, cac fhuoc chong cum moI hon Ia tamij/u va
rc/cn:a hy vong so co fac dung va duoc cung cap day du khI co djch
xay ra:
RIong TumijIu Ia IoaI fhuoc chong vIrus co hIou qua cao frong
dIou frj cum A va duoc o y fo dua vao phac do dIou frj. Tamij/u voI
fon hoaf chaf Ia Osc/tamioir cua hang duoc pham Rocho |Thuy SI) Ia
IoaI fhuoc chong vIrus co fac dung uc cho vIrus cum fhong qua vIoc uc
cho mon ncuraminiJasc |N). Mon N co fac dung hof suc co ban frong
vIoc han cho su phaf fan cua vIrus nay frong co fho. KhI nguoI mac
cum dung IoaI fhuoc nay so Iam cho vIrus cum khong nhan Ion va
km ham su phaf frIon cua vIrus.
23.5.5. Ben phup phong nguu |Trch quy djnh phong chong
djch cum gIa cam o Y fo, 2003)
Trung fam phong chong bonh My |CC) khuyon cao rang: non
fIom vaccIn hang nam, VaccIn non duoc fIom fruoc khI co djch 2 6
fuan. Iou nay cho phop co fho co du fhoI gIan hnh fhanh mIon djch.
NguoI Ion chI can mof IIou vaccIn hang nam, nhung voI fro om duoI 9
fuoI ma chua duoc mIon djch fruoc do fh non fIom 2 IIou, moI IIou
cach nhau mof fhang. VaccIn fruoc moI mua cum gom 3 chung vIrus
co kha nang do gap nhaf frong mua cum foI.
Ngay 26/5/2005 Trung Quoc da cong bo haI IoaI vaccIn moI co
kha nang phong ngua hIou qua su Iay Ian cua vIrus H5N1 gIua cac
IoaI gIa cam, fhuy cam va fu fhuy cam sang dong vaf va sang nguoI.
1031
Luu y mot vu nguo khong nen tem vuccn cum: |Tro
om duoI 6 fhang fuoI co ho mIon djch chua hoan chInh va khong co
IoI khI fIom vaccIn.
VaccIn Ia cho pham fu frung ga, nguoI bj dj ung nang voI
frung hoac cac fhanh phan khac cua vaccIn fh khong non fIom
vaccIn cum. Mof bIon phap fhay fho Ia ho co fho dung mof IIou frnh
amantaJin hoac rimantaJin cung duoc dung nhu mof bIon phap bao
vo chong IaI vIrus cum.
Mof so nguoI co fho dung amanfadIn va rImanfadIn kha hIou
qua, sau khI mua cum baf dau. Thuoc nay co hIou qua voI nguoI bj fon
fhuong ho mIon djch, nhu bonh nhan HIV gIaI doan cuoI. HaI IoaI
fhuoc nay co hIou qua 7090% frong vIoc phong cum.
Mof vaI nhom nguoI chua bj cum ga cung duoc khuyon dung
vaccIn v ho co nguy co bj cac bIon chung do cum:
- Taf ca nhung nguoI 65 fuoI hoac hon, suc do khang you.
- Nhung nguoI dIou frj noI fru hoac faI bonh vIon va do mac
bonh man fnh.
- NguoI Ion va fro om bj bonh fIm, phoI man fnh, nhu hon pho
quan.
- NguoI Ion va fro om bj bonh chuyon hoa man fnh, nhu bonh
fIou duong, roI Ioan chuc nang fhan, cung nhu fhIou mau nang hoac
bonh vo mau bam sInh.
- Tro om va vj fhanh nIon dIou frj IIou phap aspIrIn daI ngay.
- Phu nu co fhaI fhang fhu 2 hoac 3 frong mua cum hoac nhung
phu nu dang phaI cham soc bonh nhan.
- NguoI bj suy gIam mIon djch, bao gom nguoI nhIom HIV,
bonh nhan ung fhu, nguoI nhan ghop fang, va nhung bonh nhan dung
sforoId, hoa frj IIou hoac xa frj.
- af cu nguoI nao fIop xuc voI nhom fron, nhu nhan vIon
cham soc, nhan vIon y fo va cac fhanh vIon frong gIa dnh.
- u Ijch nuoc ngoaI.
1032
23.6. ANH HONG CA VRS CM GA OKN NKN KNH TK
XA HO
jch cum ga xay ra chu you o vung nong fhon, cac ho gIa dnh
chan nuoI, no da Iam chof mof Iuong gIa cam, ko ca Iuong gIa cam bj
gIof do nam frong vung djch, va bj nghI ngo nhIom cum. Trong do,
chju hau qua nang no va fruc fIop nhaf Ia cac ho chan nuoI gIa cam.
Iam fho nao do fra no va vay fIon o dau do phuc hoI kInh fo gIa dnh
sau djch Ia haI noI Io Ion cua cac ho nay.
jch cum gIa cam xay ra gay fhIof haI don non kInh fo. o mof
so nuoc Io ngaI djch cum fran vao nuoc mnh, da ra Ionh cam nhap
khau ga fu cac nuoc co djch, Iam cho cac nuoc co djch bj anh huong
nang no vo kInh fo.
Chuu A
Thoo du bao cua !y ban KInh fo va xa hoI khu vuc chau A va ThaI
nh duong fhuoc IIon hIop quoc, foc do fang fruong kInh fo frong khu
vuc so fang, mac du co djch cum gIa cam. Tuy nhIon, fnh hnh fruoc
maf qua Ia foI fo voI cac doanh nghIop xuaf khau va doI song cua cong
nhan, nong dan IIon quan foI con ga o nhIou nuoc chau A.
Nhung fac dong nghIom frong cua djch cum gIa cam foI non
kInh fo da xuaf hIon o ThaI Ian, mof quoc gIa xuaf khau ga Ion nhaf
chau A. KhI fnh frang djch dang dIon ra frong nhung fhang dau nam
2004 da co hon 3.000 confaInor fhjf ga dong Ianh fu moI noI fron fho
gIoI bj dua fro IaI nuoc nay. NhIou confaInor gIa cam van con phaI
nam cho hon mof fhang faI cang noI dja, khong fho xuaf khau, ngay
sau djch cum gIa cam duoc chnh fhuc khang djnh. MoI confaInor
chua khoang 18 fan fhjf ga. NgoaI fhua Io do khong ban duoc ga, mof
van do ma cac nha xuaf khau nuoc nay dang doI maf Ia khong fm du
cho do chua cac confaInor frong khI so phan cua ga dong Ianh duoc
xom xof. Khong co du kho baI, ga dong Ianh so nhanh chong bj hong.
Ho con phaI chju chI ph phaf sInh do fay uo confaInor nou ga dong
Ianh bj vuf bo, cong voI chI ph Iuu kho baI don. TaI fhoI dIom dIon
ra djch cum, moI noI fron fho gIoI dou dj ung voI con ga. MoI nam,
nganh cong nghIop ga cua ThaI Ian xuaf khau khoang 500.000 faf
1033
fhjf, da phan Ia sang Nhaf an va IIon mInh chau Au. oanh fhu
chIom khoang 1% fong kIm ngach xuaf khau ca nuoc. Anh huong cua
cum ga da fac dong khong nho don non kInh fo cua ThaI Ian.
Trung Quoc Ia nuoc xuaf khau ga Ion fhu 5 fron fho gIoI |sau
My, razII, ! va ThaI Ian) voI khoang 420.000 fan/nam. Ca chIom
50% fong Iuong fhjf xuaf khau. Ca haI quoc gIa nay nam frong IInh
vuc buon ban gIa cam quoc fo, gIanh gIaf fhj phan voI My, nuoc san
xuaf, fIou fhu va xuaf khau ga Ion nhaf fho gIoI. Nhaf an Ia fhj
fruong nhap khau ga quan frong nhaf cua Trung Quoc, mua 70% fong
Iuong fhjf ga xuaf khau vao nam ngoaI. Tuy nhIon, canh cua cua fhj
fruong nay da khop IaI khI Tokyo, ! chnh fhuc cam nhap ga fu
Trung Quoc.
Con ga xuaf khau Iao dao khIon cho foan bo nganh nong nghIop
cung bj anh huong. San Iuong fhjf ga gIam manh khong chI anh
huong foI cong nhan ma con gIam fhu nhap cua hon 600 frIou nong
dan Trung Quoc fhuoc cac nganh chan nuoI gIa cam, frong Iua m,
ngo va cac IoaI ngu coc khac do cho bIon fhuc an. Nong dan VIof
Nam cung khong fhoaf khoI vong anh huong do. Thoo uoc fnh, VIof
Nam co hon 2.000 frang fraI gIa cam nuoI khoang 254 frIou con ga,
vjf. NgoaI ra, khoang 80% frong fong so 10 frIou ho gIa dnh o VIof
Nam nuoI ga do Iay frung hoac phan bon Iua.
KhI cum gIa cam da Ian foI 39 frong fong so 76 fInh cua ThaI
Ian, IIon mInh chau Au |!) va Nhaf an haI fhj fruong chnh
cung nhIou nuoc khac |frong do co SIngaporo) da cam nhap ga fu
nuoc nay. Phan ung fruoc fnh hnh fron, co phIou cua Charoon
Pokphand, cong fy cho bIon va xuaf khau ga Ion nhaf ThaI Ian, da
gIam 15%. Thu fruong o Nong nghIop ThaI Ian NovIn ChIdchob
cho bIof: Cum ga khong chI anh huong foI xuaf khau ma con anh
huong foI nong dan. Hon 81.000 ho nong dan song bang ngho chan
nuoI ga. KhI khong xuaf khau duoc ga, doI song cua cac cong nhan
cung Iam vao canh kho khan. jch cum chau A Ia moI do doa raf
fhuc doI voI cong nhan faI cac cong fy san xuaf cac san pham IIon
quan don ga o cac quoc gIa co djch cum xay ra. KhI phaf hIon su fon
faI cua vIrus cum H5N1 va su Iay nhIom qua nguoI fh cac cong fy
1034
san xuaf cac san pham fu ga Iao dao va dung bon bo pha san; So
phan cua cac cong nhan cang fho fham hon do fnh frang maf vIoc va
do nhIom bonh.
Thoo so IIou fhong ko cua WHO, fnh don ngay 11 fhang 2 nam
2004, so nguoI nhIom bonh va cac fruong hop fu vong fho hIon bang
duoI day.
Bung 23.3. Nbicm cum ga o nguoi
0uoc gia Tong so ca nhiem So ca tu vong
Thai lan 5 5
viet ham 1O 14
Tong 24 1O
(Nguon. WHO, ngay 11 tbang 2 nam 2004
Mof cach danh gIa anh huong cua djch cum gIa cam doI voI
nganh chan nuoI gIa cam Ia fhong qua fhIof haI fIop sau frong san
xuaf. Tnh don ngay 5 fhang 2 nam 2004, VIof Nam da fIou huy
khoang 15 frIou con gIa cam. o khong cho djch cum, co fho VIof
Nam phaI fIou huy foan bo 250 frIou con ga va cac IoaI gIa cam khac
nhu vjf va chIm cuf hIon co. CIa ban Io mof con ga vao khoang 45
nghn dong. Nhu vay, gIa frj san xuaf bj fhIof haI fnh cho nam 2004
Ia 45 frIou !S. o khong cho djch, muc fhIof haI co fho o muc
khoang 650 700 frIou !S, fuc Ia fuong duong 1,8% CP cua VIof
Nam. NgoaI ra, con co cac fhIof haI khac nhu chI ph mua frang fhIof
bj bao vo va y fo can fhIof do kIom soaf djch va fay frung cac khu
vuc co djch.
Chnh phu don bu cho nguoI nuoI ga 5.000 dong cho moI con ga
bj fIou huy. Mof so fInh da su dung kInh ph dja phuong do fang muc
don bu. Thong fhuong, gIa mof con ga ban faI cong frang fraI dao
dong fu 5.000 don 15.000 dong. Nou fnh frung bnh Ia 10.000
dong/con |gIa pho bIon cho mof con ga nang fu 1 don 2 kg) fh fhIof
haI fron moI con ga bj fIou huy Ia 5.000 dong. Phan fhIof haI 40.000
dong con IaI so fhuoc vo pha nguoI kInh doanh va nguoI dan noI
1035
chung fhong qua fhu fhuo. Cac so IIou fhong ko chI fIof vo cac ho gIa
dnh ban gIa cam va frung frong nam khu vuc dan so, fu nhom nghoo
nhaf foI gIau nhaf, duoc nou frong bang sau. ang nay cung cho bIof
fhu nhap frung bnh fu gIa cam frong moI khu vuc dan so chIom fy Io
bao nhIou frong chI fIou frung bnh cua ho gIa dnh. Tuy nhIon, cac
con so uoc fnh nay gIa djnh rang fhu nhap fu cac nguon khac Ia
khong doI. jch cum gIa cam da Iam fang manh gIa fhjf Ion va fhjf
bo frong fhoI gIan qua.
Bung 23.4. Tbu nbap tu gia cam oa trung cua bo gia Jnb
Khu vuc dan so (can cu vao chi tieu tren dau nguJi)

hgheo
nhat
Muc 2
Trung
binh
Muc 4
0iau
nhat
Cac ho gia dinh ban gia cam
(tinh bang %)
G8,8 G8,5 5O,5 48,8 15,7
Cac ho gia dinh ban trung (tinh
bang %)
4O,5 44,G 8O,7 2O,O 1O,2
Thu nha tu gia cam va trung
(tinh bang % trong chi tieu cua
ho gia dinh)
7,1 5,8 G,7 5,2 1,7
(Nguon. 8o /icu /ay tu Jicu tra Muc song cua bo gia Jnb Vict
Nam nam 2002 cua Tong cuc tbong kc.
- Iong An: 2,1 frIou con, chIom khoang 40% so dan gIa cam,
fhIof haI fron 62 fI dong
- TPHCM: fhIof haI hon 50 fI dong |chI fnh rIong frong nam
20032004)
- TIon CIang: 1,3 frIou gIa cam bj fhIou huy, fhIof haI hon 60 fI
- Ha NoI: hon 30.000 con ga, fhIof haI khoang 50 fI.
- Ha Tay: fron 30 fI dong.
ThIof haI vo kInh fo khong chI co nguoI chan nuoI, nhung nguoI
chju anh huong fruc fIop fu djch cum. on canh do, nhung co so, nha
1036
may san xuaf fhuc an gIa suc cung gIan fIop bj anh huong do khong
fho ban duoc san pham, khong con von do fIop fuc san xuaf, co fho
pha san hoac dong cua.
Maf khac, cac nha hang, co so cho bIon fhuc an va cac cho
chuyon ban gIa cam cung frong fnh frang o, hoac ban cam chung,
dIou do dan don fnh frang fhaf fhu fhuo cua Nha nuoc.
23.?. ANH HONG OKN CAC KH BAO TON
jch bonh anh huong foI cong fac bao fon nhung IoaI chIm qu
hIom o cac khu bao fon, vuon quoc gIa. Sau day Ia mof vaI v du
ung no djch cum ga o cop faI ThaI Ian
Ngay 15/10/2004 ThaI Ian cho bIof, ho gIof fhom 80 con cop faI
vuon fhu SrI Racha fhuoc fInh MIon Trung ChonburI nham dap faf nan
djch cum gIa cam. Tuyon bo nay dua ra sau khI da co 30 con cop
ongaI chof v nhIom vIrus H5N1 va khoang 30 con cop khac duoc gIof
chof bang cach fIom fhuoc doc. Xac cop duoc mang dI fhIou hoac chon
frong ho sau 4m. Ong Chara TrInvufhIpong, CIam doc Trung fam cum
gIa cam cua ThaI Ian, cho rang nguon gay bonh Ia nhung con ga chof
Iam fhuc an cho cop mac du khong phaf hIon vIrus fu nhung mau ga
Iay o vuon fhu va fu nhung nguon cung cap moI nhaf.
o xac djnh xom co phaI cop bj nhIom H5N1 fu ga da nhIom
vIruf duoc dung Iam fhuc an hay khong, nguoI fa da Iam fh nghIom.
Can 400 con cop con IaI cua vuon fhu SrI Racha da duoc chIa
Iam ba nhom: bnh fhuong, bonh va bonh nang. Trong do, nhom fhu
ba phaI duoc mang dI gIof ngay. Cac nhan vIon y fo da cach Iy nhung
con cop khoo manh va phun fhuoc khu frung o vuon fhu.
Ho cung fhu nghIom cho nhung con cop uong fhuoc frj cum danh
cho nguoI do xom co fac dung nao hay khong. Nhung con cop dau fIon
o vuon fhu nga bonh ngay 14/10/2004 va vuon fhu phaI dong cua fu
hom fhu ba.
oI dIou fra ghI ngo nguoI ban ga Iay fhom xac ga fu nhung Io
gIof mo khac nhIom cum do cung cap cho vuon fhu.
1037
Thu fruong o y fo SuchaI CharoonraffanakuI noI van chua co
chung cu khoa hoc nao cho fhay vIoc Iay Ian vIrus cum fu cop qua
nguoI, va vIoc kIom fra 55 nguoI cham soc cop khac cho fhay nhung
nguoI nay van khoo manh va da qua cach Iy do kIom fra suc khoo
frong vong 14 ngay.
NguoI fa cung cho hay mof vaI con ca sau o vuon fhu SrI Racha,
ThaI Ian da bj chof va duoc nghI Ia mac bonh cum gIa cam,
Truoc fhong fIn fu ThaI Ian, cac chuyon gIa y fo fho gIoI Io so
cum gIa cam co fho dof bIon va fro fhanh do Iay nhIom sang nguoI.
Tuy nhIon, Ong WIIIIam AIdIs, daI dIon To chuc y fo fho gIoI |WHO)
faI ThaI Ian noI van chua co du IIou nao vo vIoc vIrus cum gIa cam
duoc fruyon fu dong vaf ho moo sang nguoI.
Anh huong d{ch cum gu cum den vuon quoc gu, cuc khu
buo ton o Vet Num
jch cum gIa cam Ia moI do doa doI voI cac nguon gon quy hIom
da duoc gn gIu nhIou nam frong cac frung fam cuu ho nhu: Vuon fhu
Ha NoI va Thao cam vIon TP. Ho Ch MInh. ay Ia nhung co so Iuu
gIu nhIou nguon gon qu hIom do phuc vu nhan dan, nghIon cuu khoa
hoc va bao fon. HIon co 53 IoaI chIm voI 244 ca fho dang sInh song
frong Vuon fhu Ha NoI, frong do dac bIof chu y Ia co foI 173 ca fho
fhuoc 13 IoaI chIm frong ho frI dac bIof quy hIom o VIof Nam. HaI
IoaI: ga IoI Iam mao frang va ga IoI Iam duoI frang Ia duy nhaf co faI
Vuon fhu Ha NoI. Phan Ion nhung IoaI chIm frI Ia nhung IoaI quy
hIom co gIa frj khoa hoc va kInh fo cao. O VIof Nam co 22 IoaI frong
49 IoaI cua fho gIoI, chIom 46%, frong do co ba IoaI dac huu chI co o
VIof Nam: ga IoI Iam mao frang, ga IoI Iam duoI frang va ga IoI Iam
mao don. Nhu vay, co fho coI day Ia mof bao fang da dang gon quy
hIom khong nhung cua VIof Nam ma con cua fho gIoI.
Truoc fnh hnh djch cum ga, ngay 02/02/2004 faI cac vuon
chIm, cong vIon van hoa, khu du Ijch, fhao cam vIon cong fac kIom
fra, fhoo doI chaf cho duoc fIon hanh 24/24h, fhuc hIon khu frung
khu vuon chIm, Iap hang rao cach Iy.
1038
Trong boI canh djch cum ga hIon nay, chung fa phaI co nhung
chnh sach do bao vo, gIu gn nguon gon quy hIom cua cac IoaI chIm
dang duoc nuoI faI cac frung fam cuu ho, vuon fhu. Mof so co so can
duoc quan fam dac bIof cua Chnh phu nhu: Vuon fhu Ha NoI va
Thao cam vIon TPHCM do bao vo nhung con ga gIong, cac IoaI chIm
quy hIom. Can fuan fhu raf nghIom ngaf nhung huong dan cua Cuc
Thu y va nhung co quan fham quyon cap fron nhu: cach Iy hoan foan
khu vuc nuoI frung bay cac IoaI chIm nuoI frong khu vuc voI gIa cam
va nguoI; fhuc hIon va gIam saf quy frnh vo sInh phong djch nghIom
ngaf.
23.8. CAC GA PHAP KY THAT VK SAT TRNG, TK OOC
VA X L MO TRONG TRONG VKC PHONG CHONG
O|CH BKNH CM GA CAM
23.8.1. Chuun b{ kh tep xuc vo gu cum nhem benh
- NguoI fIop xuc fruc fIop voI gIa cam nhIom bonh phaI Ia
nguoI khoo manh, fof nhaf khong co cac bonh vo dj ung.
- Chuan bj cac phuong fIon sau:
Quan ao bao ho hoac quan ao day, kn, f fham nuoc.
!ng hoac gIay khong fham nuoc.
Cang fay hoac fuI nIIon day.
Khau frang chuan hoac khau frang fhuong nhung phaI vua
khf.
Knh bao ho hoac knh fhuong nhung phaI doI non.
Taf ca cac phuong fIon, do dung fron phaI sach so, khu frung.
23.8.2. Kh truc tep tep xuc vo gu cum
- Mac quan ao bao ho, fof nhaf Ia non doo fap do khong fham
nuoc.
- oo gang fay cao su bao ho IoaI day hoac cho fay vao fuI
nIIon cof kn IaI.
- Non su dung khau frang N95.
1039
- oo knh bao ho, dI ung cao su hoac nhua fong hop duoc dIof
khuan hoac ung daI bao chan dung mof Ian.
- Truoc khI vao, phun fhuoc saf frung foan bo frong chuong,
phun Ion gIa suc va phun ca Ion phan gIa suc.
- Qua frnh fIop xuc fruc fIop gIa cam non han cho fIop xuc voI
djch nhof o mIong, mau, phan gIa cam.
23.8.3. Suu kh tep xuc truc tep vo gu cum
- oI voI nguoI can fam rua va Iam vo sInh sach so.
- oI voI chuong fraI, ho chon gIa cam can khu frung bang voI
hoac cac hoa chaf khac.
- Taf ca cac frang bj fron chI dung mof Ian sau khI fIop xuc voI
djch bonh.
HIon nay, fuy bonh cum gIa cam chua Iay fu nguoI sang nguoI,
song quan ao va cac dung cu cua nguoI bonh cung Ia nguon Iay Ian
nguy hIom. V fho cung can fuan fhu quy frnh sau:
- af nguoI bonh noI kho rao, sach so, han cho fIop xuc voI
moI nguoI.
- KhI chuyon dI bonh vIon, faf ca quan ao, chan man va cho
nam cua nguoI bonh can phaI fhuc hIon nhu quI frnh bao vo nguoI
fruc fIop fIop xuc voI gIa cam nhIom bonh.
- Cho nam cua nguoI bonh phaI duoc Iam vo sInh va khu frung.
- Can phaI cham soc hoac fham nom bonh nhan bj cum fhoo
dung huong dan cua y, bac sI nhu mac ao choang, doo khau frang.
23.8.4. Qu trInh dung cuc che phum khu trung det khuun
de phong chong vu khong che d{ch cum gu cum
2J.S.4.1. Cuc yeu lo chu y hhi Iuu chon cuc che phum su
Jung
u. ac Jicm mam bcnb.
MoI IoaI vI frung, vIrus, nam moc co nhung dac dIom sInh vaf
hoc khac nhau va moI IoaI fhuoc saf frung co co cho fac dong rIong
1040
bIof, do mam bonh co fho nhay cam voI fhuoc nay nhung IaI do
khang voI fhuoc saf frung khac.
b. oi tuong oa Jicu kicn ticu Joc kbu trung.
- Trong dIou kIon co djch hoac chua co djch nhung khong buoc
gIof vaf va huy xac, vIoc saf frung chuong fraI Iam gIam so Iuong
mam bonh, phong ngua djch bung phaf. ong fhoI vIoc saf frung
cung dam bao khong gay anh huong xau don suc khoo vaf nuoI, do
do, can chon fhuoc saf frung khong gay kch ung, khong doc haI.
- Nou doI fuong Ia chuong, xo co, phan rac hoac cac o djch nguy
hIom buoc gIof va huy xac vaf nuoI fh phaI chon cac IoaI fhuoc co
fnh saf khuan manh nhu chIorIno, phonoI, gIufaraIdohyd do dIof
mam bonh hoan foan.
c. Nong Jo oa tboi gian ticp xuc.
Tuy fung IoaI fhuoc va doI fuong saf frung, IoaI mam bonh ma
ap dung nong do va fhoI gIan fIop xuc khac nhau.
Vi Ju. o saf frung frung ap xong formoI va fhuoc fm frong
fhoI gIan 2025 phuf, nhung do saf frung kho chua san pham dong
vaf khI co djch can fhoI gIan 24h.
J. oi ooi Jjcb cum gia cam, trong oicc ticu Joc kbu trung can
/uu y.
- am bao an foan: nguoI chan nuoI, nguoI Iam vIoc frong o
djch phaI mang do bao ho Iao dong, sap xop dung cu gon do do khu
frung, fIou doc. Tu o djch ra phaI fhay do bao ho, fIou doc, saf frung
quan ao, Iam vo sInh.
- Khong chon xac gIa cam, chaf fhaI gan nguon nuoc nhu song,
gIong, khu co muc nuoc ngam fhap.
- Chon xac gIa cam voI so Iuong Ion chac chan khong franh
khoI o nhIom. V vay can chua gIa cam frong bao nIIon kn hoac phu
fam nIIon fron ho, phun fhuoc saf frung fruoc khI chon, Iap daf sau
va non chaf.

1041
2J.S.4.2. Doi roi lrui chuu co Jjch, lrong rung bj Je Jou
- Han cho foI da su ra vao fraI.
- Trong chuong nuoI co gIa cam, pha fhuoc saf frung frong bnh
kh non, phun duoI dang kh dung foan bo fran, vach, fuong, khong
kh, chuong nuoI do khu frung. Iuong dung 1,2 1,5 If/100m
3
fho
fch chuong nuoI, ngay mof Ian vao fhoI dIom 10h don 14h.
Cac /oai cbc pbam su Jung: KC |bonzakonIum chIorIno
soIufIon) fI Io 1/400, KA 1/200 va CPC8 fI Io 1/500.
- Xu I frung fhuong pham: frung xop fron cac khay frong
phong chua, dong kn cua. IIou Iuong: KMnO
4
10g, formaIdohydo
35mI/m
3
khong kh.
Cacb /am: cho KMnO
4
vao mof khay bang sanh hoac su cung
mof f nuoc, dong kn cua phong, rof fu fu formaIdohydo vao khay.
Sau f nhaf 24h moI mo cua Iam fhoang.
- Ho saf frung: djnh k 2 ngay mof Ian fhay fhuoc frong ho saf
frung ra vao fraI va gIua cac khu, cac day chuong. Hoa chaf su dung:
chIorIno 56%, gIufaraIdohydo 24%.
- Cac doI fuong khac nhu xo van chuyon phan rac fhu gom
hang ngay xu I bang chIorIno 56%, gIufaraIdohydo 24%, voI bof.
2J.S.4.J. Doi roi nhung noi Jung co Jjch
Lum chel rjl lhu Jong
Tuy so Iuong vjf nhIou hay f, fao cac quay bang fro hoac cof,
moI quay nhof duoc 200400 con, chIou cao quay 0,50,8m. ao san
mof ho sau 0,40,5m, daf vao moI ho mof chau hoac fho bang sanh.
ToI Iua vjf vao, dung baf nIIon phu kn.
Cho vao moI fho sanh 5060g fhuoc fm, fhom 100mI nuoc,
rof fu fu 200mI formoI vao.
Sau 1020 phuf, gIa cam chof hoan foan.
Lum chel rjl, gu, cul nuoi Iong
Nou chuong khong co fran, dung baf nIIon phu kn fung day Iong.
1042
Nou chuong co fran, dong kn chuong, phu fam cho xung quanh.
Xong formoI voI IIou Iuong: KMnO
4
10g, formaIdohydo 35mI/m
3

khong kh.
Cach Iam: fuy kch fhuoc chuong, daf 2 3 chau bang sanh
hoac su co fho fch 8 10 If, hoa KMnO
4
voI nuoc fhoo fI Io mof
phan KMnO
4
/haI phan nuoc, dong kn cua phong, rof fu fu
formaIdohydo vao hon hop fron. Sau khI gIa cam chof hof, mo cua.
ung bao nIIon Ion cho gIa cam vao, cof chaf mIong bao, cho
don noI fhIou huy .
Doi roi phun ruc
of: fhu gom foan bo phan rac, chaf fhaI ran, fhuc an fhua
do dof ngay fron non chuong nuoI.
Chon: chaf fhaI duoc rac voI bof hoac phun chIorIno, Ca|OCI)
2

5% sau do chon sau cach maf daf f nhaf 0.5 1m.
Doi roi chuong lrong, Jul xung guunh hhu ruc chun nuoi
Phun fhuoc saf frung Ion foan bo bo maf non, fuong, mang
an, mang uong, fran, maI chuong nuoI.
Thuoc saf frung duoc phun dam bao Iam uof foan bo maf vaf
duoc saf frung |80120mI/m
3
dIon fch) va phun fhuoc fhoo chIou fu
cao xuong fhap.
Sau 24h dung nuoc rua sach non, do kho va saf frung IaI Ian
2. Truoc khI cong bo hof djch, foan bo khu vuc chan nuoI phaI duoc
fIou doc saf frung.
Cac cho pham su dung: chIorIno 5 6%, gIufaraIdohydo 2
4%, ophonyIphonoI 3 5%.
Khu vuc xung quanh chuong nuoI phaI duoc phaf quang, fhu gom
dung cu pho fhaI do fIou huy, sau do phun fhuoc saf frung nhu fron.
23.8.5. Ben phup teu huy
o dam bao khong gay o nhIom moI fruong sau khI chon xac gIa
cam, frung fam kIom fra vo sInh fhu y, y fo da dua ra cac gIaI phap
vo moI fruong.
1043
2J.S.5.1 Do i ro i cho n ru ng Ju l go
Tho fch 1m
3
cho 400500 gIa ca m fro ng Iuo ng 12 kg/con.
ChIo u sa u fo I fhIo u Ia 1,5m. o do c fha nh ho fuy fhuo c dIo u kIo n
dja cha f mo I vu ng |fruo ng ho p da f yo u do do c fo I fhIo u ngang :
du ng = 3 : 1). a f no n cha f, phu mo f Io p vo I bo f xuo ng da y da f
no n f nha f 5cm va ra c do u fro n fha nh. Phu fha nh va Io f da y ho
ba ng fa m nhu a P, ra c vo I Io n fa m Io f da y.
Qu trInh cho n lu p: mo bao hoa c ra ch bao da I f nha f 0,2m
fruo c khI fha I xuo ng ho . Nguo I va n ha nh pha I doo ga ng fay va
qua n a o ba o ho . Ra c vo I fu ng Io p gIu a ca c fu I du ng xa c gIa ca m.
Sau khI cho ca c fu I xuo ng ho , phu fho m Io p vo I fro m ma f da y f
nha f 5cm. Ca m fha ng o ng fho ng hoI cha m Io xuo ng ho . uo ng
knh o ng 4260mm. uo ng knh Io khoa ng 1015mm. To ng dIo n
fch Io 1520% dIo n fch ma f o ng. ChIo u da I o ng f nha f 1m. So
o ng: 1 o ng/m
2
bo ma f.
TIo p fu c phu Io p da f ma f co chIo u da y f nha f 1m. Io p da f
na y co fho Ia pha n u da ho a fro n vo I fro fra u hoa c fro cu I, vo fra u,
rom ra . M okashI fro n vo I fra u, fro cu I hoa c vo fra u, rom ra .
IIo u Iuo ng M okashI khoa ng 10% Io p da f phu . a f da p bo ho
fra nh nuo c mua cha y fra n va o, co chIo u cao fo I fhIo u 0,2m. a f
vun da f ma f Io n cao ngang : du ng = 3 : 1. Phu Io n Io p da f ma f rom
ra hoa c Ia du a kho vo I chIo u cao f nha f 0,2m. KhI fro I chuyo n
mua ca n fhIo f phu Io n mo f Io p ba f do fra nh cha y va o ho . Thoo do I
do Iu n mo I nga y. No u do su f Iu n Io p da f ma f > 0,2m pha I da p
fho m Io p da f ma f nhu chIo u cao ban da u.






1044













HInh 23.4. Qui Jjnb bo cbon gia cam bj Jjcb
Doi roi ho chon rung lrung (muc nuoc lhum cuo)
2J.S.5.2. Doi roi ho chon rung lrung (muc nuoc lhum cuo)
ay ho cach muc nuoc fham maf f nhaf 0,3m |muc nuoc fham
ngang cao nhaf: frIou cuong). ap bo do va dao ho voI chIou cao fong
cong khoang 1,5m. ChIou rong bo daf f nhaf 0,6m. o doc fhanh ho
va Iop phu maf f nhaf ngang : dung = 3 : 1. QuI frnh chon Iap fuong
fu ho chon vung go.
1045












HInh 23.5. Qui Jjnb bo cbon gia cam o oung trung muc nuoc tbam cao
23.8. CAC BKN PHAP KHAC PHC O NHKM MO TRONG
VoI Iuong fhong fIn fhu fhap duoc cho fhay, vIoc fIou huy chon
Iap gIa cam da dIon ra phan fan va co quI mo khac nhau. Xu Iy gIa
cam bang phuong phap chon Iap Ia pho bIon nhung ky fhuaf xu Iy day
ho va chon Iap khac nhau, nguy co o nhIom cung khac nhau. o co fho
khac phuc va caI fhIon moI fruong cho nhan dan frong vung, khI fIon
hanh Iam cac ho chon Iap gIa cam can fhIof phaI qua mof so cong doan
raf cu fho, IIon fuc va fhoo mof Io frnh nhaf djnh. Cac gIaI phap kha
fhI chI khI co day du fhong fIn. Io frnh gom haI cong doan:
Cong Joun 1: Phut hen o nhem
Phaf hIon o nhIom khong co nghIa Ia quan frac fran Ian ma
phaI fhuc hIon fhoo mof ko hoach do fhu fhap, sang Ioc fhong fIn va
do ra chuong frnh quan frac cu fho.
Cong Joun 2: Xuc ten vec xu ly vu cu then mo truong
KhI da co nhung so IIou vo o nhIom cu fho, fap frung vao xu Iy
va caI fhIon moI fruong. KhI fhuc hIon can chu y foI cac you fo sau:
ao
1046
- Maf do dan cu.
- ja chaf fhuy van khu ho chon Iap.
- Nguon nuoc cap cho sInh hoaf.
- !u fIon cho nhung vung sau, vung xa.
o fr gIong quan frac:
- So Iuong gIong khoan: ToI da 4 Io va co fho gIam khI xac
djnh ro huong van chuyon cua nuoc ngam frong khao saf fhuc dja. o
fr cac gIong quan frac fhoo so do duoI day.
- oI gIam saf: doI fhong kh.
- ChIou sau gIong: ChIou sau gIong = chIou sau ho + |1,5 2.0m).
- Khoang cach fu ho chon Iap foI gIong |5 10m).










HInh 23.6. 8o Jo mat bang bo tri gicng giam sat o nbicm nuoc ngam


H chn lp gia
cm
G
G G
G
5 10 m
1047

HInh 23.?. 8o Jo /o kboan quan trac o nbicm nuoc ngam Joi kbong kbi
23.9. CAC BKN PHAP X LY VA GAM THK O NHKM MO
TRONG
23.9.1. Khong khI
Cuc phuong phup xu Iy mui
- Phuong phap fhu kh va dof.
- Phuong phap hap fhu.
- Phuong phap hap phu.
Can cu vao hIon frang chon Iap va cac bIon phap xu Iy muI
da nou fron, chung fa co fho ap dung bIon phap fhu gom han cho
phaf fan kh ra moI fruong khong kh va fuy fhoo fung quI mo so ap
dung phuong phap dof hoac khuoch fan fu nhIon co kIom soaf.







HInh 23.8. 8o Jo nguycn /y bicn pbap xu /y kbi (pbuong pbap Jot
Np
bo v
Ging gim
st
H chn
gia cm
Muc nuoc ngam
k/c: 5 10 m

Gia ca m be nh
cho n la p

L p a da m 2x4cm da y 50cm
L p a t se t da y 0.6-0.8m, l p a t tro ng da y 1m
L p a t a p
L p ba t Nilon
a u o t
1m 2m 2m 1m
1m
Ra nh neo a u ba t
o ng thu kh du c lo

1048
Ion phap chu dao cua phuong phap nay Ia fhu gom frIof do kh
sInh ra va dom dI dof. Tron bo maf cua ho chon Iap so duoc bao phu
mof Iop baf nIIon kn, kh fhaI sInh ra frong qua frnh phan huy bj
cac Iop baf nIIon chan IaI khong cho phaf fan ra ngoaI so duoc fhu
gom qua cac ranh da. Sau do, chuyon vao cac ong PVC co duc Io va
duoc dan ra ngoaI don dau dof, faI dau dof cac chaf kh so duoc dof
chay. TaI day kh doc co gay muI so bj oxy hoa fhanh cac chaf kh f
doc hon |SO
2
, CO
2
va hoI nuoc). Ion phap nay don gIan, do fhuc
hIon, co fho ap dung cho baf cu ho chon Iap nao khI phaf hIon co o
nhIom khong kh noI chung, vaf IIou do khaI fhac faI cho, cho fao don
gIan, gIa fhanh raf fhap.
23.9.2. Phong chong o nhem nuoc
Nuoc mul
u. Cuc ben phup gum theu o nhem nguon nuoc
Han cho su gIa nhap cua nuoc maf vao ho chon Iap bang cach
phu kn ho chon bang vaf IIou chong fham va fao ranh fhoaf mua
khoI khu vuc ho chon Iap.
Han cho su gIa nhap cua nuoc ngam vao ho chon Iap cung nhu
han cho su xam nhap cua nuoc ro rI ra nuoc ngam bang cach khoanh
vung co Iap ho chon gIa cam bj bonh |va ruf nuoc fhaI sInh ra frong
ho dom dI xu Iy nou xof fhay can fhIof).
To chuc duy fu, bao fr Iop phu fron cung cua ho chon Iap do
franh chuof, ruoI, muoI va han cho gIa nhap cua nuoc mua vao ho.
Nguyon Iy ky fhuaf do gIam fhIou o nhIom nguon nuoc duoc
frnh bay duoI day:





1049









HInh 23.9. 8o Jo nguycn /y bicn pbap giam tbicu o nbicm nguon nuoc
Trong bIon phap nay mof buc fuong bang daf sof co ho so fham
<10
7
cm/s duoc dung Ion cach ho chon Iap 35 m co chIou sau sau hon
ho chon Iap Ia 23m do han cho su phaf fan chaf o nhIom vao mach
nuoc ngam nong. Tuong fu, co fho dung haI Iop vay bang fhop |da
duoc ap dung fhanh cong faI baI chon Iap chaf fhaI cua fhanh pho
SoouIHan Quoc), do ngan ngua o nhIom ra song Han.
Tron mIong ho chon Iap, ngoaI dap bo sung phan suf Iun con
fao fhom cac ranh da dam do fhu kh va phu daf |daf phu co ham
Iuong sof > 30%, day 0,30,5m). TIop sau do Ia Iop baf nIIon do ngan
kh fhoaf ra va khong cho nuoc mua fham vao, bo fron Ia Iop daf sof
co chIou day 0,60,8m va ho so fham < 104cm/s. Tron cung dap mof
Iop daf frong co chIou day 1m. Cac Iop daf dap fron duoc dap voI do
doc Ia 35% do fhoaf nuoc mua do dang.
b. Ben phup xu ly nuoc thu
Nuoc fhaI sInh ra frong qua frnh phan huy co nong do chaf o
nhIom raf cao, ham Iuong CO Ion don hang chuc ngan mg/I. Maf
khac, khI chon Iap mof Iuong voI bof raf Ion da duoc bo sung non
nuoc fhaI vua co nong do chaf huu co cao, pH cao vua co do cung Ion.
o cac ho phan fan, khoI Iuong chon Iap faI cac ho Ia khac nhau, vay

Gia ca m be nh
cho n la p
L p a da m 2x4cm da y 50cm
L p a t se t da y 0.6m-0.8m, l p a t tro ng da y 1m
L p a t a p
L p ba t Nilon
L? b?t
1m 3-5m 3-5m 1m
5-7m
T ng a t se t da y 1m
o ng thu kh du c lo

2-3m
1050
chung foI do nghj chI xu Iy nuoc fhaI cua cac ho chon Iap frong nhung
fruong hop sau:
Cac ho chon Iap dac bIof Ion.
VoI baf ky ho chon nao khI phaf hIon co dau hIou o nhIom
nuoc ngam.
Cac ho chon Iap fron vung co dja chaf kom nhu chon Iap
frong vung daf caf, gan khu vuc dan cu co khaI fhac nuoc ngam cho
sInh hoaf
So do cong ngho xu Iy nuoc fhaI


Nguyon Iy: Nuoc fhaI sInh ra frong ho chon Iap so duoc fhu gom
vao gIong fhu nuoc fhaI va so duoc chuyon sang bo ky kh bang bom
|su dung bom fay hoac bom dIon). TaI bo ky kh cac chaf huu co so
duoc phan huy dang ko va sang ngan khu frung cac vI khuan co kha
nang gay bonh so bj fIou dIof. Nuoc fhaI sau khI khu frung so duoc
chuyon sang ao ho hoac muong gan do da duoc quI hoach va xu Iy day
do xu Iy frIof do.
Nou gan khu vuc co ho fhong xu Iy nuoc fhaI sInh hoaf du Ion
fh co fho huf Iuong nuoc fhaI co frong ho chon Iap va dom don nha
may do xu Iy.
Cong nghe xu ly mo
May fao ozon xu Iy o nhIom moI fruong:
VIon Khoa hoc va cong ngho VIof Nam da nghIon cuu, san
xuaf IoaI may cho fao kh ozon va dua vao su dung do xu Iy cac ho
chon gIa cam bj o nhIom va khu frung chuong fraI chan nuoI gIa cam
cho hIou qua raf fof. May ozon duoc fhIof ko dua vao nguyon fac Iay
khong kh cho vao moI fruong cao fho va cao fan fao su phong dIon
gIua haI dIon cuc. ThIof bj gom haI bo phan chnh: bo phan fao ra
dIon va bo phan dua khong kh vao buong co phong dIon. Qua frnh
nay da fao fhanh kh ozon va chung duoc bom day ra ngoaI moI

Nc
thai
Gieng thu
nc thai
Be x ly
k kh
Thai ra
ngoai
Kh
trung
ao ho hoac
mng
1051
fruong. V ozon nang hon khong kh non khI phun ra ngoaI, kh O
3

nhanh chong roI xuong, pha fron voI cac kh doc khac fu duoI daf
xong Ion va O
3
so khu cac muI hoI fhoI kho chju, dong fhoI, gap vI
khuan gIof vI khuan, gap vIrus gIof vIrus, fao ra moI fruong raf frong
sach.
May nay duoc fhu nghIom do xu Iy moI fruong faI cac chuong
fraI va cac ho chon Iap fIou huy gIa cam bj djch faI huyon HoaI uc
|fInh Ha Tay), cho kof qua raf fof. Sau khI su dung O
3
do khu frung,
nguoI dan o quanh day da khong con nguI fhay muI hoI fu nhung ho
chon Iap boc Ion nhu fruoc do.
Che phum snh hoc mo:
Cho pham mang fon !yama nzym |dor RomovaI) chuyon gIao
fu Nhaf an da duoc hoI dong khoa hoc TPHCM xom xof, chap fhuan
dua vao su dung do khu muI hoI cua cac ho chon fron dja ban Thanh
pho. ay Ia mof bIon phap cap bach nham ngan chan fnh frang o
nhIom fu cac baI chon Iap, boI cac cho pham sInh hoc khac nhu M,
cac bIon phap rac voI bof, dung ChIoramIn , VIrkon phun xjf khong
dap ung nhu cau khu muI.
Thoo cac nha chuyon mon, cho pham moI co fac dung sau 48
gIo faI cac dIom chon Iap co suc chua fu 500 kg 7,6 fan ga, o fy Io
5If/fan gIa cam, voI chI ph 47.000 dong/If va daf hIou qua cao nhaf
sau 7 ngay |khu 90% muI hoI). Sau khI fh dIom phun cho pham o
huyon nh Chanh |noI phaI fIou huy hon mof frIou con gIa cam va
bo fr hon 1.100 ho chon) fhanh cong, cho pham duoc nhIou quan,
huyon khac do nghj ap dung.
23.10. BKN PHAP QAN LY MO TRONG
23.10.1. Co so phup ly
Nha nuoc va cac co quan bo nganh co IIon quan phaI dua ra cac
van ban cu fho huong dan vIoc fhuc hIon fIou huy cung nhu phong
chong djch. Trong fhoI gIan qua fa cung da dua ra raf nhIou van ban,
nghj djnh khac nhau nhung hIou qua chua cao v chua phu hop voI
dIou kIon fhuc fo va cac van ban nay cung chua don duoc voI hau hof
1052
nguoI dan. V vay can phaI co ko hoach cu fho do Iam fho nao cho cac
van ban nay co hIou qua hon.
23.10.2. Quun truc den ben d{ch benh, su co mo truong
tu bu chon lup
Oeu tru thu thup thong tn
Thong ko hIon frang fIou huy gIa cam voI cac noI dung sau:
So Iuong gIa cam, san pham gIa cam bj fIou huy va bIon
phap fIou huy.
So Iuong ho chon Iap: vj fr, do sau chon Iap, bIon phap xu Iy
day va so Iuong gIa cam chon Iap, fnh frang gIa cam khI chon Iap |bj
bonh chof buoc fIou huy hay fIou huy fhoo chu fruong).
Cac hoa chaf da su dung dIof khuan.
Khuo sut, phut hen o nhem
ay Ia buoc fIop fhoo do khoanh vung, xac djnh cac ho chon Iap
co nguy co o nhIom cao. VIoc phaf hIon o nhIom fhong qua danh gIa
chaf Iuong cac fhanh phan moI fruong co ban xung quanh ho chon
Iap fhoo cac fhu fu uu fIon sau:
O nhIom nguon nuoc ngam.
O nhIom khong kh.
O nhIom nuoc maf.
Ke houch phong chong d{ch
Truoc hof can khang djnh sau khI cong bo djch, cong fac phong
chong djch van duy fr khong phaI chI frong vaI fhang ma con frong
nhIou nam v djch cum gIa cam raf do faI phaf nhu da xay ra o mof
so nuoc. Nou cong fac nay bj Io Ia, chu quan fh vIoc faI bung phaf
djch so kho franh khoI. V vay co mof ko hoach phong chong cu fho,
hop Iy Ia raf can fhIof.
oi ooi cac bo cban nuoi, cac trai ga.
TIom phong cho dan gIa cam.
CIu vo sInh chuong fraI.
1053
oi ooi nba nuoc.
Co cong fac chuan bj san sang vo vaf chaf frang fhIof bj
faI chnh do co fho dap faf ngay khI djch bonh xay ra.
O cac vung bIon gIoI, cac co quan huu quan nhu don bIon
phong, haI quan, cong an, quan Iy fhj fruong, cac fram kIom djch fhu
y o cac cua khau va chnh quyon dja phuong can fang cuong kIom
soaf vIoc van cuyon gIa cam va cac san pham gIa cam qua bIon gIoI.
Can phaI kIom fra chaf cho vIoc van chuyon, mua ban cac
IoaI chIm canh, cac IoaI chIm hoang da.

TA LK THAM KHAO
MANG NTKRNKT:
www.gov.vn
www.vIu.org
www.vtc.com.vn
www.shch.de
www.thunhnen.com.vn
www.vnexpress.net
www.vnuseek.com
www.google.com
www.tntucvetnum.com
www.neu.gov.vn
www.nld.com.vn
www.tuotre.com.vn
www.ykhou.net
www.newscentst.com
VIofnamnof, vvv.vnn.vn/
1054
ac sI gIa dInh, vvv.bacsIgIadInh.com/
ao dIon fu ThoI bao kInh fo VIof Nam, vvv.vnoconomIc.com/
o Thuong maI Nuoc CHXHCN VIof Nam, vvv.mof.gov.vn/
Nong nghIop Nong fhon VIof Nam, vvv.agrovIof.gov.vn/
CHIP, vvv.ochIp.com.vn/
NgoI sao, vvv.ngoIsao.nof/
Thong fIn Y duoc VIof Nam, vvv.cImsI.org.vn/
VIofoI Infornof, vvv.vIofoI.com.vn/
SaICon Infornof Confor, vvv.saIgonnof.vn/
aI Phaf fhanh Truyon hnh Ha NoI, vvv.hanoIfv.org.vn/
vvv.hfv.org.vn/
TuoI Tro OnIIno, vvv.fuoIfro.com.vn/
WorId HoaIfh OrganIzafIon, vvv.vho.Inf/
ProfoIn ScIoncos CorporafIon, vvv.profoInscIoncos.com/
ScIonco Novs OnIIno, vvv.scIonconovs.org/
oIIaOnIIno, vvv.boIIaonIIno.com/
oparfmonf of HoaIfh and Human SorvIcos, vvv.cdc.gov/
oparfmonf of HoaIfh of Hong Kong, vvv.Info.gov.hk/
hffp://vvv.vho.Inf/csr/dIsoaso/avIan_InfIuonza/on/:


133
CHONG 3

KHA NANG HAP PHU, PHONG THCH CUA
KIO SIT MUN DOI VOI KIM LOAI NANG
TRONG BUN DA KINH RACH TP HCM
3.1 MO OA
Thanh pho Ho Ch MInh da va dang nao vof bun day fhuoc ho
fhong song rach o nhIom nhu NhIou Ioc Thj Ngho, Tan Hoa Io
Com, Ruof Ngua, Tau Hu on Ngho, KInh oI Konh To, Tham
Iuong on Caf Vam Thuaf... Hon 170 km kInh rach bj o nhIom
nang so duoc nao vof Iam sach Iop bun day, co do sau fu 0,52,0m,
chIou rong co noI 4055m, Iam fhong fhoang, fang cuong vo sInh moI
fruong. Iou do Ia raf can fhIof va cap bach cho Thanh pho frong
frao Iuu cong nghIop hoa, hIon daI hoa hIon nay.
Mof so nguoI moI xom qua so IIou phan fch cua bun, chua Iuong
P fong so, N fong so va Mun fong so kha cao da voI kof Iuan: ung
bun Iam phan bon, fham ch bon bun fruc fIop nhu phan cho cay mIa,
cay rau. Iou nay chua co co so nou khong xac djnh duoc kha nang va
IoaI kIm IoaI nang |KIN) ma koo sof |frong bun) hap fhu! Muon su
dung Iuong bun nay, khong nhung fa phaI nghIon cuu ky vo ham
Iuong va nong do cac chaf dInh duong N, P, K, Mun, C, Ca, Mg.., ma
con phaI nghIon cuu ky vo ham Iuong, nong do cung nhu hanh vI cua
cac nguyon fo, doc chaf KIN frong bun day frong cac dIou kIon moI
fruong fhay doI...
134
un day bao gom cac koo sof, koo mun. Nham xac djnh kha
nang han cho hay kch hoaf fac dong doc chaf kIm IoaI nang, chung
foI |Io Huy a va cong su, 2001) Iam hang Ioaf fh nghIom vo kha
nang hap phu va phong fhch cua haI IoaI haf koo nay doI voI mof so
doc chaf kIm IoaI nang.
HoI nghj quoc fo vo fram fch bun day cua song von bIon hop o
rasII 2529/5/1993; o Rosfordam 7/1997; HoI nghj un day |CATS I)
o Conf, 1991. HoI nghj "Xu Iy bun nao vof" |Troafmonf of
confamInafod drodgod sIudgos CATS II) o Anfvorpon,1993, HoI nghj
ComparabIo IndusfrIaI procoss sIudgo and Troafmonf..", |CATS III), o
Oosfondo, 1996; Va gan day, HoI nghj Xu Iy fram fch o nhIomCATS
IV hop o Anfvorpon, 1517/9/98, I |ma fac gIa co fham du) da canh
bao vo kha nang fac haI cua bun o nhIom nay Ia khong Iuong fruoc
duoc cho moI fruong sInh fhaI fruoc maf cung nhu Iau daI...
|Conforonco ProcodIng, Anfvaorpon, 1998)
O nhIom bun day kInh rach Thanh pho fa raf cao, o muc 100%
250% so voI quy djnh cua Anh, My, Ha Ian, uc, Trung Quoc ma
IaI pban bo rat kbong Jcu, ham Iuong khac nhau o nhung konh khac
nhau, fham ch o nhung doan khac nhau frong mof konh. V vay, khI
nao vof dom su dung vao mof muc dch nao do, nhaf Ia Iam phan
cung non phan ra fung IoaI do su dung cho phu hop.
oI v voI ham Iuong cao, khong dou nay khI o frong dIou kIon
phan ung pH moI fruong fhay doI so co nhung dang moI fao fhanh,
khac han chaf cu, v vay fnh doc cung hoan foan fhay doI. Mof vaI v
du: Hop chaf PhonoI co san frong konh Tan HoaIo Com, khI gap
CI

co san frong nuoc man, so fao fhanh hop chaf moI PhonoI CIorua
co fnh doc gap 45 Ian so voI fung don chaf fruoc day. Hay, frong
dIou kIon pH frung fnh, Cu o dang phuc choIafo khong doc Iam
nhung khI vao vung nuoc phon, Cu so o dang hoaf hoa, con khI vao
vung phon man Can CIo, no so co fho o dang SuIphafo dong |CuSO
4
)
hoac CIorua dong co do doc cao hon raf nhIou Ian so voI chnh no khI
con o frong konh rach Thanh pho . ang ngaI hon nua Ia doI voI Cd
va Hg ma cac nghIon cuu dou chung fo hoaf fnh doc haI fang Ion
135
nhIou Ian frong phan ung moI fruong Man va Phon. Iou nguy hIom
Ia kha nang fch Iuy sInh hoc cua no frong moI fruong man kha cao.
3.2. TONG QAN VK KM LOA NANG TRONG BN OAY
VA KHA NANG HAP PH CA KKO SKTMN
3.2.1. Bun cong runh km lou nung trong bun duy
un cong Ia mof san pham phu cua qua frnh o nhIom va xu Iy
nuoc fhaI do fhj. un cong co fhanh phan chnh Ia huu co va co chua
ham Iuong dang ko cac duong chaf da Iuong nhu nIfo va phofpho.
Thanh phan chnh cua no Ia huu co, vo co, kIm IoaI , faf ca chung
fao fhanh hon hop gIua bun, mun, caf, kh, nuoc, vI sInh vaf va xac
ba dong fhuc vaf Trong do, cac kIm IoaI nang nhu AI, Io, Cd, Zn,
Hg, Cu, Pb Ia dang gay o nhIom cho moI fruong nang no va Iau daI
nhaf. ang 3.1 cho bIof ham Iuong frung bnh cua cac kIm IoaI nang
vua ko fron.
Bung 3.1. Ham /uong trung bnb cua mot so kim /oai nang co trong
bun cong ranb
(Nguon. Wi//iam, HP, 1007
8un rong kI Fa 6d Zn hg
ppm 7280 2370 28 2220 5
J.2.1.1. Nghien cuu re bun Juy him Ioui nung lrong bun
Juy lren lhe gioi
Cac IoaI bun fhaI ra fu cac qua frnh san xuaf cong nghIop co
chua mof Iuong fuong doI Ion cac kIm IoaI nang. Nong do cua cac kIm
IoaI nay fhay doI raf nhIou frong nuoc cong o nhIou nuoc cong
nghIop. Su fhay doI nay phan anh su khac bIof vo ban chaf cua cac
nguon fhaI cong nghIop voI cac ho fhong nuoc fhaI rIong bIof. Su da
dang vo nong do cua cac nguyon fo CadmIum va kom Ia nguyon nhan
gay haI cho cay frong khI bun cong duoc su dung cho daf canh fac.
KhI cac kIm IoaI nang frong bun cong co nong do fhap va ham
Iuong f, chung co fho Ia cac you fo dInh duong vI Iuong co IoI cho
136
cay frong. Su phaf frIon cay frong phu fhuoc vao kha nang frao doI
cafIon va pH cua daf, khoI Iuong bun su dung, fhanh phan cac
nguyon fo, kha nang hap phu va phong fhch cua Iuong koo sof bun
nay va fung IoaI cay frong. Tuy nhIon, o cac nong do fang dan cua
cac kIm IoaI nang frong daf duoc xu Iy voI bun cong cho fhay: nhung
cay frong fron daf bun cong co fho fang ham Iuong va doc fnh kIm
IoaI frong mo cua chung |CunnIngharm va cong su, 1975). Cac kIm
IoaI nang nay sau khI duoc dong hoa frong cay frong co fho Ia fhuc
an cua nguoI; hoac con nguoI an fhjf gIa suc duoc nuoI fu cac IoaI cay
frong fron vao fh co fho fruc fIop hay gIan fIop gay ngo doc cho co
fho |oc hoc moI fruong Io Huy a, 2000).
Nhu vay, kIm IoaI nang frong bun cong nhu con dao haI IuoI khI
duoc dung cho daf canh fac: chung co fho Ia vI Iuong khong fhay fho,
IaI cung co fho dan don su o nhIom daf va gay haI cho cay frong khI
o nong do cao va moI fruong khong fhch hop. O nuoc fa, mac du day
Ia van do raf quan frong va cap bach nhung van chua co nhIou
nghIon cuu vo kha nang faI su dung bun cong ranh cho daf canh fac.
Cac nghIon cuu vo van do nay cung cho fhay anh huong cua
KIN fron su phan huy rac va chu frnh dInh duong o fron daf rung
gan Cuum |Cormany). Ty Io phan huy, hoaf dong cua cac phosphafaso
onzym va khoang hoa nIfrogon do su amonI hoa dac bIof gIam khI co
maf cua cac kIm IoaI doc.
J.2.1.2. Khu nung Ium phun bon cuu bun Juy
O My, frong mof nam co 5.6 x10
6
fan san pham bun cong,
khoang 42% duoc dung cho daf frang fraI; o Tay Au fh co 5.9 x 10
6
fan san pham bun cong dung nhu phan bon frong mof nam |rovn &
Jacobson, 1987). O hau hof cac nuoc cong nghIop, bun cong duoc faI
su dung sau khI da duoc xu Iy.
un day co KIN gay ra cac van do vo my quan va kInh fo doI
voI mof vung daf bo hoang hay mof Ianh fho. Nuoc rI fu cac baI chon
Iap rac co fho Ia nhung nguon chnh gay o nhIom kIm IoaI nang doI
voI nuoc va daf khu vuc co baI rac. Cac vuon cay hnh fhanh fron cac
baI rac cu fhuong co hIon fuong Iam fang pH frong nhua cay, cung
137
voI Iam fang kha nang gIam doc kIm IoaI nang, gIam su fhIou huf
dInh duong, kof hop cac chaf huu co do caI fhIon cau fruc daf va fang
kha nang gIu nuoc do roI fu day, co fho frong nhIou IoaI cay khac
nhau. Pofors |1984) cho fhay, o Sudbury, mof Io nau kIm IoaI co fho
fhaI ra 54000 fan chaf fhaI co kIm IoaI nang frong mof ngay, Iuong
chaf fhaI nay duoI dang nhu bun, phan fan vao cac Iop daf maf frong
khu vuc. KhoI Iuong chaf fhaI nay Iam xo xac phong canh noI day.
Cung fhoo Pofor, vao nam 1983, co khoang 1120ha daf khu vuc nay
da duoc chuyon muc dch su dung, 485 ha duoc quI hoach frong rau va
600 ha frong co.
3.2.2. Ouc tInh cuu cuc km lou nung: Al, Cd, Fe, Hg, Cu
vu Zn
J.2.2.1. Nhom (AI)
Nhom |AI) Ia kIm IoaI nang co ham Iuong raf cao frong bun
cong. oc chaf nay co kha nang pha hoaI fo bao nao cua con nguoI.
Nhom dac bIof fch Iuy nhIou frong ro fhuc vaf. Qua frnh fch Iuy
nhom frong daf nhanh hay cham phu fhuoc vao pH cua moI fruong va
fnh dom cua moI fruong. Nhom Ia nguyon fo co san frong daf chua
cac khoang sof aIumInsIIIcaf. Nhom doc khI o dang Ion hoa fan AI
3+
.
Nhom duoc gIaI phong duoI dang AI|OH)
3
. Trong moI fruong kIom,
nhom hydroxyf fon faI duoI dang goI AI
2
O
3
.nH
2
O. Trong moI fruong
acId, fh nhom hydroxyf fon faI duoI dang Ion AI|OH)
2
+
va AI|OH)
2+
.
Trong bun cong ranh, AI chIom fhanh phan kha cao so voI cac
kIm IoaI nang khac. Iou do, mof phan Ia do Iuong nhom sInh ra fu
cac phan ung gIua khoang aIumIsIIIcaf frong moI fruong acId, phan
khac, Ia do AI sInh ra fu frong cac chaf fhaI san xuaf cong nghIop.
Nhom du o mof Iuong nho cung khong mang fnh dInh duong vI Iuong
cho fhuc vaf.
J.2.2.2. Sul (Fe)
Saf co fho fon faI frong daf kha phong phu, nhaf Ia frong cac
vung daf nhIof doI co qua frnh IoraIIfo xay ra manh IIof. Trong daf,
saf co fho fon faI duoI haI dang saf mang hoa frj haI |Io
2+
) hoac ba
|Io
3+
).
138
Kha nang hap phu cua koo sof mun doI voI Io
2+
raf Ion. ong
fhoI, kha nang phong fhch cafIon nay cua koo sof mun cung raf Ion.
Co fho bIou dIon kha nang nay duoI dang baf dang fhuc: Koo mun
HumIc > Koo mun IuIvIc > Koo sof MonfhmorIIonIfo > KaoIInIc >
IIIfo.
J.2.2.J. CuJimium (CJ)
CadImIum khong co chuc nang vo sInh hoc fhIof you nhung IaI
co fnh doc haI cao doI voI fhuc vaf va dong vaf. Tuy nhIon, vIoc fap
frung cua cadImIum frong moI fruong khong qua Ion fhuong khong
gay doc haI nhIou. Nguy haI chnh doI voI suc khoo con nguoI fu Cd
Ia su fch fu man fnh cua no frong fhan. O do, no co fho gay ra roI
Ioan chuc nang fhan nou Iuong fap frung o frong fhan Ion don
200mg/kg frong Iuong fuoI. Thuc an Ia con duong chnh ma Cd dI vao
co fho, nhung vIoc huf fhuoc Ia cung cung Ia mof nguyon nhan Iam
fch Iuy Cd frong co fho. |oc hoc moI fruong Io Huy a 2000).
Qua frnh fap frung cua kIm IoaI nang frong nhung vung daf
khong o nhIom fhuong fhap; nhung nguon va muc do o nhIom cua Cd
frong vung daf bj o nhIom Ia van do IIon quan chnh. ThoI gIan fch
Iuy Cd frong nhung vung daf khac nhau co qua frnh o nhIom khac
nhau, duoc uoc fnh khoang fu 15 don 1100 nam. ay Ia mof van do
can quan fam do ngan chan va han cho foI da su o nhIom o baf cu
noI nao co fho duoc.
un cong ranh co Cd fu cac nguon: chaf baI fIof cua con nguoI,
san pham gIa dnh chua Cd va Zn va chaf fhaI cong nghIop. Cd duoc
fch Iuy frong nuoc cong frong qua frnh xu Iy bun quanh. Ham Iuong
cua Cd frong cac IoaI bun cong duoc frnh bay o bang 3.2. ang nay
cho bIof muc fap frung cua Cd fu <1 don 3650mg/kg frong bun cong
ranh frong dIou kIon kho o Tay Au va ac Hoa Ky. Su fap frung cac
kIm IoaI nang frong cong ranh raf khac nhau do frnh fu fhay doI IIon
fuc cua hop chaf va fho fch nuoc fhaI cong nghIop duoc fhaI vao cong.
Khoang 70% cac IoaI bun cong ranh dou da duoc fm fhay co chua Cd.
Nong do Cd cao nhaf o cong ranh su dung Iam daf nong nghIop
o chau Au fhay doI fu 5mg/kg |o NofhorIands) don 20mg/kg |o Cong
139
hoa IIon ang uc va Phap). Iuong Cd cao nhaf frong cong ranh o
cac fhanh pho cua chau Au duoc khuyon cao Ia 20mg/kg |frong dIou
kIon kho) voI muc cho phop cao nhaf Ia 40mg/kg o My. akor da do
xuaf: nong do Cd cao nhaf Ia 50mg/kg. Trong khI do, Chanoy cho
rang, nong do Cd frong bun khong duoc vuof qua 1% so voI Zn. O
chn quoc gIa chau Au va Canada, muc Cd co fu 0,001kg/ha/nam |o
an Mach), don 0,17kg/ha/nam |o Anh). HoI dong chau Au |C) da
khuyon cao, Iuong Cd cao nhaf Ia 0,1kg/ha/nam va muc cho phop cao
nhaf Ia 0,15kg Cd/ha/nam. Can day, Iuong Cd cao nhaf frong daf
duoc khuyon cao su dung bun cong ranh Iam phan bon o Anh Quoc Ia
5kg/ha doI voI faf ca cac IoaI daf. O My, fIou chuan su dung Cd frong
vaI IoaI bun daf co IIon quan don CC cua cac IoaI daf: Cd fch Iuy
cao nhaf Ia 5,5kg/ha khI frong daf co CC < 5moq/100gr daf, 11kg/ha
Cd doI voI daf co CC fu 515 moq/100gr daf va 22kg/ha Cd doI voI
daf co CC > 15mog/100gr daf |oc hoc moI fruong, Io Huy a,
2000).
Mac du hnh fhuc xu Iy rac fhaI bun cong ranh su dung cho daf
nong nghIop Ia do cung cap khoang vI Iuong va phan N va P, nhung
nou Iuong Cd duoc fch Iuy frong daf ngay cang fang fh no cung Ia
nguyon nhan Iam cho cac IoaI daf bj o nhIom Cd va cac kIm IoaI
nang khac. Thom vao do, su hap fhu cua koo daf gIam con IIon quan
don su gIam cua pH. AIIovay |1990) cung cho rang fy Io fch Iuy Cd
cao nhaf frong cay Ia nhung cay duoc frong fron daf acId.
Kha nang fch Iuy Cd frong cay frong fy Io nghjch voI kha nang
gIu nuoc |CIC) frong daf frong chung. AIIovay va cong su |1990) da
fm ra moI IIon ho nghjch dao gIua su phan chIa ho so bIon nhIof K
d

doI voI duong dang nhIof Ia you fo quyof djnh doI voI su hIon dIon
cua Cd chua frong caI bap o mof vaI IoaI daf. Su hap fhu cua kIm IoaI
nang frong daf con co IIon quan don moI quan ho gIua CC va ham
Iuong huu co frong daf.
MoI quan ho gIua CC va su fIou fhu cua cay frong van con
chua duoc ro rang boI v su fhay doI cafIon kIm IoaI chI fho hIon o
mof frong vaI co cho fch Iuy nuoc co anh huong don fnh hoa fan cua
Cd frong daf. Hau hof cac IoaI daf frong frof co sof dou co koo fu.
140
KhI Iop daf maf duoc fhao nuoc va cay cay nhIou nam fh Iop daf nay
o frong fnh frang bj oxy hoa. Iuong Cd san co frong daf bj koo fu
nhIou hon frong daf bj fan koo. oI v kha nang gIu Cd cua chung
fhap hon ma nguyon nhan gay ra Ia boI chung chua f Io|OH)
2
va
Mn|OH)
2.
un cong ranh Ia nguon chua Cd chnh. Iuong Cd chua
frong bun duoc caI fao fu daf hnh fhanh fu bun cong duoc gIoI han
Ia 3mg/kg.
Bung 3.2. Tbanb pban CJ trong nuoc tbai qua cong ranb.
(Nguon. Bakcr, 1004
Thanh phan nguyan Io aI (mglkg) huor IhaI (mglkg)
US

Europe

Cd 0,01 0,7 15 31

J.2.2.4. Thuy ngun (Hg)
Hg Ia mof frong so cac nguyon fo doc nhaf doI voI con nguoI va
nhung dong vaf bac cao. Tnh doc cua Hg cao nhaf khI Hg duoI dang
Ion, muoI Hg cung co fnh doc cao nhung co muc do nguy hIom khac.
|oc hoc moI fruong Io Huy a, 2000). Andorsson cho rang, frong
bun fhaI co chua 510mg/g Hg, frong bun su dung Iam phan bon cho
daf nong nghIop fh cu 50 fan bun/ha co chua Iuong Hg Ia 50mg/m
3
.
O nbicm Hg trong Jat
Su xuaf hIon cua HgCI
2
, mofhyI morcurIc chIorIdo da duoc fm
fhay duoI Iop daf sau khoang 20cm. IodonIus of aI |1989) da nghIon
cuu moI quan ho cua Hg frong fhan bun va fm fhay su co maf Hg
frong phan bon co goc chIorIc.
8u ticb /uy Hg o trong Jat
TIon frnh fch Iuy dIon ra froI hon do duy fr cac IoaI Hg frong
daf. Su fch Iuy nay phu fhuoc vao mof so cac you fo, bao gom: dang hoa
hoc cua Hg, maf phan chIa frong daf, so Iuong fu nhIon cua hop chaf vo
co va huu co frong daf, IoaI koo daf, pH va fIom nang cua daf. NgoaI ra
Hg phu fhuoc vao su hoa fan fhap, dac bIof Ia hnh fhuc suIfId.
141
Thoo Andorsson |1994), su fch Iuy Hg
2+
frong daf o dIou kIon
frung fnh duoc bIou dIon duoI dang baf dang fhuc: AI|OH)
3
<
kaoIInIfo < monfhmonIIIonIfo < IIIIfIc cIay soII < daf IaforIf < daf mun
< Io
2
O
3
.nH
2
O. Trong dIou kIon pH duoI 5.5, HgCI
2
o
Ia IoaI hoa fan
nhanh. Su duy fr Hg o frong daf huu co khong co y nghIa khI pH <
4. O daf frung fnh |pH > 5,5), oxyf Io va cac chaf khoang frong daf
sof anh huong nhIou foI su fch Iuy cua Hg. Su fch fru Hg cao nhaf
khI pH = 7; frong do, HgOHCI
o
Ia IoaI froI hon. NgoaI ra, con co cac
hop chaf khac nhau, chang han nhu cac chaf mofhyImorcurIc chIorIdo
va phonyImorcurIc duoc fch Iuy manh frong daf khI pH o muc frung
fnh. Cac chaf khoang frong daf sof xuaf hIon co y nghIa frong moI
fuong quan nay, nhung chI khI muc pH on djnh va khI ma cac hop
chaf hIon dIon du nho. Andorsson cung da nghIon cuu Hg o frong cac
phau dIon daf fhay rang, co moI fuong quan chaf cho gIua Hg va
nguon huu co fch Iuy o daf acId. Trong daf frung fnh |pH > 6) hoac
noI ma IoaI HgOHCI va Hg|OH)
2
froI hon HgCI
2
, su khac nhau vo kha
nang hap phu gIua Hg va Io fh manh hon gIua Hg va nhung vaf
chaf co nguon goc huu co.
J.2.2.5. Kem (Zn)
Kom fhuong cung dI voI Cd. Kom dong mof vaI fro Ia chaf cau
fao va xuc fac frong nhIou onzymo IIon quan don qua frnh dong hoa
nang Iuong, frong vIoc chuyon doI cac chaf. HIon fuong fhIou kom
frong con nguoI va dong vaf bIou hIon bang frIou chung bIong an, kom
phaf frIon, fon fhuong vo da va khong phaf frIon gIoI fnh. Con frong
fhuc vaf, frIou chung fhIou kom Ia cay phaf frIon can coI, khong can
doI gIua fhan cay va Ia, va fhuong duoc nhan bIof boI phIon Ia nho, co
nhung cham do fm o fron Ia. ung Iuong kom frong fhuc vaf khac
nhau fuy moI IoaI; fuy fhuoc vao chuc nang cua nhung you fo nhIof do,
daf va con phu fhuoc vao IoaI gon. Muc do xuaf hIon kom va su phan
IoaI cac mo hnh Ia fruong fhanh co fho dua ra nhu sau:
ThIou: Iuong kom nho hon 10 20mg/ 1kg.
u: gIua 25 150mg/ 1kg.
Thua: > 400mg/ 1kg, so gay doc.
142
Bung 3.3. Tbanb pban Zn trong nuoc tbai qua cong ranb
(Nguon. tong bop Bakcr, 1004
Thanh phan nguyan Io aI (mglkg) huor IhaI (mglkg)
USA

Europe

Zn 10 300 1700 2780

Tuy nhIon, nhIou fac gIa khac nhau IaI do cap don nhung fhong
so vo muc do xuaf hIon cua kom frong cac IoaI fhuc vaf khac nhau.
Kom frong bun fhaI co nguon goc fu nhung hoaf dong san xuaf cong
nghIop, rac fhaI do fhj. Trong bun fhaI, Zn fon faI duoI dang fho ran
va duoc fao fhanh frong qua frnh xu Iy nuoc fhaI. Iuong Zn frong
bun fhaI fhuong cao gap nhIou Ian Zn frong daf: fu 70049000mg/kg
|oc hoc moI fruong, Io Huy a, 2000).
J.2.2.6. Dong (Cu)
VoI Iuong nho, Cu Ia nguyon fo vI Iuong can fhIof cho cay frong
va dong vaf. Trong moI fruong, Cu fon faI frong nhIou dang:
suIphIdos, suIphafo, cacbonafo. Muc frung bnh du fhua frong sInh
quyon Ia 70 ppm. Trong da co fho co khoang 2535 ppm. Trong daf
frung bnh fron fho gIoI Ia 20 30 ppm. Trong moI fruong daf, Cu
fhuong fon faI frong hop chaf huu co gIong nhu Io, Mn; hoac IIon kof
voI cac Iop aIumInosIIIcafo cua koo sof va cac chaf vo co khac.
Cu co vaI fro voI cay frong nhu mof dInh duong vI Iuong khI
chung o dang Cu|OH)
2
o frong moI fruong daf frung fnh hoac kIom,
va dang Cu|OH)
6
|
2

frong moI fruong acId. Thoo nghIon cuu cua cac
fac gIa Canada, Iuong Cu frong chaf fhaI fho 0,31ppm, frong do, gIaI
doan dau Ia 0,21 ppm, gIaI doan sau Ia 0,08ppm. Trong quan ho voI
cay frong, Cu fhuong duoc xom Ia nguyon fo vI Iuong. To chuc Iuong
fhuc fho gIoI, IAO, |1993), fong kof fu bao cao cua 23 nuoc cho bIof o
cac nuoc nay, Iuong Cu fhIou cho Iua mach, 12 nuoc noI fhIou cho yon
mach, 9 nuoc noI Cu fhIou cho Iua gao. ThIou Cu Iam cho fraI cay
nho, mau khong dop, qua xop. ThIou Cu cung anh huong don sInh
fruong cua dong vaf nhaI IaI. Nhung nhIou fruong hop fch Iuy cao,
143
Cu so fro fhanh doc chaf. O nhIom Cu fu nhung khu cong nghIop, Io
nau, hay su dung suIphaf Cu qua nhIou frong cong fac dIof fru bonh
haI cay frong.
3.2.3. Keo set bun vu khu nung hup phu, truo do vu
phong thIch cuu chung
u. Duc llnh, hhu nung lruo Joi, phong lhlch
Kha na ng ha p phu , pho ng fhch KIN cu a koo so f bu n duo c
xa c djnh bo I Kba na ng ba p pbu trao Jo i /o p Jic n bu na m pbia
ngoa i ba t kco.
Kha nang frao doI cafIon cua cac IoaI khoang sof khac nhau fuy
fhuoc vao su frao doI dong fInh fho va kha nang fruong no cua cac
IoaI khoang sof nay. IoaI sof 1:1 |kaoIInIfo) co kha nang frao doI dong
fInh fho, fruong no fhap so voI sof 2:1 |monfhmorIIonIfo, vormIfcuIIfo).
pH cua moI fruong co fuong quan maf fhIof voI cuong do frao doI
cafIon va cuong do hap phu anIon gIua dIon fch am vInh cuu, dIon
fch am fam fhoI va dIon fch duong cua koo daf. Su frao doI cua
nhom OH |fu duoI AIOH) cua khoang sof 2:1 xay ra o ra cua fInh
fho 8 maf; con o khoang sof 1:1 fh qua frnh nay xay ra o maf duf
gay va maf fu dIon Iop cau fruc co ban SIO
2
.
Nhung cafIon fron bo maf haf koo cua daf bj cac cafIon frong
dung djch muoI frung fnh frao doI, va day chung ra khoI bo maf haf
koo, roI dI vao dung djch frong fhoI gIan nhaf djnh, goI Ia nhung
cafIon frao doI. Nhung cafIon frao doI quan frong nhaf cua daf Ia
Ca
2+
, Mg
2+
, K
+
, Na
+
, AI
3+
, H
+
, Cu
2+
, Zn
2+
Kha nang hap phu frao doI
nay phu fhuoc vao cac you fo sau:
IoaI koo sof. Iou nay duoc fho hIon bang day baf dang fhuc:
+ MonfhmorIIonIfo: Ca
+2
> Mg
+2
> H
+
> K
+
> Na
+

+ KaoIInIfo: Ca
+2
> Mg
+2
> K
+
> H
+
> Na
+

+ Koo sof co cau hnh khong gIan 2:1 co kha nang hap phu
cafIon Ion hon koo sof 1:1.
Kha nang hap phu cafIon cua cac koo sof duoc frnh bay frong
bang 3.4
144
Bung 3.4: Kba nang bap pbu cation cua cac /oai kco sct
kao 6E6 (maql100g)
Kaolinite Monthmorilonite Vermitculite 7 10
100 125
100 230

Nhung Ion co hoa frj cang cao co cuong do frao doI cang
manh, fru cafIon H
+
. V du, KNT cua AI
3+
> Cd
2+
> Cu
+
.
Nong do cafIon frong dung djch cang cao fh kha nang bj hap
phu |kha nang frao doI voI cac cafIon hap phu) cang Ion.
Nhung cafIon co mang fhuy hoa cang mong fh KNT cang
manh. V du, mac du H
+
Ia cafIon hoa frj 1 nhung mang fhuy hoa cua
no raf mong non KNT cua no Ion hon ca cafIon hoa frj 2.
Qua frnh hap phu frao doI xay ra raf nhanh, co khI chI frong
5 phuf da hoan fhanh.
3.2.4. Anh huong pH mo truong den khu nung hup phu
vu tIch luy KLN
Hap phu frao doI cafIon phu fhuoc vao dIou kIon moI fruong.
Phan ung cua dung djch daf: pH co anh huong don kha nang hap phu
frao doI cafIon bIou hIon o haI maf Ia pH anh huong foI Iuong dIon
fch cua koo daf va dang fon faI cua cafIon frong dung djch daf. KhI
pH cua moI fruong fang, qua frnh phan Iy H
+
frong cac nhom OH
cua koo sof fang Ion.
Bung 3.5. Anb buong cua pH Jcn cuong Jo bap pbu cation cua kco sct
Tha hap phu ph Luong hap phu (mgdIl100g)
Keo set
at Caolinit u the
at co Monthmorilonit u the
4.3
7.0 8.2
7.0 8.2
Ba
2+

CEC
CEC
0.606
8.2 13.1
28.4 38.5
145
pH con anh huong don frang fhaI fon faI cua cac cafIon. O pH
10, cac kIm IoaI kIom fho fao fhanh voI nhom OH mof Ion phuc
M|OH)|
+
Iam dIon fch cua chung gIam xuong. KhI do Mg
2+
chuyon
fhanh M|OH)|
+
va bj cac cafIon hoa frj 1 khac day ra khoI phuc ho
hap phu. O dIou kIon pH cao, AI
3+
frong daf bj fhay doI hoa frj do su
hnh fhanh cac Ion phuc AI|OH)|
2+
, AI|OH)
2
|
+
Iam gIam kha nang
hap phu cua chung va fao fhanh AI|OH)
3
kof fua. KhI pH cua moI
fruong gIam fh kha nang hap phu cua K
+
gIam do H
+
va mof phan
do AI
3+
chIom uu fho fron vj fr hap phu cua koo am.
pH cua daf Ia mof you fo chnh quyof djnh su hIon dIon cua
Cd frong daf boI v no anh huong don co cho gIu nuoc va su hoa fan
cua kIm IoaI, dac bIof Ia frong daf co chua Cd. Su fIou fhu Cd co moI
quan ho nghjch dao voI pH cua daf. Thoo Pago |1994), Cd frong Ia cu
caI duong Thuy SI fang khI pH gIam fu 7.4 xuong 4.5 va fron Iua m
cung co nhung phan ung fuong fu. Thoo Andorson va NIIson, khI bon
fhom CaO vao daf fh su fIou fhu Cd frong cay caI dan gIam dI do pH
fang va do su canh franh gIua Ion Ca
2+
va Cd
2+
. KhI pH gIam, Cd
2+
dI
dong fang. Qua frnh nay IIon quan don su khong hoa fan cua goc
hydroxyf |OH), su dong kof fua kIm IoaI. Thom vao do, su hap fhu
cua koo daf gIam con IIon quan don su gIam cua pH. AIIovay |1990)
cung cho rang, fy Io fch Iuy Cd cao nhaf frong cay duoc frong fron
daf acId. Kha nang fch Iuy Cd frong cay frong co fy Io nghjch voI
CIC |kha nang fch Iuy nuoc) frong daf frong chung.
Hg co fho xuaf hIon o ba dang khac nhau, duoc goI Ia Hg
o
,
Hg
2
2+
va Hg
2+
. Trong do Hg
2+
Ia frang fhaI fhuong duoc dua vao daf.
Trong dung djch acId, Hg
2+
on djnh o h fron 0,4V, va fhuong fon faI
o dang HgCI
2
o
. KhI pH = 7, Hg|OH)
2
o
o dang on djnh. Trong dIou kIon
am Hg
2+
duoc hnh fhanh mof cach nhanh chong. Mof fnh chaf quan
frong cua Hg Ia kha nang chap nhan Ion suIfur o mof dIou kIon on
djnh va manh: Hg
o
duoc co djnh frong su co maf cua Hg
2
S hoac HS

.
Voi Zn, frong dung djch daf |SoII SoIufIon) Zn
2+
o dang
Zn|OH)
2
, hay Zn
3
|PO
4
)
2
hoac ZnCO
3
. Thoo IIndsay, co 2 co cho hap
phu Zn khac nhau. Trong moI fruong chua |pH fhap), no duoc quyof
djnh boI vj fr cua cac cafIon. Nhung frong moI fruong kIom, IaI duoc
146
quyof djnh boI cuong do hoa hoc va hap phu frao doI cua koo huu co.
Thoo IIndsay |1994), kha nang hap phu va phong fhch Zn
2+
Ia raf
Ion, co fho vuof froI cac cafIon khac. Iou do da duoc Io Huy a,
Nguyon Van o |2000) chung mInh frong fruong hop o nhIom daf ha
Iuu song Nha o.
Voi Cu, cac nha khoa hoc cung chung mInh rang, cac koo sof
mun dou co kha nang hap phu Cu
2+
fu dung djch daf voI dung Iuong
fu 0,001 don 1moI/dm
3
hoac fu 30 don 1mmoI/g. Mof Iuong Ion Cu bj
hap phu boI cac oxyf Io nhu HomafIfo, CofIfo, InossIfo, nhung chu
you van Ia cac khoang sof.
Su fhay doI hoaf fnh cua kIm IoaI nang va fu do IIon quan don
kha nang hap phu cua chung voI cac koo sof mun co fho fham khao
bang sau:
Bung 3.6. Hoat tinb cua KLN trong cac Jicu kicn moi truong kbac nbau
kIm IoaI
nang
MoI Iruong phan MoI Iruong man
Cd Cd
2+
, CdSO
0
4
, CdCl
+
Cd
2+
, CdCl
+
, CdSO
4
0
, CdHCO
+
Cr Cr(OH)
2
+
, CrO
4
2
CrO
4
2
, Cr(OH)

4

Cu OC, Cu
2+
CuCO
3
, OC, CuB(OH)
4
+
,
Cu(B(OH)
4
)
2
+

Fe Fe
2+
, FeSO
0
4
, FeH
2
PO
4
+
, FeOH
2+
, Fe(OH)
2
FeCO
3
0
, Fe
2+
, FeHCO
3
, FeSO
4
0
,
Fe(OH)
3
0
, OC.
Mn Mn
2+
, MnSO
0
4
, OC Mn
2+
, MnSO
4
0
, MnCO
3
0
, MnHCO
3
+

MnB(OH)
+
4

Mo H
2
MoO
0
4
, HMoO
4

, HMoO
4

,
MoO
4
2
Ni Ni
2+
, NiSO
0
4
, NiHCO
3
+
, OC

NiCO
3
, NiHCO
3
+
, Ni
2+
, NiB(OH)
4
+
Pb Pb
2+
, OC, PbSO
0
4
, PbHCO
3
+
PbCO
3
0
, PbHCO
3
+
, Pb(CO
3
)
2
2
,
PbOH
+

Zn

Zn
2+
, ZnSO
4
0
, PbHCO
3
+
ZnHCO
3
+
, ZnCO
3
0
, Zn
2+
, ZnB(OH)
4
+


147
Ro rang Ia voI moI dIou kIon moI fruong khac nhau hoaf fnh
KIN va kha nang hap phu cua cac koo mun sof voI chung cung khac
nhau. ang fon faI, kha nang hoaf dong cua cac KIN va kha nang
hap phu cua cac dang koo sof mun cung nhu pH cua moI fruong co
IIon quan chaf cho voI nhau. Muc do IIon quan ay so duoc chung mInh
frong chuong 4, phan sau.
3.3. NGHIN CU KH NNG HP PH, PHNG THCH CA KEO
ST BN Y I VI KIM LOI NNG TRONG KNH RCH
TP HCM
3.3.1 Muc dIch nghen cuu
Muc Jicb truoc mat. Xac djnh kha nang hap phu cua koo sof
bun frong bun day doI voI mof so doc chaf KIN |hay dInh duong vI
Iuong) do fra IoI cau hoI: Co non dung koo sof mun frong bun day
"doI hap phu" do gIam bof doc chaf KIN dang hoaf fnh khong, co
non dung nhu phan bon khong7
Muc Jicb /au Jai. Cop phan xac djnh kha nang su dung bun
day nhu vaf IIou frong cong ngho hap phu, IoaI bo o nhIom KIN frong
nuoc, fang kha nang fu Iam sach cua moI fruong khI pH fhay doI.
3.3.2. No dung nghen cuu: Xac djnh Iuong hap phu va phong
fhch cua bun day doI voI Cu
2+
,

Zn
2+
, AI
3+
, Io
2+
,

Cd
2+
frong cac dIou kIon
pH moI fruong fhay doI, fhoo nong do va fhoI gIan khac nhau.
3.3.3. Oo tuong nghen cuu: Nong do cafIon Cu
2+
,

Zn
2+
, AI
3+
, Io
2+
,

Cd
2+
frong dung djch va ham Iuong cua chung frong koo sof bun day.
3.3.4. Vut leu nghen cuu: un day kInh rach Iay o KInh oI
|Quan 8) TP HCM, phoI kho frong khong kh, qua ray 1mm.
Tnh chaf Iy hoa cua vaf IIou nghIon cuu duoc fho hIon frong
bang 3.7
Bung 3.?. Tbanb pban boa boc trong bun Jay tbi ngbicm
LoaI daI 0M 6a Z+ Mg Z+ ThT 6E6 ph
hZ0

(%) (maql100)
at ruong (/c) 1,40 1,33 0,110 2,42 7,0 4,6
148
Bun ay kinh oi 7,72 0,50 0,219 4,32 13,7 3,7
LoaI daI 6d
Z+
hg
Z+
Fa
Z+
kI
8+
6u
Z+
(ppm)
at ruong 0,4 0,34 125 29 3,7
Bun ay Kinh oi 2,5 1,70 2300 2753 25,2

LoaI daI Inh duong Iong so (%) Inh duong da IIau (mgl100 g)
h F
Z
0
6
k
Z
0 hh
4
F k
Z
0
at ruong 0,074 0,065 0,284 4,75 10,1 7,11
Bun ay Kinh oi 0,385 0,132 0,470 4,83 10,9 8,28

Bung 3.8. Tbanb pban co gioi bai /oai Jat ngbicn cuu (%
hghIam Ihur 6ap haI (mm) 8un kInh oI aI ruong (doI rhung)
1 > 0,25 1,13 1,52 1,91 4,56
2 0,25 0,05 5,47 3,48 40,32 46,21
3 0,05 0,01 10,49 12,40 24,86 26,98
4 0,01 0,005 10,36 11,92 7,80 7,92
5 0,005 0,001 23,80 25,48 6,60 7,38
6 < 0,001 46,56 48,44 12,48 12,96

3.3.5. Phuong phup nghen cuu
J.J.5.1 Phuong phup Iuun
Tm hIou kha nang hap phu cua cac koo sof, koo mun doI voI
cac cafIon fuc Ia fm Iuong cafIon da duoc hap fhu fron bo maf haf
koo nho kha nang hap phu Iy hoa hoc va kha nang hap phu Iy hoc
frong do hap phu Iy hoa hoc Ia chu you. Kha nang duoc bIou dIon o
hnh sau:
149











HInh 3.1. 8o Jo bap pbu trao Joi bat kco Jat

Hap phu vaf Iy xay ra Ia do qua frnh hap phu gIua cac phan
fu kIm IoaI nang fron bo maf haf koo do nang Iuong bo maf haf koo.
Nang Iuong nay phu fhuoc vao ban chaf haf koo cung cac IoaI kIm
IoaI nang khac nhau.
Hap phu hoa hoc: Raf co fho xay ra fron bo maf haf koo hay
khoang dung djch gan haf koo xay ra cac phan ung hoa hoc, ma kof
qua Ia co chaf kof fua hap phu Ion bo maf haf koo.
o vay, o day, Iuong kIm IoaI nang hap phu Ia fong Iuong cua
cac kIou hap phu. Co haI cach xac djnh. Mof Ia, xac djnh fruc fIop
Iuong cafIon hap phu fhom vao hay maf dI do phong fhch. Tuy
nhIon, nou fa phan fch fruc fIop koo sof do fnh kha nang hap phu
fh cong vIoc can co fhoI gIan phan fch Iau, fon kom. V vay, co fho
co cach fhu haI xac djnh gIan fIop. VIoc nay duoc fIon hanh bang
cach phan fch Iuong du frong dung djch. Cung co fho dung ca haI
cach frong fruong hop kho xac djnh chnh xac, do bo sung cho nhau.
Sau do fho hIon fron foa do fa so fm duoc dang duong cong hap phu.
V vay cac fh nghIom so phaI duoc bo fr frong bnh fhuy fInh, do
frong nha knh, khong cho anh huong phong fh nghIom.
K
+
K
+
K
+
K
+
K
+
K
+












2K
+

















Br

Br

Br

Nhan
KBr
Zn
2+

dung
dch
at
2K
+
Ion trao oi
lp ien kep
K
+
K
+
K
+
K
+
K
+

Ion khong di chuyen
150
J.J.5.2. Phuong phup cu lhe
Com cac fh nghIom:
* Thl nghiem 1
Xac djnh kha nang hap fhu va dIon bIon Iuong hap fhu cac KIN
khI fhom vao daf cua cac IoaI daf khac nhau, xay dung duoc duong
cong hap fhu; fu do Iam co so xac djnh Iuong vI Iuong can fhIof cho
cay frong frong fung IoaI daf.
+ Phuong phap fh nghIom frong phong: A.Hunfor va Sam Porch
fhuoc VIon IanKaII Hong Kong, 1988.
Bung 3.9. Nong Jo KLN Jung trong tbi ngbicm 1
hong do rar kLh Irong dung d}rh xu Iy (ppm) hghIam Ihur
6u
Z+
Zn
Z+
Mn
Z+

1 0 0 0
2 1 5 2.5
3 2 10 5
4 4 20 10
5 8 40 20
6 16 80 40

+ Phuong phap phan fch: pho hap fhu nguyon fu |AAS)
Th nghIom duoc Iap IaI bon Ian va fhuc hIon ba Ian cho mof
mau phan fch
* Thl nghiem 2: Tm hIou kha nang hap phu co ban AI
3+
. Com
cac cong fhuc fh nghIom sau:
1 af bun day + 1 I nuoc co nong do AI
3+
100 ppm, sau do
khao saf anh huong cua pH, van foc khuay don qua frnh hap phu
AI
3+
cua bun faI cac fhoI dIom khac nhau 5, 10, 15, 20, 25, 30 phuf.
151
* Thl nghiem J: Tm hIou kha nang hap phu va phong fhch
cua bun day doI voI Io
2+
frong dIou kIon pH khong doI.
* ThI nghem 4: Khao saf kha nang hap phu & phong fhch cua
koo daf voI Ion Io
2+
fhoo fhoI gIan va o cac nong do fh nghIom khac
nhau.
Phuong phap nghIon cuu
o fr fam nghIom fhuc, moI nghIom fhuc gom ba coc fhuy fInh
frong do cac coc dou chua 100gam daf phu sa da qua ray 1mm. Ham
Iuong Io
df
va do am frong daf duoc xac djnh fruoc |Io
df
= 91.70ppm).
Cho vao fam nghIom fhuc dung djch Io
2+
chuan co nong do fhoo frnh
fu 0ppm, 50ppm, 100ppm, 200ppm, 300ppm, 500ppm, 700ppm va
1000ppm. IIou Iuong dung djch chuan vua du |300mI/coc) do hon hop
daf ngam dou, dung djch chuan fro fhanh dang nhao |pasfo), gIu am
cac nghIom fhuc sau do xac djnh ham Iuong Io
df
o moI nghIom fhuc
voI ba Ian Iap IaI, fhoo cac moc fhoI gIan 1h, 2h, 3h va 4h.
Xac djnh kha nang hap phu: fach Io
df
bang dung djch chIof Ia
nuoc caf haI Ian, fhoI gIan Iac mau 5phuf.
Xac djnh kha nang phong fhch: fach Io
df
bang dung djch
chIof Ia H
2
SO
4
|0.1N), fhoI gIan Iac mau 5phuf.
Sau do xac djnh ham Iuong Io
df
frong dung djch chIof fhoo
phuong phap fao mau voI PhonaIfhroIIno, so mau fron may quang pho
voI buoc song = 510nm.
* ThI nghem 5: Tm hIou kha nang hap phu va phong fhch
cua bun day doI voI Cd
2+
frong dIou kIon nong do va pH dung djch
fhay doI.
Cuch ten hunh
Can 50g bun can day co do am 93 95% vao 6 orIon 250 mI
khac nhau co danh so fhu fu fu 1 6 fuong ung voI cac khoang fhoI
gIan Iac Ia 5, 10, 15, 20, 25, 30 phuf. Thom vao cac orIon 100 mI nuoc
caf co chua 100 g Cd; van foc Iac duoc gIu co djnh Ia 180 vong/phuf.
Sau khI moI orIon duoc Iac xong, Iay xuong do yon 10 phuf roI cho
152
qua Ioc. Iay cac djch Ioc | 10 mI) do xac djnh kha nang hap phu cua
bun can day bang cach do cac gIa frj A.
o xac djnh nong do cua Cd da bj hap fhu fa fnh nhu sau:
C
Cd bj hap phu
= C
0

Cd
C
Cd du
+ C
0 Cd bun
Trong do: C
0

Cd
= 10 g/10 mI
C
0 Cd bun
= 0,94 g
C
Cd du
xac djnh fu gIa frj A do duoc dua vao phuong frnh duong
chuan.
Nhu vay fa co bang sau:
Bung 3.10. 8u pbu tbuoc giua nong Jo CJ bap pbu oa Jo bap tbu A
Nghiem thc 1 Z 8 4 6 6
Thi gian (phut) 5 10 15 20 25 30
A 0,198 0,154 0,132 0,118 0.106 0.098
C
d
( g) 8,290 6,550 5,680 5,130 4,650 4,340
C
hp
( g) 2,650 4,390 5,260 5,810 6,290 6,600

* ThI nghem 6: Tm hIou kha nang hap phu va phong fhch cua
bun day doI voI Zn
2+
frong dIou kIon pH khong doI |nhu voI Io
2+
).
* ThI nghem ?: Tm hIou kha nang hap phu va phong fhch
cua bun day doI voI AI
3+
frong dIou kIon pH fhay doI.
un day AI
3+
khI pH fhay doI: 3.0, 3.5 4.0 5.0 va 7.0 |doI chung)
Cac fh nghIom duoc bo fr bon Ian Iap IaI.
3.3.6. Ounh gu so bo ve su chenh lech khu nung hup thu
vu phong thIch KLN cuu keo set bun duy
Cac fh nghIom fIon hanh so sanh, co doI chung, xac djnh kha
nang hap fhu va phong fhch cua koo bun sof, frong dIou kIon moI
fruong bnh fhuong, pH: 5,0. Kof qua fhu duoc cho fhay:

153
J.J.6.1. Truong hop bun Juy henh ruch
Bung 3.11. Kba nang pbong tbicb (PT oa bap pbu (HP cua kco sct
bun Jay ooi KLN
Mn
Z+
(ppm) Zn
Z+
(ppm) hghIam
Ihur FT hF FT hF
1 0,32 0,98 0,05 0,70
2 0,58 1,22 0,13 0,80
3 1,12 1,45 0,23 1,08
4 1,77 2,05 0,37 1,20
5 3,30 4,37 0,54 1,58
6 5,40 5,65 1,00 1,53

a. oi ooi Mn
Muc xu Iy cang cao |fu 1 don 6) fh KNHP va KNPT cang gan
nhau hon. TaI muc 0ppm |CT1) chonh Ioch gIua KNHP va KNPT kha
cach bIof |3 Ian) nhung faI muc xu Iy cao nhaf |CT 6) muc chonh Ioch
chI con 1,04 Ian.
b. oi ooi Zn
Ion bIon fuong fu nhu doI voI Mn, nong do xu Iy fhap muc chonh
Ioch gIua kha nang phong fhch va hap phu cao, Iuong xu Iy cao do
chonh Ioch gIua haI daI Iuong nay gIam dan don muc chI con 1,5 Ian.
J.J.6.2 Doi roi Jul ruong (Joi chung)
Kof qua ghI nhan o bang duoI day:
Bung 3.12. Kba nang pbong tbicb (PT oa bap pbu (HP cua kco sct
trong Jat ruong Joi ooi KLN
Mn (ppm) Zn (ppm) hghIam Ihur
6T FT hF 6T FT hF
1 0 0.12 1,40 0 0,00 1,03
2 5 0.22 2,05 2.5 0,02 1,28
3 10 0.31 2,40 5 0,04 1,20
4 20 0.45 3,30 10 0,06 1,45
5 40 0.55 4,62 20 0,17 1,68
6 80 1.32 7,55 40 0,17 2,68
154
a. oi ooi Mn
Muc Mn xu Iy cang cao Iuong PT va HP dou fang fhoo, frong
do do fang cua PT co muc fang cao hon so HP.
Ty Io gIua ham Iuong Mn phong fhch va hap phu fang khI
nong do Mn cung cap fang, nhung muc do bIon fhIon nay khong quan
ho fuyon fnh doI voI nong do chaf gay nhIom.
b. oi ooi Zn
Ion bIon nong do Zn phong fhch hay hap fhu cung fuong fu
nhu cac KIN khac da danh gIa. KhI xu Iy fang Iuong Zn ngoaI vao,
fh Iuong hap fhu hay phong fhch cung fang fhoo.
Iuong Zn phong fhch fhuong raf fhap. V du, voI muc xu Iy
Zn cho vao foI 40 ppm, Iuong PT chI daf 0,17 ppm. Trong Iuc do,
Iuong Zn hap phu IaI daf cao: 2,68 ppm. Nhu vay, fy Io gIua HP/PT
fang gap 15,7 Ian.
Ion do bIon dong max va mIn cua phong fhch xap xI 85 Ian.
Trong Iuc do voI kha nang hap fhu, bIon do nay chI Ia 2,5 Ian.
J.J.6.J Nhun xel
Iuong phong fhch va hap phu gIua cac KIN raf khac nhau,
Iuong phong fhch fhap hon hap phu raf nhIou Ian.
KhI Iuong KIN cung cap cho daf fang Ion kha nang hap fhu
va phong fhch dou fang; frong do, fy Io fang cua phong fhch |PT)
cao hon so voI kha nang hap phu |HP).
3.4. TNH CHAT HAP TH VA OONG CONG HAP TH MOT
SO KLN
3.4.1. Truong hop bun duy kenh ruch
J.4.1.1 Kem
Kof qua fhu duoc cho fhay:
Tron bo maf haf koo bun day, Zn
2+
bj hap fhu kha frIof do,
Iuong Zn
2+
xu Iy |XI) cang fang fh Iuong bj hap phu |HP) fang, fy Io
kom HP/XI co fho gIam raf manh, bIon fhIon fu 6,4 32%. KhI
155
khong duoc bo sung kom, bun day van co kha nang phong fhch ra
dung djch daf mof Iuong kom nhaf djnh |0,7 ppm). Nhung khI fang
Iuong Zn
2+
xu Iy fron 16 Ian fh Iuong Zn
2+
duoc phong fhch cung cap
cho dung djch chI fang 3 don 3,64 Ian. KhI cung cap don 40 ppm Zn
cho daf, Iuong PT chI chIof xuaf duoc 2,5 ppm.
Bung 3.13. Dicn bicn ty /c giua /uong Zn (XL oa /uong HP trcn bun
Jay kinb racb
Luong hF (ppm) Ty Ia hFlXL (%) hghIam
Ihur
Luong XL (ppm)
Tong so Tang Thur Ia XL
1 0,0 0,703
2 2,5 0,803 0,100 32,1 4,0
3 5,0 1,047 0,317 20,9 6,3
4 10,0 1,223 0,520 12,3 5,2
5 20,0 1,577 0,874 7,7 4,3
6 40,0 2,550 1,847 6,4 4,6
LSD: 0,10 CV:4,87

Ty Io Zn hap phu fuong duong nhau mac du Iuong xu Iy khac
nhau. KhI xu Iy |fhom vao) o muc 2,5 ppm fy Io chIof xuaf Ia 4%, khI
fang Iuong xu Iy Ion 10 ppm, fy Io chIof xuaf 5,2% va khI gay nhIom
foI 40 ppm fy Io nay cung chI Ia 4,6%.
Thoo IIndsay |1993), you fo kho kIom soaf vIoc van dong cua
KIN frong daf Ia vIoc raf gIong nhau vo hanh vI cua cac Ion do frong
moI fruong daf, nhung voI Zn
2+
duong nhu xay ra dang hoa fan hoan
foan. Cung fhoo IIndsay, sof va chaf huu co frong daf co kha nang
hap fhu va gIu chaf Zn. Nhu vay, Iuong Zn hoa fan frong dung djch
fh nghIom fhuong cao hon frong moI fruong daf, nhaf Ia voI cac
dang Zn|OH)
2
, ZnCO
3
, ZnPO
4

.

Nhom fac gIa IIndsay, Iarrah,
Ponova, Kuo va MIkkoIson |1993) cho rang, co haI co cho hap fhu Zn
khac nhau: mof Ia, frong moI fruong chua IIon ho foI nhung vj fr frao
156
doI cafIon; va haI Ia, frong moI fruong kIom, anh huong manh boI
hap fhu hoa hoc va cua cac chaf huu co.
0
5
10
15
20
25
1 5 9 13 17 21 25 29 33 37 41 45 49
Zn x ly (ppm)
Z
n

h
a
p

p
h
u

(
p
p
m
)
y=9E-05*x
2
+0.0398*x+0.7681
R
2
=0.9938
bun ay
y=0.0004*x
2
+0.0206*x+1.1512
R
2
=0.9911
at ruong

HInh 3.1. uong cong bap tbu cua Jat ruong oa bun Jay Joi ooi kcm
J.4.1.2 Mungun
Tron bo maf haf koo bun day, Mn
2+
Ia mof cafIon bj hap fhu
manh, phan Ion Mn
2+
xu Iy fhom vao bj ho koo daf gIu chaf. Iuong
xu Iy cang cao, Iuong bj gIu chaf cang fang. KhI Iuong fhom vao daf
fang Ion, Iuong Mn
2+
phong fhch va hap phu cung fang Ion. Tuy
nhIon, haI Iuong fang nay khong dong hanh |fy Io fhuan nhung
khong chaf). KhI khong duoc XI fhom Mn
2+
, koo daf co fho phong
fhch duoc 1,01 ppm Mn. KhI XI fhom 5 ppm, Iuong phong fhch da
fang Ion 1,22 ppm; con khI XI 80 ppm, Iuong PT daf 5,6 ppm.
Iuong Mn
2+
cung cap fang fu 5ppm Ion 80 ppm |fang 16 Ian )
Iuong hap phu fang 4,6 Ian. Nou fnh rIong muc fang do Iuong Mn
fhom vao, fy Io fang nay Ia 23 Ian. Ty Io hap phu fnh fhoo Iuong Mn
xu Iy daf gIam fu 24% xuong chI con 7%.
157
Nou xof rIong fuong quan gIua Iuong XI va Iuong HP, kof qua
fhu duoc cho fhay muc HP kha fhap so voI Iuong XI, fy Io nay dao
dong frong pham vI 4 6%; frong do, khI Iuong XI fang, fy Io HP cung
fang. Tuy nhIon, hau hof Iuong Mn XI fhom vao dou bj daf hap fhu.
Bung 3.14. Dicn bicn /uong Mn xu /y oa cbict xuat Juoc trcn bun Jay
Luong hF (ppm) Ty Ia hFlXL (%) hghIam
Ihur
Luong XL (ppm)
Tong so Tang Tong so 8o voI XL
1 0 1,013
2 5 1,227 0,214 24,6 4,2
3 10 1,460 0,453 14,6 4,5
4 20 2,060 1,047 10,3 5,2
5 40 4,370 3,357 10,9 8,3
6 80 5,657 4,644 7,1 5,8
LSD: 0,165 CV: 3,31(%)

0
5
10
15
20
25
1 12 23 34 45 56 67 78 89 100
Mn x ly (ppm)
M
n

h
a
p

p
h
u

(
p
p
m
)y=-
2
at
y=-0.0005*x
2
+0.106*x
bun

HInh 3.2. uong cong bap tbu cua Jat ruong oa bun Jay Joi ooi Mn
J.4.1.J Dong (Cu
2+
)
KhI Iuong cung cap fang Ion, Iuong Cu HP fang fhoo. Iuong
fang fu nguon cung cap khong fy Io fhuan voI Iuong HP. KhI Iuong
cung cap fang 16 Ian fh Iuong HP chI fang 2,37 Ian.
158
Iuong Cu
2+
HP

frong daf kha fhap, khI IXI foI 16 ppm fh
Iuong Cu hap phu chI daf 1,2 ppm. Ty Io fuong quan gIua muc Cu XI
fhom vao va muc HP daf 8 Ian.
Mof dIom kha dac bIof frong kha nang HP Cu
2+
Ia khI muc XI
fhap |1 ppm) Iuong hap phu chIom don 50% Iuong XI fhom vao;
nhung khI Iuong fhom vao foI 16 ppm, Iuong hap phu chI con 7,5%.
Nou xof fhoo quan ho gIua muc Cu XI/HP fh dIon bIon fho hIon fhoo
chIou nghjch. Iuong fhom vao fang nhung fy Io HP IaI gIam. Tuy
nhIon, bIon fhIon nay chua ro rang. KhI fhom vao 1ppm fy Io HP Ia
10% nhung muc fhom vao 16 ppm, fy Io nay chI con 5%. Nhu vay bun
day HP Cu raf manh va Iuong XI cao fh Iuong HP do fang.
Bung 3.15. Dicn bicn giua /uong Cu
2+
xu /y oa bap pbu trcn bun Jay
Luong hF (ppm) Ty Ia hFlXL (%) hghIam
Ihur
Luong XL
(ppm)
Tong so Tang Tong so 8o voI XL
1 0 0,407
2 1 0,510 0,103 51,0 10,3
3 2 0,563 0,156 28,1 7,8
4 4 0,820 0,413 20,5 10,3
5 8 1,083 0,673 13,5 8,4
6 16 1,213 0,806 7,5 5,0
LSD: 0,058 CV: 4,46 (%)

Taf ca cac khoang daf dou co kha nang hap fhu Ion Cu
2+
fu
dung djch daf va duoc kIom fra chaf cho boI pH. Koo khoang co fho
hap fhu Ion Cu
2+
fu 0,001 don 1 moI/dm
3
hoac fu 30 foI 1000 moI/g.
Phan Ion Cu duoc hap fhu boI cac oxIf saf nhu homafIfo, gofIfo,
bIrnossIfo, saf nhom vo djnh hnh va cac khoang sof nhu
monfhmorIoIIfo, vormIcuIIfo, ImogoIIfo.

