Dien tu cong suat

PHÁÖN 1.
TÄØNG QUAN VÃÖ BÄÜ CHÈNH LÆU CÁÖU MÄÜT
PHA
I. Cáúu taûo vaì nguyãn lê hoaût âäüng cuía Tiristor:
1. Cáúu taûo: Tiristor laì mäüt thiãút bë gäöm coï bäún låïp baïn
dáùn P1,N1,P2,N2 taûo thaình xen keí giæîa caïc låïp naìy laì caïc tiãúp
giaïp J1,J2,J3. A
P1 âæåüc näúi våïi baín cæûc goüi laì
Anäút(+): A
P1
N2 âæåüc näúi våïi baín cæûc goüi laì J1
Katäút(-): K N
G 1

P2 âæåüc näúi våïi baín cæûc goüi laì Gate: J2

Cäøng âiãöu khiãøn (G) P2

J3
2.Nguyãn lê laìm viãûc: Nãúu ta âàût vaìo N2
Anäút mäüt âiãûn aïp dæång, Katäút näúi vaìo
cæûc ám cuía nguäön, thç J1 vaì J3 âæåüc phán
cæûc thuáûn, J2 bë phán cæûc ngæåüc. Gáön nhæ K
toaìn bäü âiãûn aïp nguäön âàût lãn màût gheïp J2.
Âiãûn træåìng näüi taûi Ei cuía J2 coï chiãöu tæì N1 sang P2.Âiãûn
træåìng ngoaìi taïc âäüng cuìng chiãöu våïi Ei, nãn vuìng chuyãøn tiãúp
cuîng laì vuìng caïch âiãûn caìng måí räüng ra, khäng coï doìng âiãûn
chaíy qua Tiristor màûc duì noï bë âàût dæåïi âiãûn aïp.
a.Måí Tiristor : Nãúu cho mäüt xung âiãûn aïp dæång Ug taïc
âäüng vaìo cæûc G(dæång so våïi K), caïc âiãûn tæí tæì N2 sang P2.
Luïc naìy trong Tirsitor hçnh thaình hai doìng âiãûn.
 Doìng âiãûn âiãöu khiãøn do mäüt säú êt âiãûn tæí sau khi
âãún P2 chuïng chaíy vaìo nguäön Ug, doìng âiãöu khiãøn chaíy theo
maûch G - J3 - K - G
 Coìn pháön låïn âiãûn tæí chëu sæïc huït cuía âiãûn træåìng
täøng håüp cuía màût gheïp J2 , lao vaìo vuìng chuyãøn tiãúp naìy,
chuïng âæåüc tàng täúc, âäüng nàng låïn lãn, beí gaîy caïc liãn kãút
nguyãn tæí, taûo nãn nhæîng âiãûn tæí tæû do måïi. Säú âiãûn tæí
måïi âæåüc giaíi phoïng naìy laûi tham gia bàõn phaï caïc nguyãn tæí
Si trong vuìng chuyãøn tiãúp. Kãút quaí hçnh thaình ngaìy caìng nhiãöu
âiãûn tæí chaíy vaìo N1, qua P1 vaì âãún cæûc dæång cuía nguäön
âiãûn ngoaìi, gáy nãn hiãûn tæåüng dáùn âiãûn aìo aût. Bàõt âáöu tæì
mäüt âiãøm naìo âoï åí xung quanh cæûc G räöi phaït triãøn ra toaìn
bäü màût gheïp våïi täúc âäü khoaíng 1cm/100µ s.
Âiãûn tråí thuáûn cuía tiristor khoaíng 100kΩ .Khi coìn åí traûng
thaïi khoaï, tråí thaình 0,01kΩ khi tiristor måí cho doìng chaíy qua.
Mäüt trong nhæîng phæång phaïp måí Tiristor âån giaín âæåüc
trçnh baìy trãn hçnh 1.
E
Rt
R1
T
K1

R2
Dien tu cong suat
Hçnh 1
Khi áún vaìo K1, nãúu Ig ≥ Igst thç Tiristor måí. Ngæåìi ta thæåìng
láúy: Ig = (1,1÷ 1,2)Igst.
Âiãûn tråí R1 âæåüc tênh theo cäng thæïc:
E
R1 = (1,1÷1,2)I
gst

Trong âoï Igst laì giaï trë doìng âiãûn âiãöu khiãøn ghi trong säø
tay tra cæïu Tiristor.
R2= 100÷ 1000Ω . Khi âàût Tiristor dæåïi âiãûn aïp UAK> 0, Tiristor
åí tçnh traûng sàôn saìng måí cho doìng chaíy qua, nhæng noï coìn
âåüi lãûnh- tên hiãûu Ig åí cæûc âiãöu khiãøn.
Cäng thæïc: UAK>1
Tiristor khoaïIg+ → Tiristor måí
≥ Igst
Thåìi gian måí (ton) laì thåìi gian cáön thiãút âãø thiãút láûp doìng
âiãûn chênh chaíy trong Tiristor, tênh tæì thåi âiãøm phoïng doìng Ig
vaìo cæûc âiãöu khiãøn. Thåìi gian Tiristor måí keïo daìi khoaíng 10µ s.
b. Khoaï Tiristor: Mäüt khi âaî måí thç sæû hiãûn diãûn cuía tên
hiãûu âiãöu khiãøn Ig khäng coìn cáön thiãút næîa. Âãø khoaï Tiristor
coï hai caïch:
 Giaím doìng âiãûn laìm viãûc xuäúng dæåïi giaï trë doìng
duy trç IH hoàûc laì:
 Âàût mäüt âiãûn aïp ngæåüc lãn Tiristor
Khi âàût mäüt âiãûn aïp ngæåüc lãn Tiristor UAK, hai màût gheïp J1
vaì J3 bë phán cæûc ngæåüc, J2 báy giåì âæåüc phán cæûc thuáûn.
Nhæîng âiãûn tæí træåïc thåìi âiãøm âaío cæûc tênh UAK, âang åí taûi
P1, N1, P2 báy giåì âäøi chiãu di chuyãøn, taûo nãn doìng âiãûn ngæåüc
chaíy tæì catäút vãö anäút; vãö cæûc ám
i
A K
P1 N1 P2 N2

G
E I ng

to t1 t2 t

cuía nguäön âiãûn ngoaìi.

Dien tu cong suat
Tæì to âãún t1 : doìng âiãûn ngæåüc khaï låïn, sau âoï J1 vaì J3
tråí nãn caïch âiãûn. Coìn laûi mäüt êt âiãûn tæí bë giæî laûi giæîa hai
màût gheïp J1 vaì J3, hiãûn tæåüng khuãúch taïn seî laìm chuïng êt dáön
âi cho âãún hãút vaì J2 khäi phuûc laûi tênh cháút cuía màût gheïp
âiãöu khiãøn.
Thåìi gian khoaï(toff) tênh tæì khi bàõt âáöu xuáút hiãûn doìng
âiãûn ngæåüc t0 cho âãún khi doìng âiãûn ngæåüc bàòng 0(t2). Âáy laì
khoaíng thåìi gian maì ngay sau âoï nãúu âàût âiãûn aïp thuáûn lãn
tiristor, tiristor cuîng khäng måí, toff keïo daìi khoaíng vaìi chuûc µ s.
Trong báút kyì træåìng håüp naìo cuîng khäng âæåüc âàût Tiristor
dæåïi âiãûn aïp thuáûn khi Tiristor chæa bë khoaï, nãúu khäng coï thãø
gáy ra ngàõn maûch nguäön.
Ta coï cäng thæïc: Tiristor måí + UAK < 0 → Tiristor khoaï.

E
E

R1 R2
Rt R1 uc
A B
C
T1 T2

C G1 G2

K1

Trãn hçnh 2a, viãûc khoaï

Tiristor bàòng âiãûn aïp ngæåüc
âæåüc thæûc hiãûn bàòng caïch
áún vaìo nuït áún K1. Trãn hçnh 2b
cho pheïp khoaï Tiristor mäüt caïch tæû âäüng. Trãn hçnh 2a, khi
Tiristor måí thç coï doìng chaíy tæì : +E → Rt→ T t→ -E âäöng thåìi coï
doìng chaíy tæì :+E qua R1 qua tuû C chaíy qua T vãö ám E.Tuû
Câæåüc naûp âiãûn âãún giaï trë E. Luïc âoï cæûc tênh cuía tuû C nhæ
Dien tu cong suat
hçnh veí. Muäún khoaï Tiristor, chè cáön áún nuït K1 thç aïp dæång
cuía tuû C seî âàût lãn Catäút cuía Tiristor → khoaï Tiristoí.
Trãn hçnh 2b, giaí thiãút cho mäüt xung âiãûn aïp dæång âàût
vaìo G1, Tiristor T1 måí, xuáút hiãûn hai doìng âiãûn: doìng âiãûn thæï
nháút theo maûch: +E - R1 - T1 - E, doìng âiãûn thæï hai chaíy theo
maûch:+E - R2 - C -T1 - E. Tuû C âæåüc naûp âiãûn âãún giaï trë E,baín
cæûc dæång åí B, baín cæûc ám åí A.
Báy giåì nãúu cho mäüt xung âiãûn aïp dæång taïc âäüng vaìo G2
tiristor T2 måí, noï âàût âiãûn thãú âiãøm B vaìo cæûc catäút cuía T1.
Nhæ váûy T1 bë âàût dæåïi âiãûn aïp UC= -E vaì T1 bë khoaï laûi
T2 måí laûi xuáút hiãûn hai doìng âiãûn: doìng thæï nháút chaíy
theo maûch: +E →R2→T2→-E, doìng âiãûn thæï hai chaíy theo maûch: +
E →R1 →C→T2→-E. Tuû C âæåüc naûp âiãûn ngæåüc laûi âãún giaï trë
E, baín cæûc dæång åí A, baín cæûc ám oí B, chuáøn bë âãø khoaï T2
khi ta cho xung måí T1.
i 3. Âàûc tênh Von-ampe cuía Tiristor:
âàûc tênh von-ampe cuía Tiristor gäöm 4
âoaûn:

Âoaûn 1 æïng våïi traûng thaïi khoaï cuía

3
Tiristor, chè coï doìng âiãûn roì chaíy qua
Tiristor.
2 Khi tàng U âãún Uch (âiãûn aïp chuyãøn
IH
uz 1 traûng thaïi), bàõtu âáöu quaï trçnh tàng nhanh
choïng
uch cuía doìng âiãûn, Tiristor chuyãøn sang
4
trang thaïi måí.
Âoaûn 2 æïng våïi giai âoaûn phán cæûc thuáûn cuía J2. Trong
giai âoaûn naìy mäùi mäüt læåüng tàng nhoí cuía doìng âiãûn æïng
våïi mäüt læåüng giaím låïn cuía âiãûn aïp âàût trãn Tiristor. Âoaûn hai
coìn goüi laì âoaûn âiãûn tråí ám.
Âoaûn 3 æïng våïi traûng thaïi måí cuía Tiristor. Khi naìy caí ba
màût gheïp âaî dáùn âiãûn. Doìng âiãûn chaíy qua Tiristor chè coìn bë
haûn chãú båíi âiãûn tråí maûch ngoaìi. Âiãûn aïp råi trãn tiristro ráút
nhoí, khoaíng 1V. tiristor âæåüc giæî åí traûng thaïi måí chæìng naìo i
coìn låïn hån doìng duy trç IH.
Âoaûn 4 æïng våïi traûng thaïi U
Tiristor bë âàût dæåïi âiãûn aïp
ngæåüc ráút nhoí, khoaíng vaìi chuûc
mA. Nãúu tàng U âãún Uz thç doìng
âiãûn ngæåüc tàng lãn maînh liãût, T1
màût gheïp bë âaïnh thuíng, tiristor
bë hoíng. ic
4. Nhæîng âiãöu cáön læu
yï : CT
a. Täúc âäü tàng træåíng
du
âiãûn aïp :
dt T2
Dien tu cong suat

