tCvn T i u c h u n V i t N a m

TCVN 6910 1 : 2001

CHNH XC ( NG VA CHUM) CA PHUONG
php o v kt qu o
Phn 1: Nguyn tc v nh ngha chung

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results
Part 1 : General principles and definitions

















H Ni 2001

TCVN 6910-1: 2001

2



Li ni u
TCVN 6910 1 : 2001 hon ton tng ng vi ISO 5725 1 : 1994.
Cc ph lc A, B ca tiu chun ny l quy nh, ph lc C ch tham kho.
TCVN 6910 1 : 2001 do Tiu ban k thut tiu chun TCVN/TC69/SC6
Phng php v kt qu o bin son, Tng cc Tiu chun o lng Cht
lng ngh, B Khoa hc, Cng ngh v Mi trng ban hnh.

TCVN 6910-1: 2001
3
Li gii thiu
0.0 TCVN 6910-1: 2001 l mt phn ca TCVN 6910, b tiu chun ny gm 6 phn di tn chung
chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o:
- Phn 1: Nguyn tc v nh ngha chung
- Phn 2: Phng php c bn xc nh lp li v ti lp ca phng php o tiu chun
- Phn 3: Cc thc o trung gian chm ca phng php o tiu chun
- Phn 4: Cc phng php c bn xc nh ng ca phng php o tiu chun
- Phn 5: Cc phng php khc xc nh chm ca phng php o tiu chun
- Phn 6: S dng cc gi tr ca chnh xc trong thc t
0.1 TCVN 6910 s dng hai thut ng ng v chm din t chnh xc ca mt
phng php o. ng ch s gn nhau gia trung bnh s hc ca mt s ln kt qu th nghim
v gi tr thc hoc gi tr quy chiu c chp nhn. chm ch s gn nhau gia cc kt qu
th nghim.
0.2 Cn c khi nim chm v cc php th nghim thc hin trn nhng vt liu v trong nhng
tnh hung c xem l y ht nhau thng khng cho cc kt qu ging nhau. iu ny do cc sai s
ngu nhin khng th trnh c vn c trong mi quy trnh o gy ra; khng th kim sot c hon
ton tt c cc yu t nh hng n u ra ca mt php o. Trong vic din gii thc t cc d liu
o, s thay i ny phi c a vo tnh ton. Chng hn s khc nhau gia mt kt qu th nghim
v mt vi gi tr c nh r c th nm trong phm vi ca nhng sai s ngu nhin khng th
trnh c, trong trng hp lch thc s so vi mt gi tr c nh r nh vy cha c
thit lp. Tng t, vic so snh cc kt qu th nghim t hai l vt liu s khng ch ra c s khc
nhau c bn v cht lng nu s khc nhau gia chng c th do s thay i vn c trong quy trnh o
gy ra.
0.3 Nhiu yu t khc nhau (khng k s thay i gia cc mu th c xem l ging nhau) c th
ng gp vo s thay i cc kt qu ca mt phng php o, bao gm:
a) ngi thao tc;
b) thit b c s dng;
c) vic hiu chun thit b;
d) mi trng (nhit , m, s nhim ca khng kh ...);
e) khong thi gian gia cc php o.
TCVN 6910-1: 2001

4
S thay i gia cc php o do c thc hin bi nhng ngi thao tc khc nhau v/hoc vi cc
thit b khc nhau s thng ln hn s thay i gia cc php o do cng mt ngi thc hin vi cc
thit b nh nhau trong khong thi gian ngn.
0.4 Thut ng chung v s thay i gia cc php o lp l chm. Trong nhiu trng hp thc t
thun tin cho vic m t s thay i ca mt phng php o cn a ra hai iu kin ca chm
gi l iu kin lp li v iu kin ti lp. Theo iu kin lp li, cc yu t t a) n e) nu ra trn
c xem l khng i v khng ng gp vo s thay i, trong khi theo iu kin ti lp chng li l
thay i v c ng gp vo s thay i ca kt qu th nghim. Nh vy lp li v ti lp l hai
cc ca chm, cc th nht m t s thay i b nht v cc th hai m t s thay i ln nht ca
cc kt qu. Cc iu kin trung gian khc gia hai iu kin cc tr ny ca chm cng c th hnh
dung c, khi mt hoc mt s cc yu t t a) n e) c php thay i v c s dung trong
nhng tnh hung nht nh no . chm thng c din t bng lch chun.
0.5 ng ca mt phng php o c quan tm khi c th hnh dung v gi tr thc ca mt
c tnh ang c o. Tuy nhin, i vi mt s phng php o, gi tr thc khng th bit mt cch
chnh xc, n c th c mt gi tr quy chiu c chp nhn cho c tnh ang c o; v d, c th
s dng cc mu chun thch hp hoc c th thit lp gi tr quy chiu bng cch quy v mt phng
php o khc hoc bng s chun b mt mu bit. ng ca mt phng php o c th c
pht hin bng vic so snh gi tr quy chiu c chp nhn vi mc ca cc kt qu c cho bi
phng php o. ng thng c din t bng chch. chch c th xut hin, v d, trong
cc phn tch ho hc nu phng php o khng chit sut ht c ton b mt nguyn t, hoc nu
tn ti mt nguyn t cn tr vic xc nh nguyn t khc.
0.6 Thut ng chung chnh xc dng trong TCVN 6910 ch c ng v chm.
Thut ng chnh xc c thi gian c dng ch bao hm mt thnh phn m hin nay gi l
ng. Nhng mt iu tr nn r rng i vi nhiu ngi l cn phi quan tm n s dch
chuyn tng hp ca kt qu khi gi tr quy chiu gy ra bi cc nh hng ngu nhin cng nh
h thng.
Thut ng chch c s dng cho cc vn thng k trong mt thi gian di. Nhng v n gy
ra nhng phn i nht nh v mt trit hc trong cc thnh vin ca mt s lnh vc (nh nhng ngi
lm ngh y hc v lut php) nn nhn mnh mt tch cc ca thut ng ny bng vic t ra thut
ng ng.




TCVN 6910-1: 2001
5
t i u c h u n v i t n a m TCVN 6910-1: 2001



chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt
qu o
Phn 1: Nguyn tc v nh ngha chung

Accuracy (trueness and precision) of measurement methods and results
Part 1 : General principles and definitions


1 Phm vi p dng
1.1 Mc ch ca TCVN 6910 l:
a) a ra cc nguyn tc chung thng hiu v p dng khi nh gi chnh xc ( ng v
chm) ca phng php o v kt qu o v thit lp nhng s nh gi thc t cc thc
o khc nhau bng th nghim (TCVN 6910-1);
b) a ra phng php c bn nh gi bng th nghim hai mc cc tr v chm ca cc
phng php o (TCVN 6910 - 2);
c) a ra quy trnh nhn c cc thuc o trung gian ca chm, a ra cc tnh hung
trong chng c p dng v cc phng php nh gi chng (TCVN 6910 - 3);
d) a ra cc phng php c bn xc nh ng ca mt phng php o (TCVN 6910 - 4);
e) a ra mt s phng php khc ngoi phng php c bn xc nh chm v ng
ca phng php o a ra trong TCVN 6910 - 2 v TCVN 6910- 4 s dng trong nhng
tnh hung nht nh (TCVN 6910 - 5);
f) Trnh by mt s p dng thc t cc nh gi ng v chm (TCVN 6910-6).
1.2 Tiu chun ny lin quan ti phng php o to ra cc php o trn mt thang lin tc v cho
mt gi tr n l kt qu th nghim, d gi tr n ny c th l kt qu ca vic tnh ton t mt tp
hp cc quan trc.
N xc nh di dng nh lng cc gi tr m t kh nng ca mt phng php o cho kt qu ng
( ng) hoc ti to mt kt qu cho ( chm). Nh vy c mt s hm rng mt vt hon
TCVN 6910-1: 2001