159
-0.5
0
0.5
1
1.5
2
2.5
3
3.5
1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58
Cu x ly (ppm)
C
u

h
a
p

p
h
u

(
p
p
m
)
Y=-0.0045*X
2
+0.1207*X+0.382
R2=0.99
Y=-0.0013*X
2
+0.1062*X+0.8627
R2=0.9897
bun ay
at ruong

HInh 3.3. uong cong bap tbu cua Jat ruong oa bun Jay Joi ooi Cu
2+

3.4.2. Out ruong
J.4.2.1. Kem
Tron daf ruong, Iuong Zn khong nhIou, fuy nhIon Iuong phong
fhch co kha nang cung cap cho dung djch daf kha cao. Trong dIou
kIon bnh fhuong, koo daf co kha nang cung cap 0,7 ppm Zn cho dung
djch daf. KhI duoc bo sung, Zn
2+
bj hap phu va gIu chaf kha ro rang.
Hau nhu foan bo Iuong Zn fhom vao daf dou bj koo daf hap fhu. Kof
qua phan fch cho fhay khI Iuong XI Zn
2+
fang fu 2,5 ppm, Ion 20
ppm Iuong HP chI fang fu 0,8 ppm Ion 1,57 ppm |gap 2 Ian). Ty Io Zn
HP/XI Iuon raf fhap, hau nhu Iuon fhap hon 6 7% fong Iuong XI
fhom vao.
Ty Io Zn HP hau nhu f fhay doI fhoo Iuong XI fhom vao, khI
muc XI 2,5 ppm, fy Io HP/XI Ia 4%. KhI XI foI 10 ppm, fy Io nay Ia
5,2%. KhI XI o muc 20 ppm fy Io nay cung chI Ia 4,4%.
160
Bung 3.16. Dicn bicn giua /uong Zn
2+
HP oa ty /c HP1XL trong
truong bop Jat bun Jay
Luong hF(ppm) Ty Ia hFlXL(%) hghIam
Ihur
Luong XL(ppm)
Tong so Tang Tong so 8o voI XL
1 0,0 1,060
2 2,5 1,277 0,217 51,1 8,7
3 5,0 1,317 0,257 26,3 5,1
4 10,0 1,477 0,417 14,8 4,2
5 20,0 1,673 0,613 8,3 3,1
6 40,0 2,690 1,630 6,7 4,1
LSD: 0,15 CV:5,27(%)

KhI XI kom o nong do fhap, Iuong Zn bj gIu da chIom fron 90%,
voI IIou cung cap cao, foI 40 ppm fh daf ruong HP foI 95%.
J.4.2.2. Mungun
Mn frong daf ruong khong cao do vay nhu cau cung cap Mn
cho cay frong fron daf nay kha cao.
Ion fhIon gIua Iuong Mn
2+
XI fhom vao va Iuong Mn
2+
HP
fhoo dang fy Io fhuan. Iuong fhom vao fang fh Iuong Mn
2+
HP
cung fang fhoo. Ham Iuong Mn
2+
frong daf ban dau Ia 1,4 ppm; khI
IXI = 5 ppm fh Iuong HP daf 2,04 ppm. KhI fang muc XI Ion 20
ppm Iuong HP Ia 3,337 ppm; va Iuong XI Ion 80 ppm, Iuong HP Ia
7,55 ppm. Nou so sanh foc do fang, fh foc do fang XI cao hon muc
do fang HP. Trong khI muc XI fang 16 Ian fh muc HP chI fang Ion
9,5 Ian.
161
Bung 3.1?. Dicn bicn giua /uong Mn xu /y oa bap pbu trcn Jat ruong
Luong hF (ppm) Ty Ia hFlXL (%) hghIam
Ihur
Luong XL(ppm)
Tong so Tang Tong so 8o XL
1 0 1,400
2 5 2,040 0,640 40,8 12,8
3 10 2,423 1,023 24,2 10,2
4 20 3,337 1,937 16,7 9,7
5 40 4,653 3,253 11,6 8,1
6 80 7,553 6,153 9,4 7,7
LSD: 0, 467 CV: 6,76%

KhI Iuong XI Mn fang, fy Io HP Mn bj gIam dI, muc bIon
dong fu 24% khI XI 5ppm so xuong chI con 9,4% khI Iuong XI Ion
don 80 ppm.
Ty Io HP/XI kha bIon dong, khI muc XI fhap |5 ppm) fy Io
nay Ia12,8%, khI fang muc XI Ion 20 ppm, fy Io HP/XI Ia 9,7% con
khI XI 80 ppm fy Io nay Ia 7,7%. Iuong XI cang fang fh fy Io nay
cang gIam.
J.4.2.J. Dong (Cu
2+
)
Nhn chung, Cu Ia nguyon fo Iuon fhIou frong cac IoaI daf nhu
daf phon, frong bun day va ca daf ruong. KhI duoc cung cap Cu, koo
daf hap phu Cu kha manh.
Iuong XI fhom vao cang cao Iuong hap fhu cang Ion. Kof qua
cho fhay, khI fhom vao 1ppm, Iuong HP Ia 5ppm, khI XI 16 ppm
Iuong HP Ia 1,48 ppm. Nou xof rIong fy Io fang HP va fy Io fang Cu
XI fh khI Iuong XI fang 16 Ian, Iuong HP fang 5,5 Ian. Con Ty Io
HP/XI gIam khI Iuong XI fang. KhI XI 1ppm fy Io nay Ia 25% nhung
khI XI 8ppm fy Io chI con 10,7% va khI XI= 16 ppm, fy Io nay Ia
9,3%.
162
Bung 3.18. Dicn bicn giua /uong Cu
2+
xu /y oa bap pbu trcn Jat ruong
Luong hF (ppm) Ty Ia (%) hghIam
Ihur
hong do
XL (ppm)
Tong so Tang Tong so XLlhF
1 0 0,760
2 1 1,010 0,250 101,0 25,0
3 2 1,130 0,370 56,5 16,5
4 4 1,323 0,563 33,1 14,1
5 8 1,617 0,857 20,2 10,7
6 16 2,247 1,487 14,0 9,3
LSD: 0,082 CV: 4,26%
Nhu vay, vIoc cung cap fruc fIop Cu cho cay qua ho ro gap
nhIou kho khan, nhaf Ia Iuong bon co hIou qua kInh fo ma cay co fho
hap fhu duoc.
3.4.3. So sunh hup thu guu hu lou keo dut
J.4.J.1. Kem
Nhn chung, kha nang hap phu Zn cua haI IoaI koo daf dou fang
khI Iuong xu Iy fang. Trong do, daf ruong hap fhu kom manh hon so
voI bun day. KhI xu Iy fhom kom o nong do fhap |2.5 ppm), Iuong Zn
bj daf ruong hap phu va gIu chaf da chIom fron 17% con bun day chI
gIu 4%. Tuy nhIon, voI IIou XI cao foI 40ppm, bun day gIu 4,6% va
daf ruong gIu chI con gIu 4%.
Bung 3.19. Kct qua ngbicn cuu KNHP cua Zn
2+
trcn Jat ruong oa
bun Jay
Luong hap phu ( ppm)
8un day aI ruong

hghIam
Ihur

Luong XL
(ppm)
Tong so Tang Tong so Tang
1 0,0 0,703 1,060
2 2,5 0,803 0,100 1,277 0,217
3 5,0 1,047 0,317 1,317 0,257
4 10,0 1,223 0,520 1,477 0,417
5 20,0 1,577 0,874 1,673 0,613
6 40,0 2,550 1,847 2,690 1,630
163
J.4.J.2. Mungun (Mn
2+
)
Trong haI IoaI daf nghIon cuu ham Iuong Mn
2+
frong daf ruong
nhIou hon frong bun day. Nhn chung, khI xu Iy Mn
2+
o cac nong do
khao saf daf ruong co kha nang hap phu va gIu chaf Mn
2+
manh hon
so voI bun day. Tuy nhIon, o nong do xu Iy cao 40 ppm fh daf ruong
IaI hap phu you hon bun day. HIou suaf hap phu o bun day va daf
ruong fhoo fhu fu Ia 5.8% va 7.7% o nong do xu Iy 80 ppm.
Bung 3.20. Kct qua tbi ngbicm KNHP Mn
2+
trcn Jat ruong oa bun Jay
Luong hF ( ppm)
8un day aI ruong
hghIam
Ihur
Luong xu Iy
(ppm)
Tong so Tang Tong so Tang
1 0 1,013 1,400
2 5 1,227 0,214 2,040 0,640
3 10 1,460 0,453 2,423 1,023
4 20 2,060 1,047 3,337 1,937
5 40 4,370 3,357 4,653 3,253
6 80 5,657 4,644 7,533 6,153
J.4.J.J. Dong (Cu
2+
)
KhI muc XI fang fu 1 don 16 ppm frong dung djch fh fron ca
haI IoaI daf nghIon cuu, Cu
2+
dou bj hap fhu hof. af ruong va bun
day dou co kha nang hap fhu Cu
2+
raf manh. Nhu vay, vIoc cung cap
fruc fIop Cu cho cay qua ho ro gap nhIou kho khan |v bj koo daf hap
phu, gIu chaf, ma khong phong fhch), nhaf Ia khI Iuong xu Iy co hIou
qua ma cay co fho hap fhu duoc.
164
Bung 3.21. Kba nang bap pbu Cu
2+
trcn Jat ruong oa bun Jay
Luong hap phu (ppm)
8un day aI ruong

hghIam
Ihur

Luong xu Iy
(ppm)
Tong so Tang Tong so Tang
1 0 0,407 0,760
2 1 0,510 0,103 1,010 0,250
3 2 0,563 0,156 1,130 0,370
4 4 0,820 0,413 1,323 0,563
5 8 1,083 0,673 1,617 0.857
6 16 1,213 0,806 2,247 1,487
Trong haI IoaI daf, kof qua cho fhay bun day hap fhu Cu
2+
duoc
fhom vao cao hon nhIou so voI daf ruong. KhI XI o muc fhap |1ppm)
Iuong Cu bj hap fhu fron bun day Ia 90% con fron daf ruong Ia 75%.
Tang muc XI Ion 4ppm, Iuong HP fron bun day van on djnh o 90%
con daf ruong Ia 86%; voI muc XI = 16ppm, kof qua fuong ung Ia
93,5% fron bun day va 91,7% fron daf ruong.
J.4.J.4. Dunh giu Jien bien ly Ie hup lhu KLN lren hui
Ioui Jul nghien cuu
Bung 3.22. Dicn bicn ty /c bap pbu tbco nong Jo xu /y trcn bun Jay
Ty Ia hFlXL (%) hghIam Ihur
6u
Z+
Mn
Z+
Zn
Z+
1
2 10.3 4,2 4.0
3 7.8 4,5 6.3
24 10.3 5,2 4.2
5 8.4 8,3 4.3
6 5.0 5,8 4.6

165
Kof qua fhu duoc cho fhay:
Voi bun Jay
Iuong hap fhu cac KIN fhom vao daf cua bun day TM chI
bIon dong fhoo IoaI dInh duong fhom vao, moI KIN dou co quy Iuaf bj
hap fhu khac nhau. Ty Io hap fhu cua Cu fang dan fhoo Iuong XI
fhom vao. Mangan va kom khong bj bIon dong fhoo Iuong cung cap.
Ty Io hap fhu KIN bj chI phoI boI Iuong fong so cac KIN
duoc su dung. KhI fong Iuong KIN su dung fang 16 Ian, cac fhong so
vo hap fhu cac KIN su dung khong co bIon dong fuong xung. Cu fang
1,05 Ian. Trong do, co nhung KIN fang hap fhu nhung cung co KIN
gIam hap fhu khI Iuong XI fang.
oi ooi Jat ruong
Iuong hap fhu cac KIN XI fhom vao daf ruong chI bIon dong
fhoo IoaI KIN fhom vao. MoI IoaI KIN |du Ia o muc doc chaf hay vI
Iuong dInh duong) dou co quy Iuaf bj hap fhu khac nhau. Tuy nhIon,
khac voI daf bun day, faf ca cac KIN frong daf ruong frong fh
nghIom dou fang fy Io hap fhu KIN dou gIam khI Iuong XI fang.
Bung 3.23. Dicn bicn ty /c bap pbu tbco nong Jo trcn Jat ruong
Ty Ia hFlXL(%) 8o Ihu Iu
dd xu Iy 6u
Z+
Mn
Z+
Zn
Z+
1 0,0 0,0 0,0
2 25,0 12,8 8,7
3 16,5 10,2 5,1
4 14,1 9,7 4,2
5 10,7 8,1 3,1
6 9,3 7,7 4,1
Quy Iuaf hap fhu KIN cua haI IoaI daf khac nhau kha ro:
Tron bun day, da phan khong co bIon dong Ion fhoo Iuong xu Iy
nhung fron daf ruong Iuong XI fang fh fy Io HP/XI cung fang fhoo.
166
Cac you fo vI Iuong KIN nhu Mn, Cu, Zn cung bj daf hap fhu
manh khI duoc fhom vao. Trong do, Cu bj hap fhu gan nhu foan bo
khI duoc fhom vao, nhaf Ia fron bun day.
3.5. KHAO SAT KHA NANG HAP PH CA Cd
2+
LKN BN OAY
3.5.1. Ouong cong hup phu Cd
2+
theo tho gun
Hnh 3.4 fho hIon kha nang hap phu cua Cd
2+
fhoo fhoI gIan
khuay fron.
Nhan xof: Tu do fhj fa fhay fhoI gIan dau qua frnh hap phu xay
ra nhanh, kha nang hap phu gIam dan fhoo fhoI gIan va co fho daf foI
frang fhaI bao hoa nou cu fIop fuc gIa fang fhoI gIan khuay fron. Nhu
vay, do daf duoc kha nang hap phu fof va fhoI gIan khong qua Iau,
chon f = 20 phuf. Trong phan khao saf sau fhoo pH, chon co djnh fhoI
gIan khuay fron do fm ra khoang pH foI uu cho qua frnh hap phu.
ng cong ha p phu Cd cu a bu n ca n a y theo th i
gian khua y tro n
y = 2.0115Ln(x) - 0.3469
R
2
= 0.9739
0
1
2
3
4
5
6
7
8
0 10 20 30 40 50
T(phu t)
C

h
a
p

p
h
u

(
m
g
)


HInh 3.4. Kba na ng ba p pbu CJ
2+
cu a bu n ca n Ja y tbco tbo i gian kbua y tro n
3.5.2. Khuo sut quu trInh hup phu Cd
2+
theo pH (vo tho
gun khuuy tron khong do)
Cuch lien hunh
Cho vao frong 6 orIon 250mI moI caI 50g bun da xof o fron. Su
dung cac dung djch dom co pH = 4.0; 5.0; 6.0; 8,5 cung voI cac ong
167
Iam mau doI chung |mau frang). Cho vao moI orIon 100mI nuoc caf
chua 100 g Cd. Cho Ion may Iac, khuay fron frong 20 phuf, do yon
frong 10 phuf. Ioc. Xac djnh song song haI mau cung nhau |fhaf va
mau frang khong co bun o cung gIa frj pH).
Xuy Jung Juong cong hup phu
o xay dung duong cong hap phu fhoo pH fa phaI so sanh voI
fruong hop khong co bun can day |doI chung) do xom qua frnh hap
phu o day Ia do Ion Cd
2+
, hay do cac hop chaf khac cua no.
Bung 3.24. Gia trj nong Jo CJ
Ju
Juoc tinb toan tu Jo bap tbu A tbco
pbuong trnb Juong cbuan
hghIam
Ihur
kaI qua rua rar nghIam Ihur oI rhung
ph k
(FI6o)
6
du
(gl10mI)
6
hp
(gl10mI)
k
(FI6o)
6
0 6d
(gl10mI)
6
6d (Z0)
(gl10mI)
4.0 0,144 6,15 4,79 0,264 10 10,94
5.0 0,132 5,68 5,26 0,258 10 10,66
6.0 0,122 5,28 5,66 0,246 10 10,19
7.8 0,118 6,18 6,81 0,Z44 10 10,11
8.5 0,136 5,84 5,10 0,236 10 9,79
Gbi cbu. Jong in Jcn /a gia trj cua nuoc cat
A = 0,0253`C 0,0117 va cac gIa frj khac nhu:
C
Cd hp
= C
0

Cd
C
Cd du
+ C
0 Cd bun

Trong do: C
0Cd bun
= 0,94 g/10 mI
C
0

Cd
= 10 g/10 mI
Tu cac gIa frj fron vo do fhj IIon ho gIua kha nang hap phu cua
bun va khoang pH foI uu cho qua frnh nay |Hnh 3.5).
Nuoc frong fu nhIon hay nguon nuoc bj o nhIom fhuong co gIa
frj pH nam frong khoang fu 4 8,5 non fa khao saf kha nang hap
phu frong khoang nay do dua ra khoang pH foI uu.
168
ang 3.24 cho fhay, frong fruong hop pH fu 4 6, nong do cua
Cd
2+
IaI Ion hon so voI nong do Cd
2+
pha bang nuoc caf ban dau. Iou
nay co fho gIaI fhch nhu sau: khI pha Cd bang nuoc caf co fho co
mof Iuong nho Ion Cd fon faI o dang hIdroxIf non khI pH nho chung
so duoc phong fhch va Iam fang Iuong Cd. NgoaI ra co fho co du
Iuong vof frong cac dung djch dom da su dung do dam bao do pH mac
du chung da duoc fan frch voI dIfhIzon/CHCI
3
. Tuy nhIon, khI pH
fang nong do cua chung IaI gIam do da fao fhanh hIdroxf. Taf ca cac
du kIon nay dou co anh huong don kha nang hap phu cua bun o cac
pH khac nhau; chung co fho Iam cho Cd fu bun dI vao nuoc hoac hap
phu duoI dang hIdroxIf.
ng cong hap phu cua Cd theo pH
y = -0.156x
2
+ 2.0487x - 0.9751
R
2
= 0.9378 (th nghiem)
y = 13.388x
-0.1454
R
2
= 0.9663(chng)
0
5
10
15
4 6 8 10
(mg/10ml)
p
H
Chp (mg/10ml)

HInh 3.5. Kba nang bap pbu cua bun can Jay Joi ooi CJ kbi tbay Joi pH
ooi tboi gian kbuay tron /a 20 pbut oa o = 1S0 oong 1pbut

Nhan xof vo do fhj frong hnh 3.5: Khoang pH foI uu cho qua
frnh hap phu fhoo do fhj cho fhay khoang fu 5,58,0. Inh cua do
fhj nay co fho khong nam o dIom co pH = 7.3.
3.6 KHA NANG HAP PH KKO MN SKT VO Al
3+

3.6.1. Ouong cong tuong quun guu pH mo truong vu
nong do Al
3+

Truoc khI nghIon cuu kha nang hap phu cua bun day, chung fa
fm hIou su fuong quan gIua nong do cafIon frong dung djch voI pH
169
cua moI fruong nuoc, frong dIou kIon chua co bun frong fh nghIom
|frong dung djch khong bun) voI fu cach nhu mof cong fhuc doI chung.
Kof qua hnh duoI day: day Ia mof fuong quan co dang hypoboI.










HInh 3.6. uong cong A/
J+
ooi

pH Jung Jjcb tbay Joi


3.6.2. Ouong cong Al
3+
hou tun kh pH thuy do
Trong dung djch khI nong do cua AI
3+
fang fh pH gIam. CIam
nhIou nhaf Ia frong khoang 100 500ppm nhung khI qua 1000
2000ppm fh mac du AI
3+
fang nhanh nhung pH khong gIam nua. Tu
do, fa xac djnh duong fIom can duoI cua AI
3+
Ia pH = 2,25.
Maf khac, fa cung fhay rang khI pH fang fh AI
3+
gIam, khI
pH = 6 fh AI
3+
cung bang 0. Qua frnh baf dau co kof fua duoc xac
djnh khI pH = 4.0 va kof fua hoa fan khI pH = 6,5. ang duong cong
nay Ia cua hypoboI.
3.6.3. Khuo sut khu nung hup phu cuu bun theo tho gun
khuuy tron do vo Al
TIon frnh Iam fuong fu nhu o phan xac djnh Cd
2+
, fa fhu duoc
kof qua frong bang sau |frong do 100 mI nuoc caf chua 0,03 g).
pH

7


6


5


4

100 200 300 400 500 600 700 800 900 1000 2000 ppm Al
3+
170
Bung 4.15. Moi /icn bc giua tboi gian oa Jo bap pbu A
hghIam Ihur 1 Z 8 4 6 6
T (phut) 5 10 15 20 25 30
A 0,1560 0,1440 0,12600 0,12400 0,12300 0,12300
C
Ald
(g) 0,0046 0,0032 0,00116 0,00093 0,00081 0,00081
C
Al hap phu
(g) 0,0264 0,0278 0,02984 0,03007 0,03019 0,03019
VoI C
AI hap phu
= 0,03 + 0,001 C
AI du
VoI cac gIa frj C
AI hap phu
fa co do fhj bIou dIon kha nang hap phu
cua bun doI voI AI fhoo fhoI gIan.









HInh 3.?. Kba nang bap pbu cua bun can Jay Joi ooi A/
J+
tbco tboi gian

Nhan xof: Nhu vay kha nang hap phu cua bun day doI voI AI
3+

xay ra raf nhanh frong 5 10 phuf dau fIon va on djnh, mac du fhoI
gIan khuay fron van fIop fuc.
3.?. KHA NANG HAP PH PHONG THCH CA OAT PH SA &
BN OAY OO VO ON Fe
+2
TRONG MO TRONG NOC
3.?.1 Tuong quun guu nong do Fe
2+
vu pH mo truong
Truoc Iuc nghIon cuu su phong fhch va hap phu cua koo bun
day va koo sof doI voI Io
2+,
chung foI nghIon cuu anh huong gIua
Kha nang hap phu cua bun ay oi vi Al theo thi gian
y = -E-05x
2
+ 0.0005x + 0.024
R
2
= 0.9721
0.026
0.0265
0.027
0.0275
0.028
0.0285
0.029
0.0295
0.03
0.0305
0.031
0 5 10 15 20 25 30 35
t (phut)
C hp(Al )
171
nong do Io
2+
frong dung djch va su fhay doI pH moI fruong. Kof qua
duoc ghI nhan frong hnh duoI day.











HInh 3.8. uong cong Fc
2+
ooi pH moi truong tbay Joi


3.?.2. Xuc d{nh khu nung hup phu cuu bun duy vu keo set
dut ruong vo cung mot nong do Fe
2+
, trong nhung
tho gun khuc nhuu
Nong do Io
2+
= 00ppm
o fr 3 Io fh nghIom 3 nghIom fhuc sau:
Cong fhuc I: gom 3 bnh cau moI bnh co chua 0,5kg daf phu sa
Cong fhuc II: gom 3 bnh cau moI bnh co chua 0,5kg daf bun day
Cong fhuc III: |oI chung): gom 3 bnh cau khong daf
ThoI gIan: 1h, 2h, 3h, 4h va 12h,
pH = 3,0 |on djnh frong suof fhoI gIan fh nghIom)
Kof qua:

pH

7

6

5

4

3
2.95


172
Bung 4.16. Kba nang bap pbu oa pbong tbicb cua bun Jay oa Jat
ruong Joi ooi Fc
2+
tbco tboi gian oa kbi pH tbay Joi
|ppm)
hghIam Ihur ph. 8,0 6
0h
6
1h
6
Zh
6
8h
6
4h
6
1Zh
I (Phu sa) 100 68.26 42.03 10.71 1.03 0.00
II (Bun ay) 100 61.51 55.08 32.58 13.79 2.81
III (oi chng) 100 102.32 103.05 103.95 97.58 103.52
(ph = 4) 6
0h
6
1h
6
Zh
6
8h
6
4h
6
1Zh
I (Phu sa) 100 56.10 31.24 2.59 12.68 36.41
II (Bun ay) 100 42.37 32.27 13.82 8.94 7.74
III (oi chng) 100 102.11 105.12 106.83 96.88 95.02
(ph = 6) 6
0h
6
1h
6
Zh
6
8h
6
4h
6
1Zh
I (Phu sa) 100 34.30 23.70 0.00 0.00 55.70
II (Bun ay) 100 32.65 15.92 2.60 2.47 46.04
III (oi chng) 100 101.89 103.42 102.04 91.63 92.56
3.?.3. Xuc d{nh hum luong Fe
(tc)
trong dut suu kh thI nghem
on canh nghIon cuu frong dung djch, chung foI cung nghIon
cuu Iuong Io
2+
frong koo bun day va koo daf. Kof qua duoc ghI nhan
frong bang sau.
Bung 4.1?. Luong bap pbu Fc
2+
trong bun Jay oa trong Jat ruong o
cac pH kbac nbau
LoaI daI ph=8 ph=4 ph=6
at ruong (ppm) 206.12 165.27 150.43
Bun ay (ppm) 155.94 151.54 119.69
173
3.8. KHA NANG HAP PH VA PHONG THCH CA HA
LOA OAT PH SA VA BN OAY THKO CAC
NGONG pH KHAC NHA CA MO TRONG
NOC VA O CAC MC THO GAN KHAC NHA
NghIon cuu kha nang nay frong mof Ioaf fh nghIom, chung foI
co kof qua nhu sau:
3.8.1. Oo vo dut ruong
Bung 4.18. Kba nang bap pbu Fc
2+
cua Jat ruong trong cac Jicu kicn
pH kbac nbau
|ppm)
ThoI gIan ph = 8 ph = 4 ph = 6
0 h 110.82 110.82 110.82
1 h 142.56 154.72 176.52
Z h 168.79 179.58 187.12
8 h 200.11 208.23 210.82
4 h 209.79 198.14 210.82
1Z h 210.82 174.41 155.12

Va fho hIon o do fhj duoI day








HInh 3.9
KHA NANG HAP PHU-PHONG THCHCUA AT PHU SA OI VI ION Fe(+2)
Y(pH=3) = -2.1641x
2
+ 34.295x + 110.83
R
2
= 0.9938
Y(pH=4) = -2.3689x
2
+ 33.015x + 118.63
R
2
= 0.9235
Y(pH=5) = -2.7301x
2
+ 35.168x + 125.43
R
2
= 0.9002
0
50
100
150
200
250
300
0 2 4 6 8 10 12 14 T/gian(h)
N
o
n
g

o
(
m
g
/
g
,
p
p
m
)
Poly. (pH=3)
Poly. (pH=4)
Poly. (pH=5)
174
Nhan xof:
ThoI gIan fu 0 3h: Kha nang hap phu cua koo daf dIon ra
nhanh chong. Trong do, o moI fruong pH = 5, kha nang hap phu cua
koo daf cao nhaf, sau do Ia o pH = 4 va pH = 3.
ThoI gIan fu 3 4h: Cuong do hap phu cua koo daf baf dau
gIam.
ThoI gIan fu 4 12h. Kco Jat ngung bap pbu oa cbuycn sang
pbong tbicb Fc ra kboi kco Jat. Trong Jo, kba nang pbong tbicb o
moi truong pH = 6 /ai /on nbat, ticp tbco sau /a o pH = 4 oa pH = J.
Iou nay chung fo rang, koo daf co kha nang hap phu Io
+2
dI
dong frong nuoc va don mof nguong nhaf djnh koo daf so no, khong
con kha nang hap phu, sau do koo daf IaI phong fhch Io
2+
ra khoI
haf koo. Cuong do hap phu phong fhch cua koo daf doI voI Io
+2

nou xof o ba dang moI fruong pH = 3,0; pH = 4,0; pH = 5 fh o pH = 5
koo daf co fnh nhay cam doI voI Io
2+
nhaf.
3.8.2. Oo vo keo dut bun duy
Bung 4.19. Kba nang bap pbu Fc
2+
cua bun Jay trong cac Jicu kicn
pH moi truong nuoc kbac nbau
MoI Iruong
ThoI gIan
ph = 8 ph = 4 ph = 6
0 h 68.05 68.05 68.05
1 h 106.54 125.68 135.4
Z h 112.97 135.78 152.13
8 h 135.47 154.23 165.45
4 h 154.26 159.11 165.58
1Z h 165.24 160.31 122.01

Ham Iuong Io
2+
frong daf sau fh nghIom fnh fhoo Iy fhuyof co
cao hon so voI phan fch fhuc fo o muc chap nhan duoc. Tu kof qua
175
phan fch, fa xay dung duoc cac duong dang pH hap phu va phong
fhch cua saf fron bun day nhu sau:
Tboi gian tu 0 6b. Kba nang bap pbu cua kco Jat bun Jay
Jicn ra nbanb cbong. Trong Jo, o moi truong pH = 6, kba nang bap
pbu cua kco Jat cao nbat, sau Jo /a o pH = 4 oa pH = J.
Tboi gian tu 6 12b. Kco Jat bun Jay ngung bap pbu oa
cbuycn sang pbong tbicb Fc ra kboi kco Jat. Trong Jo, kba nang
pbong tbicb o moi truong pH = 6 /ai /on nbat, ticp tbco sau /a o pH = 4
oa pH = J.
CIong nhu o fruong hop daf ruong, koo daf bun day van nbay
cam nbat o pH = 6. Nhung nhn chung, fuy fhuoc vao maf co Iy cua
fung IoaI daf Ia phu sa hay bun day ma koo daf co muc do nhay cam
khac nhau. Thuc nghIom cung dIou kIon moI fruong pH nhung koo
daf cua daf phu sa IaI hap phu Ion Io
2+
dI dong frong nuoc Iuon cao
hon, nhaf Ia o muc cuc daI, so voI koo daf cua daf bun day. NgoaI ra,
pH cua moI fruong cung anh huong raf Ion don kha nang hap phu
phong fhch cua koo daf doI voI Io hoa fan frong nuoc.
3.8.3. Khuo sut khu nung hup phu vu phong thIch cuu keo
dut vo on Fe
2+
theo tho gun vu o cuc nong do thI
nghem khuc nhuu
o fr 8 nghIom fhuc, moI nghIom fhuc gom 3 coc fhuy fInh
frong do cac coc dou chua 100gam daf phu sa da qua ray 1mm. Ham
Iuong Io
df
va do am frong daf duoc xac djnh fruoc |Io
df
= 91.70ppm).
Cho vao 8 nghIom fhuc dung djch Io
2+
chuan co nong do fhoo frnh fu
0ppm, 50ppm, 100ppm, 200ppm, 300ppm, 500ppm, 700ppm va
1000ppm. IIou Iuong dung djch chuan vua du |300mI/coc) do hon hop
daf ngam dou dung djch chuan fro fhanh dang nhao |pasfo), gIu am
cac nghIom fhuc sau do xac djnh ham Iuong Io
df
o moI nghIom fhuc
voI 3 Ian Iap IaI, fhoo cac moc fhoI gIan 1h, 2h, 3h va 4h.
Xac djnh kha nang hap phu: fach Io
df
bang dung djch chIof Ia
nuoc caf haI Ian, fhoI gIan Iac mau 5phuf.
Xac djnh kha nang phong fhch foI da: fach Io
df
bang dung
djch chIof Ia H
2
SO
4
|0.1N), fhoI gIan Iac mau 5phuf.
176
Sau do xac djnh ham Iuong Io
df
frong dung djch chIof fhoo
phuong phap PhonoIfhroIIno, so mau fron may quang pho voI buoc
song = 510nm.
Ket quu:
u. Khu nung hup phu
Sau cac moc fhoI gIan phan fch fa duoc kof qua frung bnh ung
voI fung nghIom fhuc duoI day:
Bung 4.20. Ham /uong Fc
2+
bap pbu, xu /y bang nuoc cat, tbco tboi
gian, o cac nong Jo tbi ngbicm kbac nbau (ppm
6
In
(ppm) 0 60 100 Z00 800 600 700 1000
1h 44,39 47,96 74,08 174,08 238,65 431,54 631,35 924,81
2h 52,98 67,15 82,45 129,67 151,69 376,21 567,63 858,23
3h 32,08 69,39 84,49 140,87 138,25 344,34 565,36 860,21
4h 41,18 72,56 87,3 101,68 118,47 342,05 546,52 844,12

VoI kof qua fron fh kha nang hap phu cua koo daf o cac moc fhoI
gIan cung voI nong do fh nghIom khac nhau so duoc fnh nhu sau:
C
Io
hap phu = |C
Io
xu Iy nuoc caf + C
Io
frong daf fruoc fh nghIom)
C
Io
fh nghIom
Bung 4.21. Kba nang bap pbu Fc cua kco Jat tbco nong Jo Fc
2+
,
trong Jung Jjcb oa tbco tboi gian
6
In
(ppm) 0 60 100 Z00 800 600 700 1000
1h 47,31 93,74 117,62 117,62 153,05 160,16 160,35 166,89
2h 38,72 74,55 109,25 162,03 240,01 215,49 224,07 233,47
3h 59,62 72,31 107,21 150,83 253,45 247,36 226,34 231,49
4h 50,52 69,14 104,4 190,02 273,23 249,65 245,18 247,58
177
Tu kof qua fh nghIom fa xay dung duoc bIou do hap phu nhu sau:











HInh 11. uong cong tbuc ngbicm tbc bicn kba nang bap pbu cua kco Jat
Joi ooi ion Fc
2+
tbco tboi gian oa o cac nong Jo tbi ngbicm kbac nbau.











HInh 12. uong cong /y tbuyct tbc bicn kba nang bap pbu cua kco Jat
Joi ooi ion Fc
2+
tbco tboi gian oa o cac nong Jo tbi ngbicm kbac nbau.
Y(1h) = -0,0002x
2
+ 0,2858x + 71,841
R
2
= 0,8751
Y(4h) = -0,0005x
2
+ 0,6853x + 54,771
R
2
= 0,8842
Y(2h) = -0,0004x
2
+ 0,5679x + 55,202
R
2
= 0,8928
Y(3h) = -0,0004x
2
+ 0,6096x + 57,26
R
2
= 0,8943
0
50
100
150
200
250
300
0 200 400 600 800 1000 1200
Nong o th nghiem (ppm)
N
o
n
g

o

h
a
p

p
h
u

(
p
p
m
)
Sau 1h
Sau 4h
Sau 2h
Sau 3h
0
50
100
150
200
250
300
0 200 400 600 800 1000 1200
Nong o th nghiem (ppm)
N
o
n
g

o

h
a
p

p
h
u

(
p
p
m
)
Sau 1h
Sau 4h
Sau 2h
Sau 3h
178
b. Kba nang pbong tbicb
Su dung dung djch H
2
SO
4
|0,1N) fac kch vao koo daf do phong
fhch ra Io
2+
foI da o fung nghIom fhuc fa fhu duoc kof qua sau:
Bung 4.22. Kba nang pbong tbicb toi Ja ion Fc
2+
cua kco Jat trong
cac Jicu kicn moi truong nuoc co nong Jo Fc
2+
kbac nbau
6
In
(ppm) 60 100 Z00 800 600 700 1000
1h 139,54 167,84 286,03 385,72 582,14 767,56 986,25
2h 135,27 155,2 272,45 372,14 564,87 756,32 1008,15
3h 128,16 142,03 268,72 342,04 557,22 745,35 968,51
4h 122,42 126,86 246,95 322,24 537,97 726,15 935,68

Tuong ung voI so IIou fron fa vo duoc duong cong fhuc nghIom sau:












HInh 13: uong cong tbuc ngbicm tbc bicn kba nang pbong tbicb toi Ja
cua kco Jat Joi ooi ion Fc
2+
tbco tboi gian, o cac nong Jo Fc
2+

trong moi truong nuoc tbi ngbicm kbac nbau.

0
200
400
600
800
1000
1200
0 200 400 600 800 1000 1200
Nong o th nghiem (ppm)
N
o
n
g

o

p
h
o
n
g

t
h

c
h

(
p
p
m
)
Sau 1h
Sau 2h
Sau 3h
Sau 4h
179
c. Nban xct kct qua tbi ngbicm
Kha nang hap phu
Koo daf co kha nang hap phu Ion Io
2+
, khI nong do Io
2+
frong
moI fruong bao quanh koo daf gIa fang fh kha nang hap phu cua koo
daf cang cao. Nhung don mof nong do hap phu C
max
nhaf djnh |Iuc do
nong do Io
2+
frong moI fruong fuong ung 700ppm), fh kha nang hap
phu cua koo daf baf dau gIam xuong.
Kha nang hap phu nay con phu fhuoc vao fhoI gIan. Nou fhoI
gIan fh nghIom fang fu 1 gIo don 4 gIo fh kha nang hap phu fang
fuong ung, frong do cao nhaf Ia sau fhoI gIan fu 2 gIo don 4 gIo,
C
max
|4h) = 280ppm. Qua hof dInh cao C
max
, kha nang hap phu cua koo
daf baf dau gIam dan.
Kha nang phong fhch Io
2+
foI da
Song song voI co cho hap phu, koo daf cung co kha nang
phong fhch ra khoI haf koo nhung cafIon Io
2+
foI da khI frong moI
fruong co acId fac kch. Cac Ion Io
2+
hap phu bao quanh koo daf cang
nhIou, fh nhung Ion nay cang do dang phong fhch ra khoI haf koo.
Trong qua frnh phong fhch cua haf koo, chung cung chju anh
huong cua fhoI gIan, koo daf phong fhch cac Ion Io
2+
ra khoI haf koo
nhIou nhaf sau 1 gIo, va foc do phong fhch gIam dan o cac khoang
fhoI gIan 2 gIo don 4 gIo fIop fhoo.
KKT LAN
Qua kof qua nghIon cuu 11 fh nghIom InvIfro, chung foI co
nhung kof Iuan vo kha nang hap phu va phong fhch KIN frong cac
dIou kIon pH moI fruong khac nhau nhu sau:
- Nong do cac cafIon frong moI fruong |dung djch) cang cao,
kha nang hap phu va phong fhch cang Ion. Tuy vay quan ho nay
fuan fhoo mof dang duong cong nhaf djnh cho moI IoaI cafIon KIN
nhaf djnh, phu fhuoc nong do, ung voI cac pH khac nhau cua moI
fruong va fhoI gIan xu Iy nhaf djnh
- Su hap phu cac cafIon KIN cua koo bun day cung nhu koo
phu sa daf ruong xay ra raf nhanh, fao non nhung duong cong dac
frung rIong bIof.
180
- Su phong fhch cafIon KIN cua koo bun day cung nhu koo
phu sa daf ruong xay ra cham pha 2h cho don 6 h so voI kha nang
hap phu.
1. Vo Fe
2+
Trong Jung Jjcb kbong kco Jat. uong cong co dang HypoboI co
dIom uon faI pH = 3,5; Io
2+
= 650ppm, duong fIom can duoI pH = 2,95.
oi ooi Jat ruong.
ThoI gIan fu 0 3h: Kha nang hap phu cua koo daf dIon ra
nhanh chong. Trong do, o moI fruong pH = 5 kha nang hap phu cua
koo daf cao nhaf, sau do Ia o pH = 4 va pH = 3.
ThoI gIan fu 3 4h: Cuong do hap phu cua koo daf baf dau
gIam
ThoI gIan fu 4 12h. Kco Jat ngung bap pbu oa cbuycn sang
pbong tbicb Fc
2+
ra kboi kco Jat. Trong Jo, kba nang pbong tbicb o
moi truong pH = 6 /ai /on nbat, fIop fhoo sau Ia o pH = 4 va pH = 3.
Cuong do hap phu phong fhch cua koo daf doI voI Io
2+
nou
xof o ba dang moI fruong pH = 3,4,5 fh o pH = 5 Ia manh nhaf.
oi ooi Jat bun Jay
ThoI gIan fu 06h: Kha nang hap phu cua koo daf dIon ra
nhanh. Trong do, o moI fruong pH = 5 kha nang hap phu cua koo cao
nhaf, sau do Ia o pH = 4 va pH = 3.
ThoI gIan fu 6 12h. Kco Jat ngung bap pbu oa cbuycn sang
pbong tbicb Fc
2+
ra kboi kco Jat. Trong do, kba nang pbong tbicb o
moi truong pH = 6 /ai /on nbat, fIop fhoo sau Ia o pH = 4 va pH = 3.
Trong cung Jicu kicn moi truong pH, kco Jat cua Jat pbu sa /ai
bap pbu ion Fc
2+
trong nuoc cao bon so ooi kco Jat cua Jat bun Jay.
Ngoai ra, pH cua moi truong cung anb buong rat /on Jcn kba nang
bap pbu pbong tbicb cua kco Jat Joi ooi Fc
2+
uong cong co dIom
uon faI Io
2+
= 248ppm, 7h.

181
Koo daf co kha nang hap phu raf manh Ion Io
2+
. KhI nong do
Io
2+
frong moI fruong bao quanh koo daf gIa fang fh kha nang hap
phu cua koo daf fang cao. Nhung don mof nong do hap phu C
max
nhaf
djnh |Iuc do nong do Io
2+
frong moI fruong fuong ung 700ppm), fh
kha nang hap phu cua koo daf baf dau gIam xuong.
Kha nang hap phu nay con phu fhuoc vao fhoI gIan. Nou fhoI
gIan fh nghIom fang fu 1 gIo don 4 gIo fh kha nang hap phu fang
fuong ung, frong do cao nhaf Ia sau fhoI gIan fu 2 gIo don 4 gIo,
C
max
|4h) = 280ppm. Qua hof dInh cao C
max
, kha nang hap phu cua koo
daf baf dau gIam dan.
Kha nang phong fhch Io
2+
foI da
Song song voI co cho hap phu, koo daf cung co kha nang
phong fhch Ion Io
2+
foI da, khI frong moI fruong acId H
2
SO
4
0,1N fac
kch, ra khoI haf koo. Cac Ion Io
2+
hap phu bao quanh koo daf cang
nhIou, fh nhung Ion nay cang do dang phong fhch ra khoI haf koo.
Qua frnh nay cung chju anh huong cua fhoI gIan, cao nhaf
sau 1 gIo, gIam dan sau 2 gIo don 4 gIo.
2. Oo vo Mn
2+

Voi Jat ruong
Muc xu Iy cang cao KNHP va KNPT cang gan nhau hon, faI
muc xu Iy fhap muc chonh Ioch gIua chung kha cach bIof |3 Ian)
nhung faI muc xu Iy cao muc chonh Ioch chI con 1,04 Ian. uong cong
co dang:
y = 0.9945o0.3195x
R
2
= 0.9804
y = 0.0842o0.4217x
R
2
= 0.9699
Voi bun Jay. Muc Mn xu Iy cang cao Iuong hap phu va phong
fhch cang cao.
Tron daf bun day Mn Ia nguyon fo bj hap fhu manh, bj daf
gIu chaf. Iuong xu Iy cang cao Iuong bj gIu chaf cang fang. KhI
182
khong duoc xu Iy, Iuong phong fhch chI 1,01 ppm Mn
2+
. uong cong
co dIom uon faI nong do Mn
2+
= 20ppm va co dang: y = 0.0102x3 +
0.3491x2 1.0636x + 1.7967
R
2
= 0.9755
y = 0.1837o0.554x
R2 = 0.9688
3. Oo vo Zn
2+

Voi Jat ruong
Ion bIon fuong fu nhu doI voI Mn, nong do xu Iy fhap muc
chonh Ioch gIua KHHP va KNPT cao hon khI xu Iy o nong do cao,
Iuong xu Iy cao do chonh Ioch gIua chung chI con 1,5 Ian. uong cong
co dIom uon faI nong do Zn
2+
=27ppm
Va co dang: y = 0.0073x4 + 0.0855x3 0.3187x2 + 0.6114x +
0.3217
R2 = 0.979
Voi Bun Jay. KhI nong do xu Iy fang fh Iuong HP va PT cung
fang fhoo.
Trong dIou kIon khong xu Iy, bun day van co kha nang phong
fhch cung cap cho dung djch daf mof Iuong kom nhaf djnh |0,7 ppm)
nhung khI fang Iuong xu Iy fron 16 Ian fh Iuong kom duoc phong
fhch cho dung djch chI fang 3 don 3,64 Ian. KhI xu Iy don 40 ppm
Zn
2+
, no chI phong fhch 2,5 ppm. KhI fang nong do Zn frong dung
djch xu Iy, Iuong HP =2,68 ppm va HP/PT= 15,7 Ian.
Ion do bIon dong KNPT fu fhap don cao nhaf xap xI 85 Ian
con HP bIon do nay chI Ia 2,5.
Cung gIong nhu cac cafIon KIN khac, khI nong do xu Iy cang
cao fh fy Io HP/PT cang gIam. uong cong co dIom uon faI nong do
Zn
2+
= 25ppm
va co dang: y = 0.036o0.5636x
R
2
= 0.9775
183
4. Oo vo dong
Trcn Jat bun Jay
KhI Iuong Cu frong dung djch xu Iy fang Ion, Iuong Cu duoc
chIof xuaf fang fhoo nhung khong fy Io fhuan. KhI Iuong cung cap
fang 16 Ian fh Iuong HP chI fang 2,37 Ian.
Iuong Cu PT kha fhap, khI cung cap foI 16 ppm fh Iuong Cu
PT chI daf 1,2 ppm. Ty Io HP/PT = 8 Ian.
Mof dIom kha Jac bict frong KNHP cua Cu Ia khI muc xu Iy
fhap |1 ppm) Iuong HP chIom don 50% Iuong xu Iy; nhung khI Iuong
xu Iy foI 16 ppm, Iuong HP chI con 7,5%. Nou xof fhoo fy Io Cu fhom
vao va muc Cu HP dIon bIon fho hIon fhoo chIou nghjch. o Ia dac
frung duong cong hap phu va phong fhch cua Cu voI bun day. uong
cong co dIom uon faI nong do Cu
2+
= 9ppm
Trcn Jat ruong
Iuong Cu frong dung djch xu Iy cang cao Iuong HP cang Ion.
Kof qua cho fhay khI bon 1ppm, Iuong HP Ia 0,35 ppm; khI bon
16ppm, Iuong HP Ia 1,48 ppm. Nou xof rIong Iuong chIof xuaf duoc so
Iuong Cu bon vao fh Iuong bon fang 16 Ian Iuong chIof xuaf duoc
fang 5,5 Ian. Ty Io gIua Iuong HP/ XI gIam khI Iuong XI fang nhung
khong fy Io fhuan. KhI nong do xu Iy |NXI) 1ppm, fy Io nay Ia 25%
nhung khI nong do xu Iy 8 ppm fy Io nay chI con 10,7% va khI
|NXI) 16 ppm fy Io nay Ia 9,3%. uong cong co dIom uon faI nong
do Cu
2+
= 29ppm
5. Vo Cd
2+

ThoI gIan dau qua frnh hap phu xay ra nhanh, kha nang hap
phu gIam dan fhoo fhoI gIan va co fho daf foI frang fhaI bao hoa
|dIom uon duong cong) sau 20 phuf.
Khoang pH foI uu cho qua frnh hap phu fhoo do fhj cho fhay
khoang fu 5,5 8,0. Inh cua duong cong nay co fho khong nam o
dIom co pH = 7,3.
Phuong frnh duong cong: y = 2.0544In|x) 0.4825
R
2
= 0.9965
184
6. Vo Al
3+

Trong Jung Jjcb kbong co bun Jay bay Jat pbu sa. uong
cong co dang hypoboI ma dIom uon faI pH = 4,1; AI
3+
= 1500 ppm,
duong fIom can duoI pH = 2,25, fIom can fron AI
3+
= 0ppm; pH = 6,4.
Bun Jay. Kha nang hap phu cua bun day doI voI AI
3+
xay ra raf
nhanh frong 5 10 phuf dau fIon va dI vao on djnh o 20 phuf. uong
cong hap phu co dIom uon faI:f=15 phuf, nong do AI
3+
= 320ppm.
Phuong frnh duong cong co dang: y = o05x
2
+ 0.0005x + 0.024
R2 = 0.9721
Cau hi:
1. Tai sao trong moi trng man va phen th hoat tnh oc hai va kha nang
tch luy sinh hoc cua Cd va Hg tang len nhieu lan ?
2. Tai sao Al khong la chat dinh dng vi lng cho thc vat?
3. Tai sao nhng cay c trong tren at acid th t le tch luy Cd la cao
nhat ?
4. Co nen s dung bun ay nh vat lieu trong cong nghe hap phu e loai
bo kim loai nang trong nc hay khong ?
5. Tai sao nhng ion co hoa tr cang cao th co cng o trao oi cang
manh ?
6. C che qua trnh hap phu cua keo set-mun oi vi kim loai nang ?
7. Cac thong so a hoa moi trng anh hng en s tch luy kim loai
nang trong tram tch bun ay ?
8. Moi tng quan gia ham lng kim loai nang va vat chat hu c trong
tram tch song rach ?
9. Co the dung chat tr hap phu g e tang kha nang hap phu cua keo set-
mun oi vi kim loai nang ?
10. C che va nhng yeu to anh hng en qua trnh hut kim loai cua cay
trong ? va Cac bien phap quan ly kim loai nang trong at ?


TA LK THAM KHAO CHNH
1. Io Huy a, Nbung oan Jc Jat pbcn Nam Bo, NX TPHCM, 1982.
185
2. Io Huy a va cong fac vIon, oc boc moi truong, NX HQC
TPHCM, 2000.
3. Io Huy a va cong fac vIon: Bicn Jong moi truong at Nuoc
Pung ngap man oa nuoc o Tay Ngoc Hicn, Ca Mau, ao cao do
faI nghIon cuu khoa hoc fInh Ca Mau 1998 2000.
4. Io Huy a, Nguyon Van o va cong fac vIon. Bicn Jong oa anb
buong o nbicm kim /oai nang trong nuoc tbai tu TPHCM /cn moi
truong Jat, nuoc oung ba /uu Nba Bc. ao cao nghIon cuu do faI
So KHCNMT TPHCM 1998 2001.
5. avId Purvos, Tracc c/cmcnt Contimnation oj tbc soi/ Enoironmcnt,
Amsfordam, 1997.
6. Nguyon PhI Hung, anb gia mot so Jinb Juong cbo /ua trcn mot
so /oai Jat cbinb ong Tbap Muoi. Iuan an fIon sI, CSH: Io
Huy a. 2001.
7. Nguyon Ngoc Quynh, Bicn Jong oa anb buong cua CJ
2+
trong
moi truong Jat, nuoc /cn cay /ua tbuoc ba /uu song 8ai gon
ong Nai. Iuan an fIon sI, CSH: Io Huy a, 2001.

185
CHONG 4

ANH HUONG CUA KIM LOAI NANG DIN
QUA TRNH SINH TRUONG CUA THUC VAT
4.1. GO THK
Trong moI fruong daf co haI nhom doc chaf doI voI cay frong,
do Ia chaf doc ban chaf va chaf doc khong ban chaf. Nhom |I) Ia
nhung Ion fhIof you cho su sInh fruong va phaf frIon cua cay frong,
nou vuof qua mof gIoI han nhaf djnh nao do fh chung so Ia cac chaf
doc. Nhom |II) khong dong gop vaI fro nhu nhom I, nou f chung
khong anh huong nhung nhIou chung so gay doc cho cay frong. Tuy
nhIon hIon nay, ham Iuong cua cac Ion kIm IoaI |KIN) frong daf bao
nhIou fh baf dau gay doc7 Van chua co faI IIou nao nghIon cuu chI
fIof ma chI noI muc do anh huong cua chung doI voI cay frong o mof
muc nao do. o fm ra gIoI han gay doc cua cac KIN frong moI
fruong daf, fruoc fIon chung fa phaI xom xof anh huong cua cac KIN
nay don moI fruong daf nhu fho nao. Cac do faI nghIon cuu fruoc day
chI fap frung vao nghIon cuu anh huong cua cac KIN frong moI
fruong dInh duong hay nuoI frong frong caf co chua cac chaf gay
nhIom. o Ia cac nghIon cuu fuong doI don gIan, do khao saf dong
fhoI cung cho bIof duoc cac KIN co anh huong nhu fho nao frong qua
frnh sInh fruong cua fhuc vaf. Tuy nhIon, xof vo kha canh fhuc fIon
fh cac khao saf do co nhung maf han cho nhaf djnh v cay frong
nong nghIop khong song frong moI fruong nuoc ma song frong moI
fruong daf day Ia mof ho fhong phuc fap hon nhIou, boI v nhung

186
fnh chaf cua daf va cac dac frung hoa hoc, Iy hoc, sInh hoc bIon doI
raf Ion gIua cac ho fhong daf khac nhau. af Ia mof vaf fho gom
chaf ran, chaf Iong |dung djch daf) va chaf kh. MoI quan ho gIua daf,
khong kh, nuoc ngam, ho sInh fhaI va con nguoI Ia fuong quan nhan
qua maf fhIof voI nhau. af cu mof su fhay doI, bIon dong cua mof
fhanh phan moI fruong nao do cung koo fhoo su fhay doI/anh huong
don cac fhanh phan moI fruong khac. V fho, vIoc nghIon cuu anh
huong cua cac KIN don qua frnh sInh fruong cua mof so cay frong
nong nghIop can phaI duoc fIon hanh. oI fuong duoc nghIon cuu Ia
daf xam v IoaI daf nay co dIon fch Ion nhaf nuoc fa, fap frung rong
khap fron ca nuoc va fhoo fac gIa Pham Quang Ha 9| fh daf xam o
nuoc fa Ia IoaI daf con sach nhaf so voI cac nhom daf khac nhu daf
phu sa va daf do. NgoaI ra, cac nghIon cuu cua Ioy va cong su |1978);
AIIInson va zIaIo |1981); Shooran va cong su |1990); A. osauIos,
|1993) 40| dou cho bIof Pb, Cd, Hg Ia nhung chaf o nhIom chnh do
hoaf dong cua con nguoI fao non.
Cay Iua Ia cay Iuong fhuc chu you o nuoc fa. Cac khu vuc su dung
cho daf nong nghIop hIon nay dang bj fhu hop va bj cac chaf fhaI o
nhIom frong nguon nuoc fuoI xam nhap. Cay rau muong IaI Ia cay co
kha nang fch Iuy ham Iuong KIN raf cao 1| ca fu nguon frong daf va
frong khong kh. Thoo nghIon cuu cua John |1986) 7|, rau caI xanh Ia
mof IoaI cay an Ia nhung IaI co kha nang fch Iuy Cd frong Ia raf cao
|Ion don 668 mg/kg frong Iuong Ia kho) ma cay khong co baf ky bIou
hIon frung doc nao. ay Ia mof van do raf dang quan fam v cac KIN
so fhoo day chuyon fhuc pham fac dong don con nguoI. Chnh v cac Iy
do fron, frong chuong nay chung foI so do cap don anh huong cua mof
so kIm IoaI nang don qua frnh sInh fruong cua mof so cay frong nong
nghIop fron daf xam phu sa co mIon ong Nam o.
4.2. QAN HK GA KLN VA CAY TRONG
4.2.1. Xum nhup KLN vuo mo truong dut
Ham Iuong KIN fong so frong daf Ia kof qua cua vIoc nhap
Iuong kIm IoaI fu nhIou nguon khac nhau: da mo, su Iang dong kh
quyon, phan bon, hoa chaf nong nghIop, cac chaf fhaI huu co va cac
chaf o nhIom vo co khac Iou nay duoc dIon fa bang cong fhuc sau:

187
M
fong
= |M
p
+ M
a
+ M
f
+ M
ac
+ M
ov
+ M
Ip
) |M
cr
+ M
I
)
Trong do:
M Ia kIm IoaI nang; p: vaf IIou da mo; a: su Iang dong kh
quyon
f: phan bon; ac: hoa chaf nong nghIop; ov: cac chaf fhaI huu co
Ip: cac chaf o nhIom vo co khac; cr: su hap fhu KIN boI cay
frong
I: KIN maf do rua froI
4.2.2. Khu nung lun truyen o nhem cuu km lou nung (KLN)
Tong Iuong kIm IoaI co frong daf khong phan anh duoc cac
nguyon fo duoc van chuyon don ro, co khI no chI Ia phan nho can
fhIof cho cay frong |Xom hnh 4.1A). Maf khac, ham Iuong kIm IoaI
nang frong dung djch daf fhap hon ham Iuong ma cay frong hap fhu,
chnh v fho, mof phan Ion cac kIm IoaI nang co dac fnh sInh hoc
duoc fon faI o pha ran.
Tuy vao muc do IInh dong cua chung va dung djch daf ma cac
kIm IoaI nang co fho fon faI o bon dang khac nhau |hnh 4.1 ). HaI
dang fon faI dau, kIm IoaI o dang Ion va co san frong dung djch, dang
fhu ba, mac du fon faI o pha ran nhung co fho dI vao dung djch khI
can fhIof va fro non co san khI cay frong can. O dang fhu 4, kIm IoaI
bj IIon kof chaf voI cac hop chaf vo co hoac huu co khac va khong co
san cho cay. Su hap fhu hay fch Iuy kIm IoaI nang cay frong bj anh
huong boI raf nhIou fhong so daf nhu: pH, h, ham Iuong chaf huu
co, can bang dInh duong, nong do cua cac kIm IoaI nang khac frong
daf cung nhu do am va nhIof do 34|.






188
o linh ong










HInh 4.1. Mo bnb trang tbai cac KLN trong moi truong Jat

4.2.3. Quu trInh hup thu km lou nung cuu thuc vut
Cac nguyon fo frong dung djch daf duoc chuyon fu cac Io kh
frong daf foI bo maf ro cay bang haI con duong chnh: su khuoch fan
va dong chay khoI |arbor va cong su, 1963; Nyo va TInkor, 1977)
30|, 44|. Su khuoch fan xay ra nham chong IaI su gIa fang gradIon
nong do bnh fhuong doI voI ro cay bang cach: hap fhu cac kIm IoaI
nang frong dung djch daf faI bo maf fIop gIap ro cay daf. ong
chay khoI duoc fao ra do su dI chuyon cua dung djch daf foI bo maf ro
cay nhu Ia kof qua cua qua frnh fho cua Ia. Ca haI qua frnh nay xay
ra khong dong dou nhung fhoo cac foc do khac nhau fuy fhuoc vao
nong do dung djch daf. NgoaI fru frong fruong hop daf bj o nhIom
nang fh dung djch daf co fho chua nong do cao cac nguyon fo doc
chaf |arbor, 1994; MoroI, 1985) 31|, 43|. Trong nhung IoaI daf khac
|v du: daf bj o nhIom, daf acId, daf dam Iay), mof Iuong du nong do
KIN frong dung djch duoc Ian fruyon fhoo dong chay khoI va chung
co kha nang fch Iuy faI bo maf fIop xuc ro cay daf |xom so do).



KL trong Kim loai pha ran
dung dch ion t do Kim loai b lien ket chat
Ion kim loai hap thu hap thu Ion kim loai khong linh
hoa tan yeu trong qt ong trong qua trnh cay
cay sinh sinh trng
trng
Tong lng kim loai
Nguon kim loai co san Nguon KL khong co san
A
B
Trang thai kim loai
(KLN) at
Dung dch at 2) di chuyen khoi
re cay
1) khuech tan

189
Quu trInh xum nhup KLN vuo trong cuy tru quu bon gu
doun suu:
KIN dI vao vung fu do cua ro cay
Su dI chuyon cua cac Ion kIm IoaI khong bj gIoI han faI bo maf
ro cay. Vung mang cua cac fo bao co kha nang do dang cho dung djch
xam nhap |vung fu do), faI day cac Ion duong co fho khuoch fan fu do
|khu vuc nuoc dI chuyon fu do) hoac bj bay vao nhung fo bao mang
dIon am, v du fron mang co gan nhom cacboxyIIc cua cac don vj
poIygaIacfuronIc. |Marschnor, 1986)41|, Ion kIm IoaI co kha nang fch
Iuy frong khu vuc fu do cua ro cay cua ro cay, mof so bj bam dnh
chaf vao maf fo bao ro. Chung IIon kof manh voI cac nhom axIf
cacboxyIIc fhoo fhu fu Pb > Cu > Cd > Zn |MoroI va cong su,
1985)43|, su IIon kof nay dong mof vaI fro quan frong doI voI su fch
Iuy cac kIm IoaI nang frong ro cay va gIa fang Iuong hap fhu IIon fuc
cua kIm IoaI nang vao fo bao ro. KIm IoaI duoc van chuyon vao khoI
hnh cau fhan ro |rhIzosphoro) vung rong khoang 12 mm gIua ro
va daf xung quanh. MycorrhIzao Ia nam cong sInh Iam gIa fang mof
cach hIou qua khu vuc hap fhu cua ro va co fho fro gIup vIoc nhap
Iuong cac Ion dInh duong nhu orfhophosphafo va cac nguyon fo vI
Iuong. Co cho hap fhu co fho bIon doI voI cac Ion khac nhau, nhung
nhung Ion duoc hap fhu vao frong ro boI cung mof co cho so canh
franh voI nhau |v du: su hap fhu cua Zn duoc han cho boI Cu va H
+

nhung khong bj han cho boI saf va mangan).
KIm IoaI nang |KIN) o frong fo bao cua ro
Cac KIN, bj hap fhu frong fo bao, co fho bj maf fnh IInh dong
hay fnh doc frong fo bao chaf, fhong qua qua frnh kof hop fao phuc
voI cac phan fu huu co |acId vo co, amInoacId, phyfochoIafIon)
|Sfofons, 1990; Rausor, 1990; VorkIoIj va Sohaf, 1989) hoac bj sa Iang
xuong cac khu vuc gIau oIocfron |oIocfrondonso granuIos). Phuc chaf
fao boI cac phan fu hop chaf huu co Ia co so chIom uu fho co IIon
quan don cac KIN frong fo bao chaf |v du: Cd, Co, Io, Mn va Zn).
|WoIgoI va Jagor, 1980) cho bIof, KIN cung co fho duoc chuyon vao
frang fhaI fu do hoac frong frang fhaI phuc chaf, day Ia dang Iam

190
cho KIN bj sa Iang o frong fo bao ro |chu you Ia IIon kof voI cac acId
huu co cIfrIc, maIIc) |Wagnor va Krofx, 1989).
oI voI nhIou IoaI cay, su hIon dIon cua cac Ion doc chaf KIN
frong cac fo bao chaf bao gom su fong hop profoIn co IIon kof voI
KIN, v du cac phyfochoIafIn, chaf dong vaI fro quan frong khu doc
fnh KIN |Sfoffns, 1990; Rausor, 1990). Nhung profoIn nay co maf o
frong fo bao chaf va khong bao noI co chua cac nhom suIphydryI va
cacboxyI co kha nang fao choIaf voI kIm IoaI.
Van chuyon KIN don cac mam choI
Cac kIm IoaI o frong fo bao chaf co fho duoc chuyon fu fo bao
nay sang fo bao khac fhong qua con duong fong hop so dI vao mao
dan ro va dua foI cac mam non. Su dI chuyon cua cac dung djch frong
mao dan ro Ia nguyon nhan gay ra cac dong fho |su dI chuyon khoI
dong chay khoI). Cac cafIon fu do co fho phan ung voI cac nhom
mang dIon am cua fhanh fo bao mao dan ro, day chnh Ia Iy do can
fro su van chuyon cua kIm IoaI nang hay Iam qua frnh frao doI bj
cham IaI. NgoaI ra, cac nhom fao phuc voI kIm IoaI fu do nhu cac acId
huu co, amInoacId frong mao dan ro so Iam gIam muc do IInh dong
cua KIN va cho phop chung chuyon vao cac mam non. Su xuaf hIon
cua cac mang dIon fraI dau voI kIm IoaI gop phan day nhanh qua
frnh dua doc chaf kIm IoaI vao mam non.
Tch Iuy KIN frong cac bo phan cay
VoI su gop maf cua kIm IoaI frong cay Iam bIon doI dj hoa cac
you fo gon |CafaIdo va cong su, 1981: Shoppard va cong su, 1992) va
Iam maf fnh IInh dong cua kIm IoaI frong ro. KIm IoaI nang fch Iuy
frong ro chIom 8090% fong Iuong kIm IoaI hap fhu |JavIs va cong
su, 1976). Hau hof cac kIm IoaI duoc fch Iuy frong ro cay dou o frong
khong gIan bao va duoc IIon kof vao cac hop chaf pocfIn va profoIn
cua fhanh fo bao. NgoaI ra, mof so IoaI cay co kha nang fch Iuy o
phan pha fron cua cay |v du: fhuoc Ia, 80% Cd frong Ia) |Monch va
cong su 1989).



191







HInh 4.2. Pban bo bam /uong KLN trong cac bo pban cay

4.2.4. Anh huong cuu KLN den thuc vut
VIoc cac Ion kIm IoaI dong vaI fro quan frong vo sInh hoc fraI
nguoc voI cac quan nIom co dIon cho rang hoa vo co Ia hoa hoc khong
co su song, va su song so khong fon faI nou khong co hoa huu co va
hoa sInh. NghIon cuu gan day cho fhay mof cach nhn rong hon:
khong co su song nao co fho fon faI va phaf frIon duoc nou khong co
su fham gIa cua Ion kIm IoaI, va hoa vo co cung co vaI fro nhu hoa
huu co doI voI su song. o fruoc day cac nha hoa hoc vo co fhIou quan
fam don su song cua sInh vaf, non co su nhn nhan hoan foan saI
Ioch vo IInh vuc hoa hoc cua su song.
Cac cuoc nghIon cuu IIon quan don doc fnh cua cac kIm IoaI
nang da dI don quan dIom chung Ia vIoc cung cap khong du cac
nguyon fo fhIof you so dan don fnh frang fhIou huf, vIoc cung cap
vua du Ia fof nhaf con cung cap qua fhua so gay ra doc haI va sau
cung Ia gay chof.
u. Anh huong co Ioi
Cac kIm IoaI nang duoc xom nhu Ia mof nguyon fo vI Iuong fhIof
you cho su phaf frIon bnh fhuong cua cay frong hoac dong vaf. NguoI
fa bIof duoc 1/3 frong fong so onzymo co chua kIm IoaI frong do co su
fham gIa cua kIm IoaI nang Cu, Zn, Pb, Hg, As, Cr. Cac kIm IoaI nang
duoc su dung nhu mof IoaI phan vI Iuong do bon cho cay frong o mof
Iuong nho vua phaI fh khong nhung nang suaf cay frong fang ro rof
ma pham chaf cac san pham nong nghIop cung duoc caI fhIon, dong
fhoI khac phuc duoc nhIou IoaI bonh cua cay frong va gIa suc nhu
bonh: fhoI cu caI duong, nhun cu khoaI fay, nhun xuong frau bo, v.v
84,20%
4,50%
2%
1,50%
7,80%
re
than
la
vo
hat

192
NgoaI ra, cac kIm IoaI nang nay con Ia fac nhan hoaf hoa khong
dac fhu cua hang Ioaf onzym da Iam fang hoaf fnh xuc fac cua moI
fhanh phan do Ion gap boI. Chang han hoaf fnh oxy hoa khu cua
cac hop chaf dong fang gap hang nghn Ian fham ch gap hang van
Ian Cu o frang fhaI fu do frong moI khau cua qua frnh frao doI nIfo
nhan fo chnh cho su sInh fruong cua cay frong.
b. Tuc Jong co hui cuu KLN Joi roi cuy lrong
Cac kIm IoaI doc haI co fho fon faI frong daf o nhIou dang khac
nhau, hap phu, IIon kof voI cac hop chaf vo co, huu co hoac fao fhanh
cac chaf phuc hop. NhIou nguyon fo kIm IoaI nang co y nghIa quan
frong frong doI song cua sInh vaf va duoc bIof Ia nguyon fo vI Iuong.
No co fac dung sau sac va nhIou maf doI voI qua frnh quang hop,
dIou hoa sInh fruong. NgoaI ra, no con anh huong manh don qua
frnh hap fhu nuoc, fhoaf hoI nuoc va van chuyon nuoc frong cay. Cac
chaf doc fhuong fap frung nhIou o ro.
c. Tuong luc o nhiem KLN lrong he lhong Jul cuy lrong
Ho fhong daf cay frong Ia mof ho fhong mo, doI fuong chnh
Ia cac you fo dau vao nhu cac chaf gay o nhIom, phan bon, fhuoc fru
sau va cac fan du fhuc vaf co fch Iuy KIN sau fhu hoach. Anh huong
cua cac kIm IoaI nang don qua frnh co djnh nIfo sInh hoc con chua
duoc nghIon cuu nhIou. Rofhor va cong su |1982)14| da cho fhay, Cd,
Pb, Zn co anh huong don hoaf dong cua onzymo nIfrozonaza frong qua
frnh co djnh nIfo sInh hoc. Mof so fac gIa khac 38|, 39|, 40| cho
rang cac kIm IoaI nang co anh huong fruoc hof doI voI cac fhuc vaf
bac cao nhu gay bonh dom Ia Iam gIam hoaf dong cua dIop Iuc va
gIam cac san pham quang hop. CuoI cung no co anh huong don qua
frnh co djnh nIfo sInh hoc. VIoc xay dung nguong doc haI doI voI cac
kIm IoaI nang Ia raf kho khan, fuy fhuoc vao muc dch su dung daf.
J. Co che guy Joc cuu KLN lrong moi lruong Jul
oc chaf fu moI fruong xam nhap vao co fho fhuc vaf qua su
hap fhu cua ro khI Iay chaf dInh duong nuoI cay. CIaI doan dau cay
hap fhu, frao doI chu dong don khI cay cam nhan ra chaf doc, co
phan ung bang cach han cho su hap fhu. CIaI doan ko fIop, chaf doc

193
xam nhap, pha vo mang fo bao dI vao cac co quan va dong nhua
frong cay Ion fhan, Ia gIaI doan nay cay hap fhu bj dong. Cung co
fho Ia su xam nhap don fhuan fu nong do cao frong dung djch nuoI
frong vao co fho fhuc vaf. Co quan quan frong nhaf hap fhu, fIop xuc
voI cac doc chaf Ia ho ro. KhI ro phaf frIon va hoaf dong fh khao saf
anh huong doc chaf moI co y nghIa.
Cay non duoc frong frong moI fruong baf IoI so kom phaf frIon,
han cho kha nang sInh fruong. Nou moI fruong song co nong do fac
nhan cao vuof qua nguong chong chju cua cay, cay so chof. Nou moI
fruong song co fnh fch Iuy doc chaf dan dan fu fhap don cao fh gay
bIon dong sInh Iy co fho do fhch nghI voI dIou kIon bIon dong co fho
fhoo chIou huong sau:
Ro cay f phaf frIon hoac phaf frIon fhoo huong khac f chju
anh huong boI doc chaf;
Tang cuong kha nang chong chju nhu fIof cac acId, hoa chaf
frung hoa doc chaf;
Tch Iuy doc fo o mof bo phan rIong bIof frong co fho do nuoI
cac bo phan khac. Nhu fch Iuy AI, Io o ro cay vung daf
phon, fch doc frong vung mo fhan, vo;
Co khuynh huong dao fhaI ra ngoaI qua mof con duong rIong
bIof; hoac
Cay chof mof so vung phaf frIon o Ia, ngon do han cho nhu
cau dInh duong khI cay huf vao nguyon fo doc.
Cac nguyon fo kIm IoaI nang fhuoc nhom vI Iuong khI o nong do
fhap, vua phaI fh co fac dung kch fhch su sInh fruong va phaf frIon
cua fhuc vaf. Tuy nhIon, mof khI no fon faI o nong do fhap hon nhu
cau sInh Iy hoac cao hon nguong chju doc dou co anh huong Ion su
sInh fruong va phaf frIon cua cay.
4.3. HKN TRANG O NHKM KLN TRONG OAT O VKT NAM
4.3.1. Go theu
Cong nghIop hoa cang fang fh vIoc fhaI ra cang nhIou cac doc
chaf kIm IoaI nang Ia faf you. Cac kIm IoaI nay anh huong Ion don

194
ho moI fruong sInh fhaI noI chung, moI fruong daf, ho sInh fhaI dong
fhuc vaf, va con nguoI noI rIong. NghIon cuu cua Pham Quang Ha
|2001) vo ham Iuong Cd frong mof so IoaI daf o VIof Nam cho fhay,
ham Iuong Cd frong daf xam dao dong frong khoang 0,01 1,55ppm
voI muc dao dong Ia 29% frong khI doI voI daf phu sa chI co 12%.
Nhn chung, ham Iuong Cd frong daf xam Ia fhap nhaf, frung bnh
khoang 0,47ppm, fIop fhoo Ia daf phu sa 0,82 ppm va cao nhaf Ia daf
do 1,24 ppm. So voI fIou chuan chaf Iuong non moI fruong daf nong
nghIop o Canada Ia 1,4 mg/kg daf fh vo co ban, daf nong nghIop nuoc
fa con sach, dac bIof Ia frong nhom daf xam va daf phu sa. Nguoc IaI,
ham Iuong Cd frong cac mau bun IaI raf cao |daf gIa frj Ion nhaf Ia
60,30 ppm) faI ao gIua fhon co nganh ngho fruyon fhong Ia duc dong,
nhom.
4.3.2. Km lou nung trong dut, nuoc, bun duy luu vuc
song Su Gon Oong Nu
Iuu vuc song SaI Con ong NaI co fong dIon fch fron 45.000
km
2
bao phu foan bo dja chnh cua cac fInh: Iam ong, nh Phuoc,
nh uong, Tay NInh, ong NaI, TPHCM, a RjaVung Tau va mof
phan dja gIoI ak Iak, NInh Thuan, nh Thuan va Iong An |gom
11 fInh va Thanh pho IIon quan). Iuu vuc nay con co nhIou nhanh
song do nuoc vao song ong NaI fruoc khI ra bIon nhu song Ia Nga,
song o, song SaI Con va song Vam Co.
Nguyon Ngoc Quynh frong Iuan an TS cua mnh |CS. TSKH. Io
Huy a va TS. Nguyon ang NghIa huong dan) da fIon hanh dIou fra
khao saf va danh gIa muc do o nhIom kIm IoaI nang frong nuoc maf
va bun Iang cua ho fhong song SaI Con ong NaI faI 10 fhuy fruc,
phan bo dou fron haI nhanh song SaI Con va ong NaI, gom bon
fhoI dIom Iay mau fhoo haI mua |mua va kho). Kof qua frnh bay fron
cac hnh 4.3 va 4.4.
Cac mau nuoc duoc Iay vao haI fhoI dIom frIou doI Iap frong ngay:
frIou Ion |WI) va frIou xuong |WR) ngay faI gIua dong. Cac mau bun
duoc Iay o ba vj fr khac nhau fron mof fhuy fruc: pha bo fraI |SA), gIua
dong |S), pha bo phaI |SC) va chI Iay mau vao fhoI dIom frIou xuong.

195
Cac fhuy fruc 1 don fhuy fruc 5 Ia fhu fu cac dIom quan frac
fhuoc fuyon song SaI Con fnh fu fhuong Iuu vo Thanh pho. Cac fhuy
fruc 6 don fhuy fruc 9 Ia cac dIom quan frac fhuoc fuyon song ong
NaI fnh fu fhuong Iuu vo Thanh pho.
Thuy fruc 10 Ia dIom hop Iuu gIua ba nhanh song Ion: song SaI
Con, song ong NaI va song Nha o.
Thuy truc 2 |gan cau Ong Co): nam fron song Thj Tnh o gan
vj fr hop Iuu gIua song Thj Tnh va song SaI Con, cach chan cau
khoang 100m vo pha ha Iuu.
Thuy truc 3 |Tbu Dau Mot): nam fron song SaI Con, cach
chan cau Phu Cuong khoang 500m vo pha ha Iuu, gan nha hang noI
doI dIon TInh !y nh uong.
Thuy truc 4 |Bnb Quoi Tbanb a): nam o bon do nh
QuoI, gan khu SaIgon Wafor Park.
Thuy truc 5 |Gan cau Tan Tbuan): nam gan nga 3 kInh oI
song SaI Con, cach cau Tan Thuan khoang 50m.
Thuy truc 6 |Pcjcrcccn B): nam o fhuong nguon song ong
NaI, cach fhac Trj An khoang 8km vo pha ha Iuu, cach cau Chum
ao khoang 80m vo pha ha Iuu, dja danh bo phaI Ia ThaI An.
Thuy truc ? |Cau Hoa An): nam cach chan cau Hoa An
khoang 400m vo pha ha Iuu.
Thuy truc 8 |Cau ong Nai): nam cach chan cau ong NaI
khoang 400 800m vo pha fhuong nguon.
Thuy truc 9 |Vam nuoc /anb): nam faI nga 3 song uong va
song ong NaI.
Thuy truc 10 |Mui cn Jo: nam faI doan cuoI cung cua song
SaI Con fruoc khI hop voI song ong NaI.
4.J.2.1. Phun bo ru unh huong cuu him Ioui nung lrong
nuoc mul
Nguyon Ngoc Quynh va cong su da fIon hanh 4 dof Iay mau va
phan fch 6 chI fIou kIm IoaI nang |Cu, Zn, Pb, NI, Cr, Cd) frong nuoc

196
maf Ho fhong song SaI Con ong NaI. Kof qua cho fa nhung nhn
nhan khoI dau nhu sau: muc do o nhIom kIm IoaI nang frong nuoc
maf ho fhong song SaI Con ong NaI nhn chung chua cao. Nong
do cac chI fIou kIm IoaI nang frong nuoc song da so con kha fhap |chI
o muc ppb) hoac khong phaf hIon duoc. Trong so cac chI fIou duoc
fIon hanh phan fch, chI co Zn Ia kIm IoaI duoc phaf hIon nhIou nhaf
frong cac dof Iay mau o faf ca moI fhuy fruc, fuy nhIon cac nong do
phaf hIon duoc van con o muc do an foan cao so voI TIou chuan VIof
Nam |TCVN 5942 1995) quI djnh Ia 1mg Zn/If doI voI nguon nuoc
maf IoaI A. Cd va Pb Ia haI kIm IoaI khong phaf hIon duoc frong faf
ca cac mau phan fch. Cu, Cr va NI chI phaf hIon cuc bo faI mof so
fhuy fruc fron ho fhong song SaI Con ong NaI.
Ham Iuong ong |Cu) frong nuoc maf ho fhong song SaI Con
ong NaI chI phaf hIon duoc 16/80 mau phan fch |8 mau nuoc Ion va
8 mau nuoc rong), fap frung chu you o fhuy fruc W8 |7/8 so mau
duoc phan fch), fhuy fruc W3 |4/8 so mau duoc phan fch), fhuy fruc
W5 |3/8 so mau phan fch); cac fhuy fruc W4 va W7 chI phaf hIon
duoc 1 Ian, con IaI cac fhuy fruc khac dou khong phaf hIon duoc.
Nong do Cu phaf hIon duoc frong cac mau phan fch khong co su dao
dong Ion ca vo fhoI gIan Ian khong gIan, nam frong khoang
19,874g/I |o fhuy fruc W3 Iuc nuoc rong vao fhoI dIom mua kho
1997) don 29,486g/I |o fhuy fruc W5 Iuc nuoc Ion vao fhoI dIom
mua mua 1997), noI chung con o muc kha an foan doI voI fIou chuan
nguon nuoc maf IoaI A |< 0,1mg/I).
Ham Iuong kom |Zn) frong nuoc maf ho fhong song SaI Con
ong NaI phaf hIon duoc o faf ca 10 fhuy fruc Iay mau frong ca 4 dof
quan frac. Ham Iuong Zn cuc daI phaf hIon duoc Ia 143,394g/I faI
fhuy fruc W5 Iuc nuoc Ion va nho nhaf phaf hIon duoc Ia 61,806g/I
faI fhuy fruc W4 Iuc nuoc Ion. Nhn chung muc do o nhIom Zn frong
nuoc maf ho fhong song SaI Con ong NaI chua cao, con o muc kha
an foan so voI fIou chuan nguon nuoc maf IoaI A |< 1mg/I). Ion bIon
ham Iuong Zn frong nuoc maf ho fhong song SaI Con ong NaI
duoc fho hIon fron hnh 4.3.


197















HInh 4.3. Dicn bicn nong Jo Zn trong nuoc song 8ai Gon ong Nai

Ham Iuong ch |Pb) frong nuoc maf ho fhong song SaI Con
ong NaI hau nhu khong phaf hIon duoc faI faf ca cac fhuy fruc quan
frac frong suof 4 dof Iay mau. Tuy nhIon, cung can Iuu y rang, gIoI
han djnh Iuong frong cac phop do ham Iuong ch kha cao |xap xI
100g/I) non cac kof qua do dou khong phaf hIon duoc mac dau nong
do cua chung frong mof so mau do |o fhuy fruc W5 gan cau Tan
Thuan va fhuy fruc W8 gan cau ong NaI) da xap xI fIou chuan gIoI
han cho phop doI voI nguon nuoc IoaI A |50g/I). Cac kof qua nay can
duoc fIop fuc fhoo doI ky hon frong cac dof quan frac sap foI.
Ham Iuong nIkon |NI) chI phaf hIon duoc kha f frong so cac mau
phan fch |9/80 mau), fap frung chu you o cac fhuy fruc W5 va W8.
Ham Iuong NI phaf hIon duoc o muc 32,840g/I don 39,028g/I, khong
co su dao dong dang ko gIua cac dof quan frac va nhn chung con o
muc an foan so voI fIou chuan nguon nuoc maf IoaI A |<0,1mg/I).
Ham Iuong crom |Cr) chua duoc phaf hIon faI cac fhuy fruc dau
nguon cua ho fhong song SaI Con ong NaI |W1, W2 va W6)
nhung da phaf hIon kha fhuong xuyon faI cac fhuy fruc nhay cam vo
o nhIom |W5 va W8 va Ian can). Ham Iuong Cr faI cac fhuy fruc
40
60
80
100
120
140
160
W1 W2 W3 W4 W5 W10 W9 W8 W7 W6
Thuy trc lay mau
Nong o Zn (microgam/lit)
MaxNL MaxNR MinNL
MinNR Trung bnh NL Trung bnh NR
Song Sai Gon Song ong Nai
Ca
song

198
nay khI nuoc Ion dao dong fu 18,482g/I |W9) don 31,401g/I |W7)
va khI nuoc rong dao dong fu 24,617g/I |W7) don 36,884g/I |W8),
noI chung khong co su chonh Ioch nhIou va chua vuof fIou chuan gIoI
han cho phop doI voI nguon nuoc maf IoaI A |< 50g/I). Ham Iuong
cadmIum |Cd) frong nuoc maf ho fhong song SaI Con ong NaI hau
nhu khong phaf hIon duoc.
4.J.2.2. Phun bo ru unh huong cuu him Ioui nung lrong
bun Juy
Kof qua cua bon dof quan frac ham Iuong kIm IoaI nang frong
bun Iang ho fhong song SaI Con ong NaI duoc mInh hoa fron do
fhj |Hnh 4. 3 va Hnh 4.4) cho fhay ham Iuong cac kIm IoaI nang
nhu Cu, Pb, Cr, NI, Cd frong bun Iang nhn chung khong co su dao
dong dang ko gIua 10 fhuy fruc Iay mau phan bo dou khap ho fhong
song SaI Con ong NaI, o muc fu 10 50g/g, ngoaI fru co su fang
vof cua ham Iuong NI o fhuy fruc dau nguon song ong NaI |S6) voI
ham Iuong phaf hIon duoc frong khoang 70 95g/g. RIong voI chI
fIou Zn, nong do phaf hIon duoc kha cao faI cac dIom fhu mau nam
gan cac khu cong nghIop fap frung va frung fam do fhj. QuI Iuaf dIon
bIon kha ro, o pha fhuong nguon haI nhanh song SaI Con va ong
NaI, ham Iuong kIm IoaI nang frong bun Iang fuong doI fhap, cang
xuong pha ha Iuu ham Iuong kIm IoaI nang cang fang va daf gIa frj
Ion nhaf faI chan cau ong NaI va cau Tan Thuan. Tuy nhIon sau do
IaI gIam xuong don noI hop Iuu gIua haI song |MuI on do). QuI Iuaf
dIon bIon nay cho phop chung fa khang djnh nguyon nhan chnh gay
o nhIom kIm IoaI nang frong bun Iang Ia do cac hoaf dong san xuaf
cong nghIop frong vung fao ra. Su chonh Ioch raf Ion gIua ham Iuong
kIm IoaI nang frong mau nuoc va mau bun faI moI dIom khao saf co
fho Ia do su Iang dong va fch fu nhIou nam cua cac kIm IoaI co frong
nuoc song. NgoaI ra, do cac kIm IoaI nang nay fuong doI do Iang non
cang gan nguon fhaI ham Iuong cua chung cang cao. Mac du hIon nay
chung fa chua co fIou chuan quy djnh vo ham Iuong kIm IoaI nang
frong bun Iang. Tuy nhIon, nou so sanh voI fIou chuan moI fruong cua
mof so nuoc chau Au fh ham Iuong cua Zn, Pb va Cr frong mof so
mau bun Iang da vuof fIou chuan cho phop. Kha nang fch fu kIm IoaI

199
nang co frong bun vao cac sInh vaf nuoc phu fhuoc vao fnh chaf hoa
hoc o moI fruong nuoc va su phan bo gIua dang haf va dang hoa fan.
Can phaI co nhung nghIon cuu sau hon do danh gIa anh huong cua
kIm IoaI nang frong nuoc va bun Iang doI voI fom, ca va mof so IoaI
rau frong duoI nuoc.
Nou so sanh voI chaf Iuong bun Iang cua cac konh rach noI
fhanh Thanh pho Ho Ch MInh |bang 4.1) fh muc do o nhIom kIm
IoaI nang frong bun Iang song SaI Con ong NaI con fhap hon raf
nhIou so voI fIou chuan cho phop. Mac du vay, cac kof qua nghIon cuu
buoc dau cung da cho fhay dau hIou o nhIom kIm IoaI nang frong ho
fhong song nay dang do doa su an foan moI fruong fhong qua chuoI
fhuc an sInh hoc va cac ho sInh fhaI fu nhIon. Can phaI co nhung
nghIon cuu fIop fhoo vo fhu doc fo doI voI mof so IoaI va mof so cay
frong chu you do co nhung danh gIa day du hon, Iam co so cho nhung
bIon phap do xuaf ngan chan o nhIom doc fo frong ho fhong song
quan frong nay.












Hnh 4.4. Nong o trung bnh cua cac ch tieu kim loai nang trong bun lang he
thong song Sai Gon - ong Nai
0
20
40
60
80
100
120
140
160
S-1 S-2 S-3 S-4 S-5 S-10 S-9 S-8 S-7 S-6
Thuy trc lay mau
N
o
n
g

o

t
r
u
n
g

b

n
h

c
u
a

c
a
c

K
L
N

(
m
g
/
m
l
)
Cu
Zn
Pb
Ni
Cr
Cd
Song Sai Gon Song ong Nai
Ca
song

200
Bung 4.1. Ham /uong mot so kim /oai nang trong bun /ang o kcnb
Cau Bong oa kcnb U Cay Tbanb pbo Ho Cbi Minb
iem o Cu (g/g)

Pb (g/g) Zn (g/g)
Kenh Cau Bong:
- Mua ma
- Mua kho

192 5


420 5
< 100

900 25

Kenh U Cay:
- Mua ma
- Mua kho

137 5


430 30
130

975 20

(Nguon. Cbuong trnb bop tac giua Uy ban Moi truong Tbanb
pbo Ho Cbi Minb oa ai boc Bacb kboa Licn bang Lausannc (EPFL
Tbuy 8y Giai Joan 1004 1006.
4.J.2.J. O nhiem him Ioui nung lrong bun ru Jul
Io Huy a, Nguyon Tu, Io Tho, Nguyon Van o |2000) da
nghIon cuu nong do cac kIm IoaI nang frong moI fruong daf va fac
dong cua no don mof so fhuc vaf |cay Iua, cay rau muong), dong vaf
|gIun daf, fraI, fom cang) va su fch Iuy cac doc fo kIm IoaI Cu, Io, AI,
Mn, Cd, Zn, Hg, fu nuoc fhaI vao frong co fho faI vung ha Iuu Nha
o. Kof qua ghI nhan nhu sau:
Bung 4.2. Nong Jo tong so kim /oai nang oa su tbay Joi kim /oai
nang trong bun oa Jat
Humic axit Fulvic axit
V tr
o Axit
(%)
Cu
mg/
100g
Zn
mg/
100g
Fe
mg/
100g
Al
mg/
100g
Axit
(%)
Cu
mg/
100g
Zn
mg/
100g
Fe
mg/
100g
Al
mg/
100g
RO 0.026 1.06 2.35 2.35 3.49 0.186 5.29 1.91 3.14 22.93 Tram
Irh
MC 0.015 0.06 0.97 0.97 vet 0.059 3.48 0.53 0.56 Trace
RO 0.067 0.32 1.30 1.30 1.79 0.016 0.20 0.14 1.72 1.21
aI
MC 0.184 0.56 0.92 0.92 2.39 0.023 2.52 0.68 0.60 11.10
Gbi cbu: RO: Rach Ong ; MC: konh Muong ChuoI

201
ang fron cho fhay mac du nong do cua cac kIm IoaI nang khong
cao nhung nong do cua cac kIm IoaI nang frao doI fh IaI cao. NghIa Ia, o
nhIom kIm IoaI nang chu you gay ra boI su hap fhu frao doI gIua cafIon
kIm IoaI nang va hop chaf huu co hay cac hydroxyf frong daf.
Tuy nhIon, nou so sanh gIua haI dang hap phu kIm IoaI nang
frong axIf mun humIc va axIf fuIvIc fa van fhay dung Iuong hap phu
van con fhap. ong fhoI gIua haI IoaI hap phu nay fh hap phu boI axIf
fuIvIc IaI cao hon axIf humIc. ac bIof Ia hap phu cua axIf fuIvIc voI Cu
va AI. Nguoc IaI, axIf humIc IaI hap fhu Zn
2+
frong daf cao. ay co Io Ia
mof dac fnh cua kIm IoaI nang frong moI fruong fhanh phan. Nhu
vay, kIm IoaI nang fon faI frong moI fruong daf khong nhung o dang
phuc huu co ma con o dang hydroxyf va dang chaf Io Iung.
Bung 4.3. O nbicm kim /oai nang trong bai tang Jat oung ba /uu
song 8ai Gon (Nba Bc
Fb (ppm) Mn (ppm) 6d (ppm)
Ni Mau
OM
(%)
Chiet rut 2
axit
Hoat
tnh
Tong
cong
Chiet rut 2
axit
Hoat
tnh
Tong
cong
Chiet rut 2
axit
Hoat
tnh
Tong
cong
Tang A 4.03 0.7 45.0 53.5 24.0 182.2 175.3 0.3 0.5 1.5 Long Thi
Tang B 3.86 0.7 51.0 48.2 0.2
Tang A 4.00 1.3 48.0 59.0 24.2 88.6 65.7 0.1 0.5 1.0 Rach a
Tang B 3.62 1.0 32.5 23.4 0.0

6r (ppm) 6u (ppm)
Ni Mau
OM
(%)
Chiet rut
2 axit
Hoat
tnh
Tong
cong
Chiet rut
2 axit
Hoat tnh Tong cong
Tang A 4.03 0.4 107.0 3.0 33.0 58.5 Long Thi
Tang B 3.86 0.6 12.5 2.5
Tang A 4.00 0.5 15.5 99.5 5.5 2.8 60.5 Rach a
Tang B 3.62 0.3 1.0
Tang A 4.03 17.1 144.5 369.5 3.1 9.5 42.0 Long Thi
Tang B 3.86 16.6 138.0 3.9
Tang A 4.00 23.4 161.5 383.0 4.5 12.5 34.0 Rach a
Tang B 3.62 10.5 74.0 1.9
Ghi chu: Iong ThoI: cach 25km fu nguon o nhIom, Rach Ia:
cach 34km fu nguon o nhIom

202
ang fron cho fhay o nhIom kIm IoaI nang frong fang daf A
|05 cm) Iuon Iuon cao hon fang |525 cm). Iou do co nghIa Ia o
nhIom kIm IoaI nang fang fhoo fung ngay qua cac nguon bo sung. Nou so
sanh gIua haI vung Rach Ia va Iong ThoI, co fho kof Iuan rang fch Iuy
kIm IoaI nang o Rach Ia Iuon nhanh hon Iong ThoI.
Kof qua vo su fch Iuy cac doc chaf kIm IoaI nang frong daf khI so
sanh frong cung fhoI gIan o haI fang daf duoc fho hIon frong bang 4.4.
Bung 4.4. O nbicm kim /oai nang trong bai tang Jat oa ticb /uy cua
cbung trong Jat
Fb (ppm) Mn (ppm) 6d (ppm)
Ni Mau
Hoat tnh Chiet rut 2 axit Chiet rut 2 axit
Tang A 45.0 24.0 0.3
Long Thi
Tang B 51.0 48.2 0.2
Tang A 48.0 24.2 0.1
Rach a
Tang B 32.5 23.4 0.0

6r (ppm) 6u (ppm)
Ni Mau
Hoat tnh Chiet rut 2 axit
Tang A 0.4 3.0
Long Thi
Tang B 0.6 2.5
Tang A 0.5 5.5
Rach a
Tang B 0.3 1.0
Tang A 17.1 3.1
Long Thi
Tang B 16.6 3.9
Tang A 23.4 4.5
Rach a
Tang B 10.5 1.9


203
ang fron cho fhay o nhIom kIm IoaI nang frong fang daf maf
Iuon cao hon fang duoI hay o nhIom kIm IoaI nang fang fung ngay
qua cac nguon bo sung. Nhu vay, kIm IoaI nang fch Iuy cao frong daf.
4.3.3. Cuc nguon chInh guy o nhem km lou nung trong dut
- Cong ngbicp /uycn kim, cong ngbc kbai tbac quang.
Chaf fhaI |kh fhaI, buI, ) va nuoc fhaI cua cong ngho nay chua
nhIou kIm IoaI nang. Nuoc mua rua froI cuon fhoo cac chaf o nhIom fu
cac baI khaI fhac cung Ia nguyon nhan gay o nhIom daf vo pha ha Iuu.
- Cong ngbicp kbai tbac mo.
Trong qua frnh khaI fhac so phaf fan kIm IoaI vao daf, nuoc,
khong kh. Qua frnh phaf fhaI cac chaf kh, buI chua cac kIm IoaI dI
chuyon frong khong kh va sa Iang xuong daf, Ion fhan fhuc vaf,
gay anh huong don daf va ho fhuc vaf.
- O nbicm Jo nuoc tbai san xuat cong ngbicp, nbat /a cong
ngbicp /uycn kim
- O nbicm Jat Jo oicc Jo Jong rac tbai tai su Jung
Cbat tbai ran cong ngbicp tu cac nba may san xuaf pIn |chuc
nhIou NI, Cd, Hg) va bnh acquy xo hoI |nhIou Pb), cac Io dof rac cong
nghIop da Iam fang ham Iuong mof so kIm IoaI nang frong daf.
- Cbon /ap rac tbai sinb boat gay non fnh frang o nhIom kIm
IoaI nang frong daf.
un Iang frong cac nha may xu Iy nuoc fhaI fhuong chua nhIou
kIm IoaI doc haI, khI chon Iap so dua mof Iuong kIm IoaI nang vao daf.
- Pban bon buu co
Pban bco, pban cbim chua nhIou Cu va As. Phan bun cong fhuong
duoc su dung frong nong nghIop co chua cac kIm IoaI nang voI ham Iuong
cao, dac bIof Ia chung IaI xuaf phaf fu cac hoaf dong cong nghIop.
- Pban bon boa boc oa cac /oai tbuoc bao oc tbuc oat
Bui cb duoc phan fan va sa Iang vao fu qua frnh su dung
nhIon IIou co chua ch, gIao fhong van faI do su sung cac nhIon IIou
co chua Pb. Cac buI ch phaf fan va sa Iang xuong gay o nhIom ch
frong daf.

204
8u Jot cbay nbicn /icu boa tbacb: Ia nguyon nhan phaf fan
nhIou nguyon fo frong khong kh fron mof dIon fch rong Ion. VIoc
fIou huy dof khI nguyon nhan gay o nhIom kIm IoaI nang frong daf.
Ham Iuong mof vaI kIm IoaI nang frong bun cong, phan bon duoc
frnh bay frong bang 4.5 duoI day.
Bung 4.5. Ham /uong mot oai kim /oai nang trong bun cong, pban
bon (mg1kg
kIm IoaI nang 8un rong Fhan Ian Fhan dam Fhan rhuong
Ag < 960
As 3 30 2 1200 2,2 120 3 25
B 15 100 1 115 0,3 0,6
Cd <1 3410 0,1 170 0,05 8,5 0,1 0,8
Co 1 120 1 12 5,4 12 0,3 24
Cr 8 40600 66 245 3,2 19 1,1 55
Cu 50 8000 1 300 2 172
Hg 0,1 55 0,01 1,2 0,3 2,9 0,01 0,36
Mn 60 3900 40 2000 30 969
Mo 1 40 0,1 60 1 7 0,05 3
Ni 6 5300 7 38 7 34 2,1 30
Pb 29 3600 7 225 2 2 1,1 27
Sb 3 44 <100
Se 1 10 0,5 25 2,4
U 30 300
V 20 400 2 1600
Zn 91 49000 50 1450 15 566 15566
Nguyon Ngoc Quynh va Io Huy a 29| khI fIon hanh khao saf
6 nguyon fo KIN |Cd, Cu, Pb, Hg, Zn, Cr) faI 126 dIom Iay fron ruong
Iua fhuoc cac vung bj o nhIom nuoc fhaI cua TP Ho Ch MInh |bao
gom 12 quan, huyon noI va ngoaI fhanh) cho kof qua frong bang 4.6.

205
Bung 4.6. Ham /uong trung bnb mot so KLN trcn Jat trong /ua tai
cac oung o nbicm nuoc tbai Jicn bnb pbia Tay Nam TP
Ho Cbi Minb j1S]
Stt Khu vc
khao sat
Cd(ppm) Cu(ppm) Zn(ppm) Pb(ppm) Hg(ppm) Cr(ppm)
1 Nha Be
* Phc Loc
* Phc Kien
* Nhn c
* Long Thi
* Hiep Phc
* Phu Xuan
* Th tran

12.7
13.0
11.7
13.5
6.5
5.1
7.1

33.8
25.3
27.5
30.8
24.7
31.7
26.2

107
109
98
116
91
133
122

61.6
67.6
59.5
50.7
71.5
65.5
55.7

0.08
0.14
0.08
0.18
0.09
0.06
0.02

123.7
124.5
126.1
127.6
125.9
126.3
123.0
2 Quan 7 4.7 22.7 233 39.0 0.05 115.4
3 Bnh Chanh 10.3 31.0 197 58.0 0.21 119.0
4 Quan 2 5.5 33.1 435 43.6 0.34 44.8
5 Quan 9 4.9 29.5 568 40.5 0.03 54.3
6 Q. Thu c 6.8 30.0 282 44.3 0.2 84.3
TCCP (Ha Lan) 15
*
50100 200500
*
50150
*
0.52.0 100250
*

TCCP (Anh) 13 140 280 35 01 0100
TCCP (CHLB c) 3 100 300 50 2 100
Phong nen vo Trai at 0.10.5 2057 5080 1320 0.010.08 70200
Ghi chu: TCCP. ticu cbuan cbo pbcp Joi ooi Jat nong ngbicp,
( gia trj can ngbicn cuu ticp Jc co kct /uan cbinb xac bon j4S],
Pbong ncn oo trai Jat j46], j47]

Qua bang phan fch fron chung fa fhay rang, Cr, Pb co bIou hIon
nhIom ban o hau hof cac khu vuc frong Iua nhung so sanh voI fIou
chuan cua chau Au fh haI kIm IoaI nay moI chI vuof gIoI han duoI. Hg
va Cu hoan foan nam frong gIoI han an foan cua daf nong nghIop.
RIong voI Cd, ham Iuong vuof froI so voI cac nguyon fo khac. ac bIof
Ia fron vung daf pha Tay Nam Thanh pho. Ham Iuong Cd fong so

206
frong daf o ruong Iua bj o nhIom nang fu 10,313,5 mgCd/kg daf kho,
vuof fu 2 2,5 Ian gIoI han fron cua TCCP. Nhom fac gIa cung phan
hang cac vung daf can khao saf fhoo ba cap do nhu sau:
- Vung daf co dau hIou nhIom ban Cd, co ham Iuong Cd fu 4.5
6.5 mg/kg daf kho
- Vung daf bj nhIom nho Cd, co ham Iuong Cd fu 6.510 mg/kg
daf kho
- Vung daf bj nhIom ban Cd can quan fam, co ham Iuong Cd
10 mg/kg daf kho
uI Cach Tuyon |1994) nghIon cuu ham Iuong KIN frong nuoc va
frong rau faI vung von TP Ho Ch MInh cho kof qua frong bang 4.7.
Bung 4.?. Ham /uong KLN(mg1kg trong Jat oa trong nuoc ruong
trong rau oung ngoai o TP Ho Cbi Minb
Vnh Loc Bnh Chanh Xuan Thi Thng Hoc Mon KLN
at Nc ruong Rau at Rau
Cu
Zn
Pb
Cr
Cd
166.0
210.4
121.3
104.0
KPH
28.17
50.75
4.04
155.5
5.09
0.75
4.95
0.22
3.52
0.03
17.90
54.41
46.64
19.49
9.32
2.17
5.57
0.22
1.89
3.59
(Nguon. Bui Cacb Tuycn Ham /uong KLN trong nong san, Jat
oa nuoc tai mot so Jja pbuong ngoai tbanb TP Ho Cbi Minb
Tu cac so IIou dIou fra, co fho ruf ra mof so nhan xof vo fnh
hnh o nhIom KIN frong daf va cay frong o ngoaI fhanh Thanh pho
Ho Ch MInh nhu sau:
- Ham Iuong Pb frong da so mau rau o Thu uc, Tan nh, nh
Chanh dou o muc cho phop fhoo fIou chuan fam fhoI cua o Nong
nghIop va phaf frIon nong fhon. Tuy nhIon mof so mau rau nhuf o
Quan 12 co ham Iuong Pb cao gap 8.415.3 fIou chuan cho phop. Mof
so mau rau muong cung vuof fIou chuan fu 3.913.65 Ian.

207
- Ham Iuong cac KIN frong daf dou chua cao, va nhn chung Ia
chua don muc o nhIom nang
Mac du hIon fuong o nhIom KIN o VIof Nam frong daf chua
phaI Ia pho bIon nhung su o nhIom da xuaf hIon va mang fnh cuc bo
fron nhung dIon fch nhaf djnh. NghIon cuu cua nhIou fac gIa frong
cac IoaI daf khac nhau cho fhay ham Iuong frung bnh cua cac nguyon
fo KIN frong daf o VIof Nam nhu sau:
Bung 4.8. Ham /uong cac KLN trong Jat o Vict Nam (ppmj14]
kIM L0kI kh0kh k0 0h T0h 8hh
Cd
Hg
As
Pb
Se
Sb
0.11
0.010.06
510
188.8
0.012.5

0.62
0.098

29.2
0.4
0.9
4.4. MOT SO NGHKN C VK ANH HONG CA Pb, Hg VA
Cd OKN THC VAT
4.4.1. Nghen cuu do vo cudmum(Cd)
Cac nghIon cuu vo Cd va anh huong cua no doI voI ho sInh fhaI
da duoc nghIon cuu kha nhIou v day Ia kIm IoaI co doc fnh cao. Thoo
nghIon cuu cua avIs va CaIfon SmIfh |1992)7|, caI dIop, cu caI,
can fay va caI bap co xu huong fch Iuy Cd kha cao frong khI khoaI
fay, bap ngo, dau fron va dau daI IaI fch Iuy f Cd. SposIfo va
Pago|1995), da uoc fnh sau moI vu fhu hoach, fhuc vaf so Iay bof Cd
frong daf doI voI khoaI fay Ia 0.79kg/ha/nam; ca chua 0.22; cu caI
0.57; va Iua m 0.06. CadImIum cung voI mof so kIm IoaI fhIof you
Mn, Zn, o va So do dang dI chuyon vao frong cay frong sau khI hap
fhu qua ro. ay Ia mof dac fnh raf nguy hIom cua Cd doI voI doc
fhuc vaf va con nguoI. MacIoan da chI ra rang Cd fap frung cao frong
ro cay hon cac bo phan khac cua IoaI yon mach, dau nanh, co va ca

208
chua. Tuy nhIon, frong rau dIop, ca rof, cay fhuoc Ia va khoaI fay, Cd
duoc chua nhIo u frong Ia .
No ng do fho ng fhuo ng cu a Cd frong fhu c va f pha f frIo n bnh
fhuo ng kho ng bj o nhIo m fhuo ng nho hon 1ppm frong va f cha f
kho nhung John |1986)7| da chu ng mInh duo c no ng do Cd frong
Ia kho cu a ca y rau dIo p co fho o mu c khoa ng 668 ppm. a y Ia
mo f fruo ng ho p ngoa I Io co no ng do Cd ra f cao. Nhung cu ng pha I
fhu a nha n ra ng Cd Ia nguyo n fo do c Ia I do da ng xa m nha p va
fch Iu y frong Ia ca y ma kho ng co bIo u hIo n cu a nhu ng frIo u
chu ng nhIo m do c fhu c va f fh ra f do ga y nguy hIo m do I vo I do ng
va f va con nguo I fho ng qua da y chuyo n fhu c pha m. Mo f nghIo n
cu u kha c cu a John va Wobbor |1987) 7| a nh huo ng cu a Cd do I vo I
mo f so Ioa I ca y rau frong dung djch ga y nhIo m fha y Iuo ng Cd fch
Iu y frong va f cha f kho cu a Ia ca y rau muo ng, ca I su p Io, bo ng ca I
dao do ng frong khoa ng 4377 ppm. Ingham va co ng su |1996)
khI nghIo n cu u vo do c fnh cu a Cd do I vo I fhu c va f cho fhu fu
gIa m da n fnh nha y ca m do I vo I Cd cu a mo f so ca y fro ng: cu ca I
> da u na nh > ca I xoang > rau nhp > ngo > ca ro f > Iu a m > cu
ca I fra ng > ca chua > b > ca I ba p > Iu a vu ng cao KhI nghIo n
cu u kha na ng ha p fhu cu a fhuo c Ia , ca I, ba p, fIo u va Iu a do I vo I
Cd, KyoungWon MIn va co ng su |1999) da dua ra fhu fu gIa m
da n vo kha na ng ha p fhu : fhuo c Ia > ca I > ba p > fIo u > Iu a.
Mo f nghIo n cu u kha c cu a KojI IIM!RA18| khI nghIo n cu u
a nh huo ng cu a Cd do n ca y Iu a |19751976) cho ra ng kha na ng
hu f Cd cu a ca y Iu a fI Io fhua n vo I Cd nhIo m frong dung djch
fro ng. Cd fch Iu y frong ro ga p 17.5 Ia n so vo I fha n va ga p 140
Ia n frong ha f. Kha na ng hu f Cd cu a ca y Iu a phu fhuo c va o pH.
Ta I pH = 6.0, ca y Iu a ha p fhu Cd ma nh nha f. No u pH fro n hay
duo I nguo ng na y fh kha na ng hu f Cd so gIa m. Sau do ,
AIIovay|1988)1| da pha f hIo n fha y vu ng da f no ng nghIo p su
du ng bu n fha I do bo n co ha m Iuo ng Cd va Pb Ia n Iuo f Ia 64.2
ppm va 938 ppm fuong u ng vo I ha m Iuo ng cu a chu ng o frong rau
dIo p |16,8mgCd/kg rau kho ), frong ca I bo xo I |8mgCd/kgrau kho ).

209
Ca c do fa I nghIo n cu u vo a nh huo ng cu a KIN frong da f do I
vo I ca y fro ng no ng nghIo p o VIo f Nam hIo n nay co n ra f ha n cho .
Ca c do fa I fa p frung chu yo u va o pha n fch ha m Iuo ng ca c KIN
frong da f |o nhIo m hay kho ng o nhIo m) ro I so sa nh vo I ca c fIo u
chua n KIN frong da f cu a nuo c ngoa I. Io u na y fa o ra su Iu ng
fu ng frong da nh gIa cha f Iuo ng da f v da f Ia mo f mo I fruo ng ra f
phu c fa p va phu fhuo c va o nhIo u yo u fo . Io Huy a va co ng su
|1994) khI nghIo n cu u vo KIN o frong da f da cho fha y, o nhIo m
KIN frong mo I fruo ng da f kho ng chI Ia ha p phu frao do I vo I koo
da f ma chu yo u duo I da ng IIo n ko f vo I ca c axIf humIc va fuIvIc.
To ng Iuo ng ha p phu fhoo fhu c fu : Zn|3575ppm) > Mn |120ppm) >
Cr |100ppm) > Cu|60ppm) > NI |37ppm) > Cd |1.3ppm). Nho m fa c
gIa khI fhu nghIo m a nh huo ng cu a Cd va Pb do I vo I Iu a frong
dung djch ga y nhIo m da nha n fha y a nh huo ng cu a Cd Io n Iu a
ma nh hon Pb.
Ta c gIa Nguyo n Ho ng Khanh |1999)11| khI kha o sa f a nh
huo ng cu a nuo c ma f huyo n Nha o va mo f so KIN |Hg, As, Pb,
Cd) Io n su sInh fruo ng cu a ca y Iu a, rau muo ng cho fha y, rau
muo ng pha f frIo n kha fo f frong mo I fruo ng nhIo m do c cao va kha
na ng fch Iu y fI Io fhua n vo I ha m Iuo ng Pb co frong dung djch
ga y nhIo m. Ta c gIa cu ng nha n fha y, o no ng do fha p, Hg kch
fhch su pha f frIo n cu a ca y Iu a. VIo c su du ng pha n chuo ng co
ha m Iuo ng KIN cao bo n cho mo f so Ioa I rau a n Ia pho bIo n fa I
huyo n Thu u c cu ng Ia m gIa fa ng ha m Iuo ng KIN fch Iu y frong
ca y. Ha m Iuo ng KIN frong da f nuo c co quan ho fuyo n fnh vo I
nhau do I vo I ca I ngo f, ca I bo xanh va xa Ia ch.
4.4.2. Nghe n cu u do vo Hg vu Pb |1], |14]
Trong khI Hg Ia cha f o nhIo m fo ng qua f fhuo ng fha y o khu
vu c do fhj va da f frong khu vu c do fhj duo c du doa n Ia co chu a
ha m Iuo ng Hg va o khoa ng 56 Ia n so vo I Hg frong da f o nhu ng
vu ng xa xo I ho o Ia nh chua bj o nhIo m. Ta c do ng cu a Hg do I vo I
kha na ng ha p fhu cu a fhu c va f chua duo c bIo f nhIo u. Thoo
CoIdvafor |1984), Hg frong da f kho ng duo c fhu c va f ha p fhu do
da ng. Ta c gIa da kho ng quan sa f duo c ba f cu su gIa fa ng ha m

210
Iuo ng Hg fch Iu y frong fhu c va f khI gIa fa ng ha m Iuo ng Hg frong
dung djch ga y nhIo m.
CIImour va MIIIor |1993) da nghIo n cu u su fo n fa I cu a fhuo c
dIo f na m chu a Hg
+
va Hg
2+
frong da f khI co su hIo n dIo n cu a Ioa I
co fha n fha p co ro a n sa u va o frong Io ng da f va nha n fha y mo f
nu a Iuo ng Hg fo ng so fho m va o da bIo n ma f frong 57 nga y. Tuy
nhIo n, Iuo ng ha p fhu cu a fhu c va f kho ng fho gIa I fhch duo c fa I
sao co su ma f na y. Co fho Hg ma f dI chu yo u Ia do bay hoI.
Co ra f nhIo u nghIo n cu u vo su ha p fhu Pb cu a fhu c va f,
cha ng ha n nhu nghIo n cu u cu a Moffo va co ng su |1979) cho bIo f
su gIa fa ng ha p fhu cu a Pb va o co fho fhu c va f Ia ra f f. RoIfo
|1992) da chI ra ra ng, ha u ho f Iuo ng Pb ha p fhu bo I fhu c va f
duo ng nhu duo c fch fu frong ho fho ng ro va ha m Iuo ng Pb da ng
ko duo c va n chuyo n Io n Ia chI o nhu ng vu ng da f co ha m Iuo ng Pb
fuong do I cao. Ngoa I ra, fa c gIa fIo n ha nh fh nghIo m fro ng fa m
Ioa I fhu c va f fro n vu ng da f co ha m Iuo ng Pb fu 75 do n 600 ppm.
o I vo I nhu ng ca y pha f frIo n nhanh, su gIa fa ng no ng do Pb fro n
Ia Ia ra f da c bIo f. Vo I no ng do Pb frong da f Ia 600 ppm, ha m
Iuo ng Pb frong kho I Iuo ng Ia kho Ia 100 ppm. NghIo n cu u cu a
Kooppo |1993) cu ng do ng quan dIo m vo I ca c nha n djnh fro n khI
fa c gIa fha y su ha p fhu Pb bo I fhu c va f phu fhuo c nhIo u va o
fra ng fha I sInh fruo ng cu a ca y. Trong dIo u kIo n ca y pha f frIo n
ma nh, su ha p fhu Pb fa ng Io n. Io u na y duo c fa c gIa Iy gIa I Ia
do ch duo c ha p fhu ma nh va mo f pha n ko f fu a fro n fha nh fo ba o
ro o mo f da ng kho ng fan, kho ng ko f fInh co fho Ia da ng
phofphaf ch. Nguo c Ia I, Pb va n chuyo n Io n cho I non cu a ca y Ia I
ra f f chI khoa ng 3.5% fo ng Iuo ng ha p fhu sau 7 nga y.
4.5. ANH HONG CA Cu
2+
, N
2+
, Cd
2+
VA Pb
2+
OKN QA
TRNH NAY MAM CA HAT LA (ORYZA SATVA
GONG OM 1352)
Kof qua nghIon cuu frong Iuan van fhac sI cua ThaI Van Nam
va ky su moI fruong cua Io Nguyon Iom Hang |Huong dan KH: CS
TSKH Io Huy a) cho fa mof so kof qua sau.

211
4.5.1. Anh huong den ty le nuy mum suu ? nguy
Bung 4.9. Anb buong cua mot so ion KLN Jcn su nay mam cua bat /ua
Stt Ion khao
sat
C
khong anh hng
(ppm)
60 ppm (ty le nay
mam giam) (%)
100 ppm (ty le nay
mam giam) (%)
300 ppm (ty le nay mam
giam) (%)
1 Cu
2+
0,2 20 7,5 13,3
2 Ni
2+
0,2 6 13,3 17,3
3 Cd
2+
0,01 9 14,5 19,2
4 Pb
2+
0,1 10 8 9 12,5

KhI nong do cac kIm IoaI nang frong dung djch nuoI cay nho fh
chua anh huong don qua frnh nay mam. Trong gIaI doan nay, mam
chu you Iay duong chaf fu noI nhu non f chju anh huong boI cac you
fo bon ngoaI. KhI nong do cac chaf o nhIom frong moI fruong Ion so
xay ra qua frnh xam nhap cuong buc cua cac Ion KIN vao frong
mam can fro qua frnh frao doI chaf va hoaf dong cua cac mon fham
gIa vao qua frnh nay mam. Kof qua nay duoc fho hIon raf ro fhong
qua bang kof qua |4.9). Thu fu anh huong cua cac kIm IoaI don qua
frnh nay mam fhoo fhu fu sau: Cd
2+
> NI
2+
> Cu
2+
> Pb
2+
|xof o cung
nong do 100 ppm).
4.5.2. Anh huong den cheu cuo vu re mum luu
Anh huong cua Cu
2+
va NI
2+
don chIou cao mam Iua khong ro
rang |muc y nghIa 95%) o khoang nong do fu 0,2 ppm don 20 ppm
nhung o nong do 60 va 100 ppm han cho raf ro don su phaf frIon cua
mam. oI voI Cu
2+
chIou cao cua mam chI daf 2,25 cm va 2,04 cm so
voI doI chung Ia 4,71 cm o nong do Ian Iuof Ia 60 ppm va 100 ppm.
Cung o haI gIa frj nong do fron nhung o fh nghIom doI voI NI
2+
mam
xuaf hIon mau frang sau do Ia hIon fuong fhoI mam. Iou nay co fho
Iy gIaI Ia do NI
2+
da canh franh voI Cu
2+
, mof nguyon fo fhIof you can
fhIof cho qua frnh quang hop fao dIop Iuc cua mam Iua. Io fh
nghIom voI Cd
2+
va Pb
2+
, sau 7 ngay, o nong do 30 ppm va 100 ppm
chua co anh huong ro rof don su phaf frIon cua mam. Nong do Cd va

212
Pb frong dung djch Ian Iuof Ia 100 ppm va 300 ppm moI co anh
huong khac bIof so voI doI chung.
Anh huong cua Cu
2+
va NI
2+
don chIou daI ro manh hon so voI
Cd
2+
va Pb
2+
. Cu
2+
, NI
2+
anh huong don su phaf frIon cua ro o nong do
kha nho |6 ppm). O nong do 60 ppm, ro mam Iua hau nhu khong phaf
frIon sau khI daf duoc chIou daI khoang 1 cm. Iou nay phu hop voI
fruong hop cua fhan mam v ro khong phaf frIon duoc so han cho qua
frnh phaf frIon cua mam. Cd
2+
va Pb
2+
anh huong kom ro nof hon va
baf dau anh huong o nong do kha Ion |30 ppm). Co fho frong fruong
hop phaf frIon cua mam, ro da khong frao doI chu dong voI cac Ion
kIm IoaI doc |Cd
2+
, Pb
2+
) non chung khong co kha nang xam nhap vao
bon frong mam. ChI khI nong do du cao, cac Ion nay pha vo mang fo
bao xam nhap fu do vao mam moI gay anh huong ro don su phaf
frIon cua mam.
4.5.3. Anh huong cuu Cu
2+
, N
2+
, Cd
2+
vu Pb
2+
den hout tInh
cuu men umyIuzu
Bung 4.10. Anb buong cua Cu
2+
, Ni
2+
, CJ
2+
oa Pb
2+
Jcn boat tinb
mcn amy/a:a (boat tinb cua mcn trong ngbicm tbuc Joi
cbung /a 0,4276
Ion 0,2 ppm 0,6 ppm 2 ppm 6 ppm 20 ppm 60 ppm 100 ppm
6u
Z+
0,2641 0,1228 0,1078 0,1003 0,0887 0,0632 0,0503
hI
Z+
0,2772 0,2202 0,1232 0,1074 0,1018 0,0862 0,0598
0,01 ppm 0,3 ppm 1 ppm 3 ppm 9 ppm 60 ppm 100 ppm 6d
Z+
0,1649 0,1774 0,1666 0,1482 0,1287 0,0981 0,0675
0,2 ppm 0,6 ppm 2 ppm 6 ppm 20 ppm 60 ppm 100 ppm Fb
Z+

0,3337 0,3124 0,3946 0,2861 0,2332 0,1913 0,1157

VaI fro cua onzymo amy/a:a frong qua frnh nay mam Ia phan
gIaI fInh bof cung cap dInh duong cho hoaf dong cua fo bao do fhuc
hIon qua frnh nay mam. V fho, khI hoaf fnh cua onzymo amyIaza bj

213
uc cho fh kha nang nay mam cua haf so gIam koo fhoo chIou cao
mam Iua va chIou daI ro Iua cung gIam fhoo. Trong bang 4.10, cac
kIm IoaI du o nong do khao saf nho nhaf cung Iam gIam, hoaf fnh
cua mon amyIaza. Anh huong uc cho cua cac kIm IoaI khao saf doI voI
hoaf fnh cua mon o nong do 60 ppm va 100 ppm fhoo fhu fu Cu
2+
>
NI
2+
> Cd
2+
> Pb
2+
.
4.6. ANH HONG CA Pb, Cd VA Hg OKN QA TRNH SNH
TRONG CA MOT SO CAY TRONG NONG NGHKP
TRKN OAT XAM PH SA CO OONG NAM BO
4.6.1. Anh huong do vo cuy luu (OM 1348)
4.6.1.1. Anh huong cuu CJ, Hg ru Pb Jen su phul lrien
cuu cuy Iuu suu 4 luun
O nong do 30 ppm, Pb co fac dung kch fhch su phaf frIon
chIou cao cay Iua o faf ca cac fhoI dIom khao saf. Cd co nong do
1.0ppm so kch fhch su phaf frIon cua cay Iua con doI voI Hg Ia 3.0
ppm. Anh huong cua Cd don chIou cao cay Iua co su khac bIof vo maf
fhong ko o cac fhoI dIom 14, 21, 28 ngay sau gIoo |NSC). Anh huong
cua Hg kom ro nof hon sau 28 ngay. Sau 4, 7 va 14 ngay, cay Iua o
cac nghIom fhuc o ca haI Io fh nghIom f co su khac bIof ngoaI fru
cac nghIom fhuc co nong do cao. O nong do 30 ppm, ca Cd va Hg dou
Iam gIam chIou cao cay so voI doI chung va dIou nay raf co y nghIa
fhong ko.
4.6.1.2. Anh huong cuu Pb, CJ ru Hg Jen chieu Jui re cuy
Iuu suu 4 luun
Nou xof o cung nong do 300 ppm fh chIou daI ro Iua o cac Io fh
nghIom voI Pb, Hg va Cd Ian Iuof Ia: 9.15; 3.19 va 2.58 cm. o do,
anh huong cua cac doc chaf don chIou daI ro cay faI fhoI dIom 28
NSC fhoo fhu fu sau: Cd > Hg > Pb.
Toan bo qua frnh khao saf anh huong cua Pb, Cd va Hg don su
phaf frIon cua fhan va ro cay Iua duoc frnh bay frong bang 4.11.


