Doi Viet Van

NGUYN HIN L
i vit vn ca ti
bi vit
http://vnthuquan.net
Page 1
I VIT VN CA TI NGUYN HIN L
Bi vit i vit vn ca ti LI M U Nm 1981 ti a tp ny cho Gin Chi c. c xong ng vit Ti mun mn li c nhn ph: K vn phn phn ph trc, tnh hin h t (Vn thm tho u bun, tnh hin trong li)
MC LC Vi li tha trc LI M U I. HC CH HN HC VI CHA, BC V THY T HC II. THI LM CNG CHC S THU LI LNH NH TRN SNG RCH MIN TY I CNG CHC SI GN TI C SCH TIU KHIN V HC THM MUN HIU R MT NGOI NG TH PHI DCH DCH SCH
Page 2
VIT DU K BN THO T 1937 N 1945 VIT BO T HC TING ANH III. THI TN C TN THNH V LONG XUYN V TN THNH HC NG Y QUA LONG XUYN DY HC V T HC VIT SCH THI DY HC, TM T BIT LONG XUYN IV. LM LI CUC I CHUYN SNG BNG CY VIT TR V SI GN CHUN B LP NH XUT BN GP CC BN VN: H CHU, THIN GIANG, NG H, NGUYN HU NG KHNG DY T CH XUT BN SCH CA TI TC PHM VIT NM 1953, 1954 NH XUT BN BT U HOT NG V. NH U TI VIT C NHIU? TI GP HON CNH THUN TIN V THI CUC THC Y LM VIC U U, BN B - C HNG R RT - TP TRUNG NNG LC KHNG PH TH GI HI SINH VIC XUT BN, C TH GI VIT VI. CCH TI LM VIC
Page 3
GI LM VIC MI NGY KIM TI LIU C SCH BO LP B CC VIT BT PHP CA TI: T NHIN THNH THC S BNH D KHNG QUN C GI - YU TI CHNH T - DNG CH DCH LOI PH THNG KIN THC DCH TRIT HC, VN HC DCH MT TIU THUYT DI DCH MT TC PHM NH DIN MT BN NHC VII. HAI CHC NM LM VIC TCH CC SCH TI VIT T 1955 N 1975 BO TI HP TC TRO LU VN HC MIN NAM T 1954 N 1975 VIII. TI T NHN NH TC PHM CA TI LOI VN HC KHO LUN V NG PHP VIT NAM CC TC PHM V TRIT HC TRUNG QUC S KINH T
Page 4
TIU PHM CC BI TA DU K SCH DCH IX. BN VN NG H H CHU GIN CHI NG XUYN QUCH TN VI HUYN C L NGC TR NGUYN BT TU TRNG VN CHNH VNG HNG SN NGUYN VN HU X. T NGY GII PHNG (1975-1980) HAI NM 1975-1976 SA LI BN THO CHA IN VIT NT V TRIT HC TIN TN KT V TRIT HC CHNH TR THI TIN TN NHN LI QUNG NG QUA
Page 5
NHN SINH QUAN CA TI V VN PH LC I. TC PHM XUT BN II. TC PHM CHA XUT BN III. BI BO IV. TA CHO TC PHM CA BN
Vi li tha trc i vit vn ca ti (VVCT), theo nh c Nguyn Hin L cho bit trong Li m u, gm nhng on, nhng chng c tch ra t b Hi k (HK) v c cng thm y t hng hoc mt on ni nhng on, chng ri rc . Nh nhng on ni m ta bit thm mt s chi tit m c khng ni trong HK. Chng nhng vy, trong nhng on chp li c cng ghi thm mt vi chi tit khc na nh li c cn bo: Ti b nhiu on nhng cng thm nhiu chi tit. Ngoi ra, trong cc on chp li ta cn thy mt s chi tit ch in trong VVCT, cn trong bn HK ca nh xut bn Vn hc (nm 1993) th khng c, nh on sau y (trong tit Khng ph th gi, chng Nh u ti vit c nhiu): Vit my hng ny ti bi ngi im li nhng bn vn th gi na khng cn trn t Vit m nhng bn cn li cng khng ai c vui. Tht l vn s tan nh my khi. (trang 140-141). Ti on rng trong bn tho b HK cng c on ny, nhng Ban bin tp ca nh Vn hc cho rng on rm r hoc khng th no li c nn lc b? (trang 381). Chng nhng thm bt, c i ch c b cc li, nh on trch mt bi vit ca k gi L Rng v Gii Tuyn dng s nghip ng trn bo Tin Tuyn, on ny vn c t
Page 6
trong phn Ph lc trong HK, nhng trong VVCT c li cho vo chng Bn vn. C i ch c b bt h t nh li c bo: () khi sa li vn, thng xo nhiu hn l thm. Nht l nhng h t cui cu, nhng tnh t (adjectif) t sau mt danh t, nu khng tht cn thit th gt b khng thng tic. Rt tic l my ch c b bt h t , trc y ti khng nh du nn nay cn tm li nu dn chng, tm hoi m m khng thy. Trong lc g b VVCT ny, ti thng i chiu trong b HK chnh sa li cc ch in sai m hu ht nhng ch chnh sa li , khi rm, ti khng ch thch. Tuy nhin c mt s ch ti khng sa li nh rng (sc), dn dn, k (s), (nc) M, chnh (t) mc d trong Hi K (v nhiu tc phm khc ca c NHL) in l rn (sc), ln ln, k(s), (nc) M, chnh (t) Tuy nhin, cc ch K trong cp t Hi K ti u sa li thnh (Hi) K.
C mt vi ch c hai b u in ging ht nhau nhng ti ng rng c NHL ghi khng ng. V d nh khi nhc n cun Thin Thch, c NHL vit: Ti mang theo cunGuide Groslier ri ln xe i Nam Vang, nhng trong cun Thin Thch, c bo rng lc i thm Siemreap c hi mua cun Guide Groslier m khng c, nh mn ca anh T.. V cun Thin Thch c vit ngay sau khi i du lch v, nn ti tin nhng iu c ghi li trong cun hn. Mc d trong HK v c trong VVCT, c c trch li mt on trong Thin Thch, nhng ti on l c khng c li ht cun Thin Thch nn c vit cu Ti mang theo cun Guide Groslier ri ln xe i Nam Vang l da vo tr nh. Cc tc phm ca c (sch bo in v c nhng bi c cho l khng ng in na) qu nhiu, th lm sao c c th gi m c li ht, ch ring nhng tc phm c c nhc li trong HK thi cng khng phi l t; m vit theo tr nh th hn l c i ch, nh cu dn trn, ti ng rng c nh sai, nh li c bo trong Li ni u trong b HK: C nhiu ch ti v tnh sai s tht (), li k tnh con ngi: n b tnh cm sai khin, li thm tui 70 nh ti c suy gim nhiu ri. Trong khong thi gian g b VVCT ny, ti mua c mt s
Page 7
sch ca c NHL, trong c cun Vi li ng vi bn tr. Cun ny vn l tp Mi tm cu chuyn thi s, Nxb Vn hc lc b su cu chuyn ri ly nhan mt cu chuyn tc bi bo ng trn t Ph ng Thin Vng l Vi li ng vi bn tr lm nhan cho tuyn tp ny. Ngoi vic tham kho mt s sch nu trn, ti cn dng mt s ti liu khc, trong c vi ti liu do bc Vvn cung cp. Bc Vvn cng gp nhiu kin hu ch m ti dng mt phn nh cc kin ch thch. Xin chn thnh cm n bc Vvn. Ti cng xin c cm n bn Tovanhung v bn Quantam, nh cc bi m hai bn ng trn TVE trc y, ti khi phi tn cng g trn phn ph lc. Goldfish 25/09/2009 * * *
LI M U
Trong b HI K dy trn by trm trang ti chp v gia nh ti, i sng, i vit vn ca ti, v ghi nhng nt chnh v x hi Vit Nam t sau th chin th nht ti nay. Ti theo th t thi gian nn nhng trang v i vit vn ri rc trong sut b, ch th vi trang, ch th trn mt chng, c ch nm chng lin tip. Nay ti tch nhng on, ch ra, gom chung vo tp ny. ni nhng on, chng ri rc, ti phi thm y t hng hoc mt on m ti vit li vo trong mt cht[1] cho d nhn. Ti b nhiu on nhng cng thm nhiu chi tit khng chp trong b HI K. i ti c th tm tt trong hai ch HC v VIT. Hai vic lin quan mt thit vi nhau gn sut i, ti vit hc, v hc vit. Cho nn chp v i vn ca ti, ti phi nhc trc ht n vic t hc, m hai mn quan trng nht ti t
Page 8
hc l Hn t v Anh ng, nh ti mi c nhng cha kho m mang thm kin thc, mi vit c nhiu v c c gi ch ti. V vy ti bt u tp ny bng vic hc Hn t. Long Xuyn, ngy 15.10.1980 Ch thch: [1] Trong ebook ny ti dng ch mu xanh nht (Goldfish)
Viet Nam Thu Quan thu vien Online - Design by Pham Huy Hung
Bi vit i vit vn ca ti -1HC CH HN HC VI CHA, BC V THY
Page 9
Cha ti (hu Nguyn Vn B hiu c Nh sinh nm inh Hi 1887, mt nm Canh Thn 1920) gi c truyn thng ca t tin my i trc, sn sc s hc ca con rt chu o. Ngi dy v lng ch Hn cho ti, ti khng nh vo hi my tui, cng khng nh trong bao lu, ch on vo khong mt nm ri. Ngi mua cho ti my ci th bng g rng chng nm phn, di chng ba tc, trn mt khc chm nhng ch Hn d, ln nh ch: thin, trung, lp, mn Ti dng mt cy bt lng chm vo nc l ri t nhng ch . Nh vy t lu cho quen tay ri mi tp vit phng. Nhng th bng g hnh nh khng thng dng, ti khng thy cc nh khc. Ngy no ti cng phi tr bi, h cn ngc ng th phi hc li cho thuc k ri mi c i chi. (ch. III, tc chng III trong b Hi K sau cng vy). Sau ngi dy cho ti ch Quc ng v bn php ton ri nh mt thy k c bng cp Tiu hc Php-Vit dy cho ti vn Ty. u nm 1920, gia nin hc, ngi xin cho ti v lpD b (Prparatoire) trng Yn Ph, H Ni. Thng 8 m lch, ngy 26 nm ngi mt. Hi ti 10 tui ta nhng tnh theo Ty mi c 8 nm ri. Th l lun 9, 10 nm, mi n nm 1927, vo nm th nht trng Bi, ti mi c hc ch Hn mi tun mt gi. Nh c c cha ti dy, cho nn ti tri hn cc bn v Hn t, mi bi 20-25 ch, th ch c dm ba ch ti khng bit, ti vit ngang bng, s ngay v khng lm th t cc nt. Thy dy l c Thm Qunh, c nhn Hn hc. Ma h nm 1928, ngha l cui nm th nht (1re anne), m ti (hu Nguyn Th Sm, sinh nm Bnh Tut 1886) c mt quyt nh khin i ti sau ny theo mt hng m chnh ngi v cc bc ti khng ai ng c. Ngy nay cng ngh li, ti cng thy cng ln ca ngi v khng hiu c ci g khin ngi ny ra quyt nh (c l ch ti ngi l con nh Nho v cng trng Nho hc nh cha ti). Thi Nho hc tn t m ngi xin bc Hai ti (hu Cn, t l o Qunh), cho ti v Phng Kh (qu bn ni thuc ph Qung Oai, tnh Sn Ty), trong dp h nh bc ti dy ch Nho cho, m sau ny c c gia ph bn ni, bn ngoi, ch khng l con chu nh Nho m khng bit gc gc ng b. Mun cho con chu bit gc gc ng b th bc ti ch cn vit li gia ph bng
Page 10
Quc ng, ch cn g phi dy ti ch Hn. Thm ca m ti l mun cho ti bit o Nho, gi c truyn thng ca nh Nho chng? Vy l t trong hai ma h lin tip, ti v Phng Kh hai thng, trc kia ch v chi mt tun hay na thng (ch. VI). () Bc ti nm cn lm thy , sng no cng dy khong 20 hc tr t 25 tui tr xung n 9-10 tui[1] (T 6 sng n khong 10 gi th xong, ngh tra, chiu mi dy ring cho ti). Nm u, ngi cho ti hc b u hc Hn t tn th, cun th t, ri nm sau cho ti hc b Vit s, chc cng trong loi tn th na. Ti chp li trong mt tp giy Ty bng bt st v mc Ty[2] bi hc trong sch ri bc ti ging ngha cho (Cng nh c Thm Qunh, ngi khng h cho bit ng nguyn ca mi ch, ng php, cch dng cc h t chi, h, gi, d). Ti ch ct hc c c gia ph, khng lm vn th, nn khng cn hc thuc lng, khng cn bit cch t cu, ch cn nh mt ch v ngha l c ri. Bi u di 70 ch v o tu thn, ri ln ln bi di hn, cui v h ti hc nhng bi t 200 m 300 ch. Mi bi bc ti ging chng 20 cu, c nhng ch ti bit ri nhng cng ging thm. Chng hn bi u c ch thanh l trong, bc ti cho bit thm ngha na l xong, nh s thanh l vic xong ri, v ch cho ti nhng t thanh bch, thanh bnh, thanh tnh, thanh minh, thanh khit, hong cc thanh phong. Vy l do mt ch m ti bit thm c t nhiu ch khc, li hn vi c Thm Qunh. Ti cn gi tp ch Hn nm , tt c c 61 bi. Bi cui c cu: Ngi i hc ngy nay nn mi b hai ch khoa c i, phng mt nhn i dng tm b bn, ng nhn lm lng c l b. Vy b l do mt s nh Nho tin b son sau phong tro ng Kinh ngha thc. Nm 1960 c li, ti thy qun mt s ch nh thu mu[3] l con sa v ti mi bit du thuyt, thuyt khch, ng ra phi c l du thu, thu khch. Nhng bi lun l trong tp u hc khng c g hp dn, nhng thng trch nhng cu ca Khng, Mnh nh bi u c cu: Khng T vit: Thanh t trc anh, trc t trc tc(Khng T ni: Nc trong th nc dng git gii m, nc c th dng ra chn)[4]; li thm thnh thong bc ti cng cao
Page 11
hng chp cho ti mt cu th nh: Nht k hng trn Phi t tiu, v nhn tri th l chi lai[5] t ni mng ca Dng Qu Phi khi thy trong m bi mt ngi phi nga ch tri vi Qung ng v kinh cho nng; hoc cu L hoa nht chi xun i v[6] (m Nguyn Du trong Kiu dch thot l: Mu hoa l hy dm d git ma) t mt ngi p git ngn git di. Nh vy m ti bit c cht t v c hc. Thi , ti ham bit vn th Trung Quc, nghe nhng tn nh Vn Tm iu long, Chiu Minh vn tuyn, Tin Xch Bch ph, Qui kh lai t l trong lng vang ln mt iu trm trm nh nh nhung ci g, nhng khi gi vi bc ti th ngi gt i: Chu hc ting Ty m mun bit nhng ci lm g? Phi tn cng mi nm n sch mi hiu c m ci hc Nho by gi thnh v dng ri. Thm T (tc m ti) mun cho chu v y hc bc sau ny c c gia ph bn ni bn ngoi, bc ngh nh vy l phi, cn vn th c nhn th thi, thi i. sc m tm hiu khoa hc, chu. l tm trng chung cc nh Nho thi . Cc c thy ci hi ca th vn chng tm v, thy ti bch qu chim c nc mnh ch nh tu chin ca h mnh, sng ng ca h tt, nn ch mun cho con chu chuyn hc k thut phng Ty sau vt h m p li h nh Nht Bn nm 1905. Cc c mi b hai ch khoa c ri, mun ty xo lun c vn th Trung Quc. Hc ch Hn nh vy th mi ngy ti ch mt hai gi, k c cng chp bi. Nh c ch no th nh, bc ti khng p. (ch. VI). H nm sau, 1929, ti li v Phng Kh hc c 2 thng na, hc b Vit s. Qua h 1930, ti mi v c na thng, cha hc c g th b ngoi ti au nng ri mt, ti tr xung lun H Ni nn phi b ch Hn. H 1931, ti mc hc thi v trng Cao ng Cng chnh, nn ch v Phng Kh chi na thng. Ri t bc ti yu, khng dy hc na. H nm 1933 ngi mt, khong 55 tui. Vy trc sau ti hc vi bc ti c bn thng, mi ngy hai gi. Hc c bn ngn ch, nhng sau nh mt na. c gia ph chc hiu lm bm, cha tra t in Trung Hoa nh T Hi, T Nguyn, nhng trong lp ti ng u v mn Hn t; cui nm th t, thi bng Thnh Chung, ti u Mention Caractres Chinois. Ti
Page 12
tng gim kho l c ph bng Bi K, s a cho ti mt on vn d, bo ti c v dch; nhng c ch bo ti vit ch phng (l dng, vng) ln bng en ri ci cho ti ra. C Dng Qung Hm dy ti Php vn, Vit vn, cng trong phng, theo di cuc hch vn v cng ci. Hai c lm sao ng c sau ny hc tr ca mnh thnh mt nh nghin cu v c hc Trung Quc[7]. Hc hai v h , ci li v kin thc tuy ng k, nhng theo ti khng bng li v tinh thn. Nh sng sau lu tre xanh gia nng dn, ti hiu i sng vt v, thiu thn ca h, c nhng tt xu ca h na, m ti ghi li vi nt trong chng VII b Hi K; ti c cm tnh vi hng dn ngho cht phc m ght hng tng l hch dch, xo tr. Ti li yu qu hng ti hn: cnh ni Tn hng v, cnh ng ba Bch Hc mnh mng vo ma nc ln, cnh ng rung vng vng ting so diu v thoang thong hng la, cnh ch qu lo to my gian ct tre mi r vi nhng qun ch ti di gc mum, lng lng gi ng. Nhng ci li nht l gn bc ti, ti c thm nhun tinh thn gia nh v gia tc, lng thnh knh trong s th phng t tin, (Bc ti, my thng trc gi ng ni, b ni ti, lun lun chun b sn, cho thin mt con g trng ri nhi bp cho n tht mp m tht, ly m lm xi v). Ti dn dn nhn nh c a v v bn phn ca mt ngi c hc trong nh, trong h, trong lng, nn sm c thi ng n. Ti c thy np sng gin d, nghim cn ca nh Nho v c nghe nhiu li dy d ca bc. Trong s anh em trong nh, ti lanh li v mau hiu nht, nn bc ti i u cng dt ti theo; v ti c bit tnh khoan hng ca ngi: bnh vc mt thiu ph xu s, mi c chng c my thng th chng b t lit, khng c con, nn khuyn m chng ngi tha th mt li nng ca con du cho gia nh khi tan nt (vic ti chp li trong mt tc phm ca ti, khng nh cun no); ti ngc nhin v c tn ca nh Nho: ngi ha vi mt bn xa cch nhau lu nm ngy no s li thm, th ngy , d ma gi, ngi cng dt ti theo v hai bc chu che li qua mt cnh ng rng hai cy s, nc ngp ti mt c gi ch tn vi bn, mt ng m ngi dy hc lng Thanh Mai; ti ni hai bc chu phi h la bp mt lc lu qun o mi kh, ri mt gi sau, ni ht chuyn, bc ti li co t ng m, ra v ko tr nh mong. Li li ng hai cy s na, may m tri tnh. (Vic ny ti chp li trong cun Tng lai trong tay ta (?) ca ti). Ln khc ngi li dt ti i thm m c Ngh i L lng Ph
Page 13
Xuyn, cch lng ti ba cy s, v nhn ngi m c di gc a trn ci g gia ng, ti phc tinh thn thanh khit, n dt ca nh Nho (coi bi Ta cun C vn Trung Quc ca ti). Bi hc li n tng su nht l bi hc trng tinh thn hn vt cht m ti chp li trong cun T chc gia nh. Chiu hm , chng ti i thm m c L Anh Tun, mt v tham tng thi Trnh Cng, lng Thanh Mai, bc ti khuyn ti sng thanh bch nh c nhn: c L Anh Tun chc nh T tng m nh rt ngho, ch ct c mi ngi nh rt nh; c L nh Duyn, thy hc ca ng ni ti, u Tin s, lm chc T nghip Quc t gim m nh th cn nh hn nh th c L Anh Tun na; c Ngh lng V m bc ti gi l ng ch cn bn hn hn: nh lp ra, dt, ba cm ch c dm con tp v mt bt rau mung. Ti nh hoi li ny ca bc ti: i sng vt cht nn di mc trung bnh cn i sng tinh thn th nn trn mc y. Hi dy hc Long Xuyn nm 1951-1952, ti em ra khuyn li hc tr ti v mi nm ngoi (1979), mt ngi trong s hc tr 46-47 tui li thm ti, nhc li li (tm tt trong ch. VI).
[1] Ti nhc ti khng kh trong lp hc cui cun Nh gio h Khng. [2] Giy Ty: loi giy manh, khng c gch hng. Mc Ty: mc ngm nc, khng phi mi nh mc Tu (theo Nam Sn Trn Vn Chi, Mt thi nh, DatViet.com). (Goldfish). [3] Sch in sai thnh thu mu. Ti sa li theo Hi K l: thu mu. Theo bc Vvn, ch Hn l . (Goldfish). [4] Trong sch Mnh t, chng Li Lu thng, on 8 c vit: Khng t vit: tiu t thnh chi! Thanh t trc anh, trc t trc tc h : ! , Ngha l: Khng t rng: Nghe tr con ht ka! Nc trong thi git m, nc c thi ra chn. (theo gp ca bc Vvn).
Page 14
(Goldfish). [5] Trong bi Qu Hoa thanh cung ca Mc. Tng Nh dch: Bi hng nga rui, phi ci n, Vi tin mang v, ai bit u. (Goldfish). [6] Trong bi Trng hn ca ca Bch c D (Goldfish). [7] Sau ti c hc mt nm Vit ng vi c Bi trng Cng chnh. (Coi Na th k chnh t Vit ng trong cun Mi cu chuyn vn chng). Cn c Dng th ti vit bi: C Dng Qung Hm, trong Bch Khoa s 230 nm 1996.
Bi vit i vit vn ca ti -2T HC T cui h 1929 n h 1934 ( trng Cng chnh ra) ti khng hc thm ch Hn na (Tuy trng Bi c nhng bi ca c Thm Qunh nhng i vi ti d qu, ti khng hc thm c g c). S ch bc ti dy, sau non su nm , ti
Page 15
qun mt chc kh nhiu, nhng vn cn d cho ti t hc mt cch d dng. Bc ti mt nm 1933 th thng 6-1934, ti thi ra trng Cng chnh[1] () Ti khng mng v bit trc th no cng u, m tri li rt bun. Ngy i coi bng, bn b thi u, ngi no cng hn h m ti th khng mun v nh na () Lc ng thi kinh t khng hong, ti bit i na nm na cha chc c b m cnh nh ti li tng bn. n cm vi rau ti khng ngi, ngi nht l trng nt mt u t ca m ti[2] v thy mnh c nm di ra n bo c, khng gip ngi c g. Ngi ta ch chiu mi thy bun; ti hi y sng dy thy bun, c ao sao c ng lun mt gic su by thng. Ni g n bui chiu na. Mi ln mt tri ln, ni chn nn ca ti dng ln mnh mng nh bng ti. Ti khng mun nh, i th thn ngoi ng cho ht ngy (trch trong T hc, mt nhu cu ca thi i tr. 28)[3]. V v nh phi thy cnh bn anh em n ri khng. M ti th em hng tp ho ln bn Vnh Yn ri mua hng Vnh Yn ch v H Ni, mi tun hai chuyn, H Ni 2 ngy, nhng v nh ch c hai bui ti. C nh ch trng cy vo ti m ti th nm p rp (ting thi dng ma hng tht nghip) [4]. cho qua ngy, ti t hc li ch Hn. Mi ngy, bui chiu ti li th vin Trung ng ng Trng Thi, mn b Hn Vit t in ca o Duy Anh mi xut bn hai nm trc (1932) ri bt u t ch A, tm nhng t v t ng no ti on l thng dng m cha bit th chp li trong mt tp v, mi ngy ba bn chc t. Ti li mn cunGrammaire chinoise ca Cordier cng chp li nhng iu quan trng Cun ny b tc s dy ch Hn ca bc ti, nh n m ti bit cch ngi xa dng nhng h t chi, h, gi, d, bit cch t cu m so vi ng php Php, ti thy gin d hn nhiu. Ti th vin t 3 n 5-6 gi chiu. Ti hm v sng hm sau ti hc ht nhng trang ghi chp, ri chiu li ra th vin chp bi hc sau. Mi tun ngh mt ngy n bi trong tun, v i v lng Thnh Ho hoc lng H nh thm cc anh em chu chu c cu ca ti (). Hc ba thng c ba ngn t, ti vit th mt bi bng ch Hn, su by hng, a mt ng bc ti, c Hy Thanh Thnh Ho, xin c sa cho. C c ri ch mm ci, khng sa g c. C th khng c li, nhng chc l ngy ng, pas chinois. Nhng ngi con c ca
Page 16
c, anh Nhip hn ti 15-16 tui, ch Hn kh, lm th bc, thy vy khen ti v khuyn khch ti, i mn cho ti b Tam Quc Ch in thch bn c li bnh ca Thnh Thn, bo ti c. V bit truyn ri, nn ti c c, mi u chm, sau quen, cng ngy cng thch, thch nht l li bnh ca Thnh Thn. Li ph bnh mi m vi ti qu. Va c xong b th ti c giy b vo lm vic S Thu li Nam Vit. M ti rt mng v vo trong ti c gn bc ti hu Cn, sau i l Khn t khi vo Nam, hiu Phng Sn, mt gio s trong ng Kinh ngha thc, r ca Thc trng, c Lng Vn Can[5]. Ngi thu xp cho ti mt s tin, v ngy rm thng chp nm Gip Tut thng 1.1935 ti ln xe la v Si Gn nhn vic. (ch. IX). Giai on u, kh khn nht, trong vic hc ch Hn ca ti chm dt y. T nay ti c th c sch, tra t in Trung Hoa t hc thm c ri. Tnh li th ti c cha ti dy cho mt nm ri hi nh; khong 9, 10 nm sau bc Hai ti dy cho ti c hai v h, cng l bn thng; c Thm Qunh dy bn nm, mi tun mt gi; nhng ch trong hai v h l ti hc c nhiu hn c v hi nh hc v lng cha bit c g, cn bi hc ca c Thm Qunh th d qu, khng hc thm c my. M trong hai v h, hc ti t mi ngy ch hai gi. Li nm nm sau na ti mi quyt tm hc ba bn thng trong khi i b Gom c ba thi gian ch bng mt ngi hc lin tip su by thng, m c c Tam Quc Ch (d nhin khng hiu ht). Cho nn nm 1940-1941, mt k s Thu li Trung Hoa qua tu nghip Si Gn hi ti hc ch Hn bao lu m c c sch, ti p khong su thng. ng ta ngc nhin Ti ging: Non na t ng Vit ca chng ti mn ca Trung Hoa, m pht m theo Vit, nn gi l ting Hn-Vit. Cch pht m hi ging cch pht m ca ging Qung ng. V vy hc Hn t nhiu ch chng ti khng cn hc ngha, cng khng cn hc cch c v chng ti c theo ging ca chng ti; ch cn nh mt ch thi. Ti khng thng minh g u m ti tin rng nu chu kh th tt c cc bn hc ca ti c th ch trong su thng l c c Tam Quc Ch. Hm nay gn ti bui hong hn ca cuc i, n li d vng, ti thy s thay i ln lao vo gi i ti (khong 1950 quyt tm bc vo i vit vn), l do mt s may v mt s ri to nn. May v nm 1928 m ti bng ny ra cho ti hc thm ch
Page 17
Hn trong hai v h vi bc Hai ti, nu khng th mt nhm ch ngha cha ti dy v lng cho s qun ht. Ri v nm 1934 trng Cng chnh ra, gp hi kinh t khng hong, ti phi i 5 thng mi c b, nn qua th gi, ti hc thm ch Hn, va ti lc c b dng th tm c c sch ch Hn; nu khng c my thng th m ch ngha hc c ca bc ti cha dng c, b lu cng s qun dn ht. C s vn nh ri, c lu lu ti c thm sch, nh bc Ba ti Tn Thnh[6] (Long Xuyn) ch dn, m khi b ngh Cng chnh v dy hc ti mi quyt tm vit lch, nghin cu, thnh mt nh vn. Kt qu l ba nm hc ngh Cng chnh, ti ch dng c hn mi nm mu sinh, cn vi nm hc ch Hn (tnh theo gi hc th ch bng 6 thng) li dng c sut i, gip ti sng trong sch v phong lu m li hiu bit thm nhiu, lm quen vi mt s bn vn v kh nhiu c gi, gy c mt cht ting tm cho nh, n p c phn no cng ca t tin my i. Vy trong ci ri c ci may, m i c nhng ci tng nh v ch m hu ch v cng. Nm 1928, ai chng bo hc ch Hn l v dng? () Ti y chm dt i hc sinh ca ti, cng chm dt cuc sng Bc, qu hng th nht, bt u cuc sng Nam, qu hng th nh ca ti. (ch. IX). [1] C Phng Sn c tin, gi cho bi th Mng Lc nh thi u. Lc nh l tn hiu ca c NHL. (Goldfish). [2] Mt ngi chu ca m ti ph Hng ng thiu ngi hai ngn ng (bng ngy nay bn chc lng vng, cng nht ca mt ngi th tm thng ch c hai ho) khng tr ni. Trong mi nm, ngi tit kim c ng no, khng dm trong nh nh gi ngi chu . H bun bn tng pht t v khch hng ng, nhng v bn chu nhiu, li tiu pha qu mc nn sp rt mau. V au xt cho ngi nht, nhng ngi m thm chu ng v lm vic tng ln rng gy dng li. Ngh lc ca ngi, n ng cng t ai bng. [3] Trong cun T hc, mt nhu cu ca thi i, c NHL cho bit thm: Sau mt hm, lt nhng sch c ra coi, ti gp c cun Tam thin t, ti hm h c. Nh bit sn c ngn ch Hn, ti hc khng thy kh khn lm. Hc ht cun y, ti li Th vin trung ng H Ni hc trong bHn Vit t in ca o Duy Anh v cun Grammaire chinoise ca
Page 18
Cordier. (Goldfish). [4] Tuy cnh nh tng bn v c NHL ang tht nghip nh vy, nhng thn mu ca c li c mt quyt nh m ti cho rng cng c nh hng n s nghip ca c sau ny, l khng cho c sang Lo lm vic. Trong bi Ta cun By ngy trong ng Thp Mi, c NHL cho bit: Thng 7 nm 1934, ti Trng Cng chnh ra. Hai thng sau, c ngi gii thiu cho ti mt ch lm Lo ti Savanakht, ni hin nay c cuc xung t. Ti lc y thch x Lo lm v c c mt t sch t i sng an nhn gia cnh thin nhin ca cc c ph sao ngy th v tnh t; nhng m ti khng mun cho i Lo, bo: My qua bn , mi ln tao i thm my sao c? Ri my ci mt con v Lo, n ni ting n, tao ni ting tao, lm sao hiu nhau?. Th l ti nh ch mt c hi khc. (Goldfish). [5] C NHL cn mt ngi bc na, bc c, tn l Nhun, hiu Tng Hng, thng minh, vn th hay nhng ght khoa c, khng chu ci v, gia nhp ng Kinh ngha thc ri sau ln qua Trung Hoa, theo c Phan Bi Chu, cht u, nm no, khng r. (theo Hi K). (Goldfish). [6] Nay thuc tnh ng Thp. (Goldfish). Viet Nam Thu Quan thu vien Online - Design by Pham Huy Hung
Bi vit i vit vn ca ti Phn II THI LM CNG CHC S THU LI LNH NH TRN SNG RCH MIN TY
Tra ngy rm thng chp nm Gip Tut (19.1.1935), m ti, em trai

