Luat Moi Truong

Lut Bo v mi trng 2005
Gio dc bo v mi trng l mt mn hc nhm gio dc cho hc sinh nhng kin thc hi!" bit v# mi trng nhng k$ n%ng s&ng v lm vic trong mt mi trng 'ht tri!n b#n vng( )in n*+ gio dc bo v mi trng , -it .*m /0c l1ng gh2' trong ch3ng tr4nh 'h5 thng d6i d7ng nhng bi hc ngo7i kh8* mn hc l1ng gh2'( 9c mn hc n+ c8 th! /0c h: tr0 b,i 'h;n m#m gio dc bo v mi trng nhng 'h;n m#m d<+ hc sinh kin thc k$ n%ng v# gio dc bo v mi trng s&ng v 'ht tri!n trong mt mi trng 'ht tri!n b#n vng( 9h"+=n mc n+ s> n8i v# Gio dc mi trng v ?r"+#n thng mi trng b*o g1m cc khi nim 'h3ng 'h' ti li" cc bi ging v nghi=n c" v# gio dc v tr"+#n thng mi trng , -it .*m v tr=n th gi6i( @At mong nh<n /0c sB C"*n tDm/8ng g8' cE* cc b7n(
Fh;n GH
I"<t Jo v mi trng cE* .6c 9ng hK* LM hi 9hE nghN* -it .*m s& OPQPRROQS)TT ng+ PU thng TT n%m PRRO( 9%n c vo )in 'h' cE* n6c 9ng hK* LM hi 9hE nghN* -it .*m n%m TUUP /M /0c sV* /5i b5 s"ng thWo .ghX C"+t OTQPRRTQS)TR ng+ PO thng TP n%m PRRT cE* S"&c )i kh8* L kY h' th TR( I"<t n+ C"+ /Xnh v# bo v mi trng( ZFh;n G[ LUT BO V MI T !"#$ %&' #!(% %)#$ *+' ,- *)I %*& #$*.' VIT #'M /0 52 1 2005 1 2*33 #$45 26 T*7#$ 33 #8M 2005 Cn c vo Hin php nc Cng ho x hi ch ngha Vit Nam nm 199 ! !"c #$a !%i& '% #(ng th)o Ngh* +(,t #- .1/ 001/1H10 ng, . thng 1 nm 001 ca 1(-c hi 2ho 3& 24 h5p th 106 7(8t n, +(, !*nh v9 ':o v m;i t<=ng> 9)\].G G .)^.G S_` ab.) 9)_.G 9i:u 3; <=>m vi ?i:u @=An= I"<t n+ C"+ /Xnh v# ho7t /ng bo v mi trngc chdnh sch bin 'h' v ng"1n lBc /! bo v mi trngc C"+#n v nghN* v cE* t5 chc h gi* /4nh c nhDn trong bo v mi trng( 9i:u 2; 9Bi tCng DE FGng I"<t n+ ' dng /&i v6i c3 C"*n nh n6c t5 chc h gi* /4nh c nhDn trong n6cc ngi -it .*m /Xnh c , n6c ngoi t5 chc c nhDn n6c ngoi c8 ho7t /ng tr=n lMnh th5 n6c 9ng ho eM hi chE nghN* -it .*m( ?rng h0' /i#" 6c C"&c t m 9ng ho eM hi chE nghN* -it .*m l thnh vi=n c8 C"+ /Xnh khc v6i C"+ /Xnh cE* I"<t n+ th4 ' dng /i#" 6c C"&c t /8( ai#" f Gii thdch th"<t nggH ?rong I"<t n+ cc th ng d6i /D+ /0c hi!" nh s*"H T( ii trng b*o g1m cc +" t& tB nhi=n v v<t chAt nhDn t7o b*o C"*nh con ngi c8 nh h,ng /n /i s&ng sn e"At sB t1n t7i 'ht tri!n cE* con ngi v sinh v<t( P( ?hnh 'h;n mi trng l +" t& v<t chAt t7o thnh mi trng nh /At n6c khng khd Dm th*nh nh
sng sinh v<t h sinh thi v cc h4nh thi v<t chAt khc( f( )o7t /ng bo v mi trng l ho7t /ng gi cho mi trng trong lnh s7ch /j'c 'hKng ngh* h7n ch tc /ng eA" /&i v6i mi trng ng 'h8 sB c& mi trngc khkc 'hc nhilm s"+ thoi 'hc h1i v ci thin mi trngc kh*i thc sV dng h0' lm v tit kim ti ng"+=n thi=n nhi=nc bo v /* d7ng sinh hc( n( Fht tri!n b#n vng l 'ht tri!n /' ng /0c nh" c;" cE* th h hin t7i m khng lm t5n h7i /n kh n%ng /' ng nh" c;" /8 cE* cc th h t3ng l*i tr=n c3 s, kt h0' chot ch> hi ho gi* t%ng tr,ng kinh t bo /m tin b eM hi v bo v mi trng( O( ?i=" ch"pn mi trng l gi6i h7n cho 'h2' cE* cc thng s& v# chAt l0ng mi trng e"ng C"*nh v# hm l0ng cE* chAt gD+ nhilm trong chAt thi /0c c3 C"*n nh n6c c8 thpm C"+#n C"+ /Xnh lm c%n c /! C"n lm v bo v mi trng( q( r nhilm mi trng l sB bin /5i cE* cc thnh 'h;n mi trng khng 'hs h0' v6i ti=" ch"pn mi trng gD+ nh h,ng eA" /n con ngi sinh v<t( t( u"+ thoi mi trng l sB s"+ gim v# chAt l0ng v s& l0ng cE* thnh 'h;n mi trng gD+ nh h,ng eA" /&i v6i con ngi v sinh v<t( v( uB c& mi trng l t*i bin hooc rEi ro e+ r* trong C" tr4nh ho7t /ng cE* con ngi hooc bin /5i thAt thng cE* tB nhi=n gD+ nhilm s"+ thoi hooc bin /5i mi trng nghi=m trng( U( 9hAt gD+ nhilm l chAt hooc +" t& v<t lm khi e"At hin trong mi trng th4 lm cho mi trng bX nhilm( TR( 9hAt thi l v<t chAt , th! rkn lwng khd /0c thi r* th sn e"At kinh do*nh dXch v sinh ho7t hooc ho7t /ng khc( TT( 9hAt thi ng"+ h7i l chAt thi ch* +" t& /c h7i 'h8ng e7 dl ch+ dl n5 dl %n mKn dl lD+ nhilm gD+ ng /c hooc /oc tdnh ng"+ h7i khc( TP( S"n lm chAt thi l ho7t /ng 'hDn lo7i th" gom v<n ch"+!n gim thi!" ti sV dng ti ch eV lm ti=" hE+ thi lo7i chAt thi( Tf( Fh li" l sn 'hpm v<t li" bX lo7i r* th C" tr4nh sn e"At hooc ti=" dsng /0c th" h1i /! dsng lm ng"+=n li" sn e"At( Tn( uc chX" ti cE* mi trng l gi6i h7n cho 'h2' m mi trng c8 th! ti' nh<n v hA' th cc chAt gD+ nhilm( TO( ) sinh thi l h C";n th! sinh v<t trong mt kh" vBc /X* lm tB nhi=n nhAt /Xnh csng t1n t7i v 'ht tri!n c8 tc /ng C"* l7i v6i nh*"(
Tq( a* d7ng sinh hc l sB 'hong 'hx v# ng"1n gWn loi sinh v<t v h sinh thi( Tt( S"*n trkc mi trng l C" tr4nh thWo dyi c8 h th&ng v# mi trng cc +" t& tc /ng l=n mi trng nhm c"ng cA' thng tin 'hc v /nh gi hin tr7ng diln bin chAt l0ng mi trng v cc tc /ng eA" /&i v6i mi trng( Tv( ?hng tin v# mi trng b*o g1m s& li" d li" v# cc thnh 'h;n mi trngc v# tr l0ng gi trX sinh thi gi trX kinh t cE* cc ng"1n ti ng"+=n thi=n nhi=nc v# cc tc /ng /&i v6i mi trngc v# chAt thic v# mc / mi trng bX nhilm s"+ thoi v thng tin v# cc vAn /# mi trng khc( TU( anh gi mi trng chin l0c l vic 'hDn tdch dB bo cc tc /ng /n mi trng cE* dB n chin l0c C"+ ho7ch k ho7ch 'ht tri!n tr6c khi 'h= d"+t nhm bo /m 'ht tri!n b#n vng( PR( anh gi tc /ng mi trng l vic 'hDn tdch dB bo cc tc /ng /n mi trng cE* dB n /;" t c th! /! /* r* cc bin 'h' bo v mi trng khi tri!n kh*i dB n /8( PT( zhd thi gD+ hi" ng nh kdnh l cc lo7i khd tc /ng /n sB tr*o /5i nhit gi* tri /At v khng gi*n e"ng C"*nh lm nhit / cE* khng khd b*o C"*nh b# mot tri /At n8ng l=n( PP( )7n ng7ch 'ht thi khd gD+ hi" ng nh kdnh l kh&i l0ng khd gD+ hi" ng nh kdnh cE* m:i C"&c gi* /0c 'h2' thi vo b;" khd C"+!n thWo C"+ /Xnh cE* cc /i#" 6c C"&c t li=n C"*n( 9i:u H; #guIJn tK@ Lo v mi trng T( Jo v mi trng 'hi gkn kt hi hK* v6i 'ht tri!n kinh t v bo /m tin b eM hi /! 'ht tri!n b#n vng /At n6cc bo v mi trng C"&c gi* 'hi gkn v6i bo v mi trng kh" vBc v ton c;"( P( Jo v mi trng l sB nghi' cE* ton eM hi C"+#n v trch nhim cE* c3 C"*n nh n6c t5 chc h gi* /4nh c nhDn( f( )o7t /ng bo v mi trng 'hi thng e"+=n lA+ 'hKng ngh* l chdnh kt h0' v6i khkc 'hc nhilm s"+ thoi v ci thin chAt l0ng mi trng( n( Jo v mi trng 'hi 'hs h0' v6i C"+ l"<t /oc /i!m tB nhi=n v%n h8* lXch sV tr4nh / 'ht tri!n kinh t { eM hi cE* /At n6c trong thng gi*i /o7n( O( ?5 chc h gi* /4nh c nhDn gD+ nhilm s"+ thoi mi trng c8 trch nhim khkc 'hc b1i thng thit h7i v chX" cc trch nhim khc thWo C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t( 9i:u 5; %=Mn= ND@= @OP #=Q nR@ v: Lo v mi trng T( zh"+n khdch t7o /i#" kin th"<n l0i /! mi t5 chc cng /1ng dDn c h gi* /4nh c nhDn th*m gi* ho7t /ng bo v mi trng( P( ap+ m7nh t"+=n tr"+#n gio dc v<n /ng kt h0' ' dng cc bin 'h' hnh chdnh kinh t v cc
bin 'h' khc /! eD+ dBng m thc tB gic k| c3ng trong ho7t /ng bo v mi trng( f( uV dng h0' lm tit kim ti ng"+=n thi=n nhi=n 'ht tri!n n%ng l0ng s7ch n%ng l0ng ti t7oc /p+ m7nh ti ch ti sV dng v gim thi!" chAt thi( n( \" ti=n gii C"+t cc vAn /# mi trng bc excc t<' tr"ng eV lm cc c3 s, gD+ nhilm mi trng nghi=m trngc 'hc h1i mi trng , cc kh" vBc bX nhilm s"+ thoic chx trng bo v mi trng / thX kh" dDn c( O( a;" t bo v mi trng l /;" t 'ht tri!nc /* d7ng h8* cc ng"1n v&n /;" t cho bo v mi trng v b& trd khon chi ri=ng cho sB nghi' mi trng trong ngDn sch nh n6c hng n%m( q( " /Mi v# /At /*i th" h: tr0 ti chdnh cho cc ho7t /ng bo v mi trng v cc sn 'hpm thDn thin v6i mi trngc kt h0' hi ho gi* bo v v sV dng c8 hi" C" cc thnh 'h;n mi trng cho 'ht tri!n( t( ?%ng cng /o t7o ng"1n nhDn lBc kh"+n khdch nghi=n c" ' dng v ch"+!n gi*o cc thnh tB" kho* hc v cng ngh v# bo v mi trngc h4nh thnh v 'ht tri!n ngnh cng nghi' mi trng( v( i, rng v nDng c*o hi" C" h0' tc C"&c tc thBc hin /;+ /E cc c*m kt C"&c t v# bo v mi trngc kh"+n khdch t5 chc c nhDn th*m gi* thBc hin h0' tc C"&c t v# bo v mi trng( U( Fht tri!n kt cA" h7 t;ng bo v mi trngc t%ng cng nDng c*o n%ng lBc C"&c gi* v# bo v mi trng thWo h6ng chdnh C"+ hin /7i( 9i:u S; #=Tng =o>t ?Ung Lo v mi trng ?C@ V=uIWn V=M@= T( ?"+=n tr"+#n gio dc v v<n /ng mi ngi th*m gi* bo v mi trng gi g4n v sinh mi trng bo v cnh C"*n thi=n nhi=n v /* d7ng sinh hc( P( Jo v v sV dng h0' lm tit kim ti ng"+=n thi=n nhi=n( f( Gim thi!" th" gom ti ch v ti sV dng chAt thi( n( Fht tri!n sV dng n%ng l0ng s7ch n%ng l0ng ti t7oc gim thi!" khd thi gD+ hi" ng nh kdnh 'h hE+ t;ng }n( O( a%ng km c3 s, /7t ti=" ch"pn mi trng sn 'hpm thDn thin v6i mi trng( q( .ghi=n c" kho* hc ch"+!n gi*o ng dng cng ngh eV lm ti ch chAt thi cng ngh thDn thin v6i mi trng( t( a;" t eD+ dBng cc c3 s, sn e"At thit bX dng c bo v mi trngc sn e"At kinh do*nh cc sn 'hpm thDn thin v6i mi trngc c"ng cA' dXch v bo v mi trng( v( Jo t1n v 'ht tri!n ng"1n gWn bn /X*c l*i t7o nh<' ni cc ng"1n gWn c8 gi trX kinh t v c8 l0i cho
mi trng( U( LD+ dBng thn lng A' bn b"n 'h"m s8c c3 C"*n c3 s, sn e"At kinh do*nh dXch v thDn thin v6i mi trng( TR( Fht tri!n cc h4nh thc tB C"n v t5 chc ho7t /ng dXch v gi g4n v sinh mi trng cE* cng /1ng dDn c( TT( )4nh thnh n' s&ng th8i C"Wn gi g4n v sinh mi trng e8* bw hE tc gD+ h7i /n mi trng( TP( a8ng g8' kin thc cng sc ti chdnh cho ho7t /ng bo v mi trng( 9i:u X; #=Tng =Qn= vi LY ng=iJm @Zm T( Fh ho7i kh*i thc tri 'h2' rhng cc ng"1n ti ng"+=n thi=n nhi=n khc( P( zh*i thc /nh bkt cc ng"1n ti ng"+=n sinh v<t bng 'h3ng tin cng c 'h3ng 'h' h"| dit khng /xng thi v v sn l0ng thWo C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t( f( zh*i thc kinh do*nh ti=" th sV dng cc loi thBc v<t /ng v<t ho*ng dM C"m him th"c d*nh mc cAm do c3 C"*n nh n6c c8 thpm C"+#n C"+ /Xnh( n( 9hn lA' chAt /c chAt 'h8ng e7 chAt thi v chAt ng"+ h7i khc khng /xng n3i C"+ /Xnh v C"+ tr4nh k$ th"<t v# bo v mi trng( O( ?hi chAt thi ch* /0c eV lm /7t ti=" ch"pn mi trngc cc chAt /c chAt 'h8ng e7 v chAt ng"+ h7i khc vo /At ng"1n n6c( q( ?hi kh8i bi khd c8 chAt hooc msi /c h7i vo khng khdc 'ht tn bc e7 'h8ng e7 cc chAt ion ho v0t C" ti=" ch"pn mi trng cho 'h2'( t( GD+ ting 1n / r"ng v0t C" ti=" ch"pn cho 'h2'( v( .h<' khp" m+ m8c thit bX 'h3ng tin khng /7t ti=" ch"pn mi trng( U( .h<' khp" C" cnh chAt thi d6i mi h4nh thc( TR( .h<' khp" C" cnh /ng v<t thBc v<t ch* C"* ki!m dXchc vi sinh v<t ngoi d*nh mc cho 'h2'( TT( un e"At kinh do*nh sn 'hpm gD+ ng"+ h7i cho con ngi sinh v<t v h sinh thic sn e"At sV dng ng"+=n li" v<t li" eD+ dBng ch* +" t& /c h7i v0t C" ti=" ch"pn cho 'h2'( TP( LDm h7i di sn thi=n nhi=n kh" bo t1n thi=n nhi=n( Tf( LDm h7i cng tr4nh thit bX 'h3ng tin 'hc v ho7t /ng bo v mi trng(
Tn( )o7t /ng tri 'h2' sinh s&ng , kh" vBc /0c c3 C"*n nh n6c c8 thpm C"+#n ec /Xnh l kh" vBc cAm do mc / /oc bit ng"+ hi!m v# mi trng /&i v6i sc khwW v tdnh m7ng con ngi( TO( 9hW giA" hnh vi h"| ho7i mi trng cn tr, ho7t /ng bo v mi trng lm s*i lch thng tin d~n /n gD+ h<" C" eA" /&i v6i mi trng( Tq( 9c hnh vi bX nghi=m cAm khc v# bo v mi trng thWo C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t(
search...
J-i?(.? Gio dc bo v mi trng l mt mn hc nhm gio dc cho hc sinh nhng kin thc hi!" bit v# mi trng nhng k$ n%ng s&ng v lm vic trong mt mi trng 'ht tri!n b#n vng( )in n*+ gio dc bo v mi trng , -it .*m /0c l1ng gh2' trong ch3ng tr4nh 'h5 thng d6i d7ng nhng bi hc ngo7i kh8* mn hc l1ng gh2'( 9c mn hc n+ c8 th! /0c h: tr0 b,i 'h;n m#m gio dc bo v mi trng nhng 'h;n m#m d<+ hc sinh kin thc k$ n%ng v# gio dc bo v mi trng s&ng v 'ht tri!n trong mt mi trng 'ht tri!n b#n vng( 9h"+=n mc n+ s> n8i v# Gio dc mi trng v ?r"+#n thng mi trng b*o g1m cc khi nim 'h3ng 'h' ti li" cc bi ging v nghi=n c" v# gio dc v tr"+#n thng mi trng , -it .*m v tr=n th gi6i( @At mong nh<n /0c sB C"*n tDm/8ng g8' cE* cc b7n(
I"<t bo v mi trng PRRO Z'h;n GG[

I"<t Jo v mi trng cE* .6c 9ng hK* LM hi 9hE nghN* -it .*m s& OPQPRROQS)TT ng+ PU thng TT n%m PRRO( 9%n c vo )in 'h' cE* n6c 9ng hK* LM hi 9hE nghN* -it .*m n%m TUUP /M /0c sV* /5i b5 s"ng thWo .ghX C"+t OTQPRRTQS)TR ng+ PO thng TP n%m PRRT cE* S"&c )i kh8* L kY h' th TR( I"<t n+ C"+ /Xnh v# bo v mi trng( ZFh;n GG[
Chng II. TI[U %*U\# MI T !"#$ 9i:u ]; Nguyn tc xy dng v p dng tiu chun mi trng T( -ic eD+ dBng v ' dng ti=" ch"pn mi trng 'hi t"Dn thWo ccng"+=n tkc
s*" /D+H *[ a' ng mc ti=" bo v mi trngc 'hKng ngh* nhilm s"+ thoi vsB c& mi trngc b[ J*n hnh kX' thi c8 tdnh kh thi 'hs h0' v6i mc / 'ht tri!n kinh t{ eM hi tr4nh / cng ngh cE* /At n6c v /' ng +=" c;" hi nh<' kinh tC"&c tc c[ Fhs h0' v6i /oc /i!m cE* vsng ngnh lo7i h4nh v cng ngh sn e"At kinh do*nh dXch v( P( ?5 chc c nhDn 'hi t"Dn thE ti=" ch"pn mi trng do .h n6c cngb& bkt b"c ' dng( 9i:u 6; N i dung tiu chun mi trng !u"c gi# T( 9A' / ti=" ch"pn( P( 9c thng s& v# mi trng v cc gi trX gi6i h7n( f( a&i t0ng ' dng ti=" ch"pn( n( S"+ tr4nh 'h3ng 'h' ch d~n ' dng ti=" ch"pn( O( ai#" kin km thWo khi ' dng ti=" ch"pn( q( Fh3ng 'h' /o /7c lA+ m~" 'hDn tdch( 9i:u 30( $% th"ng tiu chun mi trng !u"c gi# T( ) th&ng ti=" ch"pn mi trng C"&c gi* b*o g1m ti=" ch"pn v# chAtl0ng mi trng e"ng C"*nh v ti=" ch"pn v# chAt thi( P( ?i=" ch"pn v# chAt l0ng mi trng e"ng C"*nh b*o g1mH *[ .h8m ti=" ch"pn mi trng /&i v6i /At 'hc v cho cc mc /dch v#sn e"At nng nghi' lDm nghi' thE+ sn v mc /dch khcc b[ .h8m ti=" ch"pn mi trng /&i v6i n6c mot v n6c d6i /At 'hc vcc mc /dch v# c"ng cA' n6c "&ng sinh ho7t cng nghi' n"i tr1ng th"| sn t6i ti=" nng nghi' v mc /dch khcc c[ .h8m ti=" ch"pn mi trng /&i v6i n6c bi!n vWn b 'hc v cc mc/dch v#
n"i tr1ng th"| sn v"i ch3i gii trd v mc /dch khcc d[ .h8m ti=" ch"pn mi trng /&i v6i khng khd , vsng / thX vsng dDnc nng thnc /[ .h8m ti=" ch"pn v# Dm th*nh nh sng bc e7 trong kh" vBc dDn c n3i cng cng( f( ?i=" ch"pn v# chAt thi b*o g1mH *[ .h8m ti=" ch"pn v# n6c thi cng nghi' dXch v n6c thi th ch%nn"i n"i tr1ng thE+ sn n6c thi sinh ho7t v ho7t /ng khcc b[ .h8m ti=" ch"pn v# khd thi cng nghi'c khd thi th cc thit bX dsng /!eV lm ti=" h"| chAt thi sinh ho7t cng nghi' + t v th h4nh thc eV lm khc/&i v6i chAt thic c[ .h8m ti=" ch"pn v# khd thi /&i v6i 'h3ng tin gi*o thng m+ m8c thit bX ch"+=n dngc d[ .h8m ti=" ch"pn v# chAt thi ng"+ h7ic /[ .h8m ti=" ch"pn v# ting 1n / r"ng /&i v6i 'h3ng tin gi*o thng c3s, sn e"At kinh do*nh dXch v ho7t /ng eD+ dBng( 9i:u 33( &u c'u ("i v)i tiu chun v* ch+t ,-ng mi trng xung!u#nh T( ?i=" ch"pn v# chAt l0ng mi trng e"ng C"*nh C"+ /Xnh gi trX gi6ih7n cho 'h2' cE* cc thng s& mi trng 'hs h0' v6i mc /dch sV dng thnh'h;n mi trng b*o g1mH *[ Gi trX t&i thi!" cE* cc thng s& mi trng bo /m sB s&ng v 'httri!n b4nh thng cE* con ngi sinh v<tc b[ Gi trX t&i /* cho 'h2' cE* cc thng s& mi trng c8 h7i /! khng gD+nh h,ng eA" /n sB s&ng v 'ht tri!n b4nh thng cE* con ngi sinh v<t( P( ?hng s& mi trng C"+ /Xnh trong ti=" ch"pn v# chAt l0ng mitrng 'hi ch d~n c th! cc 'h3ng 'h' ch"pn v# /o /7c lA+ m~" 'hDn tdch/! ec /Xnh thng s& /8( 9i:u 32( &u c'u ("i v)i tiu chun v* ch+t th.i
T( ?i=" ch"pn v# chAt thi 'hi C"+ /Xnh c th! gi trX t&i /* cc thng s& nhilm cE* chAt thi bo /m khng gD+ h7i cho con ngi v sinh v<t( P( ?hng s& nhilm cE* chAt thi /0c ec /Xnh c%n c vo tdnh chAt /ch7i kh&i l0ng chAt thi 'ht sinh v sc chX" ti cE* mi trng ti' nh<n chAtthi( f( ?hng s& nhilm C"+ /Xnh trong ti=" ch"pn v# chAt thi 'hi c8 ch d~nc th! cc 'h3ng 'h' ch"pn v# lA+ m~" /o /7c v 'hDn tdch /! ec /Xnh thngs& /8( 9i:u 3^; /#n hnh v cng 0" p dng tiu chun mi trng !u"c gi# T( 9hdnh 'hE C"+ /Xnh thpm C"+#n tr4nh tB thE tc eD+ dBng b*n hnh vcng nh<n ti=" ch"pn mi trng C"&c gi* 'hs h0' v6i C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t v#ti=" ch"pn h8*( P( J ?i ng"+=n v ii trng cng b& C"+ /Xnh l tr4nh ' dng h s&kh" vBc vsng ngnh cho vic ' dng ti=" ch"pn mi trng C"&c gi* 'hs h0'v6i sc chX" ti cE* mi trng( f( -ic /i#" chnh ti=" ch"pn mi trng C"&c gi* /0c thBc hin n%m n%mmt l;nc trng h0' c;n thit vic /i#" chnh mt s& ti=" ch"pn khng cKn 'hsh0' b5 s"ng cc ti=" ch"pn m6i c8 th! thBc hin s6m h3n( n( ?i=" ch"pn mi trng C"&c gi* 'hi /0c cng b& rng rMi /! t5 chc c nhDn bit v thBc hin(
I"<t bo v mi trng PRRO Z'h;n GGG[

I"<t Jo v mi trng cE* .6c 9ng hK* LM hi 9hE nghN* -it .*m s& OPQPRROQS)TT ng+ PU thng TT n%m PRRO( 9%n c vo )in 'h' cE* n6c 9ng hK* LM hi 9hE nghN* -it .*m n%m TUUP /M /0c sV* /5i b5 s"ng thWo .ghX C"+t OTQPRRTQS)TR ng+ PO thng TP n%m PRRT cE* S"&c )i kh8* L kY h' th TR( I"<t n+ C"+ /Xnh v# bo v mi trng( ZFh;n GGG[ Chng III 97#* $I7 MI T !"#$ %*I_# L!`%a 97#* $I7T7% 9)#$ MI T !"#$
V4 %'M b_T BO V MI T !"#$ 12C 3 a.) GG irG ?@\.G 9)G. I\9 9i:u 3H; 4"i t-ng ph.i ,5p 06 c6 (nh gi mi trng chi7n ,-c T( 9hin l0c C"+ ho7ch k ho7ch 'ht tri!n kinh t { eM hi cA' C"&c gi*( P( 9hin l0c C"+ ho7ch k ho7ch 'ht tri!n ngnh lNnh vBc tr=n C"+ m c n6c( f( 9hin l0c C"+ ho7ch k ho7ch 'ht tri!n kinh t { eM hi cE* tnh thnh 'h& trBc th"c tr"ng ng Zs*" /D+ gi ch"ng l cA' tnh[ vsng( n( S"+ ho7ch sV dng /Atc bo v v 'ht tri!n rhngc kh*i thc v sV dng cc ng"1n ti ng"+=n thi=n nhi=n khc tr=n 'h7m vi li=n tnh li=n vsng( O( S"+ ho7ch 'ht tri!n vsng kinh t trng /i!m( q( S"+ ho7ch t5ng h0' l" vBc sng C"+ m li=n tnh( 9i:u 35; 85p 06 c6 (nh gi mi trng chi7n ,-c T( 93 C"*n /0c gi*o nhim v l<' dB n C"+ /Xnh t7i ai#" Tn cE* I"<t n+ c8 trch nhim l<' bo co /nh gi mi trng chin l0c( P( Jo co /nh gi mi trng chin l0c l mt ni d"ng cE* dB n v 'hi /0c l<' /1ng thi v6i C" tr4nh l<' dB n( 9i:u 3S; N i dung 06 c6 (nh gi mi trng chi7n ,-c T( zhi C"t v# mc ti=" C"+ m /oc /i!m cE* dB n c8 li=n C"*n /n mi trng( P( i t t5ng C"t cc /i#" kin tB nhi=n kinh t { eM hi mi trng c8 li=n C"*n /n dB n( f( B bo tc /ng eA" /&i v6i mi trng c8 th! e+ r* khi thBc hin dB n( n( 9h d~n ng"1n c"ng cA' s& li" d li" v 'hng 'h' /nh gi( O( a# r* 'hng h6ng gii 'h' t5ng th! gii C"+t cc vAn /# v# mi trng trong C" tr4nh thBc hin dB n( 9i:u 3X; 9hm (:nh 06 c6 (nh gi mi trng chi7n ,-c T( Jo co /nh gi mi trng chin l0c /0c mt hi /1ng t5 chc thWo C"+ /Xnh t7i khon t ai#" n+ thpm /Xnh( P( ?hnh 'h;n cE* hi /1ng thpm /Xnh /&i v6i cc dB n c8 C"+ m C"&c gi* li=n tnh b*o g1m /7i din cE* c3 C"*n 'h= d"+t dB nc /7i din cE* b c3 C"*n ng*ng b c3 C"*n th"c 9hdnh 'hE _| b*n nhDn dDn
cA' tnh c8 li=n C"*n /n dB nc cc ch"+=n gi* c8 kinh nghim tr4nh / ch"+=n mn 'hs h0' v6i ni d"ng tdnh chAt cE* dB nc /7i din cE* t5 chc c nhDn khc do c3 C"*n c8 thpm C"+#n thnh l<' hi /1ng thpm /Xnh C"+t /Xnh( f( ?hnh 'h;n cE* hi /1ng thpm /Xnh /&i v6i cc dB n cE* tnh thnh 'h& trBc th"c tr"ng ng b*o g1m /7i din cE* _| b*n nhDn dDn cA' tnhc c3 C"*n ch"+=n mn v# bo v mi trng v cc b*n ngnh cA' tnh c8 li=n C"*nc cc ch"+=n gi* c8 kinh nghim tr4nh / ch"+=n mn 'hs h0' v6i ni d"ng tdnh chAt cE* dB nc /7i din cE* t5 chc c nhDn khc do c3 C"*n c8 thpm C"+#n thnh l<' hi /1ng thpm /Xnh C"+t /Xnh( n( )i /1ng thpm /Xnh C"+ /Xnh t7i khon P v khon f ai#" n+ 'hi c8 tr=n n%m m3i 'h;n tr%m s& thnh vi=n c8 ch"+=n mn v# mi trng v cc lNnh vBc li=n C"*n /n ni d"ng dB n( .gi trBc ti' th*m gi* l<' bo co /nh gi mi trng chin l0c khng /0c th*m gi* hi /1ng thpm /Xnh( O( ?5 chc c nhDn c8 C"+#n gVi +=" c;" kin nghX v# bo v mi trng /n c3 C"*n t5 chc hi /1ng thpm /Xnh v c3 C"*n 'h= d"+t dB nc hi /1ng v c3 C"*n 'h= d"+t dB n c8 trch nhim eWm e2t cc +=" c;" kin nghX tr6c khi /M r* kt l"<n C"+t /Xnh( q( zt C" thpm /Xnh bo co mi trng chin l0c l mt trong nhng c%n c /! 'h= d"+t dB n( t( ?rch nhim t5 chc hi /1ng thpm /Xnh bo co /nh gi mi trng chin l0c /0c C"+ /Xnh nh s*"H *[ J ?i ng"+=n v ii trng t5 chc hi /1ng thpm /Xnh bo co /nh gi mi trng chin l0c /&i v6i cc dB n do S"&c hi 9hdnh 'hE ?hE t6ng 9hdnh 'hE 'h= d"+tc b[ J c3 C"*n ng*ng b c3 C"*n th"c 9hdnh 'hE t5 chc hi /1ng thpm /Xnh bo co /nh gi mi trng chin l0c /&i v6i dB n th"c thpm C"+#n 'h= d"+t cE* m4nhc c[ _| b*n nhDn dDn cA' tnh t5 chc hi /1ng thpm /Xnh bo co /nh gi mi trng chin l0c /&i v6i dB n th"c thpm C"+#n C"+t /Xnh cE* m4nh v cE* )i /1ng nhDn dDn csng cA'( 1c ; a.) GG ?9 a.G irG ?@.G 9i:u 3]; 4"i t-ng ph.i ,5p 06 c6 (nh gi tc ( ng mi trng T( 9hE cc dB n s*" /D+ 'hi l<' bo co /nh gi tc /ng mi trngH *[ B n cng tr4nh C"*n trng C"&c gi*c b[ B n c8 sV dng mt 'h;n din tdch /At hooc c8 nh h,ng eA" /n kh" bo t1n thi=n nhi=n vn C"&c gi* cc kh" di tdch lXch sV { v%n ho di sn tB nhi=n d*nh l*m thkng cnh /M /0c e' h7ngc c[ B n c8 ng"+ c3 nh h,ng eA" /n ng"1n n6c l" vBc sng vsng vWn bi!n vsng c8 h sinh thi
/0c bo vc d[ B n eD+ dBng kt cA" h7 t;ng kh" kinh t kh" cng nghi' kh" cng ngh c*o kh" ch e"At cm lng ngh#c /[ B n eD+ dBng m6i / thX kh" dDn c t<' tr"ngc W[ B n kh*i thc sV dng n6c d6i /At ti ng"+=n thi=n nhi=n C"+ m l6nc g[ B n khc c8 ti#m pn ng"+ c3 l6n gD+ tc /ng eA" /&i v6i mi trng( P( 9hdnh 'hE C"+ /Xnh d*nh mc cc dB n 'hi l<' bo co /nh gi tc /ng mi trng( 9i:u 36; 85p 06 c6 (nh gi tc ( ng mi trng T( 9hE dB n C"+ /Xnh t7i ai#" Tv cE* I"<t n+ c8 trch nhim l<' bo co /nh gi tc /ng mi trng tr4nh c3 C"*n nh n6c c8 thpm C"+#n 'h= d"+t( P( Jo co /nh gi tc /ng mi trng 'hi /0c l<' /1ng thi v6i bo co nghi=n c" kh thi cE* dB n( f( 9hE dB n tB m4nh hooc th"= t5 chc dXch v t vAn l<' bo co /nh gi tc /ng mi trng v chX" trch nhim v# cc s& li" kt C" n=" trong bo co /nh gi tc /ng mi trng( n( ?rng h0' c8 th*+ /5i v# C"+ m ni d"ng thi gi*n tri!n kh*i thBc hin hon thnh dB n th4 chE dB n c8 trch nhim gii tr4nh v6i c3 C"*n 'h= d"+tc trng h0' c;n thit 'hi l<' bo bo /nh gi tc /ng mi trng b5 s"ng( O( ?5 chc dXch v t vAn l<' bo co /nh gi tc /ng mi trng 'hi c8 /E /i#" kin v# cn b ch"+=n mn c3 s, v<t chAt { k$ th"<t c;n thit(
9i:u 20; N i dung 06 c6 (nh gi tc ( ng mi trng T( Iit k= m t chi tit cc h7ng mc cng tr4nh cE* dB n km thWo C"+ m v# khng gi*n thi gi*n v kh&i l0ng thi cngc cng ngh v<n hnh cE* thng h7ng mc cng tr4nh v cE* c dB n( P( anh gi ch"ng v# hin tr7ng mi trng n3i thBc hin dB n v vsng k c<nc mc / nh7+ cm v sc chX" ti cE* mi trng( f( anh gi chi tit cc tc /ng mi trng c8 kh n%ng e+ r* khi dB n /0c thBc hin v cc thnh 'h;n mi trng +" t& kinh t { eM hi chX" tc /ng cE* dB nc dB bo rEi ro v# sB c& mi trng do cng tr4nh gD+ r*( n( 9c bin 'h' c th! gim thi!" cc tc /ng eA" /&i v6i mi trngc 'hKng ngh* ng 'h8 sB c& mi
trng( O( 9*m kt thBc hin cc bin 'h' bo v mi trng trong C" tr4nh eD+ dBng v v<n hnh cng tr4nh( q( *nh mc cng tr4nh chng tr4nh C"n lm v gim st cc vAn /# mi trng trong C" tr4nh tri!n kh*i thBc hin dB n( t( B ton kinh 'hd eD+ dBng cc h7ng mc cng tr4nh bo v mi trng trong t5ng dB ton kinh 'hd cE* dB n( v( m kin cE* _| b*n nhDn dDn eM 'hng thX trAn Zs*" /D+ gi ch"ng l _| b*n nhDn dDn cA' eM[ /7i din cng /1ng dDn c n3i thBc hin dB nc cc m kin khng tn thnh vic /ot dB n t7i /X* 'hng hooc khng tn thnh /&i v6i cc gii 'h' bo v mi trng 'hi /0c n=" trong bo co /nh gi tc /ng mi trng( U( 9h d~n ng"1n c"ng cA' s& li" d li" v 'hng 'h' /nh gi( 9i:u 23; 9hm (:nh 06 c6 (nh gi tc ( ng mi trng T( -ic thpm /Xnh bo co /nh gi tc /ng mi trng /0c thBc hin thng C"* hi /1ng thpm /Xnh hooc t5 chc dXch v thpm /Xnh( J ?i ng"+=n v ii trng C"+ /Xnh /i#" kin v h6ng d~n ho7t /ng thpm /Xnh bo co /nh gi tc /ng mi trng cE* t5 chc dXch v thpm /Xnh( P( ?hnh 'h;n hi /1ng thpm /Xnh /&i v6i cc dB n C"+ /Xnh t7i /i!m * v /i!m b khon t ai#" n+ b*o g1m /7i din cE* c3 C"*n 'h= d"+t dB nc c3 C"*n ch"+=n mn v# bo v mi trng cE* c3 C"*n 'h= d"+t dB nc c3 C"*n ch"+=n mn v# bo v mi trng cA' tnh n3i thBc hin dB nc cc ch"+=n gi* c8 kinh nghim tr4nh / ch"+=n mn 'hs h0' v6i ni d"ng tdnh chAt cE* dB nc /7i din cE* t5 chc c nhDn khc do c3 C"*n c8 thpm C"+#n thnh l<' hi /1ng thpm /Xnh C"+t /Xnh( f( ?hnh 'h;n cE* hi /1ng thpm /Xnh /&i v6i cc dB n C"+ /Xnh t7i /i!m c khon t ai#" n+ b*o g1m /7i din _| b*n nhDn dDn cA' tnhc c3 C"*n ch"+=n mn v# bo v mi trng v cc s, b*n ch"+=n mn cA' tnh c8 li=n C"*nc cc ch"+=n gi* c8 kinh nghim tr4nh / ch"+=n mn 'hs h0' v6i ni d"ng tdnh chAt cE* dB nc /7i din cE* t5 chc c nhDn khc do c3 C"*n c8 thpm C"+#n thnh l<' hi /1ng thpm /Xnh C"+t /Xnh( ?rng h0' c;n thit _| b*n nhDn dDn cA' tnh c8 th! mi /7i din cE* J ?i ng"+=n v ii trng b c3 C"*n ng*ng b c3 C"*n th"c 9hdnh 'hE c8 li=n C"*n th*m gi* hi /1ng thpm /Xnh( n( )i /1ng thpm /Xnh C"+ /Xnh t7i khon P v khon f ai#" n+ 'hi c8 tr=n n%m m3i 'h;n tr%m s& thnh vi=n c8 ch"+=n mn v# mi trng v lNnh vBc c8 li=n C"*n /n ni d"ng dB n( .gi trBc ti' th*m gi* l<' bo co /nh gi tc /ng mi trng khng /0c th*m gi* hi /1ng thpm /Xnh( O( ?5 chc dXch v thpm /Xnh /0c th*m gi* thpm /Xnh thWo C"+t /Xnh cE* c3 C"*n 'h= d"+t dB n v 'hi chX" trch nhim v# m kin kt l"<n thpm /Xnh cE* m4nh( q( ?5 chc cng /1ng dDn c c nhDn c8 C"+#n gVi +=" c;" kin nghX v# bo v mi trng /n c3 C"*n t5 chc vic thpm /Xnh C"+ /Xnh t7i khon t ai#" n+c c3 C"*n t5 chc thpm /Xnh c8 trch nhim eWm e2t +="
c;" kin nghX /8 tr6c khi /M r* kt l"<n C"+t /Xnh( t( ?rch nhim t5 chc vic thpm /Xnh bo co /nh gi tc /ng mi trng /&i v6i dB n /0c C"+ /Xnh nh s*"H *[ J ?i ng"+=n v ii trng t5 chc hi /1ng thpm /Xnh hooc t"+!n chn t5 chc dXch v thpm /Xnh bo co /nh gi tc /ng mi trng /&i v6i cc dB n do S"&c hi 9hdnh 'hE ?hE t6ng 9hdnh 'hE C"+t /Xnh 'h= d"+tc dB n li=n ngnh li=n tnhc b[ J c3 C"*n ng*ng b c3 C"*n th"c 9hdnh 'hE t5 chc hi /1ng thpm /Xnh hooc t"+!n chn t5 chc dXch v thpm /Xnh bo co /nh gi tc /ng mi trng /&i v6i cc dB n th"c thpm C"+#n C"+t /Xnh 'h= d"+t cE* m4nh trh dB n li=n ngnh li=n tnhc c[ _| b*n nhDn dDn cA' tnh t5 chc hi /1ng thpm /Xnh hooc t"+!n chn t5 chc dXch v thpm /Xnh bo co /nh gi tc /ng mi trng /&i v6i dB n tr=n /X* bn C"n lm th"c thpm C"+#n C"+t /Xnh 'h= d"+t cE* m4nh v cE* )i /1ng nhDn dDn csng cA'( 9i:u 22; <h duy%t 06 c6 (nh gi tc ( ng mi trng T( 93 C"*n thnh l<' hi /1ng thpm /Xnh bo co /nh gi tc /ng mi trng c8 trch nhim eWm e2t v 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trng s*" khi /M /0c thpm /Xnh( P( 93 C"*n 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trng c8 trch nhim eWm e2t khi" n7i kin nghX cE* chE dB n cng /1ng dDn c t5 chc c nhDn li=n C"*n tr6c khi 'h= d"+t( f( ?rong thi h7n mi l%m ng+ lm vic k! th ng+ nh<n /0c bo co /nh gi tc /ng mi trng /M /0c chnh sV* /7t +=" c;" thWo kt l"<n cE* hi /1ng thpm /Xnh t5 chc dXch v thpm /Xnh thE tr,ng c3 C"*n C"+ /Xnh t7i khon T ai#" n+ 'hi eWm e2t C"+t /Xnh 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trngc n" khng 'h= d"+t th4 'hi tr li bng v%n bn n=" ry lm do cho chE dB n bit( n( 9c dB n C"+ /Xnh t7i ai#" Tv cE* I"<t n+ ch /0c 'h= d"+t cA' 'h2' /;" t eD+ dBng kh*i thc s*" khi bo co /nh gi tc /ng mi trng /M /0c 'h= d"+t( 9i:u 2^; 9rch nhi%m thc hi%n v =i>m tr# vi%c thc hi%n cc n i dung tr6ng 06 c6 (nh gi tc ( ng mi trng T( 9hE dB n c8 trch nhim s*" /D+H *[ Jo co v6i _| b*n nhDn dDn n3i thBc hin dB n v# ni d"ng cE* C"+t /Xnh 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trngc b[ .i=m +t cng kh*i t7i /X* /i!m thBc hin dB n v# cc lo7i chAt thi cng ngh eV lm thng s& ti=" ch"pn v# chAt thi cc gii 'h' bo v mi trng /! cng /1ng dDn c bit ki!m tr* gim stc c[ ?hBc hin /xng /;+ /E cc ni d"ng bo v mi trng n=" trong bo co /nh gi tc /ng mi trng
v cc +=" c;" cE* C"+t /Xnh 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trngc d[ ?hng bo cho c3 C"*n 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trng /! ki!m tr* ec nh<n vic /M thBc hin cc ni d"ng cE* bo co v +=" c;" cE* C"+t /Xnh 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trngc /[ 9h /0c /M cng tr4nh vo sV dng s*" khi /M /0c c3 C"*n c8 thpm C"+#n ki!m tr* ec nh<n vic thBc hin /;+ /E +=" c;" C"+ /Xnh t7i cc /i!m * b v c khon n+( P( 93 C"*n 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trng c8 trch nhim s*" /D+H *[ ?hng bo ni d"ng C"+t /Xnh 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trng do m4nh 'h= d"+t cho _| b*n nhDn dDn cA' tnh n3i thBc hin dB nc _| b*n nhDn dDn cA' tnh thng bo ni d"ng C"+t /Xnh 'h= d"+t bo co /nh gi tc /ng mi trng do m4nh hooc b c3 C"*n ng*ng b c3 C"*n th"c 9hdnh 'hE 'h= d"+t cho _| b*n nhDn dDn h"+n C"<n thX eM thnh 'h& th"c tnh Zs*" /D+ gi ch"ng l _| b*n nhDn dDn cA' h"+n[ _| b*n nhDn dDn cA' eM n3i thBc hin dB nc b[ 9h /7o t5 chc ki!m tr* vic thBc hin cc ni d"ng trong bo co /nh gi tc /ng mi trng /M /0c 'h= d"+t( 1c ? 9i z? J - irG ?@.G 9i:u 2H; 4"i t-ng ph.i c@ 0.n c#m =7t 0.6 v% mi trng 93 s, sn e"At kinh do*nh dXch v C"+ m h gi* /4nh v /&i t0ng khng th"c C"+ /Xnh t7i ai#" Tn v ai#" Tv cE* I"<t n+ 'hi c8 bn c*m kt bo v mi trng( 9i:u 25; N i dung 0.n c#m =7t 0.6 v% mi trng T( aX* /i!m thBc hin( P( Io7i h4nh C"+ m sn e"At kinh do*nh dXch v v ng"+=n li" nhi=n li" sV dng( f( 9c lo7i chAt thi 'ht sinh( n( 9*m kt thBc hin cc bin 'h' gim thi!" eV lm chAt thi v t"Dn thE cc C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t v# bo v mi trng( 9i:u 2S; 4Ang =B 0.n c#m =7t 0.6 v% mi trng T( _| b*n nhDn dDn cA' h"+n c8 trch nhim t5 chc /%ng km bn c*m kt bo v mi trngc trng h0' c;n thit c8 th! E+ C"+#n cho _| b*n nhDn dDn cA' e8 t5 chc /%ng km( P( ?hi h7n chA' nh<n bn c*m kt bo v mi trng l khng C" n%m ng+ lm vic k! th ng+ nh<n
/0c bn c*m kt bo v mi trng h0' l( f( a&i t0ng C"+ /Xnh t7i ai#" Pn cE* I"<t n+ ch /0c tri!n kh*i ho7t /ng sn e"At kinh do*nh dXch v s*" khi /M /%ng km bn c*m kt bo v mi trng( 9i:u 2X; 9rch nhi%m thc hi%n v =i>m tr# vi%c thc hi%n c#m =7t 0.6 v% mi trng T( ?5 chc c nhDn c*m kt bo v mi trng c8 trch nhim thBc hin /xng v /;+ /E cc ni d"ng /M ghi trong bn c*m kt bo v mi trng( P( _| b*n nhDn dDn cA' h"+n cA' eM ch /7o t5 chc ki!m tr* th*nh tr* vic thBc hin cc ni d"ng /M ghi trong bn c*m kt bo v mi trng(
T( P( f( n( O( q( t( v( U( TR( TT( TP( Tf( Tn( TO( Tq( Tt( Tv( TU( PR( PT( PP( Pf( Pn( PO( Pq( Pt( Pv( PU( fR( fT( fP( ff( fn( fO( fq( ft( fv( fU( nR( nT( nP(
ii trng l g4 ii trng c8 nhng chc n%ng c3 bn no -4 s*o n8i ii trng tri /At l n3i l" tr v c"ng cA' thng tin cho con ngi Jo v mi trng l vic cE* *i Fhi lm g4 /! bo v mi trng zho* hc mi trng l g4 zho* hc mi trng nghi=n c" nhng g4 ii trng v 'ht tri!n kinh t eM hi c8 C"*n h nh th no -4 s*o n8i ii trng l ng"1n ti ng"+=n cE* con ngi zhEng hong mi trng l g4 9ng ngh mi trng l g4 9ng ngh s7ch l g4 un e"At s7ch h3n l g4 uB c& mi trng l g4 r nhilm mi trng l g4 u"+ thoi mi trng l g4 ?i=" ch"pn mi trng l g4 Gu TnRRR l g4 nh gi tc /ng mi trng l g4 zinh t mi trng l g4 n ninh mi trng l g4 ?*i bin mi trng l g4 S"*n trkc mi trng l g4 uc 2' mi trng l g4 -4 s*o n8i con ngi cgng l mt ng"1n nhilm ?h no l sB 'ht tri!n b#n vng " lXch tc /ng tdch cBc /n mi trng nh th no " lXch tc /ng ti=" cBc /n mi trng nh th no " lXch sinh thi l g4 " lXch b#n vng l g4 zhd C"+!n tri /At h4nh thnh nh th no zhd C"+!n c8 mA+ l6' ?hnh 'h;n khd C"+!n g1m nhng g4 )i" ng nh kdnh l g4 Jin /5i khd h<" l g4 r nhilm khng khd l g4 -4 s*o khng khd bX nhilm 9c tc nhDn no gD+ nhilm khng khd ic / nhilm khng khd /0c bi!" thX nh th no 9c khd nhDn t7o no gD+ nhilm khng khd ng"+ hi!m nhAt /&i v6i con ngi v khd C"+!n tri /At ?;ng }on l g4 .g"+=n nhDn no d~n /n thEng t;ng }on i* *eit l g4