214
Bung 4.11. Anb buong cua Pb, CJ oa Hg Jcn su pbat tricn cua tban
oa rc cay /ua
knh huong dan Ihan Iua knh huong dan ra Iua
KLN khao
sat
C
kch thch

(ppm)
C
km ham
(ppm) Ghi chu(*) C
kch thch
(ppm) C
km ham
(ppm) Ghi chu
(ns)
Pb 10100 300 1000 30 10 100 3001000 30
Hg 3.0 10 30 300 10 0.03 30 300 0.03
Cd

0.1 3.0 30 300 1.0 0.1 30 300 0.1
Ghi chu: (. tac Jung kicb tbicb boac km bam manb nbat oa
co su kbac bict so ooi Joi cbung. (ns. tac Jung kicb tbicb boac km
bam nbung kbong co su kbac bict y ngba so ooi Joi cbung
Co fho noI o nong do 30 ppm, Pb co anh huong foI nhIou bo
phan cua cay Iua. No khong chI anh huong cac Ia fhaf, fhan, ro ma
ngay ca su do nhanh cua Iua cung bj anh huong dang ko. So nhanh
Iua o nghIom fhuc nay faI fhoI dIom 28 NSC Ia nhIou nhaf nhung su
khac bIof so voI doI chung IaI khong co y nghIa vo maf fhong ko. Io
fh nghIom doI voI Hg chI fhay xuaf hIon nhanh o nong do 1.0 ppm
|n
nhanh frung bnh
= 1). Sau 28 ngay gIoo Iua, duoI anh huong cua Cd, o faf
ca cac nghIom fhuc dou chua fhay Iua co hIon fuong do nhanh.
4.6.1.J. Hum Iuong KLN llch Iuy lrong cuc bo phun cuu
cuy Iuu
Ham Iuong Cd fch Iuy frong ro gap fu 4 50 Ian so voI Cd co
frong fhan Ia. V nong do Cd frong daf cang fang fh ham Iuong Cd
frong cac bo phan kho cung fang nhung khI xom xof fI Io gIua Iuong
Cd frong cac bo phan kho va Cd frong daf fh fI Io nay IaI gIam dan.
Iou nay hoan foan phu hop v do fhj bIou dIon kha nang hap fhu
cua cac bo phan cay doI voI Cd frong daf khong phaI Ia duong fang
fuyon fnh ma co xu huong nam ngang hoac cay bj chof khI nong do
vuof qua nguong chju dung cua cay.
Trong phan frnh bay fruoc, khI do cap don anh huong cua Hg
don su phaf frIon cua fhan va ro cay Iua, fa fhay rang, Hg f co anh
huong ro rang don cay Iua. Ham Iuong Hg frong daf co fho maf do

215
bay hoI. Kof qua phan fch ham Iuong Hg frong cac bo phan cay phan
nao Iy gIaI gIa fhuyof nay. O cung nong do gay nhIom frong daf
nhung ham Iuong Cd fch Iuy frong cac bo phan cay Iua Iuon Ion hon
ham Iuong Hg fch Iuy fu 210 Ian |frong ro) va 220 Ian |frong fhan
Ia). Tuy nhIon, ham Iuong Hg fch Iuy frong ro van gap fu 20 60 Ian
so voI frong fhan Ia. Tch Iuy ch frong fhan Ia va ro cung fuong doI
fhap, ham Iuong ch frong ro gap fu 510 Ian so voI frong fhan Ia.
4.6.1.4. Anh huong cuu Pb, CJ ru Hg

Jen li Ie song sol cuu
cuy Iuu
TI Io song sof duoc fnh bang cach Iay fong so cay con IaI cua 3 Ian
Iap IaI sau 28 ngay chIa cho fong so cay nhu mam Ion khoI maf daf.
Bung 4.12. Anb buong cua Pb, CJ

oa Hg

Jcn tl /c song sot cua cay /ua
knh huong rua Fb
C
ppm
C 10 30 100 300 1000
%song sot 100 100 100 100 100 100
Anh hng cua Hg
C
ppm
C 0.03 0.1 0.3 1.0 3.0 10 30 100 300 400 500
%song sot 96.67 90 93.33 90 93.33 96.67 83.33 96.67 96.67 80 70 63.33
Anh hng cua Cd
C
ppm
C 0.01 0.03 0.1 0.3 1.0 3.0 10 30 100 300
%song sot 93.33 100 100 86.67 86.67 100 96.67 100 93.33 93.33 76.67

oI voI Pb cac nong do fh nghIom khong gay chof cay, fI Io
song sof sau 28 NSC Ia 100%. oI voI Cd va Hg, fI Io song sof van
raf cao faI nong do 100 ppm |Hg Ia 96.67% va Cd 93.33%). TaI nong
do 300 ppm, fI Io song sof gIam dI raf ro.
4.6.2 Nghen cuu do vo cuy ruu muong cun (SG 141)
4.6.2.1. Anh huong cuu Pb, Hg ru CJ Jen li Ie nuy mum
cuu cuy ruu muong
O fh nghIom doI voI Pb, anh huong kha ro rang. Nong do Pb
cang fang fh fI Io nay mam gIam manh faI nong do 1000 ppm, fI Io
nay mam sau 14 ngay chI co 50%.

216
oI voI Hg va Cd, khI nong do doc chaf nam frong khoang fu
10 ppm don 30 ppm, anh huong foI fI Io nay mam khong fhay ro.
oI voI Cd, fI Io nay mam gan nhu 100% khI nong do doc chaf nho
hon hoac bang 30 ppm.
Tuy nhIon, nou xof o nong do cao hon |100 va 300 ppm) fh fhu
fu anh huong cua cac Ion khao saf foI fI Io nay mam faI fhoI dIom 14
ngay sau gIoo Ia Cd

> Hg > Pb.
4.6.2.2. Anh huong cuu Pb, Hg ru CJ Jen chieu Jui lhun
cuy ruu muong
Qua nghIon cuu fhay rang, Pb o nong do 100 300 ppm Iam cho
cay phaf frIon daI hon |gan 2 Ian) so voI doI chung, dac bIof Ia fruong
hop 300 ppm. Su saI khac nay raf co y nghIa vo maf fhong ko. Tuy
nhIon, mac du cay phaf frIon chIou daI manh nhung fhan cay IaI raf
manh va o cac dof fron fhan cay xuaf hIon nhIou ro. ay chnh Ia
phuong fhuc phan ung IaI voI moI fruong cua cay rau muong v ro cay
han cho moc frong daf ma phaf frIon fron maf daf nham huf cac chaf
dInh duong fhong qua duong fuoI dInh duong. O nong do 1000 ppm,
Pb

anh huong raf ro don chIou daI cay Iua. Cay bj vang Ia, hoo va
fhoI dof, fhoI fhan. Kof qua nay so duoc kIom chung fhong qua do am
frong fhan cay rau muong. oI voI Hg, nong do frong khoang 0.1 10
ppm kch fhch chIou daI fhan cay rau muong.
Io fh nghIom voI Cd faI fhoI dIom 4 va 7 ngay sau gIoo, Cd o
nong do 0.033.0 co fac dung kch fhch su phaf frIon cua fhan cay
rau muong. Sau 28 ngay, o nong do 3.0 ppm Cd da gay ra anh huong
ro rof don chIou daI fhan cay. Trong khoang nong do 0.0 1.0 ppm
anh huong cua Cd

don chIou daI fhan rau muong IaI khong co y
nghIa vo maf fhong ko. Cd co anh huong manh don chIou daI fhan
cay rau muong o nong do 300 ppm |chI bang 1/9 so voI doI chung), Ia
mam van nam frong vo haf. Hg cung co fac dung kch fhch chIou daI
ro cay frong khoang nong do 0.0310 ppm va co anh huong manh
nhaf faI 1.0 ppm. Nou xof o cung nong do 100 ppm va 300 ppm fh
anh huong cua cac KIN khao saf don chIou daI fhan cay duoc sap
xop fhoo fhu fu: Cd > Hg > Pb.

217
4.6.2.J. Anh huong cuu Pb, Hg ru CJ Jen chieu Jui re ru
so re lrung bnh cuu cuy
Hg fac dong don chIou daI ro o ngay nghIom fhuc co nong do 1.0
ppm, nhung frong khoang nong do rong 0.1100 ppm anh huong Iam
gIam chIou daI ro cua Hg Ia khong dang ko. Hg chI baf dau fac dong
manh don chIou daI ro rau muong o nong do 300 ppm. O nong do
nay, cay van bnh fhuong vo mau sac Ia nhung fhap va ro cay fuong
doI f.
Cd kch fhch su phaf frIon cua ro o nong do 3.0 ppm nhung khong
co su khac bIof so voI doI chung. O nong do 100 ppm, chIou daI ro chI
con bang so voI nghIom fhuc doI chung. Tac dong cua Cd don cay rau
muong o nong do 300 ppm Ia manh nhaf frong 3 KIN khao saf. TaI
nong do nay, ro cay hau nhu khong co do bj fhoI hoac chI co ro fru
chnh, cac ro con da bj rung maf. Cac kof qua phan fch chIou daI ro raf
phu hop voI kof qua phan fch so Iuong ro. Qua cac bang fa fhay, nhung
cay co chIou daI ro daI nhaf so co so Iuong ro nhIou nhaf |hoan foan
khac bIof co y nghIa so voI doI chung) o Io fh nghIom voI Pb va Cd.
Qua frnh khao saf anh huong cua Pb, Cd va Hg don su phaf
frIon cua fhan va ro cay Iua duoc frnh bay frong bang 4.13.
Bung 4.13. Anb buong cua Pb, CJ oa Hg Jcn su pbat tricn cua tban
oa rc cay rau muong
knh huong dan Ihan ray rau muong knh huong dan ra ray rau muong
KLN
C
kch thch

(ppm)
C
km ham

(ppm)
Ghi chu (*) C
kch thch

(ppm)
C
km ham

(ppm)
Ghi chu (**)
Pb 100300 1000 300 30 300 30
Hg 0.03
**
1.0
**
1.0 0.03 300 0.03
Cd

3.0 3.0 10 3.0

Ghi chu: (. tac Jung kicb tbicb manb nbat oa co su kbac bict so ooi
Joi cbung
(. tac Jung kicb tbicb nbung kbong co su kbac bict y ngba so ooi
Joi cbung

218
4.6.2.4. Anh huong cuu Pb, Hg ru CJ Jen li Ie song sol cuu
cuy ruu muong
O faf ca cac Io fh nghIom, fI Io song sof gIam dan khI fang
nong do doc chaf frong moI fruong daf. Nou o cung nong do 30 ppm
va 100 ppm fh fI Io nay mam cua Io fh nghIom doI voI Pb cao hon so
voI haI Io fh nghIom con IaI |co fI Io nay mam bang nhau). Nhung o
nong do 300 ppm fh fI Io nay mam cua rau muong bj anh huong boI
cac Ion kIm IoaI nang fhoo fhu fu : Cd > Pb > Hg.
4.6.2.5. Tuong guun giuu hum Iuong Pb, Hg ru CJ lrong
Jul ru lrong cuc bo phun cuu cuy ruu muong
Trong fhan Ia: ham Iuong Hg fch Iuy gap 1114 Ian so voI Pb
va 410 Ian so voI Cd
Trong ro: ham Iuong Hg fch Iuy gap 5 23 Ian so voI Pb va 10
Ian so voI Cd.
Iou nay co fho Ia do Hg bay hoI vao moI fruong khong kh va
bj Ia cay rau muong hap fhu non ham Iuong Hg frong fhan Ia rau
muong cung raf cao so voI haI Io fh nghIom con IaI. ay Ia van do
dang quan fam va so duoc xom xof ky o phan sau v kha nang fch
Iuy Hg frong rau muong cao raf do gay nguy hIom cho nguoI va dong
vaf khI an phaI. Hon nua, rau muong IaI Ia IoaI cay an Ia va fhan
non muc do nguy hIom cang cao.
4.6.3. Ket quu nghen cuu do vo cuy cu xunh (Brussicu
junccu, SG 6.1)
4.6.J.1. Anh huong cuu Pb, Hg ru CJ Jen li Ie nuy mum
cuu cuy cui xunh
O cac Io fh nghIom: Pb

|8.34, 10) ppm; Hg |0.01, 30) ppm; va Cd
|0, 10) ppm fh fI Io nay mam van con daf kha cao |fron 90%). Tuy
nhIon, khI nong do KIN frong daf cao hon muc nay fh fI Io nay
mam gIam dI raf nhanh, ro nhaf Ia fruong hop cua Cd fI Io nay
mam cua CaI xanh sau 14 ngay chI co 13.33%. Nou xof o nong do 30
va 100 ppm fh anh huong cua cac KIN don fI Io nay mam cua cay

219
caI xanh so fhoo fhu fu: Cd > Pb > Hg. Nhung o nong do 300 ppm,
fraf fu co su fhay doI: Cd> Hg > Pb.
4.6.J.2. Anh huong cuu Pb, Hg ru CJ Jen chieu cuo cuy cui xunh
Pb: faI fhoI dIom 5, 7 NSC, frong khoang nong do |8.34,
100)ppm, anh huong cua Pb chua ro rang mac du nghIom fhuc doI
chung co chIou cao cay daI nhaf. Tuy nhIon, sau 3 fuan anh huong cua
Pb don chIou cao cay baf dau co su khac bIof y nghIa |O xac xuaf
95%). ChIou cao cay caI xanh gIam dan fu nghIom fhuc doI chung don
nghIom fhuc cuoI cung nhung khong co su khac bIof y nghIa. Su khac
bIof chI fhaf su ro rang khI nong do ch daf 300 ppm.
Hg: frong suof qua frnh fh nghIom, Hg

o nong do 10 ppm co
fac dung kch fhch chIou cao cay caI xanh. ChIou cao cay khong fhoo
quI Iuaf frong khoang nong do |0.01, 30) ppm. Tuy nhIon, ham Iuong
nuoc frong fhan cay daf gIa frj Ion nhaf o nong do 30 ppm. TaI nong
do nay cay phaf frIon manh chIou ngang va raf mong nuoc. O nong
do 100 ppm, chIou cao cay gIam manh so voI doI chung nhung so
Iuong cac Ia fhaf f co su khac bIof. O nghIom fhuc co nong do 300
ppm, foI fuan fhu 3 |sau gIoo) foan bo cay da bj chof hoan foan.
Cd: Mam nhu khoI maf daf fro hon so voI cac Io fh nghIom
cua Pb va Hg |6 ngay so voI 4 ngay). Sau 28 ngay, chIou cao cay
gIam dan frong khoang nong do khao saf. Su khac bIof co y nghIa
fhong ko so voI doI chung chI xuaf hIon khI nong do Cd frong daf o
muc 10 ppm. O nong do 30, 100 va 300 ppm, chIou cao cay chI con
bang 1/3, 1/7 va 1/12 so voI nghIom fhuc doI chung. Cay hau nhu
khong phaf frIon fhom sau 2 fuan o nong do 100 va 300 ppm ma chI
chong chju voI moI fruong non cay coI coc, Ia vang ngay fu khI xuaf
hIon Ia non. NgoaI ra, o nong do 100 ppm fro dI, hau hof cac cay dou
moI xuaf hIon Ia mam, chua xuaf hIon Ia fhaf. Anh huong cua Pb, Cd
va Hg don su phaf frIon cua fhan va ro cay caI xanh duoc frnh bay
frong bang 4.14.




220
Bung 4.14. Anb buong cua Pb
2+
, CJ
2+
oa Hg
2+
Jcn su pbat tricn cua
tban oa rc cay cai xanb
knh huong dan Ihan ray raI xanh knh huong dan ra ray raI xanh
KLN
C
kch thch

(ppm)
C
km ham

(ppm)
Ghi chu C
kch thch

(ppm)
C
km ham

(ppm)
Ghi chu
Pb 300 100
Hg 10 100 10
*
1030 300 30
*
Cd

0.1 10 0.1
ns
10
Ghi chu: (. tac Jung kicb tbicb manb nbat oa co su kbac bict so ooi
Joi cbung
(ns. tac Jung kicb tbicb nbung kbong co su kbac bict y ngba so ooi
Joi cbung

O nong do 100 ppm, fac dong anh huong cua cac kIm IoaI nang
don cay caI xanh fuan fhoo fhu fu: Cd > Pb > Hg |fuong ung voI daI
fhan va daI ro: 3.57 < 12.87 < 13.74; 0.93 < 4.15 < 6.55 cm).
4.6.J.J. Anh huong cuu Pb, Hg ru CJ Jen li Ie song sol cuu
cuy cui xunh
Bung 4.15: Anb buong cua Pb, CJ

oa Hg

Jcn tl /c song sot cua cay
cai xanb
knh huong rua Fb
Nong o C 10 30 100 300 1000
% song sot 90 90 70 53.33 46.67 40
knh huong rua hg
Nong o C 0.1 1.0 10 30 100 300
% song sot 93.33 80 83.33 70 70 66.67 0
knh huong rua 6d
Nong o C 0.01 0.1 1.0 10 30 100 300
% song sot 100 96.67 90 90 76.67 66.67 33.33 3.33


221
O nong do 30 ppm, fI Io song sof cua cay caI xanh o ca 3 Io fh
nghIom Ia fuong duong nhau. No ng do ch fa ng do n 1000 ppm
nhung Ca I xanh va n co n 40% ca y so ng. o I vo I Hg, o no ng do 300
ppm, sau 21 nga y ca y ca I xanh da bj cho f hoa n foa n co n do I vo I Cd
Ia 1/30 ca y so ng so f.
4.6.J.4. Tuong guun giu u hu m Iuo ng Pb, Hg ru CJ lrong
Ju l ru lrong cu c bo phu n cu u cu y cu i xunh
Tch Iu y Pb va Cd frong ca c bo pha n cu a ca y ca I xanh no I
chung fua n fhoo quI Iua f ha m mu co so o. RIo ng do I vo I Hg, ko f
qua pha n fch Ia I kho ng fua n fhoo quI Iua f. O cu ng no ng do ga y
nhIo m, kha na ng ha p fhu Cd cu a ca I xanh Io n hon so vo I ha p fhu
Pb. Sau da y Ia phuong frnh bIo u dIo n mo I quan ho gIu a ha m Iuo ng
Cd va Pb frong da f so vo I frong fha nIa va ro ca y.
4.6.4. So su nh u nh huo ng cu u tu ng on khu o su t de n cu
bu lou thu c vu t
4.6.4.1. A nh huo ng cu u Pb
Kha na ng ha p fhu ch cu a ca I xanh Ia cao nha f. KhI no ng do
ch frong da f Ia 300 ppm fh ha m Iuo ng Pb fch Iu y frong fha n Ia
ca I xanh ga p 4 Ia n so vo I rau muo ng va 285 Ia n so vo I Iu a. a y
fhu c su Ia mo f va n do ra f da ng quan fa m v rau ca I xanh duo c
fro ng do a n Ia . No u ha m Iuo ng ch frong mo I fruo ng da f cao co fho
fch Iu y ra f Io n frong fha n Ia ca y ca I xanh. Ko f qua pha n fch Pb
frong ro cu ng fuong fu nhu frong fha n Ia , ha m Iuo ng Pb fch Iu y
frong ro ca I xanh Io n ga p 100 Ia n frong ro Iu a va 13 Ia n frong ro
rau muo ng khI ha m Iuo ng Pb frong da f da f 100 ppm. Co fho sa p
xo p kha na ng ha p fhu cu a ca c fhu c va f kha o sa f do I vo I Pb nhu
sau: Cui xunh > ruu muong > Iuu.

222
Bung 4.16. Anb buong cua Pb Jcn su pbat tricn cua tban oa rc cay
/ua, rau muong oa cai xanb
hong do
Thur vaI
6
krh Ihrh
(ppm)

hI rhu 6
bd km ham
(ppm)

hI rhu
Than 10100 30
*
300 * Anh hng en cay lua
Re 30 ns 300 *
Than 100300 300
*
1000 * Anh hng en cay rau
muong
Re 30 30
ns
300 *
Than 300 * Anh hng en cay cai
xanh
Re 100 *
Ghi chu: (. tac Jung kicb tbicb boac km bam manb nbat oa co su
kbac bict so ooi Joi cbung. (ns. tac Jung kicb tbicb boac km bam nbung
kbong co su kbac bict y ngba so ooi Joi cbung.
Trong ba IoaI fhuc vaf fron, kha nang chong chju IaI su xam
nhap cua Pb vao co fho cua cay rau muong Ia manh nhaf. Rau muong
fhuc su bj anh huong gIam chIou daI fhan va chIou daI ro o Pb nong
do raf cao |300 va 1000 ppm). Pb khong kch fhch su phaf frIon cua
cay caI xanh. Kof qua nay co fho dung do gIaI fhch faI sao ham
Iuong Pb frong fhan va ro caI xanh IaI raf cao so voI rau muong va
Iua. Nguyon nhan co fho Ia do bo ro cua cay caI xanh da khong han
cho duoc su xam nhap cua Pb vao bon frong co fho cua no bang cac co
cho baf gIu boI cac nhom cacboxyI va amInoaxf frong fo bao ro cay.
4.6.4.2. Anh huong cuu Hg
Kha nang hap fhu Hg cua rau muong Ia manh nhaf o faf ca cac
nong do gay nhIom. Kha nang hap fhu cua CaI xanh khong fhoo quI
Iuaf |da frnh bay o phan 4.2.2.5). KhI nong do Hg frong daf Ia 100
ppm fh ham Iuong Hg fch Iuy frong fhan Ia cua rau muong Ion gap
365 Ian so voI Iua va 298 Ian so voI cay caI xanh. Kha nang hap fhu
cua cac fhuc vaf khao saf doI voI Hg: Ruu muong > Luu > Cui
xunh.

223
Bung 4.1?. Anb buong cua Hg
2+
Jcn su pbat tricn cua tban oa rc
cay /ua, rau muong oa cai xanb
C
kch thch
(ppm)
Ghi
chu
C
b km ham
(ppm)

Ghi chu
Than 3.010 10* 30 * Anh hng en cay lua
Re 0.03 * 30
Than 0.13.0 1.0 * 100 * Anh hng en cay rau muong
Re 0.0.3 ns 1.0 ns
Than 10 * 100 * Anh hng en cay cai xanh
Re 1030 30* 300 *

Ghi chu: (. tac Jung kicb tbicb boac km bam manb nbat oa co su
kbac bict so ooi Joi cbung.(. tac Jung kicb tbicb boac km bam nbung
kbong co su kbac bict y ngba so ooi Joi cbung
4.6.4.J. Anh huong cuu CJ
Kha nang hap fhu Cd cua Iua, rau muong va caI xanh fhoo fhu
fu: caI xanh > rau muong > Ia. Kof qua nay phu hop voI nghIon cuu
cua KyoungWon MIn va cong su khI nghIon cuu kha nang hap fhu
Cd cua mof so fhuc vaf cho kof qua fhoo fhu fu: fhuoc Ia > caI >
fIou > Iua. O nong do 100 ppm, ham Iuong Cd frong ro cay caI xanh
gap 8 Ian so voI Iua va 6 Ian so voI rau muong.
Bung 4.18. Anb buong cua CJ Jcn su pbat tricn cua tban oa rc cay
/ua, rau muong oa cai xanb
hong do
Thur vaI
6
krh Ihrh
(ppm)
hI
rhu
6
bd km ham
(ppm)

hI
rhu
Than 3.010 10* 30 * Anh hng en cay lua
Re 0.03 * 30
Than 0.13.0 1.0 * 100 * Anh hng en cay rau muong
Re 0.0.3 ** 1.0 **
Than 10 * 100 * Anh hng en cay cai xanh
Re 1030 30* 300 *
Ghi chu: (. tac Jung kicb tbicb boac km bam manb nbat oa co su
kbac bict so ooi Joi cbung. (ns. tac Jung kicb tbicb boac km bam nbung
kbong co su kbac bict y ngba so ooi Joi cbung

224
Chnh v cay Iua co kha nang hap fhu Cd f non nong do km
ham qua frnh sInh fruong cua no fuong doI cao |30 ppm). Cay caI
xanh do khong co kha nang ngan chan su xam nhap cua Cd non chju
fac dong fu ngay nong do nho hon |10ppm). Cay rau muong chju anh
huong cua Cd o nong do kha nho |3.0ppm).
4.?. OANH GA TK CHAN KM LOA NANG TRONG OAT
VA RA CA VKT NAM
Bung 4.19. 8o sanb giua gia trj ngbicn cuu oa gia trj ticu cbuan cbo pbcp
Lng KLN tch luy trong
than thc vat
Nguyen
to
Gia tr co anh hng
tieu cc (ppm) (rut ra
t ket qua nghien cu)
Gii han cc ai cho
phep (TCVN 7209
2002)
*
va TC Ha Lan
**
RM CX lua
Tieu chuan
Bo Y te
(+)
Pb 100 70
*
156.8 225.8 5.89 2.0
Hg 1.0 0.3
**
134.8 0.89 0.90 0.005
Cd 3.0 2
*
26.44 >23.01 13.3 1.5
Ghi chu
(+)
: ticu cbuan ap Jung cbo rau
Qua kof qua nghIon cuu, cac gIa frj co anh huong fIou cuc dou
kha saf voI fIou chuan cua VIof Nam hIon nay. o do faI chI khao saf
voI ba IoaI cay frong non co fho kof qua chua danh gIa duoc dung fIou
chuan. Nhung day cung Ia dIou dang phaI quan fam v nou so sanh
gIua fIou chuan cho phop KIN frong daf va KIN frong rau kho fh
kof qua chonh Ionh nhau raf Ion. o kof qua fhu duoc chnh xac hon
non phan fch cac chI fIou KIN nhIou Ian va chIa nho hon nua
khoang nong do gay anh huong fIou cuc. ay Ia mof van do raf kho
cho do faI v kInh ph va fhoI gIan han cho.
4.8. KKT LAN
ang fhuc nghIom cong frnh da chung fo, khI moI fruong daf bj
o nhIom kIm IoaI nang fh co fho gay ra haI fac dung: kch fhch hoac
km ham su phaf frIon cua fhuc vaf. Cong frnh da frnh bay anh
huong chI fIof cua cac nguyon fo Pb, Hg, Cd don qua frnh sInh
fruong cua cay Iua, rau muong va caI xanh fron daf xam, kha nang

225
fac dong, muc do doc cua fung IoaI Ion khao saf cung nhu kha nang
hap fhu KIN cua fung fhuc vaf. Qua do cung danh gIa duoc fIou
chuan KIN frong moI fruong daf va frong rau cua VIof Nam. Cac kof
qua nghIon cuu quan frong duoc fom faf ngan gon nhu sau:
1. o doc cua Pb, Hg va Cd anh huong don cay Iua fhoo fhu fu:
Cd > Hg > Pb. Ca ba nguyon fo khI o nong do nho dou kch fhch su
phaf frIon cua cay Iua |Pb: 30ppm; Hg: 10 ppm; va Cd: 1.0 ppm). Nong
do km ham su phaf frIon cua fhan Iua fuong doI cao: 30 ppm doI voI
Cd va Hg, va 300 ppm doI voI Pb. Anh huong cua cac KIN don su phaf
frIon cua ro cung co nhung khong co su khac bIof y nghIa so voI
nghIom fhuc doI chung. Cd fch Iuy raf cao frong fhanIa va ro Iua, gap
20 Ian va 53 Ian so voI Hg va Pb |frong fhan Ia) va 12,2 Ian frong ro
khI nong do gay nhIom frong daf dou Ia 300ppm. NgoaI ra, Cd va Hg
cung anh huong don qua frnh ra Ia fhaf va do nhanh cua Iua.
2. Hg va Cd anh huong don su phaf frIon cua cay rau muong o
nong do kha nho |1.0 va 3.0 ppm), Pb anh huong o nong do raf cao
1000ppm. Iou nay duoc gIaI fhch Ia do khI ch xam nhap vao ro rau
muong da bj gIu IaI duoI dang phuc phofphaf khong fan. Kof qua
phan fch ham Iuong Pb frong fhan cay rau muong cung cho fhay,
ham Iuong Pb fch Iuy khong nhIou so voI Hg va Cd. Anh huong cua
cac kIm IoaI nang doI voI sInh fruong cua cay rau muong duoc sap
xop fhoo fhu fu: Cd > Hg > Pb. O nong do 30 ppm, Pb kch fhch su
phaf frIon cua cay rau muong o hau hof cac fhoI dIom fh nghIom.
Thuy ngan km ham su phaf frIon cua rau muong o nong do 0.03
nhung khong co su khac bIof so voI doI chung. Ham Iuong Hg fch Iuy
frong fhan Ia gap 1114 Ian so voI Pb va 410 Ian so voI Cd.
3. Hg kch fhch su sInh fruong cua cay caI xanh o nong do kha
cao |100ppm), doI voI Cd Ia 1.0 ppm. Cd anh huong manh don qua
frnh sInh fruong cua cay caI xanh o nong do 30ppm con anh huong
cua Pb va Hg fh khong ro rang. Iou nay con fho hIon o kof qua
phan fch ham Iuong Hg frong fhan cay caI xanh, ham Iuong fch Iuy
khong fuan fhoo quI Iuaf. O cung nong do gay nhIom, caI xanh hap
fhu Cd manh hon so voI Pb.

226
4. Kha nang hap fhu Pb va Cd cua cac fhuc vaf khao saf fhoo
fhu fu: caI xanh > rau muong > Iua. Ham Iuong Pb frong fhan Ia caI
xanh Ion gap 265 Ian frong fhan Iua va 4 Ian frong fhan rau muong
khI ham Iuong Pb frong daf daf 300 ppm. ay Ia kof qua raf dang
quan fam v caI xanh Ia IoaI cay an Ia. O nong do 30 ppm, Pb kch
fhch qua frnh sInh fruong cua ca 3 fhuc vaf khao saf. O nong do
100 ppm Cd frong daf, ham Iuong Cd frong fhan caI xanh Ion gap 6
Ian so voI fhan rau muong va 8 Ian so voI fhan Iua.
5. Hg duoc rau muong hap fhu manh nhaf o faf ca cac nong do
gay nhIom. Kha nang hap fhu cua caI xanh khong ro rang. KhI nong
do Hg frong daf Ia 100 ppm fh ham Iuong Hg fch Iuy frong fhan Ia
rau muong gap 365 Ian va 298 Ian so voI fhan Iua va caI xanh.
6. Cac gIa frj nong do cuc daI gay anh huong don qua frnh
sInh fruong cua fhuc vaf fhong qua khao saf fhuc nghIom fuong doI
saf voI fIou chuan KIN frong daf nong nghIop hIon nay cua VIof
Nam |Chua co fIou chuan cua Hg). Tuy nhIon co fho Iay gIa frj Hg Ia
1.0 Iam gIoI han cho phop frong daf nong nghIop. NgoaI ra, o cac
nong do gIoI han, ham Iuong KIN fch Iuy frong fhanIa fhuc vaf IaI
Ion hon raf nhIou Ian so voI fIou chuan cho phop ham Iuong KIN
frong rau.

Cau 1: S xam nhap, tch luy va lan truyen o nhiem KLN trong cac
loai at khac nhau th khac nhau nh the nao?
Cau 2: Nong o cac KLN khac nhau trong at anh hng en s hap
thu va tch luy cua cay trong nh the nao?
Cau 3: KLN trong at ton tai cac dang nao? Dang ton tai nao la nguy
hiem nhat? v sao?
Cau 4: Tang nao cua at o nhiem KLN nhieu nhat? v sao?
Cau 5: Tai sao phan heo va phan chim lai cha nhieu Cu va As?

227
Cau 6: Cay re chum va cay re coc cay nao hap thu KLN nhieu hn? Tai
sao?
Cau 7: Moi quan he gia kim loai nang trong at va trong cac bo phan
cua cay la nh the nao?
Cau 8: Bo phan nao cua cay tch luy KLN nhieu nhat? v sao?
Cau 9: Co Vetiver co kha nang hap thu ch ma van phat trien bnh
thng tai sao? Va nong o chung co kha nang hap thu?
Cau 10: Co vetiver co kha nang hap thu cac KLN khac khong? Tai sao
co? Tai sao ko?
Cau 11: Cac KLN co anh hng nh the nao en kha nang hap thu
nc, thoat hi nc, va van chuyen nc trong cay?

TA LK THAM KHAO
1. Tu leu teng Vet
1. Le Huy Bu, 2000, oc boc moi truong, NX aI hoc Quoc gIa
TP Ho Ch MInh.
2. Le Huy Bu, 2000, 8inb tbai moi truong Jat, NX Nong nghIop
TP Ho Ch MInh.
3. Le Huy Bu, Nguyen Vun Oe, 1998, Anb buong cua cac Joc to
KLN /cn tbuc oat (cay /ua, rau muong, Jong oat (giun Jat, trai,
tom cang oa su ticb /uy trong co tbc cua cbung. HoI fhao khoa
hoc Trung fam Cong ngho Quoc gIa.
4. Houng Vun BInh, 2000, oc cbat boc cong ngbicp, NX Khoa
hoc Ky fhuaf.
5. Le Vun Cun, 19?8, Giao trnb nong boa, NX Nong nghIop.

228
6. Phun Th{ Cong, 1998, Ngbicn cuu su bcn oung cua cac bc
tbong cay trong cbinb trcn Jat xam (Hap/ic Acrcso/s micn ong
Nam Bo, TP Ho Cbi Minb.
7. Nguyen Vun Oe, 1999, 8u Jc ticu cua mot so nguycn to oct
trong moi truong Jat, ao cao chuyon do, Truong daI hoc Khoa
hoc xa hoI va nhan van.
8. Nguyen Vun Oe, Le Huy Bu, 1998, Lan toa kim /oai nang Jo
nuoc tbai tu TP Ho Cbi Minb /cn moi truong Jat, nuoc buycn
Nba Bc, HoI fhao khoa hoc Trung fam Cong ngho Quoc gIa.
9. Phum Quung Hu, Ngbicn cuu bam /uong CaJmium oa canb
bao o nbicm trong mot so nbom Jat o Vict Nam, ao cao khoa
hoc |Ha NoI 10/2002).
10. Phun Heu Hen, 2001, Pbuong pbap bo tri tbi ngbicm oa xu
/y so /icu, NX Nong nghIop.
11. Nguyen Hong Khunh, luun vun tot nghep, 1999. Kbao sat
anb buong cua nuoc mat Nba Bc oa KLN /cn sinb truong cua
cay /ua, rau muong. HKHTN.
12. Phum Quung Khunh, 1995, Tai nguycn Jat ong Nam Bo
Hicn trang oa ticm nang, NX Nong nghIop.
13. Le Vun Khou, 1995, Pbuong pbap pban ticb Jat nuoc cay
trong, NX CIao duc.
14. Le Vun Khou, 2000, at oa moi truong, NX CIao duc, fr. 156
172.
15. Phun Leu, 1992, at ong Nam Bo, NX Nong nghIop.
16. Cu Thunh Long, 1999, Bai giang mon Xac suat tbong kc trong
xu /y so /icu.
17. Nguyen Ngoc Quynh, 2002, O nbicm CJ trong Jat. Anb
buong cua no Jcn Jong, tbuc oat, ao cao chuyon do.
18. Nguyen Ngoc Quynh, Le Huy Bu, 2002, Kbao sat mot so
KLN trcn oung Jat trong /ua cbju anb buong nuoc tbai cong
ngbicp oa Jo tbj TP Ho Cbi Minb, Tap ch Khoa hoc va Cong

229
ngho cua o Nong nghIop va phaf frIon nong fhon. So 4, fr.
311312.
19. Tr{nh Th{ Thunh, Luu Lun Huong, 2001, 8inb tbai boc
Pban tbuc tap, NX aI hoc Quoc gIa Ha NoI.
20. Vo Quyet Thung, 2002, Ham /uong mot so KLN trong rau
muong o Tbanb Tr, Ha NoI.
21. Le Mnh Tret, 2002, Bai giang mon boc Cay /ua, H Nong
Iam TP Ho Ch MInh.
22. Vu Vun Vu, 1999, 8inb /y tbuc oat ung Jung, NX CIao duc.
23. Cuc Khuyen nong, 2001, Bon pban can Joi oa bop /y cbo cay
trong, NX CIao duc.
24. Ho Khou hoc dut Vet Num, 1996, Ban cbu giai ban Jo Jat
Vict Nam tl /c 111.000.000, NX Nong nghIop, fr. 85102.
25. Ho Khou hoc dut Vet Num, 2000, at Vict Nam, NX Nong
nghIop Ha NoI, fr. 118119.
26. Teu chuun Vet Num, 1995. Tap II. Ha NoI.
2. Tu leu teng Anh
27. APHA, AWWA, WPCF, 1995, 8tanJarJs mctboJs jor
Exammination oj uatcr anJ uastcuatcr, 10
tb
cJition. AmorIcan
PubIIc HoaIfh AssocIafIon.
28. Avernhuus et. ul, 1989, Ejjccts oj bcaoy mcta/s to p/ants root,
Nov York.
20. ASTM, 1994, 8tanJarJ practicc jor conJucting car/y sccJ/ing
groutb tcsts E 160S 04.
30. Burber, S.A., Wulker, J.M, und Vuley, K.H., 1963,
Mccbanism jor tbc moocmcnt oj p/ant root. J. Agric, Iood.
ChomIsf, 11, 204.
31. Burber, S.A., 1984, 8oi/ Nutricnt Bioaoai/abi/ity A
mccbanistic Approacb, John WIIoy & Sons, Nov York.

230
32. Kros Bucc, 1994, Ecotoxico/ogy oj organic contaminants, IovIs
PubIIshors.
33. Peter Culow, 199?, HanJbook oj Toxico/ogy, IackvoII
ScIonfIfIc PubIIcafIons.
34. Joseph Turudellus, 199?, 8oi/ Ecotoxico/ogy, IovIs PubIIshors.
J6. ZuengSung Chen, 2000, Pc/ationsbips bctuccn bcaoy mcta/
conccntration in soi/ oj Taiuan anJ uptakc by crops.
36. Ktugsh K, 1982, Hcaoy mcta/ po//ution in soi/s oj Japan,
Japan 8cicncc 8ocicty Prcss, Tokyo, p. 302.
37. Jorg Rombke, 1996, App/icJ ccotoxico/ogy, IovIs PubIIshors.
38. Lnzon S.N, 19?8, Pbytotoxico/ogy cxccssioc /coc/s jor
contaminants in soi/ anJ ocgctation, rcport oj Ministry oj tbc
Enoironmcnt, Canada.
39. Kloke A, 1996, Contcnt oj As, CJ, Cr, F, Pb, Hg anJ p/ant
grougb on contaminantcJ soi/, on cjjccts oj airbornc po//ution on
ocgatab/c, RuschIravaf. nvIronmonfaI ToxIcoIogy.
40. Smon A, 1989, Lcuis ct a//. Ecotoxico/ogy. Prob/cms anJ
Appcboacbcs.
41. Murchner, H., 1986, Mincra/ Nutrition in Higbcr P/ants,
AcaJcmic Prcss, Iondon.
42. Meester, 1993, 8oi/ anJ uatcr conscroation, Iocfuro nofos.
43. Morel, J.L, 1985. Contribution a /EtuJc Ju Transjcr Jcs
Mctaux LorJs Jans /c systcm 8o/P/antc. Nancy, Iranco.
44. Nye, P.H., und Tnker, P.N, 19??. 8o/utc moocmcnt in tbc 8oi/
root systcm stuJics in EcoToxi/ogy, VoI. 4, IakvoII ScIonfIfIc,
Oxford.
45. lrch Forstner, 1981. Hcaoy mcta/ in uatcr po//ution.
SprIngor VorIag.
46. S. Nugoor, S.und Vyus, A.V. Hcaoy mcta/ inJuccJ cbangcs in
groutb anJ carbonbyJratc mctabi/ism in ubcat sccJ/ings. IndIa

231
JournaI of nvIronmonf and ToxIcIfy. VoI. 7|2) 56109. 12|1997).
P. 98103.
47. Mhutre G.N. und Chuphekur, 1982. Ejjccts oj bcaoy mcta/ on
sccJ gcrmination anJ car/y groutb. J. nvIron. IoI., p. 3563.
48. Wong, M. H und Brushuw, 1982. Comparison oj tbc toxicity oj
bcaoy mcta/s using root c/onggation oj ryc g/ass. Lotium pcrmcrc,
Nov phyfoI. 91: 255261.
40. Ho thuo quoc te, Hu no, 2002. InsfIfufo for SoIIs and
IorfIIIzors. CJ anJ its cjjccts.
60. Ncu Zca/anJ ccotoxixity Jata jor soi/ inocrtabatcs
51. OKCO (Ogunzuton Ior Kconomc Cooperuton und
Oevelopment), 1984. GuiJ/incs jor tcsting oj cbcmica/s in soi/,
ParIs.
52. GerdPeter Zuuke und MunIed Rnnderhugen, 1996. Hcaoy
mcta/s in Gcrman Enoironmcnta/ Lau, PoIand.
53. Tbc Taiuan stanJarJs jor asscssmcnt oj soi/s contaminatcJ uitb
bcaoy mcta/s. 5I.14 Wonchov Sf. TaIpoI 10616 TaIvan.





231
CHONG 5

OC HOC MOI TRNG CADMIUM
5.1. TONG QAN VK OOC HOC MO TRONG CA KM LOA
NANG CAOMM (Cd)
5.1.1 Go theu
CadmIum fhuoc nhom II , chu ky 5, hIou so nguyon fu Ia 48
cua bang ho fhong fuan hoan, co khoI Iuong nguyon fu frung bnh
bang 112.411 |dvC), Ia mof kIm IoaI qu hIom, duoc xop fhu 67 frong
fhu fu cua nguyon gIau. No khong co chuc nang vo sInh hoc fhIof you
nhung IaI co fnh doc haI cao doI voI fhuc vaf va dong vaf. Tuy nhIon,
dang fon Iuu cua cadmIum fhuong baf gap frong moI fruong khong
gay doc cap fnh. Thoo Iassoff |1980) fh nguy haI chnh doI voI suc
khoo con nguoI fu Cd Ia mof kIm IoaI nang |KIN) co su fch fu gay
doc man fnh frong fhan. Nou ham Iuong Cd frong fhan Ion don
200mg/kg khoI Iuong fuoI fh so gay roI Ioan chuc nang fhan. Thuc an
Ia con duong chnh do Cd dI vao co fho, nhung bon canh do vIoc huf
fhuoc Ia va hoI khoI co chua nhIou CdO, cung Ia nguon quan frong
dua Cd vao co fho. To chuc Iuong nong quoc fo |IAO) va To chuc Y fo
fho gIoI |WHO) do nghj Iuong Cd co fho chap nhan duoc dua vao co
fho foI da 400500g/fuan, fuong duong khoang 70g/ngay. Thoo
fhong ko cua Pago, Ingham va Chang |1981) Iuong Cd vao co fho
frung bnh fron fho gIoI hIon nay khoang fu 2575g/ngay. ay ro
rang Ia co van do v Iuong Cd xam nhap vao co fho con nguoI dang
xap xI o nguong fron cua fIou chuan cho phop. Chnh v vay nhung

232
nguoI huf fhuoc Ia da fu mnh fhom vao co fho mof Iuong Cd du fhua
fu 20 35g Cd/ngay.
VIoc nghIon cuu nhung nguy co vo su fch fu man fnh cua Cd
frong co fho con nguoI cung nhu nhung you fo chI phoI su fch Iuy cua
no frong Iuong fhuc, fhuc pham Ia raf quan frong. oI v, su fon Iuu
cua kIm IoaI frong daf khong o nhIom fhuong Ia fhap, cac nguon gay
o nhIom va fac dong cua no fron daf bj o nhIom moI Ia van do IIon
quan chnh. Kabafa va PondIas |1984), da uoc fnh nua chu ky phan
ra cua Cd frong cac IoaI daf khoang fu 15 don 1.100 nam. V vay, con
nguoI can phaI quan fam ngan chan va han cho foI da cac su co o
nhIom Cd voI baf cu noI hnh fhuc nao co fho fhuc hIon duoc. HIon
nay, nhIou nuoc fhuc hIon nghIom khac frong vIoc su dung Cd hoac
dang Iap ko hoach xu Iy ngan chan, gIam fhIou o nhIom nhung hau
hof hIou qua chua cao.
O nhIom moI fruong do Cd da va dang gIa fang nhanh frong
fhap nIon gan day Ia do hau qua cua vIoc phaf frIon cong nghIop o af
va dac bIof Ia vIoc fang su dung Cd frong cong nghIop. Maf khac, qua
frnh khaI fhac cac mo kIm IoaI gIa fang va qua frnh xu Iy chaf fhaI
bua baI , dan don o nhIom Cd frong moI fruong Ia dIou kho franh
khoI. Khac voI cac kIm IoaI nhu Pb, Cu va Hg da duoc con nguoI su
dung fu nhIou fho ky qua, Cd chI moI su dung rong raI o fho ky nay.
Thoo Huffon fh Cd da moI duoc su dung frong cong nghIop khoang
20 nam qua. Thoo AyIoff |1979), Cd duoc fon faI nhu mof san pham
nau chay cua Zn va cac kIm IoaI co ban khac va khong co quang nao
duoc su dung chnh Iam nguon Cd. Thoo NrIagu |1988), vIoc san xuaf
Cd fron fho gIoI fang fu 11.000 fan frong nam 1960 Ion don 19.000
fan vao nam 1985 va AyIoff |1979) da xac djnh duoc vIoc su dung Cd
vao cac vIoc nhu:
- Iam Iop xI ma bao vo cho fhop
- Trong nhung hop kIm khac nhau
- Trong chaf mau |cho cac chaf nhua, Iop mon va do gom).
- Tao chaf Iam chac cho chaf doo PVC.

233
- Trong fo bao pIn kho NICd.
- Trong vu kh quan dung
- Trong nhung hop chaf khac nhu: chaf ban dan, bo phan kIom
soaf Io phan ung haf nhan.
Vo maf o nhIom moI fruong, fhoo Huffon |1882), nhung nguon o
nhIom KIN Cd chnh gay ra do:
- Su khaI fhac mo va fInh Iuyon Cd va Zn.
- Su o nhIom kh quyon fu nhung khu cong nghIop va Iuyon kIm.
- VIoc xa fhaI cac chaf fhaI co chua Cd |fhIou huy nhung vaf
nhua va pIn).
- un fhaI |Nuoc bun cong ranh).
- Cac fro buI hoa fhach.
Ngay fruoc khI Cd duoc su dung vao IInh vuc fhuong maI, fh su
nhIom ban Cd da duoc phaf hIon rong raI frong cac vaf IIou va no
duoc coI nhu Ia mof fap chaf. Phan Ian Ia mof v du co ban, ham
Iuong Cd chua frong phan bIon dong raf khac nhau. VIoc su dung
phan Ian IIon fuc nhIou nam dan don vIoc gIa fang dang ko Iuong Cd
fch fu frong daf nong nghIop. Su Iang dong cac haf buI do o nhIom
khong kh cua cac khu cong nghIop, do fhj cung anh huong foI daf,
nhaf Ia cac nuoc cong nghIop, Cd fu nhung nguon nay duoc hap fhu
fruc fIop vao cay qua bo Ia.
5.1.2. Kho thuoc lu lu mot nguon chuu chut doc cudmum
KhoI fhuoc Ia Ia mof frong nhung nguon quan frong nhaf ma
con nguoI fIop xuc voI cadmIum. Trung bnh fh mof dIou fhuoc Ia
chua 12 g cadmIum, nhung dIou quan frong Ia cadmIum co fho co
frong daf noI ma cay fhuoc Ia duoc frong, IoaI fhuoc Ia va qua frnh
xu Iy fhuoc Ia |WHO,1992). CadmIum fu fhuoc Ia hap fhu frong phoI
khoang 3050%, cao hon nhIou so voI su hap fhu cadmIum frong da
day, noI ma chI co mof vaI phan fram cadmIum duoc hap fhu. V vay,
vIoc nhaI fhuoc Ia hay hf khoI fhuoc Ia khong mang IaI kof qua frong
qua frnh hap fhu cadmIum cao nhu huf fhuoc Ia. NguoI fa uoc fnh

234
rang, mof nguoI huf 20 dIou fhuoc Ia frong mof ngay Ia da hap fhu
1 g Cd/ngay. Qua su so sanh do, nguoI fa cho rang, nong do
cadmIum frong khong kh xung quanh fhong fhuong Ia duoI 5 g/m
3
,
frong moI fruong hop, nong do cadmIum fron khong frung Ia fhap
hon 0.01 g duoc hap fhu frong phoI hang ngay.
Qua frnh gIam saf cadmIum mang fnh sInh hoc o con nguoI da
chung mInh rang khoI fhuoc Ia Ia mof nguon fIop xuc cadmIum quan
frong. Trung bnh, nhung nguoI huf fhuoc Ia co nong do cadmIum
frong mau cao gap 45 Ian nhung nguoI khong huf fhuoc Ia va nong
do cadmIum frong fhan gap 23 Ian nhung nguoI khong huf fhuoc Ia.
Tuy nhIon, co mof vaI su bIon doI dang ko bon frong fung co fho. Mac
du khoI fhuoc Ia chua mof ham Iuong cadmIum cao nhung duong nhu
chI co mof su fIop xuc nho voI cadmIum do hf phaI khoI fhuoc Ia cua
nguoI khac. Khong co nhung anh huong nghIom frong Ion nong do
cadmIum frong mau khI phaf hIon o fro om co nhung bIou hIon doI
voI khoI fhuoc Ia frong moI fruong.
5.1.3. Su hup thu cudmum thong quu che do un uong
oI voI nhung nguoI khong huf fhuoc Ia fh cho do an uong Ia
nguon fIop xuc cadmIum quan frong nhaf. Nong do cadmIum cao nhaf
fhong fhuong duoc fm fhay frong fhan, gan, IoaI gIap xac, nhung IoaI
haf gIong, dac bIof Ia frong nam va cac san pham ngu coc. Tuy nhIon,
nhung fhuc an co ban nhu: bof ngu coc, cu, rau qua va dac bIof Ia
frong da so cac fhuc an bIon, gop nhIou vao su fIop xuc cadmIum
hang ngay. O Thuy Ion, nguoI fa da fnh foan rang nhung IoaI fhuc
an nay co khoang 75% fong so cadmIum duoc hap fhu. Trong qua
frnh nghIon cuu cho do an uong gIong hof nhau, mof nhom phu nu
co cho do an chay co su hap fhu cadmIum Ia 30% cao hon so voI
nhung phu nu co cho do an uong hon hop. oI voI nhung phu nu an
fhuc an co IoaI gIap xac mof Ian frong fuan hay fhuong xuyon hon fh
co su hap fhu cadmIum gap haI Ian so voI nhom nguoI co cho do an
uong hon hop. Thaf vay, fhuc an hang ngay Ia mof nguon chnh cua
su hap fhu cadmIum, nghIa Ia moI nguoI dou bj fIop xuc cadmIum va
su fIop xuc nay co fho fon faI frong co fho suof doI. Iou do co nghIa

235
Ia khong fho gIam vIoc hap fhu cadmIum doI voI baf k bIon phap
nao ngoaI fru you cau mof cho do an uong fhch hop. Thaf can fhIof
khI moI nguoI duoc you cau an nhIou IoaI fhuc an co chua chaf xo,
non fhaf Ia can fhIof khI rau qua, bof ngu coc chua cadmIum o muc
fhap nhaf. Nhung nha nghIon cuu ghI chu rang co su bIon doI quan
frong frong fhoI quon an uong va muc do cua su o nhIom, va mof
phan nho dan so co su hap fhu cadmIum hang ngay vuof xa so voI su
hap fhu cua mof nguoI frung bnh, fhong fhuong Ia fu 1040 g o
chau Au va My |WHO, 1992).
Tuy nhIon, co nhung dIou khong chac chan frong vIoc uoc Iuong
su hap fhu fhuc an frong cho do an uong, khI ham Iuong cadmIum
frong fhuc an kho co fho bj bIon doI mof cach dang ko va nong do
cadmIum frong faf ca cac IoaI fhuc an kho khong duoc danh gIa mof
cach fhuong xuyon. Su fIop xuc cadmIum fhong qua cho do an uong
duoc danh gIa chu you bang phuong phap fhj fruong, phuong phap
cho do an uong gIong hof nhau hay phuong phap xac djnh bang cach
IoaI bo CadmIum |CadmIum can). HaI phuong phap cuoI cung do ham
Iuong cadmIum fhaf su da duoc fIou fhu va dua ra mof khoang xap xI
kha chnh xac cua su hap fhu frong nhom nghIon cuu.
5.1.4. Hup thu snh hoc cuu cudmum thong quu che do
un uong
Su hap fhu cadmIum o da day fhong fhuong Ia vaI phan fram.
Tuy nhIon, hoaf fnh sInh hoc cua cadmIum fu cho do an uong co fho
bj bIon doI fuy fhuoc vao su hnh fhanh cua cadmIum frong cho do an
uong va cac IoaI fhuc an. V du: nhung nghIon cuu fhu nghIom cho
fhay su hap fhu cadmIum so fhap hon frong fhuc an khI fhuc an do
co chua f chaf xo. Thaf vay, nhung nguoI an haf huong duong nhIou
da khong cho fhay su gIa fang dang ko nong do cadmIum frong mau.
Tuy nhIon, cadmIum frong mau va nuoc fIou cua phu nu gIa fang do
su hap fhu cac chaf xo co frong cho do an uong ngay cang fang. Su
hap fhu cac chaf xo va fnh frang nuoc fIou da anh huong mof cach
doc Iap vao cadmIum frong mau va nuoc fIou, khong phan bIof fuoI
fac va khong co su ro rang frong vIoc phong ngua nhung anh huong

236
cua su hap fhu cadmIum doI voI cac fhuc an co chua nhIou chaf xo.
Mof nghIon cuu khac da cho fhay hoaf fnh sInh hoc cua cadmIum
fhap hon frong fhuc an bIon so voI cac IoaI fhuc an khac. Nhung
nguoI danh baf so hap fhu cadmIum cao, bIou hIon ro rang qua vIoc
gIa fang nong do cadmIum frong mau va nuoc fIou. Thaf vay, phu nu
an nhung fhuc an IoaI gIap xac mof Ian frong fuan hay nhIou hon co
nong do cadmIum frong mau va nuoc fIou cao hon nhung phu nu
khong an IoaI fhuc an do.
Co fho co nhIou nhan fo dInh duong anh huong don hoaf fnh
sInh hoc va chaf doc cadmIum frong co fho con nguoI. NhIou faI IIou
ghI nhan rang cadmIum Ia nhan fo chu you gay ra bonh IfaIIfaI, ma
mof so franh caI cho rang do su fhIou huf cac nguyon fo can fhIof va
vIfamIn . oI voI mof pham vI nao do, su fhIou huf cac nguyon fo
khac nhau cung dong gop vao su phaf frIon cua can bonh nay, fuy
nhIon dIou nay khong duoc nhIou nguoI bIof don. Thong fIn vo su
fuong fac gIua cadmIum va kIm IoaI can fhIof bj gIoI han chaf cho,
nhung chI co mof vaI nghIon cuu fhu nghIom cho fhay co su fuong fac
voI Ca, Zn, Io. Cac nghIon cuu gan day dou cho fhay co su fuong fac
cua Cd voI Ca xay ra o fhan va xuong, nhung voI Zn fh no co IIon
quan don vIoc kof hop voI mofaIIofhIonoIn, frong khI do Io duong
nhu fac dong chI o mof nong do hap fhu du Ion.
5.1.5. Quun he guu Fe vu cudmum trong muu
Trong nhung nam qua, co nhung bang chung cho fhay ngay
cang gIa fang su fuong fac gIua cadmIum va saf. Tuy nhIon, frong
suof nhung nam 1970, nhung cuoc nghIon cuu fhu nghIom fron dong
vaf cho fhay rang, su fhIou huf saf co fho Iam gIa fang su hap fhu
cadmIum. Mof su gIa fang gap 4 Ian frong qua frnh hap fhu mof IIou
25 g cadmIum da duoc fhu nghIom o nguoI voI forIfIn huyof fhanh <
29 g/I va duoc so sanh voI su fch Iuy saf fuong ung. Nong do
cadmIum gIa fang voI vIoc gIam su fch Iuy saf, da duoc fhu nghIom
bang forIfIn huyof fhanh o nhung phu nu I, phu nu Thuy Ion
khong mang fhaI va mang fhaI, va mof so fro om Phan Ian. Co Io,
mof co cho hap fhu chung cua cadmIum va Io IIon quan don MT1,

237
mof su van chuyon cua saf frong fa frang, ma co cho nay chI xay ra
khI su fch Iuy saf fhap. Nhung nghIon cuu fruoc kIa fron dong vaf da
dua ra mof co cho chuyon hoa chung.
Su fhIou huf saf Ia mof frong nhung nhan fo quan frong nhaf
dan don su suy dInh duong o khap noI fron fho gIoI, dIou nay fraI
nguoc voI su fhIou huf cac chaf dInh duong khac, no chu you chIom uu
fho o cac quoc gIa co fhu nhap cao |WHO, 1992). O Thuy Ion,
khoang 1040% phu nu dang frong fuoI sInh con fhIou su fch Iuy saf.
Trong suof fhoI k mang fhaI, nhu cau vo saf gIa fang dang ko va kof
qua Ia su hap fhu saf dan dan duoc fang Ion frong fhoI k fhaI nghon.
Maf khac, fu qua frnh fhaI nghon don khoang fhoI gIan san sInh ra
sua co mof su gIa fang dang ko ham Iuong cadmIum frong nuoc fIou.
O nhung phu nu nay cung xay ra su fhIou huf ham Iuong saf frong
fhoI k mang fhaI fro. Co cho chung cua su hap fhu cadmIum va saf
ma nguoI fa du doan rang con nguoI voI su hap fhu saf qua muc co
fho Iam gIa fang su hap fhu cadmIum. onh da sam v saf fch Iuy
cao frong gan, frong qua frnh dIou frj cho fhay co IIon quan don su
gIa fang nong do cadmIum frong mau. V vay, nguoI fa kof Iuan rang
su fch Iuy saf gIam va su fhIou huf saf, chIom uu fho o hau hof cac
nuoc fron fho gIoI; dIou nay dan don gIa fang su hap fhu cadmIum va
gIa fang IIou Iuong cadmIum da duoc fch Iuy.
5.1.6. Su phun bo cudmum trong co the
NguoI fa cho rang cadmIum mof khI duoc hap fhu vao frong co
fho, chac chan no so kof hop voI chaf aIbumIn frong mau va dI
chuyon don gan. O frong gan, cadmIum so fao hnh fhanh mof phuc
chaf voI mofaIIofhIonoIn |MT), mof IoaI profoIn gIau Iuu huynh co
khoI Iuong phan fu fhap |chaf fong hop nay co fho kof hop voI
cadmIum cung nhu nhung nguyon fo can fhIof khac nhu Zn, Cu). MT
fach cadmIum ra khoI fo bao gan va hoaf dong nhu Ia mof fac nhan
gIaI doc. Tu gan co su phong fhch cham cadmIumMT don mau.
Khong gIong nhu hop chaf cadmIumAIbumIn, hop chaf cadmIum
MT duoc fham qua fIou cau va fIop fuc duo c hap fhu fro IaI boI cac
fo bao co hnh ong.

238
VoI nong do fIop xuc cadmIum fhap bang con duong an uong,
cadmIum duong nhu dI chuyon don MT frong mang nhay ruof non,
noI ma no co fho bj fach ra frong nhIou ngay. Sau khI duoc dua va
frong mau, hop chaf cadmIumMT dI chuyon fruc fIop don fhan. KhI
vao frong co fho, cadmIum duoc dao fhaI ra ngoaI raf cham vao dac
bIof Ia frong fhan phaI maf phan nua fhoI gIan do dao fhaI ra ngoaI
so voI fhoI gIan dao fhaI Ia 10 30 nam. Su fch Iuy cadmIum frong
fhan van con fon faI don 5060 nam fuoI va sau do no moI baf dau
gIam xuong. Vao fuoI do, hon 1/3 frong fong so bonh o nguoI xay ra
frong fhan. TaI day, nong do cadmIum du cao do pha huy fo bao
fhan, dan don gIa fang su baI fIof cadmIum frong nuoc fIou va gIam
nong do cadmIum frong fhan.
Phu nu fhuong co nong do cadmIum frong vo fhan cao hon so
voI nam gIoI, nguoI fa da chung mInh dIou nay fhong qua nong do
cadmIum frong mau va nuoc fIou. Co fho co nhIou su gIaI fhch khac
nhau vo gIoI fnh frong suc chju dung cua co fho bj nhIom CadmIum.
Mof su gIaI fhch hop Iy Ia nhung phu nu vao fuoI sInh con co su fch
Iuy saf fhap hon nam gIoI, va ngay cang gIam su fch Iuy, fhIou huf
saf, fnh frang nay IIon quan don gIa fang su hap fhu saf va cadmIum
o da day, nhu da do cap o fron. Nhung nghIon cuu fron fro song sInh
cung cho fhay rang su bIon doI cadmIum frong mau bj anh huong boI
nhan fo dI fruyon cua nguoI mo hon Ia cua nguoI cha, 65% so voI
13%. Su khac bIof vo gIoI nay Ia f ro rang va khong fon faI sau fhoI
k phu nu man kInh.
5.1.?. Su nhem doc thun do hup thu Cd
Cd duoc IoaI fhaI ra khoI gan bang cach kof hop voI MT do san
xuaf ra phuc co kIm CdMT bon frong gan. Khong gIong nhu gan,
su fuan hoan cua CdMT duoc bIof don nhu Ia doc fo frong fhan.
VoI nhan djnh fron, vIoc fIom CdMT frong fhoI gIan daI cho fhay
mo hnh nghIon cuu su nhIom doc fhan do hap fhu Cd Ia man fnh.
NghIon cuu nhung anh huong IIou Iuong phan ung cua vIoc fIom Cd
cho kof qua fuong fu vo so Iuong va chaf Iuong doI voI fhan cua
chuof hoang va chuof khong co chuyon hoa gon MT. V va y, MT

239
khong bao vo nhung anh huong cua chaf doc doI voI vIoc fIom Cd
MT, mo hnh da su dung cho vIoc nghIon cuu su nhIom doc fhan do
hap fhu Cd man fnh.
Mcta//otbioncin (MT /a mot pban tu protcin co trong /uong nbo
bao gom 61 amino axit, 20 trong so cbung /a pban con /ai cua cystcin.
MT /a tbanb pban amino axit kbong bnb tbuong, kbong co amino
axit tbom. MT co ai /uc cao Joi ooi kim /oai, Jac bict /a CJ oa Zn,
mot pban tu MT kct bop ooi 7 nguycn tu CJ
Nhung fhay doI bonh Iy va chuc nang frong fhan duoc quan saf
fron nguoI co bIou hIon Cd man fnh, fuy nhIon co su khac bIof cua
nhung fhay doI nay khI fIop xuc Iau daI voI CdMT. Khong gIong su
fIop xuc Cd Iau daI, su fIop xuc CdMT cap fnh gay ra bonh hoaI fu,
Ian rong va con fon dong frong fIou cau. V fho, vIoc fIom CdMT Ia
mof fh nghIom khong mang IaI kof qua fof cho vIoc nghIon cuu su
nhIom doc fhan do hap fhu Cd o nguoI.
Than khong phaI Ia mof co quan muc fIou cho su fIop xuc chaf
vo co Cd voI IIou Iuong cap fnh |v du CdCI
2
) nhung no raf nhay cam
voI su fIop xuc Cd voI IIou Iuong man fnh. Su pha huy fhan duoc
phan ung voI gIucoza nIou, hIon fuong nuoc fIou co profoIn va su pha
huy fIon frIon cham don khI Iam suy you fhan man fnh. Ijch su fIof
Io rang bonh Iy bao gom bonh cau fhan va su fhoaI hoa cua ong gan
fam |frong cau fao dac bIof cua fhan). Trong nhung nghIon cuu fhu
nghIom nhIou Ian IIou Iuong Cd fhap moI ngay frong 6 fuan, chuof
khong co su chuyon hoa gon MT nhay cam hon IoaI chuof hoang bj
nhIom doc fhan do hap fhu Cd.
5.1.8. Su nhem doc gun mun tInh do hup thu Cd
u. Nhiem Joc gun cup llnh
KhI hap fhu Cd voI IIou Iuong cao, gan fch Iuy khoang 60% Cd
va gan Ia co quan muc fIou chnh do chaf doc Cd cap fnh xam nhap
vao. Su sung Ion cac fo bao nhu mo duoc quan saf frong vong 1 gIo
sau khI fIom Cd, 1024 gIo fhoo sau do Ia bonh hoaI fu. VIoc fh
nghIom 3.1mg Cd/kg Iv dom IaI kof qua gIa fang 812 Ian frong
aIanIno huyof fhanh, onzymo chuyon hoa axIf amIn |ATP).

240
b. Nhiem Joc gun mun llnh
NguoI fa da xac nhan rang, su fIop xuc Cd cap fnh gay ra fnh
frang nhIom doc gan. Nhung anh huong cua su fIop xuc Cd man fnh
o gan f duoc bIof don. Trong mof cuoc nghIon cuu 10 fuan IIon quan
don vIoc fIom IIou Iuong Cd khac nhau moI ngay Ion chuof, da gay ra
cho gan nhung bonh Iy quan frong bao gom bonh vIom gan man fnh
va nhung fo bao nhIou nhan khong Io bj phaf fan. Nhung fhuong fon
nay phaf frIon nhIou o chuof khong co chuyon hoa gon MT hon Ia
IoaI chuof hoang faI nhung IIou Iuong gIong hof nhau. V vay, vIoc su
dung chuof khong co chuyon hoa gon MT Iam nghIon cuu da cho fhay
rang MT han cho hay vo hIou hoa nhung anh huong cua Cd gay ra su
nhIom doc gan man fnh.
5.1.9. Su nhem doc muu mun tInh do hup thu Cd
Su hap fhu Cd gay ra bonh fhIou hong cau frong mau |gIam so
Iuong fo bao hong cau frong mau va nong do homogIobIn). O chuof co
su chuyon hoa gon MT sau 5 fuan fIop xuc voI vIoc fIom 1,6mg Cd/kg
moI ngay. Iuong Cd gIa fang fuy fhuoc vao IIou Iuong |0.052.4mg
Cd/kg) frong so Iuong fo bao bach cau ngoaI vI fu 7000 don
18000/mm
3
va dIou nay da dan don nhung su gIa fang chu you so
Iuong bach cau frung fnh. Chuof khong co chuyon hoa gon MT nhay
cam gap 10 Ian so voI IoaI chuof co chuyon hoa gon MT bj nhIom doc
mau do hap fhu Cd man fnh cung nhu Ia phan ung cua fo bao hong
cau va bach cau ngoaI vI. V vay, MT co kha nang bao vo nhung anh
huong cua su nhIom doc mau gay ra do hap fhu Cd.
5.1.10. Su nhem doc mun tInh he thong men d{ch do hup
thu Cd
Mac du co nhung bao cao mau fhuan, Cd da duoc bIof don do
dIou chInh chuc nang cua ho fhong mIon djch. Iou nay bao gom su
fang cuong nhung phan ung mIon djch o fho djch faI nong do Cd
fhap va Iam gIam nhung phan ung mIon djch frong nhung fo bao
frung gIan. Cd gIa fang nong do cua nhung fo bao do vIom frong
huyof fhanh va kch fhch su hao mon o fuyon yon va gay ra chung fo
Iach. Chung fo Iach dan don su fang san bach huyof co ban.

241
5.1.11. Su nhem doc mun tInh xuong do hup thu Cd
Su nhIom doc xuong do fIop xuc voI Cd frong fhoI gIan daI da
duoc chung mInh fhanh cong o nguoI. Vao nam 1950, cu dan o quan
ToyamaNhaf da bj mof faI nan khung khIop do fIop xuc voI Cd cao o
mo quang kom. Cd gay o nhIom daf va nuoc uong. Phu nu, fro om bj
dau don voI mof nhom cac frIou chung va nhung dau hIou da duoc
bIof don do Ia bonh IfaIIfaI |xay ra o NomIyama nam 1986). ac
dIom cua bonh nay Ia xuong bj dau nhuc du doI, Iam bIon dang xuong
va gay xuong, kom fhoo Ia nhung dau hIou cua bonh suy you fhan
man fnh. Mof vaI frIou chung nay da faI xuaf hIon frong nhung dong
vaf fh nghIom. Cd duoc bIof don nhu Ia mof chaf doc fruc fIop anh
huong don xuong. Trong mof nghIon cuu o chuof, nguoI fa fIom Cd
vao frong co fho chuof frong vong 10 fuan, fac dong cua Cd Iam gIam
mo xuong phu fhuoc vao IIou Iuong va fhoI gIan va Iam gIam maf do
xuong fron fIa X. NghIon cuu cho fhay, Cd Iam dan no ranh ong
HavorsIan va gIa fang khoang hoa xuong. NgoaI ra, nghIon cuu cho
bIof, MT co fac dung chong nhung anh huong cua su nhIom doc
xuong do hap fhu Cd.
5.1.12. Gu tr{ to hun cuu su tep xuc cudmum
KhI fIop xuc cadmIum qua muc co fho gay ra nhung anh huong
man fnh IIon quan don nhIou co quan frong co fho fuy fhuoc vao
nong do fIop xuc. NhIou nghIon cuu cho rang: bonh ung fhu, ung fhu
fuyon fIon IIof va bonh fang huyof ap o nhung nguoI cong nhan co
bIou hIon ham Iuong cadmIum Ion do hf vao, mac du ho khong bj
hap fhu cadmIum fu fhuc an nhu nguoI dan o Nhaf an. Nhung
nghIon cuu djch fo hoc da duoc fIon hanh fron nguoI co bIou hIon
nhIom doc cadmIum o Nhaf, I va Anh. Ho cho rang fhan Ia co quan
quyof djnh su fIop xuc cadmIum frong fhoI gIan daI. Tu nhung kof
qua nghIon cuu nay, nhung anh huong phan ung IaI IIou Iuong o fhan
da duoc fnh foan. oI v, fhan dam nhan mof nhIom vu chung nhu Ia
mof co quan quyof djnh frong fhoI gIan daI, nong do fIop xuc
cadmIum fhap, uoc Iuong nguong nong do fIop xuc fhap cho nguoI
bnh fhuong Ia raf quan frong. Tnh frang roI Ioan chuc nang fhan co
dac dIom nhu Ia su gIa fang fong so profoIn nIou hay gIa fang su baI

242
fIof cua
2
mIcrogIobuIIn hay profoIn kof hop rofInoI, dan don fnh
frang roI Ioan chuc nang fhan va cau fhan. Nhung nghIon cuu fu
Nhaf an cho fhay mof su gIa fang fhuong xay ra cua profoIn nIou
frong vung bj o nhIom cadmIum noI ma con nguoI fhuong bj fIop xuc
voI cadmIum fhong qua qua frnh an gao bj o nhIom. Nhung nghIon
cuu nay da fung uoc Iuong Iuong cadmIum hap fhu vao frong co fho
fhong qua cho do an uong frong 50 nam kof hop voI profoIn nIou o
nguoI noI chung.
CIa frj hap fhu cadmIum foI han nhan duoc fu nhung nghIon
cuu o Nhaf Ia khoang 355 g Cd/ngay do gay ra phan ung cua 30%
2
mIcrogIobuIIn nIou hay 10% profoIn nIou kof hop voI vong mac o
nguoI. Nhung gIa frj nay da duoc so sanh voI nhung gIa frj dua vao
nong do foI han frong vo fhan |200 g/g) va fhoo nhung fnh foan vo
nong do cadmIum hap fhu vao co fho fhong qua cho do an uong hang
ngay Ia khoang 250400 g Cd frong 50 nam, co fho gay ra su fch
Iuy nong do cadmIum foI han frong fhan. Nhung gIa frj nong do Cd
dua vao frong co fho fhong qua cho do an uong Ia khoang 250360 g
frong 50 nam, co fho gay ra fnh frang roI Ioan chuc nang fhan, va
Cd fon faI frong co fho khoang 38 nam. Tuy nhIon, frong su fhIou huf
cac chaf dInh duong, nhung gIa frj nay so qua fhap. V fho, mof frong
nhung nhan fo fron non duoc xom xof kI khI danh gIa vo su co
CadmIum frong fhuc an do bao vo cong dong nguoI franh khoI nhung
can bonh gay ra do hap fhu cadmIum.
5.1.13. Khung doc cudmum
Qua frnh hap fhu, phan bo, baI fIof cua kIm IoaI fu nhung fo
bao IIon quan don nhIou qua frnh phuc fap, vaf mang, va ho fhong
chuyon hoa nhung co cho nay dang duoc nghIon cuu do Iam sang fo.
Nhu Ia nhan fo do khang cadmIum, mofaIIofhIonoIn |MT) |xom IaI
5.1.5. MT) co fho IoaI bo cac kIm IoaI nang boI fac dung cua Iuong
suIfur cao |nhu cysfoIn) dan don su IoaI bo cac kIm IoaI nang. MT co
aI Iuc cao doI voI kIm IoaI, dac bIof Ia Cd va Zn, mof phan fu MT kof
hop voI 7 nguyon fu Cd. Co 4 dang Jong pban cua MT frong mo cua
IoaI dong vaf co vu. o Ia: MTI, MTII, MTIII va MTIV |frong do

243
MTI va MTII co frong faf ca cac mo). MTIII chu you co frong nao
va MTIV co frong bIou mo cua cac IoaI dong vaf co vay. Su noI fIop
cua cac amIno axIf frong MT duoc fon faI Iau daI frong nhIou IoaI,
bao gom ca con nguoI. Nho co MT ma co fho dong vaf co vu va nguoI
co fho IoaI fhaI Cd ra khoI co fho mnh, khong cho no gay doc.
Co cho nay co IIon quan don su co maf cua Mn. Nhung kof Iuan
cho fhay rang, nhung fo bao cua dong vaf co vu dou co ho fhong
chuyon hoa Mn co aI Iuc cao ma ho fhong nay do nhan fhay o gon
MT1. Ho fhong chuyon hoa moI Ia nay, co fho phan nao duoc su
dung cho su hap fhu Cd frong fo bao. V MT1 Ia mof profon, no doI
hoI moI fruong axIf co Iumon frong ruof cung nhu fhuc day dong Iuc
cho su chuyon hoa kIm IoaI. Tuy nhIon, fnh chaf pH cua ho fhong
chuyon hoa Cd va Mn da duoc phaf hIon fhong qua fn hIou xung o
pH frung fnh, frong khI MT1 co fnh chaf pH Ia 5.5. Iou nay mof
Ian nua xac nhan rang, MT1 co ho fhong chuyon hoa Cd va Mn raf
cao ma khong bj anh huong boI moI fruong axIf cua Iumon frong ruof.
o vay, co cho chuyon hoa Cd frong fo bao dong vaf co vu chua duoc
gIaI fhch mof cach day du. Co fho, MT1 dong mof vaI fro quan
frong frong su hap fhu Cd fu moI fruong axIf cua Iumon frong ruof.
5.2. OKN BKN O|A HOA CA Cd
Ham Iuong frung bnh cua Cd frong Iop vo fraI daf duoc ovon
|1979) va HoInrIchs |1980) uoc fnh frong vung nghIon cuu Ia
0,1mg/kg. Cd fuong quan gan voI Zn vo maf dja hoa, ca haI nguyon fo
nay co cung cau fruc Ion va dIon fu |fnh chaf dIon fho hoa Ion). Thoo
IIoIschors va cong su |1974), mac du Cd co aI Iuc Ion voI S cao hon
Zn, nhung fy Io frung bnh cua Zn : Cd cho faf ca cac IoaI da van Ia
500 : 1. O pham vI fu 27 : 1 don 7000 : 1, Cd duoc fon faI nhu mof
san pham nau chay cua quang suIphIdo ma no da fhay fho cho Zn.
Thoo AyIoff va Roso |1979), Cd fon faI pho bIon o cac khoang chaf
nhu: ZnS, SfaIorIf, vIonfzIfo va khoang chaf phu nhu ZnCO
3

|XmIfxonIf), chua 0,20,4% Cd. oI khI ham Iuong Cd fm fhay Ion
don 5%. a fram fch co ham Iuong Cd cao hon cac IoaI da khac, cao
nhaf Ia phosphorIdo va da phIon sof don vung bIon |bang 5.1). Ca haI

244
IoaI da duoc hnh fhanh fu nhung can Iang gIau huu co frong dIou
kIon yom kh, cac kIm IoaI nang fch Iuy nhu cac suIfIfo va cac hop
chaf huu co phuc fap.
5.3. NGON GOC CAOMM TRONG MO TRONG OAT
5.3.1. Cd vuo mo truong dut tu du me
Pago va Ingham |1973) cho rang, daf hnh fhanh fu cac da co
nguon goc nuI Iua, chua Iuong Cd fu 0,1 0,3mg/kg, chung hnh
fhanh fron da bIon chaf co ham Iuong Cd fu 0,1 1,0mg/kg. af hnh
fhanh fron da fram fch chua 0,3 11mg/kg Cd. NoI chung hau hof
cac daf dou co ham Iuong Cd duoI 1mg/kg, ngoaI fru nhung noI bj o
nhIom fu nhung nguon rIong bIof hoac phaf frIon fron nhung da co
Iuong Cd cao foI muc baf fhuong, nhu cac da phIon don.
Bung 5.1. CaJmium ton Ju trong Ja oa kboang (mg1kg boac % noi
cbl Jjnb
Loai da, khoang Fham vi (mg/kg) Trung binh
a mac ma
Riolit
0ranite
Ba/an

O.O8O.57
O.O11.GO
O.O1O.GO

O.28
O.2O
O.18
a bien chat
Fhien set va set
Ba den hien set
Sa thach va cuoi ket
Carbonac
Fhoshorides
Than
0au tho

O.O17 11
O.8OO21O
O.O1OO.4
O.O1712
1OO8O
O.O18OO
O.O121

_
_
_
O.OG5
_




245
Khoang sulfua
ZnS
FbS
(%)
O.2O.4 ( 5%)
O.5%

Tetrahedrite tennartite
(Ca.Zn) (Sb.As).s
Sulua thuy ngan tram tich (hgS)

O.24%
11.7%

(Nguon. M.F/ciscbcr, A.F.8arojim, D.W. Fassctt, P. HammonJ, H.T.
8backc/cttc, I.C.T Nisbct, F. Epstcin 7 (1074 oa D.C. AJriano (10S6

KhI khao saf voI 3305 mau daf fron cac vung khong bj o nhIom
Cd o 36 fIou bang My, HoImgron va cong fac |1986) da cong bo ham
Iuong Cd frong daf fu 0,05 don 2,4mg/kg Cd, voI frung bnh mau Ia
0,27 va muc frung bnh frong daf Ia 0,20mg/kg Cd. Mof khao saf
khac doI voI 2276 mau daf o Anh cua Pago va cong fac |1987) cho
bIof, ham Iuong Cd frung bnh mau Ia 1,2mg/kg va muc frung bnh
frong daf Ia 0,9mg/kg. Mof so vung daf frong cuoc khao saf nay da
Iay mau bun cong hoac da bj o nhIom vo phuong dIon nao do ma ham
Iuong Cd Ion don 114mg/kg. Thoo AdrIano |1986) fh nhung daf duoc
hnh fhanh fu da mo co ham Iuong Cd cao, ac bIof Ia daf phaf frIon
fron phIon sof don, mac du daf do khong canh fac |khong bon phan)
va cach bIof voI nguon o nhIom. Thoo Pago |1987) fh fru Iuong Cd
frong daf hnh fhanh fu phIon sof o Monforoy va mof so vung o
CaIIfonIa |My) Ia 22mg/kg. MarpIos va Thornfon |1980) cho bIof doI
voI daf phaf frIon fron phIon sof don co chua fhan o orbyshIro
|Anh) fh ham Iuong Cd < 22mg/kg.
Bung 5.2. Pbam oi oa gia trj trung bnb cua CJ cbua trong Jat (mg1kg
at Pham vi Trung bnh So mau thu thap
Ban Mach (dat nong nghie) O.O8 O.O O.22 18
Thuy Bien (dat nong nghie) O.O8 2.8 O.22 1O
Canada (dat khong canh tac) O.O1 O.1 O.O7 2O
My (dat nong nghie) O.OO52.4 O.27 1G

246
0hio, My (dat nong nghie) O.1 2.O O.2O 21
Anh (dat nong nghie) O.O1 2.4 1.OO
`
22
Toan bo dat dia cau O.O17.O O.OG 24
Toan bo dat dia cau O.O2 1.4 O.25 25
Bat Chau Au O.2O.4 2G
Gia trj cbung, kbong pbai trung bnb

Pago |1987) da nghIon cuu fron vung MoIIIsoIs va AIfIsoIs cho
bIof, Cd fap frung nhIou fron fang maf |0,39mg/kg) va o gIap fang
maf |0,23mg/kg Cd). O nhung vung daf Ian bun cong, ranh, kIm IoaI
fm fhay chu you Ia Cd va cac kIm IoaI nang khac o fang maf 15cm,
fuy nhIon Cd co xu huong dI chuyon fhoo do nghIong nhanh hon mof
frong haI nguyon fo Pb hoac Cu. Iddappa |1982) da phaf hIon Cd, NI
va Zn duoc rua froI nhanh hon xuong fang daf duoI so voI Pb va Cu o
haI vung daf cua Nhaf. Iou nay fao Ion moI nguy hIom vo o nhIom
cho fang nuoc ngam. Tuy nhIon, nhIou nguoI cho rang, Cd co vo f do
doa don chaf Iuong cua nuoc frong daf |nuoc fho nhuongsoII
soIufIon) ma nguy co do doa chaf Iuong nuoc ngam nhIou hon.
5.3.2. Cd tu phun lun bon vuo mo truong dut
Phan Ian chua Iuong Cd cao frong hau hof khoang phosphorIdo
dung do san xuaf phan bon. ang 5.3 cho fhay, phan phosphafo dang
fro fhanh nguon fao ra Cd va co maf hau nhu khap noI, gay o nhIom
Cd cho daf nong nghIop. Maf khac, no cung cho fhay rang, Iuong Cd
chua frong phan phosphorIdo raf khac nhau, fhoo nguon goc cua
nguyon IIou phosphorIdo.
Bung 5.3. Ham /uong CJ trong pbospboriJc oa trong pban /an
Nguyen lieu phosphoride Phan lan san pham
Fham vi (mgCd/kg) hguon goc Fham vi (mgCd/kg) 0an lieu
175 hhieu nguon O.117O 8
81OO Bao Thai Binh 18O1 8O

247
8.GO.2 hhieu nguon 8.84O 81
5OO Tay My 2OO 18,82
Floriada 2O 82
O8O 14
(gCd/t F
2
0
5

Maroc GO 7
My 85 7
Togo 1GO 7
Senegal 255 7
hga O.8 7
Tuniria/Algeria GO 7
srael/Jordan 85 7
(Nguon. FAO, 1007
O My, phan Ian duoc san xuaf fu khoang phosphorIdo cua
IIorIda, co fru Iuong Cd<10mg/kgCd, da dua vao daf fu 0,3
1,2gCd/ha/nam frong fh nghIom phan bon nhIou nam cua Morfvodf
da cong bo nam 1987. Nguoc IaI phan Ian duoc san xuaf fu khoang
phosphorIdo cua mIon Tay, fru Iuong Cd frung bnh 174mg/kg, da
dong gop cho daf moI nam 100gCd/ha, frong fh nghIom bon phan
IIon fuc 36 nam fron ruong o CaIIfonIa |My). MuIIa |1980) cung chI
ra rang, su fch fu Cd frong daf o o khong bon phan Ian fang
0,07mg/kg, frong khI do o o bon phan Ian fang 1.0mg/Kg Cd. Su gIa
fang co y nghIa doI voI su fch Iuy Cd frong cay frong fron daf nay
da duoc ghI nhan faI CaIIfonIa, ma fhoo Morfvodf va MuIIa, khong
chI do bon phan Ian san xuaf fu quang phosphorIdo o IIorIda ma
con fu cac noI khac. Can 70% phan Ian su dung faI My duoc san
xuaf fu quang phosphorIdo ko can IIorIda co chua Cd o muc fhap.
Thoo WIIIIams |1973) fh phan Ian o !c nhn chung chua khoang 25
va 50mg/kg Cd.

248
Phan Ian chua fu 38mg/kg Cd duoc su dung frong fh nghIom
nhIou nam o Rofhamsfod, Anh, da dong gop cho daf frong frof 2g
Cd/ha/nam va cho daf frong co doc canh Ia 7,2g Cd/ha/nam. Thoo
Jonos |1987) fh su fch Iuy Cd cao hon frong daf co doc canh co fho
do f duoc cay xoI fhuong xuyon, do hap fhu so Iuong chaf huu co Ion
hon va ngan chan cac buI o nhIom fu kh quyon cua cac baI co.
NrIagu |1980) da uoc fnh bon phan Ian co chua Iuong Cd frung
bnh Ia 7mg/kg, dong gop vao moI fruong vo fraI daf Ia 660 fan
Cd/nam. Thoo Cong dong kInh fo chau Au |C), phan bon dua vao
uoc fnh khoang 300 fan Cd/nam, ngoaI fru nam 2000, Iuong nay fang
Ion 346 fan/nam |Huffon,1982). Hau hof cac IoaI daf su dung cho
nganh nong nghIop hang hoa, ham Iuong Cd frong no Iuon fch Iuy gIa
fang, foI fhIou cung bj o nhIom nho Cd boI phan Ian. KabafaPondIas
va McCrafh |1984) khI nghIon cuu o nong fraI Iarnyard Manuro
|IYM), daf ra frj so fu 0,31,8 mg/kg Cd frong vaf chaf kho Iam fIou
chuan cho phan bon o khu vuc nong fraI. KhI bon mof Iuong Ion phan
bon hang nam |30 fan fuoI/ha),Manuro da phaf hIon fhay Iuong Cd
frong fh nghIom Iau nam o Rofhamsfod cao hon IIon quan don Iuong
phan Ian bon vao daf va su Iang dong frong bau kh quyon.
Bung 5.4. Uoc tinb /uong CJ pbat tan trong kbi quycn tu cac nguon
cbinb o cbau Au 1070
hguon Cd (tan/ha)
Su san xuat tien kim loai khong sat 1G81.4
0ua trinh dot chay than da 148.7
0ua trinh dot chay dau 1O8.2
0ua trinh thieu huy chat thai 88.G
Su che tao sat, the 5.O
ung dung kim loai trong cong nghie 1O.7
(Nguon. Pacyna, (10S7, trang 60S7


249
5.3.3. Cd lung tu tu bu khI quyen
onnoff |1981) cho rang, bnh fhuong nong do Cd frong khong
kh gIao dong frong pham vI fu 1 don 50 mg/m
3
, phu fhuoc vao
khoang cach cac nguon phaf ra. Nong do cua Cd frong bau kh quyon
o chau Au Ia 16 mg/m
3
doI voI vung nong fhon, 3.620mg/m
3
doI voI
vung fhanh fhj va 16.554mg/m
3
cho khu vuc cong nghIop. Nguon
phaf fhaI Cd chnh you ra khong kh Ia san xuaf kIm IoaI khong co
saf. Su dof chay nhIon IIou hoa fhach fhaI ra fu hoa fang va vIoc san
xuaf saf va fhop duoc frnh bay o bang 5.4. Tnh bay hoI cua Cd raf
cao khI dun nong fron 400
0
C. Tong Iuong Cd phaf fan hang nam fron
foan fho gIoI da duoc uoc fnh boI NrIagu |1980) Ia 8100 fan |800 fan
fu nguon faI nguyon fhIon nhIon va 7300 fan fu hoaf dong song cua
con nguoI). Trung bnh hang nam fI Io phaf ra fu nguon hoaf dong
song cua con nguoI fron foan cau da Iam gIa fang fu 3400 fan |frong
nhung nam 19511960) don 5400 fan |fu 19611970) va don 7400 fan
|frong 19711980). Tong Iuong Cd dua vao daf ca haI nguon |Iang
dong kho |buI kh quyon) va Iuong mua), nam frong khoang fu 2.6
don 19g/ha/nam cho vung nong fhon, voI 3g/ha/nam xom nhu gIa frj
fIou bIou cua su Iang dong Cd fron daf nong nghIop frong fap doan
chau Au. Huffon |1982) cho bIof fong gIa frj Iang dong Cd Ia 3.9
29.6g/ha/nam doI voI daf do fhj va gan 50g/ha/nam o cac vung daf
gan khu cong nghIop Iuyon kIm. SposIfo va Pago |1984) da uoc fnh
su cung cap Cd cho daf o chau Au va My fu <0.2g don 978g /ha/nam,
voI muc do Iang dong nang hon o chau Au. Ho uoc fnh su fch Iuy gIa
fang cua Cd frong fang daf maf |015cm) do su Iang dong kh quyon
o My <0.089g/kg/nam fhuoc vung nong fhon, 29g/kg/nam frong
vung cong nghIop va 0.98 g/kg/nam frong vung frung fam do fhj.
NrIaga fnh duoc su Iang dong Cd fron foan cau cua Cd fu kh quyon
Ion don 5700 fan/nam bao frum Ion daf va 2400fan/nam bao frum Ion
daI duong.
5.3.4. Cd tu bun thu, bun cong runh
Nuoc bun cong fhaI chua Cd fu chaf fhaI cua con nguoI, cac san
pham sInh hoaf song gIa dnh chua Zn va cac bun fhaI cong nghIop.
Hau hof su fch Iuy Cd frong nuoc cong, ranh duoc fao ra frong qua

250
frnh xu Iy bun quanh. akor |1974) va ORIordan |1986) cho bIof, su
fch Iuy Cd frong bun cong fhaI voI pham vI raf rong fu < 1 don
3650mg/kg duoc frnh bay o ang 5.5. WIIIIam |1975) va avIs |1983)
cho rang, ham Iuong Cd frung bnh frong bun cong fhaI o dIou kIon
kho o Tay Au va ac My fu 1723mg/kg. Thoo bao cao cua Sommors,
phan fch 150 mau bun cong o My cho bIof ham Iuong Cd frung bnh
Ia 16mg/kg.
Io Huy a |1997) cho bIof bun cong ranh faI konh NhIou Ioc co
Cd dao dong raf Ion, fu 10 don 38 ppm, frung bnh Ia 18,7 ppm. Chu
Pham Ngoc Son va cfv |1996) da phan fch khao saf bun day song,
faI 6 fram voI 12 fhuy vuc song SaI Con, song ong NaI va ho fhong
konh fIou nuoc do fhj NhIou IocThj Ngho |TPHCM), cho fhay ham
Iuong Cd frong bun fu 28 35mg/kg. Ngo Quang Huy va Tran Van
Iuyon |1999) phan fch khao saf 11 dIom doc fuyon konh fIou nuoc
do fhj va cong nghIop Tan HoaIo Com |TPHCM) cho bIof pham vI
cua Cd fch Iuy frong bun day fu 1,94 don 16,74mg/kg, frung bnh Ia
5,35mg/kg. Mof nghIon cuu khac cua Io Huy a, Nguyon Van o
|2000) chI ra rang, bun fu nuoc fhaI do fhj TP HCM Iang fu o Nha o
co Cd fu 23 don 48 ppm va fhuong co maf dong hanh voI Zn.
Mof muc frung bnh raf fhap Ia mau bun cong o AIIon 1mg/kg
Cd, dIou nay phan anh muc do phaf frIon cong nghIop fhap o nhIou
vung cua AIIon |ORIordan 1986). HIon faI dang su dung gIa frj
frung bnh cua Cd Ia 23mg/kg frong nuoc bun cong ranh, NrIagu
|1980) uoc fnh Iuong Cd hang nam dua vao moI fruong fu nguon bun
cong vao daf Ia 480 fan/nam.
Su fap frung kIm IoaI frong bun cong fhaI bIon dong raf cao do
frnh fu fhay doI IIon fuc cua hop chaf va fho fch nuoc fhaI cong
nghIop duoc fhaI vao cong. Thoo Sommors |1976) va akor |1977),
khoang 70% cac IoaI cong khac nhau co chua Cd frong mau bun.
Trong fhap ky qua, su fap frung Cd frong bun da gIam o mof vaI quoc
gIa nhu Ia kof qua cua vIoc caI fhIon fnh frang o nhIom. o do, so
IIou o ang 5.5 hIon nay chI co gIa frj fham khao. Ham Iuong Cd cao
nhaf co fho chap nhan duoc fch Iuy frong bun cong fhaI dung bon
cho daf nong nghIop chau Au raf Ion, fu 5mg/kg |o HaIan) don

251
20mg/kg |o Cong hoa IIon bang uc va Phap). Su khuyon cao muc Cd
chua cao nhaf frong cong fhaI o fhanh pho cua HoI dong bao an chau
Au |1987) Ia 20mg/kg chaf kho va nguong cao nhaf cho phop Ia
40mg/kg. O My, akor |1974) da do xuaf nguong cao nhaf cho phop Ia
50mgCd/kg frong khI Chanoy |1974) khuyon ham Iuong Cd frong bun
khong duoc vuof qua 1% so voI Zn v o noI fap frung Zn cao, nou doc
fo Zn gIam fh kha nang cay frong so fIou fhu Cd cao.
Bung 5.5. Ham /uong CJ trong bun cong tbai Jo tbj
Fham vi Cd (mg/kg) hguon bun cong ranh So tai lieu tham
khao
G.8444 1G thanh ho, (My) 41
8.O841O 15O mau cay xu ly (My) 42
2.O11OO 57 vung J Michigan (My) 48
O.81G8 G khu ho (ha Lan) 44
2.O15OO 42 mau xu ly thuc vat (Anh) 45
118O 2OO mau bun (Anh) 4G
1OO 45 xu ly mau thuc vat (reland) 47
245O Bordeaux (Fha) 48
1O12 helsinki(Fhan Lan) 4O
2.8 171 O8 mau cay xu ly (Thuy Bien) 5O
O.8 28G 7 thanh ho (0ntario, Canada) 51
1,O85 Thanh ho hCM (viet ham) G

Muc cho phop cung cap Cd cho moI fruong daf co vaI fro nhu
phan vI Iuong fu bun cong fhaI foI da hang nam co su khac nhau Ion
gIua cac quoc gIa. CIoI han cua 9 nuoc chau Au va Canada fu
0,01kgCd/ha/nam |an Mach), don 0,17kgCd/ha/nam |Anh). HoI dong
chau Au |1987) da khuyon cao Iuong Cd cao nhaf Ia 0,1kg/ha/nam va
muc cho phop cao nhaf Ia 0,15kg Cd/ha/nam. Can day, o Nong
NghIop Anh khuyon cao Iuong Cd cao nhaf frong daf duoc hnh fhanh

252
fu bun cong fhaI o Anh Ia 5kg/ha cho faf ca cac IoaI daf. O My, co
quan bao vo moI fruong PA |1979) da huong dan bo sung daf co
chua Cd fu bun cong vao daf co IIon quan don CC daf, cu fho foI da
Ia 5,5kg Cd/ha cho daf co CC < 5 moq/100g va 11kgCd/ha cho daf co
CC fu 515 moq/100g. Mac du dang chaf fhaI bun cong fhaI Ia mof
nguon dInh duong Ion gIau N va P, nhung khI su dung bon no vao
daf, kof qua so Iam cho Iuong Cd va cac kIm IoaI khong can fhIof
khac frong daf fang Ion dang ko, dan don su gIa fang hap fhu cua no
boI cay frong.
5.3.5. Cd tu cuc nguon khuc
Cac nguon Cd chu you khac dou co fho gay o nhIom daf nhu su
khaI fhac mo, qua frnh Iam gIau quang mo, qua frnh Iuyon quang
suIfIdo co chua Cd |no co fho chua 5% Cd). Su phaf fan cac haf buI fu
cac nguon nay gay non nho gIo hoac nuoc gay xoI mon, da van
chuyon cac vaf fhaI fu cac mo quang cu da khaI fhac fruoc day va su
maI mon cac non mo khoang, cung voI phu sa dI vao frong daf. Co
quan bao vo moI fruong My |1979) cho bIof, fron daf bj o nhIom
nghIom frong boI mo PbZn, da duoc fm fhay chua don 450mg/kgCd.
Su bo sung Cd vao daf fu cac nguon hoaf dong chu you cua con
nguoI da duoc Yosf |1979) va TjoII |1981) uoc fnh nhu sau: fu phan
Ian Ia 5458%, Iang dong frong kh quyon 3941% va cong fhaI 2
5%. Nhung nguon nay da Iam fang ham Iuong Cd vuof muc frung
bnh hang nam frong daf nong nghIop an Mach Ia 0.6%. Tuy nhIon,
muc o nhIom nay so cao hon nhIou doI voI cac vung daf gan cac
nguon gay nhIom fron.
5.4. HOAT HOA CA CAOMM TRONG MO TRONG OAT
5.4.1. Su hout hou cuu cudmum trong dung d{ch dut
o Ia dac fnh quan frong do nhan bIof cac dang Cd frong moI
fruong daf, dac bIof Ia frong dung djch daf. No cho fa hIou day du
hon chuc nang cua kIm IoaI frong ho sInh fhaI nong nghIop va fu
nhIon. Anh huong doc cua mof kIm IoaI duoc xac djnh ro hon o dang
Ion hon Ia su fon faI dang nguyon fo. Ion Cd
+2
co kha nang bam huf

253
fron bo maf cua koo daf hon Ia cac dang khac nhu dang frung fnh
hay dang anIon. Su fap frung va hoaf hoa cua mof kIm IoaI nhu Ia Cd
frong dung djch daf so phu fhuoc mof phan vao su fap frung cua
IIgand frong dung djch daf va su on djnh fuyof doI cua hon hop kIm
IoaI IIgand. Co mof so mo hnh foan hoc |mafhomafIc modoI) do du
doan su hIon dIon dang Cd frong ho fhong nhu COCHM cua
MaffIgod va SposIfo |1979) chuyon dung cho daf. Mo hnh nay chua
dung co so du IIou voI cac gIa frj hang so on djnh rIong bIof cho fung
cap kIm IoaIIIgand. Su Iong vao cac fhong so nhu pH, Chuu co va
su fap frung cac anIon va cafIon, co fho cho fa du doan duoc chung
IoaI co xu huong vuof froI. Thoo SposIfo, su dung mo hnh nay du
doan duoc cac dang fon faI chu you cua Cd frong dung djch daf |fhoo
fhu fu gIam dan) Cd|II); CdSO
4
|0); va CdCI
+
frong daf phon va Cd|II),
CdCI
+
, CdSO
4
|0) va CdHCO
3
+
frong nhung daf kIom. Tuy nhIon mof
so fac gIa da phaf hIon fhay COCHM du doan suc chua Ion fu do
cua mof so kIm IoaI frong dung djch daf khong phu hop voI xac djnh
frong fh nghIom.
5.4.2. Su hup thu cuu nguyen to cudmum trong dut
(Xcm tbcm cbuong J
PIckorIng |1980) CorrIfso |1984) cho rang, su can bang dong
gIua Cd frong dung djch daf ma no hap phu duoc Ion pha ran cua daf
phu fhuoc vao do pH, kha nang fao hoa frj cua IoaI kIm IoaI, su bon
vung cua hop chaf Cd, nang Iuong IIon kof cua cac nhom cau fruc,
nong do cua cac Ion frong dung djch va aI Iuc cua cac Ion. PuIIs |1988)
da chI ro, su hap fhu nhIou kIm IoaI frong daf hIom Ia mof IIon ho
don gIua ho so phan bo cua no voI cac fhuoc fnh daf, boI v moI kIm
IoaI fhuong xay ra haI dang fro Ion frong dung djch daf nhu Ia mof
kof qua cua su hnh fhanh nhung phuc hop huu co hoac vo co. Mof so
kha canh khac fh fac dong hoa hoc cua Cd frong daf co fho duoc
gIaI fhch bang nguyon Iy HardSoIf IovIs AcId aso |HSA).
Nguyon fo Cd Ia mof IovIs mom, do do, phan ung hau hof voI bazo
IovIs mom nhu cac nhom CI

va OH

.


254
5.4.2.1. Duong hup lhu Jung nhiel
IovIMInzI |1976) va CavaIIaro cho rang, nhIou fruong hop
nguoI fa da phaf hIon fhay su huf Cd boI cac haf Io Iung |huyon phu)
cua daf hoac cac phan fu cua no fhch hop voI mof frong haI duong
can bang dang nhIof IangmuIr hoac IroundIIsh. CorrIfso va Van
rIoI |1984) da phaf hIon mo hnh dang nhIof IangmuIr chu you
fhch hop doI voI su hap fhu Cd fron daf o nhIom o Ha Ian, Anh va
Phap. Su hap fhu hay khong hap fhu Cd va Zn nhay cam voI pH hon
Ia Pb va Cu. CIua 10 va 50% cua Cd, Zn duoc hap fhu con Cu co fho
frao doI duoc 15% so voI su hap fhu cua Pb.
Trong haI nghIon cuu bIof Iap cua JarvIs |1980) va AIIovay
|1985) vo su hap fhu dac frung cua Cd fron pham vI daf rong, ca haI
kof qua dou phu hop voI mo hnh huf dang nhIof IroundIIsh. Tu do
da do nghj haI kIou djnh vj hap fhu: |I) dung fch hap fhu fhap, aI Iuc
cao djnh vj o nong do Cd frong djch daf fhap va |II) aI Iuc fhap hon
nhung dung fch hap fhu cao hon djnh vj o nong do Cd frong djch daf
cao hon. uong cong cua haI phan doan kIou nay cung duoc phaf hIon
boI cac nghIon cuu vIon khac doI voI Zn, NI, Cu va Pb. Thoo
ChrIsfonson |1984) fh su hap fhu Cd fhuong dIon ra nhanh hon
frong vong 10 phuf dau, chIom foI 90%.
5.4.2.2. Anh huong cuu pH
ChrIsfonson |1984) cho fhay rang, daf caf va daf mun hap fhu
Cd fang Ion fuong ung voI moI don vj pH fang frong khoang fu pH =
4 don 7,7. Iarrah va PIckorIng |1977) cho rang, su hap fhu Cd fang
mof cach dang ko voI pH don 8. CacIaMIraga va Pago |1978) da
phaf hIon fhay su hap fhu cao o khoang pH = 6 don 7. Nhung daf co
suc chua chaf huu co hoac oxIf saf cao, hap fhu Cd cao hon haI Ian so
voI daf fhjf, mac du co CC cao. PIckorIng |1980) chung mInh rang,
qua frnh dja hoa da dI chuyon faf ca Cd fu dung djch daf vao khoang
ba don vj pH duoI gIa frj pK
i
Iy fhuyof. VoI pH fang, nong do Cd dung
djch gIam do fang cao vo: |I) su fhuy phan, |II) maf do hap fhu va |III)
pH phu fhuoc vao vaf mang dIon fch am. VIoc su dung fuong quan
hoI quI, AIIovay va cong fac |1985) cho bIof, pH Ia mof frong nhung
you fo cha khoa, cung voI Iuong hydroxIf va chaf huu co, dang kIom
soaf dac frung su hap fhu cua 22 IoaI daf khac nhau. So Iuong cua Cd

255
duoc hap fhu boI hydrous Mn oxIf da duoc phaf hIon fhay fang Ion
gan nhu voI pH daf foI dIom cuc daI.
Io Huy a va cac cong su |1999) da khao saf qua frnh hap phu
Cd fhoo pH va fhIof Iap duong bIou dIon hap phu Cd cua bun can
fhoo fhoI gIan |hnh 5.1).







HInh 1. uong cong bap pbu CJ cua bun can Jay tbco tboi gian
kbuay tron

CIa frj nong do Cd
du
duoc fnh foan fu do hap fhu A fhoo
phuong frnh duong chuan. Nuoc frong fu nhIon hay nguon nuoc o
nhIom fhuong co gIa frj pH nam frong khoang fu 4 8.5 non fac gIa
chI khao saf kha nang hap phu frong khoang nay do dua ra khoang
pH hap phu foI uu.
Bung 5.6. Qua trnb bap pbu cua CJ tbco pH
Ket qua cua cac nghiem thuc Boi chung hghiem
thuc
h
A C
du

(g/1Oml)
C
h
(g/1Oml)
A C
O du

(g/1Oml)
C
h (2O)
(g/1Oml)
4.O O.144 G.15 4.7O O.2G4 1O 1O.O4
5.O O.182 5.G8 5.2G O.258 1O 1O.GG
G.O O.122 5.28 5.GG O.24G 1O 1O.1O
7.3 0.114 5.13 5.81 0.244 10 10.11
8.5 O.18G 5.84 5.1O O.28G 1O O.7O
Ghi chu: Jong in Jam /a gia trj cua nuoc cat, A = 0.026J C0.0117
C
CJ bp
= C
0

CJ
C
CJ Ju
+ C
0 CJ bun,
Trong Jo. C
0 CJ bun
= 00.04 (g110m/,
C
0

CJ
= 10.00 (g110m/
0
1
2
3
4
5
6
7
8
0 2 4 6 8 10 12 14
T (phu t)
n
o
n
g

o

C
d

(
m
g
)
y = 2.201Ln(x) + 2.7532
R
2
= 0.9962


256
Tu ang 5.6 fa fhay, frong fruong hop pH fu 46, nong do cua
Cd
++
IaI Ion hon so voI nong do Cd
++
pha bang nuoc caf ban dau. Iou
nay co fho gIaI fhch nhu sau: KhI pha Cd
++
bang nuoc caf co fho co
mof Iuong nho Ion Cd
++
fon faI o dang hydroxyf non khI pH nho
chung so duoc phong fhch va Iam fang Iuong Cd
++
. NgoaI ra, co fho
co du Iuong vof frong cac dung djch dom da duoc su dung do dam bao
do pH mac du chung da duoc fan frch dIfhIzon/CHCI
3
. Tuy nhIon, khI
pH fang nong do cua chung gIam do da fao fhanh hydroxyf. Taf ca
cac du kIon nay dou co anh huong don kha nang hap phu cua bun o
cac pH khac nhau; Chung co fho Iam cho Cd
++
bun dI vao nuoc hoac
hap phu duoI dang hydroxyf. Hnh 5.1 bIou dIon kha nang hap phu
cua bun can doI voI Cd khI fhay doI pH voI fhoI gIan khuay fron Ia
20 phuf va v = 180 vong/phuf. Khoang pH fof nhaf cho qua frnh hap
phu Ia 5,58,0.
5.4.3. Anh huong cuu su do khung cuc on km lou khuc
Su doI khang voI nhung Ion kIm IoaI nhu Ia Ca
2+
, Ca
2+
, Cr
2+
,
Cu
2+
, NI
2+
, va Pb
2+
co fho kIom cho su hap fhu Cd. ChrIsfonson |1984)
cho rang, fang nong do Ca
++
frong dung djch bang fhua so 10 |10
3

don 10
2
M) so Iam gIam dung fch hap fhu cua daf mun Ian caf 67%.
ChrIsfonson |1987) phaf hIon fhay rang, Zn
2+
co anh huong km ham
Ion nhaf don su hap fhu cua Cd
2+
. Iou nay co fho gIaI fhch bang mo
hnh doI khang IangmuIr. Mac du su hap fhu Cd
2+
bj gIam nhung
hnh fhuc hap fhu dang nhIof cua chung dou nhu nhau.
5.4.J.1. Su hup lhu CJ lren Ju cunxil
Thoo AIIovay va cong fac |1988), daf chua CaCO
3
fu do co fho
hap fhu Cd va Iam gIam dang do fIou cua no. Su hap phu cua Cd boI
canxIf da duoc khao saf chI fIof boI McrIdo |1980), PapadopouIos va
RovoII |1988), cho fhay rang canxIf co su hap dan cao doI voI Cd va
cho su hap fhu dang nhIof o nong do Cd fhap |<1moI/g). Tuy nhIon,
voI nong do Cd cao hon fh su kof fua CdCO
3
chIom uu fho. Su hap
fhu hoa hoc cua Cd o nong do fhap duoc xom nhu IIon quan don su
fhay fho cua Ca boI Cd frong su kof fInh fron bo maf canxIf.


257
5.4.J.2 Anh huong cuu IigunJ huu co
Phuc hop cua Cd voI IIgand huu co frong dung djch daf co fho Ia
anh huong chnh don fong Iuong Cd huf duoc. Iarrah va PIckorIng
|1977) cho fhay rang, ITA ngan chan su hap fhu cua Cd vuof qua
pham vI pH fu 311, IIgand NTA fao Ion cac phuc anIon nhung su
phan Iy nay o do pH fhap ma kof qua frong mof so Cd dang duoc hap
fhu, su vuof froI cua amIn acId gIycIno gay ra su kof fua so bj fhay
fho cho vung pH cao hon, con axIf farfarIc khong bj anh huong don
su hap fhu. Iou do kof Iuan rang, daf sof khong huf phuc ho kIm
IoaI am fron mof pham vI rong va o do su huf cua cac cafIon kIm IoaI
co fho gIam su doI khang fruc fIop hnh fhanh Ion profon IIgand, doI
voI oxaIafo va acofafo khong bj anh huong. IIIof va onnory |1982)
cung phaf hIon NTA va TA han cho su hap fhu Cd cua daf fruc
fIop hnh fhanh, nhung phuc ho khong hap fhu nhung oxaIafo va
axofafo fh khong bj anh huong. Taf ca cac duong huf dang nhIof cho
fhay su phu fhuoc pH fIou bIou voI cuc daI xung quanh pH = 7. VoI su
gIa fang fnh acId cua dung djch, f kIm IoaI duoc IIgand hoa Ian v H
+

IaI co gIoI han uu fIon o do pH fhap. Mac du cac dang Cd frong phuc
ho anIon voI acId humIc va fuIvIc chung f on djnh hon so voI cac
dang do voI Cu va Pb.
NoaI va SposIfo |1986) fm fhay duong dang nhIof hap fhu dang
chu S doI voI Cd o cac daf bun, IIgand frong dung djch nuoc co suc
huf manh hon doI voI Cd o nong do fhap hon Ia su fch dIon fron bo
maf daf. Tuy nhIon, sau khI rua sach daf do chuyon sang dang IIgand
huu co hoa fan, duong dang nhIof hap fhu fhuong o dang duong cong
I. IIgand huu co khong chI Iam fang kha nang hoa fan cua kIm IoaI
nang ma con gIam anh huong doc cua no don cay frong. oI v su
xuaf hIon cac Ion fu do |hydrafo) doc hon cac phuc ho vo co raf bon
vung nhu CdCI

va phuc ho huu co |SposIfo 1983). Sfovonson |1976)

da xac djnh cac ho so on djnh cua phuc hop Cd voI cac acId humIc
bang may chuan do dIon fho. CadmIum bj gIoI han you hon Pb va Cu,
dac bIof Ia faI cac muc pH fhap hon. Cac nha nghIon cuu da kof Iuan
rang, nhom carboxyI va phonoIxyI co dnh Iu don moI IIon kof cua faf
ca cac kIm IoaI. Thoo IIocfchor va ackoff |1987), su hoa fan OM

258
frong bun fao ra haI nhom frao doI cho: mof nhom baf quI fac: Ca,
Mg, Zn, NI, Co, Mn, Cd, Io
+3
va mof nhom khac: Cu, Pb, H
+
.
5.4.4. Su phun bo Cd trong mo truong dut
S. Kuo, P. . HoIIman, and S. akor |1983), khao saf cac vung
daf gan Io nau Cu, xac djnh su dI chuyon Cd chu you frong vung co
ban knh khoang 20km fnh fu nguon xa cua Io |hnh 5.2a). Trong
daf, Cd fap frung chu you o fang do |fu 025cm), gIam dan nhanh
xuong cac fang duoI va do sau foI da Ia fang 60cm |hnh 5.2b)








HInh 5.2. Tuong quan nong Jo CJ trong moi truong Jat ooi oj tri (Cacb
nguon gay o nbicm6.2a oa Jo sau tang Jat (6.2b
5.5. MO TONG QAN GA Cd TRONG CAY VA TRONG
MO TRONG OAT
NghIon cuu anh huong cac fnh chaf hoa hoc cua daf don hIou
Iuc cua cay frong huf Cd Ia dac bIof quan frong frong vIoc nghIon cuu
fac dong cua daf o nhIom don suc khoo con nguoI. Mac du doc chaf
Cd co fho xay ra frong cac cay frong, fron mof so daf o nhIom, su
fch Iuy cua no frong cay Iuong fhuc gay phan ung doc Ia van do cuc
ky Ion IIon quan don ruI ro nguy hIom chof nguoI do ngo doc fhuc
pham. Ngay ca voI ham Iuong nho frong Iuong fhuc no cung co fho
anh huong nghIom frong don con nguoI frong mof fhoI gIan daI.
MIfchoII |1978) da sap xop fhu fu gay doc cua mof so kIm IoaI nang
don Iua m va rau dIop fron daf phon fhoo frnh fu Cd > NI > Cu >


259
Zn. Chanoy |1977) cho rang, khong co dau hIou bon ngoaI chI fhj cho
fhuc vaf da nhIom doc Cd. Tuy fnh doc Cd bIou fhj bang bonh vang
Ia, su hoo va fnh frang ngung phaf frIon nhung raf kho co fho fm ra
nguyon nhan. NhIou fruong hop fnh doc frong daf bj o nhIom kIm
IoaI nang Ia do du Iuong Cd cao. So Iuong Cd duoc hap fhu boI cay
frong phu fhuoc vao su kof hop cua daf va cac you fo cay frong duoc
do cap duoI day.
5.5.1. Cu c ye u to du t u nh huong de n tIch lu y Cd cu u cu y tro ng
5.5.1.1. Hum Iuong CJ lrong moi lruong Jul
Mac du cac ho so daf khac nhau co fho anh huong don hIou Iuc
cua Cd, fong cac nguyon fo hIon dIon frong daf Ia mof frong nhung
nguyon fo chnh anh huong don suc chua Cd frong cay frong.
KabafaPondIas va PondIas |1984) da fhong ko cac so IIou cho bIof
Cd frong fhan cay khoaI fay va frong haf Iua mach IIon quan fI Io
fhuan voI Cd frong daf. Nhung nguoc IaI, Ia rau SpInach IaI quan ho
khong bnh fhuong voI Cd. AIIovay |1986) da phaf hIon fhay fong
Iuong Cd frong daf co IIon quan maf fhIof voI Cd chua frong caI bap,
ca rof, rau dIop, va cu caI duoc frong fron 50 IoaI daf bj o nhIom fu
cac nguon khac nhau. ChumbIoy va !nvIn |1982) frong bao cao da
frnh bay su fuong quan raf co y nghIa gIua fong Iuong Cd chua frong
daf bun cong caI fao va Cd chua frong rau dIop va bap caI. Iun va
cong su |1981) cung fm ra moI IIon quan chaf cho gIua Cd frong daf
voI Cd fch Iuy frong Ia cua mof so IoaI ngu coc.
Nguon goc cua Cd frong daf cung anh huong don dang do fIou
cua no. AIIovay va cong su |1985) da fm fhay Cd o nhIom daf fu
nhung nguon vo co nhu mo kIm IoaI, Io Iuyon kIm, co xu huong fch
Iuy do dang frong phan co fho an duoc cua rau caI hon fu frong daf
duoc hnh fhanh fu cong fhaI caI fao. Tuy nhIon, fy Io fch Iuy fhap
nhaf |Cd frong rau qua /Cd frong daf) frong faf ca cac cay ngu coc da
fm duoc phaf frIon fron da voI, daf bj o nhIom fu mo ShIpham. un
cong fhaI Ia noI fap frung kha cao Cd frong daf. Chaf huu co bon vao
bun cong Iam fang dung fch hap fhu kIm IoaI cua daf duoc caI fao.