Hçnh 3

Nãúu âiãûn aïp âàût lãn Tiristor tàng våïi täúc âäü låïn(khoaíng
vaìi chuûc vän trong mäüt µ s) thç tiristor cuîng coï thãø chuyãøn tæì
traûng thaïi khoaï sang traûng thaïi måí màûc duì Ig = 0.Âiãöu âoï
âæåüc giaíi thêch nhæ sau: coï thãø mä phoíng mäüt tiristor bàòng
mäüt càûp transistor: Transistor 1 coï cáúu truïc p-n-p coìn Transistor 2
coï cáúu truïc n-p-n
Khi Tiristor bë âàût dæåïi âiãûn aïp thuáûn U AK = U, J2 bë phán
cæûc ngæåüc. Thæûc tãú noï tråí thaình vuìng caïch âiãûn. Ngæåìi ta
coï thãø xem J2 nhæ mäüt tuû âiãûn CT. Báy giåì ta coï så âäö tæång
âæång nhæ hçnh 3. Vç J1 vaì J3 bë phán cæûc thuáûn nãn gáön nhæ
toaìn bäü âiãûn aïp nguäön âæåüc âàût lãn J2, tæïc laì âàût trãn hai
baín cæûc cuía CT, do âoï coï thãø viãút:
du
i c = CT ⋅
dt
Doìng ic tè lãû thuáûn våïi âäü tàng træåíng cuía U. Doìng ic cuîng
laì doìng bazå cuía Transistor 2, giæî vai troì nhæ doìng âiãöu khiãøn
Ig. Nhæ váûy Tiristor måí cho doìng chaíy qua ngoaìi mong muäún.
Mäüt maûch RC màõc song song våïi Tiristor coï thãø traïnh
âæåüc hiãûn tæåüng måí khäng mong muäún noïi trãn. Nhæîng tiristor

saín xuáút gáön âáy nháút coï khaí nàng chëu

A du
âæåüc cao, khoaíng 2000V/µ s, cho pheïp
dt
loaûi boí maûch baío vãû RC.
R
b. Täúc âäü tàng træåíng doìng âiãûn:
Khi cho xung måí Tiristor, khäng phaíi toaìn
diãûn têch màût gheïp J2
C id dáùn âiãûn âäöng thåìi. Ban
V1 V 2
âáöu, chè nhæîng âiãøm
iv1 L lán cáûn cæûc G dáùn
KA âiãûn räöi lan dáön ra våïi
i ud täúc âäü truyãön lan
E 2

U khoaíng 1cm/100µ s.Xuáút

B hiãûn nhæîng vuìng coï
R
V4 V3
iv4
Dien tu cong suat
máût âäü låïn vãö doìng âiãûn. Nãúu di/dt låïn hån täúc âäü truyãön
lan cuía doìng âiãûn trong màût gheïp J2 thç coï thãø gáy nãn nhæîng
vi vuìng noïng chaíy, màût gheïp J2 bë hoíng. Ngæåìi ta coï thãø giaím
nhoí di/dt bàòng caïch âàût mäüt âiãûn khaïng baîo hoaì trong maûch
anäút cuía tiristor. Nhæîng tiristor saín xuáút ngaìy nay cho pheïp di/dt
khoaíng 1000A/µ s.
II. Chènh læu cáöu mäüt pha taíi R, L,E:

Så âäö chènh læu cáöu 1 pha taíi R,L,Eæ

a.Så âäö vaì nguyãn lê laìm viãûc: u = 2 Usinθ

Trong næîa chu kyì âáöu : 0 ≤ θ1 ≤ π , u > 0 cæûc dæång taûi A,
cæûc ám taûi B. Hai tiristor T1 vaì T3 âang åí traûng thaïi sàôn saìng
dáùn âiãûn vç chæa coï xung kêch khåíi âæa vaìo cæûc âiãöu khiãøn.
Taûi thåìi âiãøm θ1 = α 1( 0 ≤ θ1 ≤ π ) ta âæa xung kêch âi vaìo T1
vaì T3 laìm cho T1, T3 måí luïc naìy trong maûch taíi coï doìng âiãûn id
qua taíi qua T3 tråí vãö nguäön, luïc naìy Ud = U.
Taûi thåi âiãøm θ = π thç U = 0, nhæng hai tiristor T1, T3 váùn
måí vç taíi laì pháön æïng cuía âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu nãn coi
nhæ coï cuäün caím màõc näúi tiãúp våïi taíi. Trong quïa trçnh T 1 T3
di
måí thç cuäün caím L têch luyî nàng læåüng e= - L nãn khi u < 0
dt
thç T1,T3 váùn coìn dáùn âiãûn qua taíi âoï laì æïng våïi luïc cuäün caím
bàõt âáöu hoaìn traí nàng læåüng vãö nguäön.
Trong næîa chu kyì sau: π ≤ θ2 ≤ 2π , tênh cæûc dæång taûi B,
ám taûi A.Hai tiristor T2 vaì T4 cuïng âang åí traûng thaïi chåì måí cho
doìng chaíy qua. Taûi thåìi âiãøm: θ2 = : π + θ1 = π +α (α goïc âiãöu
khiãøn) ta âæa xung kêch khåíi vaìo måí T2 vaì T4 → T2 vaì T4 måí coìn
T1, T3 ngàõt.
Vç váûy trong maûch xaíy ra quaï trçnh trãn vaì làûp laûi liãn
tuûc.Vç coï âiãûn caím L trong maûch taíi nãn thæûc tãú laì doìng liãn
tuûc id = Id.
Khi T1,T3 måí ta coï:
di
2 ⋅ U sinθ = R ⋅ i d + E + L
dt
di âi
↔ 2U sinθ = Ri d + E + X
dt
ID
1 π+α R π+α E π+α X
↔
π α∫ 2U sin θ =
π α∫ i d +
π α∫ dθ +
π I∫
di âi
ÂI

↔ U di = R ⋅ I d + E
Dien tu cong suat
2U m
Trong âoï: Udi = Udiocosα ; Udio = ; U m = 2U
π
2 2U
Nãn Udi = cosα
π
U di − E
→ Id = ; Id laì doìng chènh læu(doìng trong maûch taíi)
R
. Daûng soïng âiãûn aïp chènh læu:
Dien tu cong suat
ud
ud
α
θ
0 θ1 π θ2 2π

id

Id θ

iv1,3

Id θ

iv2,4

Id θ

b. Hiãûn tæåüng truìng dáùn:

Nhæ âaî trçnh baìy åí trãn, chuïng ta chè âãö cáûp âãún nguyãn
lê hoaût âäüng cuía caïc bäü biãún âäøi trong træåìng håüp lê tæåíng,
tæïc laì khäng xeït âãún aính hæåíng cuía âiãûn khaïng Lk cuía nguäön
âiãûn xoay chiãöu. Khi xeït âãún cuäün khaïng Lk cuía nguäön thç
trong maûch seî khäng xaíy ra hiãûn tæåüng chuyãøn maûch tæïc
thåìi. Hiãûn tæåüng truìng dáùn laì hiãûn tæåüng caí 4 tiristor âãöu
dáùn.
Giaí sæí taûi thåìi âiãøm θ 1, T1,T3 måí cho doìng chaíy qua, iT1,3 =
Id;
Khi θ = θ2 cho xung âiãöu khiãøn måí T2,T4. vç sæû coï màût cuía
Lk nãn doìng iT1,3 khäng thãø giaím âäüt ngäüt tæì Id vãö 0, maì doìng
Dien tu cong suat
iT2,4 cuîng khäng thãø tàng âäüt ngäüt tæì 0 âãún Id. Luïc naìy caí bäún
tiristor âãöu måí (cuìng dáùn)→ phuû taíi bë ngàõn maûch, Ud=0,
nguäön cuîng bë ngàõn maûch sinh ra doìng âiãûn ngàõn maûch(ik).
dik
Ta coï phæång trçnh: 2U sinθ = X k
dθ
Nãúu chuyãøn gäúc toaû âäü tæì 0 sang θ2 , ta coï:
dik
2U sin( θ + α) = X k
dθ
2U
→ i k = I km[ cosα − cos( θ + α) ] = [ cosα − cos( θ + α) ]
Xk
U km
I km =
ωL k
ik
Âàût i k = i k1 + i k2 , våïi i k1 = i k2 =
2
ik1 laìm tàng doìng trong T4, laìm giaím doìng trong T3;
ik2 laìm tàng doìng trong T2, laìm giaím doìng trong T1;
2U
i k2,4 = [ cosα − cos( θ + α) ]
2X k
2U
i k1,3 = I d − [ cosα − cos( θ + α) ]
2X k
Kãút thuïc giai âoaûn truìng dáùn tæïc laì khi θ = µ ; iT1,3= 0 nãn
phæång trçnh chuyãøn maûch coï daûng:
2X k I d
cosα − cos( µ + α ) = ( *)
2U
Xaïc âënh ∆U µ :
1µ 2U 2
[ cosα − cos( θ + α ) ]( * *)
2U sin( θ + α ) ⋅ dθ =
π ∫0
∆U µ =
π
2X k I d
Tæì (*) vaì (**) ta coï: ∆U ϖ =
π
2 2U
Våïi Ud = cosα
π
2X k ⋅ I d
Khi Lk ≠ 0 trë trung bçnh âiãûn aïp taíi laì : U d '= U d −
π

id

L
V1 V2
LK iK2

u E

V4 iK1 V3
R
 Dien tu cong suat

0
θ2 θ3 θ
θ1 π 2π

id

iv1 iv2
Id θ
0
α µ

PHÁÖN 2.
TÄØNG QUAN VÃÖ ÂÄÜNG CÅ ÂIÃÛN MÄÜT CHIÃÖU VAÌ
CAÏC PHÆÅNG PHAÏP ÂIÃÖU CHÈNH TÄÚC ÂÄÜ ÂÄÜNG
CÅ

I. Khaïi niãûm chung:

Cho âãún nay âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu váùn coìn duìng phäø
biãún trong hãû thäúng truyãön âäüng âiãûn cháút læåüng cao , daíi
cäng suáút âäüng cå mäüt chiãöu (Â) tæì vaìi W âãún vaìi ngaìn MW .
Ta coï giaîn âäö kãút cáúu chung cuía âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu
nhæ sau :
Uk U
Dien tu cong suat

ik I CF

R k , Lk CKN

Φ
CB

Âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu laì âäüng cå laìm viãûc våïi doìng âiãûn
mäüt chiãöu
khi Eæ< 0 tæïc laì Iæ ngæåüc chiãöu våïi sæïc tæì âäüng Eæ
Âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu chia laìm nhiãöu loaûi theo cuäün kêch
tæì :
 Âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu kêch tæì song song.
 Âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu kêch tæì näúi tiãúp.
 Âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu kêch tæì âäüc láûp.
Âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu laì âäüng cå mang nhiãöu æu âiãøm :
Coï nhiãöu phæång phaïp âiãöu chènh täúc âäü
Coï nhiãöu phæång phaïp haîm täúc âäü
Vç váûy trong âäö aïn naìy ta sæí duûng âäüng cå âiãûn mäüt
chiãöu kêch tæì âäüc láûp.
Âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu kêch tæì âäüc láûp (ÂMâl) laì âäüng cå
âiãûn coï nguäön cung cáúp riãng cho cuäün kêch tæì vaì cung cáúp
riãng cho pháön æïng.
Pháön æïng cuía âäüng cå âæåüc biãøu diãùn båíi âæåìng troìn
bãn trong coï sæïc âiãûn âäüng Eæ ,åí pháön stato coï thãø coï vaìi dáy
quáún kêch tæì : dáy quáún kêch tæì âäüc láûp CKÂ , dáy quáún kêch
tæì näúi tiãúp CKN , dáy quáún cæûc tæì phuû CF vaì dáy quáún buì
CB.
Ta coï giaîn âäö âàûc tênh cå cuía âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu :

Tuy nhiãn âàûc tênh cå âiãûn mäüt chiãöu khaïc nhau æïng våïi
tæìng træåìng håüp kêch tæì näúi tiãúp hay kêch tæì âäüc láûp.

