You are on page 1of 21

S DNG HO CHT AN TON

I.

Tng Quan V Ho Cht:

Chng ta thng ngh rng ho cht rt c hi v khng nn s dng hoc tip xc vi


ho cht. Th nhng, cng cn bit rng ho cht cc k hu dng v c th ni, trong
thi i ngy nay, con ngi khng th sng m khng s dng ho cht v cc sn
phm t ho cht.
Mi ngi thng hiu ho cht l nhng sn phm lm ra t cc ngnh cng nghip.
Tht ra, tt c u l ho cht, t cy c, ng vt, n nc, khng kh, mui, tiu,
xng du, nha, cc sinh t, thuc men, cc sn phm chm sc c nhn v nh ca,
nc hoa, kim loi, sn Do , d t thin nhin hoc tng hp t cng nghip, tt c
u l ho cht v phi tun th cc lut l v ho cht.
i vi ho cht, thay v hiu an ton hay khng an ton, nn c khi nim nguy
c, ngha l kh nng xy ra nguy him hay c hi trong tng trng hp c th. Mt
s cc ho cht c kh nng gy nguy c cao c cc iu kin thng thng, hoc
nhng nng rt nh cng c th gy hi, s c cn nhc trong danh sch ho cht
cm s dng., hoc ch c s dng di nng cho php no . Mi nc, k c
Vit nam, u c danh sch ny v cc doanh nghip phi trit tun th. May mn cho
chng ta l cc ho cht khng nhiu. a s cc ho cht khc ch c hi nu vt
qua mt nng no , hoc trong mt s iu kin no . Cc c quan chc nng vi
cc nh khoa hc v ang nghin cu v ban hnh nhng lut l kim sot ho cht
v s dng chng m khng b nguy him, c hi cho sc kho.

I.1.
a.

nh Ngha:

Ho cht l cc n cht, hp cht, hn hp cc cht ca cc nguyn t ho hc

hoc tn ti trong t nhin hoc c to ra thng qua phn ng ho hc, qu trnh l


hc, qu trnh sinh hc, tr cc cht sau:
Ma tu v cc cht hng thn;
Phng x, vt liu ht nhn, cht thi phng x;
Ph gia thc phm, m phm, dc phm cho ngi v ng vt.
Page 1

b.

Ha cht nguy him l ho cht c mt hoc nhiu cc c tnh nguy him sau

y:
D n
xi ho mnh
n mn mnh
D chy
c cp tnh
c mn tnh
Gy kch ng vi con ngi
Gy ung th hoc c nguy c gy ung th
Gy bin i gen
c i vi sinh sn
Tch lu sinh hc
nhim hu c kh phn hu
c hi n mi trng.
c.

Ho cht c l ho cht nguy him c t nht mt trong nhng c tnh nguy

him D chy, c cp tnh, c mn tnh, Gy kch ng vi con ngi, Gy ung th


hoc c nguy c gy ung th, Gy bin i gen, c i vi sinh sn, Tch lu sinh hc,
nhim hu c kh phn hu, c hi n mi trng.
d.

Ho cht mi l ho cht khng thuc cc danh mc ho cht quc gia, danh

mc ho cht quc t c Chnh ph Vit Nam tha nhn.

Page 2

e.

Hot ng ho cht l hot ng u t, sn xut, kinh doanh, xut khu, nhp

khu, vn chuyn, ct gi, s dng, nghin cu, th nghim, thi b, x l ho cht.


f.

Sn xut ho cht l hot ng to ra ho cht, bao gm c cc hot ng gia

cng, ch bin, sang chai, ng gi.


g.

Ct gi ho cht l hot ng lu gi, bo qun ho cht trong kho cha, cc

thng, bn chuyn dng cha ho cht ti a im ct gi.


h.

S c ho cht l tnh trng chy, n, r r, pht tn ho cht ngoi d kin v

khng kim sot c, gy hi cho ngi, ti sn v mi trng.


i.

