You are on page 1of 660

KHOA HOÏC K YÕ THUAÄT

CÖNG NGHÏ
CAO SU
THIÏN NHIÏN
TAÙC GIAÛG IÖÕ BAÛN QUYEÀN
NGUYÏN HÛU TRÑ

KHOA HOÏC K YÕ THUAÄT

CÖNG NGHÏ
CAO SU
THIÏN NHIÏN
(BAN IN LÊN THÛ BA CO SÛA CHÛA, BÖ SUNG)

NHA XUÊT BAN TRE


LÔ ØIGIÔÙITHIEÄU

Nhûng bûúc ti ïn dai cua kho a hoc ngay nay àa àem àïn
cho con ngûúi vö sö nhûng tiï n nghi ca vï vêt chêt lên tinh
thên. Nh ûng thanh qua nay nöi tiïp nhûng thanh qua kia ,
nhûng vûúng mùc nay gúi mú ch o nhûng khai niïm múi
kh ac, nhûng san phêm cua ngay höm qua àa ngêm chûa
trong no möt hûa hen ngay mai se co möt san ph êm ûu vi ït
hún...
Co nhûng loai san phêm ma chó möt hai thêp niï n ta àa
thêy no bõ tha y thï hoan toan. Ng ay nay rêt nhi ïu nguyï n
vêt liïu múi ra àúi nh ùm phuc vu tiï u dung, nh û cac loai
nhûa töng húp tû pho san cua dêu hoa, cac loai nhûa kït
húp cellulose nh û composite... nhûng möt nguyï n vêt liïu
truy ïn thöng co gên ha i thï ky na y la cao su thiï n nhiï n vên
gi û àû úc thï manh cua no. Va san ph êm cao su cua
KYMDAN, Viït Nam, khöng nhûng àa tön tai vûng vang suöt
nûa thï ky na y ma con tûng bûúc khùng àõnh möt san ph êm
cao su ûu vi ït trï n thõ trû úng thï gi úi ca vï mùt ch êt lûúng
lên mêu ma.
Co thï noi co àûúc kït qua ngay höm nay la do sû àêu tû
möt hï thöng kiï n thûc chuyïn mön vûng chùc va têm nhòn
àung àùn trong möi tûúng qua n cua sû ph at tri ïn cac loai
nguyï n vêt liïu múi vúi CAO SU THIÏ N NHIÏ N cua lúp lúp
ngû úi nöi tiïp nhau trong cöng ty KYMDAN trai qua nùm
thêp niïn cua thï ky hai mûú i nay. Ngo ai sû truy ïn ba
nhûng ki ïn thûc chuyï n mön cên thi ït ch o têp thï an h chõ
em cöng tac tai Cöng ty KYMDAN, Ban

CAO SU THIÏN NHIÏN 5


Lanh àao KYMDAN vúi Chu tõch Höi àöng Quan trõ la Ky sû
Nguy ïn
Hûu Trñ con nh ên thêy trach nhi ïm ph ai truy ïn ba nhûng
ki ïn thûc cú sú chuyï n ng anh va kin h nghi ïm san xuêt
trong 5 thêp niï n qua cho nhûng ai àa, àang va se bûúc vao
lônh vûc cao su thiï n nhiï n nay.
Têp sach Kho a hoc kythu êt CÖNG NGH ÏCAO SU THIÏ N
NHIÏN cua Ky sû Nguy ïn Hûu Trñ la möt biï n soan hït sûc
cöng phu va nghiï m tuc dûa trï n nghiï n cûu, tha m khao va
qu a trònh kinh nghi ïm san xu êt. Sach co 18 chûúng, trong ào
göm lõch sû ph at hi ïn va ph at tri ïn cêy cao su, cac ho cêy
cao su, nh ûng kin h nghi ïm tröng va thu hoach mu cao su;
thanh phên hoa hoc va tñnh ch êt cua latex; qua trònh lûu
hoa, oxid e hoa va lao hoa cua cao su thiïn nhiïn ; cöng thûc
va quy trònh san xu êt... Möi chûúng la möt dên giai múi me,
suc tñch va dï hi ïu dûa trï n cú sú kho a hoc va kinh nghi ïm
san xu êt. Sach cung mang àïn cho ngû úi àoc phö thöng
nhûng ki ïn thûc hûu ñch vï san ph êm ma mònh àang sû
dung.
Nha xu êt ban TRE xin trê n trong gi úi thi ïu cung àöc gia.
NHA XUÊT BAN TRE

6 CAO SU THIÏN NHIÏN


CHÛÚNG I

ÑAÏI CÖÔNG

Ca o su thiï n nhiï n la möt ch êt co tñn h àan höi va tñn h


bïn, thu àû úc tû mu (latex ) cua nhi ïu loai cê y ca o su , àùc
bi ït nh êt la loai cê y Heve a brasiliensis.
Vao nù m 1875 nh a hoa hoc Ph ap Boucharda t ch ûng min h
cao su thiï n nhiï n la möt hön húp polyme r isopren e (C H ) ;
nh ûng 5 8 n
polyme r nay co mach carbo n rêt dai vúi nh ûng nh anh
ngan g tac dung nh û cai moc. Cac mach ào xo ùn lên nhau ,
moc vao bùng nh ûng nh anh ngan g ma khön g àût kh i keo
dan, mach carbo n co xu hû úng trú vï dang cu, do ào sin h
ra tñn h àan höi.
Ta se kh ao sat c ac tñn h ch êt cua ca o su thiï n nhiï n ú
nh ûng tran g sau.

A. LÒCH
SÖ Û
I. Lõch sû pha t hi ïn cê y ca o su:
Ngû úiÊu chê u àêu tiï n bi ït àïn ca o su co le la
Christophe Colom b(1). The o nh a vi ït sû Antoni o de Herrer a
thu êt lai, trong hanh tròn h th am hi ïm san g chê u My lên
thû ha i (2 ), öng Christoph e Colom b co bi ït túi möt tro chú i
cua dê n àõ a phûúng

1. Ngûú i tòm ra Chêu My àêu tiïn. Thûc hiïn àûúc 4 chuyïn tham hiïm chêu My tû nùm
1492 àï n 1504.
2. Tû nùm 1493 àï n 1496.

CAO SU THIÏN NHIÏN 7


Hait i (qu ên àao thu öc chê u My) la sû dung qu a bong tao
tû ch êt
nh ûa co tñn h àan höi, kñch thû úc bùng qu a bong hi ïn nay ,
tung chuy ïn àû a qu a möt lö kho et trï n tûúng bùng va i
ho ùc cui tay, bùp vï, tha y vò dung qu a bong lam bùng vai
àön nh û luc bêy giú tai chê u Êu . Tr o chú i nay àû úc dê n
chê u My(1) dung qu a nhi ïu th ï ky, àû úc ch ûng min h qu a
kha i qu êt kh ao cö nghiï n cûu nïn vù n min h May a ú vung
Trun g My, vúi nh ûng di tñc h bai bong cung vúi vêt dung
ca o su vao thï ky XI.
Mai àïn nù m 1615, co n ngû úi múi bi ït túi ca o su qu a
sach co tûa àï “De la monarqui a indiana ” cua Jua n de
Torquemada , vi ït vï lúi ñch va cön g dung ph ö cêp cua ca o
su , noi àïn möt ch êt co tï n la “ul ei” do dê n àõ a phûún g
Mïhic ö ch ï tao tû mu cê y goi la “ule ” ma ho dung lam vai
qu ên ao khön g thêm nû úc.
Tu y nhiïn , mai àïn hú n 1 thï ky sau , lúi ñch va cön g
dung cua cao su múi àû úc bi ït túi do hai nha b ac hoc
Ph ap la öng La Condamin e va ön g Fresneau.
La Condamin e àû úc Vi ïn Han lêm Kho a hoc Pari s cû àïn
Na m My ào chi ïu dai ào an kin h tuy ïn ch ay qu a xñch àao.
Trong
8 nù m vúi nhi ïm vu nay (1736-1744) , ön g con qua n sat
nhi ïu sû ki ïn kho a hoc kh ac tron g thiï n nhiïn . Tûu trung ,
ön g tû Quito (thu àö nû úc Ecuador) gúi vï Vi ïn Han lêm
Khoa hoc Paris (Ph ap) vai mêu kh öi sêm mau, tûún g tû
nh û nh ûa, ph at xu êt tû möt loai cê y ma dê n àõa phûún g
goi la “heve”, kh i rach vo ú thên co ch êt long mau tr ùng
nh û sûa ti ït ra , gùp khön g khñ dên dên àön g lai röi kh ö ài .
Àöng thúi, ön g cung ch o bi ït cön g dung cua ch êt nay va
ch o bi ït cê y ti ït ra ch êt nh û th ï con moc ca bï n bú sön g
Amazon e va dê n töc Main a (Mainas ) àõ a phûún g con goi
ch êt ào la “caa-o-chu” ; tû êm nay ngû úi Ph ap goi la
“caoutchouc”,

1. Sau khi tòm àûúc àêt mú i chêu My, luc bêy giú ngûú i ta tûúng la àêt Ên Àö va dên àõa
phûúng la dên Ên Àö.
8 CAO SU THIÏN NHIÏN
ngûúi Viït Nam la “cao su”, Anh la “caotchouc” (1 ), Nga la
“Kayryk” , Àûc la “Kautchuk” , Y la “caucciu” , Tê y Ba n Nh a
la “caucho” , Bungar i la “Kayryk” , Ruman i la “caoutchouc” .
Theo dê n töc Maina , Ca a co nghô a la cêy , gö va o-ch u co
nghô a la kh oc, ch ay ra ha y ch ay nû úc mùt; do ào y nghô a
nguyï n thuy ch û ca o su co nghô a la nû úc mùt cua cêy.
Qu a nh ûng bao cao kh ac cua La Condamine , ngû úi ta
thêy co ti n tûc qua n hï túi ky sû Fresnea u tai Guayan e
(Na m My), gùp gú nha u vao nù m 1743. Fr ançoi s Fresnea u
co nh ûng ban mö ta tûúng tên vï cê y ca o su va ch o bi ït
khön g ng ûng tòm nh ûng núi sin h trû úng cê y ca o su ,
nghiï n cûu cach chi ït rut ca o su , va chñn h ön g la ngû úi
àêu tiï n àï nghõ sû dung nguyï n liïu nay.
Vao nùm 1762, cê y ma ön g Fresnea u àï cêp túi, la cê y
“Hevea guianensis” . Nh ûng nù m sa u ào, ngû úi ta nhan h
ch ong nh ên thêy cê y ch o ra ca o su khön g chó sin h trû úng ú
chê u My, con co ca ú chêu Ph i cung nh û chê u A. Nh û ú
nha n àï “Flor a Indica” , Roxburg h àa ch o bi ït dê n àõ a
phûún g mi ïn Àön g A àa bi ït túi gi a trõ cua ca o su tû lêu :
ca o su trñc h lêy tû möt cê y ca o su co tïn la “Ficu s
elastica”, àû úc sû dung lam àu öc va vêt dung khön g thêm
nû úc.
Tñnh àïn nay , cê y ch ûa m u ca o su co rêt nhi ïu loai,
moc rai rac kh ùp qu a àêt, nh êt la ú vung nhi ït àúi. Co cê y
thu öc gi öng to lún nh û cê y Heve a brasiliensi s ha y gi öng
Ficus , co cê y thu öc loai dê y leo (nh û gi öng Landolphia) , co
cê y thu öc gi öng co, v.v.... ta se àï cêp ti ïp theo . Co thï noi
têt ca nh ûng gi öng , loai cê y ca o su àï u thûc sû khöng thï
khai thac theo löi cöng nghiïp àûúc nhûn g loai cê y àû úc
ch on àï can h tac àai qu i mö la cê y thu öc lo ai Heve a
brasiliensis , ch o hêu hït töng lû úng ca o su thiïn nhiï n
trï n thõ trû úng thï gi úi.

CAO SU THI?N NHI?N 9


Y tû úng lêp ra àön ài ïn, chó ph at sin h tû luc co n ngû úi co nhu

1. Chû “Rubber” (Anh, My) ma ta dõch la cao su chó phö biïn sau nùm 1770, Priestly phat
hiïn cao su têy xoa àûúc vï t but chò, nhû la göm têy.

CAO SU THI?N NHI?N 9


cêu to lún, tûc la sa u hang loat kh am ph a cua kho a hoc ky thu êt
àa gi up co n ngû úi sû dung ch êt nay tron g cu öc söng vúi
nhi ïu loai san ph êm.

II. Tiïn bö khoa hoc va cöng nghiïp cao su trïn thï giúi:
Sa u kh i nghiï n cûu vï lõch sû ca o su , kh o ma tach kho a
hoc kh oi cön g nghi ïp ha y ky ngh ï ca o su àû úc. Th êt th ï,
àa tû lêu, ca o su chû a ph ai la àöi tûúng kh ao cûu thu ên
tuy va vö tû. Àa sö nh a kh ao cûu àïu xoa y hû úng chuyï n
nghiï n cûu cac ûng dung múi cua ca o su , do vêy ti ïn tri ïn
vï kho a hoc ca o su thû úng lên lön vúi ti ïn tri ïn vï ky
thu êt.
Late x ma dê n chê u My bi ït túi cön g dung , luc bêy gi ú
khöng th ï xu êt kh êu, chuyï n ch ú ra ngo ai àû úc. Ào la ch êt
long trùng àuc nh û sûa; àï tû nhiï n se lïn me n va àön g
àùc, ú dang nay no la ca o su khö . Nhûn g bêy gi ú, ca o su
dang àùc nay khön g thï dung àû úc vao vi ïc gò, khön g xû
ly àû úc, khön g thï tao ra àû úc hòn h dang cua vêt dung
mon g mu ön.
Ph ong the o phûún g ph ap cua cac àõ a phûún g chê u My,
sû dung late x tûúi . Trû úc hït, ngû úi ta tòm möt ch êt long
co kha nùn g hoa tan ca o su kh ö thanh möt dun g dõch long
va ch êt long nay co thï böc hú i àû úc, tra tñn h ch êt nguyï n
thuy cua ca o su trú lai (ch êt hoa tan nay àû úc goi la dun g
möi) . Nh û th ï, ap dung the o cach nay, se ch ï bi ïn àû úc
thanh vêt dung ca o su tr ang ph ït, nh ung . Nhûn g ti ïn bö
nay hêu nh û khön g àang kï, ph ai àúi sa u gên möt th ï ky,
nh ú ha i cu öc ph at min h qua n tr ong la ph at min h “nghi ïn
ha y can hoa deo ca o su ” va “lû u hoa ca o su”.
Vên àï hoa tan ca o su àû úc àõn h vao nù m 1761 (17 nùm ,
sau khi öng La Condamine trú vï) nhú hai nha hoa hoc
Ph ap la Herissan t va Macquer , vúi dun g mö i la ethe r va
tin h dêu thöng (essenc e de terebenthine) . Nhûng , mùc du
Samue l Pea l àû a ra sang ch ï nù m 1791, vi ïc ch ï bi ïn ra ao
mû a múi àû úc xe m la manh chó vao sau nù m 1823, nù m
ma Macintos h sû dung naphtha
nh û la möt dung möi.

10 CAO SU THIÏN NHIÏN


Sa u thúi ky ch ï bi ïn vêt dung tû dun g dõch, àïn thúi ky cöng
nghi ïp ca o su ti ïn tri ïn vû út bêc, la thúi ky Thoma s
Hancoc k (Anh) kh am ph a ra “qu a tròn h nghi ïn ha y can deo
ca o su ” tû nh ûng lên qua n sat cön g vi ïc lam nù m 1819, ön g
àa gi û bñ mêt su öt nhi ïu nùm.
II.1 . Ph at min h ra “qu a tròn h can deo”

Hancoc k nh ên thêy nh ûng manh ca o su múi vûa àû úc


cùt ra co tñn h dñn h lai vúi nha u kh i bop vùt ch ung lai. Tû
ào ön g nghô la nïu xe vun ca o su röi àùp nöi nh ûng manh
vun ào lai bùng lûc nen ep, co th ï lam thanh nh ûng vêt
dung co hòn h dang va kñch thû úc mon g mu ön. Àï thûc
hi ïn, ön g ch ï tao ra möt may göm möt öng tru “c o gai ”
qua y tron tron g möt tru röng kh ac cung “co gai ” ma ön g
goi la may “Pickle” . May àû úc thi ït kï l ún hú n khi ön g
nh ên thêy kït qu a àat àû úc nh û y mu ön, tûc la co àû úc
cao su böt, ca o su thö tû dang co tñn h àan höi va tñn h bïn
trú thanh möt kh öi nh ao va deo khön g chó ch o àû úc moi
hòn h dang , vêt dung the o y mu ön ma con àön vao àû úc
cac ch êt böt vúi ty lï kha lún àï gi am gi a thanh , àï vêt
dung àû úc cûng hún...
Th êt ra , àê y la möt ph at min h co têm mûc qua n trong
do cöng lao cua öng . Cön g cu öc nghi ïn deo hoa vúi may
Pickl e ng ay nay àû úc goi la “s û deo hoa ca o su ” àû úc thûc
hi ïn vúi may nh öi can.
Vên àï ch ï bi ïn vêt dung ca o su tû vi ïc hoa tan ca o su
bùng dun g möi , ti ïn bö hú n nûa la thûc hi ïn nghi ïn hoa
deo àï cho àû úc hòn h dang cac vêt d ung àïu àû úc gi ai
quy ït. Nhûn g bê y giú vi ïc sû dung ca o su hay con vêp
ph ai möt tr ú ng ai lún la o la têt ca cac vêt dung ca o su
vûa rúi kh oi xû úng ch ï bi ïn àïu hû hong nhan h ch ong ,
ch ung ch ay nh ûa nh êy dñn h dû úi anh hû úng cua sûc nong
va anh sang , hoa cûng gi on kh i gùp lanh , thúi gia n sû
dung ng ùn ng ui.
Phai àïn 20 nùm sau, nhú cuöc phat minh khac rêt
quan trong múi gi ai quy ït àû úc kh o khù n nï u trïn , ào la
ph at minh “qu a tròn h lûu hoa ca o su” . Chñn h tû kh am ph a
nay ma nïn cöng
nghi ïp ca o su trï n th ï gi úi ph at tri ïn vû út
bêc.
CAO SU THIÏN NHIÏN 11
II.2 . Sû lûu hoa ca o su:
Vao nùm 1831, Charle s Goodyea r (Ho a Ky) tòm cach cai
thi ïn ch êt liïu ca o su , ch u yïu ön g nö lûc tòm möt ch êt
“l am khö ” cac thanh ph ên ch ay nh ûa bêy nh êy. Àïn nù m
1839 qu a qu a trònh nghiï n cûu, ön g ph at min h ra möt hi ïn
tûúng gê y ng ac nhiïn, ch ên àöng ch o cön g nghi ïp ca o su :
ca o su söng hoa trön vúi lûu hu ynh àe m xû ly ú nhi ït àö
àu lam nong ch ay lûu hu ynh , se trai qu a möt bi ïn àöi, cai
thi ïn àû úc cac tñn h ch êt cú ly cung nh û kha nùn g chõ u
nhi ït rêt lún, thúi gia n sû dung cac vêt dung ca o su nay
lêu gêp nhi ïu lên ca o su khön g àû úc xû ly nh û th ï.
Ca o su àû úc xû ly nh û vêy àû úc goi la ca o su lûu hoa (1)
va ta se kh ao sat tûúng tên tron g chûún g lûu hoa ca o su
thiï n nhiïn.
Àa co nhi ïu ngû úi àû a ra phûún g cach nay (nh û F.
Ludersdoff, Àûc, thûc hi ïn tac dung cua lûu hu ynh nù m
1832; J. Va n Geuns, Ha Lan , nù m 1836) nhûn g lai khön g
ch ûng min h àung têm mûc qua n trong tû tac dung cua
lûu hu ynh sin h ra . Tron g moi trû úng húp, Goodyea r hi ïu
tr ûc ti ïp nh ûng kït qu a cua qu a tròn h thñ nghi ïm va àa
xac àõn h àû úc àúi söng cua ca o su cung nh û toan bö ho at
tñn h ca o su.
Co thï noi nh ú ha i ph at min h cua Hancoc k (nghi ïn deo
hoa) va cua Goodyea r (lû u hoa)(2 ) ma ky ngh ï ca o su ph at
tri ïn manh me, nh u cêu tiï u th u tùn g nhi ïu àïn nöi co n
ngû úi ph ai thi ït lêp àön ài ïn ca o su , xê m chi ïm thu öc àõa,
banh trû úng vi ïc tr öng ca o su.. . Nh u cêu tiï u th u ca o su
thiï n nhiï n tùn g ca o mai àûa àïn vi ïc ph at min h ca o su
nhê n tao (ca o su töng húp) , ch ï bi ïn
ca o su tai sin h ng ay nay . Nhûn g cön g nghi ïp ca o su ti ïn tri ïn

1. Cao su lûu hoa tûc la cao su àa hoa húp vúi lûu huynh. Trong nganh, ngû úi ta con goi la
“cao su chñn”. Cho lûu huynh vao cao su söng, gia nhi ït, lam cho cao su trú nï n chñn,
tû trang thai deo (sau khi nhöi can) trú thanh trang thai bïn hún, co tñnh àan höi cao
hún. Nhû thï ta khöng nï n goi MBT la thuöc chñn vò möt hön húp cao su co MBT nhûng
khöng co lûu huynh khi nung nong lïn , no khöng bao giú chñn. Ta se àï cêp chi tiït nay
sau.
2. Hancock cung la ngûú i kham pha ra sû lûu hoa nhûng lai kham pha ra sau Goodyear.
Trong luc tòm ra qua trònh lûu hoa, öng khöng biï t Goodyear àa phat minh ra trûúc öng.
12 CAO SU THIÏN NHIÏN
manh me ng ay na y cung ph ai nh ú cac cu öc kh am ph a ti ïp
nöi
sa u cu öc kh am ph a ra sû lûu hoa ca o su , nh û kh am ph a
ch êt xuc ti ïn lûu hoa, ch êt ch öng lao hoa, ch êt àön tùn g
cû úng lûc ca o su, ph at min h cac phûún g ph ap ch ï bi ïn
ca o su v.v...

III. Sú lû úc vï vi ïc tr öng cêy cao su trïn thï gi úi:


Sa u ph at min h lûu hoa ca o su , ky ngh ï ca o su ch ï bi ïn
ph at tri ïn manh me, do ào nh u cêu nguyï n liïu ca o su cang
luc cang cao , nhûn g xû Br esi l(1 ) lai khön g àu cun g cêp ch o
cac nû úc cöng nghi ïp, san lûúng rêt thêp lai chó kha i thac
toan cê y ca o su moc hoan g ú rûng , ma ho lai khön g ch o
xu êt kh êu höt gi öng . Anh qu öc co cac thu öc àõ a mu ön
ph at tri ïn ng anh ca o su nï n àa ra lïnh lêy cùp höt gi öng
ca o su Br esi l àe m vï ch o tröng tai Malay- si a va Born eo
(1881); va tû à o ma ph at tri ïn th anh nh ûng àön ài ïn ú
Indonesia , Sr i Lanka . Gi öng cê y àû úc ch on àï lêy cùp höt
gi öng la cê y ca o su Heve a brasiliensi s euphorbiacea e va
ngû úi nh ên nhi ïm vu nay la ha i ön g Wickha m va Cross.
Vi ïc thu ho ach late x ca o su àêu tiï n la vao nù m 1884
dû úi quy ïn cua ön g Trimen , ch u nhi ïm vû ún bach thao
Sr i Lanka ; kï la vao nù m 1889 dû úi quy ïn cua Ridley , ch u
nhi ïm vû ún bach thao Singapor . Nhûn g nh ûng cu öc thu
ho ach nay lên àêu khöng co nhi ïu hûa hen ma ph ai àúi
túi nù m 1896, luc ma cê y ca o su àa trû úng thanh va ph at
tri ïn.
Cê y ca o su lên àêu tiï n àû úc du nh êp vao Àön g dûún g
la do ön g J.B . Loui s Pierr e(2) àe m tröng tai thao cêm viï n
Sai Gon nùm
1877, nh ûng cê y nay hi ïn na y àa ch ït. Kï ào vao nù m 1897,
dû úc sô Raou l lêy nh ûng höt gi öng ú Jav a (gi öng cê y xu êt
xû tû höt gi öng Wickha m va Cros s lêy cùp) àe m vï gie o
tröng tai Ön g Yïm (B ïn Cat). Ta cung kï túi möt sö àön
ài ïn do Bac sô Yersi n lêy
gi öng ú Colomb o (Sr i Lan ka) àe m gie o tröng ú kho anh àêt
cua

1. Bresil (Bra-xin) (Nam My) la möt nûúc san xuêt cao su rûng nhi ïu nhêt ú Nam M y; luc bêy giú
giöng cêy cao su rûng (moc ngêu nhiïn) ú àêy la giöng cêy töt nhêt trong cac loai.
2. Öng J. B. Louis Pierre la nha thûc vêt hoc Phap - ngû úi thanh lêp Thao Cêm viï n Sai Gon 1864-1865.

CAO SU THIÏN NHIÏN 13


Vi ïn Pasteu r tai Su öi Dêu (Nh a Trang ) nù m 1899-1903 . Tû
ào
cac àön ài ïn kh ac àû úc mú röng nh û àön ài ïn Suzanna h
vúi höt gi öng san xu êt tai Ön g Yïm (1907), àön ài ïn Cex o
tai Löc Ninh (1912), àön ài ïn Micheli n (1952), SIP H (1934)
va rêt nhi ïu àön ài ïn kh ac sa u nay.
Tai chê u Phi , cê y ca o su Heve a brasiliensi s àû úc gie o
tröng th anh àön ài ïn lún ú cac xû Lib eria , Cong o Belge ,
Nig eria, Cameroun , Cöt e d’lvoire , nh ûng xû thñc h húp vúi
cê y ca o su loai nay. Tai Na m My va Trun g My cung co nhi ïu
y àõn h lêp dûng àön ài ïn, nh êt la tron g thï chi ïn thû hai ,
dû úi sû hö tr ú cua Ho a Ky, nhûn g kït qu a khön g vûa y
lùm. Tai Liï n Xö trû úc àê y cung nhû cac nû úc Mïhicö , Ho a
Ky, va vung ph i nhi ït àúi xoa y qu a can h tac qu i mö gi öng
cê y ca o su Kok-saghyz , guayul e la nh ûng cê y ch o cao su
nhûn g kh ac vúi loai cê y Heve a brasiliensi s (se àï cêp túi
àêy).
Cê y ca o su la möt cê y cön g nghi ïp rêt qua n trong vï
mùt kinh tï nï n cac nû úc trï n th ï gi úi àu a nha u tòm cach
gie o tröng ; no con co tñn h cach chi ïn lûúc nh û vao cu öi
th ï chi ïn th û hai , Nh êt xê m lùn g cac nû úc vung Àön g
Na m A (nú i chi ïm 90% di ïn tñch tr öng ca o su trï n th ï gi úi
luc bêy gi ú), àï ch o Àöng min h khöng co nguyï n liïu va
ch o àïn na y ca o su vên con la möt loai nguyïn liïu qua n
trong du ch o cac loai nh ûa deo, ca o su töng húp àang
ph at tri ïn manh kh ùp thï gi úi.

B. TRAÏNG THAÙI THIEÂN


NHIEÂN
Ca o su thiï n nhiï n sin h ra t û möt sö loai thûc v êt co
kh a nùng tao ra latex . Ch ûc nùn g nay la ài ïu ki ïn cên àï
co ca o su , nhûng khön g hùn têt ca nh ûng cê y ti ït ra mu
àïu co ch ûa ca o su.
Ch ûc nùn g tao ra late x tron g cac nh u mö thûc vêt bi ïu
thõ àùc tñn h qu a sû hi ïn hûu cua tï bao chuyï n bi ït goi la
tï bao latex, ti ït ra möt dõch goi la latex . Tuy the o loai cê y
ca o su , late x cung co nhi ïu loai kh ac nhau : ban ch êt cêu
tao göm dun g dõch vö cú
va hûu cú co ch ûa cac ti ïu cêu ca o su ú dang nh u
tûúng.

14 CAO SU THIÏN NHIÏN


I. Hï thön g late x va late x ca o su:
Late x co tron g nh u mö cêy , tao t û nh ûng tï bao söng
göm nh ûng nguyï n sin h ch êt, nhê n va cac thanh ph ên
hi ïn di ïn. Tï bao late x àû úc möt lúp nguyï n sin h ch êt
mong ba o ph u, ba o ca möt khön g bao lún la nú i ma nguyï n
sin h ch êt ti ït ra latex . Tuy the o loai cê y ca o su , hï thöng
late x àû úc tao tû tï bao cö lêp ho ùc tû mach. Trong
trûúng húp thû nhêt nhû loai Parthenium argentatu m
(Guayule) , tï bao late x nùm rai rac khön g tûúng thön g vúi
nha u tron g cú qua n cêy . Tron g trû úng húp sau , mach late x
àû úc tao búi cac tï bao co kñch thû úc lún tron g nh u mö
nhûn g khön g tûún g gia o vúi nha u ho ùc tû mang tï bao dai
nùm nöi ti ïp co vach chun g tû tiïu . Lo ai mach late x thû
nh êt thû úng co àa sö ú loai cê y ca o su . Lo ai mach thû ha i
la loai mach nh anh ho ùc mach ti ïp húp chó co ú gi öng
Heve a va Maniho t (thu öc ho Euphorbiaceae ) va ú cac cê y
thu öc ho Compos ees co ho a hònh canh la (Pissenlit ,
scorson ere).
Du la mach thùng ha y mach nh anh , cac mach àïu àõn h
võ tron g nh u mö thûc vêt, àùc bi ït la tron g vung tao lêp
lib e vo. Cac cú qua n kh ac cua cê y cung àïu co ch ûa latex.
To an bö hï th öng late x àïu kñn, cên ph ai th ûc hi ïn
rach cao àï ch olate x ti ït ch ay ra ngo ai, cön g vi ïc nay
àû úc ta goi la “c ao mu” (hi ïn ap dung tai nû úc ta).
Late x ca o su la möt ch êt long ph ûc húp, co thanh ph ên
va tñnh ch êt kh ac bi ït nha u tuy the o loai. The o nguyï n
tùc, ta co thï noi ào la möt trang th ai nh u tûún g cua cac
hat tû ca o su ha y thï giao trang tron g möt seru m long.
Tuy the o trû úng húp, late x ca o su co ch ûa:
- Ú dang dun g dõch: nû úc, cac mu öi kho ang , acid , cac
mu öi hûu cú , glucid , húp ch êt phenolic , alcaloi d ú trang
th ai tû do hay trang th ai dun g dõch mu öi;
- Ú dang dun g dõch gi a: cac protein , phytosterol , ch êt
mau, tannin , enzyme;

CAO SU THIÏN NHIÏN 15


- Ú dang nh u tûúng : cac amidon , lipid , tin h dêu, nh ûa, sap,
polyterpenic.
Ca o su cua nh ûng cê y co mach tron g late x hi ïn hûu
dû úi d ang hat nh o hòn hcêu, hòn hqu a ta ha y hòn htrai lï.
Nh ûng ti ïu cêu ca o su nay àû úc möt lúp cûc mong
protei n ba o ph u bï n ngo ai, àam bao àû úc àö ön àõn h cú ly
cua late x (t a se àï cêp ch i ti ït ú chûún g sau) . Cêu tao cua
ch ung àû úc àa phê n hoa ñt ho ùc nhi ïu la tuy the o loai,
tuöi va cú qua n thûc vêt àû úc kh ao sat. Kñch thû úc cua
ch ung tha y àöi tû 1/10 0µm àïn 3µm (àû úng kñnh). Tron g
trû úng húp c ua cê y ca o su Heve a brasiliensis , ham lûúng
ca o su tron g late x tha y àöi tû 50% à ïn 60% tron g mach tuy
theo mua va trang thai sin h ly cua cêy . Late x thu qu a löi
“c ao mu” co nöng àö thêp hú n tû 30% à ïn 40%. Nh ûng ch êt
cêu tao late x phi ca o su cua cê y Heve a brasiliensi s ú dang
dun g dõch ha y dang nhu tûún g chó chi ïm 5% tron g töng
trong kh öi latex , nhûn g ch ung lai co anh hû úng túi cú ly
tñn h va hoa tñn h cua ca o su . Ngû úc lai, la- te x cua àa sö
cê y ca o su kh ac co ch ûa nhi ïu ch êt kh ac vúi ty lï lún,
àùc bi ït la lipi d va nh ûa ma àö i kh i ta cên ph ai loai bo àï
co thï dung àû úc (trû úng húp cua Partheniu m agentatu m
ha y gu- ayule).

II. Sû tao thanh latex cua cêy cao su - chûc nùng sinh ly
- sin h töng húp ca o su
Nhi ïu thûc nghi ïm àa ch ûng min h late x va ca o su tron g
latex la do nguyï n sin h ch êt c ua tï bao late x ti ït ra. Nh û
vêy latex àû úc tao ra “t ai ch ö” tû nû úc va mu öi kho ang do
rï hêp th u, khön g ph ai tû quan g töng húp cua la nh û
nhi ïu tac gi a nghô.
Co nhi ïu gi a thuy ït àï cêp àïn ch ûc nùn g sin h ly cua
latex, nhûn g àïn na y chû a co möt gi a thuy ït nao àû úc th ûa
nh ên. Sû tha y àöi cua th anh ph ên late x khön g th ï nao
qua n sat hït àû úc, ch ûc nùng cua ch ung co thï kh ac
nhau tuy theo lo ai. Trong
nh ûng thuy ït àû a ra , co thuy ït ch o late x chó la ch êt ngo ai ti ït,

16 CAO SU THIÏN NHIÏN


ho ùc la möt ngu ön ch êt tû dû úng , ho ùc thuy ït ch o rùng
late x la
ch êt luê n chuy ïn têp trun g dû úng ch êt ho ùc la ch êt bao
vï ch öng tön thûúng.. . Ú loai cê y Heve a brasiliensis , nghiï n
cûu àö àêm àùc va thanh ph ên cêu tao late x the o àúi
söng thûc vêt ngû úi ta co khuyn h hû úng ch ûng min h late x
la möt ch êt long man g tñnh àöng hoc tha m dû vao ho at
tñn h sin h ly thûc vêt. Hï thöng latex àû úc xe m la möt nú i
ma cê y dung àï tr û nû úc va nhi ïu ch êt kh ac, se àe m ra
dung vao nh ûng luc ho at àöng sin h l y manh nh êt. Nhi ïu
cu öc kh ao sat thûc nghi ïm cung àû a àïn y tûúng late x co
thï àû úc cê y sû dung vï sau . Möt cach töng qu at, ngû úi ta
qu i ch o hï th öng mach late x va late x möt ch ûc nùn g nh û
la “may ài ïu ti ït tac dung bi ïn th ï” (r egulateu r du
metabolisme). Ca o su la möt ch êt isopren e tû lêu ngû úi ta
tin la do sû trung
phê n isopren e C H , ph at xu êt tû monosaccharid , gi a thuy ït
nay 5 8
àa àû úc loai bo. Cac cu öc thñ nghi ïm cua Bonne r ch ûng
min h cao su àû úc tao ra qu a cac ph an ûng kh û va ngûn g
tu liï n ti ïp bùt àêu tû möt hydrocacbo n co 5 nguyï n tû
carbon , chuy ïn hoa ch êt cua aci d β-methylcrotonic . Aci d
nay lai do sû hoa húp cua acid aceti c va aceton e (ta se àï
cêp ti ïp ú nh ûng chûún g sau).

C. P H A ÂN L O ÏAI C A ÂY CAO SU
Tron g thiï n nhiï n co rêt nhi ïu cê y ca o su thu öc nhi ïu
loai thûc vêt kh ac nha u (chû a kï co loai cê y ch o ra ch êt
tûún g tû cao su nh û cê y gutta-perch a va balata) . Ch ung
thñc h húp vúi khñ hêu vung nhi ït àúi, àùc bi ït la mi ïn
Bùc Na m My, Br esil , Trun g My, chê u Ph i tû Maro c àïn
Madagasca , Sr i Lanka , mi ïn Na m Ên, Vi ït Nam , Lao va
Campuchia , Th ai Lan , Malaysi a va Indonesia.
Tron g sö nh ûng loai cê y ca o su , àùc bi ït loai àû úc ûa
chu öng nh êt la cê y Heve a brasiliensis , cun g cêp kho ang 95-
97 % ca o su thiï n nhiï n trï n thï gi úi.
Noi chung , cê y ca o su trï n th ï gi úi thu öc vao 5 ho thûc
vêt sau : Euphorbiac eae , Morac eae , Apocynac eae ,
Ascl epiadac eae va
Compos eae.
CAO SU THIÏN NHIÏN 17
I. Cêy cao su thu öc ho Euphorbiac eae:
Ho nay göm cac gi öng cê y chñn h la: Hevea , Manihot ,
Sapium va Euphorbia.
I.1. Hevea:

Giöng Hevea töng quat co 9 loai nhû Hevea


brasiliensis, Heve a guianensis , Heve a benthamiana , Heve a
spruceana , v.v... Tiï u bi ïu va qua n trong nh êt la loai Heve a
brasiliensis.
Hevea brasiliensis:
- Àai cûúng : Heve a brasiliensi s la möt loai cê y ca o su to
lún, cao tû 20 met àïn 40 met, co ngu ön göc tû lûu vûc
sön g Amazon e va chi lûu (Na m My) ú trang thai ng êu sinh .
Àa sö cung nh û hêu hït gi öng cê y tröng hi ïn na y ú nû úc
ta va cac nû úc kh ac chñn h la cêy ca o su nay (höt gi öng do
Wickha m va Cros s lêy nh û àa noi).
Cung nhû cac loai khac thuöc giöng Hevea, cêy Hevea
brasiliensi s co ho a àú n tñnh , mau vang , khön g canh , hòn h
chuöng nh o, têp trun g thanh ch um. La dai tû 20c m àïn
30cm , thu öc la kep 3. Àê y la cê y àú n tñn h àöng ch u (gi öng
nh û cê y bùp) , co trai la möt nan g co 3 ngùn , möi ngù n ch ûa
1 höt. Luc chñn, tr ai nö ph ong thñc h höt; höt tron, dai tû 2
cm àïn 3,5c m co mau nê u sêm; nhê n höt gi au ch êt beo (ta
trñc h goi la dêu höt ca o su) , do ào höt mêt kh a nùn g nêy
ch öi nhanh.
Qu a chñ n loai thu öc gi öng Hevea , Heve a brasiliensi s bi ïu
thõ àùc tñn h qu a cac ho a àûc cua no. Göm 10 ba o ph ên xïp
thanh 2 hang doc àïu àùn (trï n androphore) ; no cung co 36
nhi ïm sùc th ï nh û cac loai Heve a kh ac. Möi nù m no tha y
la möt lên, thay ho an toan ho ùc tha y dên (ta goi la mua
tha y la). Cach thûc va thúi ky tha y co anh hû úng túi tñn h
cam thu cua cêy , liï n hï túi vai bïnh la. Heve a brasiliensi s
ben rï cung möt lûút vúi rï tru va rï ngang ; rï tru co thï
ài sê u xu öng 5 m àïn 6 m chó ngûn g ph at tri ïn kh i gùp lúp
àêt cûng ha y lúp nû úc thû úng tr ûc. Vo cê y nh ùn
va àïu, gö thò mïm va gi on.

18 CAO SU THIÏN NHIÏN


Hï thöng late x cua cê y ca o su nay thu öc loai mach nh anh , do
cac tï bao dai tao thanh , nùm nöi va vach chun g tû tiïu ;
àû úng kñn h mach late x vao kho ang 20µm àïn 50µm. Nh ûng
mach nay nùm tron g cac mö mïm cua cêy , khön g thêy co
tron g möc. Trong vo thê n va nh anh , ch ung húp th anh ki ïu
hòn h tru ho ùc ki ïu “vo kho ac” kït húp. Cac “v o kho ac”
cua mach late x tûún g gia o vúi nha u va àùc bi ït co nhi ïu
tron g kït cêu lib e gên mö múi sinh ho ùc noi chun g ú cac
libe-m öc. Vo cê y ca o su nay day tû 8m m àïn
18m m àöi vúi nh ûng cê y trû úng thanh , gên ngo ai biï n co
nh ûng tï bao rùn lai nhi ïu ha y ñt tuy the o tuöi. Sa u kh i cao
mu, vo cêy tai sin h lai dï dang.
Tai chê u My, Heve a brasiliensi s sin h trû úng tû nhiï n
thanh rûng , no thû úng bõ bïnh ch ay la trêm trong do loai
Dothidella ule i gê y ra, d o ào vi ïc ph at tri ïn àön ài ïn tai
My gùp trú ng ai lún (mai àïn nù m 1940, múi tòm àû úc
nh ûng gi öng cê y kh ang bïnh do quy ït têm cua chñn h ph u
cac nû úc Na m va Trun g My, dû úi sû bao trú cua Bö Nön g
nghi ïp Ho a Ky). Bïnh ch ay la hêu nhû khön g gùp tai cac
nû úc Vi ïn Àöng.
Vï phûún g di ïn sin h thai, no chó thñc h húp vúi khñ hêu
vung xñch àúi ha y nhi ït àúi. Cê y àoi hoi nhi ït àö trun g
bòn h la 250C, lû úng mû a töi thi ïu la 1.500m m möi nù m va
co th ï chõ u han àû úc nhi ïu thang tron g mua khö . Cê y
mïm va gi on, do ào co thï bõ gay kh i gùp gi o manh . Mùc
du cê y ca o su ñt àoi hoi ch êt lûúng àêt, nhûn g no thñc h húp
nh êt vúi àêt àa i phò nhiïu , sêu , dï tho at nû úc, hú i chu a
(pH tû 4 àïn 4,5) va gi au mun.
- Nùn g su êt: Nh ûng àön ài ïn àêu tiï n thanh lêp tröng
vúi cac gi öng tuy ïn ch on ch o nùn g su êt vao kho ang
300k g àïn 400kg möi hect a hang nùm . Nh ú vao phûún g
ph ap cao mu húp ly nùng su êt vû út lï n 600k g àïn
700kg/hecta/nùm . Nh ûng àön ài ïn tr öng
vúi gi öng cai thi ïn, gi öng “seedling ”(1) va nh êt la gi öng
tuy ïn

1. Cêy tröng höt: cho latex ñ t hún cêy thap va san xuêt muön hún, nhûng khi cao mu vo cêy
dï lanh vït thûúng hún.
CAO SU THIÏN NHIÏN 19
nh ên gh ep nùn g su êt thön g thû úng àat àû úc tû 1 tên àïn
1,5 tên
ca o su/hecta/nùm . Vi ïc sû dung c ac cê y gi öng múi co thï
tùn g nùng su êt vû út lï n trï n 2 tên ca o su khö/hect a/nù m.
Vi ïn Kh ao cûu Cao su Vi ït Na m ch o bi ït àa tra o àöi ky
thu êt vï gi öng cê y vúi nhi ïu Vi ïn Kh ao cûu Ca o su Qu öc
tï va àa nh êp àû úc nh ûng gi öng ma nùn g su êt ú vû ún thñ
nghi ïm cua Vi ïn àat àïn 3 tên/hect a/nù m(1).
Qu a nùn g su êt k ï trïn , ta thêy loai ca o su nay bo xa
nùn g su êt àat àû úc vúi nh ûng cê y ca o su kh ac (Ficus ,
Manihot , Puntomia, Guayul e ha y Kok-saghyz ) nùn g su êt
cua ch ung chó vao kho ang vai kg ca o su/hecta/nùm.
I.2. Manihot:

Trong giöng nay loai tiïu biïu la Manihot glaziovii va


Maniho t dichotom a nhûn g àan g kï nhê t la loa i
Manihot glaziovii.
Manihot glaziovii:

Maniho t glaziovi i con goi la Ceara , ào la cê y ca o tû 6m àïn


15m , la mau xan h luc hú i xam, co ngu ön göc Trun g va Na m
My. Cê y thñc h húp vúi àêt ngh eo nhûn g khön g chõ u àûng
àû úc thúi ti ït tha y àöi. Ngû úi ta tòm cach tröng tai chê u
Ph i nhûn g dû an nay bo dú do nùn g su êt àat àû úc thêp,
do cao mu kh o khù n va do late x dï àön g àùc.
Maniho t glaziovi i ha y Cear a con àû úc kha i thac ú trang
thai ng êu sin h tai Br esil . Ca o su cua no goi la ca o su
Manicob a (hay ca o su Ceara ) ch êt lûúng têm thû úng , tñn h
chõ u lao hoa kem, ham lûúng nh ûa chi ïm túi 4% àïn 5%,
tr o tû 0,2 - 0,3%, töc àö lûu hoa nhanh , thu öc loai ca o su
mïm.
Vi ïc cao mu the o phûún g ph ap sú kha i bùt àêu tû cê y àû úc 2
àïn 3 tuöi, thûc hi ïn vao mua khö . Trû úc hït, qu et don
sach àêt

1. Möt cêy cao su (Hevea brasiliensis) co kñch thûúc lún àûúc xû ly thñch húp co thï chõu
àûúc trïn 20 lên cao mu trong mua thu hoach, cung cêp túi 10 lñ t latex ûng vúi 3kg cao
su khö.

20 CAO SU THIÏN NHIÏN


ú göc cê y va thu go m la lai, kï àïn cao mùt ngo ai vo, röi
vac vo. La-
tex ch ay ra day àùc, möt ph ên dñn h trï n cêy , ph ên con lai
tu trïn lúp la àï tû kh ö tron g vai ng ay. Phûún g ph ap sa u
nay ti ïn bö hún, cê y àû úc cao mu kï tû 5 tuöi àïn 6 tuöi,
late x àû úc xû ly xön g kh oi.
I.3. Sapium:
Cac cê y ca o su thu öc gi öng Sapiu m la nh ûng cê y to chó
söng ú mi ïn Trun g va Na m My. Ta co th ï kï túi lo ai
Sapium biglandulosum , Sapiu m tolimens e Hort ,
Sapiu m verum Hemsley , Sapiu m util e Preuss , Sapiu m
decipien s Preuss.. . Cac gi öng cê y nay àïu bõ tho ai hoa vò
ch ung kem chõ u àûng cao mu.
Ca o su cua cê y gi öng nay àû úc goi la ca o su cauch o
(caucho blanco , cauch o virgin , cauch o verde , cauch o morado) ,
columbia virgi n (columpi a scraps)...
I.4. Euphorbia:
Cê y ca o su thu öc gi öng Euphorbi a co rêt nhi ïu, ch ung
moc ú nh ûng vung thu öc khñ hêu nhi ït àúi ca vung thu öc
khñ hêu ön àúi. Àê y la nh ûng cê y loai co, bui rêm ho ùc
xûún g röng.
Tiï u bi ïu ch o gi öng nay la loai Euphorbi a intis y co
ngu ön göc ú Madagascar , ào la cê y nh o kh a gi au ca o su ,
hi ïn àa tuy ït gi öng do co n ngû úi kha i th ac tri ït àï.
Euphorbi a resinifer a la loai cê y ca o su co dang xûún g
röng, sin h trû úng ú Maroc , late x cua no co nhi ïu nh ûa,
mau vang húi nêu, àuc, co àöc tñnh va khi nung nong phat
ra mui hûúng nhang , bui cua no gê y hùt hú i vò kñch thñc h
mang nh êy mui.
Euphorbi a balsamifer a ha y salan e la cê y bui rêm co
ngu ön göc ú Soudan , kh a gi au ca o su.
Euphorbi a tirucall i la loai cê y ca o su co rêt nhi ïu ú
vung ban sa mac Angola , ca o su cua no àû úc goi la ca o su
khoa i têy vò àêu tiï n àû a túi Lisbon e (B ö Àao Nha ) dû úi
dang cu khoa i têy , co mau vang dú tûún g tû nh û nh ûa,
khön g mui, cûng va gi on, nung
nong mïm ra va ch ay nïu nun g nong liï n
tuc.
CAO SU THIÏN NHIÏN 21
II . Cê y ca o su thuö c ho Moraceae:
Töng qu at ho nay co cê y ca o su thu öc gi öng Ficu s va Castilloa.
II.1. Ficus:

Giöng Ficus co rêt nhiïu loai cêy cao su nhûng ngûúi


ta thû úng chó àï cêp túi loai Ficu s elastica.
Ficus elastica:

Ficu s elastic a hêu nh û thû úng moc ng êu sin h ú nh ûng


vung nhi ït àúi, nh êt la vung Àön g Na m A. Ào la loai cê y
to (m oc ú rûng hoang) cao túi 60m, co rï trï n khöng goi
la rï khñ sinh (rambong ) àö i kh i ca o túi 25m . No moc riïn g
bi ït ho ùc moc thanh tûng nh om 5 cêy . La hòn h bêu duc,
dai, mau xan h sêm bong bêy. Tr ai thu öc loai trai àöi , nh o,
mau xan h hú i vang gi öng trai sung. Nothñc h húp nú i nhi ïu
mûa , co mua kh ö ng ùn, do ào thû úng moc ú rûng dû úi
chê n nui, va söng àû úc ú ca o àö 1.600m.
Trû úc kh i can h tac cê y ca o su Heve a brasiliensi s ngû úi
ta àa can h tac cê y nay ú Indonesi a (à ön ài ïn Assam ,
Jav a va Sumatra) . Ch êt lûúng ca o su töt, bi ïu thõ àùc tñn h
qu a xu hû úngdñn h nh û nh ûa va co mau tûú i àöi th anh mau
nê u nhan h ch ong, nhûn g cê y ca o su nay lai ch o nùn g su êt
thêp.
Nh ûng loai cê y kh ac la Ficu s vogelii , Ficu s rigo , v.v...
khöng àang kï.
II.2 . Castilloa:

Gi öng Castillo a co 8 loai cê y ca o su ma àùc sùc nh êt la


loai Castillo a elastica . Cac cê y ca o su thu öc gi öng nay àïu
co ngu ön göc tai Trun g va Na m My.
Castilloa elastica:

Cê y ca o su Castillo a elastic a la möt loai cê y ng êu sin h


trong rûng rêm Trun g My va Na m My. No ca o hú n 20 m co
thê n nh ùn mau vang , àû úng kñn h thê n ào àû úc tû 60c m
àïn 120cm , gö lai
khön g cûng va khön g kh oe lùm. La dai tû 15c m àïn 20cm , mau

22 CAO SU THIÏN NHIÏN


xan h tûúi , bong bêy, co lön g mùt dû úi. Cê y trö ho a vao
mua khö.
Tr ai chñ n sa u 4 thang àïn 5 thang , bï ngo ai trai hòn h non
xep ch ûa cac hat dep hòn hbêu duc, lún hú n àêu Hoa Lan .
(Gi öng khó va vet rêt thñc h ùn hat cê y nay).
Tuy the o vung , cê y ca o su nay co nhi ïu tïn àõ a
phûún g kh ac nhau : ú Nicaragu a co tïn la Hule , ú Mexic o
co tïn la Ul e (nh û àa àï cêp ú muc lõch sû ca o su ) va
Aquoquitl . Ú Ecuado r co tïn la Hev e ha y Jeve , ú Panam a
co tï n Caucho.
Cao su thuöc cêy Castilloa elastica goi la cao su Caucho,
nhûn g xû co cê y na y nh û Nicaragua , Honduras , Mïhicö,
Guatamala , Panam a va Peru cun g ûng vúi dang kh öi, tú
hay mi ïng nh o, kñch thû úc khön g àöng àïu, thû úng la
mau àen , bï ngo ai co tñn h dñn h nh û ch êt nh ûa(1). Kha i thac
loai cê y ca o su nay cung the o löi “c ao mu”.

III. Cêy cao su thuöc ho Apocynaceae:


Àa sö cê y ca o su thu öc ho Apocynac eae àïu sin h trû úng
ú Phi chêu . Co nhi ïu loai àa cun g cêp sö lûúng qua n
trong tron g Thï chi ïn th û nh êt va thû hai.
Ho nay cung co nh ûng gi öng Funtumia , Landolphia,
Hancorni a Dyer a la àang kï.
III.1 . Funtumia:

Tron g sö nh ûng loai cê y ca o su thu öc gi öng Funtumi a


àang kï nh êt la loai Funtumi a elastica.
Cê y ca o su Funtumi a elastic a kh ac vúi nh ûng loai kh ac
thu öc ho Apocynacea e ú ài ïm no la möt cê y lún ng êu sin h
ú rûng rêm A.O.F, Nigeria , A.E.F. va Congo.
Ngû úi Àûc àa bo y àõn h tröng cê y nay tai Camerun , búi
no kem chõ u àûng cao mu, chó co thï cao mu möi nù m tû 1
àïn 2 lên.

1. Khöng phai cao su Caucho, chó dung àï chó riïng loai cao su ú Peru ma thöi.

CAO SU THIÏN NHIÏN 23


Ca o su cua loai cê y nay co ch êt lû úng töt, ngû úi ta thû úng thûc
hi ïn àön g àùc late x bùng nû úc söi.
III.2 . Landolphia:

Giöng Land olphi a co rêt nhi ïu loai la cê y ca o su , tron g


ào co loai thu öc dê y leo moc ú rûng , nh û loai Landolphi a
owariensi s ho ùc sin h trû úng ú àöng co lún, nh û Landolphi a
heudelotii . Cung co loai thu öc dê y leo nhûn g co thê n ú
dû úi àêt, nh û gi öng Carbodinus, Clitandr a (ca o su cua gi öng
nay goi la ca o su co ha y rï).
Nhûng cêy cao su thuöc loai dêy leo, theo Wildemann
va Gentil , ch o ca o su dung àû úc la Landolphi a
owariensis, Drogmansiana , Gentilii , Khanii , ca àïn Clitandr a
arnoldian a va Clitandr a nzunde.
Cao su cua giöng cêy Landolphia göm mö t sö loai: cao
su Accr a (chi ït rut tû Landolphi a florida ) co ú Cöt e d’O r
(B ú bi ïn Vang ) Ph i chêu , ch êt lûúng töt, ca o su Angola , ca o
su Benguela, Gabon , Gambie , Kassai , Liberia , Madagascar,...
III.3 . Hancornia:

Tron g cac cê y ca o su thu öc gi öng Hancornia , àang kï nh êt la


Hancorni a speciosa.
Hancorni a specios a la möt cê y ca o su nh o ca o kho ang 7m ,
co trai tûún g t û trai ö ma i ùn àû úc, ng êu sin h ú Br esil .
Late x cêy nay co mau hú i ào, àû úc àön g àùc hoa thû úng
la vúi ph en chua. Ca o su cua no àû úc goi la ca o su
Mangabeira , trï n thõ trû úng dang mùt ngo ai la mau nê u
ào cùt ra co mau höng tûú i (san xu êt ch u yïu tai tón h
Bahi a va Pernambouc).
III.4 . Dyera:

Tron g gi öng Dyera , loai cê y ca o su àang kï la Dyer a


costulana co ngu ön göc tai Malaysia , no thu öc loai cê y to
ch o ca o su nh ûa
goi la “Jelutong”.

24 CAO SU THIÏN NHIÏN


IV. Cê y ca o su thuö c ho Asc lepiadaceae:
Ho nay rêt gên vúi nh ûng ho trû úc nhûn g nhi ïu loai lai
khöng co lúi ñch vï san xu êt ca o su.
Trong cac cêy cao su thuöc ho nay, co loai thuöc giöng
Ascl epia s (nh û Ascl epia s siriaca , ngu ön göc Canada ) söng
àû úc ú vung ön àúi ma ngû úi ta àa tòm cach kha i th ac
tron g th ï chi ïn thû hai . Lo ai Cryptostegi a grandiflor a cung
àû úc mû u àõn h khai thac luc êy tai Haiti.

V. Cêy cao su thu öc ho Compos ees:


Ho Compos ees göm co möt sö cê y ca o su nhûn g co lúi
hú n ca la loai kok-saghy z va guayule , nh ûng cê y kh ac chó co
y nghô a lõch sû ma thöi nhû cac giöng: Scorzonera,
Chondrilla, Solidago, Chrysothamnu s ma ngû úi ta àõn h
kha i thac vao thï chi ïn thû hai.
Tron g sö cac loai cê y ca o su thu öc ho Compos ees nh û
Tarax- acu m Kok-saghyz , Taraxacu m megalorhizo n (Krim-
saghyz), Partheniu m argentatu m (guayule ) va Scorzoner a
tau -saghyz söng àû úc ú vung ön àúi, cê y ch o ca o su la
kok-saghy z va Gu- ayule , la ha i loai àû úc kha i thac nhi ïu
nh êt.
V.1. Kok-saghy z (Taraxacu m kok-saghyz):
- Àai cûúng : Kok-saghy z la loai cê y ca o su co ngu ön göc
ú cao ngu yïn Thiï n Sú n vung Turkizta n ma ngû úi kh am
ph a àêu tiïn la nh a tham hi ïm Ph ap G. Capu s va àû úc
Dahlsteud t àï xû úng tï n goi la Taraxacu m bicorne . Vao
nù m 1930, nh a thûc vêt Rodin (Liï n Xö cu) tòm thêy loai
cê y nay sa u kh i àa ho an têt nhi ïm vu tham hi ïm do Vi ïn
Th ûc vêt Ûng dung Leningra d ph ai cû vúi muc àñc h thöng
kï nh ûng cê y ng êu sin h tai Liï n Xö àï co thï gi up ñch vï
kin h tï ha y chi ïn lûúc. Tû ào ön g Rodi n àùt tï n cê y ca o
su nay la Kok-saghyz , tïn cua bö lac vung ma ön g kh am
ph a ra no.
Tron g cac loai cê y ca o su tòm thêy ú Liï n Xö cu, cê y Kok-
saghyz la cê y àû úc tuy ïn ch on can h tac vò no co ham
lûúng ca o su kh a hún
hït, co thï cai thi ïn àû úc va can h tac àû úc ú àö ca o (vung lanh).
CAO SU THIÏN NHIÏN 25
Kok-saghy z la möt cê y rêt gi öng cê y Pissenli t thön g thû úng,
kh ac bi ït ú ài ïm no co la nh o hú n va àai ho a ñt lö ra hún .
No co hat nh o, dai va hat co hòn h rùn g cû a (c ua lûúi cûa )
nh o. Kok- saghy z àû úc tòm thêy ng êu sin h ú àöng co êm
thêp. Mach latex thu öc loai mach nh anh , hi ïn hûu kh ùp
toan thï cêy , àùc bi ït la mach late x nay co nhi ïu tron g
lib e thû cêp cua rï. Luc rï ph at tri ïn ài sê u xu öng àêt, tï
bao quan h mach tû hû rûa chó con lai ca o su late x àön g
àùc, ào la sû thanh lêp möt lúp boc rï va lúp ca o su ba o
boc nay àû úc goi la “ba o rï ca o su” (gant) . Co th ï noi
ph ên rï cua Kok-saghy z múi la ph ên kha i thac ch u yïu,
do ào ta ph ai thu ho ach late x trû úc kh i co sû thanh lêp
“ba o rï ca o su” nay xay ra.
Tron g cac nû úc nghiï n cûu cai thi ïn hêu tùn g kñch
thû úc va kh öi lûúng rï cung nh û cai thi ïn sin h ly va can h
tac cê y Kok- saghyz , Liï n Xö la nû úc nghiï n cûu nhi ïu
nh êt. Nh ûng nû úc kh ac nh û Àûc, Th uy Ài ïn, Ph ap, My,
Canada , Uc, Ne w Zealand cung tòm cach can h tac.
- Can h tac: Cê y ca o su Kok-saghy z cên àêt thõ t gi au
ch êt hûu cú , gên trun g tñnh , xöp va gi û nû úc. Àêt khön g
ph u húp vúi Kok- saghy z la àêt set, ngû úi ta àa tröng th û
tai vung Pari s thêy cêy söng rêt yïu tron g th úi gia n àêu
(à êt s et xê m hai va can trú sû ph at tri ïn cua cêy) . Àêt
thñc h húp ch o cê y nh êt la vung àêt àen cua Liï n Xö. Kok-
saghy z la loai cê y hao nû úc, chõ u àû úc mua àön g gi a lanh
vúi ài ïu ki ïn ph ai ph ong ch öng tuy ït. Cön g tac chu ên bõ
àêt ph ai th êt ky àï cê y dï sin h trû úng va tùn g trû úng
tron g gia i ào an àêu. Co thï noi cön g vi ïc chu ên bõ àêt cua
cêy Kok-saghy z gi öng vúi vi ïc chu ên bõ àêt ch o cê y cu cai
àû úng : àêt cay sêu , xúi ky. Sö hat gie o la tû 3k g àïn 5k g
möi hecta ; thû úng la gie o rêt can (kho ang 5mm ) ho ùc lïn
dong li ïp ho ùc gie o lö vúi mêt àö tû 65.000 cê y àïn 90.000
cêy/hecta . Ú vung gi a lanh , nïu nh ên xet thêy khön g ngu y
hai, ta co thï gie o tröng vao àêu mua xuên . Cön g vi ïc
chù m soc cê y vön la lam sach co va xúi àêt lai
nga y kh i cê y kh úi moc. Cön g vi ïc bon phê n thû úng thûc
hi ïn

26 CAO SU THIÏN NHIÏN


trû úc kh i cay vúi phê n lên va phê n àam loai rai àï tùn g ham
lûúng ca o su ú rï (bon vûa ph ai).
Kok-saghy z àû úc tröng möi nù m möt mua ho ùc ha i nù m
möt mua. Tron g trû úng húp àêu ngû úi ta thu ho ach tr ï,
nhûn g ph ai thu ho ach trû úc mua àön g gi a lanh . Tron g
trû úng húp thû hai ngû úi ta thu ho ach sa u mua xuê n thû
hai , trû úc kh i ba o rï cao su thanh hòn h vò ba o rï nay lam
gi am lûúng ca o su àang kï.
Ta thêy can h tac cê y Kok-saghy z rêt tin h tï va tön kem.
Du co sû dung cú gi úi ài nûa cung ph ai cên nhi ïu nhê n
cöng , cû möi hect a ûúc kho ang cên 375 ng ay cöng.
- Xû ly rï va chi ït rut ca o su : Rï cê y Kok-saghy z sa u
kh i thu lêy àe m rûa sach va sêy kh ö nïu ta khön g xû ly
tûc thò. Ch ung àû úc tan nghi ïn cung vúi dun g dõch xut àï
phê n gi ai cac mö rï dï dang , sa u ào àe m rê y lûúc àï gan
bo ba thûc vêt. Ti ïp ào, ngû úi ta àe m tan nghi ïn lai thï m
möt lên nûa va tach lêy ca o su bùng cach lam nöi ca o su
lïn mùt. Ca o su àû úc ly têm àï lo ai nû úc ra , lam kh ö va
ch o thï m möt vai ch êt ch öng lao hoa (hay kh ang oxygen).
- Nùn g su êt: Nùn g su êt cê y Kok-saghy z ú Ng a àû úc bi ït
la vao kho ang 100kg , 400k g va 800k g ca o su/hect a (ta chû a
bi ït can h tac möi nù m möt mua ha y ha i mua) . Tron g kh i
ào tai Th uy Ài ïn nùn g su êt ch o bi ït la thêp, 250k g ca o
su/hect a tron g cu öc tröng thû.
- Ch êt lûúng ca o su cua cê y Kok-saghyz : Ca o su cua cê y
Kok saghyz co thï sanh vúi cao su cua cêy Hevea
brasiliensis euphorbiac eae , tuy ñt nh ûa hún , nhûn g ca o su
cua cê y Kok- saghy z thò mïm hún.
V.2. Guayul e (Partheniu m argentatum):

- Àai cûúng : Cê y ca o su Guayul e la möt loai cê y xêu xñ


co dang nh û bui, ngu ön göc tai Bùc Mïhicö , ng êu sin h
trï n cac cao nguyï n soi àa ca o túi 2.000m, do H. Lemck e
kh am ph a tron g cu öc

CAO SU THIÏN NHIÏN 27


du hanh t ai Mïhic ö nù m 1898. Nhûn g mai àïn th ï ky 20
cê y cao
su nay múi àû úc can h tac tai My va ph at tri ïn röng lún
tai hai ti ïu ban g Californi a va Arizon a sa u kh i ap dung
can h tac vao Vi ïn Àön g nù m 1922. Lo ai cê y nay cung àû úc
nh êp vao Liï n Xö nù m 1925 va hi ïn cung con can h tac tai
Azerbaidjan.
Kh ac vúi nh ûng loai cê y ca o su kh ac, cê y Guayul e khön g
co mach latex : late x ca o su ú tron g cac tï bao bai ti ït cö
lêp, nùm rai àïu tron g moi nh u mö cêy . Do ào, cên chi ït
rut the o cach tan nghi ïn toan bö cê y va phê n tñc h lêy
hydrocarbo n ca o su theo phûún g ph ap cú hoc ha y hoa hoc.
Ú trang thai ng êu sinh , cê y Guayul e tùn g trû úng ch êm,
ph ai mêt nhi ïu nù m cê y múi ph at tri ïn àêy àu.
Cê y ca o su Guayul e la àöi tû úng cua nhi ïu cön g tac
kh ao cûu co muc àñc h tòm cê y gi öng cai thi ïn the o löi
tuy ïn ch on va lai gi öng vúi cac loai cê y kh ac. Nïu thûc
hi ïn the o löi dên thuy nh êp ài ïn thò cên ph ai co cê y gi öng
kha i thac àû úc nhanh , nïu the o löi kh ö thò cên gi öng co
ham lûúng ca o su ca o àï bu vao tñn h ph at tri ïn ch êm.
Tron g trû úng húp àêu, cac nh a ky thu êt Salina s àa gê y
àû úc gi öng lai gi ûa Partheniu m argentatu m va Parthenium
stramonium , kït qu a ch o cê y ph at tri ïn nhan h. Tron g
trû úng húp thû hai , ho àa cö lêp àû úc nhi ïu gi öng cê y
kh ac nha u tû cac gi öng cê y moc hoan g co ngu ön göc tai
Mïhicö . Muc àñc h cua cön g tac kh ao cûu kh ac la luên vï sû
din h dû úng cê y Guayule , bïnh têt, cach chi ït rut ca o su
va chun g quan h vên àï sin h ly cua cê y nay.
- Can h tac: Guayul e la cê y thñc h húp vúi àêt co àa vö i
(c o thï tan ra àû úc) va dï tho at nû úc. Àêt set de àïu
khön g thñc h húp àï can h tac cê y nay. No kem chõ u àûng ú
nh ûng vung co nhi ït àö thêp, do ào khön g th ï can h tac
gie o tröng ú nh ûng vung thu öc vung cao . The o löi can h tac
khö , cê y Guayul e cên tû 250m m àïn
300m m mû a möi nùm , möt ph ên cên vao luc gie o hat ho ùc
dúi
cêy . (Ú chê u Êu , vung co thï tröng àû úc cê y nay la kh u
vûc Àõa
Trun g Hai. Ú My, vung tröng àû úc la vung thu öc ti ïu ban g
Cali- fornia , Arizona , Na m Texas).
28 CAO SU THIÏN NHIÏN
Co th ï noi, hat Guayul e nêy ch öi kh o khùn , thû úng thò ngû úi
ta xû ly gie o hat tai ch ö ho ùc töt nh êt la nh ö cê y ûúm lïn
va dúi tröng kh i thêy mêm ph at tri ïn, cön g vi ïc nay àoi
hoi nhi ïu thang do sû sin h trû úng ch êm luc àêu cua cêy .
Cön g vi ïc cêy àû úc thûc hi ïn bùng cú gi úi tai chê u My.
Noi chung , cê y àû úc tröng hang thùng canh , cach kho ang
tû 50cm àïn 60c m va tû 70c m àïn 80cm. Nïu tröng cach
kho ang tû 70cm àïn 80c m sö cê y ûúc tñn h la tû
17.000 cê y àïn 29.000 cê y/hecta . Cön g vi ïc chù m soc cê y nay
vön la lam sach co va phu n thu öc di ït trung (lo ai dêu
hoa).
Can h tac the o löi dên thuy, ngû úi ta thûc hi ïn dên nû úc
vao mua khö , nh êt la mua thu va àöng.
Cön g vi ïc thu ho ach cê y bùt àêu vao nù m thû ha i thû
ba ho ùc àö i kh i vao nù m thû nùm.
- Xû ly va chi ït rut ca o su : Thû úng thò ngû úi ta hai
nguyï n ca cêy , ch ùt thanh kh uc, va nghi ïn nat bùng may
tan bi . Ca o su àû úc tach ra bùng cach lam nöi lïn mùt,
thu lêy, sêy kh ö lam thanh dang kh öi, ho ùc la (têm).
- Nùn g su êt: Nùn g su êt cê y Guayul e thû úng ha y tha y
àöi va tha y àöi tuy the o tuöi cê y luc thu ho ach va the o
phûún g cach can h tac. Tñnh the o trong kh öi thï ca o su
khö , cê y àû úc 7 thang, ham lûúng ca o su kho ang 2%; va kh i
cê y àû úc 4 nù m ham lûúng ca o su vao kho ang 12%. The o
löi dên nû úc vao ru öng co sû dung gi öng múi, ta co thï
thu àû úc 1.000k g àïn 1.800k g ca o su/hecta vúi cê y àû úc tû 3
tuöi àïn 5 tuöi. Can h tac khö , nùn g su êt àat àû úc vao
kho ang 1.500k g ca o su/hect a tron g cung han tuöi.
- Ch êt lûúng ca o su : Ca o su cê y Guayul e co ham lûúng
nh ûa vao khoang 20%. Sau khi thai trû nhûa bùng cach xû
ly vúi aceto n töt nh êt la furfural (1) , ca o su cê y Guayul e co
tñn h ch êt vêt

1. Furfural: C5 H4 O2 con goi la furfuraldehyde, furfurol, furol, chï tao tû ngu cöc têm acid sul-
furic. Ào la chêt long khöng mau, m ui thúm, hoa nêu va phên g i ai khi tiïp xuc khöng khñ, tan
trong nûúc, rûúu (cön), benzene, ether. Söi ú 1620C, tó trong d = 1,16.

CAO SU THIÏN NHIÏN 29


ly va ky thu êt kh a gi öng vúi ca o su cua cê y Heve a
brasiliensis.
Tron g kh i ào, ca o su Guayul e gi up ta gi am bút àû úc cön g
sûc nh öi can hoa deo va ch o san ph êm lûu hoa chõ u nhi ït
nöi cao hún , nhûn g cön g vi ïc tin h khi ït hoa cua no lai tön
kem hún.
Tom lai, tuy cê y Guayul e ch o ca o su khön g tin h khi ït va
kho chi ït rut, nhûn g no co nhi ïu lúi ñch nhû : co thï gie o
tr öng ú nh ûng vung khñ hêu ön àúi, co thï can h tac the o
phûún g ph ap cú gi úi ho an toan; mùt kh ac ta co th ï cai
thi ïn gi öng àï tùn g nùng su êt.

D. KHAI THAÁC CÊY CAO SU HEVEA BRASILIENSIS


EUPHORBIACEÁAE
I. Th u hoac h late x ca o su:
Cön g vi ïc thu ho ach late x ma ta thû úng goi la “c ao mu”
la rach cao möt àû úng trï n vo thê n cê y nh ùm cùt àût cac
mach la- te x àï ch o late x ca o su ti ït, ch ay ra . Phûún g
ph ap thu ho ach nay àû úc ap dung vao cê y ca o su Heve a
brasiliensi s vò late x cua cêy nay co àö nh út th êp va do cê y
co hï thöng late x thu öc lo ai mach phê n nh anh va tûún g
gia o vúi nhau . Cê y ca o su nay lai co kha nùn g tai tao late x
nhan h ch ong va co thï kha i thac àû úc su öt ca nùm.
I.1. Phûún g pha p cao mu:

Tron g qu a kh û co nhi ïu phûún g ph ap cao mu, nhûn g


rut kinh nghi ïm ngû úi ta ch ûng min h nïu cao xiï n tû trai
san g ph ai se cùt àû úc nhi ïu mach late x hún , do ào nùn g
su êt se tùn g lïn.
Möt cach töng qu at, ng ay na y ngû úi ta d ung cac
phûún g ph ap cao mu nh û sau : Cao the o àû úng xo ùn öc
nûa ch u vi thê n cê y (cao nûa vong ) 1 - 2 ng ay möt lên, tûc
la möi nù m cao àû úc 150 lên àïn
160 lên; cao xo ùn öc nguyï n ch u vi thê n cê y (cao nguyï n
vong ) 3 -
4 ng ay möt lên tûc la möi nù m cao kho ang 75 lên àïn 90
lên; va cao xo ùn öc ha i nûa ch u vi thê n cê y (cao ha i ban
vong ) 4 ng ay cao möt
lên, tûc la möi nù m cung cao kho ang 75 lên àïn
90 lên.

30 CAO SU THIÏN NHIÏN


Phûún g ph ap cao thû nh êt thû úng àû úc ap dung ch o nh ûng
cê y ca o su tre , nh êt la gi öng gh ep. Phûún g ph ap thû ha i
con goi la phûún g ph ap Socfi n thû úng ap dung ch o cê y
trû úng thanh. Tron g cac phûún g ph ap cao mu thò phûún g
ph ap cao the o àû úng xo ùn nguyï n vong ti ït ki ïm àû úc
kho ang 30% cön g thú so vúi phûún g ph ap cao ban xo ùn
ha y nûa vong.
Nh ûng cê y xet thêy khön g chõ u àûng àû úc nh ûng àút
cao mu thön g thû úng (cê y kh ö heo vo hoa nêu ) ta nï n cao
mu cach 3 ng ay möt lên ap dung cao the o phûún g ph ap
nûa vong ho ùc cao
1/3 vong 2 ng ay möt lên ho ùc ngûn g cao mu. Vúi nh ûng cê y
qua gi a, ta nï n gi a tùn g sö lên cao vúi kho ang cach thúi
gia n ng ùn hú n vao nh ûng thang cu öi trû úc kh i àön cê y
tröng lai, cao nhû thï cê y se ma u ch ït.
I.2. Th ûc hi ïn cao mu:

- Ài ïu ki ïn va cach cao mu: Kh i thêy vao kho ang 70%


cê y cao su tai àön ài ïn àat ch u vi kho ang 45cm , ta cao vao
vo thê n cêy cach mùt àêt tû 1m àïn 1,2 m ào la trû úng húp
cua cê y göc thap; ho ùc kh i thêy kho ang 70% cê y gh ep àat
ch u vi 50c m ta cao cach mùt àêt 1,5m. Noi chung , vi ïc cao
mu thûc hi ïn kh úi tû nù m thû
6 hoùc thû 7 tñn h tû luc cê y múi tröng , tûc la kh i cê y àû úc
6 tuöi ho ùc 7 tuöi. Àö ca o àû úng rach cao, chi ïu dai va àö
döc cua àû úng rach cao àïu àû úc àõn h the o ch ûc nùng ,
tuöi v a ban ch êt cua cêy gi öng . Thû úng thû úng ngû úi ta
cao vo thê n cê y tû chi ïu ca o 1m cach mùt àêt, thûc hi ïn
rach cao möt àû úng tû tr ai san g ph ai vúi àö döc la 300
àöi vúi àû úng nùm ngan g the o möt tron g ba phûúng ph ap
àa kï; thön g thû úng ngû úi ta dung möt khuö n mêu àï
rach.
- Lùp àùt dung cu ú cê y ca o su : Dung cu tran g bõ ch o
cê y cao su göm co möt cai ch en ha y cai cöc khön g chê n
khön g quai , bùng àêt trang me n ho ùc thuy tin h day, tûc la
loai ch en bïn va dï lau ch ui, ch en nay dung àï hûng late x
(m u nû úc) tû nú i rach cao ch ay ti ït ra; dung cu thû hai
la möt cai gia sùt (th ep d eo) co
àû úng kñn h àu àï nên g gi û ch en hûng ; thû ba la möt vong
sùt cöt

CAO SU THIÏN NHIÏN 31


vao thê n cê y gi û cai gi a nên g ch en va cu öi cung la möt cai mang
nh o bùng sùt ma àùt dû úi cu öi àû úng rach cao àï dên
late x ch ay vao ch en hûng (xe m hòn h 1).
Nïu khön g co ch en bùng àêt ha y bùng thuy tinh , àö i
kh i ngû úi ta tha y thï bùng ch en nhö m nhûn g loai ch en
nay dï bõ bi ïn dang (meo mo), kh o lau ch ui sach va co th ï
bõ nong lï n (d ên truy ïn, hêp thu nhi ït) gê y àön g àùc late x
tron g ch en hûng.

Àû úng cao mu àêu tiïn

Vung vo àa cao

Vo àan g cao

Mang dên Bï mùt


vo cêy
cua àút
cao mu
àêu
Àû úng cao mu Ch en hûng tiïn
cu öi cung cua mu
thê n cêy

H1 : Lêy mu ú cê y ca o
su

- Dung cu cua cön g nhê n cao mu: Dung cu cua cön g nhê n göm
co 1 co n da o àùc bi ït goi la da o cao mu dung àï rach cao
vo cêy; m öt cai gi o co nhi ïu ngù n ch ûa cac loai ca o su thû
ph êm thu lêy cung möt luc cao mu nh û mu dêy , mu ch en,
ca o su dñn h àêt, vo cê y (mu àêt); möt cai xö (th ung xach
tay ) bùng tön co dun g tñch tû 20 lñt àïn 50 lñt àï ch ûa late x
tû ch en hûng àö rot vao. Trong trû úng húp thêy cên nh û
trû úng húp late x bõ àön g àùc nhan h luc chû a thu lêy, cön g
nhê n cao mu cên àû úc sùm thï m möi ngû úi
möt bòn h dun g dõch ammonia c cêm
tay.

32 CAO SU THIÏN NHIÏN


- Bùt tay cao mu: Cön g tac cao mu thû úng àû úc thûc hi ïn bùt
àêu vao bu öi sang súm, ào la luc ti ït ch ay late x ra nhi ïu nh êt.
Möi cön g nhê n cao mu thû úng àû úc qu i àõn h sö cê y cao;
sö cêy nay tha y àöi tuy the o ban ch êt cua cê y gi öng , tuöi
cua cêy , mêt àö cêy , phûún g ph ap cao mu; töng qu at sö
cê y qu i àõn h ch o möi ngû úi la tû 400 cê y àïn 600 cê y kh i
ap dung cao the o phûúng ph ap nûa vong ; tû 250 cê y àïn
350 cê y kh i ap dung phûún g ph ap nguyï n vong va 225 cê y
àïn 300 cê y kh i ap dung the o phûúng ph ap ha i nûa vong.
Cön g nhê n cao mu kh úi sû rach tach möt vo ba o mong
tû 1mm àïn 1,5m m àï ch o late x ch ay ra . Nh û th ï bï day
sö vo cê y cao möi nù m vao kho ang 20c m kh i ap dung cao
the o phûún g ph ap nûa vong (t û 150 lên àïn 160 lên cao mu
tron g möt nùm ) va vao kho ang 15c m kh i ap dung cao
àû úng nguyï n vong . Nh û th ï vo cê y dû sûc tai lêp trû úc
kh i ta cao mu vung cao múi (v o cê y tai lêp tû 6 nù m àïn 8
nùm) . Kh i cao rach xu öng túi göc cêy , ngû úi ta bùt àêu
trú lai àû úng rach cao múi ú möt àö ca o nao ào.
- Th u latex : Vúi sö cê y qu i àõn h ph ai cao ch o möi cön g
nhên, cön g vi ïc cao mu keo dai ûúc kho ang 4 gi ú àö i kh i
hú n (sa u khi cao, latex ch ay ti ït ra vao kho ang tû 1 giú
àïn 5 gi ú). Khi tö trû úng ho ùc ngû úi gi am thõ ch o bi ït,
cön g nhê n se ài thu lêy la- tex tûng ch en hûng rot vao
thung xach tay , kh úi tû cê y cao trû úc ti ïp tuc àïn cac cê y
sau , röi man g àïn nú i thu gom.

II. Sû cö - sû kñch san mu :


II.1 . Sû cö luc thu hoach:

Tron g luc thu ho ach latex , sû cö thû úng xay ra nh êt la


late x bõ àön g àùc tron g ch en hûng mu. Sû àön g àùc thû úng
xay ra ú vai gi öng cê y nao ào va nh êt la ú nh ûng cê y tre
múi àû úc cao mu (sû cö xay ra tuy the o tuöi cêy) . Àï
tranh bêt l úi nay, ta nï n ch o vao ch en hûng ho ùc thung
xach tay (cai xö ) vai gi ot ch êt ch öng àöng
àùc late x ma thû úng nh êt la dun g dõch ammoniac . Sû cö àöng

CAO SU THIÏN NHIÏN 33


àùc late x cung xay ra kh i co nh ûng cú n mû a to vao bu öi
sang can
trú cön g tac cao mu, nû úc mû a lam mïm vo cêy , late x thûa
dõp ró lan tran ra ngo ai àû úng rach cao; ngo ai ra nû úc mû a
ch ay lïnh lang kh ùp thê n cê y hoa tan ch êt ch at cua vo,
ch ay vao ch en hûng gê y àön g àùc latex.
Vai cê y ca o su lai co thúi gia n ti ït late x keo dai: sa u kh i
lêy, mu ca o su vên ch ay liï n tuc. Hi ïn tû úng nay dï xay
ra àùc bi ït do mû a va phûún g ph ap cao mu. Gùp trû úng
húp nay, co th ï gi ai quyït thu mu cao su lên thû hai vao
buöi chiïu; nhûng nïu khön g thûc hi ïn, cung se co möt ty
lï kh a ca o su th û ph êm (mu ch en) ch ï tao crïpe , chó co
gi a trõ thûún g mai thêp hú n nh ûng san ph êm ch ï tao tû sû
àön g àùc hoa mu (c o gi a trõ xu êt kh êu).
II.2 . Sû cö sin h ly:

Hi ïn tûúng thû úng thêy nh êt la ú nh ûng àû úng rach


cao bõ kh ö heo: cê y khön g san xu êt late x nûa. Hi ïn tûúng
kh ac nûa la vo cê y hoa nêu , co sû bi ïn dang ú vung cao va
mu bõ àön g àùc ú àû úng rach cao. Nh ûng sû cö nay
thû úng xay ra do nhi ïu nguyïn nhê n kh o bi ït hït ho ùc
nh ên ra àû úc. Ngo ai trû sû chõ u àûng cua vo cê y ú ch ö cao
khön g àu, hòn hnh û nguyï n nhê n la cê y thi ïu ngu ön cun g
cêp din h dû úng , thi ïu thanh ph ên vö cú ha y hûu cú.
Trû úng húp cê y kh ö heo va vo hoa nêu , cach chù m soc
àú n gi an nh êt la gi am sö lên cao mu ho ùc ngûn g cao ho an
toan su öt möt thúi gia n ho ùc ài ïu chón h kho ang tö thi ïu
hut gê y ra sû cö nay.
II.3 . Sû kñch san mu: (Kñch ho at ca o su)

Ngo ai sû cai thi ïn gi öng cê y ra , co n ngû úi con mu ön


nùng su êt ti ït mu lï n ca o nûa, bùng cach ap dung
phûún g ph ap tac àöng sin h ly vao cê y ca o su , tûc la kñch
thñc h cê y ch o nhi ïu m u.
Trû úc thï chi ïn th û hai , ngû úi ta nh ên th êy nïu cao
va àùp möt loai dêu thao möc vao vo dû úi àû úng cao, se
co sû tùng cû úng tai lêp vo, àû a túi tùn g ti ït ra mu.
Ng ay na y vi ïc kñch san late x (m u ca o su ) thûc hi ïn ph ö bi ïn
34 CAO SU THIÏN NHIÏN
nh êt the o löi sû dung hön húp ch êt àùp thu öc dêu thao möc co ch êt
kñch ho at nh û mu öi cua aci d 2,4- D (aci d 2,4-
dichlorophenoxy acetic ) gên àê y la ENTRE N (aci d 2-
chloroethylphosphoric).
Mù t khac, nhûng khao sat vï chûc nùng cua vitamin va
kho ang tö ú sû thanh lêp ca o su cua cê y (Vi ïn Nghiï n cûu
Cao su Vi ït Nam ) àa ch ûng minh : nïu tiï m vao thê n cê y
ch êt sulfate àöng (1), nùn g su êt cung thêy tùn g lïn.
Ú trû úng húp àêu, ngû úi ta àùp vao vung ûng vúi sö vo
cêy tiï u th u tron g 3 thang möt hön húp thu öc nû úc dên
xu êt tû ch êt kñch thñc h 2,4- D ha y 2,4,5-T . Tron g trû úng húp
thû hai , ngû úi ta khoa n lö dû úi àû úng cao, nh et viï n sulfat e
àöng vao.
Sû tùn g nùn g su êt mu thû úng ha y tha y àöi, co thï nùn g
su êt bõ lï thu öc ca tòn h trang can h tac (c o thï chi ïm túi
20% àïn 30%). Nh ûng ti ïn hoa tha m dû vao qu a tròn h vên
àan g àû úc ti ïp tuc
nghiï n cûu thïm .(2)

1. Sulfate àöng: CuSO4 . 5H2O, co tïn khac la Vitriol lam, couperose lam, Vitriol de Chypre.
Tinh thï mau lam võ chat, lam sùn va ùn da, tan trong nûúc (3 phên nûúc ú nhiï t àö
thûúng), tan trong glycerine, khöng tan trong cön. Sulfate àöng ngêm nûúc co mau lam,
dï khû nûúc búi nhi ït; cho sulfate khan vúi nûúc mau trùng. T ó trong vao khoang 2,28.
2. Vi ïn Nghiïn cûu Cao su Vi ït Nam cöng bö cho bi ït nhûng thñ nghi ïm vï chêt kñch hoat mu
va Vi ïn cung Trûúng Àai Hoc Töng Húp TP/Hö Chñ Minh húp tac, àa co kït qua kha
quan.

CAO SU THIÏN NHIÏN 35


PHAÀN PHUÏ LUÏC

I. Ñ A ÏI CÖÔNG V EÀ PHÖÔNG P H A ÙP THU HOACH LATEX ÔÛ C A Ù C


C A ÂY CAO SU K H A Ù C
Tuy the o sû ph at tri ïn cua cê y ca o su , ban ch êt, võ trñ mach
late x va àö nh út cua latex , ma ngû úi ta ap dung phûún g
ph ap thu hoach khac nhau: phûúng phap thu hoach
trûc tiïp va phûún g ph ap thu ho ach the o löi cao mu.
Cön g vi ïc thu ho ach tr ûc ti ïp thû úng chó ap dung ch o
nh ûng cê y ca o su ho co co ca o su late x nùm tron g cac cú
qua n dû úi àêt nh û gi öng Carpodunus , Clitandr a va
Raphionacm e ú chê u Phi. Cön g vi ïc ti ïn hanh vön la hai
nguyï n ca cêy , àe m tan nghi ïn va chi ïc rut ca o su the o
phûún g ph ap c ú hoc ha y hoa hoc. Phûúng ph ap nay àû a
àïn tuy ït gi öng cêy.
Cön g vi ïc thu ho ach the o löi cao mu thû úng àû úc th ûc
hi ïn ú nh ûng cê y ca o su co thê n to va ú nh ûng dê y leo to.
Co nhi ïu phûún g ph ap cao mu kh ac nha u àa ho ùc àan g ap
dung ma ta àï cêp tron g phûún g ph ap cao mu cê y ca o su
Heve a brasiliensis euphorbiac eae . Tron g ào phûún g ph ap
sú kha i la rach nhi ïu lên va rach cao sê u vao vo cê y va
àö i luc con ch ùt bo (nh û trû úng húp cua gi öng Castilloa) .
Hi ïn na y co möt sö qu i àõn h bùt bu öc ap dung cao mu vúi
nh ûng àû úng rach cao doc the o kho ang gi ûa àï cê y co thï
cao lai àû úc.
Late x thu lêy, àû úc lam àön g àùc bùng nû úc sö i ho ùc
bùng nû úc ep trai cêy chua ho ùc bùng mu öi. Àöi khi
ngû úi ta vùt chan h lïn khñ arach cao àï thu àû úc ca o su
dû úi dang súi dê y dai
(m u dêy ) röi cu ön lai thanh
bup.

36 CAO SU THIÏN NHIÏN


II. TRUNG TAÂM COÂNG NGHIEÄ P CHÍNH T H Ö CÙ V AØ C A ÙC V IE ÄN K H AOÛ C Ö Ù U
KHOA H OÏC CAO SU Q U O CÁ T E Á
II.1 . Trun g têm cön g nghi ïp ca o su : (cac nû úc tû ban)
- Ú Ho a Ky trun g têm cön g nghi ïp ca o su qua n trong
nh êt têp trun g tai ti ïu ban g Ohio . Nh ûng thanh ph ö cön g
nghi ïp quan trong kh ac la Boston , Detroit , Buffal o va vung
ngo ai ö Ne w York. To an bö cön g nghi ïp nay têp trun g ú
kh u Àön g Bùc Ho a Ky, nhûn g tû th ï chi ïn th û ha i nh a
may san xu êt vêt dung ca o su moc lïn rai rac kh ùp nû úc
do nh u cêu san xu êt. My co 5 cön g ty ca o su qua n tr ong
nh êt co thï kï la Goodyea r Tir e an d Rubber, B.F.Goodrich ,
Fireston e Tir e an d Rubber , Unite d State s Rubber va Genera l
Tir e an d Rubber . Riïn g Goodyea r Tir e an d Rubber ngo ai cú
sú tai Akro n ra con co cac nh a may ca o su ú Gadsden
(Alabama) , Jackso n (Michigan) , Lincol n (Nebraska) , Lo s
Angeles (California) , Ne w Bedfor d (Massachussetts) , Topek a
(Kansas), Windso r (Vermont) . Ch o àïn na y cön g nghi ïp ca o
su tai My qui tu tron g 6 nú i co thï kï: Akron , Boston ,
Newark.. . Ne w York , Los Angesles ,Detroi t va Philadelphia-
Camden.
- Ú Canada , cön g nghi ïp ca o su ph at sin h mu ön hún ,
trung têm chñn h la Toronto.
- Ú chê u Êu , cön g nghi ïp ca o su cua An h Qu öc la lêu
àúi nh êt va qua n trong nh êt, cac cú sú san xu êt ca o su
nùm rai rac kh ùp nû úc An h va Scotland . Trun g têm qua n
trong nh êt cua Anh Qu öc la ú vung ngo ai ö Luê n Àö n va
tai Birmingham . Cön g ty ca o su lún nh êt la cön g ty
Dunlo p co rêt nhi ïu ch i nh anh à ùt ú nhi ïu nû úc àùc bi ït
la ú My, Àûc va Ph ap.
- Ú Tê y Àûc cu co trï n 200 nh a may ca o su ma ha i nh a
may lún nh êt la Continenta l Gummi-Werk e A.G ú Hanovr e
va Phoe- ni x Gummi-Wark e A.G ú Hambourg . Cac thûún g
cu öc kh ac lún la Deutsch e Dunlo p Gummi-A. G ú Hanovre ,
Engleber t ú Aix-la- Chapelle , Gumm i Werk e Fuld a ú Fulda ,
Metzele r ú Munic h va Pahlsch e Gumm i un d
Asbestgesellschaf t ú Dusseldorf . Nh ûng
vung co cön g nghi ïp ca o su ph at tri ïn la kh u Rh enan-

CAO SU THIÏN NHIÏN 37


westphalien , lûu vûc sön g Rhi n va sön g Main , Bavi ere va nh êt la
vung phñ a Bùc.
- Ú Ph ap, nh a may ca o su àêu tiï n àû úc thi ït lêp la ú
Plaine Saint-Deni s nù m 1828 (do Rattie r va Guiba l lêp) .
Nù m 1895, Micheli n lêp ra cön g nghi ïp vo xe ú Clermont-
Ferran d (Cön g ty Michelin) , cung tron g vung Clermont-
Ferran d con co nh a may Dunlo p ú Montlucon . Trun g têm
ky ngh ï ca o su qua n trong ú Ph ap nùm tai Lyon , Bordeaux ,
Grenoble , Marseille,...
II.2 . Cac vi ïn nghiï n cûu kho a hoc ca o su:
Hêu hït cac nh a may ca o su trï n thï gi úi àïu co ph ong
thñ nghi ïm, möt ph ên cön g vi ïc cua ph ong thñ nghi ïm la
danh vao vi ïc kh ao cûu. Co thï noi Hoa La n la möt nû úc
kh ao cûu ca o su the o kho a hoc lêp ra trû úc súm hú n hït.
Tû nù m 1909, cac chu nhê n àön ài ïn àa lêp ra möt vi ïn
kh ao cûu ú trû úng Ca o àùng ky thu êt Delf t va vi ïn àa
gop ph ên lún ch o ki ïn thûc cua ch ung ta vï thanh ph ên
va tñn hch êt cua ca o su thiï n nhiïn . Chñn h phu Hoa La n
nhan h ch ong thêy co lúi ñch nï n no tr ú thanh Vi ïn Nha
nû úc Delf t (Institu t Gouvernementa l de Delft).
Cung möt luc, cac ch u nhê n àön ài ïn cung àa lêp ra cac
Vi ïn nghiï n c ûu ú Indonesi a tai Buitenzor g (Java ) va
Medan (Sumatra) . Nh ûng ti ïn bö àû úc thûc thi tai à ön
ài ïn ca o su la nh ú vao cac cú qua n kh ao sat nay va chñn h
nh ûng ti ïn bö nay àa khi ïn nh ûng ch u nhê n àön ài ïn ca o
su An h lêp ra cac Vi ïn Kh ao cûu cua ho tai Malaysi a va
Sr i Lanka.
Tai An h Qu öc, Rubbe r Grower s Associatio n (Hi ïp höi Ca o
su) trû úc tiï n àa khuy ïn khñc h kh ao cûu kho a hoc ca o su
bùng cach tai tr ú ch o nhi ïu ph ong thñ nghi ïm àùc bi ït
ho ùc thu öc trû úng àai hoc. Kï ào hiïp höi tiïn túi viïc
thanh lêp cac hoc viïn chuyï n nghiï n cûu nh ûng gò liï n
qua n túi àön ài ïn ca o su va mú ra cac vû ún th û nghi ïm: ú
Dartonfiel d (Sr i Lanka ) la Rubber Researc h Schem e (kh úi
lêp vao nù m 1913 nhûn g ho an têt vao nù m 1921); ú Kual a
Lumpu r (Malaysia ) la Rubbe r Researc h In-
stitut e nù m 1925. Ngo ai ra cac ph ong thñ nghi ïm àû úc lêp ra ú

38 CAO SU THIÏN NHIÏN


Vi ïn Ho ang gi a Luê n Àö n (à ï liï n kït vúi cac hoc vi ïn thu öc àõa
va àï nghiï n cûu cac vên àï ûng dung).
Nhûng , àöng thúi vúi vi ïc qu i àõn h vï san xu êt ca o su ,
cac chu nhê n àön ài ïn cung khön g mu ön bo qu a nh ûng
ài ïu hûu ñch vï kh ao cûu kho a hoc man g àïn. Búi th ï Uy
ba n Lêp qu y Qu öc tï (Comit e International e de
Reglementation ) ti ïn túi vi ïc lêp dûng ra cac hoc vi ïn chó
danh riïn g ch o vi ïc kh ao cûu kho a hoc ca o su tai ba nû úc
san xu êt lún (1936) la:
- Britis h Rubbe r Producer s Researc h Associatio n tai An h
(vi ït tùt la B.R.P.R.A.);
- Rubbe r Stichtin g tai Hoa Lan;
- Institu t Fra nçai s du Caoutchou c tai Ph ap (Vi ïn Ca o su
Ph ap). B.R.P.R.A. àa thûc hi ïn liï n húp moi ho at àöng
kho a hoc va
tr ûc thu öc Rubbe r Grower s Association.
Rubbe r Stichtin g àùt ph ong thñ nghi ïm ú Delf t gên Institut
Gouvernemental.
Institu t Fran çai s du Caoutchou càùt tai Pari s va tû nù m
1940 ph at tri ïn thanh Vi ïn Kh ao cûu Ca o su Àön g dûún g
(na y la Vi ïn Kh ao cûu Ca o su Vi ït Nam ) co ph ong thñ
nghi ïm tai La i Khï, tron g kh i ào möt cú qua n kh ac cung
àû úc lêp ra ú Campuchia (S.A.R.C) co tram thû nghi ïm tai
Tapao . Tû nù m 1956, Institut Fra nçai s du Caoutchou c cung
ph at tri ïn thanh Vi ïn Kh ao cûu chê u Ph i lêp tai Cöt e
d’Ivoir e ú Bimbress o gên thu àö Abidjan.
Cung ph ai àï cêp túi sû hi ïn di ïn cua Institut o
Espagno l del Caucho , lêp ra vao nù m 1955 tai Barcelone ,
àöng thúi vúi sû hi ïn di ïn cua nhi ïu Vi ïn Nön g nghi ïp
con co cac phê n vi ïn ca o su qua n trong tai Cong o Belge , ú
Yangambi , Vi ïn Qu öc gi a Nghiïn cûu Nön g nghi ïp cua
Cong o Belge ; tai Br esil , Vi ïn Nön g nghi ïp Nort e gên
Belem ; tai Costa-Ric a Vi ïn Kho a hoc Nön g nghi ïp Liï n My
ú Turriablba.
Ú Ho a Ky, Vù n ph ong Cê y Nön g nghi ïp cua Bö Nön g nghi ïp
Ho a Ky cung co nh ûng ho at àöng kh ao cûu cê y ca o su ; vù n ph ong

CAO SU THIÏN NHIÏN 39


nay co möt tram thû nghi ïm cê y ca o su Heve a brasiliensi s ú Co-
conu t Grov e thu öc ti ïu ban g Florid a va möt tr am kh ac
nghiïn cûu cê y ca o su Guayul e ú Salina s thu öc ti ïu ban g
California.
Tron g trû úng húp cua ca o su nhê n tao, nö lûc kh ao cûu
manh me nh êt trû úc cac nû úc kh ac co thï noi la ú Liï n Xö
trû úc àêy, Àûc va Ho a Ky.
Chñn h tai Elberfeld-Barme n (Àûc) , cac nh a hoa hoc cua
cön g ty Baye r àa nh ùm vao cac loai ca o su Bun a. Nù m 1939,
Cön g ty Bayer lêp ph ong thñ nghi ïm ú Leverkuse n àùt tïn
la Trun g têm Thñ nghi ïm Ca o su , chñn h nú i àê y àa thûc hi ïn
àû úc nh ûng ph at minh qua n trong vï ca o su nhê n tao; va
cung la nú i kh am ph a ra möt loai san ph êm töng húp gên
àê y nh êt: ca o su töng húp Vulkollan.
Liï n Xö tû lêu àa ho at àöng manh kh ao cûu vï ca o su
töng húp. Th úi ky Cach mang Th ang 10 thanh cöng , nù m
1918, Uy viï n Höi Kin h tï Töi ca o àa tri ïu têp cac chuyï n
gi a va àï ra nhi ïm vu san xu êt ca o su töng húp. Nù m 1932
kh úi xê y dûng ha i nh a may lún, àû úc xe m nh û qu öc gi a
ch ï tao àêu tiï n loai ca o su nay. Àöng thúi ho cung ch u
trong túi vi ïc tòm cê y ch o ra ca o su ma kh ao cûu nhi ïu
nh êt la cê y ca o su Kok-saghy z (KOK-CAPGIZ).
Ho a Ky, cú qua n nh a nû úc co chûún g tròn h kh ao cûu
röng lún la Reconstructio n Finance . Co möt sö ph ong thñ
nghi ïm àang ch u y, nh û PT N cua cön g ty D u Pon t de
Nemours , kh ao cûu cao su töng húp Neopren e va Hypalon ;
PT N cua cön g ty Standard Oi l Developmen t kh ao cûu ca o
su Butyl . Àöng thúi Ho a Ky cung co cú qua n kh ao cûu ca o
su thiï n nhiï n (k ï ca ca o su töng húp) la Phê n vi ïn cua
“Nationa l Burea u of Standards ” ú Washington.
Co thï noi vúi tñnh cach khoa hoc, muc àñchc ua cac
vi ïn nghiï n cûu ca o su la cai thi ïn vï san xu êt va vï tñn h
ch êt cua ca o su thiï n nhiïn , nh êt la ph at tri ïn ûng dung .
Ho at àöng cua nh ûng Vi ïn Kh ao cûu Ca o su co sû ph öi
húp cua ha i Uy höi Qu öc tï la: Internationa l Rubbe r
Researc h Boar d (Uy ba n Kh ao cûu Ca o su Qu öc tï) va
Internationa l Rubbe r Developmen t Comittee
(Uy ba n Phat tri ïn Ca o su Qu öc tï), tai Luê n Àö n (Londres).
40 CAO SU THIÏN NHIÏN
CHÛÚN G II

THAØNH PHAÀN V AØ TÍNH CHAÁT LATEX

Late x la mu ca o su ú trang thai phê n tan nùm lûng lú


trong dun g dõch ch ûa nhi ïu ch êt vö cú va hûu cú.
Hi ïn na y ta bi ït àû úc late x tao ra tron g hï th öng mach
latex àöc lêp vúi hï th öng mach nh ûa thön g thû úng va
chó bi ït ñt vï ngu ön göc sin h ly cua no. Cac tac gi a nh û
Harrie s va Ditma r nghô rùng ca o su la möt ch êt sin h ra tû
sû bi ïn àöi cua ch êt gluci d ma àùc bi ït la cac pentosan .
Nh ûng tac gi a kh ac thò thêy co sû liïn qua n gi ûa àöng
hoa ca o su va sû tiï u thu amido n dû tr û. Prokofiev kït luên
qu a cu öc kh ao sat cua ön g la sû töng húp ca o su xay ra
tron g mach late x ph at xu êt tû hydrat ecarbon , the o lûúc àö
nhû sau : monosaccharid-ace tone-acetaldehy de-isoprene-caosu.
Sa u nay, tû nh ûng cu öc kh ao c ûu vï cê y ca o su
Guayule, J.Bonne r àùt gi a thi ït la ca o su thanh lêp the o
ki ïu ti ïn tròn h sau àêy : aci d aceti c ph an ûng vúi aceto ne
sin h ra aci d β-methylcrotonic,
aci d nay tû ngûn g tu the o ph an ûng kh û ch o ra chu öi isopre ne.
Cac kh ao sat cua Tea s vï cê y ca o su Heve a brasiliensi s
cung ài túi xac min h ch ûc nùn g ào cua aci d acetic.

A. T H A Ø N
H P H A ÀN LATEX
Ngo ai hydrocarbo n ca o su ra, late x con ch ûa nhi ïu ch êt
cêu tao ba o gi ú cung co tron g moi tï bao söng . Ào la cac
protein , aci d beo, dên
xu êt cua aci d beo, sterol , glucid , het erosid , enzyme , mu öi kho ang.

CAO SU THIÏN NHIÏN 41


Ham lûúng nh ûng ch êt cêu tao nï n late x tha y àöi tuy theo
cac ài ïu ki ïn vï khñ hêu, ho at tñn h sin h ly va hi ïn trang
söng cua cêy cao su. Cac phên tñch latex tû nhi ïu loai cêy
cao su kh ac nha u chó àû a ra nh ûng co n sö ph ong ch ûng
vï thanh ph ên latex:
Ca o su --------------- chi ïm tû 30 -
40% Nû úc ------------------------ 52
- 70% Protei n -----------------------
2 - 3% Aci d beo va dên xu êt
------------- 1 - 2% Gluci d va heterosi d
----------- kho ang 1% Kho ang ch êt
----------------- 0,3 - 0,7%
Nhi ïu dang ca o su trï n thõ trû úng àïu co ch ûa nhi ïu
ho ùc ñt lûúng ch êt cêu tao late x ph u, ho ùc co ch ûa nh ûng
ch êt bi ïn àöi cua ch ung va co th ï ch ung co tñn h liï n hï
mêt thi ït vúi tñn h ch êt cua ca o su thö ha y late x àû úc bao
qu an.
Vï phûún g di ïn ky thu êt, co th ï noi trû ca o su ra ta
khöng bi ït tûúng tên th anh ph ên cêu tao latex , nhûn g ta
bi ït àû úc thanh ph ên late x nh û thï nao va nh ûng tha y àöi
cua ch ung co anh hû úng gò túi tñnh ch êt cêu tao cua cao
su va latex dung tron g cön g nghi ïp ch ï bi ïn san ph êm ca o
su.

I. Cêu tr uc th ï gia o tr ang:


Töng qu at, late x àû úc tao búi nh ûng ph ên tû ca o su
nùm lûng lú tron g ch êt long goi la “serum ” tûún g tû nh û
seru m cua sûa.
Thû úng thû úng ngû úi ta th ûa nh ên tñn h phê n tan ön
àõn h co àû úc la do cac protei n bõ nh ûng ph ên tû ca o su
tron g late x hut lêy, röi do tñn h ch êt ion cua protei n anh
hû úng àïn cac ph ên tû ca o su möt ion êm nh û tron g
trû úng húp cua àa sö ch êt nhu tûún g thiï n nhiïn . Io n
cung ài ïn tñc h se ph at sin h lûc àêy gi ûa cac hat tû ca o su
(io n kh ac dêu se hut lên nhau , cac ph ên tû cao
su hut dñn h vao nhau , goi la sû àön g àùc latex) . Ban ch êt àñch
42 CAO SU THIÏN NHIÏN
1

thûc cua cac protei n nay thò chû a ro ho an toan, nhûn g ngû úi ta
bi ït àû úc ngo ai protei n ra con co lipoidi c va vai ch êt vö cú.
Seru m cung co ch ûa möt ph ên nh ûng ch êt húp thanh
thï giao trang , ch u yïu ào la protei n va phospholipi d va
möt ph ên la nhûng húp chêt thanh dung dõch thêt nhû:
muöi khoang, heterosi d vúi 1-methylinosito l ho ùc
quebrachito l va cac amino acid , amine , vúi tó lï th êp hún.
- Tó lï ph a bõ phê n tan ha y ham lûúng ca o su khö:
Tó lï ph a bõ phê n tan ha y tó lï ca o su tron g late x
thû úng àû úc goi la ham lûúng cao su khö (ma ú vai nû úc
thû úng goi la DR C )(1). Vi ïc bi ïu thõ “h am lûúng ca o su
khö ” khön g àû úc ro rang àêy àu vï cac trõ sö mu ön xac
àõn h va ngû úi ta ph ai thûa nh ên ham lûúng ca o su kh ö
(DRC ) la kh öi lûúng ch êt kh ö trong
100g late x àû úc àön g àùc hoa va xû ly tron g nh ûng ài ïu
ki ïn húp tiï u chu ên.
Tó lï cua cac ch êt cêu tao late x ph i ca o su vên con lên
lön hydrocarbo n ca o su , no tha y àöi t uy the o cach ch ï
tao. Ham lûúng tron g ca o su cua ch ung àû úc phê n tñc h
bùng phûúng ph ap AFNOR. Tron g ca o su tú xön g kh oi
thûún g mai ch ï tao tron g nh ûng ài ïu ki ïn cön g nghi ïp
thön g thû úng nh êt la vao kho ang 5% àïn 7%.
Nhi ïu kït qu a xac àõn h ham lûúng ca o su kh ö àa gi up
ch o ta co ki ïn th ûc töt vï gi úi han cua bi ïn thiï n va vï
cac yïu tö xac àõnh . Qu a hang ng an cu öc phê n tñc h cua
Vi ïn Kh ao cûu Ca o su Àön g Dûún g trû úc àê y ch o bi ït, ham
lûúng ca o su kh ö tron g la- te x cua cê y ca o su ti ït ra ca o
nh êt àat túi 53% va thêp nh êt la
18%, moi yïu tö anh hû úng túi nöng àö late x sa u kh i late x ch ay
ra kh oi cê y àûún g nhiï n khön g kï. Nh ûng nguyï n nhê n chñnh

1. Chû vi ït tùt cua Anh tû nhûng chû Dry Rubber Content co nghôa la Ham lûúng cao su
khö. Co ngû úi hiïu lêm DRC la Densite Reel du Caoutchouc nï n dõch la Tó trong thêt
cua cao su.

CAO SU THIÏN NHIÏN 43


lam tha y àöi ham lûúng ca o su kh ö la tñn h di truy ïn cua
cê y cao
su , tuöi cê y (cê y tre ch o sö lûúng late x ca o nhûn g ham
lûúng cao su kh ö lai thêp, cê y gi a ngû úc lai) va ài ïu ki ïn
sin h ly cua cêy. Tron g cac ài ïu ki ïn sin h ly, hi ïn tûúng
vï tha y àöi mua la àùc bi ït qua n tr ong.
Nïu têt ca nh ûng ài ïu ki ïn kh ac khön g àöi, thò àùc
tñn h di truy ïn co thï noi lïn àû úc late x thu öc “clone ” ha y
ho nao ào bi ïu thõ àùc tñn h qu a ham lûúng ca o su trun g
bòn h hang nù m noi chun g tû 25% àïn 35% tron g nh ûng
nù m kh úi cao mu àêu tiïn va 35% àïn 45% tron g nh ûng
nù m kha i thac cu öi.
Trun g bònh , ham lûúng ca o su kh ö cua late x cê y tùn g lï n
àïu àïu tû nù m nay san g nù m kh ac va tùn g àïn mûc töi àa
kh i cêy àa cao mu túi vung cao lên thû ba . Vï bi ïn thiï n
ham lûúng cao su kh ö xay ra tron g nùm , ta co thï xe m àö
thõ sa u àê y (à ùc bi ït
thêy ro ú Vi ït Na m nú i co ha i mua ro
rït):

DRC (%)

45% Cê y tröng àû úc
10 nùm

40%

Cê y tröng àû úc
35%
8 nùm

Th a ùng
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

G.II.1 . Thñ du vï sû bi ïn thiï n DR C the o mua

44 CAO SU THIÏN NHIÏN


Vï ài ïu ki ïn sin h ly cua cê y ca o su , töng qu at ngû úi ta thêy
ham lûúng ca o su kh ö co xu hû úng ha thêp kh i sû hêp th u
va chuyïn hoa cac khoang tö àûúc dï dang (tònh trang
xay ra thu ên) . Nhûn g no cung co xu hû úng (tr ai ngû úc lai)
ha thêp khi ch êt hûu cú dû trû böi vao vung cao mu (vung
vo cao) bõ can trú (tòn h trang xay ra nghõch) . Ham lûúng
ca o su kh ö th êp nh êt àû úc nh ên th êy kh i qu a tròn h töng
húp gi am túi töi thi ïu.
I.1. Lutoides:

Nh ûng kh ao sat late x ti ït ra tû cê y ca o su (qu a kñn h


hi ïn vi) àa ch ûng min h la cac ph ên tû ca o su khön g ph ai
cêu tao nïn “pha ” bõ phê n tan du y nh êt cua latex . Frey-
Wysslin g ch o thêy ro sû hi ïn di ïn cua vai ti ïu cêu thu öc
vï nh ûa va co mau vang, ngo ai cac ph ên tû ca o su ra . Cac
ti ïu cêu nay hi ïn di ïn vúi sö rêt nh o, ch ung co dang
hòn hcêu va noi chun g to hú n c ac ph ên tû ca o su . Ch ung
àû úc goi la cac ph ên tû Frey-Wyssling.
Cac nguyï n nhê n nhu öm mau vang ñt ho ùc nhi ïu cua
latex àïu co y nghôa , vò sû nhu öm mau nay tû ph an anh
sùc dang cua “crïp e pêle ” ha y crïp e tr ùng . Eato n va
Fullerto n àa tòm thêy mau vang ào la do sû hi ïn hûu cua
sùc tö caroten . (Tron g lônh vûc nay co cac nha kh ao cûu
kh ac la De Vries, Van Harpen, Altma n va Kraay , Mc Colm) .
Möt ài ïm àùc bi ït qua n trong qua cac cön g cu öc tòm cach
phê n tñc h cac ph ên tû mau vang cua Frey-Wysslin g ra ,
qu a ph ep ly têm , ch ûng min h àû úc late x tûúi vúi ài ïu ki ïn
khön g bõ ph a loang ha y tac dung vúi ammonia c co ch ûa
cac ph ên tû ú tr ang thai lú lûng kh ac bi ït vúi cac ph ên
tû ca o su , hú i nùng hú n nû úc va qu a l y têm (2.000
vong/ph ut) thu àû úc dû úi dang kh öi gi öng nh û ch êt ke o
mau vang nhi ïu ha y ñt, thû úng chi ïm tû 20% àïn 30% th ï
tñc h ba n à êu cua latex . Nh ûng ph ên tû nay àû úc goi la
“lutoides” . (Xem hòn h II-1 ) Ài ïu ch u y la ph ên lutoide s chó
phê n ly àû úc qu a ph ep ly têm vúi ài ïu ki ïn la
late x khön g bõ ph a loang ha y ch o ammonia c
vao.
CAO SU THIÏN NHIÏN 45
H.II.1 : Dang cua lutoide s ú late x tûúi , dû úi kñn h hi ïn
vi,
sa u 2 gi ú cao mu (ph ong àai X
400).

Cac lutoide s ú trang thai lûng lú tû kït tu dên kh i late x àû úc


gi û tron g vai gi ú va dû úi kñn h hi ïn vi dang cua ch ung
tha y àöi dên dên.
Ph ên vang phê n ly cua ph ep ly têm co ch ûa moi lutoide s
va cac phê n tû cua Frey-Wysslin g tu ú bï mùt dû úi dang
möt lúp mong co mau vang tûú i ma thï tñc h khön g qu a 1%
th ï tñc h ban àêu cua latex . Late x con lai àû úc goi la ph ên
trùng.
Lutoides thï hi ïn àùc tñnh qua ham lû úng nû úc rêt
cao, kho ang 75% àïn 85%; va ngo ai nû úc ra göm co mu öi,
protei n va cac ch êt tan tron g aceton e (c o le la
phospholipid) . Ph ên vang phê n ly qu a ph ep ly têm vên co
ch ûa cac ph ên tû ca o su . Theo Haan-Homan s va Va n Gils ,
nguyï n thuy lutoide s khön g co ch ûa cac hat tû ca o su ,
nhûn g do xu hû úng kït tu manh nï n no bõ keo theo. Tó lï
cao su ph ên vang la möt tó lï àang chu y (chi ïm kho ang
30% ch êt khö).
J. Ruine n nghiï n cûu lutoide s va sû àõn h võ cua ch ung
trong cac mö cê y ca o su Heve a brasiliensi s qu a kñn h hi ïn
vi ch o bi ït
lutoides co th anh ph ên rêt phûc tap. Ch ung hi ïn di ïn nhû

46 CAO SU THIÏN NHIÏN


nh ûng thï nh êt àõn h tron g nguyï n sin h ch êt, doc the o
mang tï
bao cung nh û tron g khön g bao va the o Ruinen , ön g bac bo
sû ki ïn nguyï n sin h ch êt ú tron g khön g bao cung möt luc
vúi cac ph ên tû ca o su . Nhûng , cung co thï cac ph ên tû
ca o su cua “ph ên trùng ” cêu tao nï n ph a bõ phê n tan
thön g thû úng cua dõch khöng bao, tron g luc cac lutoide s la
nh ûng ph ên nguyï n sin h ch êt cung göm co ca o su the o
cach thûc thanh lêp nh û vêy.
Haan-Homan s va Va n Gil s ch o kït qu a phê n tñc h ph ên
vang va trùng qu a bang II. 1 dû úi àêy:
BANG II.1
Ham lûúng cac ch êt ph i ca o su cua ph ên vang va ph ên
trùng

TRÑCH KHÖ TRÑCH KHÖ


PH ÊN VANG PH ÊN TRÙNG
(lutoides) (ph a ca o su
bõ phê n tan)
- Tr o ... 0,9 àïn 1,1 4,0 àïn 7,0
- Mg (mg MgO/g ca o su)... 0,5 - 0,7 4,0 -12,0
- P (mg P O /g ca o su)...
2 5
2,0 - 4,2 16 - 28
- Àam ... 0,4 - 0,5 1,2 - 2,0
- Trñc h ly vúi acetone... 2,3 - 2,9 4,3 - 7
- Chó sö aci d tû trñc h ly 180 - 250 500 - 850
acetone... 1,0 - 2,0 10,0 - 20,0
- Trñc h ly nû úc...

Ta cên lûu y túi cac tó lï lún nh êt cua cac ch êt cêu tao khöng
ph ai la ca o su ú ph ên vang . Búi vò vai ch êt n ao ào tron g
cac ch êt cêu tao nay tha m gi a tr ûc ti ïp ho ùc gi an ti ïp vao
tñn h ch êt cua cac dang ca o su thûún g mai (phosphoru s va
magnesiu m anh hû úng túi tñn h ön àõn h cua latex , húp
ch êt nitroge n anh hû úng túi àùc tñn h lûu hoa) , ta co th ï
nghô rùng ph ên vang , tûc lutoides la möt yïu tö cua sû
tha y àöi. Sû kh am ph a cac lutoide s àa tao nï n möt ti ïn bö
qua n trong ch o vi ïc nghiï n cûu sû àõn h võ cua nh ûng ch êt
ph i ca o su.
Ph ên vang thò khön g bïn lùm, va lai, kh i phú i ra khön g khñ,

CAO SU THIÏN NHIÏN 47


no tû nhu öm mau nhan h ch ong . Sû nhu öm mau nay la nh ú vao
ho at tñn h cua cac enzyme , oxid e hoa. Cac enzym e nay tron g
ph ên vang tñc h cûc hú n tron g ph ên trùng.
Tñnh khön g bïn cua ph ên vang gi up late x tûú i chõ u sû
àöng àùc hoa tûng ph ên va nh û thï tron g möt th úi gia n
àêu, th ai trû àû úc àa sö ph ên lutoides, kït qua la thai trû
sùc tö v ang. Phûún g ph ap nay àû úc dung nhi ïu nh êt
tron g vi ïc ch ï bi ïn crïp e semelle , san ph êm tû sû àön g
àùc latex , trùng nhi ïu hún hït. Vï phûún g di ïn ky thu êt,
nh ûng ch êt cêu tao late x ph i cao su , san ph êm tû sû àön g
àùc thû nh êt thò rêt gi au ch êt xuc ti ïn (accelerator ) lûu
hoa thiï n nhiïn , nh û ta àa thêy ú bang II. 1 kït qu a phê n
tñch. Hònh nh û ca o su cua ào an àêu cung co nhi ïu ch êt
ch öng lao (ha y kh ang oxygen ) àùc bi ït nh êt liï n hï túi sû
oxide hoa tac dung búi anh nùng.
I.2. Ph ên tû ca o su:

Nïu ta kh ao sat möt gi ot late x loang qu a kñn h hi ïn vi ú


bu öng töi mú, ta se thêy co möt sö rêt lún ti ïu cêu chuy ïn
àöng brown. Vï hòn h dang cua ch ung , bï n canh cac ph ên
tû co hòn h cêu, vai ph ên tû co dang khön g àïu (nh û hòn h
qu a lï) , cac qua n sat nay àû úc ap dung ch u yïu vúi nh ûng
hat tû to nh êt. Vên àï hònh dang cua cac ph ên tû ca o su
àa àû a túi nhi ïu cu öc tran h lu ên; the o Petc h va Bobiliof f
la nh ûng ngû úi kh ao sat trû úc hït, cho rùng cac ph ên tû
cao su hi ïn di ïn khöng ph ai la hònh cêu. Nhûn g Luca s
dung möt kñn h hi ïn vi lam vi ïc bùng tia tû ngo ai àï kh ao
sat ch o bi ït hêu hït cac ph ên tû ca o su tron g late x kï ca
cac ph ên tû rêt nh o àïu la hòn h cêu; nïu vai ph ên tû nao
ào xu êt hi ïn vúi dang kh ac, ào la ph ên nhi ïu cac ph ên tû
hòn h cêu tû liï n k ït ch o ra möt ph ên tû múi co kñch thû úc
lún hú n va co dang khön g àïu. Gi a thuy ït nay hi ïn na y
àû úc cön g nh ên.
Vï cêu truc cua hat tû ca o su , tû cön g cu öc nghiï n cûu cua
Hauser , co sû dung may vi thûc nghi ïm Zeiss , àû a túi tac
gia nay àï xû úng ch o hat tû ca o su cêu tao göm möt vo
ca o su àùc

48 CAO SU THIÏN NHIÏN


ba o boc möt ca o su long va sanh , ú ngo ai la möt lúp
protei n do vo
hêp thu . Vï phûún g di ïn nay, àa bõ Bloomfiel d bac bo. Tû
kït qu a c ua Bloomfield , ta nh ên àõn h àû úc la khön g th ï
th ûa nh ên kh öi long do Hause r qua n sat, tao tû
hydrocarbo n co phê n tû kh öi thêp.
Vên àï kñch thû úc khön g àöng àïu cua phê n tû ca o su
àû úc tran h lu ên nhi ïu hú n vên àï hòn h dang . Dï hi ïu la,
vò co möt lûúng ch êt cêu tao late x (khön g ph ai l a ca o su )
bõ nh ûng hat tû hut lêy, tûc la noi àïn bï mù t cua nh ûng
hat nay, tao ra sû khön g àöng àïu vï kñch thû úc. Noi kh ac
ài , tó sö ch êt cêu tao la- tex ph i ca o su trï n ca o su ch o
nh ûng hat tû nh o se ca o hú n cho nh ûng hat tû lún. Nïu
möt xû ly nao ào, co tac dung phê n ly thñc h húp ch o ra
àû úc hat tû nh o nh êt ha y lún nh êt, se thêy co nh ûng kh ac
bi ït ú thanh ph ên ca o su àa ch ï tao, nh ûng kh ac bi ït nay
se ph an anh lïn tñn h ch êt. Th êy ro hú n ca la ú trû úng
húp ca o su co xu êt xû tû sû àön g àùc phê n ào an, ha y ca o
su thu lêy tû seru m thai ú qu a tròn h ly têm.
The o doi nh ûng thñ nghi ïm lên àêu qu a kñn h hi ïn vi ,
trong nhi ïu nùm ngû úi ta nhòn nh ên hat tû cao su ú latex
co kñch thû úc gi ûa 0,5 micro n va 6 micro n (àû úng kñnh ) va
sö hat lï n túi
2 x 108 ch o möi cm3 latex . Vï sau , vúi nh ûng phûún g ph ap
ho an
hao hún , ngû úi ta àa lam lö ro àû úc möt sö lún hat tû nh o
nh êt. The o Kemp , sö hat ca o su ú 1g late x 40% la 7,4 x 1012;
Luca s lam vi ïc vúi tia tû ngo ai, nh ên th êy 90% hat tû cao
su ú latex co
àû úng kñn h dû úi
0,5µm.
Vï sa u n ay Hessel s tha y qu a tròn h phê n ào an va phê n
tñch nh u tûún g late x cê y ca o su Heve a brasiliensi s bùng
phûúng ph ap kït têng.
The o nh ûng àû úng bi ïu di ïn kït têng ma Hessel s lêp ra ,
ta co thï tñn h toan thêy nïu 90% hat tû ca o su co àû úng
kñn h dû úi
0,5µm, gên 3/4 ca o su ú tron g cac hat tû ma àû úng kñn h ca o
hún
co n sö
nay.

CAO SU THIÏN NHIÏN 49


Co le tó lï nh ûng hat tû co kñch thû úc tha y àöi kh ac nha u tuy thu öc
vao ngu ön göc latex . The o nh ûng ài ïu àa bi ït tû lêu , late x
cê y tr e, àa sö la co hat tû nh o. Tu y nhiï n qua n ni ïm nay
àoi hoi xet lai, cên ph ai sû dung phûún g ph ap chñn h xac
hún , nh û phûún g ph ap Hessel s hay àú n gi an hú n la phûún g
ph ap Cockbai n ma ta se àï cêp.
Hessel s nghiï n cûu thanh ph ên ca o su tû möi ào an. Ú
bang II. 2 sa u àêy , gi up ta s o sanh thanh ph ên ca o su kït
qu a tû sû àön g àùc phê n ào an vúi thanh ph ên ca o su cua
late x kh úi àêu.
BANG II.2
Th anh ph ên ca o su tû möi ào an va tû late x kh úi àêu

ÀOAN ÀAM (%) TRO (%) CHI ÏT RUT CHI ÏT RUT (+)
VÚI NÛÚC VÚI ACETONE
1 0,04 0,06 0,5 2,2
2 - - - -
3 0,17 0,08 0,7 3,7
4 - - - -
5 0,44 0,10 1,7 6,1
6 - - - -
7 0,74 0,17 3,3 8,9
8 - - - -
9 1,46 0,38 12,0 12,9
Latex 0,30 0,10 1,5 4,5
kh úi
àêu
+ Nh ûng sö nay hú i ca o hú n nh ûng sö ú late x thû úng búi co tac
dung cua oleat e ammoniu m sû dung nh û ch êt ön àõn h latex.

Sa u hït, àöi vúi bï mùt cua 1g ca o su, tó lï ch êt cêu tao latex


ph i ca o su bõ hêp thu tha y àöi tû 1 ú ào an 1 ch o àïn 7,3 ú
ào an 8 +
9, Hessel s gh i ch u nh ûng sö liï n qua n túi nh ûng yïu tö
hêp thu kh ac nha u nay àïu tûún g àûún g vúi nh ûng sö ûng
vúi tó sö bï mùt ú ào an 1 va 6, nhûn g thêp hú n ú nh ûng
ào an 8 va 9.
Sa u ào, Va n de n Tempe l kh ao sat qu a kñn h hi ïn vi lam
vi ïc vúi tia tû ngo ai va qu a kñn h hi ïn vi ài ïn tû, ch o kñch
thû úc cua cac hat tû va sû phê n bö cua ch ung chñn h xac
lai. Ön g cung nhû
50 CAO SU THIÏN NHIÏN
Cockbai n àõn h kñch thû úc trun g bòn h cua hat tû ca o su qu a
tac
dung cua möt ch êt têy va kh ao sat sû phê n bö cua no gi ûa
pha nû úc va ph a ca o su.
Tñnh kh ac bi ït cua hat tû ca o su co thï khön g chó du y
nh êt vï sû kh ac bi ït kñch thû úc, nh û M. Hure t ch ûng min h
tû qu a trònh siï u ly têm latex . Cön g vi ïc nay nh ùm vao
late x àa àû úc bao qu an nhûn g chû a àêm àùc hoa va co sû
dung túi may siï u ly têm Huguenard , vúi bö ph ên “bol ” àat
túi vên töc 100.000 vong/ph ut.
Ú cung ài ïu ki ïn nay, co nh ûng sû ki ïn xet th êy:
- Ph ep siï u ly têm gi up ta thu àû úc möt seru m khön g co ca o su(1).
- Cac hat tû ca o su tû phê n ly dû úi dang th ï nh ao sït
hay sanh , nhûn g khön g gi öng thï thu àû úc tû sû àön g
àùc. Th ï lïnh, sanh nay göm ha i ph ên phê n bi ït ro: ph ên
nùng nh êt vúi tó trong
0,926 co mau vang , ph ên con lai co tó tr ong 0,907 la mau
trùng. Tr a vï ph a phê n tan, hat tû cua ph ên vang , àa sö
chó thêy àû úc qu a kñn h siï u hi ïn vi , tron g luc ph ên trùng
göm co nh ûng hat tû to hún . Ca o su ú ph ên vang chó göm
kho ang 3% töng ca o su.
Cac phê n tñc h 2 ph ên nay àa lam ro àû úc sû kh ac bi ït
lên lû út vï ham lûúng nû úc, protein , aceton e va tro nhûn g
khön g co tó lï nao chñn h xac. Ph ên vang ûng vúi ph ên
nùng nh êt ma Hessel s àa phê n ly àû úc, tron g luc ph ên
trùng ûng vúi ph ên nh e nh êt ma tac gi a nay àa àï xû úng.
Ta cên noi thïm , co nh ûng thûc nghi ïm bùng phûún g
ph ap ly têm vúi töc àö ca o ma Vi ïn Kh ao cûu Ca o su Àön g
dûún g trû úc àê y the o àu öi va cac kït qu a chû a cön g bö
hòn h nh û la nh ûng phên tû phên vang do M. Huret àï
xûúng la phat xu êt tû lutoide s ma Haan-Homan s va Va n
Gil s àa noi àïn, cac lutoides
nay nh û ta àa noi, bõ hoa tan búi tac dung cua ammoniac .
Nh ûng

1. Sû dung may ly têm thûúng hay may ly têm cöng nghi ïp (chûa àat túi may ly têm siï u töc)
àï cö àùc hoa latex, serum thai ra bao giú cung con lên möt lûúng cao su (lam cho
serum cung co mau trùng sûa).
CAO SU THIÏN NHIÏN 51
ài ïm lûu y nay bac bo gia thuy ït cua cac tac gia cho rùng
lutoide s chó co ch ûa ca o su gi û lai tñn h ch êt cú hoc, nhûn g
gi up ta hi ïu rùng tron g late x cung luc co cac ph ên tû ca o
su co tñnh ch êt kh ac nhau . Ch u y la thanh ph ên cua ph ên
vang kh a tûúng tû vúi th anh ph ên cua lutoide s va ch u
yïu phê n bi ït qu a ham lûúng tro . Trû úc kh i c o tac dung
cua ammoniac , cac lutoides ph öi húp vúi tó lï lún ch êt cêu
tao vö cú nï n co tó trong hú i cao hú n tó trong cua latex ;
dû úi tac dung cua ammoniac , th ï nay bõ phên gi ai: no tû
kït tua th anh möt phosphate ammoniac magnesiu m
ph ûc húp cung löi keo protei n theo , va cac ph ên tû gi û lai
sùc tö vang gi au protei n va lipid . Kh i thai trû lutoides , ta
thûc sû khön g con thêy ph ên mau the o nh û M. Huret.

II. Th anh ph ên hoa hoc late x cê y ca o su (Heve a brasiliensis)


II.1. Hydrocarbon cao su:
Ph a phê n tan cua late x ch u yïu göm co gên 90% hydrocarbon
ca o su vúi cön g thûc nguyï n la (C ma ta se àï cêp ch i ti ït
H) 5 8 n

tron g chûún g kh ac. Ú àê y ta noi túi àö trung húp


ca o su.
Bloomfiel d àa thûc hi ïn nghiï n cûu qua n trong ài túi kït
lu ên hydrocarbo n ca o su luc no ch ay kh oi cê y ca o su la àa
ú dû úi dang polyme r (ch êt trung phên) . Nh ûng co n sö co
àû úc qu a ph ep ào thêm thêu cung nh û ào àö nh út àa
ch ûng min h ca o su cua cêy cao su Hevea brasiliensis thu
lêy ú nh ûng ài ïu ki ïn bònh thû úng , göm co hang loat
polyme r àöng ch ung ma phê n tû kh öi dai tû 50.000 àïn 3 x
106. Töng qu at, möt tó lï rêt lún (ñt nh êt la
60%) hydrocarbo n co phê n tû kh öi ca o túi 1 àïn 3 x 106. Tuy
theo ngu ön göc cêy , co nh ûng bi ïn thiï n àang ch u y vï tó
lï hydrocar- bo n co phê n tû kh öi ca o va thêp; va ngû úi ta
tòm th êy lû úng hy- drocarbo n co phê n tû kh öi thêp (nh o
hú n 250.000) cua ca o su tûún g àöi mïm thò lún hú n lûúng
hydrocarbo n co phê n tû kh öi thêp cua ca o su cûng hún.
II.2 . Àam:

52 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

Ch u yïu ào la protei n ha y nh ûng ch êt dên xu êt tû qu a trònh


dehydrat e hoa enzyme . Möt late x tûú i co ham lûúng ca o su
khö la 40% thò àam vao kho ang 2%, tron g ào protei n chi ïm
tû 1% àïn 1,5%. Tó lï nay tha y àöi the o thanh ph ên bach
phê n cua cao su tron g latex.
Protei n bòn h thû úng bam vao cac hat tû ca o su toan bö
gi up vao vi ïc ön àõn h thï gia o trang , möt ph ên búi àùc
tñn h ài ïn tñch
àû úc cua ch ung nh ú cac nh om – COOH va nh om – tû do va
NH
möt ph ên búi tñn h “hydrophilie ” cua ch ung.
Ài ïm àùng ài ïn cua toan bö protei n late x àû úc àõn h
gi ûa 4,6 va 4,7. Xun g quan h pH nay, cac hat tû àïu la ài ïn
trun g hoa va àö ön àõn h cua late x trú nï n xu öng thêp;
chñn h sû ki ïn nay àùt ra vên àï àön g àùc hoa late x bùng
acid.
Protei n co thï tach ra thanh nhi ïu nh om kh ac nha u
ûng vúi tñn h hoa tan va ài ïm àùng ài ïn kh ac nhau . Tû
nù m 1927, Bishop cö lêp àû úc 3 ph ên phê n bi ït ma ön g àùt
tï n la protei n A, B va
C. Midgle y àa ch ûng min h toan bö cac protei n nay ûng vúi cöng
th ûc nguyï n H N O ) va qu a qu a tròn h dehydrat e hoa ta co
(C 10 16 2 3

àû úc 1 ga m rêt loang amin o acid . The o Altman , cac amin o


acid àïu hi ïn hûu nga y tû luc thu ho ach , khön g kï co
mùt ti ïp ào búi sû dehydrated protein. Ap dung ky thu êt
phên gi ai, Altman ch ûng min h rùng late x co ch ûa cac ch êt
àam ki ïm tû nhiïn , ho ùc búi hiïn tûúng hû thöi, nhû
cholin, colamin, trigonellin va stachydrin.
Ng ay na y ngû úi ta thûa nh ên late x co ch ûa cac húp ch êt
àam nh û sau : arginin , aci d aspartic , aci d glutamic , alanin ,
cystin, cholin, colamin, glycin, histidin, hydroxyprolin,
isoleucin, leucin , methionin , methylamin , ornithin , prolin ,
phenylalanin, stachydrin , tryptophan , tyrosin , trigonellin ,
turicin , valin.
Ph ên nhi ïu cac húp ch êt protein bònh thû úng ch ung
bao quan h cac hat tû ca o su tron g late x tûú i àa thu ho ach
co thï loai trû àû úc qu a nhi ïu qu a tròn h xû ly kh ac nha u
nhû:

CAO SU THIÏN NHIÏN 53


- Late x ph a loang ra co sû hi ïn hûu cua savo n (nh û oleat e po-
tassium), kï ào àem ly têm ho ùc cr eme-h oa (phûúng
ph ap cr emage) , cön g vi ïc nay lam ài lam lai nhi ïu lên;
- Late x àe m nun g nong co sû hi ïn di ïn cua xut ùn da.
- Late x ch o xû ly búi enzym e nh û trypsin.
Nhûn g tron g cac phûún g ph ap kï trï n chû a co phûún g
ph ap nao co thï loai trû àû úc ho an toan protei n ma cac
hat tû ca o su gi û lai, luö n luö n con sot lai ñt nh êt la 0,02%
à ïn 0,03% protein , búi ly do nay ma ngû úi ta tin co cac
ch ûc hoa hoc liï n kït vúi ca o su.
Tû nù m 1920, ön g O.d e Vrie s àa qua n sat nh ûng bi ïn
àöi lún vï ky thu êt cua ca o su kh i late x trai qu a cac xû ly
nh û u latex. Ngay nay , hi ïn nhiï n nh ûng xû ly nay co hi ïu
qu a sin h ra (tû cac protein ) c ac ch êt co phê n tû kh öi nh o
hún , co ch ûc nùn g cua ch êt xuc ti ïn lûu hoa. Vao nù m
1948, Altma n àa lam sang to vên àï bùng cach ch ûng
min h cac dên xu êt protein , nh û cholin , colamin, trigonelli n
va stachydri n la nh ûng ch êt xuc ti ïn lûu hoa rêt cöng hi ïu.
Ön g cung ch ûng min h ph ên lún cac amin o aci d co tac
dung nh û ch êt ch öng lao ha y kh ang o xyge n ch o ca o su
söng.
Ngo ai ch ûc nùn g ûu vi ït cua protei n vï sû tha y àöi cac
tñnh ch êt ca o su àû úc nghiï n cûu sê u xa , ch ûc nùn g cua
protei n cung àû úc nghiï n cûu qu a vi ïc th ï hi ïn sû qua n
hï mêt thi ït gi ûa
ham lûúng nh om – NH 2
. cua ca o su (chó sö NH
2
) va “module ”(1)
lûu hoa.
Sa u P. Compagno n va cung thúi ky la J.C.d e Neef ,
G.E.Van Gil s nghiï n cûu vï anh hû úng cua ài ïu ki ïn àön g
àùc hoa latex túi “module” , A.J . Kluyve r va E.H . Houwin k
àa ch ûng min h la ta co thï co àû úc möt ca o su àöng nh êt
hú n ca vï tñn h ch êt lûu hoa

1. Module àêy khöng phai la ûng suêt àan höi Young ma la sûc chõu keo àût ú möt àö
dan dai nhêt àõnh cua cao su lûu hoa. Con àûúc goi la lûc àõnh dan.
54 CAO SU THIÏN NHIÏN
qu a xû ly late x vúi vi khu ên söng , nh ùm ph a huy cac ch êt xuc
ti ïn lûu hoa tû nhiïn.
Ham lûúng protei n trun g bòn h cua late x co th ï tha y àöi
lún the o nhi ïu yïu tö nh û tuöi cua cê y ca o su , mua ha y
sû chuy ïn àöi trang thai quê n bòn h sin h ly cua cê y thi ïu
ngu ön bi ïn dû úng ha y do cê y bõ cao mu vúi cû úng àö
manh . Gên àêy , ngû úi ta àa ch ûng min h la nh ûng ài ïu
ki ïn bao qu an va xû ly late x àïu co thï lam tha y àöi ham
lûúng húp ch êt àam cua late x va tha y àöi phê n tû kh öi
protei n ha y cùn ba cua ch ung.
Nh û thï ta thêy va hi ïu rùng cac protei n ch ûa ú tron g
late x co möt têm quan trong cho qua trònh chï bi ïn cao
su vò ch ung kh öng ch ï möt sö tñn hch êt töt cua ca o su thö ,
anh hû úng túi kha nùn g lûu hoa, sû lao hoa cua ca o su
söng , tñn h dên ài ïn va sû nöi ph at nhi ït cua ca o su lûu
hoa.
II.3 . Lipid:

Tron g latex , lipi d va dên xu êt cua ch ung chi ïm vao kho ang
2%, ta co thï trñc h ly àû úc bùng rûúu ha y acetone . Lipi d
thû úng bõ hi ïu lêm la ch êt nh ûa (r esines).
Tû nùm 1924, Whitby àa ch ûng minh ch êt trñch ly
bùng aceton e co ch ûa cac ch êt àú n gi an nh û aci d oleic ,
aci d linoleic, aci d steari c va aci d palmitic , àöng thúi cung
co ch ûa cac ch êt ph ûc tap hú n nh û cac stero l (phytosterol )
va cac este r cua sterol.
Eato n àa lêp luên rùng sùc tö anh hû úng lïn ti ïn tròn h
nhu öm mau vang la carotenoid.
Vao nù m 1930, Rhode s va Bisho p àa ch ûng min h ngo ai
cac lipi d àú n gi an, vi ïc xû ly late x cung nh û ca o su co th ï
trñc h ra àû úc cac húp ch êt thu öc lipi d nh û l a ch êt
phosphatid . Sa u ào, cac glycolipid, amino lipid va
sulf olipi d cung àû úc ngû úi ta trñc h ra.
R.H.Smit h gên àê y àa ch o bang phê n tñc h phospholipi d
latex nh û sau:

CAO SU THIÏN NHIÏN 55


- Lecithi n coch ûa ch êt àû úng kh ûoxyge n hoa húp ---- - 51%
- Phosphatida t ki m loai co ch ûa inosito l hoa húp
vach êtàû úngkh ûoxyge n------------------------------
10,5%
- Phosphatidy l ethanolamin e ----------------
3%
- Triglycerid e -------------------------- 20%
- Ch êt khön g savo n hoa àû úc ------------- 15,5%
Ta ch u y la vi ïc trñc h ly lipi d bùng rû úu ha y aceton e àa
ch ûng min h àû úc late x co ch ûa ham lûúng aci d beo co
phê n tû kh öi thêp cang lún ba o nhiï u thò late x ào cang cu
hú n bêy nhiïu . Vï sû phê n bö cua ch ung , lipi d va dên xu êt
cua ch ung ch ûa ú latex du úi ba hòn h thûc kh ac nhau:
- Ch u yïu ch ung cêu tao nï n cac ph ên tû Frey-Wyssling;
- Ch ung tha m dûvao thanh ph ên mùt tron g cua cac
ph ên tûca o su;
- Nh ûng ph ên co phê n tû kh öi nh o hún , nh û cac aci d
beo bay hú i ha y mu öi cua ch ung , àïu tan ho an toan tron g
serum.
Cac húp ch êt lipi d va dên xu êt c ua ch ung cung la möt
yïu tö anh hû úng túi tñn h ch êt latex.
Töng qu at, nh ûng ch êt nay la nh ûng ch êt ho at àöng bï
mùt va ch ung co tha m gi a vao tñn h ön àõn h thï gia o trang
cua late x tûúi va cua late x àa ly têm . Ch ùng han nh û chó
cên möt lûúng savon th êp nh êt cung àu àï ön àõn h tñn h
ch êt cú ly late x àa ly têm.
Vï lônh vûc ön àõnh , phosphoru s cua phospholipi d tha m
gia vao ph an ûng vúi magnesiu m cua late x se sin h ra tac
dung àöng àùc latex . Ty lï Mg/ P tron g late x khön g thñc h
húp se gê y ra àöng àùc latex khöng húp luc ú trïn cêy;
mù t khac, ta se thêy lai phosphoru s dû úi dang phosphat e
ammonium-magnesiu m ú bö ph ên “bol ” cua may ly têm.
Nïu dehydrat e hoa phospholipid , se th êy xu êt hi ïn cac
pro- tei n ki ïm nh û choli n va colamin , ma Altma n àa
ch ûng minh
ch ûc nùn g cua ch ung nh û la ch êt xuc ti ïn lû u hoa thiï n
nhiïn.
56 CAO SU THIÏN NHIÏN
Cac aci d beo ba y hú i cua late x tûú i va nh êt la cac aci d beo
xu êt hi ïn vao luc ti ïn hanh ly têm latex , ch ung tha m gi a
vao cac tñn h ch êt cua late x àa ly têm nhû:
- Ch ung anh hû úng möt ph ên vï sû gi a tùn g chó sö potasse;
- Ch ung co tac dung xêu túi tñn h ön àõn h cú hoc, àöi
vúi cac aci d beo co phê n tû kh öi lún;
- Ch ung tha m gi a tron g qu a tròn h hoa tan oxid e kem ma
nha ch ï bi ïn ch o vao latex.
Hi ïn nay , ngû úi ta cön g nh ên la sa u kh i hoa tan , mu öi
kem ph an ûng vúi savo n cua aci d beo ch o ra möt savo n
kem khöng tan kh i gi a nhi ït, ph an ûng nay quy ït àõn h
àïn qu a tròn h gel hoa. Co nhi ïu chuyï n gi a nghiï n cûu
tñn h hoa tan cua oxide kem tron g late x àa ly têm , ma hòn h
nh û Va n de n Tempe l gên àê y àa gi ai quy ït vên àï bùng
cach lam ro ch ûc nùn g cua pH
+
va ch ûc nùn g cua tó sö NH /NH , tûc la tû tû do àïn NH
NH 3 4 3 3

bõ mu öi hoa búi cac aci d latex , ch ung ch u yïu la nh ûng


acid ba y húi.
II.4 . Glucid:

Tron g luc protei n va lipi d àïu anh hû úng túi tñn h ch êt


cua la- tex , thò gluci d cêu tao ch u yïu tû nh ûng ch êt tan
àû úc (tó lï gluci d chi ïm tû 2 - 3% tron g latex ) lai khön g
co qua n hï gò túi möt tñn h ch êt nao cua latex . Ngo ai
quebrachito l (1-methyl inositol ) cac gluci d chñn h tòm thêy ú
late x la:

- Dambonite : 1,2-dimethy l inositol;

- Dambose : inositol.