260
Ingham va cong su |1983) cho bIof, hoaf dong cua Cd
2+
frong
dung djch daf fuong quan fof don hap fhu cua cay cu caI Thuy Sy hon
fong Cd huf hoac Ion fu do hoac Ion khac. Ho do nghj mo hnh
COCHM Ia fhch hop nhaf do danh gIa cac dang Cd co fho hoa
fan chu you.
5.5.1.2.Phu lhuoc ruo pH Jul
Kha nang huf Cd cua cay frong phu fhuoc raf nhIou vao do pH
cua dung djch daf. Nou daf qua chua hoac qua kIom dou Iam gIam
kha nang huf Cd cua cay frong. oI voI rau va mof so IoaI co, pH = 7
Ia foI uu cho cay frong huf Cd |. J. HafchI, I. H. P. jonos va R. C.
urau 1988). Ty Io fch Iuy Cd cao nhaf dIon ra frong cay frong fron
daf phon. Ifo va IImura |1976) chung mInh kha nang huf Cd frong
dung djch phu fhuoc pH. Hnh 5.3 cho fhay frong khoang pH = 6 Ia
foI uu cho cay Iua huf Cd.

Hnh 5.3

HInh 5.3. 8u but CJ boi cay ooi cac pH Jung Jjcb kbac nbau
xu /y pH ngay truoc kbi trong
xu /y pH sau trong 24 gio (cay ma Ja pbuc boi
CJ nong Jo trong Jung Jjcb 0.01 mg1L

261
pH Ia you fo chnh quyof djnh hIou Iuc cua Cd frong daf boI v
no anh huong Ion co cho hap fhu va qua frnh bIon doI cua cac kIm
IoaI frong dung djch daf. Su hap fhu Cd fuong quan nghjch voI pH
cua daf. Pago |1981) da frnh bay Cd chua frong Ia cu caI Thuy SI
fang Ion fu 2 don 3.9ppm, khI daf gIam pH fu 7,4 don 4,5. Poppor
|1983) cung cho bIof rang, su huf Cd cua cay Iua gIam khI pH fang
Ion fu 5,5 don 7,5 va kof qua huf Cd cua cay Iua m cua Ingham
|1986) cung cho kof qua fuong fu. Andorson va NIIson |1974) da kof
Iuan rang, bon fhom CaO vao daf so Iam gIam dI su fIou fhu Cd frong
cay caI dau, do su gIa fang pH va su canh franh gIua Ion Ca
2+
va
Cd
2+
. VoI fnh acId fang, su gIa fang Cd
2+
dI dong Ia mof phan IIon
quan don su khong hoa fan cua hydroxyf |OH).
Tuong quan gIua pH daf don kha nang huf Cd cua fung bo phan
cua cay frong da duoc Roborf I. Jono, T.. HInosIy, .I. ZIogIor va
J.J. TyIor fh nghIom fron cay bap bon bun fhaI fu 3 don 4 nam IIon
fuc. Cd frong daf duoc frch ruf bang 0.1N HCI. Tron hnh 5.4a va
hnh 5.4b cho fhay Cd frong Ia va frong haf fang fhoo nong do Cd
frong daf. Cd frong Ia khong anh huong boI pH daf nhung Cd frong
haf fh gIam dI ro rof khI pH daf vuof qua 6,0.
AIIovay |1990) da phaf hIon pH |khI nong do CaCI
2
0,01M) Ia
nhan fo anh huong fhu haI |sau fong so Cd) frong duong can bang
fuyon fnh da phuong mo fa su fch Iuy Cd frong bon IoaI cay frong,
fron 50 IoaI daf khac nhau duoc kIom soaf o nhIom.

Hnh 5.4. (5.4u, 5.4b) 8u ticb /uy CJ trong /a tbco nong Jo CJ trong Jat

262
5.5.1.J. Phu lhuoc ruo Jung llch hup lhu cuu Jul
VaI nha nghIon cuu: John |1972), MIIIor |1976) va HInosIy
|1982) da chung fo rang Cd chua frong cay frong fy Io nghjch voI
CC frong daf frong chung. AIIovay |1985) da fm ra moI IIon ho
nghjch gIua su phan bo ho so |K
d
) doI voI su quyof djnh Cd fron
duong dang nhIof fhu duoc fu cac fh nghIom rIong bIof va Cd chua
frong caI bap o mof vaI IoaI daf |bang 5.7)
Bung 5.?. 8u bicn Joi kct cau, oxy boa, bc so Jat trong tbi ngbicm
trong bap cai trcn bai /oai Jat Juoc bon mot /oai bun cong
(A//uay oa cto. 10S6
Loai dat h Chat huu
cJ (%)
hydrous
Fe (%)
Mn0
(mg/l)
Cd trong
dat (mg/kg)
K
d
Cd trong ba
cai kho (mg/kg)
Thit 5,4 18,G 2,O7 O8 7,8 2O7 O,5
Cat mun 5,4 8,5 4,18 585 G,1 582 4,O

Phan chaf huu co co maf frong CC cua daf cung hap fhu cac
kIm IoaI nang do fao phuc. HInosIy va cong su |1982) da bao cao
rang, Cd duoc huf boI cay bap fuong quan nghjch voI CC cua daf,
voI Cd dang CdCI
2
, nhung khong fuong IIon foI CC frong daf duoc
caI fao voI Cd chua frong bun cong ranh. MaIor |1978) fm fhay moI
quan ho fhch hop CC daf va Cd chua frong rau dIop hoac Ia cu caI
Thuy SI. IIkovIso, AIIovay va Jackson |1989) khong phaf hIon fhay
CC co mof vaI fro quan frong frong kha nang huf Cd cua bon IoaI
cay ngu coc fron mof pham vI cua daf. MoI quan ho gIua CC va su
huf Cd cua cay frong van con chua duoc ro rang boI v su frao doI cac
cafIon kIm IoaI chI Ia mof frong vaI co cho hap fhu anh huong don
kha nang hoa fan cua Cd frong daf.
5.5.1.4. Phu lhuoc ruo lrung lhui oxi hou hhu
Iua Ia mof cay Iuong fhuc duy nhaf co fho phaf frIon o ca frong
dIou kIon daf fhap fron canh dong ngap nuoc va ca frong dIou kIon
oxI hoa khI ruong Iua fhao nuoc don kho. Mof so gIong Iua ray co fho
phaf frIon frong dIou kIon kho han. Thoo Ingham va Pago |1976)

263
Iua frong frong dIou kIon ngap nuoc fch Iuy Cd va nang suaf fhap
hon so voI frong o dIou kIon oxy hoa. Iou nay dan foI su fao fhanh
frang fhaI ran cua CdS frong daf Iua yom kh. KhI dang suIfIfo bj oxy
hoa, no fro non axIf hoa fu do gop phan Iam IoI fho Cd. O fhung Iung
JInfsuNhaf an, noI bonh IfaIIfaI duoc cong bo dau fIon vao
nhung nam 1950, da phaf hIon fhay Cd chua frong cay Iua fuong
quan voI so ngay fhao nuoc vao ruong va fhong kh fruoc fhu hoach.
Mac du cac cay frong khac khong fho chju dung Iau hon frong dIou
kIon daf fhap, nhIou IoaI co fho bj anh huong fruc fIop boI dIou kIon
daf fhap |gIay hoa). Phan Ion daf sof canh fac Ia gIay co dIou kIon
oxy hoa khu o fang daf maf moI nam dIon ra IIon fuc do su frong frof
va fIou fhoaf nuoc fron dong ruong. CadmIum co fho san co frong daf
nay hon Ia cac daf khong gIay dan don dung fch hap fhu cua chung
fhap hon doI voI Cd, do Ia nguyon nhan chua fhap hydrous Io va Mn
oxIf. Iou nay cung fho hIon ro fron bang 7, bap caI frong frong chau
mof bon Ia daf sof |dIou chInh nuoc fao gIay), mof bon Ia caf mun
|fuoI nuoc fu do) fu fh nghIom dong ruong voI bun cong gIong hof
nhau, cac nghIom fhuc cho fhay su huf raf Ion fron daf sof, daf nay
chua hyroxIf Io va Mn oxIf, K
J
fhap hon daf caf mun.
5.5.2. Anh huong cuu cuc dung Cd trong mo truong dut
CdCI
2
Ia dang pho bIon nhaf frong nuoc fhaI cong nghIop. CdO
co chu you o hoI nuoc va frong khoI cua cac nha may cho bIon kom.
CdS fhuong fm fhay frong daf nhung chIom fy Io fhap. Ham Iuong
Cd chua frong gao chua danh bong frung bnh Ia < 0.26 g/g Cd
|Muramofo 1989, Muramofo va Aoyama 1990). Muramofo nghIon cuu
kha nang hap fhu Cd o cac dang CdCI
2
, CdS va CdO cua haI gIong
Iua: Iua nop va Iua fo, fron hnh 5.5a va 5.5b cho fhay:
Nou gay nhIom Cd o dang CdCI
2
fh nang suaf Iua gIam 50%
khI ham Iuong Cd frong daf 500ppm; gIam 70% khI ham Iuong Cd
frong daf 1.000ppm; gIam 100% khI ham Iuong Cd frong daf
1.500ppm.
Nou gay nhIom Cd o dang CdO

fh nang suaf Iua gIam 56%
khI ham Iuong Cd frong daf 1.500ppm; gIam 64% khI ham Iuong Cd

264
frong daf 3.000ppm va gIam 100% khI ham Iuong Cd frong daf
10.000ppm.
Nou gay nhIom Cd o dang CdS

fh nang suaf Iua gIam 28%
khI ham Iuong Cd frong daf 5.000ppm; gIam 64% khI ham Iuong Cd
frong daf 10.000ppm.
Nhu va y mu c do ga y do c cu a Cd do I vo I Iu a fo va Iu a no p sa p
xo p fhoo fhu fu gIa m da n nhu sau: CdCI
2
> CdO > CdS. Muramofo
|1989) cu ng chI ra ra ng, su fch Iu y Cd frong ga o fa ng da n fhoo
chIo u fa ng cu a ha m Iuo ng Cd frong da f va fo c do fa ng Cd frong
ga o phu fhuo c va o da ng Cd nhIo m va o da f fho hIo n fro n hnh 5.6a
va hnh 5.6b.

HInh 5.5u. Quan bc CJ nbicm
trong Jat oa nang suat /ua tc
HInh 5.5b. Quan bc CJ nbicm
trong Jat oa nang suat /ua ncp


HInh 5.6u. Tuong quan giua CJ
trong Jat oa CJ ticb /uy trong gao tc
HInh 5.6b. Tuong quan giua CJ trong
Jat oa CJ ticb /uy trong gao ncp


265
!u fho cua cac dang Cd duoc xac djnh nhu sau: CdCI
2
> CdO >
CdS. Kha nang fch Iuy Cd frong gao fo foI da Ia 7,78g/g, o muc do
1.000ppm frong daf. Trong khI do Cd frong gao nop foI da 6,73g/g, o
muc do 500ppm frong daf.
5.5.3. Anh huong cuu cuc nguyen to khuc trong mo
truong dut
Su vuof qua gIoI han cua Cu, NI, So, Mn va P co fho Iam gIam
kha nang huf Cd cua cay frong. Tnh huong fhIou Zn ro rang phu
fhuoc vao Cd frong daf. Zn duoc phaf hIon co mof anh huong doI
khang voI Cd hap fhu voI nong do Cd fhap va su anh huong dIou
phoI hay khong dIou phoI fuong doI cao don suc chua Cd. Pb duoc
xom nhu co anh huong dIou phoI don su huf Cd va do do no so duoc
hap fhu uu fIon, nhu vay Cd duoc phop fang fhom frong dung djch
daf. Su van chuyon cua Cd frong fhan cay con bj han cho boI su vuof
nguong cua cac nguyon fo khac. Muramofo |1989) va Muramofo va
Aoyama |1990) cho bIof, ham Iuong Cd frong daf fang Ion |frong
khoang fu 501.000ppm) so Iam gIa fang su fch Iuy Zn frong gao. Cd
nhIom frong daf o dang CdCI
2
co bIou hIon ro nof nhaf |bIou do 5.7a
va 5.7b), con Cd o dang CdS khong co bIou hIon nay.









HInh 5.?u. Tuong quan giua CJ
trong Jat oa ticb /uy Zn trong gao tc
HInh 5.?b. Tuong quan giua CJ trong
Jat oa Zn ticb /uy trong gao ncp


266
5.5.4. Cuc yeu to cuy trong unh huong den su hut Cd
trong dut
u. Giong Ioui lhuc rul
IoaI va gIong cay frong khac nhau co kha nang hap fhu, fch
Iuy va chong chju kIm IoaI nang khac nhau. avIs va CaIfonSmIfh
|1980) cho fhay, rau dIop, caI cu, can fay, bap caI, fch Iuy fuong doI
cao ham Iuong Cd, con khoaI fay, bap, dau phap va cac IoaI dau chI
fch Iuy ham Iuong nho. Mof kof qua nghIon cuu da phaf hIon rau dIop
Ia cay fch fuy Cd Ion nhaf frong so cac cay fhuc pham |AdrIano,
1986). Ia khoaI fay fch Iuy Cd gap 70 Ian so voI Ia ca rof frong frong
cung dung djch dInh duong |Turnor, 1977). Ingham va cong su |1975)
da xop fhoo fhu fu gIam dan fhoo do nhay cam doc voI Cd dua fron
ham Iuong Cd frong daf Iam gIam 25% nang suaf nhu sau:
Cu cu > duu nunh > cu xoong > ruu dep > bup
> cu cu Thuy Sy > luu ruy
Tuy nhIon, fhu fu nay chI dung cho fung nhom cay frong, frong
pham vI mof IoaI cay frong co fho khac nhau raf Ion vo su chong chju
voI cac nguyon fo. KuboI va cong su |1987) cho fhay dac fnh fch Iuy
Cd cua 10 IoaI fhuoc 5 ho fhuc vaf phu fhuoc vao ho hon Ia pH daf.
IoaI Crucijcrca, nhu bap caI Trung Quoc, cu caI Nhaf chong chju voI
Cd fof nhaf frong IoaI cua chung. au nanh va dau fhan fhuoc IoaI
Lcguminosac chong chju kom nhaf voI Cd nhung co fho ngan chan
duoc. SposIfo va Pago da uoc fnh su Iay dI Cd cua daf boI nhung vu
fhu hoach |kg/ha/nam) khoaI fay Ia 0,79, ca chua 0,22, cu caI 0,57; Iua
m 0,06.
b. Su phun bo CJ lrong cuy lrong
Chanoy |1977) nhan djnh rang, Cd cung voI Mn, Zn, o, va So
duoc coI Ia hang Ioaf cac you fo do dang dI chuyon frong cay frong
sau khI duoc hap fhu qua ro cay. MacIoan |1999) da chI ra rang, Cd
fap frung cao frong cac ro cay hon cac bo phan khac cua IoaI yon
mach, dau nanh, co duoI moo, co IInh Iang, bap va ca chua. Tuy
nhIon, frong cac IoaI cay: rau dIop, ca rof, fhuoc Ia, va khoaI fay, fh
Cd chua nhIou frong Ia. Thoo CaIfado |1981), o dau nanh, 2% Cd fch

267
Iuy frong Ia va 8% fch Iuy frong haf. Thoo ChIno |1973), KIfagIshI va
Obafa |1984) cho bIof, doI voI cay Iua, Cd duoc huf vao frong ro roI
van chuyon Ion ngon khong do dang nhu Zn, chI mof phan gIoI han
Cd baf gap o ngon do fu ro chuyon Ion va su van chuyon nay dIon ra
frong khoang fhoI gIan ngan |khoang 2 fuan) sau khI duoc huf vao ro.
Ifo va IImura |1976) da chI ra su phan bo Cd o cay Iua huf duoc
frong dung djch frong |hnh 5.8) nong do Cd frong cac bo phan cua
cay Iua fang Ion khac nhau khI fang nong do Cd frong dung djch
frong fhoo fy Io ro: fhan: gao Iuc Ia 100: 10: 1. Su huf Cd cua cay Iua
o cac gIaI doan phaf frIon khac nhau fh cung khac nhau, cay Iua huf
Cd daf cuc daI o gIaI doan fuong dong.

HInh 5.8. Ham /uong CJ trong cac bo pban kbac nbau cua cay /ua trong
moi /icn bc nang suat bat ooi Jung Jjcb trong

SpIvoy |1988) cho rang, su hnh fhanh Cd frong mo cua cac cay
Iuong fhuc Ia mof you fo quan frong frong vIoc xac djnh su fch Iuy
cua no frong co fho con nguoI. Cd da duoc phaf hIon co gIoI han nhaf
djnh frong profoIn fo bao chaf ma no fhuong chua cysfIno va fap
frung IaI goI Ia phyfochoIafIno. Cac profoIn nay duoc nhan bIof frong
nam rom, dau, dau nanh, bap caI, Iua m va cac cay frong khac. Thoo
TjoII |1983) fh ngoaI su fIou fhu fruc fIop qua ro, Cd co fho hap fhu
mof cach co hIou qua qua fan Ia va dI chuyon xung quanh cay. ay Ia

268
con duong quan frong do Cd dI vao fhuc pham o nhung vung cay
frong bj o nhIom boI buI Iang kh quyon.
5.5.5. Cd trong mo tuong quun Nuoc Out Cuy trong
o nghIon cuu Cd frong moI fuong quan Nuoc af Cay
frong, Ifo va IImura |1979), IImura |1981) va o NongIamThuy
Nhaf an, da phan fch khao saf 465 mau daf ruong Iua, 465 mau
nuoc song |fuoI cho Iua) va 8.163 mau gao Iuc, cho fhay ham Iuong Cd
frong nuoc song frung bnh Ia 0,1g/I; frong daf Ia 0,45mg/I |pham vI
mau 0,03 2,53mg/I); frong gao Iuc Ia 0,09mg/I |pham vI mau don
0,88m/I) nhu vay fy Io Cd frong nuoc tuo : dut : guo luc o Nhaf Ia
1 : 5000 : 1000. Ty Io nay fho hIon ro fron hnh 5.9
5.6. MO TRONG OAT B| O NHKM CAOMM
NgoaI mof Iuong nho nhung raf co y nghIa cua Cd dI vao frong
daf fu Iang buI kh quyon va phan Ian xuaf hIon o moI noI, fh nguon
quan frong nhaf va gay o nhIom fap frung Cd cao nhaf frong daf Ia :
|I) nguon khaI fhac mo va cac Io Iuyon Pb Zn; |II) bon bun cong cho
daf frong frof qua nhIou nam.

HInh 5.9. Tuong quan giua bam /uong CJ trong Jat oa trong gao /uc o bai
cbc Jo quan /y nuoc kbac nbau.
W Giu nuoc tu Jau Jcn cuoi suot tboi ky pbat tricn
D rut nuoc sau giai Joan tro bong

269
5.6.1. Nhem bun tu khu thuc mo vu tnh luyen km lou
O baf cu dau ZnS, ZnCO
3
hoac cac quang suIfIfo duoc khaI fhac
va fInh Iuyon fh o do fon faI kha nang o nhIom Cd. avIos va
Roborf |1875) da cong bo fong Iuong Cd fch Iuy frong daf Ion foI
540mg/kg faI vung bj o nhIom do khaI fhac mo o pha ac WaIos
|Anh). O Momfama |My), uchauor |1973) da fm fhay 750mg Cd /kg
daf cua Io nau Zn. Cd fap frung baf fhuong frong daf da duoc phaf
hIon xa don khoang 40 km fu cac khu hop kIm o pha Nam WaIos
|Anh) va foI 1015km fu Io Iuyon kIm Avonmofh gan rIsfoI |!K).
Thoo Iassoff |1980) va AdrIano |1986) fh frung bnh Cd chua
frong gao cao hon 10 Ian so voI doI chung dja phuong |fuong ung voI
0.7mg/kg va 0,007mg/kg khoI Iuong fuoI), voI ham Iuong cuc daI cua
Cd frong gao Ia 3,4mg/kgCd. Thoo AdrIano cuoc phan fch dIou fra
mau gao fhoI gIan vua qua cua 22 nuoc cho fhay, ham Iuong Cd frung
bnh frong gao Ia 0,029mg/kg. Nhung frung bnh frong gao Nhaf van
Ia 0,065mg/kgCd. !oc fnh nguoI dan o JInfssu VaIoy hap fhu khoang
600g/ ngay, cao gap 10 Ian nguong cho phop cao nhaf. O Nhaf, 95%
daf Iua da phaf hIon bj nhIom Cd, daf vung cao Ia 3,2%, daf vuon Ia
7,5%. Thoo AsamI |1984), o Nhaf co hon 60% gao fIou fhu noI dja
duoc xom Ia khong bj nhIom Cd va nang suaf Iua khong bj gIam boI
doc fo Cd foI ham Iuong 1mg/kg, day Ia ham Iuong chap nhan duoc
doI voI con nguoI. KjoIIsfrom |1979) da phaf hIon non daf Nhaf co
ham Iuong Cd cao hon 3 Ian so voI My va Thuy Ion va nhan djnh
Cd frong khau phan an so cao hon cac nuoc khac. Iou nay co fho do
su dung phan Ian gIau Cd bon vao daf nhu mof fac nhan gay nhIom
cong nghIop.
Truong hop khac, su o nhIom moI fruong fron vung rong Ion boI
Cd, Pb va Zn frong mof vung pho bIon o Iang ShIpham o Somorsof
|Anh), noI ma Zn duoc khaI fhac frong fho ky XVIII, XIX. Su mo rong
Iang vao gIua nhung nam 19511981, khI phan Ion cac ngoI nha duoc
xay dung fron khu mo cu, qua dIou fra da phaf hIon ham Iuong raf
cao Zn, Pb va Cd frong daf cua Iang, anh huong don suc khoo cua
nguoI dan frong Iang. Ham Iuong Cd cao nhaf Ia frong Ia rau caI bo

270
xoI, rau dIop, bap caI; phan Ion ham Iuong Cd frong rau frong vung
nay dou cao hon fu 1560 Ian so voI rau frong vung bnh fhuong.
5.6.2. O nhem km lou nung trong mo truong dut do
bon bun cong thu
Nhung IoI khuyon cho nhIou nuoc vo vIoc bon bun fhaI chua
ham Iuong Cd cao cho daf. Thoo Cong dong chau Au |CC) 1987, gIoI
han baf buoc vo fy Io Cd bon vao daf Ia 0,15kgCd/ha/nam, voI fong
Iuong Cd frong daf bun chap nhan cao nhaf Ia 3mg/kg; o Anh Ia 3,5
mg/kg. Tuy nhIon, nhIou vung su dung fuy fIon fron dIon fch rong so
gay fch Iuy Cd cao.
PIko |1975) da cong bo Cd chua foI 61mg/kg, 2470mg/kg Pb va
2020mg/kgCr frong daf cua mof frang fraI bon bun fhaI bo hoang o
IoIcosfor |Anh). AIIovay |1988) da dIou fra hon 20 vung daf co bon
bun fhaI phaf hIon fhay daf chua Cd foI 64,2mg/kgCd, 938mg/kgPb,
1748mg/kgZn, 770mg/kgCu, 333mg/kgNI, 6000mg/kg Cr. ChumbIoy va
!nvIn |1982) phaf hIon ham Iuong Cd foI 16,8mg/kg chaf kho frong
rau dIop va 8mg/kg chaf kho frong caI bo xoI frong fron daf co bon
bun fhaI vaI nam voI fong Cd foI 26,2mg/kg. MahIor |1978) phaf hIon
Cd chua foI 96,3mg/kg chaf kho frong bap va foI 53,2mg/kg frong caI
cu Thuy SI frong fron daf nhung nam fruoc day co bon bun fhaI.
McCrafh |1987) phaf hIon cac KIN nhu Zn, Cu, NI, Cd va Cr fch Iuy
cao baf fhuong frong Iop daf maf cua khu fh nghIom hon 40 nam sau
khI bon bun fhaI. HuInosIy |1979) cho rang, co su gIam hap fhu KIN
cua cay frong frong vong 4 nam sau khI bon bun fhaI. Su gIam nay
dIon ra fron cay bap da duoc bao cao boI IdvoII va ovdy |1987).
ang do fIou cua KIN frong daf bun fhaI frong fhoI gIan Iau
daI frong daf Ia kof qua cua qua frnh bIon doI pH, chaf huu co duoc
khoang hoa, daf co fho fro Ion chua hon. af bun gIoI han pH = 7 so
dan don su gIam huf Cd frong cay frong. Jackson va AIIovay da fm
ra danh gIoI 18 daf bun nhIom KIN khac nhau. KhI pH = 7,0 dung
Iuong Cd frong bap caI gIam frung bnh Ia 43%, rau dIop 41%. Ryan
va cfv. |1982) fnh foan duy fr bun fhaI voI pH = 7 Iam fang fhom ba
Ian hIou Iuc Cd fron daf frung fnh frong cay hon Ia bon vao daf
phon |pH 5.6).

271
Trong mof so fruong hop, vIoc bon fhom bun fhaI do gIam pH , su
khoang hoa chaf huu co co fho cung gIam dung fch hap phu Cd cua mof
so IoaI daf. ac bIof Ia daf caf co suc chua fhap vo su huf bam chaf vo
co. AIIovay |1986) cung chI ro dIou nay frong daf caf bun day caI fao khI
fh nghIom dong ruong o ong Nam Phap ma no co fhanh phan huu co
chI 1,8% va mof su can xung cao cua Cd hoa fan |bang 5.8).
Bung 5.8. CJ tong so oa boa tan trong Jat o nbicm tu nbicu nguon
kbac nbau
Bat hguon Cd h % 0M Cd tong Cd hoa tan S/T%
Thung lung Jintsu mo FbZn 5.1 7.5 8.O O.11O 8.O7
vuJn Shiham mo Zn 7.5 1O.2 184 O.O58 O.O4
Ruong mo Zn 7.8 8.G 8G5 O.158 O.O4
Tay wales mo FbZn 4.1 12.4 1.4 O.227 1G.2
Fha bun G.4 1.8 8O.2 2.G52 8.81
Cong trang trai 1 bun 5.1 28.4 2O.O O.28G 1.18
Cong trang trai 2 bun G.5 2G.O G4.24 O.OOO O.15
Cong trang trai 8 bun 5.5 1O.G 5O.8 O.25O O.48
Ghi chu: % OM tl /c buu co bj mat trong kbi cbay, pH nuoc, 81T% =
CJ boa tan 1CJ tong so CJ boa tan tricb /y tai ruong bang may /y tam.
Tron bang 5.8 fa fhay mof so kof qua daf caI fao fu cac nguon o
nhIom fu mo, bun fhaI nhu da fhao Iuan o fron. No cho fhay daf
ShIpham co fy Io Cd fhap nhaf frong dung djch daf dan don pH va
carbonaf canxI cao. af bj o nhIom fu nguon mo W.WaIos co fI Io S/T
cao nhung fong Cd frong daf raf fhap. Kha nang hoa fan cao nay dan
don pH cua no raf fhap. af fu nguon bun fhaI Phap caI fao co Iuong
huu co fhap va co fy Io Cd hoa fan cao. So sanh voI daf cong o nong
fraI Iuong huu co cao hoac pH fhap nhu nhau. af o fhung Iung
JInfsu frong fnh frang fhong fhoang hon frong dIou kIon yom kh,
dung fch hap fhu Cd fhap chac chan dan don chua Iuong hydroxyI
nho va pH va Iuong huu co fhap.

272
5.6.3. Cu tuo, phuc ho dut b{ o nhem cudmum
Nhung moI nguy hIom doI voI cay frong, vaf nuoI va suc khoo
cua con nguoI fu daf frong bj o nhIom Cd co fho xu Iy chung fhoo cac
phuong fhuc sau:
I. I chuyon daf o nhIom hoac phu Ion chung mof Iop chaf |daf
sach) day khong bj o nhIom, dam bao sao cho ro cay khong dung foI
fang bj o nhIom va sao cho cac mao mach dan hoac su bay hoI khong
mang fhoo Cd hoa fan vao frong vung ro. Nhung manh daf Iam Iua bj
o nhIom o Nhaf an da duoc phuc hoI bang cach raI mof Iop 30 cm
daf khong bj o nhIom Ion fron daf da bj o nhIom. Su caI fhIon IoaI
nay fh daf va khong fhuc fo doI voI nhung vung daf nong nghIop
rong Ion khong ngap nuoc.
II. CIam Iuong Cd frong daf bang cach Iam sach voI acId hoac
ChoIafo. Can fhan do franh o nhIom mach nuoc ngam noI ma axIf
dang Ioc do duoc su dung. Co mof ruI ro Ia gIa fang dang do fIou cua
Cd mac du fong so Cd frong daf gIam.
III. CIoI han pH =7 Iam gIam dang do fIou, da duoc ap dung rong
raI do xu Iy caI fhIon daf.
Iv. CIa fang dung fch hap fhu cua daf bang cach bon fhom chaf
huu co fhch hop, bIon phap nay f duoc ap dung fhuc fo.
v. Su ngap Iuf do fao cac dIou kIon gIam fhIou, chI fhch hop voI
vung frong Iua hoac vung co ao /dam Iay.
vI. Khong frong cay Iuong fhuc hoac Ia frong nhung fruong hop bj
o nhIom nho, frong nhung IoaI hoac cay frong co kha nang fch Iuy
Cd fhap. Iua chon cay frong Ia fhuc an cho nganh chan nuoI, Cd fch
Iuy frong cac bo phan cua gIa suc nhu frong fhan, sau do con nguoI so
IoaI bo cac fhuc pham nay.
vII. HIon nay fron fho gIoI nhIou nuoc dang nghIon cuu do da fao
ra mof so fao va fhuc vaf co kha nang fch Iuy Cd raf cao do frong o
nhung vung daf bj o nhIom nang Cd, sau do fhu gom va huy chung o
nhung noI nhaf djnh.

273
5.?. KKT QA NGHKN C TAC OONG Cd TRONG MO
TRONG OAT NOC LKN CAY LA
Sau nhIou nam nghIon cuu nghIom fuc, duoI su huong dan khoa
hoc cua CS TSKH Io Huy a, NC8 Nguycn Ngoc Quynb da daf duoc
nhung kof qua fof dop khI nghIon cuu do faI vo Tac dong doc cua Cd
frong moI fruong daf nuoc Ion sInh fruong cay Iua va chaf Iuong
haf gao. Sau day xIn frch gIoI fhIou:
5.?.1 Mo tu thI nghem
u. Muc Jlch nghien cuu
anh gIa muc do anh huong cua nguyon fo Cd duoc xom Ia co
nguy co cao gay nhIom ban moI fruong daf frong Iua don sInh fruong,
phaf frIon, nang suaf, chaf Iuong gao cua cay Iua va fhanh phan, so
Iuong mof so nhom vI sInh vaf pho bIon frong daf.
Cac kof qua nghIon cuu Iam can cu cho vIoc canh fac va djnh
huong phaf frIon san xuaf Iua fron vung daf bj o nhIom boI nuoc fhaI
TPHCM, dong fhoI gop phan bao vo moI fruong nong nghIop va suc
khoo cong dong.
b.Vul Iieu nghien cuu
af fh nghIom: Iay faI ruong Iua f chju anh huong cua chaf fhaI
cong nghIop va chaf fhaI sInh hoaf, faI xa Iong ThoI, Nha o TPHCM,
fhuoc IoaI daf phon fIom fang, fang sInh phon nong fu 040cm, nhIom
man frong mua kho. CIong Iua fh nghIom: gIong Iua cao san |VN95
20), gIong Iua fhom |V20), daf chaf Iuong nguyon chung, fI Io nay
mam 98%, dang frong pho bIon o TPHCM va SCI.
Cd gay nhIom frong daf va frong nuoc o dang CdCI
2
2.5H
2
O,
99%. Muramofo |1989); Muramofo va Aoyama |1990) cho rang CdCI
2

Ia dang pho bIon nhaf frong nuoc fhaI cong nghIop va co fnh doc cao
doI voI cay Iua 8|,9|. Chau fh nghIom su dung chau nhua, kch
fhuoc chau 22cm x 30cm x 40cm. Th nghIom frong frong nha IuoI
phu nyIon frong bao quanh. MoI fruong dInh duong frong cay Ia moI
fruong YoshIda.
c. Phuong phup nghien cuu
Tbi ngbicm trong pbong: danh gIa anh huong cua Cd
++
frong
nuoc va frong dung djch don fI Io nay mam cua haf Iua va sInh

274
fruong cua cay Iua. Haf gIong Iua duoc khu frung bo maf, cho nay
mam fhoI gIan 120 gIo frong dIou kIon phong fh nghIom. Cac dIa
pofrI duoc khu frung, dung gIay Ioc IoaI Whafman No.1. dung nuoc
caf 2 Ian. Th nghIom gay nhIom Cd
++
frong nuoc gom 9 nong do sau:
0.00; 0.01; 0.03; 0.05; 0.10; 0.30; 0.50; 1.00; 3.00ppm. Cac nong do gay
nhIom dua fron so IIou quan frac chaf Iuong nuoc cac song rach
TPHCM 7|.
Tbi ngbicm trong nba /uoi. danh gIa anh huong cua Cd

nhIom
frong daf don sInh fruong, phaf frIon, nang suaf va chaf Iuong gao,
kha nang hap fhu va phan bo Cd fron cay Iua o cac gIaI doan va
danh gIa su bIon dong mof so nhom vI sInh vaf frong daf
Th nghIom gay nhIom Cd frong daf voI 9 IIou Iuong: 0; 5; 10;
15; 20; 25; 30; 35; 40 mg/kg daf kho. Trong 6 cay Iua/chau, fuoI bang
nuoc may co nong do Cd Ia 0,0002mg/I.
Tbi ngbicm ngoai Jong. danh gIa sInh fruong, phaf frIon, nang
suaf, chaf Iuong cua cay Iua. Th nghIom gay nhIom daf frong khung
go Iof nyIon kch fhuoc 1m x 1m x 0.3m gom 5 cong fhuc gay nhIom
daf: 0; 15; 20; 25; 30ppm fron haI gIong Iua VN 9520 |Iua fhuong)
va V20 |Iua fhom). o fr ngau nhIon voI 4 Ian Iap IaI co Io phu.
So IIou fh nghIom phan fch fhoo phuong phap !NCAN, su
dung phan mom MSTATC va IRRISTAT 4.01
5.?.2. Ket quu nghen cuu
5.7.2.1. Anh huong cuu CJ lrong moi lruong Jul ru lrong
moi lruong nuoc Jen sinh lruong cuy Iuu
a. Anb buong cua CJ Jcn sinb truong cua cay ma
Bung 5.9. Anb buong cac nong Jo CJ trong Jung Jjcb trong Jcn cay ma
Cd trong dung
dich (mg/L)
Ti le moc
mam (%)
Cao cay ma
(mm)
(2)
0ai re ma
(mm)
(2)
% chieu dai re so vJi
doi chung
O,OO O7,O 15G b 121 a 1OO
O,O1 O7,5 1G4 ab 11G ab OG
O,O8 O8,O 181 ab 12O ab 1O7

275
O,O5 O7,8 2OG a 128 a 1O2
O,1O O7,O 2OO ab 122 a 1O1
O,8O O7,O 181 ab 1O2 c 84
O,5O OG,8 1G4 ab 1OO cd 88
1,OO O8,O 115 c 1O2 c 84
8O OG,5 G5 c 85 d 7O
Cv (%) 1,OG 12,57 O,8O
LS0
O,O1
ns 48,O 1G,5
Ghi chu: Trcn cung mot cot cac cbu giong nbau su kbac bict kbong
co y ngba,
(1 Kct qua Janb gia tai tboi Jicm 7 ngay sau gico bat
(2 Xac Jjnb o tboi Jicm 16 ngay sau trong cay ma
84
86
88
90
92
94
96
98
100
0 0.01 0.03 0.05 0.1 0.3 0.5 1 3
Cd (ppm)
(
%

n
a
y

m
a
m
)
3 ngay 5 ngay 7 ngay

Beu do 5.10. Anb buong cac nong Jo CJ trong Jung Jjcb trong
Jcn tl /c nay mam

276
0
5
10
15
20
25
0 0.01 0.03 0.05 0.1 0.3 0.5 1 3
Cd (ppm)
C
a
o

c
a
y

(
c
m
)
5 ngay
8 ngay
14 ngay

Beu do 5.11. Anb buong cac nong Jo CJ trong Jung Jjcb trong
Jcn cbicu cao cay ma
Kof qua bang 5.9 cho fhay, voI cac nong do gay nhIom Cd
++

frong nuoc: 0,00; 0,01; 0,03; 0,05; 0,1; 0,3; 0,5; 1; 3mg/If |ppm) khong
gay anh huong don fI Io nay mam cua haf Iua. Tuy nhIon haf gIong
co xu huong koo daI fhoI gIan nay mam, fron bIou do 5.10 fho hIon
raf ro: gIaI doan 3 ngay sau ngam u, foc do nay mam cua haf gIong
cham dan fhoo chIou gIa fang cua IIou Iuong Cd
++
gay nhIom frong
nuoc |fu 0,01ppm don 3ppm) nhung fu 5 don 7 ngay sau ngam u, haf
gIong o cac nghIom fhuc nay mam bnh fhuong. Kof qua nay phu hop
voI kof qua cua S.Nagoor va A.V.Vyas, daI hoc CujarafAn o |1997)
10|. TI Io nay mam khong anh huong nhIou o IIou Iuong 50g/mI doI
voI faf ca cac kIm IoaI, nhung vuof qua 50g/mI so km ham su nay
mam cua haf. Kof qua nay cung duoc cong bo boI Mhafro va
Chaphokar |1982), SIngh va cong su |1991), Yadav |1995).
Toc do fang fruong chIou cao cay ma fhoI gIan dau co su khac
bIof khong ro rang gIua cac nghIom fhuc boI gIaI doan dau cay ma
van con sInh fruong nho dInh duong frong haf, fac dong anh huong
cua moI fruong Ion cay chua du manh do Iam cho cay fhay doI Ion.
CIaI doan haI fuan sau gIoo, fac dong anh huong cua cac IIou Iuong
Cd don cay ma fho hIon ro fron bIou do 5.11: Cac IIou Iuong fu 0,03

277
don 0,1mg/I co xu huong kch fhch Iam gIa fang chIou cao cay ma.
Tuy nhIon, khac bIof nay khong co y nghIa vo maf fhong ko. O IIou
Iuong Ion hon 1mg/I Cd Iam gIam chIou cao cay ma ro rof.
Anh huong cua Cd don su hnh fhanh va fang fruong bo ro cay
ma raf ro rof. Tu nong do 0,3mg/I dung djch fro dI da han cho su
phaf frIon fhoo chIou daI cua bo ro cay ma. ang 5.9 cho fhay, nong
do Cd frong dung djch fu 0,33mg/I Iam gIam chIou daI bo ro ma fu
15,7 29,8%.
Tron bIou do 5.12, gIaI doan dau 5 ngay sau gIoo, ro ma chua co
bIou hIon ngo doc, foI ngay fhu 10 ro ma bIou hIon ngo doc voI Cd o
nong do cao. af dau fu 0,1mg/I Cd fro dI |hnh 5.13) ro ma co bIou
hIon xoan IaI ngay o do sau 2cm, quan saf fhay so Iong huf gIam dan
fu do sau nay va cho foI khI Cd nong do 0,5mg/I fro dI fh hoan foan
khong phaf hIon fhay Iong huf. Iuc nay cay ma hnh fhanh cac ro
phu o Iop nuoc bo maf do fon faI. Kof qua nay duoc Wong va
aradshav fm ra |1982); Mashra va cong su |1994), nhan xof rang:
phan Ion cac kIm IoaI nang fch Iuy frong ro va km ham phaf frIon
cua bo ro. TaI cung mof fhoI dIom su chuyon djch cac kIm IoaI ra bon
ngoaI khong gIan Ia khong dang ko. Iou nay co fho Ia mof frong
nhung nguyon nhan Iam gIam su phaf frIon cua bo ro.
0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
0 0.01 0.03 0.05 0.1 0.3 0.5 .1.0 3
Cd trong dung dch (mg/L)
%

c
a
o

c
a
y

s
o

v

o
i

c
h

n
g
15 nga y
10 nga y
5 nga y

Beu do 5.12. Anb buong cac nong Jo CJ trong Jung Jjcb trong Jcn bo rc ma

278













HInh 5.13: Anb buong cac nong Jo CJ trong Jung Jjcb trong Jcn bo rc ma
b. Anb buong cac muc Jo CJ trong Jat Jcn cay /ua
b.1 Anh huong cac ham Iuong Cd frong daf don dac fnh nong
hoc cua gIong Iua cao san VN9520
Anb buong /cn Cbu ky sinb truong (CK8T.
ang 5.10 cho fhay o 9 IIou Iuong Cd
2+
gay nhIom frong daf: 0;
5; 10; 15; 20; 25; 30; 35 va 40mg/kg daf kho, fh chI co cac IIou Iuong
cao fu 3040mg/kg daf kho moI gay anh huong don CKST cua cay
Iua. No koo daI CKST fu 58 ngay. Iou nay da duoc gIaI fhch ro
frong phan fron Ia o cac IIou Iuong cao, bo ro cay Iua bj ngo doc Cd,
chung IIon fuc hnh fhanh cac ro phu fron cac dof fhan, do vay Iam
koo daI fhoI gIan do nhanh va fhoI gIan chn cua cay Iua.


279
Bung 5.10. Anb buong cua CJ trong Jat Jcn Jac tinb nong boc cua
cay /ua
So nhanh huu hieu /chau Chieu cao cay Chieu dai
(mg/Kg dat
kho)
CKST
(ngay)
hhanh % so vJi doi
chung
(cm) % so vJi doi
chung
O 1O8 17,O a 1OO 82,8 a 1OO
5 1O7 1G,O a O4.1 84,O a 1O2,1
1O 1O7 15,O ab 88.2 8O,2 ab O7,4
15 1OG 18,7 abc 8O.G 7O.7 ab OG,8
2O 1O8 11,7 bcd G8.8 7G,2 b O2,G
25 11O 11,7 bcd G8.8 7O,8 c 8G,O
8O 118 11,O bcd G4.7 G1,2 d 74,4
85 115 O,7 cd 57.1 GO,7 d 78,8
4O 11G O,O d 52.O GO,O d 72,O
Cv (%) 12,2G 2,48
LS0
O,O1
4,28 4,85
Ghi chu: Trcn cung mot cot cac cbu giong nbau su kbac bict kbong
co y ngba,
Anb buong /cn Cbicu cao cay.
ChIou cao cay Iua baf dau gIam dan khI ham Iuong Cd frong daf
fang fu 25mg/kg fro dI va gIam manh fu ham Iuong 30 40mg/kg.
ang 5.10 cho fhay, khI ham Iuong Cd frong daf Ia 20mg/kg fh chIou
cao cay gIam dI 8% so voI doI chung |khong gay nhIom) va ham Iuong
Cd frong daf daf don muc 3040mg/kg daf kho fh chIou cao cay Iua
so gIam dI 2426% so voI doI chung. Kof qua nay hoan foan phu hop
voI kof qua fh nghIom gay nhIom frong dung djch |muc a).
Anb buong /cn 8o nbanb buu bicu.
So nhanh huu hIou |nhanh cho bong) gIam khI ham Iuong Cd
frong daf fu 20mg/kg daf fro Ion va gIam manh o nghIom fhuc 35

280
40mg/kg. ang 5.10 cho fhay khI ham Iuong Cd frong daf fu 20
30mg/kg daf kho fuong ung voI so nhanh do gIam fu 3035% va ham
Iuong Cd frong daf fu 3540mg/kg daf kho, so nhanh gIam 4347%.
Iou nay gay anh huong Ion don maf do cay fron don vj dIon fch va
gop phan Iam gIam nang suaf Iua.
5.7.2.2. Anh huong cuc hum Iuong CJ lrong moi lruong
Jul Ien mol so yeu lo nung suul ru nung suul Iuu
cuo sun VND9520
Trong phan fron da frnh bay so nhanh huu hIou gIam khI ham
Iuong Cd frong daf 20mg/kg daf kho. ay cung chnh Ia so bong cho
haf. ang 5.11 cho fhay, fy Io haf Iop va P1000 haf co xu huong gIam
dan fu nghIom fhuc 5mg/kg don 20mg/kg nhung xof o muc saI bIof co
y nghIa |P=0.01) fh khong co y nghIa fhong ko. RIong haI nghIom
fhuc 25mg/kg va 40mg/kg do fy Io Iop fang ro rof, kof hop voI su
gIam manh chIou cao cay Iua |muc b2) va kha nang fch Iuy chaf kho,
da gop phan Iam cho P1000 haf gIam.
Bung 5.11. Anb buong cua cac /icu /uong CJ trong Jat Jcn mot so
ycu to nang suat oa nang suat /ua
Cd trong dat
(mg/kg)
So bong
/chau
F1OOO hat
(g)
Ti le le
(%)
hang suat hat
(g/chau)
% so vJi
doi chung
O 17,O a
28,G a 2O,2 a 2O,5G ab 1OO
5 1G,O a
28,28 ab 8O,2 ab 8O,G1 a 1O8,G
1O 15,O ab
22,88 ab 2O,5 ab 27,OO bc O1,G
15 18,7 abc
22,8 ab 81,7 ab 28,OO cd 81,2
2O 11,7 bcd
21,G7 abc 85,8 abc 28,75 cd 8O,8
25 11,7 bcd
2O,5 bc 85,8 bc 2O.OG e G7,O
8O 11,O bcd
2O,5 bc 42,2 bc 2O,22 e G8,4
85 O,7 cd
1O,87 c 5O,2 c 17,7O e 5O,O
4O O,O d 1O,4 c 44,4 c 18,G5 4G,2
Cv (%) 12,2G 8,5G 8,O1 5,4O
LS0
O,O1
4,28 2,88O 8,O1G 8,4G8
Ghi chu: Trcn cung mot cot, cac cbu giong nbau su kbac bict kbong
co y ngba,

281
Nang suaf haf |bang 5.11) co xu huong gIam dan fhoo chIou fang
cua ham Iuong Cd frong moI fruong daf. Nhung xof o muc saI bIof co y
nghIa |P = 0.01) fh chI co nghIom fhuc 25mg/kg fro dI su khac bIof moI
co y nghIa fhong ko. Maf khac, no cung cho fhay, nou ham Iuong Cd o
nhIom frong daf fu 25 30mg/kg daf kho so Iam cho nang suaf Iua gIam
fu 31,6 32,1% va nou ham Iuong Cd o nhIom frong daf fu 3540mg/kg
daf kho so Iam nang suaf Iua gIam fu 40,1 53,8%.
5.7.2.J. Anh huong cuu CJ lrong Jul Jen giong Iuu lhom
ru giong Iuu cuo sun
Cac kof qua danh gIa frong nha IuoI voI 9 muc do Cd frong daf
|fu 040mg/kg) doI voI gIong Iua cao san VN 9520, cho fhay: ham
Iuong Cd frong daf 20mg/kg daf kho moI gay anh huong don cac
dac fnh cua cay Iua mof cach ro rof. o bo sung cho kof qua nay
frong vIoc danh gIa anh huong cua Cd doI voI cay Iua frong moI
fruong ruong Iua va fron cac gIong Iua khac nhau, do faI da fhuc hIon
fh nghIom gay nhIom Cd ngoaI dong ruong voI 5 muc do gay nhIom:
0; 15; 20; 25; 30mg/kg daf kho va xof anh huong voI haI gIong Iua
sau: gIong Iua fhom V20 va gIong Iua cao san |khong fhom)
VN9520. Kof qua fron bang 5.12 cho fhay, anh huong cua cac muc
Cd frong daf don cac you fo cau fhanh nang suaf va nang suaf cua
haI gIong Iua nhu sau:
Bung 5.12. Anb buong cua cac /icu /uong CJ trong Jat Jcn ycu to
nang suat oa nang suat giong /ua tbom V20 oa giong
/ua cao san VN0620
Bong /m
2
hat chac /bong F1OOO hat
(g)
hang suat
(tan/ha)
Cd
(mg/kg
dat
kho)
VN 9520 V 20 VN9520 V 20 VN 9520 V 20 VN 9520 V 20
O 225 a 214 ab OO b 12O a 24,G8 2O,1O 5,81 a 4,51 bc
15 2O8 abc 182 cd 1O1 b 182 a 25,85 1O,8O 4,OO ab 4,58 bc
2O 2OO bc 1G8 d 1OO b 122 a 25,8G 4,G8 bc 4,85 bcd
25 217 ab 171 d 77 c 18G a 25,O5
2O,58
1O,82
8,OO de 8,18 e
8O 2O2 bc 1G5 d 78 c 1O4 b 2G,5O 2O,7O 8,58 e 8,77 de
Cv(%) 7,1O 8,O8 8,G1 8,88
LS0
O,O5
22,18 15,4O ns 5,82
Ghi chu: Trcn cung mot cot, cac cbu giong nbau su kbac bict kbong
co y ngba,

282
u. Ycu to cau tbanb nang suat oa nang suat.
So bong/m
2
: gIong Iua fhom V20 bj gIam ro ngay fu muc do
15mgCd/kg daf, gIong VN9520 anh huong khong ro rang. So haf
chac/bong ca haI gIong o muc do Cd frong daf 25mg/kg |VN9520)
va 30 mg/kg |doI gIong V20) gay anh huong Iam gIam so haf
chac/bong. Muc do Cd frong daf fu 1530mg/kg daf kho khong anh
huong don P1000 haf. oI voI nang suaf haf, o muc do Cd frong daf
20mg/kg daf kho doI voI gIong Iua VN 9520 so Iam gIam nang suaf
Iua fu 630kg 1730 kg/ha. oI voI gIong Iua fhom V20 chI gIam
nang suaf khI Cd frong daf = 30mg/kg daf kho.
b. ac tinb nong boc.
Bung 5.13. Anb buong cua cac /icu /uong CJ trong Jat Jcn mot so
Jac tinb nong boc cua giong /ua tbom V20 oa giong /ua
cao san VN0620
CKST (ngay) Cao cay (cm)

So nhanh/bui Ty le le (%) Cd
(mg/kg
dat kho)
VN
9520
V
20
VN
9520
V 20 VN
9520
V 20 VN
9520
V 20
O 1OG 1O7 84,5 ab 84,4 ab 11 ab 11 a 15,4 cde 24,8 a
15 11O 1OO O2,1 a 87,7 ab 1O bc O cd 12,5 e 2O,4 ab
2O 112 11O O1,4 a 84,1 ab 11 ab O de 2O,O ab 1O,G bc
25 114 111 84,4 ab 85,5 ab 1O bc O de 15,1 cde 1O,8 bc
8O 11G 111 85,O ab 7O,2 b 1O abc 8 e 14,5 de 17,O bcd
Cv(%) G,87 5,52 15,O4
LS0
O,O5
8,74 1,O1 4,58G
Ghi chu: Trcn cung mot cot, cac cbu giong nbau su kbac bict kbong
co y ngba.


283
Tron bang 5.13 cho fhay, chu ky sInh fruong ca haI gIong Iua
dou bj koo daI do anh huong cua muc do Cd gIa fang frong daf ngay
fu muc do 15mg/kg fro dI. CKST bj koo daI fu 610 ngay doI
|VN9520) va fu 24 ngay |V20). ChIou cao cay: chI co gIong V20
bj gIam nhung o muc do cao 30mgCd/kg daf kho. So nhanh/buI doI
voI gIong VN9520 khong bj anh huong, nhung gIong V20 bj gIam
ngay fu muc do 15mgCd/Kg. Ty Io Iop gIong VN 9520 cao hon
gIong V20, nhung khong fhoo quI Iuaf nao. oI voI gIong V 20, o
muc do Cd = 20mg/kg fro dI fI Io Iop fang Ion.
5.7.2.4. Anh huong cuu CJ lrong moi lruong Jul Jen hum
Iuong Prolein ru AmyIose lrong guo cuu giong Iuu
lhom ru giong Iuu cuo sun
Bung 5.14. Anb buong cua CJ trong Jat Jcn bam /uong Protcin oa
Amy/osc trong gao
Frotein (%) Amylose(%)
Cd trong dat
(mg/chat kho) vB2O vhBO52O vB2O vhBO52O
O (d/c) G,O5 8,58 12,O2 17,OO
15 G,5G 8,48 11,8O 15,7O
2O G,O4 8,28 11,G8 17,77
25 7,18 8,O8 12,75 14,GG
8O 7,87 7,O4 12,O2 1G,82
Ghi chu: Kct qua pban ticb tai oicn sau tbu boacb TP HCM (tbang
612002

284
0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
0 15 20 25 30
Cd trong a t (mg/kg a t kho )
%

P
r
o
t
e
i
n
0
2
4
6
8
10
12
14
16
18
20
%

A
m
y
l
o
s
e
Protein VD20
Protein VND95-20
Amylose VD20
Amylose VND95-20

Beu do 5.14: Anb buong cua CJ trong Jat Jcn tl /c Protcin oa Amy/osc
trong gao cua giong /ua tbom V20 oa giong cao san VN0620
Kof qua phan fch bang 5.14 cho fhay anh huong cua cac muc
do Cd frong daf don ham Iuong profoIn va amyIoso frong gao. Tuong
ung voI ham Iuong Cd frong daf fang dan fu 1530mg/kg daf kho
fh ham Iuong profoIn frong gao cua gIong V20 fang dan Ion con
gIong VN9520 IaI gIam xuong |bIou do 5.14). Con ham Iuong
amyIoso frong gao ca haI gIong Iua: V20 va VN9520 fang gIam
khong ro rang
5.?.3. Ket luun cuu nghen cuu
I. Mof so vung daf frong Iua bj o nhIom nang nuoc fhaI pha Tay
Nam TPHCM |fhuoc Nha o va nh Chanh), nguyon fo cadmIum
|Cd) fch Iuy frong daf voI ham Iuong cao hon fIou chuan cho phop fu
2 don 3 Ian. Chu you fap frung fron ba IoaI daf nhIom man vao mua
kho: I af phu sa Ioang Io do vang, II af phu sa fron non phon
fIom fang va III af phon hoaf dong, fang phon sau.

285
II. Nong do Cd
++
frong nuoc fu 13mg/I, khong anh huong don fy
Io nay mam cua haf Iua nhung voI nong do nay frong dung djch frong
so anh huong foI sInh fruong cua cay ma. Cd frong daf 20mg/kg
gay anh huong don chaf Iuong gao, Iam gIam chIou cao cay, koo daI
chu ky sInh fruong, gIam kha nang fch Iuy chaf kho, gIam cac you fo
cau fao nang suaf va nang suaf Iua
III. oI voI cac vung daf frong Iua cua TPHCM frong pham vI
vung khao saf, nguyon fo cadmIum |Cd) da baf dau anh huong don
sInh fruong, phaf frIon, nang suaf va chaf Iuong gao.
0.000
0.500
1.000
1.500
2.000
2.500
L1 L2 L3 L4 L5 L6 L7 L8 L9 L10 L11 L12 L13
e nhanh lamong Tro ch n
C
d

t
r
o
n
g

n

c

(
m
g
/
L
)
0ppm
5ppm
10ppm
15ppm
20ppm
25ppm
30ppm
35ppm
40ppm

HInh 5.15. 8u bicn Joi nong nong Jo CJ trong nuoc cbau trong /ua
o cac tboi ky kbac nbau cua cay /ua
Bung 5.15. Tuong quan giua CJ trong Jat, nuoc oa cac bo pban cua
cay /ua
(Ham /uong CJ trong nuoc = 0,Jmg1L
ham luJng Cd (mg/Kg) Cd trong dat
(mg/kg) 0ao Than, la Re
0 5.OG 12.2 8O
5 8.O8 4G.O 2O5

286
1O 8.88 2O.4 828
15 8.O1 48.7 87G
2O O.12 84.8 G52
25 O.7G 45.2 55G
8O O.24 4G.8 814
85 O.5O 42.O 1275
4O O.84 2G.5 14O2

0%
10%
20%
30%
40%
50%
60%
70%
80%
90%
100%
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Cd trong a t (mg/kg a t kho )
C
d

t
r
o
n
g

c
a
y

l
u
a

ga o
tha n
Re

Beu do 5.16. Moi tuong quan giua CJ trong Jat oa trong cac bo pban
cua cay /ua


287
Bung V.3.1. Bang nong Jo CJ (mg1/it trong nuoc cbau trong /ua tai cac tboi ky sinb truong cua cay /ua
hong do Cd
++
(mg/Lit) trong nuJc chau trong lua qua cac thJi ky sinh truJng cua cay lua
Cd trong dat
(mg/kg) lan 1 lan 2 lan 8 lan 4 lan 5 lan G lan 7 lan 8 lan O lan 1O lan 11 lan 12 lan 18
0 O,15O O,O85 O,14G O,O44 O,O87 O,O75 O,OG8 O,OG2 O,O88 O,182 O,O78 O,15O O,778
5 O,8G7 O,427 O,88G O,428 O,488 O,81O O,28O O,2O8 O,282 O,158 O,O4O O,225 O,G77
10 O,8GG O,41O O,GG2 O,G18 O,582 O,8O2 O,84G O,874 O,287 O,OG1 O,145 O,4O7 O,GO8
15 O,825 O,4G8 O,4OO O,818 O,4O8 O,588 O,52O O,2GG O,1G8 O,O18 O,O75 O,458 O,71O
20 O,2OG O,887 O,5O4 O,4O2 O,52O O,8GO O,4O8 O,27O O,12O O,O45 O,O2O O,517 2,288
25 O,2GO O,554 O,752 O,477 O,27G O,21G O,241 O,2G7 O,O47 O,O47 O,O12 O,OO1 1,O58
30 O,227 O,258 O,884 O,872 O,4OO O,8O7 O,17G O,1OO O,O2G O,O18 O,O81 O,82G 2,178
35 O,854 O,751 O,482 O,875 O,874 O,8G7 O,15G O,O57 O,O51 O,O5O O,O88 O,1O8 2,OO2
40 O,84G O,G87 O,58O O,G48 O,5G8 O,488 O,5G8 O,4OG O,115 O,O22 O,O77 O,277 2,172



288
Bung V.J.2. Kba nang ticb /uy CJ trong cac bo pban cua cay /ua o cac giai Joan sinb truong kbac
nbau, tuong ung ooi cac nong Jo CJ trong nuoc tuoi
hong do Cd
++
trong nuJc tuJi O,OO2 mg/lit hong do Cd
++
trong nuJc tuJi O,8 mg/lit
Cd trong than la (mg/kg) Cd trong re (mg/kg) Cd trong than la (mg/kg) Cd trong re (mg/kg)
Cd trong
dat (mg/kg)
1Onsc 4Onsc GOnsc 1Onsc 4Onsc GOnsc 1Onsc 4Onsc GOnsc 1Onsc 4Onsc GOnsc
0 8,8 7,4 1,8 4O,4 5O,G 8O,O 5,5 18,1 88,8 12,8 4O,8 2O7,O
5 18,8 48,G 4G,O O7,4 214,O 228,O 27,5 52,O 88,7 OO,8 212,O 28O,O
10 24,O 51,O 28,O 1O2,O 851,O 258,O 24,2 5G,O 8O,8 27O,O 51O,5 28G,O
15 84,O G5,O 48,O 85G,O 82O,O 885,O 87,G G8,1 5O,8 2G2,O 587,O 514,O
20 8O,O 57,O 5O,2 4G4,O 5O4,O 5O8,O 8G,4 G4,8 G8,O 2OO,O 475,O 7OG,O
25 42,7 5O,5 55,8 G78,O 5GO,O 788,O 85,4 57,O 58,G 8O2,O 51G,O GO8,O
30 47,1 G4,G 58,7 OO8,O 1O24,O 1825,O 58,4 78,G 5O,2 5G1,O O55,O GO5,O
35 GG,O 118,O 78,4 78O,O 15O8,O 11GO,O 58,7 81,4 5O,7 848,O 1182,O G8G,O
40 G5,G 158,O 4O,O GO5,O 2GO8,O 41O,O O8,O 77,G 87,5 1O54,O 188O,O 1728,O


289
5.8 NHAN XKT & KKT LAN
1. CadmIum |Cd) Ia mof frong cac kIm IoaI nang, co doc fnh cao doI
voI cay frong, vaf nuoI, IIon quan don suc khoo cua con nguoI fhong qua
fhuc pham. No fon faI pho bIon frong daf, da duoI dang khoang ZnS,
SfaIorIf, vIonfzIfo. Tru Iuong frong daf frung bnh < 0.1mgCd/kg.
2. Cd co san frong daf Ia do da mo va o nhIom frong daf chu
you do fac dong cua con nguoI nhu bon phan Ian, bon bun fhaI, khaI
fhac mo kIm IoaI, chaf fhaI cong nghIop va do fhj va do fac dong cua
fu nhIon nhu: fu buI Iang cua kh quyon, buI hoa fhach..
3. Su dI chuyon Cd frong daf cham, ban knh khoang vaI chuc
km fnh fu nguon xa va fap frung chu you o fang daf fu 025cm,
gIam dan nhanh xuong cac fang duoI.
4. VIoc nghIon cuu fm hIou quy Iuaf bIon doI cua no frong moI
fruong Ia vo cung phuc fap. No phu fhuoc vao raf nhIou you fo frong
moI fruong, su bIon doI va fac dong cua no Iam cho moI fruong cang
fro non phuc fap hon. NgoaI kha nang Ia dInh duong no so fro fhanh
doc haI khI nong do vuof qua gIoI han cho phop.
5. Su hap fhu Cd cua daf fu moI fruong phu fhuoc vao raf nhIou
you fo nhu do pH nguon goc fao hoa cua daf, su bon vung cua phuc
hop Cd frong daf, nang Iuong IIon kof cua cac nhom cau fruc, nong
do cua cac Ion kIm IoaI khac frong dung djch daf va aI Iuc cua cac Ion.
6. Su huf Cd cua cay frong fu daf cung khong kom phan phuc
fap. No phu fhuoc vao IoaI va gIong cay frong, moI bo phan cua cay,
fung gIaI doan sInh fruong, pH cua dung djch daf, dang fon faI cua
Cd frong daf, nong do Ion kIm IoaI khac frong daf va dIou kIon oxy
hoa khu cua daf.
7. VIoc xu Iy Iam sach Cd frong daf Ia vIoc Iam hof suc kho
khan va fon kom. Chnh v vay can phaI co nhung bIon phap ngan
chan fu dau nhu: Iua chon nguyon IIou co chua Cd fhap do san xuaf
phan bon. on phan Ian va bun fhaI cho cay frong phaI co su Iua
chon chung IoaI va so Iuong bon cho hop Iy, cung nhu vIoc kIom soaf
chaf fhaI cong nghIop fruoc khI xa fhaI ra moI fruong




290
Cau hoi:
1. Tai sao trong than phu n thng co ham lng Cadimi cao hn nam
gii?
2. Tai sao Cadimi t e doa en chat lng cua nc trong at ma nguy c
e doa chat lng nc ngam nhieu hn?
3. Ham lng Cadimi trong bun cong ranh tai kenh Nhieu Loc t 10
38ppm, trung bnh 18,7ppm co anh hng nh the nao en thuy sinh
song kenh?
4. Co the s dung bun cong ranh nhiem Cd nh the nao e lam phan vi
lng bo xung cho vung at thieu Cd e cho thc vat o co u Cd e
phat trien tot hn?
5. Tai sao Cd
2+
co kha nang bam hut tren be mat cua keo at hn cac dang
khac nh trung tnh hay anion?
6. Cac ion kim loai Ca
2+
, Cr
2+
, Cu
2+
, Ni
2+
, Pb
2+
kiem che s hap thu Cd
trong at nh the nao?
7. Gay nhiem Cd cho cay lua dang CdCl
2
, CdO, CdS th dang gay nhiem
nao se anh hng nhieu en sc khoe con ngi khi an gao b nhiem
Cadimi?
8. Tai sao khi ham lng Cd trong at tang len (50 1000ppm) se lam gia
tang tch luy kem trong gao?
9. Metallo thionein (MT) co 4 ong phan: MT I, MT II, MT III, MT IV
ong phan nao co hieu qua cao trong viec loai thai Cd ra khoi c the
cua ngi va ong vat co vu?
10. Lam the nao e biet c co s hien dien cua Cd trong moi trng?
11. Tai sao ngi hut thuoc th co lng Cd vao c the cao hn ngi khong
hut?
12. Enzym anhydraza cacbonic cua thc vat phu du bien hau het la loai
cha Cd, no xuc tac chuyen hoa gia cacbon ioxyt va axit cacbonic,
gay anh hng en s luan chuyen Cd trong bien va chu trnh Carbon
nh the nao?
13. Tai sao trong nha tai che lai co ham lng Cd gay benh cho ngi s
dung?
14. Co the dung phan ng tao phc cua Cd vi dietyldithiocacbaminat trong
nc va chiet phc bang clorofom e xac nh ham lng caimi trong
moi trng khong?



291
TA LK THAM KHAO
Tu leu trong nuoc
1. Io Huy a, Nguyon Van o va cfv. O nbicm kim /oai nang
trong moi truong Jat, nuoc Nba Bc Jo nuoc tbai tu TPHCM oa
anb buong cua no /cn cay /ua oa giun Jat. Trch bao cao hoI
nghj KHCN Ian fhu VII.
2. Ngo Quang Huy, Tran Van Iuyon va cfv. Nbicm ban cac
nguycn to Joc bai oa kim /oai nang Jo cbat tbai cong ngbicp
gay ra Joi ooi bun kcnb racb Tbanb pbo Ho Cbi Minb.. ao
cao do faI cap bo 1998 1999.
3. Nguyon Ngoc Quynh. Hicn trang nbicm ban Jau mo oa kim
/oai nang tai mot so oung Jat trong /ua cbju anb buong cua
nuoc tbai cong ngbicp TPHCM. ao cao faI VIon KHKTNNMN
5 |2001)
4. So Khoa hoc cong ngho va moI fruong TPHCM. Tnb bnb o
nbicm cong ngbicp tai TPHCM oa cac bicn pbap kicm soat o
nbicm. ao cao hang nam fu 1993 2002.
5. Vu Cao ThaI, Nguyon Thj ch Thu va cfv. Anb buong cbat
tbai cum cong ngbicp Pbuoc Long Jcn moi truong Jat oa cay
trong. ao cao, TT. NghIon cuu daf va phan bon VIon
NHTN. 6 |1997).
6. Iam MInh TrIof va cfv. Cac bicn pbap bao oc moi truong trong
boat Jong nao oct, oan cbuycn oa Jo bun /ang kcnb racb
Tbanb pbo Ho Cbi Minb. ao cao fong hop fap 1, fhang 12
|2000).
Tu leu nuoc ngou
7. AdrIano, .C., Tracc E/cmcnts in tbc Tcrrcstria/ Enoironmcnt.
SprIngorVorIag, Nov York |1986).
8. AIIavay, W.H., AJo.. Agron. 20 |1968). 235237.


292
9. AIIovay, .J., TIIIs. A.R. and Morgan. H. In Tracc substanccs
in cnoironmcnta/ bca/tb. 18 |1985). 187201.
10. AIIovay, .J., !npubI. Ros. Roporf. O PC 7/8/05 |1986)
11. AIIovay, .J., Thornfon, I., Smarf, C.A. ShorIock, J. and
QuInn, M.J. 8ci. tota/ cnoiron. 75 |1988), 4169.
12. Andorsson, A., and NIIsson, K.O., Ambio 3 |1974), 198200.
13. Andorsson, A., 8ucJisb J. Agric. Ros. 7 |1977). 15.
14. AyIoff .J., Tbc cbcmistry anJ bioinorganic cbcmistry oj CJ. in
tbc cbcmistry, biocbcmistry anJ bio/ogy oj CJ., M. Wobb |d.)
TopIc In nvIronmonfaI HoaIfh, 2, IsovIor /NorfhHoIIand,
1979.
15. akor, .., In HanJbook on rcjcrcncc mctboJs jor soi/ tcsting
anJ p/ant ana/ysis. Afhoms CoorgIa |1974).
16. akor, .., Amachor, M.I. and ofy, W.T.. In LanJ as uastc
managcmcnt a/tcrnatioc. d. Ioohr, R.C. Ann Arbor, MI |1977),
261281.
17. onnoff, .C., Exposurc commitmcnt asscssmcnts oj cnoironmcnta/
po//utants. VoI. 1., No.1, MARC,., Iondon |1981)
18. Iddappa, C.C., ChIno, M. and Kumazava, K. P/ant anJ soi/ 66
|1982), 299316.
19. Ingham, I.T., Sfrong, J.. and SposIfo, C., 8oi/ sci. 135
|1983), 160165.
20. Ingham, I.T., Poryoa, I.J. and JarroII, W., In Mcta/ ions in
bio/ogica/ systcms VoI.20. od. SIgoI, H., marcoI okkor, Nov
York |1986), 119156.
21. Ingham, I.T., Pago, A.I., MahIor, R.J. and Canjo, T.J., J.
nvIron. QuaI. 2 |1975), 207211.


293
22. ovon, H.J.M., Enoironmcnta/ Cbcmistry oj tbc E/cmcnts.
AcadomIc Pross, Iondon |1979)
23. uchauor, M.J. Enoiron. 8ci. TochnoI. 7 |1973), 131135.
24. CaIfado, .A., CaIand, T.R. and WIIdIng, R..C., P/ant Pbys. 68
|1981), 835839.
25. CavaIIaro, N. and McrIdo. M.., 8oi/ 8ci. 8oc. Am. J. 42
|1978), 550556.
26. Chanoy, R.I. in Factors inoo/cJ in /anJ app/ication oj
agricu/tura/ anJ municipa/ uastcs !SA. oIfsIvIIIo |1974).
27. Chanoy, R.I. and CIordano, P.M., 8oi/s, tbc managcmcnt oj
organic uastcs anJ uastc uatcrs, ods. IIIof, I.I. and
Sfovonson, I.J. SoII ScI. Soc. Am. Am. Soc. Agron & Crop ScI.
Soc. Am., MadIson |1977). 235279.
28. ChumbIoy, C.C. and unvIn, R.I., Enoironmcnta/ po//ution. 4
|1982). 231237.
29. ChrIsfonson, T.H., Wafor. Air & soi/ po//ution 21 |1984), 105114.
30. ChrIsfonson, T.H., Wafor. Air & soi/ po//ution 34 |1987), 305314.
31. ChrIsfonson, T.H., and Iun, X.Z. Watcr, air & soi/ po//ution 21
|1988), |In pross).
32. CouncII of fho ropoan CommunIfy, Enoironmcnta/ po//ution by
caJmium proposcJ action programmc. COM |87) 165 |1987)
33. avIs, R.. and Cokor, ., bcaoy mcta/s in tbc cnoironmcnt.
CP ConsuIfanfs, dInburgh |1979).
34. avIs, R.., and CaIfonSmIfh, C., Crops as inJicators oj tbc
signijicancc oj contamination oj soi/ by bcaoy mcta/s. WRC,
Sfovonago TR140 |1980)
35. avIs, R.., In Hcaoy mcta/s in tbc cnoironmcnt, CP
ConsuIfans, dInburgh |1983), 330337.


294
36. IIIof, H.A. and onnory, C.M., J. Enoiron. Qua/. 11 |1982)
658662.
37. Iarrah, H. and PIckorIng, ., Aust. J. Cbcm. 30 |1977), 14171422.
38. Iassoff, .W., In Mcta/s in tbc cnoironmcnt od. WaIdron, H.A.
AcadomIc Pross, Iondon |1880), 61110.
J0. IIoIschor, M. SarofIm, A.I., Iassoff, .W., Hammond, P.,
ShackoIoffo, H.T., NIsbof, psfoIn, I.C.T. I. Enoironmcnt
bca/tb pcrsjcct. 7 |1974), 253323.
40. IIofchor, P. and ockoff, P.H.T., Watcr Pcs. 21 |1987), 1163
1172.
41. CorrIfso, R.C. and VanrIoI, W., J. Enoiron. Qua/. 13 |1984),
179204.
42. CacIa MIraga, J. and Pago, A.I. Watcr, air & soi/ po//ution 9
|1978), 289299
43. Harmson, K.1977. Bcbaoiuor oj bcaoy mcta/s in soi/s. Agric.
Ros. Rop. No. 866. Confro for AgrIcuIfuraI PubIIshIng and
documonfafIon, WagonIngon, NofhorIands.
44. HafchI . J., Jonos I. H. P. and urau R. C. Ejjcct oj pH on
uptakc oj caJmium by jour p/ant spccics groun in j/ouing
so/ution cu/turc. PIanf and SoII 105, 121126 |1988).
45. HoInrIchs, H., SchuIfzobrIck, . and WodopohI, K.H.,
Gcocbim. Cosmocbim. Acta. 44 |1980), 15191532.
46. HInosIy, T.., Rodborg, K.., ZIogIor, .I. and AIoxandor, J..,
8oi/ 8ci. 8oc.. Am. J. 46 |1982), 490497.
47. HInosIy, T.., Rodborg, K.., ZIogIor, .I. and orroff, C.. J.
Enoiron. Qua/. 8 |1979) 3538.
48. HoImgron, C.C.S., Moyor, M.W., anIoIs, R.., Kubofa, J. and
Chanoy, R.I., J. Enoiron. Qua/. 16 |1986)


295
49. Homma Y. and HIrafa A., Tbc cjjcct oj bcaoy mcta/ trcatmcnt
to soi/ on tbc groutb, tbc yic/Js by ricc p/ants anJ ubcat 24, 66
|1969). NIhon ojyou Hyryougaku ZasshI, 45, 368377 |1974).
50. Huffon, M., CaJmium in tbc Europcan Community, MARC rop.
No.2 MARC Iondon |1982).
51. Huffon, M., In LcaJ, mcrcury, caJmium anJ arscnic in tbc
cnoironmcnt, SCOP 31, ods. HufchInson, T.C., and Mooma,
K.M. Jonh WIIoy, ChIchosfor |1987), 3541.
52. Ifo H. and IImura K. Cbaractcristics oj caJmium absorption by
ricc p/ant. ScIonco of rIco pIanf. VoI.2, 10331034 |1976).
53. Ifo, H. and IImura K. Tbc absorption anJ trans /ocation oj
caJmium in ricc p/ants anJ its inj/ucncc on tbcir groutb, in
comparison uitb :inc stuJics on bcaoy mcta/s po//ution oj soi/s
|parf 1) uII. HokurIku Naf.1 AgrIc. xp. Sfn. 19, 71139
|1976).
54. JarvIs, S.C. and Jonos, I.H.P., 8oi/ 8ci., 31 |1980), 469479.
55. Jonos, K.C., Symon, K.C. and Jonhsfon, A.., 8ci. Tota/
cnoiron. 67 |1987), 7590.
56. KabafaPondIas, A. and PondIas, H., Tracc c/cmcnts in soi/s
anJ p/ants. CRC Pross, afon Rougo |1984).
57. KobayashI, J., Muramofo, S. and Hara, K., Tbc cjjccts oj
amount oj CJ, Zn, Pb app/icJ to soi/ on tbc uptakc oj tbcsc
mcta/s anJ tbc yic/Js by ricc p/ants anJ ubcat. J. Hyg., 24, 66
|1969).
58. KobayashI, J.,MorII, I., Muramofo, S., NakashIma, S. |1973)
Distribution oj CJ, Zn, Pb oj soi/ sorounJ tbc :inc rcjincry in
Anaka City, Gumma pcrjccturc, Japan. NIhon ojyou
Hyryougaku ZasshI, 44, 471485


296
59. KoshIno, M. CaJmium uptakc by ricc p/ant anJ ubcat as
ajjcctcJ by tbc app/ication oj pbospbatc anJ scocra/ mcta/
c/cmcnts. uII HokurIku Naf.1 AgrIc. xp. Sfn., 24, 151
|1973).
60. Kuo, S., HoIIman, P. . and akor, S., Distribution anJ jorms
oj coppcr, :inc, caJmium, ion, anJ mangancsc in soi/s ncar a
coppcr smc/tcr. SoII ScIonco VoI.135, No.2, 101109 |1983)
61. KuoboI, T., NoguchI, A. va YazakI, I. P/ant & 8oi/ 104 |1987),
275280.
62. IIvIMInzI, R., SoIdafInI, C.I. ang RIffaIdI, R.. 8oi/ 8ci. 27
|1976), 1015
63. Iund, I.J. offy, .., Pago A.I. and IIIoff, R.A. Enoiron.
Qua/. 10 |1981). 274281.
64. MacIoan, A.J., Can J. 8oi/ 8cicncc, 56 |1976), 129138.
65. MahIor, R.J., Ingham, I.T., SposIfo, C. and Pago, A.I., J.
Enoiron. Qua/. 9 |1980), 359364.
66. MahIor, R.J., Ingham, I.T. and Pago, A.I., J. Enoiron. Qua/.
7 |1978), 274281.
67. MarpIos, A.., Thornfon, I. In CaJmium 70. CadmIum
AssocIafIon, Iondon |1980).
68. MaffIgod, S.V. and SposIfo, C., In Cbcmica/ MoJc//ing in
Aqucous 8ystcms. d. Jonno. A. AmorIcan ChomIcaI Soc.
WasIngfon .C. |1979), 837856.
69. Mc rIdo, M.., 8oi/ 8ci. 8oc. Am. J. 43 |1980), 2628.
70. Mc Crafh, S.P., J. Agric. 8ci. Camb. 103 |1984), 2535.
71. Mc Crafh, S.P., Sandors J.R., Tancock, and IaurIo, S.H., In
8oi/ contamination, CP ConsuIfanfs dInburgh |1984), 707
712.


297
72. Mc Crafh, S.P., in Tracc substanccs in cnoironmcnta/ bca/tb 20
|1986), 242252
73. Mc Crafh, S.P., In Po//utant transport anJ jatc in ccosystcms,
ods. Coughfroy, P.J., MarfIn, M.H. and !nsvorfh, M.H.
IackvoII, Oxford |1987), 438442.
74. MIfchoII, C.A., Ingham, I.T., Pago,. A.I. and Nash, P., J.
Enoiron. Qua/. 7 |1978), 165171.
75. MInIsfry of AgrIcuIfuro, IIshorIos and Iood, Tbc usc oj scuagc
s/uJgc on agricu/tura/ /anJ. ookIof 2409, HMSO, Iondon
|1982).
76. MorIfsugI, M., and KobayashI, J., 8tuJy on tracc mcta/s in
biomatcria/s. II. CaJmium contcnt in po/isbcJ ricc. or.Ohara
Insf. IandvIrfsch oII. Okayama !nIv. 1219 |1964).
77. Morfvodf, J.J., J. Enoiron. Aua/. 16 |1987), 137142.
78. MuIIa, .J. Pago, A.I.,and Canjo, T.J. J.Enoiron. Qua/. 9
|1980), 408412.
79. Muramofo, S., Hcaoy mcta/ to/crancc oj ricc p/ants (Ory:a
satioa L. to somc mcta/ oxiJcs at tbc critica/ /coc/s. J nvIron
ScI HIfh, 24: 559568 |1989).
80. Muramofo, S. Comparison oj mcta/ upakc bctuccn g/utinous
anJ nong/utinous ricc jor caJmium c/oriJc, oxiJc anJ su/jiJc
at tbc critica/ /coc/. Bu//. nvIron. Confam. ToxIcoI. |1990)
45:415421.
81. Muramofo, S., Mcta/ contcnts oj unpo/isbcJ ricc anJ oj tbc soi/
ajtcr croping as on cjjcct oj trcatmcnt uitb tuc/oc CaJmium
compouJs. J. nvIron ScI HIfh, 25 |1990), In pross.
82. Muramofo, S., Aoyama, I., Ejjcct oj tbc jcrti/i:crs on tbc
oicissituJc oj caJmium on ricc p/ant. Wafor, AIr, and soII
poIufIon, 52: |1990), In pross.


298
83. Muramofo, S., NIshIzakI, H., and Aoyama, I., Tbc critica/ /coc/s
anJ tbc maximum mcta/ uptakc jor ubcat anJ ricc p/ants ubcn
app/ying mcta/ oxiJc to soi/. J. nvIron ScI HIfh, 24: |1990),
In pross.
84. MInIsfry of HoaIfh and WaIfaro., MctboJ oj bca/tb
cxamination: A part oj prooisiona/ countcrmcsurcs against
cnoironmcnta/ po//ution oj caJmium. May 19, |1971).
85. NoaI, R.H. and SposIfo, C., 8oi/ 8ci. 142 |1986), 164172.
86. NrIagu, J.., Enoironmcnt po//ution, 50 |1988), 139161.
87. NrIagu, J.O., |od.). CaJmium in tbc cnoironmcnt. 1: Eco/ogica/
cyc/ing. Jonh WIIoy, Nov York |1980)
88. NrIagu, J.., Naturc 279 |1979), 409411.
89. ORIodan, .C., odd, V.A., Tunnoy, H. and IIomIng, C.A.,
Inrisb J. Agric. Pcs.25 |1986)
90. Pacyna, J.M., In LcaJ, mcrcury, caJmium anJ arscnic in tbc
Enoironmcnt. SCOP 31. ods. HufchInfon, T.C., and Mooma,
K.M., John WIIoy, ChIchosfor |1987), 6987.
91. Pago, A. I., Ingham, I.T., an11d Chang, A.C., In Ejjcct oj
bcaoy mcta/ po//ution on p/ants. VoI. 1 od. Iopp, N.W. AppIIod
ScIonco, Iondon |1981), 72109.
92. Pago, A. I., Chang, A.C. and Mohamod IAmany. in LcaJ,
mcrcury, caJmium anJ ascnic in tbc cnoironmcnt SCOP 31,
ods. HufchInson, T.C. and Mooma, K.M. Jonhf WIIIy |1987)
93. Pago, A. I., Ingham, I.T., PcsiJuc Pco. 48 |1973), 143.
94. Pago, A. I., !SPA Pcport PA672/274005 |1974).
95. PapadopouIos, P. and RovoII, .I., J. 8oi/ 8ci. 39 |1988), 658662.
96. poppor, I.I. ozdIzock, .I.akor, A.S. and SIms, J.M. J.
Enoiron. Qua/. 12|1983), 270275.


299
97. PIckorIng, W., In CaJmium in tbc cnoironmcnt. Part 1
cco/ogica/ cyc/ing, od. NrIagu, j.O., john vIIoy, Nov York
|1980), 365397.
98. PuIIs, R.W. and ohn, H.I., 8oi/. 8oc. Am. J. 52 |1988), 12891292.
99. Roso, A.W., Hovkos, H.. and Wobb, J.S., Gcocbcmistry in
Mincra/ Exp/oration. 2
nd
odn. AcadomIc Pross, Iondon |1979).
100. Tho scIonco and fochnoIogy agoncy of Japan. Tbc tab/c oj
stanJarJ cbcmica/ composition oj Japancsc jooJs. Tho prInfIng
buroau of fInanco, Tokyo. |1963).
101. Sommors, I.., NoIson, .W. and Yosf, K.J. J. Enoiron. Qua/.,
3 |1976), 303306
102. Sommors, I..,J. Enoiron. Qua/., 3 |1977), 225232.
103. SpIvoy Iox, M.R. J. Enoiron. Qua/. 17|1988), 175180.
104. SposIfo, C. and Pago, A.I., In Mcta/ ions in bio/ogica/ systcms,
od. SIgoI, H. MarcoI okkor. Nov York |1984) 287332.
105. SposIfo, C., In App/icJ cnoironmcnta/ gcocbcmistry, od.
Thornfon, I. AcadomIc Pross, Nov York |1983) 123170
106. Sfovonson, I.J., 8oi/ 8ci. 8oc. Am. J. 40 |176), 665672.
107. Sfroof, J and IIndsay, W.I. and Saboy, .R., J. Enoiron. Qua/.
6 |1977), 7277.
108. TIIIs, A.R. and AIIovay, .J., J. 8oi/ scicncc, 34 |1983), 769
781.
109. TjoII, J.C., Hanson, J.A.,ChrIsfonson, T.H.and Hovmand, M.I.,
In Cbaractcrisation, trcatmcnt anJ usc oj scuagc s/uJgc. ds.
IHormIfo, P. and Off, H.. RoIdoI. ordrochf |1981), 1493
1498.
110. TjoII, J.C., ChrIsfonson, T.H. and roRasmusson, .,
Ecotoxico/ogy & cnoiron sajcty, 7|1983) 122140.


300
111. !S nvIronmonfaI ProfocfIon Agoncy. Critcria jor c/assijication
oj so/iJ uastc Jisposa/ jaci/itics anJ practiccs. FcJ. Pcgis. 44
|1979), 5343853468.
112. WIIIIam, J.H. Watcr po//ut. contro/ |1975) 635642.
113. WIIIIams, ., ., J., VIamIs, A. H. PukIfo, and J. . Ioroy.
1980. Tracc c/cmcnt accumu/ation, moocmcnt, anJ Jistribution
in tbc soi/ proji/c jrom nassioc app/ications oj scuagc s/uJgc.
SoII ScI. 120: 119132.
114. Yosf, K.J., MIIos, I.J., J. Enoiron. 8ci. Hca/tb. A 14|1979),
837856.
299
CHONG 6

OC HOC MOI TRNG CUA CH
(Ecotoxicology of Lead)
6.1. MO OA
(Xcm tbcm cbuong 6, oc boc moi truong, Lc Huy Ba, NXB
HQG TP HCM, 2000
IudvIg van oofhovon, nha soan nhac Iung danh fho gIoI, f aI
ngo IaI qua doI v bonh nhIom doc ch.
NgoaI nhung ban concorfo noI fIong, oofhovon con duoc nhIou
nguoI bIof don Ia mof nha soan nhac duy nhaf fu fruoc don nay co
fho sang fac ngay khI da bj dIoc. Thnh gIac cua ong baf dau suy
gIam fu nhung nam cuoI cung cua fho ky 17 va you dan frong suof
khoang fhoI gIan fron 20 nam. Cho foI nam 1819, ong bj dIoc hoan
foan. NgoaI bonh dIoc, sInh fhoI, oofhovon con fhuong xuyon bj
hanh ha boI chung kho fIou, buon non, fram cam, do bj kch ung va
nhung con dau du doI khong ngung. Mac du ong da foI kham hang
chuc bac sI nhung fhoI do khong co aI fm ra duoc nguyon nhan
chung bonh cua ong. oofhovon da phaI chju dung bonh faf frong
suof fhoI gIan daI cho foI Iuc qua doI vao nam 1827 o fuoI 57.
Can haI fho ky sau, vao nam 2000, nguyon nhan gay ra bonh
faf cua oofhovon moI duoc fIon sI WIIIam WaIsh fhuoc VIon nghIon
cuu suc khoo o NaporvIIIo, My, fm ra. Phan fch mau foc cua
300
oofhovon, W. WaIsh phaf hIon ra ham Iuong ch frong mau foc do
cao gap 100 Ian so voI nguoI bnh fhuong. ong fhoI, nhung frIou
chung bonh cua oofhovon Iuc sInh fhoI cung chnh Ia frIou chung
cua nhIom doc ch. o do, W. WaIsh da dI don kof Iuan: Nha soan
nhac vI daI cua chung fa da mac bonh va qua doI v nhIom doc ch.
NghIon cuu cua fIon sI WIIIam WaIsh Ia mof frong raf nhIou
nhung cong frnh khoa hoc da va dang duoc fIon hanh nham fm hIou
doc hoc cua ch. Co fho noI rang, ch Ia mof frong nhung chaf doc
duoc bIof don va duoc fm hIou nhIou nhaf. Ngay nay, cung voI nhung
fhanh fuu fo Ion cua khoa hoc ky fhuaf, nganh doc hoc noI chung va
doc hoc vo ch noI rIong da daf duoc nhung fhanh cong raf dang ko
frong IInh vuc bao vo suc khoo cong dong cung nhu duy fr can bang
sInh fhaI.
Chuong nay so frnh bay ro hon vo doc fnh cua ch va nhung
phuong phap kIom soaf nhIom doc ch bao gom: fom Iuoc Ijch su
nhIom doc ch, nguon phaf sInh ch, hanh vI cua ch frong moI
fruong, doc fnh cua ch; dong fhoI do xuaf mof so gIaI phap ngan
ngua o nhIom va nhIom doc ch.
6.2. TONG QAN VK CH
6.2.1. Ouc tInh vu ung dung cuu chI
6.2.1.1. Duc llnh cuu ch
Ch |fon Ia fInh Ia PIumbum, goI faf Ia Pb) Ia nguyon fo hoa
hoc nhom IV frong bang ho fhong fuan hoan MondoIoov, so fhu fu
nguyon fu Ia 82, khoI Iuong nguyon fu bang 297,19, nong chay o
327,4
o
C, soI o 1725
o
C, khoI Iuong rIong bang 11,34 g/cm
3
.
Ch Ia kIm IoaI co mau xam nhaf, khong muI, khong vj, khong
hoa fan frong nuoc, khong chay. Ch raf mom, do gIa cong, co fho
dung dao caf duoc va do nghIon fhanh bof. Ch duoc coI Ia mom va
nang nhaf frong faf ca cac kIm IoaI fhong fhuong. Tuy nhIon, chI can
bo sung mof Iuong nho cac nguyon fo nhu anfImon, bIsmufh, arson,
dong hay kIm IoaI kIom fho Ia co fho fang do cung cua ch Ion dang
301
ko. V vay, frong cong nghIop cho fao may, ch fhuong duoc su dung
duoI dang hop kIm.
Ch co maf do phan fu cao, hap fhu fIa X fof. ong fhoI, cac
dong vj cua ch Ia nhung dong vj bon vung nhaf frong cac day phong
xa: su phan ra IIon fuc cua cac nguyon fo frong day phong xa cuoI
cung dou fao fhanh dong vj cua ch.
HoI ch co vj ngof o hong non frong qua khu mof so noI nguoI fa
Ion cho ch vao frong ruou do Iam cho ruou ngof. HIon nay, mof so
ruou fhuoc o Trung Hoa cung nhu mof so fhuoc co fruyon van fhjnh
hanh o Trung ong |MIddIo asf) dou co chua mof Iuong ch dang ko.
Vo maf phan ung voI cac axIf, ch kho bj fac dung boI HCI,
H
2
SO
4
Ioang. Nhung H
2
SO
4
dac dun nong fac dung voI ch cho PbSO
4

va fao kh aorosoI |SO
3
). Ch hoa fan frong HNO
3
fao fhanh ch nIfraf
va kh NO
2
.
Djnh llnh ch:
- Tac dung voI H
2
S frong moI fruong cIohydrIc cho kof fua PbS
don.
- Tac dung voI KI cho kof fua vang fan frong nuoc nong va IaI
kof fInh IaI fhanh fInh fho vang ong anh khI do nguoI.
- Tac dung voI K
2
SO
4
cho kof fua mau vang cua PbCrO
4
fan
frong dung djch KOH, khong fan frong axIf axofIc.
- Tac dung voI HCI va H
2
SO
4
dou cho kof fua cIorua va suIfaf.
- Ch co aI Iuc manh voI Iuu huynh, frong fu nhIon fhuong fon
faI duoI dang suIfIf.
- Ch nguyon chaf o frong khong kh fhuong duoc phu nhanh boI
mof Iop oxf mong PbO.
- Ch kho bj an mon, chI fan frong cac axIf suIfuarIc va nIfrIc
dam dac.
- Trong cac hop chaf, ch fhuong co so oxy hoa +2 va +4. Nhung
hop chaf cua ch +2 fh bon hon.
302
Ch va cac hop chaf cua ch Ia nhung chaf doc. Ch khong bj
phan huy va co kha nang fch fu frong co fho sInh vaf fhong qua
chuoI fhuc an.
6.2.1.2. Ung Jung cuu ch
Ch Ia mof frong nhung kIm IoaI fhong dung nhaf fu fruoc foI
nay. Con nguoI da khaI fhac va su dung ch fu raf xa xua, vao khoang
fhoI ky o ong hoac o Saf. Ngay nay, ch duoc ung dung raf rong
raI frong moI IInh vuc cua doI song. Nho nhung fnh chaf dac bIof
nhu do nau chay, do gIa cong, do faI cho, do fao hop kIm, kho bj an
mon, non ch duoc su dung hau nhu o faf ca cac IoaI hnh san xuaf
cong nghIop. ung dau Ia cong nghIop cho fao ac quy, chIom foI 60%
Iuong ch duoc con nguoI su dung. TIop fhoo Ia nganh san xuaf dan
duoc, vo boc day cap, can op fam ch, han fong cong chIom 15%.
NgoaI ra, ch con duoc su dung rong raI frong cong nghIop san xuaf
son, nganh gom su, san xuaf bof mau, maff, Trong nganh cho fao
may va nganh xay dung, nguoI fa dung ch do cho fao cac khop noI
duong ong, van, cac chI fIof may moc co fIop xuc voI moI fruong an
mon va nhIou co cau frong cac cong frnh Io fhIon. ac bIof, frong cac
IInh vuc cong nghIop co su dung chaf phong xa, ch Ia kIm IoaI duy
nhaf duoc dung do cho fao cac confaInor chua chaf fhaI phong xa
cung nhu xay dung cac kof cau ngan fIa X.
Trong nong nghIop, nguoI fa su dung mof so hop chaf cua ch co
fnh khang sInh Iam fhuoc fru sau. Vao khoang fhoI gIan fu fhap
nIon 30 don fhap nIon 90 cua fho ky 20, ch duoc su dung raf rong
raI frong gIao fhong duoI dang fofraaIkyI; ch Ia chaf chong kch no
frong xang. NgoaI dan duoc, ch con duoc dung do cho fao nhIou chI
fIof frong vu kh quan su. Trong IInh vuc fhuong maI cung nhu frong
doI song hang ngay, con nguoI cung su dung ch duoI raf nhIou hnh
fhuc khac nhau, chang han nhu: vo dung do uong, do nau bop, my
pham, duoc pham, do choI fro om, do dIon,
Co fho fhay rang, ch Ia kIm IoaI khong fho fhay fho duoc va co
maf o moI noI frong cuoc song cua chung fa. Iou do khong chI noI
Ion fam quan frong cua ch doI voI con nguoI ma con cho fhay fIom
nang gay o nhIom va nhIom doc ch Ia raf Ion.
303
6.2.2. Tom luoc l{ch su nhem doc chI
Trung fam kIom soaf bonh djch cua My |!nIfod Sfafo Confors
for Isoaso ConfroI CC) da phan IoaI nhung nguyon nhan gay
bonh va Iam chof nguoI nhu sau:
50% do IoI song
25% do moI fruong
25% do fo chaf sInh hoc bam sInh
NhIom doc ch Ia mof IoaI bonh do moI fruong, dong fhoI cung
Ia bonh do IoI song gay ra. Ch Ia mof frong nhung kIm IoaI doc duoc
bIof don va duoc su dung nhIou nhaf fu raf xa xua. Ngay nay, nhung
anh huong cua no doI voI suc khoo cua con nguoI cung duoc fm hIou
va danh gIa nhIou hon so voI baf ky hoa chaf nao. ang nhung cong
ngho fIon fIon, nguoI fa co fho Ian fhoo dau vof nguoc fhoI gIan kham
pha qua frnh ch xam nhap vao moI fruong va nhung anh huong cua
no foI suc khoo cua con nguoI fu xua foI nay.
6.2.2.1. Su xuul hien cuu ch lrong xu hoi Ioui nguoi
Chac chan rang, con nguoI da su dung ch fu cach day nhIou
hon 6000 nam. Ch co fho da duoc khaI fhac vao khoang fhoI daI o
ong hoac fhoI daI o Saf. au vof mo ch som nhaf fm fhay duoc
Ia vao khoang nhung nam 6500 fruoc Cong nguyon o Tho NhI Ky.
Vaf nhan fao xua nhaf Iam fu ch Ia mof chIoc vong co duoc fm fhay
o AnafoIIa, duoc djnh fuoI vao khoang 6000 don 8000 nam.
Song song voI vIoc phaf hIon nhung dau vof su dung ch fu fhoI
co xua, cac mInh chung cho nhung anh huong cua kIm IoaI nay doI
voI suc khoo con nguoI fhoI fhuong co cung da duoc fm fhay. oc
fnh cua ch duoc ghI nhan fu khoang nhung nam 2000 fruoc Cong
nguyon. ong fhoI, su ung dung rong raI cua kIm IoaI nay da gay ra
hoI chung nhIom doc ch man fnh o mof so xa hoI frong suof fIon
frnh Ijch su. Trong mof cuon sach co duoc vIof vao khoang nam 250
fruoc Cong nguyon, nha frIof hoc Hy Iap NIkandor da cho rang
chung dau bung man fnh va bonh fhIou mau Ia hau qua cua nhIom
doc ch. Thoo HIppocrafos, ruou va fhuc an ma con nguoI su dung co
304
IIon quan foI bonh gouf, mac du frong fhoI ky nay |nam 450 380
fruoc Cong nguyon) moI IIon ho gIua bonh gouf va chung nhIom doc
ch van chua duoc phaf hIon ra. Sau do, vao khoang fhoI Ia Ma co
daI, bonh gouf fro non pho bIon frong gIoI fhuong Iuu va no duoc coI
Ia hau qua cua vIoc con nguoI fhu nap vao co fho Iuong ch qua Ion.
6.2.2.2. Thoi Lu Mu co Jui: ch bul Juu Juoc su Jung ru
phun bo rong rui
Vao fhoI bay gIo, vIoc su dung ch da fro fhanh nhu cau Ion.
Nhung nguoI Ia Ma co daI quan Iy khaI fhac ch fron quy mo rong va
ho da co nhung mo ch cung nhu nhung khu Iuyon quang ch khong
Io. Chang han, mof khu Iuyon quang ch o Tay an Nha su dung foI
hang chuc ngan no Io do van hanh. NgoaI ra, con mof khu Iuyon
quang Ion nua duoc daf faI Hy Iap. KhoI fhaI fu haI khu Iuyon quang
nay da gay ra o nhIom ch fron bnh dIon raf rong Ion vao fhoI bay
gIo. uI ch fhoo gIo duoc cuon dI raf xa khu vuc Iuyon quang, sau do
Iang xuong maf daf duoI dang Iang dong kho hoac mua, fuyof. Mof
phan frong so buI do con fon faI nguyon dang foI fan ngay nay. Nho
vay, cac nha khoa hoc da dua fron vIoc do dac, xac djnh ch frong
bang o CroonIand do fm hIou Ijch su san xuaf ch. VIoc khaI fhac va
fInh cho ch voI Iuong khong Io nhu vay da koo daI hang fram nam.
Trong Ijch su, ch do nguoI Ia Ma co daI san xuaf da chIom vj fr doc
fon vo so Iuong va cho foI fan cach mang cong nghIop, con so nay
moI bj vuof qua.
O fhoI ky nay, nhIom doc ch Ia can bonh cua cac nha gIau. Ho
Ia nhung nguoI su dung ch mof cach rong raI: do nau bop bang ch,
Iy dung do uong bang ch, bnh dung ruou bang ch, ong dan nuoc
duoc han bang ch, noI co nuoc nho va fhung chua ruou vang bang
ch, do frang dIom cung su dung ch. OxIf ch voI mau do hap dan con
duoc su dung do fang mau sac va huong vj cho ruou vang. ThoI do,
nhung nguoI Ia Ma van chuyon ruou vang dI khap cac vung fhuoc
dja, foI fan mIon ac nuoc uc. o Ia mof frong nhung nguyon nhan
gay ra hoI chung nhIom doc ch o nhIou khu vuc fhoI bay gIo.
305
6.2.2.J. The hy lhu 1S: hhu nung guy benh nghe nghiep
cuu ch bul Juu Juoc guun lum
Vao fhoI ky cua cach mang cong nghIop, nguoI fa khaI fhac, san
suaf ch voI Iuong khong Io. ong fhoI, kIm IoaI nay cung duoc su
dung rong raI frong raf nhIou IInh vuc khac nhau. Iou do da gay ra
su bung no cua hoI chung nhIom doc ch o nhung nguoI fruong fhanh
Iam vIoc frong cac IInh vuc co su dung ch vao cac fho ky 18, 19 va
20, Nhung cong nhan nay da fhu nap ch vao frong co fho fhong qua
vIoc hf phaI buI hoac hoI ch, qua vIoc an fhuc an nhIom ch faI dja
dIom Iam vIoc, va qua con duong hap fhu qua da. Vao nam 1973,
onjamIn IrankIIn da ghI nhan chung dau bung quan va dau khop co
fay o nhung nguoI fho han, fho son va fho xop chu; con CharIos
Ickons fh mo fa nhung frIou chung khung khIop cua bonh nhIom
doc ch o nhung phu nu Iondon Iam vIoc frong cac xuong bof ch nhu
sau: nao cua ho chay qua faI va gay dau don khung khIop... |Nbung
ngoi sao cua Jat Cbar/cs Dickcns).
Nhung anh huong doc haI cua ch Ion qua frnh sInh san da
duoc bIof don cach day f nhaf Ia mof fho ky. Cac nha fhanh fra cong
nghIop cua Anh da ghI chu rang nhung phu nu fIop xuc voI ch khI
Iam vIoc faI cac xuong gom fhu cong co xu huong fro non hIom muon.
NgoaI ra, fro om do nhung phu nu nay sInh ra fhuong co fuoI fho
ngan. Trong khoang fhoI gIan fu fhap nIon 1930 cho foI fhap nIon
1970, nhung nguoI Iam cong fac bao vo suc khoo da nhan fhuc ro hon
vo kha nang gay bonh ngho nghIop cua ch fhong qua nhIou fruong
hop nhIom doc ch da duoc ghI nhan. Nho do, Iuaf bao vo cong nhan
Iam vIoc frong cac IInh vuc su dung ch da duoc ban hanh.
6.2.2.4. Duu lhe hy 20: Joc llnh cuu ch Joi roi lre em lro
lhunh xu huong nghien cuu
Nhung hIou bIof vo nhIom doc ch doI voI fro om ngay nay da
duoc fch Iuy qua bon gIaI doan:
Giai Joan tbu nbat. Pbat bicn nbicm Joc cb o trc cm
Vao nam 1892, faI onh vIon NhI rIsbano, AusfraIIa, A.J.
Turnor da chan doan mof so fro om bj nhIom doc ch. Nhung fro om
306
nay fruoc do da duoc chan doan Ia vIom mang nao. Cung faI bonh
vIon nay, bac sI nhan khoa J. Iockarf CIbson cung da ghI nhan bonh
nhIom doc ch o nhung fro om bj vIom vong mac. Sau do, cac nha
khoa hoc da dIou fra va dI don kof Iuan nguyon nhan gay nhIom doc
ch o fro om chnh Ia fIop xuc voI son o cac chan song va hang rao
quanh nha. Tuy nhIon, maI foI nam 1914, son co chua ch moI bj cam
su dung cho muc dch gIa dung o AusfraIIa. Cung nam nay, fruong
hop nhIom doc ch o fro om dau fIon o My cung da duoc ghI nhan.
Giai Joan tbu bai. Gbi nban nbicm Joc cb gay ra cac bcnb man tinb
Mof fhoI gIan kha daI sau khI phaf hIon ra fruong hop nhIom
doc ch o fro om, nguoI fa van chI quan fam foI nhIom doc cap fnh.
a so cac bac sI nhI khoa dou fIn rang nhung fro om bj nhIom doc ch
song sof qua gIaI doan cap fnh so khong mac mof chung bonh man
fnh nao. Vao nam 1943, bac sI fhan kInh nhI khoa RandoIph yors
da phaf hIon ra rang mof so fro om bj sa suf frong hoc fap va nhan
fhuc fruoc do da fung dIou frj chung nhIom doc ch. Sau do, ong da
cung voI bac sI fam Iy IIzabofh Iord cua bonh vIon nhI osfon fIon
hanh mof cuoc frac nghIom fam Iy fron 20 fro om da fung bj nhIom
doc ch. Kof qua cho fhay 19 frong so 20 fro nay bj suy gIam fr
fhong mInh va Ioch Iac frong nhan fhuc. Nhung nghIon cuu cua R.
yor vao dau fhap nIon 1940 da Ian dau fIon chung mInh rang nhIom
doc ch o fro om fhuong koo fhoo nhung can bonh man fnh vo fhan
kInh, chang han nhu suy gIam fr fhong mInh.
Giai Joan tbu ba. Cong nban cb ooi /icu /uong cbua gay Joc
cap tinb cung anb buong toi suc kboc
Nhung dI chung man fnh cua nhIom doc ch da duoc cong nhan.
Tuy nhIon, nguoI fa moI chI quan fam don cac dI chung o nhung
nguoI bj nhIom ch voI IIou Iuong gay doc cap fnh. Vao cuoI cac fhap
nIon 1970, 1980 va dau fhap nIon 1990, nhung faI IIou ghI nhan cac
fruong hop suy gIam fr fhong mInh va nhan fhuc o fro om bj nhIom
ch voI IIou Iuong chua gay doc cap fnh da duoc cong bo. Iou nay da
Iam day Ion mof van do gay franh caI frong gIoI y khoa: IIou cac IIou
Iuong ch chua gay doc cap fnh |sIIonf doso) co gay haI cho con nguoI,
307
dac bIof Ia fro om hay khong7 Sau do, fraI qua raf nhIou nghIon cuu
chuyon sau, cac nha khoa hoc da fhong nhaf cong nhan: ch voI IIou
Iuong khong gay doc cap fnh van gay ra suy gIam chuc nang fhan
kInh, bao gom fr fhong mInh, nhan fhuc, kha nang fap frung, va
nang Iuc ngon ngu.
Giai Joan tbu tu. Xay Jung cac cbuong trnb, cbicn /uoc pbong
ngua nbicm Joc cb
Cac chuong frnh fruyon fhong vo bao vo fro om fruoc nguy co
nhIom doc ch duoc fo chuc voI quy mo Ion. Iuaf Io kIom soaf nhIom
doc ch cung duoc chInh sua va bo sung. Cac chuong frnh kIom fra
baf buoc nham phaf hIon som nhung fruong hop fro om bj nhIom doc
ch cung da duoc fhIof Iap. HIop djnh quoc fo nam 1925 da cam su
dung ch frong son gIa dung. Nam 1991, Trung fam kIom soaf djch
bonh cua My da do ra chIon Iuoc phong ngua nhIom doc ch o fro om.
ay Ia nhung dIom moc quan frong frong Ijch su phong chong nhIom
doc ch.
6.2.2.5. Su ru Joi cuu TEL Jiem moc guun lrong hhuc
lrong Ijch su nhiem Joc ch
Nam 1921, canh franh fron fhj fruong o fo o My fro non khoc
IIof. o fang suc canh franh cho san pham xo Iord, gIam doc frung
fam nghIon cuu cua hang ConoraI Mofor Ia CharIos I. KofforIng da
quyof djnh fhay fho dong co cua xo bang dong co nhanh hon. o daf
duoc dIou nay, ong da cho fang Iuc non frong xIIanh dong co. Tuy
nhIon, dong co caI fIon nay chay khong om va bj kch no, gay fon
fhaf nang Iuong dong fhoI Iam gIam fuoI fho dong co. o khac phuc
nhuoc dIom nay, KofforIng da daf hang nha hoa hoc Thomas MIdgoIy
o cong fy CMs ayfon fm ra fac nhan chong kch no.
Vao fhang 12 nam 1921, sau mof Ioaf fhu nghIom, MIdgoIy da
phaf hIon ra rang khI cho fofraofyI ch |TI) vao frong xang, dong co
so chay om, khong bj kch no. Ngay sau do, ToI da duoc dua vao san
xuaf va nhIon IIou moI ra doI: xang pha ch. IoaI nhIon IIou moI nay
da duoc chay fhu frong cuoc dua IndIanapoIIs 500 va da fhanh cong
ngoaI suc fuong fuong: faf ca cac xo vo dch dau fIon, fhu haI va fhu
308
ba dou co su dung xang pha ch. ThoI dIom do da ghI dau mof cof moc
quan frong frong Ijch su nhIom doc ch: Anh huong nhIom doc ch baf
dau dIon ra fron bnh dIon foan cau.
Trong khoang fhoI gIan daI suof fu fhap nIon 1930 foI fhap
nIon 1990, hang frIou xo co fron fho gIoI da phaf fhaI ra khong kh
hang chuc ngan fan ch, gay o nhIom bau kh quyon fron mof bnh
dIon vo cung rong Ion. Hon mof fy nguoI fron fho gIoI da phaI chju
hau qua cua vIoc Iam o nhIom khong kh nay.
Mac du chI mof fhoI gIan ngan sau khI xang pha ch duoc dua
vao san xuaf va su dung, nguoI fa da phaf hIon ra cac fruong hop
cong nhan Iam vIoc frong cac nha may san xuaf xang bj chof hoac bj
dIon. Tuy nhIon, v muc dch kInh doanh, dong fhoI do nhung saI Iam
frong nghIon cuu khoa hoc non fac haI cua fofraofhyI ch noI rIong va
fofraaIkyI ch noI chung van khong duoc cong bo. Cho maI foI nhung
nam cuoI cua fhap nIon 1960, bang nhung fhuc nghIom va nghIon cuu
cua mnh, CIaIr Pafforson da chung mInh duoc kha nang gay haI cua
fofraofhyI ch va khang djnh: chaf nay can phaI duoc fhay bang fac
nhan chong kch no khac, f doc haI hon.
Tuy nhIon, phaI fraI qua raf nhIou no Iuc, foI nam 1990,
fofraofhyI ch moI duoc fhay fho. Iou do co fho duoc coI Ia mof frong
nhung fhanh cong Ion nhaf cua fho ky 20 frong IInh vuc bao vo suc
khoo cong dong noI chung va ngan ngua nhIom doc ch noI rIong.
6.3. NGON PHAT SNH CH RA MO TRONG
6.3.1. Nguon tu nhen
Trong fu nhIon, ch Ia nguyon fo vI Iuong co frong fhanh phan
cua vo fraI daf. Ham Iuong ch frong vo fraI daf vao khoang 13,0 g/g
|Iorgusson, 1990). Ch fon faI frong khoang 84 khoang chaf, dIon
hnh nhaf Ia gaIon PbS. Ham Iuong ch frong mof so khoang chaf
fIou bIou duoc cho o bang 6.1 duoI day:
309
Bung 6.1. Ham /uong trung bnb cua cb trong mot so kboang cbat
Khoang chat ham luJng chi (g/g)
ultramaic igneous (da hoa thanh) 1
Basaltic igneous G
0ranitic igneous 18
Ba hien set va dat set 2O
Ba hien set den 8O
Ba voi O
Ba cat ket (sa thach) 12
(Nguon. Lc Huy Ba oc boc moi truong, 2000
Ch frong vo fraI daf xam nhap vao cac fhanh phan khac cua
moI fruong |kh quyon, fhuy quyon) nho cac qua frnh fu nhIon sau:
+ Phong hoa cua vo fraI daf
+ ong daf, nuI Iua
+ XoI mon
6.3.2. Nguon nhun tuo
Cac hoaf dong nhan fao cua con nguoI moI Ia nhung nguon chu
you nhaf phaf fhaI ch ra ngoaI moI fruong, gay ra fnh frang o
nhIom va nhIom doc ch. Trong fong Iuong ch phaf sInh ra ngoaI moI
fruong, ch fu cac hoaf dong nhan fao chIom foI 95% 1|. Ch duoc su
dung hau nhu o moI IInh vuc cua doI song con nguoI, do do nguon gay
o nhIom ch cung raf da dang, va cung fon faI o moI IoaI hnh san
xuaf va sInh hoaf cua xa hoI. Phan fIop fhoo frnh bay nhung nguon
chnh gay o nhIom ch.
6.J.2.1. Trong cong nghiep
Cac nguon phaf fhaI ch frong cong nghIop bao gom:
+ Cong nghIop khaI khoang va Iuyon kIm: ay Ia nguon phaf
fhaI ch Ion nhaf frong cong nghIop. Khong chI rIong nganh khaI
310
fhac va fInh cho ch ma ca nganh khaI fhac va fInh cho nhIou kIm
IoaI khac cung phaf sInh cac chaf fhaI chua ch. Nhung dong fhaI
chua ch frong IoaI hnh cong nghIop nay bao gom:
- Chaf fhaI ran o khu khaI fhac va fuyon quang
- Nuoc fhaI o khu vuc mo, khu fuyon quang, Iuyon quang
- KhoI fhaI Io Iuyon quang.
Thoo fhong ko cua fIon sI Padmanabhan P. NaIr nam 2000, fong
Iuong ch phaf fhaI ra moI fruong khong kh fu cac Io Iuyon quang
frong suof fhoI do cho Ia Ma vao khoang 5.000 10,000 fan; con
frong khoang fhoI gIan fu nam 500 foI nam 1500 sau Cong nguyon,
Iuong ch phaf fhaI ra moI fruong khong kh, chu you van Ia fu khaI
fhac va Iuyon quang, o vao khoang 500 1.500 fan / nam.
+ Cac nganh cong nghIop khac
Chaf fhaI, chu you Ia nuoc fhaI va chaf fhaI ran cua cac nganh
cong nghIop co su dung ch nhu: cong nghIop cho fao ac quy, san xuaf
son, dan duoc, bof mau,... cung Ia nguon phaf fhaI raf dang ko ch ra
ngoaI moI fruong.
6.J.2.2. Trong nong nghiep
Nguon phaf fhaI ch frong nong nghIop chu you Ia fu fhuoc fru
sau va fu khoI fhaI cua cac may nong nghIop chay bang nhIon IIou
xang pha ch.
6.J.2.J. Trong giuo lhong
Ko fu chaf chong kch no fofraofhyI ch duoc fm ra va su dung
rong raI fh cac phuong fIon gIao fhong fro fhanh nguon phaf sInh o
nhIom ch nghIom frong nhaf, ko ca vo so Iuong phaf fhaI va pham
vI gay anh huong. Thoo uoc fnh cua cac nha khoa hoc Chau Au, vao
fhoI ky cao dIom su dung xang pha ch, khoang fu nam 1970 1980,
Iuong ch phaf fhaI ra moI fruong khong kh Ion foI muc cao nhaf Ia
400,000 fan/nam. au fho ky 21, nho chuong frnh fhay fho
fofraofhyI ch frong xang, Iuong phaf fhaI ch frong khong kh gIam
xuong con 100,000 fan/nam |Padmanabhan P. NaIr, 2000). Iou do
311
cho fhay, xof vo nguyon nhan gay o nhIom ch frong moI fruong
khong kh fh xang pha ch su dung frong gIao fhong chIom vj fr
hang dau.
6.J.2.4 Trong houl Jong guun su
Ch duoc su dung frong nganh cho fao dan duoc phuc vu cho
muc dch quan su chIom fy Io kha Ion frong fong Iuong ch duoc con
nguoI su dung |chI dung hang fhu haI sau nganh san xuaf ac quy).
Chnh v vay, nguon phaf fhaI o nhIom ch fu cac hoaf dong quan su
Ia raf dang ko. NgoaI dan duoc, ch frong hoaf dong quan su con duoc
phaf fhaI fu vIoc su dung xang pha ch frong cac dong co, xo co nhu
xo fang, may bay, fau chIon, xo quan dung,...
6.J.2.5. Trong houl Jong lhuong mui ru cuoc song hung nguy
Cac nguon phaf fhaI ch frong IInh vuc nay fhuong raI rac,
khong fap frung, kho kIom soaf nhung IaI gay anh huong fruc fIop
nhaf don suc khoo con nguoI, dac bIof Ia fro om. Co fho nou fon mof
so nguon dIon hnh nhu sau:
+ Vo dung do hop
+ Ac quy
+ Son
+ KhoI fhuoc Ia
+ o gom su gIa dung
+ o choI fro om
+ Sach bao
+ Kom danh rang
+ uoc pham
+ My pham,...
Taf ca cac vaf dung chua ch nay sau khI hof han su dung dou
duoc fhaI bo faI baI chon Iap rac. V vay, baI rac cung Ia mof nguon
gay o nhIom va nhIom doc ch raf nguy hIom. NgoaI ra, nuoc fhaI
sInh hoaf cung Ia nguon phaf fhaI ch vao moI fruong nuoc. Ch frong
312
nuoc fhaI sInh hoaf fhuong co xu huong Iang xuong day cong fhaI. V
vay, phan fch bun cong cua ho fhong fhoaf nuoc fhanh pho cung
fhuong duoc fIon hanh do xac djnh muc do o nhIom ch do cac hoaf
dong sInh hoaf va fhuong maI faI do fhj gay ra.
ang duoI day IIof ko fon va Iuong phaf fhaI cua mof so nguon
phaf sInh ch chu you fu cac hoaf dong nhan fao.
Bung 6.2. Cac nguon nban tao pbat tbai cb ra moi truong (tinb o My
hguon hat thai LuJng hat thai (tan chi/nam)
Than da 778
0au mo 5O
Xang ha chi 2.2OO
Cong nghie 2.2OO
Bai rac 2.2OO
Tong cong 7.428
(Nguon. Wi/bcr ct a/. 1002 UnitcJ 8tatc Enoironmcnta/ Protcction Agcncy, 1000
Co fho noI rang, ch duoc ung dung gan nhu frong moI IInh vuc
cua doI song con nguoI. V vay, nguon phaf fhaI ch cung fon faI o
moI noI xung quanh chung fa, gay ra nhung anh huong fruc fIop va
nghIom frong don suc khoo con nguoI va moI fruong sInh fhaI.
6.4. CH TRONG MO TRONG
Ch fon faI frong moI fruong bao gom ch fu nhIon co frong cac
khoang cua vo fraI daf va ch phaf fhaI fu cac hoaf dong cua con
nguoI. Tru Iuong cua ch frong cac fhanh phan cua moI fruong duoc
cho frong bang 6.3 duoI day:
Bung 6.3. Tru /uong cb trong moi truong
hguon Khoi luJng (ngan tan)
}a quyan:
Bat
Tram tich nuJc ngot
Tram tich bien
0,4.10
1Z

4,8.1O
G

14O,1O
8

48.1O
O
313
Thuy quyan.
Bai duJng
huJc ngot
huJc ngam
80,10
8

27.1O
8

OOO
82
kh quyan 18
8Inh quyan.
Thuc vat, vi sinh vat song tren
can
Thuc vat, vi sinh vat song duJi
bien
Bong vat song tren can
Bong vat song duJi bien
47.10
8

88
O,8
21OO
25OO
(Nguo n. a ng Kim Cbi Ho a bo c mo i truo ng, NXB Kboa bo c ky tbua t, 1000
Ch khong bj phan huy frong moI fruong, chI chuyon hoa fu
dang hop chaf nay sang dang hop chaf khac va duoc van chuyon gIua
cac fhanh phan frong moI fruong fhoo mof chu frnh khop kn. Hnh
6.1 mo fa qua frnh van chuyon cua ch gIua cac fhanh phan cua moI
fruong, voI su fac dong cua cac hoaf dong nhan fao. Trong do, con
nguoI duoc coI nhu mof bo phan cua sInh quyon.
6.4.1. ChI trong mo truong khong khI
Ch frong moI fruong khong kh xuaf phaf fu cac nguon chu you sau:
+ ong daf, nuI Iua
+ CIo cuon buI ch fu daf
+ Kh fhaI cong nghIop
+ KhoI fhaI gIao fhong
Ch phaf fhaI vao moI fruong khong kh fu cong nghIop o dang
cac hop chaf vo co nhu oxIf, nIfraf, suIfaf. TofraaIkyI ch frong xang
qua qua frnh dof chay o cac dong co dof frong bj chuyon mof phan
314
fhanh cac muoI vo co nhu cac haIIdo, hydroxIf, oxIf va mof phan nho
cacbonaf va suIfaf. NgoaI ra, fofraaIkyI duoc phaf fhaI ra ngoaI khong
kh so bj phan huy dan dan, fruoc fIon fao fhanh cac Ion ch huu co,
cuoI cung fao fhanh cac hop chaf ch vo co. Nhu vay, ch frong khong
kh chu you fon faI duoI dang cac hop chaf vo co, con goI Ia cac haf
buI ch vo co.
Trong dIou kIon fu nhIon, ham Iuong ch frong kh quyon
fhuong frong khoang 5.10
5
mg/m
3
hay 3 mIcrogram/m
3
, frong khI do
ham Iuong ch frung bnh faI cac do fhj co maf do gIao fhong Ion
fhuong frong khoang 3.10
3
mg/m
3
.
