nf( nn( nO( nq( nt( nv( nU( OR( OT( OP( Of( On( OO( Oq( Ot( Ov( OU( qR( qT( qP( qf( qn( qO( qq( qt( qv( qU( tR( tT( tP( tf( tn( tO( tq( tt( tv( tU( vR( vT( vP( vf( vn( vO( vq( vt( vv( vU( UR( UT(
-4 s*o b"5i s6m khng khd trong thnh 'h& l7i bX nhilm rAt nong -4 s*o khng khd trong nh cgng bX nhilm zhng khd trong thnh 'h& v lng C"= khc nh*" nh th no At l g4 At h4nh thnh nh th no 9c ng"+=n t& ho hc v sinh v<t trong /At /0c 'hDn chi* nh th no ?i ng"+=n /At l g4 'h4 nhi=" cE* /At l g4 ?h no l nhilm mi trng /At 9c h th&ng sn e"At tc /ng /n mi trng /At nh th no At , cc kh" vBc cng nghi' v / thX bX nhilm nh th no )o*ng m7c ho l g4 At ng<' n6c l g4 9c vsng /At ng<' n6c , -it .*m /8ng v*i trK C"*n trng nh th no ?*i bin /X* chAt l g4 .6c tr=n tri /At c8 h4nh thi nh th no .6c /8ng v*i trK C"*n trng nh th no 9c vAn /# mi trng li=n C"*n t6i ti ng"+=n n6c g1m nhng g4 ?i ng"+=n n6c cE* -it .*m c8 'hong 'hx khng 9c vAn /# mi trng li=n C"*n v6i ti ng"+=n n6c cE* -it .*m g1m nhng ni d"ng g4 r nhilm n6c l g4 cng / d~n /in cE* n6c l g4 ') l g4 J 9 l g4 uB 'hx dng l g4 .6c bX nhilm kim lo7i nong nh th no .6c bX nhilm vi sinh v<t nh th no .6c bX nhilm b,i th"&c bo v thBc v<t v 'hDn b8n ho hc nh th no .6c ng;m l g4 .6c ng;m nhilm nh th no .6c "&ng th no l s7ch .6c m* c8 s7ch khng .6c / v cc lo7i n6c gii kht c8 /m bo v sinh khng Ji!n /Wm l7i cho t* nhng g4 Ji!n nhilm nh th no -4 s*o khng n=n bin bi!n thnh thsng rc Ji!n -it .*m /ng tr6c ng"+ c3 bX nhilm nh th no -4 s*o n6c bi!n bin thnh m" /w -4 s*o bi!n s0 n8ng l{.ino l g4 -4 s*o khng khd , b bi!n rAt trong lnh J%ng l g4 uinh kh&i l g4 9h" tr4nh dinh dng l g4 ) sinh thi l g4 ?h no l cDn bng sinh thi * d7ng sinh hc l g4 ?r=n tri /At c8 b*o nhi=" loi sinh v<t .hng loi thx m6i no /0c 'ht hin , -it .*m 9on ngi c8 gD+ r* sB t"+t chEng cE* cc loi tr=n tri /At khng
UP( Uf( Un( UO( Uq( Ut( Uv( UU( TRR( TRT( TRP( TRf( TRn( TRO( TRq( TRt( TRv( TRU( TTR( TTT( TTP( TTf( TTn( TTO( TTq( TTt( TTv( TTU( TPR( TPT( TPP( TPf( TPn( TPO( TPq( TPt( TPv( TPU( TfR( TfT( TfP( Tff( Tfn( TfO( Tfq( Tft( Tfv( TfU( TnR(
-4 s*o trong tB nhi=n c8 nhi#" loi sinh v<t m v~n 'hi C"*n tDm /n cc loi sk' bX t"+t chEng 9n trsng c8 dch h*+ c8 h7i Jo t1n cc C";n eM sinh v<t l g4 9c kh" bo t1n /0c 'hDn lo7i nh th no -it .*m hin c8 b*o nhi=" -n C"&c gi* -4 s*o c;n eD+ dBng nhng kh" bo v tB nhi=n Gi* cc C";n th! sinh v<t c8 b*o nhi=" m&i C"*n h 9on ngi tc /ng /n cc h sinh thi tB nhi=n nh th no uinh hc bo t1n l g4 -4 s*o 'hi tr1ng cD+ gD+ rhng Fhi bo v rhng -4 s*o rhng bX tn 'h ?7i s*o n8i rhng l v sN cE* loi ngi -4 s*o n8i rhng l v sN cE* loi ngi ?i ng"+=n l g4 98 nhng lo7i ti ng"+=n no ?i ng"+=n rhng g1m nhng g4 Fhi lm g4 /! bo v v 'ht tri!n ti ng"+=n rhng -it .*m ?i ng"+=n khong sn l g4 98 nhng vAn /# mi trng g4 li=n C"*n /n kh*i thc khong sn ?i ng"+=n n%ng l0ng l g4 it s& vAn /# mi trng li=n C"*n /n kh*i thc v sV dng ti ng"+=n n%ng l0ng ?i ng"+=n khd h<" cnh C"*n l g4 S"n lm mi trng l g4 9c ng"+=n tkc chE +" cE* cng tc C"n lm mi trng g1m nhng ng"+=n tkc no 93 s, trit hc cE* C"n lm mi trng l g4 93 s, kho* hc { k$ th"<t { cng ngh cE* C"n lm mi trng l g4 93 s, kinh t cE* C"n lm mi trng l g4 93 s, l"<t 'h' cE* C"n lm mi trng l g4 .i d"ng cng tc C"n lm nh n6c v# mi trng cE* -it .*m g1m nhng /i!m g4 9ng c C"n lm mi trng g1m nhng g4 ?h no l ki!m ton mi trng 9c cng c kinh t trong C"n lm mi trng g1m nhng lo7i no ?h" v 'hd mi trng /0c C"+ /Xnh nh th no Fhd dXch v mi trng l g4 9ot* gD+ nhilm l g4 )i!" th no v# km C"$ mi trng ?r0 cA' mi trng l g4 .hMn sinh thi l g4 Ing nh th no /0c coi l Ing sinh thi uB di c l g4 thX ho l g4 ui=" / thX l g4 u B gi* t%ng dDn s& th gi6i tc /ng /n mi trng nh th no ?X n7n mi trng l g4 .gho /8i v mi trng c8 C"*n h nh th no .hng l3ng thBc v thBc 'hpm chE +" cE* con ngi g1m nhng g4 -4 s*o vAn /# l3ng thBc tr=n th gi6i l7i /*ng trong t4nh tr7ng bo /ng 9ch m7ng L*nh l g4 -4 s*o c;n kh&ng ch t%ng dDn s& -4 s*o m:i gi* /4nh ch n=n c8 P con
TnT( TnP( Tnf( Tnn( TnO( Tnq( Tnt( Tnv( TnU( TOR( TOT( TOP( TOf( TOn( TOO( TOq( TOt( TOv( TOU( TqR( TqT( TqP( Tqf( Tqn( TqO( Tqq( Tqt( Tqv( TqU( TtR( TtT( TtP( Ttf( Ttn( TtO( Ttq( Ttt( Ttv( TtU( TvR( TvT( TvP( Tvf Tvn( TvO( Tvq( Tvt(
-4 s*o thng e"+=n ti' exc v6i *mi%ng l7i c8 h7i -4 s*o m* 'hsn mt chxt th4 c8 l0i cho sc kho .gVi msi th3m cE* cc sn 'hpm ho chAt c8 h7i cho sc kho khng ?h"&c bo v thBc v<t gD+ tc h7i /n sc kho nh th no -4 s*o ? bX cAm sV dng -4 s*o ch dB* vo th"&c trh sD" ho hc khng kh&ng ch /0c sD" h7i cD+ tr1ng -4 s*o c;n sn e"At r*" e*nh v h7i -4 s*o c8 .g+ ?h gi6i khng hxt th"&c l i+ th" h4nh c8 nh h,ng t6i sc kho khng ?E l7nh c8 h7i cho sc kho con ngi khng -4 s*o trong thnh 'h& c;n c8 nhi#" cD+ cw ho* l ?h no l nhilm thBc 'hpm 9hAt /c m" d* c*m h"| dit mi trng , -it .*m nh th no @c c8 'hi l th bw /i v gi trX khng 9c n6c 'ht tri!n th" gom rc nh th no ii trng c8 'hi l mt thsng rc l6n khng @c thi / thX /0c th" gom nh th no FhKng ch&ng nhilm chAt do 'h thi nh th no 9hAt thi /c h7i l g4 9hAt thi /c h7i /M /0c C"*n tDm nh th no 9c chAt thi /c h7i gD+ nhilm mi trng thWo nhng con /ng no 98 th! dsng n6c thi cE* thnh 'h& trBc ti' t6i r"ng /0c khng Gio dc mi trng l g4 ?r"+#n thng mi trng l g4 98 th! thBc hin tr"+#n thng mi trng C"* cc h4nh thc no Gii th,ng Glob*l ORR l g4 -4 s*o c8 ng+ ii trng ?h gi6i -4 s*o c8 chin dXch Im s7ch ?h gi6i Fh n /8ng v*i trK g4 trong vic bo v mi trng .ng dDn gi v*i trK g4 trong vic bo v mi trng 9c 'h3ng tin gi*o thng cng cng /8ng v*i trK g4 trong bo v mi trng Fhi lm g4 /! bo v mi trng , m:i gi* /4nh kh" dDn c v n3i cng cng 9c +=" c;" cE* mt thnh 'h& sinh thi g1m nhng g4 L*nh ho nh trng l g4 9ng 6c C"&c t l g4 -it .*m /M th*m gi* nhng cng 6c no v# bo v mi trng -it .*m /*ng eWm e2t /! th*m gi* cc 9ng 6c S"&c t no .hng vAn /# mi trng bc bch cE* -it .*m c;n /0c " ti=n gii C"+t l nhng vAn /# no -it .*m /M c8 nhng sB kin v# ho7t /ng bo v mi trng no I"<t Jo v ii trng hin hnh cE* -it .*m c8 nhng nhim v g4 /0c S"&c hi thng C"* ng+ thng n%m no 9hdnh sch mi trng l g4 _| b*n nhDn dDn 'hng eM thX trAn c8 nhim v C"+#n h7n g4 trong lNnh vBc bo v mi trng ?rong cng tc bo v mi trng cc c nhDn /on th! c8 nhim v C"+#n h7n g4 9c t5 chc c nhDn sn e"At v<n ch"+!n tng tr sV dng chAt 'h8ng e7 /0c C"+ /Xnh nh th no S"+ /Xnh ch"ng cE* .h n6c v# khWn th,ng eV 'h7t trong vic bo v mi trng nh th no .hng hnh vi no /0c coi l hnh vi vi 'h7m hnh chdnh v# bo v mi trng 9hE tXch _J. tnh thnh 'h& trBc th"c ?r"ng 3ng c8 thpm C"+#n eV 'h7t vi 'h7m hnh chdnh v# Jo v mi trng /n /D" 9hE tXch _J. cA' h"+n v t3ng /3ng c8 thpm C"+#n eV 'h7t vi 'h7m hnh chdnh v# Jo v mi
trng /n /D" Tvv( 9hE tXch _J. 'hng eM thX trAn c8 thpm C"+#n eV 'h7t vi 'h7m hnh chdnh v# Jo v mi trng /n /D" TvU( S"+#n khi" n7i t& co v eV lm vi 'h7m cE* t5 chc v c nhDn v# Jo v mi trng /0c C"+ /Xnh nh th no TUR( J I"<t h4nh sB n%m TUUU cE* .6c 9ng ho eM hi chE nghN* -it .*m c8 mA+ ch3ng mA+ /i#" v# cc ti 'h7m v# mi trng c8 hi" lBc th b*o gi TUT( ?i gD+ nhilm khng khd bX eV 'h7t nh th no TUP( ?i gD+ nhilm ng"1n n6c bX eV 'h7t nh th no TUf( ?i gD+ nhilm /At bX eV 'h7t nh th no TUn( ?i nh<' khp" cng ngh m+ m8c thit bX 'h thi hooc cc chAt khng /m bo ti=" ch"pn bo v mi trng bX eV 'h7t nh th no TUO( ?i lm lD+ l*n dXch bnh ng"+ hi!m cho ngi bX eV 'h7t nh th no TUq( ?i lm lD+ l*n dXch bnh ng"+ hi!m cho /ng v<t thBc v<t bX eV 'h7t nh th no TUt( ?i h"| ho7i ng"1n l0i th"| sn bX eV 'h7t nh th no TUv( ?i h"| ho7i rhng bX eV 'h7t nh th no TUU( ?i vi 'h7m cc C"+ /Xnh v# bo v /ng v<t ho*ng dM C"m him bX eV 'h7t nh th no PRR( ?i vi 'h7m ch / bo v /oc bit /&i v6i kh" bo t1n thi=n nhi=n bX eV 'h7t nh th no
1i trng , gCD
?;i t<=ng 'ao g@m cc ,( t- tA nhiBn v ,( t- v8t chCt nhDn tEo +(an h m8t thit vi nha(& 'ao +(anh con ng=i& cF :nh hGng ti !=i #-ng& #:n x(Ct& #A t@n tEi& pht t<iHn ca con ng=i v thiBn nhiBn> Z?hWo i#" T I"<t Jo v ii trng cE* -it .*m[(
ii trng s&ng cE* con ngi thWo chc n%ng /0c chi* thnh cc lo7iH ii trng tB nhi=n b*o g1m cc nhDn t& thi=n nhi=n nh v<t lm ho hc sinh hc t1n t7i ngoi m m"&n cE* con ngi nhng cgng dt nhi#" chX" tc /ng cE* con ngi( 8 l nh sng mot tri nxi sng bi!n c khng khd /ng thBc v<t /At n6c((( ii trng tB nhi=n cho t* khng khd /! th, /At /! eD+ dBng nh cV* tr1ng cA+ ch%n n"i c"ng cA' cho con ngi cc lo7i ti ng"+=n khong sn c;n cho sn e"At ti=" th v l n3i ch* /Bng /1ng ho cc chAt thi c"ng cA' cho t* cnh /j' /! gii trd lm cho c"c s&ng con ngi th=m 'hong 'hx( ii trng eM hi l t5ng th! cc C"*n h gi* ngi v6i ngi( 8 l nhng l"<t l th! ch c*m kt C"+ /Xnh 6c /Xnh((( , cc cA' khc nh*" nhH Ii=n )0' S"&c )i' hi cc n6c C"&c gi* tnh h"+n c3 C"*n lng eM h tc gi* /4nh t5 nh8m cc t5 chc tn gio t5 chc /on th! ((( ii trng eM hi /Xnh h6ng ho7t /ng cE* con ngi thWo mt kh"n kh5 nhAt /Xnh t7o n=n sc m7nh t<' th! th"<n l0i cho sB 'ht tri!n lm cho c"c s&ng cE* con ngi khc v6i cc sinh v<t khc( .goi r* ngi t* cKn 'hDn bit khi nim mi trng nhDn t7o b*o g1m tAt c cc nhDn t& do con ngi t7o n=n lm thnh nhng tin nghi trong c"c s&ng nh t m+ b*+ nh , cng s, cc kh" vBc / thX cng vi=n nhDn t7o(((
ii trng thWo nghN* rng l tAt c cc nhDn t& tB nhi=n v eM hi c;n thit cho sB sinh s&ng sn e"At cE* con ngi nh ti ng"+=n thi=n nhi=n khng khd /At n6c nh sng cnh C"*n C"*n h eM hi((( ii trng thWo nghN* hj' khng e2t t6i ti ng"+=n thi=n nhi=n m ch b*o g1m cc nhDn t& tB nhi=n v eM hi trBc ti' li=n C"*n t6i chAt l0ng c"c s&ng con ngi( -d dH mi trng cE* hc sinh g1m nh trng v6i th;+ gio b7n b ni C"+ cE* trng l6' hc sDn ch3i 'hKng thd nghim vn trng t5 chc eM hi
nh on i v6i cc /i#" l h*+ gi* /4nh h tc lng e8m v6i nhng C"+ /Xnh khng thnh v%n ch tr"+#n ming nhng v~n /0c cng nh<n thi hnh v cc c3 C"*n hnh chdnh cc cA' v6i l"<t 'h' nghX /Xnh thng t C"+ /Xnh( ?8m l7i mi trng l tAt c nhng g4 c8 e"ng C"*nh t* cho t* c3 s, /! s&ng v 'ht tri!n( 1i trng c@ nhEng chFc nAng c 0.n n6D ii trng c8 cc chc n%ng c3 bn s*"H ii trng l khng gi*n s&ng cE* con ngi v cc loi sinh v<t( ii trng l n3i c"ng cA' ti ng"+=n c;n thit cho c"c s&ng v ho7t /ng sn e"At cE* con ngi( ii trng l n3i ch* /Bng cc chAt 'h thi do con ngi t7o r* trong c"c s&ng v ho7t /ng sn e"At cE* m4nh( ii trng l n3i gim nhj cc tc /ng c8 h7i cE* thi=n nhi=n t6i con ngi v sinh v<t tr=n tri /At( ii trng l n3i l" tr v c"ng cA' thng tin cho con ngi(
9on ngi l"n c;n mt khong khng gi*n dnh cho nh , sn e"At l3ng thBc v ti t7o mi trng( 9on ngi c8 th! gi* t%ng khng gi*n s&ng c;n thit cho m4nh bng vic kh*i thc v ch"+!n /5i chc n%ng sV dng cE* cc lo7i khng gi*n khc nh kh*i ho*ng 'h rhng ci t7o cc vsng /At v n6c m6i( -ic kh*i thc C" mc khng gi*n v cc d7ng ti ng"+=n thi=n nhi=n c8 th! lm cho chAt l0ng khng gi*n s&ng mAt /i kh n%ng tB 'hc h1i( GC H#6 n@i 1i trng tri (+t , ni ,u trE v cung c+p thng tin ch6 c6n ngiD ii trng tri /At /0c coi l n3i l" tr v c"ng cA' thng tin cho con ngi b,i v4 chdnh mi trng tri /At l n3iH 9"ng cA' sB ghi ch2' v l" tr lXch sV /X* chAt lXch sV tin ho cE* v<t chAt v sinh v<t lXch sV e"At hin v 'ht tri!n v%n ho cE* loi ngi( 9"ng cA' cc ch thX khng gi*n v t7m thi m*ng tdnh chAt bo /ng s6m cc ng"+ hi!m /&i v6i con ngi v sinh v<t s&ng tr=n tri /At nh cc 'hn ng sinh lm cE* c3 th! s&ng tr6c khi ep+ r* cc t*i bin thi=n nhi=n v hin t0ng thi=n nhi=n /oc bit nh bMo /ng /At v(v( I" tr v c"ng cA' cho con ngi sB /* d7ng cc ng"1n giWn cc loi /ng thBc v<t cc h sinh thi tB nhi=n v nhDn t7o cc v /j' v cnh C"*n c8 gi trX thpm m$ tn gio v v%n ho khc(
/.6 v% mi trng , vi%c cI# #iD Jo v mi trng l nhng ho7t /ng gi cho mi trng trong lnh s7ch /j' ci thin mi trng /m bo cDn bng sinh thi ng%n chon khkc 'hc cc h<" C" eA" do con ngi v thi=n nhi=n gD+ r* cho mi trng kh*i thc sV dng h0' lm v tit kim ti ng"+=n thi=n nhi=n( .h n6c bo v l0i dch C"&c gi* v# ti ng"+=n v mi trng th&ng nhAt C"n lm bo v mi trng trong c n6c c8 chdnh sch /;" t bo v mi trng c8 trch nhim t5 chc thBc hin vic gio dc /o t7o nghi=n c" kho* hc v cng ngh 'h5 bin kin thc kho* hc v 'h' l"<t v# bo v mi trng( I"<t Jo v ii trng cE* -it .*m ghi ry trong i#" qH I:o v m;i t<=ng J #A nghip ca ton KDn ( L% chc& c nhDn ph:i cF t<ch nhim ':o v m;i t<=ng& thi hnh php J(8t v9 ':o v m;i t<=ng& cF +(,9n v cF t<ch nhim pht hin& t- co hnh vi vi phEm php J(8t v9 ':o v m;i t<=ng( <h.i ,m gC (> 0.6 v% mi trngD
! bo v mi trng I"<t Jo v ii trng cE* -it .*m nghi=m cAm cc hnh vi s*" /D+H &t 'h rhng kh*i thc khong sn mt cch bh* bMi gD+ h"| ho7i mi trng lm mAt cDn bng sinh thic ?hi kh8i bi khd /c msi hi th&i gD+ h7i vo khng khdc 'ht 'h8ng e7 bc e7 C" gi6i h7n cho 'h2' vo mi trng e"ng C"*nhc ?hi d;" m ho chAt /c h7i chAt 'h8ng e7 C" gi6i h7n cho 'h2' cc chAt thi ec /ng v<t thBc v<t vi kh"pn si=" vi kh"pn /c h7i v gD+ dXch bnh vo ng"1n n6cc 9hn vsi thi vo /At cc chAt /c h7i C" gi6i h7n cho 'h2'c zh*i thc kinh do*nh cc lo7i thBc v<t /ng v<t C"m him trong d*nh mc C"+ /Xnh cE* 9hdnh 'hEc .h<' khp" cng ngh thit bX khng /' ng ti=" ch"pn mi trng nh<' khp" e"At khp" chAt thic uV dng cc 'h3ng 'h' 'h3ng tin cng c h"| dit hng lo7t trong kh*i thc /nh bkt cc ng"1n /ng v<t thBc v<t(
Jh6# hKc mi trng , gCD Mhoa h5c m;i t<=ng J ngnh 2hoa h5c nghiBn c( m-i +(an h v tNng tc +(a JEi giOa con ng=i v m;i t<=ng x(ng +(anh nhPm mQc !Rch ':o v m;i t<=ng #-ng ca con ng=i t<Bn t<i !Ct( ii trng l /&i t0ng nghi=n c" cE* nhi#" ngnh kho* hc nh sinh hc /X* hc ho hc v(v((( ?"+ nhi=n cc ngnh kho* hc /8 ch C"*n tDm /n mt 'h;n hooc mt thnh 'h;n cE* mi trng thWo nghN* hj' m khng c8 mt ngnh kho* hc no /*ng c8 hin n*+ /E /i#" kin nghi=n c" v gii C"+t mi nhim v cE* cng tc bo v mi trng l C"n lm v bo v chAt l0ng cc thnh 'h;n mi trng s&ng cE* con ngi v sinh v<t tr=n tri /At( .h v<+ c8 th! eWm kho* hc mi trng l mt ngnh kho* hc /c l<' /0c eD+ dBng tr=n c3 s, tdch h0' cc kin thc cE* cc ngnh kho* hc /M c8 cho mt /&i t0ng ch"ng l mi trng s&ng b*o C"*nh con ngi v6i 'h3ng 'h' v ni d"ng nghi=n c" c th!( Jh6# hKc mi trng nghin cFu nhEng gCD 9c nghi=n c" mi trng rAt /* d7ng /0c 'hDn chi* thWo nhi#" cch khc nh*" c8 th! chi* r* lm n lo7i chE +"H .ghi=n c" /oc /i!m cE* cc thnh 'h;n mi trng ZtB nhi=n hooc nhDn t7o[ c8 nh h,ng hooc chX" nh h,ng con ngi n6c khng khd /At sinh v<t h sinh thi kh" cng .G)GF r ?)b .r.G ?)r. -(-((( /D+ kho* hc mi trng t<' tr"ng nghi=n m&i C"*n h
v tc /ng C"* l7i gi* con ngi v6i cc thnh 'h;n cE* mi trng s&ng( .ghi=n c" cng ngh k$ th"<t eV lm nhilm bo v chAt l0ng mi trng s&ng cE* con ngi( .ghi=n c" t5ng h0' cc bin 'h' C"n lm v# kho* hc kinh t l"<t 'h' eM hi nhm bo v mi trng v 'ht tri!n b#n vng tri /At C"&c gi* vsng lMnh th5 ngnh cng nghi'( .ghi=n c" v# 'h3ng 'h' nh m h4nh ho 'hDn tdch ho hc v<t lm sinh v<t 'hc v cho b* ni d"ng tr=n(
1i trng v pht tri>n =inh t7 xL h i c@ !u#n h% nh th7 n6D
Fht tri!n kinh t eM hi l C" tr4nh nDng c*o /i#" kin s&ng v# v<t chAt v tinh th;n cE* con ngi C"* vic sn e"At r* cE* ci v<t chAt ci tin C"*n h eM hi nDng c*o chAt l0ng v%n ho( Fht tri!n l e" th ch"ng cE* thng c nhDn v c loi ngi trong C" tr4nh s&ng( Gi* mi trng v sB 'ht tri!n c8 m&i C"*n h ht sc chot ch>H mi trng l /X* bn v /&i t0ng cE* sB 'ht tri!n cKn 'ht tri!n l ng"+=n nhDn t7o n=n cc bin /5i cE* mi trng( ?rong h th&ng kinh t eM hi hng ho /0c di ch"+!n th sn e"At l" thng 'hDn 'h&i v ti=" dsng csng v6i dKng l"Dn ch"+!n cE* ng"+=n li" n%ng l0ng sn 'hpm 'h thi( 9c thnh 'h;n /8 l"n , tr7ng thi t3ng tc v6i cc thnh 'h;n tB nhi=n v eM hi cE* h th&ng mi trng /*ng t1n t7i trong /X* bn /8( zh" vBc gi*o nh*" gi* h*i h th&ng tr=n l mi trng nhDn t7o( ?c /ng cE* ho7t /ng 'ht tri!n /n mi trng th! hin , khd* c7nh c8 l0i l ci t7o mi trng tB nhi=n hooc t7o r* kinh 'hd c;n thit cho sB ci t7o /8 nhng c8 th! gD+ r* nhilm mi trng tB nhi=n hooc nhDn t7o( iot khc mi trng tB nhi=n /1ng thi cgng tc /ng /n sB 'ht tri!n kinh t eM hi thng C"* vic lm s"+ thoi ng"1n ti ng"+=n /*ng l /&i t0ng cE* ho7t /ng 'ht tri!n hooc gD+ r* thm ho7 thi=n t*i /&i v6i cc ho7t /ng kinh t eM hi trong kh" vBc( , cc C"&c gi* c8 tr4nh / 'ht tri!n kinh t khc nh*" c8 cc e" h6ng gD+ nhilm mi trng khc nh*"( -d dH r nhilm do d thh*H PR dDn s& th gi6i , cc n6c gi" hin sV dng vR ti ng"+=n v n%ng l0ng cE* loi ngi( r nhilm do ngho /8iH nhng ngi ngho kh5 , cc n6c ngho ch c8 con /ng 'ht tri!n d"+ nhAt l kh*i thc ti ng"+=n thi=n nhi=n Zrhng khong sn nng nghi' ((([( o /8 ngoi PR s& ngi gi" vR s& dDn cKn l7i ch sV dng PR 'h;n ti ng"+=n v n%ng l0ng cE* loi ngi(
iD" th"~n gi* mi trng v 'ht tri!n tr=n d~n /n sB e"At hin cc C"*n nim hooc cc lm th"+t khc nh*" v# 'ht tri!nH Im th"+t /4nh ch 'ht tri!n l lm cho sB t%ng tr,ng kinh t bng ZR[ hooc m*ng gi trX Z{[ /! bo v ti ng"+=n thi=n nhi=n cE* tri /At( it s& nh kho* hc khc l7i /# e"At lA+ bo v /! ng%n chon sB nghi=n c" kh*i thc ti ng"+=n thi=n nhi=n( .%m TUUP cc nh mi trng /M /* r* C"*n nim pht t<iHn '9n vOng /8 l 'ht tri!n trong mc / d"+ tr4 chAt l0ng mi trng gi cDn bng gi* mi trng v 'ht tri!n(
GC H#6 n@i 1i trng , nguMn ti nguyn cI# c6n ngiD ii trng l n3i con ngi kh*i thc ng"1n v<t li" v n%ng l0ng c;n thit cho ho7t /ng sn e"At v c"c s&ng nh /At n6c khng khd khong sn v cc d7ng n%ng l0ng nh g: cEi nkng gi8 ((( 9c sn 'hpm cng nng lDm ng nghi' v v%n ho d" lXch cE* con ngi /#" bkt ng"1n th cc d7ng v<t chAt t1n t7i tr=n tri /At v khng gi*n b*o C"*nh tri /At( 9c ng"1n n%ng l0ng v<t li" thng tin s*" m:i l;n sV dng /0c t";n hon C"*+ tr, l7i d7ng b*n /;" /0c gi l ti ng"+=n ti t7o( -d d nh n6c ngt /At sinh v<t v(v((( l lo7i ti ng"+=n m s*" mt ch" tr4nh sV dng s> tr, l7i d7ng b*n /;"( ?ri l7i cc ng"1n n%ng l0ng v<t li" thng tin bX mAt mt bin /5i hooc s"+ thoi khng tr, l7i d7ng b*n /;" th4 /0c gi l ti ng"+=n khng ti t7o( -d d nh ti ng"+=n khong sn giWn di tr"+#n( ?i ng"+=n khong sn s*" khi kh*i thc th mw s> /0c ch bin thnh cc v<t li" cE* con ngi do /8 s> c7n kit thWo thi gi*n( ?i ng"+=n gWn di tr"+#n cE* cc loi sinh v<t C"m him c8 th! mAt /i csng v6i sB kh*i thc C" mc v cc th*+ /5i v# mi trng s&ng(
-6i sB 'ht tri!n cE* kho* hc k$ th"<t con ngi ng+ cng t%ng cng kh*i thc cc d7ng ti ng"+=n m6i v gi* t%ng s& l0ng kh*i thc t7o r* cc d7ng sn 'hpm m6i c8 tc /ng m7nh m> t6i chAt l0ng mi trng s&ng( JhIng h6.ng mi trng , gC D )in n*+ th gi6i /*ng /ng tr6c O c"c khEng hong l6n lH dDn s& l3ng thBc n%ng l0ng ti ng"+=n v sinh thi( .%m c"c khEng hong n+ /#" li=n C"*n chot ch> v6i mi trng v lm cho chAt l0ng c"c s&ng cE* con ngi c8 ng"+ c3 s"+ gim( .g"+=n nhDn gD+ n=n cc c"c khEng hong l do sB bsng n5 dDn s& v cc +" t& 'ht sinh th sB gi* t%ng dDn s&( o /8 e"At hin mt khi nim m6i l khEng hong mi trng( Mhng ho:ng m;i t<=ng J cc #(, thoi v9 chCt J"ng m;i t<=ng #-ng t<Bn +(, m; ton cS(& !) KoE c(c #-ng ca Joi ng=i t<Bn t<i !Ct( u*" /D+ l nhng bi!" hin cE* khEng hong mi trngH r nhilm khng khd Zbi uP 9P v(v((([ v0t ti=" ch"pn cho 'h2' t7i cc / thX kh" cng nghi'( )i" ng nh kdnh /*ng gi* t%ng lm bin /5i khd h<" ton c;"( ?;ng o}on bX 'h h"|( u* m7c ho /At /*i do nhi#" ng"+=n nhDn nh b7c m" mon ho 'hn ho kh h7n( .g"1n n6c bX nhilm( r nhilm bi!n e+ r* v6i mc / ng+ cng t%ng( @hng /*ng s"+ gim v# s& l0ng v s"+ thoi v# chAt l0ng u& chEng loi /ng thBc v<t bX ti=" dit /*ng gi* t%ng( @c thi chAt thi /*ng gi* t%ng v# s& l0ng v mc / /c h7i(
Cng ngh% mi trng , gC D C;ng ngh m;i t<=ng J t%ng h"p cc 'in php v8t JT& ho h5c& #inh h5c nhPm ngn ngUa v x$ JT cc chCt !c hEi pht #inh tU +( t<Vnh #:n x(Ct v hoEt !ng ca con ng=i> C;ng ngh m;i t<=ng 'ao g@m cc t<i thc Ki KEng ng(,Bn JT& +(, t<Vnh v cc thit '* 2W th(8t thAc hin ng(,Bn JT v +(, t<Vnh !F ( ?rong C" tr4nh 'ht tri!n kinh t eM hi con ngi tc /ng vo ti ng"+=n bin chxng thnh cc sn 'hpm c;n thit sV dng trong ho7t /ng s&ng( -ic n+ khng trnh khwi 'hi thi bw cc chAt /c h7i vo mi trng lm cho mi trng ng+ cng nhilm( 99 99 .\9 F)? ?@G. v&n /;" t cho cng ngh eV lm chAt thi chim th TR { nR t5ng v&n /;" t sn e"At( -ic /;" t cc cng ngh n+ t"+ c*o nhng v~n nhw h3n kinh 'hd c;n thit khi c;n 'hc h1i mi trng /M bX nhilm( Cng ngh% HNch , gCD C;ng ngh #Ech J +(, t<Vnh c;ng ngh hoXc gi:i php 2W th(8t 2h;ng gD, ; nhiYm m;i t<=ng& th:i hoXc pht <a G mc thCp nhCt chCt gD, ; nhiYm m;i t<=ng( 98 th! ' dng cng ngh s7ch /&i v6i cc C"+ tr4nh sn e"At trong bAt kY ngnh cng nghi' no v bAt kY sn 'hpm cng nghi' no( &i v6i cc C" tr4nh sn e"At cng ngh s7ch nhm gim thi!" cc tc /ng mi trng v *n ton cE* cc sn 'hpm trong s"&t ch" tr4nh s&ng cE* sn 'hpm bo ton ng"+=n li" n6c n%ng l0ng lo7i bw cc ng"+=n li" /c h7i ng"+ hi!m gim /c tdnh cE* cc khd thi chAt thi ng*+ th khD" /;" cE* C"+ tr4nh sn e"At( O.n xu+t HNch hn , gCD
Z:n x(Ct #Ech hNn J c:i tin JiBn tQc +( t<Vnh #:n x(Ct c;ng nghip& #:n ph[m v K*ch vQ !H gi:m #$ KQng ti ng(,Bn thiBn nhiBn& !H ph\ng ngUa tEi ng(@n ; nhiYm 2h;ng 2hR& nc v !Ct& v gi:m pht #inh chCt th:i tEi ng(@n& gi:m thiH( <i <o cho con ng=i v m;i t<=ng &i v6i C" tr4nh sn e"AtH un e"At s7ch h3n b*o g1m tit kim ng"+=n v<t li" n%ng l0ng lo7i trh cc ng"+=n li" /c gim l0ng v / /c cE* cc dKng thi tr6c khi /i r* khwi C" tr4nh sn e"At( &i v6i sn 'hpmH un e"At s7ch h3n lm gim nh h,ng trong ton b vKng /i cE* sn 'hpm th khD" ch bin ng"+=n li" /n khD" thi bw c"&i csng(
O c" mi trng , gCD ?hWo I"<t Jo v ii trng cE* -it .*mH ZA c- m;i t<=ng J cc tai 'in hoXc <i <o x:, <a t<ong +( t<Vnh hoEt !ng ca con ng=i hoXc 'in !%i 'Ct th=ng ca thiBn nhiBn& gD, #(, thoi m;i t<=ng nghiBm t<5ng( uB c& mi trng c8 th! e+ r* doH *( b( c( d( JMo lg lt h7n hn nt /At /ng /At tr0t /At st l, /At nxi lV* 'h"n m* *eit m* / bin /ng khd h<" v thi=n t*i khcc )o ho7n ch+ rhng sB c& k$ th"<t gD+ ng"+ h7i v# mi trng cE* c3 s, sn e"At kinh do*nh cng tr4nh kinh t kho* hc k$ th"<t v%n ho eM hi *n ninh C"&c 'hKngc uB c& trong t4m kim th%m /K kh*i thc v v<n ch"+!n khong sn d;" khd s<' h;m lK 'ht d;" trn d;" v /ng &ng d~n d;" d~n khd /km t" sB c& t7i c3 s, lc ho d;" v cc c3 s, cng nghi' khcc uB c& trong lK 'hn ng h7t nhDn nh m+ /in ng"+=n tV nh m+ sn e"At ti ch nhi=n li" h7t nhDn kho ch* chAt 'h8ng e7(
P nhiQm mi trng , gCD ?hWo I"<t Jo v ii trng cE* -it .*mH ] nhiYm m;i t<=ng J #A Jm tha, !%i tRnh chCt ca m;i t<=ng& vi phEm LiB( ch([n m;i t<=ng ( ?r=n th gi6i nhilm mi trng /0c hi!" l vic ch"+!n cc chAt thi hooc n%ng l0ng vo mi trng /n mc c8 kh n%ng gD+ h7i /n sc kho con ngi /n sB 'ht tri!n sinh v<t hooc lm s"+ gim chAt l0ng mi trng( 9c tc nhDn nhilm b*o g1m cc chAt thi , d7ng khd Zkhd thi[ lwng Zn6c thi[ rkn ZchAt thi rkn[ ch* ho chAt hooc tc nhDn v<t lm sinh hc v cc d7ng n%ng l0ng nh nhit / bc e7( ?"+ nhi=n mi trng ch /0c coi l bX nhilm n" trong /8 hm l0ng n1ng / hooc cng / cc tc nhDn tr=n /7t /n mc c8 kh n%ng tc /ng eA" /n con ngi sinh v<t v v<t li"( Ouy th6i mi trng , gCD Z(, thoi m;i t<=ng J #A Jm tha, !%i chCt J"ng v #- J"ng ca thnh phSn m;i t<=ng& gD, :nh hGng xC( cho !=i #-ng ca con ng=i v thiBn nhiBn( ?rong /8 thnh 'h;n mi trng /0c hi!" l cc +" t& t7o thnh mi trngH khng khd n6c /At Dm th*nh nh sng lKng /At nxi rhng sng h1 bi!n sinh v<t cc h sinh thi cc kh" dDn c kh" sn e"At kh" bo t1n thi=n nhi=n cnh C"*n thi=n nhi=n d*nh l*m thkng cnh di tdch lXch sV v cc h4nh thi v<t chAt khc(
9iu chun mi trng , gCD ?hWo I"<t Jo v ii trng cE* -it .*mH LiB( ch([n m;i t<=ng J nhOng ch([n mc& gii hEn cho ph^p& !"c +(, !*nh K_ng Jm cn c !H +(:n JT m;i t<=ng( -4 v<+ ti=" ch"pn mi trng c8 C"*n h m<t thit v6i sB 'ht tri!n b#n vng cE* m:i C"&c gi*( ) th&ng ti=" ch"pn mi trng l mt cng tr4nh kho* hc li=n ngnh n8 'hn nh tr4nh / kho* hc cng ngh t5 chc C"n lm v ti#m lBc kinh t { eM hi c8 tdnh /n dB bo 'ht tri!n( 93 cA" cE* h th&ng ti=" ch"pn mi trng b*o g1m cc nh8m chdnh s*"H T( P( f( n( O( q( t( v( .hng C"+ /Xnh ch"ng( ?i=" ch"pn n6c b*o g1m n6c mot ni /X* n6c ng;m n6c bi!n v vWn bi!n n6c thi v(v((( ?i=" ch"pn khng khd b*o g1m kh8i bi khd thi Zcc chAt thi[ v(v((( ?i=" ch"pn li=n C"*n /n bo v /At c*nh tc sV dng 'hDn b8n trong sn e"At nng nghi'( ?i=" ch"pn v# bo v thBc v<t sV dng th"&c trh sD" dit cw( ?i=" ch"pn li=n C"*n /n bo v cc ng"1n gWn /ng thBc v<t /* d7ng sinh hc( ?i=" ch"pn li=n C"*n /n bo v cnh C"*n thi=n nhi=n cc di tdch lXch sV v%n ho( ?i=" ch"pn li=n C"*n /n mi trng do cc ho7t /ng kh*i thc khong sn trong lKng /At ngoi bi!n v(v(((
IOR 3STTT , gCD .%m TUUf ?5 chc ?i=" ch"pn C"&c t ZGu[ bkt /;" eD+ dBng mt b cc ti=" ch"pn C"&c t v# S"n lm mi trng gi l Gu TnRRR( J ti=" ch"pn n+ g1m f nh8m chdnhH .h8m ki!m ton v /nh gi mi trng( .h8m h: tr0 h6ng v# sn 'hpm( .h8m h th&ng C"n lm mi trng(
Fh7m vi ' dng Gu TnRRRH ?At c cc do*nh nghi'( 9c kh" vBc nh dXch v ngDn hng bo hi!m khch s7n e"At nh<' khp" b"n bn 'hDn 'h&i l" kho v<n ti hng ho kh*i thc( 9c c3 C"*n nh trng hc cc c3 C"*n chdnh 'hE v cc t5 h0' C"Dn sB(
9ho /n n*+ rAt nhi#" n6c tr=n th gi6i /M ' dng cc ti=" ch"pn trong b Gu TnRRR( Unh gi tc ( ng mi trng , gCD `nh gi tc !ng m;i t<=ng J +( t<Vnh phDn tRch& !nh gi& KA 'o :nh hGng !n m;i t<=ng ca cc KA n +(, hoEch& pht t<iHn 2inh t a x hi& ca cc cN #G #:n x(Ct& 2inh Koanh& c;ng t<Vnh 2inh t& 2hoa h5c 2W th(8t& , t& vn ho& x hi& an ninh& +(-c ph\ng v cc c;ng t<Vnh 2hc& !9 x(Ct cc gi:i php thRch h"p v9 ':o v m;i t<=ng( )o7t /ng 'ht tri!n kinh t { eM hi , /D+ c8 lo7i m*ng tdnh kinh t { eM hi cE* C"&c gi* cE* mt /X* 'h3ng l6n hooc mt ngnh kinh t v%n h8* C"*n trng Zl"<t l chdnh sch C"&c gi* nhng ch3ng tr4nh C"&c gi* v# 'ht tri!n kinh t { eM hi k ho7ch C"&c gi* di h7n[ c8 lo7i m*ng tdnh kinh t { eM hi vi m nh /# n eD+ dBng cng tr4nh eD+ dBng c3 bn C"+ ho7ch 'ht tri!n s3 /1 sV dng mt d7ng hooc nhi#" d7ng ti ng"+=n thi=n nhi=n t7i mt /X* 'h3ng nhw( ?"+ nhi=n mt ho7t /ng c8 m nghN* vi m /&i v6i
cA' C"&c gi* nhng c8 th! c8 m nghN* vN m /&i v6i ed nghi'( )o7t /ng vi m nhng /0c t5 chc mt cch 'h5 bin tr=n /X* bn rng c8 khi l7i m*ng m nghN* vN m( ?c /ng /n mi trng c8 th! t&t hooc eA" c8 l0i hooc c8 h7i nhng vic /nh gi tc /ng mi trng s> gix' nhng nh r* C"+t /Xnh chE /ng lB* chn nhng 'h3ng n kh thi v t&i " v# kinh t v k$ th"<t trong bAt c mt k ho7ch 'ht tri!n kinh t { eM hi no( Jinh t7 mi trng , gCD Minh t m;i t<=ng J c;ng cQ 2inh t !"c #$ KQng !H nghiBn c( m;i t<=ng v !i9( !F cbng cF ngha J t<ong tRnh ton 2inh t ph:i x^t !n cc vCn !9 m;i t<=ng( 9c vAn /# n+ nm gi* kinh t v cc h t nhi=n n=n rAt 'hc t7' do /8 c8 th! coi kinh t mi trng l mt ngnh 'h tr"ng gi*n gi* cc ngnh kho* hc tB nhi=n v kho* hc eM hi( .hng /i!m c;n ghi nh6 khi eWm e2t kinh t mi trngH ?i ng"+=n khng ti t7o nh d;" mw th*n / khd /&t c8 th! bX c7n kit( o /8 con ngi 'hi t4m ti ng"+=n th*+ th hooc t4m cng ngh sV dng cc lo7i n%ng l0ng /0c coi l vNnh cV" Zn%ng l0ng gi8 n%ng l0ng mot tri n%ng l0ng th"| tri#" v(v((([( 9on ngi c8 th! ki!m sot /0c kh n%ng 'hc h1i ti ng"+=n ti t7o v kh n%ng hA' th cE* mi trng( .Dng c*o trch nhim /&i v6i thi=n nhi=n Zv*i trK C"n lm mi trng[( ?4m cch ki!m sot dDn s&(
Vn ninh mi trng , gCD cn ninh m;i t<=ng J t<Eng thi m mt h th-ng m;i t<=ng cF 2h: nng !:m ':o !i9( 2in #-ng an ton cho con ng=i t<ong h th-ng !F( it h th&ng mi trng bX mAt *n ninh c8 th! do cc ng"+=n nhDn tB nhi=n Zthi=n t*i[ hooc do cc ho7t /ng cE* con ngi Zkh*i thc c7n kit ti ng"+=n thi=n nhi=n thi chAt /c vo mi trng gD+ nhilm s"+ thoi mi trng s"+ gim /* d7ng sinh hc ((([ hooc 'h&i h0' tc /ng cE* c h*i ng"+=n nhDn tr=n( ?r7ng thi *n ninh cE* ri=ng 'hDn h sinh thi tB nhi=n /0c gi l *n ninh sinh thi do /8 *n ninh sinh thi l mt khd* c7nh cE* *n ninh mi trng( 9#i 0i7n mi trng , gCD Lai 'in m;i t<=ng J +( t<Vnh gD, mCt %n !*nh t<ong h th-ng m;i t<=ng( 8 l mt C" tr4nh gD+ h7i v<n hnh trong h th&ng mi trng g1m f gi*i /o7nH Gi*i /o7n ng"+ c3 Zh*+ hi!m ho7[H 9c +" t& gD+ h7i t1n t7i trong h th&ng nhng ch* 'ht tri!n gD+ mAt 5n /Xnh( Gi*i /o7n 'ht tri!nH 9c +" t& t*i bin t<' tr"ng l7i gi* t%ng t7o tr7ng thi mAt 5n /Xnh nhng ch* v0t C"* ngng *n ton cE* h th&ng mi trng( Gi*i /o7n sB c& mi trngH S" tr4nh v0t C"* ngng *n ton gD+ thit h7i cho con ngi v# sc kho tdnh m7ng ti sn ((( .hng sB c& gD+ thit h7i l6n /0c gi l t*i ho7 l6n h3n n* /0c gi l thm ho7 mi trng(
Wu#n trc mi trng , gCD
1(an t<dc m;i t<=ng J vic th)o Kei th=ng x(,Bn chCt J"ng m;i t<=ng vi cc t<5ng tDm& t<5ng !iHm h"p JT nhPm phQc vQ cc hoEt !ng ':o v m;i t<=ng v pht t<iHn '9n vOng( 9c mc ti=" c th! cE* C"*n trkc mi trng g1mH 9"ng cA' cc /nh gi v# diln bin chAt l0ng mi trng tr=n C"+ m C"&c gi* 'hc v vic eD+ dBng bo co hin tr7ng mi trng( 9"ng cA' cc /nh gi v# diln bin chAt l0ng mi trng cE* thng vsng trng /i!m /0c C"*n trkc /! 'hc v cc +=" c;" tc thi cE* cc cA' C"n lm nh n6c v# bo v mi trng( 9nh bo kX' thi cc diln bin bAt thng h*+ cc ng"+ c3 nhilm s"+ thoi mi trng( LD+ dBng c3 s, d li" v# chAt l0ng mi trng 'hc v vic l" tr c"ng cA' v tr*o /5i thng tin trong 'h7m vi C"&c gi* v C"&c t(
OFc Xp mi trng , gCD ?r6c khi thBc hin mt dB n 'ht tri!n ngi t* thng 'hi chx m /n sc 2' mi trng( Zc ^p m;i t<=ng J nhOng 2hF 2hn& t<G ngEi Ko m;i t<=ng ftA nhiBn& 2inh t& x hig tc !ng JBn KA n pht t<iHn( uc 2' mi trng l +" t& nm ngoi cE* dB n v hon ton khng /0c mong /0i e+ r* khi tri!n kh*i dB n( 98 th! 'hDn lo7i sc 2' mi trng thnh h*i lo7i nh s*"H uc 2' mi trng nPm t<ong kh n%ng khkc 'hc cE* dB n( -d dH ?hi" n6c thi" mot bng eD+ dBng c3 ch hnh chdnh cE* /X* 'h3ng ch* 'hs h0' h7 t;ng c3 s, ch* 'ht tri!n nhilm mi trng /i!m d" lXch((( ." t%ng cng /;" t v h0' tc v6i /X* 'h3ng s> gix' cho vic khkc 'hc cc sc 2' n+( uc 2' mi trng nPm ngoi kh n%ng khkc 'hc cE* dB n( -d dH 9h / khd h<" thi tit t*i bin mi trng /i#" kin sinh thi /c h7i c3 cA" /i#" hnh cE* /X* 'h3ng khng hi" C"((( -6i lo7i sc 2' n+ tB thDn kh n%ng cE* dB n khng th! khkc 'hc /0c c;n c8 mt ch3ng tr4nh rng l6n h3n h: tr0( o /8 dB n c;n 'hi thdch nghi chX" /Bng hooc 'hi th*+ /5i(
