You are on page 1of 164

- - - - - -

Gio trnh

Linh Kin in T

Gio trnh Linh Kin in T

Li ni u
*********

Linh kin in t l kin thc bc u v cn bn ca ngnh in t.


Gio trnh c bin son t cc bi ging ca tc gi trong nhiu nm qua ti Khoa
Cng Ngh v Cng Ngh Thng Tin, Trng i hc Cn Th v cc Trung Tm Gio dc
thng xuyn ng bng sng Cu Long sau qu trnh sa cha v cp nht.
Gio trnh ch yu dng cho sinh vin chuyn ngnh in T Vin Thng v T ng
Ha. Cc sinh vin khi K thut v nhng ai ham thch in t cng tm thy y nhiu iu
b ch.
Gio trnh bao gm 9 chng:
T chng 1 n chng 3: Nhc li mt s kin thc cn bn v vt l vi m, cc mc
nng lng v di nng lng trong cu trc ca kim loi v cht bn dn in v dng n nh
cha kha kho st cc linh kin in t.
T chng 4 n chng 8: y l i tng chnh ca gio trnh. Trong cc chng ny,
ta kho st cu to, c ch hot ng v cc c tnh ch yu ca cc linh kin in t thng
dng. Cc linh kin qu c bit v t thng dng c gii thiu ngn gn m khng i vo
phn gii.
Chng 9: Gii thiu s hnh thnh v pht trin ca vi mch.
Ngi vit chn thnh cm n anh Nguyn Trung Lp, Ging vin chnh ca B mn Vin
Thng v T ng Ha, Khoa Cng Ngh Thng Tin, Trng i hc Cn Th c k bn
tho v cho nhiu kin qu bu.

Cn Th, thng 12 nm 2003


Trng Vn Tm

Trang 1

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Mc lc
--------Chng I ..........................................................................................................................................................................................4
MC NNG LNG V DI NNG LNG.........................................................................................................................4
I. KHI NIM V C HC NGUYN LNG: .................................................................................................................4
II. PHN B IN T TRONG NGUYN T THEO NNG LNG: .............................................................................6
III. DI NNG LNG: (ENERGY BANDS) ........................................................................................................................8
Chng II ......................................................................................................................................................................................12
S DN IN TRONG KIM LOI...........................................................................................................................................12
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.

LINH NG V DN XUT: ..................................................................................................................................12


PHNG PHP KHO ST CHUYN NG CA HT T BNG NNG LNG:............................................14
TH NNG TRONG KIM LOI: .....................................................................................................................................15
S PHN B CA IN T THEO NNG LNG: ..................................................................................................18
CNG RA (HM CNG): ................................................................................................................................................20
IN TH TIP XC (TIP TH): .................................................................................................................................21

Chng III.....................................................................................................................................................................................22
CHT BN DN IN ...............................................................................................................................................................22
I. CHT BN DN IN THUN HAY NI BM: ........................................................................................................22
II. CHT BN DN NGOI LAI HAY C CHT PHA: ...................................................................................................24
1. Cht bn dn loi N: (N - type semiconductor) ...............................................................................................................24
2. Cht bn dn loi P:.........................................................................................................................................................25
3. Cht bn dn hn hp: .....................................................................................................................................................26
III. DN SUT CA CHT BN DN: ...............................................................................................................................27
IV. C CH DN IN TRONG CHT BN DN: ...........................................................................................................29
V. PHNG TRNH LIN TC: ..........................................................................................................................................30
Chng IV .....................................................................................................................................................................................32
NI P-N V DIODE.....................................................................................................................................................................32
I. CU TO CA NI P-N:.................................................................................................................................................32
II. DNG IN TRONG NI P-N KHI C PHN CC: .............................................................................................34
1. Ni P-N c phn cc thun:.........................................................................................................................................35
2. Ni P-N khi c phn cc nghch: ................................................................................................................................38
III. NH HNG CA NHIT LN NI P-N:..............................................................................................................40
IV. NI TR CA NI P-N. ..................................................................................................................................................41
1. Ni tr tnh: (Static resistance). .......................................................................................................................................41
2. Ni tr ng ca ni P-N: (Dynamic Resistance)............................................................................................................42
V. IN DUNG CA NI P-N. ............................................................................................................................................44
1. in dung chuyn tip (in dung ni)...........................................................................................................................44
2. in dung khuch tn. (Difusion capacitance) ................................................................................................................45
VI. CC LOI DIODE THNG DNG.................................................................................................................................45
1. Diode chnh lu: ..............................................................................................................................................................45
2. Diode tch sng. ..............................................................................................................................................................53
3. Diode schottky:................................................................................................................................................................53
4. Diode n p (diode Zenner):............................................................................................................................................54
5. Diode bin dung: (Varicap Varactor diode)..................................................................................................................57
6. Diode hm (Tunnel diode)...............................................................................................................................................58
Bi tp cui chng ......................................................................................................................................................................59
Chng V.......................................................................................................................................................................................61
TRANSISTOR LNG CC .....................................................................................................................................................61
I.
II.
III.
IV.
V.
VI.

CU TO C BN CA BJT..........................................................................................................................................61
TRANSISTOR TRNG THI CHA PHN CC. ....................................................................................................61
C CH HOT NG CA TRANSISTOR LNG CC. .........................................................................................63
CC CCH RP TRANSISTOR V LI DNG IN. .........................................................................................64
DNG IN R TRONG TRANSISTOR. ........................................................................................................................66
C TUYN V-I CA TRANSISTOR. ...........................................................................................................................67
1. Mc theo kiu cc nn chung: .........................................................................................................................................68
2. Mc theo kiu cc pht chung. ........................................................................................................................................69
3. nh hng ca nhit ln cc c tuyn ca BJT. .......................................................................................................72
VII. IM IU HNH NG THNG LY IN MT CHIU...............................................................................73
VIII. KIU MU MT CHIU CA BJT. .............................................................................................................................78

Trang 2

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


IX. BJT VI TN HIU XOAY CHIU..................................................................................................................................80
1. M hnh ca BJT: ............................................................................................................................................................80
2. in dn truyn (transconductance) ................................................................................................................................82
3. Tng tr vo ca transistor: .............................................................................................................................................83
4. Hiu ng Early (Early effect) ..........................................................................................................................................85
5. Mch tng ng xoay chiu ca BJT: .........................................................................................................................86
Bi tp cui chng ......................................................................................................................................................................90
CHNG 6 ...................................................................................................................................................................................91
TRANSISTOR TRNG NG..................................................................................................................................................91
I. CU TO CN BN CA JFET:....................................................................................................................................91
II. C CH HOT NG CA JFET: .................................................................................................................................93
III. C TUYN TRUYN CA JFET. ................................................................................................................................99
IV. NH HNG CA NHIT TRN JFET. ...............................................................................................................100
V. MOSFET LOI HIM (DEPLETION MOSFET: DE MOSFET)...................................................................................102
VI. MOSFET LOI TNG (ENHANCEMENT MOSFET: E-MOSFET) ............................................................................107
VII. XC NH IM IU HNH: ...................................................................................................................................111
VIII. FET VI TN HIU XOAY CHIU V MCH TNG NG VI TN HIU NH........................................113
IX. IN DN TRUYN (TRANSCONDUCTANCE) CA JFET V DEMOSFET. .......................................................117
X. IN DN TRUYN CA E-MOSFET. .......................................................................................................................118
XI. TNG TR VO V TNG TR RA CA FET. ........................................................................................................119
XII. CMOS TUYN TNH (LINEAR CMOS).......................................................................................................................120
XIII. MOSFET CNG SUT: V-MOS V D-MOS..............................................................................................................122
1. V-MOS: .........................................................................................................................................................................122
2. D-MOS: .........................................................................................................................................................................123
Bi tp cui chng ....................................................................................................................................................................125
CHNG VII .............................................................................................................................................................................126
LINH KIN C BN LP BN DN PNPN V NHNG LINH KIN KHC ...............................................................126
I.

SCR (THYRISTOR SILICON CONTROLLED RECTIFIER).....................................................................................126


1. Cu to v c tnh: .......................................................................................................................................................126
2. c tuyn Volt-Ampere ca SCR:.................................................................................................................................128
3. Cc thng s ca SCR: ..................................................................................................................................................129
4. SCR hot ng in th xoay chiu............................................................................................................................130
5. Vi ng dng n gin: .................................................................................................................................................131
II. TRIAC (TRIOD AC SEMICONDUCTOR SWITCH).....................................................................................................133
III. SCS (SILICON CONTROLLED SWITCH). ................................................................................................................135
IV. DIAC ................................................................................................................................................................................136
V. DIOD SHOCKLEY..........................................................................................................................................................137
VI. GTO (GATE TURN OFF SWITCH). ...........................................................................................................................138
VII. UJT (UNIJUNCTION TRANSISTOR TRANSISTOR C NI). ............................................................................140
1. Cu to v c tnh ca UJT: .........................................................................................................................................140
2. Cc thng s k thut ca UJT v vn n nh nhit cho nh: ................................................................................143
3. ng dng n gin ca UJT:.........................................................................................................................................144
VIII. PUT (Programmable Unijunction Transistor).................................................................................................................145
CHNG VIII............................................................................................................................................................................148
LINH KIN QUANG IN T................................................................................................................................................148
I. NH SNG. ....................................................................................................................................................................148
II. QUANG IN TR (PHOTORESISTANCE)................................................................................................................149
III. QUANG DIOD (PHOTODIODE)....................................................................................................................................151
IV. QUANG TRANSISTOR (PHOTO TRANSISTOR). .......................................................................................................152
V. DIOD PHT QUANG (LED-LIGHT EMITTING DIODE)............................................................................................154
VI. NI QUANG....................................................................................................................................................................155
CHNG IX...............................................................................................................................................................................157
S LC V IC ........................................................................................................................................................................157
I. KHI NIM V IC - S KT T TRONG H THNG IN T..............................................................................157
II. CC LOI IC. .................................................................................................................................................................159
1. IC mng (film IC):.........................................................................................................................................................159
2. IC n tnh th (Monolithic IC):....................................................................................................................................159
3. IC lai (hibrid IC). ...........................................................................................................................................................160
III. S LC V QUI TRNH CH TO MT IC N TINH TH. ...............................................................................160
IV. IC S (IC DIGITAL) V IC TNG T (IC ANALOG). ............................................................................................162
1. IC Digital:......................................................................................................................................................................162
2. IC analog: ......................................................................................................................................................................163
Ti liu tham kho ......................................................................................................................................................................163

Trang 3

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Chng I
MC NNG LNG V DI NNG LNG
Trong chng ny ch yu nhc li cc kin thc c bn v c hc nguyn lng,
s phn b in t trong nguyn t theo nng lng, t hnh thnh di nng lng
trong tinh th cht bn dn. hc chng ny, sinh vin ch cn c kin thc tng i
v vt l v ha hc i cng. Mc tiu cn t c l hiu c ngha ca di dn
in, di ha tr v di cm, t phn bit c cc cht dn in, bn dn in v cch
in.

I. KHI NIM V C HC NGUYN LNG:


Ta bit rng vt cht c cu to t nhng nguyn t ( l thnh phn nh nht
ca nguyn t m cn gi nguyn tnh cht ca nguyn t ). Theo m hnh ca nh vt
l Anh Rutherford (1871-1937), nguyn t gm c mt nhn mang in tch dng
(Proton mang in tch dng v Neutron trung ho v in) v mt s in t (electron)
mang in tch m chuyn ng chung quanh nhn v chu tc ng bi lc ht ca nhn.
Nguyn t lun lun trung ha in tch, s electron quay chung quanh nhn bng s
proton cha trong nhn - in tch ca mt proton bng in tch mt electron nhng tri
du). in tch ca mt electron l -1,602.10-19Coulomb, iu ny c ngha l c c
1 Coulomb in tch phi c 6,242.1018 electron. in tch ca in t c th o c trc
tip nhng khi lng ca in t khng th o trc tip c. Tuy nhin, ngi ta c
th o c t s gia in tch v khi lng (e/m), t suy ra c khi lng ca
in t l:
mo=9,1.10-31Kg
l khi lng ca in t khi n chuyn ng vi vn tc rt nh so vi vn tc
nh sng (c=3.108m/s). Khi vn tc in t tng ln, khi lng ca in t c tnh
theo cng thc Lorentz-Einstein:
me =

mo
v2
1 2
c

Mi in t chuyn ng trn mt ng trn v chu mt gia tc xuyn tm. Theo


thuyt in t th khi chuyn ng c gia tc, in t phi pht ra nng lng. S mt
nng lng ny lm cho qu o ca in t nh dn v sau mt thi gian ngn, in t
s ri vo nhn. Nhng trong thc t, cc h thng ny l mt h thng bn theo thi
gian. Do , gi thuyt ca Rutherford khng ng vng.
Nh vt l hc an Mch Niels Bohr (1885- 1962) b tc bng cc gi thuyt
sau:

Trang 4

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

C nhng qu o t bit, trn in t c th di chuyn m khng pht ra nng


lng. Tng ng vi mi qu o c mt mc nng lng nht nh. Ta c mt qu o
dng.

Khi in t di chuyn t mt qu o tng ng vi mc nng lng w1 sang qu


o khc tng ng vi mc nng lng w2 th s c hin tng bc x hay hp thu nng
lng. Tn s ca bc x (hay hp thu) ny l:
w 2 w1
h
Trong , h=6,62.10-34 J.s (hng s Planck).
f=

Trong mi qu o dng, moment ng lng ca in t bng bi s ca


Moment ng lng: m.v.r = n.

h
= nh
2

h
=h
2

v
r

-e

+e

Hnh 1

Vi gi thuyt trn, ngi ta d on c cc mc nng lng ca nguyn t


hydro v gii thch c quang ph vch ca Hydro, nhng khng gii thch c i vi
nhng nguyn t c nhiu in t. Nhn thy s i tnh gia sng v ht, Louis de
Broglie (Nh vt l hc Php) cho rng c th lin kt mi ht in khi lng m, chuyn
ng vi vn tc v mt bc sng =

h
.
mv

Tng hp tt c gi thuyt trn l mn c hc nguyn lng, kh d c th gii thch


c cc hin tng quan st c cp nguyn t.
Phng trnh cn bn ca mn c hc nguyn lng l phng trnh Schrodinger
c vit nh sau:
h2

+ ( E U ) = 0
2.m
l ton t Laplacien
Trang 5

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

2 2 2
+
+
x 2 y 2 z 2

E: nng lng ton phn


U: th nng
(E-U): ng nng

l mt hm s gi l hm s sng. Hm s ny xc nh xc sut tm thy ht in


trong min khng gian ang kho st.
Trong khi gii phng trnh Schrodinger tm nng lng ca nhng in t trong
mt nguyn t duy nht, ngi ta thy rng mi trng thi nng lng ca electron ph
thuc vo 4 s nguyn gi l 4 s nguyn lng:
S nguyn lng xuyn tm: (S nguyn lng chnh)
Xc nh kch thc ca qu o n=1,2,3,7
S nguyn lng phng v: (S nguyn lng ph)
Xc nh hnh th qu o l=1,2,3,,n-1
S nguyn lng t:
Xc nh phng hng ca qu o ml=0,1, , m l
S nguyn lng Spin:
1
1
Xc nh chiu quay ca electron m s = + v 2
2

Trong mt h thng gm nhiu nguyn t, cc s nguyn lng tun theo nguyn l


ngoi tr Pauli. Nguyn l ny cho rng: trong mt h thng khng th c 2 trng thi
nguyn lng ging nhau, ngha l khng th c hai in t c 4 s nguyn lng hon
ton ging nhau.

II. PHN B IN T TRONG NGUYN T THEO


NNG LNG:
Tt c cc nguyn t c cng s ngun lng chnh hp thnh mt tng c tn l
K,L,M,N,O,P,Q ng vi n=1,2,3,4,5,6,7.
mi tng, cc in t c cng s l to thnh cc ph tng c tn s,p,d,f tng ng
vi l=0,1,2,3
Tng K (n=1) c mt ph tng s c ti a 2 in t.
Tng L (n=2) c mt ph tng s c ti a 2 in t v mt ph tng p c ti a 6 in t.
Tng M (n=3) c mt ph tng s (ti a 2 in t), mt ph tng p (ti a 6 in t) v mt
ph tng d (ti a 10 in t).
Tng N (n=4) c mt ph tng s (ti a 2 in t), mt ph tng p (ti a 6 in t), mt
ph tng d (ti a 10 in t) v mt ph tng f (ti a 14 in t).

Nh vy: Tng K c ti a 2 in t.

Trang 6

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Tng L c ti a 8 in t.
Tng M c ti a 18 in t.
Tng N c ti a 32 in t.
Cc tng O,P,Q cng c 4 ph tng v cng c ti a 32 in t.
ng vi mi ph tng c mt mc nng lng v cc mc nng lng c xp
theo th t nh sau:

1s

2s

3s

4s

5s

6s

7s

2p

3p

4p

5p

6p

7p

3d

4d

5d

6d

7d

4f

5f

6f

7f

Hnh 2

Khi khng b kch thch, cc trng thi nng lng nh b in t chim trc (gn
nhn hn) khi ht ch mi sang mc cao hn (xa nhn hn). Th d: nguyn t Na c s
in t z=11, c cc ph tng 1s,2s,2p b cc in t chim hon ton nhng ch c 1
in t chim ph tng 3s.
Cch biu din:
Theo mu ca Bohr

Theo mc nng lng


Na11

NATRI

1s2 2s2 2p6 3s1

Na
+11

Na 2-8-1

Trang 7

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Si14

SILICIUM

1s2 2s2 2p6 3s2 3p2

Si
+14

Si 2-8-4

Ge32

GERMANIUM

1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p2

Ge
+32

Ge 2-8-18-4

Hnh 3

Lp bo ha: Mt ph tng bo ha khi c s in t ti a.


Mt tng bo ha khi mi ph tng bo ha. Mt tng bo ha rt bn, khng
nhn thm v cng kh mt in t.
Tng ngoi cng: Trong mt nguyn t, tng ngoi cng khng bao gi cha qu 8
in t. Nguyn t c 8 in t tng ngoi cng u bn vng (trng hp cc kh tr).
Cc in t tng ngoi cng quyt nh hu ht tnh cht ha hc ca mt nguyn
t.

III. DI NNG LNG: (ENERGY BANDS)


Nhng cng trnh kho cu tia X chng t rng hu ht cc cht bn dn u
dng kt tinh.
Trang 8

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ta xt mt mng tinh th gm N nguyn t thuc nhm 4A, th d C6. Ta tng


tng rng c th thay i c khong cch gia cc nguyn t m khng thay i cu
to cn bn ca tinh th. Nu cc nguyn t cch nhau mt khong d1 sao cho tc ng
ln nhau khng ng k th cc mc nng lng ca chng trng vi cc mc nng lng
ca mt nguyn t c nht. Hai ph tng ngoi cng c 2 in t s v 2 in t p
(C6=1s22s22p2). Do , nu ta khng n cc tng trong, ta c 2N in t chim tt
c 2N trng thi s v c cng mc nng lng; Ta cng c 2N in t p chim 2N trng
thi p. Vy c 4N trng thi p cha b chim. Gi s khong cch gia cc nguyn t
c thu nh hn thnh d2, tc dng ca mt nguyn t bt k ln cc nguyn t ln cn
tr thnh quan trng.

Nng lng E
4N trng thi
cha b chim

6N trng thi p
(2N trng thi b chim)

Di dn in

2p
Di cm EG

Di cm

4N trng thi b chim

2s
2N trng thi s
b chim

Di ha tr
d0

d4

d3

d2

d1

Hnh 4

Ta c mt h thng gm N nguyn t, do cc nguyn t phi tun theo nguyn l


Pauli. 2N in t s khng th c cng mc nng lng m phi c 2N mc nng lng
khc nhau; khong cch gia hai mc nng kng rt nh nhng v N rt ln nn khong
cch gia mc nng lng cao nht v thp nht kh ln, ta c mt di nng lng. 2N
trng thi ca di nng lng ny u b 2N in t chim. Tng t, bn trn di nng
lng ny ta c mt di gm 6N trng thi p nhng ch c 2N trng thi p b chim ch.
Ta rng, gia hai di nng lng m in t chim-c c mt di cm. in
t khng th c nng lng nm trong di cm, khong cch (di cm) cng thu hp khi
khong cch d cng nh (xem hnh). Khi khong cch d=d3, cc di nng lng chng
ln nhau, 6N trng thi ca di trn ho vi 2N trng thi ca di di cho ta 8N trng
thi, nhng ch c 4N trng thi b chim. khong cch ny, mi nguyn t c 4 in t
tng ngoi nhng ta khng th phn bit c in t no l in t s v in t no l
in t p, khong cch t , tc dng ca cc nguyn t ln nhau rt mnh. S phn
Trang 9

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

b cc di nng lng tu thuc vo dng tinh th v nguyn t s. Ngi ta xc nh s


phn b ny bng cch gii phng trnh Schrodinger v c kt qu nh hnh v. Ta c
mt di ho tr (valence band) gm 4N trng thi hon ton b chim v mt di dn in
(conduction band) gm 4N trng thi cha b chim. Gia hai di nng lng ny, c mt
di nng lng cm c nng lng khong 6eV. (eV: ElectronVolt)
1 volt l hiu in th gia hai im ca mt mch in khi nng lng cung cp l
1 Joule chuyn mt in tch 1 Coloumb t im ny n im kia.
Joule

Vy, volt V =

W
Q Coloumb

Vy nng lng m mt in t tip nhn khi vt mt hiu in th 1 volt l:


V=

W
Q

W
1,602 .10 -19
W = 1,602.10 19 Joule
1V =

Nng lng ny c gi l 1eV (1eV=1,602.10-19J)


Ta kho st trng hp c bit ca tinh th Cacbon. Nu ta kho st mt tinh th
bt k, nng lng ca in t cng c chia thnh tng di. Di nng lng cao nht b
chim gi l di ha tr, di nng lng thp nht cha b chim gi l di dn in. Ta
c bit ch n hai di nng lng ny.
E Nng lng

Di dn in (Di nng lng


thp nht cha b chim)
EG

Di cm
Di ho tr (Di nng lng
cao nht b chim)

Hnh 5

* Ta c 3 trng hp:

Trang 10

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Di cm c cao kh ln (EG>5eV). y l trng hp ca cc cht cch in. Th


d nh kim cng c EG=7eV, SiO2 EG=9eV.
Di cm c cao nh (EG<5eV). y l trng hp cht bn dn in.
Th d: Germanium c EG=0,75eV
Silicium c EG=1,12eV
Galium Arsenic c EG=1,4eV
Di ha tr v di dn in chng ln nhau, y l trng hp ca cht dn in. Th
d nh ng, nhm
E (Nng lng)
Di dn in
EG>5eV Di cm

Di dn in
EG<5eV
Di ho tr

Di ho tr
(a)

(b)

(c)

Cht cch in

Cht bn dn

Cht dn in

Hnh 6

Gi s ta tng nhit ca tinh th, nh s cung cp nhit nng, in t trong di


ha tr tng nng lng. Trong trng hp (a), v EG ln, in t khng nng lng
vt di cm vo di dn in. Nu ta cho tc dng mt in trng vo tinh th, v tt
c cc trng thi trong di ha tr iu b chim nn in t ch c th di chuyn bng
cch i ch cho nhau. Do , s in t i, v mt chiu bng vi s in t i, v theo
chiu ngc li, dng in trung bnh trit tiu. Ta c cht cch in.
Trong trng hp (b), mt s in t c nng lng s vt di cm vo di dn
in. Di tc dng ca in trng, cc in t ny c th thay i nng lng d dng
v trong di dn in c nhiu mc nng lng trng tip nhn chng. Vy in t c
nng lng trong di dn in c th di chuyn theo mt chiu duy nht di tc dng
ca in trng, ta c cht bn dn in.
Trong trng hp (c) cng ging nh trng hp (b) nhng s in t trong di dn
in nhiu hn lm cho s di chuyn mnh hn, ta c kim loi hay cht dn in.

Trang 11

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Chng II
S DN IN TRONG KIM LOI
Ni dung chnh ca chng ny l n li khi nim v linh ng ca in t, dn
sut ca kim loi, t a ra phng php kho st chuyn ng ca ht t bng nng
lng. Mc tiu cn t c l hiu r th nng ca in t trong kim loi, s phn b
in t theo nng lng, cng ra ca kim loi v tip th.

I. LINH NG V DN XUT:
Trong chng I, hnh nh ca di nng lng trong kim loi c trnh by.
Theo s kho st trn, di nng lng do in t chim c th cha y v khng c di
cm cho nhng nng lng cao. Ngha l in t c th di chuyn t do trong kim loi
di tc dng ca in trng.

E
Na

Hnh 1

Hnh trn v phn b in tch trong tinh th Na. Nhng ch gch cho tiu biu cho
nhng in t di ha tr c nng lng thp nht, nhng ch trng cha nhng in t
c nng lng cao nm trong di dn in. Chnh nhng in t ny l nhng in t
khng th ni thuc hn vo mt nguyn t nht nh no v c th di chuyn t do t
nguyn t ny sang nguyn t khc. Vy kim loi c coi l ni cc ion kt hp cht
ch vi nhau v xp u n trong 3 chiu trong mt m my in t m trong in
t c th di chuyn t do.
Hnh nh ny l s m t kim loi trong cht kh in t. Theo thuyt cht kh in
t kim loi, in t chuyn ng lin tc vi chiu chuyn ng bin i mi ln va
chm vi ion dng nng, c xem nh ng yn. Khong cch trung bnh gia hai ln
va chm c gi l on ng t do trung bnh. V y l chuyn ng tn lon, nn
mt thi im no , s in t trung bnh qua mt n v din tch theo bt c chiu
no s bng s in t qua n v din tch y theo chiu ngc li. Nh vy , dng in
trung bnh trit tiu.

Trang 12

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Gi s, mt in trng E c thit lp trong mng tinh th kim loi, ta th kho


st chuyn ng ca mt in t trong t trng ny.

en
x

e1

e2

Hnh 2

Hnh trn m t chuyn ng ca in t di tcdng ca in trng E . Qu o


ca in t l mt ng gp khc v in t chm vo cc ion dng v i hng
chuyn ng. Trong thi gian t=n ln thi gian t do trung bnh, in t di chuyn c
mt on ng l x. Vn tc v =

x
gi l vn tc trung bnh. Vn tc ny t l vi in
t

trng E . v = E
Hng s t l gi l linh ng ca in t, tnh bng m2/Vsec.
in tch i qua mi n v din tch trong mt n v thi gian c gi l mt dng
in J.
Ta c: J = n.e.v
Trong , n: mt in t, e: in tch ca mt electron

By gi, ta xt mt in tch vi cp S t thng gc vi chiu di chuyn ca in t.