Nh ûng ch êt tan àû úc tron g nû úc chó lên tron g ca o su


vúi möt tó lï rêt nh o (ca o su tú xön g kh oi ha y mu tú co
thï ch ûa kho ang tû 0,1% à ïn 0,2%). Tó lï nay co th ï tùn g
lïn tron g vai trû úng húp
àùc bi ït, nh êt la ca o su co àû úc tû sû àön g àùc seru m loai ra tû

CAO SU THIÏN NHIÏN 57


may ly têm . Nh û trû úng húp nay, ca o su se co àö hut êm rêt cao
va se bõ vi khu ên va nêm möc tên cön g rêt manh.
II.5. Khoang:

Vao nù m 1938, C.P . Flin t àa ch o bang nguyï n tö co tron g


möt late x chû a àêm àùc hoa nhûn g àa àû úc tac dung vúi
ammoniac
nh û sau : (nh ûng sö nay àû úc tñn h % the o töng sö tro):

Na K Rb Mg Ca Mn Fe Cu
0,96 96 0,72 0,36 0,43 0,02 1,7 0,07

Ta ph ai ch uy lalate x àach o ammonia c vao röi secomöt anh hû úng


rorït túi ham lûúng cua vai nguyï n tö, nh êt lavúi magnesium.
E.R . Baufil s la ngû úi àa nghiï n cûu toan bö anh hû úng
cua ki m loai tron g latex . Sa u nhi ïu thñ nghi ïm phê n tñc h
late x tûúi va nhi ïu loai late x kh ac nhau , ön g ch o kït qu a
chñn h xac hú n vï cac nguyï n tö K, Mg, P, Ca , Cu , Fe , Mn ,
Rb nh û sau:
Kalium (K):
Kaliu m (potassium ) la nguyï n tö qua n trong nh êt cua
latex. No co mùt àïn 58% töng sö nguyï n tö àû úc nghiï n
cûu túi. Möt lñt late x ch ûa vao kho ang 1,7g K. Tó lï K vúi
ph a seru m luö n la hùng sö (0,28m gcho möi 100g serum) , trû
trû úng húp cê y ca o su thi ïu ch êt din h dû úng.
Têt ca moi cê y ca o su àû úc nghiï n cûu àïu thêy co ham
lûúng kaliu m ú seru m ph u húp vúi nhau , mi ïn la ch ung ú
tòn h trang töt. Kït qu a la, ham lûúng kaliu m tron g late x
tha y àöi the o chu ky thûc vêt cung nh û the o tó lï serum ,
tûc la tó lï nghõc h vúi ham lûúng ca o su cua latex.
Magnesium (Mg):
Magnesiu m la nguyï n tö chi ïm túi 24% töng sö cac
nguyï n tö àû úc nghiïn cûu. Möt lñt latex trung bònh ch ûa
vao kho ang
700mg . Ham lûúng magnes ium cua late x cê y cao su co th ï thay
àöi dû úi anh hû úng cua phê n kal i va phê n àöng bon cêy.

58 CAO SU THIÏN NHIÏN


Magnesiu m anh hû úng tr ûc ti ïp lïn tñn h ön àõn h cua latex
tûúi , kï ca late x àa ly têm.
Phosphorus (P):

Phosphoru s la nguyï n tö chi ïm tó lï gên bùng tó lï cua


magne- sium , trun g bòn hchi ïm kho ang 17% töng lûúng
kho ang . Möt lñt la- tex trun g bòn h ch ûa vao kho ang 500m g
phosphorus. Ham lûúng phosphoru s cothï tùn g lïn àang
ch u y dû úi hi ïu qu a cua sû kñch thñc hsan xu êt late x ha y
búi tac dung cua phê n lên.
Ài ïu ta cên lûu y la tó sö Mg/ P cua möt late x ph ai la bùng 1
thò late x nay múi co àö ön àõn h töt.
Tron g trû úng húp ngû úc lai, late x se thû úng bõ àön g
àùc ú àû úng cao rach , ngù n ch ùn late x ch ay ti ït ra va àû a
túi late x àa àêm àùc hoa co àö ön àõn h cú hoc thêp, nïu
thûa nh ên la co thï ly têm àû úc.
M.W. Philpott va D.R.Westgarth àa ch ûng minh co
tûúng qua n nghõc h gi ûa tñn h ön àõn h cú ly va ham lûúng
magnesium cua late x àa ly têm . Creti n cung la ngû úi àa
lam ro tûún g quan nghõc h gi ûa tñn h ön àõn h nay va ham
lûúng phosphorus . Ài ïu nay gi ai thñc h vò sa o tó sö Mg/ P cên
ph ai la 1, àï dû úi tac dung cua ammonia c ca ha i nguyï n tö
nay àïu bõ thai trû cung möt luc.
Calcium (Ca):

Tron g latex , calciu m chó hi ïn di ïn vúi nöng àö thêp,


chi ïm kho ang 1% töng sö cac kho ang tö àû úc xac àõnh .
Möt lñt latex trun g bòn h ch ûa vao kho ang 30mg . Nh û vêy ta
khön g cên noi túi ch ûc nùn g àön g àùc late x cua no.
Àö ng (Cu):

Do ch ûc nùn g sin h ly cua no, àöng la möt nguyï n tö


quan trong nh êt cua latex . Möt lñt late x trun g bòn h ch ûa
vao kho ang
1,7mg . No liï n kït tr ûc ti ïp vúi ph a serum . Lû u y tron g trû úng
húp cua cê y ca o su co sin h ly quê n bòn h töt, tó sö K/C u ú
ph a se- rum late x luö n luö n la 1.000 la ph u húp.

CAO SU THIÏN NHIÏN 59


Ch ûc nùn g ai oxyge n cua àöng àû úc bi ït la anh hû úng nhi ïu
túi sû lao hoa cua ca o su ha y late x àa ly têm (t a se àï cêp
túi ro hú n ú chûún g oxid e hoa va lao hoa ca o su).
Sùt (Fe):

Tó lï sùt tron g late x thû úng khön g nh êt àõnh , nhûn g


trong moi trû úng húp, no khön g ba o gi ú co qu a 1m g ch o
möi lñt latex.
Mangan (Mn):

Cung nh û àöng , manga n cung co ai lûc vúi oxyge n


manh gêy lao hoa ch o ca o su . Lû úng manga n khön g ba o gi ú
co qu a 0,1mg ch o möi ga m ch êt trñc h khö.
Rubidiu m (Rb):

Rubidiu m la nguyï n tö àû úc Flin t v a Ramag e tòm thêy


trong latex . Beaufil s ch o bi ït la tron g 1 lñt late x co kho ang
70mg , àêy la tó lï tûún g àöi lún. Ngû úi ta hi ïn chû a bi ït
ro nguyï n tö nay co ch ûc nùn g gò vï sin h ly cua cê y ca o
su.

B. TÍNH C H A ÁT LATEX
I. Ly tñnh:
I.1. Tó trong:

Tó trong cua late x àû úc ûúc àõn h la 0,97. Ào la kït qu a


tû tó trong ca o su la 0,92 va cua seru m la 1,02. Sú dô seru m
co tó tr ong hú i ca o hú n nû úc la do no co ch ûa nh ûng ch êt
hoa tan.
I.2. Àö nh út:

Ta kh o ma xac àõn h àû úc trõ sö tuy ït àöi cua àö nh út.


Àö nh út late x thu öc cac “clones ” kh ac nha u nhûn g co cung
ham lûúng cao su kh ö lai co thï co àö nh út kh ac nhau .
Nh ûng nguyï n nhên tha y àöi nh û sû kït húp vúi
ammoniac , kñch thû úc trun g bònh cua cac ph ên tû ca o su ,
ham lûúng cac kho ang tö cung àïu co thï anh hû úng túi
sû tûún g qua n gi ûa àö nh út va ham lûúng ca o su.
Töng qu at, àö nh út latex tûúi co 35% cao su la tû 12-15

60 CAO SU THIÏN NHIÏN


centipoises , cua late x àa àêm àùc hoa la tû 40c p àïn 120c p (àö
nh út cua nû úc la 1cp).
Ngû úi ta à o àö nh út cua möt late x bùng möt dung cu
goi la nh út kï (viscosim etre) . Co ha i loai nh út kï, möt lo ai
ap dung tû sû rú i cua viï n bi va loai tru xoa y tron. Nh út
kï loai ap dung sû rú i cua viï n bi vön la do töc àö rú i cua
möt viï n bi bùng thep tron g 1 öng thuy tin h ch ûa àêy
latex.
I.3. Sûc cùn g mùt ngo ai:
Sûc cùn g mùt ngo ai cua möt late x tû 30% àïn 40% ca o su
la vao kho ang 38 dynes/c m2 àïn 40 dynes/c m2, tron g luc sûc
cùng mùt ngo ai cua nû úc nguyï n ch êt la 73 dynes/c m2.
Chñn h lipi d va dên xu êt lipi d la tac nhê n anh hû úng túi
sûc cùn g mùt ngo ai latex , nh êt la cac savo n aci d beo.
I.4. pH:
Trõ sö pH cua late x co anh hû úng qua n trong túi àö ön
àõnh latex . Late x tûú i vûa ch ay kh oi cê y ca o su co pH
bùng ho ùc húi thêp hú n 7. Àï tron g vai gi ú pH se ha
xu öng gên 6 do ho at tñnh cua vi khu ên va late x se bõ àön g
lai.
Tû nù m 1922, ngû úi ta lam xu êt hi ïn khñ carboni c ú
tron g la- tex tûúi . F.J . Pato n va H.M. Collie r ch ûng min h
vao luc cao mu, late x ch ûa 20 mE q anhydrid e carboni c ch o
möi lñt serum ; sa u 6 gi ú àï yïn , ham lûúng nay túi 85 mEq.
Hi ïn nhiïn khñ carbonic tao ra co tac àöng ñt nh êt la
möt ph ên vï sû ha th êp pH tron g nh ûng gi ú tön tr û àêu
tiïn . Tuy nhiïn , ta khön g thï qu i sû ha thêp pH nay vao
sû àön g àùc ng êu nhiï n late x sin h ra vao nh ûng gi ú cao
mu. Va n Gil s àa ch ûng min h magnesiu m tû late x tao vúi
savo n co ú cac hat tû ca o su th anh möt savo n khön g tan ,
va savo n nay co anh hû úng möt ph ên lïn sû àön g àùc
late x ng êu sinh.
Ú cac àön ài ïn ca o su Vi ït Na m ngû úi ta thû úng nên g ca o pH
late x bùng cach thï m vao amm onia c àï tranh late x bõ
àön g àùc khön g húp luc, trû úc kh i xû ly no tai xû úng.

CAO SU THIÏN NHIÏN 61


Ú Vi ït Nam , ammonia c la ch êt àû úc dung ph ö bi ïn nh êt, chu
yïu no co tac dung nh û ch êt sat tr ung va nh û ch êt ki ïm
lam cho late x khön g bõ anh hû úng búi ài ïm àùng ài ïn cua
no. Va lai, am- monia c nay khön g ph ai la khön g tac dung
túi nh ûng ch êt cêu tao late x ph i ca o su ; no co xu hû úng
hoa tan ph ên vang nh û Va n Gils àa ch ûng min h va no
cung gê y ra sû hydraci d hoa kh úi àêu ú protei n va lipid.
Trû úc àê y ngû úi ta ào pH late x the o phûún g ph ap ào
mau, nhûn g hi ïn na y phûún g ph ap nay khön g àû úc d ung
túi do àö àuc cua late x khön g th ï nao ch o kït qu a chñn h
xac nh û y mu ön, ma ngû úi ta dung túi phûún g ph ap ào pH
bùng ài ïn cûc thuy tinh (electrod e de verre ) àï ào nhan h
va dï th êy hún.
I.5. Tñnh dên ài ïn:
Tû nù m 1940, Va n Gil s la ngû úi àêu tiï n ào àö dên ài ïn
cua latex . Ön g àa ch ûng min h àö dên ài ïn cua late x bi ïn
àöi nghõch the o ham lûúng ca o su . Hi ïn nhiï n chñn h
seru m la ch êt anh hû úng tr ûc ti ïp àïn trõ sö cua àö dên
ài ïn àùc bi ït do cac húp ch êt ion hoa ma no ch ûa.
Va n Gil s cung ch o thêy àö dên ài ïn cua möt late x tûú i
àû úc bao qu an vúi möt lûúng ammonia c cûc thêp ho ùc
khön g co am- moniac se tùng cûc nhanh. Vao nùm 1955,
A.S. Cook va K.C. Seka r àa lêp àû úc sû tûún g qua n gi ûa
tñn h dên ài ïn cua latex tûú i ha y late x àa ly têm va ham
lûúng aci d beo ba y hú i cua no. Àùc bi ït ho ch ûng min h sû
bao qu an late x khön g ho an toan trû úc kh i àe m ly têm la
ngu y hi ïm, vò möt ph ên aci d beo ba y húi nay (b úi sû hû
thöi) se tû tao trú lai ú late x àa ly têm . Ng ay nay co n
ngû úi àa bi ït ro anh hû úng xêu cac aci d beo ba y hú i túi
àö ön àõn h cú ly va túi chó sö potassiu m cua late x àa ly
têm.

II. Tñnh ch êt sin h hoa:


II.1 . Enzyme:
Haan - Homan s ch o bi ït tron g late x tûú i co cac enzym e nhû

62 CAO SU THIÏN NHIÏN


catalase , tyrosinase , oxydas e va peroxydase . Ngo ai trû catalase
ra , cac enzym e kh ac àïu co ch êt ki ïm ham ài kem.
Haan-Homan s cung noi ro sû hi ïn di ïn cua möt
esteras e trong late x va Smit h ch ûng min h möt enzym e kh ac
co thï gi ai ph ong choli n tû cac lecithi n cua late x ú tron g
vai ài ïu ki ïn nao ào.
Creti n lêp luên möt hï thöng oxid e - kh û cua late x tûú i
hay late x à a ly têm chõ u sû lï thu öc cua cac enzym e co
nh om – SH. Ön g ch ûng min h late x tûú i nga y tû luc ch ay ra
kh oi cê y ca o su la àa co möt thï oxid e - kh û dûún g vao
kho ang + 150mV va sa u vai gi ú thu ho ach no trú thanh êm
(– 100mV). The o tai li ïu cua Vi ïn Kh ao cûu Ca o su Àön g
dûún g trû úc àê y cön g bö thò nh ûng ch êt àû úc xe m nh û la
ch êt ki ïm ham hï thöng enzym e ch o vao latex sa u kh i ly
têm , kh a dô tha y àöi àû úc sû bi ïn àöi cua late x nay, tron g
luc nh ûng ch êt kh û kh ac nh û chlorin e hydrat e hydroxy-
lamin e va pyrogallo l thò ki ïm ham bi ïn thiï n cua àö ön
àõn h cú ly va co xu hû úng nên g chó sö potassiu m lïn cao.
Cung y tûúng ph u húp vúi cac cön g vi ïc lam cua
Collier , tac gi a nay lûu têm túi anh hû úng cua khön g khñ
tron g sû bi ïn àöi cua late x àa ly têm . Ta co thï tom tùt la
sû tön trû late x ú nú i co khön g khñ se co xu hû úng ph u trú
sû xu êt hi ïn cua cac aci d beo co phê n tû kh öi lún, tr ûc
ti ïp vï vi ïc cai thi ïn àö ön àõn h cú ly, tron g luc sû ti ïn
hoa ú nú i yïm khñ àû a túi xu êt hi ïn ch u yïu la cac aci d
beo co phê n tû kh öi nh o lam ch o chó sö potassiu m nêng ca o
va lam ch o trõ sö cua àö ön àõn h cú ly thêp ài.
Cac enzym e oxydas e va peroxydas e hi ïn di ïn tron g late x
xuc tac tac dung cua oxyge n va peroxid e túi nh ûng ch êt
cêu tao la- tex . Hêu qu a la sa u kh i late x àön g àùc, ca o su
co mau hú i xam ho ùc hú i nêu . Búi th ï ngû úi ta thû úng
ch o bisulfit e vao latex tron g vi ïc ch ï tao crïp e nh at trùng .
Ta cung cên bi ït töc àö hêp thu oxyge n cua late x tuy
thu öc kh a nhi ïu vao pH cua no; cac la- tex àû úc bao qu an
vúi ch êt ki ïm ma pH gên 10 àïu kh a nh ay vúi
oxyge n khñ tr úi.

CAO SU THIÏN NHIÏN 63


Cac enzym e proteolyti c co thï sùn co ú cê y ca o su nhûn g cung
co thï do tû vi khu ên xê m nh êp tro ng luc cao mu ho ùc
sa u khi cao mu. Sû hû thöi protei n búi cac enzym e nay
cung co th ï la ngu ön göc àön g àùc late x ng êu sinh.
Late x tûú i àï ngo ai trúi, tron g vai gi ú no se bõ àön g àùc
tû nhiï n (c ú ch ï àön g àùc se àû úc àï cêp ú ph ên tñn h
ch êt thï giao tr ang), ào la do cac enzym e sùn co tron g
latex , trû úc kh i ch ay ti ït kh oi cê y ma ta thû úng goi la
enzym e coagulase.
II.2 . Vi khu ên:
Ch ùc ch ùn vi khu ên co ch ûc nùn g tron g sû àön g àùc
latex ng êu sinh , do cac enzym e ma ch ung ti ït ra ho ùc do
ch ung tr ûc ti ïp tac dung lam ha thêp pH latex.
Tron g latex , ngû úi ta tòm th êy rêt nhi ïu lo ai vi khu ên (ñt
nh êt la 27 loai), co loai tac dung vao glucid , loai thò tac
dung gê y hû thöi protein . Ú nú i yïm khñ, loai vi khu ên tac
dung vao gluci d se gê y lïn me n thanh aci d acetic , aci d
lactic , aci d butyri c va car- boni c gê y àön g àùc latex ,
quebrachito l cung co thï lïn me n do loai vi khu ên nay. Ú
nú i co khön g khñ tr úi, cac vi khu ên tac dung vao protei n
(v i khu ên proteolytic) , ho at àöng va tao ra möt ch êt phê n
ti ït mau vang trï n mùt latex.
Àï ch öng lai tac dung àön g àùc hoa late x cua vi khu ên
va en- zyme , ta ch o vao late x ch êt sat khu ên ma ta se àï
cêp ú ph ên túi.
III . Tñnh ch êt th ï gia o tr ang:
III.1 . Ph a phê n tan: serum
Seru m cua late x co thï tach kh oi ca o su ho an to an qu a
may siïu ly têm, ho ùc qua ph ep lûút cûc mõn. Trong
serum, ham lû úng th ï kh ö chi ïm tû 8% àïn 10%. No ch o
hi ïu ûng Tyndall manh liït nh ú ch ûa nhi ïu ch êt hûu cú
húp th anh dun g dõch thï gia o trang . Nh û vêy seru m cua
late x la möt dõ ch êt, nhûn g no ûng vúi àö phê n tan manh
nhi ïu hú n àö phê n tan cua cac hat tû ca o su ; va the o thoi
que n ngû úi ta xe m no nh û la möt ph a phên
tan du y
nh êt.
64 CAO SU THIÏN NHIÏN
III.2 . Ph a bõ phê n tan: hat tû ca o su
Vên àï kñch thû úc cua cac ph ên tû ca o su khön g àöng
nh êt àa àû úc àï cêp ú ph ên thanh ph ên late x va bi ït rùng
kho ang 90% hat tû ca o su co àû úng kñn h nh o hú n 0,5µm.
Schoo n va Va n de r Bi e àa nghiï n cûu cac hat tû ca o su
cua möt late x àa àû úc xû ly vúi hú i bromine , qu a kñn h hi ïn
vi ài ïn tû, ch ûng min h kñch thû úc cua ch ung thû úng la
möt böi sö cua kñch thû úc àú n võ kho ang 60µm. Cac hat tû
late x co chuy ïn àöng
brown , ào la àùc tñn h cua trang thai lûng lú thï gia o
trang . Qua
ph ep ho at a nh , ngû úi ta ch ûng min h vên töc di chuy ïn
trung bòn h cua cac hat tû ca o su , ú cê y ca o su late x chû a bõ
bi ïn àöi búi tac dung cua cac ch êt ph an ûng hoa hoc la
vao kho ang 12µm/giêy
(g ên 1mm/ph ut). Töc àö di chuy ïn ca o nh êt àû úc qua n sat
thêy la
vúi late x thû úng . Qu a tac dung cua ch êt ki ïm ham, töc àö
nay bõ gi am ài ; tron g luc vúi cung möt tó lï acid , trõ sö vên
töc hêu nhû la tri ït tiïu.
Chuy ïn àöng brow n cung co thï bõ gi am rêt nhi ïu, ca
àïn mûc co thï bõ tri ït tiïu , búi sû gi a tùn g àö nh út late x
(ch ùnghan nh û thï m vao gelati n ha y glycerin).
Hat tû ca o su tron g late x khön g chó chuy ïn àöng brow n
khöng thöi , ma ch ung con chuy ïn àöng cr emage (1). Hi ïn
tû úng xay ra la cac ph ên t û ca o su co xu hû úng nöi lïn
mùt ch êt long do ch ung nh e hún . Sû chuy ïn àöng nay co
thï noi la cûc ch êm; nïu ta ap
2g (d - d') r2
dung àõn h luêt Stoke s v =
(2)
vao cac hat tû late x co
9 η
ban kñn h 1µm (tr õ sö ban kñn h nay ca o hú n thûc tï nhi ïu) , vúi la-
tex co àö nh út la 2 centipoise s ta se thêy cac ph ên tû ca o su la-

1. Cremage: tam goi la creme-hoa, hay kem hoa. Phûúng phap kem hoa cung la möt trong cac
phûúng phap àêm àùc hoa latex tûúi.
2. Trong cöng thûc nay: V la vên töc kem hoa, η la àö nhút chêt long, d la tó trong cua
serum, d' la tó trong cua hat tû cao su, r la ban kñnh hat tû cao su va g la gia töc trong
trûúng.

CAO SU THIÏN NHIÏN 65


2 3 3 2

3
3

tex ph ai mêt túi 1 th ang àï tû nöi lïn àû úc 1cm . Chñn h


àõn h luêt
Stoke s nay gi up tiï n liïu moi nguyï n nhê n tai sa o lam
gi am àö nh út ha y lam tùn g àö lún cua cac ph ên tû ca o su
àï gi up vên töc nöi cua chung nhanh hún (theo àõnh luêt
nay, àö nhút tó lï nghõc h va àö lún cua hat tû tó lï thu ên
vúi vên töc nöi).
Trû úng húp cua nh ûng ch êt ta goi la “cr eme - hoa” àï
lai bïn dû úi möt lúp serum , (xa nû úc seru m ra ta se con
lai möt late x àêm àùc), ch ung lam tùn g àö nh út late x nhûn g
chñn h ch ung cung gêy ch o cac hat tû tu nh om lai, nh û
th ï àû úng kñn h cua cac ph ên tû àû úc xe m nh û tùn g lïn va
anh hû úng cua àö nh út hêu nh û khöng àang kï. Dû úi anh
hû úng cua ch êt ke m hoa, cac hat tû tu nh om lai nhûn g
ch ung vên gi û tñn h ch êt àùc bi ït cua ch ung , nï n khi ph a
mu ke m vúi nû úc, ch ung tû tach rúi nha u (khön g tu lai
nûa).
Vï kh a nùn g tñc h ài ïn cua cac hat tû ca o su , ta bi ït cac
ph ên tû ca o su àû úc ba o boc möt lúp protei n nhûn g ban
ch êt cua lúp protei n nay thò con chû a ro lùm. Chñn h no xac
àõn h tñn h ön àõnh va sû kït húp thï gia o tr ang cua latex ,
va àï nghiï n cûu sû kït húp nay, ch ung ta kh ao sat tñn h
ch êt cua protein . Àï ch o ro hún,
ta ph ac hoa phê n tû protei n qu a cön g thûc töng
qu at:

NH – Pr – COOH

Vúi NH la möt göc amine ; COOH la göc acid ; Pr la möt chu öi


protein.
The o thuy ït hi ïn nay , ngû úi ta tròn h bay phê n tû ú ài ïm

àùng ài ïn qu a ion hön húp +NH –Pr–COO , va ta thûa nh ên
co möt sûcê n bùng gi ûa ha i trang th ai:
+
NH2 –Pr–COO H ⇔ NH 3–Pr–COO –
Tron g cung nh ûng ài ïu ki ïn nay, vúi dun g dõch aci d ta se co:
+NH –Pr–CO O– + H+ ⇔ +NH –Pr–COOH

va vúi dun g dõch ki ïm ta co:


+ NH –Pr–COO – + OH – ⇔ NH –Pr–COO – + H O
2
66 CAO SU THIÏN NHIÏN
3 i

Ài ïm àùng ài ïn cua protei n late x la tûún g àûún g pH =



4,7. Vúi cac trõ sö pH > 4,7 cön g thûc NH –Pr–CO O chi ïm ûu
thï va
cac hat tû man g ài ïn tñc h êm . Ngû úc lai trõ sö pH < 4,7 cön g thûc
+
NH –Pr–COO H chi ïm ûu thï va hat tû ca o su man g ài ïn
tñch
dûúng:
(anh hû úng cua pH túi ài ïn tñc h cua hat tû latex)

Haï t Haï t Haï t


cao su cao cao su
su

pH < 4,7 pH = 4,7 pH > 4,7


dûún g ài ïn trun g hoa êm àiïn

Cac hat tû ca o su late x tûú i ma pH tûún g àûún g 7 àïu


mang ài ïn êm nh û trû úng húp cua àa sö thï nh u tûún g
thiï n nhiïn. Chñn h ài ïn tñc h nay nïu cung ài ïn tñc h êm
ho ùc cung dûún g tao ra lûc àêy gi ûa cac hat ca o su vúi
nhau , àam bao sû phê n tan cua ch ung tron g serum.
Mùt kh ac, protei n con co tñn h hut nû úc manh gi up ch o
cac ph ên tû ca o su àû úc ba o boc xun g quan h möt vo phê n
tû nû úc ch öng lai sû va ch am gi ûa cac hat tû, àê y cung la
möt yïu tö ön àõn h cua latex.
III.3 . Sû àön g àùc latex:

Àöng àù c tû nhiïn:

Late x tûú i nïu àï ngo ai trúi se tû nhiï n àön g àùc lai.


Möt cach töng qu at, ngû úi ta thûa nh ên hi ïn tûúng nay
la do cac en- zym e ha y vi khu ên bi ïn àöi hoa hoc ma gê y
ra.
Nïu ào pH late x tûúi , ta se thêy pH se gi am xu öng ch o
àïn luc late x àön g àùc; tñn h aci d nay lam ch o ngû úi ta
nghô rùng

CAO SU THIÏN NHIÏN 67


ngu ön göc tû cac enzym e ha y vi khu ên tac d ung túi
nh ûng cêu
tao late x ph i ca o su . Ngû úi ta cung àa ch ûng min h nga y
tû luc cao mu late x àa co ch ûa anhydrid e carboni c ma ham
lûúng vên ti ïp tuc tùn g lïn (d o sû kh û carbox y cua aci d
carboxylic) . Nhûng co ài ïm àang ch u y la sû àön g àùc nay
la do sû gi a tùn g àö acid du y nh êt, nh êt la nïu ta gi û pH
late x bùng 8 vúi xut, sû àön g àùc vên con xay ra. Va n Gi l
nghô rùng cac lipi d ph ûc húp cua latex, phosphatid ,
lecithi d àïu bõ dehydrat e hoa búi enzyme . Co sû th anh lêp
savo n khön g tan (alcalinoterreuz ) tha y th ï lúp protein cua
hat tû ca o su va gê y ra àön g àùc.
Möt thûc nghi ïm àa lam ro têm qua n trong cua cac
enzym e tac dung vao protei n anh hû úng túi ài ïu ki ïn ön
àõn h latex : Cho trypsi n vao latex , cac protei n se bõ
dehydra te hoa va sa u tac dung nh û th ï late x se bõ àön g
àùc kh i ta khu êy trön ha y nun g nong lïn.
Àöng àùc bùng acid:

Àön g àùc hoa late x bùng aci d la möt tac dung ch u yïu
bi ïu hi ïn qu a ài ïn tñc h bùng cach ha pH xu öng túi möt trõ
sö sao cho tñn h ön àõn h cua thï phê n tan khön g con nûa.
Kh i ta ch o aci d vao latex , sû àön g àùc se xay ra nhan h
ch ong. Th êt th ï, vi ïc thï m aci d vao late x àa lam ha pH va
gi up ch o la- tex àat túi àö àùng ài ïn, tûc la àö ma sûc
àêy tôn hài ïn khöng con nûa va late x se àön g àùc.
Nhûn g sû àön g àùc late x khön g ph ai la möt hi ïn tûúng
xay ra nga y lêp tûc: no sin h ra vúi töc àö tûún g àöi ch êm.
Cung co thï nïu ta rot aci d vao late x ma u le àï vû út qu a
ài ïm àùng ài ïn kha nhan h thò sû àön g àùc late x khön g
xay ra . Tron g trû úng húp nay, ài ïn tñc h cac hat tû ca o su
late x la dûúng , late x ön àõn h vúi aci d va sû àön g àùc xay
ra kh i ta ch o ch êt ki ïm vao àï àû a pH
vï àïn ài ïm àùng
ài ïn:

68 CAO SU THIÏN NHIÏN


Vung late x ön Vung late x Vung late x ön àõnh
àõnh bõ (khön g àön g àùc)
(khön g àön g àùc) àön g àùc
Àû úng bi ïu
di ïn àön g àùc
latex

+
pH : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
G.II.2 : Sû thanh lêp cac vung the o àö pH

Tron g cön g nghi ïp ca o su , ngû úi ta thû úng dung aci d formic


(lû úng dung 0,5% the o kh öi lûúng latex ) va nh êt la aci d
acetic, (li ïu dung 1%) vò ch ung to ra kin h tï va ph ö bi ïn,
thêt ra moi aci d àïu ha àû úc pH xu öng , gê y àön g àùc hûu
hi ïu.
Àöng àù c bù ng muö i hay ch ê t ài ï n gia i:
Vao nù m 1906, Victo rHenr i la ngû úi àêu tiï n qua n sat
th êy sû kït húp cua late x àöi vúi ch êt mu öi ha y töng qu at
la nh ûng ch êt ài ïn gi ai thò tûún g tû vúi sû kït húp cua
nh ûng th ï giao trang kh ac.
Hi ïn na y ta bi ït ro la kh i ch o möt dun g dõch mu öi vao
latex vúi th ï tñc h tùn g dên, late x se bõ àön g àùc kh i lû úng
ch êt ài ïn gi ai ch o vao vu út tröi hú n “trõ sö àön g kït”.
Cú ch ï àön g àùc late x búi ch êt ài ïn gi ai nh û sau : ph ên
tû thï gia o trang bõ kh û ài ïn tñc h do sû hêp thu cua ion
ài ïn tñc h àöi nghõc h va sû àön g kït tû sin h ra sa u sû kh û
mêt ài ïn tñch.
Trõ sö àön g kït (àön g cuc) tha y àöi tuy the o late x va
ban ch êt cua mu öi, ch u yïu la ban ch êt cua mu öi catio n
búi vò ài ïn tñch cua cac hat tû ca o su late x la êm.
Late x khön g ph ai luö n luö n nh ay vúi tac dung àön g àùc
cua mu öi. Ch ùng han ta thêy late x thêm tñc h (dialyse) , tûc
la àa lêy
mêt ph ên lún ch êt ài ïn gi ai cua no, se bõ àön g àùc kh o
hú n dû úi

CAO SU THIÏN NHIÏN 69


.

tac dung cua mu öi. Nh ûng yïu tö nh û mua, tuöi cê y ca o su , tñnh


ch êt vung àêt can h tac, v.v... àïu anh hû úng túi thanh
ph ên kho ang ch êt cua latex , va la ngu ön göc cua sû tha y
àöi nay.
Kh i late x àû úc ph a loang , hi ïu qu a àön g àùc ñt thêy ro
rang ; khi ào ta c ên ch o vao möt tó lï mu öi ca o hún , àöi
vúi ph a bõ phê n tan.
Ban ch êt catio n cua mu öi sû dung tron g vi ïc àön g àùc
latex chi ïm ûu thï nh êt. Tac dung àön g àùc la möt hi ïn
tû úng khû mêt ài ïn tñch, no tùn g the o hoa trõ cua cation .
Th ûc tï ta khöng
+ +
thï co àû úc sû àön g àùc vúi cac ion ki ïm K , Na (nh û mu öi ùn
++ ++ ++ ++
NaCl ) no chó xay ra vúi cac ion Ca , Mg , Sr , Ba va
+++
con nhan h hú n nûa vúi ion Al
Anh hû úng cua anio n mu öi túi sû àön g àùc thò khön g
àang kï. Th ûc tï nh ûng mu öi àû úc dung àï àön g àùc
late x la nitrate
calciu m ha y chlorid e calcium, chlorid e magnesium , sulfa te
mag- nesiu m va sulfat e nhöm.
Àöng àù c bù ng rûú u (cö n):
Kh i ch o vao late x möt lûúng rû úu àêy àu, no se lam
àön g àùc latex . Àöàêm àùc cua ca o su tron g late x anh
hû úng rêt lún túi töc àö àön g àùc nay. Ch ùng han vúi
late x co ham lûúng ca o su kh ö la 35%, ta ph ai ch o 10% th ï
tñc h ruúu ethyli c 960 múi co àû úc sû àön g àùc nga y lêp tûc;
vúi late x co 15% ca o su lûúng ethanol
960 ch o vao ph ai túi 80% th ï tñch.
Co nhi ïu gi ai thñc h vï hi ïu qu a àön g àùc hoa late x cua
rû úu; hi ïn na y ngû úi ta ch ûng min h àê y la möt tac dung
kh û nû úc. Ta bi ït rùng lúp protei n bam quan h cac hat tû
ca o su hut nû úc manh va lúp vo phê n tû nû úc ch öng lai
sû ti ïp xuc va ch am gi ûa cac hat tû ca o su vúi nha u (möt
tron g ha i yïu tö ön àõn h latex), tron g kh i ào rû úu àö ca o
la möt ch êt kh û nû úc manh : kh i nöng àö ru úu tron g seru m
thñc h ûng , no se ha thêp trõ sö hut nû úc bòn h thû úng cua
lúp protei n bam quan h cac hat tû ca o su . Chó möt yïu tö vï
ài ïn tñc h khön g àu àï àam bao ch o late x ön àõnh
va sû àön g àùc xay ra.
70 CAO SU THIÏN NHIÏN
Sû àön g àùc late x bùng aceton e xay ra the o ti ïn tròn h tûúng
tû. Tron g cön g nghi ïp ca o su va late x ngû úi ta thû úng
dung aceton e àï àön g àùc late x hú n la dung rû úu vò sû
àön g àùc bùng rû úu chó dung tron g ph ong thñ nghi ïm
nghiï n cûu ma thöi.
Àöng àù c bù ng ca ch khu ê y trö n:
Kh i ta khu êy trön manh va keo dai, late x se bõ àön g
àùc. Th êt th ï, vi ïc khu êy trön àa lam ch o àöng nùn g trun g
bòn h cua cac hat phê n tû ca o su tùn g lïn ; àöng nùn g nay
àat túi möt trõ sö àu àï kh öng ch ï àû úc lûc àêy ài ïn tû va
vö hi ïu hoa lúp protei n hut nû úc. Kh i late x àû úc ch o thï m
vao ch êt co tac dung gi am àö ön àõn h latex nh û oxid e kem
ch ùng han, sû àön g àùc se àû úc gi a töc.
Hi ïn na y ngû úi ta dung phûún g ph ap khu êy trön cú
hoc nhû la möt thñ nghi ïm ch ûng min h (test ) hi ïn tûúng
vï àö ön àõnh latex , nhûn g tó sö gi ûa àö ön àõn h cú ly va
àö ö n àõn h hoa hoc thò chû a àû úc xac àõn h ro. Phûún g
ph ap khu êy trön cú hoc àû úc dung àï gi a töc sû àön g àùc
late x tron g cön g nghi ïp ca o su , ta thêy co mùt tron g
phûún g ph ap CEXO ch ï tao mu tú.
Àöng àù c bú i nhi ï t:
Late x co th ï bõ àön g àùc nh ú lam lanh . Lam ch o late x lanh túi
- 150 C va àû a trú vï nhi ït àö bòn h thû úng , no se àön g àùc
lai, co le búi vò sû lam lanh àa ph a vú hï thöng hêp thu
nû úc cua pro- tein ; tron g kh i ào phûún g ph ap àön g àùc
hoa nay hêu nh û khöng sû dung trï n th ûc tï, búi vò vi ïc
lam lanh ph ai keo dai túi 15 ng ay thò sû àön g àùc múi co
thï xay ra.
Late x cê y ca o su (Heve a brasiliensis ) chõ u nhi ït àö ca o kh a töt;
nhûn g nhi ït nong lai gi a töc tac dung cua cac ch êt gê y
àön g àùc.
Vai ch êt hoa hoc khön g co tac dung gò túi late x kh i ú
nhi ït àö bòn h thû úng , nhûn g lai co tac dung gê y àön g àùc
kh i nong lïn, nh ûng ch êt nay goi la “ch êt nh ay nhi ït”
(agent s thermosensibles ). Trû úng húp tiï u bi ïu nh êt la
trû úng húp co mùt ú late x ion kem va ion ammoniu m
cung möt luc: kh i nong , ch ung tao thanh ion
dûún g ph ûc húp zin c ammoniu m gê y ra àön g àùc
latex.
CAO SU THIÏN NHIÏN 71
III.4 . Sû bao qu an:
Ta phê n biït sû bao qu an ng ùn han va sû bao qu an dai han.
Ú nh ûng àön ài ïn lún thû úng co möt thúi gia n ph ai ch ú
àúi tûún g àöi kh a lêu gi ûa cön g vi ïc cao mu cê y ca o su va
nh êp latex vao xû úng . Mùt kh ac, vao möt ng ay nao ào, late x
bõ êm ûút búi nû úc mû a lai ng êm ch êt ch at (tannin ) cua
vo cê y la ch êt co tac dung vö hi ïu hoa tñn h ön àõn h cua
latex . Ha i sû ki ïn nï u trï n àïu co thï lam àön g àùc late x
súm kh i ta vên chuy ïn late x vï xû úng. Àï ch ùn àûng hi ïn
tûúng nay ta cên ch o vao late x cac húp ch êt ki ïm àï
nên g ca o pH cua no lïn , tranh xa àiïm àùng ài ïn cua la-
tex . Ch êt àû úc sû dung thû úng nh êt ch o vi ïc bao qu an
ng ùn han nay qua n trong nh êt la ammoniac , kï ào la
sulfit e sodium.
Lû u y la nh ûng ch êt nh û formol , bisulfit e sodiu m va cac
ch êt hûu cú dên xu êt pheno l nh û pentachlor o pheno l sû
dung cung àû úc; nhûn g ch u yïu ch ung chó co tac dung sat
trung ch o latex ma thöi . (Tron g luc ammonia c co ch ûc
nùn g hön húp; vûa sat trung vûa nên g ca o pH).
Sû bao qu an dai han ch u yïu la sû bao qu an late x àa
àêm àùc hoa. Ta phê n bi ït ha i loai ch êt:
- Ch êt ba z nh û xut va nh êt la ammoniac;
- Ch êt sat tr ung àùc bi ït nh êt nh û la
pentachlorophenate sodium , ch êt nay khön g thï dung du y
nh êt àï bao qu an late x ma àoi hoi co möt lûúng nh o ch êt
ki ïm hi ïn di ïn.
Àöng thúi, cên kï àïn ch êt ph u tr ú nh ûng ch êt bao
qu an kï trïn , ào la savon . Dung ph u trú ch o cac ch êt sat
trung , savo n gi up tùn g àû úc àö ön àõn h thï gia o trang cua
late x möt cach àang lûu y búi sû tha y thï lúp protei n ba o
quan h hat tû ca o su latex.
III.5 . Àêm àùc hoa latex:

Co nhi ïu phûún g ph ap àêm àùc hoa latex:


Kem ho a

a. Phûún g ph ap:

72 CAO SU THIÏN NHIÏN


Ch o vao late x tûú i möt ch êt gi up hi ïn tûúng hoa thanh kem
cua late x loang xay ra nhan h ch ong : late x loang bõ phê n
thanh ha i ph ên, ph ên dû úi la seru m khön g co möt lûúng
ca o su nao hi ïn di ïn va ph ên trï n la late x àêm àùc nh û
kem . Hi ïn tûúng àa àû úc gi ai thñch.
Nh ûng ch êt àû úc goi la ke m hoa late x töng qu at la
gomme adragante , agar-agar , alginat e sodium , alginat e
ammonium,... nhûn g kh i sû dung cên ch o thï m vao möt
savo n àùc bi ït nh û ole- at e ammoniu m àï cai thi ïn tac
dung , nh êt la àöi vúi alginate sodiu m va alginat e
ammonium.
Mu ke m co tñn h ch êt töt la kh i no àa àû úc loai hït bun
àêt. Lû úng ammonia c sû dung tûún g ûng v úi lûúng bòn h
thû úng (0,7%) àöi vúi lûúng ca o su ; nhûn g sa u kh i ke m hoa
late x ta cên ph ai chón h lai nöng àö ammonia c 0,7% ch o
àung vò àa co vao kho ang 1/2 ammonia c mêt ài ú tron g
seru m thai tr û.
Cach thûc ke m hoa late x tûú i ti ïn hanh nh û sau : Late x
tûúi ch ûa tron g bön co trang lúp verni s ho ùc sú n àùc bi ït.
Ch o algi- nat e ammoniu m (lû úng dung 0,1% alginat e
ammoniu m kh ö àöi vúi latex ) hoa tan vúi nû úc nong (ma u
tan) , dun g dõch nay dung nga y lêp tûc vò no bõ hû hong kh a
nhanh , rot vao late x tron g luc ammonia c hoa; kï ào khu êy
trön ñt nh êt la 1 gi ú va àï yï n trong kho ang 2 ng ay. Tron g
vong 2 ng ay nay se co kho ang 80% àïn
90% ca o su tach ly va sa u ào xa nû úc seru m ra ta con lai
möt la- tex àêm àùc nh û ke m goi la mu kem . Chón h lai
nöng àö ammo- nia c tron g mu ke m nay.
Luc khu êy ch o dun g dõch alginat e tan àïu tron g late x
tûúi , ta ch o thï m vao möt lûúng dun g dõch oleat e sodiu m àï
cai thi ïn tac dung cua alginat e va àï ön àõn h latex . Nïu
seru m co mau àe n khi xa ra la do late x tûú i bên va do bun
àêt ho ùc bön ch ûa ra ró.
Phûún g ph ap ke m hoa nay rêt cön g hi ïu vò seru m loai
trû chó ch ûa tû 1% àïn 2% ca o su (tron g kh i ào seru m loai
tû phûúng
ph ap ly têm co thï con ch ûa túi 10%). Nhû vêy nïu ap
dung
CAO SU THIÏN NHIÏN 73
phûún g ph ap àêm àùc hoa late x nay ta khön g cên ph ai thu höi sö
ca o su mêt ài ú tron g serum ; mùt kh ac seru m dung lam
phê n bon rêt t öt.
b. Ûu va khuy ït ài ïm:
v Ûu ài ïm:
1/ - Nùn g su êt cao,
2/ - Dung cu àú n gi an, ta co thï thûc hi ïn tai àön ài ïn.
3/ - Ch i phñ vï nùn g lûúng thêp, ho ùc khöng
4/ - Ch i phñ vï cön g th ú th êp,
5/ - Mu ke m (late x àêm àùc) co ph êm ch êt tûún g àûún g
vúi mu ke m co àû úc ú nh ûng phûún g ph ap kh ac va dung
àû úc vao bêt ky ûng dung nao, nïu phûún g ph ap àû úc
ki ïm tra thñc h húp.
v Khuy ït ài ïm:
1/ - Phûún g ph ap nay dï lam tha y àöi th anh ph ên late x
hún nh ûng phûún g ph ap kh ac. Cên ph ai thû nghi ïm rêt
nhi ïu múi co thï xû ly àû úc late x trai qu i tùc. Möt cach
töng qu at, ta co thï noi ph ên mau vang cua late x cang
thêp, cön g vi ïc ke m hoa cang dï dang ; ào la nguyï n do ma
Va n Gil s àï nghõ tach lêy ph ên vang trû úc kh i thûc hi ïn
cön g tac ke m hoa.
2/ - Vï phûún g di ïn têm ly, late x àêm àùc the o phûún g
ph ap nay ú nh ûng ài ïu ki ïn khön g húp ly àa lam ch o
ngû úi sû dung co cam tûúng mu ke m ly têm (àêm àùc
the o phûún g ph ap ly têm ) la töt va àöng nh êt hú n mu ke m
nay.
Ly têm:
a. Phûún g ph ap:
Àêm àùc hoa late x the o löi ly têm la möt phûún g cach
àû úc sû dung nhi ïu nh êt nh ùm lo ai tr û möt ph ên nû úc ra
kh oi latex. Trï n th ûc tï ngû úi ta sû dung may ly têm
cön g nghi ïp àat àû úc mu ke m 60% àïn 62% ca o su . Phûún g
ph ap nay dûa vao sû kh ac
bi ït gi ûa tó trong cua cac ph ên tû ca o su va tó trong cua serum.

74 CAO SU THIÏN NHIÏN


2 d – d'
Àê y con la möt ûng dung cua àõn h luêt Stoke s v = g --- - r2.
9 η

Nh û vêy àï tùn g töc àö ngo ai vi ïc tùn g kñch thû úc cua


cac ph ên tû ca o su (tha m gi a tron g cön g thûc stoke s dû úi
dang ban kñnh bònh phûúng), ngûúi ta cung co thï tùng
gia töc trong trû úng g lïn.
Kït qu a tach cac ph ên tû ca o su tron g phûún g ph ap ly
têm ñt ho an toan hú n ú trû úng húp ke m hoa vò th ï con sot
lai möt se- ru m trùng àuc nh û sûa ch ûa kho ang 5 - 10%
ca o su . Vï kñch thû úc cua ph ên tû ca o su ma nhi ïu tac gi a
àa ch ûng min h co sû kh ac bi ït lún vï kñch thû úc gi ûa cac
ph ên tû ca o su cua mu kem va ph ên tû ca o su cua serum :
mu ke m ly têm ch u yïu cêu tao to an cac hat tû to, tron g
luc seru m chó ch ûa to an nh ûng hat tû nh o hún . Cac hat
tû cua seru m co tiït di ïn lún va tûún g ûng vúi möt sö
ch êt bõ hêp thu cao.
Nh û vêy ca o su co àû úc tû mu ke m ly têm se tin h khi ït
nhi ïu hú n ca o su co àû úc tû seru m thai trû qu a may ly têm
(ca o su nay Ph ap goi la ca o su “skim”).
Chñn h ca o su lêy tû seru m ly têm , àön g àùc hoa, chû a
qu a möt xû ly àùc bi ït nao, ch ûa vao kho ang 25% ch êt
khön g ph ai la cao su trai hùn vúi ca o su tú xön g kh oi RS S
chó ch ûa tû 7% àïn 10%. Àûún g nhiï n ca o su nay se co tñn h
ch êt ky thu êt rêt kh ac la, cên ph ai rûa sach va xû ly vúi
enzym e àï ph a huy va hoa tan cac húp ch êt àam nïu ta
mu ön co àû úc tñn h ch êt tûún g tû vúi tñn h ch êt cua ca o su
thûún g mai thön g thû úng.
Vï sû dung may ly têm , may ly tûúng la möt may ch o
àû úc mu ke m co ham lûúng ca o su rêt ca o va seru m ph ai
ho an toan khöng àuc, tron g möt thúi gia n ng ùn nh êt. May
ly têm ly tûúng nh û vêy rêt l a àùt ti ïn va àoi hoi cön g
su êt tiï u thu to lún. Nh ûng may ly têm dung ch o cön g
nghi ïp hi ïn na y xû ly möi gi ú àû úc 450 lñt late x va àoi hoi
co möt àöng cú ài ïn lún hú n 5 HP (CV). Hêu qua
la nùng su êt c ua ch ung tûúng àöi th êp va hi ïu su êt chó vao

CAO SU THIÏN NHIÏN 75


kho ang 90%, nhûn g cac nh a ch ï tao ch o rùng ch ung tûún g
àöi
kin h tï
hún.
Xet möt bu öng ly têm ho an toan kñn co ch ûa àêy late x thû úng
40% ca o su ; ch o bu öng nay chõ u möt lûc ly têm va tron g
möt thúi gia n nh û may phê n ly cön g nghi ïp, lên lûút ta co
late x 60% cao su ú trun g têm , late x 40% khön g tha y àöi
nhûn g ú võ trñ hú i gên trun g têm hú n va late x 10% ú ch u vi
ngo ai biïn : nïu bê y gi ú ta àùt nh ûng lö ú trun g têm va ú
ch u vi ngo ai biïn , ta se thu lêy late x àêm àùc va serum , ta
cung cên cun g cêp late x tûú i vao may ú ài ïm thñc h húp
ào la ú nú i late x khön g tha y àöi 40% àï vi ïc phê n ly àû úc
liï n tuc va ài ïu hoa.

H.II.2 . Möt ào an mùt cùt doc cua may ly


têm

Chñn h nguyï n tùc nay àû úc ap dung vao cac may ly têm cöng
nghi ïp, nhûn g ú may, nú i cun g cêp late x tûú i con gên
trun g têm ch ûa hú n vò phê n ly ca o su tû seru m qua n trong
hú n la phê n ly seru m tû late x àa àêm àùc (t ûc la àùt
nh ûng lö cun g cêp gên vï phñ a trun g têm) . Ú may ly têm
cön g nghi ïp ngû úi ta khön g dung möt bu öng àú n ma la
gh ep ch öng nhi ïu àô a khön g ró set hònh non cut co nh ûng
lö àa àõn h võ, tûc la xïp àùt khön g nùm ngang, vúi muc
àñc h àï late x lo ang nùng hú n dï ch ay vï phñ a ch u vi
ngo ai biïn ; ti ïp ào dû úi anh hû úng cua lûc ly têm , seru m
tröi lïn trú lai doc the o thanh ngo ai àï tho at ra qu a möt lö
àa àõn h sùn ú nùp, nh û hòn h H.II.3:
Bö ph ên xoa y chuy ïn cua may ly têm àû úc goi la “bo l
may ly têm” . Töc àö qua y cua thi ït bõ àa àû úc cac nh a ch ï
tao may àõnh
sùn. Nïu töc àö qu a lún ngu y hi ïm xay ra la sû nö tun g
may.
76 CAO SU THIÏN NHIÏN
late x tû cê y ca o Phûún g ph ap ly têm
su
latex la phûúng phap
late x qu a àêm àùc hoa late x
àêy tr ao
ra (c ung vúi phûúng
latex phap kem hoa, cung
àêm àùc
serum la phûúng ph ap tin h
khi ït hoa la- tex).
b. Ûu va khuy ït ài ïm:
v Ûu àiï m:
1/ - Ch êt lû úng mu
kem ly têm töt va àï u,
nhûng khöng cao hún
ch êt lûúng mu ke m
àêm àùc qua phûúng
H.II.3 . Mùt cùt ph ên chuy ïn phap ke m hoa húp
vên cua may ly têm qu y tùc.
2/- Vï phûúng di ïn
san xu êt, phûún g ph ap nay co lúi vò ta co th ï ap dung bêt
ky luc nao cung àû úc, do no ñt nh ay thu vúi sû tha y àöi
thanh ph ên la- tex.
v Khuy ït ài ïm:
1/ - Nùn g su êt thêp (mu ön tùn g san lûúng chó co cach tùn g sö may).
2/ - Cên lêp ra möt cú sú thu höi ca o su ch ûa tron g
seru m thai tr û. Nïu khön g xû ly nhanh , no se lïn me n hö i
thöi dû döi, gê y ö nhi ïm mö i trû úng trêm trong.
3/ - Thi ït bõ ly têm àùt ti ïn.
4/ - Phñ tön cön g thú
cao. Phûúng pha p ài ï n
gia i: a. Phûún g ph ap

Phûún g ph ap nay dûa vao nh ûng cön g vi ïc ng ay xû a cua


Clinget t va Henr i thûc hi ïn, ho àa ch ûng min h cac ph ên
tû cao

CAO SU THIÏN NHIÏN 77


su late x do tñn hhut ài ïn cua ch ung se tû di chuy ïn tron g
möt
ài ïn trû úng . (Àê y la àêu àï cua hang lo at lu ên an cua
höi ngû úi
Ao Semperit).
Nïu ta cho möt dong ài ïn ch ay gi ûa hai ài ïn cûc doc
àùt tron g möt thung ch ûa nh u tûún g ha y möt ch êt ú trang
thai lûng lú th ï gia o trang , ta se thêy ngo ai sû di chuy ïn
cua cac hat tû, co sû xïp têng cua nh ûng ph ên tû nay xay
ra H.II.4:

H.II.4 . Sû xïp têng cua cac ph ên tû th ï gia o


tr ang dû úi anh hû úng cua dong ài ïn.

Nïu cac hat tû nùng hú n ch êt long , ch ùng han nh û höng huy ït


cêu (m au) , ch ung se tu ú àay thung . Nïu ch ung nh e hú n
ch êt long nh û late x ch ùng han, ch ung se tu trï n mùt.
Àï tranh cac ph ên tû late x bam vao ài ïn cûc, ta cên
ph ai tach riïn g bùng möt mang ban thêm nh û la
cellopha ne ch ùng han, nhû th ï (th ung ) bòn h ài ïn gi ai se co
3 ngù n ma 2 ngù n bòa la ngù n co
ài ïn cûc ch ûa àêy ch êt ài ïn gi ai loang nh û dun g dõch ammoniac.

late x àêm
àùc

mau àêm àùc

H.II.5 . Cac ph ên tû late x àêm àùc tu ú ph ên trïn

78 CAO SU THIÏN NHIÏN


Cac ph ên tû ca o su late x lai co xu hû úng bam vao mang ch ùn
va àön g lai tao thanh möt lúp cach ài ïn khön g ch o dong
àiïn ài qua . Àï tranh hi ïn tûúng nay, ta àao nghõc h chi ïu
dong ài ïn tron g thúi ky cûc ng ùn àï cac ph ên tû ca o su
troc ra va ph u trú ch o hi ïn tûúng nöi trï n bï mùt cua
ch ung . Ta cung co thï tùn g sö ngù n ú gi ûa lïn va thu lêy
late x àêm àùc ú tûng ngù n nay. Latex con ph ai àû úc lam
ngu öi, àùc bi ït la nïu xû ly ú vung nhi ït àúi nû úc ta.
Vï tñn h ch êt cua mu ke m thûc hi ïn àêm àùc hoa mu
tûú i qua phûún g ph ap ài ïn gi ai nay, Murph y ch o kït qu a
so sanh vúi mu ke m ly têm nh û sau:
Bang II.3 : So sanh tñn h ch êt mu ke m ly têm
va mu ke m ài ïn gi ai

LY TÊM ÀI ÏN GIAI LY TÊM ÀI ÏN GIAI


1 lên 1 lên 2 lên 2 lên
Àö ki ïm (% NH 3 ) 0,63 0,59 0,67 0,66
Töng ch êt rùn (%) 61,3 61,4 61,7 61,8
Ham lûúng c/s u kh ö 59,7 59,8 61,5 61,5
(%) Tr o (%)... 0,45 0,40 0,14 0,14
Àam (%)... - - 0,22 0,23
- Mau sùc cua vang c/su
(àú n võ Lovibond):
Trû úc kh i lao 1,5 1,0 1,0 1,0
hoa Sa u 16 gi ú ú 2,5 2,5 1,25 1,5
950C 64 63 14 15
Ön àõn h vúi oxid e kem

Phûún g ph ap nay àa la àöi tûúng cua nhi ïu qu a tròn h cai


thi ïn liï n qua n túi sû cö àõn h cua mang ch ùn, vi ïc ch o
thï m vao late x sorbitol , borat e ammoniu m co tac dung lam
gi am àö nh út ch êt long , ho ùc liï n qua n túi ki ïu bö trñ cú
hoc gi up keo dai chu
ky sû dung thi ït bõ gi ûa 2 lên ngûn g àï rûa sach mang
ch ùn.

CAO SU THIÏN NHIÏN 79


b. Ûu khuy ït ài ïm:
v Ûu ài ïm:
1/ - Nùn g su êt cao.
2/ - Mu ke m co ch êt lûúng töt, tûún g àûún g vúi mu ke m
ly têm ha y mu ke m co àû úc qu a phûún g ph ap ke m hoa
àû úc ki ïm so at cên thên.
3/ - San xu êt co th ï thûc hi ïn liï n tuc àû úc.
v Khuy ït ài ïm:
1/ - Cú sú ph ai àû úc ài ïu khi ïn búi möt chuyï n viï n co nùn g lûc.
2/ - Ài ïn nùn g tiï u th u cao.
Bö c húi:

Phûún g ph ap böc hú i nû úc la phûún g ph ap àêm àùc


hoa latex rêt ph ö bi ïn vao th úi ti ïn chi ïn. Ng ay nay , mu
ke m thu àû úc theo phûúng ph ap nay hêu nhû khöng sû
dung trong cöng nghi ïp ca o su vò san ph êm ch ï bi ïn co
xu hû úng hut êm rêt manh . Lônh vûc ûng dung cua mu
ke m nay la dung lam ke o dan ch o cön g nghi ïp da , gi êy,
lam àö chú i tre em v.v...
Phûún g ph ap nay töng qu at àû úc th ûc hi ïn nh û sau :
(khöng nï n ph ö bi ïn) . Trû úc àê y ngû úi ta cung àa àï nghõ
àêm àùc hoa late x vúi ch êt ön àõn h thñc h húp la
hemoglobin , àï àat àû úc möt thï böt hêu nh û gên khö ,
co th ï khu ïch tan tr ú lai nhan h trong nû úc va àöi thanh
möt late x àêm àùc ú mûc àö ma ta mu ön. Phûún g ph ap
nay khön g th êy co kït qu a trï n th ûc tï co le vò san ph êm
thu àû úc bõ àön g àùc dû úi tac dung cua sûc ep, nïu àû úc
bao qu an se gi û àû úc àö ön àõnh.
Khuy ït ài ïm lún cua phûún g ph ap böc hú i nû úc la mu
kem ch ûa àêy àu ch êt cêu tao late x khön g ph ai la ca o su .
Möt latex àû úc lam ba y hú i nû úc àat túi ham lûúng ch êt
kh ö vao kho ang

80 CAO SU THIÏN NHIÏN


80%, nïu ta dung möt ch êt ki ïm cö àõn h àï ön àõn h hoa, no co
th ï ch ûa túi 10% ch êt ngo ai lai.
Àê m àù c ho a kï t hú p:

Ngû úi ta àanh gi a mu ke m (late x àêm àùc) töt nh êt la


mu kem co àû úc qu a phûún g ph ap ke m hoa late x àa àû úc
àêm àùc hoa möt lên qu a phûún g ph ap ly têm . Phûún g
ph ap àêm àùc hoa kït húp nay con àû úc xe m la phûún g
ph ap tin h khi ït hoa late x(1).
Ta cung co thï dung möt late x àa àû úc ke m hoa ha y ly
têm möt lên röi ch o ba y hú i nû úc ti ïp theo . Phûún g ph ap
kït húp nay ch o möt mu ke m co àö àêm àùc ca o ma ham
lûúng ch êt khöng ph ai la ca o su thò thêp hú n mu ke m ma
ta lam ba n àêu tr ûc ti ïp
tû late x thû úng.

1. Nïu pha loang nûúc trú lai röi lai ap dung phûúng phap kït húp nï u trïn, àö tinh khi ït
cang cao.

CAO SU THIÏN NHIÏN 81


CHÛÚN G III

THAØNH PHAÀN HOÙA HOÏC


V A ØCAÁU TRUÙC CAO SU

A. T H A Ø N
H P H A ÀN CAO SU S O Á NG - C H A ÁT C A ÁU T A ÏO PHI CAO SU
Late x thû úng ho ùc late x àêm àùc àû úc lam àön g àùc va
sêy khö , ch êt co àû úc goi la ca o su söng.
Th anh ph ên ca o su söng co möt vai tñn h tha y àöi nao ào
tuy thu öc vao:
- Cac yïu tö sin h vêt va khñ hêu la nh ûng yïu tö anh
hû úng túi thanh ph ên latex.
- Cac ti ïn tròn h xû ly late x àï bi ïn àöi no thanh ca o su
söng àa àï lai möt ph ên ho ùc toan bö cac ch êt co ú seru m
latex . (Tuy the o phûún g ph ap xû ly ma ta se co nhi ïu dang
ca o su thûúng mai: tú xön g kh oi, crïpe , v.v...)

I. Phê n tñc h ca o su söng:


Chû a co phûún g ph ap àú n gi an nao gi up xac àõn h tr ûc
ti ïp ro rang vï hydrocarbo n ca o su . Kh i phê n tñc h möt mêu
ca o su söng, ta àõnh gi úi han vï ham lûúng êm àö, ham
lû úng chi ït rut acetone , ham lûúng tro va ham lûúng
protein . Tó lï hydrocarbon ca o su co àû úc qu a sû kh ac bi ït
nay.
Àï co kh ai ni ïm vï thanh ph ên ca o su söng ngû úi ta
ch o bang phên tñch cao su (mu) tú xöng kh oi va crïpe co
ph êm ch êt thû úng hang , ch ï tao tû late x hang nh êt:

82 CAO SU THIÏN NHIÏN


Bang III.1 : Th anh ph ên ca o su söng

Tú xön g kh oi tû latex Crïp e tû latex


hang nh êt hang nh êt

Trung Trõ sö Trung Trõ sö


bònh gi úi bònh gi úi
han han
- Êm àö ... 0,61 0,3 - 1,08 0,42 0,18 - 0,90
- Chi ït rut acetone... 2,89 1,52 - 3,50 2,88 2,26 - 3,45
- Protein... 2,82 2,18 - 3,50 2,82 2,37 - 3,76
- Tro... 0,38 0,20 - 0,85 0,30 0,87 - 1,15
- Ca o su... 93,30 - 93,58 -

Nh û vêy ham lûúng hydrocarbo n ca o su trun g bòn h la tû 92%


àïn 95%.
Vúi nh ûng mêu xêu co ch ûa cat ha y àêt, ham lûúng tro
co thï vû út túi 1%. Ca o su the o phûún g ph ap ba y hú i late x
vên gi û moi ch êt c ua serum , ham lûúng ch êt c êu tao ph i
ca o su töng sö co thï àat túi 12% àïn 15%; àöng thúi ham
lûúng êm àö cung tùn g lïn the o tó lï ch êt hut êm co tron g
ca o su nay.

II . Cêu tao cua ph i ca o su:


Trû úc kh i kh ao sat tûúng tên hydrocarbo n ca o su , ta
noi qua vï ban ch êt hoa hoc cua nh ûng ch êt cêu tao chñn h
khön g ph ai la ca o su va ch o bi ït anh hû úng cua ch ung túi
tñn h ch êt cua hydro- carbo n ca o su.
II.1 . Êm àö:
Ham lûúng nû úc ú ca o su rêt bi ïn thiïn . No tuy thu öc
vao nhi ït àö, êm àö cua khñ trúi va thanh ph ên h oa hoc
ca o su.
Êm àö quan hï mêt thiït vúi ham lûúng protein ma
ham lûúng protei n thò tuy thu öc vao cach ch ï tao ca o su .
Nh ûng xû ly nh û la xön g kh oi con lam tùn g ham lûúng
nay lïn hú n nûa, vò kh oi co ch ûa nh ûng ch êt hut êm.
Nïu êm àö qu a ca o (s êy kh ö khön g àêy àu, tñc h trû nú i möi

CAO SU THIÏN NHIÏN 83


trû úng êm ûút,... ) no co thï lam tùn g sû ph at tri ïn cua vi
khu ên.
Mùt kh ac, ham lûúng nû úc co thï co möt anh hû úng
nao ào túi tñn h ch êt cú ly cua ca o su ; búi thï ta ph ai qua n
têm túi vi ïc tön trû cac hön húp ca o su (1 ) chû a lûu hoa.
II.2 . Chê t chiï t ru t acetone:

Nh ûng ch êt co tron g dun g dõch trñc h ly aceton e tû lêu


àû úc goi dû úi dan h tû khön g àung la “ch êt nh ûa” . Ng ay
na y ta bi ït nh ûng ch êt nay khön g ph ai la ch êt nh ûa
(r esines).
Chñn h vao nù m 1920, Whitb y la ngû úi àa àõn h àû úc
thanh ph ên hoa hoc ch êt chi ït rut àû úc bùng acetone , nh û
sau:
Ch êt chi ït rut aceton e -------------------
2,71
v Ph ên àöng nh êt göm:
Stero l ----------------------------- 0,225
Este r cua stero l ----------------------
0,075
Glucosid e cua stero l ------------------
0,175
D-vali n ---------------------------- 0,015
Quebrachito l (1-methy l inositol) : co vït
Aci d olei c va aci d linolei c ---------------
1,25
Aci d steari c -------------------------- 0,15
Töng cöng 1,89
v Ph ên khön g àöng nh êt va mêt -----------
0,82
Ph ên qua n trong nh êt la ph ên c o ngu ön göc lipid , ch u
yïu àû úc tao búi cac aci d beo; Dekke r àa ch ûng min h cung
co cac es- ter cua aci d beo.
Ph ên thu öc gluci d ch u yïu göm co cac glucosid e cua
sterol.
Ch êt chi ït rut cung co ch ûa cac ch êt co àùc tñn h kh ang
oxygen
1. Hön húp cao su: cao su + hoa chêt nhû chêt lûu hoa, chêt gia töc lûu hoa, chêt chöng
lao, chêt àön, chêt hoa deo cao su, v.v...

84 CAO SU THIÏN NHIÏN


C H O H30
20

(ch öng lao) . Ngû úi ta àa cö lêp àû úc ha i stero l co thanh ph ên la


27 42 3
va C O la nh ûng ch êt ngùn trú sû oxide hoa tû
nhiï n va ch ung co tron g mu crïp e vúi tó lï kho ang 0,1%.
Mùt kh ac, crïp e luö n luö n co thï nhu öm mau vang ñt ho ùc
nhi ïu; sû hi ïu bi ït cua ch ung ta vï ch u àï nay chû a àêy
àu lùm.
Tron g moi trû úng húp, anh hû úng cua ch êt chi ït rut
nay àïu qua n trong , àùc bi ït do cac aci d beo va cac ch êt
kh ang oxygen (ch öng oxid e hoa ha y ch öng lao hoa).
Ca o su chi ït rut vúi aceton e se mêt ài ch êt kh ang
oxygen thiï n nhiï n cua no; do ào no se tû hû hong nhan h
ch ong , kï ca sa u kh i lûu hoa.
Àöi vúi aci d beo, ca o su chi ït rut vúi aceton e co anh
hû úng rêt ro rang túi sû lûu hoa cac hön húp ca o su co
ch ûa ch êt gi a töc lûu hoa(1). Cac aci d nay àû úc xe m nh û la
ch êt ho at hoa” (activateur) nhûn g tac dung cua ch ung kem
ài ro rang kh i dung àï lûu hoa cac hön húp ca o su lûu
hu ynh khön g co ch ûa ch êt gi a töc lûu hoa.
Sau cung, chêt chiït rut acetone co thï ham chûa ca
cac amin e man g tñn h àöc tö (putrescin , cadaverin... ) do qu a
tròn h u late x vúi vi khu ên. Vi ïc u nay àû úc xe m nh û la
möt ti ïn trònh dehydrat e hoa sin h hoa protei n cua latex .
Dehydrat e hoa se cho ra cac polypeptid , kï ào la cac
amin o acid , cac amin o aci d nay kh û nh om carbox y ch o ra
cac amin e co ch ûc nùn g qua n trong tron g qu a tròn h lûu hoa
ca o su.
II.3. Protein:

Nh ûng ch êt thu öc protei n cua late x hay con chû a bi ït


ro. Tó lï va ban ch êt cua ch ung tha y àöi the o yïu tö sin h
hoc cung nhû cac phûún g ph ap ch ï tao. Ta co thï nh ên
th êy ham lûúng protein bi ïn thiï n tû 1,6% àïn 3,4% gi ûa
nh ûng cu öc cao mu liï n tuc
cung möt
cêy.

1. Accelerateur: chêt gia töc phan ûng, chêt xuc tiïn phan ûng.
CAO SU THIÏN NHIÏN 85
Vï anh hû úng cua protei n túi tñn h ch êt ca o su ch o àïn nay
ngû úi ta th êy tac dung trûc ti ïp cua protei n la sû hêp thu
nû úc. Nhûn g nh û ta àa bi ït, cac ch êt amin e ph at sin h tû
sû phê n huy protei n lai co ch ûc nùn g gi a töc lûu hoa.
II.4. Tro:
Ham lûúng tro cung bõ anh hû úng búi cac yïu tö sin h
hoc va búi phûún g ph ap ch ï tao.
Sû ph a loang late x se lam ha thêp tó lï tro , tû 0,30% tr o ú latex
35% ca o su kh ö ha xu öng con 0,15% tro ú late x 10% ca o su
khö.
Möt ph ên l ún cac kho ang ch êt c êu tao late x bõ th ai tr û
trong ti ïn tròn h ch ï tao ca o su thön g thû úng . Tron g kh i ào,
cac kho ang tö tön tai se co anh hû úng túi kh a nùn g hut
nû úc cua ca o su àa lûu hoa va túi tñn h cach ài ïn cua no.
Sa u kh i àêm àùc hoa va rûa nû úc, cac kho ang ch êt ú
late x chó con lai vao kho ang 0,16%. Sa u àê y la bang so sanh
cac kho ang ch êt ú crïp e ch ï tao tû late x hang nh êt va ú
late x böc hú i nû úc:
Bang III.2 : So sanh kho ang ch êt cua crïp e ch ï
tao tû cac loai latex

CRÏPE CRÏPE
Kho ang ch êt
tû latex hang tû latex
(tñn h trï n töng lûúng
nh êt (%) böc hú i nû úc
tro)
(%)
- Ca O 16,4 8,7
-MgO 6,2 5,8
- K2 O 23,4 43
- Na2 O 8,9 12,4
- P2 O5 43 24
- SO3 1,4 2,8
- Cl, CO 2 , Fe 0,7 0,7

Ngû úi ta con ch ûng min h àû úc cac vït àöng va manga n ú


tron g ca o su vúi tó lï cûc th êp, ào la ki m lo ai ma húp
ch êt cua ch ung tan àû úc tron g ca o su gê y àöc hai ch o ca o
su do tac dung hao oxyge n manh va con àang sú hú n nûa
kh i ham lûúng cua
ch ung vû út qu a 10–3%
(0,001%).

86 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

B. TINH K H IE Á
T H O ÙA HYDROCARBON CAO SU
Ca o su söng co ch ûa 92% à ïn 95% hydrocarbo n ca o su.
The o nguyï n tùc, moi nghiï n cûu hoa hoc, mu ön chñn h
xac, cön g vi ïc cên thi ït àêu tiï n la cö lêp hydrocarbo n
nguyï n ch êt. Trï n thûc tï, àê y la cön g vi ïc rêt kh o.
Ca o su thû úng hêp thu cac ch êt bên va hú n nûa nïu
qu a trònh lam tin h khi ït hûu hi ïu se loai trû cac ch êt
kh ang oxyge n tû nhiï n thò hydrocarbo n ca o su se cûc nh ay
vúi cac ch êt oxid e ma ch u yïu la oxyge n tron g khön g khñ.
Hi ïn co nhi ïu phûún g ph ap tin h khi ït hoa ha y nguyï n
ch êt hoa hydrocarbo n ca o su kh ac nha u ma ngû úi ta ap
dung vao cao su kh ö ha y vao latex.

I. Trûúng húp cao su khö:


Tron g trû úng húp ca o su kh ö àùc, àï tin h khi ït hoa,
ngû úi ta nh ú v ao nh ûng ch êt hûu cú ma ào la cac dun g
mö i cua ca o su ha y cua ch êt cêu tao ph i ca o su . Ta phê n
bi ït:
- Ch êt hoa tan töt hydrocarbon : benzene , tetrachlor o
carbon, cac loai xùn g (dêu hoa) , chloroform;
- Ch êt lam trûún g nú hydrocarbo n va chó hoa tan àû úc
möt ph ên: ethe r ethyli c va ethe r dêu hoa.
- Ch êt khön g ph ai la dun g mö i cua hydrocarbon , ch ung
chó lam trûún g nú vûa ph ai ma khön g hoa tan àû úc
hydrocarbo n cao su , nhûn g ch ung hoa tan àû úc cac ch êt
nh ûa va möt ph ên nho ch êt àam va ch êt àû úng , ào la rûúu
(cön) va acetone.
I.1. Chiï t ru t bùn g chê t ph i dun g mö i - Phûún g pha p Harries:
The o phûún g ph ap Harries , tin h khi ït hoa ca o su ngû úi
ta thû úng dung nh êt la acetone , the o ào ngû úi ta xû ly ca o
su àa àû úc cùt thanh nh ûng manh nh o ho ùc ú dang la cûc
mong . Vi ïc chi ït rut nay àoi hoi thúi gia n va co lúi nïu
thûc hi ïn tron g möi trû úng khñ nitroge n (N ), tr anh anh
sang àï ch o hydrocarbon
khön g bõ phê n huy búi sû oxid e hoa.

CAO SU THIÏN NHIÏN 87


Phûú ng ph ap nay co thï tom tùt nh û sau : ca o su kh ö (àa cùt
thanh manh nh o) ngê m vao benzen e tron g möt th úi gia n
àï tan thanh dun g dõch, kï ào rot tûng gi ot dun g dõch vao
cön (rû úu), ca o su se bõ kït tua, ta lai ti ïp tuc chi ït rut
vúi acetone.
Ca o su cö lêp the o phûún g ph ap nay luö n luö n con ch ûa
protein (vao kho ang 0,1%) kï ca nïu ta lam ài lam lai nhi ïu
lên cön g vi ïc tinh khi ït hoa nay. Tron g tro cung con vao
kho ang ch ûng êy protein.
I.2. Kït tua phê n ào an ca o su:
Nguyï n tùc kït tua phê n ào an la hoa tan ho an to an ca o
su tron g möt dun g mö i töt nh û benzen e ha y chloroform . Ta
tach lêy ph ên khön g tan va ch o dun g dõch kït tua phê n
ào an bùng cach ch o thï m vao tûng gi ot rû úu (c ön) ho ùc
acetone . Nh ûng ch êt oxid e hoa, kho ang ch êt va hêu hït
protei n àû úc th ai tr û theo ào an thû nh êt, nhûn g san ph êm
cu öi cung ba o gi ú cung con ch ûa möt ch êt protei n ma vi ïc
phê n tñc h ch o kït qu a ro rang (n o co mau trùng).
Ngû úi ta àa àï nghõ cai thi ïn phûún g ph ap bùng cach
cho ph ên ca o su àa tin h khi ït hoa chõ u tac dung cua
potass e co rûúu. To an bö àû úc àu n nong tron g nhi ïu ng ay.
Nïu vi ïc xû ly nay th ai trû àû úc vït àam cu öi cung , thò
rêt kh o ma loai àû úc hït potass e ú san ph êm ho an têt.
Ta cung co thï kït tua phê n ào an ca o su bùng cach
lam ngu öi dun g dõch cua no, àê y la phûún g ph ap ch o kït
qu a kh a töt va àû úc thûc hi ïn nh û sau : Möt hön húp ma
tó lï àa àõn h ro (ch ùng han ca o su 2%, rû úu 23,1%, benzen e
74,9%) cun g cêp möt dung dõch àöng nh êt ú trï n möt nhi ït
àö nao ào goi la “nhi ït túi han” cua dun g dõch (thñ du ch o
la 430C). Ha thêp nhi ït àö xu öng 10C dû úi “nhi ït àö túi
han” nay, möt thï ge l tao thanh co ch ûa ca o su va hêu hït
têt ca protein . Ch êt long nöi lïn àû úc gan lêy, kï ào ta
kït tua qu a sû lam ngu öi ho ùc tac dung vúi cön möt ca o
su co ch ûa rêt ñt ch êt àam. Cön g vi ïc kït tua phê n ào an
ph ai lam ài lam lai nhi ïu lên. Sa u lên thû 3, ham lûúng
àam ú ca o su la vao
kho ang 0,02%.

88 CAO SU THIÏN NHIÏN


I.3. Hoa ta n phê n ào an:
Ngê m ca o su söng vao dun g möi , no se nú lún. Sa u möt
th úi gia n nao ào, möt ph ên ca o su se tan , tron g luc ph ên
kh ac ú dû úi dang “gel ” àùc ñt ho ùc nhi ïu; ph ên hoa tan
göm hydrocarbo n cao su khön g co ch êt àam va ph ên “gel ”
thò ch ûa àa sö ch êt cêu tao khön g ph ai la ca o su . Tron g
phûún g ph ap nay ngû úi ta sû dung dun g mö i la ethe r ha y
ethe r dêu hoa va kh úi dung cach nay tû ca o su àa tin h
khi ït hoa vúi aceton e àa noi trïn . Cu öc tin h khi ït hoa nay
thò lêu , ky thu êt kh o va nùn g su êt thêp.
The o cung nguyï n tùc, ta co th ï th ûc hi ïn vi ïc chi ït rut
cao su liï n tuc nh ú vao möt kh öi lûúng dun g mö i thñc h
húp kh a lún, ú möt thi ït bõ chi ït rut xi-phöng . Ca o su chi ït
rut àû úc luc àêu thò tûún g àöi nguyï n ch êt, chó ch ûa vao
kho ang 0,05% àïn 0,06% àam, nhûn g tó lï bach phê n nay
ti ïp tuc tùn g dên tron g vi ïc chi ït rut. Co le cac ch êt bên
bõ löi keo the o tron g dun g dõch búi sû chuy ïn àöng cua
kh öi nú lún, sû ki ïn nay khön g xay ra ú phûún g ph ap hoa
tan tônh.

II. Trû úng húp Latex


Möt late x tin h khi ït se ch o àû úc ca o su nguyï n ch êt.
Late x co lúi la ch ûa ca o su dû úi dang phê n tan, ú trang
thai nh u tûúng, tûc la ca o su ú dang hat nh o ha y ti ïu cêu
nùm lûng lú tron g möt dun g dõch. Àa sö ch êt bên bam vao
ca o su àû úc tòm th êy la ú bï mùt cac ti ïu cêu.
Ch êt bên bam vao bï mùt ti ïu cêu ca o su ch u yïu la
protein, ch êt cêu tao late x àùc bi ït kh o th ai trû tron g
trû úng húp cua cao su khö.
Ta co th ï tin h khi ït hoa late x nh û sau:
II.1 . Àêm àùc hoa va ph a loang liï n ti ïp:

Phûún g ph ap tin h khi ït hoa late x àú n gi an nh êt la àêm


àùc hoa late x àa àû úc bao qu an vúi ammoniac , lêy mu
ke m co àû úc

CAO SU THIÏN NHIÏN 89


ph a loang vúi nû úc sach trú lai; cön g vi ïc àêm àùc hoa va
pha
loang trú lai àû úc th ûc hi ïn nhi ïu lên; sa u ào ta àön g àùc
hoa bùng aceton e ha y aci d aceti c va rûa nû úc thêt ky
kh öi àöng trû úc kh i àe m sêy khö . Phûún g ph ap àêm àùc
hoa àû úc ap dung la phûúng ph ap ly têm hay kem hoa
(cr emage). Nïu dung phûún g ph ap ke m hoa, cac ch êt ke m
hoa dung thñc h húp l a algi- nat e ha y dên xu êt c ua
cellulose . Tron g ha i phûún g ph ap àêm àùc hoa, phûún g
ph ap ma àoi hoi ta ph ai ch o hoa ch êt vao latex la möt yïu
tö cên ph ai thai trû bö tuc vï sau.
Phûún g ph ap tin h khi ït hoa nay gi up loai bo àû úc cac
ch êt tan tron g nû úc va möt ph ên ch êt khön g tan ; nhûn g
sa u lên àêm àùc hoa thû ba , khön g con lúi nûa.
II.2. Di chuyïn protein:
Àï thai protei n àû úc àêy àu hún , ta tao ra sû di chuy ïn
cua protei n rúi kh oi bï mùt cac ti ïu cêu ca o su bùng
cach ch o vao la- tex möt ch êt ho at àöng bï mùt nh û mu öi
ki ïm cua aci d beo dû úi dang dun g dõch nû úc; nh û vêy
trû úc möi qu a tròn h àêm àùc hoa, ta àï yï n late x 24 gi ú co
sû hi ïn di ïn cua ch êt ho at àöng bï mùt. Qu a tròn h xû ly
late x nay th ûc hi ïn dï dang ú nhi ït àö bònh thû úng va
ch o àû úc möt ca o su ch ûa vao kho ang 0,1% àam ch êt.
II.3. Phên huy protein:
Ham lûúng àam co thï kh û àû úc nïu ta thûc hi ïn qu a
trònh kñch ho at protein , àùc bi ït bùng ch êt ki ïm ha y
enzyme , vi ïc xû ly nay gi up bi ïn àöi protei n tû tû thanh
ch êt tan àû úc tron g nû úc.
Trû úng húp phê n huy protei n búi ch êt ki ïm xay ra
ch ùng han vao luc late x ke m hoa àû úc nun g nong thñc h
húp co sû hi ïn di ïn cua xut. Kh o khù n ú xû ly nay la late x
co xu hû úng àön g àùc trû úc kh i thûc hi ïn ke m hoa kï
ti ïp, ch êt ki ïm khön g thï nao lo ai hït àû úc 0,02% ch êt
àam cu öi cung , ta con ph ai l o ng ai tac dung cua xut túi
hydrocarbo n ca o su co thï co xay ra; va vi ïc loai bo ho an
to an ch êt ki ïm kh o ma th ûc hi ïn àû úc, kï ca ta th ûc
hi ïn thêm tñc h latex , àön g àùc va rûa thêt
ky.
90 CAO SU THIÏN NHIÏN
Ta cung co thï phê n huy protei n bùng tac dung cua enzyme
nh û trypsin , papai n ha y pepsin , sa u kh i àa ön àõnh , late x
ch öng lai sû àön g àùc do vi khu ên. Kh i ti ïn tròn h phê n
huy nay ho an têt àû úc, ta xû ly late x qu a phûún g ph ap
ke m hoa ha y ly têm liïn tuc, àï loai bo cac ch êt sin h ra tû
phê n huy.
Dehydraci d hoa protei n ú late x con àû úc thûc hi ïn qu a
tac dung cua nhi ït cao . Ch ùng han, nun g nong ú 1500C
tron g su öt nhi ïu gi ú gi up ta co àû úc möt ca o su ch ûa ñt
hú n 0,1% ch êt àam, sa u kh i àön g àùc, rûa sach va hon g
khö.
Tac dung cua ch êt ki ïm, enzym e ha y nhi ït, du rùng kh a
hûu hi ïu ch o vi ïc ph a huy cac ch êt protein , nhûn g vên
con àï lai cùn ba cua ch êt àam kh a lún; hú n nûa, cêu
truc cua hydrocarbon àû úc thêy la bõ bi ïn àöi nhi ïu ho ùc
ñt.
II.4 . Phûún g ph ap kh ac:

Co phûún g ph ap gi up àat àû úc àö tin h khi ït ca o vûa


gi am àû úc nhi ïu nh ûng nguy hi ïm bi ïn àöi hydrocarbon
cao su. Phûúng ph ap ào la ly têm nhi ïu lên latex co hi ïn
di ïn ch êt savon , kï ào hoa tan no vao hexa n co ch ûa
oleat e ammonium. Qu a qu a tròn h ly têm dun g dõch nay, co
möt lúp cùn mau nêu nh at tao búi àa sö ch êt àam va ch êt
kho ang . Sa u kh i kït tua bùng acetone , ca o su àat àû úc
ch ûa ñt hú n 0,01% àam va ch ûng êy tro ; nh û vêy ap dung
phûún g ph ap nay ta c o thï se co möt cao su ma tó lï
hydrocarbo n ca o su nguyï n ch êt chi ïm hú n 99,9%.
Sa u cung , ngû úi ta con àï nghõ dung phûún g ph ap thêm
tñch ha y ài ïn gi ai latex ; nhûn g du ch o ta thûc hi ïn nhi ïu
lên lam ài lam lai ài nûa, nh ûng phûún g ph ap nay khön g
gi up àat àû úc möt ca o su cûc tin h khi ït àû úc.

C. C A ÁU TA ÏO H O ÙA H O C
Ï CAO
SU
Ta bi ït rùng cön g thûc nguyï n cua hydrocarbo n ca o su la
(C H ) . Tó sö gi ûa carbo n va hydroge n àa àû úc Farada y xac
àõn5h 8 n
CAO SU THIÏN NHIÏN 91
vao nù m 1826; va nh ûng vi ïc phê n tñc h cang ng ay cang chñn h xac
hú n àa àû úc th ûc hi ïn àï röi cung xac nh ên cön g thûc nay.
Cön g thûc nguyï n cua ca o su thiï n nhiï n (C tròn h bay
H) 5 8 n

möt hydrocarbo n polyene , tûc la möt hydrocarbo n chû a no.


Boucharda t (Williams , Tilden ) qua n sat ca o su nun g
nong nhan h 3000C àïn 3500C ú chê n khöng , gê y ra àût
ào an phê n tû; tron g nh ûng ch êt sin h ra tû chûn g cêt nay,
ön g àa cö lêp àû úc
ch u yïu la ch êt isopren e C va dipenten e la kït qu a cua hai
H 5 8
phê n tû isoprene:

CH 3

C CH hay

CH2 CH2

isopren e (hemiterpen eCH


) 5 8

CH3 CH 3

C C
HC CH2 H 2C CH
nhò
ha ha
y truøng y
H2C H 2C CH 2
CH2
HC
HC
C
C
H2C CH3 H 2C CH 3

2 phê n tû isopren e 1 phê n tû dipentene


(terpen e C10H16)

92 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

Isoprene la ch êt àún gi an nh êt sinh ra tû qua trònh nhi ït


phê n ca o su ; hú n nûa cön g thûc C cua no ûng vúi möt yïu tö
H 5 8

n(1 ) cua cön g thûc hydrocarbo n ca o su va sû polyme r hoa (tr ung


phên ) C àû a túi co àû úc möt àai phê n tû co tñn h ch êt àan höi.
H 5 8

Kh i vi ït cön g thûc ca o su la (C , ta ch o anh hû úng cua cac


H) 5 8 n

nh om tên cung la khön g àang kï va vi ït (C H la ta àa kï


H) 5 8 n 2

túi anh hû úng cua nh om tên cung . Nh û vêy àûún g nhiï n


thûa nh ên phê n tû ca o su la kït qu a tû sû polyme r hoa
isoprene . Tuy nhiïn, phai nhòn nhên rùng trong suöt thúi
gian trûúc àêy, nh ûng kï ho ach polyme rhoa isopren e chó
ch o àû úc möt ch êt co tñn h àan höi ma cêu tr uc kem àïu
nhi ïu hú n cêu tr uc cua hydro- carbo n ca o su va tñn h ch êt
cú ly ro rang la xêu hún . Mai àïn nùm
1955 co n ngû úi múi töng húp àû úc möt polyisopren e co cêu
tr uc gi öng thûc sû vúi cêu truc cua ca o su thiï n nhiïn.
Mùt kh ac, nïu xet túi sin h töng húp ca o su , ta ph ai
ch u y la khön g ba o gi ú co thï thêy ro sû hi ïn hûu cua
isopren e ú trong cac nh u mö cê y ca o su.
Möt tron g cac gi a thuy ït múi nh êt (gi a thuy ït cua
Bonner) diïn tiïn sinh töng húp cao su phat khúi tû
acid acetic (gia thuy ït nay àû úc ch u y ú sû ki ïn la nïu
àû a vao nh u mö cê y cao su mö t nöng àö 10–4% acid acetic,
se co sû gia tùng lún ham
lûúng ca o su) . Tron g gia i ào an àêu, ha i phê n tû aci d aceti c
ph an
ûng tao ra aci d acetylacetic , aci d nay kh û ch o ra acetone;
CO
gia i ào an àêu nay àû úc goi la gia i ào an sin h töng húp acetone:

O O
CH3 C OH + H CH 2 COOH CH3 C CH COOH
H2
2
O

(2 phê n tû aci d acetic ) (aci d acetylacetic)

1. Chó sö n biïu thõ àö polymer hoa cua cao su, tûc la sö isoprene ú trong cêu truc àai phên
tû. Chó sö nay rêt lún cho trûúng húp cao su thiïn nhiïn.
CAO SU THIÏN NHIÏN 93
OH O kh? HCH
CH 2 CH 2

O O
CH 3 C CH COOH CH 3 C CH 3
û
2
CO2

Sin h töng húp tû xay ra ti ïp tuc tû aceton e va aci d


acetic , vúi sû co àû úc aci d β-methylcrotonic , kï ào
dehydra te hoa liï n phên tû aci d nay; sa u cung kh û nh om
carbony l ch o àû úc polyisopre ne
thiï n nhiïn:
CH3 CH 3
C H2C COOH C CH COOH
H
CH3 - H2O CH
3

(acetone ) (aci d acetic ) (aci d β-methylcrotonic)

CH 3 O CH 3 O
... +H CH 2 C CH C OH + H CH 2 C CH C OH + . . .

Sû dehydrate hoa cua acid β−methylcrotonic

CH 3 O CH 3 O
... CH2 C CH C CH 2 C CH C ...

CH 3 CH 3
... CH2 C CH CH CH 2 C CH CH 2 ...

Hydrocarbo n ca o su

Chu öi polyisopren e khön g ph ai chó bi ïu hi ïn àùc tñn h


duy nh êt phê n tû ca o su ; ngû úi ta cung thêy chu öi
polyisopren e ú nhi ïu thï thu öc ho terpen e (dihydromyrcene ,
dihydrofarnesene, squalene...).
Hònh sa u àê y ch ûng to sû bi ïn àöi cua phê n tû isopren e
trû úc kh i polyme r hoa. Ha i nöi àö i tû mú ra , kï ào möt sû
sùp xïp trú
94 CAO SU THIÏN NHIÏN
Dihydrotarnese n hay (C5H )8 3H2

lai àû a túi tao thanh möt nöi àö i ú gi ûa, tron g luc cac carbo n ú
bòa (võ trñ 1,4) àïu co möt hoa trõ tû do , ch ung co th ï ph an
ûng vúi möt phê n tû kh ac:
- Cú ch ï ph an ûng cua 2 ha y nhi ïu phê n tû isoprene:

CH3

C CH hay
H2C CH 2 1 4

8
+
1 4 1 4 1

(carbo n 1,8 à ïu lin h àöng va co thï gùn nöi vúi 1 phê n tû iso-
pren e kh ac).
- Chu öi polyisopren e tûún g tû vúi chu öi ca o su thiï n nhiïn:
CH 3 CH3
8
hay C CH2 C CH 3 hay (C 5 H8 )2H2
CH3 CH CH2 CH
1 dihydromyrcen e
CH CH CH3
3 3
hay CH CH C CH3
C 2 C 2
CH3 CH CH 2 CH
1 CH2 CH
Dihydrotarnesene hay (C 5H 8) 3H 2

hydrocarbon cao su hay (C 5H8 )nH2

Qu a tròn h polyme r hoa isopren e va chu öi polyisoprene

Lû úc àö nay gi a thi ït möt sû àõn h hû úng töi ûu cua


cac nh om àú n phê n tû isoprene ; sû àõn h hû úng cua cac
nh om nay co thï àû úc th ûc hi ïn the o 3 ki ïu ph öi húp tû
phê n ph öi ú phê n tû cu öi
cung the o cac àõn h luêt Hassar d (xe m lûúc àö sau).

CAO SU THIÏN NHIÏN 95


CH CH

CH3 CH 3

C CH + C CH
H2C CH 2 H2 CH 2
C

Àêu Àuö i Sû ph öi húp àêu vúi àuöi


cua cac isoprene
CH3 CH 3

C CH + HC C
H2C CH H2 CH 2
2 C

Àêu Àêu Sû ph öi húp àêu vúi àêu


cua cac isoprene

CH3 CH 3
HC C + C CH
H2C CH 2 H2 CH 2
C

Àuö i Àuö i Sû phö i h úp àuö i vúi àuöi


cua cac isoprene

Polyme r hoa cua isopren e (lo ai polyme r hoa àû a túi


nguyïn tùc co phê n tû dai).
Ngo ai ra , ta co thï hi ïu la co ki ïu polyme r hoa isopren e
kh ac khöng ài túi cú cêu ph ùng nûa, ma la mang lûúi ba
chi ïu (tridimensionnel) : (xe m lûúc àö sau)
Gia i ào an I: àa phê n hoa the o chi ïu dai:

+ +

96 CAO SU THIÏN NHIÏN


Gia i ào an II: sû lêp cêu nöi gi ûa cac chu öi:

chu öi thû nh êt

Lo ai cêu truc
co
th ï
co cêu

chu öi thû hai

Cac polyme r hoa cua


isoprene
(lo ai polyme r hoa ài túi co möt cêu tr uc mang
lûúi)

I. Võ trñ cua nöi àöi:


Sa u kh i xet qu a cac cêu tr uc polyisopren e kh ac nha u co
thï co àûúc, cö t yïu chûng minh qua cac sû kiïn thûc
nghiïm gia
thuy ït vï cêu truc ch u ky àïu àùn cua ca o su (hòn h sa u àêy)

CH 3 CH CH CH

C CH 3 CH 3 CH 3 CH2
2 C 2 C 2 C

CH 2 CH CH 2 CH CH 2 CH CH2 CH

Cêu tr uc ca o
su

Ta ch ûng min h vï möt ki ïu mêu àai phê n tû co th ï


di ïn ta àû úc qu a cac kh ao cûu cua Harrie s vï sû kh û
ozon e ca o su . Ta bi ït rùng cac húp ch êt chû a no co thï
gùn möt phê n tû ozon evao möi nöi àö i tao thanh cac
peroxid e vong , ki ïu àùc bi ït goi la ozo-
nide . Nun g nong vúi nû úc, cac ozonid e nay se phê n tñc h
ch o ta
CAO SU THIÏN NHIÏN 97
+

H2 O2 (ea u oxygeng enee) va cac aldehy de ha y ceto ne (xe m hòn h nhû


sau):

Sû than h lêp ozonid e Sû thu y gia i ozonide

R R' R O R' + H O R R'


2
C C C C C O v aø O C
+ O3 H H H2O2 H H
H H
O O
hydrocarbo n ethylen e ozonid e aldehyd e (2 phê n tû) co
ha i nh om thï

R R' R O R' + H O R R'


2
C C C C C O v aø O C
H R''
+ O3 - H 2O 2
H R'' H R''
O O

hydrocarbon ethylene aldehyde va cetone co


ba nh om
thï

Sû thanh lêp ozonid e va kh û


ozone

Sû nh ên ro cac ch êt sin h ra tû vi ïc phê n tñc h àa gi up tai


lêp lai phê n tû ba n àêu, cac nöi àö i àûng trû úc àùt vao
gi ûa cac nguyï n tû carbo n bi ïn àöi thanh nh om carbonyl.
Tron g trû úng húp ca o su , Harrie s chó tòm thêy cac dên
xu êt levulini c aldehyde , aci d va peroxid e cua acid . Nh û vêy
ca o su ûng vúi chu öi isopren e ma tron g ào moi nh om
“isoprene ” àïu ch on hû úng àïu àùn, aci d va peroxid e la
nh ûng ch êt sin h ra tû
sû oxid e hoa aldehyd e (xe m hòn h sau):

Chu öi hydrocarbon cao su

98 CAO SU THIÏN NHIÏN


Hs? ozon-giai mot
alde?hyd
H polyisopren
chuoi
succinic nCH
hay hydr
Oco ocarbur
-ph??
he
kh?
3 xan
ng
o zon
?eu
di
cao
2 on su
hay
aldehyd le vulic
s? kh?? ozon mot polyisopre n co ph??n g khong ?e u

ã
chuöi hydrocarbon cao su

khû ozone

O
H O H
O
hay alde hù yde levùulinic
H H
CH3
O C CH2 CH
C
O

sûï khû ozon eû mötä polyisoprene co phù ûúng àï u à

Nïu sû àõn h hû úng cua cac nh om isopren e la khön g


àïu, sû phê n tñc h ozonid e se ch o ra aldehyd e
succini c va
acetonylaceton e (ha y n-hexanedion-2,5 ) (xe m hòn h sau):

giaû thieát laø chuoãi khoâng ñeà u

khû oû zone

H
O
O O O
H H
aldehyde succinic hay n-hexandion-2,5 hay
O H CH 3

C CH 2 CH 2 C O C CH 2 C O
H O CH 2

CH3
ï sû kä hû ozone möt polyisù oprene co phûâ úng khà öng àïu

CAO SU THIÏN NHIÏN 99


Ace?tone kh?? ozon

Nay , ngû úi ta chó thêy nh ûng ch êt sin h ra nay (ngo ai cac dên
xu êt levulinic ) co ú sû phê n huy cac polyisopren e nhê n tao
sú cêp. The o nh ûng kït qu a nay, sû polyme r hoa co th ï
àû a túi (n ïu khön g àû úc hû úng dên thñc h húp) möt àai
phê n tû tron g ào cac nh om isopren e se ú nhi ïu hû úng
kh ac nhau , tron g luc sin h töng húp lai ch o möt cêu tr uc
ch u ky àïu.
Sû xac àõn h cêu truc qu a kh û ozon e cung àa àû úc ap
dung röng rai ch o nghiï n cûu ca o su nhê n tao.

II. Nh om tên cung:


Nh û vêy phê n tû ca o su mach thùng àú n la kït qu a
cua sû kït húp möt sö dû isopren e nao ào. Nhûn g sû tròn h
bay nay lai têp trun g vao vên àï nh om tên cung.
Ta co th ï tûúng tûúng ra nhi ïu cêu tr uc kh ac nhau ,
ch ùng han vúi sû dúi ch ö cua möt hydroge n tû àêu nay
àïn àêu ki a chu öi va sû thanh lêp möt hï thöng nöi àö i
ti ïp húp (1).
Thñ du butadien e va isopren e la nh ûng hydrocarbo n co
nöi àö i ti ïp húp: (1) (xe m hòn h sau àêy):
- Cêu tr uc 1: (nh om tên cung cua hyd rocarbo n ca o su)

nhoù m taän cuøng khöû ozone nhoù m taän cuø ng


ch uoãi cao su (dien tieá p hôïp)
H

khû ozone O
bình thö ôøng H
O thaø nh H H Methanal
Acetone aldeh yde levulinic
aldehyde malonic
O
caùc ch aát sinh ra töø
söï khö û ozone caù c
nhoù m taän cuøng
Methyl glyoxal

1. Ngû úi ta cùt nghôa möt hï thöng nöi àöi tiïp húp la möt hï thöng àûúc tao búi hai nöi àöi
cach nhau búi möt nöi àún.

100 CAO SU THIÏN NHIÏN


kh? ozon

- Cêu tr uc 2: (nh om tên cung cua hydrocarbo n ca o su)

nhoù m taän cuø ng nhoù m taän cuø ng


(dien tieáp hôï p) khöû ozone
O

H H khû û ozone
H
methanal bình thö ôøng H
thaønh ethanal
aldehyde levulinic
acetylethanal
O caù c chaát sinh ra töø
söï khöû ozo ne
caùc nhoùm taän cuøng
methylglyoxal

Qu a hòn h trïn , ch ûng to sû kh û ozon e ph ai cun g cêp (ngo ai al-


dehyd e levulinic):
- Àöi vúi cêu tr uc 1: acetone , aldehyd e maloni c (ch êt
sin h ra ma töng húp chû a thûc hi ïn àû úc) , methylglyoxa l
va methanal (aldehyd e formic);
- Àöi vúi cêu truc 2: methanal, methylglyoxal, eth anal
(al dehy de acetic ) va acetylethanal.
Nh û vêy xac àõn h ca ch êt lên lûúng cac ch êt sin h ra
àû úc, theo ly thuy ït, ph ai gi up lêp àû úc ban ch êt c ua cac
nh om tên cung, cung nh û cêu tr uc àêy àu cua
hydrocarbo n va phê n tû kh öi cua no. Nhûn g ch o àïn nay ,
möt cu öc phê n tñc h nh û th ï khön g th ï co àû úc, ca àïn thûc
hi ïn vúi ca o su àa tin h khi ït hoa tri ït àï va thûc hi ïn möt
cach cên thên. No gi ai thñc h qu a sû ki ïn cac nh om chó
tûún g ûng vúi möt tó lï bach phê n cûc nh o tron g töng
kh öi
phê n tû.

CAO SU THIÏN NHIÏN 101


III . Cú cêu lêp th ï:
Sû hi ïn di ïn cua cac nöi àö i ú chu öi gi up tiï n liïu co
möt àöng phê n cis-trans : (àöng phê n hòn h hoc):

H H ñoàng phaân cis

R R
H R
ñoàng phaân trans

R H

Àöng phê n lêp th ï cis-tran s cua polyisoprene

Àöng phê n nay gi ai thñc h sû kh ac bi ït gi ûa ca o su , gutta-


percha va balat a(1), la nh ûng ch êt co cung cön g thûc nguyï n
(C H ) . 5 8 n

Dang ci s tûún g ûng vúi ca o su , dang tran s ûng vúi


gutta- perch a va balata . Cac polyisopren e töng húp thu
àû úc gên àêy cung nh û hydrocarbo n ca o su thiï n nhiï n
àïu co cêu tr uc dang ci s (ci s - 1,4 - polyisoprene).

D. PH AÂN Ñ O ÏAN V AØ P H A NÂ T ÖÛ K H O Á I
I. Ca o su “SOL va ca o su “GE L”:
Nïu noi qu a vï cêu tr uc phê n tû ca o su thò hay con
chû a àu, vò moi tñn h ch êt cua ca o su söng(2) khön g ph ai chó
àû úc gi ai thñc h nh û th ï.
Ngê m vao möt dun g möi , ca o su söng se nú; kï ào no se
tû tach ra möt ph ên tan va möt ph ên khön g tan , hi ïn
tûúng àùc bi ït thêy ro la vúi dun g mö i ethe r ethylic . Vai
tac gi a àa thêy ào la ha i sû bi ïn àöi cua hydrocarbon , kh ac
bi ït búi trang thai poly-

1. Chêt “gutta-percha” va “balata” la 2 chêt thiïn nhiï n tûúng tû cao su, ta se àï cêp
trong möt chûúng khac.
2. Ta dung la cao su söng àï chó cao su thö chûa qua chï biïn lûu hoa nhûng àa trai qua
sú ch ï tû latex.

102 CAO SU THIÏN NHIÏN


me r ha y kït húp cua ch ung , ma ch ung àû úc goi la ca o su “sol”
(ph ên tan ) va ca o su “gel ” (ph ên khön g tan).
Nhûng , nïu vi ïc phê n ào an thûc hi ïn co sû hi ïn di ïn
cua oxy- gen , ca àïn vúi sö lûúng nh o, sû tùn g lún cua
ph ên “sol ” thûc sû la bêt àõnh . Ngû úc lai nïu ta thûc hi ïn
cên th ên tr anh oxygen, ch u yïu ph ên tan chó tuy thu öc
vao trang thai oxid e hoa cua vêt li ïu trû úc kh i xû ly.
Kem p va Peter s àa ch ûng min h ph ên tan tùn g the o möt
cach nghiï m ng ùt cua vi ïc xû ly co oxygen.
Tron g trû úng húp thû nh êt, ch ûc nùn g cua oxyge n co th ï
la pha vú cac cêu nöi gi ûa möt sö phê n tû ca o su nao ào.
Hi ïn tûúng ngû úc lai àû úc nh ên thêy: ú vao ài ïu ki ïn nao
ào (ch ùng han, tac dung cua anh sang tron g khñ trú , ha y
cua vït oxyge n cûc nh o), ph ên tan co thï trú thanh ph ên
khön g tan . Ngû úi ta gi ai thñc h sû ki ïn nay qua sû thanh
lêp cêu nöi gi ûa cac phê n tû hydrocarbo n kh ac nhau . Cac
nöi liï n phê n tû nay co thï la kït qu a cua sû kh û hydr oge n
dû úi anh hû úng cua oxygen , cua sû gùn oxyge n gi ûa ha i
phê n tû ha y cua sû thanh lêp tr ûc ti ïp cêu nöi búi ho at
tñn h nöi àö i (xe m hòn h sa u àêy). Ch uyïu àê y la möt hi ïn
tûúng liï n kït vúi hi ïn tûúng lûu hoa.
Gi a thuy ït vï sû thanh lêp cac cêu liï n phê n tû.
- Kït qu a tû sû kh û hydrogen:

H H

+1/2 O 2
+
- H2O

2 phê n tû hydrocarbo n ca o su phê n tû cùp àöi


búi cêu àún

CAO SU THIÏN NHIÏN 103


- Kït qu a cua sû gùn oxygen:
(möt phê n tû oxyge n gùn vao 2 nöi àöi)

+ O2
+

- Kït qu a cua ho at tñn h nöi àöi:

Nh û vêy ta co thï hi ïu lõch sû trû úc àê y cua cac mêu thû


nghiï n cûu àa gi û möt va i tro chñn h ú cac kït qu a àat àû úc
trong nh ûng cu öc thû nghi ïm hoa tan phê n ào an ma nhi ïu
nh a khoa hoc th ûc nghi ïm àa ti ïn hanh . Ch u yïu, ta nï n
nh ú ca o su thö khön g ph ai l a möt polyme r àa xac àõn h
àû úc ro röi, ma la àû úc tao búi hang loat polymer àöng
chung thûúng hay biïn àöi khön g nhi ïu thò ñt, ta khön g
thï nao ào an ch ùc àû úc ú vai thñ nghi ïm oxyge n gùn vao
phê n tû àï gê y phê n huy.

II . Phê n tû kh öi:
Nh û ta àa noi qua , trõ sö co àû úc tron g vi ïc xac àõn h
phê n tû kh öi ca o su rêt bi ïn thiïn : ñt nh êt la 10.000 àïn
hú n 400.000, tuy the o qu a tròn h xû ly. Ta cung nï n lû u y túi
cac phûún g ph ap dung àï ào phê n tû kh öi.

104 CAO SU THIÏN NHIÏN


II.1 . Phûún g pha p ào:
Tron g cac phûún g ph ap ào , ph ep nghi ïm lanh khön g
thï ap dung ào sö lûúng mo l cua àai phê n tû àû úc, möt
ph ên vò àö ha bùn g ài ïm (tó lï nghõc h vúi phê n tû kh öi) rêt
thêp va möt ph ên vò ch êt bên ma vêt liïu gi û ú tron g
khön g tr anh kh oi co anh hû úng nöi bêt.
Cac phûún g ph ap chñn h dung àï ào phê n tû kh öi ca o
su la phep ào thêm thêu, ph ep ào àö nhút, ph ep siïu ly
têm va khu ïch tan anh sang ; ma thû úng hú n ca la ào
thêm thêu va àö nh út.
Ph ep ào thêm thêu:

Theo nguyïn tùc, trõ sö cua phên tû kh öi M àû úc suy


tû phûún g tròn h Van’ t Hoff: π(M/C) = RT , vúi π la ap su êt
thêm thêu va C la nöng àö àêm àùc tñn h the o g/lñt.
Àùt RT = K, ta co:
C C
π= K M=K
M π

Cön g thûc nay chó ap dung àû úc nïu M tûún g àöi nh o.


Kh i M àat túi trõ sö nao ào, ta nh ên thêy ap su êt thêm
th êu the o möt àõn h luêt kh ac ma ta co thï àû a vao dang π
= aC + bC2. Thön g sö a chó tuy thu öc vao phê n tû kh öi M,
thön g sö b tuy thu öc vao dang cua phê n tû va ban ch êt
cua dun g möi . Tu y nhiï n ta bi ït rùng π/C ti ïn túi möt trõ
sö gi úi han (àöc lêp vúi dun g mö i àa ch on) kh i C ti ïn túi
zer o (0).
Lû u y la ap su êt thêm thêu π0 thò ûng vúi nöng àö àêm àùc la zero.
Ph e p ào àö nhú t:

Vúi hang lo at polyme r àöng ch ung (polystyrolene,


polyoxymethylen e v.v...) Staudinge r nh ên thêy àö nh út c ua
dung dõch tha y àöi the o phê n tû kh öi. Ön g àa thi ït lêp
àõn h luêt vï àö
nh út nh û sau:

CAO SU THIÏN NHIÏN 105


m ? gm C n

ηsp = KmCgm M
η – η0 C M
vúi: ηsp = =
0 gm

tron g ào M la phê n tû kh öi, n la àö polyme r hoa, η la àö


nh út riïn g cua dun g dõch, η0 àö nh út cua dun g mö i nguyï n
ch êt, ηsp tó
nh út cua húp ch êt àai phê n tû, nöng àö cua dun g dõch (àöi
C
vúi ca o su tñn h the o nh om isoprene/lñt) , C nöng àö cua dun g dõch
(tñn h the o g/lñt) va K la möt hùng sö thûc nghi ïm.

Àõnh luêt nay àa àû a túi nhi ïu cu öc tran h lu ên. The o


nh ûng cu öc kh ao sat gên àêy , hòn h nh û àõn h luêt nay chó
ap dung cho cac phê n tû dang chu öi cêu truc mach thùng ,
chû a phê n nh anh.
Cac sa i sö àû úc xet gi ûa phûún g ph ap xac àõn h vï àö
nh út va xac àõn h vï thêm th êu àa àû a túi y nghô cua
Staudinge r cho phê n tû ca o su khön g th ï àung la mach
thùng àú n ma co th ï la co sû phê n nh anh nao ào.
Ph ep ly têm siï u töc:
The o sû hi ïu bi ït vï töc àö kït têng ha y sû quê n bòn h
phên ph öi cua cac ph ên tû ú möt ài ïn trû úng manh , ta co
thï tñnh àû úc phê n tû kh öi. Phûún g ph ap nay àa àû úc
Svedber g ap dung vao protei n àa ch o àû úc kït qu a àang
lûu y. Nhûn g hòn h thûc cua cac ph ên tû tha m gi a vao töc
àö kït têng ú thñ nghi ïm ào hay con chû a bi ït ro.
Khu ïch tan anh sang:
Cû úng àö anh sang khu ïch tan qu a möt dun g dõch
polymer gi up ta xac àõn h àû úc kñch thû úc cua cac phê n tû
hoa tan . Ào “tr ang thai àuc cua ch êt long ” co hang loat
nöng àö kh ac nhau, ta se àû úc trõ sö cua phê n tû kh öi.
Cac dun g dõch kh ao sat àûúng nhiï n cên ph ai lo ai bo moi
ch êt bên.
II.2 . Kït qu a th ûc nghi ïm:
Ngû úi ta thû úng thûc hi ïn àõn h phê n tû kh öi ú nh ûng
ph ên co àû úc qu a chi ït rut ca o su bùng dun g möi , tranh
oxyge n hi ïn
106 CAO SU THIÏN NHIÏN
hûu. Trõ sö trun g bòn h tòm thêy ú ph ên tan nh êt la vao kho ang
50.000, tron g luc trõ sö phê n tû kh öi trun g bòn h tòm thêy ca o hún
200.000 la ú nh ûng ph ên khu ïch tan ch êm nh êt.
Thñ nghi ïm can ca o su (c o sû phê n cùt phê n tû do
oxyge n gêy ra ) àa lam ch o phê n tû kh öi ca o su ha thêp
xu öng 25.000 hay
30.000; möt qu a tròn h can trön manh hú n ha y sû oxid e hoa
manh hún , phê n tû kh öi ha xu öng túi 10.000 va co thï la
kem hú n nûa.
Qua n hï vï phê n tû kh öi c ua ca o su “gel ”(ph ên ca o su
khöng tan) , ta khön g thï nao àõn h tr ûc ti ïp àû úc; Kem p va
Perte r àa nhò n nh ên no tröi hú n 300.000. Tron g kh i ào, àê y
khön g ph ai “chi ïu dai” phê n tû la ài ïu ki ïn tñn h khön g tan
cua ph ên “gel”, ma la co hi ïn di ïn cua nh ûng húp lûc
liï n phê n tû àû a túi th anh lêp möt mang : cön g dung cua
cac dun g mö i àöi cûc la lam gi am cac húp lûc nay ra ; va
nh û vêy ta khön g lêy lam ng ac nhiï n la phê n tû kh öi thêp
hú n phê n tû kh öi cua ph ên “sol ” nao ào, nh û ú thñ nghi ïm
cua Gee.
Sa u àê y la bang thñ du vï kït qu a th ûc nghi ïm:
Bang III.3 : Thñ du vï phê n tû kh öi ca o su

Ban chêt cao su Phê n tû kh öi Àö àa phê n


trun g bònh hoa trun g
bònh
PHÊN - ph ên ta n nhi ïu 50.000 730
ÀOAN - ph ên tan ñt... 210.000 3.000
MÖT
- toan bö ph ên tan 150.000 2.200
CAO SU
CRÏPE - ph ên khön g tan... 330.000 4.800

- Ca o su àa nh öi can (15
ph ut ú 35 0C... )
- Ca o su nh öi can
va oxid e hoa
manh...
Nïu ta cung kï túi cac trõ sö nao ào cua phê n tû kh öi tòm
thêy qu a ph ep ly têm siï u töc va cac trõ sö nay vû út hú n
400.000, ta thêy la sö nh om isopren e tao thanh chu öi phê n tû
ca o su co th ï tha y àöi gi ûa 150 va 6.000 tuy the o ài ïu ki ïn.

CAO SU THIÏN NHIÏN 107


E. CAO SU K E ÁT TINH K H A OÛ S A ÙT V Ô ÙI QUANG TUYEÁN X
I. Tin h th ï ca o su:
Ngû úita àa kït tin h àû úc tin h thï hydrocarbo n ca o su ,
nh êt la qu a tròn h th ûc hi ïn cua ph ong thñ nghi ïm “Burea u
of Stan- dards ” (Qu an ly ch êt lûúng) . (Washingto n My).
Ca o su nguyï n ch êt àû úc phê n th anh ha i ph ên, ph ên tan
va ph ên khön g tan tron g ether . Lam lanh möt dun g dõch
loang (1 ph ên ca o su ch o 2.000 ph ên ethe r) xu öng túi – 650C
(êm 650C), ngû úi ta qua n sat thêy co sû xu êt hi ïn cua cac
tin h th ï ca o su , ch ung to lïn dên va cu öi cung co dang
hòn h cêu húp búi nhi ïu hòn h ki m nh o.
Àö ch ay cua cac tin h th ï nay la kho ang 100C, xac àõn h
qu a sû bi ïn mêt cua tñn h kh uc xa kep (bir efringence).
Sû ki ïn nay ph u húp vúi ph ên “sol ” (ph ên tan ) búi vò
ph ên “gel ” thò khön g ta n nïu no khön g bõ oxyge n tac
dung . Sa u khi hoa tan ph ên gel , ta cung se co àû úc cac
tin h thï tûún g tû.

II. Ca o su “Ge l hoa”:


Ca o su söng (mu tú ha y crïpe ) co tñn h àan höi va co àö
trong vûa ph ai ú nhi ït àö hú i ca o hú n nhi ït àö bòn h
thû úng . Nhûng nïu no àû úc àï lêu ú kh o ch ûa cua nh ûng
vung ön àúi, no se trú nï n cûng va àuc dên dên (t a co th ï
th ûc hi ïn àû úc bùng cach àï vao tu lanh) ; ta goi no àa
“gel ” hoa. Hi ïn tûúng nay thêy ro ú nhi ït àö dû úi 100C. Sû
bi ïn àöi nay ûng vúi möt cêu tr uc vö àõnh hòn h chuy ïn
qu a cêu tr uc tin h th ï.
Mùt kh ac, chó cên ta lam nong sú , ca o su ge l hoa se trú
vï trang thai ba n àêu cua no. The o doi cac ly tñn h nh û tó
trong , àö cûng ha y àö hêp thu anh sang bi ïn thiï n the o
nhi ït àö luy ti ïn, ta nh ên thêy cac tñn h gi an ào an tû ph at
xu êt hi ïn vao kho ang
360C àïn 380C, àanh dêu ch u ky ge l hoa.

III . Kh ao sat vúi tia X:


Kh ao sat tin h thï ca o su qu a tia X se gi up ta àõn h àû úc
sû sùp xïp cua cac nguyï n tû.

108 CAO SU THIÏN NHIÏN


Tron g cac ky thu êt sû dung vao vi ïc kh ao sat nay, ki ïu bö trñ
tin h th ï qua y tr on ch o anh trï n kñn h ph ùng bi ïu thõ àùc
tñnh qua cac vït phên bö trïn nhûng àûúng hyperbol;
trai lai, ú phûún g ph ap “poudres ” (Deby e va Scherrer) , cac
vi tin h th ï se hi ïn di ïn dû úi moi phûún g co thï co va ta
co àû úc cac vong àöng tê m trï n kñn h ph ùng , cû úng àö
nhi ïu xa àû úc phê n chi a àöng àïu trï n ào. Nïu cac vi tin h
th ï co möt phûún g àùc bi ït, ta co sû kït húp cua ha i ki ïu
bö trñ trïn : cû úng àö se àû úc àõn h võ ú khu vûc nao ào
cua vong tron àöng têm va nh ûng cun g nay se tû bi ïu
hi ïn trï n cac àû úng hyperbo l cua gi an àö tin h thï qua y
tron. Àê y la trû úng húp noi túi nhi ïu ch êt co àö polyme r
hoa manh, àùc bi ït la cac ch êt súi nh û coton , soie ,
cellulose.
Ca o su ú trang thai chû a keo dan, àû úc möt ch um tia X
àún sùc chi ïu qu a co möt gi an àö àùc bi ït la gi an àö trang
thai vö àõn h hòn h vúi ha i vong àöng têm.
Ngû úc lai, ú trang thai keo dai, ca o su ch o möt gi an àö
súi bi ïu lö qu a cac vït gia o tho a nöi ro (Katz , 1925).
Mùt kh ac, ca o su “ge l hoa” ch o cac vong àöng têm ch ûng
to co sû hi ïn di ïn cua möt sö lún vi tin h thï àõn h phûún g
bêt ky.
Cac ài ïm gia o tho a co àû úc vúi ca o su keo dan, nùm
àung vao cac vong ma ca o su ge l hoa àa cho.
Ngû úc vúi trû úng húp ca o su , kh ao sat gutta-perch a va
balata qu a tia X (ú trang thai bòn h thû úng ) ch o thêy ch ung
co möt cêu tr uc tin h thï nh êt àõn h bi ïu thõ àùc tñn h qu a
möt gi an àö tao tû nh ûng vong àöng têm . (Möi loai ch êt
ch o möt gi an àö kh ac biï t).
Àöi vúi ca o su , cac vït gia o tho a xu êt hi ïn bêt ky búi
sû keo dai, tû möt àö dan 80%; cû úng àö cua ch ung gên
nh û tùn g theo àö dan dai. Vúi àö dan 400%, ta co möt gi an
àö súi ro rang.
Tu y nhiïn , àöi vúi sû cùn g dan àùng nhi ït va rêt ch êm,
thò cac gia o tho a chó xu êt hi ïn mú; tron g luc cac gia o tho a
xu êt hi ïn ro (c o cû úng àö manh ) nïu sû cùn g dan la
ào an nhi ït va rêt
CAO SU THIÏN NHIÏN 109
nhanh , thò ú cung möt àö dan dai. Mùt kh ac, cú ch ï co thï ph uc
höi àû úc va gi an àö súi bi ïn mêt nïu ta khön g keo dai nûa.
Vïvõ trñcua cac vït gia o thoa , nokhön g tha y àöi kh i sûc
cùn g tùng lïn , ch ûng to co sû hi ïn hûu cua möt mang
khön g gia n nh êt àõnh.
Ca o su co thï keo dai àû úc túi 10.000%, bùng cach keo
nhanh, keo nong röi lam ngu öi dû úi lûc cùn g (tûc la vên
keo dai) liïn ti ïp. Ca o su nay àû úc goi la ca o su “rack e”.
v Thön g tin tû kh ao sat vúi tia X:
Ngû úi ta gi ai thñc h sû xu êt hi ïn gi an àö súi qu a sû hi ïn
di ïn cua cac yïu tö àùc bi ït, khön g thï àung la tin h thï
àû úc, ch ung co sû sùp xïp àùc bi ït àïu, ñt nh êt la the o
phûún g cua truc keo dai. Cac yïu tö nay àû úc goi la
“cristallit ” (cristallites).
Ch ung ûng vúi sû sùp xïp son g son g va àïu cua cac
isoprene thu öc nhi ïu phê n tû lê n cên kh ac bi ït.
Möt cu öc thûc nghi ïm cua Hoc k ch ûng min h cêu tr uc
cua cao su dû úi lûc dan cùng : ca o su àû úc keo dai ú nhi ït
àö thû úng , kï ào ngê m vao khön g khñ long , àêp vú ti ïp ào.
No ch o möt kh öi súi, tao tû nhûng chum song song xuöi
theo chiïu keo dan. Ngû úc lai ca o su chû a keo dai v a
ngê m vao khön g khñ long se tû bï vú nh û thuy tin h thanh
nh ûng manh co dang ho an toan khöng àïu.
Àú n gi an hún , ta co thï keo tay möt bùn g ca o su va vên
du y trò dan cùng ; lam ngu öi dû úi möt luöng nû úc, ta se
thêy no bõ xe rach möt cach dï dang (nh û xe tú gi êy) the o
chi ïu dai.
Mùc du cai thi ïn vï ky thu êt, cac gi an àö tia X co àû úc
vúi cao su vên tûún g àöi khön g kh a qua n va khön g gi up
àõn h àû úc “tñnh kït tinh” ; ch ùc ch ùn co n ngû úi hay con
de dùt vúi vên àï hi ïu hï th öng kït tin h hoc
(cristallographique ) l a “orthorhombic ” ha y la “monoclinic” ,
mùt monoclini c co le la àung hú n ca. The o Meyer
va Mark , mùt sú cêp co ch ûa 8 nh om isoprene . Sö nh o nh om
5 8 C H

nay co le khön g tûún g húp vúi phê n tû kh öi ca o su cao ; ài ïu nay

110 CAO SU THIÏN NHIÏN


3

liï n hï túi sû vi ïc la, cac chu öi bõ qu ên thanh trö n öc, gi an àö tia


X chó ch o ch u ky xo ùn öc nay. (hòn h III. 1 va III.2).

: nguyïn
tû C
: CH

Hòn h III.1 : Mùt ca o


su

Hòn h III.2 : Lû úc àö cùt ngan g mùt

IV. Cêu tr uc phê n tû ca o su:


Tñnh ch êt àùc bi ït nh êt cua ca o su la tñn h àan höi cua
no; nhi ïu nö lûc mon g mu ön tròn h bay cêu truc phê n t û
ca o su va gi ai thñc h qu a cac ch êt àai bi ïu no la co tñn h
àan höi cao.
Cac thuy ït àêu tiï n dûa vao kh ai ni ïm vï ca o su “gel ”
va cao su “sol”, kï ào dûa vao gi a thuy ït phê n tû gêp thanh
dang lo xo.

CAO SU THIÏN NHIÏN 111


2 n 2
n 3 n ((CH2 2) S )4 n
teasulfur- polyethylen

Hi ïn na y nh ú ap dung cac thuy ït tôn h hoc, ngû úi ta ch o


phê n tû
ca o su mach thùng dai röi loan. Th êt th ï, nïu ta xet
nh ûng thï kh ac nha u vúi ca o su nhûn g cung co tñn h àan
höi nh û polymer lûu hu ynh ha y seleniu m mïm,
polychlorid e phosphonitrile , rû úu polyvinylic.. . (hòn h III.3) ,
ta thêy nh ûng ch êt nay co du y nh êt
möt ài ïm chung : chu öi àai phê n tû mach thùng
(filforme).

s s s s s
s s s s (S)

Se Se Se Se Se
Se Se Se Se (Se)

Cl Cl Cl

P P P (PCl N)
Polychloride phosphonitrile
Cl Cl Cl

O O O
O O O
S S S (SO )
Polyanhydride sulfuric
O O O

H OH H OH H OH
(CH = CHOH)
C C C
CH2 Rûúu polyvinylic
CH CH
2 2

[(CH 2)2S4)]n
Polyethylene tetrasù ulfur
CH2 CH2 S S S S
S S CH 2 CH 2 S S

Hòn h III.3 : Vai ch êt vö cú va hûu cú co tñn h àan


höi.
Vï thuy ït àan höi ta se noi ro hú n vao möt chûún g
kh ac.
112 CAO SU THIÏN NHIÏN
CHÛÚNG IV

H O ÙA TÍNH C U ÛA CAO SU

Du vai ch i ti ït vï cêu tr uc ca o su hay con chû a àõn h ro,


nhûng ban ch êt alke n (alcen , olefin ) cua hydrocarbo n ca o su
thò khöng con gò ngh i ng ú nûa. Nh û vêy the o nguyï n tùc,
hoa tñn h cua no se ûng vúi cac ph an ûng àùc trûn g cua
cac dên xu êt ethylene . Tuy nhiïn , ta khön g nï n quï n co
vai sû vi ïc ng êu nhiï n gê y rùc röi túi sû kït húp cua
hydrocarbo n nay.
Ca o su khön g ph ai la nguyï n ch êt thu ên tron g tû nhiï n
va hú n nûa no rêt kh o ma tin h khi ït hoa àû úc. No co
ch ûa tû 6% àïn 8% ch êt ngo ai lai kh ac nha u co thï tha m
gi a vao ph an ûng. The o nguyï n tùc ta ph ai tin h khi ït hoa
àï co àû úc ca o su nguyïn ch êt (xe m chûún g III) , nhûn g
phê n tû kh öi hay con chû a àõn h ro àû úc va ca o su luö n
luö n bõ oxyge n tac dung ñt nhi ïu. Ta co thï noi ca o su
chñn h la möt hön húp cua cac polyme r ph ûc húp va cua
ch êt phê n huy. Cac ch êt sin h ra tû ph an ûng thû úng kh o
ma bi ïu thõ hoa tñn h ch o chñn h xac àû úc va àï the o doi
cac bi ïn àöi nay ta ph ai dûa vao sû tha y àöi vï hòn h dang
va vï ly tñnh.
Xet cú cêu phê n tû ca o su va möt sö lún nöi àö i ma no
ch ûa, ta th êy no co thï xay ra cac ph an ûng cöng , th ï,
huy, àöng phên hoa, àöng ho an hoa va polyme r hoa (ph an
ûng trung húp) . Tuy nhiïn , ta kh o ma phê n bi ït ch o àung
lo ai ph an ûng nao vò vai
trû úng húp co th ï àû a túi nhi ïu lo ai ph an ûng cung möt luc.

CAO SU THIÏN NHIÏN 113


3 2 2

A. PH AÛN Ö ÙNG C OÄ NG
Ph an ûng cöng cua hydrocarbo n ca o su hi ïm kh i th ûc
hi ïn àû úc möt cach àú n gi an. Ngo ai ch êt ph an ûng bòn h
thû úng gùn vao nöi àöi , ta con ph ai tiï n liïu co cac ph an
ûng ph ûc tap cên loai tr û, nh û trû úng húp ph an ûng cöng
co sû tha m gi a cua oxy- ge n tron g khön g khñ khön g tranh
àû úc.
Cac nöi àö i khön g ph ai la nh ûng ài ïm nh ay du y nh êt cua
chu öi hydrocarbo n ca o su : cac nh om – – ú gên carbo n nöi àöi
CH
man g – CH cung co th ï dû vao ph an ûng th ï, kï ca ph an ûng
àöng phê n ha y àöng ho an. Nh ûng nh om – CH – nay con àû úc goi
la nh om “α-methylene ” (hòn h
IV.1).
CH 3

C CH2 hay
CH 2 CH α
α
Hòn h IV.1: Nh om α-
methylene

Sa u hït, ta ba o gi ú cung ph ai tiï n liïu co möt sö nöi àö i nao ào


khön g nh ay vúi ph an ûng cöng bòn h thû úng.

I. Cöng hydrogen (hydrogen hoa).


Tû nùm 1869, Marcellin Berthelot àa ap dung vao cao
su phûún g ph ap cö ài ïn cua öng , kh û cac húp ch êt chû a no
(chûa bao hoa) bùng aci d iodin e hydride . Nun g nong hön
húp aci d va hydrocarbo n túi 2800C tron g su öt 20 gi ú, ön g
thu àû úc möt ch êt nh êy, no ho an toan va khön g co ch ûa
iodine . Tu y nhiï n nh û cac thûc nghi ïm cua Staudinger
ch ûng minh sau nay, ch êt nay
khön g tûún g ûng vúi cön g thûc ly thuy ït cua ca o su hydrogen
hoa (C ) : ham lûúng carbo n thò ca o hú n va ham lûúng hydro-
H 5 10 n

ge n thò thêp hún , do co sû tao vong . Nh û vêy ch êt ma


Berthelot co àû úc goi àung la hydrocycl o ca o su.
Vï ph an ûng tr ûc ti ïp cua hydroge n vúi ca o su àa àû úc nhi ïu
114 CAO SU THIÏN NHIÏN
2
2

ngû úi nghiï n cûu, nh êt la Staudinger , Pummerre r va


Harries.
Ngû úi ta thû úng hoa tan ca o su vao möt dun g mö i va loc
sach cac ch êt bên thiï n nhiï n àï tranh ch ung bõ phê n
huy. Töng qu at, ph ai nun g nong nhi ïu gi ú ú nhi ït àö kh a
ca o (1500C àïn 2800C) dû úi ap lûc khñ hydroge n manh , co
möt tó lï lún ch êt xuc tac hi ïn di ïn (Pt, Ni) . Nhûn g ta co
thï noi kh o ma ngù n can àû úc ph an ûng huy va ph an ûng
àöng ho an xay ra cung möt lûút va chó la ú cac ài ïu ki ïn
ho an toan àùc bi ït ta múi co thï co àû úc ca o su hydroge n
hoa vên con co phê n tû kh öi lún, tû 80.000 àïn 90.000
ch ùng han. Trong trû úng húp nay, ta co ch êt thï àùc, vên
con gi öng ca o su va co tñnh àan höi; do cêu tr uc
para ffini c cua no, ch ung chõ u àû úc oxid e hoa va khön g th ï
lûu hoa àû úc nûa. (hòn h IV. 2)
Tron g thñ nghi ïm hydroge n hoa ca o su , do thû úng co sû
phên huy phê n tû rêt manh , nï n ch êt sin h ra thû úng la
ch êt kh öi nh êy
ho ùc gi öng nh û
dêu.

Hòn h IV.2: Ca o su hydroge n hoa (C H (c ú cêu co le àung)


) 5 10 n

II. Cön g halo gen (haloge n hoa)


Cac haloge n (fluorine , chlorine , bromin e va iodine ) àïu co
thï ph an ûng vúi ca o su , nhûn g sû kït húp cua ch ung tuên
tû co möt kh ac bi ït ro rït.
II.1. Fluorine (F ):
Ph an ûng cua nguyï n tö nay àû úc tiï n li ïu la ph an ûng
ph ûc tap. Ch o àïn na y vên àï khön g àû úc nghiï n cûu nhi ïu
va ta chó co th ï àï cêp túi möt bùng ch ûng cua “I.G
Garbenindustri e va Nielsen ” noi túi cön g dung cua fluorine ,
ph a loang vúi khñ tr ú àï ài ïu ti ït tac dung cua no, va co
àû úc cac ch êt ch ûa túi 30% fluorine.
II.2 . Chlorin e (Cl ):
Tac dung cua chlorin e vao ca o su àa àû úc nghiï n cûu rêt nhi ïu.
CAO SU THIÏN NHIÏN 115
+ Cl
2
2 + Cl
2
2
H 8 n
2 H13 Clo
10 7 n

Ca o su c o? 68% clo

The o nguyï n tùc, möi phê n tû ph ai gùn vao möi nöi àö i ch o ra


Cl
ca o su co 51% chlorine : (C5 H
8
Cl
2 n
)

Cl Cl Cl Cl
Cl2 Cl2
Ca o su coù 51% chlorine
Nhûn g th ûc ra , nïu ta ch o chlorin e tac dung vúi ca o
su cho àïn kh i ph an ûng ng ûng lai, dên xu êt chlorin e hoa
co àû úc lai chûa túi 68% chlorine, ûng vúi dên xuêt
tetrachlorine hoa
(C 5 H6 Cl4 )n . Ài ïu nay ch ûng to vûa co ph an ûng cöng vûa co ca
ph an ûng th ï, do co khñ hydroge n chlorid e tho at ra:

H H - (2HCl)2
H H
Cl Cl Cl Cl Cl Cl
Cl Cl Cl Cl Cl Cl
Cao su co 68% chlorine
+ 2Cl + 2Cl

Tû nù m 1888, Gladston e va Hibber t àa ch u y túi sû tao


thanh khñ hydroge n chlorid e va ch o bi ït nh û vêy lên lûút
ph ai co ph an ûng cöng va th ï. Nù m 1923, Mc Gavac k nghiï n
cûu hï th öng dêy chuy ïn ph an ûng , sû dung möt ki ïu bö
trñ gi up luö n luö n bi ït àû úc sö lûúng chlorin e cöng ha y
th ï; kït qu a ch ûng min h giai
ào an cua ph an ûng vön la th ï, con cöng khön g thñc h húp. Phên
tñc h ch êt sin h ra , ön g àû a ra cön g thûc Cl ) .
(C
Tron g kh i ào, cú cêu cua heptachlor o ca o su nh û thï
göm 4 nguyï n tû chlorin e cöng va 3 nguyï n tû chlorin e th ï,
àa lam ch o cac nh a hoa hoc kh o chõ u vò khön g gi ai thñc h
àû úc sang to vò sa o chó co 7 nguyï n tû chlorin e gùn vao 2
nh om isopren e tha y vò la 8. Kirchhof
cung co àû úc ch êt sin h ra cu öi cung cua qu a tròn h chlorin e hoa húp
ch êt co cön g thûc Cl ) , ön g àû a nga y lûúc àö nh û sau , du
10 12
(C
rùng tr ai ngû úc vúi vi ïc qua n sat thûc nghi ïm cua Mc Gavack:
116 CAO SU THIÏN NHIÏN
C +H Cl 52 2 2
H H
2 7

2
Cl 5

+ Cl2

Cl
Cl

HCl + Cl2

Cl
Cl Cl Cl

HCl + Cl2

Cl Cl Cl
Cl Cl Cl

Cön g thûc nay àû úc ch êp nh ên ch o àïn kh i Bloomfiel d thûc


hi ïn nghiï n cûu trú lai chlorin e hoa ca o su vao nù m 1943.
Öng hoa tan ca o su vao tetrachlor o carbo n àu n sö i lïn röi
ch o ph an ûng vúi (sö lûúng tha y àöi) chlorine , thûc hi ïn
dû úi luöng khñ ni- trogen . Sa u ph an ûng , ön g àõn h phê n
lûúng chlorin e khön g ph an ûng va aci d chlorin e hydrid e tao
ra va phê n gi ai àõn h lûúng chlo- rin e h oa húp. Àï ài túi
tròn h bay cac gia i ào an kh ac nha u cua
ph an ûng qu a nh ûng phûún g tròn h sa u
àêy:

10 16
+ 2Cl → C10 14
Cl + 2HCl (thï )

10 14
+ 2Cl → C10 H13 + HCl
(th ï va
cöng)

10 13
+ 2Cl → C10 11
Cl (thï ) + 2HCl

Cön g thûc cu öi co ham lûúng 65,4% chlorin e, nh û vêy khöng


ûng vúi dên xu êt octochlorin e ho a cua Kirchhof , cung
khön g ûng vúi dên xu êt heptachlorin e hoa cua Mc Gavack .
Cên noi thï m la Bloomfiel d àa bö tuc cac thñ nghi ïm cua
ön g qu a cac ph ep ào àö chû a bao hoa: ch ung ch ûng to àö
chû a no gi am cung möt lûút vúi
aci d chlorin e hydrid e tho at ra . Sû mêt àö chû a no nay co
thï qui

CAO SU THIÏN NHIÏN 117


3
*

vao sû kït vong . Th êt th ï, Farme r àa bi ïu thõ möt cú ch ï trong


ào sû àöng ho an hoa co ài kem the o ti ïn tròn h thï cua
halogen. (dêu ho a thõ * ûng vúi cac nguyï n tû Cl*, C* ho at
àöng):
CH CH2
CH3 C CH2
CH2 C
CH3 CH CH2

CH CH2
+ Cl * CH3 C CH2
CH + HCl
C
* CH3 CH CH2

CH CH2
CH3 C CH2
CH C
CH3 CH CH2

CH CH2
+ Cl2 CH3 C CH2
CH C + Cl *

CH3 CHCl CH2

Nguyï n tû Cl ho at àöng (Cl*) liï n tuc tao ph an ûng kï ti ïp.