6
ton nh nhau ang c o theo mt cch hon ton ging ht nhau v rng qu trnh o l c
kim sot.
Tiu chun ny c th p dng cho mt phm vi rng ri cc vt liu, bao gm cht lng, cht bt v
cc i tng rn, c ch to hoc ang tn ti mt cch t nhin, a ra s xem xt thch hp v
bt c tnh khng thun nht no ca vt liu.
2 Tiu chun vin dn
ISO 3534-1 : 1993 Thng k hc - T vng v k hiu. Phn 1: Thut ng v xc xut thng k i
cng.
TCVN 6910-2 : 2001 chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o - Phn
2: Phng php c bn xc nh lp li v ti lp ca phng php o tiu chun.
TCVN 6910-3 : 2001 chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o. Phn
3: Cc thc o trung gian chm ca phng php o tiu chun.
TCVN 6910.-4 : 2001 chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o -
Phn 4: Cc phng php c bn xc nh ng ca phng php o tiu chun.
3 Thut ng v nh ngha
Trong tiu chun ny, p dng cc nh ngha di y.
Mt s nh ngha c ly t ISO 3534-1. Cc k hiu s dng trong TCVN 6910 cho trong ph lc A.
3.1 Gi tr quan trc (observed value): Gi tr tm c ca c tnh nh l kt qu ca mt quan
trc n.
[ISO 3534 - 1]
3.2 Kt qu th nghim (test result): Gi tr tm c ca c tnh thng qua vic thc hin mt
phng php th nghim nht nh.
Ch thch 1 - Phng php th nghim phi ch r cn thc hin mt hay mt s quan trc ring r, v thng
bo kt qu th nghim nh l gi tr trung bnh hoc mt hm thch hp khc ca cc quan trc (nh trung
v hoc lch chun). Cng c th yu cu p dng nhng s hiu chnh tiu chun, nh s hiu chnh th
tch kh v nhit v p sut tiu chun. Nh vy mt kt qu th nghim c th l mt kt qu tnh ton t
mt vi gi tr quan trc. Trong trng hp n gin, kt qu th nghim chnh l gi tr quan trc.
[ISO 3534 - 1]
3.3 Mc th trong mt th nghim v chm (level of the test in a precision experiment): Trung
bnh chung ca cc kt qu th nghim t tt c cc phng th nghim i vi mt vt liu hoc mt
mu th c th.
TCVN 6910-1: 2001
7
3.4 trong mt th nghim v chm (cell in a precision experiment): Cc kt qu th nghim
mt mc n nhn c t mt phng th nghim
3.5 Gi tr quy chiu c chp nhn (accepted reference value): Gi tr c chp nhn lm mc
so snh nhn c t:
a) gi tr l thuyt hoc gi tr c thit lp trn c s cc nguyn l khoa hc;
b) gi tr c n nh hoc chng nhn trn c s th nghim ca mt s t chc quc gia hoc
quc t;
c) g tr tho thun hoc c chng nhn trn c s th nghim phi hp di s bo tr ca mt
nhm cc nh khoa hc hoc k thut;
d) k vng ca i lng (o c), ngha l trung bnh ca mt tp hp nht nh cc php o khi
cha c a), b) v c).
[ISO 3534 - 1]
3.6 chnh xc (accuracy): Mc gn nhau gia kt qu th nghim v gi tr quy chiu c
chp nhn.
Ch thch 2 - Khi dng cho mt tp hp cc kt qu th nghim, chnh xc bao gm t hp cc thnh
phn ngu nhin v sai s h thng hoc thnh phn chch chung.
[ISO 3534 - 1]
3.7 ng (trueness): Mc gn nhau gia gi tr trung bnh ca mt dy ln cc kt qu th
nghim v gi tr quy chiu c chp nhn.
Ch thch
3) Thc o ng thng c th hin bng chch.
4) ng tng c nhc n nh l chnh xc ca gi tr trung bnh. Khng khuyn ngh cch
dng ny.
[ISO 3534 - 1]
3.8 chch (bias): Mc sai khc gia k vng ca cc kt qu th nghim v gi tr quy chiu
c chp nhn
Ch thch 5 - chch l sai s h thng tng hp khc vi sai s ngu nhin. C th c mt hay nhiu
thnh phn sai s h thng ng gp vo chch. S sai khc h thng so vi gi tr quy chiu c chp
nhn cng ln th chch cng ln.
[ISO 3534 - 1]
3.9 chch phng th nghim (laboratory bias): Mc sai khc gia k vng ca cc kt qu
th nghim ti mt phng th nghim c th v gi tr quy chiu c chp nhn.
TCVN 6910-1: 2001

8
3.10 chch phng php o (bias of the measurement method): Mc sai khc gia k vng
ca cc kt qu th nghim nhn c t tt c cc phng th nghim s dng phng php v gi
tr quy chiu c chp nhn.
Ch thch 6 - Mt v d thc t l phng php o hm lng lu hunh ca mt hp cht khng chit xut
ht c ton b sunfua s cho mt chch m v phng php o. chch ca phng php o c
o bng s dch chuyn ca trung bnh cc kt qu t mt s ln cc phng th nghim khc nhau s dng
cng mt phng php. chch ca phng php o c th khc nhau nhng mc khc nhau.
3.11 Thnh phn phng th nghim ca chch (laboratory component of bias): Mc sai
khc gia chch ca phng th nghim v chch ca phng php o.
Ch thch
7) Thnh phn phng th nghim ca chch c gi tr xc nh i vi mt phng th nghim cho v
cc iu kin o trong phng th nghim. N cng c th khc nhau nhng mc khc nhau ca php th
nghim.
8) Thnh phn phng th nghim ca chch c lin quan ti kt qu trung bnh chung, nhng khng lin
quan ti gi tr thc hoc gi tr quy chiu.
3.12 chm (precision): Mc gn nhau gia cc kt qu th nghim c lp nhn c trong
iu kin quy nh.
Ch thch
9) chm ch ph thuc vo phn b ca sai s ngu nhin v khng lin quan ti gi tr thc hoc gi tr
xc nh.
10) Thc o chm thng c th hin bng phn tn v c tnh ton nh l lch chun ca
cc kt qu th nghim. chm cng thp th lch chun cng ln.
11) Cc kt qu th nghim c lp c ngha l nhng kt qu nhn c theo cch khng b nh hng
bi bt c kt qu no trc trn i tng th nh nhau hoc tng t nh nhau. Thc o nh lng
ca chm ph thuc ch yu vo cc iu kin quy nh. iu kin lp li v iu kin ti lp l nhng tp
hp c th ca cc iu kin bt buc.
[ISO 3534 - 1]
3.13 lp li (repeatability): chm trong cc iu kin lp li.
[ISO 3534 - 1]
3.14 iu kin lp li (repeatability conditions): iu kin m ti cc kt qu th nghim c lp
nhn c vi cng mt phng php, trn nhng mu th ging ht nhau, trong cng mt phng th
nghim, bi cng ngi thao tc, s dng cng mt thit b, trong khong thi gian ngn.
[ISO 3534 - 1]
3.15 lch chun lp li (repeatability standard deviation): lch chun ca cc kt qu th
nghim nhn c trong iu kin lp li.
TCVN 6910-1: 2001
9
Ch thch
12) y l thc o s phn tn ca phn b cc kt qu th nghim trong iu kin lp li
13) Tng t phng sai lp li v h s bin ng lp li c th c nh ngha v s dng nh l
thc o s phn tn ca cc kt qu th nghim trong iu kin lp li.
[ISO 3534 - 1]
3.16 Gii hn lp li (repeatability limit) Gi tr m lch tuyt i gia hai kt qu th nghim
nhn c trong iu kin lp li nh hn hoc bng gi tr vi vi xc sut bng 95%.
Ch thch 14 - K hiu c s dng l r.
[ISO 3534 - 1]
3.17 ti lp (reproducibility): chm trong iu kin ti lp.
[ISO 3534 - 1]
3.18 iu kin ti lp (reproducibility conditions): iu kin trong cc kt qu th nghim nhn
c bi cng mt phng php, trn cc mu th ging ht nhau trong cc phng th nghim khc
nhau, vi nhng ngi thao tc khc nhau, s dng cc thit b khc nhau.
[ISO 3534 - 1]
3.19 lch chun ti lp (reproducibility standard deviation): lch chun ca cc kt qu th
nghim nhn c trong iu kin ti lp.
Ch thch
15) y l thc o s phn tn ca phn b cc kt qu th nghim trong iu kin ti lp.
16) Tng t phng sai ti lp v h s bin ng ti lp c th c nh ngha v s dng nh l thc
o s phn tn ca cc kt qu th nghim trong iu kin ti lp.
3.20 Gii hn ti lp (reproducibility limit): Gi tr m lch tuyt i gia hai kt qu th nghim
nhn c trong iu kin ti lp nh hn hoc bng gi tr vi xc sut bng 95%.
Ch thch 17 - K hiu c s dng l R
[ISO 3534 - 1]
3.21 Gi tr bt thng (outlier): Phn t ca mt tp hp cc gi tr khng ph hp vi cc phn t
khc ca tp hp .
Ch thch 18 - TCVN 6910 - 2 ch r cc php kim nghim thng k v mc ngha c s dng xc
nh cc gi tr bt thng trong cc th nghim v ng v chm.
3.22 Th nghim nh gi lin phng (collaborative assessment experiment): Th nghim lin phng
trong nng lc ca tng phng th nghim c nh gi bng cch s dng cng mt phng php
o tiu chun trn vt liu ging ht nhau.
TCVN 6910-1: 2001