Nhng in t ti mt S thi im t=0 (t=0 c chn lm thi im gc) l nhng
in t trn mt S cch S mt khong v (vn tc trung bnh ca in t) thi im
t=-1. thi im t=+1, nhng in t i qua mt S chnh l nhng in t cha trong
hnh tr gii hn bi mt S v S. in tch ca s in t ny l q=n.e.v.s, vi n l mt
in t di chuyn. Vy in tch i ngang qua mt n v din tch trong mt n v
t = -1
t=0
thi gian l: J=n.e.v
S

Nhng v = E nn J = n.e..E
Ngi ta t = n.e. (c l Sigma)
Nn J = E gi l dn xut ca kim loi
V =

S
v
Hnh 3

1
gi l in tr sut ca kim loi

in tr sut tnh bng m v dn sut tnh bng mho/m

Trang 13

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

II. PHNG PHP KHO ST CHUYN NG CA


HT T BNG NNG LNG:
K

A
5cm
v0

M(x)
EC = 2eV

10V
+

Hnh 4

Phng php kho st ny cn c trn nh lut bo ton lng. d hiu, ta xt


th d sau y:
Mt diode l tng gm hai mt phng song song bng kim loi cch nhau 5 Cm.
Anod A c hiu in th l 10V so vi Catod K. Mt in t ri Catod K vi nng
lng ban u Ec=2eV. Tnh khong cch ti a m in t c th ri Catod.
Gi s, in t di chuyn ti im M c honh l x. in th ti im M s t l
vi honh x v in trng gia Anod v Catod u.
in th ti mt im c honh x l:
V = x +

Khi x=0, (ti Catod) V = 0 = 0


Nn V = x
Ti x=5 Cm (ti Anod A) th V=-10volt = 2
Vy V=-2x (volt) vi x tnh bng Cm
Suy ra th nng ti im M l:
U = QV = +2.e.x (Joule) vi e l in tch ca in t.

Ta c th vit U = 2.x (eV)


Nng lng ton phn ti im M l:
T=

1
mv 2 + U
2

Trang 14

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Nng lng ny khng thay i. Trn th, T c biu din bng ng thng
song song vi trc x.
1
2

Hiu T U = mv 2 l ng nng ca in t. ng nng ny ti a ti im O


(Catod) ri gim dn v trit tiu ti im P c honh x0. Ngha l ti im x0, in t
dng li v di chuyn tr v catod K. Vy x0 l khong cch ti a m in t c th ri
xa Catod.
eV (Nng lng)

P
T

1
m.v 02
2
0

x0 = 1cm

5 cm

x (cm)

Hnh 5

Ti im M (x=x0) ta c:
T-U=0
M T=+Ec (nng lng ban u)
T=2.e.V
Vy, U=2.x0 (eV)
=> 2-2.x0=0

=> x0=1Cm

V phng din nng lng, ta c th ni rng vi nng lng ton phn c sn T,


in t khng th vt qua ro th nng U vo phn c gch cho.
Ta thy rng nu bit nng lng ton phn ca ht in v s phn b th nng
trong mi trng ht in, ta c th xc nh c ng di chuyn ca ht in.
Phn sau y, ta p dng phng php trn kho st s chuyn ng ca in t
trong kim loi.

III. TH NNG TRONG KIM LOI:


Nu ta c mt nguyn t duy nht th in th ti mt im cch mt khong r
l:
Trang 15

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

V=

k
+C
r

Nu chn in th ti mt im rt xa lm in th Zero th C=0. Vy mt in t


c in tch e cch nhn mt on r s c th nng l:
U = eV =

ke
r

-e

-e
r

Hnh 6

Hnh trn l th ca th nng U theo khong cch r. Phn th khng lin tc


ng vi mt in t bn tri nhn . Nu ta c hai nhn v th trong vng gia hai
nhn ny th nng ca in t l tng cc th nng do v to ra. Trong kim loi, cc
nhn c sp xp u n theo 3 chiu. Vy, ta c th kho st s phn b ca th nng
bng cch xt s phn b dc theo di , v ...

Trang 16

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

in t t do
0

EB
U0

in t buc

V0 = 0

EB
Hnh 7

Hnh trn biu din s phn b .


Ta thy rng c nhng vng ng th rng nm xen k vi nhng vng in th
thay i rt nhanh. Mt ngoi ca mi kim loi khng c xc nh hon ton v cch
nhn cui cng mt khong cch nh. V bn phi ca nhn khng cn nhn nn th
nng tin ti Zero ch khng gi tnh tun hon nh bn trong kim loi. Do , ta c mt
ro th nng ti mt ngoi ca kim loi.
Ta xt mt in t ca nhn v c nng lng nh hn U0, in t ny ch c th
di chuyn trong mt vng nh cnh nhn gia hai ro th nng tng ng. l in t
buc v khng tham gia vo s dn in ca kim loi. Tri li, mt in t c nng lng
ln hn U0 c th di chuyn t nguyn t ny qua nguyn t khc trong khi kim loi
nhng khng th vt ra ngoi khi kim loi c v khi n mt phn cch, in t
ng vo ro th nng. Cc in t c nng lng ln hn U0 c gi l cc in t t
do. Trong cc chng sau, ta t bit ch n cc in t ny.
V hu ht khi kim loi u c cng in th V0 tng ng vi th nng U0=-eV0
nn ta c th gi s khi kim loi l mt khi ng th V0. Nhng in th ty thuc vo
mt hng s cng nn ta c th chn V0 lm in th gc (V0=0V). Gi EB l chiu cao
ca ro th nng gia bn trong v bn ngoi kim loi. Mt in t bn trong khi kim
loi mun vt ra ngoi phi c t nht mt nng lng U=EB, v vy ta cn phi bit s
phn b ca in t theo nng lng.

Trang 17

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

III. S PHN B CA IN T THEO NNG LNG:


Gi nE= l s in t trong mt n v th tch c nng lng t E n E+E.
Theo nh ngha, mt in t trung bnh c nng lng t E n E+E l t s
Gii hn ca t s ny khi E 0 gi l mt in t c nng lng E.
Ta c: (E) = lim

E 0

n E dn E
=
E
dE

dn E = (E).dE

Vy,

n E
.
E

(1)

(2)

Do , nu ta bit c hm s ( E ) ta c th suy ra c s in t c nng lng


trong khong t E n E+dE bng biu thc (2). Ta thy rng (E) chnh l s trng thi
nng lng E b in t chim. Nu gi n(E) l s trng thi nng lng c nng
lng E m in t c th chim c. Ngi ta chng minh c rng: t s

(E)
bng
n (E)

mt hm s f(E), c dng:
f (E) =

( E )
=
n (E)

1
1+ e

E E F
KT

Trong , K=1,381.10-23 J/0K (hng s Boltzman)


K=

1,381.10 23
= 8,62.10 5 (V/ 0 K)
e

EF nng lng Fermi, ty thuc vo bn cht kim loi.


Mc nng lng ny nm trong di cm.
nhit rt thp (T00K)
Nu E<EF, ta c f(E)=1
Nu E>EF, ta c f(E)=0
Vy f(E) chnh l xc sut tm thy in t c nng lng E nhit T.
Hnh sau y l th ca f(E) theo E khi T00K v khi T=2.5000K.
f(E) 1

T=00K

(E)

T=00K

T=25000K

T=25000K
EF

E
Trang 18

Hnh 8

EF

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ta chp nhn rng:


1

N(E) = .E 2 l hng s t l.

Lc , mt in t c nng lng E l:
1
(E ) = f (E ).N (E ) = .E .f (E )
2

Hnh trn l th ca (E) theo E tng ng vi nhit T=00K v T=2.5000K.


Ta thy rng hm (E) bin i rt t theo nhit v ch bin i trong vng cn
ca nng lng EF. Do , nhit cao (T=2.5000K) c mt s rt t in t c nng
lng ln hn EF, hu ht cc in t u c nng lng nh hn EF. Din tch gii hn
bi ng biu din ca (E) v trc E cho ta s in t t do n cha trong mt n v
th tch.
EF

EF

1
2

2
n = (E).dE = .E .dE = .E F2
3
0
0

( l f(E)=1 v T=00K)
T y ta suy ra nng lng Fermi EF
2

3 n 3
E F = .
2

Nu ta dng n v th tch l m3 v n v nng lng l eV th c tr s l:


= 6,8.1027
2

Do , E F = 3,64.10 19.n 3
Nu bit c khi lng ring ca kim loi v s in t t do m mi nguyn t
c th nh ra, ta tnh c n v t suy ra EF. Thng thng EF < 10eV.
Th d, khi lng ring ca Tungsten l d = 18,8g/cm3, nguyn t khi l A = 184,
bit rng mi nguyn t cho v = 2 in t t do. Tnh nng lng Fermi.
Gii: Khi lng mi cm3 l d, vy trong mt cm3 ta c mt s nguyn t khi l
d/A. Vy trong mi cm3, ta c s nguyn t thc l:
Trang 19

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

d
23
.A 0 vi A0 l s Avogadro (A0 = 6,023.10 )
A

Mi nguyn t cho v = 2 in t t do, do s in t t do trong mi m3 l:


n=

d
.A 0 .v.10 6
A

Vi Tungsten, ta c:
n=

18,8
3
.6,203.10 23.2.10 6 1,23.10 29 in t/m
184

E F = 3,64.10 19. 1,23.10 29

2
3

E F 8,95eV

IV. CNG RA (HM CNG):


Ta thy rng nhit thp (T #00K), nng lng ti a ca in t l EF
(E<EF<EB), do , khng c in t no c nng lng ln hn ro th nng EB, ngha l
khng c in t no c th vt ra ngoi khi kim loi. Mun cho in t c th vt ra
ngoi, ta phi cung cp cho in t nhanh nht mt nng lng l:
EW = EB-EF
EW c gi l cng ra ca kim loi.

25000K

U
EB EW
EF

EF

EB

00K
0

(E)

0
Hnh 9

Nu ta nung nng khi kim loi ti nhit T=2.5000K, s c mt s in t c


nng lng ln hn EB, cc in t ny c th vt c ra ngoi kim loi. Ngi ta
chng minh c rng, s in t vt qua mi n v din tch trong mt n v thi
gian l:

Trang 20

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

J th = A 0 T 2 e

Ew
KT

Trong , A0 = 6,023.1023 v K = 1,38.10-23 J/0K

y l phng trnh Dushman-Richardson.


Ngi ta dng phng trnh ny o EW v ta c th o c dng in Jth; dng
in ny chnh l dng in bo ha trong mt n hai cc chn khng c tim lm bng
kim loi mun kho st.

V. IN TH TIP XC (TIP TH):


Xt mt ni C gia hai kim loi I v II. Nu ta dng mt Volt k nhy o hiu
in th gia hai u ca ni (A v B), ta thy hiu s in th ny khng trit tiu, theo
nh ngha, hiu in th ny gi l tip th. Ta gii thch tip th nh sau:
A

II

EW2

EW1

+-

Ei

II

Ew1 < Ew2

VA > VB

Hnh 10

Gi s kim loi I c cng ra EW1 nh hn cng ra EW2 ca kim loi II. Khi ta ni hai
kim loi vi nhau, in t s di chuyn t (I) sang (II) lm cho c s t tp in t bn
(II) v c s xut hin cc Ion dng bn (I). Cch phn b in tch nh trn to ra mt
in trng Ei hng t (I) sang (II) lm ngn tr s di chuyn ca in t. Khi Ei
mnh, cc in t khng di chuyn na, ta c s cn bng nhit ng hc ca h thng
hai kim loi ni vi nhau. S hin hu ca in trng Ei chng t c mt hiu in th
gia hai kim loi.

Trang 21

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Chng III
CHT BN DN IN
(SEMICONDUCTOR)
Trong chng ny ni dung chnh l tm hiu k cu trc v c im ca cht bn
dn in, cht bn dn loi N, cht bn dn loi P v cht bn dn tng hp. Kho st nh
hng ca nhit ln cht bn dn, t hiu c c ch dn in trong cht bn dn.
y l vt liu c bn dng trong cng ngh ch to linh kin in t, sinh vin cn nm
vng c th hc tt cc chng sau.

I. CHT BN DN IN THUN HAY NI BM:


(Pure semiconductor or intrinsic semiconductor)

Hu ht cc cht bn dn u c cc nguyn t sp xp theo cu to tinh th. Hai


cht bn dn c dng nhiu nht trong k thut ch to linh kin in t l Silicium v
Germanium. Mi nguyn t ca hai cht ny u c 4 in t ngoi cng kt hp vi 4
in t ca 4 nguyn t k cn to thnh 4 lin kt ha tr. V vy tinh th Ge v Si
nhit thp l cc cht cch in.

in t trong
di ha tr

Ni ha tr

Hnh 1: Tinh th cht bn dn nhit thp (T = 00K)

Nu ta tng nhit tinh th, nhit nng s lm tng nng lng mt s in t v


lm gy mt s ni ha tr. Cc in t cc ni b gy ri xa nhau v c th di chuyn
d dng trong mng tinh th di tc dng ca in trng. Ti cc ni ha tr b gy ta
c cc l trng (hole). V phng din nng lng, ta c th ni rng nhit nng lm tng
nng lng cc in t trong di ha tr.

Trang 22

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

in t t do trong
di dn in

Ni ha tr
b gy.
L trng trong
di ha tr
Hnh 2: Tinh th cht bn dn nhit cao (T = 3000K)

Khi nng lng ny ln hn nng lng ca di cm (0,7eV i vi Ge v 1,12eV


i vi Si), in t c th vt di cm vo di dn in v cha li nhng l trng (trng
thi nng lng trng) trong di ha tr). Ta nhn thy s in t trong di dn in bng
s l trng trong di ha tr.
Nu ta gi n l mt in t c nng lng trong di dn in v p l mt l
trng c nng lng trong di ha tr. Ta c:n=p=ni
Ngi ta chng minh c rng:

ni2 = A0.T3. exp(-EG/KT)


Trong :
A0 : S Avogadro=6,203.1023
T : Nhit tuyt i ( Kelvin)
K : Hng s Bolzman=8,62.10-5 eV/0K
EG : Chiu cao ca di cm.
Di dn in

in t trong
di dn in

Mc fermi
Di ha tr
nhit thp (00K)

L trng trong
Di ha tr
nhit cao (3000K)

Hnh 3

Ta gi cht bn dn c tnh cht n=p l cht bn dn ni bm hay cht bn dn


thun. Thng thng ngi ta gp nhiu kh khn ch to cht bn dn loi ny.

Trang 23

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

II. CHT BN DN NGOI LAI HAY C CHT PHA:


(Doped/Extrinsic Semiconductor)

1. Cht bn dn loi N: (N - type semiconductor)


Gi s ta pha vo Si thun nhng nguyn t thuc nhm V ca bng phn loi tun
hon nh As (Arsenic), Photpho (p), Antimony (Sb). Bn knh nguyn t ca As gn
bng bn knh nguyn t ca Si nn c th thay th mt nguyn t Si trong mng tinh th.
Bn in t ca As kt hp vi 4 in t ca Si ln cn to thnh 4 ni ha tr, Cn d li
mt in t ca As. nhit thp, tt c cc in t ca cc ni ha tr u c nng
lng trong di ha tr, tr nhng in t tha ca As khng to ni ha tr c nng
lng ED nm trong di cm v cch dy dn in mt khang nng lng nh chng
0,05eV.

Si

Si

in t tha ca As
trong di cm

Si

E
Di dn in

0,05eV
Si

As

Si

1,12eV
Si

Si

Si

Hnh 4: Tinh th cht bn dn nhit cao (T = 3000K)

Mc fermi tng
in t tha ca As
Di ha tr
nhit T = 00K

Gi s ta tng nhit ca tinh th, mt s ni ha tr b gy, ta c nhng l trng


trong di ha tr v nhng in t trong di dn in ging nh trong trng hp ca cc
cht bn dn thun. Ngoi ra, cc in t ca As c nng lng ED cng nhn nhit nng
tr thnh nhng in t c nng lng trong di dn in. V th ta c th coi nh hu
ht cc nguyn t As u b Ion ha (v khang nng lng gia ED v di dn in rt
nh), ngha l tt c cc in t lc u c nng lng ED u c tng nng lng
tr thnh in t t do.
E

Di dn in

Di ha tr
Hnh 5

Trang 24

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Nu ta gi ND l mt nhng nguyn t As pha vo (cn gi l nhng nguyn t


cho donor atom).
Ta c: n = p + ND
Vi

n: mt in t trong di dn in.
P: mt l trng trong di ha tr.

Ngi ta cng chng minh c: n.p = ni2 (n<p)


ni: mt in t hoc l trng trong cht bn dn thun trc khi pha.

Cht bn dn nh trn c s in t trong di dn in nhiu hn s l trng trong


di ha tr gi l cht bn dn loi N.

2. Cht bn dn loi P:
Thay v pha vo Si thun mt nguyn t thuc nhm V, ta pha vo nhng nguyn t
thuc nhm III nh Indium (In), Galium (Ga), nhm (Al),... Bn knh nguyn t In gn
bng bn knh nguyn t Si nn n c th thay th mt nguyn t Si trong mng tinh th.
Ba in t ca nguyn t In kt hp vi ba in t ca ba nguyn t Si k cn to thnh 3
ni ha tr, cn mt in t ca Si c nng lng trong di ha tr khng to mt ni vi
Indium. Gia In v Si ny ta c mt trang thi nng lng trng c nng lng EA nm
trong di cm v cch di ha tr mt khong nng lng nh chng 0,08eV.

Si

L trng

Si

Si

In

Si

Si

Si

Ni ha tr
khng c
thnh lp
Si

Hnh 6

nhit thp (T=00K), tt c cc in t u c nng lng trong di ha tr. Nu


ta tng nhit ca tinh th s c mt s in t trong di ha tr nhn nng lng v
vt di cm vo di dn in, ng thi cng c nhng in t vt di cm ln chim
ch nhng l trng c nng lng EA.
E
Trang 25

Di dn in

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Nu ta gi NA l mt nhng nguyn t In pha vo (cn c gi l nguyn t


nhn), ta cng c:
p = n + NA
p: mt l trng trong di ha tr.
n: mt in t trong di dn in.

Ngi ta cng chng minh c:


n.p = ni2 (p>n)
ni l mt in t hoc l trng trong cht bn dn thun trc khi pha.

Cht bn dn nh trn c s l trng trong di ha tr nhiu hn s in t trong di


dn in c gi l cht bn dn loi P.
Nh vy, trong cht bn dn loi p, ht ti in a s l l trng v ht ti in thiu
s l in t.

3. Cht bn dn hn hp:
Ta cng c th pha vo Si thun nhng nguyn t cho v nhng nguyn t nhn
c cht bn dn hn hp. Hnh sau l s nng lng ca cht bn dn hn hp.
Di dn in
ED

ND

ED

EA

NA

EA

Di ha tr
nhit thp
(T = 00K)

nhit cao
(T = 3000K)
Hnh 8

Trang 26

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Trong trng hp cht bn dn hn hp, ta c:


n+NA = p+ND
n.p = ni2
Nu ND > NA => n>p, ta c cht bn dn hn hp loi N.
Nu ND < NA => n<p, ta c cht bn dn hn hp loi P.

III. DN SUT CA CHT BN DN:


Di tc dng ca in trung, nhng in t c nng lng trong di dn in di
chuyn to nn dng in In, nhng cng c nhng in t di chuyn t mt ni ha tr
b gy n chim ch trng ca mt ni ha tr b gy. Nhng in t ny cng to ra
mt dng in tng ng vi dng in do l trng mang in tch dng di chuyn
ngc chiu, ta gi dng in ny l Ip. Hnh sau y m t s di chuyn ca in t (hay
l trng) trong di ha tr nhit cao.

L trng

in t trong di ha tr di chuyn v
bn tri to l
trng mi

Ni ha tr b gy
Hnh 9

L trng mi
L
trng mi

Ni ha tr mi b gy

Trang 27

Hnh 10

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Vy ta c th coi nh dng in trong cht bn dn l s hp thnh ca dng in


do nhng in t trong di dn in (a s i vi cht bn dn loi N v thiu s i vi
cht bn dn loi P) v nhng l trng trong di ha tr (a s i vi cht bn dn loi P
v thiu s i vi cht bn dn loi N).
Dng in t trong
di dn in

Dng in t trong
di dn in
Cht bn dn thun

Dng in t
trong di ha tr

Dng l trng

Hnh 11

Tng ng vi nhng dng in ny, ta c nhng mt dng in J, Jn, Jp sao


cho: J = Jn+Jp
Ta chng minh c trong kim loi:
J = n.e.v = n.e..E

Tng t, trong cht bn dn, ta cng c:


Jn=n.e.vn=n.e. n.E
Jp=p.e.vp=p.e.p.E

(Mt dng in tri ca in t, n l linh ng ca in t,


n l mt in t trong di dn in)
(Mt dng in tri ca l trng, p l linh ng ca l
trng, p l mt l trng trong di ha tr)

Nh vy: J=e.(n.n+p.p).E
Theo nh lut Ohm, ta c:
J = .E
=> = e.(n.n+p.p) c gi l dn sut ca cht bn dn.
Trang 28

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Trong cht bn dn loi N, ta c n>>p nn n = n.n.e


Trong cht bn dn loi P, ta c p>>n nn p = n.p.e

IV. C CH DN IN TRONG CHT BN DN:


Di tc dng ca in trng, cc in t v l trng di chuyn vi vn tc trung
bnh vn=n.E v vp=p.E.
S in t v l trng di chuyn thay i theo mi thi im, v ti mi thi im c
mt s in t v l trng c sinh ra di tc dng ca nhit nng. S in t sinh ra
trong mi n v thi gian gi l tc sinh to g. Nhng in t ny c i sng trung
bnh n v trong khi di chuyn in t c th gp mt l trng c cng nng lng v ti
hp vi l trng ny. Nu gi n l mt in t, trong mt n v thi gian s in t b
mt i v s ti hp l n/n. Ngoi ra, trong cht bn dn, s phn b ca mt in t
v l trng c th khng u, do c s khuch tn ca in t t vng c nhiu in t
sang vng c t in t.
Xt mt mu bn dn khng u c mt in t c phn b nh hnh v. Ti
mt im M trn tit din A, s in t i ngang qua tit din ny (do s khuch tn) t l
vi dn/dx, vi din tch ca in t v vi tit din A.

vkt

x
Hnh 12

Dng in khuch tn ca in t i qua A l:

In kt = D n .e.

dn
A<0
dx

Dn c gi l hng s khuch tn ca in t.

Suy ra mt dng in khuch tn ca in t l:


Jn kt = e.D n .

dn
dx

Tng t, trong mt giy c

p
l trng b mt i, vi p l mt l trng v p l l i
p

sng trung bnh ca l trng.


Dng in khuch tn ca l trng trong mu bn dn trn l:
dp
Ip kt = D p .e. .A > 0
dx
V mt dng in khuch tn ca l trng l:
Trang 29

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

dp
dx
Ngi ta chng minh c rng:
D p D n KT
T
=
=
= VT =
p
n
11.600
e
Jp kt = e.D p .

Vi:

K l hng s Boltzman = 1,382.10-23J/0K


T l nhit tuyt i.
H thc ny c gi l h thc Einstein.
nhit bnh thng (3000K): VT=0,026V=26mV

V. PHNG TRNH LIN TC:


Xt mt hnh hp c tit din A, chiu di dx t trong mt mu bn dn c dng
in l trng Ip i qua. Ti mt im c honh x, cng dng in l Ip. Ti mt
c honh l x+dx, cng dng in l Ip+dIp. Gi P l mt l trng trong hnh
hp, p l i sng trung bnh ca l trng. Trong mi giy c

p
l trng b mt i do s
p

ti hp. Vy mi giy, in tch bn trong hp gim i mt lng l:


G 1 = e.A.dx.

p
(do ti hp)
p

ng thi in tch trong hp cng mt i mt lng:


G2=dIp (do khuch tn).
dx
A
Ip

Ip+dIp
x+dx

Ip
Gi g l mt l trng c sinh ra do tc dng nhit, trong mi giy, in tch trong hp
Hnh 13
tng ln mt lng l:
T1=e.A.dx.g
Vy in tch trong hp bin thin mt lng l:
p
T1 (G 1 + G 2 ) = e.A.dx.g e.A.dx. dIp
p
bin thin bng: e.A.dx.

dp
dt

Vy ta c phng trnh:
p dIp 1
dp
=g

.
(1)
p dx e.A
dt
Nu mu bn dn trng thi cn bng nhit v khng c dng in i qua, ta c:

Trang 30

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

dp
= 0; dIp=0; P=P0=hng s
dt
Phng trnh (1) cho ta:
P
p
g= 0
0=g
p
p

Vi P0 l mt l trng trng thi cn bng nhit. Thay tr s ca g vo phng trnh


(1) v rng p v IP vn ty thuc vo thi gian v khong cch x, phng trnh (1) tr thnh:
p p 0 I p 1
p
(2)

=
.
p
t
x eA
Gi l phng trnh lin tc.
Tng t vi dng in t In, ta c:
n n 0 I n 1
n
=

.
(3)
t
n
x eA
TD: ta gii phng trnh lin tc trong trng hp p khng ph thuc vo thi gian v
dng in Ip l dng in khuch tn ca l trng.
dp
dp
Ta c:
= 0 v I p = D p .eA.
dx
dt
P-P0
2
P(x0)-P0
dIp
d p
Do ,
= D p .eA. 2
dx
dx
Phng trng (2) tr thnh:
d 2 p P P0 P P0
= 2
=
dx 2 D p . p
Lp
Trong , ta t L p = D p . p
Nghim s ca phng trnh (4) l:
x
Lp

Lp

x0

x
Hnh 14

P P0 = A 1 .e + A 2 .e
V mt l trng khng th tng khi x tng nn A1 = 0

Do :

P P0 = A 2 .e

Lp

ti x = x0.

P-P0

Mt l trng l p(x0),
Do :

P( x 0 ) P0 = A 2 .e

Lp

P(x0)-P0

Suy ra, nghim ca phng trnh (4) l:


P( x ) P0 = [P( x 0 ) P0 ].e

xx0

Lp

x0

x
Hnh 15

Trang 31

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Chng IV
NI P-N V DIODE
(THE P-N JUNCTION AND DIODES)
Ni P-N l cu trc c bn ca linh kin in t v l cu trc c bn ca cc loi
Diode. Phn ny cung cp cho sinh vin kin thc tng i y v c ch hot ng
ca mt ni P-N khi hnh thnh v khi c phn cc. Kho st vic thit lp cng thc
lin quan gia dng in v hiu in th ngang qua mt ni P-N khi c phn cc. Tm
hiu v nh hng ca nhit ln hot ng ca mt ni P-N cng nh s hnh thnh
cc in dung ca mi ni. Sinh vin cn hiu thu o ni P-N trc khi hc cc linh
kin in t c th. Phn sau ca chng ny trnh by c im ca mt s Diode thng
dng, trong , diode chnh lu v diode zenner c ch trng nhiu hn do tnh ph
bin ca chng.