Nh û vêy ta co thï thûa nh ên chlorin e gùn ho an toan se àû a túi
möt húp ch êt ûng àung vúi cön g thûc nguyï n H Cl ) ma
(C 10 11 7 n
Bloomfiel d àa àû a
ra:

hay

118 CAO SU THIÏN NHIÏN


2 10
H16 4 n

Cöng thûc vong co le àung cua cao su chlorin e hoa (theo


Farme r va Bloomfield).
Àöng thúi sû àöng ho an hoa nay con gi ai thñc h àû úc
cac bi ïn àöi vï trang thai vêt ly cua ca o su sa u kh i
chlorin e hoa. Ca o su chlorin e hoa thûc sû co dû úi d ang
cuc ha y böt mau trùng , nhi ït deo. No chõ u àû úc aci d va
baz , tan àû úc tron g nhi ïu dun g möi , do ào co thï dung àï
ch ï tao sú n ha y vecn i chõ u àû úc hoa ch êt.
Ca o su chlorin e hoa àa àû úc ch ï tao co tñn h cach cön g
nghi ïp ma ta se àï cêp ro hú n ú chûún g dên xu êt hoa hoc
ha y chuy ïn hoa ch êt ca o su thiï n nhiïn.
II.3. Bromine: (Br )

Tac dung cua bromin e àöi vúi ca o su ch o ra möt dên


xu êt nh êt àõn h nhi ïu hú n tron g trû úng húp cua chlorine .
Bromine hoa chu
yïu vön la möt ph an ûng cöng , ch êt sin h ra àû úc goi la
tetrabrom o ca o su (C Br ) :

Br Br
+ Br2 + Br2 Br Br

Tr ai hùn vúi ca o su chlorin e hoa, ca o su bromin e hoa khöng


ch o möt ûng dung nao thûc tï, ma hêu nh û no àû úc dung
àï chï tao möt sö chuy ïn hoa ch êt co ñch vï phûún g di ïn
ly thuy ït.
Ngû úi ta ch ïtao ca o su bromin e hoa (the o Weber ) the o
cach ngêm bromin e bùng möt dun g dõch ca o su chlorofor m àa
lam ngu öi. Dung dõch nay àû úc r ot vao cön va ca o su
bromin e hoa se kït tua dû úi dang cuc. Cön g thûc cua ch êt
sin h ra àû úc cang gên gi öng vúi cöng th ûc ly thuy ït ba o
nhiï u cên ph ai tranh oxyge n hi ïn hûu bêy nhiïu.
Ca o su bromin e hoa tan àû úc tron g chlorofor m va tan ñt
trong cac dun g mö i kh ac. No kh úi sû nhi ït phê n vao
kho ang 600C co sû tho at khñ hydroge n bromid e (HBr) . Sû
phê n tñc h nay gi a töc theo
CAO SU THIÏN NHIÏN 119
2

cac ph an ûng “Fride l va Crafts” . Nh û chñn h pheno l ph an


ûng dï
dang vao kho ang 60 C. Cù n cû the o tñn h ch êt va the o sû
0

phên gi ai, ph an ûng co thï xay ra the o lûúc àö:


+ 2C6 H5OH
+ xuùc taù c
- 2HBr
Br
Br
OH
OH
Dên xu êt pheny l nay la möt ch êt böt vö àõn h hònh , tan tron g cac
dun g dõch nû úc ha y ruúu co xut nh ú cac oxyhydry l tû do
cua no, nhûn g khön g tan tron g benze ne. Ph an ûng nay
coth ïth ûc hi ïn àû úc vúi möt sö lún pheno l co hi ïn di ïn cua
chlorid e sùt. Sa u hït anilin e co th ï tha y thï pheno l va ca o
su amin e hoa co àû úc àe m hoa húp amine bêc 2, röi húp
vúi phenol , ch o ra hang loat ph êm mau nhu öm; ngû úi ta
cung àa ch ûng min h co thï gùn nhi ïu amin e ch i phûún g
vao ca o su bromin e hoa àû úc vacoàû úc cac dên xu êt
brom o amin e hoa.
II.4 . Iodin e (I ):

Tac dung cua iodin e (iöt ) vúi ca o su ñt àû úc nghiï n cûu


túi, nguyï n tö nay co xu hû úng tû hoa thanh aci d iodin e
hydrid e (HI) va búi thï ph ai ch o cac ph an ûng àú n gi an.
Webe r ch o iodin e ph an ûng vúi möt dun g dõch sulfu r carbo n
ca o su , phê n gi ai àû úc möt
ch êt böt khön g tan tron g moi dun g möi . Ch êt sin h ra ûng
vúi cöng
th ûc H I).
(C 10 16 4 n

Wijs ch ûng min h IC l hoa tan tron g aci d aceti c lanh se tû


gùn vao cac nöi àö i cua hydrocarbo n ca o su , cû möi phê n
tû IC l cho möi nh om isoprene . Àê y chñn h la nguyï n tùc cua
phûún g ph ap ào “chó sö iodine ” cua ca o su (phûún g ph ap
àa àû úc Kem p cai ti ïn); vúi dun g dõch sulfu r carbo n ca o
su , ta ch o thï m vao möt lûúng dû ch êt ph an ûng Wijs, kï
ào ch o dun g dõch kaliu m iodide (KI ) vao va àõn h lûúng
iodin e gi ai ph ong bùng dun g dõch thiosul- fat e sodiu m vúi
chó thõ hö tin h böt, ta se xac àõn h àû úc mûc àö
chû a bao hoa rêt chñn h xac.
120 CAO SU THIÏN NHIÏN
III . Cön g hydraci d (ta c dun g cu a hydracid)
III.1. Acid fluorine hydride (HF):

Tû lêu ngû úi ta à a xet thêy ph an ûng cöng cua aci d


fluorine hydrid e vúi ca o su ú dang dun g dõch co ài kem
the o ph an ûng àöng ho an hoa qua n trong va ch o ra ch êt
kh a àan höi va rêt nh ay thu vúi nhi ït. Nhûn g vao nù m
1956, To m àa ch ûng min h ta co thï gi am kh û àû úc sû àöng
ho an hoa vúi ài ïu ki ïn lam vi ïc ú xylene vúi nhi ït àö
th êp: 65% àïn 70% nöi àö i àû úc aci d fluorin e hy- drid e bao
hoa. Húp ch êt thu àû úc co tñn h ön àõn h nhi ït rêt ca o va
ch o san ph êm lûu hoa co tñn h ch êt cú ly töt, nú yïu tron g
hydro- carbo n ch i phûúng , chõ u ozon e rêt töt va thêm thêu
khñ yïu.
III.2. Acid chlorine hydride (HCl):

Ch êt sin h ra tû sû chlorin e hydrid e hoa ca o su co ve nh û


àõnh ro nhi ïu hú n ca o su chlorin e hoa. Ú ài ïu ki ïn thñc h
húp, ta co thï gùn aci d chlorin e hydrid e vao ca o su , cû möi
phê n tû ch o möt nöi àöi:

Cl Cl
+ HCl + HCl H H
Cao su chlorine hydride hoa (C5H9Cl)n

Tû nù m 1900, C.O. Webe r àa nghiï n cûu ph an ûng nay. Cho


möt luöng khñ chlorin e hydrid e êm vao möt dun g dõch
benzene ca o su , ön g thêy khñ nay bõ hut manh liït vao ti ïn
ky ph an ûng va trun g ky ph an ûng bi ïu lö qu a sû gi am
bút àang kï àö nh út dung dõch va qu a sû hoa nê u cua no.
Rot dun g dõch nay vao rûúu, co sû kït tua möt kh öi ch êt
mau trùng cûng , tû bi ïn àöi nhan h ch ong thanh böt
trùng . Phê n gi ai ca o su chlorin e hydrid e nay, öng
ch ûng min h thanh ph ên cua no ûng vúi cön g thûc (C H Cl )
, tûc 5 9 n

la cû möi phê n tû hydraci d gùn vao möt nh om isoprene.


Cac cön g vi ïc vï sa u cua nhi ïu tac gi a kh ac chó nh ùm xac

CAO SU THIÏN NHIÏN 121


min h kït qu a nay. (The o nh ûng thûc nghi ïm gên àêy , cú
chï
ph an ûng ph ûc tap hún , ca o su chlorin e hydrid e àû úc tao
ra co le qu a trun g gia n ch êt vong) . Ta cên noi thï m nghiï n
cûu cêu tr uc cua ca o su chlorin e hydrid e vúi tia X àa gi up
lêp luên la acid chlorin e hydrid e tû c öng the o qu i tùc
Markovnikov ,(1) tûc la chlo- rin e tû gùn vao nguyï n t û
carbo n man g nhi ïu nh om th ï. Cöng
thûc kha i tri ïn cua ca o su chlorin e hydrid e se
la:
CH CH 3
... 3
CH CH CH 2 C CH CH ...
CH 2 C 2 2 2 2
Cl
Cl
The o möt cu öc nghiï n cûu co hï thöng vï töc àö
chlorin e hy- drid e hoa ca o su ú nhi ïu dun g mö i kh ac nhau ,
Va n Veerse n àa àû a ra möt cú ch ï gi ai thñc h sû thanh lêp
chlorin e hydrid e trong dun g dõch, va tron g ào ban ch êt cua
dun g mö i sû dung co tham dû vao; tri ïn kha i cac kh ao sat
ly thuy ït dûa vao sû hi ïn hûu cua möt ch êt trung gian
ph ûc húp (tûúng tû vúi ph an ûng cöng hydraci d vúi alke n
(olefin ) àú n gi an qu a trun g gia n ch êt ph ûc húp) , ön g
ch ûng min h co thï gùn aci d chlorin e hydrid e vao nhu
tûún g ca o su (t ûc la latex ) rêt nhanh.
Ca o su chlorin e hydrid e chó àû úc ch ï tao co tñn h cach
cöng nghi ïp la vao nù m 1934, xu êt hi ïn dû úi tï n thûún g
mai la “Pliofilm”.
Aci d chlorin e hydrid e hoa húp vúi ca o su söng dû úi
dang thö rêt kem. La crïpe , ca àïn cûc mong , chó hut àû úc
vai % khñ HCl. Cach ch ï tao ca o su chlorin e hydrid e cö
ài ïn la hoa tan ca o su vao möt dun g mö i nh û chloroform ,
benzene , dichloroethan e hay tetracloroethane , kï ào ch o khñ
chlorin e hydrid e suc vao dung dõch. Dun g dõch co thï ch o
rû úu ha y aceton e vao àï kït tua cao su chlorin e hydrid e.
San ph êm thö ti ïp ào àû úc loai aci d chlo- rin e hydrid e dû
ra.
Sû dung dun g dõch ca o su co ha i bêt lúi: dun g dõch khön g thï nao
1 Qui tùc Markovnikov (Markovnikoff): vúi hï thöng R → CH = CH2, nïu R nha ài ïn tû, X: se
vao C mang R, tûc la mang nhiïu nhom thï .
122 CAO SU THIÏN NHIÏN
3

cûc àêm àùc àû úc va dun g mö i ph ai nï n thu höi múi kin h


tï. Ngû úi
ta àa àï nghõ ch o khñ hydroge n chlorid e tac dung vúi ca o
su crïpe dû úi ap su êt 10 atmosph eres , co ch êt xuc tac
chlorid e nhö m (AlCl ). Möt phûún g ph ap kh ac la ngê m crïp e
vao acetat e ethy l àa àû úc khñ hydroge n chl orid e bao hoa (ûng
vúi 18-20 % HCl) , cao su se tû chlo- rin e hydrid e hoa ho an
toan tron g 36 gi ú àïn 48 gi ú ma khön g tan.
Têt ca phûún g ph ap ch ï tao kï trï n àïu ph ai dung khñ
hydro- ge n chlorid e khö ; ào la ài ïu ki ïn ch u yïu àï co
àû úc san ph êm bïn. Ch ï tao vúi aci d chlorin e hydrid e êm,
san ph êm bõ nhi ït phên ú 400C; vúi aci d chlorin e hydrid e
khö , no bïn ch o túi hú n 1000C.
Ca o su chlorin e hydrid e la möt ch êt cûng mau trùng .
Cho dun g dõch cua no ba y húi , ta co àû úc möt san ph êm
dû úi dang vang mong . Cung nh û ca o su chlorin e hoa ta co
th ï ch o ch êt deo hoa (plastifiant ) ph u gi a vao àï tùn g tñn h
mïm deo cua no. Vang ca o su chlorin e hydrid e àe m so vúi
cellophan e to ra con töt hún cellophan e vï phûún g di ïn nao
ào. Àùc bi ït ca o su chlorin e hy- drid e khön g cam thu vúi
êm àö va kh o ch ay. (Ú 1000C, ca o su chlorin e hydrid e trú vï
tñn h ch êt àan höi cua ca o su söng).
Kh i ca o su chlorin e hydrid e àû úc ch ï tao bòn h thû úng ,
kh ao sat vúi quan g tuy ïn X ch ûng to no co möt cêu tr uc
tin h th ï ú nhi ït àö thû úng . Ú trï n 1100C, no co cú cêu vö
àõn h hònh ; thñ nghi ïm keo dai no se ch o kït qu a vúi möt
gi an àö súi. Tom lai, vï phûún g di ïn vêt ly, co th ï noi ca o
su chlorin e hydrid e ú nhi ït àö thû úng thò nh û la ca o su
ge l hoa; va ú trï n 1000C, no nh û la cao su thiï n nhiï n ú
nhi ït àö thû úng.
Ca o su chlorin e hydrid e tan manh tron g cac
hydrocarbon chlorin e hoa; nú luc ngu öi va tan tron g
benzen e nong , nú trong cac este r nong va khön g tan tron g
rûúu, ethe r va acetone.
Cung nh û ca o su chlorin e hoa, àö nh út cua dun g dõch
tuy thu öc qu a tròn h xû ly ma ca o su ph ai chõ u trû úc kh i
chlorin e hydrid e hoa.
Ca o su chlorin e hydrid e hoa chõ u àû úc aci d hûu cú va
ch êt ki ïm. Nhûn g ngû úc lai vúi ca o su chlorin e hoa no
nh ay thu vúi
tac dung cua ch êt oxid e
hoa.

CAO SU THIÏN NHIÏN 123


(C H n H n
2

Sa u cung ta noi sú lûúc qu a trû úng húp co àû úc ca o su chlorine


hydrid e tû latex . Trû úc hït, ta ön àõn h late x vúi möt savo n
cat- ion (nh û tron g bromocety l pyridinium ) ha y savo n khön g
ion hoa àû úc (nh û ethe r olei c polyglycol) , kï ào suc khñ
hydroge n chlo- rid e vao no se tû tan vao seru m va ion hoa.
Kh i seru m àa bao hoa, aci d chlorin e hydrid e chû a ion hoa
se gùn vao ca o su.
III.3. Acid bromine hydride (HBr):
Tac dung cua HB r thò kh a gi öng tac dung cua HCl ,
nhûn g ch êt sin h ra àû úc lai kem bïn nhi ïu hún . Cön g thûc
nguyï n cua cao
su bromin e hydrid e se la: , 2HBr ) .
10 16
(C
III.4. Acid iodine hydride (HI):
Tac dung cua HI ñt àû úc nghiï n cûu túi. Hònh nh û no
hoa húp vúi ca o su khön g tron va ch o ra möt ca o su mon o
iodin e hydride
10 16 HI) kem bïn.

IV. Sû kït húp vúi oxygen (oxy): (tac dung vúi oxygen)
Oxyge n tac dung vúi ca o su the o nhi ïu cach kh ac nhau :
no tham gi a vao sû deo hoa ca o su , no la nguyï n nhê n tr ûc
ti ïp cua sû lao hoa ca o su , no gê y ra hi ïn tûúng “lû u hoa”
ú ài ïu ki ïn nao ào... (m a ta se àï cêp tron g tûng chûún g
riïn g bi ït). Tu y nhiïn , àung ra, sû gùn oxyge n vao
hydrocarbo n ca o su sap nh êp vao ph an ûng cöng àû úc, ta
phê n bi ït nhi ïu trû úng húp tuy the o ch êt oxid e sû dung.
IV.1. Oxygen (O ):
Ti ïp xuc vúi khön g khñ, ca o su se gùn lêy oxyge n ñt
nhi ïu(1), nhûn g àöng th úi co sû phê n huy xay ra rêt qua n
trong ; kït qua àû a túi tao th anh möt hön húp ph ûc tap
cac húp ch êt àõn h ro va cêu tr uc ñt àû úc nghiï n cûu túi.
Tron g cac ph an ûng nay, lûúng oxyge n tha m gi a tûún g àöi

1 Cao su tinh khi ït hay nguyï n chêt bõ oxide hoa dï va nhi ïu hún cao su thö do chêt khang
oxygen thiïn nhiïn bõ loai bo. Tac dung cua oxygen àûúc dï dang hún búi sû nung
nong cung nhû can cao su.
124 CAO SU THIÏN NHIÏN
* *

thêp; trai lai, co sû hi ïn di ïn cua ch êt xuc tac oxid e hoa


nh û cac
linolenat e mangan , àöng , cobalt , ta co th ï ch ï tao cac dên
xu êt co ham lûúng oxygen cao, thûúng àûúc goi trïn
quöc tï la “Rubbonnes”.
Co 3 loai Rubbonne s chñnh , ûng vúi àö oxid e hoa kh ac
bi ït nha u va phê n bi ït vï ch êt lûúng qu a tñn h hoa tan cua
ch ung tron g nhi ïu dun g mö i kh ac nhau . Cac san ph êm
nay àû a túi vi ïc tòm oxyge n gùn vao ca o su . No co dû úi
dang epox y ha y ether , kï àïn la ch ûc rû úu; sö nh om àõn h
ch ûc aldehyd e ha y ceton e va aci d (tû do ha y este r hoa) thò
ñt hú n va ngû úi ta chó tòm thêy oxy- ge n ú trang thai
peroxid e con ñt hú n nûa.
Cú ch ï thanh lêp àû úc gi a thi ït la cac nguyï n tû
carbo n meth- ylen e trû úc tiï n bõ oxyge n kñch ho at ch o ra
hydroperoxid e sú cêp, cac hydroperoxid e nay ti ïp the o ti ïn
tri ïn àöi thanh nh om oxyge n hoa (nh û hydroxy l ha y
carboxyl ) va gi ai ph ong oxygen ho at àöng , no se gùn vao
cac nöi àö i ch o ra cac peroxid e hay thû úng hú n gê y ra sû
phê n cùt chu öi vúi sû thanh lêp (ú cac àêu cua ào an)
nhi ïu ch ûc kh ac nhau . Ch ùng han ta co:
(dêu ho a thõ bi ïu thõ nguyï n tû ho at àöng)

CH3 CH3

CH2 C CH CH2 + O2 CH C CH CH2

OOH

CH 3 CH3

CH C CH
CH CH C CH CH 2 +O *
OOH 2
OH
CH 3
CH 3
CH C CH +O * C C CH CH + H2O
OH CH 2
2 O

CH 3 CH 3

CH2 C CH CH 2 + 2O * CH C O CH 2
2
O

Con co nhi ïu cach co thï co àû úc, nh û sû kït húp gi ûa


hai ào an kh ac nha u qu a sû kït húp cua ha i nh om
hydroxyl . To an bö

CAO SU THIÏN NHIÏN 125


4 3 4
3

cac kh ao sat nay àa àû a ra möt qua n ni ïm vï tñn h ph ûc húp cua


cac húp ch êt kh a dô tû tao ra àû úc va gi ai thñc h cac kh o
khù n gùp ph ai ú cu öc nghiï n cûu phê n gi ai cac ch êt oxide.
IV.2. KMnO (permanganat e potassium):

Ch o cac dun g dõch nû úc KMnO , co nöng àö kh ac nha u


tac dung vúi möt dun g dõch tetrachlor o carbo n ca o su , ta
co hang loat ch êt oxid e hoa ch ûa túi hú n 20% oxygen ,ma
trang thai thay àöi tuy the o ham lûúng oxyge n tû th ï àùc
co tñn h àan höi yïu cho túi th ï nh ûa hoa böt àû úc.
Nhûn g ph an ûng hay con rêt ph ûc tap; la möt ph ên ch êt
sin h ra àû úc tao búi ch êt bao hoa va co oxygen nhi ïu va
möt ph ên àû úc tao búi cac chu öi isopren e ng ùn vên giû
àû úc àö chû a bao hoa cua ch ung.
IV.3. Peracid:
Cokh a nhi ïu kh ao sat tac dung cua aci d peracetic , ho ùc
trûc ti ïp, ho ùc dung nû úc ox y gi a (H O ) co aci d aceti c hi ïn
di ïn. Cac 2 2

ch êt sin h ra tû ph an ûng co dû úi dang böt trùng , chû a


bao hoa àöi vúi bromine . Cú cêu cua ch ung vên con chû a
bi ït ro; trong kh i ào hòn h nh û àöng thúi vúi sû tao lêp cac
ch ûc rûúu nh êt ú cac ào an, cac ch ûc nay ti ïp ào hêu nh û
bõ este r hoa ho an toan búi aceti c ch o ra möt “acetat e ca o
su”.
Tr ai lai, the o Purmerer , aci d perbenzoi c ph an ûng ch o ra
möt kh öi nh êy mau trùng , àöi vúi bromin e no to ra no:
O OH
+ C6H5 C + COOH
C6H5
O
O
Hydrocarbon Acid benzoic
Acid perbenzoic Epoxycarbon
ethylene

IV.4. Ta c dun g cu a ozon e (O ):


Ph an ûng cua ozon e vúi ca o su ch o ra cac peroxid e àùc bi ït:
ozonide ; möi phê n tû gùn vao möt nöi àöi . Ta àa noi vï cac
O
ozonid e nay ú chûún g trû úc ào.
126 CAO SU THIÏN NHIÏN
OOH

IV.5. Ta c dun g cu a ca c chê t oxid e ho a khac:


Möt sö ch êt oxid e hoa nh û peroxid e benzoyl ,
nitrobenzene, chlorani l co tac dung nh û la lûu hoa ca o su
ma ta se àï cêp trong chûún g lûu hoa. Nh ûng ch êt oxid e
hoa kh ac ma tac dung cua ch ung vúi ca o su thò chû a àû úc
kh ao sat tûúng tên.

V. Tac dung cua cac dên xu êt nitrogen


V.1. Aci d nitric:
Aci d nitri c àêm àùc ph an ûng manh liït vúi ca o su tao
ra möt dun g dõch, ph a loang vúi nû úc ch o ra möt ch êt kït
tua mau vang. Ch êt sin h ra nay khön g bïn, co thanh ph ên
chû a àõn h ro.
V.2. Nitroge n oxid e (N 2 O 3 va N 2O 4):
Tac dung cua cac nitroge n oxid e àa àû úc nhi ïu ngû úi
nghiïn cûu, cung ch o kït qu a kh a ph u húp. Möt cach töng
qu at, vúi sû gùn nitroge n v a oxyge n se co sû phê n huy
phê n tû rêt lún. Möt sö
chêt sinh ra àûúc ûng vúi cöng thûc C N O ,C H N O
H 10 16 2 3 10 16 2 4,

C H N O , (trû úng húp cua N ha y N O ).


O 10 16 2 6 2 3 2 4

V.3. Húp chêt nitro hoa:

Cac húp ch êt nitr o hoa cung co ph an ûng vúi ca o su .


Trû úng húp cua nitrosobenzen e (nghiï n cûu nhi ïu nh êt),
ph an ûng xay ra the o lûúc àö sa u àêy:

+ 2C6H5NO + C6H5NH H

N O

C6H5

C6H5 NH OH + NO N N C 6H5
C 6H5 ↓
C 6H5
O
CAO SU THIÏN NHIÏN 127
2

Nh û vêy àï co möt phê n tû nitrosobenzen e gùn möi nh om iso-


prene , cên ph ai dung túi 3 phê n tû nitrosobenzene.
Ph an ûng cung xay ra vúi o- , m- va p-nitrosotoluene ,
vúi ester cua aci d o-nitrosobenzoi c va cac ba z nitr o hoa.
Tr ai lai, ph an ûng khön g xay ra vúi nitrosophenol.
V.4. Tac dung cua tetranitromethane:

Tetranitromethan e la möt ch êt ph an ûng cua cac nöi àö i


alken (ha y olefin) . Vúi hydrocarbo n chû a no , no ch o cac húp
ch êt cöng co th ï phê n tñc h dï dang . Vúi dun g dõch ca o su
methylcyclohexan , no ch o ra möt san ph êm cöng hêu nh û
khön g mau.
Tac dung cua tetranitromethan e vúi ca o su the o ly thuy ït;
NO2

+ O2N C NO2
NO2
NO2
C(NO

Ch êt sin h ra nay bïn, ca àïn ú 60 àö chê n khöng . Tuy the o cao


su va tuy the o ài ïu ki ïn ch ï tao, tó sö phê n tû
tetranitromethane trï n nh om isopren e bi ïn àöi tû 1/4 túi
1/6. Cac húp ch êt nay lam ba y mau nû úc bromin e ch ûng to
ch ung chû a bao hoa.

VI. Tac dung cua cac ch êt kh ac


Du rùng co möt sö ch êt kh ac co thï co kh a nùn g gùn
vao ca o su qu a ph an ûng cöng , nhûn g ta chó co th ï àï cêp
túi möt sö thñ du ma thöi.
VI.1. Anhydrid e sulfurou s (Anhydri t sulfurú ; sulfu r dioxide) : SO 2
Anhydrid e sulfurou s hoa húp vúi ca o su ú dang dun g
dõch cho ra möt sö ch êt vên con tñn h àan höi ha y cûng tuy
the o ham lûúng lûu hu ynh ; ban ch êt cua dun g mö i anh
hû úng rêt nhi ïu túi vên töc cua ph an ûng . Xû ly qu a möt
dun g dõch ki ïm, cac dên xu êt
nay se trú nï n tan àû úc tron g nû úc. Ta cung co thï co
àû úc cao

128 CAO SU THIÏN NHIÏN


n 2 2
2

su sulfoni c hoa co phên tû kh öi cao , tan tron g nû úc bùng cach cho


thï m vao dun g dõch ca o su-ethe r (d.d . àêm àùc) aci d chlorosulfonic.
VI.2. Thiocyanogen:
Th ûc hi ïn ph an ûng ú O0C khön g co oxyge n va anh
sang hi ïn hûu, thiocyanoge n ph an ûng vúi ca o su ú dang
dun g dõch, ch o ra
möt san ph êm cöng ûng vúi thanh ph ên:
. . . – C5 H8 (SCN) 2 – . . .
VI.3. Thioacid:
Ph an ûng cöng cua thioaci d xay ra möt cach tûún g àöi
dï dang . Vúi aci d thioacetic , cên ph ai chi ïu sang tron g
nhi ïu gi ú vúi àen hú i thuy ngê n dun g dõch ca o su benzen e
va aci d àû úc ch ûa tron g möt öng Pyre x kñn mi ïng . Ta co
àû úc möt ch êt no , gi öng nh û ca o su thu ên ba n àêu.
Thioacetat e ca o su nay ûng vúi:
CH 3
. . . – CH – C _ CH – CH – . . .
SCOCH 3

nïu ta thuy gi ai tron g dun g dõch benzene , no ch o ra möt


ch êt cûng , co súi, ào la möt mercapta n ca o su co thanh
ph ên:
CH 3
... CH 2 C CH 2 CH 2 ...

SH
VI.4. Aci d hypochlorou s (axi t hypoclorú) : HOCl

Tac dung cua aci d hypochlorou s vúi ca o su la àöi tûúng


cua nh ûng cu öc kh ao cûu kh a qua n trong.
Ch o aci d hypochlorou s ph an ûng vúi latex , ta se co àû úc möt
ch êt böt khön g tan , mau vang , ûng vúi dên xu êt cöng (C5 8H –

ClOH) ch ûa túi 29,4% chlorine . Tó lï 29,4% chlorin e nay ûng vúi


möt phê n tû HOC l gùn liïn vao möi nh om isoprene . Tac
dung cua aci d hypochlorou s vúi cac dun g dõch ca o su
thû úng ch o ra cac ch êt co ch ûa hú n 29,4% chlorine . Cú cêu
cua cac húp ch êt kh ac nha u nay chû a àû úc nghiï n cûu
thï m va chû a co möt ûng dung
nao trï n thûc
tï.
CAO SU THIÏN NHIÏN 129
3

VI.5. Aldehyde:
Aldehyd e co thï ph an ûng vúi ca o su ch o ra san ph êm
cöng. Ch ùng han Kirchho f àa ch ï àû úc möt ch êt böt ma
ön g goi la “formolit e ca o su” : xû ly dun g dõch ca o su
benzen e vúi aci d sulfu- ri c àêm àùc, kï ào ch o dun g dõch
formaldehyd e 40% vao.
Ta àa bi ït pheno l ha y amin e co thï gùn vao ca o su qu a
ph an ûng Friede l va Craft s nh û thï nao. Ta cung co th ï
ngûn g tu cac hydrocarbo n phûún g hûúng , aci d beo, aci d
chlorin e hydride,v.v... Lam vi ïc ú ài ïu ki ïn àa àõn h ro, ta
cung co th ï gùn cac nh om benzylidien e vao ca o su : ch o
chlorobenzy l vao möt dun g dõch cao su tetrachlor o carbo n
va rot nhan h chlorid e nhö m (AlCl ) nhu tûún g cung dun g
mö i vao; ph an ûng xay ra dû döi co aci d chlo- rin e hydrid e
tho at ra va cu öi cung ta àû úc möt ch êt vö àõnh hònh ,
gi on, co mau trùng . Dû úi tac dung cua chlorid e nhöm,
chlorobenzy l ch o ra chlorodibenzyl , chlorodibenzy l ph an ûng
vúi ca o su chlorin e hydrid e tao búi aci d chlorin e hydrid e
gùn vao cao
su ; do ào ta se
co:
CH3 CH3
... CH CH C .. ... CH ...
CH2 CH 2 C
CH2 2 .
H Cl
CH CH
Cl H
C6 H C6 H5
CH CH
5
C6H C6H
5
5
Cac nh om methylen e cua ch êt long cu öi nay con co thï
ph an ûng vúi chlorobenzy l ha y chlorodibenzy l ch o ra cac
dên xu êt
kh ac, nh êt la húp ch êt co cön g thûc nguyï n H ) ûng vúi
(C 26 26 n

ph an ûng cua 3 phê n tû chlorobenzy l vúi 1 nh om isoprene.

VII. Tac dung cua húp ch êt ethylene


Ta àû a tac dung cua húp ch êt ethylen e vao ph ên nay vò
möt mùt no göm co cac àú n phê n tû vinyli c co thï gùn
vao ca o su vûa tû polyme r hoa ch o ra cac chu öi dai ú
chun g quanh , àïn nöi cú

130 CAO SU THIÏN NHIÏN


cêu co kh ac bi ït nhi ïu vúi cú cêu cua nhi ïu dên xu êt kh ac ma ta àa
kh ao cûu trû úc ào; mùt kh ac, ph an ûng nay thêt sû àû a
túi àû úc cao su bi ïn àöi ma ng ay na y ngû úi ta goi la “ca o su
gh ep” (ca o su greff e).
Trû úc tiï n ta kh ao sat trû úng húp cua alhydrid e malei c
va cac húp ch êt tûún g tû.
Baco n va Farme r àa ch ûng min h la nun g nong möt dun g
dõch ca o su benzen e ha y ca o su toluen e vúi anhydrid e malei c
co per- oxid e benzoy l hi ïn hûu, ta se co àû úc möt sö ch êt
súi ha y ch êt nh ûa cûng gi on vên con ca o su tñnh , tuy the o
tó lï anhydride maleic . Gi a thi ït la anhydrid e gùn vao ha i
nöi àö i ú gên nha u cua
cung möt phê n tû ca o su:

CH CH CH CH CH

CH

CO CO CO CO CO

CO

O O O

Ho ùc anhydrid e gùn vao ha i nöi àö i thu öc ha i ào an xa nhau


hú n cua cung möt phê n tû ho ùc gùn vao ha i nöi àö i thu öc
hai phê n tû kh ac nhau , nh û th ï ch o ra cac vong ph ûc húp
hú n hay cêu liï n phê n tû.
Kï ào, Vi ïn Ca o su Ph ap tri ïn kha i ph an ûng vúi nhi ïu
dên xu êt ethylen e kh ac va cung àa ch ûng min h co thï
tr anh dung peroxid e va ch ï tao àû úc ch êt hoa tan , ú
nghiï n cûu ch u yïu vúi N-methyl imide maleic. Trong
trû úng húp nay sû gùn vao
khöng
xay ra ú cac nöi àö i cua ca o
su ma
CH CH2 CH CH2
la ú cac nguyï n tû carbon
α-methylene cua no, nhû vêy CO CO CO CO

cön g thûc la: N N


CH3 CH3

CAO SU THIÏN NHIÏN 131


Vi ïn Ca o su Ph ap cung ch o bi ït ph an ûng co thï thûc hi ïn
àû úc ú thï kh öi, qu a vi ïc nh öi can àú n gi an ho ùc sû nun g
nong co ch êt xuc tac thñc h húp hi ïn hûu; Rubber-Stichtin g
ti ïp ào ch ûng min h khön g cên ph ai dung ch êt xuc tac,
vúi ài ïu ki ïn la nung nong lï n túi 150-20 00C tron g chê n
khöng.
Àûún g nhiï n ngû úi ta cung nghô àïn cac húp ch êt
ethylen e hoat àöng kh ac, nh êt la nh ûng ch êt co thï
polyme r hoa àû úc nh û la ch êt àú n phê n vinylic . Vi ïc
polyme r hoa cac húp ch êt nay chó àûa túi kït qu a thêt
vong . Mai ch o túi nù m 1941, Vi ïn Ca o su Ph ap tòm thêy
cac húp ch êt loai nay nh û ac rylonitril e, styrole ne, ester
acrylic , ú ài ïu ki ïn nao ào co thï gùn cac nh om vao
hydrocarbon ca o su kh i kït húp vúi latex . Sû hoa húp nay
cung co thï xay ra àû úc qu a sû nh öi can, nh û trû úng húp
anhydri de maleic.
Sû hoa húp gi ûa ca o su va cac húp ch êt ethylen e ho at
àöng co ve nh û la möt hi ïn tû úng töng qu at, co th ï thûc
hi ïn lo ai ph an ûng nay ú cac ài ïu ki ïn vên dung the o
thû úng lï kh ac nhau , tûc la ú dang dun g dõch, ú dang
kh öi ha y dang nh u tûúng.
Tû ào, ph an ûng trú thanh àöi tûúng nghiï n cûu rêt
qua n trong àùc bi ït nh êt la ú cac ph ong thñ nghi ïm cua
“Britis h Rubber Producer’ s Researc h Association” . Nhûn g ú
àê y ch ung ta chó nh ên àõn h töng qu at vï vên àï nay (ta se
noi ti ïp ú chûún g kh ac).
The o nguyï n tùc, ta ch o tac dung vúi möt ch êt xuc tac
àï gêy polyme r hoa ch êt àú n phên , àöng thúi gùn vao ca o
su . Nh û vêy the o ài ïu ki ïn lam vi ïc co anh hû úng túi töc
àö tuên tû polymer hoa va qu i tròn h gùn vao, ta nh ên thêy
co th ï co àû úc 3 lo ai ki ïu
san ph êm nh û lûúc àö sa u
àêy:

Cao su

Kieåu 1

Polymer

Kieåu 2
132 CAO SU THIÏN NHIÏN
Kieåu 3

Ki ïu 1 la möt hön húp àú n gi an ca o su va polymer . Ú ki ïu 2,


ca o su can trú polyme r hoa va ch êt àú n phê n tû gùn vao
ca o su the o tûng phê n tû riïn g le. Ú lo ai ki ïu 3, ph an ûng
àû a túi thanh lêp nh anh bï n ng ùn ha y dai; chñn h ki ïu nay
ma ngû úi ta gi a thi ït co lúi thêt sû nhi ïu nh êt.
Cac kh ao cûu tûúng tên nh û vêy la dûa vao ky thu êt
polyme r hoa va dûa vao sû xac àõn h cú cêu phê n tû cua
nh ûng ch êt tao thanh.
Vï ài ïm thû nh êt, trû úc kh i àû a monome r ñt tan tron g
ca o su vao late x thò chón h pH àïn trõ sö thñc h húp nïu hï
xuc tac dung co ho at tñn h nh ay vúi amonia c tû d o (ha y
vúi ion amonium ) ho ùc ph ai thûc hi ïn tron g mö i trû úng
khñ tr ú nïu trû úng húp hï th öng xuc tac sû dung nh ay
vúi oxygen .Sû hi ïn di ïn cua ca o su co tac dung lam ch êm
ñt nhi ïu túi sû polyme r hoa cua ch êt àú n phên. Ph ai tranh
dung dû ch êt ho at àöng bï mùt àï ch êt monome r múi co
thï ng êm vao ti ïu cêu ca o su va nh û vêy múi ph an ûng
àû úc vúi ca o su . Vúi methacrylate , hï xuc tac àû úc gi úi
thi ïu (ho at tñn h khön g bõ tac kñch búi amonia c va chó tac
kñch rêt ñt búi khñ trúi) la möt hön húp hydroperoxid e
tertbuty l va tetraethylene pentamine ; vúi styrolene , hï xuc
tac cung nh û th ï vúi ài ïu ki ïn cung ph ai ch o vao möt ch êt
ön àõn h khön g ion hoa àû úc. Vúi acrylonitrile va
chlorovinylidene, tùng ho at hydroperoxide tertbuty l bùng
möt hï thöng dihydroxyaceton e sùt la thñc h húp.
Vï sû phê n gi ai cac ch êt tao thanh , ch u yïu no àû úc
àû a vao qu a tròn h phê n ào an bùng dun g mö i gi up tach
ca o su chû a bi ïn
tñn h ra ca o su gh ep va polyme r tû do . Àï phê n ly polyme r
tao
CAO SU THIÏN NHIÏN 133
thanh ú ngo ai ti ïu cêu latex , ta ap dung phûún g ph ap ke m
hoa
liï n tuc múi co lúi (lúi dung sû kh ac bi ït cua tó trong va
cú hat cua cac ph ên tû). Nghiï n cûu nhi ïu ào an kh ac
nha u va phê n tû kh öi cua ch ung ch ûng to cac chu öi gh ep
(greff ees ) thû úng nh êt àïu co phê n tû kh öi tûún g àûún g
vúi phê n tû kh öi ma polymer àa co (nïu no àû úc tao thanh
vúi tñn h cach àöc lêp) , phê n tû kh öi cua ch ung àat tû
100.000 àïn 400.000.
Ca o su bi ïn tñn h (modifi e) co àû úc, co ve nh û la nguyï n
liïu múi co ûng dung ky thu êt hûu ñch. Ta se noi àïn thanh
ph ên va àùc tñn h cua ca o su bi ïn tñn h ú möt ph ên àùc bi ït
kh ac.

B.PHAÛNÖÙNGHUÛ
Y
Kh i ca o su chõ u möt xû ly nao ào, ta nh ên thêy àö nh út
dung dõch cua no gi am xu öng rêt lún; tûc mu ön noi co sû
phê n cùt phê n tû dai thanh nh ûng ào an ng ùn hún . Do ào
ngû úi ta goi co “s û kh û polyme r hoa” (depolymerisation) ;
thûc ra, cac phê n tû àïu la trun g têm cua sû oxid e hoa va
àö i kh i cua sû àöng phên hoa. Vêy ta co th ï goi la “s û
phê n huy”.

I. Ta c dun g cu a nhiït : (s û chûn g khö)


Ca o su chõ u tac dung cua nhi ït se bùt àêu mïm ra , kï
ào bi ïn àöi thanh möt ch êt nh û dêu mau nê u rêt nh êy,
lam ngu öi khöng thï àùc lai àû úc. Co thï noi ca o su bõ
nhi ït phê n (v ao kho ang
3000C àïn 3500C) ch o ra isoprene , dipenten e v a cac
hydrocarbon
co àö sö i cao , nh êt la àû úc tao búi
terpene:

cao su
isoprene

134 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

Ngû úi ta thûa nh ên chu öi bõ phê n cùt thanh nh ûng ào an nho


vúi sû xu êt hi ïn cua cac nöi àöi . Nhûn g cac “diene ” thanh
lêp nh û th ï àïu rêt ho at àöng va tû hoa húp vúi nha u
ch o ra cac húp ch êt ph ûc tap.
Nhi ït phê n ca o su àa àû úc nhi ïu nh a kh ao cûu thûc
hi ïn vao thúi ky ma co n ngû úi chuyï n têm xac àõn h cú
cêu cua hydrocar- bo n nay. Tu y nhiïn , tó lï isopren e ú san
ph êm chûn g cêt lai la thêp: chùng han 5% theo
Bouchardat, 3% theo Harries hay Staudinger . Gên àêy ,
ngû úi ta àa tòm àû úc cach tùn g nùn g su êt isopren e lïn ; àat
àû úc trõ sö tû 50% àïn 60% bùng cach ch o cao su bõ nhi ït
phê n dû úi dang ph ên tû nh o ú nhi ït àö 7000C àïn
8000C, vûa ti ïp xuc vúi möt kh öi ki m loai co bï mùt röng
lún,
àû úc tao búi mat àöng ha y nicke l ch ùng han, va vûa rut
lêy san ph êm tao ra àû úc nh ú möt luöng khñ trú.
Ta cung thûc hi ïn nhi ït phê n ca o su bùng cach ch o
ph an ûng vúi chlorid e nhö m hi ïn di ïn. Nhi ït phê n xay ra
ú nhi ït àö thêp khön g co isopren e tao ra . Ta co àû úc cac
hydrocarbo n nh e àa bao hoa, co tñn h ch êt nh û xùn g va dêu
nùng , ch u yïu àa bao hoa. Cac san ph êm nay àïu gi au
hydrocarbo n vong , nh êt la dên xu êt cyclohexan.
Ta cung bi ït sû phê n tñc h ca o su hydroge n hoa ch o ra
cac san ph êm huy tûún g àöi bïn, vò ch ung khön g ch ûa
qu a möt nöi àöi. Ài ïu nay gi ai thñc h vò sa o ma co n ngû úi
co y àõn h ch ï tao dêu trú n va xùn g tû ca o su.

II. Tac dung cua oxyge n (O ):


Tac dung cua oxyge n tron g khön g khñ vúi ca o su la ng êu
nhiïn, no la nguyï n nhê n cua sû thanh lêp ca o su “sol”. Sû
phê n huy búi oxyge n àû úc tòm thêy tron g moi ti ïn tròn h
nghiï n cûu ca o su va àùc bi ït bi ïu lö qu a nöng àö oxyge n
cûc thêp. Ca o su chõ u sû “tû oxid e hoa” trû úc tiï n qu a sû
th anh lêp perox ide ma cac hi ïu qua
phê n huy àïu khön g ph u húp vúi lûúng oxyge n
ba n àêu.

CAO SU THIÏN NHIÏN 135


Tac dung cua oxyge n con tha m gi a vao hi ïn tûúng deo hoa va
lao hoa, ta se àï cêp ú chûún g kh ac.
Töng qu at, ca o su söng àû úc nh öi can ú may can se
mêt ài tñnh àan höi cua n o va trú nï n deo (chñn hca o su
hoa deo múi co thï ch o cac hoa ch êt ph u gi a vao àû úc va
àõn h hòn h àû úc) . Oxygen phê n cùt phê n tû ca o su gê y ra
sû deo hoa, ch ûng min h qu a thûc nghi ïm nh öi can tron g
mö i trû úng khñ trú , ca o su khön g hoa deo. Oxyge n con anh
hû úng àïn hi ïn tûúng ch ay nh ûa c ua ca o su söng , ca o su
trú nï n dñn h va nh êy nh úp.
Sa u hït, ca o su àa lûu hoa bòn h thû úng bõ gi am dên tñn h
ch êt cú ly cua no va trú thanh vö dung; ào la hi ïn tûúng
lao hoa. Nguyï n nhê n cua sû lao hoa nay la sû tû oxid e
hoa: chó cên 1% oxyge n (tñn h the o trong kh öi) gùn vao ca o
su àu lam ch o no trú nï n vö dung ho an toan. Hi ïn na y àï
lam ch êm sû lao hoa nay, ta sû dung ch êt goi la ch êt
kh ang oxyge n (antioxygen , antioxidant) ma ta se àï cêp ú
chûún g "Oxid e hoa va lao hoa ca o su thiïn nhiïn ” va chûún g
“Ch êt ph ong lao”.
Ghi ch u:
Nïu tac dung cua oxyge n bòn h thû úng bi ïu hi ïn qu a sû
phên huy phê n tû ca o su , thò no co th ï àû a túi hi ïn tûúng
nghõc h àao, ú ài ïu ki ïn àùc bi ït nao ào, tûc la hi ïn tû úng
tùn g phê n tû kh öi, ma sa u àê y la vai vñ du:
- Nïu ta x û ly (ú ài ïu ki ïn nao ào) late x vúi quinone ,
ferricya- nid e kalium , peroxid e benzoyl , ta se co àû úc möt
san ph êm co xu hû úng tan va nú tron g dun g mö i thû úng
sû dung.
- Nïu ta ch o dun g dõch ca o su chõ u tac dung ph ong ài ïn,
trong khñ hydroge n (khön g co oxygen) , ta se thêy co sû tùn g
àö nh út va sû gi am àö chû a bao hoa cua ca o su ; dû úi tac
dung cua tia tû ngo ai ha y anh nùng mùt tr úi, àùc bi ït nh êt
la khön g co oxygen hi ïn di ïn, ta se th êy xu hû úng trú nï n
khön g tan cua ca o su
tron g dun g möi.

136 CAO SU THIÏN NHIÏN


Hi ïn na y ngû úi ta gi ai thñc h (nh êt la gi ai thñc h cua
Staudinger ) cac hi ïn tûúng nay qu a sû thanh lêp cêu liï n
phên tû, nh ú sû kh û hydrogen , ho ùc nh ú sû thanh lêp cêu
oxygen ,ho ùc nh ú sû thanh lêp tr ûc ti ïp cêu nöi búi ho at
tñn h cua cac nöi àöi (xe m gi a thuy ït vï sû thanh lêp cêu
liï n phê n tû).
Th ûc ra , cac cêu liï n phê n tû nay ph ai àû úc xe m nh û
la hi ïn tûúng lûu hoa hú n la polyme r hoa the o sat nghô a tû.
Th ûc tï, sû lûu hoa bi ïu hi ïn àung qu a sû chuy ïn àöi tû
tñn h ch êt ûu deo, ûng vúi ca o su tan àû úc tron g dun g möi ,
àïn tñn h ch êt àan höi ûu vi ït, ûng vúi ca o su khön g tan.

C. P H A Û
N Ö Ù NG Ñ O À G
N PH AÂN H O ÙA
V A ØÑ O ÀNG H O Ø AG N H O ÙA (K E ÁT
VO Ø N G )
Ta bi ït ca o su thiï n nhiïn , gutt a perch a va balat a(1 ) co
cung cön g thûc nguyï n (C H ) . Tron g luc ào ch ung lai co
tñn h ch êt 5 8 n
kh ac nha u ro rang va ngû úi ta àa ch ûng min h ào la möt
àöng phê n lêp th ï (àöng phê n cis-tran s ha y àöng phê n
hòn hhoc).
Nhi ïu ph an ûng cua ca o su cung ch o ra möt sö san
ph êm co cung thanh ph ên bach phên , nhûn g tñn hch êt l ai
kh ac bi ït nhau. Àùc tñn h ch u yïu cua nh ûng ch êt nay la co
sû gi am thêp àö chûa bao hoa àang kï, so vúi ca o su luc
àêu.
Sû mêt àö chû a no (b ao hoa) nay àû úc qu i vao ph an
ûng “à öng ho an hoa” lam xu êt hi ïn cac nöi nöi nh ú vao
cac nöi àöi , vúi sû thanh lêp vong nöi liïn nha u qu a chu öi
carbon . Ta goi nh ûng ch êt nh û thï la “d ên xu êt àöng
ho an hoa cua ca o su ” ha y àún gi an hú n la “cycl o - ca o
su” ; ú möt sö tai liïu nao ào, ta cung gùp ch û ca o su àöng
phê n hoa ha y àöng phê n ca o su , nhûn g khöng nï n dung tû
bi ïu thõ nay vò co thï hi ïu lêm vúi àöng phê n ch êt thiï n
nhiï n cua ca o su tron g ào khön g co sû àöng ho an hoa.
(khön g co ph an ûng kït vong).

1 Ta se noi vï chêt gutta percha va balata trong möt chûúng riïng biït.
CAO SU THIÏN NHIÏN 137
Ca o su co xu hû úng tû lêp vong rêt manh va nh û àa noi, ta
thûa nh ên co cac ph an ûng ph u bï n canh ph an ûng
chñn hnhû ph an ûng haloge n hoa, hydroge n hoa ch ùng han.

I. Phan ûng kït vong búi nhiït:


Nïu ta ch o ca o su tac dung vúi nhi ït ma khön g ài túi
phê n huy ho an to an, ta se co sû bi ïn àöi vï cêu tr uc ûng
vúi sû thanh lêp cac san ph êm vong.
Nun g nong ca o su söng tron g khñ trú , ta th êy gên ú trï n
2000C, no mïm ra nhûn g chû a chõ u möt bi ïn àöi qua n tr ong
vï cêu tr uc cua no; àùc bi ït àö chû a bao hoa cua no vên y
nguyïn , nhûn g àö nh út cua dun g dõch ha thêp the o sû
gi am bút phê n tû kh öi. Ú trï n 2500C, ngû úc lai co sû tha y
àöi tri ït àï bi ïu lö ra ; àa sö nöi àö i bi ïn mêt ch o ra möt
“polycycl o ca o su ” vên con ch ûa vao kho ang möt nöi àö i
ch o möi 4 nh om isoprene , ngû úi ta àû a ra
cön g thûc:

CH3 CH2 CH2 CH

CH 2 C CH 2 CH 2 C CH2 CH 2 C CH2 CH2 C CH2


CH2 CH2 CH2 CH 2

Ài ïu ki ïn töt nh êt àï co sû bi ïn àöi la nun g nong ch êm möt


dun g dõch ca o su ethe r ú 2500C tron g su öt 2 ng ay, dû úi ap su êt.
Sa u kh i kït tua bùng rû úu, ta se co möt ch êt böt mau
trùng húi vang khön g con gi öng ho an toan nh û ca o su nûa.
Cac dun g dõch cua no àû úc bi ïu thõ àùc tñn h qu a àö nh út
thêp. Phê n tû kh öi cua no vao kho ang 2.200 àïn 2.500, àõn h
qu a ph ep nghi ïm lanh vúi dun g mö i la benzene.

II. Phan ûng kït vong búi sû phong àiï n:


Ch o möt dun g dõch ca o su chõ u tac dung ph ong ài ïn ú
möt ài ïn trû úng xoa y chi ïu ca o ap va khön g co oxyge n
hi ïn di ïn, ta se thêy co sû bi ïn àöi rêt lún cua ca o su .
Th ûc hi ïn vúi dun g dõch
ca o su tin h khi ït va decahydronaphthalene , ta se co möt cyclo-

138 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

ca o su mau hú i vang , hoa böt àû úc, bi ïu hi ïn àùc tñn h qu a sû ha


thêp àö chû a bao hoa, àö nh út, àö mïm va phê n tû kh öi.
Mùt kh ac, ngû úi ta nh ên thêy tac dung ph ong ài ïn dun g
dõch ca o su benzen e àû a túi sû polyme r hoa möt ph ên, bi ïu
hi ïn qua sû thanh lêp “gel” . Ph ên ge l hoa nh û vêy la àû úc
tao tû möt ch êt ban àan höi ma thanh ph ên bach phê n
tûún g ûng vúi thanh ph ên bach phê n cua isopren e va àö
chû a no àû úc tòm thêy la bõ ha thêp àöi vúi àö chû a no
cua ca o su ba n àêu.

III . Pha n ûn g kï t von g bú i ho a chêt:


Cac hoa ch êt gê y ra kït vong ca o su noi chun g la
nh ûng húp ch êt co ph an ûng aci d ha y co kh a nùn g ph ong
thñc h aci d dû úi anh hû úng nao ào. Ta co thï phê n thanh 3
nh om ch êt àa àû úc nghiïn cûu túi:
- Aci d sulfuri c va töng qu at hún , cac húp ch êt vö cú ha y hûu cú
co cön g thûc R – – X, tron g ào R la möt göc hûu cú ha y möt
SO
nh om hydroxy l va X la chlorin e ha y möt nh om hydroxy l kh ac;
nh û aci d chlorosulfonic , chlorosulfonyl , aci d p-toluen e sulfonic;
- Cac halogenid e cua vai ki m loai nao ào va dên xu êt
cua ch ung , nh êt la aci d chlorostannou s va aci d
chlorostannic;
- Cac húp ch êt kh ac, nh û pheno l (the o Fisher , pheno l
kït húp nh û la möt ch êt xuc tac, vò sa u ph an ûng ta co thï
thu höi tron ven) ú tron g acid , aci d haloacetic , vai dên
xu êt haloge n cua bohr (B) ha y cua phospho r (P)...
Ca o su kït vong àû úc ch ï tao tû nh ûng húp ch êt kï trï n
àa co nh ûng ûng dung hûu ñch vï cön g nghi ïp; ch ùng han
nh û cac ch êt ph an ûng cua nh om 1 àa àû a túi ch ï tao
“thermopre ne”, nh om thû ha i àû a túi co àû úc ch êt nh ûa
“pliolite ” va “plioform”.
Vï cú cêu hoa hoc cua cac dên xu êt nay, ngû úi ta àû a
ra nhi ïu gi a thuy ït.
Trû úc tiï n gi a thi ït la ha i àai phê n tû lên cên tû bao hoa lên

CAO SU THIÏN NHIÏN 139


nhau , luê n phiï n tao thanh cac vong co 8 nguyï n tû carbon:

CH 3

Ngû úi ta cung àû a ra cön g thûc kh ac vúi vong hexacarbo n do


ha i àai phê n tû lê n cên tû bao hoa lên nhau:

Ho ùc vong 6 nguyï n tû carbo n do möt àai phê n tû tû bao hoa:

(ha y con bi ïu thõ l a:)

Cac nöi àö i mú ra
dû úi tac dung cua
H2SO4 va

àöng ho an
hoa

140 CAO SU THIÏN NHIÏN


Nhûn g ngû úi ta nh ên thêy sû mêt àö chû a no töng qu at chó
vao kho ang 50% à ïn 60%. Nghiï n cûu cú ch ï ph an ûng ,
ngû úi ta àû a ra lûúc àö nh û sau , mêt möt nöi àö i tron g ha i
nöi àöi:

Th ûc ra, cú cêu co le con ph ûc tap hú n nûa, vai ào an


phê n tû ào tûún g ûng vúi möt tron g ha i lû úc àö nay, tron g
luc möt sö nh om isopren e kh ac vên khön g àöi.

IV. Pha n ûn g cu a ca c dê n xuê t hydrohaloge n hoa:


IV.1. Àöng phê n hoa búi tac dung cua baz:

Nun g nong ca o su chlorin e hydrid e vúi ba z hûu cú nh û


anilin e, pyridi ne ha y piperidi ne, trû úc tiï n ngû úi ta nh ên
th êy möt ph ên aci d chlorin e hydrid e bõ th ai trû. Ti ïp ào
ngû úi ta ch ûng minh nun g nong ca o su chlorin e hydrid e ú
125 - 1450C vúi pyridi ne hay piperidi ne kha n nû úc, sû tho at
hú i hydraci d co thï la ho an toan. Ú ài ïu ki ïn nay, sû thai
trû aci d chlorin e hydrid e khön g ch o ra lai ca o su ba n àêu,
ma ch o ra möt hydrocarbo n múi, mïm hú n va ñt àan höi
hún , Harrie s g oi ch êt chû a bao hoa nay la “α-is o ca o su”.
Qu a nghiï n cûu kh û ozo ne α-is o ca o su , Harrie s ch ûng
min h sû kh û chlorin e hydrid e co thï xay ra the o 3 cach
kh ac nhau , khöng co sû àöi ch ö ha y co sû àöi ch ö cua cac
nöi àöi , àöi vúi võ trñ cua nöi
àö i ca o su chû a xû ly:

(khoâng ñoåi choã)


- HCl
Cl
H

CAO SU THIÏN NHIÏN 141


(ñoåi cho ã)
- HCl
Cl
H
H

(ñoåi cho ã)
- HCl
Cl
Do tñn h chû a no cua α-is o ca o su , ta lûu hoa àû úc vúi
lûu hu ynh ngo ai tñn h co th ï gùn lêy ozone , ú trû úng húp
nay, san ph êm lûu hoa co àû úc chó co tñn h bïn da i cûc
thêp. Cung búi àùc tñn h chû a no , ta co thï gùn bromin e
vao α-is o ca o su tron g chlo- roform , ch o ra cac dên xu êt
cöng khön g bïn. Sa u hït, aci d chlo- rin e hydrid e co thï tû
gùn vao trú lai. Ca o su chlorin e hydride tao ra lai nh û
th ï, nun g nong vúi pyridin e tron g su öt 4 gi ú dû úi ap su êt,
cung mêt aci d chlorin e hydrid e cua no ch o ra möt kh öi
mïm deo, mau tñm sêm, tan nhi ïu tron g benzene ; nhûn g
vúi rû úu ch o kït tua khön g ho an toan. Ch êt nay àû úc
Lichtenber g goi la “β-is o ca o su” , vên con co àö chû a no vò
qu a thuy gi ai, no ch o ra ozonide , va dû úi tac dung cua
bromine , aci d chlorin e hydride ha y aci d nitric , no tû bi ïn
thï thanh ch êt àùc chû a ro àû úc. β-iso ca o su àû úc bi ït
túi ñt hú n àöng phê n α nhi ïu, búi kh o khùn chñn h vï tin h
khi ït hoa.
IV.2. Àöng ho an hoa búi tac dung c ua böt kem:
Kh i ch o möt dên xu êt hydrohaloge n hoa cua ca o su chõ u
tac dung vúi böt kem (Zn) , no se mêt ài haloge n cua no àï
bi ïn àöi thanh möt san ph êm vong tron g ào co xu êt hi ïn
trú lai möt sö nöi àöi.
Chñn h Staudinge r va àöng sû àa nghiï n cûu ph an ûng
nay nhi ïu nh êt. Ho ch ûng min h xû ly ca o su chlorin e
hydrid e hoa vúi böt kem tron g toluen e söi , su öt nhi ïu ng ay,
se co àû úc möt “cyclo ca o su ” co thï kït tua àû úc bùng
rû úu. Ch êt àöng phê n nay àû úc goi la “monocycl o ca o su”
co àö chû a no kem hú n àö chû a no cua
ca o su la phê n nûa.

142 CAO SU THIÏN NHIÏN


Th ûc hi ïn ph an ûng vúi böt kem, gi ai ph ong khñ hydrogen
chlorid e ta se co àû úc “polycycl o ca o su ” vên con co àö
chû a bao hoa, ûng vúi möt nöi àö i ch o 4 nh om isoprene:

H H
+Zn
- 2HCl
Cl Cl

àû a túi cön g th ûc:

monocyclo ca o su
Cl
+ HCl

monocyclo cao su chlorine hydride hoa

Cl

+ Zn

- HCl

polycyclo cao su

Ch u y la cêu tr uc cu öi nay (polycycl o ca o su ) gi öng y nh û cêu


tr uc ma ta àa noi túi ú trû úng húp sû kït vongbúi nhi ït.

CAO SU THIÏN NHIÏN 143


- Ph u ch u: Tac dung cua ba z vúi ca o su chlorin e hoa.
Tac dung cua cac ba z hûu cú nh û pyridin e ha y
piperidin e vúi dun g dõch ca o su chlorin e hoa cung gê y ra
bi ïn àöi ca o su chlo- rin e h oa tûa nh û trû úng húp ca o su
chlorin e hydrid e hoa, co ài kem the o sû gi am bút ham
lûúng chlorine , ge l hoa dun g dõch va tha y àöi ly tñnh.
Ngû úi ta chû a ch o cú cêu cua cac dên xu êt co àû úc nh û
th ï. Tu y nhiïn , sû thai trû haloge n cung khön g nhi ïu nh û
trû úng húp cua ca o su chlorin e hydrid e hoa va dûa vao
cön g thûc ca o su chlorin e hoa àa àû a ra trû úc ào, gia i
ào an kh û chlorin e hydride
co thï la the o lûúc àö sau:

Cl Cl Cl Cl

C C C C

H H H H
Cl C CH 3 Cl C H Cl C CH 3 Cl C H

C C H H C C H H
C C C C
Cl CH 3 Cl CH 3
Cl Cl Cl Cl

Cl Cl Cl Cl

H H H H
- HCl
... CH 3 Cl CH3 Cl ...

H H H

Cl Cl CH3
Cl Cl Cl Cl
CH3

144 CAO SU THIÏN NHIÏN


CHÛÚNG V

L YÙ TÍNH CU ÛA CAO SU

Tñnh ch êt tr ûc tiïp cua cao su söng nh û tñn h ch êt bï n


ngoai: sû hiïn hûu cua möc, tñnh ch ay nh ûa dñnh , àö khö
(ha y àö êm), àö sach... ; va tñn h ch êt bïn trong : àö deo
Moon ey, kh a nùng lûu hoa.. . ta se àï cêp ú chûúng kh ac.
Ta àa kh ao sat hoa tñn h cua cao su thiï n nhiï n va bê y
gi ú ta tiïp tuc kh ao sat ly tñnh cua no, la tñnh ch êt cú ban
cua ca o su.
Tron g qu a tròn h bi ïn àöi thanh vêt dung chï biïn, cao su
hêu nh û ba o gi ú cung ph ai trai qu a xû ly biïn àöi tñn h ch êt
cua no, ào la sû lûu hoa.
The o nghô a àún gi an nh êt, lûu hoa la cho vao ca o su möt
tó lï lûu hu ynh nao ào (nhöi can) va thûc hi ïn hoa húp
chung bùng cach nun g nong hön húp ú möt nhi ït àö va
tron g möt thúi gian thñc hhúp. Ng ay na y ta con cho vao
cao su húp chêt hûu cú goi la chêt gi a töc (acc elera teur ,
accelerat or) lûu hoa co tac dung àöi la gi am thúi gia n nun g
nong rêt nhi ïu v a cai thi ïn vai tñn h ch êt cua san ph êm
lûu hoa àûúc.
Ta se kh ao sat lû u hoa ca o su thiï n nhiï n ú chûún g VI.
Ài ïm du y nh êt cên àï cêp ú àê y la sû biïn àöi triït àï ma
cao su ph ai chõ u trong tiïn trònh lûu hoa. Trûúc kh i lûu
hoa, ca o su la möt ch êt co tñn h deo ch iïm ûu thï ha y tröi
hú n tñn h àan höi, nhêt la luc no àa trai qu a xû ly cú hoc
cên thi ït àï ch o cac ch êt ph u gia
vao àûúc (cöng ào an deo hoa) . Sa u kh i lûu hoa, trai lai chñnh
CAO SU THIÏN NHIÏN 145
tñn h àan höi lai tr ú nï n ûu thï hú n tñnh deo (tu y nhiï n tñn h
deo
kh öng ph ai ho an toan bi ïn mêt).
Nh û vêy ta cên tòm nh ûng sû khac bi ït gi ûa ly tñnh cao
su trû úc kh i lûu hoa va ly tñn h cua cung ca o su nay sa u
kh i lûu hoa. Thêt thï, khi noi ly tñn h cua möt ca o su ta phai
hoi ly tñn h cua cao su ú trang thai nao, ào la ng uyïn nh ên
ta àï cêp ly tñnh àöng thúi tron g trû úng húp ca o su söng
va trû úng húp ca o su lûu hoa ú chûún g nay.
Nghiï n cûu ly tñn h cua ca o su ngû úi ta àû a ra bang kït
qua nh û sau (bang V.1), cac trõ sö ghi trong bang khöng
àûú c xem la hùng sö vêt ly tuy ït àöi.
Ban g V.1: Hùng sö vêt ly cu a ca o su
(1 atmosphere, 25 0C)

Hùng sö Àú n võ Hï sö Ca o su Ca o su thö Ca o su Ebo nite


tinh loai mïm lûu 32% S
khiït 2% S hoa

mùt Angstrom a = 8,54 r 0,05


sú (A0) b = 8,20 r 0,05
cêp c = 12,65 r 0,05
(E) = 83 020'

tó g/cm3 0,906 0,91 1 0,923 1,173


trong
(D)
dD g/cm3/0C x 10 –6 – 595 – 620 – 611 – 241
dT

àö j/s/cm/0C x 10– 6 1340 1430 b 1625a


dên (cal/s/cm/0C 320 342 b 388a
nhiït )

tó nhiït J/g/0C 1,880 2,14c 1,43c


(Cp...) (cal/g /0C) 0,449 0,510 c 0,341 c

dC p J/g /0C2 x 10 –3 5,0


dT (cal/ g/0C2) x 10 –3 1,2

Nh iït J/g 16,7


ch ay (ca l/g) 3,99
ú
11 0C

146 CAO SU THIÏN NHIÏN


Nh iït J/g x 1 03 45,25 44,45 33,11
ch ay (cal/g) x 1 03 10,82 10,63 7,92

chó sö 1,519 1,519 d 1,5264 1,6 a

khu
c

dnD 1/0C x 10 –6 350 350 d 350


dT
khuïch 0,033
tan n4861
– n6563

àö nen 1/bar x 10 –6 53,7 51,0 24,3


ep
1 . dV
V dP

d (1 dV) 1/bar/0C x 10 –9 260 262 110


dT (VdP)
b
hï sö 0,5 0,2
Poisso
n (àö
dan

vên töc m/s 37 a 1560a


(v) (met/giêy)

dV m/s/0C –0,2 44a


dT

hùng sö 2,37 2,45 2,68 2,82


cach
ài ïn (ú
1.000
ch u ky/
giêy)

àö dên ohm/cm x 10–18 23 420 13 15


ài ïn
a: thanh ph ên chû a chó ro, b: hön húp co chûa chêt gi a töc lûu hoa, c: trõ sö
trung bònh ú gi ûa 250C va 1750C, d: cung trõ sö vúi trõ sö cua cao
su tinh khiït vò sû tin h khiït hoa co hiïu qua khön g àang kï vï
quan g hoc.

Ta co thï khao sat toan bö ly tñnh, nhû ng ú àê y ta chó


khao sat tñn h ch êt àùc biït nh êt ma thöi . Tr ong cac tñn h
ch êt vêt ly cua

CAO SU THIÏN NHIÏN 147


cao su, tñnh qu an trong nhêt la tñn h àan höi khac thû úng cua no,
tûc la tñn h ma no co kh a nùn g chõ u àûúc bi ïn dang rêt lún
va sau ào trú vï dang ba n àêu cua no möt cach dï dang.

A.THÖÛ NGH K DANÕ


IEMÄ E

Ngû úi ta tiïn hanh khao sat ca o su chõ u àûng nh û thï
nao khi no bõ bi ïn dang . Nh û vêy vên àï trûúc hït àû úc àùt
ra la se ch on ki ïu biïn dang àû úc ch êp nh ên, vò ca o su co
thï ch o biïn dang the o nhiïu cach kh ac nha u nh û keo dai,
nen ep, uön gêp, xo ùn, v.v...
Trï n thûc tï ngû úi ta thû úng ch on löi keo dai. Ki ïu biïn
dang nay àûúc chon trûúc tiïn vò no thñch húp vúi nghi ïn
cûu cac yïu tö ú trang th ai thu ên tuy, tûc l a yïu tö ph u
tha m gi a vao rêt ñt; kï ào vò no gi up ào àû úc lûc tac dung
va hi ïu qua cua lûc möt cach thuên lúi va kït qu a ào co
th ï gh i thanh àö thõ dï dang.
Thû nghi ïm keo dan vön la keo dai cac mêu cao su bùng
möt àöng lûc kï vúi möt vên töc dan àïu va gh i kït qu a trõ sö
lûc tac dung vao mêu thû cung nh û àö dan dai. Hòn h dang
va kñch cú cua mêu thû va àöng lûc àû úc sû dung ta se noi
ú möt chûúng khac.
Nïu mu ön kh ao sat thû nghi ïm nay ch o chñn h xac, ta cên
ào lûc va àö dan kh a nhanh , ào la phû úng phap vò sa o
ng ay nay ngû úi ta dung cac àöng lûc kï phö thön g co gh i àö
thõ; ngo ai ra no con gi up cho ta thûc hi ïn ào àûúc möt
cach liï n tuc. Nh û thï kït qu a la möt àö thõ ma àûúng bi ïu
di ïn vúi àö dan la truc ho anh va lûc keo la truc tung.
Àûún g nhiï n ào nh û th ï, trõ sö co àû úc khön g ph ai la
tuy ït àöi, nhûn g muc tiï u cua ta la àï so sanh tòm nh ûng
àöng ài ïm ha y dõ ài ïm cua cac àû úng bi ïu di ïn.
Nh û vêy nhûng àû úng bi ïu di ïn khac nha u co àû úc,
ph ai àû úc àöi chi ïu vúi nha u va chñn h vò th ï ta khöng thï
dung töng lûc
148 CAO SU THIÏN NHIÏN
(lûc chung) tac dung vao mêu th û, tr û phi dung mêu th û
luön
luön co mùt cùt thêt bùng nhau; ma thûc hi ïn mùt cùt cua
cac mêu thû bùng nha u tuy ït àöi khöng phai la dï va khön g
bao giú lam àûúc. Nhû vêy ta ph ai thay thï töng lûc bùng
lûc tac d ung vao àú n võ mùt cùt (h ay möi möt mùt cùt). Ú
ài ïu kiïn nay, cac lên ào àac cac mêu thû co mùt cùt kh ac
nhau ph ai àû úc àöi chiïu, ú gi úi han nao ào.
Theo ly thu yït, sû tñnh to an lûc tac dung vao àú n võ bï
mùt nay ph ai thûc hiïn chúp nho ang , búi vò mùt cùt luö n
luön bõ giam lên lûút the o àö dan tùn g. Trï n thûc hanh ,
ngû úi ta àöng y àùt lûc keo ú mùt cùt thùng goc cua mêu
thû ba n àêu.
Àï tranh moi mú hö vï sa u ta goi “charge” (l ûc àêu) la
thûú ng sö cua töng lûc tac dung vao mêu thû va mùt cùt
ban àêu cua mêu thû va “tension ” (lûc cùn g) thûún g sö
cua cung töng lûc va mùt cùt cua mêu thû àûúc xet túi
ngay tûc thúi.
Ta co thï lêp möt bai toan rêt àú n gi an co sû tûún g
qua n gi ûa lûc cù ng va lûc àêu, vúi àiïu kiïn la thûa nhên
thï tñc h cua mêu thû vên khön g àöi tron g luc dan cùng
(thûc ra co thay àöi möt ñt).
Goi C la “l ûc àêu” , T la “l ûc cùng” , K la töng lûc tac dung
vao mêu th û, S la mùt cùt ban àêu cua mêu th û va S’ mùt
cùt cua mêu thû kh i chiïu dai cua no hú n chi ïu dai ba n
àêu L la GL dû úi tac dung cua töng lûc K, tûc la S’ la mùt
cùt cua mêu thû ú chi ïu dai L + GL.
Ta co: K K T S
C= va T= , hay =
S S’ C S'
Gi a sû thï tñch vên khön g àöi, ta co:
S x L = S’ (L + GL)
ha y
: S L + GL GL
= =1 +
S' L L
CAO SU THIÏN NHIÏN 149
S??c ch?u ke?o da?n (kg/cm
S??c ch?u ke?o da?n (kg/c

Nh u vay he thuc lien lac gi ua luc cùng va luc àau la:


T GL
=1 +
C L
GL
hay T = C(1 +
L

GL
Tron g tru ang hap cao su , trõ sO co the tr a ne n rat lan, do
L
ào luc cùng se ca o ha n luc àau rat nhieu.
Vai mOt àOng luc ke, ta gh i àu ac àu ang bi eu dien cua
mOt mau ca o su luu hoa “thu an tuy ca o su”(1)nh u hòn h V.1.
Nhun g àu ang bi eu di en co dang tuang tu vai àu ang bi eu
di en cao su sOng (hòn h V. 3) chó kh ac a ài em trõ sO cua luc
thap han àOi vai cung mOt àO dan.
Theo àõnh nghôa àa ch o, mOt àu ang bieu di en nhu the
la àuang bi eu dien “l uc àau àO dan” . Ta co the àOi thanh
àu ang bieu di en “luc cùng àO dan” nh u hòn h V. 2:

2000

30 1500
0

20 1000
0

10 100
0

200 400 600 800 1000 200 400 600 800 1000
Ñoä daõn( % Ño ä daõn( % )
)

Hònh V.1: àu ang bieu Hònh V.2: àuang bieu dien


dien “luc
“l uc àau àO cùn g àO dan” so sanh vai
dan” àu ang bieu dien “luc àau àO
dan”

1. Hön húp cao su lûu hoa “cao su th uên tuy” la hön húp chó co chûa cac hoa chêt cên thiït
cho lûu hoa, ngoai cao su ra (tûc la hön húp chó göm: cao su, lûu huynh va chêt gia töc
lûu hoa) ma khöng co chêt phu gia nao khac.
150 CAO SU THIÏN NHIÏN
So sanh ha i àu ang bi eu dien vai nha u ta th ay trõ sO luc cùn g ài
tai à ut le n ca o tai 2.000 kg/c m2 àen 2.400 kg/c m2 so vai 250 kg/
cm 2 àen 300 kg/ cm2 cua luc àau.
Ngo ai su kh ac bi et nay ra , kh ac bi et ch u yeu ma ta
nh an thay la àuang bi eu di en luc àau co àO uOn cong
tro ng kh i àuang bi eu dien luc cùn g lai khOn g co.
Tom lai, tu àay ve sa u ta chó noi tai àuang bi eu di en
luc àau ma thOi, ào la àuang bi eu di en àu ac dung du y
nh at tre n thuc te, va ta goi ào la luc keo dan ha y s uc
chõ ukeo àut.
Sa u kh i àõn h ro ài eu ki en thu nghi em keo dai ca o su , ta
tien hanh nghi en cuu th u nghi em nay.
Nhu àa noi, cao su sOng thò kem àan hOi ha n ca o su àa
luu hoa. Su phan bi et n ay chó co tñnh cach tOng qu at, ta
can ph ai kh ao sat ky ha n nua.
Tr uac het, kho khùn àau tie n la àõn h nghô a ca o su sOng
va cao su luu hoa. Àuan g nhie n ha i dan h tu nay àeu co y
nghô a àõn h ro rieng; nhun g neu ta tach chung ra, ch ung co
y nghô a ma hO (t uc la ta chó goi cao su thOi).
Cao su sOng hi en huu du ai mOt sO lan hòn h thuc nhu ta
xOng kh oi, cr epe , cac loai ca o su thu pham (mu ch en, mu
day...) . Tat ca cac dang nay àeu la cao su sOng, nh ung
ch at luang ca o su lai thay àOi tuy the o loai; va trong moi
tru ang hap no àa àu ac xu ly cOng nghi ep va ñt nhi eu àa
anh hu ang tai ly tñnh cua no.
Ben canh ài eu ào, ca o su luu hoa lai co thanh ph an rat
bien thien the o hoa chat ma ta nh Oi trOn vao àe bi en àOi
tñn h ch at cua no.
Tu y nhien , su kho khùn àe tòm àõn h ngh ôa tuan g thñc h
nay àa khO ng ga y tra ng ai ve nh an àõn h: neu ta so sanh
mOt mau ca o su sOng nao ào vai mOt mau ca o su luu hoa
nao ào qu a su bi en dang nh u keo dai ch ùng han, ta nh an
thay mau ca o su sOng khi ngung keo (tuc la bu Ong ra) se
tra ve dang ba n àau cua no kem nhan h
va kem àay àu ha n tru ang hap cua cao su luu hoa.
CAO SU THIÏN NHIÏN 151
Ta cung can noi tai mOt tru ang hap ma khac biet nay tra nen
rat nh o, ào la tru ang hap cua cao su sOng chu a qu a xu ly
ca hoc hay hoa hoc nao, nh u cao su co àuac tu cach cho
latex bay hai nuac àan thu an. Ú àieu ki en bòn h thu ang, ta
se thay ca o su sOng nay cung co tñnh àan hOi nhu la cao
su luu hoa.
Cac cuOc kh ao sat cua Jean Le Bras va nhi eu nh a
nghie n cuu ca o su tren the giai àua ra nh ung su kh ac bi et
giua ca o su sOng va ca o su luu hoa xu at hien ro ret han ,
nh at la xet cac yeu tO anh hu ang tai cuOc thu nghi em
keo dai nh u nh iet àO va van tOc dan cùng:
I. Anh hua ng cua nhiet àO
Neu lam lanh cao su sOng a du ai nhi et àO bòn h thu ang ,
ta se thay suc chõ u keo dan cua no tùn g len , tuc la ph ai
dung tai mOt luc keo lan ha n àe ch o mau ca o su dan tai
mOt àO dan àa àõnh ho ùc àe ch o no àut. ÀOng th ai àO dan
cua mau thu bõ gi am xu Ong rat nhieu va neu ta l am lanh
xuOng du ai – 80 0C, cao su se ho an toan mat het tñnh dan
cùn g. Ta noi no àa bõ ge l hoa.
Nguac lai, neu nan g ca o nhi et àO cua mau ca o su len
tren nhi et àO bòn h thua ng, ta se thay suc chõ u keo cua no
gi am xu Ong rat nhanh , tron g luc àO dan àut tùng len.
Sa u àay la bang ket qua thu nghi em cua ca o su sOng (bang
V.2) va cua ca o su luu h oa (b ang
V.3):
Ban g V.2: Anh huan g cu a nhi et àO ta i ca tñnh ca o su sOng

Nh iet àO Suc chõ u keo dan ÀO dan


(0C) (kg/cm2) (%)

-185 536 0
-80 380 50
0 88 1000
20 31,7 1.250
40 19 1.450
60 11,2 1.800
80 5
152 CAO SU THIÏN NHIÏN
Luu y: Nh ung co n sO tro ng bang chó co muc àñc h du y nh at la
gi up ta àanh gi a tam qu an trong cua su tha y àOi nay ma thOi.
Ban g V.3: Anh hu ang cu a nh iet àO tai ca tñnh cua cao su
luu hoa (hOn hap thuan tuy cao su)

Nhi et àO Suc chõ u keo dan ÀO dan


(0C) (kg/cm2) (%)

-70 382 0
-40 284 680
-20 262 710
0 242 730
20 233 770
60 211 880
100 182 980
140 35

Nh an àõnh: Neu lam lanh cao su sOng va ca o su luu hoa, hieu


qu a sinh ra se kha tuang tu nhau; neu nang cao nhiet àO
len , suc chõu keo àut cao su luu hoa ha xuOng ñt nh anh
ha n tru ang hap cua cao su sOng, àOng thai àO dan cua ca o
su luu hoa tùn g len yeu ha n tru ang hap ca o su sOng.
Nhu vay, vi ec nan g ca o nh iet àO tron g cuOc thu nghi em
keo dan àa lam xu at hi en mOt su kh ac biet rat ro giua
tñn h ch at cua cao su sOng va tñnh ch at cua ca o su luu hoa,
chung to ban chat ca o su sOng nhiet deo nhieu ha n ca o su
luu hoa.

II. Anh huang cua tOc àO keo dan:


Tron g truang hap ca o su sOng, tOc àO keo dan lan luat
co anh hu ang tai suc chõ u keo dan va àO dan keo àut va
dang cua àu ang bi eu di en keo dan.
Neu ta thu nghi em lie n tiep cac mau thu tre n cung mOt
loai cao su va keo dan vai cac tOc àO kh ac nhau, ta se thay
tOc àO keo dan cang lan (t uc la keo cang nhanh ) thò trõ sO
cua suc chõu keo
dan v a àO dan cang
cao.
CAO SU THIÏN NHIÏN 153
S??c ch?u ke?o da?n (kg/c
Bang IV.4 sa u àa y la ket qu a keo dai cac mau ca o su sOng a
nhi et àO 300C vai cac tOc àO kh ac nhau:
Bang IV.4: Anh huan g cu a tOc àO ke o da n
tai ca tñnh ca o su sOng
Tó le keo dan Thai gia n Suc chõu keo ÀO dan
(% mOi gi ay) can thi et àe àut (%)
àut (kg/cm2)
50 20 giay 31,7 1.300
14 1 phut 25,6 1.280
3 5 phut 10,2 1.020
0,1 1 gia 2,9 400
0,025 4 gia 2,2 300

Ve dang cua àu ang bi eu di en keo dan, anh hu ang cua tOc àO


keo dan àuac mO ta qu a nh ung àu ang bi eu di en cua hòn h V.3:

Hònh V.3: àu ang bi eu dien


keo dan cua cao su sOng

Ñ oä daõn(%)

Kh i tOc àO keo dan kha lan, ch ùng han kh i tó le dan la 50% mOi
giay , àuang bi eu dien co dang cua àu ang bi eu dien 1 cua
hònh V.3 nay. Àùc tñn h cua àu ang bi eu di en nay la vao
ch u ky thu nghi em luc keo tùn g nhan h tron g kh i àO dan chó
tùn g len tuan g àOi ñt cho àen kh i bõ àut.
Ngu ac lai, neu tOc àO keo dan nh o han , ch ùng han tó le dan la
3% mOi giay , àu ang bi eu dien se co dang tuang tu nh u
àu ang bi eu di en 2 cua hòn h V.3. Àùc tñn h cua àu ang bi eu
di en nay la

154 CAO SU THIÏN NHIÏN


S??c ch?u ke?o da?n (kg/cm2)
tu mOt luc nao ào luc keo tùn g len rat ñt àu ga y ch o àO dan tùng
le n rat lan ch o àen àut.
Tron g tru ang hap ca o su luu hoa, anh hu ang cua tOc
àO keo dan tai suc chõ u àung va àO dan àut ha y tha y àOi,
nh ung luOn luO n kem nOi bat nhi eu han a truang hap cao
su sOng. TOng qu at han , van tOc keo tùn g len thò suc chõu
àung va àO dan àut cung tùn g len mOt ñt, nh ung a vai
tru ang hap nao ào ket qu a co the co su giam bat ve suc
chõ u keo àut ha y àO dan ho ùc ca hai.
Ve dang cua àuang bi eu di en keo dan tron g truang
hap ca o su luu hoa (hòn h V.4), su bi en thien ve tOc àO keo
chó lam bi en àOi no rat ñt va tron g moi tru ang hap, ke ca
vai tOc àO keo cuc nh o, ta khOn g ba o gi a co àuang bi eu
di en co dang giOng vai àu ang bi eu
dien ca o su sOng.

Hònh V.4: àu ang bi eu


C di en keo dan cua
ca o su luu hoa
“thu an tuy cao su”

B
A

0
Ñoä daõn(%)

Nh u vay àa y la kh ac bi et th u ha i thay ro gi ua tñn h ch at ca o su


sOng va tñn h ch at ca o su luu hoa, chung to cao su sOng co
tñnh deo han va cao su luu hoa co tñnh àan hOi han.

III . Anh hua ng cua thanh ph an hOn hap:


Tru ac kh i tòm hi eu ti ep, ta can nghie n cuu tu ang tan
àuang bieu dien keo dan cao su luu hoa, vò co bao nhieu
loai ca o su luu
CAO SU THIÏN NHIÏN 155
hoa se co bay nhieu thanh ph an hOn hap kh ac nha u va bai the ta co
the tie n ào an cac àu ang bi eu di en keo dan cung se co su kh ac biet.
Vai mOt ca o su luu hoa loai thuan tuy ca o su , ta co
àu ang bieu di en nh u hòn h V.4 àa noi a muc A-I I anh
hu ang cua van tOc keo dan. MOt àuang bi eu di en nh u
the gOm co 3 phan:
- Ph an th u nh at OA co be lom qua y ve phña truc ho anh .
No bieu thõ àO dan tùng nh anh ha n luc keo.
- Phan thu hai AB tu ang àOi thùng.
- Ph an thu ba BC, ài em C ung vai mau thu bõ àut, co
be lom quay ve phña tr uc tung , no bieu thõ tu ngay luc thu
nghi em ung v ai àiem 3 luc keo dan tùn g nhanh ha n àO
dan.
Tha y vò mOt hOn hap thu an tuy ca o su , neu ta thu
nghi em cac hOn hap co thanh ph an rat kh ac bi et nhau , ta
se nhan th ay 3 ph an cua àuang bi eu di en co th e bi en àOi
the o cach kh ac.
Ph an th u nh at co th e tra ne n rat nh o, nhun g luOn luO n
hi en huu. Ú va i truang hap ñt tha y, no co the tra th an h
toa n the àu ang bi eu dien, ph an AB va BC khO ng con nua.
Phan th u ha i AB co chi eu dai rat bi en th ien va a gi ai
han du ai, cothe tra thanh mOt àu ang cong àa n gian.
Sa u cung, phan BC tOng quat la ph an qua n trong nh at
cua àu ang bi eu di en keo dan, no de dang tha y àOi. Àuang
con g cua no a gan ài em B co the lan ha n ñt nhi eu va ph an
tan cung cua no ve phñ a ài em C co the gan nh u thùng
àung.

IV. Bieu thõ cua àuang bieu dien keo dan:


Àu ang bi eu dien keo dan cua mOt mau ca o su cho ta
biet àu ac luc keo can thi et àe tao ra mOt àO dan àa àõnh
hoùc àO dan tao ra bai luc keo àa àõnh. Àùc biet a giai
han cua àuang bieu dien, ta tòm àu ac suc chõu keo àut va
àO dan àut.
ÀOi kh i nguai ta khOn g chó bieu thõ àùc tñn h mOt hOn hap cao
156 CAO SU THIÏN NHIÏN
su qu a cac trõ sO cua su c ch õu keo àut va àO dan kh i àut, ma
nguai ta con bieu thõ qua tñc h sO cua ch ung . SO co àuac goi la
“tñc h sO dan cùng” àuac di en ta àan gian qua tñch sO cua
hai sO: P = R x A
(vai R la suc chõu keo àut va A la àO dan kh i àut cua
mOt mau ca o su va P la tñc h sO dan cùn g);
ho ùc di en ta qu a tñc h sO ph an trùm:
RxA
P= %
100

V. Module (Luc àõnh dan):


Neu ta so sanh cac mau ca o su luu hoa co thanh ph an
kh ac nha u bùng cach keo àa n gi an bùng tay tai mOt àO
dan àa àõnh , ta se thay ro phai dung suc keo kh ac nhau ,
ke ca keo tay nh ung mau cao su nay co kñc h thu ac àeu
giOng nhau.
Àe dien ta bùng sO nh ung kh ac bi et nay, ngu ai ta à o
luc keo can thiet àe sinh ra mOt àO dan dai àa àõnh . Trõ sO
cua luc keo nay àuac goi la “module ” va ng uai ta bieu thõ
àùc tñn h cua mOt hOn hap qua module cua no a 300% hay
500% tuc la luc keo can thi et àe co àuac mOt àO dan dai la
300% ha y 500%.
Modul e co the thay nga y tre n àu ang bi eu dien.
Ta ph ai luu y “module ” nay khOn g phai la “module ” cua
tñnh àan hOi ha y ung su at àan hOi.
Tuy nh ien , a vai cuOc nghie n cuu kh oa hoc nao ào, ta co
the dung ung suat àan hOi Youn g àe ào ch o cac àO dan
khOn g qu a vai %.

VI. Su tha y àOi the tñch ca o su tron g luc dan cùng:


Nh u ta à a noi luc àau, cao su tron g luc bõ dan cùn g
khOn g the gi u tuyet àOi the tñch khOn g àOi. Th at th e, neu
ta keo dai àùng
nhi et ca o su , ta se thay the tñch cua no van khOn g àOi cho cac àO
CAO SU THIÏN NHIÏN 157
dan nh o (th uc ra a àO dan nh o co su tùn g the tñc h nhun g
chó co
the lam ro àu ac qua cac thñ nghi em cuc tin h vi , dung
phuang ph ap ca n thuy tôn h hoc); nhun g tu mOt àiem tai
han no bùt àau bõ gi am xuOng , neu vao mOt luc nao ào ta
ngun g tùng luc keo dan ma chó giu àO dan àat àu ac, ta se
thay co su gi am the tñc h the o thai gian . ÀO dan àat àu ac
ung vai ài em tai han tuy thuOc vao nhiet àO thu nghi em
va àO dan cang lan bao nh ieu thò nhi et àO nay cang ca o
bay nhi eu.
Nh u àa noi tai gi an àO chi eu xa tia X, su gi am the tñc h
bai su keo dan dai la ket qua cua su ket tin h mOt phan ca o
su . Tr ai ngu ac vai tru ang hap cua nhung ch at co pha n tu
khOi thap, ph an tinh the nay bõ ket hap chùt che vai ph a
vO àõn h hòn h con lai ma no khOn g the tach ra àuac. MOt
trong cac hi eu qu a cua su luu hoa la lam ch am tOc àO ket
tinh . Ào la ng uyen nh an cao su sOng (khac vai cao su luu
hoa) co the ket tin h àu ac a nhiet àO bònh thuang vai cac
àO dan du ai ha n 200%.
Sau àa y la bang ket qu a ve trõ sO cua àO dan tai han a
cac nhi et àO thu nghiem khac nhau , ch o tru ang hap cua
mOt ca o su luu hoa “thu an tuy ca o su” : (B ang V.5).
Ban g V.5: ÀO dan ta i ha n a nhi et àO kha c nha u

Nhi et àO (C) ÀO dan tai h an (%)

0 vao khoang 200


25 vao khoang 400
60 vao kh oang 500
70 tren 600

Àe thay ro su thay àOi gi am the tñc h theo thai gia n nhu


the nao cua cung hOn hap ca o su kh i gi u àO dan dai kh Ong
àOi a
600%, ngu ai ta àua ra bang V.6 nh u sau , trong ào lay the tñc h ban
àau lam àa n võ:
158 CAO SU THIÏN NHIÏN
Ban g V.6: Su tha y àOi th e tñch th eo th ai gian
(cua mOt hOn hap cao su “thu an tuy cao su” dan a 600 %)

Sa u thai gian Th e tñch

5 giay 0,9935
30 giay 0,9912

1 ph ut 0,9901
1 gia 0,9881
1 ngay 0,9865
7 ngay 0,9852
21 ng ay 0,9847

Vai nhung hOn hap cao su co ph u gia , tuc la tron g ào ta cho


vao chat bOt vO ca , hien tuang xay ra c ung tuan g tu,
nh ung su gi am that cua the tñc h co the bõ che lap bai su
tùn g the tñch cung luc vai ket qu a tao thanh kh oang
trOng chun g quan h cac ph an tu chat àOn a ca o su.

VII . ÀO du cua ca o su:


Ngo ai cuOc th u nghi em àa n gi an keo dan ca o su , tron g
ào ta àa n thu an keo mau thu ch o àen kh i àut, co mOt
cuOc th u ngh iem keo dan kh ac, the o ào ta khOn g keo cho
tai àut.
Neu keo dai mOt mau cao su tai mOt àO dan nao ào rOi
buOng ra , tru ac tien ta nh an thay mau ca o su nay tra ve
dang ba n àau nhan h ch ong (àan hOi) tai chi eu dai ba n
àau cua no; nhun g neu ta keo tai mOt àO dan lan va giu
trong mOt kh oang thai gi an lau, mau ca o su khOn g con tra
ve àung chieu dai ba n àau nua va su co rut nay xay ra
tron g th ai gian ch am nhi eu ha n ch o àen khi khOn g con
sin h ra su bi en àOi nao nua. Su kh ac biet giua chi eu dai
cua cao su àa co rut va chi eu dai ba n àau cua no, ta goi
la su bien dang du ha y àO du cua cao su.
Ta co the lam mat mOt phan àO du cua ca o su bùng cach
gia nh iet, ch ùng han nhu ngam vao nu ac nong. Hien
tuang àu ac giai thñc hla cac luc àan hOi ga y co rut cao su
àu ac thu an lai hoa tac
CAO SU THIÏN NHIÏN 159
dung cua ch ung qu a su gi am bat àO nh at nOi do su nan g
ca o nhi et
àO.
Hien tuang nay tha y àOi nhieu ve cu ang àO tuy theo ào
la cao su sOng ha y la ca o su luu hoa va hi en tuang thay ro
a ca o su sOng ha n la ca o su luu hoa.
Co 4 yeu tO anh hu ang tai àO du ca o su la: tOc àO keo
dan, tó le dan, thai gia n dan va nh iet àO.
- Neu ta keo cac mau ca o su cung loai vai cac tOc àO
kh ac nhau , a nhi et àO khOn g àOi va neu ta buOn g ch ung
ra nga y tu cung mOt àO dan àa àõnh , ta se thay àO du cang
lan khi tOc àO keo cang nh o.
- Neu (a cu Oc thu nghi em khac) ta keo dai cac mau ca o
su cung mOt loai giOng nhau vai tOc àO khOn g àOi tai cac àO
dan kh ac nhau va buOng chung ra , ta se thay àO dan cang
lan ba o nhi eu thò àO du cung lan the o bay nhi eu. Ch ùng
han nh u bang V.7 ch o ket qua tac dung nh u sau:
Ban g V.7: Anh hu ang cu a tó le dan
ta i àO du cua cao su sOng

ÀO dan (%) ÀO du sau 10 ÀO du mat ài ÀO du con


ng ay (%) a nh iet àO lai
1000C (%) (%)

50 7,5 0 7,5
100 20 2,5 17, 5
150 27,5 7,5 20
200 40 12,5 27, 5
250 55 25 30
350 125 72,5 52, 5

- Ti ep tuc, neu ta keo dai cac mau ca o su giOng nha u vai mOt
tOc àO khOn g àOi cho tai mOt àO dan àa àõn h va neu ta gi u
ch ung dan cùn g trong suOt thai gia n kh ac nhau , ta se thay
mau ca o su cang gi u dan cùn g lau bao nhie u thò àO du
cang lan bay nhieu.
Ta co the thay a ket qua trùc nghi em a bang V.8
sa u àay:
160 CAO SU THIÏN NHIÏN
Ban g V.8: Anh hua ng cua thai gia n dan cùng
tai àO du ca o su sOng

Thai gia n ÀO du sau 10 ÀO du mat ài ÀO du con


dan dai a àO ngay àe yen a nhiet àO lai
dan (%) 1000C (%) (%)

5 22,5 5 17, 5
10 27,5 10 17, 5
30 40 12,5 27, 5
60 52,5 17,5 35
120 62,5 20 42, 5
240 67,5 20 47, 5

Sa u het, neu ta keo dai cac mau th u gi Ong nha u gi u tOc àO


dan dai, tó le dan va thai gian duy trò dan cùn g khOn g àOi
ma chó tha y àOi ve nhi et àO thu nghi em, ta se thay nhi et àO
thu nghi em cang ca o ba o nhie u àO du cang lan bay nhieu .
Anh hu ang nay àu ac ch ung to a bang V.9 sa u àay:
Ban g V.9: Anh hu ang cu a nhi et àO tai àO du cao su sOng

Nhi et àO ÀO du sau ÀO du mat ài ÀO du con


thu nghi em 10 ngay (%) bai nun g lai
(C) nong tai (%)
100 0C (%)
20 17,5 2,5 15
25 22,5 5 17, 5
35 30 10 20
40 47,5 25 22, 5
60 55 10 45
70 70 15 55
85 90 15 75

Trong truang hap ca o su luu hoa, àO du thap ha n cao su sOng


nhi eu, no cung bõ anh hu ang bai nh ung yeu tO neu tren.
Han nua, thanh ph an hOn hap cung co anh hu ang tai
àO du cua cao su luu hoa, mOt sO ch at nhOi trOn vao ca o su
co xu hu ang
tùng àO du len.

CAO SU THIÏN NHIÏN 161


2 1

(kg/cm2)
S??c ch?u ke?o da?n
VIII. “Hysteresis” cua cao su (Hien tuang tre àan hOi):
Neu nh ung thu ngh iem keo dan rOi co rut àuac thuc
hien vai mOt àOng luc ke co ghi àO thõ,2 ta co the thay co
su hien dien cua àO du va cac su kien cuc qua n tr ong
kh ac a àO thõ.
Chùng han a tru ang hap cua mOt mau cao su sOng,
àOng luc ke co gh i àO thõ cho ket qua nh u sau : (hòn h V.5)
Àuang bieu di en 1 la àuang bi eu di en dan cù ng. The o
dang cua no, no ung vai thu ngh iem keo dan thuc hi en a
tOc àO nho àe
tùng lan àO du.
Hònh V.5: Àuang
bi eu di en keo dan
1 va co rut cua mOt
P mau ca o su sOng

P1
3
2

0 A2 Ñoä daõn( %)
A1

Gi a thiet ta ch o àOng luc ke ng ung ho at àOng vao luc àat àu ac


mOt àO dan ung vai àiem P cua àuang bieu di en. Ke ào ta cho
A
àOng luc ke ho at àOng tra lai the o chi eu nghõch . Luc dan
cùn g va àO dan se giam xuOng , ta nh an àu ac mOt àu ang
bi eu dien tr a ve sO 2. Ta se nh an thay àu ang bi eu dien sO 2
nay tuy et àOi khOng
chOng khñ t len àu ang bi eu di en thu nh at, no gia o vai tr uc
ho anh
tai àiem phñ a ben ph ai gOc O. ÀO dan la àO du cua cao su.
A OA
Hien tuang cua cac àu ang bi eu di en ài va tra ve
khOng ch Ong khñ t len nh au àuac goi la “hy steresis ” (tre)
cua ca o su . No co y
nghô a rat ro.

162 CAO SU THIÏN NHIÏN


1 1

That th e, di en tñc h trong a gi ua àu ang bi eu di en 1 (tun g àO


PA ) va truc ho anh tó le vai nùn g luang cun g cap vao ca o
su àe dan cùng va di en tñch tron g gi ua àuang bi eu di en 2
(tun g àO PA ) va truc hoanh tó le vai nùn g lu ang ho an tra
bai cao su tro ng luc co rut. Su ki en la di en tñch thu ha i
nh o ha n di en tñch th u nh at chung to nùn g luang hoan tr a
bai ca o su nh o ha n nùn g luang tie u thu àe no bi en dang ,
va dien tñc h tron g a gi ua àuang bi eu dien 1 va 2 tó le vai
nùn g luang chu a ho an tra bai ca o su.
Bay gia gia thu sa u kh i co àuac ch u ky thu nh at, ta
khOn g ga lay mau thu ra ma lai cho àOng luc ke ho at àOng
tra lai theo chi eu dan cùn g. Ta se co àu ac mOt àu ang bieu
di en mai sO 3 khac ho an toan vai àuang bi eu di en keo dan
thu nh at. Chung to cau
tr uc be n tron g ca o su àa bõ bien àOi bai thu ngh iem lan
thu nhat.
Cung nh u lan thu nh at, mau cao su àuac keo tai àO thò
dan A
ngun g rOi ch o tra ve, ta se nh an àu ac àu ang bi eu dien co
rut sO 4. Ha i àu ang bi eu dien 3 va 4 nay xac àõnh mOt chu
ky “tre” thu hai va ta thay di en tñc h cua ch u ky mai nay
nh o ha n di en tñc h cua chu ky àau.
Neu lie n tuc ch o cung mau ca o su ch õu dan cùn g rOi co
rut, ta se thay cac ch u ky “tre” lien tiep co àuac àeu co
di en tñc h gi am dan va ài ve giai han.
Tron g tru ang hap ca o su luu hoa, hien tuang cung xay
ra nhu the nh ung vai cu ang àO kem ha n nhi eu va ha n nua
co su tham gi a cua thanh phan hOn hap vao hi en tuang .
Cung nh u tru ang hap cua àO du , mOt sO hoa chat cho vao
cao su lam tùn g àu ac tñnh “tre”.
Su khac bi et ve cu ang àO cua àO du va cua “tr e” gi ua
ca o su sOng va cao su luu hoa mOt lan nua con ch ung to
àùc tñnh deo uu vi et cua ca o su sOng va àùc tñn h àan hOi
uu vi et cua cao su luu hoa ; nh ung su ki en àO du van tOn
tai a cao su luu hoa cu ng ch ung min h la su luu hoa khOn g
lam mat ho an toan àu ac tñnh
deo cua cao su sOng (su ket tinh bai keo dai la mOt tron g
cac

CAO SU THIÏN NHIÏN 163


nguye n nha n ch ñnh cua tñnh “tre”). Can pha n biet ro “tr e”
truac
ào the hi en àùc tñnh bi en dang ch am co bien àO lan vai
“t re” sinh ra a su bien dang nhanh , ca àe n bie n àO cua
ch ung cuc nh o. Tron g tru ang hap cuOi nay, ca nùn g ma
cao su tieu thu kh Ong mOt tñ gò la ket qu a ve tñnh deo ha y
su ket tin h cua no, ma la do mOt hi en tuang co tñnh tu ang
tu nao ào vai tñn hnh at cua ch at long.
MOt phua ng phap rat àan gian co tñnh cach thuc
nghi em àe thay àu ac tñn h “tr e” cua ca o su luu hoa thu hai
nay vOn la tha rai tu do mOt qu a bong ca o su àùc xuOng
mOt tam thep. Vao luc ch am tam thep, luc rai cua qua
bong se àOi thanh xun g luc, qua bong bi en dang ch o àen
kh i hap thu ho an toan nùn g luang nay. Tiep ào tñnh àan
hOi co xu hu ang tra lai nùn g luang nay va ta thay qu a
bong tun g len khOn g tai àO ca o kh ai àau th a rai , ta co th e
ket luan nùng luang ho an tra kem ha n nùn g luang hap
thu nhi eu.

IX. Hien tuang nh iet:


Ta vua thay mOt ph an nù ng luang cung cap ch o cao su
àe no bi en dang nhanh , khOn g àuac cao su hoan tra kh i ta
ch o no tra ve dang ba n àau cua no. Nùn g luang hap t hu
mOt ch ieu nay se tu bi en àOi thanh nhi et. Nhun g cung
nh u ch at kh ac, cao su luu hoa cung co the bien àOi hO
tuan g àuac: ca nùn g bi en thanh nhi et nùn g va nhi et nùn g
bi en thanh ca nùng . Ài eu can la vat lieu hoù c luOn luOn a
trang th ai qua n bòn h vai mOi truan g xung quanh , ho ùc ta
ch o no bi en dang rat ch am theo lOi àùng nhiet ho ùc
nguac lai rat nh anh the o lOi àoan nhi et.
Cac hi en tuang nhi et ài theo su bi en dang cua ca o su
àa àuac biet tu cuOc nghi em xet do Goug h thuc hi en nù m
1805. Joul e la ngu ai àùt tra lai van àe du ai khña canh
nhiet àOng hoc, àa chu thñch la ca o su tu phat nong len
kh i no bõ bi en dang àOt ngOt va
ngu ac lai no tu nguOi lai neu ta lam cho no ngun g bi en
dang mOt
164 CAO SU THIÏN NHIÏN
cach àOt ng Ot. Öng cung nh an
àõnh
la neu ta gùn mOt àau mau ca o
su vao mOt cai gia va lam dan
dai mau cao su nay bùng cach
treo mOt qua can vao àau con
lai, rOi gay co rut mau thu
bùng cach nang ca o àOt ngOt
nhiet àO cua no. Toan bO cac
hien tu ang nhi et n ay àu ac goi
la hieu ung Gough-Joule.
Cuang àO cua ch ung tuy thu Oc
chu yeu vao àO nhan h le ma ca o
Hònh V.6: con lùc
Wi egand su bõ bien dang hay bõ nong len .
Neu no bõ bi en dang ha y bõ
nong len ch am,
ta se khOn g thay àuac gò
ca.
Wiegan d àa lam àuac mOt thi et bõ gi up thay ro àu ac su
àan hOi cua ca o su keo dai duai tac dung àOt ngOt cua
nhi et. Thi et bõ nay àuac goi la “co n lùc Wi eg and” co dang
nh u hòn h V.6.
MOt bùn g ca o su luu hoa mOt àau àuac gùn vao gi a cO
àõ nh cua con lùc va àau kia gùn vao phña du ai Ong gO cua
con lùc. Nh u vay bù ng ca o su nay ph ai chõ u suc cùn g tOi àa
kh i co n lùc ài qu a mOt tron g cac võ trñ bien cua no va tOi
thi eu khi no tai võ trñ thùng àung . Thi et bõ àu ac àùt sao
ch o bùn g ca o su nhan àuac mOt suc nong àOt ngOt vao luc
ma con lùc ài tai mOi mOt võ trñ bie n cua no, tuc la khi cao
su bõ dan cùng (phuang phap phan ch ieu parabol) . Du ai
tac dung cua nhi et, bùn g ca o su rut ng ùn lai, lam cho con
lùc kñch àOng nh e khi no ài the o chi eu ngu ac lai.
Neu ta da o àOng co n lùc ma khOn g co su lam nong , no
se àung lai vao mOt luc nao ào, nhun g neu ta ch o no dao
àOng bùng cach lam cho bùn g cao su nong len a mOi mOt
tron g c ac võ trñ bie n cua no, ta se nh an thay su chu yen
àOng van du y trò . Ngu ai ta àa lam àuac mOt may nhi et
nh u the hoat àOng the o hi eu ung Gou gh -
Joule.

CAO SU THIÏN NHIÏN 165


X. Racking:
Rackin g la mOt tñn h ch at ky la cua ca o su sOng, ta se
kh ao sat a àa y vò no lien qua n tai su dan cùn g cua ca o su.
Neu ta keo dan manh ca o su sOng va du y trò dan dai, ha
thap nh iet àO cua n o bùng mOt hOn hap sin h han, no se
gel-h oa va luc ay ta buOn g ha i àau ra, no khOn g co rut lai
(àan hOi); nhun g neu ta lay hOn hap sinh han ra khoi mau
ca o su , ta se thay no tu co rut lai dan dan, kh i nhi et àO
tùn g len tai nhi et àO bòn h thu ang, ch o tai gan chi eu dai
ba n àau cua no, gan àO du.
Neu ta bùt àau th uc nghi em tr a lai nh u th e, nhun g lan
nay van giu ha i àau cua no khO ng cho co rut lai, luc àa
tra ve tai nhiet àO bòn h thu ang ta buOng no ra, ta se thay
no khO ng rut ng ùn lai va van bõ dan dai nh at àõn h nh u
th e. Chñn h hi en tuang nay goi la “Ra cking”.
Neu ta tiep ào tùn g manh nhi et àO mau ca o su len
ch ùng han nh u nh ung vao nuac sOi, tuc thai ta thay no
tra ve chieu dai ban àau cua no.
Ngu ai ta àa tòm cach àõnh nhiet àO thap nh at àe àat
àuac ket qua nay va ho nh an thay Rack ing tuy thuOc vao
nhiet àO ma cao su bõ dan dai tru ac kh i àO ng gi a hoa.
Nhi et àO dan cùn g ba n àau cang ca o ba o nhieu , thò Rackin g
cang ca o bay nhi eu.
Khi àa che tao àuac mOt mau ca o su Rackin g hoa, ta co
the bùt àau tra lai cOng vi ec lam nhu th e, vua ch o no co
mOt àO dan mai, vua gel-h oa va vua du y trò dan dai tron g
luc no nong len tra lai. Ta co the bùt àau lai nhieu lan
nh u th e, cho tai khi àat àu ac mOt mau ca o su sOng thu ang
tr uc co àO dan ca o ha n àO dan àut bòn h thu ang cua cung
mOt mau ca o su.
Ch ùng han, lan l am àau tie n ta co the ch o mau cao su
co àO dan thu ang tr uc 1.000% ha i th ap han àO dan àut cua
mOt ca o su sOng ch at lu ang tOt. Sau 4 lan th uc hi en, ta co
th e àat àuac àO
dan 2.000%, ca o ha n àO dan àu t ba n àau. Lam nhieu lan han
166 CAO SU THIÏN NHIÏN
nua, chùng han 12 lan ta àat àu ac tai 4.000% va 50 lan àO dan len
tai 10.000%.
Ú mOt trang thai dan cùng th uang tr uc nh u th e, tñn h
ch at vat ly cua cao su ho an toan bõ bi en àOi. Day ca o su co
àu ac co ve nhu mOt cau truc sai va giOng nh u day cua vat
àanh cau. Suc chõu keo àut tùn g len va àO dan cùn g gi am
nhi eu. ÀOng th ai tó trong tùng len nh u bang ket qu a thuc
nghi em ma cac nha ngh ien cuu àa ch ung min h sa u àay :
(b ang V.10)
Bang V.10: Anh hu ang cua Rack ing tai tó trong ca o su sOng

Rack ing (%) Tó tr ong

0 0,937
500 0,946
1.000 0,950
2.000 0,953
4.000 0,953

B. E CAO SU
NENÙ PÙ
Cac thu nghi em nen ep ca o su tuang àOi ñt àu ac thuc
hi en han thu ngh iem keo dan, du rùng loai bi en dang
nay thu ang gùp tren thuc te han , nh at la tru ang hap ca o
su luu hoa. Lydo la kh o thuc hi en thu nghi em nen ep mOt
cach thñch àang.
Phu ang cach cO ài en la ep mOt mau ca o su giua 2 ma m
song son g khOn g con hap cach nua vò a ha i mùt tiep xuc
giua mau cao su va ma m ban ep co su bi en dang tu do :
mau ca o su gi am chi eu day, lam ch o ha i mùt tiep xuc nay
tùn g len . Nh u vay cu Oc thu nghiem khOng con chñn h xac.
The o lõch su, àe tranh bat lai nay, ha i nh a thuc ng hiem
My la Shepp ard va Clap son àa dung mOt ki eu bO trñ hoan
toan kh ac hùn.
Ho kh ai ài tu nguye n tùc lam gi am be day cua mOt la
ca o su the o hai cach kh ac nhau . Truac het ch o luc nen ep
tac dung
CAO SU THIÏN NHIÏN 167
thùng goc vai mùt ph ùng cua la cao su, rOi keo dai la cao
su the o
moi ph uang , nh a cac luc dan cùn g tac dung cung mOt lu at
va àõn h võ a mùt ph ùng la ca o su . Cac luc dan cùn g nh u
vay ph ai chon ch o thñc h hap àe ga y ra cung mOt hi eu qu a
nh u luc nen ep.
Àe ap d ung ngu yen tùc nay, ho lay qu a bong cao su
dung lam mau th u, thOi phOng len vai khOn g khñ. Duai tac
dung cua khOng khñ, qu a bong phòn h lan va be day ca o su
gi am xuOng , nh u the tai mOi àiem cua di en tñch àeu co
mOt luc nen tac dung.
Nh a meo nay nguai ta th uc hi en àuac mOt hieu qua
giOng vai hieu qu a co àu ac vai cac luc nen tac dung tu
do.
Sheppar d va Clapso n ch o ket qua thu nghi em nen ep
ca o su nh u sa u (bang V.11):
Bang V.11: Nen ep ca o su

Tó sO di en tñch tren ÀO nen (%) Trõ sO tuang ung


di en tñch ba n àau cua luc nen (kg/cm2)

1,00 0 0
1,18 28,5 3,9
1,55 58, 4 15, 4
2,05 76, 2 47, 4
3,55 92, 1 465
5,05 96, 2 2.160
5,75 97, 0 5.040
6,25 97, 4 9.170

Lu u y: Luc nen va ung vai qua bong nO vao kho ang 9.000 kg/cm 2,
trõ sO nay neu àe m so vai suc ch õu keo àut a thu nghiem
keo dan la vao khoang tu 250 kg/cm 2 àen 300 kg/c m2.
Ket qu a nay ch o ph ep ta vach ra mOt àu ang bi eu di en
nen ep cung nhu la ta vach àu ang bieu dien keo dan.
Ta cung co the go m ha i àu ang bi eu di en vao chun g
cung mOt àO thõ vai luc keo dan àùt theo truc tun g duan g
va luc nen theo
tr uc tun g am , àO dan tùng theo truc ho anh duan g va àO giam be
168 CAO SU THIÏN NHIÏN
C
day the o tr uc ho anh am . Nhu
the ta co mOt àu ang bi eu
di en lie n tuc ve su bien
dang cua cao su ài tu àO
100 nen tai àO keo àut, nh u
D hòn h sa u àa y (hòn h V.7).
0 A Ta nhan thay àu ang bieu
dien nen ep ñt ph uc tap han
àuang bieu dien keo dan, vò
luc nen tùn g cuc nhan h va
be
C' lom cua phan àu ang bi eu dien
nay ba o gi a cung qua y ve
Hònh V.7: àu ang bi eu di en nen ep
va dan cùng
phña truc tung . Hi en nhie n
àu ang
bieu dien nen ep co mOt àuang tiem can doc ung vai su
gi am be day 100%.
Ng oai cac cuOc thu nghi em nen àa n gi an, co the thuc
hi en àuac thu nghi em ve àO du va “tñn h tre” nen ep nh u
tru ang hap thu nghi em keo dan.
ÀOi vai ca o su sOng, thu nghi em nen ep thu ang àu ac
dung tai nhi eu, nhun g muc àñc h ch u yeu la àe cun g cap
mOt sO kien thuc theo qu i uac ve àO deo. Thi et bõ chuye n
dung nay àuac goi la may
ào àO deo.

C. D GLI TUCÏ
BIENÁ A ENÂ

Tu tru ac ta chó xet tai nh ung truang hap ma mau ca o
su thu nghi em bõ bi en dang mOt lan ha y mOt sO nh o lan.
ÀOi vai ung dung thuc te cua ca o su luu hoa, kh ao sat cac
mau ca o su chõu mOt sO rat lan bien dang cung loai lien
tiep theo nh õp àO nhanh rat huu ñch. Ta co the nghie n cuu
tai su bi en dang qu a keo dan dai, nen ep ha y xo ùn.
Tr ong moi truang hap, ta nh an th ay sa u mOt thai gi an
lau hay mau co su xuat hien a be mùt ca o su cac àu ang
ran nut cang luc sau rOng dan.

CAO SU THIÏN NHIÏN 169


Cac àu ang ran nut xu at hi en la do nhi eu nguye n nha n ma
tron g ào su oxid e hoa ca o su co anh hu ang qu an trong
nh at. That the, neu ta lam th uc nghi em a khñ tr a ha y khñ
nitr oge n ch ùng han (khOn g co oxy gen ) ta se lam cham
xuat hien àu ang ran nut rat nhi eu. Àe cac àuang ran nut
xu at hi en, khOn g can ph ai cho cao su tiep xuc vai mOt
lu ang oxygen that lan vò neu ta thu nghi em a trong
oxy gen nguye n ch at tha y vò a mOi truang khOng khñ, ta
kh Ong thay co su tùn g hi en tuang nao àang ke.
Nhun g mùt khac, viec ch o the m vao ca o su ch at kh ang
oxygen (antioxygen ) àa chung to oxyge n khOn g ph ai la
nguy en nha n duy nh at lam xuat hien cac àu ang ran nut.
Th at th e, neu ta c ho vao ca o su cac chat khang oxyge n
khac nhau co hieu qu a so sanh àu ac ve phuan g di en
phong chOng lao hoa bòn h thu ang cho cao su, ta se thay
chung co hieu qua rat thay àOi ve vi ec lam xuat hien
ch am cac àu ang ran nut.
Tam quan tr ong cua su bien dang lie n tuc lùp ài lùp lai
la co su lien tuc lùp ài lùp lai hi en tuang “tre” va hau qu a
hi en tuang nhi et cua no ài kem theo . Bai the, mOt vat
dung ca o su chõ u bi en dang lie n tuc se tu ph at nong len
ch o àen kh i nao no àat àuac tai mOt nhi et àO un g vai
trang thai qua n bòn h gi ua luang nhiet tron g ca o su thoat
ra va luang nhi et nh uang lai a mOi truang xun g quanh.
Àa y la ly do vò sa o vo xe(1) tu phat nong len tron g luc
lùn banh va vò sa o mOt sO ca o su nha n tao lai co “tñn h tr e”
manh nong len nhi eu ha n so vai ca o su thien nhien.
Su nan g ca o nh iet àO nay àOi khi rat quan trong va dan
àen hu hai a phan trun g tam (a trong ) mau ca o su.

1. Löp xe: vo xe Th anh phan hOn hap X


KhOi luang
(kg)
170 CAO SU THIÏN NHIÏN
T? trong
The t?ch
(dm3)

100
3
0,75
1,25
0,93
5,6
2
1,41
0,92
D. TÆ TROÏNG CAO 107 ,5
SU 0,89
1,5
Ta àa thay ca o su sOng 1,chõu
53 mOt su gi am nh e the tñc h
kh i n o bõ keo dai. Neu khOi1,36
luang khOn g àOi, su giam the
tñc h se ga y ra su tùn g tó trong cao su . Hi en tuang tùng tó
trong cung àu ac nh11 an0 thay
kg a phan Rack ing ca o su.
ÀOi vai cao su luu hoa, tó trong àuan g nhie n tuy thuOc
111,7 8 dm 3
vao thanh ph an cua hOn hap. Tó trong cua ca o su àa luu
hoa co the
P
tñn h theo cOn g thuc D = , vai D la tó trong cao su luu hoa,
P la
V
khOi luang va V la the tñch cao su luu hoa. Nhun g tru ang
hap muOn àõn h hOn hap ca o su chu a luu hoa co tó trong la
ba o nhieu (thi et lap mOt hOn hap cao su ), ta co the ap dung
theo cach sau àay : tñn h ra the tñch tung nguye n lieu hoa
chat su dung theo khOi luang su dung cua ch ung , tó trong
cua hOn hap ca o su luu
hoa se la tOng khOi luang chi a cho tOng the tñch ,ch ùng han
nhu:

- cao su ta xOng kh oi
- oxid e kem (ZnO)
- luu hu ynh
- MBT (Bayer)
- steari c aci d

Vay tó trong cua hOn hap luu hoa X ha y ca o su luu hoa X la :


110
D = = 0,98
111,78

E. TÍNH CHAÁT ÑIEÄN CUÛA CAO SU


Cac tñn h ch at ài en hoc cua cao su (cao su thO, cao su
luu hoa co chua hoùc khOn g ch ua ch at ph u gi a vO ca ) àeu
qua n trong vò

CAO SU THIÏN NHIÏN 171


ch uc nùn g cua no nh u la ch at cach ài en ca o tron g viec ch e
bi en
da y ài en va da y cap ài en.
Ta bi et ca o su thO khOn g ph ai la mOt ch at hoa hoc
nguye n ch at. Ngo ai hydro carbon ca o su ra con co su hien
di en cua tó le nh o chat khac, chung co anh huang xau tai
toan bO tñnh chat àien.
Ào la nguye n nha n ma ta mu On tòm ca o su co tñnh chat
ài en tOt nh at, tru ac tie n ta ph ai tin h khi et hoa no. Su tin h
khi et hoa nay co the thuc hien ch o ca o su khO bùng cach
rua, nhun g ta co the tinh khiet hoa nga y chñn h tu latex.
Bang V.12 sa u àa y ch ung min h ham luang ch at ban cua
mOt latex tha y àOi nh u the nao trong nhieu lan xu ly ke m
hoa:
Ban g V.12: Anh huan g “ke m hoa” (1) lie n tu c tai
ha m lu ang cha t ban ca o su.

Chat chiet Àam (%) Tro (%)


rut aceton e
(%)
Late x th uang 5,20 0,70 1,00
Sa u 1 lan ke m 3,24 0,33 0,42
hoa Sa u 2 lan 2,83 0,24 0,15
ke m hoa Sa u 3 2,48 0,10 0,09
lan ke m hoa

Ve cao su luu hoa, mùc du àa co nhi eu nghie n cuu, ta khOng


the nao lap àuac tuan g qua n ho an toan àung gi ua hoa
chat m a ta trOn vao cao su va tñn h ch at àien ca hOn hap,
nhùm xac àõnh tru ac cac tñnh chat àien cua hOn hap nay.
Sa u het, ng uai ta cho bi et co han ch e tai nh ung cu Oc
nghien cuu ve tôn h ài en tao a ca o su qu a su co xat va ve
tñn h cam ung tu
cua ca o
su.

1. Kem hoa: cremage, ào la phûúng phap àêm àùc hoa latex tûúi cung vûa la möt trong
cac phûúng phap tinh khiït hoa.

172 CAO SU THIÏN NHIÏN


F. D G CH LONÛ G
TACÙ U CUAÛ ATÁ

Ú àa y ta khOn g noi tai tac dung hoa hoc cua cac ch at
long vao cao su.
Ve phu ang di en vat ly, nhi eu chat long co tac dung tai
cao su the hi en qu a su na lan hay chuy en thanh dun g dõc h,
nh at la a truang hap c ua cac ph o san dau mo: benzene ,
dan xu at benzene, chat beo, sulfu r carbon , dan xu at
haloge n hoa cua hydrocarbon, v.v...
Tr ong tru ang hap cao su sOng, kh i ta ch o no tiep xuc
vai mOt tron g cac ch at long nay, ket qu a co àu ac se kh ac
nha u tuy the o cao su chu a qu a mOt tien tròn h xu ly nao ha y
ca o su àa àu ac xu ly.
Ú tru ang hap thu nh at, ch ùng han neu ta d ung cao su
co àu ac qua cach bOc hai n uac late x àa n gi an, ta nhan
tha y no tùng nhan h the tñc h len nhi eu ho ùc ñt ch o tai mOt
giai han nao ào no khO ng tha y àOi nua.
Ngu ac lai neu ta dung ca o su àa qu a xu ly a may nh Oi
can, ta nh an th ay no na len ch o tai kh i ta n ho an to an
tron g ch at long th anh mOt dun g dõc h àOng nh at va nhay ñt
nhieu ho ùc thanh mOt “gel” . Cao su cang ñt bõ nhOi can
bao nhieu , àO nhat cua dung dõc h cang lan bay nhieu .
Bang V.13 sa u àa y ch ung to anh hu ang cua su nh Oi can
cao su tai àO nhat cua dung dõch nhu the nao.
Ban g V.13: Anh huan g nh Oi ca n ca o su tai
àO nha t dun g dõch cu a no

SO lan ài qu a gi ua ÀO nh at
2 truc may nh Oi can (cent ipoi ses)

0 27,9
7 16,1
15 9,6
37 3,4
100 1,5
CAO SU THIÏN NHIÏN 173
ÀO nh at cua dung dõc h cao su cung tuy thu Oc vao àO àam àùc
cua no. ÀO àam àùc dun g dõc h cang lan, àO nh at cang ca o
cho tru ang hap cao su àa qua mOt lan nh Oi can nh at
àõnh.
Nhu vay tr en thuc te ngu ai ta qui àõnh co hai yeu tO
anh huang tai àO nhat cua mOt dun g dõch , àO àam àùc va
su nh Oi can cao su.
Cac yeu tO kh ac con co the co anh hu ang tai àO nh at,
ch ùng han nhu ban chat cua dun g mOi. Bang V.14 sau àa y
ch o àO nh at cua cac du ng dõ ch co àuac ch o cung mOt cao
su a cung àO àam àùc, a nhi eu loai dun g mOi kh ac nhau:
Ban g V.14: Anh huan g ban cha t dun g mOi ta i àO nha t

Dun g mOi ÀO nh at
(cent ipoi ses)

- tetra chloro car bon 22,4


- heptan 15,7
- tolue ne 13,2
- ben zene 12,5
- xylene 10,9
- sulfu r carbon 9,7
- ether 3,9

Ta cung co the bi en àOi àuac àO nh at cua mOt dun g dõ ch bùng


cach ch o ch at long kh ac the m vao ma ch ung kh Ong hùn la
du ng mOi ca o su . Ch ùng han nhu , neu ta cho mOt luang
nh o ru au hay acetone vao mOt dun g dõc h cao su benzene ,
se giam àuac àO nh at cua no. Bang V.15 sa u àay ch ung to
anh hu ang cua chat long khO ng hùn la du ng mOi tai àO
nh at cua mOt dung dõc h ca o su:
Bang V.15

ru au meth ylic ethy lic amylic

- sO c.c . (ml ) ch o vao 0 1 2 0 4 5 0 15 17


- àO nhat (cp ) 94 58 44 94 43 37 94 55 49

174 CAO SU THIÏN NHIÏN


Tre n th uc te, ta thu ang su dung cac dun g dõc h khO ng phai chó
gOm co cao su va dun g mOi, ma con co ch at can thi et ch o
luu hoa va nhi eu chat phu gi a kh ac. Vai ch at co the ngù n
can su hoa tan thanh dung dõch, nhu khoi àen carbo n chùng
han.
Dung mOi tOt nh at cua ca o su sOng la cac hydrocarbo n
vong, phuan g huang , ch i phuang ; cac hydrocarbo n haloge n
hoa, vai ethe r (ethyl ic, iso propylic) , este r (nh u ace tate
bu tyl) , hap chat dõ hoan (piperi dine, thiophen e), hap c hat
sulfu r hoa (s ulfu r carbon, ethyl merc apta n), vai ami ne
(dim ethylanil ine ) ha y ce ton e (oxide mesityl).. . Ngu ac lai co
mOt sO ch at khOn g co tac dung ro rang , ta co the àe cap tai
àa sO hap ch at hydroxyl , aci d carbox ylic , cung nh u mOt sO
aldehyde , ether , ceton e (nh at la acetone) , amin e va hap
ch at ni tro.
Cac ch at long co anh hu ang tai cao su sOng cung co tac
dung tai cao su luu hoa. Tac dung nay the hien a nhi et
àO bònh thu ang qu a su na lan tha y àOi the o ch at long va
thanh ph an hOn hap cao su luu hoa. Bang V.16 sa u àa y
cho bi et anh hu ang cua nhieu ch at long kh ac nha u tai àO
na ca o su luu hoa:
Bang V.16

Ch at long àO na (%)

- sulfur carb on 550


- benzene 290
- ether 150
- ace tone 11
- ruau am ylic 6,2

Ta khOn g the nao tòm àuac nhung tuan g qua n gi up tien lieu
àay àu ve su ket hap cua ca o su tro ng mOt mOi truang
ch at long the o hoa tñn h hay ly tñn h cua ch at long ay. ÀO
na va tOc àO cang lan ba o nhieu , thò àO nh at va àO sOi cua
chat long cang nh o thap bay nhieu ; nhun g ài eu nay chó
nghi em àung ch o ch at long co
cung ch uc hoa
hoc.
CAO SU THIÏN NHIÏN 175
T

Ta co the vach mOt àuang bi eu di en cua mOt mau ca o su na


tron g mOt ch at long àa àõn h bùng cach àùt truc hoanh la
thai gian nga m va tr uc tun g la àO tùn g the tñc h tua ng ung .
Àu ang bi eu di en na the o thai gian tOng qu at se co dang
nh u hòn h V.8 sa u àay:
v B
Hònh V.8: àuang bi eu
A
di en na the o th ai gian

t
0

Àuang bi eu dien nay co ha i ph an kh ac nh au ro rang.


Ph an thu nh at OA ung vai àO na tù ng len tua ng àOi nhan h
tron g luc àau thu nghi em. Ph an thu ha i AB the hien àO na
tùng len ch am han. He sO goc cua ph an nay la mOt tro ng
cac àùc tñn h cua tac dung chat na su dung.
Bang V.17 sa u àay cho vai ket qua àat àuac tro ng thñ
ng hi em nghie n cuu ve àO na tro ng nhi eu ch at long kh ac
nha u cua cao su luu hoa àa n gian vai luu hu ynh:
Bang V.17
A B C

- tetra chlor o ca rbon 65 9 133 8,9


- chloroform 651 71 24,0
- sulfur carb on 583 42 18,0
- tolue ne 504
- xylene 50 1 101 7,6
- ben zene 489 92 9,0
- et xù ng terebenthin 48 3 390 69,0
- dau hoa 389 98 8,4
- ani so 323 163 3,4
- dau paraffin 303 460 1,0
- ethe r ethyl ic 24 3 39 3,0
- ac etate amyl 23 7 168 13,0
- ethe r dau hoa 234
- nitrobe nzene 14 5 400 3,8
- an iline 14 0,1

176 CAO SU THIÏN NHIÏN


COt A la cOt àO na % tuan g ung vai àiem A cua hòn h V.8; c Ot B
la cOt thai gia n tñnh bùng gi a, no tuan g ung vai àiem A va
cOt C la cOt he sO goc cua ph an gan nhu thùng hang cua
àuang bieu dien, he sO goc nay àu ac di en ta qu a su tùn g
àO na tron g 100% gi a (t rong toan bO th ai gia n thñ ngh iem).
Neu ta thu nghi em ch o na a cac nhiet àO ca o ha n nhi et
àO bònh thu ang , ta se thay nhi et tac dung tai ha i ph an ma
àa pha n bi et a àuang bieu dien na the o cach kh ac biet
nh au. Trõ sO truc tun g a ài em A chó tùn g len nh e, trong luc
he sO goc cua phan AB tr ai lai tùn g lan mOt cach nOi bat.
Àieu nay ch o bi et su tùng àO na lien tuc nh ay vai nhi et àO
ca o han . Cung co the hoa tan àu ac ca o su luu hoa neu ta
nga m no a nhi et àO àay àu va vai thai gian kha lau . Àay
chñn h la nguye n tùc cua phu ang ph ap àõn h luang cua ch at
àOn a ca o su luu hoa.
Ve tOc àO na, ket qua àat àuac thay àOi kha nh ay the o
dang va the tñch cua mau thu su dung . Nh u vay àe co ket
qu a co the so sanh vai nha u àuac, ta ph ai dung nh ung
mau ca o su co cung dang va the tñch.
MOt tac dung qua n trong tai cao su luu hoa cua chat
na la lam giam ca tñn h cua no mOt cach co hi eu qu a.
Cao su àa na tra ne n ñt cùn g dai va nh at la gion nhi eu han.
Ch ùng han, mOt hOn hap cao su luu hoa “thuan tuy ca o
su ” na suOt 7 ngay tron g xùng , suc chõ u keo àut cua no tu
200 kg/cm2 se gi am xuOng con 15 kg/cm2 va àO dan tu 700%
xuOng con 500% thò àut. ÀOng th ai àO cung bõ gi am xuOng
nh ieu.
Nhung hau qu a tra ne n bat lai nghie m trong kh i ta
ch e tao cac vat dung dung vao muc àñch tiep xuc vai ch at
long co kha nùng lam na chung len (nhu “c up bel” thùng) .
Ta co the cuu van bùng cach lap thanh ph an hOn hap
thñc h hap; nh ung van àe nay àu ac àap ung nhi eu ha n la
phai dung tai ca o su nha n tao va ch at
tOng
hap.
CAO SU THIÏN NHIÏN 177
CHÛÚNG VI

SÖÏ LÖU
HOÙA

Lû u hoa la möt ph an ûng qua n trong nh êt cua ca o su


söng. Chñn h nh ú kh am ph a ra no ma ky ngh ï ca o su trï n th ï
gi úi ph at tri ïn manh me to lún nh û ng ay nay.

A. Ñ AÏI CÖÔNG
Trû úc kh i ài túi kh ao sat ch i ti ït sû lûu hoa, ta noi
vùn tùt túi sû kh am ph a ph an ûng nay, ngu ön göc dan h tû
va àõn h nghôa.
I. Lõch sû:
Vao möt ng ay mua àön g nù m 1839 tai Ne w Yor k (My),
Charles Goodyea r (Thûún g gi a My) tho a lûu hu ynh vao ca o
su söng vúi muc àñc h àú n gi an la “l am ch o no khö” , tûc la
lam mêt tñn h dñnh cua ca o su (the o phûún g ph ap chó dên ú
vù n bùng My sö 1.090 cua N. Hayward) . Do sû bêt cên,
Goodyea r lam rú i möt mêu ca o su àa tho a lûu hu ynh vao
lo sû úi, no nong lïn möt luc va sùp böc ch ay.
Ön g vöi nem manh ra ngo ai trúi, rú i nùm lanh gi a trï n
àa nût ne. Ng ay hö m sau , tòm lai mêu ca o su nay àa qu a
nh ûng xû ly xêu la cûc nong va cûc lanh , ön g thêy no vên
mïm deo va àan höi.
Nh û vêy sû tac dung cua nhi ït vao hön húp ca o su va
lûu hu ynh àa quy ït àõn h ch êt lûúng rêt quñ bau cua ca o su
tñn h àan
höi va àö bïn da i cua no, vûa tri ït tiï u tñn h dñn h cua no.

17 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


Nhûn g chñn h Thoma s Hancock , nh a ph at min h An h àa kh am
ph a trú lai sû lûu hoa, múi la ngû úi liï n qua n túi vi ïc àùt
tïn phûún g ph ap, the o lúi tû thu êt tron g quy ïn nh êt ky
cua öng.
Tr ên tòn h vúi ban öng , Brockedon , moi ch i ti ït vï sû ch ï
hoa va nh ú àùt möt tï n goi àï chó sû bi ïn àöi ma ca o su
àa chõu; Brockedo n àï nghõ goi la “vulcanisation” , dan h tû
“vulcain ” co nghô a la thên lûa va nui lûa, búi lûu hu ynh
àû úc trñc h lêy tû nui lûa va lûa tha m gi a cun g cêp nhi ït
cên thi ït ch o sû hoa húp. Kï tû ào ph an ûng nay àû úc goi
la “vulcanisation ” (Ph ap) , “vulcani- zation ” (An h My) va Vi ït
Na m goi la “s û lûu hoa”(1) .
Ng ay na y dan h tû nay co ha i ài ïu lam ch o sa i nghô a búi
vò ta co thï thûc hi ïn àû úc “s û lûu hoa":
1. Khön g cên ph ai co nhi ït tha m gia.
2. Dung ch êt kh ac vúi lûu hu ynh.
The o ngö n ng û Anh , ngû úi ta con bi ïu thõ cön g vi ïc nay
bùng möt dan h tû kh ac, ào la ch û “cure ” co nghô a la sû
ch ûa bïnh, ph an anh gên àung hún.
The o ngö n ng û cua ta, cön g vi ïc nay con àû úc goi la
“h êp chñn” ha y “h oa chñn” tron g ào tû “h êp chñn” co y
nghô abi ïu hi ïn co nhi ït tha m gi a (h êp banh) , do ào co thï
tam goi la “h oa chñn” àï co thï hi ïu nga y co sû kh ac bi ït
gi ûa ca o su söng va ca o su àa chõ u sû bi ïn àöi the o ph an
ûng nay.
The o so an gi a, vò hêu hït moi nh a ch ï bi ïn vêt dung
ca o su ú nû úc ta àïu sû dung lûu hu ynh àï bi ïn àöi no,
nï n ta vên dung danh tû “lûu hoa”, khöng nh ûng àï chó
sû hoa húp gi ûa lûu hu ynh va ca o su ma con àï chó sû hoa
húp cua cac ch êt kh ac co cung tac dung tûún g tû; tron g
trû úng húp cu öi nay, ch ùng han dung seleniu m tha y thï
ch o lûu hu ynh , ta se goi la “lû u hoa cao
su vúi selenium”.

1 Möt sö nha chï biïn tai nûúc ta con goi la “hêp chñn”hay “hoa chñn”cao su.

CAO SU THIÏN NHIÏN 179


II. Àõnh nghôa:
Vò hi ïn tûúng lûu hoa khön g con ûng vúi nguyï n ng û
cua no nûa va y nghô a cua no cang röng thò àõn h nghô a
cang ph ai àêy àu hún.
So sanh ly tñn h ca o su söng va ly tñn h ca o su lûu hoa
(chûúng V) ta thêy tñn h deo cua ca o su söng nöi bêt hú n
rêt nhi ïu so vúi ca o su lûu hoa, do ào ma ngû úi ta àõn h
nghô a lûu hoa la sû bi ïn àöi cua ca o su co xu hû úng tû
trang thai deo ûu vi ït àöi qua tr ang th ai àan höi ûu vi ït.
Nhûn g àõn h nghô anay khi ïn ta nghô tñn h àan höi co
àû úc la nh ú vao lûu hoa, tron g luc tñn h àan höi la möt
tñn h ch êt sùn co cua phê n tû ca o su.
Hi ïn nay , àõn h nghô a sa u àê y co ve húp ly hún : lûu hoa
la sû bi ïn àöi cua ca o su , co xu hû úng du y trò tñn h àan höi
vûa lam gi am tñn h deo cua no.
Àõnh nghô a nay thêt ra chû a ho an toan àu y, ch ùng han
lûu hoa ca o su ebonit e (ca o su cûng àùc bi ït) bùng cach sû
dung lûu hu ynh àï bi ïn àöi cao su söng. Cao su ebonite
nay hêu nhû khön g con tñn h àan höi va bõ nhi ït deo.
Nhûn g trû úng húp nay ta co thï àû a vao ngo ai lï. Do ào ta
vên ch êp nh ên àõn h nghô a trïn.
Trï n th ûc tï, ca o su lûu hoa co tñn h ch êt tha y àöi the o
loai, ban ch êt, tó lï dung cua hoa ch êt nh öi trön vao ca o
su , v.v... ca àïn phûún g ph ap thûc hi ïn, cach xû ly, anh
hû úng may moc thi ït bõ, ài ïu ki ïn nhi ït àö, v.v... do ào
the o y tac gi a, ta co th ï xe m y nghô a cua lûu hoa la sû bi ïn
àöi cua ca o su söng trú thanh vêt liïu bïn hún , tuöi lao
hoa ca o hú n the o y mu ön tûún g àöi cua ta.
Ch ùng han vêt dung ca o su la truc xê y xat lua gao cên
ph ai àat àû úc lûc chõ u ma sat cao , ba o tay ca o su cên ph ai
co àö xe
rach , keo àût cao ; join t chõ u dêu chõ u nhi ït, v.v...