S c ho cht nghim trng l s c ho cht c kh nng gy hi nghim

trng cho ngi, ti sn v mi trng vt ra khi kh nng kim sot ca c s hot


ng ho cht.
k.

nh gi nguy c s c ho cht l hot ng xem xt, nh gi kh nng xy ra

v hu qu ca s c trong hot ng ha cht.


l.

nh gi ho cht l hot ng phn tch, th nghim xc nh thnh phn, cc

c tnh l, ho v c tnh ca ho cht.


m.

Nhn ho cht l nhn hng ho phn nh c tnh ca ho cht cha bn trong

bao b. Nhn ho cht c in chm, in ni trc tip hoc c dn, nh, ci chc chn
trn bao b cha ho cht.
n.

IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) l tn vit tt ca

Hip hi ho hc c bn v ng dng.
o.

GHS (Global Harmonization System) l H thng hi ho ton cu v phn loi

v dn nhn ho cht nguy him.

I.2. nh Hng Ca Ho Cht:


a.

ng xm nhp c th ca cht ho hc:


ng h hp

Page 3

ng da
ng tiu ho
ng mt

b.

Cc yu t lm tng nguy c ngi lao ng b nhim c

Cc yu t quyt nh mc c hi ca ha cht, bao gm c tnh, c tnh vt l ca


ha cht, trng thi tip xc, ng xm nhp vo c th v tnh mn cm ca c nhn
v tc hi tng hp ca cc yu t ny.
Vi kh hu:
+ Nhit cao: lm tng kh nng bay hi ca cht c, tng tun hon, h
hp do lm tng kh nng hp thu cht c.
+ m khng kh tng: lm tng s phn gii ca mt s ha cht vi nc,
tng kh nng tch kh li nim mc, lm gim thi c bng m hi, do
cng lm tng nguy c b nhim c.
Lao ng th lc qu sc lm tng tun hon, h hp v tng mc nhim c.
Ch dinh dng khng hoc khng cn i lm gim sc khng ca c
th...
c.

Tc hi ca ho cht i v c th con ngi:

Nhng nh hng ca ha cht c th l cp tnh hoc mn tnh ty thuc vo nng


v thi gian tip xc. Ha cht cng gy ra nhng phn ng khc nhau do kiu v dng
tip xc khc nhau. Theo tnh cht tc ng ca ha cht trn c th con ngi c th
phn loi theo cc nhm sau y:
- Kch thch gy kh chu.
- Gy d ng.
- Gy ngt.
- Gy m v gy t.
- Tc ng n h thng cc c quan chc nng.
- Gy ung th.
- H bo thai.
- nh hng n cc th h tng lai (t bin gien).
Page 4

- Bnh bi phi.

Page 5

II.

Thng Tin An Ton Vt Liu Ho Cht :

II.1. Bng ch dn an ton ha cht : Material Safety Data Sheet


(MSDS)

L mt dng vn bn cha cc d liu lin quan n cc thuc tnh ca mt ha cht c


th no . N c a ra cho nhng ngi cn phi tip xc hay lm vic vi ha
cht , khng k l di hn hay ngn hn cc trnh t lm vic vi n mt cch an
ton hay cc x l cn thit khi b nh hng ca n.

Thnh Phn:
Mt bng ch dn an ton ha cht (MSDS) phi bao gm t nht l cc mc sau:

Tn gi thng phm, tn gi ha hc v cc tn gi khc cng nh cc s ng


k CAS, RTECS v.v.

Cc thuc tnh l hc ca ha cht nh biu hin b ngoi, mu sc, mi v, t


trng ring, nhit nng chy, nhit si, im bt la, im n, im t chy,
nht, t l bay hi, p sut hi, thnh phn phn trm cho php trong khng
kh, kh nng ha tan trong cc dung mi nh nc, dung mi hu c v.v

Thnh phn ha hc, h ha cht, cng thc v cc phn ng ha hc vi cc ha


cht khc nh axt, cht xi ha.
Page 6

c tnh v cc hiu ng xu ln sc khe con ngi, chng hn tc ng xu ti


mt, da, h h hp, h tiu ha, kh nng sinh sn cng nh kh nng gy ung th
hay gy d bin, t bin gen. Cc biu hin v triu chng ng c cp tnh v
kinh nin.