Page 19
ti v mt ngi em h a ti ra ga Hng C p xe la v Nam. Hm tri u m, ma phn lt pht. Bun v hn. sn ga m ti ch dn ti vo Nam th no cng i thm bc Ba ti Long Xuyn (lng Tn Thnh) ri vit th ra ngi bit m yn lng. Anh Vn Hch, bn hc trng Bi v trng Cng chnh, cng c b vo cng s vi ti v cng i mt chuyn xe. (ch. X). Thi ng xe la xuyn ng Dng cha hon thnh, cn khc t Quy Nhn ti Nha Trang phi i bng xe ca. Ti c thy cnh rng da bt ngt Tam Quan, cnh ni non hng v v bin c mnh mng o C, cnh vn cao su m u Bin Ho. Sng 22.1, ti Si Gn ti sng v no nhit; nh sng tng bng trn ngn nhng hng sao, du cao vt, ng ph nhn nhp ngi qua li, ph n hu ht bn o ct, cnh , sau ti ghi li ri rc trong cc tc phm ca ti. Lnh vic S Thu li min Nam ng Dng xong, t Sng Cu tr vo (gm c Cao Min v mt vi tnh Nam Lo) th ti Tt m lch, ti v Tn Thnh thm hai bc v cc anh ch ti. Bc chu, anh em mng mng ti ti, ni chuyn vi nhau sut ngy hm . Hai hm sau bc ti a ti i cho vi ngi b con trong h, mng 3 ti qua Long Xuyn bt u lm vic. Cng vic chng ti l o mc t cao thp min Ty t Chu c, Long Xuyn qua Rch Gi, xung Sa c, Cn Th, Sc Trng, Bc Liu, C Mau; t mc t m o xung mc nc sng rch tnh ra ng nc chy khi tho k hoch thu li () Cng vic phi lm ban m, dng n kh . C hai kp thay phin nhau, mt kp t 6 gi chiu ti na m, mt kp t na m n 6 gi sng () Mi m chng ti o c t 3 n 4 cy s, o ti u, ghe di ch theo ti v chng ti n trong nhng chic ghe hu, di khong 4 thc, rng non thc ri, c nh vy tin hoi, mi ngy n ch mt ni. (ch. X). Nh vy m trong hai nm 1935-36 ti bit c gn ht cnh min Ty. Sau ti li bit thm cnh min ng, v trong ch. X ti ghi li vn tt c im ca mi min. Ti nhn thy: () Nam Vit c nhiu v, c i nhiu mi bit c v c lu mi thy thch. Xt chung th min Ty p nh trng v nc. y nhiu sng rch hn Hng Chu v cng gn Xch o th trng cng t. Thi s Trung Hoa thch cnh trng n hin sau m my, na m na t; ti cho rng trng vng vc trn sng nc mi p. Trng y t nht vo gia thng ging v thng hai m lch. Vo nhng khong nu lm vic mit vn nh Long Xuyn, Cn Th, m li nhm ngy rm, lng no cng cng nh th th no ti cng
Page 20
do trn b rch ngm cnh () (ch. X). Lm vic ban m ngoi tri, chng ti c t do, dn ch (), li c nhiu th gi rnh. Nu lm kp u hm th c ngy hm sau khng bit lm g cho ht ngy. gn mt chu thnh, c th i do ph, vo tim tm sch mi, r nhau i coi cnh cha, thnh tht Cao i, chp hnh Nhng gia ng, gp hi ma gi lin tip c tun th rt bun, sut ngy nm co trong chic ghe hu, ca ng kn, trn nhng kinh X No, Phng Hip, xa ch, xa bn, xa nh! Nhng lc ti phi kim ci g c, c by b, hn n: Ngy nay, Ph thng bn nguyt san, tiu thuyt T Lc vn on ch c tiu thuyt ca L Vn Trng, cc ho trong bn ti rt m l ti khng c ni phng s ca Maurice Dekobra, truyn trinh thm ca Conan Doyle, La Sonate Kreutzer ca Tolstoi, cc sch Pht hc, Thng thin hc Vn khng sao ht c 7-8 gi mt ngy. Li ch c cch hc ch Hn nh nm 1934 l phng thuc thn hiu hn ht. Bc ti a cho ti b Mnh T, mt b m Bng Tht ca Lng Khi Siu. m Bng Tht l mt trong nhng bt hiu ca Lng c ngha l ng phi ung nc (bng) nu khng th lng ng cung nhit v vic cu nc cu dn, nng qu khng chu ni. Khng c t v tra, cho nn gp ch no, cu no khng hiu, ti gom li, chp gi v bc ti nh ngi ging. Cch bt tin, nhng c mt tng cht nh vy, ln ln cng bit thm m v ngha. Hi i o Cn Th, thy mt Hoa kiu ngi l ng bn b Vn tm iu long[1] m ti mun bit t hi hc vi bc Hai ti Phng Kh, ti mua lin, v ghe lt ra coi, c khng ni. B ca Lu Hip (th k th VI) vit theo th bin ngu, l b ph bnh vn hc u tin ca Trung Hoa. Ti thng kim nhng b c vn c dch ra bch thoi v ch thch k lng nh b C vn quan ch (tuyn nhng bi c vn hay nht t thi Chin Quc n i Minh; quan ch c ngha l coi (quan) b ri th c th ngng (ch), khng coi c vn no khc na v bao nhiu tinh tu ca c vn c trong ri), v ch no c c vn khng hiu th ti coi bn bch thoi, may ra on c; cng c ch b bch thoi th c vn gip ti hc thm c bch thoi. B tin hn b C vn bnh ch. Mt hm, vo tr ma trong mt tim tp ho Bc Liu, ti mua c b Nho gio ca Trn Trng Kim ln ln vi cc hp n cy: b rt c li cho ti v tc gi khi trch dn, chp c nguyn vn ch Hn ri phin m v dch. Hc ch Hn cng khng ht th gi, ti xoay ra vit hi k, nht k Vit hi k cho vi lng nh qu (). Say m v cng. Cm bt lc
Page 21
no l tm hn ti rung ng nh nh lc , nh c nghe mt bn nhc m m, bn nhc ca c hng v d vng. Vit hi k n li ci vui qua th vit nht k ghi li ci vui hin ti: ci vui nhng m trng ro rc, th thuyn trn rch Ci Rng hay Bnh Thu[2] m nghe ting n tranh, n nguyt vng vng bt tuyt trn b, c ting pha sau gn tt th li tip ting pha trc; ci vui nhn mt tri nh than hng, ln nh chic mn, t t h xung mt cnh ng mnh mng phng l, m m khi to Bc Liu hay Rch Gi; ri cnh m u trong rng c, rng vt C Mau, cnh phn thnh, vn tc mt ri thoang thong hng thm Cn Th, Sa c. Ti c nh u chp y, vit ba i, chng cn b cc, cng chng sa, vit c khi qun gi gic, mi tay t cy bt xung nhn ln b th lng xm nho nho sau ln sng mng. Vit xong ti khng coi li, ct i, c dp v Tn Thnh s a bc ti coi. Mi thng trung bnh ti vit cho bc ti mt bc th cng k nhng vic hng ngy: cm tng sau khi thm ai, khi vo mt thnh tht, nghe ngi gi thnh tht gi ti bng anh, tc coi ti nh ngi ng o; hoc khi vo mt cha Rch Gi nhn mt v ho thng thn nhin ngi nh Pht trn to cho Pht t gi tr sp xung ly, bn cnh l mt bn y nhng tri ngon nht, qu nht vi bc tng nh ca Napolon bng thch cao Bc ti thng khen l vit hay. () Tm li, hai nm o ng Hu Giang l nhng nm vui nht trong i ti m cng c ch nht: vui v thy nhng cnh mi, gp c bn mi, nht l c gn bc; c ch v nhn quan, kin thc c m mang, v cng v hc c thm ch Hn, s dng ngi bt cho quen tay. (ch. X). I CNG CHC SI GN Nm 1937, ti ci v - c Trnh Th Tu, sinh H Ni nm 1915, t qun Mc Chnh Kinh, H ng, con mt c Tham lm vic Gi Rai Bc Liu nm sau sinh con trai u lng t tn l Nguyn Nht c, ri sau khng sinh na. Ci v ri, ti i v lm vic Si Gn lun cho ti 1945. Cng vic phng giy rt chn; i sng li t , gnh gia nh nng v t 1940, m ti mt, hai em gi ti v chung vi hai v chng ti. Mi u nh Khnh Hi ng Guillaume Martin[3], sau dn li 50 Monceau (Hunh Tnh Ca), khu Tn nh. Mi nm ti i kinh l ba bn ln khp cc tnh hoc bng xe hi, hoc bng tu thu ca s; c ln ln Nam Vang, Siemreap, ni c c tch Thin Thch, c ln ln ti thc Khne H Lo. Thng mi nm ti xin ngh na thng, mt thng v Tn Thnh thm bc ti hoc ra Tuy Ho (Trung Vit) thm ng nhc ti i ra lm vic S Thu li ti
Page 22
v nhn tin gh thm cnh Nha Trang, i Lnh (o C), Sng Cu, Qui Nhn. Ti li c ba dp v qu Bc; ln u khi m ti au nng ri mt nm 1940; ln th nh g em gi ti, c Nguyn Th Mi nm 1943 v nhn tin xy m t tin; ln th ba thi vn p v thc tp k s nm 1944. Ch nhng dp ngh, i xa nh vy l ti thy vui; cn Si Gn, ngoi gi lm vic, ngoi nhng lc vui chi vi con, dy hc n, ti khng c mt tiu khin no c; khng thch coi ci lng, lu lu mi coi ht bng v ti li c sch qua ngy, nhn m ti tp vit. Di y, ti chp li trn chng XIII Ti tp vit trong b Hi K. TI C SCH TIU KHIN V HC THM Hi hc trng Bi c ln ngi trn ng C Ng ngm my nc H Ty vi bn, ti cao hng ngm cu Nhp th cc bt kh v vn t[4]. Nhng ch l mt tng thong qua, nhiu lm th cng ch l mt m mng chung ca thanh nin khi nh mt ng vn hay trc mt cnh p, ch cha gi l mt mun, mt quyt nh c. T tin ti bn ni cng nh bn ngoi khng ai vit sch. Thi xa, nh Nho no cng vy, khng ngh ti vic vit sch v s ngi c c rt t, m sch in ra khng c l tr tc quyn: vit sch khng phi lm mt ngh. Bc Hai ti cn mun ti ng hc vn th na m chuyn tm vo khoa hc. Ti li khng c mt gio s no khuyn khch vit vn nh hai bn V Phin, Nguyn Hu Ng. Cho nn khi trng Cng chnh ra ti qun t lu cu Nhp th cc bt kh v vn t ri. Hai nm lnh nh trn sng rch min Ty, s d ti chp hi k v nht k ch l gii mun, cho nn chp xong ri b, khng h c li, nay cng khng gi li na. T nm 1938 v Si Gn lm vic, ti khng c rnh nh hi o mc t, nhng vic nh chng c g, mi ngy c c mt bui ti v mi tun c mt ngy khng. Ti khng c khiu v m nhc, khng thch nh c, rt ght nh bi, cng khng a hp bn tn chuyn, nhu nht hoc r nhau nhy m nh hu ht thanh nin thi . Rt cuc, ch cn c cch l c sch, hc thm. Mt anh bn trng Cng chnh sau bn nm xa cch gp ti Si Gn, thy ti dch Hn vn, ngc nhin hi: Anh hc ch Hn hi no vy, ti p:Hc trong khi cc anh nhy m Anh ta ci. Nhiu ngi t bn b n c gi bo ti sng nh mt nh s kh
Page 23
hnh. Ti khng bit nh s kh hnh c thy kh hay khng khi h nhn n, nhn ung, nhn ng, t qut vo thn ti rm mu, hoc khi h tnh to c chc nm nm cht bn tay ti ni mng tay mc di, xuyn thu lng bn tay (chc phi c ngi t cho h n, nc vo ming cho h ung?); ch ring ti chng h thy li sng ca ti l khc kh. Nm 1946 hay 1947[5], ti lm i cu i: ------Tr i th, lon i th, th trung hu hu, ------Bn d o, ph d o, o ngoi khng khng. m mt ng bn dch l: ------Tr yu sch, lon yu sch, trong sch chi chi cng c, ------Ngho gi o, giu gi o, ngoi o thy thy u khng. Th trung hu hu. Trong sch c nhiu th lm ch. Chng I cun T hc, mt nhu cu ca thi i, ti trch nhiu danh ngn v th c sch, nh: S tip xc vi sch an i ti trong cnh gi v cnh c c (...) Nhng ni au kh nh n m bt nhi. Mun tiu khin, ti ch c cch c sch (Montage). S hc i vi ti l phng thuc cng hiu nht tr nhng ci tm i, v ti cha ln no bun ru n ni c sch mt gi m khng ht bun (Montesquieu). S hc trang hong i sng v lm cho ta mn i hn. N l mt th vui khng khi no gim (J. Vinnt). Cn Khng T th sut i hc bt ym (hc khng chn). Ti cng nh Montaigne, mun tiu khin ch c cch c sch v cng nh Khng T, hc bt ym. Etiemble, tc gi cun Confucius (Gallimard 1960), bo mang n Khng T ngang vi Montaigne, chc cng l hng ham c sch. Bc Hai ti t hi ti 16-17 tui, bo rng ti am th ngha l m sch. Ch am dng theo ngha gc l qu mc, ma dm. l mt tnh bm sinh c l do di truyn ca ng ni, b ni ti. Ti ngh khng c g ng khen c, i thiu g ngi m sch. V Si Gn d kim sch bo c. Sch bo Vit thi khng c
Page 24
bao nhiu, ti la mua ht thy nhng g ng c c: bo Ngy nay, Thanh ngh, Tri tn, Tao n, Ph n tn vn; sch ca T Lc vn on, nhm Hn Thuyn, nh Tn dn (mt s m thi) Sch Php, v t tin, ti ch mua mt s nh cn th mn ca th vin thnh ph. Chnh th vin ny, ti phng ring cho mn sch, ti thng gp ng Nguyn Ngc Th m ti quen Rch Gi, hi ng cn lm tri huyn. Cng mc mt bnh c sch nn chng ti ln ln thn vi nhau, ch thn trong tnh sch v m thi. Sch Trung Hoa th mi thng mt ln ti vo Ch Ln, ng Lnh thu - Rue de Marins[6] tm mua. Mun tit kim, ti mua nhng sch r tin, in xu, nhiu li, khng c ch thch. l mt lm ln: va tn tin, va mt th gi c. Cng c vi nh xut bn ln, in nhng sch hay, khng li, khng ch thch, gi bnh dn, nh Thng v n th qun Thng Hi, nhng thi ti cha bit. Ti cng khng bit vit th xin th mc ca cc nh xut bn ln Trung Hoa, Php. Tm li trn con ng t hc, ti thiu phng tin, tn cng nhiu m kt qu t. V ngh vy, sau ny ti vit cun T hc thnh cng (sau sa cha, i nhan l T hc, mt nhu cu ca thi i) hng dn thanh nin trnh li lm ca ti. Khi th chin xy ra, sch ngoi quc khng v c na, mi ch nht ti li mt tim sch c ng Gia Long[7] v my qun sch c trc Nh ht Thnh ph ng Catinat[8], thnh thong cng kim c mt cun l th nh cun Le Roman russe ca E.M Vogu; nhng khng c sch Trung Hoa. nhng ni ti thng gp nhiu ngi ham c sch, nhng ti khng lm quen; cng l mt s on; v t giao du nn khng hc c kinh nghim ca ngi. Ti vo hng c sch ch khng chi sch nh ng Vng Hng Sn: khng mua nhng sch p, qu, him, tin u m mua? ch la nhng cun c ch hoc ti thch thi. Sau ny, vo khong 1960, ti thy li chi sch kh c bit: mt c gi li thm ti bo bt k tc phm no ca ti ng cng mua, chng nhng vy, cun no ti bn m ti c thm bt, sa cha d t, cng mua , nh vy phi c cc bo, phi u u li tim sch theo di s xut bn sch ca ti. ng y sch ti vo mt ch, khng cho ai mn. Ti ly lm hn hnh lm; nhng ngh bng c nhng cun tm thng th gi lm g[9]. ng y ch li ch ti mt ln thi. Trong nc khng bit c c ba ngi nh vy chng. T ti khng gp li ng, cng khng nhn c bc th no ca ng. Ngi khim tn, thnh thc, nh nhn. Ti cng v tnh khng hi tnh danh, a ch ca ng na. Khng bit hin nay ng u v t sch ca ng cn khng. Sch no mua v ti cng c, d chn ti cng rng, bit qua ni dung. Ti bit nhiu ngi mua v, lt coi qua ri , rt t khi c,
Page 25
ri ln sau li mua thm, s sch mi ngy mt tng ti lc qun khng bit mnh c nhng cun g na. c bit nht l mt ng bn ti, c nhn lut, c t thng li gi mua mt chng sch Php; nhn c sch ng xp tht ngay ngn trn mt ci bn gn u ging ri ngm ngha, mt lt thiu thiu ng. Ngy no cng vy m khng cun no c c mi trang. Mi cun ng ch coi ci ba, vi trang u v bng mc lc. H gi sau Php ti, ng dp chng c i, thay vo chng mi. Kiu chi tht k cc. Ti coi sch ch l mt phng tin hc, tra cu. Khi c ti lun lun c mt cy bt ch nh du nhng ch ng nh hoc c th dng ti sau ny; cun no thng phi c li th ti ghi nhng quan trng cng s trang trn my trang trng (page de garde) u sch. Trc nm 1950, ti khng c chuyn vit sch, sng v ngh vit vn, cng khng c kho cu, m s sch trong nh li t, dm trm cun, nn ti thy khng cn phi lm th cho mi cun, cng khng cn ng t cha. Ti ch c mi ci t nh cao mt thc, b ngang na thc, b su bn tc, vi mt gi my ln bng ci rng, mua Ch C. Nhng sch c gi tr ti sp vo trong t, cn bao nhiu cho c vo trong gi my. V sau sch mi ngy mi nhiu, ti ba ngn cun, mi thy bt tin v thiu th, nhng lc ti bn cng vic vit lch, khng th b ra vi ba thng lm th m cng khng th nh ai c, nn nh nh c, ch mua thm t t na. Tuy nhin sch no thng dng ti ring, sp theo tng loi, khng cho ai mn, v con mun coi cng phi hi ti. C nhng cun c nm ti khng dng ti, nhng bt thn ti ch cn tra trong mi pht thi m kim khng ra th bc lm; c cun mt ri, khng sao mua c na, d c c ngn ng; nh vy sch i vi ti cn quan trng hn ci cy i vi ngi lm rung, ci ba ci e i vi th rn, cho nn khng th cho ra ngoi c. iu , ti phi nhc i nhc li nhiu ln vi v con v phi nhiu nm h mi hiu c. Nhng sch ti c ri m cho l khng quan trng, hoc dng ri, khng dng ti na th ti ring, nhng cng sp s s vo tng loi. * MUN HIU R MT NGOI NG TH PHI DCH () Trn ti ni, ti c sch ch tiu khin v v t m, nhn m hc thm. Mn ti mun hc thm lm mn ch Hn, o Khng v vn th Trung Hoa. Nm 1938-1939, ti lem nhem c c vi cun c vn d d v vi cun bch thoi, mi phn hiu c su by. Hc mt ngoi ng, khi cn ba chp ba nhong nh ngi min Nam ni, th c sch ai cng mc ci li tng mnh hiu ri m thc
Page 26
ra l cha hiu. Mun kim sot s hiu bit ca mnh, mun hiu cho r th phi dch ra ting Vit. Khi dch, bt buc ta phi tra t in; cu no dch ri m cn lng tng, ngha khng xui, c im no v l hoc mu thun vi on trn th bt buc ta phi sot li xem mnh dch sai u, phi tra t in thm, suy ngh, l lun, tm ra ch sai. D cn thn ti u cng c ch s st v mnh khng ng. Ci kh tm ca ngi t hc ch . Tc ng c cu: Khng thy my lm nn. Ti khng c thy v khng gn bc ti m mi lc mi hi c. Li khng c sch hng dn, ton l m ly, cho nn mt sc lm m s hc c nhiu khuyt im. hc bch thoi ti tp dch Nam du tp c v bi Tam bt h ca H Thch. Vn H Thch gin d, minh bch nn ti dch khng sai lm. Tp trn chp nhng iu H Thch mt thy tai nghe khi ng i t Thng Hi xung chi Qung Ty theo li mi ca cc nh cm quyn Qung Ty: L Tn Nhan, Bch Song Hy H khen cnh thnh tr ca Qung Ty, trn di thn i nhau, trn lm gng cho di, cn kim, gin d, di knh yu trn; H li chp phong cnh rt p Qung Ty, chp mt s bi dn ca na. Bn dch ti cn gi. Bi Tam bt h l mt ng vn hay ca H, sau ti cho in vo phn Ph lc cun Ngh thut ni trc cng chng. Trong tp H Thch vn tuyn, ngoi bi ra cn vi truyn ngn nhng khng hay, km xa truyn ngn ca L Tn nn ti b. c c vn Trung Quc ti dng b C vn quan ch. Nh c li bnh ch v bn dch ra bch thoi nn ti m ln cng ra. V ti cng dch mt trm bi ra ting Vit, khng phi tp dch m hc, bn dch sau b, khng dng. Cng vic tht mt, mi ngy ti dch c mt bi. Nh dch m ti thy c ci hay ca c vn: bi no b cc cng k, m thng t ngt m kt thng gn, mnh; nhiu khi khong t, c cht trit l, m li c ng, hm sc, du dng. Sau ny mi khi mun c ci cm gic nh nhng ca ngi mi tm di sui ln ri ng hng gi trn ngn i th c phi lt b c vn ra ch khng tm c trong mt tc phm hin i no c. Ti by gi ti vn cho nhng bi Tin Xch Bch ph, Hu Xch Bch ph, H v nh k ca T ng Pha, Tu ng nh k ca u Dng Tu, Lan nh tp t ca Vng Hy Chi, Nhc Dng lu k ca Phm Trng Ym l nhng vin ngc nh trong vn hc Trung Quc. Ti mua mt b tng ng bn Php lai Paul Schneider bt hiu l Xun Phc lc mi bt u hc ch Hn; mi ri Php ng vit th cho ti bo thnh thong vn m ra c li. ng dch th Vit ra ting Php, c bit l Truyn Kiu (chung vi Xun Vit), do Unesco in v ng nghin cu v ch Nm, hin xut bn c vi ba cun. trung hc ti khng c hc cc luyn vn, vit mt bi lun cho c ngh thut; c c vn ti mi tm c ngh thut ca c nhn. Trong
Page 27
my nm u th chin, ti tp vit mi bi tu bt v trn mi bi ph bnh nhn vt lch s nh H Qu Ly, Trn Danh n, anh em Ty Sn Mt s bi bc Ba ti bo ng c bnh, ring bi Hng v Sc, bc ti ph u vi hng ch: H bt thnh vn, bt cng thm. Bi ny ti cho in vo tp Hng sc trong vn vn (1961) v c mt s bn khen. a s nhng bi khc gn y c li ti khng va v l lun thin lch, bt cng vi c nhn, c ging mt h Nho, khng chu hiu hon cnh, tm l ngi xa, c a o l ra bt b. Tt ti ly ca c nhn nhng bit sm b. Vit Trit hc Trung Quc, ti ch c c b T th Chu Hy ch gii; ti khng c bn dch ra Vit vn v b gip ti nhiu nht l b Nho gio ca Trn Trng Kim. Ti cng mua nhng cun Lo T, Mc T ca Ng Tt T (Mai Lnh xut bn). Ti mng khi kim c nhng cun v Vn hc s Trung Quc nh: Trung Quc vn ngh t tro s lc ca Chu Duy Chi, Trung Quc vn hc s i cng ca Dng Triu T[10], Tn trc Trung Quc vn hc s ca H Vn Dc[11], Bch thoi vn hc s ca H Thch, Histoire de la litrature chinoise ca Margoulis, La Littrature chinoiseca O.K. Ghquier. Nh nhng cun m ti tho mn c lng t m ca ti t hi hc trng Bi v sch Vit cha c cun no vit v vn hc Trung Quc c, tr cun Hn vn kho qu s lc ca Phan K Bnh. c nhng sch ch Hn k trn, mi u ti hiu c mt phn no thi v sch khng c ch thch; m c hai cun sch Php th khng cun no in ch Hn, ch phin m ra ting Php, li ny ti cha quen, cha nhn ra c tn ngi v tn tc phm ch Hn nn ht hng th. Nhng ln ln ri cng quen v hiu c gn ht. * DCH SCH Cng vo u th chin, mt s nh vn H Ni bn n gio dc nh V nh Ho trn t Thanh Ngh, Thi Phi trong cun Mt nn gio dc Vit Nam mi. Ti quan tm ngay n vn v hi y con ti mi c vi tui. Mt ngi bn cho ti mn cun Lducation des sentiment ca P. Flix Thomas, c gii thng ca Hc vin Lun l Chnh tr Php. Khi phn tch mt tnh cm no, tc gi cng xt qua ht thy nhng thuyt ca cc trit gia c kim, ri dng nhng kinh nghim, hiu bit ca ng v tr em ng l mt nh gio dc xt nhng thuyt ch no sai, ch no ng, ri by t ch trng ca mnh, ch trng ny c tnh cch trung dung, khng qu thin v tr dc v khuyn ta cch thc hnh ra sao trong s gio dc tr. Lng yu tr ca ng tht nng nn, nn vn ng c nhiu ch cm
Page 28
ng, ch no cng sng sa, c khi hoa m, c rt th. Cho nn ti hng hi dch ngay, lc dch thi, c ch tm tt i , c ch b hn, ch ct sao khng phn tc gi l c. Tuy nhin nhng on hay ti u dch st, khng b mt cu, ct lt c ngh thut vit ca tc gi. Nh vy bn dch u tay [12] c anh em trong nh u khen l tri chy, sng sa m c vn. V sau ti gi li dch khi dch nhng sch trong loi Hc lm ngi. Ti cn dch mt chng trong cun Un Art de vivre ca A. Maurois nhng khng nh chng no v khng gi c bn tho. Nm 1944, ti khng tho mn v cun Mt nn gio dc Vit Nam mi ca Thi Phi nn vit mt cun khc dy khong trm ri trang nh my, mi a cho bc ti v thi s Vit Chu (con trai th ca bc ti) coi. Tp tht lc trong ng Thp Mi, hi tn c nm 1946, ti khng nh tn n na. Thi ti vit bn nhp trong nhng v hc tr 100 trang, xong ri mi sa li v chp tay trn giy nh my, chp mt mt thi m cng ch chp mt bn v khan giy. Thi chin tranh, cc nh my giy trong nc ch sn xut mt th giy rt xu, en, dy, mt mt lng, mt mt nhm; ri sau th giy cng him, cc nh xut bn phi dng th giy bn ca lng Bi (gn H Ni). * VIT DU K Lm s Thu li, ti c dp i kinh l nhiu ni, c bit ng Thp Mi, thc Khne Lo, Long Hi, thc Tr An, Thin Thch, Nam Vang. Thy cnh no p ti chp vo nht k hay du k. Ti tic khng gi c nht k thc Khne, nay ch nh i khi S phi ti i ln o lu lng (dbit) sng Cu Long cui ma nng, lc mc nc thp nht. T Si Gn ti i xe hi ca s hai ngy mi ti, lm vic ba ngy ri v. Khng phi ch c mt ci thc m c ti 6, 7 ci nm ngang mt dy. lng sng ton ni ln ngn dng nc, nc sng li pha trn ri trt xung thnh thc, ci cao nht c th ti chc thc. V l ma cn nn nc khng chy xit, nhng ting thc m m di cng rt xa. Bn b sng l nhng ngn ni cao y c th, cnh tht hoang du, hng v. C mt ng xe la nh di by cy s ni qung trn vi qung di thc. Tu thu Luang Prabang xung phi ngng qung trn, chuyn hng ho v hnh khch ln xe la xung qung di, t y c tu khc a xung Nam Vang. Khne c mt nh bu in v mt nh thng, mt s hin binh, vi bit th cho cng chc, cn ton l nh sn bng g, l ca ngi Lo. C mi mt ci qun ca Hoa kiu[13]bn sa, c ph v vi th bnh ngt. Cnh rt bun. Mt nhn vin cng chnh coi ng xe la mi ti v nh thy ta v t chc mt bui ho nhc ca ngi Lo cho ti xem. C hn mt
Page 29
chc ngi Lo li nghe, h ngi xm c xung sn, b gi cng nhai tru nh mnh, thiu n th khng. H gy, yu, en i, y phc xu x, khng c mt chic x rng no rc r c, khc xa nhng hnh nh xinh ti, tnh t trong cc tiu thuyt Php t x Lo. Ch nh bo ti mun thy m nhn Lo th phi ln pha Bc, Vientiane, Luang Prabang. Ting khn (mt th so c nhiu ng) khng ro rt m c u u mt iu bun bun, ging ht cng khng hay, ti ch nghe mt lt l chn. Ti hm ch nhn dt ti i coi bun mt ngi cha. Cha nh, rt t tng Pht. Mt ng lc ngi trn cao, hai chc thanh nin nam n Lo tay cm cy nn , nh, ni nhau chy theo mt vng trn trc mt ng lc. ng nh nhp nh, khng h nhc nhch. ng coi mi pht ri ti ra v. Ti ngh mi nm ln b thc Khne vi thng vit sch th th, lu chu khng ni. Khi v Si Gn, ngoi cnh thc hng v, ti ch gi c vi hnh nh mt m thiu n Lo c x rng tm, li trn dng sng khi t dng gn tt, ch lu li t nh vng trn ngn cy rng. Bc ti lnh mt lng Tn Thnh, ven ng Thp Mi t u th chin th nht trnh mt thm Si Gn v lin lc vi cc nh cch mng trong min, hoc Trung Hoa, Thi Lan v, nn bit c cnh hoang vu ng Thp hi u th k, k cho ti nghe nhiu chuyn dn tnh, li sng, th sn min ; sau ti li i o trong ng Thp mt thi gian, ri i kinh l nhiu ln t Hng Ng n Tn An; v Si Gn ti c thm c nhiu ti liu ca s Thu li, mua c cun La Plaine des Jonc[14] ca V. Delahaye, nh vy ti bit c kh nhiu v ng Thp. Nm 1944, sau khi nhn li anh V nh Ho, bn hc c trng Yn Ph, vit gip t Thanh Ngh ( H Ni) m anh l ch nhim kim ch bt, ti tham kho thm cc cun s, a phng ch, cc s bo Courrier de Saigon nm 1965-66, c tt c nhng g lin quan n ng Thp vit cun By ngy trong ng Thp Mi. Su by thng vit xong th s Bu in Si Gn khng nhn bo m ra H Ni na v ng giao thng trc tr, ti nh ct bn tho, i c hi khc. Sau cun mt ngay trong ng Thp hi ti tn c v nh bc ti nm 1946. Ti rt tic v tm nm sau ti phi vit li. Ti s tr li vic trong mt chng sau. Thch nht l cuc du lch Thin Thch. Nm 1943, vin k s s ti thy ti lm vic c lc, to c hi cho ti i kinh l ngay trong vng c c tch hoang tn ca Cao Min m c ngi gi l k quan th tm ca th gii. Ti mang theo cun Guide Groslier ri ln xe i Nam Vang. Nam Vang mt ngy thm Cha Vng Cha Bc, lm vi cng vic cn con
Page 30
cho s ri nm gi chiu ln xe i Siemreap, khong hai gi khuya ti ni. Hi vo h tun thng ging dng lch nm 1943, ma tt nht i coi cnh Thin Thch v tri rt trong, khng ma v hi c gi bc, khng kh khng nng lm, m hi lnh. Siemreap, ti gh nh anh Hch anh i ln xy mt ci p cho s Thu li v anh v hai bn cng chnh na[15] a ti i thm cc di tch hoang tn. Trong hai ngy, chng ti i coi thnh ph Siemreap v mt khu rng chu vi trn ba chc cy s, ch no cng c ph tch khng th i coi ht c, chng ti ch thm mi lm ngi n ln nh kin trc p nht v ba ci h, m coi vi v khng th gi. Trong sut hai ngy du lch , lng ti lc no cng phi phi nh nghe mt bn nhc m m. Cnh tht thanh tnh, nn th, gy bit bao hoi cm. Ti thch cnh stung (sng) Siemreap di trng vi nhng cu g khom khom c tay vn nh cu Th Hc h Hon Kim nhng di hn. Trng vng vc[16] chiu qua cnh l tha, lp lnh trn mt dng nc con con, ma ny nc stung cn, thoang thong c mi hng du v t tch c ting nc nh git t ci gung nc th gung dng Qung Nam c u u, chm chp quay, nh gn tng git nc pha l vo nhng mng nc di a vo vn hoa trong cc bit th trn b. Ti m cnh n Bayon m Doudart de Large bo l thn tin l lng vi 50 thp[17], 43 u Pht, mi u c bn mt, mt no cng c n ci hin t, khoan ho, b mt. n Angkor Vat di nh nng t dng lm ti xc ng mnh, khi qua ci ho rng trn 200 thc m lc bnh nh mun gi my chiu li, va bc ti ca ty th n hin ln, nng ln tm hn ti. y, kin trc Min t ti tuyt nh; hng triu phin hp thnh mt khi cn i rt hi ho din mt tng va hng va dim. Nhng hp vi tm hn ti nht l n Ta Phrom, kin trc khc hn cc n kia, khng cao, khng s m tri rng ra trong mt khu rng v su trong rng, c mt li i lt di 500 thc a vo. Ch ring n ny cn gi v hoang vu. Trng Vin ng Bc C c sng kin la ni y m bo tn cnh thin nhin ta c hng ci cm gic rng rn ca cc nh thm him thi trc. y mi thc l cnh hoang tn. y ta mi thy s chin u gia cy v , gia loi ngi v ho cng. C nhng r cy ln my tc, di hng chc thc, un khc m ly b ca to n v ni gn ln nh mun vn cho n mi chu thi. C cy li kiu cng ngi xp bng trn mt to khc, ung dung th hng trm r xung, nh hng trm tay ca loi bch tuc, gh cht ly mi ca mnh, khng cho n ca ri ht dn tinh tu ca n, cho tht n r, xng n tan m hin nay ngi n cng gn tan gn r. C cy c c hn, m mt
Page 31
r ln t nh n xung nh cm li gm vo u qun th. (trong Thin Thch). My chc nm nay, ti vn ao c chin tranh trn bn o ch S ny chm dt, s i thm li Thin Thch, cng nh tt c cnh p Vit Nam, nhng nay khng cn hy vng g na. V Si Gn, ti chp ngay li cm tng khi du lch, v trong khi vit ti c sng li nhng lc vui qua, nh c du lch ln th hai. Khong gia thng hai nm 1943, ti hon thnh tp du k Thin Thch[18]. Tp ny ti vit k, trn hai chc nm sau cho xut bn[19], khng phi sa g c. Ngoi nhng cuc kinh l k trn, ti cn thng xin ngh mi nm na thng hay mt thng v thm qu hng hoc i thm ng nhc ti Tuy Ho, nhn tin gh thm Nha Trang, Quy Nhn. Chnh trong nhng chuyn ngh m ti c thy cnh p m hn ca min duyn hi Trung Vit. V ln no v nh ti cng ghi li, nh c mi nm i tip mt qung: Quy Nhn Tourane[20], Tourane Hu, Hu - Ngh An, Ngh An Ninh Bnh, khi no i ht b bin Trung Vit s vit mt cun nhan l Trn con ng thin l t nhng cnh p, nhng c tch, phong tc trn dy t . Cun s l cun ti vit say m nht v s l tc phm chnh ca ti. Nhng ti ch mi ra c ti Quy Nhn th th chin n v khng c dp i tip nhng chng sau; v ti ch ghi vi c bn tp mi tp ba bn chc trang nh: V Bc ln u, V Bc ln nh, V Bc ln ba, Nha Trang Tuy Ho Quy Nhn. Cng may m my tp khng tht lc v ti trch li di y on t cnh o Hi Vn m ti cho l hng v nht: Hm sau, ra khi Tourane, gp tri nng ti c ngm cnh o Hi Vn (cng gi l i Vn) cao hn, di hn o C, thay i nhiu hn. y xe la chy theo b bin 39-40 cy s, non ba gi lin, ti c nhn mt cun phim chp cnh thin nhin, quay chm chm trong mt khng gian y m nhc l gi rng v sng. V o rt cao, mt u my ko khng ni chuyn xe, nn phi mc thm mt u my pha sau y tip. C hai u my ph ph nh khi, nng nhc lm mi ln ni o v chuyn xe nh con rn khng l un khc, ng gi thy c hai u my trc v sau. y cng nh o C, xe chy gia, mt bn l vch dng ng, mt bn l bin thm mnh mng. Nhng cnh y thay i lun lun, nhiu v p hn; ch th cy ci tha tht, thoi mi m chnh t; ch th chen chc nhau, c bm ly nhau trn mt sn ni cho khi tut xung thung lng. C ni rng b mt ging dy leo l trn trm kn hng my chc mu trng xa nh mt tm mn xanh phi trn sn ni, c cy chng di. Thnh thong xe qua nhng chic cu nho nh bc qua sui. Dng nc trong leo lo x y nhau trn nhng phin nhn ri chui vo mt ca t v chui mu xanh non, sau cng thot ra ti mt bi ct vng
Page 32
xa xa. p nht l nhng thm c c im hoa tm, vng rung rinh nh cnh bm. Xe ph ph un khc gng ln kp con ng Quc l s 1 (ng xe hi) n vn my dy ni bn kia. Xe chui vo hm qung ny c 78 ci hm v mi ln hm ra th c mt cnh tri cao bin rng hin ra trc mt: tri xanh l, bin xanh mu ngc thch nh o C (Ti nghe ni t Hu tr ra bin mi c, mt mu thn tin ). Bin m nhng hn (c lao) ngoi khi, lim nhng bi ct vng cnh cung b, v vo nhng gc si bm vo chn vch . N gn ti b li li ra, li mt vin bt trng. Xe vn ph ph ln, cnh vn thay i; c khi xe li vo trong cho ta ngm nhng vng nho nh c dm nc nh ngi gia vi tha rung, sau mt bi ct, c khi n ln bn mt bi c rng la tha vi gc dng ng ho nhc vi sng bin: y hn l ch hn h ca nhng con nai vng trong m trng v xe nh hu tnh cng chy chm li. N vn ph ph leo dc. Cng ln ni cng cao, ngn ni cng xch li gn nhau. Ni m m. Xe chui vo my. L thay ti c cm gic bin cng dng ln c gn tri. My ln vn ngoi khi, bng my lm cho mt bin lm m nh mai con i mi. Xe vn un khc, nng n leo m khng theo kp Quc l 1 n khut trong my ri. Chung quanh ch thy bin v my (goi o ny l Hi Vn phi qu), ng gi tra m c sng mai. Ti nhn v pha sau: u my th nh ri chuyn xe quay tr v lc no ri. Xe ln nh o. Ti tic ng ngn. Quc l 1 v ng xe la li cng nhau xung, mt ng chy st b bin nh m cnh bin, mt ng li vo trong nh khng mun ri ni my. Nhng n Lng C (mt ga nh) th hai ng gp nhau nh cng nhn rng c th khng ngm my nhng khng th khng ngm Lng C. C ngi cho rng Lng C l cnh p nht trn ng Tourane Hu. T trn cao nhn xung, n y ht nh mt bc tranh thu mc ca Trung Hoa. Mt c lao nh gn b, bng phng, trng ton dng, c nh, c cha, c ghe nh c v li nh c pht ph di gi. Mt cy cu di ni vi b. Nhng bui chiu my ng sc in trn mt nc, nhng chic ghe ging bum ra khi, hay trong nhng m trng sng bc nhp nh vch mt ng sng ti mt o no chn tri m mt, ngi gc dng u cu ny m ngm tri nc th ai m khng m ti cnh Bng Lai cui con ng sng ? Trn hai gi lin tip c thng cnh thn tin nh vy, tm hn ti nh nhng ln, tui tr li () Non sng Vit Nam sao m p th! (on ny trch trong Hi K, ch. XII).
Page 33
() Vit xong tp no ti cng a bc ti c. Bc ti rt khen tp By ngy trong ng Thp Mi, Thin Thch[21] v trong tp ti a ra mt chnh sch gio dc cho thanh nin, cho rng hi chu nh hng ca c vn Trung Quc (). Ti cng a ba tp cho thi s Vit Chu c, lc anh gi ph trng vn th mt t nht bo do Bi Th M lm ch nhim kim ch bt. Anh khuyn ti nn xut bn hoc ng bo, ti p: thng thng, lc no in chng c, i chin tranh kt thc ri s hay. Ch thch: [1] Vn l vn chng, tm l lng, iu l chm, long l rng. S d gi l vn tm v c cu: Ta h! Vn chng chi s, thn tm thin c. Ngha l: Than i! Ci vic vn chng, mt tc lng m ngn nm. (Theo bi Ta b i cng Vn hc s Trung Quc ca NHL). (Goldfish). [2] Hai con rch Cn Th. (Goldfish). [3] Sau i thnh ng Thnh Nhn. (Goldfish). [4] Cu u trong bi th Ngy Tt dn cu i ca T Xng. C ngi dch l: Bc vo i khng th khng c ch ngha. (Goldfish). [5] Theo Hi K th ngy 10.10.1945 (tc ngy mng 5 thng 9 nm t Du), c NHL ri cn nh s 50 ng Morceau Si Gn tn c v Tn Thnh. C Tn Thnh khong mt nm ri, tri qua hai ci Tt: Tt Bnh Tut (1946) v Tt inh Hi (1947). C bo: Tt trc, mi v Tn Thnh, ti cn vui vui, lm i cu i ny: Tr i th. Ta c th suy ra rng: Tt trc, mi v Tn Thnh l Tt nm Bnh Tut, v nu c lm i cu i vo ngy mng mt Tt th ngy dng lch l 2.2.1946. (Goldfish). [6] C ngi gi l ng Thu Binh, sau i thnh ng ng Khnh, v nay l ng Trn Hng o B. (Goldfish). [7] Nay l ng L T Trng. (Goldfish). [8] Sau i l ng T do, nay l ng ng Khi. (Goldfish). [9] Sau , ti mi bit nhng cun sch d tm thng m ca mt tc gi c tn tui th lu nm cng thnh qu v ti thy mt ngi mua mt cunLun l loi gio khoa tiu hc ca Trn Trng Kim
Page 34
vi mt gi rt t, trn va h ng L Li. [10] Trong Hi K in l: Dng Triu T. (Goldfish) [11] Trong Hi K in l: H Vn Dc. Trong i cng vn hc s Trung Quc (Nxb Tr - 1997) ch th in H Vn Dc, ch th in H Vn Dc. Theo bc Vvn th tc gi cun Tn trc Trung Quc vn hc s (Bc Tn th cc n hnh thng 8-1936) l H Vn Dc . (Goldfish). [12] Bn dch c nhan l Luyn tnh cm (Nxb Nguyn Hin L, nm 1951). C NHL cho bit: Cun ny l cun ti dch trc ht, t nm 1941, mi nm sau mi in (Theo NHL, Mi cu chuyn vn chng). (Goldfish). [13] Trong By ngy trong ng Thp Mi, c NHL cho bit ngi Hu kiu l ngi Triu Chu. (Goldfish). [14] Tc ng c lc. Theo c NHL th, ng Thp, t ch no c nhiu phn th ch thy mc nhiu nng, bng, lc v ng, tc nhng loi c m ngi Php gi l Joncs, cho nn cnh ng ny mi c tn l Plaine des Joncs (trch By ngy trong ng Thp Mi). (Goldfish). [15] Trong cun Thin Thch, c NHL cho bit hai ngi bn ny l anh Th. v anh T.; v lc Siemreap c vo hi mua cun Guide Groslierm khng c, nh mn ca anh T.. Ti khng hiu ti sao c NHL mang theo cun Guide Groslier ri ln xe i Nam Vang ri m cn phi tm mua cun v khi mua khng c th phi mn ca anh T.? Phi chng khi c vit b Hi K v chp mt phn ca b ny vo cun VVCT ny, c nh lm? (Goldfish). [16] Trong cun Thin Thch, c NHL cho bit ri Si Gn ngy 21.1.1943. Tnh ra ngy m lch l ngy 16 thng chp nm Nhm Ng. (Goldfish). [17] Theo Wikipedia th Bayon c n 54 thp ln nh. (Goldfish). [18] ti bn nm 1992 ti Nxb Vn ho - Thng tin. (BT). [19] Thi Mi xut bn nm 1968. (Goldfish). [20] Tc Nng. (Goldfish). [21] Cho ti cu i: Sn thu k tung du th hc. Vn chng diu
Page 35
phm thc nhi hoa. [Trong Hi K, c NHL dch ngha: Nhng ni sn thu k d, i chi tc l hc y; Vn chng diu phm th thnh thc m hoa m. (Goldfish).
Bi vit i vit vn ca ti -2BN THO T 1937 N 1945 Tnh li, trong nhng nm Si Gn t 1937 n 1945 ti t hc m bit thm mt t ch Hn, mt t vn hc v trit hc Trung Quc; v vit c trn ngn trang, mc ch ch l tiu khin, t hc, ch cha c xut bn, tuyt nhin khng phi v li hay v danh. Vit tiu khin th tt nhin cha c ch trng, ng li r rt, thch ci g vit ci , tu hng. Tuy nhin cng c xu hng: ti khng lm th, khng vit tiu thuyt, m thch loi k (du k, hi k), lun (ngh lun, co lun, tu bt) v ch ti cc vn gio dc, vn hc, nhng cha c bc vo khu vc bin kho. Hi , ti trn di ba mi tui, s hiu bit cn hp, l lun cha vng, nhng nhn nh khng n ni hi ht, t xt khng km nhng nh vn thi trc tui ti v vit nhng loi nh ti m c cht danh trn vn n, m bt php nh ri: vn cn sng sa, bnh d, nu hi hoa m th cng qu (o gt qu th ti khng a), cn nht l cm xc phi chn thnh. Nhng nt sau ny ti vn gi. n nm 1945, ti c c khong chc bn tho. Khng k nhng
Page 36
tp Hi k tui xun (vit t hi i o t Hu Giang), Ba ln v Bc (nm 1949, 43, 44), tp Du K Nha Trang Quy Nhn, tp dch C vn Trung Quc, tp Tu bt co lun, tt c u cha sa li, ch coi nh ti liu, cn su tp na: - By ngy trong ng Thp Mi (mt) - Thin Thch - Gio dc thanh nin (mt) - Hun luyn tnh cm, dch P. F. Thomas - Nam du tp c, dch H Thch - Dch vn nc ngoi (mt chng trong Un Art de vivre ca A. Maurois (mt), bi Tam bt h ca H Thch) ti u sa k, nh sau s in, nhng bn tho ng Thp Mi,Gio dc thanh nin, dch vn A. Maurois tht lc trong hi tn c.
Trong s nhng bn cn li, nh P. Vn Ti nm 1951 in tp Hun luyn tnh cm, nm 1968 nh Thi Mi in tp Thin Thch; bi Tam bt h ti cho v ph lc cun Ngh thut ni trc cng chng (P. Vn Ti xut bn 1951), tp Nam du tp c lu qu, mt thi gian tnh, ti b; cn By ngy trong ng Thp Mi nm 1954 ti phi vit li v xut bn cng nm [1]. (ch. XIII). * VIT BO T 1943, Nht thua M Thi Bnh Dng; nm 1944 M di bom xung cc cn c qun s ca Nht ng Dng, xung ng xe la xuyn ng Dng, xung Hi Phng, H Ni, Si Gn. Gn cui nm 1944, ti cho v con tn c xung nh v chng c em gi nh ti lng Long in, qun Gi Rai, Bc Liu. Chu ng hc lp t (cours prparatoire)[2] trng Tn nh phi xin ngh xung Long in hc. Ti Si Gn vi em trai ti[3], v hai anh Tn Phng v Vit Chu (con bc ti) lm trong c quan thng tin Domei ca Nht. m 9.3.1945, Nht lt Decoux (Ton quyn Php) lm ch ng Dng. Bo i tuyn b Vit Nam c lp: Trn Trng Kim lp ni cc.
Page 37
Php thua, ti mng, nhng ti khng tin ngi Nht m cng khng thch h, nn khng hc ting Nht, khng hot ng g c, vn tip tc vit lch, dch thut, nhn xem Nht hnh ng ra sao. Ti tng h cn chu ng c mt nm, trong thi gian ni cc Trn Trng Kim t chc xong hnh chnh, kinh t v qun i m nn c lp ca mnh s c th gii cng nhn. Thng 5 hay thng 7.1945, ng gim c nh Tn c th x cho ra t tun bo Tn Vit Nam, mi ng Nguyn Vn Nho lm ch bt. ng Nho thuc lp sau Nguyn Vn T, ni ting hc gii trong tnh Bc Ninh, trng Cao ng S phm H Ni ra, vit t bi ng bo Php v lc dy Vit ng trng Ptus K[4], c gio gii qu, hc sinh trng. T Tn Vit Nam 16 trang, kh nh t Tri Tn[5], c tnh cch chnh tr (s no cng c mt bi x lun li gi gin ca Nguyn Vn Nho), bn khng chy bng t Thanh nin ca Hunh Tn Pht v hi o mo, c t cy vit tr, thiu phn vn ngh. Ti ngh nc nh i vo vn hi mi nn gi ng Nho vi bi tu bt, tiu lun vit t trc, ng ng v mi ti li nh ni chuyn ng Boresse[6] (?). T trc ca bc vo l mt phng hp vi mt bn vit, my ci gh, ci t. Sch v giy t ngn ngang trn mt bn, di chn bn, tht ln xn. ng Nho khong 50 tui, lc c l bt u bnh ci, mt c vt hi sn si, nht l tai. ng thng minh, hot bt, ci m, hiu i. Ti nh ng vit mt bi v vic cu i Bc Vit, i bo nhng k yu qu ri th nh hy sinh h i, ch cu nhng ngi cn c th cu c, nu khng th rt cuc chng cu c ai ht. Ti khen ng c c lm chnh tr. Mt hm, ng ng mun giao cho nhim v ch bt cho ti v ng mc nhiu cng vic chnh tr. Ti cha kp tr li th bo nh bn. Trc sau ti ng c 4-5 bi[7]. l ln u tin ti ra mt c gi. (ch. XV). Ngy 15.8.1945, Nht u hng ng Minh khng iu kin. Tnh hnh bin chuyn tht qu mau. ng minh cho Anh gii gii Nht t v tuyn 16 tr v. Mt o qun vin chinh ca Php theo gt qun i Anh, b ln Si Gn mong chim li Vit Nam. Ngy 2.9, Vit Minh xut hin Si Gn, ton dn min Nam trong cc mt trn, cc gio phi ni ln chng Php. Ngy 23.9, Php chim cc cng s Si Gn. Hai bn giao tranh vi trn nh, ngng ri li nh. Khu ti nh no cng ng ca, cng c mt cy tm vong vt nhn, cng tch tr go, mui, nc mm, ht vt mui Ti ng ca nm nh hn na thng.
Page 38
* T HC TING ANH Ln ny cng nh ma thu 1934, khng c cng vic g lm, ti li hc ngoi ng. Ti hc ting Anh trong cun LAnglais en 100 leons (khng nh tn tc gi) m ti mua t 1931, bt u hc c t bi ri sau b v thi u vo trng Cng chnh. Ti ch nh anh Tn Phng ch cch c cho ng ging thi v anh du hc Hng Kng, Thng Hi hai nm. Loi sch thi tin chin rt thnh hnh, gip nhng ngi t hc mun thi T ti Php. Mi bi c ba chc t mi, c ch cch c, sau mi bi hc c mt bi tp ngn: dch Anh ra Php hoc ngc li; cui sch c bi corrig (sa li) ngi hc coi m t sa ly bi ca mnh. Hc nh vy ch ba bn thng c th vit c t cu ting Anh thng thng, ngn, c c nhng loi sch d (loi cho tr em), nhng ni th ngi Anh khng hiu m ngi Anh ni mnh cng hiu. Ngy nay phng php hc li thi. u My, ngi ta dng phng php thnh th (audio-visuelle), ch su thng l tm nghe c, ni c, vit c nhng cu thng thng. Nhng mi hc na thng th ngng v tt c ba chng ti (Vit Chu i Cn Th), sng ngy 10.10.1945 cng nhau tn c v Tn Thnh, nh bc ti. Ti ngy th qu, tng i mt thng ri tr v v tin rng ng Minh cho Anh gii gii Nht min Nam, Trung Hoa gii gii min Bc, ngha l khng cho Php tr li ng Dng. Php b cn ln Si Gn ri th no cng phi thng thuyt vi mnh. Ngh vy ti ch mang theo mt ci va ly nh cha t qun o v bn tho. c, sch v b li Si Gn ht (k c cun Anh vn ng hc cng vy); kho ca li, nh b lng ging coi chng gim. V i khng lu, m ng xung Long in, ch nh ti tn c xa qu, xe c khng c, nn ti v Tn Thnh vi Tn Phng, nhn tin thm bc ti. Khng d ln , tm nm sau mi tr li Si Gn. [1] Nxb Nguyn Hin L. (Goldfish). [2] Tc lp Lp D b, nay l lp Hai. (Goldfish). [3] Tn l Hu Hng. (Goldfish). [4] Nay l trng Trung hc L Hng Phong. (Goldfish). [5] Tc kh 20 x 25cm. (Goldfish).
Page 39
[6] Nay l ng Yersin. (Goldfish). [7] C l tt c cc bi hoc vi bi trong s , c NHL dng bt hiu Lc nh. Nm 1980, khi ng L Phng Chi hi v bt hiu ny, c NHL cho bit: () By gi th anh thy bt danh Lc nh ti dng k di mt vi bi vn ngn t hi tr (trch trong bi Tm tnh hc gi Nguyn Hin L ca L Phng Chi). (Goldfish).
Bi vit i vit vn ca ti Phn III THI TN C TN THNH V LONG XUYN V TN THNH HC NG Y Ti Tn Thnh khong mt nm ri t ma ng 1945 n ma xun 1947[1]. Sau hai thng u khng, thy tnh hnh trong nc mi ngy mt gng thm, ti bun b v st rut, nhng vng bng v c tin v con Long in yn n. qua th gi ti ngng hc ting Anh v sch Si Gn, m xin bc ti dy ng y cho. Ti hc b Y hc ton yu gm 6 quyn ca Lu Thnh Tuyn. Ti c ri bc ti ct ngha. Thnh thong c bnh nhn xa gn li nh bc ti tr (bc ti khng nhn tin ca ai c) nn ti c dp tp coi mch. Sau chn mi thng ti nhn ra c mt s bnh, bit cht y l, phn
Page 40
bit c hn nhit, h thc trong nhng trng hp d, s dng c mt s toa thuc cn bn, c in: loi b, loi tn (lm cho tan t kh i, pht hn), loi hn (thuc mt), loi nhit (thuc nng), loi cng (cng ph, nh thuc x); bit c tnh cch non trm v thuc thng dng: bit gia gim nhng v no cho hp vi bnh nhn, li bit nu thc a, sao tm mt s thuc.
c cc sch thuc khc nh b Hi Thng Ln ng, ti hiu c, nhng cha th lm y s c v thiu kinh nghim. S hiu bit ca ti ch dng cho ngi trong nh v nhng bnh thng thng. Ti thy y l ca ng phng phn bit hn v nhit, h thc tht tinh t v rt c li. Ti ly th d bnh ho do phi cm hay thi tit thay i. Nu phn bit c hn nhit th ch mt hai thang l ht, trong khi nhiu bc s th ht thuc nc ny, thuc hon khc m bnh khng dt. Mi mi nm trc y, c mt s bo Php hay M thy mt bc s ch dng cch ny m tr c mt bnh ho dai dng: bo bnh nhn vy nc trong phng cho khng kh m thp, mt m; v ngy sau bnh nhn ht ho. Trng hp ng y cho l do nhit m ho, ung thuc mt phi th ht. Bnh i tiu chy, ng y cng phn bit hn nhit v nhiu khi tr rt mau. Bnh l ng y phn bit hn nhit, Ty y phn bit dysenterie amibienne v dysenterie bacillaire [2]; hai cch phn bit c g khc nhau khng? ng y c kinh nghim lu i (trn my nghn nm) v rng ri (trn min ng rng bng c chu u khng k Nga) tt c nhiu iu ng cho Ty y tm hiu. Ngy nay ai cng bit cng dng ca h sa (nhau), ng tin (nc tiu tr em), cam tho ( tr lot bao t) m Trung Hoa tm ra c hng ngn nm trc; phng Ty ang nghin cu khoa chm cu ca Trung Hoa v by gi c nhiu bc s nhn rng thn c nhiu tc dng khc nhau ngoi tc dng lc mu, tit ra nc tiu, rng ng y c l khi bo tr em v ngi gi cn b thn. Nhng chng ta vn cha hiu r quan nim kh (kh huyt), quan nim thn thu, thn ho ca Trung Hoa. Nghin cu theo khoa hc tm hiu ng y l vic l th v rt c ch cho nhn loi. Tuy nhin chng ta phi nhn rng ng y ch gip cho Ty y c thi ch khng th no tin mau nh Ty y c, m cng khng th ph bin rng ri c. Ty y dng thuc ho hc, ch to rt nhiu v rt r; ng y gn nh chuyn dng tho mc m tho mc trng lu, li phi tu t, tu thi tit, phi bo ch; phng php dy, nghin cu ca ng y cn phi canh tn. (ch. XVI).
Page 41
Sn trong nh c sch, ti li t m tm hiu cc mn T vi, T bnh (gn y thm mn H lc) coi s: mn bi v c mn a l na. Nhng mn khng gip g cho cng vic vit lch cho ti c, nhng ti cng mun bit qua m mang kin thc, hiu vn minh Trung Hoa hn. Ti t hc ly, ch no khng hiu mi hi bc ti. V mn a l, c nhn ni phi c lng thn, mt thnh, cng tiu phu (i b gii) th mi lnh ngh; ti khng c lng thn, cng thiu mt thnh, li sn c thnh kin rng nhng min khai ph t lu i ri nh min ng bng nc mnh, mt t thay i hn v nhng cng vic o kinh, ct ng, xy nh ca, canh tc, nu c long mch th cng khng sao nhn ra c, v vy m ti ch c b a l hm gi cho bit l thuyt thi. c sch bi (D hc, bc ph chnh tn) ti thy thch hn. Khi chp nhn mt s nguyn tc cn bn m ta phi tin nh nhng nh l khng th chng minh c[3] m nguyn tc quan trng nht l s sinh khc ca ng hnh (kim, mc, thu, ho, th) th ta phi nhn rng mn bi hp l-gch. Nhng thc hnh th ti thy i khi gp mt qu ng nghim l lng nh qu ti xin v bnh ca m ti: qu cho bit s kh qua, nhng ti ngy thng mi mt[4]; v nhiu khi qu sai be bt. Mt bn ti c my chc nm kinh nghim v mn cng nhn rng qu nghim hay khng cn tu nhn duyn hay tm trng ca ngi xin qu, ca ngi gieo tin, tu lc, tu gi hoc ci g na. V sau ti b mn , nhng vn nhn n l k d, huyn b, ch khng phi l chuyn ni lo. V ba mn T vi, T bnh, H lc cng vy, c khi ng, v c khi sai hn; m ng nhiu lm ch c su phn mi. Ti li nhn thy cng mt ngi, ba mn on c th khc xa nhau, tri ngc nhau na, c ging nhau th cng ch c 5-6 phn 10. Nh vy, khng th tin ring mn no c c. Ti cho T vi c nhiu iu v l, mu thun hn ht. T bnh hp l hn ht; T vi thch hp vi n b, h mun bit nhiu chi tit, m cng i vo chi tit th cng d sai; T bnh hp vi tr thc, c phn ng hn T vi ( Trung Hoa ngi ta gn nh ch dng T bnh, khng dng T vi); cn H lc ch cho bit s s v s mng, hn no tt, hn no xu, ch khng cho bit gia nh, v con ra sao, m ch trng nht n cch c x, tin thoi nn ra sao cho hp vi ngha, tu thi ca Kinh Dch, do n thch hp vi ngi sng theo o hn. (Tm tt ch. XVI). *
Page 42
QUA LONG XUYN DY HC V T HC Ma xun nm 1974 ti qua Long Xuyn ch mang theo hai b b ba v hai trm ng, mt l coi tnh hnh, hai l cn thuc Bc v lm mt hai t thuc. Ti li t tc nh c Nguyn Th Lip, 26 ng Gia Long. Ti quen c t 1935 hi mi v Nam. C l mt ngi b con ca bc gi ti Tn Thnh, trng Gia Long ra, lm gio vin trng N Long Xuyn. Thy ngi tnh tnh bnh d, t nhin, sau hai ln gp mt, ti ng cu thn, c t chi v mun vy nui m gi; t chng ti thnh thong th t vi nhau; v khi lp gia nh ri ti cho nh ti hay, tm c hi cho hai ngi tip xc vi nhau mt hai ln. Hi y c vi b thn v mt ngi ch du go chng c hai con. Ti tnh Long Xuyn na thng, khng d khi sp v th c min qu hng thy T Ho Ho (tn Hunh Ph S, ngi sng lp tn phi Ho Ho, c ng tn min Ty, v hot ng chnh tr, 194546 hp tc vi Vit Minh) t pha Ch Mi xung ti pha di M Lung, hai bn b Tin Giang, tn Ho Ho rt xn xao, rc rch ni dy, v c tin thy T b Vit Minh th tiu trong mt cuc hp ban m a phn lng Tn Ph, cch nh bc ti hai cy s. Hnh nh thy qu tin h, ch dt theo vi v s nn b hi (). Anh Vit Chu theo thy, cng b Vit Minh git Cn Th cui 1945. Vy l ti khng th tr v Tn Thnh c, phi tm li Long Xuyn t lu na. Sau m 19.12.1946, Vit Minh tn cng thnh lnh Php H Ni ri rt ra ngoi, hai bn khng th ho gii vi nhau c na, chin tranh s ko di. Nh ti vi chu ri Long in ln Si Gn, nh ng Monceau b lnh thu Php chim, t mt ht m t trang cng b gic Min Long in o ln ly nhn; mi u phi nh nh mt ngi bn ng Sabourain[5], may qun o tr em thn, sau dy hc gip cho mt ngi bn khc ch mt trng t nh, trng Aurore. Ti khng th ln Si Gn c v tin tit kim ht nhn m Si Gn li ng c phong tro o ngi Bc. Long Xuyn ti gp ba ngi bn c: anh Hch Siemreap v cng tn c Long Xuyn, ng Nguyn Ngc Th, lc ny lm ch qun Chu Thnh Long Xuyn, v mt thy ho trc gip vic cho ti s Thu li. Ti cha kinh nghim lm ng y, cng khng mun tr v ngh cng chnh, ba ln t chi li mi ra gip vic ca mt k s ti quen t trc; ch nhn dy thm Php vn v Ton cho dm tr ca vi ngi bn Long Xuyn, mi thng kim c 5-6 trm ng, n. Ti dy k, va sc ca chng, ht h 1947, c hai a thi u vo trng trung hc Cn Th[6], ti ni ting v t s hc sinh mi ngy mi ng, mi ngy ch dy hai ba gi, kim c vi ngn ng
Page 43
mt thng. (tm tt ch. XVIII). C d tin ti gi mua sch Php: vi cun dy ting Anh, b a Linguaphone, sau thm b a nha Assimil na u dy ni ting Anh; mt s sch Anh, Php v Culture humaine, v kh nhiu sch v vn hc, gio dc, tm l, khoa hc, x hi hc Sau my nm thiu sch, gp sch no ti cng mun mua. Ti la nhng cun sch gii thiu trong 2 cun: Quels livres faut-il avoir lus? ca A. Souch, La Bibliothque de lHonntre homme ca mt nhm hc gi B Mi u c lung tung, sau thy vn no thch th ti mua thm. Ln ln ti hng v gio dc, v ng hc, vn hc Trung Hoa, tiu s danh nhn, loi t luyn c, tr (culture humaine, ting Anh gi l seft improvement), mn t chc. Nhn c mt cun sch Php, ti c bit nm 1926 ngi ta lp Paris mt U hi Quc t nghin cu s t chc cng vic theo khoa hc. Mi nc lp mt U hi Quc gia na. Php gi l Comit de lOrganisation franaise. Hi m mt trng dy mn t chc cng vic, ly tn l cole dOrganisation scientifique du travail, c lp hm th cho nhng ngi xa Paris. Hc ph kh cao. Ti r anh Hch hn tin ghi tn hc. Ti yu cu trng gi mt ln ht cc bi ging v bi tp cho ti. Mc ch ca chng ti l hc cho bit ch khng cn c bng cp ca trng v mun c bng th phi lm mt lun n (mmoire) v qua Paris t bin h cho ch trng ca mnh trc mt cc gim kho ca trng. Nh vy bng cp c chnh ph Php cng nhn, rt c gi tr. Ti hc mn rt k, mi bi di chng 10-15 trang ln (21x31) ch in, ti c vi ln ri tm tt i trong mt v ring. Mi bi thuc v mt ti, do mt gio s ging. C gio s ging v 2-3 ti. H l nhng nhn vin quan trng trong hnh chnh hay x nghip, c nhiu kinh nghim. Mi ngy ti b ra mt bui hc, ba thng th ht kho. Mi u ti lm c vi bi tp gi qua cho h chm; sau thi v c bi mun lm th phi c ti liu m Long Xuyn ti khng th kim c. Ti li gi mua nhng sch m trng gii thiu nghin cu thm.
Ma thu 1947, b c Ng Th Lu, thn sinh c Lip quy tin, ti nhc ti c nhn t ca c trong bi Ta cun By ngy trong ng
Page 44
Thp Mi, c vn tip tc cho ti u, dy hc trong nh. Thng 11 nm 1950, ng Nguyn Ngc Th lm tnh trng Long Xuyn v m trng trung hc Thoi Ngc Hu th x, hai ln khn khon mi ti dy thay gio s Knh phi v b t php; v gia nin hc khng d g kim c ngi thay nn ti v tnh bn c hai ng y, nhn li gip vi iu kin l cui nin kho mun thi th phi cho thi. Ti dy Php vn, Vn hc, c dc, sau thm c Hn vn na nhiu lp t nm th t xung ti nm th nh[7]. Ti son bi k, ging cho r rng, bt buc hc sinh lm nhiu bi tp, nghim nhng cng bng, thng thn, nn ai cng n, tuy c mt s ngi khng a. Ti dy c gn ba kho, ti ht nin hc 1952-53 mi thi. Trong ba nm ti lm vic rt nhiu, va t hc, va dy hc, va vit sch, h ming thi ging th cm cun sch ln, t cun sch xung th cm cy bt ln (nhng ti cng hng c nhiu lc vui v lng tin cy ca cha m hc sinh, lm knh mn ca hc sinh). Dy mi tun 16 hay 18 gi thi, khng bn my. Hc tn th gi hn. Ti hc mn t chc, hc Anh ng, li hc thm v vn hc Trung Hoa nh c my b vn hc s mua c (ch no khng hiu th nh bc ti ging, v t 1948 gia nh bc ti cng tn c ra qua Long Xuyn, ngi nh Tn Thnh, chnh ph khng chin bt phi d, vo xa trong ng, chu khng ni). Ngoi ra cn hc cc lp hm th Php: Cours ddition et de libraire, Cours de technique littraire; Institut Pelman (v culture humaine). Nhng bi hm th u gip ti ti liu sau ny vit sch, nh Ngh vit vn, Hng sc trong vn vn, nhiu cun trong loi Hc lm ngi.
Trong chng XIII (b Hi K) ti ni mun hc mt ngoi ng th phi dch. Ti mun ni thm: hc mn no th nn vit v mn . iu ny ti trnh by trong cun T hc, mt nhu cu ca thi i. Chng XII cun sch ti vit: C ngi ni: khi cha bit v mt vn no th ngi ta vit sch v vn y. Nu li y l ma mai th l ma mai mt cch v l. Khi c b Nho gio ca Trn Trng Kim hoc b L Thng Kit ca Hong Xun Hn, khng ai t hi hai hc gi y trc khi vit sch bit r v o Khng hoc triu L cha? iu chng ta i hi tc gi l ti liu phi ch xc, l lun phi vng vng, vn phi sng sa v ti nh; cn tc gi phi hc thm nhiu trong khi son sch th ta khng cn bit ti.
Page 45
V c hc gi no khng va hc va vit? Trn Trng Kim u phi l nh cu hc, Hong Xun Hn u c bng thc s v s hc. V trc khi son hai b y, h Trn v h Hong c l cng khng bit g v Khng T hoc L Thng Kit hn bn v ti, vy m tc phm ca h vn c gi tr. Ti mun i cu dn trn nh sau cho n cha mt li khuyn ch l v nghim trang: Khi mun hc v mt vn no th c vit sch v vn y. Chng ta ai cng c tnh lm bing, hc ci g cng ch mi bit qua loa m mn nguyn, khng chu suy ngh k, tm ti thm. Nhng khi vit sch ta cn kim sot tng ti liu, cn nhc tng tng, ri bnh lun, sau cng sp t li nhng iu ta tm kim, hiu bit ph din cho r rng. Trong khi lm nhng cng vic y, ta nhn thy c nhiu ch t tng cn mp m, ta phi tra cu hiu thm, c thm nhiu sch na, do s hc ca ta cao thm mt bc. Cng c nhiu sch th cng gp nhng tng mu thun nhau v ta li phi xem xt u l phi, u l tri v ta li o bi cho su thm; nh vy ta hiu thu trit c vn , nh lu hn, c khi pht huy c nhng iu mi l[8]. Cho nn mun hc mt cch k lng khng g bng vit v iu mnh hc. VIT SCH L T RA BI CHO MNH LM. Hc m khng lm bi th ch l mi c qua ch khng phi hc. Song ti xin dn bn: khi vit nn nh mc ch ca ta l tm hiu ch khng phi cu danh. ng cu danh th danh s ti. Cu n, n s trn v s hc ca ta cng s ho ra nng ni. Mt anh bn thn, hc gi L Ngc Tr, mt nm 1979, nh ngn ng hc c cng nht vi chnh t Vit ng, tc gi cun Vit ng chnh t t v, ngay khi cun T hc ca ti va mi pht hnh c my thng, mt hm gp ti th vin ng Gia Long, bo ti: Li anh ni rt ng: chnh ti vit v chnh t Vit ng l t hc y. Ti nm cht tay anh ci: Anh em mnh ging nhau qu. Ti vit cun T chc cng vic cng t hc. * VIT SCH LOI T CHC CNG VIC CHNH THC BC VO LNG VN
Page 46
Hc xong mi bi ca trng T chc cng vic theo khoa hc Paris gi cho, ti tm tt i trong mt tp v ri ti li c thm nhng sch gi mua t Php v mn b tc nhng bi hc y, cng ghi chp nhng chnh. c vi tp 100 trang v hc tr. Ti sp t li nhng iu ghi chp y, chia thnh chng, lp mt b cc, vit mt cun v mn t chc, ch tng hp m hiu r mn hc v khi coi li, mt th gi tm trong mt chng ti liu, bi ging ca trng v trong non mt chc cun khc na.
Ti vit k lng, sng sa, mch lc. Vit xong ti thy tp c ch v t ngi bit v mn t chc. c n, bit c nhng nguyn tc quan trng cng cch thc hnh; n luyn cho ta c tinh thn khoa hc, gip ta lm vic mau hn, c hiu qu hn m tn th gi, mt sc. M n li d c, d hiu hn sch Php. Ngh vy ti em cho ng Paulus Hiu, ch Kho bc Long Xuyn, cha hai hc sinh ca ti. ng thch n, ngh vi ti ng xut bn gip; ng b tin ra tm nh in Si Gn, in xong ng s gi cho mt s tim sch Si Gn v H Ni, ng s thu tin, tm li l mi cng vic ng m ng ht. ng tht l mt ngi tt, yu vn ha, nh ng m ti chnh thc bc vo lng vn, cng ti khng qun. Cun in ch hai ngn bn, ph tn kh nng v phi lm nhiu bn km (clich), ra mt c gi cui nm 1949, hai nm sau bn ht, nhng khng li bao nhiu. l cun u tin ti ra mt c gi. May mn n c hoan nghnh lin. Mt nh gio Long Xuyn bo ti: Ti mong c mt cun nh vy t lu. Nh vn Thin Giang Si Gn cha h quen bit ti, c xong vit th cho ti khen l vit sng sa v bo ti s thnh cng ngh cm bt. ng gim c nh xut bn P. Vn Ti Sabourain (Si Gn) do c cun m n ti. Ti mng rng khng l m ci vn ca ng P. Hiu. Sau ti khai thc thm mn t chc, p dng vo cng vic hng ngy nh vic hc v vic vt trong nh. Thng 11.1950, ti nhn dy cho trng Thoi Ngc Hu. Nguyn tc ca ti l ch cho hc sinh cch hc ri hng dn h h c th t hc. iu rt quan trng v ht thy cc hc sinh khng bit cch ghi chp li ging ca thy, khng bit cch hc bi, lm bi, khng bit tm ra trng im ca bi, khng bit cch hc n, tm ti liu, khng
Page 47
c mt thi dng biu nh. H khng hiu rng cc hc mt bi m c (rcitation) khc cch hc mt bi ton; mt bi s k, a l khc mt bi sinh ng H khng c c mt s tay ghi chp nhng iu cn nh thng coi li. Dy c vi thng, ti ngh cng vic cn nht l phi ch cho hc sinh cch hc , v ngy 29 tt nm Tn Mo (thng fvrier 1951)[9] ti khi s chp nhng li khuyn hc sinh, mi u ch nh vit 50 trang to hnh chnh quay rono chng 100 bn pht cho hc sinh ca ti. Nhng khi h bt th ny gi kia v s trang rt cuc tng ln gp ba. Tp ti vit d dng v vui, ch trong ba thng l xong. Ti p dng mn t chc vo vic hc cho ph sc, tn th gi m mau c kt qu; ti dn nhiu kinh nghim bn thn t hi ti hc trng Yn Ph v trng Bi. Ti sm c tinh thn phng php, ngay t hi hc lp S ng (cours lmentaire)[10] c li hc ring ca ti: trong lp va chp bi va hc thm, va i t trng v nh va ngh cch lm mt bi ton, tm cho mt bi lun, ri v ti nh l lm, hc ngay bi trong ngy, nh vy ti tn rt t th gi. Ln trung hc ti c mt s tay tm tt nhng quan trng trong mi bi s, a, vt l, ho, ton, tc nhng iu ti cho rng lc no cng phi nh; nh vy khi hc n thi trong lp hoc thi ra trng, ti ch cn coi li nhng s tay , t khi phi coi li trong sch. Nhng kinh nghim v nhiu kinh nghim khc na ti u ch li cho hc sinh. Vit xong thy tp c th in thnh sch c, ti t cho n nhan Kim ch nam ca hc sinh. Lc ny ti c c mt s tin tit kim, khi phi nh ng Hiu na. Ti mn nh in duy nht Long Xuyn in cho 1.000 bn, khng nh ph tn bao nhiu (khong 8.000 ng? Vng lc 3.400 ng 1 lng). Nh in ch c my p chn (pdale) in rt chm, m mi cahier ch c bn (hay tm?) trang nh, cho nn cng in v khu cao m sch li rt xu. H ch in cc mu giy t cho cng s v qung co cho nh bun, cha bao gi in sch, thiu nhiu phng tin.
Ti bn c mt s t cho vi tim sch Long Xuyn cn th gi ln Si Gn cho nh P. Vn Ti. ng Ti ch sch in xu qu nhng khen c gi tr, bn trong my thng ht v xin ti cho php ti bn. Cun bn chy hn cun Voulez-vous que vos enfants soient de bons lvres? ca gio s Lavarenne m ng Thin Giang lc dch, nhan lMun thnh hc sinh gii cng do nh P. Vn Ti xut bn, ra trc cun ca ti khong mt nm, v khng bao gi ti bn. Kim ch nam ca hc sinh rt c hoan nghnh. Nhiu ph huynh hc
Page 48
sinh sau gp ti, cm n ti v con h nh cun m hc tn ti. Mt gio s bo hc tr: Nu theo ng cun th hc rt gii, nhng t ngi theo ng c lm. Cn g phi theo ng. C hiu nguyn tc, hiu phng php ri chu kh p dng tu kh nng, hon cnh ca mi ngi, cng c li nhiu ri. Ti mng nht l n thay i hn cuc i ca mt thanh nin hiu hc nhng nh ngho, khng cch tin thn, sau thnh mt bc s, mt nh vn, trc 1975 ra c mt hai tp th, hai cun dy cch phng cc bnh ca thiu nhi v ca hc sinh. Trong tp ch Bch Khoa s 20.4.75, thanh nin , bc s Hng Ngc vit: Kim ch nam m cho ti chn tri mi. c xong, ti thy mnh gn gi vi ng (Nguyn Hin L) k l. C nhng iu ti thong ngh, tng lm nhng v thi ch ng lng, v khng c hng dn nn khng t c my kt qu. ng h thng ho, t ra nhng nguyn tc gip cho vic hc mt, tn th gi m c nhiu kt qu hn. iu quan trng l sch trnh by nhng phng php thc hnh, khng c nhng l thuyt vin vng nhm chn. Thanh nin t mi nm nay thnh mt bn thn ca ti.
Kim ch nam ca hc sinh c ti bn bn nm ln, ln no cng in 3.000 bn. Sau Kim ch nam, cng trong loi t chc, ti vit cun T chc gia nh (1953), ch cch t chc cng vic trong nh, d tnh, sp t, ch huy, c x vi ngi gip vic Nhng cun ca ti khc nhng sch trong loi ca u M im ti khuyn c gi sng gin d nh c nhn, ng ci hnh hi lm ti ci tm; m i sng vt cht th nn di mc trung, cn i sng tinh thn nn trn mc y. Cun c ti bn hai ba ln. Li mi nm sau (1964), ti mi vit mt cun na v T chc cng vic lm n. Cng vn p dng nhng nguyn tc t chc theo khoa hc, nhng cun ny ch in c mt hai ln, mi ln in 2.000 bn. Thi gii kinh doanh khng cn bit mn t chc. H ch cn chy cht, xin c ci lt xng (licence: giy php) xut nhp cng, vay ngn hng mt s vn khai thc l lm giu. C k ch cn bn li licence cng sng phong lu. Trong cng vic u thu, h quen ln, c phe cnh l lnh c nhng l b. Khng bit ti cui th k ny ngi mnh c c tinh thn lm n nh phng Ty cha.
Page 49
Cun ca ti ra sm qu. Ngay cun T chc cng vic theo khoa hc mc du in trc sau ba ln, mi ln 2.000 bn, cng vn c ra sm qu. Hin nay (1980) t Nam ra Bc vn cn nhiu c quan khng bit cch qun l, t chc; lm vic lum thum nh tng l, hng chc thi tin chin. M phng Ty th khoa t chc ca Taylor, Fayol b coi l lc hu t hai chc nm nay ri. Ngy nay h tm cch thch ng cng vic vi ngi ch khng thch ng ngi vi cng vic; tp cho th c sng kin, t lnh trch nhim, gip th t gii quyt ly vn . Ri y cc my in t (ordinateur[11]) s lm thay i hn cch qun l na; s quyt nh s khng tp trung vo ban gim c m phn tn cho cc phng, xng, ngha l cho cp di.
Ch mt kho hm th m gip ti vit bn cun nh trn, mn t chc quan trng tht. gip hc sinh c phng php, sau ti cn dch v vit my cun na, c th coi nh thuc v loi t chc, nh: Mun gii ton Hnh hc phng (dch J. Chauvel), 1954. Mun gii ton Hnh hc khng gian (dch J. Chauvel), 1956. Mun gii ton i s (ti vit), 1957. B quyt thi u, 1955. My cun u vit theo tinh thn cun Kim ch nam, tinh thn gip thanh nin, nhc h nh rng cn nht l c phng php, c ch ch, lm vic u u. Trong i c nhiu ngi rt thng minh m thiu nhng c nn khng lm c g c; tri li c nhng ngi thng minh ch trn trung bnh mt cht m lp c s nghip nh nhng c . Mt s c gi qu yu ti bo gi ti ng vit nhng cun m chuyn kho cu th c li hn. Phi, c th c li cho ti v kin thc, nhng chc l t li cho thanh nin. Khng thy ai vit sch ch phng php lm vic cho hc sinh th ti phi vit. V hc sinh thy c ch, nn cun no cng c ti bn nhiu ln. Cn cng vic kho cu, ti vn song song lm vi cng vic hun luyn thanh nin, u c xao nhng. *
Page 50
LOI VIT NG
V dy Vit ng cho lp t nin, ti phi c k cun Vn phm Vit Nam ca Trn Trng Kim v vi cun nh Nhn xt v vn phm Vit Nam ca Bi c Tnh c xong ti thy nhng sch vn phm (nay gi l ng php) , nht l cun ca Trn Trng Kim phng theo ng php ca Php qu, khng hp vi c tnh ting Vit. Ti li thy tt c cc gio s v hc sinh u min cng dy v hc mn , ch khng tin tng, khng thy ch li cht no c. V ti vit cun hiu vn phm, a ra vi kin, mc du ti cha h nghin cu v ng php. i khi ti cho rng Vit ng khng c phn bin di t dng (morphologie, cng gi l t php; cng mt t dng lm danh t, ng t th vit cng vy: ci cuc, cuc t), cho nn nhiu t (mot) khng c t loi nht nh, ta khng nn ch trng qu n vic phn bit t loi, m nn ch trng n vic phn bit t v (fonction des mots), n v tr ca mi t trong cu. Chnh t v, v tr v ngha cho ta bit loi ca mi t. Ti li ngh khng nn dng gch ni, v Vit ng c tnh cch n m (ngy nay gi l ngn ng cch th - langue isolante), rt kh gch ni cch no cho hon ton hu l c lm, m ch lm ri tr thm cho hc sinh. Vit lin nhng t ghp (mots composs) li cng khng nn. Tp ny dy khong hn trm trang, ti vit trong hai thng. Nh P. Vn Ti khng nhn xut bn v kh bn. Ti ngh b vn ra in 1.000 hay 1.500 bn h c quyn pht hnh (nh P. Vn Ti ng tn), bn c bao nhiu, tr hoa hng ri cn v phn ti. Bn hai ba nm cha ht nhng ti khng l vn in. Li vt cht khng c g, nhng li v tinh thn th ng k. Chnh nh cun sch mng m my nm sau ng Trng Vn Chnh (bt hiu Trnh Quc Quang tc gi hai cun Hi ngh Lt, Hi ngh Fontainbleau) H Ni di c v, li ng Monceau kim ti, ngh vit chung vi nhau v ng php Vit Nam v ch trng ca ti c nhiu im hp vi ng. Ri hn hai chc nm sau, min Nam c gii phng, mt s hc gi trong vin Khoa hc X hi (ban Ngn ng) Bc v cng li thm ti, bo h n ti t khi c cun . N c ch nh vy v l cun u tin vch mt hng mi cho cng vic nghin cu ng php Vit, thot ly nh hng ca cc sch ng php Php dng trong cc trng hc. Cng v dy Vit vn, nn ti c vit mt cun ch cho hc sinh trung hc v nhng ngi ln t hc cch vit vn v sa vn, nhan
Page 51
l Luyn vn. vit cun ny, ti c kh nhiu tc phm vn chng Vit, Php, v mt s sch Php v mn ngh thut vit nh cun LArt dcrire ca Antoine Albalat, La Formation du style ca tu vin trng Moreux[12], Le Style au microscope (3 cun) ca Criticus Khng k th gi c sch v thu thp ti liu dn chng, ch ni cng vic vit k ba trm trang cng mt su thng lm vic t 7 gi sng n 7 gi ti, tr nhng lc dy hc, chm bi, gi n, gi ngh tra. Nhng ti khng thy mt v vit rt c hng. Vit xong cui nm 1952, nh P. Vn Ti in ngay, sau ti bn c hai ba ln. Sch in ra ng lc Vit ng ng c trng dng, ai cng thy cn vit v ni ting Vit cho ng, cho hay, cn ting Php ch l mt ngoi ng cc trng trung hc, cho nn c c gi hoan nghnh, cho l gia nh no cng phi c; c v cn khuyn khch ti, buc ti vit thm na: ng L, ng phi son ngay mt cun Luyn vn th nh v phi xut bn gp, ni trong ba thng, khng c tr, h ny ti c sch c m qun ci nng nung ngi i nh. Vn cn rng, ng cha xt ht v ng khng c t chi. Ti khng t chi, nhng cn bn nhiu vic khc, nn nm 1956 ti mi vit c cun II, 1957 mi ra nt cun III. Hai cun sau ny cao hn cun I nn ch in c mt ln thi. Sau ti li vit thm b Hng sc trong vn vn na. Ti s tr li vn ny. Ngy nay ngh li, ba nm dy hc Long Xuyn, mi u ch v tnh bn, m khng ng gi cho ti vit ba cun cho hc sinh (Kim ch nam, hiu vn phm, Luyn vn) v sau ny c chc cun na v ton, ph bnh vn hc, ng php Trong i c nhng ci duyn may th v nh vy nh c mt s an bi no . *
DCH DALE CARNEGIE V VIT LOI SCH HC LM NGI hc ting Anh, ti tp dch sch Anh ra ting Vit cng nh trc kia hc bch thoi ti dch H Thch. Tht may mn, ng Paulus Hiu gii thiu cho ti hai cun How to win
Page 52
friends and influence people v How to stop worrying u ca Dale Carnegie v kim cho ti c c nguyn bn ting M vi bn Php dch. Hai cun cc k hp dn, ti say m c, bit c mt li vit mi, mt li dy hc mi, ton bng k chuyn. Mi chng di t 10 n 20 trang ch a ra mt chn l, mt li khuyn; v cho ngi c tin chn l, li khuyn , Carnegie k c chc cu chuyn c thc, do ng nghe thy hoc c c trong sch bo, nhiu khi l kinh nghim bn thn ca ng, k bng mt ging rt c duyn, cho nn c thch hn tiu thuyt m li d nh. Ting Anh ca ti hi cn non lm, hc trc sau ch c su thng tch cc nn nhiu ch phi da vo bn Php dch, v dch xong How to win friends ti a ng Hiu coi li, sa cha. Do m chng ti k tn chung. Ti t cho nhan c nhn tm. Ch trng ca ti dch loi sch Hc lm ngi nh cun th nn dch thot, c th ct bt, tm tt, sa i mt cht cho thch hp vi ngi mnh, min khng phn nguyn tc; nh vy m bn dch ca chng ti rt lu lot, khng c du vt dch, c gi rt thch[13]. Cun c nhn tm bn rt chy, t 1951 n 1975, in i in li 15-16 ln, tng cng bn c trn 50.000 bn. C ngi mua trc sau ba bn bn hoc v mt hoc tng bn. Nm vn bn nc mnh l nhiu tht, nhng khng thm vo u vi u M. Php, nh Hachette ln u in 200.000 bn dch, nhan l Comment se faire des amis; cn M khng bit my triu bn. Hin nay (7-1980) ch sch c ng C Hp[14] Si Gn c ngi chu mua mt bn vi gi 40 ng ngn hng (20.000 c). Nm 1975 gi ch c 2 ng ngn hng. Quy tc c nhn tm gm trong cu K s bt dc vt thi nhn[15] m tt c cc trit gia thi thng c t Thch Ca, Khng T, Ki T u dy nhn loi, nhng trnh by nh Dale Carnegie th hi c tnh cch v li, v ti ngh trong i i khi chng ta cng cn phi t thi mt cch cng quyt ch khng th lc no cng gi n ci trn mi c. Cho nn ti thch cun How to stop worrying m ti dch l Qung gnh lo i hn. ng nh on Nh Khu ni: ------------- Thuyn ai ngc gi ai xui gi, -------------Coi li cng trong bin kh thi.
Page 53
D sang hn, giu ngho, ai cng c u t, phin mun; ch hng t quan, trit nhn, qun t mi thn ng ng (thn nhin, vui v) c nh Khng T ni. Nhng lm sao c th thn nhin, vui v th Khng T khng ch cho ta bit. Dale Carnegie b ra by nm nghin cu ht cc trit gia c kim ng ty, c hng trm tiu s, phng vn hng trm ng bo ca ng vit cun Qung gnh lo i. Ti bt u au bao t t khi phi c Php bn lin thanh xung min Tn Thnh (1946), nm sau qua Long Xuyn, qun tnh cnh nc v nh ti phi trn vo trong sch v, nhng vit v c sut ngy th bnh bao t li nng thm m bc s khng bit, c cho l gan yu, ung thuc Ty, thuc Bc, thuc Nam u khng ht. Ri khi c cun Qung gnh lo i, ti thy ht u t, nh hn ngi i. Sut thi gian dch v trong nm su thng sau na, ti c cm gic ng ng . V vy m ti rt mang n tc gi, vit mt bi Ta ti ly lm c gii thiu vi c gi, v cui bi, : Long Xuyn, mt ngy p trong 365 ngy p nm 1951 Nhiu c gi ng vi ti l cun hay hn c nhn tm, v ngay t chng u trt c mt phn ni lo ri, cho nn chp nhan chng c nht nht qu nht nht trc mt, trn bn vit. Mi y, mt c gi, bc s, bo t hi i hc, c xong chng , th i ch k, khng k tn tht na m k l Today (Hm nay). Ti cn gi mt bn ca ch k ca ng ta. Qung gnh lo i trc sau ch bn c 30.000 bn, nhng ti chc n em li nim vui t nht l ca trm ngn ngi. N ra rt ng lc chin tranh gy bit bao ni lo lng cho bit bao gia nh! Cng trong nm 1951 ti dch thm cun na: Give yourself a chance (The Seven steps to success) ca Gordon Byron. Nhan ting Vit: By bc n thnh cng. Cun ny nh P. Vn Ti cng cho vo loi Hc lm ngi, ch li cho thanh nin, gn, sng, d theo, nhng khng c g c bit. C l v nhan hp dn nn cng c ti bn nhiu ln tuy thua xa hai cun trn.
Ngoi ra ti vit xong nhng cha sa my cun ny: + Ngh thut ni trc cng chng: ti liu a s ly trong cun Public speaking ca Dale Carnegie m ti cho l tc phm thc tin nht trong
Page 54
loi. Phn ph lc c vi bi din vn rt hp dn. Sch bn rt chy, ti nay vn cn ngi tm mua. + Th h ngy mai: ti tng hp cc phng php tn gio dc ca phng Ty tm ra mt ng li mi trong vic dy tr. Bi ta rt cm ng. Tc phm c hoan nghnh, ti bn nhiu ln. Thin Giang c xong tr nn thn vi ti. Nh cun Kim ch nam ca hc sinh v cun m gii hiu trng, gio s t thc n ti. + Hiu nng, b quyt ca thnh cng: trong loi Doanh nghip ca nh P. Vn Ti. + B mt du la: dch cun Le Secret de lor noir ca Robert Gaillard k v tm ra m du la u tin M. Truyn c tnh cch mo him cho tr em c. Trn 15 nm sau, cun mi xut bn[16]. * VN HC TRUNG QUC Cng trnh mt cho ti nht nhng th nht l vit b i cng vn hc s Trung Quc gm ba cun: I. T thng c n i Tu, II. i ng, III. T Ng i n hin nay. Vit b ch ca ti cng l t hc. Trong bi Ta m ti ly lm c , ti ni hi trng Bi ti t m mun bit v vn hc Trung Quc. Nn c hc Trung Quc nh c sc g huyn b thu ht ti, mt thanh nin theo Ty hc. Mi ln nghe nhng tn nh Vn tm iu long, Chiu Minh vn tuyn, Tin Xch Bch ph, Quy kh lai t D chng hiu ngha, ti cng thy trong lng vang ln mt iu trm ngm nh nh nhung ci g. Phi chng l ting vang nhng ging ngm nga ca t tin ti cn vng vng trong lng ti? Mun tm hiu vn hc Trung Quc m sch bo Vit ch lm ti tht vng. Cun Vit Hn vn kho ca Phan K Bnh s lc qu; cn c nhng bi dch c vn, th ng ng lc c trn tp ch Nam Phong v mt s bo khc th khng khc g coi my bng si, bng hng, bng ngu m my ch bn hoa ph Hng ng (H Ni) gi trong chic l chui, cha trong ci thng bn cho cc b ni tr mua v cng rm, lm sao bit c vn lng Ngc Hi, lng Yn Ph ra sao. Ti ch cn cch hc ch Hn c sch ngi Trung Hoa vit. Khi c mt s vn 3.000-4.000 ch, m trong cc t in Trung Quc, ti kim mua my b C vn, ng thi, Vn hc s nh
Page 55
ti ni, ri m mm ln. Tht kh nhc v cng. c mt bi trong C vn quan ch 20 hng ti thng mt c bui m ch hiu l m (). Cn nhng cun Vn hc s th tuyt nhin khng c ch thch, nhiu ch ti phi vit th hi bc ti, nhng khng dm hi nhiu, v mt cng bc. nh c nhiu sch, nhiu ln ri v ngha dn dn. Hc ti u ti tm tt, ghi ti y, so snh cc sch, sp t ri chp trong nhng tp v 100 trang. Sau cng dch mt s bi vn th, vit thnh chng. Ni cng vic dch ny mt 9-10 thng. Cc bi c vn th ti dch ly, th ti dch c mt s, bc ti dch cho mt s ln. Bi th no khng tn ngi dch l ca ti, V danh dch l ca bc ti. Hai bc chu u ch trng nht n c tn, ngha l dch sao cho ng, cho st, khng dm sa li, thm . Chng ti bit nhiu bi ngi trc dch ri m hay, nhng v Long Xuyn thiu sch, khng kim c nn khng dn vo.
Ti vit nh vy ct hc ch khng ngh n vic in. Vit xong thy c th gip cho cc bn hiu hc c mt khi nim v vn hc Trung Quc, nn mi sa li cho xut bn. S nhn nh ca ti chc khng sai nhiu, ti tham kho k bng nhng ti liu ti c; b cc c mch lc, sng sa nhng ti nhn rng chc c nhng ch dch sai, phin m sai[17], nhng cng c cho ra mt c gi. S d ti c gan nh vy l v tin lng qung i ca cc v cu hc khng n trch k hu tin hc thc nng cn m sn lng h c ch bo cho nhng ch sai lm, hu gip bn tn hc chng ti hiu thm ci c hc ca cc c, tc l ci nn tng vn ha dn tc chng ta (trch trong bi Ta). Vn hc Trung Quc nh hng rt ln n vn hc Vit Nam m cc c qu khim tn khng chu vit th bn xm nh ti nh phi m kim vy. Vit xong ti chp li, mt ba thng na (v c nhiu ch Hn v bi no cng c phn phin m). Ngy 20 thng mnh ng nm Qu T (26-XI-1953), mi cng vic hon thnh ti thy khoan khoi, tho bi Ta, cui bi ghi cnh trng khuya trong vn hoa phng vit trng ra: Trng mi l dng. Cnh vt ang ti tm, b mt, bng ho ra m m nn th. Nhnh liu l lp lnh bn dng nc. Gi hu rung rinh to hng di bng da. m nay ti mun th hn tm thi nhn cng danh s Trung Hoa thi trc.
Page 56
Hi hng hn ch v y! Ti mang n ch v rt nhiu, gn bng mang n vn nhn nc ti; v t hi mi sinh, ti c nghe li ngm Chinh ph, Thu Kiu xen ln vi li bnh vn th ca ch v v ngay trong vn hc nc ti cng thng thy n hin ni lng ch v. Tm hn ti ngy nay mt phn cng do ch v o luyn nn.
Vit cun ny ti mun c c hi gn ch v thm mt cht. Tc phm ca ch v qu nhiu, ti khng c ht, nn ngoi ci li gii thiu vng v tt cn mang thm ci ti v tnh xuyn tc. Xin ch v lng th. Mi c 27 nm m cnh ti t trong on nay thay i hn: dng kinh lp, gc liu khng cn, nhng thm c ba cy hong lan, chiu ti to hng thm ngo ngt c mt xm. mng ti hon thnh tc phm, bc ti cho ti hai bi th t tuyt v hai cu i, ti chp trong b Hi K, di y ch trch li mt bi th v mt cu i: Th: -----N t bin chi ng duyt chi -----Nht gia lc s ti tng tri. -----H tu cnh hng ng ty vn, -----K vng khai lai cnh thuc thu? -----(Chu c vit i, bc duyt cho, -----Ci vui trong gia nh ch bc chu hiu nhau. -----Cn chi phi hi ngi bn ng bn ty, -----Vic k vng khai lai cn tu thuc vo ai na)
Cu i:
Page 57
-----C sc c hng vn t c -----Tn tm tn bt th phng tn. -----(Sc c, hng c, vn thi c -----Lng mi, bt mi, i va mi) B i cng vn hc s Trung Quc, ng P. Vn Ti nhn l c gi tr nhng khng chu xut bn v in rt tn (phi sp ch Hn) m kh bn. Nm 1955 ti li phi b vn ra in, 1956 mi xong[18]. Ch in 1.500 bn, tn 75.000 (mi cun 25.000). Gi vng hi vo khong 4.000 - 5.000 mt lng. Bn mt nm c khong 500600 b, vn; s cn li bn by tm nm sau mi ht. Vy, lm ci ngh vit vn cng cn c vn kha kh th mi gi c ch hng, lm c nhng vic mnh thch m chng phi tu thuc ai. Nu khng c tin xut bn ly th 10-15 nm sau cha chc c nh chu in cho, m lng ham vit tt phi ngui dn. In xong ti mang v Long Xuyn trnh bc ti. Ti bun rng cha m ti v bc Hai ti khng cn. Ti khng ph cng cc c. Trang u sch ti : -----Knh dng -----Hng hn thn mu ti -----Ngi cho ti hc thm ch Hn ----- gia thi tn t ca Nho hc.
B nm 1964 nh Khai Tr ti bn; ti ch sa c mt phn li trn bn flan (bn ch) thi, v sp ch li th tn cng lm. Ln ny in 2.000 bn, nm 1975 bn vn cha ht, mc du c vin i hc Hu khuyn sinh vin c. * THI DY HC, TM T BIT LONG XUYN Vy trong 5 nm (1949-1953) lm vic tch cc, nht l ba nm cui,
Page 58
ti xut bn c chn cun: T chc cng vic theo khoa hc Kim ch nam ca hc sinh T chc gia nh Luyn vn I hiu vn phm c nhn tm (dch) Qung gnh lo i (dch) By bc n thnh cng Hun luyn tnh cm (dch t 1941)
Li c sn: i cng vn hc s Trung Quc Ngh thut ni trc cng chng Th h ngy mai Hiu nng B mt du la (dch)
Tnh ra va hc, va dy hc va vit, mi nm trung bnh ti xong c 3 cun. Tc quyn c khong 100.000, cng vi s lng gio s, s tin dy t ti nh, tiu pha ri (ti sng rt gin d, n ung m bc, ht ton thuc r; ch tn tin hc hm th v mua sch), a cho nh ti mt s tin sang mt cn nh nh trong hm khu Hng So (Tn nh) m m con khi phi chung vi bn v cc em na, cui nm 1953 cn d non 200.000, m hi mi qua Long Xuyn (1947) trong ti ch c 200. ng k nht l ti c cht danh trn vn n, c c gi tin cy. Ti thnh cy vit chnh ca nh P. Vn Ti.
Page 59
c vy mt phn l nh nh ti can m mt mnh lm vic nui con, dy hc; mt phn l nh thn mu c Nguyn Th Lip v c cho u trong nh dy hc, hc v vit. Thm thot m ti nh c non by nm. Trong i d g gp c ngi bn nh vy, nu khng phi duyn tri. Ngy nay n li ti thy s phn ti mt phn do ti quyt nh, nhng phn ln th do may ri, do nhng ci ngu nhin xy ra, khng sao ng c, nht l do thi cuc. Nh trn ti ni, ng cha ti khng ai vit sch, m ti v cc bc ti cng khng c nh cho ti thnh nh vn, chnh ti ti nm 1951, hi bn chc tui, tuy chnh thc bc vo lng vn m vn cha c sng bng ngh cm bt. Cn s t vi ca ti, nhiu ngi coi, khng ai on c l s ca mt nh vn. Bc Ba ti ch on c ngay t khi ti mi sinh l tt, giu v sang; v ti thy mt ngi s t vi ging ti n tm phn mi m lm thu khon, giu ln. Mt ng bn gi bo s ti ni danh v c cch t linh hi phi lim, thanh danh vin chn, nhng trong ngh no cng c ngi ni danh, m c theo cc chnh tinh mng v chiu mng ca ti, th ti lm mt k thut gia hoc mt nh kinh doanh nh ng thu khon ni trn mi hp, v mng ti c V khc, St, Ph, Lim, Tham; thn ti cung Thin di c Thin ph, Lc tn. Mng, thn u khng c Khi, Vit (vn tinh), cn Xng khc, Ho khoa (cng vn tinh) th u cung th, bng chiu v cung thn. Ch bn no bit ti l nh vn ri, coi t vi cho mi bo rng chnh Xng khc, Ho khoa chiu cung thn m ngoi 40 tui, ti i ngh thnh nh vn. Nh vy l ging mt cch cng p, ch khng phi l on s. Cho nn ti khng tin hn mn s; nhiu lm n ch ng c su phn mi thi; s di truyn ca t tin, gio dc trong gia nh hon cnh v thi cuc mi c nh hng ln ti i sng con ngi. S ch cho ta bit i khi t cch, t cht ra sao, vo hng no trong x hi, c khuynh hng no trong ngh nghip; cn th t ta phi xy dng ly cuc i ca ta. Quan nim v s , ti din trong bi Ta cun By bc n thnh cng nm 1951. V di truyn th ng ni, ng ngoi ti u c ting l hay ch, b ni ti li trong mt th tc mi i khoa hon. Ti th h cha ti th c hai bc C v Ba ca ti hc cao. Ti th h ca ti th hai anh Tn Phng, Vit Chu v ti u c khiu v vn. V gio dc th trong gia nh ti, i no cng trng s hc, cng cha (c khi c m na nh b
Page 60
ni ti ri nh ti) dy cho con, m ti tuy khng dy ti nhng li cho ti hc ch Nho vi bc Hai ti. Do hai nguyn nhn , ti thch c sch, thch vn hc, mc du hc ngh cng chnh, ng nh s on. Ri hon cnh v thi cuc a y ti vo ngh cm bt: - Long Xuyn ti gp ng P. Hiu mt ngi cng thch vn; ng gip ti xut bn tc phm u tin, li cng dch vi ti hai cun ca Dale Carnegie. - Ti vit nhng cun u ng lc nh xut bn P. Vn Ti cho ra loi sch Hc lm ngi. Thc ra ng Ti khng phi l ngi m ng. Trong th chin, ti nh u vo khong 1943, nh Hn Thuyn H Ni cho ra vi cun v thc nghim. Trc hay sau , mt ngi son mt cun v tinh thn khoa hc c gii thng Alexandre de Rhodes; nhm T Lc cng xut bn cun Mi iu tm nim ca Hong o v dch t on trong cun Le chemin du bonheur ca bc s Victor Pauchet, c thanh nin ch . Lc ngi ta thy phi ci to tinh thn ca thanh nin thch ng vi thi mi; thi t nng nghip chuyn qua k ngh, v lp thanh nin c ci to s l lp ngi m u cho giai on pht trin sp ti. phng pht trong khng kh t u th chin. ng Ti cho ti hay hi ng vit mt cun ri xut bn nhng bn khng chy; c l v l loi. Nm 1949-50 ng t tp c mt s cy vit cng ch trng, nh Thin Giang, Nguyn Duy Cn, m nh xut bn, mi u chuyn ra loi Hc lm ngi, v rt mau ch trong mt nm, nh xut bn ng ni ting, c s tin cy ca nhiu c gi. ng ng c coi l mt nh xut bn ln trong nc hi . Tc phm no ca ti lc gi ng cng c ng tip nhn lin. - Mt iu may na l cng vo lc nm 1951-52, Vit ng c dng lm chuyn ng tiu hc ri trung hc, t nh gio n hc sinh u cn sch Vit; m s hc sinh tng gp ba gp bn nm 1948, s c gi cng tng theo tuy chm hn, nn sch ca ti rt d bn. - Nhng cuc cch mng thng 8-1945 mi lm thay i hn cuc i ti. Khi qun i Php b ln Si Gn, mun ti chim nc mnh, ti quyt tm b ngh cng chnh, khng tr li lm vic na nu Php vn lm ch nc mnh. Mt phn v vy m ti hc ngh ng y, hc cha rnh th phi qua Long Xuyn ri dy hc ch thi, va dy hc va hc thm va vit sch. Khng c cuc cch mng , ti vn lm s Cng chnh th vit ch lm tiu khin, khng thnh mt ngh
Page 61
c. Vy hon cnh a ti vo ngh cm bt, trn ti mi k 5-6 vic ln, cn kh nhiu s vic nh na nhng quan trng nht vn l ti chun b sn sng (m mang kin thc, tm mt bt php ring) nm lin ly c hi, c khi chuyn bt li thnh li na. Bit bao ngi cng vo hon cnh m khng tin cng ng vi ti. Cho nn ti tin rng tng lai mi ngi do chnh mnh to nn. * u nm 1953 ti thy ngh vit sch gip ti sng c, ti chun b chuyn ngh. Va ng lc ny vic dy hc khng cn hng th na v a s nam sinh chn nn khng mun hc. Tnh hnh hi kh nguy cho Php; t 1952 h ra lnh bt tt c thanh nhin Vit t 18 tui phi nhp ng, ngi no hc ht nm th t cao ng tiu hc, thi u hay rt cng phi vo hc mt kho qun s Th c trong su hoc chn thng ri ra lm chun u[19]. Nh vy gng hc lm g? ng no th cng thnh bia n c. Ph huynh hc sinh lo lng, khng mun thc con hc, ch tm cch chy cht con c min dch thi. Ti khuyn hc sinh ng chn nn. Khng ai bit chc c tng lai ra sao. C th sp c s thay i. D khng thay i ngay th c bng Cao ng tiu hc[20] vn hn; nhp ng c th c chuyn qua mt ngnh chuyn mn, khng phi ra mt trn, ri khi gii ng c bng cp , mun tip tc hc na cng d. Tuy khuyn ch ti cng bit rt t tr chu nghe. Lp hc vn cn k lut nhng khng kh rt bun, tinh thn hc sinh xung thp, a s ng tr khng nghe li ging, lm bi qua loa cho xong. Dy hc m khng c hng, khng thy kt qu th th lm ngh khc cn hn, lng tm khi bt rt. Gia nin hc ti lm n gi ln ng Th xin thi dy t cui nin kho , khng k li giao ko na. ng gi li ha vi ti, khng bc n nhng c ngm . n gi ri, ti chun b ngay. Ti tnh k: c mt s vn khong 200.000, b ra mt s sa sang nh Si Gn, mt s na lm vn xut bn, vn cn 70-80 ngn ng sng mt nm m khi phi lm g. y l cha k s tc quyn nh P. Vn Ti s tr. Ti li c sn non chc tc phm k c bn tho vit trc 1945:
Page 62
Thin Thch (du k), Nam Du tp c (dch ca H Thch), v b i cng vn hc s Trung Quc vit sp xong. Ti li c gn ti liu vit my cun na nh T hc thnh cng, Ngh vit vn, B quyt thi u, ng Kinh ngha thc Nh vy l c vic lm, tc phm xut bn trong vi ba nm, h qua c hai nm u ri th c theo m tip tc t nht cng c nm, mi nm. Ti d nh t xut bn ly; cng vic khng tn th gi bao nhiu: ch c a cho nh in, h lo vic kim duyt v in cho mnh, mnh ch sa bn v (morase) ln cui cng; in xong h ch li nh ri mnh em giao cho bn nm nh pht hnh Si Gn nh Nam Cng, nh Yim Yim, nh Chu vi vi nh sch ln nh Khai Tr, thu ngay c mt s tin gn bng na vn in; cc nh khi bn gn ht s ly thm. Nh vy mi thng mt bn nm ngy, cn nhiu th gi vit. M s li trung bnh gp ba c khi gp bn gp nm nu sch bn chy s tc quyn trong trng hp bn bn quyn cho ngi khc. Ti tnh mi nm vit ba cun, mi cun dy 200 trang, bn c t 2.000 n 3.000 bn thi m xut bn ly cng bng c chn mi cun bn cho nh xut bn. Khng dy hc na m cng khng mua tc phm ca ai, ch vit ri a in, bn nh nh vy ti c th vit mi nm c s v sng ung dung vi cy vit. Tnh k ri ti vng bng, tin chc s thnh cng. Ma h nm , ng Th thy ti khng tr li dy trng Thoi Ngc Hu nh phi cho ti thi, nhng ng vn c nu ti li cho vui, bn b y c bao ngi. ng bo: - Nh vn lm ngh xut bn th nht nh tht bi. Anh khng nh Balzac phi bn nh in, n nh cha chm ri vit m vit ngy n khi cht vn tr cha ht n sao? Ti p: - Ti lm sao dm v vi Balzac. ng ta l mt ngh s, ti chng c cht mu ngh s no trong ngi c. ng ta l mt thin ti v t cho rng mt thin ti th ng sng cuc i lng ly ca bn cng hu, tm li l ng ham ci ch de, Honor de Balzac, nn mi mc n, phi vit nh mi tr n. Ti khng cn nhiu anh i, min kim c mt s tin bng lng gio s hay k s l mn nguyn ri; m ti tnh k, c th kim c s nu chu lm vic gp hai mt gio s,
Page 63
k s. Tuy mt nhng c t do, chng phi tu thuc ai, i ng gi v ng gi. Sng ngy tu trng nm , ngi bn vit trng ra ngoi ng, thy hc sinh dt nhau ru rt i ngang ti cng bun bun, nh bn, nh tr, nh cnh trng. Mi dy ba nm m ti quyn luyn vi ngh ri! Mnh T, thin Tn tm thng bi 20 bo: Ngi qun t c ba iu vui. Trong ba iu y khng c iu lm vua thin h, m c iu: c bn anh ti trong thin h dy d. Ti nghim thy nc ta, ngi no l con chu nh Nho chn chnh, con chu giai cp s phu cng c vi nt chung d nhn ra: khng ham danh li, chm nom s dy d con ci, yu nc, thch vn chng, chung ngh dy hc, c khiu dy hc na. Ti c dm ba ng bn trong gii y m ng ng H l mt. ng vi ti thn nhau, qu nhau mt phn v vy. Dy hc m c mt s tr thng minh, hiu hc, li c th gi vit sch na th tht l l tng. Hai nm u ti c hng ci vui m by gi ti cn gi c nhiu k nim p. u nm 1974, trong mt bui tic tt nin m lch ca Hi cu hc sinh Thoi Ngc Hu, t chc ti sn trng, ti c gp li vi bn gio s c v nhiu hc tr c ca ti, bc s, dc s, hiu trng; c thy tnh nim n thn mt knh mn ca h i vi ti, ti cng thy li Mnh T l ng. Gi ti khng vit sch th cha chc nm 1953 ti b trng Thoi Ngc Hu v mc du khng kh nm km trc nhng hc tr vn cn tnh ngha vi thy. Lm ngh vit vn ti may mn c mt s c gi thanh nin coi ti nh thy, gi ti bng thy tuy khng hc vi ti mt gi no. iu an i ti rt nhiu. V chung quy ti vn l mt nh gio ti ngy nay. Trong my thng cui Long Xuyn, ti rng chp cho xong b i cng trit hc Trung Quc ri thu xp ln Si Gn. Ti ch em theo bn tho v mt rng sch cn dng, cn th li c. Ti khng i cho ai ngoi bc Ba ti. Bc ti c v bun, nhng ti tha rng ch t thng ti s v thm. Gp ai ti cng ni ln Si Gn tnh vic lm n, ch khng vnh bit Long Xuyn (). Khong cui thng 11-1953 ti ri Long Xuyn. Tnh hnh chin s Bc lc bt li cho Php, ai cng bit sp c s thay i (ch. XVIII). Ch thch:
Page 64
[1] T ngy 20.10.1945 n khong u thng 4 nm 1947 (c qua Long Xuyn trc ngy 16.4.1947 na thng). (Goldfish). [2] C th hiu l bnh kit k do amip v bnh kit l do vi khun. (Goldfish). [3] Chng hn ti sao bnh, inh li l ho v trong qu ny l ho cha m, qu khc l ho con, ho ti [4] Vic xin qu xy ra khong 5 nm trc khi c NHL tn c v Tn Thnh, v thn mu c au nng ri mt t nm 1940. (Goldfish). [5] Sau i thnh ng T Thu Thu; nay l ng Lu Vn Lang (Goldfish). [6] Tc Collge de Can Tho, sau i tn thnh trng Trung hc Phan Thanh Gin. (Goldfish). [7] Tc t lp 9 xung lp 7 ngy nay. (Goldfish). [8] on ny ti sa li theo cun T hc, mt nhu cu ca thi i, Nxb Xun Thu, trang 192 (bn scan do Twonguyen cung cp). Trong Hi K cng in gn ging nh vy, ch thiu ch nhng. (Goldfish). [9] Tc ngy 5.2.1951 (Goldfish) [10] Theo h thng gio dc ph thng Php Vit, bc Tiu hc gm 6 lp: lp ng u, lp D b, lp S ng, lp Nh nm th nht, lp Nh nm th nh, lp Nht. (Theo Trn Bch Lan, Gio dc Vit Nam thi Php thuc, http://profiles.yahoo.com/blog). (Goldfish). [11] Ting Anh l computer: my in ton, my vi tnh. (Goldfish) [12] Trong Hi K cng in l : LArt dcrire ca Antoine Albalat, La Formation du style ca tu vin trng Moreux. Chc c NHL nh lm v trong bi Nguyn Hin L vit v ngh vn, tc gi Nguyn Ngc ip, c l cn c vo mt tc phm no ca c NHL, cho bit: Theo Nguyn Hin L, l cc cun LArt dcrire, La formation du style ca Antoine Albalat, Science et style ca tu vin trng Moreux (trch trong Nguyn Hin L: con ngi v tc phm, Nhiu tc gi, Nxb Tr, nm 2003, trang 129). Tn y ca ba cun c
Page 65
NHL tham kho l: L art d crire enseign en vingt leons, La formation du style par l assimilation des auteurs ca Antoine Albalat (1856-1935) (theo http://fr.wikipedia.org/wiki/Antoine_Albalat); vScience et style, conseils un jeune crivain ca Thophile Moreux, c gi l tu vin trng Moreux (1867- 1954) (theohttp://fr.wikipedia.org/wiki/Th%C3%A9ophile_Moreux). (Goldfish ). [13] xut bn nm 1995, ti Nxb Vn ho Thng tin. V ngoi ra cun ny cng c xut bn nhiu Nxb khc. (BT). [14] Xa l con hm, gi l hm C Hp, sau m rng v c t tn l ng Bi Quang Chiu. Nay l ng ng Th Nhu. (Goldfish) [15] Li ca Khng T; c ngi dch l: iu g mnh khng mun th ng lm cho ngi khc. (Goldfish) [16] Tc nm 1968, Tui Hoa xut bn. (Goldfish). [17] Chc l c NHL thy cc ch phin m sai, v d nh nhan mt bi k ca Quy Hu Quang l , trong CVHSTQ c phin m l Sng Lng nh k (theo bn ca Nxb Tr, nm 1997, trang 589) nn trong Hi K c phin m li hai ch u thnh Thng Lng (nhng theo bc Vvn th hai ch nn c l Thng Lang). (Goldfish). [18] Trong danh mc sch trong cun Mi cu chuyn vn chng th b CVHTQ do nh Nguyn Hin L xut bn nm 1955. Do ta c th suy ra rng nm 1955 in xong cun u hoc cun u v cun th hai, nm 1956 th in xong cun th ba hoc cun th hai v cun th ba. (Goldfish). [19] C ti liu cho rng trong 5 kho u t 1951-1954, sinh vin tt nghip qun trng Th c c mang cp bc thiu u; t kho th 6 tr i th sinh vin tt nghip ch mang cp bc chun . (Goldfish). [20] C l vo thi , bng Cao ng Tiu hc i tn thnh bng Trung hc nht cp, v lp t nin i tn thnh lp T (nay l lp 9). (Goldfish).
Page 66
Viet Nam Thu Quan thuien Online - Design by Pham Huy Hung
Bi vit i vit vn ca ti Phn IV LM LI CUC I CHUYN SNG BNG CY VIT
(Gn trn chng XX trong Hi K)
TR V SI GN CHUN B LP NH XUT BN Thi con ng Long Xuyn Si Gn khng c yn. C vi khc quo c dm ba na thng qun khng chin li t mn m Php khng c cch g ngn c, mc d c vi ba cy s li c mt n canh, v m lnh khng dm ra khi n. Nhiu khi qun khng chin ngang nhin i thnh hng bng qua l cch n vi trm thc, bt loa khiu khch m lnh trong n lm thinh, v h n mt pht sng th n b san phng lin. Nh c mt s tho thun ngm vi nhau: mt bn c canh gt ban ngy, v lng xm bt g bt vt, b da, mn va va thi th yn; mt bn c o ng, t mn ban m. Ti ch ng b t mn, on xe phi ngng li hai ba gi i qun i ti g mn, lp li . mi u ng, xe , xe du lch, xe nh binh dn li c trm chic, thnh hai dy di c cy s. Hai ba gi sau ng mi khai thng li c. Nu c mt chic cu st b ph th hm sau xe mi ti Si Gn (). Hm ti i may mn khng gp tr ngi g dc ng, nn khong hai
Page 67
gi chiu ti Si Gn. Nh trong mt ng sau Hng So Tn nh, xm ny hu ht l tiu t chc v cng nhn. Chu nm ln, u bng Trung hc nht cp ca Php ri. Nh ti vn dy hc s 50 ng Monceau (tn mi l Hunh Tnh Ca), do c bn ch trng Aurore sang li ca tn lnh thu Php chim ca chng ti. trong ng khng th lm n g c. Ti bn vi nh ti xin c bn tr li cho chng ti nh Hunh Tnh Ca. H tt bng, tr, m khng i tin sang nh (). Nh ny hp ch c hai phng 3,5 x 3,5 thc, pha sau l mt khong 3,5 x 5 thc va l sn, bp, cu tiu, phng tm. Chng ti gi nguyn hai phng trc lm ch cho nh ti m lp km tr em ban tiu hc trng Php, mt lp na cho lp mu gio ting Vit. Khong 3,5 x 5 thc pha sau ti di bp, cu tiu, phng tm ra ch t trng sau nh, ri b sn, lp mi fibro-ciment thnh mt phng rng non hai 20 thc vung va lm ch n, ch tip khch, ch ng, ch ti vit lch v con ti hc. Ti ch xut bn tc phm ca ti thi nn khng phi xin php, khng phi ng mn bi, nhng ti cng t tn cho nh xut bn. Nh ti m lp mu gio th xin php, nhng i c nm ngi ta khng cho php, sau nh ti dp lp . C nh xut bn ln lp mu gio u ly tn ti. Nm ti 42 tui ty (43 tui ta), lp li cuc i khng phi l sm, nhng cng khng tr v t 40 n 50 l tui gi gin, kinh nghim, sc lm vic cn mnh. Ngoi 50 tui, sc bt u suy nhng ti thy nhiu ngi qu tui m v hon cnh thc y, phi lp li cuc i v thnh cng. Quan trng nht l ngh lc ch khng phi tui tc. Trc khi lao vo con ng mi, ai cng lo lng v nhng tr ngi ny n, nhng khi cng quyt tin c bc u th ta thy s thay i cuc i khng c g kh khn c. V tnh ton chun b k nh trn ti ni, nn ti vng tm, khng e ngi cht g c. GP CC BN VN: H CHU, THIN GIANG, NG H, NGUYN HU NG
Khi Long Xuyn ti th t vi hai nh vn: H Chu v Thin Giang. H Chu tn tht l Nguyn K Thu, sinh nm 1923 lng Hnh Thin (Nam nh), ni ting v t. Con mt c c, sm thi hc ch Php, v lng hc thm mt t ch Hn ri phiu bt, lm kh nhiu ngh: bun bn, nui g, th k, thu rng, dy hc, ch tr,
Page 68
ngh no cng tht bi, nm 1950 c v ri, vo Si Gn th ngh cm bt, vit truyn feuilleton cho t Vit Thanh c ng ch nhim Vn Hon c thanh nhn, bit i, giao cho coi ph trng Vn chng. T c tip xc vi nhiu vn nhn, danh dn dn ln. Chnh lc y (1952) ti thnh thong gp ng mt bi tp lun hoc ph bnh vn chng[1]. (Ti cng gi bi cho tp san Gio dc Vit Nam). Nhng truyn ng ng trn Vit Thanh tnh tit ly k, ging vn c knh, du dng, cho nn c mt s ngi ti ngay nh Nht Linh v mt vi anh em chng ti Long Xuyn. Nhng truyn y sau gom li thnh tp Nam Hi truyn k. ng mt hi 50 tui (nm 1973) v t mch mu. Ti ghi s nghip ca ng trong bi H Chu ng trn tp ch Bch Khoa s 392, thng 61973. Nm 1953 ln Si Gn ti mi gp mt ng. Cm tng u tin l con ngi y gin d, d thng. ng ci m, t nhin, thnh thc, sn sng gip bn m n ci ca ng ti, cp mt cn th ca ng hin. Ngay bui u ng ti ci th tht vi ti: Ci vn ch Hn ca ti c g u anh; ti ch c mt con dao gm, ch u c li kim cy ao no u, ma by m c cc anh khen y thi. Chng ti thnh i bn thn t , v nm 1954 khi ti m nh xut bn, ba bn thng mi ra mt cun th ng gip ti: li chic xe my du Peugeot sn en a ti li cc nh in, cng ti giao sch, thu tin, sa n co C li, chng ti chia nhau sng. Lun hai nm, khi t Vit Thanh nh bn, ng tng bn m vn vui. ng Vn Hon thiu ng bn, ng i m khng c m cng khng gin. D thng ch . T nm 1955, ng dy S a cho vi trng trung hc t Si Gn, khng c th gi gip ti na. i sng ng t ung dung hn. ng Thin Giang (Trn Kim Bng) khc hn H Chu, khng phi l mt ngh s m l nh cch mng. ng cng tui vi ti, gc Qung Nam, hc ht Cao ng tiu hc, theo nhm t, b Php giam Lao Bo mt hai nm, m sau ng vit mt tp hi k nhan l Lao t, bn kh chy. Trong nhng nm 1947-62 ng hp tc vi vi t bo, vit chung vi Th Hc, Tam ch v tp mng hi c t tng x hi. Hi ti gp ng th ng dy S a cho vi trung hc t Si Gn v cng vi v l Vn Trang coi mt tim sch ng inh Tin Hong,
Page 69
pha a Kao. Em gi ng, b Hp Ph thnh thong vit truyn cho tr em. B Vn Trang vit truyn ngn t gii ph n nng thn v tiu th trong Nam, vn gin d, c duyn, kh c ting. B l con t trong mt mt gia nh nh Nho tiu in ch Cn Th (?). Ch c l v nh vn v chnh tr gia H Hu Tng. Sau b ny ti b Tn Sinh, ch tim sch ng inh Tin Hong. B Tn Sinh bit lm th, v chng vit mt tiu thuyt nhan Nc Nn, t bng mt ging cm ng s ni dy ca mt s nng dn b bn in ch cp cng khai ph t rung ca h Nc Nn. Ri ti b Mng Trung ngi c ti nht trong bn ch em, bit n ca, vit vn, c nhiu bi ng trn t Bch Khoa, bn thn ca nhc s Trn Vn Kh, ng tic l cht sm. Bn ch em ngi no cng thng minh, c khiu v vn, tht him thy mt nh nh vy. Ti ln Si Gn c t lu th Thin Giang dt ti li thm thi s ng H Lm Tn Pht nh sch Yim Yim th trang ng Nguyn Thi Hc. Ti bit danh ng t 1929-30 m mi nm mi c gp mt. Ti ghi li cuc gp g trong bi Trn mi nm cm bt v xut bn ng trn Bch Khoa nm 1967, ri sau in li trong tp Mi cu chuyn vn chng (Tr ng 3-1975). Di y xin trch mt on: Cm tng u tin ca ti l phng khch - hay phng sch? ca ch nhn ti qu, hp qu, ngn ngang c. Nhng ch m lt sau ti thy phng thn mt. N ch cch tim sch c mt bc chn m sao khng kh y khc hn: ti qun ht n o no nhit bn kia bc vch, nh vo mt th gii khc. My c coi ca hng ngoi kia khi bc v y cng khng cn v gip nh bun na m l , khp np nh nhng danh gia t . Ngy nay nh li khng kh y, ti cho phn ln do tnh tnh v cch tip khch ca ch nhn. Nhiu ngi vit, ni v ng H, nhng ti cha thy ai nhc ti im ny: ng c lc nh trnh trng, nhng thc ra rt t nhin, hn nhin na; d l mt k n em v danh nh ti mi gp ng ln u tin, cng thy rt th thi, nh bit nhau t lu. (Ngi th nh cho ti cm gic l ng Vi Huyn c, ng ny th tht xu xo, d thng). V ti ngh l cm gic chung ca nhiu ngi v ti thy ng tip nhiu ngi, gi tr, thn s, ai cng nim n nh ai. C khi ng d dm na. Mt nh c nhc c danh li thm ng, ng hi ngay: Hm nay li dy bo iu g na y?. Ln khc, nh trai li rc du, ti gi lnh ri, nhc i nhc li hai ba ln m c du Yim, con gi ng chng chnh mi khng ra, nh trai nhc na, ng ci bo: Gp g? o m!. Ti sut bt ci. o l o kp My hng ny ti mi thm v y[2].
Page 70
Ln y chng ti ni chuyn vi nhau kh lu m nhng ln sau cng vy, khng ln no dt ra v sm c. Ti cn nh ng bo ti: - Long Xuyn c th vit nhiu c, ch ln y, m nht l lm vic xut bn na th bn rn sut ngy, khng vit c u, ch vi ba nm s cn hng. Ti khng tin nhng cng khng ci. Nu lc ti tha vi ng rng ti phi vit trong mt cn phng ba thc ri chiu rng, bn thc ri chiu di, va lm phng n, phng ng, phng tip khch, phng hc ca chu, mt bn l cn bp khi m, mt bn l lp hc hai chc em b th chc ng s khuyn ti nn mua v xe v Long Xuyn gp i cho ri!. Ti c thi ny: trc khi lm mt vic g quan trng t nhiu, ti tnh ton k ri mi quyt nh, quyt nh ri th d ai khuyn g ti cng khng i , v ti ngh ngi ngoi khng th no bit r kh nng, hon cnh ca ti bng ti. Ti cho c t tin rt cn, khng c n khng lm c g c. * Mt bui ti, khi cn hm Hng So, mt ngi gy, lng hi khm li chi ti, t gii thiu l nh vn, nh bo, nh gio Nguyn Hu Ng, bt hiu l Ngu ; v l c Dung cng dy trng Aurore vi nh ti. Ti cha h bit ng m cng cha c bi no ca ng c, thy ng rt thn mt. ng vit gip t Phng ng ca H Hu Tng. T ny ng lm mt cuc phng vn cc nh vn Bc, Nam, mi nh ng trn mt s bo vo ngy ch nht. Ln ng li phng vn ti v t bo u tin nhc n ti l t ng cng tc. Ln ln ti thn vi ng, mn ng, ng thng li ti chi m ti th c nm ch li ng mt hai ln. Tnh tnh tt, hay gip ngi; nh ng vic g ng cng tn tm, d gia tra cng g lng p chic xe c m i lin; nht l sch bo ng xin c rt nhiu, em cho ti c ti ngn, m ng xin ca ti cng rt nhiu tng cc bn khc. ng l con mt nh Nho lm ng Hm Tn (Bnh Tuy), mt hi vin trong ng Kinh ngha thc. Hi hc Ptus K (Si Gn), c khiu v vn, c gio s Phm Thiu khuyn khch. Nm 1944-45 gip vic cho t Thanh nin nn quen nhiu ngi sau lm cch mng, theo khng chin nh Lu Hu Phc[3], Hunh Tn Pht C ti v phng vn: bao nhiu bi phng vn vn ngh s ng trn Bch Khoa u do ng vit c, v trong to son khng ai quen bit
Page 71
nhiu nh vn nh ng, cng khng ai nh ng chu p xe i khp Si Gn tm cc nh vn, c ngi hai ba ln mi gp phng vn. Nhng bi hay nht c gom li thnh mt cun nhan l Sng v Vit vi[4] do ng t b vn ra xut bn nm 1966. Thnh thong ng b khng hong tinh thn, b nh i lang thang, ni by ni b, chi khng cha ai: Ng nh Dim, cc thng to lnh o Pht gio nm 1963 Mi u mt hai nm mi ln cn mt ln, sau 6-7 thng mt ln, phi a vo Dng tr vin Bin Ho na thng, mt thng iu tr. Sau ngy Gii phng, bnh nng hn, ng nm lun vin, khi gn mt mi a v nh. ng mt u nm 1978. Li iu ng xong ri v ti bi ngi ngh bng: Xong mt kip ngi. Trong bi Ta cho tp Qu hng[5] ca ng, ti k mt ln ng li thm ti khi bt u ln cn: Ti nh l mt bui sng u ng (nm 1967). Ti mi ngi vo bn vit th anh m mt chng sch, long chong bc vo, lng khom khom, u a ra pha trc. Anh t chng sch ln mt bn, ko gh ngi, mc ti ly ra mt gi thuc r, x mt mnh giy quyn, lng thinh qun. Ti bit ri, dp tt c cng vic li, sn sng ngi nghe anh. Trng chic s mi nhu nt, c tun cha thay kia, ti on anh mi Chu c, H Tin, Ty Ninh, Ch Gia hay Hm Tn v, cha bit chng mi c mt ty cnh st u th ra hm trc na. Anh va ht thuc lun ming - bnh thng anh khng ht - va k chuyn. th chuyn. T nhng mng thi thanh xun ti nhng mng hin thi, t chuyn nh n chuyn nc, t chuyn vn th ti chuyn chnh tr, ri chuyn bn thn, bn s, bn trai, bn gi, chuyn em chuyn chu, chuyn hi khng chin, chuyn b an tr trong bng Ton l nhng chuyn ti c nghe anh k nhiu ln ri, m ln ny nghe li, ti vn thy bun v hn. Ti gn nh khng xen v mt li no c, mc anh thao thao anh trt bt ni bt bnh, ni cm phn ca anh i. Anh cm phn x hi, anh cm phn thi i, anh cm phn mi ngi. Anh nhiu l tng, nui nhiu mng cao p m gp ton nhng iu bt nh , c phi c nn xung v sc nn cng mnh th sc bng ra cng cng mnh. C lc anh nghin rng, nm cht tay vung ra nh mun thoi ti; c lc anh mu mo mun khc, ri bng chm ln, chua cht, cay c mt st ph phng ngi bn gi m anh qu nht. Lc ti chn i bit bao! C lc anh ci gn gh rn ri ngm th, nhng bi th lc bt hay tht ngn, ng ngn, thng l bn cu anh lm rt mau (). Hm ngi nghe anh sut hai gi, ti thy bun l lng, khng phi ch bun cho anh, m cn bun cho chnh ti, cho tt c loi ngi. Ht
Page 72
thy mn thp pht
chng ta b ngoi u rt nh nhn, l , nhiu khi vui v tha na, nhng trong y lng vn c nhng kht vng cao c ln hn b dn p hng my chc nm, v c th mt sm mt ti ra m khng sao ngn li c.
Ti gp vi nh vn na nh L Vn Siu, Nguyn Duy Cn to son tun bo Mi (m ti vit gip my bi) cng ca ng Phm Vn Ti, ti trn lu nh sch ca ng. Ti li thm L Ngc Tr th kh Si Gn ng Gia Long; hc gi L Th Xun nh in Maurice, gn ch Bn Thnh. Hai ng ny rt ch trng n chnh t, v nh ng Th Xun m sch bo ca nh P. Vn Ti t mc li chnh t cng nh sch ca Yim Yim th trang. * KHNG DY T CH XUT BN SCH CA TI ng L Th Xun khng vit lch g c. Va qun l nh in Maurice, va lm gim c trng trung hc t Cu Long, thy ti dch my cun ca Dale Carnegie, li nh ti nh dy gip mn Anh vn. Ti th thc dch Anh vn th tm c, ch ni khng c. ng bo gio s Anh vn Si Gn th ai cng nh vy ht, va hc va dy. Ti cng quyt t chi. ng c v khng vui. ng Thin Giang gii thiu vi ng Phan Ng hiu trng mt hai trng trung hc t c ting Si Gn. ng Ng nh ti dy Vit vn cho trng ng, ti cng t chi. Lp hc th ng 70, 80 hc sinh khng c k lut, phi h ht t u gi n cui gi; dy nh vy ch kim n th Long Xuyn cn hn, ln y lm g. Trng trung hc t hi pht trin rt mnh Si Gn. Trng no c c vi gio s gii, ni ting v Vit vn, Php vn, nht l Ton L Ho th thanh nin x ti xin hc. Nhiu ng hiu trng ch vi ba nm lm giu rt mau, nh Phan Ng, Vng Gia Cn Vi anh bn mi quen ca ti trong gii gio s ngh hn vi ti m trng trung hc, chia nhau dy, ngi no cng c danh ting t nhiu li c lng tm th chc trng mau thnh. Rt c th s thnh y, nhng thnh bao nhiu th lo lng, mt c by nhiu, ti t chi. Mt thy k gip vic ti s Thu li thi trc, lc lm th k cho mt nh xut bn sch gio khoa tiu hc, nh Vit Hng, ngh vi ti m mt nh xut bn sch gio khoa tiu hc v trung hc, thy y s gip v quen nhiu ngi B Gio dc, nhiu hiu trng trng.
Page 73
Ti p l ch ct vit v xut bn t cun sng th thi. Vy l ti b qua hai c hi lm giu; sau 1965, khi na triu qun M t b ln nc mnh, ti li b mt c hi na: khng ct nh cho M mn nh vi ngi khuyn. S t vi ca ti (giu ln nh kinh doanh nh lm thu khon chng hn) sai chng? M s t bnh ca ti (tuy c tin ca v danh vng m sng thanh m, mt i gi c phong v mt hn nho) ng chng? Ngy nay ti mng rng khng lm ch mt trng t, mt nh xut bn ln, gia sn ch c mi ngi nh ng K ng, ch nu ti lm n ln, c dm su bit th, dm ba kho sch ln th sau ngy gii phng tt khng c sng yn n m sn nghip cng tiu tan gn ht. V chng ti, ngi dy hc, ngi vit sch xut bn, u theo cng thc tiu cng ngh, t sc mnh lm ht, khng mn ai, nn khng mang ting l t sn bc lt. Ti theo ng li khuyn ca ng ni ti, lun lun nh rng ch tin gm mt ch kim m hai ch qua (mt th binh kh)[6], li bt cp hi. Ti bit tri tc. Ti cng theo li bc Hai ca ti na: i sng vt cht nn di mc trung, m i sng tinh thn nn trn mc trung. Ti cn ngh rng ng tin do m hi nc mt lm ra th mi bn; nu n v rt d dng th cng s ra rt d dng, ch ng coi nh ca ph vn thi. Cc bn ti cho rng ti c tn hc m sng nh mt nh Nho. Ti chu nh hng ca o Nho v im , v mng c sinh vo mt gia nh Nho hc. Sau cng ti i thm vi nh xut bn, hi cch thc lm n: cho h hay ti d nh t xut bn ly sch ca ti ch khng mua tc phm ca ai, khng cnh tranh vi ai c. Ring ng Phm Vn Ti, ti xin ly li bn quyn tt c cc tc phm ca ti (khong 10 cun), khi mn giao ko. Ti ni thng vi ng rng ti mun sng bng cy vit th ti s b vn ra nh in. ng c v bun, nhng hiu ti, ha s pht hnh sch ca ti nh sch ca ng. T ti khi ng dp nh xut bn, tr v ngh th may u phc, ng i vi ti rt sng phng, nh nhn. Mt ng bn bo ti: - Mt mnh anh rt ra khi nh xut bn P. Vn Ti m lm cho nh ny rung rinh. Ti p: - Anh ni qu. Ti u mun lm nh xut bn; phi c kho cha sch,
Page 74
phi giao thip, phi i tin, tnh tin ton l nhng cng vic m nh vn chng mnh khng ai thch c. Gi c mt nh xut bn no thy cun no ca ti bn chy m t tng tc quyn cho ti, v mi nm rng in cho ti mt cun gi tr m hi kh bn, min ng l ch khng cn li, nh vy ti c th sng li vit theo s thch ca mnh c th ti cn cu g hn na, t xut bn lm g cho thm mt. bn Php c trng hp nh vy: nh xut bn Michel Lguy chu bao tt c nhng tc phm ca Renan s vit v t tng tc quyn cho Renan na, nn Renan ung dung vit lch. Tnh hnh xut bn nc mnh cha sng sa, cha c nh no theo chnh sch c, nn ti phi xut bn ly. Ti gi ng ch trng ca ti: trong my nm u c 5-6 ngi em tc phm li bn cho ti, ti u t chi. H hu ht mi cm vit, ch c mt ngi l hc gi kh ni ting. Cn cc bn vn nh H Chu, Bng B Ln, ng Xuyn th ti ngh cc bn y b vn ra in, mn tn nh xut bn ca ti, ti s bn gim nh sch ca ti, c bao nhiu ti s tr h ht. (Coi thm bi Trn 10 nm cm bt v xut bn trong cun Mi cu chuyn vn chng). Trong cng vic lm n ti khng tranh vi ai nn khng ai tranh vi ti. Chng nhng vy, ti cn gip mt s nh vn: gi ti, a ti liu cho h vit, hoc Ta cho h, hoc gii thiu h vi mt nh xut bn. Nm 1960, tc phm ca ti kh nhiu (trn 50 cun), ti xut bn khng ht v mi nm ti ch in 3-4 cun (c mi ln c) c tin ch thi; ti phi nhng li cho cc nh xut bn khc; v c hi trn th trng c 4-5 chc cun ca ti do mt chc nh xut bn. Trong mt chng sau ti s ni r hn v im y. * TC PHM VIT NM 1953, 1954 Khi ln Si Gn, ti nh nm u xut bn vi cun bn chy ri sau mi cho ra cun i cng vn hc s Trung Quc m ti thch. Ti c ti liu vit cun T hc thnh cng, v hi sau Hng So, ti vit ngay cun , em cht t kinh nghim ca ti gip nhng bn tr t hc m mun m mang kin thc, v nhng bn mi ra trng mun b tc s hc trng. Trong bi Ta ti vit: Hi mi lm s Thu li, i o t min Ty Nam Vit, c nhiu th gi rnh, khng bit lm g cho ht ngi, ti nh phi c sch Gp sch g ti cng c, c hn n, v phng php, v mc ch (). Thnh th trong hai nm, c hng trm cun m thc s c ch li ch
Page 75
c mi mt b Nho gio ca Trn Trng Kim m mt ngi ma dm, vo tr chn trong mt qun tp ho Bc Liu, ti tnh c kim c trong mt t knh gc tim, bn cnh nhng hp nhang v n cy. By gi ngh li m tic! Th gi nhiu m khng bit dng, chu c sch m khng bit cch c Gi hi , ti bit phng hng, t vch sn mt con ng i ti ch, th chng tn th gi m cn ch li gp my. Lm sao tr li c hai chc nm nh? Ti mun cun T hc b tc cun Kim ch nam ca hc sinh, c hai u ch cch t chc vic hc c, mt cun dng khi hc, mt cun dng khi ra i. V vy ti bn v nhng vn rt thc t: C nhng cch no t hc? Nn c sch cch no? Nn hc ngoi ng ra sao? Nn vit sch v dch sch v nh vy l mt cch t hc. - Nn dng th ra sao? v.v C tnh cch thc tin nh vy nn cun T hc c ti bn nhiu ln; sau ti sa cha, i nhan l T hc, mt nhu cu ca thi i. V l cun u tin ti t xut bn, nn u sch ti c my hng phi l: Bn nm trc, trong bi Ta cun c nhn tm, chng ti t vch mt chng trnh hot ng: vit nhng sch gip cc bn thanh nin b tc nn gio dc nh trng, v chng ti ngh hc ng ch dy ta cch hc v khi trng ra ta mi bt u hc, hc cho ti sut i, hc hnh, hnh hc. Nay lp nh xut bn Nguyn Hin L, chng ti c mc ch tip tc thc hin chng trnh mt cch c hiu qu hn. Nhng sch chng ti d nh xut bn thuc nhiu loi, nhng ht thy u c tnh cch chung ny l khng cch bit vi i sng m tri li, rt bi hc ngay trong i sng thanh nin hiu thm i, hu sng mt cch y hn. Vy chng ti ch trng n thc hnh hn l l thuyt. Chng ti li n chnh t, gi cu vn cho c sng sa v c tnh cch Vit Nam. Cun dy 200 trang, ti vit bn thng mi xong, v mt thng au, phi ngh vit. V ti a cho nh in Vit Hng ng L Li (hi l Bonard) sp ch lin. Sau cun ti vit cun By ngy trong ng Thp Mi. Nh trn ti ni, cun ny ti vit xong t 1944, cha kp ng bo th phi tn c v Tn Thnh v mt m cp vo nh m ci va ly ca ti i trong c bn tho ng Thp. Ti rt tic, nh s vit li.
Page 76
u nm 1954, ti li s Thu li gp cc bn c v h cho ti tra cu trong cc ti liu ca s v ng Thp, dng cc bn ca s. Ti li th kh Nam K ng Gia Long, nh ng L Ngc Tr tm cho nhng ti liu s a v ng Thp, nht l cc s Courrier de Saigon nm 1865-66 v cuc chng Php ca Thin H Dng. Tt c cc ti liu u ghi trong mc Sch bo tham kho cui sch[7]. c li nhng ti liu ca s Thu li, ti nh li rnh mch nhng ln ti o t v kinh l trong ng Thp, cho nn vit li ln ny ti thy d dng v thch nh ln trc. Nhng on c tnh cch nn th m nm 1944 ti say sa vit, by gi dn dn hin li trong c, ti ch vic chp li, chc chn l khng ng hn nhng cng khng khc my. Chng hn on Ting ni sng Cu Long m sau vi sch Vit vn cho trung hc trch; on t cc ghe u li ch gip nc Th Tha; t ch kinh Lc Ging (Largange) v kinh Ct Bch (4 bis) gp nhau Gy m nh vn Bnh Nguyn Lc bo khng i ti ch th khng sao t c nh vy; ri cnh tm vng chung quanh Thp Mi, cnh m sen gia ng m thi s Quch Tn thch; cnh ung ru di trng trn ging Lm V; i sng mt em gi tru khin ti nh truyn Cc v sao (Les toiles) ca A. Daudet; cnh sng Cu Long, cnh Ch Th; cnh trng v nc Cao Lnh (Hng Chu ca Nam Vit) gi cho ti nh bi Xun giang hoa nguyt d ca Trng Nhc H, thi s i ng; v truyn Ghen v h m mt c em c xong ri bun ri ri trch ti: Anh tht tn nhn, truyn thng tm nh vy m anh kt mt cch thn nhin, ch t cng dng ca ci phng, khng mt li than th cho ngi v v trch ngi chng. Ti p: Ngi vit ch ct gi lng thng tm ca ngi c ch khng k lng thng tm ca chnh mnh. Ti t c mc ch ri y v khng ni thay c, c suy ngh, nh vy mi c d m trong lng c!. ng thp ch dy hn 100 trang, va l du k, va l bin kho, ti vit hai thng xong, gi vo trong c tm lng yu cnh, yu ngi Nam ca ti. Vit li xong, ti khoan khoi nh lm xong mt bn phn vi qu hng th hai ca ti. Ti cng thch bi Ta m ti m mt cc t ngt. Ngi xa ni: Phi c duyn mi vit c mt cun sch. Ti mun ni thm: Cng phi c duyn mi xut bn c mt cun sch. Ti c duyn c b vo lm Nam, ngay trong ng Thp; li c duyn c mt anh bn c anh V nh Ho gi cho ti vit, nh
Page 77
vy mi vit c cun ng Thpnhng ri v duyn nn khng gi ra Bc ng vo t Thanh Ngh c, li v duyn b cp ly mt bn tho, nn khng xut bn c. Nhng may ri l ci duyn, ci s phn; c may ri, c s phn m cng c ch con ngi. Ti quyt nh vit li cun v ti vit li c. Mt k gi m ti qun tn, khi nh nhn gii thiu cun y vi c gi khen ngh lc y ca ti. S d ti c ngh lc v nh trong bi Ta ti ni: Vit cun ny, ti c tng cc bn Bc v Trung cc bn y bit thm mt min trn t Vit, nhng cng l tng cc ng bo min Nam ca ti na. Non 20 nm sng trn t ng Nai ny, ti u ti cng c tip n mt cch chn thnh v thn mt. Mt m trn kinh Phong M, trong ng Thp, vo t ma trc ca mt cn nh l. Lc qu hai gi khuya. Mt b gi trong nh ng hn hi ti. Ti p. Tc th c ting lc c, ri ting qut; mt tia sng lt qua tm vch l v mt b c m ca, mi ti vo. Cn nh nh qu, chng su thc vung, k mi mt b vn g tp. Mt c mi by, mi tm, xp vi mng, mn, cho ti ri ng np mt bn. Ti n hn lm mt gic ng ca ch nhn, xin li c ri ra ng trc ca, nhng b c khng chu, nht nh bt ti vo ngi ngh trong nh v ngoi gi lnh lm. Hai b chu thc trn mt gi, tip chuyn ti cho ti khi ma ngt. a ti ra ca b c ni: Ti nghip thy Hai, ng trn, coi chng t y. ().
Ti nh hoi mt b c khc[8] rt nghim khc m rt nhn t, gip ti trong lc tn c c yn n hc hi v vit sch. C rt t ni nhng c nhng c ch cm ng v cng. Mt hm gn Tt, c bo ti: Ti bit thy c hc Nho, khng qun t tin, nn bo tr mua cng, thy dn bn ny i m cng ng b. Ti mun rng rng nc mt. Hng hn c lc ny chc tiu diu ci Pht. Mt thi nhn vnh Nam Vit c cu: Ti kh hoi nhn duy lo m. Li y tht ng! Khng ai qun c tm lng rng ri, thng ngi ca cc b gi min Nam. Vit xong ti a cho nh Ban Mai gn ch Tn nh in lin. Bn kh
Page 78
chy. Nm 1971 ti sa cha li[9], nhng bn quyn cho nh Tr ng xut bn. Mt thanh nin Nha Trang c cun ri ny ra dng xe p i thm cao nguyn min Trung v vit bi ng trn bo T do ngy 159-61. Ti trch di y mt on: Du k vit v x ngi th nc mnh khng him. Nhng vit v chnh lng t thn yu th vn vn ch c mt cun: By ngy trong ng Thp Mi ca Nguyn Hin L. M theo ti thy, khng c cun a l no c th hp dn thanh nin v gy tc dng mnh bng nhng thin du k () V n d kch thch tinh thn yu nc ca thanh nin hn nhng bi a l kh khan nh trng (). a s cc bn vn ca ti cho cun tuy mng nhng l mt tc phm c gi tr, vn ti m hp dn, c ch nn th, gi tnh yu qu hng t nc trong lng ngi c. ng o Duy Anh H Ni rt thch cun , bn vn no ti chi ng cng em ra gii thiu v cho mn c. C th ni n m u cho loi a phng ch xut hin kh nhiu trong khong 1960-1970. * Nm 1954 ti cn vit mt cun mng: Sn sc s hc con em, hn trm trang, mt thng ri xong, b tc cun Th h ngy mai. Mt nh chuyn bn sch ng Gia Long xin ti cho ng xut bn cun , chu tr tc quyn cao: 20% gi bn. Cun ny c t cho nhng ph huynh c con tiu hc, sau c ti bn vi ln. N c bit im nh sch nh Vn Chnh cho in Paris ba hay nm ngn bn ti khng nh, ch p, giy tt, v gi ng li vit quc ng ca ti hi : ph in l f, b du sc trong nhng vn at, ac, oc, ec nh pht, phc in l fat, fuc. Nha Thng tin nh cm bn, khng cho lu hnh, sau nh Vn Chnh thu xp cng m. Nhng ngi chi sch chc qu bn in v ngy nay kim khng ra na. T sch ca ti cn vi bn. Ti khng hiu nh Vn Chnh in tn km nh vy (gi qua Php in ri t Php li gi v), tr tc quyn cao nh vy lm sao c li c. L nht l sch khng by bn nhiu ni, khng lm qung co g c. C ngi cho ti hay ng ta mua sch bn Php khng ct bn sch tim ng t ngi mua, nhiu cun rt c m ct chuyn ngn. Khng r iu ng khng. t nm sau nh ng ca v ti khng gp ng ta na. * Nm ti cn thm hai s may mn.
Page 79
Mt hm vo tim Khai Tr ti thy cun Mthode de recherche rationnelle des problmes de Gomtrie plane ca J. Chauvel, mt gio s Php. Coi k cun y ti thy phng php dy ton ca tc gi rt hp vi phng php ti dng khi dy t Long Xuyn: dng cch phn tch khi chng minh mt nh l v cui nm dng cch tng hp n li chng trnh. ng Chauvel lm trc cng vic ti nh lm, li lm mt cch y , rt k lng: bi tp sp lm hai loi d v kh, bi no kh th c vi li hng dn, mt hc sinh trung bnh nu chu kh hc cun su thng s gii ton Hnh hc phng. Ti vui v nh gp mt tri k, vi vng xin php tc gi dch. V ti dch lin, nhan l Mun gii ton Hnh hc phng. Sch bn rt chy: in 5.000 bn, ri mi ngn bn, trc sau su ln trong 15 nm. Hc sinh rt thch. Ti cho hai a chu trong nh, cui nm ng v t (thi Trung hc nht cp) c k bi ging ri lm ht 450 bi ton trong sch, chng lm c d dng v t vt hn cc bn v mn hnh hc. My nm sau ti dch tip b ca Chauvel v mn Hnh hc khng gian; v t son cun Mun gii ton i s cng gip hc sinh n li chng trnh i s trung hc nht cp v hng dn h lm ton i s. Hai cun bn cng kh chy, hin nay cn c ngi tm mua. l iu may mn th nht. iu may mn th nh l c c hi tt ti thc hin mt im trong chng trnh m mang kin thc ca thanh nin. T my nm trc ti mua c my b Histoire universelle ca Wells, Histoire de lhumanit ca H. Van Loon c rt hp dn, ti tnh s dch hoc tm tt. u nin kha 1954-55 trong chng trnh Trung hc nht cp c thm mn Lch s th gii dy trong 4 nm. ng Thin Giang lc dy s cc lp lc, ng. Ti bn vi ng son chung b s th gii cng sm cng tt cho hc sinh c sch hc, khi phi chp cua (cours). ng ng . Chng ti phn cng: ti vit cun u v cun cui cho lp tht v t; ng vit hai cun gia cho lp lc v ng. Chng ti b ht cng vic khc, vit trong 6 thng xong; ti b vn ra in; nm 1955 in xong trc k tu trng thng chn. B kh chy, sau ti nhng cho nh Khai Tr ti bn. Mt chuyn ng ghi l v b m nm 1956 b mt c gi Cn Th mt st l u c y rc ri ch v chng ti nhc qua n thuyt Darwin v ngun gc loi ngi. Chng cn ni ai cng bit c gi l mt tn Cng gio.[10] Sau mt linh mc Trung yu cu b Gio dc cm bn v tch thu ht b sch v trong cun II vit v thi Trung c, chng ti c ni n s b bi ca mt vi Gio hong. B phi mt vin b th c bng cp c nhn tip xc vi ti. ng ny nh nhn, khen ti vit s c nhit tm,
Page 80
cho nn c hp dn nh b s Php ca Michelet; ri nhn rng sch ti c b Thng tin cho php in, li np bn ri, th khng c l g tch thu, cm bn c, ch c th ra thng co cho cc trng ng dng thi; cho nn ng ta ch yu cu ti bi en vi hng trn hai bn ng ta em v np b, b s tr li linh mc no , cn bn th ti c bn, khng ngi g c. Ti chiu lng ng ta. ng ta li hi lp mu gio ca ti c php ca b cha. Ti p: n np c nm ri, giy t c, ti nhc Nha T thc v Bnh dn gio dc m ngi ta c lm thinh, khng cho php m cng khng cm. ng ta ch gt u. Hi b Lch s th gii ca ti ch cn mt s t. Ti hi cc nh pht hnh, c bit c lnh cm cc trng ngoi Trung dng n, trong Nam th khng. Ch t thng sau b bn ht, ti khng ti bn. Cng gio thi ln chn nh vy. Nghe ni mt ng tnh trng min Ty khng dm cho hi Pht gio ct cha trong th x v bo: Cng gio ct nh th, by gi Pht gio cng xin ct cha, b cc ngi mun knh vi Cng gio h? Mt hm b lng ging ca ti cho hay: t lu nay ti thy ngy no cng c mt hai ngi ngi qun c ph bn kia ng nhn v pha nh thy v nh ti, nh rnh ci g. Hm qua mt ngi vo nh v hi ti: ng L nh bn lc ny i u m khng thy? Ti p: ng y au, nm trong phng, ch i u? Thy c v m hi. Ri h i. Vy l mt v rnh ti m ti khng bit. V ti l cng chc thi Php m tn c lu qu, v li khng hp tc vi chnh ph Dim, hay v b Lch s th gii m h theo di nh vy? C l v c hai. Hn mt chc nm sau, mt gio s Hu v thm ti, hi: Ti sao hi ng khng lm n trnh by rng ng dng sch no vit v cc Gio Hong thi trung c ri xin cho b s ca ng c dng trong cc trng?. Ti p: Ti khng khi no lm vic xin x . Sau ngy 30 thng 4 nm 1975, gio s li thm ti na, bo: Ti phc t cch ng t hi .
Vy t khi ln Si Gn, ti bn nhiu vic m vit li nhiu hn Long Xuyn mc du ch vit cht hp, n o, ti tm. Ch trong hn mt nm ti c thm tm cun (b Lch s th gii vit chung, gm 4 cun), cng vi nhng bn tho Long Xuyn em ln, nh vy xut bn trong 3-4 nm ri. Sau ba bn nm ti ly li tc quyn c chc cun P. Vn Ti xut bn, hu ht u ti bn c, khng cn s
Page 81
thiu tc phm in na. Th ca ti vng. Ti c tnh gp c hi l nm lin, thy vic ng lm, phi lm th lm ngay v lm cho xong, nh vy ti thnh cng, nhng cng v vy m sc ti suy nhiu. (ch. XX). Cui nm 1953, bnh lot cun bao t (duodnum) ca ti vn cn, li thm bnh lao, khc ra mu. Ti cng quyt tr hai bnh mt lc, m bnh lao gp nht. Thi bc s Nguyn Vn To c ting nht Si Gn v bnh lao, ng chch cho ti Streptomycine, cho ti ung Rimifon ri sau chch P.A.S. Th m, th mu khng c vi trng lao, nn ti khng lo g c, ch nghe li bc s hon ton ngh mt thng, sau li lm vic nh thng. T n nay, ti khc ra mu hai ln na, ch ung thuc bc hoc thuc nam cm mu, v ung thuc b, ngh ngi mi ba, khng cn i bc s na. Bnh lot bao t kh tr hn nhiu. Ti ung trc sau 6-7 th thuc, king cm t, n cm np trn chc nm, king cay, chua, rau sng, v bt dn. Gn y ti ch ung Glusil v Tagamet, hai nm khng b mt cn no na. Cn nht l king n, ng lm vic qu sc. V vy m ti khng d cc m tic, khng thc qu 10 gi khuya. Ch thch: [1] Trong danh mc cc bi bo trong Ph lc li ghi: Vit Thanh (nht bo), ti gp t bi v vn hc trn phu trng vn chng nm 1953 (?). TrongHi K khng ghi s kin ny. Nn nh rng n cui thng 11.1953 c NHL mi tr li Si Gn. (Goldfish). [2] Ngha l on t: C khi ng d dm na n l o kp khng c trong bi Trn mi nm cm bt v xut bn. (Goldfish). [3] Theo BS Hng Ngc trong bi Lm r vi chi tit v Nguin Ngu (http://www.dohongngoc.com/web/mot-chut-toi/vai-doan-hoi-ky/lamro-vai-chi-tiet-ve-nguien-ngu-i/ ) th Lu Hu Phc l bn hc cng lp, cng trng Ptus K vi Nguin Ngu . BS Ngc cn cho bit v ca Nguyn Ngu l Nguyn Th Thoi Dung. (Goldfish). [4] Bi vit v ti trong tp l bi th nh ng phng vn ti, ng trn Bch Khoa s 215-216, ngy 15.12.1965 v ngy 1.1.1966. [5] Theo cch vit ca tc gi (Ngu ): ch Qu. [6] Tin: , kim: , qua: (Goldfish).
Page 82
[7] Bn ca nh Vn ho Thng tin, nm 2002 khng c mc Sch bo tham kho. (Goldfish) [8] Tc thn mu ca c b Nguyn Th Lip. (Goldfish). [9] C l c NHL cng vit thm on u bi Ta cho nn, trong bn in ca Nxb Vn ho Thng tin - 2002, bi Ta khng cn m mt cch t ngt bng cu: Ngi xa ni: Phi c duyn. (Goldfish). [10] ti bn nm 1994, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT).
Bi vit i vit vn ca ti -2NH XUT BN BT U HOT NG Thng 8-1954 cun T hc ca ti in xong th hip nh Genve k kt t ngy 20-7. Vit Nam b ct hai: T Bn Hi (v tuyn 17) tr ra, thuc chnh ph Cng ho Dn ch Vit Nam; t tr vo thuc ch ph Cng ho Vit Nam. Sau hai nm phi c cuc trng cu dn ton quc thng nht quc gia. Nam hip nh Genve khng gy xc ng g ln, nhng cc thnh ph ngoi Bc th i ngi t ra e ngi. H Chu v ti em T hc i cho cc nh pht hnh Si Gn. Theo thng l, loi Hc lm ngi nh cun , mi nh mua tin mt ngay cho c 100 cun, hoa hng l 40% gi trn ba sch. Gi in mi cun khong 20%. Nu in bao nhiu
Page 83
bn ht by nhiu th chng ti li ti 40%, bng 4 ln tc quyn (10%). Kho tnh th khng khi no l tin in, v trung bnh mi cun li 30% gi ngoi ba. Ti ly th d cun T hc, in 3.000 bn, gi 46. Bn ht trong mt nm hay nm ri, li c: ---------------(46 x 3.000 x 30) / 100 = 41.400, tnh chn l 40.000, bng 8 thng lng gio s ca ti Thoi Ngc Hu, m son cun ti mt 3-4 thng, vy s li ca ti gp hai lng gio s. Nu cun ti bn mt ln thi s thc n ti bn 2 ln th chng tn cng g thm m s li gp 4 lng gio s. Ngi no chuyn ngh vit vn nc mnh thi m c mt s vn, t xut bn ly th s sng ung dung, min l mi nm phi vit u u hai tc phm bn c. T xut bn ly c li nh vy. V sau c nhiu nh vn lm nh ti nhng hu ht khng chuyn nghip m ch vit ti t c mt hai cun nn khng thnh cng. Nm 1953 sch ca ti bn chy Bc, mt ngi c mt sp nh b h Hon Kim cho ti hay nh chuyn bn mt sch ca ti m dn dn kh ln. V vy sau khi i cho cc nh pht hnh Si Gn, ti vit th v gi mt cun cho mt nh pht hnh H Ni. ng ta tr li rng ngoi ai cng lo bn bn tho hng ho, sn nghip vo Nam, khng cn lm n g c, nhng ng ta cng mua gim cho ti 100 cun v bo gi ra ngay. Vy nh xut bn ca ti ra i khng gp thi: th trng thu hp t nht l mt phn ba. t thng sau ti pht hnh lun cun By ngy trong ng Thp Mi. Ti bit cun ny bn khng chy bng cun trn, cho nn ch in 2.500 bn, gi 29. Mi pht hnh 1 tun th nh Nam Cng bn ht 100 cun, bo ti giao thm v sch bn chy nh tm ti. Ti ngc nhin khng hiu ti sao c gi hoan nghnh nh vy. Sau hi ra mi bit ch nh nhan . Lc cc anh em khng chin Nam ng tp kt ti hai im: C Mau v Cao Lnh thuc ng Thp ch tu Ba Lan v Php ch ra Bc. c nhan sch, nhiu c gi tng lm rng ti vo ng Thp lm mt cuc phng vn v cuc tp
Page 84
kt ; v nh h c h mi tht vng. Thnh th ch trong thng u bn c ngn cun, vn in; cn 1.500 cun bn lai rai hai nm sau mi ht. Ai cng bit nhan sch nh hng ti s bn sch. C ngi bo ti cun How to win friends ca D. Carnegie m ti khng kho dch ra l c nhn tm, c dch st l Lm sao kim c nhiu bn th khng chc bn dch ca ti bn chy u. Ti cng nhn nh vy: nhan cn gn v p mnh vo tm l c gi, nhng n phi hp vi ni dung nu khng th l gt c gi v c gi ch b gt mt ln thi; quan trng nht vn l ni dung. Chic o khng lm ni thy tu th ba sch cng khng lm ni mt cun c gi tr. Na nm hay mt nm sau, khi 140.000 Vit Minh (theo W. G. Burchett) tp kt ra Bc ri v 860.000 ng bo Bc di c vo Nam c nh c ri th i sng Nam tr li bnh thng, c phn t hn, nhng n nh: giao thng d dng m bun bn bt u thnh. (ch. XX). Sch ca ti bn c u u, c nhng thi kh khn cng khng khi no phi bn xon. Cun no mi ra cng ch trong mt thng l thu li c na vn in, cn li th bn 2-3 nm, c cun 5-6 nm cng ht. Nh ti dy hc, c ph huynh tn nhim, nn lp dy km ( b lp mu gio ri) mi ngy mi ng. Nh vy nm 1957 chng ti c tin cho chu Nguyn Nht c qua Php hc d b vo trng Hautes tudes commerciales de Paris, ri nm 1960, mua c ngi nh ng K ng s 12/3C, sa sang li thnh mt lp hc v mt kho nh cha c 10-12 ngn cun sch, ti tnh hn ch s thi (nhiu nh xut bn c 3-4 kho ln cha c triu cun), khng pht trin thm, th gi vit sch. Ti theo o tri tc ca c nhn. Nm 1956, b c thn sinh c Nguyn Th Lip quy tin c 9 nm, ti lp li li cu thn t hai chc nm trc, c v cm lng ti m min cng nhn li. Ti hi nh ti, nh ti khng do d, chp nhn. iu c nh hng rt ln ti i sng ca gia nh ti t 1975 n nay. Sau khi lm l ci Long Xuyn, ti vn Si Gn vit sch v xut bn, c hai thng li v Long Xuyn na thng c khi ngh ngi hon ton, c khi mang theo ti liu vit.
Page 85
Bi vit i vit vn ca ti Phn V NH U TI VIT C NHIU? (Trn chng XXV trong Hi K) TI GP HON CNH THUN TIN V THI CUC THC Y Khi thi s ng H bo ti ln Si Gn s khng vit c nhiu nh Long Xuyn v chng bao lu s cn hng, ti khng tin nh vy, nhng cng ch mong vit c vi ba chc cun na thi, khng ng lun hai chc nm ti vit mnh hn hi Long Xuyn, chng nhng vit sch m cn vit bo, khin mt bn vn phi ngc nhin: m yu, bnh tt lin min nh ti: lot bao t, vim kh qun, mt ng, lao phi, tr, sao m vit c nhiu hn c Trng Vnh K na. C ngi bo ti l ci my vit; mt thanh nin Trung Vit cn ng ti mn ngi vit ri ti coi li v k tn! Ti khng mn ngi vit m cng chng mn ngi gip ti trong vic xut bn, bn sch, sa n co; chng nh v con gi s sch, sp t t sch; m li cn sa gim bo tho cho vi bn thn, c ri ta cho khong hai chc tc phm ca cc bn vn na.
Page 86
S d c vy mt phn l v ti bit t chc cng vic, tit kim th gi, mt phn na l nh ti c nhiu thun tin hn a s cc nh vn khc. Gnh gia nh ti rt nh; ti ch c mi mt a con, nm 1957 qua Php hc v mi thng ti ch phi gi cho n mt s tin; hai ngi v ca ti u dy hc v trng nom vic nh c, ti khi phi bn bu g v gia nh c. Ti c tri ph cho tnh gin d, rt t nhu cu, m cng khng c mt am m g ngoi sch v. Ti li may mn c mt s c gi kh ng, nn tc phm no ca ti cng in c d dng, c mt s cun kn c gi nh i cng trit hc Trung Quc, C vn Trung Quc, Mt nim tin th b li c rt nhiu cun bn rt chy; m nhng cun kn c gi , cc nh xut bn ngi khng mun mua th ti c vn xut bn ly, hoc hn vi mt nh xut bn nh Co Thm: h b cng, ti gp mt phn vn, rt cuc khng ai l m cn c li t nhiu v mt ny hay mt khc. C mt s c gi tin mnh, cun no in ra cng tiu th c, l iu kin quan trng nht vit c nhiu. Sau cng thi cuc nc nh bt buc ti phi vit, khng ngh c. u nm 1971, thi s Bng B Ln c ln hi ti tnh ngh vit cha, ti p trong mt bc th: My nm nay, ti thy sc suy, c ma ma th c ba ngy au mt mt ngy, ma lnh chu cng khng ni. Anh d bit ngh vit vn mt hn ngh cng chc, t chc nhiu, c khng lc no ngh c, cng vic c m nh mnh hoi ti khi hon thnh tc phm mi thi. M cha xong tc phm ny chun b cho tc phm khc ri. Vit u u trn hai chc nm, ti mun ngh lm ch, nhng cn chin tranh th khng th ngh c () Chng nhng vic nc khng yn m vic nh ca chng ta cng khng yn, khng th quyt nh g trong tng lai c, ngay n i sng ca mnh cng khng c g bo m. S d ti phi cm ci vit, mt phn ln l tm qun nhng u t i. Nm Mu Thn, ti dch Chin tranh v Ho bnh ca L. Tolsoi, nh vy m khi phi ngh n nhng trn nh m mu khp nc, nhng trn pho kch c lit vo Si Gn. Khi qun Nht nh Lng Sn, nc mnh bt u chu ci ho
Page 87
chin tranh, con ti mi hai tui; nay con u lng ca n nm tui; ba chc nm ri, hn mt th h ri m chin tranh vn cn, mi ngy mi thm khng khip. Nm no m Giao tha ti cng hy vng qua nm sau tnh hnh s sng sa hn, m nm no ti cng tht vng. Ch khi no ho bnh vn hi ri, ti mi c th ngh c. Ai cng bit cu: Ti ng tht m, an tri phi phc? ca Trung Hoa v cu quelque chose malheur est bon[1] ca Php. Chin tranh Vit-Php, Vit-M l ci ho ln cho dn tc ta, l mt ni au kh cho mi ngi, nhng ti li nh n m vit c nhiu. V nu khng c n th mi nm ti cng i thm cc thng cnh trong nc mt hai thng, v qu Phng Kh sng li mt thi gian tui thiu nin, v chc ti s vit t hn, ch ti tnh g m giam mnh trong phng vit lin tip hn hai chc nm nh vy? Trong th cho Bng B Ln ti bo khi ho bnh vn hi ti mi c th ngh vit c. Bn nm sau, ho bnh c vn hi, v ti ngh vit gn mt nm, nhng ri bit bao nhiu iu khin ti phi suy ngh, lo lng, bc mnh, li phi vit na cho qua ngy, cho qun nhng chuyn xy ra chung quanh v ti li sng cuc i trc nm 1975 vi cy bt v trang giy. Hm nay ti li t hi nh nm 1971: bao gi mi thi vit y? * LM VIC U U, BN B - C HNG R RT - TP TRUNG NNG LC T bit c nhiu thun tin nh trn, ti tn dng nhng thun tin . c gi cn tin mnh, th mnh vit c bao nhiu c vit, cng nhiu cng tt, min l cun no cng phi c ch khng cho gii ny, tui ny th cho gii khc, tui khc. Nh vn Php Jules Renard bo: Bc thin ti l nhng ngi cm ci lm vic 18 gi mt ngy. Li ca ng cng ging nh li mt nh kinh doanh M: Mun thnh cng th cn 5% hng v 95% tot m hi (5% dinspiration et 95% de transpiration). Rt t ngi c th lm vic 18 gi mt ngy nm ny qua nm khc. Ch cn lm vic u u mi ngy tm gi thi cng , nhng phi lin tip trong vi ba chc nm. iu quan trng l phi c mt hng r rt, mt mc ch nhm v phi tp trung tt c nng lc, th gi vo cng trnh
Page 88
ca mnh. Trong th chin th nh, du la v la u thiu, bc Ba ti nhi bng gn vo mt ng tre, a ra ch c nng, ly mt knh hin vi (loupe) tp trung nh nng vo mt im trn bng gn, ch trong mi giy, bng chy, bc khi ln, chm thuc ht c, li c th mi la vo mt mnh giy. Bit tp trung nng lc v thi gi ca mnh th kt qu gp hai gp ba; v vy trong hai mi hai nm lin tip; t khi m nh xut bn, ti b ht cc hot ng khc chuyn tm vit. Nhiu trng i hc mi ti dy Ng Php Vit Nam, Trit hc hoc Vn hc Trung Quc, ti u t chi. Mt ln thi s ng H lc ng dy i hc Vn khoa Si Gn, sng sm t trong Gia nh ra chi ti ng K ng, bo ti: - Ti nghe ni ngi ta mi bc dy Vn khoa. Ti vi ra cn bc. Mt th gi lm. Ti dy th c, bc th khng nn. Th gi ca bc qu hn ca ti. Ti p: Bc tht l tri k ca ti. Vng, ti t chi ri. Thy my ln mi m ti u t chi, c ngi cho ti l lm cao. Khng phi vy. Ti thy dng th gi vo vic vit c li cho thanh nin hn l dy hc. Mt v ph vin trng mt i hc t n gn nh ti hai ln phi ngi li nh ti dy, ti cng t chi. ng ta pht , ph bnh ti ra sao , ngi ta k li, ti nghe ri gt u, mm ci. Chnh ph Ng nh Dim v chnh ph Nguyn Vn Thiu ba ln mi ti lm gim kho trong cuc thi vn chng ton quc, ti t chi ht. Mt ln ti hi n hn khi ngi li mi ti, mt hc gi ln tui hn ti, kh c ting tm, ru ru nt mt, bo ti: ng khng nhn li cho, l mt iu bun cho ban t chc gii thng m cng bun cho chnh ti na. Ti nh lm mt lng ng bn gi vng nguyn tc: Khng ph th gi vo cc cng vic khc. Chnh ph Thiu cn mi ti vo U ban dch thut, U ban in ch vn t ca b Vn Ho; sau li mi ti vo Hi ng gio dc ton quc, ti cng t chi, hi ng ch c tnh cch t vn, khng c quyn hnh g c, m ngh Ci t gio dc ca ti, ti cho ng trn Bch Khoa t 1962 (coi lot bi Ci t nn gio dc trong 5 s Bch Khoa 128-132), ti c g u ni thm? C hp bn my thng i na th cng cng ch ph th gi, khng i ti u v khng th thc hin c mt ci cch no quan trng trong hon cnh chin tranh ng khc lit.
Page 89
* KHNG PH TH GI Cng v khng mun mt th gi v mun c c lp, ti khng vo mt hi nh vn no c, cng khng d cc cuc hi hp, din thuyt ca cc c quan Vn ho. Nhiu ngi ght ti v iu , trch ti sng cch bit hn vi anh em, sng ra ngoi x hi, cho ti l khinh ngi. Nhng bn vn no ch tip xc vi ti vi ln cng nhn thy iu sai. Ngay to son bo Bch Khoa cch nh ti khng ti mt cy s m c thng ti mi gh mt ln, ln no cng vui v tr chuyn vi anh em. Bn no c vic g nh ti, ti gip c th sn lng tn tm gip. Mt s bn xa gi tc phm u tin, nh ti cho kin v nu c th c th ta cho. Ti thy ng gip th gip v ti gip c nhiu ngi. Cn nhng nh gi tc phm tng ti th bao gi ti cng c ht, thnh thc a kin, rn kim mt vi ch khen, v ti cho l mt cch nh nhn p li lng knh hay mn ca ngi gi. Khng, ti khng khinh ngi. Ti ch qu th gi v sc kho ca ti, th thi. V mt vi nh vn cng nhn rng ti c l m khng d cc cuc hi hp c tnh cch vn ha v nhng bui ch gp mt nhau chng gii quyt c g, mt th gi lm. Ti li b bnh lot bao t, n phi king c, phi ng gi n cng nh gi ng, v n xong phi ngh ngi, ng lng mt gi nn cng ngi cc bui tic tng. Cc bn vn u hiu v min th cho c. Nhng khi c mt bui tic long trng nh bn b lm l thnh hn cho con th ti cng nhn li ti d, v cc bn thng c nh cho xe hi li n ti ri a ti v nh. Ti nh trong hai chc nm Si Gn, ch d 4-5 tic ci. Ring vi thi s ng H th khc. Mi nm hai ng b c l vo khong Tt To qun, mi by tm bn vn hp cui nm Yim Yim th trang hoc Qunh Lm th tht. Nhng bui hp c tnh cch rt thn mt, thanh nh c nh bo Ngu kho t trong tp Sng v Vit (Ngi Xanh[2], 1966), nn nm no ti cng cng vi Gin Chi, H Chu ti d v ch nhn ln no cng t nh, cho lm mn xi rt ngon v bit ti au bao t, king cm t. Hp t 9 gi sng ti hai gi chiu. Mt nhng vui. c cc bn vn hiu v mn nh vy, ti cho l mt vinh d ln hn c gii thng vn chng ton quc ca chnh ph
Page 90
m ti t chi hai ln. V vic t chi ny, ai trch ti ra sao ti cng nhn. Nguyn tc ca ti l khng nhn mt vinh d g do mt chnh quyn ti khng trng ban cho[3]. Sut i ti cm vit, ti ch mong gi c lng qu mn ca mt s bn vn v lng tin cy ca c gi bn phng. Vit my hng ny ti bi ngi im li nhng bn vn th gi na khng cn trn t Vit m nhng bn cn li cng khng ai c vui. Tht l vn s tan nh my khi. * HI SINH VIC XUT BN, C TH GI VIT Vo khong 1961, khi mua c ngi nh v khonh vn nh ng K ng, ti hn ch c cng vic xut bn ht th gi vo vic tr tc, thnh th c nhiu cun c gi i hi m ti khng in li. My nm sau nh xut bn Khai Tr, ri nh xut bn Thanh Tn thy vy, xin ti cho h ti bn. Ti bng lng lin, cho nh Khai Tr trn 10 cun, nh Thanh Tn trn 20 cun, vi nh khc mi nh dm ba cun. Ngay mt s tc phm mi vit xong ti cng khng mun t xut bn na v bn bn quyn cho cc nh L Bi, Co Thm, Tao n, Ca Dao, Tr ng Nm 1974 nh L Bi c trn chc tc phm ca ti, nh Co Thm cng vo khong , cn cc nh khc mi nh c 4,5 cun. C hi trn th trng c khong nm chc tc phm ca ti by bn, khin ng Vng Hng Sn phi bo: Vo tim sch no cng ch c sch ca anh. Lc c 10-11 nh xut bn sch ca ti. Ti s ni qua v cc nh xut bn trong mt chng sau, y ti ch xin k li li ti ni vi anh bn Trn Thc Linh vo khong 1969-1970: Ti tri tc theo o Nho, cho sng nh vy l qu ri (ng y gt u) khng cn hn, ch nu mun th ti c th tng li tc gp ba mt cch rt lng thin v d dng. ng Linh ngc nhin, hi: - Bng cch no? Ti p: - Hin ti c trn 50 tc phm bn trn th trng m trong s ch c mi cun l do ti xut bn, cn th cho cc nh
Page 91
khc c. Nu ti ly v, t xut bn ly, ti c vn, th mi ngy ch tn thm mt hai gi l s li tc ca ti tng ln gp ba c. Nh trong cun Tng lai trong tay ta ti ni, i ti ch mun lm mt th sinh, khng mun lm mt nh kinh doanh hay chnh khch:
Ti khng c cao vng lnh mt trch nhim g ln lao m ci i mt th sinh sng trong mt gia nh m m, bn cnh sch v hoa cng c ci th, c l cn th hn l c hoan h nhit lit trong nhng m ng hng vn ngi. Gn y ti c c cu ny ca C Hng Minh, mt hc gi Trung Hoa ng thi vi Lng Khi Siu: C lm mt hc gi, thn mnh c rnh m c khi li hu dng hn. Lng Khi Siu hi tr hng hi lm chnh tr, ri v gi lm mt gio s, mt hc gi; Lm Ng ng hi tr cng mun lm chnh tr, nhng ch na nm l chn, t nhn khng phi l hng n tht thc nhc gi - nn khng lm chnh tr c v t b lun chnh tr m chuyn lm mt hc gi. Ti khng bit i cc nh vi i ca Quch Mc Nhc, i ai sng hn v hu dng hn. Nhiu bn cho ti l sng mt cuc i khc kh, quanh nm chi u vo sch v. C l khc kh tht, nhng cho ti by gi ti vn khng thy c cch no khc tiu cho ht 24 gi mt ngy. Nhng ln v Long Xuyn, ra vn nh c, thay t, bn phn cho my gc cy, mi chu king, ti cng thy thch, nhng vn hp qu, ch cng vic cho ti lm mi ngy mt gi; ri th vn phi c sch, m sch cng khng th c nhiu c sut ngy, quanh nm, li phi vit. Vit i vi ti thnh mn tiu khin r tin nht. Nhng ti i khi n hn rng v ti chi u vo sch, v con ti nhiu lc cng thy bun. Ch thch: [1] Ngha l: iu khng may cng c ci hay (theo t in Baamboo). (Goldfish). [2] Nguyn Hu Ng bt hiu l Ngu mun ci cch ch quc
Page 92
ng: Ngy vit l Ngi. [3] Ti khng v a c nm m khinh ht thy cc ng ln trong chnh quyn, v c vi ng l bn thn ca ti. Nhng ng no t cho chc b trng ca mnh l ln lm, sai nhn vin ti mi ti li b hoc li t dinh ni chuyn ring th ti hi s gi: ng y ly t cch g m mi ti nh vy? Ti khng thuc quyn ca ng y. Nu ng y mn ti l nh vn th sao li mi ti li thm ng y?. C ln ti khng thm tr li th ring ca mt B trng v ng ta khng k tn m vin b th k thay!
Bi vit i vit vn ca ti Phn VI CCH TI LM VIC (Trn chng XXVI trong Hi K)