18 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


III . Chê t lûu hoa:
Sa u kh i àa àï cêp túi àõn h nghô a lûu hoa va y nghô a
tûúng thñc h vï dan h goi, ta àöng y tû “lû u hoa” khön g
ph ai chó la möt ph an ûng nhi ït gi ûa lûu hu ynh va ca o su ,
va nh û thï “ch êt lûu hoa” khön g ph ai la lûu hu ynh du y
nh êt.
Nïu khön g kï túi cac nghiï n cûu cua cac ph ong thñ
nghi ïm nû úc ngo ai ch ûng min h la co thï thûc hi ïn lûu
hoa qu a sû tham gi a cua nùn g lûúng nguyï n tû, thò ba o gi ú
thûc hi ïn lûu hoa cung ph ai nh ú vao möt hoa ch êt goi la
“ch êt lûu hoa”(1).
Sa u àê y la ch êt lûu hoa àa kh am ph a ra àû úc:

Nùm Nh a ph at minh Ch êt lûu hoa

1839 Goodyear lûu


1842 Hancock hu ynh
1846 Parkes lûu
1847 Burke hu ynh
1912 Ostromislensky chlorid e sulfu r (lû u hoa ngu öi)
1913 Klopstock pentasulfu r antimoine
1915 Ostromislensky dên xu êt nitr o
1918 Peachey (polynitrobenzene) halogenu r
1918 Boggs seleniu m va tellurium peroxid e
1921 Buizov benzoyl
1921 Romani lûu hu ynh sin h ra (SO 2 +H2 S)

1925 Le Blan c va Kroger selenium


1931 Fisher diazoaminobenzen e va dên
1932 Edland xu êt disulfu r tetraalcolthiuram
1933 Fisher thiocyanat e sulfur
1934 Midgley , Henn e va Shepard quinon e haloge n
1936 Fisher hoa tellurium
1939 Rubbe r Stichting pheno l ha y amin e + oxide
1940 Dufrais e va P. Compagnon húp ch êt ki m loai hûu
cú quinon e imine
1. Nïu goi theo möt sö nha ch ï bi ïn cao su lûu hoa la sû hêp chñn hay hoa chñn cao su söng,
thò “thuöc chñn” chñnh la chêt lûu hoa, nhû lûu huynh chùng han, goi MBT (Mercapto benzo
thiazole) la thuöc chñn hay böt chñn vang la sai nghôa, vò no khöng co tac dung “lam cho
cao su chñn” ma co tac dung “gia töc chñn” hay “thuc giuc cho mau chñn”. Thñ du: möt hön
húp göm cao su 100 phên, MBT 2 phên (hay hún) oxide kem 5 phên, àem nung ú bêt cû
nhi ït àö nao va bêt cû thúi gian nao, hön húp nay khöng bao giú “chñn”.

CAO SU THIÏN NHIÏN 181


Vï phûún g di ïn thûc tï, têt ca nh ûng ch êt nay àïu co têm mûc
qua n trong kh ac nhau . Du rùng vai ch êt lûu hoa àa àû úc
ûng dung vao cön g nghi ïp ca o su , nhûn g co thï noi chó co
lûu hu ynh la ch êt àû úc sû dung ph ö thön g nh êt.

B. LÖU H O ÙA V Ô ÙI LÖU
HUØYNH
I. Trûúng húp lûu huynh duy nhêt
Àê y la trû úng húp àú n gi an nh êt. Tr ön vao ca o su söng
möt lûúng lûu hu ynh nao ào (th ûc hi ïn bùng cach nh öi
can qu a may). Kh i hön húp àa àïu, ch o no vao khuö n xi ït
lai, röi ch o khuön nong lïn . Nga y tû nhi ït àö ca o hú n àö
nong ch ay cua lûu hu ynh (1200C), lûu hu ynh khu ïch tan va
tan vao ca o su möt ph ên vúi tó lï tuy the o ài ïu ki ïn ch ï
hoa.
Ch ùc ch ùn co xay ra sû hoa húp gi ûa lûu hu ynh va ca o
su , búi vò ap dung nhi ïu phûún g ph ap phê n gi ai hoa hoc
khön g thï nao tòm lai àû úc töng sö lûu hu ynh ma ta àa ch o
vao ca o su . Lû úng lûu hu ynh “h oa húp” nay hi ïn nhiï n
tha y àöi the o tó lï lû u hu ynh ch o vao hön húp, cung nh û
the o nhi ït àö va thúi gia n nun g nong.
I.1. Cao su “m ïm” va cao su “ebonite”:

Trï n th ûc tï tñn h ch êt cua ca o su lûu hoa tha y àöi the o


tó lï lûu hu ynh hoa húp. Ngû úi ta àanh gi a chó cên lûúng
töi thi ïu cua lûu hu ynh hoa húp 0,15 ph ên la àu xac àõn h
co sû lûu hoa. Ca o su co:
- Tû 0,15% àïn 8% túi 10% lûu hu ynh hoa húp: ta co ca o
su lûu hoa mïm, tûc la san ph êm thûún g mai thön g
thû úng (àûúng nhiï n ngo ai lûu hu ynh va ca o su con co
hoa ch êt kh ac ch o vao tuy the o nh u cêu, ú àê y chó tñn h
the o lûúng S hoa húp vúi ca o su).
- Tû 10% àïn 25% lûu hu ynh hoa húp: ta co ca o su ban
ebonite co àö bïn thêp, ñt àan höi va khön g co lúi.
- Tû 25% àïn 32% lûu hu ynh hoa húp: ta co ca o su
ebonit e la ch êt cûng , rêt bïn va gên nh û bõ mêt tñn h àan
höi.
18 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
L???ng l?u huy?nh ho?a h??p(
I.2. Sû ho a hú p cu a lûu huyn h va ca o su:
Cac thûc nghi ïm cua Spenc e va Youn g àa gi up ch o ta co
y ni ïm vï sû hoa húp xay ra ú hön húp àún gi an göm ca o
su va lûu hu ynh.
Spenc e va Youn g nun g nong möt hön húp ca o su co
ch ûa 37% lûu hu ynh ú nhi ït àö 1350C, su öt nhi ïu kho ang
thúi gia n kh ac nha u va cû möi kho ang lêy mêu thû r a
phê n gi ai àõn h lûúng lûu hu ynh hoa húp. Kït qu a la
lûúng lûu hu ynh hoa húp tùn g lïn the o thúi gia n nun g
nong va töi àa chó àat àû úc 32% sa u 20 giú nun g nong ; nïu
nun g nong ti ïp tuc, sû hoa húp vên khön g xay ra (hòn h
VI.1)

Nhûn g nïu ta ch o vao hön húp 10% lûu hu ynh tha y vò la 37%

40
S toång coäng
37%
30 S =
32%
20
Thôøi gian
10 ñun noùng (giôø)

0
5 10 15 20 25 30
H.VI.1 : Lû úng lûu hu ynh hoa húp the o thúi gia n
nung

ta se thêy vên töc hoa húp cua lûu hu ynh yïu hú n nhi ïu,
ú cung
ài ïu ki ïn nun g nong . Lên nay lûúng lûu hu ynh hoa húp
töi àa chó la 8,4% sa u 20 gi ú nun g nong va lûúng lûu hu ynh
hoa húp cung tùn g lï n tó lï vúi thúi gia n nun g nong (hòn h
VI.2).
Mùt kh ac, töc àö hoa húp cua lûu hu ynh cung tuy thu öc
vao nhi ït àö nun g nong hön húp. Tron g thûc tï, hï sö
nhi ït àö la vao kho ang 2,5 tûc la töc àö cua ph an ûng
tùn g lïn gêp 2,5 lên khi
nhi ït àö tùn g lï n 100C. (hòn h
VI.3)
CAO SU THIÏN NHIÏN 183
L???ng l?u huy?nh ho?a h??p(
L????ng l?u huy?nh ho?a h??p
(gi?? )

40

30

20
S = 10%
10 Thôøi gian
S = nung noùng (giú)
8,4%
0
5 10 15 20 25 30

Hòn h VI . 2: Sû hoa húp cua lûu hu ynh va ca o su ú


1350C
(lû u hu ynh töng cöng la
10%)

S = 37%
40

30
155oC S =
20 32%
135 o Thôøi gian
10 C
gia nhieät (giôø)
0
5 10 15 20 25 30

Hòn h VI . 3: Sû hoa húp cua lûu hu ynh va ca o su


ú 13 50C va 15 50C (lû u hu ynh töng cöng la 37%)

I.3. Anh hû úng cua yïu tö kh ac:


Lû úng lûu hu ynh hoa húp khön g ph ai la yïu tö du y
nh êt anh hû úng túi gi a trõ cua ca o su lûu hoa. Cac tñn h
ch êt cú ly cua cao su lûu hoa (àö bïn va àö àan höi) cung
nh û ch êt lûúng cua san ph êm lï thu öc, tha y àöi the o nhi ït
àö va thúi gia n nun g nong va khöng thï nao àanh gi a
ch ung àû úc the o ham lûúng lûu hu ynh hoa húp, kï ca
ûúc lû úng.
Àï the o doi di ïn ti ïn lûu hoa, cên ph ai ào cac trõ sö cua
tñnh ch êt cú ly, àùc bi ït nh êt la àö chõ ukeo àût va àö dan
keo cùng.
Cac lûúc àö sa u àê y lên lûút ch ûng min h anh hû úng
cua thúi gia n lûu hoa, nhi ït àö lûu hoa va tó lï lûu hu ynh
ch o vao hön
húp, túi tñn h ch êt cú ly cua ca o su lûu hoa.
18 4 CAO SU THIÏN NHIÏN

)
S??c ch?u ke?o da?n (kg/
th?i gian (phu?t)

Àö thõ (hòn h VI. 4) sa u àê y ûng vúi möt hön húp göm 100 ph ên
ca o su va 8 ph ên lûu hu ynh àû úc nun g nong túi 1470C,
tron g su öt th úi gia n tû 90 ph ut àïn 240 ph ut. Ta thêy thúi
gia n lûu hoa tùng lïn lam ch o “module ” tùn g the o(1), nhûn g
àö bïn àût ha xu öng the o àö bïn töi àa.
ø
200
cao su : 100
löu huyønh : 180
160 210
8
150
240
A 90
120

80
B

40
Ñoä daõn( %)
0
200 400 600 800 1000 1200
Hòn h VI.4: Anh hû úng cua th úi gia n lû u
hoa túi cú tñn h ca o su lûu hoa (lo ai
mïm)

Qu a hòn h VI.5 sa u àê y ûng vúi cung hön húp göm 100 ph ên cao
su , 8 ph ên lû u hu ynh , nun g nong su öt 120 ph ut ú 1400C,
1500C va
1600C, ta th êy sû tùn g nhi ït àö th ï hi ïn qu a sû tùn g töc
lû u hoa lam ch o “module ” tùn g lïn , sûc chõ ukeo àût ài lïn
túi àö töi àa röi gi am xu öng , àö dan àût gi am dên.
Sa u hït, qu a hòn h VI.6 sa u àê y ûng vúi cac hön húp göm
100 ph ên ca o su co ch ûa lên lûút 3, 5, 8 va 10 ph ên lûu
hu ynh , têt ca àïu àû úc nung nong ú 1470C trong cung th úi
gian 120 ph ut: ch ûng to sû tùn g tó lï lû u hu ynh th ï hi ïn
qu a àö lû u hoa ca o hún
vò cac tñn h ch êt cú ly àïu töt hú n
lïn.

1. Module: àö chõu keo dai ú möt àö dan àa àõnh, (xem chûúng Ly tñnh cua cao su).

CAO SU THIÏN NHIÏN 185


th??i gian (phut)

S??c ch?u ke?o da?n (kg/cm22


0

ù
200
cao su : 100
löu huyønh : 8
160

120
o
15 C
80

160o 140o C
40
C
Ñ o ä daõn( %)

0
200 400 600 800 1000 1200
Hòn h VI.5: Anh hû úng cua nhi ït àö lû u
hoa túi cú ly tñn h ca o su lûu hoa

200
cao su : 100
löu huyønh : thay ñoå i
160
10
120
8

80
5

40
3
Ñ oä daõn (%)
0
200 400 600 800 1000 1200
Hòn h VI.6: Anh hû úng cua tó lï lû u hu ynh
túi cú ly tñn h ca o su lûu hoa

I.4. Hi ïn tû úng ph u:

Möt cach töng qu at, cung möt hön húp göm 100 ph ên ca o su va
8 ph ên lûu hu ynh ch ùng han, cên nun g nong gên 2 gi ú ú 15 00C va
5 gi ú vao kho ang 1400C àï cun g cêp möt san ph êm bïn va àan

18 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


höi. Nhûn g san ph êm nay lai bao tön xêu; no mêt nhan h
ch ong
cac tñn h ch êt nöi bêt ma no àa co, àö bïn cua no thêp àïn
nöi ta xe bùng tay àû úc, ta goi no àa bõ lao. Sû nun g nong
lêu dai ma ca o su ph ai chõ u àa gê y ra sû tan ra phê n tû lam
ch o no dï hû hong hún ; mùt kh ac, ngû úi ta nh ên th êy ca o
su cang ch ûa nhi ïu lûu hu ynh hoa húp ba o nhiïu , no cang
hû hong nhan h bêy nhiïu.
Ta cung cên lûu y la lûu hu ynh tû do con tön tai ú ca o
su àa lûu hoa co xu hû úng tû hoa húp dên dên vúi ca o su ;
sû hoa húp nay vúi vên töc nhan h ha y ch êm tuy thu öc vao
ài ïu ki ïn tön trû hön húp ca o su , no gê y ra “s û hêu lû u
hoa” bi ïn àöi cac tñn h ch êt ba n àêu cua ca o su lûu hoa.
Sa u cung , möt lûúng lûu hu ynh tû do qu a dû co thï kït
tin h ú mùt ca o su àa lûu hoa, tao thanh möt lúp bui lêm
ch êm vang hú i trùng; ào la hi ïn tûúng “ph at mun ú da ”
(efflorescence ) ha y nöi möc.
Nhû vêy trïn thûc tï ta khöng thûc hiïn lûu hoa vúi
lûu hu ynh du y nh êt, ma nga y tû àêu cua ky ngh ï ca o su ,
ngû úi ta àa ch o thï m vao hön húp ca o su vai hoa ch êt
kh ac àï gi a töc töc àö hoa húp cua lûu hu ynh : ào la ch êt
xuc ti ïn lûu hoa, gi up rut ng ùn thúi gia n lûu hoa va gi am
tó lï lûu hu ynh sû dung xu öng . Cac kh ao cûu àa ch ûng
min h li ïu dung 20% lûu hu ynh gh i tron g vùn bùng sö 1844
cua Goodyea r àa ha xu öng dên dên va ch o túi nay th ûc sû
chó tû 2% àïn 3% (max).
Tû nù m 1840 àïn 1960 la thúi ky dûa vao kin h nghi ïm
cua cön g nghi ïp ca o su , ngû úi ta chû a bi ït ro lûúng lûu
hu ynh sû dung . Nhûn g kï tû nù m 1960 à ïn nay , tó lï sû
dung gi am dên va bi ït ro.

II . Lû u huyn h va chê t xu c tiï n lû u ho a


Ta se kh ao sat ch i ti ït “ch êt xuc ti ïn lûu hoa” tron g chûúng
XII. Ch ung la nh ûng ch êt cên thi ït trï n thûc tï, do ào ta
khöng thï khön g noi vï tac dung va anh hû úng cua
ch ung.
CAO SU THIÏN NHIÏN 187
II.1 . Sû gi a töc lûu hoa:
Nh û àa noi ú trïn , möt hön húp ca o su va lûu hu ynh
du y nh êt cên ph ai nun g nong túi kho ang 5 gi ú ú 1400C múi
co thï ch o àû úc möt san ph êm lû u hoa ky thu êt co thï
dung àû úc.
Cung hön húp ca o su ào, nïu ta ch o thï m vao ch êt
oxid e kem (ZnO ) thò thúi gia n lû u hoa co thï gi am xu öng
àû úc 1 gi ú. Nïu ch o thï m vao ch êt aniline , ta se rut ng ùn
thúi gia n nay àû úc phê n nûa; vúi thiocarbanilide , chó cên
co 2 gi ú; vúi mercapto- benzothiazol e (MBT), chó con 30
ph ut; vúi cac ch êt thiura m chó cên vai ph ut va chó tron g vai
giê y la vúi cac ch êt nh om dithiocar- bamate.
Ta ph ai lûu y la vên töc lûu hoa cung tha y àöi the o nhi ït àö.
Nh û vêy, dung cac ch êt gi a töc lûu hoa ta co th ï thûc
hi ïn lûu hoa ú nhi ït àö va thúi gia n ma ta mu ön (ài ïu
ki ïn thêy töt nh êt ch o muc àñc h the o àu öi).
II.2 . Àùc tñn h lûu hoa:

Lû u hoa la möt ti ïn tròn h luy ti ïn va hön húp ca o su kh i


àû úc nun g nong se trai qu a nhi ïu trang th ai nöi ti ïp
nhau , ào la àùc tñnh . Nh û th ï, tron g qu a tròn h nun g nong
möt khuö n co hön húp ca o su àû úc gi a töc lûu hoa, ta se
thêy co nhi ïu hi ïn tûúng kh ac nhau.
Sa u vai ph ut, hön húp ca o su co àö deo cua möt thï
nh ao nh êy. Mu ön hú n möt ch ut, hön húp ca o su nay thao
lêy ra khuö n dï dang , no mïm, gi û nh ûng bi ïn dang (the o
dang cua khuön ) ma no ph ai chõ u va nïu ta cùt ra thò mùt
cùt cua no hay con dñn h vúi nhau : hön húp àa àû úc àõn h
hònh . Ti ïp tuc nun g nong lïn , ca o su dên dên trú nï n àan
höi hú n va àùc hún . Ta se thêy sûc chõ u keo dan tùn g lïn
nhan h (hòn h VI.7), àat túi möt àón h cûc àai bet nhi ïu ha y
ñt. Ngû úi ta goi “à ö lûu hoa töt nh êt” (optimu m de
vulcanisation ) la thúi ky ng ùn nh êt ú nhi ït àö àa cho ,
truy ïn vao
hön húp ca o su sûc chõ u keo dan ha y keo àût töi àa.

18 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


S??c ch?u ke?o da?n (kg/cm2)

thôøi gian löu hoùa (giú)

Hòn h VI.7: “h oa chñn ” ha y lûu hoa khön g co “à öi” (san s plateau)

Tu y nhiïn , cac trõ sö cua sûc chõ u keo àût va àö dan àût co y
nghô a thu öc vï lônh vûc nghiï n cûu hún , vò àa sö cac vêt
dung cao su khön g àû úc lam vi ïc ú nh ûng ài ïu ki ïn nh û
th ï. Ngû úi ta cung thû úng sû dung “module ” la lûc keo
cên thi ït àï àû a ca o su túi möt àö dan dai àa àõnh .Möt
“module ” ca o ûng vúi san ph êm da i cûng , “module ” thêp
ûng vúi san ph êm mïm, no bõ dan dai dï dang dû úi tac
dung cua möt lûc keo kem cao . Nh û vêy “module” con la
möt ph ep ào “à ö da i cûng ” cua ca o su lûu hoa.
Àï bi ïu thõ àùc tñn hcac ài ïu ki ïn lûu hoa cua möt hön
húp ca o su , tha y vò vach àû úng bi ïu di ïn sûc chõ u bïn àût
va àö dan tha y àöi the o thúi gia n lûu hoa, ta con co thï
nöi nh ûng ài ïm ûng vúi àuö i àû úng bi ïu di ïn lûc keo àö
dan (àû úng AB cua hònh VI.4). Ta cung thêy àû úc sû tha y
àöi hö tûún g cua àö bïn va àö dan the o th úi gia n lû u hoa
nh û th ï nao.
Bê y gi ú ta xet túi möt hön húp ca o su thiï n nhiï n àû úc
lûu hoa ú nhi ït àö 1350C tron g su öt cac kho ang thúi gia n
tha y àöi 15,

CAO SU THIÏN NHIÏN 189


?

30, 45, 60, 90, 120 va 180 ph ut, ta se co cac àû úng bi ïu di ïn nhû
S??c ch?u ke?o da?n (kg/cm2)
hòn h VI.8 sa u àêy:
Th úi gia n trû úc kh i àat túi “à ö lûu hoa töt nh êt” ha y
àat túi “v ung àöi” tûc la kho ang thúi gia n ma cac trõ sö
cua tñn h ch êt cú ly ca o su lûu hoa vên gi û gên “à ö lûu hoa
töt nh êt”, ta goi la hön húp lûu hoa chû a túi mûc (sou s
vulcanisation) . Kho ang thúi gian vû út qu a kh oi vung àöi
àû úc goi la hön húp lûu hoa qu a mûc (sur vulcanisation) .
Ca ha i trû úng húp, tñn h ch êt cú ly àïu th êp ca. Trï n thûc
hanh , ngû úi ta chu öng thûc hi ïn möt cu öc “lû u hoa ky
thu êt” ûng vúi sû lûu hoa gên túi mûc ha y gên túi “à ö
lûu hoa töt
nh êt”.

( )

Hònh VI.8: Anh hû úng thúi gia n nun g nong túi cú ly tñn h ca o su lûu hoa

19 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


S??c ch?u ke?o da?n
Nh û àa noi, nun g nong lêu gi ú vû út qu a “à ö lûu hoa töt nh êt”
se lam ch o cú ly tñn h ca o su lûu hoa gi am xu öng . Sû ha
thêp nay bi ïu lö kh ac nha u tuy the o ham lûúng lûu hu ynh
ú hön húp. Vúi cac hön húp ca o su ch ûa hú n 6% lûu
hu ynh , no se bõ gi on va cûng. Ham lûúng lûu hu ynh thêp
hún , sa u kh i cûng , no se tû mïm ra va trú vï trang thai
cang luc cang deo: ào la hiïn tûúng hoan nguyïn . Nhûn g
ban ch êt cua ch êt gi a töc lûu hoa co anh hû úng rêt lún túi
sû ho an nguyï n nay. Ch ùng han vao nù m 1938, Garvey ch o
bi ït nhi ïu loai ch êt gi a töc lûu hoa thûún g mai co thï
àû úc xïp th anh 2 hang : hang möt nh û cac ch êt gi a töc lûu
hoa nh om guanidine , khön g ch öng àû úc sû ho an nguyï n
va hang thû hai nh û cac ch êt nh om thiuram , hi ïn tûúng
ho an nguyï n khön g xay ra ho ùc kh o xay ra.
Nh ûng ch êt gi a töc lûu hoa hang cu öi nay gê y ra cai goi
la “hi ïu ûng àöi” (effe t de plateau ) c on àû úc goi la hi ïu
ûng “mêm”, àû úng bi ïu di ïn sûc chõ u keo dan bi ïn thiï n
the o thúi gia n lûu hoa rêt la bet (hòn h VI.9): tron g su öt thúi
gia n lêu dai, cac tñnh ch êt cú ly cua ca o su vên du y trò ú
trõ sö cao , gên àö lûu hoa töt nh êt; tron g kh i ào nh om ch êt
gi a töc thû nh êt co tac dung ngû úc lai: àû úng bi ïu di ïn co
àón h gên nh û nh on; tron g su öt thúi gian
lêu dai, cac tñn h ch êt cú ly bõ gi am xu öng thêp (hòn h
VI.7).

Hònh VI.9: hiïu ûng


àöi lûu hoa (effe t
de plateau).

th ôøi gian löu hoù a

CAO SU THIÏN NHIÏN 191


Sa u hït, vi ïc sû dung cac ch êt gi a töc lûu hoa nhan h va nh êt la
cûc nhan h co thï xay ra hi ïn tû úng “ch ït trï n may” (1).
Tron g luc nh öi can ha y àõn h hòn h nh û can ho ùc “oi”, nhi ït
àö cua hön húp cao su lïn ca o va nùn g lûc qu a manh cua
ch êt gi a töc lûu hoa gê y ra “sû ti ïn lûu hoa” , no xuc ti ïn
hoa húp súm gi ûa lûu hu ynh va ca o su.
Àï tranh hön húp ca o su bõ “ch ït trï n may” , ta dung
ch êt co tac dung lam mu ön gi a töc (retardateur , retardator )
ha y con goi la ch êt trò ho an lûu hoa, “ch êt ch öng ch ït trï n
may”.

III. Thuyït lûu hoa vúi lûu huynh


Nh û àa noi, dan h tû “lû u hoa” co nghô a rêt röng rai; no
khöng nh ûng chó ph an ûng nhi ït gi ûa ca o su va lûu hu ynh ,
ma con la ph an ûng gi ûa ca o su va möt sö lún ch êt kh ac.
Àï gi ai thñch, ngû úi ta àû a ra nhi ïu gi a thuy ït.
III.1. Lõch sû:

Tû nù m 1852, Paye n sa u kh i thûc nghi ïm àa kït luên


lûu hoa la möt ph an ûng thï hydroge n búi lûu hu ynh.
Àïn nù m 1900, Webe r gh i ch u la khön g co lûúng
hydrogen sulfu r àang kï tho at ra tron g ti ïn tròn h lûu hoa
va su y ra co ph an ûng cöng lûu hu ynh tao ra hang loat
sulfu r polyisoprene liï n ti ïp. Dûa vao thuy ït nay, ön g
tròn h bay cac kït qu a cun g cêp àû úc tû vi ïc ào lû u
hu ynh hoa húp bi ïn thiï n the o nhi ït àö va thúi gia n nun g
nong : cac àû úng bi ïu di ïn nöi nh ûng ài ïm gay ch ûng to
Webe r qu y vao sû thanh lêp cac húp ch êt hoa hoc nh êt
àõnh .Th êt ra thuy ït nay vên con khuy ït ài ïm.
Vao nù m 1910, Ostwal d àû a vao vên àï nay möt kh ai
ni ïm múi. Ön g ph u nh ên sû thanh lêp cac húp ch êt hoa
hoc va gi ai thñc h cú ch ï lûu hoa bùng möt thuy ït co tñn h
cach thu ên tuy thï
gia o trang , lûu hu ynh bõ hêp thu vao ca o
su.

1 Goi theo möt sö nha chï biïn vêt dung cao su ú nûúc ta. Danh tû chuyïn mön cua Phap
la “Grillage”,cua Anh My la “scorch”.
19 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
Qua n ni ïm nay bõ ch öng àöi nga y lêp tûc va chñn h Spenc e múi
la ngû úi gi ai àap vên àï cú ban thû nghi ïm vûng ch ùc.
Öng ch ûng min h lû u hoa thêt sû la möt ph an ûng hoa hoc
ti ïn tri ïn àïu àùn va kït th uc la möt húp ch êt co ch ûa
32% lûu hu ynh.
Sa u kh am ph a cac ch êt gi a töc, lûu hoa co ve nh û la
möt hi ïn tûúng vö cung ph ûc tap. Nhi ïu thuy ït vên con
àû úc tri ïn khai, kh i thò dûa the o ph an ûng hoa hoc, kh i thò
dûa the o hi ïn tû úng thï gia o trang . Nhûn g cac kh ao sat
thï gia o trang hay con nhi ïu mêp mú va àï gi ai thñc h àùc
tñn h ch u yïu lûu hoa, thuy ït hoa hoc ba o gi ú cung co ve
vûng ch ùc hún.
Ngû úi ta phê n ra 2 gi a thuy ït:
- Sû hoa húp cua lûu hu ynh va ca o su;
- Sû thanh lêp cac cêu nöi hoa hoc qu a polyme r hoa
dû úi tac dung cua ch êt xuc tac (lû u hu ynh ch ùng han).
Ha i tac dung nay khön g xun g kh ùc vúi thuy ït cêu nöi
ma ta kh ao sat dû úi àêy.
III.2. Thuyït cêu hoa hoc:

Tron g sû lûu hoa ca o su , co ha i ti ïn tròn h ma hi ïn na y


khöng th ï ph u nh ên àû úc:
- Lûu hu ynh hoa húp vúi ca o su,
- Àö chû a bao hoa cua hydrocarbo n ca o su gi am xu öng
trong ti ïn tròn h lûu hoa.
Nh û vêy têt ca moi thuy ït cên ph ai ph u húp vúi ha i
ti ïn trònh thûc nghi ïm nay.
Ti ïn tri ïn cac gi a thuy ït:
Vao nù m 1918, Prin s àû a ra cac gi a thuy ït göm co thuy ït
hoa vong liï n phê n tû, vúi lûu hu ynh ha y khön g co lûu
hu ynh (vong loai cyclobuta n ha y thiofen) , ho ùc gi a thuy ït
lûu hu ynh c öng vao nöi àöi , vong 3 ho ùc 4 co le ñt chñn h
xac hún:

CAO SU THIÏN NHIÏN 193


+ + 2
v o?ng thioete
te?tra-hydro thiofen

+ xuùc taùc (S) caáu truùc cyc lobutan


(coù leõ ít ñuùng)

+S caáu truù c
tetrahydro thiofen

+S vong thioet hâ er
S
(coù leõ ít ñuùng hôn)

Gia thuy ït cua Prins

Vao nù m 1936, Va n Rosse m àï y túi lû úng nh o acid


hydrosulfuri c (H S) tho at ra tron g lûu hoa cac hön húp ca o
su khön g co ch êt gi a töc va àû a vao gi a thuy ït cua Prins ;
ön g xet túi sû hi ïn hûu, gi ûa cac phê n tû kh ac nhau , cua
nöi monosulfu r hay cua nöi khön g co lûu hu ynh tûún g ûng
vúi sû kh û hydrogen, tron g ha i trû úng húp co sû ph ong
thñc h H S.

S
+ 2S
+ -H2 S
gia thuy ït

cu a Prins

va
+S
Van Rossem
-H2 S

19 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


Vong thio-ether Vong2 thio-ether
gi?a

Va n Rosse m di ïn ta qua n ài ïm cua ön g nh û sau : “b an ch êt lûu


hoa la thanh lêp cêu nöi gi ûa cac chu öi dai hydrocarbo n
ca o su”. Ài ïu nay liï n qua n túi thuy ït ba chi ïu
(tridimensionnel ) co àû úc qu a sû thanh lêp nöi liï n phê n
tû.
Ta con co thï nghô gi ûa lûu hu ynh va ca o su co thï co
sû hoa húp kh ac, ho ùc la nöi phê n tû, ho ùc la liï n phê n tû
nh û thñ du cua Hause r va Brow n àû a ra nù m 1938:
- Sû hoa húp nöi phê n tû (c öng S):

S
SH S S S
S
S S
thiol Voøng thioozonide
disulfur

Vonø g thioet hù
er
( keát v oøng õ S
S 2 noái ñoâi)

Vonø g thioet hù er
(keát voøng ô û noái ñoâi)
S

- Sû hoa húp liï n phê n tû (c öng S):

+ 2S

S -HS S

CAO SU THIÏN NHIÏN 195


S

+ SH2

2
+ SH2

S
S
S
S
S

S
S

S S S

Giaû thuyeát cuûa Hauser vaø Brown

Cac lûúc àö nay co ve nh û rêt mú hö va Hause r cung Brown


khön g àû a àû úc möt ch ûng min h thûc nghi ïm tr ûc ti ïp
nao vï sû hiïn hûu cua cac nhom thiol (mercaptan),
monosulfur hay disulfur.
Tron g kh i ào, têm qua n trong vï möt vên àï nh û th ï àa
dên àïn nhi ïu kh ao cûu ban ch êt cua nöi liï n phê n tû
kh ac, bùng cach kh ao sat tac dung cua lûu hu ynh vúi ca o
su ho ùc vúi cac alce n (olefin ) àú n gi an nh êt (cyclohexene ,
2-methyl-2-butene, squalene, v.v...) va hiïn nay ta thûa
nhên chung co thï la monosulfur , disulfur , polysulfu r ha y
carbon-carbon , tuy theo cach thûc lû u hoa.
Fishe r x et möt cú ch ï nguyï n thuy àï gi ai thñc h sû lûu
hoa. Cú ch ï nay dûa vao sû th anh lêp aci d hydrosulfuri c
kït qu a tû sû kh û lûu hu ynh búi cac ch êt cêu tao ph i ca o
su ha y chñn h búi hy- drocarbo n ca o su . Nh û vêy aci d
hydrosulfuri c H S tû cöng vao cac nöi àö i nao ào cua ca o
su tao ra cac nh om thio l – SH . Sû ox-
ide hoa nh ûng ch ûc thio l (mercaptan ) nay bòn h thû úng àû a
túi

19 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

cac disulfu r –S–S– co th ï tû tao ra ú cung möt phê n tû ha y ú hai


phê n tû, tûc la thanh cêu hoa hoc:

H
+ H2S
SH
H2S coäng vaøo moät noái ñoâ i

Sû thanh lêp thio l(1) ú nöi àö i (the o Fisher)

SH + SH S S

Sû thanh lêp cêu disulfu r nöi gi ûa 2 phê n


Gi a thuy ït cua Fishe r cung nh û cac gi a thuy ït trû úc,


àïu dûa vao tñn h ph an ûng cua cac nöi àöi ; ng ay na y ta
bi ït nh ûng nöi nay khön g ph ai la nh ûng ài ïm nh ay du y
nh êt cua phê n tû ca o su (thuy ït cua Farmer) . Cac nh om α-
methylen e cung rêt nh ay ph an
ûng , do ào co thï dûa vao tñn h ph an ûng cua cac nh om α-methyl-
en e nay àï lêp ra thuy ït lû u hoa.
Nh û th ï thuy ït cua Fishe r àû úc tri ïn kha i ú sû th anh
lêp ch ûc thio l ú α-methylene , búi möt nguyï n tû lûu hu ynh
cöng àún thu ên vao –CH –. Cac thio l nay do sû sùp xïp
nöi phê n tû trú lai co thï ch o cac vong dang monosulfur ,
hi ïn nhiï n co sû tha m gia
cua nöi àöi . Sû sùp xïp trú lai con co thï xay ra gi ûa ha i phê n tû,
ch ùng han nh û mö t phê n tû co cac –SH tai α, phê n tû ki a la hy-

1. Nhom àõnh chûc thiol–SH con goi la mercaptan.

CAO SU THIÏN NHIÏN 197


drocarbo n khön g co –SH. Tron g trû úng húp cu öi nay, ta co cêu
monosulfu r gi ûa 2 phê n tû:

+ 2S

SH SH

dò hoaøn
hoùa hay
S S
S S

Sû thanh lêp ch ûc thio l ú nh om α-methylen e ú möt phê n tû

+ S S
SH SH

Trû úng húp cua 2 phê n tû: sû th anh lêp cêu

Cú ch ï hi ïn nay:
Farme r va Bloomfiel d àa bö sun g cac thuy ït trï n va
àû a ra möt cú ch ï húp ly nh êt àï gi ai thñc h cac hi ïn
tûúng . Ta han chï chó xet túi trû úng húp cua cac nöi liï n
phê n tû.
- Ba n àêu, co sû hi ïn di ïn cua lûu hu ynh , möt nguyï n
tû hy- droge n cua carbo n α-methylen e tû tach rúi ch o ra
möt göc hydro- carbo n va möt göc sulfhydryl:

19 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


* ***** * * * *H

CH3 CH3
... CH2 C CH CH ... + ... CH C CH CH ... + S* H
2 S * 2

Àï àú n gi an, ta tha y thï bùng lûúc àö:

*
+S + SH
*

Ha i göc nay ti ïp ào co thï ti ïn tri ïn the o nhi ïu cach kh ac nhau:


Gö c hydrocarbon hú p vú i lûu huy nh ta o tha nh mö t gö c sulfur:

+S
*
S*

Ph at xu êt tû göc sulfu r nay, ta xet 3 loai ph an ûng:


a) Nhõ phê n hoa (nhõ trung húp) cac göc gi öng nha u
ho ùc gi ûa cac göc kh ac nhau , thanh lêp cêu disulfur ,
monosulfu r ha y car-
bon-carbon , nhûn g vên chû a mêt àö chû a bao hoa:

S*

S
+
S
*
S

CAO SU THIÏN NHIÏN 199


** * ***
***S
**
* *
*

*
+ S

S*

**
+
*

b) Ph an ûng chu öi ha y ph an ûng dê y chuy ïn, göm co göc sul-


fur cöng vao möt nöi àöi , cung vúi mêt àö chû a bao hoa
ûng vúi möt nöi àö i ch o möi nguyï n tû lûu hu ynh:

+ S

S* *

+ S +
*

20 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


* * *****
* * *
2

c) Ph an ûng chu öi ha y ph an ûng dê y chuy ïn vúi sû lêy bút möt


nguyï n tû hydroge n ú möt phê n tû kh ac àï tao ra möt
thiol (mercaptan) ; co lûu hu ynh hi ïn hûu, no co thï tû
sulfu r hoa cho ra cac nöi disulfu r ha y polysulfur:

+ +
*
S* SH

2
+ (x - 1)S Sx + H2 S

SH

Vï gö c sulfhydryl, no cö ng va o mö t nö i àöi cho ra mö t gö c


mú i, co th ï pha n û ng vú i mö t phê n tû hydrocarbon cao su kha
c hay vú i acid hydrosulfuric H S:

+ HS * * (goác môùi)

SH

+ +
*
SH
*
*
SH + H2 S + SH

SH

CAO SU THIÏN NHIÏN 201


2

Mercapta n (thiol ) co àû úc se chõ u nhi ïu sû hoa húp kh ac nhau:


a) Ph an ûng vúi möt nöi àö i tao th anh möt cêu
monosulfur tûún g ûng vúi sû mêt ha i nöi àö i ch o möi
nguyï n tû lûu hu ynh:

+ S

SH

b) Hoa húp vúi lûu hu ynh thanh polysulfu r cung vúi sû thanh
lêp aci d hydrosulfuri c H S va mêt àö chû a bao hoa cû 2 nöi
àöi ch o x nguyï n tû lûu hu ynh:

2 + (x - 1)S Sx + H2 S

SH

c) Ph an ûng cua thio l nay vúi thio l ma ta àa thêy co thï tao ra


àû úc vï trû úc, ch o ra möt nöi polysulfu r cung vúi mêt möt
nöi àö i ch o x nguyï n tû lûu hu ynh:

SH

+ + (x - 1)S Sx + H2 S

SH

20 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


Aci d hydrosulfuri c sin h ra ú nh ûng lûúc àö trï n se ph an ûng
vúi ca o su nga y tûc thúi, búi vò tron g lûu hoa ta khön g ba o
gi ú tòm thêy vït aci d hydrosulfuri c tû do . Va lai ài ïu nay
rêt ph u húp vúi tñn h dï dang cöng vao alke n (olefin ) co
göc sulfhydry l cua acid hydrosulfuric.
Bònh thû úng ta thêy cac ài ïu ki ïn lû u hoa àùc bi ït la
ban ch êt cua ch êt gi a töc lûu hoa, se hö trú ñt nhi ïu cac
ph an ûng àa àï cêp; va lai sû thanh lêp möi loai nöi liï n
phê n tû co th ï ài kem the o sû mêt àö chû a bao hoa, ta
hi ïu vò sa o khön g th ï nao lêp àû úc möt tûún g qua n töng
qu at nh êt àõn h gi ûa sû mêt àö chûa bao hoa va tó lï lû u
hu ynh hoa húp.
Nh û th ï, xet qu a cac lûúc àö nay, sû thanh lêp cêu nöi
gi ûa cac phê n tû co le thñc h húp va co gi a trõ hú n ca nh ùm
gi ai thñc h cac kït qu a thûc nghi ïm. Th êt th ï, sû thi ït lêp
möi qua n hï gi ûa cac phê n tû kh ac bi ït nha u têt nhiï n
dên àïn sû ph at tri ïn vï möt cêu truc ba chi ïu, dang
mang lûúi tûún g àöi ch ùt ch e. Co thï hi ïu sû kït húp cac
phê n tû nay lam gi am bút nhi ït túi han riïng cua ch ung
va àö deo. Hï qu a kh ac la lam tùn g hú n nûa kñch thû úc
phê n tû va bi ïu thõ ro cac tñn h ch êt liï n hï vúi sû tùn g
lún phên tû kh öi, àùc bi ït la tñn h khön g tan tron g dun g
möi . Tñnh khöng tan va sû gi am bút àö deo àñc hxac la àùc
tñn h cua sû chuy ïn àöi tû trang thai söng san g trang thai
lûu hoa.

C. LÖU H O ÙA V Ô ÙI C H A Á
T
KHAÙC
I. Vú i chê t phon g thñc h lûu hu ynh ha y ph i ki m cung
ho ho ùc ch êt co lûu hu ynh
I.1. Chloride lûu huynh:

Vai nù m sa u sû kh am ph a lûu hoa ca o su vúi lûu hu ynh


cua Goodyea r va Hancock , nù m 1846 nh a hoa hoc Alexande r
Parkes (Scotland ) cön g bö co th ï lûu hoa ca o su thiï n
nhiï n vúi ch êt chlorid e lûu hu ynh . Ön g thêy ph an ûng
ngu öi (ch u y la khön g gia
nhi ït) cua dun g dõch ha y cua hú i chlorid e lûu hu ynh vúi
ca o su
CAO SU THIÏN NHIÏN 203
x

cung gê y ra sû bi ïn àöi gi öng nh û sû bi ïn àöi búi lûu hu ynh.


Phûún g ph ap lûu hoa nay la hoa tan chlorid e lûu hu ynh
vao sulfu r carbon , benzene , xùn g ha y tetrachlorocarbon ; kï
ào ngêm cac vêt dung mu ön lûu hoa vao dun g dõch liï n
tuc tron g vai giêy àïn vai ph ut, tuy the o àö day mong cua
vêt dung ca o su . Nïu sû dung chlorid e lû u hu ynh th ï khñ,
ta ph ai tre o vêt dung trong nh ûng ph ong chò vach àöi , röi
ch o hú i ch êt lûu hoa nay vao.
Phûún g ph ap lûu hoa nay co khuy ït ài ïm la chó ap dung
àû úc ch o nh ûng la ca o su mong , vêt dung ca o su lûu hoa
co mui acid chlorin e hydrid e va àö lao hoa cua ch ung kem,
sûc chõ u keo àût khön g ca o lùm.
Cú ch ï lûu hoa ca o su vúi ch êt nay àû úc K.H. Meye r va
W. Hohenemse r àû a ra nh û sau:

CH CH 2 CH2 CH2

CH 3 2 + S2Cl2 C CH C Cl Cl C CH3
C + 3
CH S CH
CH3
CH
CH
2
CH 2 CH CH CH2
2 2

Cl
+ S2 Cl2 + S 2
Cl

Sa u hït phûún g ph ap nay àû úc bi ït la nh ùm bö tuc ch o cöng


dung latex , gi up ch ï bi ïn dï dang cac vêt dung nh ung co
ch êt lûúng rêt cao.

20 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


2 2 2

I.2. Chê t lûu ho a phon g thñc h lûu huynh:


Co th ï noi sa u àê y la sû lûu hoa gi an ti ïp vúi lûu
hu ynh ; möt sö ch êt ph an ûng se sin h r a lûu hu ynh röi
chñn h lûu hu ynh sinh ra nay lai tao ra lû u hoa ca o su.
- The o phûún g ph ap Peachey , àï lûu hoa, vêt dung ca o
su àû úc phú i trû úc tiï n vao khñ anhydrid e sulfurou s (SO ),
kï ào la qu a khñ hydroge n sulfid e (H S), cön g vi ïc co thï
lam ài lam lai nhi ïu lên the o y mu ön. Ta nghô sû lûu hoa
nay la kït qu a cua sû
th anh lêp lûu hu ynh sin h ra:
2H S + SO –––––––– 3S + 2H O
Sû xu êt hi ïn cac nöi ngan g gê y ra d o lûu hu ynh ho at
àöng àùc bi ït. No phê n tan töt va sû lûu hoa xay ra ú nhi ït
àö thû úng.
N. Bekkedahl , F.A Quin n va E.W. Zimmerman n ki ïm
ch ûng gi a thuy ït nay ch o bi ït cac ch êt nay chó àû úc hêp
th u the o tó lï
0,2% trong kh öi, tron g luc bòn h thû úng ph ai la kho ang 3%
lûu hu ynh hoa húp múi co àû úc sû lûu hoa töt nh êt.
- Vao nùm 1921, E. Romani kham pha ra chêt lûu hoa
la disulfu r tetramethylthiuram ; àê y cung la sû lûu hoa
gi an ti ïp vúi lûu hu ynh.
Trû úc hït gi a thuy ït möt tron g bön nguyï n tû lû u
hu ynh cua disulfu r tetramethylthiura m co thï gê y ra lûu
hoa, möt nguyïn tû lûu hu ynh cua ch êt nay dï bõ gi ai
ph ong búi sodiu m sulfide. Va lai monosulfu r
tetramethylthiura m tao ra khön g thï lûu hoa ca o su ma
khön g co lûu hu ynh . A.D. Cumming s va H. E Simmons ung
hö thuy ït cua C.W Bedfor d va H. Gray , the o ào ho at tñnh
cua disulfu r tetramethylthiura m la kït qu a cua sû th anh
lêp dimethyldithiocarbamat e kem. E.H . Farme r va G. Ge e thò
ch o sû lûu hoa ca o su bùng ch êt disulfu r
tetramethylthiura m la möt ph an ûng cua cac göc tû do
tha m gi a tao nöi C-C . Sa u hït, N. Berge m dên kh úi la möt
ph ên disulfu r tetramethylthiura m gùn
vao nöi àö i the o lûúc àö nh û sau:
CAO SU THIÏN NHIÏN 205
polysu lfur te? trame?tylthiuram + polysuHlfur te? trame?tylthiuram

ZnO
+
(CH3 ) 2NC SSCN(CH3 ) 2

S S

vaø

SCN(CH3 ) 2

S
G.F . Bloomfiel d cho bi ït cac nöi ngan g co àû úc la nh ú
cac mon o va disulfur , lûúng lûu hu ynh vong thò khön g
àang kï.
D. Craig , A.E Juv e va W.L. Davidso n nghiï n cûu ky ph an
ûng, sû dung cac phûún g ph ap múi me àa ch ûng minh:
- Aci d beo khön g cên túi.
- Khön g co oxid e kem, disulfu r tetramethylthiura m khön g
lûu hoa ca o su ho an toan.
- Co oxid e kem hi ïn hûu, lû u hoa ca o su ho an to an
hú n nïu cung co monosulfu r tetramethylthiura m hi ïn di ïn.
Ho su y lu ên tac dung cua disulfu r tetramethylthiura m
thï hi ïn qu a cac phûún g tròn h sa u àêy:

2 (CH3 )2NC SSCN(CH3 ) (CH3 ) 2NC SCN(CH3 )2


2
S S
S S
+ polysulfur tetramethylthiuram

S S

polysulfur tetramethylthiuram (CH3 ) + (CH3 ) 2NCS


2NC SS

20 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


disulfur tetrametylthiuram
(CH32)

(CH3 ) 2NCS disulfur tetraù meth yù lthiuram

S
*
(CH3 ) S taïo noái ngang (CH3 )2NC SCN(CH3 )2
2NC SS + S S

S CH3
+ cao su
(CH3)2 ... CH2 C CH CH 2
NCSS *
SSCN(CH3)2

+ (CH3)2 _
NCS
cao su löu hoù a

CH

CH2 3 CH + (CH3 )2 NCSCN (CH3 )2


C CH 2
* S S
S S*

cao su löu hoù a (noái sulfur)

Sû lûu hoa búi disulfu r tetrame thylthiura m tû lêu àû úc xem


nh û möt phûún g ph ap san xu êt ca o su lûu hoa co sûc chõ u
lao hoa rêt töt, ngû úi ta àa ch ûng min h lûu hoa ca o su
vúi ch êt nay khön g co dêu hi ïu vï sû ho an nguyï n ca àïn
sa u möt th úi gian nun g nong hú n gêp 12 lên thúi gia n nun g
nong ûng vúi “à ö lûu hoa töt nh êt”, ài ïu nay ch ûng to
cac nöi ngan g la möt loai nöi rêt bïn.
- R.R . Lewi s va A.J . Weis s àû a ra cön g dung nh û la ch êt
lûu hoa ca o su cua cac tioko l (thiokol ) va àùt gi a thuy ït
tac dung cua nh ûng ch êt nay la nh ú vao sû tao lûu hu ynh
ma ra . Y tûúng n ay àû úc ki ïm ch ûng qu a sû ki ïn cac
thioko l du y nh êt lûu hoa àû úc

CAO SU THIÏN NHIÏN 207


ca o su la thioko l A, D, AZ va UA-1 ; ch ung co ch ûa möt tó lï lûu
hu ynh co thï thai trû àû úc búi sodiu m sulfide.
The o Lewi s va Weiss , möt ca o su lû u hoa nh û th ï co th ï
chõu àû úc nhi ït àö cao , chõ udêu va khön g bõ hi ïn tû úng
“ph at muc lêm ch êm ú mùt” (ta c on goi la nöi möc) ; vï
hi ïn tûúng ho an nguyï n chû a th êy tai liïu nao àï cêp túi.
- G.M. Wolf, T. E Geger , H.Crame r va C.C. Dehilste r
kh am pha ra cöng dung nhû chêt lûu hoa cao su cua cac
sulfur alcolphenol . Cac ch êt nay khön g ph ai la ch êt gi a töc
lûu hoa, ma la ch êt àû úc dung tha y thï lû u hu ynh ú
nh ûng hön húp thöng thû úng , ch ung anh hû úng àïn ca o
su lûu hoa tñn h ch êt vï lao hoa töt va sûc chõ u uön gêp,
xe rach cao . Ngû úc lai, àö toa nhi ït àöng cua ch ung thò
tûún g àöi cao.
Ch êt lûu hoa loai nay thñ du la loai ch êt Vulta c do tö
húp nû úc ngoai Sharples Chemicals san xuêt, göm co
monosulfur va
disulfu r bi s (p-amylphenyl) , ch ùng han:

CH3 CH3

CH3 CH 2 C S S C CH CH 3
2
CH3 CH3

- R. L Sible y nghiï n cûu nhi ïu sulfu r hûu cú co tac dung nhû


ch êt lûu hoa ch o ca o su thiï n nhiïn . Ön g nh ên th êy
disulfur diethoxy l la vûa y, du kh o ài ïu ch ï va co tñn h gê y
ch ay nû úc mùt. Tetrasulfu r dibenzy l thò gê y “ch ït trï n
may” nhûn g tao hön húp ca o su kh a dï. Chñn h 4 húp ch êt
sa u àê y àû úc bi ït töt hú n hït la:

CH 3 CH
N S2 ; 3 NCS S ;
2

(C2H5OCS)2S2 ;
C6H11 2 C6H11 2

O N S2

2
20 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
Tron g ào ch êt cu öi (disulfu r bismorpholine ) co tñn h an toan
rêt ca o ch o qu a tròn h gi a cön g (tr û ph i co goudro n de pi n -
hùc ñn, nh ûa thöng ) va truy ïn vao ca o su lûu hoa ch êt
lûúng töt vï lao hoa; ngû úc lai no gê y ra nût ran thai qu a
ú cac hön húp ca o su mùt ngo ai vo xe (löp xe )(1).
I.3. Selenium va tellurium:

Seleniu m va telluriu m la ha i nguyï n tö cung nùm ú cöt


VI A bang phê n loai tuên ho an cac nguyï n tö, àû úc cac nh a
kh ao cûu ca o su kh am ph a lûu hoa àû úc ca o su.
Seleniu m àû úc d ung tha y th ï lûu hu ynh ch o ra san
ph êm tûún g tû nhûn g àoi hoi ph ai nun g nong vúi thúi
gia n dai hún. Bònh thû úng , ngû úi ta khön g dung lam ch êt
lûu hoa du y nh êt ma la sû dung nh û ch êt lûu hoa ph u.
Telluriu m àû úc thêy la co tac dung kem hú n selenium . No
thñch húp dung àï tranh hi ïn tûúng ho an nguyï n cua cac
hön húp ca o su khön g co lûu hu ynh ho ùc co ham lûúng
lûu hu ynh thêp, no tùng ch o ca o su lûu hoa sûc chõ u nhi ït
va chõ u khñ rêt töt.

II . Lû u hoa vúi ch êt kh ac
Ú cac phûún g ph ap lû u hoa se àï cêp dû úi àêy , ta se
thêy co sû tha m gi a cua möt sö ch êt kh ac bi ït khön g liï n
hï gò túi lûu hu ynh . Thuy ït lûu hoa hi ïn na y gi up ta co
kh ai ni ïm vï tac dung chun g cua ch ung.
II.1 . Dên xu êt nitro:

Vao nù m 1912, I.I . Ostromislensk y la ngû úi kh am ph a ra


tac dung lû u hoa ca o su cua möt sö ch êt nitr o ch u yïu
la m-dinitrobenzen e va 1, 3, 5-trinitrobenzene . Tac dung cua
ch ung
thûc ra c ên àû úc dï dang hoa va gi a töc vúi cac oxid e
ha y sulfur

1. Disulfur bismorpholine àûúc Monsanto Chemical Cty ban dûúi nhan hi ïu la Sulfasan R.

CAO SU THIÏN NHIÏN 209


* * **

ki m loai ha y vúi kh oi àe n carbon ; ngo ai ra ch ung àû úc


nghiïn
cûu thêy co “hi ïu ûng àöi” ha y hi ïu ûng mê m (effe t de
plateau)
àùc bi ït ro
rït.
Ca o su lûu hoa vúi húp ch êt nay co tñn h kh ang lao kem
va toan bö ly tñn h cua ch ung àïu co thï sanh àû úc vúi ly
tñn h cua ca o su lûu hoa vúi lûu hu ynh ; vai tñn h ch êt lai
con ca o hú n nh û àö chõu aci d ha y àö va ch am vúi ki m loai.
II.2. Peroxide hûu cú:

Trû úc kh am ph a tac dung cua cac húp ch êt nitro,


Ostromislensk y àa kh am ph a tac dung cua peroxid e hûu
cú lûu hoa ca o su cûc nhan h ma khön g àoi hoi möt hoa
ch êt nao kh ac ph u gia . Ch ùng han nh û möt hön húp göm
100 ph ên mu tú xöng kh oi va 10 ph ên peroxid e benzoyl , lûu
hoa ho an têt chó 5 ph ut ú
1430C. Cung nh û ca o su ch o lûu hoa vúi húp ch êt nitro , ca o
su lûu hoa vúi húp ch êt nay co tñn h kh ang lao kem. Ngo ai
ra ú mùt ngo ai bõ möt lúp tin h thï trùng , nh o cua aci d
benzoi c ba o ph u.
Gên àêy , ngû úi ta ch o bi ït tron g cac peroxid e hûu cú ,
perox- ide dicumy l co tac dung lûu hoa töt hú n hït. Ca o
su lûu hoa vúi chêt nay khöng co bêt lúi cua peroxide
benzoyl. Peroxide dicumy l con àû úc bi ït la dung ch o vi ïc
ch ï tao ca o su lûu hoa tron g su öt (transparent).
A. Van Rossem, P. Dekker va R.S. Prawirodipoero
chûng min h sû ph at möc lêm ch êm ú mùt ca o su lûu hoa
vúi peroxide

O O

C6 H 5 C O C 2 C6 H5 C O*
C 6 H5

RH + C6 H5 C O* R* + C COOH
H5
*

2R * R R

21 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


13
R 1 2

benzoy l la do aci d benzoi c sin h ra the o ph an ûng sa u àêy:


(vúi RH la hydrocarbo n cao su va R* la göc tû do co àû úc
sau kh i bõ lêy mêt möt nguyï n tû hydrogen).
Co le ph an ûng nay khön g ph ai l a ph an ûng du y nh êt
xay ra, cac tac gi a ng ay trû úc ch o bi ït ho nh ên thêy ca o
su bõ benzoyl hoa möt ph ên.
Möt ch êt lû u hoa kh ac cua nh om nay la peroxid e
ditertbutyl àa àû úc E. H Farme r va G.C. Moor e ch o bi ït.
Th ûc hi ïn vúi alken àú n gi an, nöi ngan g la loai nöi carbon-
carbon.
II.3. Húp chêt diazoamine:

Vao nù m 1921, Buino v ch o bi ït thû nghi ïm nh û la ch êt


lûu hoa ca o su cua diazoaminobenze ne. Tu y nhiïn , ch êt
nay chû a àû úc hi ïu ro mêy, ch o àïn nù m 1936 qu a cac
nghiï n cûu cua Fisher , kï ào la cua Levi , ch êt nay va dên
xu êt múi àû úc ch u y túi.
Co th ï noi têt ca cac húp ch êt diazoamin e(1 ) àïu co ch ûc
nùng nh û la ch êt lûu hoa ca o su ; ch ung khön g àoi hoi ph ai
co ch êt nao kh ac ph u gi a va ch o àû úc ca o su lûu hoa co àö
tron g su öt cao. Ph an ûng co khñ nitroge n tho at ra , co thï
lam ch o vêt dung cao su bõ ph öng , tron g vai trû úng húp.
Cú ch ï tac dung cua cac húp ch êt diazoamin e hay con
chûa ch ùc ch ùn, nhûn g hòn h nh û möt ph ên ch êt lûu h oa
nay gùn vao phê n tû ca o su.
Diazoaminobenzen e co thï ph an ûng dû úi dang àöng phê n cua

N N NH N N NH2

NH N NH

2
1. Húp chêt diazoamine co cöng thûc: R – N = N–N vúi R la möt nhom aryl, R la
R3
nhom aryl, aralcoyl hay arylamine va R la hydrogen, möt kim loai, möt nhom alcol, acyl,
aryl, hay aralcol.

CAO SU THIÏN NHIÏN 211


no, quinonehydrazone:
Ta cung co thï nghô húp ch êt diazoamin e tû phê n tñc h
thanh cac göc tû do , ch ùng han nhû:
C 6 H5 – N = N – NHC 6 H5 → C 6H5* + N 2 + C 6 H5 NH*
Va göc tû do nay co thï gê y ra sû thanh lêp cac nöi
ngan g car- bon-carbon.
Lev i lêp luên cac húp ch êt diazoamin e co xu hû úng ch o
san ph êm lûu hoa co lö va àö lao hoa kem, tron g trû úng
húp ca o su thiï n nhiïn ; nhûn g vúi ca o su töng húp ngû úi
ta khön g thêy xu hû úng ào va tñn h lao hoa co thï sanh
àû úc vúi ca o su lûu hoa vúi lûu hu ynh.
H. L Fishe r àû a ra ch ûc nùn g cua N-
benzyldiazoaminobenzene, kït húp tñn h ch êt cua möt ch êt
gi a töc lûu hoa va möt ch êt kh ang oxygen . J. Le Bra s
ch ûng min h lûu hoa ca o su vúi ch êt loai nay khön g co hi ïn
tûúng ho an nguyïn , ch ùng han nun g nong keo dai tû 10
ph ut àïn 8 gi ú ú 1430C möt hön húp göm 100 ph ên ca o su
va
5 ph ên diazoaminobenzene , cac tñn h ch êt cua ca o su àa lûu
hoa vên gi öng nh û nhau ; ngo ai ra ön g con lêp luên la nïu
nun g nong keo dai se cai thi ïn àû úc tñn h kh ang lao.
II.4 . Quinon e va dên xu êt:

Vao nùm 1931, nha hoa hoc H.L Fisher (My) tòm thêy
cac quinon e va quinon e haloge n hoa co kh a nùn g lûu hoa
ca o su . Cac quinon e haloge n hoa àïu ho at àöng àùc bi ït va
tetrachloroquinone (ha y chloroanil ) ch o möt ca o su lûu hoa
töt qu a nun g nong trong kho ang 12 ph ut ú 1430C(1) .
Mùc du co kh a nùn g lûu hoa riïng , têt ca cac ch êt
quinon e cho àû úc kït qu a kh a qua n ph ai co sû hi ïn di ïn
cua ch êt oxid e nhû
oxid e sùt, oxid e thuy ngê n sùc vang , peroxid e chò ha y
cromat e chò.

1. Tetrachloroquinone va N-phenolquinoneimine àûúc dung àï lûu hoa cao su co sûc chõu ma


sat töt .

21 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


Z 2* *

Fishe r con ch o bi ït cac ch êt lûu hoa kh ac: quinoneimine,


quinon e haloimine , quinon e oxime , cung nh ûZ nhi ïu ch êt ch u
yïu thu öc nh om phenol , thio l va amine , ch ung cung àoi hoi
ph ai co möt ch êt oxid ehi ïn hûu.
Vï chloroani l tûc l a tetrachloroquinone , J. Le Bra s ch o
bi ït co ch êt nay hi ïn hûu se lam ch o ca o su lûu hoa nh ay
vúi sû oxide h oa. Ön g cung ch o bi ït ca o su lûu hoa ch ûa
cac quinon e halo- imin e àïu kh o thao khuö n sa u kh i lûu
hoa ho an têt.
E.H . Farme r àùt gi a thuy ït cac ch êt lûu hoa nay bõ bi ïn
àöi thanh cac göc tû do:

O O *O O *

Do vi ïc tach ú phê n tû ca o su cac nguyï n tû hydrogen ,tao ra


cac göc tû do trï n phê n tû ca o su . Cac göc tû do nay co
thï nöi vúi nha u ch o ra nöi carbon-carbon , ho ùc ph an ûng
vúi cac göc
quinon e tû do àï tao thanh nöi ngan g ki ïu:

cao su O O ca o su

Ch ûc nùn g cua quinon e dioxim e nh û la ch êt lû u hoa àa àû úc J.


Rehne r va P.J . Flor y gi ai thñc h tûún g ûng vúi möt ph an
ûng gi ûa ha i àêu ph an ûng cua möt phê n tû
dinitrosobenzen e vúi ha i phên

HON NOH ON NO + 2H*

2 + ON NO
O + 4H*
N

N O

CAO SU THIÏN NHIÏN 213


tû ca o su:
II.5. Húp chêt cú kim:

Tac dung lûu hoa ca o su rêt ky la nay àa àû úc Midgley ,


Henne va Shepar d kh am ph a.
Ch o vao dun g dõch ca o su benzen e ch êt bromopheny l
magne- sium , ca o su se bõ ge l hoa, mêu thû nay àû úc lam
kh ö se co àùc tñn h cua möt ca o su lûu hoa; ph an ûng chó
xay ra nïu ca o su co ch ûa vït oxyge n hoa húp (do ào ca o
su nï n àû úc nh öi can hoa deo trû úc kh i hoa tan vao
benzene).
Tu y nhiïn , cach lûu hoa nay hay con chû a ch ûng min h
àû úc àêy àu.
II.6 . Ta c dun g cu a an h sang:

Tac dung cua tia tû ngo ai vúi dun g dõch ca o su


cyclohexa n se sin h r a ca o su ge l hoa; sêy khö , no co tñn h
ch êt cua möt ca o su àa lûu hoa nh e. (Nh û vêy anh nùng
mùt trúi co tac dung nay).
Sû chuy ïn tû möt dang tan cua ca o su san g dang khön g
tan nay cung àû úc xet thêy vúi cac tia bûc xa kh ac.
Nhûn g ta thû úng xe m no nh û la möt sû àa phê n hoa nghõc h
nhi ïu hún.
II.7 . Nh ûa ho at àöng - “proth ese-syn ese”

“Proth ese-syn ese ” la möt ti ïn tròn h lûu hoa ca o su àû úc


Vi ïn Ca o su Ph ap (I.F.C ) kh am ph a vao nù m 1940. Nguyï n
tùc la trû úc hït gùn vao phê n tû ca o su möt pheno l nh û
resorci n co cac nh om ph an ûng , kï ào thûc hi ïn ngûn g tu
hoa pheno l formo l àï gê y ra nöi kït gi ûa cac phê n tû vúi
nhau.
Àê y la möt hi ïn tûúng tûún g tû hi ïn tûúng xay ra kh i ta
dung nh ûa pheno l formo l ho at àöng ha y pheno l alco l nh û
Rubber- Stichtin g ch o bi ït (hi ïn tû úng chó xay ra tron g
möt thúi gia n ma
thöi).
21 4 CAO SU THIÏN NHIÏN
H

OH O O

HO HO + HCHO HO
- H2 O CH
HO HO HO 2

- Cú ch ï lûu hoa cua ti ïn tròn h “proth ese-syn ese ” nh û


sau:
- Ti ïp sa u cön g vi ïc cua Hultzsc h vï ngûn g tu hoa
phenol alco l va cac ch êt chû a bao hoa, tac dung vúi ca o
su cua nhi ïu phenol alcol khac nhau àûúc xet túi. Ngûúi
ta nhên thêy saligeno l ha y 2-methy l saligeno l khön g gê y
àû úc lûu h oa ca o su, tron g luc 4-methyl-2-methylo l
saligeno l gi up co àû úc lûu hoa. Àê y la möt ch ûng min h xac
àõn h thuy ït cêu hoa hoc, búi vò hai ch êt àêu chó gùn nöi
chun g quan h möt chu öi ca o su , tron g luc 4-
methyl-2-methylo l saligeno l con co thï m möt nh om ph an
ûng

Phaûn öùng

OH - H2 O giöõ a caùc
O phaâ n
töûkhoâng
xaûy ra

tac dung cua saligenol

CAO SU THIÏN NHIÏN 215


OH

Phaûn öùng
giöõa caùc
- 3H2O
phaân
töûcoù theå
x aûy ra

OH

methylo l tû do co thï tao thanh cêu nöi gi ûa ha i phê n tû ca o su:


Tac dung cua dên xu êt methylo l cua saligeno l (4-
methyl-2- methylo l saligenol)
Trû úng húp cua ti ïn tròn h “proth ese-syn ese” , húp ch êt
phenol alcol , nh ûa ho at àöng kh am ph a ra àû úc xe m la
nh ûng ch ûng
min h vï sû thanh lêp cêu hoa hoc tron g ti ïn tròn h lûu hoa ca o su.

21 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


5 8

CHÛÚN G VII

SÖÏ OXIDE H O ÙA V A Ø
L A ÕO H O ÙA CAO SU THIEÂN NHIEÂN

Lamthï nao àï tùn g àû úc thúi gia n sû dung cac vêt


dung cao su , ào la möi ûu tû trû úc àê y cua cac nh a hoa
hoc cung nh û cac nh a san xu êt ca o su.
Th êt th ï, trû úc kh i kh am ph a ra sû lûu hoa ca o su , cac
vêt dung vûa rúi kh oi xû úng ch ï bi ïn àa ch ay nh ûa nh êy
dñn h khöng thï sû dungàû úc. Sa u kh am ph a lûu hoa cac
vêt dung ca o su lûu hoa kh i àa sû dung àû úc möt th úi
gia n khön g lê u tr ú nï n bú muc; ào la sû lao hoa, hêu qu a
cua sû oxid e hoa.
Ca o su thiï n nhiïn , vúi cêu truc polyisopren e cua no, ta
thêy ào la möt polyme r co àö chû a b ao hoa àùc bi ït cao ,
búi vò trong
möi mù t xñch _ C H _ àïu co möt nöi àöi. Nhû thï , gia thi ït
phê n tû kh öi cua polyisopren e la 340.000, ta co thï tñn h
àû úc kho a ng 5.000 nö i àöi . Cú cê u bêt àöi xûng cua
nöi àöi polyisopren e hòn h nh û àùc bi ït nh ay vúi tac nhê n
oxid e hoa va nh om α-methylen e lên cên co thï co möt
ch ûc nùn g tñc h cûc ú cac
ph an
ûng.

CH 2 CH 2
C C
CH 3 H
cis
Tñn h bêt àöi xûng cua nöi àö i va nh om α-methylen e ho at àöng

CAO SU THIÏN NHIÏN 217


Tñnh ph ûc tap cua vên àï la àa sö cön g cu öc kh ao cûu thû úng
nghiïn g vï phûún g di ïn ky thu êt hú n la kho a hoc va kït
qu a àat àû úc qu a nhi ïu tac gi a kh ac nha u àö i kh i kh a
mê u thu ên. Trong kh i ào E.H . Farme r nghiï n cûu vao nïn
tang hoa hoc cua sû ox- ide hoa cac polyisoprene . The o
ch u àï nay, cu öc nghiï n cûu nh ùm vao hydrocarbo n ca o
su nguyï n ch êt va ca o su lûu hoa.
Nh û vêy ta se àï cêp 2 ph ên:
- Nghiï n cûu töng qu at vï sû oxid e hoa polyene.
- Nghiï n cûu oxid e hoa va lao hoa cua ca o su lûu hoa.

A. OXIDE H O Ù APOLYNE, HYDROCARBON CAO SU


I. Àai cûúng:
Th û nghi ïm àêu tiï n ch ûng min h khñ oxyge n gùn vao
ca o su do J.Thompso n thûc hi ïn: ca o su àû úc du y trò ú chê n
khön g ha y ú khñ trú th êt sû khöng bõ hû hong. Cho àïn
nùm 1912 vên àï khön g ti ïn tri ïn mêy, kï ào S. Peache y àï
xu êt gi a thuy ït vï sû thanh lêp peroxid e ma ön g qu i vao
la do sû gùn oxyge n ú nöi àöi. Cac peroxid e nay àïu la
nh ûng ch êt oxid e hoa manh hú n oxygen, ào la y tûúng vï
ph an ûng tû xuc tac àû úc B. Porrit t tri ïn khai ti ïp ào.
S. Peache y ch ûng min h hydrocarbo n ca o su co thï gùn töi àa
47% oxyge n tñn h the o trong lûúng cua no, nhûn g ön g khön g
gi ai thñc h àû úc sû hû hong xay ra do lûúng nh o oxyge n
gùn vao. Vao nù m 1923, B. Marzett i nh ên àõn h tac dung
ph a huy la do vït oxy- ge n gùn vao ca o su co anh hû úng
àöi vúi cú tñn h ca o su . Hi ïn nay ta bi ït chó cên 1% oxyge n
gùn vao ca o su thö i cung àu lam ch o cú ly tñn h cua no àö i
kh i gi am qu a 90% àöi vúi gi a trõ ba n àêu. Àêy co sû kh ac
bi ït ro gi ûa möt thï polyme r nh û ca o su va möt ch êt thêp
phê n tû nh û aldehyd e benzoic , vï phûún g di ïn tû oxide
hoa. So sanh gi ûa ca o su va aldehyd e benzoi c (do Ch .
Dufraisse)
ch o th êy aldehyd e benzoi c co th ï gùn 30% oxyge n va ca o
su la

21 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


47% oxyge n tñn h the o trong lûúng . Vúi 1% oxyge n hoa húp,
alde-
hyd e benzoi c chó bõ oxid e hoa 6%, con lai 94% aldehyd e
khön g bõ bi ïn àöi; tron g luc cung tó lï oxyge n gùn vao ca o
su , thò sû hû hong xay ra ho an toan.
H. Staudinge r xac nh ên ph an ûng cua möt lûúng nh o
oxygen vúi ca o su àu gê y ra sû cùt àût àa sö phê n tû. Ch .
Moure u va Ch. Dufraiss e ch ûng min h àû úc àùc tñn h tû xuc
tac cua hi ïn tûúng oxid e hoa. Ha i tac gi a nay àa kh am
ph a ra hi ïu qu a “kh ang oxy- gen” , àung r a la hi ïu qu a
ngù n trú ha y con la sû xuc tac tiï u cûc cua sû tû oxid e
hoa.
Sa u ào cac tac gi a kh ac thûc hi ïn nghiï n cûu hoa hoc
trï n húp ch êt ethylen e àa àe m lai nïn tang hoa hoc vï cú
ch ï oxid e hoa ca o su vûng ch ùc hún . R. Criegee , kï ào la
H. Hoc k nghiï n cûu oxid e hoa cyclohexene , ch o thêy sû tao
thanh hydroperoxid e gùn
trï n nh om α-
methylene.

H H H O OH

+ O2

Tû ào kït luên nh om α-methylen e cua nöi àö i cung nh ay vúi


sû oxid e hoa, peroxid e tao ra ú nöi àö i co thï chuy ïn võ
th anh hydroperoxid e tao ra ú nh om α-methylene.

CH C C +O CH C C C C C
2

O O O H

C. Paquo t ph ac hoa kh a chñn h xac cú cêu cua cac peroxid e eth-


ylene . Cung thúi vúi öng , E.H .Farme r va cac cöng sû viï n nï u ra

CAO SU THIÏN NHIÏN 219


nh ûng kït qu a múi vï sû oxid e hoa töng qu at cua cac
polyen e va
àùc bi ït cua ca o su , gê y kin h ng ac hêu hït cac nh a hoa
hoc. Ài ïm nöi bêt ch u yïu cua Farme r la mö ta cêu tao
polyisopren e àún gi an tha y vò la phê n tû ca o su to lún nh û
nhi ïu tac gi a kh ac, àï àï cêp túi vên àï ph ûc tap cua cú
ch ï oxid e hoa polyene ; thñ d u:
Tha y vò di ïn ta phê n tû ca o su nh û sau:
CH3
...
CH 2 C CH CH 2

Farme r sû dung ki ïu mêu àú n gi an hoa:

Trï n möt phûún g di ïn ñt thu öc ly thuy ït hún , nhi ïu nghiïn


cûu àa cön g bö cac hi ïn tûúng oxid e hoa ca o su , Va n
Rosse m va nh ûng tac gi a kh ac àa ch ûng min h tac dung
cua ch êt xuc tac “h ao oxygen ” nh û mu öi hûu cú cua àöng ,
mangan , cobal t va sùt. Anh hû úng cua anh sang , nhi ït ha y
nghi ïn hoa deo.. . túi sû oxide hoa búi oxyge n cung àïu la
àöi tû úng cua rêt nhi ïu cu öc kh ao cûu. Sa u hït, nh ûng
cach thûc oxid e hoa nh û vúi ozone , peroxide va cac ch êt
oxid e kh ac cung àû úc nghiï n cûu co muc àñc h gi up ch o
ki ïn thûc cua ta vï cêu tr uc ca o su àû úc phon g ph u hú n
ho ùc la àï ch ï tao dên xu êt cua ca o su nh û oxid e ca o su.

II. Tû oxid e hoa:


The o Ch . Dufraisse , sû tû oxid e hoa cua ca o su khön g
kh ac mêy vúi sû tû oxid e hoa cua nh ûng ch êt àú n gi an
hún.
Oxyge n tû do luö n luö n gùn vao ca o su dû úi dang cua
möt phê n tû ch ú khön g ph ai la nguyï n tû. San ph êm ho an
têt àö i luc chó gi û möt nguyï n tû, ào la do ph an ûng ph u
khön g liï n qua n gò túi ph an ûng sú cêp va noi chun g la co
thï tranh àû úc.
22 0 CAO SU THIÏN NHIÏN
Ch êt sin h ra tû ph an ûng sú cêp la möt peroxid e khön g bïn co
ho at tñn h cao . Nïu A la phê n tû co thï tû oxid e hoa àû úc,
cú chï do Ch . Dufraiss e àû a ra la:
A + O2 → A(O 2 ) → chêt trung gian → AO 2
peroxid e sú cêp oxid e
(bïn) (khöng bïn)
Cung co thï kh a nùn g oxid e hoa peroxid e tû truy ïn qu a
möt phê n tû ngo ai lai B:
A + O2 → A(O 2 ); A(O 2 ) + B → A + B(O 2)
→ ... → BO2
Ú trû úng húp cu öi nay, A co ch ûc nùn g nh û ch êt xuc tac
cua sû tû oxid e hoa.
Ta co th ï xet möt trû úng húp kh a thön g thû úng ,
oxyge n tû phê n chi a gi ûa peroxid e sú cêp va möt phê n tû
kh ac: ào la sû ox- id e hoa cam ûng ha y nhõ liïn . A se la
ch êt tû oxid e hoa àû úc va B
la ch êt nh ên.
A + O 2 → A(O 2); A(O 2 ) + B → ... → AO + BO
A cung co thï la ch êt nh ên:
A + O2 → A(O 2); A(O 2 ) + A → ... → 2AO
Khön g th ï nao cö lêp cac peroxid e trun g gia n àû úc, búi
thï ta khön g thï hi ïu àung cú ch ï, kï ca kh i ào la ch êt
àú n gi an nhû aldehyd e benzoic.
Ta co thï ph ac hoa lûúc àö ly thuy ït ch o trû úng húp
cu thï cua aldehyd e benzoi c àï ra ngo ai tr úi:

O O O
C6H5 C + C6H C C6H C
O2 O OH
5 5
H (O2) H

acid perbenz oic

CAO SU THIÏN NHIÏN 221


O O O
C 6 H5 C + C H C 2 C6H5 C
6 5
O OH H OH
Kh a nùn g oxid e hoa va cac hi ïu qu a xuc tac cua nh ûng
ch êt peroxid e nay àû úc noi àïn vò ch ung tha m gi a vao
trû úng húp cua ca o su . Va lai, nh ûng húp ch êt nay co kh a
nùn g oxid e hoa con lún hú n chñn h oxyge n tû do ma ch ung
sin h ra. Sa u cung ngû úi ta con ch u y túi vai ch êt nao ào
bòn h thû úng thò bïn vúi khön g khñ, co th ï bõ oxyge n tac
kñch kh i co möt hï thöng tû oxid e hoa co ch ûc nùn g nh û
la ch êt cam ûng hi ïn hûu.
Tron g trû úng húp ca o su , ngû úi ta àa lûu y lûúng oxyge n
the o ly thuy ït co th ï gùn la 47%. Tron g luc ào cac trõ sö
thûc nghi ïm bao hoa ca o su bùng oxyge n thò rêt bi ïn thiï n
va nh o hú n 47%. Th êt ra, khön g ph ai la vên àï bao hoa
cung möt lûút têt ca cac nöi àö i cua möt phê n tû ca o su ,
búi vò àai phê n tû xïp gêp vúi nha u möt cach hön àön chó
ch o möt sö nh o nöi àö i tr ûc ti ïp, coth ï dï bõ tac kñch hoa
hoc. Ph an ûng oxid e hoa xay ra the o dê y chuy ïn nï n
trung têm trú nï n ph ûc tap va la möt hön húp göm nhi ïu
àai phê n tû kh ac nhau , khön g thï tach ra ha y bi ïu thõ àùc
tñn h tron g trû úng húp töng qu at àû úc. Tu y nhiïn , sû hi ïn
di ïn cua peroxid e ú ca o su c o thï bi ïu thõ tron g vong tû
oxid e hoa (Peachey) . Cac tac gi a cung àa nh ên thêy ro
ch ûc aci d carboxyli c oxyhydryl.. . ú ca o su àa tû oxid e hoa
thò khön g th ï nao cö lêp àû úc húp ch êt nh êt àõnh . Ch ùc
ch ùn ph an ûng cöng cua oxyge n àa xay ra tron g qu a tròn h
oxide hoa ca o su , nh û nhi ïu cön g bö àa ch ûng minh ; nhûn g
ngû úi ta cung ch ûng min h tû möt mûc àö oxid e hoa nao
ào cac hi ïn tûúng ch ay ng êm tao nû úc va khñ carboni c
cung xay ra bï n canh aldehyd e for- mi c va nh ûng ch êt
nh û la acid.

III. Thuy ït Farmer:


Cú ch ï oxid e hoa trû úc àê y dûa vao gi a thuy ït cua
Bach , kï ào la Engler . Cac tac gi a nay gi a thi ït möt phê n
tû oxyge n tû gùn vao nöi àö i cua hydrocarbo n ch o ra möt
peroxid e bao hoa:
22 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
O

O
CH 3 CH 3 H
+
C C O2 C C

H O O

Farme r va cac cöng sû viï n àa gop ph ên qua n trong


vao vi ïc lam ro cú ch ï oxid e hoa nh ûng alke n (ha y olefin )
co nöi àö i chûa bõ bi ïn àöi.
Tñnh àùc sùc cua thuy ït Farme r la àùt gi a trõ ch ûc nùn g
cua nh om α-methylen e ngan g vúi nöi àö i va àa ch ûng
min h cú chï oxid e hoa ch u yïu la cú ch ï ph an ûng dê y
chuy ïn göm 3 giai ào an: gia i ào an bùt àêu, gia i ào an
truy ïn va gia i ào an ngûng ph an ûng.
- Gia i ào an bùt àêu co thï àû úc xet 2 cach , ho ùc búi
ph an ûng cua nöi àöi:

+ O2
* *
*
O

O
*
ho ùc búi sû kñch ho at cua α-methylene:

α + * + H
* *
*

- Gia i ào an truy ïn cua ph an ûng göm co möt phê n tû nguyïn


múi kh ac R–H bõ kñch ho at búi göc ho at àöng . R–H tû bi ïn
àöi thanh göc tû do R*:
(R O O* + R H R O OH + R* )

CAO SU THIÏN NHIÏN 223


O

O
H

* + * +
*
O O

O O
*
H

( R* + O 2 R O O*)

+ * *
*
O

O
*

(*R OOH + R H R OOH + R* )

* + +
*
O O

O O

H H

Ta thêy ro di ïn ti ïn co tñn h cach ly thuy ït xu êt ph at do möt


göc ho at àöng kñch ho at àïn phê n tû R–H àûng kï cên va
tao ra möt göc ho at àöng múi tron g chu öi phê n tû ca o su.
- Sa u cung gia i ào an ngûn g ph an ûng ài túi thanh lêp
hydrop- eroxid e tao ú α-methylen e ha y nöi àöi.

22 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


α hay

OOH OOH

Farme r cung xet túi sû thanh lêp cua peroxid e vong.

OOH

v aø
O O
O O

IV. Tac dung cua ch êt xuc tac “H ao oxygen ” :


Tac dung cua cac mu öi cobalt , àöng , manga n va sùt túi
poly- en e àa àû úc bi ït ro nh êt la cac mu öi hûu cú tan
àû úc tron g no. Thön g thû úng ngû úi ta dung cac oleate ,
linoleate , linolenate, naphthenate , resinat e àöng ha y
mangan.
Ca o su thiï n nhiï n thö cûc nh ay vúi tac dung xuc tac
cua nh ûng ch êt nay vúi lûúng dû úi 10–3% àa co hi ïu qu a
ch êm. Ngû úi ta àa lúi dung hi ïu qu a nay àï ch ï tao
“oxid e ca o su ” (rubbones) sû dung tû 2-3 % linoleat e cobal t
tñn h the o trong lûúng ca o su. Àûún g nhiïn , sû co mùt cua
oxyge n tan tron g ca o su cên cho ph an ûng nay. Sû hi ïn
di ïn cua dun g mö i rêt thu ên lúi ch o ph an ûng thûc hi ïn
oxid e hoa dun g dõch ca o su ha y ca o su trûún g nú tron g
dun g mö i töt hú n thûc hi ïn àöi vúi ca o su khö . Tron g vi ïc
ch ï tao Rubbones , ngû úi ta àû a möt dun g dõch benzen e ca o
su co ch ûa 2,5% mu öi cobal t lïn túi nhi ït àö 650C va ch o
möt luöng khñ oxyge n suc vao tron g kho ang 40 gi ú. Ch êt
xuc tac àû úc tach lêy bùng cach ly têm va ch o dun g mö i
böc húi . C o nhi ïu loai oxide ca o su àû úc ch ï tao, ch ung
àû úc phê n hang the o tñn h hoa tan
tron g dun g möi , vò co liï n hï túi mûc àö oxid e hoa cua ch ung.

CAO SU THIÏN NHIÏN 225


Dang oxid e hoa ca o nh êt (Rubbone s C) gên nh û tûún g ûng vúi
möt nguyï n tû oxyge n gùn vao ha i nh om isoprene , tûc la (C H ) O.
5 8 2

Conhi ïu nh a kho a hoc nghiï n cûu túi ch êt xuc tac oxid e


hoa ca o su , àùc bi ït nh êt la Bloomfiel d va Farme r àa thûc
hi ïn vúi ca o su thiï n nhiï n dang dun g dõch co sû hi ïn
di ïn cua aci d ace- tic ha y anhydrid e acetic . Húp ch êt thu
àû úc co cön g thûc nguyïn tûún g tû cön gth ûc nguyï n àa kï
trïn , ch ûa cac nh om hydroxyl va acetyl . Cac tac gi a nay
cung àa thu àû úc möt oxid e ca o su tûún g tû qu a tac dung
cua aci d peraceti c khön g co sû hi ïn di ïn cua ch êt xuc tac
ki m loai.
Vi ïc ch ï tao oxid e ca o su àa àû úc cai thi ïn, àùc bi ït do
Stevens va Popham , ho àï xu êt ch o ph an ûng xay ra dû úi
ap lûc, ú trû úng húp nay co thï tùn g nöng àö (à ö àêm
àùc) ca o su tû 20% lï n 50%. Sa u hït, cung co thï ch o ph an
ûng xay ra ú trang thai kh ö àû úc bùng cach can (qu a may
nh öi can) ca o su vúi böt gö, nh ùm tùn g di ïn tñch ti ïp xuc
lïn va thûc hi ïn ph an ûng co linoleat e Co ha y Mn.
Sû oxid e hoa ca o su thiï n nhiï n co xuc tac àa àû úc ap
dung cho latex . Tac dung cua sulfat e àöng va sulfat e
mangan , nitrat e cobal t va chlorid e sùt ú late x àa àû úc
Freundlic h va Talala y nghiï n cûu túi.
Tac dung xuc tac oxid e hoa ca o su töng húp c ua cac
dên xu êt àöng , mangan , cobal t va sùt àïu kh a gi öng sû xuc
tac oxid e hoa nh ên thêy ch o trû úng húp cua ca o su thiï n
nhiïn.

V. Ta c dun g cu a chê t oxid e hoa:


V.1. Oxyge n tû do:
Trû úc àê y àa co nh ûng cu öc nghiï n cûu ch ûng min h co
sû gùn oxyge n vao ca o su söng tan tron g benzen e (Herbst) ,
kï ào la sû gùn oxyge n nguyï n ch êt vao ca o su (Peachey) .
Cung nh û lêp luên sû nh öi can ca o su ma kït qu a la sû
hoa deo, la möt hi ïn tû úng oxid e hoa ph ûc tap (Fishe r va
Gray) , Pummere r va Burkar d xac àõn h nh ûng thûc nghi ïm
cua Peache y va nghiï n cûu túi tac dung
cua möt luöng khñ oxyge n ài vao möt dun g dõch hydrocarbo n cao
22 6 CAO SU THIÏN NHIÏN
H16
10
H40O3 9.
25

su rêt loang (0,27%), tan tron g methylcyclohexa n ú nhi ït àö


thû úng . Sa u möt thúi gia n ph an ûng kh a lêu (kho ang 50
gi ú), cung gùn àû úc 1 nguyï n tû oxyge n vao möi nh om
isoprene.
Boswel l oxid e hoa möt vang ca o su söng , mong , tron g
möi trû úng khön g khñ, ca o su nay àa qu a xû ly chi ït rut
aceton e loai bo cac ch êt kh ang oxyge n tû nhiï n cua no.
Ön g co àû úc möt ch êt nh û la nh ûa, tan tron g acetone ,
khön g tan tron g sulfu r carbon,
nh ú tñn h ch êt nay ön g phê n gi ai àû úc ha i húp ch êt co cön g thûc
nguyï n la C O va C
Phê n tñc h ch i ti ït cac nghiï n cûu àï cêp ú trï n ch ûng
to tònh trang hay con mú hö, búi vò cac húp ch êt co àû úc
qu a nhi ïu tac gi a kh ac nha u àa kh ac hùn vï ài ïu ki ïn
ph an ûng . Cac tac gia nh û Kem p àa tòm cach àao sê u ch u
àï nay va àû a àïn nh ên xet: co ch êt ba y hú i tao ra tron g
qu a tròn h oxid e hoa; mùt kh ac nh ûng húp ch êt huy àai
phê n tû vên con, co ham ch ûa nh ûng ch ûc co oxyge n nh û
–COOH, –OH... Gên àêy , cac nh a kh ao cûu cua “H öi san
xu êt - kh ao cûu ca o su Anh ” (B.R.P.R.A.) mú röng vên àï
nay, ma möt tron g cac kït qu a àat àû úc la thuy ït Farme r
nh û àa nïu.
V.2 Ta c dun g cu a ozon e (O ):
Ozon e àû úc bi ït la möt ch êt ph an ûng lïn nöi àöi , sû
ozone hoa ch o ra cac ozonide:
O
C C
+ O3 C C
C C ha
O O
y
O (1) O O (2)

Ch êt nay khön g bïn, bõ thuy gi ai ch o ha i húp ch êt carbonyl:

O
C C
+
H 2O C O + O C
O O - H2O2
CAO SU THIÏN NHIÏN 227
3
2 2

Qua trònh khû ozone cua hydrocarbon cao su àa àûúc


Pummere r va nh êt la Harrie s nghiï n cûu túi. Ph an û ng
thûc hi ïn vúi ca o su söng àa bõ trûún g nú tron g möt dun g
mö i khöng bõ ozon e tac dung àû úc nh û clorofo c
(chloroform ) ha y acetate ethyl . Ch o möt luöng oxyge n co
ch ûa möt ty lï ozon e ài vao dung dõch. Vúi 6% ozon e se co
àû úc möt ozonid e thön g thû úng (1) hay
(2) ûng vúi cön g thûc nguyï n (C H O ) ; vúi 12% ozon e trú
lïn , co 5 8 3 x

àû úc möt ozonid e ûng vúi cön g thûc nguyï n


5 (C
8 4Hx O ) .

Ozonid e thön g thû úng thu àû úc vúi möt hi ïu su êt cao ,


sa u khi ch o dun g mö i ba y húi . Ào la möt ch êt nh û dêu,
khön g bïn, phên tû kh öi khön g th ï nao xac àõn h chñn h
xac àû úc nhûn g co le kha ca o búi vò co nhi ïu ph an ûng
phê n cùt chu öi hydrocarbo n va keo dai ph an ûng.
Ozonid e cua ca o su thiï n nhiï n bõ thuy gi ai búi nû úc
nong rêt dï dang ch o ra aldehyde , aci d va peraci d
levulini c cung nhû nh ûng húp ch êt chñn h cua ph an ûng .
Th ûc hi ïn thuy gi ai co H O 2 2

tao thanh , ch êt tao ra ch u yïu la aci d levulini c(1), bï n canh


ào con co aci d formic , aci d succini c va oxid e carbon.
Qu a tròn h kh û ozon e hydrocarbo n ca o su rêt qua n trong
cho vi ïc ào an cú cêu cua ca o su thiï n nhiï n chû a lûu hoa.
Ngoai nghiïn cûu ly thuyït cua Staudinger, kï ào la
cua Pummere r va Matthau s túi cú cêu co thï co àû úc cua
nh om ozo- nid e (1), isoozonid e (2), molozonid e (3), cên ph ai
lûu y túi sû khû ozon e ca o su töng húp.

C C

O O
O

1. Acid
levulinic O CH
C – CH – CH – C = O
HO

22 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


4
4 25
H40 4 4
H 16
410 4

V.3. Ta c dun g cu a ca c chê t oxid e ho a khac:


Chê t oxide ho a vö cú:
KMnO àû úc bi ït la möt ch êt oxid e hoa nöi àö i C = C. Nh ûng
thû nghi ïm àêu tiï n vúi ca o su thiï n nhiï n do Harrie s thûc hi ïn:
hoa trön dun g dõch vao möt dun g dõch ca o su benzene , co
KMnO
àû úc möt san ph êm, nhûn g chû a xac àõn h àû úc ro. Boswel l àûa
ra möt thûc nghi ïm, sû dung dang dun g dõch àêm àùc
KMnO
ch o tac dung vúi dun g dõch ca o su va tetrachlorometha n CCl
(5% ca o su) , tranh oxyge n khñ tr úi. Sa u nhi ïu ng ay khu êy
trön ú nhi ït àö thû úng , ch o oxid e ca o su kït tua bùng
methano l (c ön methylic) , ca o su nay co dû úi dang cua möt
kh öi nh ao ûng vúi
cön g thûc nguyï n C O. Húp ch êt nay co phê n tû kh öi hay con
kh a ca o búi vò no khön g tan tron g cön ha y aceton e vên con
khanùn g gùn oxyge n bùng cach phú i ngo ai trúi àú n gi an,
àï àat túi
th anh ph ên C O . Möt cön g tròn h nghiï n cûu sê u àa àû úc
H 25 40 2

Robertso n va Mai r cön g bö ti ïp ào. Ha i tac gi a nay sû dung ky


thu êt cua Boswell , nhûn g vúi àö àêm àùc cua kh ac nhau
KMnO
nh ùm gùn 1, 2, 3... 10 nguyï n tû oxyge n ch o möi . Kït
nh om C
qu a la oxid e ca o su co hòn h dang ngo ai tha y àöi tû th ï àùc
mau vang nh at àan höi yïu àïn thï nh ûa gi on va khön g
mau.
Du rùng ham lûúng oxyge n cua nh ûng san ph êm oxid e hoa vúi
KMnO la kh a ca o nhûn g àö chû a bao hoa hay con rêt lún. Gi ai
thñc h àû a ra la nh ûng húp ch êt phê n huy àû úc tao tû
nh ûng phê n tû hoa húp oxyge n manh co ch ûc – COOH va
–OH, mùt kh ac tû nh ûng ào an chu öi polyisopren e gên nh û
gi û àû úc àö chû a bao hoa ba n àêu cua ch ung . Ú cac ph an
ûng nay, ta co thï nh ên ra aci d formic , aci d acetic , aci d
oxalic , aci d levulini c va nh ûng ch êt nh ûa oxyhydry l hoa
manh.
Chùc chùn kït qua nay àa àûa àï n mö t khao cûu khac vò
KMnO
khön g ch o cac ph an ûng àú n gi an àu àï kha i th ac va ài
àïn nh ûng kït luên co gi a trõ vï phûún g di ïn kho a hoc,
tron g khi vï phûún g di ïn thûc tï ta khön g th ï ap dung
àû úc.

CAO SU THIÏN NHIÏN 229


2 2 H O.H40
15 224 25

=
4 2 4

H2 O 2 àû úc dung nh û ch êt oxid e hoa dun g dõch ca o su. Khu êy


tr ön lê u möt dun g dõch co ch ûa 4% ca o su ta n trong
tetrachlorometha n (CC l ), hi ïn di ïn cua möt dun g dõch nû úc
co
3% H2 O 2 , ú nhi ït àö bòn h thû úng se thu àû úc ha i ch êt. Lúp nû úc
co kh öi ke o trùng hut nhan h ch ong luc ti ïp xuc vúi khön g khñ.
O
Lúp dun g mö i ch o möt san ph êm mau vang trong , kh a
cûng va àùc bi ït tan tron g ether . Tû ào, ta kït tua bùng
methano l cho
möt ch êt ûng vúi cön g thûc O, hay con hao oxygen , ph ên
C
nay the o Boswel l co thï sanh àû úc vúi húp ch êt co àû úc búi tac
dung cua KMnO . Ph ên tan tron g va khön g tan tron g ether
CCl
thò ûng vúi thanh ph ên C
Tu y nhiïn , sû oxid e hoa ca o su búi dun g dõch ox y 2gi a2 (H O ) con
ph ûc tap hú n kït qu a co àû úc búi Boswell . Nhi ïu nh a kh ao
cûu àa àao sê u ch u àï, àùc bi ït la Robertso n va Mair , Mai r
va Todd, Kaga n va Sukhareva , kï ào la Bloom-Fiel d va
Farmer . Tron g khi
ào cên nh ên manh túi sû ki ïn nh ûng nh a kho a hoc
Bloomfiel d va
Farme r khön g sû dung H du y nh êt ma con co sû hi ïn di ïn cua
O 2 2

aci d aceti c va co le ch êt ph an ûng thêt la aci d peracetic.


Sû oxid e hoa ca o su búi àa àû úc ung hö ú My àoi hoi nh öi
HO 2 2

can ca o su vúi kï ào xû ly vúi aci d chlorin e hydrid e ma ûng


BaO
dung àû úc xe m xet túi la ch ï tao “chewin g gum” . Möt tai li ïu
kh ac àa àï nghõ dung H àï oxid e hoa ca o su latex , ti ïp ào
O
chlorin e hoa. Sa u hït, Bloomfield , Farme r va Schidrowit z
àa nghiï n cûu túi phûún g ph ap oxid e hoa nong late x àa ly
têm , ön àõn h hoa va kh û amonia c àû a túi möt húp ch êt
deo va dñnh.
Peracide hû u cú:

O
Peracide R–C–O–OH àû úc bi ït dung àï oxide hoa nöi àöi
C = C. Töng qu at ch ung ph an ûng ch o ra
epoxy:
O O
C C + R C C C + R C
OOH OH
O

23 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


3

Tû nù m 1932, àû úc bi ït ph an ûng cua ca o su kh ö ha y cua dung


dõch ca o su vúi peraci d ch i phûún g dû úi 450C ch o ra cac
nh om hydroxyacetyl . Bloomfiel d va Farme r dung aci d
peraceti c khöng co acety l peroxide , co àû úc ch êt tan tron g
alcol , ethe r va acetone nhûn g khön g tan tron g cac
hydrocarbo n ch i phûúng . Vï phûúng di ïn ly thuy ït, ph an
ûng ch ùc ch ùn ph ûc tap hú n sû “epox y hoa” àú n gi an. Ta
co th ï thûa nh ên cac ch ûc oxyhydry l tao ra kh a dô acety l
hoa àû úc búi CH –COOH ti ïp ào; ch ùc ch ùn co sû phê n cùt
chu öi.
Aci d perbenzoi c va aci d monoperphthali c cung àa àû úc
kh ao sat, nhûn g kït qu a co àû úc khön g kh ac mêy so vúi
kït qu a àû úc bi ït ch o trû úng húp aci d peracetic . Cac
peroxid e R–O–O–R cung àa àû úc xet th û, nhûn g hi ïn tûúng
oxid e hoa ma ch ung kh úi ph at hay con ph ûc tap hú n
trû úng húp cua peracid , ch ung xuc tac sû kñch ho at búi
oxygen ; nhûn g bu lai vùng mùt oxygen , ch ung co kh a nùn g
gê y ra cac ph an ûng nh û la lûu hoa.
V.4. Ban ch êt cua cac ch ûc co oxygen:

Naylo r va Bloomfiel d àa nghô ra hang lo at gi a thuy ït


gi ai thñc h sû thanh lêp cac ch ûc co oxyge n ph at xu êt tû
hydroperox- ide sú cêp cua thuy ït Farmer . Sû ph a huy
ch ûc hydroperoxide
àû a túi lêp möt ch ûc rû úu:
OH

OH O

O* +

Oxyge n ho at hoa xu êt xû tû ch ûc hydroperoxid e co th ï kñch


ho at möt nöi àö i gê y àût chu öi va tao thanh 2 carbonyl:

+ 2 O* +
O O

CAO SU THIÏN NHIÏN 231


+

Oxyge n ho at hoa nay con co th ï kñch ho at möt oxyhydry l àa


tao ra va oxid e hoa thanh ceton e khön g gê y àût chu öi:

H
O + H2O
*

OH O

Cac aldehyd e àû úc tao ra trû úc ào co th ï bõ oxid e hoa thanh acid


carboxylic ; cac aci d nay co kh a nùn g este r hoa àû úc cac oxyhydryl:

H HO
+ O *
O O

HO
+ + H2 O

O
OH O

O C

Ta con co thï tiï n ào an co sû thanh lêp epox y ú võ trñ nöi àöi;


ào cung la nguyï n tùc ph an ûng chñn h cua hydroperoxid e ú
nöi àöi , do ào sû sùp xïp lai co thï la:

+ O* +
O
O

23 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


2 2

Epox y cung co th ï ph an ûng vúi möt oxyhydry l the o ph an ûng


thön g thû úng ch o ra möt ether:

+ O
O OH
OH

Ta lûu y ph an ûng cu öi nay co xu hû úng gùn ha i ho ùc nhi ïu


chu öi vúi nhau , gê y ra hi ïu ûng lû u hoa. The o cung
nhi ïu chi ïu hû úng , ethe r hoa hö tûún g ha i oxyhydry l cung
vúi sû kh û nû úc àï sin h ra möt cêu liï n phê n tû:

OH
O
OH -- H2O

Ngû úi ta àa nh ên thêy ro sû tao thanh nû úc tron g vong ph an


ûng oxid e hoa ca o su . Tu y nhiïn , khön g thï dûa vao sû
xu êt hi ïn H O nay ma ch on möt tron g ba gi a thuy ït àû a ra
àû úc ûa chu öng nh êt, búi vò ph an ûng huy àêy àu ch o möt
ào an chu öi carbon
àûún g nhiï n sin h ra va H O.
CO
Nh ûng lûúc àö nay khön g tra cûu tûúng tên àû úc moi
tñnh ch êt co th ï co. Hú n nûa cac nöi àö i co th ï tû di
chuy ïn va doc
the o cung chu öi hydrocarbo n ca o su co thï ch o ra moi ph an ûng.

CAO SU THIÏN NHIÏN 233


Ú ài ïu ki ïn nay, cac phûún g ph ap phê n gi ai hoa hoc thöng
thû úng àïu khön g thñc h húp va chó co th ï kh ao sat sû hi ïn
di ïn cua nh om ch ûc ú oxid e ca o su . Cön g vi ïc nay àa àû úc
Hilton , kï ào la Naylo r döc têm lam vúi Rubbon e loai B co
10,8% oxyge n va loai C co 13,3% oxygen.
Sa u àê y la àai cûún g vï phûún g ph ap phê n gi ai àa sû dung:
- Oxyge n nguyï n (phê n gi ai nguyï n tö qu a ph an ûng
ch ay ng êm).
- Oxyge n thu öc peroxid e (phûún g ph ap Zerewitinof f àû úc
Bollan d cai
ti ïn).
- Oxyge n cua nh om –COOH (ph ep ào ki ïm tñnh).
- Oxyge n cua nh om –COO–R (savo n hoa)
- Oxyge n cua ch ûc rûúu nhò (hydroge n lin h àöng)
- Oxyge n cua ch ûc carbony l C = O (phûún g ph ap Lund)
Cac ch ûc ethe r va epox y the o cac tac gi a kï trïn ,
ngû úc lai, khön g thï àõn h phê n àû úc nh û y. Àö chû a bao
hoa àû úc ào bùng chó sö iodin e the o phûún g ph ap Kemp . Kït
qu a co àû úc ch ûng to tó lï hydroperoxid e lên lûút gi am, àö
oxid e hoa nguyï n liïu tùng lïn . Cac Rubbon e àû úc oxid e
hoa nhi ïu nh êt chó ch ûa lû úng hy- droperoxid e vao
kho ang tû 10–2% àïn 10–3%.
Phê n gi ai àõn h lûúng oxyge n cua nh ûng ch ûc kh ac
nha u ú tron g Rubbon e C chó ch o kït qu a 5,9%, tron g luc
oxyge n nguyïn co àû úc qu a ph an ûng ch ay ng êm lïn túi
13,3% The o Naylor , co sû kh ac bi ït la do cac ch ûc epox y
chû a àõn h lûúng . Chó sö iodine ch o thêy ro sû bi ïn mêt cua
möt sö nöi àö i tûún g ûng vúi cac nöi àö i bõ bi ïn àöi thanh
epoxy.
To an bö cön g vi ïc kï trï n àû a àïn nh ên àõn h la ú cac
oxide ca o su Rubbon e ch ùng han, oxyge n àû úc tòm thêy ú
dû úi dang epox y ha y ether , k ï ào la rû úu, nh ûng ch ûc
carbony l va carboxyl ro rang hi ïm hún . Sa u cung , cac
nh om peroxid e con hi ïm hún
nûa
.
23 4 CAO SU THIÏN NHIÏN
VI. Chêt bao vï (Chê t khang oxygen)
Ào la ch êt kh ang oxyge n ha y goi dï hi ïu hú n “ch êt ph ong lao”
ha y “ch êt ch öng oxid e hoa”(1).
Möt sö loai ca o su thiï n nhiï n ú tr ang thai thö ch öng
lai àû úc sû oxid e hoa nh ú vao sû hi ïn di ïn sùn co tron g
ca o su möt ch êt goi la ch êt kh ang oxyge n thiï n nhiïn . Ta
con co thï ch o vao cao su söng àï hi ïu qu a kh ang oxid e
hoa àû úc ca o hún , ch êt goi la “kh ang oxygen ” töng húp.
Nh û th ï, nh ûng san ph êm ca o su thiï n nhiï n söng àa
trai qua qu a tròn h tin h khi ït hoa nh û “m u crïp e trùng ”
ch ùng han, bõ loai bo àa sö ch êt kh ang oxyge n tû nhiï n se
bõ lao nhan h hún.
Ài ïu àang lûu y la nh ûng ch êt “kh ang oxygen ” töng húp
(nhên tao) àû úc àû a ra dung àï bao vï ca o su lûu hoa àïu
tûún g àöi ñt cön g hi ïu tron g vi ïc bao vï ca o su söng.
Nh ûng ch êt kh a dô àû úc bi ït co tac dung lam ch êm
oxid e hoa ca o su söng la Santova r O va A (tï n thûún g mai
cua Monsanto Chemical ) co thanh ph ên hoa hoc la
ditertbuty l va ditertamyl hydroquinon e va Iono l (tï n thûún g
mai cua Shel l Chemical ) co thanh ph ên la 2,6-ditertbutyl-4-
methylphenol.
Cac ph i ki m ho lûu hu ynh hòn h nh û àùc bi ït co ch ûc
nùn g nhû ch êt ngù n trú oxid e hoa ca o su söng , tron g luc
chñn h lûu hu ynh àû úc xe m nh û ch êt bao vï töt cua ca o su
lûu hoa. Ch . Dufraisse ch o bi ït nguyï n tö lû u hu ynh hûu
hi ïu gêp 4 lên hydroquinone tron g vi ïc bao vï aldehyd e
benzoic . Ca àïn lûu hu ynh dû úi dang monosulfu r ha y
disulfu r ch i phûún g cung rêt hûu hi ïu. Bogg s va Follansbe e
àa ch ûng min h seleniu m cung co thï la teluniu m (Te) àïu
la ch êt bao vï.
Ài ïu nay con ro hú n kh i cöt yïu la sû oxid e hoa co anh
CAO SU KH?NG CO OXIDE KEM
nùng, ta co thï tom tùt y nay qu a cön g vi ïc cua Kalk e va
CAO SU + OXIDE KEM (Zn O)
Bruce : “À a sö
PBNA(%)

s? O ?? ?c h?p th u (c m3/g/gi ?)
1. Hêu qua cua oxide hoa cao su la sû lao .
ch ?t kh ang oxygen
% CAO SU THIÏN NHIÏN 235
s? O h.thu
(cm3/g/gi?)
0
0,5
2
4
19 x 10-4
26 x 10-4
22 x 10-4
22 x 10-4
20 x 10-4

kh?n g co PBNA DNPD


l?u hu ynh hydroquinon
-
ch êt kh ang oxyge n thön g dung trï n thõ trû úng co khuyn h
2
hû úng
2
tùn g ho at loai oxid e hoa nay hú n lam ch êm” . The o thûc tï,
2
phenyl
2
- β - naphthylamin e co khuyn h hû úng gê y tùn g lûúng
57 x 10-4
oxyge n hêp thu búi ca-4o su thiï n nhiï n chû a lûu hoa, tron g
157 x 10
luc lûu hu ynh106 hayx h10
yd-4roquinon e tac dung the o chi ïu hû úng
nghõc h lai (Bang26 VII.1):
x 10-4
26 úng
Bang VII.1 : Lû x 10-4oxyge n àû úc ca o su chû a lûu hoa
PBNA PNPD
hê p th u (nhiï t àö 460C)
phenyl -?-naphthylamine
Di-?-naphthyl-p-phenylendiamine

2 2

Vï ca o su töng húp, ta ch o ch êt bao vï vao noi chun g la àï àa


phê n hoa. Ta se àï cêp ú ph ên kh ac.

B. SÖÏ LA ÕO H O ÙA C U ÛA CAO SU LÖU H O Ù A


Marzeti i la ngû úi àêu tiï n àa ch ûng min h lûúng oxyge n
hoa húp vúi ca o su tûún g àöi nh o va vao kho ang 1% àöi
vúi ca o su àu àï lam bi ïn mêt hêu nh û ho an toan cac tñn h
ch êt cú ly cua ca o su lûu hoa. Nea l ch o bi ït sû hêp thu 1%
oxyge n ú nhi ït àö la 250C gê y gi am túi 93% sûc chõ u keo
àût. Kem p ch o bi ït thï m lûúng oxyge n tû 1,7% àïn 2% àû a
túi hû hong ho an toan ca o su lûu hoa, nhûn g liï n qua n
túi vi ïc mêt kh a nùn g chõ u keo àût thò tuy thu öc vao ha i
yïu tö la nhi ït àö va ban ch êt cua ca o su àa lûu hoa.
Vï phûún g di ïn thûc tï, vên àï oxid e hoa ca o su lûu hoa ch ùc

23 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


ch ùn qua n trong nhi ïu hú n vên àï oxid e hoa cac àai
phê n tû poly-
ene . Bu lai, chñn h vên àï cu öi lai la àöi tûúng cua àai àa
sö cöng cu öc kh ao cûu tri ït àï; ngû úi ta dung dan h tû ky
thu êt hú n la nghiï n cûu sû lao hoa cua ca o su lûu hoa vön
la àöi tûúng cua möt sö rêt nh o kh ao cûu têm mûc qua n
trong tr ûc ti ïp. Moi cön g vi ïc nay khön g thï nï u ra hït
àû úc, do ào ta gi úi han nh ûng ài ïm ch u yïu.
Sû lao hoa cua ca o su lûu hoa bõ anh hû úng khön g chó
búi ban ch êt ca o su , ma con bõ anh hû úng búi ban ch êt
cua “ch êt lûu hoa” va ài ïu ki ïn lûu hoa, ban ch êt cua
ch êt àön va ch êt ph u gia , ban ch êt cua ch êt kh ang lao
cung nh û tó lï dung cua ch ung.
Mùt kh ac, cac ài ïu ki ïn vêt ly vï sû lao hoa àïu rêt
qua n trong. Nhi ït, ozone , cac tia sang àïu àêy nhan h sû
hû hong ca o su.

I. Sû tac kñch búi oxygen - anh hûúng nhiït va ap


lû c
Co nhi ïu cach qua n sat sû tac kñch ca o su lûu hoa búi
oxygen, nhûn g thûc hi ïn ch o ca o su vao cai bú m Biere r -
Davi s àû úc xem nh û phûún g ph ap nghiï n cûu vï sû gi a
töc lao hoa. Nh û thï khi nh ûng vang ca o su mong àû úc
àû a vao thi ït bõ bú m va xû ly ú
700C vúi ap lûc oxyge n vao kho ang 20kg/cm 2, sû oxid e hoa
trú nï n nhan h àu àï gê y ph an ûng nö. Co le cach oxid e
hoa nh û thï phai tach ra riïng khi trûúng húp hoa lao ú
àiïu kiïn bònh thû úng va ph ai húp lai nh ûng ài ïu ki ïn
thai qu a nh û nhi ït àö va ap lûc ca o àï loai bo ph an ûng
nay. Nïu mu ön rut ra kït lu ên, ta ph ai nghô sû gi a töc lao
hoa chó co anh hû úng gi an ti ïp àïn sû lao hoa bòn h thû úng
va rêt kh o lêp àû úc tûún g qua n co gi a trõ gi ûa ha i hi ïn
tûúng.
Sû khi ïm khuy ït vï tûún g qua n gi ûa sû gi a töc oxid e
hoa ú ài ïu ki ïn cua ph ong thñ nghi ïm va sû oxid e hoa bòn h
thû úng cao su lû u hoa sû dung trï n thõ trû úng , àa tao nï n
möt su y àõn h vï sû hi ïn di ïn cua nhi ïu loai ph an ûng hoa
hoc.
Tû cön g cu öc nghiï n cûu cua Stevens , hêu hït cac nh a
sûu têm àïu th ûa nh ên sa i lêm la xet sû bi ïn thiï n cua
sûc chõ u keo

CAO SU THIÏN NHIÏN 237


S??c ch?u ke?o ???t
àût la tiï u chu ên töt nh êt àï the o doi sû hû hong cua ca o su lûu
hoa tron g qu a tròn h bõ lao.
Àùt sûc chõ u keo àût the o tr uc tun g va thúi gia n lao
the o tr uc ho anh , cac àû úng bi ïu di ïn vach ra àû úc gi up so
sanh sûc chõu lao cua nhi ïu hön húp ca o su kh ac nha u
vúi ca o su chu ên va àanh gi a àû úc ho at tñn h cua ch êt
ch öng lao. Vúi phûún g ph ap nay, sû thuy ït min h kït qu a
àat àû úc co th ï noi la kh o. Nh ú vao vñ du cua Nea l va
Vincent , ngû úi ta lam sang to sû kh o thuy ït minh:
(xe m hòn h VII.1)

thôøi gian laõo


Hòn h VII.1 : Cac àû úng bi ïu di ïn
lao

Àû úng bi ïu di ïn A la möt ca o su khön g co ch êt kh ang


lao, hai àû úng bi ïu di ïn B va C la àû úng bi ïu di ïn lao cua
cung ca o su nhûn g co ha i ch êt kh ang lao phê n bi ït. Ta
thêy àû úng B co dang tûún g tû vúi àû úng bi ïu di ïn chu ên
A. Ngû úc lai àû úng bi ïu di ïn C, luc àêu sû lao to ra thu ên
lúi hú n B, ti ïp ào döc xu öng va trú nï n xêu hú n B.
Ài ïu nay gi an ti ïp ch ûng to co sû hi ïn di ïn cua nhi ïu
loai ph an ûng oxid e hoa. Nh û vêy dang cua àû úng bi ïu
di ïn tuy thu öc vao loai oxid e hoa bõ ch êm búi ch êt kh ang
lao. Sû thuy ït min h co le con kh o hú n nûa nïu ta bi ït co
möt sö hoa ch êt co tac
dung khön g hoa ch êm ph an ûng oxid e hoa, ma la co tac
dung

23 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


thûc sû lêp ra cac cêu nöi gi ûa cac phê n tû àa bõ àût chu öi hay
àût cêu möt ph ên nao tron g vong hoa lao.
Hiïn tûúng cuöi vûa àï cêp àa àûa túi cac nha khoa
hoc nghiï n cûu möt phûún g ph ap dûa vao sû dan ch ung
(d an lúi , núi ra ) liï n tuc va gi an ào an bùt bu öc; sû kh ac
bi ït qua n s at thêy tron g luc lao gi ûa 2 ki ïu do bi ïu hi ïn
àùc tñn hvï sû tao mang búi sû th anh lêp cêu liï n chu öi.
Phûún g ph ap the o doi nay co thï noi la ti ïn bö, búi vúi
phûúng ph ap cö ài ïn dûa vao ph ep ào sû mêt ài cua sûc
chõ u keo àût, du rùng cú ban hay con àan g àû úc tran h
luên.
Kït qu a àêu cua phûún g ph ap múi nay gê y ch u y túi
tñn h àùc bi ït cua ch êt goi la “d esactiveur ”(1) co tac d ung
nh û ch êt kït mang (lêp cêu hoa hoc) kh ac vúi ch êt
“ng ûng ph an ûng ” tû oxide hoa peroxide . (J . Le Bras).
Ch . Dufraiss e va cöng sû viï n nghiï n cûu sû gùn oxyge n
theo doi sû oxid e hoa, kï ào la nhi ïu nh a kho a hoc kh ac,
gi up the o doi sû oxid e hoa, nhûn g khön g tiï n li ïu àû úc
kït qu a chun g ky hû hai. Trû úng húp cua cac
“d esactiveur ” la möt thñ du kh a hung hön búi vò nh ûng
ch êt nay, nh û cac ch êt kh ang oxygen ,lam ch êm sû su y
gi am tñn h ch êt cú ly cua ca o su lûu hoa, nhûn g chó tac
dung tûún g àöi ñt vúi sû gùn oxyge n vao ca o su.
Tron g cac phûún g ph ap the o doi kh ac àû úc dung túi,
ta co thï kï túi cu öc nghiï n cûu hoa ly vï ph an ûng bi ïn
thiï n the o nhi ït àö va nöng àö oxygen . Cac nh a nghiï n cûu
nh û Biere r va Davis, William sva Nea l àa ch ûng min h hï sö
nhi ït àö oxid e hoa thay àöi gi ûa 2,0 va 2,5 ch o möt bi ïn
thiï n 100C. Hï sö nay àû úc xem nh û hï sö nhi ït àö bòn h
thû úng ch o möt ph an ûng hoa hoc.
Nh ûng thûc nghi ïm kh ac xay ra ú nhi ït àö ca o hú n la tû 80

1. Chêt “desactiveur” la chêt khang lao khöng co tac dung can trú hoa chêm sû hêp thu oxy-
gen vao cao su lûu hoa nhû nhûng chêt khang lao thöng thûúng ma co tac dung tai lêp
cêu nö i giûa cac phên tû cao su bõ àût cêu hay àût chuö i trong qua trònh lao.

CAO SU THIÏN NHIÏN 239


àïn 1000C àa ch ûng to hï sö co xu hû úng gi am. Va lai, kh i
ta xet
) hû úng cua ap lûc oxyge n túi ph an ûng oxid e hoa, ta
anh
%( ? (%)
se?pthêy töc àö cua ph an ûng khön g hï tó lï vúi sû tùn g gi a
aph?lûc,
a ma la tùng ch êm nhi ïu hú n ap lûc. Tû nh ên àõn h
? h?p

?
oxygen hoa

nay
ho y
ài túi ch ûng to khöng thï thûc hi ïn ph an ûng oxid e
x
hoa àú n gi an va rêt kh o ma ap dung nguyï n t ùc thön g
o
thû úng vao àanh gi a kït qu a cac ph an ûng nh ùm lêp dû
ào an vï sû kït húp cua ca o su tron g tûng trû úng húp.
Nhi ït àö ph an ûng oxid e hoa àû úc xet rêt la qua n
trong . Th êt th ï, lûúng oxyge n cên àï gê y ra hû hong
(ch ùng han ào the o àö gi am sûc chõ u keo àût), gi am rêt dï
the o sû gi a nhi ït nh û hònh sa u àê y trñc h tû kh ao sat cua
Kemp , Ingmanso n va Mueller:

1,4

1,2

1,0

0,8

0,6

0,4

0,2
60 70 80 90 100 110

Nhi ït àö oxide hoa (0C)


Hòn h VII.2 : Bi ïu àö oxid e hoa the o nhi ït àö

Ta thêy ro lûúng oxyge n cên àï gi am phê n nûa sûc chõ ukeo


àût ba n àêu cua möt ca o su lû u hoa tha y àöi tû 1,2% àïn 0,65%
kh i nhi ït àö ài tû 600C lï n 1100C.

24 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


Ngû úi ta àa ki ïm ch ûng nun g nong cung möt ca o su ú 1100C
khön g co oxyge n hi ïn di ïn tron g su öt cung möt thúi gian ,
thûc sû se khön g co sû tha y àöi vï tñn h ch êt cú ly.
Àê y con la ch ûng cú thï m nûa vï hi ïn tûúng noi trïn ,
bi ït rùng sû hû huy ca o su búi oxid e hoa khön g thï xe m
nh û la trû úng húp ph an ûng oxid e hoa àú n gi an nh û tron g
hoa hûu cú.
Möt cu öc kh ao sat àû úc thûc hi ïn búi Nea l va Northa m
àa ch ûng to möt tòn h hu öng kh ac cua vên àï va tñn h cûc
ph ûc tap cua no. Nïu nghiï n cûu nhi ïu ch êt bao vï kh ang
lao kh ac nhau va so sanh hi ïu qu a cua ch ung lên lû út qu a
nh ûng cu öc thû nghi ïm tôn h hoc, àöng hoc, la thû nghi ïm
sin h ra àû úng rùn nût uön gêp bòn h thû úng , ta se thêy sû
phê n hang bõ àao lön. Phe- nyl -β-naph thylami ne (PBNA)
àï u tñc h cû c tron g ca hai trû úng húp, nhûn g di -β-
naph thyl-p-phenyle ne diami ne (DNPD) thò rêt tñc h cûc
ch öng oxid e hoa tônh , tron g luc rêt têm thû úng ch o vi ïc
ch öng oxid e hoa àöng ; trai lai so vúi DNP D hi ïu qua
nghõc h xay ra tron g trû úng húp dung diphenylamin e (DPA),
nhû
bang ch ûng min h sa u àêy:

Ch êt bao vï Cû úng àö cua hi ïu qua ph ong ch öng (%), +


kh ang ú bú m ap chõu uön
su êt O2 dêp
liï n ti ïp
PBNA 100 100
DPA 30 90
DNPD 120 30

Co nhi ïu loai ch êt bao vï kh ang oxyge n ch o ca o su lûu hoa,


ch êt thò àùc bi ït àû a ra nh ùm bao vï ch öng nhi ït, ch êt thò
kh ang lai sû hû hong búi oxid e hoa àöng , ch êt thò àï
kh ang lai sû lao hoa ú nhi ït àö thû úng . Àï hi ïu qu a hö
tûún g vúi nhau , ngû úi ta (nh û Semo n ch ùng han) àa kh ao
sat sû ph öi húp gi ûa phenyl- β- naphthylamin e va N,N' -
diphenyl-p-phenylen e diamine . Con
hi ïu qu a hú n nûa la ch êt nh û tripheny l stilbe n ha y
phthalocya-
CAO SU THIÏN NHIÏN 241
nin e àöng , the o Howlan d va Vincen t vúi lûúng nh o ch ung
co tac
dung tùn g ho at tñn h cua vai ch êt kh ang lao nao ào rêt dï
dang.

II . Hiï u qu a cua kh oi àe n carbo n(1 ) tron g sû oxid e ho a


Cac kh oi àe n carbon , va nh êt la kh oi àe n carbo n tùn g
cû úng lûc ca o su , ch ùc ch ùn co möt tac dung vúi tñn h
oxid e hoa cua cao su thiï n nhiï n va cua ca o su töng húp
butadiene-styrolen e vên àï nay àa àû a túi nhi ïu cu öc
kh ao cûu vò no chõ u cac hêu qua thûc tï, nh êt la ú lônh
vûc vo xe (l öp) , tac dung cua kh oi àe n túi tñn h oxid e hoa
cua ca o su lûu hoa àa tha m dû vao ph ên lún cac hi ïn
tû úng ma sat.
Cac nh a kho a hoc Lyon , Burges s va Sweitze r àa ch ûng
minh kh oi àe n carbo n co thï co ch ûc nùn g nh û ch êt ngù n
trú ho ùc ch êt gi a töc oxid e hoa ca o su . Tac dung ngù n trú
bi ïu hi ïn ch ùng han vúi ca o su töng húp butadiene-
styrolen e “ngu öi” ú trang thai chû a lûu hoa, nhûn g hòn h
nh û sû gi am bút àö oxid e hoa la nhú vao sû thanh lêp “n öi
ca o su ” búi ph an ûng cua ca o su vúi kh oi àe n carbo n ú
nhi ït àö cao . Va lai, ta co th ï thûa nh ên khön g co sû kh ac
bi ït àang kï gi ûa ca o su töng húp butadiene-styrolene
(styrene-butadiene ) va ca o su thiï n nhiï n vï phûún g di ïn
oxide hoa, the o Va n Amerongen , kh oi tùn g cû úng lûc co
tac dung gia töc sû oxid e hoa cua ca o su thiï n nhiïn .
Kuz’minski i nghô rùng kh oi àe n carbo n gi a töc oxid e hoa
ca o su lûu hoa co ch ûa cac ch êt bao vï kh ang oxyge n búi
vò ch ung hut lêy va vö hi ïu hoa ch êt kh ang oxygen .
Watso n cung nh û Garte n àa ch ûng min h co hi ïn di ïn cua
cac ph an ûng göc gi ûa ca o su va kh oi àen , man g àïn möt
gi ai thñc h vï hi ïu qu a bao vï ca o su söng cua kh oi àe n car-
bon : kh oi àe n ph an ûng vúi nh ûng göc tû do va vúi nh ûng
ch êt trun g gia n oxid e hoa ca o su , nh û thï tha m gi a vao
canh tran h vúi
chñn h oxyge n vûa lo ai trû möt ph ên tñn h co thï ph an ûng
cua no.

1. Carbon black (Anh, My): noir de carbone (Phap)


24 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
2 2
2 2

Vï ch ûc nùn g cua kh oi àe n tron g sû gi a töc oxid e hoa ca o su


(thiï n nhiï n va töng húp) lûu hoa vúi lûu hu ynh , Shelo n
nghô la ph ai bö tuc thuy ït cua Kuz’minski i vï sû hêp th u
ch êt bao vï búi ch ûc nùn g xuc tac cua kh oi àen ; the o ào
ch ung gê y ra sû phê n tñch cac peroxid e thanh göc tû do
kh a dô mú àêu oxid e hoa chu öi ca o su àû úc (ph an ûng mú
àêu) . Sa u hït, Va n Ameronge n kñch thñc h tñnh hoa tan cûc
manh cua oxyge n tron g ca o su àön vúi kh oi àe n co thï
anh hû úng lïn sû gi a tùn g töc àö oxid e hoa. Ài ïu nay ph u
húp vúi nh ên àõn h vï töc àö oxid e hoa cua möt ca o su lûu
hoa tùn g theo ham lûúng kh oi àe n va the o tó di ïn cua kh oi;
ngo ai ra ph ai kï túi sû ki ïn kh oi àen nh om “lo” kem tñc h
cûc hú n kh oi “hêm”.

III . Anh hûún g cu a ki m loa i “ha o oxygen”


Àöc tñn h cua vai nguyï n tö ki m loai nh û àöng , manga n
va phu la sùt, cobalt , nicke l àa àû úc bi ït ro va àa àï cêp ú
ca o su söng chû a lûu hoa.
Ú ca o su lû u hoa, sû hi ïn di ïn cua nh ûng vït mu öi
àöng hay manga n se gi a töc oxid e hoa rêt lún va thï hi ïn
qu a sû hoa nh ûa (ch ay nh ûa) , tñn h ch êt cú ly cua ca o su
lûu hoa mêt ài nhanh ch ong . Möt tron g nh ûng cön g bö àêu
tiï n co le la cön g bö Miller.
Thompso n nh ên xet cac mu öi àöng con àöc hú n nûa kh i
co hi ïn di ïn cua ch êt dêu, gi up mu öi nay phê n tan dï
dang trong ca o su. Webe r ti ïp ào nghiï n cûu hi ïu qu a nay
möt cach co hï
th öng hú n va àa àû a ra kït luên nh û
sau:
- Àöng la ch êt àöc ú trû úng húp lû u hoa ngu öi hú n la
vúi S Cl
ú trû úng húp lûu hoa nong.
- Ham lûúng àöng ph ai dû úi 5 x 10–3% ú ca o su lûu hoa ngu öi
vúi S Cl va dû úi 10–2% (0,01%) ú ca o su lûu hoa nong.