Âàûc tênh cå cuía âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu kêch tæì âäüc
láûp :
1)Phæång trçnh âàûc tênh cå :
Khi nguäön âiãûn mäüt chiãöu coï cäng suáút vä cuìng låïn vaì
âiãûn aïp khäng âäøi thç maûch kêch tæì thæåìng màõc song song
Dien tu cong suat
våïi maûch pháön æïng luïc naìy âäüng cå âæåüc goüi laì kêch tæì
song song.
Khi nguäön mäüt chiãöu coï cäng suáút khäng âuí låïn thç maûch
âiãûn pháön æïng laì maûch kêch tæì màõc vaìo hai nguäön mäüt
chiãöu âäüc láûp goüi laì âäüng cå kêch tæì âäüc láûp.
Uæ

I Rt
E
C KT

U KT

Tæì hai så âäö trãn ta coï phæång trçnh cán bàòng âiãûn cuía maûch
pháön æïng nhæ sau
Uæ = Eæ + (Ræ +Rf ) Iæ (1)
Trong âoï : Uæ , Eæ , Ræ , Rf , Iæ láön læåüc laì âiãûn aïp ,sæïc âiãûn
âäüng ,âiãûn tråí âiãûn tråí phuû , doìng âiãûn cuía maûch pháön
æïng.
Våïi: Ræ = ræ + rcf + rb + rct
ræ : âiãûn tråí cuäün dáy pháön æïng
rcf : âiãûn tråí cæûc tæì phuû
rb : âiãûn tråí cuía cuäün buì
rct : âiãûn tråí tiãúp xuïc chäøi than
Suáút âiãûn âäüng Eæ pháön æïng cuía âäüng cå âæåüc xaïc âënh
theo biãøu thæïc sau:
RN
Eæ = = KΦ ω (2)
2πa
Trong âoï :
N : säú thanh dáùn taïc duûng cuía cuäün dáy pháön
æïng
a : säú âäi maûch nhaïnh song song cuäün pháön æïng
Φ : tæì thäng kêch tæì dæåïi mäüt cæûc tæì Wb
ω : täúc âäü goïc
RN
K = 2π a hãû säú cáúu taûo nãn âäüng cå

Nãúu biãøu diãùn suáút âiãûn âäüng theo täúc âäü quay (n )
voìng/phuït
Eæ = KΦ n (ω = 2π f)
2πn n
ω = (f = )
60 60
2π PN PN
Eæ = .Φ .n . = .Φ .n
60 2πa 60 a
Dien tu cong suat
PN
Kc= : hãû säú suáút âiãûn âäüng âäüng cå
60 a
P : säú âäi cæûc tæì chênh
Tæì phæång trçnh (1) vaì (2) ta coï phæång trçnh âàûc tênh cå
âiãûn cuía âäüng cå nhæ sau:
UU RU + R f
ω = − .I U
KΦ KΦ
Màût khaïc Momen âiãûn tæì Mât cuía âäüng cå âiãûn âæåüc xaïc
âënh båíi:
Mât = KΦI U
M dt
Suy ra: Iæ =
KΦ
Thay vaìo phæång trçnh âàûc tênh cå âiãûn trãn ta coï:
Uu RU + R f
ω= − M dt
KΦ ( KΦ) 2
Nãúu boí qua täøn tháút vaì täøn tháút theïp thç Mämen cå trãn
truûc âäüng cå bàòng Mämen âiãûn tæì:
M = Mât
Váûy ta coï phæång trçnh âàûc tênh cå:
UU RU + R f
ω= − M
KΦ ( KΦ) 2
Âäö thë âàûc tênh cå cuía âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu:

ω ω
ω0 ω0
ωdm TN ωdm TN
ωnt ωnt

NT
NT
Ιdm Ιnm M dm M nm
 Âàûc tênh cå tæû nhiãn (TN): laì âàûc tênh cå coï caïc tham säú
laì âënh mæïc vaì khäng coï âiãûn tråí phuû trong maûch pháön
æïng âäüng cå
Dien tu cong suat
 Âàûc tênh cå nhán taûo (NT): laì âàûc tênh cå coï mäüt trong
caïc tham säú laì khaïc âënh mæïc hoàûc coï âiãûn tråí phuû
trong maûch pháön æïng âäüng cå
Tæì âäö thë trãn ta tháúy: khi IÆ = 0 hoàûc M = 0 thç:
UU
ω= = ω0
KΦ
ω 0 :täúc âäü khäng taíi lyï tæåíng cuía âäüng
cå
Khi ω = 0 ta coï:
UU
Iæ = R + R = I nm
U f

M = K. Φ . nm = M nm
Ι
Inm , Mnm : doìng âiãûn ngàõn maûch ,mämen ngàõn maûch
Nhæ váûy phæång trçnh âàûc tênh âiãûn , âàûc tênh cå coï thãø viãút
laûi :
U U ( RU + R f )
ω= − Ι U = ω 0 − ∆ω
KΦ KΦ
U ( RU + R f )
ω= U − M = ω 0 − ∆ω
KΦ ( KΦ) 2
∆ω : âäü suût täúc
2) Xeït aính hæåíng caïc tham säú âãún âàûc tênh cå:
Tæì phæång trçnh âàûc tênh trãn ta nháûn tháúy coï ba tham säú
aính hæåíng âãún âàûc tênh cå.Âoï laì âiãûn aïp pháön æïng U æ , tæì
thäng âäüng cå φ vaì âiãûn tråí pháön æïng âäüng cå
a)AÍnh hæåíng cuía âiãûn tråí pháön æïng: Giaí thiãút Uæ =
Uâm =const vaì Φ = Φâm = const .Muäún thay âäøi âiãûn tråí maûch pháön
æïng ta näúi thãm âiãûn tråí
phuû Rf vaìo maûch pháön æïng . Trong træåìng håüp naìy:
+ Täúc âäü khäng taíi lyï tæåíng:
U dm
ω0 = = const
KΦ dm
+ Âäü cæïng âàûc tênh cå:
∆M ( KΦ dm ) 2
β= =−
∆ω RU + R f
+ Rf caìng låïn , β caìng nhoí nghéa laì âàûc tênh cå caìng
däúc . Rf = 0 ta coï âàûc tênh cå tæû nhiãn
( KΦ dm ) 2
βm = −
RU
β TN coï giaï trë låïn nháút nãn âàûc tênh cå tæû nhiãn cao hån
táút caí caïc âæåìng âàûc tênh coï âiãûn tråí phuû.
Nhæ váûy khi thay âäøi âiãûn tråí phuû Rf ta âæåüc mäüt hoü
âàûc tênh coï daûng nhæ âäö thë sau:
Dien tu cong suat
ω
TN

ω 0
(RM)

Rf Rf1

Mc M
Rf3
ÆÏng våïi mäüt Mc naìo âoï nãúu Rf caìng låïn thç täúc âäü âäüng
cå caìng giaím âäöng thåìi doìng âiãûn ngàõn maûch vaì Mämen ngàõn
maûch cuîng giaím.
Ngæåìi ta thæåìng duìng phæång phaïp naìy âãø haûn chãú doìng
âiãûn vaì âiãöu chènh täúc âäü âäüng cå dæåïi täúc âäü cå baín .
b) Aính hæåíng cuía âiãûn aïp pháön æïng:
Giaí thiãút tæì thäng Φ = Φâm = const , âiãûn tråí pháön æïng Ræ =
const. Khi thay âäøi âiãûn aïp theo hæåïng giaím so våïi Uâm .
Ta coï :
UU
+ Täúc âäü khäng taíi: ω 0 = KΦ
0

( KΦ) 2
+ Âäü cæïng âàûc tênh cå: β =− = const
RU
Nhæ váûy khi thay âäøi âiãûn aïp pháön æïng âäüng cå ta âæåüc
hoü âàûc tênh cå song song våïi âàûc tênh cå tæû nhiãn.

ω TN

ω 0

ω 01 Uâm
ω 02 U1
ω 03 U2
U3
Mc
Khi thay âäøi âiãûn aïp bàòng caïch giaím aïp thç Momen ngàõn
maûch cuía âäüng cå giaím vaì täúc âäü âäüng cå cuîng giaím æïng
våïi mäüt phuû taíi nháút âënh .Do âoï phæång phaïp naìy cuîng
âæåüc duìng âãø âiãöu chènh täúc âäü âäüng cå vaì haûn chãú doìng
âiãûn khi khåíi âäüng.
Dien tu cong suat
c) Aính hæåíng cuía tæì thäng:
Giaí thiãút âiãûn aïp pháön æïng Uæ = Uâm = const , Ræ = const.
Muäún thay âäøi tæì thäng ta thay âäøi doìng âiãûn kêch tæì trong
âäüng cå.
Täúc âäü khäng taíi:
U âm
ω0 =
KΦ 0
Âäü cæïng cuía âàûc tênh cå:
( KΦ 0 ) 2
β =−
RU
Trong thæûc tãú thæåìng âiãöu chènh giaím tæì thäng . Nãn khi
tæì thäng giaím thç ω 0 tàng , coìn âäü cæïng β seî giaím.
Ta nháûn tháúy ràòng khi thay âäøi tæì thäng doìng âiãûn ngàõn
maûch :
UU
Ι nm = = const
RU
Mämen ngàõn maûch: M nm = KΦΙ nm laì haìm biãún âäøi.
Ta coï caïc âæåìng âàûc tênh:
ω ω
ω 02 Φ2 ω 02 Φ2
ω 01 Φ1 ω 01
ω0 ω0 Φ
Φdm Φdm
MC
0 Inm 0 Mnm1 Mnm2 Mnm M
a. Âàûc tênh âäüng cå âiãûn ÂMâl khi b. Âàûc tênh cå cuía
âäüng cå âiãûn
giaím tæì thäng ÂMâl khi giaím tæì thäng

Våïi Mämen phuû taíi thêch håüp våïi chãú âäü laìm viãûc cuía
âäüng cå thç khi giaím tæì thäng täúc âäü âäüng cå tàng lãn.
3) Âàûc tênh cå trong caïc traûng thaïi haîm:
Âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu kêch tæì âäüc láûp coï ba traûng thaïi
haîm: haîm taïi sinh, haîm ngæåüc vaì haîm âäüng nàng.
a) Haîm taïi sinh:
Haîm taïi sinh xaíy ra khi täúc âäü quay cuía âäüng cå låïn hån
täúc âäü quay khäng tæåíng lyï tæåíng(ω > ω 0 ) .Khi haîm taïi sinh: Eæ
> Uæ ,âäüng cå laìm viãûc nhæ mäüt maïy phaït song song våïi læåïi
vaì traí nàng læåüng vãö nguäön , luïc naìy thç doìng haîm vaì Mämen
haîm âaî âäøi chiãöu so våïi chãú âäü âäüng cå:

U U − EU Κ Φω 0 − KΦω
Ιh = = <0
R R
Dien tu cong suat
Μh = KΦΙ h < 0

ω
Ih
ω 0â

HTS ω 0

MC 0 M

-ω 0 HTS

Trë säú haîm låïn dáön âãún khi cán bàòng våïi Mämen phuû taíi
cuía cå cáúu saín xuáút thç hãû thäúng laìm viãûc äøn âënh våïi täúc
âäü (ω 0â > ω 0) . Âæåìng âàûc tênh cå åí traûng thaïi haîm taïi sinh
nàòm åí goïc pháön tæ thæï hai vaì thæï tæ cuía màût phàóng toüa
âäü.
b) Haîm ngæåüc:
Haîm ngæåüc laì khi Mämen haîm cuía âäüng cå ngæåüc chiãöu
våïi täúc âäü quay .Coï hai træåìng håüp haîm ngæåüc:
 Âæa âiãûn tråí phuû låïn vaìo maûch pháön æïng:

ω0 Uæ IH
b a
I KT C KT R KT

O c MC ω
Iæ E R æì ωoâ

a. Så âäö haîm ngæåüc bàòng caïch b. Âàûc tênh cå khi

haîm ngæåüc
thãm Ræf bàòng caïch thãm Ræf

Âäüng cå âang laìm viãûc xaïc láûp taûi âiãøm a , ta âæa mäüt
âiãûn tråí phuû (Rf) âuí låïn vaìo maûch pháön æïng ,âäüng cå
chuyãøn sang laìm viãûc taûi âiãøm b trãn âàûc tênh biãún tråí. Taûi b
mämen do âäüng cå sinh ra nhoí hån mämen caín nãn âäüng cå giaím
täúc âäü nhæng taíi váùn theo chiãöu náng lãn. Âãún täúc âäü bàòng
Dien tu cong suat
0, nhæng vç mämen cuía âäüng cå nhoí hån mämen taíi , nãn dæåïi
taïc âäüng cuía taíi troüng âäüng cå quay theo chiãöu ngæåüc laûi.
Taíi troüng haû våïi täúc âäü tàng dáön âãún d Mämen âäüng cå cán
bàòng Mämen caín nãn hãû laìm viãûc våïi täúc âäü haû khäng âäøi
ω 0â . Ta coï âàûc tênh cå nhæ hçnh veî b, âoaûn cd laì âoaûn haîm
ngæåüc. Âäüng cå laìm viãûc nhæ mäüt maïy phaït näúi tiãúp våïi
læåïi âiãûn, luïc naìy sæïc âiãûn âäüng âäüng cå âäøi dáúu nãn:
U U + EU U U + Κ Φω
Ιh = =
RU + RUf RU + RUf

Μh = ΚΦΙ h
 Âaío chiãöu âiãûn aïp pháön æïng :

ω Uæ
ω0 Ιæ
Uæ
ωbâ a Εæ

Ιkt Ckt Rkt 0

E Ræf - ω0

hçnh veî a hçnh veî b

Hçnh veî a: Så âäö haîm ngæåüc bàòng caïch âaío Uæ
Hçnh veî b: Âàûc tênh cå khi haîm ngæåüc bàòng caïch âaío
Uæ
Âäüng cå âang laìm viãûc tai a trãn âàûc tênh tæû nhiãn taíi Mc ,ta
âäøi chiãöu âiãûn aïp pháön æïng vaì âæa thãm âiãûn tråí phuû vaìo
trong maûch âãø haûn chãú do doìng âaío chiãöu låïn. Âäüng cå
chuyãøn sang laìm viãûc åí âiãøm b,Mämen âaî âaío chiãöu chäúng
laûi chiãöu quay cuía âäüng cå nãn täúc âäü giaím trãn âoaûn bc. Taûi
c täúc âäü quay bàòng 0, nãúu caïc pháön æïng ra âiãûn aïp nguäön
thç âäüng cå seî dæìng, coìn khäng âäüng cå âaío chiãöu quay
ngæåüc laûi vaì laìm viãûc äøn âënh taûi d.
Âoaûn bc laì âàûc tênh haîm ngæåüc. Luïc naìy doìng haîm vaì
Mämen haîm cuía âäüng cå laì:
− U U − EU U + Κ Φω
Ιh = =− U <0
RU + RUf RU + RUf
Μ = ΚΦΙh < 0
Phæång trçnh âàûc tênh cå:
−UU RU + RUf
ω= − M
ΚΦ (Κ Φ) 2

c)Haîm âäüng nàng

Dien tu cong suat
Laì traûng thaïi âäüng cå laìm viãûc nhæ mäüt maïy phaït maì
nàng læåüng cå hoüc cuía âäüng cå âaî têch luîy âæåüc trong quaï
trçnh laìm viãûc træåïc âoï biãún thaình âiãûn nàng tiãu taïn trong
maûch haîm dæåïi daûng nhiãût.
 Haîm âäüng nàng kêch tæì âäüc láûp:
Khi âäüng cå âang quay, muäún haîm âäüng nàng kêch tæì âäüc
láûp ta càõt pháön
æïng âäüng cå ra khoíi læåïi âiãûn mäüt chiãöu vaì âoïng vaìo âiãûn
tråí haîm, coìn maûch kêch tæì váùn näúi våïi nguäön nhæ cuî. Do
âäüng nàng têch luîy trong âäüng cå nãn âäüng cå váùn quay vaì noï
laìm viãûc nhæ mäüt maïy phaït biãún cå nàng thaình nhiãût nàng trãn
âiãûn tråí haîm vaì âiãûn tråí pháön æïng.
Taûi thåìi âiãøm ban âáöu: E hâ = Κφωhâ
Ε hâ Κ Φω hâ
Ι hâ = − =− <0
RU + R h RU + R h
Μhâ = ΚΦI hd < 0
Ta coï phæång trçnh âàûc tênh cå:
( RU + R h )
ω =− ΙU
ΚΦ
( R + Rh )
ω =− U Μ
(Κ Φ) 2
Trãn âäö thë âàûc tênh cå haîm âäüng nàng ta tháúy ràòng nãúu
Mämen caín laì phaín khaïng thç âäüng cå seî dæìng hàón (caïc âoaûn
b10 hoàûc b20), coìn nãúu Mämen caín laì thãú nàng thç dæåïi taïc
duûng cuía taíi seî keïo âäüng cå quay theo chiãöu ngæåüc laûi (ω äâ1
hoàûc ω äâ2 )
 Haîm âäüng nàng tæû kêch tæì:
Haîm âäüng nàng tæû kêch tæì xaíy ra khi âäüng cå âang quay ta
càõt caí pháön æïng láùn cuäün kêch tæì khoíi læåïi âiãûn âãø âoïng
vaìo mäüt âiãûn tråí haîm Rh, do âäüng nàng têch luîy trong cå cho nãn
âäüng cå váùn quay vaì noï laìm viãûc nhæ mäüt maïy phaït tæû kêch
biãún cå nàng thaình nhiãût nàng trãn caïc âiãûn tråí.

ω0
b1 b2 wâm a

Ikt Ckt

Iæ E Ræf Mn2 Mn1 wâm2 c2

Rh wâm1 c1

. Så âäö haîm âäüng nàng b. Âàûc tênh cå khi haîm

âäüng
tæû kêch tæì nàng tæû kêch
tæì
Dien tu cong suat
Trãn âäö thë âàûc tênh cå haîm âäüng nàng tæû kêch tæì ta
nháûn tháúy trong quaï trçnh haîm, täúc âäü giaím dáön, do âoï tæì
thäng cuía âäüng cå cuîng giaím dáön vaì laì haìm cuía täúc âäü. Âàûc
tênh cå khi haîm âäüng nàng tæû kêch tæì giäúng nhæ âàûc tênh
khäng taíi cuía maïy phaït tæû kêch tæì .
III > Phæång phaïp âiãöu chènh täúc âäü âäüng cå âiãûn mäüt
chiãöu:
Vãö phæång diãûn âiãöu chènh täúc âäü , âäüng cå âiãûn mäüt
chiãöu coï nhiãöu æu viãût hån so våïi caïc loaûi âäüng cå khaïc, khäng
nhæîng coï khaí nàng âiãöu chènh täúc âäü dãù daìng maì cáúu truïc
maûch læûc, maûch âiãöu khiãøn âån giaín hån âäöng thåìi laûi âaût
täúc âäü âiãöu chènh cao trong daîi âiãöu chènh täúc âäü räüng.
Thæûc tãú coï ba phæång phaïp cå baín dãø âiãöu chènh täúc âäü
âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu.
 Âiãöu chènh täúc âäü ÂMâl bàòng caïch thay âäøi âiãûn tråí
phuû trong maûch pháön æïng
 Âiãöu chènh täúc âäü ÂMâl bàòng caïch thay âäøi tæì thäng
kêch tæì cuía âäüng cå
 Âiãöu chènh täúc âäü ÂMâl bàòng caïch thay âäøi âiãûn aïp
pháön æïng cuía âäüng cå
1) Phæång phaïp âiãöu chènh täúc âäü ÂMâl bàòng caïch thay
âäøi âiãûn tråí phuû trong maûch pháön æïng:
Tæì phæång trçnh âàûc tênh cå täøng quaït:
UU RU + RUf
ω= − M
Κ Φâm (Κ Φâm ) 2
ω = ω 0 − ∆ω
Ta tháúy ràòng khi thay âäøi Ræf thç ω0 = const coìn ∆ω thay âäøi,
vç váûy ta seî âæåüc caïc âæåìng âàûc tênh âiãöu chènh coï cuìng ω0
vaì däúc dáön khi Ræf caìng låïn, våïi taíi nhæ nhau thç täúc âäü caìng
tháúp.

Uæ
ω0

ωâm TN
Ikt Ckt Rkt ω1
ω2
Ræf1
Iæ E Ræ
0 Mc M
a. Så âäö âiãöu chènh täúc âäü ÂMâl b. Âàûc tênh âiãöu
chènh täúc âäü ÂMâl
Dien tu cong suat
bàòng caïch thay âäøi Ræf bàòng caïch thay âäøi
Ræf
Nhæ váûy :
0 < Ræf < Ræf < ....
ω â m〉 ω 1 〉 ω 2 〉 . . .
Nhæng nãúu ta tàng Ræf âãún giaï trë naìo âoï thç seî laìm cho M
≤ Μc nhæ thãú âäüng cå khäng quay âæåüc vaì âäüng cå laìm viãûc åí
chãú âäü ngàõn maûch, ω = 0. Tæì luïc naìy , ta coï thay âäøi Ræf thç
täúc âäü váùn bàòng khäng, nghéa laì khäng âiãöu chènh täúc âäü
âäüng cå âæåüc næîa. Do âoï phæång phaïp naìy laì phæång phaïp
âiãöu chènh khäng triãût âãø.
2) Phæång phaïp âiãöu chènh täúc âäü ÂMâl bàòng caïch
thay âäøi tæì thäng kêch tæì âäüng cå:
Ta coï phæång trçnh âàûc tênh cå:
UU RΣ
ω= − M
Κ Φâm (Κ Φâm ) 2
ω = ω 0 − ∆ω
Ta nháûn tháúy ràòng khi thay âäøi Φ thç ω0 vaì ∆ω âãöu thay
âäøi, vç váûy ta âæåüc caïc âæåìng âàûc tênh âiãöu chènh däúc dáön
(âäü cæïng β caìng giaím) vaì cao hån âàûc tênh cå tæû nhiãn khi Φ
caìng nhoí, våïi taíi nhæ nhau thç täúc âäü caìng cao khi giaím tæì
thäng Φ . Khi âiãöu chènh tæì thäng thç âiãûn aïp pháön æïng giæî
nguyãn giaï trë âënh mæïc, do âoï âàûc tênh cå tháúp nháút trong
vuìng âiãöu khiãøn tæì thäng chênh laì âàûc tênh cå âiãûn aïp pháön
æïng âënh mæïc, tæì thäng âënh mæïc chênh laì âàûc tênh tæû nhiãn.
Nhæ váûy: Φ âm > Φ 1 > Φ 2 > .....
ωâm < ω1 < ω2 < .....
Nhæng giaím Φ quaï nhoí coï thãø laìm cho täúc âäü âäüng cå
låïn quaï giåïi haûn cho pheïp, hoàûc laìm cho âiãöu kiãûn chuyãøn
maûch bë xáúu âi do doìng pháön æïng tàng cao, hoàûc âãø âaím baío
chuyãøn maûch bçnh thæåìng thç cáön phaíi giaím doìng pháön æïng
vaì nhæ váûy laìm cho Mämen cho pheïp trãn truûc âäüng cå giaím
nhanh, dáùn âãún âäüng cå bë quaï taíi.