10
Ch thch
19) nh ngha a ra 3.16 v 3.20 p dng cho nhng kt qu thay i trn mt thang o lin tc. Nu
kt qu th nghim l ri rc hoc c lm trn th gi hn lp li v gii hn ti lp nh nh ngha trn
l gi tr cc tiu m lch tuyt i ca hai kt qu th nghim n b hn hoc bng gi tr vi xc
sut ln hn hoc bng 95%.
20) nh ngha a ra 3.8 n 3.11 , 3.15, 3.16, 3.19 v 3.20 cho cc gi tr l thuyt, trong thc t nhng
gi tr ny l khng bit c. Cc gi tr ca lch chun ti lp, lch chun lp li v ca chch
trong thc t c xc nh bng th nghim (nh m t trong TCVN 6910-2 vTCVN 6910-4). Theo thut ng
thng k, l nhng c lng ca cc gi tr ny v nh vy chng c sai s. Do , v d, mc xc sut
gn vi cc gii hn r v R s khng ng bng 95%, m ch xp x 95% khi nhiu phng th nghim tham gia
vo th nghim v chm, nhng c th khc 95% ng k khi c t hn 30 phng th nghim tham gia.
iu ny khng th trnh c, tuy nhin tnh hu dng thc t ca r, R khng gim ng k khi chng c
thit k ch yu dng lm cng c nh gi xem c th coi s chnh lch gia cc kt qu nh l
khng m bo ngu nhin vn c trong phng php o hay khng. Nhng chnh lch ln hn gii hn lp
li r hoc gii hn ti lp R l ng nghi ng.
21) K hiu r v R thng c s dng cho cc mc ch khc; trong ISO 3534 - 1 r c khuyn ngh dng
cho h s tng quan v R (hoc W) cho phm vi ca mt dy n cc quan trc. Tuy nhin s khng c s
nhm ln nu cc t y "gii hn lp li r " v "gii hn ti lp R " c s dng nhng ch c th gy
ra hiu lm, c bit khi chng c a vo trong cc tiu chun.
4 Gi thc t ca nhng nh ngha v cc th nghim chnh xc
4.1 Phng php o tiu chun
4.1.1 cc php o c thc hin mt cch ging nhau, phng php o cn c tiu chun ho.
Tt c cc php o cn c thc hin theo phng php tiu chun . iu ny c ngha l phi c
vn bn trnh by mt cch chi tit cch tin hnh php o nh th no, tt nht l phi m t c vic
nhn v chun b mu o nh th no.
4.1.2 S tn ti mt phng php o c lp thnh vn bn ngha l c mt t chc chu trch
nhim v vic thit lp phng php o ang nghin cu.
Ch thch 22 - Phng php o tiu chun c tho lun mt cch y hn trong 6.2
TCVN 6910-1: 2001
11
4.2 Th nghim chnh xc
4.2.1 Thc o chnh xc ( ng v chm) phi c xc nh t mt dy cc kt qu th
nghim do cc phng th nghim tham gia bo co, c t chc di quyn mt nhm chuyn gia
c thit lp ring cho mc ch .
Mt th nghim lin phng nh th c gi l th nghim chnh xc. Th nghim chnh xc
cng c th gi l th nghim chm hoc th nghim ng theo mc ch c gii hn ca
n. Nu mc ch l xc nh ng, th th nghim chm cn c hon tt trc hoc tin
hnh ng thi.
Cc c lng ca chnh xc rt ra t mt th nghim nh vy phi ni r l ch c gi tr i vi cc
php th nghim c thc hin theo phng php o tiu chun.
4.2.2 Th nghim chnh xc thng c th c xem nh l mt php th nghim thc t v s thch
hp ca phng php o tiu chun. Mt trong nhng mc ch chnh ca tiu chun ho l nhm loi
b n mc ti a s khc bit gia nhng ngi s dng (cc phng th nghim) v d liu do mt th
nghim chnh xc cung cp s ni ln mc t c mc ch ny nh th no. S khc nhau
gia cc phng sai trong phng th nghim (xem iu 7) hoc gia cc trung bnh ca phng th
nghim c th cho bit phng php o tiu chun vn cha chi tit v cn c th ci tin.Trong
trng hp ny, phng php ny cn c thng bo vi c quan tiu chun ho nghin cu su
hn.
4.3 Cc mu th ging ht nhau
Trong th nghim chnh xc, cc mu ca mt vt liu hoc ca mt sn phm xc nh c gi t
mt im trung tm ti mt s phng th nghim nhng a im khc nhau, cc nc khc nhau,
hoc thm ch cc chu lc khc nhau. nh ngha v iu kin lp li (3.14) quy nh cc php o
trong nhng phng th nghim ny cn phi c thc hin trn nhng mu th ging ht nhau c lin
quan ti thi im khi nhng php o ny c thc s tin hnh. t c iu ny, phi tho mn
hai iu kin khc nhau:
a) Cc mu phi ging ht nhau khi gi ti phng th nghim;
b) Chng phi c bo qun ging ht nhau trong qu trnh vn chuyn v trong sut cc khong
thi gian khc nhau trc khi cc php o thc s c tin hnh.
Khi t chc cc th nghim chnh xc cn c bit quan tm n hai iu kin trn.
Ch thch 23 - Vic la chn vt liu c tho lun y hn trong 6.4.
TCVN 6910-1: 2001