- Sû hi ïn hûu cua ch êt dêu to ro nh ûng hi ïu qu a cua


àöng. Bu lai, ch o phthalocyanin e àöng vao ca o su (nh öi
can bùng
may, Morle y nh ên thêy nh ûng lûúng ca o cua sùc tö nay àïu

CAO SU THIÏN NHIÏN 243


khön g co tac dung túi sû lao, co le vò tñn h bïn hoa hoc ca o cua no
àa lam mêt tac dung cua àöng.
Tñnh hoa tan cûc yïu vao hydrocarbo n ca o su cua dên
xu êt àöng nay cung la dên ch ûng; bi ït rùng quan ni ïm
nay cung nh ùm vao nh ûng dên xu êt kh ac cua àöng ha y
mangan . Tû ào ài túi y tûúng co húp ch êt àöc va húp ch êt
gên nh û trú cua àöng va mangan. Mö t lêm lên kha phö
biïn la xem Cu hay Mn nhû khön g th ï ion hoa àû úc,
tron g luc lai ûu tiï n àï cêp túi tñn h hoa tan tron g
hydrocarbo n ca o su hún.
Villai n dûa vao kït qu a nghiï n cûu cac ch êt mu öi àöng
kh ac nhau ú lo hêp gee r va ú bú m oxyge n àû a ra bang
phê n loai nh û sau:

stearat e rêt àöc


àöng... resinat e
àöng...
sulfat e àöng...
àöc
chlorid e
àön
acetag
t...e
àöng... oxid e àöc trun g bònh
àöng... böt
àöng...r àöng...
sulfu ñt àöc

Bang nay ch ûng to kh a ro la àöc tñn h liï n hï vúi tñn h hoa tan
trong cao su; ta cung thêy hiïu qua cua acid beo (nhû
acid stearic ) tac kñch mu öi àöng ch o ra nh ûng hoa húp
àöng tan hún. Ngu ön truy ïn àöc búi àöng va manga n ch u
yïu la nh ûng ch êt àön vö cú co tñn h kin h tï hú n nhû : böt
àa vö i (carbonat e calcium), set kaolin , tin h àêt.. . va vai chó
súi nao ào, ta cên lûu y kh i sû dung ch êt àön noi trïn .
Cac ch êt ph u gi a kh ac nhû : ch êt gi a töc lûu hoa, ch êt
kh ang oxyge n (kh ang lao) , oxid e kem, ch êt hoa deo ca o
su , the o nguyï n tùc àa àû úc cac xû úng san xu êt hoa ch êt
ki ïm tra nghiï m ng ùt (h oa ch êt nh êp) va ngu y hi ïm vï sû
truy ïn àöc hêu nh û khön g co.
Vúi nh ûng ch êt àön thû úng co thï con lên lön manga n trong

24 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


3 3

ào, ta ch êp nh ên ch ung ch o vao ca o su sa o ch o khön g qu a 5 x 10–3%


Mn . Tron g kh i ào qua n ni ïm nay kh a núi long va tuy thu öc
vao dang ch êt co nguyï n tö àöc.
Nh û lûúng 7x10–3% Mn dû úi dang carbonat e manga n (MnC O )
ú tron g böt àa vö i thò gên nh û vö hai. Ban ch êt lûu hoa
CaCO
hòn hnh û co ch ûc nùn g liï n qua n túi àöc tñn h cua Mn; ca o
su lûu hoa co ch êt gi a töc MBT chõ u töt hú n ca o su lûu hoa
co DPG .Ta co th ï nghô rùng cac ch êt gi a töc lûu hoa nh om
thiazol e va dithio- carbamat e ch o ra möt cach dï dang
mu öi àöng tûún g àöi tan ñt tron g ca o su , nh û vêy ñt àöc va
ch e khu êt nguyï n tö àöc. Bu lai, cac guanidin e va thiura m
khön g co kh a nùn g nay, nhûn g co thï noi la chû a co möt
ch ûng cú thûc nghi ïm tr ûc ti ïp nao.
Cung chi ïu hû úng , co möt sö ch êt hûu cú co kh a nùn g
lam gi am nh e bút hi ïu qu a àöc rêt ro cua àöng ha y
mangan , ch ùc la tao ra ch êt ph ûc húp kh a bïn va tan ñt
tron g ca o su , nh ûng húp ch êt nay co thï goi la “ch êt ph ûc
húp” . Ta co thï kï:
- Disalicyla l ethylen e diamine , disalicyla l propylen e diamine:
kh ang àöng rêt töt, kh ang oxyge n yïu ho ùc
khöng;
- Dinaphthyl-p-phenylen e diamin e (DNPD): kh ang àöng
rêt töt, khang oxygen kha töt; diphenyl-p-phenylene
diamine (DPPD) : kh ang àöng töt, kh ang oxyge n rêt töt;
- Pheny l cyclohexyl-p-phenyle ne diami ne: kh ang àöng
töt, kh ang oxyge n töt;
- N-(p-tolylsulfonyl)-N’-phenylene-p-phenylen e diamine
kh ang àöng töt, kh ang oxyge n töt.
Vï ca o su töng húp, ch ung khön g ph ai la khön g nh ay
vúi kim loai hao oxygen . Nea l va Ottenhof f àa ch ûng min h
ca o su töng húp butadiene-styrolen e lûu hoa bõ hû hong
búi sû hi ïn di ïn cua mu öi àöng ha y manga n tan àû úc
tron g ca o su , nhûn g so ra hi ïu qu a kem manh hú n trû úng
húp ca o su thiï n nhiïn . Ta se àï cêp ú
ph ên
kh ac.
CAO SU THIÏN NHIÏN 245
3

IV. Hi ïu ûng anh nùng va ozone:


Anh nùng mùt trúi va ozon e co nh ûng hi ïu ûng nao ào túi
O
ca o su va àùc bi ït la ca o su thiï n nhiï n va ca o su töng
húp buta- diene-styrolene . Tron g ca ha i trû úng húp, ta
thêy cac hi ïu ûng ch u yïu gi úi han ú bï mùt, ñt nh êt ú
gia i ào an hû hong àêu tiïn.
Qua thûc nghiïm, ngûúi ta nhên thêy tia mù t trúi gêy
ra nh ûng hi ïn tûúng oxid e hoa ph ûc tap, töng qu at, thï
hi ïn qu a “sû ch ay nh ûa” lêy nh êy, kï ào hoa cûng ti ïp bï
mùt vêt dung ca o su, cung vúi sû xu êt hi ïn möt hï th öng
àû úng rù n nût àùc bi ït tûa nh û àö sanh cu. Ozo ne tû
thû úng têng khñ quy ïn tac dung möt cach kh ac bi ït, tac
kñch ú bï mùt ca o su , nh û vêy cac àû úng rù n nût son g
son g vúi nha u va toan bö thùng goc vúi phûún g bùt bu öc.
Sû hû hong búi anh nùng àa àû úc qua n sat su öt möt
thúi gian kh a lêu , hi ïn tûúng àû úc ch u y nga y tû kh i
ngû úi ta qua n sat sû chõ u àûng cua cac vêt dung ca o su
tiï u dung àï ngo ai anh nùng, àê y la trû úng húp thön g
thû úng nh êt. Vi ïc kh ao sat tac dung cua ozon e thò mu ön
hún , nhûn g gên àê y múi àû úc ph at tri ïn kha phon g ph u.
Kh ao sat toan bö ca ha i loai hû hong co ve la chñn h
àang vò ch ung xu êt hi ïn thû úng cung möt lûút, nhûn g
khön g gi öng vúi cú ch ï hû hong hoa hoc.
Nhi ïu nh a kho a hoc nghô rùng ca ha i hi ïn tû úng àïu
cung möt cú ch ï hoa hoc; thûc ra xac nh ên ha i sû vi ïc àïu
gi öng hït co ve phiï u lû u vò ta chû a hi ïu àû úc cú ch ï cù n
ban.
Ta thûa nh ên cac nöi àö i C=C cua phê n tû ca o su la
nh ûng ài ïm nh ay tron g nh ûng sû tac kñch gê y ra búi
ozon e ha y anh nùng . The o dan h tû töng qu at, cac ph an
ûng nay co thï xe m nhû la sû oxid e hoa. Ú trû úng húp
anh nùng , ta co thï th ûa nh ên anh nùng gi a töc àú n
thu ên ti ïn tròn h oxid e hoa bòn h thû úng , la ti ïn tri ïn tûún g
àöi bi ït ro ch o trû úng húp cua ca o su söng ch ú khöng
ph ai ca o su lûu hoa. Möt vai ngû úi nghô rùng ozon e co thï
xem
24 6 CAO SU THIÏN NHIÏN
nh û l a oxyge n ho at àöng sin h ra búi anh n ùng ha y búi
hi ïu ûng
Corona . Cung nh û moi tia sang , ozon e hi ïn nhiï n chó tac
dung vao bï mùt ca o su va ú ài ïu ki ïn nay kh o ma bi ït
àû úc nh ûng bi ïn àöi hoa hoc xay ra ú möt sö lûúng ch êt
liïu cûc nh o. Ú sû hû hong búi nhi ït, ta co th ï nh ên xet
dï dang hún , nh û co th ï bi ït àû úc lûúng oxyge n gùn vao
ca o su tron g luc oxid e hoa, vò ph an ûng xay ra toan kh öi
va cac tñn h ch êt cú ly bi ïn àöi möt cach tûún g àöi ch êm
va liï n tuc, ài ïu nay khön g co ú trû úng húp anh nùng ha y
ozone.
IV.1. Ta c dun g cu a an h nùn g mù t trú i:

Anh nùng tac dung túi àö nh út cac dun g dõch ca o su


söng rêt ro, thi ïu oxyge n no gê y sû kh û àa phê n hoa àang
kï. Nïu ca o su chû a lûu hoa co ch ûa lûu hu ynh , anh nùng
mùt trúi se gê y ra möt hi ïn tû úng tûún g tû sû lû u hoa
bû úc àêu. Ca àïn cac ch êt amin e ha y ceton e dû úi tac
dung cua anh nùng àïu co thï co möt hi ïu ûng lû u hoa.
Ca o su söng thï àùc phú i dû úi anh nùng , tranh
oxygen ,ta se thêy tó lï ca o su “gel ” cua no tùn g lïn manh ,
tûún g ûng vúi sû lûu hoa nao ào. Hi ïn tûúng tûún g tû xay
ra vúi vai bûc xa nao ào (tia Cobal t 60) kh i khön g co moi
ch êt lûu hoa ph ö thön g hi ïn di ïn. Co oxyge n hi ïn di ïn,
trû úc tiï n anh nùng tac dung the o cach kh ac, gê y ra ch ay
nh ûa nh êy dñn h rêt thû úng , do chu öi phê n tû bõ phê n cùt;
sa u ào ta thêy co sû thanh lêp möt vang mong cûng va
gi on ú mùt ngo ai, ph ên lún tao búi nh ûng ch êt tan tron g
acetone.
Tron g trû úng húp nay, nh ûng ch êt kh ang oxyge n
(kh ang lao) ph ö thön g lai tac àöng àïn ti ïn tròn h hû
hong ; àùc bi ït ta co thï kï túi phenyl -β-naphthylamin e
àû úc xe m nh û la ch êt co hai.
Ngû úc lai, lûu hu ynh , benzidin e ha y dinitropheno l lam
ch êm sû hû hong ca o su söng phú i dû úi anh nùng , no co
xu hû úng tû hoa cûng hún.
Sû hi ïn di ïn cua peroxid e tron g ca o su àa phú i ra anh nùng co
CAO SU THIÏN NHIÏN 247
thï thêy ro àû úc bùng cach àêy lïn ca o su nay möt mi ïng
phim
anh , sa u kh i mú ra, mi ïng phi m nay àuc mú la do tac
dung cua peroxid e nay (hi ïu ûng Russell) . Benzidin e ha y
dinitrophenol thûc tï tri ït tiï u hi ïu ûng Russell . Hi ïu ûng
nay cung àû úc thêy sa u kh i phú i ca o su söng ra ozone .
Ca o su lûu hoa ch o ñt ho ùc khön g ch o hi ïu ûng Russell.
Vï ca o su lûu hoa, sû hong tuy thu öc nhi ïu vao cach
thûc phúi nùng:
- Khön g bùt bu öc thu öc vï vêt ly.
- Bùt bu öc the o sû núi long co tñn h cach tuên ho an.
- Bùt bu öc khön g àöi.
Ú trû úng húp th û nh êt, bï mùt bõ hoa cûng ch êm tron g
su öt thúi gia n chi ïu sang lêu dai vò co sû thanh lêp möt
lúp oxid e cao su ú ngo ai, kï ào xu êt hi ïn möt mang àû úng
ran nût ch ùng chõt. Ta co thï nh ên thêy co sû tùn g kh öi
lûúng rêt nh e do oxyge n gùn vao. Ngû úi ta th ûa nh ên vúi
möt mi ïng phi m ca o su lûu h oa se c o vên töc oxid e hoa
phú i ra anh nùng gêp 20 lên vên töc oxide hoa ma ta nh ên
thêy ú bong töi. J. Blak e nghô ban ch êt oxid e hoa nay
gi öng vúi ban ch êt oxid e hoa ma ta nh ên thêy ú möt trùc
nghi ïm vï àö lao àû úc gi a töc búi nhi ït, nïu vai ch êt
kh ang oxy- ge n nao ào co hi ïu qu a bao vï ch öng anh
sang , hi ïu qu a nay se khön g liï n qua n gò túi sû bao vï ú
bong töi. Nh ûng thûc nghi ïm cua cac nh a kho a hoc vên
chû a cön g bö gi up ta ki ïm ch ûng möi ngh i ng ú vï cön g
hi ïu cua nhi ïu ch êt kh ang oxyge n nay, àùc bi ït la cac
amin e phûún g hûún g nh û pheny l naphthylamine , trong
nhi ïu trû úng húp khön g nh ûng khön g bao vï ch öng àû úc
anh nùng , ma con gi a töc ti ïn tròn h hû hong . Bu lai co
nh ûng cu öc thû nghi ïm ch ûng min h vai ch êt kh ang oxyge n
ho pheno l nh û 2,6- ditertbutyl-4-methy l phenol ; 2,2'-
dimethylene-(4-methy l (hay ethyl)-6-tertbutyl ) phenol , co
ho at tñn htron g nhi ïu trû úng húp, nhûn g khön g co hi ïu qu a
gê y hai (àöc) nh û chñn h phenyl- β-naph-
thylamine . Ky la hú n nûa la àö bïn cua vai ch êt ph ûc húp
nickel
24 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
(k ïn) nh û dib utyl dithiocarbarmat e kïn, ú ài ïu ki ïn nao
ào co
ho at tñn h kh ang anh nùng kh a manh ma ta vên chû a hi ïu
àû úc. Co th ï la do co möt tac dung ngù n trú chuyï n bi ït
túi cú ch ï hoa hoc àùc bi ït vï oxid e hoa, hú n la tac dung
man anh th ûc hi ïn ú mùt mêu th û bõ chi ïu. Gi a thuy ït
cu öi nay co vai tñn h vûng ch ùc búi vò nh ûng ch êt nicke l
ph ûc húp tñc h cûc, hòn h nh û co àö hêp thu m anh tia t û
ngo ai. Tron g moi tòn h hu öng , cac dên xu êt kïn nay gê y
röi loan sû lao nhi ït cua ca o su möt cach trêm trong va
cên ph öi húp ch ung vúi cac kh ang oxyge n ph ûc húp nh û
phenyl cyclohexyl-p-phenylen e diamin e (thñc h húp).
Mercaptobenzimidazolat e kem gop ph ên bö tuc àang kï
vao qu a tròn h bao vï ph öi húp kï trïn.
The o nhi ïu hû úng kh ac ngû úi ta lûu y túi sû phú i
nùng , kï ca phú i ng ùn ng ay, töc àö hong cua möt mêu ca o
su tùn g manh hún la àùt vao bú m oxygen . The o J. Blake ,
nh ûng loai lûu hoa vúi tó lï ph ên trù m lûu hu ynh thêp
nhûn g ham lûúng ch êt gi a töc lûu hoa lai ca o ba o gi ú
cung co sûc chõ u oxid e hoa búi nhi ït rêt töt, chõu anh
nùng cung kh a. Ài ïu nay con ph ai tranh sû su y röng , vò
nh ûng cu öc thûc nghi ïm cua cac nh a kho a hoc cön g bö vï
sa u àach ûng min h ca o su thiï n nhiï n lûu hoa co àû úc búi
tac dung cua ch êt disulfu r tetraalco l thiura m ma khön g
ph ai lûu hu ynh bõ hong dû úi anh nùng nhan h hú n ca o su
lûu hoa vúi lûu hu ynh thû úng . Tron g luc kït qu a lai àao
ngû úc tron g nh ûng thû nghi ïm ú bú m oxygen , thò ca o su
lûu hoa vúi ch êt nh om thiura m rêt cao hú n ca o su lûu hoa
vúi ch êt kh ac möt cach rêt ro rang.
Kh a nùn g xuyï n thêu vao ca o su cua nh ûng tia (bûc xa)
ho at àöng cung tha m dû vao. Nh û vêy, ca o su co ch ûa
kh oi àe n carbon (carbo n black ) se bõ tac kñch ch êm nhi ïu
hú n ca o su tûún g ûng nhûn g khön g co ch ûa kh oi àen.
Ta co thï thêy kh oi àe n carbo n ch u yïu tha m gi a vao
va lam mú tia sang cua ch ung . Anh sang trùng mùc du co
kh a nùn g ph an
CAO SU THIÏN NHIÏN 249
chi ïu cao , cung khön g bao vï ca o su ch öng lai anh sang àû úc vò
àö mú àuc (opacity ) thêp.
Vúi ca o su àa phú i nùng , luê n phiï n thûc hi ïn keo dan
dai röi tha ra , cac àû úng ran nût se xu êt hi ïn thùng goc
vúi phûún g keo. Ú phûún g di ïn nao ào kh o ma noi hi ïn
tûúng nay chõ u anh hû úng tr ûc ti ïp cua anh sang ha y
ozon e va khön g co qu i tùc chñn h xac vï ch êt bao vï lam
ch êm sû xu êt hi ïn nh ûng àû úng ran nût nay, nïu khön g
nh ûng ch êt thu öc paraffi n ha y sap (thön g thû úng co hi ïu
qu a bao vï vao trû úng húp phú i tônh ) àïu vö hi ïu nga y tû
luc co nh ûng bi ïn dang liï n tuc.
IV.2. Tac dun g cu a ozone:

Kh i ca o su phú i dû úi ap su êt khñ quy ïn, ta se th êy no


ph at tri ïn nh ûng àû úng ran nût kh ac bi ït vúi sû chi ïu
sang . Van Rosse m àa ch ûng min h phú i ba n àï m rêt thu ên
lúi ch o sû ph at tri ïn nh ûng àû úng ran nût co phûún g son g
son g vúi nha u va ta goi la àû úng ran nût ozone . Ham
lûúng ozon e cua khön g khñ thay àöi tû 0,5 àïn 6 ph ên tri ïu.
Lû úng ozon e nay tuy thu öc vao têm qua n tr ong cua sû
chi ïu tia U.V. (t û ngo ai) tû thû úng têng khñ quy ïn, nú i sin h
ra ozone . Sû hi ïn di ïn cua möt sö ch êt trong khön g khñ
(oxide , anhydrid e sulfurous , sulfuric... ) va bui do tû sû ho at
àöng cua cön g nghi ïp nùng hòn h nh û co anh hû úng lún
tron g sû tac kñch cua khñ quy ïn vao ca o su.
Sû ph at tri ïn nh ûng àû úng ran nût nay co th ï gi ai
thñc h qua sû thanh lêp ozonid e ú mùt ca o su , ch ung l am
mêt tñn h àan höi cua ca o su va tao thanh möt phi m mong
cûng va gi on.
- Crabtre e va Kem p àû a ra möt ky thu êt thû nghi ïm co
gi a töc gi up tiï n liïu ham lûúng ozon e cua möt ca o su.
Ho sû dung nguyï n tùc àêm àùc hoa 25 ph ên tri ïu ozon e
àï tai sin h nh ûng qu a tròn h thu öc vï khñ quy ïn, lam vi ïc
vúi lûúng ca o hú n gêp 10 lên ch ùng han, ho gi a töc manh
ti ïn tròn h hong nhûn g khön g lam tha y àöi ban ch êt hi ïn
tûúng . Cac hi ïu ûng vï

25 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


nhi ït àö ch öng lïn hi ïu ûng ozon e tron g vi ïc àû a ra t ac
nhên
thu öc khön g khñ, nhûn g khön g thï àõn h àû úc àung anh
hû úng cua yïu tö nay, nïu khön g thò nhò n nh ên la no co
ch ûc nùng khön g ph ai la khön g àang kï. Ta th ûa nh ên
cû úng àö ran nût ûúc ch ûng hú n gêp 10 lên kh i nhi ït àö
trun g bòn h tùn g lïn 100C.
Sû tac kñch búi ozon e co thï trò ho an möt cach tri ït àï
bùng cach dung möt hön húp göm paraffi n vö àõn h hòn h
va lûúng nho paraffi n vi tin h th ï, toan bö hön húp nay se
di chuy ïn ra mùt ngo ai ca o su thanh möt vang ngù n cach .
Phûún g cach nay co kït qu a kh a töt ch o ca o su khön g bõ
bi ïn dang . Ú trû úng húp ngû úc lai, sû tac kñch con ro hú n
nûa nïu ta khön g sû dung paraffin.
Tu y nhiïn , ch ûc nùn g cua paraffi n ha y cac ch êt sap
khöng ph ai chó co bêy nhiïu , vò ch ung con co ch ûc nùn g
qua n trong kh ac la hö tr ú sû chuy ïn àöng ra mùt ngo ai
cua vai ch êt bao vï co tï n goi la “kh ang ozone ”(1) .
Möt tron g nh ûng ch êt bao vï kh ang ozon e àï nghõ àêu tiï n la
6-ethoxy-2,2,4-trimethyl-1,2-dihydroquinone . Gên àê y Sha w
àa ch o thêy r o ch ûc nùn g cua p-phenylen e diamine-N,N '
ho an àöi ú võ trñ thû ha i nh û N-phenyl-N'-cyclohexyl-p-
phenylen e diamine àû úc bi ït la cön g hi ïu. Nh a kho a hoc
nay àa ch ûng min h têm quan trong cua nhûng yïu tö hoa
tan, bay húi va kha nùng chuy ïn àöng cua ch êt bao vï va
ài túi kït lu ên: nh ûng ch êt kh ang ozon e töt nh êt la N,N'-
dihexyl , heptyl , octy l ha y nonyl-p- phenylenediamin e àû úc
ûa chu öng hú n dioctyl.
Tu y nh ûng ch êt trï n la nh ûng ch êt co tñn h kh ang
ozon e kha töt, nhûn g gên nh û lai khön g co tac d ung
“kh ang anh nùng” . Mùt kh ac, nh ûng ch êt nay lai bõ
chuy ïn àöi thanh mau nê u ha y ào va gê y lem bên nga y tû
nh ûng gi ú àêu bõ chi ïu nùng.
Sû hi ïn di ïn cua paraffi n cên thi ït àï nh ûng ch êt nay ho at

1. Theo ngön ngû Anh, goi la “antioxidant” (khang oxygen hoa), kï ào goi la “antiozonant” ta
dõch la “khang ozone”.
CAO SU THIÏN NHIÏN 251
àöng hûu hi ïu töi àa ; lûúng dung thñc h húp àï àat hi ïu
qu a bao
vï töt nh êt la tû 2% àïn 5% àöi vúi ca o su , tñn h tûún g húp
vúi cac ch êt kh ang oxyge n thön g thû úng àïu rêt töt vï
moi phûún g di ïn. Ph ai lûu y ky àa sö ch êt p-phenylen e
diamin e àïu la ch êt àöc va gê y bïnh ngo ai da.
Cac ch êt ph ûc húp nicke l (k ïn) àa kï co àö bïn khön g
ca o so vúi àö bïn ozon e cua ca o su thiï n nhiïn . Ú vai ài ïu
ki ïn nao ào, ch ung to ra co hi ïu qu a kh ang ozon e ro rït,
tùn g àö bïn rêt ca o kh i co N,N'-diphenyl-p-phenylen e
diamin e va paraffi n hi ïn di ïn. J. Verban c lûu y túi hi ïu qu a
cua cac dên xu êt nicke l ho at àöng tron g trû úng húp ca o
su thiï n nhiïn ; nh û àa noi, dibutyl- dithiocarbamat e kïn
dung du y nh êt ho ùc sû dung vúi phenyl -β-
naphthylamin e kh i no gop ph ên lam hong ca o su thiï n
nhiïn chõ u tac dung nhi ït tron g mö i trû úng oxygen ,hi ïu
qu a nay dên àïn co thï ki ïm ham hay tri ït tiïu àû úc
bùng cach sû dung ph öi húp cac ch êt bao vï thñc h húp
va ch on möt hï th öng lûu hoa thñc h nghi.
Cên noi thï m vúi muc àñc h tùn g ki ïn th ûc: cac loai ca o
su töng húp (tr û ca o su töng húp butadiene-styrene) , toan
bö ñt nh ay vúi ozone nhiïu hún cao su thiïn nhiïn va cao
su butadiene- styrolene . Ca o su buty l va neopren e chõ u
ozon e àang lûu y túi; th úi gia n àï xu êt hi ïn ran nût àêu
tiï n lê u gêp 10 à ïn 100 lên so vúi ca o su thû úng . Hypalo n
cung co sûc chõ u ozon e rêt töt. Nhûng perbuna n thò ú gi ûa
àö bïn cua neopren e va copolyme r butadi- ene-styrene.

V. Cú ch ï bi ïn àöi ly tñn h cua ca o su lûu hoa (ca o su


thiïn nhiïn + cao su töng húp)
Sû bi ïn àöi cac ly tñn h cua ca o su lûu hoa (ca o su thiï n
nhiïn ha y ca o su töng húp) búi sû oxid e hoa co thï qu i
vao ph an ûng phê n cùt chu öi ha y cêu liï n phê n tû, nhûn g
cac ph an ûng phu
cung co thï tha m dû vao va gê y ra lêp cêu ha y kït
vong.

25 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


L??c buo?ng (kg/cm
Ho?n h?? p ma t ng oai v o? xe

So sanh ca o su thiï n nhiï n va ca o su copolyme r butadiene-


styrolen e co lúi ñch àùc bi ït, ca ha i lo ai caTh??i
o sugian
nay (gi?)
co àö
bïn thû úng la kh ac bi ït nhau.
Tron g trû úng húp cua ca o su butadiene-styrolen e
(GR Shay SBR) , ngû úi ta thêy co sû tùn g “module ” lïn
tron g qu a trònh nhi ït lao, àû a túi kh ai ni ïm co ph an ûng
ph u lêp cêu nöi trong ào, tron g luc ca o su thiï n nhiï n
ngû úc lai thêy bõ gi am “module” kh i hêu lûu hoa àa ngûn g
lai.
Cac nghiï n cûu buön g liï n tuc va gi an ào an cac hön
húp cao su bõ keo dan, àû úc Tobolsk y thûc hi ïn, ch o thêy
nh ûng sû kh ac bi ït gi ûa ha i loai ca o su nay nh û hòn h VII.3
va VII.4 sa u àêy:

20
Hön húp
18 mùë t ngoai
ø
16 vo xe

14

12

10

4
2
ø

0,001 0,01 0,1 1 10 100


Thúi gian (giú)

Hòn h VII . 3: Sû buön g ra liï n tuc va gi an


ào an
cac hön húp ca o su SB R bõ dan ú àö dan dai 50%,
1300C

CAO SU THIÏN NHIÏN 253


L??c buo?ng (kg/c
Ho?n h??p ma?t ng oa?i v o? xe

20
Hön húp
18 mùt ngo ai
vo xe
16

14

12

10

0,001 0,01 0,1 1 10 100


Thôøi gian (giôø)

Hòn h VII . 4: Sû buön g ra liï n tuc va gi an ào an cac hön


húp
cù n ban la ca o su thiï n nhiï n bõ dan ú àö dan dai 50%,
1300C.

Kh i möt mêu ca o su àùt ú möt nhi ït àö vao kho ang


1000C àû úc keo dai röi gi û khön g àöi, ta se cam thêy co sû
gi am bút sûc cùng dên dên. Hi ïn tûúng nay ch o thêy ro
co sû phê n cùt xu êt hi ïn ú mang phê n tû do sû oxid e hoa.
Tron g kh i ào, sû lêp cêu co thï la kït qu a cua nh ûng ph an
ûng ph u xay ra ú nh ûng ph ên mang lûúi àa bõ núi long
va ch ung khön g thï qu i vao sû tùn g sûc cùn g nûa ú thñ
nghi ïm do ta th ûc hi ïn buön g ra liï n tuc. Tr ai lai, nïu ta
thûc hi ïn buön g ra gi an ào an, cac ph an ûng ph u lêp cêu
nay se tha m dû vao sûc cùn g va kït qu a xet thêy la töng
sö hi ïu qua phê n cùt va lêp cêu.
Tron g trû úng húp ca o su thiï n nhiïn , sû ha thêp s ûc
cùn g àïu xay ra ch o ca ha i loai buön g ra, nhûn g thñ
nghi ïm ào liï n tuc cho thêy s û gi am sûc cùn g xay ra
nhan h hú n thñ nghi ïm ào buöng gi an ào an. Hi ïn tûúng
ch ûng to: du ph an ûng phê n cùt chu öi

25 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


chi ïm ûu th ï, thò cung co cac ph an ûng lêp cêu xay ra tron g sû
oxid e hoa ca o su.
Trû úng húp cua SBR , hi ïn tûúng lai kh ac va têm qua n
tr ong cua ph an ûng lêp cêu ro rït hún ; vi ïc nay hi ïn nhiï n
rêt ph u húp vúi vi ïc bi ït ro la ca o su SB R lûu hoa bõ hoa
cûng búi sû hong nhi ït co oxyge n hi ïn di ïn. Shelto n va
Win n kït lu ên nh ûng sû kh ac bi ït vï sû lao hoa gi ûa ca o
su thiï n nhiï n va ca o su töng húp butadiene-styrolen e ph an
anh sû tûún g húp töc àö ch o ca hai ph an ûng canh tran h
hú n la nh ûng sû kh ac bi ït vï cú ch ï hong.
Copolyme r butadiene-styrolen e (GRS ) àû úc ön àõn h
lanhú1,25% àïn 1,50% ch êt bao vï ch o vao tron g qu a tròn h
ch ï bi ïn. Nh ûng ch êt thû úng dung nh êt la phenyl -β-
naphthylamine , ch êt ph an ûng diphenylaminecetone , hepty l
diphenylamine , nhûn g hi ïn na y ta cung thêy cac ch êt bao
vï khön g gê y lem bên nh û triphe- nylphosphite , ditertbuty l
hydroquinone , cac alky l pheno l va dên xu êt sulfu r cua
ch ung va ch êt ph an ûng cresol-styrolene . Ch êt àön cù n ban
la lignin e (möc tö) chû a bõ oxid e hoa cung àa àû úc àï nghõ
va hòn h nh û anh hû úng lïn GR S (SBR ) àö chõ u lao töt.
Nh ûng ch êt nay co tac dung tron g luc ch ï tao GR S (ha y
SBR) thö , bao vï tron g kh i sêy khö , àam bao ch o sû bao
qu an trang thai söng cua no, ch ung con tha m dû rêt hûu
hi ïu sa u kh i lûu hoa. Tu y nhiïn , Win n va Shelto n ch ûng
min h ch êt bao vï cho ca o su söng töt nh êt khön g ph ai la
ch êt bao vï töt nh êt ch o cao su lûu hoa, tûún g tû nh û
trû úng húp cua ca o su thiï n nhiïn. Cung möt lûúng dung
2% phenyl -β-naphthylamin e bao vï GRS töt hú n 2,2,4-
trimethyl-6-phenyl-1,2-dihydroquinone , nhûn g àï bao vï
kh ang lao ch o GR S lûu hoa, sû nghõc h àao lai xay ra.
Cac polychloropren e (neoprene ) trai ngû úc vúi ca o su
thiïn nhiïn , bïn kh i nhi ït va oxid e hoa tac kñch; co xu
hû úng tùng “module ” lïn va mêt tñn h qua n hï hö tûún g vï
sû dan dai ban àêu; tron g luc ca o su thiï n nhiï n bõ mêt
modul e va trú nï n nh êy
dñn h búi nhi ït oxid e hoa.

CAO SU THIÏN NHIÏN 255


Neopren e hoa cûng con hú n ca GRS , nhûn g nhi ït tac dung túi
neopren e lai kem nhi ïu hú n nhi ït tac dung túi GRS.
Neal , Bimmerma n va Vincen t ch o bi ït ph ai à úi túi möt
thúi gia n la 40 ng ay ú bú m oxyge n 700C co ap lûc v ao
kho ang 20kg/c m2 múi gi am àû úc 50% trõ sö sûc chõ u keo àût
ba n àêu cua neoprene àa lûu hoa. Kowalsk i thêy ph ai lûu
gi û ú bú m oxyge n 70 C dû úi ap lûc 20kg/c m2 la möt nù m
0

múi ph a huy àû úc ho an toan tñnh ch êt cú ly cua möt


neopren e co ch ûa 1% phenyl -β-naphthylamine (PBNA). Ch ùc
ch ùn àï co kït qu a cai thi ïn kh ang oxyge n cho neoprene,
ta nïn sû dung 2% PBNA hay töt hún la 2% p-(p-
tolylsulfonylamido ) diphenylamin e la ch êt àû úc bi ït kh ang
oxy- ge n ch o neopren e töt nh êt.
Dibuty l dithiocarbamat e kïn (Ni ) cung àû úc àï nghõ sû
dung àï tùn g sûc chõ u nhi ït ch o neoprene . Tu y nhiï n ú
kho ang tû 1000C àïn 1040C, ch êt nay khön g co hy vong co
hi ïu qu a kh ang oxygen.
Giöng nhû cao su thiïn nhiïn, Neoprene khi lûu hoa
vúi disulfu r tetraalcoy l thiura m (khön g co lûu hu ynh ) ch o
tñn h chõu nhi ït ca o hú n kh i lûu hoa vúi lûu hu ynh co sû
dung ch êt gi a töc lûu hoa diphenylguanidin e (DPG).
Ca o su töng húp butadiene-acrylonitril e (perbunan s ta
thû úng goi la ca o su töng húp Nitrile ) co sûc chõ u nhi ït töt
hú n ca o su butadiene-styrene . Nh û ca o su thiï n nhiïn , ca o
su Nitril e nïn lûu hoa vúi möt ñt lûu hu ynh ha y khön g co
lûu hu ynh àï ch o kït qu a töt hún . Th ûc ra , ca o su Nitril e
rêt nh ay vúi oxygen , nhûng ch ung lai dï àû úc bao vï hú n
ca o su thiï n nhiï n ha y GR S (SBR) la lûúng dung 1% àïn 3%
PBNA sin h ra nh ûng hi ïu qu a bao vï kh ang oxyge n rêt
manh.
Ca o su töng húp isobutylene-isopren e (ha y ca o su butyl )
la cao su co àö chû a bao hoa thêp, ch o san ph êm lûu hoa
chõ u nh ûng hi ïu qu a vï oxid e hoa nong möt cach nöi bêt.
So sanh töc àö hêp
thu oxyge n ú 1300C cua cac loai ca o su kh ac nha u ú dû úi dang san

25 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


ph êm lûu hoa “thu ên tuy ca o su” , ngû úi ta àû a ra bang
phên
hang sa u àê y the o àö oxid e hoa tùn g dên: ca o su
polysilicon , poly ester, cao su butyl, thiokol, GRS,
neoprene va cao su thiïn nhiïn ; sû so sanh su y tû thûc
nghi ïm cua Mesrobia n va Tobolsky co thï khön g vûng .
Ca o su töng húp va àùc bi ït la GR S (SBR) the o sû ch ï
bi ïn cua ch ung , àïu àû úc kh ang manh me búi ch êt
“kh ang oxygen ” thñc h húp va rêt hi ïu nghi ïm, ma tac dung
bi ïu hi ïn ro rït ú san ph êm lûu hoa; tron g luc ca o su
thiï n nhiïn trû úc kh i bi ïn àöi th anh tú xön g kh oi co th ï
ti ïp nh ên ch êt kh ang töng húp, àöi kh ang lai ch êt kh ang
oxyge n thiï n nhiï n ma hi ïu qu a sa u kh i lû u hoa la rêt
kem.
Ca o su buty l (ha y buty l ca o su ) chõ u sû oxid e hoa manh ú
nhi ït àö tûún g àöi cao , thû úng thû úng bõ mïm ra. Ngû úc
lai, vúi GRS, perbunan s va neopren e thò hoa cûng con ca o
su thiï n nhiïn trûúc tiïn bõ mïm ra va tiï p ào thò hoa
cûng. Mesrobian va Tobolsk y qu i nh ûng hi ïn tûúng nay
vao sû canh tran h gi ûa ph an ûng phê n cùt chu öi va ph an
ûng lêp cêu. Ph an ûng lêp cêu liïn phê n tû ài túi hoa
cûng ca o su , ngû úc lai ph an ûng phê n cùt ài túi lam
mïm. Gi ai thñc h hi ïn tûúng cua ca o su buty l la ca o su
töng húp co möt sö rêt nh o nöi àö i sùn co, kem kh a nùn g
tron g vi ïc lêp cêu bö sun g tron g qu a tròn h oxid e hoa, ma
do nhi ïu methyl gên bï n tan trú sû phê n cùt chu öi, nhûn g
chó xay ra ú nhi ït àö cao . Con nhi ïu cú ch ï àa àû úc c ac
nh a kho a hoc kh ac àû a ra
nhûn g ta khön g thï kï hït
àû úc.
CAO SU THIÏN NHIÏN 257
CHÛÚN G VIII

LA ÄP C O Â NG TH Ö ÙC H O ÃN HÔÏP CAO SU
CHO CH EÁ BIEÁN SA ÛN PH A ÅM TIEÂU D U Ø N G

A. H O ÃN H Ô PÏ CAO SU:
Hön húp ca o su (ha y goi tùt la hön húp) : la möt kh öi
deo àöng nh êt cù n ban cua ca o su co thï bi ïn àöi th anh
möt kh öi co tñnh àan höi, àa trai qu a sû hoa trön gi ûa ca o
su vúi cac loai hoa ch êt cên thi ït ch o sû bi ïn àöi nay.
1. Hön húp göm ca o su va möt loai hoa ch êt chi ïm ty lï
ca o goi la hön húp ch u (Melang e maitre) , nh û ca o su CT L
(Cent : 100, Terre: àêt, L: latex ) la hön húp ch u ca o su kh ö
100 ph ên va tin h àêt la
100 ph ên àû úc hoa trön tû mu ca o su nû úc.
2. Trû úng húp sû dung trûc ti ïp late x ch o ch ï bi ïn san
ph êm ta goi la hön húp latex.
3. Ta nh êt trñ goi “s an ph êm cú ban la ca o su ” tha y vò
“b ùng ca o su” , búi ca o su thiï n nhiï n ha y ca o su töng húp
hi ïm khi dung ú trang thai nguyï n ch êt, cên ph ai hoa trön
vúi möt sö hoa ch êt, ch ung co tac dung khön g kem qua n
tr ong , chû a kï cac nguyï n li ïu ph u: vai manh , cû úc thep
v.v...
4. Hön húp ca o su àû úc chi a lam ha i loai: loai co àön va
loai khön g co ch êt àön, àö i kh i goi la hön húp “thu ên tuy
ca o su” (pur e gomme ) nhûn g vên co cac ch êt cên thi ït ch o
lûu hoa.

B. ÑAÏI CÖÔNG V EÀ C A Ù C
H L A ÄP C O Â N
G THÖÙC:
Tron g ch ï bi ïn san ph êm ca o su tiï u dung , cön g vi ïc trû úc

25 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


tiï n la ch ï tao hön húp ca o su . Li ït kï thanh ph ên, sö
lûúng cao
su va cac loai hoa ch êt hoa chun g vúi nha u àû úc goi la
cön g th ûc. Ta phê n bi ït cön g thûc ú ph ong thñ nghi ïm va
cön g thûc thûc tï san xu êt tai xû úng . Tron g moi trû úng
húp nghiï n cûu ch ï bi ïn san ph êm kh ac ho ùc san ph êm
múi, ha y ài ïu chón h cön g thûc the o hoa ch êt ph u liïu tha y
àöi, ho ùc do san xu êt gùp sû cö, ca ha i lo ai cön g thûc th û
nghi ïm va th ûc tï àïu ph ai hö tûúng, nhûn g trû úc tiï n la
xê y dûng cön g thûc ph ong thñ nghi ïm àï tao nïn tang
vûng ch ùc.

I. Cöng thûc phong thñ nghiïm


Cön g th ûc tñn h the o tylïbach phê n àöi vúi kh öi lûúng
ca osu àû úc goi la cön g th ûc ph ong thñ nghi ïm (ha y cön g
th ûc kho a hoc) co muc àñc h àï so sanh nhi ïu thanh ph ên
nguyï n li ïu hoa ch êt vúi nhau.
Tron g möt cön g thûc co thï co túi 20 ch êt, möi ch êt
khön g chó co tñn h ch êt àùc bi ït ch u yïu, ma con co anh
hû úng ñt nhi ïu túi nh ûng ch êt kh ac va cai thi ïn tac dung
cua no. Do ào chó dung nh ûng qu i tùc kho a hoc thö i chû a
àu àï gi up lêp cön g thûc chñnh xac. Nhûn g kho a hoc ch u
yïu la hoa va ly hoa, lai gi up ch o ngû úi lêp cön g thûc ha y
chuyï n gi a ch ï bi ïn san ph êm ca o su hi ïu va gi ai thñc h
àû úc hi ïn tûúng va tû ào tiï n liïu àû úc nh ûng sû cö ky
thu êt ha y ky thu êt múi.
Àï lam vi ïc co kho a hoc, nï n lêp phi ïu tron g ào co gh i
ro ph ên ài ïn tï n cön g thûc, sö, ng ay lêp, sö cua cön g thûc
nguyïn thuy, ly do tha y àöi, cac àùc tñn h cua hön húp ca o
su : mau, ty trong , thúi gia n va nhi ït àö lûu hoa, tñn h ch êt
cú ly cên chu trong , ph ên dû úi phi ïu la cöt th û tû, tïn va
qu i cach nguyï n li ïu, ty lï dung.
Tron g cön g thûc cên co so sanh vï mùt kh öi lûúng , thï
tñc h va gi a thanh . Tû ào lêp ra cac cöt ti ïp theo : th ï tñc h
(ty trong möi ch êt x trong lûúng àû úc dung) , trõ gi a.
Tû töng kh öi lûúng va thï tñc h ta tñn h àû úc ty trong hön húp

CAO SU THIÏN NHIÏN 259


ca o su , su y ra thï tñc h ph u húp vúi nùn g su êt may can luy ïn; tû
töng kh öi lûúng va trõ gi a ta tñn h àû úc gi a thanh hön húp ca o su.
Kem the o phi ïu nay la cac ch ûng tû cua tûng loai hoa
ch êt, co gh i ro: tï n hoa hoc, tï n thûún g mai, qu i cach , sö
hi ïu, cú quan san xu êt, tòn h trang nh êp kh o tön tr û, kït
qu a xet nghi ïm cua hön húp ca o su lûu hoa ú ài ïu ki ïn
àa ghi.
Trû úng húp latex , tó lï hoa ch êt vên àû úc tñn h the o ty lï
ph ên trù m àöi vúi 100 ph ên ca o su kh ö co tron g latex . Thñ
du: 100 ph ên ca o su kh ö tûún g ûng 166,7 ph ên late x co ham
lûúng 60%
ca o su.

Ph ong thñ nghi ïm Cön g thûc hön húp ca o


su: Tui chû úm lanh nöi
àõa
Sö: 011/CL-NÀ Mau: Ào (tûúi)
Ng ay: 01/02/1982 Tó trong: 1,2
Cön g thûc nguyïn Lû u hoa: 07 ph ut ú 1400C Àùc
thuy sö 010/CL-XK ài ïm cên co: lûc keo àût
Ly do tha y àöi: thï m vao böt khön g ha xuöng dûúi 1800N/c m2
àêt gi am gi a thanh khön g thêm nû úc - Bïn lao
hoa ú nhi ït àö êm.

Tï n va qu i Tó lï Thï Trõ gia Ghi


STT
cach nguyï n dun tñch àú n gia th anh chu
ti ïn
1 Ca o su tú xön g kh oi 100 107,527 24 2400
2 loai I 3CaCO 25 9,262 9 225
3 Böt àêt (L ai Thiïu) 15 6,773 1 15
4 Aci d stearic 2 2,128 30 60
5 Oxid e kem 10 1,790 80 800
6 Lû u hu ynh 1,5 0,750 4 6
7 MBT Nh êt (Accel.M) 1 0,709 50 50
8 DP G Nh êt (Accel.D) 0,7 0,865 65 45,5
9 Mau ào hûu cú chõu 0,4 0,370 200 80
10 nhi ït 1 3,840 100 100
Kh ang lao 156,6 130,114 3781, 5(*)
PB N Töng
Gh i ch u: (*) Sö liïu cua nùm 1982.
----------------------------------------------------------
Thñ du vï phi ïu cön g thûc ú ph ong thñ nghi ïm

26 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


Àú n võ tñn h luc cê n àon g the o cön g th ûc nay co thï la gram.
Luc tñn h thï tñc h va gi a thanh hön húp ca o su co th ï lêy
àú n võ tñn h trong lûúng la kg , thï tñc h la dm 3 va gi a trõ la
àöng àï sau nay dï qu i àöi ra ú cön g th ûc tai xû úng.

II. Cöng thûc thûc tï tai xûúng


Sa u kh i hön húp ca o su the o cön g thûc ú ph ong thñ
nghi ïm àat yï u cêu tñn h nùn g cú ly hoa, ta chuy ïn àöi qu a
cön g thûc thûc tï ap dung tai xû úng.
Kh ac vúi cön g thûc ph ong thñ nghi ïm, cön g thûc xû úng
àû úc tñn h sa o ch o töng sö thï tñc h hön húp ca o su ph u
húp vúi nùng su êt may tan nghi ïn (trû úng húp latex ) ha y
may nh öi trön, may can luy ïn (trû úng húp ca o su khö ) àï
ch o vi ïc hoa trön thûc hi ïn ú ài ïu ki ïn thu ên lúi nh êt,
nhûn g ú cön g thûc nay bùt bu öc ph ai tûún g ûng vúi cön g
thûc ph ong thñ nghi ïm.
Trû úng húp ca o su khö , möt may nh öi can co sö truc
nh êt àõnh , se co möt töng th ï tñc h nh öi trön töi hao (khön g
liï n quan túi töc àö cua may) . Lû úng nay lï thu öc ban
ch êt ca o su : cung thûc hi ïn ú möt may, hön húp ca o su
thiï n nhiï n nh öi can vúi sö lûúng ca o hú n hön húp ca o su
nhê n tao. Thñ du vúi may can luy ïn hú ha i tr uc bùng thep
500m m x 1000m m ho at àöng töt co kh a nùn g hön luy ïn
àû úc 40d m3 hön húp ca o su thiï n nhiï n va khoang 30dm 3
hön húp cao su nhên tao. Nhû vêy cöng thûc xû úng bùt
bu öc ph ai tñn hthe o cön g thûc thï tñc h hön húp ca o su hön
luy ïn àû úc ú möt may cön g cu nh êt àõnh.
Tron g cön g th ûc xû úng , ta lêp phi ïu ph ên trï n gh i ro:
Phên xû úng ap dung - tï n - sö cön g thûc - ng ay lêp -
Lo ai va qu i cach may - Th úi gia n ho an têt can luy ïn.
Ph ên dû úi chi a cöt thû tû - tïn va qu i cach nguyï n liïu
hoa ch êt àung nh û gh i ú ba o bò - sö lûúng . Ph ên dû úi
cung la nh ûng ài ïm lûu y kh i cê n àon g cên ch êp hanh.
Ú möt sö xñ nghi ïp cön g ty nû úc ngo ai, th anh ph ên nguyïn

CAO SU THIÏN NHIÏN 261


li ïu liït kï ú cön g th ûc xû úng la cac ky hi ïu riïn g àa àû úc ghi
sùn trï n ba o bò nguyï n liïu göc àa xoa nh an, àï tranh
ph ö bi ïn cön g thûc ra ngo ai.
Ài kem theo cöng thûc xû úng, cên thi ït lêp qui trònh
can luy ïn ha y möt phi ïu qu i àõn h vï can luy ïn ch o cön g
nhê n àûng may, tron g ào chó ro moi vi ïc cên thi ït, thúi
gia n va nh ên m anh nh ûng ài ïm cên lûu y va ch êp hanh .
Möt cön g thûc töt kh i cöng tac hoa trön va lûu hoa thûc
hi ïn töt. Àê y la cön g vi ïc ma moi chuyï n gi a àïu cên thi ït
thûc hi ïn; nïu khöng , àö deo mïm cua hön húp, àö
khu ïch tan ha y hoa tan , cac loai hoa ch êt tron g hön húp
ca o su se khön g àöng nh êt tron g möt àút can luy ïn va
khöng
àöng bö gi ûa cac àút can luy ïn ti ïp nöi.

Cön g thûc hön húp ca o su


Xû úng , phê n xû úng Tui chû úm lanh nöi àõa
Sö: 011/TC-NÀ-PTN May can luy ïn: Sö 02
ng ay: 08/02/1982 300m m x 600mm
Mau: Ào (tûúi) Töng thúi gia n ho an têt can luy ïn:
30
ph ut/à út

Tïn va qu y cach
Th û tû kg dm 3
nguyï n li ïu hoa
ch êt
A 1 Ca o su tú xön g kh oi 7.900
B 2 I Oxid e kem Nh êt 0.800
3 sö 3 0.160
4 Aci d steari c Nh êt dang 0.080
5 hat Antioxydan t PBN 0.080
6 Accelerato r M 0.056
7 Accelerato r D 0.032
C 8 Mau ào B 2.000
9 Böt àa vö i CaC O 3 (ú kh o 1) 1.200
D 8 Böt àêt trùng (kh o 1) 0.240
Hön húp ch u 100-S
Töng cöng 12.548 Àöi ra
Lû u y: 1. Ch êu B ch o vao chun g cac loai trïn , trön àïu.
2. Ch êu C ch o vao chung
Thñ du vï cön g thûc
xû úng

26 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


QUY TRÒNH CAN LUY ÏN HÖN HÚP CAO SU
Tui chû úm lanh nöi àõa

Cön g thûc sö: 011/TC-ND-PT N Ng ay 08/02/1982


May can luy ïn: Sö 02 0 300 x 600m m (may nh öi ha i truc loai
hú) Töng sö lûúng can luy ïn: 12,500kg
Hön húp mau: Ào tûúi
Tó trong hön húp: 1,2
Àö deo yï u cêu: 20 àö Mooney

Cac yï u cêu thûc hi ïn Th úi gian

1. Ch o ca o su vao, kho ang hú gi ûa ha i tr uc 2mm ,


can dat bön lên. 5 ph ut

2. Ch o ca o su cu ön tr uc, kho ang hú gi ûa ha i tr uc lún


dên, sa u kh i lang bong kho ang hú xi ït nh o, cùt trú
ngû úc cho cu ön truc may ho an toan. 5 ph ut

3. Rùc àïu, doc truc àan g cu ön ca o su hït ch êu thu öc B.


Xi ït kho ang hú nh o, cùt trú ha i àêu va cùt lön ngû úc 5 ph ut
ch o àïu mau.
4 ph ut
4. Can dat vúi kho ang hú nh o dên túi 0,5mm: 4 lên.

5. Tr ut böt dên dên ú ch êu C vao hön húp àan g cu ön


tr uc. 6 ph ut
Cùt rach thû úng xuyï n - Sa u kh i böt bam hït can dat
5 lên, qu a ha i lên, can mong 0,5mm ,àï xu öng san may. 1 ph ut

6. Can ch o nong hoa mïm hön húp ch u 100-S. 4 ph ut

7. Nh êp vao hön húp trï n can vúi kho ang hú nh o dên 30 ph ut


8. Keo ra day 2mm.
Th úi gia n can luy ïn töng cöng
Lûu y: 1. Ch o ca o su vao ú àêu truc bï n ph ai.
2. Ki ïm tra nhi ït àö cua nû úc gi ai nhi ït tho at ra khön g qu a
40 0C
3. Sa u möi àút, xi ït nut ep mú bo (ch êt bö i trún ) vao palier.

Thñ du vï phi ïu qu y àõn hcan luy ïn

CAO SU THIÏN NHIÏN 263


C. V A ÁN Ñ EÀ Ñ A ËT RA KHI L A ÄP C O Â N
G T H Ö ÙC (xem phuï luïc E. Thí d uï
höôùng daãn laäp coâng thöùc)
I. Phê n tñch
Ta àùt ra ha i vên àï chñnh:
1. San ph êm cú ban l a ca o su cên co nh ûng àùc tñn h
nao, àöi vúi san ph êm múi, ho ùc chó tiï u ch êt lû úng yï u
cêu nh û th ï nao, àöi vúi san ph êm kh ac ha y san ph êm gùp
sû cö?
2. Hön húp ca o su söng kh úi cön g ú may moc thi ït bõ
nh êt àõn h yï u cêu co àùc tñn h gò?
Nh û vêy cön g vi ïc bùt ta y àêu tiï n la:
- Phê n tñc h thên trong nh ûng ài ïu ki ïn xun g quan h san
ph êm ch ï bi ïn, àï xac àõn h nh ûng ài ïu ki ïn àa co va chû a
co, xac àõnh tñn h ch êt hön húp ca o su lûu hoa àïn tri ïn
kha i moi tñn h àùc thu.
- Àõnh ro qu y tròn h san xu êt ph u húp nh êt ho ùc ki ïm
so at lai qu y tròn h àa thûc hi ïn gùp sû cö. Xem xet cac
ch ûng tû ky thu êt toan bö may moc thi ït bõ, dung cu
phûún g ti ïn san xu êt. Dû tru cac phûún g ph ap ài ïu chónh ,
sûa ch ûa, lùp àùt múi (nïu co), may moc thi ït bõ va ky
thu êt tha o tac.
- Ch on ài ïu ki ïn lûu hoa: nhi ït àö, th úi gian , ki ïu
th ûc hi ïn lûu hoa ú khuö n ep nong , may ep, nû úc söi ,
ph ong hú i nong , nöi nhi ït ap lûc v.v...

II . Nghiï n cûu
Bû úc ti ïp the o ta nghiï n cûu cac yïu tö cú ban do
chuyï n gia ch ï bi ïn ca o su ha y hoa ca o su àùt ra:
II.1 . Nghiï n cûu vêt tû:

- Xem xet toan bö nguyï n liïu hoa ch êt co the o thûc tï:


nh û àa co sùn tron g kh o ú xû úng , loai cun g cêp, loai ngo ai
ho ùc chûa nh êp, loai hi ïm, loai nöi àõ a àa ho ùc chû a xû ly
v.v... Ti ïn hanh
xet nghi ïm tñn h ch êt ly hoa tûng ch êt möt, töng húp lai thanh

26 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


ch ûng tû chñn h xac. Ta co th ï lêp phi ïu miï u ta ky thu êt
nh û àa
nïu , tron g ào göm cac tñn h ch êt cên xet nghi ïm, nh û àö
mõn (tó lï lot qu a rêy ) co qu y cach àa àõnh , àö nguyï n ch êt,
tó trong , àö nong ch ay, êm àö, ty lï tro , tó lï tap ch êt v.v...
Nghiï n cûu nay rêt qua n trong búi cac tñn h ch êt ly hoa
cua vêt tû co anh hû úng lún túi tac dung ca o su ha y túi
tñn h nùn g cua cac vêt tû se sû dung . Thñ du, sû dung böt
àêt lam ch êt àön, kñch thû úc ha y àö mõn cua no la yïu tö
qua n trong vï tac dung tùng cû úng lûc; vúi böt àêt chû a
xû ly co tñn h aci d se gê y trò ho an lûu hoa hön húp kh i
dung MBT la ch êt xuc ti ïn chñnh ; tap ch êt Cu va Mn ph at
hi ïn vúi ham lûúng vû út mûc se gi a töc lao hoa manh san
ph êm; êm àö ca o tao ch o cac hat àong cuc kh i hön luy ïn,
àö phê n tan khön g àat yï u cêu v.v...
Àûún g nhiïn , toan bö cön g dung , tac dung , cú ch ï ph an
ûng vúi ca o su cua hoa ch êt ha y anh hû úng tûún g qua n
gi ûa cac ch êt àïu ph ai nùm ro (xe m cac chûún g hoa ch êt).
II.2 . Nghiï n cûu vên àï töng qu at:

Nghiï n cûu vêt tû gi up bi ït ho ùc tiï n liïu àû úc anh


hû úng sêu xa túi sû bi ïn àöi ca o su . Nghiï n cûu vên àï
töng qu at gi up ch on phûún g hû úng àû úng löi àï ài túi
muc tiï u àa àõnh , kït qu a la quy ït àõn h ch on loai, qu y
cach , ph êm ch êt nguyï n liïu hoa ch êt àû a vao thanh ph ên
hön húp.
Vên àï töng qu at co rêt nhi ïu va khön g co gi úi han. Sû
xu êt hi ïn liï n tuc cac hoa ch êt múi, nh ûng yï u cêu cai
ti ïn ky thu êt tron g qu y tròn h ch ï bi ïn, húp ly hoa san
xu êt, cac sû cö kh ùc ph uc trong san xu êt nh ûng kho
khùn vï nguyïn li ïu, vêt tû kha n hi ïm, yï u cêu vï tha y th ï
nguyï n li ïu nh êp, ky thu êt múi v.v... liï n ti ïp àùt ra cac
vên àï múi la.
Nghiï n cûu tha y dun g dõch ca o su bùng latex , nghiï n
cûu àö bam dñn h vúi ki m loai, sûc chõ u nùng mûa , chõ u
nhi ït, chõ u xùng dêu v.v... àû úc xïp vao nh om nghiï n cûu
nay.
CAO SU THIÏN NHIÏN 265
III . Xa c àõnh
Sa u kh i phê n tñc h va nghiï n cûu, ta ài àïn xac àõn h ha i
vên àï àa phê n tñch.
III.1 . Àöi vúi hön húp ca o su lûu hoa (s an ph êm tiï u dung )
cên xac àõn h ro àùc tñn h cua no tron g cac tñn h ch êt sau:
III.1.1. Cú tñnh:

a. Keo dan dai: lûc keo àût, àö dan àût, lûc àõn h dan
(module), lûc xe rach , bi ïn hòn h sa u kh i keo dan (à ö tr ï).
b. Nen ep: lûc nen ep, lûc nö, lûc ûng vúi àönen
nh o(àöcûng shore). c. Tônh: àö dan thû úng tr ûc, àö bep
thû úng tr ûc v.v...
d. Àöng : àö àan höi (à ö nêy tûng) , àö ph at nhi ït nöi do
lûc nen ep, tai di ïn liï n tuc, àö bïn uön gêp tai di ïn liï n
tuc, àö bïn xo ùn tai di ïn liï n tuc, àö bïn va àêp
(r esiliense) , àö trï (hyst eresis) , àö ma sat v.v...
III.1.2. Ly tñnh:

Ty trong , àö trong , àö àuc qu a tia X, àö thêm nû úc, àö


lao hoa (hï sö lao hoa) , àö chõ u nût, àö chõ u nhi ït, àö
chõ u hú i nû úc, àö chõ u lanh , àö cach ài ïn, àö dên ài ïn, àö
chõ utia tû ngo ai v.v...
III.1.3 . Ho a tñnh:

Àö chõ u hydrocarbon , dun g möi , acid , baz , ozone , àö ùn mon


hay hû hong ki m loai, àöc tñn h (ti ïp xuc dû úc ph êm, thûc
ph êm) v.v...
III.1.4 . Cac tñn h ch êt kh ac:

Àö ph at ch ay, àö chõ ulûa, àö thêm khñ v.v...


III.2 . Àöi vú i hö n hú p söng , xa c àõn h cac àù c tñn h cên co

III.2.1 . Xû ly ba n àêu: àö deo, àö co rut, àö nú (ca o su khö )


àö ön àõnh , àö àön g àùc v.v...
III.2.2. Ài ïu ki ïn lûu hoa: nhi ït àö va thúi gia n gi a nhi ït,
àö lû u hoa súm (“ch ït trï n may” ha y luc tön tr û), àö dên
nhi ït, hi ïu
ûng àöi, àö lûu hoa möi têng (nh û löp xe vên
tai).
26 6 CAO SU THIÏN NHIÏN
III.2.3 . Tñnh tûún g húp: trû úng húp san ph êm ch ï bi ïn co tû 2
loai hön húp ca o su kh ac nha u trú lïn.
III.2.4 . Ài ïu ki ïn bao qu an: (trû úng húp tön tr û, göi àêu
chûa àû a nga y vao khê u san xu êt kh ac) lam ngu öi tûc
thúi, ngu öi tû nhiïn , nhi ït àö va thúi gia n tön tr û v.v...

IV. Va i lû u y cê n thiï t
IV.1. Lûc keo àût:

Sû cû úng bach keo dan dai hön húp ca o su lûu hoa ch o


àïn khi àût, ch u yïu anh hû úng búi:
a. Ch êt lûúng ca o su.
b. Ch êt lûúng va ham lûúng ch êt àön va nh ûng ch êt
kh ac trön vao ca o su . Cú hat (particl e size ) cua ph u gia.
c. Àö hoa tan va khu ïch tan cua cac hoa ch êt tron g
ca o su. d. Phûún g ph ap lûu hoa.
IV.2. Sû ho a trön:

Möt cön g thûc töt nhûn g sû hoa trön ha y lûu hoa xêu
àû a túi ch êt lû úng san ph êm kem, do ào ta àùc bi ït lûu y
ha i yïu tö nay.
- Trû úng húp latex : Àöi vúi cac hoa ch êt ph u gi a khön g
tan tron g nû úc (thû úng ú thï khö) ,trû úc kh i hoa trön vao
late x cên ph ai tan nghi ïn (ú may tan bi ) thêt mõn tron g
nû úc thanh möt th ï nh u tûúng . Àöi vúi cac hoa ch êt ph u
gi a tan àû úc tron g nû úc cung hi ïm kh i rot vao late x tr ûc
ti ïp ú tr ang thai nguyï n ch êt. Ngo ai ra ph ai kït húp vúi
ài ïu ki ïn khu êy trön töt nh êt kh i cho ch ung vao late x
nh ùm muc àñc h gi up ch ung phê n tan àöng nh êt tron g
late x va tr anh hi ïn tû úng kït lùng(1) .
- Trû úng húp ca o su kh ö: Qu y tròn h can luy ïn (sú luy ïn, hön luy ïn)
cên àû úc xac àõn h thûc tï, àõn h ro toan bö cach thûc tha o tac, thû

1. Möt sö cú sú sû dung böt talc cho san xuêt nïm mousse àa khöng ap dung phûúng thûc
nay dên àïn gêy ö nhi ïm möi trûúng va àöc hai phöi cho cöng nhên.

CAO SU THIÏN NHIÏN 267


tû, ba o göm ca thúi gia n àa qu i àõn h nh û t a àa àï cêp
cung co
muc àñc hgi up àö khu ïch tan cac hoa ch êt tron g ca o su
àû úc töt va àöng bö su öt cac àút can luy ïn liï n ti ïp nhau .
Sû khu ïch tan ha y phê n bö töt l a möi hat ha y möi ph ên
tû hoa ch êt àû úc möt lúp ca o su ba o boc, sû khu ïch tan
xêu la xu hû úng kït tu thanh “h at to” . Nh û vêy can luy ïn
nhan h tay ha y thï m ch êt hoa deo àï gi am thúi gia n can
luy ïn khön g ph ai la yïu tö àu gi up àat àö khu ïch tan töt.
IV.3. Àö deo cua hön húp cao su khö
Àö deo mïm cua hön húp ca o su khön g chó anh hû úng
búi ch êt lûúng va ham lûúng ch êt hoa deo ma con anh
hû úng búi tònh trang ca o su nguyï n thuy, töng thúi gia n
va qu y tròn h can luy ïn, ài ïu ki ïn tön trû hön húp v.v...
Nh û vêy, trû úng húp àï hön húp ca o su àû úc mïm, deo
thïm, khön g nh êt thi ït ph ai tùn g thï m lûúng ch êt hoa deo
tron g cön g thûc.
IV.4. Sû lûu hoa
Möt hön húp ca o su lûu hoa keo dai ú möt nhi ït àö
nh êt àõnh, lên lûút se bi ïn àöi tr ang thai the o thû tû nh û
sau:
1. Tr ang th ai cua th ï deo nh ao.
2. Àöi san g trang thai àùc nhûn g mùt cùt vên con tñn h
dñnh : ú trang thai nay hön húp àa àû úc àõn h hòn h va lûu
hoa chû a túi mûc.
3. Tr ang th ai àùc da i lïn dên túi mûc da i bïn nh êt: ta
goi la lûu hoa túi mûc ha y lûu hoa töi hao, la kho ang thúi
gia n ng ùn nh êt ú nhi ït àö nh êt àõnh , lûc keo àût cua hön
húp lûu hoa àat túi mûc töi àa.
4. Tr ang thai àùc cûng bú: lûu hoa qu a mûc.
5. Tr ang thai thï mïm röi túi nh ao dñnh : trang thai ho an
nguyïn. Cên bi ït, tuy the o ban ch êt cua ch êt xuc ti ïn lû u
hoa, di ïn
ti ïn lû u hoa co th ï co “hi ïu ûng àöi” su öt thúi gia n dai,
cac tñnh ch êt cú ly cua hön húp ca o su lûu hoa vên du y trò
ú trõ sö ca o gên mûc töi hao, ûng dung ch o san xu êt mùt
hang ca o su chõ u nhi ït.
26 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
Hön húp ca o su cên thûc hi ïn lûu hoa ú mûc töi hao. Mu ön
bi ït ro, ta ch o can hön húp cung möt cön g thûc, gi a nhi ït,
lûu hoa tûng thúi gia n kh ac nha u ú cung möt nhi ït àö
nh êt àõn h va têt ca àû a qu a ki ïm nghi ïm trï n may ào àö
bïn àût.
Ng ay na y àï àú n gi an hoa ti ïn tròn h trïn , cac nh a kho a
hoc àaph at min h may ào lûu bi ïn - Rheomete r - the o doi
hön húp su öt ca qu a tròn h lûu hoa. Anh hû úng cua thúi
gia n lûu hoa àïn mûc àö lûu hoa (àùc trûn g bùng mome n
xo ùn) se àû úc may tû àöng gh i nh ên va dûng lïn àû úng
con g lûu hoa. Tû àû úng con g nay ch ung ta co thï xac
àõn h àû úc thúi gia n lûu hoa töi ûu , thúi gian gi a cöng , töc
àö lûu h oa cung nh û khuyn h hû úng tho ai hoa cua san
ph êm.
IV.5. Hiï n tûún g ph u cu a sû lûu ho a
Sû dung lûu hu ynh lam ch êt lûu hoa hön húp, ta lûu y
cac hi ïn tû úng àï tranh xay ra:
1. Sû gi a nhi ït lêu dai gê y phê n huy phê n tû ca o su lam
cho san ph êm ma u hong va hön húp cang ch ûa nhi ïu lûu
hu ynh cang hong nhanh : hi ïn tûúng lao hoa.
2. Lû u hu ynh tû do con tön tai tron g hön húp àa lûu
hoa co xu hû úng hoa húp dên dên vúi hön húp, töc àö nay
tuy thu öc vao ài ïu ki ïn tön trû ha y sû dung : hi ïn tû úng
hêu lû u hoa ha y lûu hoa ti ïp tuc.
3. Mùt kh ac, lûu hu ynh tû do chû a hoa húp hït vúi ca o
su se di chuy ïn ra mùt ngo ai hön húp àa lû u hoa thanh
möt lúp trùng mong (S tû d o th êp) ho ùc kït tinh , mau
vang ong anh (S tû do cao) : con goi la hi ïn tûúng nöi
möc (repoudr e efflorescence).
Nh û vêy, tron g lêp cön g thûc, ta thên trong àõn h lûúng
dung lûu hu ynh , ch êt xuc ti ïn, tr ú xuc ti ïn va ài ïu ki ïn
lû u hoa, àï tranh cac hi ïn tû úng noi trïn.

D. TIEÁN H A Ø NH LA ÄP C O Â NG TH Ö ÙC - NG H IEÂ
N CÖ ÙU ÑAËC
BIEÄ T
I. Cöng thûc va nghiïn cûu tai phong thñ nghi ïm

CAO SU THIÏN NHIÏN 269


Sa u kh i nùm ro cac vên àï àùt ra cung vúi cac dû liïu liïn
quan , ta lêp ra cön g thûc sú bö. Trû úc tiïn , ba o gi ú cung ph ai
ghi nguyï n li ïu àêu tiï n la ca o su , trû úng húp co nhi ïu
loai ca o su kh ac nha u kh i cöng lai vên la 100 ph ên (thñ du
crïp e + tú).
Ti ïp theo , àû a vao cac hoa ch êt cên thi ït ch o sû bi ïn
àöi àï àat cac tñn h nùn g yï u cêu, lûúng dung tñn h the o ty
lï % àöi vúi ca o su , tron g ào möt sö ch êt ty lï dung khön g
àû úc qu a gi úi han. Ta kï tuên tû cac lo ai hoa ch êt ph ö
bi ïn: ch êt àön (n ïu la loai co àön) , ch êt hoa deo, ch êt lûu
hoa, xuc ti ïn lûu hoa, trú xuc ti ïn, ph êm mau (nïu co),
ch êt kh ang lao...
Cön g thûc sú bö lêp ra do su y luên cua ta qu a sû hi ïu
bi ït vï cön g dung , tac dung , cú ch ï ph an ûng ca o su ha y
anh hû úng tûún g qua n gi ûa cac nguyï n liïu hoa ch êt. Nh û
vêy khön g co cú sú vûng ch ùc, chñn h xac, cên ph ai àû úc
ki ïm ch ûng qu a thû nghi ïm, búi co nhi ïu ch êt chó cên tha y
àöi nh o ham lûúng cung àu àï tha y àöi ch êt lûúng san
ph êm, ha y lûúng dung thêp nhûng hi ïu qu a lai rêt lún.
Cön g thûc sú bö nay con goi la cön g thûc ly thuy ït. Nï n
bi ït loai cön g thûc nay ch o kït qu a tûún g àöi chñnh xac,
kh i ngû úi lêp cang co nhi ïu kin h nghi ïm thûc hanh , trong
luc àa nùm vûng ly thuy ït.
Dûa vao cön g thûc sú bö, ta xê y dûng hang loat cön g
thûc thû nghi ïm ba n àêu bùng cach tha y àöi thanh ph ên
ho ùc lûúng dung, ho ùc ca hai , nh ûng ch êt co hi ïu qu a tao
ra ch êt lûúng the o yïu cêu. Tron g ào, ta co th ï gi û khön g
àöi:
- Cac ch êt cú ban vúi ty lï xac àõnh : cao su , ch êt àön, ch êt hoa
deo.
- Ho ùc ham lûúng ch êt gi a töc, ch êt kh ang lao, ph êm mau v.v...
- Ho ùc lûúng ha y th ï tñc h ch êt àön v.v... (xe m muc E -
Thñ du vï lêp cön g th ûc ph ong thñ nghi ïm).
- Àö polyme r hoa cua ca o su (trû úng húp ca o su
butadiene) , àö deo va àö àan höi cua ca o su sû dung.
Ti ïn hanh cê n àong , can luy ïn, lûu hoa hön húp ûng vúi möi
27 0 CAO SU THIÏN NHIÏN
cön g thûc thû àêu va kiïm nghi ïm tñn h ch êt cú ly hoa hön húp àa
lûu hoa.
Cac àùc tñn h vï gi a nhi ït, thúi gian , nhi ït àö lûu hoa va
àö lûu hoa súm cua hön húp ûng vúi loat cön g thûc thû
àêu chó co tñnh cach ûúc lûúng . Do ào, ch on möt ho ùc vai
cön g thûc ú loat thû àêu ta tri ïn kha i lo at cön g th ûc thû
àút 2 qu a sû tha y àöi ty lï ch êt xuc ti ïn va ch êt trò ho an
lûu hoa. Tûng hön húp se àû úc lûu hoa, cac ch ùng ky ba
ph ut, tron g gi úi han mon g mu ön, àï ch on hön húp co ham
lûúng ch êt gi a töc àat mûc lûu hoa töi hao ú nhi ït àö va
thúi gia n lûu hoa àa àõn h sùn tû luc àêu.
Nïu nh û san ph êm yï u cêu qua n trong vï lao hoa, nh û
tön trû nhi ïu nùm , han dung v.v... dûa vao cön g thûc t öi
hao ú àút thû hai , ta tri ïn kha i loat cön g thûc thû cu öi,
tha y àöi ch êt lûúng va ham lûúng dung ch êt kh ang lao.
Tûng hön húp se chõ u ki ïm nghi ïm, vï àö lao hoa àa àõnh :
lo nhi ït lao hoa, lo bú m oxygen, tia tû ngo ai ho ùc anh
nùng v.v...
Tû kït qu a cu öi, ta co àû úc möt cön g thûc ph ong thñ
nghi ïm töi hao moi mùt. Nguyï n liïu hoa ch êt sû dung
khön g bõ lang phñ do sû dung dû thûa, cung nh û bao àam
vï mùt ch êt lûúng ú ngay chñn h cön g thûc. Nh û th ï, qu a
nhi ïu qu a tròn h th û nghi ïm thò cön g thûc lêp ra cu öi cung
co tñn h töi hao vò dûa trï n cú sú khoa hoc thûc nghi ïm.

II. Cöng thûc xûúng va nghiïn cûu ap dung


Tû cön g thûc ph ong thñ nghi ïm, ta chuy ïn qu a cön g thûc
xû úng dûa vao nùn g su êt va tòn h trang may moc thi ït bõ.
Àöi vúi nh ûng ch êt co lûúng dung thêp cung cên ph ai gh i
ch u ch o ro. Th anh ph ên khön g cên gh i the o thû tû nh û ú
cön g thûc ph ong thñ nghi ïm, ma gh i sa o ch o ngû úi cê n
àon g va can luy ïn ro va dï lam vi ïc.
Cön g thûc xû úng ap dung vao san xu êt dû úi s û ki ïm
so at cua ph ong thñ nghi ïm, ph ong ky thu êt.
Sa u kh i cê n àong , thûc hi ïn can luy ïn the o qu y tròn h àa àï

CAO SU THIÏN NHIÏN 271


xu êt, ki ïm tra thúi gia n tûng cön g ào an, ào nhi ït truy ïn
qu a hön
húp, nhi ït àö nû úc gi ai nhi ït tr uc may, trñc h cac mêu ú
tûng cöng ào an, ào àö deo va àö co rut, ta co thï kh ao sat
cac àû úng bi ïu di ïn bi ïn thiï n the o th úi gian , gi up ài ïu
chón h (nïu co) qu y trònh can luy ïn ha y àõn h thúi gia n ho an
têt àû úc àung hún . Khê u àõnh hòn h hön húp ca o su àû úc
ti ïn hanh tûún g tû, nhûn g àùc bi ït lûu y túi àö lûu hoa
súm co thï gê y “ch ït trï n may” cac hön húp àang àõn h
hòn h (nh û oi nh a ch ùng han) ho ùc àa qu a möt thúi ky tön
trû (nh û vun thûa ch ùng han).
Ti ïp tuc the o doi va ki ïm tra cac khê u tron g qu y tròn h
san xu êt, nh êt la khê u lûu hoa, ki ïm tra àö deo trû úc kh i
lûu hoa, nhi ït àö va thúi gia n gi a nhi ït, ap lûc v.v...
Cu öi cung , lêy nhi ïu san ph êm ho an têt àû a ki ïm tra
tñn h ch êt cú ly hoa va so sanh vúi cac tñn h ch êt co àû úc ú
ph ong thñ nghi ïm. Töng qu at, kït qu a co sû chïn h lïch do
co sû kh ac bi ït vï ài ïu ki ïn lam vi ïc. Möt sö tiï u chu ên
àû úc cön g nh ên nh û sau:
- Lûc keo àût: ± 8%
- Àö cûng : ± 3 àö shore
- Àö ma sat mai mon: ± 12%
- Àùc tñn h kh ac gi am sau lao hoa: – 10%
Ho an têt nghiï n cûu san xu êt, ph ong thñ nghi ïm va
ph ong ky thu êt ban gia o ch o tûng khêu , bö ph ên tron g
qu y tròn h ch ï bi ïn, àï lai xû úng möt can bö ky thu êt chõ u
trach nhi ïm chun g vúi can bö qu an ly, nhûn g vên lêp ra
möi qua n hï ch ùt ch e vúi xû úng san xu êt. Tron g ào
ph ong thñ nghi ïm la möt bö ph ên ch u yïu cua ph ong ky
thu êt.

E. THÍ D UÏ H Ö Ô ÙGN D A ÃN V EÀ LA ÄP C O Â NG TH Ö ÙC PH O ØGN THÍ


NGHIEÄM
Ta lêy vñ du tûún g àöi àú n gi an àï lêp cön g thûc hön
húp cao su ch ï bi ïn tui chû úm lanh , cú ban la ca o su
thiï n nhiïn.
27 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
I. P hê n tñch
1. La cai tui tron dep cú ban la ca o su , ch ûa nû úc àa cuc.
2. Chû úm ú bung , tran bïnh nhên.
3. Tiï u thu ú ng anh y tï va nhê n
dên. Do ào san ph êm co yï u cêu:
1. Chõu lanh ú 00C - chõ u trong lûúng kh öi nû úc àa -
khöng thêm nû úc - mi ïng tui dï vö nû úc àa, kñn.
2. Truy ïn nhi ït töt - khön g ti ïp xuc dû úc ph êm, thûc ph êm.
3. Àep, bïn, re, gon, sach se.
Qu a hòn h dang va yï u cêu ky thu êt mùt hang co th ï
thûc hi ïn qu i tròn h ch ï bi ïn the o löi ti ïu thu cön g nghi ïp,
hön húp ca o su ep àuc khuön , lûc ep ca o àï hön húp dï
àat kh ang th êm nû úc. Mi ïng tui tûún g àöi lún ch o ph ep
sû dung nong ru öt bùng kim loai (t ao röng ru öt). Sa u lûu
hoa thao khuö n lêy nong ru öt ra qua cùp vi s gia o àêu va
cên co möt ch êt trú n khön g anh hû úng hön húp ca o su lûu
hoa: ch on nû úc xa bön g khön g co xut dû va rûa nû úc (l êp
lûúc àö qu y tròn h ch ï bi ïn).
Xû úng àa co: möt may can luy ïn hön húp ca o su , hú, 2 tr uc
300mmx600mm , co nû úc gi ai nhi ït; 5 may ep th út
400mmx400mm , nhi ït hú i nû úc ho at àöng töt v.v... Cên
tran g bõ 5 bö khuö n va nong ru öt bùng húp ki m nhö m (b an
ve ky thu êt), gia cön g ha i bö vi s àöi , v.v...
Àï ch o cö tui chû úm khön g bõ bi ïn dang , gi a cön g bö cö
+ nùp nh ûa, möt khuö n join t tron, (cac ban ve), sû dung
hön húp ca o su vun thûa ep àuc àï nùp àû úc kñn, v.v...
Mùt bùng san xu êt cên sach se, tranh nhi ïm bên cac
loai mau kh ac.
Th út may ep nh o chó àu ch o 1 khuön/th anh ph êm/à út,
cên lûu hoa nhan h àï tùn g san lûúng nhûn g ph u húp thúi
gia n tha o tac.
II . Nghiï n cûu
III.1 Nghiïn cûu vêt tû:

CAO SU THIÏN NHIÏN 273


3

- Xem xet toan bö nguyï n liïu hoa ch êt co the o thûc tï: àa co


sùn tron g kh o xû úng ha y chû a nh êp, loai cun g cêp, loai
ngo ai hay nöi àõa, àa xû ly ha y chû a v.v...
- Ti ïn hanh ki ïm tra cac tñn h ch êt ly hoa (àa àõn h
trû úc) cua tûng ch êt möt, tû ào töng húp lai thanh ch ûng
tû chñn h xac.
- Ti ïp àïn thûc hi ïn lêp phi ïu miï u ta ky thu êt vï cac
tñnh ch êt àa ki ïm tra nhû : àö mõn (t y lï lot qu a rêy) , àö
nguyï n ch êt, ty trong , nhi ït àö nong ch ay, àö êm, ty lï
tro , ty lï tap ch êt (Cu, Mn...) v.v...
II.2 . Nghiï n cû u vê n àï tön g quat:

Tû nghiï n cûu vêt tû (d ûa vao bang miï u ta ky thu êt)


ta quy ït àõn h ch on loai, qu y cach , ph êm ch êt cua nguyï n
liïu, hoa ch êt àû a v ao thanh ph ên hön húp sa o ch o àat
àû úc yï u cêu vï chï bi ïn tui chû úm lanh.
Ch ùng han àï gi am gi a thanh san ph êm tui chû úm
lanh ta tùn g ty lï ch êt àön sû dung lï n 20% töng lûúng
ch êt àön CaCO 3

dung ch o tui chû úm nong xu êt kh êu. Tha y thï möt ph ên


CaCO
bùng tin h böt àêt nhûn g ch êt lûúng san ph êm vên àû úc
àam bao.
III . Xa c àõnh:
III.1 . Àö i vúi h o ã nhú p ca o su lûu ho a cê n co :
III.1.1. Ly tñnh:

- Ty trong d = 1,1 - 1,2 (khön g àön ca o qu a 50%)


- Àö day trun g bònh: 2mm . Àõnh hòn h tron trun g bòn h
0.2m, cùt ú tú hön húp ca o su can ra (à u truy ïn nhi ït +
nh e).
- Mau ào (ph êm mau hûu cú chõ u nhi ït sùn co).
- Àö thêm nû úc: xe m nh û khön g thêm nû úc.
- Hï sö lao hoa: 700C x 48 gi ú lún hú n 0,8.
III.1.2. Cú tñnh:
- Lûc keo àût lún hú n 1800N/cm2 (l uc ra khuö n thao nong ru öt).
27 4 CAO SU THIÏN NHIÏN
3

- Àö dan dai kh i àût lún hú n 600% (chõ u möt àö dan gêp 4 lên
luc àan g nong 80-10 00C).
- Àö dû khön g lún hú n 20% (tr anh bi ïn hòn h mi ïng tui
chû úm, sa u kh i thao nong ru öt).
- Àö cûng : 40-4 5 àö shor e A (tñn h mïm gi am sû ge l hoa).
III.2. Àöi vúi hön húp cao su söng cên co :

- Àö deo: 20 àö moone y (d ï nh ao, ch ay tron g khuö n


khön g bõ khuy ït têt luc lûu hoa).
- Lû u hoa: 7 ph ut ú 1400C (v ûa thúi gia n rûa nû úc thanh
ph êm lûu hoa àút trû úc, cùt àõn h hòn h tron hön húp
söng , cên ki ïm so at trong lûúng va chu ên bõ àút lûu hoa
ti ïp. Nöi hú i àû úc ph ep sû dung ú ap lûc 4kg/cm 2, tûún g
ûng vúi 1510C. Quy ït àõn h nhi ït àö 1400C trï n nhi ït àö nong
ch ay cua lûu hu ynh va ûng vúi nhi ït cun g cêp cua hú i
nû úc).
- Tön 3 ng ay àï têp trun g vun thûa (d echets ) can lai khön g bõ
"ch ït trï n may" (grillage).
IV. Tiï n han h lêp cön g thû c phon g thñ nghiïm:
IV.1. Cön g thûc sú bö (th anh ph ên ph u gi a tñn h trï n ca o su khö):
- Ca o su tú xön g kh oi lo ai I: 100
- CaCO nöi àõ a àa rêy : 20%
- Böt àêt tr ùng mõn (lö 2): 20%
- Oxid e kem ngo ai (Zn O sö 3): 12%
- Aci d steari c dang hat (Nh êt): 2,5%
- Lû u hu ynh : 1,7%
- MBT Nh êt (Accelerato r M): 1%
- DP G Nh êt (Accelerato r D): 0,5%
- Ph êm mau ào: 0,6%
- Antioxydan t PBN: 1%

CAO SU THIÏN NHIÏN 275


3 3

Ly luên tron g luc lêp cön g thûc trïn:


1. Hön húp khön g cên co tñn h bïn àùc bi ït àöi vúi dêu,
vúi nhi ït. Do ào dung ca o su thiï n nhiïn , àa co loai tú
xön g kh oi tön tr û 1 thang . Dung loai I àï mau sùc tûú i va
ñt tap ch êt (ñt ch êt cêu tao khön g ph ai ca o su ) àï ñt anh
hû úng tñn h hut nû úc. Àö deo ào àû úc 60 àö mooney , vêy
loai nay tiï n ào an cung ph ai hoa deo lêu hú n (sa u nay) ú
qu y tròn h can luy ïn.
2. Tó tr ong san ph êm tû 1,1 - 1,2 nï n khön g àû úc àön
cao , va lai hi ïn na y xû úng chó co loai ch êt àön trú sö
lûúng ca o la CaC O , va böt àêt cac loai dung lûúng ca o se
gi am àö keo àût, tùn g àö cûng gê y tet mi ïng tui chû úm
luc thao nong ru öt ra khuön . Àõnh töng lûúng àön àû úc
40%.
Ch on böt àêt trùng ú lö 2 vò loai böt àa co nay lot qu a àû úc rêy
325 mesh , tùn g cû úng lûc àû úc möt ph ên, mau trùng ñt anh
hû úng mau sùc, nhûn g pH aci d se gê y trò ho an tac dung
MBT ma ta dû ki ïn se dung , ngo ai ra böt àêt nay co ham
lûúng Cu , Mn kh a cao; do ào àï khön g qu a ham lûúng
qu y àõn h 0,001% Cu , Mn trong
töng lûúng àön va vò khön g co ch êt kh ang àöng ta quy ït
àõnh
dung ty lï 20% - ph öi húp vúi ph êm nh e la 20% co tñnh
CaCO
ki ïm trun g hoa pH aci d cua böt àêt nay - Gi a böt àêt re hún
CaCO nhi ïu.

3. Sû dung oxid e kem ngo ai vò ham lûúng nguyï n ch êt


cao khön g lam àe n hön húp lûu hoa, nhu öm trùng àï mau
sùc tûúi lïn . Se dung MBT àï lam ch êt xuc ti ïn lûu hoa,
do ào àõn h ty lï tùn g ho at la 5% – 7% tac dung truy ïn
nhi ït, nhu öm mau tr ùng, tùn g bïn ph êm mau se sû dung.
4. Aci d steari c àû úc sû dung vò co tac d ung tùn g ho at
MBT co ph öi húp ZnO: 1%. Do khön g co sap paraffi n àï
tùn g àö deo, kh ang thêm nû úc hön húp lûu hoa + hoa deo
hön húp ca o su, dung thï m 1,5% aci d stearic.
5. Lû u hu ynh la ch êt ch u yïu tron g thanh ph ên hön húp cao
27 6 CAO SU THIÏN NHIÏN
su lûu hoa. Sû lûu hoa bi ïn àöi ca o su söng àï tr ú nï n bïn la nhú
vao lûu hu ynh nh û ta àa bi ït. Do co sû dung ch êt xuc
ti ïn lûu hoa, nï n ta gi úi han lû úng dung ch o san ph êm
loai mïm la 0,5 -
3%. Ta ch on tó lï 1,5%, nhûn g do co sû dung ch êt àön, lûu
hu ynh bõ hêp thu möt ñt, ta tùn g lï n thï m 0,2%, töng cöng
1,7%.
6. Do nhi ït àö àa àõn h la 1400C, ch on ch êt gi a töc dung
thû úng nh êt hi ïn na y la mercaptobenzothiazol e (MBT) co
tac dung gia töc lûu hoa nhan h kï tû nhi ït àö 1200C, cên
ph öi húp vúi diphe- ny l guanidin e (DPG ) àï trú th anh gi a
töc cûc nhan h nhûn g dï tao tñn h lûu hoa súm. Hön húp
khön g co yï u cêu tön trû lêu ng ay va khön g qu a cön g
ào an oi nh a nï n sû dung ph öi húp àû úc. Ngo ai muc àñc h
gi a töc lûu hoa nhan h MBT tao ch o san ph êm co tñnh lûu
hoa töt, DP G ngû úc lai nhûn g co tñn h cai thi ïn tñn h ch êt
san ph êm. Qu a lûúng gi úi han MBT ch on ty lï 1%, DPG :
0,5%.
7. Ph êm mau ào hûu cú chõ u nhi ït co kh a nùn g nhu öm
cao , ta àõn h lûúng 0,6%.
8. Phenyl- β-naphthylamin e (PBN ) kh ang oxid e hoa tû
nhiïn ch o hön húp lûu hoa, con co tñn h kh ang nhi ït, nhûn g
lai co anh hû úng túi mau s ùc, do ào ta dung lûúng trun g
bòn h 1%, tron g gi úi han 0,5-2%.

IV.2. Loa t cöng thûc thû àêu

Tû cön g thûc trïn , ta lêp ra loat cön g thûc thû àêu, thñ du la 5
cön g thûc sa u àêy:

CT CT CT CT CT
th û 1 th û 2 th û 3 th û 4 th û 5

- Tú xön g kh oi L1 100 100 100 100 100


- CaCO 3 20% 20% 20% 25% 20%
- Böt àêt 20% 20% 20% 15% 10%
- ZnO 12% 12% 10% 10% 10%
- Aci d stearic 2,5% 2,5% 2% 2% 2%

CAO SU THIÏN NHIÏN 277


- Sulfur 1,7% 1,7% 1,5% 1,5% 1,5%
- Accelerato rM 1% 1% 1% 1% 1%
- Accelerato rD 0,5% 0,5% 0,5% 0,5% 0,5%
- Mau ào 0,6% 0,5% 0,4% 0,4% 0,4%
- Ant i - O
2
PB N 1% 1% 1% 1% 1%

Thñ du kït qu a àat àû úc:

- Lûc keo àût (N/c m2) 2.150 2.104 2.100 2.090 2.270
- Àö dan àût (%) 602 601 670 749 751
- 20 20 18 14 12
Àöbi ïndangsa ukh iàût(% 50 50 46 42 42
)
10 10 12 11 9
- Àö cûng shor e A
- Lû u hoa töi hao ú
hú i sêm vûa y vûa y vûa y vûa y
14 00C (ph ut)

So sanh vúi cac tñn h ch êt àa àõn h ho ùc vúi chó tiï u ch êt lû úng


qu y àõnh , ta thêy cön g thûc thû àêu sö 4 va sö 5 àat, tron g
kh i ào cön g thûc sö 5 co gi a trõ kin h tï kem sö 4, do lûúng
àön thêp. Do ào, ta ch on cön g th ûc thû àêu sö 4, gi am
àû úc ty lï ZnO , acid steari c va ph êm mau, töng lûúng àön
vên 40%, cac àùc tñn h yïu cêu àïu vû út (d û tru se gi am
nh e tron g san xu êt thûc tï).

IV.3. Lo at cöng thûc thû à út 2

Qu a cön g thûc thû àêu sö 4, ta tri ïn kha i loat cön g thûc


thay àöi ham lûúng ch êt gi a töc àï àû a ài ïu ki ïn lû u hoa
töi hao
1400C la 7 ph ut the o yï u cêu, vúi vñ du sa u
àêy:

CT CT CT CT CT CT
th û 1 th û 2 th û 3 th û 4 th û 5

- Tú xön g kh oi L1 100 100 100 100 100


- CaCO 3 25% 25% 25% 25% 25%
- Böt àêt 15% 15% 15% 15% 15%
- ZnO 10% 10% 10% 10% 10%

27 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


- Aci d stearic 2% 2% 2% 2% 2%
- Sulfur 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5%
- Accelerato rM 1,2% 1,1% 1% 1% 1%
- Accelerato rD 0,5% 0,6% 0,7% 0,6% 0,8%
- Mau ào 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% 0,4%
- Ant i - O
2 PB N 1% 1% 1% 1% 1%

Ta ch on cön g thûc àat lûu hoa töi hao ú ài ïu ki ïn lû u hoa àa


àõn h nhûn g chó lam tha y àöi cac àùc tñn htrï n rêt nh e. Thñ
du tron g loat cön g thûc thû àút 2 qu a kït qu a ki ïm
nghi ïm thêy cön g thûc sö 3 àat yï u cêu (7 ph ut 1400C), ta
ch on cön g thûc nay, va tri ïn kha i loat cön g thûc thû àút 3.

IV.4. Lo at cöng th ûc thû à út 3

CT CT CT CT CT CT
th û 1 th û 2 th û 3 th û 4 th û 5

- Tú xön g kh oi L1 100 100 100 100 100


- CaCO 3 25% 25% 25% 25% 25%
- Böt àêt 15% 15% 15% 15% 15%
-ZnO 10% 10% 10% 10% 10%
- Aci d stearic 2% 2% 2% 2% 2%
- Sulfur 1,5% 1,5% 1,5% 1,5% 1,5%
- Accelerato r M 1% 1% 1% 1% 1%
- Accelerato r D 0,7% 0,7% 0,7% 0,7% 0,7%
- Mau ào 0,4% 0,4% 0,4% 0,4% 0,4%
- Ant i - O2 PB N 1% 1,2% 1,5% 0,8% 0,5%

Sa u kh i cê n àong , can luy ïn, lûu hoa the o loat cön g thûc trïn,
ta ch o thû lao hoa ú lo nhi ït 700C x 48 gi ú tûng cön g thûc
möt; têt ca cac kït qu a ào cú tñnh , ly hoa tñn h àû úc so
sanh vúi nhau. Thñ du cac cön g thûc thû 1, 2, 3 àïu àat vï
àö lao hoa, ta ch on cön g thûc 1 vò lûúng dung thêp, ba o
göm mau sùc cua hön húp khön g anh hû úng ti ïp tuc do
tùn g lûúng ch êt kh ang lao PBN
(lo ai nay gê y anh hû úng mau sùc hön húp lû u
hoa).

CAO SU THIÏN NHIÏN 279


V a äy c u o ái c u ø ng ta ñaït co â ng th ö ùc p h o ø ng thí n g h ieäm h o a øn ch æ nh n h a át
1. Cao su tôø x o â ng k h o ùi p h a åm haïng 1: 100
2. CaCO3 n o äi ñ òa ñ aõ r a â y : 25%
3. B o ät ñ a át tra é ng mòn ( loâ 2): 15%
4. Oxide k eõm ngoaïi (N h a tä s oá 3): 10%
5. Acid stearic daïng haït (Nhaät): 2%
6. Löu h u yøn h : 1,5%
7. Accelerator M (Nhaät) 1%
8. Accelerator D (Nhaät) 0,7%
9. M a øu ñ oû h ö õu cô chòu nhieät: 0,4%
10. Antioxidant PBN (Bayer): 1%
C oângthöùcxöôûngtieán haønhñaõneâu.

280 CAO SU THIÏN NHIÏN


CHÛÚNG IX

QUI TRÌNH CHEÁ BIEÁN TOÅNG


QUAÙTSAÛN PHAÅM CÔ B A ÛN L AØ
CAO SU

Qu i tròn h ch ï bi ïn san ph êm àû úc tom tùt qu a lûúc àö sa u àêy:

CAO SU THIÏN NHIÏN 281


Tuy the o loai san ph êm, nguyï n liïu ph u (chó súi, cû úc thep,
xùng , xa bön g ha y böt tal c v.v...) tha m gi a ñt nhi ïu tron g cac
khêu cua qu y trònh , noi chung , chï bi ïn san ph êm göm cac
gia i ào an chñnh:
- Bi ïn àöi vêt ly ca o su söng àï co th ï hoa trön hoa
ch êt cên thi ït goi la gia i ào an hoa deo ca o su.
- Gia i ào an nh öi trön cac hoa ch êt vao ca o su àa hoa
deo cho ra hön húp ca o su.
- Gia i ào an àõn h hòn hhön húp ca o su (t ú can, trùc di ïn
liïn tuc àun ep, dun g dõch), va àõn h hòn h san ph êm sú bö
(cùt, rap, dan, vên, nöi...)
- Gia i ào an lûu hoa.
Khön g kï gia i ào an kh û ge l hoa (àön g cûng ca o su ) ma
chó ap dung ú cac nû úc co khñ hêu lanh , tû nguyï n li ïu
ba n àêu ch ï bi ïn ra mùt hang ca o su tiï u dung göm cac
gia i ào an:

A. T O ÀN T R ÖÕ N G U Y ENÂ L IE ÄU V A ÄT

Cac ài ïu ki ïn vêt ly nh û sû tho ang khñ, sach se, nhi ït
àö, anh sang , êm àö, thúi gia n tön trû v.v... tron g bao qu an
nguyï n li ïu vêt tû ú kh o bai co têm mûc qua n trong anh
hû úng àïn qu i trònh san xu êt va ch êt lûúng thanh ph êm.
Cên bö trñ phê n cach gi ûa ca o su - hoa ch êt - nguyï n
li ïu phu “nh om ch êt lûu hoa - nh om ch êt kh ac” , “c ac loai
ph êm mau”, “ch êt dï ch ay” v.v... nh ùm muc àñc h ph ong
ch ay, ch ûa ch ay va tr anh sû anh hû úng do nhi ïm búi möt
sö lún hoa ch êt ng anh cao su . Cac hoa ch êt nay thû úng co
hi ïu qu a tac dung rêt lún du chó vúi möt lûúng nh o.

B. C A ÉT X EÛ CAO
SU
Ca o su thiï n nhiï n thû úng àû úc tön tr û dû úi dang cua
möt ki ïn hang lún, cên àû úc xe thanh banh ha y manh
nh o tû 5 - 15kg múi ch o vao may nh öi can àû úc. Gia i ào an
nay ba o göm cê n cao

28 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


su vúi trong lûúng àung the o cön g thûc xû úng.
The o phûún g ph ap cön g nghi ïp, cön g vi ïc àû úc thûc
hi ïn bùng may moc, xe möt ki ïn ca o su 6 manh ha y 8
manh , vúi ki ïu bö trñ dao xe ngan g ha y doc. The o phûún g
ph ap ti ïu thu cön g nghi ïp, phûúng ti ïn la da o ha y cû a ban,
dung nû úc nh û la ch êt trú n dï dang cùt xe.
Nh û vêy, ú gia i ào an nay, cên lûu y trong lûúng ca o su àa
xe, ch êt lû úng th ûc tï ba o göm ki ïm tra , xû ly tòn h trang
ca o su ng êm nû úc.

C. H O ÙA D E ÛO CAO SU
La qu a tròn h xû ly bi ïn àöi ca o su thö rêt da i thanh
möt thï deo mïm àï co thï nh öi trön c ac hoa ch êt cên
thi ït ú cac cöng ào an sau . Xû ly nay co thï thûc hi ïn qu a
4 tac dung : oxid e hoa tû nhiïn , nhi ït, hoa, cú . Nguyï n liïu
ph u co thï tha m dû vao khêu nay la böt tal c àï chöng
dñnh.

I. Nhûn g tac dun g ho a de o


I.1. Hoa deo búi sû oxide hoa tû nhiïn:
Ca o su thiï n nhiï n la möt polyme r isopren e (C5 H
8 n
) , co àö
chû a no cao , dï bõ oxid e hoa. Oxyge n khñ tr úi tac àöng lïn
va phê n cùt chu öi àai phê n tû dai hydrocarbo n ca o su , gê y
gi am phê n tû kh öi do ào tao ra hi ïn tûúng hoa deo ca o
su , nh û vêy sû hoa deo ca o su cú ban la do oxid e hoa tû
nhiï n va xay ra nhanh hú n nûa kh i co hi ïn di ïn cua nhi ït
nong , ch êt xuc tac gi a töc oxid e hoa ha y tac dung nh öi
can nghi ïn àût phê n tû.
I.2. Nhiït hoa deo
Töng qu at àû úc thûc hi ïn ú ph ong nong ha y lo nong 150 -
2000C dû úi tac dung ap su êt khñ trúi bòn h thû úng va thúi
gia n gia nhi ït kho ang 24 gi ú.
Vúi san xu êt qu i mö lún, co th ï thi ït kï lo hoa deo liï n
tuc, thûc hi ïn dê y chuy ïn vúi lûu lûúng nhi ïu tên/gi ú qu a
bùn g tai ú hêm dai. Cên bi ït, phûún g ph ap nhi ït hoa deo
múi hi ïn na y (xu êt

CAO SU THIÏN NHIÏN 283


ph at tû phûún g ph ap xû ly ca o su töng húp) la ch o ca o su
chõ u tac
dung búi hú i nû úc bao hoa vúi ap lûc ca o tron g möt thúi
gia n rêt ng ùn. Kït qu a àat rêt nhan h nhûn g àoi hoi co nöi
ap lûc (autoclave) vúi sûc ch ûa lún, chõ u àû úc ap su êt
kho ang 40kg/c m (2500C).
2

I.3. Hoa deo hoa hoc

Töng qu at nh ú möt hoa ch êt goi la “ch êt hoa deo pepti ”


(xem chûún g ch êt hoa deo) tac dung àang kï kh i gi a nhi ït
kho ang 80 -
1000C, ca o su hoa deo cûc nhanh . Ta lûu y phê n bi ït vúi
ch êt hoa deo thön g thû úng (plastifiant ) tac dung kem hú n
nhi ïu va co anh hû úng lún túi ch êt lûúng thanh ph êm.
I.4. Hoa deo cú hoc

Phûún g ph ap ph ö bi ïn hoa deo ca o su bùng may moc


thû úng la may nh öi 2 tr uc, loai hú ha y kñn ho ùc ú may àùc
bi ït goi la may hoa deo Gordon.
Ch o ca o su kh ö qu a lai, can ep gi ûa ha i tr uc may, sa u
möt thúi gia n tuy the o ài ïu ki ïn lam vi ïc, no se bi ïn àöi
trang thai tû thï cûng da i dên dên tr ú nï n mïm deo. Sû
hoa deo the o cach nay con àû úc goi la “s ú luy ïn” . Töng
qu at, àö deo mïm anh hû úng búi:
a/ Th úi gia n nh öi can: cang nh öi can lêu ba o nhiïu , ca o
su cang mïm deo bêy nhiïu.
b/ Ài ïu ki ïn cú ly cua may: nùn g su êt, cön g su êt, sûc can
ep, nhi ït àö. Th ûc tï, ca o su cang trai röng thò di ïn tñc h
cang ti ïp xuc vúi nhi ïu khön g khñ trúi, s û nen ep co xat
ph at sin h nhi ït v.v... To an bö cai thi ïn àö deo mïm ca o su.
Ta co thï nghô nhi ït àö cang cao , sû hoa deo cang co
hi ïu qu a. Nhûn g vao nù m 1938, Buss e va Cunningha m
ch ûng min h ca o su nh öi ú nhi ït àö tha y àöi gi ûa 700C va
1700C cung möt thúi gian nh êt àõnh , àö deo sa u cung
khön g ph ai la ham sö àöng bi ïn theo nhi ït àö: nhi ït àö
tùng , töc àö hoa deo trû úc hït se gi am xu öng
cûc ti ïu ú 1200C, sa u ào töc àö hoa deo lai tùn g nhanh . Tû
võ trñ
28 4 CAO SU THIÏN NHIÏN
cûc ti ïu nay, ng ay na y ta phê n bi ït sû hoa deo cú hoc
“ngu öi” va
“n ong” . Tron g hoa deo cú hoc ngu öi ha y nh öi can ngu öi,
nhi ït àö kho ang 60 - 700C, cön g su êt ú mûc töi thi ïu, do ào
ngû úi ta thñch hoa deo ca o su ú nhi ït àö nay ch o may
nh öi hú. (V ûa tranh hi ïn tû úng “ch ït trï n may” ch o hön
húp co dung ch êt xuc ti ïn cûc nhan h va gi up cön g nhê n
àûng may dï tha o tac, kh i àïn giai ào an hön luy ïn).
c/ Tha o tac cua ngû úi àûng may: ch u yïu cên lam ch o
cöng vi ïc hoa deo ti ïn tri ïn àïu àùn, khön g trò tr ï, àö deo
mïm àöng nh êt, àam bao ca o su chu i qu a gi ûa ha i tr uc
toan bö va thu lûúm vun bùn ra v.v...
d/ Oxyge n khñ tr úi: cac cu öc thû nghi ïm nh öi can ca o su
trong mö i trû úng khñ trú (khön g co oxygen ) sû hoa deo hêu
nh û khöng xay ra. Do ào, oxyge n la yïu tö cên thi ït ch o sû
hoa deo. Trïn thûc tï la yïu tö khön g àöi.
May nh öi hú 2 truc (c on àû úc goi la may can luy ïn) cêu
tao ch u yïu göm 2 truc nh ùn (ú Vi ït Na m thön g thû úng
φtr uc = 1/2 chi ïu dai lam vi ïc cua truc) . φ200 - 500m m (lo ai
nh o). φ 500 -
800mm (loai lún), dai 400 - 1200mm (loai nho) hay 1.500
-
2.000m m (lún) bùng gan g cûng ha y thep àùc bi ït, nùm
ngang, trï n khun g bùng gan g ha y thep àuc, qu a cac
paliers . Àö i paliers ú tr uc sa u cö àõnh , àö i trû úc di àöng co
muc àñc h tha y àöi àû úc kho ang hú gi ûa ha i tr uc. Ca ha i
truc àïu röng ru öt, ch ûa nû úc dên àï gi ai nhi ït lam sa o
co thï du y trò nhi ït àö kho ang 60 -
700C. Qua y tron qu a bö truy ïn lûc va töc àö thû úng la
kh ac nhau:
tr uc trû úc tû 15 - 25 vong/ph ut, tr uc sa u nhan h hún , ty lï
sa i kem
1 - 1,5%. Àöng cú ài ïn 20 - 25CV (may nh o) ha y 50 - 150CV
(may lún) , àö i kh i tha y thï búi àöng cú nö ú nh ûng nú i
san xu êt khöng co ài ïn.
May nh öi kñn cêu tao ch u yïu göm ha i tr uc co àû úng ke
xo ùn nùm tron g möt bu öng kñn, phñ a trï n ha i tr uc la 1
pisto n àêy ep
ca o su vao, vên töc qua y cua ha i truc tû 20-6 0 vong/ph ut,
cöng

CAO SU THIÏN NHIÏN 285


su êt àöng cú ài ïn tû 200CV (ki ïu cu may Banbury ) àïn
1.500CV
(ki ïu múi) cung vúi cêu tr uc kiï n cö, sû hoa deo ca o su rêt
nhanh àat tron g vai ph ut, hi ïu qu a nhi ït deo xay ra trï n
1100C, ph öbi ïn hi ïn na y la 150 - 1800C tûc la nh öi “n ong” ,
àê y la ài ïm kh ac bi ït vúi may nh öi hú. Kït qu a àö mïm
deo ca o su àat àöng nh êt, àöng bö va yïu tö nhê n lûc xe m
nh û khön g tha m dû vao.
May hoa deo ca o su Gordo n la möt ki ïu may ep àun
(boudineuse) , to lún ho at àöng hoa deo ú nhi ït àö 1600C,
nùng su êt liï n tuc ha y lû u lû úng àat hang tên/gi ú, àöng
cú ài ïn tû trù m CV tr ú lïn.

II. Lûu y cên thiït


- Sû hoa deo mïm ca o su ú nh öi nong (1200C trú lïn )
àû úc gi ai thñc h qu a sû phê n cùt nhi ït chu öi àai phê n tû
hydrocacb on ca o su, búi ph an ûng “t û oxid e hoa” . Ú nh öi
can ngu öi (1200C trú xu öng) àû úc gi ai thñc hqu a cú ch ï
nghi ïn cùt phê n tû ca o su tao ra cac “göc” tû do ; khön g co
oxyge n ha y möt ch êt nh ên göc kh ac, cac göc tû húp vúi
nha u khön g gê y bi ïn àöi phê n tû kh öi, ngû úc lai, co
oxyge n ha y ch êt nh ên göc, no se tû gùn vao göc tû do ,
xay ra ph an ûng göc tên cung , tao ra ào an phê n tû ng ùn:
ào la sû hoa deo. Cú ch ï nay co gi a trõ kï ca ch o loai ca o
su töng húp co àö chû a no cao.
- Ng anh ca o su ch ï bi ïn nû úc ta ap dung hoa deo the o
phûúng ph ap cú hoc, thû úng goi la sú luy ïn, vúi may nh öi
hú ha i tr uc. Ta bi ït sû hoa deo ca o su xay ra la do sû
oxid e hoa (sû oxid e hoa cung la nguyï n nhê n cua sû lao
hoa ca o su söng ha y ca o su lûu hoa) . Nh û vêy, cac loai
ca o su thû ph êm cua àön ài ïn: mu dêy, mu ch en, mu àêt
v.v... ch ung àa tr ai qu a möt thúi gia n oxid e lêu dai ú àön
ài ïn (nön g trû úng ) ca o su va qu a qu i tròn h sú ch ï thanh
crïp e nêu , crïp e àe n sû oxid e hoa xay ra ti ïp tuc, do ào se
mïm deo hú n cac loai ca o su sú ch ï tû late x va têt ca cac
loai ca o su cang tön trû lêu dai cang mïm deo hún.
Trong chï bi ïn san
ph êm tiï u dung , kh i tha y thï ph êm loai ca o su cên lûu y
túi àö
28 6 CAO SU THIÏN NHIÏN
deo mïm luc sû dung cua no àï chón h qu i tròn h va thúi gia n ho an
têt hoa deo hoùc thön g qua gia i àoan hoa deo. Ap dung
phûúng ph ap nay rêt kh o àam bao an toan lao àöng ú may
can luy ïn hú.

D. C A ÂN ÑONG
Khê u cê n àon g rêt qua n trong , no anh hû úng àïn qu y
tròn h chï bi ïn va ch êt lûúng san ph êm. Ngû úi cê n àon g
lam vi ïc cên co 3 yïu tö: th û tû - chñn h xac - co phûún g
ph ap; va lûu y nh ûng ài ïm:
1. Ki ïm tra vabötrñ cokho a hoc cac dung cu, phûún g ti ïn cê n àong.
2. Nghiï m chón h ch êp hanh nh ûng qu i àõn h gh i ú cön g
thûc xû úng : loai, qu i cach , ph êm ch êt, sö lûúng nguyï n
liïu hoa ch êt, nh om hoa trön chun g v.v...
3. Cê n àon g tûng ch êt möt va the o tûng cön g thûc möt.
4. Tö n trong cac ài ïu lï bao hö lao àöng va ph ong ch ay ch ûa ch ay.
5. Khön g quï n trû bò, vêt ch ûa va dung àung loai vêt ch ûa.
6. Ki ïm tr a toan bö nguyï n liïu sa u kh i cê n àong.
Nú i cê n àon g thêt kh ö rao, sach se, ngù n nùp. Nguyï n
li ïu hoa ch êt àû úc àanh dêu va gh i nh an hi ïu (k y hi ïu
nïu co) nh êt àõnh . Dung cu va phûún g ti ïn cê n àon g cên
co: cac loai cê n lún nh o, cac loai vêt ch ûa: thau , ch êu
(phê n bi ït loai ch ûa ph êm mau àe n vúi ph êm mau kh ac)
xu öng , mu öng , da o v.v... Àöi vúi ch êt long sanh , sïn sït
cên co hï thöng hê m nong va dung cu cên àon g chuyï n
bi ït.
Cên lêp möi qua n hï mêt thi ït gi ûa ph ong ky thu êt -
ph ong thñ nghi ïm - xû úng - khê u cê n àong.

E. N H O À
I TROÄN
La sû trön lên cú hoc cac hoa ch êt cên thi ït vao ca o su
àa hoa deo thanh möt hön húp, ta thû úng goi la hön
luy ïn.
I. Nguyïn tùc chung

CAO SU THIÏN NHIÏN 287


2 3

Vên àï àùt ra tron g cön g ào an hön luy ïn la ch o ch êt nao hay


nh om ch êt nao vö àêu ky? Lû u hu ynh , ch êt gi a töc lûu hoa
ch o vö àêu ky ha y cu öi ky? v.v...
Nguyï n tùc chun g la gi û hön húp ca o su:
1. Khön g bõ lûu hoa súm vao luc hön luy ïn.
2. Töng thï tñc h ha y trong lûúng ph u húp vúi nùn g su êt
may ha y tòm cach àat àû úc nùn g su êt töi hao.
3. Co àö hoa tan va khu ïch tan töt, àöng nh êt, àöng bö.
4. Àö deo hön húp àöng bö.
Net chung, ta lûu y àïn àö deo mïm cao su, tac dung
anh hû úng gi ûa cac hoa ch êt vúi nha u va gi ûa hoa ch êt
vúi ca o su , co ho ùc khön g dung ch êt trò ho an lûu hoa,
tòn h trang may moc, nhi ït àö tr uc may v.v... tû ào gi ai
quy ït vên àï àùt ra.
Ta co thï lêy thñ du nh öi trön hön húp ca o su san xu êt
tui chû úm lanh co cön g thûc nh û chûún g VII I va lêp qu i
tròn h nhû phi ïu àa lêp. Kh i ào ta lêp luên: khön g co ch êt
trò ho an lûu hoa; àö deo mïm ca o su sú luy ïn 35 àö
mooney , gi û nhi ït àö tr uc may
khön g qu a 800C. Nh öi àêu ky hön luy ïn: Zn O + aci d steari c +
MBT + DP G + anti-O + ph êm mau, búi Zn O va ph êm mau la cac
ch êt kh o khu ïch tan tron g ca o su , aci d steari c co thï m
hi ïu qua dï dang khu ïch tan; MBT + DPG , anti- O , ph êm
mau la nh ûng ch êt dung lûúng nh o nhûn g hi ïu qu a lún
cên nh öi trû úc ch o àïu, MBT + DP G khön g co lûu hu ynh
tû do tron g san ph êm nguyïn thuy ha y lûu hu ynh nh öi
chung , se khön g gê y ra lûu hoa ca o su.
Sa u àêu ky àö deo hön húp ào àû úc 30 àö moone y (mïm
hún).
Gi ûa ky ch o vao böt àêt + la ch êt dung lûúng lún nhûng
CaCO
kït qu a cung qua n trong . Àö deo ào àû úc 25 àö mooney .
Cu öi ky la vö lûu hu ynh , nhûn g àê y la ch êt ch u yïu tron g
th anh ph ên hön húp + lûúng dung thêp; nïu ch o vao cu öi
ky, àö khu ïch tan tron g hön húp se khön g töt, nh öi lêu qu a
thò S + MBT + DP G phu
trú la Zn O + aci d steari c se tac dung gê y lûu hoa möt ph ên
nho
28 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
trï n may ho ùc tùn g àö deo mïm cua hön húp. Vêy quy ït
àõn h cho
S vao cu öi ky hön luy ïn àa ú sùn dang hön húp ch u: 100- S
(göm ca o su : 100ph ên; S: 100 ph ên; aci d stearic : 2 ph ên) tûc
la dang S àa khu ïch tan sùn tron g ca o su . Tron g qu y
trònh , thûc hi ïn cac cach thûc gi up tùn g àö khu ïch tan
cac hoa ch êt tron g ca o su àû úc töt: ep mong , cùt luö n tay ,
rùc àïu...

II. Àiïu kiïn nhöi trön


II.1 . Ài ïu ki ïn cú ly cua may:

Cön g tac nh öi trön ha y hön luy ïn àû úc thûc hi ïn ú may


nh öi 2 tr uc loai hú ho ùc kñn nh û ú hoa deo cú hoc (sú
luy ïn) , may nh öi hú cai ti ïn co thï m tr uc th û 3 man g
àû úng soi , nùm ú trïn , gi ûa ha i tr uc nh ùn (m ay nh öi
Shaw ) ha y may àun ep àùc bi ït tao sû nh öi trön àû úc liï n
tuc.
a. Cöng su êt:

May nh öi can tiï u thu rêt nhi ïu nùn g lûúng va khön g


àïu tron g qu a tròn h nh öi trön. Cön g su êt ha y ài ïn nùn g
tiï u thu manh nh êt vao luc nh öi ca o su , ti ïp ào gi am dên,
möi lên vö möt ch êt nao lai tùn g lïn möt luc ng ùn röi
gi am trú lai. Nh û vêy, cön g su êt àöng cú ài ïn cên ph ai
ca o hú n ky tiï u thu manh nh êt múi co thï keo nöi. Tron g
trû úng húp xû úng co nhi ïu may nh öi ho at àöng ha y cac
may co chun g möt àöng cú ài ïn, ta tr anh sû trung húp vï
ho at àöng àöng thúi cön g su êt tiï u thu manh nh êt.
b. Sûc ep:

Sûc ep ph at sin h gi ûa ha i tr uc may vao luc hön luy ïn


rêt lún, no cung tha y àöi nh û ú cön g su êt va sin h ra ch ên
àöng rêt manh vao luc nap ca o su vao. Nh û vêy, toan bö
may cûc kh oe, ch on ch êt trú n (mú dêu) chõ u nhi ït va chõ u
sûc ep töt.
Vúi may nh öi truc dai 2.100mm ,ngû úi ta tñn h sûc ep sau 1
ph ut rûúi nh öi hön húp ca o su vo xe (löp) la 1 tên/c m2 ha y
120 tên ch o toan may.
CAO SU THIÏN NHIÏN 289
Nh û vêy, cön g su êt va sûc ep anh hû úng rêt lún túi nùn g su êt
nh öi trön hön húp. Moi sû cö, kh ûng may, gay tr uc kh i
khön g co vêt la, may múi ho ùc hû hong nhan h àïu do
töng thï tñc h ca o su ha y hön húp vû út qu a mûc chõ u àûng.
c. Nhi ï t àö :

Àöi vúi may nh öi hú 2 tr uc, nhi ït àö tr uc may gi û töt nh êt la


60 - 700C búi cön g su êt tiï u thu thêp - ngû úi àûng may
dï lam vi ïc (nong qu a ph ong tay ) - kh o xay ra lûu hoa
súm, kh i hön húp co lûu hu ynh va ch êt gi a töc lûu hoa.
Àöi vúi may nh öi kñn, nhi ït àö tr uc may tû 150 - 1800C,
nhûng trû úng húp nh öi lûu hu ynh va ch êt gi a töc lûu hoa,
nhi ït àö cên thi ït la 60 - 700C.
Têt ca cac loai may nh öi àïu cên co tr uc röngàï dên
nû úc gi ai nhi ït, àö i kh i sû dung nû úc lanh 5 - 70C àï gi ai
nhi ït nhan h ho ùc co kh i gi ai quy ït àöt xu êt tùt m ay àùp
ba o vai ûút ha y tùm tr uc may nïu thu ên ti ïn (ti ïu thu
cön g nghi ïp ú Vi ït Nam).
II.2 . Ài ïu ki ïn vï nhê n lûc:

Cung nh û ú hoa deo cú hoc, tha o tac cua ngû úi àûng


may rêt qua n trong . Vúi co n da o àùc bi ït, cùt rach , àao
trön, vên dung sa o ch o hön húp àöng àïu va àï hoa ch êt
khu ïch tan tron g cao su töt. Kh a nùn g bêc ngh ï cang ca o
tha o tac cang nh e nh ang, hön húp ñt ha o phñ, àat ch êt
lû úng tron g thúi gia n nhan h nh êt va gi ai quy ït àû úc moi
sû cö co thï xay ra . Du sa o ài nûa, àï cac àút hön luy ïn
kh ac nha u àû úc àöng bö, cung nh û tron g sû àöi ca, ngû úi
ky thu êt cung cên ph ai lêp qu i tròn h nh öi trön, ba o göm
cac tha o tac ch u yïu the o thúi gia n ên àõn h ph u húp bêc
tay nghï chung.
Ng anh ch ï bi ïn ca o su nû úc ta hêu nh û chó sû dung
may nh öi hú ha i tr uc. Àê y la cön g vi ïc kh o nh oc do ti ïp
xuc nhi ït, àöc hai va nguy hi ïm: hön húp ph at nong, cac
hoa ch êt dang böt co
khuyn h hû úng böc bui, ban tay dï bõ cu ön nghi ïn gi ûa
ha i truc

29 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


may. Cên tran g bõ va ap dung bi ïn ph ap bao hö lao àöng ,
cùt mong
tay , ao tay ng ùn, v.v... lùp àùt hï th öng hut bui, thi ït kï
ch ï tao da o cùt gi an ti ïp, khön g sû dung hoa ch êt àöc,
nh êt la litharg e (ox- ide chò) v.v...

F. ÑÒNH
HÌNH
I. Àõnh hòn h hö n hú p ca o su
- Tú can: la cön g vi ïc àõn h hòn hthûc hi ïn ú may can.
Hön húp ca o su àa àû úc ch ï tao can ra th anh möt tú dai,
co àö day mong mu ön, àöng nh êt va khön g àöi.
May can töng qu at göm loai 4 truc va loai 3 tr uc. Lo ai 3
tr uc nh ùn, nùm doc, thùng goc vúi mùt àêt, son g son g vúi
nhau . Tr uc gi ûa cö àõnh , 2 tr uc con lai di àöng àû úc àï
chón h kho ang hú cac tr uc ha y àö day hön húp. Chi ïu qua y
tron cua truc trï n va dû úi gi öng nhau , nghõc h chi ïu vúi
tr uc cö àõnh.
Àï tú hön húp can ra co àö day àïu nha u su öt chi ïu
ngan g cua tú va khön g àöi, may can cên co ha i yïu tö
chñnh : cac truc may ph ai son g son g va ài ïu chón h àû úc
nhi ït à ö.
Àöi vúi may can 3 tr uc (dung àû úc ch o can trang vai
manh möt mùt) àõn h bï day cua tú hön húp trai qu a 2 ky:
hön húp chu i qua kho ang hú cùp truc (trï n va gi ûa) röi
qu a cùp tr uc 2 (gi ûa va dû úi). Àöi vúi may 4 tr uc, àõn h bï
day cua tú trai qu a 3 ky va dung àû úc ch o can trang vai
manh 2 mùt tron g 1 lên.
Ng anh ch ï bi ïn san ph êm ca o su nû úc ta thû úng sû
dung may nh öi hú 2 tr uc àï kiï m nhi ïm khê u can, tûc la
sû dung ch o khêu hoa deo cú hoc (s ú luy ïn) , nh öi trön
(hön luy ïn) va can. Khuy ït ài ïm la tú can ra co àö day
khön g àöng àïu (bï n day, bï n mong hún) , khön g chñn h xac
(cên day 2mm , can ra 2,1m m ch ùng han) va khön g àöng bö
ú cac àút can kh ac (àút nay can 2mm , àút kï can
1,8mm , àút ki a 2,1mm ) ph u thu öc rêt nhi ïu vao tay ngh ï
va kinh nghi ïm ngû úi àûng may (ch ï bi ïn san ph êm àuc
cên cê n ki ïm
tr a tr ong
lûúng).

CAO SU THIÏN NHIÏN 291


I.1. Tr ùc di ïn liï n tuc ep àun:
La cön g vi ïc àõn h hòn h ú may ep àun, ch o trùc di ïn àõn h
ky va thû úng xuyïn.
May ep àun co cêu tao ch u yïu la co n vi s bùng thep
àùc bi ït àû úng kñn h tû 10 - 250m m (vi s vö tên, vi s
archim ede ) xoa y tron tron g möt cylindr e qu a bö chuy ïn lûc
co thï tha y àöi vên töc. Hön húp ca o su se bõ cu ön the o
bû úc rùn g cua vi s nay àêy ep ra phñ a trû úc la möt bö ph ên
goi la àêu may co trùc di ïn nh êt àõnh, co hï thöng cun g
cêp nhi ït (hú i nû úc ha y nhi ït ài ïn tr ú) va nû úc gi ai nhi ït.
Tuy the o àêu may thi ït kï ma ta co dang mon g mu ön:
bùn g hön húp ca o su mùt ngo ai vo xe , boc dê y ài ïn, lûúc,
öng àùc (join t tron ch ùng han) , öng röng (ru öt xe , öng
nû úc, dê y thun khoanh ) v.v...
Sû dung may ep àun, ta lû u y nh ûng ài ïm:
- Nh öi nong hön húp ca o su (nhi ït luy ïn) túi nhi ït àö
sa o cho àö deo àat tûún g àûún g àö deo hön húp ho at
àöng tron g may ep àun, khön g ch o hön húp ngu öi vao
may.
- Ki ïm so at àû úc nhi ït àö cun g cêp va nhi ït àö nû úc gi ai nhi ït.
- Vên töc ep àun ha y vên töc vi s may tha y àöi thñc h
ûng vúi tûng hön húp.
- Cu öi ky ho an têt ep àun, nh êp hön húp ca o su khön g
lûu hoa àû úc, nh û ú àêu ky bùt àêu àun ep, àï ch ui sach
hön húp àa lûu hoa àû úc con sot (nïu co).
- Ch o hön húp vao may àïu àùn the o töc àö nh a, gi û
hön húp sach se.
- Lû u y àö mïm d eo hön húp chû a ep àun va tranh
dung ch êt hoa deo co àùc tñn h tùn g àö dñnh , anh hû úng
hoa ch êt gê y gi am nhi ït túi han cua ch êt xuc ti ïn.
Têt ca cac bi ïn ph ap trï n ba o göm bao trò ki ïm tra
may, co muc àñc h tranh hön húp ep àun lûu hoa súm
tron g may, sên
sû úng , “h at ch ït”, co soc, v.v...

29 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


I.2. Dun g dõch:
La phûún g ph ap àõn h hòn h hön húp ca o su qu a sû hoa
tan hön húp tron g dun g mö i thanh dun g dõch àï trang ,
thoa , ph ït, phun sûún g ha y nh ung , ch o ra 1 vang mong sa u
kh i dun g mö i ba y húi.
Àï dun g dõch ch ï tao nhan h ch ong va co hi ïu qu a, hön
húp àû úc cùt nh o ha y can mong (tùn g bï mùt ti ïp xuc)
ngê m trön vúi dun g möi : xùn g cön g nghi ïp, benzene , toluen e
v.v... tron g thi ït bõ ha y may hoa trön kñn. Ng ay nay , do tòn h
hòn h kh o khù n nhi ïu mùt, ngû úi ta àa han ch ï ho ùc tha y
th ï bùng hön húp latex , chó tr û trû úng húp ch o dun g dõch
ke o dan àùc bi ït.
Ngo ai nh ûng bêt lúi vï kin h tï nh û dun g mö i kha n
hi ïm, hao phñ do dun g mö i ba y hú i ho ùc tùn g ch i phñ thi ït
kï hï th öng thu höi dun g möi . Nhûn g sû dung dun g mö i co
ûu ài ïm la thï m àû úc lûúng dung ho ùc dung àû úc loai
ch êt gi a töc lûu hoa cûc nhanh , vai manh ha y hang dït dï
ng êm thêu.

II. Àõnh hòn h tön g th ï sú bö sa n phê m


- Tûc la tao ra hòn hdang gên àung vúi dang thêt sû
cua san ph êm qu a cac cön g vi ïc cùt, dan, rap ha y nöi,
ho ùc trang , ph ït, nh ung ha y phu n sûúng.
Ch ùng han: - Tû tú can, ta cùt hòn h tron φ2 dm/c aitui
chû úm lanh (möt co kho et lö φ40m m ú gi ûa) ; cùt bùn g dai
110 x 2.050 x 2m m dan lïn vai manh àa can trang + vên vúi
cû úc thep thanh xac bö/cai vo xe àap 650B, cùt thanh viï n
vuön g rap vao nong ru öt ung cao su v.v...
- Tû trùc di ïn öng ep àun, ta cùt tûng ào an 2100
mm/c ai ru öt xe àap 650B loai nöi; cùt ào an 1800 mm/ öng
dê y thu n khoan h cú nh o, v.v...
- Tû dun g dõch, ta nh ung khuö n hòn h gùn g tay ca o su
chõu nhi ït + hoa ch êt, trang ao ài mû a v.v...
Têt ca cac cön g vi ïc nay, nïu the o cach ti ïu thu cön g
nghi ïp, ngû úi àõn h hòn hcên kh eo leo, thên trong , can bö
ky thu êt lêp cac

CAO SU THIÏN NHIÏN 293


qu y àõnh , qu y ûúc, bi ïn ph ap, tiï u chu ên, àï tha o tac àöng bö,
gi am ty lï th û va ph ï ph êm töi àa.

G. LÖU H O Ù A
La gia i ào an qua n trong tron g qu y tròn h ch ï bi ïn san
ph êm, tao ra ph an ûng lûu hoa ca o su àï san ph êm àat
cac tñn h ch êt cú ly hoa tñn h àa qu y àõnh , qu a sû gi a nhi ït
tron g trû úng húp hön húp ca o su co ch êt lû u hu ynh ha y
ch êt nhi ït ph ong thñc h lûu hu ynh.
Tr û trû úng húp hön húp ca o su tû lûu ú nhi ït àö bòn h
thû úng ha y dû úi tac dung anh nùng , thön g thû úng san
ph êm àû úc lûu hoa ú khuö n àuc, may ep, ph ong nong , nöi
ap lûc ha y nû úc söi. Ngu ön nhi ït la hú i nû úc co ap lûc
ha y nhi ït ài ïn tr ú, àö i khi nhi ït tha n cui cun g cêp tr ûc
ti ïp ha y gi an ti ïp.
Hi ïn na y trï n thï gi úi ph at tri ïn ki ïu lûu hoa san
ph êm theo löi àuc bú m (injection ) nh û ch êt deo plasti c va
ki ïu lûu hoa qua tac dung luöng ài ïn xoa y chi ïu ca o tên
la 10 - 15 MHz ch o cac san ph êm cûc day.
Nguyï n tùc cên lûu y:
1. Lû u hoa àung nhi ït àö va thúi gia n qu y àõnh . Àê y la
cöng vi ïc co tñn h cach bùt bu öc, vò lûu hoa chû a túi mûc
ha y lûu hoa qu a mûc, àïu tao ch êt lûúng san ph êm kem,
khön g àöng bö va nh ûng hi ïn tû úng ph u cua sû lûu hoa
ca o su se xay ra , trong trû úng húp cön g th ûc, nguyï n li ïu
hoa ch êt ch ï bi ïn àat yï u cêu.
2. Sû truy ïn nhi ït ph ai àöng nh êt toan bö di ïn tñc h san
ph êm va àöng bö su öt bï day san ph êm. Trû úng húp san
ph êm qu a day co thï ap dung : tao möi têng , lúp àat mûc
lû u hoa töi ûu cung thúi gian , nhi ït àö gi am dên kï tû
lúp ti ïp nhi ït tr ûc ti ïp, ho ùc thi ït kï hön húp co hi ïu ûng
àöi lûu hoa. Àê y la trach nhi ïm cua ngû úi lêp cön g thûc.
3. Tr anh thûc hi ïn lûu hoa nhi ïu gi ú ch o san ph êm day, ma

29 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


cön g thûc thi ït lêp khön g co hi ïu ûng àöi lûu hoa, vò co ph an ûng
nhi ït lao hoa xay ra (tr ach nhi ïm ngû úi lêp cön g thûc).
4. Lû u hoa vúi lûc ep nen c ang cao , hön húp cang de
dùt, cho ch êt lûúng cang töt.
5. Nùm vûng nhi ït àö C (Celcius ) tûún g ûng cua ap lûc
húi nû úc ha y nhi ït àö F (Farenheiht)

H. GIAÛI NHIEÄT
Ta bi ït sû oxid e hoa ca o su búi oxyge n khñ trúi la
nguyï n nhên gê y lao hoa va deo hoa ca o su söng va gê y
lao hoa ca o su lûu hoa. Sû oxid e hoa xay ra nhan h hú n
nûa kh i co nhi ït nong tha m gia.
Àöi vúi ca o su söng àa hoa deo va hön húp ca o su àa
hön luy ïn ho an têt, thò kh i àï ngu öi tû nhiïn : oxyge n ú
khñ trúi gùn vao phê n tû ca o su nhi ïu tron g luc ca o su ha y
hön húp nong nh êt va gi am dên the o thúi gia n ngu öi. Sû
tön trû ng ùn ha y lêu dai cung àïu co ph an ûng oxid e hoa
xay ra , hêu qu a la àö mïm deo khöng con àung nûa.
Nh û vêy tron g trû úng húp ca o su àa hoa deo ha y hön
húp chûa àõn h hòn h àï cach möt ha y nhi ïu ng ay gê y cam
tûúng se ch o ch êt lûúng töt, th êt ra chó vò sû hoa deo cú
hoc (sú luy ïn) ha y sû nh öi trön (h ön luy ïn) chû a àat àö
deo mïm nga y tûc thúi. Kh i sû dung ch ung lai qu a thï m
möt lên nh öi trön va tùn g thï m tñn h mïm deo (h ön húp se
co àö khu ïch tan töt hún).
Àê y cung la möt phûún g ph ap àï ngu öi tû nhiï n va tön
trû göi àêu tron g qu y tròn h can luy ïn va cên co sû ki ïm
so at the o thúi gia n àö mïm deo cua ch ung.
Co àö i kh i ngû úi ta ap dung sû gi ai nhi ït nhan h àï h an
chï ph an ûng nhi ït oxid e hoa gê y bi ïn àöi tñn h ch êt à at
àû úc.
Àöi vúi hön húp ha y san ph êm lûu hoa khön g chõ u nhi ït,
ngay vûa ho an têt nh û thao gú khuö n ch ùng han, ch ung
vên con nong,
ph an ûng lûu hoa ti ïp tuc xay ra àöng th úi vúi ph an ûng nhi ït

CAO SU THIÏN NHIÏN 295


lao hoa va yïu dên the o thúi gia n àï ngu öi tû nhiïn .
Tron g khi
ào, ta bi ït chó cên möt lûúng nh o kho ang 1% oxyge n gùn
vao phê n tû ca o su àu àï lam ch o no trú thanh vö dung .
Do ào, cên ap dung gi ai nhi ït nhan h àï han ch ï tòn h
trang trïn , han dung cua san ph êm se lêu hún.
Ta co thï nghô möt vêt th ï àan g nong ma bõ lam ngu öi
nhanh se khön g töt qu a sû bi ïn dang co rut àöt ng öt (nh û
thuy tinh ch ùng han) ha y bi ïn àöi ch êt lû úng (nh û thep
töi ch ùng han), nhûn g àöi vúi ca o su , nh êt la ca o su lûu
hoa, no co àùc tñn h kh ac bi ït vúi cac vêt ch êt kh ac la co
tñn h àan höi va tñn h bïn, va nhi ït àö ph an ûng thêp hú n
nhi ïu.
Ta co thï dung nû úc ha y xa böng , qu at thöi ch o sû gi ai
nhi ït. Cên noi thï m sû gi ai nhi ït àöt ng öt gi up ph at hi ïn
súm tònh trang n öi möc do lû u hu ynh tû do con tön tai,
chû a hoa húp hït vúi ca o su.

I. H O Ø A NT A Á T- KCS
Khê u ho an têt ba o göm cùt ron g bòa (nh û vo xe àap) ,
àuc lö, lùp van , dan nöi (ru öt xe àap loai nöi), lùp cö nùp
(tui chû úm) v.v... tûc la cac cön g vi ïc tao ra san ph êm ho an
chón h nh êt, göm ca cön g vi ïc àong goi ba o bò, dan nh an
hi ïu.
Tron g gia i ào an ho an têt, cên lêp ra bö ph ên ki ïm tra
ch êt lûúng san ph êm goi tùt la KCS, ki ïm tra cac tñn h
ch êt ngo ai quan : àö lang bong , mau sùc, khuy ït têt, kñch
thû úc, v.v... va tron g bö ph ên KCS tr ûc ti ïp nú i san xu êt co
möi qua n hï mêt thi ït vúi ph ong thñ nghi ïm, ph ong ky
thu êt àï thû úng xuyïn ki ïm tra cac àùc tñn h cú ly (nöi
tñnh ) cua san ph êm va the o doi tñn h àöng bö vï ch êt lûúng
cua tûng lö hang . Net chung , du la san xu êt ti ïu thu cön g
nghi ïp, tûng khêu , tûng bö ph ên trong qu y trònh , tûng ca
san xu êt lam vi ïc co kho a hoc, àung phûúng ph ap cua qu y
àõn h ky thu êt, se tao ra ch êt lûúng san ph êm àöng
bö tron g möt qu y tròn h san xu êt vúi nguyï n liïu vêt tû
may moc

29 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


thi ït bõ, nùn g lûúng nh êt àõnh , ma ng ay na y ta goi la hï th öng
qu an ly ch êt lûúng qu öc tï (ISO).
Cac tñn h ch êt cú ly cua san ph êm àat àöng bö ú cac lö
hang ha y ú cac àút san xu êt kh ac nha u khi:
- Àö cûng chïn h lïch: ± 3 àö shor e àïn ± 5 àö shore
- Tó trong : ± 0,05
- Lûc keo àût: ± 5 kg/cm 2
àïn ± 7 kg/c m2
(± 50 N/cm 2 àïn ± 70 N/c m2)
- Àö dan dai kh i keo àût: ± 20% àïn ± 50%

CAO SU THIÏN NHIÏN 297


CHÛÚNG X

CAÙC LOÏAI NGUYEÂN LIEÄU CAO SU


V AØ LATEX THIEÂN NHIEÂN

A. CAO SU T H IE Â NN H IE Â N
I. Cao su thûúng dung
I.1. Nhom cao su sú chï

1. Tú xön g kh oi: RS S (Ribbe d Smoke d Sheets) . San xu êt


tû la- tex tûú i qu a xû ly xön g kh oi àï kh ang nêm möc do
cac ch êt dên xu êt pheno l co tron g kh oi va sêy khö.
2. Tú sêy kh ö ADS (Ai r Drie d Sheets) . San xu êt tû late x
tûúi, sêy kh ö vúi hú i nong , khön g co xön g kh oi.
3. Tú co àû úc the o phûún g ph ap Michelin : ca o su IC R
(Initial Concentratio n Rubber) . San xu êt tû late x tûú i àön g
àùc ú thung hòn h tr u, kh öi àön g xe thanh tú, khön g qu a
ph a loang vúi nû úc trû úc kh i àön g àùc hoa vúi acid.
4. Tú co àûú c the o phûún g pha p C.E.X.O (Caoutchouc
d’Extrïm e Orient ) san xu êt tû late x tûú i ki ïm so at àön g
àùc la- tex bùng pH kï, kït húp nun g nong va da o àöng
cú hoc àï han ch ï lûúng aci d sû dung.
5. Bun, cöm. San xu êt tû late x tûúi , nh a ra súi àön g lai
nhû súi bun, rûa, sêy khö , cùt vun, ep lai thanh ki ïn.
6. Crïp e nh at: Ch û “cr ïp” àû úc goi tû Ph ap ng û “crïpe ”
co y nghô a la sû nghi ïn can vúi nû úc thêt nghiï m ng ùt qu a
hï th öng

29 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


cac may can tr uc co ranh ngan g va doc, àö sê u cua kh e ranh gi am
dên, goi la “crïpeuses ” (t a goi la may can böng).
San xu êt tû late x tûúi , sa u kh i àön g cên qu a qu a tròn h
rûa nû úc thêt ky àï loai trû thanh ph ên cêu tao late x ph i
ca o su.
7. Crïp e àï dep (crïp e semelle) . San xu êt tû late x tûú i
loai bo ph ên vang tron g late x vúi mu öi hoa trõ 2 (calciu m
chlorid e hay magnesiu m chloride) , xû ly ti ïp the o nh û crïp e
nh at, co dung ch êt têy trùng bisulfite.
8. Crïp e nêu . San xu êt tû mu tap: mu dêy , mu ch en, mu
àöng ú bön ch ûa qu a qu a tròn h nghi ïn rûa nû úc thêt ky,
àû a vï tr ang th ai cua möt mi ïng mong , sach hú n va húp
cach.
9. Crïp e àen . San xu êt tû mu àêt, mu vocêy , xû ly nh û crïp e nêu.
10. Crïp e remillin g (Blanket , Remilled , Fla t Bark) . San
xu êt tû loai ca o su nê u ho ùc àe n qu a thï m möt lên can
rûa nû úc nûa àï sach hú n (t ai crïp e hoa).
11. Manh vun (Cuttings , Dechets ) cua tú xön g kh oi ha y
crïpe àï dep.
I.2. Nhom cao su thû phêm nöng trûúng (àön àiïn): mu tap

Tïn go i Tïn nûúc ngoai Xuêt xû


tron g nû úc

- Much en Lump s ha y Fon d de tasse Gú lêy tû ch en hûng ú cêy,


late x con sot àön g bam ú
ch en, thung xach tay.
- Mu dêy Sernamby Gú lêy dê y late x àön g ú àû úng
rach cao ú cê y ca o su.
- Mu àêt Ear k Scrap Tû late x rúi vai lêu
ng ay xu öng àêt.
- Mu vo Bar k Scrap Tû late x àön g bam dñn h vo cêy
cêy
va la cêy.
Coagula Tû late x àön g vö qu i tùc, bam
- Mu àöng

CAO SU THIÏN NHIÏN 299


dñn hdung cu ú xû úng sú ch ï +
cùn thûa.
- Mu Skimmings Tû seru m loai ra tû may ly
“skim”
mu thöi. têm cön g nghi ïp con lên ch ûa
ca o su lêu ng ay àön g thöi.
Tre e scraps , cu p film Mu dê y + mu ch en.

II . Ca o su àùc bi ït
II.1 . Nh om ca o su dï can luy ïn (Tron g ch ï bi ïn mùt hang
tiïu dung)

a. Ca o su Plastoru b (Ct y Socfi n - Malaysia) . Ch o ch êt


pepti hoa (peptisant ) vao late x tûú i trû úc kh i gê y àön g àùc,
röi qu a cac xû ly bòn h thû úng nh û cac loai thön g thû úng
khön g xön g kh oi.
b. Ca o su FS P 35 (Feuill e Sech ee Peptis ee) . San xu êt tû
xû ly nh û plastoru b vúi ch êt pept i hoa la RP A 3 ha y Renaci t
IV - dang tú co àö deo mïm 35 àö moone y - Vi ïn Kh ao
cûu Ca o su Àöng dûún g trû úc àê y ch ï t ao - khön g xön g
kh oi.
c. Ca o su TR P 40 (Terr e Roug e Peptis e). San xu êt, xû ly
nhû plastoru b - dang tú, mau tûúi , khön g xön g kh oi - àö
deo mïm 40 àö mooney , do Höi Àön ài ïn Ca o su Àêt ào
trû úc àê y san xu êt.
+
d. Ca o su RS S (RS S cöng) . San xu êt xû ly nh û tú xön g
kh oi RS S thön g thû úng , nhûn g trû úc kh i àön g àùc late x co
ch o ch êt pept i hoa la disulfurdiorth o benzamidopheny l
(pepton e 22 va
22D) do cön g ty U.S.Rubbe r ch ï tao.
e. Ca o su U.S. F. San xu êt tû late x qu a xû ly tri ït àï lo ai
trû thanh ph ên cêu tao late x ph i ca o su , sach hú n crïp e
ph ö cêp gêp mû úi lên, co thï m pepton e 22D vao sú ch ï,
dang crïpe , do cöng ty Unite d State s Rubbe r san xu êt.
f. Ca o su SP (Superio r processing) . San xu êt tû hön húp
bön ph ên late x tûú i + 1 ph ên late x lûu hoa - dang tú - sû
dung trong ch ï bi ïn san ph êm tiï u dung gi up hön húp ca o
su àõn h hònh , ñt
30 0 CAO SU THIÏN NHIÏN
nú, ñt co rut, khön g bõ nhi ït bi ïn dang - do Vi ïn Kh ao cûu Ca o su
Malaysi a san xu êt.
II.2. Nhom cao su cho cú tñnh cao

a. Tensoshet t ha y Tensoru b S. San xu êt tû late x tûú i -


dang tú xön g kh oi do cön g ty Socfi n - Malaysi a khön g cön g
bö cach san xu êt.
b. Tensocrep e ha y Tensoru b C. Tûún g tû Tensoru b S
nhûn g ú dang crïpe.
c. Ca o su HDR C (Hig h Dr y Rubbe r Content) . San xu êt
tû la- tex tûúi , co ch ûa ham lûúng ch êt cêu tao late x ph i
ca o su thêp hú n cac loai thön g thû úng , cûng - do cön g ty
Socfi n - Malaysia san xu êt.
d. Ca o su TR S va TR H (Terr e Rouge) . San xu êt tû latex ,
giû ch êt lûu hoa tû nhiï n co ch ûa tron g latex . Ha i loai
kh ac bi ït nha u qu a àö deo va lûc àõn h dan. Cön g ty Àön
ài ïn Ca o su Àêt ào san xu êt trû úc àêy.
II.3 . Nh om ca o su rêt sach (m au rêt tûúi)

a. Ca o su Airdriru b ha y GSK (Guarantee d Supe r Kleep) .


San xu êt tû late x àa qu a xû ly àùc bi ït, loai tr û tri ït àï
cac ch êt c êu tao ph i ca o su , ch êt bên - cön g ty Socfi n -
Malaysi a san xu êt.
b. Ca o su USF . Cung àû úc phê n vao nh om dï can luy ïn
do co ch êt pept i hoa.
II.4. Nh om cao su bi ïn àö i (chuy ïn hoa ch êt cao su thiïn nh iïn)
a. Heveaplu s MG (Me thyl methacrylat e-Greff es): ph êm
poly- me r gh ep dang crïpe , cûng hú n crïp e nh at va ñt bõ
nhi ït deo hú n - san xu êt tû late x àêm àùc gh ep vúi àú n
phê n tû methy l methacry- lat e, sö kem the o la ham lûúng
àú n phê n tû, nh û Heveaplu s NG-23 la ph êm àa phê n gh ep
23% methy l methacryla te.
b. Heveaplu s SG (Styrole n Greff es) : ph êm polyme r gh ep
tûúng tû Heveaplu s MG nhûn g gh ep vúi àú n phê n tû
styrolene.

CAO SU THIÏN NHIÏN 301


c. Heveaplu s M.M (Methy l methacrylat e - Melang es):
ph êm
polyme r hön húp - dang crïp e - san xu êt tû late x àêm
àùc - hön húp ca o su vúi polyme r methy l methacrylate .
Sö kem the o la ham lûúng àa phê n tû.
II.5. Nhom hön húp chu cao su thiïn nhiïn (melange maitre)
a. Hön húp ch u tin h àêt: ào, vang , tr ùng.. . Rêt nhi ïu cú
sú trïn th ï gi úi san xu êt, tû late x tûú i + böt àêt cûc mõn,
gi up böt àêt khu ïch tan töt + hi ïn di ïn sùn tron g ca o su . 280-324
Dang crïp e co mau cua àêt sû dung . Tuy the o ham lûúng
böt àêt, ta phê n loai:
* CT L (Cent : 100; Terre : àêt; L: latex ) co 100 ph ên tin h àêt
khö va 100 ph ên ca o su kh ö co tron g latex ; 50TL; 75 TL; 150
TL v.v...
* Hön húp ca o su àöng ho an hoa: (Cyclit e - Cyclatex) .
San xu êt tû late x tûú i + ca o su àöng ho an hoa - dang
crïp e - phê n loai hang the o ham lûúng ca o su àöng ho an.
Cön g ty H an d C late x va cú qua n Th e Rubbe r Estat e
Agenc y Lt d va Ethelburg a Agency Lt d san xu êt.
b. Hön húp ch u kh oi carbo n àen . San xu êt tû late x tûú i
+ car- bo n blac k - phê n hang the o ham lûúng va loai
carbo n blac k - rêt nhi ïu cú sú trï n thï gi úi san xu êt.
c. Hön húp ch u lignin e (möc ch êt). San xu êt tû late x
töúi + möc ch êt cûc mõn, thai tr û ú cön g nghi ïp gi êy. Rêt
nhi ïu cú sú trï n th ï gi úi san xu êt.
d. Cac hön húp ch u kh ac àïu co tñn h cach sú ch ï nga y
tai xû úng ch ï bi ïn mùt hang ca o su tiï u dung qu a sû
nh öi can vúi ca o su khö : hön húp ch u lûu hu ynh , hön húp
ch u oxid e kem v.v...
Ca o su dang hön húp ch u àû úc sû dung thön g thû úng
trï n thï gi úi ngo ai tñn h ch êt töt vï àö khu ïch tan, con co
muc àñc hbao vï mö i trû úng va han ch ï àöc hai ch o ngû úi
thú àûng may can luy ïn.
II.6 . Ca o su skim
Ca o su san xu êt tû seru m loai ra ú may ly têm cön g
nghi ïp

30 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


tron g ào con lên ham lûúng cao su khö : 3-10% , àû úc àön g
àùc vúi
lû úng aci d rêt lún ho ùc tû nhiï n do vi khu ên tac dung lïn
men thöi, co ch ûa nhi ïu thanh ph ên cêu tao late x ph i ca o
su - dang crïpe , àö i kh i dang tú - thu öc ngo ai hang.
II.7. Cao su dang böt khö

a. Pulvatex . San xu êt tû late x tûú i the o phûún g ph ap


Stam, phu n sûún g va sêy khö . Àû úng kñn h hat trun g bòn h
3µm boc hat vúi ammoniu m phosphat e va ammonia c kem àï
cö lêp - san xu êt tai Jav a - Indonesia.
b. Mealorub . San xu êt tû late x tûú i (khön g àï cu) the o
phûúng ph ap Va n Dalfsen , àön g àùc late x àa lû u hoa vúi S
+ ch êt gi a töc sodiu m diethy l dithiocarbamate , sêy khö , tan
thanh böt va rêy mõn - Ct y Rubbe r Late x san xu êt.
c. Vulcrumb . San xu êt tûún g tû Mealoru b tai My.
d. Cac loai böt ca o su kh ac ñt ph ö bi ïn. San xu êt the o
phûúng ph ap Hopkinson , Dielsen , Ysse l de Shepres , Marti ,
Cön g ty cao su Dunlop , ha y phûún g ph ap R.J.Noble,...

B. LATEX CAO SU T H IE Â NN H IE Â N
Cac loai late x co àû úc tû cê y ca o su , töng qu at àû úc
phên thanh ha i nh om, göm cac loai sa u àêy:
I. Late x co àiï n tñc h êm
I.1. Late x thûúng:

La loai thu lêy trûc ti ïp tû cê y ca o su qu a sû cao mu.


Ham lûúng ca o su kh ö tû 25 - 35% ú nh ûng cê y tre va tû
35 - 45% ú nh ûng cê y gi a (xe m chûún g Th anh ph ên va
tñn h ch êt latex). Àû úc sû dung ch o sú ch ï ca o su kh ö cac
loai, àö i kh i dung tr ûc ti ïp ch o ch ï bi ïn san ph êm ca o su
tiï u dung , ta phê n bi ït:
- Late x tûúi : loai múi thu tû cêy , àû úc bao qu an ng ùn han.
- Late x cu: lo ai àa àï lêu , àû úc bao qu an dai han.