Uæ ω
ω 02 Φ2
Ikt Ckt Rkt ω 01

ω Φ1
oâm

E Φdm
Iæ
0 Mc Mn2 Mn1 M

a. Så âäö âiãöu chènh täúc âäü ÂMâl b. Âàûc tênh âiãöu

chènh täúc âäü ÂMâl
Dien tu cong suat
bàòng caïch thay âäøi Φ bàòng caïch thay âäøi
Φ
3) Phæång phaïp âiãöu chènh täúc âäü ÂMâl bàòng caïch thay
âäøi âiãûn aïp pháön æïng âäüng cå:
Tæì phæång trçnh âàûc tênh cå täøng quaït:
UU RΣ
ω= − M
Κ Φâm (Κ Φâm ) 2
ω = ω 0 − ∆ω
Ta tháúy: khi thay âäøi Uæ thç ω0 thay âäøi, coìn ∆ω = const, vç
váûy ta coï caïc âæåìng âàûc tênh âiãöu chènh song song våïi nhau.
Nhæng muäún thay âäøi Uæ thç ta phaíi coï bäü nguäön mäüt chiãöu
thay âäøi âiãûn aïp ra, thæåìng duìng bäü biãún âäøi. Bäü biãún âäøi
coï thãø laì: Maïy phaït âiãûn mäüt chiãöu; maïy âiãûn khuãúch âaûi;
khuãúch âaûi tæì mäüt pha, ba pha; caïc bäü chènh læu duìng tiristor;
caïc bäü bàm âiãûn aïp;....Bäü biãún âäøi coï chæïc nàng biãún nàng
læåüng âiãûn xoay chiãöu thaình mäüt chiãöu coï suáút âiãûn âäüng
Eb âiãöu chènh âæåüc nhåì tên hiãûu âiãöu khiãøn Uâk.

LK Rb Ræf

BBÂ ÂM Eb E Eæ
Uâk

Åí chãú âäü xaïc láûp ta coï phæång trçnh âàûc tênh cuía hãû
thäúng nhæ sau:
Eb ( R + RUÂ )
ω= − b ΙU
ΚΦâm ΚΦâm
Μ
ω =ω0 (U âm ) −
β
Vç tæì thäng cuía âäüng cå âæåüc giæî khäng âäøi nãn âäü cæïng
âàûc tênh cå cuîng khäng âäøi, coìn täúc âäü khäng taíi lyï tæåíng thç
tuìy thuäüc vaìo giaì trë âiãûn aïp âiãöu khiãøn Uâk cuía hãû thäúng, do
âoï phæång phaïp âiãöu chènh naìy ráút triãût âãø.

ω
ω max
ω 0max

ω 0min
ω min M, I
Mâm Mnm
Dien tu cong suat
Phaûm vi âiãöu chènh D phuû thuäüc tuyãún tênh vaìo âäü cæïng
âàûc tênh cå β noï âæåüc nàòm trong diãûn têch giåïi haûn båíi
ω = ω0 max , M = Mâm vaì caïc truûc toüa âäü.
4) Phaûm vi âiãöu chènh täúc âäü:
Ta coï phæång trçnh âàûc tênh âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu kêch
tæì âäüc láûp:

Ud RU
ω= − M = ω 0 − ∆ω
Κ Φ (Κ Φ) 2
U R
ω= d − U Ι
ΚΦ ΚΦ
Giæî cho Κ Φ= const vaì thay âäøi Ud ta âæåüc hoü âàûc tênh cå
cuía âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu laì nhæîng âæåìng thàóng song song
nhæ åí hçnh 1.
RU
Khi taíi khäng âäøi: ∆ω = I U = const
ΚΦ
Khi Mämen taíi thay âäøi(0 Mc ):
∆ω = (2 ÷ 8) % ω0
Tæì âáy ta coï:
RU 5 U âm
Ι âm = .
ΚΦ 100 ΚΦ
5 U âm
 RU = . = 0.458
100 Ι âm
U − RU .Ι âm U âm − RU .Ι âm
ΚΦ = âm = = 1.33
ω âm 2π
.n âm
60
(ΚΦ) 2 (1.33 ) 2
Âaûi læåüng β = : goüi laì âäü cæïng âàûc tênh cå. β =
RU RU

5) Caïc phæång phaïp laìm äøn âënh täúc âäü âäüng cå âiãûn
mäüt chiãöu:
ÄØn âënh hoïa täúc âäü trong truyãön âäüng âiãûn coï nghéa ráút
låïn trong viãûc caíi thiãûn caïc chè tiãu cháút læåüng cuía truyãön
âäüng.Biãûn phaïp chuí yãúu âãø äøn âënh täúc âäü laìm viãûc laì tàng
âäü cæïng âàûc tênh cå bàòng âiãöu khiãøn theo maûch kên. Caïc
âàûc tênh cå cuía hãû håí coï giaï trë β = (ΚΦ) 2 R khäng âäøi trong
phaûm vi âiãöu chènh. ÅÍ täúc âäü tháúp nháút æïng våïi âàûc tênh cå
tháúp nháút coï sæïc âiãûn âäüng Eb0 nãúu cho mäüt Mämen taíi Mc =
Mâm thç täúc âäü laìm viãûc seî laì ω = ωmin vaì säú ténh thç låïn hån giaï
trë cho pheïp:
Μ âm
S= > S cp
β ω0 min
Dien tu cong suat
Âãø cho sai säú ténh coï thãø âaût âæåüc S ≤ SCP cáön tçm biãûn
phaïp tàng täúc âäü âãún ω = ω min . Âiãøm laìm viãûc [ ω min, Mâm ] âaî
nàòm trãn âàûc tênh khaïc cuía hãû coï ω 0=ω 01 vaì Eb1=KΦ âmω 01 > Eb0 .
Näúi âiãøm (ω min , 0) våïi âiãøm (ω min,Mâm) vaì keïo daìi ra ta âæåüc
âàûc tênh mong muäún coï âäü cæïng β m vaì:
Μ
ω = ω 0 min −
βm
Giaï trë cuía β m âæåüc xaïc âënh båíi biãøu thæïc:
Μâm
S= ≤ Scp
βm .ω0 min
Caïc giao âiãøm cuía âàûc tênh cå mong muäún våïi nhæîng âàûc
tênh cå cuía hãû håí cho biãút caïc giaï trë cáön thiãút cuía Eb khi thay
âäøi Mämen taíi. Âàûc tênh naìy âæåüc dæûng åí goïc dæåïi bãn traïi
cuía hçnh sau:

ω 01

β ω 0mim

ω 0mim

ω mim β m
Eb Eb0 Eb0 Eb1 Eb2 M,(I)
0 Mâm

M,(I)
a) Âiãöu chènh Eb theo doìng âiãûn taíi:
YÏ âënh âiãöu chènh sæïc âiãûn âäüng Eb theo doìng âiãûn phuû
taíi laì hãû quaí træûc tiãúp cuía nháûn xeït trãn, váún âãö coìn laûi laì
tçm quan hãû giaíi têch Eb = f(I). Âàûc tênh cå cuía hãû håí coï daûng
nhæ hçnh trãn, taûi giao âiãøm cuía âàûc tênh naìy våïi âàûc tênh cå
mong muäún thç täúc âäü vaì Mämen coï giaï trë nhæ nhau nãn coï
thãø viãút:
Eb Μ Μ
− = ω0 −
Κ Φâm β βm
 1 1 
E b = ΚΦω 0 + ( − ) Μ
 β βb 
E b = E b 0 + Κ ′d Ι
Trong âoï : E b 0 = ΚΦω0
1 1
Κ ′d = (ΚΦ) 2 .( − )
β βm
Dien tu cong suat

β m>0 Ud
ω 0 β m=∞ Â
BBÂ 1 β <0 + Ui
Rd

0 M,I
Nguyãn lyï âiãöu chènh Eb0 coï thãø thæûc hiãûn bàòng maûch
phaín häöi dæång doìng âiãûn pháön æïng nhæ hçnh trãn.
E b = Κb (U d + Rd Ι)
Κ d U d R + (1 − Κ b ) Rd
ω= − Ι
ΚΦâm ΚΦdm
Trong âoï: Ud: âiãûn aïp âàût täúc âäü
Ui: âiãûn aïp phaín häöi doìng âiãûn
Rd: âiãûn tråí sun trong maûch pháön æïng
Do âæa thãm âiãûn tråí phuû sun vaìo maûch pháön æïng nãn coï
täøn tháút phuû vaì coï liãn hãû vãö âiãûn giæîa maûch læûc (âiãûn
aïp thæåìng laì cao ) våïi maûch âiãöu khiãøn (âiãûn aïp tháúp). Âãø
traïnh täøn tháút phuû vaì caïch ly vãö âiãûn giæîa caïc maûch coï
thãø láúy tên hiãûu phaín häöi doìng Ui qua caïc biãún doìng màõc
trong maûch xoay chiãöu cuía bäü biãún âäøi hoàûc caïc xenxin doìng.
b) Âiãöu chènh Eb theo âiãûn aïp pháön æïng:
Coï thãø buì âæåüc læåüng suût täúc trãn âiãûn tråí trong cuía
bäü biãún âäøi bàòng maûch phaín häöi ám âiãûn aïp pháön æïng
âäüng cå. Dæûa vaìo phæång trçnh âàûc tênh taíi cuía bäü biãún âäøi:

Eb= U + Rb I

(Vç: Rb= R - Ræ )
1
I= ( Εb − U )
Nãn : 2 1 1 
( Κ Φâm )  − 
 β βm 
(Κ Φâm )
2

Trong âoï: βm = : laì âäü cæïng âàûc tênh cå tæû

Rm
nhiãn. Luáût âiãöu chènh naìy âæåüc thæûc hiãûn
bàòng så âäö phaín häöi ám âiãûn aïp pháön æïng:
Dien tu cong suat

Ud Uâk r1 ω 0 β m =β tn
BBÂ βm
r2 ÂC 1

Un I M,I

Boí qua doìng âiãûn trong caïc âiãûn tråí r1, r2 vaì âàût:
Ka= r2/(r2 + r1 ): hãû säú phaín häöi âiãûn aïp
Eb= Kb(Ud - KaU)
ΚaΚb
R− Rb
Κ bU d 1 + ΚaΚb
ω= − Μ
(1 + Κ a Κ b ).ΚΦâm (ΚΦâm ) 2

Nãúu maûch coï Ka,Kb>>1 thç phæång trçnh âàûc tênh cå viãút
laûi:
Ud Ræ
ω= − M
Κ a Κ Φâm (Κ Φâm ) 2

Khi thay âäøi hãû säú phaín häöi âiãûn aïp bàòng con træåüt trãn
chiãúc aïp r1, r2 thç caí täúc âäü khäng taíi lyï tæåíng láùn âäü cæïng
âàûc tênh cå âãöu thay âäøi theo. Træåìng håüp hãû coï hãû säú
khuãúch âaûi ráút låïn thç âäü cæïng mong muäún coï thãø âaût giaï
trë täúi âa bàòng β tn.
Dien tu cong suat
PHÁÖN 3
TÊNH TOAÏN MAÛCH ÂÄÜNG LÆÛC

Thiãút kãú bäü chènh læu cáöu mäüt pha coï âiãöu khiãøn theo
nguyãn lyï arccos cho pháön æïng cuía âäüng cå mäüt chiãöu kêch tæì
âäüc láûp coï caïc thäng säú sau:
1. Âiãûn aïp pháön æïng : Uæâm = 110 VDC
2. D#ng âiãûn pháön æïng: Iæâm = 2,35 A
3. Cäng suáút âäüng cå: Pâm = 160W