Page 93
GI LM VIC MI NGY Ti lm vic u u mi ngy, c gi nht nh nh mt cng chc, ch khc cng chc l khng c ngy ngh nht nh, khng c ch nht, khng c c ngy l, ngy tt. Bun th ngy nguyn n m lch ti cng vit. Lc no ti mun ngh, cn phi ngh th ngh. Thng thng, mi khi vit xong mt cun vi trm trang, ti ngh na thng; v c vi thng ti li v Long Xuyn na thng. Mt nht l cng vic kho cu v vn hc, trit hc Trung Hoa; cn vic dch cc tiu thuyt ca phng Ty nh Chin tranh v Ho bnh ca Lon Tolstoi, Kip ngi (Of Human bondage) ca Somerset Maugham th khng mt my, ti thy th, coi nh mt vic tiu khin. Hi dch cun Kip ngi ti em bn ting Anh v Long Xuyn hn di , mi ln v ti ly ra dch ba bn chc trang. Ti t t cho ti mt k lut, tr khi au m cn th ngy no cng dy t su gi hay su gi ri, im tm lc 7 gi, ri nm c sch, chn gi l li ngi vo bn vit vit lun ti 12 gi, gi ba tra. n tra xong, ti nm ngh khong 1 gi, nhm mt li, chp c na gi l nhiu; mt gi ri thc dy, nm ging c sch n 3 gi. Chiu li vit t 3 gi n 5 gi ri, 6 gi; tm xong, n ba ti lc 7 gi. C bui ti, cho ti 10 gi, ti ch nm c sch bo. Hi cha ln Si Gn, cn dy hc Long Xuyn, ti c th vit c bui ti, nhng sau khi b lot bao t v lao phi, ti mt ng, thng phi ung thuc an thn (th nh, Equanil Transquanil) nn bui ti ti khng vit, cng khng c nhng sch cn suy ngh nhiu, khng tip khch m cng khng i xem ht, cho rng khng g qu bng gic ng. Ti ng mi m c 7 gi, thng thng mt gic. By gi (1980), mi m ch c 5 gi v phi thc gic mt ln. Nh vy mi ngy ti vit nhiu nht khong 5-6 gi, c sch bo cng 5-6 gi, nhng cn phi tr mi ngy 1 gi vo cng vic xut bn (sa n co, giao thip vi nh in, nh sch, vit th cho bn v c gi) rt cuc cn thc s lm vic c mi gi. Mi nm vit c sch ln bo trung bnh c ngn trang tr li, mi ngy trung bnh ba trang.
Page 94
Ti rng ngy no cng phi vit t nht cho c mt trang, nu khng th c cm gic nh khng.
Nhiu bn hi ti lm sao c th vit trong trn 30 nm c 120 nhan (100 xut bn, 20 cn l bn tho). Ti p: 120 nhan c khong 30.000 trang, chia cho 33 nm ch c khong 900 trang mt nm, trung bnh mi ngy cha c 3 trang m! Tuy ni l mi ngy lm vic vo khong mi gi, nhng s thc th tr c khng lc no thnh thi. Gn nh tun no cng phi lm vic c 7 ngy, mi ngy 12 gi; v khi c mt ti vit m ti bao gi cng c vi ba ti trong u th tim thc lun lun lm vic, c trong ba n, gic ng, c trong lc i chi, tip khch hay c sch bo tiu khin. Nhng lc ti u c mun kim ti liu vit, nhng gp mt cu, mt li hay thy mt vic g, mt cnh no c lin quan xa gn n ti th t nhin tim thc ca ti hot ng m ti khng hay v bt ti ngh ti, nh ly. Bit bao m thc gic, sc ny ra mt g, ti phi vn mng, s song mt t nh u ging, ly cy bt ch v mt cun sch ng c; ri khng bt n, s lm mt gic ng ca v con vit nguch ngoc t ch bt k trang no trong sch, ghi li ko qun mt, sau cng gp trang li nh du, sng dy s chp li. KIM TI LIU C SCH BO Lm nh bin kho th vic u tin l kim ti liu. Vit v nhiu mn nh ti th cn phi c nhiu sch bo. Ti vn c c t m cho nn loi sch no ti cng mun c cho bit, ch tr loi chng ca Kim Dung. Mt bn tr tng ti b C gi long, mong rng ti s nh b m thn kinh du xung, bt au bao t. Ti rng c nm, 5-6 chc trang ri phi b, khng th thch ni.
Ti rt ngi n th vin c sch, kim ti liu; v li th vin rt t ti liu mi, cho nn hu ht cc sch ti dng bin kho u phi mua nc ngoi. Ti gi mt s tin d tr
Page 95
200 quan cho nh Rayonnement du livre franais Paris. H gi u u cho ti tp Livres du mois, th mc cc loi sch Php xut bn mi thng, sp thnh tng loi: ngn ng hc, trit hc, s hc, lut hc, kinh t hc, tiu thuyt, th, kch v.v Thy cun no mun c, ti bo h gi cho; h sn sng kim c nhng sch ngoi quc cho na. Mi nm h gi cho ti khong 50-60 cun. Ngoi ra ti mn sch, nht l bo nh k ca Php nh Esprit, Express, Paris Mach, Life, Historia, Science et Vie ca vi bn vn, nht l ca to son Bch Khoa. Sch Trung Hoa th ti hi thng mt tim sch Hng Cng hoc nh ng T Trng Hip kim gim. La sch ngoi quc theo cch d trong th mc, ch thy tn sch, tn tc gi, ch khng bit ni dung ra sao th c mt s dng khng c; cho nn ti phi nh nh Rayonnement du Livre franais gii thiu cho. Ring sch v c hc Trung Hoa, ti yu cu tim sch Hng Cng tm cho nhng bn tt nht, ch gii k nht ca mt hc gi c ting, do mt nh xut bn c ting in ra. Dng nhng bn d gi tin t gp hai, gp ba cng c li hn l dng nhng bn tm thng, khng tin c, ch lm mt th gi ca mnh. Khi c mt ch ch, nh tm hiu hoc vit v vn no, ti bt u gom ht cc ti liu m ti kim c v vn , lin tip trong nhiu nm. Nh v Kinh dch, ti gom t 960 n 1975 c khong 15 16 cun ca Trung Hoa, Vit, Php, Anh, c qua 1 lt, xem gi tr ra sao, gip ti c g; nh du nhng chng quan trng ri ring vo mt ch; nm 1978 1979 khi nh vit, ti mi c k li mt lt, so snh cc thuyt, cc bn dch nh ci hng nghin cu, cch lm vic. Mt cun mng, gm ton nhng chuyn sng (histoires vcues, tc nhng chuyn thc xy ra) ghi mt tnh cm p, mt cao thng m ti ra non hai chc nm gom gp ln ln trong cc sch, bo Php. Vic khng tn th gi g c; thy truyn no ng la, ti nh du, ri sp vo mt ch ring, khi c vi ba chc truyn, thnh mt cun dy vi trm trang, ti em ra dch mt hai thng l xong. Trc 1963 ti khng bao gi c vit v kinh t, v cn cho mn kinh t hc dy trong cc trng lut l khng st thc t, ch gy thm hoang mang cho ti thi; nht l nhng thuyt v
Page 96
tin t, gi c, v thng d gi tr khng lm cho ti tin c. Chng hn ngi ta bo rng thng d gi tr ca mt sn phm do sc lao ng ca th thuyn c, phi chia ht cho th thuyn, t bn khng c cng g trong , m ngay nhng ngi qun l x nghip cng khng c cng v h khng sn xut; nu khng chia ht cho th thuyn th l bc lt h. Nhng cng mt x nghip m ngi ny qun l th l, ngi khc qun l li li th gii thch ra sao? Ai to nn thng d gi tr? Li nh trng hp su nhn vin iu khin mt nh my lc du ti tn, vn c trm triu la, thng d gi tr rt ln, th s thng d phi chia ht cho su nhn vin ? Ch h mi c cng ? Hay cn l cng ca cc nh khoa hc tm ra cch lc du, cc k s ch to ra my lc du, t chc cng vic trong xng, ca ngi b vn ra mua my mc, ca nhn vin qung co, thng mi, tm th trng v.v Ri mt hm (nm 1962-63) ngu nhin ti c mt cun rt mng (trong loi Que sais-je?) ca J. Fourasti, cun La civilisation de 1975, ti bt u ti ng v tm thm nhng tc phm khc ca ng c, cng c cng ham, ti nhng cun Le Grande espoir du 20 sicle, Machinisme et bien tre, Pourqoi nous travaillons, th nhng thnh kin trc kia v mn kinh t tiu tan ht. T gp cun no ca Fourasti ti cng mua ri li tm c thm mi cun ca my nh khc v kinh t, x hi hc, nht l v vn km pht trin trn th gii, do ti ny ra vit cun Mt nim tin, Th gii trong tng lai, Vit Nam trong hin ti. Cun do ngu nhin m vit, ch hon ton khng c trong chng trnh hot ng ca ti. S ngu nhin ng mt vai tr quan trng trong s nghip mt nh vn, ti s tr li im trong mt chng sau. C ln mt c gi tr tui hi ti ngh sao v li Erskine Caldwell tr li mt nh bo nh sau: C nhng ngi c, c nhng ngi vit, c nhng ngi va c va vit. Ti ch vit cho nhng ngi khc c thi, ch khng c sch ca ai c. Ti p: Tiu thuyt gia M l mt anh chng ngng. ng ta c mt bt php kh c o, nhng ti bit nhng ngi c ti hn ng ta nhiu, vit nhiu gp my ng m c sch rt nhiu, nh Tolstoi, Proust, Anatole France. Vit vn th phi theo di vn tro v thi s trong nc, trn th gii cho nn d bn vic ti cng rng c mt s nht bo, tp ch v nhng tc phm Vit quan trng xut bn trong nm,
Page 97
kp thi gp kin vi ng bo v nhng vic xy ra v cui nm tng kt tnh hnh xut bn. Nhng bo, tp ch, sch mt s do ti mua, mt s do bn vn tng, mt s mn ca to son Bch Khoa. V vy m thi s Quch Tn bo ni vic ti c sch cng kh c ngi b kp, ch ng ni n chuyn c ri cn vit. Nhng ti t so snh vi mt s nh vn Php th s sch ti c km h xa. H c nhng t sch 5 ngn, 10 ngn cun; t sch ca ti cha c ba ngn cun. Ngay Si Gn, cng c vi hc gi t sch ln hn ca ti nhiu. c sch bao gi ti cng c mt cy bt ch v mt cc gm bn cnh. Trong nh c hai ch ti thng nm c sch, ti hai ch , bao gi ti cng c sn hai vt . H thy c on no ng c li, c g ng ghi th ti lm du bng bt ch ngay ngoi l; ri ghi s trang, tm tt i trang u b trng ca sch. * LP B CC Sau khi c v ghi ch tt c ti liu kim c v mt vn , ti b ra mt thi gian suy ngh, thi gian ny c th l mt tun hay na thng ri mi lp mt b cc s si cho tc phm. Ti chia lm my phn, my chng, tm t nhan cho mi phn, mi chng. Ti ni tm v sau khi vit xong c tc phm, ti mi t li nhan cho st vi ni dung. Ri ti bt u t chng I. Ti ghi li vn tt trn nhng t giy ri v ti liu ti tnh t vo chng . Thng phi vi trang giy ln mi ghi c . Ghi ri ti nh du no ti liu no cho vo on u, on hai, on ba v.v l cng vic chia thnh on. Trong mi on ti sp li no trc, no sau; ti rt coi trng cng vic ny v ti mun cc ni tip nhau mt cch t nhin. Cng vic lp b cc cho tng chng , lun lun ti phi lm hai hay ba ln. Hi mi vit, t khong 1955 tr v trc, ti lp b cc t m cho tng chng, lp xong ch vic theo b cc m vit, rt t khi phi sa i, thm bt. V sau ti thy khng cn phi cht ch qu nh vy: ch c mt b cc i khi thi; ri trong khi vit, c th n gi kia, ny ra mi, hoc thy nn o mt vi trong b cc, nht l c th b mt no i, thm vo mt khc; tm li l c th xo trn b cc t nhiu, nh vy c li l t ngt hn, vn ti tn hn, vit th hn, ch khng c hi g c; v ti gi li vit cho ti ngy nay.
Page 98
* VIT Khi bt u vit, ti khng th nhn nha c, t nht phi vit cho ht chng, ch khng b d lm mt cng vic khc. Nu c cng vic khc gp th ti cng phi din tt c cc trong chng, d l vi vng, ri sau s sa li. Thng mt cun 200 trang m d vit loi Hc lm ngi chng hn th ti vit mt hi hai thng l xong; ri ti ngh mt tun hay na thng trc khi bt tay qua cun sau. Thi gian ngh l thi gian ti tha h c sch bo va tiu khin, va kim ti liu. Lun lun ti c sn vi ti vit, nn khng lc no thiu cng vic. Gp nhng cun kh vit, loi vn hc, trit hc Trung Quc, phi 9-10 thng, mt nm mi xong, ti chia lm tng chng, tng t hai ba thng mt. Vn Chin Quc sch rt c, rt kh hiu m ti li khng kim ra c mt bn ch gii no va , nn phi so snh ba bn bn, dng c bn bch thoi, li phi tra hai b t in Trung Hoa, c khi mt c mt ngy mi dch c mt trang. Trong khi dch b ti au bao t lin min, phi va xoa bng va vit, au qu th nm ngh mt cht ri ngi ln vit tip. Nm nh ti qua Php, ti phi dy thay my thng, nn ti lm vic qu sc. B ti phi da vo ba chng, cui mi chng ngh na thng. Cun Vn hc Trung Quc hin i cng tn sc rt nhiu. Nm 1953, ti vit b i cng vn hc s Trung Quc tm hiu, t hc, in b ri, ti t hn s tm hiu k hn v vn hc hin i Trung Quc b tc, v t khong 1960 ti nh vi ngi bn thn kim cho mt s sch bo ngoi quc vit v vn hc Trung Quc t cui Thanh n nay, nhng ch c mi mt ng bn, ng T Trng Hip Paris, kim cho c cun History of Modern Chinese fiction ca C.T Hsia. Rt cuc trong 5-6 nm, ti ch thu thp c 6-7 cun, mt s ca cng sn, mt s ca M v Php, tuyt nhin khng c cun no ca vng quc gia (i Loan). Thnh th ti liu v th v kch hin i ti gn nh khng c g, nn khng th gii thiu hai loi cng tng i k nh gii thiu tiu thuyt c. Khuyt im rt nng, nhng ti cng min cng son cho xong. Min cng ch khng phi cu th; tri li l khc, mi chng, nht l trong tp II, ti tn nhiu cng, vit xong thy rt mt,
Page 99
c cm gic nh leo mt ngn ni. V trc sau ti cng phi ngh 2-3 ln sau mi chng ng. c gi lm sao bit c ni kh khn . Vit xong cun no, ti sa li lin, trc khi in. C th l 5-6 thng sau hoc mi nm sau ti mi sa li mt ln na. Nhiu nh vn phi i lc c hng ri mi vit c. H gi hng bng nhiu cch: ung c ph, tr m, ht thuc ht iu ny n iu khc; c ngi nghe mt bn nhc hoc c vi trang trong mt cun m h thch, ri mi bt u vit. Andr Maurois c hi c Tolstoi, Tourguniev gy hng. Ti th d khng c hng cng c ng gi ngi vo bn vit, vit ba vi cu, na trang ri hng t nhin ti. Khi mi m vit ri th ti khng ti nhng ting ng chung quanh; tuy nhin ti vn thch lm vic mt ch tnh mch v lun mt hi 2-3 gi lin m khng b quy ry. BT PHP CA TI: T NHIN THNH THC C mt s rt t nh vn t to mt bt php (style) c bit, khng ging mt ai. Php ta c th k La Bruyre (th k XVII), vn c ng, linh ng, dng nhng cu rt ngn, gn nh chm ngn; Marcel Proust tri li, dng nhng cu rt di, xen nhiu mnh ph phn tch t m tm l con ngi, m t mi nt c bit ca mt cnh vt. nc ta, khong nm 1930, Hong Tch Chu to mt li vn vit bo gm nhng cu ct ngn, tri vi li nng n ca Phm Qunh. Gn y c H Chu v Mai Tho. H Chu chu nh hng ca Trung Hoa, thng dng ch c, nhng cu ngn c nhng v nh i nhau, v rt ch trng n nhc, c ln ta thy c mt v, hoc mt cu bng th li ti mt v, mt cu trm, ging vn c u u ln xung. V d: Ngu li ngho lm. Cm khng hai ba, o ch c mt manh. Nh ca th vch t ging tre; c gia sn duy ch c mt bng ch thnh hin l ng gi. Ngi v Ngu khng chu c ni c hn, phi b chng m i mt. Nhng l ch chng chng tt p bng ngi, hung chi cn ly s hng thi ca Ngu lm iu xu h. Nhng chng cng chng bun. m ngy vn kh cng hc tp, sinh nhai v ngh v tranh,
Page 100
vit trng kim n. (Nam Hi truyn k - tr. 161). Mai Tho c bit hn, b c ng php c mt li vit m ngi ta ch l lm duyn, lm dng: Ch mt cu h mi y ai on d tha lm hng cho Phm Duy nhc v Lu Trng L th (Cn nh vng nc mn - tr. 127). Nhc v th y dng lm ng t. Yu cha Hng cch mt con sui, ngn mt trin ni, cao mt mnh mng, thp mt thm thm. (Cn nh vng nc mn - tr. 141).
Hai ting mt sau dng rt cu k, khng c ngha g c, ch thnh hai v, mi v 4 ting nh hai v trn. Mt s nh vn khc chu nh hng rt m ca mt bc thy, v theo ng bt php ca thy, nh n s Mng Tuyt vi thi s ng H; n s Nguyn Th Vnh vi tiu thuyt gia Nht Linh. Hng ny nhiu hn hng trn. Nhiu nht l hng th ba: c mt bt php t nhin. Ti thuc vo hng ny. Ti nhn thy trong s cc bn vn ca ti, ngi no to ln b v th vn nng n; ngi no nhanh nhn, nng ny th vn nh nhng, sc bn; ngi no hm hnh th vn ti, ngi no kiu cch th vn bng by m a xo; tm li, c tnh ra sao th bt php nh vy. Ti gi nh vy l bt php t nhin. C tnh no cng c im d thng, khng bao gi hon ton xu th bt php cng c th c u im min l thnh thc. Trong bi Bt php v c tnh (Gi thm qu m - s 7, nm 1965, sau in v cun My vn xy dng vn ha Tao n 1967), ti vit: Chnh c tnh quyt nh bt php. M c tnh th do bm sinh, v tu th cht mt phn ln, mt phn na th chu nh hng ca hon cnh, ca s ti luyn. Cho nn ti c th ni rng bt php ca ta nh trc t khi ta cha tp vit, cha bit vit: n l vc ngi, l dng i, l nhp iu ca hi th, l s tun hon trong huyt qun, l s tc ng ca cc hch ni tit. Tt nhin cng sng th t tng c th cng tin, k thut c th cng gi, nhn sinh quan c th thay i, nhng ging vn, li vit th khng thay i my, vn nhn ra c. Th ca ng H, V Hong Chng chng hn,
Page 101
ngy nay vn gi c nhng nt ring ca mi nh th t thi trc; m nhng nt ring trong th y chnh l nhng nt ring trong tnh tnh, th cht ca mi nh[1]. ng v phng din khoa hc, khng c c tnh no l xu, m ng v phng din ngh thut cng khng c bt php no l bn nhin d. U m c ci p ca n, hng hn c sc li cun ca n; o gt l mt ngh thut m t nhin cng l mt ngh thut () tt c vn l din c ng nhng ci m chng ta mun din v gy c trong lng c gi nhng cm xc nh chnh ta cm xc. Hiu c nh vy ri th () ta s can m nhn c tnh ca ta, dng bt php n la, nh cho ta, () ng ngi s khng bng nh ny nh khc (), cn nht l phi dm l ta, phi thnh thc vi ta . C thnh thc mi cm c ngi. C thnh thc mi ng cm cy vit (). Thnh thc c hai ngha. Ngha th nht: khng cm xc th ng vit. Nhng bi vn m ti c v c bn vn cng c gi thch hu ht l nhng bi ti rt thnh tht vi ti, ngh sao vit vy, cm xc ra sao th din ra nh vy, nh nhng hi k, tp bt: Lm con nn nh, Chu b ni, ti b ngoi, Con ng ho bnh, Hoa o nm trc (L Bi in trong loi Bng hng ci o),C Phan v lng dn (Trnh by 1967), ngha ci cht ca gio s Trn Vinh Anh. (Bch Khoa s 254, ngy 1.8.67) Ngha th nh l khi vit, phi qun ht danh s c kim, qun ht mi k thut lm vn, m ch theo c tnh ca mnh. Phi nh anh em h Vin trong phi Cng An i Minh, cho ming v tay t nhin; hn na phi nh Hong Sn Cc i Bc Tng, cho chng c ngu nhin thnh nh ng do su c trong khc cy th vn mi thc l cm mnh v th v; i khi cn nn, nh Jules Renard khuyn, c phng bt m vit, ng trao di, cho vn c uyn chuyn, mm mi. Vn ca T ng Pha c ngi i khen l hnh vn lu thu, chnh l do ng phng bt m vit. Vit nh vy th l mt vic t nhin nh th, nh nhng, d dng; tu cm xc m vn lc th bnh tnh, lc th bng bt, lc vui, lc bun, lc phn n, lc ma mai; lc nhanh lc chm, lc tin lc lui; ging thay i c khi t ngt, li cun c c gi. Vit c on u ri th c cho ngn bt theo ci t tng,
Page 102
cm xc ca ta m phn trc li ko phn sau cho ti khi din ht nhng iu ta mun ni ri th ngng, ng thm g c. * S BNH D Ti nh phn ng, hi tr hi mc tt khoa trng khi tp vit nhng bi tu bt, tiu lun theo li c vn Trung Quc; nhng bi hu ht hu b khng cho in. Dn dn, tui cng ln, ti cng trng s bnh d hn, khi sa li vn, thng xo nhiu hn l thm. Nht l nhng h t cui cu, nhng tnh t (adjectif) t sau mt danh t, nu khng tht cn thit th gt b khng thng tic. Nhng ti khng theo Renan c; ng b ra mt nm sa b Vie de Jsus cho vn ht bng by m tht gin phc. C th v c tnh ca ti khc ng m cng c th v nhng ti ti vit khng c tnh cch c knh nh tc phm ca ng. Ti trng s bnh d m cng trng c tnh ca ti na. lu ri, c ln vit xong mt tc phm, ti a cho mt anh bn thn coi li gim gp kin v ni dung v hnh thc. Anh bn i vi ti rt chn thnh m vit vn rt k: ung c ph c v ht thuc thc n mt hai gi khuya o gt vi cu vn l ci th thng ngy ca anh. Ln anh bi c mt on vn k s ca ti ri chu kh vit li gim: o ln o xung, ta bt cho c li, thm cho c nhc hn. Ti khen anh sa kho, nhng khi in, ti vn gi on vn ca ti v ti ngh n t nhin hn, din ng ca ti, cm xc ca ti, nht l v n c ging ca ti, mang c tnh ca ti. N l ti Lm Ng ng trong cun The importance of living[2] c nhng nhn xt su sc v c bnh d trong vn. ng vit: S bnh d l iu kh t c nht () trong vn chng (). Mun c bnh d th trc ht phi tiu ho ni t tng v c cng phi gi gin: khi chng ta v gi, t tng ca chng ta sng sa hn; ta b ra mt bn nhng phng din khng quan trng m c l sai lm ca vn , khng bn khon v n na; tng ta hnh thnh mt cch r rng hn v nhng chui t tng dn dn t hin ln thnh nhng li vn gn gng, gin d (). Ta khng thy phi c gng sc na m s thc ho ra sng sa v do ho ra bnh d. S t nhin ca t tng v bt php m cc thi s v ph bnh gia Trung Hoa rt tn trng, c coi l mt s gi gin tim tin.
Page 103
Khi chng ta ni n s gi gin tim tin trong vn xui ca T ng Pha l chng ta mun bo rng h T dn dn tin li s t nhin, tin gn ti mt bt php thot ly c ci thi ph hoa, thi dm, ci thi khoe ti, thi dn cnhca tui tr. Theo ti vn bnh d kh nht im phi c cao, tnh p nu khng th ho ra nht nho, v v. Phi tng tri cho nhiu, au kh cho lm nh T M Thin, Hn D, Dostoievski cng nhi hu cng l ngha vy; phi coi c nhiu k quan ca v tr nh L Bch, J. London; phi hc tht rng nh T Thc, Vng Dng Minh, Tagore; phi suy ngh cho tht chn nh Thch Ca di gc B , nh Ki T trong ni, li phi c tri ph bm cho mt tm hn thanh cao, mt tr c sng sut; tm li phi vo hng siu nhn li tn cng tu luyn J. London thiu cng mi t c ci ngh thut siu ng l bnh d, t nhin, bit th no l khng tha, khng thiu, khng non nt m cng khng phng i. Kh nh vy nn t xa ti nay nhng nh vn bnh d m bt h mi rt him: L Bch c mi bi th v bi c vn, Ph t hn. T ng Pha c mi bi c vn, dm bi th, Nguyn Du c vi chc cu trong Kiu, chc cu trong Vn t thp loi chng sinh cn nhng nh khc ch c vi bi. Nhng nh lu danh nht trong lch s nhn loi li chnh l nhng nh c nhng t tng cao siu nht, tnh cm cao thng nht m nhng nh khng h lm vn bao gi[3]. Platon khng snh c my nh k trn, nhng nh c chng kin ci cht ca thy hc l Socrate mt trit gia tm hn rt cao thng m cng lu li c mt trang bt h ti dn trong b Hng sc trong vn vn, chng XIII. c trang ta thy Platon khng sp t g c, vic xy ti u chp ti y; lp i lp li nhng ting v, ri, ngi, c v li thi na, v chng ta ngh bng: Ai m vit chng c nh vy. Phi, chng ta u vit c nh vy min l c chng kin ci cht cao c v cm ng ca Socrate. Ci p y l ci p t nhin, khng cn t im, m lm cho tm hn ta cao thng ln. Khi mt hnh vi, mt thi tt bc cao p th cng t chut cng hng, nn Platon khng dng mt hnh nh no c. Phi c iu kin nh vy th vn bnh d v t nhin mi khi v v. * KHNG QUN C GI - YU TI Ti vit nhiu loi sch cho nhiu hng c gi; t ngi gi ti
Page 104
thanh nin v c tr em na; cho nn khi vit ti phi ngh n hng c gi ca mi loi sch, vit sao cho h hiu c, nu cn th phi ch thch. Cng l vit v vn hc Trung Quc, m b i cng Vn hc s Trung Quc thuc loi ph thng, cho nn trnh by nh mt sch gio khoa khc hn b Chin Quc sch v S kthuc loi bin kho vit cho nhng c gi hiu bit t nhiu v Trung Hoa. Son sch ti ch nhm mc ch t hc v gip c gi t hc. Ti ngh n ci li ca c gi trc ht, chng h t cho mnh c s mng g c, m cng khng h mong c ni ting, ch cn c mt s c gi tin mnh thi. C thch vn no th ti mi vit: Thy vui trong khi vit, by nhiu cho ti ri. Khi vit tiu s danh nhn, ti la nhng nh c tm hn p, c cng vi nhn loi: ti gom gp cng nhiu ti liu v h cng tt (ti b nhiu nm kim ti liu v Helen Keller[4]) tm hiu nhng au kh, gng sc, thnh bi ca h ri rung ng, say m k li cuc i ca h lm gng cho i; tm li ti thc tm yu qu nhng v m ti vit, nh vy loi Gng danh nhn ca ti (gm khong chc cun) c c gi hoan nghnh, khen l hp dn, cm ng hn nhng cun ngi khc vit. Phi chnh mnh thch ci g mnh vit th c gi mi thch n c. l qui tc ca ti. Ti bit c nhng ti vit ra, bn s rt chy, nhng ti nht nh khng vit, v ti khng thch (chng hn i ca hng ngi nh Thnh Ct T Hn, Hitler); hoc v ti thy c hi cho c gi (nh t tng ca nhm Hin sinh u m ti cho l khng hp vi dn tc mnh, x hi mnh lc ny). Tri li c nhng ti ti bit l rt t ngi c, nhng thy c li cho kin thc ca c gi th ti cng vit nh cun Mt nim tin, ch in 2.000 bn m bn su by nm cha ht. Ti khng cu danh hay li; c mt s bn hiu mnh, c d mt s tin l ri. * CHNH T - DNG CH Ti rt ch trng n chnh t v s dng ch cho ng. Ch ngi vit, sau lng ti k mt ci t m hai ngn cha ton t in, non hai chc b, ln nh: Vit, Php, Anh, Hn: t in vn liu, in tch, ng m, ng ngha, ti ch cn quay li, vi tay l ly c lin.
Page 105
Cun ti hay dng hn c l cun Vit ng chnh t ca L Ngc Tr (Thanh Tn - 1960), nht l cun Vit ng chnh t i chiu t v gin yu ca Phm Trng Kin v Nguyn Vn Tng (Th Gii 1950). Trc khi c cun sau ti cng lm mt cun s tay chp nhng ting ti cha thuc chnh t, sp theo ba mc: ting bt u bng CH, TR; ting bt u bng D, GI, R; v ting bt u bng S, X. Kim c cun ca Phm Trng Kin v Nguyn Vn Tng ri, ti b s tay ca ti m dng cun . Ch dy 100 trang kh 11 x 15 phn, gi c 12 , m n gip ti c rt nhiu, c h khng ngy no ti khng tra n; ch khi no tra m khng thy, chng hn ting nc rng, la s, xi nc, d t ti mi phi dng cun ca L Ngc Tr v cun ny tra mt cng hn. Cun thiu nhiu, li son ring cho ngi Bc nn c ln ti ngh vi mt nh xut bn in mt cun cng gin yu v i chiu nh vy nhng kh y , son chung cho ngi Bc v Nam: ngi Bc thng vit sai ph m u, ngi Nam hay lm cc vn v hai du hi, ng.[5] Nhng cng vic nho nh, tm thng nh vy m li hu ch v cng, tit kim cho ngi dng c nhiu th gi. Hi mi xut bn c vi cun, mi ln sch pht hnh ri, c li cn thy st li ca th sp ch hoc li ca chnh ti, ti bc mnh lm. Nhng ch vi ba nm sau ti m chai ra, cho rng nhn li l phi cn n hn, thc mc v li ca mnh th ch hi cho tm thn, cng vic ca mnh thi, v ti t an i bng cu ny ca ngi Hi gio: Ch c Allah Thng mi hon ton. Ti nh mt nh xut bn phng Ty quyt tm in cun Thnh Kinh (Bible) khng c mt li no. Sp ch xong mt s trang, h v mt bn dn trc ca, yu cu tt c nhn vin c, h thy li th ch cho sa li, ri mi in. Vy m khi in xong, ng ba ri, mt ngi mi tm ra c mt li nng ngay u sch: ch Bible sp ch lm ra Bilbe. Mt ngi Rp dt xong mt tm thm, sot li tng ng dt, khng thy mt li no, cho nh vy l xc phm Allah (v ch c Allah mi hon ton), lin tho mt mi dt, sa li cho thnh mt li nh. Hai chuyn c th ch l nhng giai thoi khng c thc,
Page 106
nhng c hai u c ngha, v khuyn ta c lm ht sc mnh, ng cu ton mnh v trch b ngi. Ti cn ngh rng Thng cng khng hon ton na: ci th gii m Thng to ra ny c bit bao iu kh hiu, v l, mu thun, u phi l hon ton. Khi hc c ci khn ca ngi Rp ri, ti bnh thn hn, h thy li no trong tc phm in ca ti th ti sa ngay trn mt bn ti dng ring ri qun n i. Ngy nay, nu c th gi c li trm tc phm ca ti th th no trong mi cun cng thy c t nht l vi ba li nng, khng k nhng li sai chnh t hay in lm. Nhng ti s khng ph cng sa cha, v c sa ba bn ln na th ht c li nng m vn cn nhng ch khng va , li nga tay mun sa na. th gi lm cng vic khc li hn nhiu. DCH LOI PH THNG KIN THC S trang ti dch cng ngang vi s trang ti vit, v nhng sch dch ca ti c th chia i khi lm hai loi: loi Hc lm ngi, loi Vn hc, Trit hc. Xt chung v loi Hc lm ngi v ph thng kin thc, gio dc v.v thy ti no nhiu ngi ngoi quc hoc Vit vit ri th ti kim cng nhiu cng tt nhng sch ngi ta vit, c cho bit, so snh, chm chc mi nh, thm nhng nhn xt ca ti, ri vit li mt cun cho thanh nin ca mnh. Th d cun Luyn l tr. Ti c trn mi cun Php, Vit v vn , nhng ti khng theo mt tc gi no c v khng thy mt cun no va ; v ti vit li, nhn mnh vo im phi c tinh thn phn on, ng vi tin nhng iu thin h tin, li phi nghi ng c li dy ca c nhn na. C th ni rng ti thnh cng: tc phm ca ti tuy mn ti liu trong nhiu tc phm m khng ging mt tc phm no. N hp vi x hi mnh hn, c ch cho thanh nin mnh hn; n thc l ca ti. Ngay khi mi xut bn, mt nhn vin trong mt c quan, du hc M my nm, c n, thch v li lm quen vi ti. C trng hp ti khng cn phi kho cu, c rt nhng kinh nghim trong i sng ca ti vit, nh cun Tng lai trong tay ta m c gi rt hoan nghnh v li khuyn thit thc, ging chn thnh v cm ng. N cng hon ton l ca ti,
Page 107
trnh by nhn sinh quan ca ti. C th k vo loi ny nhng cun Kim ch nam ca hc sinh, T hc mt nhu cu ca thi i v.v trong ti a nhng kinh nghim ring ca ti, ch khng nh mt s tc gi ch thu thp nhng kin ca phng Ty ri vit li. Mt c gi, bc s Hng Ngc, nhn thy im , vit trong bi ng Nguyn Hin L v ti (Bch Khoa s 426 20.4.75): Ti bit c nhng tc gi cn sn xut mnh hn ng, vit mau v vit mnh hn ng, nhng c h ngi ta thy r rng l nhng tc phm my mc, sn xut hng lot. ng Nguyn Hin L th khng. ng l con ngi. Tc phm ca ng l con ngi ng. ng dy cho thanh nin rn ngh lc th chnh ng l mt tm gng ngh lc; ng vit v t chc th chnh np sng ca ng l mt s t chc; ng vit v t hc th chnh ng nh t hc m thnh cng. Nh vit t nhng kinh nghim sng thc , ngi c thy gn gi vi ng v nhng li ng ch dn u ng dng c. V cng nh vy m loi Hc lm ngi ca ti c c gi tin cy. Sau cng, c nhng tc phm c bit, ca mt danh s nh Andr Maurois (Th ng tui i mi, Th gi ngi n b khng quen bit), B. Russel (Chinh phc hnh phc), Lm Ng ng (Sng p), A. Bennett (Sng hai mi bn gi mt ngy) hay mt tc gi khng phi l danh s, nhng cha nhiu rt mi nh Xy dng hnh phc ca L.A. Huxley, v nh vn Aldous Huxley; hoc vit rt hp dn, o su mt vn nh c nhn tm, Qung gnh lo ca Dale Carnegie th ti phi dch, v t xt vit khng th no bng tc gi c. Dch loi ny, tr cc tc phm ca danh s, ti thng dch thot, c th ct bt, c th sa i vi ch cho hp vi ngi mnh. Nu sa th cho c gi bit.
* DCH TRIT HC, VN HC Loi trit hc, vn hc th lun lun ti dch st (c tn) v xui (c thun), sng sa, nu cn th ch thch.
Page 108
Ti dch nhiu nht l sch trit Trung Hoa, cng vic tng i d, khng phi to danh t mi din nhng nim mi nh dch sch trit Ty phng. Cn nht l hiu k trong sch v mun vy phi c nhng bn ch thch tt. Dch sch vn hc kh hn dch sch trit hc v chng nhng dch st m cn phi gi c th vn, c khi c php hnh vn ca tc gi na. Ti rt ngi vic dch th Trung Hoa, nht l th lut, phi dch ra th lut m ti khng lm th bao gi. Trong b i cng Vn hc s Trung Quc, ch c mt s t bi do ti dch, m ton l nhng bi d, cn hu ht u do bc ba ti dch cho v k tn l V danh. Nhng th c phong loi t (mt th th) v loi th mi ca Trung Hoa th ti c th dch c v khng b tri buc vo nim lut. Tri li, c vn Trung Quc th ti t dch ly ht, din c ng v th (bin ngu, ph) ca nguyn tc, nhiu c gi cho l thnh cng. Dch tiu thuyt phng Ty, ti ngh rng mun thnh cng th phi la mt tc phm hay, m bt php tc gi khng tri vi bt php ca ti, bnh d, t nhin nh Lon Tolstoi, Somerset Maugham v c vy th dch mi th, c gi mi thy thch. Ti s nht l dch Marcel Proust: c ln ti ch dch mt trang ca ng mt c mt bui, sa i sa li my ln vn khng va . Ti chc bt k ngi Vit no dch vn ho cng thy kh nhc nh ti. Dch tiu thuyt u M kh hn dch tiu thuyt Trung Hoa. Mi ngn ng c mt li ph din t tng, khng th p dng ba bi li ca ngi vo ngn ng ca mnh c. Gia Vit ng v Hoa ng, s cch bit khng l bao v c hai u thuc loi ngn ng cch th (langue isolante xa gi l n m) v hai dn tc ng vn vi nhau; nhng gia Vit ng v Php ng hoc Anh ng c mt bc tng, khng phi ch ph nhn bc tng l lm cho n bin i c. Khng nhng vy, tm hn ca ngi u cng khc ca mnh, li suy ngh, nhn i ca h cng vy, h li c nhng dng ng, nim m chng ta khng c (chng hn nhng ting gentlement, honntre homme, bourgeois chng ta khng th dch cho tht ng c); ngc li chng ta cng c nhng dng ng, nim m h khng c (nh ting qun t, s phu, m dng). V vy, dch sch Php, Anh chng ta thng phi dch thot,
Page 109
o ln o xung, thay i t chc ca cu, c khi ta bt buc phi tm hiu ca tc gi ri qun nguyn tc i, din li ra sao cho hp vi tinh thn ting Vit, nhng ng bo khng bit ngoi ng hiu c nh ta, hiu m khng thy b ng, chng tai. Dch cc sch khoa hc m nh vy th khng c hi, dch vn th m phi theo li th ci hay trong nguyn tc mi phn mt n su by, nh trng hp dch Chateaubriant, Anatole France, hai nh ny l nhng ngh s, vn du dng nh th. Cch xng h, ni nng ca h khc mnh, Php c nhng ting je, vous, il, mnh phi kho chuyn ra ting Vit cho hp vi mi hng ngi. V chng h thng gi nhau chri (e) c trc mt ngi l; chng ta khng th dch st ngha ra l anh yu du hoc em cng c, ch c th dch ra l mnh hoc em, tr khi hai v chng trong phng ring t v u ym vi nhau.
Ri nhng cu tc ng ca h na, dch st th cng c, nhng nh vy th khng kho m phi ch thch, ti phi rng tm mt tc ng Vit tng ng chuyn. Chng hn trong b Chin tranh v Ho bnh, L. Tolstoi cho mt nhn vt trong truyn bo mt thiu n: Sao em khng nh m quay xa, mt bn ting Php chuyn ra thnh: Sao em khng yn n trng rau, chng nh au th chu; ti tm c cu tc ng tng ng m gn: tru c, c m mt. Nhng mi ln, may lm l tm ta c dm ba ln, nh vy cng l may ri. ng Vi Huyn c khng dch cu: Nous nous connaissions depuis lge des chausesettes l Chng ti bit nhau t khi cn i v ngn (v tr em Vit rt t khi i v), cng khng dch l chng ti bit nhau t khi cn chm (v tr em Php khng chm); m dch l chng ti bit nhau t khi h mi cha sch. Cng l kho chuyn lm. c gi c ch thy xui tai thi, t ai nhn c cng phu ca ngi dch. * DCH MT TIU THUYT DI Ti rt ra c kinh nghim ny khi dch nhng tiu thuyt di 7- 8 trm trang tr ln ca Anh, Php, Nga. Mun cho bn dch c nht tr, v mt th gi, nn chp ln mt t giy ring tn nhng dng ca h m mnh khng
Page 110
c, nh ci samovar, ci traneau tm mt cch dch, ri ghi ngay bn cnh, chng hn: m l, xe trt tuyt sau gp li kim c ngay, khi phi dch li.
Nhng ting c nhiu ngha nh ting anim, tu ch phi dch l c hn, c sinh lc, no nhit, khi sc, hung hng, hot ng, hot bt, nhit tm, linh ng, hng ho, hng hi, kch lit cng nn ghi tt c nhng ngha trn mt t giy ring sau d la ngha no hp vi on vn phi dch. Nht l phi lp mt bng ghi tn cc nhn vt chnh v ph trong truyn vi a v x hi, ngh nghip, tui tc, tnh bn b hoc h hng gia nhng nhn vt ny vi nhn vt khc; nh cho n mt cch xng h vi nhau hi tr ra sao, v gi ra sao khi mc li mu thun trong cch xng h. V khng lp bng ngay t u b Chin tranh v Ho bnh m ti tn rt nhiu th gi, c khi dch c ngn trang ri phi lt li nhng trang trc tm xem nhn vt ny gi mt nhn vt khc l g: anh hay cu, ch hay c, bc hay ch Dch xong mi chng cng nn tm tt truyn trong chng sau tra li cho d. Vn dch ca chng ta ngy nay so vi ba chc nm v trc tin b, bt lai cng, nhng vn cn mt s dch gi c Nam ln Bc lm vic cu th, dch ng tng ch, khng chu tm cch chuyn qua ting Vit, thnh th li sng, li rt ti. Nm 1968, trong tp ch Bch Khoa s 281[6], ti nu vn , a ra nhiu th d. Mun mau tr ci t , ti ngh cc nh xut bn v nh bo phi t chi tt c cc bn dch c ging lai cng, khng xui tai, ch c cch mi bt ngi dch phi tm ra nhng cch ph din mi m thch hp vi Vit ng. Cng vic ny rt c li cho Vit ng, phi tn sc trong mt thi gian di, c th vi ba chc nm.
Ch thch: [1] Tp du k Thin Thch, ti vit t 1943; nm 1968. hai mi lm nm sau mi xut bn, nh vn V Phin c ri, bo vn ti trong hai mi lm nm khng c g thay i.
Page 111
[2] Bn Vit dch ca NHL c nhan l Mt quan nim v Sng p, thng c gi tt l Sng p. (Goldfish). [3] Trong Hi k, tc gi cho bit nhng nh l: Thch Ca, Khng T, Lo T, Ki T. (Goldfish). [4] Tiu s danh nhn ny c in trong cun Gng kin nhn. (Goldfish) [5] Ngay gia hai cun Hi k v VVCT cng c s khc bit v chnh t, c l l do bin tp hoc in n. V d trong Hi k in: rn (sc), (gi) gin, ln ln, k (s), (nc) M, chnh (t) th trong VVCT li in l: rng (sc), (gi) dn, dn dn, k (s), (nc) M, chnh (t) (Goldfish). [6] Nhan bi bo l Dch vn ngoi quc. (Goldfish).
Bi vit i vit vn ca ti -2DCH MT TC PHM NH DIN MT BN NHC hn 15 nm ri, mt bui ti ma xun ti c nghe mt dn nhc t M qua ho tu S Th cho gii tr thc, vn nhn, hc gi Si Gn thng thc. H bt u bng bnQuc thiu Vit Nam[1]. Ti thy rt du dng, t bng xung trm rt du dng; nh c ting gi thi nh trong cnh l trn u chng ti vy (thnh gi ngi gia tri). D nhin h tu rt
Page 112
ng nhng n khng lm cho mu ti si ln nh bit bao nhiu ln trc ti nghe cc nhc cng ca mnh tu. Ti c bng c nhc Nam Bnh, lu lu ti cho chy nghe bi Vng c hng v bi Lan v ip. Cng l bn vng c, cng do ba nhc cng: By B, Nm C, Vn V ho, ch khc bi Vng c hng l dng n tranh, n guitare, n km, bi Lan v ip dng n tranh, n guitare v n sn (c l cn khc cch ln dy na), m bi Lan v ip ai on hn bi Vng c hng nhiu. Ti li nh nm 1935, khi i o mc nc min Ty, c mt ngi gip vic cho ti tn Tm qu lng Tn Thnh, lng bc ti, chi n km rt hay, c bit nht l bn Vng c, anh c mt li nhn khng ging ai, khin bn Vng c di ngn tay anh c ging lm ly m vn hng, ti nghe thch nh bn Vn Thin Tng. Vy nhc trng v c nhc cng na, nu c ti th u c cng sng tc khi trnh din mt bn nhc. Cng l bn nhc , nhng nt nhc , m khng mt ngh s no trnh din ging ngh s no, ti khc nhau m cm xc v li din cng khc nhau, vn c ci g ring ca mi ngi, d nhn ra c. Ti khng bit g v nhc, hiu nh vy khng bit c ng khng, v ti ngh rng vn th cng nh nhc, dch mt bi vn mt bi th cng nh din mt bn nhc, cng l lm cng vic sng to, mc d dch rt st khng thm bt. Dch gi nu c ti, cng l mt ngh s m mi bn dch cng l mt ngh phm. Khng mt bn dch no ng hn vi nguyn tc; bn dch no cng mang t nhiu c tnh, ti nng ca ngi dch, tinh thn ca ngn ng ngi dch; cng l tm t ca ngi dch, ci khng kh thi i ca ngi dch. Mun thy r iu , chng ta ch cn so snh nguyn vn bi T B Hnh ca Bch C D vi bn dch Phan Huy Vnh[2] (nh xut bn Nam Vit 1952) hoc bn Chinh ph ngmca ng Trn Cn vi bn dch ca on Th im (c ngi bo l ca Phan Huy ch). Di y ti la bi T b hnh v tc gi v dch gi khng phi l ngi cng mt nc, cng khng sng cng mt thi. Mi cu u chng ta thy hai bn c ci g khc nhau ri,
Page 113
mc d cng by ch v bn dch rt st nguyn bn: Tm dng giang u d tng khch
Khng bun, khng vng v, du dng, mng lung bng: Bn tm dng canh khuya a khch. Nh vy c l do nhc ca cu ting Vit, v do hai ch canh khuya. D (m) khng gi bng canh khuya. Ti nng ca h Phan, tinh thn ca ting Vit l ch . Bn nm trc, mt bn vn Trung Vit cho ti hay rng mt c gi ca ti ni vi ng: c bn dch Guerre et Paix ca Php ti thy hng, m c bn dch ca ng L[3] ti thy bun v p. Ti cha h nhn thy vy m ti cng khng c c hi xin c gi ch cho ti mt vi on trong bn ca ti v bn ting Php ng y c ti so snh. Nu li ng y ng th tht l ngoi mun ca ti, v khi dch khng bao gi ti mong rng dch p hn, bun hn bn ting Php m ti dng. Nhng iu c th hiu c: ting Vit c th khng hng bng ting Php, m du dng hn ting Php nh nhng m bng trc, bng trm. Mt c gi khc cng Trung bo c bn ting Php cun Il est un pont sur la Drina ca nh Plon, ch c vi chc trang chn qu phi b; m c bn dch Chic cu trn sng Drina (Tr ng 1972) th say m t u ti cui. iu ny rt d hiu: ngi Vit d thng tho ting Php, c ting Vit vn thch hn c ting Php nu hai bn c gi tr ngang nhau v chng ta d cm c nhng t nh, nhng m hng, tit iu trong ting Vit hn ca ting Php. M c sch Trung Hoa th cng vy, mc d ngn ng, vn th Hoa, Vit c nhiu im ging nhau. V th m cc nh Nho ca ta thch bn T B Hnh ca Phan Huy Vnh hn, thuc n hn nguyn bn ca Bch C D. c cu th hai ca bi :
Page 114
Phong dip ch hoa, thu st st v cu dch: Qunh hi thu, lau lch du hiu th cu ca h Phan lm ti rung ng hn nhiu, nh nhng ch: lau lch du hiu, c ch qunh, ch hi na v ta thy lau lch bun hn ch hoa; hi thu, u hiu gi cm hnthu st st. Nhng mt ngi Trung Hoa c cu ca Bch chc cng thch hn cu ca Phan v phong dip (cy phong c ma thu th trt l vng), st st (ting gi vi vt) gi cho h mt cnh thu th thm hn. M cnh thu Trung Hoa th thm hn Vit Nam tht. Mi tc phm bt h ca mt dn tc no nu kho dch cng thnh mt tc phm bt h ca mt dn tc khc, thnh mt bo vt trong kho tng chung ca nhn loi. Bn T B Hnhca Bch C D v bn dch ca Phan Huy Vnh tht l hai kit tc din c c tm s ca Bch ln ca Phan lm rung ng tm hn hai dn tc Hoa v Vit. Ti ao c c mt o nng cng mang tm s ca hai nh ca ln thu bng lu li cho hu th. Chng ta phi khuyn khch vic dch, luyn vn dch, v rng dch nhiu vn th ca ngoi quc lm giu vn ha ca mnh. Ngi Php khen Baudelaire dch Histoires extraordinaires (Truyn Qui n) ca Edgar Poe l rt st v rt hay, qu n khng km nhng tp truyn ngn ni ting nht ca h.
Trong mt s tc phm, ti bn v nhiu vn trong chng ny: - Vn nguyn tc (Ngh vit vn - Phn II, ch. III). - Bt php v c tnh (Vi vn xy dng vn ha tr.8). - Vn chng v dn tc tnh (nt tr.16). - Vit (Ngh vit vn Phn II, chng V). - B quyt luyn vn (Luyn vn III, tr.148).
Page 115
- Dch l mt cch luyn vn (Luyn vn III, tr.149). - Dch vn ngoi quc (Bch Khoa s 281 - nm 1968) Ch thch: [1] Tc bi Ting gi thanh nin, cn c tn l Thanh nin hnh khc ca Lu Hu Phc sng tc t hi cn l sinh vin Y Khoa vi tn ban u l La Marche des tudiants (Sinh vin hnh khc). (Goldfish) [2] Trong bi Li thm mt t liu v ngi dch T b hnh ca Bch C D ng trn bo Vn ngh Tr s ra ngy 18.3.2007, tc gi Th Anh ch ra rng ngi dch l Phan Huy Thc ch khng phi l Phan Huy Vnh. (Goldfish). [3] Tc b Chin tranh v Ho bnh. (Goldfish).
Bi vit i vit vn ca ti Phn VII HAI CHC NM LM VIC TCH CC SCH TI VIT T 1955 N 1975 Cui nm 1954, khi thnh lp nh xut bn 50 Hunh Tnh Ca, ti c c khong mi tc phm v mi bi trn cc bo Vit Thanh, Gio dc ph thng, Mi (ca nh P. Vn Ti), khng k nhng bi trn t Tn Vit Nam (1945).
Page 116
Nhng tc phm thuc cc loi: - T chc cng vic. - Gio dc, Hc lm ngi.
- Vn hc. - Ng php - Luyn vn. - Lch s (Lch s th gii). - Du k. Non hai phn ba s ra mt c gi, cn th hai ba nm sau mi in. * T 1955, lin tip hai chc nm: a) Mt mt ti m rng, o su cc ti vit, nh v: - T chc cng vic, ti vit thm nhng cun T chc cng vic lm n, Li mi ngy c mt gi - Gio dc v Hc lm ngi, ti vit thm trn ba chc cun: Thi mi dy con theo li mi, Tm hiu con ca chng ta, Th gii b mt ca tr em Rn ngh lc, Luyn l tr, Tng lai trong tay ta, Ngh thut ni trc cng chng, Cch x th ca ngi nay, Xy dng hnh phc, Chinh phc hnh phc, Gip chng thnh cng, Gi tnh yu ca chng, Con ng lp thn Trong loi ny c th k hn mt chc cun Tiu s danh nhn: Gng danh nhn, Ging hi sinh, Gng kin nhn, Gng chin u, ch st , Nhng cuc i ngoi hng, Einstein, Bertrand Russell, i ngh s.
Page 117
Khi dch cun Hun luyn tnh cm ca P. Flix Thomas (nm 1941) ti n on ny chng XXI: i cc v nhn cho ta mt l tng, mt kiu mu bt chc () Nh c gng ca h m ta tr nn kh, c can m, kin nhn i n mc ch m khng sa ng. iu Auguste Comte hiu r lm, cho nn ng khuyn ta nn in tn cc danh nhn ca nhn loi ln trn lch cho chng ta mi ngy c dp trm t v cc v y. Lng sng bi v nhn (nh Emerson ni) cn l mt th thuc n ty sch ci bnh t tn mt ta i v cho ta thy c ngi khc v nhng cng nghip ca h. () V vy khng c g b ch bng nhng truyn k dy trng. Bit chn nhng truyn v la lc c cho hc sinh nghe th nhng truyn l nhng bi hc d hiu, vui v, c th, dy cho chng can m, c c hnh. Nhng truyn k v cc danh nhn , kho vit thnh sch cn c ch cho thiu nin na. Ngi no bit lm cho thiu nin b nhng sch nht nho, nhm nh v hng c v nhng truyn c ch y, tht l gip c mt vic ln nht trong nc. Cng ca tt c cc nh o c gom li cng khng ln bng cng rn dy qun chng y. on trn kch thch ti mnh v ngay t hi c thc theo li khuyn bo ca Thomas. Nhng mi n nm 1959, nh thu thp c mt s kh nhiu tiu s danh nhn, ti mi la chn m vit c cun u nhan l Gng danh nhn. Ri t c mt hai nm ti li vit thm mt cun vi tt c s chn thnh nhit tm ca ti. Ti la ton l nhng nh ti c cao, nh ti ni trn. Nhng ngi c danh ln, c tn trong lch s nhn loi m c km th ti cng loi b. V vy trong s trn by chc danh nhn ti vit tiu s, khng c Thnh Ct T Hn, Csar, Napolon m c b La Fayette. c tiu s b ny v tiu s b Curie[1] ti vit, mt nh vn Trung Vit bo xc ng n rm rm nc mt. V c gi no cng nhn Tiu s danh nhn ca ti c tc ng gio dc ln. - V Vn hc Trung Quc ti vit thm b Vn hc Trung Quc hin i, T ng Pha, Nhn sinh quan v th vn Trung Hoa, C vn Trung Quc, Chin Quc sch, S k ca T M Thin
Page 118
- V Luyn vn, ti vit thm b Hng sc trong vn vn, Ti tp vit ting Vit[2]. - V Ng php, ti vit chung vi ng Trng Vn Chnh thm cun Kho lun v ng php Vit Nam. - V Lch s, thm ng kinh ngha thc, Bi hc Isral, Bn o Rp v dch nm cun trong b Lch s vn minh ca Will Durant, trong c cun: Lch s vn minh Trung Hoa. b) Mt khc, ti bc vo vi khu vc mi: - Trit hc Trung Quc: Mi u ch l mt cun mng: Nho gio, mt trit l chnh tr; sau nh duyn vn t v cng nh Hip nh Genve, ti gp c ng Gin Chi Nguyn Hu Vn, li nh ng bn Php, ng T Trng Hip, tm kim cho ti liu ngoi quc, ti tin su vo khu vc , ti u nm 1975 xut bn c b i cng trit hc Trung Quc 2 cun (chung vi Gin Chi), Nh gio h Khng, Lit T v Dng T, Mnh T, v ti nay (1980) ti c thm c by tm b na v cc trit gia thi Tin Tn: Tun T, Hn Phi (c hai chung vi Gin Chi), Mc T, Lo T, Trang T, Khng T, Lun Ng, Kinh Dch (tt c u cha xut bn). - Ti xng c vo khu Chnh tr, kinh t: Mt nim tin, Xung t trong i sng quc t... - Thy tiu thuyt hay, ti cng dch, mt phn do mun ca ti, mt phn do li yu cu ca vi nh xut bn: L Bi, Ca Dao, Tr ng, nh cc b Chin tranh v Ho bnh, Khc ln i, i qu hng yu du c) Ngoi ra, t 1957, ti cn vit u u mi thng mt hay hai bo cho cc tp ch nh k Bch Khoa (nhiu nht), Mai, Tin Vn, Vn v mi nm trung bnh vit mt bi Tacho mt tc phm ca bn vn. Tnh s li trong hai chc nm hot ng, ti cho ra c khong chn chc nhan , cng vi nhng nhan xut bn trc 1955, c chn mt trm, c bn nhan ch l mt tp mng vi chc trang (loi Bng hng ci o ca nh L Bi), nhng cng c 7-8 nhan gm 2, 3, cun, t 400 n 2.000 trang; a s t 200 n 300 trang (Coi Mc lc phn Ph lc). Vit c trn mi tc phm cha xut bn, mi
Page 119
cun t 200 n 500 trang, c vi cun v trit hc Trung Hoa thi Tin Tn. (y ti ch k nhng cun vit ti ngy gii phng. T 1975 n 1980 ti cn vit thm c nhiu cun na). Vit khong 250 bi bo, gi na in thnh sch (coi Ph lc). V vit gip bn trn 20 bi Ta, a s cho loi bin kho, mt s t cho loi th, tu bt.
* BO TI HP TC Hip nh Genve k 1954 th 1955 thi s Bng B Ln li lm quen vi ti. ng s d bit ti v Bc c cun Luyn vn, trong ti trch dn cu th ca ng. ng lm ch nhim t Bng la, do chnh ph ti tr, mi thng ra mt s dy dm by chc trang, kh nh. Bi v hu ht ca ng, ng nh vi bn vn tip tay. Nhn c mt s tiu lun v kch bn dch sn t ting Anh v ting Php, ti v tnh a ng ng, hon ton gip ng. Nm 1956 t nh bn, s cui ng trn bn dch kch Cng ty Lc sinh ca ti. T bn rt t, gn nh khng ai bit. - BCH KHOA Nm 1957, tp ch Bch Khoa ra c hai s th nh vn Nguyu Hu Ng (Ngu ) dt b Phm Ngc Tho li gii thiu vi ti nh ti vit gip t Bch Khoa m chng b c chn trong to son. Ti khng h quen b Tho, ch do Nguyn Hu Ng m bit b l em rut gio s Phm Thiu hi tp kt ra Bc, cn ng l mt nhn vin kh quan trng trong Khng chin min Nam. Ti cng khng bit ngi sng lp t Bch Khoa l ai, to son gm nhng ai, ch thy b Tho nh nhn, c hc thc, m tp ch bi v cng ng n, nn ti gp vi h bi Quan nim sng tc ca Edgar Poe, bi The Raven m ti vit t trc. Bi c ng ngay trong s 4 (tp ch ra mi thng hai k).
Page 120
Tip theo ti cng gi cho h ba bi na cng v vn hc, bi Ting Vit ngy nay, Vn dch vn, Php dch th, cng c to son cho ng ngay trn cc s 5, 6, 7, 8. T , lu lu ti gi thm mt bi v Nho gio, v danh nhn hay v vn hc, ton l do b Tho hay ng Ng lm trung gian, ch ti vn cha li to son. Hp tc vi bo no ti vn gi t cch mt c gi gp bi ch khng d g vo ng li, cng vic ca to son. Ti khng nh l my thng sau, c dp i qua s 160 ng Phan nh Phng[3] mi gh to son Bch Khoa cch nh ti khong 1 cy s, gp ng Hong Minh Tuynh v vi anh em na. Ti cng khng nh bao lu sau ti mi gp ng Phm Ngc Tho[4], mt ngi thp nh, rt hot ng, c t tng tin b, vit mt s bi v qun s, t ra c kinh nghim v bit suy ngh. Hai ng Tuynh v Tho c v mn ti c. T ti hp tc u u vi tp ch cho ti khi nh bn (5975). Trong lch s bo ch nc nh, t Bch Khoa c mt a v c bit. Khng nhn tr cp ca chnh quyn, khng ng h chnh quyn m sng c mi tm nm, t 1957 n 1975, bng t Nam Phong; c uy tn, tp hp c nhiu cy bt gi tr nh Nam Phong, trc sau cc cng tc vin c khong mt trm. Mi u ch l mt nhm cng chc cao cp nghin cu v kinh t, ti chnh, qun s do Hunh Vn Lang thnh lp. H xin c nhn bo ca t Bch Khoa bnh dn cht t s 2, ct hai ch bnh dn i; ri hn nhau tc bn. H a s l nhng ngi tham gia khng chin chng Php tr v, khng hot ng cho khng chin na, mc du l cng chc nhng khng a Php. Nm u ng nhiu bi v kinh t v mt s bi v cng gio, nn c tnh cht nng n, nhng bo sng ni nh ch nhim Hunh Vn Lang lm gim c vin Hi oi, t bo thu c nhiu qung co.
n nm 1959, mt phn nh ng L Ng Chu ( hi theo khng chin ri v H Ni dy t), c Hunh Vn Lang giao cho nhim v ta nh th k to son, m t bo khi sc, c mt ng li r rt, ng li th ba, khng theo Cng m cng khng theo M, v tp hp c mt s cy bt c kinh
Page 121
nghim lm nng ct nh V Phin, V Hnh, Nguyn Vn Xun, Phan Du, V Hng, Bnh Nguyn Lc Khi bo c uy tn ri (t 1960) ng Chu tp hp thm c mt s cy vit tr, t bo ng nhiu bi c gi tr c v bin kho, ln sng tc; v chnh nh hp tc vi Bch Khoam nhng cy vit ni ting, nh: V Hnh, V Phin, L Tt iu, C Liu, Ngu , Phm Vit Chu, Phan Vn To, on Thm (hai ngi sau l nhn vin cao cp trong chnh quyn Ng nh Dim), nht l cc n tiu thuyt gia Nguyn Th Hong, Trng Dng, Thu V, Tu Hng Ngu chuyn v phng vn, tng tri, c nhiu nhit tm, vn c duyn. V Phin cn k tn l Trng Thin, Thu Thu, vit tiu thuyt nhng thnh cng nht v tp bt, su sc v li d dm. ng c ti phn tch tm l, t cnh vt rt linh ng. Phan Vn To, bt hiu V Bo, vit v hi k v thi s. Phm Vit Chu chuyn v chnh tr quc t v nhn nh thi cuc. C tinh thn ng i gia nhng cy vit chnh. Trong mi nm u, h thng hp nhau to son 160 Phan nh Phng, hi trc v cc ti, gp v ni dung cc bi ph bnh, kch. Ti khng khi no d c, nhng thnh thong ng Chu cng nh ti cho kin v mt bi gi ng m ti ti bit r hn ng, nh Vn hc, Trit hc Trung Quc. T tng chnh tr ca nhng cy vit nng ct c khi tri ngc nhau. V Hnh thin Cng, sau theo Cng; V Phin chng Cng; on Thm v Phan Vn To khng a Cng cng khng , khng thch M nhng cng khng ni ra; ti, c l c Ngu v L Ng Chu, c cm tnh vi khng chin, nhng khc hai ng y, cng v sau, t 1965 tr i, khi M na triu qun vo min Nam, ti cng mnh M v chnh ph Thiu, b nhn ca M. Mc du vy, cc anh em trong to son vn gi tnh ho ho vi nhau. Xu hng tri ngc vi nhau nh V Hnh v V Phin m vn trng t tng ca nhau (t nht l trong mi nm u)[5] v gp nhau trnh ni v chnh tr. l im ti qu nht.
Page 122
Nh anh em ai cng c tinh thn nn bui hp no to son cng ng, vui nh Phan Du t trong bi Vn n tnh thoi (Bch Khoa s 361, tr. 62): Bt lun l tr gi, l mi c, l duy vt duy tm, l Pht gio hay Cng gio, khuynh hng chnh tr, vn chng nh th no, u c n nhn vi s cm thng v c chung ng trong ci th ho ng, ci m. T bo c ch trng ng tt c cc sng kin c nhn d ng hay sai, min l thnh thc, c tinh thn xy dng v bt c vn g: t chnh tr n kinh t, vn hc, khoa hc m khng gii hn lp trng chnh tr no, phe nhm no. D nhin b kim duyt gt, nht l trong by tm nm cui, nn khng mt cy vit no c th trnh by ht mnh c; mc du vy Bch Khoa vn c c gi khen l dm ni. Sau ngy 30-4-1975, nhiu hc gi Bc nhn l mt t bo nghim chnh, tuy chng i c Cng sn ln T bn, nhng c lp trng ng n, l lun vng, ngn ng ng hong; h thch c Bch Khoa hiu min Nam v hin nay cc s bo Bch Khoa c cng ngy cng c gi tr: mt b c rch, t u n cui, thiu mi s, bn c gn 800 (400.000 c)[6]. Bch Khoa thnh nht trong nhng nm 1959-63 bn c 4.500-5.000 s; c gi di hn c trn 1.000 m khong 100 ngoi quc, t Vn bn chy hn, cn cc t nh k khc th trung bnh c 3.000 s. Sau cuc o chnh 1963, ch nhim Hunh Vn Lang b bt giam, ri t bo b e do ng ca, phi i giy php L Ng Chu lm ch nhim thay Hunh Vn Lang i tn lBch Khoa thi i; t suy gim v ti chnh (v mt nhiu qung co) nhng ni dung v nhm bin tp vn nh c. T v Tt Mu Thn (1968), t bo mt mt s ln c gi min Trung m c gi l phn na c gi Bch Khoa gi giy v cng in li cao, nn l. ng L Ng Chu rng gim mi chi ph c to son ch c ng v hai ngi gip vic - v duy tr t bo ti u 1975. Mt nh vn theo khng chin, ra Bc v phi ngc nhin v s lm vic ca to son v theo ng th Bc, mt t nh k nh vy phi dng ba chc nhn vin l t. T trc ti sau, Bch Khoa gi c trn tnh cm ca hng c gi ng tui; cn gii tr th ch l kh khan, nng v bin kho m nh v sng tc (th, tiu thuyt). L d hiu. Tuy nhin phi nhn rng Bch Khoa khng c nh hng ln
Page 123
nh Nam Phong, Phong Ho, Ngy Nay trong dn chng.
Nam Phong ra i bui giao thi, vn ha c bt u chuyn mnh qua vn ha mi ca phng Ty, s ngi vit t m s ngi c cng t, bao nhiu cy vit c gi tr u dn c vo t , nn khng mt t no khc c nhiu bi ng c v c nhiu c gi nh Nam Phong li c tr cp nn ng vng c, nhng t khc c ra cng ch c mi s l cht. C th ni Nam Phong mt mnh mt ch, do c nh hng, uy tn ln. Bch Khoa sinh sau 4 chc nm, vo thi m s ngi vit ng, s c gi cng ng, gm nhiu khuynh hng, nn b nhiu bo nh k (c l n non chc) chia bt c gi vBch Khoa ch nhm vo c gi ng tui, s ny bao gi cng t, nh hng do km. Li thm Bch Khoa khng c mt ch trng mi m, mnh m ci cch c v t tng ln s trnh by nh t Phong Ho, t Ngy Nay, trc sau vn gi lp trng n ho, ng gia, khng theo Cng, khng theo M, nh vy lm sao gy ni mt phong tro m nh hng ln ti quc dn c nh nhm T Lc? Thi c mt nhm nh vn tr Bc di c vo, lp nhm Sng To mun lm mt cuc ci cch, nhng h khng kin thc, ti nng, ch h ho chng Cng - im ny khng c g mi c - m cng khng su sc, v h t c sch bo ngoi quc; v o li vit ca nhm T lc vn on, m ngi cm u Sng To Mai Tho li c bt php cu k, lm duyn lm dng, khng hp thi cht no, chnh bn h cng khng theo. Rt cuc chng gy c ting vang no c.
* Ti vi V Phin l hai ngi cng tc vi Bch Khoa u nht, lu nht. T u ti cui Bch Khoa ra c 426 s th 242 s c bi ca ti, bi cui ng trn s 424. S hp tc vi cc bo nh k rt c li cho ti. Mi u ti gi
Page 124
ng bi hay chng ca ti vit ri m cha xut bn, v vn hc, trit hc, gng danh nhn; l mt cch t gii thiu trc vi c gi. Sau hoc t ti, hoc do to son nh vit, do c gi gi , ti m rng tm hot ng, vit v nhng vn khng c trong chng trnh tr tc ca ti; nh s thc y, khuyn khch ti phi c nhiu hn, vit nhiu hn, ch ti thi cuc, tnh hnh trong nc v th gii hn. Ti khng t giam trong thp ng; mc du mt tun hay na thng mi ra khi nh, c nm khng i d mt cuc hp no c, nhng ti lun lun theo di tt c nhng bin chuyn trong nc v trn th gii v kp thi gp vi quc dn. Trn t Bch Khoa ti lu lu lm cng vic im sch, tc cng vic gii thiu v ph bnh. Khng khi no ti im nhng sch v, v khng thch ch ai c; ch la nhng tc phm ng n phn nhiu trong loi kho cu c vi ch ng khen gii thiu; khi ch th ti gi cng tm v mt ging nghim trang. Ti im mt s sch c gi tr nh Si Gn nm xa ca Vng Hng Sn[7], Vit ng chnh t ca L Ngc Tr (nm 1960), Le parler Vietnamien ca L Vn L (1959),ng thi trch dch ca Bi Khnh n v Bng on (1962)[8], Vit Nam t in ca L Vn c; vi cun a phng ch nh Nc non Bnh nh, X Trm Hng ca Quch Tn mt hai tiu thuyt v truyn ngn ca Bnh Nguyn Lc, Tin c Cui nm ti thng vit bi tng kt v tnh hnh xut bn trong nm ng trn Bch Khoa v t Tin sch. Nm 1961 ti vit mt lot bi ng trn bn s Bch Khoa lin tip so snh hai ngnh xut bn Php v Vit Nam, vch r nhng nhc im chung ca hai ngnh . Ti nhn thy rng h theo mt ch (t bn hay cng sn) th d cch xa nhau, khng chu nh hng trc tip ca nhau, s sng tc, xut bn, pht hnh cng c nhng nt ging nhau. Ti gp kin v vic xy dng vn ha, trn Bch Khoa: Thng nht nhan cc vn th c (1962), Nh cm quyn v d lun (1966), Vn kim duyt (1969), Vn dch vn, dch th, Phong tro v ngun (1972). Ti rt ch ti chnh sch gio dc, vit nhiu bi kch b Gio dc. Bi no cng a ra nhng chng c minh bch v
Page 125
mt vi ngh xy dng; ging tuy nghim nhng bnh tnh, c c gi trong gio gii, nht l ph huynh hc sinh khen l kin xc ng, c nhit tm. Ti nghe ni nhiu nhn vin trong b Gio dc bo nhau: ng ng ti ng L, ng y s p cho m khng sao ci c. H hiu lm ti: ti ch trch mt chnh sch ch khng kch c nhn. C hai lot bi quan trng nht: Ci t nn Gio dc Vit Nam (ng lin tip trn nm s Bch Khoa nm 1962) m sau ngy gii phng, mt s nh gio H Ni khen l ngh hp l.
Nguy c xut no (ng trn ba s Bch Khoa nm 1972) bn v bin php khuyn khch cc sinh vin du hc ngoi quc v gip nc, khi thit cho quc gia mt s nhn ti. Lot bi ny cng c c gi hoan nghnh, nhng chnh quyn lc y khng cho l vn quan trng, khng mun m cng khng c kh nng thu dng hng thanh nin . Ngoi hai lot bi trn ti cn vit c chc bi khc nh Gp vi B Gio dc (1964), Chnh sch b thi (1966), Mt nn gio dc phc v (1967), Ci cht ca gio s Trn Vinh Anh (1967), Li sp n ma thi (1964), Cn nng cao tri thc ca i chng Nht l lot bi ng trn Bch Khoa (1961), Tin Vn (1966) kch kch lit B Gio dc v Vin i hc Si Gn khng chu dng Vit ng lm chuyn ng i hc. Nhng bi vit vo hi tu trng lin tip trong my nm lm cho mt s gio s i hc ght ti nhng khng th tr li ti c; tri li sinh vin rt thch v mt s do s gom cc bi li chung vi cc bi ca cc nh khc cng ch trng in thnh mt tp ring ph bin. Sau ny (trong s Bch Khoa 426 ngy 20.4.75) bc s Hng Ngc nhc li v , vit: Cn nh bn sinh vin chng ti vn ng chuyn ng ti trng Y Khoa, ng (Nguyn Hin L) h tr bng nhng bi bo ny la. Lc ging ng khng cn ci ging nghim tc, hin lnh, bnh m thng ngy na m si ni, gay gt, phn n, y kch ng; gi c ai git giy bt ca ng i, ti chc ng s ly dao vit ln nh Trn Dn ni. ng vy, trong i vit vn, cha bao gi ngn bt ca ti sc bn nh vy.
Page 126
T 1963 ti vit nhiu bi o chnh sch ca bn thc dn c ng ln Ty bn o Rp, v cao tinh thn u tranh ca cc nc Hi gio trn bn o . Sau ti dng cc bi cho vo hai cun Bi hc Isrl (1968) v Bn o Rp (1969). T nm 1973 ti quan tm ti nhng nguy c chung ca nhn loi, vit nhng bi Nhn s v nn (1973), Nm 2000 (1974), Tai ho Minamata: nc bin nhim c (1974) v lot bi Bo co s 1 v s 2 ca nhm La M, ng trn bn s Bch Khoa lin tip 421-24 nm 1975; khng k mt s bi na khng ng bo m ti gom li trong cun Nhng vn ca thi i (Mt t -1974). Sau cng phi k thm mt s bi thuc loi hi k v tu bt ng trn Bch Khoa, v mt bi trn s K nim Nht Chi Mai ca Hi Pht gio Vit Nam thng nht (1971), sau c nh L Bi xut bn trong loi Bng hng ci o. Cng do vit bo m ti mi ny ra vit nhng tiu phm. V ti cng tc u u vi Bch Khoa, t u n cui, li vit nhiu v nhiu vn , nn c gi c ngi cho ti l cy vit ct cn ca tp ch, tng ti l mt nhn vin quan trng trong to son nn c bi mun gi ng th gi cho ti nh ti gii thiu vi ng ch nhim L Ng Chu. Ti c rt k bi h vit ri cng a kin vi ng Chu, nhng cng cho h bit s quyt nh ng hay khng c ng Chu. ng Chu lm vic rt sing, c ht mi bi nhn c, ng hay khng ng u bo cho tc gi bit. ng nhn rng ng b lm mt s bi rt kh. Ti mn ng v ng c tinh thn trch nhim, lm vic ng hong, bit cng quyt gi vng ch trng c khi bo suy, bit xt ngi, xt vn v c tnh vi ngi cng tc: ai gp nn g th ng li nh thm, tm mi cch gip ; nht l sau v Mu Thn, ng rt bn khon lo lng v cc anh em b kt trong vng mu la. - MAI u nm 1960, ng Hong Minh Tuynh cho ra mt bn nguyt san khc ly tn l Mai m ng lm ch nhim. T ny chc do mt nhm cng gio b vn ng Tuynh theo cng gio ch
Page 127
trng i khi cng ging t Bch Khoa, nhng thin v cng gio. Cy vit mt na l ca Bch Khoa, mt na l ca cng gio. Bo ch bn c ngn s tr li, ra c hai nm ri, 41 s, th nh bn. ng Tuynh nh ti vit gip, thnh th trong nhng nm 196062 ti vit cho c hai t v trong 41 s Mai th 24 s c bi ca ti. a s bi ca ti bn v gio dc; ti a kin: V vn ci t ch t thc (thi hu ht cc t thc thnh nhng ni bun ch, ch trng ch lo lm giu, gio s ch lo cu hc sinh, dy 40 gi mt tun hoc hn, hc sinh h hng, khng c cht k lut g c). V tnh trng cc k thi Trung hc nht cp (ng trn 5 s 1961). V vn chuyn ng i hc. V vn thanh nin h hng (2 s nm 1961; 2 s nm 1962). Ngoi ra cn t bi, v gio dc sinh l, gio dc thiu nhi thng minh, v hn nhn, v ph n, v bi bi im sch: Nng i c trong chu p ca Mng Tuyt v Si Gn nm xaca Vng Hng Sn.
- TIN VN Nm 1965, ng Nguyn Ngc Lng, mt nhn vin ca b Thng Tin cho ra t Tin Vn, trc sau c ba bn chc s trong hai nm ri. Hi ti khng bit ng Lng l cn b cng sn nm vng; ng nh ti vit gip, ti c my t u thy t bo ng n, c ch trng tin b, thin t nhng va phi, kn o, nn ti nhn li. Trn t ny ti vit t (ch khong mi s c bi ca ti), nhng bi no cng vit k, v hu ht bn v vn vn ha, vn chng.
Page 128
Nhng bi Vn chng v dn tc tnh, Tip thu vn ha Ty phng, Pht huy vn ha truyn thng sau c gom vi bi Bt php v c tnh ( dn trn) cho vo cun My vn xy dng vn ha (Tao n 1967). Hai bi Bt php v c tnh, Vn chng v dn tc tnh c nh vn Trn Thin o ( Php) khen l ting ni ca lng thc, ca mt hc gi c thm quyn (Tin Vn[9] s 7 thng 11-1968, v s 8 thng 12-68). Nhng bi c gi thch nht, cho l c ging bt chin sc bn l ph d hay xy dng d? ng ngy 15.9.66. Trong bi nhn mt cu ca Tng gim c V tuyn truyn hnh m kch lit kch chnh sch vn ha ca chnh ph, khng xy dng m ch ph hoi. Ti khen chnh quyn hi cho ng trn bi, khng b mt ch. H cn tng i bit trng t do ngn lun, v c thi nh nhn vi nhng nh vn ng n, dm ni thng v ni ng.
Bi c ting vang ngang vi bi Bn cm bt chng ta lm c nhng g lc ny? ng trn Bch Khoa ngy 1.12.67. Ging bi ny khc hn: va bun va ti rng tt c nhng ci ti vit ra u l b lp ht, chng c mt tc dng g c, rng ti gn nh v dng trong khi ton dn au kh v nn chin tranh v v chnh quyn bt lc, thi nt. Li t trch lm ng lng nhiu nh vn c tm huyt v ti nghe ni c vi ba ngi mun tr li ti, nhng sau ch c mi ng on Thm l ln ting trong s Bch Khoa ngy 1.1.68, trch thi ca ti l v l, mnh cm bt ch c phi l chnh tr gia u, c lm ht nhim v ca mnh th thi, m nhng iu mnh vit sao li khng c tc dng t nhiu trong tm hn c gi. Trong bi , ti cng t r thi ca ti i vi chnh quyn: Ti ngh rng ci th nht ca ngi cm bt l c c lp v ci vinh d ln nht ca h l gip c cht t g cho quc dn. Mun gi c c lp v gip c quc dn th nn ngoi chnh quyn, ng cng v i lp vi chnh quyn. i lp khng nht nh l ch trch, li cng khng c ngha o. i lp l mt cch kim sot, hp tc hu hiu nht v nghim chnh nht. Ta khng l thuc vo chnh quyn th mi dm ni thng vi chnh quyn v chnh quyn mi ch li ni ca ta. Alain v Maurois u t chi nhng chc trng quyn cao c l ngi t do, c lm mt cng dn gim th cc ng
Page 129
ln. * CC BO KHC Ngoi ba t bo k trn, ti cn gi t bi v vn hc, in sch cho tp ch Vn v Tn Vn (ng Trn Phong Giao lm ch bt), v vi ba tp ch khc, v h khn khon xin bi. c bit nht l t bo cho thanh nin Ph ng Thin Vng. Ch nhim l kch s Kim Cng cng vi chng, do V Hnh dt li yu cu ti cng tc. Ti p khng c th gi v chng trnh lm vic ca ti cn nhiu. H ni mi, n li ti ha ch vit gip cho mt bi duy nht ng trong s u thi v t ba sau ti giao cho h bi Vi li ng cng bn tr, ng trong s 30.1.75. Bo cha ra hay va mi ra th V Hnh b bt giam tr li; v l ba thng sau cha ra c s nh; ri Si Gn gii phng v bo nh bn lun. V sau ti mi bit Kim Cng l mt cn b nm vng nh V Hnh. Vy l ti v tnh hp tc vi hai t bo cng sn thnh: t Tin Vn v t Ph ng Thin Vng. Trc sau ti ch b mt phn mi th gi vit ca ti vo cc bi bo, nhng ht tm t vo cng vic , coi trng n cng nh vic bin kho, dch thut, nn c nhiu cm tnh ca c gi v bn vn. Danh ca ti nh vy tng ln v trong nhng nm 1965-1974 c vi t bo li phng vn ti nh t Khi hnh, t Thi Tp; mt s nh vn t tng v ch trng hon ton khc ti cng lm quen vi ti, tng ti tc phm, khng k nhiu nh gio qu ti, nhiu sinh vin trng ti nh thy hc. Ti la mt s bi bo ti c nht cho vo cun My vn xy dng vn ha (1967), cun Mi cu chuyn vn chng (1975) v hai tp cha in: Mi tm chuyn thi s v ti c li. * TRO LU VN HC MIN NAM T 1954 N 1975
Page 130
Nh vit bo m ti c c nhiu sch bo Vit v bit c t nhiu tnh hnh vn hc min Nam. Di y ti ch phc tho qua nhng hng chnh ca tro lu v khng c ti liu, v nu c th cng khng c sc kho, th gi c ht ri phn tch k c. Trong thi khng Php, vn hc thnh (vng b chim) t Bc ti Nam khng c g. Hu ht cc nh vn c tn tui thi tin chin u theo khng chin. Ti khng bit h sng tc c nhng g, c l ch c c mt s bt k v t bi th h ho dit ch, nhit tm tuy nhiu nhng ngh thut km thi tin chin. min Nam, trong thi khng Php, L Vn Sm vit c vi tiu thuyt ri cng ra bng. Nhm t Triu Sn, Th Hc, Tam ch, Thin Giang vit c t bi ph bnh c t tng x hi, sau in thnh vi tp mng. Triu Sn vit kh hn c, nhng cht sm. H Hu Tng nm 1945 (?) cn H Ni cho ra c mt tp mng v vn ha Vit Nam. Khi vo Nam ng cho xut bn t Phng ng ch trng trung lp v mt vi cun tro phng Nga, Trung Cng. (ng mt nm 1980 sau khi tri ci to v Si Gn). Mt s nh vn c tm huyt mun nng cao tinh thn dn chng, chp li cc cuc vn ng chng Php thi trc nh Nam b khng chin, Thm, Bi Sy, Phan nh Phng, Phan Bi Chu, Phan Chu Trinh Hu ht cc bo hng ngy u c cm tnh vi cch mng. Vo khong 1950, nh P. Vn Ti cho ra loi sch Hc lm ngi, mc ch l luyn tinh thn mi, tin s tin b ca thanh nin chun b vic kin thit quc gia sau khi chin tranh chm dt. Loi sch trc th chin cng c ngi vit nh Hong o, L Vn Siu Sau Hip nh Genve, mt s nh vn Bc di c vo Nam, ra bo, m nh xut bn, c chnh quyn gip phng tin, nh vy vn ngh min Nam khi sc. H u l nhng ngi chng cng nh Nguyn Mnh Cn, Mai Tho, Don Quc S, Thanh Tm Tuyn Mt s tc phm kh c gi tr: tiu thuyt, hi k. Hi ai cng ham bit vn minh M, ua nhau hc ting M v vi nh xut bn c M tr cp, dch vi vng sch v vn
Page 131
hc, chnh tr M, nht l tiu thuyt M. Khng dch phm no c gi tr v ch c t nm phong tro chm dn. Vo khong 1960, dn chng bt u ght chnh sch Ng nh Dim, ght M, nn nhng tc phm chng cng v tuyn truyn cho vn ha M b ty chay; khng ai bo ai m nhng sch bo ca cc c quan vn ha M, Dim, d in rt p, bn rt r cng t ngi mua. Ngi ta tr li thch sch bo Php v bo ch ua nhau gii thiu phong tro hin sinh cng phong tro tiu thuyt mi (cng gi l phn tiu thuyt) ca Php. Nhng tc phm ca Sarte (hin sinh), Camus, Kafka c thanh nin hoan nghnh; nhng hnh nh khng c tiu thuyt no ca Alain Robbe Grillet, Nathalie Saraute, Michel Butor c dch ra c; loi tiu thuyt ny mi th mi tht, nhng khng hp dn v khng c truyn. V li chnh phong tro tiu thuyt mi cng ch n o c t nm, khi n qua nc mnh th Php khng cn ai nhc ti. Cc tiu thuyt gia ca mnh ni ti h th nhiu, thch h th chc khng v tuyt nhin khng c nh no theo k thut ca h.
Sau nm su nm hng say tm hiu ci mi ca phng Ty, chng ta thy vn minh ca h li cho ta th t m hi th nhiu: thanh nin thnh th tru lc v loi phim cao bi (cow boy), nhc jazz v tp ch Playboy, mt l tng, ch ngh ti hng lc; non sng th b tn ph v b tranh chp gia bn thc dn ng, Ty; dn tnh th lm than iu ng; ch c bn lm giu trn xng mu ng bo l sng ph phn, rt chng mt. Do ln ln ni ln phong tro v ngun, n li trit l, nhn sinh quan ca c nhn, mt nhn sinh quan bao dung, nhn i, ch khng phi th nhn sinh quan cnh tranh sinh tn ca phng Ty. Loi sch kho c bng bt pht trin. Hu ht l nhng bn dch sch Hn ca tin nhn: Lch triu hin chng loi ch ca Phan Huy Ch, Ph bin tp lc ca L Qu n, Vit s tiu n ca Ng Thi S, Hong L nht thng ch, Cng d tip k, i Nam nht thng ch (trn chc cun) v.v Loi sch kh bn, nn c quan vn ha chnh ph m nhim. T nhn ch c vi ba nh kho v Nh Nguyn
Page 132
trong Nam, Ty Sn, Ca tr i L, Nguyn Mt nhm kh ng nh vn gn nh cng mt lc son cc a phng ch t Bn Hi ti Bc Liu: Qung Nam, Bnh nh, Ph Yn, Bin Ho, Vnh Long, Chu c, Cao Lnh, Cn Th, Bc Liu (coi Mt hin tng mi trong My vn xy dng vn ha ca ti Tao n) Mt s hc gi, vn nhn, ngh s h ho chng chin tranh, khng theo M, khng theo Nga, khng nh cy ai, tm li sng ring ca mnh, sng thiu thn cng c min l ho thun, on kt vi nhau, tng i bnh ng, khng ai ngho qu, giu qu. T 1965 n 1975, h gp c hi l ti nu ch trng ra nh trong cun Mt nim tin (1965), bi ta cun Bi hc Isral (1968), bi bo Vi suy t v phong tro v ngun(Bch Khoa -1972) v on kt lot bi Bo co s 1 v s 2 ca nhm La M (Bch Khoa 1975). Nhng cho ti by gi dn tc nhc tiu vn mc vo s tranh chp ca hai khi, thot c khi ny li nhp vo khi kia. Nhn loi s cn chu rt nhiu xo trn, cha bit bao gi mi n nh c, v nhng dn tc nhc tiu cha th sng theo mnh, cha thc s c lp v t do c. (B 4 trang 453-456). * TI C CHUYN KHNG? n li hai chc nm hot ng tch cc v vn ha t khi thnh lp nh xut bn ti ngy min Nam c gii phng, ti thy ch lm ch c mt phn no thi, cn th do s ngu nhin chi phi. Nm 1954 mi ln Si Gn, ti nh vit mi nm, khong vi ba chc cun na, khng ng vit lun cho ti 1975, ri ti by gi, v s tc phm vit c gp ba s d nh. T khi mi cm bt, ti vn thch vit du k, vn mong i dc ng Quc l s 1, ghi chp nhng cnh p, tc l, c tch t Nam ra Bc, m v chin tranh, ti mi ti c Qui Nhn ri phi b d. Ch hng c bc ti ghi cho ti trong i cu i ny t trc 1945:
Page 133
------Sn thu k tung du th hc, ------Vn chng diu phm thc nhi hoa. -----(i thm cnh l ca non sng tc l hc y, -----Vn chng m hay th thnh thc v hoa m) Hi cn i hc, ti thch i Nguyn Cng Tr, nh chp tiu s ca ng, mng cng khng thc hin c v thiu ti liu, li sng Nam khng c dp ti nhng ni c di tch ca ng. Tri li, c nhiu mn, nhiu ti ti khng tnh vit m li vit, vit nhiu na. Nh trn ti ni, do ngu nhin m ti hp tc vi t Bch Khoa v vit v thi s, v kinh t, v cc vn thi i, v khi bt u vit ri th thy thch. Sau khi cho ra hai cun hiu vn phm, v Nho gio mt trit l chnh tr, ti nh bng khng bao gi xng vo hai khu vc t hng th v mt c na; vy m do thi cuc a y, ti lm quen c vi hai ng Trng Vn Chnh v Gin Chi Nguyn Hu Vn t Bc di c v, ri vit chung vi hai ng, nh vy ng gp c t nhiu v hai mn . V vit nhiu ti, nn c ngi trch ti l khng chuyn. Nu hiu chuyn l sut i ch kho v mt mn nh L Ngc Tr v chnh t, Trng Vn Chnh v ng php th qu l ti khng chuyn m ti cng khng thch chuyn nh vy. Ti c mc ch r rt l phc v trong vic m mang kin thc thanh nin; ti c c t m, sch no hay ti cng mun c, mn no cng mun bit, v h thy ti no l th, c ch th tm hiu ri truyn iu ti hiu cho c gi. l s nht tr trong tt c cc tr tc ca ti, t nhng sch dy cch hc cho hc sinh ti cc cng trnh kho cu v vn hc, trit hc. S ngu nhin a ti ti hng no khin ti bc vo mn no th ti theo hng , vit v mn . Nhng c iu ny t c gi nhn thy. Trong mi mn chnh, mi u ti vit mt hai tc phm d hoc khi qut; ri t lu sau ti tr li, m rng thm, o su thm. Nh vy chnh l do khuynh hng t hc ca ti: bit ci ct yu ri sau i vo chi tit. V cng l mt s nht tr trong cch ti lm vic.
Page 134
Mn t chc cng vic, ti vit v qui tc cn bn trong cun T chc cng vic theo khoa hc, ri mt nm sau hoc dm by nm sau ti p dng vo i sng hng ngy trong cc cun: Kim ch nam ca hc sinh, T chc gia nh, T chc cng vic lm n. Nh vy l vn c ni rng. V Luyn vn, cun II v III kh hn cun I; b Hng sc trong vn vn li su sc hn b Luyn vn. V Vn hc Trung Quc, s m rng ln ln tng t cn r rt hn na. Mi u l b i cng vn hc s Trung Quc t thng c ti cch mnh Tn Hi, vo khong 1925. Sau ti o su vn hc c Trung Quc. ti mnh mng, mt i ngi khng th lm ht c. Ring v th ng c nhiu ngi gii thiu: ng thi, Thi vn bnh ch ca Ng Tt T, ng thi ca Trn Trng Kim, ng thi trch dch ca Bi Khnh n v Bng on (in rono) v nhiu tp mng khc ca dm nh khc na. Cha ai vit v Tng thi c. Th khng phi l s trng ca ti m c vn Trung Quc ch mi c Nam Phong gii thiu c mt s nh, nn ti nghin cu v c vn, nm 1966 cho xut bn b C vn Trung Quc, cun u tin trong loi nc nh; tip theo ti son chung vi ng Gin Chi hai b Chin Quc sch v S k ca T M Thin. Sau cng ti vit v Vn hc Trung Quc hin i m trong b i cng vn hc s Trung Quc ti ch pht qua trong chng cui. Nn k thm cun T ng Pha, mt cun thuc loi tiu s danh nhn nhng cng cho c gi bit c t nhiu v thi t v c vn i Tng, v trong cun , ngoi T ng Pha ra ti gii thiu c cha v em ca T (T Tun, T Trit), u Dng Tu, Vng An Thch Nu k c bn dch Nhn sinh quan v th vn Trung Hoa (nguyn vn ca Lm Ng ng) th v vn hc Trung Quc ti gp c khong 3.500 trang, 7 nhan . V Trit hc Trung Quc cng vy, mi ngy ti o su thm. Mi u l Nho gio mt trit l chnh tr, mt cun tng qut v t tng chnh tr ca Khng, Mnh; ri ti i cng trit hc Trung Quc, mt b cng tng qut v trit hc Trung Hoa t thng c ti cui Thanh. Sau ti chuyn v trit hc thi Tin Tn, kho cu i sng v t tng tng trit gia mt. u nm 1975, ti cho ra c Nh gio h Khng, Mnh T, Lit T v Dng T, vit
Page 135
xong m cha in Trang T, khi s vit chung vi Gin Chi v Tun T v Hn Phi th min Nam c gii phng. T nm 1976 ti nay, ti vit xong Lo T, Mc hc, Khng T, Lun ng, Kinh Dch[10], nh u chng ny ti ni. Nu ch k cc tc phm in th ti u 1975, v trit hc Trung Hoa ti gp c khong 2.100 trang; nu k thm nhng tp ti vit xong m cha in na th ti nay, tng cng c 2.100 in vi 2.900 trang cha in, l 5.000 trang. Vy l v c hc Trung Quc ti gp c v vn hc 3.500 trang, v trit hc khong 5.000 trang. (Nu ch k nhng tc phm in th cng c 5.600 trang: 3.500 vn, 2.100 trit, cng l 5.600 trang). R rng l ti chuyn v mn c hc . Nh vn V Phin, trong bi Nhn c bn tho cun Nguyn Hin L ca Chu Hi K[11] (Bch Khoa s 426 ngy 20-4-75) bo: T trc ti nay cha c hc gi no, cu hc v tn hc, m c cng gii thiu c hc Trung Hoa bng ng (Nguyn Hin L). Tm li, hi mi cm bt ti ch c mc ch vit v tr, c dc thanh nin; sau ln ln, v s thch, ti hng v c hc Trung Hoa, mi ngy mt o su hn. Ti cho l s din tin t nhin trong vic t hc. Trn ba chc nm tr tc (k ti nm nay 1980), tnh ra ti b hn 10 nm (khong mt phn ba thi gi) vo hai chc tc phm c hc (7 vn hc, 13 trit hc). S hai chc tc phm, khong 8.500 trang sch khng phi l t, nhng ch v mi ra mt c gi c hai phn ba, nht l v loi kn c gi, in t, ph bin hp, chm trong s trn 80 tc phm loi cho thanh nin, ph bin rng trong mi gii, cho nn mi c c gi trch ti l khng chuyn[12]. Nu ti ch chuyn v c hc Trung Hoa thi th ch ni s tc phm ca ti in trong loi cng cho mi ngi cho ti l vit chuyn ri; nhng thiu phn ti vit cho thanh nin th nh hng ca ti trong x hi khng c bao, m cha chc ti in c nhng tc phm v c hc: Nh no chu chuyn xut bn loi ? M ti mun t in ly th tin u? B i cng trit hc Trung Quc chng hn, ti phi hn vn vi nh Co Thm; cn b Vn hc Trung Quc hin i cng nh b i cng vn hc s Trung Hoa ti phi xut vn in ly 2.000 b m 5 nm sau, ngy Si Gn c gii phng, ch mi
Page 136
bn c trn ngn b, va vn. Ch thch: [1] Tiu s ng b La Fayette in trong cun ch st (Thanh Tn - 1971); tiu s ng b Curie in trong cun Gng hi sinh (NHL 1962). [2] Nguyn Q. Thng a vo vi bi vit ca mnh v i nhan l Chng ti tp vit ting Vit (Nxb Long An, nm 1990). (Goldfish) . [3] Nay l ng Nguyn nh Chiu (BT). [4] Phm Ngc Tho (1922-1965): Nguyn l s quan qun i thi k chng Php, i t qun i Si Gn, i t Qun i Nhn dn Vit Nam. S quan tnh bo chin lc, lit s cch mng. Nm 1965 ti Si Gn, i t Phm Ngc Tho b An ninh Qun i Si Gn m st (Tham kho T in nhn vt lch s Vit Nam, NXB Vn ho, 1993). (BT). [5] V di c qua M t h tun thng 5-1975. Sau ngy gii phng, V thnh cn b vn ho, vit bi mt st V trong tp I: Nhng tn bit kch ca ch ngha thc dn mi trn mt trn vn ho t tng (Nh xut bn Vn ho 1980). [6] Trong Hi k ghi: bn c gn 5.000 (nm 1983), ( b m tt: 10.000). (Goldfish). [7] Bi c cun Si Gn nm xa ca Vng Hng Sn ng trn tp ch Mai s 20, ngy 25-04-1961. (Goldfish). [8] Sch in sai, ng ra l: ng thi trch dch ca Bi Khnh n v Bng on (1959), Vit Nam ca tr bin kho ca Bng on (1962). (Goldfish). [9] Trong Hi k in l Tn Vn. (Goldfish). [10] Kinh Dch o ca ngi qun t: Nxb Vn hc in nm 1992 (BT). [11] Tc cun Nguyn Hin L Cuc i v tc phm ca
Page 137
Chu Hi K (Goldfish). [12] Nhng tri li, c nhiu ngi cho rng ti chuyn vit v loi Hc lm ngi. Nm 1979, vo mt tim ht tc ng Trng Tn Bu c, th c 4 ngi trong tim: 2 ngi th v 2 ngi khch (mt l cn b Bc mi v) u hi ti cn vit loi sch Hc lm ngi na khng. Ngay by gi cng vy, vo c quan no h c ngi bit ti th cng hi ti cu .
Bi vit i vit vn ca ti Phn VIII TI T NHN NH TC PHM CA TI (Trn chng XXVII trong Hi K) c nhiu bn vn hi ti thch tc phm no ca ti nht v mun bit ti nhn nh tc phm ca ti ra sao. Ti p: Tu tng loi m cng tu tui na, s nhn nh v gi khc vi thi trung nin. Xt chung th ti thch cun no trong ti gi gm c t nhiu tm tnh, c c vi ti cho l tng i mi nc mnh, hoc c t on ti c v bt php. Trong chng ny ti hy ghi qua s thch ca c gi ri a nhn nh ca ti v mt s tc phm xut bn; nhng tp cha in, ti s li mt chng sau. Nhng nhn nh di
Page 138
y ca ti d nhin l ch quan, khng c gi tr hn nhn nh ca bt k c gi no, n ch c li l gip c gi hiu r ti hn. * S THCH CA C GI
Khong mi nm trc, mt nh vn gii thiu vi c gi mt t bo nh k rng t nht c hai th h c sch ca ti. Ti nay th c th ni l c ba th h ri: th h nhng ngi trc tui ti, th h con nhng ngi , nhng hc tr ca ti, v th h con hc tr c ca ti hin nay ln i hc. V ti vit cho mi lp tui t b (cun B mt du la) ti gi, li vit cho c gii bnh dn (nh th thuyn) ln vi tr thc tn hc v cu hc, cho nn khng th k c mt cun no m mi gii u thch. Xt chung th gii bnh dn v thanh nin ch thch nhng cun trong loi Hc lm ngi; gii tr thc mi c loi bin kho v ch mt s t gio s mi c nhng cun nh Kho lun v ng php Vit Nam, Mt nim tin, i cng trit hc Trung Quc. Mt s kh ng, bt u c ti t hi trung hc ri thnh c gi trung thnh, hai chc nm sau vn cn tm tc phm ca ti c; nhng ti chc trong nc ch c bn nm ngi c 100 cun ti xut bn; v trong 4-5 ngi may lm c vi ngi c qua loa ht nhng cun . Nhng cun bn chy nht thuc loi Hc lm ngi, nh c nhn tm, Qung gnh lo, Sng 24 gii mt ngy, v loi ch cho hc sinh v thanh nin t hc nh Kim ch nam ca hc sinh, T hc: mt nhu cu ca thi i, Mun gii ton hnh hc, i s[1] Nhng cun nht l Kho lun ng php Vit Nam, hiu vn phm, Mt nim tin, Vn hc Trung Quc hin i. *
Page 139
LOI HC LM NGI c ln ti ni vi thi s Bng B Ln: Nhng cun trong loi Hc lm ngi ca ti chng qua ch cho thanh nin hc. Li lm cho mt c gi ca ti, bc s Hng Ngc rt bc mnh. Trong bi ng Nguyn Hin L v ti (Bch Khoa s 436, dn) ng vit: Nhn li ton b tc phm ca ng, khng ai chi ci gi tr ca nhng cun ng Kinh ngha thc, By ngy trong ng Thp Mi, i cng trit hc Trung Quc, Ng php Vit Nam v nhng cun Chin tranh v ho bnh, S k T M Thin, Chin Quc sch Nhng tc phm thc s c ch cho cc nh nghin cu, cc sinh vin i hc v ng gp mt phn ng k cho nn vn ho min Nam. Nhng theo ti, nhng tc phm quan trng trong i ng, ng cho ng hnh din chnh l nhng tc phm nho nh ng vit nhm mc ch gio dc thanh thiu nin, hng dn h trong s t hun luyn tr, c. l Kim ch nam ca hoc sinh, T hc thnh cng, Tng li trong tay ta, Rn ngh lc, v nht l b Gng danh nhn ca ng. M h l ai? L nhng thanh nin tht ch bn hng xn nh ti thu , l anh th may ln n nh anh chn NS, l mt gio vin tiu hc, mt y t hng thn, mt th k ngho trong mt cng t s no H l nhng ngi c thin ch, c tinh thn cu tin, hiu hc nhng v hon cnh m l d. H l thnh phn ng o nht trong x hi ta by gi, mt x hi c vn ling hn ba mi nm chin tranh. Nh nhng cun sch , trc mt h m ra nhng cnh ca mi, trong lng h nhen ln ngn la nng, v d h c khng thnh cng nhiu th i sng h cng s c nng cao, t ra l v mt tinh thn[2].
Cui cng ng Hng Ngc cn bo ngay Andr Maurois tm chc tui cn vit tp Th ng gi tui i mi kia m. Ti cng nhn rng nh nhng cun Hc lm ngi m ti c nhiu ngi bit danh, nhiu thanh nin knh mn, v ti c coi l mt nh gio dc qun chng, nh mt nh vn ni. Mt c gi cho ti hay mt gia nh ng quen, t cha ti con trai, con gi ln nh - nh nht hc lp nm (tc lp trn lp mu gio) - u mua sch ca ti; ngi cha c xong cn trch nhiu cu vit ln giy dng lm chm ngn, lng di
Page 140
king bn hc ca con. ng ta thch nht tm lng thit tha ca ti i vi truyn thng dn tc, thi gin d, khoan ho, mu mc ca ti. ng bo ti dung ho c tinh thn o hc phng ng vi nhng kin thc v khoa hc thc nghim ca phng Ty, iu rt him. Nhng cun trong loi Hc lm ngi u vit vi mt ging thnh thc, thn mt, vi nhit tm gip thanh nin bng nhng kinh nghim sng ca bn thn ti. Ngy nay ngi bun, ti thnh thong cn c li vi trang trong nhng cun Kim ch nam ca hc sinh, Th h ngy mai, Luyn l tr, nht l cun Tng lai trong tay ta m vn thy c nhiu chng hp dn nh: Ai cng c th bt h (ch. IV), Ngh ngi v tiu tin (ch. V), gi gn hnh phc trong hn nhn (ch.IX), Li khuyn ring cc bn gi (ch.X), D b cho tui gi (ch. XI). Sut i ti, ti theo ng nhng qui tc nu trong cun v cch lm vic v tiu tin. Ti lm ri mi ni. ng Gin Chi bo khi c xong cun ng bng hiu hai cu th ny ca mt thi s i Thanh:
Nhn s t sinh kim nht Hn hoa ch tc kh nin hng. Chnh ng dch: mi rt t kinh nghim c Mai gi lu li cht hng xa Mt s ngi gi v tr trong s nhng cun vit v ngh thut sng nc mnh, ch c cun ca ti c tnh cch Vit Nam, khng phng theo sch u M; v khen ti l nh vn dung ho c hai nn vn minh ng, Ty mt cch tt p. Cun c th coi nh mt tp gm nhiu co lun c ca ti. Ti cng va lng v mt lot trn chc cun v loi Gng danh nhn m c gi no cng khen v trn ti nhc ti. Trong loi ti thc hin c mt cch gio ho thanh
Page 141
nin ti p t hi mi cm bt. Mi u ti vit nhng tiu s ngn vi chc trang (trong cun u: Gng danh nhn) ri ln ln vit di hn, bn nm chc trang (trongCuc i ngoi hng), sau cng di trn di hai trm trang v ti phi dnh ring mt cun cho mi nh (Einstein, T ng Pha). Trong s trn mi tc phm ti thch nhtT ng Pha, Cuc i ngoi hng, ch st . Nhng nhn vt k d th phi k Huyn Trang, mt tm hn cao c vo bc nht; H. Keller kin nhn l lng: ui, ic, cm t b m hc ht i hc, vit trn mi cun sch, li din thuyt khp ng, Ty na; T.E. Lawrence, mt chnh khch mo him, gi ch tn hn nh Nho, tm s tuyt i, khi tht bi n hn, ti nhc, t hu hoi thn th. Nhng lm cho ti v nhiu c gi cm ng nht l i ca hai ngi n b: b La Fayette sut i hy sinh cho chng; v b Curie tn tu vi chng v khoa hc, sng n gin nh ngi thi c, tuyt nhin khng ngh n danh li, n bn thn. Cuc hn nhn ca ng b Curie thnh cng nht m ti bit, thnh cng cho ng b v c cho nhn loi. Xt chung th cc nh khoa hc sut i cm ci nghin cu nh Fabre, thi s ca cn trng, sng nht; ri ti nhng ngh s b ht tin ca, tm tr tm ci p nh Disney. Kh nht thng l nhng nh vn: Balzac, Maugham, Dostoiesvki Nhng chua xt nht l bc s Semmelweiss: ng ho in ri t t v khng ai tin thuyt ca ng (bnh st sn hu do vi trng gy ra) m c cho sn ph cht nh ra trong cc dng ng chu u. Vy ti khng ph th gi vit loi Hc lm ngi v ng Hng Ngc qu mn ti mi rt bc mnh khi ti xp nhng cun vo hng th yu. Tuy nhin, Andr Maurois vit nhiu cun gio dc thanh nin c gi tr, nh Un Art de vivre, Lettres linconnue (bn dch ca ti: Th gi ngi n b khng quen bit),Cours de bonheur conjural, Lettre ouverte un jeune homme sur la conduite de la vie (bn dch ca ti: Th ng gi tui i mi), Dialogues sur la commandement c ngi Php coi l nh vn lun l ca thi i, mt honnte homme (chnh nhn qun t) ca phng Ty; m v gi, khi n li cuc i vit vn ca ng trong cun Portrait dun ami qui sappelait moi, ng khng h nhc ti nhng cun k trn, m li thch nht nhng cun Disrali (k tnh tng thn tng knh ca ng b Disrali, mt chnh tr gia i ti ca Anh di triu i n hong Victoria), truyn Climats (mt tiu thuyt tm l), nhng
Page 142
tiu s Llia (G. Sand), Olympio (V. Hugo)[3], Proust, Alain; nhng b s Anh, Hoa K, Php; cn cc nh ph bnh Php th hu ht u nhn rng nhng b tiu s Llia, Olympio, Balzac, Alexandre Dumas ca ng l phn chnh trong s nghip ca ng, vit rt cng phu, c rt th, v ghi li nhiu nt ca x hi Php th k XIX, gn nh b Comdie humaine ca Balzac, li c mt s t nh ph bnh thch nhng truyn ngn khng tng, ma i ca ng nh Au pays des Articoles, hoc qui d nh Le peseur dme, La machine lire les penses. Vy th vic nhn nh vn hc bao gi cng tu s thch ca mi ngi, c khi ca mi thi na. * LOI VN HC iu chc chn l ti c xu hng v vn hc, thch nhng cun vit v ngh thut (t tng mi m, thm thu m vit km th ti cng khng a), v thch gii thiu nhng ci p trong vn th vi thanh nin. Ci p trong vn th c kim ng ty thin hnh vn trng, khng ai c th thng thc ht c, mi ngi ch bit c vi khu vc thi. Ti may mn bit c hai nn vn hc rc r v rt khc nhau l vn hc Trung Hoa v Php; trong loi sch v vn hc, ti rng truyn nhng cm xc thch th ca ti cho c gi. Hng sc trong vn vn trn ti ni v b Luyn vn (3 cun) v b i cng vn hc s Trung Quc. Tc phm th ba m ti thch hn b Luyn vn l b Hng sc trong vn vn (mi u in lm hai cun). Ti ny ra vit b nh nm 1947 hay 1948, c cun Cours de technique littraire ca mt trng hm th (ti qun mt tn) Paris. Cun ch thut vit bo, tiu thuyt, kch, ph bnh vn hc, c th t, qung co na. Nhng thut khng c g mi m, i khi ti bit qua ri, m ti cng khng c sng tc nhng ngnh k trn; nhng son gi kho dn nhiu th d l th, v nm 1956 ti dng mt s th d vi nhiu th d khc ti kim c trong vn hc Trung Quc v Vit Nam, vit Hng sc trong vn vn. Cng vic khng c g kh. Cn nht l c nhiu vn th trch dn, mun vy phi
Page 143
c nhiu, khng phi c trong su thng hay mt nm khi ny ra nh vit ri, m phi c t nm, mi nm trc th mi c nhiu ti liu. V nh Sainte Beuve ni, khi lm c y tay ri th cng vic gin d lm, ch cn mt b cc kho ng khung thi. Khi thu thp ti liu ti thy vui, m khi vit ti cng thy thch. Mt ng gim hc trng trung hc min Trung khen cun l tc phm ph bnh vn hc su sc nc nh. Gn y mt ng bn cho hay mt thanh nin tt nghip i hc Vn khoa Hu khi vt bin ch mang theo mi cun . Ngy nay c li ti vn cn thch cc chng Vn ba lan, T nh v hm sc, Tnh trong vn, ui bt o nh (tip), nht l hai chng cui: K thut chn chnh, v Cm thng vi ci p. Cui on kt (gm mt trang) ca ton b, ti vit my hng ny: Trong ngh thut cng nh ngoi i, phn tch t m qu khng c li g cho ngi v cho mnh. Nhng k sung sng nht l nhng k l lun t m cm xc nhiu. Bn c hi tri tim bn, hnh phc m ci p cng . B in hai ln, trc sau c 5.000 bn. Trong s 5-10 ngn c gi , ti mong c c vi trm ngi bit dng vn th luyn cm xc m tm c hnh phc. Ti cho l ci li nht khi ta c nhng tc phm bt h ca nhn loi[4]. C vn Trung Quc Ti nhn c ci li t khi lm bm c b C vn quan ch vo khong nm 1940. Hi , thy bi no thch th ti dch ra ch t hc. Hai mi lm nm sau, vn ch Hn ca ti kh hn, ti c li C vn quan ch v C vn bnh ch; trong s hn 300 bi, la ly 100 bi ti thch nht ri b bn dch c m dch li thnh mt b 900 trang 21 x 27 vit tay, in ra kh ln, ch nh, thnh 480 trang. B ny do nh Tao n xut bn cui nm 1966, in 1.000 bn m nm 1975 vn cha bn ht. V bi no cng in ch Hn, nn nh xut bn v ti u rt tn cng. Dch mt 9 thng, sa n co mt ba thng na (mi ngy 1 gi), mt cng bng vit v in b i cng vn hc s Trung Quc. ng Tao n, mt nh xut bn bit nhn nh gi tr ca tc phm, hiu bit v vn chng v ti hy sinh kh nhiu cho b v c n p: mt s gio s, cu sinh vin Vn khoa Si Gn coi b l mt trong nhng tc
Page 144
phm chnh ca ti, v sau 30-4-75, mt s hc gi ngoi Bc nh gi n rt cao; o Duy Anh khen l tc phm tri nht t trc ti nay trong loi ca n. B ti dch k nn kh mt. Phi thun, st v gi ng th vn trong nguyn bn. Phi ch thch nhiu. Cc nh cu hc trong nhm Nam Phong dch c vi chc bi c vn Trung Quc nhng khng nh no ch cho ta thy ci hay u. B C vn bnh ch c in thm t li bnh s si ca c nhn. Ti ngh cn phi phn tch ci hay th thanh nin tn hc mi hiu c, cho nn vic ti lm kh cng phu. c cc bi B Di lit truyn ca T M Thin, Lan nh tp t ca Vng Hi Chi, Xun d yn o l vin t ca L Bch, A Phng cung ph ca Mc, Tu ng nh k ca u Dng Tu, H v nh k ca T Thc, K u Dng Tu x nhn th ca Tng Cng c gi s thy ti em tinh thn mi xt ngh thut ca c nhn, vic cha ai lm, v nhng c gi no ln tui, bit ch Hn u nhn l mt cng hin ng k trong vn hc nc nh.
Ti mng rng lm cho mt s cu sinh vin Vn khoa i hc Si Gn hiu c v thch c vn Trung Quc. Trong bi Ta ti ni c n c li nhiu v luyn vn: Ngh lun th cht ch m t ngt, t s th gin lc m linh hot, miu t ti hoa m gi hnh, li vn th hm sc v cm ng. Cn ci li v tinh thn th mi khi mun c ci cm gic nh nhng nh ngi mi tm di sui ln ri ng hng gi trn ngn i th chng ta c phi lt b C vn ra ch khng tm c trong cc tc phm hin i no c.
c nhng bi Nhc Dng lu k, Thng Lng nh k ta mun qun c ngoi vt, th s, cm xc trin min; nhng bi Tu ng nh k, H v nh k khin ta mun nhy ma vi tc gi, vui ci vui thanh cao ca tc gi; hai bi Xch Bch ph tin v hu lm cho ta ly ci tinh thn ca Lo Trang, lng lng nh mun mc cnh. V mi thng trc, ti mn cu Tch nht chi s v, kim nht hu chi, bt vi qu; tch nht chi s hu, kim nht v chi, bt vi bt tc ca Lu C trong bi T M Qu ch bc lun an i gia nh mt bn my nm nay sa st, phi bn ln c m sng, nh hng c, hng
Page 145
triu gia nh khc. Ti vit cun khi bun v qun M vo min Nam nn gi tm s trong li ca Hn D bt bnh tc minh m ti in trang u, v trong phn trn bi Ta chp i mt ng ngh cui L chn thi cuc tm mt ni ho lnh dy hc gn lng ti.
Chin Quc sch S K ca T M Thin
Chin Quc sch c cc nh Nho trong Nam Phong trch dch vi chc bi; S k c Nhng Tng dch dm chng. ng Gin Chi v ti tnh lm k hn, phn cng nhau: ti gii thiu b Chin Quc sch v trch dch, ch thch ht cc bi hay; ng Gin Chi tuyn dch mt phn t b S K v ch thch rt k; ti gii thiu tc gi cng tc phm. Ngi ny lm xong, a ngi kia coi li.
Chng ti su tp tt c cc sch Hoa v Anh, Php vit v hai tc phm , gip c gi hiu thi i, ngun gc, ni dung, gi tr v s liu, gi tr v phng din vn hc (iu m cc nh khc khng ch trng ti my) ca mi tc phm.
Ring v Chin Quc sch, chng ti cn dng ti liu trong tc phm v li x hi Trung Hoa thi Chin Quc. Trong b S k, chng ti nhn mnh vo cuc i oan kh ca T M Thin, n nh hng ti t tng v phng php vit s ca ng ra sao.
B Chin Quc sch c ph lc: Nin biu thi Chin Quc, Nhn danh v a danh. B S k c hai bn : Trung Hoa thi Chin Quc v Trung Hoa thi Hn[5].
B hn ch v phng tin in, chng ti khng th dch trn hai

