You are on page 1of 87

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

BI GING 1 TNH HNH SN XUT, TIU TH H TIU V HNG PHT TRIN NGNH HNG H TIU
Mc ch yu cu ca bi hc: Hc xong bi ny, hc vin s c kh nng: - Nu khi qut c tnh hnh sn xut v xut khu h tiu trn th gii v mt s nc trong khu vc chu v chiu hng pht trin ca cy h tiu trong tng lai. - Gii thch c tm quan trng ca ngnh hng h tiu trong nn kinh t quc dn ca Vit Nam nhng nm gn y. 1.1. TNH HNH SN XUT V TIU TH H TIU TRN TH GII H tiu l mt trong nhng loi cy cng nghip c gi tr kinh t v gi tr xut khu cao. Trn th trng th gii, cc sn phm h tiu c giao dch bi cc dng sau: tiu en, tiu trng (tiu s), tiu xanh v du nha tiu. H tiu bt u c sn xut nhiu t u th k XX. Nhu cu tiu th h tiu trn th gii khng ngng gia tng, trong khi cy h tiu ch canh tc thch hp vng nhit i, do h tiu l mt nng sn xut khu quan trng ca mt s nc Chu v Chu Phi. Trc chin tranh th gii ln II, n l nc sn xut nhiu h tiu nht th gii, vt hn cc nc khc, vi sn lng gn 30.000 tn/nm. Trong nhng nm 1950 Indonesia v Sarawak tng nhanh sn lng ht tiu t n nh cao trn th gii 20.000 tn/nm. Vo nm 1984, Brazil vt ln chim hng u v sn xut v xut khu tiu trn th gii vi sn lng 49.500 tn, k n l n 40.000 tn, Sarawak 31.500 tn, Indonesia 30.000 tn. Trong thi k t 1981-1986 lng h tiu xut khu bnh qun hng nm trn th gii l 120.000 tn/nm.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Nm 1985 mc sn xut h tiu gim xung mc thp nht trong giai on 1980 - 1985 do thi tit xu v su bnh. Indonesia ch thu hoch c 17.000 tn so vi mc thu hoch bnh thng l 30.000 tn/nm. Nm 1990, Vit Nam tham gia vo th trng xut khu h tiu th gii vi th phn 6% v lin tc c bc gia tng mnh. n nay th Vit Nam tr thnh nc xut khu h tiu ln nht th gii. Nm 2006 Vit Nam xut khu c 118.618 tn, chim 60% lng xut khu h tiu th gii (ngun IPC).

1000 tn 250 Vit Nam Th gii

200

150

100

50

0
90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 20 20 20 20 07 *

Nm

Biu 1: Lng xut khu h tiu th gii v Vit Nam qua cc nm Ngun: Hip hi H tiu Vit Nam, 2006 2007*: l s liu c tnh T nm 2004 tng lng h tiu xut khu trn th gii c chiu hng gim do su bnh honh hnh nhiu vng trng h tiu chnh trn th gii v cng do gi h tiu st gim trm trng vo nm 2002. Do tng lng xut khu trn th trng th gii gim nn cung khng p ng cu, h tiu li tng gi. Nm 2006 h tiu tng gi t bin v t nh cao nht trong vng 5 nm t 2001 - 2006, c thi im vt qua ngng 3000US$ mt tn tiu en v

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

4000US$ mt tn ti u trng. C nhng lc gi tiu en nc ta tng ln n 60.000/kg.

120,000

100,000

80,000

60,000

40,000

20,000

Nm 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005a
Brazil n Indonesia Malaysia Vit Nam Sri Lanka Khc

Biu 2: Sn lng h tiu ca cc nc sn xut chnh qua cc nm * Ngun: Hip hi H tiu Vit Nam, 2005

Bng 1: Din tch v sn lng cc nc sn xut h tiu chnh 2004 Nc n Brazil Indonesia Malaysia SriLanca Vit Nam
Din tch (ha) Sn lng (tn) (ha)

2005
Din tch Sn lng (tn) (ha)

2006
Din tch Sn lng (tn)

231.880 45.000 13.000 32.436 50.000

62.000 45.000 31.000 20.000 12.820 100.000

40.000 87.545 12.700 24.739 50.000

70.000 44.500 35.000 19.000 14.000 95.000

35.000 12.800 24.874 50.105

50.000 42.000 20.000 19.000 13.000 105.000

(Ngun: Hip hi H tiu Vit Nam, 2006)


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

SriLanca l nc c sn lng thp nht trong cc nc sn sut chnh. Trong giai on t 1993 n 2002 th sn lng h tiu ca Vit Nam vn cn ng sau n v Indonesia, nhng t nm 2003 Vit Nam vt ln dn u th gii v sn lng h tiu. Nm 2004, n l nc c din tch h tiu nhiu nht th gii, 231.000 ha. Tuy vy, nng sut h tiu n li rt thp nn sn lng ch t 62.000 tn tiu en. Cc nm sau khng c s liu chnh thc v din tch, sn lng h tiu ca n gim mnh nm 2006. Din tch h tiu Vit Nam t 50.000 ha vo nm 2004 v c chiu hng tng nh. Nng sut h tiu ca chng ta t cao nht th gii v b xa cc nc khc.
Ca c n c kha c 4% Brazil 17% A n o 6% Vie t Nam 43% Indonesia 16% Sri Lanka Malaysia 4% 9%

Hnh 1: Th phn xut khu tiu en ca cc nc xut khu chnh trong nm 2004
Cac nc khac 15% Malaysia 7% Indonesia 40%

Viet Nam 23%

Brazil 10%

Hnh 2: Th phn xut khu tiu trng ca cc nc xut khu chnh trong nm 2004
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Tiu ht c xut khu ch yu di 2 dng: tiu en v tiu trng (chim ti 85% lng xut khu). Ngoi ra cn c xut khu di dng tiu xanh v du nha tiu. n , Malaysia v Madagascar l ba nc xut khu nhiu tiu xanh. Trong nm 2004, n xut 1540 tn tiu xanh, Malaysia xut 150 tn, v Madagascar khong 600-700 tn. n cng l nc sn xut v xut khu nhiu du tiu v oleoresin. Theo c tnh ca gii chuyn mn, trong nm 2004 n xut khu khong 64 tn du tiu v 1200 tn oleoresin, SriLanka xut 1,5-2 tn du tiu v oleoresin. Lng h tiu nhp khu hng nm trn th gii vo khong 120.000 130.000 tn tiu ht, 2000 tn tiu xanh v 400 tn du nha tiu. C trn 40 nc nhp khu tiu, ng u l M, c, Php. Trong nm 2004 th phn nhp khu ca cc nc Chu u cao nht, chim 34%, tip sau l cc nc Chu v Chu i Dng. Gn y mc tiu th ht tiu cc nc Trung ng v Bc Phi gia tng mnh v th trng Trung ng l ni thu ht s lng nhp khu h tiu ngy cng nhiu.
Nam My 1% Cha u Phi 2% Kha c 8% Ba c My 26%

Cha u A va Cha u a i Dng 29%

Cha u A u 34%

Hnh 3: Th phn ca cc th trng nhp khu h tiu nm 2004 * Ngun Hnh 1, 2, 3: Nguyn Tng Tn, 2005 Tm li: Ht tiu l mt loi gia v c gi tr thng mi v xut khu cao. Mc cu hng nm c tng thm t 4-5% mi nm. Tuy din tch v sn lng h tiu c xu hng tng nhng s gia tng ny khng u v ph thuc rt nhiu
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

vo s bin ng gi c, tnh hnh su bnh hi. D bo trong thi gian di sp ti, cung vn cha p ng cu v h tiu vn l cy cho hiu qu kinh t cao so vi cc loi nng sn khc. 1.2. TNH HNH SN XUT H TIU NC TA Bng 2. Din tch v nng sut h tiu mt s vng sn xut chnh Tng din tch Din tch thu Nng sut (tn (ha) hoch (ha) tiu en/ha) Tng s 49.710 38.610 2,22 1. Bc Trung B 3.195 2.695 1,17 Ngh An 280 280 0,70 Qung Bnh 315 285 0,80 Qung Tr 2.400 2.000 1,32 Khc 200 130 0,70 2. Duyn Hi TB 3.460 2.550 1,32 Qung Nam 110 80 1,60 Qung Ngi 200 150 1,00 Bnh nh 250 160 0,70 Ph Yn 300 250 1,30 Bnh Thun 2.500 1.850 1,40 Khc 100 60 1,00 3. Ty Nguyn* 15.146 12.300 2,33 k Lk 3.567 7.500 2,00 k Nng 5.575 675 2,0 Gia Lai 5.500 3.800 2,80 Lm ng 404 265 1,50 Kon Tum 100 60 1,00 4. ng Nam B 26.900 20.075 2,45 Bnh Phc 13.500 10.500 2,50 B Ra-Vng Tu 7.500 5.200 2,60 ng Nai 4.200 3.200 2,20 Bnh Dng 1.400 950 2,00 Khc 300 225 2,0 5. BSCL 1.000 900 2,91 Kin Giang 950 850 3,00 Khc 50 40 0,90 Ngun: Hip hi H tiu Vit Nam, 2005 (C phi kim vi bo co ca Khuyn nng cc vng sn xut) Vng
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Theo Phan Hu Trinh cy h tiu c a vo canh tc tng i quy m vng H Tin nuc ta vo u th k th XIX, sau c trng nhiu vng ng Nam B v Bc Trung B m ch yu tnh Qung Tr l cc vng c cao so vi mt bin di 100m. Cc ging tiu c trng trong thi gian ny ch yu l cc ging c ngun gc t Campuchia v mt s ging a phng khng r ngun gc. Nng sut v sn lng h tiu ca Vit Nam c nhng bc tin nhy vt k t nm 1975. Nm 1975, Vit Nam ch mi c 500 ha tiu t sn lng l 460 tn, gn nh cha c bit n trn th trng xut khu h tiu. Nm 1996 chng ta sn xut c khong 7.000 tn. Nm 2001 sn xut v xut khu t 60.000 tn. Nm 2002 sn lng v xut khu t 70.000 tn v ng th hai sau n (n sn xut khong 80.000 tn vo nm ny). Bt u t nm 2003 th Vit Nam vt qua n v tr thnh nc s mt v sn xut v xut khu h tiu. 1.2.1. Din tch, nng sut v sn lng cc vng sn xut tiu nc ta nc ta h tiu c phn b thnh cc vng sn xut chnh Bc Trung B, Duyn hi Trung B, Ty Nguyn, vng ng Nam B v ng bng Sng Cu Long, trong Ty Nguyn v ng Nam B l 2 vng sn xut chnh. Sn xut h tiu thng hnh thnh cc vng ni ting nh: Tn Lm (Qung Tr), Lc Ninh (Bnh Phc), B Ra (B Ra-Vng Tu), Ph Quc (Kin Giang), Dak RLp (Dak Nng), Ch s (Gia Lai), iu ny s to iu kin thun li cho vic quy hoch thnh cc vng sn xut hng ho, t cht lng xut khu. 1.2.2. Tnh hnh xut khu h tiu Lng h tiu dng trong nc khng ng k m ch yu l xut khu. Phn ln h tiu c xut khu l tiu en, cc mt hng khc nh tiu xanh, du nha tiu v.v hu nh khng c. T nm 2003, Vit Nam bt u xut khu tiu trng, tuy vy lng tiu trng xut khu chim t trng khng ng k. S lng tiu trng xut khu hng nm tng ln, cht lng tiu trng ngy cng c nng cao p ng nhu cu khch hng ca th trng th gii. Nm 2006 lng tiu trng xut khu chim gn 20% trong tng lng tiu xut khu. Vic gia tng mt hng xut khu tiu trng lm tng ng k gi tr xut khu h tiu ca nc ta.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

1000 tn 120

100

Tiu en Tiu trng

80

60

1.2. Sn xut v xut khu h tiu Vit Nam


40

20

0 2003 2004 2005 2006

Nm

Biu 3: Lng tiu en v tiu trng xut khu qua cc nm * Ngun: Hip hi H tiu Vit Nam, 2006 Kim ngch xut khu ht tiu tng mnh trong cc nm gn y. - Nm 2001 l 90.460 la M - Nm 2002 l 109.310.000 la M - Nm 2003 l 105.213.040 la M - Nm 2004 l 133.726.000 la M - Nm 2005 l 150.123.824 la M - Nm 2006 l 190.441.159 la M Th trng xut khu ca h tiu Vit Nam lin tc c m rng. Nm 2002 tiu Vit Nam ch c xut khu n 30 nc. T nm 2005 li y h tiu Vit Nam c mt trn 80 quc gia trn th gii. Mt s cc th trng i hi cht lng cao Chu u nh c, Php, H Lan, Ty Ban Nha . chim th phn trn 40% trong nm 2006. iu ny chng t v th ngnh hng h tiu ca Vit Nam ngy cng c nng cao v s lng v cht lng.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

(% )
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2003 2004 2005 2006 Nm Chu M Chu u Chu Chu Phi

Biu 5: Th phn xut khu h tiu ca Vit Nam n cc nc

US$
7000 6000
Tiu en

5000 4000 3000 2000 1000 0 2000 2001 2002 2003

Tiu trng

Nm
2004 2005 2006

Biu 4: Gi FOB trung bnh ca tiu en v tiu trng xut khu ca Vit Nam

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

(% )
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 2003 2004 2005 2006 Nm Chu M Chu u Chu Chu Phi

Biu 5: Th phn xut khu h tiu Vit Nam n cc nc 1.3. NH GI HIN TRNG PHT TRIN CA NGNH H TIU VIT NAM * Mt mnh: - Li th v iu kin t nhin, t ai ph nhiu, kh hu thch hp. - Hnh thnh cc vng chuyn canh tp trung, thun li trong mua bn. - M hnh kinh t nng h quy m nh ph hp vi vic sn xut h tiu, t hiu qu kinh t cao, s dng c ngun lao ng di do. - u t thm canh cao, nng dn giu kinh nghim qu bu trong vic canh tc loi cy trng i hi k thut cao nh cy h tiu, t nng sut cao. - Tim lc kinh t ca phn ln nng h trng tiu kh cao, cht lng nhn lc kh tt c th tip cn vi cc tin b khoa hc k thut. * Mt yu: - Cha c quy trnh k thut canh tc cy h tiu theo hng thm canh bn vng nhm duy tr hiu qu kinh t cao cho ngi sn xut ng thi c tnh n nh v mi trng sinh thi. - Mt s bin php canh tc cha hp l nh : tiu c trng ch yu trn tr g, cha ch trng n vn cy che bng cho h tiu. Phn ha hc c bn vi liu lng cao, mt cn i, ti nc nhiu khai thc trit vn cy, iu
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

10

ny cho php t nng sut cao nhng dn n tnh trng vn cy t n nh, d bng pht cc loi su bnh nguy him, lm gim tui th vn cy. - Tnh hnh su, bnh hi trn cy h tiu pht trin mnh, cha c bin php hu hiu khc phc. - Mt hng sn phm n iu ngho nn. - Gi h tiu ph thuc vo th trng th gii, sut u t li cao, su bnh h tiu kh qun l nn nng dn trng tiu d b ri ro nng n hn canh tc cc loi cy trng khc. * C hi - Trong qu trnh hi nhp quc t ngnh h tiu Vit Nam gia nhp Hip hi h tiu th gii to ra nhiu c hi sn phm h tiu Vit Nam tip cn vi cc nc nhp khu h tiu th gii. - Th trng tiu th h tiu th gii khng ngng pht trin trong nhng nm gn y. - Nm 2007 Ch tch Hip hi H tiu Vit Nam l ng H Nam c bu lm ch tch Hip hi H tiu th gii - Cng tc xc tin thng mi ang trn pht trin tt, xy dng v qung b thng hiu h tiu Vit Nam trn ton th gii. * Thch thc - Yu cu ca ngui tiu dng ngy cng cao v cht lng sn phm cng nh vn v sinh, an ton thc phm. - Bn cnh ngi tiu dng cng quan tm nhiu hn n quy trnh sn xut thn thin vi mi trng v x hi. - Sn xut km bn vng th hin nng sut cao nhng tui th vn tiu ngn, dch bnh lun l mi e da n sn xut h tiu. Nu mun duy tr th mnh sn xut h tiu vng Ty Nguyn cn phi bo m pht trin sn xut bn vng, p dng cc tin b k thut trong canh tc h tiu gip cho ngi nng dn t c li nhun hp l khi m chi ph u vo lun tng cao v gi c h tiu lun bin ng.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

11

BI GING 2 C IM THC VT HC V YU CU SINH THI CA CY H TIU


Mc ch, yu cu ca bi hc Hc xong bi ny, hc vin s c kh nng: - Gii thch y yu cu v iu kin sinh thi ca cy h tiu - Trnh by c h thng cc giai on sinh trng, pht trin v qu trnh ra hoa, u qu ca cy h tiu.

2.1. NGUN GC V PHN B A L


Cy h tiu (Piper nigrum L.) c ngun gc n , mc hoang trong cc rng nhit i m pha Ty vng Ghats v Assam. T th k XIII, h tiu c canh tc v s dng rng ri trong ba n hng ngy. Trong nhiu nm, n l nc trng h tiu nhiu nht th gii, tp trung canh tc Kerela v Mysore. Sau , cy tiu c trng ph bin sang nhiu nc khc Vin ng, Indonesia, Malaysia, Thi Lan v SriLanka. ng Dng, cy h tiu mc hoang c tm thy t trc th k XVI nhng n th k XIX mi c canh tc tng i qui m vng H Tin (Vit Nam) v vng Kampot (Campuchia). T cui th k XIX, h tiu bt u c ph bin sang trng Chu Phi vi Maagasca l a bn canh tc tiu nhiu nht. Chu M, Brasil l nc canh tc h tiu nhiu nht vi ging tiu do ngui Nht a t Singapore sang. Hin nay, h tiu c trng nhiu cc nc nm trong vng xch o khong 15 o v Bc v 15 o v Nam. Vit Nam, h tiu c th trng v 17. H tiu ch thch hp cao di 800 m, trng cao hn tiu pht trin km. Cy h tiu (Piper nigrum L.) thuc h Piperaceae, b Piperales, c s nhim sc th 2n = 52. H h tiu ( Piperaceae) l nhng cy thn c ng hoc leo b trn vch hay bm trn cc cy thn g khc nh r bm. Thn l c mi thm cay.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

12

L hnh tim, c l km. Cc loi ph bin c s dng nhiu trong i sng hng ngy c cy l lt (Piper lolot C. DC.), rau cng cua (Piporomia leptostachya H), cy tru khng (Piper betle L), nhng quan trng nht vn l cy h tiu. 2.2. C IM HNH THI 2.2.1. Thn, cnh, l H tiu thuc loi thn tho mm do c phn thnh nhiu t, ti mi t c 1 l n. L c cung, phin l hnh tri tim, mc cch. nch l c cc mm ng c th pht sinh thnh cc dy thn, dy ln, cnh qu ty theo tng giai on pht trin ca cy h tiu.