CAO SU THIÏN NHIÏN 303


I.2. Latex àêm àùc thöng thûúng
La late x thû úng àû úc àêm àùc lo ai trû bút nû úc ra àï
ham lûúng ca o su tùn g lïn , con àû úc goi la mu kem . Ta
phê n bi ït qua cac phûún g ph ap àêm àùc hoa:
a. Ly têm : ham lûúng ca o su kh ö 60 - 62% (1)
, ham lûúng
ch êt th ï àùc 61 - 63%.
b. Ke m hoa (phûún g ph ap dung hoa ch êt): tûún g tû loai
ly têm nïu san xu êt àung qu i tùc.
c. Ài ïn gi ai: tûún g tû nh û loai ly têm.
d. Böc húi nûú c: ham lûúng thï àùc rêt cao 60 - 75%
con nguyï n cac ch êt cêu tao late x ph i ca o su + cac ch êt ön
àõn h luc th ûc hi ïn.
e. Ly têm va ke m hoa: ham lûúng ch êt thï àùc 67 -
68%, ham lûúng ca o su khö : 66 - 67%.
I.3. Late x àùc bi ït

a. Late x àêm àùc va kh û protein : loai tin h khi ït, tó lï


ch êt phi ca o su töi àa la 0,5%. Ham lûúng ca o su khö : 60 -
62%.
b. Late x co hat tû nh o ha y hat tû lún: ñt sû dung - ham
lûúng ca o su kh ö 51 - 62%.
c. Late x àêm àùc u cu: loai bao qu an dai han, co ch êt
hoa deo mïm hat ca o su . Ham lûúng ca o su khö : 58 - 62%.
d. Late x ti ïn lûu hoa: cac hat ca o su àa qu a gia i ào an
lûu hoa nhûn g vên con ú thï nh u tûún g khu ïch tan tron g
nû úc, sû dung thû úng ú àö àêm àùc 56 - 62%.
e. Late x cua ph êm polyme r gh ep va hön húp: thï nh u
tûúng cua ca o su polyme r gh ep ha y ca o su polyme r hön
húp (Late x MG,
Late x SM,...). Ham lû úng thï àùc 60-62%.

1. Mu ly têm cua cac cú sú tû nhên DRC tû 54 - 58% do pha loang vúi nûúc hoùc ammoniac
nûúc sau ly têm, hoùc do latex tûúi bõ pha loang trûúc ào hoùc thay àöi nho töc àö qua
ly têm cua may.

30 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

II. Latex co ài ïn tñch dûúng


Nga y tû cê y ca o su ch ay ti ït ra, late x co tñn h trun g hoa
pH gên bùng 7, cac hat ca o su tron g ào co ài ïn êm . Nïu ta
rot nhan h acid vao sao ch o pH < 3 no se khön g bõ àön g àùc
va kh i ào cac hat cao su late x se co ài ïn tñc h dûún g (xe m
muc Tñnh ch êt thï gia o trang). Nh om nay hêu nh û chó sû
dung ch o trang nh ung vai manh búi tñn h aci d cua súi
coton , töng qu at àû úc phê n thanh 2 loai:
- Lo ai lûu hoa àû úc.
- Lo ai ti ïn lûu hoa ha y àa lûu hoa.

C. V A ØILÖU YÙ KHI S ÖÛ DUÏNG CHO C H EÁ BIEÁN H A Ø NG TIEÂU D U Ø N G


1. Ca o su ha y late x thiï n nhiï n la nguyï n li ïu sû dung
cho ch ï bi ïn san ph êm ca o su tiï u dung (s an ph êm cú
ban la ca o su lûu hoa) khön g àoi hoi cac tñn h ch êt bïn
àùc bi ït nh û chõ u dêu, chõ u dun g möi , chõ u nhi ït àö cao ,
chõ u anh nùng mùt tr úi liïn tuc, dai han, chõ u dêu kiï m
chõ u nhi ït, chõ u hoa ch êt kiï m chõu nhi ït. Tr û ph i tha y thï
la ca o su nhê n tao ha y dung ph öi húp pha vúi ca o su
nhê n tao ho ùc bi ïn àöi ca o su thiï n nhiï n thanh ebon- ite
(kh i san ph êm co tñn h yï u cêu rêt cûng nh û vo bòn h ài ïn
ch ùng han) . Ca o su thiï n nhiï n la nguyï n liïu thñc h húp
ch o chï bi ïn san ph êm co àö dan cao , lûc keo àût cao , àö
àan höi cao.
2. Sû phê n hang cac loai ca o su sú ch ï ph ö cêp the o
bang phên hang RMA (Rubbe r Manufacturer s Association )
àû úc thûa nh ên trï n th ï gi úi ha y the o sû phê n hang àú n
gi an töng qu at lo ai 1, loai 2 va loai 3 àïu co tñn h cach
ngo ai quan.
- Lo ai 1: Thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm mau tr ùng ,
trong va mau tûúi , kï ca mau àen.
- Lo ai 2: Thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm mau tr ùng
va mau thû úng (kh i ào co thï tön kem thï m lûúng ch êt
mau trùng ZnO, Ti O ), kï ca mau àen.
- Lo ai 3: Chó thñc h húp ch ï bi ïn san ph êm mau sêm va mau

CAO SU THIÏN NHIÏN 305


2

àen . (Tr anh sû dung ch ï bi ïn cac san ph êm chõ u sû thêm thêu


khñ nh û ru öt xe do tap ch êt co kñch thû úc to).
Àö i kh i ngû úi ta con sû dung loai 3 ha y ca o su thû
ph êm nöng trû úng ch o ch ï bi ïn san ph êm mau tûú i co
möt lúp ao boc (sún ha y nh ung v.v...) bùng hön húp mau
tûú i (à ö chú i tre em ch ùng han).
3. Tron g ch ï bi ïn san ph êm, ta cên lûu y túi cac tñn h
ch êt cua nguyï n li ïu ca o su:
a. Êm àö ca o su : Cac loai ca o su thön g thû úng ba o gi ú
cung con tó lï êm àö 0,5 - 1%. Nïu vû út qu a tó lï nay nh û
trû úng húp bao qu an tron g mö i trû úng êm ûút, cùt xe ca o
su con àong nû úc, ha y sû dung tr ûc ti ïp ca o su thû ph êm
nön g trû úng ho ùc sú chï crïp e hoa chû a khö,v.v.. .se anh
hû úng túi hön húp ca o su chï bi ïn nhû:
- Àö khu ïch tan cua cac hoa ch êt hut êm manh (ZnO , MgO
v.v...) khön g töt.
- Tao xöp ha y nöi bot khñ kh i hön húp ca o su gi a nhi ït.
b. Nêm möc cao su : Ú nh ûng ài ïu ki ïn nh û êm àö cao ,
con tön tai thanh ph ên cêu tao ph i ca o su nh û protein ,
glucid,.. . ca o su söng la mö i trû úng thu ên lúi ch o nêm
möc ph at tri ïn, co tac dung nh û ch êt xuc tac phê n huy
hydrocarbo n ca o su va ph at tri ïn me n lam gi am kh a nùn g
lûu hoa vï sau.
c. Ch ay nh ao dñn h cua ca o su: Möt sö ca o su söng co àùc
ài ïm ch ay nh ao, con goi la ch ay nh ûa, ta kït lu ên ch ung
bõ oxid e hoa va lao hoa manh , do sû phú i nùng , tön trû
qu a han, bao qu an kem, ha y tön tr û ng ùn han nhûn g co
hi ïn di ïn cua tó lï kh a cao ki m loai Cu , Mn gê y oxid e hoa
ca o su manh (ta co th ï th êy ú hön húp ch u tin h àêt ào
100TL). Tron g moi trû úng húp ca o su söng
ch ay nh ao khön g àû úc àû a vao ch ï bi ïn san ph êm tiï u dung (nhû
ph a trön vúi ca o su nguyï n ch ùng han) vò lam tùn g tó gùn
lï O
1%
vao ca o su lûu hoa, han dung se kem ài ha y vû út trï n
tó lï O 2

30 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


lam ch o mêt ho an toan tñn h nùn g cú ly àa àat nga y vûa múi ho an
têt lû u hoa kï ca hön húp co nhi ïu lûúng ch êt kh ang
oxygen . Trû trû úng húp dung ch o ph a trön tron g ch ï bi ïn
ebonit e re ti ïn.
d. Àö tin h khi ït late x va ca o su . Ta lûu y ha i ài ïm:
- Ca o su söng ha y late x bõ nhi ïm cac tap ch êt bï n
ngo ai àûa vao, gê y bi ïn àöi mau sùc san ph êm lûu hoa,
ho ùc anh hû úng ch êt lûúng san ph êm ch ï bi ïn nh û cat tao
soc hön húp can hay àun ep mong , cho an ch ö chu öi
polyme r lam ch o lûc keo àût tai ài ïm ào kem, ngh et lö
phu n tia v.v... va khön g dung ch o ch ï bi ïn san ph êm ti ïp
xuc thûc ph êm, dû úc ph êm.
- Ca o su söng ha y late x co thanh ph ên ph i ca o su ca o se
gêy bi ïn àöi ch êt lûúng san ph êm, tron g ào lûu y khön g
thï dung cho ch ï bi ïn san ph êm co tñn h kh ang thêm
nû úc, san ph êm ti ïp xuc thûc ph êm va dû úc ph êm.
Àöi vúi san ph êm ca o su lûu hoa ti ïp xuc thûc ph êm,
dû úc ph êm nh û num vu ca o su , join t nùp cha i bia , nut lo
penicilline v.v..., ngoai sû lûu y àïn àö tinh khiït, tñnh
khöng àöc cua nguyï n liïu ca o su ha y late x sû dung , con
ph ai lû u y túi àö tinh khi ït, tñn h khön g àöc, tñn h khön g
anh hû úng mau sùc, tñn h kh ac cua nguyï n liïu hoa ch êt sû
dung , may moc thi ït bõ, sû bao qu an v.v... tron g qu i tròn h
ch ï bi ïn.
e. Àö deo mïm: Töng qu at late x cu ha y ca o su qu a xû ly
rûa tri ït àï tron g sú ch ï (nh û cac loai crïpe ) se deo mïm
hú n cac loai late x múi ha y ca o su qu a x û ly rûa bòn h
thû úng tron g sú ch ï. Nh û vêy, tron g qu y tròn h ch ï bi ïn san
ph êm cên chón h ch o àung àö deo mïm yï u cêu.
f. Tñnh nùn g lûu hoa: Ca o su ha y late x àïu co ch ûa möt
ty lï ch êt xuc ti ïn lû u hoa ba z tû nhiï n (t y lï ca o nh êt ú
ca o su thû ph êm nön g trû úng , late x thû úng , late x the o
phûún g ph ap böc húi nû úc) ú ài ïu ki ïn chu ên ha y moi yïu
tö kh ac khön g àöi. Trong
qu y tròn h ch ï bi ïn san ph êm tiï u dung , ch ung co töc àö lûu hoa

CAO SU THIÏN NHIÏN 307


nhan h ha y ch êm hú n möt ñt, lam ch o hön húp ca o su bõ lûu hoa
súm ha y trò ho an ñt nhi ïu.
Tñnh nùn g lûu hoa àû úc bi ïu thõ qu a lûc àõn h dan ha y
lûc keo dan dai ú àö dan nh êt àõn h 100% cua ca o su kh ö
àû úc cön g nh ên A.C.S (America n Chemica l Society ) göm ca o
su : 100 ph ên; lûu hu ynh : 3,5; ZnO: 6; aci d stearic : 0,5 va
MBT: 0,5 - lûu hoa gia nhi ït 40 ph ut ú 1400C. Töng qu at:
lûc àõn h dan 100%:
- Gi ûa 4,40 - 5,65 kg/c m2: ca o su co tñn h nùn g lûu hoa thêp
(nh an hi ïu co vong tron mau ào).
- Gi ûa 5,02 - 6,27 kg/cm 2: ca o su co tñn h nùn g lûu hoa
trung bòn h (nh an hi ïu co vong tron mau vang).
- Gi ûa 5,65 - 7,15 kg/c m2: ca o su co tñn h nùn g lûu hoa ca o
(nh an hi ïu co vong tron mau lam).
Cac loai ca o su co lûc àõn h dan 100% dû úi 4,40 kg/cm 2 ha y
cao hú n 7,15 kg/c m2 àïu la ngo ai lï.

30 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


CHÛÚNG XI

C H A Á TLÖU H O Ù ACAO SU

Sû lûu hoa ca o su àû úc àõn h nghô a nh û sau:


- Àõnh nghô a cu: La ph an ûng gi ûa ca o su va lûu hu ynh ,
àï bi ïn àöi ca o su söng tû trang th ai co tñn h deo ûu vi ït
trú thanh tr ang th ai àan höi ûu vi ït bïn hún.
Qu a àõn h nghô a trïn , ta liï n tûúng tñn h àan höi co àû úc
la nhú vao sû lûu hoa. Tron g kh i ào tñn h àan höi la tñn h
sùn co cua phê n tû ca o su , va ng ay nay , ch êt gê y ra sû
bi ïn àöi ca o su söng trú nï n bïn khön g hùn la lûu hu ynh
va khön g ph ai luö n luö n co sû gi a nhi ït, nï n àõn h nghô a
trï n àû úc tha y àöi nh û sau:
- Àõnh nghô a múi: Lû u hoa ca o su la sû bi ïn àöi ca o su
söng co xu hû úng du y trò tñn h àan höi vûa lam gi am tñn h
deo cua no.
Ng ay nay , lûu hu ynh vên la ch êt sû dung ph ö cêp tron g
cac qui trònh chï biïn nïn ta nhêt trñ vên dung tû “lûu
hoa” va nh ûng ch êt gê y ra bi ïn àöi nay la “ch êt lûu hoa” .
Kh i dung ch êt kh ac lûu hu ynh ta thï m tï n cua no, ch ùng
han trû úng húp sele- niu m ta goi la ch êt lûu hoa Se ha y
lûu hoa ca o su vúi selenium.
Nïu khön g kï àïn ti ïn tròn h lûu hoa ca o su ti ïn bö ng ay
nay co sû tha m gi a cua nùn g lûúng nguyï n tû, noi chun g
sû lûu hoa th ûc hi ïn àïu nh ú vao hoa ch êt ma ta goi la
ch êt lûu hoa àû úc ph at hi ïn nh û sau:
Lû u hu ynh (Goodyear , 1839 - Hancoc k 1842) - sulfu r chloride
(S2 Cl2 ) (Parke s 1846) - pentasulfu r antimo n (Burke , 1847) - dên

CAO SU THIÏN NHIÏN 309


2

xuêt nitro (Ostromislensky 1912) - selenium va tellurium


(Klopstock , 1913) - benzoy l peroxid e (Ostromislensky , 1915)
- lûu hu ynh múi sin h (Peachey , 1918) - seleniu m (Boggs ,
1918) - diazo aminobenzene va dên xuêt (Buizov, 1921) -
disulfur tetraalcoylthiura m (Romani , 1921) - sulfu r
thiocyanat e (Le Blanc va Kroge r 1925) - quinon e haloge n
(Fisher , 1931) - tellurium (Edland , 1932) - pheno l ha y
amin e + ch êt oxid e (Fishe r 1938 - húp ch êt ki m loai hûu cú
(Midgley , Henn e va Shepard , 1934) - quinon e - imin e
(Fisher , 1936), nh ûa ho at tñn h pheno l formol (Rubbe r -
Stichting , 1939) v.v... (xe m chûún g Lû u hoa).
Ta àï cêp nh ûng ch êt thön g dung nh êt.

I. LÖU
H UØ YN H
1. Kha i quat:
- Tï n kh ac: Lû u ho ang , diï m sanh , diï m sinh , soufre , sulfur.
- Ky hi ïu: S
- Phê n loai: Trï n thõ trû úng co 4 th ï chñnh : Lû u hu ynh
thoi, lûu hu ynh thùn g hoa , lûu hu ynh thùn g ho a rûa lai,
lûu hu ynh kït tua.
2. Tñnh ch êt:
a. Tñnh ch êt chung:
Ch êt mau vang , tó trong d = 2,07, khön g mui, khön g võ,
khöng tan tron g nû úc, tan ñt tron g cön, ether , glycerine , tan
nhi ïu trong carbo n disul fide, ch a xat ph at sin h ài ïn êm . Ú
trang th ai nguyïn ch êt co ph an ûng trun g tñnh . Àö dên
ài ïn va dên nhi ït kem. Nong ch ay ú 1190C; thanh ch êt
long mau vang nh at, trong , sêm mau ú
1600C; hoa day va nh ao ú 200-25 00C, trú lai long ú 3300C va
böc húi mau nê u ú 444,60C. Nhi ït àö böc ch ay la 2660C, vúi
ng on lûa mau xan h lam va böc khñ anhydrid e sulfurou s (SO
) höi.
b. Tñnh chêt tûng thï lûu huynh:
+ Lûu huynh kït tua: dang böt mõn, mau vang cûc nhat gên

31 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


2 4

nh û trùng , khön g mui, khön g võ, vö àõn h hònh . Ta n ho an toan


tron g carbo n disulfide . Qu i tròn h ch ï tao ph ûc tap.
Rêt thñc h húp sû dung tron g cön g nghi ïp ch ï bi ïn ca o su
tinh khiït, nhêt la san phêm cao su dung trong cac nganh
dûúc ph êm, thûc ph êm.
+ Lûu huynh thùng hoa rûa lai: ào la lûu hu ynh thùn g ho a
àû úc xû ly vúi ammonia c loang àï kh û aci d sulfuri c va
sul fide arsenic. Rûa ti ïp vúi nû úc qu a rê y lûúc, kh û ki ïm,
sêy kh ö ú nhi ït àö thêp.
Dang böt mõn mau vang nh at, khö , khön g mui, khön g võ,
co ph an ûng trun g tñnh . Thñc h húp sû dung ch o ch ï bi ïn
san ph êm ca o su va late x (mu ca o su nû úc).
+ Lûu huynh thùng hoa: dang böt mõn, mau vang, khöng mui,
khön g võ, co cêu tao la hön húp göm möt ñt lû u hu ynh tin h
th ï va ph ên lún la lûu hu ynh vö àõn h hònh . Ta n ñt tron g
carbo n disul- fide , nun g nong keo dai ú 1000C múi tan
nhi ïu tron g dun g möi nay. Co thï phê n bi ït loai nay qu a
sû pha i mau va von cuc khi ch o lêu vao nû úc söi . No
thû úng ch ûa lûúng nh o aci d sulfuri c va
êm àö. Thû úng àû úc sû dung ch o ch ï bi ïn san ph êm ca o su vúi
ài ïu ki ïn ham lûúng H khön g qu a 0,2%.
SO
+ Lûu huynh thoi: dang thoi cûng gi on, mau vang long lanh ,
co cêu tr uc tin h th ï, vú bï kh i nen ep, hêu nh û ta n ho an
toan trong carbo n disulfide . Lo ai nay con ch ûa nhi ïu tap
ch êt. Khön g dung ch o cön g nghi ïp ca o su.
3. Cöng dung - tac dung:
Lû u hu ynh àû úc sû dung la ch êt lûu hoa ch o ca o su va
latex thiï n nhiïn , töng húp, ngo ai tr û ca o su chloroprene.
Àê y la ch êt ch u yïu, sû dung ph ö bi ïn àï ch ï bi ïn mùt
hang ca o su tiï u dung hú n 100 nù m nay . Co tac dung lûu
hoa qu a sû thanh lêp cêu nöi gi ûa cac phê n tû
hydrocarbo n ca o su . Nïu khön g co lûu hu ynh ha y ch êt lûu
hoa kh ac thò sû lûu hoa khöng
xay ra va ca o su vên ú trang thai söng.

CAO SU THIÏN NHIÏN 311


Àï sû lûu hoa xay ra ma u le, cên ph ai sû dung cac ch êt phu
trú lû u hoa, qua n trong nh êt la ch êt xuc ti ïn. Tuy the o
ban ch êt, lûúng dung cua ch êt nay, sû lûu hoa co th ï th ûc
hi ïn ú nhi ïu nhi ït àö va thúi gia n kh ac nhau , tû sû tû lûu
hoa ú nhi ït àö bònh thû úng ch o túi nhi ït àö 1600C. Thön g
thû úng nh êt la tû 1200C àïn 1600C, trï n àö nong ch ay cua
lûu hu ynh , vúi ài ïu ki ïn khöng dung ch êt xuc ti ïn lûu hoa
cûc nhanh.
Tron g qu i tròn h can luy ïn hön húp ca o su , húp ly nh êt
la ph ai lam sa o ch o lûu hu ynh phê n tan töt tron g ca o su
vò àê y la ch êt ch u yïu va chó sû dung lûúng nh o the o àa
ph at tri ïn ng ay nay. Do ào vên àï nh öi can lûu hu ynh
trû úc ha y sa u tron g qu i trònh can luy ïn cên ph ai àùt ra ,
nhûn g bêt ky trû úc ha y sa u cung ph ai luö n luö n bao àam
sû phê n tan cua no àû úc töt.
Àöi vúi trû úng húp ch ï bi ïn san ph êm ca o su lûu hoa
tû latex, lû u hu ynh khön g th ï hoa trön ú tr ang th ai
thûún g mai ba n àêu ma cên ph ai xû ly bi ïn àöi thanh 1
tron g 3 dang:
+ Dang khö àa têm hoa chê t khac: lûu huynh thûúng mai àem
tan nghi ïn kh ö chun g vúi “ch êt phê n tan hoa” va “t êm ûút
hoa”, ha i ch êt àùc bi ït sû dung ch o late x nay se ba o boc
cac hat tû lûu huynh, tao cho chung ú trang thai cö lêp.
Trön vao latex se khön g kh o khùn.
Do ha i loai ch êt noi trï n rêt àùt gi a va kha n hi ïm ú
nû úc ta, phûún g ph ap nay khön g kin h tï.
+ Dang thï giao trang: lûu hu ynh th ï gia o trang co àû úc qu a
sû khu ïch tan ch ùng han tû anhydr ide sulfuri c va aci d
sulfuric . Nhû th ï no se rêt mõn, nhûn g cach nay ñt sû dung
do co tñn h acid.
+ Dang khu ïch tan “bun”: lû u hu ynh kh ö àû úc tan nghi ïn
(ho ùc cung vúi cac ch êt ph u gi a kh ac) vúi nû úc liï n tuc
nhi ïu giú ú may nghi ïn bi (broyeu r a boulets) , co hi ïn di ïn
cua ch êt phên tan, têm ûút va ch êt ki ïm (t y lï dung cûc
thêp nïu keo dai th úi
gia n phê n tan va ch êt ki ïm dung àï trun g hoa H SO , nïu
co). 2 4
31 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
Cach nay àû úc ap dung röng rai.
Sa u hït, tron g qu a tròn h lûu hoa vúi lûu hu ynh thû úng
co cac hi ïn tû úng ph u xay ra , àû úc tom tùt nh û sau:
* Hi ïn tûúng “n öi möc” mau trùng ho ùc tin h th ï ong
anh mau vang con goi la hi ïn tûúng ph at ph ên ú mùt
ngo ai san ph êm. Nguyï n nhê n la co lûúng lûu hu ynh tû do
con tön tai ú san ph êm àa lûu hoa (chû a hoa húp hït), di
chuy ïn kït tin h ra mùt ngo ai, ch u yïu la do sû dung
lûúng lûu hu ynh cao , ho ùc gi a nhi ït chûa àu thúi gia n va
nhi ït àö qu i àõnh , ho ùc do töc àö hoa húp vúi cao su ch êm
ho ùc do sû lam ngu öi hön húp ca o su àan g ú nhi ït àö
nong ch ay cua lûu hu ynh.
* Hi ïn tû úng lao hoa lam phê n huy phê n tû ca o su kh i
gia nhi ït, lûu hoa keo dai nh êt la sû dung lûúng lûu
hu ynh qu a cao.
* Hi ïn tûúng hêu lûu hoa: lûu hu ynh tû do con tön tai
co xu hû úng tû hoa húp dên dên vúi ca o su gê y bi ïn àöi
cac tñn h ch êt ba n àêu àat àû úc cua san ph êm.
4. Lûúng dung:
Sû lûu hoa xay ra (ha y àu xac àõn h co sû lûu hoa) kh i
co lûúng lûu hu ynh hoa húp la 0,15% àöi vúi trong lûúng
ca o su.
Lû úng dung töng qu at ch o cac hön húp:
- Ca o su lûu hoa mïm: 0,5 - 3% àöi vúi trong lûúng ca o
su va co sû dung ch êt gi a töc lûu hoa. Co th ï sû dung lïn
túi 10% àï san ph êm cûng lïn , nhûn g thên trong do cac
ph an ûng ph u dï xay ra.
- Ca o su lûu hoa ban cûng : 10 - 25% àöi vúi trong
lûúng ca o su, co ch êt xuc ti ïn lûu hoa. Ñt kh i dung túi
lûúng lûu hu ynh nay búi ch êt lûúng san ph êm kem.
- Ca o su cûng ebonite : tû 25 - 60%, thên trong dï gê y lûu hoa súm.
5. Gh i chu :
Hi ïn tûúng hön húp ca o su “ch ït” trï n may ha y lûu
hoa súm la hi ïn tûúng ca o su bõ lûu hoa möt ph ên ngo ai y
mu ön.
CAO SU THIÏN NHIÏN 313
* *
S* SH
***** *
*
*

6. Cú chï lûu hoa vúi lûu huynh:


Trûúc tiïn, co sû hiïn diïn cua lûu huynh ú cao su,
mö t nguyï n tû hydroge n cua carbo n α - methylen e tû tach
rúi ch o ra
möt göc hydrocarbo n va möt göc sulfhydryl:
CH CH

CH 2
3
CH CH 2 + S
3
CH CH 2 + ** H
S
C CH C
*
(chu öi phê n tû ca o su thiï n nhiïn)
Àï àú n gi an hoa, ta tha y th ï bùng lû úc àö:

*
+ S +
*

Ha i göc nay ti ïp ào co thï ph an ûng the o nhi ïu cach kh ac nhau:


Göc hydrocarbo n húp vúi lûu hu ynh tao thanh möt göc sulfur:

+ S
*
*S*
Ph at xu êt tû göc sulfu r nay, co 3 loai ph an ûng:
a. Nhõ trung húp: cac göc gi öng nha u ho ùc gi ûa cac göc
kh ac nhau , thanh lêp cêu disulfur , monosulfur , ha y carbo n
- carbon, nhûn g vên chû a mêt àö chû a no:

S
*
+ S

S
S*

31 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


*

*
+ S

S*

*
+
*

b. Ph an ûng chu öi göm co göc sulfu r cöng vao möt nöi àöi,
cung vúi mêt àö chû a no ûng vúi möt nöi àö i ch o möi
nguyï n tû lûu hu ynh:

S* *

+ S +
*

CAO SU THIÏN NHIÏN 315


* * *
SH
2

c. Ph an ûng chu öi vúi sû lêy bút möt nguyï n tû hydroge n ú


möt phê n tû kh ac àï ra möt thio l (mercaptan) . Co lûu
hu ynh hi ïn hûu, no co th ï tû sulfu r hoa ch o ra cac nöi
disulfu r hay polysulfur:

+ + *
S * SH

2 + (x - 1)S Sx + H2S

SH

- Xet göc sulfhydryl : no cöng vao möt nöi àö i ch o ra möt göc


múi, co thï ph an ûng vúi möt phê n tû hydrocarbo n ca o su
kh ac ha y vúi hydroge n sulfid e (hydr o sulfua , H S).

+ * (göc múi)

**
S H

SH

+ +
*
SH

*
SH
+ H 2S + *
SH

31 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


2
2 2
S

Mercapta n (thiol ) co àû úc se chõ u nhi ïu sû hoa húp kh ac nhau:


a. Ph an ûng vúi möt nöi àö i tao thanh möt cêu
monosulfur tûún g ûng vúi sû mêt ha i nöi àö i ch o möi
nguyï n tû lûu hu ynh:

* + S

SH

b. Hoa húp vúi lûu hu ynh thanh polysulfu r cung vúi sû thanh
lêp hydroge n sulfid e H S va mêt àö chû a bao hoa, cû ha i
nöi àöi ch o x nguyï n tû lûu hu ynh:

2 + (x - 1)S Sx + H2S

SH

c. Ph an ûng cua thio l nay vúi thio l àa tao ra àû úc vï trû úc, ch o ra


möt nöi polysulfu r cung vúi möt nöi àö i ch o nguyï n tû lûu hu ynh:

SH

+ + (x - 1)S Sx + H2 S

SH

Hydr oge n sul fide H S sin h ra se ph an ûng vúi ca o su nga y tûc


th úi, búi vò qu a tròn h lûu hoa khön g ba o gi ú tòm thêy vït H S tû do.

CAO SU THIÏN NHIÏN 317


2

Bònh thû úng , cac hi ïn tûúng lûu hoa àùc bi ït nh û ban ch êt cua
ch êt xuc ti ïn lûu hoa, se hö trú ñt nhi ïu cac ph an ûng àa
àï cêp; va lai sû th anh lêp möi lo ai nöi liï n kït phê n tû
co th ï ài kem the o sû mêt àö chû a no . Tû ào, ta hi ïu vò
sa o khön g thï nao lêp àû úc möt tûún g qua n töng qu at
nh êt àõn h gi ûa sû mêt àö chû a no va tó lï lû u hu ynh hoa
húp.
Nh û vêy, sû thanh lêp nöi gi ûa cac phê n tû kh ac bi ït
nhau , têt nhiï n dên àïn sû ph at tri ïn möt cêu truc mang
lûúi ch ùt ch e, lam gi am bút àö túi han cua ch ung va àö
deo. Hêu qu a tùn g lún phê n tû kh öi, àùc bi ït la tñn h
khön g tan tron g dun g möi , àö deo gi am ài , la àùc tñn h cua
ca o su tû trang thai söng chuy ïn sang tr ang thai lûu hoa.

II. SELENIUM
1. Kha i quat:
- Tï n thûún g mai: VANDEX (Ct y R.T . Vanderbilt) , v.v...
- Ky hi ïu: Se
- Phê n loai: Co ha i loai selenium:
a. Seleniu m xam: seleniu m ào xû ly rûa vúi aci d chlorin e
hy- drid e va nû úc, kït tinh . Sû dung tron g ti ïn tròn h lûu
hoa ca o su.
b. Seleniu m ào: co àû úc tû dun g dõch aci d seleni c vúi cac
mu öi ki m loai kh ac (chi ït rut tû qu ùng Zorgite ) xû ly qu a
möt luöng khñ SO . Lo ai nay khön g sû dung ch o ch ï bi ïn
san ph êm ca o su.
2. Tñnh chêt:
Seleniu m dû úi dang thoi ho ùc böt. Sû dung tron g cön g
nghi ïp ca o su la böt mau xam (c ua thep) , tó tr ong la 4,79 -
4,81, nong ch ay ú > 2170C, sö i ú 6850C. Khön g mui nhûn g
bui cua no kñch thñc h àû úng hö hêp. Khön g tan tron g nû úc
va cac dun g mö i hûu cú . Seleniu m kït tin h (lo ai mau xam
va loai nguyï n ch êt) co tñnh
ch êt nöi bêt la àö dên ài ïn ca o va tó lï hêp th u anh
sang th êp.
31 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
3. Cöng dung - tac dung
La ch êt lûu hoa ch o ca o su va late x thiï n nhiïn . Co tac
dung polyme r hoa, thanh lêp cêu nöi gi ûa cac phê n tû
hydrocarbo n cao su , nhûn g kh a nùn g kem hú n lûu hu ynh.
Rêt hi ïm kh i sû dung du y nh êt ma thû úng ph öi húp vúi
cac ch êt kh ac:
* Ph öi húp vúi lûu hu ynh , san ph êm ca o su co tñn h àan
höi, àö tûn g cao , nhi ït tr ï thêp. Con àû úc bi ït la tùn g sûc
chõ u ma sat, lûc keo àût.
* Phöi húp vúi disulfur tetramethylthiuram (DTMT hay
TMTD) ha y disulfu r tetraethy l thiura m (DTET) , san ph êm
cao su lûu hoa co tñn h chõ unhi ït lao hoa rêt töt.
4. Lû úng d ung:
Lû úng ph öi húp vúi ch êt lûu hoa kh ac la 0,5 - 1%, àöi
vúi trong lûúng ca o su.
5. Chêt co tac dung tûúng tû :
Telluriu m (Te ) - Ph êm thûún g mai Tello y (Ct y R. T Vandabilt)
- Acate l (Ct y Ancho r Chemical )
v.v...

III. D ISULFUR TETRA M ETH Y LTHIURA M


1. Kha i quat:
- Tï n kh ac: Bi s (dimethylthiocarbamyl ) disulfide ; disulfur e
de tetramethylthiuram; tetramethylthiuram disulfide;
DTMT; TMTD.
- Tï n thûún g mai: TMTD
(Liï n xö) FEPMA T
(Ti ïp kh ùc)
THIURAM M (Ct y E. I Du Pon t de Nemours)
TUEX (Cty Naugatuc k Chemica l thu öc Unite d State s Rubber)

CAO SU THIÏN NHIÏN 319


CYURA MDS-CYURA MDSPELLET S(Ct yAmerica nCyanamid)
TMT HENLEY (Henle y va Com.)
METHYL THIURAM (Ct y Pensal t Chemicals)
ECET O TMTD (Ct y Acet o Chemical)
VULCACUR E TMD (Ct y Alco Oi l an d
Chemical) THIURAD (Ct y Monsant o Chemical)
TUADS METHYL (Ct y R.T . Vanderbilt)
VULCAFOR TMT (I.C.I)
VULKACIT THIURAM (Bayer)
SUPE R ACCELERATEUR 501 (Ct y Rhöne-Poulenc)
ACCELERATEUR RAPID E TB (SMC et P. C de Saint -
Denis) NOCCELE R TT (Ct y Ouch i Shink o Chem . Ind.)
ACCEL TMT (Ct y Kawaguch i Chem .
Ind.) SOXINOL TMT (Ct y Sumitom o
Chem.)
KURE-BLEN D MTT (Ct y Th e genera l Tir e an d Rubbe r
- co 50% ca o su töng húp butadiene-styrene).
v.v...
- Cön g
th ûc:
S S
CH 3 CH 3
N C S S C N
CH 3 CH 3

2. Tñnh chêt:
Dang böt mõn ho ùc mau ke m nh at, gên nh û trùng , khön g
mui. Tan tron g cac dun g mö i hûu cú thön g dung . Ta n ñt
tron g trichl oroethyl- ene. Khön g tan tron g nû úc, xùn g (dêu
hoa) , aci d loang va ch êt ki ïm.
Tó trong tû 1,29 (TUEX, CYURAM DS VULCACURE TMD
NOCCELER TT....) àïn 1,42 (SUPER ACCELERATEUR 501,

32 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


ACETO TMTD, METYL THIURAM, TMT HENLEY, TUADS
METYL, THIURAM M,...) Nong chay tû 1350C VULCACURE
TMD, CYURAM DS, THIURAD, TUEX) 1400C (NOCCELER
TT...) 1420C (TUADS METHYL, METHYL THIURAM,...) àïn
150 0C (Supe r ACCELERATEUR 501, THIURAM, TMT
HENLEY, ACETO TMTD,...).
3. Cöng dung - Tac dung:
Disulfu r tetramethylthiura m la ch êt sû dung ch o cön g
nghi ïp ca o su va late x (thiï n nhiï n va töng húp) , co tac
dung:
a. Lû u hoa ca o su . Dû úi tac dung cua nhi ït, no ph ong
thñc h ra lûu hu ynh tû do (13% trong lûúng cua no) va
chñn h lûu hu ynh ph ong thñc h nay àa tha m gi a tao lûu hoa.
Ta co thï dung du y nh êt ho ùc ph öi húp vúi möt lûúng
nh o lûu hu ynh . Tron g trû úng húp nay san ph êm ca o su lûu
hoa se co tñnh chõ u nhi ït va chõ u lao hoa rêt töt.
b. Xuc ti ïn lû u hoa. Kh a nhan h ch o cac hön húp ca o
su lûu hoa vúi lûu hu ynh (lû úng S bòn h thû úng ) ú nhi ït àö
1000C àïn
1300C. Tac dung nay manh hú n MBT va kem hú n ch êt xuc
ti ïn
lûu hoa nh om
dithiocarbamate.
Riïn g trû úng húp cua ca o su töng húp butadiene-
styrene , no la ch êt gi a töc nhan h ch û khön g ph ai kh a
nhan h va gi up ch o hön húp co lûc àõn h dan thêp.
c. Tùn g ho at ch o ch êt xuc ti ïn lûu hoa kh ac. Tûc la sû
dung lûúng cûc thêp ph öi húp vúi ch êt gi a töc lûu h oa
kh ac (lû úng bòn h thû úng ) àï töc àö lûu hoa nhanh , manh
hú n nûa.
d. Àùc tñn h lûu hoa. Disulfu r tetramethylthiura m co hi ïu
ûng àöi lûu hoa: cac san ph êm ca o su lûu hoa co cú ly tñn h
vên ú trõ sö cao , du ta nun g nong keo dai, gêp 12 lên.
e. Ch êt ph u tr ú. Àï hi ïu qu a DTMT àû úc àêy àu hún ,
cên sû dung oxid e kem (ZnO) . Aci d steari c khön g cên thi ït
lùm, nhûng co thï dung lûúng nh o àï kït qu a àat àû úc
töt hún.
CAO SU THIÏN NHIÏN 321
f. Anh hû úng cua ch êt kh ac túi DTMT. Magnesiu m oxid e lam
ch o tac dung xuc ti ïn lûu hoa cua no nhanh , manh hú n
nûa, vûa ha th êp nhi ït àö túi han; do ào ph ai th ên tr ong ,
co th ï gê y lûu hoa súm.
Ngû úc lai litharg e (oxid e chò) lûúng thêp (0,5%) co tac
dung trò ho an.
Kh i dung DTMT du y nh êt, cac ch êt àön nh û set kaolin ,
factice nêu , kh oi carbo n àen , ca o su tai sin h ki ïm tñn h
gi am hi ïu qua cua no. Do ào kh i co ch êt àön nay, cên sû
dung ph öi húp vúi ch êt gi a töc thu öc nh om thiazol e (MBT)
va guanidin e (DPG).
g. Tñnh ch êt hön húp ca o su söng . Hön húp ca o su àan g
can luy ïn, DTMT co tñnh phên tan (khu ïch tan) töt nhûng
thên trong tranh “ch ït” trï n may xay ra à öt ng öt, ho ùc
lûu hoa súm vao luc tön trû chû a kõp thûc hi ïn lûu hoa,
vao trû úng húp sû dung lûúng lûu hu ynh bòn h thû úng ,
ho ùc co ch êt anh hû úng phu tr ú nh û àa nïu.
Kh i ào ta xû ly: dung ph öi húp vúi ch êt xuc ti ïn co tac
dung trò ho an lûu hoa.
h. Tñnh ch êt hön húp ca o su lûu hoa. Sû dung DTMT
nh û ch êt lûu hoa khön g co ph öi húp vúi lûu hu ynh ho ùc
co lûúng cûc nho lûu hu ynh , ca o su lûu hoa co tñn h chõ u
nhi ït lao hoa cûc töt, khön g àöc tñnh , mui võ (thñc h húp sû
dung ch o cac hön húp ca o su ti ïp xuc vúi thûc ph êm, vúi
ài ïu ki ïn ph ai ch on ph êm tin h khi ït) va khön g anh hû úng
túi mau sùc thñc h húp sû dung ch o cac hön húp tron g su öt
mau nh at, mau tûú i va mau trùng.
i. Sû dung ch o latex , ta cung cên àöi dang böt kh ö ba n
àêu th anh möt trong ba dang, tûúng tû nhû trû úng húp
cua lûu hu ynh , ho ùc sû dung ph êm DTMT àùc ch ï ch o
latex.
4. Lû úng dung : (% àöi vúi kh öi lûúng ca o su).
a. Tron g ca o su thiï n nhiïn:
l Sû dung nh û ch êt lûu hoa: 2,5 - 4%, khön g dung lûu hu ynh,

32 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


1,5 -3% co ph öi húp vúi lûu hu ynh lûúng rêt thêp.
l Sû dung nh û ch êt xuc ti ïn lûu hoa chñnh : 0,15-0,5%
(ch êt lûu hoa S vúi lûúng bòn h thû úng 1-3%).
l Sû dung nh û ch êt tùn g ho at: 0,05-0,3%, kh i ào ch êt xuc
ti ïn lûu hoa chñn h dung lûúng 0,5-1 % MBT ha y MBTS (DM)
(lûu hu ynh 1,5 - 3%).
b. Tron g ca o su töng húp:
l Sû dung nh û ch êt lûu hoa: 3-5 % (khön g dung lûu hu ynh).
l Sû dung nh û ch êt xuc ti ïn lûu hoa:
- 0,25-0,4% (lû u hu ynh 2-2,5%).
- 1-2 % (lû u hu ynh 2-2,5% ) ch o ca o su butyl , co thï ph öi húp vúi
0,5% MBT ha y MBTS àï gi a töc lûu hoa nhan h hú n nûa.
l Sû dung nh û ch êt tùn g ho at: 0,1-0,3%, kh i ào ch êt xuc
ti ïn lûu hoa chñn h la MBT ha y MBTS dung 1-1,25% (ch êt
lûu hoa la lûu hu ynh 2-2,5%).
c. Tron g late x (thiï n nhiï n ha y töng húp) : lûúng dung
nh û trïn ha y ca o hún , nhûn g tñn h the o trong lûúng ca o su
kh ö co trong latex.
5. Cú chï lûu h oa:
Vao nù m 1921, E.Roman i kh am ph a ra ch êt lûu hoa la
disulfur tetramethylthiuram , noch o ph an ûng lûu hoa gi an
ti ïp vúi lûu hu ynh.
Trû úc hït, gi a thi ït möt tron g bön nguyï n tû lûu hu ynh
cua disulfur tetramethylthiuram co thï gêy ra lûu hoa.
Va lai monosulfurtetramethylthiura m khön g th ï lûu hoa
ca o su àû úc kh i khön g ch o lûu hu ynh vao. A.D. Cumming s
va H.E . Simmons ung hö thuy ït cua C.W.Bedfor d va H.
Gray , ch o ho at tñn h cua disulfu r tetramethylthiura m la kït
qu a cua sû thanh lêp dim- ethy l dithiocarbamat e kem.
E.H.Farme r va G.Ge e ch o sû lûu hoa ca o su bùng ch êt
disulfu r tetramethylthiura m la möt ph an ûng
cua cac göc tû do tha m gi a tao lêp nöi C-C.

CAO SU THIÏN NHIÏN 323


polys ulfur tetrametylthi uram disulf ur te tram
* e tylthi
+ polysul uram
fur tetrame tylthi uram

Sa u hït, N. Berge m àï xu êt möt ph ên disulfur-


tetramethylthiura m gùn vao nöi àö i the o lûúc àö nh û sau:

ZnO
+ (CH3)2NCS SCN(CH3)2
vaø

S S

SCN(CH3)2

G.F . Bloomfiel d ch o cac nöi ngan g co àû úc la nh ú cac


mon o va disulfu r va lûúng lûu hu ynh vong khön g àang kï.
D.Craig , A.E. Juv e va W.L. Davidso n thûc hi ïn ph an ûng ,
sû dung cac phûún g ph ap múi, ch ûng minh:
- Aci d beo khön g cên ch o ph an ûng.
- Khön g co oxid e kem, disulfu r tetramethylthiura m khön g
lûu hoa ca o su àû úc tron ven.
Co oxid e kem hi ïn hûu, disulfu r tetramethylthiura m lûu
hoa ca o su ho an toan hún , kï ca co monosulfu r
tetramethylthiuram
hi ïn di ïn.
2 (CH3)2NCSS CN(CH3)2 (CH3)2NCSCN(CH 3)2

S S S S
+ polysulfur tetramù ethyl tùhiuram

S S

polysulfur tetraù meth yù (CH3)2NC S + (CH3)2NCS


lthiuram S

(CH3)2NCS disulfur tetraù meth yù lthiuram

32 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


* *
*

N( CH3) 2

S S S

(CH3)2 S* taïo noá i ngang + (CH3)2 NCSC N(CH3) 2


NCSS

S CH
cao su 3
(CH3)2NCS … CH CH CH2 …
S 2 C
* SSCN( CH 3)2

S
cao su löu hoùa S
+ (CH3)2 NCS
CH3

CH2 C CH CH 2 + (CH3)2
*
S S*
(CH3)2 NCSC

S S

cao su löu hoù a (caàu noá i sulfur)

Ho su y luên tac dung cua disulfu r tetramethylthiura m qua


cac phûún g tròn h trïn.
- Ch êt co tac dung tûún g tû:
+ Ph ong thñc h lûu hu ynh 13% àöi vúi trong lûúng cua
ch ung: Disulfur tetraethylthiuram (THIURAM E; ETYL
TUEX);
Ethy l thiura m tuad s ethyl ; VULCAFOR TET ; Ethy l
thiuram; SUPE R ACCELERATEUR 481, v.v...)
Disulfu r diethy l dipheny l thiura m (ACCELERATEUR
RAPID E TE)
Disulfu r dipentamethylenethiura m (ROBAC PT D v.v...)
+ Ph ong thñc h lûu hu ynh 26% àöi vúi trong lûúng cua
ch ung: Tetrasulfu r tetramethylthiura m (TETRONE , v.v...)
Tetrasulfu r dipentametylen e thiura m (TETRON E A,
SULFADS, v.v...)
Cac tetrasulfu r thiura m kh ac.

CAO SU THIÏN NHIÏN 325


CHÛÚN G XII

C H A ÁT X U ÙC TIEÁN LÖU H O Ù A

A. ÑÒNH NGHÓA:
Ch êt gi a töc lûu h oa, con goi la ch êt xuc ti ïn, la ch êt
hûu cú co tac dung tùn g töc àö lûu hoa ca o su . Àû úc sû
dung vúi möt lûúng nh o, co kh a nùn g lam gi am thúi gia n
ha y ha nhi ït àö gi a nhi ït, gi am ty lï sû dung ch êt lûu hoa
va cai thi ïn ch êt lûúng san ph êm.

B. P H A Â NLOÏAI:
- The o pH : baz , trun g tñnh , acid
- The o töc àö lûu hoa (1)
:
1. Gi a töc lûu hoa ch êm
2. Gi a töc lûu hoa trun g bònh
3. Gi a töc lûu hoa nhanh
4. Gi a töc lûu hoa ban cûc nhanh
5. Gi a töc lûu hoa cûc nhanh
- The o nh om hoa hoc:
1. Amine
2. Amin o - alcol

1. Cöng ty Rhöne-Poulenc Phap àùt tïn thûúng mai theo töc àö, con sö kem theo sau tïn
cang lún, töc àö cang nhanh.

32 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


HN

3. Aldehyd e -
amine
4. Thioure a va urea
5. Guanidine
6. Thiazol e va Thiazoline
7. Sulfenamide
dung ph ö bi ïn:
8. Thiuram
9. Dithiocarbamat e tan vakhön g tan tron g nû úc
10. Xanthate
Ta àï cêp möt sö ch êt sû dung ph ö bi ïn.

I. DIPHENYLGUANIDINE: DP G (1)

I.1. Tïn thûúng mai:

DPG : Rhöne-Poulen c (Ph ap) , Monsant o Chemica l (Anh ,


My), America n - Cyanami d (My)...
VULKACIT D: Baye r - Àûc
ACCELERATEUR D: S.M.C et P. C de Sain t Denis ,
Ph ap ACCELERATOR D: Kawaguch i Chem . Industr y -
Nh êt NOCCELE R D: Ouch i Shink o Chem . Industria l -
Nh êt SOXINOL D: Sumitom o Chemica l - Nh êt
v.v...
I. 2. Cöng thûc:
H H

N C N

NH

M: 211

1. Nïn tranh goi la thuöc chñn trùng.

CAO SU THIÏN NHIÏN 327


I.3. Tñnh ch êt:
Böt mau trùng mõn. T0nc ≥ 1450C, d = 1,13 - 1,19. Khön g
mui. Ta n tron g benzene , toluene , chloroform , acetone , cön,
ether . Tan rêt ñt tron g nû úc. Khön g tan tron g et-xùng . Co võ
hú i àùng (cac ph êm thûún g mai hú i kh ac bi ït nha u vï tñn h
hoa tan.)
I.4. Tac dung:

Tron g ng anh ca o su, DP G co 4 tac dung:


a. Xuc ti ïn lûu hoa trun g bònh , tñn h baz , nh om
guanidine , ú nhi ït àö tac dung trï n 1400C, ch o ca o su thiï n
nhiï n va ca o su töng húp.
b. Tùn g ho at ha y ph u trú manh ch o ch êt xuc ti ïn nh om
thiaz- ole , thiazolin e ha y thiuram ; nh êt la nh om thiazol e
acid , ph öi húp trú thanh möt hön húp co tac dung gi a töc
ban cûc nhan h ch o lûu hoa ca o su thiï n nhiï n va ca o su
töng húp butadiene-styrene. Kh i ào hi ïn tûúng “ch ït trï n
may” cua hön húp ca o su dï xay ra. Vúi àiïu kiïn hiïn
nay, co thï phöi húp DPG vúi disulfur benzothiazy l
(accelerateu r DM) an toan hún.
c. Hoa deo rêt co hi ïu qu a ch o ca o su töng húp
chlorobutadiene, nhûn g cung vûa co tac dung gi a töc lûu
hoa ch êm va cung nh û àa sö ba z hûu cú , DP G co tac dung
hoa deo vai polysulfu r alke n nhû Thioko l A, Thioko l AZ. Àï
du y trò hi ïu qu a hoa deo nay mùc du co ch êt àön nh û
kh oi carbo n ha y oxid e kem, ta thï m disulfur thiuram.
d. Hêp thu nhi ït àön g àùc latex , tûc la gi up ch o late x
àön g lai kh i hêp th u nhi ït nong.
Sû dung vúi tac dung tùn g ho at ch o ch êt xuc tac nh om
thiazole ha y cac ch êt xuc ti ïn aci d kh ac (DP G + MBTS) hön
húp ca o su lûu hoa se co tñn h ch êt cú ly thû úng hang va
lûc àõn h dan rêt cao.
Vï àùc tñn h lûu hoa, kh i sû dung du y nh êt se co hi ïu
l

ûng àöi nhûn g khön g bùng nh om thiura m polysulfur.

32 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


l Ch êt ph u trú va anh hû úng cua ch êt kh ac: DP G khön g cên

ph ai dung oxid e kem ph u tr ú, nhûn g co thï dung lûúng


nh o àï tac dung àû úc àêy àu hún . Magnesiu moxid e va
magnesiu m car- bonat e tùn g trú DPG . Ngû úc lai, litharg e
(oxy t chò), lithopon e va nh êt la set kaolin , kh oi carbo n àe n
(carbo n black) , factic e lai trò ho an tac dung cua no.
Tron g hön húp ca o su söng can luy ïn, DP G phê n tan töt
va sû dung an toan kh i dung du y nh êt.
Tron g hön húp lûu hoa, DP G ch o àö chõ u lao tûún g àöi,
nïu lûúng lûu hu ynh va sû lûu hoa thûc hi ïn chñn h xac.
Töt nh êt nïn tùn g lûúng ch êt kh ang lao, nh êt la kh i dung
no nh û ch êt gi a töc du y nh êt. Do truy ïn vao ca o su lûu
hoa võ nh e, khön g àû úc dung ch o mùt hang ca o su ti ïp xuc
vúi thûc ph êm. DP G co xu hû úng hoa vang nh e ha y hú i
gê y sêm mau möt ñt, do ào khön g nï n dung ch o cac hön
húp ca o su mau trùng . Nhûn g nïu sû dung nh û ch êt tùn g
ho at ch o ch êt gi a töc acid , no khön g con khuy ït ài ïm nay
nûa.
I.5. Lû úng dung:

- Dung nh û ch êt hoa deo ch o ca o su chlorobutadiene :1-


4% (àöi vúi Thioko l PH A ha y Thioko l N, DP G khön g co tac
dung hoa deo).
l Dung nh û ch êt xuc ti ïn: 1 - 2% (lû u hu ynh kh i ào dung 2,5 -
4%) ch o lûu hoa san ph êm day cên lûu hoa
lêu.
l Dung nh û ch êt tùn g ho at:
+ Ca o su thiï n nhiïn : 0,2 - 0,7%, kh i ào ch êt gi a töc MBT
(ac- celerato r M) dung tû 0,5 - 0,8%, ho ùc MBTS (accelerato r
DM) 0,5
- 1,2% (lû úng lûu hu ynh tû 1,5 -
3%).
+ Ca o su töng húp butadiene-styrene : 0,1 - 0,7% kh i ào
ch êt gi a töc MBT dung tû 0,7 - 1,5%, ha y MBTS tû 1 - 1,5%
(lû u hu ynh dung tû 1,5 - 2,5%).

CAO SU THIÏN NHIÏN 329


I.6. Ch êt co tac dung tûún g tû :
l Di-o-tolylguanidin e (D.O.T.G., Accelerat or DT...)
Tac dung hú i manh hú n DP G 1/4 lên, khön g co àöc tñnh ,
khöng truy ïn mui va võ, ñt anh hû úng mau sùc, dung àû úc
ch o ch ï bi ïn mùt hang ti ïp xuc thûc ph êm.
l O-toly l biguanidin e (Accelerato r 80, Vulkaci t 1.000,...).
Tac dung hú i kem hú n DPG . Thû úng àû úc dung ch o ch ï
bi ïn mùt hang ti ïp xuc vúi thûc ph êm.
l Phthalat e dipheny l guanidin e (DELAC P - GUANTAL,...).
Phöi húp vúi nhom Thiazole co tac dung gia töc ban cûc
nhanh , vûa co hi ïu qu a trò ho an lûu hoa ú nhi ït àö dû úi
1100C.
l Oxalat e dipheny l guanidin e (DELAC O,...): tûún g tû
Phtha- late-DPG.
l Acetat e dipheny l guanidin e (DELAC A): tûún g tû
Phtha- late-DPG.

II. MERCAPTOBENZOTHIAZOLE: MBT.


- Tï n kh ac: 2-mercaptobenzothiazole
2-benzothiazol-tiol
II.1. Tïn thûúng mai:
M.B.T: Ct y E.I . du Pon t de Nemour s - My
Ct y Naugatuc k Chem . thu öc U.S.Rubbe r - My
Ct y America n Cyanami d - My,
v.v... THIOTAX: Ct y Monsant o Chemica l -
Anh , My MERTAX: Ct y Monsant o Chemica l -
Anh , My CAPTAX: Ct y R.T . Vanderbilt,
ROTAX: Ct y R. T Vanderbilt,
EVEIT E M: Y,
VULKACIT ME RCAPTO : Bayer , Àûc,

33 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


ACCELERATEUR RAPID E 200: Ct y Rhöne-Poulen c - Ph ap
ACCELER ATEU R RAPID E G: S.M.C et P. C de Sain t Deni s -
Ph ap ACCELERATOR M: Ct y Kawaguch i Chem . Ind . Nh êt
- NOCCELE R M: Ct y Ouch i Shink o Chem . Ind - Nh êt
v.v...
II.2. Cöng thûc:
N

M = 167
II.3 . Tñnh ch êt:
Böt ha y hat xöp, vang nh at, võ àùng , mui àùc trûng . Cac
ph êm thûún g mai hú i kh ac bi ït nha u vï tñn h ch êt: co ph êm
àùc ch ï têm dêu àùc bi ït khön g anh hû úng túi tac dung ,
àï tranh böc bui,...
Nh ûng ph êm thûún g mai ài ïn hònh:
l ACCELERATOR M: T0nc: 1750C. Ta n tron g acetone ,
chloro- form , ether , benzen e va ethanol . Ta n ñt tron g et-xùng .
Khön g tan tron g nû úc.
l MBT cua Naugatuck : d = 1,48. T0nc : 163 - 1790C. Ta n
trong benzene , chloroform . Ta n ñt tron g dichlor o ethylene .
Khön g tan tron g nû úc va et-xùng.
l MBT cua du Pon t de Nemours : d = 1,5. T0nc : 1700C.
l MERTAX: d = 1,5. T0nc : 175 0C töi thi ïu.
l THIOTAX: d = 1,5 T0nc : 1700C töi thi ïu
l CAPTAX: d = 1,5 T0nc : 1700C töi thi ïu
l ROTAX: d = 1,52 T0nc : 1690C töi thi ïu
l VULCACIT MERCAPTO: d = 1,41. T0nc: 1700C
l ACCELERATOR RAPID E 200: d = 1,52. T0nc : 1720C

CAO SU THIÏN NHIÏN 331


II.4 . Tac dung:
Tron g ng anh ca o su , mercaptobenzothiazol e co3 tac dung chñnh:
a. Tac dung xuc ti ïn lûu hoa nhan h ch o ca o su thiï n
nhiïn, ca o su töng húp va late x kï tû nhi ït àö trï n 1200C.
Nh om thiaz- ole , acid.
b. Tac dung tùn g ho at manh ch o ch êt gi a töc baz , nh û
DPG nh om guanidin e ch ùng han, trú thanh hön húp xuc
ti ïn lûu hoa ban cûc nhanh.
c. Tac dung hoa deo mïm ca o su thiï n nhiï n the o ti ïn
trònh hoa hoc: xe m chûún g Ch êt deo hoa ca o su va ch êt
peptit.
l Tron g trû úng húp sû dung nh û ch êt gi a töc lûu hoa
chñnh, MBT truy ïn vao san ph êm ca o su lûu hoa lûc àõn h
dan (module) thêp, sûc chõ u lao hoa ca o va chõ u ma sat
mai mon töt. Ào la nguyï n nhê n chu öng dung ch o ch ï tao
hön húp ca o su mùt ngo ai vo xe (löp) cac lo ai.
Sû dung vúi tac dung nay, cên co oxid e kem va aci d beo
(acid stearic ) ph u gi a àï ho at tñn h àû úc tron ven.
Nh ûng hoa ch êt nh û litharge , magnesiu m oxid e tùn g trú
manh ho at tñn h cua no vûa ha thêp nhi ït àö chuy ïn bi ïn
(nhi ït túi han) , gê y ch o cac hön húp ca o su dï bõ “ch ït”
trï n may àun ep ha y ú khê u tön tr û. Factic e nê u va ca o su
tai sin h ki ïm tñn h cung tùn g ho at nhûn g yïu hún . Ngû úc
lai factic e trùng , böt àêt cac loai, kh oi carbo n (carbo n
black ) nh om channe l aci d lai co tac dung trò ho an nh e.
Tron g vai trû úng húp, kh i thûc hi ïn lûu hoa ca o su cûc
nhanh ú nhi ït àö ca o ho ùc the o kin h nghi ïm, ngû úi ta
nh ên thêy co sû kh ac bi ït vï “tñn h lûu hoa súm” gi ûa cac
ph êm thûún g mai co cung thanh ph ên hoa hoc
mercaptobenzothiazole . Ào la nguyïn nhê n cac nh a ch ï bi ïn
ca o su thû úng ch on lûa tïn san ph êm va nh a san xu êt
MBT thû úng san xu êt nh ûng san ph êm MBT mang
nh an hi ïu àùc
bi ït.

33 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


Mùc du MBT co tñn h acid , ta vên sû dung àû úc ch o late x vúi
ài ïu ki ïn late x àa àû úc ön àõn h hoa thñc h húp ho ùc xû ly
trung tñn h hoa MBT nh ùm tranh sû àön g àùc xay ra ch o
latex . Kh i hoa trön vao latex , MBT cên àû úc chuy ïn thanh
dang khu ïch tan tron g nû úc nh û nguyï n tùc cua lûu
hu ynh , ho ùc sû dung cac loai khuïch tan sùn nhû phêm
thûúng mai PARACURE AC-50, PARACUR E AC-5 1
(c ua Ct y Testwort h Products),
RUBBACURE DISPERSIO N 6031 (Ct y Rubba) , v.v...
Ch o MBT vao ca o su söng àan g can luy ïn, MBT phê n
tan rêt töt, nhûn g co thï gê y “ch ït” trï n may cac loai ca o
su co no vúi lûúng hú i ca o (2 - 3%) ho ùc co nh ûng ch êt
tùn g ho at manh . Trong trû úng húp nay ta thï m vao ch êt
trò ho an lû u hoa ho ùc trung tñn h hoa ch êt tùn g ho at ch o
no, ho ùc bi ïn àöi MBT th anh möt ch ûc ether.
MBT khön g co anh hû úng túi mau sùc ca o su lûu hoa,
do ào co th ï dung ch o ch ï tao mùt hang ca o su mau tûúi ,
mau nh at, mau trùng . Nhûn g do anh hû úng túi mui võ, no
khön g àû úc sû dung ch o ch ï tao mùt hang ca o su ti ïp xuc
vúi thûc ph êm (join t nut cha i bi a ch ùng han).
l Tron g trû úng húp sû dung nh û ch êt tùn g ho at, MBT
thñch húp ch o sû ph öi húp vúi ch êt gi a töc nh om
guanidine , thiuram, dithiocarbamat e va nh êt la aldehyd e
amine.
Ph öi húp vúi DP G (diphenylguanidine) , trú thanh hön
húp ch êt gi a töc ban cûc nhanh , gi up tùn g àö da i ch o ca o
su lûu hoa, thû úng àû úc sû dung ch o ch ï tao cac hön húp
ca o su cú ban la cao su töng húp butadiene-styrene .
Nhûn g ph öi húp nay dï gê y ra “ch ït” trï n may ch o hön
húp ca o su , do ào nï n dung benzothiazyl disulfu r (MBTS,
Accel.DM) tha y ch o MBT.
Cên bi ït ph öi húp dung gi ûa MBT va ch êt nh om
aldehyde- amin e co lúi la co hi ïu ûng “à öi”, töt hú n ph öi
húp MBT + ch êt nh om guanidine . Ph öi húp dung MBT +
ch êt nh om thiura m thò thñc h húp ch o ca o su töng húp
Nitril e (butadiene-acrylonitrile),
ca o su
but yl.
CAO SU THIÏN NHIÏN 333
- Tac dung thû ba cua MBT khön g kem qua n trong . Kh ac vúi
cac ch êt hoa deo ca o su thön g thû úng gê y bi ïn àöi tñn h
ch êt cao su lûu hoa, MBT co àùc tñn h hoa deo ca o su nhûn g
khön g gêy bi ïn àöi nay. Do ào ta nï n lúi dung nh öi MBT
vúi ca o su trû úc nh êt tron g qu y tròn h can luy ïn, vûa gi am
àû úc lûúng ch êt hoa deo sû dung vûa gi up ch o MBT phê n
tan töt tron g ca o su , àö lûu hoa va ch êt lûúng san ph êm
àû úc töt hún.
- MBT con co möt tac dung chó riïn g àöi vúi ca o su
chloro- pren e (neoprene ) la tac dung trò ho an lûu hoa ca o
su nay.
II.5. Lûúng dung:

Tñnh the o tó lï % àöi vúi trong lûúng ca o su:


a. Sû dung nh û ch êt gi a töc lûu hoa chñnh:
lCa o su thiï n nhiïn : 0,6 - 1,2% (lû u hu ynh kh i ào dung tû 1,5
- 3%).
l Ca o su töng húp: - Ca o su butadiene-styrene : 0,25 -
1,5% (S dung tû 1 - 3%), Ca o su Nitrile : 1 - 1,5% (S dung tû
0,5 - 3%), - Ca o su butyl : 0,5 - 1% (S dung tû 1 - 2%).
b. Sû dung nh û ch êt tùn g ho at:
l Ca o su thiï n nhiïn : 0,5 - 0,8% kh i ph öi húp DP G 0,2 -
0,7%, ho ùc dung lûúng 0,5 - 1,2% kh i ph öi húp vúi ch êt
nh om thiuram
0,1 - 0,5% (S dung tû 1,5 -
3%).
l Ca o su töng húp: - Ca o su butadien e-styrene : 0,5 - 1,5%
khi ph öi húp vúi DP G 0,2 - 0,7% (S dung tû 1,5 - 3%): ho ùc
dung lûúng
0,5 - 0,8% ch o ca o su Nitri le va ca o su butyl , kh i ph öi húp
vúi ch êt nh om thiura m 0,1 - 0,4% (S dung tû 1,5 - 3%).
Lû úng dung MBT tron g hön húp late x cung tûún g tû
tron g cao su khö , nhûn g tñn h the o ty lï àöi vúi ca o su kh ö
ch ûa tron g latex.
II.6. Cú chï xuc ti ïn lûu hoa:
Nhi ïu ngû úi àa nö lûc xac àõn h cac bi ïn àöi ma ch êt
xuc ti ïn lûu hoa gê y ra tron g qu a tròn h lûu hoa ca o su ,
nh êt la dung túi

33 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


* 8 * + + ++
8 8-1

phûún g ph ap quan g ph ö va sùc ky. Àùc ài ïm la khön g th ï nao


tòm thêy lai töng sö ch êt xuc ti ïn co dû úi dang ba n àêu
cua no ha y sa u kh i àa bi ïn àöi hoa hoc.
Co rêt nhi ïu thuy ït xuc ti ïn lû u hoa ca o su àû a ra ,
nhûng khön g co thuy ït nao àû a ra àùc tñn h chun g cua
cac ch êt ma ta ph ai àï nghõ möt cú ch ï cua tûng loai ch êt
möt.
Möt tron g cac cú ch ï lêy ra thñ du, co gi a trõ nh êt la
thuy ït cua Dogadkin e ch o trû úng húp cua
mercaptobenzothiazol e (MBT), la ch êt gi a töc àû úc bi ït túi
nhi ïu nh êt va sû dung ph ö thön g nh êt.
Thuy ït cua Dogadkine
- Phê n tû lû u huyn h tû hú p than h von g 8 nguyï n tû .
Mercaptobenzothiazol e ph an ûng vúi lûu hu ynh , mú nay
vong S
thanh nh ûng göc:
N N
C SH + S8 C
+ + S 7

S HS*
S*

Sa u ph an ûng mú vong , göc lûu hu ynh hoa trõ 2 thñc h


húp thanh lêp cêu nöi gi ûa cac phê n tû cao su. Göc
sulfhydry l (HS*) co th ï ph at tri ïn the o möt ph an ûng nh û
àa àï cêp ú cú ch ï lûu
hoa vúi lûu hu ynh . Göc benzothiazy l co th ï:
- Ph an ûng vúi möt phê n tû tao ra möt polysulfu r trung
S
gian , tû ph ong thñc h cac göc hoa trõ 2.
- Ph an ûng vúi möt mùt cua chu öi isoprene tao ra trú
lai mercaptobenzothiazol e va möt göc hydrocarbo n (carbo n α-
meth-
ylene ) la göc ú cú ch ï lûu hoa vúi lûu hu ynh:

N N
+ C --S* + C _SH

S S
(cao su) *
CAO SU THIÏN NHIÏN 335
* *

N
*
+ C--S

* S
S

C
N S

+ C-S*
*
S
S

C
N S

- Gùn vao phê n tû ca o su qu a ph an ûng vúi göc hydrocarbon


noi trïn , ho ùc vúi möt nöi àö i tao ra möt göc múi.
To an bö ph an ûng nh û vêy rêt ph ûc tap, khön g thï
tròn h bay àung hït cú ch ï cua qu a tròn h ph an ûng .
Nhûn g ta cung hi ïu àû úc ph ên nao anh hû úng cua ch êt
xuc ti ïn lûu hoa túi cêu tr uc cua ca o su lûu hoa.

III . DISULFU R BENZOTHIAZYL:


- Tï n kh ac: 2-Benzothiazoly l disulfide,
Disulfu r de benzothiazyl,
Dibenzothiazy l disulfide,
2,2'-dithio-bis-benzothiazole.

33 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


III.1. Tïn thûúng mai:
M.B.T.S: (MBTS) E.I . du Pon t de Nemours,
Naugatuc k Chem . thu öc U.S.
Rubber, America n Cyanamid...
THIOFID E (MBTS) Monsant o Chem . - Anh , My,
ACCELERATEUR RAPID E 201: Rhöne-Poulen c - Ph ap
ACCELERATEUR RAPID E GS: S.M.C. et P. S de Sain t Deni s
Ph ap. VULKACIT DM: Baye r - Àûc,
ACCELERATOR DM: Kawaguch i Chem . Ind . -
Nh êt, NOCCELE R DM: Ouch i Skink o Chem . Ind . -
Nh êt, ALTAX: R.T . Vanderbilt.
v.v....
III.2. Cöng thûc:
N N
C S S C

S S
M: 332
III.3 . Tñnh ch êt:
Dang böt ho ùc hat nh o xöp mau vang nh at hú i trùng
(tr ùng húi vang) , khön g mui, khön g àöc. Ty trong d = 1,5.
T0nc trun g bònh
1700C. Ta n tron g benzene , chloroform , acetone , ether . Khön g
tan tron g nû úc, et xùng . Cac ph êm thûún g mai hú i kh ac
bi ït nha u vï tñn h h oa ta n acetone , cön, nh û MBTS cua
Naugatuck, Accelerateu r rapid e 201, Accelerato r DM khön g
tan tron g ac- etone , nhûn g Vulkaci d DM lai hoa tan.
Cac ph êm thûún g mai thû úng àû úc xû ly vúi dêu àùc
bi ït khön g anh hû úng túi tac dung , àï tranh böc bui.
III.4 . Tac dung:
Tron g ng anh ca o su , disulfu r benzothiazy l co 5 tac dung:

CAO SU THIÏN NHIÏN 337


a. Gi a töc lûu hoa nhan h ch o cac hön húp ca o su thiï n nhiïn
va ca o su töng húp ú nhi ït àö 1400C. Dû úi nhi ït àö nay
(1200C) co tac dung gi a töc trun g bònh , nhûn g co tñn h an
toan sû dung rêt töt ch o cac hön húp can luy ïn, àõn h hònh ,
tûc la kh o lûu hoa súm hú n MBT. Thu öc nh om ch êt gi a töc
lûu hoa thiazole , acid . Nhû vêy hi ïu qu a hú i kem hú n MBT.
b. Tùn g ho at ho ùc àû úc tùn g ho at búi cac gi a töc nh om
guani- dine , thiuram , dithiocarbamat e va aldehyde-amine.
c. Phu trú lûu hoa cao su butyl vúi chêt lûu hoa
dioxime quinon e ha y quinon e dioxim e dibenzoate.
d. Hoa deo ca o su thiï n nhiï n the o ti ïn tròn h hoa hoc,
nhûng tac dung kem hú n MBT.
e. Trò ho an lûu hoa ca o su chloropren e (neoprene).
Vï mùt gi a töc lûu hoa, àû úng bi ïu di ïn co àón h lún
hú n MBT. Cung cên co aci d b eo va oxid e kem àï ph u trú
tac dung . Cac ch êt litharge , magnesiu m oxid e tùn g trú
manh ho at tñn h cua no, song son g vûa gi am tñn h an toan
nay, nhûn g kem hún . Böt àêt kaolin va cac loai carbo n
blac k khön g co tac dung trò ho an.
Kh i sû dung , nï n co lûúng nh o aci d steari c àï àö phê n
tan àat töi àa tron g luc nh öi can. Cung nh û MBT, ch êt
nay ch o àö lao hoa töt va khön g anh hû úng túi mau sùc
cua san ph êm.
Vï mùt tùn g ho at, sû ph öi húp gi ûa benzothiazy l disulfu r
va diphenylguanidin e (nh om aci d + nh om baz ) co àö an
toan kho gê y “ch ït trï n may” ha y gê y lûu hoa súm hú n
ph öi húp MBT + DPG . Tron g ph öi húp nh om thiazol e +
aldehyde-amine , hi ïu ûng àöi lûu hoa dai hú n ph öi húp
thiazol e + guanidine , ph öi húp disulfu r benzothiazy l +
aldehyde-amin e la töt nh êt, rêt thñc h húp cho mù t hang àuc
theo löi búm (injection). Cên noi thïm la benzothiazy l ph öi
húp vúi DP G con àû úc xe m nh û hön húp ch êt hoa deo ch o
Thioko l P, Thioko l PH A va Thioko l N la cac loai cao
su polysulfu r hûu
cú.

33 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


III.5 . Lû úng dung : (àöi vúi trong lûúng ca o su khö)
a. Sû dung nh û ch êt gi a töc chñnh:
l Ca o su thiï n nhiïn : 0,8 - 1,5% (lû u hu ynh dung tû 1,5 - 3,5%)
l Ca o su töng húp:
+ Butadiene-styrene : 1,5 - 3% (lû u hu ynh dung 0,2 - 2%) ho ùc 1
- 1,5% (S dung tû 1 - 2%)
+ Ca o su butyl : 0,25 - 1% (lû u hu ynh tû 1 - 2%)
l Late x ca o su thiï n nhiïn : 1-2 % (lû u hu ynh 1-2% , cên
thïm vao 0,1 - 2% KOH ha y NaO H àï ön àõn h hoa)
b. Sû dung nh û ch êt tùn g tr ú:
l Ca o su thiï n nhiïn : 0,5 - 1,2%, ph öi húp vúi DP G 0,2 - 0,7%
ho ùc ph öi húp vúi DTMT ha y DTE T 0,1 - 0,4% (lû u hu ynh 2 -
3,5%)
l Ca o su töng húp:
+ Butadie ne-styrene : 1 - 1,5%, ph öi húp vúi DP G 0,4 - 0,7%
(lûu hu ynh 1,5 - 2,5%) ho ùc dung lûúng 0,6 - 1% ph öi húp
vúi DP G 0,2 -
0,4% (S dung tû 1,75 - 2,5%) ch o sû lûu hoa ch êm hún.
c. Sû dung nh û ch êt ph u trú ch o lûu hoa ca o su buty l
bùng dioximequinon e ha y quinon e dibenzoate : 4%, kh i ào
quinone dibenzoat e dung 6% ho ùc dioxim e quinon e 2%
(c othï tùn g lïn tû
0 - 2%)
d. Sû dung nh û ch êt trò ho an lûu hoa ch o ca o su chloroprene
(neoprene) : 0,25-1%.
e. Sû dung nh û ch êt hoa deo pepti : lûúng dung nh û ch êt
gia töc lûu hoa ha y tùn g trú, nhûn g ch o vao may can nh öi
trû úc khi ch o ch êt àön va lûu hu ynh vao (sû dung ph öi
húp 2 tac dung vûa hoa deo vûa gi a töc lûu hoa vï sau).
III.6 . Chê t co tac dun g gi a tö c lûu ho a tûún g tû :
Mu öi kem mercaptobenzothiazol e (ZMBT - MBTZ - DENITE

CAO SU THIÏN NHIÏN 339


OXAF - ZETAX - BANTEX - ACCELERATEUR RAPID E Z 200 -
ACCELERATEUR RAPID E GZ VULKACIT ZM -ACCELERA-
TO R MZ - NOCCELE R MZ).

IV. CYCLOHEXYL - 2 - BENZOTHIAZYL SULFENAMI DE:


- Tï n kh ac: 2-benzothiazol e cyclohexy l sulfenamide.
IV.1. Tïn thûúng mai:

SANTOCURE: Monsant o Chemica l - Anh ,


My, CONAC S: E.I . du Pon t de Nemour s -
My,
DELAC S: Naugatuc k Chem . thu öc Unite d State s Rubbe r -
My, FURBAC: Ancho r Chemical.
CYDAC ACCELERATEUR, FLAKED: America n Cyanamid
VULCAFOR HBS: I.C.I, VULKACI T
CZ: Baye r - Àûc, RHODIFAX 16:
Rhöne-Poulen c - Ph ap
ACCELERATOR CZ: Kawaguch i Chem . Ind . - Nh êt
NOCCELE R CZ: Ouch i Skink o Chem . Ind . - Nh êt, v.v...
IV.2. Cöng thûc:

N CH2 CH 2
C S NH CH CH2
S CH2 CH 2
M: 264
IV.3. Tñnh ch êt:

Dang böt ho ùc hat mau trùng hú i vang (mau kem) . d = 1,27 -


1,3. T0nc > 950C. Co võ àùng. Tan trong cac dung möi hûu
cú thön g dung . Khön g tan tron g nû úc. Tñnh ön àõn h thñc h
húp ú ài ïu ki ïn tön trû bòn h thû úng.

34 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


IV.4. Tac dung:
Tron g ng anh ca o su la ch êt gi a töc lûu hoa ban cûc
nhanh nh om sulfenamid e co thï m ch ûc nùn g nh û ch êt trò
ho an lûu hoa ch o ca o su thiï n nhiï n va ca o su töng húp,
nh êt la ca o su butadi- ene-styrene . Rêt thñc h húp sû dung
ch o cac hön húp ca o su àön vúi kh oi carbo n àe n nh om kh oi
lo.
Tac dung lûu hoa trò ho an àùc bi ït gi up ch o cac hön
húp cao su co ch ûa kh oi carbo n pH ca o (SRF , FF , SAF,
ISAF ) cac hön húp àun ep va cac hön húp co ch ûa ca o su
tai sin h ki ïm tñn h khön g bõ “ch ït trï n may” , ha y lûu hoa
súm tron g luc tön tr û. Ú nhi ït àö trï n 1350C, no co tac
dung lûu hoa nhanh , truy ïn vao san ph êm ca o su lûu hoa
lûc keo àût, lûc àõn h dan cao , àö chõ u va àêp töt, àö ph at
nhi ït nöi yïu va àö lao hoa töt.
N-cyclohexyl-2-benzothiazy l sulfenamid e co hi ïu qu a gi a
töc lûu hoa tûún g àûún g vúi sû ph öi húp gi ûa ch êt gi a töc
aci d + baz , nh û MBTS + DP G ch ùng han, vûa khön g co tñn h
bêt lúi nïu trïn.
Ban ch êt cua no “t û tùn g ho at” khön g cên thi ït ph ai co
ch êt ph u trú ho at hoa. Oxid e kem va aci d steari c khön g
cên dung túi, nhûn g co thï dung lûúng nh o be àï tac
dung àû úc töt hún.
Cung do tñn h “t û tùn g ho at” co thï sû dung du y nh êt
khöng cên co ch êt gi a töc tùn g ho at kh ac. Tu y nhiïn , xet
cên co sû lûu hoa nhan h manh hún , co thï sû dung ph öi
húp vúi ch êt gi a töc nh om guanidine , thiazole , thiura m ha y
dithiocarbamate . Nhûng tron g moi trû úng húp, tñn h an toan
sû dung se bõ gi am.
Àùc tñn h cua cac hön húp ca o su co N-cyclohexyl-2-
benzothiazy l sulfenamide:
l Ú hön húp söng can luy ïn: àö phê n tan tron g ca o su
rêt töt búi no co nhi ït nong ch ay thêp, va hi ïn tû úng
“ch ït trï n may” hêu nh û khön g xay ra kh i ta dung du y
nh êt.
l Ú hön húp cao su lûu hoa: cho sûc chõu lao hoa cûc töt.
CAO SU THIÏN NHIÏN 341
Khön g truy ïn mui, nhûn g võ hú i àùng . Khön g anh hû úng túi mau
sùc, ch ï tao àû úc mùt hang mau trùng , mau tûúi.
IV.5. Lû úng dung : (% àöi vúi trong lûúng ca o su)

a. Tron g ca o su thiï n nhiïn:


lCac hön húp co ch ûa kh oi carbo n nh om kh oi lo: 0,5% àïn
0,7% (lû u hu ynh kh i ào dung tû 2 - 2,5%),
lCac hön húp ch ûa ch êt àön kh ac nh û kh oi carbo n
nh om tû hêm, böt àêt, calciu m carbonat e v.v...: 0,7 - 1% (lû u
hu ynh kh i ào dung tû 2% àïn 2,75%).
b. Tron g ca o su töng húp butadiene-styrene:
Vúi cac hön húp ca o su co ch ûa kh oi carbo n nh om kh oi
lo: 0,8% àïn 1% (lû u hu ynh kh i ào dung tû 1,75% à ïn 2,25%)
nïu cên lûu hoa nhan h hú n nûa thï m vao 0,1% àïn 0,30%
(0,3) DPG.
IV.6. Ch êt co tac dung tûúng tû:

- N-oxydiethylene-2-benzothiazy l sulfenamid e (SANTOCURE


MORAMAX NOBS SPECIAL...)
- N-pentamethylene-2-benzothiazy l sulfenamid e (VULKACIT BZ,..)
- N,N'-diisopropyl-2-benzothiazy l sulfenamid e (DIBS-DIPAC,...)

V. MONOSULFUR TETRAMETHYLTHIURAM:
- Tï n kh ac: Tetramethylthiura m monosulfur , TMTM, MTMT.
Tetramethy l thiura m monosulfide,
Bis-(dimethy l thiocarbamyl ) sulfide.
V.1. Tïn thûúng mai:

THIONEX: E.I . du Pon t de Nemour s - My


MONEX: Naugatuc k Chem . thu öc U.S. Rubbe r - My
CYURAM. MS: America n Cyami d - My
ACETO TMTM: Acet o Chemica l - My
TMTM HENLEY: Henle y - My

34 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


UNADS: R. T Vanderbilt
MONO-THIURAD : Monsant o Chemical , An h - My
VULKACIT THIURAM MS: Baye r Àûc
SUPE R ACCELERATEUR 500: Rhöne-Poulen c - Ph ap
ACCELERATEUR RAPID E TM: S.M.C et P.C . Sain t Deni s
Ph ap ACCELERATOR TS: Kawaguch i Chem . Ind - Nh êt
NOCCELE R TS: Cuch i Shink o Chem . Ind . Nh êt v.v...
V.2. Cöng thûc:

CH3 S S CH 3
N C S C N
CH3 CH 3

M = 208
V.3. Tñnh ch êt:
Dang böt ho ùc dang hat, mau vang nh at ho ùc vang
chanh, d = 1,37 - 1,4. T0nc = 103 - 1050C. Khön g mui, khön g
võ. Ta n trong cac dun g mö i hûu cú thön g dung : benzene ,
chloroform , acetone... Khön g tan tron g nû úc va gazoline . Ta n
ñt tron g ether , cön.
V.4. Ta c dung:

Kh ac vúi ch êt cung nh om thiuram , monosulfu r


tetramethyl- thiura m chó co tac dung gi a töc lûu hoa nhan h
ch o ca o su thiïn nhiï n va ca o su töng húp ú nhi ït àö tû
1000C àïn 1200C ha y gia töc lûu hoa ban cûc nhan h ú nhi ït
àö 120 -15 00C va tac dung tùng ho at ch o cac ch êt gi a töc
lûu hoa kh ac. Lo ai trun g tñnh.
Sû lûu h oa ca o su co monosulfu r thiura m àoi hoi ph ai
co lûu hu ynh lam ch êt lûu hoa, nhûn g co thï sû dung
lûúng thêp hún lûúng bòn h thû úng , kh i ào ca o su lûu hoa
se co tñn h ch êt chõu nhi ït va chõ u lao nöi bêt.
Tron g ca o su thiï n nhiïn , so vúi cac ch êt nh om dithiocarbam-

CAO SU THIÏN NHIÏN 343


3

at e ha y cung nh om, sû dung cung lûúng , thò TMTM co tac dung


trò ho an lûu hoa nöi bêt. Tûc la kem gê y “ch ït trï n may”
ha y ñt lûu hoa súm hú n so vúi cac ch êt kï trïn.
Tron g ca o su töng húp butadiene-styrene , TMTM co tac
dung nh û ch êt gi a töc lûu hoa nhanh , ch o san ph êm lûc
àõn h dan th êp, àùc bi ït hûu ñch ch o ca ca o su Nitrile.
No thñc h húp ú lûu hoa ca o su vúi khön g khñ nong (gi o
nong), hú i nû úc ap lûc ha y nen ep.
TMTM co hi ïu ûng “à öi” lûu hoa kh i sû dung lûúng lûu
hu ynh thêp. Hi ïu ûng nay khön g con nûa kh i sû dung
lûúng S bònh thû úng , àû úng bi ïu di ïn lûu h oa co àón h
“nh on” , dï bõ lûu hoa qu a mûc, va thêm chñ bõ hi ïn tûúng
ho an nguyïn , san ph êm lûu hoa trú nï n bú muc, ho ùc
dñnh.
l Kh i tùn g ho at ch o ch êt gi a töc nh om aldehyde-amine ,
guani- din e ho ùc thiazole , dï gê y hi ïn tûúng lûu hoa súm
trï n may va luc tön tr û.
lCh êt ph u tr ú: cên co oxid e kem àï kït qu a ho an hao
nh êt. Aci d steari c khön g cên thi ït dung , nhûn g c o th ï
dung nh û phu gi a vúi lûúng nh o àï ài ïu hoa.
l Anh hû úng cua cac ch êt kh ac: magnesiu m oxide ,
litharge, calciu m carbonat e (CaC O ), nh ûa thöng , dêu tung
tiïu , ch êt dêu nh ûa cê y va factic e trùng co tac dung trò
ho an ha y gê y ch êm tac dung gi a töc cua cua TMTM. Cac
ch êt àön tùn g cû úng lûc ca o su nh û set kaolin , kh oi carbo n
àe n cung co tac dung trò ho an.
Factic e nêu , cac loai dêu vö cú , khön g anh hû úng túi
tac dung. Ngû úc lai, cac loai ca o su tai sin h ki ïm tñn h
lai tùn g ho at TMTM. l Àùc tñn h cua hön húp ca o su:
- Ú hön húp söng chû a lûu hoa, TMTM phê n tan töt. So
vúi cac ch êt disulfu r thiuram , no sû dung an toan hún ,
nhûn g so vúi
MBT dï gê y lûu hoa súm hún . Àï an toan sû dung cên dung ph öi

34 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


húp vúi “ch êt trò ho an lûu hoa” ha y vúi MBTS (disulfur
benzothiazyl).
- Ú hön húp söng chû a lûu hoa, TMTM gi up tùn g tñn h
chõ u lao töt kh i dung lûúng lûu hu ynh thêp. Búi khön g
anh hû úng túi mau sùc ca o su lûu hoa, cung nh û khön g
lam tha y àöi mui võ, nï n no sû dung àû úc ch o thi ït kï
cac mùt hang ca o su trong, mau trùng , mau tûúi , san ph êm
ti ïp xuc vúi thûc ph êm.
V.5. Lû úng dung : % àöi vúi trong lûúng ca o su khö:
a. Tron g ca o su thiï n nhiïn:
l Dung nh û ch êt gi a töc chñn h 0,15% à ïn 0,3% (lû u hu ynh
khi ào dung tû 1,5 - 3%).
l Dung nh û ch êt tùn g ho at: 0,05 - 0,5%, kh i ào ch êt gi a
töc chñn h nï n dung la MBT ha y MBTS vúi lûúng 0,5% àïn
1% (lûu hu ynh kh i ào tû 1,5 - 3%).
l Dung nh û ch êt gi a töc chñnh , nhûn g ch o cac mùt hang
ca o su chõ u lao cao : 1 -3 % (lû u hu ynh dung tû 0,25 - 0,75%).
b. Tron g ca o su töng húp:
Butadiene-styrene
l : 0,2 - 1%, co thï ph öi húp tùn g ho at vúi
MBT ha y MBTS tû 0,5 - 1%, tuy the o mùt hang (S dung tû 1 - 3%).
lNitrile : 0,1 - 3%, co th ï kït húp vúi MBT ha y MBTS tû 1
- 2% (S dung tû 0,5 - 2%).
l Butyl : 1 - 2% (S dung tû 1 - 2%).
l Neopren e W: 0,5 - 1%, ph öi húp vúi DOTG 1 - 3% (S dung tû
0,5 - 1%) TMTM co tac dung nh û ch êt trò ho an.
c. Tron g latex:
Lû úng dung tûún g tû, nhûn g tñn h the o trong lûúng ca o
su khö ch ûa tron g latex , co thï sû dung lûúng ca o hún .
Kh i ào cên bi ïn
àöi thanh dang phê n tan tron g nû úc.

CAO SU THIÏN NHIÏN 345


V.6. Ch êt co tac dung tûúng tû:
- Monosulfu r tetrabuty l thiura m (PENTEX , TBTM, MTBT,...)
- Monosulfu r diethy l dipheny l thiura m (ACCELERATEUR
RAPID E TC,...)
- Monosulfu r dipentamet hylen e thiura m (ROBAC PTM,...)

VI. DIETHYL DITHIOCARBAMATE KEM


VI.1. Tïn thûúng mai:

ETHAZATE (Naugatuc k Chemica l thu öc U.S. Rubbe r -


My) ETHASAN (Monsanto)
ETHYLZIRAM: (Pensal t Chem.)
ZIMATE ETHYL (R. T Vanderbilt)
ACETO ZDED (Acet o Chem.)
VULKACIT LDA (Bayer).
SUPE R ACCELERATEUR 1505 (Rhön e -
Poulenc) SOXINOL EZ: (Sumitom o Chem).
ACCELERATOR EZ (Kawaguch i Chem .
Ind.) NOCCELE R EZ (Ouch i Shink o Chem .
Ind.) CYZATEE (America n Cyanamid ) v.v...
VI.2. Cöng thûc:

M = 361,4
C 2H 5 S S C2H5
N C S Zn S C N
C2H5 C2H5

VI.3. Tñnh ch êt:


Böt mau trùng - d= 147; (Zimat e ethyl : 1,48; Vulkaci d LDA:
1,49; Ethasan : 1,50), T0nc : 171 - 1780C, khön g tan tron g nû úc,

34 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

xùng , cön - tan tron g benzene , chloroform , carbo n disulfid e (C S ),


tan ñt tron g carbo n tetrachlor o acetone.
VI.4. Tac dung:
Tron g ch ï bi ïn san ph êm tû latex , ca o su thiï n nhiïn ,
töng húp, diethy l dithiocarbamat e kem thu öc nh om
dithiocarbamate khön g tan tron g nû úc, trun g tñnh , co tac
dung:
a. Xuc ti ïn lû u hoa kï t û nhi ït àö 700C, tac dung cûc
nhan h ú nhi ït àö tû 90 - 1000C ch o àïn 1600C.
b. Tùn g ho at manh ch o cac ch êt gi a töc nh om thiazole ,
guani- din e va aldehyde-amine . San ph êm co tñn h ch êt töt
hú n kh i ph öi húp vúi nh om thiazole.
l Ch êt ph u tr ú: sû dung ch êt nay khön g cên thi ït dung

oxide kem va aci d stearic , nhûn g co th ï dung lûúng rêt


nh o àï tac dung ho an hao hún.
lÀùc tñn h vï gi a töc lûu hoa: khön g co hi ïu ûng àöi, do
ào lûu y tranh lûu hoa qu a mûc töi hao.
l Àùc tñn h cua hön húp ca o su , latex:
- Hön húp söng : Ch êt nay khu ïch tan töt. Do nhi ït tac
dung th êp dï gê y lû u hoa súm ha y “ch ït trï n may” cac
hön húp ca o su khö . Àöi vúi latex , no co tñn h an to an sû
dung , kh i ào cên bi ïn àöi thanh dang khu ïch tan tron g
nû úc nh û moi trû úng húp cua ch êt khön g tan tron g nû úc
kh ac.
- Hön húp lûu hoa: Àö lao hoa töt kh i lû u hoa túi mûc
töi hao. Khön g anh hû úng mau sùc, do ào thñc h húp ch o
ch ï bi ïn san ph êm mau tûú i va mau trùng , san ph êm
tron g su öt kh i khön g sû dung oxid e kem va nh ûng ch êt
khön g tan tron g ca o su va do khön g àöc tñnh , khön g tru yïn
mui võ, do ào dung àû úc ch o chï bi ïn san ph êm ti ïp xuc
vúi thûc ph êm.
Cung nh û moi ch êt gi a töc lûu hoa cûc nhanh , diethy l
dithio- carbamat e kem chó thñc h húp d ung ch o late x (thiï n
nhiï n va töng
húp) , tuy nhiï n ú late x ca o su butadiene-styren e cên dung lûúng

CAO SU THIÏN NHIÏN 347


ca o 3 - 4%. Àöi vúi ca o su kh ö thñc h húp ch o ch ï tao dun g dõch
ke o tû lûu kh i ph öi húp vúi cac ch êt gi a töc kh ac, nh êt la
nh om xanthate.
VI.5. Lûúng dung:
a. Trû úng húp ca o su khö:
l Dung nh û ch êt gi a töc chñnh : 0,25 - 1% (lû u hu ynh kh i

ào dung tû 0,75 - 2%).


l Dung nh û ch êt tùn g ho at: 0,05 - 0,3%, co ch êt gi a töc chñnh.
b. Trû úng húp latex:
Dung nh û ch êt gi a töc chñnh : 0,5 - 1,5%, co th ï àû úc tùn g
ho at manh hú n nûa vúi 0,2 - 0,6% nh om thiazol e (S dung
tû0,5% àïn 2,5%).
VI.6. Ch êt co tac dung tûúng tû:
+ Dimethy l dithiocarbamat e kem (EPTA C I - METHAZATE
- METHASAN - METHYL ZIRAM - ZDMD - ZIMATE
METHYL - VULKACIT L - ACCELERATEUR 1605 -
ACCELERATEUR RAPID E 4R - ACCELERATOR PZ, v.v...) tac
dung gi a töc hú i manh hú n diethyl dit hiocarbama te kem.
+ Dibuty l dithiocarbamat e kem (BUTAZATE - BUTYL
ZIRAM - ZIMATE BUTYL - ACCELERATEUR RAPID E 3RS
- SUPE R ACCELERATEUR 400S - CYZATE B -
ACCELERATOR BZ - NOCCELE R BZ, v.v...) tac dung gi a töc
hú i manh hú n di- ethy l dithiocarbamat e kem.
+ Ethy l pheny l dithiocarbamat e kem (VULKACIT P EXTRA
N - ACCELERATEUR RAPID E 3RN - SUPER
ACCELERATEUR 1105 - ACCELERATOR PX - NOCCELE R
PX
- HARMAT FED K VUCAFOR ZEP , v.v...): tac dung gi a töc lûu
hoa hú i kem hú n diethy l dithiocarbamat e kem.
+ Pentamethylene dithiocarbamate kem (ZPD HENLEY
ROBAC Z.P D - SUPE R ACCELERATEUR 1555, v.v...): tac
dung tûún g àûún g diethy l dithiocarbamat e kem.
+ Methy l pheny l dithiocarbamat e kem (ACCELERATEUR
RAPID E R,...)

34 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


H

3
H

+ Dibenzy l dithiocarbamat e chò (LEDATE - ACCELERATOR PB,...)


+ Pentamethylen e dithiocarbamat e chò (ROBAC LPD,...)
+ Di methyl dithiocarbamat e àöng (CUMATE ACCELERATOR CU,...)
+ Pentamethylen e dithiocarbamat e cadmiu m (ROBAC CPD,...)
+ Dibuty l dithiocarbamat e nicke l (BTN-MENLEY...)
Àùc bi ït co thï m hi ïu qu a kh ang Ozon eha y kh ang lao
hoa do anh hû úng cua O .
+ Diethy l dithiocarbamat e seleniu m (SELAZATE-ETHYL-
SELENAC - ETHYL SELERAM - ACCELERATOR SL, v.v...)
+ Dimethy l dithiocarbamat e seleniu m (METHYL SELENAC,...)
+ Diethy l dithiocarbamat e teluriu m (LELLURAC ACCEL-
ERATOR TL, v.v...).

VII. PENT A METHYLENE DITHIOCARBAMATE PIP-


ERIDINE:
VII.1. Tïn thûúng mai

ACCELERATOR 552 (E.I . du Pon t de


Nemours) ACCELERATEUR 5010 (Rhön e
Poulenc)
PI P - PI P (Monsant o
Chem.) VULKACIT P
(Bayer)
ACCELERATOR PP (Kawaguch i Chem . Ind.)
NOCCELE R P (Ouch i Shink o Chem . Ind. ) v.v...
- Cön g th ûc:
M = 246

CH 2 CH 2 S CH 2 CH 2

CH2 N C S N CH2

CH 2 CH 2 CH 2 CH 2

CAO SU THIÏN NHIÏN 349


VII.2. Tñnh ch êt:
Böt tin h thï mau trùng hú i vang , khön g mui, vai ph êm
thûúng mai co mui àùc trûng , d = 1,13 - 1,20 tuy the o ph êm
thûún g mai. SUPE R ACCELERATEUR 5010. T0nc : 1500C.
ACCELERATOR PP T 0nc: 1650C, ACCELERATOR 552 T0nc:
1670C. Tan trong nû úc va ethanol . Ta n ñt tron g aceton e va
et-xùn g (dêu mo). Tan nhi ïu tron g benzen e va chloroform.
Bao qu an yï u cêu kñn, tranh ch ûa tron g thung ki m loai,
tranh nong va anh sang , oxyge n khñ trúi, êm àö, gê y bi ïn
àöi th anh tñn h khön g tan tron g nû úc.
VII.3. Tac dung:

Pentamethylen e dithiocarbamat e piperidin e co 3 tac dung:


a. Xuc ti ïn lûu hoa ca o su , loai trun g tñnh , thu öc nh om
dithio- carbamate tan trong nûúc, co hiïu qua kï tû nhiït
àö bònh thû úng va tr ú nï n cûc nhan h ú nhi ït àö kï tû
600C. Nh û vêy chó thñc h húp ph a tr ön vao cac hön húp late x
sû dung nga y tûc thúi.
b. Tùn g ho at rêt manh ch o cac ch êt gi a töc nh om
thiazol e va thiuram . Ph öi húp vúi nh om thiazol e ch o san
ph êm co ch êt lûúng töt hún . Tac dung nay co hi ïu qu a vúi
lûúng dung cûc thêp.
c. Hoa deo ca o su töng húp polychloropren e (neoprene):
l Ch êt ph u tr ú: Oxid e kem cên thi ït sû dung àï hi ïu

qu atr on ven. Aci d steati c khön g cên thi ït.


l Àùc tñn h cua hön húp ca o su va latex:
- Ú hön húp söng : khu ïch tan töt tron g ca o su kh ö
nhûng khön g an toan sû dung . Cên ph ai nh öi can 2 hön
húp riïn g bi ït, tron g ào möt hön húp co ch êt nay nhûn g
khön g co lûu hu ynh , va ngû úc lai, ch o ch ï tao dun g dõch
ke o tû lûu (kh i ào ph a ha i dung dõch lai). Àöi vúi late x cên
ph ai lam lanh va sû dung tûc thúi.
- Ú hön húp lûu hoa: ch o àö chõ u lao hoa töt dung àung
lûúng lûu hu ynh va ch êt gi a töc nay, thûc hi ïn lûu hoa
khön g qu a mûc

35 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


töi hao. Khön g anh hû úng mau sùc, ch ï tao àû úc san ph êm mau
tûúi , mau trùng.
Cung nh û moi ch êt dithiocabamat e tan tron g nû úc, co
thï thûc hi ïn lûu hoa san ph êm ca o su mong ngê m ú nû úc
sö i co ch ûa ch êt nay. Tu y nhiï n kh ac bi ït vúi cac ch êt tan
tron g nû úc kh ac nh û diethy l dithiocarbamat e sodium ,
dibuty l dithiocarbamate sodium , v.v... thñc h húp ch o ch ï tao
hön húp late x nh ung kh i sû àön g àùc àû úc ap dung the o
löi àï kh ö àú n thu ên, búi tac dung cua pent a methylen e
dithiocarbamat e piperidin e qu a manh.
VII.4. Lû úng dung : (% àöi vúi trong lûúng ca o su khö)

lDung nh û ch êt gi a töc chñnh : 0,25 - 1% (lû u hu ynh 0,5 - 2,5%)


co oxid e kem 1-5%.
l Dung nh û ch êt tùn g ho at: 0,02-0,1%
l Dung nh û ch êt hoa deo polychloroprene : 0,1-2%
VII.5. Chê t co tac dun g gi a töc tûún g tû :

- Cyclohexy l amoniu m cyclohexy l dithiocarbamat e


(LATAC: Du Pon t de Nemour s Ltd. , VULKACIT 774 (Bayer) ,
v.v...)
- Diethylamin e diethyldithiocarbamat e
(SUPER ACCELERATEUR 3010) (Rhön e Poulen c
v.v...)
VII.6. Ch êt cung nh om co tac dung yïu hún:
- Die thyl dithiocarbamat e sodiu m (SUPE R ACCELATEUR 1500
Rhön e Poulenc) , NOCCELE R SDC (Ouch i Shink o Chem . Ind . v.v...).
- Dibuty l dithiocarbamat e sodiu m (SUPE R ACCELATEUR
4.000, Rhön e Poulen c - TEPIDONE : Du Pon t de Nemours ,
AC- CELERATO R TP , Kawaguch i Chem . Ind...)

VIII. ISOPROPYLXANTHATE KEM


VIII.1. Tïn thûúng mai:

SUPE R ACCELERATEUR 6005 (Rhön e Poulenc)


ACCELERATEUR RAPID E 5R (Sain t Denis) . v.v...

CAO SU THIÏN NHIÏN 351


VIII.2. Cöng thûc:
M: 335
CH3 S S CH 3
CH O C S Zn S C O CH
CH3 CH 3

VIII.3. Tñnh ch êt:


Böt mau trùng ha y trùng hú i vang , mui toi àùc bi ït. d =
1,10. T0nc : 1600C - Khön g tan tron g nû úc va cac dun g mö i
hûu cú thön g dung . Ta n ñt tron g cön va acetone.
Cên bao qu an ch ûa tron g thung kñn, tranh nong.
VIII.4. Tac dung:

Isopropylxanthat e kem la ch êt tiï u bi ïu ch o nh om


xanthate trun g tñn h co tac dung gi a töc lûu hoa cûc nhan h
ch o late x ca o su thiï n nhiï n nga y tû nhi ït àö bòn h thû úng ,
do ào chó dung (ú dang khu ïch tan tron g nû úc) ch o ch ï
bi ïn hön húp late x sû dung tûc th úi ha y ch ï tao dun g dõch
ke o tû lûu tû ca o su kh ö theo phûún g ph ap hoa 2 dun g dõch
riïn g bi ït.
Àöi vúi ca o su töng húp butadiene-styren e thò tac dung
gi a töc yïu hún.
l Ch êt ph u tr ú: Oxid e kem cên thi ït dung àï tac dung
ti ïn tri ïn töt.
lÀùc tñn h ca o su lûu hoa: Àö lao hoa töt kh i tñn h àung
lûúng dung lûu hu ynh va ch êt nay co ch êt kh ang lao hi ïn
di ïn. Mui toi bi ïn mêt sa u kh i lûu hoa. Do khön g anh
hû úng mau sùc, nïn dung àû úc ch o ch ï bi ïn san ph êm
mau tûúi , mau trùng.
lCh êt tùn g ho at: Bis-butylxanthogen , cyclohexylamin e
hay cac amin e ho at hoa kh ac.
VIII.5. Lûúng (% àöi vúi trong lûúng ca o su kh ö
dung:
ch ûa tron g late x ha y dun g dõch)

35 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


- 0,5 - 2% (lû u hu ynh dung tû 0,5 - 2% + Zn O 2-4%)
VIII.6. Ch êt co tac dung tûúng tû:

- Ethylxanthat e kem (XANTHOPONE: Naugatuc k thu öc


U.S. Rubbe r Ltd.)
- Butylxanthat e kem (ZBX: Naugatuck...)
- Ghi chu : Nhom xanthate tan trong nûúc, tiïu biïu la
Isopropylxanthat e sodiu m (ACCELERATEUR SOLUB E LAT-5:
Sain t Deni s - SUPE R ACCELERATEUR 6.000 Rhöne
Poulenc,... ) hi ïu qu a gi a töc lûu hoa tûún g tû
Isopropylxanthate kem, nhûn g chó dung ch o late x búi tñn h
tan tron g nû úc va khöng
tan tron g cac dun g mö i hûu cú thön g dung.

CAO SU THIÏN NHIÏN 353


CHÛÚN G XIII

CHAÁT TAÊNG HOÏAT VAØ


TRÌ HOAÕN LÖU
HOÙA

A. CHAÁT TAÊNG HOAÏT LÖU H O ÙA ( Coøn goïi laø taêng trôï löu hoùa)
I. Àõnh nghôa:
La ch êt co tac dung ph u trú gi a töc lûu hoa ca o su , tùn g
cû úng ho at tñn h ch êt gi a töc ha y bö chón h tac dung nghõc h
cua möt sö hoa ch êt kh ac tron g cêu tao hön húp ca o su
(ba o göm latex).

II. Phê n loai:


1. Nh om vö cú : oxid e ki m loai.
2. Nh om hûu cú : cac aci d beo, ch êt gi a töc lûu hoa yïu
ho ùc cac ch êt gi a töc lûu hoa manh lûúng dung thêp so
vúi lûúng bònh thû úng.

III . Nhûn g chê t tùn g hoa t ph ö biïn:


III.1. Oxide kem (ZnO)

III.1.1 . Ch ï tao: Tr ûc ti ïp tû ki m loai kem ha y gi an ti ïp


tû qu ùng kem ha y húp ki m kem.
a. Phûún g ph ap khö : Oxid e hoa hú i kem böc lïn do
nun g nong ki m loai kem ha y qu ùng kem.
b. Phûún g ph ap ûút: Nun g hydrat e kït tua bùng ch êt
kiï m tû dun g dõch hoa tan ki m loai kem.

35 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


III.1.2 . Tñnh ch êt oxid e kem thû úng:
Böt mau trùng d = 5,57 – 5,6 ú trang thai vö àõn h hòn h
hay hòn h ki m tuy the o ài ïu ki ïn oxid e hoa kem, kñch
thû úc trung bònh thay àöi giûa 0,1 - 0,9 µm. Àö dên nhiït
(àún võ CGS):
0,00166. Nhiït dung riïng (1): = 0,646 cal/ 0C.cm 3. Ú trang thai
nguyï n ch êt no tan tron g nû úc 0,005 g/lñt ú 250C.
III.1.3 . Ài ïu ki ïn sû dung ch o ng anh ca o su.
Chó tiï u ch êt lûúng Zn O thû úng
(AFIC)

Chñn h ph êm Th û ph êm

1. Dang Böt mau Böt mau


trùng trùng hú i xam
2. Êm àö, töi àa 0,5% 0,5%
3. Gi û lai ú rêy 200 mesh 0 0
- Gi û lai ú rê y 300 mesh , töi 1% 1%
àa
0,1% 0,1%
4. Acid , töi àa 0,1% 0,1%
5. Khön g tan tron g HC l loang , töi
99% 97%
àa
0,1% 0,5%
6. Ham lûúng Zn O töi thi ïu
0,002% 0,002%
7. Ham lûúng Pb va Cd , töi àa

III.1. 4 Tac dung : Tron g ng anh ca o su Zn O co 6 tac dung:


1. Tùn g trú lûu hoa ca o su ha y tùn g ho at ch o ch êt gi a
töc trûc ti ïp ho ùc qu a sû thanh lêp savo n kem kh i ph öi
húp vúi aci d beo.
2. Àön tùn g cû úng lûc ca o su.
3. Dên nhi ït va khu ïch tan nhi ït.
4. Nhi ït ge l hoa ha y thu nhi ït àön g àùc latex.
5. Nhu öm mau trùng (à öi vúi ph êm àat ham lûúng Zn O trïn
99% va ham lûúng Pb va Cd khön g qu a 0,1%)
6. Bö chón h hi ïu qu a cua MgO lûu hoa ca o su polychloroprene.

1. Nhiï t lûúng cên àï nêng nhiï t àö cua möt àún võ thï tñch lïn 10C.

CAO SU THIÏN NHIÏN 355


- Àöi vúi tac dung 1, cú ch ï ph an ûng nh û sau:

+ ZnO
l Cao su söng + S → Cao su – S – ZnO – S – Cao su

Cao su – S – Cao su + ZnS + S

Cao su – S – S – Cao su + ZnS

lZn O + Aci d beo → savo n kem (ta n tron g ca o su ) + ch êt gia


töc → mu öi kem cua ch êt gi a töc.

Mu öi kem nay ph an ûng vúi lûu hu ynh ch o ra ph ûc húp


khöng bïn (nh û polysulfur ) ph ong thñc h lûu hu ynh ho at
àöng , ch o thanh lêp cêu nöi gi ûa cac phê n tû ca o su . Ph an
ûng nay xay ra nhanh.
- Àöi vúi tac dung 2, cac tñn h ch êt cú hoc nh êt la lûc
keo àût cua hön húp ca o su tùn g the o lûúng àön, àat trõ sö
töi àa vao kho ang 50-60 % kh öi lûúng ca o su, àöng thúi ch o
àö “tr ï” töt. Ngû úc lai, lûc xe rach bõ ha thêp, no chó khön g
anh hû úng khi dung lûúng ph u húp ch o tac dung tùn g
ho at.
- Tac dung 3, Zn O àû úc ûa chu öng ch o lûu hoa san
ph êm húi day ho ùc ch ï bi ïn san ph êm chõ u nh ûng ài ïu ki ïn
bêt lúi vï àöng lûc (vo xe , löp) cac loai, ca o su ch öng ch ên
àöng , v.v...) búi no tri ït tiï u nhi ït nöi ph at sin h do sû co
xat liï n tuc gi ûa cac phên tû ca o su.
- Tac dung 4 nhi ït ge l hoa late x cua Zn O àoi hoi co hi ïn
di ïn cua aci d beo àa bi ïn àöi thanh savo n tan tron g nû úc,
qu a cú chï nh û sau : oxid e kem kït húp vúi mu öi
amoniu m tao thanh ph ûc húp “k em - amoniac ” khön g gê y
àöng . Kh i nong lïn kho ang 700C, ph ûc húp nay phê n ly ion
kem va cac ion nay ph an ûng hoa hoc vúi savon ma cac
hat cao su trong latex hêp thu , tao thanh savo n kem
khön g tan lam ch o cac hat ca o su kït lai thanh möt thï
gel . Àê y la tac dung qua n trong ch o ch ï bi ïn san ph êm
tû late x the o löi àuc khön g loai trû nû úc tron g luc lûu hoa,
nh û nïm
mousse , àö chú i tre em àùc ru öt, v.v...

35 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

- Tu y kh a nùn g nhu öm sùc trùng cua Zn O kem hú n titanium


dioxid e (Ti O ) nhûn g hi ïu qu a vên àang kï, thñc h húp ch o
chï bi ïn san ph êm mau trùng , mau tûúi , ûng vúi cac tac
dung kh ac. Nh êt la lúi dung thï m tac dung khu ïch tan
nhi ït ch o ch ï tao hön húp “hon g trùng ” vo xe cac loai,
bùn g ke o ph êu thu êt, v.v...
Ngo ai ra do tñn h cach ài ïn töt cua ZnO , con àû úc dung
ch o chï tao vo boc dê y ài ïn, vêt dung ài ïn mau tûúi.
- Zn O con gi up lûu hoa nhan h va àöng nh êt hön húp
ca o su töng húp polychloropren e (neoprene ) nhûn g rêt dï
gê y lûu hoa súm (ch ït trï n may) ca o su nay.
III.1.5 . Àùc tñn h cua hön húp ca o su , latex:
l Ú hön húp ca o su söng , búi tñn h dï “k ït tu” (nh am tay )
ZnO kh o phê n tan tron g ca o su , do ào cên nh öi thêt ky vúi
ca o su co aci d steari c thanh hön húp ch u ho ùc thûc hi ïn
vao ti ïn ky hön luy ïn ho ùc xû ly boc ao hat Zn O vúi aci d
stearic . Nh ûng ph êm vêt co ph an ûng trun g tñn h se co ài ïn
tñc h dûún g dï phê n tan vao ca o su hú n búi tron g luc can
luy ïn ca o su bõ co xat ph at sin h ài ïn tñc h êm.
l Ú hön húp late x cên àû a qu a dang khu ïch tan tron g
nû úc nh û trû úng húp lûu hu ynh , cên ti ïn hanh thñ nghi ïm
hön húp co
3% Zn O thû úng
göm:
a. Ào àö nh út cua hön húp nga y sa u kh i ph a tr ön va sa u 24-
48-7 2 ha y 144 gi ú àï yïn , àï xac àõn h àö ön àõn h (ho ùc
dung ön àõn h kï nïu co).
b. Ào töc àö trêm hi ïn cua no ú thï khu ïch tan tron g
nû úc (tó trong Zn O cao ) búi möt sö hön húp late x thû úng
àû úc àï yï n ñt nh êt la 24 gi ú ch o tan bot va àö i kh i tön
nhi ïu ng ay.
c. Th û nghi ïm vï cú tñn h cua hön húp lûu hoa ch ï tao
ú ài ïu ki ïn bòn h thû úng àï àanh gi a nùn g lûc tùn g ho at.
Ú hai thû nghiïm àêu rêt quan trong vò oxide kem co
xu hû úng lam day late x ñt nhi ïu, tha y àöi àö nh út va lam
tñn h ön
CAO SU THIÏN NHIÏN 357
3 4
3

àõn h cú hoc kem (àön g àùc luc àanh ha y khu êy trön) do co sû


ph ong thñc h ion dûún g hoa trõ 2 (tron g luc hat late x man g
ài ïn tñc h êm):
(trong latex)
(do ZnO + H O) + 4NH → Zn(NH ) OH+ + OH – +
Zn(OH) 2 2 3 3 3
+ NH ⇔ Zn(NH ) ++ + 2(OH)–

Ho ùc Zn O + 2NH 4 + + 2NH 3 ⇔ Zn(N H 3) 4++ + H 2O

Tron g vai trû úng húp, cên ch o xut ha y potass e vao late x
sao ch o pH àat 10,7 - 11 àï àö ön àõn h cú hoc cua hön húp
co Zn O àat töi àa (ho ùc ch êt ön àõn h kh ac thñc h húp
dung loai ch ï bi ïn).
Trû úng húp töc àö trêm hi ïn nhanh , cên th ûc hi ïn tan
nghi ïn vúi nû úc ú may nghi ïn bi lêu hú n nûa, ho ùc thï m
vao ch êt nhu hoa ho ùc kït húp ca hai.
l Ú hön húp late x va ca o su lûu hoa. Tr û lûúng dung

nh û ch êt tùn g ho at, nïu lûúng Zn O cang cao , thò àö lao


hoa cua hön húp cang kem do ào ph ai lûu y túi vi ïc sû
dung ch êt kh ang lao va cên chón h lai lûúng lûu hu ynh
tron g cön g thûc bõ mêt qu a ph an ûng sin h ra sulfu r kem.
Nh ûng ph êm co ph an ûng aci d cung nh û cac ch êt àön aci d
kh ac, se gê y trò ho an lûu hoa vúi töc àö tó lï v úi lûúng
ZnO , ch o cac hön húp co ch êt gi a töc aci d (MBT).
Nh ûng ph êm co ham lûúng chò cao , kï ca ú dang oxid e
chò se gê y sêm mau san ph êm lûu hoa, do ph an ûng vúi
lûu hu ynh cho sulfu r chò mau àe n va gê y tùn g ho at lûu hoa
manh hön húp co MBT, dï gê y lûu hoa súm, ho ùc gê y trò
ho an tac dung cua ch êt gi a töc nh om thiura m (do co sû
thanh lêp húp ch êt khön g tan tron g ca o su ) - Cadmiu m
cung co anh hû úng tûún g tû.
Nh û vêy, tñn h ch êt cua oxid e kem co anh hû úng qua n
trong túi tac dung cua no, cên ph ai àû úc xet nghi ïm trû úc
kh i sû dung, nh êt la nh ûng ph êm nöi àõa.
III.1.6 . Lû úng dung : (% àöi vúi trong lûúng ca o su)
- Dung nh û ch êt tùn g ho at ch o ch êt gi a töc.

35 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


2 3

Ú ca o su khö : 3 - 5% ch o nh om thiazol e va nh ûng ch êt co yïu


cêu, ha y 0,5 - 3% ch o nh ûng ch êt gi a töc khön g cên ph u tr ú.
Ú latex : 1 - 3% co hi ïu qu a ch o moi ch êt gi a töc.
Ú san ph êm tron g su öt: khön g qu a 0,3% ch o Zn O thû úng
(co th ï sû dung Zn O ho at tñn h ha y peroxid e kem lûúng 1%).
- Dung nh û ch êt truy ïn nhi ït + àön tùn g cû úng lûc nh e +
ph êm mau: 8 - 20% (à a trû mêt ài ch o tac dung tùn g ho at).
- Dung nh û ch êt àön tùn g cû úng lûc chñn h + truy ïn nhi ït +
ph êm mau: 20 - 50% (hi ïm dung).
- Dung nh û ch êt nhi ït ge l hoa: 5 - 10%.
III.1. 7. Chêt co tac dung tùn g ho at tûún g
tû: a. Oxid e chò: (litharge , lea d monoxide )
PbO.
Dang böt rêt nùng d: 9,1 - 9,7, co mau vang ho ùc mau ào tuy
the o töc àö lam ngu öi nhanh , ch êm luc ch ï tao, thû úng la ph êm
mau vang . Hêp thu tron g khön g khñ bi ïn àöi th anh carbon-
CO
at e chò. Tac dung tùn g ho at nhan h hú n ZnO , ch o san ph êm
mau àe n sùc àep, do co ph an ûng tao sulfu r chò. Lûu y:
hi ïn na y tuy ït àöi khön g àû úc sû dung ch o ng anh ca o su ,
búi àöc tñn h rêt nguy hi ïm ch o sûc kh oe.
b. Carbonat e kem: (ZnC O )
Ng anh ch ï bi ïn ca o su chó dung loai carbonat e kem kït
tua, tó trong d: 4,43 - 4,45. Dang böt vö àõn h hòn h mau
trùng . Ngo ai sû dung lam ch êt àön trú , con àû úc sû dung
nh û ch êt tùn g ho at thay th ï Zn O ch o ch ï bi ïn san ph êm
tron g (dê y thu n khoanh , gùng tay ca o su trong , ch ùng han).

III. 2. Magnesium oxide (MgO)


III.2. 1. Tñnh ch êt:
Sû dung ch o ng anh ca o su la MgO loai nh e: dang böt mõn
vö àõn h hòn h mau trùng . d= 3,2, khön g mau, khön g àöc.
Ham lûúng tap ch êt khön g qu a 2,5%. Hut êm rêt manh , gê y
àong kh öi cûng.

CAO SU THIÏN NHIÏN 359


III.2.2 . Tac dung : sû dung ch o ch ï bi ïn san ph êm ca o su , MgO
co 3 tac dung:
1. Tùn g ho at lûu h oa ca o su , latex . Rêt thñc h húp ch o
tùn g ho at cac hön húp ca o su “b an ebonite ” va “ebonite” ,
gi up ch o àö lao hoa àat töt nhûn g lam ch o sùc àe n cua san
ph êm mêt bong va co mau hú i xan h luc. MgO rêt dï gê y
lû u hoa súm, ch ït trï n may ch o têt ca cac hön húp ca o
su , do ào cên chón h lûúng dung cung nh û cach can luy ïn,
àö mïm deo cua hön húp ho ùc co hi ïn di ïn cua ch êt trò
ho an lûu hoa.
2. Hut êm: àùc bi ït la trû úng húp hön húp ca o su co
ch êt àön ú trang thai co àö êm con tön tai nhû : chó súi, vai
xa y nh o, ca o su tai sinh , böt àêt v.v... àï lam gi am anh
hû úng gê y trò ho an lûu hoa ha y tao bot khñ luc lûu hoa
san ph êm.
3. Lû u hoa ca o su töng húp polychloroprene , nh û vêy
MgO la ch êt lûu hoa ch o loai ca o su nay va truy ïn vao cac
tñn h ch êt:
a. Gi am àö ch ït trï n may ha y tron g luc tön
trû. b. Tùn g àö bïn nhi ït va anh nùng.
c. Hêp thu HC l ph ong thñc h tron g luc lûu hoa va tron g
qua tròn h lao hoa. MgO co tac dung ngû úc lai ZnO . Do ào
nï n dung ph öi húp àï hi ïu qu a töt hún.
III.2.3 . Lû úng dung : (% àöi vúi trong lûúng ca o su)
- Dung nh û ch êt tùn g ho at ca o su “b an cûng ebonite ” va
“ebo- nite” : 3 - 7%
- Dung nh û ch êt hut êm ha y ài ïu hoa àö lûu hoa: 0,5 - 3%.
- Dung nh û ch êt lûu hoa polychloroprene : 4% (+5% ZnO)

III.3 . Aci d stearic:


III.3.1 . Tï n kh ac: Aci d octadecyli c - aci d octadecanoi c -
sap acid steari c - sap chua.
III.3.2 . Cön g th ûc: CH (CH COOH M: 284
) 3 2 16

III.3.3 . Tñnh chêt : La möt aci d beo, tin h th ï dang la mong,

36 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


mau trùng sang . Dang thûún g mai: böt, hat, vay, phi ïn, cuc. d:
0,84 - T0nc : 69,60C - T0s: 2910C (100mmHg) . Ta n tron g ether ,
chlo- roform , benzene , CC l , CS , cön (ñt). Khön g tan tron g
nû úc. 4 2

Cac ph êm thûún g mai nöi va ngo ai kh ac bi ït nha u v ï


ham lûúng aci d olei c con tön tai tron g ch ï tao.
III.3.4 . Tac dung : Tron g ng anh ca o su, aci d steari c co 6 tac dung:
1. Tùng hoat chêt gia töc trûc tiï p hoùc qua sû thanh
lêp savo n kem tan tron g ca o su kh i ph an ûng vúi oxid e
kem.
2. Hoa mïm deo ca o su can luy ïn.
3. Khu ïch tan ch êt àön va hoa ch êt kh ac.
4. Gi am tñn h dñn h cua ca o su söng : trún.
5. Kh ang lao hoa vêt ly ch o ca o su lûu hoa.
6. Ph u trú tao xöp (tr ú nöi) ch o bicarbonat e sodium.
- Cú ch ï tùn g ho at ch êt gi a töc àa àï cêp ú oxid e kem.
Trong trû úng húp latex , ph ai àöi thanh dun g dõch sodiu m
stearat e múi co th ï hoa trön vao àû úc. Savo n nay con rêt
thñc h húp ch o thoa khuön , dï thao lêy san ph êm lûu hoa
ho an têt hú n cac loai savon ch ï tû dêu th ûc vêt.
- Tac dung dï dang khu ïch tan ch êt àön la do aci d
steari c co ch ûc nùn g têm ûút ch êt àön; va co:
a. Nh om carboxy l hut cac hat cua ch êt àön.
b. Chu öi hydrocarbo n dai tan tron g ca o su.
- Hi ïu qu a gi am tñn h dñn h nhûn g hön húp ca o su vên
mïm deo thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm àõn h hòn hqu a
may àun ep hay can trang.
- Do aci d steari c co àö hoa tan tron g ca o su co gi úi han
(trû ca o su butyl) , kh i co lûúng tû do , no se di chuy ïn ra
mùt ngo ai san ph êm nga y sa u lûu hoa tao sû kh ang lao
hoa vêt ly cö lêp cao
su va khön g khñ.

CAO SU THIÏN NHIÏN 361


- Tac dung trú tao xöp, trú nöi ch o bicarbonat e sodiu m co hi ïu
qu a töt kh i lûúng aci d steari c dung cao , ch o ch ï bi ïn dep
xöp, mouss e v.v... tha y thï ch o cellular- D (dinitros o
pentamethylene tetramine ) ha y cac ch êt tao xöp, thu öc nöi
kh ac.
Nï n nh öi aci d steari c vao ca o su nga y ti ïn ky hön luy ïn
vúi ch êt kh o khu ïch tan va tron g cön g thûc lûúng dung
tùn g ho at vên ph ai tñn h ào cung la lûúng ch êt hoa deo.
Tron g san ph êm ca o su lûu hoa, ph êm aci d steari c co
ham lûúng aci d olei c thêp ch o cú tñn h va àö hoa deo töt.
Ngû úc lai, àö lao hoa cang xêu kh i ham lûúng aci d olei c
cang ca o do cú cêu chû a no cua aci d beo long nay. Nh û
vêy lûu y túi àö nguyï n ch êt cua aci d steari c sû dung.
III.3.5 . Lû úng dung : (% àöi vúi trong lûúng ca o su)
- Dung nh û ch êt tùn g ho at co cac hi ïu qu a kh ac: 1 - 4% ho ùc
0 - 1% ch o nh ûng ch êt gi a töc khön g àoi hoi co ch êt aci d
stearic tùn g ho at.
III.3.6 . Ch êt co tac dung tûún g tû:
- Aci d palmitic : CH COOH: co ch ûc nùn g tûún g tû acid
(CH ) 3 2 14

steari c (aci d beo no ) nhûn g hi ïu qu a mïm deo ca o su kem hún.


- Aci d lauric : CH COOH: co ch ûc nùn g tûún g tû, nhûng
(CH ) 3 2 10

tac dung hoa mïm deo kem hú n aci d stearic , aci d palmitic ;
va co àö hoa tan tron g ca o su ca o hún , thñc h húp dung ch o
ch ï bi ïn san ph êm tron g su öt.
- Aci d oleic : CH3 (CH2 )7 CH = CH(C H2 )7 COOH: co ch ûc nùng
tûún g tû nhûn g tac dung hoa mïm deo ca o su kem hú n
acid steari c va kem ta n tron g ca o su hún , do ào rêt dï
thêm thêu ra mùt ngo ai san ph êm lûu hoa. Do cú cêu chû a
no , no truy ïn vao àö lao hoa xêu.
Aci d olei c con dung àï ch ï t ao dun g dõch amoniu m
olea te tùng ho at va co tac dung ön àõn h cú hoc hön húp
latex , qu a sû tha y thï protei n bam mùt ngo ai hat ca o su
tron g latex , va tac dung tao bot

36 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


nhan h qu a àanh nöi ch o ch ï bi ïn san ph êm xöp tû late x theo
phûún g ph ap àanh nöi (n ïm göi ca o su mouss e ch ùng han).
- Mu öi aci d beo (stearat e kem, stearat e cadmium , v.v...)
co tac dung tùn g ho at tûún g àûún g ph öi húp oxid e ki m loai
va aci d beo. Hi ïu qu a hoa deo kem hú n aci d beo va gê y
cûng cac hön húp cao su thiï n nhiï n lûu hoa.

B. CH A ÁT TRÌ H O Õ AN LÖU H O Ù A
I. Àõnh nghôa:
Ch êt trò ho an lûu hoa la nh ûng ch êt (sû dung lûúng
nh o) co kh a nùn g trò ho an sû lûu hoa cua cac loai ca o su ,
lam ch o ph an ûng cua ch êt gi a töc khön g xay ra súm ha y
bö chón h tac dung nghõc h cua vai ch êt cêu tao hön húp.
Khön g lam tùn g sû keo dai lûu hoa, nhûn g gi am ngu y hi ïm
lûu hoa xay ra súm.

II. Nitrosodiphenylamine
II.1. Tïn thûúng mai:

RETARDE R J (Naugatuc k Chem . thu öc U.S.


Rubber) VULTROL Good-rit e (B.F . Goodric h
Chem.) VULKALENT A: (Bayer)
DIPHEN E SD: (S.M.C et P. C Sain t
Denis). SCONOC: (Ouch i Shink o Chem .
Ind)
v.v...
II.2. Cöng thûc:

N N O

CAO SU THIÏN NHIÏN 363


2 3

II.3 . Tñnh ch êt:


Dang böt ha y phi ïn, tinh thï mau nê u ha y vang tuy
the o ph êm thûún g mai. d: 1,24. T0nc : 63 - 670C. Ta n tron g
benzen e nong.
II.4 . Tac dung:
Tron g ng anh ca o su ch ïbi ïn, N - Nitrosodiphenylami ne co2 tac dung:
1. Trò ho an lûu hoa ú nhi ït àö dû úi 1300C, gi am tñn h lûu
hoa súm cua hön húp ca o su thiï n nhiïn , ca o su butadiene-
styren e vabutadi- ene-acrylonitr ile coch êt gi a töc thön g
thû úng , nh êt laph öi húp MBT
+ DPG . Kï tû nhi ït àö 1380C, thúi gia n lûu hoa trú nï n bòn h thû úng.
2. Tùn g trú lûu hoa hön húp ca o su co ch êt gi a töc
thiazole dung du y nh êt, khön g co Zn O va aci d steari c ph u
trú (tha y th ï).
Ch êt nay dï nh öi trön va khu ïch tan tron g ca o su . Cên lûu y ú
hön húp àön kh oi carbo n àe n nh om lo, nöi v.v... lûúng
CaCO
cao , nï n sû dung àï an toan can trang , àun ep, tön tr û,
vûa lûu hoa nhan h hún.
II.5 . Lû úng dung : 0,1 - 0,5% àöi vúi trong lûúng ca o su.
II.6 . Ch êt co tac dung trò ho an tûún g tû:

- Aci d salicyli c (RETARDE R W: Du Pon t de Nemours ,


RE- TARDER TSA: Monsanto, v.v...): thñch húp cho chï
bi ïn san ph êm mau trùng , mau tûúi . Ú tr ang thai nguyï n
ch êt cên àû úc xû ly àùc bi ït àï tr anh kñch thñc h niï m
mac mui. Con co tac dung
ph u trú tao xöp ch o dinitrosopentamethylen e tetramine , do sû
phê n huy thanh va pheno l kh i gi a nhi ït cao.
CO
- Aci d benzoi c (RETARDE R BA: Monsant o - Akro n
Chem. Ltd. ) RETARDE R (C.P . Hal l Ltd. ) v.v...
- Anhydridephthali c (E.S.E.N: Naugatuc k - RETARDE R
PD: Cyanami d - RETARDE R PA; Monsant o - WILTROL P:
National Polychemical s - VULKALENT B Bayer , v.v...)
- SCURAX (Rhö ne Poulenc , thanh ph ên hoa hoc khön g cön g bö).
- Sodiu m
acetate. v.v...
36 4 CAO SU THIÏN NHIÏN
CHÛÚN G XIV

C H A ÁT PH O Ø N
G LA ÕO CHO
CAO SU LÖU H O Ù A

A. ÑÒNH NGHÓA:
Ch êt ph ong lao con goi la ch êt kh ang lao co ch ûc nùn g
can trú ha y gi am töi thi ïu sû hû hong cua ca o su lûu hoa.
Sû hû hong thï hi ïn qu a sû bi ïn àöi gi am mêt cac àùc
tñnh ba n àêu, thû úng àû a àïn hi ïn tûúng “ch ay nh ao”.

B. P H A ÂN B IE Ä T :
The o cac yïu tö gê y hû hong ca o su , ch êt ph ong lao
àû úc chia thanh 3 nh om chñnh:

I. Khang oxygen:
Kh ang lai oxid e hoa ca o su ú cac ài ïu ki ïn tön trû va sû
dung kh i khön g ra nùng.
Trò ho an sû bi ïn àöi gi am mêt àùc tñn h toan kh öi àa àat
töt va hi ïn tûúng ch ay nh ao cua ca o su àa lûu hoa.

II. Kh ang ki m loai Cu va Mn:


Kh ang lai tac dung xuc tac qu a tròn h oxid e hoa phê n
huy cao su cua àöng (Cu ) ha y manga n (Mn).
Can trú sû bi ïn mêt nhan h cac àùc tñn h toan kh öi àa
àat àû úc töt va ch ay nh ao nhan h cua ca o su lûu hoa.

CAO SU THIÏN NHIÏN 365


3

III . Kh ang quang huy va ozone:


Kh ang oxid e hoa ha y ozon e hoa ca o su ú cac ài ïu ki ïn
phú i ra anh nùng mùt trúi ha y ra khñ trúi liï n tuc.
Can trú hi ïn tûúng ch ay nh ao, hoa cûng ha y xu êt hi ïn
cac àû úng ran nût ú bï mùt ca o su.
Phê n bi ït cac àû úng ran nût xu êt hi ïn:
- Hön loan: do anh nùng tac dung.
- Son g son g vúi nhau : do ozon e tac dung.
- Hön loan + son g song : anh nùng + O .
Àï kh ang quan g huy va ozon e co thï ap dung möt tron g ha i cach:
- Ph ong kh ang hoa hoc: sû dung ch êt ph ong lao chuyï n
bi ït tao ra ph an ûng hoa hoc.
- Ph ong kh ang vêt ly: sû dung cac loai sap tao ra möt
lúp vang mong , cö lêp ca o su va khñ tr úi.

C. SÖÏ PH O Ø G
N K H AÙN
G PH O ÁI H Ô ÏP:
Tuy the o yï u cêu san ph êm ca o su ch ï bi ïn ma cên
thi ït ph ai co sû ph ong lao thñc h húp, thû úng la ph öi húp
àï hi ïu qu a àat töi ûu. Ch ùng han, mùt hang vo xe (l öp)
vên tai la san ph êm tiï u dung ngo ai trúi chõ u nh ûng ài ïu
ki ïn àùc bi ït, hön húp ca o su mùt ngo ai co sû ph ong lao
töi hao nh êt la co àêy àu cac yïu tö sa u àêy:

I. Kh ang oxygen : co àùc tñnh:


- Kh ang lao hoa ú ài ïu ki ïn bòn h thû úng.
- Kh ang nhi ït lao hoa: nhi ït ngo ai ph at sin h do sû co
xat vúi mùt àû úng va nhi ït nöi ph at sin h gi ûa cac phê n tû
ca o su co xat vúi nha u liï n tuc qu a trong tai nen ep.
- Kh ang sû ran nût (ú höng ) do sû uön gêp tai di ïn
liï n tuc qu a trong tai nen ep.
- Kh ang oxyge n àùc bi ït: tai lêp cac cêu nöi gi ûa cac
phê n tû ca o su bõ àût tron g qu a tròn h hû hong do sû oxid e
hoa.

36 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


II. Kh ang Cu va Mn: vö hi ïu hoa tac dung xuc tac oxid e hoa
cua ch ung kh i sû dung ch êt àön kin h tï co tñn h chõ u ma
sat mai mon ch o ca o su : tin h àêt ào, set kaoli n cûc mõn.

III . Kh ang quan g huy va ozon e the o löi ph ong kh ang vêt
ly. Ào la nguyï n nhê n ma trï n thõ trû úng co nhi ïu ph êm
thûúng
mai la hön húp cac ch êt ph ong lao.

D. N H Ö ÕGN C H A Á
T PH O ØGN L A ÕO S ÖÛ DUÏNG PH OÅ B IEÁ N :
1. PHENYL- β-NAPHTHYLAMINE
1.1. Tïn thûúng mai PERMANAX: Rhön e
Poulenc ANTIOXYGENE: E. I Du Pon t de
Nemours AGE RIT E POWDER: R.T .
Vanderbilt
STD: Benso n Proces s Dnuineering
ANTIOXYDANT PBN : Monsant o Chemical
VULKANOX PBN : Bayer
ANTIOXYDANT D ha y ANTAGE D: Kawaguch i Chem . Ind
ANTIOXYDANT D ha y NOCRAC D: Ouch i Shink o Chem . Ind . v.v...
1.2. Cöng thûc
H
N

1.3. Tñnh chê t


Dang böt ha y vay ca mau xam höng ha y xam nh at
(nguyïn thuy la mau trùng àöi mau khi gùp anh sang va
khöng khñ). Khön g tan tron g nû úc, tan vûa ph ai tron g xùn g
va cön. Dï tan tron g chloroform , benzene , aceton e va
carbo n disulfide . Cac ph êm thûún g mai hú i kh ac bi ït
nha u vï tó trong (d: 1,18 - 1,24) va
nhi ït nong ch ay (T 0nc : 102 - 1060C).

CAO SU THIÏN NHIÏN 367


3

1.4. Tac dung


Thu öc nh om amine , co tac dung ph ong lao ch o san
ph êm cao su lûu hoa ch ï bi ïn tû ca o su , late x thiï n nhiï n
ha y töng húp. Co hi ïu qu a kh ang oxygen:
a. Ú ài ïu ki ïn bòn h thû úng : kh ang lao hoa tû nhiï n rêt töt.
b. Ú ài ïu ki ïn ti ïp xuc nhi ït nong : kh ang nhi ït lao hoa rêt töt.
c. Ú ài ïu ki ïn àöng : trò ho an nût ran (d o sû uön gêp tai
di ïn liï n tuc) rêt töt.
Tu y nhiï n khön g co hi ïu qu a kh ang àöng , kh ang quan g
huy va kh ang O .
1.5. Àùc tñn h tron g hön húp ca o su latex
- Ú hön húp söng . Lû u y khön g co ch ûc nùn g ph ong lao
lai tùng töc àö lao hoa ca o su söng . Cên thi ït nh öi can
hön luy ïn thêt ky, ho ùc tan nghi ïn vúi nû úc th êt mõn àï
co àö phê n tan töt trong ca o su ha y latex.
- Ú hön húp lûu hoa:
+ Tùn g ho at nh e ch o ch êt gi a töc lûu hoa DOTG ú cac
hön húp ca o su khön g ph ai la ca o su thiï n nhiïn , nh û ca o
su butadiene- styren e va polychloroprene.
+ Trò ho an lû u hoa rêt ñt tron g hön húp ca o su polychloroprene.
+ Gê y bi ïn àöi mau sùc cua cac hön húp mau trùng ha y
mau nh at va hoa nê u san ph êm phú i ra anh nùng . Do ào
thñc h húp cho ph ong lao cac san ph êm mau àe n va sêm
mau. Trû úng h úp s an ph êm mau tûú i sû dung nú i bong
mat cên co ham lûúng thêp.
+ Lû úng dung ca o hú n gi úi han töi àa , thên trong hi ïn
tûúng di chuy ïn ra mùt ngo ai san ph êm.
+ Àöi vúi cac ph êm ph ai ti ïp xuc vúi anh nùng mùt trúi
nh û vo x e (l öp) , öng nû úc ha y tron g ch ï bi ïn co ngu ön
truy ïn nhi ïm àöc nh û ch êt àön vö cú re ti ïn (böt àêt,
CaC O , chó súi, v.v...) cên ph öi húp vúi ch êt ph ong lao co
hi ïu qu a kh ang quan g huy hay

36 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


O2

kh ang àöng , ha y ph öi húp vúi ca


hai.
+ Sû tha y àöi mau cua PB N khön g anh hû úng hi ïu qu a
tac dung.
1.6. Lû úng dung : 0,5 - 2% àöi vúi trong lûúng ca o su kh ö hay
0,25 - 1% ph öi húp vúi ch êt ph ong lao
kh ac.
1.7. Ûn g dung
Ch ï bi ïn cac mùt hang cú ban la ca o su co tñn h chõ u
nhi ït, chõu cac ài ïu ki ïn vï àöng lûc: ph u tung ca o su ky
thu êt ch o cac loai may, dê y couroie , dê y ài ïn, vo xe (löp)
cac loai, ruöt xe (sùm), nong ruöt ca o su (boyau) , v.v...
1.8. Chêt co hiïu qua tûúng tû
+ Phenyl -α-na phthylami ne (NEOZONE A PELLETS : Du
Pont de Nemours ) - ANTIOXYGENE: Sain t Deni s -
ANTIOXYDANT PAN: Bayer - ANTIOXYDANT PA hay
NOCRAC PA: Ouchi Shink o - ANTIOXYDANT A ha y
ANTAGE A (nh ûa) : Kawaguchi
- ANTIOXYDANT C ha y ANTAGE C (böt, Kawaguch i v.v...)
Tan tron g ca o su va nhi ït nong ch ay kho ang 500C, do ào
co thï sû dung lûúng ca o hú n àïn 4% ch o trû úng húp thêt
àùc bi ït.
+ Polyme r 2,2,4-trimethy l dihydroquinolin e (PERMANAX 45
Rhön e Poulenc , FLEXTOL B, ANTIOXYDANT PA: Sain t
Denis, NONOX B Imperia l Chem . Ind . v.v...): cac san ph êm
thûún g mai kh ac bi ït nha u v ï àö àa phê n hoa co anh
hû úng túi tñn h ch êt va tac dung thu öc nh om hoa hoc
cetone-amine.
+ Chêt phan ûng giûa acetone va diphenylamine
(ANTIOXYGENE PCL : Sain t Denis , SANTOFLEX DPA:
Monsanto: B.L. E 25 AMINOX: Naugatuck , AGERIT E
SUPERFLEA : R.T. Vanderbilt , v.v...): cac ph êm thûún g mai
kh ac bi ït nha u vï ài ïu ki ïn ph an ûng hoa hoc. Thu öc
nh om cetone-amine.
+ Aldo l naphthylamin e thu öc nh om aldehyde-amine , kh ang
rêt töt, nh êt la nhi ït lao hoa. Tuy nhiï n khön g co hi ïu qua
CAO SU THIÏN NHIÏN 369
kh ang nût ran do sû uön gêp tai di ïn liï n tuc. Do sû dung
phö
cêp khön g co hi ïu qu a kh ang tac nhê n gê y hû hong kh ac
va cung hoa nê u san ph êm ra anh nùng nï n tam xïp vao
nh om tûún g tû. Ph êm thûún g mai co 2 dang . Dang nh ûa
cê y dï phê n hoa trong ca o su kh ö (AGERIT E RESIN :
Vanderbilt , ANTIOXYDANT AN: Bayer , ANTIOXYDANT A
ha y ANTAGE A: Kawaguchi, ANTIOXYGENE RES:Sain t
Denis , v.v...) dang böt thñc h húp cho latex : ANTIOXIDANT
AP: Baye r - ANTIOXYDANT C hay ANTAGE C:
Kawaguchi , ANTIOXYGENE INC (T nc thêp)
0

ANTIOXYGENE RA (T nc cao) , Sain t Denis , v.v...)