Page 146
tc phm bt h c, nhng c hai bn dch ca chng ti 700 v 800 trang c gi cng c mt s tri thc tm v r rt ri, v chng ti mong rng vi ba chc nm na s c ngi dch trn b S k. Ai cng nhn hai b ca chng ti c gi tr.
T ng Pha
Ti t T ng Pha vo loi vn hc, nhng cng c th t vo loi Gng danh nhn cng vi my cun Einstein, Bertrand Russell, Henry David Thoreau (mt lng tm ni lon). Ti thch h T nht v tm gng ca T gn vi ti hn c. Ti rt phc ti ca T, tinh thn bnh dn ca T, mong hc c c khoan ho, phng khong ca T. Ti c ao c sng cuc i ngh s ca ng Hng Chu, Lm Cao, c th chic thuyn trn Ty H m ngm thp cnh, ung ru ngm th vi bn trn dng Xch Bch. Mi my hm trc y, v thi tit thay i, va bt n ln n cm th mi bay ra c m, ti phi tt n, ra ngi n cm thm ngoi sn ( Long Xuyn), ri v khuya cc, nhi ku inh i, ti phi tr dy kim vin thuc ng v nh li hi ng b y o Hi Nam, sng cc m vn vui, vn tro phng c. V mi phng din ng u ng lm thy ti. Ti thng c li nhng on ng Hng Chu, Lm Cao, Hi Nam , v on ng ngi thuyn qua hm Vu Gip, trn sng Dng T ln kinh . Yu ng, ti cng yu my nhn vt k d thi ng na: mt hc gi b ra 25 nm, vit mt b s v i (T M Quang), mt trit gia sng khc kh (Trnh Di), mt o s i my ngn cy s thm ng, yu c Vng An Thch, nh cch mng c nhit tm m ngy th, c th khng khng, nhng khng hp hi. Cn nng Triu Vn na m bn ca T gi l Pht b Quan m! Tm li ti yu c x hi Trung Hoa thi ng: n chia r, bt cng, suy v kinh t, v b, nhng v vn hc, trit hc, m thut li rt tin. H vn minh th khng hng cng, hng cng th khng vn minh. Hy Lp sau thi Pricls vn minh
Page 147
rc r m b Macdoine chim. Nm 1974, ti sa li T ng Pha, thm vi on (mt on v cnh Ty H), nh Co Thm cha kp ti bn th Si Gn c gii phng, phi ng ca. Vi bn khng chin rt thch cun cng nh cc bn ti y[6].
Vn hc Trung Quc hin i
trn ti ni khng c va v b Vn hc Trung Quc hin i v thiu nhiu ti liu. Tuy nhin cho ti ngy nay, mun bit v vn hc hin i ca Trung Hoa, ngoi b ra, chng ta khng cn cun no khc. Ti vn thnh thong tra li n. Trong on kt ti vch r hai nn vn ha Hoa, Vit t cui th k trc n nay tin song song nhau y nh anh em sinh i, nh vy ch v hai nc ng vn vi nhau, gp nhng hon cnh nh nhau. Cui b, ti t vn t do v ch huy trong vn ngh: T do nhng t do ti mc no, ch huy nhng ch huy ra sao, lm sao cho k ny ng lm dng t do, k kia ng lm dng quyn hnh, vn quan trng vn cha c mt gii php lng ton nu bn thn nhng ngi lm vn ngh v c nhng ngi hng th vn ngh cha c mt nn o c, mt s gic ng v mt trnh gim thc ti thiu no .
Trong Ph lc, ti thm ba trang ch cuc Cch mng Vn ho 1965-66 ca Mao. Nm 1976 trong mt cuc to m Si Gn gi ng H Huy Gip, Th trng b Vn ha, ng H Xun Trng, Th trng b Gio dc H Ni vo, vi khong mi nh vn nm vng, hoc tin b Si Gn, ti hi ng Gip:
- Trong cun Vn hc Trung Quc hin i ti c ch cuc Cch mnh Vn ha nm 1966 ca Trung Hoa, nh vy c hp vi ng li ca chnh ph khng?
Page 148
ng do d mt cht ri p:
- Ti khng bit cuc cch mng ra sao, nhng mi nc c mt ng li vn ha ring.
Lc ti mng lm. Chnh ph Vit Nam sng sut hn Trung Hoa, mc du trc phm li Trm hoa ua n nh h. Nhng ch hai nm sau, c lnh H Ni bt min Nam phi hu ht nhng sch bo xut bn trc ngy 30-4-75, ch c gi li nhng sch v ngn ng, ngh nghip, khoa hc t nhin; ti thy H Ni cng khng hn g Bc Kinh. Tin lm cho d lun Si Gn rt xn xao, chnh quyn phi tuyn b tm hon xt li ri m lun.
KHO LUN V NG PHP VIT NAM
Ti nhiu ln tuyn b trong m ng rng ti khng phi l nh ngn ng hc. V ng Trng Vn Chnh r ti hp tc son mt cun ng php mi thay th cun ca Trn Trng Kim, ti mi cng ng b ra hai nm c ba bn chc cun ng php Vit, Hoa, Anh, Php cng nhau tm mt phng php thch hp vi Vit ng, nhng khi vit th mt mnh ng m ng, ti ch coi bn tho v gp vi ng thi.
Cng i su vo mn ti cng thy n nh mt khu rng, v khi chng ti tm tm c mt li thot ra th ring ti, ti thy nh mnh, ngh bng: Th l ht n. Ngay khi cun Kho lun v ng php Vit Nam mi in xong, ti tuyn b trong mt
Page 149
bi phng vn ca Bch Khoa nm 1963 rng ti thch vn hc hn mn ng hc, s tr v vn hc. T ti nay ti khng vit v ng php na, cng t chi dy ng php cho mt vi trng i hc. ng Chnh tri li, mi ngy mt o su thm, sau vit cun Structure de la langue vietnamienne, c Trung tm i hc sinh ng ng Phng (Centre universitaire des langues orientales vivantes) xut bn nm 1970; v hin nay ng c thm mt bNg php Vit Nam gm ngn ri trang nh my, vin Khoa hc X hi H Ni cha in cho ng c, ng i li bn tho, khng bit h c tr khng.
B Kho lun ng php Vit Nam c vi gio s Vit cho l nh du mt khc quo trong vic nghin cu ting Vit. Hc gi E. Gaspardone Paris gii thiu n trn tp chSinologie (Thu S - 1965) vi nhiu cm tnh; hai gio s Php, mt Paris, ng Maurice Durand, mt Vit Nam, c Piat[7] khen n trn ni san trng Vin ng Bc c (B.E.F.E.O Durand) nm 1966, v trn tp ch nghin cu ng Dng (Bulletin des tudes Indochinoises Si Gn khng nh nm no, nhng sau bi ca Durand).
N mi m tht. Chng ti nhn vo tnh cch cch th (isolante) v khng c t php (morphologie) ca Vit ng, m b hn li chia ra lm trn chc t loi nh cc sch ng php c, dng mt cch phn loi mm mi hn, m h hn li ca Gaspardone - phn bit ba loi thi: th t (tc danh t c), trng t (gm ng t, tnh t, trng t c) v tr t. S phn loi hi ging li ca Trung Hoa thi xa: thc t, h t, bn h bn thc t.
Quy kt l chng ti ch trng n t v (fonction des mots) hn ngi trc, ch trng n v tr ca mi ting trong cu, v ti s cu to ca cu, s phn tch t v ca mi phn trong cu. V vy m mt s ngi cho phng php ca chng ti l phng php c cu. Sau gio s Trn Ngc Ninh o su thm, phn tch k hn, vit b C cu Vit ng mi in ba cun u, mi cun 200 trang, kh tiu thuyt, ri phi ngng v min Nam thay i ch . Nghe ni hin nay ng M.
Page 150
Trong khi son b Kho lun , ti thy c vi ch min cng, bn vi ng Chnh nhng chng ti khng sao gii quyt hn c. Cch phn loi cc t ca chng ti tuy trnh c nhiu mu thun m cch c mc phi, tuy c mm mi hn, nhng chnh v vy m m h hn, nh ng Gaspardone ni.
Ti li thy c nhiu phng php phn tch mt ngn ng: phng php duy l (logique), phng php tm l (psychologique), ri phng php c cu (structural), c cu ngm(gnrative), c phng php hon ton hnh thc (formelle) na, ngha l ch da vo v tr ca cc t i vi nhau m b hn ngha i. Phng php no cng c im hay, cng c ch ng, m chng phng php no hon ton c, m vi ba nh ngn ng hc nc mnh li thng k nhau, ai cng cho ch mnh mi ng nn ti chn ngn, quyt tm b mn .
Ti ngh mn ng php c ch , nhng l thuyt qu, khng thit thc bng ch cch cho thanh nin vit ting Vit ra sao cho sng sa v ng; nn trong my nm sau ti lm trn cc sch bo Si Gn nhng cu ti tm vit khng xui, tm xem nguyn nhn ti u, ri ngh cch sa cha, v nu c th c th rt ra mt vi quy tc. Cun vit xong, nhan l Ti tp vit ting Vit nhng v cha in, nn ti li mt chng sau s xt[8].
CC TC PHM V TRIT HC TRUNG QUC
Khi b Kho lun v ng php Vit Nam cn ng tho, ti