H3: Dy ln b trn mt t

H1: Dy thn bm vo tr vi cc cnh qu cp 1 vn ngang

H2: Trn cnh qu cp 1 pht sinh nhiu cnh qu cp 2, cp 3


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

H4: Dy thn ln mc t tn cy
http://www.Lrc-tnu.edu.vn

13

- Dy thn: thng pht sinh t mm nch trn cc cy tiu nh hn 1 tui. i vi cy trng thnh, dy thn pht sinh t cc mm nch trn dy thn chnh pha di thp ca tr tiu. c im ca dy thn l gc phn cnh nh, di 450, cnh mc tng i thng. Dy thn sinh trng khe, lng ngn, cc t c nhiu r bm, thng c dng gim cnh nhn ging. Cy tiu c nhn ging bng loi dy thn ny sinh trng khe, nhanh cho hoa qu. Mt loi dy thn khc yu hn, khng c r bm vo tr mc r t nh tr xung hoc t tn cy tiu, dy ny cng c th dng gim cnh nhn ging. - Dy ln: pht sinh t mm nch ca cc t gn st gc ca cy tiu. c trng ca dy ln l b st t v cc lng rt di. Dy ln cng c dng nhn ging bng gim cnh hoc chit. Cy tiu c trng t dy ln hoc dy thn khng c r bm mc t tn tr tiu thng ra hoa qu chm nhng sinh trng kho v c thi gian khai thc di hn. - Cnh qu: l cnh mang tri, pht sinh t cc mm nch trn dy thn chnh ca cy tiu. Mi nch l ch c 1 mm ng c kh nng pht trin thnh cnh qu. Trn cy h tiu trng bng dy thn, cnh qu pht sinh rt sm sau khi trng. Trn cy tiu trng bng dy ln thng th sau 1 nm trng mi pht sinh cnh qu. c trng ca cnh qu l gc phn cnh ln, mc ngang, di ca cnh thng ngn, < 1m, cnh khc khuu v lng rt ngn. Trn cc t ca cnh qu cng c nhiu mm ng c th pht sinh thnh cnh qu cp 2, cp 3. Gim cnh qu cng ra r, cy cho tri rt sm, tuy vy cy pht trin chm, khng leo cao trn tr m mc thnh bi v lng t khng c r bm hoc rt t, cy mau ci, nng sut thng thp. 2.2.2. H thng r H thng r di mt t pht trin t cc t ca hom tiu v t vt ct tn cng hnh thnh nn b r cy tiu. Thng c t 3-6 r ci v cc chm r ph. Ngoi ra trn cc t ca dy tiu phn kh sinh cng pht sinh rt nhiu r nh bm cht vo tr tiu gip dy tiu vn ln.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

14

- R ci: cc r ny lm nhim v chnh l ht nc. i vi cy h tiu trng bng gim cnh, sau khi trng ra ngoi vn c 1 nm cc r ci ny c th n su n 2m. - R ph: cc r ph mc thnh chm, pht trin theo chiu ngang, rt dy c, phn b nhiu nht su 15 - 40cm, lm nhim v ht nc v ht cht dinh dng trong t nui cy R cy h tiu thuc loi ho kh, khng chu c ngp ng, do to cho r ci n su, cy chu hn tt v r ph pht trin tt ht c nhiu cht dinh dng th phi thng xuyn c bin php ci to lm cho t c ti xp, tng hm lng mn. Ch cn ng thy 12 - 24 gi th b r cy h tiu b tn thng ng k v c th dn ti vic h thi v dy tiu c th b cht dn. - R bm: mc ra t cc t trn thn trn khng, lm nhim v chnh l gip cy tiu bm vo choi, vch tng v.v... vn ln cao. Kh nng ht nc v ht cht dinh dng ca r bm rt hn ch, gn nh khng ng k. 2.2.3. Hoa, qu

H6. Gi hoa v chm qu Hoa h tiu ra khng tp trung m ra thnh H5. Cy tiu ang ra hoa nhiu la. Vo ma ma, khi ma u, cng vi s ra l non l ma h tiu tr hoa. Cc bp non c cha l non, chi non v mm hoa (gi hoa) t thn bt u nh ln. Sau l non mc mnh ra trc, tip theo sau l gi hoa v chi non. Nh vy bp non t thn s pht trin thnh mt cnh con mang 1 gi hoa.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

15

Hoa t ca h tiu hnh gi, treo lng lng, di 7 - 12cm ty ging v ty iu kin chm sc. Trn hoa t c bnh qun 20 - 60 hoa xp thnh hnh xon c, hoa lng tnh hay n tnh. Cc ging h tiu cho nng sut cao thng c t l hoa lng tnh nhiu hn. Qu h tiu thuc loi qu hch, khng c cung, mang 1 ht hnh cu.

2.3. YU CU SINH THI


H tiu l mt loi cy c trng ca vng nhit i m. Cc vng trng h tiu chnh trn th gii ch yu nm vng Chu Thi Bnh Dng nh n , Indonesia, Malaysia, Sri Lanca, Thi Lan v Vit Nam. H tiu cng c trng cc nc khc nh Brazil, Madagascar. Cy h tiu i hi lng ma cao, nhit kh cao ng u v m khng kh cao, l kiu kh hu c trng ca vng nhit i nng v m vi s thay i khng ng k v di ngy v m khng kh trong sut nm. 2.3.1. Nhit V mt nhit , cc ti liu cho thy cy h tiu c th trng c khu vc v tuyn 20 0 bc v nam, ni c nhit t 10 - 350C. Nhit thch hp cho cy h tiu t 20 - 30 0C. Khi nhit khng kh cao hn 40 0C v thp hn 10 0C u nh hng xu n sinh trng. Cy h tiu s ngng sinh trng nhit 150C ko di. Nhit 6 - 10 0C trong thi gian ngn lm nm l non, sau l trn cy bt u rng. 2.3.2. nh sng Ngun gc t tin ca cy h tiu mc di tn rng tha, do vy h tiu l loi cy a bng mc nht nh. nh sng tn x nh ph hp vi yu cu sinh l v sinh trng v pht dc, ra hoa u qu ca cy h tiu v ko di tui th ca vn cy hn, do vy trng h tiu trn cc loi cy tr sng l kiu canh tc thch hp cho cy h tiu. 2.3.3. Lng ma v m Cy h tiu a thch iu kin kh hu nng m. Lng ma trong nm cn t 1500 - 2500mm phn b tng i iu ha. H tiu cng cn mt giai on hn
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

16

tng i ngn sau v thu hoch phn ha mm hoa tt v ra hoa ng lot vo ma ma nm sau. Cy h tiu cng c th sinh trng v pht trin tt ni c lng ma thp hn, min l ma phn b u trong nm. S phn b cc cn ma trong nm, kh nng gi nc, thot nc ca t cn quan trng hn c tng lng ma hng nm i vi sinh trng v pht trin ca cy h tiu. Cy h tiu cn m khng kh cao t 70 - 90%, nht l vo thi k ra hoa. m cao lm ht phn d dnh vo num nh v lm cho thi gian th phn ko di do num nh trng to khi c m. Tuy m cao l gip cy h tiu sinh trng pht trin tt, ra hoa u qu thun li, nhng ng thi m cao li to iu kin cho su bnh hi trn h tiu pht trin mnh. Nhng ni m mi trng t m vi khng kh c gi nh v kh rt thun li cho vic trng h tiu. 2.3.4. Gi Cy h tiu a thch mi trng lng gi, hoc gi nh. Gi nng, gi lnh, bo u khng hp vi cy h tiu. Do vy khi trng h tiu ti nhng vng c gi ln, vic thit lp cc h ai rng chn gi cho cy l iu khng th thiu c. 2.3.5. t ai Cy h tiu trng c trn nhiu loi t khc nhau nh t pht trin trn bazan, t vng pht trin trn sa phin thch, dip thch, t ct xm trn granit, t ph sa, t st pha ct .....min l t cc yu cu c bn sau: - t d thot nc, c dc di 20 0, khng b ng ngp d ch ng ngp tm thi trong vng 24 gi. t dc thoai thoi t 5-10 0 tt hn t bng phng v thun li cho vic thit lp h thng thot nc cho vn tiu. - Tng canh tc dy trn 70cm, mch nc ngm su hn 2m. - t giu mn, thnh phn c gii nh n trung bnh, pHKCl t 5 - 6. t phi c cy ba, nht sch r cy, ri vi bt khi ba vi liu lng 2-3 tn/ha. Nu l t t cc vn cy n qu lu nm ht nhim k kinh t hoc t vn c ph gi ci thanh l cn phi p dng cc bin php khai hoang, cy ba, r r v t, gieo trng cy phn xanh h u, cy u t 2 - 3 v ci to t, x l t dit tr nm bnh trc khi trng h tiu.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

17

2.3.6. Yu cu v a hnh, cao so vi mt bin Cy h tiu trng c trn t bng phng, t dc thoai thoi, hoc dc kh mnh, min l t thot nc tt. V yu cu cao so vi mt bin ca vng trng h tiu c lin quan n nhit . H tiu thng c trng cc vng t thp, nng m, tuy vy n cng c th sinh trng v pht trin ti cc vng c cao 600 - 700 mt so vi mt bin min l nhit khng xung qu thp di gii hn chu ng ca cy. n , ngi ta trng h tiu cc vng i ni c cao t 700 1200m, h tiu c trng trn cc cy che bng cho vn c ph, ch. nc ta, h tiu c th sinh trng pht trin tt vng Ty Nguyn, ni c cao bin ng t 400 - 700m. 2.4. CC GIAI ON SINH TRNG V PHT TRIN CA H TIU H tiu l cy lu nm, chu k sng ca cy tiu c th t 15 - 20 nm 2.4.1. Giai on kin thit c bn T 2 - 3 nm ty theo loi hom tiu em trng. Trng bng hom thn cy h tiu nhanh cho qu hn, sau 2 nm trng cho thu bi. Trng bng hom dy ln thng cho qu chm hn 1 nm. Trong giai on ny cn nhng k thut to hnh ty theo loi hom em trng to cho tr tiu c b khung tn n nh, c nhiu cnh mang qu. + Trng h tiu bng hom thn: t cc t hom thn phn trn mt t mc ln cc chi thn. Ti mi t mc 1 chi. Cc chi thn ny thng khe mnh, pht trin nhanh, bm vo tr tiu vn ln. Ti cc t dy thn mc ra cc r bm. gip dy tiu sinh trng tt, cn buc dy tiu st vo tr cc r bm pht trin bm vo tr d dng. Trng bng hom thn th cc dy thn pht sinh cnh qu rt sm, gn nh st mt t nn tr tiu khng b trng gc. + Trng h tiu bng hom ln: chi dy thn mc ra t hom ln thng yu, khng pht sinh cnh qu ngay m phi vo khong 8 thng n 1 nm sau khi trng, cao > 1m dy mi bt u ra cnh qu. Buc cc dy thn ny vo tr cho tt c cc t ca dy tiu u c r bm bm chc vo tr to iu kin cho
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

18

dy tiu vn ln khe mnh v nhanh pht sinh cnh qu. Do c tnh ca cy trng t hom ln c v tr cho cnh qu rt cao so vi mt t nn bt buc phi p dng k thut n dy tiu a cc v tr mang cnh qu ca dy tiu xung st mt t, tr tiu khng b trng gc. K thut n dy tiu sau 1 nm trng lm cho h tiu trng t hom ln bt u cho thu hoch chm hn h tiu trng t hom thn mt nm. 2.4.2. Giai on kinh doanh L giai on cy cho tri. Mi nm h tiu ra hoa u qu 1 ln v ch c 1 ma thu hoch. T khi hoa xut hin y cho n khi qu chn ko di t 7 - 10 thng ty theo ging v chia lm cc giai on sau: - Hoa t xut hin y n khi hoa n v th phn: 1 - 1,5 thng - Th phn v pht trin tri: khong 4 - 5,5 thng, giai on ny qu tiu ln nhanh v kch thc v t ln ti a ca qu. y l giai on h tiu cn nc v dinh dng nht. - Tri chn: 2 - 3 thng: trong giai on ny ht bt u pht trin, t ng knh ti a. C s tch ly cht kh mnh trong ht. nc ta, cc tnh min ng Nam b v Ty Nguyn h tiu thng ra hoa thng 5 - 6 v chn tp trung vo cc thng 2 - 3 trong nm, i khi ma thu hoch ko di n thng 4, 5 do cc la hoa mun v cng ty theo ging. Cc tnh Bc Trung b v Duyn hi min trung c ma ra hoa vo thng 8 - 9 v thu hoch vo thng 4 - 6. Ma v thu hoch h tiu mt s vng trng tiu nc ta Thng 1 Vng Bc Trung b Duyn hi trung b Ty Nguyn ng Nam b Thu hoch
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

10

11

12

Ra hoa

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

19

BI GING 3 GING H TIU V K THUT NG GING


Mc ch, yu cu ca bi hc: - Hc vin nhn dng c mt s cc ging h tiu ang c trng ph bin nc ta. - M t y cc cng vic thc hin trong quy trnh nhn ging cy h tiu theo phng php gim hom. - Thc hin thnh tho cc bc cng vic trong nhn ging h tiu: m bo cc bu m ng quy cch, rut bu/gi th ng thnh phn v t l v cy con t tiu chun k thut lc xut vn. NGHA CA VIC CHN GING V NHN GING Cng nh cc loi cy trng lu nm khc, ging h tiu ng vai tr cc k quan trng v ging mang tnh quyt nh n hiu qu u t sut c chu k di 20 - 30 nm. H tiu l cy nhn ging ch yu bng con ng v tnh nn vic chn to ra cc ging mi gp nhiu hn ch hn cc loi c nhn ging bng ht. nc ta, cy h tiu c nhn ging v tnh qua nhiu chu k m khng ch n vic chn lc, phc trng ging nn lm tng nguy c sm gi ci cc vn h tiu mi trng v ly lan mt s cc bnh nguy him, lm gim nng sut v hiu qu kinh t ca cy h tiu. Chnh v vy m ging tt c kh nng chng chu su bnh l yu t hng u quyt nh vic pht trin sn xut h tiu. 3.1. KT QU CHN TO GING CA MT S NC TRNG H TIU TRN TH GII n , mt chng trnh chn ging h tiu c thc hin t nm 1953 vi mc ch chn to c cc ging c kh nng cho nng sut cao v khng c su bnh. Hin nay c ti 75 ging h tiu ang c trng n , Karimunda l ging ph bin nht. Mt mt s ging ci tin c nng sut cao t cc chng trnh lai to v chn lc ging cng ang c trng trong sn xut. Trm Nghin cu H tiu Panniyur Kerala phng thch ra ging lai Panniyur-1 ni
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

20

ting cch y trn ba thp nin. Cho n nay Trm phng thch ra c 12 ging tiu bao gm ging lai v ging chn lc. Pournami l mt ging tuyn chn chng chu vi tuyn trng sng r. Indonesia v Malaysia cng rt ch trng ti cng vic chn to ging v t c nhng kt qu tt. Trung tm nghin cu h tiu Sarawak Malaysia phng thch ra c cc ging Kuching hay Bangka, Aricottanadan, Kumbakhodi, v Kutharavally A.R.S. Ging Kuching c trng ph bin Sarawak v Johore. Ging ny sinh trng khe, c nng sut cao, nhng li rt nhy cm vi cc bnh chnh, c bit l bnh ho cht nhanh do Phytophthora. caspici, bnh en qu v bnh xon ln do virus. Nm 1988 v nm 1991, Trung tm Nghin cu Nng nghip Semongok phng thch thm c 2 ging l Semongok perak v Semongok emas. Hai ging ny cho qu sm sau khi trng v khng c bnh en qu. Ngoi ra Semongok emas cn c u im ra hoa tp trung, chn tp trung. Semongk perak tuy c phm cht thm ngon, nng sut cao trong nhng nm u kinh doanh nhng km bn vng v d nhim bnh ho cht nhanh ch sau vi v thu hoch . Indonesia, cc ging h tiu truyn thng l Bulok, Belantung, Jambi, Lampung Daun Lebar, Bangka, Kerinci v Lampung Daun Kecil. Cc kt qu chn to ging cho thy mc d khng c ging no khng c bnh r nhng mt s ging c kh nng chng chu chn to c c th k n l: Natar 1, Pelating 2, Choenuk v Lampung Daun Kecil. Ging Natar 1 va chng chu c nm Phytophthora va chng chu c su c thn l 1 loi su hi h tiu quan trng vng ny, tuy vy ging c nng sut khng cao. Cc ging Pelating 1, Pelat ing 2 v Lampung Daun Kecil l cc ging c nng sut cao nhng Pelating1 rt d nhim bnh r. Choenuk l ging c nng sut trung bnh. Ngi ta n lc lai to cc ging h tiu trng v cc loi hoang di nhm ci thin c tnh chng chu vi bnh thi r gy ra do Phytophthora. Capsici, nhng ng tic l cho n nay cc kt qu cn rt hn ch. 3.2. CC GING H TIU HN C NC TA