Cc nguy him chnh v chy n, tc ng xu ln sc khe ngi lao ng v


nguy him v phn ng, v d theo thang nh gi NFPA t 0 ti 4.

Thit b bo h lao ng cn s dng khi lm vic vi ha cht.

Quy trnh thao tc khi lm vic vi ha cht.

Tr gip y t khn cp khi ng c hay b tai nn trong khi s dng ha cht.

Cc iu kin tiu chun lu gi, bo qun ha cht trong kho (nhit ,


m, thong kh, cc ha cht khng tng thch v.v) cng nh cc iu kin
cn tun th khi tip xc vi ha cht.
Phng php x l ph thi c cha ha cht cng nh x l kho tng theo
nh k hay khi b r r ha cht ra ngoi mi trng.
Cc thit b, phng tin v trnh t, quy chun trong phng chy-cha chy.

Cc tc ng xu ln thy sinh vt v mi trng.

Kh nng v h s tch ly sinh hc (BCF).


Cc quy nh v ng gi, tem mc v vn chuyn.

p Dng:
Ti M, OSHA yu cu rng MSDS phi bo cho ngi lao ng v cc kh nng gy
thng tn tim n ca mi ha cht trong khu vc sn xut theo lut "Cc quyn ngi
lao ng c bit".
MSDS ch yu c s dng trong cc khu vc sn xut c s dng ha cht c coi l
c hi m khng phi l cho cc ha cht c s dng ph bin trong i sng hng
ngy. V d, MSDS cho cc cht ty ra l khng thch hp lm cho nhng ngi ch s
Page 7

dng mt can ha cht ny trong nm, nhng n l cc k cn thit cho nhng ngi
lm cng vic ty ra trong mt khu vc cht hp ti 40 h trong tun.
Ti Vit Nam, cc x nghip sn xut cng nghip hin i u bt buc phi c MSDS.

II.2. Nhn din ho cht


Nhng nguyn tc ca vic nhn din ho cht c hi l bit nhng ho cht g ang
c s dng hoc sn xut, nhng ho cht xm nhp vo c th bng cch no gy
nn tn thng v bnh tt g, lm th no chng c th gy chy n ti ni sn xut
hoc r r hoc thot hi ca chng c th gy nhng tc hi nh th no i vi mi
trng.
Mi loi ho cht ti ni sn xut u phi c bit v km theo nhn thch hp v bn
t liu v an ton ho cht mi nht. thu c thng tin ny, ngi s dng lao ng
trc ht phi yu cu n t ngi cung cp ho cht. Nu ngi cung cp ho cht
khng c thng tin th ngi s dng lao ng phi tm li khun t chnh ph, cc
phng th nghim, cc trng i hc hoc cc vin nghin cu c bit khc.
Trong thc t bt c ho cht no khng c nhn din, khng c nhn hoc khng
c cung cp bn t liu an ton ho cht th khng c s dng cho n khi thu nhn
c thng tin an ton sc kho t ngi bn v ngi cung cp ho cht. Thng tin ny
phi c gi n cho ngi lao ng hoc i din ca h trong mt hnh thc v ngn
ng m h c th hiu mt cch r rng.

II.3. Dn nhn
Nhng thng, ti v cc vt cha khc nn c kim tra k v dn nhn chnh xc.
Mc ch dn nhn l thng bo cho ngi lao ng s c hi ca ho cht v nhng
bin php thn trng cn thit v phi lm g trong trng hp khn cp.
Ni dung ca dn nhn bao gm nhng ni dung sau:
Tn thng mi.
c im ca ho cht.
Tn, a ch v s in thoi ca ngi cung cp.
Nhng biu tng gy hi.
Nhng tc hi c bit khi s dng ho cht.
Page 8

Nhng gi gn m bo an ton.
Nhn din tng loi.
Khng nh gi liu an ton ca ho cht, thng tin b sung c sn t ngi s dng
lao ng.
S phn loi n nh theo mt h thng c thit lp bi c quan c thm quyn.
Khi mt ho cht c hi c chuyn t thng cha gc sang vt cha th 2 v tip
theo u phi c dn nhn chnh xc. Nhng nhn ny s c dn tt c cc vt
cha theo nhn gc ca n m bo s c lp hoc chuyn nhng. Bt c ho cht
no m khng c nhn phn loi th khng c chuyn nhng.
III.