.h v<+ c8 th! nh<n thA+ sB 'hDn lo7i sc 2' mi trng 'h th"c hon ton vo n%ng lBc C"+ m cE* dB n( it +" t& mi trng c8 th! l sc 2' mi trng nm ngoi kh n%ng khkc 'hc cE* dB n n+ nhng l7i nm trong trong kh n%ng khkc 'hc cE* dB n khc c8 n%ng lBc v C"+ m l6n h3n( FhDn lo7i nh v<+ s> th"<n l0i h3n trong vic /nh gi nh*nh tdnh kh thi cE* dB n v gix' cho vic t4m kim cc gii 'h' h7n ch khkc 'hc cc sc 2' mi trng mt cch hi" C" nhAt( GC H#6 n@i c6n ngi cYng , m t nguMn nhiQmD 9on ngi s&ng tr=n ?ri /At chE +" sV dng khng khd n6c v thBc 'hpm /! n"i dng c3 th!( i:i ngi l6n mt ng+ hdt vo TRR ldt khng khd v th, r* l0ng khd c*cbonic cgng nhi#" nh v<+( zhd c*cbonic l khd thi t l7i nhi#" mt ch: s> lm vpn /c khng khd trong 'hKng gD+ kh8 chX"( ." b"5i t&i /i ngE /8ng kdn cV* 'hKng khd c*cbonic s> vpn /c khk' 'hKng( J,i v<+ b"5i sng ngE d<+ 'hi m, cV* /! khng khd l" thng 'hKng , m6i s7ch( zhi ngi t* %n cc thc %c /! b5 s"ng dinh dng s> thi r* con bM( 9hAt con bM Z'hDn v n6c ti!"[ e"At hin , mi trng sinh ho7t n" khng /0c eV lm t&t s> gD+ nhilm mi trng gD+ h7i cho sc kho con ngi Znh gD+ bnh gi"n sn[( ?rong C" tr4nh th*+ /5i t bo trong c3 th! con ngi thng to r* nhit l0ng v msi vX( isi vX cE* c3 th! m:i ngi khc nh*" trong /8 c8 mt msi rAt nong kdch thdch h th;n kinh kh" gic /8 l msi hi nch( D+ cgng l mt ng"1n nhilm cE* c3 th! con ngi(
?rong sinh ho7t hng ng+ c3 th! con ngi l"n l"n to nhit /! /i#" tit cDn bng nhit / c3 th!( .hit l0ng n+ to r* mi trng e"ng C"*nh n=n chxng t* khng thA+ nh h,ng eA" cE* hin t0ng n+( -d d trong mt to* eW /8ng kdn cV* ch<t ndch ngi nhit / s> c*o d;n v nhng ngi b=n trong s> cm thA+ kh8 chX" v4 nhit l0ng to r* th c3 th! ngi /M lm t%ng nhit / trong eW( 93 th! chxng t* l mt ng"1n nhilm( .=" vAn /# n+ r* c8 th! c8 mt s& ngi ch* nh<n thc /0c( .hng chxng t* s> 'ht hin r* /i#" n+ khi t<' tr"ng mt s& /ng ngi trong mt mi trng nhw hj'( J,i v<+ chxng t* khng nhng c;n 'hKng ngh* nhilm cng nghi' m cKn c;n 'hKng ngh* c3 th! gD+ nhilm nh h,ng trBc ti' t6i sc kho chxng t*( 9h7 n6 , H pht tri>n 0*n vEngD 98 th! n8i rng mi vAn /# v# mi trng /#" bkt ng"1n th 'ht tri!n( .hng con ngi cgng nh tAt c mi sinh v<t khc khng th! /4nh ch tin ho v nghng sB 'ht tri!n cE* m4nh( 9on /ng /! gii C"+t mD" th"~n gi* mi trng v 'ht tri!n l 'hi chA' nh<n 'ht tri!n nhng gi s*o cho 'ht tri!n khng tc /ng mt cch ti=" cBc t6i mi trng( o /8 n%m TUvt _| b*n ii trng v Fht tri!n cE* Ii=n )0' S"&c /M /* r* khi nim Fht tri!n b#n vngH hht t<iHn '9n vOng J #A pht t<iHn nhPm tho: mn cc nh( cS( hin tEi ca con ng=i nhng 2h;ng t%n hEi ti #A tho: mn cc nh( cS( ca th h tNng Jai( ! eD+ dBng mt eM hi 'ht tri!n b#n vng 9h3ng tr4nh ii trng Ii=n )0' S"&c /M /# r* U ng"+=n tkcH T( P( f( n( O( q( t( v( U( ?n trng v C"*n tDm /n c"c s&ng cng /1ng( 9i thin chAt l0ng c"c s&ng cE* con ngi( Jo v sc s&ng v tdnh /* d7ng cE* ?ri /At( S"n lm nhng ng"1n ti ng"+=n khng ti t7o /0c( ?n trng kh n%ng chX" /Bng /0c cE* ?ri /At( ?h*+ /5i t<' tc v th8i C"Wn c nhDn( ! cho cc cng /1ng tB C"n lm mi trng cE* m4nh( ?7o r* mt kh"n m~" C"&c gi* th&ng nhAt th"<n l0i cho vic 'ht tri!n v bo v( LD+ dBng mt kh&i li=n minh ton c;"(
Zu ,:ch tc ( ng t[ch cc (7n mi trng nh th7 n6D ?c /ng mi trng l nhng nh h,ng ZeA" h*+ t&t[ do ho7t /ng 'ht tri!n d" lXch gD+ r* cho mi trng b*o g1m cc +" t& mi trng tB nhi=n cgng nh cc +" t& mi trng eM hi { nhDn v%n( ?c /ng cE* d" lXch l=n cc +" t& sinh thi tB nhi=n c8 th! l tc /ng tdch cBc hooc ti=" cBc( 9c tc /ng tdch cBc c8 th! g1mH Bo tcn t=iJn n=iJnH " lXch g8' 'h;n khng /Xnh gi trX v g8' 'h;n vo vic bo t1n cc din tdch tB nhi=n C"*n trng 'ht tri!n cc zh" Jo t1n v -n S"&c gi*( Tdng @ng @=Zt eCng mi trng H " lXch c8 th! c"ng cA' nhng sng kin cho vic lm s7ch mi trng thng C"* ki!m sot chAt l0ng khng khd n6c /At nhilm ting 1n thi rc v cc vAn /# mi trng khc thng C"* cc ch3ng tr4nh C"+ ho7ch cnh C"*n thit k eD+ dBng v d"+ t" bo dng cc cng tr4nh kin trxc( f: @Po mi trngH -ic 'ht tri!n cc c3 s, d" lXch /0c thit k t&t c8 th! /# c*o gi trX cc cnh C"*n( %i t=in => tgng @h Nij 9c c3 s, h7 t;ng cE* /X* 'h3ng nh sDn b*+ /ng s h th&ng cA' thot n6c eV lm chAt thi thng tin li=n l7c c8 th! /0c ci thin thng C"* ho7t /ng d" lXch( Tdng @ng =iku LiWt v: mi trng cE* cng /1ng /X* 'h3ng thng C"* vic tr*o /5i v hc t<' v6i d" khch(
Zu ,:ch tc ( ng tiu cc (7n mi trng nh th7 n6D n= =ing tRi n=u @gu vQ @=Zt eCng nR@j " lXch l ngnh cng nghi' ti=" th n6c nhi#" th<m chd ti=" h*o ng"1n n6c sinh ho7t h3n c nh" c;" n6c sinh ho7t cE* /X* 'h3ng( #R@ t=ij ." nh khng c8 h th&ng th" gom n6c thi cho khch s7n nh hng th4 n6c thi s> ngAm e"&ng b1n n6c ng;m hooc cc th"| vBc lDn c<n Zsng h1 bi!n[ lm l*n tr"+#n nhi#" lo7i dXch bnh nh gi"n sn /ng r"t bnh ngoi d* bnh mkt hooc lm nhilm cc th"| vBc gD+ h7i cho cnh C"*n v n"i tr1ng thE+ sn( D@ t=ij -t rc thi bh* bMi l vAn /# ch"ng cE* mi kh" d" lXch( D+ l ng"+=n nhDn gD+ mAt cnh C"*n mAt v sinh nh h,ng /n sc kho cng /1ng v n+ sinh e"ng /t eM hi( n=ilm V=ng V=MH ?"+ /0c coi l ngnh cng nghi' khng kh8i nhng d" lXch c8 th! gD+ nhilm khd thng C"* 'ht e khd thi /ng c3 eW m+ v t" th"+#n /oc bit l , cc trng /i!m v trc gi*o thng chdnh gD+ h7i cho cD+ c&i /ng v<t ho*ng d7i v cc cng tr4nh eD+ dBng bng / vi v b= tng( #dng eCngH ?i=" th n%ng l0ng trong kh" d" lXch thng khng hi" C" v lMng 'hd( n=ilm tiWng cnH ?ing 1n th cc 'h3ng tin gi*o thng v d" khch c8 th! gD+ 'hi#n h cho c dDn /X* 'h3ng v cc d" khch khc k! c /ng v<t ho*ng d7i( n=ilm E=ong @n=H r nhilm 'hong cnh c8 th! /0c gD+ r* do khch s7n nh hng c8 kin trxc eA" ed th kch v<t li" &' lt khng 'hs h0' b& trd cc dXch v thi" kho* hc sV dng C" nhi#" 'h3ng tin C"ng co nhAt l cc 'h3ng tin eA" ed dD+ /in ct /in trn l*n bo dng k2m /&i v6i cc cng tr4nh eD+ dBng v cnh C"*n( Fht tri!n d" lXch h:n /n 'h* t7' ln en l mt trong nhng ho7t /ng gD+ s"+ thoi mi trng t h7i nhAt( LQm n=ilu eo>n Nin= t=DiH -ic 'ht tri!n ho7t /ng d" lXch thi" ki!m sot c8 th! tc /ng l=n /At Ze8i mKn tr0t l,[ lm bin /ng cc n3i c trx /W do7 cc loi /ng thBc v<t ho*ng d7i Zting 1n s%n bkt c"ng ng thXt thx rhng thx nh1i bng cn trsng((([( LD+ dBng /ng gi*o thng v kh" ckm tr7i gD+ cn tr, /ng v<t ho*ng d7i di ch"+!n t4m m1i kt /i hooc sinh sn 'h ho7i r7n s*n h do kh*i thc m~" v<t c cnh hooc nWo /<" t" th"+#n(((
Zu ,:ch Hinh thi , gCD .%m TUUT /M e"At hin khi nim v# " lXch sinh thi( " lXch sinh thi l lo7i h4nh d" lXch diln r* trong cc vsng c8 h sinh thi tB nhi=n cKn bo t1n kh t&t nhm mc ti=" nghi=n c" chi=m ngng th,ng thc 'hong cnh /ng thBc v<t cgng nh cc gi trX v%n ho hin h" ZJoo TUUT[( .hng g;n /D+ ngi t* cho rng ni d"ng c%n bn cE* " lXch sinh thi l t<' tr"ng vo mFc ( trch nhi%m cE* con ngi /&i v6i mi trng( S"*n /i!m th /ng cho rng " lXch sinh thi l d" lXch h7n ch t&i /* cc s"+ thoi mi trng do d" lXch t7o r* l sB ng%n ngh* cc tc /ng ti=" cBc l=n sinh thi v%n ho v thpm m$( S"*n /i!m chE /ng cho rng " lXch sinh thi cKn 'hi /8ng g8' vo C"n lm b#n vng mi trng lMnh th5 d" lXch v 'hi C"*n tDm /n C"+#n l0i cE* nhDn dDn /X* 'h3ng( o /8 ngi t* /M /* r* mt khi nim m6i t3ng /&i /;+ /E h3nH i( J*ch #inh thi J K( J*ch cF t<ch nhim vi cc 2h( thiBn nhiBn J nNi ':o t@n m;i t<=ng v c:i thin phjc J"i cho nhDn KDn !*a phNng( Zu ,:ch 0*n vEng , gCD i( J*ch '9n vOng J vic !p ng cc nh( cS( hin tEi ca K( 2hch v v_ng K_ng K( J*ch m vkn ':o !:m nhOng 2h: nng !p ng nh( cS( cho cc th h tNng Jai( " lXch b#n vng /Ki hwi 'hi C"n lm tAt c cc d7ng ti ng"+=n thWo cch no /8 /! chxng t* c8 th! /' ng cc nh" c;" kinh t eM hi v thpm m$ trong khi v~n d"+ tr4 /0c bn skc v%n ho cc C" tr4nh sinh thi c3 bn /* d7ng sinh hc v cc h /m bo sB s&ng(
ic ti=" cE* " lXch b#n vng lH Fht tri!n gi* t%ng sB /8ng g8' cE* d" lXch vo kinh t v mi trng( 9i thin tdnh cng bng eM hi trong 'ht tri!n( 9i thin chAt l0ng c"c s&ng cE* cng /1ng bn /X*( ' ng c*o / nh" c;" cE* d" khch( "+ tr4 chAt l0ng mi trng(
Jh[ !uy>n tri (+t hCnh thnh nh th7 n6D zhd C"+!n l l6' vw ngoi cE* tri /At v6i r*nh gi6i d6i l b# mot th"| C"+!n th7ch C"+!n v r*nh gi6i tr=n l khong khng gi* cc hnh tinh( zhd C"+!n tri /At /0c h4nh thnh do sB thot h3i n6c cc chAt khd th th"| C"+!n v th7ch C"+!n( ?hi kY /;" khd C"+!n chE +" g1m h3i n6c *moni*c mWt*n cc lo7i khd tr3 v h+dro( 6i tc dng 'hDn h"| cE* ti* sng mot tri h3i n6c bX 'hDn h"| thnh oe+ v h+dro( e+ t7o r* tc /ng v6i *moni*c v mWt*n t7o r* khd nit3 v ccbondc( S" tr4nh ti' diln mt l0ng hidro nhj mAt vo khong khng vg tr khd C"+!n cKn l7i chE +" l h3i n6c nit3 ccbondc mt dt oe+( ?hBc v<t e"At hin tr=n tri /At csng v6i C" tr4nh C"*ng h0' /M t7o n=n mt l0ng l6n oe+ v lm gim /ng k! n1ng / 9 P trong khd C"+!n( uB 'ht tri!n m7nh m> cE* /ng thBc v<t tr=n tri /At csng v6i sB gi* t%ng bi tit 'hDn h"| ec cht /ng thBc v<t 'hDn h"| +m khd cE* vi sinh v<t /M lm cho n1ng / khd . P trong khd C"+!n t%ng l=n nh*nh ch8ng /! /7t t6i thnh 'h;n khd C"+!n hin n*+( Jh[ !uy>n c@ m+y ,)pD zhd C"+!n tri /At c8 cA" trxc 'hDn l6' v6i cc t;ng /oc trng th d6i l=n tr=n nh s*"H ?;ng /&i l" t;ng b4nh l" t;ng tr"ng gi*n t;ng /in l+( ?;ng /&i l" l t;ng thA' nhAt cE* khd C"+!n , /8 l"n c8 ch"+!n /ng /&i l" cE* kh&i khng khd bX n"ng th mot /At thnh 'h;n khd kh /1ng nhAt( @*nh gi6i tr=n cE* t;ng /&i l" trong khong t { v km , h*i cBc v Tq { Tv km , vsng edch /7o( ?;ng /&i l" l n3i t<' tr"ng nhi#" nhAt h3i n6c bi v cc hin t0ng thi tit chdnh nh mD+ m* t"+t m* / bMo v(v((( ?;ng b4nh l" nm tr=n t;ng /&i l" v6i r*nh gi6i tr=n d*o /ng trong khong / c*o OR km( zhng khd t;ng b4nh l" loMng h3n dt ch* bi v cc hin t0ng thi tit( 9 z).G PO zi ?@.G ?.G J.) l" t1n t7i mt l6' khng khd gi" khd }on Z f[ thng /0c gi l t;ng }on( J=n tr=n t;ng b4nh l" cho /n / c*o vR km /0c gi l t;ng tr"ng gi*n( .hit / t;ng n+ gim d;n thWo / c*o( ?h / c*o vR km /n ORR km gi l t;ng nhit , /D+ nhit / b*n ng+ thng rAt c*o nhng b*n /=m e"&ng thA'( ?h / c*o ORR km tr, l=n /0c gi l t;ng /in l+( o tc /ng cE* ti* tV ngo7i cc 'hDn tV khng khd loMng trong t;ng bX 'hDn h"| thnh cc ion nhj nh )W ) ( ?;ng /in l+ l n3i e"At hin cBc C"*ng v 'hn e7 cc s8ng ngkn v t"+n( Gi6i h7n b=n ngoi cE* khd C"+!n rAt kh8 ec /Xnh thng thng ngi t* 6c /Xnh vo khong th TRRR { PRRR kilm2t(
9A" trxc t;ng cE* khd C"+!n /0c h4nh thnh do kt C" cE* lBc hA' d~n v ng"1n 'ht sinh khd th b# mot tri /At c8 tc /ng to l6n trong vic bo v v d"+ tr4 sB s&ng tri /At( 9hnh ph'n =h[ !uy>n gMm nhEng gC D
?hnh 'h;n khd C"+!n tri /At kh 5n /Xnh thWo 'h3ng nm ng*ng v 'hDn dX thWo 'h3ng thng /ng( Fh;n l6n kh&i l0ng O(TRTO tAn cE* ton b khd C"+!n t<' tr"ng , t;ng /&i l" v b4nh l"( ?hnh 'h;n khd C"+!n tri /At g1m chE +" l .it3 e+ h3i n6c 9P )P f .)n cc khd tr3( ?rong t;ng /&i l" thnh 'h;n cc chAt khd chE +" t3ng /&i 5n /Xnh nhng n1ng / 9 P v h3i n6c d*o /ng m7nh( I0ng h3i n6c th*+ /5i thWo thi tit khd h<" th n th! tdch vo ms* n8ng pm t6i R n khi ms* kh l7nh( ?rong khng khd t;ng /&i l" thng c8 mt l0ng nhAt /Xnh khd uP v bi( ?rong t;ng b4nh l" l"n t1n t7i mt C" tr4nh h4nh thnh v 'h h"| khd o}on d~n t6i vic e"At hin mt l6' o}on mwng v6i chi#" d+ trong /i#" kin m<t / khng khd b4nh thng khong vi chc e%ngtimWt( I6' khd n+ c8 tc dng ng%n cc ti* tV ngo7i chi" e"&ng b# mot tri /At( )in n*+ do ho7t /ng cE* con ngi l6' khd o}on c8 e" h,ng mwng d;n c8 th! /W do7 t6i sB s&ng cE* con ngi v sinh v<t tr=n tri /At( $i%u Fng nh =[nh , gCD .hit / b# mot tri /At /0c t7o n=n do sB cDn bng gi* n%ng l0ng mot tri /n b# mot tri /At v n%ng l0ng bc e7 cE* tri /At vo khong khng gi*n gi* cc hnh tinh( .%ng l0ng mot tri chE +" l cc ti* s8ng ngkn dl dng e"+=n C"* cV* s5 khd C"+!n( ?rong khi /8 bc e7 cE* tri /At v6i nhit / b# mot tr"ng b4nh Tqo9 l s8ng di c8 n%ng l0ng thA' dl dng bX khd C"+!n gi l7i( 9c tc nhDn gD+ r* sB hA' th bc e7 s8ng di trong khd C"+!n l khd 9P bi h3i n6c khd m=t*n khd 99 v(v((( Mt +(: ca #A ca #A t<ao !%i 2h;ng cDn 'Png v9 nng J"ng giOa t<i !Ct vi 2h;ng gian x(ng +(anh& Kkn !n #A gia tng nhit ! ca 2hR +(,Hn t<i !Ct> Hin t"ng n, KiYn <a th)o cN ch tNng tA nh nh 2Rnh t<@ng cD, v !"c g5i J Hi( ng nh 2Rnh( uB gi* t%ng ti=" th nhi=n li" ho th7ch cE* loi ngi /*ng lm cho n1ng / khd 9 P cE* khd C"+!n t%ng l=n( uB gi* t%ng khd 9P v cc khd nh kdnh khc trong khd C"+!n tri /At lm nhit / tri /At t%ng l=n( ?hWo tdnh ton cE* cc nh kho* hc khi n1ng / 9P trong khd C"+!n t%ng gA' /i th4 nhit / b# mot tri /At t%ng l=n khong fo9( 9c s& li" nghi=n c" cho thA+ nhit / tri /At /M t%ng R O o9 trong khong thi gi*n th TvvO /n TUnR do th*+ /5i cE* n1ng / 9 P trong khd C"+!n th R RPt /n R RfO( B bo n" khng c8 bin 'h' khkc 'hc hi" ng nh kdnh nhit / tri /At s> t%ng l=n T O { n Oo9 vo n%m PROR( -*i trK gD+ n=n hi" ng nh kdnh cE* cc chAt khd /0c e' thWo th tB s*"H 9 P 99 9)n f .P( uB gi* t%ng nhit / tri /At do hi" ng nh kdnh c8 tc /ng m7nh m> t6i nhi#" mot cE* mi trng tri /At( .hit / tri /At t%ng s> lm t*n b%ng v dDng c*o mBc n6c bi!n( .h v<+ nhi#" vsng sn e"At l3ng thBc trs 'hx cc kh" /ng dDn c cc /1ng bng l6n nhi#" /o thA' s> bX ch4m d6i n6c bi!n( uB n8ng l=n cE* tri /At lm th*+ /5i /i#" kin s&ng b4nh thng cE* cc sinh v<t tr=n tri /At( it s& loi sinh v<t thdch nghi v6i /i#" kin m6i s> th"<n l0i 'ht tri!n( ?rong khi /8 nhi#" loi bX th" hj' v# din tdch hooc bX ti=" dit( zhd h<" tri /At s> bX bin /5i sD" skc cc /6i khd h<" c8 e" h6ng th*+ /5i( ?on b /i#" kin s&ng cE* tAt c cc C"&c gi* bX eo /ng( )o7t /ng sn e"At nng nghi' lDm nghi' th"| hi sn bX nh h,ng nghi=m trng( .hi#" lo7i bnh t<t m6i /&i v6i con ngi e"At hin cc lo7i dXch bnh l*n trn sc kho cE* con ngi bX s"+ gim(
/i7n (\i =h[ h5u , gCD Iin !%i 2hR h8( t<i !Ct J #A tha, !%i ca h th-ng 2hR h8( g@m 2hR +(,Hn& th(l +(,Hn& #inh +(,Hn& thEch +(,Hn hin tEi v t<ong tNng Jai 'Gi cc ng(,Bn nhDn tA nhiBn v nhDn tEo(
.g"+=n nhDn chdnh lm bin /5i khd h<" tri /At l do sB gi* t%ng cc ho7t /ng t7o r* cc chAt thi khd nh kdnh cc ho7t /ng kh*i thc C" mc cc b! hA' th v b! ch* khd nh kdnh nh sinh kh&i rhng cc h sinh thi bi!n vWn b v /At li#n khc( 9c bi!" hin cE* sB bin /5i khd h<" tri /At g1mH uB n8ng l=n cE* khd C"+!n v tri /At n8i ch"ng( uB th*+ /5i thnh 'h;n v chAt l0ng khd C"+!n c8 h7i cho mi trng s&ng cE* con ngi v cc sinh v<t tr=n tri /At( uB dDng c*o mBc n6c bi!n do t*n b%ng d~n t6i sB ng<' xng cE* cc vsng /At thA' cc /o nhw tr=n bi!n( uB di ch"+!n cE* cc /6i khd h<" t1n t7i hng ngh4n n%m tr=n cc vsng khc nh*" cE* tri /At d~n t6i ng"+ c3 /W do7 sB s&ng cE* cc loi sinh v<t cc h sinh thi v ho7t /ng cE* con ngi( uB th*+ /5i cng / ho7t /ng cE* C" tr4nh hon l" khd C"+!n ch" tr4nh t";n hon n6c trong tB nhi=n v cc ch" tr4nh sinh /X* ho khc( uB th*+ /5i n%ng s"At sinh hc cE* cc h sinh thi chAt l0ng v thnh 'h;n cE* th"| C"+!n sinh C"+!n cc /X* C"+!n(
9c C"&c gi* tr=n th gi6i /M h' t7i .W òrk ng+ UQOQTUUP v /M thng C"* 9ng 6c zh"ng v# Jin /5i khd h<" cE* Ii=n )0' S"&c( 9ng 6c n+ /ot r* mc ti=" 5n /Xnh cc n1ng / khd C"+!n , mc c8 th! ng%n ngh* /0c sB c*n thi' cE* con ngi /&i v6i h th&ng khd h<"( ic 'hi /7t nm trong mt kh"ng thi gi*n /E /! cc h sinh thi thdch nghi mt cch tB nhi=n v6i sB th*+ /5i khd h<" bo /m vic sn e"At l3ng thBc khng bX /W do7 v t7o kh n%ng cho sB 'ht tri!n kinh t tin tri!n mt cch b#n vng( P nhiQm =hng =h[ , gCD GC H#6 =hng =h[ 0: nhiQmD ] nhiYm 2h;ng 2hR J #A cF mXt mt chCt JE hoXc mt #A 'in !%i +(an t<5ng t<ong thnh phSn 2h;ng 2hR& Jm cho 2h;ng 2hR 2h;ng #Ech hoXc gD, <a #A to: m_i& cF m_i 2hF ch*(& gi:m tSm nhVn xa fKo 'Qig( 98 rAt nhi#" ng"1n gD+ nhilm khng khd( 98 th! chi* r* thnh ng"1n tB nhi=n v ng"1n nhDn t7o( P; #gucn tm n=iJnj .xi lV*H .xi lV* 'h"n r* nhng nh*m th7ch n8ng v nhi#" kh8i bi gi" s"n"* m=t*n v nhng lo7i khd khc( zhng khd ch* bi l*n to /i rAt e* v4 n8 /0c 'h"n l=n rAt c*o( 9h+ rhngH 9c /m ch+ rhng v /1ng cw b,i cc C" tr4nh tB nhi=n e+ r* do sAm ch6' c st gi* thm thBc v<t kh nh trW cw( 9c /m ch+ n+ thng l*n tr"+#n rng 'ht thi nhi#" bi v khd( JMo bi gD+ n=n do gi8 m7nh v bMo m* bo mKn /At s* m7c /At tr1ng v gi8 th5i t"ng l=n thnh bi( .6c bi!n b&c h3i v csng v6i s8ng bi!n t"ng bt m*ng thWo bi m"&i l*n tr"+#n vo khng khd( 9c C" tr4nh 'hDn h"| th&i r* ec /ng thBc v<t tB nhi=n cgng 'ht thi nhi#" chAt khd cc 'hn ng ho hc gi* nhng khd tB nhi=n h4nh thnh cc khd s"n"* nitrit cc lo7i m"&i v(v((( 9c lo7i bi khd n+ /#" gD+ nhilm khng khd(
L; #gucn n=nn t>oH .g"1n gD+ nhilm nhDn t7o rAt /* d7ng nhng chE +" l do ho7t /ng cng nghi' /&t ch+ nhi=n li" ho th7ch v ho7t /ng cE* cc 'h3ng tin gi*o thng( .g"1n nhilm cng nghi' do h*i C" tr4nh sn e"At gD+ r*H
S" tr4nh /&t nhi=n li" thi r* rAt nhi#" khd /c /i C"* cc &ng kh8i cE* cc nh m+ vo khng khd( o b&c h3i rK r thAt thot tr=n dD+ ch"+#n sn e"At sn 'hpm v tr=n cc /ng &ng d~n ti( .g"1n thi cE* C" tr4nh sn e"At n+ cgng c8 th! /0c hxt v th5i r* ngoi bng h th&ng thng gi8(
9c ngnh cng nghi' chE +" gD+ nhilm khng khd b*o g1mH nhit /inc v<t li" eD+ dBngc ho chAt v 'hDn b8nc dt v giA+c l"+n kimc thBc 'hpmc 9c ed nghi' c3 khdc 9c nh m+ th"c ngnh cng nghi' nhjc Gi*o thng v<n tic b=n c7nh /8 'hi k! /n sinh ho7t cE* con ngi( Cc tc nhn n6 gy nhiQm =hng =h[D 9c chAt v tc nhDn gD+ nhilm khng khd g1mH 9c lo7i oeit nhH nit3 oeit Z. . P[ nit3 /ioeit Z.P[ uP 9 )Pu v cc lo7i khd h*logWn Zclo brom it[( 9c h0' chAt lo( 9c chAt t5ng h0' Z=tW bWn}Wn[( 9c chAt l3 lVng Zbi rkn bi lwng bi vi sinh v<t[ nitr*t s"n*t cc 'hDn tV c*cbon sol khd m"i kh8i s3ng ms 'hAn ho*( 9c lo7i bi nong bi /At / bi kim lo7i nh /1ng ch4 skt k>m nikWn thic c*/imi((( zhd C"*ng ho nh o}n . JP. .L *n/Wh+t Wt+lWn((( 9hAt thi 'h8ng e7( .hit /( ?ing 1n(
u" tc nhDn nhilm /;" sinh r* chE +" do C" tr4nh /&t ch+ nhi=n li" v sn e"At cng nghi'( 9c tc nhDn nhilm khng khd c8 th! 'hDn thnh h*i d7ngH d7ng h3i khd v d7ng 'h;n tV nhw( ?"+ nhi=n 'h;n l6n cc tc nhDn nhilm /#" gD+ tc h7i /&i v6i sc khwW con ngi( ?c nhDn nhilm /0c chi* lm h*i lo7iH s3 cA' v th cA'( u"n"* /ioeit sinh r* do /&t ch+ th*n /8 l tc nhDn nhilm s3 cA'( .8 tc /ng trBc ti' t6i b 'h<n ti' nh<n( u*" /8 khd n+ l7i li=n kt v6i e+ v n6c cE* khng khd s7ch /! t7o thnh *eit s"n"ric Z) Pun[ r3i e"&ng /At csng v6i n6c m* lm th*+ /5i ') cE* /At v cE* th"| vBc tc /ng eA" t6i nhi#" thBc v<t /ng v<t v vi sinh v<t( .h v<+ m* *eit l tc nhDn nhilm th cA' /0c t7o thnh do sB kt h0' u P v6i n6c( 9gng c8 nhng trng h0' cc tc nhDn khng gD+ nhilm li=n kt C"*ng ho v6i nh*" /! t7o thnh tc nhDn nhilm th cA' m6i gD+ tc /ng eA"( 93 th! sinh v<t 'hn ng /&i v6i cc tc nhDn nhilm 'h th"c vo n1ng / nhilm v thi gi*n tc /ng( 1Fc ( nhiQm =hng =h[ (-c 0i>u th: nh th7 n6D 93 C"*n Jo v mi trng cE* i$ bi!" thX nhilm khng khd bng ch s& ch"pn nhilm ZFuG[ thWo ngng *n ton v ng"+ hi!m /&i v6i sc kho cE* ngi( FuG l mt ch s& th" /0c khi tdnh t6i nhi#" ch s& nhilm vd d t5ng cc h7t l3 lVng uP 9 f .P /0c tdnh thWo gQmfQgi hooc trong T ng+( ." FuG th R{nU l khng khd c8 chAt l0ng t&t( ." FuG th OR{TRR l tr"ng b4nh khng nh h,ng t6i sc kho cE* ngi( ." FuG th TRR{TUU l khng t&t( ." FuG th PRR{PUU l rAt khng t&t( ." FuG th fRR{fUU l ng"+ hi!m lm 'ht sinh mt s& bnh( ." FuG tr=n nRR l rAt ng"+ hi!m c8 th! gD+ cht ngi(
B* vo ch s& FuG m nhng ngi c8 / t"5i v sc kho khc nh*" s> /0c thng bo tr6c v gim cc ho7t /ng ngoi tri( Cc =h[ nhn tN6 n6 gy nhiQm =hng =h[ nguy hi>m nh+t ("i v)i c6n ngi v =h[ !uy>n tri (+tD 9c khd nhDn t7o ng"+ hi!m nhAt /&i v6i sc kho con ngi v khd C"+!n tri /At /M /0c bit /n g1mH 9*cbon /ioeit Z9P[c ioeit u"n"* ZuP[(c 9*cbon monoeit Z9[c .it3 oeit Z. P[c 9lorol"oroc*cbon ZcKn gi l 99[ v i=t*n Z9)n[( 3; %D@Lon ?iooit p%O2qj 9P v6i hm l0ng R Rf trong khd C"+!n l ng"+=n li" cho C" tr4nh C"*ng h0' /! sn e"At n%ng s"At sinh hc s3 cA' , cD+ e*nh( ?hng thng l0ng 9 P sn sinh mt cch tB nhi=n cDn bng v6i l0ng 9P /0c sV dng cho C"*ng h0'( )*i lo7i ho7t /ng cE* con ngi l /&t nhi=n li" ho th7ch v 'h rhng /M lm cho C" tr4nh tr=n mAt cDn bng c8 tc /ng eA" t6i khd h<" ton c;"( 2; fiooit /unruP p/O2qj ioeit s"n"* ZuP[ l chAt gD+ nhilm khng khd c8 n1ng / thA' trong khd C"+!n t<' tr"ng chE +" , t;ng /&i l"( ioeit s"n"* sinh r* do nxi lV* 'h"n do /&t nhi=n li" th*n d;" khd /&t sinh kh&i thBc v<t C"ong s"n"* (v(v((( u P rAt /c h7i /&i v6i sc kho cE* ngi v sinh v<t gD+ r* cc bnh v# 'h5i khd 'h C"n( u P trong khng khd khi go' oe+ v n6c t7o thnh *eit t<' tr"ng trong n6c m* gD+ r* hin t0ng m* *eit( ^; %P@Lon monooit p%Oqj 9 /0c h4nh thnh do vic /&t ch+ khng ht nhi=n li" ho th7ch nh th*n d;" v mt s& chAt h" c3 khc( zhd thi th cc /ng c3 eW m+ l ng"1n gD+ nhilm 9 chE +" , cc thnh 'h&( )ng n%m tr=n ton c;" sn sinh khong qRR tri" tAn 9( 9 khng /c v6i thBc v<t v4 cD+ e*nh c8 th! ch"+!n ho 9 9P v sV dng n8 trong C" tr4nh C"*ng h0'( -4 v<+ thm thBc v<t /0c eWm l tc nhDn tB nhi=n c8 tc dng lm gim nhilm 9( zhi con ngi , trong khng khd c8 n1ng / 9 khong POR ''m s> bX tV vong( H; #ith ooit p#2Oqj .P l lo7i khd gD+ hi" ng nh kdnh /0c sinh r* trong C" tr4nh /&t cc nhi=n li" ho th7ch( )m l0ng cE* n8 /*ng t%ng d;n tr=n 'h7m vi ton c;" hng n%m khong th R P { f( it l0ng nhw .P khc eDm nh<' vo khd C"+!n do kt C" cE* C" tr4nh nitr*t ho cc lo7i 'hDn b8n h" c3 v v c3( .P eDm nh<' vo khng khd s> khng th*+ /5i d7ng trong thi gi*n di ch khi /7t t6i nhng t;ng tr=n cE* khd C"+!n n8 m6i tc /ng mt cch ch<m ch7' v6i ng"+=n tV oe+( 5( %eororeuoro@P@Lon fvit tdt J CmCgn 99 l nhng ho chAt do con ngi t5ng h0' /! sV dng trong nhi#" ngnh cng nghi' v th /8 eDm nh<' vo khd C"+!n( 99 TT hooc 99 Jf hooc 99JP hooc 9P9JP ZcKn gi l rWon TP hooc TP[ l nhng chAt thng dng cE* 99( it l0ng nhw 99 khc l 9)9 TP Zhooc PP[ 99Jn v 9n cgng eDm nh<' vo khd C"+!n( 9 h*i h0' chAt 99 TT v 99 TP hooc rWon /#" l nhng h0' chAt c8 m nghN* kinh t c*o vic sn e"At v sV dng chxng /M t%ng l=n rAt nh*nh trong h*i th<' k| vh* C"*( 9hxng t1n t7i c , d7ng sol khd v khng sol khd( 7ng sol khd thng lm t5n h7i t;ng }n do /8 l sB bo /ng v# mi trng nhng d7ng khng sol khd th4 v~n ti' tc sn e"At v ng+ cng t%ng v# s& l0ng( 99 c8 tdnh 5n /Xnh c*o v khng bX 'hDn h"|( zhi 99 /7t t6i th0ng t;ng khd C"+!n chxng s> /0c cc ti* cBc tdm 'hDn h"|( ?&c / 'hDn h"| 99 s> rAt nh*nh n" t;ng }n bX t5n th3ng v cc bc e7 cBc tdm t6i /0c nhng t;ng khd C"+!n thA' h3n( S; MJtPn p%*HqH i=t*n l mt lo7i khd gD+ hi" ng nh kdnh( .8 /0c sinh r* th cc C" tr4nh sinh hc nh sB mWn ho /ng r"t cE* /ng v<t c8 g"&c ch" v nhng /ng v<t khc sB 'hDn gii k khd , /At ng<' n6c r"ng lx* ch+ rhng v /&t nhi=n li" ho th7ch( 9) n thxc /p+ sB e+ ho h3i n6c , t;ng b4nh l"( uB gi* t%ng h3i n6c gD+ hi" ng nh kdnh m7nh h3n nhi#" so v6i hi" ng trBc ti' cE* 9) n( )in n*+ hng n%m khd C"+!n th" nh<n khong th nRR /n tqOeTRTPg 9)n( 9'ng R]6n , gCD
zhd }on g1m f ng"+=n tV oe+ ZR f[( ?;ng b4nh l" nm tr=n t;ng /&i l" v6i r*nh gi6i tr=n d*o /ng trong khong / c*o OR km( 9 z).G PO zi ?@.G ?.G b4nh l" t1n t7i mt l6' khng khd gi" khd }on Zf[ thng /0c gi l t;ng }on( )m l0ng khd }on trong khng khd rAt thA' chim mt 'h;n tri" ch , / c*o PO { fR km khd }on m6i /<m /oc h3n Zchim t l TQTRR(RRR trong khd C"+!n[( .gi t* gi t;ng khd C"+!n , / c*o n+ l t;ng }on( ." t;ng }on bX thEng mt l0ng l6n ti* tV ngo7i s> chi" thng e"&ng ?ri /At( 9on ngi s&ng tr=n ?ri /At s> mkc bnh "ng th d* thBc v<t khng chX" n5i nhi#" ti* tV ngo7i chi" vo s> bX mAt d;n kh n%ng miln dXch cc sinh v<t d6i bi!n bX t5n th3ng v cht d;n( J,i v<+ cc n6c tr=n th gi6i /#" rAt lo s0 tr6c hin t0ng thEng t;ng }on( Nguyn nhn n6 d^n (7n thIng t'ng R]6nD ?hng TR n%m TUvO cc nh kho* hc nh 'ht hin thA+ t;ng khd o}on tr=n khng tr"ng .*m cBc e"At hin mt l: thEng rAt l6n bng din tdch n6c i$( .%m TUvt cc nh kho* hc c l7i 'ht hin t;ng khd o}on , vsng tri Jkc cBc c8 hin t0ng mwng d;n c8 nghN* l chng b*o lD" n* t;ng o}on , Jkc cBc cgng s> bX thEng( ?in n+ nh*nh ch8ng /0c tr"+#n khk' th gi6i v lm chAn /ng d l"<n( 9c nh kho* hc /#" cho rng ng"+=n nhDn n+ c8 li=n C"*n t6i vic sn e"At v sV dng tE l7nh tr=n th gi6i( u, dN tE l7nh c8 th! lm l7nh v bo C"n thBc 'hpm /0c lD" l v4 trong h th&ng &ng d~n kh2' kdn 'hd* s*" tE l7nh c8 ch* lo7i d"ng dXch rWon th! lwng Zthng gi l g*s[( .h c8 d"ng dXch ho hc n+ tE l7nh m6i lm l7nh /0c( "ng dXch rWon c8 th! b*+ h3i thnh th! khd( zhi ch"+!n s*ng th! khd rWon b&c thng l=n t;ng o}on trong khd C"+!n ?ri /At v 'h v kt c;" t;ng n+ lm gim n1ng / khd o}on( zhng nhng tE l7nh m+ l7nh c;n dsng /n rWon m trong d"ng dXch giot tp+ b4nh c" ho cgng sV dng rWon v cc chAt th"c d7ng rWon( ?rong C" tr4nh sn e"At v sV dng cc ho chAt /8 khng trnh khwi thAt thot mt l0ng l6n hot chAt d7ng rWon b&c h3i b*+ l=n 'h h"| t;ng o}on( S"* /8 chxng t* thA+ rng t;ng }on bX thEng chdnh l do cc chAt khd th"c d7ng rWon gD+ r* cc ho chAt /8 khng tB c8 trong thi=n nhi=n m do con ngi t7o r*( @y rng con ngi l thE 'h7m lm thEng t;ng o}on /W do7 sc kho cE* chdnh m4nh u6m nghng sn e"At v sV dng cc ho chAt d7ng rWon l bin 'h' h" hi" nhAt /! c" t;ng o}on( .hi#" hi tho C"&c t /M bn tdnh cc bin 'h' khkc 'hc ng"+ c3 thEng rng t;ng o}on( TTP n6c th"c kh&i 9ng /1ng 9hD" " Z9[ /M nhAt trd /n c"&i th k| n+ s> chAm dt sn e"At v sV dng cc ho chAt th"c d7ng rWon( -4 v<+ cc nh kho* hc /*ng nghi=n c" sn e"At lo7i ho chAt khc th*+ th cc ho chAt , d7ng rWon /1ng thi s> ch"+!n gi*o cng ngh sn e"At cho cc n6c /*ng 'ht tri!n( 98 nh v<+ vic nghng sn e"At rWon m6i tr, thnh hin thBc( i"&n /7t /0c +=" c;" thit thBc n+ khng ch ri=ng mt vi n6c m c th gi6i /#" 'hi c& gkng th4 m6i c8 th! bo v /0c t;ng o}on cE* ?ri /At( 1# #xit , gCD i* *eit /0c 'ht hin r* /;" ti=n n%m TUnv t7i ?h" i!n( .g"+=n nhDn l v4 con ngi /&t nhi#" th*n / d;" mw( ?rong th*n / v d;" mw thng ch* mt l0ng l" h"Ynh cKn trong khng khd l7i rAt nhi#" khd nit3( ?rong C" tr4nh /&t c8 th! sinh r* cc khd u"n"* /ioeit Zu P[ .it3 /ioeit Z.P[( 9c khd n+ ho t*n v6i h3i n6c trong khng khd t7o thnh cc h7t *eit s"n"*ric Z) Pun[ *eit nit3ric Z).f[( zhi tri m* cc h7t *eit n+ t*n l~n vo n6c m* lm / ') cE* n6c m* gim( ." n6c m* c8 / ') d6i O q /0c gi l m* *eit( o c8 / ch"* kh l6n n6c m* c8 th! ho t*n /0c mt s& bi kim lo7i v eit kim lo7i c8 trong khng khd nh eit ch4 ((( lm cho n6c m* tr, n=n /c h3n /&i v6i cD+ c&i v<t n"i v con ngi( i* *eit nh h,ng eA" t6i cc th"| vBc Z*o h1[( 9c dKng ch+ do m* *eit /5 vo h1 *o s> lm / ') cE* h1 *o gim /i nh*nh ch8ng cc sinh v<t trong h1 *o s"+ +" hooc cht hon ton( )1 *o tr, thnh cc th"| vBc cht(
i* *eit nh h,ng eA" t6i /At do n6c m* ng;m e"&ng /At lm t%ng / ch"* cE* /At ho t*n cc ng"+=n t& trong /At c;n thit cho cD+ nh c*nei Z9*[ i*gi= Zig[ ((( lm s"+ thoi /At cD+ c&i k2m 'ht tri!n( I cD+ go' m* *eit s> bX ch+ lAm chAm m;m s> cht kh lm cho kh n%ng C"*ng h0' cE* cD+ gim cho n%ng s"At thA'( i* *eit cKn 'h h"| cc v<t li" lm bng kim lo7i nh skt /1ng k>m ((( lm gim t"5i th cc cng tr4nh eD+ dBng( GC H#6 0u\i H)m_ =hng =h[ tr6ng thnh ph" ,Ni 0: nhiQm r+t n`ngD L* n*+ chxng t* thng nghW n8i khng khd b"5i s6m trong lnh nhAt v mi ngi dDn thnh 'h& thng t<' l"+n ch7+ nh+ ho7t /ng th! dc th! th*o vo sng s6m hng ng+( .hng g;n /D+ cc nh kho* hc l7i cnh tnh rng , nhng thnh 'h& c8 ngnh cng nghi' v gi*o thng v<n ti 'ht tri!n khng khd b"5i s6m khng nhng trong lnh m cKn bX nhilm rAt nong( -4 s*o cc nh kho* hc l7i /* r* kt l"<n tri ng0c v6i nh<n /Xnh lD" n*+ cE* nhi#" ngi ic / trong lnh cE* khng khd /0c C"+t /Xnh b,i thnh 'h;n cc chAt trong khng khd nhAt l nhng chAt /c h7i /&i v6i c3 th! con ngi( J*n ng+ nh nkng mot tri lm nhit / khng khd t%ng c*o kh8i thi cE* cc nh m+ eW c v bi /At ct do cc lo7i eW c"&n l=n b*+ lVng l3 trong khng khd( n khi mot tri lon nhit / khng khd gim d;n( S"* mt /=m mot /At mt d;n nhit l0ng to vo khng tr"ng cch mot /At mA+ tr%m m2t h4nh thnh t;ng khng khd tr=n n8ng d6i l7nh gi&ng nh chic n1i ' e"&ng mot /At( Ixc n+ kh8i thi cE* cc nh m+ khng th! b&c l=n c*o /! to vo t;ng mD+ m ch l"pn C"pn , g;n mot /At v6i n1ng / m:i lxc mt /<m /oc( ." lxc n+ tr=n mot /At long gi8 / nhilm khng khd s> cng t%ng( -4 th cc nh kho* hc kh"+=n dDn c cc thnh 'h& cng nghi' n=n ch"+!n thi gi*n t<' th! dc v rn l"+n c3 th! th sng s6m s*ng khong TR gi sng v f gi chi#" l thdch h0' nhAt( GC H#6 =hng =h[ tr6ng nh cYng 0: nhiQmD )in n*+ nhi#" gi* /4nh , n6c t* v~n dsng th*n lm chAt /&t( J' th*n thi r* mt l0ng khd c*cbonic kh l6n nhng ds dsng b' g* hooc b' d;" trong nh cgng khng trnh /0c vic thi r* khd c*cbonic( .goi r* trong C" tr4nh eo nA" thc %n s> b&c r* cc h7t chAt d;" m lm nhilm khng khd trong b'( iot khc /i#" kin s&ng hin n*+ , cc thnh 'h& cKn ch<t chi c3 th! con ngi l"n to r* khd c*cbonic v m1 hi ch* k! nhng ngi hxt th"&c l thi r* mt l0ng l6n kh8i th"&c lm nhilm khng khd trong nh ,( .hng n3i 1n o hooc gi r2t ngi t* l7i thng /8ng kdn cV* s5 Z/! ch&ng 1n v ch&ng r2t[ khin cc lo7i khd /c h7i khng thot r* ngoi /0c( .hng /1 dsng m6i sV dng trong cc gi* /4nh nh thm nilon giA+ dn tng /1 nhB* v(v(((cgng /Wm thWo vo 'hKng , cc chAt nhilm nh tol"Wn mWt+lbWn}Wn orm*l/Wh+t ((( .hng ho chAt n+ /#" rAt c8 h7i /&i v6i sc khwW con ngi( ." trong nh c8 n"i ch8 mo v tr1ng nhi#" ho* cD+ cnh s> lm t%ng th=m l0ng khd c*cbonic v msi hi trong 'hKng ,( Ji v cc t7' chAt khd k! tr=n l"n b*+ l3 lVng trong khng khd km thWo cc lo7i vi trsng dN nhi=n s> nh h,ng khng t&t t6i sc khwW con ngi( i"&n gii C"+t vAn /# nhilm khng khd trong nh , c;n m, nhi#" cV* s5 thng khd thng e"+=n C"2t dn l*" chsi nh cV* lm v sinh c nhDn /#" /on v khng n=n n"i /ng v<t trong 'hKng ,( Jhng =h[ tr6ng thnh ph" v ,ng !u =hc nh#u nh th7 n6D