0

2. PHENYL CYCLOHEXYL-P-PHENYLE NEDIAMI NE

2.1 Tïn thûúng mai:


FLEXZONE 6H: Naugatuc k Chem . thu öc U.S. Rubbe r Cty
ANTIOXYDANT 4010: Bayer
ANTIOXIDANT 810 ha y NOCRAN 811: Ouch i Shink o
Chem. Ind . v.v....
2.2. Cöng thûc:

NH NH

2.3 Tñnh chêt:


Böt mau xam trùng ha y xam tñm, sêm mau kh i g ùp
khön g khñ va anh sang . d:1,29. T0nc : 110-11 50C. Khön g tan
tron g nû úc. Tan ñt tron g xùng . Ta n tron g benzene , ethanol ,
acetone , tetrachloro carbon , methy l chloride , ethy l acetate ,
ethy l chloride.
2.4. Ta c dung:
Phong lao ch o san ph êm ca o su lûu hoa ch ï bi ïn tû ca o
su , la- tex thiï n nhiï n ha y töng húp, co hi ïu qu a:

37 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


3

1. Kha ng oxygen:

a. - Ú ài ïu ki ïn bòn h thû úng : kh ang lao hoa tû nhiï n töt.


b. - Ú ài ïu ki ïn ti ïp xuc nhi ït nong : kh ang nhi ït lao töt.
c. - Ú ài ïu ki ïn àöng : gi am nût ran (d o sû uön gêp tai
di ïn liï n tuc) töt.
2. Khang Cu va Mn: töt.
3. Kha ng ozon e rê t tö t.

Hi ïu qu akh ang oxyge n so vúi pheny l-β-na phthylami ne


kem hún nhûn g co àùc tñn h kh ang àöng va ozon e nï n rêt
thû úng sû dung ph öi húp vúi PB N àï bö ch ónh tac dung va
ph ong lao ho an hao hún.
Trû úng húp kh ang anh nùng + ozon e ho an hao nh êt,
nï n sû dung ph öi húp vúi ch êt sap (nh û sap paraffi n
ch ùng han) àï tao lúp vang mong cö lêp ca o su va khñ tr úi
qu a sû di chuy ïn cua sap ra mùt ngo ai.
Àùc tñn h cua hön húp ca o su latex:
- Ú hön húp söng : Àö khu ïch tan tron g ca o su töt, nhûn g
cung cên thûc hi ïn nh öi can ky va tan nghi ïn th êt mõn vúi
nû úc cho trû úng húp latex . Khön g co tac dung ph ong
kh ang lao ch o ca o su söng nh û trû úng húp PB N ha y PAN.
- Ú hön húp lû u hoa, co tac dung : Tùn g ho at lûu hoa
gê y cûng san ph êm rêt nh e. Ch u yïu khön g bõ di chuy ïn
ra mùt ngo ai san ph êm va khön g bi ïn àöi mau san ph êm
kh i ti ïp xuc vúi vêt kh ac va khön g ra nùng lêu . Hön húp
co ch êt ph ong lao nay tranh ti ïp xuc vúi cac ch êt oxid e
hoa nhan h ha y dun g dõch ch ûa mu öi sùt gê y lem bên mau
xan h dûúng.
Do co hi ïu qu a kh ang àöng , thñc h húp dung ch o hön
húp àön vúi ch êt vö cú re ti ïn nhi ïm ki m loai àöc Cu , Mn
(böt àêt CaC O , v.v...)
Lû úng dung : 0,5 - 2% àöi vúi trong lûúng ca o su ha y 0,25 - 1%
kh i ph öi húp vúi ch êt ph ong lao kh ac.
2.5. Ûng dung: Phöi húp vúi chêt phong lao khac nhêt la

CAO SU THIÏN NHIÏN 371


PBN , PAN ch o ch ï bi ïn mùt hang chõ u nhi ït + chõ u cac ài ïu ki ïn
bêt lúi vï cú tñn h nh û löp (vo) xe , dê y couroie , ph u tung
ca o su ky thu êt cac loai may v.v...
2.6. Chêt co hiïu qua tûúng tû :
- Diphenyl-p-phenylen e diamin e (T.Z.F: Naugatuc k -
AGERIT E DPPN : R. T Vanderbil t - v.v...)
- N - isopropyl-N'-phenyl-p-phenylen e diamin e (FLEXZONE 3
C Naugatuc k v.v...)
- N-phenyl-N'-(1 , 3-dimethy l butyl)-p-phenylen e diamine
(FLEXZONE 7L: Naugatuc k v.v...)

3. DINAPHTHYL - P - PHENYLENE DIAMINE: DNPD

3.1. Tïn thûúng mai:


SANTOWHIT E KI: Monsant o Chem.
AGERIT E WHITE: R. T Vanderbilt
ANTIOXYDANT DPN : Bayer
ANTIOXYDANT WHITE ha y NOCRAC WHITE: Ouchi
Shink o Chem .
Ind. v.v...
3.2. Cöng thûc:

H H
N N

3.3. Tñnh ch êt:


Böt mau xam nh at ha y xam nê u nh at, gùp khön g khñ
sêm mau. Ty trong d: 1,25. T0nc: 220 - 2250C. Khöng tan
trong nûúc, tetrachlor o carbon , xùng . Ta n ñt tron g cön, ethy l
acetate , methyl-
en e chloride , benzene . Ta n tron g acetone.

37 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


3.4. Tac dung : Ph ong lao ch o san ph êm ca o su lûu hoa chï
bi ïn tû ca o su , late x (thiï n nhiïn , töng húp) co hi ïu qu a:
1. Kha ng oxygen:

a. Ú ài ïu ki ïn bòn h thû úng : kh ang lao tû nhiï n kh a töt.


b. Ú ài ïu ki ïn ti ïp xuc nong : kh ang nhi ït töt.
2. Khang Cu va Mn rêt töt:

Hi ïu qu a kh ang oxyge n so vúi diphenyl-p-


phenylenediamine tûún g àûún g nhûn g hú i kem hú n pheny l
naphthylamine , do ào co th ï ph öi húp sû dung àï tac dung
ph ong lao, àû úc bö chón h qua hi ïu qu a kh ang àöng
manh , kït qu a àat töi àa vï chõ unhi ït va lao hoa.
Ch u yïu la ch êt ph ong lao, khön g anh hû úng àïn mau
sùc san ph êm tiï u dung nú i bong mat thñc h húp ch o ch ï
bi ïn hön húp mau trùng va mau tûúi , do ào möt sö ph êm
thûún g mai co chû "tr ùng " (White) . Tron g trû úng húp nay
ph öi húp vúi ch êt kh ang oxyge n àùc bi ït 2-
mercaptobenzimidazol e (ha y mu öi kem cua ch êt nay) , tac
dung ph ong lao töi àa.
Lû u y: khön g sûdung ch o ch ïbi ïn mùt hang ti ïp xuc vúi thûc
ph êm.
3.5. Lû úng dung : tûún g tûpheny l cyclohexyl-p-phenylenediamine.
3.6. Chêt co hiïu qua tûúng tû :
-N-phenyl-N'-(p-toluen esulfonyl)-p-phenylen ediamin e(ARANOX:
Naugutuck,...)

4. 2,6-DITERTBUTYL-4-METHY L PHENO L (2,6 - ditertbutyl-p-


cresol ; 2,6-Ditertbutyl-p-hydroxytoluene)

4.1. Tïn thûúng mai:


IONOL: Shel l Chem.
AMOCO 533 ANTIOXIDANT: Amoco
TENEMEN E 3: Eastman
v.v....

CAO SU THIÏN NHIÏN 373


4.2. Cöng
thûc:
CH OH CH
3 3
CH CH 3
3 C C

CH CH
CH
3 3 3

4.3. Tñnh ch êt:


Dang tin h thï ha y vay mau trùng hú i co mui phenol . d:
1,04. T0nc : 69 - 750C. Thu öc nh om húp ch êt phûún g hûún g
hydroxyl.
4.4. Ta c dung:
Ph ong lao ca o su (thiï n nhiï n va butadiene-styrene ) co
hi ïu qu a kh ang oxyge n ú ài ïu ki ïn bòn h thû úng va nhi ït
lao hoa töt.
- Ch u yïu thû úng dung ph ong lao ca o su söng (crïpe ,
tú). Àêy la ài ïm kh ac bi ït lún so vúi àa sö cac ch êt ph ong
lao sû dung cho ca o su lûu hoa co khuyn h hû úng xuc tac
lao hoa ca o su söng.
- Àöi vúi san ph êm lûu hoa ch ï bi ïn tû ca o su ha y
late x cung co tac dung ph ong lao nhûn g kem hú n phenyl -
β-naphthylamine. Nhûng àùc bi ït khöng bi ïn àöi mau sùc
san ph êm dû úi anh hû úng cua anh nùng mùt tr úi. Do ào
thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm mau trùng ha y mau
tûúi . Trû úng húp cên àat kït qu a töi àa nï n ph öi húp
vúi ch êt kh ang oxyge n àùc bi ït
mercaptobenzimidazole.
4.5. Lû úng dung: 0,5 - 4% àöi vúi trong lûúng ca o su khö.
4.6. Chêt co hiïu qua tûúng tû :
- Ditertbuty l hydroquinon e (SANTOVAR O: Monsant o
Chem. Cty , v.v...)
- Ditertamy l hydroquinon e (SANTOVAR A: Monsanto ,
v.v...) ANTIOXYDANT DAH ha y ANTAGE DAH: Kawaguch i
Chem.
Ind.
37 4 CAO SU THIÏN NHIÏN
H
3

5. MERCAPTOBENZIMIDAZOLE: MB
5.1. Tïn thûúng mai:
ANTIOXYGENE MB: Sain t Denis
PERMANAX 21: Rhön e Poulenc
ANTIOXYDANT MB ha y ANTAGE MB: Kawaguchi . Ind . v.v...
5.2. Cöng thûc:

N
C SH

N
H

5.3. Tñnh ch êt: Böt mau trùng ha y trùng hú i xam, khön g mui,
võ àùng . Ty trong d: 1,42, T0nc : 280 - 3000C vûa bõ nhi ït
phên. Khön g tan tron g nû úc va chloroform . Ta n ñt tron g
xùn g va ben- zene . Ta n kh a tron g cön.
5.4. Tac dung : Tron g ch ï bi ïn san ph êm tiï u dung tû
ca o su kh ö ha y latex , mercaptobenzimidazol e co 4 tac dung:
1. Ch u yïu ph ong lao ch o ca o su lûu hoa co hi ïu qu a
kh ang oxyge n àùc bi ït (antioxidan t “d esactiveur” ) va kh ang
àöng (Cu).
2. Trò hoan manh chêt xuc tiïn lûu hoa cûc nhanh
nhom dithiocarbamate.
3. Xuc ti ïn lûu hoa ca o su töng húp polychloroprene.
4. Nhi ït àön g àùc late x ú 80 - 1700C, nh êt la ú late x ön
àõnh hoa vúi NH .
- Kh ac vúi àa sö ch êt ph ong lao kh ang oxyge n kh ac co
nùn g lûc trò ho an sûhêp thuoxyge n cua ca o su lûu hoa, MB
conùn g lûc kydi ïu la tai lêp cac cêu nöi gi ûa cac phê n tû
ca o su bõ àût tron g vong lao hoa. Àolanguyï n nhê n thû úng
dung ph öi húp vúi cac ch êt ph ong lao kh ac
àï hi ïu qu a àat töi àa , nh êt la sû kh ang nhi ït va kh ang
Cu , Mn.

CAO SU THIÏN NHIÏN 375


- Tac dung tr ò ho an ch êt gi a töc nh om dithiocarbamat e co ñch
ch o ca o su söng , gi am àû úc ngu y hi ïm lûu hoa súm hön
húp can luy ïn, vûa co àùc tñn h kh ang lao vï sau.
- So vúi cac ch êt thu nhi ït àön g àùc late x kh ac, MB co
ûu ài ïm la co thï dung ch o cac hön húp late x àön kh a
cao , hön húp late x (c ung co hoa ch êt kh ac) àu ön àõn h
su öt thúi gia n kh a lêu va khön g cên ph ai loai trû ch êt thu
nhi ït sa u kh i àön g àùc, khi ào co ca ch ûc nùn g ph ong lao.
- Ch êt ph u tr ú: Moi ho at tñn h cua MB àïu cên co Zn O ph u tr ú.
- Àùc tñn h cua hön húp ca o su latex:
l Ú hön húp söng : MB phê n tan rêt töt do hoa tan àû úc
trong ca o su . Trû úng húp latex , cên tan nghi ïn vúi nû úc
àï à at àö mõn nh û moi hoa ch êt kh ac. Lû u y: MB co tñn h
aci d yïu, do ào cên dung ch êt ön àõn h töt ch o hön húp
late x co MB.
l Ú hön húp lûu hoa: MB tùn g ho at cac ch êt gi a töc lûu
hoa ba z (DPG) , trò ho an nh e ch êt gi a töc aci d (MBT v.v...)
va khöng co tac dung vúi ch êt gi a töc trun g tñn h nh om
thiura m (riïng dithiocarbamat e lai co tñn h trò ho an).
Do co nhi ïu tac dung vúi ca o su va ch êt kh ac, ta nï n
lúi dung triï t àï nhùm co sû phong khang töt töi àa, àùc
biït la tñnh kh ang nhi ït, nh êt la hön húp ca o su ha y late x
lûu hoa vúi ch êt “thiura m polysulfur ” khön g dung lûu
hu ynh , ph öi húp vúi ch êt ph ong lao kh ang nhi ït kh ac.
Búi tñn h khön g anh hû úng mau sùc san ph êm kï ca
phú i ra anh nùng , àùc bi ït thñc h húp ch o ph ong lao cac
san ph êm mau trùng ha y mau tûúi , cung nh û tñn h kh ang
Cu , Mn àön àû úc ch êt vö cú re ti ïn nhi ïm ki m loai àöc
nay nhû : böt àêt, set kaolin, v.v...
Àöi vúi san ph êm ca o su tron g su öt, cên ha thêp lûúng dung
0,5% àöi vúi tr ong lû úng ca o su khö , àï tr anh gê y àuc
san ph êm.

37 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

5.5. Lûúng dung:


- Dung nh û ch êt ph ong lao chñnh:
Kh ang O àùc bi ït: 0,5 - 3%
Kh ang Cu , Mn: 0,5 - 2%
- Dung nh û ch êt ph ong lao ph u tr ú: 50 - 100% àöi vúi
lûúng ch êt ph ong lao chñnh.
- Dung nh û ch êt trò ho an tac dung cua ch êt gi a töc
nh om dithiocarbamat e 0,5 -1,5%.
- Dung tron g late x (c o tac dung thu nhi ït àön g latex) : 0,5 -
1,5%
5.6. Chêt co hiïu qua tûúng tû :
- Mu öi kem Mercaptobenzimidazol e (PERMANX Z 2l:
Rhöne Poulenc, ANTIOXYGENE MBTZ: Saint Denis, v.v...)
ñt anh hû úng túi ch êt xuc ti ïn lûu hoa kh ac va àö ön àõn h
late x kem hú n MB...

6. DISALICYLAL PROPYLEN E DIAMINE-1, 3 (N, N'-disalicy-


lide n - 1,3 - diamin e propan).

6.1 Tïn thûúng mai:


COPPE R INHIBITO R (50,65 X. 812-L) : E.l . du Pon t de
Nemour s v.v...).
- Cön g thûc:
H H H H H

C N C C C N C
OH H H H

6.2 Tñnh chêt:


Ch êt long , mau hö ph ach , mui àùc trûng . d: 1,03. Tr anh
ti ïp xuc vúi da.

CAO SU THIÏN NHIÏN 377


3

6.3. Ta c dung:
Ph ong lao chuyï n kh ang àöng (Cu ) va manga n (Mn ) tûc la
kh ang lai tac dung xuc tac oxid e hoa ca o su cua cac ki m
loai nay ch o ca o su thiï n nhiïn , ca o su butadiene-styren e
vapolychloroprene , khön g co hi ïu qu a kh ang oxygen , anh
nùng va ozone.
Àöng ha y manga n ú dang hai nh êt ch o ca o su la stearat e
àöng (oxid e àöng + aci d stearic) , resinat e àöng . Kï àïn la
sulfate, chloride , acetate , sulfid e àöng . Cac mu öi àöng con
hai hú n n ûa kh i co ch êt dêu ha y ch êt khu ïch tan hoa
gi up ch ung dï khu ïch tan tron g ca o su . Ngu ön truy ïn Cu ,
Mn vao ca o su ch u yïu la
nh ûng ch êt àön vö cú re ti ïn nhû : set kaolin , böt àêt cac loai,
CaCO vai loai chó súi, v.v... ho ùc hoa ch êt co ham lûúng Cu hay
Mn cao , ho ùc ca o su ti ïp xuc tr ûc ti ïp vúi àöng . Ào la
nguyïn nhê n cac dung cu, thi ït bõ san xu êt mùt hang ca o
su khön g thï bùng àöng va hön húp ch u ca o su tin h àêt
súm bõ ch ay nh ao.
Sû ph ong kh ang cua disalicyla l propylen e diamin e qu a
ph an ûng vúi àöng ha y manga n hi ïn di ïn tron g ca o su
thanh húp ch êt co tñn h bïn hoa hoc lún, ch e khu êt va tan
ñt tron g ca o su . Nhû vêy trû úng húp ch ï bi ïn san ph êm co
lûúng böt àêt ca o vû út qua ham lûúng 0,01% Cu va 0,005%
Mn ha y co ti ïp xuc vúi Cu nh û vo boc dê y ài ïn, cên thi ït
ph ai sû dung no ho ùc ch êt kh ang oxygen co hi ïu qu a
kh ang àöng tûún g tû.
Lûu y: disalicyla l propylen e diamin e co tac dung tùn g
ho at lûu hoa ch o cac hön húp ca o su thiï n nhiï n co ch êt
gi a töc nh om thiazole , thiazoli n va thiuram . Do co tñn h kñch
thñc h rat da , sû dung cên th ên trong tranh ti ïp xuc tr ûc
ti ïp va tranh hú i bui böc lïn . Gê y bi ïn àöi nh e mau sùc
ca o su lûu hoa, thên trong ch o chï bi ïn mau tûú i va
khön g th ï dung ch o ch ï bi ïn mùt hang ti ïp xuc thûc
ph êm.
6.4. Lû úng dung (% àöi vúi kh öi lûúng ca o su khö).
- Ca o su thiï n nhiïn : 0,3 - 1,5%
37 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
- Ca o su töng húp butadiene-styrene : 0,3 - 1,75%
- Ca o su töng húp polychloroprene : 0,3 - 1,25%
- Late x cac loai: 0,3 - 0,75% (à öi thanh dang nh u tûúng)

7. DIBUTYL DITHIOCARBAMATE NIKEL

7.1. Tïn thûúng mai:


NBC: E. l Du Pon t de Nemours
ANTIOXIDANT NBC ha y ANTAGE NBC: Kawaguch i Chem .
Ind. BTN - HENLEY: Henley
v.v...
7.2. Cöng thûc:

(C4H9)2N C S Ni S C N(C4H9)2

S S

7.3. Tñnh ch êt: Böt mau xan h la cê y sêm, khön g mui. d: 1,26,
T nc : 860C. Àö böc ch ay 2630C. Tr anh ti ïp xuc vúi da.
0

7.4. Tac dung : Tron g ch ï bi ïn san ph êm tiï u dung co tac dung:


1. Kh ang quan g huy ozon e ph ong sû nût ran ú ài ïu ki ïn
tônh ha y àöng ch o ca o su töng húp butadiene-styren e phú i
ra anh nùng mùt tr úi. Khön g co hi ïu qu a kh ang oxygen .
Gi up nên g cao àö chõ uthúi ti ït rêt töt.
2. Trò ho an sû hoa nê u ch o ca o su töng húp chloropren e
khi phú i ra anh nùng.
3. Gia töc lûu h oa cûc nhanh cho cao su thiïn nhiïn.
Tuy nhiïn , do no lam su y yïu tñn h chõ u lao hoa cua san
ph êm nïn hi ïm kh i dung vúi tac dung nay.
Tron g sû ph ong kh ang quan g huy, cac ch êt kh ang
oxyge n phö bi ïn PB N lai gi a töc ti ïn tròn h hû hong san
ph êm kh i phú i ra nùng, kï ca co dung ch êt lûu hoa nh om
polysulfur thiuram.
Tron g kh i ào dibuty l dithiocarbamat e Ni co ho at tñn h kh ang

CAO SU THIÏN NHIÏN 379


quan g huy kh a nhanh , ma cú ch ï ph an ûng chû a hi ïu ro.
Chó co
cac gi a thi ït àû a r a àû úc cön g nh ên nhi ïu nh êt la tac
dung tao ra nh û man anh ph an chi ïu cac bûc xa qu a ph an
ûng hoa hoc, nh êt la ca o su butadiene-styren e co ch êt
kh ang quan g huy àön vúi kh oi carbo n àen , do tñn h hoa mú
tia sang cua ph êm nay (sùc tö trùng mùc du co kh a nùn g
ph an chi ïu cao , nhûn g khön g bao vï ca o su àû úc do tñn h
hoa mú yïu).
Ú hön húp ca o su chloroprene , dibuty l dithiocarbamat e Ni
co anh hû úng trò ho an nh e lûu hoa va lam su y yïu tñn h
ch êt chõ u lao töt, do ào cên co ch êt ph ong lao thñc h húp.
Ú hön húp ca o su butadiene-styrene , ch êt nay truy ïn
mau xan h cua no, do ào cên thên trong dung ch o hön húp
mau trùng va mau tûúi.
7.5. Lû úng dung : (% àöi vúi trong lûúng ca o su)
- Dung nh û ch êt kh ang quan g huy ca o su butadiene-
styrene. San ph êm mau trùng : 0,1 - 0,25%
San ph êm mau tûúi : 0,1 - 0,5%
San ph êm mau àe n ha y sêm mau: 0,5 - 1%
- Dung nh û ch êt trò ho an hoa nê u ca o su chloroprene : 0,5 - 1%.

8. SAP PARAFIN
8.1. Tñnh ch êt: Dang kh öi, phi ïn, tin h thï trùng trong . d: 0,85
- 0,91. T0nc : 45 - 620C. Sö i trï n 3000C. Cêu tao ch u yïu la
hydro carbo n no chu öi thùng . Khön g tan tron g nû úc. Ta n
tron g ethe r va cön nong , chloroform , tin h dêu thöng , carbo n
disulfide . Aci d va ba z khön g ùn mon. Sû dung cên tan
nghi ïn ha y got mong.
8.2. Tac dung: Tron g ch ï bi ïn san ph êm ca o su lûu hoa,
sap paraffi n co ha i tac dung chñnh:
1. Hoa deo yïu ch o ca o su (thiï n nhiïn , töng húp) hön
luy ïn gi up ch o hön húp ca o su tranh dñn h truc may nh öi,
may can, vis
may àun
ep.
38 0 CAO SU THIÏN NHIÏN
3

2. Ph ong kh ang quan g huy va ozon e gi an ti ïp ch o ca o su lûu


hoa do sû di chuy ïn kït tin h ú mùt ngo ai san ph êm thanh
möt lúp vang rêt mong . Khön g co hi ïu qu a kh ang oxyge n
va Cu , Mn.
To an bö ch ûc nùn g cua sap paraffi n co àû úc do tñn h hoa
tan ñt tron g ca o su , thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm qu a
àõn h hònh àun ep (ru öt xe , dê y thu n khoanh , öng dên
nû úc v.v...), kh ang
quan g huy, ch o san ph êm ho an têt lûu hoa.
O
- Àöi vúi hön húp ca o su söng sap paraffi n phê n tan töt,
do co àö nong ch ay thêp.
- Àöi vúi hön húp latex , cên bi ïn àöi thanh dang nh u
tûúng chun g vúi aci d steari c (qu a may àanh ) ho ùc tha y
th ï la dêu par- affin.
- Àöi vúi hön húp lû u hoa: sap paraffi n lam gi am lûc
keo àût, va lûc àõn h dan, tha y àöi nh e àö dan dai ha y àö
cûng , khön g anh hû úng àïn mau sùc san ph êm. Ph êm
tin h khi ït dung àû úc cho ch ï bi ïn mùt hang ti ïp xuc thûc
ph êm, dû úc ph êm.
Àï ph ong kh ang anh nùng mùt trúi töt, nï n nh öi trûc
ti ïp vao ca o su söng (v ûa lúi dung tñn h dï àõn h hònh ) àï
di chuy ïn ph at lö ra mùt ngo ai dên dên, thúi gia n ph ong
vï lê u dai hú n phun , trang bï mùt san ph êm lû u hoa ho an
têt (d ï bõ ùn mon).
Cung nh û aci d steari c ta co thï dung nh û ch êt bö i trún ,
gi up dï thao san ph êm ra khuö n ha y tho a lïn tr uc may
can luy ïn hön húp co àö dñn h tr uc cao.
8.3. Lû úng dung : 0,5 - 2% àöi vúi trong lûúng ca o su khö.
8.4. Chêt co hiïu qua tûúng tû :
- Cac loai sap kh ac: sap ong , Ozokerit , v.v...
- Dêu paraffin
- Vaselin e v.v...
CAO SU THIÏN NHIÏN 381
3 3

CHÛÚN G XV

C H A Á TÑ O Ä NTRONG CAO SU

A. ÑÒNH NGHÓA
- Ch êt àön tùn g cû úng lûc ca o su la ch êt ph a trön vao
ca o su (vúi möt lûúng lún) gi up ch o hön húp ca o su lûu
hoa tùn g cû úng àû úc cac tñn h ch êt cú hoc.
- Ch êt àön trú la ch êt ph a trön vao ca o su (v úi lûúng
lún) àï ha gi a thanh hön húp ca o su lûu hoa khön g lam
tùn g cac tñn h ch êt cú hoc.
- Ch êt àön ph a loang la ch êt co tñn h tûún g húp vúi ca o
su , pha trön vao (lû úng lún) àï ha gi a thanh , vûa co tac
dung lïn möt sö tñn h ch êt àùc bi ït.

B. P H A Ä NL O ÏA I
- Vï mù t hoa hoc cên phên biït:
1. Ch êt àön vö cú : set kaoli n (böt àêt), CaC O , kh oi carbon
àe n v.v...
2. Ch êt àön hûu cú : böt gö, böt möc ch êt (lignine) , böt
ca o su tai sinh , factice , böt ca o su lûu hoa v.v...
- Vï mù t tac dung cên phên biït:
1. Ch êt àön tùn g cû úng lûc ca o su : kh oi carbo n àen , silic a
àùc bi ït, böt ligni n cûc mõn, v.v..
2. Ch êt àön trú : thö , böt àêt th ö v.v...
CaCO

38 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


3. Chêt àön pha loang: cao su tai sinh, factice, böt cao su
lûu hoa.

C. CAÙC ÑIEÅM LÖU Y Ù


Mùcdu cú ch ï tùn g cû úng lûc ca o su rêt ph ûc tap, àïn
nay kho a hoc chû a hi ïu ro tûúng tên, son g cac ch êt àön
hûu cú va vö cú àû úc sû dung àï tùn g cû úng lûc ch o ca o
su cung cên àoi hoi töi thi ïu ph ai co:
1. Àö mõn ca o (àû úng kñn h ph ên tû va cú hat ch êt àön).
Lûu y: dung xuc giac khön g th ï kït lu ên vï àö mõn yï u
cêu, ma cên ph ai ki ïm tra qu a cac loai rêy.
2. Phên tan thêt töt trong cao su: tranh sû kït tu ma
mù t thû úng kh o thêy àû úc.
Ngû úc lai, cac ch êt khön g àat ha i yï u cêu kï trï n se la
nh om ch êt àön trú.
Cên lûu y túi cac tñn h ch êt:
a. pH cua ch êt à ön: anh hû úng töc àö lûu hoa ha y tac
dung cua ch êt xuc ti ïn.
b. Àö hêp thu hoa ch êt kh ac: anh hû úng lûúng dung ,
thanh ph ên cêu tao cön g th ûc.
c. Ham lûúng tap ch êt:
- Chò, cadmium , Fe ... anh hû úng àïn mau sùc cua san ph êm lûu
hoa.
- Àöng , mangan : anh hû úng àïn àö lao hoa.
d. Êm àö: anh hû úng àïn kh a nùn g phê n tan tron g ca o
su va töc àö lûu hoa.
e. Lû úng dung ch êt àön: anh hû úng àïn cac tñn h ch êt
cua hön húp ca o su söng va san ph êm lûu hoa.

D. CA ÙC L O ÏAI C H A ÁT Ñ O ÄN TH O Â N
G DUÏNG
I. Kh oi carbo n àe n (carbo n black):

CAO SU THIÏN NHIÏN 383


I.1. Chï tao:
Ch ï tao kh oi ca rbo n cên co kho ang 40 ài ïu ki ïn va the o
4 phûún g ph ap. Ta àï cêp 3 phûún g ph ap töng qu at san
xu êt 3 nh om kh oi carbo n sû dung ch o ng anh ca o su ch ï
bi ïn:
- Phûún g ph ap mang (channel ) con goi la phûún g ph ap
hêm (tunnel ) vön la àöt ch ay khön g ho an toan khñ àöt
thiï n nhiïn tron g hang loat thi ït bõ àùc bi ït bö trñ sa o ch o
ng on lûa li ïm vao thep ch û U, kh oi se bam vao ào.
- Phûún g ph ap lo liï n tuc (furnace) : àöt ch ay khön g
ho an toan khñ àöt thiï n nhiï n ha y hydrocarbo n (dêu mo)
phu n sûúng , lûúng khön g khñ àû úc ki ïm so at, lam ngu öi
kh oi qu a rûa nû úc.
- Phûún g ph ap nhi ït phê n ha y lo tuên ho an: nhi ït
phê n hy- drocarbo n th ï khñ thanh carbo n va hydrogen .
Nhi ït lûúng cên ch o nhi ït phê n àû úc cun g cêp búi sû àöt
ch ay möt ph ên ch êt khñ nay. Nh û vêy ch u ky göm co ky
nun g nong búi sû àöt ch ay khñ va ky sin h ra kh oi búi sû
nhi ït phê n ch êt khñ, luê n phiï n nhau.
I.2. Phê n loai:
Kh oi àe n sû dung ch o ng anh ca o su àû úc phê n lam 3
nh om chñnh : mang (channel) , lo (furnace ) va nhi ït
(thermic ) the o 3 phûún g ph ap ch ï tao. Vï phûún g di ïn thûc
tï, ch ung àû úc phên loai nh û sau:
- CC: Conductiv e Channel
- HPC : Hig h Processin g Channel
- MPC: Mediu m Processin g Channel
- EPC : Eas y Processin g Channel
- HAF: Hig h Abrasio n Furnace
(ha y SAF, ISAF: Supe r Abrasio n Furnac e - Intermediat e
Su- pe r Abrasio n Furnace)
- RF ha y VFF: Reinforcin g Furnac e - Ver y Fin e Furnace
- FF : Fin e Fur nace

38 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


-HMF- 1ha yFEF :Hig hModulu sFurnac eha yFas tExtrusio nFurnace
- HMF- 2 ha y HM F thû úng : Hig h Modulu s Furnace
-SR Fha yGPF : Sem iReinforcin gFurnac e-Genera lPurpos eFurnace
- CF : Conductiv e Furnace
- FT : Fin e Thermic
- MT : Mediu m Thermic
I.3. Tñnh ch êt: Têt ca cac loai ú dang böt ha y hat xöp,
mau àen tuy ïn, hêp thu dêu, co cac tñn h ch êt kh ac nh û
sau:

Nh om Àû úng Bï mùt Lû úng Ài ïn Àö Àö


loai kñnh riïng pH dêu trú àen hut
trung (m2/g) (kg/100 suêt ch êt
bòn h cua kg) (Ω/cm) xuc
möi ti ïn
ph ên tû (%)
(µm)
Mang 5-30 - 3,7-5,6 - - 68-9 00 15-35
CC 17-24 140-280 108 5-50
HP C 23-26 80-100 72-80 15-20
MP C 25-28 90-115 75-89 40-50
EP C 27-30 105-140 83-108 120-180

Lo 25-80 8,5-10 90-10 50 5-10


HAF 26-30 90-100 75-80
VFF 25-35 80 72
CF 50 75-80 70-80 1-3
FF 30-40 65-95 67-78 1-3
HM F 45-50 30-50 60 3
FEF 55-60 40-60 60-65 1
HEF 55-60 35 60 1
SRF 75-80 25-35 60 1-3

Nhi ïtphên 100-120 6,3-9 1 05-116 0

FT 100-110 15-25 60 900-1300


MT 110-120 8-20 60 2-3

CAO SU THIÏN NHIÏN 385


I.4. Cöng dung - Tac dung:
Ngo ai trû nh om sû dung chuyï n bi ït ch o mûc in, sú n
(phûúng ph ap mang co tr uc ha y àô a qua y tron ch o ph êm
mõn 5-2 5µm va trõ sö sùc àe n 57-8 70), cac loai kh oi carbo n
kï trï n àïu co ch ûc nùng:
1. Tùn g cû úng lûc ch o ca o su kh ö (thiï n nhiï n ha y töng húp)
kh i dung lûúng cao , hi ïu qu a nay khön g co ú
latex.
2. Nhu öm sùc àe n ch o ca o su ha y late x (thiï n nhiï n töng
húp kh i dung lûúng ca o ha y thêp).
Tñnh ch êt cua kh oi carbo n co anh hû úng qua n trong túi
tñnh ch êt cua hön húp ca o su lûu hoa. Töng qu at:
- Kh oi carbo n cang mõn cang tùn g lûc keo àût. Ngo ai
trû nh om chuyï n dung ch o ng anh in (m ûc in loai HCC,
LCC, LFC... ) mùc du mõn hú n kh oi MP C nhûn g ch ung trï n
th ûc tï kh o ma nh öi àû úc vao ca o su.
- Kh oi nh om mang co ph an ûng aci d (p H <7) lam ch o
cac hön húp ca o su thiï n nhiï n ha y ca o su töng húp
butadiene-styrene, butadiene , isoprene , butadiene-
acrylonitril e ha y Thiko l F.A (ch êt polyme r hoa tû
polysulfu r hûu cú ) ñt bõ lûu hoa súm, hay kem nhan h hú n
kh oi nh om lo co ph an ûng ki ïm (pH > 7) nh êt la trû úng
húp co ch êt gi a töc aci d (MBT).
- Àö hut dêu cang ca o ch o chó sö cêu tr uc cao

( )
àö hut dêu ào àû úc
100 % x
àö hut dêu bò nh thû úng

àû a túi tr ang thai kït tu dang chu öi lû úi kh i nh öi can


vao hön húp ca o su , lam ch o tac dung tùn g cû úng lûc kem
hú n kh oi co cêu tr uc nh o nhûn g co cung cú hat va pH . Töt
nh êt, bêt cû loai kh oi nao cung nï n àû a vao dang hön
húp ch u. Àö hut ch êt xuc ti ïn gi up ta chón h lûúng dung
ch êt xuc ti ïn lûu hoa tron g hön húp
ca o su the o ch êt lûúng cua kh oi carbo n sû dung . Noi
chung , cên

38 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


tùn g lûúng MBT, kh i dung kh oi nh om mang àön ú tó lï ca o ho ùc
gi am lûúng MBT kh i dung kh oi nh om lo.
- Àùc tñn h tùn g cû úng lûc ch o hön húp ca o su lûu hoa,
th ï hi ïn ú tûng loai nh û sau:
l Kh oi carbo n CC: Co hi ïu qu a tùn g àö dên ài ïn lï n töi
àa, chõ u lûc xe rach , va àö chõ u ma sat mai mon töt. Do ào
thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm dên ài ïn töt, khu ïch tan
tôn h ài ïn sin h ra tron g luc sû dung : dê y couroi e (dê y trên) ,
tham ca o su nong v.v...
l Kh oi carbo n HPC : Tùn g cû úng lûc töi àa kh i phê n tan
ho an toan tron g ca o su . Th úi gia n hön luy ïn ca o su va
kh oi nay lêu hún , va tiï u thu nùn g lûúng ca o hú n nh om
MPC . Hön húp söng ñt mïm deo va kh o àun ep. Ch o lûc
keo àût, àö chõ u ma sat rêt cao va àö dên nhi ït kh a töt,
nhûn g àö bïn phê n huy nöi va àö àan höi (nêy tûng ) cua
ca o su lûu hoa àöi vúi kh oi nay kem hú n kh oi MPC . Thñc h
húp cho ch ï bi ïn san ph êm àuc khuön.
l Kh oi carbo n MPC: Co hi ïu qu a tùn g cû úng lûc cao ,
vûa dï nh öi vao ca o su àa hoa deo mïm vûa ph ai. Cotñn h
tûún g húp vúi nhi ïu loai ca o su töng húp. Thñc h húp ch o àa
sö ûng dung thöng thû úng : hön húp ca o su mùt ngo ai vo xe
(löp) cac loai, san ph êm cön g ngh ï v.v...
l Kh oi EPC : Co tñn h dï trön vao ca o su , do ào co thï àön
vúi tó lï ca o hú n MPC . Lû u y cên chón h lûúng dung sao ch o
san ph êm àat tñn h ch êt ph u húp vï lûc keo àût, àö chõ u ma
sat, va àö àan höi (nêy tûng) . So vúi kh oi MPC , loai nay ch o
àö chõ u phê n huy nöi ca o hú n va cung tûún g húp vúi ca o
su thiï n nhiï n va nhi ïu loai ca o su töng húp. Thñc h húp tùn g
cû úng lûc cac san ph êm chï bi ïn qu a àõn h hòn hoi nh a, bú m
nen.
l Kh oi HAF: Ch o cac tñn h ch êt cú hoc töt nh û kh oi MPC ,
àùc biït nhêt la àö chõu ma sat mai mon. Cung cho àö
dên àiïn tûún g tû kh oi CC kh i àön vúi ty lï 40% àöi vúi
trong lûúng ca o su. Thû úng dung àï tùn g cû úng lûc cac
loai ca o su . Sû dung lûu y túi

CAO SU THIÏN NHIÏN 387


töc àö xuc ti ïn lûu hoa va àö chñ n súm. Thñc h húp ch o ch ï bi ïn
san ph êm chõ u mai mon: ga i (mùt ngo ai) vo xe cac loai,
tr uc cha lua (xa y xat) v.v...
l Khoi VFF: Co àö mõn àat gên bùng cac loai nhom
mang (channel ) dï nh öi can vao ca o su , nh êt la ca o su
butadiene-sty- ren e àa hoa deo (s ú luy ïn) ñt. Noi chung ,
gi up tùn g tñn h dï hön luy ïn hön húp ca o su , dï àõn h hònh ,
tùn g cû úng lûc cao , ch o lûc àõn h dan cao , àö dan dai thêp,
àö chõ u ma sat cao . Do ào co thï tha y th ï nh om HAF, SAF,
ISA F cho san xu êt san ph êm tûún g tû qu a àõn h hòn h ep
àun, bú m nen.
l Khoi FF: Cho àö chõu uön gêp va àö àan höi cao,
nhûng khön g lam gi am lûc keo àût (thön g thû úng àö àan
höi tûúng qua n nghõc h vúi lûc keo àût). Lo ai nay dï phê n
tan vao ca o su töng húp GR- M ma khön g gê y ra sû ph at
nhi ït tron g luc hön luy ïn nh û cac lo ai kh ac. Thñc h húp ch o
san ph êm chõ u ài ïu ki ïn bêt lúi vï àöng lûc tñn h nhû : hön g
(löp) vo xe cac loai, àïm ca o su ch öng ch ên àöng v.v...
l Kh oi HMF: Co àùc tñn h dï nh öi tr ön va àön àû úc
lûúng lún vao ca o su . Gi up hön húp ca o su söng co àö co
rut nh o, sa u khi àõn h hòn h can. Tñnh ch êt nay àùc bi ït thñc h
húp ch o ch ï bi ïn san ph êm qu a àõn h hòn h sú bö tranh àö
co rut ca o nh û gi êy, ung... nh êt la hön húp co ca o su
butadiene-styrene , va cac san ph êm cên tha y àöi bï day
kh i ep àun, bú m nen. Àö bi ïn hòn h(à ö dû) sa u kh i dan
thêp nh û ruöt xe (cac loai) nh êt la hön húp co ca o su
butadiene-styrene.
l Kh oi FEF : Kh ac bi ït vúi HM F qu a cêu tr uc ch o hön
húp cao su söng tñn h dï àun ep, bú m nen. Gi up tùn g lûc
dan san ph êm lûu hoa ca o hú n HM Fva ch o àö cûng tûún g
àöi lún. Noi chung, thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm cú
ban la ca o su thiï n nhiï n va ca o su butadiene-styren e àön
thêp, qu a àõn h hòn hep àun nhû
ru öt xe cac loai.

38 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


l Kh oi CF : Ch o àö dên ài ïn töt nh û kh oi acetylene , thñc h húp
ch ï bi ïn vo xe may ba y ha y xe ài ïn, tri ït tiï u tôn h ài ïn,
co n thoi may dït, öng dên xùng , ha y dên nhi ït (th am ca o
su nong , san ph êm ti ïp xuc nen ep) . Cên thi ït thûc hi ïn
nh öi vúi ca o su cho nhan h vao cu öi ky hön luy ïn do tñn h
dên ài ïn co qua n hï túi sû thanh lêp chu öi cua loai kh oi
nay va ch on ca o su thñc h húp nh êt nh û ca o su butadiene-
styren e ch ùng han.
l Kh oi HEF : Gi up tùn g lûc xe rach ca o hön húp lûu hoa
kï ca kh i àa bõ dan cùn g lún. Do ào thñc h húp ch o ch ï
bi ïn: qua i dep rêu ,àï gi êy gu öc ca o su , hön g vo xe cac loai,
öng nû úc, v.v...
l Kh oi SRF : Lo ai nay sû dung röng rai, ûng dung ch o
moi san ph êm mau àen . Co 3 ài ïm nöi bêt nh êt ngo ai àùc
tñn h ban tùng cû úng lûc:
1. Tó trong thêp.
2. Cai thi ïn àö chõ u dêu ch o san ph êm lûu hoa kh i tùn g lûúng àön.
3. Ch o àö àan höi (tûng ) ca o cac hön húp ch ûa no.
Thñc h húp ch o san ph êm öng dên xùn g bùng ca o su
chloro- prene , hön g vo xe ca o su butadiene-styrene , àïm
ch öng ch ên àöng ca o su thiï n nhiïn , àï gi êy dep, vo boc
dê y ài ïn, ru öt xe, v.v....(kh oi Lamblac k (LB) tûún g tû)
l Kh oi FT : Ch o lûc àõn h dan thêp, àö àan höi lún va lûc
xe rach cao . Thñc h húp ch o ûng dung ch ï bi ïn ru öt xe , cac
san ph êm àuc.
l Kh oi MT: Thû úng àû úc sû dung nh û ch êt àön tr ú cai
thi ïn cac àö bïn nh û chõ u dêu ch ùng han. Hi ïu qu a tùn g
cû úng lûc rêt yïu.
1.5. Lû úng dun g (% àö i vú i tron g lûún g ca o su)

- Dung nh û ph êm mau nhu öm àen : 1,5 - 4%


- Dung nh û ch êt àön tùn g cû úng lûc du y nh êt: 20 - 50%
- Dung ph öi húp vúi ch êt àön kh ac: 10 - 30%

CAO SU THIÏN NHIÏN 389


II. Böt àêt: (set thû úng, set kaolin, tinh à êt ào,...)
II.1 . Than h phê n ho a hoc:

Cêu tao ch u yïu tû hoa húp cua nhöm , silico n va nû úc.


Co lên Fe , Ti , Ca , Mg, K, Na , Mn , Cu , vúi ham lûúng tha y
àöi the o loai va vung àêt. Tó sö Si/Al thû úng la 2/1 co th ï
àat 6/1 ha y hú n nûa ú bentonite.
II.2 . Tñnh chê t va àiï u kiï n sû dun g ch o ngan h ca o su:

- Tó trong trun g bòn h d: 2,6.


- Mau: ào, nêu , trùng , trùng ng a, vang , xam, lam.
- Êm àö: bòn h thû úng khön g co tñn h hut êm, ú khön g khñ co
90% êm àö chó hut 1,3% nû úc. Cên bao qu an nú i kh ö rao.
- Dang böt mõn, ph ên tû set hòn hluc gi ac co bï day nh o
hún canh rêt nhi ïu. Ph êm töt khön g co cat mõn, toan bö
qu a àû úc rêy
325 mesh.
- pH: Àa sö co ph an ûng acid khi khu ïch tan trong
nû úc. Ph êm tin h mõn xû ly qu a trêm lùng , cên trun g tñn h
hoa ho ùc ki ïm hoa (pH = 7).
II.3 . Cach lêy tin h àêt:

- The o löi kh ö (ch o ph êm ch êt thû úng) : Th öi àêt thö ú


thï khö àa àû úc tan nghi ïn, cac ph ên tû mõn böc lïn cao ,
cac ph ên tû to hú n lùng nhan h xu öng.
- The o löi ûút ha y trêm (ch o ph êm ch êt rêt töt): Khu êy
àêt thö vúi nû úc sach , qu a loat rêy da o àöng ho ùc àï yï n
möt th úi gian ng ùn àï giû lai hay trêm l ùng àêu tiïn àa
soi, cat to vêt la... San g qu a hö ha y bï kh ac. Sa u möt thúi
gia n trêm lùng co ki ïm so at, thu lêy cac ào an kh ac nhau :
ph ên trï n cung cûc mõn, ph ên kï mõn, ph ên dû úi kem mõn
hú n va ph ên dû úi àay toan la cac ph ên tû to va cat mõn,
nh û vêy the o phûún g ph ap nay co thï co nhi ïu hang .
Lû úng tin h mõn th u àû úc tû 10 - 35% àöi vúi trong
lûúng àêt thö (phú i kh ö ha y sêy kh ö can mõn).

39 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


3

Àöi vúi set kaolin , àö i luc cên têy trùng , kh i cac oxid e sùt
khön g tan thanh húp ch êt sùt tan tron g nû úc, tranh sû
nhu öm mau ha y anh hû úng mau sùc san ph êm vï sau.
II.4 . Tac dung:

Tron g ch ï bi ïn san ph êm ca o su (t û ca o su kh ö ha y
latex ) thiïn nhiïn , töng húp, cac ph êm àêt la ch êt àön co
cac àùc ài ïm sau:
- Àön trú kh i ph êm khön g àat yï u cêu vï àö mõn. Lûc
keo àût cua hön húp ca o su lûu hoa gi am nhan h the o ty lï
àön tùng.
- Àön tùn g cû úng lûc kh i ph êm àat yï u cêu vï àö mõn,
la loai cûng , ch o lûc àõn h dan va lûc keo àût cao , àö chõ u
ma sat mai mon töt. Tr û àö ma sat, cac cú tñn h àat töi àa
kh i lûúng àön la 10% va vên ú trõ sö ca o ch o àïn 25% th ï
tñc h ca o su . Qu a gi úi han nay, cú tñn h kem dên nhûn g vên
ca o hú n ph êm khön g àat vï àö mõn.
- Hoa cûng hön húp söng the o tó lï àön, do ào thñc h
húp dung lam ch êt àön ch o cac mùt hang cên tranh bi ïn
dang vao luc lûu hoa. Sû phê n loai ph êm àêt (tr û tin h àêt
ào) loai cûng va loai mïm khön g dûa vao thanh ph ên hoa
hoc, ma chó dûa trï n cú sú hoa cûng hön húp ca o su söng .
Ch o àö cûng ú ca o su lûu hoa kem hú n kh oi carbo n nhûn g
ca o hú n CaC O .
Tron g cac ph êm àêt, tin h àêt ào nöi bêt nh êt la ch o àö
chõ u ma sat mai mon töt nh êt. Àùc tñn h tùn g cû úng lûc
cua cac ph êm àêt thû úng kem hú n kh oi carbo n àen , nhûn g
do hi ïu qu a kin h tï nïn thû úng dung ph öi húp àï ch ï
bi ïn san ph êm ca o cêp mau àe n ho ùc sû dung lam ch êt
àön du y nh êt ch o ch ï bi ïn moi san ph êm phö cêp, àùc
bi ït san ph êm àön trï n 100% chõ u mai mon nh û tr uc cha
lua, tham ca o su (tapis) , àï gi êy, dep, gu öc ca o su , v.v...
Kh i sû dung böt àêt cên lûu y nh ûng ài ïm qua n trong:
1. Ki ïm tra àö mõn: Lêy mêu nhi ïu võ trñ cung möt ba o
ch ûa va nhi ïu bao , nhi ïu lö kh ac nhau . Dung rê y thû úng
ki ïm tr a soi àa , vêt la . Rêy lûúi mõn kiïm tra cat, vêt la
mù t khöng thêy
àû úc. Co muc àñc h tranh:
CAO SU THIÏN NHIÏN 391
a. Lûc keo àût rêt kem, tai àiï m ào hay gêy hû hong san
ph êm nh û tao lö mot, gê y soc hön húp àun ep, v.v...
b. Pha may moc thi ït bõ khi hön luy ïn, nh êt la vao luc
ep mong àï àö phê n tan töt, ha y vao luc can nghi ïn kh ö
ha y ûút.
Dung rêy 300 mes h àï xac àõn h ph êm trú ha y tùn g
cû úng lûc. Noi chung , sö lûúng gi û lai ú rê y nay cang cao ,
tac dung cû úng lûc cang kem, kït qu a xe m nh û àön trú.
2. Ki ïm tra mau sùc ha y ham lûúng ch êt co anh hû úng
mau sùc san ph êm lûu hoa khön g ph ai mau àe n nhû : Fe ,
Cd , Pb , v.v... Trï n th ûc tï co thï ap dung lûu hoa hön húp
(m êu nh o) co ch ûa san ph êm àêt so sanh vúi mêu hön
húp chu ên. Ph êm tin h àêt ào thñc h húp ch ï bi ïn san ph êm
mau àe n ha y mau ào ho ùc gi am àû úc lûúng ph êm mau
ào.
Ph êm böt kaoli n thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm mau
trùng, mau tûú i kh i ham lûúng tap ch êt hoa àe n rêt thêp
ha y àa qu a xû ly têy trùng.
3. Ki ïm tra àö pH cua ph êm àêt: Nïu pH < 7 (acid ) se
gê y trò ho an hön húp ca o su co ch êt gi a töc aci d
(Accelerato r M, DM...) vúi cû úng àö cang ca o kh i tr õ sö pH
cang thêp va lûúng àön cang cao . Tron g trû úng húp nay
co thï tùn g lûúng ch êt gi a töc hay dung ph u trú ch êt gi a
töc ba z (nh û DP G - Acc.D) ho ùc dung ph öi húp vúi cac
ch êt ki ïm tñn h àï trun g tñn h hoa, ba o göm xe m xet cac
ch êt anh hû úng túi töc àö lûu hoa kh ac. Nïu pH = 7 - 8
khöng anh hû úng túi töc àö àa nïu , nh êt la nh ûng ph êm
qu a xû ly trêm lùng àa trun g tñn h hoa. Ph êm pH aci d
con dï gê y àön g àùc cac hön húp latex , ngû úc lai ph êm
pH ki ïm thñc h húp lam ch êt àön ch o late x va co th ï lïn
túi 500% (co tñn h cach thñ nghi ïm, thûc tï hêu nh û chó àön
ca o nh êt la 300%).
4. Lû úng àön cang cao , ngo ai vi ïc ài ïu chón h lûúng
ch êt gia töc, lûúng lûu hu ynh va ch êt kh ac bõ hêp thu , cên
thi ït ph ai sû dung ch êt ph ong lao co hi ïu qu a kh ang
oxyge n kiï m kh ang Cu,
39 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
3
3

Mn (ho ùc ch êt chuyï n kh ang Cu ) kh i töng lûúng àön vû út


qua
0,01% Cu ha y 0,005% Mn àöi vúi trong lûúng ca o su , àï han
dung san ph êm ca o hú n va ph ong hi ïn tûúng lao hoa
ch ay nh ao súm do tac dung xuc tac oxid e hoa cua cac ki m
loai nay. Thû úng thû úng, lûúng àön dû úi 25% thò töng ham
lûúng Cu , Mn khön g vû út mûc qu i àõnh.
Àï ch êt lû úng san ph êm töt, ngo ai cac yï u cêu vï ch êt
lû úng àêt noi trïn , tac dung tùn g cû úng lûc àang kï kh i
co sû phê n tan töt tron g ca o su . Ào la nguyï n nhê n ngû úi
ta chu öng ch ï tao hön húp ch u tin h àêt tû late x (50 TL -
100 TL - 150 TL - v.v...)
II.5. Lû úng dung: (àöi vúi ph êm cûc mõn va tñn h the o tó lï %
àöi vúi trong lûúng ca o su thiï n
nhiïn)
- San ph êm co lûc keo àût > 200kg/c m2 : 15 - 40%
- San ph êm co lûc keo àût tû 100 - 200 kg/c m2 : 40 - 100%
- San ph êm co lûc keo àût < 100kg/c m2: 100 - 300%

III . Calciu m carbonate : CaCO


III.1 . Tï n kh ac: Carbonat e calciu m - Crai e - Böt àa - Böt
àa vö i - Böt ph ên.
III.2. Th anh ph ên hoa hoc: Ch u yïu la calciu m carbonate
,
co tap ch êt silica , calciu m sulfate , oxid e sùt, àêt set,
calciu m hy- droxide , manganes e hydroxide , v.v...
III.3 . Tñnh chêt : Bö t mau trùng. d: 2,7. Àö nguyïn chêt 90 -
99,5% CaCO tuy the o ph êm thûún g mai. Kñch thû úc ph ên tû
tha y àöi tû 0,02 - 3µm.
III.4 . Ch ï tao va phê n loai:

- Calciu m carbonat e thiï n nhiï n chi ït rut tû àa vö i ú mo,


qua phûún g ph ap kh ö ha y ûút nh û trû úng húp böt àêt.
- Calciu m carbonat e kït tua, co àû úc tû ph an ûng cua khñ2
CO
suc vao nû úc sûa vö i (vö i söng kït qu a tû àu n àa vö i +
nû úc) ho ùc

CAO SU THIÏN NHIÏN 393


3
3
3 3

ph an ûng gi ûa calciu m chlorid e va sodiu m carbonate . Lo ai nay


thû úng ch o àö mõn va cûc mõn.
Töng qu at ca ha i loai àû úc phê n hang nh û sau:
1.- Cûc mõn kh i ph ên tû < 0,1µm.
2.- Mõn kh i ph ên tû tû 0,1 - 1µm.
3.- Trun g bòn h kh i ph ên tû tû 1 - 3µm.
4.- To kh i ph ên tû > 3µm.
Lûu y: hang to khön g th ï nhò n thêy bùng mùt thû úng va
khöng thï xac àõn h bùng tay sú àû úc.
III.5 . Tac dung:
Tron g ch ï bi ïn san ph êm ca o su (t û ca o su kh ö ha y latex)
thiï n nhiïn , töng húp, la ch êt àön co àùc ài ïm sau:
CaCO
- Tùn g cû úng lûc manh nh êt ú ph êm cûc mõn va yïu
dên trú thanh àön trú ú ph êm to.
- Tac dung tùn g cû úng lûc cua cûc mõn cên co ài ïu ki ïn
CaCO
la phê n tan thêt töt tron g ca o su , ch o lûc keo àût, lûc xe
rach , àö chõ u ma sat, àö bïn va àêp töt, vûa ñt bi ïn àöi àö
cûng , àö dan dai, àö àan höi va lûc àõn h dan cua ca o su
lûu hoa nh û trû úng húp böt àêt ha y kh oi carbo n àen . Riïn g
àö chõ u uön gêp lai cao hú n kh oi carbo n (thñc h húp ch o
hön g vo xe).
Ú hön húp co cung lûúng àön 25% th ï tñc h ca o su , töng qu at
loai kït tua ch o lûc keo ca o hú n tû 20 - 40 kg/c m2, àö chõu
CaCO
ma sat mai mon töt hú n 1,5 - 2,5 lên va lûc xe rach ca o gêp 4 lên
loai CaCO thiï n nhiïn.

Nïu ph êm co kñch thû úc tûún g àûún g kh oi carbo n va xû


ly phê n tan töt tron g ca o su nh û boc ao cac ph ên tû (c ang
mõn cang kh o phê n tan tron g hön húp) hi ïu qu a tùn g
cû úng lûc se tûúng àûún g kh oi SR F va tùn g the o tó lï àön
ch o àïn 70% ch o lûc keo àût va 100% ch o lûc xe rach.
- Nh ûng ph êm co ph ên tû to (hang to) ch ùng nh ûng khön g cai

39 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


2 3 2
3 2 3 3

thi ïn àû úc lûc keo àût, xe rach va àõn h dan, ma con ha thêp moi
cú tñn h kh i tùn g tó lï àön lï n dên. Cung nh û böt àêt khön g àat
yï u cêu àö mõn, àû úc sû dung lam ch êt àön trú , ha gia
CaCO
thanh san ph êm khön g àoi hoi co cú tñn h ca o va khön g
ti ïp xuc vúi acid , nh û tham ca o su (tapis) , öng nû úc, àö
chú i tre em , v.v...
Sû dung ta cên lûu y cac ài ïm kh ac nha u nh û sau:
CaCO
- Àö trùng ha y ham lûúng Mn va Cu àï tr anh sû dung
töng lûúng àön vû út mûc gi úi han ha y cên thi ït sû dung
ch êt ph ong
lao co hi ïu qu a kh ang kiï m kh ang Cu , Mn va tranh sû bi ïn
O
àöi mau sùc san ph êm kh i dung lûúng cao.
- Nh ûng san ph êm san xu êt chû a àat yï u cêu, cên
thi ït ph ai qu a rê y àï gi û lai àa vö i nh o con sot.. . tranh hû
hai san ph êm va thi ït bõ may moc.
Cên ch u y túi ham lûúng ha y Ca O dï gê y “ch ït trïn
Ca(OH)
may” cac hön húp ca o su can luy ïn, ep àun ha y lûu hoa
súm vao luc tön tr û, nh êt la hön húp co ch êt gi a töc MBT
do ha thêp nhi ït
àö túi han, tron g kh i àa co tac dung tùn g ho at hön húp co
CaCO
ch êt gi a töc acid.
- Ph êm co àö nguyï n ch êt cao , thñc h húp àön ch o latex . Dï chï
tao dõch khu ïch tan 70% ma khön g cên ph a loang , co lúi
CaCO
ch o ap dung phûún g ph ap nhi ït ge l hoa.
III.6 . Lû úng dung : Tûún g tû böt àêt vúi ph êm cûc mõn.

IV. Ca c chê t àö n dê n xuê t tû Si O2


IV.1. SiO thiï n nhiïn : (c at)

Cat la nguyï n li ïu rêt phon g ph u trï n tr ai àêt. Sû


dung cho ng anh ch ï bi ïn ca o su cên àû úc tan nghi ïn mõn.
Àï tr anh hû hong nhan h thi ït bõ tan nghi ïn, cên nun g
nong lï n 8500C. Ú nhi ït àö nay no chõu sû thay àöi th ï
tñch va tó trong gi up ta nghi ïn nat, mau sùc cung àû úc cai
thi ïn. Tó trong trun g bòn h d:
2,6.

CAO SU THIÏN NHIÏN 395


2
2 22
2

Töng qu at, àû úc dung nh û ch êt àön trú , hoa cûng hön


SiO
húp söng , cac tñn h ch êt cú hoc ca o su lûu hoa gi am the o tó
lï àön, nhûn g àö cûng tùn g lïn do ào àû úc ap dung tron g
ch ï tao cac loai öng lûu hoa liï n tuc ú hú i nû úc ap lûc
(tr anh xep) . Co tñn h trú àöi vúi aci d va baz , khön g mui võ
va do co tñn h mai mon nï n thû úng àû úc dung ch o ch ï tao
gö mtêy.
Ú hön húp ca o su àö i luc co hi ïu qu a trò ho an lûu hoa,
do ào cên chón h lai töc àö va lûu y gê y mon da o ch o moi
hön húp àoi
hoi qu a khê u cùt nh û join t ca o
su.
IV.2. SiO àù c biït:

Xû ly tan nghi ïn, cat thiï n nhiï n khön g th ï ch o àö cûc


mõn, do ào ngû úi ta tòm cach xû ly bi ïn àöi sa o ch o àat yï u
cêu nay. Ph êm thûún g mai göm: SILICA , HI-SIL ,
THERMO-SI L (My), AEROSIL, DUROSIL (Àûc) -
FRANSIL, SILICE SPECIAL, SILIC E COLLOIDALE
(Ph ap).. . Kñch thû úc cac ph ên tû tû 15 -
25µm, àöi khi 40 - 50µm. Tó trong trun g bòn h d: 2 .
Cach ch ï tao thön g thû úng àû úc gi êu kñn, ta chó bi ït túi
ph êm AEROSI L (Àûc) ch ï tao tû siliciu m tetrachlorid e trön
vúi khöng khñ va hydrogen , àöt phñ a dû úi cai tröng ki m
khñ qua y tron vúi
töc àö nh o, se lùng bam vao tröng nay, àï ngu öi tû nhiïn
SiO
con 1800C, àû úc cao lêy chuy ïn ài qu a vi s chuy ïn. Nun g
bònh thû úng 250 - 3000C àï loai chlorin e ú dang HC l (co
kho ang 0,2%).
Noi chung , co hi ïu qu a tùn g cû úng lûc ca o su nhûn g húi
SiO
kem hú n kh oi carbo n búi sû kh ac bi ït vï ho at tñn h bï mùt, du àat
àö mõn tûún g àûúng . So vúi kh oi carbon , ch o lûc keo àût
SiO
hön húp lûu hoa, lûc xe rach , àö chõ u lan röng vït nût töt
tûúng àûúng . Lûc àõn h dan, àö chõ u mai mon kem hú n va
àö cûng cao hún , kï ca hön húp söng.
Àùc bi ït tranh dung MBT àï gi a töc lûu hoa, cên tùn g
lûúng lûu hu ynh va ch êt gi a töc búi co àö hêp thu cao .
Lû úng àön tùng cû úng lûc tûún g tû kh oi carbo n va nï n cai
thi ïn tñn h ch êt va quy

39 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


2
2 3 2

tròn h hön luy ïn vúi dipropylen e glycol , diethylen e glycol , glycer-


ine triethanolamin e ha y aci d benzoic , búi co sû ha thêp àö
nh út va àö ph at nhi ït cua hön húp.
SiO àùc bi ït thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm ca o su (t û
cao su kh ö àïn latex ) tron g su öt co àön, töt hú n
magnesiu m carbon- ate . Kh i ào tranh dung aci d stearic , ba o
göm dung ch êt phê n tan hoa chuyï n bi ït nh û glycol ,
glycerin e ha y amine : öng truy ïn
mau, gùn g tay gi ai ph êu (y tï) v.v...
Ngo ai ra àùc bi ït con thñc h húp ch o ch ï bi ïn dê y couroie
SiO
mau tûúi , ph u tung may san xu êt thûc ph êm, vo boc dê y
ài ïn, öng hut, hön g trùng vo xe v.v...
IV.3. Calciu m silicate : CaSiO

Dang böt mõn mau trùng , khön g mui. d: 2,1, pH: 9,8-10,2 .
Kñch thû úc ph ên tû tû 30-10 0µm. Co àû úc tû dun g dõch
sodiu m silicate
(cat + NaO H àû a qu a lo nong ch ay) + dun g dõch (ho ùc sûa
CaCl
vöi) . Calciu m silicat e kït tua àe m rûa sêy kh ö va tan nghi ïn.
Kh a nùn g tùn g cû úng lûc ch o ca o su thiï n nhiï n va ca o
su töng húp cua calciu m silicat e àû úc xïp vao hang kem
hú n set kaolin ho at tñnh . Lû úng àön thêp ch o lûc xe rach
va àö chõ u nhi ït va chõ u lao töt. Lû úng àön ca o ch o àö
cûng chõ u ma sat mai mon kh a töt. Àùc bi ït so vúi cac
ch êt àön kh ac, àê y la nguyï n liïu cho hön húp ca o su co àö
cûng cao , nga y ca lûúng àön thêp.
Kh i sû dung ch êt àön nay ta cên lûu y:
1. Khön g sû dung mercaptobenzothiazol e (MBT) du y nh êt
àï gi a töc lûu hoa hön húp ca o su tû nhiï n búi vò co ph an
ûng tao ra mu öi calciu m cua MBT vö tac dung , do ào nï n
sû dung ch êt gia töc kh ac ho ùc tùn g ho at thñc h húp ch o
MBT. Ú hön húp ca o su butadiene-styren e ha y Nitril e anh
hû úng nay bõ ñt hún , cên tùng lû úng ch êt gi a töc ca o hú n
lûúng dung bòn h thû úng.
2. Cên sû dung ch êt khu ïch tan àùc bi ït ch o ca o su
kh ö ethyl- en e glycol , triethanolamin e ha y glyco l nh öi trön
vao ca o su thiïn

CAO SU THIÏN NHIÏN 397


3 2

nhiï n ha y töng húp (lû úng dung 6% àöi vúi trong lûúng ca o su)
àï cai thi ïn gia töc lûu hoa, àöng thúi gi up cho ch êt àön
dï khu ïch tan àï tùn g lûc keo àût, xe rach va àö cûng.
Calciu m silicat e thû úng dung lam ch êt àön ch o ch ï bi ïn
àï (gi êy, dep) x öp mõn va dung ch u yïu ú ca o su
chloropren e (neo- prene ) ch o lûc dñn h va àö cûng töt.
Lû úng àön tùn g cû úng lûc ca o nh êt la 25% th ï tñc h ca o su.
IV.4. Silicat e nhöm:

Bö t mau trùng. d: 2,56. pH: 9,5 - 10,5. Co àûúc tû


quùng silimanit e ha y hön húp nong ch ay silico n va nhöm.
Tac dung tùn g cû úng lûc kem hú n SiO àùc bi ït, búi kñch
thû úc ph ên tû to hú n va co xu hû úng kït tu nhi ïu hú n
(t ûc la àö phên tan tron g ca o su kem hún.)
IV.5. Magnesium silicate ngêm nûúc: böt talc

Böt mau trùng , mõn ha y xam. Mõn tay , trún . d: 2,72. Th anh
ph ên hoa hoc 4Si O . 3MgO.H O co th ï ch ûa va cac tap
CaCO 2 2 3

ch êt kh ac. Trñc h lêy tû qu ùng mo. Kñch thû úc trun g bòn h


cua ph ên tû tal c vao kho ang 8µm.
Thön g thû úng böt tal c àû úc dung lam ch êt cach ly
kh ang dñnh ch o cac hön húp ca o su söng búi tñn h trú n cua
no va lam ch êt àön trú nh û calciu m carbonat e hang to ch o
ca o su thiï n nhiï n va cao su töng húp, thñc h húp nh êt la
ca o su polychloropren e (neoprene).
Khac vúi CaCO , böt talc thñch húp lam chêt àön cho
san ph êm chõ u acid , san ph êm co àö cach ài ïn töt va san
ph êm àõnh hòn h qu a àun ep (do tñn h trún) . Con àû úc dung
ch o ch ï tao ca o su ebonite , ch êt àön ch o san xu êt mouss e
latex.
Nh ûng ph êm nöi àõ a cên ki ïm tr a nh û böt àêt trû úc
kh i sû dung.

39 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


V. Möc ch êt (lignine)
V.1. Nguön möc chêt:

Cön g nghi ïp ch ï bi ïn cellulos e (gi êy) cun g cêp lûúng


lún möc ch êt qu a xû ly dõch cùn dû bùng phûún g ph ap xut
va sulfat e ho ùc phûún g ph ap acid , sulfide . Dung ch o ca o su
la loai möc ch êt àû úc xû ly bùng phûún g ph ap sulfate.
V.2. Tñnh ch êt:

Böt mau nêu , sùc sang nh at, tha y àöi tuy the o phûún g
ph ap ch ï tao, khön g tan tron g nû úc va cac dun g dõch acid .
Ta n dï tron g dun g dõch ki ïm. Tó tr ong 1,3. Kñch thû úc ph ên
tû tha y àöi tû 0,5 - 20µm, àa sö la 5-1 0µm. La ch êt àön
hûu cú ch o ca o su.
V.3. Ta c dung:

Tùn g cû úng lûc ch o san ph êm ca o su thiï n nhiïn , töng


húp, ch ï bi ïn tû ca o su kh ö ha y latex . Ch o cai thi ïn lûc
keo àût va xe rach tûún g tû calciu m carbonat e cûc mõn va
tùn g cû úng lûc àõnh dan va gi am àö chõ u ma sat mai mon.
Ú ca o su thiï n nhiïn , kh i lûúng àön möc ch êt cang cao ,
thò lûc keo àût gi am dên va ngû úc lai àöi vúi lûc xe rach.
Àï san ph êm co moi tñn h ch êt ho an hao, nh êt la cai
thi ïn lûc àõn h dan va àö chõ uma sat nï n dung ph öi húp
vúi kh oi carbon àe n ha y ch êt tùn g cû úng lûc kh ac. Cên lûu
y, möc ch êt ch o kït qu a tùn g cû úng lûc ca o su lûu hoa töt
kh i no phê n tan töt trong ca o su , nh êt la ú dang hön húp
ch u san xu êt tû latex , tûún g tû hön húp ch u tin h àêt ha y
kh oi carbo n àen.
Tron g hön húp ca o su ha y latex , cên tha y àöi lûúng ch êt
tùng ho at ha y ch êt gi a töc tron g trû úng húp gê y trò ho an
lûu hoa.
Do mau nê u cua ch êt àön nay, ta khön g th ï dung tron g
chï tao san ph êm mau trùng , mau rêt tûúi . Nhûn g do tó
tr ong thêp, nï n no thñc h húp ch o ch ï bi ïn san ph êm nh e,
mau àe n ha y mau
nh at, san ph êm àõn h hòn h qu a phûún g ph ap nh ung tû latex.

CAO SU THIÏN NHIÏN 399


V.4. Cac ch êt àön hûu cú tûúng tû:

- Böt gö: Sû dung nh û ch êt àön trú (bui mat cûa , dù m


bao... ) co àö mõn qu a àû úc rêy : 100 - 120 - 140, töt nh êt la
rê y 200 mesh. Nïu böt gö mõn xû ly vúi formo l trû úc kh i
trön vao ca o su (t ac dung vúi nh om pheno l cua möc ch êt
gö tao thanh nh ûa phenolformaldehyd e tao lûc nöi manh
vúi ca o su) . Co ch ûc nùng tùn g cû úng lûc nh û set kaolin .
Àê y la ch êt àön dung ch o ch ï bi ïn san ph êm nh e mau
tûúi , lûúng dung ca o ma khön g cên dung ch êt hoa deo.
- Xú dûa, chó súi vun, àiï n ài ïn v.v... sû dung dû úi dang
lam ch êt àön trú ch o ch ï bi ïn san ph êm nh e ho ùc ú dang
súi lam àön liï n kït san ph êm tiï u dung ú ng anh xê y
dûng (khön g qu a nhi ït lûu hoa) . v.v....

VI. Bö t ca o su lûu ho a
VI.1. Ch ï tao: Tû rong bòa, vun dû cao su lûu hoa hay phï
ph êm tron g san xu êt, san ph êm hû hong kh i tiï u dung ,
nhûng chû a lao hoa ch ay nh ao. Töng qu at, ch o vao may
can nghi ïn 2 tr uc nùm ngan g co àû úng so i ú bï mùt truc,
co rû úi nû úc, ca o su lûu hoa se bõ nghi ïn nat. Cac ph ên tû
to gi û lai ú rê y àû úc àûa trú lai vao may nghi ïn nay.
VI.2. Tñnh chê t va phê n loa i sû dung:

Tñnh ch êt böt ca o su lûu hoa tha y àöi the o xu êt xû cua


ch ung. Trû úc kh i sû dung cên lûu y túi möt sö ly tñnh . Sû
phê n loai cung dûa vao cac ly tñn h nay.
1. Th anh ph ên: Hön húp ca o su lûu hoa nguyï n thuy
dung àï ch ï tao böt co thanh ph ên nï n ph u húp vúi
thanh ph ên hön húp ch ï bi ïn múi àï ch o ch êt lûúng töt
hún.
2. Tó trong : Ch on böt cung tó trong hön húp múi (böt dep
xöp kh ac böt mai tû vo xe).

40 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


3. Mau sùc: Yïu tö nay anh hû úng àïn mau sùc san ph êm ho an
têt, do ào mau cua böt cên gi öng mau hön
húp múi.
4. Àö mõn: Gi úi han kñch thû úc ph ên tû va qu a àû úc rê y 20 àïn
50 mesh , àï ly tñn h hön húp múi khön g tha y àöi. Nïu ú
dû úi gi úi han nay, ph ên tû böt se qu a to va hön húp múi
khön g àöng nh êt (khön g lang ) va lam gi am nhan h lûc keo
àût. Nïu böt àat àö mõn trï n gi úi han nh û qu a àû úc rê y
100 ha y 300 se co tñn h ch êt tùng cû úng lûc, cai thi ïn lûc
keo àût va xe rach nhûn g se gê y kh ö hön húp can luy ïn.
5. Th úi gia n tön trû böt: Böt vûa múi ch ï tao se ph an
ûng manh trú lai vúi lûu hu ynh ú hön húp múi nh öi trön
ch ung.
VI.3. Tac dung:

Tron g ch ï bi ïn san ph êm ca o su thiï n nhiïn , böt ca o su


lûu hoa àû úc dung lam ch êt àön ph a loang loai hûu cú co
cac hi ïu qu a nh û sau:
+ Ú ca o su lûu hoa:
- Ha thêp lûc keo àût, àö dan dai, àö chõ u uön gêp va lûc xe rach.
- Àö cûng tha y àöi the o àö cûng hön húp ba n àêu.
- Àö chõ u ma sat mai mon ca o hú n àön trú va thêp hú n
àön tùn g cû úng.
- Gi up hön húp dï ch ay vao kh e ranh sê u tron g khuön ,
tranh th eo bï mùt san ph êm vûa gi am kh û bot khñ.
- Ön àõn h kñch thû úc san ph êm, cai thi ïn àang kï àö
co rut sa u lûu hoa.
- Khön g anh hû úng àö lao hoa san ph êm ho an têt, àö i
kh i co tac dung cai thi ïn.
+ Ú hön húp ca o su söng:
- Hoa cûng nhûn g tûún g àöi con gi û tñn h deo. Böt cang
mõn, cang gê y kh ö hön húp can luy ïn.

CAO SU THIÏN NHIÏN 401


- Dï nh öi trön vao hön húp lûúng lún ma khön g tû ph at nhi ït
qu a nhi ïu búi sû co xat.
- Gi am tñn h dñn h tron g may cua hön húp co àö bam dñn h cao.
- Dï dang ep àun ha y can, ch o mùt lang nh ùn, ön àõn h
kñch thû úc va gi am kh û bot khñ tao ra.
Töng qu at, böt xu êt xû tû hön húp co àön cang ca o
cang co tac dung trò ho an lûu hoa, co th ï lúi dung àï kh û
àö lûu hoa súm ho ùc ài ïu chón h tùn g cû úng ch êt gi a töc
va lûu hoa. Àöi vúi böt xu êt xû tû hön húp khön g co àön
(nh û dê y thu n khoan h ch ùng han) lai khön g anh hû úng túi
hön húp múi.
VI.4. Ûng dung va lûúng dung:

1. Dung nh û ch êt àön kin h tï, co tñn h àan höi. Dung


tron g chï bi ïn cac san ph êm co ch êt lûúng thêp nhû : àï, got
gi êy dep, gu öc cao su , thùng xe àap, tham ca o su lot san
nh a, join t thû úng , àö chú i tre em v.v... Lû úng dung 50 -
100% àöi vúi trong lûúng ca o su.
2. Dung nh û ch êt àön cai thi ïn dang cua san ph êm co
ch êt lûúng töt, àõn h hòn h àuc ha y àun ep 5 - 20% àöi vúi
lûúng ca o su.
3. Dung lam nguyï n li ïu du y nh êt àï àuc khuön , trûc
ti ïp vúi ap su êt ca o ch o ch ï tao san ph êm co ph êm ch êt
rêt kem (c o thï co ch êt hö).

VII. Chê t àö n ph a loan g kha c


VII.1 . Factic e (dê u thao möc lûu hoa)

Göm co 2 loai chñnh:


Lo ai nêu : Ch ï tao qu a ph an ûng nhi ït gi ûa lûu hu ynh va dêu
beo; oxid e hoa àû úc; co sùc nêu , thï nh ao, dñn h àïn th ï
kh ö (t uy the o tó lï lû u hu ynh , nhi ït àö va th úi gia n gi a
nhi ït).
Lo ai trùng : Ch ï tao qu a ph an ûng ngu öi gi ûa chlorid e
lûu hu ynh va dêu beo, co àö trùng tuy the o loai dêu, ú th ï
àùc cûng.
Sa u möt thúi gian , no trú nï n mïm va nh ao dñnh.
40 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
Co hi ïu qu a ú ca o su lûu hoa tûún g tû nh û böt ca o su lûu hoa
nhûn g àö chõ u mai mon ha thêp the o lû úng dung tùng , ch o
àö cach ài ïn töt; ú lûúng dung 5 - 10% àöi vúi trong
lûúng ca o su, khön g bi ïn àöi lûc àõn h dan, àö dan dai, àö
cûng san ph êm va àùc bi ït gi am hi ïn tûúng nöi möc do
lûu hu ynh tû do tron g hön húp lûu hoa di chuy ïn ra mùt
ngo ai.
Ú hön húp ca o su söng cung co àö ön àõn h vï kñch
thû úc, bï mùt lang nh ùn va dï dang àun ep, can. Chó kh ac
bi ït vúi böt cao su lûu hoa la factic e nê u co ch ûc nùn g
gi up khu ïch tan cac ch êt àön vö cú va kh oi carbo n àen.
Factic e trùng co tac dung trò ho an lûu hoa, cên tùn g
lûúng ch êt xuc ti ïn lûu hoa ho ùc thï m Magnesiu m
carbonate , co ûng dung tûún g tû factic e nêu , àùc bi ït
thñc h húp san ph êm mau trùng va mau tûúi.
Factic e nê u lûúng àön tû 5 - 50% khön g anh hû úng töc
àö lûu hoa. Trï n gi úi han n ay cên tùn g lû u hu ynh 10% àöi
vúi trong lûúng factice . Ûng dung lam àön ph a loang san
ph êm sêm mau ha y àen , cai thi ïn àõn h hòn h ep àun, can
àuc: öng dên nû úc, vo boc dê y ài ïn, tham ca o su v.v...
VII.2. Ca o su tai sinh

Ch ï tao tû böt ca o su lûu hoa, ph a àût cêu lûu hu ynh


nöi gi ûa cac phê n tû ca o su va loai trû thanh ph ên cêu
tao san ph êm phi ca o su, àï tra vï nh û ca o su söng nguyï n
thuy.
Nû úc ta co ngu ön ca o su thû ph êm nön g trû úng rêt lún
chûa àïn luc cên ph ai tai sinh.

CAO SU THIÏN NHIÏN 403


CHÛÚN G XVI

C H A ÁT H O ÙA D E ÛO CAO SU
V AØ CHAÁT "PEPTI"
(Chaát xuùc tieán hoùa deûo cao su)

A. C H A Á
T H O ÙA D E ÛO CAO SU
I. Cú chï hoa de o:
Ta bi ït ca o su cêu tao búi nh ûng chu öi phê n tû röi loan
dai; dû úi tac d ung keo dan, ch ung cùn g thanh möt dang
th ï tr êt tû. Nh ûng chu öi nay àû úc nöi vúi nha u búi
nh ûng lûc tû nhiï n kh ac nha u va do anh hû úng nhi ït
ch ung se tû núi long ra . Kh i möt ch êt hoa deo ca o su ti ïp
xuc vúi möt hï th öng nh û th ï, no xen vao gi ûa nh ûng
chu öi ca o su vûa lam tach nh ûng chu öi ra vûa lam gi am
lûc hut gi ûa cac phê n tû.
Töng qu at, ngû úi ta phê n bi ït ha i loai ch êt hoa deo: loai
dung möi cao su va loai khöng ph ai la dung möi. Nh om
dung möi tûún g húp vúi ca o su ú moi ty lï va ngû úi ta
th ûa nh ên nh ûng ch êt hoa deo thu öc loai nay khön g chó
lam gi am lûc hut gi ûa phê n tû cua cac chu öi, ma con ch o
nh ûng nh om àùc bi ït ú poly- mer , cung nh û lêp ra nh ûng
lûc hut múi khön g chó gi ûa polymer vúi polyme r ma con
gi ûa polyme r vúi ch êt hoa deo ca o su.
Nh om ph i dun g mö i co ch ûc nùn g ph a loang va tac dung
cua no thu ên tuy la cú hoc. No lam tùn g àú n thu ên kho ang
cach gi ûa
cac chu öi.

40 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


II . Ch ûc nùn g cua ch êt hoa deo tron g ca o su:
Ch êt hoa deo co ch ûc nùn g lún tron g ca o su gi up ch ï
bi ïn va gi a cön g hön húp ca o su àû úc dï dang , lam bi ïn
àöi vai cú ly tñnh cua ca o su lûu hoa.
Vai ch êt cai thi ïn àû úc qu a tròn h ep àun, can lam tùn g
hay lam mêt tñn h dñn h nh û keo ; vai ch êt lam ch o hön húp
ca o su ú trang thai söng hoa deo nhûn g lai lam ch o ca o su
lûu hoa cûng; vai ch êt lai lam bi ïn àöi cac cú ly tñn h kh i
san ph êm àa ho an têt.
II.1 . Ta c dun g va o ca o su söng:

Möt tron g cac cön g dung chñn h cua ch êt hoa deo ca o su


la dï dang ch o xû ly ba n àêu cac loai ca o su . Vi ïc xû ly
ba n àêu ca o su cang dï dang ba o nhiïu , ch êt hoa deo cang
ph ai tan vao ca o su bêy nhiïu.
Vï xû ly ba n àêu, vai ch êt hoa deo gi up ch o ta nh öi
trön àû úc ch êt àön vao vúi ty lï ca o va gi up ch êt àön
phê n tan töt tron g cao su ; dï dang àõn h hòn h vï sa u (tùn g
töc àö can va ep àun) ; gi up th ûc hi ïn nh öi trön cac ch êt
phu gia va ch êt àön ú nhi ït àö khön g ca o lùm, gi up ch o
hön húp ca o su tranh hi ïn tûúng "chñn súm" ha y ch ït trï n
may.
Vï phûún g di ïn kin h tï, cac ch êt hoa deo lam gi am bút
thao tac cú hoc cên thi ït ch o sû hoa deo ca o su ; gi up gi am
àû úc cöng su êt tiï u thu va àö i kh i gi up ta gi am àû úc thúi
gia n ch ï tao hön húp.
Vai ch êt hoa deo nh û vai loai nh ûa ha y hùc ñn lam ch o
hön húp ca o su tùn g tñn h dñn h nh û ke o co ñch ch o vi ïc ch ï
tao vêt dung (b úi th ï möt sö nh a ch ï bi ïn ca o su tai nû úc
ta thû úng goi hön húp ca o su la “keo ” vò ch ung co tñn h
dñn h ñt ho ùc nhi ïu).
Co ch êt hoa deo lam gi am tñn h da i cua ca o su , ho ùc lam
cho nh ûng hön húp da i hún.
Tron g vai trû úng húp, ch ung tac dung nh û ch êt khu ïch tan
(agen t dispersant ) kh i ch ung co ch ûc nùn g dñnh , têm ng êm ch êt

CAO SU THIÏN NHIÏN 405


àön vúi möt nh om ch ûc ha y möt chu öi hydrocarbo n tan
àû úc
nhi ïu tron g ca o su . Möt loai ch êt hoa deo thñ du nh û aci d
stearic co ch ûa nh om carboxy l hut àû úc ph ên t û kh oi
mang va vò chu öi hydrocarbo n cua aci d steari c tan àû úc
tron g ca o su nï n gi up qua tròn h phê n tan phê n tû kh oi
carbo n vao ca o su dï dang.
II.2 . Ta c dun g va o ca o su lûu hoa:

Ta co thï dung möt ch êt hoa deo ca o su àï bi ïn àöi sûc


chõu keo dan, module , àö dan dai, àö cûng cua möt ca o su
lûu hoa. Ch êt hoa deo cung co thï anh hû úng túi tñn h
àan höi, àö tr ï, xe rach , sûc chõ u ma sat, sûc chõ u lanh ,
chõ u ozon e va chõ u dung möi . Têt ca nh ûng àùc tñn h nay la
tuy thu öc vao cêu tao vêt ly va hoa hoc cua ch êt hoa deo
ma ta dung.

III . Phê n loai:


Ch êt hoa deo ca o su àû úc dung kh úi àêu tron g cön g
nghi ïp ca o su la ch êt nh ûa asphalt e thiï n nhiïn , dêu th ûc
vêt, acid stearic . Àïn cu öi thï ky 19, ngû úi ta dung àïn
sap paraffi n va cac factic e (d êu thûc vêt hoa húp lûu
hu ynh) . Kï ào la vaseline, cac lo ai dêu mo, hùc ñn nh ûa
thön g (goudro n de pin) , cac mu öi ki m loai cua aci d beo.
Kï nûa la nh ûng ch êt hoa deo ester...
Töng qu at nh ûng ch êt hoa deo thû úng àû úc dung vúi lûúng tû
0,5 - 10%, tñn h the o ty lï 100 ph ên ca o su . Tron g vai trû úng
húp àùc bi ït ch ung àû úc dung vúi lû úng tû 10 - 50%.
The o ly thuy ït vï nh ûng ch êt àû úc dung nh û ch êt hoa
deo cao su co thï noi la vö sö kï, nhûn g hi ïn na y vên
chû a co sû phên loai ro rang . Tuy the o ngu ön göc cua ch êt
hoa deo, ta co th ï chia ch ung thanh 4 nh om lún sa u àêy:
- Nh om co ngu ön göc àöng vêt va thûc vêt.
- Nh om co ngu ön göc dên xu êt tû tha n àa.
- Nh om co ngu ön göc dên xu êt tû dêu mo.
- Nh om töng húp.

40 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


Tron g möi nh om (tr û nh om ch êt töng húp) ta chi a ch êt hoa
deo the o ch ûc nùn g ch u yïu cua ch ung tron g ca o su
nh û sau:
a. Ch êt dêu: Ch êt hoa deo co cön g dung töng qu at dï
dang lam deo mïm vûa ha thêp àö nh út cua ca o su.
b. Ch êt trún : Co cön g dung gi úi han, trû út dï dang
tron g qua tròn h can va ep àun. Nh ûng ch êt nay ñt tûún g
húp vúi ca o su , ñt ho ùc khön g co tñn h dñn h nh û keo.
c. Ch êt dñn h va nh ûa: Tùn g tñn h dñn h nh û ke o hön húp
söng. Ch ung têm ûút ch êt àön va do ào cai thi ïn àû úc
tñn h nùn g cú ly cua ca o su lûu hoa. Tron g nh ûng ch êt nay
co nh ûng ch êt co ch ûc nùn g la ch êt ph a loang . Nh ûng ch êt
loai nay töng qu at àû úc ch u y túi tñn h cai thi ïn vï sûc
chõ u uön con g va sûc chõ u nhi ït.
d. Hùc ñn thö va nh ûa rai àû úng : Nh ûng ch êt hùc ñn àïu
la nh ûng ch êt ph a loang re ti ïn, ch ung gi up ch o hön húp
ca o su ch ay dï dang tron g khuö n (ch ay chu i vao nh ûng
ke ho a cua khuön , tûc la san ph êm ca o su lûu hoa se co
mùt ho a àêy àùn, khön g bõ theo) va ch o vao hön húp söng
möt ñt tñn h dñn h nh û keo. Cac nh ûa rai àû úng (bitume ) va
“Minera l Rubber ” àû úc xe m la ch êt ph a lo ang rêt töt vò
ch ung ñt lam bi ïn àöi cac cú ly tñn h cua ca o su lûu hoa, ca
àïn kh i ta dung li ïu lûúng cao.
Sa u àê y la möt sö ch êt hoa deo ài ïn hònh:
III . 1. CH ÊT HOA DEO CO NGUÖN GÖC ÀÖNG VÊT VA THÛC VÊT

Tron g nh om nay, lên lûút ta àï cêp túi:


- Cac ch êt dêu thiï n nhiïn.
- Cac ch êt trún , ài ïn hòn h la cac aci d beo va dên xu êt.
- Cac ch êt nh ûa, ài ïn hòn h la nh ûa thön g va dên xu êt.
- Hùc ñn nh ûa thöng.
III.1.1 . Dêu:
Cac loai dêu thûc vêt va àöng vêt co àö nh út thêp àïu co tac

CAO SU THIÏN NHIÏN 407


dung töt tron g hoa deo ca o su . Ch u yïu ch ung àû úc dung
ch o xû
ly ba n àêu va trön cac ch êt àön vao hön húp. Ch ung
khön g co tac dung nao ch o xû ly ba n àêu sû lûu hoa,
nhûn g cac tñn h nùn g cú ly cua ca o su lûu hoa noi chun g
àïu bõ ha thêp kh i ta dung dêu loai nay. Anh hû úng nay
àùc bi ït nöi bêt tron g trû úng húp cua ca o su töng húp
butadiene-styrene.
Co thï noi dêu àöng vêt va dêu thûc vêt thû úng àû úc
sû dung tron g nh ûng hön húp cù n ban la ca o su thiï n
nhiï n ha y ca o su töng húp butadiene-styren e (tron g cac
loai ca o su kh ac thò ñt ho ùc khön g dung túi).
Ch êt hoa deo ca o su la dêu co ngu ön göc thûc vêt nhû :
dêu thöt nöt, dêu lan h (lin) , dêu dûa, v.v... Vï dêu co ngu ön
göc àöng vêt ta co thï kï túi dêu ca öng.
Cên noi thïm , ta co thï dung dêu th ûc vêt lam ch êt hoa
deo ca o su tron g trû úng húp ch ï tao vêt dung ca o su xöp
co dung ch êt tao xöp la sodiu m bicarbonat e (xe m chûún g
Ch êt tao xöp) vò ch ung con co tac dung tùn g trú ch o ch êt
tao xöp.
a. Dêu thöt nöt: La loai dêu ban long àû úc chi ït su êt tû
nhên höt cê y thöt nöt b ùng cach ep va àu n sö i vúi nû úc.
Co cêu tao chu yïu la aci d palmitic , olei c va linolei c va
möt ñt aci d stearic . Tó tr ong tû 0,88 àïn 0,94.
b. Dêu lin (lanh) : La dêu àû úc trñc h lêy tû hat lan h bùng
cach ep nong . Ào la ch êt long co cêu tao ch u yïu la aci d
linoleic , lino- lenic , isolinolei c va olei c vúi cac tó lï tha y àöi.
Ú cac nû úc kh ac, dêu lin àû úc dung ch u yïu tron g nh ûng
hön húp ebonit e re ti ïn. Ú nû úc ta, dêu nay hêu nh û
khön g dung àïn vò ào la lo ai dêu nh êp.
c. Dêu dûa: La loai dêu àû úc trñc h lêy tû ph ên cú m
trùng cua tr ai dûa gi a, khö.
d. Dêu höt ca o su : Cên àû úc nghiï n cûu anh hû úng tac
dung cua loai dêu nay tron g ca o su ky hú n nûa.

40 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


e. Dêu ca öng : La loai dêu àû úc trñc h tû mú ú trï n àêu co n ca
ön g the o qu i tròn h hú i nû úc. Ch u yïu co ch ûa cac este r
cua acid beo va möt sö lún este r chû a bao hoa. Lo ai nay,
töng qu at khöng dung tron g cön g nghi ïp ca o su ú nû úc ta
vò ph ai nh êp.
f. Möt sö dêu kh ac: Möt sö dêu kh ac nh û dêu ph öng , dêu
cai, dêu bön g vai, dêu à êu nanh , d êu c a sardine,.. . cung
àïu àû úc dung lam ch êt hoa deo ca o su.
III.1.2 . Aci d be o va dên xu êt:
Cac aci d beo co ha i ch ûc nùn g chñn h tron g ca o su:
a. Ch êt tùn g trú lûu hoa: Töng qu at ch ung tùn g trú ch o
moi ch êt xuc ti ïn lûu hoa hûu cú , ho ùc trûc ti ïp, ho ùc gi an
ti ïp bùng cach tao vúi oxid e kem ra savo n kem tan àû úc
tron g ca o su.
b. Ch êt hoa deo ca o su : Lam mïm hön húp ca o su , hoa
deo cao su àï cac ch êt àön dï dang phê n tan.
II I.1.2.1 . Acid stearic:
Xem chûún g ch êt Tùn g trú va trò ho an lûu hoa.
III.1.2.2 . Acid palmitic: CH (CH COOH
) 3 2 14

Ào la möt aci d beo co ú cac loai dêu thûc vêt va mú


àöng vêt àû úc thêy dû úi dang glyceride.
Ly tñnh : la ch êt cûng , dang tin h th ï, mau trùng , khön g võ, d =
0,85. Nong ch ay 62-6 40C. Sö i ú 3520C.
Hoa tñnh: ào la ch êt co cêu tao gi ûa acid myristic va
acid steari c tron g day aci d beo bao hoa.
Ch ûc nùng : aci d palmiti c co ch ûc nùn g tûún g tû nh û aci d
stearic nhûn g tac dung hoa deo cua no tron g ca o su thò ñt
nöi bêt hún.
III.1.2.3 . Acid oleic: CH 3(CH 2) 7CH = CH(CH 2) 7COOH
Aci d olei c co vúi lûúng phon g ph u tron g möt sö lún mú
àöng vêt va dêu thûc vêt àùc bi ït co nhi ïu tron g dêu öliu .
Thû úng thû úng , aci d olei c àû úc thu höi tû ch êt thai cön g
nghi ïp ch ï tao
aci d stearic , ào la aci d olei c cön g nghi ïp.
CAO SU THIÏN NHIÏN 409
Ly tñnh : Ch êt long gi öng nh û dêu, mui àùc trûng , co mau vang
nh at. Khön g àöc nhûn g khön g ùn àû úc. Tó trong d = 0,9.
Àöng àùc ú 14 - 160C. Sö i ú 3600C.
Cön g dung:
- Àöi vúi ca o su khö , aci d olei c co ch ûc nùn g tûún g tû
acid stearic , tûc la co tac dung la ch êt tùn g trú lûu hoa va
la ch êt hoa deo ca o su , nhûn g tac dung hoa deo cua no thò
kem nöi bêt hún aci d stearic . Àùc bi ït aci d olei c ñt àû úc
dung túi hú n aci d beo kh ac vò möt ph ên no lam ca o su
lûu hoa dï bõ lao hoa do no chûa no (phê n tû cua no co nöi
àöi).
- Àöi vúi latex , ngo ai ch ûc nùn g hoa deo no con co tac
dung ön àõn h sû àön g àùc late x va tao bot mouss e latex.
III.1.2.4 . Acid lauric: CH (CH COOH
) 3 2 10

Aci d lauri c co cêu tao ch u yïu tû nh ûng loai dêu thiï n


nhiïn kh ac nha u va àùc bi ït nh êt la tû dêu thöt nöt.
Ly tñnh : Ch êt th ï àùc, mau trùng , khön g àöc. Nong ch ay ú
44 - 460C. Tó trong d = 0,89. Ta n tron g rû úu, ether.
Ch ûc nùng : Co ch ûc nùn g gi öng nh û nh ûng aci d beo
àa kï trïn , tûc la co ch ûc nùn g tùn g trú lûu hoa va hoa
deo ca o su, nhûn g tac dung hoa deo cua no kem nöi bêt
hú n aci d steari c va aci d palmitic . Àùc bi ït no tan tron g ca o
su nhi ïu hú n nh ûng acid kh ac, nï n no thû úng àû úc dung
tron g nh ûng hön húp ca o su tron g su öt.
III .1.2.5 . Cac acid beo khac:

Aci d myristi c CH (CH COOH: ch êt thï àùc mau trùng ho ùc


) 3 2 12

khön g mau, khön g àöc. Nong ch ay 550C. Tó trong d=0,86.


Aci d ricinoleic , aci d ricilinoleic,.. . cung nh û aci d myristi c
àïu àû úc dung nh û ch êt h oa deo ca o su va tùn g trú lûu
hoa (t êt ca nh ûng aci d beo nay àïu ph an ûng vúi oxid e
kem luc lûu hoa cho ra cac mu öi kem tan àû úc tron g ca o
su) , nhûn g noi chun g ch ung
ñt àû úc dung hú n so vúi nh ûng aci d beo kh ac.

41 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


2

II I.1.2.6 . Muöi acid beo:


Tron g ca o su , mu öi cua aci d beo co ch ûc nùn g cung
tûún g tû nh û cac aci d beo.
Mu öi aci d beo tron g vai trû úng húp ngû úi ta chu öng
dung àï tha y thï aci d beo va oxid e kem tron g ch ûc nùn g
tùn g trú lûu hoa. Nh ûng ch êt thû úng dung hú n ca la:
- Cac stearat e kem, nhöm , chò va calcium.
- Laurat e kem.
Nh ûng ch êt nï u trï n hêu nh û chó àû úc dung tron g cac
hön húp cù n ban la ca o su thiï n nhiïn , va cac mu öi aci d
beo nay noi chun g la hoa cûng ca o su lûu hoa. Cac
stearat e kem ha y nhöm àö i kh i cung àû úc dung ch o ca o su
buty l àï dï dang xû ly ban àêu vûa lam gi am tñn h da i va
tñn h ke o dñnh.
Àï co kh ai ni ïm vï àö phê n tan cua cac mu öi aci d beo
trong ca o su , ngû úi ta àa thû nghi ïm va àû a ra bang so
sanh cac tñnh ch êt cua ca o su lûu hoa àat àû úc gi ûa aci d
steari c va cac mu öi aci d beo dung lam ch êt hoa deo tron g
cung möt hön húp cù n ban la ca o su thiï n nhiï n (ca o su
tú xön g kh oi) àû úc àön 80% kh oi mang MPC . (xe m bang 1
tran g 453)
III.1.2.7 . Ester acid beo:
Ào la nh ûng ch êt co ch ûc nùn g nh û la ch êt lam trú n ca o
su. Vai ch êt (ricinoleat e va oleate ) lam tùn g cac tñn h ch êt
ûu vi ït ú nhiït àö thêp ma ta se àï cêp phên chêt hoa
deo ester. Cac
stearat e tao thanh möt lúp vang mong ú mùt ca o su lûu hoa àï
ch öng lai sû lao hoa (l úp cach ly khön g khñ va ca o su).
gi ûa O
Tron g cac ch êt hoa deo la aci d beo ta co thï kï túi möt
loai ch êt hoa deo la dêu ca ön g hydroge n hoa (la dêu c a
ön g àû úc hydrogen hoa co ch êt xuc tac àï àat àû úc möt
ch êt tha y thï aci d stearic).
III .1.3 . Nhû a thön g (Collophane ) va dê n xuê t
Nh ûa thön g ha y collophan e àû úc chi ït xu êt tû cê y thön g
(cêy con söng ) the o phûún g ph ap trñc h ly (extraction).
CAO SU THIÏN NHIÏN 411
19
H29

Qu a tròn h trñc h nh ûa thön g la gú möt bùn g vo cê y àï lö ra


ph ên thõ t gö, tû êy nh ûa cê y se ch ay ra (mua nong) . Ngû úi
ta thu lêy nh ûa tron g nh ûng ch en hûng àû úc gùn nga y ú
dû úi ch ö trñch.
Nh ûa thön g th ö co cêu t ao göm kho ang 20% tin h dêu
thöng (essenc e de terebenthine ) 70% aci d resini c va 10%
nû úc. Àem chûn g cêt, ta se thu lêy tin h dêu nay va aci d
resini c con lai la collophane.
- Ly tñnh : Collophan e la möt ch êt ú dang àùc trong ,
dñnh , co mau sùc va san ph êm tha y àöi tuy the o àö tin h
khi ït cua nh ûa thön g thö , qu a tròn h xû ly ba n àêu va
phûún g ph ap chûn g cêt thu lêy tin h dêu thöng . Tó trong d =
1,08. Nong ch ay 80-130 0C, khöng tan tron g nû úc. Ta n tron g
rû úu, acetone , ether . Tû bõ oxid e hoa.
- Th anh ph ên: Collophan e co cêu tao ch u yïu la aci d abietic;
ch êt ph u la cac aci d kh ac nh û aci d neo-abieti c va dextropimaric.
Aci d abieti c co cön g thûc nguyï n la COOH ha y cön g thûc
C
nh û
sau: H C COOH
3

CH 3
H3C
CH

CH 3
- Cön g dung tron g ca o
su:

Collophan e àû úc dung nh û ch êt h oa deo ca o su va la


ch êt tao dñn h nh û ke o ch o ca o su.
Collophan e tûún g húp àû úc vúi ca o su thiï n nhiï n cung
nhû ca o su töng húp butadiene-styren e va ca o su
chloroprene . No gi up dï dang xû ly ba n àêu, nhûn g hú i
lam ch êm lûu hoa.
Khön g nï n dung collophan e ú trang thai tû nhiï n vò no
truy ïn vao cac hön húp ca o su tñn h dï bõ lao hoa, ma àùc
bi ït la nh ûng hön húp cù n ban la ca o su thiï n nhiï n chõ u
sû tha y àöi thúi ti ït.

41 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


19
H29

Ú cac nû úc ph at tri ïn, ngû úi ta àöi aci d abieti c (ch êt cêu


tao
chñn h cua collophane ) ra aci d dehydroabieti c bùng cach ch o
xu êt hi ïn àö chû a no trï n möt nhê n phûún g hûúng , ho ùc
lam gi am àö chû a no cua no bùng cach hydroge n hoa nöi
àö i àï ch o ra acid dihydroabietic.
H3C COOH H3C COOH

_
H2
CH CH 3
H3C 3 H3C
CH
CH
CH 3
CH
3

Ha i acid : aci d dehydroabieti c va aci d dihydroabieti c thò bïn


nhi ïu hún , kh a nùn g hut oxyge n cua ch ung gi am àû úc tû 10%
àïn 1%, ch ung cung co ch ûc nùn g tron g ca o su nh û la collophane
(aci d abietic , C COOH) nhûn g tùn g àö lao hoa töt hún.
II I.1.3.1 . Ester collophane:

Cac este r collophan e àû úc dung ch u yïu tron g vi ïc ch ï


tao cac loai keo cùn ban la cao su töng húp butadiene-
styrene va Vistanex. Cac Ester quan trong hún ca la cac
diabietate va dihydroabietate cua mono, di, triethylene
glycol. Cung nhû tron g trû úng húp cua collophane , cac
este r abieti c hydroge n hoa lam tùn g àö lao hoa töt hú n cac
chuy ïn hoa ch êt kem bao hoa...
Cac este r collophan e hydroge n hoa àû úc bi ït qu a tïn
thûún g mai la STAYBELITE ESTER S cua Hercule s Powde r
HERCOLYN; PENTALYN (Hercule s Powde r ) v.v..
III.1.3.2 . Dêu nhûa:

Chûn g cêt collophane , ta co àû úc hang loat dêu nh e àïn


dêu nùng co mau sùc tha y àöi tuy the o phê n ào an chûn g
cêt; lên lûút ta co cac dêu nh ûa mau vang hung , xan h lú,
xan h luc ha y nêu, gi au aci d abietic , tó trong tû 0,98 àïn 1,10.

CAO SU THIÏN NHIÏN 413


Tron g ca o su , cac loai dêu nh ûa thön g co cung ch ûc nùn g nhû
collophan e (tûc la hoa deo va tñn h dñn h ch o ca o su), nhûn g
ch ung truy ïn vao hön húp ca o su cac tñn h ch êt kem hú n
collophane.
Àùcbi ït ngû úi ta thû úng dung cac loai dêu nay àï lam
thanh cac dun g dõch cù n ban la ca o su thiï n nhiïn , ca o su
töng húp butadiene-styren e ha y neoprene , tron g ào ch ung
se truy ïn vao tñn h ke o dñn h rêt töt.
III .1.4 . Hùc ñn gö thöng : Goudro n de pin ; pin e tar
Hùc ñn àû úc chi ït xu êt tû cê y ch ït, ma nh ûng ph ên
gi au nh êt àû úc tuy ïn ch on va nap liï n tuc vao möt lo àöt
thanh than , nùm doc co möt luöng khñ xuyï n qua , àï tr anh
hi ïn tû úng qu a nhi ït cuc bö va hêu qu a lam hùc ñn bõ nût
ran. Nh û vêy möt trong nh ûng ph ên nay ph ai qu a nh ûng
lên gan long liï n tuc, muc àñch tach hùc ñn th anh nhi ïu
ph ên, ti ïp ào ph ai qu a cön g ào an xû ly cu öi cung la tin h
luy ïn, kh û aci d va kh û nû úc.
- Ly tñnh:
La ch êt thï ban àùc, mau àen , mui hùc ñn àùc trûng , ty
trong d = 1,08. Th anh ph ên nh ûa thön g co th ï trï n 23%.
Khön g tan tron g nû úc, dï ta n tron g rû úu va ether.
- Cön g dung tron g ca o su:
Hùc ñn gö thön g co möt sö ph êm àùc bi ït la hït sûc qu y
trong vi ïc ch ï tao cac hön húp cù n ban la ca o su thiï n
nhiïn . No cung àû úc dung tron g cac hön húp cù n ban la
ca o su töng húp.
Ngo ai tac dung hoa deo ca o su , no con truy ïn vao cac
hön húp söng tñn h dñn h co ñch lúi ch o cac vêt dung cên
ph ai ch ï tac nh û vo xe ch ùng han; tñn h ke o dñn h nay àùc
bi ït la khön g tû tiï u trong möt thúi gian , do ào gi up tön trû
àû úc cac hön húp tron g su öt thúi gia n ch ú àúi sû dung
ch o ca o su töng húp butadiene-acry- lonitril e va butadiene-
styrene.
Kh i cac hön húp ca o su àû úc àön kh oi carbo n àe n vúi
lûúng lún, hùc ñn gö thön g se gi up qu a tròn h nh öi trön va
phê n tan àû úc
dï dang.
41 4 CAO SU THIÏN NHIÏN
Ngo ai nh ûng tac dung trïn , hùc ñn nay con co tac dung nhû
ch êt trún , gi up ch o cac hön húp ca o su dï ep àun hún.
Cung nh û aci d stearic , hùc ñn nay tùn g trú ch o sû lûu
hoa. Tac dung nöi bêt àùc bi ït tron g cac hön húp àön vúi
kh oi carbo n àen.
Vï lao hoa ca o su , hùc ñn gö thön g co anh hû úng töt, co
le do thanh ph ên cua no co cac pheno l hi ïn di ïn vúi ch ûc
nùn g nh û la ch êt ch öng lao hoa.
(Vï cac cú ly tñnh , xe m bang so sanh gi ûa nh ûng ch êt
hoa deo kh ac nhau).
Dung hùc ñn nay, ta cên ph ai tin h khi ït hoa thêt ky vò tó
lï êm àö qu a ca o va pH qu a aci d se lam ch êm lûu hoa.

III . 2. CH ÊT HOA DEO CO NGUÖN GÖC TÛ THAN ÀA

Tron g nh om nay khön g co ch êt hoa deo co tac dung


lam trún. Ta àï cêp túi möt sö ch êt:
- Ch êt dêu, ài ïn hòn h la dêu anthracene.
- Ch êt nh ûa, ài ïn hòn hla cac loai nh ûa p-coumaron e indene.
- Hùc ñn va dêu hùc.
III.2.1 . Dêu anthracene:
Dêu nay ta chó àï cêp tï n vúi muc àñc h àï bi ït ch û vi ïc
sû dung ch ung lam ch êt hoa deo ca o su àa àû úc bo hùn vò
ban ch êt cua ch ung co tñn h gê y phê n huy.
Ào la ph ên hùc ñn cua tha n àa chûn g cêt phê n ào an tû 2800C àïn
4000C: ch êt long lïnh , mau vang hú i xan h luc, hoa nê u ngo ai tr úi.
III.2.2. Nh ûa p-coumarone indene:
Tron g cac ch êt hoa deo ca o su , cac loai nh ûa nay chi ïm
möt võ trñ qua n trong tron g ca o su.
Ch ung co àû úc tû sû àa phê n hoa inden e va coumaron e
ch ûa tron g cac ph ên cu öi phê n ào an chûn g cêt dêu nh e
cua hùc ñn
tha n àa.

CAO SU THIÏN NHIÏN 415


Phê n ào an co àö sö i tû 160 - 2000C trûúc tiï n àû úc lo ai bo
phenol , creso l va pyridin e bùng cach rûa vúi aci d loang ,
kï ào inden e va coumaron e (sö i gi ûa 1600C va 1820C) àû úc
àa phê n hoa co hi ïn di ïn cua aci d sulfuri c àêm àùc (2-5% )
nh û la ch êt xuc tac. Cu öi cung ch êt àa phê n hoa àû úc rûa
sach va ph ên chû a àû úc àa phê n hoa (c o àö sö i thêp) se
àû úc tach ra bùng cach chûn g cêt.
- Tñnh ch êt:
Cac ch êt nh ûa nay co cêu tao cua möt hön húp coumarone
(C H O), inden e va cac loai nh ûa kh ac àa phê n
hoa.
8 6

Mau sùc cua ch ung tha y àöi tû mau vang nh at àïn mau
nêu sêm tuy the o àö tin h luy ïn cua ch ung . Phê n t û kh öi
nùm gi ûa
600 va 1000 va àö àùc cua ch ung tha y àöi tû tr ang thai sït
nhû mêt àïn trang thai c ûng va gi on. Ch ung bïn nhi ït
ch o àïn 2500C va bùt àêu nong ch ay vao kho ang 3000C. Kh i
ch o ch ung nong ch ay, ta se thu àû úc cac ch êt rêt long va
sa u kh i hoa tan trong cac dun g mö i thñc h húp, cac dun g
dõch se co àö nh út thêp.
Trï n thûc tï, cac ch êt nh ûa nay trun g tñn h va khön g thï
savon hoa àû úc, do ào ch ung chõ u àû úc cac acid , baz ,
nû úc va nhi ït nong . Co tñn h khön g dên ài ïn ca o va hï sö
tön ha o thò rêt nh o. Tó tr ong tû 1,03 àïn 1,16. Ta n àû úc
tron g nhi ïu dun g mö i hûu cú va khön g tan tron g rûúu.
- Vai tï n thûún g mai:
HEAVY OI L (Nevill e Chem) . Th ï long lïnh.
NEVINDEN E (Nevill e Chemical) . Phi ïn ho ùc cuc gi on
mau hö ph ach nh at. Nong ch ay 150 - 1600C. d = 1,15.
NEVINOL (Nevill e Chem) . Th ï sït (l onglïnh ) mau hö
ph ach nh at. Àö nh út tû 65 - 110 cp (centipoises) . Ty trong
d = 1,08. Söi tû 300 - 3700C.
NEVILL E RESI N (Nevill e Chem) . Göm Nevill e resi n R-1 6
(àö mïm tû 94 - 1070C, kï ca Nevill e R-1 6A) . Nevill e resi n R-
12 (àö
41 6 CAO SU THIÏN NHIÏN
mïm 108 -117 0C) , Nevill e R-1 7 (àö mïm tû 67 - 850C), R-2 9 (àö
mïm tû 5 - 410C).
PARADENE (Nevill e Chem) . Tr ang thai àùc mau nê u
sêm, co ty trong d = 1,16 (ca o hú n Nevill e Resin ) göm
Paraden e sö 1 (àö mïm 65 - 850C), sö 2 (à ö mïm tû 86 -
1000C), sö 33 (m ïm tû 26 -
350C), sö 35 (m ïm tû 42 - 640C).
PICC O RESIN S (Harwic k Standar d Chem) . Göm hang
loat nh ûa tû th ï long lïnh àïn thï àùc co àö nong ch ay
ha y àö mïm tû 100C, 250C, 350C, 550C, 750C, 1000C, va 1150C;
co ty trong tû
1,03 àïn 1,15.
CUMAR RESI N (Allie d Chemical , phê n vi ïn hoa hoc
ch êt deo va tha n àa), göm cuma r resi n P 10 (tr ang thai
long sït, àö mïm ch ay 7 - 160C, d = 1,080), P 25 (s ït, ch ay
tû 20 - 280C, d = 1,085), RH (th ï àùc, mïm ch ay 67 - 740C, d
= 1,090), T (t hï àùc, mïm ch ay 109 - 1170C, d = 1,080), V
(nong ch ay 109 - 1170C, d = 1,135)...
BUNAREX RESIN S (Harwic k Standar d Chem ) thï àùc co
àö nong ch ay tû 100 - 1150C, d = 1,15,...
- Cön g dung tron g ca o
su:
Cac ch êt nh ûa nay àêu tiï n àû úc ap dung vao ca o su
thiïn nhiïn , sa u ào múi ph at tri ïn qu a cac loai ca o su töng
húp.
Àö phê n tan cua ch ung tron g cac hön húp ca o su tuy
thu öc chu yïu vao àö nong ch ay va thanh ph ên cua nh ûa,
töng qu at:
- Nh ûng ph êm mïm, sït ha y deo vûa àû úc dung nh û
ch êt hoa deo vûa ch o tñn h ke o dñn h àû úc ch o vao cac hön
húp cên tao hòn h (nong ch ay dû úi 500C). Ch ung co tñn h hoa
tan àû úc lûu hu ynh va gop ph ên vao vi ïc lam ch o hön húp
àû úc àöng nh êt, phê n bö cac ch êt ph u gia àïu, cung vûa
cai thi ïn cac àùc tñn h ca o su lûu hoa. Thû úng thû úng ph êm
nh ûa nay àû úc tha y thï ch o hùc ñn, nh ûa thöng.
- Nh ûng ph êm cûng ha y àùc vûa co ch ûc nùn g hoa deo
vûa co ch ûc nùn g ph a loang.
CAO SU THIÏN NHIÏN 417
- Nh ûng ph êm trun g gia n (khön g mïm, khön g cûng qu a) gi up
dï xû ly ba n àêu va ch o ra ca o su lûu hoa mïm deo.
Vai ph êm àa phê n hoa (nh û NEVILL E RESINS ) gop ph ên
vao tùn g cû úng lûc ca o su ma khön g lam gi am àö nh út
möt cach àang kï; ch ung thû úng lam bi ïn àöi cû úng lûc
cua ca o su , búi tñn h dï dang phê n tan ú cön g ào an can
luy ïn. Ca o su lûu hoa thò cûng hú n va modul e thò ca o hún.
Têt ca cac ch êt nh ûa nay co khuy ït ài ïm la anh hû úng
àïn àö gi on ú cac nhi ït àö thêp cung nh û sûc chõ u anh
nùng kem.
Àö àuc mú cua nh ûa coumaron e inden e gi up ta tiï n liïu
àû úc àö phê n tan cua no tron g hön húp ca o su : möt dun g
dõch nh ûa tron g dêu se bõ hoa mú àuc kh i lam ngu öi.
Tron g cac hön húp cùn ban la ca o su thiï n nhiïn , thò ca o su
töng húp butadiene-styrene ha y ca o su Nitril e co àö mú
cang cao , se ch o tac dung hoa deo cao su cang ñt nöi bêt;
cac hön húp cang cûng , modul e cang cao , thò sûc chõ u keo
dan va àö dan dai cang thêp. Chñn h cac nh ûa hoa tan co àö
mú thêp múi co tac dung lam mïm hön húp ca o su nöi bêt
hún . Trï n 1000C, nh ûa se trú nï n kh o phê n tan.
Nh ûa coumaron e inden e àû úc ch o tr ûc ti ïp vao ca o su
kh i hön húp àû úc ch ï tao qu a may nh öi 2 tr uc, no se gi up
ch o cön g vi ïc hoa deo àû úc dï dang va rut ng ùn qu i
tròn h ch ï tao hön húp. Nïu ch ï tao hön húp (nh öi trön
ca o su vúi cac ch êt ph u gia , ch êt àön) àû úc thûc hi ïn ú
may nh öi nöi (nh û may Banbury ) thò cên cho nh ûa mïm
deo se phê n tan àû úc dï dang ú dû úi 600C, tron g luc
nh ûng ph êm cûng hú n thò cên ph ai nh öi nong trï n 650C.
Töng qu at, nh ûa coumaron e inden e co tac d ung lam
ch êm sû lûu hoa tron g ca o su thiï n nhiï n va cac ca o su
töng húp butadi- ene-styrene , do ào kh i dung ch êt hoa deo
nay ta cên chón h (tùng liïu) ch êt xuc ti ïn lûu hoa. Tac
dung lam ch êm lûu hoa nay gop ph ên vao vi ïc tranh ch o
cac hön húp khön g ph ai trai qu a xû ly ba n àêu ha y àû úc
tön trû khön g bõ “chñn” (lû u hoa) súm (con goi
la “ch ït”) mùc du ta co tùn g tó lï ch êt lû u hoa lïn.

41 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


Tron g ca o su thiï n nhiïn , ch ung anh hû úng töt àïn hoa tñnh,
do ào àê y la ch êt dung àï tha y th ï ch o nh ûa thön g
collophane rêt töt. Sûc chõ u xe rach luc nong rêt töt, àùc
bi ït rêt töt ch o cac qu a tròn h àuc cac khuö n hòn h chõ u nen
manh . Cac cú ly tñn h cao su lûu hoa ma ch ung co anh
hû úng túi, so sanh vúi nh ûng ch êt hoa deo kh ac xe m tran g
sa u àêy.
Tron g ca o su töng húp butadiene-styrene , ch ung cai
thi ïn àû úc sûc chõ u keo dan, xe rach va nût ran “à öng”.
Bang sa u àê y gi up ta so sanh c ac àùc tñn h anh hû úng
àïn möt hön húp cù n ban la ca o su butadiene-styren e àön
vúi 40% kh oi HAF cua cac ch êt hoa deo nh ûa coumarone ,
collophan e va hùc ñn gö thön g (pin e tar ) dung vúi liïu 10%
tñnh the o kh öi lûúng ca o su.

KHÖNG COUMARONE COUMARONE COUMARONE NH ÛA HÙC ÑN


CO AX (Long BHF HBF THÖNG GÖ
CH ÊT sït) (ch ay ú (nong (collophane) THÖNG
HOA 650C) ch ay (pin e tar)
DEO 125 0C)

- Àö deo
Williams, 4,16 3,52 3,65 3,63 3,44 3,85
- Lû u
hoa töt 8 mi n 11 min 11 min 11 min 15 min 11 min
nh êt...
- Àö bïn 232 252 252 280 255 243
keo àût
(kg/c m2) 192 98 116 132 106 98
- Modul e ú
300% (kg/cm 2) 43,5 53,5 48 60 54 48
- Àö bïn xe

Tron g ca o su Nitril e (butadiene-acrylonitrile ) co lûúng ch êt


hoa deo este r cao , sû hi ïn di ïn cua nh ûa coumaron e cên
thi ït àï lam gi am bút tac dung gê y trú n cua nh ûng este r
nay. Cac tñnh

CAO SU THIÏN NHIÏN 419


ch êt cú ly àat àû úc töt, modul e thêp va àö chõ u anh nùng mùt
tr úi, dêu va dun g mö i àû úc cai thi ïn.
Tron g neoprene , ch ung àû úc dung tron g cac hön h úp
chõ u co xat va cac hön húp chõ u dêu.
Sa u cung , tron g ca o su buty l va thiokol , ch ung cai thi ïn
àû úc tñn h ke o dñn h tron g hön húp söng.
III.2.3 . Hù c ñn tha n àa (v a dê u hùc):
Hùc ñn tha n àa va dêu hùc (brais ) la möt tron g cac ch êt
hoa deo àû úc sû dung kh úi àêu tron g ca o su . Hi ïn nay ,
dên dên ngû úi ta àa tha y th ï bùng nh ûng ch êt kh ac co
ngu ön göc tû dêu mo. Sû tha y thï nay ch u yïu la do mui
cua hùc ñn tha n àa truy ïn vao hön húp ca o su cung nh û
do ban ch êt aci d cua ch ung lam ch êm lûu hoa.
- San ph êm hùc ñn tha n àa la do sû àöt ch ay tha n tû
tha n àa (hêm) tron g nh ûng bòn h kñn. Ban ch êt cua hùc ñn
àat àû úc tuy thu öc vao ban ch êt cua tha n ma ch ung ch o
ra . Vï thanh ph ên, hùc ñn tuy thu öc ch u yïu vao nhi ït àö
chûn g cêt.
Hùc ñn tû nhi ït àö chûn g cêt th êp (5000C) thò gi au
paraffi n va pheno l thû úng hang.
Hùc ñn tû nhi ït àö chûn g cêt ca o (900 - 12000C) thò gi au
hydro- carbo n phûún g hûúng.
Nh ûng hùc ñn gi au hydrocarbo n phûún g hûún g (nh û san
xu êt tai Ph ap) co àö àùc tha y àöi tû long àïn sït la nh ûng
ch êt hoa deo ch o ca o su thiï n nhiï n ha y töng húp rêt töt
nhûn g ch ung co khuy ït ài ïm la lam ha thêp cú ly tñn h cua
ca o su lûu hoa. Ch ung anh hû úng àïn tñn h ke o dñn h vao
ca o su söng va cai thi ïn àû úc àö xe rach ú nhi ït àö ca o
cua ca o su lûu hoa.
Vai loai hùc ñn àû úc tin h luy ïn töt hú n va àû úc àa phê n hoa
(t ai My) la nh ûng ch êt hoa deo töt, khön g gê y hai túi cac
àùc tñnh cua san ph êm ca o su ho an têt.

42 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


- Dêu hùc (brais) : la ph ên thai cua sû chûn g cêt hùc ñn, göm co
3 loai chñn h sa u
àêy:
1.- Dêu hùc mïm: dñnh , ch ay tron g kho ang 35 - 500C.
2.- Dêu hùc trung : hoa mïm ú 600C va ch ay ú 700C.
3.- Dêu hùc cûng : gi on, hoa mïm ú80 - 850C vach ay tû90
-1000C. Dêu hùc co mau nê u sêm àïn àen , co mui hùc ñn
nöng . Àû úc
dung lam ch êt hoa deo ch o ca o su , khön g phê n bi ït la ca o
su thiï n nhiï n ha y ca o su töng húp; ch ung dï dang hoa
deo ca o su va cai thi ïn xû ly ba n àêu cua cac hön húp.
Ch ung khön g tac dung túi qu a tròn h lûu hoa va anh
hû úng àïn cac vêt dung ca o su àuc khuö n (v êt dung ho an
têt) àï ch o möt hòn h dang àep.

III.3 . CH ÊT HOA DEO CO NGUÖN GÖC TÛ DÊU MO

Ch êt hoa deo dên xu êt tû dêu mo thò nhi ïu vö sö kï ma


ta khön g thï nao li ït kï hït vò cêu tao va thanh ph ên hoa
hoc cua ch ung cûc ky tha y àöi. Töng qu at ta phê n thanh 4
nh om nhû sau:
- Cac loai dêu.
- Cac ch êt tao tñn h trú n (t a àï cêp túi ch êt sap).
- Cac loai nh ûa àat àû úc tû sû àa phê n hoa.
- Cac loai asphalt e va bitum e (hùc ñn rai àû úng).
III.3.1 . Dêu:
Têt ca cac dên xu êt dêu mo àïu àû úc dung nh û ch êt
hoa deo trong ca o su , ào la nh ûng loai dêu àû úc san xu êt
co mûc tiï u thu lún.
Trï n thõ trû úng co rêt nhi ïu lo ai va ta co th ï phê n the o
cêu tao cua ch ung thanh 4 loai sau:
a. - Cac ch êt dêu co cêu tr uc paraffinic.
b. - Cac ch êt dêu co cêu tr uc naphthenic.
c. - Cac ch êt dêu phûún g hûún g chi ïm ûu
th ï. d. - Cac ch êt dêu co cêu tr uc phûún g
hûúng.
CAO SU THIÏN NHIÏN 421
Sû phê n loai nay ho an toan co tñn h cach chó àõn h vò
tron g cac
loai dêu ch u yïu àïu co cêu tr uc hoa húp tû 2 ha y 3 tron g
nh ûng chu öi nay. Ch ùng han nh û SUNDEX 53 (cua Su n Oi l
Cty ) co 28 nguyï n tû carbo n ma tron g ào 10 carbo n tao cêu
tr uc phûúng hûúng , 8 tao cêu tr uc naphtheni c va 10 tao cêu
tr uc paraffinic.
Tron g cac loai dêu thû úng dung nh êt, sö nguyï n tû
carbo n ûng vúi cac cêu tr uc kh ac bi ït nay co th ï tha y àöi
the o cac tó lï sau:
Tó lï C phûún g hûún g tû 0 - 50%
Tó lï C naphtheni c 20 - 45%
Tó lï C paraffini c 20 - 75%
Chñn h cac cêu tr uc phûún g hûún g va naphtheni c la
nh ûng cêu tr uc àû úc kh ao cûu nhi ïu nh êt tron g cac ch êt
hoa deo.
Töng qu at, ngû úi ta àoi hoi möt loai dêu co phê n tû
kh öi (x ac àõn h the o àö nh út va tó trong ) va tñn h ba y hú i
àïu cung thêp. Cac loai dêu co phê n tû kh öi thêp àïu co
tñn h tao trú n töt, nhûng ch ung lai co tñn h ba y hú i qu a
manh , tron g luc dêu co phê n tû kh öi ca o lai c o tñn h trú n
trun g bòn h nhûn g co lúi la ñt bõ ba y húi. Nh û vêy ngû úi ta
ph ai cê n bùng ha i tñn h ch êt nay.
II I.3.1.1 . Dêu co cêu truc paraffinic:

Cac ch êt d êu paraffini c chó co ch ûc nùn g la tao trú n


tron g cao su . Ch ung khön g co tac dung hoa deo, búi vò
ch ung chó gi û àû úc rêt ñt ú mang polymer.
Ch ung phê n tan vao ca o su kh o khùn , nhûn g se dï
dang nh öi trön ch êt àön vao vï sau , tron g qu i tròn h ch ï
tao hön húp.
Cac cú ly tñn h noi chun g àïu bõ ha thêp, nhûn g ú cac
nhi ït àö thêp, àö uön con g cua ca o su lûu hoa dung ch êt
dêu co cêu tr uc nay thò töt hú n nh ûng ch êt dêu naphtheni c
ha y aromatic . Àê y la loai dêu khön g co àöc tñnh , do ào
ch ung la ch êt hoa deo àû úc ch on dung àï ch ï tao cac vêt
dung ca o su dung tron g thûc ph êm
va dû úc
ph êm.

42 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


Vu? ng co? ta?c du?ng de?o ho?a cao

Cac ch êt dêu nay khön g thï dung àû úc tron g ca o su neoprene


vò ài ïm anilin e cua ch ung qu a cao . Ngû úc lai ch ung la ch êt
hoa deo rêt töt ch o ca o su buty l do ch ung àa bao hoa.
Thû úng thû úng ngû úi ta dung ch ung ch o ca o su thiï n
nhiï n va ca o su töng húp butadiene-styrene.
Vï cac àùc tñn h ma ch ung anh hû úng àïn ca o su so vúi
cac ch êt hoa deo kh ac, ta co thï xe m bang so sanh cac
tñn h ch êt ma cac ch êt hoa deo anh hû úng àïn möt hön
húp cù n ban la ca o su thiï n nhiï n va cù n ban la butadiene-
styrene , àû úc àön 80% kh oi MPC: bang 1 va 2 tran g 453 va
454.
Nh ûng ch êt hoa deo thu öc loai nay ta co thï kï túi cac
ch êt dêu trùng ha y dêu vaseline , dêu paraffi n v.v...
II I.3.1.2 . Dêu co cêu truc naphthenic:

Ào la nh ûng ch êt hoa deo co cön g dung töng qu at. Tac


dung hoa deo cua ch ung la nh ú vao sû hi ïn di ïn cua nhê n
vong va ch ung trön vao ca o su khön g kh o khùn.
Têt ca nh ûng ch êt co cêu truc vong àïu la nh ûng ch êt
anh hû úng àïn hön húp ca o su cac àùc tñn h töt hú n hït.
Sûc chõ u ox- id e hoa töt, àö bïn nhi ït nùm kho ang gi ûa
àö bïn nhi ït cua dêu paraffini c va dêu phûún g hûúng . Sû
ph at nhi ït, sûc chõVu?
uch em
ng ?? gi??abat (nh û trû úng húp v o xe ) va
ma sat noi chun g àïu rêt töt.
Nh ûng ph êm co àö nh út thêp àïu co àö ba y hú i tûún g
àöi cao. Chñn h nh ûng dêu co àö nh út ca o hú n àû úc dung
àï ch ï tao vai loai ca o su butadiene-styren e gi au dêu.
Cön g dung cua dêu naphtheni c àùc bi ït àû úc ph at tri ïn
cho ca o su töng húp. Ch ung la nh ûng ch êt hoa deo töt cua
neoprene: Neopren e cang hut lêy dêu ba o nhiïu , ài ïm
naphtheni c cang nöi bêt va ài ïm anilin e cang thêp bêy
nhiï u nh û bang kït qu a thû nghi ïm sa u àêy : (v úi neopren e
co àö nh út cao , ngû úi ta chu öng dung loai dêu phûún g
hûún g hún).
- Tï n thûún g mai dêu loai naphthenic.