HInh 6.1. Qua trnb oan cbuycn cua cb trong moi truong
(Nguon. Tbc UnitcJ 8tatc Enoironmcnta/ Agcncy, 10S6, 1006

KHONG
KH
AT
NC
(mat, ngam)
THC
VAT
ONG
VAT
nc
uong
thc an bui
kh ht th
CON
NGI
mau
cac mo
mem
xng
gan
than
phan nc
Khoi thai
xe co
Kh thai
cong nghiep
Phong hoa
vo trai at
Sn, bui
cong nghiep
an
dc
315
uI ch frong khong kh duoc gIo phaf fan dI raf xa khu vuc
phaf fhaI. o do, o nhIom ch frong khong kh co fam anh huong
rong. uI ch sau do duoc Iang xuong duoI fac dung cua frong Iuc hoac
do duoc koo fhoo cac haf mua hoac fuyof, fham gIa vao kh quyon va
dja quyon. uI ch o Iop khong kh bon duoI, ngang fam hoaf dong
cua con nguoI con co kha nang xam nhap vao co fho nguoI va dong
vaf, nghIa Ia fruc fIop fham gIa vao sInh quyon.
Co nhIou nghIon cuu cho fhay su phan bo cua ch frong daf, fhuc
vaf va kh quyon faI cac gIao Io, duong cao foc dong duc. Taf ca dou
phaf hIon fhay mof Iuong ch dang ko o nhIom voI cuong do fy Io voI
maf do gIao fhong. Mof vaI nghIon cuu cung xac nhan co su o nhIom
kom ro hon cac kIm IoaI khac bao gom cadImI, crom, dong, nIkon,
vanIdI va kom |aIo & Iroodoman, 1992). Iou nay duoc mInh hoa o
bang 6.4 voI daf o gan bon duong noI fhanh co maf do gIao fhong
khac nhau. Su o nhIom fhu cap xuaf hIon o cac sInh vaf khac song
gan duong nhu cac IoaI co vu nho |CIack, 1979).
Bung 6.4. Nong Jo cua Pb oa Zn co trong tang Jat mat (020cm
Juoc /ay mau tu cac kboang cacb kbac nbau so ooi Juong
giao tbong co mat Jo xc kbac nbau. (ADT. giao tbong
trung bnb bang ngay o Ha/ijax. CanaJa
LoaI
duong
k
kT LoaI
duong
8
LoaI
duong
6
LoaI
duong

LoaI
duong
k
kT LoaI
duong
8
LoaI
duong
6
LoaI
duong

khoang
rarh Iu Ia
duong
60,000 18.600 16.000 8.000 60,000 18.600 16.000 8.000
O
1
5
15
8O
5O
1OO
8O45
2818
842
228

228

14
858
4O2
177
75
45
45

1O75
457
18G
1G8
G8
O5
GO

4G5
118
82
2G
2G
88
21
88O
7OO
144
15O

O5

GO
422
1O8
122
55
G8
GO

272
1G7
7O
O2

58
7G

1OG
GO
75
5O
G5
G4
78
(Nguon. Da/c oa FrccJman, 1006
316
Ch duoc phong fhch fu cac xo o fo gop phan chu you vao su o
nhIom ch chung, xuaf hIon o cac fhanh pho va gop phan gay o
nhIom daf boI ham Iuong Ion cua nIkon, dong, cabaIf va nhom va no
van fon faI daI dang voI mof muc do khI daf co fnh axIf duoc frung
hoa bang voI. Nhung hoI chung ngo doc fuong fu cung duoc nhan
fhay khI nhung cay fh nghIom song fu nhIon hoac frong frong dung
djch dInh duong co chua muoI fhuan cua kIm IoaI do. Trong vung fh
nghIom, ham Iuong cac kIm IoaI ch doc frong daf ngan can su phaf
frIon cua cac IoaI cay fh nghIom gIoo haf faI nhung noI frong pham
vI 12km quanh Io nau kIm IoaI ma no da phaf fan frong khong kh.
Ham Iuong ch frong khong kh faI nhung dIom nuf gIao fhong o
Thanh pho Ho Ch MInh frong nam 1999 duoc cho o bang 6.5.
Bung 6.5. Nong Jo trung bnb cua cb tai cac nut giao tbong o TpHCM
Fb (glm
8
) Thang
8F Th hX FL
1
2
8
4
5
G
7
8
O
1O
8,1
8,2
8,8
8,2
8
8,2
8,2
2,8
8,1
8,4
2,4
2,4
2,G
2,4
2,4
2,G
2,8
2,2
2,4
2,8
2,2
2,1
2,1
2,1
2
2,1
1,7
1,G
1,8
2,1
Ghi chu: BP TH. icn Bicn Pbu inb Ticn Hoang
HX. Hang Xanb, PL. Pbu Lam
(Nguon. Nguycn inb Tuan, Lam Minb Trict, Pbam Tbj Tbacb
Truc oa cac cong su Hoi tbao moi truong Tbanb pbo Ho Cbi Minb,
tbang 7 nam 2000
317
Thoo fnh foan cua cac nha khoa hoc, ham Iuong ch frung bnh
frong kh quyon fu fhoI fIon su Ia 0,6 g/m
3
, foI ngay nay da fang Ion
don 3,7 g/m
3
, chnh Ia kof qua cua cac hoaf dong nhan fao. Ham
Iuong ch frong kh quyon do fhj frung bnh nam frong khoang fu
0,5 10 g/m
3
, dac bIof, faI nhung nuf gIao fhong voI maf do xo co
cao vao nhung nam cua fhap nIon 1970 1980 ham Iuong ch con
daf foI 30 g/m
3
1|.
Cac nha nghIon cuu fhay rang, 30 50% hoI ch duoc ho hap
vao co fho so hap fhu frong nguoI, frong mau fuan hoan, do do hf
fho khong kh co buI ch Ion so bj ngo doc ch. Muc ch vao khoang 20
40%g fron 100g mau |0,2 0,4ppm) fh chua gay fac haI g dang
ko, nhung nou ham Iuong do Ion don 0,8 ppm fh so phaf sInh bonh
fhIou mau, hong cau gIam ro rof va gay roI Ioan chuc nang fhan.
Ch fu khoI fhuoc Ia Iam o nhIom khong kh frong phong va gay
nhIom doc ch cho khong nhung nguoI huf fhuoc ma ca nguoI nguI fhu
dong khoI fhuoc, nhaf Ia phu nu mang fhaI va fro om. NguoI fa da
khao nghIom fhay rang, fro om song chung voI nguoI nghIon fhuoc co
ham Iuong ch frong mau gap 4 Ian fro khong song chung nguoI
nghIon fhuoc. Tro om va phu nu hap fhu ch raf manh. VoI fro om
nong do ch 0,6 ppm frong mau da co fho gay ra doc. Cong dong chau
Au quI djnh ham Iuong ch frong khong kh khong vuof qua 2g/m
3
.
6.4.2. ChI trong mo truong nuoc
Ch frong moI fruong nuoc Ia kof qua cua cac qua frnh sau:
Qua frnh phong hoa vo fraI daf;
Qua frnh xoI mon;
Qua frnh fIop nhan cac dong fhaI chua ch fu hoaf dong cua
con nguoI;
Qua frnh Iang dong ch fu kh quuyon; va
Qua frnh hoa fan, rua froI cac hop chaf ch fu daf.
Nhn chung, frong moI fruong nuoc, ch fon faI o raf nhIou dang
hop chaf hoa hoc, fuy fhuoc vao nguon phaf sInh. Ch phaf fhaI fu
318
cac dIom khaI khoang va nghIon quang xam nhap vao moI fruong
nuoc duoI dang PbS, cac oxIf ch va cacbonaf ch. NgoaI ra, PbSO
4
va
Pb
3
|PO
4
)
2
cung fon faI frong fhuy quyon voI Iuong nho. Cac hop chaf
nay f fan frong nuoc, co xu huong Iang dong xuong Iop bun day. Nhu
vay, frong fhuy quyon, ch fhuong fon faI o dang cac hop chaf Pb
2+

hoa fan, duoc hydraf hoa, hoac o dang huyon phu,... Cac hop chaf nay
co xu huong fham gIa cac qua frnh sau:
Tao phuc voI cac phoI fu vo co hoac huu co
Hoa fan hoac kof fua hop chaf ch
Hap phu cac hop chaf ch Ion cac haf ran Io Iung co fnh koo.
Tao bong hoac koo fu
Sa Iang xuong Iop fram fch, gIa nhap dja quyon
Xam nhap vao sInh quyon, phan bo va fch fu frong cac sInh
vaf fhuy sInh
ang fon faI chnh va nong do cua ch frong fhuy quyon fhay
doI fuy fhoo fung IoaI nguon nuoc.
u- Cb trong moi truong nuoc ngot
Trong nuoc fhIon nhIon ch chIom khoang 0,001 0,020 mg/I.
Nguon nuoc may co dau vof cua ch Ia do duong ong nuoc bang ch.
Nguon o nhIom ch frong nuoc chu you fu nuoc fhaI cua cong ngho
san xuaf kom ch, san xuaf moIypdon, va vonfram. Nong do gIoI han
ch cho phop cua nuoc uong <0,01 mg/I, nuoc fuoI frong frof < 0,1
mg/I, va nuoc dung cho chan nuoI <0,05 mg/I. Trong nuoc fhaI, ch co
fho o dang hoa fan hoac dang kho fan Io Iung nhu muoI cacbonafo,
sunfua, sunfaf. CIa frj foI han cho phop ch co frong nuoc maf |TCVN
59421998): doI voI nuoc dung Iam nguon nuoc sInh hoaf Ia 0,05mg/I,
nuoc dung cho cac muc dch khac Ia 0,1mg/I. Nhung da phan nguon
nuoc dou co nong do ch vuof qua nguong cho phop |do cac hoaf dong
cua con nguoI).
Ta co fho xof mof so dang fon faI va nguyon nhan gay ra nguon
phaf fhaI ch frong nuoc:
319
Ch frong ong dan nuoc co chua ham Iuong cacbonIc kha cao.
CacbonIc fac dung voI ch Iam ong dan fro fhanh cacbonaf ch hoa fan
frong nuoc. KhI con nguoI dung IoaI nuoc nhIom ch nay, fh so Iuu IaI
frong co fho, pha huy canxI frong xuong va dan foI nhIou chung bonh
man fnh.
Nuoc mom, nghoo canxI non khong fao fhanh cac Iop ch
cacbonaf o maf frong cac ong nuoc bang ch, v fho ch fon faI o
frang fhaI hoa fan frong nuoc.
Trong hoaf dong khaI fhac, cong nghIop, ch duoc su dung rong
raI, vo fnh hay co y Iam fang ham Iuong ch frong nuoc. ac bIof
nuoc fhaI fu san xuaf pIn, acquI chua Iuong ch Ion nhaf, chI sau
nganh cong nghIop xang dau. Trong mof cuoc khao saf 8 nha may
san xuaf pIn fh Iuong ch dung cho 1 pIn Ia 4,54 6,81mgPb. VIoc
su dung nuoc ch fu 1177g/pIn. Su fap frung ch cao o frong nuoc
chu you Ia o cac khu vuc ma kIm IoaI. Nuoc bj nhIom Pb fhuong co
pH < 3,0 |chu you Ia Iuong ch hoa fan). Mof cong fy faI sInh ch fu
pIn cu co fho Iam fang muc do ch frong nuoc fhaI Ia 11,7mg/I. VIoc
su dung ch |nhu nafrI pIunIf) frong fInh cho xang san sInh ra bun
ch cung Ia fac nhan gay o nhIom nguon nuoc. Ham Iuong ch frong
nuoc fhaI cua mof nha may co may moc, dong co fhaI ra khoang 2
140mg/I. NgoaI ra con do su hoa fan ch fu cac fhung ma kIm IoaI da
pho IoaI.
Chaf nhuom co mau vang crom duoc su dung nhu son: sInh ra fu
phan ung gIua Na
2
CrO
3
hoac M
2
Cr
2
O
7
voI nIfraf ch hoac axofaf |chaf
nhuom mau cam Cr
2
MnO
4
duoc su dung f hon). Trong cong nghIop
san xuaf ban dau Iuong ch o dang khong hoa fan, khI fron Ian fhuy
fInh va quo han ch duoc dung do fao cac man hnh mau fI vI. Con
khI muon fach haI fhanh phan nay bang cach hoa fan hon hop nay
vao frong acId Ioang. Su phan II nay co fho sInh ra Iuong ch khoang
400mg/I. Nuoc ngam chua 0,01 mg ch/I, o dang phuc cua axIf humIc
hoac fuIvIc.
Ch frong nuoc ngof bo maf chu you fon faI o dang cac phuc
cacbonaf voI nong do fhay doI, phu fhuoc raf nhIou vao vj fr nguon
320
nuoc so voI nguon gay o nhIom, pH va do cung cua nuoc. O pH 5,4,
nuoc cung co fho chua khoang 30 mg ch/I, con nuoc mom chua
khoang 500 mg ch/I. Ch fu nguon nuoc ngam va nuoc ngof bo maf so
co fho xam fhap vao nguon nuoc uong, gay nguy haI cho suc khoo con
nguoI. TIou chuan cua WHO quy djnh ham Iuong cho phop cua ch
frong nuoc uong Ia 0,05 g/If.
b Cb trong moi truong nuoc bicn
Tu nam 1961, nguoI fa da fhay rang, nong do ch frong nuoc
bIon da daf foI muc do kha cao do hoaf dong cua con nguoI. Su o
nhIom ch nuoc bIon gan bo phaI quI cho cac chaf phu gIa frong xang.
hrIIch |1998) khang djnh Ia nong do ch o frong cac daI duong da
fang Ion 3 hoac 5 Ian fu khI nguoI fa dua cac chaf phu gIa xang vao
su dung. Nuoc bIon chua khoang 0,03 g ch/If, chu you Ia o dang cac
phuc cIorua.
O cac gIaI doan cuoI cua qua frnh dI chuyon, ch Iang xuong Iop
fram fch cac vung von bIon, gay non cac van do nghIom frong do su
chuyon dong cua chung, sau do so fac dong Ion phan nuoc bIon o duoI
sau va gay doc cho cac sInh vaf day bIon.
6.4.3. ChI trong dut 4|
Ch frong daf bao gom fu cac nguon sau day:
Ch frong cac khoang chaf fu nhIon, dIon hnh Ia PbS;
Chaf fhaI ran chua ch fu cac hoaf dong cua con nguoI nhu
khaI khoang, chon Iap rac do fhj,...;
Iang dong ch fu kh quyon; va
Kof fua va sa Iang cac hop chaf cua ch fu fhuy quyon.
Ham Iuong ch frung bnh frong daf fu nhIon o vao khoang 10
40 g/g, phu fhuoc vao ham Iuong ch frong da mo. oI voI daf bj o
nhIom, ham Iuong ch cao hon va phu fhuoc vao khoang cach foI
nguon gay o nhIom. Ch duoc phaf fhaI fu cac nguon gay o nhIom co
khuynh huong fch Iuy mof cach fu nhIon frong Iop daf maf, voI do
sau fu 0 15 cm. o do, o nhung vung daf bj o nhIom, ham Iuong ch
frong Iop daf maf fhuong cao hon so voI Iop daf bon duoI.
321
Ch frong moI fruong daf fon faI o cac dang sau: frong dung
djch daf, bj hap fhu fron bo maf cua koo mun sof, hoac IIon kof voI
Io va Mn fao cac oxIf fhu cap, dang cacbonaf va frong mang fInh fho
aIumInsIIIcaf. Tuy nhIon, phan quan frong nhaf Ia ch frong dung
djch daf v day Ia nguon ma fhuc vaf co fho hap fhu ch mof cach
fruc fIop.
Cac nghIon cuu va fnh foan cho bIof, nong do ch frong dung
djch frung bnh frong daf khong bj o nhIom khoang 10
9
don 10
7
M.
Ham Iuong ch frong dung djch chI vao khoang 0,005% so voI fong
Iuong ch frong daf. u IIou nay duoc dua ra boI Kafaba PondIas
fnh foan khI fhuc hIon Iy fam daf khong bj o nhIom. avIos |1995)
cung chI ra rang, ham Iuong ch frong daf khong bj o nhIom khoang
40 g/g va frong dung djch Ia 0,2.10
6
M. Tuy nhIon, frong daf o
nhIom, nong do ch frong dung djch daf cao hon nhIou va fuy fhuoc
vao muc do o nhIom. Shav va cong su |1994) nghIon cuu mau daf o
nhIom o orbyshIro |Anh) va dua ra nong do ch frong dung djch daf
khoang 2.10
3
don 1,5.10
2
M. Phuong phap phan fch cua ong Ia dung
mang Ioc nhay voI Io Ioc khoang 8 0,025m do Ioc chaf chIof dung
djch bao hoa daf. VoI mang Ioc Io nho nhu vay fh 80% ch fan bIou
kIon gIu IaI boI mang Ioc va chI co khoang 0,001% fong Iuong ch
frong daf fhuc su fan. Cac fac gIa con chu fhch rang, fI Io nay raf
nho so voI bao cao cua cac fac gIa khac. Crogson va AIIvay |1995) da
fhuc hIon phuong phap chIof Iy dung djch daf bang II fam va phuong
phap phan fch sac k voI sophadoxgoIs. NguoI fa cung cho fhay, khI
ham Iuong ch frong daf cao hon khoang 100 1000 Ian ham Iuong
bnh fhuong |40g/g) fh nong do ch frong dung djch daf |khoang 10

6
don 10
4
) cao hon khoang 1000 don 10000 Ian nong do ch frong daf
bnh fhuong.
ang fon faI cua ch frong daf phu fhuoc chaf cho vao do pH
cua daf. oI voI IoaI daf phaf frIon fron da voI, ch chu you fon faI
duoI dang muoI cacbonaf, cac phuc frung hoa va cac cafIon ch. Con
doI voI daf co do pH frung bnh va fhap fh cac dang fon faI chu you
cua ch Ia Pb|OH)
2
, Pb
3
|PO
4
)
2
, Pb
5
|PO
4
)
3
OH.
Ch frong daf co khuynh huong fham gIa cac qua frnh sau:
322
j hap fhu vao cac haf koo daf
j phan gIaI vao dung djch daf do su fhay doI pH cua daf
j rua froI hoac hoa fan boI cac dong chay bo maf
Thoo nuoc frong daf fham xuong fang nuoc ngam
j hap fhu vao fhuc vaf va fch fu frong ho ro, canh, Ia
Qua frnh xam nhap cua ch fu moI fruong daf vao sInh quyon
duoc frnh bay ro hon o muc 6.6.
Bung 6.6. Cb trong Jat oa trong Jung Jjcb Jat
Tong Iuong rh
(glg)
6h Irong dung d}rh
daI (moIlI)
6h dung d}rh lIong
Iuong (%)
4OOOO
282O
458OO
18OO
888O
112
18
11
4
4
O,O5
O,18
O,OO5
O,O4
O,O2
(Nguon. Enoironmcnta/ Eco/ogy, 1004 Grcgson oa A//ouay

NghIon cuu cua ZImdahI va Skogorboo |1996) vo su co djnh ch
fhom vao frong daf frong daf cho fhay, can khoang fhoI gIan fu 24
48 gIo do Ion ch co fho xam nhap vao cac phan daf. Con anh huong
cua nhIof do fh, frong khoang 20 40
0
C, nhIof do khong anh huong
foI cac can bang xay ra. NghIon cuu bang phuong phap fhong ko cho
fhay, haI dac fnh cua daf Ia pH va CC co anh huong quan frong
frong qua frnh co djnh ch frong daf. Nhung dac dIom hap fhu duoc
mo fa kha chnh xac bang IIon kof cua ch bang cap oIocfron fu do voI
acId mun cao phan fu, duoc dua ra boI HIIdobrand va Ium |1997).
ang fhuc nghIom, Harfor |1995) cho rang, duong dang nhIof
IangmuIr raf phu hop voI du IIou fhuc nghIom cua ong va su fhay doI
pH cua daf Ia su dIou khIon quan frong doI voI su co djnh ch.
323
6.4.4. Co che xum nhup, phun bo vu tIch tu cuu chI trong
co the con nguo vu dong vut
Ch xam nhap vao co fho con nguoI va dong vaf fhong qua
nhung con duong chnh sau: ho hap, an uong va hap fhu qua da.
6.4.4.1. Duong ho hup
uI ch va cac hop chaf cua ch frong khong kh co kha nang
xam nhap vao co fho con nguoI qua duong ho hap. Khoang 30 50%
Iuong ch co frong fhanh phan khong kh do con nguoI hf vao duoc
Iang dong frong phoI nguoI. Ty Io nay phu fhuoc vao dac fnh hoa
hoc, kch fhuoc cac haf buI ch va kha nang hoa fan cua chung. KhI
da Iang dong frong phoI, phan Ion buI ch duoc hap fhu va fIop fuc
xam nhap vao cac bo phan co fho nguoI.
6.4.4.2 Duong un uong
So Iuong va foc do hap fhu ch qua duong fIou hoa cua co fho
phu fhuoc vao dang fon faI hoa hoc cua ch, kch fhuoc haf buI ch,
frang fhaI no hoac doI cua co fho, cho do dInh duong va do fuoI. Co
fho nguoI fruong fhanh co kha nang hap fhu 5% Iuong ch co frong
fhuc an hoac nuoc uong. Con so nay co fho fang foI 50% fuy fhuoc
vao frang fhaI no hoac doI cua co fho. Tro so sInh va fro nho Ia
nhung doI fuong nhay cam voI ch, khoang 50% Iuong ch co frong
fhuc an va nuoc uong duoc co fho fro hap fhu. Cho do an nghoo
canxI, saf, dong, kom, phofpho so Iam fang kha nang hap fhu ch qua
duong fIou hoa.
6.4.4.J. Hup lhu guu Ju
Kha nang hap fhu ch qua da cua co fho kom hon so voI qua haI
con duong nou fron va fhuong duoc bo qua. Thoo mof so nghIon cuu,
fy Io hap fhu ch qua foc sam mau o frong khoang 0,03%, fuong ung
voI foc do 0,038 g.cm
2
frong 12 gIo |Mooro of aI., 1980). KhI cho fay
nguoI fIop xuc voI nIfraf ch hoac bof ch kIm IoaI, ham Iuong ch
frong mo hoI so fang Ion, nhung ham Iuong ch frong mau va nuoc
fIou khong fang |IIoronco of aI., 1988). Cho chuof fIop xuc voI acofaf
ch frong khoan fhoI gIan 7 ngay, fy Io hap fhu ch qua da Ia 1,5
324
3%, foc do fham fhau Ia 0,7 1,4 g.cm
2
.ngay
1
; con nou fhoI gIan
fIop xuc Ia 3 ngay frong 1 fuan fh sau 4 fuan fy Io hap fhu ch qua
da chuof daf 3,3 3,9%, fuong ung voI foc do 5 g.cm
2
.ngay
1

|Pounds, 1979).
6.4.4.4. Phun bo ch lrong co lhe
Sau khI duoc hap fhu qua duong ho hap hoac fIou hoa, ch fIop
fuc xam nhap vao mau va fu do duoc phan bo foI nhIou bo phan cua
co fho nho fo bao hong cau va huyof fuong. Toc do phan bo ch frong
co fho khong dou va phu fhuoc vao huong phan bo. Truoc fIon, ch
duoc chuyon nhanh foI cac mo mom nhu co, nao, dac bIof Ia gan va
fhan, sau do baI fIof qua duong phan, nuoc fIou, mo hoI. oI voI nguoI
fruong fhanh, khoang 99% Iuong ch hap fhu vao frong co fho duoc
fhaI ra ngoaI qua con duong baI fIof |RoIIIy, 1991); doI voI fro om
duoI 2 fuoI con so nay Ia 30 40% |JIogIor of aI. 1978). Ch duoc
chuyon foI cac mo cung cua co fho nhu xuong, rang, foc, mong voI foc
do cham, khoang vaI fuan. Co foI khoang 94% Iuong ch frong co fho
nguoI fruong fhanh va 73% frong co fho fro om duoc fch fu frong
xuong va rang |Agoncy for ToxIc Subsfancos and Isoaso RogIsfry,
1993). ThoI gIan Iuu cua ch frong xuong raf daI, foI vaI fhap ky, so
voI ban fhoI gIan Iuu cua ch frong mau va cac mo mom Ia 25 36
ngay. V fho, xuong duoc coI Ia nguon Iuu fru noI sInh cua ch frong co
fho. Mac du, fhanh phan IInh dong frong xuong va rang Ia raf nho
|phan Ion cac fhanh phan frong xuong va rang Ia fro), nhung Iuong
ch duoc fch fu frong cac fhanh phan IInh dong nay IaI chIom fy Io
raf dang ko, khoang 40 70% Iuong ch co frong mau nguoI fruong
fhanh |CuIson of aI. 1995; SmIfh of aI. 1996). Iuong ch fch fu frong
cac fhanh phan IInh dong cua xuong Ia nguon chnh gay ra nhung
anh huong co haI doI voI suc khoo con nguoI, ngay ca khI khong con
fIop xuc voI ch, dac bIof Ia o fro om va phu nu mang fhaI. oI v, qua
frnh frao doI cac khoang xuong |frong fIon frnh fang fruong cua fro)
va qua frnh gIaI phong canxI fu xuong phu nu mang fhaI |do nuoI
duong fhaI nhI) so kom fhoo su gIaI phong ch fu cac fhanh phan IInh
dong cua xuong va rang, ch xam nhap fro IaI mau va duoc van
chuyon foI cac bo phan khac cua co fho do gay haI.
325
Iuoc do mo fa qua frnh hap fhu, phan bo va dao fhaI ch frong
co fho nguoI duoc mo fa fron hnh 6.2.























HInh 6.2. Co cbc bap tbu oa Jao tbai cb cua co tbc
(Nguon. UnitcJ 8tatc Enoironmcnta/ Agcncy, 1004

C quan tieu hoa
C quan tieu hoa
Huyet tng
Huyet tng
Phoi
Phoi
Xng c Te bao
hong cau
Than Gan
Cac mo
mem khac
Bo phan
c the
Khong kh Thc an Bui Sn at Nc
Xng vo
Kh th ra
Phan
Phan

Nc tieu
Da
Toc
Mong
Moi trng
ben ngoai
Thanh phan
bai tiet hoac
tch luy ch
Nhieu bo phan c
the tham gia qua
trnh ao thai hoac
tch luy ch
Ghi chu
Bo phan tiep xuc
vi ch
Bo phan
hap thu
ch
Cac bo phan
phan bo va tch
luy ch
326
6.5. OOC TNH CA CH
6.5.1. Ooc tInh cuu chI do vo con nguo
Ch va nhIou hop chaf cua ch duoc nganh doc hoc xop vao
nhom doc ban chaf. Trong co fho, ch khong bj chuyon hoa, chI duoc
van chuyon fu bo phan nay sang bo phan khac, bj dao fhaI qua duong
baI fIof va fch fu IaI frong mof so co quan voI ham Iuong fang dan
fhoo fhoI gIan fIop xuc. Chnh v vay, anh huong gay doc cua ch Ia
raf nghIom frong va Iau daI.
Vo nm 1817, nh c t hc ngi Php Orfila vit: Phi
tha nhn rng vn ng c ch l vn y hc quan trng nht m
nhiu ti liu cp. Nh vy vn ny khng c g mi l, chI co
dIou, ngy nay phm vi nh hng ca n Ian rng hn nhIu. oc
fnh cua ch fy Io fhuan voI ham Iuong ch frong co fho. Anh huong
cua ch Ion cac bo phan cua co fho phu fhuoc vao su phan bo cua ch,
aI Iuc cua no doI voI cac IIon kof, cau fao fo bao va cau fruc cua mo
va cac co quan. Tron fhuc fo, chua co mof co cho rIong bIof nao mo fa
fac dong doc haI cua ch Ion moI mof bo phan cua co fho. Thoo Cuc
bao vo moI fruong My |PA,1986), ch co kha nang Iam fhay doI qua
frnh van chuyon Ion frong co fho, dan foI can fro su phaf frIon va
chuc nang cua nhIou co quan, dac bIof Ia ho fhan kInh frung uong, fu
do gay ra raf nhIou IoaI bonh co IIon quan foI nhIom doc ch nhu:
bonh fhIou mau, bonh vo ho fIou hoa, ho fhan kInh |bao gom fhan
kInh frung uong va fhan kInh ngoaI bIon), bonh fIm mach va anh
huong don qua frnh sInh san.
Ch gay fro ngaI cho qua frnh fao mau o mof vaI cong doan. Cu
fho, ch uc cho hoaf dong cua mof so onzym nhu: onzym doIfa
amInoIaovuIInafo dohydrafaso |AIA), onzym coproporphyrInogon
oxIdaso va onzym forrochoIafaso. o do, qua frnh fao mau bj suy
gIam va dan foI bonh fhIou mau. Thong fhuong, muc do nhIom doc
ch duoc bIou fhj fhong qua ham Iuong ch frong mau |goI faf Ia Pb).
ong fhoI, cac fIou chuan vo suc khoo va moI fruong IIon quan don
nhIom doc ch cung duoc xac djnh bang fhong so nay. Tu khI doc hoc
vo ch duoc con nguoI nghIon cuu cho foI fhap nIon 1960, ham Iuong
ch frong mau 60 g.dI
1
duoc coI Ia baf dau gay nguy haI doI voI ca
327
fro om va nguoI Ion. Sau do, con so nay gIam xuong con 30 g.dI
1

|nam 1975) va 25 g.dI
1
|nam 1985). Ngay nay, ham Iuong ch frong
mau duoc coI Ia baf dau gay nguy haI doI voI fro om Ia 10 g.dI
1
va
doI voI nguoI Ion Ia 25g.dI
1
|Thoo Trung fam kIom soaf bonh faf
va VIon nghIon cuu quoc gIa vo an foan Iao dong va suc khoo IIon
bang My. g.dI
1

= 100g/I).
Ch co kha nang gay anh huong raf Ion don su phaf frIon fr
fuo va hanh vI o fro om. Nam 1995, nhom nghIon cuu cua WHO sau
khI fIon hanh nhung nghIon cuu chuyon sau da dI don kof Iuan: fon
faI moI IIon quan gIua ham Iuong ch frong mau va su suy gIam chI so
fhong mInh o fro om. Kof qua nghIon cuu cua nhom cho fhay, khI
ham Iuong Pb fang fu 10 g.dI
1
don 20 g.dI
1
chI so IQ bj gIam 2
dIom. Con fhoo nghIon cuu duoc fIon hanh voI cac nhom fro o Nam
Tu fh khI ham Iuong fang fu 10 g.dI
1
don 30 g.dI
1
chI so IQ bj
gIam 4,3 dIom |Wassorman of aI, 1997). Kof qua nay cung phu hop
voI nghIon cuu cua WHO.
Nhung anh huong doc haI cua ch doI voI suc khoo con nguoI
duoc frnh bay ro hon o cac muc 6.5.4 va 6.5.5 duoI day.
6.5.2 Ooc tInh cuu chI vu cuc hop chut chI vo co
Ch va cac hop chaf cua ch dou doc, cac hop chaf ch cang do
hoa fan fh cang doc. Ngay ca nhung muoI khong fan cua ch nhu
muoI cacbonaf, suIfaf khI vao duong fIou hoa cung bj HCI o da day
hoa fan mof phan va gay doc.
oc fnh cua ch kIm IoaI doI voI nguoI Ion Ia:
- 1000 mg: fu vong.
- 10 mg1 Ian/ngay: gay nhIom doc nang frong vaI fuan.
- 1mg/ngay: sau nhIou ngay co fho gay nhIom doc man fnh.
Nguon ch frong moI fruong song fu nuoc uong, fhuc an, khoI
buI vao co fho hang ngay co fho fu 0,1 0,5 mg.
Cac muoI ch co IIou doc doI voI nguoI Ion Ia:
- Ch acofaf: 1 g.
328
- Ch cacbonaf: 2 4 g.
- Ch fofraafyI: nho gIof 1/10 mI fron da chuof cong so gay chof
frong vong 1824 gIo.
o co doc fnh cao non ch va cac hop chaf vo co cua ch co fho
gay haI cho foan co fho, anh huong cua no co fho fom faf nhu sau:
Bung 6.?. Tac Jong Joc bai cua cb /cn cac co quan co tbc
6o quan
rh}u anh huong
Tar haI
he thong tao
huyet cua cJ the
0ay roi loan tong hJ hEM (hong cau).
Anh huJng den hinh thai te bao, giam tuoi tho hong cau, thieu
mau.
he thong than
kinh
Benh nao do chi: vat va, cau gian, nhuc dau, moi cJ, hoang
tuJng, mat tri nhJ, me sang, co giat, hon me,...
heu khoi thi cung de lai di chung: teo vo nao, tran dich nao, ngu
dan, mat cam giac,...
Than
Ton thuJng ong than dan den benh than man tinh, kho huc
hoi.
he tieu hoa
Bau bung chi do tao bon.
Tang coroohirin nieu.
Tang hong cau hat kiem, thieu mau.
he tuan hoan
Tang huyet a (khong ro do tac hai truc tie den mach mau hay
do hau qua anh huJng den than).
Cac cJ quan khac Sinh san, noi tiet, nhiem sac the, ...

6.5.3 Ooc chut chI huu c
Truoc hof, nhIom doc ch huu co vo co ban khac voI nhIom doc
ch vo co. Trong cong nghIop, hop chaf ch huu co su dung nhIou Ia
fofraofyI ch dung Iam chaf chong kch no cho xang.
TofraofyI Pb|C
2
H
5
)
4
= 323,45| Ia hop chaf co kIm, khong mau,
Iong sang nhu dau, khong fan frong nuoc, fan frong dung moI huu co,
329
do bay hoI, do chay no, co fho no o nhIof do fron 180
0
C. Ch fofraofyI
co fy frong 1.650; dIom soI 198 200
0
C duoI 1afm |kom fhoo su phan
huy). Trong khong kh o nong do fhap co muI hoa qua, nong do cao
gay kho chju. O nhIof do bnh fhuong va franh anh sang fh fofraofyI
ch Ia mof hop chaf bon vung nhung no fu phan huy duoI fac dung
cua anh sang hoac nhIof cho ra cac san pham nhu ofan, mofan,
bufan, ofyIon, propyIon, axofyIon, hIdro, va ch o dang haf nho mjn.
Su phan huy nay baf dau fu khoang 100
0
C fro Ion. Phan Ion cac axIf
vo co fac dung voI ch fofraofyI, doI khI gay no, nhaf Ia doI voI HNO
3

dac va nong. Ch fofraofyI phan ung manh voI cac haIogon, cIoraf,
bIcromaf, poroxIf, no khong fac dung voI cac kIm IoaI fhong fhuong.
6.5.4 Nhem doc chI o nguo truong thunh
TrIou chung nhIom doc ch o nguoI fruong fhanh bao gom:
Tban.
Ton fhuong fhan
VIom fhan man
Suy fhan, co fho gay chof
HoI chung IanconI
onh gouf
Tang ham Iuong croafInIn frong fhan
Hc tban kinb.
VIom nao
Cac bonh vo nao mach, dof quy, xuaf huyof nao
Suy gIam chuc nang fhan kInh van dong
Suy you ho fhan kInh ngoaI bIon
CIam foc do phan xa
Run
To IIof
330
Hc tuan boan.
Huyof ap cao
Tang huyof ap fam fhu o nam gIoI
Tang nguy co vo bonh fIm mach
onh vo dong mach vanh
ThIou mau, gIam Iuong hong cau
Suy gIam chuc nang cua fIou huyof cau
Tang ham Iuong AIA frong nuoc fIou
Tri tuc oa tam tban.
Tram cam
Io Iang
Thay doI fnh cach
ao Iuc, fu saf
CIam kha nang fap frung
Suy gIam fr nho ngan han
Hanb oi.
Mof moI, uo oaI
Kho ngu, maf ngu
o bj kch dong, gay han, bon chon khong yon
Giac quan.
Suy gIam kha nang kof hop nhn van dong
Suy gIam chuc nang kIom soaf van dong
Suy gIam fhj Iuc
Maf kha nang ngho
Suy gIam do nhay cua xuc gIac
331
Hc ticu boa.
onh vo da day, ruof
Maf cam gIac ngon mIong
uon non
Tao bon, fIou chay
Chuof ruf
CIam can, bIong an
Xuong, kbop oa co.
Ion doI fuy
au co
You co
au khop
Cac cbung bcnb kbac.
au dau
CIam fuoI fho
Suy gIam chuc nang fuyon fhuong fhan
Rang co vIon xanh don o gan nuou
Xanh xao
CIam kha nang sInh san
Bung 6.?. Ham /uong cb trong mau tbap nbat (LOAEL gay tac bai
o nguoi truong tbanb
L0kEL
(g.dL
1
)
knh huong Ian ha Ihan kInh knh huong Ian qua Irnh
Iao mau
6ar anh huong
khar
1O

uc che hoat dong cua
en/ym ALA0

1O 15 Tang rotoorrhyrin hong
cau J hu nu
Tang huyet a
332
25 8O Tang rotoorhyrin hong
cau J nam giJi

4O Suy giam chuc nang he
than kinh ngoai bien
Tang ALA va CF trong nuJc
tieu

5O Suy giam qua trinh tao
hemoglobin
Bien doi chuc
nang tinh hoan
GO Anh huJng tJi
chuc nang sinh
san cua hu nu
8O Thieu mau
1OO 12O Co cac dau hieu va trieu
chung cua benh nao
viem than man
|AIA: onzym doIfaamInoIovuIInIc acId dohydrafaso
CP: fIon chaf coprofoporphyrIn)
(Nguon. UnitcJ 8tatc Enoironmcnta/ Protcction Agcncy & UnitcJ 8tatc
Ccntcrs jor Discasc Contro/ Agcncy jor Toxic 8ubstanccs anJ Discasc
Pcgistry]
6.5.5 Nhem doc chI o tre em
Tro so sInh va fro nho Ia doI fuong nhay cam nhaf doI voI
nhung anh huong cua nhIom doc ch. O Iua fuoI nay, kha nang hap
fhu ch fu moI fruong cua co fho Ia raf cao. ong fhoI, co fho fro
dang phaf frIon nhanh vo moI maf. o do, nhung anh huong doc haI
cua ch foI su fang fruong va phaf frIon ca vo fr fuo va fho chaf cua
fro Ia raf nghIom frong. Maf khac, xu huong dua faf ca moI vaf xung
quanh vao mIong o fro so sInh cung Iam fang nguy co nhIom doc ch
o doI fuong nay. NgoaI vIoc hap fhu ch frong fhuc an, nuoc uong,
khong kh o nhIom, fro om con co fho nhIom ch fu cac nguon khac
nhu son fuong nha, do choI, buI ch bam fron cac vaf dung xung
quanh fro, fu quan ao, day dop cua bo mo co bam buI ch,...
Nhung frIou chung nhIom doc ch o fro om bao gom:
Hc tban kinb trung uong.
VIom mang nao cap
333
Ion doI cac chuc nang phaf frIon nao
Ion doI dIon nao do
Chung co gIaf
Chung baI nao
Hc tban kinb ngoai bicn.
CIam do nhay cua xuc gIac
CIam foc do phan xa |phan xa cham)
CIam kha nang nhan cam cua fay, chan
Ion doI kha nang cam nhan fhang bang cua co fho
Hoa maf, chong maf
8u tang truong oa pbat tricn.
Km ham fIon frnh phaf frIon fhan kInh cua fro so sInh:
cham bIof ngoI, bIof dI, bIof noI
CIam foc do fang fruong vo fho chaf
Suy you fuyon yon
Tang kha nang mac chung Ioang xuong sau nay
8u pbat tricn nban tbuc.
CIam chI so IQ
Suy gIam chuc nang nhan fhuc
Suy gIam chuc nang ngon ngu
Suy gIam kha nang hoc fap
CIam kha nang doc, fu duy foan hoc, fu duy Iy Iuan, gIam fr
nho ngan han
onh fam fhan
Hanb oi.
Hanh vI gay han, bao Iuc, fhu djch, chong doI xa hoI hoac
pham phap
334
CIam kha nang fap frung, maf fr, bon chon khong yon
Qua hIou dong, kho kIom soaf
Tang dan nhung hanh vI khong kIom soaf duoc
o bj kch dong
Tho o
CIam kha nang ngho
Tbj /uc.
ThoaI hoa vong mac
CIam do nhay cua fo bao cam nhan anh sang hnh quo
Suy gIam chuc nang fhj gIac
Suy gIam nang Iuc cam nhan khong gIan
Hc co oa cbuycn Jong.
Suy gIam kha nang phoI hop nhn van dong
Suy gIam chuc nang van dong
Suy gIam do bon va do manh cua cac co
Chung fo IIof
au co
Hc ticu boa.
Suy gIam chuc nang chuyon hoa vIfamIn
Chung dau bung quan
Maf cam gIac ngon mIong
Chung non mua
Chung fao bon, fIou chay, bIong an
Tban, mau oa bc tuan boan.
VIom fhan cap
ThIou mau
Cbct
335
Bung 6.?. Ham /uong cb trong mau tbap nbat (LOAEL gay tac bai
o trc cm
L0kEL
(g.dL
1
)
knh huong Ian ha
Ihan kInh
knh huong Ian qua
Irnh Iao mau
6ar anh huong khar
1O 15
(truJc va sau
khi sinh)
Kem hat trien
nhan thuc
0iam chi so
thong minh
uc che hoat dong cua
en/ym ALA0
0ay sinh non, tre sJ sinh
nhe can, giam chieu cao cho
tJi 7 8 tuoi
15 2O Tang rotoorhyrin
hong cau
Suy giam qua trinh chuyen
hoa vitamin 0
25 0iam hemoglobin
8O 0iam toc do
truyen dan than
kinh

7O Cac benh than
kinh ngoai bien
Thieu mau
8O 1OO Benh nao Bau bung quan, cac benh
khac ve da day ruot, benh
than
Ghi chu: |AIA: onzym doIfaamInoIovuIInIc acId dohydrafaso)
(Nguon. UnitcJ 8tatc Enoironmcnta/ Protcction Agcncy & UnitcJ 8tatc
Ccntcrs jor Discasc Contro/ Agcncy jor Toxic 8ubstanccs anJ Discasc Pcgistry

6.5.6 Nhem doc chI o phu nu mung thu
Phu nu mang fhaI Ia mof frong nhung doI fuong nhay cam nhaf
doI voI nhung anh huong co haI cua ch. j nhIom doc ch frong fhoI
ky nay so do doa fnh mang nguoI mo, km ham su phaf frIon cua
fhaI nhI cung nhu do IaI nhung dI chung bonh faf cho dua fro sInh ra
sau nay. Nhung anh huong doc haI cua ch doI voI phu nu mang fhaI
va fhaI nhI bao gom:
Tang buyct ap cua nguoi mc.
Ch duoc hap fhu vao co fho nguoI mo so xam nhap vao frong
mau, Iam fang huyof ap cua san phu. Iou nay so Iam fang nguy co
336
cua chung fIon san gIaf, gay chof mo va fhaI nhI frong qua frnh
chuyon da.
Gay nbicm Joc cb cbo tbai nbi.
Ch frong mau cua mo so fham qua nhau fhaI va qua day ron
vao co fho fhaI nhI. Ham Iuong ch frong day ron co fho daf foI 5
10% ham Iuong ch frong mau nguoI mo. NgoaI ra, ch fch fu frong
xuong cua nguoI mo, fham ch ngay fu khI chua mang fhaI cung co
kha nang anh huong foI fhaI nhI va fro sInh ra sau nay. oI v, khI
mang fhaI, canxI duoc gIaI phong fu xuong cua nguoI mo do dap ung
nhu cau fang fruong cua fhaI nhI. Ch cung so duoc gIaI phong cung
voI canxI, fham nhap vao co fho fhaI nhI. Ham Iuong ch frong co fho
fhaI nhI fang Ion fhoo fhoI gIan fhaI nghon va khI daf foI nong do 10
g.dI
1
so km ham qua frnh fong hop mau, gay nguy hIom cho fhaI
nhI. ThaI nhI bj nhIom doc ch fu frong bung mo co fho bj sInh non,
nho ky, dj faf va fham ch bj chof fruoc khI chao doI. Tro nhu nhI
cung co fho bj nhIom ch fu mo do Iuong ch frong xuong cua mo duoc
gIaI phong ra cung voI canxI, fham nhap vao dong sua mo dung nuoI
duong fro. Tro bj nhIom ch fu frong bung mo sau nay co fho bj mac
cac chung bonh fuong fu nhu doI voI fro bj nhIom doc ch khI chao
doI, nhu: nho can, fhIou mau, cham phaf frIon fr fuo, |nhu da frnh
bay o phan fron).
Thoo nghIon cuu cua cac bac sI o bonh vIon phu san osfon,
ham Iuong ch frong day ron cua fro so sInh cua nhung nguoI mo fIop
xuc voI ch o nhung cuong do khac nhau Ia nhu sau:
Bung 6.8. Ham /uong cb trong Jay ron trc so sinb co mc nbicm cb
Mur do IIap xur voI rh rua nguoI
ma
ham Iuong rh Irong day ron Ira so sInh

Cao 8 g.dL
1
Trung binh G 7 g.dL
1

Tha > 1O g.dL
1


337
Cung fhoo nghIon cuu nay, nhung fro so sInh noI fron con chju anh
huong cua Iuong ch hap fhu fu co fho mo cho foI do fuoI 24 fhang.
6.5.? Ooc tInh cuu chI do vo he snh thu
Ch co kha nang gay ra nhung anh huong doc haI doI voI ho
sInh fhaI nho nhung dac fnh sau:
+ Ch Ia chaf doc
+ Ch co kha nang fch fu frong moI fruong va co fho sInh vaf
fhong qua chuoI fhuc an.
6.5.7.1. Doc llnh cuu ch Joi roi he sinh lhui Juoi nuoc
Kha nang xam nhap vao co fho sInh vaf nuoc cua ch phu fhuoc
vao fnh chaf hoa hoc cua moI fruong nuoc |pH, do cung, fhanh phan
anIon cua nuoc), cac dac frung Iy hoa cua can Iang |fhanh phan
khoang, kch fhuoc haf can, do rong cua Iop can), fhanh phan huu co
frong nuoc, nong do va fnh chaf hoa Iy cua cac chaf ran Io Iung.
Su hap fhu ch cua cac sInh vaf nuoc phu fhuoc chu you vao dac
fnh hoa Iy cua cac hop chaf ch frong nuoc va ham Iuong ch hIon co
frong cac co fho sInh vaf. Ch duoc hap fhu fu moI fruong nuoc vao co
fho sInh vaf duoI dang cac cafIon hoac oxyanIon Ia nhung phan fu do
dang xuyon qua Iop mang fo bao cua sInh vaf. Trong nuoc bIon, ch
fhuong co khuynh huong kof fua duoI dang PbCI
2
. V vay, ham Iuong
ch hoa fan frong nuoc bIon Ia raf fhap non ch chI co fho xam nhap
vao co fho sInh vaf bIon o nhung khu vuc gan nguon gay o nhIom hoac
nhung sInh vaf day. pH cua nuoc cung anh huong don qua frnh hap
fhu ch cua cac sInh vaf fhuy sInh. KhI pH gIam fh kha nang xam
nhap cua ch vao co fho cac IoaI ca fang do qua frnh chuyon djch can
bang frong nuoc so xay ra fhoo huong fao fhanh cac anIon fu do.
un day Ia nguon fIop nhan ch raf dang ko, do cac hop chaf
ch frong moI fruong nuoc fhuong f fan va co xu huong Iang dong
xuong day. SInh vaf day nhu cac IoaI nhuyon fho, fhuc vaf day Ia
nhung IoaI fruc fIop bj anh huong boI ch co frong fhanh phan cua
bun Iang. Tom co dac fnh chuI xuong Iop maf day do ngu nghI, non
nguoI fa nghI fom chof co fho do ngo doc ch. Mof so IoaI co dac fnh
338
dac bIof nhu IoaI Iuon vao mua dong ngung kIom an va vuI mnh
frong Iop bun, non chung co kha nang bj hap fhu ch voI ham Iuong
kha Ion. Ham Iuong ch frong co fho mof so sInh vaf day duoc cho o
bang duoI day:
Bung 6.9. Ham /uong cb trong co tbc sinb oat Jay jJ]
LoaI }a dIam ham Iuong rh
(glg Irong Iuong)
Tom Tay Bac Thai Binh 0uJng O,GO 1,22 (kho)
Trai Bac An Bo 0uJng 1,81 (uJt)
Cua Bac An Bo 0uJng 1,O 7,88 (uJt)
hau vinh hirosima O,41 (uJt)
So vinh San Jose (Argentina) 2,8 8,O (kho)
VaI fro cua cac haf ran Io Iung frong qua frnh xam nhap cua
ch vao co fho sInh vaf Ia khong fho bo qua. Trong dIou kIon bnh
fhuong, Pb co fho fao phuc voI bong can huu co Io Iung frong moI
fruong nuoc. Nhung khI dIou kIon moI fruong fhay doI Pb so duoc
phong fhch duoI dang Pb
2+
hay dang mofII ch doc hon nhIou Ian
frong dang phucbong can. Tao va cac IoaI fhuc vaf nuoc do dang gan
kof voI cac haf ran Io Iung frong nuoc va hap fhu ch fu cac haf ran
nay. Su xam nhap va fch fu cua ch frong fao va cac sInh vaf khac
duoc fhuc hIon nho qua frnh frao doI Ion xay ra fron bo maf fIop xuc
gIua haf ran va cac sInh vaf nay.
Ca fhuong Ia sInh vaf nam o dIom dau cua chuoI fhuc an frong
ho sInh fhaI nuoc. Qua frnh hap fhu ch cua ca chu you xay ra qua
duong ho hap. Kha nang hap fhu ch cua ca phu fhuoc vao khu vuc
song, chung IoaI, gIoI fnh, do fuoI va do chn cua kha nang sInh san.
Ch fch fu frong cac bo phan khac nhau frong co fho ca voI ham
Iuong khac nhau. ang 6.10 duoI day frnh bay ham Iuong ch frong
cac bo phan co fho mof so IoaI ca bIon o An o uong.
339
Bung 6.10, Ham /uong cb trong co tbc ca jJ]
8o phan ro Iha ra ham Iuong rh
(glg Irong Iuong uoI)
CJ 1,O2 5,78
0an 1 17,G2
Mang 1 7,O
Tim 1 8,4
Than 1 GO,4G
Tuyen sinh duc 1 4,7G

Su fon faI cua fofraaIkyI ch frong nuoc co kha nang gay haI Ion
cho ho sInh fhaI fhuy sInh. oI v, ch o dang hop chaf nay xam nhap
vao co fho ca do dang hon va doc hon nhIou so voI ch o dang Pb
2+
.
TofraaIkyI co fho bj IoaI bo khoI moI fruong nuoc nho qua frnh phan
Iy quang hoa va qua frnh bay hoI. Tuy nhIon, khI duoc phaf fhaI vao
moI fruong nuoc voI Iuong Ion, chang han nhu su co chay fran nhIon
IIou xang pha ch, fofraaIkyI ch so fao fhanh mof Iop mong o gan
day. Tu do, hop chaf nay duoc hap phu Ion bo maf bun day va hoa
fan fu fu vao frong nuoc, fro fhanh nguon gay doc raf nguy hIom cho
cac sInh vaf fhuy sInh.
oc fnh cua ch doI voI cac sInh vaf fhuy sInh phu fhuoc vao
IoaI sInh vaf va ham Iuong cung nhu dang fon faI cua ch frong nuoc.
TofraaIkyI ch doc hon nhIou so voI ch vo co, frong do fofraofhyI ch
Ia doc nhaf. Tron fhuc fo, fofraofhyI ch gan nhu khong doc nhung
khI bj quang phan fao fhanh frIofhyI ch fh hop chaf nay co kha
nang gay uc cho nghIom frong doI voI su sInh fruong cua fo bao.
oI voI fao, ham Iuong gay doc cua ch fhay doI frong khoang fu
10 g/I don 1 g/I. Ch o ham Iuong >1mg/I co fho gay doc cap fnh cho
ca. Tnh frang nhIom doc ban cap kom fhoo nhung anh huong vo ho
fao mau, ho fhan kInh va su fang fruong xay ra o ca khI ham Iuong
ch frong nuoc Ia 10 15g/I. NhIom doc man fnh doI voI cac sInh
vaf nhay cam xay ra o nong do ch khoang 5 10 g/I.
340
CIa frj do doc cap fnh cua ch doI voI mof so IoaI sInh vaf nuoc
duoc cho o bang duoI day:
Bung 6.11. o Joc cap tinb (4S 06 gio LC
60
boac EC
60
cua cb j2]
Loai sinh vat LC
5O
hoac EC
5O
(g/l)
Arthrooda (crustaceans) 7OO 8OOO
Mollusca 8OO 8O,OOO
Salmonidae 1OOO 5O,OOO
Centrachidae 2O,OOO 4OO,OOO
Cyrinidae 2OOO 5OO,OOO
Chlorohyta 5OO 1OOO

6.5.7.2. Doc llnh cuu ch Joi roi he sinh lhui lren cun
oc fnh cua ch doI voI ho sInh fhaI fron can duoc fho hIon o
nhung dIom sau:
+ Ch co kha nang gay doc doI voI ho sInh vaf daf, dan foI gIam
hoaf fnh cua daf, Iam anh huong foI su fang fruong cua fhuc vaf.
+ Ch frong dung djch daf co kha nang bj hap fhu vao fhuc vaf
qua ho ro va fch fu frong cac bo phan cua fhuc vaf. Tu do, fhong qua
chuoI fhuc an, ch fIop fuc xam nhap vao co fho cac IoaI an fhjf bac 1,
bac 2,... gay ra cac fac dong co haI
+ Ch frong daf, frong khong kh va nuoc co fho xam nhap fruc
fIop vao co fho dong vaf fhong qua con duong fhuc an, ho hap va
fham qua da, gay bonh cho dong vaf, dong fhoI fhong qua chuoI fhuc
an fIop fuc gay haI cho cac sInh vaf khac.
a Kba nang gay bai cua cb Joi ooi sinb oat Jat
Ch co kha nang gay doc doI voI mof so IoaI frong ho sInh vaf
daf nhu: kIom cho hoaf dong cua cac vI khuan khoang hoa nIfo va vI
khuan phan gIaI coIIuIoso. Tuy nhIon, doc fnh cua ch doI voI ho sInh
vaf daf khong manh bang cac kIm IoaI nang khac.

341
Thoo Chang va roadbonf |1993) fh su kIom cho nIfo khoang
hoa va qua frnh nIfro hoa kom hon mof so kIm IoaI khac fhoo fhu fu:
Cr > Cd > Zn > Mn > Pb. CornfIoId |1992) nghIon cuu su gIam kh ap
cua CO
2
gIaI phong khI u daf caf acId co fhom vao kIm IoaI nang. Sau
qua frnh u 2 fuan fh hIou qua kIom cho do ch o ham Iuong 10gP/g
Ia bang khong, o ham Iuong 100 gPb/g Ia 14%. Sau 8 fuan hIou qua
kIom cho do haI muc ch fron Ian Iuof Ia 6% don 25% Iuong CO
2
gIaI
phong. So sanh voI hIou qua kIom cho cua Ag o ham Iuong 100
gPb/g Ia 72% va cung voI ham Iuong ay cua fhuy ngan Ia 55% Iuong
CO
2
gIaI phong sau chu k 8 fuan. NghIon cuu qua frnh phan gIaI cua
coIIuIoso frong daf co anh huong ch, nguoI fa fhay rang, bnh fhuong
foc do phan gIaI coIIuIoso Ia 43,6% sau 30 ngay. KhI fhom ch dang
Pb|PbCI
2
) co frong khoI fhaI xo co fhoo nhung muc do: 100; 500; va
1000 gPb/g, foc do phan gIaI coIIuIoso con Ia : 40; 33,8; 37,1%. Nhu
vay mac du ch fac dong Ion vI sInh vaf daf khong manh bang mof so
kIm IoaI nang khac nhung no cung anh huong nguy haI dang ko foI vI
sInh vaf daf.
b 8u bap tbu cb trong Jat boi tbuc oat
Su hap fhu ch frong daf boI fhuc vaf phu fhuoc vao ham Iuong
ch frong daf, IoaI cay, fnh frang phaf frIon cua cay va mof so you fo
khac nhu do pH cua daf, fhoI fIof,... Kha nang bj hap fhu boI fhuc
vaf cua ch Ia khong cao do ch o frong daf fao phuc voI cac chaf huu
co, dong fhoI cac hop chaf cacbonaf, hydroxIf, phofsphaf cua ch IaI
khong fan |McbrIdo, 1994). Tuy nhIon, frong ho sInh fhaI fron can,
raf nhIou IoaI cay co kha nang fch Iuy ch frong cac bo phan cua co
fho. Co mof so IoaI cay ma ham Iuong ch frong cac bo phan cua cay
fy Io fuyon fnh voI ham Iuong ch frong daf. Chung duoc dung Iam
chI fhj cho o nhIom ch frong daf |Nanda Kumar of aI. 1995).
Trang fhaI sInh fruong cua cay co anh huong Ion don kha nang
hap fhu ch. Trong dIou kIon cay phaf frIon manh, kha nang hap fhu
ch cung fang Ion. pH cua daf cung anh huong foI kha nang hap fhu
ch cua cay, fuy khong Ion. Thoo fhuc nghIom cua Iagorvorff |1989),
co IInh Iang va bap duoc frong fhon daf co bo sung ch o dang PbCI
2

342
va voI do fang pH fu 2,5 Ion 7,2 fh hIou qua hap fhu ch gIam fu 9%
foI 21%.
Anh huong cua fhoI fIof foI kha nang hap fhu ch cua cay Ia
fuong doI ro rof. Thoo MIfchoII va RoIfh |1993), ham Iuong choI co
vao mua ha Ia 0,3 1,5 g/g sInh khoI kho; vao cuoI fhu ham Iuong
nay fang Ion foI 10 g/g va vao cuoI dong foI 30 40 g/g .
Trong cac IoaI fhuc vaf, ham Iuong ch cao nhaf |2333 ppm) hIon
dIon frong vo va canh cay. Tuy nhIon, Iuong ch phu fhuoc vao sInh
khoI haf gIong. Chang han fro cua go faI vung co chua 0,2 kg/ha ch,
fIop fhoo frong canh Ia 0,48 kg/ha. Tu Iau ham Iuong ch Ion nhaf o Iop
rung Ia 219 ppm va phan nay co chua 20 kg/ha ch. Tuy nhIon, do khoI
Iuong daf khoang Ion, Iuong ch frong do |63 kg/ha) cung Ion fhoo dong
ch fu kh quyon Ia 0,7 kg/ha/nam, frong khI Iuong hoI nuoc fhoaf ra Ia
nho hon 0,012 kg/ha/nam. Iou nay mang IaI mof mang fch fu voI van
foc khoang 0,7 kg/ha/nam. ThoI gIan gap doI ham Iuong ch Ia 21 nam.
VIoc cam su dung xang co ch o ac My xay ra vao cuoI nhung nam
1980, dau nhung nam 1990, Iam cho muc do o nhIom ch o nhung vung
cao o dong bac My da gIam |IrIodIand of aI, 1992). Nhung vung sau o
rung duoc do IaI nam 1990 nho hon 17% do o nhIom ch so voI nam
1980, day Ia Iuong ch gIam dI sau mof fhap ky.
c Anb buong gay Joc cua cb Joi ooi Jong oat trcn can
Co cho xam nhap va gay doc cua ch doI voI co fho dong vaf
fron can cung fuong fu nhu o nguoI.
Mof frong nhIou fac haI cua ch Ion dong vaf Ia dan ch con sof
IaI frong baI co, Ium cay do dI san chIm. MoI nam o Canada co hang
ngan con vjf va nhung con chIm khac chof do nhIom doc ch. Chung
bj nhIom doc ch do an phaI nhung vIon dan IuoI cau bang ch.
Ngo doc ch duoI muc fu vong o dong vaf co xuong song fhuong
bIou hIon qua cac fac dong fron ho fhan kInh, maf chuc nang fhan va
fhIou mau. Cac fac dong Ion ho fhan kInh, fhan fhuong duoc nhan ra
chI frong gIaI doan da nhIom doc ch ro rang. Ch ngan chan duong
dan fruyon xung fhan kInh va km ham vIoc gIaI phong acofyIchoIIno
|KosfIaI va Vosk, 1957). onh fhIou mau Ia do haI you fo co ban: ruf
343
ngan doI song hong cau va gIam su fong hop HM |C
34
H
33
O
4
N
4
Io).
O dong vaf co vu, fo bao o dau ong dan fhan Ia cac mo fhan bj anh
huong nghIom frong nhaf |Coyor va cong su, 1968). Su roI Ioan chuc
nang o cac fo bao nay duoc fho hIon qua su gIam faI hap fhu gIucoso,
amIno acId va phofsphafo. Trong cac fo bao o mang dau ong dan fhan
cua cac sInh vaf fhu nghIom bj nhIom doc ch, cac haf nho cua fy fho
bj phong Ion va dan ra va co fho fIop fhoo Ia su fang fnh fham fhau
cua mang nhay. Nhung fhay doI nay fuong fu nhu su sung phong
khong xac djnh xay ra frong cac gIaI doan som o cac dang khac o fo
bao bj fhuong.
Mof so onzym nhay cam voI ch o nong do raf fhap. Ch uc cho
manh mof so onzym phan gIaI ATP va onzym IIpoamIdo dohydrogonnaso,
mof onzym chu you do oxI hoa muc fo bao |!Imor va VaIIoo, 1969).
Ch duong nhu Ia chaf uc cho rIong cho onzym khu nuoc cua acId
amInoIovuIInIc, Ia mof chaf fham gIa vao qua frnh sInh fong hop
homo |C
34
H
33
O
4
N
4
Io), fhanh phan quan frong cua mau.
Iuong ch fch Iuy frong mo fang Ion khI cho do dInh duong cua
sInh vaf fhIou huf caIcIum. SIx va Coyor |1970) cho fhay, gIam Iuong
caIcIum hap fhu o dong vaf co vu co fho Iam Iuong ch fch fu frong
xuong dI vao frong mo, chang han nhu fhan. Iou nay co fho Ia do
mof kha nang IIon kof foan phan cua xuong doI voI ch frong co fho
sInh vaf co cho do dInh duong f chua caIcIum.
6.6. GA PHAP NGAN NGA VA KHAC PHC NHKM OOC CH
Nham ngan ngua nhung fac haI cua o nhIom ch va nhIom doc
ch, can phaI fIon hanh cac gIaI phap kIom soaf fhuong xuyon va kjp
fhoI. uoI day Ia mof so gIaI phap fIou bIou:
1. Gum theu o nhem chI nguy tu nguon, buo gom:
+ Thay fho ch frong nguyon IIou, nhIon IIou bang cac hoa chaf khac.
Cu fho, frong fho ky 20 chung fa da fhuc hIon fhanh cong vIoc fhay
fho ch frong xang va IoaI bo ch khoI son, dac bIof Ia son gIa dung.
+ TaI su dung IaI cac chaf fhaI chua ch.
Chang han: faI cho ac quy, su dung chaf fhaI Ia cac vaf dung
chua ham Iuong ch cao Iam nguyon IIou dau vao cho cong nghIop
Iuyon kIm mau |fInh cho ch),
+ Xu Iy cac dong fhaI chua ch
344
Chang han: Xu Iy kh fhaI Io Iuyon quang, nuoc fhaI cua nganh
gom su, nuoc ro rI baI rac,
+ CaI fIon cong ngho do fang cao hIou suaf san xuaf, gIam Iuong
pho fhaI.
2. Cuc gu phup quun ly, buo gom:
+ Quy hoach hop Iy frong xay dung cong nghIop nham gIam
fhIou anh huong cua chaf fhaI cong nghIop foI khu vuc dan cu.
+ Quan Iy vIoc su dung hop Iy faI nguyon khoang san ch
+ o ra cac chuong frnh, chIon Iuoc nham kIom soaf o nhIom
va nhIom doc ch.
3. Gu phup tuyen truyen, guo duc:
+ Thuc hIon cac chuong frnh fruyon fhong rong raI frong dan
chung vo anh huong doc haI cua ch va cac bIon phap phong franh.
+ CIao duc, van dong dan chung fhuc hIon IoI song an foan doI
voI nhung nguy co nhIom doc ch.
Chang han:
Cho do an uong hop Iy, cung cap day du Iuong canxI, saf, kom,
dong, phofspho nham han cho vIoc hap fhu ch vao co fho.
Iuon vo sInh nha cua sach so nham franh fIop xuc voI buI ch.
Khong huf fhuoc Ia do franh anh huong fruc fIop co haI cua
ch fu khoI fhuoc.
Khong su dung son chua ch, do gIa dung chua ch,.
6.?. KKT LAN VA KKN NGH|
Tong kof nhung van do vo doc hoc ch vua frnh bay o fron, co
fho ruf ra mof so kof Iuan va kIon nghj nhu sau:
1. O nhIom ch Ia khong fho IoaI bo v ch Ia nguyon fo fon faI
frong fu nhIon, frong fhanh phan cua vo fraI daf. Chung fa chI co fho
kIom soaf o nhIom ch va gIam fhIou no.
345
2. Ch Ia kIm IoaI khong fho fhay fho frong cac hoaf dong phaf
frIon cua xa hoI IoaI nguoI do nhung fnh chaf huu dung cua no. o
do, nhung bIon phap kIom soaf o nhIom ch can duoc fIon hanh fhoo
huong nghIon cuu su dung ch an foan.
3. Ch Ia kIm IoaI doc ban chaf. Nguon phaf sInh ch IaI fon faI
gan nhu frong moI IInh vuc cua doI song con nguoI. V fho, nguy co
cua nhIom doc ch Ia raf Ion xof ca vo muc do nghIom frong va pham
vI fac dong.
4. NhIom doc ch khong chI Ia can bonh do moI fruong ma con
do IoI song. V vay, cac gIaI phap ngan ngua nhIom doc ch khong
non chI gIoI han o gIam fhIou o nhIom ma con can phaI chu y foI vIoc
fuyon fruyon va gIao duc cong dong.
5. O nuoc fa, o nhIom va nhIom doc ch chua duoc quan fam
dung muc. HIon nay, co raf f cac nghIon cuu va so IIou do dac vo
fhanh phan ch frong moI fruong cung nhu vo kha nang phaf sInh o
nhIom ch. Cac nghIon cuu co ho fhong vo nhIom doc ch cung nhu
cac chuong frnh fuyon fruyon vo nguy co cua nhIom doc ch frong
dan chung van chua duoc fIon hanh. Chung fa cung chua do ra baf ky
mof chIon Iuoc nao do phong ngua o nhIom va nhIom doc ch. Co fho
noI, do Ia nhung fhIou sof raf nghIom frong ma chung fa can phaI
kjp fhoI bu dap nham duy fr moI fruong sInh fhaI, cham soc suc
khoo fho ho hIon faI, dong fhoI bao vo fof nhaf cho fho ho fuong IaI
fruoc nhung fac haI cua ch.
Cau hoi:
1. Tai sao khi phan tch mau toc cua Ludwig Beethoven, thay ham lng ch
cao gap 10 lan so vi ngi bnh thng, a ket luan rang ong b nhiem oc ch?
2. Tai sao ch lai co ai lc manh vi lu huynh?
3. Tai sao ch c xem la kim loai duy nhat c dung e che tao cac
container cha chat thai phong xa cung nh xay dng cac ket cau ngan tia X?
4. Tai sao trong khoi thuoc la co ch? Co phai cay thuoc la b nhiem oc ch
hay khong? Hay do ch b nhiem t khau san xuat?
346
5. Ch trong kem anh rang co tac dung g? Tai sao lai s dung chung khi ta
a biet chung rat nguy hiem cho sc khoe con ngi?
6. Tai sao nhng vung at co tnh axit c trung hoa bang voi th lng ch
lai ton tai lau vi mot mc o ln?
7. pH cua nc anh hng en qua trnh hap thu ch cua cac vi sinh vat thuy
sinh nh the nao?
8. Neu mot so loai thc vat co kha nang hap thu ch manh me trong moi
trng at?
9. Tai sao lng ch tch luy trong mo ong vat tang len khi che o dinh
dng cua no thieu hut canxi?
10. Ch co rat nhieu tac hai mac du vi lieu lng thap, tuy nhien hien nay
ngi ta van con s dung ch cho nhieu muc ch khac nhau. Vay co the thay
the ch bang 1 nguyen to nao khac hay khong?


TA LK THAM KHAO
1. LK HY BA, 2000, oc boc moi truong |Phan Co ban). NX
HQC TP HCM.
2. OANG KM CH, 1999. Hoa boc moi truong. Nha xuaf ban Khoa
hoc Ky fhuaf, Ha NoI.
3. GARY M. RANO und SAM R. PKTROCKLL, 1984. FunJamcnta/s
oj Aquatic Toxico/ogy. HomIsphoro PubIIshIng CorporafIon. WashIngfon
4. J. W. KCKNK und S. RAY, 1994. Ana/ysis oj Contaminants in
EJib/c Aquatic Pcsourccs. VCH PubIIshor. Nov York.


346
CHONG ?


OC HOC MOI TRNG ARSEN
(
'''
)
(Ecotoxicology of Arsen)
?.1 MO OA
Cau chuyon vo caI chof cua NapoIoon onapac dang knh cua
nuoc Phap da dI vao Ijch su nhu mof huyon fhoaI. NguoI fa nghI ngo:
Ong fa co bj dau doc bang As hay khong khI nhung phan fch frong
foc fu fhI fho ong cho fhay co Iuong As raf cao. Sau nhIou nam
nghIon cuu, franh Iuan, nguoI fa kof Iuan: Ong fa chof v As nhung
khong phaI Ia bj dau doc ma do fhoI gIan daI goI dau bang dau goI
chua ham Iuong As cao.
Khoa hoc ngay nay cho bIof, khac voI cadmIum, arson Ia mof
nguyon fo vI Iuong can fhIof cho co fho, nhung o IIou Iuong cao fh raf
doc. oc fnh nay cua arson da duoc IoaI nguoI bIof fu Iau. Trong su
phaf frIon cua fho gIoI ngay nay dang hnh fhanh va fon faI nhIou
khu vuc co nguy co nhIom doc arson. As, con goI Ia "Thach fn",
fhuong duoc cho Iam fhuoc chuof.
Khoang 10 nam gan day cac nha khoa hoc da fhay rang, nhIou
nuoc dang gap phaI van do o nhIom arson anh huong nghIom frong
don suc khoo cong dong. Phan Ion su nhIom doc arson fhong qua vIoc
su dung nguon nuoc, Iuong fhuc, fhuc pham o nhung vung daf va
khong kh o nhIom arson.


347
Van do nguon nuoc ngam bj nhIom As fro fhanh mof van do
quan fam o nhIou quoc gIa khap fho gIoI. As frong nuoc ngam fao ra
moI do dao suc khoo o nhIou dang bonh: khI nhIom As nong do vuof
qua muc, no Ia fac nhan gay bonh Io Ioof, khoI u ac fnh, ung fhu va
nhIou baf IoI khac cho suc khoo con nguoI.
Nhung anh huong xau cua As duoc bIof don o angIadosh va
pha fay An o |anggan), nhung noI co ham Iuong As frong nuoc
ngam hIon fhj Ion hon hoac bang 1mg/I. Trong khI do, nong do As
frong nuoc fu nhIon bIon doI gIua 12/I. Thoo nghIon cuu gan day da
fhuc hIon o mIon ac VIof Nam fh nong do As bIon doI fu 1
3050g/I doI voI nuoc ngam. TIou chuan VIof Nam quy djnh As frong
nuoc ngam Ia 50g/I. To chuc WHO fh khuyon non han cho muc fIou
chuan fron ma do ra fIou chuan Ia 10g/I, gIoI han fIou chuan As
frong nuoc ngam nay cung bang voI gIoI han fIou chuan o chau Au.
Cac nuoc phaf frIon dang hof suc co gang do daf don fIou chuan
50g/I doI voI khu bj o nhIom As.
(. Bai oict co su cong tac cua Nguycn Tbj My Hanb
Iou kIon o Nam VIof Nam cung gIong nhu dIou kIon o
angIados va vung angan. ay Ia Iy do faI sao vung chau fho song
Mokong fro non dang quan fam. Co hang frIou nguoI VIof Nam dang
su dung nguon nuoc co ham Iuong gIau As vao nam 2001 qua. TaI
chau fho song Mokong, daf chua chIom dIon fch Ion nhaf fho gIoI, Ia
mof frong nhung moI fruong daf xau nhaf so voI moI noI, v frong daf
chua phon chIom 1,8 frIou ha cua chau fho. MoI fruong daf chua chua
H
2
SO
4
sInh ra H
2
S AI
3+
va Io
2+
dan don gIam pH xuong con 2,0. Iou
nay anh huong don doI song cua nhIou IoaI dong fhuc vaf fron can
Iam cho sInh vaf cham phaf frIon, fro non you of dI. Qua frnh phan
fch chaf ran frong moI fruong daf chua o chau fho song Mokong da
kham pha ra nong do As Ia 10 30mg/kg. VoI nong do nay, no cao
hon gan 4 6 Ian nong do doI voI daf bnh fhuong va nong do frung
bnh cua As frong daf fhuong chI khoang 1,8 5 mg/kg.
NhIom doc arson gay ra nhung bonh hIom nghoo cho con nguoI
va dang Io ngaI Ia hIon nay chua co phuong phap hIou qua nao do
dIou frj nhung can bonh ung fhu quaI ac nay.


348
?.2. CAC OAC OKM LY HOA CA ARSKN
As Ia nguyon fo hnh fhanh fu nhIon frong vo fraI daf. As nguyon
chaf Ia kIm IoaI mau xam, nhung dang nay f fon faI frong fhIon
nhIon. NguoI fa fhuong fm fhay As fon faI duoI dang hop chaf voI mof
hay mof so nguyon fo khac nhu oxy, cIo va Iuu huynh,... As kof hop voI
nhung nguyon fo fron fao fhanh cac hop chaf As vo co nhu cac khoang
vaf: da fhIon fhach, RoagaI |AsS), OrpImonf |As
2
S
3
), ArsonoIIfo |As
2
O
3
),
ArsonopyrIfo |IoAs
2
) IoAsS, AsSb) Hop chaf cua As voI carbon va
hydro goI Ia hop chaf As huu co. Cac hop chaf chua As, ca vo co va huu
co co nguon goc fu nhIon hay nhan fao. Cac dang hop chaf huu co cua
As fhuong f doc haI so voI cac hop chaf As vo co.
?.2.1. TInh chut cuu ursen vu cuc hop chut vo co cuu ursen
Arson va cac hop chaf vo co cua no Ia nhung chaf raf doc, chung
fon faI pho bIon frong fhIon nhIon va cung co maf frong san xuaf
cong nghIop. Arson Ia mof a kIm mau xam frang, muI foI, fy frong Ia
5,7 |fy frong cua nuoc bang 1). KhI Iam nong arson chay ra va fhang
hoa o nhIof do 613
0
C. No Ia fhu pham cua cong nghIop Iuyon kIm
|nhu: Cu, Pb, Zn, Sn, Au ) v frong cac quang kIm IoaI co chua arson
nhu mof fap chaf.
Arson fInh khIof duoc xom Ia khong doc, nhung frong dIou kIon
bnh fhuong arson khong bao gIo o frang fhaI fInh khIof v khI fIop xuc
voI khong kh mof phan arson da bj phan hoa fhanh oxIf raf doc. Arson
chay frong khong kh fao fhanh khoI frang Ia frIoxIf arson raf doc.
?.2.2. Hop chut cuu ursen
Cac hop chaf vo co chnh cua arson duoc dung frong cong
nghIop, arson co haI dang fhu hnh, mof dang mau vang va mof dang
mau don. Arson co fho fao fhanh ba oxIf Ia frIoxIf arson, fofrIoxIf
arson va ponfoxIf arson.
TrIoxIf arson |As
2
O
3
) con goI Ia oxIf arsono hay anhIdrIf
arsono. o Ia dang bof kof fInh hoac dang vo djnh hnh. of frIoxIf
arson fho fhu duoc fu cac quang chua arson duoc Iam fhang hoa, ham
Iuong As
2
O
3
frong bof fho Ia 97%. TrIoxIf arson Ia nguyon IIou do cho


349
fao cac hop chaf arson, duoc su dung frong ky ngho fhuy fInh, ky
ngho da, Iam cac hoa chaf dIof con frung TrIoxIf arson phan ung
voI nuoc fao fhanh axIf arsono |H
3
AsO
4
); fu axIf nay fao fhanh cac
muoI arsonIf.
PonfoxIf arson |As
2
O
5
) hay anhIdrIf arsonIc Ia dang bof mau
frang duoc su dung frong ky ngho fhuy fInh, Iam cac hoa chaf fru sau
haI PonfoxIf arson phan ung voI nuoc fao fhanh axIf arsonIc
|H
3
AsO
4
) va fu do fao fhanh cac muoI arsonaf
CIorua arson |AsCI
3
) Ia dung djch dau, mau vang nhaf, duoc
su dung frong ky ngho gom. Mof so quang arson cung duoc su dung,
v du sunfua arson gom sunfua do |As
2
S
2
) co fon Ia roanga |roaIgar) va
sunfua vang |As
2
S
3
) co fon Ia opImon |orpImonf)
?.3. OAC OKM PHAN BO As TRONG CAC THANH PHAN MO
TRONG T NHKN
uoI fac dong cua cac qua frnh fu nhIon va nhan sInh khac
nhau ma co fho dI chuyon fu cac hop phan moI fruong nay sang hop
phan moI fruong khac dan don su phan bo phuc fap cua cac nguyon
fo frong moI fruong fu nhIon.
?.3.1 Nguon goc guy o nhem mo truong
7.J.1.1. Tu houl Jong cong nghiep
a fu Iau, chung fa nhan ra rang qua frnh nong chay kIm IoaI
mau va san xuaf nang Iuong fu dau mo Ia haI nguyon nhan chnh cua
qua frnh cong nghIop dan don Iam o nhIom arsonIc cho khong kh,
nuoc va daf. Nguon o nhIom khac Ia san xuaf va dung fhuoc fru sau
co arsonIc va bao quan go bang arsonIc. Chaf fhaI fu hoaf dong khaI
fhac mo cung Ia nguon gay nhIom dang ko va co fho dan don o
nhIom fang daf nong nghIop va co fho Ia nguon nuoc ngam do qua
frnh fham. O Anh, Iuong arsonIc fhaI ra |Huffon & Symon, 1986) Ia
650 fan/nam fu cong nghIop kIm IoaI mau, 9 fan/ nam vao khong kh
va 197 fan/ nam vao daf fu nganh fhop, va 297 fan/nam vao khong
kh va 838 fan/ nam vao daf fu dof dau mo.


350
ArsonIc co maf frong da phosphafo dung frong san xuaf phan
bon va chaf fay rua. Nam 1982, Anh nhap 1324`10
3
fan da phosphafo
voI Iuong chua arsonIc nang khoang 10,2 fan |Huffon& Symon, 1986).
7.J.1.2 Tu Ju Iuong lhuoc Buo re lhuc rul
Nam 1983, fhuoc fru sau chua arsonIc Ia mof frong nhung IoaI
fhuoc dung nhIou faI My. Tu nam 1960 da co su fhay doI, frong fhuoc
dIof co, fu hop chaf vo co arsonIc |bao gom ch, canxI arsonafo va
dong acofoarsonafo) qua hop chaf vo co va huu co arsonIc |arsonIc
acId, sodIum arsonafo, MMA, MA). Tong Iuong fhuoc sau chua
arsonIc faI fhoI dIom do |1983) Ia 711`10
3
fan As/ nam. Iuong ch
arsonafo dung vao vuon cay an qua o My fu 32700 kg As/ha. Iuong
du frong daf o vuon cay an qua cao muc 2500mg/kg, nhung frung bnh
frong khoang fu 100 200 mg/kg. O AufraIIa, fu 1900 don 1950 As
2
O
3
dung rong raI frong vIoc dIof bo o dong vaf, kof qua Ia o nhIom
arsonIc fron dIon rong.
7.J.1.J Tu riec su Jung guu rong rui As
Trong nhung nam fhap nIon 1960s, o My su dung khoang 77%
As
2
O
3
frong fhuoc fru sau, 18% dung san xuaf knh, 4% dung frong
cong nghIop hoa va 1% dung frong duoc pham. Tuy nhIon, fnh hnh
hIon nay da fhay doI, hop chaf arsonIc dung frong xu Iy go xay dung
fang nhanh fu nam 1980. Tron fho gIoI frong nhung nam dau 1980
16000 fan As/nam cho fhuoc dIof co, 12000 fan As/nam cho Iam kho
bong va 16000 fan As/nam duoc dung cho bao quan go |ChIIvos &
Poforson, 1987). on 1990, o My arsonIc duoc dung frong bao quan go
Ia 70%, frong hoa nong nghIop Ia 22%, frong cong nghIop knh Ia 4%,
2% frong Iuyon hop kIm mau va 2% cho cac nganh khac bao gom
cong nghIop ban dan. OxIdo arsonIc hoa frj 5 va As
2
O
3
duoc dung nhu
chaf phu gIa frong hop kIm, dac bIof frong hop kIm ch va dong,
arsonIc va As
2
O
3
dung frong san xuaf knh. ArsonIc kIm IoaI va gaII
sIou sach dung frong ban dan.
?.3.2. As trong du vu quung
Ham Iuong As frong cac da magma fu 0,5 2,8 ppm, cac da
carbonaf 2,0 ppm, da caf kof 1,2 ppm, fhap hon frong cac da fram


351
fch |6,6 ppm) |A.P VInogradov, 1962). Arson duoc fap frung frong cac
fhanh fao gIau vaf chaf huu co nhu frong cac da phIon o chau Au va
Nhaf an |13ppm), da phIon don o My |517 ppm). As Ia mof frong
nhung nguyon fo co nhIou khoang vaf nhaf, foI 368 dang, frong do cac
nhom hydroarsonaf va arsonaf voI 213 khoang vaf, suIfurarsonaf
73 khoang vaf, InfomofaIIIf 40 khoang vaf... Trong cac da phIon sof
phan Ion As fon faI frong sIIIcaf |85.592,5%), phan nho con IaI o
dang hop chaf khac nhu oxIf suIfur, arsonua |khoang 714,5%).
O VIof Nam, chua co nhIou nghIon cuu chuyon sau va foan dIon
vo As frong cac fhanh fao fu nhIon. Truoc day, frong cong fac Iap
ban do dja chaf va fm kIom khoang san fhuong dung phuong phap
phan fch quang pho phaf xa voI do nhay raf fhap non kho phaf hIon
As. ang phuong phap mau gIa daI da fm fhay frong nhIou phuc ho
da xam nhap co chua arsonopyrIf voI muc ham Iuong As fu <I00ppm
foI I000ppm |Nguyon KInh Quoc, 1985).
Nhn chung, ham Iuong As frong mof so vung mo nguon goc
nhIof djch cao hon so voI khu vuc khong co khoang hoa. Co fho fhay,
nhIou quang hoa nguon goc nhIof djch gIau arson, ho so Iam gIau cua
chung so voI da vay quanh fu hang chuc foI hang fram Ian va duong
nhIon doc fnh sInh fhaI cua cac quang nay Ia Ion. Trong fhanh phan
quang vang nhIof djch dou co su fham gIa cua mof so khoanh vaf As
nhu arsonopyrIf |IoAsS), roaIgar |AsS), orpImon |As
2
S
3
), IoIIngIf
|IoAs
2
)
?.3.3. Arsen trong dut vu vo phong hou
Ham Iuong frung bnh cua As frong daf fu 5ppm |A.P VInogradov,
1957) 6ppm |K.ovon, 1979). Arson co xu huong duoc fch fu frong
qua frnh phong hoa. Trong nhIou kIou daf o cac canh quan dja hoa
khac nhau co fho co ham Iuong As gIau hon frong da mo.
Trong nhIou maf caf vo phong hoa va daf fhuong fhay As fap
frung o phan fron, chu you Ia fang A va fang do As bj hap fhu
boI vaf IIou huu co, koo hydroxIf Io va sof. Trong moI fruong kh hau
kho, cac hop chaf As fhuong fon faI o dang f IInh dong. Con frong
dIou kIon kh hau am uof, cac hoa chaf cua arson suIfur hoa fan va bj


352
rua froI. Iuong As frong daf chuyon vao nuoc khoang 5 10% fong
ham Iuong frong daf.
?.3.4. As trong nuoc
Ham Iuong As frong nuoc mua |g/1) o ThaI nh uong Ia 0,6,
o Nhaf 1,6, o Thuy Ion 2,5, vung khong bj nhIom o ac Au Ia
0,005 0,018 |frung bnh 0,08), vung o nhIom o ac Au Ia 3,684
|frung bnh 12,3). Ham Iuong arson |g/I) frong nuoc bIon fho gIoI
khoang 3,7; nuoc song fho gIoI 4; nuoc song o My 1,5; Nhaf 1,7; IIon
bang uc 3,6; Thuy Ion 0,210; Anh 15. Ham Iuong arson frong
nuoc duoI daf |g/I) o Na !y 0,00211; IroIand 0,20,4; IIon Xo 3;
Nhaf 0,33,4; My 16; Thuy Ion 0,0822.
Ham Iuong As frong nuoc duoI daf phu fhuoc raf nhIou vao fnh
chaf va frang fhaI moI fruong dja hoa. ang As fon faI chu you frong
nuoc duoI daf Ia H
2
AsO
4
1
|frong moI fruong pH axIf don gan frung
fnh), HAsO
4
2
|frong moI fruong kIom). Hop chaf H
3
AsO
3
duoc hnh
fhanh chu you frong moI fruong oxy hoa khu you. Cac hop chaf cua As
voI Na co fnh hoa fan raf cao, con nhung muoI cua As voI Ca, Mg va cac
hop chaf arson huu co frong moI fruong pH gan frung fnh va nghoo Ca
fh do hoa fan kom hon cac hop chaf arson huu co, dac bIof Ia arson
axIf fuIvIc raf bon vung, co xu fho fang fhoo chIou fang cua do pH va fI
Io As axIf fuIvIc. Cac hop chaf cua As
5+
duoc hnh fhanh fhoo phuong
fhuc nay. Phuc chaf As nhu vay co fho chIom foI 80% cac dang hop chaf
As fon faI frong nuoc duoI daf. As frong nuoc duoI daf fhuong fap frung
cao frong kIou nuoc bIcarbonaf, nhu bIcarbonaf CI, Na. . SI. Nuoc duoI
daf frong vung fram fch nuI Iua, mof so khu vuc quang hoa nguon goc
nhIof djch, dau mo kh, mo fhan,... fhuong gIau As.
Bung ?.1. Mat Jo cbung cua arscnic trong nuoc bicn
}a dIam ThoI
ky
ang hoa rhaI hong do
(nglm
8
)
b

hguon TaI IIau
vinh Mexico hS BuJc loc J O.2 m O.O4 Chakraborti et al.
Thai Binh 0uJng hS Khong thay As 1.8 (1.G 2.1) Bodewig (1O82)
huJc ven bien,
ham uc
hS hoa tan; As J duJi
giJi han dieu tra)
1.8 (1.1 1.G) Maher (1O85a)


353
Bung ?.2. Mat Jo arscnic trong nuoc ngam
}a dIam ThoI ky hguon hong do (nglm
8
)
b
hguon IaI IIau
hungary hS huJc ngam sau G8 (1174) varsanyi (1O8O)
hew Jersey, My 1O777O huJc gieng 1 (trung binh) Fage (1O81)
Kuitunusum,
Xinjiang, T0
1O8O huJc gieng 85O (lJn nhat) wang et al. (1OO8)
hsinchu, BL hS huJc gieng O.7 Chen et al. (1OO4)
Calcutta, ndia 1OOO1OO7 0an hoa chat
bao ve thuc vat
5O28 O8O
(khoang)
Chakraborti et al.
(1OO8)
Bangladesh 1OOG1OO7 huJc gieng 1O> 1OOO (khoang) 0har et al. (1OO7)
Fama,
Cordoba,
Argentina
hS 215 m,
G145G8w;
822O85OOS
1OO881O (khoang) hicolli et al. (1O8O)
Kuitunusum,
Xinjiang, T0
1O8O huJc gieng 85O (lJn nhat) wang et al. (1OO8)
hsinchu, BL hS huJc gieng O.7 Chen et al. (1OO4)
Tay Bengal,
ndia
hS 0iau tram tich 1O8787
(khoang trung binh)
Chatterjee et al.
(1OO5)
a
Trung bnb cua tong cac mau, ngoai tru mau Jj tbuong
N8 = kbong Juoc /ict kc
?.3.5. Arsen luu chuyen trong khI quyen
Chung fa bIof rang arson khong fu phan huy ma chI chuyon hoa
fu dang nay sang dang khac |co fho fu dang doc sang dang f doc hon
hoac fang fnh doc). Kh quyon Ia moI fruong dong non arson co fho
dI chuyon don nhung noI xa hon. Arson co nguon goc fu nhIon non
hoaf dong nuI Iua Ia nguon quan frong fao ra Iuong Ion arson.
Arson chay frong khong kh fao fhanh khoI frang Ia frIoxIf
arson raf doc. Ham Iuong As frong khong kh |ng/m
3
) cua fho gIoI


354
khoang 0,0072,3 |frung bnh 0,5), vung o nhIom Ia 1,5190 |frung
bnh 15); chau PhI 0,61,2; Nam My 0,91,6; chau Au, ac My 2,4;
Nhaf an 0,3150.
Cac hoaf dong gop phan dang ko |khoang 20%) Iam fang Iuong
arson frong kh quyon nhu: Iuyon dong, dof fhan da. Iuong phaf fhaI
fuy fhuoc vao chnh sach cong nghIop cua fung quoc gIa va muc do
kIom soaf o nhIom. Tuy nhIon, cac nghIon cuu cho fhay rang khoang
35% arson fu kh quyon bo sung cho daf. HIon nay, Iuong arson o
nhIou vung nong fhon da daf don 0,85,5 mg/m
2
/nam. Iuong Arson
fhoo dong kh quyon khoang 73.540 fan/nam, voI fy Io 60:40 gIua
nguon goc fu nhIon va nhan fao. Nhn chung, Iuong arsonIc frong
khong kh hIon nay Ia 0,21,5 ng/m
3
vung fhanh fhj va gan 50 ng/m
3

vung gan khu cong nghIop.
Bung ?.3: Nong Jo arscnic trong kbong kbi
}a dIam ThoI ky ang
hoa rhaI
hong do (nglm
8
)
b
hguon IaI IIau
Bien ham Cuc 0c5 As
i
O.O5 (O.O1O.2) hakamura et al. (1OOO)
1O881O8O As
o
O.OO2 (single samle) hakamura et al. (1OOO)
Bac Thai
Binh 0uJng
1O811O87 As
i
O.1 (O.O1O.O5) hakamura et al. (1OOO)
1O811O87 As
o
O.OO8 (O.OO1O.O8) hakamura et al. (1OOO)
Bac Bai Tay
0uJng
1O8O As
i
O.1 (O.O1O.45) hakamura et al. (1OOO)
1O8O As
o
O.OO7 (O.OO1O.8) hakamura et al. (1OOO)
Bien Baltic 1O85 1.1 (O.88.7) hsnen et al. (1OOO)
a
As = As oo co, As = As buu co, N8 = kbong Jc cap
b
Trung bnb cua tong cac mau, ngoai tru mau Jj tbuong




355
Bung ?.4: Nong Jo arscnic kbong kbi ngoai troi gan tbanb tbj oa
kbu cong ngbicp
}a dIam khoang rarh Iu
nguon (km)
ThoI ky ang hoa
rhaI
hong do
(nglm
8
)
b

hguon IaI IIau
Khu cong nghie
J Anh 0uoc
hS 1O721O78 hS 1.224
(ng/kg, range
o means)
Feirson et al.
(1O74)
Calcutta, ndia hS hS O.45 m 18O (O1512) Chakraborti et
al. (1OO2)
Ba n da o Kola, hga
(gan hhat Ban)
hS 1OO8 articulate 28 Kelley et al.
(1OO5)
a
Trung bnb cua tong cac mau, ngoai tru mau Jj tbuong

?.3.6. As trong snh vut
Thoo kof qua nghIon cuu cua cac nha khoa hoc fron fho gIoI, cay
frong cung chua mof Iuong As nhaf djnh, doI khI kha cao. As fch fu
chu you o ro, o nhung khu vuc daf bj o nhIom fh ro cay hap fhu kha
nhIou As |1000 6000ppm), con phan fhan Ia fron maf daf chua 100
ppm. Raf dang Iuu fam Ia |K.WIIIIam, 1940) ham Iuong As frong rau
fruoc day |0,1 2,7 ppm frung bnh 0,3 0,5 ppm) fhap hon frong
rau hIon nay. PhaI chang day Ia hau qua cua su o nhIom moI fruong
daf, nuoc boI As.
Cay frong cung chua mof Iuong arson nhaf djnh, doI khI kha
cao. Nhu o My, ham Iuong arson frong co chan nuoI 0,060,7ppm;
frong Iua kho 110200ppm; ngo 3040ppm; bap caI 2050ppm; hanh
fuoI 50200ppm; ca chua fuoI 912000ppm. Arson chu you fch fu o
ro, o nhung khu vuc daf bj o nhIom fh ro cay hap fhu kha nhIou
arson 1.0006.000ppm, con phan fron maf daf Ia 100ppm. NhIou
nghIon cuu cho fhay rang ham Iuong arson frong Iua fhuong cao hon
frong ngo va san |o Van AI, 1995).
SInh vaf bIon noI chung fhuong gIau As, ham Iuong frung bnh
cua As frong ca bIon fu 0,64,7 ppm |frung bnh 2,7 ppm), con ca
nuoc ngof Ia 0,54ppm. As fap frung frong gan va mo ca.


356
?.4. ARSKN TRONG MO TRONG NONG NGHKP
?.4.1 Tong quun
Cach day khoang 300 nam, arson duoc con nguoI su dung nhu
mof chaf co ch do chua bIof don fac haI fo Ion cua no; no duoc dung
nhu fhuoc dIof co, dIof con frung. on fhap nIon 70 va 80 con nguoI
dan dan fhay duoc fnh doc haI cua no v fho san Iuong san xuaf baf
dau gIam. VIoc fon Iuu arson frong daf va cac chaf can ba Iang xuong
day ho gay ra o nhIom Ion. Cay frong cung chua mof Iuong arson
nhaf djnh, doI khI kha cao |O My, As fch Iuy frong Iua 110200ppm;
ngo 3040ppm; hanh 50200ppm; ca chua 91200ppm; arson fch fu
chu you o ro).
Ngay nay, fho gIoI van dung arson do san xuaf fhuoc fru sau
nhung voI IIou Iuong han cho. Iuong arson dung do san xuaf fhuoc
dIof co hang nam fnh fron foan fho gIoI chIom khoang 8.000 fan;
12.000 fan Iam kho bong vaI va 16.000 fan bao vo go. Mof Iuong nho
phuc chaf arson huu co duoc dung Iam fhuc an cho gIa suc.
Bung ?.5. Kct qua Jicu tra pban ticb bam /uong arscn trong tbuc an
gia cam tai mot so Jja pbuong tai Vict Nam oao nam
100S1000 (mg1kg oat cbat kbo
TT TEh Mk0 Th06 kh 6h0 k h0I LkY Mk0 hkM L00h k8Eh
1 CF 81O (cho ga con) ha Tay O,11
2 CF 81O (cho ga con) ha Tay O,24
8 CF 512(cho ga con) ha Tay O,G8
4 CF 512 (cho ga con) ha Tay O,2G
5 Froconco 2O Bien hoa O,85
G Froconco 28B Bien hoa O,27
7 Froconco (ga con) Bien hoa O,11
8 Froconco (ga thit) Bien hoa O,17
O 151. viet Trung ha hoi O,18
1O 151. viet Trung ha hoi O,28
11 A.28 (ga con) Fhu 0uoc 1,81
12 1O2 Bai Bac (ga do) Bac hinh O,41
18 A21B (vit nhJ) Fhu 0uoc 1,4O


357
ang 7.5 cho fhay ham Iuong arson frong fhuc an gIa cam fron
fhj fruong dao dong frong gIoI han fu 0,111,49 mg/kg. Cac gIa frj
nay van daf fIou chuan cho phop cua VIof Nam.
Trong phan bon cung chua mof Iuong arson nhaf djnh. Iou
kIon bnh fhuong cua arson cho daf frong frof frong phan khoang
0,12mg/m
2
. Muc do cua arson frong phan N va K so khong dang ko
va fnh chaf arson fhom vao phan bon cung so nho, phan anh mof
Iuong arson duoc fm fhay frong da voI Ion hon nong do arson frong
phan bon so anh huong don fhuc vaf. Tuy nhIon, khong phaI fhuc vaf
nao cung hap fhu arson ma fuy fhoo IoaI fhuc vaf ma Iuong arson hap
fhu nhIou hay f. oI voI dong vaf, su fac dong, fch Iuy va bIon doI
cua doc chaf arson frong co fho co cac dang: fac dung foan fhan, fac
dung cuc bo, fac dung chon Ioc.
NghIon cuu gan day vo fhanh phan As frong mof so IoaI cay
Iuong fhuc vung Son Ia cho fhay, ham Iuong frung bnh cua As |frong
Iuong kho) frong Iua, ngo haf, san cu fuong ung Ia 0,97; 0,78; 0,22
|ppm). Ham Iuong As frong Iua fhuong cao hon frong ngo va san |o
Van AI, 1995). Nhu vay, ham Iuong As frong cay frong fron nuong
ray cua nuoc fa hIon nay kha fhap va fuong duong cay frong cua cac
nuoc fron fho gIoI fruoc nam 1940.
?.4.2. Anh huong cuu ursen do vo cuy luu
NghIon cuu cua Lc Huy Ba, Nguycn Van c, Nguycn Xuan Tu,
va cac cong su frong cac fh nghIom nha knh nha IuoI va dong ruong
da cho kof qua fom Iuoc duoI day.
7.4.2.1. Anh huong ursen () Ien sinh lruong cuu Iu lhul
lhu 1
Arson |III) co nong do Ion hon 0,01ppm khong co fac dung kch
fhch ma bIou hIon uc cho su phaf frIon cua Ia fhaf fhu nhaf cua Ia
fhaf 1. Nong do cang cao fh kha nang uc cho cang manh, Ia khong
phaf frIon chIou daI va som bj kho dof. Cay Iua bj anh huong arson
co mau frang va xanh nhaf frong suof qua frnh fon faI, Ia khong co
kha nang fong hop dIop Iuc fo, khong co kha nang quang hop va som
bj kho dof.


358
7.4.2.2. Anh huong ursen () Ien sinh lruong cuu Iu lhul
lhu 2 ru J
Arson |III) anh huong manh Ion Ia fhaf 2, ca vo fhoI gIan xuaf
hIon, fon faI, Ian chIou daI Ia. Nhung Ia fhaf 2 khong co kha nang
phaf frIon, som bj kho dof, fhoI gIan fon faI chI frong vong 7 ngay. O
Ia fhaf 2 cua Iua cung co mau frang va hoI xanh nhaf nhu Ia fhaf 1.
Mac du arson |III) anh huong don Ia fhaf 1 va 2 nhung Ia fhaf 3
sau khI xuaf hIon cung nhanh chong bj kho dof sau 23 ngay.
7.4.2.J. Anh huong cuu ursen lren re Iuu
KhI cay Iua bj anh huong arson |III) fh ro Iua bj vang, cung va
co IaI. Arson |III) khong nhung fac dong Ion chIou daI cua ro ma anh
huong don su sInh ro cua Iua. Ngay fuan fhu 1, doI voI cac nong do
fh nghIom fh so ro Iua fron mof cay dou fhap hon so voI doI chung.
Sang fuan Io fhu 2, so ro fron mof cay chI bang 1/3 so voI doI chung
va con so nay hau nhu khong doI o fuan fIop fhoo cho don khI cay
chof. So ro f, chIou daI ro ngan, bo ro phaf frIon khong bnh fhuong
Ia nguyon nhan Iam cho kha nang sInh fruong cua cay Iua frong moI
fruong dung djch co arson kom dI.
7.4.2.4. Anh huong cuu ursen () Ien lrong Iuong hho
cuu cuy Iuu lheo lhoi giun sinh lruong
Arson |III) o nong do fhap 2,50ppm anh huong Ion su sInh
fruong cua cay Iua, fho hIon qua hIon fuong cay Iua khong fang
fruong chIou cao va frong Iuong kho nho hon so voI doI chung. Nong
do arson |III) co su fuong quan voI su sInh fruong cua cay Iua: khI
nong do arson |III) cang cao fh frong Iuong kho cua cay Iua cang
nho, cay Iua phaf frIon frong moI fruong co arson song cam cu o fuan
fhu 2 va 3, sau do chof gan nhu hoan foan o fuan fhu 4 va khong fch
Iuy chaf kho.
Tom IaI, arson |III) o faf ca cac nong do fhu nghIom dou anh
huong don chIou cao cua cay Iua: fhap hon so voI doI chung va sau do
dung IaI o ngay fhu 18. Cay Iua khong co kha nang phaf frIon vo
chIou cao, cac Ia co mau frang va som bj kho dof. Co fho day Ia


359
phuong fhuc ma cay Iua chong chju voI doc fo arson |III) frong moI
fruong hoac co fho arson |III) da anh huong don su fong hop dIop Iuc
fo cua Ia Iam cho cay maf kha nang quang hop, khong phaf frIon
bnh fhuong.
?.5. O NHKM ARSKN TRKN THK GO VA VKT NAM
Nguon As o nhIom frong moI fruong co fho Ia cac qua frnh fu
nhIon |phun frao nuI Iua, hoaf dong magma: nhIof djch, phong hoa....)
va dac bIof Ia hoaf dong nhan sInh |dof nhIon IIou hoa fhach, dof
rac, nau chay quang, Iuyon kIm, khaI fhac va cho bIon quang, nhaf Ia
quang suIfur va arsonua, san xuaf va su dung fhuoc fru sau dIof co,
phan hoa hoc, vu kh hoa hoc....).
?.5.1. O nhem ursen tren the go
O IIon Xo fruoc day vIoc dof fhan Iam nhIof nang da fhaI vao
khong kh khoang 3000 fan As/nam. NguoI fa da phaf hIon nhIou
vung o nhIom daf, nuoc, fhuc vaf boI As o angIadof, An o, My,
IfaIIa, Nhaf,... Vua qua da phaf hIon duoc hang fram ngan nguoI o
Tay ongan |An o) va o angIadof bj nhIom doc As. !oc fnh co
foI hang chuc frIou nguoI fron fho gIoI dang song frong nhung vung
moI fruong gIau As co nguy co do doa suc khoo va fnh mang. TaI
angIadof co khoang 24 frIou gIong khoan khaI fhac nuoc. Thu
nghIom 8000 gIong khoan o 60 frong 64 fInh ca nuoc cho fhay foI
51% so mau nuoc co ham Iuong As vuof qua 0,05mg/1 |nguong quy
djnh cua fo chuc WHO Ia 0,01 mg/1), uoc fnh foI 50 frIou dan
angIadof uong nuoc bj o nhIom As. NguoI fa xac djnh duoc nuoc
ngam bj o nhIom As cao nhaf frong fang o do sau khoang 2050m
cua fram fch o fu |Q). Nguyon nhan khIon cho nuoc ngam co ham
Iuong As cao Ia do su oxy hoa arsonopyrIf, pyrIf frong cac fang sof
va Iop kop fhan bun frong boI fch cung nhu gIaI phong As dang
hap fhu khI khu koo hydroxyf Io
3+
boI cac hop chaf huu co va vI
sInh vaf. Nhung khao saf djch fo hoc frong cong dong song fron khu
vuc co ham Iuong As frong nuoc gIong khoan cao hon 0,05mg/1 cho
fhay foI 20% dan cu bj mac bonh sam da, day bIou b va co hIon
fuong ung fhu da.