-o ms* h khi /i th thnh 'h& v# lng C"= t* cm thA+ khng khd , h*i vsng khc nh*" rAt ry rt( .hng ngi thng s&ng , thn C"= cgng rAt tB ho v# khng khd trong lnh n3i m4nh c trx( 9c nh kho* hc /M nghi=n c" v ch r* nhng khc nh*" c3 bn trong khng khd h*i vsng lH T=s n=Ztj zhng khd thnh 'h& thng c8 nhi#" vi kh"pn vi trsng gD+ bnh h3n , nng thn b,i v4 trong thnh 'h& m<t / dDn c*o tr*o /5i hng ho nhi#" sn e"At v eD+ dBng 'ht tri!n t7o r* l0ng rc l6n 'hDn tn kh8 th" gom kX' thi gD+ nhilm mi trng( .gi th cc vsng khc nh*" C"* l7i nhi#" m*ng m;m bnh th nhi#" n3i /n( zhng khd l" thng k2m v4 v6ng nh c*o t;ng cgng t7o c3 hi cho vi trsng gD+ bnh t<' tr"ng v t1n t7i lD" h3n( , nng thn m<t / dDn l" l0ng ngi v hng ho C"* l7i /#" thA' n=n chAt thi dt chE +" l chAt h" c3 mt lo7i rc thi c8 th! dsng lm 'hDn b8n r"ng( .ng thn ngi th* nhi#" cD+ e*nh t7o cm gic t3i mt dl chX" l7i c8 kh n%ng tit r* /0c nhng chAt khng kh"pn thBc v<t n=n l0ng vi trsng gD+ bnh trong khng khd cgng dt h3n( T=s =Pij .hit / khng khd thnh 'h& c*o h3n , nng thn cKn / pm l7i thA' h3n( -o ms* h nhit / khng khd thnh 'h& c8 th! c*o h3n cc vsng nng thn th P /n q R9 nhit / t7i nhng b# mot 'hE g7ch b= tng c*o h3n nhit / khng khd th O /n v R9( 8 l do , thnh 'h& khng khd l" thng k2m lm gim sB 'hDn tn nhit( .hi#" eW m+ t /i l7i nhi#" nh m+ ed nghi' sn e"At dsng lK /&t thi nhi#" nhit vo khng khd( G7ch b= tng /ng nhB* hA' th bc e7 mot tri rAt t&t n8ng l=n v to nhit vo khng khd( iot n6c *o h1 l7i dt /At bX 'hE g7ch nhB* b= tng khng cho n6c trong /At b&c h3i vh* khng ti=" h*o /0c nhit vh* lm khng khd kh h3n( , nng thn ng0c l7i khng khd khng bX chW chkn n=n l" thng t&t h3n( 9c ng"1n thi nhit nhDn t7o nh , thnh 'h& dt h3n nhi#"( 9D+ c&i l7i nhi#" t7o mt l6' 'hE t&t chkn khng cho nh sng mot tri trBc ti' /&t n8ng /At v cKn ti=" th mt 'h;n n%ng l0ng mot tri cho C"*ng h0'( iot /At v mot n6c /#" b&c h3i t&t ti=" th b6t n%ng l0ng th nh nkng mot tri( T=s LPj zhng khd thnh 'h& nhi#" bi bpn h3n khng khd nng thn do trong thnh 'h& t<' tr"ng nhi#" nh m+ ed nghi' thi nhi#" kh8i bi khd /c( -ic eD+ dBng /o /At ch"+=n ch, v<t li" diln r* thng e"+=n rc thi khng dn kX' l ng"1n t7o r* bi bpn /ng k!( ?r=n /ng 'h& eW m+ t thng e"+=n /i l7i nghi#n vn /At ct v c"&n bi b*+ l=n( zhng khd kh n8ng lm cho bi l3 lVng nhi#" v lD" h3n( J# mot thnh 'h& khng bng 'hng nhi#" nh c*o thA' khc nh*" cgng dl t7o cc vsng gi8 eo+ c"&n bi b*+ l=n( T=s tj ?rong thnh 'h& /ng c3 t eW m+ cc ho7t /ng sn e"At b"n bn gii trd t7o r* nhi#" ting 1n( ?hnh 'h& l7i khng c8 nhi#" cc di cD+ e*nh cn ting 1n m ch c8 nhi#" nh eD+ b= tng lm cho s8ng Dm di /i di l7i h:n /n v kh8 chX" h3n( T=s ndmj zhng khd thnh 'h& nhAt l nhng vsng cng nghi' v gi*o thng 'ht tri!n thng c8 ch* rAt nhi#" khd /c h7i nh eit cE* l" h"Ynh nit3 c*cbon ch4((( 9c chAt n+ c8 tc /ng eA" t6i sc kho con ngi v mi trng gD+ n=n cc bnh 'ht sinh th nhilm khng khd( ?8m l7i khng khd thnh 'h& thng bX nhilm nong n# h3n nhi#" so v6i khng khd nng thn do /8 khng c8 l0i cho tDm lm v sc kho con ngi( .hi#" C"&c gi* tr=n th gi6i /M v /*ng /;" t nhi#" cng sc v ti#n cE* cho vic nghi=n c" t4m r* nhng gii 'h' khkc 'hc hin tr7ng nhilm mi trng nong n# t7i cc thnh 'h& l6n( ?"+ nhi=n vAn /# v~n ch* th! gii C"+t ng*+ /0c( .hng ngi /*ng s&ng trong cc thnh 'h& / thX /ng dDn c;n hi!" ry nhng nh0c /i!m cE* mi trng n3i /D+ /! tB c8 bin 'h' bo v v th*m gi* vo sB nghi' bo v mi trng ch"ng cE* c cng /1ng( U+t , gCD U+t hCnh thnh nh th7 n6D
`Ct ha, th% nhong J Jp ngoi c_ng ca thEch +(,Hn '* 'in !%i tA nhiBn Ki tc !ng t%ng h"p ca nc& 2h;ng 2hR& #inh v8t( 9c thnh 'h;n chdnh cE* /At l chAt khong n6c khng khd msn v cc lo7i sinh v<t th vi sinh v<t cho /n cn trsng chDn /&t v(v((( ?hnh 'h;n chdnh cE* /At /0c tr4nh b+ trong h4nh s*"H
At c8 cA" trxc h4nh thi rAt /oc trng eWm e2t mt 'h~" din /At c8 th! thA+ sB 'hDn t;ng cA" trxc th tr=n e"&ng d6i nh s*"H ?;ng thm mc v rl cw /0c 'hDn h"| , mc / khc nh*"( ?;ng msn thng c8 m;" th~m h3n t<' tr"ng cc chAt h" c3 v dinh dng cE* /At( ?;ng rV* tri do mt 'h;n v<t chAt bX rV* tri e"&ng t;ng d6i( ?;ng tdch t ch* cc chAt ho t*n v h7t s2t bX rV* tri th t;ng tr=n( ?;ng / mj bX bin /5i dt nhi#" nhng v~n gi /0c cA" t7o cE* /( ?;ng / g&c ch* bX 'hong ho hooc bin /5i(
i:i mt lo7i /At 'ht sinh tr=n m:i lo7i / trong /i#" kin thi tit v khd h<" t3ng tB nh*" /#" c8 csng mt ki!" cA" trxc 'h~" din v / d+( ?hnh 'h;n khong cE* /At b*o g1m b* lo7i chdnh l khong v c3 khong h" c3 v chAt h" c3( zhong v c3 l cc mnh khong v<t hooc / v vn /M v /*ng bX 'hDn h"| thnh cc khong v<t th sinh( 9hAt h" c3 l ec cht cE* /ng thBc v<t /M v /*ng bX 'hDn h"| b,i C";n th! vi sinh v<t trong /At( zhong h" c3 chE +" l m"&i h"m*t do chAt h" c3 s*" khi 'hDn h"| t7o thnh( .goi cc lo7i tr=n n6c khng khd cc sinh v<t v kWo s2t tc /ng t3ng h: v6i nh*" t7o thnh mt h th&ng t3ng tc cc vKng t";n hon cE* cc ng"+=n t& dinh dng nit3 'ht'ho v(v((( 9c ng"+=n t& ho hc trong /At t1n t7i d6i d7ng h0' chAt v c3 h" c3 c8 hm l0ng bin /ng v 'h th"c vo C" tr4nh h4nh thnh /At( ?hnh 'h;n ho hc cE* /At v / mj , gi*i /o7n /;" cE* C" tr4nh h4nh thnh /At c8 C"*n h chot ch> v6i nh*"( -# s*" thnh 'h;n ho hc cE* /At 'h th"c nhi#" vo sB 'ht tri!n cE* /At cc C" tr4nh ho lm sinh hc trong /At v tc /ng cE* con ngi( uB h4nh thnh /At l mt C" tr4nh lD" di v 'hc t7' c8 th! chi* cc C" tr4nh h4nh thnh /At thnh b* nh8mH S" tr4nh 'hong ho C" tr4nh tdch l"$ v bin /5i chAt h" c3 trong /At C" tr4nh di ch"+!n khong chAt v v<t li" h" c3 trong /At( ?h*m gi* vo sB h4nh thnh /At c8 cc +" t&H g&c sinh v<t ch / khd h<" /X* h4nh thi gi*n( 9c +" t& tr=n t3ng tc 'hc t7' v6i nh*" t7o n=n sB /* d7ng cE* cc lo7i /At tr=n b# mot th7ch C"+!n( J=n c7nh C" tr4nh h4nh thnh /At /X* h4nh b# mot tri /At cKn chX" sB tc /ng 'hc t7' cE* nhi#" hin t0ng tB nhi=n khc nh /ng /At nxi lV* nDng c*o v st lxn b# mot tc /ng cE* n6c m* dKng ch+ s8ng bi!n gi8 b%ng h v ho7t /ng cE* con ngi( Cc nguyn t" h6 hKc v Hinh v5t tr6ng (+t (-c phn chi# nh th7 n6D
?hWo hm l0ng v nh" c;" dinh dng /&i v6i cD+ tr1ng cc ng"+=n t& ho hc cE* /At /0c chi* thnh b* nh8mH .g"+=n t& /* l0ngH ui l W 9* ig z F u . 9 )( .g"+=n t& vi l0ngH in n 9" J io 9o(v(v((( .g"+=n t& 'h8ng e7H _ ?h @* v(v(((
)m l0ng cc ng"+=n t& tr=n d*o /ng trong 'h7m vi rng 'h th"c vo lo7i /At v cc C" tr4nh sV dng /At( uinh v<t trong /At /0c chi* lm b* nh8m chE +"H thBc v<t vi sinh v<t v /ng v<t /At( ?hBc v<t chE +" l cc lo7i thBc v<t b<c c*o c8 kh n%ng C"*ng h0' /! t5ng h0' r* cc chAt h" c3 nh8m 9q)TPq( -i sinh v<t g1m vi kh"pn nAm to chim khong R P { R f l0ng chAt h" c3 cE* /At( -i kh"pn trong /At c8 nhi#" nh8m nh nh8m 'hDn h"| h+/r*t c*cbon nh8m ch"+!n ho nit3 nh8m vi kh"pn l" h"Ynh skt m*ng*n 'ht'ho v(v(((
-i sinh v<t /At c8 nhim v 'hDn gii ec /ng thBc v<t tdch l"$ chAt dinh dng th mi trng e"ng C"*nh( ng v<t /At g1m gi"n /At ti!" txc nh"+ln th! v /ng v<t c8 e3ng th*m gi* tdch cBc vo C" tr4nh 'hDn h"| ec /ng thBc v<t /o e6i /At t7o /i#" kin cho khng khd n6c v vi sinh v<t thBc hin C" tr4nh 'hDn h"| chAt h" c3 gix' cho thBc v<t b<c c*o dl dng lA+ /0c chAt dinh dng th /At( 9i nguyn (+t , gCD At l mt d7ng ti ng"+=n v<t li" cE* con ngi( At c8 h*i nghN*H /At /*i l n3i , eD+ dBng c3 s, h7 t;ng cE* con ngi v th5 nhng l mot bng /! sn e"At nng lDm nghi'( At thWo nghN* th5 nhng l v<t th! thi=n nhi=n c8 cA" t7o /c l<' lD" /i h4nh thnh do kt C" cE* nhi#" +" t&H / g&c /ng thBc v<t khd h<" /X* h4nh v thi gi*n( ?hnh 'h;n cA" t7o cE* /At g1m cc h7t khong chim nR h0' chAt h"mic O khng khd PR v n6c fO( Gi trX ti ng"+=n /At /0c /o bng s& l0ng din tdch Zh* km P[ v / 'h4 Z/ m;" m thdch h0' cho tr1ng cD+ cng nghi' v l3ng thBc[(
?i ng"+=n /At cE* th gi6i thWo th&ng k= nh s*"H ?5ng din tdch Tn(ttt tri" h* v6i T(OPt tri" h* /At /8ng b%ng v Tf(POT tri" h* /At khng 'hE b%ng( ?rong /8 TP t5ng din tdch l /At c*nh tc Pn l /1ng cw fP l /At rhng v fP l /At c trx /;m l;+( in tdch /At c8 kh n%ng c*nh tc l f(PRR tri" h* hin m6i kh*i thc h3n T(ORR tri" h*( ?| trng /At /*ng c*nh tc tr=n /At c8 kh n%ng c*nh tc , cc n6c 'ht tri!n l tRc , cc n6c /*ng 'ht tri!n l fq( ?i ng"+=n /At cE* th gi6i hin /*ng bX s"+ thoi nghi=m trng do e8i mKn rV* tri b7c m;" nhilm mon nhilm 'hn v nhilm /At bin /5i khd h<"( )in n*+ TR /At c8 ti#m n%ng nng nghi' bX s* m7c ho( At l mt h sinh thi hon chnh n=n thng bX nhilm b,i cc ho7t /ng c" con ngi( r nhilm /At c8 th! 'hDn lo7i thWo ng"1n g&c 'ht sinh thnh nhilm do chAt thi cng nghi' chAt thi sinh ho7t chAt thi cE* cc ho7t /ng nng nghi' nhilm n6c v khng khd th cc kh" dDn c t<' tr"ng( 9c tc nhDn gD+ nhilm c8 th! 'hDn lo7i thnh tc nhDn ho hc sinh hc v v<t lm( U phC nhiu cI# (+t , gCD
` phV nhiB( ca !Ct ha, c\n g5i J 2h: nng #:n x(Ct ca !Ct J t%ng h"p cc !i9( 2in& cc ,( t- !H !:m ':o cho cD, t<@ng #inh t<Gng v pht t<iHn t-t( .hng /i#" kin /8 lH ;+ /E cc chAt dinh dng c;n thit , d7ng dl ti=" /&i v6i cD+ tr1ng( pm thdch h0'( .hit / thdch h0'( 9h / khng khd thdch h0' cho h hA' cE* thBc v<t v ho7t /ng cE* vi sinh v<t( zhng c8 /c chAt( zhng c8 cw d7i /At t3i e&' /m bo cho h rl 'ht tri!n(
o /8 m"&n t%ng / 'h4 nhi=" cE* /At v th" /0c n%ng s"At c*o 5n /Xnh c;n 'hi tc /ng /1ng thi cc +" t& /&i v6i /i s&ng cD+ tr1ng( 98 th! dsng cc bin 'h' nh th"| l0i k$ th"<t lm /At 'hDn b8n ch / c*nh tc ((( /! ci t7o /At( 9h7 n6 , nhiQm mi trng (+tD ] nhiYm m;i t<=ng !Ct !"c x)m J tCt c: cc hin t"ng Jm nhiYm '[n m;i t<=ng !Ct 'Gi cc chCt ; nhiYm( .gi t* c8 th! 'hDn lo7i /At bX nhilm thWo cc ng"1n g&c 'ht sinh hooc thWo cc tc nhDn gD+ nhilm( ." thWo ng"1n g&c 'ht sinh c8H r nhilm /At do cc chAt thi sinh ho7t( r nhilm /At do chAt thi cng nghi'( r nhilm /At do ho7t /ng nng nghi'(
?"+ nhi=n mi trng /At c8 nhng /oc ths v mt s& tc nhDn gD+ nhilm c8 th! csng mt ng"1n g&c nhng l7i gD+ tc /ng bAt l0i rAt khc bit( o /8 ngi t* cKn 'hDn lo7i nhilm /At thWo cc tc nhDn gD+ nhilmH r nhilm /At do tc nhDn ho hcH J*o g1m 'hDn b8n . F Zd l0ng 'hDn b8n trong /At[ th"&c trh sD" Zclo h" c3 ? lind*n *ldrin 'hot'ho h" c3 v(v([ chAt thi cng nghi' v sinh ho7t Zkim lo7i nong / ki#m / *eit v(v((([( r nhilm /At do tc nhDn sinh hcH ?rBc kh"pn l th3ng hn cc lo7i km sinh trsng Zgi"n sn v(v((([( r nhilm /At do tc nhDn v<t lmH .hit / Znh h,ng /n t&c / 'hDn h"| chAt thi cE* sinh v<t[ chAt 'h8ng e7 Z_ r*n ?hori urUR GTfT 9sTft[(
9hAt nhilm /n v6i /At C"* nhi#" /;" vo nhng /;" r* th4 rAt dt( ;" vo c8 nhi#" v4 chAt nhilm c8 th! th tr=n tri r3i e"&ng th n6c ch+ vo do con ngi trBc ti' tong cho /At m cgng c8 th! khng mi m /n( ;" r* rAt dt v4 nhi#" chAt nhilm s*" khi thAm vo /At s> l" l7i trong /8( )in t0ng n+ khc e* v6i hin t0ng nhilm n6c sng , /D+ ch c;n chAt nhilm nghng eDm nh<' th4 kh n%ng tB v<n /ng cE* khng khd v n6c s> nh*nh ch8ng t&ng kh chAt nhilm r* khwi chxng( At khng c8 kh n%ng n+ n" thnh 'h;n chAt nhilm C" nhi#" con ngi m"&n khV nhilm cho /At s> go' rAt nhi#" kh8 kh%n v t&n nhi#" cng sc( Cc h% th"ng H.n xu+t tc ( ng (7n mi trng (+t nh th7 n6D
Dn s& tr=n tri /At t%ng l=n /Ki hwi l0ng l3ng thBc thBc 'hpm ng+ cng nhi#" v con ngi 'hi ' dng nhng 'h3ng 'h' /! t%ng mc sn e"At v cng / kh*i thc / 'h4 cE* /At( .hng bin 'h' 'h5 bin nhAt lH ?%ng cng sV dng cc chAt ho hc trong nng lDm nghi' nh 'hDn b8n th"&c trh sD" th"&c dit cw( uV dng cc chAt t%ng cng sinh tr,ng /! c8 l0i cho vic th" ho7ch( uV dng cng c v k$ th"<t hin /7i( i, rng m7ng l6i t6i ti="(
?At c cc bin 'h' n+ /#" tc /ng m7nh /n h sinh thi v mi trng /AtH Im /o ln cDn bng sinh thi do sV dng th"&c trh sD"( Im nhilm mi trng /At do sV dng th"&c trh sD"( Im mAt cDn bng dinh dng( Im e8i mKn v thoi ho /At( Fh h"| cA" trxc cE* /At v cc t5 chc sinh hc cE* chxng do sV dng cc thit bX m+ m8c nong( Im mon ho h*+ ch"* 'hn do ch / t6i ti=" khng h0' lm(
U+t a cc =hu vc cng nghi%p v ( th: 0: nhiQm nh th7 n6D S" tr4nh 'ht tri!n cng nghi' v / thX cgng nh h,ng /n cc tdnh chAt v<t lm v ho hc cE* /At( .hng tc /ng v# v<t lm nh e8i mKn n2n chot /At v 'h h"| cA" trxc /At do cc ho7t /ng eD+ dBng sn e"At v kh*i thc mw( 9c chAt thi rkn lwng v khd /#" c8 tc /ng /n /At( 9c chAt thi c8 th! /0c tdch l"$ trong /At trong thi gi*n di gD+ r* ng"+ c3 ti#m tng /&i v6i mi trng( .gi t* 'hDn chi* cc chAt thi gD+ nhilm /At lm n nh8mH 9hAt thi eD+ dBng chAt thi kim lo7i chAt thi khd chAt thi ho hc v h" c3( 9hAt thi eD+ dBng nh g7ch ng8i th"| tinh &ng nhB* dD+ c' b= tng ((( trong /At rAt kh8 bX 'hDn h"|( 9hAt thi kim lo7i /oc bit l cc kim lo7i nong nh 9h4 z>m 1ng .i kWn 9*dimi((( thng c8 nhi#" , cc kh" kh*i thc mw cc kh" cng nghi'( 9c kim lo7i n+ tdch l"$ trong /At v thDm nh<' vo c3 th! thWo ch":i thc %n v n6c "&ng nh h,ng nghi=m trng t6i sc kho( 9c chAt thi khd v 'h8ng e7 'ht r* chE +" th cc nh m+ nhit /in cc kh" vBc kh*i thc th*n cc kh" vBc nh m+ /in ng"+=n tV c8 kh n%ng tdch l"$ c*o trong cc lo7i /At gi" khong s2t v chAt msn( 9c chAt thi gD+ nhilm /At , mc / l6n l cc chAt tp+ rV* 'hDn b8n th"&c bo v thBc v<t th"&c nh"m m;" v> cng nghi' sn e"At 'in th"c d* cng nghi' sn e"At ho chAt( .hi#" lo7i chAt h" c3 /n th n6c c&ng rMnh thnh 'h& n6c thi cng nghi' /0c sV dng lm ng"1n n6c t6i trong sn e"At cgng l tc nhDn gD+ nhilm /At(
$6#ng mNc h6 , gCD Hoang mEc ho J +( t<Vnh #(, thoi !Ct Ko nhOng tha, !%i v9 2hR h8( v Ko tc !ng ca con ng=i( )o*ng m7c ho /oc bit tc /ng m7nh /&i v6i cc vsng /At kh h7n m v# mot sinh thi /M bX s"+ +"( )o*ng m7c ho gD+ r* sB s"+ gim v# sn e"At l3ng thBc sB ngho /8i( )in n*+ c8 t6i tR t5ng s& cc vsng /At kh h7n cE* th gi6i Zf q t| hWct*[ bX nh h,ng do s"+ thoi(
! ng%n chon n7n ho*ng m7c ho vic sV dng /At b*o g1m c vAn /# tr1ng trt v ch%n th 'hi /0c tin hnh mt cch /xng /kn v# mot mi trng c8 th! chA' nh<n /0c v# mot eM hi v c8 tdnh kh thi( it trong nhng cng c ch&ng ho*ng m7c ho l vic tr1ng cD+ c&i v cc loi thBc v<t khc /! c8 th! gi n6c v d"+ tr4 /0c chAt l0ng /At( A" tr*nh v6i ho*ng m7c ho cc 9hdnh 'hE 'hiH ?hBc hin cc k ho7ch C"&c gi* sV dng /At b#n vng v C"n lm lD" b#n ti ng"+=n n6c( p+ nh*nh cc ch3ng tr4nh tr1ng cD+ thWo h6ng tr1ng nhng loi cD+ 'ht tri!n nh*nh cc cD+ /X* 'h3ng c8 sc chX" h7n t&t v cc loi thBc v<t khc( ?7o /i#" kin /! gix' lm gim nh" c;" cEi /&t thng C"* cc ch3ng tr4nh sV dng cc lo7i n%ng l0ng c8 hi" C" v n%ng l0ng th*+ th( .hng ngi s&ng , nng thn c;n /0c h"An l"+n v# vic bo v /At v n6c kh*i thc n6c nng lDm kt h0' v t6i ti=" th"| l0i C"+ m nhw( 9;n 'hi c8 ch3ng tr4nh C"&c gi* ch&ng ho*ng m7c ho nhm nDng c*o nh<n thc cho cng chxng v# cc bin 'h' gii C"+t vAn /# n+( .gho /8i l mt nhDn t& chdnh /p+ m7nh t&c / cE* sB s"+ thoi v ho*ng m7c ho( 9;n 'hi ci t7o l7i cc vsng /At /M bX s"+ thoi v h6ng d~n cho dDn v# cc l&i sinh s&ng th*+ th h: tr0 cho nhDn dDn eD+ dBng cc do*nh nghi' nhw sV dng cc ng"1n lBc /X* 'h3ng( .goi r* c;n thit l<' mt h th&ng C"&c t ng 'h8 khpn cA' cc h7n hn v6i tr*ng bX /;+ /E v# l3ng thBc thBc 'hpm + t gi*o thng v<n ti ti chdnh(((
U+t ng5p n)c , gCD ?hWo 9ng 6c @iu@ th4 `Ct ng8p nc 'ao g@mn nhOng v_ng !Sm JS,& !Sm JS, than '_n& nhOng vAc nc 'Ct 2H J tA nhiBn ha, nhDn tEo& nhOng v_ng ng8p nc tEm th=i ha, th=ng x(,Bn& nhOng vAc nc !ng ha, ch:,& J nc ng5t& nc J" ha, nc mXn& 2H c: nhOng vAc nc 'iHn cF ! #D( 2h;ng +( pm 2hi t<i9( thCp( s rng h*+ hj' v*i trK cE* cc vsng /At ng<' n6c h;" nh /#" gi&ng nh*" /8 l c"ng cA' cho con ngi nhi=n li" thc %n l n3i gii trd l n3i l" tr cc ng"1n gWn C"m him( At ng<' n6c l nhng h sinh thi c8 n%ng s"At c*o c"ng cA' cho con ngi g;n PQf sn l0ng /nh bkt c l n3i c"ng cA' lx* g7o n"i s&ng g;n f t| ngi( At ng<' n6c cgng /8ng mt v*i trK C"*n trng trong sB s&ng cKn cE* cc loi chim( ! bo t1n cc vsng /At ng<' n6c n%m TUtT 9ng 6c @iu@ /M r* /i ZGr*n[( D+ l cng 6c C"&c t v# bo t1n s6m nhAt th gi6i nhi#" thnh C" C"*n trng v# vic bo t1n cc vsng /At ng<' n6c /M /0c ghi nh<n( @iu@ bkt b"c UP n6c thnh vi=n cE* m4nh 'hDn kh" v bo v cc vsng /At ng<' n6c c8 t;m C"*n trng C"&c t v thxc /p+ vic sV dng h0' lm cc vsng n+( i6i /D+ g;n vRR kh" /M /0c /* vo d*nh sch bo t1n( Cc vbng (+t ng5p n)c a Gi%t N#m (@ng v#i trc !u#n trKng nh th7 n6D -sng /At ng<' n6c l6n nhAt cE* -it .*m l chD" th5 sng 9V" Iong b*o g1m h th&ng sng ngKi k=nh r7ch chng chXt nhng cnh /1ng lx* bt ngt rhng ng<' mon rhng trm cc bMi tri#" *o n"i tm c( iG. ?@_.G 99 -.G ? ng<' n6c l cc /;m 'h vWn bi!n cc h1 ch* n6c nhDn t7o(
mi#n Jkc /At ng<' n6c l cc h1 trong h th&ng l" vBc sng )1ng nhng bMi tri#" rng l6n nhng cnh rhng ng<' mon cE* chD" th5( ?5ng din tdch /At ng<' n6c cE* -it .*m 6c tdnh khong t tri" /n TR tri" h2ct*( Fh;n l6n th8c g7o c tm v cc lo7i l3ng thBc thBc 'hpm khc /#" /0c sn e"At th nhng vsng /At ng<' n6c /oc bit v th chD" th5 sng )1ng , 'hd* Jkc v chD" th5 sng 9V" Iong , 'hd* .*m( .goi v*i trK sn e"At nng nghi' v th"| sn /At ng<' n6c cKn /8ng v*i trK C"*n trng trong thi=n nhi=n v mi trng nh lc n6c thi /i#" ho dKng ch+ Zgim lg lt v h7n hn[ /i#" ho khd h<" /X* 'h3ng ch&ng e8i l, b
bi!n 5n /Xnh mc n6c ng;m cho nhng vsng sn e"At nng nghi' tdch l"$ n6c ng;m l n3i trx chDn cE* nhi#" loi chim di c C"m him l n3i gii trd d" lXch rAt gi trX cho ngi dDn -it .*m cgng nh khch n6c ngoi( -# lD" di cc vsng /At ng<' n6c cE* -it .*m /M v /*ng /8ng v*i trK C"*n trng trong cng c"c 'ht tri!n kinh t v eM hi(
9#i 0i7n (:# ch+t , gCD Lai 'in !*a chCt J cc hin t"ng tA nhiBn tham gia tRch cAc vo +( t<Vnh 'in !%i !*a hVnh '9 mXt thEch +(,Hn( ?*i bin /X* chAt l mt d7ng t*i bin mi trng 'ht sinh trong th7ch C"+!n( 9c d7ng t*i bin /X* chAt chE +" g1m nxi lV* 'h"n /ng /At nt /At lxn /At tr0t l, /At( 9hxng li=n C"*n t6i cc C" tr4nh /X* chAt e+ r* b=n trong lKng tri /At( .g"+=n nhDn chdnh l do l6' vw tri /At hon ton khng /1ng nhAt v# thnh 'h;n v chi#" d+ c8 nhng kh" vBc vw tri /At mwng m*nh hooc cc h th&ng /t gM+ chi* ckt vw tri /At thnh nhng kh&i mng nhw( o v<+ l6' vw tri /At trong thBc t l"n ch"+!n /ng thWo chi#" /ng cgng nh chi#" ng*ng( ?7i cc kh" vBc vw tri /At c8 kt cA" +" dKng nhit e"At 'ht th m*nti* d6i d7ng /At / n8ng ch+ Zd"ng nh*m[ hooc kh8i h3i n6cH ch+ thWo / d&c /X* h4nh k2o thWo cc tc /ng h"| dit /&i v6i con ngi v mi trng s&ng( .hng /i!m e"At hin sB 'h"n tro /At / n8ng ch+ hooc bi h3i n6c /0c gi l nxi lV*( 9c vsng nh v<+ 'hDn b& c8 C"+ l"<t tr=n tri /At t7o thnh /*i nxi lV*( )*i /*i nxi lV* n5i ting /0c bit tr=n tri /At l /*i nxi lV* X* ?r"ng )i v /*i nxi lV* ?hi J4nh 3ng( uB 'h"n tro d"ng nh*m hooc sB dXch ch"+!n cE* cc kh&i /At / trong vw tri /At thng thng e+ r* mt cch th th nhng /i khi cgng e+ r* mt cch /t ngt t7o n=n hin t0ng /ng /At c8 mc / 'h ho7i m7nh( 9c ho7t /ng cE* con ngi nh kh*i thc khong sn trong lKng /At eD+ dBng cc h1 ch* n6c l6n /i khi cgng gD+ r* /ng /At kdch thdch v cc khW nt nhDn t7o( ?r=n b# mot tri /At ho7t /ng cE* n6c v gi8 gD+ r* sB e8i mKn( L8i mKn do n6c m* l d7ng e8i mKn 'h5 bin nhAt( -it .*m hng n%m l0ng /At e8i mKn do m* tr=n mt hWct* /At vsng
nxi v tr"ng d" c8 t6i vi tr%m tAn( L8i mKn do gi8 thng go' , nhng n3i gi8 c8 t&c / thng e"+=n l6n trong cc vsng l6' 'hE thBc v<t k2m 'ht tri!n( ?r0t l, /At l mt d7ng bin /5i b# mot tri /At khc( ?7i /D+ mt kh&i l0ng /At / khc thWo cc b# mot /oc bit bX trng lBc k2o tr0t e"&ng cc /X* h4nh thA'( J# mot tr0t c8 th! l cc b# mot khW nt hooc cc l6' /At / c8 tdnh chAt c3 lm +" nh /At s2t thAm n6c( )in t0ng tr0t l, /At thng e"At hin mt cch tB nhi=n trong cc vsng nxi vo thi kY m* nhi#" hng n%m( 9c ho7t /ng nh m, /ng kh*i thc khong sn /*ng lm e"At hin tc nhDn tr0t l, /At nhDn t7o( it s& hin t0ng tB nhi=n khc nh s8ng bi!n th*+ /5i dKng ch+ cE* cc dKng sng cgng t7o n=n sB tr0t l, /At(
N)c trn tri (+t c@ hCnh thi nh th7 n6D ?h"| C"+!n l l6' vw lwng khng li=n tc b*o C"*nh tri /At g1m n6c ngt n6c mon , c b* tr7ng thi cng lwng v h3i( ?h"| C"+!n b*o g1m /7i d3ng bi!n *o h1 sng ngKi n6c ng;m v b%ng t"+t( zh&i l0ng cE* th"| C"+!n khong T n(TRTv tAn( ?rong /8 /7i d3ng c8 kh&i l0ng chim Ut n ton b th"| C"+!n( Fh;n cKn l7i l b%ng tr=n nxi c*o v h*i cBc tri /At chim T Uv n6c ng;m chim R qc *o h1 sng s"&i h3i n6c ch chim R RP( @*nh gi6i tr=n cE* th"| C"+!n l mot n6c cE* cc /7i d3ng *o h1( @*nh gi6i d6i cE* th"| C"+!n kh 'hc t7' th cc /+ /7i d3ng c8 / sD" hng chc km vi
chc m2t , cc thA" kdnh n6c ng;m cho /n vi chc cm , cc vsng /At ng<' n6c( ?hWo din tdch chW 'hE th"| C"+!n chim tR v h*+ fqT tri" km P b# mot tri /At v6i / sD" tr"ng b4nh f(vRRm( ?h"| C"+!n 'hDn b& khng /#" tr=n b# mot tri /At , n*m bn c;" l vR U , bkc bn c;" l qR t( 7i d3ng chim 'h;n C"*n trng cE* tri /At g1m c8 ?hi J.) \].G G ?` \].G n
3ng v Jkc J%ng 3ng( ?rong cc /7i d3ng ngi t* l7i chi* r* cc vsng bi!n c8 din tdch nhw h3n nh bi!n J*n ?dch bi!n Jkc bi!n ng bi!n .*m ?r"ng )o* v(v((( ?"+ nhi=n c8 mt s& bi!n khng c8 li=n h v6i /7i d3ng nh bi!n 9*e'i bi!n r*n /0c gi l bi!n h1( it s& 'h;n /7i d3ng hooc bi!n %n sD" vo /At li#n /0c gi l vXnh nh vXnh ?hi I*n hooc vXnh Jkc J(
N)c (@ng v#i trc !u#n trKng nh th7 n6D .6c l ti ng"+=n v<t li" C"*n trng nhAt cE* loi ngi v sinh v<t tr=n tri /At( 9on ngi m:i ng+ c;n POR ldt n6c cho sinh ho7t T(ORR ldt n6c cho ho7t /ng cng nghi' v P(RRR ldt cho ho7t /ng nng nghi'( .6c chim UU trng l0ng sinh v<t s&ng trong mi trng n6c v nn trng l0ng c3 th! con ngi( ! sn e"At T tAn giA+ c;n POR tAn n6c T tAn /7m c;n qRR tAn n6c v T tAn chAt bt c;n T(RRR tAn n6c( .goi chc n%ng th*m gi* vo ch" tr4nh s&ng tr=n n6c cKn l chAt m*ng n%ng l0ng Zhi tri#" th"| n%ng[ chAt m*ng v<t li" v tc nhDn /i#" ho khd h<" thBc hin cc ch" tr4nh t";n hon v<t chAt trong tB nhi=n( 98 th! n8i sB s&ng cE* con ngi v mi sinh v<t tr=n tri /At 'h th"c vo n6c( ?i ng"+=n n6c , tr=n th gi6i thWo tdnh ton hin n*+ l T fU t| km f t<' tr"ng trong th"| C"+!n Ut P ZT fO t| kmf[ cKn l7i trong khd C"+!n v th7ch C"+!n( Un l0ng n6c l n6c mon P l n6c ngt t<' tr"ng trong b%ng , h*i cBc R q l n6c ng;m cKn l7i l n6c sng v h1( I0ng n6c trong khd C"+!n khong R RRT trong sinh C"+!n R RRP trong sng s"&i R RRRRt t5ng l0ng n6c tr=n tri /At( I0ng n6c ngt con ngi sV dng e"At 'ht th n6c m* Zl0ng m* tr=n tri /At TRO(RRRkm fQn%m( I0ng n6c con ngi sV dng trong mt n%m khong fO(RRR km f trong /8 v cho sinh ho7t Pf cho cng nghi' v qf cho ho7t /ng nng nghi'[( Cc v+n (* mi trng ,in !u#n t)i ti nguyn n)c gMm nhEng gCD .6c 'hDn b& khng /#" tr=n b# mot tri /At( I0ng m* , s* m7c d6i TRRmmQn%m trong khi , nhi#" vsng nhit /6i Z. [ 9 ?) ? ORRRiiQ.i( o v<+ c8 n3i thi" n6c h7n hn trong khi nhi#" vsng m* lt thng e"+=n( .hi#" n6c ?r"ng ng 'hi eD+ dBng nh m+ /! cAt n6c ngt hooc m"* n6c ngt th C"&c gi* khc( 9c bin /5i khd h<" do con ngi gD+ r* /*ng lm tr;m trng th=m sB 'hDn b& khng /#" ti ng"+=n n6c tr=n tri /At( 9on ngi ng+ cng kh*i thc v sV dng nhi#" h3n ti ng"+=n n6c( I0ng n6c ng;m kh*i thc tr=n th gi6i n%m TUUR gA' fR l;n n%m TUqR d~n /n ng"+ c3 s"+ gim tr l0ng n6c s7ch gD+ r* cc th*+ /5i l6n v# cDn bng n6c( .g"1n n6c /*ng bX nhilm b,i cc ho7t /ng cE* con ngi( r nhilm n6c mot n6c
ng;m n6c bi!n b,i cc tc nhDn nh . f F th"&c trh sD" v ho chAt kim lo7i nong cc chAt h" c3 cc vi sinh v<t gD+ bnh v(v( o v<+ vAn /# /m bo ng"1n n6c s7ch cho dDn c cc vsng tr=n th gi6i /*ng l nhim v hng /;" cE* cc t5 chc mi trng th gi6i( ?rong khong th n%m TUvR { TUUR th gi6i /M chi cho ch3ng tr4nh c"ng cA' n6c s7ch khong fRR t| _u /m bo c"ng cA' cho tU dDn c / thX nT dDn c nng thn(
9c tc nhDn gD+ nhilm n6c c8 th! chi* r* lm nhi#" lo7iH zim lo7i nong Zs Fb 9r ub cd )g io l 9" n W l in((([ *nion Z9. { { .f 9l{ un[ mt s& ho chAt /c Zth"&c trh sD" th"&c dit cw ioein[ cc sinh v<t gD+ bnh Zvi kh"pn km sinh trsng[(
zim lo7i nong tdch l"$ thWo ch":i thc %n trong c3 th! con ngi khi /7t li#" l0ng nhAt /Xnh s> gD+ bnh( it s& kim lo7i c8 kh n%ng gD+ "ng th nh 9r 9d Fb .i( it s& *nion c8 /c tdnh c*o /i!n h4nh l e+*n"* Z9.{[( .g /c skn l do skn ch* nhi#" ion g&c e+*n"*( Gon Z{[ khi c8 n1ng / c*o gD+ /c nhng , n1ng / thA' lm hwng mWn r%ng( .itr*t Z.{f[ c8 th! ch"+!n thnh Z.{P[ kdch /ng bnh mWthoglobin v h4nh thnh h0' chAt nitro}*mWn c8 kh n%ng t7o thnh bnh "ng th( 9c ion Z9l{[ v ZuP{n[ khng /c nhng n1ng / c*o gD+ bnh "ng th( 9c nh8m h0' chAt 'hWnon hooc *nc*loit /c v6i ngi v gi* sxc( 9c th"&c trh sD" c8 kh n%ng tdch l"$ ch":i thc %n gD+ /c( it s& lo7i clo h" c3 nh P n gD+ "ng th(
9i nguyn n)c cI# Gi%t N#m c@ ph6ng phd =hngD ?i ng"+=n n6c cE* -it .*m nh4n ch"ng kh 'hong 'hx( -it .*m l n6c c8 l0ng m* tr"ng b4nh vo lo7i c*o khong PRRR mmQn%m gA' P q l0ng m* tr"ng b4nh cE* vsng lc /X* tr=n ?h gi6i( ?5ng l0ng m* tr=n ton b lMnh th5 l qOR km fQn%m t7o r* dKng ch+ mot trong vsng ni /X* l fPnkm fQn%m( -sng c8 l0ng m* c*o l Jkc S"*ng n(RRR{O(RRRmmQn%m ti' /8 l vsng nxi c*o )ong Ii=n u3n ?i=n `=n i8ng 9i )onh u3n o 9 Jo Ic Fhx S"&c f(RRR{n(RRR mmQn%m( -sng m* dt nhAt l .inh ?h"<n v J4nh ?h"<n vo khong qRR{tRR mmQn%m( .goi dKng ch+ 'ht sinh trong vsng ni /X* hng n%m lMnh th5 -it .*m nh<n th=m l" l0ng th .*m ?r"ng S"&c v Io v6i s& l0ng khong OOR km f( o v<+ ti ng"+=n n6c mot v n6c ng;m c8 th! kh*i thc v sV dng , -it .*m rAt 'hong 'hx khong TOR kmf n6c mot mt n%m v TR tri" mf n6c ng;m mt ng+( ?"+ nhi=n do m<t / dDn s& vo lo7i c*o n=n b4nh C"Dn l0ng n6c sinh trong lMnh th5 tr=n /;" ngi l nPRRmfQngi vo lo7i tr"ng b4nh thA' tr=n ?h gi6i( Cc v+n (* mi trng ,in !u#n v)i ti nguyn n)c cI# Gi%t N#m gMm nhEng n i dung gCD 9c vAn /# mi trng li=n C"*n v6i ti ng"+=n n6c cE* -it .*m g1m cc ni d"ng s*" /D+H ?4nh tr7ng thi" n6c ms* kh v lg lt ms* m* /*ng e+ r* , nhi#" /X* 'h3ng v6i mc / ng+ cng nghi=m trng( -d d gim tr l0ng n6c , cc h1 th"| /in l6n Z?hc J ?rX n )o J4nh[ hooc lg C"2t , cc tnh u3n I* ?"+=n S"*ng .gh n v(v((( .g"+=n nhDn chE +" l n7n chot 'h rhng( ?4nh tr7ng c7n kit ng"1n n6c ng;m nhilm n6c ng;m mon ho cc thA" kdnh n6c ng;m /*ng e+ r* , cc / thX l6n v cc tnh /1ng bng( .6c ng;m , cc kh" dDn c t<' tr"ng /*ng bX nhilm b,i n6c thi khng eV lm( 9c thA" kdnh n6c ng;m /1ng bng .*m b /*ng bX mon ho do kh*i thc C" mc( r nhilm n6c mot Zsng h1 /At ng<' n6c[ do cc ng"1n thi cng nghi' v ho chAt nng nghi'( ic / 'hx dng cc h1 ni /X* gi* t%ng( it s& vsng cV* sng /*ng bX nhilm d;" kim lo7i nong th"&c trh sD"(
! gii C"+t cc vAn /# mi trng tr=n c;n 'hi c8 k ho7ch nghi=n c" t5ng th! v C"+ ho7ch sV dng ti ng"+=n n6c mt cch h0' lm( ?rong /8 c;n C"*n tDm /xng mc cc vAn /# eV lm n6c thi C"+ ho7ch cc cng tr4nh th"| /in th"| nng mt cch h0' lm bo v v 'ht tri!n ti ng"+=n rhng(
P nhiQm n)c , gC D )in ch3ng chD" " v# n6c /M /Xnh nghN*H ] nhiYm nc J #A 'in !%i nFi ch(ng Ko con ng=i !-i vi chCt J"ng nc& Jm nhiYm '[n nc v gD, ng(, hiHm cho con ng=i& cho c;ng nghip& n;ng nghip& n(;i c& nghq ngNi& gi:i t<R& cho !ng v8t n(;i v cc Joi hoang K(
nhilm n6c c8 ng"1n g&c tB nhi=nH o m* t"+t t*n gi8 bMo lg lt /* vo mi trng n6c chAt thi bpn cc sinh v<t v vi sinh v<t c8 h7i k! c ec cht cE* chxng( r nhilm n6c c8 ng"1n g&c nhDn t7oH S" tr4nh thi cc chAt /c h7i chE +" d6i d7ng lwng nh cc chAt thi sinh ho7t cng nghi' nng nghi' gi*o thng vo mi trng n6c(
r
?hWo bn chAt cc tc nhDn gD+ nhilm ngi t* 'hDn r* cc lo7i nhilm n6cH nhilm v c3 h" c3 nhilm ho chAt nhilm sinh hc nhilm b,i cc tc nhDn v<t lm(
U cFng_ ( d^n (i%n cI# n)c , gCD cng cE* n6c gD+ r* b,i sB c8 mot cE* cc m"&i 9* v ig trong n6c( cng cE* n6c /0c gi l t7m thi khi c8 mot m"&i c*cbon*t hooc bic*cbon*t 9* ig( Io7i n6c n+ khi /"n si s> t7o r* cc kt tE* 9*9f hooc ig9f( cng vNnh c" cE* n6c do cc lo7i m"&i s"n*t hooc clor"* 9* ig t7o r*( cng vNnh cV" cE* n6c thng rAt kh8 eV lm v t7o r* nhi#" h<" C" kinh t cho vic sV dng chxng(
cng cE* n6c /0c ec /Xnh bng 'h3ng 'h' ch"pn / hooc tdnh ton thWo hm l0ng 9* ig trong n6cH fU @sng pmg %P%O^1eitq t 2aH6X %P pmg1eq u Ha33] Mg pmg1eq d~n /in cE* n6c li=n C"*n /n sB c8 mot cE* cc ion trong n6c( 9c ion n+ thng l m"&i cE* kim lo7i nh .*9l z9l uP{n .{f F{n v(v((( ?c /ng nhilm cE* n6c c8 / d~n /in c*o thng li=n C"*n /n tdnh /c h7i cE* cc ion t*n trong n6c( ! ec /Xnh / d~n /in ngi t* thng dsng cc m+ /o /in tr, hooc cng / dKng /in(
U p$ , gCD .6c tinh khit , /i#" kin b4nh thng s> bX 'hDn l+ thWo 'h3ng tr4nh 'hn ngH *2O B *u u O*v Gi trX ') cE* n6c /0c ec /Xnh bng log*rit c3 s& TR n1ng / ion ) thWo cng thcH E* t v eg p*uq &i v6i n6c cAt ') t khi n6c ch* nhi#" ion ) ') t v ng0c l7i khi n6c nhi#" ) { Zki#m[ ') t(
.h v<+ ') l / *eit h*+ / ch"* cE* n6c( ') c8 nh h,ng t6i /i#" kin s&ng b4nh thng cE* cc sinh v<t n6c( 9 thng khng s&ng /0c trong mi trng n6c c8 / ') n hooc ') TR( uB th*+ /5i ') cE* n6c thng li=n C"*n t6i sB c8 mot cE* cc ho chAt *eit hooc ki#m sB 'hDn h"| chAt h" c3 sB ho t*n cE* mt s& *nion u{Pn .{f v(v((( ') cE* n6c c8 th! ec /Xnh bng 'h3ng 'h' /in ho ch"pn / hooc cc lo7i th"&c thV khc nh*"( ZR_ /RZ_ CRZ , gCD wO l l0ng oe+ ho t*n trong n6c c;n thit cho sB h hA' cE* cc sinh v<t n6c Zc lng th= th"| sinh cn trsng v(v((([ thng /0c t7o r* do sB ho t*n th khd C"+!n hooc do C"*ng h0' cE* to( .1ng / oe+ tB do trong n6c nm trong khong v { TR ''m v d*o /ng m7nh 'h th"c vo nhit / sB 'hDn h"| ho chAt sB C"*ng h0' cE* to v v(v((( zhi n1ng / thA' cc loi sinh v<t n6c gim ho7t /ng hooc bX cht( o v<+ l mt ch s& C"*n trng /! /nh gi sB nhilm n6c cE* cc th"| vBc( BOw ZIioch)micaJ ox,g)n i)manK { nh" c;" oe+ sinh ho[ l l0ng oe+ c;n thit /! vi sinh v<t oe+ ho cc chAt h" c3 thWo 'hn ngH
-i kh"pn
%=Zt =Tu @h u O2 B %O2 u *2O u tW LQo mRi u Nn E=xm trung giPn ?rong mi trng n6c khi C" tr4nh oe+ ho sinh hc e+ r* th4 cc vi sinh v<t sV dng oe+ ho t*n v4 v<+ ec /Xnh t5ng l0ng oe+ ho t*n c;n thit cho C" tr4nh 'hDn h"| sinh hc l 'h2' /o C"*n trng /nh gi nh h,ng cE* mt dKng thi /&i v6i ng"1n n6c( J c8 m nghN* bi!" thX l0ng cc chAt thi h" c3 trong n6c c8 th! bX 'hDn h"| bng cc vi sinh v<t( %Ow ZCh)micaJ rx,g)n i)manK { nh" c;" oe+ h8* hc[ l l0ng oe+ c;n thit /! oe+ ho cc h0' chAt ho hc trong n6c b*o g1m c v c3 v h" c3( .h v<+ 9 l l0ng oe+ c;n /! oe+ ho ton b cc chAt ho hc trong n6c trong khi /8 J l l0ng oe+ c;n thit /! oe+ ho mt 'h;n cc h0' chAt h" c3 dl 'hDn h"| b,i vi sinh v<t( ?on b l0ng oe+ sV dng cho cc 'hn ng tr=n /0c lA+ th oe+ ho t*n trong n6c Z[( o v<+ nh" c;" oe+ ho hc v oe+ sinh hc c*o s> lm gim n1ng / cE* n6c c8 h7i cho sinh v<t n6c v h sinh thi n6c n8i ch"ng( .6c thi h" c3 n6c thi sinh ho7t v n6c thi ho chAt l cc tc nhDn t7o r* cc gi trX J v 9 c*o cE* mi trng n6c( O phd deng , gCD Fhx dng l hin t0ng thng go' trong cc h1 / thX cc sng v k=nh d~n n6c thi( Ji!" hin 'hx dng cE* cc h1 / thX l n1ng / chAt dinh dng . F c*o t| l FQ. c*o do sB tdch l"$ t3ng /&i F so v6i . sB +m khd v mi trng khV cE* l6' n6c /+ th"| vBc sB 'ht tri!n m7nh m> cE* to v n, ho* to sB k2m /* d7ng cE* cc sinh v<t n6c /oc bit l c n6c c8 m" e*nh /Wn hooc /Wn c8 msi kh*i th&i do thot khd )Pu v(v((( .g"+=n nhDn gD+ 'hx dng l sB thDm nh<' mt l0ng l6n . F th n6c thi sinh ho7t cE* cc kh" dDn c sB /8ng kdn v thi" /;" r* cE* mi trng h1( uB 'hx dng n6c h1 / thX v cc sng k=nh d~n n6c thi g;n cc thnh 'h& l6n /M tr, thnh hin t0ng 'h5 bin , h;" ht cc n6c tr=n th gi6i( )in t0ng 'hx dng h1 / thX v k=nh thot n6c thi tc /ng ti=" cBc t6i ho7t /ng v%n ho cE* dDn c / thX lm bin /5i h sinh thi n6c h1 t%ng th=m mc / nhilm khng khd cE* / thX( N)c 0: nhiQm =im ,6Ni n`ng nh th7 n6D
zim lo7i nong c8 )g 9d Fb s ub 9r 9" n in v(v((( thng khng th*m gi* hooc dt th*m gi* vo C" tr4nh sinh ho cE* cc th! sinh v<t v thng tdch l"$ trong c3 th! chxng( -4 v<+ chxng l cc ng"+=n t& /c h7i v6i sinh v<t( )in t0ng n6c bX nhilm kim lo7i nong thng go' trong cc l" vBc n6c g;n cc kh" cng nghi' cc thnh 'h& l6n v kh" vBc kh*i thc khong sn( r nhilm kim lo7i nong bi!"