I. CU TO CA NI P-N:
Hnh sau y m t mt ni P-N phng ch to bng k thut Epitaxi.
SiO2
(Lp cch in)
(1)

(2)
Si-n+

Si-n+

(Thn)
SiO2

Lp SiO2
b ra mt

SiO2

Anod

(3)

Kim loi

SiO2

(4)
P
Si-n+

Si-n+
Catod

Kim loi

Hnh 1

Trc tin, ngi ta dng mt thn Si-n+ (ngha l pha kh nhiu nguyn t cho).
Trn thn ny, ngi ta ph mt lp cch in SiO2 v mt lp verni nhy sng. Xong
ngi ta t ln lp verni mt mt n c l trng ri dng mt bc x chiu ln mt
n, vng verni b chiu c th ra c bng mt loi axid v cha ra mt phn Si-n+,
phn cn livn c ph verni. Xuyn qua phn khng ph verni, ngi ta cho khuch
tn nhng nguyn t nhn vo thn Si-n+ bin mt vng ca thn ny thnh Si-p. Sau
Trang 32

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

cng, ngi ta ph kim loi ln cc vng p v n+ v hn dy ni ra ngoi. Ta c mt


ni P-N c mt ni gia vng p v n+ thng.
Khi ni PN c thnh lp, cc l trng trong vng P khuch tn sang vng N v
ngc li, cc in t trong vng N khuch tn sang vng P. Trong khi di chuyn, cc
in t v l trng c th ti hp vi nhau. Do , c s xut hin ca mt vng hai
bn mi ni trong ch c nhng ion m ca nhng nguyn t nhn trong vng P v
nhng ion dng ca nguyn t cho trong vng N. cc ion dng v m ny to ra mt
in trng Ej chng li s khuch tn ca cc ht in, ngha l in trng Ei s to ra
mt dng in tri ngc chiu vi dng in khuch tn sao cho dng in trung bnh
tng hp trit tiu. Lc , ta c trng thi cn bng nhit. Trn phng din thng k, ta
c th coi vng c nhng ion c nh l vng khng c ht in di chuyn (khng c in
t t do vng N v l trng vng P). Ta gi vng ny l vng khim khuyt hay vng
him (Depletion region). Tng ng vi in trng Ei, ta c mt in th V0 hai bn
mt ni, V0 c gi l ro in th.

+
+

N
V0
-

x1

- -

Ei

+
+
+

x2

V0= Ro in th

Ti mi ni

x1

x2

Hnh 2

Tnh V0: ta n dng in khuch tn ca l trng:


dp
>0
dx
v dng in tri ca l trng:
J ptr = e.p. p .E i < 0
J pkt = e.D p .

Khi cn bng, ta c:
Jpkt+Jptr = 0
Trang 33

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Hay l: e.D p .

dp
= e.p. p .E i
dx

D p dp
= E i .dx
.
p p

Dp
p

V E i =

= VT =

KT
e

dV
dx

Do : dV = VT .

dp
p

Ly tch phn 2 v t x1 n x2 v rng ti x1 in th c chn l 0volt, mt


l trng l mt Ppo vng P lc cn bng. Ti x2, in th l V0 v mt l trng
l Pno vng N lc cn bng.
V0

dV = VT

PPo

M: Pn o

Pn o

dp
p

n i2
v PPo N A
ND

PP
Nn: V0 = VT log o
Pn
o

Hoc: V0 =

KT N D N A

log
2
e
ni

Tng t nh trn, ta cng c th tm V0 t dng in khuch tn ca in t v


dng in tri ca in t.
dn
+ e.n. n .Ei = 0
dx
Thng thng V0 0,7 volt nu ni P-N l Si
V0 0,3 volt nu ni P-N l Ge
e.Dn

Vi cc hp cht ca Gallium nh GaAs (Gallium Arsenide), GaP (Gallium


Phospho), GaAsP (Gallium Arsenide Phospho), V0 thay i t 1,2 volt n 1,8 volt.
Thng ngi ta ly tr trung bnh l 1,6 volt.

II. DNG IN TRONG NI P-N KHI C PHN


CC:
Ta c th phn cc ni P-N theo hai cch:

Trang 34

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

- Tc dng mt hiu in th gia hai cc ca ni sao cho in th vng P ln hn


vng N mt tr s V. Trng hp ny ta ni ni P-N c phn cc thun (Forward
Bias).
- Nu in th vng N ln hn in th vng P, ta ni ni P-N c phn cc
nghch (Reverse Bias).

1. Ni P-N c phn cc thun:

+
Dng in t

Vng him
+ V0 I

R
(Gii hn dng
in)

VS +

V
P
V

Jnn

Jnp

Jnn

V0

VB
x1

N
Jpp

x1

x2

Hnh 3

Khi cha c phn cc, ngang mi ni ta c mt ro in th V0. Khi phn cc


thun bng hiu in th V th ro in th gim mt lng V v tr thnh VB = V0-V, do
ni P-N mt thng bng. L trng khuch tn t vng P sang vng N to ra dng in
Ip. in t khuch tn t vng N sang vng P to ra dng in In. Dng in I qua ni PN l : I = I p + I n
Dng in I khng ph thuc vo thi gian v v tr ca tit din A v ta c mt
trng thi thng xuyn nhng dng in In v Ip ph thuc vo v tr ca tit din.
Trong vng P xa vng him, l trng tri di tc dng ca in trng to nn
dng Jpp. Khi cc l trng ny n gn vng him, mt s b ti hp vi cc in t t
vng N khuch tn sang. V vng him rt mng v khng c in t nn trong vng ny
Trang 35

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

cc l trng khuch tn thng ngang qua m khng b mt v tip tc khuch tn sang


vng N nhng b mt ln v c s ti hp vi cc in t trong vng ny.
Tng t, s khuch tn ca in t t vng N sang vng P cng tun theo qui ch
trn. Ta l cc th nhn mt trc i xng v tng s cc dng in l trng v
dng in t phi bng mt hng s.
Ta c:

Jpp (x1) = Jpn(x2)


Jnp (x1) = Jnn(x2)

Dng in J ti mt tit din bt k l hng s. Vy ti x1 hoc x2 ta c:


J = Jpp(x1) + Jnp (x1) = Jpn(x2) + Jnn(x2)

Dng in Jpn l dng khuch tn cc l trng, nn c tr s ti tit din x l:


dPn ( x )
dx
Trong , Pn(x) l mt l trng trong vng N ti im x. Ta tnh Pn(x)
Ta dng phng trnh lin tc:
Pn Pn 0 I p 1
Pn

=
.
x e.A
p
t
J pn ( x ) = e.D p .

V dng in Jpn khng ph thuc vo thi gian nn phng trnh tr thnh:


d 2 Pn Pn Pn 0
=
Trong L p = D p . p
dx 2
L2p

V c nghim s l: Pn ( x) Pn0 = Pn ( x 2 ) Pn0 .e


Suy ra, J pn ( x 2 ) = e.D p

dPn
dx

=
x =x 2

e.D p
Lp

[P (x
n

x x2
Lp

) Pn 0

Ta chp nhn khi c dng in qua mi ni, ta vn c biu thc: dv = VT

dp
nh trong
p

trng hp ni cn bng.

Ly tch phn hai v t x1 n x2 ta c:


VB

dv = V

pn ( x 2 )

p p ( x1 ) p p0

dp
p

Ta c:
Pp
VB = V0 V = VT log 0
Pn
0
P (x )
Suy ra: V = VT log n 2
Pn
0

M:

Trang 36

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


V

Nn:

Pn ( x 2 ) = Pn 0 .e VT

Do : J pn ( x 2 ) = e.D p .

1
P( x 2 ) Pn 0
Lp

VV

J pn ( x 2 ) = e. .Pn 0 .e T 1
Lp

Tng t, ta c:
1
J np ( x1 ) = e.D n .
n p ( x1 ) n p 0
Ln

Dp

Dn
.n p 0 e VT 1
Ln

Suy ra, mt dng in J trong mi ni P-N l:


J = J pn ( x 2 ) + J np ( x1 )

J np ( x1 ) = e.

V
VT
DP
Dn
J = e .p no +
.n po .e 1
Ln

LP

Nh vy, dng in qua mi ni P-N l:

VT
DP
Dn
I = A .e
.p no +
.n po . e 1
Ln


LP

D
D
t: I 0 = A.e. P .p no + n .n po
Ln

LP
V

Ta c: I = I 0 e VT 1

Phng trnh ny c gi l phng trnh Schockley


kT D p D n
=
=
Trong : VT =
e
p n
Vi
k = 1,381.10 23 J / 0 K l hng s Boltzman
e = 1,602.10 19 coulomb , l in tch ca electron
T l nhit tuyt i.

nhit bnh thng, T=2730K, VT=0,026 volt. Khi mi ni chuyn vn bnh


V

V
> 10 e VT >> 1
thng, V thay i t 0,3 V n 0,7 V ty theo mi l Ge hay Si,
VT
Vy, I I 0 .e

V
VT

Ghi ch: Cng thc trn ch ng trong trng hp dng in qua mi ni kh ln


(vng c tuyn V-I thng, xem phn sau); vi dng in I tng i nh (vi mA tr
xung), ngi ta chng minh c dng in qua mi ni l:

Trang 37

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

VV

I = I 0 e T 1

Vi = 1 khi mi ni l Ge
= 2 khi mi ni l Si

2. Ni P-N khi c phn cc nghch:


Ion m

Ion dng

- -

Dng electron (khc 0)

+
+
+

Ro in th VB=VS
R
V

VB

V0

- VS +
Hnh 4

Khi ni P-N c phn cc nghch, ro in th tng mt lng V. L trng v in


t khng th khuch tn ngang qua mi ni. Tuy nhin, di tc dng ca nhit, mt s t
in t v l trng c sinh ra trong vng him to ra mt dng in c chiu t vng N
sang vng P. V in t v l trng sinh ra t nn dng in ngc rt nh, thng chng
vi chc A hay nh hn. l dng in ngc ny l mt hm s ca nhit .
Ngi ta cng chng minh c trong trng hp ni P-N phn cc nghch vi hiu
in th V<0, dng in qua ni l:
VV

I = I 0 e T 1

I0 cng c tr s:
D

D
I 0 = A.e. P . p no + n .n po
Ln
LP

Thng thng, e

V
VT

<< 1 nn I # I0

Th d: Xem mch sau y

Trang 38

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

+5V

D2

+ V1 -

+ V2 -

D1

Hnh_5

D1 v D2 l 2 ni P-N Si. Tm in th V1 v V2 xuyn qua ni.


Gii: Dng in qua 2 ni P-N l nh nhau. Ch l dng in qua D2 l dng
thun v dng qua D1 l dng nghch.
VV

Vy: I = I0 e T 1 = I0 vi = 2 v VT = 0,026V

V2
0, 052

e
=2
V2 = 0,693.0,052 = 0,036(V)

Do , in th ngang qua ni phn cc nghch l:


V1 = 5V2 =5 0,036 = 4,964 (V)

I0 l dng in bo ha ngc. Dng in trong ni P-N c th din t bng th


sau y, c gi l c tuyn V-I ca ni P-N.
Khi hiu th phn cc thun cn nh, dng in I tng chm. Khi hiu th phn cc
thun ln, dng in I tng nhanh trong lc hiu in th hai u mi ni tng rt t.
Khi hiu th phn cc nghch cn nh, ch c 1 dng in r I0 chy qua. Khi hiu
in th phn cc nghch ln, nhng ht ti in sinh ra di tc dng ca nhit c
in trng trong vng him tng vn tc v c nng lng rt nhiu in t khc t
cc ni ha tr. C ch ny c chng cht, sau cng ta c mt dng in ngc rt ln, ta
ni ni P-N trung vng ph hy theo hin tng tuyt (avalanche).

Trang 39

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ge

Si

V
0,7V

0,3V
Vi chc A
Si

Ge

Phn cc nghch
P
N

Phn cc thun
P
N

- V<0 +

- V>0 +

I<0

I>0
Hnh 6

III. NH HNG CA NHIT LN NI P-N:


1. Dng in bo ha ngc I0 ty thuc vo nng cht pha, din tch mi ni v
nht l nhit .
Thng thng ta thy rng I0 s tng ln gp i khi nhit mi ni tng ln 100C
t 25

I 0 (t C ) = I 0 (25 C ).2 10 vi t l nhit (0C)


0

Hnh sau y m t s bin thin ca dng in bo ha ngc theo nhit .


-8
0

-7
V

-6

-5

250C
350C
450C
550C

-4

-3

I0
-2

-1

1
2
3
4
5
6
7
8

Hnh 7

Th d: 1N914B l diode Si chuyn mch nhanh c dng bo ha ngc I0=25nA 250C.


Tm I0 1000C.

Trang 40

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

p dng: I 0 ( t 0C) = I 0 (250 C).

2 t 25
10

2100 25
10
= 25nA.181
= 25nA.

I 0 (100 0 C) = 4,525A

2. Tnh cht ca ni P-N khi phn cc thun cng thay i theo nhit .
Khi nhit ca ni P-N tng, in th thm ca mi ni gim (ni d dn in
hn). Ngi ta thy rng, khi nhit tng ln 10C in th thm gim 1,8mV diode Si
v gim 2,02mV diode Ge. Mt cch tng qut c th coi nh in th thm gim 2mV
khi nhit tng ln 10C.
VD
= 2mV / 0 C
t

450C
350C
250C

I(mA)

0,66 0,68 0,7

Hnh 8

3. Nhit ca ni P-N cng quyt nh in th sp . Nu nhit tng ln n


mt tr no th in th sp s gim xung rt nh v mi ni P-N khng cn s
dng c na. Nhit ny l 1500C i vi Si v 850C i vi Ge.

IV. NI TR CA NI P-N.
Ngi ta thng ch n hai loi ni tr ca ni P-N

1. Ni tr tnh: (Static resistance).


Ni tr tnh l in tr ni ca ni P-N trong mch in mt chiu. Ngi ta nh
ngha in tr mt chiu mt im phn cc l t s V/I im .
I (mA)

Vs

Rs

P
N

Trang 41

Bin son:
Trng Vn Tm
(Volt)

Hnh 9

Gio trnh Linh Kin in T

Ni tr ca ni ti im Q l:
RD =

V
I

Khi ni P-N phn cc thun cng mnh, dng in I cng ln trong lc in th V


gn nh khng i nn ni tr cng nh.

2. Ni tr ng ca ni P-N: (Dynamic Resistance)


Gi s dng dng in ngang qua ni P-N l IQ tng ng vi mt in th phn
cc thun VQ.
Vs

Rs

I
P
N

Q
V

Hnh 10

Khi V bin thin mt lng V t tr s VQ th I cng bin thin mt lng tng


ng I t tr s IQ. T s

I
bng vi dc ca tip tuyn ti im Q vi c tuyn ca
V

ni P-N.
t:

I 1
=
V rd

;rd c gi l in tr ng ca ni P-N khi phn cc thun.

Vi tn hiu u nh, ta c:
V dV
rd =
=
I
dI Q
VV

Vi I = I 0 .e T 1

Suy ra:

Trang 42

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

1 VV
dI
= I0
.e T

dV
V
T

Ngoi ra,
V
VV

VT
T
1 = I0 .e
I = I0 .e
I0

Hay I + I0 = I0 .e VT
Do ,

dI I + I0
=
dV VT

V in tr ng l:
dI
VT
rd =
=
dV I + I0
VT
I
0
nhit bnh thng (25 C), VT = 26mV, in tr ng l:
.26mV
rd =
I(mA)

Thng thng, I >> I0 nn rd =

Vi dng in I kh ln, =1, in tr ng rd c th c tnh theo cng thc:


26mV
rd =
I(mA)

nhit bnh thng, nu IQ = 100mA th rd = 0,26. Trong mt ni P-N thc, v


c tip tr gia cc mi ni, in tr gia hai vng bn dn P v N nn in tr ng
thc s ln hn nhiu so vi tr s tnh c, thng thng khong vi chc .
in tr ni

rp

in tr vng P

rd

rn

in tr vng N

rac=ro

rac = rp+rn+rd
= rb+rd

Hnh 11

y cng chnh l kiu mu ca Diode vi tn hiu nh. Ngi ta cng nh ngha


in tr ng khi phn cc nghch
rr =

dV
dI Q
Trang 43

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

V dc ca tip tuyn ti Q khi ni P-N phn cc nghch rt nh nn in tr


ng rr rt ln, hng M.

V. IN DUNG CA NI P-N.
1. in dung chuyn tip (in dung ni)
Khi ni P-N c phn cc nghch, vng him c ni rng do c s gia tng in
tch trong vng ny. Vi mt s bin thin V ca hiu in th phn cc nghch, in
tch trong vng him tng mt lng Q. Vng him c tc dng nh mt t in gi l
in dung chuyn tip CT.
CT =

Q .A
=
V Wd

Trong , l hng s in mi ca cht bn dn, A l in tch ca ni P-N v Wd


l rng ca vng him.
Khi in th phn cc nghch thay i, rng ca vng him thay i nn in
dung chuyn tip CT cng thay i. Ngi ta chng minh c CT c tr s:
CT =

K
(V0 + VR )n

Trong , K l hng s ty thuc vo cht bn dn v k thut ch to. V0 l ro


in th ca ni P-N (Si l 0,7V v Ge l 0,3V). VR l in th phn cc nghch.
n=

1
1
trong trng hp ni P-N l dc li (linearly graded juntion) v n = trong trng
3
2

hp ni P-N thuc loi dc ng (brupt juntion).


Nu gi Cj(0) l tr s ca CT o c khi VR=0, ta c:
CT =

P
RL

C j (0)
VR
1 +

V
0

- -

+
+
+

+
VR # VS

P
N

- VS +
Ni P-N khi phn cc nghchTrang 44
Hnh 12

Dc li

ng
Bin son:Dc
Trng
Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Trong cc ni P-N thng thng, CT c tr s t 5pF n 100pF

2. in dung khuch tn. (Difusion capacitance)


Khi ni P-N c phn cc thun, l trng c khuch tn t vng P sang vng N
v in t khuch tn t vng N sang vng P. S phn b cc ht ti in thiu s hai
bn vng him to nn mt in dung gi l in dung khuch tn CD.. Ngi ta chng
minh c in dung khuch tn CDt l vi dng in qua ni P-N theo cng thc:
CD =

I
VT

Trong , = P =

L2P
, l i sng trung bnh ca l trng; = 2 i vi ni P-N l
DP

Si, =1 i vi ni P-N l Ge.


Thng thng, CD c tr s t 2000pF n 15000pF.

VI. CC LOI DIODE THNG DNG


Diode c bn l mt ni P-N. Th nhng, ty theo mt cht tp pha vo cht bn
dn thun ban u, ty theo s phn cc ca diode v mt s yu t khc na m ta c
nhiu loi diode khc nhau v tm ng dng ca chng cng khc nhau.

1. Diode chnh lu:


L diode thng dng nht, dng i in xoay chiu thng l in th 50Hz
n 60Hz sang in th mt chiu. Diode ny ty loi c th chu ng c dng t vi
trm mA n loi cng sut cao c th chu c n vi trm ampere. Diode chnh lu
ch yu l loi Si. Hai c tnh k thut c bn ca Diode chnh lu l dng thun ti a
v in p ngc ti a (in p sp ). Hai c tnh ny do nh sn xut cho bit.
Anod
A

Catod
K

K hiu
P

Hnh 13

Trang 45

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Trc khi xem qua mt s s chnh lu thng dng, ta xem qua mt s kiu mu
thng dng ca diode.
Kiu mu mt chiu ca diode. Diode l tng (Ideal diode)
Trong trng hp ny, ngi ta xem nh in th ngang qua diode khi phn cc
thun bng khng v ni tr ca n khng ng k. Khi phn cc nghch, dng r cng
xem nh khng ng k.
Nh vy, diode l tng c xem nh mt ngt (switch): ngt in ng mch khi
diode c phn cc thun v ngt in h mch khi diode c phn cc nghch.
ID

Diode l tng

VD

Hnh 14

ISW

ISW
+ VSW = 0V

ISW

ISW = 0
+ VSW

VSW

VSW

Hnh 15

R
+
VS

+
VS

ID =
+
0V
-

VS
R

ID

c tuyn
V-I
VD

Phn cc thun

Trang 46

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

R
+
VS

ID = 0

+
VS

+
VD = -VS
-

ID

c tuyn
V-I
VD

Phn cc nghch
Hnh 15

Kiu mu in th ngng (Knee-Voltage model)


Trong kiu mu ny, in th ngang qua diode khi c phn cc thun l mt hng
s v c gi l in th ngng VK (khong 0,3V i vi diode Ge v 0,7 volt i vi
diode Si).
Nh vy, khi phn cc thun, diode tng ng vi mt diode l tng ni tip
vi ngun in th VK, khi phn cc nghch cng tng ng vi mt ngt in h.
ID

ID + VK VDVK

+V -

VD
0
VD<VK ID = 0

+ VK Hnh 16

R
+
VS

Diode l tng

+
VS

+
VK
-

ID =
R

+
VS

VS>VK

VS VK
R

+
VK = VD
-

Hnh 17

Kiu mu diode vi in tr ng:


Khi in th phn cc thun vt qu in th ngng VK, dng in qua diode tng
nhanh trong lc in th qua hai u diode VD cng tng (tuy chm) ch khng phi l
hng s nh kiu mu trn. chnh xc hn, lc ny ngi ta phi ch n gim
th qua hai u in tr ng r0.

Trang 47

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

+ VD

ID

ID -

ID

Diode thc

VK

VD

r0 =

1
VD
=
o doc I D

V0

VD

V0: in th offset

Diode l tng
+ VD

+ r0 - + V0
ID
VD= V0+r0ID

ID -

Hnh 18 - 19

Th d:
T c tuyn V-I ca diode 1N917(Si), xc nh in tr ng r0 v tm im iu
hnh Q(ID v VD) khi n c dng trong mch hnh bn.
ID (mA)
6
5
4
3
2
1

ID=4,77mA
ID=4,67mA

Vs=15V
Q
Q

0 0,2 0,4 0,6 0,8 0,9

R=3K

ID=?
+
VD=?
-

VD(volt)
Hnh 20

Gii:
Bc 1: dng kiu in th ngng:
V VK 15 0,7
I 'D = S
=
= 4,77 mA
R
3 K

Vs=15V
R=3K

ID=?
+
VD=0,7V
-

Hnh 21
Trang 48

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Bc 2: vi ID =4,77mA, ta xc nh c im Q (VD=0,9V)
Bc 3: v tip tuyn ti Q vi c tuyn tm in th offset V0.
V0=0,74V
Bc 4: Xc nh r0 t cng thc:
VD
0,9 0,74 0,16
r0 =
=
=
32
DI D
4,77
4,77
ID

Bc 5: Dng kiu mu vi in tr ng r0.


VS V 0 15 0,74
=
= 0,00467A
R + r0
3000 + 32
ID=4,67mA

r0=32

ID =

VS=15V

VK= 0,74V

Hnh 22

V VD=V0+r0ID=0,74+0,00467x32=0,89V
Ch :

Trong trng hp diode c dng vi tn hiu nh, in tr ng r0 chnh l in


tr ng rd m ta thy phn trc cng vi in tr ca hai vng bn dn P v N.
r0=rac=rp+rn+rd=rB+rd
26mV
vi rd=
I D mA

V d: Xem mch dng diode 1N917 vi tn hiu nh VS(t)=50 Sint (mV).


Tm in th VD(t) ngang qua diode, bit rng in tr rB ca hai vng bn dn P-N l
10.
50mV

Vs=15V
R=3K
+

-50mV

Vs(t)

+
VD(t)?
-

Hnh 23

Gii:
Theo v d trc, vi kiu mu in th ngng ta c VD=0,7V v ID=4,77mA.
T ta tm c in tr ni rd:
26mV
26mV
=
= 5,45
rd =
ID
4,77 mA
rac=10 + 0,45=10,45
Mch tng ng xoay chiu:
Trang 49

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

rac
15,45
Vm =
.50
R + rac
15,45 + 3000

in th nh Vdm ngang qua diode l Vdm =


Vdm=0,256 Sint (mV).
Vy in th tng cng ngang qua diode l:
VD(t) = 700mV + 0,256 Sin t (mV).

700mV

Vs(t)

0,256mV

VD(t)

R=3K

rac Vd(t)

t
Hnh 24
Kiu mu tn hiu rng v hiu ng tn s.

Hnh sau y m t mt diode c dng vi tn hiu hnh sin c bin ln.


vS(t)

30V

RL VL(t)

Vs(t)
-

-30V

Bn k dng Diode dn

+30V
+

+
RL

Vs(t)

-30V

+30V

vS(t)
Diode ngng

+30V Bn k m
vL(t)

VL(t)=0 RL

Diode ngng

Vs(t)

Diode dn

-30V

Hnh 25
Trang 50

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Khi diode c dng vi ngun tn hiu xoay chiu tn hiu bin ln, kiu mu
tn hiu nh khng th p dng c. v vy, ngi ta dng kiu mu mt chiu tuyn
tnh.
Kt qu l na chu k dng ca tn hiu, diode dn v xem nh mt ngt in
ng mch. na chu k m k tip, diode b phn cc nghch v c vai tr nh mt ngt
in h mch. Tc dng ny ca diode c gi l chnh lu na sng (mch chnh lu
s c kho st k gio trnh mch in t).
p ng trn ch ng khi tn s ca ngun xoay chiu VS(t) thp-th d nh in
50/60Hz, tc chu k T=20ms/16,7ms-khi tn s ca ngun tn hiu ln cao (chu k
hng nano giy) th ta phi quan tm n thi gian chuyn tip t bn k dng sang bn
k m ca tn hiu.
Khi tn s ca tn hiu cao, in th ng ra ngoi bn k dng (khi diode c
phn cc thun), bn k m ca tn hiu cng qua c mt phn v c dng nh hnh
v. Ch l tn s ca ngun tn hiu cng cao th thnh phn bn k m xut hin ng
ra cng ln.
vS(t)

vS(t)
t(ms)

t(ms)

vL(t)

vL(t)
t(ms)

t(ms)

Hnh 26

Hiu ng ny do in dung khuch tn CD ca ni P-N kh ln khi c phn cc


thun (CD c tr t 2000pF n 15000pF). Tc dng ca in dung ny lm cho diode
khng th thay i tc thi t trng thi dn sang trng thi ngng dn m phi mt i
mt thi gian (thng c gi l thi gian hi phc, kiu mu diode phi k n tc
dng ca in dung ca ni.
rB

rd

rB
K

Phn cc thun

rr
K

A
Phn cc nghch
CT

CD

Hnh
Trang
51 27

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

rB: in tr hai vng bn dn P v N


rd: in tr ng ca ni P-N khi phn cc thun (rt nh)
CD: in dung khuch tn
rr: in tr ng khi phn cc nghch (rt ln)
CT: in dung chuyn tip

thy r hn thi gian hi phc, ta xem p ng ca diode i vi hm nc (dng


sng ch nht) c m t bng hnh v sau.
vS(t)
vf

+ Vd +

RL

Vs(t)
-

-vr

vd
0,7V

t
0

-Vr

if =

Hnh 28

Vf
RL

ir
Vr
ir =
RL

id
I0

tr

Thng thng, gi tr ca tr c th thay i t nh hn 1 nano giy n xp x 1s.


Hiu ng ca tr trn diode chnh lu (sng sin) c din t nh hnh sau. Ngi ta nhn
thy rng, c th b qua thi gian hi phc trn mch chnh lu khi tr<0,1T, vi T l chu
k ca sng sin c chnh lu.

Trang 52

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

vS(t)

vS(t)

T=2tr

T=10tr

Tn hiu tn
s cao

Tn hiu tn
s thp

id(t)

id(t)
t

t
0

0
Hnh 29

2. Diode tch sng.


Cng lm nhim v nh diode chnh lu nhng thng vi tn hiu c bin nh
v tn s cao. Diode tch sng thng c ch to c dng thun nh v c th l Ge
hay Si nhng diode Ge c dng nhiu hn v in th ngng VK nh.