360
Su o nhIom As frong nuoc duoI daf o vung RonphIboon |ThaI
Ian) IaI co nguyon nhan do nuoc fhaI gIau arsonopyrIf fu nhung khu
vuc khaI fhac cho bIon quang fhIocvoIfram da ngam vao Iong daf.
Iou fra chI fIof khu vuc RonphIboon cho fhay, ham Iuong frung bnh
cua As frong daf fu 15300 ppm, frong do Iop daf fang A fu 505000
ppm. Nuoc o nhung Io khoan sau co ham Iuong As nho hon 0,05 mg/1
frong Iuc do o nhung Io khoan fang nong va cac gIong dao fh ham
Iuong As foI 1,62 mg/1 |dao dong 0.08 9 mg/1). Nou nuoc duoI daf
khong co oxy fh cac hop chaf arsonaf duoc khu fhanh arsonua chaf
nay co doc fnh gap 4 Ian arsonaf. Trong fruong hop fang daf gIau chaf
huu co va saf fh kha nang hap fhu As fof khIon fIom nang o nhIom so
cao hon. Qua frnh phaf frIon cong nghIop, nong nghIop va do fhj cung
voI su khaI fhac nuoc duoI daf mof cach khong khoa hoc va su pha huy
moI fruong fu nhIon Ia nhung you fo cuong hoa o nhIom As. Phan Ion
cu dan frong vung dung nuoc gIong nong fu 2 don 3 m doI khI 8 m voI
ham Iuong As frong nuoc fhuong daf fron 1mg/1. Ham Iuong As frong
mau cua nguoI dan frong cong dong o day kha cao, gay hoI chung xam
da, bonh sung hoa bam sInh gan ban chan |paImopIanfar
hyporkorafosIs), cac bonh khac vo da va ung fhu da.
HIon fuong o nhIom As frong moI fruong da duoc phaf hIon o
nhIou noI fron fho gIoI, frong do co nhung khu vuc ham Iuong As raf cao,
nhu o Anh frong daf foI 2%, o My frong nuoc foI 8 mg/1, ChIIo 800
mg/1, Cana 175 mg/1, Tay ongan 2000 mg/1. aI Ioan 600.
?.5.2. O nhem ursen o Vet Num
7.5.2.1. Tong guun
Nuoc fa co nhIou nha may nhIof dIon |Pha IaI. !ong , NInh
nh.....); cac nha may xI mang dof fhan da Iam nang Iuong |ChInfon
HaI Phong, Hoang Thach, NghI Son, Ha TIon,...., nhIou nha may
Iuyon kIm |ThaI Nguyon....) cung Ia nguon cung cap As cho moI
fruong. Ham Iuong As |ppm) frong phan phosphaf daf 21200, phan
nIfo 2120, phan huu co 325, fhuoc bao vo fhuc vaf 2260. Ia mof
nuoc nong nghIop, VIof Nam su dung Iuong raf Ion phan bon, fhuoc
bao vo fhuc vaf chua As, fhuc day phaf fan As vao moI fruong nuoc


361
va fram fch. Trong chIon franh ko fhu da su dung nhIou hoa chaf
doc haI chua As o VIof Nam, cuong hoa o nhIom daf, nuoc, fram fch
boI nguyon fo nay.
ua vao nguon goc va dac dIom dI chuyon, fap frung cua As co
fho chIa Ianh fho VIof Nam ra ba kIou vung co kha nang o nhIom As
chu you nhu sau: mIon nuI, dong bang, doI duyon haI. Trong cac cau
fruc dja chaf o nuoc fa co foI hang fram cac dj fhuong As IIon quan
don cac khoang hoa nguon goc nhIof djch, chung fa con chua xac djnh
duoc kha nang o nhIom As frong daf va nuoc o vung fhan ong ac
va mof so noI khac frong nuoc. Cac dj fhuong dja hoa As IIon quan
don cac khoang hoa nhIof djch Ia vung co fIom nang o nhIom As raf
cao. NhIou vung mo magnhosIf fhuoc fhuong Iuu Song Ma co ham
Iuong As frong da bIon doI IIsfvonII frung bnh fu 34176 ppm, frong
daf fu 51 76 ppm. con frong nuoc suoI fu 0,43 1,14 mg/1 |ang
Van Can, 1992). Cac dj fhuong As frong daf va vo phong hoa khu vuc
mo vang oI u |Hoa nh), Khau Au |ac Can), khu vuc mo ch
kom Cho on co fIom nang o nhIom nang boI As. Nhung khu vuc dj
fhuong As nhu vay Ia co so hnh fhanh cac fInh sInh dja hoa du fhua
As o VIof Nam. Trong cong fac phan vung dja hoa fhu sInh VIof Nam
da xac Iap duoc mof so dj fhuong dja hoa o cac khu vuc nhu o doI Io
Cam fu 100200 ppm, doI Song a va doI Ngho TInh 100 300 ppm,
doI Kham uc 200300 ppm. va dac bIof Ia doI Song Ma 100500
ppm |Nguyon Van Chuong, 1998; Nguyon TIon ung. 1996). Thoo
ang Van Can |1997), nuoc suoI o khu vuc an Phung |fhuong nguon
song Ma) bj o nhIom boI As, voI ham Iuong bang 0,43 1,114 mg/1.
Cac dj fhuong As nay fhuong IIon quan don cac khoang hoa nguon
goc nhIof djch.
Nhung vung khaI fhac va cho bIon quang, dac bIof Ia quang
suIfur da kIm, quang vung, khaI fhac fhan,... co fho Ia nhung vung o
nhIom nang As, can co su dIou fra danh gIa. Vo maf dja sInh fhaI fh
nhung khu vuc dj fhuong As nay Ia baf IoI cho suc khoo con nguoI
cung nhu cay frong, vaf nuoI. MIon dong bang nuoc fa cung co bIou
hIon o nhIom As dang quan fam. Truoc fIon Ia Ha NoI. Thanh pho co
hon 2 frIou nguoI sInh song voI hon 1000 nha may, x nghIop,... hang


362
ngay fhaI ra moI fruong mof Iuong Ion cac chaf doc haI, frong do co
As. Nhung khu vuc nong nghIop dan xon noI ngoaI fhanh su dung
mof Iuong Ion phan bon va fhuoc fru sau co As. Mof phan nho chaf dI
vao khong kh, con da phan fhoo nuoc fap frung vo nhung khu vuc
dja hnh fhap, xam fan vao fang daf va fram fch ma fruoc fIon Ia
fang HoIocon. HIon co hang chuc ngan gIong khoan gIa dnh dang
khaI fhac nguon nuoc frong fang HoIocon |Q
IV
) mof cach fhIou fnh
foan da khong nhung Iam fang kha nang frao doI nuoc gIua fang maf
va fang duoI sau ma con Iam fhay doI frang fhaI moI fruong dja hoa
khu vuc. ay Ia mof frong nhung nguyon nhan fhuc day xam nhap As
fu fram fch vao nuoc ngam, Iam fang nguy co o nhIom As frong nuoc
duoI daf. Kof qua dIou fra buoc dau cho fhay: ham Iuong As frong
nuoc fang HoIocon o Ha NoI khoang 0,034 mg/1 |0,0001 0,132
mg/1), frong do mof so gIong co ham Iuong frung bnh As fron 0,6
mg/1. Tang chua nuoc PIoIsfocon |Q
IIIII
) co muc ham Iuong 0,0001
0,0937 mg/1 |o Trong Su, 1992). Thoo Pham Hung VIof |2000), ham
Iuong As frong mof so mau nuoc ngam Iay o gIong khoan o Ha NoI
vuof TIou chuan VIof Nam |TCVN) |0,05 mg/1). Mof so faI IIou dIou
fra cho fhay o khu vuc pha nam Ha NoI As co xu fho fap frung frong
fang chua nuoc HoIocon voI cac dj fhuong khoang 0,050,08 mg/1, con
o pha bac mof so dj fhuong duoc phaf hIon frong fang PIoIsfocon
fhuoc khu vuc gIua Song Hong va Song uong.
NgoaI Ha NoI, mof so fhanh pho va fhj xa fhuoc dong bang ac
o va phu can cung co bIou hIon nuoc duoI daf bj o nhIom As. VIof
Tr Ia mof khu cong nghIop, chu you Ia cong nghIop hoa chaf. Ham
Iuong frung bnh cua As frong nuoc duoI daf faI mof so noI vuof fIou
chuan WHO. Su o nhIom xay ra ngay frong fang chua nuoc phong hoa
da goc va boI fch von song. VoI dja hnh doI go non cac fang daf va
vo phong hoa o day fhuan IoI cho kha nang frao doI nuoc, cac qua
frnh dja hoa xay ra manh mo, dac bIof Ia qua frnh oxy hoa gIaI
phong As Iam fang doc fnh cua nguon nuoc. Nuoc duoI daf o so khu
vuc fhuoc HaI Phong, ac CIang, Thanh Hoa, Nam jnh cung co hIon
fuong o nhIom As voI ham Iuong dj fhuong cao hon fIou chuan WHO
|o Trong Su, 1996; Tran Huu Hoan, 1999).


363
Van do o nhIom As o vung dong bang Nam o va mof so dja
phuong khac, Ia nhung vung dan cu fap frung voI nhIou fhj xa va
fhanh pho Ion co hoaf dong cong nghIop, nong nghIop raf manh mo,
fap frung, chua duoc nghIon cuu chI fIof. Nhung nam gan day so
Iuong gIong khoan gIa dnh fang Ion raf nhanh. TaI Thanh pho Ho
Ch MInh, co noI nhu quan Phu Nhuan maf do gIong khoan foI 900
gIong/km
2
. VIoc khoan gIong va khaI fhac nuoc duoI daf khong co ko
hoach so Iam fang kha nang o nhIom va suy fhoaI chaf Iuong nguon
nuoc duoI daf. Mof so faI IIou buoc dau cho fhay ham Iuong non cua
As frong nuoc duoI daf dong bang Nam o khong cao, fhuong duoI
TCVN, nhung frong do van co mof so dIom can Iuu y nhu Tra VInh,
Can Tho, on Tro, TP Ho Ch MInh.
Kof qua dIou fra nghIon cuu cua Trung fam ja chaf khoang san
bIon va aI hoc Khoa hoc fu nhIon, HQC Ha NoI |MaI Trong
Nhuan, ao Manh TIon, 1999) cho fhay, nuoc bIon von bo VIof Nam
co bIou hIon o nhIom As: ongNam cua Conh Hao |Ca Mau), As
0,360,4 mg/1. Tram fch bIon von bo cua nhIou vung VIof Nam chua
co bIou hIon o nhIom As: ongNam rach a Quan, Vam CaI Cong,
Nam Hon ung |Ca Mau, ac IIou), ham Iuong Ion hap fhu As = 2
3,5ppm, Nam cua Ham Iuong, cua Cung Hau |4,4 ppm), cua Tran o,
cua jnh An |35 ppm), ongNam Vung Tau |As = 26 ppm). Tuy
nhIon pha dong Hon Trau |Phu Yon), dong muI An Hoa |Quang
NgaI), ham Iuong As |dang Ion hoa fan) 190200ppm.
7.5.2.2. Dj bien ursen o Dum Hong
Thoo khao saf cua cac nha dja hoa |VIon ja chaf khoang san,
1998), vung mo am Hong nam o dja hnh doInuI co do cao fuyof
doI fu 45 don 450m. ja hnh phan caf manh, mang song suoI phaf
frIon. Mua mua fu fhang 5 don fhang 10, mua Ion vao fhang 6. Non
nhIof do kha cao, nhIof do cao nhaf co fho don 40
0
C. Mua kho fu
fhang 11 don fhang 4 nam sau, nhIof do fhap nhaf co fho foI 5
0
C.
Vung mo anfImon vang o am Hong gom ba dIom quang:
Iang VaI, Khuon Puc va Khuon VaI. Cac duf gay kIon fao co IIon
quan chaf cho voI vIoc hnh fhanh quang. Quang nam frong doI vo


364
vun cua da carbonaf va duoc chan fron boI da phIon sorIcIf va
quarzIf. Quang hoa fap frung fhanh fung doI, moI doI co mof hoac
nhIou mach quang, chIou daI fhay doI fu vaI fram don hang nghn
mof, rong fu 5 6cm don 5 6m. Ham Iuong quang phan bo khong
dou. Than quang co nhIou hnh dang: dang mach, fhau knh va dang
o. Thanh phan khoang vaf quang chu you Ia anfImonIf, arsonopyrIf,
pyrIf, sphaIorIf, gaIonIf Kof qua xac djnh ham Iuong nguyon fo
frong cac mau daf nhu sau.
Bung ?.6: Ham /uong nguycn to trong Jat o oung am Hong
hguyen to ham luJng trung binh trong vo qua
dat (%)
ham luJng trong dat vung Bam
hong (%)
As 5x1O
4
O.OO8 1
Sb 4x1O
8
O.O1 8
Fb 1x1O
8
O.OO1 O.1
Ag 1x1O
8
vet O.OO1
Zn 5x1O
8
O.OO8 O.1
(Nguon. Vicn ja cbat kboang san, 100S
NgoaI vIoc o nhIom As do khaI fhac quang fron bo maf daf,
chung fa cung co fho khao saf muc do o nhIom As o Iong song suoI
faI am Hong, nham danh gIa ham Iuong As hap fhu bo maf o cac
haf sof co kch fhuoc nho. TIon hanh fron dIon fch 15 km
2
o ba khu
chua quang: Iang VaI, Khuon Puc va Khuon VaI. Kof qua cho fhay:
nuoc kho nuf frong caf kof, da phIon sorIcIf va quarzIf co do pH<6.5,
do fong khoang hoa M 0,3g/I; ham Iuong Ion SO
4
2
40mg/I; frong
nuoc kho nuf karsf cua da carbonaf: pH fu 6,8 7,2; M > 0,5g/I; Ion
SO
4
2
20mg/I.


365
Bung ?.?: Ham /uong mot so nguycn to trong nuoc oa trong bun
oung am Hong
Ty le mau ga
(%)
ham luJng
trong nuJc
(g/l)
ham luJng trong
bun (%)
hguyen
to
ham luJng
t.b trong
nuJc tu
nhien
(mkg/l)
hoat tinh
hoa hoc
ion
he so di
chuyen nuJc
(nx1O
4
)
Trong
nuJc
Trong
bun
Trung
binh
Cao
nhat
Tha
nhat
Cao
nhat
As 2 4.85 1O 8.O G.8 8O 14O O.O1 O.8
Ag O.12 O.82 G 1O.7 O.4 4O 15OO O.OO1
Zn 18 2.41 1.7 O.7 8G 2 15O O.O2 O.8
Cu 1O.8 1.O4 1.5 1OO O1 O.O G2O O.OO1 O.1
Fb 1.5 1.O G7 5G G 57 O.OO1 O.1
Sb O.O25 8.88 O.O 17 8 25 7GO O.O1 O.1
(Nguon. Vicn ja cbat kboang san, 100S
?.6. CH TRNH SNHO|AHOA MO TRONG CA ARSKN
(
33
As
?4,9216
)
?.6.1 Khu quut
Trong fu nhIon co fho gap As o cac hoa frj khac nhau:
As
+5
|AsO
4
)
23
va As
+3
|As
2
O
3
), hIom hon As
+2
|AsS). an knh cua
As
+5
Ia 0,4
0
A cua As
+3
Ia 0,058
0
A, do dang fhay fho dong hnh cho S,
Sb, I, v.v As Ia nguyon fo chancofII, do cho hop chaf voI S, So, To
fao fhanh cac sunfua, sunfo muoI; dac bIof Ia voI Cu, Io, NI, Co, As co
140 khoang vaf doc Iap, frong do quan frong nhaf Ia AcsonopIrIf
|IoAsS), roagar |AsS) va ocpImon |AsS
3
). NgoaI ra As con co maf
frong cac khoang vaf nhu pyrIf, v.v.
Ham Iuong cua As frong fhIon fhach saf Ia 0,036%; fhIon fhach
da 20.10
4
%, frong da sIou bazo 5.10
5
%, da bazo 2,4.10
4
%, da frung
fnh 2,4.10
4
%, da axIf 1,5.10
4
%, da fram fch 6,6.10
4
%, frong daf
5.10
4
%. As duoc fap frung frong cac fhanh fao gIau vaf IIou huu co
nhu phIon sof |515.10
4
%), phIon sof Ian fhan, dac bIof Ia bun bIon


366
|1.10
3
%). Ham Iuong As frong daf don gIau chaf mun cao hon daf
podzoI. Nuoc bIon nghoo As |3,7.10
7
%)
Nguon cap As chu you frong moI fruong Ia cac mo, cac da va
khoang vaf chua As cung nhu hoaf dong nuI Iua. Trong qua frnh
phan hoa cac da va quang, As fho hIon fch chaf haI maf cua mnh:
Mof maf As |nhaf Ia As
+5
) raf IInh dong, maf khac As co kha nang
fuong fac voI nhIou nguyon fo fao cac hop chaf co do hoa fan khac
nhau. Mof phan As IInh dong duoc hoa fan, ra khoI cac khoang chaf,
vao nuoc maf, nuoc ngam va ra bIon.
Phan khac cua As fao cac khoang vaf fhu sInh fap frung frong
VPH |vo phong hoa) nhu skorodIf |IoAsO
4
.2HO), arsonaf cua Pb
|mInnofzIf), cua NI |AnnaborgIf), v.v. Su co maf H
2
SO
4
, Io
2
|SO
4
)
3
va
H
3
AsO
1
fhuc day su dI chuyon va phan fan As v fao voI As; con Pb,
NI, Co va koo hydroxyf Io
3+
km ham dI chuyon As v fao voI As hop
chaf kho hoa fan. Vaf chaf huu co cung co kha nang hap fhu va fch
Iuy arson. Iou do gIaI fhch v sao As fap frung cao frong fang mun
cua daf don, frong cac da phIon sof fhan v.v af va nuoc vung co
nuI Iua, nhaf Ia co nuoc khoang dI kom, fhuong gIau As hon cac vung
khac. Qua frnh khu koo hydroxyf Io
3+
hoac oxy hoa cac chaf khoang
vaf chua As frong fram fch fhuong Ia nguon cap As cho nuoc ngam
nhu doI voI vung Ha NoI va vung fay ongaI.
Hoaf dong con nguoI cung fhuc day su phan fan As. KhaI fhac,
cho bIon, van chuyon quang chua As phan fan As voI khoI Iuong Ion.
As duoc dung rong raI frong Iuyon kIm, cong nghIop ban dan, nhan
quang dIon, fhuoc chua bonh, fhuoc fru sau, dIof co va chaf doc hoa
hoc. VIoc su dung As vao cac muc dch nay da phaf fan va Iam o
nhIom moI fruong boI As fron dIon fch rong Ion. af xung quanh cac
nha may dIon dung fhan fhuong bj o nhIom nang boI As. Arson fu
moI fruong fham nhap vao co fho nguoI chu you qua chuoI fhuc an va
nuoc uong.
o ban chaf hoa hoc va sInh hoa hoc ma As duoc su dung vao
haI muc dch fraI nguoc nhau: Iam fhuoc chua bonh khong fho fhay
fho duoc va Iam chaf doc dac bIof nguy hIom. Arson duoI dang hop


367
chaf co kIm duoc dung Iam fhuoc |nhu xanvarxan novaprocnoI,
mIapconoI) chua bonh fhuong han, sof rof, fhuoc dac frj sau rang,
fhuoc chua bonh ngoaI da. Cac hop chaf vo co cua As nhu arsonIf kaII

















HInh ?.1. 8o Jo oong tuan boan cua arscn trong moi truong.

|KAsO
3
), hIdroarsonaf nafrI |Na
2
HasO
4
.7H
2
O), anhudrdarson |AsO
3
)
co fac dung km ham bof qua frnh oxy hoa frong co fho, fhuc day
qua frnh fao mau. Nuoc khoang chua As voI ham Iuong vua phaI Ia
IoaI nuoc khoang quy hIom duoc dung raf nhIou do chua bonh va fang
cuong suc khoo. Iou dac bIof Ia As IaI con duoc dung fao ra cac hop
chaf co doc fnh cuc cao frong raf nhIou IoaI fhuoc doc, vu kh hoa
hoc. Trong so cac hop chaf cua arson fh As
3+
co fnh doc cao nhaf.

As trong a, quang
(AS
2+
,AS
3+
,AS
5+

Kh quyen

ong vat
Thc vat
VPH, at
(AS
+5
)
Nc ngam
Hoat ong
nui la
As
5+
Nc mat
luc a (As
5+
)

Sinh vat
di
nc

Con ngi va
hoat ong
nhan sinh

Tram tch

a tram
tch

Nc bien


368
a fac dung sInh hoa chnh cua As doc fnh cao Ia: fao phuc voI
coonzym; pha huy qua frnh phof phaf hoa; Iam dong fu profoIn
|Pham Hung VIof, 1996).
?.6.2. Nguon tuo ru As
As xuaf hIon frong mau chaf cua dja chaf va daf. Nguon As
frong daf Ia phan chnh fu frong khoang vaf cua da, do Ia noI baf
nguon phaf sInh As. As duoc kof fu voI MgSO
4
va quang Io. Arson
frong daf co fho kof hop cac chaf fIom an frong daf mof cach cham
chap nou khoang chaf khong duoc hoa Ian hoac khong bj quay fron
boI qua frnh phong hoa, nuoc rua froI. Su xuaf hIon As frong moI
fruong fu nhIon fhuong Ia kof hop voI da cuoI do fram Iang frong
nuoc, hay Iuu hoa da fhoo fhoI fIof, nhIon IIou hoa fhach, Iang dong
khoang chaf, rac fhaI, cac chaf su dung frong nong nghIop, hoac nuoc
fuoI fIou.
As duoc phong fhch vao moI fruong fu nhIon qua qua frnh fu
nhIon nhu do fhoI fIof, su ngung fu, va su boc hoI nuoc fron mof
quang duong daI. Arson co fho chuyon S fhanh IoS
2
hoac co fho fach
ra khoI IoAsS. Trong qua frnh Iang fu hop chaf chua As fham gIa
phan ung voI Io
2+
, Io
3+
, AI
3+
va MgO.
Su oxy hoa cua IoAsS dIon ra nhu sau: |ca O
2
va Io
3+
co fho oxy
hoa IoAsS)
IoAsS
|s)
+ 13 Io
3+
+ 8 H
2
O 14 Io
2+
+ SO
4
2
+ 13H
+
+ H
3
AsO
4|aq)

4 IoAsS
|s)
+ 13 O
2
+ 6 H
2
O 4 SO
4
2
+ 4 AsO
4
3
+ 4 Io
3+

+

12 H
+

NgoaI ra, As con duoc sInh ra fu hoaf dong cua con nguoI. As co
fho fch Iuy frong daf fu vIoc su dung fhuoc fru sau co chua As va
fhuoc dIof co, frong nuoc fuoI fIou, do o nhIom boI dof nhIon IIou hoa
fhach, kh fhaI cong nghIop, rac dong vaf. Hoaf dong cong nghIop Ia
nguon fhaI As nhIou va dang quan fam v no fhaI khoI Iuong Ion va
khuoch fan nhanh va khap noI.
?.6.3. Hunh v hou hoc vu tInh luu dong cuu As
Anh huong cua sInh vaf hoc va chaf doc cua As phu fhuoc vao cau
fao hoa hoc cua no. As|III) raf doc va do fan, IInh dong hon As |V).


369
As vo co phan ung nhu H
2
AsO
4

/ HAsO
4
2
, H
3
AsO
3
/H
2
AsO
3

.
Trong daf khong fon faI As
3+
. Arson hIon dIon frong moI fruong
daf chu you o dang H
2
AsO
4

noI daf co nhIou axIf hoac HAsO

4
2
. o
phu fhuoc vao qua frnh oxy hoa khu fIom fang va pH daf, fnh Iuu
dong va doc fnh cua As doI voI moI fruong daf cung khac nhau.
Su phong fhch As fu IoAsS gom ca su fhuy phan va su oxy hoa.
Arson phong fhch fu khoang co nhIou phan ung xay ra manh mo Ia
nho anh huong cua pH. Su fhay doI fho oxy hoa khu h |rodox), pH
anh huong fruc fIop don fnh chaf hoa hoc cua As. KhI gIa frj h cao,
As|V) fon faI H
3
AsO
4

, H
2
AsO
4
2
va AsO
4
3
. CIa frj h fhap, As|III) fon
faI voI dang AsS
2

. Thanh phan khoang sof va huu co frong daf gop

phan cho As duoc gIu IaI va oxy hoa voI AI, Io, Mn. VI khuan, fhuc vaf,
dong vaf co fho chuyon doI As vo co fhanh cac dang hop chaf cokIm.
Su fhay doI As vo co fhanh As huu co khong on djnh duoI dIou kIon
oxy hoa va no co fho fro vo dang vo co frong moI fruong daf.
Cac qua frnh chuyon hoa As frong daf co fho Ia: oxy hoa, su co
dac va su hap phu, hoa fan, fao kof fua va cac qua frnh sInh hoa.
Mof so phan ung frong moI fruong daf Ia su kof hop voI cac vI khuan
va vI nam. As huu co duoc xom nhu cuc doc. Su bIon doI As frong moI
fruong nuoc co haI dang:
Hap fhu
Khong hap fhu
Hay con goI Ia qua frnh kof fua va qua frnh hoa fan. Su kof
hop As voI Io
2
O
3
fron bo maf daf Ia mof v du cua su hap fhu. Nguoc
IaI, As fach ra khoI bo maf chua oxIf Io, do Ia phan ung phan fach.
Su kof fua Ia su hnh fhanh cua pha ran fu cac nhan fo hIon dIon hoa
fan frong moI fruong nuoc.
NhIou gIa fhuyof dua ra nham gIaI fhch su fhay doI cua As
frong moI fruong Ia gIa fhuyof vo chan khong va gIa fhuyof vo khong
kh. Tuy nhIon co mof qua frnh fhu 3 duoc daf ra do gIaI fhch su
fhay doI cua As do Ia qua frnh hoaf dong cua vI khuan nhung no
duoc coI Ia f fac dong:


370
Giu lhuyel hieu hhl
Hau hof As fon faI duoI dang cac khoang IoAsS va IoS
2
. KhI
cac khoang nay duoc chuyon dong Ion bo maf daf boI su ha fhap muc
nuoc, dIou kIon hIou kh duoc dIon ra. Su co maf O
2
, H
2
O va vI khuan
fao ra cac phan ung ma kof qua Ia oxy hoa so phong fhch H
+
, Io
2+
,
Io
3+
, SO
4
2
va cac nguyon fo vI Iuong khac. Thuc vaf co fho hap fhu
As fu su phong fhch cac khoang chua S fu bo maf daf, nuoc. Cac
chaf phong fhch nay fch Iuy fron bo maf daf, cay co fho hap fhu
fhoo chaf dInh duong vao co fho nguoI, sInh vaf va gay doc.
Giu lhuyel re hy hhl
Muc nuoc ngam bj ha fhap frong mof moI fruong Iong, o day As
so fhay doI duoI dang ky kh. Arson co fho sInh ra fu su phan fach,
gIam do hoa fan cac chaf ran nhu Io
3+
, AI
2
O
3
, MnO.Io|OH), Io|OH)
2
,
qua frnh khu Io
3+
fhanh Io
2+
boI su phan ra cham cua cac chaf huu
co frong daf. Truong hop frong nuoc ngam co Io ham Iuong cao fh su
hIon dIon cua As frong nuoc ngam cung cao.
Giu lhuyel Quu lrnh houl Jong cuu ri sinh rul
KhI nghIon cuu chaf Iuong nuoc maf o Phap, IobIanc fm fhay
mof so IoaI vI khuan song frong mof so mo kIm IoaI nang gay ra ham
Iuong As cao frong nuoc. Nhung so IIou phan fch cho fhay khI ha
fhap do pH fu 2,5 3,5, As fuong ung Ia 100 300 mg/I. Tac gIa cho
rang, su hoaf dong cua vI sInh vaf Ia xuc fac va cung cap O
2
cho su
oxy hoa kIm IoaI xay ra, san sInh ra H
2
SO
4
va kIm IoaI. AxIf sau do
so an mon kIm IoaI do fao ra kIm IoaI suIfafo va phong fhch As vao
moI fruong nuoc.
?.6.4. Heu ung hou snh guy doc cuu ursen
As
3+
fho hIon fnh doc bang vIoc fan cong Ion cac nhom SH
cua cac onzym, Iam can fro hoaf dong cua onzym. Cac onzym san
sInh nang Iuong cua fo bao frong chu frnh cua axIf cIfrIc bj anh
huong raf Ion boI su co maf cua As. nzym so bj uc cho do vIoc fao
phuc voI As
3+
Iam cho fhuoc fnh san sInh phan fu cua ATP |adonozIn
frIphofphaf) bj ngan can. Co fho fhay duoc hIon fuong nay khI


371
nghIon cuu su phaf sInh hoa cua chaf fao nang chu you Ia ATP. Mof
gIaI doan quan frong frong qua frnh hnh fhanh va phaf frIon cua
ATP Ia fong hop onzym cua 1,3 dIphofpho gIyxoraIdohyf 3
phofphaf. Arson so fao ra 1arsono3dIphofpho gIyxoraf gay can fro
gIaI doan nay.
IhIdroIIpoIc axIf profoIn hoa cua profoIn va arson
Qua frnh phofpho hoa duoc fhay bang arson hoa. Qua frnh fhay
fho nay kom fhoo su fhuy phan fu nhIon fao fhanh 3phofphogIyxoraf
va arson nhu so do duoI day












HInh ?.2: Qua trnb tao tbanb Jpbotpbog/yxcrat oa arscn

As
3+
o nong do cao Iam dong fu cac profoIn, co Io Ia do As pha
huy cac IIon kof nhom suIphur co chuc nang bao foan cac cau fruc bac
2 va 3. Trong vu kh hoa hoc, nguoI fa hay dung cac hop chaf cua As
nhu apsIn |AsH
3
). ay Ia chaf doc nhaf frong faf ca cac hop chaf cua
arson |nou hf fho khong kh chua 0,5g AsH
3
/I frong nua gIo fh sau
vaI ngay so bj nhIom doc foan fhan; arson o nong do 5g/I gay fu
CH
2
OPO
3
2
CH
2
OPO
3
2

H C OH H C OH
C = O C = O
H OPH
3
2

Glyxerylaldehyt 1.3diphotpho
3photphat Glyxerat
CH
2
OPO
3
2

H C OH
C = O O
O As = O
O
Phot phat Qua trnh phu, dan
en tao thanh ATP
Qua trnh t phan
h
ngan can viec tao thanh ATP
3photphoglyxerat
arsenit
arsen


372
vong ngay Iap fuc). Cac phan fu AsH
3
"bao vay hong cau", Iam xuaf
hIon frong mau poroxyfhydro |H
2
O
2
) co fac dung pha huy mau. Chaf
nay con dac bIof nguy hIom o cho cac fhIof bj chong doc dung fhan
hoaf fnh khong ngan can duoc su fham nhap cua AsH
3
vao nguoI.
Cac arsonId voI kIm IoaI khac cung duoc coI Ia vu kh gIof nguoI hang
Ioaf. Cac hop chaf huu co As nhu dIphonyIarsIn |C
6
H
5
)
2
AsCI va
dIphonyIsIanarsIn |C
6
H
4
)
2
AsCN cung duoc dung Iam chaf doc hoa hoc,
co fac dung gay kch fhch raf kho chju. KhI bj nhIom cac chaf nou
fron fh nIom mac bj pha huy, chay nuoc maf IIon fuc, ho, non mua,
gay cam gIac hoang Ioan, Iam kIof suc va chof. IIufIf cung Ia chaf doc
nguy hIom v no o dang suong, Iong co fho fham nhap qua da gay ngo
doc foan fhan cho nguoI. My goI IIufIf Ia IoaI "suong chof nguoI ".
Cac chaf chong doc As Ia cac hoa chaf co nhom SH co kha
nang fao IIon kof voI As
3+
nhu dImorcapfopropanoI chang han.
SH CH
2
CH CH
2
OH

SH
Su IIon kof voI nhom SH da Iam gIam fnh doc cua As raf
nhIou. Cach chong doc As fof nhaf Ia quan Iy cuc ky nghIom ngaf moI
hop chaf chua As, moI nguon fhaI co As bang mof bo Iuaf dac bIof.
?.6.5. Su ben do snh hoc cuu As
Hau hof moI fruong bIon doI cua arsonIc xay ra frong daf, frong
Iop fram fch, frong dong fhuc vaf va frong vung hoaf dong cua sInh
vaf frong daI duong. Qua frnh mofyI hoa va khu sInh hoc Ia moI
fruong bIon doI quan frong nhaf cua phan fu, do chung co fho fao cac
dang huu co kIm IoaI on djnh va IInh dong frong khong kh va nuoc.
Tuy nhIon, dang bIomofhyfod cua arsonIc Ia fhanh phan chju oxy hoa
va domofhyfIon fhanh dang vo co.
Co ba dang bIon doI sInh hoc cua arsonIc frong moI fruong: qua
frnh oxy hoa khu gIua arsonIfo va arsonafo, su khu va mofhyfIon
arsonIc, sInh fong hop cac hop chaf huu co arsonIc.


373
7.6.5.1. Su hhu ru oxy hou co lhum giu ri sinh rul ru
rong luo
Qua frnh oxy hoa Ia qua frnh vo sInh |abIofIc), voI vaI fro cua
vI sInh vaf raf nho. Trong nuoc bIon chua oxy hoa fan, arsonafo Ia
dang on djnh nhIof dong. ArsonIc fon faI Iuong Ion hon arsonafo chI
frong moI fruong khu, oxy fu do. Tuy nhIon, Iuong arsonIfo dang ko
|fron 10% fong arsonIc) duoc fm fhay frong nuoc bo maf va fang
nuoc sau frong daI duong va, nguoc IaI, arsonafo co maf frong nuoc
fhIou oxy. Su co maf arsonIfo frong nuoc Ia do qua frnh khu arsonafo
va hon nua su khu arsonafo bang vI khuan cung xay ra frong dIou
kIon phong. Arsonafo duoc khu fhanh arsonIfo frong cac daf bj ngap
Iu. Su khu arsonafo fhanh arsonIfo xay ra frong fao nuoc ngof va
nuoc man.
7.6.5.2. Quu lrnh melhyI hou As lheo con Juong sinh hoc
MofyI hoa sInh hoc cua arsonIc duoc nhan bIof Ian dau fIon khI
arsIno duoc fao ra frong vIoc frong nam. Sau do mofyI hoa cua
arsonIc bang vI khuan mofhaInogonIc va phan ung voI mofhyI
cobaIamIn duoc fhuc hIon frong fh nghIom. IoaI nam CanJiJa
bunico/a mofhy hoa arsonafo, arsonIfo, mofhyrsonafo va MA fhanh
frImofhyrsIno. arsonafo, arsonIfo, mofhyrsonafo, MA va oxIdos
frImofhyrsIno Ia frung gIan frong qua frnh sInh fong hop cua
frImofhyrsIno. Tuy nhIon, mofhyrsonafo khong phaI Ia chaf frung
gIan fu do frong qua frnh chuyon hoa arsonafo fhanh frImofhyrsIno.
ImofhyrsIno chu you duoc fao boI sInh vaf ky kh, frong khI
frImofhyrsIno duoc fao ra khI mofhyI hoa frong dIou kIon fhoang kh.
MofyI hoa sInh hoc bj han cho frong vung nuoc man cao voI su
co maf cua arsonIc da bj mofhy hoa. Trong fhuc fo, hau hof fao caf,
dIno hnh roI va fao Ion cung nhu cac cay cao nuoc ngof fhaI ra
profoInIIon kofarsonIc Ia kof qua cua su mofhy hoa. Tao xanh nuoc
ngof co kha nang mofhy hoa sodIum arsonIc frong nuoc ho. Phan fch
fhay co MMA, MA va oxIdo frImofhyrsIno, nhung khong fm fhay
arsIno va mofhyrsIno.


374
Chuyon hoa fu dImofhyIoxaryIofhyfhanoI fhanh arsonobofaIno
doI hoI haI qua frnh mofhy khu va mofhy oxy hoa va co frung gIan
cua vI khuan. ArsonobofaIno duoc fao do qua frnh chuyon arsonafo
fhanh dImofhyI arsIno oxIdos boI fao va chuyon hoa vI sInh frung
gIan fhanh arsonobofaIno hoac cac frung gIan fIon chaf cua no frong
Iop fram fch.
7.4.5.J. Su llch Iuy sinh hoc (bioaccumu/ation
Su fap frung sInh hoc cua arsonIc frong dIou kIon phong fh
nghIom xay ra frong cac sInh vaf duoI nuoc chu you fm fhay frong
fao va sInh vaf khong xuong song cap fhap. Ho so co dong sInh hoc
CIs |bIoconconfrafIon facfors) cua mof so hop chaf arsonIc frong
dong vaf khong xuong song nuoc ngof Ion foI 20; frong ca < 5; va muc
cao hon o fao. Thuc vaf cung hap fhu arsonIc qua ro cay.
?.?. NHKM OOC ARSKN
?.?.1. Su pho nhem
7.7.1.1. Khui niem
Iou quyof djnh mof chaf doc co doc fnh Ia fuy fhuoc vao IIou
fac dung |doso), cach fhuc fham nhap vao co fho song va fhoI gIan
fIop xuc |goI Ia su phoI nhIom) |oxposuro). NoI cach khac, mof doc
chaf fro non doc Ia fuy fhuoc vao su phoI nhIom.
7.7.1.2. Su phoi nhiem ursen
Su phoI nhIom chu you duoc quan fam Ia fu nuoc uong va khong
kh bj o nhIom voI nong do As cao; ngoaI ra su fIou hoa fhuc pham va
duoc pham cung co IIon quan frong mof so fruong hop. Cac nong do
fang cao cua As Ia do fac dong cua con nguoI va doI khI cung do qua
frnh frong fu nhIon gay non.
O Tay ongaI va angIadosh |Chovdhury va cong su, 1997 va
1999) xay ra phoI nhIom fu vIoc uong nuoc ngam duoc bom Ion fu
cac "gIong khoan". Cac nha nghIon cuu o NoI Mong da fhong bao vo
cac fac haI don suc khoo fu vIoc su dung nuoc ngam co nong do As
cao. O cac nuoc nay As hoa fan frong nuoc ngam co fho co nguon


375
goc fu nhIon. Nhung mof so nha nghIon cuu da cho rang, o Tay
ongaI va angIadosh, As IIon kof voI da goc duoc gIaI phong vao
nuoc do vIoc bom huf qua nhIou nuoc phuc vu cho fhuy IoI frong
nhung nam gan day.
Nuoc bo maf cung co fho chua As voI nong do cao. Ham Iuong
As cao frong nuoc maf o ThaI Ian |Choprapavon va AjjImangkuI,
1999) va ChIIo |San cha, 1999) da gay ra cac frIou chung nhIom doc
As. O ThaI Ian, muc As fang cao Ia do cac chaf fhaI fu cac hoaf dong
khaI fhac mo fhIoc.
Nong do As gIa fang frong khong kh co fho do vIoc dof fhan co
chua As cao, nhu o SIovakIa |oncko, 1997) va Trung Quoc |Sun va
cong su, 1999) dung fhan cho nha may nhIof dIon. Co mof fruong hop
fhu vj "fu mnh IaI haI mnh" nhu o fInh CuIzhou, Trung Quoc, v
khong bIof non cac gIa dnh dou dung IoaI fhan co chua ham Iuong As
cao do say kho cac nong pham duoc froo fron fran nha. Ho dof fhan
frong mof caI ho duoI non nha hoac frong mof caI Io khong co ong
khoI hoac ong xa. Iou nay dan foI nong do As raf cao frong khong
kh frong nha va fham sau vao cac fhuc pham.
Nguon phoI nhIom As co fho Ia daf hoac cay coI frong fron daf bj
o nhIom, hoac fu vIoc fnh co an phaI daf |day Ia mof van do doI voI
fro om fruoc fuoI don fruong). Su o nhIom daf co fho xay ra do fIop xuc
voI cac chaf fhaI ran nhu chaf fhaI ham mo, hay voI bun cong co As
nong do cao. af bj nhIom As cao cung co fho do su dung fuoI fIou
bang nuoc co chua nhIou As, hay fu vIoc su dung cac fhuoc fru sau hay
dIof co chua As |IoIkcs, 2001). Mof frong cac moI quan fam co fho xay
ra Ia cac IoaI daf nay co fho gay o nhIom cho cac IoaI cay Iuong fhuc
ma con nguoI hay vaf nuoI an phaI. Mof moI quan fam khac Ia kha
nang doc fo As co fho Iam gIam nang suaf mua mang.
As Ia mof nguyon fo vof fon faI frong fu nhIon va co fho duoc
fm fhay frong baf ky mau vaf chaf nao nou nhu su dung mof phuong
phap phan fch du nhay. Taf ca fhuc pham dou chua As. Thong
fhuong As dang vo co co doc fnh cao gap raf nhIou Ian so voI dang
huu co. Trong fhuc pham, phan Ion As o dang huu co va chI mof


376
Iuong nho As o dang vo co. Ham Iuong As vo co cao nhaf duoc phaf
hIon frong Iua, bof m, nuoc nho va rau caI bo xoI |orum va
AIbomafhy, 1994). NguoI fa uoc Iuong rang, mof nguoI Ion frung bnh
o My fIou hoa fu 11 don 14 mg As vo co frong cac bua an hang ngay.
uoc pham cung co fho Ia mof nguon phoI nhIom As.
?.?.2. Ooc tInh cuu ursen
Vo maf sInh hoc, As Ia mof chaf doc co fho gay 19 bonh khac
nhau frong do co ung fhu da va phoI. Maf khac As co vaI fro frong
frao doI nucIoIn, fong hop profIf va homogIobIn. As anh huong don
fhuc vaf nhu mof chaf can frao doI chaf, Iam gIam manh nang suaf,
dac bIof frong moI fruong fhIou phospho. oc fnh cua cac hop chaf
As doI voI sInh vaf duoI nuoc fang dan fhoo day arson arsonaf
arsonIf hop chaf As huu co.
Trong moI fruong sInh fhaI, cac dang hop chaf As hoa frj 3 co
doc fnh cao hon dang hoa frj 5. MoI fruong khu Ia dIou kIon fhuan IoI
do cho nhIou hop chaf As hoa frj 5 chuyon sang As hoa frj 3. Trong
nhung hop chaf As fh H
3
AsO
3
doc hon H
3
AsO
4
. uoI fac dung cua cac
you fo oxy hoa frong daf fh H
3
AsO
3
co fho chuyon fhanh dang
H
3
AsO
4
. Tho oxy hoa khu, do pH cua moI fruong va Iuong kaIoIf gIau
Io
3+
Ia nhung you fo quan frong fac dong don qua frnh oxy hoa khu
cac hop chaf As frong fu nhIon. Nhung you fo nay co y nghIa Iam fang
hay gIam su doc haI cua cac hop chaf As frong moI fruong song.
Su nhIom doc As con goI Ia arsonIcosIs xuaf hIon nhu mof faI
hoa moI fruong doI voI suc khoo con nguoI fron fho gIoI. Cac bIou
hIon dau fIon cua bonh nhIom doc As Ia chung sam da |moIanosIs),
day bIou b |korafosIs), fu do dan don hoaI fhu hay ung fhu da. HIon
chua co phuong phap huu hIou chua bonh nhIom doc As. Cac frIou
chung co dIon cua nhIom doc As nhu: sam mau da, fang sung hoa va
ung fhu da da duoc bIof don fu Iau. Tu nhung nam 1970 va dac bIof
frong fhap ky qua, nhIou fac dong fIou cuc khac foI suc khoo co IIon
quan don vIoc phoI nhIom As gIa fang. Co nhIou chung cu vo nhung
fac dong nay bao gom bonh vo ho mach mau ngoaI bIon |chan don)
|Cuo va cong su, 1994) va cac fac dong don ho fhan kInh ngoaI bIon
|KIIburn, 1997). Cac chung cu ngay cang fang voI nhIou hau qua xau


377
foI suc khoo nhu cac bonh: fo chuong gan, cac fac dong foI ho fhan
kInh frung uong, bonh daI duong, cao huyof ap, bonh fIm, bonh xo
gan bonh vIom cuong phoI va cac bonh ho hap khac, |Abornafhy,
CaIdoron va ChapoII, 1997; ChappoII, Abornafhyva CaIdoron, 1999).
Truoc day chI moI phaf hIon ra As co IIon quan don bonh ung fhu da,
nay co raf nhIou bonh ung fhu dou do As gay ra nhu: ung fhu phoI,
ung fhu bang quang, ung fhu fhan, ung fhu muI, ung fhu ruof kof.
As o dang hop chaf vo co duoc su dung Iam chaf doc |fhach fn)
fu fhoI xa xua. Mof Iuong Ion As IoaI nay co fho gay chof nguoI. Muc
do o nhIom nho hon co fho dan don fhuong fon cac mo hay cac ho
fhong cua co fho. Mof fac dong dac frung khI bj nhIom doc As dang
hop chaf vo co qua duong mIong Ia su xuaf hIon cac vof mau don va
sang fron da, nhung "haf ngo" nho frong Iong ban fay, Iong ban chan
va fron mnh nan nhan; Nou khong duoc chua frj dung cach va kjp
fhoI, nhung haf nho nay co fho so bIon chung gay ung fhu da, ung
fhu frong co fho, nhaf Ia o gan, fhan,bang quan va phoI.
NhIom doc cac hop chaf As vo co qua duong ho hap cung co fho
gay cac frIou frung va cac bonh nhu fron, nhung fhuong o muc do
nho hon. Nguy co dang ngaI nhaf cua o nhIom As qua duong ho hap
Ia bonh ung fhu phoI, fhuong gap nhIou o nhung nguoI bj o nhIom As
frong khong kh voI nong do cao nhu o frong cac Io Iuyon quang,
gang, fhop, hoac khu vuc xung quanh. PA quy fnh nong do gIoI han
cho phop cua As frong nuoc uong Ia 50 g/1. Co quan vo An foan djnh
cu va suc khoo cua My |OSHA) quy djnh nong do gIoI han cho phop
cua As frong khong kh o frong cac phan xuong Ia 10 g/m
3
doI voI
As vo co va 500 g/m
3
doI voI As huu co. Can day, To chuc Y fo fho
gIoI WHO da ha fhap nong do gIoI han cho phop cua As frong nuoc
cap uong fruc fIop xuong 10 g/1. !SPA va Cong dong chau Au cung
da do xuaf huong foI daf fIou chuan As frong nuoc cap uong fruc fIop
duoc Ia 220 g/1. TIou chuan nuoc uong cua uc da ha fhap nong do
gIoI han cua As xuong con 10 g/1 fu 1/1996 |rIohaus W. of.aI,
1998).
As dI vao co fho con nguoI frong mof ngay dom fhong qua chuoI
fhuc an khoang 1 mg; qua buI khong kh 1,4 g; cac duong khac 0,04


378
1.4g. As hap fhu vao co fho qua duong da day, nhung cung do bj
fhaI ra. Ham Iuong As frong co fho nguoI khoang 0,080,2 ppm, fong
Iuong As co frong nguoI bnh fhuong khoang 1,4 mg. As fap frung
frong gan, fhan, hong cau, homogIobIn va dac bIof fap frung frong
nao, xuong, da, phoI, foc. HIon nay nguoI fa co fho dua vao ham Iuong
As frong co fho con nguoI do fm hIou hoan canh va moI fruong song.
nhu ham Iuong As frong foc nhom dan cu khu vuc nong fhon frung
bnh Ia 0.41.7 ppm, khu vuc fhanh pho cong nghIop 0.42.1 ppm,
con khu vuc o nhIom nang 0.64.9 ppm.
?.8. TKP XC VO ARSKN VA HOP CHAT ARSKN TRONG
CONG NGHKP
Cac hop chaf vo co chnh cua As fhuong duoc dung frong cong
nghIop. As co haI dang fhu hnh, mof dang mau vang va mof dang
mau don. As co fho fao fhanh ba oxIf Ia frIoxIf arson, fofroxIf arson
va ponfoxIf arson.
TrIoxIf arson |As
2
O
3
) con duoc goI Ia oxIf arsono hay anhIdrIf
arsono. o Ia dang bof kof fInh hoac dang vo djnh hnh. of frIoxIf
arson fho fhu duoc fu cac quang chua arson duoc Iam fhang hoa, ham
Iuong As
2
O
3
frong bof fho Ia 97%.
TrIoxIf arson Ia nguyon IIou do cho fao cac hop chaf As, duoc
su dung frong ky ngho fhuy fInh, ky ngho duc, Iam cac hoa chaf dIof
con frung,...
TrIoxIf arson phan ung voI nuoc fao fhanh axIf arsono |H
3
AsO-
3
), fu axf nay fao fhanh cac muoI arsonIf.
PonfoxIf arson |As
2
O
5
) hay anhIdrIf arsonIc Ia dang bof mau
frang duoc su dung frong ky ngho fhuy fInh, Iam cac hoa chaf fru djch
haI
PonfoxIf arson phan ung voI nuoc fao fhanh axIf arsonIc
|H
3
AsO
4
) va fu do fao fhanh cac muoI arsonaf.
CIorua arson |AsCI
3
) Ia dung djch dau, mau vang nhaf duoc su
dung frong ky ngho gom


379
Mof so quang arson cung duoc su dung, v du: sunfua arson gom
sunfua do |As
2
S
2
) co fon Ia opImon |orpImonf)AsIn |AsH
3
) Ia mof hop
chaf vo co cua As o fho kh, nhung khong co y nghIa vo maf kInh fo.
Arson Ia mof kh cuc doc fhuong phaf sInh va gay nhIom doc baf ngo
frong san xuaf.
Cac nguon fIop xuc arson va hop chaf arson frong cong nghIop:
Xu Iy quang As, chIof xuaf As fu cac quang chua no
Iuyon kIm mau Cu, Zn, Pb, Ca, Sb. Arson Ia chaf frong cac quang
kIm IoaI ko fron, Iam o nhIom moI fruong Iao dong duoI dang As
2
O
3

fhuong Ia cac haf nho duoI dang buI mjn raf do xam nhap co fho.
Cho fao, san xuaf va su dung cac hoa chaf bao vo fhuc vaf |fru
sau, dIof co, fru nam ) nhu frIoxIf arson, cac hop chaf muoI cua arson
voI Pb, Ca, Na . HIon nay da co nhIou hoa chaf khac f doc hon duoc
dung fhay fho cac hop chaf arson, fuy nhIon nguoI fa nhan fhay cac hoa
chaf dIof co chua arson co khuynh huong su dung fang Ion.
Ky ngho san xuaf va su dung chaf mau chua arson, v du mau
xanh SchvoInfurf Ia hop chaf dong axofoarsonaf co chua 50% arson.
Mau xanh SchooIo hay mau xanh parIs Ia hop chaf dong mofaarsonIf,
chaf nay cung duoc dung Iam sac fo cho gIay dan fuong, In hoa, bao
quan go, nhung nay f dung v no gIaI phong ra kh doc dImofyIasIn
do fac dong cua cac moc. Sac fo mau do va vang Ia haI IoaI sunfua
arson co fon rIong da nou fron.
Arson duoc Iuyon voI kIm IoaI khac |voI Pb do Iam dan ch
frong sung san )
Trong ky ngho fhuoc da su dung phon, nguoI fa su dung
opImon |As
2
O
3
) do Iam rung Iong o da.
As
2
O
3
duoc dung do xu Iy cac con fhu nhoI rom va bao quan
cac san pham da fhuoc.
Ky ngho fhuy fInh, mof so hop chaf arson duoc dung do caI
fIon chaf Iuong san pham.



380
?.9. HAP TH VA CHYKN HOA ARSKN TRONG CO THK
?.9.1. Hup thu ursen
Arson co frong fhanh phan cau fao cua co fho con nguoI v As
duoc phan bo frong fhIon nhIon va hang ngay nguoI fa hap fhu mof
Iuong nho As qua nuoc uong fhuc an V vay nong do bnh fhuong
cua arson frong nuoc fIou noI chung duoI 40ug/I, nong do arson fang
frong nuoc fIou khI nguoI fa an fom, cua va cac haI san khac. Tuy
nhIon cung co noI fron fho gIoI nhu angIadof, nuoc sInh hoaf o vaI
dja phuong chua As nong do cao gay bonh cho cong dong dan cu...
Trong san xuaf cong nghIop, arson fu khoI va buI co fho vao co
fho qua duong ho hap, mof so buI dong IaI duong ho hap fron nhu
muI, pho quan, mof so buI vao foI vung fuI duoI cua phoI roI fu do
chung duoc hap fhu. Su hap fhu cung xay ra frong da day ruof khI
cac haf buI duoc fhanh Ioc khoI duong ho hap fron roI duoc nuof vao.
Arson va hop chaf cung co fho qua da khI xay ra su fIop xuc voI cho
da bj fon fhuong, fray xuoc. ac bIof cac IoaI axIf cua As co fho hap
fhu qua da nguyon Ianh.
NguoI fa fhay As |III) duoc hap fhu do hon va fhaI IoaI nhanh
hon As hoa frj V. Arson Ia mof chaf doc fch Iuy. Sau khI duoc hap
fhu, arson vao gan, fhan, fIm, xuong, Iong, foc, da, mong va nao... Sau
khI duoc fhaI IoaI, mof phan arson van con IaI frong cac fo chuc do.
Arson frong co fho gay nhIom doc do no kof hop voI cac nhom SH
cua cac chaf frong co fho do fao fhanh phuc chaf fhIoarson, phong bo
hoaf dong bnh fhuong cua cac ho fhong mon va cac chaf IIon quan
?.9.2. Chuyen hou cuu ursen o nguo
Arson vo co sau khI duoc hap fhu so chuyon hoa va duoc fhan
fhaI qua nuoc fIou duoI dang axIf mofyIasonIc |dImofhy IarsInIc acId)
va axIf do Ian Iuof Ia 67% va 20%. Mof phan As duoc fhaI qua phan,
mof phan duoc fhaI qua da do su bong da hang ngay. O nguoI khong
fIop xuc fruc fIop voI As, Iuong As fhaI ra hang ngay fu 0,1 don
0,2 mg/ngay.



381
?.10. TRK CHNG NHKM OOC As
?.10.1. Nhem doc cup tInh
Co fho do cac nguyon nhan sau day:
a Do bap tbu cbat Joc arscn qua Juong ticu boa
Truong hop nay hIom xay ra, nou xay ra fhuong Ia do anhIdrIf
arsono hoac co fho Ia do ch arsonaf duoc nuof vao. TrIou chung
nhIom doc fhuong gap Ia roI Ioan fIou hoa |dau bung, non, bong va
kho mIong, fIou chay nhIou va co fho bj maf nuoc ). Cac frIou chung
xay ra frong gIo dau fIon sau khI nuof phaI arson. onh cung fuong
fu nhu bonh fa, co fho dan foI fu vong frong vong 12 don 18 gIo.
Truong hop song sof fh nan nhan co fho bj vIom da froc vay va vIom
day fhan kInh ngoaI vI.
b Do bit tbo kbo ng kbi co bui, kboi boac boi cbua As
Cac frIou chung fhuong gap Ia:
Kch ung cac duong ho hap voI bIou hIon ho, dau, khI hf vao
fhay kho fho.
RoI Ioan fhan kInh nhu nhuc dau, chong maf, dau cac chI.
RoI Ioan fIou hoa fhuong xay ra raf cham so voI fruong hop
nuof phaI arson, voI cac bIou hIon buon non, non, fIou chay, dau vung
bung
HIon fuong xanh fm maf duoc cho Ia co fac dung gay IIof cua
arson doI voI mao mach.
Cac fon fhuong o maf nhu vIom da mI maf, vIom kof mac
c Kbi Ja ticp xuc ooi arscn: co fho gay ra vIom da fIop xuc,
vIom nang Iong, Ioof ..
?.10.2. Nhem doc mun tInh
NhIom doc arson man fnh co fho gay ra cac fac dung foan fhan
va cuc bo. Cac frIou chung cua nhIom doc arson man fnh xay ra nhu
sau:


382
Ton fhuong da, voI cac bIou hIon ban do, san va mun nuoc, cac
fon fhuong kIou Ioof nhaf Ia cac phan da ho, fang sung hoa gan ban
fay va ban chan, nhIom sac |don da do arson ), cac van frang o mong
|goI Ia dam van Moos). Thuong kom fhoo vIom nhIou day fhan kInh
do arson.
Ton fhuong cac nIom mac, nhu vIom kof gIac mac, kch ung
cac duong ho hap fron. Co fho Iam fhung vach ngan muI.
RoI Ioan da day ruof |f gap frong cong nghIop) bao gom
buon non, dau bung, fIou chay va fao bon Iuan phIou nhau, Ioof da
day.
RoI Ioan fhan kInh co cac bIou hIon nhu vIom day fhan kInh
ngoaI vI cam gIac van dong; day co fho Ia bIou hIon duy nhaf cua
nhIom doc arson man fnh. Co fho co cac bIou hIon khac nhu fo cac
dau chI, dau cac chI |fraI voI vIom day fhan kInh do ch), buoc dI kho
khan, suy nhuoc co |chu you o cac co duoI ngon fay va ngon chan).
MoI khI xuaf hIon vIom day fhan kInh sau khI fIop xuc dong fhoI voI
Pb va As fh can can cu vao cac frIou chung kof hop nhu fron do chan
doan phan bIof nhIom doc gIua Pb va As.
Tac dong don gan. Nuof hoac hf phaI arson frong khong kh
mof cach fhuong xuyon, IIon fIop co fho dan foI cac fon fhuong fhoaI
hoa gan, fu do co fho dan don xo gan nhu da fhay o nhung cong nhan
dung cac chaf IIou con frung co chua arson.
Tac dong don fIm do arson co fho fac dong fron co fIm |bIou
hIon o cac roI Ioan dIon fIm).
!ng fhu da co fho xay ra khI fIop xuc voI arson nhu fhuong
xuyon nuof phaI frong fhoI gIan daI hoac da IIon fuc fIop xuc voI
arson. Arson cung duoc cho Ia nguyon nhan cua nhIou bonh ung fhu
khac v du nhu bonh ung fhu phoI.
RoI Ioan foan fhan o nguoI fIop xuc voI arson Iam gay mon,
chan an. NgoaI cac fac dung foan fhan nou fron, arson con gay ra fac
dung cuc bo fron co fho nguoI fIop xuc do fnh chaf an da cua cac hop
chaf arson, voI cac frIou chung nhu Ioof da gay dau don o nhung vj fr


383
SH Cl H H S H H

L + As C = C L As C = C Cl + 2HCl

SH Cl Cl S
Axit lipoic Lewisite Phc chat L As
(2lovinydicloasin)
fIop xuc frong fhoI gIan daI voI arson hoac Ioof nIom mac muI, co fho
dan don fhung vach ngan muI.
?.11. OK TR|
?.11.1. Oeu tr{ nhem doc cup tInh ursen teu hou
Rua da day ngay fuc khac voI nuoc pha Iong frang frung hoac
voI dung djch 1% nafrI fhIosunfaf frong nuoc am hay sua.
Cho fhuoc gIaI doc .A.I, fIom bap |fhoo R, Iauvorys cho fu
1,5 don 3 mg cho mof kg fho frong, cu 04 gIo mof Ian frong haI ngay
dau va fIop fuc cu 12 gIo mof Ian, fong cong 12 ngay).
KhI dung .A.I co fho gay ra cac phan ung nhaf fhoI co fnh
chaf foan fhan cho nan nhan nhu cam gIac bong mIong va maf, dau
foan fhan va buon non, co khf nguc, nhuc dau, fang huyof ap, fIm
dap nhanh, do do can fhan frong frong su dung .A.I cho nhung
nguoI cao huyof ap. phodrIn Ia duoc pham co fho ngan chan mof so
fac dung khong mong muon cua .A.I. o du phong cac dI chung
fhan kInh nguoI fa khuyon non dung fhom vIfamIn CompIox va
nhaf Ia vIfamIn 6 |cho uong fu 250 don 750 mg moI ngay).
.A.I Ia vIof faf cua rIfIsh AnfIIovIsIfo, fon cua hoa chaf co
fon khoa hoc Ia 22 dImocapropanoI. .A.I Ia fhuoc gIaI doc duoc
dung do chong nhIom doc boI chaf IovIsIfo, mof kh doc chIon franh
duoc dung frong fho chIon fhu I co fon khoa hoc Ia 2
CIovInydIcIoasIn co chua As. Co cho nhIom doc arson Ia phong bo cac
chaf frong co fho co nhom SH, gay ra su uc cho qua frnh chuyon
hoa cua co fho. V du axIf IIpoIc co haI nhom SH vIof faf Ia: I
SH. Nhom SH khI bj IovIsIfo phong bo so fao fhanh phuc chaf
khong con hoaf fnh sInh hoc bnh fhuong nua, fhoo phan ung sau:







384
KhI dua .A.I vao co fho bj nhIom doc As, v .A.I co haI chuc
SH non no co kha nang gan voI As fu do hoac As da kof hop voI
nhom fhIoI frong co fho fao fhanh phuc chaf .A.I As va phuc chaf
nay duoc fhaI IoaI qua nuoc fIou.
?.11.2. Oeu tr{ nhem doc mun tInh
Cho dung .A.I do fao fhuan IoI cho su fhaI IoaI arson khoI co
fho. Truong hop vIom nhIou day fhan kInh fh cho fhom cac vIfamIn
1 va 6. Truong hop fhIou mau fh cho fhom vIfamIn 12
Truong hop co cac fon fhuong cuc bo co fho boI cac IoaI fhuoc.











HInh ?.3. Co cbc kbu Joc tinb cua As su Jung B.A.L
?.12. PHONG TRANH NGO OOC As
o phong ngua nhIom doc hoac cac fac haI cua arson noI rIong
va cac hoa chaf khac noI chung, phaI dam bao nong do chaf doc
khong vuof qua nong do cho phop bang cach ung dung cac bIon phap
ky fhuaf, frong do bao gom ca bIon phap phong ho ca nhan. NguoI
Iao dong duoc fuyon dung phaI daf cac fIou chuan suc khoo nhaf djnh
do bo fr vao cac vj fr Iam vIoc fhch hop va duoc kIom fra suc khoo
djnh ky fhoo Iuaf djnh nham phaf hIon kjp fhoI cac bIon doI suc khoo
H
2
C SH S
H
2
C SH + L As C = C Cl
H
2
C OH S
B.A.L Phc chat L As
(23 Dimecaptopanol)

H
2
C S H H SH
HC S As C = C Cl +L
H
2
C OH SH
Ph c chat B.A.L As Axit lipoit
(c giai phong)

H
2
C SH S
H
2
C SH + L As C = C Cl
H
2
C OH S
B.A.L Phc chat L As
(23 Dimecaptopanol)

H
2
C S H H SH
H
2
C S As C = C Cl + L
H
2
C OH SH
Phc chat B.A.L As Axit lipoit
(c giai phong)



385
do fIop xuc voI chaf doc va xu Iy kof qua fhoo you cau cua y hoc. oI
voI arson, cac bIon phap du phong nhu sau:
?.12.1. Nong do cho phep
VIof Nam quy djnh nong do foI da cho phop |NTCP) cua As
Ia 0,003mg/I |cho As
2
O
3
va As
2
O
5
).
IIon Xo |cu ) quy djnh NTCP Ia 0,01mg/m
3

My ap dung frj so gIoI han nguong |TIV) do HoI nghj cac nha
vo sInh cong nghIop chnh phu My |ACCIH) dua ra doI voI arson Ia:
TIV |ACCIH 1969): 0,5 mg/m
3

TIV |ACCIH 1989): 0,2 mg/m
3
TIV |ACCIH 1999): 0,01 mg/m
3

?.12.2. Ben phup ky thuut
Arson va cac hop chaf As fhuoc IoaI chaf co doc fnh cao nhaf
frong cong nghIop, v vay cac nguyon IIou va cac san pham chua As
phaI duoc quan Iy nghIom ngaf. Arson va hop chaf arson frong nganh
y fo duoc caf gIu frong fu co foI haI khoa bao vo va fhuoc nhom fhuoc
doc bang A.
Ho fhong san xuaf phaI hop Iy bao dam kn do hop chaf As
khong fhoaf ra ngoaI, fhIof ko ho fhong huf buI "dI xuong" va phaI
gIu IaI va bao quan buI do.
NguoI Iao dong phaI duoc frang bj day du phuong fIon bao ho
Iao dong do bao vo co fho, nhaf Ia maf na chong hoI kh doc va buI,
khoI,... phaI fuyof doI chap hanh cac quy frnh Iam vIoc cung nhu cac
bIon phap vo sInh ca nhan frong va sau Iao dong
?.12.3. Ben phup y hoc
Kham suc khoo khI fuyon dung do xac djnh cac doI fuong khong
duoc fIop xuc voI chaf doc nhu nhung nguoI bj bonh ngoaI da, bj fon
fhuong fhan kInh, bj cac bonh vo gan va fhan. Suc khoo fhuoc cac
chuyon khoa khac faf nhIon cung can duoc kIom fra.
Kham suc khoo djnh ky, can chu y dac bIof don cac doI fuong co
cac roI Ioan fIou hoa, cac bIou hIon ngoaI da, cac dau hIou kch ung


386
kof mac va duong ho hap cung nhu cac dau hIou som cua vIom da day
fhan kInh.
Thoo To chuc Y fo fho gIoI |WHO) muc dch cua vIoc kham suc
khoo djnh ky Ia nham dam bao cho nguoI fIop xuc khong bj mac cac
bonh da man fnh hoac cac bonh vo ho hap va phaf hIon som ung fhu
fIou pho quan. O nhung noI Iam vIoc co nong do As frong khong kh
cao can phaI djnh Iuong As frong nuoc fIou ba fhang mof Ian hoac f
nhaf moI nam mof Ian
O VIof Nam, bonh nhIom doc arson va hop chaf arson frong moI
fruong Iao dong duoc quI djnh Ia bonh ngho nghIop, duoc bao hIom va
o Y fo da ban hanh van ban huong dan chan doan va gIam djnh
bonh ngho nghIop nay.
?.12.4. Mot so phuong phup khu ursen
u. Doi roi Jul lrong
Thoo VIon Thong fIn y hoc frung uong vo fhuc vaf bIon doI gon
Iam sach, mof nhom cac nha nghIon cuu Truong daI hoc CoorgIa da
fao ra IoaI cay bIon doI gon co fho hap fhu Iuong arson fhua vao Ia.
Co fho dung nhung cay nay do Iay dI arson fu daf, sau do chung so
duoc fhu hoach va xu I fhch hop.
Cac nha nghIon cuu da dua haI gon rIong bIof Iay fu vI khuan
schorIchIa coII vao bo gon cua cay ArabIdopsIs fhaIIana. Con fao ra
nhung profoIn cho phop cay fch Iuy Iuong arson nhIou hon bnh
fhuong va cung Iam cay f man cam voI nhIom doc arson hon. KhI
nuoI cay cay bIon doI gon fron dIa fh nghIom, cac nha nghIon cuu
fhay rang nhung cay nay co khoI Iuong mam fuoI gap 417 Ian va
fch Iuy duoc Iuong arson/1g mo gap 23 Ian so voI nhung cay
ArabIdopsIs fhaIIana khong bIon doI gon.
b. Cong nghe hhu ursen lrong nuoc
Tao kof fua / Iang
Koo fu / Iang
Ioc


387
Su dung nang Iuong anh sang maf froI
Hap fhu
Oxy hoa
Ioc mang
?.13. KKT LAN
Nan o nhIom As, qua kof qua dIou fra ban dau, dang fro fhanh
van do moI fruong dang quan fam. Tuy voI muc do nghIon cuu hIon
nay chua fho dua ra su danh gIa day du chnh xac vo quy mo, cuong
do va fac haI cua no fron pham vI khu vuc, foan quoc hay fho gIoI.
Nhung xof fnh chaf nghIom frong cua van do va voI phuong cham
"phong bonh hon chua bonh" van do o nhIom As can duoc su quan
fam dung muc cua cac co quan huu frach va su dau fu fhch dang cua
nha nuoc do fIop fuc duoc nghIon cuu mof cach chI fIof hon fron
pham vI rong hon; nham co bIon phap cho ngu, phong ngua kjp fhoI.
Sau day Ia mof so phuong huong nham nang cao cong fac kIom soaf
va dIou chInh qua frnh o nhIom arson.
Xay dung cac chIon Iuoc voI muc fIou chu you Ia quan Iy va
gIam fhIou fac dong o nhIom As doI voI moI fruong va con nguoI.
Cac bIon phap kIom soaf va xu Iy o nhIom can da dang, nhung
phaI fhch hop voI hoan canh kInh fo.
Quy mo xu Iy o nhIom co fho fu muc gIa dnh cho foI khu cong
nghIop va do fhj Ion.
VIoc fhuc hIon cong fac quan Iy va gIam fhIou fac dong o
nhIom can co su phoI hop cua cac co quan huu frach va cac chuyon
gIa frong cac IInh vuc IIon quan.
Trong quan Iy can ap dung dong bo cac bIon phap khoa hoc
cong ngho, kInh fo, Iuaf phap va fuyon fruyon gIao duc.
Cuu ho:
1. Hay neu cac dang ton tai cua Arsen trong t nhien ?
2. S ton tai cua Arsen trong cong nghiep nh the nao ?


388
3. Trnh bay ac iem phan bo Arsen trong cac thanh phan moi trng t
nhien ?
4. Hay gii thieu chu trnh sinh a hoa cua Asen trong moi trng ?
5. S ton tai cua Arsen trong moi trng nong nghiep va anh hng cua no
oi vi cay trong, ac biet la oi vi cay lua ?
6. Hay trnh bay qua trnh hap thu va chuyen hoa Arsen c the ngi ?
7. S nhiem oc Arsen va oc tnh cua no oi vi con ngi la nh the nao
?
8. Hay cho biet trieu chng nhiem oc Arsen. Cach ieu tr va phng
phap phong tranh ngoc oc Asen ?
9. Hien trang o nhiem Arsen The gii noi chung va Viet Nam noi
rieng hien nay nh the nao ?
10. Hay trnh bay phng phap khong che va x ly o nhiem Arsen trong
moi trng ?


TA LK THAM KHAO
1. CharkraborfI of.aI., Arscnic in grounJ uatcr in six Jistricts oj Wcst
Bcnga/, InJia, nvIronmonfaI CoochomIsfry and HoaIfh, 18, 515,
1996.
2. TsushIma, SachI, Arscnic contamination in grounJ uatcr in
Bang/aJcsb, AsIa ArsonIc Nofvork.
3. Nafuro: Arscnic Poisoning oj Bang/aJcsb grounJuatcr, VoIumo 395,
338, Sopfombor 24, 1998.
4. Io Ianc of aI., Mincra/ Jcposits jrom tbcir cnoironmcnta/
impacts, uIkoma, Roffordam, 1995.
6. Ia Iorco M.J., Tracc E/cmcnt Cyc/ing in Naturc
6. hffp://vvv.Inchorn.org/ documonf/ohc/ohc/ohc 224.hfm
7. hffp://vvv.opa.gov/coppo.
8. hffp://vvv.osha.gov


389
CHONG 8


OC HOC THUY NGAN
(Ecotoxicology of Mercury)
8.1. GO THK
Thuy ngan va cac hop chaf cua fhuy ngan Ia nhung chaf doc manh.
Tnh doc cua chung da duoc bIof don fu raf Iau nhung chung van duoc su
dung frong cac IoaI fhuoc chua bonh. ac bIof vao fho ky fhu 16, fhuy
ngan fro non quan frong v no duoc su dung frong fhuoc chua bonh gIang
maI. Cach dIou frj nay chua duoc mof so bonh xa hoI nhung cung mang
IaI su nhIom doc khong franh khoI. Trong qua khu, nhIom doc ngho
nghIop da duoc mo fa mof cach sInh dong qua nhung ghI nhan cua
RamazzInI cach day 300 nam vo nhung nguoI fho Iam guong soI: O
VonIco, fron mof hon dao fon Ia Murano, noI san xuaf raf nhIou guong
soI, nguoI fa co fho fhay nhung nguoI fho nay nhn vao anh cua ho frong
guong mof cach Iuong Iu hay cau co, gIan du va ho nguyon rua ngho
nghIop ma ho dang Iam. Ijch su co daI Ia Ma cung cho bIof nhung
nguoI khaI fhac mo fhuy ngan |sunfua fhuy ngan) da bj nhIom doc. Tron
fho gIoI, hIon fuong nhIom doc fhuy ngan kha pho bIon |sau ch va
bonzon). onh MInamafa |Nhaf) da dI vao Ijch su doc hoc nhu mof dIon
hnh cho o nhIom va gay doc cua Hg.
Thuy ngan Ia mof kIm IoaI dac bIof. No Ia kIm IoaI duy nhaf o fho
Iong o 0
o
C, mau frang bac, soI o 375
0
C, fy frong 13,6, frong Iuong phan fu
200,61. Trong fhIon nhIon, Hg co frong cac quang sunfua goI Ia cInabro voI
ham Iuong 0,14%. Cac nuoc co nhIou Hg nhu Nga, My, Tay an Nha. o
frong khong kh, bo maf Hg bj xam dI do Hg bj oxI hoa fao fhanh oxf

390
fhuy ngan raf doc, o dang bof raf mjn, raf do fham nhap vao co fho. Hg
raf do bay hoI v nhIof do bay hoI cua no raf fhap. O 20
0
C, nong do bao
hoa cua hoI fhuy ngan foI 20mg/m
3
, raf nguy hIom. Thuy ngan cung co fho
boc hoI duoc ca frong moI fruong Ianh. O nhIof do fhuong, Hg bj oxI hoa
fhanh Hg
2
O o fron bo maf, nou dun nong fao fhanh HgO. Hg fac dung voI
cac axIf fao fhanh muoI Hg. VoI H
2
SO
4
va HNO
3
fao fhanh Hg|NO
3
)
2
va
NO
2
... VoI cac kIm IoaI, no fao fhanh hon hop |amaIgamo), do do Hg va
hoI cua no co fac dung an mon kIm IoaI raf manh.
Cac hop chaf Hg Ia nhung chaf doc manh va nhIom doc Hg da
duoc bIof don fu fho ky XVI, nhaf Ia doI voI nhung nguoI dung fhuoc co
chua Hg do chua bonh gIang maI. Thoo Ijch su co daI Ia Ma, nguoI fa da
khaI fhac mo fhuy ngan |sunfua fhuy ngan) va da co nhung nguoI nhIom
doc. onh nhIom doc Hg o nuoc fa duoc bao hIom. O VIof Nam, fIop xuc
ngho nghIop Hg va hop chaf Hg ngay cang nhIou, nhung phaf hIon
nhIom doc Hg con raf f.
Hg fhuong co frong nuoc bo maf va nuoc ngam o dang vo co voI
nong do fhuong nho hon 0,5 g/IIf. Iuong Hg frong khong kh khoang
210 g/ m
3
. Hg frong moI fruong nuoc co fho hap fhu vao co fho sInh
vaf ca va cac IoaI dong vaf khong xuong song. Ca hap fhu Hg o dang
mofyI Hg raf doc doI voI co fho nguoI. Hg vo co fac dong chu you don
fhan, frong khI do mofyI Hg IaI anh huong chnh don ho fhan kInh
frung uong. Sau khI nhIom doc nguoI bonh do bj kch fhch, cau gaf, xuc
dong roI Ioan fIou hoa, roI Ioan fhan kInh, vIom IoI, run chan. NhIom
doc nang so dan don fu vong. oc fnh do Hg fac dung Ion nhom
SuIphydryI |SH) cua cac ho fhong onzIm. Su IIon kof Hg voI mang fo
bao ngan can van chuyon duong qua mang va cho phop djch chuyon kaII
foI mang. Iou nay dan don fhIou huf nang Iuong frong fo bao va gay roI
Ioan fhan kInh. ay Ia nhung co so do gIaI fhch v sao fro so sInh fu mo
nhIom mofyI fhuy ngan bj fon fhuong ho fhan kInh frung uong |fam
fhan phan IIof, kom phaf frIon fr fuo va co gIaf). NhIom doc mofyI Hg
con dan don phan Iap nhIom sac, pha vo nhIom sac fho va ngan can
phan chIa fo bao. Nam 1972 JCIA da fhIof Iap gIa frj fam fhoI cho
Iuong fIop nhan hang fuan co fho chju dung duoc doI voI Hg Ia 5 g/kg
fho frang.

391
8.1.1. Thuy ngun trong l{ch su
NguoI fa da su dung fhuy ngan cach day khoang 3500 nam. Nuoc
AI Cap co xua da bIof cach pha fron fhuy ngan voI Sn va Cu raf som,
khoang fho ky fhu 6 sau Cong nguyon. Cach su dung kIm IoaI Hg va
fhan sa frong y khoa da fung fon faI o Trung Quoc va An o o cung fhoI
dIom. NguoI Hy Iap da quon fhuoc voI kI fhuaf fach Hg fu cac quang
kIm IoaI dung Iam fhuoc. NguoI Ia Ma da fhua ko hau hof cac kIon fhuc
nay va raf fap frung vao vIoc danh gIa fnh chaf fhuong maI cua kIm
IoaI. Hau hof Hg da bj nguoI Ia Ma fIou fhu va cho fao chaf mau do cua
fhan sa, nhung Hg cung duoc su dung do dIou frj nhIou fhu bonh khac.
Sau su sup do cua do quoc Ia Ma, fIou dung Hg chu you duoc gIoI han do
bao cho fhuoc; cho don khI nhung dung cu khoa hoc duoc phaf mInh, nhu
Ia vao nam 1643, TorrIcoIII phaf mInh ra dung cu do nhIof goI Ia nhIof
ko so khoI. on nam 1720, IahronhoIf gIoI fhIou nhIof ko Hg va dua vao
nghIon cuu khoa hoc.
Ngay xua, con nguoI da bIof khaI fhac fhuy ngan phuc vu doI
song. KhaI fhac mo gan IIon voI su nhIom doc. V du, mof mo fhuy
ngan co co fon KhaIdacan |mo vI daI) nam frong fhung Iung
Iorgana fhuoc nuoc cong hoa KIrghIzIa. O day con nhIou vof fch cua
cong frnh khaI fhac co xua: nhung ham Io Ion, nhung caI nom bang
kIm IoaI, chan non, bnh bang daf sof do nung fhan sa, hang dong
mau non da chay gan hof. Cac cuoc khao saf cho bIof fhuy ngan o
day da duoc khaI fhac frong nhIou fho ky, maI cho don fho ky XIII
XVI, sau khI Thanh Caf Tu Han va nhung ko ko vj cua y huy dIof cac
frung fam cong nghIop va buon ban o day, dan chung moI chuyon
sang IoI song du muc va vIoc khaI fhac fhuy ngan moI dung IaI.
Iao dong fruoc day raf nang nhoc va doc haI. Nha van R.KIpIIng
da vIof nhung dong nhu sau: ToI fha chon caI chof foI fo con hon phaI
Iam vIoc frong mo fhuy ngan, noI ma rang bj muc dan frong mIong....
Cho don nay frong cac ham Io quanh co, noI ma xua kIa khaI fhac fhuy
ngan, co fho fm fhay vo so bo xuong nguoI. NguoI xua da phaI fra mof
gIa raf daf, hang ngan sInh mang do doI Iay fhu da do duong nhu da
nhuom mau faf ca nhung aI fung fham gIa khaI fhac.

392
8.1.2. Thuy ngun tho nuy
Ngay nay, kIm IoaI duoc su dung nhIou frong cong nghIop nhu
frong fo bao chaf cuc am, chaf dIon phan, frong qua frnh dIou cho
ChIorafo kaII. Cac hop chaf Hg duoc su dung frong nong nghIop, bao cho
fhuoc va fhuc hIon nhung fh nghIom fong quaf. Cay frong can mof
Iuong nho Hg, chaf fram rang cung vay. Nhu cau Ion vo Hg cua nguoI
My da duoc Ion ko hoach do san xuaf va Iuu hanh mof Iuong Hg an foan
cho nhung fhap nIon foI.
Cac hop chaf fhuy ngan duoc su dung Iam fhuoc fru nam |fh du
dung do fru nam cho cac IoaI haf gIong), cung nhu dung frong cong
nghIop san xuaf gIay va Iam chaf xuc fac frong qua frnh fong hop cac
chaf doo. Cac hop chaf fhuy ngan khac nhau o fnh doc va do bon vung.
Cung voI nhung chaf fhaI san xuaf, fhuy ngan o dang kIm IoaI hoac cong
IIon kof duoc chuyon vao nuoc fhaI cong nghIop hoac vao khong kh |va
fu do fan vao frong nuoc).
Khong co mof IoaI chaf nao, fru sInh vaf, duoc nghIon cuu nhIou
nhu fhuy ngan frong quan ho fuan hoan cua no voI chuoI fhuc pham.
Nhung nguy hIom do no gay ra doI voI con nguoI va dong vaf. Iou nay
IIon quan fruoc hof don mofyI Hg, chaf dIof nam co hIou qua dac bIof
nhung cung Ia chaf raf doc doI voI dong vaf mau nong va raf bon vung.
Iuong fhuy ngan ma chung fa nhan duoc fu fhuc pham gom khoang gan
1/2 Ia fu cac fhuc pham co nguon goc fu dong vaf va 1/3 co nguon goc fu
fhuc vaf. Thoo Ruyf, ham Iuong fhuy ngan cao nhaf, xac djnh bang
phuong phap phan fch fhong fhuong cac IoaI fhuc pham, Ia 1mg/1kg
|frong cho va cac san pham cua cho).
MoI nam foan fho gIoI san xuaf ra 9000 fan fhuy ngan, frong do
5000 fan roI vao cac daI duong. Trong ho OasInfon, frong 100 nam fro
IaI day Iuong fhuy ngan frong bun fang Ion gap 100 Ian. Ham fhuy ngan
cao fhuong fhay o cac IoaI ca fhon bon bIon AfIanfch; doI khI ham Iuong
fhuy ngan con cao hon o mof so IoaI ca map.
oI voI cac IoaI fhu rung ham Iuong fhuy ngan cao fhuong fhay o
Ion rung cung nhu o fho rung. o y fo Cong hoa IIon bang uc khong
cho phop dung qua bau duc va gan fho do cho bIon fhuc an. O mof so

393
vung fhuoc Cong hoa IIon bang uc ham Iuong fhuy ngan frong gan va
bau duc cac IoaI suc vaf nay raf cao, gap 4 Ian cac IoaI fhuc an khac.
Th nghIom voI chuof, nguoI fa fhay rang o nhung con chuof do mo
bj fIom cIomofyI fhuy ngan sInh ra, co fho bj gIam kha nang sInh
nhIof. Cang fang Iuong fhuy ngan, hIou ung nay cang manh. KhI fIom
cho cac con vaf fh nghIom mof Iuong mofyI fhuy ngan 0,04mg/1kg frong
Iuong co fho fh kha nang sInh nhIof gIam ro rof so voI nhung con vaf
doI chung. Su saI Ioch chI khong nhan fhay doI voI nhom fIom
0,02mg/kg frong Iuong co fho.
8.2. NGON PHAT SNH THY NGAN
8.2.1. Tong quun nguon thuy ngun
Nguon Hg fInh khIof hau hof fap frung frong cac IoaI khoang
da. Maf daf co kha nang fIop nhan Hg fu bau kh quyon cung Ia
nguon Hg raf co y nghIa. af nong nghIop duoc su dung phan bon
|phan fong hop, rac cong, voI va Hg). Su Iang dong fu bau kh quyon
chu you Ia Hg va|CH
3
)
2
Hg co fho Ia do qua frnh hoa sInh. ThoI gIan
fon faI cua Hg frong bau kh quyon khoang hon 1 nam. Hau hof Hg
frong bau kh quyon Ia do hoaf dong cua con nguoI. rosso da phaf
hIon 50% Hg phaf ra fu daf fhan da va sau do Ia fu fhuc vaf.
Khu vuc cong nghIop hoa bj o nhIom hon hop hof suc cao, anh
huong don su hnh fhanh cac qua frnh oxIdo hoa Hg. Hg dI chuyon
fu bau kh quyon boI su am uof do Iang dong. TIou bIou Ia Hg xuaf
hIon frong mua fuyof fu 210mg/IIf. Tuy nhIon, muc do o nhIom cao
nhaf frong khu vuc, co fho cao nhaf vao Iuc 5h sang, frong vung
cong nghIop. Hang nam, Iuong mua fuyof 100 mm co muc Hg frung
bnh Ia 20mg/IIf. Su Iang dong nay co fho fao ra mof Iuong 200g
Hg/m
2
maf daf.
Iuong Hg co fho fhom vao o vung daf nong nghIop khI bon
phan va bon voI. Hau hof nhung phan bon hoa hoc chua duoI 50mg/g
nhung gIa frj cao hon co frong phan Ian. Thuy ngan co fho duoc Iay
fu da phosphafo hoac fu nhung qua frnh hoa fan phosphafo boI acId
H
2
SO
4
, Hg co frong mof so hop chaf voI gIa frj daf foI 20m/g, khI
phan bon o muc 100mg/g. Vao dau fho ky 20, Hg duoc su dung frong

394
nganh nong nghIop nhu Ia fhuoc dIof nam, fhuoc fay haf gIong. Hg
da duoc su dung frong nhung nam 19451970, fao ra nhung nguon
cung cap Hg cho Iong daf raf cao, 1mg/m
2
.
Ngay nay, IIou Hg duoc dung hop Iy hon, khoang 200
300mg/m
2
/nam cho IoaI daf frong ngu coc. Tuy nhIon, fong so Hg da
hIon dIon fron 20cm bo maf daf frong va co fho duoc xom Ia nhIou
hon Iuong Hg duoc cung cap boI su Iang fu fu kh quyon. Nguon fhuy
ngan fu cong ranh cung dong gop phan Hg dang ko. Adorson cho
rang, muc 510 g/g Hg Ia dac frung cua bun. Co gIa fhuyof cho rang
frong 50 fan bun/ha duoc cho vao daf frong, so Iuong Hg fhom vao do
Ia 50mg/m
2
.
8.2.2. Nguon goc d{u hou hoc cuu thuy ngun
Trong fhIon nhIon khong co nhIou fhuy ngan, doI khI baf gap no
o dang fu sInh duoI dang nhung gIof nho II fI. Khoang vaf chu you
cua fhuy ngan Ia fhan sa |HgS). o Ia mof fhu da dop, fua nhu duoc
bao phu boI nhung vof mau do fuoI. Than sa Ia su kof hop bnh fhuong
cua oxIdo va fhoI fIof, hoa fan fof frong nuoc. Co foI 99,98% fhuy ngan
fon faI o dang phan fan, chI co 0,02% fhuy ngan fon faI duoI dang
khoang vaf. Trong so 20 khoang vaf cua fhuy ngan fh fhan sa Ia pho
bIon nhaf. Tong fru Iuong fhuy ngan o frong vo fraI daf Ia 1,6.10
12

fan. Thuy ngan phan bo kha dou frong cac da magma nhu sIo u bazo
|1.10
6
%), bazo | 9.10
6
%), frung fnh |6.10
6
%) va acId |8.10
6
%).
Thuy ngan fap frung frong cac quang nhIof djch nhIof do fhap
|150
o
50
o
). V sof hap fhu nhIou fhuy ngan non ham Iuong fhuy ngan
frong da fram fch sof kha cao |9.10
5
%) nhung fram fch bun bIon IaI
nghoo fhuy ngan. Ham Iuong fhuy ngan frong nuoc bo maf khoang
1.10
7
%. Thuy ngan do bay hoI non Iuon co maf frong khong kh. Cac
dong vj nho cua fhuy ngan fhuong fap frung nhIou hon frong kh
quyon vung nuI Iua va suoI nuoc nong voI nong do don 0,02 g/m
3
.
Mo fhuy ngan Ion nhaf fho gIoI Ia o Anmadon |fhuoc Tay an
Nha). Cho don gan day, mo nay da cung cap gan 80% Iuong fhuy
ngan khaI fhac duoc fron foan fho gIoI. Trong cac fac pham cua
mnh, PIInI o co ko moI nam Ia Ma mua cua Tay an Nha vaI fan

395
fhuy ngan. Mo NIkIfop |o onbaf) Ia mof frong nhung mo fhuy ngan
co xua nhaf IIon Xo. O day voI nhung do sau khac nhau |don 20m)
da phaf hIon nhung ham Io co voI nhung cong cu Iao dong nhu nhung
chIoc bua bang da.
Mac du co haI IoaI Hg frong cac fhanh phan khoang khac nhau
duoc bIof don frong fu nhIon va san xuaf Hg co fnh fhuong maI, Hg
cung xuaf hIon o bo maf fraI daf nhu Ia hop chaf suIfId voI Zn, Io va
cac kIm IoaI khac, nhung chI Ia xu huong nho nhu kIm IoaI fu nhIon.
Hg co fho chuyon hoa fu hop chaf suIfId hoac hop chaf chIorId. O
nong do frung bnh, Hg khoang 50mg/g hoac co fho fhap hon. Nguon
goc chnh cua Hg Ia fu frong daf, da. Than sa Ia su kof hop bnh
fhuong cua oxIf va fhoI fIof, hoa fan fof frong nuoc. o do, vong dja
sInhhoa Ia hnh fhuc chuyon hoa dac bIof. Nguon quan frong do gIaI
phong Hg Ia cac da co chua Hg. VaI nguon kh cung co fho cung cap
fhom Hg. Cac hop chaf chu you cua Hg o qua frnh djasInhhoa cua
cac you fo duoc phan IoaI sau day:
Cac hop chaf va nguyon fo: Hg
0

, |CH
3
)
2
Hg.
Cac IoaI phan ung: Hg
2+
, HgX
2
, HgX

3
, HgX
2
4
voI X = OH

, CI

,
r

; HgO frong cac dang SoI kh: Hg

2+
fao phuc voI cac hop chaf huu co.
a ng f co phan ung: mofyI Hg |CH
3
Hg
+
, CH
3
HgCI, CH
3
HgOH) va
cac hop chaf huu co khac: Hg|CN)
2

HgS: Hg
2+
kof hop voI S
2
frong vaf chaf mun.
Nong do frung bnh frong khong kh do duoc khoang 3mg/m
3

frong khoang 10 nam qua o fron daf IIon va fhap hon o fron bIon;
hau hof Ia o dang Hg
0
. O frong nuoc, muc fap frung fIou bIou fu 0,5
3 mg/IIf o frong daI duong va 1 3mg/IIf o song va ho; hau hof Ia cac
IoaI vo co.
8.3. O NHKM Hg TRONG MO TRONG VA TAC OONG OOC
HA CA NO
8.3.1. Cuc nguon guy o nhem thuy ngun
Hg dI vao frong kh quyon qua qua frnh bay hoI do chung caf
cac hop chaf fhuy ngan fu bo maf fraI daf. Thuy ngan nay o dang

396
Hg
o
. NgoaI ra, fhuy ngan co frong cac quang sunfua goI Ia cInabro voI
ham Iuong 0,14%. Cac nuoc co nhIou Hg Ia IIon Xo cu, My, Tay an
Nha va Y. NguoI fa uoc Iuong nguon fhaI Hg fu nhIon khoang 2700
don 6000T hang nam |IIndborg of aI.,1987). Hoaf dong cua con nguoI
da dong gop khoang 2000 don 4500T vao fong Iuong fhuy ngan fhaI
ra hang nam fron fho gIoI. Thuy ngan duoc fhaI ra fu cac phan xuong
cua nha may san xuaf Hg, Iuyon Hg fu quang, fu cac nganh san xuaf
cong nghIop, bonh vIon, qua frnh dof fhan da, dof rac fhaI. Trong
fhap nIon vua qua, vIoc fIou fhu fhuy ngan frong cong nghIop, san
xuaf da gIam 75%.
Mof so nganh cong nghIop su dung fhuy ngan:
Cac nganh cho fao cac dung cu nghIon cuu khoa hoc va dung
cu phong fh nghIom |nhIof ko, ap ko)
Cac nganh fhuoc ky ngho dIon. Thuy ngan Ia hoa chaf quan
frong do cho fao cac don hoI fhuy ngan, cac may nan va ngaf dong,
cac fhIof bj kIom fra cong ngho.
Trong cac phuong fIon do khuon dung Hg dong cung
Trong qua frnh Iam bIon bao phaf sang
Qua frnh cho fao hop chaf hoa hoc co Hg
Nganh cho fao hon hong su dung frong cac cong vIoc:
Trong nha khoa do han fram rang
Cho fao ac quy safnIkon
Cac hon hong voI vang va bac fruoc kIa duoc dung do ma
vang, ma bac fhoo phuong phap hoa hoc, ngay nay duoc fhay fho
bang cac phuong phap dIon phan.
Tach vang va bach kIm khoI quang cua chung bang cac fao ra
hon hong voI Hg.
O fhoI dIom hIon faI, nhung hoaf dong cua con nguoI Iam gIa
fang o nhIom Hg vao daf, nuoc va sau do Ia xuaf hIon frong khong
kh, gom co:
+ ao va khaI fhac mo kIm IoaI, dac bIof Ia Cu, Zn

397
+ Nguyon IIou chaf dof chu you Ia fhan
+ Qua frnh san xuaf cong nghIop, dac bIof Ia qua frnh san
xuaf chIorafo, kaII co IIon quan foI Hg, cIo va chaf an da soda
+ Su Ian rong IIon quan don fIou dung bao gom Iang ph chaf
dof xay ra nhanh chong o cac nuoc.
San xuaf va phan phoI cac san pham chua Hg da phaf frIon
rong khap fho gIoI koo fhoo su phaf fhaI o nhIom Hg ra kh quyon va
moI fruong xung quanh. Thoo do, hang nam con nguoI da Iang ph Hg
fron foan cau khoang 3.000.000 kg vao nhung nam 1900 va da fang
gap 3 Ian suof nhung nam 1970. Khoang 45% so do da dI vao khong
kh, 7% vao nuoc va 48% vao daf. Su fIou dung foan cau cua Hg
khoang 18.000.000kg hang nam, dIou nay co nghIa Ia hoaf dong cua
con nguoI hIon nay dang gay fro ngaI mof cach manh mo cho chu ky
cua Hg fu nhIon. Nam 1973, nuoc My fao ra hon 30% ganh nang Hg
cho kh quyon.
Thuy ngan Ia mof frong nhung nguyon fo doc nhaf doI voI con
nguoI va nhIou dong vaf bac cao. Mac du Hg co fnh doc duoI dang Ion,
muoI Hg co fnh doc cao voI su nguy hIom khac nhau. oc chaf Hg
frong moI fruong fhuc su da fro fhanh van do nghIom frong sau fruong
hop dau fIon duoc xac djnh o Nhaf an vao nam 1950. NguoI dan o
mof fInh nho cua MIrnamafa da bj ngo doc khI an ca co chua muc
mofyI Hg cao. Hay mof vaI fruong hop fhu hoang daI bj ngo doc khI an
Ia cay co chua mofyI Hg o uc vao nam 19481965. O Canada, nhung
du an Hydro Quoboc Ion va nhung nha may bof gIay khong Io dung Hg
|do san xuaf cIo fay frang gIay da Iam cho nguoI AnhIong an ca
chua nhIou kIm IoaI doc haI gay non cac chung rung foc, run ray...)
Truong hop vo nhan dao xay ra voI bo Iac OjIbva o OnfarIo do
My gay non khI Hg duoc fhaI ra fu cac nha may gIay o pha fhuong
Iuu song WabIgoon khIon con song bj o nhIom foI 50 nam frong khI
day Ia noI dom IaI phan Ion nguon fhu nhap cho bo Iac da khIon bay
gIo ho phaI song nho fIon vIon fro cua chnh phu IIon bang. Mof
nguoI gIa da mo fa fhuy ngan: Chung foI goI no Ia pIjIbovIn, nghIa
Ia chaf doc o OIjbva. Anh khong fho nom duoc no, nhung anh bIof no

398
o do. Anh bIof Ia no co fho gay fon fhuong cho anh, Iam cho chan fay
anh uo oaI va gay bonh Ioan fr nao cua anh. Nhung dIou nay fh foI
hIou. Iou foI khong hIou Ia v sao ma ca fraI daf IaI co fho chong IaI
chung foI. Thuy ngan khong chI Iam nhIom doc co fho ma con gay ra
nhung kho khan vo maf kInh fo xa hoI. Chaf mofyI Hg huy hoaI ca
fam Iy, Iam rung chuyon co cho sau kn nhaf cua fam hon, Iam Iung
Iay ca nIom fIn, fn nguong cua cac nan nhan.
Mof fo bao o IIsbon |Cananda) da fIof Io: Toc cua cac ba mo va
fro om o Camara fron dao MadoIra co nong do Hg vuof qua xa
nguong duoc quoc fo chap nhan. To bao nay da fo cao, co Io do ca
kIom don nguon fhuc an chnh cua dan chung da bj nhIom doc va
mof phan Hg co frong daf va chac chan hon hof Ia Hg co nguon goc
fu cong nghIop va do cac chaf fhaI do Ion Iuf ra bIon. Cung nhu cac
fruong hop fuong fu, cac nha chuc frach phan ung bang cach cong
nhan hIon fuong nay va sau do chI khuyon dan chung non fhay doI
mon an khac. O Phan Ian, nguoI fa da phaf hIon su song song fon
faI vIoc fIou fhu ca nuoc ngof, f mo va ham Iuong Hg ca ason va
xoIon frong foc gay ra hIon fuong nhoI mau co fIm cap.
o fra IoI cac cau hoI cua cac nha pho bnh, cac nha nghIon cuu
Phan Ian nhan manh: Tron co so cac kof qua da duoc cong bo va
chua duoc cong bo, chung foI co cam fuong nhung fac dong cua Hg
frong do an doI voI suc khoo da bj danh gIa fhap. Nam 1994 nhom
nguoI Anh duoc cu dI nghIon cuu o Nam Cuc da xom xof su hIon dIon
cua 16 kIm IoaI frong gan cua 11 con haI cau caI co Iong
ArcfocophaIus gazoIIa, fu 311 fuoI. Nhom nghIon cuu da phaf hIon
muc do nhIom doc cao nhaf chua fung fhay o cac IoaI dong vaf co
xuong song o bIon dIou dang Io ngaI nhaf Ia nong do Hg foI 215
mg/kg frong Iuong kho.
8.3.2. TInh doc cuu cuc hop chut Hg trong mo truong
snh thu
S.J.2.1 Hoi lhuy ngun him Ioui
Thuy ngan o dang kIm IoaI nguyon chaf khong doc nhung dang
hoI va Ion IaI raf doc. Thuy ngan Ia mof chaf doc doI voI fo bao; fac

399
dong cua no raf phuc fap. Thuy ngan gay fhoaI hoa fo chuc, fao
fhanh cac hop chaf profoIn raf do fan Iam fo IIof chuc nang cua cac
nhom fhIoI |SH), cac ho fhong mon co ban va oxI hoakhu cua fo
bao. Hf, fho khong kh co nong do fhuy ngan 1mg/m
3
frong fhoI gIan
daI co fho bj nhIom doc |fu 13mg/m
3
co fho gay vIom phoI cap).
NguoI fIop xuc Iau daI voI nong do fhuy ngan 0,1mg/m
3
co nguy
co nhIom doc voI frIou chung co dIon nhu run ... So IIou nghIon cuu
khac cho fhay fhuy ngan o nong do fhap, fu 0,060,1mg/m
3
, gay ra
cac frIou chung nhu maf ngu, an kom ngon. NguoI fIop xuc 8 gIo/ngay
frong 225 ngay Iao dong/nam voI nong do fu 0,10,2mg/m
3
co frIou
chung run, con voI nong do khoang 0,05mg/m
3
chua gay ra anh huong
dang ko.
S.J.2.2. Cuc hop chul ro co cuu lhuy ngun
Trong cong nghIop fhuong gap cac hop chaf fhuy ngan sau:
OxIf fhuy ngan do |HgO) Iam chaf xuc fac frong cong nghIop
pha son chong ha bam ngoaI fau, fhuyon dI bIon...
CIorua fhuy ngan I |Hg
2
CI
2
) con goI Ia CaIomoI hay fhuy ngan
duc, Ia bof frang, khong muI vj, Iam fhuoc fay gIun |IaI) duoI dang
SanfonIncaIomoI, co fho gay ngo doc cho nguoI dung.
CIorua fhuy ngan II |HgCI
2
) con goI Ia SubIImo an mon, kof
fInh frang, Ia chaf doc. No co fac dung an mon va kch ung. HgCI
2

fac dung voI kIm IoaI, co vj cay, Iam san da raf do chju.
CIorua Hg Ia hop chaf vo co cua fhuy ngan fhuong gap, co doc
fnh raf cao. Thoo ourIs, doc fnh cua cIorua fhuy ngan qua duong
mIong nhu sau:
- Tu 1g fro Ion, mof Ian: gay nhIom doc sIou cap fnh, fu vong nhanh.
- Tu 150200mg, mof Ian: gay nhIom doc cap fnh, fhuong fu vong.
- Tu 0,51,4mg, frong 24 gIo: gay nhIom doc man fnh.
- 0,007mg frong 24 gIo: co fho gay nhIom doc cho nguoI kom suc
chju dung.


400
Iodua fhuy ngan I |Hg
2
I
2
) Ia bof mau xanh Iuc.
NIfraf fhuy ngan II |Hg|NO
3
)
2
.8H
2
O)| Ia chaf Iong, an da manh
non raf nguy hIom khI fhao fac, duoc dung frong y khoa do frj mun nhof,
su dung frong cong ngho cho bIon Iong Iam mu phof |foufro).
XIanua fhuy ngan |Hg|CN)
2
)|: Ia fInh fho, khan, khong mau,
muI vj gay buon non, raf doc. Mof nguoI khoo manh cho uong 0,13 g
xIanua fhuy ngan co fho chof sau 9 ngay voI cac frIou chung nhIom
doc fhuy ngan.
Sunfua fhuy ngan: dung Iam bof mau.
IuImInaf fhuy ngan Hg|CNO)
2
|: duoc dung frong cong ngho
cho fao fhuoc no, dung Iam haf no, kp no. HoI khoI fu ngoI no
fuImInaf fhuy ngan co fho gay nhIom doc.
S.J.2.J. Mol so hop chul lhuy ngun huu co
Cac IoaI hop chaf fhuy ngan huu co duoI dang duoc pham duoc
dung frong y fo nhu:
+ NopfaI: fhuoc IoI nIou.
+ Mocurocrom: fhuoc saf frung, dung ngoaI da, nou dung bon
frong vof fhuong co fho bj nhIom doc.
Truoc day mof so hop chaf fhuy ngan huu co cung duoc dung
Iam hoa chaf fru djch haI nhu fru nam |v du: do xu Iy nam o fhoc
gIong fruoc khI gIoo haf...) nhung v cac hoa chaf do gay nhIom doc
cho nguoI dung va Iuu fon Iau daI frong moI fruong fu nhIon non nay
da bj cam su dung o VIof Nam fu nam 1996. NoI chung, cac hop chaf
huu co fhuy ngan co doc fnh f hon Ion fhuy ngan va hop chaf fhuy
ngan vo co. Chung fhuong gay ra cac roI Ioan fIou hoa, fhan va fhan
kInh. V du: Hg|CH
3
)
2
duoc dung frong nong nghIop. Thoo YoshIno,
mofyI fhuy ngan Iam gIam su fong hop profoIn cua fo bao fhan kInh
In vIfro fruoc khI xuaf hIon cac frIou chung vo fhan kInh.

401
Bung 8.1. Dang ton tai oa tinb Joc bai cua tbuy ngan trong moi truong
Dang ton tai Tnh oc
hg (kim loai) TrJ va khong doc
hg (hJi) Bo bay hJi cao, rat doc (doi vJi nao)
hg
2
2+
(ho bien la hg
2
Cl
2
) Tao hJ chat khong tan vJi clorua, doc tinh tha
hg
2+
Rat doc, kho di chuyen qua mang sinh hoc
Rhg
+
(hJ chat thuy ngan
huu cJ)
Boc tinh cao, dac biet J dang Ch
8
hg
+
, gay nguy hiem cho he than
kinh mot chieu, nguy hiem cho nao, de chui qua mang te bao sinh
hoc, cu tru trong mo mJ.
Bung 8.2: Uoc /uong bam /uong tbuy ngan trung bnb bang ngay
(ng1 ngay
hJi thuy ngan hJ chat thuy ngan vo cJ Methyl thuy ngan
Khong khi
Thuc an
Bo bien
ThuJng
huJc uong
Chat tram rang
4O 2OO (8O 1GO)
O
O
O
88OO 21OOO
(8OOO 17OOO)
O

GOO( GO)
8GOO(8GO)
5O (5)
O
O

24OO (28OO)

O
O
Tong cong 8OOO 21OOO
(81OO 17OOO)
42OO (42O) 24OO (28OO)
(Nguon. WHO, 1000
|Trong do co don 80% fhuy ngan fon faI frong ca Ia mofhyI fhuy
ngan, 20% Ia fhuy ngan o dang vo co)
8.4. THY NGAN TRONG MO TRONG KHONG KH
Cac phuong fIon phan fch hIon daI da cung cap cho chung fa
nhung du IIou chnh xac vo fhanh phan hoa hoc cua kh quyon frong
nhIou fho ky, fham ch frong hang nghn nam. V fho nguoI fa co fho
bIof duoc ham Iuong ch, soIon, suIfaf va fhuy ngan frong bang va qua
do co fho bIof duoc fhanh phan kh quyon.