hin , n1ng / c*o cE* cc kim lo7i nong trong n6c( ?rong mt s& trng h0' e"At hin hin t0ng cht hng lo7t c v th"| sinh v<t( .g"+=n nhDn chE +" gD+ nhilm kim lo7i nong l C" tr4nh /5 vo mi trng n6c n6c thi cng nghi' v n6c thi /c h7i khng eV lm hooc eV lm khng /7t +=" c;"( r nhilm n6c b,i kim lo7i nong c8 tc /ng ti=" cBc t6i mi trng s&ng cE* sinh v<t v con ngi( zim lo7i nong tdch l"$ thWo ch":i thc %n thDm nh<' v c3 th! ngi( .6c mot bX nhilm s> l*n tr"+#n cc chAt nhilm vo n6c ng;m vo /At v cc thnh 'h;n mi trng li=n C"*n khc( ! h7n ch nhilm n6c c;n 'hi t%ng cng bin 'h' eV lm n6c thi cng nghi' C"n lm t&t v<t n"i trong mi trng c8 ng"+ c3 bX nhilm nh n"i c tr1ng r*" bng ng"1n n6c thi(
N)c 0: nhiQm vi Hinh v5t nh th7 n6D uinh v<t c8 mot trong mi trng n6c , nhi#" d7ng khc nh*"( J=n c7nh cc sinh v<t c8 dch c8 nhi#" nh8m sinh v<t gD+ bnh hooc tr"+#n bnh cho ngi v sinh v<t( ?rong s& n+ /ng chx m l cc lo7i vi kh"pn si=" vi kh"pn v km sinh trsng gD+ bnh nh cc lo7i km sinh trsng bnh t l th3ng hn s&t r2t si=" vi kh"pn vi=m g*n J si=" vi kh"pn vi=m nMo .h<t bn gi"n /w trng gi"n v(v((( .g"1n gD+ nhilm sinh hc cho mi trng n6c chE +" l 'hDn rc n6c thi sinh ho7t ec cht sinh v<t n6c thi cc bnh vin v(v((( ! /nh gi chAt l0ng n6c d6i g8c / nhilm tc nhDn sinh hc ngi t* thng dsng ch s& coliorm( D+ l ch s& 'hn nh s& l0ng trong n6c vi kh"pn coliorm thng khng gD+ bnh cho ngi v sinh v<t nhng bi!" hin sB nhilm n6c b,i cc tc nhDn sinh hc( ! ec /Xnh ch s& coliorm ngi t* n"i cA+ m~" trong cc d"ng dXch /oc bit v /m s& l0ng chxng s*" mt thi gi*n nhAt /Xnh( r nhilm n6c /0c ec /Xnh thWo cc gi trX ti=" ch"pn mi trng( )in t0ng tr=n thng go' , cc n6c /*ng 'ht tri!n v ch<m 'ht tri!n tr=n th gi6i( ?hWo bo co cE* .gDn hng th gi6i n%m TUUP n6c bX nhilm gD+ r* bnh ti=" ch+ lm cht f tri" ngi v URR tri" ngi mkc bnh m:i n%m( M c8 n%m s& ngi bX mkc bnh tr=n th gi6i rAt l6n nh bnh gi"n /g* URR tri" ngi bnh sn mng qRR tri" ngi( ! h7n ch tc /ng ti=" cBc cE* nhilm vi sinh v<t ng"1n n6c mot c;n nghi=n c" cc bin 'h' eV lm n6c thi ci thin t4nh tr7ng v sinh mi trng s&ng cE* dDn c t5 chc t&t ho7t /ng + t v dXch v cng( N)c 0: nhiQm 0ai thu"c 0.6 v% thc v5t v phn 0@n h6 hKc nh th7 n6D r nhilm ng"1n n6c b,i th"&c bo v thBc v<t v 'hDn b8n ho hc l hin t0ng 'h5 bin trong cc vsng nng nghi' thDm c*nh tr=n th gi6i( ?rong C" tr4nh sV dng th"&c bo v thBc v<t v 'hDn b8n ho hc mt l0ng /ng k! th"&c v 'hDn khng /0c cD+ tr1ng ti' nh<n( 9hxng s> l*n tr"+#n v v tdch lg+ trong /At n6c v cc sn 'hpm nng nghi' d6i d7ng d l0ng 'hDn b8n v th"&c bo v thBc v<t( ?c /ng ti=" cBc khc cE* sB nhilm th"&c bo v thBc v<t v 'hDn b8n l lm s"+ thoi chAt l0ng mi trng kh" vBc c*nh tc nng nghi' nh 'hx dng /At n6c nhilm /At n6c gim tdnh /* d7ng sinh hc cE* kh" vBc nng thn s"+ gim cc loi thi=n /Xch t%ng kh n%ng ch&ng chX" cE* sD" bnh /&i v6i th"&c bo v thBc v<t( N)c ng'm , gCD
Nc ngSm J mt KEng nc Ki !Ct& tRch t<O t<ong cc Jp !Ct ! t<Sm tRch 'G <=i nh cXn& #En& ct 't 2t& t<ong cc 2h) nt& hang caxtN Ki '9 mXt t<i !Ct& cF thH 2hai thc cho cc hoEt !ng #-ng ca con ng=i( ?hWo / sD" 'hDn b& c8 th! chi* n6c ng;m thnh n6c ng;m t;ng mot v n6c ng;m t;ng sD"( oc /i!m ch"ng cE* n6c ng;m l kh n%ng di ch"+!n nh*nh trong cc l6' /At e&' t7o thnh dKng ch+ ng;m thWo /X* h4nh( .6c ng;m t;ng mot thng khng c8 l6' ng%n cch v6i /X* h4nh b# mot( o v<+ thnh 'h;n v mBc n6c bin /5i nhi#" 'h th"c vo tr7ng thi cE* n6c mot( Io7i n6c ng;m t;ng mot rAt dl bX nhilm( .6c ng;m t;ng sD" thng nm trong l6' /At / e&' /0c ng%n cch b=n tr=n v 'hd* d6i b,i cc l6' khng thAm n6c( ?hWo khng gi*n 'hDn b& mt l6' n6c ng;m t;ng sD" thng c8 b* vsng chc n%ngH -sng th" nh<n n6c( -sng ch"+!n ti n6c( -sng kh*i thc n6c c8 '(
zhong cch gi* vsng th" nh<n v vsng kh*i thc n6c thng kh e* th vi chc /n vi tr%m km( 9c l: kho*n n6c , vsng kh*i thc thng c8 ' lBc( D+ l lo7i n6c ng;m c8 chAt l0ng t&t v l" l0ng 5n /Xnh( ?rong cc kh" vBc 'ht tri!n / c*cbon*t thng t1n t7i lo7i n6c ng;m c*et3 di ch"+!n thWo cc khW nt c*et3( ?rong cc di c1n ct vsng vWn bi!n thng c8 cc thA" kdnh n6c ngt nm tr=n mBc n6c bi!n( N)c ng'm nhiQm nh th7 n6D .6c ng;m l ng"1n c"ng cA' n6c sinh ho7t chE +" , nhi#" C"&c gi* v vsng dDn c tr=n th gi6i( o v<+ nhilm n6c ng;m c8 nh h,ng rAt l6n /n chAt l0ng mi trng s&ng cE* con ngi( 9c tc nhDn gD+ nhilm v s"+ thoi n6c ng;m b*o g1mH 9c tc nhDn tB nhi=n nh nhilm mon nhilm 'hn hm l0ng W in v mt s& kim lo7i khc( 9c tc nhDn nhDn t7o nh n1ng / kim lo7i nong c*o hm l0ng . {f .{P .)n Fn v(v((( v0t ti=" ch"pn cho 'h2' nhilm b,i vi sinh v<t( u"+ thoi tr l0ng n6c ng;m bi!" hin b,i gim cng s"At kh*i thc h7 thA' mBc n6c ng;m lxn /At(
.g+ n*+ t4nh tr7ng nhilm v s"+ thoi n6c ng;m /*ng 'h5 bin , cc kh" vBc / thX v cc thnh 'h& l6n tr=n th gi6i( ! h7n ch tc /ng nhilm v s"+ thoi n6c ng;m c;n 'hi tin hnh /1ng b cc cng tc /i#" tr* th%m dK tr l0ng v chAt l0ng ng"1n n6c ng;m eV lm n6c thi v ch&ng nhilm cc ng"1n n6c mot C"*n trkc thng e"+=n tr l0ng v chAt l0ng n6c ng;m( N)c u"ng th7 n6 , HNch D S"*n nim v# mc / s7ch cE* n6c "&ng th*+ /5i thWo thng thi kY t"Y th"c vo nh<n thc 'hong tc t<' C"n v mc / 'ht tri!n kinh t kho* hc k$ th"<t cE* cc cng /1ng( ?"+ v<+ c8 th! n8i Nc (-ng #Ech J nc 2h;ng cF m(& m_i v* 2hc th=ng gD, 2hF ch*( cho ng=i (-ng& 2h;ng cF cc chCt tan v 2h;ng tan !c hEi cho con ng=i& 2h;ng cF cc vi 2h([n gD, 'nh v 2h;ng gD, tc !ng xC( cho #c 2hos ng=i #$ KQng t<c mdt cbng nh JD( Ki( ?rong n6c sng h1 thng c8 nhi#" chAt l3 lVng mt s& chAt khong ho t*n v cc vi sinh v<t gD+ bnh cho con ngi( .6c lA+ th cc ging kh3i v ging kho*n thng trong v dt vi kh"pn gD+ bnh h3n nhng l7i nhi#" m"&i khong ho t*n h3n /oc bit l skt( o v<+ tr6c khi sV dng cho sinh ho7t cc lo7i n6c n+ c;n /0c eV lm /! lo7i bw chAt l3 lVng v skt( ?hng thng , cc lng C"= n6c lA+ th sng h1
v# 'hi /nh 'hn /! lkng hooc lc C"* mt l6' swi ct d+ tr6c khi dsng( 99 r ?)b z)G c8 /i#" kin ngi t* khV trsng /! ti=" dit vi trsng gD+ bnh trong n6c v c"ng cA' n6c /8 t6i ngi dsng C"* h th&ng &ng d~n kdn( ?"Y th"c vo 'h3ng 'h' eV lm v khV trsng n6c c8 th! /7t / trong s7ch t6i mc "&ng /0c( ?"+ nhi=n mc / khV trsng cng c*o th4 chi 'hd sn e"At cng l6n lm gi thnh n6c t%ng l=n( o /8 khng 'hi , /D" ngi t* cgng khV trsng n6c m+ t6i mc c8 th! "&ng ng*+ /0c( .gi t* /M ch t7o /0c nhng mng lc /oc bit c8 tc dng ch cho n6c /i C"* v gi l7i ton b cc vi sinh v<t gD+ bnh cgng nh cc chAt t*n trong n6c( .6c s*" khi lc tinh khit trong s7ch nh n6c cAt( ?"+ nhi=n n6c n+ cgng nh n6c cAt khng hon ton c8 l0i cho sc kho con ngi moc ds chxng khng ch* cc vi trsng gD+ bnh nhng chxng c8 th! khng c8 /E cc lo7i m"&i khong ho t*n c;n thit cho c3 th! con ngi( .goi r* m+ lc n6c l7i /kt ti#n ry rng l dsng m+ lc n6c /! "&ng vh* t&n k2m vh* khng c8 l0i( "n si l bin 'h' ti=" dit vi sinh v<t gD+ bnh /3n gin v hi" C" nhAt( ?"+ nhi=n trong khi /"n c;n 'hi /! cho n6c si mt lxc nhAt l khi /"n n6c tr=n cc vsng nxi c*o( J4nh /Bng n6c /"n si /! ng"i ch*i h' n6c ngt "&ng d, 'hi /0c /<+ kdn /! trnh cn trsng N)c m# c@ HNch =hngD .6c m* trong dDn gi*n cKn gi l n6c khng rl /0c nhi#" ngi coi l n6c s7ch( it s& ngi dDn thdch "&ng n6c m* khng /"n si v4 nhi#" l>H n8 ch* dt cc lo7i m"&i khong ho t*n ch* dt skt lm cho n6c khng t*nh((( .gi t* cKn cho rng n6c m* n6c t"+t t*n khng c8 thnh 'h;n n6c nong n=n rAt c8 l0i cho sc kho con ngi( ?"+ nhi=n n6c m* hon ton khng s7ch nh ngi t* t,ng nhAt l trong thi /7i ng+ n*+( J,i v4 khng khd nhi#" vsng /*ng bX nhilm nghi=m trng( m:i h7t m* khi r3i th tr=n c*o e"&ng /M rV* s7ch mt vi kilmWt khng khd( o /8 trong n6c m* cgng c8 th! c8 rAt nhi#" vi trsng gD+ bnh nhi#" chAt ho t*n /c h7i vd d nh *eit nit3ric *eit s"n"*ric((( )3n n* n6c m* thng /0c hng th mi nh l n3i tdch l"$ rAt nhi#" chAt bpn( -4 th khng n=n "&ng n6c m* ch* /"n si( N)c ( v cc ,6Ni n)c gi.i =ht c@ (.m 0.6 v% Hinh =hngD ng l7nh khng c8 tc dng st trsng( J4nh thng cc nh m+ lm n6c / /#" c8 bin 'h' khV trsng ti=" dit vi trsng gD+ bnh trong n6c tr6c khi /* n6c vo m+ lm /ng l7nh( ?rong khi /8 nhi#" c3 s, sn e"At n6c / t nhDn thng ch lA+ n6c m+ n6c ging thng thng /! lm / do /8 / cE* h ch* rAt nhi#" vi trsng dl gD+ cc bnh /ng r"t khng n=n "&ng( 9c lo7i n6c /8ng ch*i n6c gii kht cgng khng hon ton /ng tin t,ng b,i khng 'hi tAt c cc c3 s, sn e"At v bn cc lo7i n6c /8 /#" dsng n6c /"n si n6c /M tit trsng nhAt l cc h sn e"At c th!( 9c hng bn n6c gii kht ngoi v* h thng khng t"Dn thE /;+ /E cc C"+ /Xnh v# v sinh thBc 'hpm h*+ dsng cc lo7i n6c /8ng ch*i khng /m bo chAt l0ng ch: bn hng nhi#" khi rAt bpn ng*+ c7nh c&ng rMnh /&ng rc((( hi th&i v nhi#" r"1i m":i c&c ch2n khng s7ch dl gD+ bnh /ng r"t cho ngi "&ng( oc bit ng"+ hi!m l cc lo7i n6c gii kht ch bin t7i ch: nh n6c md* 2' do m+ m8c v mi trng sn e"At khng /m bo v sinh( it s& lo7i n6c khong c8 /oc tdnh ch* bnh v ch /0c dsng thWo ch /Xnh cE* bc sN( /i>n (fm ,Ni ch6 t# nhEng gCD Ji!n v /7i d3ng chim tT din tdch hnh tinh v6i / sD" tr"ng b4nh f(tTRm v t5ng kh&i n6c T ft t| kmf(
?i ng"+=n bi!n v /7i d3ng rAt /* d7ng /0c chi* r* thnh cc lo7iH .g"1n l0i ho chAt v khong chAt ch* trong kh&i n6c v /+ bi!nc ng"1n l0i nhi=n li" ho th7ch chE +" l d;" v khd tB nhi=n ng"1n n%ng l0ng s7ch kh*i thc th gi8 nhit / n6c bi!n cc dKng hi l" v th"| tri#"( iot bi!n v vsng th#m lc /X* l /ng gi*o thng th"| bi!n l n3i ch* /Bng ti#m n%ng cho 'ht tri!n d" lXch th*m C"*n ngh ng3i gii trd ng"1n l0i sinh v<t bi!n( uinh v<t bi!n l ng"1n l0i C"*n trng nhAt cE* con ngi g1m hng lo7t nh8m /ng v<t thBc v<t v vi sinh v<t( )*i nh8m /;" c8 t6i PRR(RRR loi( un l0ng sinh hc cE* bi!n v /7i d3ng nh s*"H ?hBc v<t n5i OOR t| tAn thBc v<t /+ R P t| tAn cc loi /ng v<t tB b3i ZmBc c thx((([ R P t| tAn( .%ng s"At s3 cA' cE* bi!n khong OR { PORgQmPQn%m( un l0ng kh*i thc th"| sn th bi!n v /7i d3ng ton th gi6i gi* t%ng vd d n%m TUqRH PP tri" tAnc TUtRH nR tri" tAnc TUvRH qO tri" tAnc TUURH vR tri" tAn( ?hWo /nh gi cE* l0ng th"| sn /nh bkt t&i /* th bi!n l TRR tri" tAn( Ji!n v /7i d3ng l kho ch* ho chAt v t<n( ?5ng l0ng m"&i t*n ch* trong n6c bi!n l nv tri" km f trong /8 c8 m"&i %n i&t v qR ng"+=n t& ho hc khc( 9c lo7i khong sn kh*i thc chE +" th bi!n nh d;" khd C"ong W in C"ong s* khong v cc lo7i m"&i( .%ng l0ng s7ch th bi!n v /7i d3ng hin /*ng /0c kh*i thc 'hc v v<n ti bi!n ch7+ m+ 'ht /in v nhi#" l0i dch khc cE* con ngi( Ji!n ng cE* -it n*m c8 din tdch f(nnt(RRR km P v6i / sD" tr"ng b4nh T(TnRm n3i sD" nhAt O(nTqm( -sng c8 / sD" tr=n P(RRRm chim TQn din tdch th"c 'h;n 'hd* ng cE* bi!n( ?h#m lc /X* c8 / sD" PRRm chim tr=n OR din tdch( ?i ng"+=n cE* Ji!n ng rAt /* d7ng g1m d;" khd ti ng"+=n sinh v<t Zth"| sn rong bi!n[( @i=ng tr l0ng hi sn , 'h;n Ji!n ng th"c -it .*m cho 'h2' kh*i thc v6i mc / tr=n T tri" tAnQn%m( un l0ng d;" khd kh*i thc , vsng bi!n -it .*m /7t TR tri" tAn hin n*+ v PR tri" tAn vo n%m P(RRR( /i>n nhiQm nh th7 n6D Ji!n l n3i ti' nh<n 'h;n l6n cc chAt thi th lc /X* thWo cc dKng ch+ sng s"&i cc chAt thi th cc ho7t /ng cE* con ngi tr=n bi!n nh kh*i thc khong sn gi*o thng v<n ti bi!n( ?rong nhi#" n%m bi!n sD" cKn l n3i /5 cc chAt thi /c h7i nh chAt thi 'h8ng e7 cE* nhi#" C"&c gi* tr=n th gi6i( 9c bi!" hin cE* sB nhilm bi!n kh /* d7ng c8 th! chi* r* thnh mt s& d7ng nh s*"H Gi* t%ng n1ng / cE* cc chAt nhilm trong n6c bi!n nh d;" kim lo7i nong cc ho chAt /c h7i( Gi* t%ng n1ng / cc chAt nhilm tdch t trong tr;m tdch bi!n vsng vWn b( u"+ thoi cc h sinh thi bi!n nh h sinh thi s*n h h sinh thi rhng ng<' mon cw bi!n v(v((( u"+ gim tr l0ng cc loi sinh v<t bi!n v gim tdnh /* d7ng sinh hc bi!n( L"At hin cc hin t0ng nh th"| tri#" /w tdch t cc chAt nhilm trong cc thBc 'hpm lA+ th bi!n(
9ng 6c I"<t bi!n n%m TUvP /M ch r* O ng"1n gD+ nhilm bi!nH 9c ho7t /ng tr=n /At li#n th%m dK v kh*i thc ti ng"+=n tr=n th#m lc /X* v /+ /7i d3ng thi cc chAt /c h7i r* bi!n v<n ch"+!n hng ho tr=n bi!n v nhilm khng khd( 9c ng"1n nhilm th lc /X* thWo sng ngKi m*ng r* bi!n nh d;" v sn 'hpm d;" n6c thi 'hDn b8n nng nghi' th"&c trh sD" chAt thi cng nghi' chAt thi 'h8ng e7 v nhi#" chAt nhilm khc( )ng n%m cc chAt thi rkn /5 r* bi!n tr=n th gi6i khong OR tri" tAn g1m /At ct rc thi 'h li" eD+ dBng chAt 'h8ng e7( it s& chAt thi lo7i n+ s> lkng t7i vsng bi!n vWn b( it s& chAt khc bX 'hDn h"| v l*n tr"+#n trong ton kh&i n6c bi!n( ?rong t3ng l*i do kh*n him ng"1n tr=n lc /X* sn l0ng kh*i thc khong sn /+ bi!n s> gi* t%ng /ng k!( ?rong s& /8 vic kh*i thc d;" khd tr=n bi!n c8 tc /ng m7nh m> nhAt /n mi trng bi!n( )in t0ng rK r d;" th gin kho*n cc 'h3ng tin v<n ch"+!n v sB c& trn d;" c8 e" h6ng gi* t%ng csng v6i sn l0ng kh*i thc d;" khd tr=n bi!n( -t d;" lo*ng tr=n n6c ng%n
cn C" tr4nh ho t*n oe+ th khng khd( 9on d;" lkng e"&ng /+ lm nhilm tr;m tdch /+ bi!n( .1ng / d;" c*o trong n6c c8 tc /ng eA" t6i ho7t /ng cE* cc loi sinh v<t bi!n( Ioi ngi /M v /*ng thi r* bi!n rAt nhi#" chAt thi /c h7i mt cch c8 m thc v khng c8 m thc( Io7i ho chAt b#n vng nh ? c8 mot , khk' cc /7i d3ng( ?hWo tdnh ton PQf l0ng ? Zkhong T tri" tAn[ do con ngi sn e"At hin /*ng cKn t1n t7i trong n6c bi!n( it l0ng l6n cc chAt thi 'h8ng e7 cE* cc C"&c gi* tr=n th gi6i /0c bd m<t /5 r* bi!n( @i=ng i$ n%m TUqT c8 n(Rvt v TUqP c8 q(TPR thsng 'h8ng e7 /0c /5 chn e"&ng bi!n( -ic nhAn ch4m cc lo7i /7n d0c bom m4n nhi=n li" t=n lV* cE* i$ /M /0c tin hnh th h3n OR n%m n*+( @i=ng n%m TUqf c8 nR(RRR tAn th"&c n5 v dng c chin tr*nh /0c hi C"Dn i$ /5 r* bi!n( )o7t /ng v<n ti tr=n bi!n l mt trong cc ng"+=n nhDn C"*n trng gD+ nhilm bi!n( @K r d;" sB c& trn d;" cE* cc t" th"+#n tr=n bi!n thng chim OR ng"1n nhilm d;" tr=n bi!n( 9c t*i n7n /km t" th"+#n /* vo bi!n nhi#" hng ho 'h3ng tin v ho chAt /c h7i( 9c kh" vBc bi!n g;n v6i /ng gi*o thng tr=n bi!n hooc cc cng l n3i n6c bi!n c8 ng"+ c3 dl bX nhilm( r nhilm khng khd c8 tc /ng m7nh m> t6i nhilm bi!n( .1ng / 9 P c*o
trong khng khd s> lm cho l0ng 9P ho t*n trong n6c bi!n t%ng( .hi#" chAt /c h7i v bi kim lo7i nong /0c khng khd m*ng r* bi!n( uB gi* t%ng nhit / cE* khd C"+!n tri /At do hi" ng nh kdnh s> k2o thWo sB dDng c*o mBc n6c bi!n v th*+ /5i mi trng sinh thi bi!n( J=n c7nh cc ng"1n nhilm nhDn t7o tr=n bi!n c8 th! bX nhilm b,i cc C" tr4nh tB nhi=n nh nxi lV* 'h"n t*i bin bMo lt sB c& rK r d;" tB nhi=n v(v((( Jo v mi trng bi!n l mt trong nhng ni d"ng C"*n trng cE* cc ch3ng tr4nh bo v mi trng cE* Ii=n )0' S"&c v cc C"&c gi* tr=n th gi6i( 9ng 6c I"<t bi!n n%m TUvP 9ng 6c i*r'ol tfQtv ch&ng nhilm bi!n 9ng 6c C"&c t TUUR v# vic sn sng /&i 'h8 v h0' tc C"&c t ch&ng nhilm d;" /M th! hin sB C"*n tDm cE* C"&c t /&i v6i vAn /# nhilm bi!n(
GC H#6 =hng nn 0i7n 0i>n thnh thbng rcD )ng n%m loi ngi thi r* bi!n h3n TR tri" tAn d;" bpn trong /8 c8 khong O tri" tAn /0c thi r* C"* cc dKng sng v cc kh" cng nghi' vWn bi!n khong T tri" tAn do rV* kho*ng ch* cE* cc t" ch, d;" v d;" bpn cE* cc t" th"+#n khc thi r*( )ng ng+ con ngi cKn khng nghng /5 r* bi!n mt kh&i l0ng l6n cc chAt thi cng nghi' nh kim lo7i nong th"&c trh sD" n6c thi cng nghi' v sinh ho7t chAt thi th! rkn v cc chAt thi 'h8ng e7 v(v((( Ji!n tr, thnh mt thsng rc kh5ng l1 khng /+( Ji!n rng m=nh mng v sD" thm c8 th! lm trong s7ch rAt nhi#" chAt nhilm do con ngi /5 vo( .hng n" con ngi khng nghng /5 vo bi!n cc lo7i chAt thi v6i kh&i l0ng rAt l6n v li=n tc nh v<+ th4 bi!n ds rng l6n /n mA+ cgng khng th! chX" n5i( ?rong th<' k| tR , vsng bi!n 7i ?D+ 3ng v bi!n Jkc /M c8 hng chc v7n chim bi!n v v s& c bi!n cht v4 nhilm d;"( 9on rs* bi!n l6n nhAt th gi6i nong h3n URR kg t4m thA+ , b bi!n e G*n bX tkc r"t cht v4 mt chic txi nilon kh5 TOePPcm( 9c kim lo7i nong /5 r* bi!n s> tdch t trong c3 th! sinh v<t bi!n( zhi con ngi %n nhng con c c8 kim lo7i nong s> bX nhilm /c( 9hAt thi 'h8ng e7 /5 r* bi!n cKn /ng lo ng7i h3n( 9c chAt 'h8ng e7 n+ trBc ti' th*m gi* vo C" tr4nh ho7t /ng th*+ /5i sB s&ng cE* sinh v<t hi d3ng C"* /8 eDm nh<' vo c3 th! con ngi lm t%ng ng"+ c3 bX bnh "ng th( ?8m l7i loi ngi coi bi!n c l thsng rc th4 r&t c"c nhng rc r,i /8 s> C"*+ l7i gD+ t*i ho7 cho con ngi( 9hxng t* c;n bit rng kh n%ng tB lm s7ch cc chAt nhilm cE* bi!n l c8 h7n b,i v<+ con ngi c;n 'hi eV lm tr6c khi /5 r* bi!n cc chAt n6c thi khd thi rc r,i((( zhng n=n v4 tit kim cng cE* m /5 bh* r* bi!n h<" C" s> cKn l6n h3n nhi#"(
/i>n Gi%t N#m (Fng tr)c nguy c 0: nhiQm nh th7 n6D Ji!n -it .*m nh<n cc chAt gD+ nhilm th h*i ng"1n chdnh l lc /X* v th bi!n( 9c chAt gD+ nhilm chE +" l d;" ho chAt bo v thBc v<t chAt thi sinh ho7t chAt thi cng nghi'( -it .*m c8 khong Tf h sinh thi chdnh , bi!n v /6i b( 9c h sinh thi n+ rAt dl bX t5n th3ng b,i tc /ng nhilm /oc bit l nhilm d;"( ?hWo th&ng k= cE* 9c ii trng ZJ zho* hc 9ng ngh v ii trng[ k! th n%m TUvU /n n*+ c8 g;n PR v trn d;" l6n nhw /0c ghi nh<n( i!n h4nh lH uB c& S"+ .h3n ng+ TRQvQTUvU h3n PRR tAn d;" /M trn r* -Xnh S"+ .h3n( uB c& J7ch )5 ng+ PqQTTQTUUP khong fRR{ tRR tAn d;" th /M trn r* bi!n do /t /ng &ng m#m( uB c& ngoi kh3i -gng ?" ng+ PRQUQTUUf PRRR tAn bt m4 v PRR tAn d;" v /M lo*ng r* mt vsng rng l6n khong qnRkmP(
?hit h7i kinh t 6c tdnh l=n /n hng tr%m t| /1ng( )3n n* hng n%m khong PRR tri" tAn d;" th cE* cc n6c v<n ch"+!n thng C"* vsng /oc C"+#n kinh t cE* -it .*m /n .h<t Jn v )n S"&c /*ng t7o ng"+ c3 khng nhw v# sB c& trn d;"( GC H#6 n)c 0i>n 0i7n thnh mu (gD .%m TUtT vo mt b"5i sng s6m ng dDn , vsng bi!n z*gosin Z.h<t Jn[ b:ng chng kin mt hin t0ng kY l7 ch trong mt /=m n6c bi!n /*ng th m" e*nh ch"+!n s*ng m" /w( ?in tc tr"+#n /i rAt nh*nh dDn chxng , cc vsng k2o nh*" /n b bi!n z*gosin ngkm cnh /j' him c8 *i cgng tAm tkc khWn( ) /D" bit rng /8 khng 'hi l mt cnh /j' m l mt t*i ho7 l6n( 9hng b*o lD" gi8 th bi!n kh3i /* vo msi t*nh n1ng r1i e"At hin v s& c cht n5i tri d7t vo b bi!n( n lxc /8 ng dDn vsng bi!n z*gosin m6i hi!" rng ng"1n s&ng cE* h s> bX c7n kit( 9h"+n g4 e+ r* v<+ 8 l do n6c thi sinh ho7t n6c thi cng nghi' v 'hDn ho hc , /1ng r"ng /M ho l~n v6i n6c m* ch+ r* bi!n z*gosin( I> r* n6c sng n6c r"ng ch+ r* bi!n /Wm thWo cc chAt h" c3 v dinh dng nh cc h0' chAt cE* nit3 'hot'ho c*cbon v6i t| l thdch h0' s> c8 dch cho bi!n( .hng cc chAt dinh dng /8 C" nhi#" khin n6c bi!n bX bMo ho chxng ti=" ho ht khd oe+ ho t*n trong n6c bi!n khin tm c khng cKn oe+ /! th, ng0c l7i cc sinh v<t 'hs d" nh to sinh si rAt nh*nh( i" /w cE* n6c bi!n chdnh l m" cE* mt lo7i to( o cc lo7i to c8 m" khc nh*" n=n c8 khi n6c bi!n ch"+!n thnh m" vng hooc m" e*nh l cD+( .6c bi!n /w l k ths l6n cE* ngh# c( Ji!n , /D" e"At hin m" /w c , /8 s> bX cht v4 ng7t th, khng nhng th hin t0ng n6c bi!n /w e"At hin khng ngkn nh o nh , bi!n m t1n t7i kh lD" c8 n3i k2o di t6i h3n TtRR ng+ nh vsng bi!n .h<t Jn( ?hng vQTUtv vsng bi!n Jt )i , ?r"ng S"&c cgng e"At hin hin t0ng n6c bi!n /w tr=n mt din tdch OqR kmP s"&t h3n PR ng+( 9c nh kho* hc /M kt l"<n /8 l do ng"1n n6c thi r* th thnh 'h& ?hi=n ?Dn v Jkc zinh gD+ r*( S"* /8 c8 th! thA+ rng hin t0ng n6c bi!n /w khng 'hi lD+ l*n th n6c khc s*ng m l sn 'hpm cE* chdnh nhng n6c khng bit bo v mi trng bi!n( i"&n 'hKng ngh* hin t0ng n6c bi!n /w con ngi nhAt thit 'hi gim b6t vic /5 cc chAt h" c3 v cc chAt gi" dinh dng r* bi!n( GC H#6 0i>n H- n@ngD .%m TUqU n6c i$ eD+ dBng mt nh m+ /in ng"+=n tV tr=n b vXnh Jist*n( ?r6c khi eD+ dBng nh m+ th"| tri#" l=n thWo h6ng tD+ n*m v e"&ng thWo h6ng /ng bkc( .hng s*" khi nh m+ /in ng"+=n tV /i vo ho7t /ng m:i 'hxt c8 h3n PRRRm f n6c lm mt e r* bi!n khin th"| tri#" , b vXnh
Jist*n th*+ /5i thWo h6ng ng0c l7i( zhng nhng v<+ n6c n8ng do nh m+ e r* /M lm cho khk' mt vsng bi!n rng l6n qR h* v&n c8 nhit / mot n6c fR { fT R9 t%ng l=n t6i ff { fO R9 trong /8 c8 TR { TP h* mot bi!n nhit / l=n t6i fO { fq R9( L"ng C"*nh &ng e n6c n8ng nhit / l=n c*o t6i nR R9( .8i ch"ng c8 khong h3n URR h* mot bi!n bX n8ng l=n do n6c e cE* nh m+ /in ng"+=n tV( ?rong kh" vBc TR { TP h* n8ng nhAt h;" nh khng t4m thA+ bAt kY lo7i /ng thBc v<t no( 9c lo7i to thng thA+ nh to e*nh to /w to tdm /#" bX t"+t dit ch cKn s8t l7i lo7i to e*nh l*m( 99 -.G .\9 ..G z)9 cc loi /ng thBc v<t bi!n cgng gim /i nhi#" nhAt l vo ms* h ngi t* thng thA+ ec tm v c"* nhw cht n5i tr=n mot n6c( -4 s*o l7i nh v<+ 8 l v4 nhit / n6c l=n c*o lm gim l0ng khd oe+ ho t*n trong n6c nh h,ng t6i C" tr4nh th*+ /5i t bo cE* /ng thBc v<t( 9c sinh v<t C"Wn s&ng , n6c bi!n c8 nhit / b4nh thng khi n6c bi!n n8ng l=n chxng s> cht hooc ch7+ tr&n t6i vsng n6c khc mt h3n( it s& lo7i c do nhit / n6c bi!n t%ng c*o /M khng t4m /0c t6i n3i / trng thdch h0' hooc bX nh;m l~n thi gi*n v /X* /i!m n=n khng thBc hin /0c vic / trng di tr"+#n nKi gi&ng( .hit / n6c bi!n l=n c*o khin cc sinh v<t thdch Am ' sinh si n+ n, nh*nh ch8ng trong khi /8 cc lo7i tm c tr*i sK ((( c8 gi trX kinh t l7i gim /i nh*nh d~n /n 'h v mi trng s&ng trong vsng bi!n /8( .hng hin t0ng nh v<+ thng e+ r* khi nhit / n6c bi!n t%ng l=n tr=n n R9 so v6i mc b4nh thng v ngi t* gi l sB nhilm n8ng( ?rong thBc t c8 khi khng c;n n6c n8ng /n nh v<+ cgng /E gD+ r* hin t0ng nhilm n8ng( r nhilm n8ng chE +" l do cc ng"1n n6c lm mt thit bX m+ m8c e r* trong /8 chE +" l cE* ngnh cng nghi' /in lBc( 9c ngnh cng nghi' khc nh l"+n kim ho chAt d;" mw c3 khd((( cgng g8' 'h;n /ng k! gD+ r* nhilm n8ng nhng h<" C" cE* ngnh cng nghi' /in lBc l /ng l" m nhAt( )in n*+ sn l0ng /in cE* ton th gi6i m:i n%m t%ng t P khong TR n%m s*" s> t%ng gA' /i( r nhilm n8ng bi!n /i khi cgng m*ng l7i l0i dch nhAt /Xnh( -d d v# ms* /ng nhit / n6c bi!n t%ng l=n gix' cho mt s& loi c / bX r2t c8ng( .hng e2t cho csng th4 l0i dt h7i nhi#"( -4 v<+ n8i ch"ng v~n n=n t4m cch ng%n chon hin t0ng n+( M c8 nhng /# e"At dsng &ng d~n di e n6c lm ng"i m+ r* vsng bi!n e* b hooc hxt n6c l7nh , /+ bi!n /! lm ng"i m+( .hng 'h3ng n n+ c8 hi" C" h*+ khng cKn ch thBc t tr li( h,iNin6 , gCD l{.ino b*n /;" l t=n cE* dKng hi l" ch+ thWo h6ng n*m ngoi kh3i b bi!n F=r" v c"*/o d~n /n sB n8ng l=n cE* b# mot n6c 'hd* /ng ?hi J4nh 3ng edch /7o dc ngoi kh3i b bi!n F=r" v c"*/o v&n thng l l7nh( )ng n%m vo ms* Ging sinh dKng hi l" Am ch+ v# 'hd* n*m dc b bi!n c"*/o th*+ th cho n6c l7nh , /D+ v ng dDn /X* 'h3ng gi hin t0ng n+ l l{.ino Z9hx* )i /1ng[( .g+ n*+ l{.ino /0c dsng /! ch hin t0ng n8ng l=n khc thng cE* n6c bi!n v vnh /*i edch /7o rng l6n di g;n TR(RRRkm th b bi!n .*m i$ /n C";n /o i*cs*n i*r"d3 , kh" vBc gi* ?hi J4nh 3ng( l{.ino thng gkn v6i mt C" tr4nh l6n cE* khd C"+!n { /7i d3ng l d*o /ng .*m bn c;" v /0c gi ch"ng l .u( )in t0ng l{.ino thng lo' l7i v6i ch" kY th v /n TT n%m ch" kY ngkn h3n l P /n f n%m( Gi* cc thi kY n8ng l=n bAt thng cE* n6c bi!n , kh" vBc tr=n /i khi cKn e+ r* hin t0ng ng0c l7i n6c bi!n l7nh /i { nti{ l{.ino h*+ cKn gi l I*{.in*( zhi e"At hin l{.ino gD+ r* nhng thi=n t*i nong n# nh m* l6n bMo lg , vsng n+ h7n hn ch+ rhng , vsng khc lm thit h7i l6n v# ngi thm ho7 v# kinh t { eM hi v /oc bit l nhng thit h7i khng th! khkc 'hc v# mi trng( ?rong khong TRR n%m tr, l7i /D+ nhng l;n l{.ino e"At hin gD+ thit h7i l6n l cc n%m Tvtt{Tvtv Tvvvc /&i l{.ino ZI*{.in*[ TUtf{TUtO v /oc bit l l{.ino th k| TUvP{TUvf gD+ t5ng thit h7i cho ton th gi6i l Tf t| / l*(
?hWo th&ng k= cE* .gDn hng ?h gi6i thit h7i do l{.ino TUUt{TUUv gD+ cho Gn/n=ei* i*l*+si* uing*'o v /o ?hi J4nh 3ng /M l=n t6i PR t| / l*( GC H#6 =hng =h[ a 0 0i>n r+t tr6ng ,nhD zhng khd , vsng b bi!n ch* mt l0ng kh l6n *nion( 9c *nion n+ /0c gi l vit*min khng khd chxng thWo /ng h hA' vo c3 th! con ngi ci thin ho7t /ng cE* 'h5i t%ng th=m kh n%ng hA' th oe+ v thi khd c*cbonic( ?hng thng , nhng n3i cng cng trong thnh 'h& m:i e%ngtimWt kh&i khng khd c8 th TR{PR *nion trong 'hKng , c8 th nR{OR *nionQcm f , bMi cw hooc cng vi=n c8 TRR{PRR *nionQcm f trong khi /8 , vsng b bi!n c8 t6i TR(RRR *nionQcmf nhi#" gA' mA+ tr%m l;n so v6i trong 'hKng ,( 9c *nion n+ l cc ion m*ng /in n=n c8 tc dng h7n ch vi kh"pn sinh si n+ n,( ii trng nhi#" *nion s> lm t%ng cng n%ng th;n kinh gi*o cm cE* con ngi khin con ngi cm thA+ sng khoi v"i v t%ng th=m h1ng c;" trong m"( -4 th khng khd , vsng b bi!n rAt c8 l0i cho sc kho con ngi( );" nh *i cgng cm thA+ khng khd , b bi!n rAt trong lnh hdt th, th<t sng khoi /oc bit c8 l0i cho nhng ngi mkc bnh thi" m" sng 'h5i c*o h"+t ' s"+ nh0c th;n kinh hWn s"+ln ((( 8 cgng chdnh l lm do v4 s*o cc tr7i /i#" dng ng+ cng /0c eD+ dBng nhi#" , vsng b bi!n( /Ang , gC D J%ng l mt thnh 'h;n C"*n trng cE* th"| C"+!n t<' tr"ng chE +" , h*i cBc tri /At( zh&i l0ng b%ng tr=n tri /At chim t6i tO t5ng l0ng n6c ngt v g;n P kh&i l0ng th"| C"+!n( J%ng t<' tr"ng nhi#" nhAt , chD" .*m cBc v6i chi#" d+ hng km v t"5i /X* chAt hng v7n n%m( i? u -.G .G 9 - 99 /o g;n h*i cBc t1n t7i nhng kh&i b%ng c8 C"+ m nhw( zh&i l0ng b%ng tr=n tri /At th*+ /5i thWo thi gi*n 'h th"c vo nhit / tr"ng b4nh cE* tri /At( -o thi kY b%ng h l0ng b%ng , cc cBc t%ng l=n ng0c l7i v6i thi kY t*n b%ng khi nhit / tri /At t%ng l=n( 9c nghi=n c" kho* hc cho bit Tq { Tv ngh4n n%m tr6c t1n t7i mt thi kY b%ng h l6n mBc n6c bi!n thA' h3n hin n*+ TPRm( u*" thi kY tr=n l thi kY Am d;n mBc n6c bi!n t%ng l=n do t*n b%ng , h*i cBc( ?rong b&n ngh4n n%m g;n /D+ t&c / dDng l=n cE* n6c bi!n l v cmQ TRR n%m( J# mot b%ng , h*i cBc c8 tc /ng 'hn e7 nh sng mot tri chi" e"&ng tri /At( ?rong nhng n%m g;n /D+ sB gi* t%ng cE* nhit / khd C"+!n ton c;" Zkhong R f { R q o9 trong TRR n%m C"*[ b,i hi" ng nh kdnh /*ng lm cho t&c / t*n b%ng , h*i cBc v mBc n6c bi!n t%ng l=n( -6i t&c / t%ng n+ vo c"&i th k| PT sB t*n b%ng , vsng cBc v nxi c*o s> lm cho mBc n6c bi!n dDng c*o th qO { TRR cm( iBc n6c bi!n dDng c*o do t*n b%ng c8 th! gD+ r* cc hin t0ngH .g<' xng cc mi#n /At thA' /At trgng cc vsng b v /o thA'( )in n*+ /D+ l cc vsng t<' tr"ng /ng dDn c v cc kho l3ng thBc cE* loi ngi( ng b bi!n lAn sD" vo lc /X* hin t0ng e8i mKn b bi!n gi* t%ng( .6c bi!n v6i / mon /oc trng s> eDm nh<' sD" vo cc l" vBc sng cc t;ng n6c ngt vWn b( 9h / dKng ch+ bi!n ch / th"| tri#" v nh h,ng cE* bi!n /7i d3ng t6i khd h<" v thi tit s> th*+ /5i(