Maûch âäüng læûc bao gäöm : Maïy biãún aïp vaì choün Tiristor.
I. Âiãûn aïp:
Maïy biãún aïp cäng suáút nhoí nãn suût aïp trãn âiãûn tråí
tæång âäúi låïn, khoaíng 4%, suût aïp trãn âiãûn khaïng êt hån
khoaíng 1,5%. Âiãûn aïp suût trãn hai Tiristor näöi tiãúp laì 2V. Váûy
âiãûn aïp chènh læu khäng taíi laì: U do'= U æ + ∆U ck + ∆U R + ∆U T + ∆U L
Âiãûn aïp pháön æïng âäüng cå: Uæ = 110V;
∆U ck : suût aïp trãn cuäün khaïng san bàòng ∆U ck =0,008Uâm =
0,008*110 = 0,88(V)
∆U T : suût aïp trãn hai tiristor näúi tiãúp ∆U T = 2*1 =2(V)
∆U R : suût aïp trãn dáy quáún maïy biãún aïp : ∆U R = 0,04*110
= 4,4(V)
∆U L : suût aïp trãn dáy quáún maïy biãún aïp : ∆U L = 0,015*110
= 1,65(V)
Nãn âiãûn aïp chènh læu khäng taíi laì : U do '= 110 + 0,88 + 2 +
4,4 + 1,65 = 118,93(V).
Giaï trë hiãûu duûng cuía âiãûn aïp thæï cáúp maïy biãún aïp:
2 2
Tæì cäng thæïc: U d = U 2 ⋅ cosα ; âãø Ud = max thç cosα = 1 → α
π
= 00 ;
Giaí sæí ban âáöu goïc måí α = 00 → cosα = 1 thç tiristor dáùn
nhæ mäüt âiode ta coï:
2 2
Ud = U2
π
U d ⋅ π 3,14⋅118,93
→ U2 = = = 132,02(V )
2 2 2 2
U 2 132,03
Tè säú biãún aïp : m = = = 0,6
U1 220
Âiãûn aïp ngæåüc låïn nháút mäùi tiristor phaíi chëu:
Uim = 2U 2 = 2132,03=186,7186(V )
II. Doìng âiãûn:
Doìng âiãûn chènh læu âënh mæïc: Id = 2,35(A);
Dien tu cong suat
Trë trung bçnh cuía doìng âiãûn chaíy trong mäùi Tiristor : IT =
α+π
1 Id 2,35
2π ∫ I ddθ = 2
=
2
=1,175(A )
α
Giaï trë hiãûu duûng cuía doìng âiãûn thæï cáúp biãún aïp:
1 π+α 2
π α∫
I2 = I d ⋅ dθ = I d = 2,35(A )

Trë hiãûu duûng cuía doìng chaíy trong mäùi pha så cáúp m.b.a:
I1 = mI2 =
=
0,6*2,35 = 1,41(A)
-Choün Tiristor:
Hãû säú dæû træî âiãûn aïp : ku = 1,6;
Hãû säú dæû træî doìng âiãûn : ki = 1,2;
Nãn ta phaíi choün tiristor êt nháút phaíi chëu âæåüc âiãûn aïp
ngæåüc laì : 1,6*16,7186=298,749 vaì chëu âæåüc doìng âiãûn
trung bçnh laì :1,2*1,175= 1,41(A).
Choün 4 Tiristor : T - 25 - 600;
Säú liãûu kyî thuáût : I = 25(A)
Uim = 0,05÷ 1kV;
∆U = 1V ;
toff = 25 ÷ 200(µ s);
Ig = 0,3 (A);
Ug = 5V;
di/dt = 10A/µ s;
du/dt = 20V/µ s;
III. Tênh toaïn maïy biãún aïp :
Maûch tæì : cäng suáút biãøu kiãún m.b.a :
S2 = I2U2 = 2,35*132,03 = 310,2705(W);
S1 = I1U1 = 1,41*220 = 310,2(W);
S1 + S2 310,2705+ 310,2
→S= = = 310,235(W)
2 2
S
Tiãút diãûn truû cuía maûch tæì âæåüc tênh theo: Q = k (cm2)
c⋅ f
Trong âoï : k = 4 ÷ 5 nãúu laì m.b.a dáöu; k = 5 ÷ 6 nãúu laì
m.b.a khä.
S - cäng suáút biãøu kiãún cuía m.b.a, VA.
c - säú truû;
f - táön säú nguäön âiãûn xoay chiãöu.

310,235
Q=6 = 10,566(cm2 )
2⋅ 50
Maûch tæì duìng tän silic, täøn tháút 1,3 W/kg; troüng læåüng
riãng 7,5 kg/dm3.
+Truû :
tiãút diãûn thä 5*2,5 + 4(4-2,5) = 18,5 (cm2)
Dien tu cong suat
tiãút diãûn hiãûu quaí :0,95*18,5 = 17,575(cm2)
troüng læåüng : 7,5*0,17575*1*2 = 2,636 (kg)
+Quylat :
Tiãút diãûn thä : 5*4 = 20 (cm2)
Tiãút diãûn hiãûu quaí : 0,95*20 19(cm2)
Troüng læåüng : 7,5*0,19*0,8*2 = 2,28 (kg)
+Tæì caím :
Trong caïc truû choün Bm = 1,1(Tesla).
17,575
Trong caïc quylat choün Bm’ = 1,1⋅ =1,0175(Tesla)
19

20mm
140mm

25 100mm
40
50

b.Dáy 160mm
quáún : Säú voìng
dáy mäùi pha:
U 220
• Så cáúp : n1 = 4,44⋅ f ⋅ Q ⋅ B = = 512voìng
1

m 4,44⋅ 50⋅ 17,575⋅ 10−4 ⋅ 1,1

U2 132,03
• Thæï cáúp : n2 = n1 ⋅ U = 512⋅ 220 = 307voìng
1
Choün máût âäü doìng âiãûn : J1 = J2 = 2A/mm2
Âæåìng kênh dáy dáùn phêa så cáúp:
4⋅ S1 4⋅ 0,705
d1 = = = 0,95(mm)
π 3,14
I 1 1,41
våïi S1 = = = 0,705(mm2 )
J1 2
âæåìng kênh dáy quáún phêa thæï cáúp :
Dien tu cong suat
4⋅ S2 4⋅1,175
d2 = = = 1,22(mm)
π 3,14
I 2 2,35
våïi S2 = = = 1,175(mm2 )
J2 2
choün dáy dæûa vaìo baíng thäng säú dáy dáùn tiãút diãûn
troìn :
d1= 1,00mm ; S1= 1,227mm2; 10,9g/m; 0,014Ω /m;
d2= 1,22mm ; S2= 0,985mm2; 8,76g/m; 0,0175Ω /m;
+ äúng dáy quáún : baïn kênh trong voìng troìn ngoaûi tiãúp
mäùi truû
R = 252 +17,52 = 30,5(mm)
Läöng vaìo mäùi truû mäüt äúng quáún dáy laìm bàòng váût
liãûu caïch âiãûn daìy 1mm, coï baïn kênh trong 32,5mm. Váûy baïn
kênh trong cuía dáy quáún så cáúp laì 33mm.
• Dáy quáún så cáúp:
Chiãöu cao truû laì 100mm ; âæåìng kênh dáy quáún så cáúp laì
1,00mm
95
→ säú voìng dáy täúi âa trong mäüt låïp laì : 1,00
voìng
Chia 512 voìng thaình 6 låïp : (5*95+ 37). Giæîa hai låïp coï âàût
mäüt låïp giáúy caïch âiãûn daìy 0,1mm → Bãö daìy cuía dáy quáún så
cáúp laì :
e1 = 6* 1,00+ 0,1* (6+ 1) = 6,7(mm)
Baïn kênh trung bçnh cuía dáy quáún så cáúp laì:
Rt + e1 = 33 + 6,7 = 39,7 (mm).
Chiãöu daìi dáy quáún så cáúp : l1 = 2π *39,7*10-3*512 =
127,65(m)
Âiãûn tråí cuía dáy quáún så cáúp åí nhiãût âäü 750C :
ρ 1 = 0,014*127,65*(1+0,004*75) = 2,32(Ω )
• Dáy quáún thæï cáúp:
Âæåìng kênh dáy quáún thæï cáúp d2 = 1,22mm nãn säú voìng
dáy täúi âa trong mäüt låïp :
95
= 78voìng
1,22
Chia 307 voìng thaình 4 låïp : (78*3 + 73). Giæîa hai låïp dáy
quáún âàût giáúy caïch âiãûn daìy 0,1mm → Bãö daìy dáy quáún thæï
cáúp laì:
e2= 1,22*4 + 0,1*(4+1) = 5,38(mm);
baïn kênh trung bçnh cuía dáy quáún thæï cáúp :
Rt + e2 = 33 +5,38 = 38,38(mm)
Chiãöu daìi dáy quáún thæï cáúp :
l2 = 2π *38,38*10-3*307 = 74(m)
âiãûn tråí åí nhiãût âäü 750C laì:
ρ 2 = 0,0175*74*1,3 = 1,68 (Ω )
Dien tu cong suat
Giæîa dáy quáún så cáúp vaì thæï cáúp âãø håí mäüt khoaíng
3XI d
34,6 mm. Âiãûn aïp råi trãn âiãûn khaïng: ∆U X =
π
2 r e +e
Våïi X = 8⋅ π 2 ⋅ n2 ⋅ ⋅ (a + 1 2 ) ⋅ ω ⋅ 10−7 =
h 3
0,06 0,0067+ 0,00538 −7
= 8⋅ π2 ⋅ 3072 ⋅  0,0346+  ⋅ 314⋅10 = 0,57Ω
0,95 3 
3⋅ 0,57⋅ 2,35
→ ∆U X =
3,14
=1,28(V )

Âiãûn aïp råi trãn âiãûn tråí :

  n2  
2
  307 
2
∆U r =  r2 + r1   ⋅ I d = 1,68+ 2,32   ⋅ 2,35= 5,91(V )
  n1     512 
Âiãûn aïp chènh læu khi âáöy taíi:
U d = U do − ∆U x − ∆U r − ∆U T = 118,93− 1,28− 5,91− 2 = 109,74(V )
Täøn tháút sàõt tæì coï xeït âãún 15% täøn thát phuû :
p = 1,15*1,3*(2,636*1,12 + 2,28*1,01752) = 8,29(W)
Hiãûu suáút thiãút bë chènh læu :

Ud ⋅ I d 109,74⋅ 2,35
η= = = 94,14%
U dI d + p + ∆U r I d + 2I d 109,74⋅ 2,35+ 8,29+ 5,91⋅ 2,35+ 2⋅ 1,175
Täøng tråí ngàõn maûch :
Z2 = X 2 + R 2 = 0,572 + 2,512 = 2,57(Ω)
∆U r 5,91
Våïi R= = = 2,51
Id 2,35
U 2 132,03
Doìng diãûn ngàõn maûch : I 2n = = = 51,37(A )
Z2 2,57
a

e1 e2
ng dáy

r
h
c äú
Truû

n1 n2

Màû
t càõ
t dáy quáú
n trãn 1 truû
Dien tu cong suat
PHÁÖN 4.
TÊNH CHOÜN MAÛCH BAÍO VÃÛ VAÌ CUÄÜN
KHAÏNG SAN BÀÒNG

A. Tênh cuäün khaïng san bàòng :

Cuäün khaïng san bàòng âæåüc màõc näúi tiãúp våïi pháön
æïng cuía âäüng cå âiãûn mäüt chiãöu nhàòm muûc âêch giaím båït
âäü nháúp nhä cuía âiãûn aïp chènh læu dáùn âãún âäüng cå laìm
viãûc äøn âënh hån. Thaình pháön soïng âa haìi cuía doìng chènh læu
khäng væåüt quaï 15% doìng âënh mæïc. Gêa trë cuía cuäün khaïng
san bàòng âæåüc choün nhàòm haûn chãú biãn âäü cuía caïc soïng âa
haìi naìy.
Ishaìi ≤ 15% Iâm = 15%*2,35 = 0,3525(A)
Luïc âäüng cå laìm viãûc goïc måí α = 0. Âiãûn aïp chènh læu
âæåüc khai triãøn thaình chuäùi Fourier våïi chu kyì laì 2L:
ud