Nguy Him V Ha Cht Chy N:

a s ha cht u tim n cc nguy c gy chy n. Vic sp xp, bo qun, vn


chuyn, s dng ha cht khng ng cch u c th n n tai nn t mt m chy
nh ti thm ha thit hi ln v ngi v ti sn.

III.1.

Chy

Con ngi mun tn ti phi c t nht phi c 3 yu t c bn l thc n, xy v nhit.


Cc yu t ny cng phi trong mt t l tng ng. Qu nhiu hay qu t thc n,
xy, nhit u c th dn n kh chu, m au v cht. Cng nh vy, c s chy
cn 3 yu t: nhin liu (cht chy), xy v mt ngun nhit. Nhng yu t ny phi
trong mt t l, hon cnh thch hp trc khi bt la v gy chy. Nhin liu bt u
chy mt nhit xc nh l im chp chy. Phi nhit a nhin liu ti im
chp chy song c? c?? c ?? ???y ra v duy tr s chy??nh thng bt ?a v bc
chy mi trng khng kh cn c nng xy t 15 - 21%..

III.1.1 Nhin liu


kim sot cc nguy c chy n do ha cht, vic u tin l xc nh r ha cht
ang s dng v nhng c tnh ring ca n. Hu ht ha cht u l ngun nhin liu mt trong 3 yu t gy chy n (hnh 12).

Page 9

Hnh 1: Nhin liu l yu t s mt ca b ba gy chy n

a.

Nhin liu lng

* im chp chy ca cht lng:


im chp chy (nhit bng chy) ca cht lng l nhit thp nht m ti nhit
cht lng ha hi to thnh hn hp chy vi khng kh v bc chy khi c ngun
la. Bng 1 ch ra nhit bng chy ca mt vi ha cht thng thng.

Page 10

Bng 1: Nhit bng chy ca mt s cht lng thng thng


Ha cht
Xng A72

Nhit bng chy 0C


- 36

Axeton

-18

Xy len

24

Du ha KO-20

40

Heptan

-4

Toluen

C nhiu yu t nh hng n kh nng t ti im chp chy ca cht lng, chng


hn nh du la khi c phun n s bng chy ngay c khi nhit xung quanh thp
hn im chp chy ca n; mt cht lng c th b nng ln ti im chp chy ca n
do mt cht khc (c im chp chy thp hn) ang chy gn n. Cn c bit lu
vn ny khi tin hnh cc cng vic c lin quan ti cc cht d chy n.
Nu nhit cht lng t ti nhit bc la (bnh thng ch mt vi trn im
chp chy) hi chy s tip tc c sinh ra v tip tc chy mc d tch b ngun
la. Nhit bng chy thng c trong cc ti liu an ton ha cht

* Khi lng ring


Mt yu t na cn xem xt l khi lng ring ca hi nhin liu. Cc hi, kh c khi
lng ring ln hn khng kh nh: xng, du ha, cacbon isunfua, axetylen v cacbon
monooxit... c th pht tn i xa v tp trung ni c v tr thp chng hn nh hm
cha.

b.

Nhin liu rn

Mt vi ha cht trng thi rn (th d: Magi) s chy mt cch nhanh chng khi bt
la v s rt kh dp tt.
Mt s loi bi, bt cng c kh nng bc chy v gy n khi t mt t l nht nh
trong khng kh. Khi trn v ngun la xut hin, nhin liu dng bt s chy to ting
n lin tc bi lng nhin liu b kch thch chy n thm vo.

c.

Nhin liu kh

Phn ln cc kh nh C2H2, C2H6, CH4... c dng trong cng nghip u d chy n


khi c nng xy thch hp v khi ngun la xut hin.

Page 11

Phi c bit thn trng i vi cc kh nn lu gi trong cc bnh chu p lc, chy n


c th xy ra khi bnh cha c cc khuyt tt v thng dn n cc tai nn nghim
trng.