CAO SU THIÏN NHIÏN 423


50
30
50
40 ?o ANILIN (oC)

S??? Kg d??u ????c 100Kg Neoprene


Vu? ng co? ta?c du?ng de?o ho?a tha?p

CIRCOSO L 2 XH (Su n Oil) : trang thai long mau xan h nh at


(xan h luc) , tó trong d = 0,95 (0,9483), àö nh út ú 990C la 83
sec. Ài ïm aniline : 17 40F (790C).
CIRCOSO L NS (Su n Oi l Ltd.) : Th ï long mau nh at, tó
trong d = 0,93 (0,9279). Àö nh út ú 2100F (990C): 61 sec . Ài ïm
aniline:
1790F (820C).
200

100
90
80
70
60
50
40
30

20

10
8
7
6
5
4

1
60 70 80 90 100 110 120 130 140

Ài ïm naphthenic cua dêu

CIRCOLIGH T PROCES S AID (Su n Oil) : thï long mau nh at, tó


trong d = 0,92, àö nh út ú 380C la 156 sec , ài ïm aniline :
15 60F. SHELLFLE X (Shel l Oil) : Shellfle x 212, th ï long mau
nh at khöng mui, ty trong d = 0,9, àö nh út ú 1000F (380C) la
105 SSU; Shellflex
292: d = 0,91, àö nh út ú 10 00F la 213 SSU, Shellfle x 412: d =
0,915,
àö nh út ú 10 00F la 560 SSU; Shellfle x 732: d = 0,92, àö nh út
ú

42 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


210 0F (990C) la 98SSU,... (Shellfle x 274 göm hydrocarbon
naphtheni c va phûún g hûúng) , v.v...
II I.3.1.3 . Dê u co cê u tru c phûúng hûúng chi ï m ûu th ï :

Ào la nh ûng dêu co cêu tr uc àa sö la dên xu êt phûún g


hûúng, ngo ai ra con co cac cêu truc kh ac ma thû úng la
cac dên xu êt naphtheni c va àö i kh i la cac dên xu êt chû a
no.
Ào la nh ûng loai dêu co àö nh út tha y àöi, tó trong va
?i? m? Nh
ài ïm anilin e thêp. ANILINE (0C) lïnh hú n thò co ch ûc nùn g
ûng dêu
ph a loang, nh ûng dêu ñt lïnh hú n la nh ûng ch êt hoa deo
ûu vi ït, ch ung cung dï dang tron g xû ly ba n àêu.
Cac ch êt dêu nay àû úc dung rêt nhi ïu ch o ca o su thiï n
nhiïn cung nh û ch o ca o su töng húp. Ch ung rêt dï ch o
vao ca o su va ta co th ï trön vao ch o àïn 50% tron g cac ca o
su töng húp ma khöng gê y hai ch o cac cú ly tñn h cua ca o
su lûu hoa.
Tron g ca o su söng , ch ung cai thi ïn àû úc sû phê n tan
cua cac ch êt àön va co anh hû úng àïn tñn h ke o dñn h cua
cac hön húp.
Do ch ung chû a no , nï n vai ch êt dêu nay àa lam ch êm
lûu hoa; vò th ï ta cên ph ai chón h liïu ch êt xuc ti ïn lûu
hoa tron g cöng thûc ch o àung va nï n tùn g ham lûúng lûu
hu ynh lïn möt ch ut.
Töng qu at, ch ung anh hû úng àïn cú ly tñn h ca o su lûu
hoa, cao su thiï n nhiï n cung nh û ca o su töng húp. Tron g
trû úng húp cao su butadiene , ch ung cai thi ïn àang kï vï
“à ö tr ï” trun g bòn h cua cac hön húp àön nhi ïu kh oi
carbo n àen . Tron g neoprene , ch ung cai thi ïn àû úc àö uön
cong , lam ch êm cûng va kït tin h cua ca hön húp ca o su
söng va ca o su lûu hoa.
Ch ung cung àû úc dung ch o vai ca o su töng húp
butadiene-sty- ren e co àö nh út moone y cao.
Ta co thï xe m cú ly tñn h cua ca o su lûu hoa ma ch ung
truy ïn vao so vúi nh ûng ch êt hoa deo kh ac, tron g cung
möt hön húp cùn ban la ca o su thiï n nhiï n (tú xön g kh oi)
va tron g hön húp ca o su
butadiene-styrene , ca ha i àïu àû úc àön 80% kh oi MPC . (Nh om dêu
CAO SU THIÏN NHIÏN 425
nay àû úc cac hang ca o su sû dung ph ö bi ïn trû úc nù m
1975).
Cac ch êt dêu nh om nay co tïn thûún g mai ài ïn
hòn h la: NAFTOLEN E (Àûc);
NAPHTOLEN E (My);
DUTREX (Ct y Shell ) göm DUTREX 419 (ch êt dêu lïnh ,
mau sêm, àö nhút ú 10 0 0F (380C) la 510 SSU, ú 21 00F
(990C) la 47
SSU); Sö 726 (àö nhút ú 21 0 0F la 83 SSU); sö 739 (àö nhút
ú
210 0F la 97 SSU); sö 757 (à ö nh út ú 21 00F la 115 SSU); sö 786
(àö nh út ú 21 00F la 150 SSU); sö 787 (à ö nh út ú 21 00F la 150
SSU); sö 896 (à ö nh út ú 21 00F la 265 SSU),... têt ca àïu co tó
trong lêy trun g bòn h d = 1 (t û 0,994 àïn 1,014).
RAVOLENS (Ancho r Chem);
NUSO 90 (Ess o Standard);
SUNDEX 53, 170, 1585 (Su n Oil);
MOBILSOL K (Mobi l Oil) ; v.v...
II I.3.1.4 . Dê u co cê u tru c phûúng hûúng:

Nhom dêu nay göm nhûng chêt dêu co tó lï


hydrocarbon phûún g hûún g trï n 90%.
Vi ïc sû dung ch ung thû úng co gi úi han, vò ch ung dï bõ
bi ïn àöi do sû oxid e hoa va do ch ung ba y hú i manh
(ngû úc lai ú cac nhi ït àö th êp, ch ung tr ú nï n qu a lïnh
nh êy, va anh hû úng x êu àïn cú ly tñn h cua hön húp ca o
su).
Thû úng àû úc dung ch o cac ûng dung àùc bi ït ch ùng
han nhû hoa deo cac loai neopren e co àö nh út cao , loai
WHV ha y con dung àï ch ï tao vai loai butadiene-styren e
gi au dêu.
Àö i kh i àï gi am bút tñn h dï oxid e hoa cung nh û àï cai
thi ïn àö lao hoa cua cac hön húp ca o su , ngû úi ta hoa
trön nh ûng dêu nay (ho ùc dung ph öi húp) vúi möt dêu
paraffini c ho ùc vúi dêu
naphtheni c (àû úc chu öng hú n dêu
paraffinic).
42 6 CAO SU THIÏN NHIÏN
Cac ch êt dêu lo ai nay ta co th ï kï túi:
DUTREX 20 (Ct y Shell);
CALIFUX TT (Ct y Golde n Bea r
Oil); SUNDEX 85 (Ct y Su n Oil);...
III.3.2 . Sap: Cir e (Ph ap) , Wax (Anh , My).
Cac ch êt sap dên xu êt tû dêu mo co th ï àû úc xe m nh û
la cac ch êt dêu co nhi ït àö nong ch ay ú trï n nhi ït àö
bòn h thû úng ; do ào co le ta khön g nï n goi la “s ap” nhûn g
vò nh ûng th ï nay co nh ûng tñn h ch êt tûún g tû gên vúi
tñn h ch êt cua “s ap” , vò thï ngû úi ta vên goi la “s ap”.
Cac ch êt sap dên xu êt tû dêu mo th u àû úc tû nh ûng
phên ào an cu öi cua qu a tròn h chûn g cêt dêu thö va ch u
yïu ch ung àû úc tao ra tû nh ûng hydrocarbo n no co phê n
tû kh öi cao . Ch ung co 4 dang:
a. - Dang “petrolatum”;
b. - Sap paraffin;
c. - Dang “ozokerite ” (ng ay xû a goi la sap thiï n nhiïn);
d. - Sap tin h th ï nh o.
Tac dung hoa deo cua cac dang sap nay khön g àang
kï, nhûng ch ung dï dang tron g vi ïc xû ly ba n àêu ca o su
vûa gi up ch o hön húp ca o su tranh bõ dñn h vao cac tr uc
may nh öi, can va dï dang tron g cön g ào an can luy ïn (àõn h
hònh).
Tron g ca o su lûu hoa, töng qu at ch ung lam gi am àö keo
dan va modul e (lûc keo ú möt àö dan àa àõnh ) nhûn g àö
dan dai va àö cûng thò ñt bõ bi ïn àöi.
Ch ung co tac dung töt túi sû lao hoa cua ca o su lûu hoa
vò ch ung tan ñt tron g ca o su , kït tin h thanh möt lúp vang
cûc mong ú bï mùt cua ca o su lûu hoa, do ào ch ung bao
vï ph ong ch öng àû úc t ac dung cua anh nùng mùt trúi va
ch öng àû úc nh ûng nût
ran “tônh” (àê y la möt tac dung töt, nï n ta thû úng dung ch ung

CAO SU THIÏN NHIÏN 427


tron g vi ïc ph öi húp vúi cac ch êt ph ong lao co tac dung ch öng
ozone , àï ch öng anh nùng ch o ca o su lûu hoa, xe m chûún g
Ch êt ph ong lao.
II I.3.2.1 . “Petrolatum”: (Petroleum)

Ch êt nay con àû úc goi la “ge l dêu mo” tûún g tû nh û


vaseline, la ch êt àat àû úc tû nh ûng cùn dû cua qu a tròn h
chûn g cêt dêu thö (ch êt con lai sa u kh i chûn g cêt dêu mo
ú chê n khöng).
Àê y la möt ch êt thï ban àùc àû úc cêu tao búi nh ûng
san ph êm mïm cua cac hydrocarbo n loai paraffinic , kh öi
rêt sït nh û mêt, mau hú i vang , khön g tan tron g nû úc,
rû úu; tan àû úc tron g ether, carbo n disulfide , benzen e; tó
trong 0,82 - 0,85; ch ay ú 38 - 540C.
II I.3.2.2 . Sap paraffin: (Cire de paraffin, paraffin wax)

Sap nay thu àû úc tû nh ûng ch êt cùn nh û dêu chûn g


cêt ú nhi ït àö cao.
Lû úng dung ch o ca o su rêt thêp vò tñn h tan àû úc tron g
ca o su cua no con yïu hú n dêu paraffin . (Xem chûún g Ch êt
ch öng lao hoa).
III.3.2.3 . Ozokerite:

Ng ay xû a ngû úi ta goi “ozokerite ” la sap thiï n nhiï n vò


no àû úc tòm thêy tron g vai mo carbo n bitumineou s hi ïm, co
cêu tao gi öng nh û sap paraffin . Kï ào ngû úi ta goi
“ozokerite ” la nh ûng ch êt chûn g cêt ú trï n phê n ào an cua
paraffin , àû úc tin h khi ït hoa ch o ra möt ch êt sap mau
trùng , co cêu truc tin h thï ha y vi tin h th ï tuy the o àö tin h
khi ït, nong ch ay tû 65 - 800C.
Cên noi ro ozokerit e thiï n nhiï n hi ïn na y khön g con
àû úc sû dung lam ch êt hoa deo ch o ca o su nûa.
Vï ozokerit e dên xu êt tû dêu mo co tñn h tûún g húp vúi
ca o su ca o hú n paraffin . Ngo ai ra no co lúi hú n ozokerit e
thiï n nhiï n ú ài ïm no co mau trùng , tron g luc loai thiï n
nhiï n thò co mau vang.
III .3.2.4 . Sap vi tinh th ï:
Ào la ch êt tû sap ozokerit e nhûn g co àö tin h thi ït ca o hún.
42 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
Tin h thï nh o hú n tin h thï to cua paraffi n (s ap) . Phê n tû kh öi
ca o hú n nhi ïu phê n tû kh öi cua sap paraffin . Àö àùc tha y
àöi tû tr ang thai mïm àïn trang thai ch ùc va cûng . Àö
nong ch ay vao kho ang tû 60 - 950C. So vúi sap paraffin ,
ch ung keo thanh súi àû úc, uön con g àû úc va dñn h hún .
Kh a nùn g gi û lai dun g mö i cua ch ung thò ca o hún.
Tron g ca o su , ch ung lam tùn g àö dñn h cac hön húp ca o
su ú trang thai söng , gi up ch o ca o su dï ch ay tron g khuö n
va ch o san ph êm ho an têt möt hòn h dang àep. Ch ung
cung tûún g húp àû úc nhi ïu vúi ca o su butyl.
III.3.3 . Nh ûa:
Töng qu at, ào la nh ûng san ph êm tû sû àa phê n hoa
àú n phên tû (monomer) co ngu ön göc tû dêu mo, ban ch êt
la cêu tr uc phûún g hûún g àû úc bao hoa nhi ïu ho ùc ñt.
- Vai tï n thûún g mai nh ûa dên xu êt tû dêu mo:
RESINE X RESINS ; PICCOCIZE R (Harwic k Standar d
Chem.); PICCOPAL E RESIN S (Harwic k Standar d Chem.);
VELSICO L (VELSICOL GE- 9 RESI N Velsico l Chem.) ;
v.v...
- Tñnh ch êt va cön g dung:
Nh ûng ch êt nh ûa nay hi ïn di ïn ú trang thai long nh êy
ho ùc trang thai àùc nhi ït deo, thï hi ïn àùc tñn h qu a tñn h
khön g dên ài ïn àùc bi ït ca o tron g trû úng húp cua cac
chu öi ch i phûún g vò cêu truc cua ch ung la hydrocarbon , do
àùc tñn h nay ma ch ung àû úc dung ch o cac hön húp cach
ài ïn.
Àê y la nh ûng ch êt h oa deo töt ch o ca o su thiï n nhiï n
va cao su töng húp, ch ung lam tùn g àö deo nhûn g khön g
lam gi am cú ly tñnh . Ch ung dï dang khu ïch tan cac ch êt
àön, thï hi ïn qu a vi ïc tùn g àö keo dan va àö chõ uxe rach
(ta nï n nh ú la möt ch êt àön tùn g àû úc cû úng lûc ca o su
lûu hoa vúi ài ïu ki ïn la ch ung ph ai
phê n tan töt tron g ca o su) . Àö chõ uuön con g va vït ch em
lan

CAO SU THIÏN NHIÏN 429


2

röng lún (nh û trû úng húp vo xe ) àïu àû úc cai thi ïn tron g
nh ûng
hön húp ca o su ch ûa no. Dung ch êt hoa deo nay, hön húp
ca o su lûu hoa cung chõ u àû úc lao hoa do phê n tû kh öi cua
ch ung cao, nh ûng ch êt àa phê n hoa nay thò bïn va ba y
hú i rêt ñt. Töng qu at, nh ûng loai nh ûa nay hêu nh û khön g
dung ú nû úc ta vò ph ai nh êp va gi a cua ch ung hú i àùt.
III.3.4 . “Asphalte ” va dêu hùc rai àû úng bitume:
Ch êt hoa deo nay àû úc phê n bi ït thanh ha i loai: ch êt
thiïn nhiï n co ú trang thai mo, ào la Asphalte s (Asphalts )
va cac ch êt co tû chûn g cêt dêu mo, ào la “Bitume ”
(Petroleu m Asphalts).
Cac “asphalte ” cung nh û “bitumes ” (g oi the o Ph ap) ha y
“as- phalts ” cung nh û “petroleu m asphalts ” (goi the o My) la
ch êt hoa deo ca o su thû úng àû úc dung àï tha y th ï hùc ñn
tha n àa.
II I.3.4.1 . Asphaltes:

La nhûng khoang chêt thiïn nhiïn co lên bitume ñt


hoùc nhi ïu. Ngû úi ta bi ïu thõ àùc tñn h ham lûúng bitum e
qu a tñn h hoa tan cua kho ang ch êt tron g carbo n disulfid e
(C S ) (bitum e nguyïn ch êt tan àû úc ho an toan tron g carbo n
disulfide).
Tai Êu - My, phêm àû úc dung tron g ca o su la
“GILSONITE” ào la möt asphalt e thiï n nhiï n ú Bùc My, co
tñn h tan àû úc trong carbo n disulfid e ca o túi 99%.
Gilsonit e co dang cuc mau àe n ha y böt mau nê u sêm,
nh ûng ph êm kh ac nha u àû úc phê n bi ït qu a àö mïm cua
ch ung.
Gilsonit e thï hi ïn àùc tñn h qu a àö nong ch ay cao , qu a
tñnh chõ u aci d va baz , tñn h khön g th êm nû úc va cac tñn h
ch êt vï ài ïn vû út tröi.
Co le khön g nï n goi asphalte s la ch êt hoa deo ca o su
ma nïn goi la ch êt ph a loang (diluant) . No lam bi ïn àöi ñt
ho ùc lam tùng àö cûng cua ca o su lûu hoa va nên g ca o
tñn h ch êt ài ïn. Ngû úita cung dung no tron g vi ïc cai thi ïn
tñn hkhön g thêm nû úc ha y sûc
chõ u aci d va ba z cua nh ûng hön húp ca o
su.

43 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


Co thï noi nh ûng ch êt nay hi ïn na y ñt àû úc dung túi vò ch ung co
gi a thanh cao , ta co thï dung nh ûng ch êt kh ac àï tha y th ï töt hún.
Tron g cac asphalte s ta co thï kï túi tïn thûún g mai
cua cac Gilsonit e hoa deo co ú My nh û WILMEX M- 4
(Wilmingto n Chemi- cal ) dï dang ch o xû ly ba n àêu va hoa
deo hön húp ca o su.
II I.3.4.2 . Bitumes:

Ngû úi ta àa thu àû úc cac bitume s asphalte s ha y dêu


hùc, hùc ñn dêu mo qu a sû chûn g cêt vai dêu mo thiï n
nhiï n gi au hydro- carbo n asphaltes . Phê n tû kh öi cua
ch ung vao kho ang 500 ú nh ûng dêu co bitum e ch o àïn 5.000
ú nh ûng hang ca o hún . À o la cac hön húp hydrocarbo n
paraffinic , naphthenic , diene , phûúng hûún g va cac húp ch êt
nitro , sulfu r va oxid e hoa. Ch ung nùm tron g loai thï ke o
hûu cú va cac polyme r co phê n tû kh öi thêp.
Vï phûún g di ïn cú hoc, nh ûng nghiï n cûu àa ch ûng to
bitume co thï la möt ch êt thï àùc co tñn hch êt àan höi,
ho ùc thï thu ên tuy nh êy ho ùc thï ban nh êy ban àùc. Ta
co thï ap dung no vúi moi àùc tñn h cua cac polyme r nhi ït
deo.
Tron g thûc tï, ngû úi ta phê n bi ït bitum e tû sû chûn g
cêt tr ûc ti ïp, que n goi la bitum e C va cac bitum e àû úc bi ïn
àöi qu a qua tròn h thöi nong (oxid e hoa) que n goi la bitum e
D.
Ch êt cêu tao la asphalte n (th ï àùc) va malte n (ch êt long
nhû dêu) ma tó lï asphalte n cang ca o thò bitum e se cang
cûng.
Nh ûng ph êm àû úc dung ch o ca o su la:
1. Cac bitum e (g oi àung ) ú trang thai cûng ho ùc ban
cûng hay mïm. Chung biïu hiïn àùc tñnh qua àö mïm
thay àöi tû
35 -45 0C va qu a àö thêm thêu cua ch ung.
Töng qu at, bitum e gop ph ên vao xû ly ba n àêu va
khu ïch tan cua cac ch êt àön. Thû úng thò ch ung co ch ûc
nùn g nh û la ch êt ph a loang , ha gi a thanh cua hön húp ca o
su . Töng qu at, ch ung lam ch êm lûu hoa möt ch ut, lam ch o
cac vêt dung àuc khuö n co
möt hòn h dang àep. Dung ch ung vúi lûúng thêp ch o àïn 20%,

CAO SU THIÏN NHIÏN 431


ch ùng nh ûng ch ung khön g lam bi ïn àöi cú ly tñn h cua ca o su lûu
hoa, ma con cai thi ïn àû úc àö keo dan, xe rach , uön con g
va lao hoa tron g vai trû úng húp.
Ngû úc lai vúi asphalt es thiï n nhiïn , hùc ñn dêu mo
(brai s de petrole ) la nh ûng ch êt cûc re ti ïn, co thï sû dung
nh û ch êt ph a lo ang.
2. Nh ûng ch êt cûng va gi on ch u yïu àû úc dung nh û
ch êt pha loang ca o su ; ch ung cai thi ïn àû úc cú tñnh , hoa
cûng cac hön húp ca o su. Tñnh tûún g húp cua ch ung co
gi úi han tron g ca o su thiïn nhiïn.
3. Nh ûng ch êt mïm dï dang ch o vi ïc xû ly ba n àêu va
hoa deo hön húp ca o su , ch ung cai thi ïn àû úc àö chõ u
aci d va ba z loang. Lo ai nay àû úc dung ch o cac hön húp
“ebonite”.
4. Ch êt long ha y rêt nh êy àû úc dung àï nên g ca o àö
dñn h keo töt ch o hön húp ca o su söng va dung nh û ch êt
hoa deo; ch ung cai thi ïn àû úc sû phê n tan cua cac ch êt
àön va àö chõ u uön cong.
Tron g ha i loai bitume , phê n bi ït the o thûc tï thò bitum e
bi ïn tñn h co thï noi la àû úc chu öng dung nh êt, ào la
bitum e thöi hay oxid e hoa (thû úng que n àû úc goi la bitum e
D) loai nay con àû úc bi ït qu a tû “Minera l Rubber” . Ph êm
nay àû úc ch ï tao bùng cach thöi luöng khön g khñ qu a
asphalte s àan g ú nhi ït àö ca o trong möt th úi gia n cên àï
àat àû úc àö mïm va àö xuyï n thêu mong mu ön. Kït qu a
la tñn h keo súi ú 00C se ca o hú n va sûc chõ u lao hoa töt
hún.
Cac bitum e oxid e hoa noi chun g khön g co tac dung túi
tñnh hoa deo ca o su ma àùc bi ït la gi up dï àõn h hòn h ep
àun. Ch ung cung dï dang khu ïch tan ch êt àön va ngù n
trú cac hön húp cao su dï “ch ït” ha y co tñn h “chñn” súm.
Tron g vai ph êm bitum e oxid e hoa, do vên con co àö
chû a no tron g ph êm nay, möt ph ên lûu hu ynh tron g hön
húp lûu hoa se bõ hêp thu , ch o nï n ta cên chón h lûúng ch êt
lûu hoa tron g cöng
thûc ch o àung.
43 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
Dung vúi ham lûúng thêp, ch ung ñt lam bi ïn àöi cac tñn h ch êt
cua ca o su lûu hoa. Tron g kh i ào, ch ung lai cai thi ïn àû úc
àö bïn xe rach , àö thêm nû úc, àö chõ u aci d va ba z cung
nh û àö lao hoa.
Cac tñn h ch êt ma ch ung anh hû úng àïn ca o su so vúi
nh ûng ch êt hoa deo kh ac, ta co thï xe m bang so sanh.
Dung lûúng ca o va àùc bi ït la tron g ca o su thiï n nhiïn ,
ch ung lam tùn g àû úc àö keo dan, uön con g va xe rach.
Tron g cac hön húp ebonite , ch ung dï dang ep àun va
gop ph ên ho an têt san ph êm möt hòn h dang àep.
Vai tïn thûún g mai cua “bitume”:
BITUM E D- 3 ERGUM (Cön g ty Bitume s
Sp eciaux); HARD ASPHALT (Standar d Fran çais e
de s Petroles); BITUM E 135/10 (Cön g ty Shell);
SOFTENE R 20 (Ct y Witc o Chem.);
MINERAL RUBBER , HARD HYDROCARBON (Witco
Chem.) : bitum e oxid e hoa; v.v...

III.4 . CH ÊT HOA DEO TÖNG HÚP

Tron g nh om nay, ta co thï phê n ra:


- Cac ch êt hoa deo ester.
- Cac ch êt nh ûa, thï hi ïn qua:
a. - Cac abietate , du rùng chñn h la este r nhûn g ch ung höi
àu ch ûc nùn g cua möt ch êt nh ûa.
b. - Cac polyme r co phê n tû kh öi thêp.
- Dên xu êt cua chlorine , ch ung khön g ú tron g muc nao
cua bang phê n loai töng qu at.
III.4.1 . Ch êt hoa deo ester:
Cac ch êt hoa deo este r la nh ûng ch êt töng húp àû úc
ch ï tao bùng cach ch o möt rû úu ph an ûng vúi möt acid ,
töng qu at la

CAO SU THIÏN NHIÏN 433


ph an ûng cua 2 ch êt hûu cú . Rû úu àû úc dung nhi ïu nh êt
la bu-
tanol , hexanol , octanol , caprano l (rû úu caprylic) , glyco l
(rû úu glycolic) . Cac aci d àû úc dung thû úng la aci d phthalic ,
phospho- ric , sebacic , adipic , ricinolei c va azelaic . Qu a
nh ûng qu a trònh ph an ûng cua nh ûng ch êt nay, ta se thu
àû úc cac este r kh ac nhau co möt têm qua n trong nhi ïu
ho ùc ñt ch o cön g nghi ïp ca o su.
Cac ch êt hoa deo este r àû úc ap dung ch u yïu vao ca o
su Ni- tril e va neoprene . Ch ûc nùn g ch u yïu cua ch ung la
gop ph ên vao cai thi ïn ch o cac loai ca o su co tñn h ch êt
töt. Töng qu at, ngû úi ta chó dung cac ch êt hoa deo nay kh i
vên àï dung cac ch êt hoa deo kh ac khön g gi ai quy ït
àû úc, vò gi a thanh cua ch ung kh a cao.
Co möt sö lúi ñch vï tñn h tûún g húp, tñn h ön àõn h va tñn h
chõu nhi ït àö thêp cua ch ung (x û lanh).
1.- Nh ú vao tñn h tûún g húp, nh êt la vúi ca o su Nitril e
ha y neo- prene , ch ung khön g bõ di chuy ïn ra ngo ai san
ph êm (hi ïn tûúng di chuy ïn).
2.- Do phê n tû kh öi cao , trï n 300, ch ung khön g bõ kh ö
(khöng ba y húi ) ú cön g ào an àêu, vao luc sû dung vêt
dung ho an têt. Àê y la tñn h ön àõn h cua möt ch êt hoa deo
va tñn h nay cang töt hú n ba o nhiï u thò phê n tû kh öi cang
ca o bêy nhiïu . Nh ûng ch êt hoa deo bi ïu hi ïn àùc tñn h qu a
sûc chõ u nhi ït töt kh i phê n tû kh öi àat túi vao kho ang 400.
Nh ûng ch êt hoa deo lam tùn g àö chõ u dun g mö i töt kh i
phê n tû kh öi àat túi 2.000 ha y hú n nûa. Thñ du nh û sebacat e
buty l la aci d sebaci c àû úc este r hoa bùng butano l co phê n
tû kh öi la 314, ào la möt ch êt hoa deo ca o su thû úng dung
ú cac nhi ït àö thêp. Kh i tha y thï butano l bùng möt rû úu
co phê n tû kh öi ca o hú n nh û octanol , ta thu àû úc sebacate
octy l co phê n tû kh öi la 426, thï hi ïn àùc tñn h qu a àö bïn
nhi ït. Nïu tha y th ï octano l (rû úu octylic ) bùng glycol , san
ph êm àa phê n hoa se co àö chõ udêu töt.
3.- Nh ûng ch êt hoa deo nay gi up hön húp ca o su tùn g
àö uön con g rêt ca o ú nhi ït àö thêp. Ngû úc lai vúi ài ïu
ma ta co thï nghô
43 4 CAO SU THIÏN NHIÏN
la àö àön g cua ch êt hoa deo khön g ph u húp vúi sû ha nhi ït cua
hön húp ca o su.
Nh ûng yïu tö ma ta cên ph ai kï la: cêu truc (c ac este r
mach thùng co hi ïu qu a nh êt) va nh êt la àö nh út. Kh i möt
ca o su ú nhi ït àö th êp thò chuy ïn àöng cua cac phê n tû
ca o su se ch êm va ch êt hoa deo se dï dang gi up cac phê n
tû ca o su di chuy ïn. Sû chuy ïn àöng cang dï dang ba o
nhiï u kh i ch êt hoa deo cang ñt nh êy bêy nhiïu . Tu y nhiï n
ú nhi ït àö thêp, no co thï hoa nh êy cung nh û hoa àùc, ào
la nguyï n do ma ta cên ph ai bi ït túi àö nh út ú nhi ït àö
thû úng va àö nh út ú nhi ït àö sû dung san ph êm ho an
têt.
Vai loai ch êt hoa deo este r gi up tùn g cû úng cac tñn h
ch êt töng qu at, ngû úc lai cung co vai ch êt khön g thñc h húp
ch o cön g dung töng qu at, nhûn g gi up ch o hön húp ca o su
cac tñn h ch êt ho an toan àùc bi ït, nh û àö chõ u lanh , tñn h
kh o ch ay (k y hoa) , àö bïn nhi ït v.v...
Sa u àê y ch ung ta lên lûút kh ao sat nh ûng ch êt hoa deo
ester thû úng dung la:
a. Chê t ho a de o este r co cön g dun g tön g quat:
Tron g loai nay, thû úng dung nh êt la ha i este r cua aci d
ph- thali c va möt este r cua aci d phosphoric;
Phthalate:

l Phthalat e dibutyl : C4 H9 COO–C 6 H4 –COO–C 4 H9


(M = 278)
Àê y la ch êt hoa deo rêt töt cua ca o su thiï n nhiï n va
ca o su töng húp va àùc bi ït nh êt la ca o su Nitrile . No gi up
gi am àû úc thúi gia n hoa deo ca o su , dï dang xû ly ba n
àêu va lam tùn g àû úc àö deo cua cac hön húp ca o su . Ca o
su lûu hoa co ch ûa no thò mïm va uön con g àû úc.
Àöng thúi, no co khuyït àiï m la rêt bay húi (khö), ào
la nguyï n nhê n ma ta nï n ph öi húp cung vúi möt ch êt hoa
deo nùng

CAO SU THIÏN NHIÏN 435


8

hún . Co th ï noi vò nguyï n nhê n nay ma ngû úi ta dung phthalate


diocty l nhi ïu hún.
Vï ly tñnh , àê y la ch êt long nh û dêu khön g mau, khön g
mui ho ùc co mui rêt yïu, tó trong d = 1,04.
Vai tï n thûún g mai:
RC PLASTICIZE R DB P (Ct y Rubber);
TETRAFLE X DB P (Ct y Nationa l Polychemicals);...
lPhthalat e dioctyl : C –COO–C H –COO–C H
H 8 17 6 4 8 17

(M = 391)
Co 3 phthalat e tû rû úu àú n phê n tû co tñn h ch êt tûúng
C
àûún g vúi nhau : phthalat e ethylhexyl , octy l thû úng la capryl.
Chñn h phthalat e di-2-ethylhexy l àû úc chu öng dung nh êt
cho ca o su va dung nh û la phthalat e dibuty l nhûn g no co
lúi hú n ph- thalat e dibuty l ú ài ïm la ñt kh ö (ñt ba y húi) , tan
ñt tron g nû úc va gi up hön húp ca o su co àö bïn chõ u lanh
töt hún . Noco cac tñn h vï ài ïn töt, àùc bi ït la ú nh ûng
ph êm tin h khi ït nh û GARBEFLEX DO-8C.
Tron g ca o su Nitrile , no cai thi ïn àû úc àö chõ u keo dan,
àö trï va àö uön con g ú cac nhi ït àö thêp (l anh).
Vï ly tñnh , ào la nh ûng ch êt long nh û dêu, khön g mau,
mui àùc bi ït dõu, tó trong d : 0,983 - 0,989, àö nh út ú 200C la
88 cp , àö àön g àùc -550C.
Vai tïn thûún g mai cua phthalat e dioctyl:
DIOCTYL PHTHALAT E (Foo d Machiner y an d Chem.,
Sherwin-Williams) ; DI (2-ETHYLHEXYL) PHTHALATE
(Eastma n Chem . Product) ; GARBEFLEX (C.P.C.S.);
ALAIFLEX F- 3
(Pechiney); ERVAFLEX
(R.V.A.);
TETRAFLEX DOP (National Polychemical); RC PLASTI-
CIZE R DO P (Rubber);

43 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


Phosphat e

l Phosphat e tricresyl : (CH3 C6 H4 O)3 PO


(M = 368)
Phosphat e tricresy l la ch êt hoa deo ch u yïu cua ca o su
töng húp. No th ï hi ïn àùc tñn h qu a tñn h kh ö (ba y húi )
thêp va kha nùn g ky hoa (kh o ch ay) cua no. No tùn g cû úng
ch o hön húp cao su cac cú tñn h töt va àö lao hoa töt do
tñn h ba y hú i ñt cua no. Àöi kh i ngû úi ta dung ph öi húp vúi
möt ch êt hoa deo kh ac àï tac àöng àû úc möt tñn h ch êt àa
àõn h ch o hön húp ca o su.
Cön g dung cua no co gi úi han, möt ph ên vò àö bïn nhi ït
th êp (lanh ) cua no kem va möt ph ên do no co àöc tñn h
khön g thñch húp ch o moi hön húp ca o su dung tron g
ng anh thûc ph êm. Th êt th ï, phosphat e tricresy l co cêu tao
la möt hön húp göm 3 dên xu êt o- , m- va p- ma dên xu êt
o- la ch êt àöc.
Vï ly tñnh , ào la ch êt long nh û dêu, khön g mau, khön g
mui, bïn va khön g ba y húi , pH trun g tñnh , tó tr ong tû 1,157
àïn 1,173, nhi ït àö sö i ú ap su êt 20 mmH g la 2750C, khön g
tan tron g nû úc, tan tron g cac dun g mö i hûu cú thön g dung.
Vai tïn thûún g mai cua phosphat e tricresyl : cung nh û
cac es- ter kh ac, ch êt hoa deo este r nay àû úc goi the o tïn
hoa hoc cua no ho ùc àû úc àùt tïn nhû:
KRONITEX (Foo d Machiner y an d Chemica l Cty) ;
v.v... b. Chê t ho a de o este r co cön g dun g àù c biït:
Ch êt hoa deo dung ch o ca o su chõ u lanh.
Cac este r tùn g cû úng ch o ca o su cac tñn h ch êt töt ú cac
nhi ït àö thêp thò rêt nhiïu ma thûúng dung nhêt la cac
seb açate, adipate , phthalate , ricinoleat e va vai phosphate.
Seba çate

Ài ïn hòn h la seb açat e dibutyl : C4H9–COO–(C H2)8–COO–C 4


H9
co phê n tû kh öi M = 314. Àê y la ch êt hoa deo este r ch u yïu dung

CAO SU THIÏN NHIÏN 437


ch o ca o su Nitrile , no cung tûún g húp àû úc vúi ca o su
thiï n nhiïn,
ho ùc cac loai ca o su töng húp kh ac. Ngo ai tùn g cû úng ch o
ca o su tñn h ch êt ûu vi ït ú nhi ït àö thêp, no thï hi ïn àùc
tñn h qu a tñnh khön g dên ài ïn (no truy ïn vao hön húp ca o
su cac cú ly tñn h töt); khuy ït ài ïm cua este r nay la tûún g
àöi kh ö (tûún g àöi ba y húi).
Ào la chêt thï long nhû dêu, khöng mau, trong, tó
trong d = 0,93 - 0,94; sö i ú 1800C; àön g àùc -110C.
Ch êt hoa deo este r n ay àû úc goi the o tïn hoa hoc cua
no ho ùc co tïn thûún g mai nhû:
GARBEFLEX S- 4 (C.P.C.S ; Ph ap);
MORFLE X 240 (Chas . Pfize r va Cty ,
My);... Phthalate:
Du la möt ch êt hoa deo co cön g dung töng qu at,
phthalate diocty l la möt phthalat e du y nh êt thû úng dung
àï tùn g cû úng ch o hön húp ca o su àö uön con g töt ú nhi ït
àö thêp, àùc bi ït la tron g cac hön húp ca o su Nitril e (xe m
phthalat e dioctyl).
Adipate :

Têt ca adipat e àïu la nh ûng ch êt hoa deo töt, dung ch o


ca o su chõ u nhi ït àö th êp (nhi ït àö lanh) . So vúi seb açate ,
ch ung co gia thanh thêp hún.
l Adipat e diisobutyl : C4 H9 OOC-(C H2 )4 –COO–C 4 H9
(M = 258)
La möt ch êt hoa deo este r chó dung ch o cac ca o su töng
húp ma thö i nh û ca o su butadiene-styrene , neoprene , ca o
su butyl, ca o su Nitrile . Notùn g cû úng ch o cac hön húp ca o
su nay cac tñnh ch êt ûu vi ït ú cac nhi ït àö thêp. Ngo ai ra
no thñc h húp dung cho cac hön húp lam ba o bò thûc ph êm.
Tu y vêy, cön g dung cua no vên bõ gi úi han vò no co tñn h khö
(ba y húi ) cao . Thû úng thò nï n dung ph öi húp vúi möt ch êt
hoa deo polyme r àï han ch ï tñn h ba y húi.

43 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


Tï n thûún g mai cua ch êt hoa deo nay ài ïn hònh la:
CABFLEX DIBA (G.L. Cabot);
DAREX DIBA (Dewe y an d Almy);...
lAdipat e dioctyl : C –COO–(CH ) –COO–C H .
H 8 17 2 4 8 17

(M = 371)
Tron g cac dên xu êt octyl , di-2-ethylhexy l adipa te la
ch êt thû úng àû úc dung nhi ïu nh êt. No tûún g húp àû úc vúi
ca o su thiïn nhiï n va cac loai ca o su töng húp ma àùc bi ït
la vúi ca o su Nitri le.
So vúi ester dibutyl kï trïn, no ñt khö hún nhûng so
vúi seb açat e tûún g ûng thò no kh ö hún.
Ch êt nay truy ïn vao cac hön húp ca o su àö chõ u nhi ït
lanh töt va cac tñn h vï ài ïn cung töt.
Tï n thûún g mai cua adipat e diocty l ha y adipat e di-2-
ethylhexy l la: GARBEFLEX A- 8 (C.P.C.S. ) Ph ap;
ALIFLEX A- 4 (Pechiney , Ph ap);
ELASTOSANE O (Rhöne-Poulenc ,
Ph ap); RC PLASTICIZE R DOA (Rubber ,
My); MORFLEX 310 (Chas . Pfize r Cty);
ELASTEX 60- A (Allie d Chem.);
DIOCTYL ADIPAT E (Kessle r Chem.);...
l Adipat e dibutoxyethoxyethyl : (C4 H9 OC2 H4 OC2 H
4
COO)2 (CH
2 4
)
(M = 434)
Àê y la ch êt rêt ñt ba y hú i, tùn g cû úng ch o ca o su lûu hoa
àö uön con g töt ú cac nhi ït àö thêp cung nh û chõ u töt ú
cac nhi ït àö cao.
Tï n thûún g mai chùng han nh û PLASTIFIAN T TP-9 5 cua
Thioko l Ltd.
Azelate:
Àê y la cac ch êt hoa deo cua ca o su töng húp va àùc
bi ït la cao su Nitrile.

CAO SU THIÏN NHIÏN 439


l Azelat e dihexy l ha y azelat e di-2-ethylbutyl:
C H –COO–C H –COO–C (M = 356)
6 13 7 14 H 6 13

Ch êt hoa deo este r nay ch o kït qu a gi öng nh û adipat e


dioctyl, nhûn g no kh ö hú n (ba y hú i hún).
Tï n thûún g mai cua ch êt hoa deo nay:
PLASTOLEI N 9050 DH- 2 (Emer y Industries);...
lAzelat e dioctyl : C COO–C H –COO–C (M = 413)
H 8 17 7 14
H 8 17

Tron g cac ch êt hoa deo nay, thò dên xu êt ethy l hexy l va


iso- octy l la àû úc chu öng dung nh êt. Àö kh ö (ba y húi ) cua
ch ung thò thêp hú n àö kh ö cua adipat e dioctyl.
Vai tï n thûún g mai cua ch êt hoa deo nay:
PLASTOLEI N 9058 DO- 2 (Emer y Industries) : dên xu êt
ethyl hexy l ha y di (2-ethy l hexyl ) azelate;
PLASTOLEI N 9057 D 102 (Emer y Industries) : azelat e
isooctyl; CABFLEX D-102 G (L. Cabot) : azelat e isooctyl;
MORFLEX 410 (Chas . Pfizer) : azelat e di-(ethy l hexyl);
Phosphate :

Möt cach töng qu at, cac phosphat e tùn g cû úng ch o hön


húp ca o su àö bïn nhi ït thêp trun g bònh , tron g kh i ào 2
phosphate tùn g cû úng ch o hön húp ca o su àö bïn lanh
töt, ào la:
l Phosphat e tributoxyethyl : (C4 H9 OC2 H4 O)3 PO
(M = 398)
Ch êt hoa deo nay chó dung ch o cac loai ca o su kh ö töng
húp ma àùc bi ït la ca o su Nitrile , no tùn g cû úng ch o hön
húp lûu hoa àö uön (cong ) deo ú cac nhi ït àö thêp (à ö
lanh ) ngo ai ra con tùng cû úng ch o hön húp söng àö ke o
dñn h rêt töt. Nh ûng tñn h vï ky lûa (kh o ch ay) cua no thò
hú i kem hú n phosphat e tricresyl.
Ch êt hoa deo este r nay thû úng àû úc bi ït qu a tïn thûún g mai:
KP-14 0 (Foo d Machiner y an d Chem. , Ohi o Apex);

44 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


REOMOL BJ (Geigy);...
l Phosphat e trioctyl : [CH3 (CH2 3) –CH(C2 H5 )CH
2 O]
3 PO

(M = 434)
Tron g cac ch êt hoa deo nay thò phosphat e di-2-
ethylhexy l la thû úng dung nh êt. No tùn g cû úng ch o hön
húp ca o su cac tñnh ch êt cú hoc gi öng nh û phosphat e
tricresyl . No dung àû úc ch o cao su thiï n nhiï n cung nh û ca o
su töng húp, tùn g cû úng àö uön deo töt ú cac nhi ït àö
th êp.
So vúi phthalat e dibuty l noñt kh ö hún , do àocoàöbïn nhi ït nong töt.
Ch êt hoa deo nay àû úc bi ït qu a tïn thûún g mai: TO P
(Carbide an d Carbon);...
Ester cu a acid be o

l Ricinoleate:
Cac ch êt hoa deo este r nay àang kï la ricinoleat e
methyl , rici- noleat e methy l acetyl , ricinoleat e buty l acety l
va ricinoleate glycery l triacetyl.
Cac ch êt hoa deo nay àïu tûún g húp vúi cac loai ca o su
töng húp, ch ung tùn g cû úng àö uön deo ú àö lanh ca o hú n
phthalate dibutyl . Ch ung lam ch o cac hön húp ca o su trú n
(t ac dung trún hoa) , dï dang nh öi trön cac ch êt àön cung
nh û gi a cön g vï sau.
Töng qu at ào la nh ûng ch êt long nh û dêu, co tó trong
d = 0,9 - 1. Tï n thûún g mai cua cac este r nay àû úc bi ït
qu a tïn:
FLEXRICI N P- 1 (Bake r Casto r Oil) : ricinoleat e methyl ,
dang long nh û dêu trong , mau rú m nh at co mui dêu rêt
yïu, d = 0,92 -
0,94, söi 2250C ú ap su êt 15 mmHg , àö nh út 1,5 cp ú 400C va
2,7 cp ú 1000C; chó sö aci d la 4, chó sö iod la 83 va chó sö
savo n hoa la 179.
FLEXRICIN P-4 (Baker Castor Oil): ricinoleate methyl
acetyl , ch êt long trong , mui dêu rêt yïu, d = 0,94, àön g àùc
dû úi
300C êm , chó sö aci d tû 1-6 , chó sö iod la 73 va chó sö savo n hoa la
290.
CAO SU THIÏN NHIÏN 441
FLEXRICI N P- 6 (Bake r Casto r Oil) : Ricinoleat e buty l acetyl,
ch êt long tron g co mui dêu rêt yïu, d = 0,93-0,94 ; söi 2200C ú 3
mmHg , chó sö aci d tû 1 àïn 4,8; chó sö iod 65 va chó sö savo n hoa 270.
FLEXRICI N P-8 : (Bake r Castor) : Ricinoleat e glycery l tri-
acetyl , ch êt long mau rúm , trong , co mui dêu rêt yïu, d =
0,97 chó sö aci d tû 0,2 àïn 2; chó sö iod 75 va chó sö savo n hoa
297;
v.v...
l Oleate:
Tron g cac ch êt hoa deo este r nay, oleat e buty l la qua n
trong nh êt, kï ào la cac oleat e diethylen e glycol , oleat e
methoxyethyl va oleat e phenox y ethyl , ma ch ûc nùn g thò
gi öng nh û ch ûc nùng cua cac stearate.
Ester kha c:

l Methylene-bis-thioglycolat e butyl:
Àê y la ch êt hoa deo rêt töt ch o ca o su Nitrile , no tùn g
cû úng àö chõ u lanh töt, àö àan höi ca o va àö dñn h töt ch o
hön húp cao su söng.
Ch êt nay cung thñc h húp dung ch o hön húp late x ú dû úi
dang nh u tûúng.
- Ly tñnh : ch êt long co tó trong d = 1,09 ú nhi ït àö 200C, sö i tû
185 - 1900C. Àön g àùc dû úi -700C.
- Tï n thûún g mai:
PLASTICATO R 88 (Farbenfabri k Bayer )
Àûc; PLASTIFIAN T 160 (UCLAF, Ph ap);
v.v...
- Ghi ch u: ethe r benzili c tùn g cû úng ch o ca o su Nitril e
cac tñnh ch êt vï àö bïn lanh gi öng nh û ch êt nay.
Dicaprylate triethylene glycol:
Tron g ca o su Nitrile , ch êt hoa deo nay tùn g cû úng cac tñnh

44 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


ch êt chõ u lanh ca o hú n cac ch êt adipate . Ch êt hoa deo nay àû úc
bi ït qu a tïn thûún g mai sau:
PLASTICIZE R SC (Harwic k Standar d
Chem.); BISOFLE X 102 (Britis h Ind .
Solvents);
TG- 8 (Rubber , My);...
Sa u cung ethe r dibutoxyethoxyforma l àû úc bi ït dû úi tïn
PLASTIFIAN T TP-90 B (Thiokol).
c. Chê t ho a de o kh o chay:
Cac ch êt hoa deo tùn g cû úng ch o ca o su lûu hoa tñn h kh o ch ay
(ignifugeant) , ào la cac este r cua aci d phosphoric , tûc la phosphat e:
l Phosphat e tricresyl : ch êt hoa deo gi up ch o ca o su kh o
ch ay, no cung àû úc dung nh û la ch êt hoa deo co cön g
dung töng qu at.
l Phosphat e tributyl : (C4 H9 O)3 PO (M = 226)
Ch êt hoa deo este r nay tûún g húp àû úc vúi ca o su thiï n
nhiïn va ca o su töng húp, ngo ai tac dung gi up ca o su lûu
hoa kh o ch ay, no con tùn g cû úng tñn h ch êt kh a töt ú nhi ït
àö thêp, nhûn g no thò tûún g àöi khö.
Ch êt hoa deo nay àû úc goi the o tïn hoa hoc cua no
ho ùc co tïn thûún g mai nhû:
GARBEFLEX PB (C.P.C.S ; Ph ap);...
l Phosphat e tripheny l (C6 H5 O)3 PO (M = 326)
La ch êt hoa deo chó tûún g húp vúi ca o su Nitril e va ca o
su butadi- ene-styrene , th ï hi ïn àùc tñn h qu a tñn h bïn nhi ït
ûu vi ït cua no (à ïn kho ang 4000C). No tùn g cû úng hön húp
ca o su cac tñn h ch êt gi öng nh û phosphat e tricresyl , nhûn g àö
chõ u lanh töt hún.
Ch êt hoa deo este r nay thû úng àû úc goi the o tïn hoa hoc cua no.
Tom tùt:
Vï àö chõ ulanh , bang kït qu a thû nghi ïm sa u àê y gi up
ta so sanh cac ch êt hoa deo cai thi ïn àû úc àö chõ u lanh
(nhi ït àö th êp)

CAO SU THIÏN NHIÏN 443


tron g nhi ïu loai ca o su kh ac nhau . Bi ït rùng hön húp ca o su thû
nghi ïm àû úc àön vúi 50% kh oi àe n EPC.

Àö gi on
Ca o su Chêt hoa deo va liïu dung gay
(%) (tñn h the o trong kh öi ca o cua

- Thiï n nhiïn su) ñn gö thön g (pin e tar ) -------


Hùc 3% -52, 50C
(tú xön g kh oi) - Phosphat e tributy l ----------- 6% -55 0C
- Seb açat e diocty l ------------- 6% -550C

- Butadiene- -Dutre x --------------------- 5% -460C


styrene standard... - Coumaro n HB F ----------------- -460C
(GR-S Stand.) (nong ch ay cao ) --------------
2% -55 0C
- Ricinoleat e methy l ----------- 5% -56 0C
- Phosphat e tributy l ----------- 5%
-440C
- GR- S lanh - Dutre x --------------------- 5% -55 0C
(Kryl ene) - Ricinoleat e methy l ----------- 5% -56 0C
- Phosphat e tributy l ----------- 5%
-200C
- Coumaron e HB F ------------ 10% -20 0C
- Hyca r OR 15 EP - Phosphat e tricresy l ----------- 6% -200C
- Phosphat e tripheny l ---------- 6% -200C
- Phthalat e diocty l ------------- 6% -350C
- Seb açat e diocty l ------------ 10% -350C
- Ricinoleat e butylacety l ------- 10%
-380C
- Neopren e GN - Circoligh t Proces s Oi l (+) ------ 10% -440C
- Seb açat e diocty l ------------ 10% -410C
- Ricinoleat e butylacety l ------- 10%
- Buty l 301 -390C
- Paraffi n (3%) + Dêu A
3 -------------- 10% -400C

(+) Dêu loai naphthenic

Ta nï n nh ú la ca o su ú nhi ït àö thêp (l anh ) se hoa cûng , nh êt


la ca o su söng chû a lûu hoa, va nhi ït àö cang thêp thò ca o
su cang gi on dï gay. Àï ch o ca o su lûu hoa (chõ u lanh töt
hú n ca o su

44 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


söng ) vên mïm deo uön àû úc, ta dung ch êt hoa deo ca o su àï
tùn g cû úng tñn h mïm deo ú nhi ït àö thêp.
d. Ch êt hoa deo dung ch o ca o su chõ u ú nhi ït àö ca o
va chõ u dêu , mú va dun g möi:
Ch êt hoa deo polyme r ha y polyester.
Ào la nh ûng ch êt hoa deo co phê n tû kh öi lún, noi chun g
àû úc ch ï tao bùng cach ch o möt glyco l ph an ûng vúi möt
aci d nh û acid adipi c ha y phthalic . Nh ûng ch êt hoa deo nay
thû úng àû úc goi la “ch êt hoa deo polymer”.
Cac ch êt nay thï hi ïn àùc tñn h qu a àö kh ö (à ö ba y húi )
cûc nh o do ch ung co phê n tû kh öi lún va búi vêy ch ung
bïn àû úc ú nhi ït àö ca o (n ong) ; ch ung ch o ca o su lûu hoa
co àö bïn ca o vúi dêu, mú va dun g möi.
Ngû úc lai, ú cac nhi ït àö thêp ch ung lai tùn g cû úng cac
tñnh ch êt bòn h thû úng va tac dung hoa deo cua ch ung thò
kem hú n cac ch êt hoa deo àú n phê n tû (monomer) . Cac
hön húp ch ûa loai ch êt hoa deo nay thò cûng hú n v a ñt
mïm.
e. Chê t ho a de o polyme r dê n xuê t tû aci d sebasi c àû úc
bi ït qu a tï n thûún g mai la:
GARBEFLEX HM-1 0 (C.P.C.S. ,
Ph ap); PARAFLEX G-2 5 (Rho m an d
Haas);...
f. Ch êt hoa deo polyme r ha y polyeste r dê n xu êt tû acid
adipi c co tï n thûún g mai la:
GARBEFLEX HM-2 0 (C.P.C.S);
PARAFLEX G-4 0 (Rho m an d
Haas); HEXAPLAS PP A VA PP L
(I.C.I.);
DIOLPAT E va DIOLPAT E 195 (R.W Cree f va Cty);...
- Ngû úi ta àa tòm cach bi ïn àöi cac este r àï àat àû úc
àö chõu xùn g dêu ca o àöng thúi àat àû úc cac tñn h ch êt
töt ú nhi ït àö

CAO SU THIÏN NHIÏN 445


thêp. Ào la nh ûng ch êt kït qu a tû ph an ûng cua dun g
dõch oxy
gi a (ea u oxyg ene, hydroge n peroxide ) vúi cac este r rû úu chi
phûún g cua aci d beo: ch êt hoa deo epoxy . Tñnh tûún g húp
vúi cac loai ca o su thò co gi úi han va kh a nùn g hoa deo
ca o su cua ch ung thò yïu.
Ch êt hoa deo epox y àû úc bi ït qu a tïn thûún g
mai la: PARAPLEX G-6 0 va G-6 1 (Roh m va Haas);
DRAPEX 3.2 (Argu s Chem . Ph ong thñ
nghi ïm); ADMEX 710 va 711 (Arche r Dan .
Mild);... III.4.2 . Chê t dñn h va nhûa:
III.4.2.1 . Cac abietate: àa nïu
II I.4.2.2 . Nhû a loa i phenol formaldehyde:

Ào la nh ûa thï àùc dang cuc ha y böt mau nê u nh at,


nê u húi ào, mau hö ph ach , co mui phenolic , co tó trong d = 1
- 1,25, nong ch ay tû 65 - 900C. Nh ûa nay tûún g húp vúi ca o
su töng húp va nh ûa PV C ma àùc bi ït la ca o su Nitrile , tuy
the o ph êm. Co ph êm co tac dung tùn g cû úng lûc hön húp
ca o su Nitril e lûu hoa nhû DUREZ (Hooke r Chem.) , NX-333 4
(Minnesot a Minin g and Mfg.). Co ph êm thò àû úc dung lam
ch êt tao dñn h ch o ca o su butadiene- styrene va isobutylene,
isoprene nhû AMBEROL ST-137X (Roh m va Ct y Haas).. . -
Nh ûa loai phenoli c àùc bi ït àû úc chu öng dung àï tao ke o
dñn h va tùn g cû úng lûc ch o ca o su töng húp ma àùc bi ït la
ca o su Nitril e co th ï noi la BAKELIT E (Unio n Car- bid e
Plastics)...
II I.4.2.3 . Polymer co phê n tû kh öi nh o:

a. Polymer butylene:

Ào la cac chêt hoa deo polybutene, polybutadiene hay


polyisobutylen e co àö àa phê n tû hoa nh o, ch êt long mau
nh at, co àö nh út tuy thu öc vao àö àa phê n hoa.
Nh ûng ch êt hoa deo nay gi up dï dang nh öi trön va khu ïch tan

44 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


ch êt àön àam bao tñn h àöng nh êt cua hön húp ca o su
(ch êt àön
khu ïch tan àïu) . Ch ung lam tùn g tñn h ke o dñn h cua hön
húp söng va gi am bút tñn h co rut cua hön húp lûu hoa.
Vúi lûúng dung thêp, ch ung cai thi ïn àû úc àö keo dan,
uön con g va ha th êp “module ” xu öng . Vúi nh ûng li ïu dung
trï n li ïu gi úi han, ch ung lam gi am cú tñn h cua ca o su lûu
hoa, tron g ca o su butadiene-sty- ren e thò bõ ñt hú n tron g ca o
su thiï n nhiïn.
Nh ûng ph êm co phê n tû kh öi kh a ca o thò rêt lïnh nh êy
va co tñn h ke o dñnh . Ngû úi ta àùc bi ït dung àï ch ï tao
ke o dan.
Töng qu at, àö lao hoa cua cac hön húp ca o su co ch ûa
ch êt hoa deo nay àïu àû úc cai thi ïn vò ch ung la nh ûng
ch êt rêt bïn.
Ngû úi ta thûa nh ên ch ung co anh hû úng túi sû lûu
hoa, nhûng ch ung khön g lam tha y àöi töc àö lûu hoa möt
cach tuy ït àöi.
Co thï noi cac ch êt polyme r butylen e chó àû úc dung
àïn khi ta cên tòm nh ûng ph êm ca o su co àùc tñn h hi ïm co
vò ch ung la nh ûng ch êt co gi a thanh cao , so vúi cac ch êt
hoa deo thön g dung.
Cac ch êt hoa deo nay àû úc bi ït qu a tïn thûún g mai nhû:
INDOPO L L-10 , H-300 , H-10 0 (Amoc o Chem. ) lên lûút
ph êm co àö nh út tû ca o àïn thêp;
VISTAC (Advanc e Solven t va
Chem.); VIATANEX LMMS (Enjay);
INDOPOL S (Indoi l Chem . Products);
PLASTIKATOR 32 (I.G. Farbenindustrie) ; v.v...
b. Copolyme r butadiene-acrylonitrile:
Ài ïn hòn h la HYCAR 1012X41 (B. F Goodric h Chem. ) la
möt copolyme r co àö àa phê n hoa nh o, chó dung ch o cac
hön húp cùn ban la ca o su Nitrile ; tron g ào, no cai thi ïn
àû úc tron g xû ly ban àêu, dï dang tron g cön g ào an can
luy ïn va ep àun. Trï n 500C, cac hön húp söng co ch êt hoa
deo nay se co tñn h ke o dñn h ûu vi ït
co gia trõ qu y bau ch o qu y tròn h ch ï bi ïn san
ph êm.
CAO SU THIÏN NHIÏN 447
Luc lûu hoa, ch êt nay hêp thu möt ñt lûu hu ynh do ào no lam
ch êm lûu hoa (t a cên chón h ch o àung lûúng ch êt lûu hoa).
Cung nh û cac polyme r butylene , ch êt hoa deo nay chó
àû úc dung ch o nh ûng trû úng húp àùc bi ït ma thöi.
II I.4.3 . Dên xu êt chloride
Tron g cac dên xu êt cua húp ch êt chloride , ngû úi ta
phê n bi ït ha i loai chñnh : cac dipheny l chlorid e hoa va
paraffi n chloride hoa. Têt ca cac dên xu êt cua húp ch êt
nay àïu th ï hi ïn àùc tñnh qu a tñn h kh o ch ay ma ch ung
anh hû úng àïn ca o su.
II I.4.3.1 . Diphenyl chloride ho a:
Dipheny l thu àû úc tû ph an ûng nöi cua ha i nhê n
benzen e dû úi anh hû úng cua nhi ït nong co xuc tac thñc h
húp. Àe m diphenyl chlorid e hoa, ta thu àû úc hang loat
dên xu êt tetra , pent a va hexa chlorodipheny l dung àû úc
nh û la ch êt hoa deo ca o su.
Ào la nh ûng ch êt long lïnh nh êy, khön g mau ho ùc co
mau vang rêt nh at, bi ïu hi ïn àùc tñn h qu a tñn h trú (khön g
tac dung) àöi vúi cac hoa ch êt, tñn h khön g dên ài ïn cua
ch ung va nh êt la tñn h kh o àöt ch ay. Tron g trû úng húp
àöt ch ay pentachloro- diphenyl , aci d chlorin e hydrid e tao
ra se dêp tùt ng on lûa lêp tûc; ài ïu nay chó co th ï co àû úc
nïu sö nguyï n tû chlorin e trong phê n tû ñt nh êt la bùng
vúi sö nguyï n tû hydrogen.
- Cön g dung cua pentachlor o dipheny l hoa tron g ca o su:
Pentachlorodipheny l khön g co tac d ung hoa deo ú cac
hön húp söng . Ta co thï dung ch êt nay ch o ca o su thiï n
nhiï n ha y ca o su töng húp ma khön g gê y hai àïn cú ly
tñn h cua ca o su lûu hoa. Trong cao su Nitrile, ta co thï
dung chung vúi phosphate tricresy l ha y phthalat e butyl .
Cac hön húp söng se kh a cûng hún, ngo ai ra ch ung co lúi
la rêt dñnh , àö dñn h nh û ke o cua ch ung anh hû úng ú
kho ang gi ûa àö dñn h cua hùc ñn gö thön g va nh ûa thöng
collophan e tùn g cû úng ch o hön húp söng . Cac cú ly tñn h thò
kha thu ên lúi (xe m bang so sanh cac tñn h ch êt cua ca o su
lûu hoa ma
cac loai ch êt hoa deo kh ac nha u co tac dung).
44 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
Ch êt hoa deo nay àû úc bi ït qu a tïn thûún g mai:
PLASTIFIAN T 2 BI S
(Pechiney); PHENOCHLO R DP
5 (Progil); v.v...
II I.4.3.2 . Paraffin chloride:
Ào la nh ûng ch êt ú dang long mau vang nh at ma àö
nh út tùn g theo àö chlorin e hoa, ho ùc ú dang àùc kh i àö
chlorin e hoa àat túi 70%.
Cac paraffi n chlorid e àïu trú àöi vúi hoa ch êt. Ú nhi ït
àö thû úng , ch ung bïn, nhûn g ú trï n 1350C ch ung ph ong
thñc h acid chlorin e hydride ; nh û vêy ta cên thï m ch êt ön
àõn h kh i dung ch ung . Ch ung cung tùn g cû úng ch o ca o su
lûu hoa tñn h kh o ch ay búi vò kh i bõ àöt ch ay, nhi ït àö tùn g
cao , ch ung se ph ong thñch göc Cl* dêp tùt ng on lûa; noi
chun g tñn h kh o ch ay tùn g the o ham lûúng chlorine.
Ngû úi ta dung cac ch êt nay ch u yïu la ch o ca o su
Nitrile , buta- diene-styren e va neopren e do tñn h kh o ch ay
cua ch ung anh hû úng . Ngo ai ra ch ung con gi up dï dang
gi a cön g ba n àêu cac hön húp ca o su noi trïn.
Nh ûng ch êt hoa deo nay àû úc bi ït qu a tïn thûún g
mai nhû: CERECLO R (I.C.I);
CHLOROWAX (Cty Diamond) sö 40, 50, 70 chó àõnh ham
lûúng chlorine;
CP (Hooke r Electr o Chem.)...
II I.4.3.3 . Cac dên xu êt chlorine khac:
Ào la tetrachloronaphthalen e àû úc bi ït qu a tï n thûún g
mai AUBANITE C-9 0 (Pechiney ) ha y CLONALINE PF 90
(Progil), ho ùc hön húp pent a va tetrachloronaphthalen e
àû úc bi ït qu a tïn thûún g mai AUBANITE 120 (Pechiney) .
Ch ung àû úc dung nhû ch êt hoa deo ca o su , nhûn g ch ung
thò kh a kh ö (ba y húi) . Tac dung
hoa deo ca o su cua ch ung co thï noi la trun g bòn h va ch ung tùng

CAO SU THIÏN NHIÏN 449


cû úng ch o ca o su lûu hoa cac cú ly tñn h kem hú n cú ly tñn h ma cua
pentachlorodipheny l anh hû úng.

III.5. CH ÊT HOA DEO CO THANH PH ÊN HOA HOC KHÖNG RO

Möt sö ch êt hoa deo ma thanh ph ên hoa hoc khön g cön g


bö ch o ta bi ït àû úc ha y cac nh a san xu êt gi û bñ mêt, co
tïn thûúng mai nhû:
III.5.1 . BUNATAK (Bunata k Chemical) , göm cac ph êm:
* BUNATAK SÖ 21: Ch êt long mau nê u nh at co mui dï
chõu, tho ang . Tó trong d = 0,92. Dung ch o ca o su thiï n nhiï n
cung nhû ca o su töng húp butadiene-styren e va neopren e
vúi tac dung hoa deo va lam mïm, cung nh û cai thi ïn gi a
cön g ca o su . Lû úng dung ma nha san xuêt Bunatak cho
biït la tû 15% àïn 30% trong trû úng húp ca o su butadiene-
styrene.
* BUNATAK SÖ 90: Ch êt long mau nêu vúi mui tho ang,
tó trong 0,94, àö nh út Saybol t ú 2120F (1000C) la 73sec . Àê y
la ch êt hoa deo va lam mïm ca o su thiï n nhiïn , ca o su
butadiene-sty- ren e va neoprene , gi up gi am àû úc thúi gia n
hoa deo ca o su va cai thi ïn àö phê n tan cua ch êt àön.
Ch êt nay khön g lam dñn h hön húp vao may can ha y truc
can, tûc la no co tñn h tao trún . Lû úng dung la 10% ch o ca o
su thiï n nhiïn , co thï dung àïn 50% ch o cao su butadiene-
styren e àön kh oi àen.
* BUNATAK SÖ 210: Ch êt long mau nêu rêt nhat, co mui
tho ang dï chõu. Tó trong 0,966, àö nh út Saybol t ú 1000C la
85sec. Co tac dung hoa deo va lam mïm ca o su nh û
Bunata k 21 va 90, nhûn g àùc bi ït dung ch o cac hön húp
khön g co àön kh oi carbon àe n (dung ch o hön húp àön vúi
ch êt àön mau nh at). Lû úng dung ch o bi ït la 10 - 35%, tñn h
the o trong kh öi ca o su.
* BUNATAK AH: Ch êt long mau nh at, co tó trong 0,91 vúi
àö nh út Saybol t ú 1000C la 61sec . Dung hoa deo va lam
mïm ca o su
thiï n nhiïn , ca o su töng húp butad iene-styren e va ca o su chloro-

45 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


pren e (neoprene ) nhûn g àùc bi ït dung ch o vêt dung ca o
su mau
tûúi , mau nh at, lûúng dung ch o bi ït la 10 -
20%.
* BUNATAK N: Ch êt long mau nê u nh at mui thúm . Tó trong
1,03, àö nh út Saybol t ú 1000F (380C) la 86,13 sec . Dung ch êt
hoa deo va tao dñn h ch o ca o su Nitril e (cung dung àï tao
dñn h cho Hypalon) . Dung liïu tû 10 - 30%.
* BUNATAK U: Ch êt long mau nê u nh at, mui tho ang dï
chõu, tó trong d = 0,987. Àö nh út Saybol t ú 1000C la 100sec .
Dung hoa deo va lam mïm ca o su thiï n nhiïn , ca o su töng
húp butadiene- styren e va neoprene , cai thi ïn àö phê n tan
cua cac ch êt àön, àùc bi ït gi up ch o can luy ïn dï dang ,
gi û àû úc ly tñn h ca o cua ca o su lûu hoa. Li ïu dung 10 -
35% ch o ca o su butadiene-styrene , vúi lûu hu ynh 2 - 25%.
Khön g lam pha i mau vêt dung.
III.5.2. BUNAWELD POLYMER 780 (Bunatak Chem.):
Ch êt long lïnh mau nê u nh at vúi mui tho ang dï chõ u
khöng àöc, tó tr ong d = 1,04. Àö nh út Saybol t ú 1000C la
495sec.
Dung lam ch êt hoa deo va lam mïm ca o su thiï n nhiï n
va cao su butadiene-styrene . Ch êt nay cung tùn g cû úng àö
dñn h ch o hön húp söng nhûn g khön g lam dñn h truc may
can va gi up gi û àû úc cac ly tñn h ca o cua ca o su lûu hoa.
Lû úng dung ch o ta bi ït la 20% ch o hön húp trang ph ït cua
ca o su butadiene-styrene , tû 10% àïn 20% ch o vêt dung
xöp, nöi va tû 5% àïn 10% ch o vêt dung co cú tñn h töt. Co
thï dung ph öi húp vúi cac ch êt hoa deo kh ac.
III.5.3 . BUNNATOL (Beaco n Chemica l Industries):
La ch êt co tac dung hoa deo va lam mïm ca o su thiï n
nhiï n va cac loai ca o su töng húp. Co dû úi dang ch êt long
lïnh va co ha i ph êm.
BUNNATOL G: mau nê u nh at, tan àû úc tron g dêu; d =
0,996. BUNNATOL S: khön g mau, tan àû úc tron g nû úc.
III.5.4 . CAPELLA OI L 542 (Texaco):
La möt ch êt dêu khön g àöc, mau nh at, co mui dêu hoa
nhûng thanh ph ên hoa hoc khön g àû úc ti ït lö (t a co thï
ào an ch êt nay
CAO SU THIÏN NHIÏN 451
co ngu ön göc tû dêu mo), tó tr ong 0,92, àö nh út Saybol t ú 380C
trï n 150 sec , dung lam ch êt hoa deo va lam mïm ca o su
thiïn nhiï n va ca o su töng húp.
III.5.5 . NILLREX (Malre x Chemical):
La ch êt thï long co àö nh út thêp, mau nê u nh at, khön g
mui, tó trong d = 0,83, co tac dung hoa deo va lam mïm ca o
su thiïn nhiï n va ca o su töng húp. Gi up dï dang tron g
cön g ào an can luy ïn va ep àun.
III.5.6 . POLY SPERS E AP- 2 VA LC-2 0 (Nationa l Polychemical):
Ch êt long mau sêm (AP-2 ) va mau nh at (LC-20) , tó trong
la 1. Dung lam ch êt hoa deo ch o ca o su thiï n nhiï n va ca o
su töng húp nhûn g Pol y Spers e AP- 2 àùc bi ït thñc h húp
vúi ca o su buta- diene-styrene . Ch ung gi up dï dang nh öi
trön ch êt àön, khöng nhu öm mau va pha i m au vêt dung ,
nhûn g ph êm AP- 2 thò co tac dung lam pha i mau nh e.
III.5.7 . POLYMER PLASTICI L (Polymel):
Àê y la ch êt ú tr ang thai böt mau nê u nh at co mui àùc
bi ït, khön g àöc, tó trong d = 1,08; co tac dung hoa deo va
lam mïm cao su thiï n nhiï n cung nh û ca o su töng húp,
gi up dï dang nh öi trön ch êt àön ma àùc bi ït la àön vúi
ch êt set kaoli n vúi lûúng cao.
Ph êm Polyme r Plastici l NS àùc bi ït dung àû úc ch o hön
húp mau trùng , mau tûúi , mau nh at v.v...
Bang tom tùt va so sanh cac tñn h ch êt cua cac ch êt hoa
deo tùn g cû úng ch o hön húp ca o su:
Ta xet túi 2 bang:
- BANG 1: So sanh cac àùc tñn h cua cac ch êt hoa deo
kh ac nha u ma ch ung truy ïn vao möt hön húp cù n ban la
ca o su thiïn nhiï n àû úc àön vúi 80% kh oi àe n MPC.
- BANG 2: So sanh tron g trû úng húp cua hön húp cù n
ban la ca o su töng húp butadiene-styren e cung àû úc àön
vúi 80% kh oi
carbo n àen.

45 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


Bang 1: So sanh cac àùc tñn h cua nhi ïu loai ch êt hoa deo tùng
cû úng ch o hön húp cù n ban la ca o su thiï n nhiï n àû úc àön vúi
80% kh oi MPC.

CAO SU THIÏN NHIÏN 453


Bang 2: So sanh cac àùc tñn h cua nhi ïu loai ch êt hoa deo tùng
cû úng ch o hön húp cù n ban la ca o su butadiene-styren e
àû úc àön vúi 80% kh oi MPC.

45 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


B. C H A Á
T X U ÙC T IE ÁN H O ÙA D E Û O:PEPTI (PEPTISANT; PEPTIZER)
Tû nù m 1936, möt sö ch êt hoa deo ca o su àû úc phê n bi ït
thanh möt nh om kh ac bi ït vúi ch êt hoa deo ma ta vûa àï
cêp ú muc trïn , goi la “ch êt pepti ” ha y “ch êt xuc ti ïn hoa
deo ca o su”.
Ch ûc nùn g cua nh ûng ch êt nay vön chó la thuc àêy sû
hoa deo (ha y nghi ïn deo) cua ca o su va tuy ït àöi ch ung
khön g lam bi ïn àöi cú ly tñn h cua ca o su lûu hoa. Nh û vêy
ch ung co qua n hï mêt thi ït vúi ch êt hoa deo búi tac dung
sin h ra ú ca o su , nhûn g ti ïn tròn h lai ho an toan kh ac bi ït.
Co th ï noi tac dung cua möt ch êt hoa deo (plastifiant ,
plasti- cizer ) sin h ra búi möt ti ïn tròn h cú hoc, con tac
dung cua ch êt pept i sin h ra búi möt ti ïn tròn h hoa hoc va
vúi liïu dung cûc nh o.
I. Cac h ta c dung:
Kh i ca o su àû úc nh öi ngu öi, no se bõ phê n huy do cac
chu öi polyme r àût lòa. Hi ïn tûúng àût chu öi la do oxyge n
gùn vao cac chu öi hydrocarbo n ca o su lam ch ung phê n
thanh cac göc tû do.
Ch êt pept i tha m gi a xuc tac oxyge n gùn vao chu öi va do
ào no thuc àêy sû phê n huy chu öi hydrocarbo n ca o su.

II. Chû c nùn g tron g ca o su:


Ch êt pept i co möt sö ch ûc nùn g nh û sau:
1. Vúi ham lûúng thêt thêp, ch êt pept i gi up gi am àû úc
thúi gia n nghi ïn deo ca o su , ti ït ki ïm cön g su êt tiï u thu
(m ay nh öi) va möt ph ên kh ac lam gi am thúi gia n ch ï tao
ca o su.
Àï gi up hi ïu ro ch ûc nùn g nay, ta s o sanh thúi gia n
pept i hoa va ài ïn nùn g tiï u th u cua möt hön húp cù n ban
la ca o su thiïn nhiï n (t ú xön g kh oi) khön g co ch êt pepta x
(ch êt pepti) , ma kït qu a la bi ïu àö sau:
Ghi ch u:
- Àû úng bi ïu di ïn liï n tuc la hön húp co ch êt pepti ;
àû úng gi an ào an la hön húp khön g co ch êt pepti.

CAO SU THIÏN NHIÏN 455


?o? de? o Moon
?o? de? o Moon
- Hònh (B) ch o thêy ài ïn nùn g tiï u thu kh ac bi ït cua ha i hön
húp àï cung àat möt àö deo moone y la 50.
(Ghi ch u: - Trõ sö deo moone y cang thêp thò hön húp
ca o su cang deo mïm).

100 100

50 50

20

0 5 10 15 20 0 50 100 150
Thôøi gian pepti-hoù a Ñieän naêng (B)
(A)

2. Ch êt pepti gi up gi am àû úc nhi ït nong cên thi ït luc


gia cöng ; ca o su cang deo, qu a tròn h nh öi trön se thûc
hi ïn àû úc ú nhi ït àö khön g cên ca o va nh û th ï hön húp
àan g nh öi can ñt bõ ngu y cú “chñn” súm (lû u hoa súm).
3. Ch êt pept i hoa khön g lam bi ïn àöi tñn h ch êt cua ca o
su lûu h oa, tron g luc ch êt hoa deo thû úng lam bi ïn àöi
tñn h ch êt ca o su ñt nhi ïu.
4. Tron g ch ï tao ca o su tai sin h (regenerativ e rubber) ,
ch êt pept i gi up gi am àû úc thúi gia n ho an têt.
5. Tron g trû úng húp cua cac dun g dõch co àö nh út bùng
nhau, sû hi ïn di ïn cua ch êt pept i gi up ch o ty lï ch êt àùc
ca o hún , gia thanh se gi am do lûúng dun g mö i dung ñt ài.

III . Cach dung:


Cac ch êt pept i àû úc ch o vao ca o su dû úi dang hi ïn hûu
cua ch ung ho ùc dû úi dang hön húp ch u (m elang e maitre )
ú may nh öi. Nïu la may nh öi nöi nh û la may Banbury , ta
ph ai àúi vai giêy

45 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


sa u kh i ch o ca o su vao röi múi ch o pept i vao; nïu la may nh öi 2
tr uc (may hú tr uc), ta àúi ca o su bõ can nghi ïn cu ön quan h
tr uc röi múi ch o pept i vao.
Nh ûng ch êt ph u gi a kh ac (ch ï tao hön húp) chó àû úc
ch o vao kh i ti ïn tròn h hoa deo ca o su àa ho an têt, vò noi
chun g ch ung lam ch êm ho ùc can tr ú t ac dung cua ch êt
pepti ; vï phûún g di ïn nay lûu hu ynh la ch êt àùc bi ït co
hi ïu qu a va chñn hno gi up ta chón h àö hoa deo nh û y mu ön
(lû u hu ynh can trú tac dung).
Lû úng dung ch êt pept i luö n luö n thêp. Tron g ca o su
thiïn nhiïn , lûúng dung tû 0,05% àïn 0,1% la àu co tac
dung . Trong ca o su töng húp butadiene-styren e thò àoi hoi
lûúng dung cao hú n gêp 1,5 lên àïn 2 lên.
Nhi ït àö hoa deo ca o su tuy thu öc vao ban ch êt cua
ch êt pepti va cua ca o su . Tron g ca o su butadiene-styrene ,
möt nhi ït àö qua ca o se co khuyn h hû úng lam cûng hön
húp nïu ham lûúng cua oxyge n khön g àêy àu.

IV. Phê n loai:


Ta chi a ch êt thuc àêy hoa deo pept i thanh 5 nh om göm
bön nhom hoa hoc biït ro va mö t nhom ma thanh phên
hoa hoc khön g àû úc nh a san xu êt cön g bö:
1. Nh om mercapta n phûún g hûúng.
2. Nh om dên xu êt cua imidazole.
3. Nh om hydrazi n phûún g hûúng.
4. Nh om dên xu êt cua aci d sulfonic.
5. Nh om ch êt co thanh ph ên khön g bi ït ro.
IV.1. Nh om Mercapta n phûún g hûúng:
β - naphthyl mercaptan: (2-Naphthalenethiol)
- Tï n thûún g mai:
RPA N02 (E.I.Du Pont de Nemours va Cty) göm 33,33%
naphthalenthio l va 66,67% sap trú.

CAO SU THIÏN NHIÏN 457


VULCAMEL TBN (I.C.I) : göm 33% naphthalenthio l (β - naph-
thy l mercaptan ) va 67% sap trú;
- Cön g th ûc:
SH

- Ly tñnh:
Dang phi ïn mau Cr eme nh at co mui àùc bi ït, ty trong
d = 0,92. Cên tön trû tron g thung ch ûa kñn va àï ú nhi ït àö
thêp. (RPA N0 2) CH ÊT ÀÖC.
- Cön g dung:
La ch êt pept i hoa àû úc dung ch o ca o su thiï n nhiï n va
ca o su butadiene-styrene . Co tac dung tùn g trú lûu hoa nh e
cac hön húp gi a töc lûu hoa vúi ch êt nh om thiazol e ha y
thiuram . Khön g anh hû úng túi mau sùc cua ca o su lûu
hoa. Tron g neoprene , no co tac dung lam ch êm lûu hoa
nh e. Cac ch êt co tac dung can trú hi ïu qu a cua no la lûu
hu ynh , kh oi carbo n àe n nh om mang va cac ch êt xuc ti ïn
lûu hoa.
- Lû úng dung cua RP A N02 va Vulcame l TBN:
- Tû 0,15% àïn 0,5% ch o ca o su thiï n nhiï n (nh öi nong
thò dung liïu thêp, nh öi ngu öi dung liïu cao).
- Tû 1% àïn 4% ch o ca o su butadiene-styrene . GR - S,
SBR (tuy ph êm: nh û SB R lanh , ngu öi va àe n dung 4%).
(Lû úng dung trï n la ap dung ch o RP A N02 va VULCAMEL co
67% sap trú.)
Xylyl mercaptan:

- Tï n àoc kh ac: Xylenethiol


- Tï n thûún g mai:
RP A N03 (E.I . Du Pon t de Nemours) : co 36,5% xylenethio l va
63,5% dêu co ngu ön göc tû dêu mo;

45 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


PEPTISAN T 3 (M.L.P.C.);...
- Cön g th ûc:
SH

CH3
CH3

- Ly tñnh:
RP A N03: Dang ch êt long mau hö ph ach , co mui àùc
bi ït, tó trong d = 0,91. Tön trû ön àõn h töt nïu ch ûa tron g
th ung kñn va àï ch ö mat. CH ÊT ÀÖC.
- Cön g dung:
Xylyl mercapta n ha y xylenethio l la ch êt pept i hoa ch o ca o
su thiï n nhiïn , co tac dung tùn g trú lûu hoa nh e cac hön
húp ca o su àû úc gia töc lûu hoa vúi cac ch êt xuc ti ïn
nh om thiazole va thiuram . Nocung àû úc dung ch o ca o su
töng húp butadiene-sty- ren e thû úng.
Tac dung thuc àêy hoa deo cua ch êt nay bõ can búi lûu
hu ynh, kh oi carbo n àen , riïn g oxid e kem thò can nh e.
Lû úng dung cua RP A N03 ch o ca o su thiï n nhiï n la tû
0,25% àïn 0,6% tuy the o hoa deo ca o su vúi may nh öi ha i
tr uc ha y may nh öi nöi va nh öi ngu öi ha y nong.
Ghi ch u: RP A N03 CONC: göm 71% xylenethio l va 29% dêu
co ngu ön göc tû dêu mo.
Muö i ke m xylyl mercaptan:

- Tï n thûún g mai:
RP A N05 (E.I . Du Pon t de Nemours) : Göm 50% mu öi kem
cua xyly l mercapta n va 50% hydrocarbo n trú.
- Cön g th ûc:

CAO SU THIÏN NHIÏN 459


CH3 CH CH 3
CH 3 3

S Zn S

- Cön g dung:
RP A N05 la möt ch êt pept i hoa cua ca o su butadiene-
styrene manh hú n RP A N03. No co tac dung gi am kh a ch êm
töc àö lûu hoa.
Tron g luc β-naphthy l mercapta n va xyly l mercapta n la
nh ûng ch êt àöc dung ngu y hi ïm thò mu öi kem cua xyly l
mercapta n ñt àöc hún , sû dung ñt ngu y hi ïm hún , nhûn g
cung cên nï n tr anh ch êt nay ti ïp xuc vúi da.
Phenyl mercaptan:

* Pentachlorothiophenol:

- Tï n thûún g mai:
RPA N06 (E.I. Du Pont Nemours) göm 90% pentachloro-
thiopheno l va 10% hydrocarbo n trú;
RENACI T V (Bayer) : göm pentachlorothiopheno l va cac
ch êt ph u gi a kh ac:
...
- Cön g th ûc:
Cl Cl

Cl SH

Cl Cl

- Ly tñnh:
RP A N06: Dang böt (khön g böc bui) mau xam nh at, co
mui ter- pen e tho ang , tó trong d = 1,79. Khön g àöc kh i dung
ú nh ûng ài ïu ki ïn bòn h thû úng.
RENACI T V: Dang böt mau xam, tó trong d = 1,5; ta n àû úc

46 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


möt ph ên tron g xùng , benzene , chlorofor m va carbo n tetrachlo-
ride . Khön g tan tron g nû úc.
- Cön g dung:
La ch êt pept i hoa cua ca o su thiï n nhiï n va cac lo ai ca o
su töng húp. N o cung co tac dung hoa deo ca o su
butadiene-styrene lanh nhûn g kh o hoa deo hú n ca o su
butadiene-styren e thû úng. Tac dung thuc àêy hoa deo ca o
su cua no bõ can búi lûu hu ynh, cac ch êt sulfid e va
tetrasulfid e thiura m (ch êt gi a töc lûu hoa va la ch êt lûu
hoa).
Àê y la ch êt pept i khön g àöc, khön g gê y anh hû úng mui,
khöng lam pha i mau cung nh û khön g anh hû úng túi töc
àö lûu hoa va sû lao hoa cua ca o su lûu hoa (th ûc ra ch êt
nay co anh hû úng túi mau sùc ca o su lûu hoa nhûn g
khön g àang kï).
RP A N06 va RENACI T V hòn h nh û la nh ûng ch êt thûún g
mai co tac dung pept i hoa cön g hi ïu nh êt ch o ca o su
Nitrile . Cac thûc nghi ïm ú may nh öi nöi Banbur y möt lö 40
kg Perbuna n co ch ûa
2,5% ch êt pept i hoa, àa ch o kït qu a àö deo Def o sa u 20 ph ut hoa
deo ú 1650C nh û sau:
Ch êt pept i hoa thûún g mai:` Àö deo Defo
RENACI T V 1123
RP A N 3
0
1175
Pepton e 22 1275
Khön g co ch êt pepti 2450
Co thï noi tron g ca o su Perbunan , RENACI T V va RP A
N 6 ha y pentachlorothiopheno
0
l tùn g trú nh e luc kh úi àêu
lûu hoa cac hön húp àû úc gi a töc lûu hoa vúi
benzothiazole . Tron g Buna , tac àöng nay chó ro ú nhi ït àö
trï n 130 C. Ngû úc lai, tron g cac hön húp àû úc thuc àêy lûu
0

hoa vúi ch êt nh om thiura m dung khön g co lûu hu ynh ,


ch ung lai lam ch êm lûu hoa.
* Muö i ke m cu a pentachlorothiophenol:

- Tï n thûún g mai:

CAO SU THIÏN NHIÏN 461


ENDO R (E.I . Du Pon t de Nemours);
RENACI T IV (Bayer);...
- Cön g th ûc:
Cl Cl Cl Cl

Cl S Zn S Cl

Cl Cl Cl Cl

- Ly tñnh:
ENDOR: Böt mau xan h luc hú i xam, khön g mui, khön g
àöc. Tó trong d = 2,39. Tön trû ön àõn h töt.
RENACI T IV: Böt mau trùng xam, khön g mui, khön g àöc.
Tó trong d = 2,33. Nong ch ay ú 3400C va bõ phê n tñch. Khön g
tan tron g cac dun g mö i va nû úc. Tön trû ön àõn h töt.
- Cön g dung:
La ch êt pept i hoa dung ch o ca o su thiï n nhiï n va ca o su
töng húp butadiene-styrene . Ngû úita ch o bi ït ENDO R co
hi ïu qua manh hú n RP A N03 tron g ca o su thiï n nhiïn ;
tron g ca o su buta- diene-styren e gi au dêu, ho at tñn h cua
ENDO R va RENACI T IV thò bùng nhau.
Chêt pepti nay tac dung thuc àêy hoa deo bõ can búi lûu
hu ynh va cac ch êt thuc àêy lûu hoa; kh oi carbo n àe n thò
khöngc o tac dung nay ho ùc co tac dung can nh e.
Li ïu dung tron g ca o su thiï n nhiï n la tû 0,1 - 0,4% (ENDOR);
li ïu dung ENDO R tron g ca o su butadiene-styren e la 1 - 4%.
* Benzamidothiophenate ke m:

- Tï n thûún g mai:
PEPTON E 65 (America n Cyanamid);
- Cön g dung:

46 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


La ch êt pept i hoa khön g àöc nhûn g cung nï n cên thên luc sû
dung . Co thï kït luên la nh ûng ch êt pept i hoa vûa kï trï n
nhû β-naphthy l mercaptan , xyly l mercapta n v.v... bi ïu hi ïn
ho at tñnh töt nh êt la ú kho ang tû 120 - 1800C, tron g luc
PEPTON E 65 thï hi ïn àùc tñn h qu a ho at tñn h cua no ú
nhi ït àö thêp, tûc la no àa co tac dung ú 650C.
* Disulfur o,o'-dibenzamido diphenyl:

- Tï n àoc kh ac: Di-o-benzamidopheny l disulfide


- Tï n thûún g mai: PEPTON E 22 PLASTICIZE R (Ha y
PEP- TON E 22) (America n Cyanamid);...
- Cön g th ûc:

O O

C NH NH C

S S

- Ly tñnh : (Pepton e 22)


Dang böt mau vang nh at, khön g mui, khön g àöc. Bïn, tó
tr ong d = 1,40. Nong ch ay 136 - 1430C.
- Cön g dung:
La ch êt pept i hoa cua ca o su thiï n nhiïn , ca o su
butadiene- styrene , ca o su Nitril e va neoprene . Ch êt nay co
tac dung hoa deo ca o su ú trï n 1150C (240 0F) , khön g
nhu öm mau vao ca o su thiï n nhiï n va ca o su butadiene-
styrene.
Tac dung hoa deo ca o su cua n o bõ ngù n can búi lûu
hu ynh, kh oi carbo n àe n va àa sö ch êt xuc ti ïn lûu hoa. No
khön g co anh hû úng túi töc àö lûu hoa.
Pepton e 22 va Pepton e 65 àïu la nh ûng ch êt khön g àöc
nhûng cung nï n cên thên luc sû dung.

CAO SU THIÏN NHIÏN 463


Li ïu dung Pepton e 22 tron g ca o su thiï n nhiï n tû 0,05 - 0,5%
va tron g ca o su butadiene-styren e la 0,5 - 3%.
* Mercaptobenzothiazole MBT

(xe m chûún g Ch êt gi a töc lûu hoa)


- Cön g dung:
Kh i nh öi deo du y nh êt vúi ca o su thiï n nhiïn , MBT la
ch êt pept i hoa àû úc ngû úi ta ch ûng min h la co tac dung
manh hún Pepton e 22, àùc bi ït kh i ph öi húp vúi DP G
(diphenylguanidine). (MBT la ch êt pept i hoa ca o su thiï n
nhiïn).
Cac dên xu êt cua MBT nh û mu öi kem MBT, disulfide
benzothiazol e (MBTS) cung co kh a nùn g la pept i hoa ca o su
thiïn nhiïn , nhûn g ch ung co tac dung kem nöi bêt hú n
MBT.
- Tron g hön húp ca o su lûu hoa (ca o su thiï n nhiï n va
cac ch êt ph u gia , ch êt àön... ) MBT la ch êt xuc ti ïn lûu hoa
tùn g cû úng cac tñn h ch êt cú hoc töt ch o ca o su lûu hoa.
IV.2. Nh om dên xu êt imidazole:

Tron g nh om nay ta àï cêp túi Dimethylimidazole:


Dimethylimidazole

- Tï n thûún g mai:
PLASTO R EG 33 (Ct y kh ao cûu va ûng dung ky ngh ï
hoa hoc xû Languedoc); thanh phên hoa hoc la dung
dõch co 33% dimethylimidazole;
- Cön g th ûc:

CH 3 C N CH 3
CH
CH N

- Cön g dung : Cung nh û Pepton e 22, Plasto r EG-3 3 la ch êt


pept i hoa co tac dung ú cac nhi ït àö thêp, ho at tñn h cua no àû úc

46 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


bi ïu thõ ú kho ang tû 45 - 1350C. Àê y la ch êt pept i hoa cua cac cao
su thiï n nhiï n ma thöi.
IV.3. Nh om Hydrazin e phûún g hûúng : Phenylhydrazine

Tron g nh om nay ta àï cêp túi stearat e pheny l


hydrazine. Stearate phenyl hydrazine:

- Tï n thûún g mai:
PEPTA X (Ct y trñc h ly va töng húp hoa hûu cú) : thanh
ph ên hoa hoc la stearat e phenylhydrazin e dên xu êt.
- Cön g th ûc:
C 6 H5 –NH–NH–CO–C 17
H35
- Cön g dung:
Pepta x cung la möt ch êt pept i hoa ca o su co tac dung ú
cac nhi ït àö thêp. Ho at tñn h cua no töt nh êt gi ûa 600C va
1000C.
Tr ai hùn vúi àa sö ch êt nh om phenylhydrazine , stearat e
phe- nylhydrazin e co ûu ài ïm la khön g co àöc tñnh.
IV.4. Nho m dê n xuê t tû aci d sulfonic

Tron g nh om nay ta àï cêp túi ha i ch êt co tïn thûún g mai nh û sau:


- BONDOG ENE (R.T. Vanderbilt) : thanh ph ên hoa hoc la
möt hön húp acid sulfonic co phên tû khöi lún vúi mö t
rûúu hydrophol e co phê n tû kh öi lún.
- ANCAPLAS OB (Ancho r Chem.) : thanh ph ên la möt hön
húp cua cac dên xu êt sulfoni c hoa dêu mo.
Cön g dung cua BONDOG ENE va ANCAPLAS OB:
Ha i ch êt kï trï n àùc bi ït nï n dung ch o cac dun g dõch
cù n ban la ca o su thiï n nhiï n ha y ca o su butadiene-styrene .
Ch ung cung co tac dung pept i hoa ch o ca o su khö.
IV.5. Nhom chêt co thanh phên hoa hoc khöng ro :

PEPTIZER P-12 (Cty Americhem):

CAO SU THIÏN NHIÏN 465


- Ly tñnh:
Böt mau trùng , tön trû ön àõn h rêt töt, tó trong d = 1,12.
- Cön g dung:
La ch êt pept i hoa ch o ca o su chloropren e (neopren e G).
Ch êt nay khön g lam ch êm lûu hoa hön húp neoprene , do
ào cên nïn ch o thï m möt ch êt lam mu ön lûu hoa àï tr anh
hön húp bõ “ch ït” luc gi a cöng.
Li ïu d ung ch o bi ït la tû 0,5 - 3% tñn h the o trong kh öi
neo- pren e G.
PEPTIZER W-9 (Cty Americhem):

- Ly tñnh:
Böt mau vang , tön trû ön àõn h rêt töt, tûún g àöi khön g
àöc kh i dung ú nhi ït àö thêp. Tó trong d = 1,38.
- Cön g dung:
La ch êt pept i hoa ch o neopren e loai W, co thï dung ph öi
húp vúi neopren e Peptize r P-12 . Lû úng dung ch o bi ït la
3/4 ch êt nay dung ph öi húp vúi 1/2 Peptize r P-12.
PEPTIZER H-20

- Ly tñnh:
Phi ïn mau nê u da . Tûún g àöi khön g àöc ú nhi ït àö
thêp. Tó trong d = 1,37.
- Cön g dung:
La ch êt pept i hoa ch o hypalo n (polyethylen e bi ïn tñnh )
vúi lûúng dung ch o bi ït la tû 0,5 - 3% tñn h the o trong kh öi
hypalon.
PEPTIZER (Crowley Hydrocarbon Chemicals):

- Ly tñnh:
Ch êt long lïnh sêm mau, khön g àöc. Tó trong d = 1,08.

46 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


- Cön g dung:
Ch êt pept i hoa ch o ca o su thiï n nhiï n va cac loai ca o su
töng húp. Lû úng dung ch o bi ït la 0,15 - 3% (c ên gi am liïu
ch êt dêu hoa deo kh ac).
Ghi ch u:
Co ha i ch êt xuc ti ïn lûu hoa dung àû úc nh û la ch êt
pept i hoa cua neoprene:
1. Pentamethylen e dithiocarbamat e piperidine : Ch êt xuc
ti ïn trun g tñn h ACCELERATOR 552 cua E.I . Du Pon t de
Nemours, (xe m Chûún g ch êt gi a töc lûu hoa).
2. Diorthotolylguanidine.

CAO SU THIÏN NHIÏN 467


4 2 3
2 2 2 3

CHÛÚN G XVII

C H A ÁT TAÏO X O Á P

Ch êt tao xöp ha y ch êt nöi (thû úng goi la thu öc nöi) la


nh ûng ch êt do sû nhi ït phê n co kh a nùn g ph ong thñc h ch êt
khñ va chñnh ch êt khñ tao ra nh ûng kho ang tröng nh û tö
on g nh o ho ùc cûc nh o, ha y noi kh ac ài ch êt khñ ch ûa
tron g ca o su do ch êt tao xöp ph ong thñc h lam ch o ca o su
nöi lïn va trú nï n xöp.
Ch êt tao xöp dung tron g cön g nghi ïp ca o su co thï chi a
th anh
2 nh om: ch êt tao xöp vö cú va ch êt hûu cú , co kh a nùn g ph ong
thñc h khñ N , va CO do sû nhi ït phê n ú nhi ït àö lû u hoa ca o su.

I. C H A TÁ T A O
Ï X O ÁP V OÂ CÔ:
AMMONIUM CARBONATE: (NH4)2CO3

- Tï n kh ac:
Carbonat e ammoniu m (carbonat e d’ammoniaque) , böt
khai lam banh bao , mu öi ba y hú i (se l volatil) , v.v...
- Phê n loai va ly tñnh:
Ammoniu m carbonat e dung lam ch êt tao xöp co 3 loai:
- Carbonat e dang trun g tñnh : (NH ) dang böt ho ùc kh öi
CO
tin h th ï mau trùng co mui kha i cua ammoniac , tan àû úc
trong nû úc, nong ch ay trï n 850C, phê n huy vao kho ang
530C ph ong
thñc h khñ CO va NH , tó trong d : 1,45 - 1,50.

- Carbonat e dang acid : Ammoniu m bicarbonat e NH


4 HCO3 ,

46 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


3
2 3

phê n huy ú nhi ït àö ca o hú n carbonat e dang trun g tñnh , kho ang


700C ch ung ph ong thñc h khñ va NH .
CO
- Hön húp ha i loai carbonat e nï u trïn.
Chñn h khñ NH ba y ra nï n sa u kh i lûu hoa vêt dung co mui khai.
- Cön g dung:
La ch êt tao xöp ch o hön húp cù n ban la ca o su thiï n
nhiïn , cao su töng húp ha y latex . Kh i dung ch êt nay, hön
húp ca o su söng cên àû úc hoa deo mïm va kh i nh öi trön
nï n may cên tr anh nhi ït àö ca o qu a gê y nhi ït phê n ch êt
nay. Noi chun g ch êt tao xöp nay ñt dung hú n sodiu m
bicarbonate.
SODIUM BICARBONATE: NaHCO 3

- Tï n kh ac: Bicarbonat e sodiu m (bicarbonat e de soude)...


- Tï n thûún g mai:
UNICE L S (E.I . Du Pon t de Nemours ) göm 50% sodiu m
bicar- bonat e va 50% dêu long co ngu ön göc tû dêu qu ùng ,
ú trang thai long , lïnh mau cr eme , khön g mui, khön g
àöc, nhi ït phê n trïn
1490C, tó trong d = 1,3.
RS L SPONG E PAST E (Ct y Monsanto) : sodiu m
bicarbonate àû úc xû ly àùc bi ït àï dï phê n tan vao ca o su.
GONFLANT SD (Saint-Denis) : sodiu m bicarbonat e àû úc xû
ly àùc bi ït.
v.v...
- Ly tñn h sodiu m bicarbonat e nguyï n ch êt:
Dang kh öi ho ùc tin h th ï mau trùng , khön g mui, tan
trong nû úc (s ui bot khñ). Tó trong d = 2,2. Nhi ït phê n trï n
1500C ph ong thñc h khñ CO . Cên bao qu an nú i kh ö rao va
tranh ti ïp xuc vúi khön g khñ vò co thï bõ phê n tñc h thanh
carbonat e trun g tñnh.
- Cön g dung:
La ch êt tao xöp ch o hön húp ca o su thiï n nhiïn , ca o su töng

CAO SU THIÏN NHIÏN 469


2
2

húp ho ùc latex , nhûn g noi chun g ñt kh i dung ch êt nay du y


nh êt
búi no tan ñt tron g ca o su ma thû úng dung ph öi húp vúi
möt acid hûu cú co tac dung tùn g trú ph ong thñc h khñ CO .
Aci d hûu cú thû úng àû úc dung nhi ïu nh êt la aci d steari c
va aci d olei c (acid beo) la nh ûng ch êt cung co tac dung
hoa deo va tùn g trú lûu hoa hön húp ca o su . The o ly
thuy ït, 335g sodiu m bicarbonat e se ph an ûng vúi 1 kg aci d
olei c ha y aci d steari c (ph an ûng xay ra ho an toan) nhûn g
trï n th ûc tï ta thû úng dung lûúng aci d beo ca o hún àï
àam bao sodiu m bicarbonat e ph an ûng tron ven, ngo ai ra
möt ph ên aci d beo lai con ph an ûng vúi oxid e kem tron g
hön húp (tac dung tùn g trú lû u hoa).
Ch êt tao xöp sodiu m bicarbonat e co tac dung tùn g trú
nh e cho cac hön húp àû úc gi a töc lûu hoa vúi ch êt nh om
acid , nhûn g no khön g tac dung àïn lao hoa ca o su.
- Lû úng dung:
Ta co thï dung tû 0,5% àïn 8% tñn h the o trong kh öi ca o
su va cên ph öi húp vúi ch êt tùn g trú tao xöp la aci d steari c
ha y aci d oleic.
SODIUM CARBONATE: Na 2CO 3

- Tï n kh ac: carbona t natr i (carbonat e de soude) , soda ,


mu öi xut, soud e solvay , v.v...
- Ly tñnh:
Böt mau trùng àïn trùng hú i xam, khön g mui, khön g
àöc, (co thï ú dang cuc, bop vú àû úc) , tó trong d : 2,47 -
2,53. Ta n trong nû úc.
- Cön g dung:
Ch êt tao xöp ch o hön húp ca o su thiï n nhiïn , ca o su
töng húp ho ùc latex . Luc lûu hoa ch êt nay gi ai ph ong khñ
CO . Noi chung ch êt nay co tac dung kem hú n sodiu m
bicarbonat e va co tac dung tùn g trú lûu hoa ch o hön húp
co ch ûa ch êt gi a töc lûu hoa nh om
acid . Thû úng dung ph öi húp vúi cac ch êt tao xöp kh ac.

47 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


II. C H A Á
T TAO
Ï X O ÁP H Ö ÕU CÔ:
N,N' - DINITROSO PENTAMETHYLENE TETRAAMINE: DPT

- Tï n thûún g mai:
CELLULAR- D (Eiw a Chem . Ind . Ct y Nh êt);
NOCBLOW D.P. T (Ouch i Shink o Chem . Ind . Ct y Nh êt).
POROG ENE NS (Nationa l Polychemicals , My): göm OPEX
40
(th anh ph ên göm 40% DP T va 60% ch êt àön trú ) va OPEX
PL-80 (co 80% DP T va 20% ch êt hoa deo ca o su loai ester).
UNICE L ND (40% DPT ) va UNICE L NDX (80% DPT ) (cua
E.I. Du Pon t de Nemour s va Cty ; My).
VULCACEL BN, VULCACEL B 40 (40% DPT) cua Arnold,
Hoffma n va Cty , Harwic k Standar d Chem. , I.C.I);
SAPAMINE-C H (Ct y Ciba) , v.v...
- Cön g th ûc:

CH2 N CH2

O N N CH2 N N O

CH2 N CH2

- Ly tñnh:
Trï n thõ trû úng co dû úi dang phi ïn cuc vun xöp mau
cr eme hay mau vang nh at nhû UNICEL NDX (80% DPT)
ho ùc dû úi dang böt mau vang nh at (40% DPT) . Ngo ai ra
ngû úi ta con àûa àön vao nitros o pentamethylen e
tetraamin e àï gi am bút nguy hi ïm vò tñn h dï ch ay cua
ch êt nay (nh û Cellular-D , Unice l ND, Ope x 40, Nocblo w
DPT...).
Noi chun g trï n thõ trû úng co ha i nh om:
- Lo ai co 80% DPT : tó tr ong d : 1,38 - 1,40.

CAO SU THIÏN NHIÏN 471


- Lo ai co 40% DPT : tó trong d : 1,90 - 1,94.
DP T bõ nhi ït phê n tû nhi ït àö 1900C àïn 2000C, vúi ch êt
thuc àêy tao x öp no bõ nhi ït phê n ú nhi ït àö 800C àïn
1800C.
- Cön g dung va tñn h ch êt tron g ca o su:
La ch êt tao xöp ch o cac hön húp ca o su thiï n nhiï n ha y
ca o su töng húp. Ch êt nay dung àï ch ï tao cac vêt dung
xöp mïm ho ùc cûng ha y ca o su xöp co cêu tr uc tö on g hú
ho ùc kñn (nû úc khöng ng êm qu a àû úc) . Àùc ài ïm cua no
khön g anh hû úng túi mau sùc ca o su cung nh û cac ch êt
ti ïp xuc vúi no. Kh i nh öi vúi ca o su , ta cên can h nhi ït àö
nh öi trön khön g qu a 700C va khön g qu a 3 àïn
5 ph ut àï tranh th êt tho at ha y ha o hut búi nhi ït phên .
Hêu nhû
khön g dung ch êt tao xöp nay du y nh êt, ma thû úng la ph öi
húp vúi ch êt tùn g trú tao xöp kh ac vò do nhi ït phê n no
gi ai ph ong khñ ú 1900C àïn 2000C, nhûng co ch êt tùng trú
tao xöp nhû urea (Cellpask-K) , glyco l (nh û diethylen e
glycol) , C-centy l betai n hay cac aci d hûu cú (nh û aci d
salicylic : cung la ch êt co tac dung trò ho an lûu hoa) thò
nhi ït àö ph ong thñc h khñ la tû 800C ha y 840C, tûc la ú nhi ït
àö thêp hú n nhi ïu.
N, N'-dinitros o pentamethylen e tetraamin e (DPT ) hêu
nhû khön g ba o gi ú dung dû úi dang nguyï n ch êt ma
thû úng àû úc dung dû úi dang co ph a ch êt àön trú ha y cac
ch êt kh ac vúi muc àñch gi am bút ngu y hi ïm cua DP T tû
böc ch ay va cac ch êt thûún g mai thû úng la hön húp göm
80% DP T va hön húp 40% DPT , tron g ào dang hön húp co
40% DP T thò àû úc sû dung nhi ïu nh êt vò an toan sû dung
hún.
Lû úng ma ta co th ï dung ch o ch êt co 40% DP T töng qu at la:
- San ph êm ca o su xöp (mouss e khön g thön g húi ) co cêu
tr uc tö on g (cellules ) kñn, cù n ban la:
Ca o su thiï n nhiï n 1 - 15%
Neopren e 1 - 15%
Ca o su butadiene-styren e 1 - 15%
47 2 CAO SU THIÏN NHIÏN
Ca o su Nitril e 5 - 15%
Ca o su buty l 5 - 15%
- San ph êm ca o su xöp (mouss e thön g húi ) co cêu tr uc
tö ong hú, cù n ban la:
Ca o su thiï n nhiï n 0,5 - 5%
Neopren e 0,5 - 5%
Ca o su butadiene-styren e 0,5 - 5%
Ca o su Nitril e 2 - 5%
Ca o su buty l 2 - 5%
- Cên lûu y nhi ït àö gi a nhi ït ph ai gi û khön g àöi va àö
khu ïch tan thêt töt tron g ca o su múi ch o ra san ph êm co
cêu truc tö ong àïu va àöng bö.
Ch êt tùn g trú ha y ph u trú tao xöp sû dung la:
- Aci d salicyli c vúi liïu dung bùng 1/3 cua ch êt tao xöp
thûúng mai co 40% DPT , nïu dung ch êt tùn g trú nay thò
hön húp lûu hoa se co mui amin e àùc bi ït.
- Húp ch êt ure a ha y dên xu êt ure a (nh û cellpast-K ) vúi
liïu dung tûún g àûún g vúi ch êt thûún g mai co 40% DP T
(nh û Cellu- lar-D).
Ure a va C-cety l betai n (AQUAREX NS du Pon t de
Nemours) vúi lûúng dung ure a 1 ph ên + Aquare x NS 0,6 àïn
1 ph ên ch o 4 ph ên ch êt thûún g mai co 40% DPT ; ch o hön
húp khön g mui.
Vúi ch êt thûún g mai co 80% DP T (nh û UNICE L NDX,
OPEX PL-8 0 VULCACEL BN) thò lûúng dung bùng 1/2 ch êt
tao xöp thûún g mai co 40% DP T (nh û UNICE L NS, OPEX
40...)
AZODICARBONAMID:

- Tï n thûún g mai:
CELOGE N - AZ (Naugatuck);
VINYFOR-A C (Eiw a Chem . Ind. ;
Nh êt)

CAO SU THIÏN NHIÏN 473


2

KEMPOR E 150; KEMPOR E R-12 5 (Nationa l Polychemicals)


v.v...
- Ly tñnh:
Böt mõn tin h thï cûc nh o (v i tin h th ï) mau vang àïn
vang nh at, khön g mui. Tó trong d : 1,63 - 1,65. Ta n ñt tron g
nû úc v a cac dun g mö i thön g dung nh û benzene , acetone ,
ethylen e dichloride.
Cên bao qu an tranh nong , anh nùng mùt trúi ha y cac ngu ön nhi ït
kh ac. Nhi ït phê n ú 1900C gi ai ph ong khñ vúi th ï tñc h lún; co
N
diethylene glycol (1%) no bõ nhi ït phên ú nhi ït àö th êp
hún kho ang 1300C.
- Cön g dung:
La ch êt tao xöp ch o ca o su thiï n nhiïn , ca o su töng húp
buta- diene-styrene , neoprene , ca o su buty l va nh ûa P.V.C.
(polyvinyl chloride).
Dung ch êt nay, ca o su xöp co cac lö tröng àïu va nh o
mõn. Du no co mau vang nhûn g dung àû úc ch o cac vêt
dung ca o su mau trùng ha y mau nh at (khön g nhu öm mau).
Luc nhöi trön, cên tranh nhiït àö lïn cao qua 1400C.
Tuy nhiï n àê y la ch êt an toan sû dung luc nh öi trön ú
may nh öi 2 tr uc. Vï lûu hoa, ch êt nay khön g co anh hû úng
túi.
Àï thuc àêy tao xöp ha y àï hön húp ca o su nöi nhan h
va nöi ú nhi ït àö thêp hú n nhi ït àö phê n tñc h cua ch êt nay
cung nh û àï cai thi ïn ly tñn hcua san ph êm ho an têt, t a
nï n dung ch êt thuc àêy tao xöp urea , oxid e kem, carbonat e
chò, phosphat e chò, stear- at e chò va cac glycol.
Tron g nh ûa PVC, ch êt th uc àêy nöi la cac dên xu êt cua
húp ch êt chò va cac hön húp PV C nhi ït phê n co hi ïu qu a
ú 140 -
1500C.
Lû úng dung : 3% àïn 30%.

47 4 CAO SU THIÏN NHIÏN


P,P’-OXY BI S (BENZENE SULFONYL HYDRAZINE): BSH
- Tï n thûún g mai:
CELOGE N (Naugatuck);
POROPHO R BS H
(Bayer);
BS H NOCBLOW (Ouch i Shink o Chem . Ind . Cty);
- Cön g th ûc:

H 2NHNO 2S O SO2 NHNH 2

- Ly tñnh:
Böt tin h th ï mau trùng mõn, khön g mui, tó trong d = 1,52,
tan tron g aceton e (c o ph an ûng) , tan ñt tron g nû úc nong ,
ethanol. Khön g tan tron g benzene , ethylen e dichloride ,
xùn g dêu, nû úc lanh . Cên bao qu an tön trû tranh xa cac
ngu ön nhi ït. Nhi ït phên ú th ï kh ö la 1500C àïn 1600C, tron g
late x ki ïm tñn h la 80 - 900C.
- Cön g dung:
Ch êt tao xöp ch o cac hön húp ca o su thiï n nhiïn , ca o su
töng húp va nh ûa PV C (pol y viny l chloride) . Ch êt nay co
tac dung yïu hú n dinitros o pentamethylen e tetraamin e va
ch o san ph êm xöp khön g mui, khön g anh hû úng mau sùc
hön húp ca o su xöp. Ch êt tùn g trú tao xöp la sodiu m
bicarbonate.
Chêt nay co tac dung lam chêm nhe lûu hoa cao su
thiïn nhiï n va ca o su töng húp. Co th ï dung dû úi dang
phê n tan trong nû úc co 25% ch êt nay àï ch o vao late x
(late x ca o su thiï n nhiïn, late x ca o su töng húp).

III. C A ÙC C H A ÁT TA ÏO X O ÁP
KHAÙC:
DIAZO AMINO BENZENE:
Ch êt nay co lúi la khön g tac dung ha y anh hû úng túi
töc àö lûu hoa va kh i dung no, ca o su khön g cên ph ai àû úc
hoa deo mïm
CAO SU THIÏN NHIÏN 475
2 2

nh û cac ch êt tao xöp thön g thû úng , tûc la àö nöi cua vêt
dung
dung ch êt tao xöp nay khön g qua n hï túi àö deo cua hön
húp cao su (ch ùng han hön húp ca o su co cac àö deo
William sla 110, 85 va 75, khi dung ch êt tao xöp nay àïu co
àö nöi gi öng nhau). Nhûn g gi a thanh cua ch êt nay cao , va
co anh hû úng t úi mau sùc ca o su lûu hoa cung nh û co
th ï gê y ra ph u trï n bï mùt nïu khöng thên tr ong nh öi
tr ön.
- 4,4' - DIPHENY L DISULFONYL AZI DE: (Tï n thûún g mai
NITROPOR E CL-10 0 cua Nationa l
Polychemicals):
Ào la ch êt tao xöp ch o hön húp ca o su thiï n nhiïn , ca o
su töng húp, cellulos e acetate , nh ûa polyviny l acetate ,
polyeste r va poly- ethylene ; hi ïn di ïn trï n thõ trû úng dû úi
dang böt mau trùng , tó trong d = 0,51, nong ch ay 142 -
1450C, khön g ta n tron g nû úc, tan tron g acetone , tan vûa
ph ai tron g benzen e va toluene ; cung nhû
dinitrosopentamethylen e tetraamine , ch êt nay dï tû ch ay
nïn cên bao qu an tr anh xa ngu ön nhi ït.
-N,N'-DIMETHYL-N ,N'-DINITROSOTEREPHTHALAMI D (DDNP)
(Tï n thûún g mai la NITROSAN co 70% DDN P va 30%
ch êt àön trú , cua E.I . Du Pon t de Nemours):
Ào la ch êt tao xöp ch o ca o su thiï n nhiïn , ca o su töng
húp co dû úi dang böt mau vang , khön g mui, khön g hut
êm, tó trong d =
1,2; nhi ït phê n tû 800C àïn
1000C.
UREA: CO(NH )

Thû úng dung dû úi tïn thûún g mai la CELLPAST E K (Eiwa


Chem . Ind Cty) , BI K
(Naugatuck),...
La ch êt tao xöp ch o ca o su thiï n nhiï n ha y ca o su töng
húp (khön g dung ch o latex) , co kh a nùn g gi ai ph ong khñ
NH . Ñt khi ta dung du y nh êt, m a thû úng dung lam ch êt
tùn g trú tao xöp cho cac ch êt tao xöp sodiu m bicarbonate ,
dinitros o pentamethylene tetraamine , v.v...
DINITRILE CUA ACID AZODIBUTYRIC:
47 6 CAO SU THIÏN NHIÏN
(Tï n thûún g mai la POROPHO R N cua Bayer , Àûc) : La ch êt
tao xöp ky thu êt, sû dung cên ph ai thên trong vò aci d
cyanhydric dang khñ bõ gi ai ph ong.
VAI CH ÊT THÛÚNG MAI CO THANH PH ÊN HOA HOC KHÖNG RO:

- EPANDEX 177 (Nationa l Polychem.);


- CELLULAR BL (Eiw a Chem . Ind.);...

IV. V A ØI C H A Á
T Ñ A ËC B IEÄT S ÖÛ DUÏNG:
- Tron g cac ch êt tao xöp kï trïn , ta con co thï dung
cac ch êt long ba y hú i àû úc ñt ho ùc nhi ïu, tan àû úc tron g
ca o su , va dung du y nh êt ho ùc ú dang hön húp, ào la
nh ûng ch êt nh û benzene, toluene , dên xu êt chlorin e hoa
ma thû úng dung nh êt la trichloroethylen e ho ùc cac ch êt
khön g tan tron g ca o su va vi ïc trön nh öi vúi ca o su se kh o
hún , nh û rû úu ch ùng han. Nh ûng ch êt long nay co lúi la
co tac dung nh û ch êt hoa deo lam mïm ca o su nh êt thúi,
nhûn g do tñn h ba y hú i nhan h cua ch ung lam ch o ta sû
dung kh o khùn , nh êt la kh i ta ch o ch ung vao may nh öi
trön 2 tr uc. Ky thu êt sû dung töt cac ch êt nay la rot ch ung
vao ca o su dû úi dang dun g dõch day ho ùc rot vao may
nh öi kñn (may nh öi nöi). Cach dung dun g mö i ba y hú i húp
ly hú n la sû dung than ho at tñnh , silica , alumin e hut lêy
dun g mö i (alumin e thñc h húp nh êt) , kï ào trön nh öi ch êt
böt nay vao ca o su ch o ch ung phên tan àïu va ch ung se
gi ai ph ong dun g mö i ú nhi ït àö lûu hoa cao.
- Möt ch êt long tao xöp àùc bi ït àû úc xet túi, ào la
nû úc. Co th ï noi kh o ma tr ön nû úc vao ca o su dû úi dang
th ï long cua no, nhûn g ta co thï trön nû úc vao ca o su dï
dang bùng cach dung nû úc ú dang hö böt (nû úc + tin h
böt), dang ge l gelatine , silicone, hydroxid e kem, ho ùc ú
dang thï böt nh ao co nû úc cù n ban la algi- nate , “gomm e
adragante” , cac rûúu polyvilynic , v.v... Tron g cac dang nay,
ca o su se gi û àû úc kh a nhi ïu nû úc. Ta con co thï th ûc
hi ïn cac ch êt ph ûc húp, ch ùng han nh û möt ch êt hö böt amidon

CAO SU THIÏN NHIÏN 477


3

2 2

co ch ûa lûúng carbonat e ammonium . Vúi möt tó lï nh o ch êt


ph ûc
húp nh û thï ch o vao möt hön húp àû úc hoa nöi vúi
sodiu m bicar- bonat e thò kh a nùn g nöi se rêt lún va àö
kh úi nöi se rêt nhanh. Co th ï noi dung cac hön húp ch êt
nï u trï n co kït qu a tron g vi ïc ch ï tao cac bö ph ên nh o
àuc (lû u hoa tron g khuön).
Vi ïc sû dung cac mu öi trun g tñnh , co ch ûa nû úc, tin h th ï
hoa (húi nû úc àû úc gi ai ph ong kh i gi a nhi ït) la möt
phûún g ph ap ti ïn lúi va ch ùc ch ùn ch o nû úc vao hön húp
ca o su , vò ú nhi ït àö cua tr uc may nh öi khön g ngu y hi ïm
kh i lam böc hú i nû úc. Chñn h vò muc àñc h nay ma cac nh a
ch ï tao ú My thû úng ch o möt tó lï nh o alumin e sulfate tin h
thï vao hön húp cù n ban la aci d olei c va bicarbonat e.
- Ta co thï dung hön húp sodiu m nitrid e (N a N)+
amonium chlorid e àï tao xöp nöi ch o ca o su . Ha i ch êt nay
ph an ûng vúi nhau gi ai ph ong khñ N , nhûn g ch ung tan vao
hön húp ca o su vúi lûúng lún àoi hoi ta ph ai rûa va sêy
kh ö san ph êm xöp trû úc kh i tun g ra thõ trû úng . Àê y la
cön g vi ïc tön kem va mêt nhi ïu thúi gian.
- Ta cung co thï ch o aci d steari c ha y aci d olei c ph an
ûng vúi böt àa vö i ha y böt kem (phê n bi ït vúi böt oxid e
kem) . Sa u hït, ta co th ï dung böt calciu m carbid e (Ca C )
hoa húp vúi möt mu öi trun g tñn h co kh a nùn g gi ai ph ong
nû úc tron g ti ïn tròn h lûu hoa. Chñn h nû úc se gê y ra sû
tho at khñ acetylene . Tu y nhiï n khuy ït ài ïm cua phûún g
ph ap nay la carbo n luö n luö n co ch ûa ch êt bên ch o mui
kh o chõ u ú san ph êm ho an têt. Sodiu m hyposulfit e hay
sodiu m sulfat e cung la ch êt tao xöp ch o kït qu a mon g
mu ön.
Cên nh ùc lai, têt ca cac “thu öc nöi” ho ùc nh ûng ch êt sû
dung nh û “thu öc nöi” tron g hön húp ca o su ch o kït qu a
tron g san xu êt san ph êm ca o su xöp, ca o su mousse , cên
co 2 yï u cêu chñnh:
- Àö khu ïch tan tron g ca o su töt: àïu, àöng bö, khön g kït hat.
- Gi û cö àõn h nhi ït àö gi a nhi ït va àung nhi ït àö nhi ït
phên cua hön húp.
47 8 CAO SU THIÏN NHIÏN
2

CHÛÚN G XVIII

M O ÄT SOÁ N G U Y EÂ
N LIEÄ U
HO ÙA CHA ÁT K HA ÙC

I. PH AÅM M AØU NH UO ÄM :
1. Möt ph êm mau sû dung ch o cön g nghi ïp ch ï bi ïn san
ph êm cù n ban la ca o su thiï n nhiï n ha y ca o su töng húp,
cên ph ai co cac ài ïu ki ïn sa u àêy:
a. Chõu nhi ït tû 100 - 2000C (chõ u àû úc sû gi a nhi ït lû u
hoa ca o su).
b. Khön g tan tron g ca o su , dun g mö i va ch êt hoa deo ca o su.
c. Bïn vúi anh sang , nû úc, rû úu savo n va xut, tron g hön
húp ca o su.
d. Khön g anh hû úng túi sû lûu hoa va bao qu an ca o su.
e. Mõn (vò àö mõn ph ên nao quy ït àõn h tñn h dï khu ïch
tan va nùn g su êt).
f. Co kh a nùn g nhu öm mau
cao. g. Sùc mau thêt tûúi.
h. Àat moi tñn h ch êt töng qu at cua möt ph êm mau ma
ng anh cön g nghi ïp kh ac cên.
2. Ph êm mau àû úc phê n thanh ha i nh om: vö cú va hûu cú.
Nh om vö cú àû úc dung nhi ïu trû úc 1925, ng ay na y àû úc
thay th ï búi ph êm hûu cú, trû titanium dioxide (TiO ) va
carbon black , do co khuy ït ài ïm: ty trong cao , kh a nùn g
nhu öm mau yïu (lû úng dung cao) , ch o san ph êm àuc
khön g tûú i mau, vai dên
xu êt chrom e (crom ) gi a töc lao hoa ca o su va möt sö tha m gi a vao

CAO SU THIÏN NHIÏN 479


ph an ûng lûu hoa do co lû u hu ynh tû do . Co thï kï túi
nhu öm
trùng: titanium dioxide, sulfite kem... Nhuöm àen: carbon
black...Nhu öm vang : chromat e kem; oxid e sùt vang.. .
Nhu öm xan h luc: chromiu m hemitrioxid
2 3
e (Cr O ) xan h luc...
Nh om hûu cú , la nh ûng ch êt töng húp àat cac ài ïu
ki ïn àa nïu , lûúng sû dung thêp nhûn g co kh a nùn g
nhu öm cao , vúi ài ïu ki ïn ph ai khu ïch tan töt tron g hön
húp ca o su . Nh om nay co vö sö loai san ph êm va co trï n
thõ trû úng vúi vö sö tïn thûún g mai kh ac nhau , ta khön g
th ï nao kï hït. Töng qu at co thï chi a thanh ha i nh om:
“toneur ” (toner ) khön g co kho ang tö nh û cac loai
monoazoi c nitr o hoa, diazoi c benzidine , indanthrene,
indigoid...v.v.. . Va “Toneur ” co ch ûa ñt nh êt möt kho ang tö
nhû: cac sulfonat e azoic ,
carboxylat e azoic , phosphate
ungstomolybdate , cac ki m loai ph ûc húp v.v...
3. Vên àï ph êm mau co ki m loai àöng (Cu) , àa gê y ra
nhi ïu tran h luên va ta àa bi ït Cu , Mn la ki m loai gê y lao
hoa ca o su nghiï m trong , nhûn g khön g hùn moi húp ch êt
co ch ûa no àïu àöc hai (nh û phthalocyanin e àöng) , do ào
co ba vên àï àùt ra:
a. Tron g möt phê n tû cua húp ch êt àöng , àöng co ph ai
thûc sû ú trang thai ph ûc húp bïn, khön g co ú trang th ai
tû do?
b. Ph êm co àöng , tû cac húp ch êt àöng ch ï tao ra ph êm
nay, co ph ai luö n luö n la khön g co àöng tû do?
c. Ph êm co àöng , khön g co àöng t û do , tron g cac ài ïu
ki ïn lûu hoa ha y co sû hi ïn di ïn cua ch êt kh ac, co bao
àam la co tñn h bïn khön g ph ong thñc h ra àöng tû do?
Töt hú n hït ta ch on ph êm mau lo ai kh ac co vö sö trï n
thõ trû úng khön g thï nao liït kï ra hït, ho ùc trû úng húp co
sû dung thò thï m ch êt kh ang àöng ch o bao àam hú n (xe m
chûún g Ch êt ph ong lao).

II. FACTICE:
48 0 CAO SU THIÏN NHIÏN
2 22 2

Nù m 1846, Jona s nghiï n cûu ph an ûng cua aci d nitri c loang


vúi dêu lan h (lin ) nong , ch o ra möt ch êt nh ao àùt tïn “d êu
cao su ” (kh ac vúi dêu höt ca o su) . Ñt nù m sau , Frit z Sollie r
sû dung vao ch ï bi ïn vêt liïu ch öng th êm nû úc tû ph an
ûng cua aci d ni- tri c vúi dêu lan h co litharge . Kï ào, dêu
cai vúi sulfu r chloride. Nhûn g chñn h nh a hoa hoc Ph ap
Roussin , vao nù m 1858, la ngû úi àa bao cao tû úng tên kït
qu a nghiï n cûu vï ph an ûng cua chlo- rid e sulfu r vúi ch êt
dêu trû úc Vi ïn Han lêm Kho a hoc. Vao thúi ky nay, gi a
ca o su thiï n nhiï n trï n thõ trû úng th ï gi úi lï n cao, cac
nh a san xu êt trï n th ï gi úi tòm cach ha gi a thanh hön húp
cao su ài túi vi ïc “à ön ch êt dêu ca o su ” nay va àùt tïn la
“Factice”. Cên ph ai noi khön g chó ha gi a thanh , factic e con
tùn g cû úng cho hön húp ca o su möt sö tñn h ch êt àùc bi ït,
nï n no àû úc san xu êt àai tr a tai cac nû úc ph at tri ïn Ph ap,
Àûc, An h v.v...
Phê n loa i
- Factic e trùng : Ph êm thu àû úc tû ph an ûng ngu öi cua
2
S2
Cl
vúi dêu beo, dang kh öi tan nghi ïn nh o. Ph an ûng nay la ph an
ûng sin h nhi ït (r ot S vao dêu thêt ch êm ú thi ït bõ co hï thöng
Cl 2 2

ngûn g lanh va lam ngu öi) ty lï sû dung ph ai àung àï tr anh


S Cl 2 2
ch êt sin h ra vên con thï long ha y thï ke o ho ùc ph an ûng
se dû döi kem the o ch ay bung ch o ra ph êm co mau sêm
(lû úng dung
àung tuy thu öc vao ch êt lûúng cua loai dêu, lö hang , kñch thû úc
va dang thi ït bõ ch ûa, töc àö khu êy trön, vên töc rot v.v..)
S Cl
dêu va thi ït bõ ch ûa ph ai ho an toan khön g co nû úc dï bõ
(do S Cl
nû úc phê n tñch). Factic e thu àû úc àe m trun g tñn h hoa vúi
vöi ng êm nû úc, magnesiu m oxid e ha y sodiu m bicarbonate ,
àï no khön g co xu hû úng loai HC l trú nï n mïm thanh thï
keo , va ph ai lam ngu öi nhan h trû úc kh i àong goi.
Factic e trùng kh o sû dung ch o hön húp ca o su lûu hoa
nhi ït, do aci d chlorin e hydrid e ph ong thñch , hú n la factic e
nêu.
- Factic e nêu : Ph êm thu tû ph an ûng nhi ït cua lûu
hu ynh vúi dêu beo, dang kh öi àû úc tan nghi ïn nh o. Phan
ûng nay gi öng nhû
lûu hoa ca o su vúi lûu hu ynh , cac loai dêu thûc vêt va
dêu àöng

CAO SU THIÏN NHIÏN 481


2

vêt chû a no , loai khön g ba y hú i ha y ñt ba y húi , chó sö iodin e töi


thi ïu la 80 àïu dung àû úc.
Lû u hu ynh ch o vao dêu nun g nong vûa khu êy trön, kh i
thay àöi nhi ït àö va ty lï lûu hu ynh se àû úc hang loat
loai factice , tû th ï ke o àïn thï rùn co mau nê u va cêu
truc dang phi ïn nh o. Nhi ït àö qu a thêp ph an ûng xay ra
khön g tron ven, qu a ca o se dû döi va co thï böc ch ay do
khñ H S tho at ra . Töng qu at co nhi ïu cach ch ï tao factice ,
nhûn g phûún g ph ap töt nh êt se ch o san ph êm khön g gê y
trò ho an lûu hoa hön húp ca o su va sû dung àû úc ch o hön
húp mau tuúi.
Ta c dun g cu a Factice:
Factic e àû úc sû dung tron g cön g nghi ïp ch ï bi ïn ca o su
thiïn nhiïn , ca o su töng húp (butadiene-styrene , neoprene )
nh û la ch êt ph a loang (diluant).
- Ú hön húp ca o su söng : Gi up ch o cac hoa ch êt ph u gi a
va ch êt àön khu ïch tan rêt töt tron g ca o su , nh êt la àön
cac ch êt àön vö cú , carbo n blac k lû úng cao . Tao hön húp
tñn h bong lang, khön g co tñn h ke o dñnh , tùn g töc àö can
luy ïn va ep àun va ön àõn h kñch thû úc.
- Ú hön húp ca o su lûu hoa: Cai thi ïn àö chõ u lao hoa
tû nhiïn, àö bïn anh nùng va ozo ne. Lû úng dung tû 5 -
10%, lûc àõn h dan va àö cûng san ph êm khön g bõ bi ïn àöi,
nhûn g lûc keo àût va àö chõu ma sat gi am (lû úng ca o
thñc h húp ch o san xu êt gö m têy) . Lû úng dung trï n 50%
àû úc xe m la ch êt àön hûu cú co tñn h àan höi, nhûng cên
chón h tùn g ch êt gi a töc lûu hoa, ho ùc lûu hu ynh ho ùc ca
hai, ho ùc thï m vao hön húp magnesiu m carbonate , do tñn h
lam ch êm lûu hoa cua hön húp co factic e (b úi sû ph ong
thñc h aci d luc gia nhi ït). Factic e con gi up ch o hön húp
gi am hi ïn tûúng “n öi möc”, san ph êm àuc co dang àep ro,
va ñt bõ co rut.
Ûng dung ch o san xu êt v êt dung ep àun, àuc (öng
nû úc, ru öt xe , dê y ài ïn,... ) tham ca o su , àö chú i tr e em , gö m
têy...

48 2 CAO SU THIÏN NHIÏN


MUÏC LUÏC

Lôøi Giôùi Thieäu: 5


CHÖÔNG I: ÑA ÏI CÖÔNG 7
A.LÒCHSÖ Û 7
I. LÒCH S ÖÛ P H A ÙT T R IE Å
N C A ÂY CAO SU 7
II. T IE ÁN B OÄ KHOA HOÏC V AØ C O Â NG N G H IEÄ
P CAO SU T R E ÂN T H EÁ G IÔ Ù I 10
III. SÔ L Ö Ô Ï CV E ÀV IE Ä CT R O À N GC A Â YCAO SU T R E Â NT H E ÁG IÔ Ù I 13

B. TR AÏNG TH A ÙI T HIEÂN N HIEÂN 14


I. H E ÄT H O Á N GLATEX V A ØLATEX CAO SU 15
II. SÖÏ T A ÏO T H A Ø H
N LATEX C U ÛA C A ÂY CAO SU - C H Ö ÙC N A Ê NG SINH L Y Ù -
SINH T O Å N GH Ô ÏPCAO SU 16
C. P H A ÂN L O ÏAI C A ÂY CAO SU 17
I. C A Â YCAO SU T H U O Â CH O ÏEUPHORBIACEA 18
II. C A Â YCAO SU T H U O Ä CH O ÏMORACEÙAE 22
III. C A Â YCAO SU T H U O Ä CHO APOCYNACEAE 23
IV. C A Â YCAO SU T H U O Ä CHO ASCL E Ù IPADACE ÙAE 25
V. II. C A Â YCAO SU T H U O Ä CHO COMPOSEÙES 25
D. KHAI T H A Ù CC A Â YCAO SU HEVEA BRASILIENSIS EUPHORBIACEÙX
I. THU HOÏACHLATEX CAO SU
II.SÖÏC OÁ-SÖÏKÍCHSAÛNM U Ø
PHAÀN PHUÏLUÏC 36
I. ÑA ÏICÖÔNG V E ÀPHÖÔNG P H A Ù PTHU H O ÏA C HL A T E X Ô ÛC A Ù CC A Â YCAO SU
K H A Ù CII. TRUNG T A ÂM C O ÂNG N G H IE PÄ CHÍNH V AØ C A ÙC V IE ÄN K H A OÛ C Ö Ù U
KHOA H O ÏCCAO SU Q U O Á CT E Á

CHÛÚNG II: THANH PHÊN VA TÑNH CHÊT LATEX 41


A. THANH PHÊN LATEX 41
I. CÊU TRUC THÏ GIAO TRANG 42
II. THANH PHÊN HOA HOC LATEX CÊY CAO SU 52
B. TÑNH CHÊT LATEX 60
I. LY TÑNH 60
II. TÑNH CHÊT SINH HOA 62
III. TÑNH CHÊT THÏ GIAO TRANG 64

CAO SU THIÏN NHIÏN 485


CHÛÚNG III: THANH PHÊN HOA HOC VA CÊU TRUC CAO SU 82
A. THANH PHÊN CAO SU SÖNG - CHÊT CÊU TAO PHI CAO SU 82
I. PHÊN TÑCH CAO SU SÖNG 82
II. CÊU TAO CUA PHI CAO SU 83
B. TINH KHIÏT HOA HYDROCARBON CAO SU 87
I. TRÛÚNG HÚP CAO SU KHÖ 87
II. TRÛÚNG HÚP LATEX 89
C. CÊU TAO HOA HOC CAO SU 91
I. V Õ TRÑ CUA NÖI ÀÖI 97
II. NHOM TÊN CUNG 100
III. CÚ CÊU LÊP THÏ 102
D. PHÊN ÀOAN VA PHÊN TÛ KHÖI 102
I. CAO SU “SOL VA CAO SU “GEL” 102
II. PHÊN TÛ KHÖI 104
E. CAO SU KÏT TINH KHAO SAT VÚI QUANG TUYÏN X 108
I. TINH THÏ CAO SU 108
II. CAO SU “GEL HOA” 108
III. KHAO SAT VÚI TIA X 108
IV. CÊU TRUC PHÊN TÛ CAO SU 111

CHÛÚNG IV: HOA TÑNH CUA CAO SU 113


A. PHAN ÛNG CÖNG 114
I. CÖNG HYDROGEN (HYDROGEN-HOA) 114
II. CÖNG HALOGEN (HALOGEN HOA) 115
III. CÖNG HYDRACID (TAC DUNG CUA HYDRACID) 121
IV. SÛ KÏT HÚP VÚI OXYGEN (TAC DUNG VÚI OXYGEN) 124
V. TAC DUNG CUA CAC DÊN XUÊT NITROGEN 127
VI. TAC DUNG CUA CAC CHÊT KHAC 128
VII. TAC DUNG CUA HÚP CHÊT ETHYLENE 130
B. PHAN ÛNG HUY 134
I. TAC DUNG CUA NHIÏT (SÛ CHÛNG KHÖ) 134
II. TAC DUNG CUA OXYGEN 135
C. PHAN ÛNG ÀÖNG PHÊN HOA VA ÀÖNG HOAN HOA (KÏT VONG) 137
I. PHAN ÛNG KÏT VONG BÚI NHIÏT 138
II. PHAN ÛNG KÏT VONG BÚI SÛ PHONG ÀIÏN 138

48 6 CAO SU THIÏN NHIÏN


III. PHAN ÛNG KÏT VONG BÚI HOA CHÊT 139
IV. PHAN ÛNG CUA CAC DÊN XUÊT HYDROHALOGEN HOA 141

CHÛÚNG V: LY TÑNH CUA CAO SU 145


A. THÛ NGHIÏM KEO DAN 148
I. ANH HÛÚNG CUA NHIÏT ÀÖ 152
II. ANH HÛÚNG CUA TÖC ÀÖ KEO DAN 153
III. ANH HÛÚNG CUA THANH PHÊN HÖN HÚP 155
IV. BIÏ U T H Õ CUA ÀÛÚNG BIÏ U DIÏN KEO DAN 156
V. MODULE: LÛC ÀÕNH DAN 157
VI. SÛ THAY ÀÖI THÏ TÑCH CAO SU TRONG LUC DAN CÙNG 157
VII. ÀÖ DÛ CUA CAO SU 159
VIII. “HYSTERESIS” CUA CAO SU (HIÏN TÛÚNG TRÏ ÀAN HÖI) 162
IX. HIÏN TÛÚNG NHIÏT 164
X. RACKING 166
B. NEN EP CAO SU 167
C. BIÏN DANG LIÏN TUC 169
D. T Ó TRONG CAO SU 171
E. TÑNH CHÊT ÀIÏN CUA CAO SU 171
F. TAC DUNG CUA CHÊT LONG 173

CHÛÚNG VI: SÛ LÛU HOA 178


A. ÀAI CÛÚNG 178
I. LÕC HSÛ 178
II. ÀÕNH NGHÔA 180
III. CHÊT LÛU HOA 181

B. LÛU HOA VÚI LÛU HUYNH 182


I. TRÛÚNG HÚP LÛU HUYNH DUY NHÊT 182
II. LÛU HUYNH VA CHÊT XUC TIÏN LÛU HOA 187
III. THUYÏT LÛU HOA VÚI LÛU HUYNH 192
C. LÛU HOA VÚI CHÊT KHAC 203
I. VÚI CHÊT PHONG THÑCH LÛU HUYNH HAY PHI KIM CUNG HO
HOÙC CHÊT CO LÛU HUYNH 203
II. LÛU HOA VÚI CHÊT KHAC 209

CAO SU THIÏN NHIÏN 487


CHÛÚNG VII: SÛ OXIDE HOA VA LAO HOA CAO SU THIÏN NHIÏN 217
A. OXIDE HOA POLYENE, HYDROCARBON CAO SU 218
I. ÀAI CÛÚNG 218
II. TÛ OXIDE HOA 220
III. THUYÏT FARMER 222
IV. TAC DUNG CUA CHÊT XUC TAC “HAO OXYGEN” 225
V. TAC DUNG CUA CHÊT OXIDE 226
VI. CHÊT BAO VÏ (CHÊT KHANG OXYGEN) 235
B. SÛ LAO HOA CUA CAO SU LÛU HOA 236
I. SÛ TAC KÑCH BÚI OXYGEN - ANH HÛÚNG NHIÏT VA AP LÛC 237
II. HIÏU QUA CUA KHOI ÀEN CARBON TRONG SÛ OXIDE HOA 242
III. ANH HÛÚNG CUA KIM LOAI “HAO OXYGEN” 243
IV. HIÏU ÛNG ANH NÙNG VA OZON 246
V. CO CHÏ BIÏN ÀÖI LY TÑNH CAO SU LÛU HOA 252

CHÛÚNG VIII: LÊP CÖNG THÛC HÖN HÚP CAO SU CHO


CH Ï BIÏ N SA N PHÊM TIÏU DUNG 258
A. HÖN HÚP CAO SU 258
B. ÀAI CÛÚNG VÏ CACH LÊP CÖNG THÛC 258
I. CÖNG THÛC PHONG T H Ñ NGHIÏM 259
II. CÖNG THÛC THÛC TÏ TAI XÛÚNG 261
C. VÊN ÀÏ ÀÙT RA KHI LÊP CÖNG THÛC 264
I. PHÊN TÑCH 264
II. NGHIÏN CÛU 264
III. XAC ÀÕNH 266
IV. VAI LÛU Y CÊN THIÏT 267
D. TIÏN HANH LÊP CÖNG THÛC - NGHIÏN CÛU ÀÙC BIÏT 269
I. CÖNG THÛC VA NGHIÏN CÛU TAI PHONG TH Ñ NGHIÏM 269
II. CÖNG THÛC XÛÚNG VA NGHIÏN CÛU AP DUNG 271
E. TH Ñ DU HÛÚNG DÊN VÏ LÊP CÖNG THÛC PHONG TH Ñ NGHIÏM 272
I. PHÊN TÑCH 273
II. NGHIÏN CÛU 273
III. XAC ÀÕNH 274
IV. TIÏN HANH LÊP CÖNG THÛC PHONG TH Ñ NGHIÏM 275

48 8 CAO SU THIÏN NHIÏN


CHÛÚNG IX: QUI TRÒNH CH Ï BI ÏN TÖNG QUAT
SAN PHÊM CÚ BAN LA CAO SU 281
A. TÖN TRÛ NGUYÏN LIÏU VÊT TÛ 282
B. CÙT XE CAO SU 282
C. HOA DEO CAO SU 283
I. NHÛNG TAC DUNG HOA DEO 283
II. LÛU Y CÊN THIÏT 286
D. CÊN ÀONG 287
E. NHÖI TRÖN 287
I. NGUYÏN TÙC CHUNG 287
II. ÀIÏ U KIÏN NHÖI TRÖN 289
F. ÀÕNH HÒ NH 291
I. ÀÕNH HÒ NH HÖN HÚP CAO SU 291
II. ÀÕNH H ÒNH TÖNG THÏ SÚ BÖ SAN PHÊM 293
G. LÛU HOA 294
H. GIAI NHIÏT 295
I. HOAN TÊT - KCS 296

CHÛÚNG X: CAC LOAI NGUYÏN LIÏ U CAO SU VA LATEX THIÏN NHIÏN 298
A. CAO SU THIÏN NHIÏN 298
I. CAO SU THÛÚNG DUNG 298
II. CAO SU ÀÙC BIÏT 300
B. LATEX 303
I. LATEX CO ÀIÏN TÑCH ÊM 303
II. LATEX CO ÀIÏN TÑCH DÛÚNG 305
C. VAI LÛU Y KHI SÛ DUNG CHO CHÏ BIÏN HANG TIÏU DUNG 305

CHÛÚNG XI: CHÊT LÛU HOA CAO SU 309


I. LÛU HUYNH 310
II. SELENIUM 318
III. DISULFUR TETRAMETHYLTHIURAM 319

CHÛÚNG XII: CHÊT XUC TI ÏN LÛU HOA 326


A. ÀÕNH NGHÔA 326
B. PHÊN LOAI 326

CAO SU THIÏN NHIÏN 489


I. DIPHENYLGUANIDIN: DPG 327
II. MERCAPTOBENZOTHIAZOL: MBT 330
III. DISULFUR BENZOTHIAZYL 336
IV. CYCLOHEXYL-2-BENZOTHIAZYL SULFENAMIDE 340
V. MONOSULFUR TETRAMETHYL THIURAM 342
VI. DIETHYL DITHIOCARBAMATE KEM 346
VII. PENTA METHYLENE DITHIOCARBAMATE PIPERIDINE 349
VIII. ISOPROPYLXANTHATE KEM 351

CHÛÚNG XIII: CHÊT TÙNG HOAT VA T RÒ HOAN LÛU HOA 354


A. CHÊT TÙNG HOAT LÛU HOA (CON GOI LA TÙNG TRÚ LÛU HOA) 354
I. ÀÕNH NGHÔA 354
II. PHÊN LOAI 354
III. NHÛNG CHÊT TÙNG HOAT PHÖ BIÏN 354
B. CHÊT TRÒ HOAN LÛU HOA 363
I. ÀÕNH NGHÔA 363
II. NITROSODIPHENYLAMINE 363

CHÛÚNG XIV: CHÊT PHONG LAO CHO CAO SU LÛU HOA 365
A. ÀÕNH NGHÔA 365
B. PHÊN BIÏT 365
I. KHANG OXYGEN 365
II. KHANG KIM LOAI Cu VA Mn 365
III. KHANG QUANG HUY VA OZONE 366

C. SÛ PHONG KHANG PHÖI HÚP 366


I. KHANG OXYGEN 366
II. KHANG Cu VA Mn 367
III. KHANG QUANG HUY VA OZONE 367
D. NHÛNG CHÊT PHONG LAO SÛ DUNG PHÖ BIÏN 367

CHÛÚNG XV: CHÊT ÀÖN TRON G CAO SU 382


A. ÀÕNH NGHÔA 382
B. PHÊN LOAI 382
C. CAC ÀIÏ M LÛU Y 383
D. CAC LOAI CHÊT ÀÖN THÖNG DUNG 383

49 0 CAO SU THIÏN NHIÏN


I. KHOI CARBON ÀEN (CARBON BLACK) 383
II. BÖT ÀÊT: (SET THÛÚNG, SET KAOLIN, TINH ÀÊT ÀO...) 390
III. CARBONATE CALCIUM 393
IV. CAC CHÊT ÀÖN DÊN XUÊT TÛ SiO 2 395
V. MÖC CHÊT (LÑT-NIN, LIGNINE) 399
VI. BÖT CAO SU LÛU HOA 400
VII. CHÊT ÀÖN PHA LOANG KHAC 402

CHÛÚNG XVI : CHÊT HOA DEO CAO SU VA CHÊT “PEPTI”


(CHÊT XUC TIÏ N HOA DEO CAO SU) 404
A. CHÊT HOA DEO CAO SU 404
I. CÚ CHÏ HOA DEO 404
II. CHÛC NÙNG CUA CHÊT HOA DEO TRONG CAO SU 405
III. PHÊN LOAI 406
B. CHÊT XUC TIÏN HOA DEO: PEPTI (PEPTISANT; PEPTIZER) 455
I. CACH TAC DUNG 455
II. CHÛC NÙNG TRONG CAO SU 455
III. CACH DUNG 456
IV. PHÊN LOAI 457

CHÛÚNG XVII: CHÊT TAO XÖP 468


I. CHÊT TAO XÖP VÖ CÚ 468
II. CHÊT TAO XÖP HÛU CÚ 471
III. CAC CHÊT TAO XÖP KHAC 475
IV. VAI CHÊT ÀÙC BIÏT SÛ DUNG 477

CHÛÚNG XVIII: MÖT SÖ NGUYÏN LIÏU HOA CHÊT KHAC 479


I. PHÊM MAU NHUÖM 479
II. FACTICE 481

TAI LIÏU THAM KHAO 483

CAO SU THIÏN NHIÏN 491


CAO SU T H IE Â NN H IE Â N
NGUYEÃNHÖÕUTRÍ

Chòu traùch nhieäm xuaát baûn : TS. QUAÙCH THU NGUYEÄT


Bieân taäp : THANH L IE Â M
Trình baøy : THU H A Ø
Söù baûn in : THANH L IE Â M

NH AØX UAÁT BA ÛN TREÛ


161B L yù Chính Thaéng - Quaän 3 - Thaønh Phoá Hoà Chí Minh
ÑT: 9316211 - 9317864 - 9314289 - 8495595 - 8495596

49 2 CAO SU THIÏN NHIÏN

You might also like