Nãúu chuyãøn gäúc

toaû âäü sang O’ thç Ud = 0 0' θ
2U 2 cosθ laì mäüt haìm
chàôn coï chu kyì laì 2L.
π
Træåìng håüp naìy : L = ,
2 2L
chè säú âáûp maûch p = 2
khai triãøn Fourier cuía Ud :
a0 π θ 2π θ nπ θ
Ud = + a1 ⋅ cos + a2 ⋅ cos + ⋅ ⋅ ⋅ + an ⋅ cos
2 L L L
L
2 nπ θ
Våïi an = ∫ U d ( θ) ⋅ cos dθ; n = 0,1,2....
L0 L
Våïi n = 0 ta coï :
π

42
4 2U 2
a0 =
π0∫ 2U 2 cosθdθ =
π
a0 2 2
Do âoï : = U2 = Ud
2 π
π

n= 1 ta coï : 4 2
4 2U 2
a=
π0∫ 2U 2 cosθdθ =
3π
Nãúu dæìng laûi åí hai säú haûng âáöu thç biãøu thæïc giaíi têch
cuía Ud laì :
2 2  2 
Ud ≈ U 2 1+ cos2θ
π  3 
Âiãûn caím L sinh ra suáút âiãûn âäüng tæû caím :
Dien tu cong suat
di
e = −L mäùi khi coï sæû biãún thiãn cuía doìng
dt
âiãûn taíi. Ta coï :
2 2U 2  2 
Ud = 1+ cos2θ  = U d + U a
π  3 
Phæång trçnh maûch taíi: Ud + e = E + Rid
di 2 2
  2
↔ L dt + Ri d = π U 2 1+ 3cos2θ − E
 
Ta nháûn tháúy ràòng doìng âiãûn taíi id biãún thiãn quanh giaï
trë trung bçnh cuía noï, váûy:
Id = Id +ia
Rid = RId +Ria
Trong âoï : ia laì thaình pháön xoay chiãöu.
Ta coï phæång trçnh maûch taíi :
dia
U d + U a = E + RI d + Ri a + L
dt
U d = E + RI d
Våïi dia
U a = Ri a + L
dt
di di
Do thæåìng laì : Ri a << L a nãn U a = L a
dt dt
Âäúi våïi træåìng håüp âang xeït thç :
2 2U 2
Ud =
π
4 2U 2 di
Ua = cos2ωt = L a
3π dt
1 4 2U 2
→ ia = ∫ ⋅ cos2ωtdt ; våïi ωt = θ.
L 3π
1 4 2U 2 1
→ ia = ⋅ ⋅ sin2ωt
L 3π 2ω
Trë hiãûu duûng cuía doìng ia :
1 4 2U 2
Ia = ⋅ ;màût khaïc Ia ≤ 15%Iâm = 0,3525
L 2 ⋅ 3π ⋅ 2ω
nãn :
1 4 2U 2
⋅ ≤ 0,3525
L 2 ⋅ 3π ⋅ 2ω
2U 2 2U 2⋅132,03
→L ≥ = 2 2 =
3π ⋅ 2πf ⋅ 0,3525 6π 0,3525f 6⋅ 3,142 ⋅ 0,3525⋅ 50
= 0,2533(H )
L: täøng âiãûn caím cuía dáy san bàòng, vaì giaï trë phuû taíi vaì
maïy biãún aïp :
L = Lsb + Læ + Lmba
Trong âoï :
γ ⋅ U âm
L æ=
p⋅ I âm ⋅ nâm
Dien tu cong suat
Våïi γ : hãû säú phuû thuäüc kiãøu âäüng cå : γ = 0,2.
2p : säú cæûc tæì; 2p = 4 → p = 2;
ndm = 1500 v/phuït.
0,2⋅110
L æ= = 0,0031(H )
2⋅ 2,35⋅1500
X 0,57
LBA= = = 0,0018
ω 314
B. Tênh choün maûch baío vãû :
Caïc pháön tæí baïn dáùn cäng suáút âæåüc sæí duûng ngaìy
caìng nhiãöu do coï nhæîng æu âiãøm nhæ goün nheû, laìm viãûc tin
cáûy, taïc âäüng nhanh, hiãûu suáút cao, dãù thæûc hiãûn tæû âäüng
hoaï..
Tuy nhiãn, caïc pháön tæí baïn dáùn cäng suáút cuîng âoìi hoíi
caïc âiãöu kiãûn khàõc khe. Træåïc hãút laì phaíi tän troüng nhæîng trë
säú giåïi haûn sæí duûng do nhaì saín xuáút âãö ra âäúi våïi tæìng
pháön tæí nhæ sau :
• Âiãûn aïp ngæåüc låïn nháút
• Trë trung bçnh cho pheïp âäúi våïi doìng âiãûn
• Nhiãût âäü låïn nháút cuía màût gheïp
du
• Täúc âäü tàng træåíng låïn nháút cuía âiãûn aïp
dt
di
• Täúc âäü tàng træåíng låïn nháút cuía doìng âiãûn
dt
• Thåìi gian khoaï toff
Caïc pháön tæí baïn dáùn cäng suáút cáön âæåüc baío vãû âãø
chäúng laûi nhæîng sæû cäú xaíy ra, nhæîng nhiãùu loaûn nguy hiãøm
nhæ ngàõn maûch taíi, quaï âiãûn aïp hoàûc quaï doìng âiãûn.
I.Cäng suáút täøn tháút vaì laìm maït :
Khi tiristor måí cho doìng chaíy qua, cäng suáút täøn tháút bãn
trong seî âäút noïng noï. Màût gheïp laì nåi bë âäút noïng nhiãöu
nháút, ngæåìi ta duìng kê hiãûu Tj âãø chè nhiãût âäü màût gheïp, Tjm
âãø chè nhiãût âäü låïn nháút cho pheïp.
Âäúi våïi baïn dáùn Ge : Tjm = 800 ÷ 1000C
Âäúi våïi baïn dáùn Si : Tjm = 1500 ÷ 2000C
Cäng suáút täøn tháút trong thiãút bë baïn dáùn kê hiãûu laì
∆P(W ) . Thæåìng âæåüc chia thaình täøn tháút chênh ( ∆P1 ) vaì täøn
tháút phuû ( ∆P2 ). Täøn tháút chênh do doìng âiãûn gáy nãn. Täøn
tháút phuû bao gäöm täøn tháút chuyãøn traûng thaïi(tæì khoaï sang
måí vaì ngæåüc lai) vaì täøn tháút trong màût gheïp. Thæåìng täøn
tháút phuû khäng væåüt quaï 5% cuía täøn tháút ∆P . Vç váûy coï thãø
xem nhæ ∆P ≈ ∆P1 .
II. Ngàõn maûch âáöu ra åí thiãút bë chènh læu Tiristor
vaì baío vãû ngàõn maûch, quaï taíi bàòng dáy chaíy :
Khi mäüt thiãút bë baïn dáùn bë choüc thuíng thç noï chè nhæ
mäüt dáy dáùn âiãûn. Tiristor hoàûc diode thæåìng bë choüc thuíng
khi chuyãøn maûch vç khi áúy chuïng phaíi chëu âiãûn aïp ngæåüc låïn
Dien tu cong suat
nháút. Van naìo bë choüc thuíng thç doìng qua noï laì låïn nháút. Âãø
baío vãû Tiristor vaì diode traïnh âæåüc doìng âiãûn phaï hoaûi, ngæåìi
ta thæåìng duìng dáy chaíy taïc âäüng nhanh(khoaíng vaìi ms). Loaûi
dáy chaíy naìy laìm bàòng baûc laï, âàût trong voí bàòng sæï coï chæïa
caït thaûch anh hoàûc næåïc cáút.
Hoaût âäüng cuía dáy chaíy chia thaình hai giai âoaûn.
Giai âoaûn 1: tæì khi doìng âiãûn sæû cäú taïc âäüng âãún khi
xuáút hiãûn häö quang thq. Trong giai âoaûn naìy dáy chaíy bë noïng
vaì mãöm ra.
Giai âoaûn 2 : tæì khi xuáút hiãûn häö quang âãún khi càõt
xong doìng âiãûn sæû cäú tc, trong giai âoaûn naìy âiãûn aïp häö
quang tàng dáön vaì do âoï doìng âiãûn sæû cäú giaím dáön âãún 0.

Caïc thäng säú âàûc træng cho

dáy chaíy laì : Âiãûn aïp âënh mæïc i
vaì doìng âiãûn âënh mæïc. Khäng khi khäng duìng
nãn âàût dáy chaíy vaìo maûch âiãûn dáy chaíy
coï âiãûn aïp cao hån âiãûn aïp cuía
dáy chaíy. Doìng âiãûn âënh mæïc
cuía dáy chaíy phaíi bàòng hoàûc låïn khi duìng dáy chaíy
hån doìng âiãûn baío vãû noï, nhæng
khäng låïn hån 10%. t
Baío vãû riãng biãût tæìng I thq II tc
Tiristor âæåüc sæí duûng trong
træåìng håüp khi mäüt Tiristor bë choüc thuíng váùn yãu cáöu thiãút
bë biãún âäøi tiãúp tuûc laìm viãûc. Nãúu coï N tirisotr gheïp song song
maì mäüt tiristor bë choüc thuíng thç doìng taíi chia âãöu cho N - 1
tiristor coìn laûi. Khi choün doìng âiãûn âënh mæïc cho dáy chaíy cáön
læu yï âiãöu naìy. Coï nhiãúu caïch âàût dáy chaíy âãø baío vãû thiãút
bë biãún âäøi baïn dáùn.
 Âàût näúi tiãúp våïi tæìng tiristor
 Âàût åí tæìng pha cuía cuäün dáy thæï cáúp maïy biãún aïp
 Âàût näúi tiãúp våïi nhoïm tiristor gheïp song song
 Âàût åí âáöu ra cuía thiãút bë biãún âäøi
 Âàût åí phêa så cáúp maïy biãún aïp
Âäúi våïi så âäö cuía træåìng håüp thiãút kãú ta âàût :
 Âàût åí så cáúp maïy biãún aïp, vë trê 1
 Âàût åí thæï cáúp maïy biãún aïp, vë trê 2
 Âàût näúi tiãúp våïi tæìng tiristor, vë trê 3
a. Dáy chaíy åí vë trê 1: U1 = 220 VAC; I1 = 1,41A;
Choün hãû säú dæû træî luïc khåíi âäüng ki = 2; âãø choün dáy
chaíy.
I1dc = 2*1,41 = 2,82(A);
b. Dáy chaíy åí vë trê 2 : U2 = 132,03VAC; I2 = 2,35A;
Choün hãû säú dæû træî âiãûn luïc khåíi âäüng laì ki = 2
I2dc = 2*2,35 = 4,7(A);
Dien tu cong suat
c. Dáy chaíy åí vë trê 3 : Uâm = 110 VDC; IT = 1,175A;
Choün hãû säú dæû træî âiãûn luïc khåíi âäüng laì ki = 2
I3dc = 2*1,175 = 2,35(A);

V1 V2 R
3
1 2
L

V4 V3 E

 Baío vãû quaï âiãûn aïp :