III.1.2 Nhit
Nhit - yu t th 2 ca b ba gy chy n (hnh 13). Nhit l yu t a nhin liu
ti im chp chy (nu im chp chy trn nhit xung quanh) v kch thch hn
hp chy bng chy. Ngun nhit c th l cc dng in, tnh in, phn ng ha hc,
quy trnh nhit, s ma st, ngn la trn, nhit bc x v tia la in...
Vn then cht phng chy n cc ha cht nguy him l kim tra cc ngun nhit

Hnh 2: Nhit l yu t th 2 ca b ba gy chy n

a.

Dng in

Nhit sinh t dng in theo 3 cch:


Khi dng in i qua mt si dy c tit din khng ln ti in hoc cc mi ni,
cc im tip xc khng cht, kt qu hoc l to la, on mch hoc dy in nng
ln. Nhit ca dy in c th t ti im kch thch hi chy c trong khng
kh hoc gy chy cc vt liu d bt la hay nng nhit ca cc ha cht gn ti
im chp chy v chy.
H quang in thng c to ra khi chp trong cng tc hoc trong hp ni do dy
in b t hoc mt v bc gia dy dng v dy m. Hu qu l pht sinh nhit, kch
thch hi d chy gy chy. Thp nng chy bi h quang in c th cng kch thch
cc vt liu d chy, v lm nng cc ha cht d chy.
Tia la in l mt trong cc ngun nhit thng gp nht trong cng nghip, nhit
ca tia la thng cao hn rt nhiu so vi nhit bng chy ca nhin liu.

b.

Tnh in
Page 12

in tch ca tnh in c th hiu cao v c th pht ra tia la rt nguy him. Tnh in


c th tp trung trn b mt cc vt rn, trn mt cc cht lng, cc mt trong ca cc
my ch bin nho trn, thng cha... Tnh in c th to ra khi 2 b mt khc nhau n
gn nhau, sau tch ra. Th d: trong cc my sn xut phim v sn xut tm vt liu,
vt liu cch in tr thnh vt c np in sau khi qua my. Nu nhng vt liu nh
vy lin tc c sn xut ra trong mi trng c kh d chy th cn c bin php trung
ha in tch, trnh pht tia la in. S tch in cng c th xy ra khi cc cht lng
d chy chuyn t thng cha ny ti thng cha khc m khng c dy ni t (hnh 4).

Hnh 3: Khi hai b mt khc nhau n gn


nhau v b tch ra, dn n s tch in

c.

Hnh 4 : Pha trn hai hoc nhiu


ha cht vi nhau c th sinh ra
nhit

Nhit sinh khi pha trn 2 ha cht

Nh gii thiu chng I, khi 2 hay nhiu ha cht pha trn, nh hng kt hp c
th nguy him hn tng nhng nh hng ring r, tc l cng c th cng dn ti mt
nguy c chy n cao hn. Chng hn:
Vic pha trn to ra hp cht c im chy v im si thp hn, khi s d dng kch
thch hi hp cht chy hn.
Khi 2 ha cht phn ng c th sinh nhit, lm cho cc ha cht b nng n nhit
nguy him v phn ng chy dy chuyn xy ra c th li nhng hu qu thm khc.

d.

Nhit sinh do ma st

Khi 2 b mt c st vo nhau c th sinh ra nhit. l nhit sinh do s ma st. S c


st ca dy cua roa vi vt che hoc gia hai mt kim loi c th pht sinh mt lng
nhit kch thch hi chy bng chy. Nguyn nhn s c st thng l do thiu s
bo dng cn thit dn n mt vt che chn hoc khng du m bi trn b mt

Page 13

kim loi tip xc vi nhau. Tia la cng c th xut hin khi mt hn gm vo


giy c st vi b mt b tng.

e.

Bc x nhit

Nhit t l nung, bp l v cc b mt nng khc c th t chy hi chy. Qu trnh sn


xut bnh thng ca nh my cng c th to ra lng nhit a cc ha cht ct gi
gn ti im chy v t chy hi chy. Nhng tia nng trc tip hoc t n hoc
c phng i bi nha hoc thy tinh c th cng c nh hng ny.

f.