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

21

Cn c vo cc c tnh thc vt ca cy h tiu nh hnh dng l, phc hoa, chm qu v.v... m ngi ta phn bit cc ging h tiu khc nhau. Trong qu trnh canh tc lu i ti mi khu vc hnh thnh nn nhng ging h tiu a phng nh tiu Tin Sn vng Pleiku, tiu Vnh Linh Qung Tr, tiu Lc Ninh Bnh Phc (gm tiu s Lc Ninh v tiu trung Lc Ninh), tiu Ph Quc v.v... Cc ging h tiu c trin vng ang trng ph bin Vit Nam gm * Ging h tiu Vnh Linh: Ging h tiu Vnh Linh c ngun gc t tnh Qung Tr. L c kch thc trung bnh, thon, di, xanh m. Cy sinh trng khe, cnh qu vn rng, gi hoa trung bnh, 8 - 10cm, qu to ng dy trn gi. Ging Vnh Linh thng cho qu mun hn cc ging h tiu l nh mt nm. V thi gian thu hoch trong nm ging Vnh Linh thng chn sm hn mt s cc ging h tiu khc. * Ging Lada Belangtoeng: y l ging h tiu Indonesia c nhp vo Vit Nam t nm 1947. L to trung bnh, hi bu pha cung l, dy l xanh tt, cnh qu khe, vn rng, gi hoa tng i di (10 - 12cm), qu nh, ng tha, chm qu hay b khuyt ht. Ging c u im l sinh trng kho, d trng, chng c bnh thi r, c nhc im l trong iu kin t thm canh cy s chm ra hoa qu, nng sut khng cao v t n nh. Lada Belangtoeng l mt ging chn mun. * Cc ging tiu s: C c im l kch thc l nh, mp l hi gn sng, dng l hi thun v c mu xanh m, chm qu ngn, qu to v ng qu dy trn gi. Cnh ngang ngn nn tn tr tiu khng rng lm. Ging cho hoa qu sm, rt sai v n nh trong cc nm u. Nhc im ca ging ny l d b nhim bnh cht ho. Cc ging tiu s c trng nhiu a phng v c gi di cc tn sau: tiu s Lc Ninh, s t B Ra, s Daklak. * Tiu n : C ngun gc t n c trng vng t B Ra t lu, sau mt s a phng khc nh Bnh Phc, DakLak, Gia Lai em v trng th. Theo kt qu
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

22

iu tra ca Nguyn Tng Tn th cc ging tiu c ngun gc n ang c trng B Ra l Kuching v Karimunda v Panniyur-1. Tuy vy kt qu thu thp v kho st li trong iu kin Ty Nguyn cho thy dng nh ch c 1 Karimunda. Ging ny sinh trng kho, t tm, l trung bnh, mp l gn sng r, cho hoa qu sm sau khi trng, gi qu kh di, qu to. DakLak, ging lai Panniyur 1 t n c ng Phan Quc Sng, nguyn Vin trng Vin KHKTNLN Ty Nguyn a v trng th nm 1987 vi s lng vi tr. Ging sinh trng tt, l to, mp l phng, t xanh, gi qu rt di 10 - 12cm, qu to, nhng c nhc im hay b su c thn ph hoi nn khng c pht trin nhn rng. * Ging Ph Quc: Theo Phan Hu Trinh, ging c ngun gc t Campuchia.Ging c l trung bnh nh, mp l gn sng, cho hoa qu sm sau khi trng, chm qu trung bnh, qu to v ng qu dy trn gi. Tiu Ph Quc c phm cht tt ni ting trn th trng quc t vo thp nin 30 - 40. Nhc im ca ging l d nhim cc bnh hi r. * Ging tiu Tru: l ging a phng nhiu vng trng h tiu nc ta. L to xanh m, bu trn cung l nh l tru. Dy, cnh pht trin rt khe, chm qu di nhng ng ht tha. Ging c u im l chng chu su bnh tt, t nhim bnh cht ho nhng nhc im l nng sut khng cao, t n nh khng ph hp vi iu kin thm canh tng nng sut. 3.3. CC PHNG PHP NHN GING H TIU H tiu c th nhn ging bng ht v nhn v tnh bng cc loi cnh. - Nhn ging bng ht: thng c p dng vi mc ch nghin cu th nghim, lai to ging v hu nh khng c s dng trong thc t sn xut, v cy con khng m bo c tnh di truyn ca cy m, cy yu v chm pht trin. Thng th sau hn 1 thng ht tiu mi ny mm. Cy con gieo t ht chm cho ra hoa qu, phi mt 6 - 7 nm k t khi gieo ht cy mi cho tri. - Nhn ging v tnh bng k thut chit cnh, ghp cnh, gim cnh.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

23

Gim cnh l phng php d thc hin, ph bin nht c p dng cho hu ht cc nc trng tiu trn th gii. Vt liu gim cnh gm cnh thn, cnh ln v cnh qu. Cc loi cnh ny u c th ra r d dng. + Dy ln: Cy mc t dy ln chm cho ra tri, thng th 3 - 4 nm sau khi trng. Tiu trng t hom ln cho nng sut cao, n nh v lu ci hn so vi dy thn. + Dy thn: Cy mc t dy thn mau ra tri, ch 2 nm sau khi trng. Cy non m t cnh thn mc rt khe, nng sut cao v tui th tng i di t 15 - 20 nm. + Cnh qu: cy tiu mc t cnh qu mau ra hoa qu nhng khng c kh nng bm tr leo ln, do vy nng sut rt thp v mau ci. Trong thc t sn xut khng dng cnh qu nhn ging tiu. Dy thn hoc dy ln trn tr tiu c th c chit d dng. Ngi ta thng dng cc hn hp t v r bo hoc x da ngm nc ra sch, b vo cc mt dy thn hay dy ln, sau 1 thi gian, ch b ra r th ct em trng. T l sng ca dy tiu chit cao. Dy tiu chit ra mc khe, nhng h s nhn ging khng cao. - Nhn v tnh bng phng php nui cy m. Phng php ny cng t c p dng trong sn xut v cn mt thi gian hun luyn cy con kh di v trong qu trnh nhn ging kh nng bin d c th xy ra vi t l kh cao. Theo ti liu ca Trng i hc Calicut bang Kerala ca n th mu cy c s dng trong nui cy m l nh sinh trng. Sau 4 thng nui cy, cy c chiu cao 4 - 5cm, c to r v hun luyn giai on nh knh. Kt qu nghin cu nui cy m cy tiu Vin Sinh hc Nhit i Vit Nam giai on 2001 - 2004 sn xut c cc cy con sch bnh, hun luyn trong vn m v trng ra sn xut. Cy nui cy m pht trin tt nhng chm cho thu hoch, sau 3 nm trng cha ra hoa qu. - Nhn v tnh bng phng php ghp: phng php ghp i vi cy h tiu cng c mt s tc gi cp ti. Vic ghp cc ging h tiu tt ln gc cc loi cng h c th nghim trung tm Sarawak (Malaysia) vi hy vng
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

24

sn xut c cc cy h tiu chng chu c vi iu kin khc nghit v t ai, bnh tt khng em li kt qu nh mong mun. Do cu to t bo mch dn ca h tiu khng thun li cho vic ghp nn s tip hp gia gc ghp v chi ghp rt km. Tc gi ny cng ch ra rng trong trng hp gc ghp v chi ghp h tiu tip hp c sng th s pht trin ca chi ghp cng rt km ci v khng thnh cng khi a ra ng. Th nghim ghp cc ging h tiu c nng sut cao l ging Vnh Linh, Lc Ninh ln gc cy tru khng v gc tiu tru c tin hnh ti Vin KHKT Nng lm nghip Ty Nguyn cng khng em li kt qu kh quan. T l cy ghp sng rt thp v cc cy ghp sng cng ch pht trin chm mt thi gian ri cht.
3.4. K THUT NHN GING H TIU BNG GIM CNH

3.4.1. Lp vn m v m ging V tr vn m phi gn ngun nc ti, gn ni trng mi, thun ng vn chuyn, nn t cao, dc di 5%, d thot nc v tng i kn gi. - Lm t ti xp tng 0 - 20cm, nht sch r, lp t mt ny c trn vi phn chung, phn ln vo bu m cy con h tiu. Nu a im lm vn m khng c lp t mt tt th phi ly t mt tt tng 0 - 20cm, khng c ngun su bnh t ni khc n vo bu. - Lm gin che: khong cch gia 2 hng ct gin l 3 x 4m, ct cao cch mt t 2m, khng dng cc trn li i gia 2 lung. Vt liu lm dn che bng li ni lng, l da, c v.v.. ty iu kin a phng. Lp sao cho lc u ch 30% nh sng t nhin i qua. Vn m h tiu cn che mt k. - Kch thc lung m: rng 1,4m, di 20 - 25m ty a th vn m, li i gia 2 lung rng 35 - 40cm, li i gia 2 u lung rng 50 - 60cm. Cc li i quanh vn m t lung n vch che rng 0,8 - 1m. 3.4.2. Ct hom v m hom Hom ging h tiu em m hay trng cn t cc tiu chun sau Hom dy ln
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

25

Khng nn ly cc dy ln b lan trn mt t lm hom ging. Dy b lan trn mt t d b nhim cc loi su bnh sinh ra t t nn khi em trng s l ngun ly lan su bnh nguy him. Ngoi ra cc dy b lan mt t thng b xy xt do cc tc ng c gii, dy yu, t l sng thp khi m. khc phc nhc im ny ngi ta chn 1 tr tm cnh tr tiu v buc cc dy ln khe mnh ln tr tm lm dy nhn ging. Cc dy thn ln bnh t mc t tn cy cng l ngun vt liu nhn ging rt tt. Chn dy ln bnh t, ct thnh cc hom ging, mi hom c 3 - 4 t. Dy ln khng su bnh, c ly cc vn > 4 tui khng c triu chng bnh. Hom c ct ht l khi em m. Hom dy thn - Hom dy thn bnh t khe mnh, ly trn cc vn tiu 12 - 18 thng tui H7: Hom thn thnthnthn khng b su bnh hoc ly t cc vn nhn ging h tiu. - ng knh dy hom ln hn 4mm, c 4 - 6 t, cc t trn hom c r bm tt hoc t nht 2 - 3 t pha di phi c r bm tt. t khng c r bm khi vi vo t s khng ra r. Hom dy thn c mang t nht mt cnh qu s pht trin tt hn cc hom thn khng mang cnh qu. Vic ct hom tiu ch nn thc hin vo nhng ngy tri tnh ro. Khi ct, cn thn g on dy ri khi nc m khng gy thng tn nhiu, dy tiu khng b xon dp. Sau ct dy thnh tng on hom theo tiu chun trn, loi b phn ngn dy cn non. Phn pha di hom ct xo cch mt cui cng 2cm. Ct ta cc l cnh trn hom cc t vi vo t, ch gi li 1 - 2 cnh cc t trn mt t vi s l hn ch gim bt s bc thot hi nc. Hom h tiu ct xong em H8: Hom ln

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

26

m ngay l tt. Nu phi chuyn i xa th xp cc hom cn thn vo tm m, trnh lm dp nt, gy r t tiu, ri nc u, b li d vn chuyn. 3.4.3. m trng hom tiu Hom h tiu ct xong ngm trong dung dch 2,4D 20 phn triu (20 mg pha trong 1 lt nc) 20 pht, hoc NAA 500 - 1000 mg/1lt nc hoc IBA 50 - 55mg/1lt nc nhng nhanh trong 5 giy kch thch tt s ra r. Sau ngm ton b hom trong dung dch thuc VibenC 50 BHN, pha vi nng 0,1% trong 30 pht kh trng. Sau khi x l xong c th m trng theo cc cch sau: * Trng thng ra vn: Hom h tiu ct ng tiu chun c th em trng trc tip ra vn tiu, che chn k lng, bo m m t cng t t l sng rt cao. * m trn lp cho n khi ra r ri em trng: Hom dy thn cng c th c m trn cc lung m cho n khi ra r ri em trng v che chn k. Vi cch lm ny ngi nng dn c th loi b bt mt s hom yu xu, b r khng t yu cu. t ln lp phi ti xp, thot nc tt. Do ch m hom trn lp trong thi gian ngn nn khng cn cho nhiu phn lt vo lp m. Hom tiu c t xin 45 0 vi mt t trn lp, cch nhau 5 -7 cm, hng cch hng 10 cm. Trnh t hom qu gn nhau, mi trng m cy m t d gy rng l trn hom tiu v bnh tt lm cht hom tiu. Thng sau khi m 25 -30 ngy hom tiu bt u ra r ti cc t c r bm, c th em hom trng ra vn tiu. m trn lp th khng nn gi hom tiu qu lu trong vn m. lu, hom tiu ra chi mi, r ra di khi nh em i trng s gy tn thng r, gy mm nh hng xu ti t l sng v sinh trng ca cy tiu con. * m trong bu: Hom tiu c m vo bu cho ti khi cy pht trin tt vi b r khe th em trng. Vi cch ny c th vn chuyn cy con i xa bo m t l sng tt. Bu m hom thn phi c kch thc rng v di hn bu m hom ln. Hng l thot nc di cng cch y bu 2 cm thot nc tt. Hom ln do c t l sng thp nn m 2 hom/ bu, cn hom thn c ng knh hom kh ln, li mang cnh qu, t l sng cao ch m 1 hom/bu.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

27

Hom ln ch ra r vt ct, chi mm pht sinh mnh khnh vn di. Hom thn ra r rt sm ti cc t c r bm v ra r ti vt ct. Chi mm pht sinh kho, nhanh ra cnh qu. 3.4.4. Chm sc cy con trong vn m

H9 : Lung m tiu hom ln

H10: Bu tiu hom ln khi em trng

H11: Lung m tiu hom thn

H12: Bu hom thn khi em trng

H13: Hom thn ra r

- Ti nc: thng xuyn gi m cho cy con nhng tuyt i trnh ng nc. Vic ti nc cho tiu ty vo tnh hnh thi tit, m ca t trong bu. - Bn phn: sau khi hom tiu c l th hai bt u ti phn m v kali. Trn Ur v Kali clorua theo t l 2 : 1, pha long hn hp nng 0,05% ri

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

28

ti u vi liu lng 2- 3 lt/ m2, sau ti li bng nc l. nh k 7- 10 ngy ti ln. Khi cy c 3 l tht c th tng nng phn ln 0,1%. - Nh c, ph vng: thng xuyn nh c, nu t trong bu b g cht phi bp quanh ming bu hoc xi xo ph vng. Trnh lm gy cc mm non. - iu chnh nh sng: lng nh sng t nhin qua gin che + 30 - 40% t lc cm hom cho n khi c 1- 2 l + 50 - 60% t 2- 4 l tht + 70 - 80% trc khi em bu cy ra trng 15 - 20 ngy. - Phng tr su bnh: thng xuyn kim tra pht hin v phng tr su bnh kp thi. + Khng ti qu m, ngng ti thc khi cy b bnh. + iu chnh nh sng kp thi. + Kim tra nh b em ra khi vn m v t cc cy b bnh nng. Hy b bu t c cy b bnh. + Phun 1 trong cc loi thuc sau: Ridomil MZ, VibenC 50BTN, Alliette vi nng 0,1%, 2-3 ln, 10- 15 ngy/ ln. 3.4.5. Tiu chun cy con xut vn Cy ging m bng hom ln: kch thc bu t: 12 x 22cm. Khi m hom ln cm 2 t vo bu t, 1 t trn mt t. Cy con h tiu c m t 4 - 5 thng trong vn m, c t nht 1 chi mang 5 - 6 l tr ln mi em trng. Cy ging m bng hom thn 5 t: kch thc bu t: 15 - 17 x 27 - 30cm. Khi m hom thn vi 3 t vo t, 2 t trn mt t. Cy c m t 4 - 5 thng trong vn m, c t nht 1 chi mang 5 - 6 l tr ln mi em trng. Cy khng b su bnh v c hun luyn vi chiu sng 70 - 80% t 15 - 20 ngy trc khi em trng.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

29

BI GING 4 K THUT TRNG V CHM SC H TIU


Mc ch, yu cu ca bi hc: Hc xong bi ny, hc vin s c kh nng:
M t y cc cng vic thc hin trong quy trnh, trng v thm canh cy h tiu. C kh nng p dng cc k thut canh tc tt ln cy h tiu pht trin sn xut h tiu theo hng bn vng

4.1. KHAI HOANG XY DNG NG RUNG Cng tc khai hoang, xy dng ng rung cn phi c thc hin mt cch chu o. i vi cc vng t mi sau khi khai hoang gii phng mt bng, cn c cy r r v phi thu gom ton b r ra khi l. y l mt vic lm ht sc quan trng v nu cc r cy cn st li trong t qua qu trnh phn hy s to iu kin thun li cho mt s nm bnh gy hi cy h tiu. Sau mi tin hnh cc cng vic khc nh cy ba, thit k l tha, o h v trng mi. t chua c th bn t 1 - 3 t vi/ so (1000m2) ci thin chua trong khi ba t. Xy dng thit k l trng cn m bo cc nguyn tc sau: - Bo m mt vn cy hu hiu trong vic thm canh tng nng sut lu di. Mt cy phi ph hp vi loi tr tiu v ging h tiu, ph hp vi iu kin t ai v trnh thm canh. - i vi cc vn tiu quy m > 0,5 ha v trng bng tr vt liu xy dng cn b tr cy ai rng chn gi hp l v cy che bng trong l. Mt cy che bng t 100-150 cy/ha. - C bin php chng xi mn t dc nh thit k cc hng cy theo ng ng mc, ni c dc ln cn lp cc bng che ph chng xi mn v cc ng phn thu mt cch hp l.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

30

4.2. CC LOI TR TIU V MT KHONG CCH

H14: H tiu trng trn tr gch

H15: H tiu trng trn tr c

Mt khong cch ph thuc nhiu vo loi tr s dng l tr c b tng, tr gch xy, cc loi tr sng 4.2.1. Tr c b tng Tr c thng c cnh y tr t 12-15cm, cnh nh tr l 10cm cao 4m, sau khi dng tr cn 3,5m tnh t mt t. Do c tit din leo bm hp, tr c c trng vi mt dy 2000 2500 tr/ha, vi khong cch trng l 2 x 2m hoc 2 x 2,5 m. 4.2.2. Tr gch xy: Kch thc v hnh dng tr gch bin i ty theo nng h. C th xy tr gch vung c li st, cnh 20-25cm, cao 3,5m hoc tr gch trn c ng knh gc tr 80 - 100cm v ng knh nh tr 60 - 70cm. Mt tr gch thay i ty theo kch c tr. Tr gch vung c dng theo mt 1600 tr/ha, khong cch

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

31

2,5x 2,5m. Tr gch trn do c tit din leo bm rng nn c dng vi mt tha hn 1110 tr/ha, vi khong cch 3 x 3m. 4.2.3. Tr sng Cy dng lm tr sng cho h tiu phi tha mn cc yu cu sau: - Cy c i sng lu, sinh trng nhanh, khe, thn cng v thng, t b su bnh. Cy t phn cnh hoc c v tr phn cnh cao. - Cy c v tng i nhm tiu d bm v khng trc v hng nm. - B r n su t cnh tranh dinh dng vi cy tiu lp t mt v khi b ng. Cy tr sng thuc b u cng tt c th b sung thm m cho t. Ty theo kh nng sinh trng pht trin ca b tn, cy tr sng c trng vi mt khong cch khc nhau. Tr keo du, anh o, lng mc ....c trng vi khong cch 2,5 x 2,5m, mt 1600 tr/ha. Tr sng cy mung en c trng vi khong cch 3 x 3m, mt 1100 tr/ha.

