ODA St th kinh t ca Nht Bn?

Nguyn Lng Hi Khi

(Tokyo)

i vi Vit Nam, vic tip cn cc ngun vn quc t, trong c vn vay ODA, l

cn thit pht trin. Tuy vy, nu nh nhng nc cn vn c chin lc n ca
mnh, th cc nc giu cng c chin lc cho vay ca h. V th, xy dng
chin lc nhn mt cch thch hp, cc nc ngho khng th khng tm hiu
chin lc cho ca i tc.
Trn c s tham kho nhng cng trnh nghin cu c tnh vch trn v bn cht v
chin lc ODA ca Nht Bn, do chnh cc hc gi x Ph Tang thc hin v cng
b, bi vit ny ch ra binh php ODA ca h, nhm cung cp cho cc nh hoch
nh chnh sch ca Vit Nam mt gc nhn tham chiu trc khi a ra quyt nh.
Ngy xa: chin tranh, ngy nay: ODA
hiu bn cht ca ng ODA Nht Bn ngy hm nay, th k 21 ny, cc tc gi
ca sch ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn dn chng ta quay ngc v qu
trnh hnh thnh v din bin ca chin lc ODA ca t nc h. Chin lc ODA
ca Nht Bn c xy dng cng vi vic phi tun th hip c San Francisco
1951, theo Nht phi bi thng chin tranh cho mt s nc Chu . H khn
kho lm cho nhng ng tin bi thng y quay tr v phc v li cho chnh h.
V d, Nht bi thng chin tranh cho Indonesia nh th no? Trong qu trnh
m phn bi thng, h khn kho lng vo sau y trong iu khon: Nht
Bn s cung cp cho Indonesia cc dch v v sn phm ca Nht Bn tr gi tng
ng 80,3 t Yn [3]
Kt qu, Nht Bn bi thng cho Indonesia bng cch xy dng... nhng khu
khch sn cao cp, nhng ta cn h sang trng, nhng khu mua sm t tin, nhng
nh my sn xut giy, vi, g... Nhng th ny, ni nh cc tc gi ca sch, khng
th hiu ni sao c th gi l bi thng chin tranh. Bi mt mt, nhng th ny
khng phi bi thng cho nhn dn Indonesia, v mt khc, chng lm rt nhiu
nh my sn xut giy v vn p non yu ca Indonesia ph sn [4].
c th bi thng nh vy, chc chn khng th khng nh n c nhng m
phn sau cnh ca.

H chuyn ha s bi thng cho nn nhn thnh ci chnh mnh hng li, cn

nn nhn th khng c g, hoc c rt t khng nh cng b, thm ch b thit hi
nng hn trc. Cng s s phc hng kinh t ca Nht sau chin tranh, chin lc
ODA cng c thc thi mnh m theo nguyn tc ni trn. Nhng quc gia ngy
th, v tnh hoc c , bt u mt cuc ua ti tr tu khng cn sc vi Nht Bn.
Xin im qua mt vi trng hp in hnh.
T nhng nm 70, do cc quc gia ven bin bt u c nhn vng c quyn kinh t
200 hi l, cc cng ty nh bt hi sn ca Nht bt u b hn ch nh bt nhng
ng trng giu c ca nc cng ha Kiribati thuc trung ty Thi Bnh Dng. Hn
Quc th tr tin cho Kiribati c tip tc nh bt. Nht th trin khai mt chin
lc khc. H xut cho Kiribati ci gi l Vin tr khng hon li trong lnh vc
thy sn, tng cho nc ny my chic tu nh c v kho bo qun hin i, v ri
khai thc hi sn ca Kiribati vi gi r. [5]
Gio s Sumi Kazuo trong sch S tht ca vin tr ODA, cng ch ra rng, gia
nhng nm 70, ngnh sn xut nhm ca Nht bt u gp kh khn, chnh ph Nht
lp tc xy dng d n vin tr ODA cho Indonesia trong lnh vc khai thc nguyn
liu sn xut nhm trn o Sumatra. Mc ch ca n khng ch l hp tc quc t,
m cn l, nh chnh h ni, nhm u t xc lp th trn bo v c tnh chin
lc i vi nguyn liu nhm ca t nc chng ta [6].
Cng vi s phc hng kinh t Nht sau chin tranh, nn sn xut s lng ln v
x hi tiu th vi s lng ln s khng th ng vng nn khng c mt qu trnh
tiu hy rc thi s lng ln. V v th, vin tr ca Nht cho Indonesia lin quan
n rc cng c a vo c my ODA ny. Indonesia, mt h thng x l rc
thi tng thch vi thc tin ca Indonesia khng h c xy dng, m thay vo
, nhng c s hin i ha thu gom rc quy m ln c xy dng bng
ODA. Indonesia chm sc mt lng rc ln ca ngi Nht [7]
Binh php no gip Nht thc hin thnh cng nhng iu trn? l c mt
th trn c sp xp mt cch bi bn. tn ti trc th lc ny, Vit Nam cn
c mt th trn bi bn tng ng.