12
4.4 Cc khong thi gian ngn
4.4.1 Theo nh ngha v iu kin lp li (3.14) cc php o xc nh lp li phi thc hin trong
iu kin vn hnh khng thay i, c ngha l trong sut thi gian o, cc yu t lit k 0.3 phi
khng thay i. c bit, khng c hiu chun li thit b gia cc ln o tr khi vic ny l mt phn
cn thit ca tng php o ring r. Trong thc t, cc php th nghim trong iu kin lp li cn phi
thc hin trong khong thi gian ngn nht c th c gim n mc ti a cc thay i ca cc
yu t , nh yu t mi trng chng hn, n khng th m bo lun lun c nh.
4.4.2 Mt vn na c th nh hng ti khong thi gian tri qua gia cc ln o cn xem xt,
l vic gi thit rng cc kt qu th nghim l c lp. Nu c s lo ngi rng kt qu trc c th
nh hng ti cc kt qu th nghim tip theo (v nh v lm gim c lng ca phng sai lp li)
th c th cn phi cung cp cc mu ring bit c m ho nh th no ngi thao tc s
khng bit l chng ging ht nhau. Cc ch dn cn c cho nh l mt th t m theo cc mu
s c o, v c th l th t s c thc hin ngu nhin tt c cc mu ging ht nhau khng
c o cng vi nhau. iu ny cng ngha l c th xut hin khong thi gian gia cc ln o lp
li lm nh hng n mc tiu v khong thi gian ngn tr trng hp c th hon thnh tt c
nhng dy trn vn cc php o c bn cht nh th trong mt khong thi gian ngn. Cn lm r
nhng iu trn.
4.5 Cc phng th nghim tham gia
4.5.1 Tiu chun ny t ra mt gi thit c bn i vi mt phng php o tiu chun l lp li, t
nht l s xp x, s l nh nhau i vi tt c cc phng th nghim ang p dng phng php .
Nh vy s cho php thit lp mt lch chun lp li trung bnh chung, n c th p dng cho bt c
phng th nghim no. Tuy nhin, bng cch tin hnh mt dy cc php o trong iu kin lp li, mi
phng th nghim u c th t c mt c lng v lch chun lp li ca ring n i vi
phng php o v kim tra lch ny so vi gi tr tiu chun chung. Quy trnh nh th c cp
trong TCVN 6910-6.
4.5.2 V l thuyt cc i lng nh ngha trong 3.8 n 3.20 p dng cho tt c cc phng th
nghim c kh nng thc hin phng php o. Trong thc t, nhng i lng c xc nh t
mt mu ca tp hp cc phng th nghim ny. Chi tit v vic la chn mu ny c nu ra 6.3.
Cn cung cp cc hng dn lin quan ti s lng cc phng th nghim tham gia v s php o
phng th nghim c php tin hnh. Cc c lng thu c ca ng v chm phi y .
Tuy nhin, nu vo thi im no trong tng lai c cc phng th nghim ang tham gia r rng
hoc khng cn l i din trung thc ca tt c cc phng th nghim ang s dng phng php
tiu chun th php o cn phi c lp li.
TCVN 6910-1: 2001
13
4.6 iu kin quan trc
4.6.1 Cc yu t ng gp vo s bin ng ca cc gi tr quan trc nhn c trong mt phng th
nghim lit k 0.3. Chng c th l thi gian, ngi thao tc v thit b khi quan trc ti cc thi im
khc nhau bao gm nhng nh hng gy ra do thay i ca iu kin mi trng v s hiu chun li
thit b gia cc ln quan trc. Trong iu kin lp li, cc quan trc c tin hnh vi s khng thay
i ca tt c cc yu t ny v trong iu kin ti lp, cc quan trc c tin hnh ti cc phng th
nghim khc nhau; tc l khng ch vi tt c cc yu t khc ang thay i m cn vi nhng nh
hng b sung gy ra do s khc nhau gia cc phng th nghim v qun l v duy tr phng th
nghim, n nh ang kim tra ca cc quan trc v.v ...
4.6.2 C th l hu ch mi khi c nhu cu xem xt nhng iu kin chm trung gian, trong cc
quan trc c tin hnh ti cng mt phng th nghim nhng mt hoc mt s yu t thi gian, ngi
thao tc hoc thit b thao tc c php thay i. Trong vic thit lp chm ca phng php o,
iu rt quan trng l xc nh cc iu kin quan trc thch hp ngha l ba yu t nu trn c cn phi
gi khng i hay khng.
Hn na, mc thay i xut hin t mt yu t s ph thuc vo phng php o. V d, trong cc
php phn tch ho hc, cc yu t ngi thao tc v thi gian c th tri hn; vi cc php vi
phn tch l cc yu t thit b v mi trng v vi cc php th nghim vt l cc yu t thit b
v hiu chun c th tri hn.
5 M hnh thng k
5.1 M hnh c s
c lng chnh xc ( ng v chm) ca phng php o, thng gi thit rng mi kt
qu th nghim y u bng tng ca ba thnh phn:
y = m + B + e ......(1)
trong , vi mi vt liu c th c th nghim:
m l trung bnh chung (k vng);
B l thnh phn phng th nghim ca chch trong iu kin lp li;
e l sai s ngu nhin xut hin trong mi php o trong iu kin lp li.
5.1.1 Trung bnh chung, m
5.1.1.1 Trung bnh chung m th hin mc ca php th nghim, cc mu c tinh khit ho hc
khc nhau hoc vt liu khc nhau (v d cc loi thp khc nhau) s tng ng vi cc mc khc
nhau. Trong nhiu tnh hung k thut, mc ca php th nghim c xc nh ch ring bng phng
TCVN 6910-1: 2001

14
php o, v khi nim v gi tr thc c lp khng p dng. Tuy nhin, trong mt s tnh hung, khi
nim gi tr thc ca tnh cht th vn c th p dng, nh nng thc ca dung dch ang c
chun . Mc m khng nht thit bng gi tr thc .
5.1.1.2 Khi xem xt s khc nhau gia cc kt qu th nghim nhn c t cng mt phng php
o, chch ca phng php o s khng gy nh hng v c th b qua. Tuy vy, khi so snh cc
kt qu th nghim vi mt gi tr c quy nh trong hp ng hoc tiu chun m hp ng
hoc quy nh k thut cp ti gi tr thc () v khng cp ti mc ca php th, hoc khi so
snh cc kt qu thu c t cc phng php o khc nhau, th chch ca phng php o s phi
c tnh n. Nu tn ti gi tr thc v c sn mt mu chun thch hp, th chch ca phng
php o s c xc nh nh trnh by trong TCVN 6910. - 4.
5.1.2 S hng B
5.1.2.1 S hng ny c coi l hng s ti mi lot php th nghim thc hin trong iu kin lp li,
nhng s c gi tr khc nhau i vi cc php th nghim c thc hin trong nhng iu kin khc
nhau. Khi cc kt qu th nghim lun lun c so snh gia hai phng th nghim ging ht nhau th
cn xc nh chch tng i t gi tr chch ring ca chng c xc nh trong mt th nghim
chnh xc, hoc bng cch tin hnh mt th nghim ring gia cc phng th nghim.Tuy nhin,
thc hin nhng cng b chung v s khc nhau gia hai phng th nghim bt k, hoc khi thc hin
cc so snh gia hai phng th nghim m khng xc nh chch ring ca chng th phn b chung
ca cc thnh phn phng th nghim ca chch phi c xem xt. y l s gii thch cho khi
nim ti lp. Cc quy trnh a ra trong TCVN 6910 - 2 c xy dng khi gi thit rng phn b
cc thnh phn phng th nghim ca chch l xp x phn b chun, nhng trong thc t cc quy
trnh ny vn c thc hin cho hu ht cc phn b min sao l cc phn b mt nh.
5.1.2.2 Phng sai ca B c gi l phng sai thnh phn phng th nghim ca chch v c
din t nh sau:
var (B) =
L
2
..... (2)
trong
L
2
bao gm cc bin ng do ngi thao tc v thit b.
Trong th nghim c bn v chm trnh by trong TCVN 6910 - 2 khng tch bit cc thnh phn
ny.
Cc phng php a ra trong TCVN 6910 - 3 xc nh ln ca mt s thnh phn ngu nhin
ca B.
5.1.2.3 Nhn chung, B c th c xem l tng ca c thnh phn ngu nhin v thnh phn h thng.
y khng c gng a ra mt danh mc ton b cc yu t ng gp cho B, nhng chng bao
gm cc iu kin kh hu khc nhau, nhng thay i ca thit b trong phm vi dung sai ca nh sn
xut v thm ch c s khc nhau v k thut m ngi thao tc c o to cc ni khc nhau.
TCVN 6910-1: 2001
15
5.1.3 S hng sai s e
5.1.3.1 Thut ng ny th hin sai s ngu nhin xut hin trong tng kt qu th nghim v cc quy
trnh cp ti trong ton b tiu chun ny c xy dng vi gi thit rng phn b ca cc sai s
ny l gn phn b chun nhng trong thc t cc quy trnh vn c thc hin cho hu ht cc phn
b min sao chng l cc phn b mt nh.
5.1.3.2 Trong mt phng th nghim ring r, phng sai ca e trong cc iu kin lp li c gi l
phng sai phng th nghim v c din t nh sau:
var ( ) =
w
2
e ..... (3)
5.1.3.3
w
2
s c th c gi tr khc nhau trong cc phng th nghim khc nhau gy ra do nhng
khc bit nh v k nng ca ngi thao tc, nhng trong tiu chun ny ta gi thit rng vi mt
phng php o c tiu chun ho mt cch hon chnh, nhng khc bit nh vy phi l nh v
vic thit lp mt gi tr chung ca phng sai phng th nghim cho tt c cc phng th nghim s
dng phng php o l hp l. G tr chung ny c c lng bng trung bnh s hc ca cc
phng sai phng th nghim, c gi l phng sai lp li v k hiu bng:

r
2
w
2
= var ( ) = e ..... (4)
Trung bnh s hc ny tnh cho tt c cc phng th nghim tham gia vo th nghim chnh xc cn
li sau khi loi tr cc gi tr bt thng.
5.2 Mi lin h gia m hnh c s v chm
5.2.1 Khi m hnh c s 5.1 c chp nhn, phng sai lp li c o trc tip nh phng sai ca
s hng sai s e, nhng phng sai ti lp ph thuc vo tng phng sai lp li v phng sai gia
cc phng th nghim cp ti trong 5.1.2.2.
5.2.2 Hai i lng c coi nh cc thc o ca chm, l lch chun lp li

r
= var ( ) e ..... (5)
v lch chun ti lp

R r
= +
L
2 2
..... (6)
5.3 Cc m hnh khc
S m rng m hnh c s c s dng khi thch hp v c m t trong cc phn c lin quan ca
TCVN 6910.
TCVN 6910-1: 2001

16
6 Nhng xem xt thit k th nghim khi c lng chnh xc
6.1 Lp k hoch th nghim chnh xc
6.1.1 VIc lp k hoch th nghim c th c lng chm v/hoc ng ca phng php
o tiu chun phi l nhim v ca mt nhm chuyn gia quen thuc vi phng php o v vic p
dng n. t nht mt thnh vin ca nhm phi c kinh nghim trong thit k v phn tch th nghim.
6.1.2 Cc cu hi tip theo phi c xem xt khi lp k hoch th nghim
a) C tiu chun ph hp cho phng php o khng?
b) Phi tuyn la bao nhiu phng th nghim phi hp trong th nghim?
c) Cc phng th nghim phi c tuyn la nh th no v phi p ng nhng yu cu g?
d) Phm vi cc mc gp trong thc t l g?
e) Bao nhiu mc phi c s dng trong th nghim?
f) Vt liu thch hp th hin nhng mc ny l g v chng cn c chun b nh th no?
g) S lng php lp li phi c nh r l bao nhiu?
h) Khun kh thi gian phi c nh r hon thnh tt c cc php o phi nh th no?
i) M hnh c s 5.1 c thch hp khng hoc phi xem xt mt m hnh sa i no?
j) Nhng phng nga c bit no l cn thit m bo rng cc vt liu ging ht nhau c o
trong cng mt trng thi tt c cc phng th nghim?
Nhng cu hi ny s c cp ti trong 6.2 n 6.4.
6.2 Phng php o tiu chun
Nh xc nh trong 4.1, phng php o c nghin cu phi l mt phng php c tiu
chun ho. Mt phng php nh vy phi n nh, ngha l nhng thay i nh trong quy trnh khng
to ra nhng thay i ln trong kt qu. Nu iu ny xy ra th phi c s phng nga hoc cnh bo
y . Trong qu trnh xy dng phng php o tiu chun, mi n lc c thc hin loi b
hoc gim chch.
Cc quy trnh th nghim tng t c th c s dng xc nh ng v chm ca c phng
php o c xy dng v phng php o va mi c tiu chun ho. Trong trng hp sau, cc
kt qu nhn c phi c xem nh c lng ban u v ng v chm c th thay i khi
phng th nghim tch lu c kinh nghim.
Ti liu trnh by phng php o phi r rng v y . Tt c cc hot ng c bn lin quan ti
mi trng ca quy trnh, thuc th v cc trang thit b, vic kim tra thit b ban u v vic chun b
mu th phi c bao gm trong phng php o, c th bng vic vin dn cc quy trnh thnh
TCVN 6910-1: 2001
17
vn bn khc sn c cho ngi thao tc s dng. Cch tnh ton v th hin kt qu th nghim phi
c xc nh chnh xc bao gm s lng cc con s c ngha c bo co.
6.3 La chn phng th nghim cho th nghim chnh xc
6.3.1 La chn phng th nghim
Trn quan im thng k, cc phng th nghim tham gia vo bt k th nghim no c lng
chnh xc phi c chn ngu nhin t tt c cc phng th nghim ang s dng phng php o .
Nhng phng th nghim tnh nguyn c th khng i din cho mt bng chung.Tuy nhin, nhng s
xem xt thc t khc nh yu cu cc phng th nghim tham gia c phn b trn cc lc a hoc
cc khu vc kh hu khc nhau, c th c nh hng ti kiu i din.
Cc phng th nghim tham gia khng ch gii hn cc phng th nghim c kinh nghim c bit
trong qu trnh tiu chun ho phng php. Cng khng ch gii hn cc phng th nghim i
chng c bit chng minh chnh xc m phng php c th thc hin trong tay cc chuyn
gia.
S lng cc phng th nghim c b sung thm tham gia vo mt th nghim phi hp lin phng
v s lng kt qu th nghim yu cu t mi phng th nghim ti tng mc ca php th nghim l
c lp vi nhau. Hng dn quyt nh xem cn phi c bao nhiu phng th nghim v kt qu
th nghim c a ra trong 6.3.2 n 6.3.4.
6.3.2 S lng cc phng th nghim cn thit c lng chm
6.3.2.1 Cc i lng khc nhau c k hiu bng trong biu thc (2) n (6) ca iu 5 l lch
chun thc m gi tr ca n l cha bit, mc ch ca th nghim chm l uc lng chng. Khi
lch chun thc () c c lng bng s th c th rt ra kt lun v mt khong xung quanh
m c lng (s) hy vng c th nm trong . y l vn thng k c hiu bit k, n c
gii quyt bng cch s dng phn b
2
v s cc kt qu dng c lng s. Mt cng thc
thng c s dng l:
P [- A <