Page 151
bt u vit chung vi ng Gin Chi b i cng trit hc Trung Quc. Do ti ngh v phn cng: ng Gin Chi lnh phn V tr lun (II) v Tri thc lun (III), ti vn thch ci g c th, thc tin, lnh phn Nhn sinh lun (IV), Chnh tr lun (IV). V cng vic ca ti d hn ca ng Gin Chi, nn ti lnh thm phn I: Vi nt s lc v s pht trin ca trit hc Trung Hoa, v phn VI: Tiu s cc trit gia, hai phn sau ny iu ngn. Ton b gm hai cun: Thng trn 800 trang, v H gn 900 trang. In c ch Hn, ring cui mi cun.
Cng vic ny rt mt. Ti th thc nu khng c ng Gin Chi th ti khng dm mo him vo. Chng ti tra cu tt c cc sch Trung trit bng Hoa ng, Vit ng v Php ng m chng ti kim c, nht l b Trung Quc trit hc i cng ca V ng m ng bn T Trng Hip tm cho.
S hp tc vi ng Gin Chi rt th v, chng ti lm vic u sing nng, cn thn, bit dung ho kin ca nhau, hc thm c ca nhau.
Chng ti theo V ng, trnh by trit hc Trung Hoa theo chiu ngang ch khng theo chiu dc, ngha l chia thnh tng vn , ch khng thnh tng thi i, tng mn phi. Cch trnh by rt mi m nc ta (m cng t thy Trung Hoa, Php). Nhng u b chng ti cng thm mt phn tm tt lch s trit hc Trung Hoa, phn ny di trn 100 trang (c th in ring vo loi sch ph thng nh loi Que sais je ca Php), v cui b li thm mt phn na v tiu s mi trit gia, nh vy sa c ci khuyt im ca li trnh by theo chiu ngang, m gi c ci u im l d tra cu khi mun tm hiu v mt vn no.
B sch dy qu, vic in li kh khn v c nhiu trang ch Hn, vn phi b ra nhiu m thu li rt chm, v vy m hai nm sau khi vit xong mi cho ra c cun Thng, ri hn mt nm sau na mi cho ra nt cun H, nh s hp tc tn tnh,
Page 152
khng v li ca ng H Hi, gim c nh xut bn Co Thm, mt bn tr ca chng ti[9].
May thay sch c gii tr thc hoan nghnh (Nha Vn ho tng chng ti gii nht vn chng ton quc, ngnh bin kho 100.000, chng ti nh Nha tng li mt c quan vn ha. ng ng H tng chng ti bi th ch Hn: Bch luyn thin kim mt thng trc khi mt. Trong hai nm bn lai rai cng ht ngn b (chng ti ch in by nhiu thi), chia nhau c t li. Tht h va. B sau ti bn c mt ln, chng ti mng cho ng H Hi. ng l mt nh xut bn yu ngh thut in, c sng kin, thch nhng tc phm c gi tr, c c ti trnh by tc phm, nn sch ca nh Co Thm ni ting. Nm 1978 ng i qua M v thnh thong vn vit th hi thm chng ti.
Lit t v Dng t
B Lit t ch Hn khng c tnh cch nht tr, ni dung rt tp, chp c v Dng T, Khng T, Lo T, Quan Don, Qun Trng, n T; li thm c nhiu bi mu thun, nhiu bi trng vi cc tc phm khc; r rng cun ca ngi i sau vit m ch mt s l mn ca Lit T thi.
Ti c k, loi b nhng bi ngu tc, ch la nhng bi din nhng t tng c t nhiu h thng, c th tm tin l t tng ca Lit t, v chc chn ca Dng T ri chia lm hai phn: Lit T v Dng T. Ring phn Lit T ti chia thnh 6 chng c ni dung nht tr, vic m trc cha ai lm. Nh m bn ca ti khng lum thum nh bn ch Hn, sng sa hn, c ngha hn. Cun c nhiu truyn (huyn thoi, c s, ng ngn) l th, nn c[10].
Nh gio h Khng
Page 153
Tp ny mng, khng y 100 trang, ti vit trong na thng, mt cch d dng v say m. Ti dng ton nhng bi trong Lun ng v chn dung nh gio (ch khng phi trit gia) h Khng: tnh tnh v t cch ng ra sao, cch ng dy hc, tnh thy tr ca ng, cng ng v gio dc. Mt bn vn, ng Nguyn Vn Hu, tc gi cc cun Ch s Nguyn Quang Diu, Thoi Ngc Hu khen chng V: Tnh thy tr, rt cm ng, gy li c ci khng kh ca trng hc Nho ngy xa. Vit xong tp ti hiu Khng T hn, qu ng hn; ng va nghim, va khoan, a cm m thng ngi, thnh thc m t nhin, bnh dn, li c ngh s tnh, c tinh thn hi hc. Khng c mt ng thnh no khc gn vi chng ta nh ng. Cun c hoan nghnh, sau ti ny ra vit mt cun na v Trit gia h Khng[11].
Mnh T
Cun ny dy hn 180 trang, cng do Co Thm xut bn nh cun trn. Ti c lm ni bt s khc bit gia thi i ca Khng v thi i ca Mnh, gia tnh tnh ca hai v. Khng c lc mun chiu i c vic, Mnh th hin ngang qu, khng khi qu, gi vng nguyn tc, khng chu tho hip.
ng Thu Thu (V Phin) trn t Chnh lun s 9.3.75 ph bnh cun nh sau: V thi i, v tnh tnh, v t cch Mnh T, cch ng Nguyn Hin L trnh by tht sng ng l th.
V t tng ca Mnh T, trnh by cng tht l r rng, dt khot (). Trong li vit gy gn, thng thn ca ng Nguyn, c ci t ngt, gn nh thn mt. Trc y na th k, ng Trn Trng Kim khng th c ci ging y.
Page 154
Ci dt khot ca ng Nguyn khin ngi ta ngh ti Mnh T, m ci thn mt khin ngh ti c Khng[12].
ng Kinh ngha thc
Hi tn c v Tn Thnh (1946-47) ti c bc ba ti, thi tr lm gio s trong ng Kinh ngha thc m cng l r c Lng Vn Can, Thc trng, k cho nghe hot ng ca trng. Hi c v Si Gn, ti tm c trn hai chc cun v cc nh cch mng thi , c cun ng Kinh ngha thc ca o Trinh Nht (Mai Lnh 1938), va kim thm ti liu, va sot li nhng li bc ti k, ri vit cun ng Kinh ngha thc xut bn nm 1956. Ti dng mt bi song tht lc bt ca mt thi s khuyt danh trong tp Nam Thin phong vn ca dng b cc cho tc phm, c u mi chng ti li dn mt hai cu theo ng th t trong bi. ng Kinh ngha thc ghi c khng kh thi (1906-1907), chp c tinh thn ca cc nh cch mng va hng hi va ngy th, nht l tnh on kt, bnh ng trong anh em, li c nhiu giai thoi, nhiu tnh tit l th, cho nn sch bn kh chy.
Sch in ri, ti vn tip tc kim thm ti liu, c u hoc c bn b cho bit thm iu g, ti u ghi li, cho vo mt h s ring khi ti bn s sa cha. Nh vy sch in ln th nh (1968) dy thm c khong ba chc trang; ln th ba (1974) thm c hai chc trang na, tt c l 200 trang. T 1974 n nay ti li kim thm c t ti liu na (chp trong phn Ph lc b Hi k) [13] nhng chc s khng c ln in th t.
Page 155
c gi ai cng cho cun l mt trong nhng cun c gi tr ca ti; chnh ti cng thch n mt phn v n ghi li c hot ng ca cc bc, cha, ch ti. Gio s Nguyn Vn Trung Bc Liu trong mt bc th ngy 21-6-69[14] vit: Ti c c my bi Ta ca ng Kinh ngha thc v ca Bi hc Isral, cng thm mn ci tm ch ca anh, v cng thm m cch ni thn thng m kho lo ca anh. T cu ni Bt bnh tc minh ca Hn D m anh nu lm t t u b C vn Trung Quc n cng c lch s th gii lm qun tt th trn bn c Quc t (Ta Bi hc Isral), qua mi ln n li lch s vo bc nht nh ng Nam (Ta ng Kinh ngha thc), ngi no c cng tm m c anh, ngha l ng c mt nh kin no, tt s nhn rng bn trong ci dng vn nhc th sinh ca ngi c tn l Hin L bao gi cng m chy mt trng ch bn cht m nu ch nhn thong qua chc t ai ng n. Ti cm n ng Trung theo di ti v c k ti nh vy. c gi c my ngi nh ng? Nh vn Nguyn Vn Xun Qung Nam, trong mt bc th khng ngy, bo nu anh khng vit quyn (ng Kinh ngha thc) th s thc v phong tro th no, tht ai bit cho tng (ti cha c c quyn o Trinh Nht). Ti tin l trong vn nghip ca anh, quyn sch mng y s c nhc ti nhiu nh Sonate Kreutzer () trong s nghip s ca Tolstoi. C th do c ng Kinh ngha thc m Nguyn Vn Xun v sau vit cun Phong tro Duy Tn (L Bi xut bn).
In xong cun cng nh cun By ngy trong ng Thp Mi v b i cng vn hc s Trung Quc ti gi v Long Xuyn[15] tng ngay bc ba ti mt bn ngi c li hi k cng bi th Cm khi ca ngi cui sch: Tui xanh kt bn xoay tri t
Page 156
Nm chc nm nay tha c mong c lp xa gn c php phi Anh hn c hu khoi hay khng? Bi th ngi lm u ma ng nm t Mi (1955) khi Vit Nam khng cn bng mt qun Php no c, t thng trc khi ng Kinh ngha thc a cho nh in sp ch. u thng ging 1960 (ngy 12 thng chp nm K Hi[16]) ngi quy tin ti Ch Th, th 78 tui. S nghip vit vn ca ti phn ln nh ngi khuyn khch v gip sc trong nhng bui ban u; v ti mng rng xut bn c ba cun k trn: ng Kinh ngha thc, By ngy trong ng Thp Mi, i cng vn hc s Trung Quc; trc khi ngi mt, ti lm ngi hi lng. Tnh bc chu chng ti t thy trong cc gia nh.
Bi hc Isral Bn o Rp
Hai cun na ti cng c l: Bi hc Isral v Bn o Rp. Ti liu v hai cun , ti thu thp trong nm su nm c kh nhiu. Hi , may mn mt ngi chu ti - T L Hng, i du lch Isral, gi v cho ti mt s ti liu m ngi khc khng c c, nh vy phn III cun Bi hc Isral, nht l v cc nng trng Kibboutx, Mochav Ovedim, Mochav Chitoufi, ti vit rt y , nhiu c gi ch ti.
Dn tc Isral c th lm gng cho ta v c on kt, anh dng, kin nhn v v ti t chc. Nhng h thnh cng ri th ho ra kiu cng, c c thc dn, ti khng a.
Ti thch cun Bn o Rp hn. Cc dn tc Rp au kh chin u, b lit cng chia r, thao tng, c ngoi ln c mt cht th li b dm xung; tnh cnh, thn phn ca dn tc Irak trc cch mng 1958 tht ging dn tc mnh thi . Nhng
Page 157
chng chng ti vit v lch s kin quc ca Rp Seoudite, v cuc cch mng ca Ai Cp, ca Irak l nhng chng ti thch nht. C nhng nhn vt y nh trong ng Chu lit quc. i mt dn tc cng nh ca mt c nhn, trong thi au kh chin u mi c nhiu trang s hay[17].
Mt c gi, ng Nguyn Qu Ton, trn t Din n s 17 (1969), khen cun : Nguyn Hin L c ct cch mt hc gi thn trng, li c li trnh by sng, gin d ca mt nh vn () Vn (ca ng) y hnh nh, c th v li cun nh tiu thuyt.
Kho v s hin i ca bn o Rp (trn c Isral) ti cng thy r ci hi ca thc dn. Trong bi ta cun Isral ti vit: Thc dn no, bt k ng hay Ty cng ch ngh ti quyn li ca h trc ht, cn c li cho h th h gip, ht li th h b v n p () i theo thc dn th lun lun li bt cp hi () khng sm th mun, th no cng khn n, iu tn vi h () ch em thn ra lm qun tt th cho h trn bn c quc t.
C phi v bi ta khng m Bi hc Isral, nm 1973 b Nha Thng tin Vn ho lm kh d, dm trong my thng khi xin php ti bn, ri nm 1975 b mt s cn b r tai cc sp sch l khng nn bn, mc d n khng c tn trong danh sch cc tc phm b cm lu hnh? Nhng cun v cun Bn o Rp c kiu bo M ng li trn mt t bo nm 1976 (?).
Vo khong 1969, ti mua c trn b Lch s Vn minh (32 cun) ca Will Durant, dch ra ting Php, do nh Rencontre Lausanne (Thu S) xut bn. B rt hay, ng b Durant ra ba chc nm tham kho my ngn cun sch, i du lch gn khp th gii vit n.
Page 158
Nm 1970 ti dch cun Vn minh n (550 trang)[18], L Bi in. vit bi ta 16 trang cho cun , ti gi th qua Thu S nh nh Rencontre kim cho ti liu v i sng v s nghip ca W. Durant. c gi hoan nghnh, mt v vit th yu cu ti dch ton b. Ti p cng mun vy lm nhng trong nc phi c t nht l 3.000 c gi nh ng ta th nh L Bi mi dm tip tc.
Sau ti ch dch thm bn cun na: Vn minh Rp, Bi hc ca lch s, Ngun gc vn minh v Vn minh Trung Hoa[19]. Cun sau cha kp in th thay i ch . Nhng cun u c ch, nht l Bi hc ca lch s.
KINH T
V kinh t ti ch c mt cun: Mt nim tin trn gii thiu ri. Sch vit gn, sng sa v y , ph bin nhng lut pht trin kinh t v nhng vn cng ng li pht trin kinh t ti cc nc lc hu m ngi ta gi l th gii th ba. Mt ngi im sch khen l tc gi vit vi tm lng yu nc nng nn.
Mt vi suy lun ca Fourasti trong cun ho sai. Nh (tr.65) ng tin on khong vi th k na, s dn hot ng ti cc nc tin tin s nh sau: 10% v hot ng s ng, 10% v hot ng nh ng, 80% v tam ng; m ngay t by gi M, hot ng s ng (trng trt, chn nui) ch chim 5% s dn hot ng v nh s pht trin ca k thut in t, u th k ti hot ng nh ng (k ngh) ch cn 10% s dn hot ng, cn 85% v hot ng tam ng (dch v).
Page 159
Mt nim tin, in ch 2.000 bn m bn 5-6 nm mi ht, trong khi Nht, v 5-6 nc khc th cun no ca Fourasti mi in ra cng c dch ngay, bn rt chy. S c gi ca mnh may lm bng 1/10 ca ngi.
TIU PHM
Tiu phm l nhng bi vn ngn t mi trang tr xung vit v bt k vn g (t s, ngh lun, ph bnh) v c tnh cch c lp ngha l khng trch t mt tc phm di ra.
Trong loi tiu phm ti c th k nhiu bi m ti gom li trong 2 cun My vn xy dng vn ha, Mi cu chuyn vn chng xut bn, v trong hai tp ti c li, Mi tm cu chuyn thi s cha in thnh sch.
Di y ti gii thiu mt s bi ti c v c tnh cch ngh thut t nhiu, l lun vng, v nht v cm xc chn thnh, dt do, ghi c tm t, nhng ni vui bun, phn ut ca ti. Ni nh Hn D th y l nhng Bt bnh tc minh ca ti, bt bnh hiu theo ngha rng l khng c s qun bnh, l xc ng mnh.
Trn cc bo nh k ti gi ng mt s bi c tnh cch bt chin, nh nhng bi v t thc, v chuyn ng i hc ( gii thiu trn) hoc nhng bi:
Page 160
- Vn kim duyt (Bch Khoa 1969).
- Nh cm quyn v d lun (Bch Khoa 1966), bi ny b kim duyt b nhiu qu, mt gn ht ngha.
- Vn thng cm ln nhau gia chnh quyn v nhn dn (1961), b kim duyt b trn.
- Thn phn ngi dn cc nc chm tin (1966), Bch Khoa khng ng v s b tr.
Nhng bi trn ti gom li trong tp: Mi tm cu chuyn thi s.[20]
Hai bi ti c nht, gi tr ngang vi c vn Trung Quc l:
- ngha ci cht ca gio s Trn Vinh Anh.
ng Anh lm ch kho trong k thi T ti I Nha Trang nm 1967, b mt bn th sinh ght v ng nghim chnh gi k lut trng thi m m ng ti bi trc mt qun n, v ng tt th. Hay tin ti xc ng mnh, vit mt hi trong bi trn, mt st c b Gio dc, cc nh cm quyn ln cha m hc sinh, ging phn ut bng bng trn ngn bt. ng Gin Chi c xong khen: ngn m hay.
- C Phan v lng dn
Page 161
Nm 1967, ng L Vn Ho, gio s i hc Vn khoa Hu vo Si Gn nh ti vit cho mt bi cho s k nim 100 nm nm sinh Phan Bi Chu v ti gi ng bi C Phan vi lng dn. Bi rt c bn vn thch, c Nam ln Bc. Ti k li lng ngng m ca dn lng ti hi nm 1925 i vi c Phan v bn thc dn Php b ci li m nhn khng nhn ra tinh thn i quc ca dn tc chng ta, n ni non 30 nm sau phi chu ci nhc in Bin Ph. Cu cui bi: Nhng no phi ch c Php mi ngc, tin on rng M cng s b nhc nh Php.
Nn k thm hai bi:
- ph d hay xy dng d, ti gii thiu chng XXVII.
- Con ng ho bnh, mi u ng trn mt s k nim Nht Chi Mai ca Hi Pht gio thng nht (1971), sau nh L Bi in thnh mt tp mng trong loi Bng hng ci o. Ti h ho gt b ht nhng nhim c ca Ty phng, gt b tinh thn k th, phe ng, gt b nhng thc h ngoi lai, m tr v tinh thn bao dung, bt ng nhi ho ca t tin, c vy mi on kt quc dn, thng nht quc gia c. Con ng ho bnh . Sau nm 1975, mt lut s b mt bn ng nghip t co v sut mang ho v c tp .
LOI TU BT
Phi k trc ht hai bi rt ngn vit trc 1945 v sau trch dn trong Hng sc trong vn vn.
Page 162
- Hng v sc, ging na bin na tn, li bng by c ch du dng, i l trng hng hn sc. chnh l bn tnh ca ti: bt k u, vn d hp ti cng trng nhng cy cao c hng thm nh hong lan, ngc lan ch khng trng cc loi ch c sc m khng hng, li mt cng sn sc. Chnh v c bi y m cc bn ng H, Ngu mua hai loi cy y cho ti khi ti c nh mi K ng.
- Con vt, c cht trit l hoi nghi nh Anatole France; ging bi ny - nhiu i thoi chu nhiu nh hng ca Ty phng, khc hn bi trn chu nh hng Trung Hoa.
- Nhng ti thch Hoa o nm trc hn c. Bi ny cng ngn, in trong loi Bng hng ci o ca nh L Bi, na l hi k, na l ngh lun, ging t nhin, cm ng, li p, ai c ri cng thy mang mang nh nhung mt ci g mt. on kt bun man mc: Nay bng chiu x, ti nghim rng nhng cnh p nht m ta c thy lun lun ch thong hin ri bin mt. Khng sao gp li c ln ln th hai () V phi c s giao hi k diu m hu tnh ca bit bao ci ngu nhin, t ngi v vt ti my nc, nh sng, hng thm, tm trng cng nhau tu ln mt ho khc th mi gy cho ta c mt cm gic hon ton tho mn v tinh thn, mt cm gic phi phi, na h na thc, t ngt m bng khung. Ta thy lng ta n ra, ng quan mn tu, tinh thn thanh thot nh chi vi. Mt i ngi hng c vi ba pht m d hng bt tuyt , ti tng l phc ln. N qu ch khng bao gi ti hin v rt ngn ngi... ng kim n li, v ch, m ng mong cho n ko di
Ci tuyt m bao gi cng ph du m li th nht.
- C th k thm vi bi trong Hng sc trong vn vn nh Ci thn trong vn v trong Mi cu chuyn vn chng nh K nguyn tiu th v ngh vit vn
Page 163
HI K v ngi thn nh b ngoi ti, cha m ti,(ti s ni di), con ti; v thy hc trong Thy hc ti: c Dng Qung Hm (Bch Khoa 1966); v bn nh Hn i Vit, ging Hn Thuyn, t H Tin vi h Mc v h Lm ng trn Bch Khoa nhn ngy gi u 1979, v gi cui 1971 ca ng H, bi trn ghi cng ca ng H vi Vit ng, bi sau ghi cng ca ng H vi t H Tin, qu hng ca ng. Ai cng nhn hai bi hn tt c cc bi t trc ti nay vit v ng, v tm tt s nghip rt c bit ca ng.
Sau ng H, ti cn phi khc H Chu trong bi H Chu (Bch Khoa nm 1973). i ng ngn, s nghip ca ng cng ngn, nhng ng rt ngh s, cng ni danh sm m c nhiu bn mn v tnh hn nhin.
Cm ng nht, ngy nay mi ln c li ti u rm rm nc mt l nhng bi vit v ngi thn ca ti. Bi Lm con nn nh l mt li sm hi lm cho ng H ri l khi c ri, ng m vit ngay cho ti mt bc th di, sau ti sp chung vi bi ca ti, a cho nh L Bi in.
Bi Chu b ni ti b ngoi (cng do L Bi in) k li tnh thng ca b ngoi ti, cng ca b v ca m ti, m ti cha n p c cht no. Ti cng st si khi vit bi , v mt bn vn, ng Chu Hi K Nha Trang cng st si c n. Bi Trn tnh biu ca L Mt (c trch trong b C vn ca ti) cng khng cm ng hn.
Ch thch:
Page 164
[1] Mun gii ton hnh hc, i s tc ba cun: Mun gii ton hnh hc phng, Mun gii ton hnh hc khng gian, Mun gii ton i s. (Goldfish). [2] on trch ny c vi khc bit nh, so vi bi vit ca BS Hng Ngc ng li trong cun Nguyn Hin L Con ngi v tc phm, Nxb Tr, nm 2003. (Goldfish). [3] y, ng Nguyn Hin L goi tt cho gn, thc ra cc nhan do chnh Andr Maurois t li di hn. Tiu s v George Sand l Llia ou la vie de George Sand, v Victor Hugo l Olympio ou la vie de Victor Hugo, v Balzac l Promthe ou la vie de Balzac. Ring v Marcel Proust th Maurois ly lun nhan tc phm chnh ca Proust. Tiu s v Marcel Proust c nhan l la recherche de Marcel Proust. (BT). [Nhan tc phm chnh ca Proust l: la recherche du temps perdu. (Goldfish)]. [4] xut bn nm 1992, ti Nxb ng Thp (BT). [5] S k T M Thin: Nxb Vn hc, H Ni in li 2 ln, 1994, 1995. (BT). [6] xut bn nm 1992, ti Nxb Vn ho Thng tin (BT). [7] Maurice Durant: Nhn vin trng Vin ng Bc c H Ni trc nm 1954, ng c cha Php, m Vit. Sau v Php dy ti Collge de France. Martine Piat: Thc s ng php, nhng nm 1963-1973 gio s ti i hc Vn khoa Hu, Si Gn. Nm 1975 cht ti Campuchia (BT).
[8] Nm 1990 Nxb Long An in vi nhan Chng ti tp vit ting Vit. (BT). [Do ng Nguyn Q. Thng gp thm vi bi m Ti tr thnh Chng ti (!). (Goldfish). [9] ti bn nm 1992, ti Nxb TP.HCM (BT). [10] ti bn nm 1991, ti Nxb TP.HCM (BT).
Page 165
[11] ti bn nm 1991, ti Nxb TP.HCM (BT). [12] Trong cu ti ct b ny i tc gi bo s v von khng c g bt knh vi hai ng v nhn c. [13] Trong Hi k in l: ti li kim thm c t ti liu na m ti s chp trong phn ph lc (c l l ph lc trong cun ng Kinh ngha thc v trong Hi k khng c ph lc no c lin quan n ng Kinh ngha thc). (Goldfish). [14] Trong Hi k in l: ngy 21-1-69. (Goldfish). [15] Lc c Phng Sn Ci Sn (Long Xuyn) hnh ngh ng y. (Goldfish). [16] Trong Hi k ghi l: u thng ging nm 1960, ngy 11 thng chp nm K Hi, ti Si gn c in tn ngi qui tin. (Goldfish). [17] ti bn nm 1994, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT). [18] in 2 ln nm 199o, ti H S phm TP.HCM (BT) [19] in 2 ln nm 199o, ti H S phm TP.HCM (BT) [20] Nh Vn hc chn 12 bi v cho xut bn nm 2001 vi nhan l Vi li ng vi bn tr. (Goldfish).
Bi vit i vit vn ca ti
Page 166
-2CC BI TA
Ti vit 4-5 chc bi ta cho cc tc phm ca ti v hai chc bi cho tc phm ca bn. C ngi nh ti ta cho hai ba cun. Hai l qu nhiu ri (ho nhm i), m phi l 2 cun trong hai loi khc nhau th ti mi nhn li. V ti cng ch nhn cho bn vn thi. ng Chu Hi K c ln khuyn ti nn la nhng bi ta va hn ht, cho vo mt tuyn nh mt nh vn no ca Php. Ti khng lm vic khin ng bc mnh, nhng sau sau 1975 ti cng la t bi cng vi mt s tu bt, hi k, cho v tp: ti c li (khng xut bn)[1].
Ta ti vit cho ti m ti ly lm c :
- C vn Trung Quc: c ging c vn, hp vi ni dung tc phm: gn, gin, bng by m minh bch, cm thn thnh thc, na trn ghi li mt hi k thi tr, na di t tm s v ti ca c nhn. - Th h ngy mai: phn trn cm ng, chp tnh ca cha m i vi con trong hai bui hc u tin ca ti v ca con ti. - i cng vn hc s Trung Quc: on kt t Trng mi l dng ti cui li p v c ging cm thn. - Tng lai trong tay ta: v i ngi vi mt cuc thm him, ai cng phi t tm ly con ng ca mnh, nh Magellan i vng quanh th gii. - Qung gnh lo i: on u ging cng cm thn v i ngi
Page 167
l mt b thm, ng nh on Nh Khu ni, d sang hn, giu ngho, ai cng ng thng nh nhau ht. - Bn o Rp: ti tm tt c bi kch ca bn o trong cu u: n b Du la chi phi mnh hn Hi gio. Li lu lot, ging rt ma mai, phn ut. - By ngy trong ng Thp Mi: Tnh thng ca cc b gi min Nam. on m u t ngt.
Ta vit cho cc bn
- c vin thi thoi ca ng H, c ging c vn. M u ti ging ti sao thi thoi kh vit: phi va l nh th va l nh vn, c danh, c uy tn, lch lm nhiu, c sch nhiu. on gia ti nhc li nhng hi c ng H, chng t ng c nhng iu kin y. V bi ta b qu ph ng H, n s Mng Tuyt, nh ti vit khi xut bn tc phm ca chng, nn cui bi ti ghi li vic : Chng qua n s Mng Tuyt ngh rng sinh thi thi s coi ti vo hng tm giao, nn cho ti c k tn di tn thi s y. Tm lng tht cm ng. Xin ghi n n s. Thi s Quch Tn khen bi li rt cm ng, mc du ti khng lm vn. - t nc qu hng ca V Phin. Bt php bi ny cng ta bt php bi trn. M u ti cng xt v th tu bt: n rt t do, gp g chp ny, ngh sao ni vy, tng l d vit m thc ra rt kh; phi c ging thn mt, hp dn nh mt cu
Page 168
chuyn thanh nh gia nhng bn ng iu lc ngi bn gin hoa hay mt m tr; li phi t nhin, c duyn, ni dung phi thay i, c v. on gia ti cng chng t V Phin c iu kin . Nhng on kt th khc: ti bo nh thng cp ca ng ng l nhn vin Nha Thng tin mun trng pht ng m ng c dp i y i khp trong nc, vit c tp t nc qu hng. Vy trong ci ri vn thng c ci may. V khi mt nh vn bit li dng nghch cnh th chng nhng c ch cho mnh, m cn c ch cho c gi, cho vn ha na. ng H thng khen vi ti rng V Phin vit tu bt hay nht trong Nam. Ti rt vui c vit bi ta , v khen tu bt ca V Phin c phn hay hn, nh nhng hn, nhiu v hn tu bt ca Nguyn Tun. - Ch s Nguyn Quang Diu ca Nguyn Vn Hu. B cc bi ny t nhin m l. Mi u ti ni v min Ty Nam Vit; ri thu li, ni v min Hng Ng - Cao Lnh (ti gi l min Hng Cao); sau thu li na, ni ring v Cao Lnh, qu hng ca Nguyn Quang Diu; li thu na, ni v i Nguyn Quang Diu v ng Nguyn Vn Hu tc gi cun sch; y l tm im ca bi ta. T tm im to ra, ni v cc nh tn hc v cu hc nh Nguyn Vn Hu, v t hi ti sao Vin Kho c khng bit nh h gip sc cho mau kt qu. Ri ti li to rng ra na, ni v tt c cc cng vic vn ho khc: kho cu a l, son t in v.v; sao chnh quyn khng nh ton dn gip sc m c m ly ht v mnh. V cui cng ti kt: khi ton dn thy c th gip chnh quyn trong mi phm vi, c trch nhim hp tc vi chnh quyn trong mi hot ng th lc mi c s on kt thc s m cng vic xy dng quc gia mi tin trin mau c. Nh vy l t tm im to ngc ra dn dn, cui cng bao c vng khi thu l min Ty Nam Vit. Vn ba lan, tin lui nh nhng t sng. Bi ta , ng ng H khen l cn hay hn c cun sch. My nm sau c li, ti mi nhn ra rng bt php bi ging ht bt php ca Tng Cng trong bi K u Dng X nhn th m khi vit tuyt nhin ti khng ngh ti.
Page 169
C vn thm nhp vo ti m ti khng hay. - Bi c cc bn vn khen hay nht l bi Ta tp Q hng ca Nguyn Hu Ng. Ti t k dng ngi, y phc, c ch, ngn ng ca tc gi, tnh ca ng i vi nc, vi nh, bn b; ghi li nhng lc ng b tht vng m ho in, i lang thang khp ni, b cnh st nht, nh p khin ti nh ti T Vn Trng i Minh bn Trung Quc m Vin Hong o cho l v chi vi bt k cho nn v chi vi bt k, v khc ngi nn gp cnh gian trun. Nguyn Hu Ng qu l mt k nhn nc ta, m tp Q hng ca ng cng l mt k th: ni dung tht lon, cc th, th ti liu, khng th t n vo loi no c c. Ti nh hm ng li ti ly bi Ta ri khng ra v, m ngi bt ngay xung di mi hin m c. Ti trn lu nhn xung, i ng c xong, hi: Sao? Anh va khng?. ng ci, p: Ngoi c vng na. ng mt nm 1978, sau khi Dng tr vin Bin Ho v nh c mt thng. Bn b ai cng thng tic. - Ngoi ra nn k bi Ta cun Trn Qu Cp ca Lam Giang do con chu nh cch mng h Trn nh vit; v cun Thi vn Hn Vit ca ng Xuyn m on cui ging rt thn mt.
DU K
Ti ch c hai tp: Thin Thch[2], v By ngy trong ng Thp Mi[3] m ti gii thiu trong mt chng trn.
SCH DCH
- Sng p: Xin ni trc ht v tp Sng p ca Lm Ng