H16 : H tiu trng trn tr keo du

H 17: H tiu trng trn tr lng mc

H 18: H tiu trng xen trong vn c ph

4.3. U NHC IM CA CC LOI TR - Tr bng vt liu xy dng


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

32

u im ca cc loi tr lm bng vt liu xy dng l c th ch ng xy tr c kch thc thch hp vi din tch canh tc v bo m iu kin nh sng do vy thun li cho vic u t thm canh cao c c nng sut cao. H tiu trng trn tr bng vt liu xy dng khng b cnh tranh v nc v dinh dng nh h tiu trng trn tr sng. Tr gch thng c xy vi kch thc ln, din tch dy tiu leo bm trn tr ln hn trn cc loi tr khc nn c tim nng cho nng sut cao. Tr b tng ng knh tr khong 12-15cm cho php nng cao mt trng l 2 x 2 m, to c s tng nng sut vn cy. Cc loi tr gch, b tng c thi gian s dng lu di, khng mang ngun bnh ly lan sang cy tiu. Nhc im ca cc loi tr bng vt liu xy dng l u t ban u cao. Vt liu xy dng hp nhit mnh trong ma nng nng, gy nh hng xu n sinh trung dy tiu, v vy trong thi k kin thit c bn, khi cy tiu cha ph tr, cn phi lm dn che chn cn thn, do vy cng lm tng chi ph ban u khi lp vn tiu. mt s vng c thi tit khc nghit nh min Trung c gi Lo nng th tr bng vt liu xy dng t ra t thch hp, tiu pht trin km, sau khi cho thu hoch vi nm dy tiu chng tn. - Tr sng u im l chi ph cy tr thp, tiu kh hu vn h tiu c iu ha theo hng c li cho sinh l cy h tiu. Cy tr sng c th cung cp dinh dng cho h thng cy trng thng qua cc tn d thc vt t cnh l v qu trnh c nh m ca mt s cy tr c ngun gc h u. Nng sut h tiu n nh qua cc nm, c th ko di tui th vn cy. Nhc im khi trng cy tr sng bng cnh l t ch ng trong nhn ging cnh t tiu chun lp vn tiu v t l cnh cht cao khi trng gp hn. Trng cy tr sng m t ht th nhng nm u cy tr sinh trng chm khng p ng nhu cu leo bm cho cy h tiu nn thng phi trng tr sng trc khi trng tiu vi nm lm chm tin sn xut. Trng h tiu trn cy tr sng phi tn cng rong ta cy tr hng nm v do c bng mt nn h tiu c th b hn ch ra hoa, qu v thng cho nng sut thp hn h tiu trng trn cy tr bng vt liu xy dng.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

33

Trn quan im canh tc bn vng, th trng h tiu trn cy tr sng l hnh thc canh tc bo m tnh n nh ca vn cy v mi trng sinh thi. Ngoi vic lp vn trng thun h tiu trn cc loi tr nu trn th hnh thc trng xen, trng phi hp h tiu trong vn c ph, vn cy n qu vi tr tiu l cy che bng v cy ai rng cng mang li kt qu tt v hiu qu kinh t cao. 4.4. TRNG TIU 4.4.1. Thi v trng Thi v trng tiu ty thuc vo kh hu, thi tit tng vng. Tiu c trng vo u ma ma, khi ma u, t m. Ti min trung thi v trng thch hp vo khong thng 8 10 sau khi ht gi Lo. Vng Min trung Ty Nguyn ng Nam b Ty Nam b 4.4.2. Dng tr v trng tiu + Tiu trng trn tr bng vt liu xy dng - Dng tr hoc xy tr: trc khi trng tiu khong 1 - 1,5 thng gp cc trn ma to ra sch bt h, va. - Trng cy che bng lu di: tiu trng trn cy tr bng vt liu xy dng cn c trng cy che bng. Trng keo du vi mt 100-150 cy/ha to bng mt va phi cho vn tiu. - o h trng tiu: i vi tr c, o 2 h hai bn tr, mi h trng 1 bu hay 1 dy tiu. Cng c th o 1 h rng 1 bn tr trng 2 bu tiu hay 2 dy tiu. H c o vi kch thc 40 x 40 x 40cm, trng 2 bu/h th o h vi kch thc rng hn, ring lp t mt. Trn u t mt vi 5 -10kg phn chung + 0,2 - 0,3kg phn ln + 0,2 - 0,3kg vi bt v lp xung h. X l t trong h trc khi trng bng 1 trong cc loi thuc nh Confidor 100 SL 0,1%, 0,5 lt/h hoc Basudin 10 H, 20 - 30 g/h. Vic trn phn lp h v x l t trong h c
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Thng trng 8 - 10 6-8 6-8 5-7

Thng thu hoch 4-5 2-3 2-3 2-3

34

thc hin trc khi trng tiu t nht l 15 ngy. Tr gch th o 6-7 h chung quanh tr, mi h trng 1 bu, mp h cch mp tr 10 - 15cm.

- Lm dn che nng v chn gi: Trc khi H20 trng tiu, lm dn che bng cc H19 : Trng 2 bu tiu 2 bn tr : Trng 2 bu tiu vo 1 h vt liu nh li ni lng, l da, c v.v.. sao cho 70-80% nh sng t nhin i qua. Xung quanh vn dng lp c hoc li chn gi khi cy ai rng chn gi cha ln kp. Lm dn che nng trong nm u sau trng l rt cn thit gip cy tiu pht trin tt v c t l sng cao.

H21: Tiu nm u, trng trn tr c c che bng li mng

H22: Tiu nm u, trng trn tr c c che bng l da

- Trng tiu: Nu trng bng bu, x bu tiu nh nhng trnh v bu ri t vo gia h, t bu hi nghing, hng chi tiu v pha tr, mt bu ngang vi mt t, khng trng m. Lp t, dng tay nn cht t chung quanh bu. Trng bng hom th dng hom thn 5 t, t hom xin vi t mt 45 0, u hom hng v pha tr, chn 3 t vo t, cha trn mt t 2 t, dm cht t quanh hom.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

35

Gp nng gt, phi dng vt liu ph hp nh l da, lp c che b sung cho hom tiu mi trng. Sau 7-10 ngy trng tiu bng cy con trong bu v sau 2 - 3 ngy trng trc tip bng hom thn nu tri khng ma phi ti nc cho dy tiu. Tiu trng trn cy tr sng Cy tr sng trng bng ht nh keo du, mung cm, lng mc phi c m trong bu cn thn trc khi ma ma n t 2 - 3 thng, khi t yu cu th em trng. Cy tr sng c trng ngay vo u ma ma, lm c bn phn thc cn thn. Sau khi trng, c 20 - 30 ngy bn 1 ln vi lng 10 - 15g Ur + 5g KCl/cy tr sng cho n khi trng mi tiu, vo khong 2-3 thng sau khi trng cy tr sng. Cy tr sng cng c th c trng trc 1 -2 nm. Khi cy tr sng c ng knh bo m cho tiu leo mi bt u trng tiu.

Keo du

Lng mc H23: Cy tr sng c m trong bu

Mung cm

- Trng tr tm: nu trng tiu cng nm vi cy tr sng m t ht, bt buc phi trng thm cy tr tm. Trong nm u sau khi trng, cy tr sng cn nh, cha c ch cho tiu leo bm nn cn trng cy tr g tm cng lc vi trng tiu. Tr tm c ng knh 10 - 15cm, chiu cao tnh t mt t khong 3m. Cht lng cy tr tm phi tng i tt tiu c th leo bm trong vng 2 - 3 nm trc khi cy tr sng ln cho tiu leo bm. Trng tr tm cch tr sng 10-15cm.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

36

H24: Trng mi tiu trn tr sng cng tr tm

H25: Tr keo du 1 nm tui v tiu 8 thng tui leo trn tr tm bng g tp

Vi cc loi tr sng trng bng cnh nh vng, mung en, ch n cc cnh c ng knh t > 7 - 8 cm, di 2,5 - 3 m v khng cn trng tr tm. m bo t l sng cho cy tr mung en trng bng cnh cn p dng k thut khoanh v cnh trc khi ct cnh em trng t 1 - 2 thng.

H26: Cnh mung en c khoanh v trc khi cht em trng

H27: Tiu trng mi trn tr mung en trng bng cnh

H28: Tiu trng trn tr keo du vi dn che trong nm u

Khi trng tiu trn cy tr sng c trng trc 2 - 3 nm hoc trng tiu trn cc hng cy ai rng, cy che bng trong cc vn cy lu nm th khng cn che bng cho tiu, tuy vy khi trng tiu cng nm vi cy tr sng, do tr sng cn
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

37

nh, cha c tc dng che bn g, cn lm dn che nng v chn gi tng t nh trng tiu vi cy tr cht. 4.5. CHM SC VN TIU 4.5.1. Buc dy Sau khi trng, t mi hom mc 1 - 2 cnh tc. Tc ln n u phi buc dy n r bm chc vo tr. R bm chc vo tr th mi cho ra cnh qu. Nu khng buc dy kp thi cnh tc ng ra ngoi, dy m yu khng cho nhnh c c. Mt tun nn buc dy 1 ln bng dy ni lng mm. Khi buc dy vo cy tr sng, sau thi gian vi thng r bm chc vo tr, ch ct dy buc dy tiu c th pht trin d dng, khng b sit cht vo thn cy tr sng ang tip tc tng ng knh thn.

H29: Buc dy thn tiu vo tr bng dy mm 4.5.2. Lm c Lm sch c thng xuyn. Trong gc tiu nh c gc bng tay, trnh lm tn thng vng r, c bit l trong ma ma, khi m t v khng kh rt cao. Trong thi k kin thit c bn, trng xen cc loi u vo gia cc hng tiu c thm thu nhp ph, ng thi ci thin ph t nh vo tn d thc vt ca cc loi cy trng xen. hn ch c di cng c th trng xen cy che ph t

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

38

vo gia cc hng tiu. Cc loi cy che ph ny cn lm giu cht hu c cho vn tiu v c tc dng chng xi mn rt tt khi tiu c trng trn t dc.

H 30: Cy lc di (Arachis Pintoi) 4.5.3. Ct ta, to hnh To hnh c bn cho tiu trng bng dy thn

H31:Thm che ph lc di trong ma kh

H 32: Tiu trng bng hom thn trc khi ct dy


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

H33: Sau khi ct dy to hnh

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

39

Mi bu tiu hay mi hom tiu thng pht sinh 1 - 2 dy thn, nh vy trn 1 tr c trng 2 bu tiu c 2 - 5 dy thn. Sau 12 - 14 thng trng, dy tiu bm trn tr cao khong 1,5 - 1,6m, ct ngang dy tiu, v tr ct dy cch gc 25 - 30cm. Phn dy thn pha trn ch ct c ct thnh cc hom tiu 5 mt nhn ging. Ct dy tiu vo cc ngy kh ro, khng ct trong thi gian ma dm hn ch cc loi bnh hi tiu. trnh s ly lan bnh Virus tiu qua vic ct d y, trc khi ct dy thn nn nh b v em ra khi vn cc dy tiu c biu hin b nhim Virus (xon l, rt ngn). - T cc t di vt ct pht sinh ln cc dy thn chnh. Gi li cc dy thn kho mnh phn b u chung quanh tr lm b khung chnh, vt b cc mm dy thn cn li. S lng dy thn lm b khung dy chnh ph thuc vo kch thc tr. * Tr b tng : 5 - 7 dy thn/tr * Tr xy gch: 30 - 40 dy/tr gch. * Tr sng: 6 - 8 dy thn/tr Khi dy tiu leo ln ht chiu cao tr hay t cao 5m tr sng th hm ngn v xn ta nh k. Nu khng c nhu cu ly hom nhn ging th khi cc dy thn cao 80 100cm, c 5 - 6 cnh qu/1 dy thn, bm ngn ln u kch thch s pht trin thm dy thn. Bm ngn bng cch ct b phn ngn tiu mang 1 - 2 cnh qu. Sau khi bm ngn ln u nu trn tr tiu vn cha c s dy thn cn thit th sau khi dy thn mi c t 3 - 5 cnh qu tip tc bm ngn ln th hai. - Khi trng tiu trn tr sng, ton b cc dy thn c buc vo tr tm trong nm u sau trng. Sau khi ct to hnh xong, cc dy thn mi pht sinh c tip tc buc vo tr tm, ch buc 1 - 2 dy thn mi vo tr cy sng (lc ny tr sng c ng knh 3 - 4cm v cao 3 - 3,5m), vt b cc mm dy thn cn li. Khng nn qu nhiu dy thn bm vo tr sng khi cy tr cn nh s lm hn ch sinh trng ca cy tr sng. - Sau 2 nm, khi cy tr sng ln, buc c nh cy tr tm vo cy tr sng, chuyn dn dy tiu trn tr tm qua tr sng.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

40

H34: Nm u tiu leo ln tr tm, sau khi ct dy tiu to hnh, phn b dy tiu leo ln c tr tm v tr sng

H35: Buc cy tr tm vo cy tr sng

To hnh c bn cho tiu trng bng dy ln - Sau khi trng tiu, t hai bu tiu hom ln ch li t 4 - 6 dy kho mnh buc vo tr, ta b cc dy yu t. Tiu trng dy ln khng ra cnh qu ngay sau khi trng nh khi trng bng dy thn, nhng vn phi ch buc dy tiu vo tr

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

41

cn thn cho t no trn dy cng c r bm vo tr tiu. C nh vy cc dy thn ln mi mau ra cnh qu. - Tiu trng bng hom ln phi p dng bin php n dy tiu vo 12 - 14 thng sau trng, khng p dng k thut ct dy to hnh nh khi trng bng hom dy thn. K thut n dy tiu c thc hin trong ma ma vo nhng ngy thi tit nng ro. - Sau khi tiu leo ln tr c 1,4 - 1,5 m v cc dy tiu pht sinh c 2 - 3 cnh qu ngn th n dy xung. Lu ch khi no cc dy bm trn tr c cnh qu mi n dy. G dy xung, trnh lm xy xt, gy dp dy tiu. Cc dy tiu yu t khng mang cnh qu c ct b khng n, ch n cc dy c mang cnh qu. - Ct ht l phn gc cc dy tiu c mang cnh qu. o rnh su 15 20cm chung quanh tr tiu, cch gc tiu 20 - 25cm. - Khoanh trn phn dy thn ct ht l vo rnh, cha on ngn dy c mang l v cnh qu buc p vo tr tiu. - Sau lp mt lp t mng gi cho khoanh dy tiu c n nm c nh trong t. Khng nn lp mt lc lp t dy kt hp bn phn chung khi va n dy xung, cc khoanh dy va n xung t c th b cht.

H36: Tiu hom ln sau 1 nm trng

H37: Ct ht l cc t c chn vo t
42

H38: Cy tiu sau khi n dy


http://www.Lrc-tnu.edu.vn

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

- Khong 2 3 tun, sau khi r t t ca cc khoanh dy c n nh ra mi vun gc v bn bn phn cho cy tiu. Bng cch n dy s tng c b r cho cy tiu, d pht sinh thm dy thn chnh v kch thch s ra nhnh c. Xn ta cho tiu kinh doanh Cng vic ny thc hin 2 - 3 ln trong nm. - Ta b tt c cc dy thn, dy ln, cnh qu mc pha di gc tiu. Cnh qu ca b tn tr tiu phi cch mt t 10 - 15cm. - Dy ln mc t gc dy tiu c gi li khi c nhu cu nhn ging bng dy ln. vic nhn ging dy tiu ln c H39: Ct ta cnh l rm rp di gc thun li, buc cc dy ln kho mnh vo 1 tr tm chn gn tr tiu.