3. Diode schottky:
Ta thy nh hng ca thi gian hi phc (tc thi gian chuyn mch) ln dng
sng ng ra ca mch chnh lu. rt ngn thi gian hi phc. Cc ht ti in phi di
chuyn nhanh, vng him phi hp. Ngoi ra, cn phi to iu kin cho s ti hp gia
l trng v in t d dng v nhanh chng hn. l nguyn tc ca diode schottky.
M hnh sau y cho bit cu to cn bn ca diode schottky.
Anod
SiO2

Catod
Nhm

Tip xc Ohm

Anod

N.Si
P-thn

Catod

Ro in th Schottky

Hnh 30

Ta thy trong diode schottky, thng ngi ta dng nhm thay th cht bn dn
loi P v cht bn dn loi N l Si. Do nhm l mt kim loi nn ro in th trong diode
schottky gim nh nn in th ngng ca diode schottky khong 0,2V n 0,3V.
l diode schottky c in th bo ho ngc ln hn diode Si v in th sp cng
nh hn diode Si.
Do thi gian hi phc rt nh ( i trng thi nhanh) nn diode schottky c dng
rt ph bin trong k thut s v iu khin.
Trang 53

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Id (mA)

Diode
Schottky

Si

0,2

0,4

Si

VD (Volt)
0,6 0,7

Diode
Schottky
Hnh 31

4. Diode n p (diode Zener):


Nh kho st phn trc, khi in th phn cc nghch ca diode ln, nhng
ht ti in sinh ra di tc dng nhit b in trng mnh trong vng him tng vn tc
v ph v cc ni ho tr trong cht bn dn. C ch ny c chng cht v sau cng ta c
dng in ngc rt ln. Ta ni diode ang trong vng b ph hu theo hin tng
tuyt v gy h hng ni P-N.
Ta cng c mt loi ph hu khc do s ph hu trc tip cc ni ho tr di tc
dng ca in trng. S ph hu ny c tnh hon nghch, ngha l khi in trng ht
tc dng th cc ni ho tr c lp li, ta gi hin tng ny l hiu ng Zener.
Hiu ng ny c ng dng ch to cc diode Zener. Bng cch thay i nng
cht pha, ngi ta c th ch to c cc diode Zener c in th Zener khong vi
volt n vi hng trm volt. l khi phn cc thun, c tuyn ca diode Zener ging
ht diode thng (diode chnh lu). c tuyn c dng ca diode Zener l khi phn
cc nghch vng Zener, in th ngang qua diode gn nh khng thay i trong khi
dng in qua n bin thin mt khong rng.

Trang 54

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

+ VD -

ID (mA)

ID
Vng phn cc nghch

Vng phn cc thun


VD (Volt)

VZ=Vzener
0 VK=0,7V
V=-VD=VZ

I=-ID=IZ

Hnh 32

* nh hng ca nhit :
Khi nhit thay i, cc ht ti in sinh ra cng thay i theo:
Vi cc diode Zener c in th Zener VZ < 5V th khi nhit tng, in th Zener
gim.
Vi cc diode c in th Zener VZ>5V (cn c gi l diode tuyt -diode
avalanche) li c h s nhit dng (VZ tng khi nhit tng).
Vi cc diode Zener c VZ nm xung quanh 5V gn nh VZ khng thay i theo nhit
.
-4

-3

250C

-2

-1

600C

(a) Diode c VZ<5V

ID (mA)
0
VD(Volt)
-5
-10
-15
-20
-25
-30
-35
-40
-45

-40

600C

Hnh 33

-30

250C

-20

-10

ID (mA)
0
VD(Volt)
-5
-10
-15
-20
-25
-30
-35
-40
-45

(b) Diode c VZ>5V

* Kiu mu l tng ca diode Zener:


Trong kiu mu l tng, diode Zener ch dn in khi in th phn cc nghch ln
hay bng in th VZ. in th ngang qua diode Zener khng thay i v bng in th
Trang 55

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

VZ. Khi in th phn cc nghch nh hn hay bng in th VZ, diode Zener khng dn
in (ID=0).
+ VZ -

+ VZ -

ID

-VZ
0 VD

IZ
VD=-VZ
ID=-IZ

Diode l tng

Hnh 34

Do tnh cht trn, diode zener thng c dng ch to in th chun.


Th d: mch tao in th chun 4,3V dng diode zener 1N749 nh sau:
R=470
VS=615V

IN749
4,3V

R=470
I

VS=615V
X Ti

+
VZ=4,3V

I
X Ti

Hnh 35

Khi cha mc ti vo, th d ngun VS=15V, th dng qua zener l:


I=

VS VZ 15 4,3
=
= 22,8mA
R
470

* Kiu mu ca diode zener i vi in tr ng:


Thc t, trong vng zener, khi dng in qua diode tng, in th qua zener cng
tng cht t ch khng phi c nh nh kiu mu l tng.
Ngi ta nh ngha in tr ng ca diode l:
V VZO
r = Z Z = ZT
I ZT
Trong : VZO l in th nghch bt u dng in tng.
VZT l in th ngang qua hai u diode dng in s dng IZT.

Trang 56

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

IZ
+ VZ -

ZZ + VZ0

IZ

IZT

Diode l tng

VZ
VZ0 VZT

Hnh 36

5. Diode bin dung: (Varicap Varactor diode)


Phn trn ta thy, s phn b in tch dng v m trong vng him thay i
khi in th phn cc nghch thay i, to ra gia hai u diode mt in dung:
CT =

Q
A
=
V
Wd

in dung chuyn tip CT t l nghch vi rng ca vng him, tc t l nghch


vi in th phn cc.
c tnh trn c ng dng ch to diode bin dung m tr s in dung s thay
i theo in th phn cc nghch nn cn c gi l VVC diode (voltage-variable
capacitance diode). in dung ny c th thay i t 5pF n 100pF khi in th phn
cc nghch thay i t 3 n 25V.

C(pF)
c tuyn ca in dung theo
in th c dng nh sau:

80
60
40
20
0

-2
16

-4

-6

-8

-10

-12

-14

VR(Volt)

Hnh 37

Mt ng dng ca diode l dng n nh mt t in thay i. Th d nh mun thay


i tn s cng hng ca mt mch, ngi ta thay i in th phn cc nghch ca mt
diode bin dung.

Trang 57

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


R

Ci

Diode
bin dung

Hnh 38

6. Diode hm (Tunnel diode)


c ch to ln u tin vo nm 1958 bi Leo-Esaki nn cn c gi l diode
Esaki. y l mt loi diode c bit c dng khc vi nhiu loi diode khc. Diode
hm c nng pha cht ngoi lai ln hn diode thng rt nhiu (c vng P ln vng
N)
c tuyn V-I c dng nh sau:
I(mA)
nh A

IP
Anod

Diode thng
Diode hm

Catod
B

IV

Thung lng
V(volt)

VP

0,25

0,5V

Hnh 39

Khi phn cc nghch, dng in tng theo in th. Khi phn cc thun, in th
thp, dng in tng theo in th nhng khi ln n nh A (VP IP), dng in li t
ng gim trong khi in th tng. S bin thin nghch ny n thung lng B (VV IV).
Sau , dng in tng theo in th nh diode thng c cng cht bn dn cu to. c
tnh c th ca diode hm ty thuc vo cht bn dn cu to Ge, Si, GaAs (galium
Asenic), GaSb (galium Atimonic) Vng AB l vng in tr m (thay i t khong
50 n 500 mV). Diode c dng trong vng in tr m ny. V tp cht cao nn vng
him ca diode hm qu hp (thng khong 1/100 ln rng vng him ca diode
thng), nn cc ht ti in c th xuyn qua mi ni theo hin tng chui hm nn
c gi l diode hm.
T s Ip/Iv rt quan trng trong ng dng. T s ny khong 10:1 i vi Ge v 20:1
i vi GaAs.
Mch tng ng ca diode hm trong vng in tr m nh sau:

Trang 58

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

-Rd
RD

Ls
Cd
Hnh 40

Ls: Biu th in cm ca diode, c tr s t 1nH n 12nH.


RD: in tr chung ca vng P v N.
CD: in dung khuch tn ca vng him.

Th d, diode hm Ge 1N2939: Ls=6nH, CD=5pF,Rd=-152, RD=1,5


Diode c vng him hp nn thi gian hi phc nh, dng tt tn s cao. Nhc
im ca diode hm l vng in tr m phi tuyn, vng in tr m li in th thp
nn kh dng vi in th cao, nng cht pha cao nn mun gim nh phi ch to
mng manh. Do , diode hm dn dn b diode schottky thay th.
ng dng thng dng ca diode hm l lm mch dao ng tn s cao.

Bi tp cui chng
1. Dng kiu mu l tng v in th ngng ca diode tnh dng in I1, I2, ID2 trong
mch in sau:
I
I
1

10V

ID2

D1 /Si

R2=350

D /Ge
2

R1=1K
2. Tnh dng in I1 v VO trong mch sau (dng kiu mu l tng v in th ngng ca
diode)
+12V
I

D1 /Si R1=1K

VO

R2=3K

D2/Si
-12V

Trang 59

I2

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

3. Tnh IZ, VO trong mch in sau khi R2 = 50 v khi R2 = 200. Cho bit Zener s dng
c VZ = 6V.
100

12V

IZ

R2

4. Tnh I, VO trong mch sau, cho bit Zener c VZ = 8V.


+20V
R1=1K
I

Trang 60

R2=3K

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Chng V
TRANSISTOR LNG CC
(BIPOLAR JUNCTION TRANSISTOR-BJT)

I. CU TO C BN CA BJT
Transistor lng cc gm c hai mi P-N ni tip nhau, c pht minh nm 1947
bi hai nh bc hc W.H.Britain v J.Braden, c ch to trn cng mt mu bn dn
Germanium hay Silicium.
Hnh sau y m t cu trc ca hai loi transistor lng cc PNP v NPN.
Cc pht
E
Emitter

n+

Cc thu

n-

p+

C
Collecter
B
Transistor PNP

B Cc nn (Base)

Cc pht
E
Emitter

Cc thu

p-

C
Collecter

B Cc nn (Base)

B
Transistor NPN

Hnh 1

Ta nhn thy rng, vng pht E c pha m (nng cht ngoi lai nhiu), vng
nn B c pha t v vng thu C li c pha t hn na. Vng nn c kch thc rt hp
(nh nht trong 3 vng bn dn), k n l vng pht v vng thu l vng rng nht.
Transistor NPN c p ng tn s cao tt hn transistor PNP. Phn sau tp trung kho st
trn transistor NPN nhng i vi transistor PNP, cc c tnh cng tng t.

II. TRANSISTOR TRNG THI CHA PHN CC.


Ta bit rng khi pha cht cho (donor) vo thanh bn dn tinh khit, ta c cht bn
dn loi N. Cc in t t do (cn tha ca cht cho) c mc nng lng trung bnh
gn di dn in (mc nng lng Fermi c nng ln). Tng t, nu cht pha l cht
nhn (acceptor), ta c cht bn dn loi P. Cc l trng ca cht nhn c mc nng lng
trung bnh nm gn di ho tr hn (mc nng lng Fermi gim xung).

Trang 61

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Khi ni P-N c xc lp, mt ro in th s c to ra ti ni. Cc in t t do


trong vng N s khuch tn sang vng P v ngc li, cc l trng trong vng P khuch
tn sang vng N. Kt qu l ti hai bn mi ni, bn vng N l cc ion dng, bn vng
P l cc ion m. Chng to ra ro in th.
Hin tng ny cng c thy ti hai ni ca transistor. Quan st vng him, ta
thy rng kch thc ca vng him l mt hm s theo nng cht pha. N rng
vng cht pha nh v hp vng cht pha m.
Hnh sau y m t vng him trong transistor NPN, s tng quan gia mc nng
lng Fermi, di dn in, di ho tr trong 3 vng, pht nn, thu ca transistor.
n+
Vng pht

p
Vng nn

nVng thu

Vng him
E(eV)
n+ Vng pht

p Vng nn

n- Vng thu
Di dn in

Mc Fermi tng cao

Mc Fermi gim

Mc Fermi tng nh

Di ho tr

Di dn in

(Conductance band)

Mc Fermi xp thng

Di ho tr (valence band)

Hnh 2

Trang 62

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

III. C CH HOT NG CA TRANSISTOR LNG


CC.
Trong ng dng thng thng (khuch i), ni pht nn phi c phn cc thun
trong lc ni thu nn phi c phn cc nghch.
V ni pht nn c phn cc thun nn vng him hp li. Ni thu nn c phn
cc nghch nn vng him rng ra.
Nhiu in t t cc m ca ngun VEE i vo vng pht v khuch tn sang vng
nn. Nh ta bit, vng nn c pha tp cht t v rt hp nn s l trng khng nhiu,
do lng l trng khuch tn sang vng pht khng ng k.
Mch phn cc nh sau:
Phn cc nghch

Phn cc thun

n+

Dng in t

nIC

IE
RE

RC
IB

VEE

VCC

Dng in t

Hnh 3

Do vng nn hp v t l trng nn ch c mt t in t khuch tn t vng pht qua


ti hp vi l trng ca vng nn. Hu ht cc in t ny khuch tn thng qua vng thu
v b ht v cc dng ca ngun VCC.
Cc in t t do ca vng pht nh vy to nn dng in cc pht IE chy t cc
pht E. Cc in t t vng thu chy v cc dng ca ngun VCC to ra dng in thu IC
chy vo vng thu.
Mt khc, mt s t in t l ht in thiu s ca vng nn chy v cc dng ca
ngun VEE to nn dng in IB rt nh chy vo cc nn B.
Nh vy, theo nh lut Kirchoff, dng in IE l tng ca cc dng in IC v IB.
Ta c: I E = I C + I B

Trang 63

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Dng IB rt nh (hng microampere) nn ta c th coi nh: IE # IC

IV. CC CCH RP TRANSISTOR V LI DNG


IN.
Khi s dng, transistor c rp theo mt trong 3 cch cn bn sau:
Rp theo kiu cc nn chung (1)
Rp theo kiu cc pht chung (2)
Rp theo kiu cc thu chung (3)

IE
vo

IC

IB

ra

ra

vo

Kiu cc nn chung

IB

IC

Kiu cc pht chung

IE

vo

Hnh 4

ra

Kiu cc thu chung

Trong 3 cch rp trn, cc chung chnh l cc c ni mass v dng chung cho c


hai ng vo v ng ra.
Trong mi cch rp, ngi ta nh ngha li dng in mt chiu nh sau:
Dong ien ngo ra
o li dong ien =
Dong ien ngo vao

li dng in ca transistor thng c dng l li trong cch rp cc pht


chung v cc nn chung. li dng in trong cch rp cc pht chung c cho bi:
Trang 64

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

h FE DC =

IC
IB

Nh vy:
y:
IC = DC.IB
Nhng: IE = IC + IB = DC.IB+IB
IE = (DC + 1).IB
li dng in trong cch rp cc nn chung c cho bi:
I
h FB DC = C
IE

DC c tr s t vi chc n vi trm, thm ch c th ln n hng ngn. DC c tr


t 0,95 n 0,999 tu theo loi transistor. Hai thng s DC v DC c nh sn xut
cho bit.
T phng trnh cn bn:
IE = IC + IB
Ta c:
IC = IE IB
Chia c hai v cho IC, ta c:
I
I
1
1
1= E B =

IC IC IC IC
IE IB
Nh vy:

1=

1
1

DC DC

Gii phng trnh ny tm DC hay DC, ta c:


DC
DC
DC =
v DC =
1 DC
1 + DC

* Ghi ch: cc cng thc trn l tng qut, ngha l vn ng vi transistor PNP.
Ta ch dng in thc chy trong hai transistor PNP v NPN c chiu nh sau:
NPN
IB

PNP
IC

IB

IE

IC

IE
Hnh 5

Th d:
Mt transistor NPN, Si c phn cc sau cho IC = 1mA v IB = 10A.
Tnh DC, IE, DC.
Gii: t phng trnh:
I
1mA
DC = C , Ta c: dc =
= 100
IB
10A
T phng trnh:
Trang 65

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

IE = IC + IB, ta c: IE = 1mA + 0,01mA = 1,01mA


I
1mA
DC = C =
= 0,99
V t phng trnh:
I E 1,01mA
Mt transistor Si PNP c DC = 50 khi IE = 1,5mA. Xc nh IC.
Gii:
DC
50
=
= 0,98
DC =
1 + DC 1 + 50
IC = DC.IE = 0,98 x 1,5 = 1,47mA

V. DNG IN R TRONG TRANSISTOR.


V ni thu nn thng c phn cc nghch nn cng c mt dng in r ngc
(bo ho nghch) i qua mi ni nh trong trng hp diode c phn cc nghch.
Dng in r ngc ny c k hiu l ICBO, c nh sn xut cho bit, c m t
bng hnh v sau:

IE = 0

Current (dng in)

RC

Base (cc nn)


Cc E
h

ICBO

VCC

ICBO

Openemitter (cc pht h)


Collector (cc thu)

Hnh 6

y l dng in i t cc thu qua cc nn khi cc pht h. Hnh v sau y cho


ta thy thnh phn cc dng in chy trong transistor bao gm c dng in ICBO.
p

n+
IE

nDCIE
ICBO

IE

IC = DCIE + ICBO

IB

RE

RC

VEE

VCC
Hnh 7

Trang 66

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Nh vy, ta c: IC = DCIE + ICBO


Nu ICBO xp x 0, xem nh khng ng k.
Ta c: IC DCIE

l cng thc l tng m ta thy phn trn. Ngoi ta, t phng trnh
dng in cn bn:
IE = IB + IC

Suy ra, IC = DC(IC + IB) + ICBO


IC = DCIC + DC IB + ICBO
Ta tm thy:
DC
I
IC =
I B + CBO
1 DC
1 DC

DC =

Nhng:

1 + DC =

DC
DC
+1
1 + DC =
1 DC
1 DC

DC + 1 DC
1
=
1 DC
1 DC

Thay vo phng trnh trn, ta tm c:


IC = DCIB + (DC + 1)ICBO
Ngi ta t: ICEO = (DC + 1)ICBO v phng trnh trn c vit li:
IC = DCIB + ICEO

Nh vy, ta c th hiu dng in r ICEO nh l dng in chy t cc C qua cc E


ca transistor khi cc B h. Tr s ca ICEO cng c nh sn xut cho bit.
Current (dng in)

RC

Emitter (cc pht)

ICEO
VCC

IB = 0

ICEO

Openbase (cc nn h)
Collector (cc thu)

Cc nn h
Hnh 8

Cc thng s DC, DC, ICBO, ICEO rt nhy vi nhit .

VI. C TUYN V-I CA TRANSISTOR.


Ngi ta thng ch n 3 loi c tuyn ca transistor:
c tuyn ng vo.
c tuyn ng ra
c tuyn truyn

Mch tng qut R


xc nh 3 c tuyn trn c biu dinR2bng m hnh sau:
1
I1

V11 Ng vo

BJT

VTrang
1
67

I2

V2

Bin
Ng ra
V22son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

im cn ch : tu theo loi transistor v cc cch rp m ngun V11, V22 phi mc


ng cc (sao cho ni thu nn phn cc nghch v ni pht nn phn cc thun). Cc
Ampe k I1, I2, cc volt k V1 v V2 cng phi mc ng chiu.
Chng ta kho st hai cch mc cn bn:L

1. Mc theo kiu cc nn chung:


Mch in nh sau:
RE

IE

I1

RC

IC

I2

+
V1

VEE

V2

+ VBE

VCC

VCB

Hnh 10

c tuyn ng vo (input curves).


L c tuyn biu din s thay i ca dng in IE theo in th ng vo VBE vi
VCB c chn lm thng s.
c tuyn c dng nh sau:

VCB = 20V
VCB = 10V
VCB = 01V
VCB = 00V
VCB h

IE (mA)

0,2

0,4

0,6

VBE (Volt)

Hnh 11

Nhn xt:
Trang 68

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Khi ni thu nn h, c tuyn c dng nh c tuyn ca diode khi phn cc


thun.
in th ngng (knee voltage) ca c tuyn gim khi VCB tng.

c tuyn ng ra (output curves)


L c tuyn biu din s thay i ca dng in cc thu IC theo in th thu nn
VCB vi dng in cc pht IE lm thng s.
c tuyn c dng nh sau: Ta ch n ba vng hot ng ca transistor.

Vng tc ng: Ni nn pht phn cc thun, ni thu nn phn cc nghch. Trong


vng ny c tuyn l nhng ng thng song song v cch u. Trong cc ng dng
thng thng, transistor c phn cc trong vng tc ng.
Vng tc ng

Vng bo ha

IC (mA)

6 mA

5 mA

4 mA

3 mA

2 mA

1 mA

ICBO
0

IE= 0mA
VCB (V)

Vng ngng
Hnh 12

Vng ngng: ni nn pht phn cc nghch (IE=0), ni thu nn phn cc nghch.


Trong vng ny transistor khng hot ng.
Vng bo ho: ni pht nn phn cc thun, ni thu nn phn cc thun. Trong cc
ng dng c bit, transistor mi c phn cc trong vng ny.

2. Mc theo kiu cc pht chung.


y l cch mc thng dng nht trong cc ng dng ca transistor. Mch in nh sau:

Trang 69

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

RB

I1

IB

I2

+
VBB

RC

IC

V1

VCC

V2

VBE

VCB

Hnh 13

c tuyn ng vo:
Biu din s thay i ca dng in IB theo in th ng vo VBE. Trong hiu th
thu pht VCE chn lm thng s.
IB (A)

c tuyn nh sau:

100

VCE = 0V
VCE = 1V

80

VCE = 10V

60
40
20
0

VBE (V)
0,2

0,4

0,6

0,8

Hnh 14

c tuyn ng ra:
Biu din dng in cc thu IC theo in th ng ra VCE vi dng in ng vo IB
c chn lm thng s.
Dng c tuyn nh sau:

Trang 70

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Vng tc ng

IC (mA)

120 A

100 A

80 A

Vng bo ha

60 A

40 A

2
20 A

1
ICEO
0

IB= 0 A
VCE (V)

Vng ngng
Hnh 15
Ta thy cng c 3 vng hot ng ca transistor: vng bo ho, vng tc ng v
vng ngng.
Khi ni tt VBE (tc IB=0) dng in cc thu xp x dng in r ICEO.

c tuyn truyn: (Transfer characteristic curve)


T c tuyn ng vo v c tuyn ng ra. Ta c th suy ra c tuyn truyn ca
transistor. c tuyn truyn biu din s thay i ca dng in ng ra IC theo in th
ng vo VBE vi in th ng ra VCE lm thng s.
c tuyn c dng nh sau:

Trang 71

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


IC (mA)
VCE =10(V)

ICES = ICBO
VBE (V)
0

.1

.2

.3
6

.4
7

.5
8

Vng
Vng bo ho
tc ng
VBE(sat)
cut-in

Vng ngng

Hnh 16

i vi transistor Si, vng hot ng c VBE nm trong khong 0,5-0,8V. Trong


vng ny, c tuyn truyn c dng hm m. vng bo ho, dng IC tng nhanh khi
VBE thay i. vng ngng, khi VBE cn nh, dng r qua transistor ICES rt nh, thng
xp x ICBO.
Ngay c trong vng hot ng, khi VBE thay i mt lng nh (t dng IB thy i)
th dng IC thay i mt lng kh ln. V th, trong cc ng dng, ngi ta dng in
th cc nn VBE lm in th iu khin v cc B cn gi l cc khin.

3. nh hng ca nhit ln cc c tuyn ca BJT.


Nh ta thy, cc tnh cht in ca cht bn dn u thay i theo nhit . Do
, cc c tuyn ca BJT u thay i khi nhit thay i.
Khi nhit tng, cc dng in r ca cc thu (ICBO,Iceo, ICES) u tng.
Khi nhit tng, cc li in th DC, DC cng tng.
Khi nhit tng, in th phn cc thun (in th ngng) ni nn pht VBE
gim. Thng thng, VBE gim 2,2mV khi nhit tng 10C.
Dng in r ICBO tng gp i khi nhit tng 80C trong transistor Si.
t 825
I CBO ( t C) = I CBO (25 C).2

Tc ng ca nhit nh hng quan trng n im iu hnh ca transistor. N


l nguyn nhn lm cho thng s ca transistor thay i v kt qu l tn hiu c th b
bin dng.

Trang 72

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


250C

500C

IC (mA)
IB (A)

250A

500C

200A

250C

150A

(2,2mV/0C)

100A
50A
IB =0A

VBE (mV)
645 700

IC (mA)

VCE (Volt)

500C
250C

VCE =15V

(2,2mV/0C)
10

Hnh 17
VBE (mV)

645 700

VII. IM IU HNH NG THNG LY IN


MT CHIU.
Ta xem mch dng transistor BJT NPN trong m hnh cc nn chung nh sau:
RE

RC
+

IE
VBE

VEE

Vo

IC
VCB

VCC
Ra

Hnh 18

xc nh im tnh iu hnh Q v ng thng ly in mt chiu, ngi ta


thng dng 3 bc:
Trang 73

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

1. Mch ng vo:
Ta c: VBE + REIE - VEE = 0
V VBE
I E = EE
RE
Ch l VBE = 0,7V vi BJT l Si v VBE = 0,3V nu BJT l Ge.

2. T cng thc IC = DCIE IE.


Suy ra dng in cc thu IC.
3. Mch ng ra:
Ta c: VCB - VCC + RCIC = 0
IC =

VCB VCC
+
RC
RC

y l phng trnh ng thng ly in mt chiu (ng thng ly in tnh).