Page 170
ng, thuc loi co lun c tnh cch trit l, ri s xt v cc tiu thuyt sau. Cun no ti dch cng k, nhng thch nhiu hay t d nhin l tu ni dung tng cun, ti ca tc gi.
Lm Ng ng vit cun Sng p bng ting Anh, nhan l The Importance of living t 1937. Khong 1957 ti c c bn dch ra ting Php LImportance de vivre ca nh Corra, thy tc phm rt hay m bn dch km. t nm sau ti thy nh xut bn Chu mt bn Vit dch hnh nh ca Trnh Xuyn[4] vi tn sch Lc th i, cng tm thng m li ct b nhiu qu, ch cn mt phn ba, nh vy mt ht ngha ca tc phm. T ti c dch li, mun vy phi c nguyn bn ting Anh v phi tra c nhng nhn danh, a danh bng ch Hn.
Nm 1964 ti vit th hi thng tc gi M. ng hi m lin t Thu S, ni ng ang du lch, vui v cho php ti dch, v cho bit nguyn bn ting Anh khng cn, nhng c bn Hoa dch nhan l Sinh hot ch ngh thut (do Vit Du dch nh Th gii Vn ho xut bn 1940). May sao ng Gin Chi c bn v cho ti mn. Bn ch Hn y , chp ht nhng c vn, c thi Trung Hoa m Lm dn trong tc phm v nhiu khi chp thm bn dch nhng bi ca Lm na. Th l ti c c hai bn: Hoa v Php. Ti so snh ri khi cng dch lin, cui nm 1964 xong. Trong khi dch, lun trong 3 hay 4 bn thng, ti thy vui gn nh hi dch cun Qung gnh lo i, v nhn sinh quan nhn tn ca Lm m chnh l ca Trung Hoa v tinh thn ngh s v hi hc ca ng, v ging t nhin, thn mt, i khi nh ci ct, a bn na, khng khc mt cuc m thoi chung quanh mt bnh ru hay mt m tr gia nhng ngi bn ng iu. Nh c nhng vn th bng ch Hn, khi phi dch theo bn ting Anh hay Php, nn ti bit chc rng bn dch ca ti s c hoan nghnh, c gi s thch hn l c nguyn tc ca Lm.
Cun Sng p bn chy. Nh Tao n in 2 hay 3 ln mi ln t nht 3.000 bn, ln u vo thng 3.1965[5].
Page 171
Nhiu c gi khen l dch kho, trong s c ng H. Mt c gi ti cha h quen, bc s Trn Vn Bng (hc trng Bi trc ti vi nm) thch ti ni lm mt bi th nhan l Sng p gi tng ti. Bi gm 5 on, ti chp li y on gia: --y t tng chn tng my siu vit Sang sng nghe ting ni ca thnh hin Ngc chut, chu gieo, li vng, thp Khin tm linh hoan lc ci v bin ---
T chng ti thnh bn thn. ng hn nhin, vui tnh, hnh nh sng hi li thi, thch lm th (ging hot ch khng chut hay a ct), nh mt chc, chc la lm ngh y s. Nm 1977, trc khi qua Php on t vi v con, ng li thm ti, xin mt bn Sng p mang theo. t ba sau ng tr li, lc u, a hai tay ln tri, bo: Ng ng khng a cng sn, nn qua M , vit cun Secret name (B danh) ch cng c ti, nn cng ght ng, ch cun The Importance of living khng ng g ti cng c. Vi tc phm ca Lm vit bng ting Anh c dch ra 14 th ting, v c hi ng lm Trng ban Vn ngh c quan Vn ho Lin hip quc.
My nm nay ng Bng vn lin lc vi ti bng th, thnh thong gi cho ti mt bi th tu.
- Chin tranh v Ho bnh
Page 172
Trong tp ch Tn Vn 1969, khng nh thng no, ng bi Ti dch Chin tranh v Ho bnh k li do u ti dch b v dch kh nhc m vui ra sao.
Trong mt chng trn ti k li dch b ; trong phn gii thiu Chin tranh v Ho bnh ti cng phn tch ngh thut ca Tolstoi, y ch xin ghi li ci duyn vn t khin ti hp tc vi nh L Bi.
Ti thch Chin tranh v Ho bnh hi trung hc, v khong 1961-62 ti mun dch, ngh vi hai nh xut bn ln Si Gn, h khi no thy c th in c th cho ti hay, ti s khi cng lin. Ti thng 9 nm 1966, li ngh vn cha c hai nh xt; h bn qu, chc qun ri. Trong bi ph d hay xy dng d? ng trn Tin Vn ngy 15.9.66, ti nhc li ngh. Bi ng c khong mt thng th mt hm mt v m ti cha h gp mt li thm ti, t gii thiu l Gim c nh xut bn L Bi, tng ti t cun sch, v nhn c bi ca ti ng trn Tin Vn m nh ti dch cho Chin tranh v Ho bnh.
Ti nhn li, ha trong hai nm s xong. Na thng sau mt nh xut bn khc cng li nh dch. V sau nh xut bn na t tic rng khng hay trc. Qu ti lc c gi i hi sch . Nh s l i c T Mn, tn tht l V Thng Tit. Sau thy cho ti hay l hi ti cn Hunh Tnh Ca, trc nm 1960, c ln em li tng ti cun Duy thc lun ca Thc c, tc Thng to Nht Hnh sau ny, l mt cy bt Pht gio ni ting, ti qu v mn. Thy T Mn lc cn l sinh vin Pht hc, bn ca Thc c. Ti nh li vic , hi thy:
- c xong Duy thc lun, ti thy sng sa, hay, c vit th ln Lt cm n, khen v khuyn khch tc gi vit v lch s Pht gio t khi thu n nay, m sao khng thy hi m?
Page 173
Ti li hi:
- bit ti t mi nm trc m sao by gi mi li kim ti?
T , chng ti thn vi nhau. Thy tr hn ti, vui v, thnh thc, lm vic cn thn, trng ch tn, c t cch, kn o m thn mt. C Gin Chi vi ti u khen l ng n nht trong gii xut bn.
Ti khi cng dch Chin tranh v Ho bnh lin, dch rt k, gii thiu tc gi v tc phm cng k, non mt nm ri th xong. Xoay c vn, nh L Bi cho in ngay, u nm 1969 ra c cun I khong 750 trang, ri ba thng sau ra nt ba cun na, do hai nh in sp ch. In 3.000 (hay 5.000?) bn, vn kh nng, my triu ng thi . Nh bo ch gii thiu v khen, nh L Bi c sn mt s c gi ng, nh qung co trn mn nh Si Gn, nn sch bn chy, ba nm sau ti bn, nhng va in xong b, gi trong kho trng Thanh nin phng s x hi, th qun i Gii phng vo khm xt trng, tch thu ht. Thy T Mn b bt giam iu tra, hn mt thng sau mi c th.
Ti nh li trong nm 5-6 thng sp ch b Chin tranh v Ho bnh, ngy no thy T Mn cng li ti 2 ln, a bn v thy v ti cng nhau sa, trc khi tr cho nh in. Mi ngy thy li xe Honda i i v v khng bit my ln t nh xut bn n nh in, nh ti, tnh ra ti 50 cy s[6].
Trong s cc nh xut bn, hp tc vi thy ti thy thch nht, v ch trong 4-5 nm, thy in cho ti c khong chc tc phm, m hai cun quan trng na l Chin Quc sch, S
Page 174
k ca T M Thin[7], c hai u bn chy, ti bn trong mt hai nm. Gin Chi v ti thnh nhng nh vn c nhiu tc phm nht trong t sch L Bi. Nh c duyn tin kip.
Gn cui nm 1979, thy T Mn vt bin chui, ti Thi Lan gi th v thm Gin Chi v ti, cng nh ng H Hi, nh Co Thm. Thng 7.1980 thy qua M.
- Kip ngi
Chin tranh v Ho bnh rt di v c nhiu chng l thuyt v lch s c chn lm, nhng ti gi trn, khng b mt hng v ti ngh tc phm ln qu, nc mnh nn c mt bn dch y , ri sau mun ph bin th s ct bt.
Kip ngi (Of human bodage) ca Somerset Maugham ch bng mt phn t Chin tranh v Ho bnh m ti li ct i non mt na ct nhng on t phong tc v i sng bn Anh cui th k trc tc phm bt rm r m thm hp dn, v ngh thut ca Maugham km Tolstoi. Chnh Maugham cng nhn Tolstoi l bc thy.
Tuy nhin ti cng rt thch Kip ngi v vn thng say m c li, ng Gin Chi cng vy. Khng c mt tc phm no t c nhiu ni au nh th; au kh ca mt a b m ci c cha ln m, phi nh ng b bc, xa ch v thn yu; au kh ca mt k tn tt, hi i hc th b bn giu, ln ln b thin h khinh; ri cnh kh ni tr, ni tht vng, chua cht khi mt lng tin Cha, ni chn chng khi phi hc mt ngh mnh khng a, sau khi phi tranh u vi ng bc c php hc c ngh mnh thch th li tht vng nhn ra rng mnh khng c khiu v ngh ; au kh, ti nhc nht l yu mt con im m n khng yu li, b n phn vi bn thn ca mnh, vy m vn khng qun n c; ri cnh u c nhn ti phi
Page 175
lang thang ngoi ng, ung nc my, ng cng vin, nhn i ba bn ngy, phi b hc, nhn mt chn ch dn khch hng trong mt tim bun; sau cng ch nui mi ci mng i du lch th gii m nh phi b, chu sng cuc i v vng ca mt y s trong mt vng qu ngho.
l ni kh ca Philip, nhn vt chnh. Cc nhn vt ph - tr gia nh Athelny, ngho m ho thun, thng ngi, cu mng Philip cng mi ngi mang mt cy thnh gi: b bc Philip c c, khng c con, yu chu nh con m n b b i qua Paris hc v; mt gio s qua c dy t, i qu, khng ging c bi; mt thiu n, c Norah, yu Philip, sn sc tng li tng t cho chng m chng khng bao gi yu li c; mt bc s gi, bc s South, gin con gi v chng r, m phi sng c c. L lng nht l truyn Maugham vit hi bn mi tui, v gi cnh ca ng y nh cnh ca bc s South, cng ch c mi c con gi, cng bt ho vi con r m sng mt thn mt mnh.
Bao nhiu ni kh ca con ngi trc th chin th nht c Maugham t ht, khng st. Truyn c tnh cch hp nhn tnh mt cch l, n ni ti tng i tn ngi v tn t i th c th thnh mt tiu thuyt Vit Nam thi 1920-30. Nhiu nhn vt in hnh nh Philip, Mildred, Altheny, Norah, bc s South Vn rt gin d, ging chua cht, c khi d dm, cnh vt ch t bng vi nt n s m gi cm, iu luyn. Tc gi khng thuyt l, khng dy i, m gi cho ti lng tha th k khc, rn yu i, hy vng tng lai, tm hnh phc trong mt tnh thng chn thnh v mt i sng gin d. Trit l rt ng. Ln u c xong tc phm, gp sch li ri m hai ba ngy sau ti cn thy mt d m trong lng, na vui na bun, trin min, bi hi. Mt b lng ging c xong chy qua bo: Hay qu.
Cun ti dch xong t 1961, a cho nh Khai Tr, h khng nhn, ti ct i, i c hi khc. Nm 1962, ng Paulus Hiu, ti quen t hi Long Xuyn, lc ny i tn l Ng Trng Hiu, lm b trng Cng dn v. ng t trc vn thch vn chng,
Page 176
gip vi nh th nh V Hong Chng, H Chu, v b vn xut bn cho ti cun T chc cng vic theo khoa hc. ng mi mt s nh vn c tn tui li b, yu cu h dch cho mt s tc phm c gi tr cho thanh nin c. Ti khng ti d bui hp, nhng v tnh c, ti ha gip; nhn c bn tho Kip ngi, ti a ng, ng cho in lin, cui 1962 hay u 1963 pht hnh, gi r m khng ai mua, gn nh ch pht khng.
u nm 1967, bn nm sau, ti tng sch bn ht, a nh L Bi ti bn, th sch bn rt chy. Thy T Mn ni vi ti:
- Ngy pht hnh ti ngi qu. Cc nh sch bo ti cun , bn in ca T sch Thanh nin Cng ho vn cn. Nhng t tun sau, ti thy sch bn chy. (Th ra ci g ca chnh quyn thi in, dn chng u khng c, ca t nhn in th c. Bn ca chnh quyn by va h, gi son c 50 m khng ai mua, ngi ta tm bn ca nh L Bi (gi 200 hay 250).
Nm 1974, Kip ngi c nh La Thing in li mt ln na. Ln c sa cha vi ch.
- Chic cu trn sng Drina
Nm 1971, ng Gim c nh xut bn Tr ng, mt gio s trung hc cn tr nh ti dch cho mt tiu thuyt. Ti ngh cun Il est un point sur la Drina ca nh vn Nam T Ivo Andritch. Cun ny cng hay. K thut mi m. Lch s trn 300 nm ca Nam T c k thnh 24 truyn trong 24 chng, chuyn no cng lin quan n mt chic cu xy ct t th k XVI trn sng Drina. Truyn rt hp dn, phn tch tm l rt su sc, nhiu nhn vt in hnh, ging vn khi th hng, khi th hi hc, lm ch nn th, trit l nh nhng.
Page 177
ng Tr ng sau nm 1975, qua M, trc khi i c li cho ti, ti M c gi li thm ti, hin nay ng lm cho nh in Vit Los Angeles.
- Trc , nm 1969, ng Hoi Khanh, thi s kim Gim c nh xut bn Ca Dao, t vn nhng nhiu nhit tnh, c l tng, mun lp mt t sch Phi chu v Da en, nh thy T Mn gii thiu vi ti yu cu ti dch cho cun Cry, my beloved country ca Alan Paton, v a cho ti bn Php dch ca nh Albin Michel: Pleure, pays bien aim. Ti c thy cm ng, tc gi c lng thng dn da en v c hn th nn ti nhn li.
Ti dch k, nhan l Khc ln i, i qu hng yu du, rng theo st ci ging cht phc ca cc nhn vt da en, li kim ti liu vit bi Ta di 25 trang gii thiu tc gi v tc phm, vch chnh sch v nhn o ca thc dn da trng Nam Phi.
Sch bn chy, c mt s c gi khen l dch kho[8].
- Sau ti cn dch cho nh Ca Dao cun Things fall apart (Qu hng tan r) ca mt tc gi da en: Chinua Achebe.
ng Hoi Khanh tng ti mt gc ngc lan thay gc Nguyn Hu Ng cho ti mi nm trc, v trc r trong cn ging m cht. Sau ngy gii phng ng li thm ti mt hai ln. ng sng vi mt khu vn Bin Ho.
Page 178
Nay n li nhng nm t 1961 n 1974, mua c cn nh ng K ng ri, ti rt cng vic xut bn ti mc ti thiu, ton lc vo vic vit lch, c vi t bo v vi ba nh xut bn yu cu hp tc, nh vy m ti vit c kh nhiu, trong nhiu lnh vc, khin c ngi phi ngc nhin rng v vn g ti cng bn c vi mt tinh thn nghim tc, bng mt bt php gin d, sng sa. Nm 1975, trn mt bi bo, V Phin khen ti: ng Nguyn c ci ti ca mt nh gio l trnh by kin tht rnh mch, khin nhng vn rc ri, ti tm nht cng ho ra gin d, minh bch.
C th ni nhng nm ti sng y nht, c cm tnh ca nhiu c gi nht, c thm nhiu bn vn nht, uy tn ln nht.
Nhng bn vn u gip ti c nhiu, u lu li cho ti nhiu k nim p. Ti nh hi ti au nng, nc cc lun mt tun, ng Tr ng t tm thuc Bc cho ti ung, v coi v chng ti nh ngi thn trong nh. Cn bc s Nguyn Hu Phim gn nh ti th hai ngy li thm mt ln.
Hm nay tri u m, nhn chung quanh, mi bn ch cn vi ba, nhng ngi khc hoc tht lc hoc chn tri gc b c. Ti bi ngi nh li cu th ca T Xng:
Ta nh ngi xa cch ni sng, Ngi xa xa c nh ta khng?
Page 179
Ch thch: [1] ng Chu Hi K ngh c NHL tuyn cc bi ta vit cho mnh v vit cho bn vn, nhng c ch la trong s cc bi ta vit cho bn vn m thi. (Goldfish). [2] xut bn nm 1992, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT) [3] xut bn nm 1990, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT( [4] Trong Hi k chp l: V Bng. (Goldfish). [5] xut bn (2 ln) nm 1992, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT). [6] ti bn nm 1993, ti Nxb Vn hc. (BT). [7] xut bn nm 1996, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT) [8] ti bn nm 1996, ti Nxb Vn hc (BT). Ngun: http://www.thuvien-ebook.com Ngi ng: Ct.Ly Thi gian: 06/11/2009 9:36:11 SA Phn VIII Phn IX
Bi vit i vit vn ca ti Phn IX

Page 180
BN VN (Gm na u, tr.475-513, ch. XXI trong Hi K) () Ba bn thn u tin l ng H, H Chu, Gin Chi. ng H, Gin Chi ln hn ti, ngi 5 tui, ngi 6 tui, H Chu nh hn ti mi tui. ng H l ngi Nam (sinh trng H Tin) nhng t gia phong n gio dc, bt php u ging nh Nho t Bc, cn hai bn kia u l ngi Bc. C ba bn u bit ch Hn, u gi c t nhiu phong cch nh Nho. Bn anh em ti giao du vi nhau, tnh m nhc thu tuy thn m khng vn v, n o. Mi quen th ch knh nhau thi, ln ln cng hiu nhau th cng qu mn nhau hn, mc du c khi vi thng mi li thm nhau mt ln. Gp nhau chng ti ni chuyn v vn th nhiu nht, rt t khi tm s v chuyn ring. Mi ngi c mt li sng ring, nhng s thch ring, chng ti bit tn trng nhng ci ca nhau. Nu thy tht cn phi khuyn nhau mt li th ch ni pht qua, m nu bn khng nghe thi. Ti ngh min thnh thc vi nhau v gi c t cch l , ngoi ra khng cn bit ti.
NG H
Trong nhng chng trn ti nhc nhiu ti ng, k ln u tin ti gp ng Yim Yim th trang, ri nhng ln hp cui nm Qunh Lm th tht. Nm 1960, ng tng ti hai gc hong lan khi ti mua c nh ng K ng. Hai nm sau, mt gc tr hoa, ti hi hai o chn u tin tng ng. ng tng ti tp th Trinh trng vi bi th:
K sc nhc cc chi hong, k hng nhc lan
Hoa n n u Nim trinh trng
Page 181
Hi hoa phong tng Hng lng t my Thm tay ngi hi, thm tay ngi trng Nay mt bng, mai li mt bng Yu hoa xin gi tm lng cho nhau
---------------------------------------24-11-1962
Mi lt t ba tp Trinh trng ti thy sc nc hng lan: mt bng ti tng c thi s dn ln trang u vi 6 ch nt mc cn ng nh trn 6 cnh hoa: Lc nh danh s hu tn. o hoa kh , thi s mt ri m nay vn cn thm. Vic tng hoa , n s Mng Tuyt chp li trong bi Hoa ni (Vn ho nguyt san s 5-6 nm 1964). ng mt ngy 25.3.1969 th 63 tui. Ci cht ca ng tht p: ng ngm th v Trng vng ca Ngn Giang[1] ging ng Vn khoa th t gn mu, t xu trong cnh tay sinh vin, hn m, a li dng ng ri v nh, by gi ti tt th. Sng hm sau hay tin, ng Xuyn v ti ti, thy nt mt ng hng ho v ti. Xc ng mnh, v nh ti vit ngay bi Khc bc ng H. Bi ng kp trn bo Bch Khoa s 1.4.69.
Sau , ti vit tt c 4 bi na v ng: Thi s ng H v nh Ng[2] (Tin Vn 1969), ta c vin thi thoi (1969), Hn i Vit ging Hn Thuyn (1970), H Mc v h Lm (1971). Tt c nhng bi u nhc ti s nghip vn th ca ng.
ng coi tt c gia nh ti nh ngi trong nh. Ti ham vit m li thng au, ng cng yu, nh chng ti xa nhau, nn lu lu mi gp nhau. ng vit c bi no c th la hai bn in ring, ch thn ng sa li in ri ng li thnh tp mng, ng du son ng Thu c nguyt (tc ng H: ch H gm ba ch thu, c v nguyt), ri gi cho ti hai bn, mt bn vo t sch Long Xuyn, mt vo t sch
Page 182
Si Gn.
c vn ti thy cun no, bi no va th ng li thm ti hoc vit th khen vi li chn thnh, chng hn bo dch cun Sng p nh vy l hay; nh li bi Hng v sc ca ti, ng bo: Sao v du l hai cy min Nam m trong ny khng nh vn no ti, ch c bc v V Phin, ngi Bc, ngi Trung, l t ci hng ca sao v cnh ht du bay l t; ln khc ng cng so snh V Phin v ti: Vit tu bt th V Phin nht min Nam ny, m bin kho th khng ai hn bc. Cng c trng hp ng lm mt bi th kh di khen mt tc phm nh b i cng trit hc Trung Quc ca Gin Chi v ti. Bi bng ch Hn, ti khng chp li y.
ng cho ti l tri k ca ng khi ti bo ng c truyn thng nh Nho, ch thch dy hc (lc ng dy Vn khoa Si Gn), truyn lng yu ting Vit cho nhng thnh nin tun t; ti cng nhn ng l tri k ca ti khi ng nghe tin ngi ta mi dy i hc Vn khoa Si Gn, vi vng sng sm t trong Gia nh li nh ti khuyn ti ng nhn dy v mt th gi lm.
Bit ti au bao t, nn khi no mi ti d tic, cng bo ngi nh lm mn xi cho ti. L thnh hn cho chu Yim Yim, con gi t ca ng, trong s bn vn ng b ch mi v chng ti a du; cn tic i bn b, h hng khch sn th bit ti khng a no nhit nn khng p.
ng knh bc ba ti Tn Thnh cng nh knh bc rut ng, bit bc ti ng Kinh ngha thc v c hai a con, Tn Phng v Vit Chu, l nh th kh c ting Nam, nn n hn khng c dp gp bc ti.
ng knh bc Ba ti Tn Thnh cng nh knh bc rut ng, bit bc ti trong ng Kinh ngha thc, c hai ngi con l Tn Phng v Vit Chu l nh th c ting Nam nn n hn khng c gp bc ti. Cm ng nht l mi ln li thm ti, ng u t mt cy nhang bn th song thn ti ri mi ngi xung ni chuyn. ng Nguyn
Page 183
Hu Ng cng t nhang, qu trc bn th cha ti v cha ti v thn ph ng cng sinh nm inh Hi (1887) v cng theo phong tro ng Kinh ngha thc.
T nm 1963, nht l my nm trc khi mt, ng H v ti thng th t vi nhau. ng l nh vn ti gi c nhiu bc th qu nht, c bc cm ng nh bc ng sm hi vi b ph ng, ti cho in trong tp Lm con nn nh; c bc di mi trang nh bc ngy 19.3.64, dng 5 mu giy, trong ng cho bit cch ng cu t bi Trng Xun hnh(Bc th l mt ti liu ng lu li nh m thu nghe qu ku ca Quch Tn , coi sau).
Ngy 27 Tt nm (Gip Thn 1964) ng tng ti mt cnh mai bng trng rt thm em t ni T Chu (H Tin) ln[3], ri ngh lin hai cu:
Mt cnh Xun gi nim trn trng S dch trao tay m no ng.
ng tnh lm thm 6 cu na thnh mt bi th lut, nhng bn dn dp nh n Tt, khng lm c. Ti 30 Tt, ng sc nh nm Yim Yim th trang c ng 15 tui, bn dng ngh thm bn cu na. Sau mng mt Tt, thm c hai cu na thnh bi th khai bt 8 cu. Ri ng tr li hoa mai u, c 4 cu, thnh 12 cu. c 12 cu th phi lm thm thnh mt bi hnh. Bng i ba tun mi v hoa mai, ng qun bi th d dang . Ngy 24 thng ging (8.3.64), ng nhn c th ca ti cho hay cnh mai ng cho ti tn vo ngy u nm ri li m n, n na, thnh nh mai, ng mng, lm tip 6 cu v nh mai.
Ti hm , ngi nh v hc sinh c lm l sinh nht ng, ng vui, lm thm 6 cu na, thnh bn on, mi on 6 cu, vi hai cu kt:
Page 184
Gi lng non trm dng khi hc Vng nh trng di chn qunh tng.
Hn mt thng sau, ngy 25.4.64, ng sa li bi Trng Xun hnh v nhn c mt bc th khc ca ti k v qu hng ti Bc. Nhn c my cu i bc Ba ti cho ti t 16-17 nm trc, ng lm thm bi Tc Trng Xun hnh, gm 4 on, on 1 v 3 u 6 cu, on 2 v 4 u 4 cu, (26+20). Ti chp li y phn di (20 cu):
Mi trang ch tho nm mu giy Mt mnh tnh qu bn gc tng c c u y cnh go [4] Ch nghe i ting qua ku vang[5] i H Tin con Tn lnh Th Vit Tr kia cng Thi hng. Bm nhng chp chn quanh gi sm Chim u ru rt ngn thu dng[6] Bng hong nhc li li th c Bit kh th cho gp d dng[7] Thi lon dm tham nhiu ph qu? Lng bng gng gi cht thanh lng, Hi xem trong nhng lu mun h vit thnh cha sch na trang[8]
Page 185
Ng hp thung dung nh i n[9] Thnh hin li mi rng thnh thang. Thin thai gn gia phn hoa Trn mng na tri hc mng trng Tin gi dng i chi thot tc[10] K o nguyn c k tng thng.
Bi Trng Xun hnh (ng trn Vn ho nguyt san nm 1966) ng lm gn trn mt ma xun mi xong, hon ton tu hng, khng b cc trc, nhn mt vic g xy ra, lm t cu ri ; t lu sau mt vic khc xy ra, hoc nh li mt li no, khng lin quan g vi vic trc, ng li lm tip, ni vo vi nhng cu trn; trc sau ng chp li 5-6 vic khc nhau, cm hng khc nhau, ch c nim vui ny xun lm si dy Ariane trong bi trng thin 46 cu thi. Li rt c bit, c bit th mi hiu c th ca ng. N ch c bit thi ch khng th coi l kiu mu c, m nhng bi th ng lm theo li , ngi ngoi cuc khng sao hiu ni, nn khng th gi l hay c.
Th cho ti, ng vit rt thu, thng nm m vit, nn kh c, nt ti nh nt v ca ng, li l li m o bn chn tr, hoc tm s m khuya di nh trng. Ti cn gi tt c nhng bc th ca ng. ng mt c my nm, nha Vn ho t chc mt cuc trin lm tc phm v di bt ca ng mi ct ng Gia Long. B qu ph ng H mn ti nhng bc th trin lm cng vi nhng bc ng nhn c ca ti. Khi tr li, b c nh lm photocoppy tng ti nhng th ti gi cho ng, thnh th trong nh ti c nhng th ca chng ti gi cho nhau, iu chc him thy. B cn bo: anh ng H khng h gi cho ai nhiu th, m cng khng nhn c ca ai nhiu th nh vy.
Tc phm ca ng, ti c gn : C gi xun, Bi lan hnh, Hng gy