Oinh !uy>n , gCD uinh C"+!n chdnh l ,)p vg H"ng cE* tri /At mt h th&ng /ng v csng 'hc t7' v6i s& l0ng l6n cc +" t& ng~" nhi=n v nhi#" C" tr4nh m*ng /oc /i!m ec s"At( ?rong thnh 'h;n cE* sinh C"+!n c8 t;ng /&i l" cE* khd C"+!n ton b th"| C"+!n mt 'h;n cE* th7ch C"+!n cho t6i cc l6' nhit / TRR o9( .h v<+
sinh C"+!n l ton b th gi6i sinh v<t csng v6i cc +" t& cE* mi trng b*o C"*nh chxng tr=n tri /At b*o g1m c cc ho7t /ng cE* sinh v<t /M /*ng v s> t1n t7i tr=n vw tri /At( ?rong sB h4nh thnh sinh C"+!n c8 sB th*m gi* tdch cBc cE* cc +" t& b=n ngoi nh n%ng l0ng mot tri sB nDng l=n v h7 e"&ng cE* vw tri /At cc C" tr4nh t7o nxi b%ng h v(v((( 9c c3 ch ec /Xnh tdnh th&ng nhAt v sB ton vjn cE* sinh C"+!n l sB di tr"+#n v tin ho cE* th gi6i sinh v<t vKng t";n hon sinh /X* ho cE* cc ng"+=n t& ho hc vKng t";n hon n6c tB nhi=n( uinh C"+!n t1n t7i tr=n tri /At trong m&i cDn bng /ng v6i cc h tB nhi=n khc( Oinh =h"i , gCD Zinh 2h-i J t%ng t<5ng J"ng ca #inh v8t #-ng t<ong #inh +(,Hn hoXc #- J"ng #inh v8t #-ng t<Bn mt !Nn v* Kin tRch& thH tRch v_ng( zh&i l0ng sinh kh&i trong sinh C"+!n 6c tdnh l n(TR Tn { P(TRTq tAn( ?rong /8 ri=ng , cc /7i d3ng hin c8 T T( TRU tAn sinh kh&i thBc v<t v P vU( TR TR tAn sinh kh&i /ng v<t( Fh;n chE +" cE* sinh kh&i t<' tr"ng tr=n lc /X* v6i " th nghi=ng v# 'hd* sinh kh&i thBc v<t( uinh kh&i cE* tri /At hin chim mt t| l nhw so v6i trng l0ng cE* ton b tri /At v rAt b2 so v6i th7ch C"+!n th"| C"+!n( ?"+ nhi=n trong thi gi*n /X* chAt lD" di th khi e"At hin vo khong f t| n%m tr6c /D+ sinh kh&i tri /At /M thBc hin mt ch" tr4nh bin /5i m7nh m> mt kh&i l0ng l6n v<t chAt tr=n tri /At( uinh kh&i c8 mot tr=n h;" ht cc lo7i /At / tr;m tdch bin chAt v cc khong sn tr;m tdch cE* tri /At d6i d7ng v<t chAt h" c3( ?hWo tdnh ton cE* cE* cc nh kho* hc t5ng kh&i l0ng v<t chAt h" c3 trong ton b cc / tr;m tdch l f v( TRTO tAn( Chu trCnh dinh deng , gCD ?hBc v<t t5ng h0' h+dr*tc*cbon trBc ti' th khd eitc*cbon n6c cc khong chAt t*n trong /At v n6c /! t7o r* cc t bo cE* m4nh( ng v<t %n cw sV dng cc chAt h" c3 do thBc v<t t5ng h0'( ng v<t %n thXt sV dng /ng v<t %n cw lm thc %n( ?At c thc %n thh* ec cht cE* /ng thBc v<t /0c vi kh"pn v nAm 'hDn hE+ thnh cc h0' chAt /3n gin lm chAt dinh dng cho thBc v<t( 9c chAt dinh dng thWo ch" tr4nh t";n hon tr=n ch"+!n v<n th /At n6c khng khd /At / v cc c3 th! s&ng nh ng"1n n%ng l0ng /0c c"ng cA' th mot tri( 8 gi l 9h" tr4nh dinh dng( ?rong thnh 'h;n cE* t bo s&ng c8 mot h;" ht cc ng"+=n t& ho hc C"*n trng cE* sinh C"+!n( )m l0ng cE* cc ng"+=n t& ho hc ch* trong cc t bo s&ng sk' e' thWo tr<t tB th c*o e"&ng thA' nh s*"H 9 { ) { { . { F { 9* { 9l{ 9"{ W{ ig{ z{ .*{ u{ l{ J{ Jr{ 9r{ 9o{ { G*{ G{ in{ io{ uW{ ui{ un{ ?i{ -{ n( .1ng / cE* cc ng"+=n t& tr=n trong cc loi sinh v<t th*+ /5i 'h th"c vo thng lo7i v /oc /i!m mi trng s&ng cE* cc c th!( $% Hinh thi , gCD H #inh thi J h th-ng cc +(Sn thH #inh v8t #-ng ch(ng v pht t<iHn t<ong mt m;i t<=ng nhCt !*nh& +(an h tNng tc vi nha( v vi m;i t<=ng !F( ?hWo / l6n h sinh thi c8 th! chi* thnh h sinh thi nhw Zb! n"i c[ h sinh thi vh* Zmt thm rhng mt h1 ch* n6c[ h sinh thi l6n Z/7i d3ng[( ?<' h0' tAt c cc h sinh thi tr=n b# mot tri /At thnh mt h sinh thi kh5ng l1 sinh thi C"+!n Zsinh C"+!n[( ) sinh thi b*o g1m h*i thnh 'h;nH - sinh Zn6c khng khd ((([ v sinh v<t( Gi* h*i thnh 'h;n tr=n l"n l"n c8 sB tr*o /5i chAt n%ng l0ng v thng tin( uinh v<t trong h sinh thi /0c chi* lm b* lo7iH
uinh v<t sn e"At thng thng l to hooc thBc v<t c8 chc n%ng t5ng h0' chAt h" c3 th v<t chAt v sinh d6i tc /ng cE* nh sng mot tri( uinh v<t ti=" th g1m cc lo7i /ng v<t , nhi#" b<c khc nh*"( J<c T l /ng v<t %n thBc v<t( J<c P l /ng v<t %n thXt ((( uinh v<t 'hDn h"| g1m cc vi kh"pn nAm 'hDn b& , khk' mi n3i c8 chc n%ng chdnh l 'hDn h"| ec cht sinh v<t ch"+!n chxng thnh cc thnh 'h;n dinh dng cho thBc v<t(
?rong h sinh thi li=n tc e+ r* C" tr4nh t5ng h0' v 'hDn h"| v<t chAt h" c3 v n%ng l0ng( -Kng t";n hon v<t chAt trong h sinh thi l vKng kdn cKn vKng t";n hon n%ng l0ng l vKng h,( .h v<+ n%ng l0ng mot tri /0c sinh v<t sn e"At ti' nh<n s> di ch"+!n t6i sinh v<t ti=" th cc b<c c*o h3n( ?rong C" tr4nh /8 n%ng l0ng bX 'ht tn v th" nhw v# kdch th6c( ?ri l7i cc ng"+=n t& ho hc th*m gi* vo C" tr4nh t5ng h0' chAt h" c3 s*" mt ch" tr4nh t";n hon s> tr, l7i tr7ng thi b*n /;" trong mi trng( 9h7 n6 , cn 0jng Hinh thiD CDn 'Png #inh thi J t<Eng thi %n !*nh tA nhiBn ca h #inh thi& hng ti #A thRch nghi cao nhCt vi !i9( 2in #-ng( ?rong mt h sinh thi v<t chAt l"Dn ch"+!n th thnh 'h;n n+ s*ng thnh 'h;n khc( D+ l mt ch" tr4nh t3ng /&i kh2' kdn( ?rong /i#" kin b4nh thng t3ng C"*n gi* cc thnh 'h;n cE* h sinh thi tB nhi=n l cDn bng( -d dH ?rong mt h sinh thi rhng thBc v<t lA+ dinh dng th /At t5ng h0' thnh chAt h" c3( 9hAt h" c3 n+ /E /! mt 'h;n n"i dng 'ht tri!n cD+ mt 'h;n n"i /ng v<t %n thBc v<t trong rhng mt 'h;n r3i rng tr l7i m" cho /At( ng v<t %n thBc v<t 'ht tri!n vh* /E /! ti=" th ht 'h;n thc %n thi=n nhi=n dnh cho n8( FhDn ec /ng v<t v l rng cnh r3i tr=n mot /At /0c vi sinh v<t 'hDn h"| ht /! tr l7i cho /At chAt dinh dng n"i cD+( o v<+ /At rhng l"n m" m gi" chAt h" c3 nhi#" vi sinh v<t v cn trsng cD+ rhng /* d7ng v t3i t&t /ng v<t 'hong 'hx( 8 chdnh l cDn bng sinh thi( 9Dn bng sinh thi khng 'hi l mt tr7ng thi tNnh cE* h( zhi c8 mt tc nhDn no /8 cE* mi trng b=n ngoi tc /ng t6i bAt kY mt thnh 'h;n no /8 cE* h n8 s> bin /5i( uB bin /5i cE* mt thnh 'h;n trong h s> k2o thWo sB bin /5i cE* cc thnh 'h;n k ti' d~n /n sB bin /5i c h( u*" mt thi gi*n h s> thit l<' /0c mt cDn bng m6i khc v6i t4nh tr7ng cDn bng tr6c khi bX tc /ng( Jng cch /8 h bin /5i m v~n cDn bng( ?rong C" tr4nh n+ /ng v<t %n cw v vi sinh v<t /8ng v*i trK chE /7o /&i v6i vic ki!m sot sB 'ht tri!n cE* thBc v<t( zh n%ng thit l<' tr7ng thi cDn bng m6i cE* h l c8 h7n( ." mt thnh 'h;n no /8 cE* h bX tc /ng C" m7nh n8 s> khng khi 'hc l7i /0c k2o thWo sB s"+ thoi cE* cc thnh 'h;n k ti' lm cho ton h mAt cDn bng s"+ thoi( ) sinh thi cng /* d7ng nhi#" thnh 'h;n th4 tr7ng thi cDn bng cE* h cng 5n /Xnh( -4 v<+ cc h sinh thi tB nhi=n b#n vng c8 /oc /i!m l c8 rAt nhi#" loi m:i loi l thc %n cho nhi#" loi khc nh*"( -d d nhH tr=n cc cnh /1ng cw ch"t thng e"+=n bX rkn ch8 s8i co chim ng cx mo((( s%n bkt( J4nh thng s& l0ng chim tr%n thx ch"t cDn bng v6i nh*"( zhi con ngi t4m bkt rkn v chim th4 ch"t mAt k ths th l chxng /0c dX' sinh si n+ n,( 9Dn bng sinh thi l tr7ng thi 5n /Xnh tB nhi=n cE* h sinh thi h6ng t6i sB thdch nghi c*o nhAt v6i /i#" kin s&ng( 9Dn bng sinh thi /0c t7o r* b,i chdnh bn thDn h v ch t1n t7i /0c khi cc /i#" kin t1n t7i v 'ht tri!n cE* thng thnh 'h;n trong h /0c /m bo v t3ng /&i 5n /Xnh( 9on ngi c;n 'hi hi!" ry cc h sinh thi v cDn nhkc k$ tr6c khi tc /ng l=n mt thnh 'h;n no /8 cE* h /! khng gD+ s"+ thoi mAt cDn bng cho h sinh thi( U# dNng Hinh hKc , gCD à KEng #inh h5c J #A phong phj v9 ng(@n g)n& v9 gi-ng& Joi #inh v8t v h #inh thi t<ong tA nhiBn(
* d7ng sinh hc /0c eWm e2t thWo f mc /H * d7ng sinh hc , cA' loi b*o g1m ton b cc sinh v<t s&ng tr=n tri /At th vi kh"pn /n cc loi thBc /ng v<t v cc loi nAm( , cA' C";n th! /* d7ng sinh hc b*o g1m sB khc bit v# gWn gi* cc loi khc bit v# gWn gi* cc C";n th! s&ng cch l+ nh*" v# /X* lm cgng nh khc bit gi* cc c th! csng ch"ng s&ng trong mt C";n th!( * d7ng sinh hc cKn b*o g1m c sB khc bit gi* cc C";n eM m trong /8 cc loi sinh s&ng v cc h sinh thi n3i m cc loi cgng nh cc C";n eM sinh v<t t1n t7i v c sB khc bit cE* cc m&i t3ng tc gi* chxng v6i nh*"(
9rn tri (+t c@ 0#6 nhiu ,6i Hinh v5tD 9c nh kho* hc /M ec /Xnh v m t /0c g;n T(nTf(RRR loi chE +" l cc loi cn trsng v thBc v<t( Fh;n l6n cc loi cn trsng vi kh"pn v nAm v~n ch* /0c m t v th<m chd s& l0ng cc loi c8 th! /7t t6i O tri" h*+ h3n( .hng hi!" bit v# loi cKn rAt h7n ch v4 cc nh 'hDn lo7i hc khng chx m /n mt s& loi nh gi"n cn trsng v cc loi nAm s&ng trong /At nhng loi cn trsng s&ng trong tn l r<m r7' tr=n t;ng l cD+ c*o cE* rhng nhit /6i chxng thng rAt nhw v rAt kh8 nghi=n c"( )ng tr%m ngn nh8m loi ch /0c bit /n mt cch ht sc s3 si( .hng nh vi sinh v<t hc ch bit /0c khong n(RRR loi vi kh"pn v4 rAt kh8 n"i cA+ v 'hDn lo7i nhng m~" v<t n+( -ic lA+ m~" kh8 kh%n /M cn tr, vic nghi=n c" t4m hi!" v# sB /* d7ng sinh hc trong mi trng /7i d3ng n3i rAt gi" c8 v# /* d7ng sinh hc( 9 mt ngnh /ng v<t m6i ngnh IoriciWr* /0c bit /n l;n /;" ti=n n%m TUvf nh nhng m~" v<t lA+ th /+ bi!n sD" v s> khng s*i l;m khi n8i rng hin cKn nhi#" loi sinh v<t v~n ch* /0c loi ngi 'ht hin( NhEng ,6i thd m)i n6 (-c pht hi%n a Gi%t N#mD zh" rhng m* nhit /6i ho lnh , bkc ?rng u3n nm , bi=n gi6i gi* Io v -it .*m vh* m6i /0c cc nh sinh hc /! tDm nghi=n c" trong thi gi*n g;n /D+( it /i#" kY di" /M e+ r* t7i /D+ h /M 'ht hin q loi thx m6i cho kho* hc /8 l loi i*ng l6n u*o l* i*ng ?rng u3n i*ng Fs ho7t JK shng eokn 9;+ ?D+ .g"+=n ZIindWn TUUnc ong )"+ )"Ynh TUUtc Fh7m J4nh S"+#n ?r3ng S"*ng )c TUUt TUUvc -y S"m TUUq TUUt[( O tuy%t chIng , gCD ?t Joi '* coi J t(,t chng 2hi 2h;ng c\n mt c thH no ca Joi !F c\n #-ng #Ft tEi 'Ct 24 nNi no t<Bn th gii( ." nh mt s& c th! cE* loi cKn s8t l7i ch nh vo sB ki!m sot ch%m s8c n"i dng cE* con ngi th4 loi n+ /0c gi l /M bX t(,t chng t<ong thiBn nhiBn hoang K> .hi#" loi /M bX t"+t chEng trong thi=n nhi=n ho*ng dM nhng v~n s&ng b4nh thng trong /i#" kin n"i nh&t( o /8 h4nh thnh h*i khi nimH L(,t chng t<Bn phEm vi ton cS( v t(,t chng cQc '( it s& nh sinh hc sV dng th"<t ng loi bX t(,t chng v9 phNng Kin #inh thi h5c /i#" /8 c8 nghN* l s& l0ng loi cKn l7i dt /n n:i tc /ng cE* chxng khng c8 chxt m nghN* no /&i v6i cc loi khc trong C";n eM( -d d loi h5 hin n*+ bX t"+t chEng v# 'h3ng din sinh thi hc c8 nghN* l s& h5 hin cKn trong thi=n nhi=n rAt dt tc /ng cE* chxng /n C";n th! /ng v<t m1i l khng /ng k!( zhi C";n th! cE* loi c8 s& l0ng c th! d6i mc bo /ng nhi#" kh n%ng loi s> bX t"+t chEng( &i v6i mt s& C";n th! trong tB nhi=n mt vi c th! v~n cKn c8 th! s&ng s8t d*i dng vi n%m vi chc n%m c8 th! v~n sinh sn nhng s& 'h<n c"&i csng v~n l sB t"+t chEng Zn" khng c8 sB c*n thi' cE* cng ngh sinh hc[( ! bo t1n mt loi no /8 tr6c ht 'hi t4m /0c ng"+=n nhDn chE +" d~n /n sB t"+t
chEng 'hi ec /Xnh /0c con ngi /M lm g4 nh h,ng /n sB 5n /Xnh C";n th! cE* loi v lm cho loi bX t"+t chEng( C6n ngi c@ gy r# H tuy%t chIng cI# cc ,6i trn tri (+t =hngD )o7t /ng /;" ti=n cE* con ngi gD+ n=n sB t"+t chEng I -G9 ?G_ G? 99 IG ?) I. ?G 9)_ c Jkc v .*m i$ cch /D+ hng ngn n%m khi bkt /;" ch / thBc dDn t7i
nhng chD" lc n+( ?rong mt thi gi*n rAt ngkn s*" khi con ngi kh*i 'h nhng vsng /At n+ /M c8 th tn /n vq cc loi /ng v<t l6n Zc8 trng l0ng c3 th! tr=n nn kg[ , /D+ bX t"+t chEng m mt trong nhng ng"+=n nhDn trBc ti' l do vic s%n bkt v gin ti' do vic /&t 'h rhng( uB t"+t chEng cE* cc loi chim thx /0c nghi=n c" nhi#" v dl nh<n bit( UU sB t"+t chEng cE* cc loi khc tr=n th gi6i hin n*+ ch l nhng dB bo s3 b( ioc ds v<+ ng*+ c v6i cc loi thx v chim nhng s& li" v# sB t"+t chEng cgng khng c8 nhng con s& chdnh ec mt s& loi /M /0c eWm l t"+t chEng v~n /0c 'ht hin l7i v mt s& loi t,ng nh v~n cKn t1n t7i th4 rAt c8 th! /M bX t"+t chEng( ?hWo th&ng k= khong vO loi thx v TTf loi chim /M bX t"+t chEng th n%m TqRR t3ng ng P T cc loi thx v T f cc loi chim( ?&c / t"+t chEng /&i v6i cc loi thx v chim l khong T loi trong TR n%m t7i thi /i!m th TqRR{TtRR nhng t&c / n+ t%ng d;n l=n /n T loiQn%m vo thi gi*n th TvOR{TUOR( @At nhi#" loi v# ng"+=n tkc v~n ch* bX t"+t chEng nhng /*ng ti' tc l /&i t0ng s%n bkt cE* con ngi v ch cKn t1n t7i v6i mt s& l0ng rAt dt nh t= gic h5((( , -it .*m( .hng loi n+ c8 th! coi nh /M bX t"+t chEng v# 'h3ng din sinh thi hc v4 s& l0ng cE* chxng dt /n n:i khng /8ng v*i trK g4 trong c3 cA" C";n eM( .g"+ c3 /&i v6i cc loi c n6c ngt v /ng v<t thDn m#m cgng /ng lo ng7i( 9c loi thBc v<t cgng bX /W d* nh8m thBc v<t h7t tr;n v c l nhng nh8m /oc bit dl bX t"+t chEng( uB t"+t chEng /ng r* ch l mt C" tr4nh tB nhi=n nhng UU s& loi bX t"+t chEng chE +" do con ngi gD+ r*( ?rong lXch sV cc thi kY /X* lm tr6c /D+ /* d7ng sinh hc t3ng /&i 5n /Xnh nh sB cDn bng gi* sB tin h8* h4nh thnh loi m6i v sB t"+t dit loi cg( ?"+ v<+ nhng ho7t /ng cE* con ngi /M lm cho t&c / t"+t chEng v0t e* nhi#" l;n t&c / h4nh thnh loi( uB mAt mt cc loi e+ r* nh trong thi gi*n hin n*+ /M khng thWo bAt kY mt C"+ l"<t no v h<" C" trong t3ng l*i l khn lng v khng th! no c" vMn n5i(
GC H#6 tr6ng t nhin c@ nhi*u ,6i Hinh v5t m v^n ph.i !u#n tm (7n cc ,6i Hp 0: tuy%t chIngD ?hWo th&ng k= th /;" th k| LL m:i n%m c8 mt loi sinh v<t bX t"+t chEng( ?rong nhng n%m cE* th<' k| vR m:i gi c8 mt loi sinh v<t bX bin mAt( B /on trong th k| t6i s> c8 khong OR v7n /n mt tri" loi sinh v<t khng cKn c8 mot tr=n tri /At( @y rng l sB t"+t chEng cE* cc loi sinh v<t /*ng gi* t%ng( ?r=n th gi6i /M c8 nhng 9ng 6c C"&c t v# bo v /* d7ng sinh hc bo v /ng thBc v<t C"m him 9 ?. ?@.G u9) -( ?r"ng S"&c cch /D+ khng lD" c8 ngi /M thng bX lNnh
n tV h4nh ch v4 git gA" mo( ?7i s*o con ngi l7i 'hi C"*n tDm nhi#" /n cc loi /ng thBc v<t sk' bX t"+t chEng nh v<+
i:i loi /ng thBc v<t /#" l sn 'hpm cE* mt C" tr4nh tin ho rAt lD" di( ?rong C" tr4nh /8 m:i loi /M tB tdch l"$ cho ri=ng m4nh nhng giWn ch&ng chX" v6i bnh t<t v6i sB th*+ /5i khd h<" v cc /i#" kin s&ng khc( o /8 cc sinh v<t ho*ng d7i /#" kho m7nh kh8 bX bnh t<t ti=" dit v c8 kh n%ng thdch nghi c*o( 8 l nhng ngDn hng giWn s&ng C"m him( i#" kin s&ng th*+ /5i li=n tc n" /! mAt /i bAt c loi no th4 thi=n nhi=n s> khng b*o gi c8 th! ti t7o l7i /0c ki!" gWn ri=ng cE* loi /8( i:i sinh v<t c8 mt v*i trK nhAt /Xnh trong h sinh thi l mt mkt edch kh2' kdn ch" tr4nh t";n hon v<t chAt cE* h( ) cng c8 nhi#" loi cng /* d7ng th4 cng b#n vng( iAt /i mt loi l gim tdnh /* d7ng sinh hc cE* c h( Im cho /i s*" khng cKn /0c chi=m ngng chxng s&ng /ng n*( i:i sinh v<t pn ch* trong m4nh rAt nhi#" bd pn m /i n*+ ch* th! khm 'h r* ht /0c( Im mAt /i mt loi l chxng t* lm cho /i s*" mAt /i mt /&i t0ng /! nghi=n c" mAt /i mt h4nh m~" lm t,ng /! m 'hwng thWo( ?8m l7i m:i loi /#" c8 vX trd v v*i trK nhAt /Xnh trong tB nhi=n m loi khc khng th! th*+ th /0c( 9hdnh v4 th m con ngi c;n /oc bit C"*n tDm t6i cc loi sk' bX t"+t chEng(
Cn trbng c@ [ch h#y c@ hNiD ?r=n tri /At c8 khong T tri" loi cn trsng trong s& /8 ch c8 ORR loi ch"+=n 'h ho7i lx* m" v cD+ %n C"( ?7i i$ m:i n%m sD" b 'h h"| t6i ff t5ng gi trX sn 'hpm nng nghi' Zt3ng ng ?@. Tn ? r I[( ?r"ng S"&c m:i n%m sD" b gD+ t5n thAt TR sn l0ng l3ng thBc ff sn l0ng r*" e*nh v nR sn l0ng cc tri cD+ cc lo7i( 9n trsng cKn l v<t tr"ng gi*n tr"+#n bnh /ng lo ng7i( -d d nh tr=n m4nh con gin s&ng trong nh ngi t* /M t4m thA+ Tn lo7i vi kh"pn gD+ cc bnh hWn vi=m mgi 'h5i vi=m kt m7c mkt vi=m d7 d+ r"t non ((( .hng cgng c8 rAt nhi#" loi cn trsng c8 dch cho con ngi( 9hxng ti=" dit cc lo7i cn trsng c8 h7i bo v nng sn( 9hxng /0c gi l cc loi thi=n /Xch c8 sn trong tB nhi=n( .ghiM l cc k ths cE* sD" h7i nh chxng cD+ tr1ng /0c bo v( ?r"ng S"&c /M th&ng k= /0c tRR loi thi=n /Xch trong /8 c8 PRR loi thng go'( 9c loi cn trsng c8 dch ti=" dit sD" h7i bng h*i cchH bkt m1i v km sinh( 9n trsng c8 tdnh bkt m1i nh b rs* ch"1n cw b ngB*((( c8 th! %n trng sD" non cE* nhi#" loi sD" c8 h7i( it con b rs* chAm c8 th! %n tr=n TfR con r' m"i m:i ng+( 9c loi ong k2n ong mkt /w((( th"c lo7i ong km sinh( ng mkt /w / trng vo trng sD" h7i ong k2n / trng vo c3 th! sD" non v cc lo7i ngi b6m ong non s*" khi n, r* s> %n l"n trng v sD" h7i( 9on ngi th lD" /M 'ht hin r* kh n%ng C"m b" cE* cc loi thi=n /Xch n+ v t4m cch gD+ gi&ng n"i dng bo v chxng( uV dng cn trsng /! dit sD" h7i c8 l0i rAt l6n b,i v4H ?h nhAt n8 ti=" dit c8 chn lc cc loi sD" h7i( ?h h*i n8 g8' 'h;n h7n ch sV dng th"&c trh sD" ho hc do /8 gim /0c nhilm mi trng v khng nh h,ng eA" t6i cc loi cn trsng c8 l0i( ?"+ nhi=n m:i loi cn trsng c8 dch ch ti=" dit /0c mt vi loi sD" h7i nhAt /Xnh( o /8 c;n 'hi c8 nhng hi!" bit sD" skc v# cc loi cn trsng th4 vic sV dng 'h3ng 'h' thi=n /Xch /! dit trh sD" h7i m6i /7t kt C" t&t( it s& loi cn trsng c8 kh n%ng lm s7ch mi trng .)\ 9. J )_.G L_ L 9)_`. . F).( .\9 c khi nh<' bK v ch" v# n"i /M 'hi nh<' km nhng con b h"ng nh
v<+ th ?r"ng S"&c /! dn 'hDn bK ch"(
it s& cn trsng c8 tc dng ci t7o /At nh gi"n d((( Gi"n /At %n h:n /n nhi#" th /At ct ec /ng thBc v<t( 9c thc %n n+ /0c nghi#n nt v /0c 'hDn h"| mt 'h;n b,i cc dXch ti=" ho trong r"t gi"n( it 'h;n chAt dinh dng /0c gi"n hA' th( Fh;n cKn l7i s> thi r* ngoi d6i d7ng cc vi=n /At { vi=n 'hDn( 9c con gi"n cKn li=n tc /o e6i /At do /8 chxng gix' cho /At l"n /0c t3i e&' vh* dl dng cho cD+ 'ht tri!n vh* gi /0c n6c lm /At l"n pm( ?8m l7i trong s& cc cn trsng /*ng s&ng tr=n tri /At c8 rAt nhi#" loi c8 dch gix' dit trh cn trsng c8 h7i ci t7o /At bo v mi trng v t7o cDn bng sinh thi( 9on ngi 'hi bit bo v chxng t7o /i#" kin cho chxng 'ht tri!n v 'ht h"+ /0c tc dng tdch cBc , mc c*o nhAt(
/.6 tMn cc !u'n xL Hinh v5t , gCD Jo t1n cc C";n eM sinh v<t ng"+=n vjn l cch bo t1n c8 hi" C" nhAt ton b tdnh /* d7ng sinh hc( 98 b* cch bo t1nH LD+ dBng cc kh" bo t1nc ?hBc hin cc bin 'h' bo t1n b=n ngoi cc kh" bo t1nc Fhc h1i cc C";n eM sinh v<t t7i cc n3i c trx bX s"+ thoi(
9c C";n eM sinh v<t bin /5i rAt /* d7ng th mt vi C";n eM khng h# chX" tc /ng b,i cc ho7t /ng cE* con ngi vd d nh nhng C";n eM tr=n th#m /+ /7i d3ng h*+ trong nhng vsng sD" vsng e* rAt ho lnh cE* rhng nhit /6i m*}n t6i nhng C";n eM bX bin /5i l6n nh vsng kh*i mw cc vsng /At c*nh tc nng nghi' kh" cng nghi' cc thnh 'h& v cc h1 nhDn t7o( ?"+ nhi=n c , nhng n3i e* ei ho lnh nhAt cE* tri /At v~n c8 nh h,ng cE* con ngi do gi* t%ng n1ng / c*cbonic v kh*i thc cc sn 'hpm tB nhi=n c8 gi trX v ng0c l7i c , nhng n3i /M bX ci bin l6n v~n cKn s8t l7i nhng C";n eM sinh v<t ng"+=n bn( ?dnh /* d7ng sinh hc c8 th! cKn hin h" trong mt s& cnh rhng nhit /6i /0c chot chn nhng vsng /7i d3ng v bi!n bX /nh bkt C" mc( zhi mt kh" bo t1n /0c thnh l<' c;n 'hi c8 sB hK* h0' gi* vic bo t1n /* d7ng sinh hc v chc n%ng cE* cc h sinh thi v6i vic thw* mMn cc nh" c;" tr6c mkt cgng nh lD" di cE* cng /1ng dDn c /X* 'h3ng v cE* 9hdnh 'hE /&i v6i cc ng"1n ti ng"+=n /8( Cc =hu 0.6 tMn (-c phn ,6Ni nh th7 n6D )i' hi Jo t1n thi=n nhi=n C"&c t ZG_9.[ /M eD+ dBng mt h th&ng 'hDn lo7i cc kh" bo t1n trong /8 /Xnh ry cc mc / sV dng ti ng"+=n nh s*"H
G(
b=u Lo tcn t=iJn n=iJn l nhng kh" /0c bo v nghi=m ngot ch dnh cho cc ho7t /ng nghi=n c" kho* hc /o t7o v C"*n trkc mi trng( 9c kh" bo t1n thi=n nhi=n n+ cho 'h2' g4n gi cc C";n th! cE* cc loi cgng nh cc C" tr4nh cE* h sinh thi khng hooc dt bX nhil" lo7n( Vn yuB@ giP l nhng kh" vBc rng l6n c8 v /j' thi=n nhi=n Z, bi!n h*+ , /At li#n[ /0c g4n gi /! bo v mt hooc vi h sinh thi trong /8 /1ng thi /0c dsng cho cc mc /dch gio dc nghi=n c" kho* hc ngh ng3i gii trd v th*m C"*n d" lXch( ?i ng"+=n , /D+ thng khng /0c 'h2' kh*i thc cho mc /dch th3ng m7i( b=u Fm trT t=iJn n=iJn l nhng cng tr4nh C"&c gi* c8 din tdch hj' h3n /0c thit l<' nhm bo t1n nhng /oc trng v# sinh hc /X* lm /X* chAt h*+ v%n ho cE* mt /X* 'h3ng no /8(
GG(
GGG(
G-( -(
b=u yun ez nhi @ tr{ @OP Nin= vt =oPng F| c8 nhng /i!m t3ng tB v6i cc kh" bo t1n nghi=m ngot nhng cho 'h2' d"+ tr4 mt s& ho7t /ng /! /m bo nh" c;" /oc ths cE* cng /1ng( b=u Lo tcn @n= yuPn trJn ?Zt ei:n vQ trJn Likn /0c thnh l<' nhm bo t1n cc cnh C"*n( ` 9) F)F z)G ?)9 u .G ?G ng"+=n thWo cch c5 tr"+#n khng c8 tdnh 'h hE+ /oc bit t7i nhng n3i m vic kh*i thc sV dng ti ng"+=n /M h4nh thnh n=n nhng /oc tdnh v%n h8* thpm m$ v sinh thi hc /oc skc( .hng n3i n+ t7o nhi#" c3 hi 'ht tri!n cho ngnh d" lXch v ngh ng3i gii trd( b=u Lo v ngucn eCi /0c thnh l<' /! bo - ?G .G_`. ?)G. .)G. 9) ?\].G IG( /D+ vic kh*i thc sV dng ti ng"+=n /0c ki!m sot 'hs h0' v6i cc
-G( -GG(
chdnh sch C"&c gi*( /0c thnh l<' /! bo t1n nhng v~n cho 'h2' cc cng /1ng tr"+#n th&ng /0c C"+#n d"+ tr4 c"c s&ng cE* h m khng c8 sB c*n thi' th b=n ngoi( ?hng thng cng /1ng trong mt chhng mBc nhAt /Xnh v~n /0c 'h2' kh*i thc cc ti ng"+=n /! /m bo c"c s&ng cE* chdnh h( 9c 'h3ng thc c*nh tc tr"+#n th&ng thng v~n /0c ' dng /! sn e"At nng nghi'(
%D@ V=u Lo tcn Nin= yuIkn vQ @D@ V=u Fm trT n=nn @=Ong =}@ %D@ V=u yun ez ?P FGng cho 'h2' sV dng b#n vng cc ng"1n ti ng"+=n thi=n nhi=n trong /8 c8 ti ng"+=n n6c /ng v<t ho*ng dM ch%n n"i gi* sxc g: d" lXch v /nh bkt c( )o7t /ng bo t1n cc C";n eM sinh hc thng /0c thBc hin csng v6i cc ho7t /ng kh*i thc mt cch h0' lm(
-GGG(
.%m lo7i h4nh /;" ti=n n=" tr=n c8 th! coi l nhng kh" bo t1n thBc sB trong /8 cc n3i c trx chE +" /0c C"n lm v4 mc ti=" bo t1n /* d7ng sinh hc( ic /dch /;" ti=n cho cc kh" trong b* lo7i h4nh cKn l7i khng 'hi l /! C"n lm /* d7ng sinh hc m l mc ti=" th +"( 9c kh" C"n lm n+ /i khi c8 m nghN* v c8 tdnh /* d7ng sinh hc kh 'hong 'hx /oc bit C"*n trng v4 chxng thng rng l6n h3n cc kh" bo t1n rAt nhi#"( Gi%t N#m hi%n c@ 0#6 nhiu Gn !u"c gi#D )in n*+ 9hdnh 'hE -it .*m /*ng r sot sk' e' l7i h th&ng cc kh" bo t1n g1m TT -n S"&c gi* qT kh" Jo t1n thi=n nhi=n v fn kh" rhng -%n ho { IXch sV { ii trng( 9c -n C"&c gi* cE* -it .*m c8H -n C"&c gi* J* J! Z9*o Jng[c -n C"&c gi* J* -4 Z) ?D+[c -n C"&c gi* J7ch iM Z?hh* ?hi=n )"[c -n C"&c gi* Jn n Z?h*nh )o[c -n C"&c gi* 9t J Z)i FhKng[c -n C"&c gi* 9t ?i=n Z1ng .*i[c -n C"&c gi* 9n o ZJ @X* { -gng ?"[c -n C"&c gi* 9xc Fh3ng Z.inh J4nh )o J4nh ?h*nh )o[c -n C"&c gi* ?*m o Z-Nnh Fhx Jkc ?hi ?"+=n S"*ng[c -n C"&c gi* òkon Z%kI%k[c -n C"&c gi* ?rm 9him Z1ng ?h'[( GC H#6 c'n xy dng nhEng =hu 0.6 v% t nhinD )in n*+ tr=n th gi6i h;" nh n6c no cgng C"+ ho7ch eD+ dBng cc kh" bo v tB nhi=n b*o g1m cc 'hong cnh thi=n nhi=n /c /o cc h th&ng sinh thi /i!n h4nh rhng ng"+=n thE+ kh" bo t1n cc sinh v<t C"d him ((( 9c kh" vBc bo v tB nhi=n vh* l n3i bo v h th&ng sinh thi tB nhi=n vh* l th vin s&ng v# cc loi sinh v<t ho*ng dM( ic /dch eD+ dBng cc kh" bo v tB nhi=n l nhm bo v mt s& h sinh thi tB nhi=n ti=" bi!" /ng thBc v<t C"d him cnh C"*n tB nhi=n kY thx v cc di tdch lXch sV n5i ting trnh sB 'h ho7i cE* con ngi gix' cc nh kho* hc c8 /i#" kin nghi=n c" kho* hc v l n3i d7+ hc thBc t<' lm t,ng cho cc nh kho* hc tr t"5i( 9c kh" bo v tB nhi=n cKn l n3i th*m C"*n gii trd cho dDn chxng v khch d" lXch /1ng thi tr=n c3 s, khng nh h,ng t6i mc /dch bo v con ngi c8 th! kh*i thc thng 'h;n ng"1n ti ng"+=n C"d b" cE* thi=n nhi=n /! 'ht tri!n sn e"At( S"* /8 chxng t* c8 th! thA+ vic eD+ dBng cc kh" bo v tB nhi=n c8 m nghN* rAt C"*n trng /&i v6i vic 'ht tri!n kho* hc v%n ho bo v mi trng v thxc /p+ sn e"At(
kiE# cc !u'n th> Hinh v5t c@ 0#6 nhiu m"i !u#n h%D ?3ng tc gi* cc C";n th! sinh v<t trong h sinh thi v# ng"+=n tkc l t5 h0' t3ng tc cE* cc co' C";n th!( 98 cc lo7i C"*n h s*" /D+H
S"*n h cE* cc loi sinh v<t s&ng b=n c7nh nh*" nhng loi n+ khng lm l0i hooc gD+ h7i cho loi ki*( -d dH chim v /ng v<t %n cw( 2uPn = eCi mUt LJnj )*i loi sinh v<t s&ng ch"ng tr=n mt /X* bn mt loi l0i dng /i#" kin do loi ki* /Wm l7i nhng khng gD+ h7i cho loi th h*i( -d dH -i kh"pn c& /Xnh /7m vi kh"pn s&ng trong /ng r"t /ng v<t l0i dng thc %n v mi trng s&ng cE* c3 th! /ng v<t nhng khng gD+ h7i hooc dt gD+ h7i cho v<t chE( 2uPn = Vz Nin=j I C"*n h cE* loi sinh v<t s&ng dB* vo c3 th! sinh v<t chE v6i v<t chE c8 th! gD+ h7i v git cht v<t chEH gi"n sn trong c3 th! /ng v<t v con ngi(
2uPn = trung eEj 2uPn = t={ FT v @on mcij I C"*n h gi* mt loi l thx %n thXt v loi ki* l con m1i nh gi* s tV h5 bo v cc loi /ng v<t %n cw( 2uPn = @Ung Nin=j I C"*n h cE* h*i loi sinh v<t s&ng dB* vo nh*" loi n+
/Wm l7i l0i dch cho loi ki* v ng0c l7i( -d dH ?o v /X* + to c"ng cA' thc %n cho /X* + cKn /X* + t7o r* mi trng c trx cho to( 2uPn = @>n= trPn=j I C"*n h gi* h*i h*+ nhi#" loi c7nh tr*nh v6i nh*" v# ng"1n thc %n v khng gi*n s&ng c8 th! d~n t6i vic loi n+ ti=" dit loi ki*( -d dH C"*n h gi* thw v v<t n"i , chD" 9 ?@.G 9_9 9.) ?@.) GG.)