- Ta b cc cnh c yu t, cc cnh tm nhang. - Ta b cc dy thn mc ngoi b tn tiu, cc dy thn mc qu di nh tr. Mt s cc dy thn khe mnh mc ngoi b tn tiu cng c gi li nhn ging khi c nhu cu. Vic ct ta tiu kinh doanh tin hnh 2 - 3 ln trong nm, vo cc ngy kh ro

H40: Ct b cc dy thn mc ngoi b tn


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

H41: Buc dy ln vo tr tm bn cnh ly hom


http://www.Lrc-tnu.edu.vn

43

4.5.4. iu chnh nh sng cho vn tiu Vo gia ma ma nm th 2 sau khi trng, d dn dn che. n khi dy tiu leo n nh, ph kn tr, c th d dn che hon ton, lc ny cy tiu t che bng, hn na cc cy che bng lu di trong vn tiu ln to bng mt cn thit. Rong ta cy che bng v cy tr sng: tiu kinh doanh mi nm rong ta 2 - 3 ln. u ma ma, rong mnh cy tr sng v cy che bng, ch li 2 - 3 cnh nh ngn tn. Sau c 2 thng rong ta li 1 ln nh hn, rong ln cui cng trc khi chm dt ma t 1,5 - 2 thng v gi bng mt qua sut ma kh. 4.5.5. T gc T gc c tc dng gi m tt trong ma kh, tit kim c chi ph ti cho vn tiu, ngoi ra cn ci thin c hm lng cht hu c t vn, lm t vn ti xp. C th t gc bng rm r hay l u lc, u tng, v ng, c rc , cy phn xanh hoang di v.v...ty theo vt liu sn c ti a phng. Vt liu t cch gc tiu 20 - 30cm.

H42: T gc bng rm r 4.5.6. Ti nc v thot nc Ti nc Mc ch ca ti nuc l:

H43: T gc bng v ng

- Bo m t l sng v sinh trng tt cho cy tiu trong thi k kin thit c bn. - Bo m nng sut v phm cht ht tiu v nhiu vng trng tiu nc ta giai on ht pht trin mnh v tch lu cht kh thng vo ma kh.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

44

- Chun b tt cho v hoa nm sau. Cy tiu ra hoa tp trung trong ma ma, nhng mm hoa hnh thnh trong ma kh, do vy cn ti nc v bn phn sau thu hoch chun b tt cho v hoa qu nm sau. K thut ti gc ph bin v d p dng. Trong cc vn tiu quy m ln, nn b tr h thng ng ti chnh ngm trong t ch ng ti v trnh lm thng tn dy tiu khi ko ng ti di trong vn tiu. Trn t dc ch lm bn ti nc theo ng ng mc thnh bc thang chng xi mn. * Tiu trng mi v kin thit c bn: ti sut ma kh cho n khi c ma. Trong nm trng mi, nu trong ma ma gp hn di ngy cng phi ti nc b sung cho tiu. * Tiu kinh doanh: ti vo ma kh khi cy ang nui qu, sau khi thu hoch xong ti 1 - 2 t kt hp bn phn, sau ngng ti nc. Bng 3: nh lng nc ti v chu k ti nc cho 1 tr tiu Loi vn (lt/tr) Tiu trng mi Tiu KTCB Tiu KD Thot nc R tiu khng chu c nc ng, do vy nhng vun tiu trng trn t bng phng, vo ma ma phi thot nc tt vo cc rnh, mng tiu nc trong 30-40 60- 80 100-120 t bazan Lng nc Chu k (ngy) 10-15 10-15 20-25 t ct pha Lng nc (lt/tr) 20-30 40-50 80-100 Chu k (ngy) 7-10 7-10 10-15 H44: To bn ti nc theo bc thang

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

45

l. Vun gc tiu, khng cho nc ng gc, trnh to iu kin cho nm bnh xm nhp gy hi dy tiu. 4.6. NHU CU DINH DNG V BN PHN CHO H TIU 4.6.1. Nhu cu dinh dng ca cy h tiu Phn tch thnh phn dinh dng trong cc b phn ca cy l mt trong nhng c s khoa hc quan trng xc nh nhu cu dinh dng ca cy trng. Nm 1960, De Waard v Sutton phn tch hm lng dinh dng trong cy tiu trng thnh ging Kuching cho thy lng dinh dng ly ra khi t tnh trn 1ha l 252 kg N, 32 kg P2O5 v 224 kg K2O. Nm 2000, Sadanandan khi nghin cu trn ging Panniyur 1, l ging tiu lai ca n , cng cho thy tng lng N v K cc b phn ca cy tiu u rt cao so vi ln. Lng N, P, K ly i t 1 ha t trng tiu nm th 8 l 292 kg N, 56 kg P (tng ng 24 kg P2O5) v 405 kg K (tng ng 336 kg K2O). Kt qu ca Sadanandan cho thy cy tiu c nhu cu kali cao hn N trong khi De Waard li cho rng cy tiu c nhu cu N cao hn kali. Bng 4. Lng dinh dng mt cy tiu 8 tui ly i t t (kg/ha) B phn Thn L R Qu Tng cng Khi lng kh 6,0 6,0 2,5 1,0 15,5 N 43,8 151,8 72,3 24,2 292 P 13,7 28,9 9,2 4,6 K 100,8 195,6 76,0 32,3

56 405 * Ngun: Sadanandan, 2000

Qua cc s liu trn c th thy c rng i vi cy tiu th nhu cu v N v K rt cao v nhu cu v ln khng nhiu. Ca v Mg cng l cc yu t dinh dng cy tiu cn vi lng kh ln, cn cao hn c ln. 4.6.2. Mt s triu chng thiu dinh dng trn cy h tiu Thiu m:

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

46

Hin tng thiu m trn cy tiu th hin cy sinh trng chm li, t ra cnh, chi, l tr nn xanh nht v vng. Trc tin cc l di thp ha vng nht nhng l tng trn ca tr tiu vn cn gi c mu xanh tng i. Khi cy b thiu m nng n, ton b l ca tr tiu c mu vng ti mu vng m c trng v u ngn l b kh cht. L rng trong trng hp cy b nh hng thiu m nghim trng. Tuy cy tiu rt cn m, nhng bn m nhiu qu, cy s ra nhiu l m t ra hoa, qu, cy d b lp gim kh nng chng vi su bnh, gi bo. m d tha cng lm ko di thi gian chn, khng thu hoch c tp trung v lm gim phm cht h tiu thng phm. Thiu ln Triu chng thiu ln r rng t khi xut hin v rt kh nhn bit trn cc vn tiu. Trong trng hp nghim trng th hin s sinh trng ci cc ca cy. iu ny khng r lm nh sinh trng cc dy thn, nhng cc cnh ngang b nh hng nng n hn v cy rt t ra cnh ngang th cp. Phin l ca cc l trng thnh tr nn xanh xm c, chuyn sang mu ng, dy cng v thnh thong c cc m cht u l, sau l b rng. Thiu kali Triu chng thiu kali c th nhn bit c cc l trng thnh. Mp u l chuyn vng v xut hin cc m cht hoi mu xm, gin. Vt hoi cht thng c hnh ch V mp u l. y l hin tng chy u ngn l Thiu trung vi lng Ngoi cc nguyn t m, ln, kali cy tiu cng cn mt s cc nguyn t trung vi lng khc nh canxi, ma nh, lu hunh, km, bore, molipden... Canxi (Ca) nh hng tt ti mi trng t, lm t bt chua, tng kh nng hot ng ca vi sinh vt hu ch trong t. Canxi c nh hng tt ti s pht trin ca t cy, r cy, s cu to ca hoa v di chuyn cht kh t thn l qua tri tiu. Hin tng thiu canxi thy c trn cc l thnh thc, phn di tr tiu thng b nh hng nghim trng hn phn tn pha trn cao. Trn l xut hin cc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

47

vt a vng t mt bn hay c 2 bn phin l gn pha cung l hoc on gia l. Cc vt a vng ny i dn vo pha trong gn chnh, tip theo sau l s hoi t. cc vt hoi t rt nh c th xut hin ri rc gia cc gn l, mt trn hay mt di l. L rng rc khi cc vt hoi t ny pht trin mnh. Ma nh (Mg) cng l mt yu t dinh dng rt quan trng i vi cy tiu. Hin tng thiu ma nh xut hin trc tin trn cc l gi v pht trin dn ln cc l non hn. Thiu ma nh, phin l tr nn a vng trong khi cc gn chnh vn xanh. Vt vng thng xut hin t trung tm ca mt na u phin l ri lan dn ra mp l v pha cung l. Vng phin l gn cung l thng vn gi c mu xanh. Thiu nng l rng ng lot, trn cy cn cc cnh tr tri v mt t l non hn khng b nh hng. Lu hunh (S) l yu t dinh dng cn thit cho s sinh trng pht trin ca cy trng. n nay lu hunh c nhiu nh nng hc xem l yu t dinh dng quan trng th t sau N,P,K. Thiu lu hunh nh hng n s tng hp protein, gy ra gim dip lc t, lm cc l non c mu trng. Lu hunh lm chm hoc ngn cn s ra hoa v do lm gim nng sut cy trng. Trong s cc cht vi lng th km (Zn), Molipden (Mo), Bore (Bo) l cc cht quan trng nht i vi cy tiu. Hin tng thiu cc cht vi lng ny thng rt kh pht hin trn cy h tiu, tuy vy vic bn b sung cht vi lng hoc phun vi lng qua l u lm tng nng sut h tiu. 4.6.3. Bn phn cho h tiu Phn hu c c bn hng nm vi liu lng 30 - 40m3/ha. Ri phn hu c ln mt t chung quanh gc ri dng c rc t ln. Hn ch ti mc ti a vic o rnh quanh gc bn phn lm tn thng b r tiu. Hng nm bn vi cho vn tiu vi liu lng 500kg/ha. Vi c bn bng cch ri u trn mt t, xung quanh tn tiu hoc chung vi phn chung ri em bn cho tiu. Phn ha hc c bn vi liu lng sau

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

48

Bng 5a: nh lng phn bn ha hc cho h tiu (kg/ha/nm) Nm Dng phn NPK (kg/ha) Loi Trng mi Nm 2 Nm 3 Kinh doanh 16-16-8 16-16-8 16-16-8 16-8-16 Liu lng 400-500 1000-1200 1600-1800 2200-2500 Ur 150 350 550 650 Dng phn n (kg/ha) SA 50 150 250 300 Ln Vn in hay Super 1000 1000 1000 1000 35 170 500 600 KCl

Dng phn NPK hoc phn n theo liu lng bng 1. i vi cc h trng vi trm tr tiu, tnh lng phn bn/tr/nm, ly lng phn/ha chia cho mt tr tiu/ha. V d nu trng tiu vi mt 2000 tr/ha th lng phn bn /tr trong mt nm nh bng 4 - Phn ln: dng ln nung chy hay super ln. Bn mt ln vo u ma ma. - Phn Ur, SA v Kali clorua c bn 3-4 ln, vo cc thi im sau thu hoch, ra hoa, nui tri. Khi t m, ri phn ln mt t chung quanh tn, xm xi nh lp phn vo t, trnh lm t r tiu. Bng 5b: nh lng phn bn ha hc cho h tiu (g/tr/nm) Nm Dng phn NPK (kg/tr) Loi Trng mi Nm 2 Nm 3 Kinh doanh 16-16-8 16-16-8 16-16-8 16-8-16 Liu lng 200 - 250 500 - 600 800 - 900 1100 -1250 Ur 75 175 275 325 Dng phn n (g/tr) SA 25 75 225 150 Ln Vn in hay Super 500 500 500 500 10 85 300 350 KCl

Ngoi vic bn phn vo t th phun phn bn l l k thut cung cp cht dinh dng cho cy trng rt c hiu qu. i vi cy h tiu, phn bn l c phun 2-3 ln trong ma ma, phun ng nng hng dn trn bao b trnh s chy l, rng gi do nng qu cao. S dng cc loi phn bn l c vi lng nh Zn, B lm gim c t l rng gi qu. Phun phn bn l vo nhng ngy tri mt khng nng gt.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

49

BI GING 5 SU BNH HI TRN CY TIU V BIN PHP PHNG TR Mc ch yu cu ca bi hc: Hc xong bi ny, hc vin s c kh nng:
- Nm vng cc nguyn tc qun l tng hp su bnh hi trn cy h tiu v vn dng vo thc t phng tr tng i tng su bnh hi. - Nhn din v pht hin sm c cc loi su bnh hi chnh trn cy h tiu. - Bit c thi gian xut hin ca su bnh hi trong nm v cc iu kin cc loi su bnh hi chnh trn cy h tiu pht trin v gy hi. - p dng c hiu qu cc bin php phng tr cc loi su bnh hi chnh trn cy h tiu. 5.1. CC NGUYN TC QUN L TNG HP SU BNH HI TRN CY H TIU Cc loi su bnh sinh ra t t thng rt kh cha tr, nht l i vi cy h tiu, mt loi cy trng c b r rt nhy cm vi s tn cng ca su bnh. qun l su bnh hi trong vn tiu c hiu qu, cn tun theo cc nguyn tc sau: 5.1.1. Kim tra thng xuyn, pht hin v x l kp thi - Thng xuyn kim tra vn tiu pht hin v xc nh cc loi su bnh hi giai on mi pht trin. - Khi thy cc b phn ca cy tiu b bnh phi tin hnh cha tr v chuyn cc b phn b su bnh nng ra khi ng rung v t hn ch s ly lan. 5.1.2. Bin php phng nga s nhim su bnh - Phng php phng nga bnh phi c thc hin cho cc cy tiu khe xung quanh nhng cy tiu b nhim cc loi bnh nh: bnh virus, bnh ho cht nhanh, bnh vng l cht chm.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

50

- Cc dng c dng ct b v chuyn cc b phn b bnh ca cy tiu ra khi ng rung nn c lm sch hay kh trng trc khi dng li trn cy tiu khc. - Dng c nng nghip dng vn b nhim bnh phi c lm sch v kh trng trc khi dng cho vn khc. - Hn ch s di chuyn ca ngi lm vn t cc vn ti u bnh n vn khng bnh. - H thng thot nc phi c thit lp c th trnh c s lan truyn ca nm bnh qua dng nc. 5.1.3. Dng ging khng, ging sch bnh Vit Nam, cng tc chn to ging, nht l ging chng bnh cho cy h tiu cn b ng, cha c cc ging h tiu khng su bnh hi. phng nga bnh hi cn ly cc vt liu ging (dy thn, dy ln) ti cc vn khng b nhim bnh. 5.1.4. Cc thc hnh nng nghip kim sot su bnh hi tiu - V sinh ng rung: Thu dn cc b phn b su bnh, cc tn d thc vt ca cy tiu. - Rong ta cy che bng thng xuyn trong ma ma to th ng thong v nh sng y cho vn tiu. - Hn ch xi xo, lm c. Nh c gc bng tay, trng cy che ph gia cc hng tiu, cn ch khng thm che ph pht trin qu tt st gc tiu. - Ct ht cc cnh nhnh gc tiu trong khong 30 cm trn mt t, lm gim m ti thiu phn c r v trnh s tip xc cc l tng thp vi t v c th d nhim nm bnh. - Ti v tiu nc hp l trong vn tiu. 5.1.5. Bin php sinh hc y l bin php cn c u tin trong phng tr su bnh hi h tiu
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

51

- Duy tr mt mi trng thun li cho s pht trin ca cc vi sinh vt c ch trong vn tiu hn ch s gy hi ca cc loi su bnh bng cch: tng cng bn phn hu c, bn phn bn khong cn i v hp l, hn ch s dng ha cht nng nghip. - Thng xuyn bn cc loi ch phm sinh hc phng tr bnh nh: Trichoderma spp, Pseudomonas fluorescens - S dng cc ch phm chit xut t cy trng phng tr su hi trn cy tiu, cc ch phm sinh hc v cc tc nhn sinh hc phng tr su nh: cc ch phm chit xut t cy Neem, ch phm V-BT, cn trng k sinh, cn trng n tht. 5.1.6. Bin php ha hc Bin php ha hc c dng nh l bin php cui cng trong vic phng tr su bnh hi tiu. Ha cht bo v thc vt c s dng phi nm trong danh mc c cho php s dng. Khi s dng phi tun theo cc quy nh an ton cho ngi lao ng v cc quy nh an ton thc phm. 5.2. MT S BNH HI CHNH TRN CY TIU V BIN PHP PHNG TR 5.2.1. Bnh vng l (bnh cht chm) Triu chng Ban u cy sinh trng, pht trin chm, l vng (cc l gi thng b vng trc) sau ho v rng, tip theo l cc t b rng. Nhng cy b bnh thng c b tn l tha tht, ra hoa v u qu km dn n nng sut v cht lng gim. Hin tng cy sinh trng km, vng l thng xut hin thnh tng vng cc b; lc u ch c mt vi cy, sau lan rng ra hoc pht trin thnh nhiu vng. Triu chng vng v rng l, rng t thng pht trin chm v ko di, c khi vi ba nm sau khi xut hin triu chng cy mi cht. H thng r ca cy tiu b bnh pht trin km, u r b thi, r c nhng nt sn. Nhng nt sn ny c th xut hin ring l hay to thnh tng chui. Khi cy
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

52

b bnh nng th cc r chnh v ph u b thi. Nguyn nhn gy bnh Tc nhn gy triu chng nt sn trn r chnh l tuyn trng Meloidogyne incognita v triu chng thi u r l do s gy hi ca mt s loi nm, ch yu l: Fusarium solani, Phytophthora spp., Pythium spp. Tuyn trng tn cng trc, to ra nhng vt thng v nt sng trn r sau nm xm nhp lm thi r dn n triu chng cy sinh trng chm, vng l, tho t v cht. Tuyn trng Meloidogyne

incognita xm nhp vo cc r non hoc chp r v to thnh cc nt sn. Ty theo s lng tuyn trng, thi gian gy hi m nhng nt sn ny c th nh vi milimt hay ln n vi centimt. i khi khng c s hin din ca tuyn trng, cc loi nm Phytophthora spp., Pythium spp. H45: R tiu b bnh vng l H46: Tuyn trng Meloidogyne

cng c th tn cng vo cc u r gy triu chng thi r lm cy khng hp thu c dinh dng v cng dn n triu chng cy sinh trng chm, vng l, tho t v cht. Bin php phng tr Cn ch trng cc bin php phng tr bng canh tc v sinh hc, hn ch s dng bin php ha hc. - Khng nn trng tiu trn cc vn tiu nh b do b tuyn trng gy hi m cha qua thi gian lun canh. t lm vn m cng khng nn ly t nhng vn ny. - Trc khi trng mi cn v sinh ng rung loi b cc tn d thc vt, cy phi t trong ma kh dit ngun tuyn trng trong t. - Bn phn cn i v thng xuyn b sung cht hu c cho cy v ngoi vic
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