Ngn la trn

Ngn la khng c che chn, bo v sinh ra bi thuc l, dim, la hn v ng c


t trong l ngun nhit rt quan trng. Khi kt hp nhin liu v xy, chng c th
gy ra chy n (hnh 5).

Hnh 5: ngn la pht ra t n ct hn c th gy chy hi, kh nhin liu

III.1.3 xy
xy l yu t th 3 ca b ba gy chy n (hnh 17). Hu ht nhin liu cn t nht 15%
xy chy, vt qu 21% xy c th t chy v dn ti n. Ngun xy, ngoi lng c
trong mi trng khng kh cn gm c bnh cha xy dng trong cc hot ng ct hn,
xy c cung cp bi mt ng dn dng cho qu trnh hot ng v xy to ra trong
cc phn ng ha hc. xy c th thot ra khi mt ha cht (thng l cht xy ha) b
t nng.
Bng 2: Mt vi ha cht c th thot ra oxy khi b t nng
Hp cht cha gc
- (NO3)-

V d
NaNO3, NH4NO3
Page 14

- (NO2)-

NH4NO2

- (-O-O-) vi cc cht v c

H2O2

- (MnO4)-

KMnO4

Hnh 6: Oxy l yu t th 3 ca b ba gy chy n

* Lu :
Khng phi trong bt k trng hp no cng phi c 3 yu t trn th mi xy ra
chy, v d: phot pho, bi nhm.. c th t chy khi tip xc vi khng kh m khng
cn c mi la, hoc hyro c th chy trong clo m khng cn c oxy.
Mt s cht c th t chy ngoi khng kh m khng cn c mi la. Nguyn nhn
ca s t bc chy l do cc cht hu c b xy ha ta nhit gy ra chy. Hin
tng r lau du t bc chy khi phi ngoi nng l mt v d v s t chy (trong
nng nghip, tnh trng tng t xut hin bi nhit sinh ra trong qu trnh ln
men khi c m c ng gi v ct gi trong kho). Bin php n gin gim cc
nguy c ny l ct gi cc mnh r lau du trong cc thng cha c np y (do s
gim lng xy).
Bng 3: Nhit t bc chy ca mt s cht

Nhit t bc chy oC
400
518
523
557

Tn ha cht
Ete sunfuaric
Ru amylic
Glycerin
Ru etylic

III.2.

Hn hp nhin liu vi xy ch n khi trong gii hn nht nh v nng (hnh 18).


Lng nhin liu qu mc vi mt lng xy khng (c ngha l ha cht qu
nhiu), hay ngc li nng xy cao v mt lng nhin liu khng (c ngha l
Page 15

cht qu t) u khng th n c. Gii hn m mt cht s n tnh theo nng


so vi xy (hoc khng kh) c gi l gii hn n trn v di v thng c trong
cc ti liu an ton ha cht.

Hnh 7: N ch xy ra khi nhin liu v xy trong mt t l tng xng.

Bng 4: Gii hn n ca mt s nhin liu lng


Xc nh 200C, p sut 1at, tnh nng so vi khng kh
Loi nhin liu
Amylaxetat
Metylenclorua
Du ha KO-20

Tnh cht n Gii hn n (% th tch)


(k hiu)
Trn
Di
CLDC
1,08
CCL
13
18
CLDC
0,55
5

CLDC: Cht lng d chy.

CLC: Cht lng chy.

CCK: Chy cht kh.


Bng 5: Gii hn n ca mt s loi bi
Loi bi
Lu hunh
Bt amidon
Than

Nng g/m3
Ti thiu
7
7
17,2

Ti a
13,7
13,7
34,4

Bng 6: Ch s chy n ca mt s cht kh nguy him


Loi kh
Axetylen
Etylen

Tnh cht n
(k hiu)
CNN
CNN

Nhit
bng chy
24

Gii hn n (% th tch)
Trn
Di
2,5
11
3,11
28,5

Page 16

Isobutan
CCK
77
1,81
Mt vi loi kh c nh gi l nguy him n (vit tt CNN) tc l c kh nng n hay
kch thch n m khng cn c s tham gia ca xy.
Gii hn n s thay i ty theo: nhit ca hn hp, t l cc cht khng chy, p
lc...v nhiu yu t khc.