99 .G cw( 2uPn = giTP n=i:u eoQij ?rong thBc t cc loi sinh v<t c8 th! th*+ /5i C"*n h thWo thi gi*n( -d dH C"*n h gi* ch"t v rkn trong mt C";n /o ?hi b4nh d3ng trong mt n%m c8 th! th*+ /5iH is* /ng { ch"t bkt rkn ch"t l thx %n thXtc is* h { rkn bkt ch"t rkn l thx %n thXt(
?rong cc C"*n h tr=n P lo7i C"*n h gi v*i trK C"*n trng trong vic d"+ tr4 cDn bng sinh thi tB nhi=n l C"*n h thx d { con m1i v C"*n h km sinh( S"*n h thx d { con m1i gix' cho C";n th! con m1i d"+ tr4 tdnh ch&ng chX" c*o v6i thi=n nhi=n khng 'ht tri!n bsng n5 v# s& l0ng c th!( S"*n h km sinh gix' cho vic dit trh sD" bnh v cc loi c8 h7i /&i v6i con ngi gi cho s& l0ng sD" bnh nm trong gi6i h7n nhAt /Xnh( C6n ngi tc ( ng (7n cc h% Hinh thi t nhin nh th7 n6D 9on ngi l mt sinh v<t cE* h sinh thi c8 s& l0ng l6n v kh n%ng ho7t /ng /0c nDng c*o nh kho* hc k$ th"<t( ?c /ng cE* con ngi /&i v6i h sinh thi rAt l6n c8 th! 'hDn r* cc lo7i tc /ng chdnh s*" /D+H ?c /ng vo c3 ch tB 5n /Xnh tB cDn bng cE* h sinh thi( ?c /ng vo cc ch" tr4nh sinh /X* ho tB nhi=n( ?c /ng vo cc /i#" kin mi trng cE* h sinh thiH zhd h<" th"| /in v(v((( ?c /ng vo cDn bng sinh thi(
TD@ ?Ung vQo @h @=W tm ~n ?Yn=a tm @nn Lng @OP = Nin= t=Di 93 ch cE* h sinh thi tB nhi=n l tin t6i t| l FQ@ Tc FQJ R( 93 ch n+ khng c8 l0i cho con ngi v4 con ngi c;n t7o r* n%ng l0ng c;n thit cho m4nh bng cch t7o r* h sinh thi c8 FQ@ T v FQJ R( o v<+ con ngi thng t7o r* cc h sinh thi nhDn t7o Z/1ng cw ch%n n"i /At tr1ng l3ng thBc thBc
'hpm[( 9c h sinh thi n+ thng k2m 5n /Xnh( ! d"+ tr4 cc h sinh thi nhDn t7o con ngi 'hi b5 s"ng th=m n%ng l0ng d6i d7ng sc l*o /ng e%ng d;" 'hDn b8n( TD@ ?Ung vQo @D@ @=u trn= Nin= ?YP =oD tm n=iJn 9on ngi sV dng n%ng l0ng ho th7ch t7o th=m mt l0ng l6n khd 9 P uP v(v(((( i:i n%m con ngi t7o th=m OOR t| tAn 9P do /&t cc lo7i nhi=n li" ho th7ch /*ng lm th*+ /5i cDn bng sinh thi tB nhi=n cE* tri /At d~n t6i vic th*+ /5i chAt l0ng v C"*n h cE* cc thnh 'h;n mi trng tB nhi=n( 1ng thi cc ho7t /ng cE* con ngi tr=n tri /At ng%n cn ch" tr4nh t";n hon n6c vd d /k' /<' eD+ nh m+ th"| /in 'h rhng /;" ng"1n v(v((( -ic n+ c8 th! gD+ r* xng ng<' hooc kh h7n nhi#" kh" vBc th*+ /5i /i#" kin s&ng b4nh thng cE* cc sinh v<t n6c v(v((( TD@ ?Ung vQo @D@ ?i:u Vin mi trng @OP = Nin= t=Di 9on ngi tc /ng vo cc /i#" kin mi trng cE* h sinh thi tB nhi=n bng cch th*+ /5i hooc ci t7o chxng nhH 9h"+!n /At rhng thnh /At nng nghi' lm mAt /i nhi#" lo7i /ng thBc v<t C"m him t%ng e8i mKn /At th*+ /5i kh n%ng /i#" ho n6c v bin /5i khd h<" v(v((( 9i t7o /;m l;+ thnh /At c*nh tc lm mAt /i cc vsng /At ng<' n6c c8 t;m C"*n trng /&i v6i mi trng s&ng cE* nhi#" loi sinh v<t v con ngi( 9h"+!n /At rhng /At nng nghi' thnh cc kh" cng nghi' kh" / thX t7o n=n sB mAt cDn bng sinh thi kh" vBc v nhilm cc b( GD+ nhilm mi trng , nhi#" d7ng ho7t /ng kinh t eM hi khc nh*"(
TD@ ?Ung vQo @nn Lng Nin= t=Di 9on ngi tc /ng vo cDn bng sinh thi thng C"* vicH u%n bkn C" mc /nh bkt C" mc gD+ r* sB s"+ gim mt s& loi v lm gi* t%ng mAt cDn bng sinh thi( u%n bkt cc loi /ng v<t C"m him nh h5 t= gic voi((( c8 th! d~n /n sB t"+t chEng nhi#" lo7i /ng v<t C"m him( 9hot 'h rhng tB nhi=n lA+ g: lm mAt n3i c trx cE* /ng thBc v<t( I*i t7o cc loi sinh v<t m6i lm th*+ /5i cDn bng sinh thi tB nhi=n( 9c loi l*i t7o thng k2m tdnh ch&ng bi dl bX s"+ thoi( iot khc cc loi l*i t7o c8 th! t7o r* nh" c;" thc %n hooc tc /ng khc c8 h7i /n cc loi /M c8 hooc /&i v6i con ngi( * vo cc h sinh thi tB nhi=n cc h0' chAt nhDn t7o m sinh v<t khng c8 kh n%ng 'hDn h"| nh cc lo7i chAt t5ng h0' d;" m th"&c trh sD" kim lo7i /c h7i v(v(((
Oinh hKc 0.6 tMn , gCD Zinh h5c ':o t@n J mt 2hoa h5c !a ngnh !"c xD, KAng nhPm hEn ch cc m-i !) K5a !-i vi !a KEng #inh h5c( uinh hc bo t1n nhm h*i mc ti="H ?4m hi!" nhng tc /ng ti=" cBc do cc ho7t /ng cE* con ngi gD+ r* /&i v6i cc loi C";n eM v cc h sinh thi( LD+ dBng cc 'h3ng 'h' ti' c<n /! h7n ch sB t"+t dit cE* cc loi v c" cc loi /*ng bX /W d* bng cch /* chxng hi nh<' tr, l7i cc h sinh thi /*ng cKn 'hs h0' /&i v6i chxng(
uinh hc bo t1n r* /i v4 cc kho* hc ng dng tr"+#n th&ng khng cKn /E c3 s, /! gii thdch nhng m&i /W d* cA' bch /&i v6i /* d7ng sinh hc( .ng nghi' lDm nghi' C"n lm /ng v<t ho*ng dM sinh hc thE+ sn ((( chE +" C"*n tDm /n vAn /# eD+ dBng cc 'h3ng 'h' C"n lm mt s& dt cc loi c8 gi trX kinh t v lm cnh( .hng kho* hc n+ thng khng /# c<' /n vic bo v tAt c cc loi c8 th! c8 trong cc C";n eM sinh v<t hooc ch /# c<' nh l vAn /# khng C"*n trng( uinh hc bo t1n b5 s"ng cc ng"+=n tkc ng dng bng cch c"ng cA' 'h3ng 'h' ti' c<n c8 tdnh chAt lm th"+t t5ng th! cho vic bo t1n /* d7ng sinh hc( uinh hc bo t1n khc v6i cc kho* hc khc , ch: l bo t1n mt cch lD" di ton b cc C";n eM sinh v<t l chdnh cc +" t& kinh t thng l th +"( 9c kho* hc kinh /i!n nh sinh hc C";n th! 'hDn lo7i hc sinh thi hc v di tr"+#n hc((( l ni d"ng c3 bn cE* sinh hc bo t1n( GC H#6 ph.i trMng cy gy rlngD <h.i 0.6 v% rlngD @hng l l 'h5i e*nh cE* tri /At( 9D+ e*nh trong C" tr4nh C"*ng h0' hA' th khd c*cbonic v nh r* khd e+ c;n thit cho sB s&ng( @hng c8 tc dng lm trong s7ch khng khd( ?n l cn v gi bi( I cD+ tit r* nhi#" lo7i chAt khng kh"pn c8 tc dng ti=" dit vi trsng gD+ bnh trong khng khd( @hng l n3i sinh s&ng cE* nhi#" loi /ng v<t ho*ng dM trong /8 c8 nhi#" loi C"m him( ?rong rhng c8 nhi#" lo7i cD+ khc nh*"( D+ l ng"1n thBc 'hpm ng"1n ng"+=n li" C"m cho cng nghi' v d0c 'hpm l ng"1n gWn ho*ng d7i c8 gi trX trong l*i t7o gi&ng m6i cho nng nghi' v ch%n n"i( @hng bo v v ci t7o /At( .h c8 tn l eo rng nh chic n6c m* khng e&i thng e"&ng mot /At nkng khng /&t ch+ mot /At n=n l6' /At tr=n mot kh8 bX rV* tri thWo n6c m*( @hng n"i /At b1i b5 cho /At( At rhng h;" nh tB b8n 'hDn v4 cnh l r3i rng th cD+ s> bX 'hDn h"| t7o thnh cc chAt dinh dng lm t%ng / m" m cE* /At( At 'h4 nhi=" t3i e&' s> thAm t&t gi n6c t&t v h7n ch e8i mKn( -sng bMi tri#" vWn bi!n c8 cc rhng sx vjt /6c vh* chkn s8ng vh* gi 'hs s* lm cho b bi!n khng nhng khng bX e8i m cKn /0c b1i /k' v tin r* 'hd* tr6c( @hng c8 tc dng /i#" ho dKng ch+ trong sng ngKi v d6i /At( .6c m* r3i e"&ng vsng c8 rhng bX gi l7i nhi#" h3n trong tn cD+ v trong /At do /8 l0ng dKng ch+ do m* trong ms* lg gim /i( @hng cn khng cho dKng ch+ mot ch+ C" nh*nh lm cho lg e"At hin ch<m h3n gim mc / /t ngt v c lit cE* thng tr<n lg( .6c thAm e"&ng /At rhng vh* l ng"1n dB tr n"i cD+ v cc sinh v<t s&ng trong /At vh* ch+ rAt ch<m v# n"i cc sng trong thi gi*n khng m*( o /8 nhng vsng c8 nhi#" rhng chW 'hE s> gim b6t /0c thi=n t*i h7n hn v lg lt( @hng cng nm g;n /;" ng"1n sng tc dng /i#" ho dKng ch+ cng l6n h3n( @hng c8 gi trX l6n v# d" lXch( -4 rhng c8 nhi#" 'hong cnh /j' v6i nhi#" lo7i /ng thBc v<t ho*ng dM li c"&n sB h*m hi!" bit trd tK mK cE* mi ngi( zhd h<" trong rhng mt m /i#" ho khng khd s7ch s> cKn c8 tc dng ch* bnh rAt t&t( .8i t8m l7i rhng c8 gi trX nhi#" mot cho con ngi( -4 cc nh" c;" ng+ cng t%ng cE* m4nh con ngi khng th! khng kh*i thc rhng( ?"+ nhi=n n" bit kh*i thc mt cch h0' lm v c8 k ho7ch tr1ng rhng thdch h0' chxng t* s> v~n vh* tho mMn /0c cc nh" c;" cE* m4nh vh* khng lm t5n h7i /n rhng( GC H#6 rlng 0: tn phD ?ri /At ng+ e* 'hE kdn mt m" e*nh cE* cD+ c&i( )1i /;" th k| n+ ng*+ ) .i cE* chxng t* cgng cKn nm st rhng( -<+ m bD+ gi rhng /M lsi e* khwi cc /i!m t<' tr"ng dDn c( 9h tdnh ri=ng , vsng ) .i tr"ng b4nh m:i n%m rhng lsi e* khwi chxng t* khong T km( -4 s*o v<+
@hng bX chot 'h tr6c ti=n l /! lA+ /At lm nng nghi' tr1ng cD+ cng nghi' n"i th"| sn eD+ dBng((( .hng vsng /At bng 'hng m" m bX ch"+!n ho thnh /At nng nghi' cKn c8 th! tr1ng trt /0c lD" di( )in n*+ nhng vsng nh v<+ h;" nh /M bX kh*i thc ht( 9Kn nhng vsng /At d&c k2m 'h4 nhi=" s*" khi bX ch"+!n /5i thnh /At nng nghi' thng cho n%ng s"At thA' rAt dl v nh*nh bX b7c m" hooc /Ki hwi 'hi c8 nhng /;" t t&n k2m cho t6i ti=" v ci t7o /At( @hng ng<' mon vWn bi!n cE* -it .*m /*ng bX chot 'h /! lm *o n"i tm( o n"i tm ki!" C"ng c*nh khng /xng k$ th"<t n=n n%ng s"At khng c*o v m:i *o cgng ch cho th" ho7ch /0c vi n%m s*" /8 ngi t* l7i /i chot 'h rhng lm *o m6i( @hng ?D+ .g"+=n /*ng bX ngi dDn di c tB 'ht /&t 'h nh*m nh,( .g"+=n nhDn th h*i d~n /n mAt rhng l lA+ g: lm cEi /&t( 9ho /n th k| LGL tr6c khi khm 'h r* kh n%ng /&t bng th*n v d;" chAt /&t chE +" cE* con ngi l cEi g:( .hi#" n6c chD" " trong gi*i /o7n /;" cE* cch m7ng kho* hc k$ th"<t /M /&t g;n ht rhng cE* m4nh( )in n*+ , nhi#" n3i tr=n th gi6i cEi v th*n cEi v~n l chAt /&t chdnh trong gi* /4nh v cc b' /"n /*ng /&t khong TQn s& din tdch rhng bX tn 'h hng n%m( .g"+=n nhDn th b* gD+ mAt rhng l do kh*i thc g:( G: c;n cho sn e"At cc /1 gi* dng sn e"At giA+((( zho* hc k$ th"<t cng 'ht tri!n ngi t* cng khm 'h r* nhi#" cng dng m6i cE* g: lm cho l0ng g: ti=" th ng+ cng nhi#"( ?rong kh*i thc g: n" ch ch7+ thWo l0i nh"<n ch: no dl th4 kh*i thc tr6c khng /&n t* m chot h7 trkng nghN* l chot th b4* rhng vo vh* chot cD+ to /! lA+ g: vh* 'h ho7i cD+ con th4 nhng kh" vBc rhng /M bX chot 'h s> kh8 c3 hi tB 'hc h1i l7i /0c( .g"+=n nhDn th t gD+ mAt rhng l do ch+( @hng bX ch+ do /&t rhng lm n3ng lm bMi s%n bkn dsng lV* thi" th<n trng trong rhng thi=n t*i chin tr*nh((( ?rong ms* kh ch c;n mt mp" tn th"&c l ch+ d, mt bsi nhsi lV* /"5i ong r* khwi t5 /! lA+ m<t cgng /E gD+ r* mt /m ch+ rhng l6n trong nhi#" ng+ nhAt l khi khng c8 /E n6c nhDn lBc v 'h3ng tin /! d<' tkt lV*( 9hin tr*nh khng 'hi l hin t0ng 'h5 bin thng e"+=n( ?"+ nhi=n cc c"c chin tr*nh thng c8 sc tn 'h gh= g6m( -G? .i ? TUnO 9) . .` i? khong h3n P tri" hWct*( .hi#" vsng rhng bX chAt /c ho hc tn 'h /n n*+ v~n ch* mc l7i /0c( .8i t8m l7i c8 n%m ng"+=n nhDn chdnh gD+ mAt rhng l lA+ /At lA+ g: lA+ cEi ch+ rhng v chin tr*nh( ?rong /8 mAt rhng do ch+ v chin tr*nh l sB mAt mt 'hi lm nhAt v4 n8 chng /Wm l7i /i#" g4 t&t /j' cho con ngi( -ic 'h rhng lA+ /At lA+ g: cEi bh* bMi thBc t ch nhm 'hc v cho l0i dch cE* mt s& c nhDn no /8( 9i l0i m vic lm /8 /Wm l7i nhw h3n nhi#" so v6i ci h7i m n8 gD+ r*( -4 mAt rhng l tri /At mAt c: m+ sn e"At e+ /ng v<t mAt n3i c trx nhi#" lo7i cD+ C"d lD" n%m bX t"+t gi&ng lg lt v h7n hn tr, n=n tr;m trng h3n((( )+ vng rng bng vic ' dng thnh cng cc tin b kho* hc k$ th"<t v sV dng tit kim h0' lm ti ng"+=n /At rhng t%ng cng tr1ng v bo v rhng din tdch rhng tr=n tri /At s> khng bX gim c8 th! t%ng l=n( GC H#6 n@i rlng , v% Hm cI# ,6i ngiD ?hWo tdnh ton cE* cc nh kho* hc cc hng cD+ v6i khong cch 'hs h0' s> cn /0c fR t&c / gi8 v c8 kh n%ng bo v 'h7m vi ? G GF )]. P I. 9)G_ 9 9 9`( nhng n3i c8 gi8 ct v h7n hn nghi=m trng vic tr1ng nhng hng cD+ 'hi l*o ng%n gi8 ct rAt c8 tc dng ci thin mi trng sinh thi /At /*i( @hng l chic bo v mot /At( zhi tr34 m* do tn l cD+ hng / n=n n6c m* khng trBc ti' e&i e"&ng mot /At /i#" n+ c8 m nghN* rAt l6n /&i v6i vic 'hKng ch&ng e8i mKn( ?hBc t cho thA+ n" n6c m* trBc ti' e&i vo mot /At th4 m:i n%m mt hWct* /At tr1ng ho* bX e8i mKn PR tAn /At tr1ng cw bX e8i mKn T tAn trong khi /8 /At tr1ng rhng ch bX e8i mKn R T tAn( iot /At trong rhng c8 nhi#" cnh v l cD+ kh n6c m* r3i e"&ng mot /At khng th! e&i thng vo /At cgng khng th! ch+ nh*nh m ng;m ch+ th th( 8 l v<t cn C"*n trng khin m* to khng gD+ r* lg lt v rAt c8 dch /&i v6i vic bo v /1ng r"ng nh cV*(
9D+ c&i cgng l nhng *nh hsng hxt bi ch&ng nhilm( I cE* mt s& lo7i cD+ c8 nhng n' nh%n c8 lng nhm th<m chd c8 lo7i l cKn tit r* chAt nhB* dit vi kh"pn( -4 v<+ cD+ c&i vh* c8 kh n%ng hxt bi vh* c8 kh n%ng ti=" dit vi kh"pn( .g*+ nh cD+ thng t"+ c8 din tdch b# mot l rAt nhw nhng kh n%ng hxt bi v dit vi kh"pn l7i rAt l6n( ?* c8 th! nh<n bit kh n%ng hxt bi dit kh"pn cE* cD+ c&i C"* vic gim /Xnh khng khd trong cng vi=n v trong cV* hng bch ho hooc bn t" eW( i:i m2t kh&i khng khd trong cng vi=n ch c8 P(RRR{f(RRR vi kh"pn nhng mt m2t kh&i khng khd trong cV* hng bn t" eW c8 t6i PR(RRR{fR(RRR con( )in n*+ tr=n th gi6i l0ng khd c*cbonic thi r* ng+ mt t%ng( Jin 'h' d"+ nhAt /! gii C"+t vAn /# n+ l tr1ng nhi#" cD+ e*nh v4 cD+ e*nh c8 kh n%ng hA' th khd c*cbonic( ?r"ng b4nh T hWct* cD+ tn l rng c8 th! hA' th /0c T tAn khd c*cbonicQng+ v nh r* tfRkg khd oe+( I0ng khd c*cbonic do T ngi thi r* trong T ng+ s> /0c TRm P cD+ e*nh hxt ht( .goi r* cD+ e*nh cKn hA' th ting 1n hA' th mt s& chAt nhilm trong khng khd v mt s& ng"+=n t& kim lo7i nong trong /At( -ic g4 c8 l0i cho con ngi l cD+ e*nh /#" c& sc 'hng sB rAt t<n t+ eng /ng l v sN tr"ng thnh cE* loi ngi( 9D+ e*nh c8 kh n%ng rAt l6n trong vic ch&ng gi8 gi n6c ch&ng nhilm nhng kh n%ng tB bo v cE* chxng l7i c8 h7n( 9hxng c;n sB chW ch, bo v cE* con ngi( 9D+ e*nh c&ng hin cho con ngi C" nhi#" chxng t* c;n +=" mn v trDn trng bo v chxng( 9i nguyn , gCD C@ nhEng ,6Ni ti nguyn n6D Li ng(,Bn J tCt c: cc KEng v8t chCt& t<i thc !"c #$ KQng !H tEo <a ca c:i v8t chCt& hoXc tEo <a gi t<* #$ KQng mi ca con ng=i( ?i ng"+=n l /&i t0ng sn e"At cE* con ngi( LM hi loi ngi cng 'ht tri!n s& lo7i h4nh ti ng"+=n v s& l0ng m:i lo7i ti ng"+=n /0c con ngi kh*i thc ng+ cng t%ng( .gi t* 'hDn lo7i ti ng"+=n nh s*"H ?hWo C"*n h v6i con ngiH ?i ng"+=n thi=n nhi=n ti ng"+=n eM hi( ?hWo 'h3ng thc v kh n%ng ti t7oH ?i ng"+=n ti t7o ti ng"+=n khng ti t7o( ?hWo bn chAt tB nhi=nH ?i ng"+=n n6c ti ng"+=n /At ti ng"+=n rhng ti ng"+=n bi!n ti ng"+=n khong sn ti ng"+=n n%ng l0ng ti ng"+=n khd h<" cnh C"*n di sn v%n ho kin trxc tri thc kho* hc v thng tin(
?i ng"+=n thi=n nhi=n /0c chi* thnh h*i lo7iH ti ng"+=n ti t7o v ti ng"+=n khng ti t7o( ?i ng"+=n ti t7o Zn6c ngt /At sinh v<t v(v((([ l ti ng"+=n c8 th! tB d"+ tr4 hooc tB b5 s"ng mt cch li=n tc khi /0c C"n lm mt cch h0' lm( ?"+ nhi=n n" sV dng khng h0' lm ti ng"+=n ti t7o c8 th! bX s"+ thoi khng th! ti t7o /0c( -d dH ti ng"+=n n6c c8 th! bX nhilm ti ng"+=n /At c8 th! bX mon ho b7c m" e8i mKn v(v((( ?i ng"+=n khng ti t7oH l lo7i ti ng"+=n t1n t7i h" h7n s> mAt /i hooc bin /5i s*" C" tr4nh sV dng( -d d nh ti ng"+=n khong sn cE* mt mw c8 th! c7n kit s*" khi kh*i thc( ?i ng"+=n gWn di tr"+#n c8 th! mAt /i csng v6i sB ti=" dit cE* cc loi sinh v<t C"m him(
?i ng"+=n con ngi Zti ng"+=n eM hi[ l mt d7ng ti ng"+=n ti t7o /oc bit th! hin b,i sc l*o /ng chDn t*+ v trd 8c kh n%ng t5 chc v ch / eM hi t<' C"n tdn ngng cE* cc cng /1ng ngi( uB 'ht tri!n m7nh m> cE* kho* hc k$ th"<t /*ng lm th*+ /5i gi trX cE* nhi#" lo7i ti ng"+=n( .hi#" ti ng"+=n c7n kit tr, n=n C"m himc nhi#" lo7i ti ng"+=n gi trX c*o tr6c /D+ n*+ tr, thnh 'h5 bin gi r do t4m /0c 'h3ng 'h' ch bin hi" C" h3n hooc /0c th*+ th bng lo7i khc( -*i trK v gi trX cE* ti ng"+=n thng tin v%n ho lXch sV /*ng t%ng l=n(
9i nguyn rlng gMm nhEng gCD @hng l thm thBc v<t cE* nhng cD+ thDn g: tr=n b# mot tri /At gi v*i trK to l6n /&i v6i con ngiH 9"ng cA' ng"1n g: cEi( i#" ho khd h<" t7o r* oe+( i#" ho n6c( .3i c trx /ng cE* /ng thBc v<t v tng tr cc ng"1n gWn C"m him(
it hWct* rhng hng n%m t7o n=n sinh kh&i khong fRR { ORR kg Tq tAn oe+ Zrhng thng fR tAn rhng tr1ng f { TR tAn[( i:i ngi mt n%m c;n n(RRRkg P t3ng ng v6i l0ng oe+ do T(RRR { f(RRR m P cD+ e*nh t7o r* trong n%m( .hit / khng khd rhng thng thA' h3n nhit / /At tr&ng khong f { O o9( @hng bo v v ng%n chon gi8 bMo( ) s& dKng ch+ mot tr=n /At c8 / chW 'hE fO l6n h3n /At c8 / chW 'hE tO h*i l;n( I0ng /At e8i mKn cE* rhng bng TR l0ng /At e8i mKn th vsng /At khng c8 rhng( @hng l ng"1n gWn v t<n cE* con ngi l n3i c trx cE* cc loi /ng thBc v<t C"m him( -4 v<+ t| l /At c8 rhng chW 'hE cE* m:i C"&c gi* l mt ch ti=" /nh gi chAt l0ng mi trng C"*n trng( in tdch /At c8 rhng cE* mt C"&c gi* t&i " 'hi /7t nO t5ng din tdch( ?i ng"+=n rhng tr=n tri /At ng+ cng bX th" hj' v# din tdch v tr l0ng( ;" th k| PR din tdch rhng th gi6i l q t| h* TUOvn n t| h* TUtff v t| h* TUUOP f t| h*(
?&c / mAt rhng hng n%m tr=n th gi6i l PR tri" h* trong /8 rhng nhit /6i bX mAt l l6n nhAt n%m TUUR chD" Fhi v i$ I* ?inh 9. tO G. ?9) @.G .)G? G 9)_ cKn nR( ?hWo dB
bo /n n%m PRTR rhng nhit /6i ch cKn PR { PO , mt s& n6c chD" Fhi chD" i$ I* ?inh v ng .*m ( @.G r. G z)r.G GGi - din tdch nhng chAt l0ng v tr l0ng
g: bX s"+ gim /ng k! do nhilm khng khd( ?hWo tdnh ton gi trX kinh t rhng , chD" " gim fR t| _uQn%m( <h.i ,m gC (> 0.6 v% v pht tri>n ti nguyn rlng Gi%t N#mD -it .*m n%m TUnf c8 Tf f tri" h* rhng chim nf v din tdch /At hin n*+ cKn v O tri" h* chim Pf v trong /8 P v tri" h* rhng 'hKng h O P tri" h* rhng sn e"At R t tri" h* rhng /oc dng( ?&c / mAt rhng , -it .*m l PRR(RRR h*Qn%m trong /8 qR(RRR h* do kh*i ho*ng OR(RRR h* do ch+ v UR(RRR h* do kh*i thc g: C" mc( @i=ng kh" vBc S"ng .inh t&c / mAt rhng l P v n%m( iot khc tr l0ng g: v chAt l0ng rhng /*ng bX s"+ gim( ! bo v v 'ht tri!n ti ng"+=n rhng -it .*m .h n6c c;n ' dng cc chdnh sch s*"H ?r1ng rhng 'hE e*nh /At tr&ng /1i trc( Jo v rhng 'hKng h cc vn C"&c gi* v kh" dB tr thi=n nhi=n zh*i thc h0' lm rhng sn e"At h7n ch kh*i ho*ng ch"+!n rhng thnh /At nng nghi' h7n ch di dDn tB do( 8ng cV* rhng tB nhi=n(
9i nguyn =h6ng H.n , gCD
Li ng(,Bn 2hong #:n J tRch tQ v8t chCt Ki KEng h"p chCt hoXc !Nn chCt t<ong vt t<i !Ct& m G !i9( 2in hin tEi con ng=i cF ! 2h: nng JC, <a cc ng(,Bn t- cF Rch hoXc #$ KQng t<Ac tip chjng t<ong !=i #-ng hng ng,( ?i ng"+=n khong sn thng t<' tr"ng trong mt kh" vBc gi l mw khong sn( ?i ng"+=n khong sn c8 m nghN* rAt C"*n trng trong sB 'ht tri!n kinh t cE* loi ngi v kh*i thc sV dng ti ng"+=n khong sn c8 tc /ng m7nh m> /n mi trng s&ng( it mot ti ng"+=n khong sn l ng"1n v<t chAt /! t7o n=n cc d7ng v<t chAt c8 dch v cE* ci cE* con ngi( J=n c7nh /8 vic kh*i thc ti ng"+=n khong sn thng t7o r* cc lo7i nhilm nh bi kim lo7i nong cc ho chAt /c v h3i khd /c Zu P 9 9)n v(v((([( ?i ng"+=n khong sn /0c 'hDn lo7i thWo nhi#" cchH ?hWo d7ng t1n t7iH @kn khd Zkhd /&t cgon )W[ lwng Z)g d;" n6c khong[( ?hWo ng"1n g&cH .i sinh Zsinh r* trong lKng tri /At[ ngo7i sinh Zsinh r* tr=n b# mot tri /At[( ?hWo thnh 'h;n ho hcH zhong sn kim lo7i Zkim lo7i /Wn kim lo7i m" kim lo7i C"m him[ khong sn 'hi kim Zv<t li" khong / C"m v<t li" eD+ dBng[ khong sn ch+ Zth*n d;" khd /&t / ch+[(
C@ nhEng v+n (* mi trng gC ,in !u#n (7n =h#i thc =h6ng H.nD 9c vAn /# mi trng 'ht sinh do kh*i thc v sV dng khong sn th! hin trong cc ho7t /ng c th! s*"H zh*i thc khong sn lm mAt /At mAt rhng nhilm n6c nhilm bi khd /c lMng 'hd ti ng"+=n( -<n ch"+!n ch bin khong sn gD+ nhilm bi khd n6c v chAt thi rkn( uV dng khong sn gD+ r* nhilm khng khd ZuP bi khd /c((([ nhilm n6c chAt thi rkn(
o /8 ho7t /ng bo v ti ng"+=n v mi trng trong kh*i thc v sV dng khong sn -it .*m /Ki hwi 'hi C"*n tDm /n cc khd* c7nhH )7n ch t5n thAt ti ng"+=n v tc /ng ti=" cBc /n mi trng trong C" tr4nh th%m dK kh*i thc ch bin( i#" tr* chi tit C"+ ho7ch kh*i thc v ch bin khong sn khng e"At th cc lo7i ng"+=n li" khong t%ng cng tinh ch v t"+!n l"+n khong sn( ;" t kinh 'hd eV lm chAt nhilm 'ht sinh trong C" tr4nh kh*i thc v sV dng khong sn nh eV lm ch&ng bi ch&ng /c eV lm n6c thi C"+ ho7ch eD+ dBng cc bMi thi(
?i ng"+=n khong sn th gi6i v kh*i thc khong sn th gi6i /*ng t7o r* cc ng"+ c3 /&i v6i con ngiH ?r l0ng h7n ch /*ng c7n kit trong t3ng l*i( zh*i thc khong sn tn 'h mi trng( uV dng khong sn gD+ nhilm khng khd nhilm n6c(
9i nguyn nAng ,-ng , gCD Nng J"ng J mt KEng ti ng(,Bn v8t chCt x(Ct pht tU hai ng(@n ch ,(n Nng J"ng mXt t<=i v nng J"ng J\ng !Ct(
.%ng l0ng mot tri t7o t1n t7i , cc d7ng chdnhH bc e7 mot tri n%ng l0ng sinh hc Zsinh kh&i /ng thBc v<t[ n%ng l0ng ch"+!n /ng cE* khd C"+!n v th"| C"+!n Zgi8 s8ng cc dKng hi l" th"| tri#" dKng ch+ sng((([ n%ng l0ng ho th7ch Zth*n d;" khd /&t / d;"[( .%ng l0ng lKng /At g1m nhit lKng /At bi!" hin , cc cc ng"1n /X* nhit nxi lV* v n%ng l0ng 'h8ng e7 t<' tr"ng , cc ng"+=n t& nh _ ?h Fo (((
1 t H" v+n (* mi trng ,in !u#n (7n =h#i thc v Hn dng ti nguyn nAng ,-ngD T=Pn ?D l ng"1n n%ng l0ng chE +" cE* loi ngi v6i t5ng tr l0ng tr=n tRR t| tAn c8 kh n%ng /' ng nh" c;" con ngi khong TvR n%m( ?"+ nhi=n cc vAn /# mi trng hin n*+ /*ng t1n t7iH zh*i thc th*n / bng 'h3ng 'h' l thi=n t7o n=n l0ng /At / thi l6n nhilm bi nhilm n6c mAt rhng( zh*i thc th*n bng 'h3ng 'h' h;m lK hin n*+ lm mAt OR tr l0ng gD+ lxn /At nhilm n6c ti=" h*o g: ch&ng lK v gD+ cc t*i n7n h;m lK( 9h bin v sng t"+!n th*n t7o r* bi v n6c thi ch* th*n kim lo7i nong( &t th*n t7o r* khd u P 9P( ?hWo tdnh ton mt nh m+ nhit /in ch7+ th*n cng s"At T(RRR i hng n%m thi r* mi trng O tri" tAn 9 P Tv(RRR tAn .RL TT(RRR { qvR(RRR tAn 'h thi rkn( ?rong thnh 'h;n chAt thi rkn bi n6c thi thng ch* kim lo7i nong v chAt 'h8ng e7 /c h7i(
wgu vQ V=M ?Bt trong t4nh tr7ng hin n*+ /*ng t7o r* cc vAn /# mi trngH zh*i thc tr=n th#m lc /X* gD+ lxn /At nhilm d;" /&i v6i /At khng khd n6c( zh*i thc tr=n bi!n gD+ nhilm bi!n ZOR l0ng d;" nhilm tr=n bi!n gD+ r* l do kh*i thc tr=n bi!n[( 9h bin d;" gD+ nhilm d;" v kim lo7i nong k! c kim lo7i 'h8ng e7( &t d;" khd t7o r* cc chAt thi khd t3ng tB nh /&t th*n(
T=u ndng /0c gi l n%ng l0ng s7ch( ?5ng tr l0ng th gi6i P(PTn(RRR i ri=ng -it .*m fR(UtR i chim T n t5ng tr l0ng th gi6i( ?"+ nhi=n vic eD+ dBng cc h1 ch* n6c l6n t7o r* cc tc /ng mi trng nh /ng /At kdch thdch th*+ /5i khd h<" thi tit kh" vBc mAt /At c*nh tc t7o r* l0ng 9)n do 'hDn h"| chAt h" c3 lKng h1 t7o r* cc bin /5i th"| v%n h7 l" t%ng / mon n6c sng nh h,ng /n sB 'ht tri!n cE* cc C";n th! c tr=n sng ti#m pn t*i bin mi trng( #dng eCng =>t n=nn l ng"1n n%ng l0ng gii 'h8ng trong C" tr4nh 'hDn h"| h7t nhDn cc ng"+=n t& _ ?h hooc t5ng h0' nhit h7ch( ?hWo tdnh ton n%ng l0ng gii 'h8ng r* th Tg _ PfO t3ng /3ng v6i n%ng l0ng do /&t T tAn th*n /( .g"1n n%ng l0ng h7t nhDn c8 " /i!m khng t7o n=n cc lo7i khd nh kdnh nh 9P bi( ?"+ nhi=n cc nh m+ /in h7t nhDn hin n*+ l ng"1n gD+ ng"+ hi!m l6n v# mi trng do chAt thi 'h8ng e7 khd rkn lwng v cc sB c& nh m+( uB c& t7i nh m+ /in h7t nhDn 9hWcnobn Ii=n L l mt vd d /i!n h4nh( %D@ ngucn ndng eCng V=D@ b*o g1m cc lo7iH Gi8 bc e7 mot tri th"| n%ng /0c e' vo lo7i n%ng l0ng s7ch c8 cng s"At b2 v thdch h0' cho mt s& kh" vBc c8 tr l0ng 'hong 'hx v e* cc ng"1n n%ng l0ng tr"+#n th&ng khc nh cc hi /o( G: cEi thdch h0' cho sV dng C"+ m nhw v n#n kinh t cng nghi' k2m 'ht tri!n( X* nhit thdch h0' v6i cc vsng c8 nxi lV* v ho7t /ng /X* chAt m7nh nh Gt*li* ilWn z*mch*tk* Z.g*[(
9i nguyn =h[ h5u_ c.nh !u#n , gCD
Li ng(,Bn 2hR h8( v c:nh +(an 'ao g@m cc ,( t- v9 th=i tit 2hR h8( f2hR p& nhit !& ! [m& 'c xE mXt t<=i& J"ng ma>>>g !*a hVnh& 2h;ng gian t<-ng>>> 9c +" t& khd h<" c8 v*i trK to l6n trong /i s&ng v sB 'ht tri!n cE* sinh v<t v con ngi( ?c /ng cE* khd h<" /n con ngi tr6c ht thng C"* nhX' /i" cE* ch" tr4nh s&ngH nhX' /i" ng+ /=m nhX' /i" ms* trong n%m nhX' /i" thng v t";n tr%ng( 9c nghi=n c" cE* cc nh kho* hc cho thA+ t4nh tr7ng sc kho t&c / 'ht tri!n cE* sinh v<t 'h th"c vo thi /i!m cE* cc ch" tr4nh s&ng tr=n( 9ng / v /oc /i!m cE* bc e7 mot tri c8 tc /ng m7nh m> t6i sB 'ht tri!n cE* sinh v<t v t%ng tr,ng sinh kh&i( zhd h<" thi tit c8 nh h,ng m7nh m> t6i t4nh tr7ng sc kho con ngi t7o r* sB t%ng / tV vong , mt s& bnh tim m7ch cc lo7i bnh t<t thWo ms* v(v((( ?rong gi*i /o7n 'ht tri!n hin n*+ cE* n#n kinh t v gi*o l" eM hi khd h<" thi tit /*ng tr, thnh mt d7ng ti ng"+=n v<t chAt C"*n trng cE* con ngi( zhd h<" thi tit thdch h0' t7o r* cc kh" vBc d" lXch n"i tr1ng mt s& sn 'hpm /ng thBc v<t c8 gi trX kinh t c*o Zho* cD+ th"&c cc ng"1n gWn C"m him khc([ X* h4nh cnh C"*n l mt d7ng ti ng"+=n m6ic n8 t7o r* khng gi*n cE* mi trng bo v mi trng ngh ng3i( X* h4nh hin t7i cE* b# mot tri /At l sn 'hpm cE* cc C" tr4nh /X* chAt lD" di Zni sinh ngo7i sinh[( 9c lo7i h4nh thi chdnh cE* /X* h4nh l /1i nxi /1ng bng /X* h4nh z*rst /X* h4nh vWn b cc kho n6c l6n Zbi!n sng h1[( i:i lo7i h4nh thi /X* h4nh ch* /Bng nhng ti#m n%ng 'ht tri!n kinh t /oc ths( ?hd d 'ht tri!n d" lXch 'ht tri!n nng lDm cng nghi' v(v((( Wu.n ,B mi trng , gCD 1(:n JT m;i t<=ng J t%ng h"p cc 'in php& J(8t php& chRnh #ch 2inh t& 2W th(8t& x hi thRch h"p nhPm ':o v chCt J"ng m;i t<=ng #-ng v pht t<iHn '9n vOng 2inh t x hi +(-c gia( 9c mc ti=" chE +" cE* cng tc C"n lm nh n6c v# mi trng b*o g1mH zhkc 'hc v 'hKng ch&ng s"+ thoi nhilm mi trng 'ht sinh trong ho7t /ng s&ng cE* con ngi( Fht tri!n b#n vng kinh t v eM hi C"&c gi* thWo U ng"+=n tkc cE* mt eM hi b#n vng do hi nghX @io{UP /# e"At( 9c khd* c7nh cE* 'ht tri!n b#n vng b*o g1mH Fht tri!n b#n vng kinh t bo v cc ng"1n ti ng"+=n thi=n nhi=n khng t7o r* nhilm v s"+ thoi chAt l"0ng mi trng s&ng nDng c*o sB v%n minh v cng bng eM hi( LD+ dBng cc cng c c8 hi" lBc C"n lm mi trng C"&c gi* v cc vsng lMnh th5( 9c cng c tr=n 'hi thdch h0' cho thng ngnh thng /X* 'h3ng v cng /1ng dDn c(
Cc nguyn tc chI y7u cI# cng tc !u.n ,B mi trng gMm nhEng nguyn tc n6D 9c ng"+=n tkc chE +" cE* cng tc C"n lm mi trng b*o g1mH )6ng cng tc C"n lm mi trng t6i mc ti=" 'ht tri!n b#n vng kinh t eM hi /At n6c gi cDn bng gi* 'ht tri!n v bo v mi trng( zt h0' cc mc ti=" C"&c t { C"&c gi* { vsng lMnh th5 v cng /1ng dDn c trong vic C"n lm mi trng( S"n lm mi trng c;n /0c thBc hin bng nhi#" bin 'h' v cng c t5ng h0' thdch h0'( FhKng ch&ng ng%n ngh* t*i bin v s"+ thoi mi trng c;n /0c " ti=n h3n vic 'hi eV lm h1i 'hc mi trng n" /! gD+ r* nhilm mi trng( .gi gD+ nhilm 'hi tr ti#n cho cc t5n thAt do nhilm mi trng gD+ r* v cc chi 'hd eV lm h1i 'hc mi trng bX nhilm( .gi sV dng cc thnh 'h;n mi trng 'hi tr ti#n cho vic sV dng gD+ r* nhilm /8(
C Ha tri7t hKc cI# !u.n ,B mi trng , gCD .g"+=n lm v# tdnh th&ng nhAt v<t chAt th gi6i gkn tB nhi=n con ngi v eM hi thnh mt h th&ng rng l6n ?B nhi=n { 9on ngi { LM hi trong /8 +" t& con ngi gi v*i trK rAt C"*n trng( uB th&ng nhAt cE* h th&ng tr=n /0c thBc hin trong cc ch" tr4nh sinh /X* ho cE* O thnh 'h;n c3 bnH uinh v<t sn e"At Zto v cD+ e*nh[ c8 chc n%ng t5ng h0' chAt h" c3 th cc chAt v c3 d6i tc /ng cE* C" tr4nh C"*ng h0'( uinh v<t ti=" th l ton b /ng v<t sV dng chAt h" c3 c8 sn t7o r* cc chAt thi( uinh v<t 'hDn h"| Zvi kh"pn nAm[ c8 chc n%ng 'hDn h"| cc chAt thi ch"+!n chxng thnh cc chAt v c3 /3n gin( 9on ngi v eM hi loi ngi( 9c chAt v c3 v h" c3 c;n thit cho sB s&ng cE* sinh v<t v con ngi v6i s& l0ng ng+ mt t%ng(
?dnh th&ng nhAt cE* h th&ng ?B nhi=n { 9on ngi { LM hi /Ki hwi vic gii C"+t vAn /# mi trng v thBc hin cng tc C"n lm mi trng 'hi ton din v h th&ng( 9on ngi nkm bkt ci ng"1n sB th&ng nhAt /8 'hi /* r* cc 'h3ng sch thdch h0' /! gii C"+t cc mD" th"~n n+ sinh trong h th&ng /8( -4 chdnh con ngi /M g8' 'h;n C"*n trng vo vic 'h v tAt +" khch C"*n l sB th&ng nhAt gi* tB nhi=n { con ngi { eM hi( uB h4nh thnh nhng ch"+=n ngnh kho* hc nh C"n lm mi trng sinh thi nhDn v%n l sB t4m kim cE* con ngi nhm nkm bkt v gii C"+t cc mD" th"~n tdnh th&ng nhAt cE* h th&ng ?B nhi=n { 9on ngi { LM hi( C Ha =h6# hKc i =o thu5t i cng ngh% cI# !u.n ,B mi trng , gCD S"n lm mi trng l t5ng h0' cc bin 'h' l"<t 'h' chdnh sch kinh t k$ th"<t eM hi thdch h0' nhm bo v chAt l0ng mi trng s&ng v 'ht tri!n b#n vng kinh t eM hi C"&c gi*( 9c ng"+=n tkc C"n lm mi trng cc cng c thBc hin vic gim st chAt l0ng mi trng cc 'h3ng 'h' eV lm mi trng bX nhilm /0c eD+ dBng tr=n c3 s, sB h4nh thnh v 'ht tri!n ngnh kho* hc mi trng( .h sB t<' tr"ng C"*n tDm c*o / cE* cc nh kho* hc th gi6i trong thi gi*n th n%m TUqR /n n*+ nhi#" s& li" ti li" nghi=n c" v# mi trng /M /0c t5ng kt v bi=n so7n thnh cc gio tr4nh ch"+=n kho( ?rong /8 c8 nhi#" ti li" c3 s, 'h3ng 'h' l"<n nghi=n c" mi trng cc ng"+=n lm v C"+ l"<t mi trng( .h k$ th"<t v cng ngh mi trng cc vAn /# nhilm do ho7t /ng sn e"At cE* con ngi /*ng /0c nghi=n c" eV lm hooc 'hKng trnh ng%n ngh*( 9c k$ th"<t 'hDn tdch /o /7c gim st chAt l0ng mi trng nh k$ th"<t viln thm tin hc /0c 'ht tri!n , nhi#" n6c 'ht tri!n tr=n th gi6i( ?8m l7i C"n lm mi trng c;" n&i gi* kho* hc mi trng v6i h th&ng tB nhi=n { con ngi { eM hi /M /0c 'ht tri!n tr=n n#n 'ht tri!n cE* cc b mn ch"+=n ngnh( C Ha =inh t7 cI# !u.n ,B mi trng , gCD S"n lm mi trng /0c h4nh thnh trong b&i cnh cE* n#n kinh t thX trng v thBc hin /i#" tit eM hi thng C"* cc cng c kinh t( ?rong n#n kinh t thX trng ho7t /ng 'ht tri!n v sn e"At cE* ci v<t chAt diln r* d6i sc 2' cE* sB tr*o /5i hng ho thWo gi trX( Io7i hng ho c8 chAt l0ng t&t v gi thnh r s> /0c ti=" th nh*nh( ?rong khi /8 lo7i hng ho k2m chAt l0ng v /kt s> khng c8 ch: /ng( -4 v<+ chxng t* c8 th! dsng cc 'h3ng 'h' v cng c kinh t /! /nh gi v /Xnh h6ng ho7t /ng 'ht tri!n sn e"At c8 l0i cho cng tc bo v mi trng(
9c cng c kinh t rAt /* d7ng g1m cc lo7i th" 'hd v l 'hd cot* nhilm C"+ ch /8ng g8' c8 b1i hon tr0 cA' kinh t nhMn sinh thi h th&ng cc ti=" ch"pn Gu( it s& vd d v# 'hDn tdch kinh t trong C"n lm ti ng"+=n v mi trng nh lB* chn sn l0ng t&i " cho mt ho7t /ng sn e"At c8 sinh r* nhilm S no /8 hooc ec /Xnh mc kh*i thc h0' lm ti ng"+=n ti t7o v(v((( C Ha ,u5t php cI# !u.n ,B mi trng , gCD 93 s, l"<t 'h' cE* C"n lm mi trng l cc v%n bn v# l"<t C"&c t v l"<t C"&c gi* v# lNnh vBc mi trng( I"<t C"&c t v# mi trng l t5ng th! cc ng"+=n tkc C"+ 'h7m C"&c t /i#" chnh m&i C"*n h gi* cc C"&c gi* gi* C"&c gi* v t5 chc C"&c t trong vic ng%n chon lo7i trh thit h7i gD+ r* cho mi trng cE* thng C"&c gi* v mi trng ngoi 'h7m vi tn 'h C"&c gi*( 9c v%n bn l"<t C"&c t v# mi trng /0c h4nh thnh mt cch chdnh thc th th k| LGL v /;" th k| LL gi* cc C"&c gi* chD" " chD" i$ chD" Fhi( ?h hi nghX C"&c t v# ii trng con ngi t5 chc n%m TUtP t7i ?h" i!n v s*" )i nghX th0ng /nh @io UP c8 rAt nhi#" v%n bn v# l"<t C"&c t /0c so7n tho v km kt( 9ho /n n*+ /M c8 hng ngh4n cc v%n bn l"<t C"&c t v# mi trng trong /8 nhi#" v%n bn /M /0c chdnh 'hE -it .*m th*m gi* km kt( ?rong 'h7m vi C"&c gi* vAn /# mi trng /0c /# c<' trong nhi#" b l"<t trong /8 I"<t Jo v ii trng /0c C"&c hi n6c -it .*m thng C"* ng+ PtQTPQTUUf l v%n bn C"*n trng nhAt( 9hdnh 'hE /M b*n hnh .ghX /Xnh TtOQ9F ng+ TvQTRQTUUn v# h6ng d~n thi hnh I"<t Jo v ii trng v .ghX /Xnh PqQ9F ng+ PqQnQTUUq v# LV 'h7t vi 'h7m hnh chdnh v# bo v mi trng( J I"<t h4nh sB hng lo7t cc thng t C"+ /Xnh C"+t /Xnh cE* cc ngnh chc n%ng v# thBc hin l"<t mi trng /M /0c b*n hnh( it s& ti=" ch"pn mi trng chE +" /0c so7n tho v thng C"*( .hi#" khd* c7nh bo v mi trng /0c /# c<' trong cc v%n bn khc nh I"<t zhong sn I"<t ;" khd I"<t )ng hi I"<t I*o /ng I"<t At /*i I"<t Fht tri!n v Jo v rhng I"<t Jo v sc kho cE* nhDn dDn Fh' lnh v# /= /i#" Fh' lnh v# vic bo v ng"1n l0i th"| sn Fh' l"<t bo v cc cng tr4nh gi*o thng( 9c v%n bn tr=n csng v6i cc v%n bn v# l"<t C"&c t /0c nh n6c -it .*m 'h= d"+t l c3 s, C"*n trng /! thBc hin cng tc C"n lm nh n6c v# bo v mi trng( N i dung cng tc !u.n ,B nh n)c v* mi trng cI# Gi%t N#m gMm nhEng (i>m gCD .i d"ng cng tc C"n lm nh n6c v# mi trng cE* -it .*m /0c th! hin trong i#" ft I"<t Jo v ii trng g1m cc /i!mH J*n hnh v t5 chc vic thBc hin cc v%n bn 'h' C"+ v# bo v mi trng b*n hnh h th&ng ti=" ch"pn mi trng( LD+ dBng ch /7o thBc hin chin l0c chdnh sch bo v mi trng k ho7ch 'hKng ch&ng khkc 'hc s"+ thoi mi trng nhilm mi trng sB c& mi trng( LD+ dBng C"n lm cc cng tr4nh bo v mi trng cc cng tr4nh c8 li=n C"*n /n bo v mi trng( ?5 chc eD+ dBng C"n lm h th&ng C"*n trkc /Xnh kY /nh gi hin tr7ng mi trng dB bo diln bin mi trng( ?hpm /Xnh cc bo co /nh gi tc /ng mi trng cE* cc dB n v cc c3 s, sn e"At kinh do*nh( 9A' v th" h1i giA+ chng nh<n /7t ti=" ch"pn mi trng( Gim st th*nh tr* ki!m tr* vic chA' hnh 'h' l"<t v# bo v mi trng gii C"+t cc khi" n7i t& co tr*nh chA' v# bo v mi trng eV lm vi 'h7m 'h' l"<t v# bo v mi trng( o t7o cn b v# kho* hc v C"n lm mi trng( ?5 chc nghi=n c" ' dng tin b kho* hc k$ th"<t trong lNnh vBc bo v mi trng( ?hit l<' C"*n h C"&c t trong lNnh vBc bo v mi trng(