402
O chau Au, faI mof so vung xa khu cong nghIop, Iuong Hg frong
khong kh khoang 2 don 3 ng/m
3
vao mua ho va fu 3 don 4 ng/m
3
vao
mua dong. Iuong fhuy ngan frong khong kh o fhanh pho fhuong cao
hon gap 3 Ian gIa frj frung bnh |Svoof and Vormoffo,1993). Inh
dIom cao nhaf Ia vao khoang 10.000ng/m
3
o khu cong nghIop hay o
nhung noI su dung rong raI fhuoc dIof nam co chua Hg
|IujImura,1964). HoI Hg co fho boc Ion fu cac IoaI son co chua hop
chaf Hg. Iuong hoI Hg nay co fho daf nong do: 300 don 1500
ng/m
3
|ousforIon of aI.,1991). KhI Iuong Hg frong khong kh o nong
fhon khoang 2ng/m
3
va khoang 10ng/m
3
o fhanh pho fh Iuong Hg
hap fhu vao mau o nguoI Ion hang ngay frong vung nong fhon Ia
32ng va frong vung fhanh fhj Ia 160 ng.
8.5. O NHKM VA GAY OOC CA THY NGAN TRONG MO
TRONG NOC
S.5.1. Hg lrong moi lruong nuoc
O nhIom fhuy ngan cua cac ho nuoc o vung hoo Ianh duoc xom
nhu hau qua cua su gIa fang nong do fhuy ngan frong khong kh. o
kIom chung dIou do, nguoI fa da nghIon cuu 07 ho nuoc o cac vung
bIon gIoI MInnosofa va WIssconsIn. Ho da xac djnh duoc foc do gIa
fang fhuy ngan frong khong kh hIon nay va frong fhoI k fIon cong
nghIop.
O nhIom fhuy ngan o cac ho nuoc nay Ia hIon fuong pho bIon
faI Phan Ian, Canada, Thuy Ion va My. Mac du cac ho nuoc nay
nam o nhung dja dIom co raf f, fham ch khong ho co su hoaf dong
cua con nguoI, nhung chung Ia noI sInh song cua cac IoaI ca co nong
do fhuy ngan Ion cao don muc co fho gay fac haI nghIom frong cho
suc khoo. VIoc phan fch cac Iop fran fch cho fhay su gIa fang cua
fhuy ngan chI frong khoang 12 fram nam nay. Phan Ion cac nha
nghIon cuu cho rang fnh frang o nhIom nay chu you baf nguon fu
khong kh. Iuong fhuy ngan frong khong kh da gIa fang nhung
nguoI fa chua so sanh duoc ham Iuong nay so voI fhuy ngan co nguon
goc fu nhIon khac |phaf sInh fu nuI Iua, daI duong...). Hon nua, doI
voI nhung ho nuoc o cac noI hoo Ianh, nguoI fa khong co duoc nhIou

403
fhong fIn vo Iuong fhuy ngan fruc fIop roI fron maf nuoc cung nhu vo
Iuong fhuy ngan co nguon goc fu bon dja fhuy van. o fm hIou vo faf
ca nhung van do do, cac nha khoa hoc da fIon hanh nghIon cuu 07 ho
nuoc o nhung vung rung nuI, dong fhoI fIon hanh so sanh nhung cu ca
rof moc o daf fram fch cua chung voI ca rof fu nhung ho khac o mof
khu vuc dja Iy khac. Taf ca nhung ho khao saf dou nho, nong va f bj
con nguoI Iam xao dong. Kof qua phan fch cho fhay frong 140 nam
gan day, Iuong fhuy ngan da fang Ion fu 3 don 4 Ian. Cac du IIou cung
cho fhay khoI Iuong fhuy ngan roI fu khong kh xuong ho Ion hon
Iuong fhuy ngan co fu nhung nguon goc fu nhIon khac vao khoang nam
1850 va fang Ion nhIou fu nam 1920 don nam 1950.
Trong fhoI gIan 140 nam gan day, moI nam Iuong fhuy ngan
fang frung bng 2%. TaI khu vuc co nhung ho duoc nghIon cuu, cac
kof qua fhu duoc cho phop khang djnh rang Iuong fhuy ngan do
khong kh mang IaI da gIa fang fhoo mof fy Io fuong doI on djnh va
hIon nay nong do fhuy ngan faI nhung dja dIom nay dou fuong fu nhu
nhau.
Ham Iuong fhuy ngan frong daf faI nhung khu rung chua co su
can fhIop cua con nguoI cung fuong doI fhuan nhaf, mac du ham
Iuong nay co xu huong gIa fang o nhung noI gan cac khu cong nghIop.
Cac nha nghIon cuu ScandInavIa cung da nhan fhay nhung dau hIou
cua xu huong nay. Iou do chung fo fac dong cua cac khu cong nghIop
don fnh frang o nhIom. Hon nua, cac nha nghIon cuu My da chI ra
nhung dIou sau day: Iuong fhuy ngan co nguon goc o bon ho Ia khong
dang ko, fhuy ngan fch fu frong ho va Iuong fhaf fhoaf Ia khong
dang ko. Thuy ngan duoc fch fu frong nuoc ho va fon faI Iau daI o
do. Ho cung fhay hIon nay nhu frong fhoI ky fIon cong nghIop, noI
chung co mof fy Io khong doI gIua Iuong fhuy ngan do khong kh dua
IaI va Iuong fhuy ngan co nguon goc Ia bon ho.
KhI da duoc dua foI cac ho nuoc, fhuy ngan khong fho bay hoI do
fro IaI kh quyon va cung khong duoc Iuu gIu o daf quanh ho. Chaf huu
co o vung daf nay co mof aI Iuc manh doI voI fhuy ngan, dIou nay khac
voI cac kIm IoaI khac. ac bIof, aI Iuc nay so fang dan khI nuoc mua co
nhIou axIf. Nhu vay, ngoaI nhung fac haI khac gay ra cho cac khu rung,

404
nhung fran mua axIf so gop phan fang cuong qua frnh bIon doI fhuy
ngan do fac dong cua cac vI sInh vaf frong daf. KhI do, fhuy ngan so
fro fhanh nhung fhanh phan hua co va co dIou kIon fhuan IoI hon do
xam nhap vao chuoI fhuc an. V vay, khong co g dang ngac nhIon khI
nong do fhuy ngan frong ca o cac ho nay fang Ion foI muc do raf cao.
Nhu vay, dvard SvaIn va cong su da co fho khang djnh rang Iuong
fhuy ngan do khong kh dua IaI Ia nguyon nhan chnh cua hIon fuong
fch fu fhuy ngan faI nhung ho nuoc hoo Ianh o ac My. ac dIom dja
chaf dja phuong duong nhu khong anh huong g may don su fch fu
fhuy ngan o cac ho nay va fhuy ngan fu nhIon chI chIom 25% frong
nong do hIon fhoI cua Hg frong khong kh.
Su gIa fang fhuy ngan da fch fu noI fron dIon ra fuong doI dong
dou frong foan khu vuc duoc khao saf. Iou do co nghIa Ia co nhung
nguon fhuy ngan o khu vuc, fham ch fron foan cau, gay ra fnh frang
o nhIom o ca nhung noI hoo Ianh nhu vay. Thuc ra, o day nguoI fa chI
khang djnh IaI mof hIon fuong da bIof fu fruoc. Nam 1971, cac nha
nghIon cuu faI VIon daI duong hoc ScrIpps o Ia JoIIa, My cho rang,
ngay nay do con nguoI su dung fhuy ngan non CroonIand khong con
gIu duoc mau frang fhanh khIof cua no. Trong nhung fhap nIon gan
day, v co nhung hoaf dong cong nghIop fhaI ra fhuy ngan non ham
Iuong fhuy ngan frong cac Iop bang vInh cuu fron dao nay da khong
ngung gIa fang. WoIss va cong su da fIon hanh phan fch fhanh phan
cua cac Iop bang o CroonIand fu nam 800 fruoc CN don nam 1965.
Ham Iuong fhuy ngan frung bnh o Iop bang fruoc nam 1952 Ia
60ng/kg, va o cac Iop bang fu nam 1952 don 1965 Ia 125ng/kg. Nhu
vay sau 13 nam, Iuong fhuy ngan phaf sInh da fang gap doI. Cac
phop fnh cua WoIss cho fhay rang hang nam cac Iuc dja da dua vao
kh quyon fu 150.000 don 250.000 fan fhuy ngan, frong khI do cac
dong song chI dua ra bIon mof Iuong fhuy ngan co 3.800 fan.
Can cu vao fhoI gIan fhuy ngan Iuu IaI cac Iop nuoc bIon bo maf
|5 nam) va Iuong fhuy ngan fron foan cau, cac fac gIa suy ra rang, do
chuoI fhuc an bj o nhIom, nong do Hg o fhjf ca ngu va ca kIom cung
fang gap doI. XIn Iuu y rang, day Ia so IIou nam 1971. Tu do fro dI, o
My, nguoI dan da duoc khuyon cao Ia khong non fIou fhu ca ngu qua

405
mof muc nhaf djnh frong mof fuan do han cho Iuong fhuy ngan fch
fu frong co fho v kIm IoaI nay kho bj dao fhaI. TaI My, nhung con ca
co nong do fhuy ngan cao hon 1g/g duoc xom nhu nguy hIom doI voI
nguoI va khong duoc ban fron fhj fruong frong nuoc.
Thuy ngan co fho gay fac haI cho cac co cho faI sInh cua moI
fruong fu nhIon. Can day, nguoI fa da phaf hIon ra rang, no co fho
Iam fang kha nang phaf sInh nhung fac haI do phong xa gay ra doI
voI chuc nang dI fruyon o IoaI ca. TaI nha may xu Iy rac fhaI vu kh
haf nhan Savannah RIvor, nguoI fa da nhan fhay o bon ho voI nong
do phong xa nho, do fac dong cua phong xa, fron cac mau AN cua
IoaI ca soI xuaf hIon nhIou vof duf hon. KhI co fhom fhuy ngan o cac
ho nay fh cac hIou ung phong xa con xau hon. uong nhu kIm IoaI
nay ngan can su hoaf dong cua cac co cho dIou chInh AN fu nhIon
frong cac fo bao. Nou nhu nhung co cho fu dIou chInh va hoI phuc
nhu vay bj pha vo, hau qua so fhaf Ia faI haI. Van do quan frong co
fho duoc daf ra: Iam fho nao do han cho duoc fhuy ngan frong mof
pham vI fhch hop sao cho no co fho dam bao duoc nhung dIou kIon
bnh fhuong cho qua frnh sInh san7.
8.5.2. Su chuyen hou thuy ngun trong mo truong nuoc
KhI fhuy ngan xam nhap vao nuoc, bj cac vI sInh vaf mofyI hoa
va fao fhanh mofhyI fhuy ngan, hop chaf nay fan frong chaf boo va
gay doc manh faI day. V fho, no Ia mof frong nhung dang hop chaf
fhuy ngan nguy hIom nhaf. o do hIou, qua frnh duoc bIou dIon bang
mof so do duoc don gIan hoa |hnh 8.1)

PhonyI fhuy ngan MofyI fhuy ngan
C
6
H
5
Hg
+
CH
3
Hg
+


Hg
0
Hg
2+
|CH
3
)
2
)Hg
HInh 8.1: Gian Jo cbuycn boa tbuy ngan trong nuoc

406
Trong hnh 8.1 fa fhay, faf ca cac dang fhuy ngan frong nuoc du
bang con duong fruc fIop hay gIan fIop dou bIon fhanh mofyI fhuy
ngan. O daI duong, Hg fch fu frong co fho ca, fu do xam nhap vao
chIm, cac dong vaf co vu an ca. Mof so IoaI ca frong ho Ion o ac My
bj nhIom mof Iuong Ion Hg: ca kIom aI Tay uong (Xipbias
g/aJius, ca xanh ThaI nh uong (Makaira amp/a), ca ngu vay xanh
(Tbunnus tbynnus), ca ngu vay vang |Tbunnusa/bacaccs), ca ngu
|Eutbunnus pc/amis), ca bon ThaI nh uong va aI Tay uong
|Hippog/ossus bippog/ossus anJ H.stcno/cpis), haI cau va cac IoaI ca
map khac. HIon fuong ca bj nhIom doc Hg da fhay fu Iau. Su o nhIom
Hg o ca ngu hIon nay so voI 07 IoaI mau ca ngu fhu duoc fu 1878 va
1903 |C..MIIIor of.aI.,1972) hay o cac IoaI chIm bIon baf duoc fruoc
1930 va sau 1980 o bac aI Tay uong |Thomson of aI., 1992) Ia nhu
nhau. Trong cung mof IoaI ca fh cac con co kch fhuoc Ion hay Ia
song Iau nam hon so co xu huong fch fu Hg fuong doI nhIou hon cac
con khac. V du: frong IoaI ca kIom ja Trung HaI, ham Iuong Hg
frung bnh fron fung fho frong nho hon 23kg Ia 0,55ppm, cho nhung
con gIua 23 va 45kg Ia 0,86ppm, va voI nhung con nang fron 45kg Ia
1,1ppm |Amsfrong, 1979). Hau hof Hg hap fhu frong nuoc dou o dang
mofhyI fhuy ngan. ang hop chaf nay co fnh doc nhung frong co fho
ca no chIom mof fy Io nho. NgoaI ra, Iuong soIon frong co fho co fho
bIon doI fy Io Hg nay mof cach dang ko gIup doc fnh cua no gIam dI
o ca cung nhu o cac dong vaf an ca. Cac dong vaf bIon co vu khI an
ca chua Hg fh cung bj nhIom doc. V du: haI cau fruong fhanh
|Pbocagrocn/anJica) o bIon ja Trung HaI Canada co Iuong Hg frong
mo co bap Ia 0,34ppm, frong gan Ia 5,1ppm.
8.5.3. Metyl thuy ngun trong chuo thuc phum trong mo
truong nuoc
Thuy ngan co fho xam nhap vao nguon nuoc duoI nhIou hnh
fhuc va fu nhIou nguon khac nhau. Vo maf so Iuong, chIom vj fr
hang dau Ia nguon nuoc fhaI cong nghIop, dac bIof Ia cac nha may
hoa chaf. Tuy nhIon, khong ngoaI fru nuoc mua rua froI cac hoa chaf
dung khI gIoo frong fh mof phan dang ko fhuy ngan cuoI cung cung

407
chuyon hoa vo dang MofyI fhuy ngan non frong chuoI fhuc pham
nuoc, hop chaf nay xuaf hIon Ia chu you.
Thuy ngan fch fu frong cac IoaI rong fao; cua an rong fao; ca an
cua roI don phIon chIm an cac IoaI ca. Maf xch cuoI cung cua chuoI
fhuc pham nay Ia cac IoaI chIm haI au, mong bIon, on bIon ... Trong
so do chung vua noI fron, cac IoaI bo, fhan mom co fho gIu vaI fro cua
cac IoaI cua. Con nguoI co fho nam frong baf ky gIaI doan nao va co
fho Ia maf xch cuoI cung, dIou nay phan Ion xay ra Ia do nguoI an
ca.
Iuong fhuy ngan gay chof doI voI cac IoaI ca Ia 20mg/kg. Ham
Iuong fhuy ngan fu nhIon frong ca Ia 0,1 don 0,2mg/kg. To chuc WHO
dua ra do nghj nong do fhuy ngan gIoI han cho phop Ia 1 mg/kg, ham
Iuong nay Ia qua cao. V vay, o Phan Ian, nguoI fa khuyon chI non an
ca fu mof don haI Ian frong mof fuan, phu nu mang fhaI fh noI
chung Ia khong non an ca. Cac chuyon gIa vo vI sInh fhuc pham o
Thuy Ion you cau gIam ham Iuong fhuy ngan frong ca o bIon an
Tch xuong 0,5 fham ch xuong 0,2 mg/kg boI v gIoI han 1mg/kg chI
Ia cho con nguoI khong bj frIou chung ngo doc cap fnh chu khong bao
dam Ia con nguoI so khong chju hau qua khac do fhuy ngan gay ra
nhu cac fo bao bj chof hay fon fhuong do dI fruyon.
O Nhaf, frong moI fruong fu nhIon, ham Iuong fhuy ngan cho
phop frong ca Ia 0.1mg/kg, o Phan Ian Ia 0,2mg/kg. oI voI cac IoaI
ca an fhjf fh ham Iuong fhuy ngan cao hon. Nou ca mang co frong
Iuong 500g, ham Iuong fhuy ngan Ia 0,2mg/kg fh khI no cang Ion,
ham Iuong fhuy ngan frong fhjf ca cang fang Ion. V du khI ca mang
daf frong Iuong 3kg, hang Iuong Hg frong ca Ia 0,8mg/kg. Iom khoI
dau cang cao bao nhIou fh duong cong cang doc bay nhIou.
8.6. THY NGAN TRONG MO TRONG OAT
8.6.1. Tong quun
Trong daf, fhuy ngan fon faI o dang Hg
2+
. Hoaf dong cua fhuy
ngan frong daf phu fhuoc vao do pH va nong do CI

. NgoaI ra, frong

daf, nho hoaf dong cua vI khuan ma frang fhaI va fnh chaf cua fhuy
ngan co fho fhay doI. Cac hop chaf cua Hg fhuong fhay frong daf Ia

408
HgCI
2
, Hg|OH)
2
. Ngay ca duoI Iop daf sau 20cm, nguoI fa van fm
fhay HgCI
2
. Su dI chuyon cua fhuy ngan frong daf cung fuong fu nhu
qua frnh Ioc cua fhuy ngan frong fhan bun. Trong dIou kIon fhoI fIof
kho, cac vof nuf co fho cho phop fhuy ngan fu IaI fhanh chaf koo
fham qua cof nuoc. Su fch Iuy cua fhuy ngan frong daf phu fhuoc vao
cac you fo: dang hoa hoc cua fhuy ngan, maf phan chIa frong daf,
ham Iuong vo co, huu co fu nhIon frong koo daf, do pH, su hoa fan,
dac bIof Ia hnh fhuc suIfIf.
Thoo Andorson, frong moI fruong frung fnh, mofhyImorcurIc
chIorIdo va phonyI morcurIc duoc fch Iuy manh frong daf. KhI pH >
5,5, cac chaf khoang frong daf sof anh huong nhIou foI su fch Iuy
fhuy ngan. pH < 5,5 Ia dIou kIon do HgCI
2
hoa fan nhanh vao frong
dung djch daf. Nho quan saf cac vI sInh vaf co fho mofyI hoa fhuy
ngan frong fram fch fu nhIon o ho ma cac nha nghIon cuu da do
xuaf san xuaf mono va dImofyI fhuy ngan frong moI fruong nuoc va
daf. ang fon faI cua mofyI fhuy ngan frong cac dIou kIon khac nhau
co IIon quan don su mofyI hoa sInh hoc va su phan chIa axIf fuIvIc
frong daf.
Iuong fhuy ngan frung bnh frong daf huu co cao hon frong daf
khoang. Thuy ngan fon faI frong daf so anh huong don frong frof.
KhI nghIon cuu vo su hap fhu fhuy ngan fu daf cong nghIop gan mo
fhuy ngan, IInborg va cong su nhan fhay, Iuong fhuy ngan frong ro
cay cao hon khoang 20 Ian so voI fhuy ngan fch Iuy frong fhan.
Trong mof so fruong hop, fhuy ngan duoc fch Iuy frong haf ngu coc
fhap hon fch Iuy frong rau fu 3 don 10 Ian. V du: Thuy ngan frong
Iua mach Ia 1 don 2mg/g Iua.
8.6.2. Trung thu vu su ben vung cuu lou Hg vo co trong dut
ua vao dIou kIon co san, Hg co fho xuaf hIon frong ba dang
khac nhau Ia Hg
0
, Hg
2
+2
va Hg
2+
; frong do, Hg
2+
Ia frang fhaI fhuong
duoc dua vao daf. NgoaI ra, vaI fro cua pH va CI

Ia cha khoa do
Iuong frong vIoc quyof djnh fnh fIom fang cua Hg frong daf. Hon
nua, Hg con dong mof vaI fro quan frong frong y hoc va nhung fhay
doI cua Hg co fho gay ra boI nhung hoaf dong cua vI khuan. ua vao

409
kha nang manh mo do hnh fhanh nhung fnh chaf phuc fap, Hg
2+
f
hnh fhanh nhung Ion fu do duoI nhung dIou kIon fu nhIon. Trong
dung djch acId, Hg
2+
on djnh o h fron 0,4V va fhuong o dang HgCI
0
2
.
KhI pH = 7, Hg|OH)
0
2
Ia mof dang on djnh. Hg
2+
cung duoc hnh
fhanh mof cach manh mo do do am.
Mof fnh chaf quan frong cua Hg Ia kha nang IIon kof voI Ion
suIfua o mof dIou kIon on djnh va manh: Hg duoc co djnh frong su co
maf cua Hg
2
CI hoac HS

, nhung o mof dIou kIon cao hon HgS

so Iam
kof fua chaf kIom manh frong daf, Ion HgS
2
2
so duoc hnh fhanh.
Iou do so mang don cho chung fa kof qua vo oxy hoa cua suIfur va
suIfafo nhung o dIom nay fh muc do fIom fang van chua du do ngan
ngua su gIam bof HgO. Qua frnh bIon doI so on djnh o frang fhaI can
bang khI Hg co hoa frj duong haI |+2) duoc fm fhay frong bo maf daf.
8.6.3. O nhem Hg trong dut
NgoaI HgCI
2,
, mofhyI morcurIo chIorIdo cung duoc fm fhay duoI
Iop daf sau khoang 20 cm. IodonIus da nghIon cuu qua frnh Ioc cua
Hg o frong fhan bun va fm fhay su co maf cua Hg frong phan bon co
goc chIorIc. O nhIom xay ra frong dIou kIon fhoI fIof kho, khI do, cac
vof nuf co fho cho phop Hg fu IaI fhanh chaf koo fham qua cof nuoc.
8.6.4. TIch luy thuy ngun trong dut
Qua frnh fch Iuy nay phu fhuoc vao mof so you fo, bao gom:
dang hoa hoc cua Hg, maf phan chIa frong daf, so Iuong fu nhIon cua
vo co va huu co frong koo daf, pH, fho nang cua daf. NgoaI ra, Hg
phu fhuoc vao su hoa fan fhap, daf bIof Ia hnh fhuc suIfIf. Su fch
Iuy Hg
2+
frong daf, fhoo Andorsson, frong dIou kIon frung fnh:
AI|OH)
3
< KaoIInIfo < monfmonIIIonIfo < IIIfIc cIay soII < IaforIfIc soII
< organIc soII < Io
2
O
3
.nH
2
O. pH duoI 5,5 Ia dIou kIon do HgCI
2
hoa
fan nhanh hon nguon vo co, co fho chju frach nhIom chnh frong su
hoa fan Hg. Su duy fr Hg o frong daf huu co fh khong co y nghIa
khI pH < 4; O daf frung fnh pH > 5,5, oxIf Io va cac chaf khoang
frong daf sof anh huong nhIou foI su fch Iuy cua Hg. Su fch Iuy Hg
cao nhaf khI pH = 7, noI ma HgOHCI Ia IoaI froI hon. NgoaI ra, con
co cac hop chaf khac nhau, chang han nhu: mofyImorcurIc chIorIdo va

410
phonyImorcurIc duoc fch Iuy manh frong daf khI ma pH o muc frung
fnh. Cac chaf khoang frong daf sof xuaf hIon co y nghIa frong moI
IIon quan nay, nhung chI khI muc pH on djnh va khI ma cac hop chaf
hIon dIon du nho.
8.6.5. Su metyl hou thuy ngun trong dut
Ko fu khI quan saf duoc cac vI sInh vaf frong fram fch fu nhIon
o frong ho co fho mofyI hoa Hg, mof so nha nghIon cuu da do cap
don vIoc san xuaf mono va dImofhyI fhuy ngan o frong nuoc va moI
fruong daf. Hau hof cac faI IIou co IIon quan don mofyI hoa fhuy
ngan frong daf da duoc frnh bay boI AdrIano. Quan dIom do cho
rang, mofyI fhuy ngan co fho dang o frong daf frong cac dIou kIon
khac nhau bao gom su mofyI hoa sInh hoc kof hop voI su phan chIa
acId fuIvIc o frong daf.
8.6.6. Su tup trung vu phun tun Hg trong dut
Ham Iuong Hg khac nhau raf xa gIua cac IoaI daf. Trong daf huu
co co muc Hg frung bnh fap frung cao hon daf khoang. Iag va
SfoInnos da fm ra moI fuong quan co y nghIa gIua Hg va huu co fap
frung frong Iop daf maf cua daf rung. Adorsson da nghIon cuu Hg o bo
maf nghIong cua daf fhuan fap frung o moI fuong quan maf fhIof gIua
fhuy ngan va nguon huu co fap frung o daf axIf. Trong daf frung fnh
|pH > 6) noI ma IoaI HgOHCI va Hg|OH)
2
froI hon HgCI
2
, su khac nhau
gIua Hg voI Io fh manh hon gIua fhuy ngan va nguon huu co.
8.?. THY NGAN TRONG CHO THC PHAM TRKN CAN
8.?.1. Tong quun
Ngay fu sau nam 1940 o Thuy Ion, do fIon hanh khu frung cho
cac IoaI haf gIong ngu coc bang mofyI dIxyanua fhuy ngan voI quy mo
ngay cang fang, nong do fhuy ngan frong haf gIong Ion foI 15 don
20mg/kg. on dau nhung nam 50, nguoI fa phaf hIon ra raf nhIou
IoaI chIm an phaI haf fhoc co xu Iy hoa chaf fron da bIon maf, frong
do co cac gIong chIm bo cau, ga, chIm frI, ga go xam, chIm rI da.
Maf xch fhu haI cua chuoI fhuc pham fron can bj nhIom doc
fhuy ngan Ia nhung IoaI chIm an fhjf va cac IoaI cu an phaI haf ngu

411
coc da xu Iy hoa chaf: daI bang, chIm caf, dIou hau, chIm ung nuI.
Nhung IoaI chIm nay fhuong chof hoac khong phaf frIon nua. Mof so
gIong daI bang o Thuy Ion da chof hof, so Iuong cac IoaI chIm ung
nuI va dIou hau fh gIam ro rof. Trong fruong hop nay, nou fhuy ngan
khong phaI Ia nguyon nhan duy nhaf |co fho co su fac dong cua cac
IoaI fhuoc fru sInh vaf hay cac you fo moI fruong) fh cung dong vaI
fro chnh frong fham hoa nay.
NguoI fa su dung phonyI fhuy ngan o an Mach va o Phan Ian
o dang ancoxy ankyIaf fhuy ngan. Mac du hop chaf nay khong qua
doc nhu mofyI fhuy ngan nhung no nhanh chong frao doI chaf frong
co fho. V fho, o Nauy va an Mach, nguoI fa khong nhan fhay cac
IoaI chIm an ngu coc da fam hoa chaf bj chof hay o Iong cac con chIm
frI an Mach ngay nay Iuong fhuy ngan khong cao hon so voI Iong
cua nhung con chIm cach day 100 nam. Nhung Iong chIm frI o Thuy
Ion fh co Iuong fhuy ngan cao hon nhIou. oI voI nhung con chIm
Scopa moI sInh o Thuy Ion, faf ca Iong canh cua chung dou chua raf
nhIou Hg v no an ca song frong cac vung nuoc o Thuy Ion ma cac
IoaI ca nay fhuong co ham Iuong Hg cao. KhI nghIon cuu Scopa bay fu
chau PhI vo nuoc nay vao mua xuan, nguoI fa fhay o cac Iong canh
fhu 4 va fhu 8 cung chua mof Iuong Hg raf cao. o chnh Ia nhung
caI Iong da moc o Thuy Ion vao nam fruoc. Con nhung chIoc Iong
canh 1; 2; 3; 5; 7 fh hau nhu khong co Hg. o Ia do nhung Iong da
fhay frong mua dong o chau PhI, noI ca khong co Hg.
O My, fnh frang cung fuong fu nhu o Thuy Ion, nhung nguoI
fho san khong dam an fhjf chIm do chnh ho san duoc. ChuoI fhuc
pham duoc mo fa o fron Ia mof v du vo dang chuoI ngan. Trong cac
fruong hop khac, so do duoc bIou fhj nhu sau: daf fhuc vaf dong
vaf con nguoI. Su fch fu fhuy ngan frong Iong co fho duoc gIaI
fhch Ia cach bao vo co fho khoI cac chaf doc.
mo fhong bao vo fnh frang chIm daI bang duoI frang bj ngo
doc ma nguon goc Ia fhong qua chuoI fhuc pham fuong ung, do Ia
nhung haf ngu coc duoc xu Iy mofyI fhuy ngan. O day, nguoI fa nhan
fhay nong do raf cao cua du Iuong fhuy ngan frong cac co quan khac
nhau |ham Iuong fhuy ngan frong fhan Ia 115,5mg/kg frong Iuong

412
fuoI). KhI nghIon cuu gIaI phau bonh, cac nha khoa hoc da fm fhay
frong phu fang cac IoaI chIm froI co ham Iuong fhuy ngan cao. HIon
fuong nhIom doc fhuy ngan fu haf gIong noI fron cung gap o fho.
8.?.2. Cuu chuyen ve nhung con cu mung
O Nhaf, frong moI fruong fu nhIon, ham Iuong fhuy ngan cho
phop frong ca Ia 0,1mg/kg, o Phan Ian Ia 0,2mg/kg. oI voI cac IoaI
ca an fhjf fh ham Iuong fhuy ngan cao hon. Nou ca mang frong
Iuong 500g chua ham Iuong fhuy ngan Ia 0,2mg/kg, fh don khI no
cang Ion, ham Iuong fhuy ngan frong fhjf cua no cang fang; fh du:
khI con ca mang daf frong Iuong 3kg fh ham Iuong fhuy ngan daf
don 0,8mg/kg. Nhung con ca mang frong fhjf Iuon co chua ham Iuong
fhuy ngan cao hon 0,9mg/kg so bj chof. Iou nay hoan foan khong
mau fhuan voI nhung so IIou fruoc day cho rang nhung con ca do bj
chof Ia nhung con ca chua ham Iuong fhuy ngan foI 20mg/kg. Co kha
nang, nhung IoaI ca khac nhau so co nhung bIou hIon khac nhau va
dIou nay can duoc Iam sang fo. VoI ham Iuong fhuy ngan cao nhu vay
|0,9mg/kg), ca mang co frong Iuong 1kg so khong co kha nang fang
frong Iuong nua. Chung fa da bIof, cac IoaI fhuoc fru sau khac co fho
pha vo fuong quan gIua Iuong fhuc pham fIou fhu va su chuyon hoa
fhuc pham frong co fho ca.
8.?.3. Hum luong thuy ngun trong co the dong vut
Ham Iuong mofyI fhuy ngan frong ca bIon an Tch va ac
KInh |fnh bang mg/kg): O ca mang Phan Ian Ia: 3, Thuy Ion: 56,
Ha Ian: 2; o ca ro Phan Ian Ia 2. Cac IoaI ca co ham Iuong fhuy
ngan bang 20 mg/kg coI nhu sap chof.
Ham Iuong fhuy ngan frong gan cac IoaI chIm o Thuy Ion
|fnh bang mg/kg): chIm daI bang 80% so chIm Ion hon 2; 50% Ion
hon 25; o chIm ufoovuIgarIs Ia 10; o vjf froI Ia 60.
Ham Iuong fhuy ngan frong Iong canh cac IoaI chIm o Thuy
Ion |fnh bang mg/kg): IoaI Scopa gan 15 |Iuong gay fu vong Ia gan
20mg/kg), co nghIa Ia voI ham Iuong fhuy ngan frong Iong canh cao
nhu vay fh nhung con chIm nay so chof v ngo doc fhuy ngan; o chIm
daI bang nuI: 50; IoaI chIm daI bang duoI frang: don 60; o chIm
phuong hoang: 2040. Trong khI cac IoaI chIm an ca va an cac IoaI
haf ngu coc xu Iy hoa chaf fch fu fhuy ngan frong co fho o muc do

413
bao dong, fh co fho cac IoaI ga go frang va chIm daI bang hoan foan
khong co fhuy ngan v chung khong an ca cung nhu nhung haf gIoo
fron canh dong.
Ca frong song Ranh o gan Cacxoruo co ham Iuong fhuy
ngan Ia 0.4mg/kg, con o gan Mankhay Ia 1,3. O My, 811 frong so
853 con ca kIom duoc nghIon cuu co ham Iuong fhuy ngan qua cao.
Thjf ca ngu dong hop |o My) co ham Iuong fhuy ngan Ion foI
1,3mg/kg.
O vung bo bIon Nov zoaIand, frong cac mau fhu o fang day,
fhuy ngan co ham Iuong duoI 1mg/kg; frong cac IoaI nhuyon fho Ia
0,02; con cac IoaI so |fch fu raf nhIou fhuy ngan) Ion foI 0,08mg.kg.
Ham Iuong fu nhIon cua fhuy ngan frong ca o Nhaf an Ia 0,1; o
Phan Ian Ia 0,2mg/kg. Cac IoaI ca co fho fch Iuy fhuy ngan frong co
fho, nhan fhuy ngan khong nhung fhong qua chuoI fhuc pham ma con
fruc fIop fu nuoc.
O IoaI son duong, ham Iuong fhuy ngan frong fhan cua chung
fu fhang 5 don fhang 10 chI bang 1/4 Iuong fhuy ngan xac djnh duoc
frong nhung fhang mua dong, khI chung song fron fhung Iung cua
vung nuI Anpo.
8.8. MC OO NGY HKM CA THY NGAN OO VO CON NGO
8.8.1.Con duong xum nhup vuo co the
Thong qua fhuc nghIom, cac nha khoa hoc da khang djnh Ian
dau fIon vo vIoc mof hop chaf khong phaI fhuoc khang sInh, cu fho Ia
fhuy ngan, Ia nguyon nhan cua hIon fuong nhon fhuoc khang sInh.
Kof Iuan nay raf quan frong v hIon fuong nhon fhuoc khang sInh
xay ra ngay cang nhIou, mof maf do nhung fac nhan gay bonh fhong
fhuong va maf khac do fnh frang moI fruong foan cau bj o nhIom
fhuy ngan. NgoaI ra, gan day, nhIou nha fhan kInh hoc con cho rang
fhuy ngan frong hon hong nha khoa Ia nguyon nhan cua nhIou chung
bonh cua nao. Qua kham nghIom fu fhI, Wonsfrup va cong su da
nhan fhay rang cac bonh nhan mac bonh AIzhoImor co ham Iuong
fhuy ngan frong nao kha cao va dac bIof o vung co IIon quan don fr
nho.

414
Nhung fhong fIn nhu vay da gay ra nhung phan ung faI mof so
nuoc. Nam 1987, mof uy ban cua Thuy Ion da kof Iuan rang hon
hong nha khoa khong an foan vo phuong dIon doc fo hoc va do do
don fhang 8 nam 1992, o Y fo Thuy Ion da cong bo mof chuong
frnh IoaI bo cac chaf nay frong nha khoa va franh su dung chung cho
phu nu co fhaI. Cung vao nam do, o Y fo uc da fhong bao cho cac
doanh nghIop vo du djnh cam su dung cac chaf nay va khuyon cao vo
vIoc franh su dung chung cho nhung nguoI bj bonh fhan, fro om duoI
6 fuoI va phu nu co fhaI. Vo van do nay cac, cac bac sI nha khoa da
nou ra cau hoI: Iam sao co fho gIaI fhch cho cac bonh nhan khac
rang hon hong khong doc haI cho ho7 Thang 71993, Thuy Ion da
cam su dung hon hong do chua rang cho fro om, don fhang 7 1995
fh cam su dung chung cho nhung nguoI Ion va don nam 1997 fh hon
hong bj cam hoan foan. TaI Ao, hon hong bj cam su dung vao nam
2000.
Trong cong nghIop, Hg fhuong xuyon xam nhap vao co fho nguoI
Iao dong qua duong ho hap, v du:
Hg kIm IoaI bay hoI o nhIof do fhuong, non khI do frong khong
kh Hg so Iam o nhIom moI fruong khong kh xung quanh.
Nong do Hg boc ra phu fhuoc nhIof do khong kh, bo maf fIop
xuc cua Hg va muc do fhong gIo cua moI fruong.
Mof m
3
khong kh bao hoa hoI Hg o 20
0
C chua khoang 15mg
Hg fuc Ia gap 1500 Ian nong do cho phop. O 40
0
C khong kh bao hoa
hoI fhuy ngan chua 68mg/m
3
.
KhI fhao fac bang fay Iam roI vaI fhuy ngan, no so phan fan
fhanh nhIou gIof, cac gIof do bam vao buI IaI phan fan nho hon nua
Iam cho dIon fch fIop xuc cua Hg voI khong kh fang Ion vo fan, fao
dIou kIon cho no boc hoI va xam nhap vao co fho, raf nguy hIom.
a cung co kha nang hap fhu Hg va hop chaf Hg fuy khong
manh bang duong ho hap. Maf khac, chaf doc Hg bam fron da co fho
vao co fho qua mIong. V du, dung fay fran chum IaI do gIu Hg, sau
khI Hg chay dI no con do IaI oxIf fhuy ngan raf nho mjn, maf fhuong
khong frong fhay, fu do chaf doc co fho vao co fho qua mIong.

415
uong fIou hoa: fhuy ngan co fho nhIom qua mIong, fch Iuy
frong co fho do gay doc. VoI vIoc con nguoI an nhIou ca nhu hIon nay
fh ngay ca khI nong do mofyI fhuy ngan fuong doI fhap |o ca chnh
Ia 0,8mg/kg va o ca mang Ia 1,6mg/kg) fh cung do IaI Iuong fhuy
ngan frong foc Ia 50mg/kg. VoI ham Iuong fhuy ngan frong foc nhu
vay |cung co fho an f ca hon nou nong do fhuy ngan frong ca mang
Ion foI 2mg/kg), fh con nguoI da baf dau co nhung dau hIou ro rof
cua bonh faf. Nou frong foc co foI 300mg/kg fh cuoc song cua con
nguoI so bj do doa.
8.8.2. Nguon tep xuc vu nhem doc
Thuy ngan kIm IoaI fuy co nhIou ung dung frong san xuaf,
nhung co fho gay nhIom doc frong cac qua frnh nhu:
u. Luyen Hg lu guung
TaI cac phan xuong cua cac nha may san xuaf fhuy ngan.
b. Su Jung lhuy ngun lrong cuc guu lrnh cong nghiep
nhu:
Cho fao cac dung cu nghIon cuu khoa hoc va dung cu frong
phong fh nghIom |nhIof ko, ap ko...).
Trong ky ngho dIon Hg Ia hoa chaf raf quan frong do cho fao
cac don hoI Hg, cac may nan va ngaf dong, cac fhIof bj kIom fra cong
ngho.
Cho fao cac hon hong su dung frong cac cong vIoc nhu sau:
+ Trong nha khoa do Iam fram rang
+ Trong cho fao ac quy Io NI
+ Cac hon hong voI vang va bac fruoc kIa duoc dung do ma
vang, ma bac fhoo phuong phap hoa hoc, ngay nay duoc fhay fho
bang phuong phap dIon phan.
Tach vang va bac khoI quang cua chung bang cach fao ra hon
hong voI Hg.
Phuong fIon do khuon dung Hg dong cung.

416
Iam cac bIon bao phaf sang.
Cho fao cac hop chaf hoa hoc co chua Hg
8.8.3. Quu trInh chuyen hou cuu thuy ngun trong co the
nguo vu dong vut muu nong
u. Hup lhu
Thuy ngan chu you vao co fho qua duong ho hap. Can 80% hoI
Hg hf vao duoc gIu IaI va fham vao co fho fuy fhuoc do hoa fan cua
no. Thuy ngan kIm IoaI f bj hap fhu qua duong fIou hoa. Thuy ngan
duoc fhaI IoaI o nguoI bnh fhuong Ia 10mg/24 gIo qua nuoc fIou va 10
mg/ngay qua phan.
Trong nha khoa, hon hong fhuy ngan Iam bonh nhan fang baI
fIof Hg frong khoang 10 ngay, nhung khong nguy hIom cho bonh
nhan. NguoI fa chua fhay ro moI IIon quan gIua qua frnh fhaI IoaI
Hg frong nuoc fIou voI cac dau hIou Iam sang frong nhIom doc Hg. O
nhung nguoI nhIom doc co fho fhay Hg nIou cao hoac fhap |gIong nhu
fruong hop nhIom doc ch). Nong do cao cua Hg nIou khong co y
nghIa Iam sang. Tuy nhIon djnh Iuong Hg nIou Ia mof chI so huu ch
do phaf hIon fIop xuc qua muc voI Hg. NguoI fa fhay sau khI ngung
fIop xuc hau nhu Hg van con fon faI daI dang frong mau va nuoc fIou
o cac cong nhan fIop xuc voI Hg frong nhIou nam.
CIua nong do fhuy ngan frong khong kh va Hg frong co fho co
moI fuong quan Thoo kof qua nghIon cuu cua SmIfh va cong fac vIon,
khI nong do Hg frong khong kh Ia 50 g/m
3
fh nong do Hg frong
mau Ia 35 g/IIf va frong nuoc fIou Ia 150 g/IIf. Trong doI song,
nhIou nguoI khong fIop xuc ngho nghIop voI Hg nhung frong mau van
co Hg, nguyon nhan Ia do an ca. uoI day Ia mof so kof qua duoc
cong bo.
NguoI khong fIop xuc ngho nghIop, khong an ca: <= 5 g/IIf
NguoI an ca nhIou: 100 200 g/IIf
NguoI an f ca: vaI mg/kg
b. Chuyen hou

417
Sau khI vao co fho, Hg kIm IoaI bj oxI hoa fhanh Ion Hg
2+
va co
fho IIon kof voI cac profoIn cua mau va cac mo. Ion Hg
2+
bIon doI
duoc, dIou nay gIaI fhch hIou qua cua AI fhaI IoaI Hg vo co cua co
fho. Nou dua Hg vo co vao co fho qua fInh mach, duoI da va mIong,
no chu you duoc fch Iuy o fhan.
Xap xI 80% Iuong hoI fhuy ngan hf vao co fho phaI duoc hap
fhu qua phoI. Muc do hap fhu cua hop chaf fhuy ngan hf phaI phu
fhuoc vao kch co va fhanh phan hoa hoc cua no. Hap fhu cua hop
chaf fhuy ngan kIm IoaI qua da day va duong ruof khong dang ko,
nhung hap fhu fhuy ngan mofyI fh raf Ion.
Cac muoI fhuy ngan hau hof khong fan va phaI duoc oxI hoa fh
moI hap fhu duoc. Can 15% Iuong muoI fhuy ngan vo co duoc hap fhu
qua ruof; can Iang fh duoc dao fhaI qua duong phan. Sau khI hap
fhu, muoI fhuy ngan duoc phan bo khap co fho va mau chong duoc oxI
hoa va o frong cac mo. Thuy ngan vua duoc oxI hoa fh kof hop voI
profoIn va bIon fhanh fhuy ngan huu co. Thuy ngan khong ngam qua
vach ngan mach mau nao nhung phan bo khap cac mo, mof so hop
chaf fhuy ngan huu co, dac bIof Ia hop chaf phonyI va ancoxyankyI,
nhanh chong chuyon sang dang huu co. Qua frnh chuyon hoa cua
fhuy ngan ofyI sang dang huu co raf cham, con su chuyon hoa cua
fhuy ngan mofyI fh khong ho xay ra. Hop chaf fhuy ngan vo co fham
vao mang mau nao mof cach nhanh chong va chuyon qua nhau fhaI
mof cach do dang. Than chua mof Iuong fhuy ngan nhIou nhaf, chu
you o nhung vung vo hoac ban vo, hon 50% Iuong fhuy ngan nguyon
fo va cac hop chaf fhuy ngan ankyI. Ia Iach cung chua mof Iuong Ion
fhuy ngan nhu nao. Sau khI gap fhuy ngan nguyon fo, hop chaf vo co
fhuy ngan aryI hoac ancoxyankyI, fhuy ngan duoc baI fIof qua duong
nuoc fIou. Tuyon baI fIof chnh cua fhuy ngan mofyI Ia fhoo duong
phan fhaI, nhung foc do baI fIof raf cham, fhoI gIan ban phan huy
cua cac hop chaf fhuy ngan ankyI frong co fho nguoI khoang 70 80
ngay. Thuy ngan cung duoc baI fIof qua duong mo hoI va nuoc bof,
frong khI do, hoI fhuy ngan duoc fhaI qua phoI. Thuy ngan mofyI co
fho qua fuyon sua va fro om bu sua mo bj nhIom fhuy ngan fh cung
nhIom mof Iuong fhuy ngan dang ko. Tuy nhIon, khI cho suc vaf fIop

418
xuc voI hoI Hg kIm IoaI fh nao cua chung fch Iuy Hg gap 10 Ian so
voI muoI Hg dua vao fInh mach.
Mof so chuyon hoa cua Hg va hop chaf Hg nhu sau:
Trong mau: Trong khI Hg cua hop chaf vo co chu you kof hop
voI profoIn huyof fhanh fh Hg cua hop chaf huu co IaI gan vao hong
cau.
Trong fhan: Hg fch Iuy o phan dau xa cua ong Iuon gan va
quaI HonIo. No khong fch Iuy frong cac cuon fIou cau.
Trong nao: Hg khu fru nhIou frong cac fo bao fhan kInh cua
chaf xam
c. Thui Ioui
Hg vo co fhaI IoaI qua kof frang va fhan. Mof fy Io nho duoc
fhaI qua da va nuoc bof. NguoI bj bonh fhan ma nhIom Hg fh su fhaI
IoaI Hg bj can fro. You fo nay co fho dong vaI fro quan frong frong
nhung fruong hop khong fhay fuong quan gIua fy Io dao fhaI qua
nuoc fIou va cac dau hIou nhIom doc.
8.8.4. Cuc dung nhem doc o nguo
Tuy fhoo dIou kIon va nong do Hg xam nhap co fho, co fho xay
ra nhIom doc cap fnh, ban cap fnh va man fnh. NhIom doc man
fnh do Hg Ia nhIom doc Hg ngho nghIop.
S.S.4.1. Nhiem Joc cup llnh
u. Tnh lrung: fhuong do faI nan, v du:
Nam 1803, o IfaIIa do hoa hoan hoI Hg boc Ion foa ra mof
vung rong nhIou cay so gay ra nhIom doc 900 nguoI.
Nam 1910 fau bIon TrIumph cho fhuy ngan bnh chua bj vo do
faI nan Iam Hg chay ra ham fau roI boc hoI gay nhIom doc 200 nguoI
va Iam 3 nguoI chof...
Cac frIou chung nhIom doc cap fnh nhu sau: vIom da day ruof
non cap fnh, vIom mIong va vIom kof frang, Io Ioof, xuaf huyof, non,
fIof nhIou nuoc bof. Vo nIou voI fang uro huyof, fIop fhoo Ia hoaI fu
cac ong Iuon xa cua fhan, fhuong xuyon soc. O nong do cao, hoI fhuy

419
ngan co fho gay ra kch ung phoI, dan foI vIom phoI hoa hoc, nou
khong duoc dIou frj so bj fu vong.
Poppor da nou fruong hop mof nu y fa bj fhuong o da do vo nhIof
ko. Vof fhuong khoI va khong do IaI dau vof g nhung sau 4 nam fhuy
fron cua phoI fraI phaI caf dI sau khI bj cac co vIom pho quan va vIom
phoI fro IaI. Johnson va KoumIdos mo fa fruong hop mof kI fhuaf vIon
phong fh nghIom da fIom 1 2 mI Hg vao cang fay va da chof sau 1
fhang. NguoI fa da phaf hIon fhay nhIou gIof Hg II fI frong phoI va frong
cac mo khac. Than va co fIm co cac dau hIou hoaI fu fraI rong va nhIou
fo bao cua cac sung fruoc cua fuy song bj fhoaI hoa.
Cach xu Iy cac fruong hop bj faI nan Ia nou Hg o IaI faI fIm
hoac khu fru frong cac mo mom fh su can fhIop phau fhuaf co fho
cho phop Iay dI, dong fhoI cho dung AI do du phong cac bIou hIon
Hg cap fnh.
b. Trieu chung cuc bo
Chu you Ia vIom da IuImInaf. Thuy ngan gay vIom da voI ban do,
ngua du doI, phu, san, mun mu va Ioof sau o dau ngon fay. HgCI
2
,
Hg|NO
3
)
2
va HgI
2
dou gay kch ung da. Thuy ngan kIm IoaI gay dj ung da.
NhIom doc cap fnh nang fhuong xay ra khI cong nhan fIop xuc
voI fhuy ngan bj nung nong frong phong kn. Cac frIou chung nhIom
doc nhu ho, kho fho, fho gap, sof, buon non, non mua, chung ngu Ijm
va cam gIac co fhaf nguc. Co nhung bonh nhan fh co frIou chung rof
run, co nhung bonh nhan bj fm faI. Trong nhung fruong hop nho fh
cac frIou chung bIon maf nhanh chong mac du hIon fuong co fhaf
nguc va kho fho co fho koo daI mof fuan hoac hon. Ngo doc nang co
fho xay ra khI an phaI mof Iuong Ion fhuy ngan, co nhung ca ngo doc
Ia do uong fhuoc co chua Iuong fhuy ngan Ion. Sau khI an phaI nguoI
bonh co frIou chung dau da day, buon non, non mua, choang vang,
fruong hop nang co fho ngaf Ijm roI dan don fu vong.
c. Dieu lrj
Nou bonh nhan nuof phaI chaf doc, can phaI:

420
Rua da day bang nuoc anbumIn co bIcacbonaf cho nguoI moI bj
faI nan duong mIong hoac da duoc gay non fu fruoc.
CIaI doc bang fhuoc dac hIou:
+ BAL (Brilish AnliLeuisile) len Iu Jimecuplo 2,J
propunoI, chaf nay co haI nhom fhIoI | SH) non co aI Iuc voI Hg,
fhuoc IIon kof voI Hg dang phong bo onzIm |onzIm can fhIof cho co
fho, co nhom fhIoI) va gIaI phong onzIm. IIou Iuong su dung AI nhu
sau: Cho fu 34 mg/kg, fIom bap, cach nhau 4 gIo 1 Ian frong 2 ngay
dau va fIop fuc cach 12 gIo fIom 1 Ian frong 10 ngay. So do qua frnh
gIaI doc cua AI frong nhIom doc cap fnh do fhuy ngan nhu sau:
R SH R S
+ HgCI
2
Hg + 2HCI
R SH R S









+ UNTON: 2 J Jimecuplopropunsunphonul Jinulri, fIom
duoI da hoac fIom bap dung djch 5% 1mI/10kg fho frong Ngay 1: 3 4
muI, cach 68 gIo; Ngay 2: 2 3 muI, cach 12 8 gIo; Ngay fIop fhoo:
1 2 muI frong 24 gIo
Iou frj frIou chung: dIou frj soc, dong fhoI cho cac khang sInh
do chong nhIom khuan...

H H
H C OH H C OH

H C SH + S Hg S H C S + H S S H
Hg
H C SH H C S
H H
(BAL) (BAL Hg) (enzim)
HInh 8.2: Co cbc giai Joc tbuy ngan cua BAL

421
S.S.4.2. Nhiem Joc bun cup llnh
Co fho xay ra frong cong nghIop doI voI nhung cong nhan Iam
vo sInh, co rua cau cong, ong khoI va cac Io xu Iy quang hoac Iao dong
frong bau khong kh bao hoa hoI fhuy ngan.
ac dIom cua nhIom doc ban cap fnh do Hg Ia:
TrIou chung ho hap: ho, kch ung pho quan.
TrIou chung da dayruof |fIou hoa): non, fIou chay.
au do vIom IoI.
Ioof frong mIong; oI khI fang anbumIn nIou.
S.S.4.J. Nhiem Joc mun llnh
a. Tnb trang nbicm Joc man tinb
NhIom doc fhuy ngan kInh nIon co fac dong nghIom frong vao
ho fhan kInh, hanh vI va fhan. Cac hIon fuong nhIom doc fhuy ngan
kInh nIon co fho do cac hop chaf huu co hoac vo co gay ra. Nhung
frIou chung dau fIon khong ro rof nhu: vang da, roI Ioan fIou hoa dau
dau sau do vIom IoI va fIof nhIou nuoc bof. Rang co fho bj Iong va
rung, nhung chIoc con IaI bj don xIn va mon vof. Tron bo IoI co
nhung duong vIon fhuy ngan, nhung duong nay gIong nhu nhung
duong ch nhung fhuong sam mau hon. Nou fhuong xuyon fIop xuc
voI cac hop chaf fhuy ngan vo co fh so bj sam da. Nhung bonh bof
phaf gom co: nhuc, ngua, vIom da, Io Ioof.
Nhung bIou hIon vo roI Ioan fhan kInh do bj nhIom doc fhuy
ngan kInh nIon nhu run fay, ban dau run fay sau do don m maf, moI,
IuoI va cuoI cung don canh fay, chan. onh run fay nguoI fa fhuong
goI Ia bonh cua fho Iam mu. ay Ia frIou chung roI Ioan fam fhan do
nhIom doc fhuy ngan huu co, ma hIon fuong nay da co fhoI raf pho
bIon frong cong nghIop Iam mu; v fho moI co fhanh ngu dIon nhu
fho Iam mu. Thanh ngu nay duoc dung mo fa frang fhaI o do baf
fhuong. Nhung bIou hIon dac frung cua hoI chung ngo doc huu co nhu
Ia buc doc, vo cam, dan don va dau dau IIon mIon. Co cac fruong hop
noI Ian, ban dau Ia Iuong Iu khI baf dau mof cau noI va phaf am kho

422
khan. Ngo doc fhuy ngan huu co fh ca haI fruong hop fron dou
nghIom frong hon so voI ngo doc fhuy ngan vo co. RoI Ioan fhan kInh
cam gIac va chI huy cung Ia mof phan cua hoI chung fhan kInh. ang
dI co cung va roI Ioan fIou nao Ia fruong hop nhIom doc huu co cap
fnh. Cac phan xa gan cof bj roI Ioan, dac bIof dau goI co gIaf nhIou,
va phan xa gan ban chan co fho fang Ion.
RoI Ioan cam gIac bao gom: roI Ioan gIac quan, fhay doI vj gIac,
khuu gIac, maf cam gIac o cac o cac ngon fay va ngon chan, khI cham
phaI fhuong fhay dau. Co nhung bonh nhan khong ngho ro fru khI
fung IoI duoc noI cham raI va ro rang; qua nhIou nam ngo doc nguoI
fa co fho bj dIoc. Ngo doc fhuy ngan huu co gay co fhaf fhan kInh
ngoaI bIon fhj gIac frong nhung fruong hop nghIom frong fh fon
fhuong bonh Iy nguy hIom nhaf Ia foo vo fIou nao voI raf nhIou frIou
chung.
Trong san xuaf, nhIom doc Hg man fnh khoI dau mof cach am
fham hon so voI nhIom doc do dung fhuoc co Hg, va co cac bIou hIon:
VIom IoI, vIom mIong |fIou hoa) voI cac dac dIom sau: dau hIou
dau fIon Ia fIof nuoc bof qua nhIou va dau IoI cung voI cac nIom mac
mIong khac. IoI bj sung fay do va do chay mau. oI khI fhay duong
vIon xanh xam nhu frong nhIom doc ch man fnh. Nan nhan cam
fhay co muI kIm IoaI frong mIong mnh.
Run Ia frIou chung dac frung nhaf: af dau fu ngon fay, mI
maf, IuoI va moI dou run nho, bIou hIon dac dIom vo chu vIof voI cac
nof chu bj run. TIop don cac chI dou run va cac buoc dI raf kho khan
gIong bonh ParkInson.
RoI Ioan fnh fnh va nhan cach:
+ Nguong ngung, xau ho, o Io qua dang, maf fu chu, maf fu
kIom soaf; co khuynh huong hay caI Ion va chonh mang frong Iao
dong va vIoc frong gIa dnh...
+ o cau gaf, dao Ion nhjp ngu
+ Maf fr nho
+ Ao gIac

423
+ Cac con hung cam |manIos)
+ RoI Ioan vo noI
Cac frIou chung vo maf: Phan fruoc fhuy fInh co fho bIon mau
|nhung dau hIou Iam sang dau fIon vo nhIom doc Hg do AfkInson fm
ra nam 1943) fu xam nhaf sang xam do nhaf o maf |do cac haf Hg
dong IaI), fuy nhIon fhj Iuc khong fhay doI, dau hIou nay co fon
morcurIaIonfIs.
Trong nhIom doc man fnh, fhan khong bj fon fhuong, fraI IaI
voI nhIom doc cap fnh, fuy nhIon co fho fhay fang nho profoIn nIou.
Mof so fac gIa nou hoI chung hu fhan va frong mof so ca co vIom
fhan man fnh. Trong so nhung nguoI fIop xuc fhuong xuyon voI fhuy
ngan co 5% duoc fm fhay profoInnIou, nhung khI khong con fIop
xuc nua fh fI Io nay bIon maf
b. icu trj
Chua co fhuoc dac frj nhIom doc man fnh. AI chI fac dung
frong nhIom doc cap fnh, khong co hIou qua frong nhIom doc man
fnh. Nou co frIou chung nhIom doc man fnh, can cach Iy bonh nhan,
khong fIop xuc voI Hg. Cac fhuoc co hIou qua frong dIou frj nhIom
doc man fnh do Hg Ia: PonIxIIamIn, vorsonaf |TA CaNa
2
)...NgoaI
ra can dIou frj cac frIou chung khac.
8.8.5. Phong trunh vu xu ly nhem doc o nguo
S.S.5.1. Nong Jo loi Ju cho phep (NDTDCP)
VIof Nam quy djnh |NTCP) doI voI:
Hg kIm IoaI: 0,00001 mg/I
MuoI Hg vo co: 0,0001 mg/I
Thoo fIou chuan cua My, TIV |ACCIH, 1998) cua Hg nhu sau:
Hop chaf ankyI: 0,01 mg/m
3
, hop chaf aryI: 0,1mg/m
3
, Hg va hop
chaf vo co Hg: 0,025 mg/m
3

IIon Xo cu quy djnh NTCP cua Hg huu co Ia: ofyI fhuy
ngan cIorua 0.005 mg/m
3
; IofyI fhuy ngan 0.005 mg/m
3
; ofyI fhuy
ngan phof phaf 0.005 mg/m
3
.

424
S.S.5.2. Bien phup hy lhuul
Thay Hg bang hoa chaf khac nou duoc.
Chong Hg bay hoI va buI Hg bang fhong gIo hop Iy.
Iam vIoc voI Hg o noI co ban, non, fuong phaI fhaf nhan, co
fho rua nuoc do gIu Hg khong boc hoI va fhu hoI Hg.
u kIon fnh huong faI nan nou Hg roI vaI.
To chuc ko hoach va ko hoach hoa Iao dong do gIam fIop xuc
voI Hg. KIom fra chaf cho fhuong xuyon fhuy ngan va hop chaf cua
no frong khong kh noI Iam vIoc; nou nong do Hg cao ma khong fho
khac phuc duoc fh phaI gIam gIo fIop xuc.
S.S.5.J. Bien phup phong ho cu nhun
NguoI Iao dong phaI duoc frang bj cac phuong fIon phong ho ca
nhan day du va fof. KhI fIop xuc voI nong do Hg cao frong khong kh,
phaI doo maf na; khong do da ho fIop xuc voI Hg.
Tao fhoI quon Iam vIoc voI y fhuc phong chong nhIom doc Hg
va hop chaf Hg.
Vo sInh ca nhan fof: khong mac quan ao o nhIom, fam sau Iao
dong, khong an uong, huf fhuoc o noI Iam vIoc, rua fay ky fruoc khI
an uong...
S.S.5.4. Bien phup Y hoc
Kham dof xuaf: Nhung nguoI fIop xuc voI Hg va hop chaf Hg
can duoc kIom fra suc khoo foan dIon. Khong cho Iam vIoc voI Hg doI
voI cac doI fuong sau: nu duoI 18 fuoI, nhung nguoI bj bonh fhan
kInh, fIou hoa, gan, fhan, nguoI nghIon ruou.
Kham djnh ky: PhaI fhuc hIon 6 fhang 1 Ian, ngoaI kIom fra
Iam sang fhoo quy djnh, can fhIof phaI cho doI fuong Iam xof nghIom
fhuy ngan nIou.
8.8.6. Cong nghe xu ly ho thuy ngun
Nguon phaf fhaI hoI fhuy ngan vao kh quyon Ia cac nha may
san xuaf fhuy ngan, nha may hoa chaf, duoc pham, nha may san

425
xuaf dung cu do, don fhuy ngan, cac fram bIon dIon co dung fhIof bj
nan dong bang fhuy ngan.
S.S.6.1. Xu Iy hoi lhuy ngun bung mungunul houc
pecmungunul huIi
KaIImanganaf |K
2
MnO
4
) hoac pocmanganaf |KMnO
4
) frong dung
djch nuoc 0,050,6% co kha nang hap fhu fhuy ngan fhoo cac phan ung:
3 K
2
MnO
4
+ 2 CO
2
= MnO
2
+ 2 KMnO
4
+ 2 K
2
CO
3

2 KMnO
4
+ CO
2
= MnO
2
+ K
2
CO
3
+ 3/2 O
2

2 Hg + MnO
2
= Hg
2
MnO
2

Hg + 1/2O
2
= HgO

Thuy ngan bj hap fhu bang dung djch noI fron hoan foan nam
frong phan can nhao cua dung djch fhoaf ra khoI scrubo |MnO
2
). Co fho
fach fhuy ngan ra ngoaI bang dung djch acId sunfuarIc 5%. Thoo so IIou
cua NIIOCAS, Iuong kaIIpocmanganaf can dung khoang 6g cho 1000m
3

kh can xu Iy. Van foc kh frong scrubo: 0,6 mofyI/s. Suc can kh dong
cua scrubo: 20 mm H
2
O. Nong do hoI fhuy ngan frong kh sau khI Ioc
daf 0,0003 mg/m
3
.
S.S.6.2. Xu Iy hoi lhuy ngun bung chul hup lhu piroIuzil
(phuong phup hho ru uol phoi hop)
PIroIuzIf Ia mof IoaI quang co chua dIoxIf mangan |MnO
2
) va co
kha nang hap fhu hoI fhuy ngan fao fhanh chaf HgMnO
4
. PIroIuzIf
dung do khu fhuy ngan can co ham Iuong MnO
2
fron 50%, duoc
nghIon ra va sang Ioc do co co haf 312 mm. o day cua Iop hap fhu
co fho nam frong khoang 150850 mm. ung Iuong hap fhu co fho
nam frong khoang 0,81,8% khoI Iuong ban fhan. Xu Iy hoI fhuy
ngan fhoo phuong phap kho co fho daf 97100%.
Chaf hap fhu da bao hoa fhuy ngan van su dung duoc cho qua
frnh san xuaf mangan.
8.9. KKT LAN
on canh maf fch cuc, fhuy ngan Iuon Ia mof moI do doa cho
nhan IoaI. NoI dung cua chuong gIup fa fhuc su nhan ra dIou nay. No

426
fon faI o cac dang hop chaf nguy hIom. Hon fho nua no raf do boc
hoI va Ian chuyon nhanh chong khI co su co, khong mof chuf an foan
g cho nguoI fIop xuc moI fruong co fhuy ngan. Mof khI fhIou su canh
gIac fh vIoc phaf hIon ra moI fruong nao co fhuy ngan Ia dIou hof
suc kho khan. V vay, do franh bj nhIom doc fhuy ngan, chung fa can
co su canh gIac cao moI Iuc moI noI.
HIon nay nhIou nha san xuaf v muc dch IoI nhuan kInh fo ma
phof Io dI fnh doc haI cua fhuy ngan, fIop fuc cho fhuy ngan vao san
pham cua mnh roI fung ra fhj fruong. Hau qua IaI Ia nguoI dan hung
chju. Co fho noI, no Ia mof IoaI vu kh gIof nguoI khong can guom
dao. o IoaI bo no, fIou chuan do kIom fra hang hoa can nghIom ngaf
hon nua, co bIon phap frung frj nhung ko co fnh vI pham. Tuyon
fruyon fhong fIn vo chaf doc fhuy ngan cho moI nguoI hIou sau hon
va co bIon phap phong franh fhch hop.
Cau hoI:
Cau 1: Nguon xuat phat cua thuy ngan?
Cau 2: Nhng s kien nhiem oc thuy ngan noi tieng trong lch s?
Cau 3:Cac ng dung cua thuy ngan?
Cau 4: Thuoc tnh cua thuy ngan?
Cau 5: Cac ong v cua thuy ngan?
Cau 6: Cac van e moi trng cua thuy ngan?
Cau 7: Nguy c o nhiem thuy ngan t cac nganh san xuat?
Cau 8 : Thuy ngan dang kh xam nhap vao c the ngi nh the nao?
Cau 9: Bien oi oc tnh cua thuy ngan theo cac dang ton tai?
Cau 10: Thuy ngan xam nhap vao c the anh hng en sc khoe nh the nao?
Cau 11: Thuy ngan co the hoa tan c kim loai khong?

TA LK THAM KHAO
1. Io Huy a |2002), oc boc moi truong, frang 255256, NX. aI
hoc Quoc gIa TP Ho Ch MInh. TP Ho Ch MInh.
2. Io Huy a |2000), Moi truong co ban, NX. aI hoc Quoc gIa TP
Ho Ch MInh. TP Ho Ch MInh
3. Hoang Hung |2000), Con nguoi oa moi truong, frang 198202.
NX Tro TP Ho Ch MInh. TP Ho Ch MInh.

427
4. Nguyon Quang Pho |1998), ja boa boc, frang 452453, NX
Khoa hoc va ky Thuaf. TP Ho Ch MInh.
5. IARC |1994), Mcrcury anJ Mcrcury CompounJs. IARC Monograps
on fho vaIuafIon of CarcInogonIc RIsk fo Humans, voI. 58. Iyon:
IARC.
6. IIndborg, S., P. Sfokos, .CoIdborg, and C. Wron |1987) Group
rcport. Mcrcury. In /caJ, Mcrcury, CaJmium anJ Arscnic in
Enoironmcnt, ods.T.W. HufchInson, and K.M. Moona, pp. 17
34.Nov York: WIIoy.
7. Mohamod IarbI ouguoror |2000), Nan o nbicm oo bnb: 326
344, NX Ha NoI, Ha NoI.
8. Morfon IIppman |2000), Enoironmcnta/ Toxicants |Humanf
oxposuros and fhoIr hoaIfh offocfs).
9. NIoIson, J. . and O. Andorson |1992), Mcnta/ CompounJs in
Enoironmcnt anJ Lijc, pago 341348 ScIonco and TochnoIogy
Ioffor.MIddIosox, !.K.
10. vvv.cfIaacIa.agr.ca/ongIIsh/corpaffr/facfshoofs/morcury.hfmI
11. vvv.fdagov/opacom/cafaIog/morcury.hfmI
428
CHONG 9


DOC HOC MOI TRUONG CUA LUU HUNH
VA HOP CHAT CUA NO
(Icutuxiculugy uI SulIur und its cumpuunds}
9.1. GO THK CHNG
9.1.1. Chu trInh snh d{u hou luu huynh (S) trong mo
truong snh thu
Iuu huynh Ia nguyon fo kha pho bIon o hanh fInh cua chung fa,
chIom 4.7`10
2
% fong so khoI Iuong cua vo fraI daf. Ta co fho gap S o
dang fu sInh nhung phan Ion fru Iuong S o dang hop chaf suIfua va
suIfaf. Nhung hop chaf chu you frong cac hop chaf do Ia pyrIf |IoS
2
),
fhach cao |CaSO
4
.2H
2
O),...
Trong moI fruong daf, S co maf o dang SO
4
2
, SO
3
2
hoac SO
2
.
Chung duoc fao fhanh do nuI Iua phun Ion, Ia fram fch cua bIon va
cac dang mau chaf chua pyrIf |IoS
2
, IoS
2n
,

IoS
2n+1
,

CuIo
2
), fu chaf
fhaI cua san xuaf cong nghIop, nong nghIop, gIao fhong van faI...
phaf fan vao khong kh sau do fhoo mua fham vao daf.
Ro fhuc vaf hap fhu S do fong hop cac axIf amIn chua S nhu:
xIsfIn, mofhIonIn. Thuc vaf fch Iuy S vao co fho, dac bIof Ia fhuc vaf
rung ngap man. Thuc vaf rung chju man fch Iuy raf cao S. ong vaf
an fhuc vaf fch Iuy S con nguoI an fhuc vaf, dong vaf. Sau khI chof dI
fhuc vaf, dong vaf, con nguoI fra IaI S cho daf... mof phan S bIon
fhanh SO
2
bay ra khoI maf daf vao khong kh fhoo dang H
2
S hay SO
2
.
429
Ngay nay, hoaf dong cong nghIop phaf frIon, nuoc fhaI cong
nghIop da cung cap cho daf fu 100250 kg SO
2
/ha nam. Trong moI
fruong daf, cac chu frnh phu fhuoc fho hIon fhong qua cac qua frnh
suIfaf hoa va phan ung suIfaf hoa nhaf fhIof phaI co su fham gIa cua
vI sInh vaf:
H
2
S + O
2
2H
2
O + S
2
+ Q
S
2
+ 3O
2
2H
2
SO
4
+ Q
IoS
2
+ 7O
2
2IoSO
4
+ 2H
2
SO
4
+ Q

HInh 9.1: Cbu trnb sinb Jja boa 8 oa bop cbat cua no
trong moi truong
Chu Jun hnh:
Wastc Organic Mattcr Organic 8. oat /icu tbai /uu buynb buu co
Anacrobic bactcria. oi kbuan ky kbi, Acrobic bactcria. oi kbuan bicu kbi
P/ant jooJ. tbuc an tbuc oat, Anima/ jooJ. tbuc an Jong oat
Dccomposition. qua trnb pban buy, Dcatb jcca/ mattcr. xac cbct sinb oat, pban
Anima/ protcin organic 8. 8buu co trong protcin cua Jong oat
P/ant protcin organic 8. 8buu co trong protcin cua tbuc oat
8 co tbc troi ra bicn, o Jay cbung Juoc cac sinb oat bap tbu boac cbuycn
tbanb Jang tram ticb Jc roi tbong qua bai san oa tbuc oat ocn bicn ma cbu
trnb 8 /ai ticp tuc...
430
9.1.2. Cuc chut khI goc luu huynh
Cac chaf kh goc Iuu huynh duoc chuyon fhanh axIf sunfurIc
bang su oxI hoa, do roI sau do fao fhanh cac haf buI sunfaf. Chung
Iam fhay doI fuI buc xa cua fraI daf bang nhIou cach khac nhau:
Truc fIop, bang cach fac dong vao Iuong anh sang maf froI,
fhong qua kha nang phan fan cua chung.
CIan fIop, bang cach fac dong vao cac qua frnh ngung fu fao
may, do do anh huong don do phan fan cua dam may.
Truc fIop, bang cach fac dong don cac qua frnh hoa hoc
phuc fap, nhaf Ia frong fang bnh Iuu, fao non su phuc fap
cua fang ozono.
Cac hop chaf quan frong frong fang bnh Iuu va doI Iuu Ia: suIfur
dIoxIdo |SO
2
), dImofhyI suIfIdo |M), hydrogon suIfIdo |H
2
S) va
cacbon suIfIdo |COS). Nhung chaf nay duoc fao ra fron bo maf fraI
daf bang nhung cach fhuc khac nhau, roI duoc fhaI vao kh quyon.
Cac nguon nhan fao chu you fao ra cac chaf nay Ia cac hoaf dong
cong nghIop. NgoaI ra, chung con duoc sInh ra fu cac hoaf dong vI
sInh vaf frong fu nhIon hoac duoc fhaI fu cac hoaf dong phun frao nuI
Iua. NgoaI fru COS, su phan bo fhoo chIou ngang va chIou fhang dung
cua hop chaf suIfur raf khac nhau.
TuoI fho cua MS va H
2
S frong fang doI Iuu raf ngan |do su
phan huy qua nhanh) non cac hop chaf nay khong fho dI don fang
bnh Iuu duoc. Kh fhaI SO
2
cung duoc bIon fhanh cac haf buI suIfaf
frong fang doI Iuu va bj mua cuon dI. Tuy nhIon, nhung fran phun nuI
Iua Ion IaI co fho dua Iuong Ion SO
2
va H
2
S vao fang bnh Iuu, Iam
fang ham Iuong buI frong fang nay.
9.1.3. Su chuyen hou v snh hoc cuu luu huynh
Cac hop chaf cua Iuu huynh Iuon hIon dIon frong nuoc. SO
4
2
hIon
dIon voI cac nong do khac nhau frong moI IoaI nuoc fu nhIon. Cac hop
chaf huu co chua Iuu huynh co nguon goc fu nhIon hoac Ia do nhan
faoca haI dou Iuon hIon dIon va su phan huy cua chung Ia mof qua
frnh vI sInh quan frong. oI khI san pham phan huy nhu H
2
S gay o
431
nhIom nghIom frong. Cac nha khoa hoc cho rang, co su fuong fu dang
ko gIua Iuu huynh va nIfo frong moI fruong: chung Ia nhung fac nhan
huu co khI o dang HS va NH
2
; cac chaf huu co chua Iuu huynh va
nIfo khI bj vI sInh phan huy, fao fhanh fuong ung H
2
S va NH
3
hoac
NH
4
+
. Hoan foan nhu mof so vI sInh co fho chuyon hoa hop chaf chua
nIfo fhanh nIfo nguyon fo, mof so vI sInh cung co fho san xuaf va Iuu
fru Iuu huynh nguyon fo fu cac hop chaf huu co co chua Iuu huynh.
VI khuan Dcsu/jooibrio Iam nhIom vu chuyon hoa SO
4
2
fhanh
H
2
S nho phan ung:
SO
4
2
+ 2{CH
2
Ol + 2H
+
= H
2
S + 2CO
2
+ 2H
2
O
Thuc ra ngoaI vI khuan Dcsu/jooibrio, con co IoaI vI khuan
khac phu fro do oxI hoa vaf fho huu co cuoI cung fhanh CO
2
. RIong vI
khuan Dcsu/jooibrio chI oxI hoa don gIaI doan fao ra axIf acofIc
CH
3
COOH, chung fch fu o day ho. Su fao fhanh H
2
S faI mof so noI
gay o nhIom nang no va cung Ia nguon Iuu huynh frong fhanh phan
kh quyon. TaI noI sInh ra H
2
S frong nuoc co fho fao fhanh cac Iop
fram fch mau don, chnh Ia IoS. NgoaI ra, fon faI mof so vI khuan
khac Iam nhIom vu frung gIan chuyon hoa CaSO
4
fhanh Iuu huynh
nguyon fo va oxy hoa S va H
2
S fhanh SO
4
2
fhoo phuong frnh |9.1),
|9.2) va |9.3)
2CaSO
4
+ 3 {CH
2
Ol = 2CaCO
3
+ 2S + CO
2
+ 2H
2
O |9.1)
2H
2
S + O
2
= 2S + 2H
2
O |9.2)
|uoI fac dung cua vI khuan Iuu huynh khong mau)
2S + 2H
2
O + 3O
2
= 4H
+
+ 2SO
4
2
|9.3)
|uoI fac dung cua vI khuan ThIobacIIIus fhIooxydams)
9.2. MOT SO NGANH SAN XAT GAY OOC OO VO MO
TRONG VA CON NGO LKN QAN OKN L HYNH
9.2.1. Ngunh hou chut vu sun phum hou chut
Nganh cong nghIop hoa chaf raf da dang, bao gom nhIou IoaI
hnh cong nghIop san xuaf ra cac san pham IIon quan don cac IoaI
hoa chaf khac nhau. Cac IoaI hnh cong nghIop hoa chaf pho bIon
nhaf o VIof Nam gom:
432
- Hoa chaf vo co co ban.
- Phan bon hoa hoc.
- Nganh son, vocnI.
- Cao su, nhua va san pham fron co so cao su va nhua.
- Chaf fay rua va do my pham.
- Ac quy va pIn.
- Thuoc fru sau.
- Kh cong nghIop.
Nganh cong nghIop hoa chaf Ia mof frong cac nganh su dung
nhIou hoa chaf nhaf, da dang nhaf. Vo phuong dIon fhaI doc chaf vao
moI fruong fh nganh hoa chaf Ia nganh dong gop nhIou nhaf o VIof
Nam, nhaf Ia nganh san xuaf hoa chaf vo co co ban va phan bon. HaI
nganh nay da hnh fhanh fu raf som cua fhoI ky cong nghIop hoa va
su dung cong ngho va fhIof bj cua IIon Xo |cu) va Trung Quoc fu
nhung nam 1960, Hau hof cac fhIof bj cua nganh hoa chaf VIof Nam
da qua cu hoac nou moI cung khong dong bo |do fhIou kInh ph dau
fu) non hIou qua su dung nguyon IIou va nang Iuong fhap, dan don
vIoc fhaf fhoaf vao moI fruong Iao dong va moI fruong chung, gay
anh huong fruc fIop don suc khoo va moI fruong.
* Sun xuul uxil sunphuric
Cho don nay axIf sunphurIc Ia mof frong nhung san pham quan
frong nhaf cua cong nghIop hoa chaf cua VIof Nam v no gan IIon voI
vIoc san xuaf phan Ian, nguon phan bon hoa hoc quan frong cua san
xuaf nong nghIop o VIof Nam. San xuaf phan Ian hIon dang duoc
phaf frIon raf manh. Cho pham dau fIon do san xuaf axIf sunfurIc Ia
SO
2
. Tu SO
2
qua gIaI doan oxy hoa do chuyon fhanh SO
3
va sau do
SO
3
duoc hap fhu vao nuoc chuyon fhanh H
2
SO
4
. Nhu vay, phuong
frnh fong quaf cua cac phuong frnh hoa hoc so nhu sau:
SO
2
+
1
2
O
2
SO
3

SO
3
+ H
2
O H
2
SO
4
433
o co duoc SO
2
, hoac phaI su dung Iuu huynh nguyon fo, hoac
phaI dof quang pyrIf. Quang pyrIf Ia quang co chua suIfua saf. Qua
frnh dof chay Iuu huynh hay suIphua saf |pyrIf) duoc fIon hanh frong
Io voI nhIof do cao. Iuu huynh frong qua frnh chay chuyon hoa
fhanh SO
2
, dong fhoI mof Iuong nho H
2
S so hnh fhanh frong moI
fruong khu cua qua frnh fInh cho SO
2
. o vIoc dof Iuu huynh hay
pyrIf bang nguon oxy frong khong kh non Iuon Iuon co maf cac IoaI
oxIf nIfo.
Cac chaf SO
2
, SO
3
, cac oxIf nIfo va H
2
S frong day chuyon Ia
nhung chaf doc co kha nang kch fhch foI da nIom mac va ho fhong
ho hap cung nhu ho fhong fIou hoa. ang chu y Ia cac chaf nay Iuon
Iuon co nguy co doI voI cong nhan Iam vIoc frong xuong san xuaf axIf
sunphurIc v chung Iuon fon faI o ham Iuong cuc cao. Nong do SO
2

khoang 0,06mg/I da co fho dan don ngo doc nang. HIon faI nguoI fa
quy djnh nong do SO
2
foI da cho phop faI xuong san xuaf SO
2
Ia
20mg/m
3
, voI SO
3
nong do foI da cho phop Ia 2mg/m
3
. Nong do foI da
cho phop cua H
2
S faI phan xuong Iam vIoc Ia 10mg/m
3
. Cac chaf kh
nay, vo nguyon fac chI duoc fuan hoan frong day chuyon san xuaf,
hoac fhaI ra moI fruong qua ong khoI cua cac fhap SO
2
hay fhap
chuyon hoa va hap fhu. Tuy nhIon, fron fhuc fo, nha may san xuaf
axIf sunphurIc faI VIof Nam |Iam Thao) co ho fhong fhIof bj fu fhoI
IIon Xo |cu) va f duoc bao duong day du non cac chaf kh nay co fho
bj ro rI vao moI fruong Iao dong, Iam fang nguy co bj fIop xuc doI voI
cong nhan fhao fac frong phan xuong, dac bIof doI voI so cong nhan
phaI fhuong xuyon Iam cong vIoc van hanh cac van, duong ong, fhap
phan ung va fhay nap xuc fac frong cac fhap phan ung.
KhI san xuaf axIf sunphurIc fu quang pyrIf, frong xI fhaI fu Io
dof pyrIf Iuon co chua ason v ason Iuon Iuon fon faI song hanh voI
quang saf. KhI bj oxy hoa o nhIof do cao, ason cung chuyon hoa
fhanh oxIf va sau do fhanh muoI. Ham Iuong ason frong xI fhaI fu Io
dof pyrIf vao khoang 0,15%. o san xuaf 1 fan axIf sunphurIc dac,
Iuong xI fhaI fu vIoc dof pyrIf so vao khoang 1,3 don 1,4 fan. Iou do
co nghIa Ia Iuong ason fhaI fhoo xI va khoang 2kg ason |nguyon fo).
Iuong ason nay so bay hoI vao kh quyon quanh khu vuc duoI dang
434
buI xI pyrIf. NguoI fa uoc fnh khoang fron 70% Iuong ason nay da
phan fan vao moI fruong khu vuc duoI dang ason bay hoI, buI xI hay
fan vao nuoc va daf do bj rua froI.
Bung 9.1: 8O
2
oa H
2
8 sinb ra trong cac nganb san xuat cong ngbicp
hganh san xuaI 6h hguon sInh ra rhaI
o nhIam
LoaI va rhaI o nhIam
0ua trinh coc hoa Buong lo dot Bui, C0, hh
8
, h
2
S, C
m
h
n

San xuat ximang Lo quay Bui, h0 va mot it khi S0
2

San xuat thuy tinh Lo nau thuy tinh Bui, h0
x
, S0
2


Luyen gang
Lo nau
Lo luyen
Bui chua kim loai nang, S0
2
, h0
x
, C0
.
hCl, hF, bui, (Fb, Zn, Cd, h
2
S ...)
San xuat dau mo Thiet bi dot, bien
doi va tach kho
cung ca han hoi
S0
4
, h0
x
, bui huu cJ, h
2
S
San xuat giay Thiet bi dung dich
sunit
S0
2
, S0
8
, RSh
San xuat h
2
S0
4
Tha tie xuc S0
2
, S0
8

Ch duJng Lo nau S0
2
, h0
x
, bui

9.3. OOC TNH CA H
2
S
9.3.1 Go theu
H
2
S Ia mof kh doc raf nguy hIom v o nong do fhap no co muI
cua frung fhoI, nhung o nong do cao khong con phaf hIon duoc muI
cua no. So dI co dIou nay Ia v khuu gIac da bj fo IIof. V vay, H
2
S Ia
mof frong nhung kh doc da fung gay ra nhIou fham hoa nhIom doc
chof nguoI hang Ioaf. H
2
S Ia mof chaf gay o nhIom moI fruong. H
2
S
fhuoc IoaI chaf doc fhoo ban chaf, Ia chaf doc co kha nang gay doc o
moI nong do du fhap hay cao.
9.3.2. Nguon goc H
2
S
Trong moI fruong fhIon nhIon: Co nhIou dIou kIon do fao ra H
2
S
nhu: frong kh o cac vof nuf nuI Iua hoac Ia frong kh nuI Iua phun ra.
435
H
2
S con duoc hnh fhanh o cac vung am fhap do vI khuan phan huy
cac chaf huu co chua Iuu huynh, dac bIof Ia o cac noI nuoc can, bo
bIon va song ho can |cong ranh, konh rach co nguoI o va nuoI suc
vaf...), frong cac qua frnh san xuaf co IIon quan don moI fruong...,
frong daf. NgoaI ra H
2
S con co frong kh fhan coc, kh fhIon nhIon...












HInh 9.1. Mot trong nbung nguycn nban sinb ra kbi H
2
8
trong tu nbicn. nui /ua pbun
Nhu vay, H
2
S co fho fhoaf ra fu nguon dja nhIof va khoan fham
do dau kh. Trong qua frnh cong nghIop: H
2
S duoc san sInh ra do qua
frnh su dung nguyon fo S va cac hop chaf chua S |fIop xuc voI vaf
IIou huu co o nhIof do cao). H
2
S Ia fhu pham cua nhIou qua frnh khac
nhau nhu frong cong nghIop Ioc dau co Ian fap chaf Iuu huynh frong
dau fho nguyon IIou; frong cac sIIo; frong cac Io coc, kh dof; frong
cong nghIop cho fao fo nhan fao vIsco |vIscoso); cho fao muoI barI,
fhuoc nhuom va sac fo, frong ky ngho cao su, fhuoc da, san xuaf
duong, xu Iy nuoc fhaI; frong cac ham mo, nhaf Ia mo fhan; frong san
xuaf hoa chaf va duoc pham, frong fhuc nghIom hoa hoc va frong san
xuaf hydrosunfua...
436
Thanh phan H
2
S frong mof so fho kh fhuong gap: frong kh Io
coc: 0,1%, kh fhan uof: 0,31.5%, frong kh Io fhan am: 0,71%,
frong kh nhIon IIou: 0,5%...
9.3.3. TInh chut H
2
S
u. Ly llnh
H
2
S Ia kh khong mau, muI frung fhoI, fy frong voI khong kh Ia
1:19. Khuu gIac co fho nhan bIof duoc muI H
2
S o nong do 0,025 ppm.
H
2
S chay voI ngon Iua mau xanh nhaf, H
2
S co fho bj oxI hoa fao ra
SO
2
, fu boc chay o 260
0
C, gIoI han gay no fu 4,346% |hon hop voI
khong kh). H
2
S fan frong nuoc o 10
0
C, 1g H
2
S fan frong 187 mI H
2
O;
o 20
0
C, 1g H
2
S fan frong 242mI; o 30
0
C: 394mI,...H
2
S fan frong con,
ofo, gIyxofon, cac dung djch amIn, cacbonaf kIom va axIf.
b. Hou llnh
H
2
S fham gIa nhIou phan ung oxI hoa khac nhau va fuy fhoo
dIou kIon so fao ra cac san pham chnh nhu SO
2
, H
2
SO
4
. H
2
S do hoa
fan frong nuoc fao fhanh axIf you: axIf suIfur hydrIc. H
2
S fan frong
nuoc va phan II fhoo phuong frnh duoI day:
H
2
S HS

+ H
+
HS

S
2
+ H
+
Cac dung djch cua CI
2
, r
2
, I
2
fac dung voI H
2
S cho S nguyon fo.
H
2
S bj phan huy nhIof fhanh H
2
va S, khI cho H
2
S fac dung voI chaf
moI Iua nhu axIf nIfrIc fh so fao ra phan ung manh va boc chay fuc
fh. H
2
S khI gap cac oxIf nIfo fao ra SO
2
hoac H
2
SO
4
. Trong khI do
voI H
2
S o dang dung djch |pH = 56) san pham chnh fhu duoc IaI Ia
S nguyon fo. Su phan Iy H
2
S frong dung djch nuoc cho ra haI IoaI Ion
HS

va S
2
.
c. Doc llnh H
2
S
c.1. Tac Jong /cn nguoi
Hap fhu va chuyon hoa
437
Xam nhap, hap fhu: Trong fIop xuc ngho nghIop, H
2
S chI
xam nhap va hap fhu qua duong ho hap, khong co hIon
fuong fch Iuy H
2
S frong co fho.
Co cho: H
2
S uc cho ho hap fo bao, ngan chan su dung O
2
.
Nao Ia co quan nhay cam nhaf bj fon fhuong, voI bIou hIon hon
mo, fu vong
Chuyon hoa sInh hoc: H
2
S vao co fho nhanh chong bj oxI hoa
fhanh cac suIfaf Ia cac hop chaf co doc fnh fhap. Maf khac,
H
2
S co fac dung uc cho mon xyfochromoxIdaza |mon ho hap)
gay ngaf.
ThaI IoaI: ChI co mof phan nho, duoI 10%, Iuong H
2
S da hap
fhu duoc fhaI IoaI nguyon von duoI dang H
2
S frong khong
kh fho ra, con cac chaf chuyon hoa cua H
2
S nhu suIfaf,
fhIosuIfaf duoc fhaI IoaI qua nuoc fIou.
Cay doc:
Tac dong cuc bo: khI fIop xuc voI co fho, H
2
S co fho gay kch
ung cac nIom mac, kof mac va duong ho hap.
Tac dong foan fhan: co ba fac dong foan fhan Ia:
+ Cay kch ung roI Iam suy sup ho fhan kInh frung uong, dac
bIof Ia doI voI frung fam ho hap;
+ !c cho mon ho hap xyfochromoxIdaza dan don ngaf fho va fu
vong; va
+ Chuyon hoa homogIobIn cua mau fhanh sImfIomogIobIn, chaf
nay co doc fnh khong dang ko.
c.2. Tricu cbung nbicm Joc H
2
8
H
2
S o nong do fhap co muI frung fhoI, nong do fang cao fh
khong con nhan fhay muI va do chnh Ia nguy co gay nhIom doc baf
ngo. H
2
S co fho gay ra nhung IoaI nhIom doc nhu sau:
Nhiem Joc sieu cup llnh |nong do 700900 ppm): IoaI
nhIom doc nay gay ra raf nhanh, fnh fhoo gIay va phuf, chI mof Ian
fIop xuc duy nhaf voI nong do cao nhu fho cua H
2
S fh H
2
S so nhanh
438
chong xuyon qua mang phoI va fham nhap vao mach mau gay fhIou
oxI, dan don fu vong do ngaf. NguoI bj nhIom doc frong fruong hop
nay co fho co mof so bIou hIon nhIom doc nhu sau:
Maf frI gIac baf ngo, co gIaf va gIan dong fu.
Co fho gap fruong hop co gIaf, nan nhan do guc, maf frI gIac
va chof ngay
IoaI nhIom doc nay fhuong gap o cong nhan nao vof cong, dac
bIof cong ngam, do fhung...
Nhiem Joc cup llnh: Thuong xay ra khI H
2
S o nong do
400700 ppm. NguoI bj nhIom doc bj maf khuu gIac hoan foan va co
bIou hIon vo cac frIou chung ho hap, fhan kInh nhu sau:
Ho fhuong khac ra mau
Tho nhanh
! fIof pho quan
oI khI co frIou chung phu phoI cap fnh
Cam gIac you mof, nhuc dau, buon non, non
Tang fnh hung phan, co gIaf, co fho dan don fu vong
Bung 9.2. Hau qua Joc bai Jo ticp xuc ooi H
2
8
hong do h
Z
8 hau qua
mglm
8
ppm
ThoI gIan IIap xur
hguJng khuu giac O,OOO7O,2 O,OOO5O,18 Tu vai giay den 1 hut
hguJng kich ung mat 1G82 1O,521 Tu G7
h

viem ket giac mac 7515O 5O1OO Tren 1
h

Mat khuu giac 2258OO 15O2OO 215 hut
Cac trieu chung toan than
va chet trong vong 1
h

1,85O OOO 0uJi 8O hut
Chet 2,25O 1,5OO 158O hut
Nguon. WHO (1002, tricb tu Hoang Van Binb, 100S
Nhiem Joc bun cup llnh: Thuong xay ra voI H
2
S o nong do
10330 ppm.
439
Ton fhuong maf: vIom gIac kof mac voI Ioof bo maf gIac
mac kom fhoo cam gIac nhu caf bay vao maf, cac vang sang fhj gIac,
chung so anh sang. IoaI vIom nay co fho khoI frong vaI ngay nhung
phaI nghI Iam vIoc. ay Ia fruong hop da gap o cong nhan koo soI
vIsco.
Kch fhch cac duong ho hap: vIom pho quan kom fhoo khac ra
dam Ian mau.
RoI Ioan fIou hoa: buon non, non, dI fIou chay.
RoI Ioan fhan kInhfam Iy: co cung, nhuc dau, chong maf, ngu
ga, II b, maf fr nho, hoang fuong, mo sang.
Nhiem Joc mun llnh: chua co nhan djnh fhong nhaf vo
nong do gay ngo doc man fnh. Tuy nhIon, mof dIou chac chan Ia H
2
S
gay vIom pho quan man fnh va co fho anh huong don fhan kInh,
fam fhan, gay roI Ioan fIou hoa.
9.3.4. Cup cuu, deu tr{ nhem doc H
2
S
oI voI IoaI nhIom doc cap fnh fh fruoc fIon non nhanh chong
dua nan nhan ra khoI noI o nhIom, roI Iam ho hap nhan fao va cho
fho O
2
. Kch fhch frung fam ho hap bang cach fIom coboIIn 1 mI
hoac nIkofamIf 5mI. Co fho fIom vIfamIn C vao fInh mach. Nou H
2
S
vao maf, co fho chua bang dung djch axIf bonIc hoac dung djch muoI
dang fruong.
9.3.5. Phong trunh nhem doc H
2
S
Nong Jo cbo pbcp:
Nong do foI da cho phop cua VIof Nam Ia 0,01 mg/I
Nong do cho phop cua My Ia 10 ppm.
Bicn pbap ky tbuat: fhoo nguyon fac fh nhung bIon phap ky
fhuaf phaI fuan fhu cac noI dung nhu sau:
ao dam quy frnh khong foa ra H
2
S o noI Iam vIoc.
Thuong xuyon gIam saf moI fruong Iao dong. Truoc khI vao
Iam vIoc faI noI nghI co H
2
S phaI kIom fra fruoc. Nou co H
2
S phaI
440
dung frang fhIof bj do bao vo co fho |maf na, knh...) nou can phaI co
nhom cuu nan.
o phong chay no khI Iam vIoc frong moI fruong co H
2
S.
Trong fhanh phan cua nuoc rua bao vo khoI doc chaf H
2
S can
pha fhom canxI cIorua frong hon hop Io |II) sunfaf va voI do co fac
dung frung hoa chaf doc.
Bicn pbap y boc. Kham fuyon |fIon su bonh faf, kham fho Iuc,
dac bIof chu y don maf, fhan kInh, fIm mach va ho hap). Co fho do
chuc nang ho hap |dIon fch song, fho fch fho foI da/gIay). Kham djnh
k voI noI dung nhu kham fuyon, fo chuc moI nam mof Ian.
9.3.6. Tuc dong doc cuu H
2
S len thuc vut, dong vut vu
mo truong
Tuc Jong Ien Jong ru lhuc rul
H
2
S gay haI doI voI su phaf frIon cua mam, choI cay; no Iam
chay som choI non va Ia cay. Thuong doI voI IoaI cay frong chong
chju fof, nong do H
2
S Ion don 400 ppm fac dung IIon fuc frong 5 gIo
moI gay haI ro rof. Kh H
2
S gay fac haI manh hon doI voI nguoI do
muI hoI fhoI cua no so voI fac haI doI voI fhuc vaf. H
2
S co fac dung
Iam fhuong fon Ia cay, Iam rung Ia va Iam fhuc vaf sInh fruong
cham. Nong do H
2
S frong daf cao so Iam Ia Iua va mof so nhom fhuc
vaf bj ngo doc, cay phaf frIon kom va chof. H
2
S duoc fao ra frong moI
fruong daf phon, moI fruong yom kh co su fac dong cua vI sInh vaf.
H
2
S co fho chuyon fhanh IoS bam vao ro cay Iam vof chop ro va Iam
don ro cay frong nuoc. Maf khac, H
2
S co fho bIon fhanh axIf sunfurIc
Iam cho moI fruong fro non chua, gay an mon dIon hoa hoc manh.
Qua frnh gIoy hoa da Iam cho moI fruong daf bj chua hoa do
qua frnh khu sInh ra mof so axIf huu co. H
2
S Iam ngo doc ro fhuc
vaf, gay chof cho dong vaf va mof so vI sInh vaf hIou kh frong moI
fruong daf. MuI hoI fhoI cua H
2
S cung Ia mof frong nhung nguyon
nhan gay soc, doI khI dan don chof cho dong vaf. Mof so fac haI cua
H
2
S frong cac moI fruong Ion fhuc vaf, dong vaf so duoc frnh bay ro
hon o phan fac dong Ion moI fruong.
441
Nong do H
2
S frong ao nuoI cho phop Ia 0,02 mg/I. a co mof
fruong hop ngo doc H
2
S xay ra o nuoc fa Ia: nam 19901994, khu vuc
nuoI ca fram co Iong fron song Nhuo o Ha NoI va Ha Tay co ham
Iuong H
2
S frong nuoc raf cao |13 mg/I), co muI fhoI cua H
2
S. ay Ia
mof frong nhung nguyon nhan gay cho ca fram co bj soc va dan don
you va chof. H
2
S kof hop voI Ion saf frong mau, Iam sac fo mau gIam,
ca ho hap kho khan, fhIou O
2
, nou vuof qua gIoI han cho phop so dan
don Iam cho ca chof; o nhIof do 30
0
C ham Iuong H
2
S frong nuoc Ia 1,93
mg/I so Iam cho ca fram co, ca huong chof, fhuong frong nuoc ham
Iuong H
2
S fu 3 mg/I fro Ion Iam cho nhIou IoaI fom, ca bj chof.









HInh 9.2. an ca bj cbct Jo anb buong cua H
2
8
o phong ngua ca bj ngo doc do H
2
S qua nhIou frong fhuy vuc
nuoI ca, nuoc fhaI dung do nuoI fhuy san can xu Iy fruoc Iuc cho vao
ho. Nhung fhuy vuc nuoI ca co nhIou mun ba huu co can nao vof bof,
nou nao vof fh vao mua ho nhIof do cao, Iuc mua gIong can fhoo doI
fhay nuoc kjp fhoI.
Tuc Jong Ien moi lruong
Moi truong Jat. Qua frnh gIoy hoa da Iam cho moI fruong
daf bj chua do qua frnh khu sInh ra mof so axIf huu co; san pham
cuoI cung cua qua frnh gIoy hoa Ia IoS va H
2
S. Chnh H
2
S gay huy
442
hoaI moI fruong daf, Iam ngo doc ro cay, nhaf Ia ro Iua, gIof chof
dong vaf va mof so vI sInh vaf hIou kh frong moI fruong daf.
Cac phan ung fao ra kh H
2
S dIon ra frong daf ngap nuoc:
NaSO
4
+ CH
4
2 Na
+
+ S
2
+ CO
2
+H
2
O
S
2
+ H
2
O HS + OH

HS + OH

H
2
S + OH

Moi truong nuoc: MoI fruong nuoc fInh khIof khong co muI
nhung khI bj o nhIom fhuong co muI, do cac chaf huu co phan gIaI
yom kh fao non muI hoI fanh cua H
2
S va mof so chaf kh khac. KhI
Iuong oxI hoa fan gIam fu 63% xuong con 10% do bao hoa fh H
2
S so
fang doc fnh Ion 1,4 Ian. Tuong fu nhu vay, do pH cung raf quan
frong v du nhu o pH 8,4 dang H
2
S chI chIom 4% fong so nhung khI
gIam pH xuong con 6,0 fh dang H
2
S fang Ion hon 90%, co nghIa Ia
do doc cung fang Ion.
Moi truong kbong kbi: H
2
S co muI frung fhoI, do do no co
fho dan don o nhIom muI, anh huong don suc khoo con nguoI, dong
vaf, fhuc vaf nhu da do cap o fron. ong fhoI H
2
S con gay anh huong
don moI fruong my quan ... Thu hoI xom Iam sao co fho chap nhan
duoc vIoc mof khu du Ijch, mof canh quan fuyof dop IaI boc Ion mof
muI hoI fhoI cho duoc7 Iam sao ma co fho du khach co fho vuI vo
ngam canh, dao choI frong bau khong kh o nhIom do duoc7 Iuc do co
Io so Iuong khach du Ijch so gIam va co fho so anh huong don fIom
nang du Ijch, roI fu do co Io so anh huong don non kInh fo...
Tac Jong Jcn cac cong trnb, oat /icu. Kh H
2
S fhoaf ra
ngoaI khong kh fron bo maf nuoc fhaI, nuoc cong. Mof phan kh nay
fch fu IaI o nhung hoc fron bo maf nham cua ong dan va co fho bj
oxI hoa sInh hoc fhanh H
2
SO
4
, axIf nay so an mon ong dan. oI voI
vaf IIou son: Kh H
2
S frong khong kh o nhIom co phan ung fruc fIop
voI cac hop chaf cua ch frong son do fao fhanh ch sunfua |PbS) Iam
cho mau son bj xIn foI va do bj boc son; fu do co fho anh huong don
cac cong frnh xay dung... NgoaI ra, H
2
S con gay fac haI dang ko cho
do may mac, no Iam cho quan ao chong don ban, chong bj maI mon.
443
Mof frong nhung fac dong nguy haI don moI fruong va con
nguoI Ia H
2
S cung gop phan vao qua frnh sa /ang axit. Sa Iang axIf
co fho gay ra nhung fac haI nghIom frong don cac IoaI faI nguyon
nhu: ho sInh fhaI nuoc va daf |fhoo fhoI gIan, khI nong do acId vuof
qua kha nang chju faI fh daf va nuoc maf dan dan bj acId hoa, pha
huy qua frnh sInh hoa cua cac co fho song frong daf va nuoc. Cac
IoaI so co fho bj suy gIam nhanh khI acId pha huy chu frnh sInh san
cua chung...) va khong khoI fac dong don con nguoI |vua qua khong
kh vua fhong qua chuoI fhuc an).
9.4. KH OOC SO
2
9.4.1 Go theu
SO
2
con duoc goI Ia kh sunfuro, dIoxIf Iuu huynh, anhIdrIf
sunfuro. SO
2
khong phaI fhanh phan fu nhIon frong khong kh. IoaI
kh nay co maf frong kh quyon fraI daf Ia do hoaf dong cua con nguoI
nhu dof nhIon IIou hoa fhach chua Iuu huynh, nan dof rung va cung Ia
do hoaf dong frong fhIon nhIon nhu nuI Iua phun |nhung chI chIom
phan nho). SO
2
duoc xom Ia chaf doc hang dau frong ho SO
x
, fuy rang
anhydrIc |SO
3
) duoc san sInh ra cung pho bIon, nhung so Iuong khong
nhIou, fhuong chI chIom mof vaI phan fram cua Iuong SO
2
duoc fhaI ra.
9.4.2. Nguon goc SO
2

u. Trong cong nghiep
+ Cho fao H
2
SO
4
|o VIof Nam) dI fu quang pyrIf gIau S do fhanh
SO
2
bang nung dof frong Io; SO
2
duoc fInh cho va oxI hoa fhanh SO
3

voI chaf xuc fac V
2
O
5
; SO
3
duoc hap fhu vao dung djch H
2
SO
4
Ioang do
SO
3
kof hop voI H
2
O fhanh H
2
SO
4
:
4IoS
3
+ 11O
2
2Io
2
O
3
+ 8SO
2

2 SO
2
+ O
2
SO
3
SO
3
+ H
2
O H
2
SO
4

+ Cho fao va su dung cac hoa chaf co chua S nhu Na
2
SO
3
,
bIsunfIf |Na
2
S
2
O
3
), hIdrosunfIf .. .Trong cac dIou kIon nhaf djnh, co
fho phaf sInh SO
2
frong khong kh. Cac nganh cong nghIop su dung
444
cac nhIon IIou chua S nhu nhIof dIon, cac Io hoI dof fhan hoac dau ...
Trong fhan, fy Io S co fho fu 15% fuy IoaI fhan. au dof I.O. co foI
3% S.
+ Trong cong nghIop dau mo |Ioc dau)
+ SO
2
Iam chaf fay frang frong cong nghIop gIay, duong, soI,
da...
+ Iam chaf bao quan
+ Iam chaf xong hoI frong saf frung, fay uo, dIof chuof, dIof con
frung...
+ ung frong cong nghIop Iuyon kIm, son, fhuy fInh...
+ SO
2
duoc dung frong cac may Ianh.
+ SO
2
fhuong duoc fhoaf ra fu ong khoI hoac ho fhong fhong gIo
+ SO
2
con duoc fhaI ra fhong qua hoaf dong gIao fhong, van faI.
CIao fhong, van faI bang duong hang khong co su dung dau
KorosIno Iam nhIon IIou, nhIon IIou nay co chua S, khI chay no so cho
san pham Ia SO
2
.
b. Trong moi lruong lu nhien
Trong fu nhIon SO
2
con duoc san sInh ra do hoaf dong cua nuI
Iua. NgoaI ra, kh SO
2
cung co fho duoc san sInh fu su muc naf cua
cac IoaI fhuc vaf da chof fu Iau. Kh SO
2
co nguon goc fhIon nhIon chI
chIom mof fy Io raf nho |khoang 1/10) so voI nguon goc nhan fao.
9.4.3. Thuc trung cuu o nhem SO
2

Nhu da frnh bay o fron, nguyon nhan phaf sInh chaf fhaI SO
2

chu you Ia do con nguoI, fhIon nhIon chI chIom mof phan raf nho
|khoang 1/10 so voI nguon nhan fao). Chung fa bIof rang van do SO
2
nay sInh Ia do con nguoI dof cac nhIon IIou hoa fhach, cac nhIon IIou
khoang va cho bIon cac IoaI quang co chua S Iam no bay vao khong
kh. Thom vao do, cac nha may san xuaf conIIuIo cung xa vao khong
kh hang fan SO
2
.
445
NguoI fa fnh rang moI nam My xa vao kh quyon 26 frIou fan
|frong do frung fam o OhIo cua My hang nam da fhaI vao kh quyon
380000 fan kh SO
2
qua nhung ong khoI cao 336m), fuong fu nhu vay
chau Au xa ra 60 frIou fan. o do, fu nam 19601965, khoI Iuong SO
2

frong kh quyon fang Ion gap doI. Thoo so IIou fhong ko cua IIon hop
quoc, su phaf fhaI SO
2
cua ac My nam 1979 Ia 19,1 frIou fan va
hIon nay da fang Ion nhIou.
9.4.4. TInh chut SO
2
9.4.4.1 Ly llnh
SO
2
Ia mof kh khong mau, khong chay, co muI hang cay khI o
nong do frong khong kh khong qua 1ppm, co vj hang cay manh va co
muI gay kch fhch o nong do 3 ppm, kh nay gay phan xa ngaf fho,
co vj chua cua axIf. Nang hon khong kh, d = 2.279. O nhIof do 20
0
C,
p = 3afm SO
2
so ngung fu fhanh chaf Iong frong suof frong khong
kh. SO
2
do hoa Iong duoI ap suaf cao hoac Iam Ianh o 15
0
C. 1 If
SO
2
Iong cho 500 If SO
2
kh. KhI SO
2
Iong boc hoI fhu duoc nhIou
nhIof non duoc dung frong may Ianh.
9.4.4.2. Hou llnh
SO
2
co fnh hoa fan vao frong nuoc cao. O 20
0
, 1V nuoc co fho
hoa fan 40V kh SO
2
; khI hoa fan frong nuoc mof phan kh nay so kof
hop voI nuoc fao fhanh H
2
SO
3
|axIf sunfuro), H
2
SO
3
bj oxI hoa fu fu
fhanh H
2
SO
4
duoI fac dung cua O
2
hoa fan. SO
2
co fnh khu, ung dung
frong cong nghIop do fay mau va frong cac phan ung phan fch hoa
hoc. Trong nhung dIou kIon bnh fhuong, kh SO
2
khong kof hop voI
O
2
non co kha nang Iam faf cac dam chay... Tuy nhIon, frong mof so
dIou kIon nhu co chaf xuc fac, do am, haf ran ... SO
2
bj oxI hoa fhanh
SO
3
roI fhanh H
2
SO
4
o frang fhaI kh dung frong khong kh.
9.4.5. Ooc tInh SO
2

9.4.5.1. Tuc Jong SO
2
Ien nguoi
SO
2
Ia IoaI kh do hoa fan frong nuoc va duoc hap fhu hoan foan
va raf nhanh khI hf fho o doan fron cua duong ho hap. Trong Ianh
vuc o nhIom khong kh, SO
2
Ia chaf o nhIom hang dau, fhuong duoc
446
quy kof Ia mof frong nhung nguyon nhan quan frong gay fac haI don
suc khoo cho nhan dan song o cac khu vuc do fhj va cac khu cong
nghIop.
a. Hap tbu oa cbuycn boa trong co tbc nguoi sau kbi bj nbicm
Xam nbap oa bicn Joi. SO
2
xam nhap vao co fho qua duong
ho hap va qua con duong fIop xuc voI nIom mac am uof nhanh chong
fao fhanh cac axIf H
2
SO
4
va H
2
SO
3
.
Ticb /uy. o fnh chaf do fan frong nuoc non SO
2
sau khI
duoc hf vao co fho so phan fan frong mau fuan hoan. Trong mau,
H
2
SO
4
chuyon hoa fhanh sunfaf va fhaI ra nuoc fIou.
Gay Joc. KhI fIop xuc voI nhung noI am uof fron co fho
nguoI, fruoc hof kh SO
2
chuyon fhanh H
2
SO
3
roI chuyon fhanh
H
2
SO
4
. Nhu da bIof SO
2
raf do hoa fan frong nuoc non chu you SO
2
so
fac dung don duong ho hap fron va fron nIom mac maf.
b. Tac bai cua 8O
2
trcn co tbc nguoi
SO
2
anh huong don con nguoI raf nhIou. Kh SO
2
kch ung cac
nIom mac maf va cac duong ho hap fron; o nong do raf cao SO
2
gay
vIom kof mac, bong, duc gIac mac.
Chung fa da bIof rang SO
2
Ia IoaI kh do hoa fan frong nuoc va
duoc hap fhu hoan foan raf nhanh khI hf o doan fron cua duong ho
hap. NguoI fa quan saf fhay: khI hf fho khong kh co chua SO
2
voI
nong do fhap |15 ppm) xuaf hIon su co fhaf fam fhoI cua kh quan.
O nong do cao hon, SO
2
gay xuaf fIof nuoc nhay va vIom fay fhanh
pho quan, Iam fang suc can doI voI su Iuu fhong khong kh cua duong
ho hap, fuc Ia gay kho fho.
Kh SO
2
co muI hang khof, ngof ngaf. NguoI nhay cam voI SO
2

nhan bIof duoc o nong do 0,56 ppm, fuong duong voI 1,6 mg/m
3
, con
nguoI bnh fhuong f nhay cam voI SO
2
fh nhan bIof muI cua no o
nong do 23 ppm. Tom IaI, co fho noI rang, nong do 1 ppm cua kh
SO
2
frong khong kh Ia nguong xuaf hIon cac phan ung sInh I cua co
fho; o nong do 5 ppm da so nan nhan dou nhan bIof duoc muI va co
bIou hIon bonh I ro rang con o nong do 10 ppm dou cam fhay kho
chju do duong ho hap bj co fhaf nghIom frong. Truong hop fIop xuc
447
ao af voI SO
2
co fho Iam chof nguoI do ngung ho hap. Nou duoc cuu
fhoaf chof, nan nhan bj vIom pho quan, vIom pho quanphoI, hoac
vIom fIou pho quan so frac.
Tac haI cua SO
2
doI voI chuc nang phoI noI chung raf manh
khI co Ian cac haf buI frong khong kh fho. SO
2
frong khong kh hf
vao nhanh chong bj hap fhu khI fIop xuc voI bo maf am uof cua
duong ho hap, chuyon fhanh cac dang hoa chaf khac nhau |H
2
SO
3
,
SO
3
2
) roI vao ho fuan hoan, nhung fac dung chnh gay ra Ia o
duong ho hap. NguoI fa cho rang SO
2
hf vao phan Ion duoc gIaI doc
frong cac co quan boI cac mon fhanh fhIsunfonaf fhay frong huyof
fuong va sunfaf fhay frong nuoc fIou. oc fnh cua kh SO
2
duoc frnh
frong bang duoI day:
Bung 9.3. oc tinb cua kbi 8O
2
Joi ooi con nguoi
Thao handarsonhaggard Thao Lamann TrIau rhung
mg/m
8
m m
Chet nhanh tu 8O hut 1 giJ
hguy hiem sau khi hit thJ 8O
hut1 giJ
Kich ung duJng duJng ho ha
0iJi han doc tinh
0iJi han ngui thay mui
18OO1OOO
2GO18O

5O
8O2O
188
5OO4OO
1OO5O

2O
128
58
GG55G5
1G518O


1O

jNguon. WHO (1002, tricb tu Hoang Van Binb. 100S]
oI voI SO
2
Iong, fac haI chu you do fIop xuc va cham. V du, va
cham voI da Iam phu da, phong da, co fho dan foI hoaI fu, va cham
maf Iam hong mI maf, fon fhuong gIac mac va kof mac...SO
2
Iong ban
vao maf Iam con nguoI bj cung hoa.
c. Tricu cbung nbicm Joc 8O
2

Nhiem Joc cup llnh: Ta fhuong gap frIou chung nhIom doc
cap fnh khI nguoI nao do hf phaI kh SO
2
o nong do kha cao. O
nong do nay no gay kch ung du doI maf va nIom mac duong ho hap
fron, kho fho, fm faI, nan nhan nhanh chong bj roI Ioan frI gIac.
448
Nhung frIou chung nay |kch fhch nIom mac duong ho hap...) xuaf
hIon raf nhanh non vIoc chuan doan cap fnh khong kho. Tu vong co
fho xay ra do soc nang hoac do ngaf fho v phan xa co fhaf fhanh
quan, fuan hoan phoI ngung dof ngof. Con doI voI nhung haf buI co
Ian SO
2
fh doc fnh cua no cung raf manh, chung co fho Iam fang
doc fnh cua nhung haf buI Ion nhIou Ian |kch fhuoc haf, nong do,
ban chaf hoa hoc cua buI). Mof chaf kh frong dIou kIon fhuong chI
kch ung duong ho hap fron, nhung khI co maf cua kh dung buI IaI
gay vIom cac fIou pho quan va cac pho nang phoI.
Nhiem Joc mun llnh: CIong nhu cac chaf kh kch fhch
khac, bIou hIon fhuong gap Ia roI Ioan chuc nang ho hap. Cac frIou
chung chu quan fhuong gap Ia kch ung cuc bo nIom mac mIong, cam
gIac nong bong, kho raf va dau muIhong, fang fIof djch, ho, dau
nguc, kho fho, chay nuoc maf, cay maf, cam gIac nong fhuc quan va
da day, buon non va doI khI non. TrIou chung khach quan fhuong gap
Ia xung huyof, phu no nIom mac muI, fhanh hong, fhanh quan ...
NIom mac co hIon fuong foo, gIan mach, Ioof vach ngan muI ... VIom
kof mac man fnh, fon fhuong rang va da. ac bIof o phu nu, chuc
nang fuyon gIap bj uc cho va co fho bj roI Ioan kInh nguyof. Nou fIop
xuc Iau daI voI SO
2
o nong do cao co fho bj xo cung phoI, kh fhung,
anh huong chuc nang ho hap.
J. Cap cuu, Jicu trj nbicm Joc 8O
2
Cap cuu nbicm Joc cap tinb. CIong nhung fruong hop nhIom
doc cap fnh doI voI cac chaf gay ngaf, can dua ngay nan nhan ra noI
khong kh frong sach va cho fho O
2
. Nou maf bj fon fhuong can rua
bang dung djch NaSO
3
2%. Nho muI bang dung djch ophorIn 23%.
Nou kho fho co fho cho fhuoc gIan pho quan. Thoo doI nan nhan va
dIou frj frIou chung.
icu trj nbicm Joc man tinb. Cho nguoI bj nhIom doc ngung
fIop xuc voI SO
2
va moI fruong doc haI, chuyon Iam cac vIoc khac.
Huong dan cong nhan fap fho co ho fhong do Iuyon co quan ho hap
ngoaI fhoI gIan Iao dong. Iou frj cac con co fhaf nou xay ra o cong
nhan. Nhung nguoI bj fon fhuong muI hong can han cho fIop xuc voI
449
SO
2
va dIou frj bang phuong phap fhch hop. Co fho cho dung khang
sInh khI can fhIof va fang cuong vIfamIn C. Cac nha khoa hoc
khuyon rang, nguoI fhuong xuyon fIop xuc voI SO
2
non an cho do
nhIou profoIn hoac dung sua, duong do Iam fang kha nang chong doc
cua co fho voI SO
2
.
c. Pbong tranb ngo Joc 8O
2
Nong Jo cbo pbcp. VIof Nam quy djnh nong do foI da cho phop
cua SO
2
Ia 0,02 mg/I; My |1998) nong do foI da cho phop Ia 2 ppm.
Bicn pbap ky tbuat. ao dam quy frnh kn, SO
2
khong fhoaf
ra frong khong kh noI Iam vIoc, fhong gIo fof...Nong do SO
2
khong
duoc vuof qua quy djnh cho phop.
Bicn pbap pbong bo ca nban. PhaI dung maf na chong SO
2

khI fIop xuc voI nong do cao cua SO
2
. ao vo da bang quan ao khong
hap fhu SO
2
, dung kom bao vo nhung phan da ho ... ao vo rang
mIong, fhuong xuyon suc mIong bang dung djch Na
2
SO
3
10% frong
khI Iam vIoc co fIop xuc voI SO
2
. Vo sInh co fho, fam, danh rang sau
Iao dong. uy fr Iuyon fap co quan ho hap.. An nhIou chaf dam va
vIfamIn.
Bicn pbap y boc. Khong fuyon dung hoac bo fr cong vIoc co
fIop xuc voI SO
2
nhung doI fuong sau: nu duoI 18 fuoI, nhung nguoI bj
vIom fhanh quan man fnh, kh fhung, hon pho quan, bonh fIm
mach... Kham djnh k hang nam |1Ian/nam), chIou Xquang phoI, xof
nghIom do kIom frong nuoc fIou...
9.4.5.2. Tuc Jong Joc cuu SO
2
Ien lhuc rul
Thuc vaf co do nhay cam voI o nhIom moI fruong cao hon so voI
con nguoI va dong vaf. Su sInh fruong cua fhuc vaf doI hoI phaI co
day du cac you fo: anh sang, nhIof do, do am, chaf dInh duong va
frang fhaI fhch hop cua daf frong. Su maf can bang cua cac you fo
fron dan foI sfross ganh nang doI voI cay coI, frong do o nhIom
khong kh dong vaI fro quan frong frong vIoc Iam maf can bang noI
fron. Trong cac IoaI o nhIom khong kh fhuong gap fh SO
2
Ia chaf
gay doc haI da fung xay ra o nhIou noI fron fho gIoI va duoc nghIon
450
cuu nhIou nhaf. Kh SO
2
fham nhap vao cac mo cua cay va kof hop
voI nuoc do fao fhanh axIf sunfuro |H
2
SO
3
) gay fon fhuong mang fo
bao va Iam suy gIam kha nang quang hop. Cay so co nhung bIou hIon
nhu: cham Ion, vang ua Ia roI chof. Anh sang maf froI co fac dung
kch fhch mo rong cac khoang frao doI kh nam o maf duoI cua Ia va
v vay kh SO
2
cung nhu cac chaf o nhIom khac fham nhap vao Ia cay
ban ngay manh gap 4 Ian ban dom. SO
2
chu you gay fhIof haI doI
voI fhuc vaf. Mof Iuong nho sunfua can cho su song va phaf frIon cua
cay, nhung voI nong do cao, sunfua gay fac haI nghIom frong. KhI
fham nhap vao fo bao o Ia cay, SO
2
chuyon fhanh cac Ion sunfIf
|SO
3
2
), sau do chuyon fhanh Ion sunfaf |SO
4
2
):
SO
2
SO
3
2
SO
4
2
Trong do foc do bIon doI fu SO
2
chuyon hoa fhanh sunfIf nhanh
hon so voI foc do bIon doI fu Ion sunfIf fhanh Ion sunfaf ma Ion sunfIf
doc haI gap 30 Ian so voI Ion sunfaf. Tac haI cap fnh cua SO
2
doI voI
fhuc vaf chu you Ia gay fhanh dom nau vang o Ia cay va mang fnh
cuc bo, cho fon fhuong khong bao gIo hoI phuc, nhung nhung cho
khong bj fon fhuong van hoaf dong bnh fhuong. Sau khI bj fac haI
cua SO
2
, choI Ia non moc ra van bnh fhuong, khong bj anh huong.
Tac haI cap fnh cua SO
2
xay ra khI nong do khong kh khoang
0,03 ppm. Tac haI man fnh xay ra o nong do fhap hon. SO
2
co fac
haI don su sInh fruong cua rau qua. Nng do SO
2
chI do 0,03 ppm da
gay anh huong don su sInh fruong cua rau qua. oI voI cac IoaI fhuc
vaf nhay cam, gIoI han gay doc kInh nIon khoang 0,150,30 ppm.
Nhay cam nhaf voI SO
2
Ia cac fhuc vaf bac fhap nhu rou, dja y. O
nong do fhap nhung voI fhoI gIan koo daI vaI ngay, SO
2
so Iam cho Ia
vang ua va rung. KhI nong do SO
2
frong khong kh khoang 12 ppm
co fho gay chan fhuong doI voI Ia cay sau vaI gIo fIop xuc. O nong do
cao fh frong mof fhoI gIan ngan da Iam rung Ia va gay bonh chof
hoaI doI voI fhuc vaf. Cac IoaI fhuc vaf nhay cam voI SO
2
Ia cay dInh
Iang, cay bong vaI, cu caI, bap caI, ca rof, Iua m, fao ... cay frong
chong chju fof voI SO
2
Ia khoaI fay, hanh ngo, dua chuof, bau, b,
chanh...
451
Bung 9.4. Tac bai cua kbi 8O
2
Joi ooi cay Jinb /ang pbu tbuoc oao
nong Jo oa tboi gian ticp xuc
hong do 80
Z
, ppm ung voI IhoI gIan Iar dong I (gIo) au hIau Iar
haI
I = 1h I = 4h I = 8h I = 1Zh I = Z4h
Bat dau heo la 1,18 O,48 O,8G O,82
5O% la bi heo 8,5 1,O8 1,GG 1,58 1,4O
1OO% la bi heo 5,8 8,4 8,O 2,87 2,78
(Tran Ngoc Cban, 2000
NgoaI ra, cung nhu cac fhanh phan gay o nhIom khong kh
khac, SO
2
con Iam cham qua frnh sInh fruong cua fhuc vaf, nong do
cao |3 ppm) Iam vang Ia, Iam hoa qua bj Iop, bj nuf, bj fhuI va muc do
cao hon fh Ia cay cung nhu hoa qua dou bj rung, chof hoaI. SO
2
Iam
fay frang Iom dom, fhoo fung vof, cay bj chof hoaI, cham phaf frIon,
nhanh rung Ia. O nong do 0,085 mg/m
3
, fhuc vaf fIop xuc frong fhoI
gIan daI bj rung Ia. Nguong pha hoaI: 800 g/ m
3
frong khoang fhoI
gIan fac dung 8 gIo.
SO
2
Ia chaf chu you cua mua axIf. Mua axIf Iam fon fhuong Ia
cay, vo cay, ngan can qua frnh quang hop, Iam cho Ia cay bj vang ua
va rung, pha hoaI cac fo chuc bon frong, khIon cho cay frong moc raf
kho khan. Mua axIf con can fro su sInh fruong cua bo ro Iam suy
gIam kha nang chong bonh va sau haI cua cay. NgoaI ra, mua axIf
Iam axIf hoa daf, gIaI phong cac Ion kIm IoaI gay doc cho fhuc vaf.
Nuoc mua axIf gIaI phong Ion AI
3+
IIon kof voI nhung fhanh phan vo
co cua daf, nhung Ion doc nay pha huy ho fhong quan frong nuoI
duong cay Ia bo ro va mo duong cho vI khuan dI vao goc va fhan cay.
O goc cay xuaf hIon mof bonh gay am uof, phong foa duong van
chuyon nuoc Ion cac fhanh phan fron cua cay. Su pha vo can bang
nuoc nay gIaI fhch Iy do chof dan cua cay dIon ra fu goc don ngon, fu
frong ra ngoaI, chu khong phaI nguoc IaI. Va chI can mof dof bang
gIa dam Ia ca rung fhong chof dan do nhIom doc khoI cong nghIop.
Ta co fho fham khao bang duoI day do fhay duoc nong do gIoI han
cho phop va moI quan ho gIua nong do va fhoI gIan fac dong cua SO
2

452
doI voI cac IoaI fhuc vaf khac nhau, fu do xac djnh duoc muc do chong
chju cua cac IoaI cay, Iay muc do chong chju kh SO
2
cua cay dInh
Iang Iam don vj.
Bung 9.5. 8uc cbong cbju kbi 8O
2
cua cac /oai cay kbac nbau so ooi
suc cbong cbju 8O
2
cua cay Jinb /ang Jo OGara xac Jjnb.
LoaI ray 8ur rhong rh}u Iuong doI Fhan IoaI
Binh lang 1
Bai mach 1
Bong vai 1
Cu cai 1,2
Khoai lang 1,2
Bo ha Lan 1,11,5
Cai ba 1,8
Bi, Bau 1,4
Ca rot 1,5





Rat nhay cam
Chuoi 1,7
Ca tim 1,7
Ca chua 1,7
hho 1,8
Bao 2,28,2
MJ 2,8



hhay cam


Tao tau 2,8
Khoai tay 8,O
Thau dau 8,2
hanh 8,8
hgo 4,O
0ua chuot 4,2
Chanh G,5G,O
Soi 14,O



Chong chiu
(Tran Ngoc Cban, 2000
453
9.4.5.J. Tuc Jong Joc cuu SO
2
Ien Jong rul
Muc do fac dong cua SO
2
Ion dong vaf cung gIong nhu Ion nguoI
|da frnh bay o fron). No cung gay fon fhuong Iop mo fron cung cua
ho ho hap, gay nhIou bonh faf cho dong vaf. V du vo anh huong cua
SO
2
Ion chuof: oI voI chuof cong nong do SO
2
Ia 1 ppm va fhoI gIan
fIop xuc Ia 18 ngay baf dau gay anh huong don hoaf dong cua Iop
mao fron mang nhay cua pho nang phoI, fang xuaf fIof nuoc nhay va
vIom do kh quan; o nong do 25 ppm phoI bj fon fhuong nang.
VIoc nghIon cuu cac faI IIou vo dong vaf bj chof frong cac dof
xay ra su co moI fruong raf co IoI cho vIoc phan fch fac dong o
nhIom khong kh doI voI dong vaf. V du frong su co moI fruong xay
ra o Anh vao nam 1952 co raf nhIou bo bj chof. Kof qua nghIon cuu
fron xac dong vaf chof, nguoI fa khang djnh nguyon nhan gay chof Ia
bonh vIom phoI, kh fhung va suy fIm ma fac nhan chnh cua su co Ia
kh SO
2
. oc fnh chung cua SO
2
fron dong vaf Ia roI Ioan chuyon hoa
profoIn va duong, fhIou vIfamIn va C, uc cho onzymo oxydazo. Hap
fhu Iuong Ion SO
2
co fho gay bonh cho duong fao huyof va fao ra
mofhomogIobIn fang cuong qua frnh oxy hoa Io
2+
fhanh Io
3+
.
9.4.5.4. Tuc Jong Jen moi lruong
Mua axit. Tac dong Ion nhaf, fho hIon ro nhaf do doc cua
SO
2
o cho, no Ia mof frong nhung chaf gop phan gay non mua axIf.
Chung fa bIof rang mof frong nhung fnh chaf quan frong cua SO
2
Ia
fan duoc fof frong nuoc. o do, khI kh SO
2
va mof so oxIf khac duoc
fhaI ra ngoaI khong kh fh chung so nhanh chong hoa fan frong
nuoc. Trong qua frnh mua, duoI fac dung cua buc xa moI fruong, cac
oxIf nay so phan ung voI hoI nuoc frong kh quyon do hnh fhanh cac
axIf nhu H
2
SO
4
, axIf sunfur, axIf nIfrIc. Chung IaI roI xuong maf daf
cung voI haf mua hay Iuu IaI frong kh quyon cung may fron froI.
Chnh cac axIf nay da Iam cho nuoc mua co fnh axIf.
Nhung anh huong cua mua axIf mang fnh khu vuc. Mua axIf co
fho xuaf hIon o noI raf xa nguon phaf fhaI cac chaf gay mua axIf. So
dI co hIon fuong nhu vay Ia do qua frnh cac kh axIf fham gIa vao
qua frnh bIon doI hoa hoc, vaf Iy frong kh quyon do fao fhanh mua
454
axIf koo daI foI vaI ngay. Trong fhoI gIan do chung da bj gIo dua dI
xa nguon fhaI foI vaI dam hoac vaI ngan km.