Tiristor cuîng ráút nhaûy caím våïi âiãûn aïp quaï låïn so våïi
âiãûn aïp âënh mæïc, goüi laì quaï âiãûn aïp. Nguyãn nhán gáy ra quaï
âiãûn aïp :
+ Nguyãn nhán näüi taûi : Khi khoaï tiristor bàòng âiãûn aïp
ngæåüc, caïc âiãûn têch âäøi ngæåüc haình trçnh, taûo ra doìng âiãûn
ngæåüc trong khoaíng thåìi gian ráút ngàõn(khoaíng 10 ÷ 100µ s).
Sæû biãún thiãn cuía doìng âiãûn ngæåüc gáy ra sæïc âiãûn âäüng
caím æïng ráút låïn trong caïc âiãûn caím cuía âæåìng dáy nguäön
dáùn âãún caïc tiristor(luän coï). Quaï âiãûn aïp naìy laì täøng cuía
di
âiãûn aïp laìm viãûc vaì L ⋅ noïi trãn.
dt
+ Nguyãn nhán bãn ngoaìi : Nhæîng nguyãn nhán naìy xaíy ra
ngáùu nhiãn nhæ khi coï seït âaïnh, khi cáöu chç baío vãû nhaíy, khi
âoïng càõt m.b.a nguäön. Càõt maïy biãún aïp nguäön tæïc laì càõt
doìng âiãûn tæì hoaï m.b.a, báöy giåì nàng læåüng tæì træåìng têch
luyî trong loîi sàõt tæì, chuyãøn thaình nàng læåüng âiãûn træåìng
chæïa trong caïc tuû âiãûn kê sinh,ráút nhoí, giæîa dáy quáún så cáúp
1 1
vaì thæï cáúp cuía m.b.a( LI 2 = CU 2 ). Âiãûn aïp naìy coï thãø låïn
2 2
gáúp 5 láön âiãûn aïp laìm viãûc.
Âãø baío vãû quaï âiãûn aïp ngæåìi ta thæåìng duìng maûch RLC,
baío vãû riãng tæìng tiristor. Ngæåìi ta thæåìng choün âiãûn aïp âënh
mæïc cuía tiristor laì U≥ 1,2Uim. Trë säú naìy váùn nhoí hån nhiãöu so
våïi trë cæûc âaûi cuía caïc quaï âiãûn aïp kãø trãn. Quaï âiãûn aïp coï
du
täúc âäü tàng træåíng låïn. Âaûo haìm âiãûn aïp sinh ra doìng
dt
Dien tu cong suat
du
âiãûn chaíy qua tuû C, âãún giæîa anäút vaì catäút cuía Tiristor i = C
dt
. Âiãûn caím L haûn chãú biãn âäü cuía doìng âiãûn naìy.
Khi kêch måí tiristor, tuû C seî phoïng âiãûn qua tiristor, âiãûn tråí
R haûn chãú doìng âiãûn naìy. Caïc linh kiãûn baío vãû coï thãø tênh
toaïn bàòng cäng thæïc, nhæng thæûc tãú ngæåìi ta duìng caïc trë säú
kinh nghiãûm.
C = 0,01 ÷ 1µ F; R = 10 ÷ 1000Ω l; L = 50 ÷ 100µ H;
Så âäö sau giåïi thiãûu bäü biãún âäøi coï caïc pháön tæí baío
vãû quaï aïp vaì quaï doìng :

R R

V C V C dáy chaíy

R D

V C

dáy chaíy

R R

V C C

Bäübiãú
n âäøicoïbaío vãûquaïaïp, quaïdoìng
Dien tu cong suat

PHÁÖN 5.
THIÃÚT KÃÚ MAÛCH ÂIÃÖU KHIÃØN THEO NGUYÃN
LYÏ “ARCCOS”

Âãø cho maûch âäüng læûc hoaût âäüng âuïng yãu cáöu coï thãø
âiãöu chènh täúc âäü âäüng cå ta sæí duûng maûch âiãöu khiãøn
âoïng måí tiristor vaì âäöng thåíi thay âäøi goïc kêch måí α.
Tiristor måí cho doìng âiãûn chaíy qua khi coï âiãûn aïp dæång
âàût trãn anäút vaì xung aïp dæång âàût vaìo cæûc âiãöu khiãøn. Sau
khi tiristor âaî måí thç xung âiãöu khiãøn khäng coìn taïc duûng, doìng
âiãûn chaíy qua tiristor do thäng säú maûch âäüng læûc quyãút âënh.
+ Maûch âiãöu khiãøn coï caïc chæïc nàng sau âáy :
Âiãöu khiãøn âæåüc vë trê xung âiãöu khiãøn trong phaûm vi
næía chu kyì dæång cuía âiãûn aïp âàût anäút vaì catäút cuía tiristor.
Taûo ra caïc xung âuí âiãöu kiãûn måí âæåüc tiristor( xung âiãöu
khiãøn thæåìng coï biãn âäü tæì 2 ÷ 10V, âäü räüng xung tx = 20÷100µs
âäúi våïi thiãút bë chènh læu).
+ Cáúu truïc cuía maûch âiãöu khiãøn mäüt tiristor :
ucm : âiãûn aïp âiãöu khiãøn, âiãûn aïp mäüt chiãöu.
ur : âiãûn aïp âäöng bäü, âiãûn aïp xoay chiãöu hoàûc biãún thãø
cuía noï, âäöng bäü våïi âiãûn aïp anäút - catäút cuía tiristor.
Hiãûu âiãûn aïp ucm - ur âæåüc âæa vaìo kháu so saïnh1(ss), laìm
viãûc nhæ mäüt trigå. Khi ucm - ur = 0 thç trigå láût traûng thaïi, åí
âáöu ra cuía noï ta nháûn âæåüc mäüt chuäøi xung daûng “sin chæî
Dien tu cong suat
nháût”. Kháu 2 laì âa haìi mäüt traûng thaïi äøn âënh, kháu 3 laì kháu
khuãúch âaûi xung, kháu 4 laì kháu biãún aïp xung.
Bàòng caïch taïc âäüng vaìo ucm coï thãø âiãöu chènh âæåüc vë
trê xung âiãöu khiãøn, tæïc laì âiãöu chènh âæåüc goïc α.
Så âäö cáúu truïc maûch âiãöu khiãøn mäüt tiristor :
1 2 3 4
ucm
SS >1

ur

 Ta duìng nguyãn tàõc âiãöu khiãøn thàóng âæïng “arccos”

Theo nguyãn tàõc naìy ngæåìi ta duìng hai âiãûn aïp :
+ Âiãûn aïp âäöng bäü us væåüt træåïc uAK = Umsinω t cuía tiristor
mäüt goïc π /2;
us = Umcosω t
+ Âiãûn aïp âiãöu khiãøn ucm, laì âiãûn aïp mäüt chiãöu coï thãø
âiãöu chènh âæåüc biãn âäü theo hai chiãöu (dæång vaì ám).
Nãúu âàût us vaìo cäøng âaío vaì ucm vaìo cäøng khäng âaío cuía
kháu so saïnh thç khi us = ucm ta seî nháûn âæåüc mäüt xung ráút
maînh åí âáöu ra cuía kháu so saïnh khi kháu naìy láût traûng thaïi:
Umcosα = ucm
 ucm 

Do âoï α = arccos 
 Um 
Khi ucm = Um thç α = 0;
Khi ucm = 0 thç α = π /2;
Khi ucm = - Um thç α = π ;
Nhæ váûy, khi âiãöu chènh ucm tæì trë ucm = +Um âãún trë ucm =
-Um ta coï thãø âiãöu chènh âæåüc goïc α tæì 0 âãún π .

us

uAK uAK us
ucm

0 π/2 π 3π/2 2π ωt

Nguyãn tàõ
c âiãö
u khiãø
n thàó
ng âæïng "arccos"
Dien tu cong suat
THIÃÚT KÃÚ MAÛCH ÂIÃÖU KHIÃØN:
Duìng så âäö âiãöu khiãøn kãnh kiãøu “arccos” sæí duûng kháu
têch phán OA1 vaì kháu so saïnh OA2.(Baíng veî A3)
1. Kháu âäöng bäü:
Tên hiãûu âáöu vaìo cuía kháu OA1 laì: u1 = Umsinω t
Tên hiãûu âáöu ra cuía kháu OA1 laì: u2 = -
1 Um U
∫
C R
sinωtdt= m .cosωt
ωRC

R
C

R OA1 U2 R OA2
2. u1 Kháu so
saïnh: Ucm R
Âáöu ra
cuía kháu têch
phán laì âáöu vaìo cuía kháu so saïnh, âem so saïnh våïi tên hiãûu
âiãöu khiãøn ucm(âiãûn aïp âiãöu khiãøn)
Caïc âiãûn aïp u2 vaì ucm laì hai âaûi læåüng âáöu vaìo cuía kháu
so saïnh.
Um
Choün UCmax= = 10V
ωRC
U cm
Khi ucm = u2 ta coï :cosα = U
C max
Åí âáöu ra cuía kháu so saïnh ta nháûn âæåüc chuäùi xung chæî
nháût.
3. Khuãúch âaûi xung vaì biãún aïp xung:

+E

R1 D2 Rg
F Th
iL Ue
Dr L BAX R2

C
iDr 0 t
T1 T2
Ic
Ue
T
Dien tu cong suat
Hoaût âäüng cuía så âäö : Tên hiãûu vaìo uc laì tên hiãûu lägêc.
Khi uc = “1” thç transistor måí baîo hoaì. Khi uc = “0” thç transistor bë
khoaï laûi.
Âiãûn tråí R1 haûn chãú doìng colectå, âiäút Dr haûn chãú quaï
âiãûn aïp trãn caïc cæûc colectå vaì emitå. Âiäút D2 ngàn chàûn xung
aïp ám coï thãø coï khi transistor bë khoaï, Rg haûn chãú doìng âiãöu
khiãøn. R2 laì âiãûn tråí aính hæåíng âãún biãn âäü vaì sæåìn xung ra.
Thoaût âáöu khi uc = “0”, iL = iC = 0; UCE = E; iDr = 0.
Giaí thiãút khi t = 0, uc = “1” thç transistor måí. Âiãûn caím L
E
khäng cho ic âaût ngay giaï trë baío hoaì cuía noï laì I C = R maì doìng ic
1

chè coï thãø tàng tæì tæì theo qui luáût haìm muî
E  
−t
L
IL = IC = 1− e τ  våïi τ = R

R1  
 1

E
Sau khoaíng thåìi gian 5τ , ic = Ic = R . Bãn thæï cáúp biãún aïp
1

xung BAX xuáút hiãûn mäüt xung âiãûn aïp trãn R2 âãø måí tiristor Th
Khi t = T1, uc = “0”, báúy giåì iL âaût giaï trë: iL(T1) = ic(T1) =
E  
−T
 = I 0 < E , transistor T bë khoaï, ic = 0.
1

1− e τ
R 1  
 R1
1 2
Nãúu khäng coï âiäút Dr thç nàng læåüng W = L .I 0 seî sinh ra
2
quaï âiãûn aïp trãn caïc cæûc C,E cuía transistor. Quïa âiãûn aïp naìy
coï thãø âaût tåïi khoaíng 100V, phaï huyí transistor T.
Âiäút Dr loaûi træì hiãûn tæåüng quaï âiãûn aïp noïi trãn, båíi vç
væìa khi UCE = VC - VE = 0,8 V thç Dr måí cho doìng chaíy qua, noï laìm
ngàõn maûch hai âiãøm C vaì F, do âoï UCE = 0,8V +E.
−t
Tæì t = T1 tråí âi , iL suy giaím theo quy luáût : iL = I0 e τ' , våïi τ ’
L
=
R'
Trong âoï R’ laì âiãûn tråí cuía cuäün caím L vaì âiãûn tråí
thuáûn cuía Dr.
• Biãún aïp xung:
Tiristor ta choün T- 25- 600V.
Säú liãûu Ig = 0,3A; Ug = 5V.
U1
Tyí säú biãún aïp xung thæåìng laì : m = = 2 ÷ 3 choün 2,4.
UX
Âiãûn aïp âàût trãn cuäün så cáúp maïy biãún aïp laì: U1= mUx =
2,4*5 = 12V.
I 2 0,3
Doìng så cáúp maïy biãún aïp xung : I1 = = = 0,125A
m 2,4
Choün transistor laìm viãûc åí táöng khuãúch âaûi xung:
T = π 605; UCE = 40V; ICmax = 1,5A; β = 20÷ 60 láön.
Dien tu cong suat