Binh php ca ODA Nht Bn

Nhng nghin cu ni trn tun th nguyn tc thc chng lun vn c nh hng

su m trong khoa hc x hi Nht Bn, vch trn bn cht ca vn thng qua vic
phn tch cc chui s kin, m khng km theo bnh lun ch quan no.
Thng qua nhng g h trnh by, ngi c d dng nhn thy mt th trn cht ch
v bi bn vn hnh c my ODA y. Binh php ODA bao gm ci cu trc ny
v s vn hnh ca n. y s trnh by v binh php ny v minh ha bng mt
v d c th.
Thnh t u tin trong binh php ODA Nht l cc Hip hi ngh nghip.
Cc Hi ngh nghip ca Nht vn hnh theo nguyn tc ca mt x hi dn s, khng
b can thip bi chnh quyn.
Nhng ngi trong cng mt ngnh ngh, theo quy lut th trng, s phi cnh tranh
vi nhau sng cn. Nhng Nht Bn, vn ha hip hi pht huy hiu qu cao n
mc, quy lut ny vn hnh mt cch khc thng.
Trong phm vi hip hi, cc thnh vin coi cnh tranh khng phi l mt hnh thc
tiu dit ln nhau, ngc li, cnh tranh l mt hnh thc ca... hp tc, thc y
tinh thn thi ua v th sc cng vn ln.
Khi i din vi ngi nc ngoi, ch ngha i quc trong kinh t c pht huy cao
. Cc thnh vin s hp tc vi nhau, gc qua cnh tranh ni b, cng nhau sng
cn vi i th. l cch h bc ra th gii t hn mt th k nay.
Chnh cc t chc ngh nghip ch khng phi ai khc, l lc lng u tin xut
cho chnh ph ca h cc d n ODA cho cc quc gia b h xem l con mi.
Thnh t th hai l t chc JICA (C quan Hp tc Quc t Nht Bn). Gio s Sumi
Kazuo i hc Yokohama, trong sch S tht ca vin tr ODA, phn tch v
bn cht ca JICA nh sau.
Nhn chung, c th xem JICA l c quan thc hin vin tr khng hon li v mt k
thut v ti chnh cho cc nc ang pht trin. Qu thc, cc hot ng ca JICA
cng c hng n nhng hot ng kiu nh vy. Tuy nhin, ngoi chc nng y,
JICA cn thc hin c cc dch v h tr cho cc cng ty Nht. Ngun ti chnh c
dng thc hin iu ny l Vn u t pht trin. Vic JICA cho cc cng ty Nht
vay di hn vi li sut thp v iu kin cc mm, trong khun kh Vn u t pht
trin, l iu cn t c bit n [8]

Vn u t pht trin ca JICA c hai loi. Mt loi cho vay lin quan n chun b
c s vt cht, v loi kia cho vay phc v cho nhng cng vic lin quan n th
nghim, l loi tin xut ra va bo him n va cho vay lin quan n nhng s
nghip c tnh tin phong v kh khn nh thc hin vic ci tin k thut ca
doanh nghip. [9]
Trong trng hp doanh nghip Nht u t ra nc ngoi, vi danh ngha cao c l
c quan thc y hp tc v pht trin c tnh quc t, JICA s s dng loi vn
th 2 m nhim vai tr pht hin mc tiu, nghin cu v xut cc d n cho
vay u i ODA i vi quc gia mc tiu, chun b v mt tri thc v quan h cho
cc doanh nghip Nht.
Cc d n cho vay ODA c im qua trn u do JICA m nhim khu u tin:
nghin cu, vit d n, thuyt phc nc s ti, vn ng hnh lang... nhm t n
mc ch cho h vay ODA.
Mu cht ca binh php ODA nm qu trnh thuyt phc con mi. Nh phn tch
ca gio s Sumi Kazuo, h to ra v duy tr mt nhu cu vin tr gi to [10],
hng n li nhun cho doanh nghip Nht [11] v a nhim ca Nht ra
nc ngoi [12]
Thnh t th ba l chnh ph. Chnh ph m ng cng vic kt ni tt c cc u
mi trong nc v quc t, m bo s vn hnh thng sut ca gung my ODA.
Ta hy th hnh dung cch vn hnh ca th trn ni trn trong mt trn nh c
th ca h.
Sch ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn trnh by din bin v kt qu ca
d n ODA trng rng ng bc Thi Lan t 4/1992 n 3/1997. D n ny c t
tn l Hp tc quc t v mu xanh, nhng kt qu cui cng l bin vng ng bc
Thi Lan thnh vng cung cp... g bch n sn xut giy cho Nht Bn.
Kho st din bin ca trn nh ny, ta s thy r cch thc hot ng ca th
trn b ba Chnh ph JICA Gii t bn trong qu trnh vn hnh ca mt d n
ODA.
Cu chuyn bt u t nhu cu ca Nht Bn. Ngi Nht tiu th giy th 4 th gii
(trung bnh mt ngi 245 kg/1 nm), ngnh cng nghip giy ca Nht sn xut 3000
vn tn giy/ nm (s liu nm 1996). Tuy vy, t nhng nm 80, khi chnh sch bo