53

b sung dinh dng v ci to t trong phn hu c cn c cc vi sinh vt i khng vi tuyn trng c th hn ch c s pht trin ca tuyn trng. - Thng xuyn theo di v kim tra vn cy pht hin bnh v x l sm. - Hn ch xi xo v ti trn trong vn tiu b bnh. - Khi bnh xut hin, o b cc cy bnh nng. i vi nhng cy tiu b bnh nh c th s dng thuc tr nm Viben C 50 BTN 0,3 % (2 - 4 lt dung dch/ gc) kt hp vi mt trong cc loi thuc tr tuyn trng nh: Nokaph 10 G (20 30 g/ gc), Oncol 20 ND 0,3 % (2 - 4 lt dung dch/ gc), Marshal 200 SC 0,3 % (2 4 lt dung dch/ gc), Marshal 5 G (50 - 100 g/ gc, vi s ln x l 2 - 4 ln vo ma ma, mi ln x l cch nhau 1 thng phng tr. Cc loi thuc ht v bt cn c ri su 10 - 20 cm, sau lp t li. Vic x l thuc nn c thc hin trong iu kin t m. 5.2.2. Bnh do nm Phytophthora Triu chng Bnh xut hin trn tt c cc b phn v cc giai on sinh trng ca cy tiu. Nm bnh c th gy hi trn l, chm qu, thn, r nhng ph bin nht l phn thn nm trong t ni tip gip vi mt t. S gy hi ca nm Phytophthora trn cy tiu c chia thnh 2 nhm: gy hi b phn r, thn ngm di mt t v gy hi b phn kh sinh. * Triu chng trn thn ngm (thi c r): Nu nm bnh tn cng vo phn thn ngm phn c r s lm cy tiu cht t ngt v gi l bnh cht nhanh (Quick wilt disease). u tin trn phn thn ngm tip gip vi mt t c nhng vt thm en. Dn dn cc vt thm en ny lan rng v n su vo bn trong thn ngm lm tc mch dn ca dy tiu. Dy tiu b bnh c triu chng l b ho nhng vn cn xanh. Sau l a vng, ho r, cht kh cng vi dy trn cy. Thi gian t khi l bt u ho n khi dy tiu b cht rt nhanh, thng ch trong vng 5 - 10 ngy. Thng khi nm bnh mi xm nhim vo thn ngm, dy tiu vn cn xanh tt cha th hin triu chng ho l; do rt kh pht hin bnh sm. n khi dy tiu b ho l th thn ngm b gy hi nng, kh phng tr. Khi
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

54

cy b bnh nng, thn ngm v r cy thm en, h thi, i khi trn nht v c mi kh chu. * Triu chng trn r: Nu nm bnh tn cng vo h thng r, r tiu s b thi, thng l thi t u r vo nn gi l bnh thi r (Foot rot disease). Ban u nm bnh tn cng vo cc r nh ca cy tiu s lm cc s lm cc r nh b ph hy, l vng, ho v rng. S nhim bnh lan dn sang h thng r chnh v lan vo c r v gy nn thi c h thng r. Cy tiu s b suy yu t t, sinh trng km, vng l v c triu chng ca bnh cht chm. * Triu chng trn thn, cnh, l: Nu bnh tn cng vo cc b phn trn mt t nh thn, cnh, l s lm cc b phn ny thi en. u tin l nhng vt bnh mm, sng nc trn thn, cnh, l. Sau cc vt bnh lan rng ra to cc vt thm en dn n n triu chng thi thn, thi cnh, chy l. Nhng l tiu gn st mt t thng d nhim bnh do nm Phytophthora sau nhng trn ma ln, u tin trong ma ma. * Triu chng trn gi hoa, qu: S nhim nm Phytophthora trn gi hoa, qu gy hin tng gi hoa b rng, qu v gi qu b en.

H47: Cy tiu b bnh cht nhanh Nguyn nhn gy bnh

H48: Thn ngm cy tiu b thi do bnh cht nhanh Phytophthora

H49: L tiu b bnh do nm Phytophthora

Bnh do nm Phytophthora spp. gy hi.


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

55

Bnh cht nhanh thng xut hin trong ma ma. c bit l nhng thng ma nhiu v tp trung nhng vn khng thot nc tt. Nhng nm ma nhiu v ko di bnh thng gy hi nng v ly lan nhanh, i khi thnh dch. Nhng nm c hn hn ko di, kh nng sinh trng v sc khng ca cy km nn cy cng d b nm tn cng hn trong ma ma. Nm bnh ch yu sng trong t v ly lan t t qua nc ma; nc ti; thn, cnh, l tiu b bnh rng xung t. Thn, cnh, l thng b nhim bnh trong ma ma. Cc vn m thp, cc cy c b tn l rm rp l iu kin thch hp cho nm bnh pht trin. Bin php phng tr Cc triu chng bnh do nm Phytophthora gy hi trn cy tiu, c bit l triu chng thi thn ngm, c din bin bnh trn ng rung rt nhanh, nn i vi bnh ny phng bnh l ch yu. phng tr bnh cn phi s dng bin php phng tr tng hp, c bit ch trng bin php canh tc v sinh hc. - Chn t trng tiu c tng canh tc dy, thot nc tt, c mc nc ngm thp. - Khng ly ging nhng cy tiu b nhim bnh cht nhanh. - X l hom ging bng mt trong cc loi thuc Aliette 80 WP, Ridomil Gold 68 WP , Rovral 50 WP, nng 0,1 %. - Bng mi phng php ngn nga ngun bnh xm nhp vo vn tiu. - Thng xuyn kim tra vn cy trong ma ma, c bit l nhng trn ma sau mt t hn hn ko di, c th pht hin c bnh sm. Khi pht hin c cy bnh phi kin quyt o b, thu dn tn d cy bnh a ra khi vn v t loi tr ngun bnh. - To iu kin tiu kh hu thun li trong vn tiu nh: trng cy ai rng chn gi, cy che bng vn tiu c m, nhit thch hp cho cy tiu sinh trng v pht trin tt. - Trng tiu vi mt thch hp. - iu chnh cy che bng hp l: Cy tiu thng c cho leo bm ln cc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

56

loi cy tr sng nh cy mung en, cy lng mc, cy mung cm, cy keo du Trong ma ma tn ca cc loi cy tr sng ny pht trin v to mt vng tiu kh hu di tn cy vi m cao v nhit thp. y l iu kin l tng cho nm Phytophthora pht trin v ly nhim. Vic cht cc cnh nhnh cy tr sng trong ma ma l cn thit cy tiu c th nhn nh sng mt tri quang hp v gim m trong vn cy. Cc cnh nhnh c cht c th dng che ph t chng li s vng t bnh ln cy tiu. - Trng cc loi cy che ph nh cy lc di (Arachis pintoii) gia cc hng tiu km hm s lan truyn ca nm Phytophthora v chng li vic vng cc ht t b nhim Phytophthora t cc l tiu di thp trong sut ma ma. - Trong qu trnh chm sc vn tiu trnh gy vt thng cho thn ngm v r tiu: Khi lm c vo ma ma nn trnh lm tn thng r, nhng c mc trong gc nn nh bng tay. Khi bn phn ch khng phn v c tip xc trc tip vi phn thn ca cy tiu. - Ct b cc cc dy ln v cc cnh nhnh cch mt t khong 30 cm, to thng thong phn gc thn v hn ch cc l tng thp tip xc vi t l ni c nhiu ngun nm Phytophthora. - Thot nc hp l vo ma ma trnh s ng nc trong gc cy tiu. - Bn phn v c cho cy tiu cn i v hp l. - Thng xuyn b sung cht hu c cho t bng cc loi phn hu c hoc s dng cc vt liu nh: cy xoan, cy u tng, cy lc, rm r, ng v cc loi cy h u t gc, lm tng s pht trin ca cc vi sinh vt i khng vi nm Phytophthora. - Khng trng xen cc loi cy l k ch ca nm Phytophthora trong vn tiu nh: bu b, cy h c, cao su, ca cao, su ring, b - S dng cc ch phm sinh hc nh: Trichoderma hn ch s pht trin ca nm Phytophthora. - Phng tr bng bin php ha hc: S dng mt trong cc loi thuc sau Aliette 80 WP, Ridomil MZ 72 WP, Ridomil Gold 68 WP, Mexyl MZ 72 WP vi
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

57

nng 0,3 %, liu lng 2 - 4 lt dung dch/ gc. X l vo t ng thi phun ln cy. X l 2 - 3 ln, mi ln cch nhau 15 ngy. 5.2.3. Bnh virus Triu chng C 3 triu chng ph bin xut hin trn cy tiu do virus gy ra: * Triu chng khm l: L tiu khng b bin dng, triu chng c trng l cc vt khm nh trn l bnh t, ging nh triu chng thiu vi lng. Cy vn pht trin bnh thng v cho nng sut. * Triu chng khm l bin dng: L bin dng, mp l qun, gn sng, l di v hp li, l xon cun vo trong, l dy v gin, b mt l nhn nhm. L b bnh nng b mt dip lc, c khm m vng hay vt trng theo gn chnh ca l. Cy b bnh vn pht trin chiu cao v cho qu, nhng cnh nhnh pht trin km, cnh thng ngn v nh, ra hoa t, chm qu tha t ht, nng sut thp. * Triu chng xon ln: Cy tiu b bnh thng c l nh, bin dng; mt l sn si; l dy v gin; mp l gn sng, c nhng vng xanh m xen ln vi nhng vng xanh nht do s phn b khng u ca dip lc. Ngn tiu nh li v ra rt nhiu ngn to thnh bi ln st gc. Cc lng t ca cy tiu ngn li, dn n chiu cao cy cng thp hn so vi cy bnh thng. Triu chng ny thng gp vn tiu kin thit c bn. Trn vn tiu triu chng ny thng d nhn bit v nng dn thng gi l tiu in.

H50: L tiu b bnh khm l

H51: L tiu b bnh khm l bin dng

H52: L tiu b bnh xon ln

Nguyn nhn gy bnh: Do virus gy hi.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

58

Bin php phng tr - Khng ly ging t cc vn c triu chng bnh virus bi v bnh do virus thng ly lan qua hom ging ly t cy b bnh. Trong cc vn tiu b nhim virus, c nhiu cy tiu cha th hin triu chng xon l, khm l nhng virus x m nhp v hin din trong cy. - Trong qu trnh canh tc khng nn dng dao, ko ct ta cc cy b bnh, sau ct sang cy khe. - Cn phi kim tra cy tiu xem c cc cn trng mi gii chch ht hay khng. Nu c th phun mt trong cc loi thuc sau Subatox 75EC 0,2 %, Suprathion 40 EC 0,2 %, Supracide 40 EC 0,2 %... - Khi cy b bnh nng cn nh b, a ra khi vn v t. 5.2.4. Bnh thn th Triu chng u tin trn l c nhng m ln mu vng sau chuyn thnh mu nu v en dn. Vt bnh c hnh dng khng nht nh. Khi gi ra vt bnh c qung en rng bao quanh, phn cch gia phn m bnh v m khe. H53: L tiu b bnh thn th

Bnh thng gy hi u v mp l tiu, lm l b chy, trng hp b nhim nng l s b rng. Bnh cng c th tn cng vo gi bng, gi qu lm bng, ht b kh en hoc cng c th gy hi thn nhnh cy tiu lm tho t, kh cnh. Bnh xut hin quanh nm nhng thng pht trin mnh trong ma ma. Nguyn nhn gy bnh: Do nm Colletotrichum gloeosporioides. Bin php phng tr phng tr bnh thn th cho cy tiu cn tun theo cc nguyn tc phng tr tng hp su bnh hi h tiu: - Kim tra vn cy thng xuyn c th pht hin bnh sm.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

59

- V sinh vn cy, thu gom cc l, dy tiu b bnh ra khi vn v t. - Trng tiu mt thch hp. - To hnh cy tiu pht trin cn i. - Rong ta cy che bng to vn cy thng thong. - Bn phn v c cho cy tiu y v cn i. - Tng cng bn phn hu c v b sung thm cc vt liu hu c bn g cc vt liu t gc nh: rm r, cy u , ng. - Ti v tiu nc hp l cho vn tiu. - Ct b cc cc dy ln v cc cnh nhnh cch mt t khong 30 cm. - Ch nn tin hnh phng tr bnh vo nhng lc bnh gy hi c th nh hng n sinh trng v nng sut. S dng mt trong cc loi thuc: Carbenzim 500 FL, Derosal 50 SC, Viben C 50 BTN, Tilt 250 EC vi nng 0,2 - 0,3 %, phun 2 - 3 ln, mi ln cch nhau 15 ngy. 5.2.5. Bnh en l Triu chng Vt bnh ban u l nhng m nh c mu vng sau pht trin ln dn v chuyn thnh mu nu en. Khi vt bnh gi, vt bnh chuyn thnh mu xm, c th c qung ng tm nhng khng c vin en bao quanh ngn cch phn m bnh v m khe, y l im chnh phn bit bnh thn th v bnh en l.

H54: Bnh en l

H55: Bnh kh vn

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

60

Bnh thng xut hin v gy hi ch yu u l v gia l. Trong trng hp cy tiu sinh trng km, bnh cng c th xm nhp vo cnh nhnh lm t thn nu en, rng dn t trn ngn xung, tn cy trng x xc. Nguyn nhn gy bnh Do nm Lasiodiplodia theobromae. Bin php phng tr Tng t nh bnh thn th. 5.2.6. Bnh kh vn Triu chng Vt bnh ban u dng thi en, xung quanh c vin mu nu sm, sau chuyn sang mu trng xm, c lc to thnh cc qung loang l trn l tiu. Bnh thng xut hin mpl hay gia phin l. Bnh pht trin mnh vo ma ma khi thi gian ma ko di nhiu ngy, m vn tiu cao. Vo nhng t ma nhiu, khi quan st s thy trn vt bnh xut hin mt lp si nm mu trng bao ph ln mt cnh, l. Nguyn nhn gy bnh Do nm Rhizoctonia solani gy ra Bin php phng tr Tng t nh bnh thn th. 2.7. Bnh to Triu chng Vt bnh thng xut hin mt trn l, i khi thy c mt di l tiu. Vt bnh trn, c mu cam, r thy nh lp nhung mn, hi g ln trn b mt l. Bnh cng c th tn cng c chm qu, cnh nhnh, thn cy. Khi bnh tn cng vo chm qu lm qu b lp, nh hng n nng sut. Bnh thng xut hin vo ma ma, cc vn tiu rm rp, c bit l nhng vn tiu trng trn cy tr sng khng c rong ta.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

61

Nguyn nhn gy bnh Do to Cephaleuros mycoides Bin php phng tr Tng t nh bnh thn th.

H 56:Bnh to

H57: Bnh m l

5.2.8. Bnh m l

Triu chng Bnh thng xut hin mt di l, vng gn gn l, mp l. Vt bnh l nhng chm en. L b bnh nng th vng, nhng khng c hin tng rng l hng lot. Bnh thng gy hi cc l tng di v tng gia ca cy tiu v xut hin quanh nm. Nguyn nhn Do nm Colletotrichum sp. gy hi. Bin php phng tr Tng t nh bnh thn th. 5.2.9. Cc bnh hi khc Trn cy tiu cn c cc loi bnh hi khc nh: bnh nm hng (Corticium salmonicolor), bnh nm mng nhn Tuy nhin, cc loi bnh ny t xut hin v khng gy nh hng nhiu n vn cy.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

62

5.3. SU HI TRN CY TIU V BIN PHP PHNG TR 5.3.1. Rp sp Trn cy tiu rp sp gy hi tt c cc b phn ca cy t thn, l, qu n r. Rp sp hi r l i tng gy hi nguy him, tng gy nn dch lm hy dit nhiu vn tiu ti k Lk vo nhng nm trc 1990 v hin nay chng cng l mt trong nhng nguyn nhn gy hin tng vng l, cht cy ti cc vng trng tiu nc ta. c im hnh thi sinh hc v cch gy hi Rp sp l loi cn trng chch ht, c th c hnh oval hi trn, chiu di 2,5 3,5 mm, chiu rng 1,8 - 2,0 mm, xung quanh c th c 18 cp tua ngn, cp th 17 di hn cc cp khc. Trn c th ca rp sp c nhiu bt sp trng nhng vn cn vt ngang theo ngn cc t. Nu gt b lp bt sp ra c th rp sp c mu hng nht, nu nht hay vng nu. Rp non hnh bu dc, mi n c mu vng hng, di chuyn rt nhanh. Sau khi n vi ngy trn mnh rp xut hin mt lp sp mu trng. Khi rp cng ln th kh nng di chuyn cng gim dn, c bit l rp trng thnh hu nh khng di chuyn. Vit Nam, rp sp thng sinh sn v tnh, trung bnh 40 - 50 ngy pht trin mt la, trong nm c th pht trin 6 - 7 la. Trn mt t, rp sp thng tn cng gi bng, gi tri, t non, k cnh, m t di l tiu. Chng chch ht dinh dng lm cho cc b phn ny khng pht trin c v kh ho. Di mt t, rp sp thng chch ht thn ngm v r ca cy tiu, to vt thng nm xm nhp v lm thi r. Thng rt kh pht hin triu chng tr n thn l khi cy b rp gy hi mc nh. Cy b hi nng th vng l, cn ci, sau cy rng ht l v cht. Triu chng ny tng t nh triu chng ca bnh cht chm, v th cn kim tra r ca cc cy b vng l xc nh nguyn nhn. R cc cy b rp nng thng c mng xng bao xung quanh to thnh nhng vng u ln, bn trong c rt nhiu rp sp. Lp mng xng ny s bo v rp khng b tc ng
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

63

bi cc iu kin ngoi cnh, v th khi cy c mng xng r th rt kh dit rp. Rp sp thng tn cng vo phn thn ngm tip gip vi mt t (c r) trc, sau n cc r ngang v r chnh. Do vy, i vi cc cy c triu chng vng l nng, khi kim tra c r nu khng thy rp sp, cn phi o su n vng r ngang v r chnh.