Page 186
mi nh Qu nht l tp th Trinh trng ti ni trn, vi hai bc ho hoa mai, c th: mt bc vi mt bi th ch Hn, mt bc vi mt bi th ch Vit, tc bi Nh mai k ni trang trn, sau khi ng sa v thm nhiu cu. Bc ch Hn ti cho chu ti, T L Hng, em qua Php thng 5.1979 cng vi ton b tc phm ca ti. Cc bn ca chu Paris trm tr khen nt v v ngha bi th. ng c cng sao lc v kho cu Truyn Song Tinh bng th ca Nguyn Hu Ho th k XVIII. ng H tht l mt ngh s t tnh tnh, li sng ti ti nng: th vn ng chi chut trang nh, bng by, c ging phong lu nhng t cm; ch Hn v ch Vit, nt ti nh ma, v mai th nc mnh cha thy ai hn. ng trng tro, nh, thp, nho nh, v hi yu ui, ng l mt th sinh thi c.
H CHU
ng H mt nm 1969 th bn nm sau H Chu mt[11], mi 50 tui. Gia nh ng nh nh xut bn Mc Lm (chu ng ng H) bo tin cho ti hi tr; c tin ti cng xc ng, vit ngay mt bi k cuc i, s nghip vn th ca ng. Bi ng trn Bch Khoa, ngn m y , cc bn vn cho l cm ng.
ng vit vn k, iu luyn theo mt li ring; ng chi thn vi V Hong Chng, lm th, t thi, nhng c cc bn khen l gi gin, hay nh bi Duyn Liu Trai ( u tpNam Hi truyn k):
Phng vng cha nm y gic m, Vang ci cht tnh c u ng! Na trang k s h lay gi, Bn mt thu phn qu c th. Hn mt i sau u cng vy,
Page 187
Tnh trm nm c li by gi. Kia ai dong uc xa dn mi? Eo c canh g nhng ngn ng.
ng thch dy hc, c hc tr v bn b mn v tnh tnh hin, nh, thnh thc. ng H l mt ngh s phong lu theo li c; H Chu cng l mt ngh s li c, nhng bnh dn hn, kiu mt ng thch ung tr ngon, nh t tm, trng cy, nui chim, g.
Chng ti tuy qu mn nhau, nhng t khi ng dy hc (1956), chng ti mi nm ch gp nhau vi ln. ng t vit th, c vic g th tm bn ni chuyn. Ti khng gi c bc th no ca ng c. mt chng trn ti k duyn vn t ca chng ti, ng gip ti trong vic xut bn ra sao, nn khng c g chp thm. ng lu li tp Nam Hi truyn k, tp tp bt Th, Nghin, Hoa, Mng, cun hiu th ng lut v mt tp trch dch Tnh s.
GIN CHI
Ti xt khng phi l mt ngh s, khng c cht ngh s tnh no m ba bn thn ca ti u l ngh s. ng Gin Chi Nguyn Hu Vn l mt ngh s nhng mi hn ng H v H Chu, hn ti 6 tui, hn ng H 1 tui. Ti quen ng l do ng ng Xuyn dt vo mt bui sng ma ng (?) 1958. To ln, ht tc ngn, ng c v hin ngang, khng ra mt thi s. Tnh tnh t nhin, thng thn, d thn mt, nh nhn, kn o. Coi mt tm hnh ca ng hi 30-40 mi tui, ti bo a ng: C v Lng Sn Bc qu[12]. ng qu lng H Yn Quyt (tc gi l lng Ct) trn ng Parreau t lng Bi (Yn Thi) qua Cu Giy, mt lng ni ting l lng vn vt trong tnh H ng, m h Nguyn ca ng t cui L, u Nguyn, thi no cng c ngi t, v i khoa th ngang m v trung khoa (c, t) th km h Hong ca Hoa Bng (Hong Thc Trm) cng lng . ng c mt ngi anh hay ch, hay th.
Page 188
Sinh nm 1905, hc ch Hn, mi lm tui u kho sinh, lc thi Hng b, ng chuyn qua hc ch Php, t nm sau u bng Tiu hc ri vo trng Bi, hc 4 nm na, u bng Thnh chung hng bnh. Nh xa nn hi ng phi tr trong n Ngc Sn hay mt cha no . ng lm s Bu in, tnh cng trc, cp trn khng a, c thi i phi ln Lai Chu, lu li bi:
-----------Thu Lai Chu
Hi may gy gy, Tri vng ny nhiu my, Nng ma chp chn, Khng ru lng nh say. Th nh mt, Phm n khng dy! L i trn trn vng la cy. Dm ba bng i hng ngy ngt ngi, Sng Na ni Sp bi hi, Ng sng ng ni, m ngi Mng Keo.
Tnh tnh ng ho hoa phong nh, thch hoa, ru, nhc. Th ng c ging lng mn ca thi , nhng khng st mt m ho hng:
-------Mi ru (trch mt on)

Page 189
Ung i, no bn ung i, Lnh nh ngy thng my khi sum vy! Ung cho lng m m nay, Tnh sung sut kip th say mt gi. C i trong ci m h, Ho khuy d vng, bt ng tng lai, Thi gian ho c bt di, Khng gian ho rt trong vi tc li
V sau nhc li thi , ng n hn rng ph b tui xun.
ng theo Vit Nam Quc dn ng, nhng nm 1945 v yu nc nn cng gip Vit Minh. Sau cch mng thng 8, ng khng khi tng ht rung cho cch mng, li b tin rn khi gii gip anh em khng chin. Lng trai bn phng ca ng lc tng bng pht phi vi ngn c sao vng:
() L. c thy Mt tri m nay ang ln r rng? Rng c m , Ngi sao bay vng Sao bay c m,
Page 190
Lng trai bn phng Ngha i rng m, Tnh ngi ln hng
--------(Lng trai bn phng).
Nhng nm khng chin, ng ra bng, ln min thng du kim n bng cc ngh xe gai, bun na v chn vt, tng ng m phi ng ni bi tha ma, sng cuc i nay y mai .
-----------V nh
Ta li ra i i lang thang, Nhng ngy v nh, bc tha hng: Thuyn bay c mc, m trng Ct Bi ng tha ma, ht thuc Mng. Nc c, vt tan, tri bo! Bng chiu, nga tht, ni chia cng Tnh say hoa khi, ci ma gi, Ngonh li ph sinh chc na ng!
Ri ng hi c v H Ni. Nm 1954, thy chnh sch rung t ca Vit Minh khng n, thy bn cch mng c tr mt vi ng, t ng, khng cn cht tnh ngi g c, ng phi b qu hng m v Nam.
Page 191
----Trn ng bay v Nam
Tm t bt nng ngn, Trng trung xa lun chuyn. ------------------------------(C thi)
Tri my thu lm khch bn phng, Thu nay la x, li ln ng. Bin leo tri thm mun ln bic, Ct gii cn xa mt sc vng. Cuc sng nh khinh gi bi, Lng ngi ai ch c qu hng! C tng t gic hong hn xung, My trng ti bi, ni ngn ngang
Nh cuc di c m ti c gp ng. Hi , ti c c tp C c gm mt s truyn ngn ca L Tn, ng tuyn ri dch, nh chu xut bn H Ni nm 1954. Bit ci vn Hn t ca ng, nht l Bch thoi, hn ti nhiu, ti ngh vi ng cng vit b i cng trit hc Trung Quc, ng nhn li v chng ti hp tc vi nhau, vui v c li cho c hai: nh c ng ti mi mnh bo bc vo khu vc , v nh ti c thc y t ng mi sng tc mnh. Ngoi nhng tc phm vit chung vi ti, ng cn dch Q. chnh truyn ca L Tn, Tuyn tp L Tn, Ci m hm y (S. Maugham) Thc l mt duyn tin nh c l cha h thy trong vn hc s nc nh t u th k n nay.
Page 192
ng cho ti l mt bn tng tri ca ng, c ln gi cho ti hai cu ny:
Nh u thu y xo Trung trit, u ch thi xa mi Thc Nha
Ti cng coi ng l bn tng tri. Khi c ngi bn vi ng gii thiu ti v gii Tuyn dng s nghip Vn hc nm 1973 ca Ph Quc v khanh c trch Vn ho, ng gt i: Bc y khng chu u, ng gii thiu. Theo th l th ai cng c th ng ra gii thiu ngi c tuyn dng ri hi ng tuyn trch s la; nhng trong phiu gii thiu phi c ch k ca ngi c gii thiu t chp thun, nh vy phng xa trng hp ngi c trao gii m khng chu lnh gii, nh trng hp Gin Chi v ti nm 1966 c gii thng bin kho ton quc v cun Thng b i cng trit hc Trung Quc. Hai bn Bch Khoa, ng L Ng Chu v ng V Phin li ngh vi ti cc ng y gii thiu, ti t chi v khng chu k tn trn phiu gii thiu. Sau, gii Tuyn dng s nghip v tay ng Nguyn Duy Cn, cnh tay mt ca ng Mai Th Truyn, Quc v khanh Vn ho. K gi L Rng trn bo Tin Tuyn (mt t ca chnh quyn), ngy 20.1.73 vit: V ngnh bin kho Vit Nam hin ti, ngi ti cho l c cng nht, phi k ng Nguyn Hin L. Nhng v mt l no ng khng mun nhn gii. Tht l mt s ng tic. Nu khng c ng Nguyn Hin L, ng Thu Giang (Nguyn Duy Cn) nhn vinh d k trn cng l mt iu n tho.
ng Gin Chi v Nam, lm Thanh tra Qun Bu n khi v hu ri dy i hc Vn khoa Si Gn, Hu v mn Trung trit ti nm 1977 th thi.
Ch khi no thc c hng ng mi lm th, nn ti nay ng mi c vi trm bi, mt phn l dch. Th ng ti thch hn th ng H, ng Xuyn, Quch Tn, v c nhiu th (c mi ln c), nhiu ging,
Page 193
a s l cm khi, khi bun th , khi th trm hng, li c lc thanh thot. Thng c hnh nh mi v thnh thong cng dng in cu k. Mi giai on, mi bin c ln trong i ng u c phn nh trong tp Tc lng m ng mi nh my mi bn cho bn hu (khng in) ghi li tm t ca ng t tr ti gi.
Trn ti chp t bi ca ng, di y xin thm bn bi na[13]:
--------Tn c (1947)
My xm u non, gi ca rng,[14] Hoang vu trc mt, gic sau lng. Cu th m vit, ngm ri x, Chn nc mnh pha, nhp li ngng. Nm ht qu ngi, ma xung nng, Gm treo i lon, bn ngi dng. Trng nhau, trng mi u cha bc, Gn ging ci au, nut l mng.
--------Ri Thn kinh
------(Gi Nguyn Vn Th v Phan Du)
Cn ging u ni? Sng no reo?
Page 194
An Cu li xa, Bch M theo Trng dng mun hnh my ngt ngt Xanh chm mt vng, bin thiu thiu Hng hoa x Hu i tnh bn, V tr thy Trang mt cnh diu. Ht thc thi thng vng i ho Chn ngn cao v mng lng tiu[15].
----------Pht giy trn ni
Nng mai rc bng anh o Gi thng lng lng thng vo bt nghin Bnh bng my trng qua hin Nhn gian cht nh cht qun c mnh Ting g tra vng non xanh Trm tng kh nh, nc mnh ri ri Sng khuya cui lng trng soi, H v mt sc sng ngi tm t. Git mnh t sng xa a, Nim qu hng chng gi ma m bun. ----------------------(Gc Tng m, Lt)
Page 195
------Chi i xun
Xun v, qun i o, Theo chu ln chi i. C xanh ng chu nm, Gc thng ng chu ngi. Di l h, Trn l tri. H nghing lp lnh, Tri nga chi vi. Xem bm vng bay Xem my trng tri. Bm vng mng tr, My trng tc ai. Mng lng nghe v cnh Vui ci hn nhin vui My trng lng lng bay mi Bm vng pht phi khng thi Pht giy v tr ngng trong ni, ( B mt on)
C l ln l ln cui cng ng c hng ci vui hn nhin. Ri Gii phng min Nam. Lc ny y ng ng vit v i Vng Duy[16].
Page 196
Trong s my bi th chng ny, ti trch th ng nhiu hn c v th ng cha in thnh tp, t ai bit.
NG XUYN
Tc Nguyn Gia Tr vi Gin Chi quen nhau t hi tr, tui xp x nhau, gia th nh nhau, u trong nhng gia nh nhiu i t, qun lng ng Ngc (tc gi l lng V), mt lng ni ting v vn hc gn H Ni, con c mn Tnh Trai; hi nh cng hc ch Nho n 16 tui ri mi chuyn qua hc ch Php, ba nm Tiu hc, nhng khng hc tip ht Cao ng tiu hc nh Gin Chi, sau lm th k Nha Quan thu Hi Phng, di c vo Si Gn nm 1954, cng vn lm Quan thu n khi v hu.
Nhng hai bn tri ngc nhau v nhiu im: ng Xuyn thp, gy, mt sng, chm chp, v mt khc kh, bn o di thm vo th ai cng bo l mt thy ; tnh tnh nghim cn, hi cu n, sng rt gin d, t c sch, t giao du, ch m lm th m th ng cng rt c.
ng t xt ng: Trong lng vn, c l ti l ngi c nt nht: khng dnh t tng, nhng cng l k lc hu nht: khng bit i xe p. Tnh hay gt gng, nhng chn tht, bn b yu. ng. ng rt chn tht, tht nh m na, m cng tht lim khit, cng l im bn b qu, nhng chc cng b vi k ght v c ln ng than: Nc m trong qu, c khng a.
Vic nh ng giao cho v ht, tri hn vi thi s Bng B Ln, mt bn th ca ng: h Bng tho vt, dy hc bn chc gi mt tun, dch sch, vit sch, chp nh, gip i truyn hnh, mt mnh nui gia nh trn 12 ngi, li lo tnh c vic nh; cn ng Xuyn ht gi cng s, v nh ngh ti th.
Page 197
ng c th ng trn An Nam tp ch t hi 25 tui v c Tn khen; t n nay non na th k ng xut bn c bn tp: Thuyn th, Gi nm, Bn chiu, Tuyn tp th Hn Vit (dch); ngoi ra cn vi tp na cha in, tnh ra c sng tc ln dch c trn 600 bi.
Gin Chi ph bnh th ng nh sau: Anh say sa cnh p thin nhin v thng nng lng trc nhng cnh i ngang tri. V c th anh ngi ta phng pht thy ci ti b ca mt Vng Ma Ct v dt do mt ng tnh ca mt Bch Lc Thin. My nm nay ti thy th ng c ging th T Xng na.
ng a dng th th lut nht, thnh thong lm mt bi lc bt hay song tht lc bt. Th ng chnh, c nhc, bi no cng xen cnh vo tnh, nhng thiu b su, mi. c bit l ng t dng in, t dng c ch Hn, rt c ging Vit. Tnh cm ca ng ch hin phn pht, nh c tit ch theo o Nho ri (khng k nhng bi na i gn y, cha in). ng c in m Gin Chi lng mn. ng c nhc im l hi tr ght phong tro th mi, khng chu c mt nh no c, v cng t c sch. V gi ng i nhng vn khng chu ni th t do.
ng l sn phm cui cng ca o Nho Vit Nam. Khng th cn mt ngi na nh ng. Ti may mn c gii thiu hai tp Thuyn th v Tuyn tp th Hn Vit, nn y ti khi chp thm. Tc phm ca ng ti gi c ; th ca ng kh nhiu, ton ni v th, bc no cng ngn thi, ti gi c gn cng gn .
QUCH TN
Ti bit danh Quch Tn t hi th chin nhng quen ng th mi trn mi nm nay. Vo khong u nm 1967-68, c cun Nc non Bnh
Page 198
nh ca ng, ti vit mt bi ng trn t Tn Vn (1968) khen l tc phm c gi tr nht trong loi a phng ch v ti liu di do m vn li hay. Ti khuyn khch ng vit mt cun na v Nha Trang ni ng ng . ng vit lin cun X Trm hng, cun ny cn hay hn cun trn: chp nhiu cnh l Khnh Ho, nht l cnh ni m ti chc khng ai t hn ng c; ti li gii thiu trn t Tn Vn nm (1970). T chng ti thng th t vi nhau v ln no Nha Trang vo Si Gn ng cng li ni chuyn vn th vi ti mt vi gi.
ng hn ti hai tui, sinh Bnh nh, t tin l ngi Trung Hoa, song thn u bit ch Hn, thn ph c c tn hc, u bng Thnh chung, lm cng chc. ng hc ch Hn ti 12 tui ri mi hc ch Quc ng v ch Php; cng sm u bng Thnh chung, ri ra lm th k hnh chnh nui cc em v lc song thn quy tin. Nh gio dc gia nh v nh t hc, ng bit ch Hn, ch Nm v lm th ni danh t hi ngoi hai mi tui, cng nh ng Xuyn, c Tn khen l t cnh c nhiu v hng hu, u n, nh ch, tinh cng.
ng nh ngi, thp, lng rt ngay, bc i vng, u; tnh t nhin, thng thn, vui v, nhiu tnh cm, chi thn vi Hn Mc T, Ch Lan Vin, Bch Kh; ngi Bnh nh gi lBn thnh[17] t hu.
ng c th ni chuyn v th c bui m khng chn. S hiu bit ca ng v th lut, v in tch, Vit Nam c l khng ai bng.
ng l nh th sing nng nht, sng tc mnh nht. Ngoi by chc tui m ngy no cng nh my sut bui c (ng vit bng my nh ch) c khi ng gi chu ni, ngoi. Trong mt bc th ngy 20.12.79, nhn ti hi, ng cho hay c non 1.500 bi th, trong s c khong 900 bi cn th: tht tuyt, ng tuyt, tht lut, ng lut; trn 400 bi lc bt t bn cu tr ln; v khong 200 bi th dch. Ch c mt s nh c xut bn trong cc tp Ma c in (1939), Mng Ngn sn (1941), ng bng chiu, T Nh thi
Page 199
Quch Tn chuyn v th lut, ti cho rng t u th k n nay khng ai c cng vi th lut bng ng: ng c trn ngn bi th lut, k c th dch; li chp hi k, ph bnh hu ht cc nh th lut ni ting nc ta trong na th k nay, trc sau my chc nh, gm c ngn trang (vn cn bn tho); sau cng li vit mt tp dy cch lm th lut (b cc ra sao, dng in ra sao, la m thanh ra sao), ch cho ta th no l hay, th no l hng Tp dy khong 200 trang, vit k hn cun hiu th ng lut ca H Chu nhiu, tic rng khng bit bao gi mi in c.
Th lut nc ta, theo s chp th c t cui th k XIII, ti nay c by th k, ti on n s chm dt u th k ti, cng nh th Sonnet ca Php ngy nay khng cn ai lm na. Vy ta c th coi Quch Tn l ngi cui cng c cng vi n, ngi u tin l Hn Thuyn, ngi gy phong tro th Nm i Trn Nhn Tn.
Ngoi ra ng cn c 15 bi vn t, mt bi c khc ln bia trc n th vua Quang Trung Bnh nh, nhng sau ngy gii phng bia b trt xi mng ln.
ng li vit tiu thuyt Trng ma lu Vit, Duyn tin (loi truyn k), phng tc b truyn Ngn l mt m ca Rp; vit a phng ch: Nc non Bnh nh, X Trm Hng, Danh nhn Bnh nh, v my ngn trang thi thoi, hi k, ngh thut lm th, truyn k v Bch Kh, o Tn. Bn tho ca ng ti nay cn my ngn trang cha in, u t ai ng ni![18]
Th ng thnh thong c cm xc mi, mi v ng vit rt nhiu; nng nn hn th ng Xuyn, c l v ng c Ty hc hn ng Xuyn, mt s bi gi cm v rt ni ting nh 2 bi th di y u trong Ma c in:
---m thu nghe qu ku
Page 200
T y hng r r sang, Bng ln m thu ting rn rng. Tri bn Phong Kiu sng thp thong, Thu sng Xch Bch nguyt m mng. Bn chn thng k nng song bc, Lnh lo su ai rng ging vng. Ting di lng tri ng vng mi, Tnh hoang mang gi t hoang mang.
-----------Tr tri
Tnh cng l m bn cng l! Bao nhiu khng kht by h! Su mong ri l khn ri l, Nh gi vo th ngh ti th. Ma gi canh di ngn li mng, Bo my bn c quyn lng t. Hi thm tin tc bao gi li, Con thc qua sng li m !
Th ng v gi t nhin hn nhng vn gi nhng nt chnh thi bn chc nm trc. Nhiu ngi trch th ng o gt v dng nhiu in
Page 201
qu. ng bo: Th tht l ti lm th khng n ni kh cng phu nh Gi o (). Nhiu khi lm rt nhanh. Song s thai nghn ca th c phn lu. Ngoi bi m thu nghe qu ku, ti cn nhiu bi khc m cm xc v tnh th nm trong tm hn ti trn di 10-15 nm nh bi p , Bng chn trong Mng Ngn sn.
S dng in ca ti ai, cng tng ti moi u moi c ra tm in. Trn thc t khng phi th. Chnh in tm ti ph t (th cho ti ngy 19.9.80).
Trong bi Chung quanh bi m thu nghe qu ku vit ngy 4.8.63 (Bng B Ln in vo tp K nim vn thi s hin i II, nh xut bn Xy dng), Quch Tn cho bit ng thai nghn bi th ra sao. Mt bui ti cui thu inh Mo (1927), trng m m, t bn An Thi, ven b sng Cn tr v nh, qua mt khc ng vng, ng nghe thy mt by qu thnh lnh ct ting ku va rng rn va lnh lng. T ting qu ku m nh ng. Ba thng sau, b thn ng mt, ting qu li thnh no nng, ho ht. Ri bng i 12 nm, nm 1939, mt m trng, nhn nghe mt ting di xa ngn di ra, ting qu nm xa vt thc dy rn rng, nhng du dng ch khng rng rn nh trc. m ng thao thc, nh li nhiu k c ()
Do ch qu m ng lin tng n mu en, n ch v ng nh bi y hng ca Lu V Tch; ri nh n bn An Thi ng qua nm 1927 m ng lin tng n bn Phong Kiu ca Trng K trong bi Phong Kiu d bc; li nh ti con sng Cn m lin tng n dng sng Xch Bch vi con thuyn T ng Pha, nh bi Tin Xch Bch ph trong c dn cu Minh nguyt tinh hy, thc Nam phi ca To Tho; c ht in ny n in khc ni nhau a ng vo ci mng, v sng hm sau na ng lm xong bi m thu nghe qu ku, nh chp trn, ch khc cu 6 l: Thc thm chng ai qu n vng (lc by gi qun Nht ng Vit Nam, nhiu ngi i lnh lp danh, nhiu b v b chic bng), v cu 8 l: Tnh lang mang gi t lang mang.
Nm 1941, khi sp in vo tp Ma c in, ng thy khng va hai

Page 202
cu , nn sa li l Lnh lo su ai rng ging vng v Tnh hoang mang gi t hoang mang.
, ng thai nghn bi m thu nh vy, t 1927 n nm 1941, 14 nm c thy.
ng nhiu khi lm th rt nhanh, iu tt ng, c vy ng mi lm c 1.500 bi; v li nh th no khi hng ti th cng nh th c. ng khng kh cng phu nh Gi o trong phi Qui n i ng, iu ny ti chc cng ng; nhng bi m thu nghe qu ku lm xong ri, hai nm sau mi sa cu 6 v cu 8, th ng cng khng khc Gi o my: Gi o[19] Lng c tam nin c, ng th lng c nh nin c. V ti ngh vit k th phi vy. ng khng moi c ra tm in m in t nhin ti. iu d hiu. in thng l do mt , mt vn hoc mt vi ch trong cu gi nn, t ai v c m a in vo th.
S thai nghn c phn lu, nh bi m thu nghe qu ku mt 14 nm. M chuyn th rt thng, nh bi Hoa o nm trc ca ti (L Bi trong loi Bng hng ci o - 1970) cng c th ni l thai nghn trong bn chc nm: t hi ti cn trung hc, mt ngy xun nm 1929 hay 30 thong thy mt thiu n bn mt gc o mn khai; ri nm 1942 hay 43, mt m trng qua o C, thy mt cnh p cng ch xut hin trong mi giy nh ln trc; ri sau mi nm na (1952) cnh mt thiu n bn mt bi hng nhung nhc li cho ti cnh thiu n bn gc o nm xa; sau cng mi n Tt Tn Hi (1971) nhn nh ti cu: Aimez ce que jamais on ne verra deux fois (Hy yu nhng g ta khng bao gi gp c ln sau) ca A. de Vigny, ti mi vit bi ni trong mt ngy. Nhng cnh p hoc l, c khi ch l mt li ni, mt hng thm, mt m thanh lm ta xc ng mnh bao gi cng in su vo c ta, nm trong tim thc ca ta, khi no gp c hi thun tin mi ti hin, y ta ghi chp li. Nh vn, nh th no cng nghim thy th.
Tm li cch sng tc, cu t ca Quch Tn l cch chung ca mi ngi cm bt, nhng ng l ngi u tin ti c bit, khng giu
Page 203
gim g c, chp li t m cho c gi bit. Thng cc nh vn k iu , cng nh thiu n khng mun cho ai thy mnh t im. Cho nn bi Chung quanh bi m thu nghe ting qu ku ng coi l mt ti liu qu. Chnh cch lm th ca ng H ti k trn mi l c bit c bit ch khng c ngha l mu mc.
Ti khng c c cc truyn k v bn phng tc Nghn l mt m ca Quch Tn. Vn k s, t cnh ca ng hay nh trong hai cun a phng ch v Bnh nh v Nha Trang. Xt chung, vn xui ca ng cng dng nhiu in, nhiu ch Hn, v khi no ng vit t nhin th vn linh ng v c duyn. Ti cn nh mt bi hi k 9-10 trang (cha in) ng vit v n s Tng Ph. Ti cha h gp n s mt ln no m c bi ng, ti thy chn dung b hin r trc mt ti, lanh l, vui v, cng ci, t nhin, c nhiu nt n ng; nghe c c ging ni ca b na m ti on l sang sng, d dm, cu k m thn mt; cm tng y ht nh ti c th b, bc th duy nht b gi cho ti, vi nm trc khi b mt.
My nm nay, Quch Tn v ti thng th t vi nhau, bc no ng vit cng di, nt cng chn phng, ging thanh nh, chn thnh. Xp th ca ng dy hn xp th ca ng H ri ( B 3 trang ri)[20].
VI HUYN C
Mt bn gi na, Vi Huyn c, hn ti chn mi tui, gii Php vn, bit nhiu ch Hn, gc Trung Hoa, qu Mng Ci, nm 1954 di c vo Si Gn. ng khng lm th, chuyn vit kch v dch, ni ting trc th chin v kch Kim tin, kch Eternels regrets bng ting Php v Dng Qu Phi, c gii thng Hn lm vin Nice. Sau th chin, sng tc kch Thnh Ct T Hn.
Thi tr, c hi ng lm thu khon Hi Phng, rt phong lu. T khi vo Nam (1954), ng b gn nh n trong mt cn nh g ti ng
Page 204
nm Bnh Ho (Gia nh): ng dy mn kch vi nm Vin m nhc v dch truyn Trung Hoa ca Quch Lng Hu, Qunh Dao, T Vu, Vng Lam, Lm Ng ng, kch ca Marcel Pagnol; cn b th dy trng tiu hc a Kao.
Sau khi b mt, ng sng c c, mc d c con trai, con du, chu ni Si Gn; ch bui tra mi c mt a chu em cm vo cho ng ri v; sng v chiu ng n tim. ng rt thch bn vn, gp th mng lm, nhng ng xa qu, chng ti t ti c.
Tnh tnh xu xo, ci m, ai cng qu. Vi nh xut bn lu lu in cho ng mt tc phm, nh vy tm sng.
ng cho hay bt u son b T in Vit Nam rt k, mi ti ch C c 5.000 trang ri ngng lun, khng hiu ti sao.
Kch ca ng kh; cc bn dch ca ng rt cng phu, kho chuyn qua ting Vit, nhng ng li a gi nhiu danh t Trung Hoa, mc d c ting Vit tng ng. ng bo nh vy l lm giu ting Vit.
Sau ngy gii phng ng cn sng c c hn na v con trai ng Si Gn qua Php; hai nh vn tr Triu Linh v Hong Hng Trang li vi ng cho vui.
Nm 1976, mt con trai ng lm bc s H Ni vo n ng ra Bc sng, ng khng mun i, bo: Bn b tao c trong ny, ra ngoi c bn no u?. ng t gy xng hng, tui qu cao, xng khng lnh c, con ng a ng ra H Ni bng my bay. c t lu sau nghe tin ng mt ngoi , bn vn ai cng nh tic.
Page 205
L NGC TR
Bn trong Nam d thng nht l L Ngc Tr, hn ti mt tui. ng tht l mt hc gi cn c, rt khim tn. Cha hc ht ban Cao ng tiu hc th thi; nh gio dc gia nh (ng gc Minh Hng) m thng ch Hn, li bit ting Qung ng, nht l nh cng t hc, tm ti m son c b Vit ng chnh t t v m tt c hc gi Vit, Php u nhn l mt cng trnh c gi tr v ngn ng hc. Gio s Gaspardone Paris gii thiu cun cng vi b Kho lun v ng php Vit Nam trong mt tp ch Thu S ti dn trn.
ng rt tt vi bn. Hi cn lm th k Th vin c ng Gia Long, ng thng kim gim ti liu cho bn vn. Sau ng thi gip vic Th vin, anh em chng ti khng mun ti na. ng nh Nguyn Hu Ng ni, ng l linh hn ca Th vin v khng sao kim c ngi hiu rng, bit su v sch bo trong th vin m li sn lng gip bn nh ng.
Khi ng son xong b Chnh t, ti gii thiu tc phm vi nh xut bn Thanh Tn v nh ny vui v nhn, mc du bit cng vic n lot rt kh khn. B c gii thng Vn hc ton quc (ngnh bin kho) v mt hai nm sau ng c mi dy mn Chnh t Vit ng i hc Vn khoa Si Gn. ng tnh son tip b T v ng nguyn Vit Nam[21], cho nn sau ngy Gii phng, ng thi dy Vn khoa, trn th gi vo cng vic . Nhng sc ng suy, cha kp hon thnh th mt Ch Ln nm 1979, li mt t th m ti ng rng chnh quyn khng bit nhn nh gi tr.
NGUYN BT TU
Mt nh ngn ng hc ni ting na l Nguyn Bt Tu, qu Bc, nm nay ngoi su mi tui. Cao ln, kho mnh, c thn, ch t hc m gii v ng m hc, c vi c quan vn ha Php, M bit ti, tr cp cho mi thng mt s tin ng i kho v ngn ng cc dn
Page 206
tc thiu s min ni t Pleiku, Kontum vo. Trong my chc nm ng gom gp c rt nhiu ti liu: t vng, phim nh, bng thu m v cc ngn ng . Sau ngy Gii phng, chnh ph Cch mng cho ng mt bit th ti Lt. ng vit c kh nhiu nhng in c rt t, trc sau ch c 2 cun: Ch v vn Vit khoa hc, xut bn nm 1950 nghin cu v cch pht m v ngun gc ting Vit, v Ngn ng hc Vit Nam, xut bn nm 1959 ti Si Gn; v t bi bo, v cng trnh ca ng c tnh bc hc, rt kh in v ph bin. ng c hng tm ci cch Vit ng: bao nhiu danh t Hn Vit cu to theo ng Php Trung Hoa, ng ngh b ht m cu to li theo ng php Vit. Mi nm Lt, ng xung Si Gn mt hai ln, thng li thm ti. Tnh tnh nh nhn, nhng rt t tin v nhiu cnh gc nn t bn[22].
TRNG VN CHNH
Trong mt chng trn ti nhc nhiu ti ng, y l ni thm: ng qu Bc Ninh, hc trng Bi trc ti ba (?) nm, nm 1926, v v truy iu Phan Chu Trinh ng thi hc, u bng Thnh chung, lm s Bu in, ti chc Thanh tra, nm 1946 di c vo Nam lm Gim c Bu in Nam Phn, t hc ch Hn t trc, gii v Php ng, ni ting v ng php; dy i hc S phm Si Gn v Vn khoa Hu. ng c c t trng, t tin, hn ti 2-3 tui. Nm 1982 ng qua Php on t vi con ri mt bn u nm 1983. VNG HNG SN Sn l ch Thnh c theo ging Phc Kin. Bn thn ca L Ngc Tr. Cng l mt hc gi ni ting. ng gc Minh Hng, qu Sc Trng, nm nay 79 tui, tc bc ph, vn cn mnh. Gii ting Php, lm th k ri tham t (commis) ngch hnh chnh, chuyn kho v c Trung Hoa, Vit Nam; v lch s min Nam (Si Gn nm xa); v ca nhc min Nam, c bit l nhng tung ci lng. Mc du gn 80 tui, ng vn tra cu cc sch son mt b t in a danh min Nam, v lp c hai ba ngn th. Cng vic rt kh v ng t cch lm hn ai c v bit nhiu min, bit nhiu tn Min v Trung
Page 207
Hoa li c nhiu sch c. C hi ng dy s i hc Si Gn, Hu. Vn ng chu nh hng nhiu ca Trng Vnh K, c ging hn nhin, bnh dn ca ngi Nam, dng nhiu ting c a phng, tri hn vi ng H.
Bit th ca ng Gia nh, ng Nguyn Thin Thut, l mt ngi nh c ca t nhn, c t kin trc n cnh ca, cy ct, phin ngi, ci rui, trong cha rt nhiu c, hu ht l s t i Tng, i Minh; sch qu cha y chn mi t, vy m hin nay ng vn mi tun mt hai ln xch ba toong t Gia nh ngi xe lam (Lambretta) ra Si Gn, li ch sch c ng C Hp (Bi Quang Chiu c), gc ng Calmette, tm mua nhng sch him d gi rt cao. Thy ng ti, cc bn hng sch bu li hi han, a sch qu cho ng coi, c k gi ng l cha. ng xut bn ba cun sch dy v c, v cn c ngn trang hi k cha in.
ng rt qu thi gi, nn c ngi tng lm ng kh tnh; thc ra i vi bn vn ng n th lun lun vui v tip, b c bui ging v c, thi i, gi tr ca mi mn. Mi cun sch, mi mn c ca ng u nh s, ghi s v c mt th ring. Ti ln no cng m nghe ng k chuyn c hng gi. Sc ng cn mnh, k tnh ca ng cn tt, ng cha dng ti mt na nhng hiu bit ca ng v min Nam. Ti mong ng sng c mi nm na, ghi chp tht nhiu cho i sau.
Trc ngy Gii phng, chng ti v mi ngi theo mt ng ring, nn t gp nhau. T 1976, ng thng gh ti nhng khi ra Si Gn kim sch c, cho nn cng ngy cng thn. Bit ti thch loi no, ng chu kh em cho ti c. Ti qu ng, v lu khng gp th nh [23].
Mt hc gi na, chuyn v s min Nam l gio s L Th Xun. ng qu Bn Tre, sinh trong mt gia nh nho hc, nn thng c ch Php v ch Hn. Trc th chin, vit nhiu bi c gi tr kho v s. Trong cuc khng Php, ti liu mt ht, t ng chn nn, khng vit lch g na. Ti quen ng t khi ng coi nh in Maurice, in sch cho nh P. Vn Ti. ng rt ch trng n chnh t, mt cch y 2 ba nm. Cng trnh cui cng ca ng l hiu nh truyn Lc Vn Tin; hc gi
Page 208
no cng nhn thy tp c gi tr.
NGUYN VN HU
Nh hn ti 7-8 tui cha phi l hc gi nh my nh trn, nhng cng c cng vi vn ha. Qu C Lao Ging (Long Xuyn), ngang M Lung, bit ch Hn, ch Php, theo o Ho Ho, nhng khng lm chnh tr, ch nghin cu sm ging ca Hunh Ph S, iu khin t Hoa Sen ca tn trong o, thng i thuyt gio cc lng, qun min Ty, c tn tip n long trng, do chnh quyn a phng cng n. Tnh tnh hin lnh, nh nhn, sing nng. Va dy hc, va gip o, va kho v cc di tch, danh nhn trong min Long Xuyn - Chu c vit sch. Bn cun ca ng: c C Qun (mt v khi ngha Long Xuyn - Chu c thi Php thuc), Ch s Nguyn Quang Diu (mt nh cch mng Cao Lnh trong nhng nm gia hai th chin), Thoi Ngc Hu, v Na thng trong min Tht Sn, gip cho chng ta c nhiu ti liu.
ng c cun ng Kinh ngha thc v cun By ngy trong ng Thp Mi ca ti ri lm quen vi ti, nh ti ta cho cun Nguyn Quang Diu, cun ny c gii nh Vn chng ton quc mn bin kho. ng lm vic cn thn, thu thp c nhiu ti liu. ng thng li thm ti khi ti v Long Xuyn. Hin nay ng b bnh, t lit, khng l c g c[24].
Trong b Hi k ti cn chp thm v khong mt chc nh vn na, v mt s c gi tuy khng vit vn nhng cng l bn thn ca ti; v thiu ch nn trong tp ny ti phi b bt Ch thch. [1] Tc bi th Trng n vng ca n s Ngn Giang. (Goldfish) [2] Trong bi ny c hai bi th rt hay ca ng vnh tng Hai B Trng (tng hai hnh) b p ph sau khi h Ng b lt. Hai bi chp li trong Hi K. [Bn in ca Nxb Vn hc-1993 khng c hai bi th ny. (Goldfish)]
Page 209
[3] Ging mai ny gi l Nam mai, thuc loi m u, n Cy Mai Ch Ln c my gc, nay khng bit cn khng. B ng H 8 nm trc cho ti mt gc nh, trng Long Xuyn nay cao non hai thc m vn cha c hoa). [4] C l in sai thnh . (Goldfish). [5] Bn Vit Tr, c cy go c th, qu u rt nhiu. Mi ln v qu ti thch ngm cnh . [6] Trc nh ti ng K ng c mt hng dng nay cht. [7] Cu ny sau ng i l: Bit kh khn, mong gp d dng. [8] Bn cu ny do i cu i bc ti cho ti nm 1946 (?): Ph qu mc cu, nht phin bng tm c lon; Th hoa chn i, s thin vn t lu phng. [9] Nh ti trong hm 14 ng K ng, trc goi l ng hm 12. [10] Cu ny cng do mt cu i bc ti cho: Hc bn tu thn, thn tc quc; Nhn nng bt tc, tc nhi tin. [11] H Chu mt nm 1973. (Goldfish). [12] ng (G.C) a bo: Bc y (NHL) gi ti l tng cp! mi khi nhc li cu ni a trn. (BT). [13] Trong s my nh th chng ny, ti trch th ng nhiu hn c v th ng cha in, t ai bit. [14] Trong Hi k in l My xm. (Goldfish). [15] ng dy Hu, tr Si Gn bng my bay Boing bay cao 9.000 thc. [16] xut bn nm 1994, ti Nxb Vn ho-Thng tin vi nhan Vng Ma Ct ho s thi Pht (BT). [17] Thnh Bn ca Chim hi xa. [18] T y tr xung, khi chp li (thng 2-1981) ti sa nhiu.
Page 210
[19] Tt c cc ch Gi (o), trong sch u in l D (o). (Goldfish). [20] Nn coi Vn thi s hin i I v II ca Bng B Ln (Xy Dng 1962, 63) trong c nhng bi ph bnh th ng H, ng Xuyn, Quch Tn. [21] Nxb TP.HCM xut bn, 1993. (BT). [Tn tc phm l Tm nguyn t in Vit Nam. (Goldfish)]. [22] mt nm 1995. (Goldfish) [23] mt nm 1996 (Goldfish) [24] mt nm 1995, th 73 tui. (Goldfish)
Viet Nam Thu Quan thu vien Online - Design by PhaHuy Hung
Bi vit i vit vn ca ti Phn X T NGY GII PHNG (1975-1980)
Page 211
(Chng XXXIII, na sau, t tr. 562 n tr. 672) HAI NM 1975-1976 Tc phm th 100 ca ti (Tr ng xut bn) nhan l Mi cu chuyn vn chng pht hnh khong 20-4-1975. Bn tho tp Nguyn Hin L, Chu Hi K (mt nh vn kim nh gio Nha Trang) vit xong vo khong u nm 1975. Tp ch Bch Khoa s cui 426, ngy 20-4-75 gii thiu cun Mi cu chuyn vn chng v ng hai bi, mt ca V Phin gii thiu xi tp ca Chu Hi K, mt ca bc s Hng Ngc k t hi k v ti v nhn nh s v s nghip vn ha ca ti. Nh Khai Tr tnh t chc mt cuc trin lm 100 tc phm ca ti, cha kp lm th 11 gi ri tra ngy 30-4-1975, mt u vin chnh tr ca o qun Gii phng ngi xe thit gip tin vo dinh c Lp. Tng Dng Vn Minh thay tng thng Trn Vn Hng, ngi m Nguyn Vn Thiu giao quyn hnh cho trc khi m vng o tu cng vi nhn vin na ra tip, u hng khng iu kin: Min Nam lt qua trang s mi. Do mt s ngu nhin k d, s bo Bch Khoa cui cng nh du chm dt s nghip ca ti cng vi s chm dt ch min Nam. Trong hai nm u, nh Cch mng sp vo gii tr thc tin b, nh tui cao (65 tui ta) m li a bnh: khc huyt, thm bnh nc tiu c, (khng k nhng bnh kinh nin: lot bao t, tr, mt ng), nht l nh khng c ti sn ln, khng bc lt ai, nn ti c sng yn n, nhng vn khng nhn. V trc ca ti mc kt Php t 1972, v lo cho con v chu; em gi ti, vi ngi bn thn ca ti cng qua M, Php c, ti sng Si Gn vi b v sau, cnh tht c c. V chng ti thay nhau d cc bui hp t, hc ng li chnh ph, lm mt s bn phn cng dn: khai l lch, khai gia sn, bu c dn biu, i tin (mt nht l cng vic ny), ng k cc sch ti xut bn m cn trong kho
Ring ti phi tip vi bn vn trong chin khu min Nam v nh tiu thuyt gia Nguyn Vn Bng, nh bo Nguyn Huy Khnh, mt s hc gi t Bc v nh Nguyn Kim Thn, Hong Ph (ban ngn ng), Nguyn ng Chi, o Duy Anh (ban s), nhiu nh vn, nh bo cng t Bc v
Page 212
Ti d:
. Mt bui to m vi hai th trng H Huy Gip (vn ha), H Xun Trng (gio dc). . i hi tr thc yu nc.
. i hi vn ngh thnh ph, c hai u vi t cch nhn s Si Gn. . Mt cuc hp nhn dp ban ngn ng H Ni gii thiu tp u A-C b T in ting Vit ph thng. Phn ln th gi ca ti dng c sch bo Bc Vit, tm hiu vn hc ngoi , v xt chung ti thy v sng tc, Bc khng phong ph bng Nam; v kho cu s v c vn hoc ca mnh th Bc hn Nam, nhng tr vi ba tc phm thc c gi tr, nh Cuc khng chin chng Nguyn Mng ca H Vn Tn, Lam Sn khi ngha ca Phan Huy L, cn li u bnh thng thi; v dch, Bc cng t hn Nam. Ti gp vi ln trong cc cuc hp v vic son t in, thng nht chnh t, thng nht cch vit cc nhn danh, a danh ngoi quc. Ti vit trc sau bn bi bo: mt bi nhan on kt, i bo mun on kt Bc Nam, on kt nhn dn th cn b phi lm gng, nh nhn, v ht lng gip dn; bi ny boon kt khng ang; hai bi cho t Nguyt san T quc do li yu cu ca ng L Huy Vn trong to son, bn hc c ca ti trng Yn Ph: mt bi nhan l Mt truyn ngn (ca Nam Cao) lm ti xc ng (nm 1977), mt bi nhan Ch ngha thc dn v vn k th chng tc ( Nam Phi, nm 1978), c hai bi u b ct b rt nhiu; v mt bi c ng trn trn t Gii phng ch nht 12-9-76, nhan l Gp v vic thng nht ting Vit i ti bo rng ting Vit t hi no ti gi vn thng nht, nay ch cn nht tr hay qui nh mt s ting thi; cng vic mi xt tng l d dng m thc ra cng c nhiu vn nan gii v ti nu ra mt s vn v thng nht: 1. pht m, 2. chnh t, 3. t ng, 4. ng php.
Page 213
Bi khng di, nhng c c gi Nam v Bc khen, c ng li trn bo on kt ca Hi Vit kiu Php, v trn mt t bo ca ng bo di c qua M, vi mt trang gii thiu ti, do Nguyn Sa vit (1977). Thng 10 nm 1979, ban t chc Hi ngh khoa hc ton quc H Ni mi ti ra d v vn Gi gn s trong sng ca ting Vit v sc kho km, ti i khng c.
Nm 1978, mt nhn vin b Gio dc H Ni vo, mi ti d ban Trung Hoa hc (Sinologie) nghin cu v Trung Hoa, ti p khng t cch; sau ban khng thnh lp ni. B khng c phng tin m cng khng c thc tm nghin cu.
Nm 1979, nh xut bn Vn hc H Ni, do mt anh bn hc c ca ti trng Bi[1] lm trung gian, yu cu ti dch cho mt danh tc Php hay Anh, ti p khng c th gi (v ti ng vit b Kinh Dch); nm nay (1980), nh xut bn li xin ti gi cho h vi truyn di hoc tuyn tp vn hc ti dch v xut bn ri coi xem c th in li mt cun c khng; ti p khng cn d cun no c (sau v ba hu nm 1978: sch phn ng, hu; sch i tru, hu; sch lc hu, hu), nh xut bn chu kh tm ca ngi khc m c.
Khong 1971-72, mc du c nhiu tnh cm vi khng chin, nhng ti cng bit ch Cng sn khng hp vi tnh tnh ti nn c ln ti ni vi ng Gin Chi: Cng sn v y, ti ch cu h cho ti sng yn n, khi lnh mt nhim v no ht, mnh gi ri. iu , may mn ti gi c.
Nm 1973, khi k xong Hip c Paris (cha ro mc th x) ti ao c ba iu: i thm qu hng t nc trong mt nm; xut bn ht 10 cun vit xong; v cn d nm no th nghin cu nt v cc trit gia ln Trung Hoa thi Tin Tn. Hai c vng trn ho ho;
Page 214
cn c vng cui cng, t nm 1976, ti tun t v sing nng thc hin xong.
Di y l nhng trang cui trong b Hi k, ti c sa v tm tt mt vi ch. * SA LI BN THO CHA IN
Trong mt chng trn ti ni khi son gn xong cun Kho lun v ng php Vit Nam, ti thy cng trnh khng c li ch thit thc bng mt cun ch cch vit ting Vit sao cho xui tai, khi ti tm, khng li cng. C ch trng ri, ngay t 1963, h c sch bo, ti lun cy vit ch bn cnh, thy cu no mc mt trong nhng li k trn, ti nh du lin, sau chp li, sp ring vo mt ch. Ti ch trng nht vo s cu to cu vn v khi gom c 3-4 trm cu ri, ti la li cn trm cu, tm xem li ti u, sp t thnh tng loi, c kim ra nhng lut chi phi ting Vit, m lut quan trng nht theo ti l lut lin tc, lut cn xng.
Ti li ngh no c th din c theo li ca mnh th khng nn mn li ca ngi, nht l trong giai on hin ti. Vit vn cng phi c tnh cch bnh dn d truyn b nhng kin thc mi trong i chng. Vay mn ca ngi ta l mt vic cn thit nhng chng ta phi lun thn trng, khng nn tip thu mt cch l lng, ba bi. Ch trng ging vi ch trng m gn y ngoi Bc gi l gi ting Vit cho c trong sng.
Cui nm 1964, ti vit xong mt tp dy trn 100 trang gm 11 chng: I. Lut lin tc II. Cn xng cng c khi l lut lin tc III. Xung t trong th lin tc IV. Tch ra v gom li V. t sai v tr VI. Mt s cm by cn phng VII. Coi chng nhng ting ng m d ngha VIII. Thiu v d IX. tng ln xn X. Dch vn ngoi quc XI. S thun khit.
Page 215
Mi u ti t nhan l: t kinh nghim ca ti vit cho sng sa v xui tai; sau thy di qu, i l Ti tp vit ting Vit. Vi nh mun xin php ti xut bn, ti kht sa li , ri mc nhiu cng vic, mi n 1976, sau ngy gii phng, mi sa li xong[2]. * Ngoi tp ra, trc 1975 ti cn son v dch xong c 9 tc phm na m ti s ln lt gii thiu di y; v bt u son chung vi ng Gin Chi b Tun T v Hn Phi, hai b ny n cui 1976 cng hon thnh (s ni sau).
i ngh s
Thuc loi Gng danh nhn, gm tiu s nm nh: Goethe, thi ho c; Chataubriand, vn ho Php; Balzac, tiu thuyt gia danh ting nht ca Php; S. Maugham, tiu thuyt gia Anh; v Walt Disney tc gi nhng phim hot ho bt h. Dy khong 200 trang[3] Con ng thin l Ti dng hi k ca ti vi nhng ti liu v cuc tm vng min Ty nc M gi th k trc to ra nhn vt L Kim (qu Ph Th Bc Vit), ngi u tin tri ni qua M, theo mt on i tm vng; khi tm c ri th chn, tr v Nam Vit lp gia nh, khai hoang v gip Thin H Vng Bnh Ty st T trong ng Thp. ngha truyn trong on cui, li ti ni vi mt ngi cht ca c L Kim Gia nh vo khong 1950[4]: C L Kim c phi l ngi Vit u tin qua M khng, im khng quan trng g i vi chnh s. Vy m tm ra c chng c v t nhiu chi tit, bc Bng ca chu v bc (tc ti, ngi k truyn) phi b ra ti nay trn hai chc nm[5] y, v phi nh vi s ngu nhin l lng vi my ngi gip sc na. Trong khi tm ti, c nhng lc chn nn m cng c nhng lc phn khi say m. Tm ra c ri tt mng, nhng ch c mt lc () cng nh c L Kim mo him i ht con ng thin l, ti min c m vng th chn nn, tr v nc khai hoang, khng chin. Vng l th m c coi thng nht danh vng cng vy c ch
Page 216
mun tm ngha cho cuc sng v s say m trong hnh ng.
Truyn ti t cho nhan : Con ng thin l v hi tr ti mun vit mt tp du k t Nam ra Bc mang nhan , m khng c c hi thc hin c. Ti vit xong nm 1972, nh dm nm sau s giao cho nh L Bi xut bn. ng Gim c nh L Bi v vi bn thn khen truyn rt hp dn. Cha kp xut bn th min Nam c gii phng. Truyn di khong 250 trang ghi c mt s hi k ca ti nh cnh ng ba Bch Hc, n Hng, tnh hnh hi u khng Php thn qu min Nam, c ch hng ca ti trong on kt na[6]. - Mt ma h vng bng chim Dch tiu thuyt - m cng l t truyn - Birdless Summer ca Han Suyin (Hn T Anh), mt n s cha Trung Hoa, m B, kh ni ting phng Ty, vit kh nhiu v Trung Hoa hin i.
B ng hc Y khoa B th xy ra Nht - Hoa chin tranh. V yu t quc b b hc v qu hng, ly chng l mt s quan Quc dn ng. Nhng sau b tht vng v thi tn bo ca chng, nht l ch thi nt kinh khng ca Tng Gii Thch, thng hi cho tnh cnh iu ng ca dn ngho Trung Hoa sng nh th vt trn mt non sng tuyt p.
c truyn ta mi thy nguyn nhn tht bi ca Quc dn ng: h ch lo cng c a v v lm giu, mua quan bn chc, bn ch en thc phm, y phc, lng thc ca lnh, bn lu kh gii cho Nht na; h lng bt nng dn ngoi ng, phu phen ngoi ph, ly dy ch, dy thng ct li thnh tng xu, la vo tri lnh ri nh p, b i; h bt dn nh la trng thuc phin, t ra hng trm th thu (thu ca s, thu s nh, thu hnh phc, thu lm bing), h lm ph t giy bc ti ni dn phi vc c thng giy bc mi mua ni mt v xe... Trong chng XIII[7] c mt ti liu chnh xc gm 5 trang v cuc ni chin Trung Hoa, gia Quc v Cng t 1946 n 1949. Tc gi khng thin cng, ch ght s thi nt, v nhn o thi. M cng sn cng khng a g tc gi, my ln t b. B bo: Ti ch ghi li cc bin c mt cch v t v trung thc cho cc th h sau bit nhng g xy ra. Ti mong rng b tip tc ghi bin c Hoa lc t
Page 217
1940 n nay. Tc phm dy 400 trang, ti dch kh k, nm 1972 nh La Thing a kim duyt, khng c php in, a 2 bn, s Thng tin ch tr li mt. Ti phn i, bo bn ting Php cun Destination Tchung King cng ca Han Suyin ni dung cng nh cun Birdless Summer bn khp Si Gn trong loi Sch b ti th sao khng cm? H lm thinh. H cm c l v trong bi Ta, ti vit: c truyn , chng ta khng th khng lin tng ti tnh cnh nc ta trong mi my nm nay. Ti cho rng c nhng lut bt di bt dch trong lch s: nhng dn tc cng mt vn ha, t trong mt hon cnh nh nhau th cng phn ng nh nhau v rt cuc cng i ti mt im lch s nh nhau. Trong my hng , ti bo trc s sp ca ch Nguyn Vn Thiu. Sau Thiu cng phi lu vong nhng khng c mt o i Loan nh Tng.[8] - Nhng qun o u tin.
Tuyn dch mt s truyn ngn ca Somerset Maugham vit v i sng ca thc dn Anh trong mt s qun o trn Thi Bnh dng. Trong li gii thiu ti vit:
Trong khung cnh p m hn ca cc qun o min Nam Hi (Thi Bnh Dng) xy ra bit bao bi kch m nn nhn l ngi da trng. H mc ti li n ni phi cht mt cch th thm hoc phi chn vi c cuc i gia rng xanh vi mt ve Whisky.
S. Maugham khng ph phn, nhng c ri chng ta rt c kt lun ny: a s bn thc dn ch l nhng con heo nh nhp; chnh bn th dn m h t cho l c s mng phi khai ho kia, li vn minh hn h. - Gogol - Tourguniev - Tchkhov Ba cun trn i chung vi nhau thnh mt b. Mi cun dy khong
Page 218
150-180 trang, gm hai phn: mt phn gii thiu tc gi ( 50 trang) v mt phn vn tuyn.
Cng nh th Trung Hoa i ng, tiu thuyt Nga th k XIX t mt bnh nguyn bng vt ln nhng nh rt cao ri qua th k XX li h xung. Tt c cc tiu thuyt gia ln thi u c tinh thn nhn bn, phn khng, chin u v u t chn thn phn nhng hng ngi b p bc trong x hi.
c gi nc mnh quen vi hai nh cao nht l Tolstoi v Dostoievski; trong b ba cun ny ti gii thiu thm ba nh cao hng nh:
+ Gogol m mi ngi u nhn l cha ca tiu thuyt Nga, mt vinh quang ca dn tc Nga, khng c Gogol th khng c ton th tc phm Dostoievski.
+ Tourguniev m Tolstoi khen: Ti mi c xong tp Hi k ca mt ngi i sn ca Tourguniev; ng y vit ri th ngi ta ngi khng mun vit na. Li khin ta nh thi ca L Bch khi ng trc bi th ca Thi Hiu Hong hc lu!
+ Tchkhov m t Tolstoi, Gorki ti Maugham, Maurois u phc l bc thy, c phn su sc hn Maupassant ca Php.
- Lch s vn minh Trung Hoa ca Will Durant trong b Lch s vn minh gm 32 cun vi 1 cun tng kt: Bi hc lch s. Dy khong 400 trang, cng sng sa, hp dn nh hai cun Vn minh n , Vn minh Rp; tuy vit cho c gi phng Ty m thanh nin mnh c vn hiu thm c nhiu iu, v c mt tng quan kh ng v vn minh Trung Hoa, v tc gi nhn nh thn trng, sng sut, t rng ng yu nn vn minh , c yu n nn hiu c n. Ph bnh Khng
Page 219
hc ng vit:
Khng T ch thnh cng khi ng mt ri, v thnh cng y tht hon ton (). C th ni rng lch s Trung Hoa vi lch s Vit Nam nh hng Khng gio ch l mt. Lin tip bao nhiu th h, ngi Trung Hoa dng T th, Ng kinh dy trong cc trng ca quc gia v hu ht cc hc sinh u thuc lng li dy trong sch. Tinh thn khc k, bo th ca v thnh nh vy m ln ln thm vo mu dn tc, lu i to nn nhng con ngi thm trm, c t cch cao m khp lch s nhn loi khng nc no c, khng thi no c na. Nh trit l y, dn tc Trung Hoa tm c mt s ho hp trong i sng x hi, trong li sng ca mi gii; bit ngng m s hc thc, minh trit, v c c mt nn vn ho vnh cu, hiu ho, khin cho vn minh Trung Hoa sc mnh tn ti sau tt c cc cuc xm lng. Khng nhng vy, cn ng ho k xm lng na. Ngy nay cng nh ngy xa, cho thanh nin hng th nhiu t tng Khng hc l phng thuc tt nht cho nhng dn tc no b nhim ci hi qu thin v tr dc, m lun l suy i, t c nhn n ton th dn tc u km t cch. Nhng mt mnh trit l cha bi dng. N rt thch hp vi mt nc cn ra khi cnh hn lon, cn mnh ln lp li trt t, nhng n l mt s cn tr cho nc no cn bin i, tng tin hoi ganh ua trn trng quc t. Cng sn Trung Hoa hiu vy cho nn my chc nm nay Khng rt mnh; nhng khi no x hi lon th ngi ta li s phi trng hc thuyt ca Khng. on v tng lai dn tc Trung Hoa, Will Durant trc th k va ri, bo: Trung Hoa cht nhiu ln, m ln no n cng hi sinh. V mi n nm 1972, M mi chu nhn rng khng th no thng mt dn tc nh vy c. Hin nay, Nga li mun tranh ginh nh hng vi Trung Hoa ng ; coi bn no s thng?
Ti a Lch s vn minh Trung Hoa[9] cho nh Co Thm xut bn. Nm 1974 ng gim c nh chun b nhiu hnh danh nhn v thng cnh Trung Hoa lm bn km, cha kp in th nh xut bn
Page 220
phi ng ca.
My cun gii thiu trn khng tn cng cho ti my, u ng c, nhng khng in c, ti khng tic lm. Nhng cun di y v trit hc Trung Hoa thi Tin Tn mi tn cng hn. Trang T Trang T c a v rt ln trong lch s t tng Trung Quc, ngang vi Mnh T, hn Tun t, hn c Mc T na. Nh ng mt phn ln m t tng ca Lo t mi c ph bin mnh: ch gii tr thc mi qu nhng cch ngn trong o c kinh, cn gii bnh dn th ai cng bit t nhiu nhng ng ngn trong Trang t. Do tn ng gn lin vi tn ca Lo T v c hai c cng lm cho dn tc Trung Hoa bt thc tin, yu thin nhin, t do hn, khoan dung hn, khong t hn th vn cng nh hi ho t Lc triu tr i, nht l di i Tng u mang du vt ca Trang.
nc ta ng Nguyn Duy Cn gii thiu hc thuyt ca Trang, nhng ch dch t chng trong Ni thin, Ni thin v Tp thin[10]; li khng t chn ngu ca nhng chng , gn cho Trang vi t tng khng thc ca Trang. ng nhm mc ch ph thng hn kho cu.
Ngi u tin nu ra vn chn ngu trong b Trang T (cng c tn l Nam Hoa Kinh) l T ng Pha i Tng. Sau ng, s hc gi nghi ng s ngu tc trong Trang T cng ngy cng nhiu. i khi ngy nay ai cng nhn rng Ni thin l ca Trang T (tr mt s bi), cn Ngoi thin v Tp thin l ca ngi i sau. Ti kim c nm bn Trang T, quan trng nht l Trang T ton tin ca Tin Mc, Tn dch Trang T c bn ca Hong Cm Honh (1974) v Luvre complte de Tchouang-tseu ca Liou Kia - hway (1969); dch tt c cc chng trong Ni thin, Ngoi thin, Tp thin, khng b mt bi no; cui mi chng li a ra nhn nh ca ti v chn, ngu; nu l ngu tc th ngi vit thuc v phi no: chng hn phi qu khch ca Lo gio, phi n ho ca Lo gio, phi theo Trang, phi theo Khng, phi theo o gia (tu tin) hay theo Php gia
Page 221
Ti ch dng nhng chng chc chn ca Trang phn tch t tng ca Trang, c khng gn cho Trang nhng t tng ca ngi i sau. Cui cng ti ch cch nn c Trang ra sao. Tc phm kh dy: trn 500 trang (ring phn gii thiu trn trm trang), c th coi l cng trnh y nht v Trang T t trc ti nay, tic l cha in c [11].
VIT NT V TRIT HC TIN TN
Khng hc ti Mnh T tri mt ln bin, ti Tun T tri mt ln bin na. Khng T ch ni tnh tng cn, tp tng vin (bn tnh con ngi ging nhau, do tp nhim mi khc xa nhau), v trng c nhn hn c; Mnh T a ra thuyt tnh thin, ai sinh ra cng c sn bn u mi (t oan), cng nh bn mn: nhn, l, ngha, tr, ng t ni n nhn m ni nhiu n ngha; Tun T, tri li ch trng tnh c (tnh ngi vn c), v thin nhn bt tng quan (ngi v tri khng quan h g vi nhau), ng t ni n nhn, ngha m rt trng l.
Mnh l mt trit gia kim chnh tr gia; Tun hon ton l mt trit gia (mc du cng nhn vi chc khng quan trng), hc rt rng, c nhiu t tng c o, bn c v tri thc, danh (cng dng ca danh, nguyn l ch danh), v bin thuyt (phm vi ca bin thuyt, phng php bin thuyt), nn c nhiu ngi tn l hc gi uyn bc nht thi Chin Quc.
Cho n u i Hn, hc thuyt ca Mnh v ca Tun c trng ngang nhau; t ng tr i, Mnh c tn v Tun b c; nhng gn y Trung Hoa, Tun li c nghin cu hn Mnh, v t tng ca Tun hp thi hn: tm hiu li dng thin nhin, trng khoa hc, l, php lut, hin php[12].
Page 222
nc ta, v chu nh hng nng ca Tng Nho, Tun T cng b khinh, buc cho ci ti l o to L T v Hn Phi, hai chnh tr gia gip Tn Thu Hong dng nghip ri t sch, chn Nho nn ngy nay, ngoi t chc trang trong Nho gio ca Trn Trng Kim, Khng hc ng ca Phan So Nam, cha c mt cun no chuyn vit v Tun T. Chng ti son b Tun T b khuyt im . Tc phm dy hn 400 trang, phn hc thuyt chim khong 150 trang, cn li l phn trch dch[13].
Hn Phi
B ny dy nh b trn v cng gm hai phn nh b trn.
V Hn Phi l t tng gia cui cng ca thi Tin Tn, tp i thnh cc php gia (cc nh cho rng tr nc, dng php lut c hiu qu hn, l nhng ngi ch trng php tr, tri vi Khng, Mc ch trng nhn tr) trong 3-4 th k, nn trc khi gii thiu i sng v t tng ca Hn Phi, chng ti n li hai thi Xun Thu v Chin Quc v phng din x hi, chnh tr v hc thut; lc thut t tng cng chnh sch ca cc php gia trc Hn Phi: Qun Trng, T Sn, L Khi, Ng Khi, Thn Bt Hi, Thn o, Thng ng. Ba im chnh trong hc thuyt ca Hn l: Trng ci th: Ngi cm quyn khng cn phi hin v tr m cn c quyn th v a v. Hin v tr khng cho m ng phc tng, m quyn th v a v khut phc c ngi hin. Trng th th tt nhin trng s cng ch: vua nm c quyn lp php, hnh php v t php, v phi c tn trng trit : bt cht th phi cht. Trng php lut, m php lut phi hp thi, d bit d thi hnh, phi cng bng.
Page 223
Trng thut tr gian, dng ngi. im ny rt quan trng, Hn a ra nhiu thut tn nhn ri dng nhiu c s dn chng, i khi cng nh Kautilya n sau cuc xm lng n ca Alexandre le Grand, mt th k trc Hn Phi, v nh Machiavel, tc gi cun Le prince cui th k XV[14]. * T nm 1977, c nhn ri, ti li tip tc nghin cu ht cc trit gia ln i Tin Tn, thc hin xong chng trnh ti vch t 5-6 nm trc v son thm nm cun na:Mc Hc, Lo T, Lun Ng, Khng T, Kinh Dch.
Mc hc (gm Mc T v phi Bit Mc)
o Mc l o Khng ca bnh dn, do mt tin nhn thnh lp. Mc T sinh sau Khng T, chu nh hng ca Khng, cng tn qun, trng hin, cao o c v s tu thn nh Khng, nhng chng Khng ch ght l nghi, cho n l phin phc, xa x, ght ca nhc, m li c tinh thn tn ngng rt mnh: o Mc gn nh mt tn gio, t chc cng cht ch nh mt tn gio. N ch thnh thi Chin Quc, cc thi sau khng mt triu i no dng n v thuyt kim i (yu mi ngi nh yu chnh mnh, cha m ngi nh cha m mnh) v b chnh sch m thut, sng khc kh ca n khng hp nhn tnh; nhng n c nh hng kh ln: m ng cho Lo T v n ch trng bnh ng gia cc giai cp v tr v li sng bnh d; m ng cho c php gia na v trng quyn lc, trng lao ng v buc ngi di phi thng nht t tng vi ngi trn, buc dn phi co gian.
Mc T mt ri, ch trong vi th h, mn khng cn gi ch trng ca ng na, b hn chnh tr, o c, m suy t v tri thc, bin lun, khoa hc (hnh hc, lc hc, quanh hc) khin cho trit hc Trung Hoa c c vi nt ca trit hc phng Ty thi Hi Lp. l mt cng hin ng k ca mn Mc T m ngi ta gi l phi Bit
Page 224
Mc.
Gn y cc hc gi Trung Hoa rt ch ti Mc hc v h ngh rng trit hc m khng b dm trong my ngn nm th cha bit chng Trung Hoa c tn gio, khoa hc nh phng Ty, c th mnh nh phng Ty. Mt l na l chnh sch ca Mc T c vi im hp vi cng sn.
nc ta mi ch c Ng Tt T gii thiu Mc T trong mt tp mng. B ca ti dy 550 trang[15], na trn v Mc T, na di v Bit Mc, gi chung l Mc hc. Ti li trch dch 19 thin quan trng nht ca Mc T. ng c ging mt nh truyn gio: hng hn, bnh d, lp i lp li p vo c thnh gi[16].
- Lo T
Chng ta c vi ba bn dch o c kinh ri. Ti gp thm mt bn na, vi mt phn gii thiu khong 100 trang v hc thuyt ca Lo T.
Ti theo cc hc gi Trung Hoa gn y, cho rng Lo sinh sau Khng, Mc, trc Mnh; v b o c kinh xut hin sau Lun ng, vo th k th IV hay th III trc Ty lch, do mn sinh ca Lo T chp li li thy; tuy c khong mi chng ca ngi i sau thm vo, nhng t tng vn l nht tr.
Lo T l trit gia u tin ca Trung Quc lun v v tr, c mt quan nim tin b, v thn v bn nguyn ca v tr m ng gi l o. ng li xt tnh cch v qui lut ca o, dng nhng qui lut lm c s cho o i v o tr nc, tc cho mt nhn sinh quan v mt chnh tr quan mi m. Do m hc thuyt ca ng hon chnh nht, c h thng nht thi Tin Tn. ng tng cho hu th nhng t tng bnh
Page 225
ng, t do trong ho bnh, khng tranh ginh nhau m khoan dung vi nhau (d c bo on), tr v thanh tnh, t nhin.
Tr v t nhin theo ng khng phi l tr v thi n lng l, sng bng sn bn v hi lm, m tr v bui u thi i nng nghip, thi b lc c t trng nhng t trng cng sng nh mi ngi khc, khng can thip vo i sng ca dn. Nc th nh m dn t; cc nc lng ging trng thy nhau, nghe c ting cho sa, ting g gy ca nhau m dn cc nc khng qua li vi nhau, c thuyn c xe m khng ngi, dng li thc dy thi thng c m khng c ch vit (ch. 80). Thi c th l thi Nghiu Thun m tt c cc trit gia thi Tin Tn u cho l hong kim thi i. D nhin nhn loi khng li li nh vy c v c Lo T chng ta ch nn nh rng ng mun cu ci t ng thi l i sng phc tp qu, t kinh t ti l nghi, chnh tr, t chc x hi; con ngi gian tham, xo tr nhiu, do m lon lc, ngho kh.
Hc thuyt ca ng b tc cho hc thuyt ca Khng, nn bt tinh thn hng hi hu vi, qu thc tin ca Khng. Hin nay ngi phng Ty chn nn nn vn minh c gii, sn xut tiu th ri tiu th sn xut, mun tr li i sng thin nhin, gin d, nn o c kinh li c nhiu ngi c. Nhng cc chnh tr gia khng ai theo bi hc ca ng c; ti ngh nhng cu nh: Cng ban nhiu lnh cm th dn cng ngho (ch. 57), Can thip vo vic dn nhiu qu th dn s tr ngu, chng i (ch. 60) rt ng cho h suy ngm[17].
Lun ng
Thy nhiu ngi hiu sai Khng T, hoc khng t ng vo thi i ca ng, hoc gn cho ng nhng t tng ca nh Nho i sau, cho nn t lu ti c vit mt cun v hc thuyt Khng T m ch cn c vo b Lun ng thi, b ng tin nht do mn sinh ca ng chp li li ca ng.
Page 226
Nm 1972, ti son mt cun mng nhan l Nh gio h Khng theo ch trng trn, nh bng s vit mt cun na v trit gia h Khng. Nm 1978, vit xong cun Lo T, ti thc hin d nh . V trc khi vit v Khng T, ti phi c li, dch li b Lun ng . Cng nh tt c cc c th thi Tin Tn, Lun ng c nhng ch ti ngha v chp lm, thiu st; li c ch do ngi i sau thm vo. Li chp vn tt qu, nhiu khi ta khng bit Khng T ni mt li no trong hon cnh no, nn kh hiu c t tng ca ng m mi ngi ging mt khc. V vy, ngoi cc bn Vit dch ton hiu theo Chu Hy, ti phi kim thm nhiu bn ch gii ca Trung Hoa bit thm cc cch hiu khc ca ngi Trung Hoa xa v nay; li tham kho thm li dch ca Lm Ng ng, ca Etiemble mt nh Trung Hoa hc danh ting ca Php c tinh thn khch quan, t do.
Khi dch, gp bi no c nhiu cch hiu, ti la ly mt, nhng cng ghi thm nhng cch kia. Dch v ch thch xong, ti lm cc bng phn loi, nhn danh, a danh v mt bng khong 200 cu thng dn. Vic rt tn cng. C nhng mc chnh nh Khng T, Mn sinh Khng T, Hc v tu dng, X th, Chnh tr ri trong mi loi li c nhng tiu mc, chng hn mc v Khng T chia ra: i sng, Li sng, Nhn cch, Tnh tnh, Dy hc, Khng T t xt mnh, Khng T xt ngi, Ngi ng thi xt Khng T. Ti phn loi nh vy ch ti d tra v dn chng v cng gip ngi sau v t trc ti nay cha ai lm cng vic mt cch k lng, c Trung Hoa, chu u cng vy.
Dch xong b Lun ng ri ti mi bt u vit cun Khng T.
Khng t
Trang u tin ti nu ch trng ca ti:
Trit thuyt no cng ch cu ci t ca mt thi thi. Mun nh gi mt trit thuyt, phi t n vo thi ca n, xem n gii quyt
Page 227
c nhng vn ca thi khng, c l mt tin b so vi cc thi trc, mt ngun cm hng cho cc i sau khng.
Trc ht ti tm hiu thi i Khng t (chng I) ri i sng Khng T (ch. II c mt nin biu ca i ng), con ngi Khng T: li sng, t cch, tnh tnh (ch. III). T tng v phng php gio dc ca ng, ti xt trong cun Nh gio h Khng, nn trong cun ny ti ch xt t tng chnh tr v chnh sch tr dn ca ng thi (ch. V, VI). Sau cng l mt chng v o lm ngi ca lun l gia h Khng.
u chng V (T tng chnh tr) ti vit:
Khng T sinh cui thi Xun Thu, thi m ch phong kin tuy suy nhng vn cn c duy tr c. T Hon cng l v b u tin v c uy th nht trong s ng b, vn phi mn danh thin t nh Chu hp cc ch hu, v v gi mi c lt vua Chu nhng cha kp thi thnh th cht, v nu c th thi hnh c th cng ch thay Chu lm thin t ch vn phi gi ch phong kin.
Ri ti minh chng rng nh mi ngi khc thi ng, c l c Mc T, Mnh T sau ng na, Khng T cho ch phong kin l hp php, hp l, v hon cnh thi ng cha cho ng quan nim c mt ch no khc thay n. Phi ti gn cui thi Chin Quc, khong 250 nm sau, bn php gia mi ln ln quan nim c mt ch mi, ch qun ch chuyn ch thng nht Trung Hoa. M s d vy l v thi Khng T, nn kinh t Trung Hoa (canh nng, cng ngh) cha pht trin, khng nui mt s dn ng, c Trung Hoa ni c c 10-15 triu ngi, nc ln nh T mi c c vi triu ngi, mt hai ngn chin xa (4.000-8.000 qun), v kh li th s (cui i Khng T mi c st lm li cy ch cha lm c binh kh), chin thut c l (vn dng chin xa, khng c b binh, k binh), quc gia cha chia thnh qun huyn nm c ton dn, tp trung quyn hnh vo triu nh; nh vy th lm sao c mt nc mnh, lnh, kh gii chinh phc tt c cc nc kia m thng nht Trung Hoa v lp ch qun ch chuyn ch cai tr c Trung Hoa
Page 228
c. Khng T vo thi tt phi gi ch phong kin, khng th trch ng c. Tri li, t ng vo thi i ca ng th ta phi khen ng c tinh thn ci cch, cch mng na (thuyt chnh danh ca ng ra thuyt git mt bo cha l git mt tn tht phu ca Mnh), bt bn cm quyn phi c c, phi thng dn; ng iu chnh li quyn li, ngha v vua ti; ng li o to mt giai cp mi: k s tr nc, thay th bn qu tc thiu ti, thiu c, giai cp a s trong gii bnh dn, a ch mi, thng nhn m ra. thi ng, ai lm c hn ng?
C hai cun trn ti vit trong khong 7-8 thng.
Tht l lng! Ngi c cng nghin cu p Khng, cao Khng T nht nc ta t trc ti nay li l mt tn Cng gio, gio s Kim nh. ng vit khong chc cun mng v o Khng, a ra nhiu to bo m ng cha sp li thnh h thng. ng mun ci to x hi, ci to th gii na, cho rng nu canh tn o Khng th nhng t tng t do v bnh sn (lm cho ti sn qun bnh, khng ai giu qu ngho qu) ca Khng c th cu nhn loi khi ci ho nhng t tng hp hi. Theo ng, hiu Khng l vt Khng, cho nn Khng rt trnh cc vn siu hnh m ng li dng nhn quan siu hnh nghin cu Khng. T do, bnh sn l l tng chung ca cc trit gia phng ng nh Khng, Lo, Pht m cng l nhng iu nhn loi ngy nay i hi; nhng ti ngh thi nay chng ta cn c mt nhn sinh quan mi, mt trit l mi, mt li sng mi, ch t do v bnh sn cha . Li sng mi ti vch qua cui chng XXXII, b Hi k v trong tp ch Bch Khoahi u nm 1975[18]. iu ti qu nht Khng T l ng rt gn chng ta, rt hiu tm l con ngi. Hc thuyt ca ng tht y t tu thn ti t gia, tr quc, khng trit thuyt no c nh vy. ng thc tin, sng sut m n ho, va nghim, va khoa. Nhng li ng khuyn mn sinh v bt k vn g ti nay vn cn gi tr, min l ta nh qui tc thi trung, hc c thi v kh v bt kh ca ng. B Lun ng c my trm cu minh trit su sc, thnh chm ngn cho thi sau, cng gi c cng thy v.
Page 229
Nm 1979 ti vit cui cng v trit hc thi Tin Tn, tc cun Kinh Dch. Ti thu thp ti liu Hoa, Vit, Php, Anh v Kinh Dch t non hai chc nm trc, c 15 cun. Ti c li ht, ghi chp mt bn thng, ri vit mt su thng na, c khong 500 trang. Ch trng ca ti khc hn cc hc gi ca mnh gn y. Ti ch nhm mc ch hng dn nhng bn tr mun tm hiu trit l trong Kinh Dch, ngha l v tr quan, nht l nhn sinh quan, cch x th, tu thn, tr quc trong Kinh Dch, m ti gi l o Dch, o ca bc chnh nhn qun t ngy xa. V vy ti b ht phn bi ton huyn b, nht l phn tng s v rn trnh by mt cch c h thng, sng sa t tng ca c nhn.
Ti xt v:
. Ngun gc Kinh Dch (b nhng thuyt huyn b i), s to thnh ca 8 qu n, 64 qu trng.
. Ni dung phn kinh.
. Ni dung phn truyn.
Ti ging k cc thut ng v quy tc cn nh: ngha cc ho, th no l trung, chnh, tng quan gia cc ho, ho lm ch, v.v
Theo ti, v tr quan trong Kinh Dch tng hp thuyt m dng c t i n (hay trc na) v o Lo; cn nhn sinh quan tng hp o Lo v o Khng. Trc sau vn l o Khng (knh lm kinh ca o Nho), nhng Dch hc phi bit dng o Lo m sa o Khng cho bt hu vi i, trng khim nhu hn; trng ph n hn (qu Khn v qu Gia nhn chng hn), Khng khng ni n ph n, c th ch ch l nan ho thi; trng s n dt hn (qu Tim). Ti c th bo v vy Dch l tng hp c minh trit ca dn tc Trung Hoa thi Chin
Page 230
Quc.
Trit l trong Dch thc t: Vic i khng bao gi ht c, xong vic ri (K t) th phi bt u li (sau K t ti V t); lc quan: tuy bit rng khng bao gi dit c ht c, c tiu nhn; thin c, qun t, tiu nhn thay nhau ln ln xung xung, nhng Dch vn khuyn thin, vn thin v vi qun t, ch cho qun t cch i thi, cch hnh ng ra sao; Dch li rt thc tin: 64 qu u xt nhng vic thng ngy, t vic n ung, ci xin, kin co, xut qun, dy con ti nhng vic tr dn, lm cch mng, tu thn, tin lui nhng cch gi thn khi gp nguy khn, khi u t khch; m nh vy ch dng c hai vch lin v t thay i ln nhau, chng cht ln nhau. Ti nhn mnh vo nhn sinh quan trong phn Gii thiu v c trong phn dch 64 qu.
Leibniz, mt trit gia c th k XVII tm ra c rng 64 qu trong phng v ca Phc Hi hp vi php Nh tin (numration binaire) ca ng, ti tnh tht. Nhng tng truyn Thiu Ung, mt trit gia i Tng th k XI v , vy th ng tm ra php Nh tin su th k trc Leibniz chng? ng phc hn ht cc nh trong Dch hc phi i Chin Quc tn thon t v ho t trong Kinh Dch mt cch rt l-gic, bin mt sch bi thnh mt b trit l gom ht c cc tinh hoa ca c nhn. H c c tng tng mnh tht. Cng suy ngh ti cng thy Dch l mt k th[19].
B vit xong, mt bn tr, coi ti nh thy hc, bc s Nguyn Chn Hng, ging vin i hc Y khoa Si Gn xin php ti nh my su bn, tng ti mt bn, cn th tng cc bn thn gip cng gip ca trong vic nh my. Cu xin mi nm na khi no c dp xut bn th cu s lo cho[20].
- Trong nhng nm 1977-1979 ti cn:
+ La nhng bi bo ti bn v thi s, gom vo mt tp, nhan l Mi cu chuyn thi s.