Trn c tuyn ra, giao im ca ng thng ly in vi IE tng ng (thng s) ca
c tuyn ra chnh l im tnh iu hnh Q.
Ta ch rng:

VCC
(Dng in bo ho)
RC
Khi IC = 0 (dng ngng), ta c: VCB = VCC = VOC

Khi VCB = 0 I C = I SH =

IC (mA)
IE = 6mA
IE = 5mA
IE = 4mA

I SH

V
= CC
RC

IE = 3mA
Q

VCBQ

IE = 2mA
IE = 1mA
0mA
VCB(Volt)
VCB=VCC=VOC

Hnh 19

Mt s nhn xt:
thy nh hng tng i ca RC,VCC, IE ln im iu hnh, ta xem v d sau y:
Trang 74

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

1. nh hng ca in tr cc thu RC: RC = 1,5K; 2K; 3 K


RC

RE = 100

IC
IE = 3mA
VCC = 12V

VEE = 1V

Hnh 20

VEE VBE 1 1,7


=
= 3mA I C
RE
0,1
V
V
* Khi RC = 2 K, I C = CB + CC
RC
RC
V
12
3 = CB + VCB = 6mA
2
2
IE =

Ta c:

IC (mA)

6
5
4

IE = 3mA

2
1

VOC
0

10

12

VCB(Volt)

* Khi RC = 1,5 K (RC gim), gi


RE,21VEE, VCC khng i.
Hnh
IC # IE # 3mA
VCB = VCC - RC.IC = 12 - 1,5x3 =7,5V
V
12
I SH = CC =
= 8mA
R C 1,5

Trang 75

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

IC (mA)

8
7
6
5
4

IE = 3mA

2
1

VOC

7,5V
0

10

12

VCB(Volt)

Hnh 22
* Khi RC = 3 K (RC tng)
IC # IE =3mA
VCB = VCC - RC.IC = 12 - 3x3 = 3V
V
12
I SH = CC =
= 4mA
RC
3
IC (mA)

IE = 3mA

3
2
1

VOC
0

10

12

VCB(Volt)

Hnh 23

Nh vy, khi gi cc ngun phn cc VCC, VEE v RE c nh, thay i RC, im


iu hnh Q s chy trn c tuyn tng ng vi IE = 3mA. Khi RC tng th VCB gim v
ngc li.
2. nh hng ca ngun phn cc ni thu nn VCC.
Nu gi IE l hng s (tc VEE v RE l hng s), RC l hng s, thay i ngun VCC,
ta thy: Khi VCC tng th VCB tng, khi VCC gim th VCB gim.
Trang 76

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Th d:

RE = 100

IC (mA)

RC = 2K
+

VCC = 12V

IC

VCC = 10V

VCC: 10V
12V
14V

VEE = 1V

VCC = 14V

5
4

Q1

Q1

IE =3 (mA)

Q2

2
1

VCB

10

12

14

Hnh 24

3. nh hng ca IE ln im iu hnh:
Nu ta gi RC v VCC c nh, thay i IE (tc thay i RE hoc VEE) ta thy: khi IE
tng th VCB gim (tc IC tng), khi IC gim th VCB tng (tc IC gim).
IC (mA)

I C ( sat ) = I SH =

IE =6 (mA)

Q2

Q1

Q3

2
ICBO

VCC
RC

Q4

IE =5 (mA)
IE =4 (mA)
IE =3 (mA)

Tng

IE =2 (mA)
IE =1 (mA)

Gim

VCB

10

12

14

Hnh 25

Khi IE tng th IC tng theo v tin dn n tr ISH. Transistor dn dn i vo vng


bo ho. Dng ti a ca IC, tc dng bo ho gi l IC(sat). Nh vy:
I C (sat ) = I SH =

VCC
RC

Lc ny, VCB gim rt nh v xp x bng 0V (tht s l 0,2V).


Khi IE gim th IC gim theo. Transistor i dn vo vng ngng, VCB lc gi l VCB(off)
v IC = ICBO.
Trang 77

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Nh vy, VCB(off) = VOC = VCC.


Vng bo ho v vng ngng l vng hot ng khng tuyn tnh ca BJT.
i vi mch cc pht chung, ta cng c th kho st tng t.

VIII. KIU MU MT CHIU CA BJT.


Qua kho st phn trc, ngi ta c th dng kiu mu gn ng sau y ca
transistor trong mch in mt chiu:
E

IE

DCIE

IC=DCIEIE

B
Transistor NPN
B

IE

B
Transistor PNP

DCIE

IC=DCIEIE

B
Hnh 26

Tuy nhin, khi tnh cc thnh phn dng in v in th mt chiu ca transistor,


ngi ta thng tnh trc tip trn mch in vi ch l in th thm VBE khi phn cc
thun l 0,3V i vi Ge v 0,7V i vi Si.
Th d 1: tnh IE, IC v VCB ca mch cc nn chung nh sau:

Trang 78

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


Si

RE
-

IE

0,7V

VEE

IC
VCB

+ -

Si

RE
0,7V

VCC

RC
-

IE
VEE

RC

- +

IC
VCB

VCC

Hnh 27

Ta dng 3 bc:
VEE 0,7
; IC # DC # IE
RE
p dng nh lut kirchoff (ng ra), ta c:
Vi transistor NPN: VCB = VCC - RC.IC; VCB > 0
Vi transistor PNP: VCB = -VCC + RC.IC; VCB <0
Th d 2: Tnh dng in IB, IC v in th VCE ca mch cc pht chung.

Mch nn pht (ng vo): I E =

RB

RC

IB
VBB

0,7V +

+
VCE

RC

IB

V 0,7
Mch nn pht (ng vo): I B = BB
RB

VCC

RB

VBB

IC

+
0,7V -

+
VCE
-

IC
VCC

Hnh 28

Dng IC = DC .IB
Mch thu pht (ng ra)
Trang 79

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Vi transistor NPN: VCE = VCC -RC IC >0


Vi transistor PNP: VCE = -VCC + RC.IC <0
y chnh l phng trnh ng thng ly in tnh trong mch cc pht chung.

IX. BJT VI TN HIU XOAY CHIU.


1. M hnh ca BJT:
Ta xem li mch cc nn chung, by gi nu ta a vo BJT mt ngun xoay chiu
-V
+V
VS(t) c bin nh nh hnh v.
V EE
V CC
RE

C1
Tn hiu vo
VS(t)

RC

C2

V
Tn hiu ra

V0(t)

Hnh 29

y l m hnh ca mt mch khuch i rp theo kiu cc nn chung. ng vo


v ng ra, ta c hai t lin lc C1 v C2 c in dung nh th no dung khng XC kh
nh tn s ca ngun tn hiu c th xem nh ni tt (Short circuit) i vi tn hiu
xoay chiu v c th xem nh h mch (open circuit) i vi in th phn cc.
Mch tng ng mt chiu nh sau:
Si

RE
IE

0,7V

VEE

+ -

RC
+
VCB

ICIE
VCC

Hnh 30

y l mch m chng ta kho st phn trc. Ngun in th xoay chiu VS(t)


khi a vo mch s lm cho thng s transistor thay i. Ngoi thnh phn mt chiu
cn c thnh phn xoay chiu ca ngun tn hiu to ra chng ln.
Ngha l:

iB(t) = IB + ib(t)
iC(t) = IC + ic(t)
iE(t) = IE + ie(t)
vCB(t) = VCB + vcb(t)
Trang 80

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

vBE(t) = VBE + vbe(t)


Thnh phn tc thi = thnh phn DC + thnh phn xoay chiu.

Trong m hnh cc dng in chy trong transistor ta thy: im B nm trong vng


nn c xem nh trung tm giao lu ca cc dng in. Do ni nn pht phn cc thun
nn gia B v E cng c mt in tr ng re ging nh in tr ng rd trong ni P-N
khi phn cc thun nn: re =

26mV
IE

n+
E

p
B

n-

ie

ic

ib

Hnh 31

Ngoi ra, ta cng c in tr rb ca vng bn dn nn pht ( y, ta c th coi nh


y l in tr gia B v B). Do gia B v C phn cc nghch nn c mt in tr r0 rt
ln. Tuy nhin, vn c dng in ic = .ie = ib chy qua v c coi nh mc song song
vi r0.
* l li dng in xoay chiu trong cch mc nn chung:
I
di
i
= ac = C = C = c
I E di E i e
Thng thng hoc ac gn bng DC v xp x bng n v.
* l li dng in xoay chiu trong cch mc cc pht chung.
i
di
i
= ac = h fe = C = C = c
i B di B i b
Thng thng hoc ac gn bng DC v cng thay i theo dng ic.
Tr s , cng c nh sn xut cung cp.

Nh vy, m hnh ca transistor i vi tn hiu xoay chiu c th c m t nh


sau:
.ie = .ib

ie
B

re
ib

rb

ro

32 c th b qua trong m hnh ca


rb thng c tr s khong vi chc B, r0 rtHnh
ln nn
transistor.

Trang 81

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

2. in dn truyn (transconductance)
Ta thy rng, dng in cc thu IC thay i theo in th nn pht VBE. Ngi ta c
th biu din s thay i ny bng mt c tuyn truyn (transfer curve) ca transistor.
c tuyn ny ging nh c tuyn ca diode khi phn cc thun.
ID(mA)

IC(mA) = IE
ID=IO.exp(VD/VT)

IC=ICES.exp(VBE/VT)

VD(volt)

VBE(volt)

IC(mA)
ID=IO.exp(VD/VT)

Tip tuyn c
dc =gm=IC/VT

gmvbe

vbe
-

VBE(mV)

E
E
Hnh 33

Ngi ta nh ngha in dn truyn ca transistor l:


i c
i (t)
= c
gm =
VBE v be ( t )
V chnh l dc ca tip tuyn vi c tuyn truyn ti im iu hnh Q.
Tng t nh diode, ta cng c:
I C = I CES .e

VBE
VT

Trong , IC l dng in phn cc cc thu;


ICES l dng in r cc thu khi VBE = 0V
KT
(T: nhit Kelvin)
VT =
e
nhit bnh thng (250C), VT = 26mV
Ta c th tnh gm bng cch ly o hm ca IC theo VBE.
V

BE
dI C
I
gm =
= CES .e VT
dVBE
VT

Trang 82

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

V g m =

IC
( )
VT

nhit bnh thng (250C) ta c: g m =

IC
26mV

3. Tng tr vo ca transistor:
Ngi ta nh ngha tng tr vo ca transistor bng m hnh sau y:
iin

BJT

+
vin
-

v in
i in

R in =

Hnh 34

Ta c hai loi tng tr vo: tng tr vo nhn t cc pht E v tng tr vo nhn t


cc nn B.
Tng tr vo nhn t cc pht E:

ie = -iin
E

vbe = -vin
-

R in =

v in v be
=
i in
ie

Hnh 35

Theo m hnh ca transistor i vi tn hiu xoay chiu, ta c mch tng ng


ng vo nh sau:
E

re
-

re
-

ie
rb

ie
rb
+1

ib

ie

Hnh 36
Trang 83

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

V ie=(+1)ib nn mch trn c th v li nh hnh pha di bng cch coi nh


dng ie chy trong mch v phi thay rb bng
Vy:

R in =

rb
.
+1

v be
r
r + ( + 1)re
= b + re = b
ie
+1
+1

hie = rb+(+1).re
h
Suy ra: R in = ie
+1
t:

Do >>1, rb nh nn

rb
<< re nn ngi ta thng coi nh:
+1

rb
re
+1
Tng tr vo nhn t cc nn B:
R in = re +

ib = iin

Xem m hnh nh ngha sau (hnh 37):

vbe = vin
-

R in =

v be
ib

Hnh 37

Mch tng ng ng vo:


rb

B
+

ib
re

rb

ib

( + 1).re

ie

ib

Hnh 38

Do ie=(+1)ib nn mch hnh (a) c th c v li nh mch hnh (b).

Trang 84

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Vy:

R in =

v be
= rb + ( + 1)re = h ie
ib

Ngi ta t:
r=(1+).rere
Thng thng re>>rb nn: Rin=hie rre
1

26mV 26mV
1
1
Ngoi ra,
;
Vy: r =
v re =
re =

=
=
IC
IE
IC
gm
gm
gm
26mV
v
1
g m v be = i b
Ta ch thm l:
re be =
g m v be = i e i c = i b ;
ie
gm

4. Hiu ng Early (Early effect)


Ta xem li c tuyn ng ra ca transistor trong cch mc cc pht chung. Nm
1952. J.Early thuc phng th nghim Bell nghin cu v hin tng ny c mang
tn ng. ng nhn xt:
nhng gi tr cao ca dng in cc thu IC, dng IC tng nhanh theo VCE (c tuyn c
dc ng).
nhng gi tr thp ca IC, dng IC tng khng ng k khi VCE tng (c tuyn gn nh
nm ngang).

Nu ta ko di c tuyn ny, ta thy chng hi t ti mt im nm trn trc VCE.


im ny c gi l im in th Early VA. Thng thng tr s ny thay i t 150V
n 250V v ngi ta thng coi VA = 200V.
IC(mA)

Early voltage
VCE = -VA = -200V

10
40

VCE(volt)
30

20
50

IC(mA)
Q

ICQ

IC = ICQ

VCE(volt)
0

VCEQ

VCE = VCE -(-VA) = VCE + VA VA


Hnh 39
Trang 85

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ngi ta nh ngha tng tr ra ca transistor:


VCE VCE (VA ) VCE + VA
=
=
r0 =
IC
IC 0
IC
Thng VA>>VCE nn: r0 =

VA 200V
=
IC
IC

5. Mch tng ng xoay chiu ca BJT:


Vi tn hiu c bin nh v tn s khng cao lm, ngi ta thng dng hai kiu
mu sau y:
Kiu hn tp: (hybrid-)

Vi m hnh tng ng ca transistor v cc tng tr vo, tng tr ra, ta c mch


tng ng hn tp nh sau:
ib

ic

rb
gmvbe

ro

vbe

E
Hnh 40(a)

Kiu mu re: (re model)

Cng vi m hnh tng ng xoay chiu ca BJT, cc tng tr vo, tng tr ra, ta
c mch tng ng kiu re. Trong kiu tng ng ny, ngi ta thng dng chung
mt mch cho kiu rp cc pht chung v cc thu chung v mt mch ring cho nn
chung.
-

Kiu cc pht chung v thu chung:

Trang 86

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


B

ic

ib

C (E)

IE

IB
re

ib

IC

IB

ro
vo

ra

ra

vo

vbe

Kiu cc pht chung

Kiu cc thu chung


E (C)
Hnh 40(b)

Kiu cc nn chung
ic

ie

B
re

ie

IE

ro

IC

vo

Hnh (c)

ra

Kiu cc nn chung

Thng ngi ta c th b ro trong mch tng ng khi RC qu ln.


Kiu thng s h: (h-parameter)
Nu ta coi vbe v ic l mt hm s ca iB v vCE, ta c:
vBE = f(iB,vCE) v iC = f(iB,vCE)
Ly o hm:
v
v
v be = dv BE = BE di B + BE dv CE
v CE
i B
i c = di C =

i C
i
di B + C dv CE
i B
v CE

Trong kiu mu thng s h, ngi ta t:


v
v
h ie = BE ;
h re = BE ;
i B
v CE

h fe = =

i C
i
; h oe = C
i B
v CE

Vy, ta c:
vbe = hie.ib + hre.vce
ic = hfe.ib + hoe.vce
T hai phng trnh ny, ta c mch in tng ng theo kiu thng s h:

Trang 87

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


ib

hie

hrevce

hfeib
-

vbe

1
h oe
vce

E
Hnh 41

hre thng rt nh ( hng 10-4), v vy, trong mch tng ng ngi ta thng b
hre.vce.

So snh vi kiu hn tp, ta thy rng:


h ie = rb + ( + 1)re = rb + r
Do rb<<r nn hie = r
Nu b qua hre, ta thy:
v
v
i b = be Vy: h fe i b = h fe . be
h ie
h ie
Do ,

g m vbe = h fe ib = h fe

Hay

gm =

Ngoi ra,

r0 =

vbe
;
h fe

h fe
h ie

1
h oe

Cc thng s h do nh sn xut cho bit.

Trong thc hnh, r0 hay

1
mc song song vi ti. Nu ti khng ln lm (khong
h oe

vi chc K tr li), trong mch tng ng, ngi ta c th b qua r0 (khong vi trm
K).

Trang 88

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


ic

ib

gmvbe

ic

ib

ro

hie

vbe

hfeib

1
h oe

vbe

E
Hnh 42

Mch tng ng n gin: (c th b r0 hoc

1
)
h oe

Trang 89

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Bi tp cui chng
1. Tnh in th phn cc VC, VB, VE trong mch:
=100/Si

RE=1K

RC=3K

VC

VE

VEE
2V

VCC
12V

VB

2. Tnh IC, VCE trong mch in:


+6V
RB
430K

+6V

RC
2K

IC

=100/Si

1K RE

3. Tnh VB, VC, VE trong mch in:


+12V
RC
5K
VC

VB

=100/Si

RB
33K
VBB

VE

2V

1K RE

Trang 90

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

CHNG 6
TRANSISTOR TRNG NG
(FIELD EFFECT TRANSISTOR)
Chng ta kho st qua transistor thng, c gi l transistor lng cc v s
dn in ca n da vo hai loi ht ti in: ht ti in a s trong vng pht v ht ti
in thiu s trong vng nn. transistor NPN, ht ti in a s l in t v ht ti
in thiu s l l trng trong khi transistor PNP, ht ti in a s l l trng v ht ti
in thiu s l in t.
in tr ng vo ca BJT (nhn t cc E hoc cc B) nh, t vi trm n vi
K, trong lc in tr ng vo ca n chn khng rt ln, gn nh v hn. L do l
BJT, ni nn pht lun lun c phn cc thun trong lc n chn khng, li khin
lun lun c phn cc nghch so vi Catod. Do , ngay t lc transistor BJT mi ra
i, ngi ta ngh n vic pht trin mt loi transistor mi. iu ny dn n s ra
i ca transistor trng ng.
Ta phn bit hai loi transistor trng ng:
Transistor trng ng loi ni: Junction FET- JFET
Transistor trng ng loi c cng cch in: Isulated gate FET-IGFET hay
metal-oxyt semiconductor FET-MOSFET.

Ngoi ra, ta cng kho st qua loi VMOS (MOSFET cng sut-Vertical chanel
MOSFET), CMOS v DMOS.

I. CU TO CN BN CA JFET:
M hnh sau y m t hai loi JFET: knh N v knh P.
Trong JFET knh N gm c hai vng n+ l hai vng ngun v thot. Mt vng npha t tp cht dng lm thng l (knh) ni lin vng ngun v vng thot. Mt vng pnm pha di thng l l thn v mt vng p nm pha trn thng l. Hai vng p v pni chung vi nhau to thnh cc cng ca JFET.

Trang 91

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Thng l
(knh) NVng
ngun

Vng
cng
P

N+

Vng
thot

N+

Thn p- (c ni vi cng)
Hnh 1

JFET Knh P

K hiu
n

S
p+

D
p+

D
G

nS

Knh p-

Tip xc kim loi


JFET Knh N
p

S
n+

D
n+

D
G

p-

Knh n-

Tip xc kim loi


Hnh 2

S (Source): cc ngun
D (Drain): cc thot
G (Gate): cc cng

Nu so snh vi BJT, ta thy: cc thot D tng ng vi cc thu C, cc ngun S tng


ng vi cc pht E v cc cng G tng ng vi cc nn B.
Trang 92

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

JFET knh N tng ng vi transistor NPN.


JFET knh P tng ng vi transistor PNP.
D
G

Thot Thu

JFET
Knh N
S

C
B

BJT
NPN

Ngun Pht

E
C

D
G

JFET
Knh P
S

BJT
PNP
E

Cng Nn
Hnh 3

Cng ging nh transistor NPN c s dng thng dng hn transistor PNP do


dng tt hn tn s cao. JFET knh N cng thng dng hn JFET knh P vi cng mt
l do. Phn sau, ta kho st JFET knh N, vi JFET knh P, cc tnh cht cng tng
t.

II. C CH HOT NG CA JFET:


Khi cha phn cc, do nng cht pha khng ng u trong JFET knh N nn ta
thy vng him rng thng l n- v thn p-, vng him hp vng thot v ngun n+.
Vng him

n+
S

Gate
p
Knh n-

n+
D

Thn p-

Hnh 4

Trang 93

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

By gi, nu ta mc cc ngun S v cc cng G xung mass, ngha l in th


VGS=0V. iu chnh in th VDS gia cc thot v cc ngun, chng ta s kho st dng
in qua JFET khi in th VDS thay i.
V vng thot n+ ni vi cc dng v vng cng G ni vi cc m ca ngun in
VDS nn ni PN vng thot c phn cc nghch, do vng him y rng ra (xem
hnh v)
VDS

VGS = 0V

S
n+

G
p

n-

Ni P-N vng
thot c phn
cc nghch

n+

p-

Hnh 5

ID Dng in t ri khi thng l v


i ra khi vng thot

Vng him rng


IS Dng in t t
ngun S i vo
thng l

Gate
Knh n-

n+ thot

Thn P- (Gate)
Hnh 6

Khi VDS cn nh, dng in t t cc m ca ngun in n vng ngun (to ra


dng IS), i qua thng l v tr v cc dng ca ngun in (to ra dng in thot ID).
Nu thng l c chiu di L, rng W v dy T th in tr ca n l:
Trang 94

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

R = .

L
; Trong , l in tr sut ca thng l. in tr sut l hm s theo
WT

nng cht pha.

B rng W

Thng l c b dy T

Di L
Hnh 7

ID (mA)

Dng in bo ha thot
ngun

Vng in tr ng thay
i khng tuyn tnh
VGS = 0V

IDSS

Vng bo ha vng dng


in gn nh l hng s

Vng tuyn tnh

VDS (volt)
0

VP (Pinch-off voltage)
Hnh 8

Nhng in t c nng lng cao trong di dn


in xuyn qua vng him vo vng thot
P

Gate

Knh n-

n+ thot
Drain

Thn P- (Gate)
Trang 95
Vng him chm nhau
(thng l b nghn)

Nhng electron b ht v
cc dng ca ngun in

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Khi VDS cn nh (vi volt), in tr R ca thng l gn nh khng thay i nn


dng ID tng tuyn tnh theo VDS. Khi VDS ln, c tuyn khng cn tuyn tnh na do
R bt u tng v thng l hp dn. Nu ta tip tc tng VDS n mt tr s no th hai
vng him chm nhau, ta ni thng l b nghn (pinched off).
Tr s VDS thng l bt u b nghn c gi l in th nghn VP (pinched off
voltage). tr s ny, ch c cc in t c nng lng cao trong di dn in mi c
sc xuyn qua vng him vo vng thot v b ht v cc dng ca ngun in VDS
to ra dng in thot ID.
Nu ta c tip tc tng VDS, dng in ID gn nh khng thay i v c gi l
dng in bo ho thot - ngun IDSS (ch : k hiu IDSS khi VGS=0V).
By gi, nu ta phn cc cng-ngun bng mt ngun in th m VGS (phn cc
nghch), ta thy vng him rng ra v thng l hp hn trong trng hp VGS=0V. Do
in tr ca thng l cng ln hn.
VDS

VGS
n+

n-

p
p-

D
n+

Ni P-N vng
thot c phn
cc nghch

Hnh 10

Trang 96

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


P

Thng l hp
hn nn in
tr ln hn. C
ngha l ID v IS
nh hn cng
mt tr VDS khi
VGS m hn

ID

Gate
Knh n-

n+ thot

Thn P- (Gate)

IDSS

VGS = 0

Dng
bo
ha ID
gim

VGS < 0

VP

Gate

VDS ng vi tr bo
ha gim

Thng l nn+ thot


Thng l nghn
tr VDS thp
hn khi VGS m
v thng l hp
hn

Thn P- (Gate)
Hnh 11

Khi VDS cn nh, ID cng tng tuyn tnh theo VDS, nhng khi VDS ln, thng l b
nghn nhanh hn, ngha l tr s VDS thng l nghn nh hn trong trng hp
VGS=0V v do , dng in bo ho ID cng nh hn IDSS.
Chm c tuyn ID=f(VDS) vi VGS l thng s c gi l c tuyn ra ca JFET
mc theo kiu cc ngun chung.
ID(mA)

VGS = 0V

c tuyn
|VDS| = |VP|-|VGS|
Vng bo ha (vng dng
in hng s)

VGS = -1V
VGS = -2V
VGS = -3V
VGS = -4V
VDS (volt)

VDS=VP=8V

VGS = VGS(off) = -8V


Hnh 12

Khi VGS cng m, dng ID bo ho cng nh. Khi VGS m n mt tr no , vng


him chim gn nh ton b thng l v cc in t khng cn nng lng vt
qua c v khi ID = 0. Tr s ca VGS lc gi l VGS(off). Ngi ta chng minh
c tr s ny bng vi in th nghn.

Trang 97

Bin son: Trng Vn Tm

VDS

Gio trnh Linh Kin in T

VGS( off ) = VP

V Vp chnh l hiu th phn cc ngc cc ni P-N va cho cc vng him


chm nhau. V vy, trong vng bo ho ta c:
VDS + VGS = VP

V ni cng ngun c phn cc nghch, dng in IG chnh l dng in r ngc


nn rt nh, do dng in chy vo cc thot D c xem nh bng dng in ra khi
cc ngun S. ID # IS. Khng c ht ti in di chuyn qua thng l (I = I = 0)
D

Gate
p

n+
S

n+
D

Knh n-

Thn p-

Hnh 13

So snh vi BJT, ta thy:


IE
E

IC IE
C
+
- VCB

IS

- VCE +

VBE
+

- VDS +

I D IS
D

VGS
IG (r) 0

IB nh
B

G
Hnh 14

Th d: mt JFET knh N c IDSS=20mA v VGS(off)=-10V.


Tnh IS khi VGS=0V? Tnh VDS bo ho khi VGS = -2V.
Gii:
Khi VGS=0V ID=IDSS=20mA v ID=IS=20mA
Ta c: VP = VGS( off ) = 10V v VDS = VP VGS = 10 2 = 8V

Trang 98

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

III. C TUYN TRUYN CA JFET.


Cng ging nh BJT, ngi ta cng c 3 cch rp ca FET (JFET v MOSFET):
mc kiu cc cng chung (common-gate), cc ngun chung (common-source) v cc
thot chung (common-drain).
S

Tn hiu
vo

Tn hiu
ra

Tn hiu
vo

Cng chung

Tn hiu
ra

Tn hiu
vo

Ngun chung

Tn hiu
ra

D
Thot chung

Hnh 15

So snh vi BJT NPN, ta thy c s tng ng nh sau:


Cc cc

Cch mc

FET

FET

BJT

Cc cng chung
Cc ngun chung
Cc thot chung

Cc nn chung
Cc pht chung
Cc thu chung

BJT
Cc thu C
Cc pht E
Cc nn B

Cc thot D
Cc ngun S
Cc cng G

Ngi ta chng minh c khi VDS c tr s lm nghn thng l (JFET hot ng


trong vng bo ho), ID v VGS tho mn h thc:
2

VGS
VGS
I D = I DSS 1
hay I D = I DSS 1 +

VP
VGS( off )

Phng trnh ny c gi l phng trnh truyn ca JFET. Cc thng s ID v


VGS(off) c nh sn xut cho bit.
l: VGS v VGS(off) m trong JFET thng l n v dng trong thng l p.

Ngi ta cng c th biu th s thay i ca dng in thot ID theo in th cng


ngun VGS trong vng bo ho bng mt c tuyn gi l c tuyn truyn bng cch v
ng biu din ca phng trnh truyn trn.
D
+

G
+

VGS
-

V
VGG

ID

VDS
-

V
-

Hnh 16
Trang 99

VDD

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

12

c tuyn
truyn

c tuyn
ng ra

ID(mA)

VGS = 0V

VGS = -1V

VGS = -2V
VGS = -3V

VGS = -4V
VGS = -6V

-8 -6

-4

-2 0

8
VP

VDS (volt)

VGS = VGS(off) = -8V

VGS(off)
Hnh 17

IV. NH HNG
NG CA NHIT TRN JFET.
Nh ta thy trong JFET, ngi ta dng in trng kt hp vi s phn cc
nghch ca ni P-N lm thay i in tr (tc dn in) ca thng l ca cht bn
dn. cng nh BJT, cc thng s ca JFET cng rt nhy i vi nhit , ta s kho st
qua hai tc ng chnh ca nhit :
Khi nhit tng, vng him gim, do rng ca thng l tng ln, do in
tr ca thng l gim. (ID tng)
Khi nhit tng, linh ng ca cc ht ti in gim (ID gim)

Do thng l tng rng theo nhit nn VGS(off) cng tng theo nhit . Thc
nghim cho thy VGS( off ) hay VP tng theo nhit vi h s 2,2mV/10C.