v mi trng c xit cht, cc doanh nghip giy Nht bt u tng cng mua g
bch n nc ngoi, c bit l ca Thi Lan.
V v th, mt d n ODA c vch ra gii t bn giy Nht c th khai thc ti
nguyn g ca Thi Lan vi gi r.
JICA lp tc xut hin. Bo co nghin cu v k hoch trng rng vng ng bc
Thi Lan ra i nm 1992. Bo co m u bng nhng li tt p:
Thi Lan, 20 nm tr li y, dn s tng nhanh, t nng nghip c m rng,
nhu cu g pht trin, cho nn vng ng bc Thi t l che ph rng nm 1961 l
40% th nay gim cn 14% [13]
Trn c s , JICA xut mt k hoch trng rng cho vng ng bc Thi. Chnh
ph Thi ng v mt ch trng v yu cu cc c quan chc nng thc hin. JICA
lin xut mt k hoch trng rng m tn gi th ht sc tt p, Hp tc quc t
v mu xanh, nhng ngi Thi ch nhn ra ci by ca n sau khi d n c trin
khai 7 nm, khi m khng cn c th tng tng rng vng ng bc Thi tng l
vng quc ca rng na.
K hoch JICA xut vi Thi Lan gm 3 vic:
- Vin tr khng hon li 3 t Yn xy dng 4 trung tm trng cy ging, cy non
quy m ln, xy dng cc c s hun luyn, cung cp xe c v cc phng tin cn
thit khc.
- Gi n Thi Lan cc chuyn gia lm nghip ca Nht hun luyn sn xut cy
ging v ch o vic trng rng.
- Phi n on thanh nin Hp tc Quc t ca Nht Bn khai sng cho
nng dn Thi thc v tm quan trng ca rng v vic trng rng (Khai sng
l t h dng trong nguyn vn)
Khng r nhng thanh nin Nht Bn kia khai sng cho nng dn Thi Lan iu
g, nhng nng dn Thi ch thch trng bch n v l loi cy bin thnh tin, v
khng r 4 trung tm sn xut cy ging kia to ra loi cy g, nhng t 1992 n
1995, mt trm triu cy ging c pht min ph cho nng dn Thi Lan h t
trng rng, v trong , hu ht l cy bch n sn xut giy.
Khi c mt vng ng bc trng bch n, th mt mt, gi bch n y s v cng
r, v mt khc, ngun nc v ngun dinh dng ca t b hy hoi nghim trng.