Page 231
+ La nhng bi tu bt, ta, nhng on c trong cc tc phm ca ti, gom vo mt tp, nhan ti c li.
Sau cng nm nay (1980) ti vit b Hi k[21].
Tng cng ti nay c 20 bn tho cha in, khong 6.000 trang.
KT V TRIT HC CHNH TR THI TIN TN
Vy l ti thc hin xong d nh: vit v tt c cc trit gia quan trng thi Tin Tn, thi rc r nht ca trit hc Trung Quc, di trn 3-4 th k. N rc r nht v ngn lun c t do nht; hn na nhng k s c vua cha knh trng nht. T gn cui i Xun Thu n ht i Chin Quc, Trung Hoa lon lc lin min, cc nc ch hu thn tnh ln nhau, t my trm rt xung cn my chc. K s no u thi mn th cng tm mt ng li cu lon cho dn. Vua ch hu no cng mun nc mnh c mnh ln chng vi nc ln hoc chim nc nh, cho nn tip n long trng cc k s , lng nghe mi chnh sch h ngh. Do c hin tng khng h thy thi no khc, ti mt dn tc no khc, hin tng m ngi i Hn gi l bch gia tranh minh (trm nh ua ting). T c mt thi k s bn phng t li cht c khu pha ty kinh Lm Tri, nga xe nm np cc no ng, k s no cng c vua T cung cp lng thc; khi i, cn c tng mt s vng na.
Page 232
Khng k cc nh ngy nay ta gi l chuyn mn nh kinh t gia, nng gia, binh gia ch xt ring cc trit gia v chnh tr, chng ta c th sp lm ba phi:
- Phi hu vi Khng, Mc[22] Ch trng c tr[23], sa i ch c, can thip vo i sng ca dn va phi thi, lo cho dn n, mc, khuyn can vua, dy dn l ngha gi trt t trong nc. - Phi v vi ch trng can thip rt t (Lo T) hoc khng can thip cht g (Trang T, Lit T) vo i sng ca dn, dn sng theo bn nng, tr v tnh cht phc thi nguyn thu, nh vy x hi ht lon. C th k thm trong phi ny Dng T v cc n s khng d mt cht g vo vic i. - Phi cc hu vi Php gia ngc li, can thip trit vo i sng ca dn, khng dy dn l ngha, ch dy h ci o phc tng, bt h cy rung, i lnh nc giu v mnh. Phi ny rt ght nhn, ngha, ch dng php lut tn khc (php tr ca Thng ng); th (quyn th) ca vua (Thn o) v cc thut xo tr (Thn Bt Hi) sai khin bch quan, nm cht dn nh bn nh c ti ngy nay.
Phi hu vi c tr, n ho, hon ton tht bi. Hi u x hi cn lon t m Khng T cng khng c ng vua no tin dng lu c, mc du ti u ng cng c tn trng. onhn ca ng cng nh o kim i ca Mc - cao qu; ch trng ngi trn phi chnh ng, lm gng cho k di khng ng vua no theo. i sau x hi lon hn, Mnh T phi h l tng xung, khng ni nhn m ni ngha, cng chng ai nghe; cui thi Chin Quc, Tun T li h xung mt bc na, khng ni ngha m cao l[24], nhng ngay hc tr ng l L T, Hn Phi cng khng theo m ch dng php, thp hn l na. Phi v vi th cng v sau cng chn nn, lnh i ti ph nhn c quc gia (Trang t), rt cuc ngi ta tm cch tu tin (o gia), ln ni . Cn phi cc hu vi, phi php tr, th x hi cng lon cng c trng
Page 233
dng. Cc vua cha, nht l vua Tn tin h v nh chnh sch c ti ca h m Tn mnh ln, thng nht c Trung Quc.
Nhng Tn khng gi nc c lu, ch vi chc nm sau, non sng li qua tay nh Hn. Hn bit rng ht lon ri th khng th ch dng Php m phi dung ho Khng v Php: mt mt rt tn qun (thuyt qun x thn t, thn bt t bt trung l ca Php gia, Hn p dng), tr dn bng hnh php nghim, nhng mt mt cng nhn rng vua phi yu dn, phi dy dn l ngha bng T th, Ng kinh ca Nho gia. Quy tc dn vi qu, dn vi khinh ca Mnh T vn c nu cao mc d t ng vua no theo c; khng theo c nhng h vn trng d lun ca gii s phu. Nh chnh sch dung ho m v chnh tr, Trung Hoa c n nh trn 2.000 nm: nh vua m bt lc, lm by th dn ni dy, h b, a ngi khc ln, ch chnh th qun ch vn cn; khin Will Durant trong cun Vn minh Trung Hoa phi khen dn tc Trung Hoa tm c mt s ho hp trong i sng x hi m khp th gii khng dn tc no c. Ngay Chu Nguyn Chng, ngi khai sng nh Minh, l ng vua c ti nht, bi b nhng on trong Mnh T c hi cho uy quyn ca mnh, m vn phi duy tr Khng gio. Khng T tht bi trong i ng nhng thnh cng ln trong lao trn sut 2.000 nm t khi ng cht. Khng mt trit gia no trn th gii c nh hng lu bn v rng ri (khp c min ng ) nh ng.
Tuy nhin ta cng khng nn qun cng ca Lo T. ng cho dn tc Trung Hoa mt s ho hp v li sng: khng hng hi hu vi nh Khng T m trng t do, thch ho bnh, yu thanh tnh, thin nhin. C th nh Lm Ng ng ni, nh Lo Trang dn tc Trung Hoa tuy ngho kh m vn yu i, tinh thn c qun bnh khng thc lon nh ngi u giu c gp 10, gp 100 ln h.
Th gii ngy nay cng lon nh thi Chin Quc, cng c chia hai phe: mt phe hu vi can thip va phi vo i sng ca dn, mt phe cc hu vi c ti. Hai phe ng tranh ginh nhau nh hng. Cha bit tng lai ra sao.
Page 234
NHN LI QUNG NG QUA
Do nhiu s ngu nhin k d m ti bc vo ngnh c hc Trung Hoa.
Hi nh, cha ti do truyn thng gia nh m dy v lng cha Hn cho ti c mt nm ri ri cho ti theo tn hc. Khong mi nm sau, khi ti vo trung hc ri, m ti cho ti hc thm ch Hn vi bc Hai ti trong hai v h, cng l do trng truyn thng nh Nho; mun cho con ci c c gia ph bn ni, bn ngoi. Lc s ch Hn ca ti c hai ngn ch, cha dng c.
May thay, trng Cng chnh ra, ti phi khng trong nm thng v qua ngy, ti t hc thm ch Hn, va c c b Tam Quc ch th c b vo trong Nam. S vn ch Hn ca ti c th dng m mang kin thc c ri.
Vo Nam, nh bc Ba ti hng dn, ti c sch thm v nm 1953 ti vit c b i cng vn hc s Trung Quc, nm 1957 vit c cun Nho gio mt trit l chnh tr. In xong hai b ti nh b hn khu vc c hc Trung Hoa v n khng phi l s trng ca ti, m ch son nhng sch v Vit Nam v phng Ty.
Nhng thi cuc khin c cuc di c nm 1945, ti c quen ng Gin Chi, v nm 1962, ti ngh vi ng vit mt b i cng trit hc Trung Quc, in nm 1965-66.
Page 235
T ti tin vo sc mnh, mun i su thm vo c hc Trung Quc, cng i su cng thch, v ti lin tip cho ra:
C vn Trung Quc (Tao n 1966), Chin Quc sch (chung vi Gin Chi L Bi 1970), Vn hc Trung Quc hin i (t xut bn 1969), S k ca T M Thin (chung vi Gin Chi L Bi 1970), T ng Pha (Co Thm 1970), dch Nhn sinh quan v Th vn Trung Hoa ca Lm Ng ng (Ca Dao 1970), Lit t v Dng t (L Bi 1973), Nh gio h Khng (Co Thm 1972), Mnh T (Co Thm u nm 1975).
Nm 1973, ti bt u vit Trang T; nm 1974, bt u vit chung vi Gin Chi Tun T v Hn Phi, cha xong th min Nam thay i ch . T ngy Gii phng n nay, ti vit xong c nm tp na u cha in: Mc hc (Mc T v Bit Mc), Lo T, Lun ng, Khng T v Kinh Dch[25].
Vy ti vit c 19 nhan v c hc Trung Hoa (khng k mt cun dch ca Lm Ng ng), trong s c 6 nhan v vn hc, u xut bn, v 13 nhan v trit hc m mi c 5 nhan xut bn, cn 8 nhan ch l bn tho. c vy l nh 3 s ngu nhin: trng Cng chnh ra phi i b 5 thng, do c th gi hc thm; ri c b dng vo Nam m c gp bc Ba ti hng dn trong vic c sch, vit sch; sau c gp ng Gin Chi. Nhng nu khng c quyt nh ca m ti cho ti hc ch Hn c c gia ph bn ni bn ngoi th sau c gp ba s ngu nhin , ti cng khng li dng c. Phi c mt s vn hc thc, kinh nghim, c khi tin bc na th c hi ti mi sn sng nm ly n c. Cho nn cng ca m ti vn l ln nht.
* NHN SINH QUAN CA TI
Page 236
Ri rc trong cc tc phm ti thng a ra nhng suy t, kin ca ti v nhiu vn , di y ti la v gom li mt s thuc v nhn sinh quan.
1. i sng t n v ngha, tr ngha truyn chng, nhng mnh phi cho n mt ngha. T hi n lng l n nay, nhn loi tin v rt nhiu phng din. Chng ta c hng cng lao, di sn ca bit bao th h, th phi duy tr di sn v ci thin n tu theo kh nng mi ngi.
2. Chng ta lm iu phi v tin n l iu phi, ch khng phi v mun ca Thng hay mt thn linh no, cng khng phi v mong cht ri c ln Nit Bn hay Thin ng.
3. Quan nim thin c thay i tu thi, tu ni. Ci g ch li cho mt x hi vo mt thi no th c x hi cho l thin. Cng ci qua thi khc khng cn ch li na, m ho ra c hi th b coi l c. V d o tng phu, tng t ca ph n c li cho gia nh, x hi thi nng nghip, ti thi k ngh, khng cn li cho gia nh, x hi na nn mt gi tr. Khi sn xut c t, c tit kim c cao; ngy nay u M, sn xut vt dng tha thi qu, nn s phung ph gn thnh mt bn phn i vi x hi. Tuy nhin vn c mt s gi tr vnh cu, t hi loi ngi bt u vn minh, dn tc no cng trng, nh c nhn, khoan hng, cng bng, s t do, t ch
4. o no cng phi hp tnh, hp l (bt vin nhn) th mi gi l o c. Ti khng tin rng ht thy loi ngi ch thy i ton l kh thi; cng khng tin rng ht thy loi ngi thch sng tp th, khng c ca ring. 5. o Khng thc t nht, hp tnh hp l nht, y nht, xt c v vic tu thn, t gia, tr quc. Vy m ti nay l tng ca ng, nhn loi vn cha theo c. V tu thn, ba c nhn, tr, dng luyn c tnh cm, tr tu v ngh lc ca con ngi.
Page 237
6. Nn trng d lun nhng khng nn nhm mt theo d lun. Bit c nhn tm, nhng cng c lc phi t ni bt bnh ca mnh m khng s tht nhn tm.
7. Mi ngi phi ng mt vai tr trong x hi th ti la vai th sinh. Sng trong mt gia nh m m gia sch v hoa, c lng qu mn, tin cy ca mt s bn v c gi, ti cho l sng hn lm mt chnh khch c hng vn ngi hoan h, m c phn gip ch cho x hi c nhiu hn bn chnh khch na. Nhng lm nh vn th phi c lp, khng nhn chc tc g ca chnh quyn.
8. Ghi c mt v p ca thin nhin, ca tm hn, v t c mt ni kh ca con ngi khin cho i sau cm ng, by nhiu cng mang danh ngh s ri.
9. Vn th phi t nhin, cm ng, c t tng th mi hay. Trung Hoa th L Bch, vn T ng Pha hay nht. nc ta, th Nguyn Du t nhin, bnh d m bi no cng c ging bun man mc.
10. Ti khuyn con chu ng lm chnh tr, nhng nu lm th lun lun phi ng v pha nhn dn m i lp vi chnh quyn, v chnh quyn no cng n p dn chng. Tt c cc chnh th dn ch hin nay u gi di ht.
11. Mt x hi vn minh th nh cm quyn khng n p i lp; cng lm ch c th ngn cn h ng gy ri thi, tuyt nhin khng c tra tn h. Phi tuyt i tn trng chnh kin ca mi ngi.
12. Mt x hi m ngh cm bt, ngh lut s khng phi l ngh t do, th khng th gi l mt x hi t do c.
Page 238
13. Khi ngho th phi tn lc chin u vi cnh ngho v phi n mi gi c s c lp v t cch ca mnh. Nhng khi n ri th ng nn lm giu, phi th gi lm nhng vic hu ch m khng v danh v li. Gi tr ca ta ch lm c nhiu iu nh vy hay khng.
14. Ch nn hng ci phn xng ng vi ti c ca mnh thi. Nu ti c tm thng m c ph qu, hoc c nhiu ngi ngng m th th no cng s mang ho vo thn.
15. Hn nhn bao gi cng l mt s may ri. D sng sut v chu tn cng th cng khng chc g kim c ngi hon ton hp mnh; phi sng chung nm ba nm mi bit c r c tnh tnh ca nhau. T xa ti nay ti ch mi thy cuc hn nhn ca ng b Curie l p nht, thnh cng nht cho c nhn ng b ln cho x hi.
Hin nay M c phong tro kt hn th, ti cho rng cha chc c li cho c nhn m cn c th gy nhiu xo trn trong x hi.
16. C nhng hoa hu sc v hng m ai cng qu nh hoa hi ng, hoa o; nhng ngi n b ch c sc p thi, m khng c mt nt g th l hng ngi tm thng.
Chi hoa ti thch nht loi cy cao; c bng mt, d trng v c hng quanh nm nh ngc lan, hong lan. u ti cng trng hai loi .
17. Rt t khi con ngi rt c kinh nghim ca ngi trc. Ai cng phi t rt kinh nghim ca mnh ri mi khn, v vy m thng vp t. Nhng phi nh vy th loi ngi mi tin c.
Page 239
18. C h nh khng th thay i c bn tnh con ngi: ngi nng ny th ti gi vn nng ny, ngi nhu nhc th ti gi vn nhu nhc. Nhng gio dc vn c ch li. Khng nn cho tr sung sng qu. Phi tp cho chng quy c, k lut, bit t ch v hiu rng i c nhng vic mnh khng thch lm nhng vn phi lm, v lm th phi lm ngay, lm ng hong, lm cho xong.
19. Thay i bn tnh loi nh Mc t, nh Karl Max mun cn l chuyn xa vi hn na. Th gii i ng cn l m tip khng tng.
Th gii cn nhng nc nhc tiu c nhiu ti nguyn th cn bn thc dn, h ch thay i chnh sch thi. Thc dn no cng nh nhau. Khi h khai thc ht trn mt t, trong lng t th h khai thc bin, di bin. H cn sng lu. Tuy nhin, cng phi nhn rng s bc lt trong mt nc tn tin thi ny gim nhiu, th sau ny s bc lt cc dn tc nhc tiu cng s gim i dn dn.
20. X hi bao gi cng c k tt v k xu. Nh Kinh Dch ni lc th m (xu) thng lc th dng (tt) thng; m vic i khi gii quyt xong th li sinh ra vic khc lin, sau qu K t ( xong) tip ngay n qu V t (cha xong). Mnh c lm ht sc mnh thi, cn th li cc th h sau.
21. Hi tr, quan nim ca ti v hnh phc l t do, c lp, lm mt cng vic hu ch m mnh thch, gia nh m m, con ci hc c, phong lu mt cht ch ng giu. Nhng hi 50 tui ti thy by nhiu cha , cn thm iu kin ny na: sng trong mt x hi lnh mnh, n nh v tng i thnh vng.
Page 240
V VN
Ngy 10 thng chp K Mi (4-2-80) nhm tit Lp xun, non 5 nm sau ngy Gii phng, lm xong mt s bn phn cng dn Si Gn, bn ht hn hai vn cun sch ng k khng mt loi no b cm thu xp xong vic nh, v chng ti giao nh K ng cho mt ngi chu bn v ti trng nom, ri ch mt t c, sch v v ngi nh 26 ng Gia Long (nay l 92 ng 26 thng 3) th x Long Xuyn, sng nhng nm cn li, vit hi k v sp xp li th t, giy m. V y ti c t bn, t sch bo c, nhng nh ti c gn con chu h hng, hc tr c.
Ngi nh l ti sn duy nht ca nh ti sau 37 nm dy hc, ct t 1934 theo kin trc c; sau chng ti ct thm mt cn nh (50 thc vung) theo kin trc mi bn cnh, lm ch ring cho chng ti ngh ngi. Nh khng tnh bng nh K ng v trn i l nhiu xe c qua li, nhng c vn trng c nhiu cy tri: mn, xoi, v sa, da, kh, lu, chui ngoi ng nhn vo, pha trc cng ro, bn mt li i l mt gc hong lan i din vi mt bi trc bn tri, c hai bn u t nhiu phin lm gh ngi. Sau cng vo, bn tri c mt gc hong lan na, hng thm ngo ngt y nh cn nh K ng, ri ti mt h xy nh, trng sen trng. Chiu ti, thanh nin nam n thng hn nhau li ngi trn nhng phin trc ngi nh c hng thm y tm s. Trn bn chc nm trc, vit bi Hng v sc, ti c ao c mt khu vn t tn l Hng vin. Vn c t lu, cha kp t tn th bn tr t tn cho ri: nh c hng thm.
Di y l ba trang cui chng XXXIII chm dt b Hi k.
My ngy mi v ti sp t c, t sch v ch lm vic. B con bn ni ti (con ng bc ti), b con bn nh ti, hc tr c ca chng ti hay tin, li thm. Ni y thnh qu hng ti.
Page 241
Mt tun l sau, ngy 25 thng chp, ti mi qua thm ch. So vi hi mi Gii phng, thnh ph thay i nhiu qu: ng s bn thu, rc ri, nhiu ch h m khng sa; n o m hn n, ti cy ci cng tiu iu, nhiu cy b n. Cc tim bun ln u ng ca ht, m cc gnh qu, sp hng th y ng, cht mt khu t cu Hong Diu, cu Duy Tn qua ch, xung ti bn bc (ph), di ba bn trm thc, rng c trm thc. Khng bit bao nhiu tiu thng ngi l ng, di nng, mi ngi chim mt khong mt hai thc vung by hng. Nh di (tc mi ch thi xa) rng hai trm thc vung l khu bn vi, mi sp ch na thc vung m cht nch, khng len vo c. Bn ton lu Thi Lan. Ngi i ch chen chc nhau. Nng qu, ngp qu, ti khng r vo ch, vng xung Ci Sn. Cc ca hng mu dch vng teo, cc c bn hng ngi khng, v r, quu qu. Cc bit th ca gii in ch ln Long Xuyn hi hai chc nm trc, nay th hoc b sung cng, thnh c quan chnh ph, hoc ca ng then ci, tng nt, mi ru, vng tanh khng mt bng ngi, ch nhn i ni khc ht, ngi th ln Si Gn, ngi th qua Php. Mt vn trng c chc ging hng qu nay trng khoai, trng bp, ti bi ngi nh bi Thng Lng nh k[26] ca Quy Hu Quang.
Hi ti mi v Nam, nm 1935, con ng Ci Sn ny cn thuc v ngoi , ngi xe t Cn Th ln, cn thy hai bn ng nhiu khu vn rng trng xoi, mn, v sa, gia vn l mt ngi nh sn ba gian hai chi, vi nhng ng gi bi tc, bn en, nhng thiu ph tc bnh li[27] bn hng Tn Chu. Ai ny u c v ung dung, an c lc nghip. Nay th sut nm su trm thc, san st nh nc tn, lp trong lp ngoi, xe c tp np, b hnh chen chn nhau, khng cn l con ng do mt bn b sng na.
Khi cu Ci Sn ti th nh nhng, ni y cn nhng mnh vn c. Mt ln gi nh thong qua, em li mt th hng g quen quen, ngt ngt. Ti ng ngc nhn hai bn ng: phi ri, hng xoi y, hng c bit ca min Nam y. Ti bi hi nh li 45 nm trc. Thi cnh vt sao ti mt th: trn cc ng lng u u cng phng pht hng m u, hng xoi, hng cau, v trong xm no cng c ting chim cu, ting cuc, tu h tu ma. Mi nm nay hng him m ba loi chim i u mt, ngay n chim khch, diu hu, qu cng t thy.
Page 242
Ti quay v cu Hong Diu bc trn rch Long Xuyn, ng gia cu ngm mt hng da tm gc[28] trn b rch trong Qun y vin: thn da vn ln nn tri xanh my trng, tu da phe phy di gi, lp lnh di nh nng, yu iu m bng by; pha mt, bn kia ng l, di gc cu, l mt bi ba cy dng, sng sng, hin ngang trn p khu Bnh c. C thnh ph ch cn ch ny l cnh thin nhin. Hi ti mi ti, cu cn bng st, hp, xe chy qua cu rm rm. Chic ghe hu ca ti thng u pha di kia.
Mt ging h vng vng t d vng xa xm:
H Long Xuyn nc ngt gi hin, Tu xui Nam Hi ngc min Nam Vang, Thng h chic dc chic ngang, Ting rao lnh lt nhp nhng cho khua
Mi ngy no m thot non na th k! Trn ba chc nm nay ti khng cn c nghe th ting xut pht t y lng m dn qu gi vo lng tri t trong nhng m khuya thanh vng trn cnh sng nc mnh mng na. Ht ri! Nu cn th ch cn trn nhng bng nhc t chc nm na l cng. Ht ri, ht ghe thng h, ht nhng c em:
Cho v ni Sp la con kh c sc cho thit ngon, La tri xoi cho thit gin, em ra Long Xuyn la go cho thit trng, thit thm, Em v em dn mt ba cm
Page 243
cho ngi qun t H ... ngi qun t n cn nh qu...
Ci g cng c lc phi ht, nhng khi truyn thng c tt t my chc nm nay m cha c g thay th
Ti khng mun vng ra cng vin Nguyn Du trn b sng Hu, pha di S Bu in na, ni m trc ngy Gii phng ti thng li ngi trn gh , di hng ip hng cnh gi mt trn sng, nhn ghe tu qua li trc mt. V ni hai ba nm nay b ph lm ch cht ct, , thng du. Cy ci b n ht. Ngay ci h nhn to pha sau cng vin, cch cng vin mt con ng trng da m ti gi l ng C ng ca Long Xuyn, nay cng y lc bnh, chic cu g bc ngang qua gy nt, ch cn tr hai hng ct b tng tr trn gi h.
Ti bi ngi xung cu Hong Diu, theo ng Gia Long c i thng v nh. Con ng ny ngy xa cch c trm thc mi c mt nh sn, sau nh ton l lau sy, chung quanh khng trng g c v t thp, ma nc ngp trn mt thc; dc theo ng, bn tri c mt con kinh vi nhng chic cu vn a v nh. Sau ba cm chiu, gia nh no cng ra ngi cu hng mt. Ngy nay, con kinh lp, hai bn ng nh ca san st, lp trong lp ngoi, t trng chung quanh nh c mi gia nh bi p tng ky mt, lp thnh vn tc sum su, m gn y chnh ph tnh ui ht dn, bt h d nh i ni khc lm mt khu ring cho cc c quan v cn b . Trc th chin, hu ht nh no cng l nh sn, ngy nay c nhng nh lu ti tn, v trong khong trm thc gn u ng c ti bn qun n, nm by bn bi da (billard), bn qun c ph v c chc sp nh bn thuc iu, khng cn v an tnh, mt m na.
ti gia ng Gia Long, gn ti nh ri. Trn mt ng thy nhiu l nnh bo cho ti rng gi xun ni. Nnh l mt trong vi loi cy rt him min Nam, c u xun th thay l mt lot nh x lnh. Trc nh ti c mt cy khng bit bao nhiu tui, thn hai
Page 244
ngi m khng gip, cao non hai chc thc. N bt u trt l ri y, l n nh nh l chanh, ma ny xanh en. Sut na thng l n s bay l t xung sn ti, ban m nghe lo xo, sng dy l y sn; nhn ln ngn, cnh no l gi mi rng l l non nh lin, lp lnh di nh vng ban mai. C mi ngy thay mt vi cnh, bt u t trn xung, khi ti cnh thp nht th ton cy xanh mt khin ti nh li cnh xun ngoi Bc.
Trong na thng ngy no cng c gia nh mt nh gio, v chng v hai ba a con nh, sng sng li qut v ht l, thn[29] y mt hai bao ny-lng ch v nh phi mua ci mt thng. Ci t qu m s l ht c gi tr bng mt thng lng 60 lng ca c gio. Sng no ti cng dy sm, ra coi h qut l kh m nh li hi nh, hai anh em ti xch thng cng vi b ngoi ra ng B Sng trc nh nht l bng kh em v un bp. Chc m 60 nm, b ngoi ti qui tin ng na th k, em trai ti cng mt trn ba chc nm ri.
Thm thnh ph by nhiu . T nay ngy li ngy nm trn vng, di mi hin, bn gc mn m nhn my v c sch; ti ti bch b trn li i lt gch bt trng hng hng lan v n gi.
Trch trong b Hi k vit xong thng 9-1980 N.H.L
c li va sa cha xong thng 8-1981. c li v sa thm 1983. Ch thch.
Page 245
[1] Trong Hi k, c Nguyn Hin L cho bit ngi bn l Ph c Vinh. (Goldfish). [2] xut bn nm 1990 ti Nxb Long An vi trn l Chng ti tp vit ting Vit. (BT). [3] xut bn nm 1993 ti Nxb Vn ho Thng tin (BT). [4] Trong Hi k in l: 1950 (Goldfish). [5] Trong Hi k ghi l: non bn chc nm (Goldfish) [6] xut bn nm 1991 ti Nxb Long An (BT). [7] Trong Hi k in l: chng XII. (Goldfish). [8] xut bn nm 1990 ti Nxb Hi Nh Vn. (BT). [9] xut bn nm 1990, ti Nxb HSP TP.HCM (BT). [10] Trong b Trang t - Nam Hoa kinh gm hai tp, c Nguyn Duy Cn ch dch 6 thin trong Ni thin (b thin Nhn gian th), cn Ngoi thin v Tp thin c ch trch yu m thi. Ngoi b , c cn c cun Trang t tinh hoa. [Goldfish]. [11] xut bn nm 1992, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT). [12] Trong Hi k in: trng khoa hc, l (gn nh php lut, hin php) (Goldfish). [13] xut bn nm 1993, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT) [14] xut bn nm 1993, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT) [15] Trong Hi k in l: 350 trang. (Goldfish). [16] xut bn nm 1994, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT). [17] xut bn nm 1993, ti Nxb Vn ho-Thng tin (BT). [18] Coi thm cun Travailler deux heures par jour Adret Seuil 1978. [19] xut bn (ti bn ln th 9) nm 1992, ti Nxb Vn ho-Thng
Page 246
tin (BT). [20] Bc s Hng, trong bi Kinh Dch v tinh thn ca ging cho bit: Ti xin ng c gi mt bn, t tay ng vit phn ch Hn trong sch cho ti. (Goldfish). [21] ti bn ln th ba nm 1992, ti Nxb Vn hc. (BT). [22] Thc ra Mc T vi chnh sch thng ng (ngi di phi trit theo ngi trn), tit dc, phi nhc, can thip kh nhiu vo i sng ca dn, nhng o ca ng vn gn Khng hn gn phi Php gia, nn ti sp chung vi Khng. [23] Cng gi l nhn tr, coi trng t cch nh cm quyn hn chnh th, php ch. [24] ng nh chng 38 o c kinh ni: nhn mt ri sau mi ti c ngha, ngha mt ri sau mi c l. cao l l ch trng ca Tun T. Vy th o c kinh c th vit sau khi hc thuyt ca Tun ra i, ngha l vo th k th III trc Ty lch nh mt hc gi ng chng? [25] Cc tc phm trn c xut bn (BT). [26] Thng Lng , theo bc Vvn, c l Thng Lang. (Goldfish) [27] Ph n bi tc sau u ri, ly vi ln tc qun thnh 3-5 vng nh bn bi tc. Kiu tc ny mt cng nh kiu ui g Bc. Hng Tn Chu tc la Tn Chu, v Tn Chu chuyn sn xut hng ho , nh trng du, c tri nui tm v c nhiu cy mc na m tri dng nhum rt tu. [28] Trong Hi k in l: by gc. C ngi bo ngy nay khng cn gc no. (Goldfish). [29] Thn: n, nht.
Page 247
Bi vit i vit vn ca ti PH LC I. TC PHM XUT BN
Cui cun Mi cu chuyn vn chng c mt bng lit k vi nhiu chi tit, y ti ch chp li nhan sch v nm xut bn.
Vn hc Hng sc trong vn vn (2 cun) - 1962 Luyn vn I (1953), II v III (1957) i cng vn hc s Trung Quc (3 cun) - 1955 C vn Trung Quc - 1966 Vn hc Trung Quc hin i (2 cun) -1969 Chin Quc sch (chung vi Gin Chi) - 1968 S k T M Thin (nt) - 1970 T ng Pha- 1970 Nhn sinh quan v th vn Trung Hoa (dch Lm Ng ng) I VIT VN CA TI NGUYN HIN L
Page 248
1970 Ng php hiu vn phm - 1952 Kho lun v ng php Vit Nam (chung vi vi Trng Vn Chnh) - 1963 Trit hc Nho gio mt trit l chnh tr - 1958 i cng trit hc Trung Quc (chung vi Gin Chi) - 1965 Nh gio h Khng - 1972 Lit T v Dng T - 1972 Mt lng tm ni lon - 1970 Th gii ngy mai v tng lai nhn loi (B. Russell) - 1971 Mnh T - 1975 Lch s
Lch s th gii (chung vi Thin Giang) (4 cun) - 1955 ng Kinh ngha thc - 1956 Bi hc Isral - 1968 Bn o Rp - 1969 Lch s vn minh n (W. Durant) - 1971
Page 249
Bi hc ca lch s (nt) - 1972 Ngun gc vn minh (nt) - 1974 Vn minh Rp (nt) 1975 Chnh tr - Kinh t Mt nim tin - 1965 Xung t trong i sng quc t (Encyclopdie Larouse) - 1962 Hiu nng - 1954 Tay trng lm nn (L. Beaverorook) - 1967 T chc cng vic theo khoa hc - 1949 T chc cng vic lm n - 1967 Li mi ngy mt gi (Ray Josephs) - 1971 Nhng vn ca thi i - 1974 Gng danh nhn Gng danh nhn - 1959 Gng hi sinh - 1962 Gng kin nhn - 1964 Gng chin u - 1966 ch st - 1971 40 gng thnh cng (Dale Carnegie) - 1968 Nhng cuc i ngoi hng - 1969 15 gng ph n (M. Monestier) - 1970
Page 250
Einstein - 1971 Bertrand Russell - 1972 Co lun - Tu bt - Du k Ngh vit vn - 1956 Vn xy dng vn ho - 1967 Chinh phc hnh phc (B. Russell) - 1971 Sng p (Lm Ng ng) - 1964 Th ng gi tui i mi (A. Maurois) - 1968 Chp nhn cuc i (L. Rinser) - 1971 Lm con nn nh (chung vi ng H) - 1970 Hoa o nm trc - 1970 Con ng ho bnh - 1971 Chu b ni, ti b ngoi - 1974 cao tnh p (do nhiu tc gi) - 1972 Th gi ngi n b khng quen (A. Maurois) - 1970 Mi cu chuyn vn chng - 1975 Gio dc - Gio khoa
Th h ngy mai - 1953 Thi mi dy con theo li mi - 1958
Page 251
Tm hiu con chng ta - 1966 Sn sc s hc ca con em - 1954 T hc thnh cng[1] - 1954 33 cu chuyn vi cc b m (B. Spock) - 1971 Th gii b mt ca tr em (G. Decarie) - 1972 Li khuyn thanh nin (P. Noel) - 1967 Kim ch nam ca hc sinh - 1951 B quyt thi u - 1956 Mun gii ton hnh hc phng (J. Chauvel) - 1956 Mun gii ton hnh hc khng gian (nt) - 1959 Mun gii ton i s - 1958 T luyn c tr Tng lai trong tay ta - 1962 Luyn l tr - 1965 Rn ngh lc - 1956 Sng 365 ngy mt nm - 1968 Ngh thut ni trc cng chng - 1953 Sng 24 gi mt ngy (A. Bennette) - 1955 Luyn tnh cm (P. F. Thomas) - 1951 Luyn tinh thn (Dorothy Carnegie) - 1957 c nhn tm (Dale Carnegie) (chung vi P. Hiu) Qung gnh lo i (nt) - 1955
Page 252
Gip chng thnh cng (Dorothy Carnegie) 1956 By bc n thnh cng (G. Byron) - 1952 Cch x th ca ngi nay (K. C. Ingram) - 1965 Xy dng hnh phc (L. A. Huxley) - 1966 Sng i sng mi (D. G. Powers) - 1965 Thng tin trn ng i (D. Lurton) - 1967 Trt ni s i (L. Coleman) - 1969 Con ng lp thn (W. J. Ennever) - 1969 Sng theo s thch (P. S. Steinckrohn) - 1971 Gi tnh yu ca chng (Ed. Kaufmann) - 1971 T chc gia nh 1953 Tiu thuyt dch Kip ngi (S. Maugham) - 1962 Ma (nhiu tc gi)[2] - 1969 Chin tranh v ho bnh (Lon Tolstoi) (4 cun) - 1968 Khc ln i, i qu hng yu du (A. Paton) 1969 Qu hng tan r (Chinua Acheba) - 1970 Chic cu trn sng Drina (Ivo Andritch) - 1972 B mt du la (R. Gaillard) - 1968 Du k Thin Thch 1968
Page 253
By ngy trong ng Thp Mi - 1954 II. TC PHM CHA XUT BN 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Trang T (gm 3 tp) Hn Phi Tun T Mc hc (gm 2 tp) Lo T (gm 2 tp) Lun ng (1 tp) Khng T (1 tp) Kinh Dch (2 tp) Vn minh Trung Quc (2 tp)[3]
10. Ti tp vit ting Vit[4] 11. i ngh s 12. Con ng thin l 13. Ma h vng bng chim (2 tp)[5] 14. Nhng qun o thn tin 15. Gogol 16. Tourguniev 17. Tchkhov 18. ti c li 19. 18 cu chuyn thi s[6] 20. Hi k (6 quyn)
Page 254
21. v cun ny: i vit vn ca ti.[7]
III. BI BO Trong tp Mc lc cc bi bo, vit lm ba bn (km vo 3 ton tp cc tc phm cha xut bn), ti lit k vi y chi tit, y ch ghi nhan bi[8], tn bo, nm v s bo. A. Tp ch Bch Khoa (bn nguyt san) 1957 S 4 Quan nim sng tc ca Edgar Poe S 7 Vn dch vn S 11 Tnh cch chnh tr ca Nho gio S 21 i tng Montgomery S 5, 6 Ting Vit ngy nay S 8 Php dch th S 15, 16 Heinrich Schliemann S 23 Ci thn trong vn 1958 S 40 Chnh sch chnh tr ca Nho gio S 32, 33 Thomas Elva Edison S 39 X hi theo Nho gio S 36 Dch sch c ca ta S 42 Qun Trng S 48 Lon Tolstoi S 47 K lut phi xy dng trn nhng qui tc no? S 25, 26, 27 Vn th hng v S 43 Dch sch Nho hc (mt tin mng) S 45, 46 Vng Dng Linh[9] S 44 T him 1959 S S S S 64 Lut pht trin trn c ca tr 55, 56 Ph Bnh Vi nhn xt v vn phm ca P. J. Honey 50 Tt i thm c V Honh 54 Ci cht ca Socrate
Page 255
S 66 im sch Trit l vn ha khi lun ca Nguyn ng Thc S 71, 72 im sch ng thi trch dch ca Bng on v Bi Khnh n. S 69 Con vt (ty bt) S 65, 66 c thm m v ci p S 69 Ph bnh Le Parler Vietnammien ca L Vn L S 49 Con ng giao thng gia ng Ty S 56 Vn ba lan S 61 im sch Tn Liu Trai ca Phong Ngn (Bnh Nguyn Lc) S 69 kin v truyn ngn Vit v ngoi quc S 60, 61 ng b Curie 1960 S 73, 74 Dng ting Vit lm chuyn ng S 77 nh chnh s liu Vit Nam ca Tng Qun Chng S 84, 85 Vn hc Vit Nam ca Phm Vn Diu S 85 Norbert Wiener S 95, 96 Florence Nightingale S 79 Ngi bo hiu ca Ch. Dickens S 79, 80 Vit ng chnh t ca L Ngc Tr S 75 Mt chng trnh dch sch ngoi quc S 76, 77 Champollion S 82, 83 Dostoievski S 86, 87 Mustapha Kemal S 73 Tnh hnh xut bn 1959 S 92, 93 Ma ca S. Maugham 1961 S 99 Ting Vit lm chuyn ng i hc S 105 Mt gng tit kim S 98, 99 K thut chn chnh S 107, 109, 110, 111 Ibn Soud S 113, 114 Vi ngh v c php S 108 Ting Vit lm chuyn ng i hc S 97 Tnh hnh xut bn nm 1960 S 100, 104 So snh ngnh xut bn Php v Vit Nam hin nay S 115, 116 ui bt o nh 1962
Page 256
S 125, 127 Hng tr anh tun S 121 Bi kch 1000 nm cha dt (Do Thi) S 123 V Exodus S 124 Quc gia Isral S 135 Isaac Newton S 142 Thng nht nhan cc ng vn th c S 144 Ngi ch huy ca J. Steinbeck S 128, 132 Ci t nn gio dc Vit Nam S 122 T v Dreyfus ti L tat juif S 126 Tin s H Thch S 138 I. P. Semmelweiss S 137 Vit Nam ca tr bin kho ca Bng on 1963 S S S S 142, 146 G. Abel Nasser v kinh Suez 149 Nasser v v kinh Suez 147 Vn sinh t ca Ai cp: Nc 148 Nhng hip c v kinh Suez
1964 S 169, 171 Th. Edward Lawrence S 174 Mi tnh gia Phan Bi Chu v H Thch S 187 Cn nng cao tri thc i chng S 170 Li sp n ma thi S 185, 186 Helen Keller S 183, 184 Gp v chnh sch cch mng ca b Gio dc 1965 S S S S S S S S S S S 193, 194 Alexander Fleming 198 Mc T, Dng T, Lo T 199 Mnh T, Trang T 202, 203 Php tr 206 Vn nh tr 207 Lm con nn nh 196, 197 Trit hc Trung Hoa thi Tin Tn 200 Bit Mc v Danh gia 204 Php tr 209 Thn phn con ngi trong Truyn Kiu cui (215) nm ny c bi Ngu vit v ti. Sau in trong
Page 257
cun Sng v Vit -1966 1966 S 226 Nh cm quyn v d lun S 220, 222 Mt cch mng trong gio dc Php S 230 Cun Mt nn gio dc nhn bn S 218, 219 Somerset Maugham S 225 kin v chnh sch b thi S 234, 235 Jules Verne S 237 Cun Vi ngh ca gio Mu S 230 C Dng Qung Hm 1967 S 243, 244 Walt Disney S 249 Loi a phng ch S 252 Chuyn bt li thnh thng li S 253, 254 Ben Gourion S 256 - 264 Dch Th ng gi mt thanh nin ca A. Maurois (9 s) S 257 Mt nn gio dc phc v S 246 - 248 ng b La Fayette S 241- 243 Mi nm cm bt v xut bn S 260, 261 Andr Maurois S 262 Bn tr thc chng ta lm c g..?[10] S 254 Ci cht ca gio s Trn Vinh Anh 1968 S 267, 268 Thanh nin Php p Nhng th ng... ca Andr Maurois S 269, 270 Vn hc Trung Quc hin ti S 272, 273 L Tn S 277 - 279 Kinh t Isral - Kibboutz S 284 - 286 Thm trng Irak S 281 Dch vn ngoi quc S 282 S thun khit trong ngn ng S 265, 266 Vn hc i Loan (1949-1958) S 267, 268 Truyn Ton phong ca Khng Qu (i Loan) S 275 Lo X S 283 Bn o Rp sau th chin II S 257 Thm trng chin tranh Du la S 288 Chin tranh v Ha Bnh ca Tolstoi
Page 258
S 289 S 298 S 310 S 294 S 297 S 306 1970
- 291 Bn li kt trong tiu thuyt Ba Kim - 312 Honor de Balzac Khc bc ng H Mao Thun Vn kim duyt
S 317 Hn i Vit, ging Hn Thuyn S 324 c tnh th Trung Hoa (dch Lm Ng ng) S 328, 329 Einstein S 325 Th Trung Hoa (dch Lm Ng ng) S 336 Lch s vn minh ca Will Durant S 313, 314 Vn chng h gii r nh bo S 331, 332 Chu v ha bnh th gii ca Tr. Minh Trit S 334 Vit Nam t in ca L Vn c S 335 Phng vn Han Suyin (dch) 1971 S 346 Bertrand Russell S 340, 341 t H Tin vi h Mc v h Lm S 337 - 339 Hn nhn v ngh cm vit S 339 Tnh hnh xut bn 1970 1972 S S S S S 364 377 383 361 380 - 366 Nguy c xut no - 379 Nh gio h Khng Lch s v chin tranh (Will Durant) Suy t v phong tro V ngun Lch s v kinh t (W. Durant)
1973 S 385, 386 K nguyn tiu th v ngh vit vn S 392 Nh H Chu S 398, 399 Nhn s v nn i 1974 S 402 - 405 Nm 2000
Page 259
S 414 Mnh vn vn hc s ca Bng Giang S 412 Mnh T S 415 Tai ha Minamata
(Cha kim ra bi v bnh glaucome ca Quch Tn v bi im Th T Nh ca Quch Tn) 1975 S 421- 424 Bo co S 1 v S 2 ca nhm La M (4 s)
(Cha kim ra bi ti im s S a c bit v Hong Sa)
(S cui 426 ngy 20.4.75 c 3 bi vit v ti ca BS. Hng Ngc, V Phin, Ta son Bch Khoa).
Ti cn gi trn mt b Bch Khoa 426 s. B. Tp ch Mai (bn nguyt san) 1960 S 1 ng phn nn sung, phi i hi S 5 nh mng con S 8 Gio dc sinh l S 10 Thiu nhi thng minh S 2 Thut i hi S 3 i hi cc t thc nhng g? S 7 Chuyn ng i hc - Quc vn ba li 1961 S S S S 14-19 Hai k thi Trung hc nht cp va qua (5 s) 28, 29 H s thanh nin 33, 34 Hn nhn 35, 36 T c thi nay
Page 260
S 20 Ph bnh Nng i c trong chu p ca Mng Tuyt v Si gn nm xa ca Vng Hng Sn. 1962 S 37 - 39 Ngh ngi v tiu tin S 40, 41 Vn thanh nin
(Ti cn gi trn b c ca Mai t s u n s 48)
Sau Mai i ra b mi kh nh. C. Tin Vn (Tun bo) 1965 (b c) S 10 Vn chng v dn tc tnh 1966 (b c)
S 4 Lm sao cho hc sinh bt dt Vit vn S 7 ph d hay xy dng d? 1967 (b mi)
S 1, 2 Tip thu vn ha Ty phng S 9 -11 Pht huy vn ha truyn thng S 20 Mt phng s kh sng ng
(Ti ch gi c b mi gm 20 S ng thnh tp t 24.3 n 4.8.67). D. Vn v Tn Vn Vn
Page 261
1967 S 4 gii thch truyn Kiu 1970 S 150 Thi s Quch Tn v X Trm Hng Tn Vn 1968 S 1 Nc non Bnh nh ca Quch Tn S 2 Chin Quc sch: gi tr v vn hc 1969 S 11 i l v v khc ca vua cha Vit Namca Bng on v Trng Hu S 16 Tnh hnh xut bn sau bin c Mu Thn Bi Ti dch Chin tranh v Ha bnh ca Tolstoi khng kim ra trong s no. Bi Ting U trong truyn Kiu cng vy, nhng in trong 10 cu chuyn vn chng. . Gio dc ph thng 1958 S 29 Chnh sch x hi ca Nho gio S 31, 32 Hng v Sc S 39, 40 Voltaire: ng vua khng ngi S 46 Hai bi vn v hai bi th
Page 262
S 36 Ba lut cn bn v s pht trin ca tr S 44 Chung cc (dch John Calsworthy) (H Thch, Phm Thn, Longfellow, Elma Calv) 1960 S 53, 54 Phng php trc nghim tr em E. Gi thm qu m 1965 S 7 Bt php v c tnh G. i Hc (tp san nghin cu ca i hc Hu) 1961 S 6 Mt phng php nghin cu ng php Vit Nam 1962 S 1 Ng php l g ? H. Cc bo khc (m a s ti khng cn gi) + Tn Vit Nam, tun bo (?) ra nm 1945 sau khi Nht lt Php. Ch bt l Gio s Nguyn Vn Nho. Ti gp 5, 6 bi tiu lun, ty bt ti khi bo nh bn.
Page 263
+ Vit Thanh (nht bo), ti c t bi v vn hc trn ph trng vn chng nm 1953 (?) + Tp ch Gio dc Vit Nam. Ti gp t bi v gio dc nm 1952, 1953 (?) + Tun bo Mi ca Phm Vn Ti (L Vn Siu ch bt), 1953, 1954 (?) ng vi bi ca ti v t chc cng vic, ngn ng... + Nguyt san Bng la. Bng B Ln ch bt. Nm 1955, 1956, ti gp non mi bi vn dch mt s tc gi Anh; c bit l bn dch kch ba hi Cng ty lc sinh ca mt ngi Php (trong s 14),sau bo nh bn. + Vn ha nguyt san ca Nha Vn Ha ng ca ti mt hai bi v gio dc khng nh nm no. + Tin Sch, mt t thng tin v sch (nm 1960, 1961...) ca hi Bt Vit, c vi bi ti tng kt tnh hnh xut bn mi nm.
+ Ph Thng ca Nguyn V (khng nh nm no) cng ng ca ti vi bi tp bt. + Tp ch Khi hnh phng vn ti s Tt 1961. + Tp ch Thi tp phng vn ti thng 10/73.[11] + Ph ng thin vng (bo cho thanh nin) ch ra mt s (30.l.75), c bi Vi li ng cng bn tr ca ti (S ny ti cn gi).
Page 264
TNG CNG Trong 426 s Bch Khoa t u n cui, c 242 bi ca ti gm 159 nhan . Ngoi ra cn khong 50 bi trn Mai, Tin Vn, Vn, Gio dc ph thng, Gi thm qu m, i hc, v khong 30 bi ng trn cc bo khc. hai phn ba nhng bi in ri rc trong cc tc phm ca ti nh: My vn xy dng vn ha, 10 cu chuyn vn chng, Tng lai trong tay ta, Gng danh nhn,Bi hc Isral, Bn o Rp IV. TA CHO TC PHM CA BN 1. Th Bng B Ln - 1957 2. Thuyn th ca ng Xuyn - 1958 3. Sch dy ton ca Cung Duy 4. T do c nhn ca Trn Thc Linh 5. o o en (kch dch)[12] 6. Kho lun tiu thuyt Trung Hoa ca Nguyn Huy Khnh 1959 7. Ch s Nguyn Quang Diu ca Nguyn Vn Hu -1965 8. Non nc Ph Yn ca Nguyn nh T 9. Q hng ca Nguyn Hu Ng (Ngu ) 10. c Vin thi thoi ca ng H 11. Rn nhn cch ca Hong Xun Vit 12. Cm ca c Vit Nam ca Toan nh 13. Gi gn sc khe ca Bc s Nguyn Hu Phim 14. Ngh lm cha m (nt) 15. Cu chuyn thy tr ca Hunh Phan 16. Trn Qu Cp ca Lam Giang 17. Dch th Hn Vit (I) ca ng Xuyn 1972 18. Dch th Hn Vit (II) ca ng Xuyn (cha in) 19. Th ma lon ca Phm Ph Hoi Mai (cha in) 20. Bnh thng thng ca hc tr BS. Hng Ngc 21. i Nguyn Hu Ng ca Chu Hi K (cha in) 22. Qu hng t nc ca V Phin 1973 23. Ln by (th ca tr c, hc) ca Huy Lc (cha in).
Page 265
Ch thch: [1] Nm 1964 sa cha v b sung, Thanh Tn xut bn, i nhan l T hc, mt nhu cu ca thi i. (Goldfish). [2] Tc l cun Nhng chuyn thng tm (Thanh nin Cng Ho, 1963), sau rt ra mt truyn Gin Chi dch v thay vo mt truyn khc. (Goldfish). [3] Tc Lch s vn minh Trung Hoa, Nxb HSP TP HCM, 1990. (Goldfish). [4] Nxb Long An, 1990, nhan : Ti tp vit ting Vit (v Nguyn Q. Thng ghp thm vo my bi. (Goldfish). [5] Tc Mt ma h vng bng chim, Nxb Hi Nh vn, 1990. (Goldfish). [6] Nxb Vn hc ch chn 12 cu chuyn thi s v i nhan tp ny thnh Vi li ng vi bn tr, xut bn nm 2001. (Goldfish) [7] Sau b ny, c NHL cn vit b S Trung Quc. Tt c 22 tc phm u c xut bn (Goldfish). [8] Mt s nhan bi bo ch ghi vn tt. V d bi Dng ting Vit lm chuyn ng bc i hc (theo Vi li ng vi bn tr, Nxb Vn hc, nm 2001, trang 27), trong danh mc ny c NHL ghi l: Ting Vit lm chuyn ng i hc. (Goldfish). [9] C l l Vng Xng Linh (nh th i ng) b in lm thnh Vng Dng Linh. (Goldfish) [10] Trong Hi k ghi: Bn cm bt chng ta lm c g lc ny ng trn Bch Khoa ngy 1.12.67. (Goldfish). [11] Ngoi ra cn bi phng vn ca Nguyn Ngu ng trn t Phng ng (khong 1953-1954) v bi phng vn ca L
Page 266
Phng Chi ng trn bo Hoi Bo (thng 9/1996). Nm 1980, L Phng Chi cn lm thm mt cuc phng vn na, lc c NHL ang Long Xuyn (Goldfish). [12] Theo tc gi L Anh Dng trong bi Ngi xa ng mi th c NHL : ta cho hai mi ba tc phm v bin kho, th, ty bt... m hu nh bi ta no cng c khen l ti tnh. Mi chn ngi vinh d c ng ta tc phm l: Bng B Ln, Chu Hi K, Cung Duy , Hng Ngc, ng H, ng Xuyn (ba ln), Hong Xun Vit, Huy Lc, Hunh Phan, Lam Giang, Nguyn nh T, Nguyn Huy Khnh, Nguyn Hu Ng (tc Nguin Ngu ), Nguyn Hu Phim (hai ln), Nguyn Vn Hu, Phm Ph Hoi Mai, Toan nh, Trn Thc Linh (hai ln), V Phin. Nu nhn nh trn l ng, ta c suy ra rng tc phm o o en l ca Trn Thc Linh, cng c ngha l sch in thiu (nt). (Goldfish).
httpViet Nam Thu Quan thu vien Online DesignHuy httHung HT http://vnthuquan.net
Page 267

Doi Viet Van

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Doi Viet Van

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

Bi vit i vit vn ca ti -1HC CH HN HC VI CHA, BC V THY

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

Tra ngy rm thng chp nm Gip Tut (19.1.1935), m ti, em trai

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

Bi vit i vit vn ca ti Phn IV LM LI CUC I CHUYN SNG BNG CY VIT

(Gn trn chng XX trong Hi K)

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

thy mn thp pht

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

Bi vit i vit vn ca ti Phn VI CCH TI LM VIC (Trn chng XXVI trong Hi K)

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

mc d cng by ch v bn dch rt st nguyn bn: Tm dng giang u d tng khch

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

nh Nam Phong, Phong Ho, Ngy Nay trong dn chng.

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

y ca ti d nhin l ch quan, khng c gi tr hn nhn nh ca bt k c gi no, n ch c li l gip c gi hiu r ti hn. * S THCH CA C GI

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

Chin Quc sch S K ca T M Thin

B hn ch v phng tin in, chng ti khng th dch trn hai

Vn hc Trung Quc hin i

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

- Ti khng bit cuc cch mng ra sao, nhng mi nc c mt ng li vn ha ring.

KHO LUN V NG PHP VIT NAM

CC TC PHM V TRIT HC TRUNG QUC

Khi b Kho lun v ng php Vit Nam cn ng tho, ti

khng v li ca ng H Hi, gim c nh xut bn Co Thm, mt bn tr ca chng ti[9].

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

ng Kinh ngha thc

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

- Vn kim duyt (Bch Khoa 1969).

Nhng bi trn ti gom li trong tp: Mi tm cu chuyn thi s.[20]

Hai bi ti c nht, gi tr ngang vi c vn Trung Quc l:

- ngha ci cht ca gio s Trn Vinh Anh.

Nn k thm hai bi:

- ph d hay xy dng d, ti gii thiu chng XXVII.

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

Ci tuyt m bao gi cng ph du m li th nht.

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L

- Sng p: Xin ni trc ht v tp Sng p ca Lm Ng

I VIT VN CA TI NGUYN HIN L