VGS
T cng thc: I D = I DSS 1

VGS( off )

Cho thy tc dng ny lm cho dng in ID tng ln. Ngoi ra, do linh ng ca
ht ti in gim khi nhit tng lm cho in tr ca thng l tng ln nn dng in
IDSS gim khi nhit tng, hiu ng ny lm cho ID gim khi nhit tng.
Tng hp c hai hiu ng ny, ngi ta thy nu chn tr s VGS thch hp th dng
thot ID khng i khi nhit thay i. Ngi ta chng minh c tr s ca VGS l:

Trang 100

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

VGS = VP 0,63V vi VP l in th nghn nhit bnh thng.

Cc hnh v sau y m t nh hng ca nhit trn cc c tuyn ra, c tuyn


truyn v c tuyn ca dng ID theo nhit khi VGS lm thng s.
250 450
ID

VGS = 0
VGS = -1V

ID gim

|VGS| = |VP|-0,63V
ID tng

VDS
0
Hnh 18

ID

ID

VGS = -0V

-55 C 25 C +150 C

VGS = -1V

IDSS

|VGS| = |VP|-0,63V
(VDS c nh)

VGS(off

VGS

-100

-50

50
150

100

t0C

|VGS| = |VP|-0,63V
Hnh 19

Ngoi ra, mt tc dng th ba ca nhit ln JFET l lm pht sinh cc ht ti in


trong vng him gia thng l-cng v to ra mt dng in r cc cng IGSS (gate
leakage current). Dng IGSS c nh sn xut cho bit. dng r IGSS chnh l dng in
phn cc nghch ni P-N gia cc cng v cc ngun. Dng in ny l dng in r
cng-ngun khi ni tt cc ngun vi cc thot. Dng IGSS tng gp i khi nhit tng
ln 100C.

Trang 101

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

I GSS (t 0C ) = I GSS (250 C )2

( t 25 )
10

IGSS

D
G

VDS = 0V
S

VGG

Hnh 20

V. MOSFET LOI HIM (DEPLETION MOSFET: DE


MOSFET)
Ta thy rng khi p mt in th m vo JFET knh N th vng him rng ra. S gia
tng ca vng him lm cho thng l hp li v in tr ca thng l tng ln. Kt qu
sau cng l to ra dng in ID nh hn IDSS.
By gi, nu ta p in th dng VGS vo JFET knh N th vng him s hp li
(do phn cc thun cng ngun), thng l rng ra v in tr thng l gim xung, kt
qu l dng in ID s ln hn IDSS.
Trong cc ng dng thng thng, ngi ta u phn cc nghch ni cng ngun
(VGS m i vi JFET knh N v dng i vi JFET knh P) v c gi l iu hnh
theo kiu him.
JFET cng c th iu hnh theo kiu tng (VGS dng i vi JFET knh N v m
i vi JFET knh P) nhng t khi c ng dng, v mc ch ca JFET l tng tr vo
ln, ngha l dng in IG cc cng - ngun trong JFET s lm gim tng tr vo, do
thng thng ngi ta gii hn tr s phn cc thun ca ni cng - ngun ti a l
0,2V (tr s danh nh l 0,5V).

Trang 102

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


Phn cc kiu Phn cc kiu
tng
him
(Ti a 0,2V)
+

+ VGG

IGSS

+
VDS
-

+
VGS

VDD

JFET knh N
iu hnh
kiu tng

ID

ID

VGS = 0,2V

IDSS

VGS = 0V

iu hnh
kiu him

VGS = -1V
VGS = -2V
VGS = -3V

VGS
-4V

0 0,2V

VDS

0
Hnh 21
ID

Phn cc kiu Phn cc kiu


tng
him
(Ti a 0,2V)
+

+
VGG

D
G

+
VGS

VGG

VDS
+

VDD

Hnh 22

Tuy JFET c tng tr vo kh ln nhng cng cn kh nh so vi n chn khng.


tng tng tr vo, ngi ta to mt loi transistor trng khc sao cho cc cng
cch in hn cc ngun. Lp cch in l Oxyt bn dn SiO2 nn transistor c gi l
MOSFET.
Ta phn bit hai loi MOSFET: MOSFET loi him v MOSFET loi tng.
Hnh sau y m t cu to cn bn MOSFET loi him (DE - MOSFET) knh N v knh
P.

Trang 103

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

D
Ngun
S

Cng
G

Thot
D

Tip xc
kim loi

Thn U

SiO2

n+

Knh n-

K hiu

n+

Thn p-

Thn ni vi
ngun

DE-MOSFET knh N
S

Hnh 23

D
Ngun
S

Cng
G

Thot
D

Tip xc
kim loi

Thn U

SiO2

p+

Knh p-

K hiu

p+

Thn n-

Thn ni vi
ngun

DE-MOSFET knh P
S
Hnh 24

Trang 104

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ch rng DE - MOSFET c 4 cc: cc thot D, cc ngun S, cc cng G v thn


U (subtrate). Trong cc ng dng thng thng, thn U c ni vi ngun S.
DE-MOSFET hot ng, ngi ta p mt ngun in VDD vo cc thot v cc
ngun (cc dng ca ngun in ni vi cc thot D v cc m ni vi cc ngun S
trong DE-MOSFET knh N v ngc li trong DE-MOSFET knh P). in th VGS gia
cc cng v cc ngun c th m (DE-MOSFET knh N iu hnh theo kiu him) hoc
dng (DE-MOSFET knh N iu hnh theo kiu tng)
- VDD +
+ VGG S

SiO2

n+

Knh n-

iu
hnh
theo
kiu
him

n+

Thn p-

Tip xc kim
loi cc cng

Vng him do cng m y cc in t


v thot dng ht cc in t v n

Knh n-

n+
thot

Vng him gia


phn cc nghch pv vng thot n+

Thn pHnh 25

Trang 105

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

- VDD +
- VGG +
S
SiO2

iu
hnh
theo
kiu
tng

nn+

n+

in t tp trung
di sc ht ngun
dng ca cc cng
lm cho in tr
thng l gim

Thn p-

Hnh 26

Khi VGS = 0V (cc cng ni thng vi cc ngun), in t di chuyn gia cc m


ca ngun in VDD qua knh n- n vng thot (cc dng ca ngun in VDD) to ra
dng in thot ID. Khi in th VDS cng ln th in tch m cng G cng nhiu (do
cng G cng in th vi ngun S) cng y cc in t trong knh n- ra xa lm cho
vng him rng thm. Khi vng him va chn ngang knh th knh b nghn v dng
in thot ID t n tr s bo ho IDSS.
Khi VGS cng m, s nghn xy ra cng sm v dng in bo ho ID cng nh.
Khi VGS dng (iu hnh theo kiu tng), in tch dng ca cc cng ht cc
in t v mt tip xc cng nhiu, vng him hp li tc thng l rng ra, in tr thng
l gim nh. iu ny lm cho dng thot ID ln hn trong trng hp VGS = 0V.
V cc cng cch in hn khi cc ngun nn tng tr vo ca DE-MOSFET ln
hn JFET nhiu. Cng v th, khi iu hnh theo kiu tng, ngun VGS c th ln hn
0,2V. Th nhng ta phi c gii hn ca dng ID gi l IDMAX. c tuyn truyn v c
tuyn ng ra nh sau:

Trang 106

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


DE-MOSFET knh N
ID (mA)
c tuyn
truyn
iu hnh
kiu tng

ID (mA)
c tuyn
ng ra

IDmax

VGS = +2V
VGS = +1V

IDSS

VGS = 0V

iu hnh
kiu him

VGS = -1V
VGS = -2V

VGS(off) < 0

VGS = -3V

VGS
0 2V

VDS (volt)

0
Hnh 27
DE-MOSFET knh P

ID (mA)
c tuyn
truyn
iu hnh
kiu tng

ID (mA)
c tuyn
ng ra

IDmax

VGS = -2V
VGS = -1V

IDSS

VGS = 0V

iu hnh
kiu him

VGS = +1V
VGS = +2V

VGS(off) > 0

VGS
0 -2V

VGS = +3V

VDS (volt)

0
Hnh 28

Nh vy, khi hot ng, DE-MOSFET ging ht JFET ch c tng tr vo ln hn


v dng r IGSS nh hn nhiu so vi JFET.

VI. MOSFET LOI TNG (ENHANCEMENT MOSFET:


E-MOSFET)
MOSFET loi tng cng c hai loi: E-MOSFET knh N v E-MOSFET knh P.
V mt cu to cng ging nh DE-MOSFET, ch khc l bng thng khng c
thng l ni lin gia hai vng thot D v vng ngun S.
M hnh cu to v k hiu c din t bng hnh v sau y:
Trang 107

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


D
Ngun
S

Cng
G

Thot
D

Tip xc
kim loi

Thn U

SiO2

n+

K hiu

n+

Thn p-

Thn ni vi
ngun

E-MOSFET knh N
S

Thn U
Hnh 29

D
Ngun
S

Cng
G

Thot
D

Tip xc
kim loi

Thn U

SiO2

p+

K hiu

p+

Thn n-

Thn ni vi
ngun

E-MOSFET knh P
S

Thn U
Hnh 30

Trang 108

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Khi VGS < 0V, ( E-MOSFET knh N), do khng c thng l ni lin gia hai vng
thot ngun nn mc d c ngun in th VDD p vo hai cc thot v ngun, in t
cng khng th di chuyn nn khng c dng thot ID (ID # 0V). Lc ny, ch c mt
dng in r rt nh chy qua.
- VDD +

S
SiO2

VGS = 0V

n+

n+

Thn pMch tng ng


Hnh 31

Khi VGS>0, mt in trng c to ra vng cng. Do cng mang in tch


dng nn ht cc in t trong nn p- (l ht ti in thiu s) n tp trung mt i
din ca vng cng. Khi VGS ln, lc ht mnh, cc in t n tp trung nhiu v to
thnh mt thng l tm thi ni lin hai vng ngun S v thot D. in th VGS m t
dng in thot ID bt u tng c gi l in th thm cng - ngun (gate-to-source
threshold voltage) VGS(th). Khi VGS tng ln hn VGS(th), dng in thot ID tip tc tng
nhanh.
Ngi ta chng minh c rng:

I D = K VGS VGS( th )

Trong :

ID l dng in thot ca E-MOSFET


A
K l hng s vi n v 2
V
VGS l in th phn cc cng ngun.
VGS(th) l in th thm cng ngun.

Hng s K thng c tm mt cch gin tip t cc thng s do nh sn xut cung


cp.
Th d: Mt E-MOSFET knh N c VGS(th) =3,8V v dng in thot ID = 10mA khi
VGS = 8V. Tm dng in thot ID khi VGS = 6V.
Gii: trc tin ta tm hng s K t cc thng s:
Trang 109

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

K=

ID

[V

GS

VGS( th )

10.10 3

] [8 3,8]
2

Vy dng thot ID v VGS l:

I D = K VGS VGS( th )

= 5,67.10 4

A
V2

= 5,67.10 4 [6 3,8]

ID = 2,74 mA
- VDD +
- VGG +
S
SiO2

VGS VGS(th) G

Thng l tm thi
n+

n+

Thn p-

ID (mA)

ID (mA)

c tuyn
ng ra

IDmax
c tuyn
truyn

VGS = 7V
VGS = 6V
VGS = 5V
VGS = 4V
VGS = 3V
VGS = 2V

VGS
0

VGS(th) VGSmax

VDS (volt)

0
Hnh 32

Trang 110

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

VII. XC NH IM IU HNH:
Ta xem m hnh ca mt mch khuch i tn hiu nh dng JFET knh N mc theo
kiu cc ngun chung
+VDD = 20V

RD = 820

C2

C1
v0(t)

+
vGS(t) -

RG

100K

-VGG = -1V
Hnh 33

Mch tng ng mt chiu (tc mch phn cc) nh sau:


ID

RD = 820
IGSS
+
VGS
RG

+
VDS
- -

100K
VDD = 20V
VGG = -1V

Hnh 34

Cng ging nh transistor thng (BJT), xc nh im iu hnh Q, ngi ta


dng 3 bc:
p dng nh lut Krichoff mch ng vo tm VGS.

Trang 111

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


2

V
Dng c tuyn truyn hay cng thc: I D = I DSS 1 GS trong trng hp DE VGS( off )
2
MOSFET hoc cng thc I D = K VGS VGS( th ) trong trng hp E-MOSFET xc nh

dng in thot ID.


p dng nh lut Krichoff mch ng ra tm hiu in th VDS.
By gi, ta th ng dng vo mch in hnh trn:
Mch ng vo, ta c:
VGG R G I GSS + VGS = 0
Suy ra, VGS = VGG + R G I GSS
V dng in IGSS rt nh nn ta c th b qua.
Nh vy,
VGS VGG
Trong trng hp trn, VGS = -1

y l phng trnh biu din ng phn cc (bias line) v giao im ca ng


thng ny vi c tuyn truyn l im iu hnh Q.
Nh c tuyn truyn, ta c th xc nh c dng thot ID.

ID

ID

I D ( sat ) =
IDSS
ng phn cc
VGS = -VGG = -1V
Q

VDD
RD

ng thng ly in

IDSS

VGS = 0V
Q

ID
ID

VGS = -1V
VGS = -2V
VGS = -3V
VGS = -4V

VGS
VGS(off)

-1

VDS

VDS

VDS(off) =VDD

Hnh 35

- xc nh in th VDS, ta p dng nh lut Kirchoff cho mch ng ra:


VDD = RDID + VDS
VDS = VDD RDID

y l phng trnh ca ng thng ly in tnh. Giao im ca ng thng ny


vi c tuyn ng ra vi VGS = -VGG = -1V chnh l im tnh iu hnh Q.
Trang 112

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

VIII. FET VI TN HIU XOAY CHIU V MCH


TNG NG VI TN HIU NH
Gi s ta p mt tn hiu xoay chiu hnh sin vs(t) c bin in th nh l 10mV
vo ng vo ca mt mch khuch i cc ngun chung dng JFET knh N
+VDD = 20V

RD = 820
vS(t)

C1

+10mV

vS(t)
t

RG

C2

+
vDS(t)
+
vGS(t) -

v0(t)

100K

-10mV
-VGG = -1V
Hnh 36

C1 v C2 l 2 t lin lc, c chn sao cho c dung khng rt nh tn s ca tn


hiu v c th c xem nh ni tt tn s tn hiu.
Ngun tn hiu vs(t) s chng ln in th phn cc VGS nn in th cng ngun
vGS(t) thi im t l:
vGS(t) = VGS + Vgs(t)
= -1V + 0,01sin t (V)
t

-0,99V
-1V
-1,01V
vGS(t)

Hnh 37

Ngun tn hiu c in th nh nh nn in th cng ngun vn lun lun m.


Nh c tuyn truyn, chng ta thy rng im iu hnh s di chuyn khi VGS thay I
Trang 113

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

theo tn hiu. thi im khi VGS t m hn, dng thot iD(t) tng v khi VGS m nhiu
hn, dng thot iD(t) gim. Vy dng in thot iD(t) thay i cng chiu vi vGS(t) v c
tr s quanh dng phn cc ID tnh (c gi s l 12,25mA). gia tng ca iD(t) v
gim ca iD(t) bng nhau vi tn hiu nh (gi s l 0,035mA). (Xem hnh trang sau).
S thay i dng in thot iD(t) s lm thay i hiu s in th gia cc thot v
cc ngun.
Ta c vDS(t) = VDD iD(t).RD. Khi iD(t) c tr s ti a, th vDS(t) c tr s ti thiu v
ngc li. iu ny c ngha l s thay i ca vDS(t) ngc chiu vi s thay i ca
dng iD(t) tc ngc chiu vi s thay i ca hiu th ng vo vGS(t), ngi ta bo in
th ng ra ngc pha - lch pha 180o so vi in th tn hiu ng vo.
Ngi ta nh ngha li ca mch khuch i l t s nh i nh ca hiu th
tn hiu ng ra v tr s nh i nh ca hiu th tn hiu ng vo:
AV =

vo (t)
vS ( t )

Trong trng hp ca th d trn:


o
v o ( t ) 0,0574VP P 180
=
AV =
v S (t)
0,02VP P

AV=2,87 -180o
Ngi ta dng du - biu din lch pha 180o

Trang 114

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


ID(mA)

vS(t)
0,01V
0

-0,01V
12,285mA
t

0
Q

12,215mA

-1
-1,01V

-1V
VGS

-0,99V

VGS(off)

vGS(t)
iD(t) (mA)

-1,01V

12,285
12,250
12,215

-0.99V

VDD = +20V

t
0

RD = 820

iD(t)
vDS(t) (V)
vDS(t) C2

v0(t) = vds(t)

9,9837
9,9550
9,9263

t
0

v0(t)
0,0287V
0
Hnh 38

-0,0287V

Trang 115

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

* Mch tng ng ca FET vi tn hiu nh:


Ngi ta c th coi FET nh mt t cc c dng in v in th ng vo l vgs v
ig. Dng in v in th ng ra l vds v id
id
ig
vds
vgs
Hnh 39

Do dng ig rt nh nn FET c tng tr ng vo l:


v gs
r =
rt ln
ig

Dng thot id l mt hm s theo vgs v vds. Vi tn hiu nh (dng in v in th


ch bin thin quanh im iu hnh), ta s c:
iD =

iD v gs iD vDS
+
vGS Q
vDS Q

Ngi ta t:
gm =

Ta c:

i D
v GS

i d = g m v gs +

v
Q

1
v ds
ro

i
1
= D
ro v DS

(co the at

1
= go )
ro

vgs = r.ig

Cc phng trnh ny c din t bng gin sau y gi l mch tng ng


id
xoay chiu ca FET. G
D

vgs

gmvgs

r0

vds

S
Hnh 40

Ring i vi E-MOSFET, do tng tr vo r rt ln, nn trong mch tng ng


ngi ta c th b r

Trang 116

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

id

vgs

gmvgs

r0

vds

S
Hnh 41

IX. IN DN TRUYN (TRANSCONDUCTANCE) CA


JFET V DEMOSFET.
Cng tng t nh BJT, mt cch tng qut ngi ta nh ngha in dn truyn
ca FET l t s: g m =

i d (t)
v gs ( t )

in dn truyn c th c suy ra t c tuyn truyn, chnh l dc ca tip


tuyn vi c tuyn truyn ti im iu hnh Q
ID(mA)
dc ti im ID = IDSS l gmo
IDSS

dc ti im Q l:
i
dI
I D
gm = D =
= d(t )
dVGS VGS v gs ( t )

VGS
I D = I DSS 1

VGS( off )

VGS (volt)

VGS(off)

ID

VGS

Hnh 42

V mt ton hc, t phng trnh truyn:

VGS
I D = I DSS 1

VGS( off )

Trang 117

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

VGS
dI D
= I DSS 1
Ta suy ra: g m =

dVGS
VGS( off )

2I DSS
VGS
= 1

VGS( off ) VGS( off )


Tr s ca gm khi VGS = 0volt (tc khi ID=IDSS) c gi l gmo.
2I
g mo = DSS
Vy:
VGS( off )
gm =

VGS
T ta thy: g m = g mo 1

VGS( off )
Trong : gm: l in dn truyn ca JFET hay DE-MOSFET vi tn hiu nh
gmo: l gm khi VGS= 0V
VGS: in th phn cc cng - ngun
VGS(off): in th phn cc cng - ngun lm JFET hay DE-MOSFET ngng.
2

VGS
Ngoi ra t cng thc: I D = I DSS 1
Ta suy ra:
VGS( off )

Vy:

VGS
ID
= 1

I DSS VGS( off )

ID
I DSS

g m = g mo

Phng trnh trn cho ta thy s lin h gia in dn truyn gm vi dng in thot
ID ti im iu hnh Q. gmo c xc nh t cc thng s IDSS v VGS(off) do nh sn
xut cung cp.

X. IN DN TRUYN CA E-MOSFET.
Do cng thc tnh dng in thot ID theo VGS ca E-MOSFET khc vi JFET v
DE-MOSFET nn in dn truyn ca n cng khc.
T cng thc truyn ca E-MOSFET

I D = K VGS VGS( th )
Ta c: g m =

[[

dI D
d
=
K VGS VGS( th )
dVGS dVGS

g m = 2K VGS VGS( th )
Ngoi ra: VGS =

]]
2

ID
+ VGS( th )
K

Thay vo trn ta c: g m = 2 KI D
Trong :
gm: l in dn truyn ca E-MOSFET cho tn hiu nh
K: l hng s vi n v Amp/volt2
ID: Dng din phn cc cc thot D

Trang 118

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ta thy gm ty thuc vo dng in thot ID, nu gi gm1 l in dn truyn ca EMOSFET ng vi dng thot ID1 v gm2 l in dn truyn ca E-MOSFET ng vi dng
thot ID2
Ta c:

g m1 = 2 KI D1 v g m 2 = 2 KI D 2

nn: g m 2 = g m1

ID(mA)
IDmax

ID1
0

I D = K VGS VGS( th )

I D2
I D1

dc ti Q l gm1

VGS(th)

VGS (volt)
Hnh 43

XI. TNG TR VO V TNG TR RA CA FET.


- Ging nh BJT, ngi ta cng dng hiu ng Early nh ngha tng tr ra ca
FET ( vng bo ha, khi VDS tng, dng in ID cng hi tng v chm c tuyn ra
cng hi t ti mt im gi l in th Early).
Nu gi VA l in th Early ta c:
V
ro = A ro : Tong tr ra cua FET
ID
ro nh vy thAy i theo dng thot ID v c tr s khong vi M n hn
10M
ID(mA)

VGS

VDS(volt)
Early voltage

Hnh 44

- Do JFET thng c dng theo kiu him (phn cc nghch ni cng - ngun)
nn tng tr vo ln (hng trm M). Ring E-MOSFET v DE-MOSFET do cc cng
cch in hn khi cc ngun nn tng tr vo rt ln (hng trm M). Kt qu l ngi
ta c th xem gn ng tng tr vo ca FET l v hn.
Vi FET : r

Trang 119

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Trong cc mch s dng vi tn hiu nh ngi ta c th dng mch tng ng


cho FET nh hnh (a) hoc hnh (b). Nu ti khng ln lm, trong mch tng ng
ngi ta c th b c ro
id

vgs

gmvgs

r0

id

vds

gmvgs

vgs

r0

vds

Hnh 45 (a)

Hnh 45 (b)

id

gmvgs

vgs

Hnh 45

vds

S
Hnh 45 (c)

XII. CMOS TUYN TNH (LINEAR CMOS).


Nu ta c mt E-MOSFET knh P v mt E-MOSFET knh N mc nh hnh sau
y ta c mt linh kin t hp v c gi l CMOS (Complementary MOSFET).

Q1
G1

D1
Q2

vi(t)

S1

Q1 E-MOSFET
knh P
Q2 E-MOSFET
knh N

D2

v0(t)

G2
S2

Hnh 46

Tht ra n c cu trc nh sau:

Trang 120

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

S2

S1

SiO2

G2

n+

D2

D1

n+

p+

G1

p+

p-

Thn n-

Hnh 47

Cu trc CMOS c dng rt nhiu trong IC tuyn tnh v IC s

+ By gi ta xt mch cn bn nh trn, ta th xem p ng ca CMOS khi tn hiu


vo c dng xung vung nh hnh v. Mch ny c ng dng lm cng o v l tng
cui ca OP-AMP (IC thut ton).
- Khi vi = 5V (0 t t1); E-MOSFET knh P ngng v vGS(t)=0V, trong lc EMOSFET knh N dn mnh v vGS(t)=5V nn in th ng ra vo(t)=0V.
- Khi vi(t)=0V (t t1), E-MOSFET knh P dn in mnh (v vGS(t) = -5V) trong lc
E-MOSFET knh N khng dn in (v vGS(t) = 0V) nn in th ng ra vo(t)=VDD=5V.
VDD = 15V
Q1

vi(t)
G1

5V

t1

vo(t)
5V

D1
Q2

vi(t)

S1

D2

G2

v0(t)
0

t1

S2

Hnh 48

Trang 121

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Nh vy, tc dng ca CMOS l mt mch o (inverter)


Ta xem mt mch khuch i n gin dng CMOS tuyn tnh:
VDD = +15V
Q1 P

D1
Q2 N

D2

v0(t)

G2

vo(t)
t

S2

VGG =

G1
vi(t)

vi(t)

S1

VDD
= 7,5V
2
Hnh 49

VGG =

VDD
= 7,5V
2

- Khi vi(t) dng, E-MOSFET knh N dn in mnh hn v E-MOSFET knh P


bt u dn in yu hn. Do vo(t) gim.
- Khi vi(t) dng, E-MOSFET knh P dn in mnh hn v E-MOSFET knh N
bt u dn in yu hn, nn vo(t) tng.
Nh vy ta thy tn hiu ng vo v ng ra ngc pha nhau (lnh pha 180o)

XIII. MOSFET CNG SUT: V-MOS V D-MOS.


Cc transistor trng ng (JFET v MOSFET) m ta kho st trn ch thch
hp cho cc mch c bin tn hiu nh nh tin khuch i, trn sng, khuch i cao
tn, trung tn, dao ng nm 1976, ngi ta pht minh ra loi transistor trng c cng
sut va, n ln vi kh nng dng thot n vi chc ampere v cng sut c th ln
n vi chc Watt.

1. V-MOS:
Tht ra y l mt loi E-MOSFET ci tin, cng l khng c sn thng l v iu
hnh theo kiu tng. s khc nhau v cu trc E-MOSFET v V-MOS c trnh by
bng hnh v sau:

Trang 122

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ngun
S

Cng
G

Thot
D

Ngun
S

SiO2

n+

n+

Thng l s
hnh thnh

Cng
G

Ngun
S
SiO2

n+

n+

p
n-

p- thn

n+
Thot
D

Thng l s
hnh thnh

E-MOSFET knh N

V-MOS knh N

Hnh 50

Khi VGS dng v ln hn VGS(th), thng l c hnh thnh dc theo rnh V v


dng electron s chy thng t hai ngun S n cc thot D. V l do ny nn c gi l
V-MOS (Vertical MOSFET).