IV. Nguy Him V Cht c V Tc Hi


Ho cht c l ho cht nguy him c t nht mt trong nhng c tnh nguy him c
cp tnh, c mn tnh, gy kch ng vi con ngi, gy ung th hoc c nguy c gy
ung th, gy bin i gen, c i vi sinh sn, tch lu sinh hc, nhim hu c kh
phn hu, c hi n mi trng.

IV.1.

Gy ngt

S ngt th l biu hin ca vic a khng xy vo cc t chc ca c th. C hai


dng: ngt th n thun v ngt th ha hc.

a.

Ngt th n thun

Cht gy ngt n thun thng dng kh nh: CO2, CH4 (m tan), N2, C2H6 ( tan),
H2 ...; khi lng cc kh ny tng s lm gim t l xy trong khng kh v gy ngt
th; nu khng c cp cu kp thi c th s dn n t vong. Bnh thng khng kh
cha khong 21% xy, nu nng xy h xung di 17% th khng p ng
nhu cu ca cc t chc c th v xut hin cc triu chng hoa mt, chng mt, bun
nn v ri lon hnh vi. Tnh trng ny c th xy ra ni lm vic cht hp, di cc
ging v trong cc hm l (hnh 8)

Page 17

.
Hnh 8: Mi trng lm vic cht hp, thiu xy c th dn ti t vong

b.

Ngt th ha hc

Cht gy ngt ha hc ngn cn mu vn chuyn xy ti cc t chc ca c th. Mt


trong nhng cht ny l oxt ccbon (gy cacboxyhemoglobin). Ch cn 0,05% oxt
ccbon trong khng kh l c th gim ng k kh nng mang xy ca mu ti cc
m ca c th. Cc cht khc nh hyro xianua, hoc hyro sunfua...cn tr kh nng
tip nhn xy ca t bo, ngay c khi mu giu xy.

IV. 2.

Gy m v gy t

Tip xc vi nng cao mt trong cc ha cht nh: etanol, propanol (ancol bo),
axeton v metyl-etyxeton (xeton bo), axetylen, hyrocacbon, etyl v isopropyl ete... c
th lm suy yu h thn kinh trung ng, gy ngt thm ch dn n t vong. Nhng cht
ny gy nh hng tng t nh say ru. Khi tip xc thng xuyn vi cc ha cht
ny nng thp mt s ngi b nghin chng.

IV.3.

Gy tc hi ti h thng cc c quan ca c th

C th con ngi c to nn bi nhiu h c quan. Nhim c h thng lin quan ti


tc ng ca ha cht ti mt hoc nhiu c quan trong c th, lm nh hng ti ton
b c th. nh hng ny khng tp trung mt im no hoc vng no ca c th.
Mt trong nhng chc nng ca gan l lm sch cht c c trong mu bng cch bin
i chng thnh cht khng c v nhng cht c th ha tan trong nc trc khi bi
tit ra ngoi (hnh 9). Tuy nhin, mt s ha cht li gy tn thng cho gan. Ty thuc
vo loi, liu lng v thi gian tip xc m c th dn ti hy hoi m gan, li hu
Page 18

qu x gan v gim chc nng gan. Cc dung mi: alcol, cacbon tetraclorua, tricloetylen,
clorofom c th gy tn thng gan, dn n vim gan vi cc triu chng vng da, vng
mt.