< + A] = P ...(7)
A thng c tnh theo phn trm cho php a ra khng nh rng vi xc sut P lch ca c
lng (s) so vi khng vt qu A.
6.3.2.2 Vi mc th n, khng m bo ca lch chun lp li s ph thuc vo s lng
phng th nghim (p) v s kt qu th nghim trong mi phng th nghim (n). i vi lch chun
ti lp, vn tr nn phc tp hn v n c xc nh t hai lch chun [xem biu thc (6)]. Cn
c h s ph din t t s gia lch chun ti lp v lch chun lp li:
=
R
/
r
.. (8)

s
TCVN 6910-1: 2001

18
6.3.2.3 Gi s mc xc sut P l 95%, biu thc gn ng cho cc gi tr ca A c thit lp v a
ra di y. Mc ch ca biu thc nhm vo vic lp k hoch c bao nhiu phng th nghim tham
gia v bao nhiu kt qu th nghim phi c tng phng th nghim ti mi mc th . Cc biu thc
ny khng a ra gii hn tin cy v khng nn s dng chng trong qu trnh phn tch tnh ton
gi hn tin cy.
Vi lp li

A A
p n
r

( )
= =

196
1
2 1
, ...(9)
Vi ti lp

A A
p n n p
n p p
R

[ ( ) ] ( ) ( )
( )

= =
+ +

196
1 1 1 1
2 1
2 2
4 2
,

...(10)
Ch thch 24 - Phng sai mu c bc t do v k vng
2
c th gi thit mt cch gn ng l c
phn b chun vi phng sai 2
4
/. Cc biu thc (9) v (10) tm c nh gi thit ny v cc phng
sai lin quan ti vic c lng
r
v
R
. Tnh hp l ca xp x c kim tra bng cch tnh ton chnh
xc.
6.3.2.4 Gi tr ca cn cha bit, nhng thng c th s dng cc c lng ban u v lch
chun ca phng th nghim v lch chun gia cc phng th nghim nhn c trong qu trnh
tiu chun ho phng php o. Cc gi tr chnh xc theo % cho khng m bo ca lch
chun lp li v lch chun ti lp vi s phng th nghim (p) v s kt qu trn mt phng th
nghim (n) khc nhau c a ra trong bng 1 v cng s c a ra di dng th ph lc B.
Bng 1 - Cc gi tr th hin khng m bo ca cc c lng v
lch chun lp li v ti lp
S lng
phng


A
R

th
nghim
A
r

= 1 = 2 = 5
p n = 2 n = 3 n = 4 n = 2 n = 3 n = 4 n = 2 n = 3 n = 4 n = 2 n = 3 n = 4
5 0,62 0,44 0,36 0,46 0,37 0,32 0,61 0,58 0,57 0,68 0,67 0,67
10 0,44 0,31 0,25 0,32 0,26 0,22 0,41 0,39 0,38 0,45 0,45 0,45
15 0,36 0,25 0,21 0,26 0,21 0,18 0,33 0,31 0,30 0,36 0,36 0,36
20 0,31 0,22 0,18 0,22 0,18 0,16 0,28 0,27 0,26 0,31 0,31 0,31
25 0,28 0,20 0,16 0,20 0,16 0,14 0,25 0,24 0,23 0,28 0,28 0,27
30 0,25 0,18 0,15 0,18 0,15 0,13 0,23 0,22 0,21 0,25 0,25 0,25
35 0,23 0,17 0,14 0,17 0,14 0,12 0,21 0,20 0,19 0,23 0,23 0,23
40 0,22 0,16 0,13 0,16 0,13 0,11 0,20 0,19 0,18 0,22 0,22 0,22
6.3.3 S lng cc phng th nghim cn thit c lng chch
6.3.3.1 chch ca phng php o, , c th c c lng t:
TCVN 6910-1: 2001
19

= y ..... (11)
trong :
y l trung bnh chung ca cc kt qu th nghim nhn c t tt c cc phng th nghim
mt mc th nghim c th;
l gi tr quy chiu c chp nhn.
khng m bo ca c lng ny c th c biu din bng biu thc :
P [ - A
R
<

< + A
R
] = 0,95 ..... (12)
N ch ra rng c lng

s nm trong khong A
R
vi xc sut 0,95. Khi tnh theo [xem biu
thc (8)]:
A
n
pn

( )
=
+
196
1 1
2
2
,

..... (13)


Cc gi tr ca A c cho trong bng 2.
Bng 2 - Cc gi tr ca A, khng m bo ca
c lng v chch ca phng php o
S lng
cc phng
Gi tr ca A
th nghim
= 0 = 1
p tt c n n = 2 n = 3 n = 4
5 0,88 0,76 0,72 0,69
10 0,62 0,54 0,51 0,49
15 0,51 0,44 0,41 0,40
20 0,44 0,38 0,36 0,35
25 0,39 0,34 0,32 0,31
30 0,36 0,31 0,29 0,28
35 0,33 0,29 0,27 0,26
40 0,31 0,27 0,25 0,25

6.3.3.2 chch phng th nghim, , thi im th nghim c th c lng t:

=

- ...(14)
trong
l trung bnh s hc ca tt c cc kt qu nhn c t phng th nghim mc th nghim
c th;
l gi tr quy chiu c chp nhn
khng m bo ca c lng ny c m t bng biu thc:
P [ - A
w

r
<

< + A
w

r
] = 0,95 ...(15)
y
y
TCVN 6910-1: 2001

20
N ch ra rng c lng

s nm trong khong A
w

r
vi xc sut 0,95. y khng m
bo trong phng th nghim l:

n
A
1,96

W
= ...(16)
Gi tr ca A
w
cho trong bng 3.
Bng 3 - Cc gi tr A
w
, khng m bo ca
c lng v chch trong phng th nghim
S lng cc kt qu th
nghim
n