2. D-MOS:
Cng l mt loi E-MOSFET hot ng theo kiu tng, ng dng hin tng
khuch tn i (double-diffused) nn c gi l D-MOS. C cu trc nh sau:
Ngun
S

Cng
G

Ngun
S

n+

n+

p+

p+
nThn n+

DMOS knh N

Thng
l s
hnh
thnh

Thot D
Hnh 51

Cc c tnh hot ng ca V-MOS v D-MOS cng ging nh E-MOSFET. Ngoi


ra, cc c im ring ca V-MOS v D-MOS l:
Trang 123

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

- in tr ng rds khi hot ng rt nh (thng nh hn 1)


- C th khuch i cng sut tn s rt cao
- Di thng ca mch khuch i cng sut c th ln n vi chc MHz
- V-MOS v D-MOS cng c knh N v knh P, nhng knh N thng dng hn
- V-MOS v D-MOS cng c k hiu nh E-MOSFET
H FET c th tm tt nh sau
FET

JFET

MOSFET

JFET
knh N

JFET
Knh P

DE-MOSFET
Kiu him + tng

DE-MOSFET
Knh N

DE-MOSFET
Knh P

E-MOSFET
Knh N

V-MOS
Knh N

E-MOSFET
Kiu tng

E-MOSFET
Knh P

V-MOS
Knh P
CMOS

D-MOS
Knh N

D-MOS
Knh P

Trang 124

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Bi tp cui chng
1. Tnh VD, v in dn truyn gm trong mch:
+12V
RD
5K

VD
IDSS = 4mA

VGS(off) = -4V

RG
1M

1K RE

2. Trong mch in sau, tnh in th phn cc VD v in dn truyn gm.


+12V
RD
5K
VD IDSS = 4mA
VGS(off) = -4V

RG
2V

1M

3. Trong mch in sau, tnh in th phn cc VD, VG. Cho bit E-MOSFET c h s
mA
k = 1 2 v VGS(th) = 3V.
V
24V
24V
10M

RD
5K

VG

VD

2M

Trang 125

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

CHNG VII
LINH KIN C BN LP BN DN PNPN V
NHNG LINH KIN KHC
I. SCR (THYRISTOR SILICON CONTROLLED
RECTIFIER).
1. Cu to v c tnh:
SCR c cu to bi 4 lp bn dn PNPN (c 3 ni PN). Nh tn gi ta thy SCR
l mt diode chnh lu c kim sot bi cng silicium. Cc tp xc kim loi c to
ra cc cc Anod A, Catot K v cng G.
Anod
A

Anod
A

P
N
P

G
Cng
(Gate)

G
Cng
(Gate)

P
N

K
Catod

K
Catod
Cu to

M hnh tng ng

A
A
T1
IC1
IC2
IB2

T2

IG

K
K

M hnh tng ng

K hiu

Hnh 1

Trang 126

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Nu ta mc mt ngun in mt chiu VAA vo SCR nh hnh sau. mt dng in


nh IG kch vo cc cng G s lm ni PN gia cc cng G v catot K dn pht khi
dng in anod IA qua SCR ln hn nhiu. Nu ta i chiu ngun VAA (cc dng ni
vi catod, cc m ni vi anod) s khng c dng in qua SCR cho d c dng in
kch IG. Nh vy ta c th hiu SCR nh mt diode nhng c thm cc cng G v
SCR dn in phi c dng in kch IG vo cc cng.

IA

IG

RG

G
Cng
(Gate)

P
N

VAK

P
N

RA
K

VGG

VAA

Hnh 2

Ta thy SCR c th coi nh tng ng vi hai transistor PNP v NPN lin kt


nhau qua ng nn v thu
Khi c mt dng in nh IG kch vo cc nn ca Transistor NPN T1 tc cng G
ca SCR. Dng in IG s to ra dng cc thu IC1 ln hn, m IC1 li chnh l dng nn
IB2 ca transistor PNP T2 nn to ra dng thu IC2 li ln hn trc Hin tng ny c
tip tc nn c hai transistor nhanh chng tr nn bo ha. Dng bo ha qua hai
transistor chnh l dng anod ca SCR. Dng in ny ty thuc vo VAA v in tr ti
RA.
C ch hot ng nh trn ca SCR cho thy dng IG khng cn ln v ch cn tn
ti trong thi gian ngn. Khi SCR dn in, nu ta ngt b IG th SCR vn tip tc dn
in, ngha l ta khng th ngt SCR bng cc cng, y cng l mt nhc im ca
SCR so vi transistor.
Ngi ta ch c th ngt SCR bng cch ct ngun VAA hoc gim VAA sao cho
dng in qua SCR nh hn mt tr s no (ty thuc vo tng SCR) gi l dng in
duy tr IH (hodding current).

Trang 127

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

2. c tuyn Volt-Ampere ca SCR:


c tuyn ny trnh by s bin thin ca dng in anod IA theo in th anodcatod VAK vi dng cng IG coi nh thng s.
- Khi SCR c phn cc nghch (in th anod m hn in th catod), ch c mt
dng in r rt nh chy qua SCR.
- Khi SCR c phn cc thun (in th anod dng hn in th catod), nu ta
ni tt (hoc h) ngun VGG (IG=0), khi VAK cn nh, ch c mt dng in rt nh
chy qua SCR (trong thc t ngi ta xem nh SCR khng dn in), nhng khi VAK t
n mt tr s no (ty thuc vo tng SCR) gi l in th quay v VBO th in th
VAK t ng st xung khong 0,7V nh diode thng. Dng in tng ng by gi
chnh l dng in duy tr IH. T by gi, SCR chuyn sang trng thi dn in v c c
tuyn gn ging nh diode thng.

Nu ta tng ngun VGG to dng kch IG, ta thy in th quay v nh hn v khi


dng kch IG cng ln, in th quay v VBO cng nh.
IA
Diode
thng

SCR

IG2 > IG1 > 0


IG = 0

IH
VBR

VAK
0

0,7V

VBO

Hnh 3

Trang 128

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

3. Cc thng s ca SCR:
Sau y l cc thng s k thut chnh ca SCR
- Dng thun ti a:
L dng in anod IA trung bnh ln nht m SCR c th chu ng c lin tc.
Trong trng hp dng ln, SCR phi c gii nhit y . Dng thun ti a ty
thuc vo mi SCR, c th t vi trm mA n hng trm Ampere.
- in th ngc ti a:
y l in th phn cc nghch ti a m cha xy ra s hy thc (breakdown).
y l tr s VBR hnh trn. SCR c ch to vi in th nghch t vi chc volt n
hng ngn volt.
- Dng cht (latching current):
L dng thun ti thiu gi SCR trng thi dn in sau khi SCR t trng thi
ngng sang trng thi dn. Dng cht thng ln hn dng duy tr cht t SCR cng
sut nh v ln hn dng duy tr kh nhiu SCR c cng sut ln.
- Dng cng ti thiu (Minimun gate current):
Nh thy, khi in th VAK ln hn VBO th SCR s chuyn sang trng thi dn
in m khng cn dng kch IG. Tuy nhin trong ng dng, thng ngi ta phi to ra
mt dng cng SCR dn in ngay. Ty theo mi SCR, dng cng ti thiu t di
1mA n vi chc mA. Ni chung, SCR c cng sut cng ln th cn dng kch ln. Tuy
nhin, nn ch l dng cng khng c qu ln, c th lm hng ni cng-catod ca
SCR.
- Thi gian m (turn on time):
L thi gian t lc bt u c xung kch n lc SCR dn gn bo ha (thng l
0,9 ln dng nh mc). Thi gian m khong vi S. Nh vy, thi gian hin din ca
xung kch phi lu hn thi gian m.
- Thi gian tt (turn off time):
tt SCR, ngi ta gim in th VAK xung 0Volt, tc dng anod cng bng 0.
Th nhng nu ta h in th anod xung 0 ri tng ln ngay th SCR vn dn in mc
d khng c dng kch. Thi gian tt SCR l thi gian t lc in th VAK xung 0 n
lc ln cao tr li m SCR khng dn in tr li. Thi gian ny ln hn thi gian m,
thng khong vi chc S. Nh vy, SCR l linh kin chm, hot ng tn s thp, ti
a khong vi chc KHz.
- Tc tng in th dv/dt:

Trang 129

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ta c th lm SCR dn in bng cch tng in th anod ln n in th quay v


VBO hoc bng cch dng dng kch cc cng. Mt cch khc l tng in th anod
nhanh tc dv/dt ln m bn thn in th V anod khng cn ln. Thng s dv/dt l tc
tng th ln nht m SCR cha dn, vt trn v tr ny SCR s dn in. L do l c mt
in dung ni Cb gia hai cc nn ca transistor trong m hnh tng ng ca SCR.
dng in qua t l: i cb = C b

dV
. Dng in ny chy vo cc nn ca T1. Khi dV/dt
dt

ln th icb ln sc kch SCR. Ngi ta thng trnh hin tng ny bng cch mc
mt t C v in tr R song song vi SCR chia bt dng icb.
A

C
R

K
Hnh 4

- Tc tng dng thun ti a di/dt:


y l tr s ti a ca tc tng dng anod. Trn tr s ny SCR c th b h. L
do l khi SCR chuyn t trng thi ngng sang trng thi dn, hiu th gia anod v
catod cn ln trong lc dng in anod tng nhanh khin cng sut tiu tn tc thi c
th qu ln. Khi SCR bt u dn, cng sut tiu tn tp trung gn vng cng nn vng
ny d b h hng. Kh nng chu ng ca di/dt ty thuc vo mi SCR.

4. SCR hot ng in th xoay chiu


Khi SCR hot ng in th xoay chiu tn s thp (th d 50Hz hoc 60Hz) th
vn tt SCR c gii quyt d dng. Khi khng c xung kch th mng in xung
gn 0V, SCR s ngng. D nhin bn k m SCR khng hot ng mc d c xung
kch.

Trang 130

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


SCR ngng

SCR dn

V Ti
Ti L

V
Gc dn

220V/50Hz
IG

Hnh 5

IG

tng cng sut cho ti, ngi ta cho SCR hot ng ngun chnh lu ton k.

V Ti
Ti L

Gc dn
220V/50Hz

IG

Hnh 6

IG

V in 50Hz c chu k T=1/50=20nS nn thi gian in th xp x 0V lm


ngng SCR.

5. Vi ng dng n gin:
Mch n khn cp khi mt in:
D1

D2

T1

220V/
50Hz

R1

c chn ty theo dng np accu

SCR

6,3V
6,3V

D3

100uF

R3 1K

R2 150

+
-

ACCU 6V

DEN

Hnh 7
Trang 131

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Bnh thng n 6V chy sng nh ngun in qua mch chnh lu. Lc ny SCR ngng
dn do b phn cc nghch, accu c np qua D1, R1. Khi mt in, ngun in accu s lm
thng SCR v thp sng n.

Mch np accu t ng (trang sau)

D1
6,3V

SCR1

R2 47 2W

SCR2

D3

6,3V
RR3
4 47
1K2W

+
-

VR
750
2W

VZ = 11V

R3 1K

6V
ACCU 12V

D2

50uF

~220V
~ 110V

R1 47 2W

Hnh 8
- Khi accu np cha y, SCR1 dn, SCR2 ngng
- Khi accu np y, in th cc dng ln cao, kch SCR2 lm SCR2 dn, chia bt
dng np bo v accu.
- VR dng chnh mc bo v (gim nh dng np)

Trang 132

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

II. TRIAC (TRIOD AC SEMICONDUCTOR SWITCH).


T2

T2

T2

p
n

G
Cng
(Gate)

T1
u

T1
u

T2

T2

IG

T2

IG
G

T1

T2

T1
u

p
n

T1

T1

Hnh 9

+
T1

Thng c coi nh mt SCR lng hng v c th dn in theo hai chiu. Hnh


sau y cho thy cu to, m hnh tng ng v cu to ca Triac.

Trang 133

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Nh vy, ta thy Triac nh gm bi mt SCR PNPN dn in theo chiu t trn


xung di, kch bi dng cng dng v mt SCR NPNP dn in theo chiu t di
ln kch bi dng cng m. Hai cc cn li gi l hai u cui chnh (main terminal).
- Do u T2 dng hn u T1, Triac dn in ta c th kch dng cng dng v
khi u T2 m hn T1ta c th kch dng cng m.
IA

T2

IH

V21
-VBO

V21
0

G
IG

0,7V

+VBO

T1

Hnh 10

- Nh vy c tuyn V-I ca Triac c dng sau:


- Tht ra, do s tng tc ca vng bn dn, Triac c ny theo 4 cch khc nhau,
c trnh by bng hnh v sau y:
+

T2

T2

Cch 1

T2

IG < 0 T1

T2

IG > 0 T1

IG < 0 T1

Cch 2

Cch 3

IG > 0 T1

Cch 4

Hnh 11

Trang 134

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Cch (1) v cch (3) nhy nht, k n l cch (2) v cch (4). Do tnh cht dn in
c hai chiu, Triac dng trong mng in xoay chiu thun li hn SCR. Th d sau y
cho thy ng dng ca Triac trong mng in xoay chiu.

220V/50Hz

+ VL Ti

Triac dn

VL

. +

D1

- .

D2

VR
Gc dn

Hnh 12

III. SCS (SILICON CONTROLLED SWITCH).


SCS cn c gi l Tetrode thyristor (thyristor c 4 cc). V mt cu to, SCS
ging nh SCR nhng c thm mt cng gi l cng anod nn cng kia ( SCR) c
gi l cng catod.

Anod
A

GK
Cng
Catod

P
N
K
Catod
Cu to

GA

P
N

GA
GA
Cng
Anod

GA
GK

GK
K

GK

K hiu

M hnh tng ng

Hnh 13

Nh vy, khi ta p mt xung dng vo cng catod thi SCS dn in. Khi SCS ang
hot ng, nu ta p mt xung dng vo cng anod th SCS s ngng dn. Nh vy, i
vi SCS, cng catod dng m SCS, v cng anod dng tt SCS. Tuy c kh nng
nh SCR, nhng thng ngi ta ch ch to SCS cng sut nh (phn ln di vi trm
miniwatt) v do cng catod rt nhy (ch cn kch cng catod khong vi chc A) nn
SCS c ng dng lm mt switch in t nhy.
V d sau l mt mch bo ng dng SCS nh mt cm bin in th:
Trang 135

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

+12V

Relais ng
mch bo
ng

Relay

1K

1K

LED
10K
INPUT 1

1K

LED
10K

INPUT 2

LED
10K

INPUT 3

Hnh 15

ng vo thng ngi ta mc mt ming kim loi, khi s tay vo, SCS dn in


Led tng ng chy sng, Relais hot ng ng mch bo ng hot ng.

IV. DIAC
V cu to, DIAC ging nh mt SCR khng c cc cng hay ng hn l mt
transistor khng c cc nn. Hnh sau y m t cu to, k hiu v mch tng ng
ca DIAC.
Anod 1

Anod 1

Anod 1

Anod 2
K hiu

Anod 2
Anod 2
Tng ng

Anod 1

p
n
n

Anod 2
Cu to

Hnh 16

Khi p mt hiu in th mt chiu theo mt chiu nht nh th khi n in th


VBO, DIAC dn in v khi p hiu th theo chiu ngc li th n tr s -VBO, DIAC
cng dn in, DIAC th hin mt in tr m (in th hai u DIAC gim khi dng
in qua DIAC tng). T cc tnh cht trn, DIAC tng ng vi hai Diode Zener mc
i u. Thc t, khi khng c DIAC, ngi ta c th dng hai Diode Zener c in th
Zener thch hp thay th. (Hnh 17)
Trong ng dng, DIAC thng dng m Triac. Th d nh mch iu chnh
sng ca bng n (Hnh 18)

Trang 136

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


I
Bng n

-VBO

VR
110V/50Hz
220V/50Hz

V
+VBO

C
Hnh 18

Hnh 17

bn k dng th in th tng, t np in cho n in th VBO th DIAC dn,


to dng kch cho Triac dn in. Ht bn k dng, Triac tm ngng. n bn k m t
C np in theo chiu ngc li n in th -VBO, DIAC li dn in kch Triac dn
in. Ta thay i VR thay i thi hng np in ca t C, do thay i gc dn ca
Triac a n lm thay i sng ca bng n.

V. DIOD SHOCKLEY.
Diod shockley gm c 4 lp bn dn PNPN (diod 4 lp) nhng ch c hai cc. Cu
to c bn v k hiu cng vi c tuyn Volt-Ampere khi phn cc thun c m t
hnh v sau y:
Anod
A

+ A
IA

P
N
P
N
K
Catod

+
Vf
-

IBO
Vf
0
- K

VBO

Hnh 19

Trang 137

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ta thy c tuyn ging nh SCR lc dng cng IG=0V, nhng in th quay v


VBO ca Diod shockley nh hn nhiu. Khi ta tng in th phn cc thun, khi in th
anod-catod ti tr s VBO th Diod shockley bt u dn, in th hai u gim nh v sau
hot ng nh Diod bnh thng.
p dng thng thng ca Diod shockley l dng kch SCR. Khi phn cc
nghch, Diod shockley cng khng dn in.
Ti
R
110V/50Hz
220V/50Hz
C
Hnh 20

- Bn k dng, t C np in n in th VBO th Diod shockley dn in, kch


SCR dn.
Bn k m, Diod shockley ngng, SCR cng ngng.

VI. GTO (GATE TURN OFF SWITCH).


GTO l mt linh kin c 4 lp bn dn PNPN nh SCR. cu to v k hiu c m
t nh sau:

Anod
A

Anod
A

P
N
G
Cng

G
Cng

P
N
K
Catod

K hiu

K
Catod

Hnh 21

Trang 138

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Tuy c k hiu khc vi SCR v SCS nhng cc tnh cht th tng t. S khc bit
c bn cng l s tin b ca GTO so vi SCR hoc SCS l c th m hoc tt GTO ch
bng mt cng (m GTO bng cch a xung dng vo cc cng v tt GTO bng cch
a xung m vo cc cng).
- So vi SCR, GTO cn dng in kch ln hn (thng hng trm mA)
- Mt tnh cht quan trng na ca GTO l tnh chuyn mch. Thi gian m ca
GTO cng ging nh SCR (khong 1s), nhng thi gian tt (thi gian chuyn t trng
thi dn in sang trng thi ngng dn) th nh hn SCR rt nhiu (khong 1s GTO
v t 5s n 30s SCR). Do GTO dng nh mt linh kinc chuyn mch nhanh.
GTO thng c dng rt ph bin trong cc mch m, mch to xung, mch iu ho
in th mch sau y l mt ng dng ca GTO to tn hiu rng ca kt hp vi
Diod Zener.
VAA=+200V

R1

VR

+Vo

VR

C1

R2

Hnh 22

Khi cp in, GTO dn, anod v catod xem nh ni tt. C1 np in n in th


ngun VAA, lc VGK<0 lm GTO ngng dn. T C1 x in qua R3=VR+R2. Thi gian
x in ty thuc vo thi hng =R3C1. Khi Vo<VZ, GTO li dn in v chu k mi li
c lp li.
Vo
VAA
VZ
0
Hnh 23

Trang 139

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

VII. UJT (UNIJUNCTION TRANSISTOR TRANSISTOR


C NI).
Transistor thng (BJT) gi l Transistor lng cc v c hai ni PN trong lc UJT
ch c mt c nht ni P-N. Tuy khng thng dng nh BJT, nhng UJT c mt s c
tnh c bit nn mt thi gi vai tr quan trng trong cc mch to dng sng v nh
gi.

1. Cu to v c tnh ca UJT:
Hnh sau y m t cu to n gin ho v k hiu ca UJT
B2
Nn
B1
E

E
Pht

B2

nE

B2

B1

Nn
B1

Hnh 24

Mt thi bn dn pha nh loi n- vi hai lp tip xc kim loi hai u to thnh


hai cc nn B1 v B2. Ni PN c hnh thnh thng l hp cht ca dy nhm nh
ng vai tr cht bn dn loi P. Vng P ny nm cch vng B1 khong 70% so vi chiu
di ca hai cc nn B1, B2. Dy nhm ng vai tr cc pht E.
Hnh sau y trnh by cch p dng in th mt chiu vo cc cc ca UJT
kho st cc c tnh ca n.
Mch tng ng ca UJT
IE

B2

RE

B1

RE

VBB

EE

EE

B2

D1

R
B2

VBB

R
B1

B1

Hnh 25

Trang 140

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

- Khi cha p VEE vo cc pht E (cc pht E h) thi bn dn l mt in tr


vi ngun in th VBB, c k hiu RBB v gi l in tr lin nn (thng c tr s t
4 K n 10 K). T m hnh tng ng ta thy Diod c dng din t ni P-N
gia vng P v vng n-. in tr RB1 v RB2 din t in tr ca thi bn dn n-. Nh vy:
R BB = R B1 + R B 2

I E =0

Vy in th ti im A l:
VA =

R B1
VBB = .VBB > 0
R B1 + R B 2

Trong : =

R B1
R
= B1
R B1 + R B 2 R BB

c gi l t s ni ti (intrinsic stand off)

RBB v c cho bi nh sn xut.


- By gi, ta cp ngun VEE vo cc pht v nn B1 (cc dng ni v cc pht).
Khi VEE=0V (ni cc pht E xung mass), v VA c in th dng nn Diod c phn
cc nghch v ta ch c mt dng in r nh chy ra t cc pht. tng VEE ln dn, dng
in IE bt u tng theo chiu dng (dng r ngc IE gim dn, v trit tiu, sau
dng dn). Khi VE c tr s
VE=VD+VA
VE=0,5V + VB2B1 ( y VB2B1 = VBB) th Diod phn cc thun v bt u dn
in mnh.
UJT.

in th VE=0,5V + VB2B1=VP c gi l in th nh (peak-point voltage) ca


VE

VE
nh

VP

VP
0

VV
0

IP
Vng
in tr
m

IV

Thung
lng

VV

IE

IV

IE

Hnh 26

Trang 141

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Khi VE=VP, ni P-N phn cc thun, l trng t vng pht khuch tn vo vng nv di chuyn n vng nn B1, lc l trng cng ht cc in t t mass ln. V dn
in ca cht bn dn l mt hm s ca mt in t di ng nn in tr RB1 gim.
Kt qu l lc dng IE tng v in th VE gim. Ta c mt vng in tr m.
in tr ng nhn t cc pht E trong vng in tr m l: rd =

VE
I E

Khi IE tng, RB1 gim trong lc RB2 t b nh hng nn in tr lin nn RBB gim.
Khi IE ln, in tr lin nn RBB ch yu l RB2. Kt thc vng in tr m l vng
thung lng, lc dng IE ln v RB1 qu nh khng gim na (ch l dng ra cc
nn B1) gm c dng in lin nn IB cng vi dng pht IE ) nn VE khng gim m bt
u tng khi IE tng. Vng ny c gi l vng bo ha.
Nh vy ta nhn thy:
- Dng nh IP l dng ti thiu ca cc pht E t UJT hot ng trong vng
in tr m. Dng in thung lng IV l dng in ti a ca IE trong vng in tr m.
- Tng t, in th nh VP l in th thung lng VV l in th ti a v ti thiu
ca VEB1 t UJT trong vng in tr m.
Trong cc ng dng ca UJT, ngi ta cho UJT hot ng trong vng in tr m,
mun vy, ta phi xc nh in tr RE IP<IE<IV
Th d trong mch sau y, ta xc nh tr s ti a v ti thiu ca RE
+VBB

VBB > VP

VEB1

VEB1
REmax
REmin

VP

B2

+
VEB1
-

B1

IE
0

VV

IE
0 IP

IV

Hnh 27

Trang 142

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ta c: R E max =
V R E min =

Nh vy:

V VP VBB VP
V
= BB
=
I
0 IP
IP

V VV VBB VV
V
= BB
=
I
0 IV
IV

VBB VV
V VP
R E BB
IV
IP

2. Cc thng s k thut ca UJT v vn n nh nhit cho nh:


Sau y l cc thng s ca UJT:
- in tr lin nn RBB: l in tr gia hai cc nn khi cc pht h. RBB tng khi
nhit tng theo h s 0,8%/1oC
- T s ni ti: =

R B1
R
= B1 T s ny cng c nh ngha khi cc pht E
R B1 + R B 2 R BB

h.
- in th nh VP v dng in nh IP. VP gim khi nhit tng v in th
ngng ca ni PN gim khi nhit tng. Dng IP gim khi VBB tng.
tng.

- in th thung lng VV v dng in thung lng IV. C VV v IV u tng khi VBB

- in th cc pht bo ha VEsat: l hiu in th gia cc pht E v cc nn B1


c o IE=10mA hay hn v VBB 10V. Tr s thng thng ca VEsat l 4 volt (ln
hn nhiu so vi diod thng).
n nh nhit cho nh: in th nh VP l thng s quan trng nht ca UJT. Nh
thy, s thay i ca in th nh VP ch yu l do in th ngng ca ni PN v t
s thay i khng ng k.
Ngi ta n nh nhit cho VP bng cch thm mt in tr nh R2 (thng khong
vi trm ohm) gia nn B2 v ngun VBB. Ngoi ra ngi ta cng mc mt in tr nh
R1 cng khong vi trm ohm cc nn B1 ly tn hiu ra.

Trang 143

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

R2

B2
E

VBB

B1

R1

Hnh 28

Khi nhit tng, in tr lin nn RBB tng nn in th lin nn VB2B1 tng. Chn
R2 sao cho s tng ca VB2B1 b tr s gim ca in th ngng ca ni PN. Tr ca R2
c chn gn ng theo cng thc: R 2

(0,4 0,8)R BB
VBB

Ngoi ra R2 cn ph thuc vo cu to ca UJT. Tr chn theo thc nghim khong


vi trm ohm.

3. ng dng n gin ca UJT:


Mch dao ng th gin (relaxation oscillator)

E 10K

R2 330
VB2

VBB

+12V

VC1 = VP

Ngi ta thng dng UJT lm thnh mt mch dao ng to xung. Dng mch v
tr s cc linh kin in hnh nh sau:
VE
C1 np

VB2
C1 x (rt nhanh)
t
VB1
t

VB1

C1 .1
R1

22

t
0

VP

VE

VV
Hnh 29

Trang 144

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Khi cp in, t C1 bt u np in qua in tr RE. (Diod pht-nn 1 b phn cc


nghch, dng in pht IE xp x bng khng). in th hai u t tng dn, khi n in
th nh VP, UJT bt u dn in. T C1 phng nhanh qua UJT v in tr R1. in th
hai u t (tc VE) gim nhanh n in th thung lng VV. n y UJT bt u ngng
v chu k mi lp li.
* Dng UJT to xung kch cho SCR
5,6K

20K
+
470uF
-

V=20V
z

Ti

330

100K

UJT

F1

B2

FUSE

.1

B1

SCR

110V/50Hz
220V/50Hz

47
Hnh 30

- Bn k dng nu c xung a vo cc cng th SCR dn in. Bn k m SCR


ngng.
- iu chnh gc dn ca SCR bng cch thay i tn s dao ng ca UJT.

VIII. PUT (Programmable Unijunction Transistor).


Nh tn gi, PUT ging nh mt UJT c c tnh thay i c. Tuy vy v cu
to, PUT khc hn UJT
Anod
A

Anod
A

P
N

IA

G
Cng

G
Cng

K
Catod
Cu to

R
B2

R
VAK

P
N

VAA

K
Catod

K hiu

VGK

R
B1

Phn cc
Hnh 31

Trang 145

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

l cng G nm vng N gn anod nn PUT dn in, ngoi vic in th


anod ln hn in th catod, in th anod cn phi ln hn in th cng mt in th
ngng ca ni PN.
Ta c: VGK =

R B1
VBB = VBB
R B1 + R B 2

Trong : =

R B1
nh c nh ngha trong UJT
R B1 + R B 2

Tuy nhin, nn nh l UJT, RB1v RB2 l in tr ni ca UJT, Trong lc PUT,


RB1 v RB2 l cc in tr phn cc bn ngoi.
c tuyn ca dng IA theo in th cng VAK cng ging nh UJT
in th nh VP c tnh bi: VP = VD+VBB

VP

VAK

Vng in tr m

m VD = 0,7V (th d Si)


VG = VBB VP = VG + 0,7V

IV

IP

IA

Hnh 32

Tuy PUT v UJT c c tnh ging nhau nhng dng in nh v thung lng ca
PUT nh hn UJT
+ Mch dao ng th gin dng PUT
+VBB

R
VA

Np

R
B2

VP

C
VV

K
R

R
B1
K

t
0
Hnh 33

Trang 146

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ch trong mch dng PUT, ng x ca t in l anod. Tn hiu ra c s dng


thng ly catod (v c th dng kch SCR nh UJT)
VG
VK = VBB
t

VK
VK = VP-VV
t
Hnh 34

Trang 147

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

CHNG VIII
LINH KIN QUANG IN T
Trong chng ny, chng ta ch cp n mt s cc linh kin quang in t thng
dng nh quang in tr, quang diod, quang transistor, led cc linh kin quang in t
qu c bit khng c cp n.