Hnh 9: Gan c th b tn thng bi ha cht

Thn l mt phn ca h tit niu, chc nng ca h tit niu l bi tit (o thi) cc
cht cn do c th sinh ra, duy tr s cn bng ca nc v mui, kim sot v duy tr
nng axt trong mu (hnh 10). Cc ha cht cn tr thn o thi cht c gm etylen
glycol, cacbon isunphua, cacbon tetraclorua, cabon isulphua. Cc hp cht khc nh
cami, ch, nha thng, etanol, toluen, xylen... s lm hng dn chc nng ca thn.
H thn kinh (hnh 11) c th b tn thng do tc ng ca cc ha cht nguy him, v
d nh:
Tip xc lu di vi cc dung mi s dn ti cc triu chng mt mi, kh ng, au u
v bun nn; nng hn s l ri lon vn ng, lit v suy tri gic.
Tip xc vi hecxan, mangan v ch s lm tn thng h thn kinh ngoi vi, li hu
qu lit r c tay.
Tip xc vi cc hp cht c photphat hu c nh parathion c th gy suy gim h thn
kinh; cn vi cacbon isunfua c th dn n ri lon tm thn...

Page 19

Hnh 10: Mt vi loi ha cht c th


gy cn tr cc chc nng ca thn

Hnh 11: H thn kinh bao gm no, ct


sng v dy thn kinh c th b nh hng
bi ha cht.

Mt s ha cht nguy him c th tc ng ti h sinh dc, lm mt kh nng sinh


n ng v sy thai ph n ang mang thai. Cc cht nh: etylen ibromua, kh gy
m, cacbon isunfua, Clopren, benzen, ch, cc dung mi hu c... c th lm gim kh
nng sinh sn nam gii. Tip xc vi thuc gy m th kh, glutaranehit, clopren, ch,
cc dung mi hu c, cacbon isunfua v vinyl clorua c th sy thai.

IV.4.

Ung th

Khi tip xc lu di vi mt s ha cht c th to s pht trin t do ca t bo, dn n


khi u - ung th. Nhng khi u ny c th xut hin sau nhiu nm tip xc vi ha cht.
Giai on ny c phm vi t 4 - 40 nm. V tr ung th ngh nghip trong c th cng rt
khc nhau v thng khng ch gii hn vng tip xc. Cc cht nh asen, aming,
crom, niken, bis-clometyl ete (BCME)... c th gy ung th phi. Bi g v bi da, niken
crom, du isopropyl c th gy ung th mi v xoang. Ung th bng quang do tip xc
vi benziin, 2-naphtylamin v bi da. Ung th da do tip xc vi arsen, sn phm du
m v nha than. Ung th gan c th do tip xc vinyl clorua n th, trong khi ung th
ty xng l do benzen.

IV.5.

H thai (Qui thai)

D tt bm sinh c th l hu qu ca vic tip xc vi cc ha cht gy cn tr qu trnh


pht trin bnh thng ca bo thai. Trong thi gian 3 thng u ca thi k mang thai,
Page 20

thai nhi d b nh hng nht bi cc t chc quan trng ca no, tim, tay v chn ang
hnh thnh. Cc nghin cu ni tip nhau ch ra rng s c mt ca ha cht nh thy
ngn, kh gy m, cc dung mi hu c c th cn tr qu trnh bnh thng ca vic
phn chia t bo, gy bin dng bo thai.

IV.6.

nh hng n cc th h tng lai

Mt s ha cht tc ng n c th ngi gy t bin gen to nhng bin i khng


mong mun trong cc th h tng lai. Thng tin v vn ny rt him. Tuy nhin,
theo kt qu nghin cu cc phng th nghim cho thy 80 - 85% cc cht gy ung th
c th tc ng n gen.

IV.7.

Bnh bi phi

Bnh bi phi hay bnh ho d ng do ht nhiu bi, l tnh trng lng ng cc ht bi


nh vng trao i kh ca phi v phn ng ca cc m trc s hin din ca bi.
Pht hin nhng thay i ca phi giai on sm l v cng kh khn. Vi bnh bi
phi th kh nng hp th oxy s gim v bnh nhn s c hin tng th ngn, gp
trong cc hot ng phi dng n nhiu sc lc. Bnh ny cho ti nay cha th cha
khi hon ton. Cc cht gy bnh bi phi thng l: silic tinh th, amiang, v berili.

V. Nguy Him V Cht n Mn:


VI.Nguy Him V Cc Cht Phn ng:

Page 21

You might also like