H58: Rp sp gy hi l, qu tiu

H59:R tiu b rp sp gy hi

Rp sp ly lan ch yu nh vo cc loi kin, cy tiu b rp sp gy hi thng c nhiu kin. Rp sp tit ra cht thi c hm lng ng cao l thc n cho nhiu loi kin, ng thi cht thi ny cng to iu kin cho nm mui en pht trin. Kin n dch ca rp sp v mang rp i khp ni. Ngoi ra rp sp cn ly lan qua cc con ng khc nh: ma, nc ti, dng c lao ng. Bin php phng tr Tun theo cc nguyn tc phng tr tng hp su bnh hi trn cy h tiu. - Kim tra vn cy thng xuyn pht hin v tiu dit rp sp, nht l i vi cc vn b rp sp gy hi nng. - Hn ch trng tiu trn cc vng t b rp sp gy hi nng. - Ct b nhng cnh mc st mt t, v sinh ng rung ph ni tr ng ca rp sp, kin. - Ct b cc cnh nhnh tiu b rp sp nng, nh b cc cy tiu b rp sp gy hi to mng xng, a ra ngoi vn v t. - i vi cy b gy hi b phn kh sinh, ch phun thuc cho cy c rp khi cn thit bng mt trong cc loi thuc sau: Suprathion 40 EC (0,3 %), Supracide 40 EC (0,3
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

64

%), Actara 25 WG (1g/ 8 lt nc), Subatox 75 EC (0,3 %), Pyrinex 20 EC (0,3 %). - i vi cy b gy hi r, vic phng tr rp sp hi r ch c hiu qu khi cy bt u c triu chng chm pht trin, cy vng l nh, rp sp cha to ra mng xng. Khi kim tra phn c r nu c rp sp th s dng mt trong cc loi thuc sau kt hp vi 0,5 % du la ti vo gc tiu: Subatox 75 EC (0,3 %), Pyrinex 20 EC (0,3 %), Supracide 40 EC (0,3 %), Suprathion 40 EC (0,3 %), liu lng 1 - 2 lt dung dch/ gc, ti 2 - 3 ln cch nhau 15 ngy. Trc khi x l cn o t ra thuc tip xc trc tip vi rp th hiu qu s cao hn. o t n u ti thuc n , i thuc ngm ri lp t li. 5.3.2. Su c thn c im hnh thi v cch gy hi Trn cy tiu c 2 loi su c thn thuc 2 h l: xn tc (Cerambycidae) v vi voi (Curculionidae). * Su xn tc (Pterolosia subtinctata): Con trng thnh di 10,5 - 11,5 mm, phn thn rng nht 4 mm. u mu nu sm, thn mu nu t, c ru ngn hn nhiu so vi chiu di thn. u trng thng c mu trng trong, u trng c cc dng t tui 1 n tui 5, kch thc u trng tui 5 khong 13 mm. Nhng trn, chiu di 12,5 - 14 mm. * Su vi voi (Lophobaris piperis): Con trng thnh mu nu en, u c vi di cong xung vung gc vi thn, kch thc di 4,6 - 5 mm k c vi, rng 2 mm. u trng di 6,0 - 6,5 mm, c mu trng ng, khi tch khi thn cnh tiu s thy c hnh cong lng bng. Nhng c kch thc bng hoc ln hn con trng thnh mt t, khi mi ha nhng c mu trng ng. Theo tc gi Nguyn Ngc Chu (1995) th su c thn gy hi rt nghim trng trn cy tiu vng Tn Lm (Qung Tr) vo nhng nm 1990 - 1994. Su c thn vi voi thng gy hi phn thn tiu st mt t, c khi chng cn gy hi c phn r chnh ca cy tiu. Ngc li, su c thn xn tc thng gy hi phn trn ca thn v nhnh cy tiu. Su c th c 1 hoc nhiu cnh trn cy tiu, do vy c th lm vng, ho

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

65

v kh cnh hoc c cy. Thn, cnh b hi thng d gy ngay t c su c vo. Khi ch thn, cnh tiu ra thng thy c su c thn cc dng u trng, nhng hoc con trng thnh cha cng cp chui ra ngoi. Con trng thnh c th cn c chm bng, chm qu. Dn n hin tng rng bng, qu, lm gim nng sut. Bin php phng tr - Thng xuyn kim tra vn tiu pht hin kp thi. - Khi pht hin c mt cy n ra ch no th tm ng c . Ct b ngay on thn, cnh b su c, ch thn, cnh b hi dit ht su non, trng.v t cc b phn b su c thn gy hi hn ch s ly lan. - V sinh ng rung loi b cc su hi. - Bt v dit su c thn trng thnh. - Ta bt cnh l cho cy thng thong, trnh gy vt th ng trn thn v cnh cy. - S dng cc loi thuc phun ln cy nh Basudin 40 EC 0,2 %, Cazinon 50 ND 0,2 %, Vibasu 50 ND 0,2 %. Phun 2 ln, cch nhau 7 - 10 ngy. Hoc c th s dng cc loi thuc ht ri vo t nh: Basudin 10 G (30 - 50 g/ cy), Diaphos 10 H (30 - 50 g/ cy), Furadan 3 H (30 - 50 g/ cy), Marshal 5 G (50 - 100 g/ gc), Nokaph 10 G (20 - 30 g/ gc). 5.3.3. B xt li hay ry thnh gi (Elasmognathus nepalensis) c im hnh thi v cch gy hi Con trng thnh ca b xt li c mu en, kch thc khong 15 x 7 mm. Cnh di qu bng, mnh lng ngc trc ko di ra hai bn v phnh trn u, nhn ging nh hai cnh ngn. Mt lng v cnh trc c cu to li. Vi nm st
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

H60: Thn cy tiu b su c thn gy hi

66

mt di ca u v ngc.

H61: B xt li trng thnh

H62: u trng ca b xt li

B xt li chch ht l non, gi bng, gi qu, qu non lm rng gi bng, gi qu, qu non, gim t l u qu v nh hng n nng sut vn cy. Mc rng hoa, qu ph thuc vo mt b xt trn cy. Khi cy tiu b b xt gy hi nng, gi bng, gi qu rng y di t. B xt li thng sng mt di l tiu, ngoi ra chng cn sng v tr ng cc loi c trong vn tiu. B xt li thng xut hin vo giai on cy tiu ra hoa v u qu. Thi gian xut hin nhiu nht trong nm l vo u v gia ma ma. Bin php phng tr Tun theo cc nguyn tc phng tr tng hp su bnh hi trn cy h tiu. - Thng xuyn kim tra vn tiu pht hin sm s xut hin ca b xt li. - Thu gom cc b phn b hi, a ra ngoi vn t. - Lm c trong vn tiu ph b ni tr ng ca b xt li. - Trng tiu vi mt thch hp, to hnh cy thng thong. - S dng mt trong cc loi thuc nh: Subatox 75 EC (0,3 %), Supracide 40 EC (0,3 %), Suprathion 40 EC (0,3 %) Phun vo tn l, ch phun k vo tn l v mt di l tiu. 5.3.4. Rp sp gi vn
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

67

c im hnh thi sinh hc v cch gy hi Rp sp gi vn c kch thc ln hn rp sp, hnh oval di, chiu di 3,5 4,0 mm, chiu rng 2,0 - 2,5 mm. C th ph nhiu bt sp trng vi nhiu si t mnh xung quanh. Gia lng c vt bt sp dy hn hai bn sn, do c gi l rp sp gi vn. Pha cui bng c mt cp tua sp di v to. Rp ci khong 300 - 400 trng, ch sau vi gi trng n ra rp con v c th b rt nhanh. Rp sp gi vn thng tn cng chm tri, t non, l non v mt di l tiu. Loi rp ny thng pht trin v gy hi mnh trong ma kh. Bin php phng tr Tng t nh rp sp hi cc b phn kh sinh. 5.3.5. Rp mui (Toxoptaura sp.) c im hnh thi, sinh hc ca rp v cch gy hi Rp mui c mu xanh, nu bng hay en. Rp non c mu sc thay i nhng nht hn rp trng thnh. Rp mui di 2 - 3 mm, c cnh hoc khng c cnh, ru u tng i ngn. Rp mui thng xut hin v chch ht cc b phn non ca cy H63: Rp mui H64: Ry xanh

tiu nh t non, l non, lm bin dng, thm en. Bin php phng tr - V sinh vn tiu loi b cc cy k ch khc ca rp mui. - C th dng mt trong cc loi thuc sau y khi thy cn thit nh: Subatox 75 EC (0,2 %), Actara 25 WG (1g/ 8 lt nc), Suprathion 40 EC (0,2 %), Supracide 40 EC (0,2 %). Ch phun vo cc b phn ca cy tiu b rp mui gy hi.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

68

5.3.6. Mi c im hnh thi, sinh hc v cch gy hi Mi l loi cn trng nh. Mi th c mu trng, u trn, mu vng nht v c hm trn nh, di khong 4 mm. Mi lnh ln hn, di 5mm, u mu nu, hm trn mu en. Mi trng thnh c mu vng cam, chiu di khong 8 mm, c cnh trong sut, di. Mi c th tn cng thn, cnh, gc, r tiu. Mi xng t to thnh ng i trn thn tiu, r tiu, cy choi trng tiu. C lc mi lm t ngay st gc tiu, hoc p ng mui t trn cc loi cy lm tr cho cy tiu nhng khng lm nh hng nhiu n sinh trng cy tiu. Mi tn cng vo r cy s gy vt thng, to iu kin cho nm, tuyn trng gy hi. Nhng cy tiu b mi gy hi nng gc, r s lm cy tiu b suy kit, khng pht trin c, l b vng, ho v rng. Trng hp b nng cy c th cht. Trong vn tiu mi thng sng nhng gc cy, thn cy cht, m, mc Bin php phng tr: - Ph b ng t ca mi di chuyn trn cy tiu cng nh cy choi trng tiu. - Khi cy tiu b mi xng trn cc b phn kh sinh th s dng mt trong cc loi thuc: Confidor 100 SL, Basudin 40EC - Tr mi gy hi thn ngm: S dng mt trong cc loi thuc nh: Furadan 3 H, Diaphos 10 H. 5.3.7. Cc loi su hi tiu khc Trn cy tiu cn c cc loi su hi khc nh: ry xanh (thuc B Homoptera), b xt di (Leptocorisa actua), b cnh cng n l (Anomala sp., Apogonia sp.)Tuy nhin cc loi ny khng xut hin ph bin v mc gy hi khng nghim trng i vi cy tiu.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

69

BI GING 6 THU HOCH V CH BIN V BO QUN H TIU Mc ch yu cu ca bi hc: Hc xong bi ny, hc vin s c kh nng:
Trnh by cc dng sn phm h tiu chnh c tiu th trn th gii v phng php ch bin, bo qun tiu en, tiu trng. p dng k thut thu hi v ch bin tt sn xut ra h tiu tiu chun xut khu. 6.1. CC LOI SN PHM H TIU TRN TH TRNG TH GII H tiu c mnh danh l n hong ca gia v. Sn phm h tiu thng dng trn th trng th gii l tiu en v tiu trng. Ngy nay nhiu loi sn phm c gi tr c pht trin thm t h tiu. iu thun li l khng cn dng nguyn liu h tiu tt ch bin ra cc loi sn phm ny. V d nh tiu lp, l loi tiu c phm cp rt km c dng sn xut ra du tiu. Nhiu nc trn th gii xy dng cc nh my sn xut ra cc sn phm tiu c gi tr tng thm ny. n l mt nc c v tr quan trng trong vic sn xut v xut khu cc sn phm h tiu c gi tr tng thm. - Tiu en: ton tri tiu bao gm v tri v ht c phi kh n m 13%. Tiu en thnh phm c mu en vi lp v ht nhn nheo bc bn ngoi. - Tiu trng: tiu trng hay cn gi l tiu s. Qu tiu chn gi c tch lp v bn ngoi ri phi kh. Tiu trng thnh phm ht trn nhn c mu trng ng. - Du tiu: l tinh du bay hi, uc chit xut t qu tiu bng phng php chng ct hi nc. l mt hn hp lng t nhin, trong sut, c mu xanh vng n hi xanh l cy. - Oleoresin tiu: cn gi l du nha tiu, l mt cht chit xut m c bi s chit xut bng cc dung mi c truyn hoc chit xut nhit cao. Oleoresine l mt hn hp tinh du, nha v cc hp cht nh piperine alkaloid cay. Du nha tiu c y cc c trng v hng v thm cay ca tiu.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

70

- Tiu bt: ht tiu kh c nghin cc kch c khc nhau t y theo yu cu ca ngi tiu th. Gn y cng ngh xay tiu bt nhit thp c gii thiu trnh s mt mt cc cht thm bay hi khi nghin ht tiu. Nghin tiu nhit thp cng loi b c vi khun v nm mc. - Tiu xanh ngm nc mui: tiu xanh ngm nc mui c ch bin t qu tiu cha chn. Sau khi hi, tch cn thn qu tiu khi gi, trnh lm v, dp qu. Cc qu tiu (ht tiu xanh) ny c ngm trong dung dch gim v mui gi c mu xanh t nhin v th cht dn, xp ca ht tiu xanh. Tiu thnh phm c hng v thm ngon c ngi tiu dng chp nhn. - Tiu xanh kh nc: y l mt loi sn phm c ch bin t ht tiu xanh, bng cch x l ht nhit cao lm v hiu s hot ng ca cc enzim lm ht tiu ha nu en. Tiu xanh qua x l nhit sau c sy kh hay phi kh nhit c kim sot, nh vy gi li c mu xanh t nhin nh khi thu hi. Sau khi ngm vo nc, ht tiu s phc hi li hnh dng v mu sc gn ging nh ht tiu xanh khi thu hi. Ma thu hoch tiu xanh ch din ra trong mt thi gian ngn trong nm, trong khi nhu cu tiu dng tiu xanh sut nm. Tiu xanh kh nc c th tn tr c trong mt nm, p ng vi nhu cu tiu dng. - Tiu xanh ci tin: khc phc nhc im v th cht v hng v ca tiu xanh kh nc, khc phc nhc im v chi ph bao b ng gi ca tiu xanh ngm mui, ngi ta c nhng ci tin trong ch bin tiu xanh. sn xut ra loi tiu xanh ci tin ny, ht tiu xanh c ra sch trong nc, bc tip theo l em ngm trong nc mui 2-3 thng, x nc ri ng gi trong cc ti PE a ra th trng. - Tiu xanh ng kh: y l mt sn phm tiu xanh ho hng c ch bin bng cch lm kh ht tiu xanh n m khong 4% nhit m 30- 400C trong iu kin chn khng. Mu sc, hng thm v th cht ca tiu xanh ng kh tt hn nhiu so vi tiu xanh phi kh di nh sng mt tri hay c kh nc qua sy. Sn phm ny c th gi nhit bnh thng trong phn g. Khi uc lm m tr li, sn phm ny ging nh sn phm tiu xanh mi thu hi. V

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

71

qu trnh ch bin i hi my mc phc tp nn sn phm tiu xanh ng kh c gi rt t. - Tiu : khi tiu chn hon ton, mu ca qu tiu chuyn t xanh sang . Mu rt hp dn so vi mu en hay mu trng ng ca tiu trng. ch bin tiu , thu hi tiu khi nhiu qu tiu trn chm qu chn . Cc qu ny c tch cn thn ra khi chm qu. Cc qu cn li c li 2-3 ngy cho ti khi chuyn sang mu th c tip tc ch bin thnh tiu . Cc qu tiu sau khi c tch ra khi chm tri phi ch bin trong ngy. Mu ca qu tiu c gi li bng cch ngm qu tiu v o dung dch nc mui hay mui v gim cng vi cht bo qun thc phm. Sau tiu c th c kh nc nh quy trnh kh nc ca tiu xanh. Ngoi ra cn c cc sn phm khc c ch bin t tiu nh tr tiu, ko tiu, du thm tiu, tiu dng cho hng liu m phm. 6.2. THU HOCH T khi tiu ra hoa cho n khi thu hoch mt t 6-8 thng, ty vo ging tiu v ty vo iu kin kh hu thi tit. Ma v thu hoch tiu khc nhau gia cc nc trng tiu, v trong mt nc cng khc nhau theo vng kh hu. Nh n , ma thu hoch tiu bt u t thng 11 n thng 1 nm sau vng ng bng, nhng cc vng ni cao li t thng 1 n thng 3. Sri Lanca c 2 v thu hoch tiu trong mt nm v ma c phn b thnh 2 ma ma v hai ma kh hn ngn. V chnh t thng 11 n thng 1 vi 60% sn lng, phn cn li c thu hoch vo thng 5 - 7. Vit Nam ta, ma v
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

H65: Thu hoch h tiu

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

72

thu hoch cng khc nhau theo vng kh hu. Vng Ty Nguyn v ng Nam b ma thu hoch din ra t thng 2-3 trong khi vng Bc trung b v Duyn hi Trung b li t thng 4-5. Tiu c thu hi bng ta y v c hi t 2 - 3 t trong 1 v thu hoch. Tiu leo bm trn cy tr cao 4-5m, do vy phi dng thang thu hoch. Khi thu hoch dng ko ct hay bm ri chm qu on cung chm, khng rt chm qu khi cnh qu gy vt thng cc t mang chm qu. Ty theo sn phm c ch bin, tiu c thu hoch cc chn khc nhau. Sn phm Tiu ngm nc mui/ng hp Tiu xanh kh nc (vn gi mu xanh) Du nha tiu v Oleoresin Tiu bt Tiu en chn khi thu hoch ang xanh v cn cha cng ht (vo khong 4-5 thng sau khi ra hoa 10-15 ngy trc khi chn hon ton 15-20 ngy trc khi chn Chn hon ton vi ht tiu cng chc Chn hon ton vi ht tiu cng chc, trn chm qu c 1-2 qu bt u chuyn sang vng Chn hon ton, trn chm qu c t nht 2-3 qu bt u chuyn sang chn Chn hon ton, trn chm qu c nhiu qu chn