I. NH SNG.
Sng v tuyn trong h thng truyn thanh, truyn hnh, nh snh pht n tia X
trong y khoa Tuy c cc cng dng khc nhau nhng li c chung mt bn cht v
c gi l sng in t hay bc x in t. im khc nhau c bn ca sng in t l
tn s hay bc sng. Gia tn s v bc sng lin h bng h thc =

c
f

Trong

c l vn tc nh sng = 3.108m/s
f l tn s tnh bng Hz
Bc sng tnh bng m. Ngoi ra ngi ta thng dng cc c s:
m = 10-6m ; nm = 10-9m v Amstron = =1010m

S khc bit v tn s dn n mt s khc bit quan trng khc l ta c th thy


c sng in t hay khng. Mt ngi ch thy c sng in t trong mt di tn s
rt hp gi l nh sng thy c hay thng gi tt l nh sng. V pha tn s thp hn
gi l bc x hng ngoi (infrared) v pha tn s cao hn gi l bc x t ngoi
(ultraviolet).
Ta ch c th thy c bc x c tn s khong 4.10-14Hz (tc bc sng 750nm)
n tn s khong 7,8.1014Hz (tc bc sng khong 380nm)

Hng ngoi
(=750nm)4.1014Hz

T ngoi
(=380nm)7,8.1014Hz

Trong vng nh sng thy c, nu ch c mt khong ngn ca di tn s ni trn


th cm gic ca mt ghi nhn c 7 mu:
Tm
L
Violet
Blue
380nm
430

Lam
Cyan
470

500

Xanh l
Green
560

Trang 148

Vng
Yellow
590

Cam
Orange
650

Red
750nm

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ch l gii hn trn ch c tnh cch tng i. S khc nhau v tn s li dn n


mt s khc bit quan trng na l nng lng bc x. Nng lng bc x t l vi tn
s theo cng thc: E=h.f vi h: hng s planck = 6,624.10-34J.sec
Nh ta thy, bin trung bnh ca ph c gi l cng sng v c o bng
n v footcandles. Th d ngun sng l mt bng n trn, th mt im cng xa
ngun, cng sng cng yu nhng s lng nh sng ta ra trong mt gc khi (hnh
nn) l khng i v c gi l quang thng. n v ca quang thng l Lumens (Lm)
hay Watt.
1 Lm = 1,496.10-10 watt
n v ca cng nh sng l foot-candles (fc), Lm/ft2 hay W/m2. Trong :
1 Lm/ft2 = 1 fc = 1,609.10-12 W/m2

II. QUANG IN TR (PHOTORESISTANCE).


L in tr c tr s cng gim khi c chiu sng cng mnh. in tr ti (khi
khng c chiu sng - trong bng ti) thng trn 1M, tr s ny gim rt nh c
th di 100 khi c chiu sng mnh

K hiu

Hnh dng
Hnh 1

Nguyn l lm vic ca quang in tr l khi nh sng chiu vo cht bn dn (c


th l Cadmium sulfide CdS, Cadmium selenide CdSe) lm pht sinh cc in t t
do, tc s dn in tng ln v lm gim in tr ca cht bn dn. Cc c tnh in v
nhy ca quang in tr d nhin ty thuc vo vt liu dng trong ch to.
in tr
105
10000
1000
0

0,1

10

100 1000

fc

Hnh 2

V phng din nng lng, ta ni nh sng cung cp mt nng lng E=h.f


cc in t nhy t di ha tr ln di dn in. Nh vy nng lng cn thit h.f phi ln
hn nng lng ca di cm.
Trang 149

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Vi ng dng ca quang in tr:


Quang in tr c dng rt ph bin trong cc mch iu khin
1. Mch bo ng:

B+

Bng n hoc chung ti

R1

SCR

Ngun sng hng ngoi

Hnh 3

Khi quang in tr c chiu sng (trng thi thng trc) c in tr nh, in


th cng ca SCR gim nh khng dng kch nn SCR ngng. Khi ngun sng b
chn, R tng nhanh, in th cng SCR tng lm SCR dn in, dng in qua ti lm
cho mch bo ng hot ng.
Ngi ta cng c th dng mch nh trn, vi ti l mt bng n c th chy
sng v m v tt vo ban ngy. Hoc c th ti l mt relais iu khin mt mch
bo ng c cng sut ln hn.
2. Mch m in t ng v m dng in AC:

Bng n

DIAC

15K
A

TRIAC

220V/50Hz
110V/50Hz

1K
.1

Hnh 4
Trang 150

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Ban ngy, tr s ca quang in tr nh. in th im A khng m Diac


nn Triac khng hot ng, n tt. v m, quang tr tng tr s, lm tng in th
im A, thng Diac v kch Triac dn in, bng n sng ln.

III. QUANG DIOD (PHOTODIODE).


Ta bit rng khi mt ni P-N c phn cc thun th vng him hp v dng thun
ln v do ht ti in a s (in t cht bn dn loi N v l trng cht bn dn loi
P) di chuyn to nn. Khi phn cc nghch, vng him rng v ch c dng in r nh
(dng bo ha nghch I0) chy qua.
I
R

V
K hiu

Phn cc
Hnh 5

By gi ta xem mt ni P-N c phn cc nghch. Th nghim cho thy khi chiu


sng nh sng vo mi ni (gi s diod c ch to trong sut), ta thy dng in
nghch tng ln gn nh t l vi quang thng trong lc dng in thun khng tng. Hin
tng ny c dng ch to quang diod.
Khi nh sng chiu vo ni P-N c nng lng lm pht sinh cc cp in t - l
trng st hai bn mi ni lm mt ht ti in thiu s tng ln. Cc ht ti in
thiu s ny khuch tn qua mi ni to nn dng in ng k cng thm vo dng in
bo ha nghch I0 t nhin ca diod, thng l di vi trm nA vi quang diod Si v
di vi chc A vi quang diod Ge.
nhy ca quang diod ty thuc vo cht bn dn l Si, Ge hay Selenium Hnh
v sau y cho thy nhy theo tn s ca nh sng chiu vo cc cht bn dn ny:

Trang 151

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


nhy (%)
100

Se

Si

Ge

75
50
25
0
2000
T ngoi

(Ao)
4000

6000

8000

10000

12000

14000

nh sng thy c Hng ngoi

Dng in nghch mA
0,5

4000fc

0,4

3000fc

0,3

2000fc

0,2

1000fc

0,1

Dng ti

L=0
in th phn cc nghch

0
Hnh 7

c tuyn V-I ca quang diod vi quang thng l thng s cho thy quang thng
nh khi in th phn cc nghch nh, dng in tng theo in th phn cc, nhng khi
in th phn cc ln hn vi volt, dng in gn nh bo ha (khng i khi in th
phn cc nghch tng). khi quang thng ln, dng in thay i theo in th phn cc
nghch. Tn s hot ng ca quang diod c th ln n hnh MHz. Quang diod cng
nh quang in tr thng c dng trong cc mch iu khin ng - m mch
in (dn in khi c nh sng chiu vo v ngng khi ti).

IV. QUANG TRANSISTOR (PHOTO TRANSISTOR).


Quang transistor l ni rng ng nhin ca quang diod. V mt cu to, quang
transistor cng ging nh transistor thng nhng cc nn h. Quang transistor c
mt thu knh trong sut tp trung nh sng vo ni P-N gia thu v nn.
Khi cc nn h, ni nn-pht c phn cc thuncht t do cc dng in r
(in th VBE lc khong vi chc mV transistor Si) v ni thu-nn c phn cc
nghch nn transistor vng tc ng.
V ni thu-nn c phn cc nghch nn c dng r Ico chy gia cc thu v cc
nn. V cc nn b trng, ni nn-pht c phn cc thun cht t nn dng in cc thu
l Ico(1+). y l dng ti ca quang transistor.

Trang 152

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

IC (mA)
hf

IC

Quang thng

VCC 2

1
K hiu

1
0

Phn cc

VCE

c tuyn V-I

Hnh 8

Khi c nh sng chiu vo mi ni thu nn th s xut hin ca cc cp in t v l


trng nh trong quang diod lm pht sinh mt dng in I do nh sng nn dng in
thu tr thnh: IC=(+1)(Ico+I)
Nh vy, trong quang transistor, c dng ti ln dng chiu sng u c nhn ln
(+1) ln so vi quang diod nn d dng s dng hn. Hnh trn trnh by c tnh V-I
ca quang transistor vi quang thng l mt thng s. Ta thy c tuyn ny ging nh
c tuyn ca transistor thng mc theo kiu cc pht chung.
C nhiu loi quang transistor nh loi mt transistor dng chuyn mch dng
trong cc mch iu khin, mch m loi quang transistor Darlington c nhy rt
cao. Ngoi ra ngi ta cn ch to cc quang SCR, quang triac

T2

G
Quang transistor

K
Quang SCR

Quang Darlington

T1
Quang TRIAC

Hnh 9

Vi ng dng ca quang transistor:


1. Quang k:
y l mch n gin o cng nh sng, bin tr 5K dng chun my
nh mt quang k mu. Khi nh sng chiu vo cng mch, quang transistor cng dn
mnh, kim in k lch cng nhiu. D nhin mch trn ta cng c th dng quang in
tr hay quang diod nhng km nhy hn.
Trang 153

volt

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


K

5K

9V

Hnh 10

2. ng hay tt Relais:
+12V

+12V

Relay

.1

T2
R

C
R

T2

T1

Relay

.1

T1

Hnh 11

Trong mch ng relais, khi quang transistor c chiu sng n dn in lm T1


thng, Relais hot ng. Ngc li trong mch tt relais, trng thi thng trc quang
transistor khng c chiu sng nn quang transistor ngng v T1 lun thng, Relais
trng thi ng. Khi c chiu sng, quang transistor dn mnh lm T1 ngng, Relais
khng hot ng ( trng thi tt).

V. DIOD PHT QUANG (LED-LIGHT EMITTING


DIODE).
quang tr, quang diod v quang transistor, nng lng caq nh sng chiu vo
cht bn dn v cp nng lng cho cc in t vt di cm. Ngc li khi mt in t
t di dn in rt xung di ho tr th s pht ra mt nng lng E=h.f
Khi phn cc thun mt ni P-N, in t t do t vng N xuyn qua vng P v ti
hp vi l trng (v phng din nng lng ta ni cc in t trong di dn in c
nng lng cao ri xung di ho tr - c nng lng thp v kt hp vi l trng),
khi ti hp th sinh ra nng lng.

Trang 154

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


Di dn in
Di
cm

hf
Di ha tr
Hnh 12

i vi diod Ge, Si th nng lng pht ra di dng nhit. Nhng i vi diod cu


to bng GaAs (Gallium Arsenide) nng lng pht ra l nh sng hng ngoi (khng
thy c) dng trong cc mch bo ng, iu khin t xa). Vi GaAsP (Gallium
Arsenide phosphor) nng lng pht ra l nh sng vng hay . Vi GaP (Gallium
phosphor), nng lng nh sng pht ra mu vng hoc xanh l cy. Cc Led pht ra nh
sng thy c dng lm n bo, trang tr Phn ngoi ca LED c mt thu knh
tp trung nh sng pht ra ngoi.
ID (mA)

R
Vcc
LED

ID

VD

10
8
6
4
2
0

K hiu

Phn cc

GaAsP

GaAsP vng

Si GaAs
GaP lc

.7 1

1.5 2
c tuyn

3 VD (volt)

Hnh 13

c nh sng lin tc, ngi ta phn cc thun LED. Ty theo vt liu cu to,
in th thm ca LED thay i t 1 n 2.5V v dng in qua LED ti a khong vi
mA.

VI. NI QUANG.
(OPTO COUPLER-PHOTOCOUPLER-OPTOISOLATOR)

Mt n LED v mt linh kin quang in t nh quang transistor, quang SCR,


quang Triac, quang transistor Darlington c th to nn s truyn tn hiu m khng cn
ng mch chung.
Cc ni quang thng c ch to di dng IC cho php cch ly phn in cng
sut m thng l cao th khi mch iu khin tinh vi pha LED. y l mt u im
rt ln ca ni quang.
Hnh sau y gii thiu mt s ni quang in hnh:

Trang 155

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T


1

3
4N25 (Transistor output)

4
4N29 (Darlington output)

3
HC11C2 (SCR output)

4
MOC3021 (Triac output)

Hnh 14

Hnh sau y gii thiu mt p dng ca ni quang

270

Ti

U1
MOC3021

Q1

510

510

In 3V 30V

150

51

110Vrms
220VAC

Hnh 15

- Q1: Bo v ni quang khi in th ngun ln (chia bt dng in qua LED).


- Khi LED sng, ni quang hot ng kch hai SCR hot ng (mi SCR hot ng
mt bn k khi c xung kch t ni quang) cp dng cho ti.
- Khi LED tt, ni quang ngng, 2 SCR ngng, ngt dng qua ti.
- Mch ny l mt v d v mch SSR (Solid State Relay).

Trang 156

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

CHNG IX
S LC V IC
I. KHI NIM V IC - S KT T TRONG H THNG
IN T.
IC (Intergated-Circuit) l mt mch in t m cc thnh phn tc ng v th ng
u c ch to kt t trong hoc trn mt (subtrate) hay thn hoc khng th tch
ri nhau c. ny, c th l mt phin bn dn (hu ht l Si) hoc mt phin cch
in.
Mt IC thng c kch thc di rng c vi trm n vi ngn micron, dy c vi
trm micron c ng trong mt v bng kim lai hoc bng plastic. Nhng IC nh vy
thng l mt b phn chc nng (function device) tc l mt b phn c kh nng th
hin mt chc nng in t no . S kt t (integration) cc thnh phn ca mch in
t cng nh cc b phn cu thnh ca mt h thng in t vn l hng tm ti v theo
ui t lu trong ngnh in t. Nhu cu ca s kt t pht minh t s kt t tt nhin ca
cc mch v h thng in t theo chiu hng t n gin n phc tp, t nh n ln,
t tn s thp (tc chm) n tn s cao (tc nhanh). S tin trin ny l hu qu tt
yu ca nhu cu ngy cng tng trong vic x l lng tin tc (information) ngy cng
nhiu ca x hi pht trin.
Nhng h thng in t cng phu v phc tp gm rt nhiu thnh phn, b phn.
Do ny ra nhiu vn cn gii quyt:
1. Khong khng gian m s lng ln cc thnh phn chim ot (th tch). Mt
my tnh in t cn dng n hng triu, hng vi chc triu b phn ri. Nu khng
thc hin bng mch IC, th khng nhng th tch ca n s ln mt cch bt tin m
in nng cung cp cho n cng s v cng phc tp. M nu c tha mn chng na, th
my cng khng thc dng.
2. kh tn (reliability) ca h thng in t: l ng tin cy trong hot ng
ng theo tiu chun thit k. kh tn ca mt h thng tt nhin ph thuc vo
kh tn ca cc thnh phn cu thnh v cc b phn ni tip gia chng. H thng cng
phc tp, s b phn cng tng v ch ni tip cng nhiu. V vy, nu dng b phn ri
cho cc h thng phc tp, kh tn ca n s gim thp. Mt h thng nh vy s trc
trc rt nhanh.
3. Tui th trung bnh t ca mt h thng in t gm n thnh phn s l:
1
1
1
=
+
+ ......
t
t1
t2

Nu t1=t2=...=tn th t =

1
tn

ti
n
Trang 157

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Vy nu mt transistor c tui th l 108h, th mt my tnh gm 500000 ngn


10 8
transistor s ch c tui th
= 200 gi
5.10 5

Cc thnh phn trong IC c ch to ng thi v cng cng phng php, nn


tui th IC xp x mt tui th mt transistor Planar.
4. Mt h thng (hay mt my) in t c cu to nh hnh v:
B phn
linh kin

Vt liu

Mch in
t c bn

B phn cu
thnh h thng

H thng
in t

B phn chc nng

S kt t p dng vo IC thng thc hin giai on b phn chc nng. Song


khi nim kt t khng nht thit dng li giai on ny. Ngi ta vn n lc kt t
vi mt cc cao trong IC, nm hng ti vic kt t ton th h thng in t trn mt
phim (chp)
Nm

1947

1950

Cng
ngh

Pht
minh
Transi
-stor

Linh
kin
ri

S
Transistor
trn 1
chip trong
cc sn
phm
thng
mi

Cc sn
phm tiu
biu

BJT
Diode

1966

1971

1980

1985

1990

SSI

MSI

LSI

VLSI

ULSI

GSI

10

100
1000

1000
20000

20000

500000

>500000

>1000000

1961

Linh
Mch
kin
m, a
planar,
hp,
Cng
mch
logic,
cng
Flip Flop

Vi x
Vi x
l 8 bit,
l 16 v
ROM,
32 bit
RAM

Vi x l
chuyn
dng, x
l nh,
thI gian
thc

SSI: Small scale integration: Tch hp qui m nh


MSI: Medium scale intergration: Tch hp qui m trung bnh
LSI: Large scale integration: Tch hp theo qui m ln
GSI: Ultra large scale integration: Tch hp qui m khng l
Tm li, cng nh IC a n nhng im li so vi k thut linh kin ri nh sau:
- Gi thnh sn phm h
- Kch c nh

- kh tn cao (tt c cc thnh phn c ch to cng lc v khng c nhng


Trang 158

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

im hn, ni).
- Tng cht lng (do gi thnh h, cc mt phc tp hn c th c chn h thng
t n nhng tnh nng tt nht).
- Cc linh kin c phi hp tt (matched). V tt c cc transistor c ch to ng
thi v cng mt qui trnh nn cc thng s tng ng ca chng v c bn c cng
ln i vi s bin thin ca nhit .
- Tui th cao.

II. CC LOI IC.


Da trn qui trnh sn xut, c th chia IC ra lm 3 loi:

1. IC mng (film IC):


Trn mt bng cht cch in, dng cc lp mng to nn cc thnh phn khc.
Loi ny ch gm cc thnh phn th ng nh in tr, t in, v cun cm m thi.
Dy ni gia cc b phn: Dng mng kim loi c in tr st nh nh Au, Al,Cu...
in tr: Dng mng kim loi hoc hp kim c in tr sut ln nh Ni-Cr; Ni-Cr-Al;
Cr-Si; Cr c th to nn in tr c tr s rt ln.
T in: Dng mng kim loi ng vai tr bn cc v dng mng in mi SiO;
SiO2, Al2O3; Ta2O5. Tuy nhin kh to c t c in dung ln hn 0,02F/cm2.
Cun cm: dng mt mng kim loi hnh xon. Tuy nhin kh to c cun cm ln
qu 5H vi kch thc hpl. Trong s IC, ngi ta trnh dng cun cm khng
chim th tch.
Cch in gia cc b phn: Dng SiO; SiO2; Al2O3.

C mt thi, Transistor mng mng c nghin cu rt nhiu ng dng vo IC


mng. Nhng tic l transistor mng cha t n giai on thc dng, nu khng phi l
t c trin vng thc dng.

2. IC n tnh th (Monolithic IC):


Cn gi l IC bn dn (Semiconductor IC) l IC dng mt (Subtrate) bng cht
bn dn (thng l Si). Trn (hay trong) , ngi ta ch to transistor, diode, in
tr, t in. Ri dng cht cch in SiO2 ph ln che ch cho cc b phn trn lp
SiO2, dng mng kim loi ni cc b phn vi nhau.
Transistor, diode u l cc b phn bn dn.
in tr: c ch to bng cch li dng in tr ca lp bn dn c khuch tn tp
cht.
T in: c ch to bng cch li dng in dung ca vng him ti mt ni P-N b
phn cc nghch.

i khi ngi ta c th thm nhng thnh phn khc hn ca cc thnh phn k trn
dng cho cc mc ch c th

Trang 159

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

Cc thnh phn trn c ch to thnh mt s rt nhiu trn cng mt chip. C rt


nhiu mi ni gia chng v chng c cch ly nh nhng ni P-N b phn cc nghch
(in tr c hng trm M)

3. IC lai (hibrid IC).


L loi IC lai gia hai loi trn
T vi mch mng mng (ch cha cc thnh phn th ng), ngi ta gn ngay trn
ca n nhng thnh phn tch cc (transistor, diode) ti nhng ni dnh sn. Cc
transistor v diode gn trong mch lai khng cn c v hay ring, m ch cn c bo
v bng mt lp men trng.
u im ca mch lai l:
-

C th to nhiu IC (Digital hay Analog)


C kh nng to ra cc phn t th ng c cc gi tr khc nhau vi sai s nh.
C kh nng t trn mt , cc phn t mng mng, cc transistor, diode v ngay c
cc loi IC bn dn.

Thc ra khi ch to, ngi ta c th dng qui trnh phi hp. Cc thnh phn tc
ng c ch to theo cc thnh phn k thut planar, cn cc thnh phn th ng th
theo k thut mng. Nhng v qu trnh ch to cc thnh phn tc ng v th ng
c thc hin khng ng thi nn cc c tnh v thng s ca cc thnh phn th
ng khng ph thuc vo cc c tnh v thng s ca cc thnh phn tc ng m ch
ph thuc vo vic la chn vt liu, b dy v hnh dng. Ngoi ra, v cc transistor ca
IC loi ny nm trong , nn kch thc IC c thu nh nhiu so vi IC cha transistor
ri.
IC ch to bng qui trnh phi hp ca nhiu u im. Vi k thut mng, trn mt
din tch nh c th to ra mt in tr c gi tr ln, h s nhit nh. iu khin tc
ngng ng ca mng, c th to ra mt mng in tr vi chnh xc rt cao.

III. S LC V QUI TRNH CH TO MT IC N


TINH TH.
Cc giai on ch to mt IC n tinh th c thnh phn tc ng l BJT, c n
gin ha gm cc bc sau:
Bc 1:
SiO2
25 75mm
0.025mm

n - Si

0.15mm

Nn P-Si

0.5m

n - Si
Nn P-Si

0.15mm
Hnh 1
Trang 160

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

a. T mt nn P-Si (hoc n-Si) n tinh th


b. To mt lp epitaxy mng loi N-Si
c. Ph mt lp cch in SiO2

Bc 2:
uv

Dng phng php quang khc kh lp SiO2 film


mt s ch nht nh, to ra cc ca s b mt tinh Cht cm
quang
th. T cc ca s, c th khuch tn tp cht vo.
u tin, v s nhng ni cn m ca s,
chp hnh s ri ly phim m bn, thu nh li.
Nhng ni cn m ca s l vng ti trn phim

a. Bi mt lp cn quang trn b mt. t phim trn ri


tia cc tm vo nhng ni cn m ca s c lp en trn
phim bo v. Nhng tinh th vo dung dch tricloetylen.
Ch nhng ni cn m ca s lp cn quang mi b ha tan,
cc ni khc rn li.
b.Li em tinh th nhng vo dung dch fluorhydric. Ch
nhng ni cn m ca s lp SiO2 b ha tan, nhng ni
khc nh lp cn quang che ch.
c. em ty lp cn quang
d. Khuch tn cht bn dn P su n thn, to ra cc o
N.
e. Li m ca s, khuch tn cht bn dn P vo cc o N
(khuch tn Base)
f. Li m ca s, khuch tn cht bn dn N vo (khuch
tn Emitter)
g. Ph kim loi. Thc hin cc ch ni

SiO2
n-Si

P-Si

Ha tan Rn li
Cht cm
quang
SiO2
n-Si

P-Si
Ha tan

SiO2
n-Si

P-Si

Khuch tn p
SiO2
o

Thn
P

Khuch tn Base

Th d:
Mt mch in n gin nh sau, c ch to di dng
IC n tinh th.

SiO2
p

4
SiO2

n
p

D1
Hnh 3

Khuch tn Emitter

1
D1

Nn
P

n
Nn
P

Hnh 2

Trang 161

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

in tr
2

Kim loi Al

Diode
1
B

Diode ni
3

n+
SiO2

Transistor
5
4

n+

n+

n+
Base

p
n

n+

n Collector

Thn p

Hnh 4

Emitter

Tip xc kim loi

IV. IC S (IC DIGITAL) V IC TNG T (IC


ANALOG).
Da trn chc nng x l tn hiu, ngi ta chia IC l hai loi: IC Digital v IC
Analog (cn gi l IC tuyn tnh)

1. IC Digital:
L loi IC x l tn hiu s. Tn hiu s (Digital signal) l tn hiu c tr gi nh phn
(0 v 1). Hai mc in th tng ng vi hai tr gi (hai logic) l:
- Mc High (cao): 5V i vi IC CMOS v 3,6V i vi IC TTL
- Mc Low (thp): 0V i vi IC CMOS v 0,3V i vi IC TTL
Thng thng logic 1 tng ng vi mc H, logic 0 tng ng vi mc L
Logic 1 v logic 0 ch hai trng thi i nghch nhau: ng v m, ng v sai,
cao v thp
Chng loi IC digital khng nhiu. Chng ch gm mt s cc loi mch logic cn
bn, gi l cng logic.
V cng ngh ch to, IC digital gm cc loi:
- RTL: Resistor Transistor logic
- DTL: Diode Transistor logic
- TTL: Transistor Transistor logic
Trang 162

Bin son: Trng Vn Tm

Gio trnh Linh Kin in T

- MOS: metal oxide Semiconductor


- CMOS: Complementary MOS

2. IC analog:
L loi IC x l tn hiu Analog, l loi tn hiu bin i lin tc so vi IC Digital, loi
IC Analog pht trin chm hn. Mt l do l v IC Analog phn ln u l mch chuyn dng
(special use), tr mt vi trng hp c bit nh OP-AMP (IC khuch i thut ton), khuch
i Video v nhng mch ph dng (universal use). Do tho mn nhu cu s dng, ngi
ta phi thit k, ch to rt nhiu loi khc nhau.

Ti liu tham kho


**********

1. Fleeman - Electronic Devices, Discrete and Intergrated - Printice - Hall International1998.


2. Boylestad and Nashelky - Electronic Devices and Circuit Theory - Printice - Hall
International 1998.
3. J.Millman - Micro electronics, Digital and Analog, Circuits and Systems - Mc.Graw.Hill
Book Company - 1979.
4. Nguyn Hu Phng - in t trung cp - S Gio Dc & o To TP HCM-1992

Trang 163

Bin son: Trng Vn Tm

You might also like