Gi tr ca A
w

5 0,88
10 0,62
15 0,51
20 0,44
25 0,39
30 0,36
35 0,33
40 0,31

6.3.4 Nhng gi v la chn phng th nghim
Vic la chn s lng phng th nghim l s cn i gia cc ngun c th s dng v mong mun
gim khng m bo ca cc c lng ti mc tha ng. T biu B.1 v B.2 trong ph lc B
c th thy rng cc c lng ca lch chun lp li v ti lp c th rt khc g tr thc ca n
nu ch c mt s lng nh phng th nghim (p 5) tham gia vo th nghim chm. Cn khi p ln
hn 20 nu tng s lng phng th nghim ln 2 hc 3 ln th ch gim c khng m bo ca
cc c lng xung rt t. Thng thng chn gi tr p gia 8 v 15. Khi
L
ln hn
r
(tc ln hn 2)
khng m bo ca cc c lng cng gim khng ng k mi phng th nghim ti mt mc
nu tng n ln hn 2.
6.4 La chn vt liu s dng cho th nghim chnh xc
6.4.1 Cc vt liu c s dng trong th nghim xc nh chnh xc ca phng php o cn
th hin y nhng g m phng php o yu cu p dng trong s dng thng thng.
Thng, nm vt liu khc nhau s cung cp mt khong rng ca cc mc cho php thit lp
chnh xc mt cch y . Mt s lng vt liu nh hn c th l thch hp i vi vic xem xt ban
u mt phng php o mi c xy dng khi thy cn c mt s thay i i vi phng php o
trc khi tin hnh cc th nghim chnh xc.
6.4.2 Khi cc php o phi thc hin trn cc i tng ri rc m chng khng thay i trong qu
trnh o th nhng php o ny, t nht l v nguyn tc, c th tin hnh bng cch s dng trong cc
phng th nghim khc nhau mt tp hp ging nhau cc i tng. Tuy nhin iu ny yu cu phi
c s lun chuyn tp hp ging nhau cc i tng ln lt ti cc phng th nghim thng xa
TCVN 6910-1: 2001
21
nhau, ti cc nc hoc cc chu lc khc nhau, vi mt s ri ro ng k v mt mt hoc h hng
trong qu trnh vn chuyn. Nu cc mu th khc nhau c s dng trong cc phng th nghim
khc nhau, th chng cn c la chn theo cch nh th no m bo rng chng c th c
xem l ging ht nhau i vi cc mc tiu c th.
6.4.3 Trong vic la chn vt liu th hin cc mc khc nhau, nn cn nhc cc vt liu c cn
phi lm ng nht trc khi chun b mu gi i hoc c cn bao gm trong cc gi tr ca chnh
xc nhng nh hng do s khng ng nht ca vt liu hay khng.
6.4.4 Khi cc php o phi thc hin trn cc vt liu rn m chng khng th lm cho ng nht (nh
kim loi, cao su, hoc si dt) v khi cc php o khng th lp li c trn mt mu th ging ht
nhau, tnh khng ng nht trong vt liu th s to thnh thnh phn c bn ca chm ca php
o v tng v vt liu ging ht nhau khng duy tr c. Cc th nghim chm c th vn c
thc hin nhng cc gi tr ca chm c th ch c hiu lc cho vt liu c th c s dng v phi
c ni r. Vic s dng rng ri hn chm nh xc nh s ch c chp nhn nu c th
chng minh rng cc gi tr khng khc nhau nhiu gia cc vt liu c sn xut cc thi im
khc nhau hoc do cc nh sn xut khc nhau. iu ny yu cu mt th nghim t m hn so vi th
nghim c xem xt trong TCVN 6910.
6.4.5 Ni chung, i vi php th ph hu s thay i trong kt qu th nghim do s khc nhau gia
cc vt mu m trn php o c thc hin hoc s c b qua so vi s bin i ca bn thn
phng php o, hoc s to ra mt phn trong s thay i ca phng php o, v chnh l mt
thnh phn ca chm.
6.4.6 Khi cc vt liu c o c th bin i theo thi gian, thang thi gian chung ca th nghim s
c chn la a vo tnh ton. Trong mt s trng hp vic xc nh cc thi im m ti cc
mu c o l thch hp.
6.4.7 Trong tt c cc phn trn, vic tin hnh o trong cc phng th nghim khc nhau, c lin
quan ti vic vn chuyn cc mu th ti phng th nghim, Tuy nhin, mt s mu th khng th
chuyn ch c, v d nh mt b cha du. Trong trng hp nh vy, vic o bi cc phng th
nghim khc nhau c ngha l ngi thc hin khc nhau cng vi cc trang thit b ca h c gi ti
ni th nghim. Trong cc trng hp khc, i lng ang c o c th dch chuyn hoc bin i
nh dng nc chy trn sng, khi cn ch rng cc php o khc nhau c thc hin trong cc
iu kin cng gn nh nhau cng tt. Nguyn tc ny phi lun lun l mc tiu xc nh kh nng
lp li cc php o ging nhau.
6.4.8 Khi thit lp cc gi tr chm cho phng php o cn gi nh chm hoc c lp vi vt
liu ang th, hoc ph thuc vo vt liu theo cch c th d on c. Vi mt s cc phng
php o, ch c th nu ra chm tng ng vi mt hoc mt s loi vt liu th no . Gi tr
chm ny ch l gi tr tham kho cho cc p dng khc. Thng thng chm lin quan cht ch
vi mc th, v vic xc nh chm bao gm vic thit lp mi lin quan gia chm v mc th.
TCVN 6910-1: 2001

22
V vy, khi cng b cc gi tr chm cho mt phng php o tiu chun, nn ch r vt liu c s
dng trong th nghim chm cng vi cc vt liu c th p dng c.
6.4.9 nh gi ng, t nht mt trong s cc vt liu c s dng phi c gi tr quy chiu
c chp nhn. Nu ng thay i theo mc, th cc vt liu c gi tr quy chiu c chp nhn
s cn phi c mt s mc khc nhau.
7 S dng d liu chnh xc
7.1 Cng b gi tr ng v gi tr chm
7.1.1 Nu mc tiu th nghim chnh xc l phi thu c cc c lng lch chun lp li v ti
lp theo cc iu kin xc nh trong 3.14 v 3.18 th cn phi s dng m hnh c s 5.1. TCVN 6910-
2 .a ra phng php thch hp c lng cc lch chun ny hoc c th tm s thay th trong
TCVN 6910-5. Nu mc tiu l phi c lng cc thc o trung gian ca chm th m hnh thay
th v phng php a ra trong TCVN 6910-3 s c s dng.
7.1.2 Mi khi chch ca phng php o c xc nh, n cn c ph bin cng vi s cng
b v chun c m da vo chch c xc nh. ch chch bin thin theo mc th,
th thng bo chch cn di dng bng tng ng vi cc mc v chun c s dng trong
qu trnh xc nh .
7.1.3 Khi th nghim lin phng th nghim c thc hin c lng ng hoc chm, th
tng phng th nghim tham gia phi c thng bo thnh phn chch phng th nghim ca h
lin quan ti trung bnh chung xc nh t th nghim. Thng tin ny c th c gi tr trong tng lai
nu cc th nghim tng t c thc hin, nhng khng nn s dng cho mc ch hiu chun.
7.1.4 lch chun lp li v ti lp cho bt k phng php o tiu chun no s c xc nh nh
ch ra trong cc phn t 2 n 4 ca TCVN 6910 v nn cng b nh l mt phn ca phng php
o tiu chun phn mang tn chm. Phn ny cng c th trnh by gii hn lp li v gii hn ti
lp (r v R). Khi chm khng bin i theo mc, cc biu trung bnh n c th c cho trong
tng trng hp. Khi chm bin i theo mc th, thng bo cn cho di dng bng, nh bng 4,
v cng c th c trnh by di dng quan h ton hc. Cc thc o trung gian ca chm nn
trnh by di dng tng t.
Bng 4 - V d v phng php thng bo lch chun
Phm vi hoc mc lch chun lp li
s
r

lch chun ti lp
s
R

T ...... n ......
T ...... n ......
T ...... n ......

7.1.5 Cc nh ngha v iu kin lp li v ti lp (3.14 v 3.18) s c a ra trong mc v
chm. Khi cho bit cc thc o trung gian ca chm, cn phi thn trng i vi vic cng b cc
TCVN 6910-1: 2001
23
yu t (thi gian, ngi thc hin, trang thit bi) c php thay i. Khi cho bit cc gii hn lp li v
ti lp, cn phi b sung mt vi cng b gn cc gii hn vi s khc nhau gia hai kt qu th
nghim v mc xc sut 95%. Li l trnh by nn nh sau:
S khc nhau gia hai kt qu th nghim tm c trn vt liu th ging ht nhau bi mt ngi s
dng nhng thit b nh nhau trong mt khong thi gian ngn nht c th c s vt qu gii hn
lp li (r) trung bnh khng qu mt ln trong 20 trng hp khi phng php hot ng bnh
thng v chnh xc.
Cc kt qu th nghim trn vt liu th ging ht nhau do hai phng th nghim thng bo s khc
nhau nhiu hn gii hn ti lp (R) trung bnh khng qu mt ln trong 20 trng hp khi phng
php hot ng bnh thng v chnh xc.
Phi m bo nh ngha kt qu th nghim l r rng bng cch trch dn s iu khon ca tiu
chun v phng php o phi tun theo nhn c kt qu th nghim hoc bng cc cch khc.
7.1.6 Ni chung mt s cp ngn gn v thc nghim chnh xc cn c b sung vo cui
phn chm ny. Li l trnh by nn nh sau:
D liu chnh xc c xc nh t mt th nghim c t chc v phn tch ph hp vi
TCVN 6910- (phn) (nm) gm (p) phng th nghim v (q) mc. D liu t (...) phng th nghim c
cc gi tr bt thng. Cc gi tr bt thng khng nm trong tnh ton lch chun lp li v
lch chun ti lp.
Cn phi b sung s m t v cc vt liu c s dng trong th nghim chnh xc, c bit khi
ng v chm ph thuc vo cc vt liu.
7.2 p dng thc t cc gi tr ng v chm
p dng thc t cc gi tr ng v chm c cho chi tit trong TCVN 6910-6. Sau y l mt
s v d.
7.2.1 Kim tra kh nng chp nhn ca cc kt qu th nghim
Quy nh k thut ca sn phm c th yu cu cc php o lp li t c trong cc iu kin lp li.
lch chun lp li c th c s dng trong nhng tnh hung ny kim tra kh nng chp nhn
ca cc kt qu th nghim v quyt nh xem hot ng no nn thc hin nu chng khng c
chp nhn. Khi c ngi cung ng v ngi mua o vt liu ging ht nhau v kt qu khc nhau, th
lch chun lp li v ti lp c th c s dng quyt nh xem mc khc nhau c nm trong
phm vi mong mun i vi phng php o hay khng.
TCVN 6910-1: 2001