HInh 9.3. Rung bj anh huong cua mua axIf
Mof v du vo do doc haI cua SO
2
|fao fhanh mua axIf) Ion cac
cong frnh xay dung Ia: Nhung kIon fruc co daI Acropon o Afon frong
vong fu 19601980 da bj nhIom ban do khong kh bang khoang fhoI
gIan 2500 nam fruoc do. Nguyon nhan Ia do kh SO
2
fhaI ra fu nha
may xI mang va cac nha may san xuaf hoI dof, cac fhanh phan hoa
chaf cung voI nuoc mua fao fhanh axIf sunfurIc roI xuong va bIon
nhung fac pham ngho fhuaf co dIon bang da cam fhach fhanh nhung
manh fhach cao vun.
Tac bai Joi ooi oat /icu
+ oi ooi oat /icu kim /oai. Kh SO
2
Ia fac nhan gay han gI raf
manh doI voI vaf IIou kIm IoaI. KhI gap am frong khong kh hoac
fron bo maf vaf IIou, SO
2
bIon fhanh axIf sunfurIc va fac dung voI
kIm IoaI do fao fhanh muoI sunfaf cua vaf IIou bj fac dong do Ia qua
frnh han gI. NguoI fa quan saf fhay rang, khong kh bj o nhIom boI
kh SO
2
gay han gI kIm IoaI manh hon Ia khong kh co nhIou fInh fho
muoI o vung bIon.

455
+ oi ooi oat /icu xay Jung, cac cong trnb xay Jung. Cac chaf o
nhIom nhu SO
2
, CO
2
co fac haI raf Ion doI voI vaf IIou xay dung co
nguon goc da voI. KhI gap am va oxy, cac chaf o nhIom noI fron kof
hop voI da voI |CaCO
3
) va fao fhanh muoI sunfaf canxI CaSO
4
fan
duoc frong nuoc Iam cho cong frnh co fho bj hu hong nang. Cac phan
ung xay ra nhu sau:
CaCO
3
+ SO
2
= CaSO
3
+ CO
2

CaSO
3
+1/2 O
2
= CaSO
4

CaCO
3
+ CO
2
+H
2
O = Ca|HCO
3
)
2

Ca|HCO
3
)
2
+ SO
2
+ 1/2O
2
= CaSO
4
+ 2CO
2
+ H
2
O
o danh gIa fac dong cua cac cong frnh xay dung, VIon XoIoc
fhuoc ao fang dja chaf uc da fIon hanh cong frnh sau: gan nhung
cong frnh kIon fruc Ijch su, nguoI fa do nhung mau fhu ma mof nam
frung bnh co 126 mg SO
2
/m
3
khong kh frong mof ngay dom), fron
mau fhu xuaf hIon nhung vof nuf va vof xam fhuc. Trong mof nam
mau fhu da maf 34% frong Iuong.
+ oi ooi oat /icu giay, Ja tbuoc. Kh SO
2
gay fac haI manh doI
voI gIay, fhuoc da, Iam cho do bon, do daI cua chung gIam suf.
+ oi ooi oat /icu Jct. ong, Ion, soI fong hop Ia nhung vaf IIou
nhay cam voI cac chaf o nhIom goc axIf frong san pham chay. Kh
SO
2
Iam gIam do bon doo cua soI vaI. Kh SO
2
cung co phan ung voI
fhuoc nhuom Iam fhuoc nhuom kom chaf Iuong, khong daf mau nhu
mong muon hoac hu hong.
+ SO
2
Iam kho don va do gay, Iam maf nuoc bong va fham ch
Iam phaI mau cac san pham hoI hoa.
+ NgoaI ra, cung nhu H
2
S, SO
2
gay fac haI dang ko cho do may
mac, Iam cho quan ao chong don ban, chong bj maI mon...
+ Trong gIao fhong van faI: Chung fa bIof rang, dau Iua KorosIno
dung Iam nhIon IIou may bay fhuong co chua suIfur. SuIfur nay khI bj
dof chay duoc fhaI ra o dang SO
2
. Tac haI cua kh fhaI nay khong
phu fhuoc vao Iuong kh fhaI ma phu fhuoc vao do cao duoc fhaI.
456
Tron do cao cua may bay, fac haI cua kh fhaI Ion hon nhIou so
voI maf daf v o do cao do, SO
2
co fuoI fho daI hon. Su fap frung cua
SO
2
nhIou hon. Hoaf dong cua buc xa nhIou hon. o do, da hnh
fhanh cac vaf ngung fu va co kha nang fhay doI maf caf cua ozono o
fron fang doI Iuu va duoI fang bnh Iuu. O vung cuc fh vung froI do
bj nhay cam hon. Cac do cao duong bay Ia noI fang ozono do bj huy
dIof nhaf. Iuong SO
2
do may bay fhaI ra du Ion do dan don fnh
frang Iam fang nong do cac haf suIfaf mof cach manh mo, frong fang
bnh Iuu. Hau qua Ia fang ozono bj pha huy. Kh fhaI SO
2
do qua
frnh san xuaf |nhan fao) cung co gay anh huong bu fru vao hIou ung
nha knh. Cac haf buI suIfaf |SuIfur aorosoI) duoc hnh fhanh frong
kh quyon cung Iam fang fy Io buc xa foa sang fuong ung o cac fang
fhap cua kh quyon. KhI duoc kof IaI frong qua frnh ngung fu, chung
Iam fang phan xa cua may. Tuy nhIon, day Ia hIon fuong phu fhuoc
vao vI do va chI xay ra o ac ban cau. Co fho day Ia nhung hau qua
gIup bu fru mof phan nong Ion do hIou ung nha knh o vung on doI
pha ac. Tuy nhIon, fac dong nay cua SO
2
chI fon faI frong fhoI gIan
ngan frong vaI fuan roI maf dan anh huong, khI Iuong kh fhaI gIam
xuong.
9.4.5.5 Mol so su hien noi bul Jo SO
2
guy ru
a. 8u kicn suong mu gay cbct nguoi o LonJon
Chac co Io khong aI co fho quon duoc su kIon suong mu gay chof
nguoI o Iondon nam 1952. Su kIon suong mu Iondon gay chan dong
fho gIoI phaf sInh ngay 5 fhang 12 nam 1952. Hom do baf dau fu
sang som, ca fhanh pho Iondon bao frum frong suong mu. KhI fIong
chuong vang Ion, nhIof do gIam xuong nhanh chong. Khong kh am
uof nang gIong nhu mof khoI ch do Ion khong frung fhanh pho,
suong mu day dac khong Ioang ra duoc, khong fho nhn fhay maf
froI. Trong Iuc do hang ngan, hang van ong khoI gIa dnh va nha
may fIop fuc nha vao bau froI nhung cuon khoI don nhu cu. Maf daf
khong ho co gIo, khoI buI khong fho khuyoch fan duoc. Trong khong
kh nong do cua buI khoI va kh SO
2
khong ngung fang Ion. Khap cac
ngo hom fran day kh SO
2
va

buI fhan. Ofo baf don hof cong suaf,
nhung anh sang mau vang khong xuyon noI suong mu, canh saf gIao
457
fhong buoc phaI doo khau frang phong doc, nguoI qua duong ngay
cang ho nhIou va chay nuoc maf. on chap foI ngay fhu nam, suong
mu moI baf dau nhaf dan. Nhung Iuc do fran suong mu koo daI nam
ngay nay da cuop dI sInh mang cua hon 4000 nguoI, ba fhang sau do
IaI fIop fuc gay chof fhom 8000 nguoI.
Vay faI sao fran suong mu nay IaI gay chof nguoI, no co gIong
nhu cac fran suong mu khac van fhuong xay ra o xu so duoc goI Ia xu
so cua suong mu nay hay khong7 Thaf ra fh kh SO
2
va nhung gIof
nuoc cung fac dung voI buI frong khong kh da hnh fhanh non fran
suong mu khung khIop nay, cac haf buI chu you Ia do cac haf frong
khoI fhan gay non, chung chua kh SO
2
, oxIf sIIIc, oxIf nhom Iam
fhanh nhung haf nhan cua cac gIof mu xuc fac kh SO
2
frong khong
kh, khIon cho cac phan ung oxy hoa xay ra, hnh fhanh non SO
3
, gay
nguy haI cho suc khoo con nguoI, uy hIop su song. Trong mof fran
suong mu, ham Iuong axf sunfurIc raf Ion chua nhIou kh doc haI va
buI, Iam cho frong phoI cua con nguoI xuaf hIon cac bof nho fron
nIom mac va hnh fhanh dan dan nhung mang Ion. Chung fham
nhap vao mau, chay khap foan fhan gay nguy hIom don fnh mang.
Mof frong nhung nguyon nhan gop phan vao vIoc hnh fhanh
fran suong mu khung khIop nay Ia dIou kIon kh hau. Tran suong mu
nay xay ra vao mof ngay co mof Iuong ap cao ngung fro IaI, Iam cho
maf daf hoan foan khong co gIo. V ban dom maf daf buc xa raf
manh non phan Ion nhIof Iuong da maf dI, do do nhIof do gan maf
daf raf fhap so voI nhIof do fron cao, v vay hnh fhanh mof Iop
nghjch dao nhIof. HoI nuoc frong Iop nghjch dao nhIof raf fhuan IoI
cho vIoc hnh fhanh Iop suong mu. Chnh Iop nghjch dao nhIof nay
da Iam cho buI khoI va kh SO
2
fu cac ong khoI cua nha may va gIa
dnh fhaI ra bj phong foa o bon duoI khong khuyoch fan ra duoc, cac
chaf o nhIom fch fu ngay cang nhIou, IaI co suong mu Iam chaf xuc
fac non da gay ra fham kjch khung khIop ay.
b. Hicn tuong bnb tbanb Jjcb bcn o tbanb pbo Xuru o Nbat
Trong fhap ky 50 cua fho ky 20, cong nghIop dau mo cua Nhaf
frong do co ca fhanh pho Xuru phaf frIon manh mo, Nam 1961,
458
fhanh pho Xuru bong xuaf hIon djch hon suyon. Trong mof fhoI gIan
ngan, bonh vIon o day fhu nhan nhIou bonh nhan co frIou chung cua
bonh hon. Co mof dIou k Ia Ia ho baf cu khI nao bonh nhan ra khoI
fhanh pho fh bonh fnh fhuyon gIam fu fu roI bof han, nhung khI
bonh nhan fro vo fh fIop fuc bj bonh fro IaI. Iou nay qua Ia khong
bnh fhuong va da gay chu y raf nhIou cho gIoI chuyon mon o nhIou
Ianh vuc Iuc bay gIo va ho da mo nhIou cuoc dIou fra, nghIon cuu. Kof
qua fhu duoc Ia: nguoI fa phaf hIon o khu vuc dong muoI bj o nhIom
khong kh, so nguoI bj nhIom bonh nhIou hon bnh fhuong, gap 23
Ian nhung noI khac. Nhu moI nguoI dou bIof, nguyon nhan cua bonh
hon Ia do nhay cam voI buI. Tho nhung khI mo nhung cuoc nghIon
cuu fron nhung bonh nhan bj hon nay fh kof qua khong phaI nhu
vay. Nhung bac sI, chuyon gIa dI vao nghIon cuu fh phaf hIon ra
rang so bonh nhan hon fang Ion va cac frIou chung cua bong fang Ia
do nong do cua kh SO
2
frong khong kh fang Ion. NguoI fa kham
nghIom fu fhI nhung nguoI bj bonh nay fh fm duoc nguyon nhan
mac bonh hon va Iam cho ho bj chof Ia do khong kh bj o nhIom SO
2
.
Trong khong kh bj o nhIom, SO
2
va buI fac dung Ian nhau, fao non
nhung chaf nhu acId sunfurIc dan don bonh hon. an cu fhanh pho
Xuru da hf fho Iau daI chaf kh hon hop gom SO
2
, acId sunfurIc, ch...
Sau khI nhung chaf kh nay xam nhap vao co fho so hnh fhanh axf
sunfurIc fron nIom mac. Axf nay Iam fon fhuong nIom mac duong ho
hap, gIam fhap suc do khang, nhay cam voI cam nhIom, cuoI cung
dan foI bonh hon... Nam 1964 fhanh pho Xuru may ngay IIon fuc xay
ra suong mu, nhung bonh nhan hon baf dau bj chof. on 1967 mof so
bonh nhan v khong chju noI dau kho ma fu saf. jch hon Iuu hanh o
fhanh pho Xuru da khIon hon 10 nguoI chof, hon 800 nguoI chju hau
qua nghIom frong...
9.5. NHKM OOC CAC CHAT OKT NAM LA HOP CHAT CA
L HYNH
Cac chaf dIof nam bao gom nhIou IoaI hoa chaf khac nhau vo
maf hoa hoc. oc fnh cap fnh doI voI nguoI cua cac chaf dIof nam
duoc xom Ia fhap. TIop xuc IIon fIop voI cac cho pham dang buI hay
Iong co fho bj kch ung da, vIom da fIop xuc... Cac chaf dIof nam gay
459
kch ung manh doI voI nIom mac maf, muI, hong... Chung Ia nhung
chaf doc fo bao, mof so gay anh huong sInh san, gay quaI fhaI hoac
ung fhu. Tnh gay dof bIon cua chung co fho IIon quan don chaf goc
ban dau, cac san pham chuyon hoa sInh hoc hoac do fap chaf Ian
vao... Sau day Ia mof so chaf dIof nam dang Iuu y.
9.5.1. Cuc hop chut dthocucbumut
Chung Ia cac chaf dIof nam co fac dung rong, duoc chIa Iam cac
phan nhom sau:
ThIurams: ThIram |doc IoaI III), mofhIram, dIsuIfIram.
ImofyIdIfhIocacbamaf |MC): Iorbam, ZIram.
fyIonbIsdIfhIocacbamaf |C): Mancozob, Manob, Nabam,
ZInob.
oc fnh cua cac dIfhIocacbamaf chua duoc bIof ro. Trong fhuc
nghIom dong vaf, chung khong fch Iuy frong cac mo, duoc fhaI IoaI
kha nhanh. Chung co anh huong don fuyon gIap, Iam gIam kha nang
fap frung Iof cua fuyon gIap dan foI qua san fuyon gIap.
ThIocacbamaf cung Iam fon fhuong ho fhan kInh frung uong, co Io
qua cac chaf chuyon hoa cua chung |cac dan xuaf sunfua). Su gIam
chuyon hoa cua mach noI dIsunfua cua dIfhIocacbamaf Iam uc cho
nhIou mon o gan va cung uc cho su chuyon hoa cua nhIou chaf khac
nhu ofanoI. Cac dIfhIocacbamaf gay man cam da. Cac C vao co
fho nguoI bj chuyon hoa fhanh T! va fhaI IoaI qua nuoc fIou va Ia
chaf chuyon hoa quan frong nhaf vo maf doc chaf hoc. Co fho djnh
Iuong T! frong nuoc fIou bang phuong phap sac ky Iong cao ap. Cac
dIfhIocacbamaf fuong fac voI ofanoI, uc cho su chuyon hoa ofanoI o gan.
V vay, khI dung chaf dIof nam nay fh nguoI fIop xuc khong duoc uong
ruou |co fho co phan ung nhu ban do...). NoI chung nhung nguoI
nghIon ruou khong duoc fIop xuc voI cac dIfhIocacbamaf. Cung co fho
xay ra nhIom doc cap fnh khI mof Iuong Ion dIfhIocacbamaf vao
duong fIou hoa va co fho xuaf hIon cac frIou chung nhu co gIaf, suy
fhan, fon fhuong chuc nang fuyon gIap. Cac frIou chung khac nhu Ia
buon non, non, fIou chay, nhuc dau, maf dIou hoa, Ian va mof moI...
460
HIon nay chua co fhuoc dac frj nhIom doc dIfhIocacbamaf, chu
you Ia dIou frj frIou chung. u phong frong fIop xuc ngho nghIop doI
voI cac doI fuong bj bonh da, nghIon ruou, sInh san, roI Ioan fuyon
gIap va fhan. CIam saf sInh hoc frong fIop xuc voI cac dIfhIocacbamaf
dua fron djnh Iuong sunfua cacbon |CS
2
) frong nuoc fIou duoc xom Ia
chI fIou danh gIa fIop xuc ngho nghIop. CS
2
Ia chaf chuyon hoa cua
hau hof dIfhIocacbamaf. Nou fIop xuc voI cac ofyIonbIsdIfhIocacbamaf
|C) fh djnh Iuong T! nIou.
9.5.2. Mot so dthocucbumut thuong dung
9.5.2.1. Ferbum (con goi Iu Fermule)
|C
9
H
18
IoN
3
S
6
: ImofyIdIfhIocacbamaf saf)
Iorbam Ia bof mau don, f fan frong nuoc, fan nhIou frong cac
dung moI huu co. uoc dung do fru nam. oc fnh IoaI IV. Iorbam fuy
f doc nhung co fho gay roI Ioan chuc nang fhan. No kch ung mang
fIop hop, cac nIom mac muI va duong ho hap fron, kch ung da.
9.5.2.2. Zirum |C
6
H
12
N
2
S
6
Zn: ImofyIdIfhIocacbamaf kom.); Ton
khac: MIIbam, ZorIafo, IukIasIn.
ZIram Ia mof bof khong mau, f fan frong nuoc, fan nhIou frong
cac dung moI huu co, phan huy frong moI fruong axIf. uoc dung
nhIou do fru nam bonh cho cay frong. oc fnh IoaI III. ZIram Ia chaf
kch ung raf manh doI voI maf noI chung, mang fIop hop, cac nIom
mac muI va duong ho hap fron. No gay kch ung da, gay dau du doI
voI maf. ZIram gay roI Ioan chuc nang gan. No Ia mof chaf doc cho
fhaI va gay quaI fhaI.
9.5.2.J. Muneb |C
4
H
6
Mn
2
S
4
)x: fyIonbIsdIfhIocacbamaf mangan|;
Ton khac: Ifhamo M.
Manob o dang fInh fho mau vang, khong fan frong nuoc va
frong hau hof cac dung moI huu co. Nong va am Iam cho manob maf
hIou qua dIof nam. oc fnh IoaI IV. oI voI gIa cam, manob gay fIou
chay va do frung Iong. uoc su dung rong raI do fru bonh moc suong
va bonh fhoI cho rau, fraI cay... Manob gay kch ung maf, muI, fhanh
quan, co haI cho suc khoo... Manob vao co fho qua duong ho hap va
fIou hoa.
461
9.5.2.4. Zineb |C
4
H
6
N
2
S
4
Zn)x: fyIonbIsdIfhIocacbamaf kom|;
Ton khac: Phyfox, Ifhano Z78: Ia bof khong mau, f fan frong nuoc
va frong nhIou dung moI huu co, fan frong CS
2
, doc fnh IoaI IV.
ZInob duoc dung do dIof nam. oc fnh fuong fu nhu manob.
9.6. TAC HA OOC CHAT CARBON SNFA (CS
2
)
9.6.1. Go theu chung
Cacbon sunfua Ia mof chaf Iong khong mau, co muI ofo dju khI o
frang fhaI nguyon chaf. Cac san pham ky fhuaf dou co muI hoI. CS
2

f fan frong nuoc, fan nhIou frong con ofyIIc. Ty frong Ia 1,26, nong
chay o 110,8
o
C, soI o 46,5
o
C, fy frong hoI Ia 2,67. Ngay o nhIof do
20
o
C, CS
2
frong khong kh cung raf nguy hIom. CS
2
fu boc chay o
100
o
C, nhIof do chay Ia 30
o
C, gIoI han no fu 1,3 50%, duoc xom Ia
co fnh boc chay raf cao. CS
2
co fho fu boc chay khI fIop xuc voI
khong kh fao ra SO
2
va CO
2
. KhI fIop xuc voI bo maf nong hoac
ngon Iua, no cung phan huy fhanh SO
2
va CO
2
.
9.6.2. Tuc dong doc hu cuu CS
2

CS
2
Ia mof chaf doc fhan kInh, v vay nhung frIou chung va fon
fhuong ho fhan kInh frung uong va ngoaI bIon Ia quan frong nhaf.
Nong do gay nhIom doc cap fnh cua CS
2
nhu sau :
Tu 0,5 0,7 mg/I |160 230 ppm): chua fhay frIou chung cap
fnh o nguoI fIop xuc.
Tu 1 1,2 mg/I |320 390 ppm): gay cam gIac kho chju,
nhuc dau sau 8 gIo fIop xuc, nhung con chju duoc.
Nong do 3,6 mg/I |1150 ppm) : gay choang vang.
Nong do fu 6,4 10 mg/I |2000 3200 ppm) : gay nhIom doc
nho, dj cam, fho khong dou frong 30 phuf don 1 gIo.
Nong do 15 mg/I |4800 ppm) : gay chof nguoI sau 30 phuf.
VoI nhung nong do cao hon, nan nhan chI hf mof vaI Ian Ia
bj ngaf ngay ...
Cac bIou hIon nhIom doc CS
2
khI fIop xuc ngan han Ia kch ung
da va maf. HoI cua CS
2
cung kch ung da, maf, duong ho hap roI fIop
462
fhoo Ia gay kho fho, phu phoI. Nuof phaI CS
2
co fho Iam cho phoI bj
bonh vIom phoI hoa hoc va cac frIou chung vo fhan kInh frung uong.
TIop xuc IIon fIop daI han voI CS
2
fu 10 mg/m
3
fro Ion cho fhay co
nhung anh huong co haI cho suc khoo. Cac bIou hIon fhuong gap Ia
vIom da fIop xuc, maf mo o da, cac anh huong phoI va fhan kInh
frung uong, ngoaI vI, noI fIof va fIm mach, gay roI Ioan fam fhan,
Ioan chuc nang fuyon gIap, anh huong sInh san. CS
2
co fho gay
khuyof faf bam sInh ...
9.6.3. Su chuyen hou vu tuc hu cuu CS
2

CS
2
sau khI vao co fho chI co 30% duoc gIu IaI, mof phan duoc
fhaI qua duong ho hap, mof phan fhaI qua da. CS
2
hap fhu qua duong
ho hap nhIou hon qua da. CS
2
frong co fho duoc chuyon hoa fhanh
dIfhIocacbamaf va fhIazoIIdan cung nhIou chaf khac v CS
2
phan ung
dac bIof voI cac nhom SH, CH va NH
2
. Trong nuoc fIou chI co
khoang 1% Iuong CS
2
da hap fhu duoc fhaI ra nguyon von, mof phan
duoc fhaI ra duoI dang sunfaf vo co va huu co cung cac chaf chua
bIof... IfhIocacbamaf cung mof so chaf chuyon hoa khac co kha nang
fao phuc voI cac kIm IoaI frong co fho roI bj fhaI ra ngoaI fhoo nuoc
fIou. CS
2
co fac dung voI mof so onzIm, can fhIop vao mof so qua
frnh cua co fho nhu chuyon hoa sorofonIn, su fhaI mo o huyof fuong
IIon quan don xo vua dong mach... No cung gay ra cac bIon doI fhoaI
hoa o fhan kInh frung uong va ngoaI vI. jnh Iuong cac chaf chuyon
hoa cua CS
2
frong nuoc fIou Ia mof fh nghIom kIom fra co gIa frj
frong cong fac gIam saf sInh hoc nhung nguoI fIop xuc voI CS
2
nham
du phong nhIom doc CS
2
.
9.6.4. ng dung cuu CS
2

Mac du co doc fnh cao nhung CS
2
van duoc su dung nhIou.
NguoI fa danh gIa no Ia mof dung moI fuyof voI, co vaI fro quan frong
frong cac nganh cao su, dau mo, nhua, mafIf,... CS
2
cung duoc dung do
san xuaf knh quang hoc, do chIof xuaf dau, Iuu hoa cao su,... Cacbon
sunfua duoc dung nhIou frong ky ngho fo nhan fao vIsco. Mof kg vIsco
duoc san xuaf ra so Iam fhoaf ra fu 20 30 g CS
2
, dong fhoI gIaI
phong fu 4 6 g H
2
S. Trong san xuaf, CS
2
xam nhap vao co fho qua
463
duong ho hap Ia chu you, no cung co kha nang fham qua da nguyon
von. HIom gap faI nan do CS
2
qua duong fIou hoa ...
9.6.5. Cuc treu chung nhem doc cuu CS
2

9.6.5.1. Nhiem Joc cup llnh
NhIom doc cap fnh do CS
2
Ia faI nan Iao dong, xay ra khI nguoI
fa hf fho khong kh co CS
2
o nong do cao. Nan nhan co fho guc ngay
faI cho, hoac maf frI gIac, hon mo, maf phan xa dong fu va chI sau
mof fhoI gIan ngan maf phan xa gan, frung fam ho hap bj phong bo
va co fho dan don fu vong. Nou nan nhan hoI fInh duoc fh so o frong
fnh frang vaf va, maf phuong huong. Cac dI chung fon faI kha Iau
sau khI nan nhan duoc phuc hoI nhu : roI Ioan fam fhan, roI Ioan ho
fhan kInh frung uong va ngoaI vI...
NhIom doc ban cap fnh fhuong xay ra khI fIop xuc voI nong do
CS
2
fron 2 mg/I, voI cac bIou hIon chnh Ia roI Ioan fam fhan, fho
fram uaf fhao cuong. TIop xuc voI nhung nong do fhap hon fhuong
fhay vIom nhIou day fhan kInh.
9.6.5.2. Nhiem Joc mun llnh
onh khoI phaf voI cac frIou chung you mof, dau dau, ngu kom
va hay co con ac mong, dj cam, you chI duoI, an kom ngon, dau da
day. Co frIou chung vIom fhan kInh fhuc vaf. Nou fIop xuc frong Iao
dong Iau ngay |vaI nam) voI nong do CS
2
fu 0,3 0,5 mg/I co fho bj
vIom nhIou day fhan kInh. TrIou chung xuaf hIon som Ia gIam phan
xa gan chI duoI. Co fho vIom fhan kInh fhj gIac va roI Ioan fIon dnh,
roI Ioan khuu gIac, gIam foc do dan fruyon fhan kInh ... onh nhan
dau vung fhuong vj, kho chju, non oI do vIom foo da day, Ioof fa
frang, fhIou mau nho, fhoI gIan dong mau koo daI. O phu nu co fho
fhay vIom fu cung man fnh, dau bung kInh va rong kInh, maf nhIou
mau va xay fhaI. CS
2
qua duoc nhau fhaI va anh huong don bao fhaI.
NguoI fa fhay co moI IIon quan gIua fIop xuc voI CS
2
voI mof so bonh
nhu xo vua dong mach, xo cung cau fhan, bonh dong mach vanh o
nam cong nhan, fhoaI hoa mo o gan ...

464
9.6.6. Chuun doun vu deu tr{
9.6.6.1. Chuun Joun nhiem Joc CS
2
Can dua vao you fo fIop xuc va cac frIou chung Iam sang da nou.
Chan doan phan bIof voI cac bonh xo vua dong mach do nguyon nhan
khac, bonh ParkIson, u nao, gIang maI, xo cung nhIou noI, bonh fam
fhan do cac nguyon nhan khac ...
Ngay nay, xof nghIom chan doan phan bIof duoc dua fron
nghIom phap Iof azIf |fosf fIop xuc). o Ia djnh Iuong chaf chuyon
hoa cua CS
2
frong nuoc fIou bang cach do fhoI gIan Iam maf mau
fhuoc fhu Iof azIf khI cho vao nuoc fIou. Mau cang maf nhanh khI
nong do chaf chuyon hoa cua CS
2
cang cao, v chaf chuyon hoa xuc
fac su maf mau fhoo phan ung sau day:
2NaN
3
+ I
2

chaf chuyon hoa cua CS
2
2NaI + 3N
2

NafrI azIf NafrI Iodua
|mau nau) |khong mau)
9.6.6.2. Dieu lrj
Trong fruong hop nhIom doc cap fnh, fruoc hof phaI cho ngung
fIop xuc, gIu am co fho nan nhan, cho hoI suc nou can ...Truong hop
nhIom doc man fnh non cach Iy bonh nhan khoI moI fruong gay
nhIom. Nou ho fhan kInh frung uong hoac ngoaI bIon bj fon fhuong
fh kha nang khoI hoan foan Ia kho khan, can phaI fhoo doI nhIou
nam. NoI chung chI can dIou frj frIou chung, khong co dIou frj dac
bIof.
9.6.?. Phong trunh
9.6.7.1. Nong Jo cho phep
VIof Nam quy djnh NTCP cua CS
2
Ia 0,01mg/I; My quy djnh
TIV |1998) Ia 10 ppm |31 mg/m
3
); WHO |1981) khuyon cao gIoI han
fIop xuc ngan han frong 15 phuf khong non vuof qua 60 mg/m
3
frong
ngay Iam vIoc, nong do frung bnh cho phop Ia 10 mg/m
3
doI voI nam
cong nhan va 3 mg/m
3
doI voI nu cong nhan o fuoI sInh do.
465
9.6.7.2. Bien phup hy lhuul
Quan frong nhaf Ia quy frnh san xuaf phaI kn, co ho fhong huf
hoI faI cho, fhuc hIon fhong gIo foan bo va cuc bo. KhI co fho phaI
fhay CS
2
bang cac dung moI khac f doc hon. Co bIon phap fu hoan
chInh ky fhuaf moI fruong qua kIom fra nong do CS
2
frong khong kh
noI Iam vIoc...
9.6.7.J. Bien phup buo re: Cong nhan Iam vIoc co fIop xuc voI
CS
2
phaI duoc frang bj day du cac phuong fIon bao vo co hIou qua.
9.6.7.4. Bien phup y hoc
Quan frong nhaf Ia gIam saf moI fruong va gIam saf sInh hoc.
KhI fuyon dung Iao dong, khong bo fr cong vIoc fIop xuc voI CS
2
voI
nhung nguoI co cac bonh fam fhan, gan, phoI, da day, xo vua dong
mach ... Khong do phu nu fIop xuc voI CS
2
,

nhaf Ia nhung nguoI duoI
18 fuoI, dang cho con bu, kInh nguyof khong dou, hay bj xay fhaI,...
Kham djnh ky phu fhuoc vao dIou kIon fIop xuc va nong do chaf doc,
nou fIop xuc nhIou fh so Ian kham frong nam phaI fang Ion. Can
kham va Iam xof nghIom cac chuyon khoa co IIon quan ... Nou phaf
hIon co fruong hop nhIom doc fh phaI cho ngung fIop xuc ngay, cho
chuyon Iam cong fac khac khong fIop xuc voI CS
2
.
9.?. OOC TNH CA CAC POLYMK CHA L HYNH
NguoI fa fhuong chIa cac poIymo fong hop chnh Iam ba nhom:
Cac cbat Jco. Ia cac chaf co kha nang chju duoc cac bIon dang
Iau bon.
Cac nbua Jan boi. Ia cac chaf co kha nang chju duoc cac bIon
dang fhuan nghjch.
Cac soi tong bop. Ia cac poIymo co fho co dang soI va co fnh
bon co hoc cao doI voI su koo daI.
Nbua tbiourc. dI fu fhIouro va formaIdohIf.


466





oc fnh: Cac monomo va cac chaf phu gIa khac nhau nhu
phonoI, HCHO, cac aIdohIf khac, hoxamofyIon foframIn gay nguy
hIom do nhIom doc. Cac san pham nhua nay phan huy khI o nhIof do
cao |+500
0
C), dac bIof do cac chaf CO, NH
3
, HCN gay nguy hIom
frong fIop xuc va nhIom doc.
Cac phonoI va HCHO vua Ia cac chaf kch ung vua Ia cac chaf
gay dj ung. HoxamofyIon foframIn Ia mof fac nhan gay man cam.
Hon nua duoI fac dung nhIof, no phan huy fhanh HCHO va NH
3
.
NhIou fruong hop man cam da frong cho fao va su dung nhua, cac
nhua chua duoc Iuu hoa hoan foan.
9.8. NONG OO TO OA CHO PHKP CA MOT SO CHAT OOC
HA TRONG KHONG KH XNG QANH O KH VC
OAN C (TCVN 5938 1995)
|mg/m
3
)
TT Tan rhaI 6ong Ihur hoa
hor
Trung bnh ngay dam 1 Ian IoI da
1 Axit sunuric h
2
S0
4
O,1 O,8
2 Cacbon disunua CS
2
O,OO5 O,O8
8 hydrosunua h
2
S O,OO8 O,OO8
4 Sulhua dioxyt S0
2
O,5

Cau hoi
Cau 1: Cac yeu to lam bien oi chu trnh sinh a hoa cua S trong moi trng
sinh thai?
C S
NH
2

NH
2
Thioure
467
Cau 2: Viet Nam cac nganh san xuat nao gay oc oi vi moi trng va con
ngi lien quan en lu huynh? Va nganh nao tao ra nhieu oc chat cua cac
hp chat S nhat?
Cau 3: Trong cac ham mo, ac biet la mo than H
2
S c sinh ra t au? Va e
ra bien phap x ly chung?
Cau 4: Nguyen nhan gay ra s kien sng mu gay chet ngi LonDon? Tai
sao s kien o lai keo dai trong nhieu ngay?
Cau 5: Cac chi tiet kien truc cua en Tamara cua An o ngay cang m i va b
o vang la do nguyen nhan nao lien quan en cac hp chat lu huynh?
Cau 6: Nguon goc phat sinh kh CS
2
? So vi H
2
S th CS
2
co tnh oc cao hn hay
thap hn?
Cau 7: Cac bien phap x ly cac hp chat lu huynh trong at phen? Ngi ta
dung tro e kh phen tac dung nh the nao en cac hp chat lu huynh?
Cau 8: Tai sao phai giam lng lu huynh co trong xang dau xuong mc thap
nhat co the? Hien nay mc lu huynh trong xang la 5%, ieu nay co y ngha g?
Cau 9: Than Viet Nam tot nhat ong Nam A, nhng v sao ch xuat khau
Trung Quoc? Giai thch ve phng dien ky thuat (khong lien quan van e quan
ly va chnh tr xa hoi)?
Cau 10: Kh CO oc hn kh CO
2
, vay kh SO
2
co oc hn SO
3
khong?v sao?
Cau 11: Tai sao ngi nghien ru khong c tiep xuc vi cac ithiocacbamat
(thuoc diet nam cha hp chat S)?





TA LK THAM KHAO
1. Hoang Van nh |1996), oc cbat boc cong ngbicp |fap 1), NX
Khoa hoc Ky fhuaf, Ha NoI.
2. Io Tu Van, Khuc Xuyon |1998), Bcnb Ja ngbc ngbicp, NX Y hoc.
3. Tran Cam Van, Vi sinb oat boc moi truong, 2001.
4. Tang Van oan, Tran uc Ha |2001), Ky tbuat moi truong, NX
CIao uc.
468
5. Vu ang o |1999), Hoa boc oa su o nbicm moi truong, NX CIao
duc.
6. Nguyon uc KhIon |2002), Moi truong oa suc kboc, NX Iao dong
Xa hoI, Ha NoI.
7. Tran Ngoc Chan |2001), O nbicm kbong kbi oa xu /y nuoc tbai
|fap 1), NX Khoa hoc Ky fhuaf.
8. Pham Van Thuong, ang nh Thanh, Co so hoa hoc moI fruong,
NX Khoa hoc Ky fhuaf, Ha NoI.
9. nqucfo CommIssIon, Prcocntioc Mcasurcsc to protcct tbc Eartbs
atmospbcrc, 1990.
10. !nIfod NafIon, 1990.
11. vvv. pa.gov/aIrmarkofs/acIdraIn/offocfs/hoaIfh.hfmI.
12. vvv.opa.gov/aIrmarkofs/acIdraIn/offocfs/vIsIbIIIfy.hmfI.
13. vvv.opa.gov/aIrmarkofs/acIdraIn/offocfs/maforIaIs.hmfI.

1055
MUC LUC
Chuong 0: Tong quut ve doc hoc mo truong
(Ecotoxicology an Overview) ....................................... 5
0.1. jnh nghIa .................................................................................... 5
0.2. Chaf doc ........................................................................................ 5
0.3. IIou Iuong doc chaf, doc fo .......................................................... 7
0.4. Nong do doc chaf, doc fo ............................................................. 7
0.5. Qua frnh van chuyon cua doc chaf, doc fo ................................ 7
0.6. Hap fhu, nhIom doc, phan phoI va dao fhaI doc chaf
cua sInh vaf....................................................................................... 10
0.7. Phan ung IaI doc chaf cua sInh vaf va hIou ung doc .............. 20
0.8. Su dao fhaI doc chaf ................................................................. 24
0.9. CIaI quyof van do o nhIom fhuc chaf Ia gIaI quyof van do
doc hoc moI fruong...................................................................... 25
Chuong 1: Ooc hoc mo truong doxn
(Kcotoxcology oI Ooxn).............................................. 39
1.1. Tong quan vo dIoxIn................................................................... 40
1.2. Ion fho sInh fhaI cua dIoxIn.................................................... 49
1.3. Cac gIaI phap xu Iy dIoxIn frong moI fruong ........................... 74
1.4. IoaI fru dIoxIn frong co fho nguoI ............................................ 77
1.5. Mof so gIaI phap ngan ngua o nhIom dIoxIn ........................... 78
1.6. Kof Iuan....................................................................................... 79
TaI IIou fham khao ............................................................................ 80
Chuong 2: Ooc hoc thuoc buo ve thuc vut
(Toxcology oI Protectunts).......................................... 82
2.1. KhaI nIom................................................................................... 82
2.2. Phan IoaI fhuoc bao vo fhuc vaf................................................ 83
2.3. Cac dang fhuoc bao vo fhuc vaf ................................................ 89

1056
2.4. Tong quan fnh doc cua fhuoc VTV ........................................ 90
2.5. Tac dong doc fnh fhuoc VTV Ion sInh vaf............................ 92
2.6. Anh huong cua hoa chaf VTV don moI fruong.................... 105
2.7. HIon frang su dung hoa chaf bao vo fhuc vaf o VIof Nam... 115
2.8. CIoI fhIou kof qua nghIon cuu................................................. 118
2.9. Nhan xof ................................................................................... 127
TaI IIou fham khao .......................................................................... 131
Chuong 3: Khu nung hup phu, phong thIch
cuu keo setmun do vo km lou nung
trong bun duy kenh ruch TP HCM.......................... 133
3.1. Mo dau....................................................................................... 133
3.2. Tong quan vo kIm IoaI nang frong bun day va kha nang
hap phu cua koo sofmun ...................................................... 135
3.3. NghIon cuu kha nang hap phu, phong fhch cua koo sof
bun day doI voI kIm IoaI nang frong konh rach TP HCM... 147
3.4. Tnh chaf hap fhu va duong cong hap fhu mof so KIN....... 154
3.5 Khao saf kha nang hap phu cua Cd
2+
Ion bun day............... 166
3.6 Kha nang hap phu koo mun sof voI AI
3+
............................... 168
3.7 Kha nang hap phu phong fhch cua daf phu sa
& bun day doI voI Ion Io
+2
frong moI fruong nuoc ............... 170
3.8. Kha nang hap phu va phong fhch cua haI IoaI daf phu sa
va bun day fhoo cac nguong pH khac nhau cua moI fruong
nuoc va o cac muc fhoI gIan khac nhau ................................ 173
Kof Iuan............................................................................................ 179
TaI IIou fham khao .......................................................................... 184
Chuong 4. Anh huong cuu km lou nung den quu trInh
snh truong cuu thuc vut............................................ 185
4.1. CIoI fhIou .................................................................................. 185
4.2. Quan ho gIua KIN va cay frong ............................................. 186

1057
4.3. HIon frang o nhIom KIN frong daf o VIof Nam................... 193
4.4. Mof so nghIon cuu vo anh huong cua Pb, Hg
va Cd don fhuc vaf................................................................... 207
4.5. Anh huong cua Cu
2+
, NI
2+
, Cd
2+
va Pb
2+
don qua frnh
nay mam cua haf Iua |oryza safIva gIong Om 1352).......... 210
4.6. Anh huong cua Pb, Cd va Hg don qua frnh sInh fruong
cua mof so cay frong nong nghIop fron daf xam phu sa
co ong Nam o ................................................................... 213
4.7. anh gIa fIou chuan KIN frong daf va rau cua VIof Nam... 224
4.8. Kof Iuan..................................................................................... 224
TaI IIou fham khao .......................................................................... 226
Chuong 5: Ooc hoc mo truong cudmum................................... 231
5.1. Tong quan vo doc hoc moI fruong cua kIm IoaI nang
CadmIum |Cd) ........................................................................... 231
5.2. Ion bIon dja hoa cua Cd ........................................................ 243
5.3. Nguon goc cadmIum frong moI fruong daf ............................. 244
5.4. Hoaf hoa cua cadmIum frong moI fruong daf ........................ 252
5.5. MoI fuong quan gIua cd frong cay va frong moI fruong daf 258
5.6. MoI fruong daf bj o nhIom cadmIum ...................................... 268
5.7. Kof qua nghIon cuu fac dong cd frong moI fruong
daf nuoc Ion cay Iua ............................................................. 273
5.8 Nhan xof & kof Iuan................................................................. 289
TaI IIou fham khao .......................................................................... 290
Chuong 6: Ooc hoc mo truong cuu chI
(Kcotoxcology oI leud)................................................ 299
6.1. Mo dau ...................................................................................... 299
6.2. Tong quan vo ch ...................................................................... 300
6.3. Nguon phaf sInh ch ra moI fruong........................................ 308
6.4. Ch frong moI fruong............................................................... 312

1058
6.5. oc fnh cua ch ....................................................................... 326
6.6. CIaI phap ngan ngua va khac phuc nhIom doc ch ............... 343
6.7. Kof Iuan va kIon nghj.............................................................. 344
TaI IIou fham khao.......................................................................... 345
Chuong ?: Ooc hoc mo truong Arsen
(
'''
)
(Ecotoxicology of Arsen).............................................. 346
7.1. Mo dau ...................................................................................... 346
7.2. Cac dac dIom Iy hoa cua Arson............................................... 348
7.3. ac dIom phan bo As frong cac fhanh phan moI fruong
fu nhIon ................................................................................... 349
7.4. Arson frong moI fruong nong nghIop .................................... 356
7.5. O nhIom Arson fron fho gIoI va VIof Nam............................ 359
7.6. Chu frnh sInhdjahoa moI fruong cua arson |
33
As
74,9216
) ... 365
7.7. NhIom doc Arson...................................................................... 374
7.8. TIop xuc voI Arson va hop chaf Arson frong cong nghIop.... 378
7.9. Hap fhu va chuyon hoa Arson frong co fho ........................... 380
7.10. TrIou chung nhIom doc As..................................................... 381
7.11. Iou frj ................................................................................... 383
7.12. Phong franh ngo doc As ........................................................ 384
7.13. Kof Iuan .................................................................................. 387
TaI IIou fham khao.......................................................................... 388
Chuong 8: Ooc hoc thuy ngun (ecotoxicology of mercury) ..... 389
8.1. CIoI fhIou .................................................................................. 389
8.2. Nguon phaf sInh fhuy ngan ................................................... 393
8.3. O nhIom hg frong moI fruong va fac dong doc haI cua no ... 395
8.4. Thuy ngan frong moI fruong khong kh ................................. 401
8.5. O nhIom va gay doc cua fhuy ngan frong moI fruong nuoc.. 402
8.6. Thuy ngan frong moI fruong daf............................................. 407

1059
8.7. Thuy ngan frong chuoI fhuc pham fron can ......................... 410
8.8. oc haI nguy hIom cua fhuy ngan doI voI con nguoI ........... 413
8.9. Kof Iuan..................................................................................... 425
TaI IIou fham khao .......................................................................... 426
Chuong 9: Ooc hoc mo truong cuu luu huynh
vu hop chut cuu no
(Ecotoxicology of Sulfur and its compounds)......... 428
9.1. CIoI fhIou chung ...................................................................... 428
9.2. Mof so nganh san xuaf gay doc doI voI moI fruong
va con nguoI IIon quan don Iuu huynh ................................... 431
9.3. oc fnh cua H
2
S...................................................................... 434
9.4. Kh doc SO
2
.............................................................................. 443
9.5. Nhom doc cac chaf dIof nam hop chaf cua Iuu huynh .......... 458
9.6. Tac haI doc chaf carbon sunfua |CS
2
) ..................................... 461
9.7. oc fnh cua cac poIymo chua Iuu huynh ............................... 465
9.8. Nong do foI da cho phop cua mof so chaf doc haI
frong khong kh xung quanh o khu vuc dan cu
|TCVN 5938 1995) ................................................................ 466
TaI IIou fham khao.......................................................................... 467
Chuong 10: Ooc hoc mo truong umung
(Ecotoxicology of Asbestos)........................................ 468
10.1. Tong quan vo amIang............................................................. 468
10.2. AmIang frong moI fruong ...................................................... 474
10.3. Mof so fIou chuan doI voI amIang......................................... 489
10.4. oc fnh amIang..................................................................... 491
10.5. Cac bIon phap khac phuc o nhIom va gay doc..................... 497
10.6. Mof so dIou Iuaf cam su dung amIang o nuoc fa ................. 503
TaI IIou fham khao .......................................................................... 505

1060
Chuong 11: Ooc hoc mo truong ve bu
(Ecotoxicology of Dust)............................................... 507
11.1. CIoI fhIou ................................................................................ 507
11.2. Tnh chaf Iy hoa cua buI frong khong kh .......................... 508
11.3. Phan IoaI buI........................................................................... 510
11.4. Cac IoaI buI gay o nhIom va gay doc dIon hnh .................. 518
11.5. Su xam nhap buI vao co fho .................................................. 529
11.6. Tac dong doc haI cua buI foI suc khoo con nguoI ................ 531
11.7. Tac dong doc haI cua buI doI voI moI fruong....................... 536
11.8. HIon frang o nhIom buI......................................................... 540
11.9. Nguyon fac du phong fac haI cua buI ................................... 546
11.10. Kof Iuan................................................................................. 550
TaI IIou fham khao .......................................................................... 551
Chuong 12: Ooc hoc mo truong ve thuoc lu
(Ecotoxicology of Tobacco) ....................................... 553
12.1. CIoI fhIou chung ..................................................................... 553
12.2. Thuc frang fhuoc Ia va fac haI .............................................. 554
12.3. Tm hIou vo fhuoc Ia .............................................................. 555
12.4. oc haI cua khoI fhuoc Ia ..................................................... 561
12.5. oc haI cua fhuoc Ia don suc khoo........................................ 579
12.6. Tac haI khac cua fhuoc Ia ...................................................... 591
12.7. Tnh hnh bonh faf IIon quan don fhuoc Ia o VIof Nam..... 593
12.8. Kof Iuan................................................................................... 595
TaI IIou fham khao .......................................................................... 597
Chuong 13: Nhem doc quu thuc phum
(Poisoning by food and foodchain)......................... 598
13.1. CIoI fhIou ................................................................................ 598

1061
13.2. NhIom doc do fhuc pham va co cho gay doc......................... 600
13.3. Qua frnh phong daI sInh hoc cua doc chaf
qua day chuyon fhuc pham.................................................... 609
13.4. NhIom doc fhuc pham do hoa chaf ....................................... 612
13.5. NhIom doc fhuc pham do cac hoa chaf phu gIa fhuc pham..... 618
13.6. NhIom doc fhuc pham do doc fo vI sInh............................... 625
13.7. NhIom doc do doc fo co san frong nguyon IIou fhuc pham. 637
13.8. Kof Iuan................................................................................... 647
TaI IIou fham khao .......................................................................... 648
Chuong 14. Ooc to cu noc (Posonng by tetruodontdeu) ..... 649
14.1. CIoI fhIou ................................................................................ 649
14.2. oc chaf TTX frong ca noc.................................................... 656
14.3. Tong hop TTX......................................................................... 669
14.4. Phong va chong ngo doc ca noc ............................................ 673
14.5. Kof Iuan................................................................................... 677
TaI IIou fham khao .......................................................................... 678
Chuong 15: Ooc hoc mo truong polyclobphenyl
(Ecotoxicology of PCBs)............................................. 679
15.1. CIoI fhIou ............................................................................... 679
15.2. oc chaf PCs........................................................................ 681
15.3. Tnh chaf PCs ..................................................................... 688
15.4. Tac dong doc haI cua PCS frong moI fruong..................... 691
15.5. Cach phong franh nhIom PCS do bao vo mnh................. 700
TaI IIou fham khao .......................................................................... 702
Chuong 16: Ooc hoc mo truong thuy treu do
(Ecotoxicology of Red Tide)...................................... 703
16.1. KhaI nIom vo hIon fuong fhuy frIou do ................................ 703
16.2. Cac IoaI fao gay non hIon fuong fhuy frIou do .................... 705

1062
16.3. NhIom doc o nguoI do fhuy frIou do .................................... 714
16.4. Tac dong doc cua fhuy frIou do Ion sInh vaf........................ 717
16.5. Cac duong doc chaf xam nhap vao co fho sInh vaf ............ 720
16.6. Cac bIon phap ngan ngua hIon fuong fhuy frIou do .......... 721
16.7. Cac phuong phap xu Iy khI fhuy frIou do xuaf hIon .......... 722
TaI IIou fham khao .......................................................................... 723
Chuong 1?: Ooc hoc mo truong suong mu quung hou
(Ecotoxicology of Photochemical smog) ................. 724
17.1. CIoI fhIou ................................................................................ 724
17.2. Tong quan suong mu quang hoa ........................................... 732
17.3. Cac phan ung quang hoa frong kh quyon............................ 735
17.4. Qua frnh phaf sInh cac chaf o nhIom frong suong mu
quang hoa................................................................................ 740
17.5. Cac you fo moI fruong anh huong don suong mu quang hoa... 747
17.6. Mof so IoaI suong mu quang hoa........................................... 749
17.7. Suong mu quang hoa o mof so noI fron fho gIoI.................. 750
17.8. Tac haI cua hIon fuong suong mu quang hoa....................... 752
17.9. CIaI fhch hIon fuong suong mu Iuan don Iusanca........... 761
17.10. CIaI quyof van do suong mu quang hoa nhu fho nao ........ 763
17.11. Kof Iuan ............................................................................... 764
TaI IIou fham khao .......................................................................... 764
Chuong 18. Chut thu nguy hu (Hazard Wastes)...................... 766
18.1. CIoI fhIou ................................................................................ 766
18.2. Mof so khaI nIom vo chaf fhaI doc haI |CTH) .................. 766
18.3. Phan IoaI chaf fhaI doc haI ................................................... 768
18.4. Nguon goc chaf fhaI doc haI.................................................. 773
18.5. Tac dong cua CTH voI con nguoI va moI fruong............... 773
18.6. Quan Iy CTH........................................................................ 780

1063
18.7. Cac nganh cong nghIop phaf sInh nhIou CTH.................. 791
18.8. Quan Iy CTH o TP.HCM..................................................... 797
TaI IIou fham khao .......................................................................... 801
Chuong 19: Ooc hoc mo truong trong nhu, vun phong
(Ecotoxicology in House and Office) ...................... 802
19.1. CIoI fhIou .................................................................................. 802
19.2. Tnh hnh o nhIom frong nha, van phong ............................. 803
19.3. KhaI nIom o nhIom gay doc khong kh frong nha,
van phong................................................................................. 810
19.4. Tac nhan gay nhIom frong nha nguyon nhan va fac haI ... 813
19.5. HoI chung "bonh nha cao fang" .............................................. 831
19.6. oc chaf fu cac phuong fIon sInh hoaf frong nha, van phong .....834
19.7. O nhIom do fIong on frong nha ............................................. 840
19.8. oc chaf fu cac fhuc pham nhIom doc frong bop .................. 841
19.9. oc haI cua mof so chaf hoaf dong bo maf dung
frong cac san pham fay rua gIa dnh...................................... 847
19.10. oc haI fu my pham dung frong phong ............................... 851
19.11. Cac bIon phap chong o nhIom, doc haI frong nha ............. 854
19.12. Cac bIon phap phong chong cac chaf gay o nhIom frong nha ..... 857
19.13. Kof Iuan .................................................................................. 865
TaI IIou fham khao............................................................................ 867
Chuong 20: Go theu, thu nghem cuc mo hInh
trong tInh toun lun truyen o nhem ..................... 869
20.1. Mo hnh phaf fan
2
4
SO

fu moI fruong daf phon vao nuoc. 869
20.2. !ng dung mo hnh vao ho sInh fhaI daf phon
Tan Thanh ong Thap MuoI ................................................ 880
20.3. Mo hnh mo phong daf phon |smass) ................................... 886
20.4. Mo hnh mo phong su Ian fruyon nuoc chua phon
frong konh.............................................................................. 888
20.5. Mo hnh mo phong su Ian fruyon nuoc chua phon
frong konh va IIon kof voI mo hnh daf chua phon............ 898


1064
Chuong 21: Mo hInh hou lun truyen doc chut
trong mo truong snh thu dut phen
(Mathematical Model of Toxic ions in
Soilecological Environment) .................................... 910
21.1. CIoI fhIou................................................................................ 910
21.2. Kof qua nghIon cuu xay dung mo hnh foan |Iandfru)
mo phong qua frnh Ian fruyon doc chaf frong moI fruong
daf nuoc dong fhap muoI ....................................................... 918
21.3. ThIof Iap mo hnh no phong Ian fruyon doc chaf
frong nuoc konh TM............................................................ 928
21.4. Kof Iuan.................................................................................. 954
TaI IIou fham khao.......................................................................... 955
Chuong 22. Quun ly su co doc hu mo truong
(Ecotoxicological Risk Management) .................... 960
22.1. CIoI fhIou ............................................................................... 960
22.2. jnh nghIa, khaI nIom su co doc hoc moI fruong............... 961
22.3. anh gIa su co doc haI moI fruong |ruI ro) ........................ 962
22.4. Nhan dIon moI nguy co doc haI moI fruong ....................... 965
22.5. Quan Iy su co doc haI moI fruong |ruuI ro) ........................ 968
22.6. MoI quan ho gIua danh gIa su co doc haI moI fruong
va quan Iy su co doc haI moI fruong ................................... 968
22.7. Mof muc do ruI ro doc hoc co fho chap nhan duoc
va an foan moI fruong .......................................................... 970
22.8. RuI ro co fho chap nhan duoc fnh fron fong dan so ........ 971
22.9. Quan Iy su co doc haI moI fruong co hIou qua ................... 975
22.10. Mo hnh quan Iy su co doc haI moI fruong........................ 977
22.11. Mo hnh danh gIa su co doc chaf do dof rac gay ra ......... 983
22.12. Kof Iuan.............................................................................. 1003
Chuong 23. Ooc hoc mo truong benh cum gu cum H5N1 .. 1004
23.1. Tong quan cum ga ............................................................... 1004

1065
23.2. Ion bIon fnh hnh djch cum ga fron fho gIoI .................. 1011
23.3. Ion Ion fnh hnh djch xay ra o VIof Nam..................... 1018
23.4. Cac anh huong cua djch cum gIa cam Ion moI fruong....... 1019
23.5. Anh huong cua vIrus cum ga foI suc khoo cua con nguoI .. 1024
23.6. Anh huong cua vIrus cum ga don non kInh fo xa hoI .... 1032
23.7. Anh huong don cac khu bao fon.......................................... 1036
23.8. Cac gIaI phap ky fhuaf vo saf frung, fIou doc va xu I moI
fruong frong vIoc phong chong djch bonh cum gIa cam.... 1038
23.9. Cac bIon phap khac phuc o nhIom moI fruong ................. 1047
23.10. Cac bIon phap xu Iy va gIam fhIou o nhIom moI fruong..... 1051
23.11. Ion phap quan Iy moI fruong........................................... 1053
789
TAI LIEU THAM KHAO
1.
L Huy B (1982), Nhng vn v t phn Nam b, NXB Thnh Ph H Ch
Minh, TP.HCM
2.
L Huy B (1996), Sinh thi Mi trng t, NXB Nng Nghip, TP. HCM.
3.
L Huy B (2000), c hc Mi Trng, NXB HQG TP.HCM , trang 142-146
4.
L Huy B (2000), Sinh thi Mi trng ng dng, NXB Khoa hc K thut.
5.
L Huy B, Lm Minh Trit (2000), Sinh thi mi trng, NXB HQG TP.HCM
6.
L Huy B (2002), c hc mi trng, Nh xut bn i Hc Quc Gia
Thnh Ph H Ch Minh.
7.
L Huy B (2002), c hc mi trng, Nh xut bn i hc quc gia TP
H Ch Minh.
8.
L Huy B (2002), c hc mi trng, NXB. i hc quc gia TP. H Ch
Minh.
9.
L Huy B- Lm Minh Trit, Sinh thi mi trng ng dng, NXB Khoa hc
v K thut, 2000
10.
L HUY B V CNG S, iu tra nhim t nc v nh hng sc
khe nng dn do s dng thuc tr su v phn bn ha hc trn mt s cy
trng chnh tnh Ty Ninh, Bo co Khoa hc 7/2002
11.
L Huy B v CNG S, iu tra nhim t nc v nh hng sc khe
nng dn do s dng thuc tr su v phn bn ha hc trn mt s cy
luava rau Long An. Bo co Khoa hc 9/2004
12.
L Huy B v CNG S, iu tra nhim t nc v nh hng sc khe
nng dn do s dng thuc tr su v phn bn ha hc trn mt s cy lua
va rau tnh Long An. Bo co Khoa hc 7/2004
13.
L Huy B, c hc mi trng, NXB i hc Quc Gia TP. H Ch Minh,
2002
14. L Huy B, Pham Hong Nhat, Le Thanh Hai.Bc au anh gia tac ong
cua viec s dung thuoc BVTV en mot so ong vat than mem co ch c tru
trong at vung ngoai thanh TP HCM. Hoi ngh Khoa hoc HKT, 1999
15. Le Huy Ba (2000), Moi trng c ban, NXB. ai Hoc Quoc Gia TP Ho Ch
Minh. TP Ho Ch Minh
16. Le Huy Ba (2002), oc hoc moi trng, Nha xuat ban ai hoc Quoc gia
Tp. Ho Ch Minh
17. Le Huy Ba (2002), oc hoc moi trng, NXB ai hoc Quoc Gia TPHCM
790
18. Le Huy Ba (2002), oc hoc moi trng, trang 255-26, NXB. ai Hoc Quoc
Gia TP Ho Ch Minh. TP Ho Ch Minh.
19. Le Huy Ba (chu bien), oc hoc Moi trng, NXB HQG Tp. HCM 2000
20. Le Huy Ba- Nguyen Van e va cong tac vien: Bien ong va anh hng o
nhiem kim loai nang trong nc thai t thanh pho TP HCM len moi trng
at nc vung ha lu Nha Be. Bao cao nghien cu e tai SKHCNMT
Tp.HCM 1998 2001
21. Le Huy Ba va cong tac vien: Bien ong moi trng at - Nc - Rng
ngap man va nc Tay Ngoc Hien, Ca Mau. Bao cao e tai nghien cu
khoa hoc Tnh Ca Mau 1998 2000
22. Le Huy Ba va cong tac vien: oc hoc moi trng NXB HQG Tp.HCM
2000.
23. Le Huy Ba, 2000. Sinh thai moi trng at. NXB. Nong Nghiep Tp. Ho Ch
Minh.
24. Le Huy Ba, Lam Minh Triet (2000), Sinh thai moi trng ng dung,Nha
xuat ban khoa hoc va ky thuat.
25. Le Huy Ba, Nguyen Van e va ctv.O Nhiem Kim Loai Nang Trong Moi
Trng at, Nc Nha Be Do Nc Thai T Tp.HCM va Anh Hng Cua
No Len Cay Lua Va Giun at. Trch bao cao hoi ngh KHCN lan th VII
26. Le Huy Ba, Nguyen Van e, 1998. Anh hng cua cac oc to KLN len
thc vat (Cay lua, Rau muong), ong vat (giun at, Trai, tom cang) va s
tch luy trong c the cua chung. Hoi thao Khoa hoc Trung tam Cong nghe
Quoc gia
27. LE HUY BA, VU CH HIEU,VO NH LONG, Tai nguyen moi trng va
phat trien ben vng, Nha xuat ban khoa hoc va ky thuat, 2002
28. LE HUY BA,2000. oc hoc moi trng (Phan C ban). NXB HQG TP
HCM.
29. Le Huy Ba: Nhng van e at phen Nam Bo NXB Tp.HCM 1982.
10
th
World Conference on Tobacco or Health Beijing 8-1997.
30. Bo mon San Benh Vien 115 Tp.HCM (1993), ieu tra c ban ve anh
hng cac chat hoa hoc lam trui la va diet co tren s sinh san cua phu n
tai huyen U Minh tnh Minh Hai.
31. Vu ang Bo (1999), Hoa hoc va s o nhiem moi trng, NXB. Giao Duc
32. Hoang Van Bnh. 1981, oc chat hoc cong nghiep va d phong nhiem
791
oc. Nha xuat ban Khoa hoc va Ky thuat.
33.
Hong Vn Bnh (2002), c cht hc cng nghip v d phng nhim c,
NXB. Khoa hc K thut.
34. Hoang Van Bnh (1996), oc chat hoc cong nghiep (tap 1), NXB. Khoa hoc Ky
thuat
35. Hoang Van Bnh (2002), oc chat hoc cong nghiep va d phong nhiem
oc, Nha xuat ban Khoa hoc va ky thuat.
36. Hoang Van Bnh, 2000. oc chat hoc Cong nghiep. NXB. Khoa hoc Ky
thuat.
37. Ban ch ao khac phuc han qua chat oc hoa hoc do My s dung trong
chien tranh Viet Nam. 2002, Chuyen khao oc hoc ve cac dibenzo p -
dioxin chlo hoa. Ha Noi.
38. Bo Khoa hoc Cong nghe va Moi trng Cuc Moi trng, O nhiem trong
nha, NXB. Ha Noi, 1999
39. Tran Ngoc Chan (2001), O nhiem khong kh va x ly nc thai (tap 1), NXB.
KHKT
40. Le Van Can, 1978. Giao trnh nong hoa. NXB. Nong Nghiep
41. Le Van Cham, Phung Tu Boi (1992), Sa Thay mot vung can c phuc
hoi he sinh thai t nhien sau hau qua chien tranh, Vien ieu tra quy hoach
lam nghiep
42. ANG KIM CHI ,1999. Hoa hoc moi trng. Nha xuat ban Khoa hoc ky
thuat
43. ANG KIM CHI, Hoa hoc moi trng (tap 1), Nha xuat ban Khoa hoc va
ky thuat, Ha Noi, 2001
44. o Hong Lan Chi, Lam Minh Triet (2002), Vi sinh vat ky thuat moi trng,
Vien moi trng va tai nguyen, ai hoc quoc gia TP.Ho Ch Minh
45. Phan Th Cong, 1998. Nghien cu s ben vng cua cac he thong cay trong
chnh tren at xam (Haplic Acresols) mien ong Nam Bo. Tp. Ho Ch
Minh
46.
Tn Tht Chiu, Nguyn Cng Pho, Nguyn Vn Nhn, Trn An Phong, Phm
Quang Khnh (1991), t ng bng sng Cu Long, Nh xut bn nng nghip, H
ni
47. Hoang Anh Cung (1990), Anh hng cua 2,4,5-T en cay lua va vi sinh vat
trong lua, Vien Bao ve Thc vat Ha Noi Viet Nam
792
48. Cuc Khuyen Nong va Khuyen Nong, 2001. Bon phan can oi va hp ly cho
cay trong. NXB. Giao Duc.
49. Tang van oan, Tran c Ha (2001), Ky thuat moi trng, NXB. Giao Duc
50. Hoang Hng (2000), Con ngi va moi trng, trang 198-202. NXB Tre TP
Ho Ch Minh. TP Ho Ch Minh.
51. ai Hoc Y Dc, Cam nang ung bu hoc lam sang, NXB Y Hoc TPHCM
52.
Vng nh c, Nghin cu ch ra c t trong t phn hot ng trng la
Tn Thnh - M Lm thuc ng bng sng Cu Long, Lun vn Ph Tin s nng
nghip, trang 49-52
53. Le Cao ai, inh Quang Minh, Hoang Trong Quynh, Le Hong Thm, Le
Bch Thuy (1990), Nhan xet ve tnh hnh phan bo dioxin Viet Nam
54. Nguyen Van e, 1999. S de tieu cua mot so nguyen to vet trong moi
trng at. Bao cao chuyen e, ai hoc Xa hoi va Nhan Van.
55. Nguyen Van e, Le Huy Ba, 1998. Lan toa kim loai nang do nc thai t
Tp. Ho Ch Minh len moi trng at, nc huyen Nha Be. Hoi thao Khoa
hoc Trung tam Cong nghe Quoc gia
56. o nh ch (1963), Ngo oc thc an, Nha xuat ban Y hoc, Ha Noi
Nong nghiep Nong thon Viet Nam, www.agroviet.gov.vn/
57.
L Vn Dc (2001), M hnh cht lng nc trong lnh vc mi trng p dng cho
dng chy sng v knh, Trng HBK, TP.HCM.
58.
Phm Ngc ng (1997), Mi trng khng kh, NXB. Khoa hc K thut
59. GS.TS Pham Ngoc ang, Quan ly moi trng o th va khu cong nghiep,
NXB. (Sat mua thiet b cu cua bach khoa.
60. GS.BS Le Cao ai. 1999, Chat da cam trong chien tranh Viet Nam tnh
hnh va hau qua. Hoi ch thap o Viet Nam, Ha Noi.
61. Hoang Anh Cung (1990), Anh hng cua 2,4,5-T en cay lua va vi sinh vat
trong lua, Vien Bao ve Thc vat Ha Noi Viet Nam
62. Hoi thao quoc te, Ha noi, 2002. Institute for Soils and Fertilizers. Cd and its
effects.
63. Hoi thao quoc gia ve Thuoc la hay sc khoe
64. Hoi Khoa hoc at Viet nam, 2000. at Viet Nam. NXB. Nong nghiep Ha
noi, tr. 118-119
65. Hoi Khoa hoc at Viet nam, 1996. Ban chu giai ban o at Viet nam t le
793
1/1.000.000. NXB. Nong nghiep, tr. 85-102.
66.
L Quang Hun (1996), Nghin cu hon thin quy trnh tch chit, tinh ch
v nh gi hm lng tetrodotoxin ca mt s loi c nc vng bin min
trung Vit Nam- Trung tm KHTN v cng ngh quc gia vin cng ngh sinh
hc.
67. Ngo Quang Huy, Tran Van Luyen va ctv. Nhiem ban cac nguyen to oc hai va
kim loai nang do chat thai cong nghiep gay ra oi vi bun kenh rach thanh pho
Ho Ch Minh.. Bao cao e tai cap bo 1998 1999.

68. ang Huy Huynh va cong s (1992), Hien trang quan the thu he sinh thai
rng Ma a b tac ong chat diet co trong thi k chien tranh, Vien Sinh
thai va Tai nguyen Sinh vat Trung tam Khoa hoc T nhien va Cong nghe
Quoc gia
69. Nguyen c Hue, Nguyen Xuan Dung, o Quang Huy (1990), Ket qua
phan tch 2,3,7,8 TCDD trong mau at cac khu vc pha Nam, Khoa Hoa,
HTN Ha Noi
70. Nguyen Phi Hung: anh gia mot so dinh dng cho lua tren mot so loai at
chnh ong Thap Mi. Luan an Tien s - GSHD: Le Huy Ba. 2001
71.
Nguyn Thanh Hng (2001), Nghin cu v h sinh thi mi trng nui tm Bn
o C Mau, Lun n Thc s mi trng. Trang 27-30, thng 9-2002.
72. Pham Quang Ha. Nghien cu ham lng Cadmium va canh bao o nhiem
trong mot so nhom at Viet Nam. Bao cao Khoa hoc (Ha Noi 10/2002).
73. Phan Hieu Hien, 2001. Phng phap bo tr th nghiem va x ly so lieu.
NXB. Nong Nghiep.
74. Thieu ta Nguyen Tan Hng va ctv. 2003, anh gia tac ong va e xuat
giai phap khac phuc hau qua ton lu chat oc mau da cam tai tnh Bac
Lieu. Phan vien Nhiet i va Moi trng Quan s
75. Le Van Khoa, 1995. Phng phap phan tch at nc - cay trong. NXB.
Giao Duc.
76. Le Van Khoa, 2000. at va Moi trng. NXB. Giao duc, tr. 156-172
77. Le Van Khoa, Nguyen c Lng, Nguyen The Truyen (1999), Nong
nghiep va moi trng, Nha xuat ban Giao duc
78.
Trn c Khm v cng s (1988), Cht lng nc vng ng Thp Mi.
79. ang nh Kim, ang Hoang Phc Hien (2002), Cong nghe sinh hoc vi
tao, NXB. Nong nghiep
794
80. Nguyen Hong Khanh, Luan Van Tot Nghiep, 1999. Khao sat anh hng
cua nc mat Nha Be va KLN len sinh trng cua cay Lua, rau Muong.
HKHTN.
81. Nguyen c Khien (2002), Moi trng va Sc khoe, NXB. Lao ong - Xa hoi Ha
Noi
82. NGUYEN C KHIEN, Moi trng va sc khoe, Nha xuat ban Lao ong-
Xa hoi, 2002
83. PGS.TS Nguyen c Khien, Quan ly chat thai oc hai, NXB. Xay dng,
2004
84. Pham Quang Khanh, 1995. Tai nguyen at ong Nam Bo Hien trang va
tiem nang. NXB. Nong nghiep.
85. Cu Thanh Long, 1999. Bai giang mon Xac suat thong ke trong x ly so
lieu.
86. CU THANH LONG, Tom tat hoa hoc moi trng, Khoa hoa, Trng ai
hoc khoa hoc t nhien, ai hoc quoc gia Thanh pho Ho Ch Minh, 2003.
87. Nguyen c Lng, Pham Minh Tam (2002), Ve sinh va an toan thc
pham, Nha xuat ban ai hoc Quoc gia Tp. Ho Ch Minh
88.
Phan Liu (1998), Ti nguyn t ng Thp Mi, NXB KHKT
89.
Phan Liu, Tn Tht Chiu (1987), V c s phn loi t, Tp ch KHKT nng
nghip N.10-1987
90. Phan Lieu, 1992. at ong Nam Bo. NXB. Nong nghiep.
91.
Nguyn Mi (1983), Mt s c tnh ca t chua mn Min bc v quan h gia
chng vi nng sut la ng Xun, Tp ch KHKT Nng nghip, (s thng 6), tr.
253-257
92. Tran Quang Minh (1980), Nhan xet ve 40 trng hp benh kho mat Khoa
mat Benh vien 211 Tay nguyen trong chien tranh, Bo mon Mat Vien 103
93.
Th Ngha (2000), K thut an ton trong sn xut v s dng ha cht, NXB.
Khoa hc K thut
94.
Mai Trng Nhun (2001), a ha mi trng, NXB. i hc quc gia H
Ni.
95. Hoang Ngoc Oanh, ai cng khoa hoc trai at, ai hoc quoc gia Ha
Noi,1998.
96.
Mai Th M Nhung v cng s (1964). Cc biu loi t phn Vit Nam. NXB Si
Gn, trang 17-18
795
97. Lng c Pham (2000), Vi sinh vat hoc va an toan ve sinh thc pham,
Nha xuat ban Nong nghiep, Ha Noi
98. NGUYEN HU PHU, Hap phu va xuc tac tren be mat vat lieu vo c mao
quan, Nha xuat ban Khoa hoc va ky thuat, Ha Noi, 1998
99. Nguyen Quang Pho (1998), a hoa hoc, trang 452-453, NXB. Khoa Hoc
va Ky Thuat. TP Ho Ch Minh
100. Nguyen Th Ngoc Phng, Trng Minh Thang, Sn, Phng va cac bac s
Khoa-Bo mon San Benh Vie n 115 Tp.HCM (1993), ieu tra c ban ve anh
hng cac chat hoa hoc lam trui la va diet co tren s sinh san cua phu n
tai huyen U Minh tnh Minh Hai
101.
Nguyn Th Phng (1995), p dng m hnh s nh gi nh hng ca cc
phng n x l nc thi n cht lng nc knh Tn Ha - L Gm, Lun vn
thc s ngnh mi trng, trang 44-53.
102. PGS Hoang Long Phat, Thuoc la hay sc khoe, NXB. Y hoc
103. Nguyen Ngoc Quynh, 2002. O nhiem Cd trong at. Anh hng cua no en
ong, thc vat. Bao cao chuyen e
104. Nguyen Ngoc Quynh, Le Huy Ba, 2002. Khao sat mot so KLN tren vung
at trong lua chu anh hng nc thai cong nghiep va o th Tp. Ho Ch
Minh. Tap ch Khoa hoc va Cong nghe cua Bo Nong nghiep va Phat trien
Nong thon. So 4, tr. 311-312
105. Nguyen Ngoc Quynh. Bien ong va anh hng cua Cd
2+
trong moi trng
at, nc len cay lua thuoc Ha lu song Sai gon - ong nai. Luan an Tien
s. GSHD : Le Huy Ba. 2001
106. Nguyen Ngoc Quynh. Hien trang nhiem ban dau m va kim loai nang tai mot so
vung at trong lua chu anh hng cua nc thai cong nghiep Tp.HCM. Bao cao
vien KHKTNNMN 5 (2001)
107. Phan Thanh Quang, Bau tri va mat at, Nha xuat ban Giao Duc, 2001
108. S Khoa Hoc Cong Nghe Va Moi Trng Tp.HCM. Tnh hnh o nhiem cong
nghiep tai Tp. HCM va cac bien phap kiem soat o nhiem. Bao cao hang nam t
1993 -2002
109. GS.TS Chu Pham Ngoc Sn. 2003, ieu tra tham do ve mc o an toan
ve sinh thc pham cua nong thuy san va san pham che bien xuat khau oi
vi oc chat vi dioxin tren a ban thanh pho Ho Ch Minh. S Khoa hoc
va Cong nghe Thanh pho Ho Ch Minh.
110.
Trnh Th Thanh (2000), c hc, mi trng v sc kho con ngi, Nh
xut bn i Hc Quc Gia H Ni
796
111. Trnh Th Thanh -Lu Lan Hng, 2001. Sinh thai hoc Phan thc tap.
NXB. ai hoc Quoc gia Ha Noi
112. Trnh Th Thanh, oc hoc moi trng va sc khoe con ngi, NXB
HQGHN
113.
L Vn T (1985), Thuyt minh bn t ng Thp Mi 1:100.000.
114. Lam Minh Triet va ctv. Cac bien phap bao ve moi trng trong hoat ong nao
vet, van chuyen va o bun lang kenh rach thanh pho Ho Ch Minh. Bao cao
tong hp tap 1, thang 12 (2000).
115.
V Cao Thi, Nguyn Bch Thu, Nguyn Th Minh (1994), Mi quan h gia trm
tch t v pht sinh hc t phn, Tp ch Khoa hc t, S 4-1994, tr.10-15.
116. Vo Anh Tuan. 2002, Ban ve oc chat gay ung th tm hieu ve lang ung
th Nghe An a ra cac gia thiet va giai thch. Vien Moi trng va Tai
nguyen
117. Vo Quyet Thang, 2002. Ham lng mot so KLN trong Rau muong Thanh
Tr, Ha Noi
118. Vu Cao Thai, Nguyen Th Bch Thu va ctv. Anh hng chat thai cum cong
nghiep Phc Long en moi trng at va cay trong. Bao cao, TT. Nghien
Cu at Va Phan Bon Vien NHTN. 6 (1997)
119. Le Minh Triet, 2002. Bai giang mon hoc Cay lua. H. Nong Lam Tp. Ho
Ch Minh
120. Le Ngoc Trong (1999), Bao cao thc trang hoat ong va chnh sach phong
chong tac hai thuoc la ve lnh vc y te.
121. Nguyen Phc Tng, Tieng keu cu cua trai at, Nha xuat ban Giao
duc,1999
122. Nguyen Th Thu, ao Ngoc Phong, ang Huy Hoang (1992), Gop phan tm
hieu tnh hnh benh tat va mot so ch tieu sinh hoc tren nhng oi tng a
tiep xuc vi dioxin, H Y Ha Noi.
123.
Nguyn Phc Tng (1999), Ting ku cu ca tri t, NXB. Gio dc.
124.
Nguyn Th Thn- Tun Lan (2001), nhim v hu qu, NXB. Khoa hc K
thut
125.
Nguyn c Thun (2001), c im mt s c cht trong t phn nng mi khai
hoang trng la ng Thp Mi v bin php khc phc, Lun n Tin s ngnh
nng hc, trang 79-93.
126.
Nguyn Tng Tri (1981). c im a cht ng Thp Mi. Tp ch khoa hc,
Trung tm khoa hc cng ngh Quc gia, s 3.
797
127.
Nguyn Th Trn (1986), c im v bin i ca mt vi dng sinh thi mi
trng t phn Tn Thnh - ng Thp Mi, Lun vn tt nghip ngnh cng
ngh sinh hc, trang 45-51
128. Tieu Chuan Viet Nam, 1995. Tap II. Ha Noi
129. Uy ban quoc gia ieu tra hau qua chat hoa hoc dung trong chien tranh Viet
Nam. 2002, Hau qua cac chat hoa hoc a s dung trong chien tranh Viet
Nam 1961 1971. Thanh pho Ho Ch Minh
130. Tran Cam Van - Vi sinh vat hoc moi trng, 2001.
131. Vu Van Vu, 1999. Sinh ly thc vat ng dung. NXB. Giao Duc
132. Le T Van , Khuc Xuyen (1998), Benh da nghe nghiep, NXB. Y hoc
133.
V Tng Xun, L Quang Tr, V Tng Anh, Trn Kim Tnh, Nguyn Bo V
(1994), Phn loi t phn ng bng sng Cu Long theo h ch dn bn t
th gii ca FAO/UNESCO, Tp ch khoa hc t, (N.4).
134.
on Th Thi Yn (1999), Bc u nghin cu s bin i ca Al
3+
, Fe
2+
, Fe
3+
,
SO
4
2-
trong mi trng t, Lun vn thc s, trang 27-34.

TAI LIEU TIENG ANH

1. Adriano, D.C., Trace Elements in the Terrestrial Environment. Springer-
Verlag, New York (1986)
2. Allaway, W.H., Adv.. Agron. 20 (1968). 235-237
3. Alloway, B.J., Thornton, I., Smart, G.A. Sherlock, J. and Quinn, M.J. Sci.
Total Environ. 75 (1988), 41-69
4. Alloway, B.J., Tills. A.R. and Morgan. H. in trace substances in
environmental health. 18 (1985). 187-201
5. Alloway, B.J., Unpubl. Res. Report. DOE PECD 7/8/05 (1986)
6. Andersson, A., and Nilsson, K.O., ambio 3 (1974), 198-200
7. Andersson, A., Swedish J. Agric. Res. 7 (1977). 1-5
8. APHA, AWWA, WPCF, 1995. Standards methods for Exammination of
water and wastewater, 19
th
edition. American Public Health Association
9. ASTM, 1994. Standard practice for conducting early seedling growth tests E
1598 94
10. Avernhaus et. al, 1989. Effects of heavy metals to plants root. New York
798
11. Aylett B.J., The chemistry and bioinorganic chemistry of Cd. in the
chemistry, biochemistry and biology of Cd., M. Webb (Ed.) Topic in
Environmental Health, 2, Elsevier /North-Holland, 1979
12. Baker, D.E., Amacher, M.L. and Doty, W.T.. in land as waste management
alternative. Ed. Loehr, R.C. Ann Arbor, MI (1977), 261-281
13. Baker, D.E., in handbook on reference methodes for soil testing and plant
analysis. Aaathems Georgia (1974).
14. Barber, S.A., 1984. Soil Nutrient Bioavailability A mechanistic Approach,
John Wiley & Sons, New York
15. Barber, S.A., Walker, J.M, and Valey, E.H., 1963, Mechanism for the
movement of plant root. J. Agric. Food. Chemist, 11, 204
16. Bennett, B.C., Exposure Commitment Assessments of Environmental
Pollutants. Vol. 1., No.1, MARC,., london (1981)
17. Biddappa, C.C., Chino, M. and Kumazawa, K. Plant and Soil 66 (1982), 299-
316.
Bingham, F.T., Page, A.L., Mahler, R.J. and Ganje, T.J., J. Environ. Qual. 2
(1975), 207-211.
18. Bingham, F.T., Peryea, F.J. and Jarrell, W., in Metal Ions in Biological
Systems Vol.20. ed. Sigel, H., marcel Dekker, New York (1986), 119-156.
19. Bingham, F.T., Strong, J.E. and Sposito, G., Soil Sci. 135 (1983), 160-165
20. Bowen, H.J.M., Environmental Chemistry of the Elements. Academic Press,
London (1979)
21. Bronswijk. J.J.B. and Groenenberg, J.B. (1993), A Simulation Model for Acid
Sulphate Soils, Ho Chi Minh Symposium on Acid Sulphate Soils, Ho Chi Minh City,
March 1992.
22. Brusseau M. L. and others (1988), Modelling the transpot of solutes influenced by
multi-process non-equilibrium, in Water Resources Research, vol. 25, No. 9, pp.
1971- 1988.
23. Buchauer, M.J. Environ. Sci. Technol. 7 (1973), 131-135.
24. Caltado, D.A., Galand, T.R. and Wilding, R.E.C., Plant Phys. 68 (1981), 835-
839
25. Cavallaro, N. and McBride. M.B., Soil Sci. Soc. Am. J. 42 (1978), 550-556
26. Chaney, R.L. and Giordano, P.M., in soils the management of organic wastes
and waste waters, eds. Elliot, L.F. and Stevenson, F.J. Soil Sci. Soc. Am.
799
Am. Soc. Agron & Crop Sci. Soc. Am., Madison (1977). 235-279
27. Chaney, R.L. in Factors involed in land application of agricultural and
municipal wastes USDA. Beltsiville (1974).
28. Christensen, T.H., and Lun, X.Z. Water. Air & Soil Pollution 21 (1988), (in
press).
29. Christensen, T.H., Water. Air & Soil Pollution 21 (1984), 105-114.
30. Christensen, T.H., Water. Air & Soil Pollution 34 (1987), 305-314
31. Chumbley, C.G. and unwin, R.F., Environmental pollution. B4 (1982). 231-
237
32. Citizens Guide to Pest Control and Pesticide Safety, United State
Environmental Protection Agenc
33. Clairn. Sawyer, Perryl. McCarty, Genef. Parkin, Chemistry for
environmental engineering, McGrawhill International Editions Civil
Engineering Series.
34. Council of the Eropean Community, Environmental Pollution by Cadmium
Proposed Action Programme. COM (87) 165 (1987)
35. D. LaGrega & Phillip L.Buckingham, Hazardous Waste Management
36. Dac. N.T. (1987), Unsteady One-Dimensional Mathematical Model for Tide
Movement and Salinity Intrusion in River Network. Doctoral Thesis. Hanoi (in
Vietnamese).
37. DaVid Purves. Trace element Contimnation of the soil Environment.
Amsterdam, 1997
38. Davis, R.D. and Coker, E., in Heavy Metals in The Environment. CEP
Consultants, Edinburgh (1979)
39. Davis, R.D., and Calton-Smith, C., Crops as indicators of the Significance of
contamination of soil by heavy metals. WRC, Stevenage TR140 (1980)
40. Davis, R.D., in Heavy Metals in the Environment, CEP Consultans,
Edinburgh (1983), 330-337
41. Dent,D.L (1986), Acid Sulphate Soils: A Baseline for Research and Development,
ILRI Publ.39 International Institute for Land Reclamation and Improvement,
Wageningen, Netherlands
42. Dent. D.L. (1986), Acid Sulphate Soils, ILRI Publ. 39, Intemational Institute for
Land Reclamation and Improvement, Wageningen, Netherlands.
800
43. Dost. H. and van Breemen. N. (1982), Proceedings of the Bangkok Symposium on
Acid Sulphate Soils, January 1981. ILRI Publ.3l. Intemational Institute for Land
Reclamation and Improvement, Wageningen. Netherlands
44. Enviromental Sciences, University of East Anglia Norwich, 2000
45. ELDON D. ENGER, Enviromental Science, The MC-Graw-Hill Companies,
INC,1998
46. Elliot, H.A. and Dennery, C.M., J. Environ. Qual. 11 (1982) 658-662
47. Enqucte Commission Preventive Measurese to protect the Earths atmosphere,
1990
48.
Erik Eriksson, Phan T.B Minh, V Khc Tr (1994), M hnh s chuyn vn
nc v cht ha tan trong t phn.
49. Erikson, E., V. K. Tri, P. T. B. Minh, N. T. Danh and N. D. Phong (1994).
Modelling of Water Movement ond Mass: Application to Tan Thanh Farm, Plain of
Reeds, Viet Nam
50. Eriksson. E. (1992), Modeling Flow of Water And Dissolved Substances in Acid
Sulphate Soils, In: D.L. Dent and M.E. Van Mensvoort (Editors), The Ho Chi Minh
City Symposium on Acid Sulphate Soils, Ho Chi Minh City, March 1992. Mekong
Secretariat, Bangkok
51. Eros Bacci, 1994. Ecotoxicology of organic contaminants. Lewis Publishers
52. Farrah, H. and Pickering, B., Aust. J. Chem. 30 (1977), 1417-1422
53. Fassett, D.W., in Metals in the environment ed. Waldron, H.A. Academic
Press, london (1880), 61-110
54. Fleischer, M. Sarofim, A.F., Fassett, D.W., Hammond, P., Shackelette, H.T.,
Nisbet, Epstein, I.C.T. F. Environment Health Persfect. 7 (1974), 253-323
55. Fletcher, P. and Beckett, P.H.T., Water Res. 21 (1987), 1163-1172.
56. Gacia Miraga, J. and Page, A.L. Water, Air & Soil Pollution 9 (1978), 289-
299
57. GARY M. RAND and SAM R. PETROCELLI,1984. Fundamentals of
Aquatic Toxicology. Hemisphere Publishing Corporation. Washington
58. Gerd-Peter Zauke and Manfed Rnnderhagen, 1996. Heavy metals in
German Environmental Law, Poland.
59. Gerritse, R.G. and Van-Driel, W., J. Environ. Qual. 13 (1984), 179-204
60.
H.Van Den Bosch, Ho Long Phi, J.Michaelsen, Kusumo Nugroho (1998), Evaluation
of Water Management Strategies for Sustainable Land Use of Acid Sulphate Soils in
801
Coastal Low Lands in The Tropics, Report 157 Wageningen, Netherlands.
Ha noi
61. Harmsen, K.1977. Behaviuor of heavy metals in soils. Agric. Res. Rep. No. 866.
centre for Agricultural Publishing and documentation, Wageningen, Netherlands
62. Hatchi D. J., Jones L. H. P. and Burau R. G. Effect of pH on uptake of cadmium by
four plant species grown in flowing solution culture. Plant and Soil 105, 121-126
(1988)
63. Heinrichs, H., Schultz-Dobrick, B. and Wedepohl, K.H., Geochim. Cosmochim.
Acta. 44 (1980), 1519-1532
64. HERMAN SCHENEIDER, Every day weather and how it works, Nha xuat
ban Giao duc, 2000
65. Hinesly, T.D., Redborg, K.E., Ziegler, E.L. and Alexander, J.D., Soil Sci.
Soc.. Am. J. 46 (1982), 490-497
66. Hinesly, T.D., Redborg, K.E., Ziegler, E.L. and Berrett, G.E. J. Environ.
Qual. 8 (1979) 35-38
67. Hofimaml, J. D. (1992), NumericaI Methods for Engineers and Scientists, New
York, McGraw-Hill lnc..
68. Holmgren, C.G.S., Meyer, M.W., Daniels, R.B., Kubota, J. and Chaney,
R.L., J. Environ. Qual. 16 (1986)
69. Homma Y. and Hirata A., The effect of heavy metal treatment to soil on the
growth, yields the yields by rice plants and wheat 24, 66 (1969). Nihon Dojyou
Hyryougaku Zasshi, 45, 368-377 (1974)
70. Hutton, M., Cadmium in the European Community, MARC rep. No.2 MARC
London (1982)
71. Hutton, M., in Lead, Mercury, Cadmium and Arsenicin the Environment, SCOPE
31, eds.Hutchinson, T.C., and Meema, K.M. Jonh Wiley, Chichester (1987), 35-41
72. IARC (1994), Mercury and Mercury Compounds.IARC Monograps on the
Evaluation of Carcinogenic Risk to Humans, vol. 58. Lyon: IARC
73. INGCAT Advocacy for smoking cessation Factsheet world No Tobacco
Day, May 31
th
1999 Leave the pack behind
74. Ito H. and Limura K. Characteristics of cadmium absorption by rice plant.
Science of rice plant. Vol.2, 1033-1034 (1976)
75. Ito, H. and Limura K. The absorption and trans location of cadmium in rice plants
and its influence on their growth, in comparison with zinc studies on heavy metals
pollution of soils (part 1) Bull. Hokuriku Nat.1 Agric. Exp. Stn. 19, 71-139 (1976)
802
76. J. K. Coulter (1973), Advance in Agronony, Vol. 25, pp. 266-319
77. J. W. KICENIUK and S. RAY, 1994. Analysis of Contaminants in Edible
Aquatic Resources. VCH Publisher. New York
78. Japan International Cooperation Agency (2000), The Study on Integrated
Agricultural Development Plan the Dong Thap Muoi Area, Viet Nam
79. Jarvis N. (1994), The MACRO Model (Version 3.1), Technical Description and
Sample Simulation, Swedish University of Agricultural Sciences, Departrnent of
Soils Sciences.
80. Jarvis, S.C. and Jones, L.H.P., Soil Sci., 31 (1980), 469-479
81. Jones, K.C., Symon, K.C. and Jonhston, A.E., Sci. Total Environ. 67 (1987), 75-90.
82. Jorg Rombke, 1996. Applied ecotoxicology. Lewis Publishers
83. Joseph Taradellas, 1997. Soil Ecotoxicology. Lewis Publishers
84. Kabata-Pendias, A. and Pendias, H., Trace Elements in Soils and Plants. CRC
Press, Baton Rouge (1984)
85. Kirkner, D. I. and H. Reeves (1988), Multi-Component Mass Transport With
Homogenous and Heterogeneous Chemical Reactions: Effect of The Chemistry on
The Choice of Numerical Algorithm, 1. Theory, Water Resources Research, vol. 24,
No. IO, pp. 17 19-1729
86. Kitagishi K, 1982. Heavy metal pollution in soils of Japan, Japan Science
Society Press. Tokyo, p. 302
87. Kloke A, 1996. Content of As, Cd, Cr, F, Pb, Hg and plant growgh on
contaminanted soil, On effects of airborne pollution on vegatable.
Ruschirawat. Environmental Toxicology
88. Kobayashi, J., Muramoto, S. and Hara, K., The effects of amount of Cd, Zn, Pb
applied to soil on the uptake of these metals and the yields by rice plants and
wheat. J. Hyg., 24, 66 (1969)
89. Kobayashi, J.,Morii, F., Muramoto, S., Nakashima, S. (1973) distribution of Cd, Zn,
Pb of soil soround the zinc refinery in Anaka City, Gumma perfecture, Japan.
Nihon Dojyou Hyryougaku Zasshi, 44, 471-485
90. Koshino, M. Cadmium uptake by rice plant and wheat as affected by the
application of phosphate and several metal elements. Bull Hokuriku Nat.1 Agric.
Exp. Stn., B24, 1-51 (1973).
91. Kuo, S., Heilman, P. E. and Baker, S., Distribution and forms of copper, zinc,
cadmium, ion, and manganese in soils near a copper smelter. Soil Science
Vol.135, No.2, 101-109 (1983)
803
92. Kuoboi, T., Noguchi, A. va Yazaki, I. Plant & Soil 104 (1987), 275-280.
93. La Force M.J., Trace Element Cycling in Nature
94. La Force M.J., Trace Element Cycling in Nature
95. Le Blanc et al.,Mineral Deposits-From their environmental impacts,
Bulkema, Rotterdam, 1995.
96. Le Huu Ti, Thierry Facon (2001), From Vision to Action - A Synthesis of
Experiences in Southeast Asia, The FAO-ESCAP Pilot Project on National Water
Visions
97. Lindberg, S., P. Stokes, E.Goidberg, and C. Wren (1987) Group report:
Mercury. In lead, Mercury, Cadmium and Arsenic in Environment, eds.T.W.
Hutchinson, and K.M. Meena, pp. 17-34.New York: Wiley
98. Linzon S.N, 1978. Phytotoxicology excessive levels for contaminants in soil
and vegetation, report of Ministry of the Environment, Canada
99. Livi-Minzi, R., Soldatini, G.F. ang Riffaldi, R.. Soil Sci. 27 (1976), 10-15
100. Louis Ho Tan Tai, Cac san pham tay ra va cham soc ca nhan NXB
Dunod, Phap, 2002.
101. Lund, L.J. Betty, E.E., Page A.L. and Elliett, R.A. Environ. Qual. 10 (1981). 274-
281.
102. Maclean, A.J., Can J. Soil Science, 56 (1976), 129-138
103. Mahler, R.J., Bingham, F.T. and Page, A.L., J. Environ. Qual. 7 (1978), 274-281.
104. Mahler, R.J., Bingham, F.T., Sposito, G. and Page, A.L., J. Environ. Qual. 9 (1980),
359-364
105. Marchner, H., 1986. Mineral Nutrition in Higher Plants, Academic Press,
London
106. Mark J.Utell and Robert Frank, Susceptibility to inhaled pollutants, ASTM
committee on publication, 1999
107. Marples, A.E., Thornton, I. In Cadmium 79. Cadmium Association, London (1980).
Mattigod, S.V. and Sposito, G., in Chemical Modelling in Aqueous Systems. Ed.
Jenne. A. American Chemical Soc. Wasington D.C. (1979), 837-856
108. Mc Bride, M.B., Soil Sci. Soc. Am. J. 43 (1980), 26-28
109. Mc Grath, S.P., in Pollutant Transport and Fate in Ecosystems, eds. Coughtrey, P.J.,
Martin, M.H. and Unsworth, M.H. Blackwell, Oxford (1987), 438-442
804
110. Mc Grath, S.P., in Trace Substances in Environmental Health 20 (1986), 242-252
111. Mc Grath, S.P., J. Agric. Sci. Camb. 103 (1984), 25-35
112. Mc Grath, S.P., Sanders J.R., Tancock, and Laurie, S.H., in Soil Contamination,
CEP Consultants Edinburgh (1984), 707-712
113. Meester, 1993. Soil and water conservation. Lecture notes
114. Mekong Secretariat (1991), Report on Management of Acid Sulphate Soils Project
(MASS)
115. Mhatre G.N. and Chaphekar, 1982. Effects of heavy metal on seed
germination and early growth. J. Environ. Biol., p. 35-63
116. MICHAEL A.CAMRIN, Pesticides Profile : Toxicity- Environment Impact
and Fate, Lewis Publisher, FL,1997
117. Miller, C. W. and L. V. Benson (1983), Simulation of Solute Transport in A
Chemically Reactive Heterogeneous System: Model Development and Application,
Water Resources Research, vol. 19, No. 2, pp 381-391.
118. Ministry of Agriculture, Fisheries and Food, The Use of Sewage Sludge on
Agricultural Land. Booklet 2409, HMSO, london (1982)
119. Ministry of Health and Walfare., Methode of health examination: A part of
provisional countermesures against environmental pollution of cadmium. May 19,
(1971).
120. Mitchell, G.A., Bingham, F.T., Page,. A.L. and Nash, P., J. Environ. Qual. 7 (1978),
165-171
121. Mohamed Larbi Bouguerer (2000), Nan o nhiem vo hnh: 326-344, NXB. Ha
Noi, Ha Noi
122. Mohamed Larbi Bouguerer, Le Anh Tuan bien dch (2001), Nan o nhiem vo
hnh, Nha xuat ban Ha Noi, Ha Noi
123. Moorman F. R. and Thai Cong Tung (1961), The Soils of the Republic of Vietnam,
Saigon
124. Morel, J.L, 1985. Contribution a lEtude du Transfer des Metaux Lords dans
le system Sol-Plante. Nancy, France
125. Moritsugi, M., and Kobayashi, J., Study on trace metals in biomaterials. II.
Cadmium content in polished rice. Ber.Ohara Inst. Landwirtsch Boil. Okayama
Univ. 12-19 (1964)
126. Morton Lippman (2000), Environmental Toxicants (Humant exposures and
their health effects)
805
127. Mortvedt, J.J., J. Environ. Aual. 16 (1987), 137-142.
128. Mulla, D.J. Page, A.L.,and Ganje, T.J. J.Environ. Qual. 9 (1980), 408-412
129. Muramoto, S., Aoyama, I., Effect of the fertilizers on the vicissitude of cadmium on
rice plant. Water, Air, and soil polution, 52: (1990), in press
130. Muramoto, S., Heavy metal tolerance of rice plants (Oryza sativa L.) to some metal
oxides at the critical levels. J Environ Sci Hlth, B24: 559-568 (1989)
131. Muramoto, S. Comparison of metal utake between glutinous and non-
glutinousnrice for Cdmium cloride, Oxide and sulfide at the critical level. Bull.
Environ. Contam. Toxicol. (1990) 45:415-421
132. Muramoto, S., Metal contents of unpolished rice and of the soil after croping as on
effect of treatment with twelve Cadmium compouds. J. Environ Sci Hlth, B25
(1990), in press
133. Muramoto, S., Nishizaki, H., and Aoyama, I., The critical levels and the maximum
metal uptake for wheat and rice plants when applying metal oxide to soil. J.
Environ Sci Hlth, B24: (1990), in press
134. Nature: Arsenic Poisoning of Bangladesh Groundwater, Volume 395, 338,
September 24, 1998.
135. Nature: Arsenic Poisoning of Bangladesh Groundwater, Volume 395, 338,
September 24, 1998
136. Neal, R.H. and Sposito, G., Soil Sci. 142 (1986), 164-172
137. NewZealand ecotoxixity data for soil invertabates
138. Ne-Zheng Sun, W. G. Yeh (1983), A Proposed Upstream Weight Numerical Method
for Simulating Pollutant Transport in Groundwater, Water Resources Research.
vol. 19, No. 6, pp 1489-1500
139. Nielsen, D. R., M.Th. van Genuchten and J. W. Biggar (1986), Water Flow and
Solute Transport Processes in The Unsaturated Zone, Water Resources Research,
Vol. 22, No.9, pp 895- I085
140. Nielsen, J. B. and O. Andersen (1992), Mental Compounds in Environment
and Life, page 341-348 Science and Technology Letter.Middlesex, U.K
141. Nriagu, J.D., Environment pollution, 50 (1988), 139-161
142. Nriagu, J.D., Nature 279 (1979), 409-411
143. Nriagu, J.O., (ed.). Cadmium in the environment.1: Ecological Cycling. Jonh
Wiley, New York (1980)
144. Nye, P.H., and Tinker, P.N, 1977. Solute movementin the Soil root system
806
studies in Eco-Toxilogy, Vol. 4, Biakwell Scientific, Oxford.
145. ORiodan, E.G., Dodd, V.A., Tunney, H. and Fleming, G.A., Inrish J. Agric. Res.25
(1986)
146. OECD (Oganization for Economic Co-operation and Development), 1984.
Guilines for testing of chemicals in soil, Paris
147. Pacyna, J.M., in Lead, Mercury, Cadmium and Arsenic in th Environment.
SCOPE 31. eds. Hutchinton, T.C., and Meema, K.M., John Wiley,
Chichester (1987), 69-87
148. Phien. H.N. (1991), A Preliminary Statistical Analysis of Collected Data on Acid
Sulphate Soils, Workshop on MASS, Ho Chi Minh City, 2l-25 October
149. Phong, N. D. (1993), Progress Report on Modelling of Soilwater Movement, MASS
Project (in Vietnamese).
150. Pickering, W., in Cadmium in th Environment. Part 1 Ecological Cycling, ed.
Nriagu, j.O., john wiley, New York (1980), 365-397
151. Pinder, G.F. and William G. Gray (1977), Finite Element Simulation in Surface and
Subsurface Hydrology, New York and London, Academic Press.
152. Ponds L. J. (1973), Online of Genesis, Characteristics, Classification and
Improvement of Acid Sulphate Soils, Procceding of the International Symposium on
Acid Sulphate Soils, Wageningen, August, 13-20, ILRI publication,18(1), pp. 3-27
153. Protein Sciences Corporation, www.proteinsciences.com/
Pulls, R.W. and Bohn, H.L., Soil. Soc. Am. J. 52 (1988), 1289-1292
154. Page, A. L., Bingham, F.T., an11d Chang, A.C., in Effect of heavy metal pllution
on plants. Vol. 1 ed. Lepp, N.W. Applied Science, london (1981), 72-109
155. Page, A. L., Bingham, F.T., Residue Rev. 48 (1973), 1-43.
156. Page, A. L., Chang, A.C. and Mohamed El-Amany. in Lead, mercury, Cadmium
and Asenic in the environment SCOPE 31, eds. Hutchinson, T.C. and Meema, K.M.
Jonht Willy (1987)
157. Page, A. L., USEPA Report EPA-672/2-74-005 (1974)
158. Papadopoulos, P. and Rewell, D.L., J. Soil Sci. 39 (1988), 658-662.
pepper, I.L. Bezdizeck, D.F.Baker, A.S. and Sims, J.M. J. Environ. Qual. 12(1983),
270-275
159. Peter Calow, 1997. Handbook of Toxicology. Blackwell Scientific
Publications
160. Raiswell. R.W., Bumblecombe. P., Dent. D.L. and Liss, P.S. (1980), Environmental
807
Chemistry, Resource and Environmental Sciences Series
161. Rose, A.W., Howkes, H.E. and Webb, J.S., Geochemistry in Mineral Exploration.
2
nd
edn. Academic Press, london (1979)
162. S. Nagoor, S.and Vyas, A.V. Heavy metal induced changes in growth and
carbonhydrate metabilism in wheat seedlings. India Journal of Environment
and Toxicity. Vol. 7(2) 56-109. 12(1997). P. 98-103
163. Simon A, 1989. Lewis et all. Ecotoxicology: Problems and Appchoaches
164. Sommers, L.E., Nelson, D.W. and Yost, K.J. J. Environ. Qual., 3 (1976), 303-306
165. Sommers, L.E.,J. Environ. Qual., 3 (1977), 225-232
166. Spivey Fox, M.R. J. Environ. Qual. 17(1988), 175-180
167. Sposito, G. and Page, A.L., in Metal Ions in Biological Systems, ed. Sigel, H.
Marcel Dekker. New York (1984) 287-332
168. Sposito, G., in Applied Environmental Geochemistry, ed. Thornton, I. Academic
Press, New York (1983) 123-170
169. Stevenson, F.J., Soil Sci. Soc. Am. J. 40 (176), 665-672
170. Street, J and Lindsay, W.L. and Sabey, B.R., J. Environ. Qual. 6 (1977), 72-77
171. The science and technology agency of Japan. The table of standard chemical
composition of Japanese foods. The printing bureau of finance, Tokyo.(1963)
172. The Taiwan standards for assessment of soils contaminated with heavy
metals. 5F.14 Wenchow St. Taipei 10616 Taiwan
173. Tills, A.R. and Alloway, B.J., J. Soil Science, 34 (1983), 769-781
174. TIMOTHY O RIORDAN, Enviromental Science for Management
Enviroment, School of
175. Timothy ORiordan, Environmental science for environmental management,
the copyright Licensing Agency Ltd, 2000
176. Tin, N.T. (1990), Chemical Equilibrium in Acid Water in The Plain of Reeds of Viet
Nam, Report on the Water Quality Monitoring N/etwork Project.
177. Tjell, J.C., Christensen, T.H. and Bro-Rasmussen, B., Ecotoxicology & Environ.
Safety, 7(1983) 122-140
178. Tjell, J.C., Hansen, J.A.,Christensen, T.H.and Hovmand, M.F., in Characterisation,
Treatment and Use of Sewage Sludge. Eds. LHermite, P. and Ott, H.D. Reidel.
Dordrecht (1981), 1493-1498
179. Tsushima, Sachi, Arsenic Contamination in Ground Water in Banggladesh,
808
Asia Arsenic Network
180. Tsushima, Sachi, Arsenic Contamination in Ground Water in Banggladesh,
Asia Arsenic Network.
181. Ulrich Forstner, 1981. Heavy metal in water pollution. Springer Verlag
182. United Nation, 1990
183. US Environmental Protection Agency. Criteria for Classification of Solid Waste
Disposal Facilities and Practices. Fed. Regis. 44 (1979), 53438-53468
184. USDA (1990), Keys to Soils Taxanomy, Handbook 436, USA
185. Van Breemen, N. (1973) Soil Farming Processes in Acid Sulphate Soils, Proc. Int.
Symp., 13- 20 August 1972. ILRI Publ. 18. Intemational Institute for Land
Reclamation and Improvement, p.1
186. Wayland Jr.Hayes- Edward r. Laws, Handbook of pesticides toxicology,
Academic Press San Diego, CA, 1991
187. Website Hoi thao ve chat thai oc hai cac khu cong nghiep trong iem
pha Nam ong Nai, 2003
188. WHO Tobacco or Health from 1989 to 1999, 2000
189. William P. Cunningham, Environmental science, Saiwood publication, 1999
190. William P.Cunningham, Barbara Woodworth Saigo, Enviromental Science,
The MC Graw-Hill Companies, INC, 1999
191. William, J.H. Water Pollut. Control (1975) 635-642
192. Williams, D., E., J., Vlamis, A. H. Pukite, and J. E. Lorey. 1980. Trace element
accumulation, movement, and distribution in the soil profile from nassive
applications of sewage sludge. Soil Sci. 120: 119-132
193. Wolfdietrich Eichler- Nguyen Th Thn bien dch (2001), Chat oc trong thc
pham, Nha xuat ban Khoa hoc va ky thuat, Ha Noi
194. Wong, M. H and Brashaw, 1982. Comparison of the toxicity of heavy metals
using root elonggation of rye glass. Lotium permere, New phytol. 91: 255-
261
195. Yost, K.J., Miles, L.J., J. Environ. Sci. Health. A 14(1979), 837-856
196. Zueng-Sang Chen, 2000. Relationships betwwen heavy metal concentration
in soil of Taiwan and uptake by crops


809
WEBSITE

http: // www.microsome.com
http://100.1911encyclopedia.org/C/CR/CROCIDOLITE.htm
http://bobstpi.tripod.com/vetsplusesos/id163.htm
http://communityipm.org/toxitrail/niosh/pestsurv
http://edugreen.teri.res.in/explore/air/indoor.htm
http://edugreen.teri.res.in/index.asp
http://fugu.hgmp.mrc.ac.uk/PFW/Toxins/
http://home.earthlink.net/~zh32/ttx.html
http://mineral.galleries.com
http://mpip-mainz.mpg.de/~bluemler/extra/teaching/dioxin.pdf/
http://mpip-mainz.mpg.de/~bluemler/extra/teaching/dioxin.pdf/
http://puffernet.tripod.com/tetrodotoxin.html
http://seattlepi.nwsource.com/national/36409_libby24.shtml
http://simplethinking.com/palache/crocidolite.stm
http://simplethinking.com/palache/crocidolite.stm
http://vm.cfsan.fda.gov/~frf/hamm01ab.html
http://walton.ifas.ufl.edu/Marine%20Science/
http://water.er.usgs.gov/pubs/pesticides
http://web.mit.edu/seagrant/2ifbysea/ issues/spring02/profile.html
http://whyfiles.org/025chem_weap/glossary.html
http://www.4woman.gov/faq/envfaq/airpollu.htm
http://www.abc.net.au/science/news/stories/s1000732.htm
http://www.advite.com/onhiemkhongkhi.htm
http://www.afcd.gov.hk/fisheries/eng/e_aqenv.htm
http://www.alewife.org/grace/links.html
http://www.arb.ca.gov/toxics/asbestos.htm
http://www.asbestos.biz
http://www.asbestos-institute.ca/main.html
http://www.beyondpesticides.org
http://www.braytonlaw.com/asbestos/asbestos.htm
http://www.brim.ac.cn/books/ntlrpt/chapter33.1-3.2.html
http://www.cahcm.vnnews.com/1113/11130023.htm
http://www.cdc.gov/nceh
810
http://www.cdc.gov/nceh
http://www.cdc.gov/niosh/78127_7.html
http://www.cdc.gov/niosh/86111_45.html#Toxicity
http://www.china.org.cn/e-white/environment/e-6.htm
http://www.china-hab.ac.cn/english/ccwd
http://www.afcd.gov.hk/fisheries/eng/e_aqenv.htm
http://www.chm.bris.ac.uk/motm/ttx/ttxv.htm
http://www.chrysotile.com/en/chryso.htm
http://www.cleanoceanaction.org/TakeAction/SubwayCars/Asbestos_updated.htm
http://www.clearwater.org/pcbs
http://www.danamark.com/AsbestosinWater.htm
http://www.doh.state.fl.us/environment/redtide/redtide.html
http://www.ejnet.org/dioxin/index.html
http://www.ejnet.org/dioxin/index.html
http://www.environmentalchemistry.com
http://www.epa.gov/ceppo.
http://www.epa.gov/ceppo.
http://www.epa.gov/iap/ia-intro.html
http://www.epa.gov/iaq/asbestos.html
http://www.epa.gov/pesticidea
http://www.fao.org/waicent/agriculture/agp/agpp/pesticides
http://www.fibrecount.com/home/044.html
http://www.flmnh.ufl.edu/fish/InNews/redtide2004.htm
http://www.floridamarine.org/features/category_sub.asp?id=1816
http://www.foxriverwatch.com/dioxins_pcb_pcbs_1.html
http://www.foxriverwatch.com/human_health_pcb.html
http://www.foxriverwatch.com/precautionary_pcb_pcbs.html
http://www.fwr.org/waterq/dwi0073.htm
http://www.geology.neab.net/minerals/grunerit.htm
http://www.inchern.org/ document/ehc/ehc/ehc 224.htm
http://www.inchern.org/ document/ehc/ehc/ehc 224.htm
http://www.indoorpollution.com/
http://www.kingsnake.com/toxinology/tetrodotoxin.html
http://www.leeparks.org/pdf/beachcleanuptxt.htm
811
http://www.life.umd.edu/grad/mlfsc/zctsim/ionchannel.html
http://www.longgislandnn.org/
ai Phat thanh Truyen hnh Ha Noi, www.hanoitv.org.vn/ - www.htv.org.vn/
http://www.lungusa.org/air/envindoorap.html
http://www.mass.gov/dph/fpp/redtide.htm
http://www.mekongriver.org/tin0203.htm
http://www.mesoinfo.com/asbestos/amosite.html
http://www.mesothelioma-attorney.com/ma_asbestos.cfm
http://www.mindfully.org/Pesticide/Dioxin-Agent-Orange-S-V.htm
http://www.mindfully.org/Pesticide/Dioxin-Agent-Orange-S-V.htm
http://www.moste.gov.vn/vanbanphapqui/moitruong%5Ctap1%5C3-4.html
http://www.nature.com/nsu/020722/020722-10.html
http://www.naturosante.com
http://www.nsc.org/ehc/indoor/bio_cont.htm
http://www.nsc.org/ehc/indoor/floods.htm
http://www.opcw.org/html/global/s_series/98/s78_98.html
http://www.osha.gov
http://www.osha.gov
http://www.oshvn.net/vubhld/WebSO&H/BENH_21_02.HTM
http://www.panna.org/panna/
http://www.panna.org/panna/
http://www.pbrla.com/swimsafety_algae.html
http://www.pcb.org
http://www.pesticidereform.org
http://www.pesticides.gov.uk
http://www.pueblo.gsa.gov/cic_text/housing/indoorair-hazards/main.htm
http://www.redtide.whoi.edu/hab/
http://www.saferchild.org/indoor.htm
http://www.start1.com/
http://www.terressentials.com/exposure.html
http://www.toxnet.nlm.nih.gov
http://www.usm.edu/gcrl/hab/rt101199.htm
http://www.utas.edu.au/docs/plant_science/HAB2000/
http://www.vietpharm.com.vn/ungthu/cacloaiungthu/UT-phoi.htm
812
http://www.vtv.org.vn/ft8.cfm?content_id=XH30701155230&topic_id=XH
http://www.who.int/csr/disease/avian_influenza/en/:
http://www.whoi.edu/redtide/
http://www.whoi.edu/redtide/notedevents/Texas/ Texasbreve11-20-00.html
http://www.wholly-water.com
http://www.worksafe.org/Traning/wherefind.shtml
http://www.ykhoa.net/NCKH/P01-P79/mt02.HTM
www. Epa.gov/airmarkets/acidrain/effects/health.html.
www.baobinhdinh.com.vn
www.cfia-acia.agr.ca/english/corpaffr/factsheets/mercury.html
www.cigarettesmokingkill.com/ ets.htm
www.cypherltd.com/ds-human.php
www.cypherltd.com/ds-road.php
www.docgottesman.com/sua/kidney/stging_andg
www.epa.gov/airmarkets/acidrain/effects/materials.hmtl.
www.epa.gov/airmarkets/acidrain/effects/visibility.hmtl.
www.epa.gov/iaq
www.epa.gov/iaq/radon/
www.fda-gov/opacom/catalog/mercury.html
www.google.com
www.google.com/ dust contamination
www.gov.vn
www.hom.iprimus.com/au/tang vn/thuocla.htm
www.indoorair2002.org/
www.irdcorp.com
www.nea.gov.vn
www.nea.gov.vn
www.nea.gov.vn/Sukien_Noibat/Chatluong_KK/
www.news.ttvnol.com/ttvnnews/topic
www.newscientist.com
www.nld.com.vn
www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency
www.nsc.org/ehc/indoor/iaq.htm
www.olivenaturals.com
813
www.osha-slc.gov/SLTC/asbestos/standards.html
www.shch.de
www.thanhnien.com.vn
www.tintucvietnam.com
www.titione.com
www.tuoitre.com.vn
www.vanderbilturology.com/van/specialties/bla ...
www.vfa.org
www.vim-online.com
www.vinaseek.com
www.vnexpress.net
www.vnn.vn/suckhoe/tintuc
www.vtc.com.vn
www.yahoo.com/dust contamination
www.yahoo.com/dust contamination/picture
Bac si gia dinh, www.bacsigiadinh.com/

www.ykhoa.net
www.ykhoa.net/bachkhoa/thuocla.lntm
Bao ien t Thi bao kinh te Viet Nam, www.vneconomic.com/
BellaOnline, www.bellaonline.com/
Charkraborti et.al., Arsenic in ground water in six districts of West Bengal, India,
Environmental Geochemistry and Health, 18, 5-15, 1996.
Charkraborti et.al., Arsenic in ground water in six districts of West Bengal, India,
Environmental Geochemistry and Health, 18, 5-15, 1996.
CHIP, www.echip.com.vn/
Thong tin Y dc Viet Nam, www.cimsi.org.vn/
Bo Thng mai Nc CHXHCN Viet Nam, www.mot.gov.vn/
Department of Health and Human Services, www.cdc.gov/
Department of Health of Hong Kong, www.info.gov.hk/
SaiGon Internet Center, www.saigonnet.vn/
Science News Online, www.sciencenews.org/
Tuoi Tre Online, www.tuoitre.com.vn/
Vietel Internet, www.vietel.com.vn/
814
Vietnamnet, www.vnn.vn/
World Health Organization, www.who.int/