Tiu trng Tiu

Hin nay tiu en vn l mt hng bun bn thng dng nht trn th trng h tiu th gii. Theo s liu ca Hip hi h tiu, nm 2004 tng sn lng tiu bun bn trn th trng th gii v tiu th ni a l 351.000 tn th tiu en chim ti 271.000 tn 6.3. CH BIN V BO QUN TIU EN QUY M NNG H ch bin tiu en, tiu c hi c chm qu khi trn chm c lc c qu chn hoc qu chuyn sang vng. Khng thu hi cc chm xanh non tr t hi tn thu ln cui.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

73

Dng my tch qu tch qu ra khi chm ngay hay c th dn li 2 - 3 ngy mi tch qu ty theo khi lng tiu thu c. vic tch qu c d dng ngi ta thng qu trong bao, hay dn ng li ri t bt kn trong vng 12-24 gi, sau mi em tch qu. Ht tiu c phi trn sn xi mng c tri bt gi v sinh v trnh ln ct, . Lm hng ro li cn cao 2m chung quanh sn phi trong thi gian phi, ngn khng cho sc vt i qua li cht thi trong sn phm. Khng mang giy dp dnh t bn vo sn phi tiu. tiu c mu thng phm p, ht tiu sau khi c phi nng khong 1 bui, dn ng, ph bt qua 1 m, sng ngy hm sau tip tc phi. Ht tiu ang nng c dn ng s tng nhit lm cho ht tiu en bng. Tiu phi lp dy 2 - 3cm, 13% mi em bo qun. Dng qut loi b tp cht, ht lp, ht lng ri ng vo bao ct gi trc khi bn. Ch ch ng bao khi ht tiu ngui. ng bao 2 lp, lp ni lng bn trong v bao gai, si bn ngoi. Lp ni lng gip tiu chng ht m tr li to iu kin cho nm mc pht trin lm gim cht lng tiu en. Cc bao tiu khong 50kg, c tn tr kho mt, thong, kh ro. Tm tt qui trnh ch bin tiu en nng h Nguyn liu Tch ht Phi Tiu en Loi b tp cht ng bao Bo qun 6.4. CH BIN V BO QUN TIU TRNG QUY M NNG H 6.4.1. Ch bin th cng bt H66: Phi tiu en trn sn c tri

o u 4 - 5 ln/ngy, 3 - 4 ngy nng th kh. Ht nhn u, en, t m t 12 -

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

74

Cch ch bin tiu trng th cng l tiu chn gi, chm tri c hn 50% tri chn mi hi, em 2 - 3 ngy m sau tch ht, b vo bao em ngm dng nc chy, hay trong b ngm c thay nc hng ngy. Ngm t 7 - 10 ngy cho n khi v nt ri, cho vo r hay my xt k sau i ht v v phi 1 - 2 nng trn nong, nia n khi ht c m 12 - 13% l c th em bo qun v tiu th. Ch bin th cng thng vi s lng t v phi la tng chm tri rt mt cng khi thu hoch. 6.4.2. Ch bin bn cng nghip quy m nng h Tiu trng cn c ch bin cng nghip t tiu en loi c dung trng 570g/lt. t c loi tiu en c dung trng cao dng lm nguyn liu ch bin tiu trng th phi thu hoch lc chm tri c 2-3 qu chn . Tiu en c cht lng cao nh ni trn em v qut k chn ht nng, em ngm nc trong vng 7-8 ngy. Hai ba ngy thay nc mt ln, n khi v tri tiu nt ri, thi mn th em ra xay xt loi b v ht, i sch ri phi kh trn bt. v ht mau nt ra, th sau khi ngm cho ht tiu ht no nc, em chung vi men vi sinh vt Biovina theo t l 6%, cho ln men nhit 420C trong vng 4 ngy, v tiu en bm vo ht nt ri ra, sau a vo my xt v ri ra sch. Ht tiu sau khi i sch v c mu vng ng. Theo yu cu ca th trng ngi H68: My xt v ht tiu sau khi v tiu trng thnh phm H67: B ngm tiu en nguyn liu

ta c th lm trng bng cch ngm trong H202 2% trong vng 30 pht oxy ho
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

75

cht hu c v cht mu. Sau khi lm trng tin hnh phi trn sn c lt bt, m hoc sy ht tiu nhit 50-60 0C trong nhiu gi lin tc ht t m 12%. Ht tiu sau khi phi/sy xong c ng bng bao PP, a vo kho cha bo qun. Kho cha khng m t, phi thong mt. Theo kt qu iu tra vng tiu Gia Lai v ng Nai, gi tr mt tn tiu en loi tt sau khi c ch bin thnh tiu trng tng ln 5-6 triu ng. Ch bin tiu en thnh tiu trng gip cc nng h tng thu nhp, tuy vy do cha ch n vn mi trng, ti cc vng ch bin tiu trng thng xy ra tnh trng nhi m mi trng do mi hi thi bc ln t cc b ngm tiu, nc ra ht tiu sau khi ngm trong qu trnh ch bin. Tng t nh bo qun tiu en, tiu trng sau khi phi hoc sy kh n m 12-13% c a v ct gi ch tiu th. ng bao 2 lp, lp ni lng bn trong v bao gai, si bn ngoi. Lp ni lng gip tiu chng ht m tr li to iu kin cho nm mc pht trin lm gim cht lng tiu en. Cc bao tiu khong 50kg, c tn tr kho mt, thong, kh ro. Tm tt qui trnh ch bin tiu trng Nguyn liu tiu en loi tt ng bao Qut tiu nh ly tiu chc, nng Phi hoc sy kh Ngm trong nc cho nt mn v tiu en Xt v tiu en v ra sch

Bo qun

6.5. CNG NGH CH BIN TIU EN, TIU TRNG XUT KHU 6.5.1. Tiu en Mc tiu ca cng ngh ch bin l hon thin sn phm, nng cao gi tr cht lng sn phm, an ton v cht lng khi ko di thi gian tn tr v s dng.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

76

S CNG NGH CH BIN HT TIU EN


Nguyn liu Tp cht nh < 1mm Ph phm 1-2,5mm Tp cht ln > 6,5mm Sng tp cht Trng phn loi theo kch thc Bi

2,5 - 4,5mm

4,5 4,9mm

4,9 - 5,5mm

> 5,5mm

Sng

Sng

Catator

Ht nh, bin dng

Phn loi t trng xon c Ht nh, bin dng

Phn loi t trng xon c X l vi sinh

Thp sy

Thng lm ngui Ht nh, bin dng

Catador

Phn loi t trng xon c Ht nh, bin dng

Phn loi t trng xon c B tch t Thng cha

Cn-May bao
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

77

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

78

- Cng ngh lm sch tp cht Tp cht c tch: gm tp cht nh hn ht tiu, tp cht ln hn ht tiu, tp cht nh hn ht tiu v bi. Thit b ny hot ng da vo cc nguyn l sau Nguyn l kh ng hc Nguyn l phn cch v trng lng Nguyn l phn cch v th tch Ngoi ra tch st thp ln trong ht tiu, dng h thng lm sch bng nguyn l t tnh ca nam chm. - Cng on phn loi theo kch c ht (trng phn loi) Gm cc ng trng quay c cc kch c khc nhau Ht tiu sau khi lm sch, phn loi theo kch c ra gm cc sn phm: Ht c ng knh t 2,5mm - 4,5mm Ht c ng nh t 4,5mm - 4,9mm Ht c ng knh t 4,9mm - 5,5mm Ht tiu phn loi kch c c a vo thng cha t y ta c th phi trn cc loi ht theo yu cu thnh phm tip tc a qua ch bin. - Cng on tch sn (sng sn) Cc ht tiu trc khi a vo my tch sn cn ln nhng ht sn cng kch c vi ht tiu. Thit b ny da trn nguyn l khc bit v t trng ca cc ht tiu cng kch c. Ht tiu nh hn s c mt lung kh nng ln to thnh mt dng chy song song vi li sng chy ra ngoi. Ht sn nng hn s ri v va p vi cc cnh ca rnh li v nhy ngc v sau thot ra ngoi. - Cng on phn loi bng kh ng hc (catador) Cc ht tiu cng kch c nhng c ht chc v ht xp. Trong thit b c mt dng kh thi t di ln trn theo chiu thng ng. Cc ht xp nh c nng ln v thot ra ngoi. Cc ht chc l lng c tch ra theo mt ng khc. Dng kh c iu chnh lu lng ty theo cht lng ht tiu. - Cng on phn loi t trng kiu xon c Trong ht tiu sau qu trnh lm sch, phn loi theo kch c cng vn cn khc nhau v hnh dng: mp mo hoc trn hay cn ln nhng cng tiu.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

79

My phn loi t trng kiu xon c c cu to bi nhng vch ngn xon c quanh trc thng ng. Hn hp ht tiu gm ht tiu bin dng v ht trn c np vo ming trn ca my phn loi. Bi v ht tiu chy xung theo chiu xon c di tc dng ca trng lc. Cc ht trn xoay trn nn gia tc tng dn n mt im m chng xoay trn theo nghing vch ngn nm ra ngoi v c tch ra, cn nhng ht bin dng khi ri t do trn mng xon c b lc ma st cao hn tc dng chy khng bng ht trn. Do cc ht bin dng chy gn hn trc ca my xon c v c a ra ngoi. - My ra bng hi nc kh cc vi sinh vt nht l vi khun Salmonella ta dng hi nc vi p sut t 2-3kg/cm2 c nhit t 120-1600C phun vo ht tiu trong thi gian ngn nht. Sau ht tiu c chuyn ti qua h thng sy. - H thng sy S dng h thng sy hai cp lin tc gm hai thp sy tng. Nhit sy: 50 50C c iu chnh hon ton t ng v hin th bng s. Nhit v thi gian sy duc iu chnh bo m m ng thi gia c hng v ht tiu. - Cng on lm ngui sau sy t hiu sut: 98% Tp cht c tch ra: bi v v ht tiu pht sinh sau qu trnh sy Thit b ny da vo nguyn l kh ng hc v phn cch bi trng lng ring - Cng on phn loi bng kh ng hc ln 2 - Cng on phn loi Phn loi t trng kiu xon c ln 2 - Cng on cn nh lng t ng Cn nh lng c t ng ha iu khin bng h thng in t c hin th s vi giai bc t 30 60kg, sai s cho php l 45g/60kg, nng sut 200 bao/gi. - H thng ph tr L phn h tr chuyn ti nguyn liu qua cc cng on ch bin gip cho dy chuyn hot ng lin tc: gu ti, vt ti, h thng ht bi.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

80

Vit Nam c cc cng ty nc ngoi, cng ty lin doanh vi nc ngoi v cc cng ty t nhn trong nc nh Harris Preman, Vina Hariss, M an-Spice Viet Nam, Cng ty Trng Lc, Maseco u t dy chuyn ch bin hin i, ch bin tiu sch theo phng php hp sy bng hi nc, sn phm tiu t tiu chun cao v v sinh an ton thc phm. 6.5.2. Tiu trng Tng t nh ch bin tiu trng bn cng nghip nhng quy m ln, cng nghip hn cc cng on ngm , x l an ton thc phm, sy v c x l nc thi ch bin.

S CNG NGH CH BIN HT TIU TRNG


Tiu en

La chn

Tiu khng tiu chun

Tiu tiu chun

Bn theo dng th phm

Ngm nc

Phi trn ch phm Biovina

Ln men

Tch v

Sy

Tiu s
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

81

6.6. TIU CHUN CHT LUNG TIU XUT KHU CA VIT NAM V TIU CHUN QUC T 6.6.1. Tiu chun tiu Vit Nam Trc nm 2003 Vit Nam c TCVN 5837-1994. Nm 2002, Tng cc Tiu chun o lng Cht lng kt hp vi cc thnh vin ca Hip hi H tiu xy dng v ban hnh b tiu chun cht lng h tiu Vit Nam bao gm: TCVN 7036-2002 Tiu en TCVN 7037-2002 Tiu trng B tiu chun ny yu cu cht ch hn v cht lng c sn phm tiu s ch (SP) v tiu ch bin (P) so vi b tiu chun TCVN 5837-1994 Ty thuc vo khi lng theo th tch m ht tiu en cha ch bin (NP) hoc s ch (SP) c chia thnh 4 loi: loi c bit, loi 1, loi 2 v loi 3. Tiu en dng bt l ht tiu en c nghin nh, khng cha bt k mt tp cht l no. Cc ch tiu v l ha tnh v vi sinh vt ca tiu en c ch bin xut khu c ghi li cc bng sau Bng 6: Cc ch tiu vt l ca ht tiu en Mc yu cu Tn ch tiu Ht tiu en NP hoc SP Loi c bit 1.Tp cht l, % khi lng, khng ln hn. 2.Ht lp, % khi lng, khng ln hn. 3.Ht u inh hoc ht v, % khi lng, khng ln hn. 4.Khi lng theo th tch, g/l, khng nh hn (Dung trng) 0,2 2 2,0 600 Loi 1 0,5 6 2,0 550 Loi 2 1,0 10 4,0 500 Loi 3 1,0 18 4,0 450 0,2 2,0 1,0 600 Ht tiu ch bin

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

82

Bng 7: Cc ch tiu ha hc ca ht tiu en Mc yu cu Cc ch tiu 1. m,% khi lng, khng ln hn 2.Tro tng s, % khi lng theo cht kh, khng ln hn. 3.Cht chit ete khng bay hi, % khi lng tnh theo cht kh, khng nh hn. 4.Du bay hi, % (ml/100g) tnh theo cht kh, khng nh hn. 5.Piperin, % khi lng tnh theo cht kh, khng nh hn. 6.Tro khng tan trong axit, % khi lng tnh theo cht kh, khng ln hn. 7.X th, ch s khng ha tan, % khi lng tnh theo cht kh, khng nh hn. Ht tiu en NP hoc SP 13,0 7,0 6,0 2,0 4,0 Ht tiu ch bin 12,5 6,0 6,0 2,0 4,0 Ht tiu bt 12,5 6,0 6,0 1,0 4,0 1,2 17,5

Bng 8: Cc ch tiu vi sinh vt i vi ht tiu en ch bin Tn ch tiu 1. Coliform, s vi khun trong 1g sn phm 2. E.coli, s vi khun trong 1g sn phm 3. Salmonella, s khun lc trong 25g sn phm 4. S. aureus, s vi khun trong 1g sn phm Mc gii hn 102 0 0 102

Bng 9: Cc ch tiu vt l ca ht tiu trng Tn ch tiu 1.Tp cht l, % khi lng, khng ln hn. 2.Ht lp, % khi lng, khng ln hn. 3.Ht u inh hoc ht v, % khi lng, khng ln hn. 4.Khi lng theo th tch, g/l, khng nh hn.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

Mc yu cu Ht tiu SP 0,5 4,0 15 600 Ht tiu P 0,2 2,0 10 600

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

83

Bng 10: Cc ch tiu ha hc ca ht tiu trng Cc ch tiu 1. m,% khi lng, khng ln hn. 2.Tro tng s, % khi lng theo cht kh, khng ln hn. 3.Cht chit ete khng bay hi, % khi lng tnh theo cht kh, khng nh hn. 4.Du bay hi, % (ml/100g) tnh theo cht kh, khng nh hn. 5.Piperin, % khi lng tnh theo cht kh, khng nh hn. 6.Tro khng tan trong axit, % khi lng tnh theo cht kh, khng ln hn. 7.X th, ch s khng ha tan, % khi lng tnh theo cht kh, khng nh hn. * du bay hi cn c xc nh ngay sau khi nghin Cc ch tiu vi sinh vt ca tiu trng tng t tiu en ch bin Thc t tiu chun ny vn cha c p dng ph bin cho xut khu tiu ca Vit Nam hin nay. 6.6.2. Cc tiu chun cht lng tiu xut khu hin nay Tiu xut khu ca Vit Nam hu ht dng nguyn liu, ch da vo mt s cc ch tiu c bn v m v tp cht theo tha thun trong cc hp ng mua bn v th tn dng. - Tiu chun FAQ (Fair Acceptable Quality): Thng xut khu cc loi sau: + Tiu en FAQ 550g/lt: Dung trng: 550g/lt; m:12,5%; Tap cht:0,5%; Khng c su mt, nm mc. + Tiu en FAQ 500g/lt: Dung trng: 500g/lt; m:13%; Tap cht:1%; Khng c su mt, nm mc. - Tiu chun ASTA (American Standards Trade Association)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

Mc yu cu Ht tiu SP hoc P 13,0 3,5 Bt ht tiu 12,5 3,5

6,5 1,0 4,0 -

6,5 0,7* 4,0 0,3 6,5

84

+ Dung trng: 570g/lt cho tiu en v 630g/lt cho tiu trng + m: 12,5% + Tp cht: 1% + Ht nh: 2% + Ht mc: 1% + C ht trn sng 5mm: 100% + Cht thi ng vt: 1mg/lb (454g) + Cht thi khc: 5mg/lb + Su mt: 2 con/lb + Salmonella: Khng c + Tiu c lm sch bng hi nc nng

Ngoi ra mt s cc th trng cc nc Chu u v Trung ng cn yu cu thm ch tiu an ton thc phm rt cao, yu cu khng c kim loi nng nh ch, Arsenic, Cadmium, khng c vi khun E-coli, cht phng x v.v. Hn 95 % sn lng tiu ca Vit Nam hin nay c xut khu theo tiu chun FAQ, c dung trng t 500-550g/lt, m t 13 -13,5% v tp cht t 0,5 -1%. Lng xut khu theo tiu chun ASTA chim t l khng ng k.

H69: My o m v dung trng ht tiu

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn

http://www.Lrc-tnu.edu.vn

85

You might also like