24
7.2.2 n nh ca cc kt qu th nghim trong phng th nghim
Bng cch thc hin phng php o quy nh trn mu chun phng th nghim c th kim tra n
nh ca kt qu v a ra bng chng chng minh kh nng ca phng th nghim v c chch
v lp li ca php th nghim.
7.2.3 nh gi s thc hin ca phng th nghim
H thng cng nhn phng th nghim ang tr nn rt ph bin. Kin thc hiu bit v ng v
chm ca phng php o cho php nh gi chch v lp li ca phng th nghim tham d
bng cch s dng cc mu chun hoc mt th nghim lin phng.
7.2.4 So snh cc phng php o thay th
Hai phng php o u c th s dng o cng mt c tnh, phng php n gin hn v t tn
km hn li khng c p dng rng ri. Cc g tr ng v chm c th c s dng
chng minh vic s dng phng php t tn km i vi mt s phm vi hn ch ca vt liu.
TCVN 6910-1: 2001
25
Ph lc A
(quy nh)
Cc k hiu v ch vit tt dng trong TCVN 6910

a Phn b chn trong mi quan h
s = a + bm
A Yu t dng tnh khng m bo ca c lng
b dc trong mi quan h
s = a + bm
B Thnh phn trong kt qu th nghim biu th lch ca phng th nghim so vi
trung bnh chung (thnh phn phng th nghim ca chch)
B
o
Thnh phn ca B biu th tt c cc yu t khng thay i trong iu kin chm
trung gian
B
(1)
, B
(2)
, Cc thnh phn ca B biu th nhng yu t thay i trong iu kin chm trung gian
c Phn b chn trong mi quan h
lg s = c + d lg m
C, C, C Cc thng k kim nghim
C
crit
, C
crit
, C
crit
Cc g tr ti hn i vi nhng php kim nghim thng k
CD
P

sai khc ti hn vi xc sut P
CR
P

Phm vi ti hn vi xc sut P
d dc trong mi lin h
lg s = c + d lg m
e Thnh phn trong kt qu th nghim biu th sai s ngu nhin tn ti trong mi kt
qu th nghim
f Yu t phm vi ti hn
F
p
(
1
,
2
) Phn v mc p ca phn b F vi cc bc t do
1
v
2

G Thng k kim nghim Grubb
h Thng k kim nghim nht qun gia cc phng th nghim ca Mandel
k Thng k kim nghim nht qun trong phng th nghim ca Mandel
LCL Gii hn kim sot di (hoc gii hn hnh ng hoc gii hn cnh bo)
m Trung bnh chung ca c tnh th; mc
TCVN 6910-1: 2001

26
M Yu t c xem xt trong iu kin chm trung gian
N S php lp
n S kt qu th nghim thu c ca phng th nghim ti mt mc
p S phng th nghim tham gia th nghim lin phng
P Xc sut
q S lng cc mc ca c tnh th nghim trong th nghim lin phng
r Gii hn lp li
R Gii hn ti lp
RM Mu chun
s c lng ca lch chun
s
lch chun d on
T Tng th hoc tng ca biu thc no
t S cc i tng th nghim hoc s nhm
UCL Gii hn kim sot trn (hoc gii hn hnh ng hoc gii hn cnh bo)
W Yu t trng s s dng trong tnh ton hi quy trng s
w rng ca tp hp cc kt qu th nghim
x D liu s dng cho th nghim Grubb
y Kt qu th nghim
y
Trung bnh s hc ca kt qu th nghim
y
Trung bnh chung ca kt qu th nghim
Mc ngha
Xc sut sai lm loi II
T s gia lch chun ti lp v lch chun lp li (
R
/
r
)
chch phng th nghim

c lng ca
chch ca phng php o

c lng ca
S sai khc pht hin c gia cc chch ca hai phng th nghim hoc cc
chch ca hai phng php o
Gi tr thc hoc gi tr quy chiu c chp nhn ca c tnh th nghim
S bc t do
T s pht hin c gia lch chun lp li ca phng php B v phng php
TCVN 6910-1: 2001
27
A
Ga tr thc ca lch chun
Thnh phn ca kt qu th nghim biu th s thay i theo thi gian t ln hiu
chun cui cng
T s pht hin c gia cn bc hai ca bnh phng trung bnh gia cc phng th
nghim ca phng php B v phng php A

2
p
() Phn v mc p ca phn b
2
vi bc t do
Cc k hiu c s dng nh ch s
C S khc nhau v hiu chun
E S khc nhau v thit b
i Ch s ca mt phng th nghim c th
I( ) Ch s ca thc o trung gian ca chm, trong du ngoc ch loi tnh hung
trung gian
j Ch s ca mt mc c th (TCVN 6910-2)
Ch s ca mt nhm php th nghim hoc mt yu t (TCVN 6910-3)
k Ch s ca mt kt qu th nghim c th trong phng th nghim i mc j
L Lin phng th nghim (lin phng)
m Ch s ca chch c th bit c
M Mu th lin phng
O S khc nhau v ngi thao tc
P Xc sut
r lp li
R ti lp
T S khc nhau v thi gian
W Phng th nghim thnh vin
1, 2, 3 ... i vi cc kt qu th nghim, nh s theo th t thu nhn chng
(1), (2), (3) ... i vi cc kt qu th nghim, nh s theo th t tng ln

TCVN 6910-1: 2001

28
Ph lc B
(quy nh)
Biu khng m bo cho cc thc o chm
Hnh B.1 - S lng m vi n s
r
c th hy vng khc vi gi tr thc ti mc xc sut 95 %

Hnh B.2 - S lng m vi n s
R
c th hy vng khc vi gi tr thc ti mc xc sut 95 %

k
h

n
g

m

b

o

c

a

k

t

q
u

o

s
r

(
%
)

k
h

n
g

m

b

o

c

a

k

t

q
u

o

s
R
%
)

S cc phng th nghim
TCVN 6910-1: 2001
29
Ph lc C
(tham kho)
Ti liu tham kho

[1] ISO 3534-2: 1993 Statistics - Vocabulary and symbols - Part 2: Statistical quality control.
[2] ISO 3534-3: 1985 Statistics - Vocabulary and symbols - Part 3: Design of experiments
[3] TCVN 6910-5 chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o -
Phn 5: Cc phng php khc xc nh chm ca phng php o tiu chun
[4] TCVN 6910-6 chnh xc ( ng v chm) ca phng php o v kt qu o -
Phn 6: S dng cc gi tr chnh xc trong thc t
[5] ISO Guide 33: 1989 Use of certified reference materials
[6] ISO Guide 35: 1989 Certification of reference materials - General and statistical principles