Bn cnh , vic nng dn c pht min ph cy ging bch n vi s lng

khng l, l loi cy c li ch kinh t trc mt, lm cho din tch rng bch n
tng vt v din tch rng t nhin trc b hy hoi. Ci gi l hp tc quc t
v trng rng bo v thin nhin ch l tr a. Hu ht s ti sn 3 t Yn ca d
n u phc v ngc li cho Nht Bn. Kt cc, d n b nhn s Bangkok phn i
kch lit.
Nu v d n ODA ny l mt ci by th ci ly then cht ca by ny l vic pht
khng cy ging cho nng dn t trng rng. Thuyt minh cho ch trng ny, JICA
a ra nhng lp lun tt p. Nng dn Thi Lan cng trng rng mt cch t
pht, va bo v mi trng va phc v nhu cu cuc sng. Vy, c th tn dng
iu ny thc hin 2 vic mt lc: bo v thin nhin v xa i gim ngho cho
vng ng bc Thi [14] Lm sao chnh ph Thi c th t chi mt li ngh nh
th?
Mu k ny ca JICA lm ngi ta nh li nhng cu chuyn u tr c k trong
Chin quc sch bn Tu.
Li th ti ca mt st th kinh t ca John Perkins, ngi c khng hiu v sao
mt c nhn nh ng li c th lm c mt khi lng cng vic khng l l ln
lt thuyt phc cc chnh ph Chu M La tinh, ng Nam , Trung ng lao theo
nhng d n gi di nhm phc v li ch t bn M. Nhng, trng hp Nht Bn
li ht sc d hiu: thc hin iu ny khng phi l mt c nhn m l c mt b my
trong c nhng t chc ng vai tr xung kch.
Bin h cho ODA Nht Bn
D nhin, bn thn cc hc gi Nht Bn khi ph phn chin lc cho vay ODA th
cng khng c nh ph nh sch trn mt tch cc ca n. Khng c g l tiu cc
hon ton. Chng ta c th lit k, trn b mt hin tng, v s nhng li ch m cc
d n ODA mang li. Nht Bn, c v s sch v ca ngi ODA ca Nht l mt
cng hin ca dn tc h i vi th gii.
Trong mt cun sch bin h cho ODA Nht, xut bn nm 2003, Miura Yuuji, mt
trong nhng chuyn gia ca JETRO (Hi Chn hng Ngoi thng Nht Bn) v
Watanabe Toshio, mt gio s ca i hc Cng nghip Tokyo, mt mt tha nhn
rng, vo cui nhng nm 50, v kh nng cnh tranh quc t ca cc cng ty Nht
Bn cn yu, cho nn vic dng ODA nh mt hnh thc bo h li nhun ca cc
cng ty Nht l s biu l r rng ca thc quc gia [15], nhng mt khc, theo hai
tc gi, nu tip tc nhn bng con mt y trong bi cnh x hi c tnh quc t hin

nay l sai, bi v ngy nay, lc lng xy dng cc d n ODA rt a dng, khng

ch c cc cng ty Nht m cn c c chnh ph nc c vin tr, ngn hng, JICA,
cc t chc v quc gia ti tr khc, thm ch c cc cng ty t vn khng thuc Nht
Bn cng tham gia [16].
Nh vy, c theo hai hc gi trn th c th hiu rng, ngy nay ODA Nht khng cn
l ODA v Nht Bn na m thc s l ODA cao thng. Tuy vy, cng cn ni
rng, s a dng trn thc cht khng ni ln iu g. S tht nm kt qu cui
cng m nhng d n t ti.
C l, nu tranh ci xem bn ph phn v bn bin h, bn no ng, bn no sai,
th cuc tranh ci s khng bao gi kt thc. V dng nh c hai bn u c mt ng
ca mnh.
Vin tr ODA ca cc nc giu cho cc nc ang pht trin nh Vit Nam tr nn
tt hay khng tt, th c l, ph thuc vo phng thc tip nhn ca pha chng ta
hn l ph thuc vo ngi cho.
V vy, Vit Nam khng th khng xem xt h thng vn hnh ca ODA Nht, t
, nhn li l li suy ngh, th trn v qu trnh ra quyt nh ca chnh mnh. Nhn
t gc ny th phi chng, chng ta ang t chc mt th trn hon ton khng
tng thch vi th trn ca i phng/ i tc?
Tokyo, 3/6/2010
Nguyn Lng Hi Khi

[1]
ODA1999
(Fuke Yousuke, Fujibayashi Yasushi, Satake Youko, Moriyama Hiroshi, Nagase Riei,
Miyauchi Taisuke, Ishikawa Kiyoshi, ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn,
NXB Komonzu, 1999)
[2] Nh trn, p. 215 219
[3] Nh trn, p. 206
[4] Nh trn, p. 207 208

[5] Nh trn, chng 2

[6] ODA1989, p. 170
(Sumi Kazuo, S tht ca vin tr ODA, Iwanami shoten, 1989, p. 170)
[7] ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn, Sd, p. 4
[8] S tht ca vin tr ODA, Sd, p.168 169
[9] Nh trn, p. 169
[10] Nh trn, p. 137 p. 147
[11] Nh trn, p. 148 158
[12] Nh trn, p. 158 167
[13] Dn theo: ODA v cuc sng ca ngi Nht Bn, Sd, p. 13
[14] Nh trn, p. 14
[15] ODA - , 2003, 107108
(Miura Yuuji, Watanabe Tosio, (Tm dch) ODA c th lm g vi t cch l Nht
Bn, Chuko Shinsho, 2003, 107-108 p)
[16] Nh trn, 109 p