Cng c !u.n ,B mi trng gMm nhEng gCD 9ng c C"n lm mi trng l cc bin 'h' hnh /ng thBc hin cng tc C"n lm mi trng cE* nh n6c cc t5 chc kho* hc v sn e"At( i:i mt cng c c8 mt chc n%ng v 'h7m vi tc /ng nhAt /Xnh li=n kt v h: tr0 l~n nh*"( 9ng c C"n lm mi trng c8 th! 'hDn lo7i thWo chc n%ng g1mH 9ng c /i#" chnh vN m cng c hnh /ng v cng c h: tr0( 9ng c /i#" chnh vN m l l"<t 'h' v chdnh sch( 9ng c hnh /ng l cc cng c c8 tc /ng trBc ti' t6i ho7t /ng kinh t { eM hi nh cc C"+ /Xnh hnh chdnh C"+ /Xnh eV 'h7t v(v((( v cng c kinh t( 9ng c hnh /ng l vg khd C"*n trng nhAt cE* cc t5 chc mi trng trong cng tc bo v mi trng( ?h"c v# lo7i n+ c8 cc cng c k$ th"<t nh GGu m h4nh ho /nh gi mi trng ki!m ton mi trng C"*n trkc mi trng( 9ng c C"n lm mi trng c8 th! 'hDn lo7i thWo bn chAt thnh cc lo7i c3 bn s*"H 9ng c l"<t 'h' chdnh sch b*o g1m cc v%n bn v# l"<t C"&c t l"<t C"&c gi* cc v%n bn khc d6i l"<t cc k ho7ch v chdnh sch mi trng C"&c gi* cc ngnh kinh t cc /X* 'h3ng( 9c cng c kinh t g1m cc lo7i th" 'hd /nh vo th" nh<' bng ti#n cE* ho7t /ng sn e"At kinh do*nh( 9c cng c n+ ch ' dng c8 hi" C" trong n#n kinh t thX trng( 9c cng c k$ th"<t C"n lm thBc hin v*i trK ki!m sot v gim st nh n6c v# chAt l0ng v thnh 'h;n mi trng v# sB h4nh thnh v 'hDn b& chAt nhilm trong mi trng( 9c cng c k$ th"<t C"n lm c8 th! g1m cc /nh gi mi trng minitoring mi trng eV lm chAt thi ti ch v ti sV dng chAt thi( 9c cng c k$ th"<t C"n lm c8 th! /0c thBc hin thnh cng trong bAt kY n#n kinh t 'ht tri!n nh th no(
9h7 n6 , =i>m t6n mi trngD MiHm ton m;i t<=ng J c;ng cQ +(:n JT 'ao g@m mt +( t<Vnh !nh gi cF tRnh h th-ng& !*nh 24 v 2hch +(an !"c vn ':n ho v9 vic Jm th no !H thAc hin t% chc m;i t<=ng& +(:n JT m;i t<=ng v t<ang thit '* m;i t<=ng hoEt !ng t-t( zi!m ton mi trng 'hi tr li /0c cc cD" hwi m cc nh C"n lm cng t+ /* r*H 9hxng ti /*ng lm g4 9 th! li" c8 'hi t"Dn thE tAt c cc l"<t C"+ /Xnh cE* 9hdnh 'hE h6ng d~n h*+ khng 9hxng ti c8 th! lm t&t h3n khng 9 th! , nhng kh" vBc khng /0c C"+ /Xnh cc ho7t /ng c8 th! /0c t%ng cng /! gim thi!" tc /ng mi trng 9hxng ti c8 th! lm /i#" /8 v6i chi 'hd r h3n khng 9hxng ti 'hi lm g4 n*
ic /dch cE* zi!m ton mi trng l gix' vo vic bo v mi trng sc kho *n ton bng cc bin 'h'H ?7o /i#" kin cho vic ki!m sot C"n lm cc thBc t mi trngc nh gi sB t"Dn thE cc chdnh sch cng t+ k! c vic /' ng cc +=" c;" v# C"+ ch(
zi!m ton mi trng l mt cng c C"n lm ch c8 gi trX khi /0c h4nh thnh trong mt h th&ng C"n lm t5ng th!( .8 khng th! /ng /3n /c( .8 l mt cng c gim st tr0 gix' vic r* C"+t /Xnh v gim st C"n lm( Cc cng c =inh t7 tr6ng !u.n ,B mi trng gMm nhEng ,6Ni n6D
9c cng c kinh t /0c sV dng nhm tc /ng t6i chi 'hd v l0i dch trong ho7t /ng cE* t5 chc kinh t /! t7o r* cc tc /ng t6i hnh vi ng eV cE* nh sn e"At c8 l0i cho mi trng( 9c cng c kinh t trong C"n lm mi trng g1mH ?h" v 'hd mi trng( GiA+ 'h2' chAt thi c8 th! m"* bn /0c h*+ cot* nhilm( zm C"$ mi trng( ?r0 cA' mi trng( .hMn sinh thi(
-ic sV dng cc cng c kinh t tr=n , cc n6c cho thA+ mt s& tc /ng tdch cBc nh cc hnh vi mi trng /0c th" /i#" chnh mt cch tB gic cc chi 'hd cE* eM hi cho cng tc bo v mi trng c8 hi" C" h3n kh"+n khdch vic nghi=n c" tri!n kh*i k$ th"<t cng ngh c8 l0i cho bo v mi trng gi* t%ng ng"1n th" nh<' 'hc v cho cng tc bo v mi trng v cho ngDn sch nh n6c d"+ tr4 t&t gi trX mi trng cE* C"&c gi*( 9hu7 v ph[ mi trng (-c !uy (:nh nh th7 n6D ?h" v 'hd mi trng l cc ng"1n th" ngDn sch do cc t5 chc v c nhDn sV dng mi trng /8ng g8'( zhc v6i th" 'h;n th" v# 'hd mi trng ch /0c chi cho cc ho7t /ng bo v mi trng( B* vo /&i t0ng /nh th" v 'hd c8 th! 'hDn r* cc lo7i s*"H ?h" v 'hd chAt thi( ?h" v 'hd rc thi( ?h" v 'hd n6c thi( ?h" v 'hd nhilm khng khd( ?h" v 'hd ting 1n( Fhd /nh vo ngi sV dng( ?h" v 'hd /nh vo sn 'hpm m C" tr4nh sV dng v s*" sV dng gD+ r* nhilm Zvd d th" s"n"* c*cbon 'hDn b8n((([( ?h" v 'hd hnh chdnh nhm /8ng g8' ti chdnh cho vic cA' 'h2' gim st v C"n lm hnh chdnh /&i v6i mi trng(
<h[ d:ch v mi trng , gCD hhR K*ch vQ m;i t<=ng J mt KEng phR ph:i t<: 2hi #$ KQng mt #- K*ch vQ m;i t<=ng> ?c phR tNng ng vi chi phR cho K*ch vQ m;i t<=ng !F> IBn cEnh !F& phR K*ch vQ m;i t<=ng c\n cF mQc !*ch hEn ch vic #$ KQng +( mc cc K*ch vQ m;i t<=ng( 98 h*i d7ng dXch v mi trng chdnh v thWo /8 P d7ng 'hd dXch v mi trng l dXch v c"ng cA' n6c s7ch eV lm n6c thi v dXch v th" gom chAt thi rkn( &i v6i mt s& n6c nng nghi' dXch v c"ng cA' n6c s7ch v v sinh mi trng nng thn cgng l mt vAn /# c;n C"*n tDm nghi=n c" /! c8 chdnh sch ' dng 'hs h0'( a> hhR K*ch vQ c(ng cCp nc #Ech v x$ JT nc th:i -An /# c;n C"*n tDm l mc 'hd dXch v c"ng cA' n6c s7ch 'hi /0c /ot r* nh th no /! sV dng n6c mt cch tit kim v c8 hi" C" nhAt( &i t0ng cE* lo7i h4nh dXch v n+ b*o g1m cc h gi* /4nh cc c3 s, kinh do*nh dXch v v mt s& dt cc nh m+ sn e"At cng nghi' C"+ m nhw( .i d"ng cE* dXch v b*o g1m c"ng cA' n6c s7ch th" gom v eV lm n6c thi tr6c khi thi r* h th&ng thot n6c cE* thnh 'h&(
?"Y thWo mc / / thX ho khc nh*" 'hd dXch v c"ng cA' n6c s7ch c8 khc nh*" nhng thng /0c C"+ /Xnh tr=n mt ng"+=n tkc t3ng /&i ch"ng /8 lH ?5ng cc ng"1n 'hd th" /0c 'hi /E chi tr cho dXch v c"ng cA' n6c v eV lm n6c thi Ztrh chi 'hd eD+ dBng c3 bn[( ic 'hd c8 th! g1m h*i thnh 'h;nH ic c3 bn cng v6i mt khon dXch v /! /i#" tit chi 'hd cE* dXch v( ic 'hd c3 bn l khon chi 'hd c3 bn cho vic c"ng cA' mt /3n vX n6c s7ch /E /! eV lm l0ng n6c thi 'ht sinh khi cc h gi* /4nh sV dng mt /3n vX n6c s7ch /8( ic 'hd dXch v c8 th! /0c hi!" l chi 'hd cho vic m, rng m7ng l6i c"ng cA' dXch v v chi 'hd v<n hnh c"ng cA' n6c s7ch v L I .\9 ?)G( /D+ ngi t* c%n c vo mc / ti=" th n6c s7ch /! c8 th! eD+ dBng cc tr7m c& /Xnh hooc ch"+!n ti' eV lm n6c thi /! chi 'hd eV lm n6c thi l thA' nhAt trnh tc /ng ti=" cBc /n gi dXch v c"ng cA' n6c s7ch v eV lm n6c thi( '> hhR K*ch vQ th( gom chCt th:i <dn v <c th:i 9hAt thi rkn , /D+ /0c hi!" l rc thi sinh ho7t rc thi dXch v th3ng m7i k! c chAt thi / thX /c h7i( Xch v li=n C"*n /n chAt thi rkn s> c8 tc dng tdch cBc khng ch ri=ng cho mi trng m cho c 'h*t tri!n kinh t( 9hdnh v4 th vic ec /Xnh gi dXch v th" gom v<n ch"+!n v eV lm chAt thi rkn 'hi /0c nghi=n c" eWm e2t k$ tr=n c3 s, vh* /m bo bs /k' /0c chi 'hd th" gom v<n ch"+!n eV lm vh* gin ti' kh"+n khdch cc h gi* /4nh gim thi!" rc thi( -ic ec /Xnh mc 'hd cE* dXch v mi trng c8 th! th"<n l0i khi cDn nhkc 'hDn tdch cc chi 'hd c;n thit v dB* tr=n trng l0ng hooc th! tdch cE* rc thi( ." ti' c<n thWo kh&i l0ng rc thi th4 cc h gi* /4nh 'hi c8 thsng /Bng rc ri=ng /ot , mt vX trd c& /Xnh v vic tr 'hd 'hi hon ton tB ng"+n tr=n c3 s, kh&i l0ng rc thi sn sinh r* hng ng+ hooc hng t";n( 9Kn mt cch ti' c<n khc l thWo s& l0ng ngi trong mt gi* /4nh c%n c vo s& ngi vd d f ngi mt s"At 'hd dXch v mi trng v(v((( /! ec /Xnh mc 'hd dXch v mi trng 'hi n'( ?hWo cch n+ c8 th! khng /0c cng bng nhng th"<n l0i h3n t"+ nhi=n khng kh"+n khdch /0c cc h gi* /4nh gim thi!" rc thi( C6t# gy nhiQm , gCD C;ta gD, ; nhiYm J mt JoEi giC, ph^p x: th:i chCt th:i cF thH ch(,Hn nh"ng m th;ng +(a !F& nh nc c;ng nh8n +(,9n cc nh m,& xR nghip& v>v>>> !"c ph^p th:i cc chCt gD, ; nhiYm vo m;i t<=ng( .h n6c ec /Xnh t5ng l0ng chAt gD+ nhilm t&i /* c8 th! cho 'h2' thi vo mi trng s*" /8 'hDn b5 cho cc ng"1n thi bng cch 'ht hnh nhng giA+ 'h2' thi gi l ct* gD+ nhWme v chdnh thc cng nh<n C"+#n /0c thi mt l0ng chAt gD+ nhilm nhAt /Xnh vo mi trng trong mt gi*i /o7n ec /Xnh cho cc ng"1n thi( zhi c8 mc 'hDn b5 ct* gD+ nhilm b*n /;" ngi gD+ nhilm c8 C"+#n m"* v bn ct* gD+ nhilm( ) c8 th! linh ho7t chn lB* gii 'h' gim thi!" mc 'ht thi chAt gD+ nhilm v6i chi 'hd thA' nhAtH i"* ct* gD+ nhilm /! /0c 'h2' thi chAt gD+ nhilm vo mi trng hooc /;" t eV lm nhilm /! /7t ti=" ch"pn cho 'h2'( .ghN* l nhng ngi gD+ nhilm m chi 'hd eV lm nhilm thA' h3n so v6i vic m"* ct* gD+ nhilm th4 h s> bn l7i ct* gD+ nhilm cho nhng ngi gD+ nhilm c8 mc chi 'hd cho eV lm nhilm c*o h3n( .h v<+ sB khc nh*" v# chi 'hd /;" t eV lm nhilm s> thxc /p+ C" tr4nh ch"+!n nh0ng ct* gD+ nhilm( ?hng C"* ch"+!n nh0ng c ngi bn v ngi m"* ct* gD+ nhilm /#" c8 th! gim /0c chi 'hd /;" t cho mc /dch bo v mi trng /m bo /0c chAt l0ng mi trng(
$i>u th7 n6 v* =B !uo mi trngD zm C"$ mi trng l cng c kinh t ' dng cho cc ngnh kinh t dl gD+ r* nhilm mi trng( .i d"ng chdnh cE* km C"$ mi trng l +=" c;" cc do*nh nghi' tr6c khi /;" t 'hi /ot cc t7i ngDn hng mt khon ti#n no /8 /E l6n /! /m bo cho vic thBc hin /;+ /E cc nghN* v v cng tc bo v mi trng( u& ti#n km C"$ 'hi l6n h3n hooc eA' e v6i kinh 'hd c;n /! khkc 'hc mi trng n" do*nh nghi' gD+ r* nhilm hooc s"+ thoi mi trng( ?rong C" tr4nh thBc hin /;" t v sn e"At n" c3 s, c8 cc bin 'h' chE /ng khkc 'hc khng /! e+ r* nhilm hooc s"+ thoi r* mi trng /xng nh c*m kt th4 s& ti#n km C"$ s> /0c hon tr l7i cho do*nh nghi'( ." do*nh nghi' khng thBc hin /xng c*m kt hooc 'h sn s& ti#n tr=n s> /0c rxt r* th ti khon ngDn hng chi cho cng tc khkc 'hc sB c& nhilm /1ng thi v6i vic /8ng cV* do*nh nghi'( zm C"$ mi trng t7o r* l0i dch /&i v6i nh n6c khng 'hi /;" t kinh 'hd khkc 'hc mi trng th ngDn sch kh"+n khdch ed nghi' ho7t /ng bo v mi trng( Ld nghi' s> c8 l0i dch do lA+ l7i v&n khi khng e+ r* nhilm hooc s"+ thoi mi trng( 9r- c+p mi trng , gCD ?r0 cA' mi trng l cng c kinh t C"*n trng /0c sV dng , rAt nhi#" n6c chD" " th"c ?5 chc )0' tc v 'ht tri!n kinh t Z9[( ?r0 cA' mi trng g1m cc d7ng s*"H ?r0 cA' khng hon l7i( 9c khon cho v*+ " /Mi( 9ho 'h2' khA" h*o nh*nh( \" /Mi th"(
9hc n%ng chdnh cE* tr0 cA' l gix' / cc ngnh cng nghi' nng nghi' v cc ngnh khc khkc 'hc nhilm mi trng trong /i#" kin khi t4nh tr7ng nhilm mi trng C" nong n# hooc kh n%ng ti chdnh cE* do*nh nghi' khng chX" /Bng /0c /&i v6i vic 'hi eV lm nhilm mi trng( ?r0 cA' n+ ch l bin 'h' t7m thi n" v<n dng khng thdch h0' hooc k2o di c8 th! d~n /n 'hi hi" C" kinh t v4 tr0 cA' /i ng0c v6i ng"+=n tkc ngi gD+ nhilm 'hi tr ti#n( NhLn Hinh thi , gCD Nhn #inh thi J mt Kanh hi( ca nh nc cCp cho cc #:n ph[m 2h;ng gD, <a ; nhiYm m;i t<=ng t<ong +( t<Vnh #:n x(Ct <a #:n ph[m hoXc +( t<Vnh #$ KQng cc #:n ph[m !F( 0c dn nhMn sinh thi l mt sB khng /Xnh "+ tdn cE* sn 'hpm v cE* nh sn e"At( -4 th cc sn 'hpm c8 nhMn sinh thi thng c8 sc c7nh tr*nh c*o v gi bn r* thX trng cgng thng c*o h3n cc sn 'hpm csng lo7i( .h v<+ nhMn sinh thi l cng c kinh t tc /ng vo nh sn e"At thng C"* 'hn ng v tDm lm cE* khch hng( o /8 rAt nhi#" nh sn e"At /*ng /;" t /! sn 'hpm cE* m4nh /0c cng nh<n l sn 'hpm e*nh /0c dn nhMn sinh thi v /i#" kin /! /0c dn nhMn sinh thi ng+ cng khkt khW h3n( .hMn sinh thi thng /0c eWm e2t v dn cho cc sn 'hpm ti ch th 'h thi ZnhB* c*o s" ((([ cc sn 'hpm th*+ th cho cc sn 'hpm tc /ng eA" /n mi trng cc sn 'hpm c8 tc /ng tdch cBc /n mi trng hooc ho7t /ng sn e"At kinh do*nh sn 'hpm /8 nh h,ng t&t /n mi trng( 8ng nh th7 n6 (-c c6i , 8ng Hinh thiD 7ng #inh thi J 2t +(: thAc t tU mt #A mong m(-n ca con ng=i nhPm tVm <a mt J-i #-ng '9n vOng KAa t<Bn thi ! v cch tip c8n !-i vi vCn !9 JoEi 't chCt th:i(
9c mc /dch cE* Ing sinh thi l C"+ ho7ch v<t chAt Znh sV dng n%ng l0ng thA' v6i mc hi" s"At c*o v sn sinh chAt thi thA'[ v C"+ ho7ch eM hi Znh nDng cA' cc gi trX eM hi v v%n ho li=n C"*n t6i gi trX v<t chAt ((([( ?rong Ing sinh thi nh , thng l nh ki!" n%ng l0ng thA' Zkhng C" TR(RRRzhQn%m[ /m bo khng dsng cc nhi=n li" ho th7ch trnh sV dng eW h3i hng ho /0c ti=" th trong cc cV* hng bn l( @*" cD+ %n C" ho* v c cD+ lA+ g: /0c tr1ng tr=n cc l /At t<' th! v t nhDn /! tB tho mMn nh" c;"( 9c 'h thi sinh v<t /0c sV dng lm 'hDn b8n v gim l0ng thi rkn h" c3 h7n ch /0c sB nhilm ng"1n n6c( -ic E 'hDn cc b tch ng"1n h0' lm v /&t giA+ lo7i c8 th! gim mt kh&i l0ng chAt thi rkn th cc h gi* /4nh hng n%m khong th PORkgQngi e"&ng TRRkgQngi hooc th<m chd thA' h3n ((( Ing sinh thi l mt m h4nh minh ho7 cho h6ng 'ht tri!n c;n 'hi c8 trong c cc n6c 'ht tri!n cgng nh /*ng 'ht tri!n /! ch"+!n /5i /0c cc e" h6ng c8 h7i( O di c , gCD uB di c /0c coi l /oc trng cE* loi ngi( ?h mt ng"1n g&c lxc /;" l , 9hD" Fhi cc nh8m ngi /M to /i chim c tAt c cc vsng /At cE* hnh tinh n+( uB di c thng k2o thWo sB 'h5 bin cc t t,ng v%n ho t<' C"n k$ th"<t th vsng n+ s*ng vsng khc( uB tr"+#n b c*nh tc nng nghi' th nh8m ngi m6i /n t6i nh8m ngi bn /X* cho 'h2' t%ng nh*nh sn l0ng l3ng thBc( .g"+=n nhDn di c cE* cc nh8m l6n dDn s& thng l do thh* dDn s& sc 2' dDn s& C" l6n thi" ti ng"+=n c3 bn( -d dH sB di 9\ 9 .G\G 9)_ _ . 9)_ i c .W Wl*nd( uB s*i
khc gi* cc dDn tc v# mc / th"<n l0i v# cng ngh v kinh t cgng d~n t6i di c /1ng thi d~n /n vic dDn tc c8 n#n cng ngh c*o /n eDm l0c dDn tc c8 cng ngh thA' h*+ dDn tc k2m 'ht tri!n bX th" hxt di c /n cc eM hi 'ht tri!n( -d d I_.G G 9\ 9 .G\G @F r.G .i 9hD" Fhi((( s*ng cc n6c ?D+ " v )o* zY( )ng n%m )o* zY cho 'h2' nh<' c vi chc v7n ngi th cc n6c khc khng k! t6i s& l0ng nh<' c bAt h0' 'h' gA' P l;n( uB di c khng gD+ n=n sB gi* t%ng dDn s& ch"ng cE* th gi6i nhng n8 nh h,ng /n cA" trxc dDn s& cE* cc n6c li=n C"*n v /n m<t / dDn s& , cc kh" vBc(
U th: h6 , gCD it trong cc kh"+nh h6ng /Xnh c lD" /i cE* loi ngi l / thX ho( S" tr4nh / thX ho r* /i vo lxc n#n c*nh tc nng nghi' /M , tr4nh / kh c*o nh /M c8 th"| l0i thnh l<' kho tng l" tr v 'hDn b& l3ng thBc((( tc l vo khong P(RRR n%m tr6c cng ng"+=n( 9c kh" vBc / thX lxc /;" thng mc l=n , dc b sng th"<n tin gi*o thng ng"1n n6c( uB h4nh thnh cc / thX gi* t%ng m7nh m> nh cc tin b v# cng nghi' cE* th k| tr6c v hin n*+( 9c / thX l thX trng l*o /ng rng l6n cE* dDn c c8 mc s&ng c*o v6i /i#" kin gi*o thng v dXch v th"<n l0i( uB 'ht tri!n dDn s& / thX C" nh*nh , cc C"&c gi* nhAt l /&i v6i cc n6c ch<m 'ht tri!n /M gD+ r* v vn vAn /# kinh t eM hi chdnh trX v mi trng nh c"ng cA' nh , c"ng cA' n6c v sinh mi trng t7o cng %n vic lm gii C"+t gi*o thng / thX v(v((( .g"+=n nhDn d~n t6i sB gi* t%ng dDn s& / thX rAt /* d7ng g1m sB gi* t%ng tB nhi=n cE* c dDn / thX sB di c h0' 'h' v bAt h0' 'h' th cc vsng nng thn vic m, m*ng v# kinh t v# cng nghi' gio dc trong cc / thX v(v(((
)in n*+ din tdch cc thnh 'h& tr=n th gi6i chim R f din tdch tri /At v nR dDn s& th gi6i( ?hWo s& li" dB bo cE* ti!" b*n dDn s& )i /1ng LM hi v zinh t th gi6i th4 dDn s& / thX tr=n th gi6i th n%m TUqR /n n%m PRRR c8 th! t%ng gA' f l;n /7t fPRR tri" h*+ OR dDn s& th gi6i( Oiu ( th: , gCD L" th / thX ho tr=n ton th gi6i s> d~n t6i sB h4nh thnh cc ui=" / thX v6i dDn s& tr"ng b4nh tr=n n tri" ngi( )in n*+ tr=n th gi6i c8 PR si=" / thX v6i dDn s& tr=n TR tri" ngi trong /8 9 TT 9)_ t 9)_ i - P 9)_ F)G( z)_ -9 9)_ { ?hi J4nh 3ng hin n*+
/M c8 Tv thnh 'h& tr=n n tri" dDn con s& n+ s> t%ng l=n OP vo n%m PROR( ?rong ORR thnh 'h& v thX trAn , -it .*m hin n*+ ch c8 P thnh 'h& tr=n T tri" dDn l ) .i Zkhong P P tri" k! c ngo7i thnh[ v ?hnh 'h& )1 9hd iinh Zh3n n tri" k! c ngo7i thnh[( ?rong vKng TR{TO n%m t6i n" khng C"+ ho7ch / thX h0' lm c ) .i v ?hnh 'h& )1 9hd iinh s> tr, thnh cc si=" / thX v6i tAt c nhng vAn /# mi trng 'hc t7' v# m<t / dDn c ngho /8i v thi" th&n c3 s, h7 t;ng(
O gi# tAng dn H" th7 gi)i tc ( ng (7n mi trng nh th7 n6D ?c /ng mi trng cE* sB gi* t%ng dDn s& th gi6i c8 th! m t bng cng thc t5ng C"tH It %;<; ?rong /8H 9H uB gi* t%ng ti=" th ti ng"+=n tr=n /3n vX /;" ngi( FH uB gi* t%ng t"+t /&i dDn s& th gi6i( H uB gi* t%ng tc /ng /n mi trng cE* mt /3n vX ti ng"+=n /0c loi ngi kh*i thc( GH ?c /ng mi trng cE* sB gi* t%ng dDn s& v cc +" t& li=n C"*n /n dDn s&( 9c tc /ng ti=" cBc cE* t4nh tr7ng gi* t%ng dDn s& hin n*+ tr=n th gi6i bi!" hin , cc khd* c7nhH uc 2' l6n t6i ti ng"+=n thi=n nhi=n v mi trng tri /At do kh*i thc C" mc cc ng"1n ti ng"+=n 'h"c v cho cc nh" c;" nh , sn e"At l3ng thBc thBc 'hpm sn e"At cng nghi' v(v((( ?7o r* cc ng"1n thi t<' tr"ng v0t C" kh n%ng tB 'hDn h"| cE* mi trng tB nhi=n trong cc kh" vBc / thX kh" sn e"At nng nghi' cng nghi'( uB ch=nh lch v# t&c / 'ht tri!n dDn s& gi* cc n6c cng nghi' ho v cc n6c /*ng 'ht tri!n gi* t%ng d~n /n sB ngho /8i , cc n6c /*ng 'ht tri!n v sB ti=" 'hd d thh* , cc n6c cng nghi' ho( uB ch=nh lch ng+ cng t%ng gi* / thX v nng thn gi* cc n6c 'ht tri!n cng nghi' v cc n6c k2m 'ht tri!n d~n /n sB di dDn , mi h4nh thc( uB gi* t%ng dDn s& / thX v sB h4nh thnh cc thnh 'h& l6n { si=" / thX lm cho mi trng kh" vBc / thX c8 ng"+ c3 bX s"+ thoi nghi=m trng( .g"1n c"ng cA' n6c s7ch nh , cD+ e*nh khng /' ng kX' cho sB 'ht tri!n dDn c( r nhilm mi trng khng khd n6c t%ng l=n( 9c t n7n eM hi v vAn /# C"n lm eM hi trong / thX ng+ cng kh8 kh%n(
9: nNn mi trng , gCD
L* nEn m;i t<=ng J vic con ng=i '(c ph:i <=i 2hti nNi c t<j t<(,9n th-ng ca mVnh tEm th=i ha, vnh viYn Ko nhOng ng(,Bn nhDn m;i t<=ng gD, ng(, hiHm cho c(c #-ng ca h5( )in n*+ tr=n th gi6i c PPO ngi th4 c8 mt ngi 'hi tX n7n mi trng( .g"+=n nhDn cE* tX n7n mi trng l sB t5 h0' cE* mt s& +" t& s*"H zhng c8 /At c*nh tc mAt /At c trx( iAt rhng ho*ng m7c ho( L8i mKn /At( ion ho hooc xng ng<'( )7n hn thi" n6c( 8i ngho( u"+ gim /* d7ng sinh hc( Jin /ng khd h<" v thi tit eA"( u"+ dinh dng v dXch bnh( S"n lm nh n6c k2m hi" C"(
?X n7n mi trng chdnh l ch thX cE* sB mAt 5n /Xnh v l mt trong nhng ng"+=n nhDn d~n /n e"ng /t( Nghp6 (@i v mi trng c@ !u#n h% nh th7 n6D .gho /8i lm cho cc cng /1ng ngho 'h th"c vo cc ng"1n ti ng"+=n mwng m*nh cE* /X* 'h3ng tr, n=n dl bX t5n th3ng do cc bin /ng cE* tB nhi=n v eM hi( .gho /8i d~n /n thi" v&n /;" t cho sn e"At cho c3 s, h7 t;ng v v%n ho gio dc v cho cc dB n ci t7o mi trng( .gho /8i lm gi* t%ng t&c / kh*i thc ti ng"+=n thWo h6ng C" mc h*+ h"| dit( .gho /8i l mnh /At lm t,ng cho m h4nh 'ht tri!n ch thX t<' tr"ng vo t%ng tr,ng kinh t v eD+ dBng mt eM hi ti=" th( .gho /8i g8' 'h;n bsng n5 dDn s&(
NhEng ,ng thc v thc phm chI y7u cI# c6n ngi gMm nhEng gCD 9on ngi /M th";n ho chhng vR loi cD+ l3ng thBc thBc 'hpm chE +" v tr=n PR loi /ng v<t( -# l3ng thBc chE +" c8 b* lo7i ngg c&cH lx* g7o lx* m4 ng v6i C" nV* din tdch /At /*i tr1ng trt tr=n hnh tinh( 9h ri=ng lx* g7o v lx* m4 c"ng cA' chhng nR n%ng l0ng v# thc %n cE* loi ngi( L{P g>o l cD+ l3ng thBc C"*n trng h3n c do n8 thdch ng v6i nhi#" /i#" kin khd h<" v sinh thi rAt khc nh*"H nhit /6i n /6i vsng c*o kh vsng thA' c8 n6c( in tdch tr1ng lx* tr=n th gi6i khong TnR tri" h* t<' tr"ng chE +" , chD" ZUR din tdch[ n%ng s"At tr"ng b4nh PO t7Qh* mt v
v6i sn l0ng t5ng cng khong fnn tri" tAn(

L{P m /ng hng th h*i s*" lx* g7o v# cD+ l3ng thBc chE +"( Ix* m4 thdch nghi v6i khd h<" n /6i ms* /ng l7nh pm n%ng s"At b4nh C"Dn khong PR t7Qh* tr=n din tdch PTR tri" h* v t5ng sn l0ng th gi6i l fOO tri" tAn( #g l lo7i c&c /ng th b* sn l0ng ng tr=n th gi6i khong fPP tri" tAn v6i nR din tdch t<' tr"ng , Jkc v ?r"ng i$( L2t v# gi trX dinh dng th4 lx* c8 n%ng l0ng t5ng s& { Pfn zc*lQTRRg v 'rotWin { n n cKn , ng l fPt zc*lQTRRg v t q( ?"+ nhi=n lx* g7o c8 kh /;+ /E cc lo7i *eit *min c;n thit trong khi /8 ng thi" hn h*i lo7i C"*n trng m c3 th! khng th! t5ng h0' /0c l li}in v 'ri'to'h*n(
9c thBc 'hpm chE +" nh r*" C" thXt c( .hng th n+ nhm b5 s"ng cc +" t& dinh dng c;n thit cho c3 th! m , cD+ c&c khng c8 /E( -# r*" cE c8 kho*i tD+ kho*i l*ng skn((( l nhng cD+ vh* lm l3ng thBc vh* lm thBc 'hpm( zho*i tD+ tr1ng , mi#n khd h<" n /6i v nhit /6i khong Pf tri" h* v6i sn l0ng chhng R fO t| tAn( uo v6i kho*i tD+ kho*i l*ng c8 t| l gl"eit c*o h3n ZPq R[ nhng /7m l7i thA' h3n ZT nR[( zho*i l*ng skn thdch nghi v6i khd h<" n8ng( ?5ng sn l0ng th gi6i khong UR tri" tAn cEQn%m( -# r*" h7t C"*n trng nhAt l /: t3ng Z/<" nnh[ v l7c( ?hWo sn l0ng th4 chxng khng th! so v6i cc lo7i c&c nhng thnh 'h;n 'rotWin c*o h3n gA' nhi#" l;n( ?5ng sn l0ng cc lo7i /<" /: tr=n th gi6i khong nt tri" tAnQn%m( ?hXt c l lo7i thBc 'hpm /8ng v*i trK C"*n trng bo /m l0ng 'rotWin c;n thit cho con ngi( ?rh c r* U loi /ng v<t l trD" bK l0n d= ng:ng g vXt g tD+ c"ng cA' 'h;n l6n 'rotWin n"i s&ng con ngi( JK v l0n cng l7i c8 kh n%ng tho mMn UR t5ng l0ng thXt do gi* sxc /Wm l7i( -# s* th4 bK /m bo UR trD" khong O cKn l7i l d= v ch"( GC H#6 v+n (* ,ng thc trn th7 gi)i ,Ni (#ng tr6ng tCnh trNng 06 ( ngD -An /# l3ng thBc /*ng , trong t4nh tr7ng bo /ng tr=n th gi6i( .gi t* th&ng k= c TR ngi th4 c8 T ngi bX /8i( u& ngi /8i ng+ mt t%ng l=n th n%m TUvO /M t%ng th=m nR tri"( .goi s& ngi /8i kinh ni=n thng e"+=n c8 ORR tri" ngi thi" %n h;" ht t<' tr"ng , cc n6c /*ng 'ht tri!n( ! c8 th! n"i th=m T t| dDn vo n%m PRRR v d"+ tr4 mc s&ng hin n*+ 'hi t%ng th=m nR sn e"At l3ng thBc n%ng s"At cD+ tr1ng 'hi t%ng Pq( ?h nhng do vic 'h rhng hng n%m c8 chhng PO { fR t| h* /At bX e8i mKn( u* m7c chim fq din tdch /At /*i th gi6i 'h h"| fO t| h*( 9h tdnh ri=ng din tdch /At tr1ng trt hng n%m mAt /i khong O { t tri" h*( @i=ng chD" Fhi c8 nQO cc n6c bX n7n /8i v thi" %n /W do7( zh&i l0ng e"At khp" l3ng thBc thBc 'hpm tr=n th gi6i t6i PRR t| / l*Qn%m( ! /m bo c"c s&ng m:i ngi thng c8 nh" c;" ri=ng v# l3ng thBc v thBc 'hpm ec /Xnh bng khp" 'h;n %n hng ng+ 'h th"c vo l* t"5i ho7t /ng ngh# nghi' vo kdch th6c c3 th! v gi6i tdnh( .h4n ch"ng l*o /ng cng nghi' nong , ngi chD" " trong khong v gi /Ki hwi khong P(nRR zc*lo /&i v6i n*m v T(qRR zc*lo /&i v6i n( &i v6i ngi -it .*m nh" c;" c8 thA' h3n mt dtH P(TRR kc*l v T(nRR zc*l( ?rong khp" 'h;n thc %n hng ng+ khng ch tdnh ri=ng l0ng c*lo m cKn 'hi tdnh /n thnh 'h;n nhng chAt dinh dng c;n thit /oc bit l 'rotWin( .h" c;" n+ th*+ /5i cgng gi&ng nh c*lo /1ng thi cgng 'hi tdnh /n chAt l0ng cE* ng"1n 'rotWin( ." thi" 'rotWin /ng v<t trong khp" 'h;n thc %n th4 'hi bs 'rotWin thBc v<t( .hng hm l0ng 'rotWin trong thBc v<t thng rAt thA'( uB thi" 'rotWin trong khp" 'h;n thc %n , cc n6c /*ng 'ht tri!n c8 khi cKn nghi=m trng h3n c thi" c*lo nhAt l /&i v6i 'h n c8 th*i 'h n /*ng n"i con v tr Wm( ?rong c"&n sch 9i /8i trong t3ng l*i cho bit trong s& qR tri" ngi cht hng n%m th4 cht do /8i %n l TR { PR tri" s& cKn l7i bX cht v4 thi" dinh dng v bnh t<t( , -it .*m C"* s& li" /i#" tr* cE* -in dinh dng trong f n%m TUvt TUvv TUvU , Pf tnh thnh 'h& tr=n TPtv h cho thA+ b* %n cE* nhDn dDn t* cKn thi" v# s& l0ng m6i /7t TUOR zc*lQTngiQTng+ so v6i +=" c;" l P(fRR zc*l cKn thi" TO( u& gi* /4nh d6i mc TORR zc*l /0c lit vo lo7i /8i chim Tt th TORR { TvRR zc*l vo lo7i thi" l=n /n Pf cng c h*i lo7i thi" tr=n /n nR s& ngi g;+ , n chim fv , n*m gi6i chim qP v khong nR tr Wm s"+ dinh dng( ?| l thi" vit*min { mt ch s& t5ng h0' v4 sB /8i ngho , n6c t* c*o gA' v l;n mc C"+ /Xnh cE* ?5 chc ` t th gi6i( Cch mNng q#nh , gCD
9ch m7ng L*nh c8 h*i ni d"ng C"*n trng h: tr0 v b5 s"ng cho nh*" l t7o r* nhng gi&ng m6i v n%ng s"At c*o chE +" l cD+ l3ng thBc v sV dng t5 h0' cc bin 'h' k$ th"<t /! 'ht h"+ kh n%ng cE* cc gi&ng m6i( 9"c 9ch m7ng L*nh /0c bkt /;" , i=hico csng v6i vic h4nh thnh mt t5 chc nghi=n c" C"&c t lH ?r"ng tDm C"&c t ci thin gi&ng ng v m4 9Gii`? v -in nghi=n c" C"&c t v# lx* , Fhili''in { G@@G - . { G@G( An th mt n6c l"n c8 n7n /8i kinh ni=n khng s*o v0t C"* ngng PR tri" tAn l3ng thBc thnh mt /At n6c /E %n v cKn d /! e"At khp" v6i t5ng sn l0ng k| lc l qR tri" tAnQn%m( .%m TUqf do vic nh<' ni mt s& chEng lx* m4 m6i cE* i=hico v eV lm chEng uonor* qn bng 'h8ng e7 /M t7o r* uh*rb*ti uonor* hm l0ng 'rotWin v chAt l0ng n8i ch"ng t&t h3n c chEng i=hico t"+!n chn( D+ l mt chEng lx* m4 lsn thi gi*n sinh tr,ng ngkn( un l0ng k| lc cE* lx* m4 , An l Tt tri" tAn vo nhng n%m TUqt { TUqv( .goi r* nhng lo7i c&c khc nh t7o gi&ng m6i cgng /M /* /n n%ng s"At k| lc( J*r* mt chEng k= c8 n%ng s"At 5n /Xnh PORR kgQh* ng c*o sn n%ng s"At ORRR { tfRR kgQh*( Ix* min Zuorg*[ n%ng s"At qRRR { tRRR kgQh* v6i nhng tdnh " vit nh chdn s6m h3n ch&ng chX" sD" bnh t&t h3n hn so v6i cc chEng /X* 'h3ng( oc bit lx* g7o tr1ng tr=n din tdch rng , . { ?@. fO ?@G_ ) .)\.G ..G s"At tr"ng b4nh ch /7t T T tAnQh*( -6i 9ch m7ng L*nh gi&ng G@v /M t7o r* n%ng s"At v { TR tAnQh*( it /i#" /ng l" m l 9ch m7ng L*nh , . z)r.G .)^.G i . 9) .G\G dDn nhng chEng cD+ l3ng thBc c8 n%ng s"At c*o m cKn ci thin chAt l0ng dinh dng cE* chxng gA' nhi#" l;n( -d d chEng uh*rb*ti h7t vh* to vh* chkc ch* Tq 'rotWin trong /8 f l li}in( o ti' tc ci tin v t"+!n lB* gi&ng n=n c8 n3i chEng n+ /M cho PT 'rotWin( .h v<+ 9ch m7ng L*nh /M t7o r* nhng thnh tB" l6n trong sn e"At l3ng thBc cE* th gi6i( J=n c7nh /8 9ch m7ng L*nh v~n ti#m pn nhng h7n ch nh +=" c;" v&n l6n /! /;" t cho sn e"At sV dng nhi#" lo7i 'hDn b8n c8 th! lm t%ng mc / nhilm kh" vBc c*nh tc nng nghi' sV dng /7i tr gi&ng m6i lm gim dB tr cc ng"1n gWn v# cD+ l3ng thBc( GC H#6 c'n =h"ng ch7 tAng dn H"D ?r"ng S"&c l n6c /ng dDn nhAt th gi6i h3n T P t ngi( Dn s& th gi6i hin n*+ /M h3n q t ngi( 9on s& /8 khin bAt c *i C"*n tDm t6i nhDn lo7i cgng 'hi gi<t m4nh lo lkng nhng /i#" /ng s0 h3n l t&c / t%ng dDn s& th gi6i /*ng diln r* rAt nh*nh( )in n*+ tr=n th gi6i b4nh C"Dn m:i giD+ c8 f tr Wm r* /i m:i ng+ nhDn lo7i sn sinh r* fR v7n tr Wm( -6i t&c / sinh / n+ th4 /n n%m PTPR dDn s& th gi6i s> v0t C" TO t ngi lxc /8 mi n3i tr=n th gi6i /#" lDm vo cnh /At ch<t ngi /ng( Dn s& cng nhi#" sc 2' v# thBc 'hpm l3ng thBc n%ng l0ng mi trng ti ng"+=n cgng ng+ cng l6n( IA+ mt vi sn 'hpm thng dsng cE* con ngi lm vd dH .%m TUtq b4nh C"Dn m:i ngi dDn tr=n th gi6i %n ht fnP kg l3ng thBc n%m TUtt gim e"&ng cKn fTv kgc n%m TUtq l0ng thXt bK v thXt ch" ti=" th b4nh C"Dn m:i ngi l TT v kg v T U kg n%m TUUT gim e"&ng cKn TR U kg v T v kgc n%m TUtR th gi6i ti=" th c nhi#" nhAt b4nh C"Dn m:i ngi TU O kg n%m TUUT gim e"&ng cKn Tq O kg( -# ng"1n ti ng"+=n khong sn v th"| /in v6i tr4nh / k$ th"<t hin n*+ loi ngi /*ng /ng tr6c kh8 kh%n rAt l6n vic c"ng cA' n%ng l0ng ng+ cng c%ng thng /in sn e"At r* khng /E dsng trong khi /8 chAt thi cng nghi' ng+ cng gD+ nhilm nghi=m trng mi trng tB nhi=n( i"&n gim b6t nhng sc 2' /8 nhAt thit 'hi kh&ng ch t l t%ng dDn s& /1ng thi 'h&i h0' v6i cc mot khc( )in n*+ tr6c t4nh h4nh dDn s& th gi6i /*ng t%ng m7nh /M c8 ngi /ot cD" hwiH ?ri /At c8 th! n"i /0c b*o nhi=" ngi( ." b4nh C"Dn mt ng+ m:i ngi ti=" th s& nhit l0ng t3ng ng v6i UPRR "n th4 mt n%m s> ti=" th fO O e TR O "n( i:i n%m thBc v<t tr=n ?ri /At hA' th /0c th nh iot tri TqO e TRTO g*m chAt h" c3 t3ng ng v6i PtqT e TRTO "n nhit l0ng( u& l0ng nhit l0ng /8 c8 th!
/E dsng cho vRR t ngi nhng /8 l /i#" khng thBc t v4 cho /n n*+ loi ngi m6i ch kh*i thc /0c R O t5ng nhit l0ng th ng"1n thBc v<t( -6i kho* hc k$ th"<t ti=n tin ds c8 l0i dng /0c T t5ng nhit l0ng th ng"1n thBc v<t th4 ?ri /At cgng ch c8 th! n"i s&ng /0c v t ngi( ?hBc t li" ?ri /At c8 th! n"i /0c s& ngi /ng nh v<+ khng /i#" n+ rAt kh8 n8i v4 tdnh ton tr=n lm th"+t ch* th! /xng hon ton v6i thBc t( J,i v<+ nhDn lo7i ch* n=n vi vng ch7+ ng*+ t6i gi6i h7n ng"+ hi!mH v t ngi( GC H#6 mri gi# (Cnh chs nn c@ ; c6nD ?rong eM hi cg thng t1n t7i C"*n nim ?ri sinh voi tri sinh cw ?h=m con th=m cE*( S"*n nim /8 /M khin gi* /4nh / rAt nhi#" con lm cho dDn s& tri /At t%ng m7nh hin n*+ /M /7t t6i q t ngi( .gi sinh nhng /At khng sinh th=m( zhng nhng th /At m" m /! tr1ng cD+ nng nghi' cKn gim /i nh*nh ch8ng( -4 con ngi khng ch c;n c8 ci %n( LM hi 'ht tri!n con ngi c;n c8 /E ch: /! , nh" c;" v# ch: v"i ch3i gii trd /ng /i trng hc bnh vin cgng t%ng l=n do /8 c;n /n /At cho eD+ dBng( LM hi tin l=n con ngi c;n c8 nhi#" hng ho v6i chAt l0ng c*o h3n( ?i=" th tr=n /;" ngi t%ng m7nh trong khi /8 nhi#" lo7i ti ng"+=n khong sn khng sinh m6i /0c n=n c7n kit d;n( Dn s& t%ng sn e"At 'ht tri!n lm t%ng l0ng chAt thi r* mi trng lm s"+ thoi v nhilm mi trng nghi=m trng( ?rong m:i gi* /4nh kh n%ng l*o /ng l c8 h7n( ." m:i co' v0 ch1ng ch c8 h*i con v khng / C" s6m hooc C" m"n th4 d6i m:i mi nh thng ch c8 th! c8 /n b* th hH ng b b& mj v h*i con( un 'hpm l*o /ng /0c chi* s cho q ngi( 9"c s&ng s> /;+ /E s"ng txc c8 'h;n d d<t /! eD+ nh m"* tivi tE l7nh((( /i d" lXch ngh mt((( ?hi gi*n b& mj dnh cho vic hc hnh v"i ch3i cE* con ci cgng nhi#" l=n( .hng ngi con nh th c8 /;+ /E /i#" kin /! kho m7nh hc t&t l6n l=n thnh ngi ti giwi( 9h c;n gi* /4nh c8 th=m mt Wm b2 l kinh t s> kh8 kh%n h3n( ?hi gi*n v nhng sB D" +m Dn c;n cE* b& mj dnh cho cc con l6n gim /i( uB vAt v thi" th&n lm cho ngi l6n ch8ng gi +" h3n tr Wm chX" nhi#" thit thKi h3n mi trng e"ng C"*nh dt /0c C"*n tDm h3n( ." gi* /4nh l7i c8 t6i O { t ngi con th4 m:i /* con khng ch /0c h,ng th dt h3n m cKn 'hi l*o /ng nhi#" h3n m*+ r* m6i /E %n /E moc hc hnh( ?rong eM hi cgng nh v<+( .gi t%ng nhng /At khng t%ng kh n%ng sn e"At cE* tri /At l c8 h7n kh n%ng cE* mi trng chX" /Bng nhng tc /ng cE* con ngi cgng l c8 h7n( ." ng+ hm n*+ chxng t* kh*i thc /n c7n kit ti ng"+=n thi=n nhi=n v gD+ nhilm mi trng th4 khng ch chxng t* m c cc th h con ch" chxng t* trong t3ng l*i s> khng cKn g4 /! s&ng v 'ht tri!n( ?hWo cc nh kho* hc th4 chin tr*nh /8i k2m dXch bnh s"+ thoi mi trng e2t cho csng /#" bkt ng"1n th t%ng dDn s&( ?h<t v<+ dDn s& t%ng dl d~n /n kh*i thc ti ng"+=n c7n kit( - khi ti ng"+=n khng /E chi dsng ngi t* bkt /;" t4m kim chxng , ngoi 'h7m vi s, h" cE* m4nh d~n t6i tr*nh ginh /nh nh*"( Dn s& /ng kh8 'ht tri!n dDn trd v kinh t /i s&ng /8i ngho l7c h<" ngi t* rAt dl v4 ci %n m 'h h"| mi trng v4 mt cD+ m chot 'h c rhng( .gho /8i thng /i li#n v6i mAt v sinh thi" 'hKng bnh n=n dl &m /*"( Xch bnh 'ht r* m khng c8 ti#n v bin 'h' h" hi" /! ng%n chon th4 s> lD+ l*n nh*nh ch8ng( .gho kh8 cgng d~n /n h7n ch trong vic lB* chn cc cng ngh m*ng tdnh bo v mi trng c*o lm cho mi trng dl bX nhilm h3n( ." c thWo / 'ht tri!n hin n*+ dDn s& th gi6i s> nh*nh ch8ng /7t t6i TR t| v h3n n*( it tri /At n"i q t| ngi hin n*+ cKn kh8 kh%n mi trng cKn bX s"+ thoi th4 lm s*o n8 c8 th! chX" /Bng /0c tr=n TR t| ngi v6i mc ti=" th chkc chkn l c*o h3n hin t7i( GC H#6 thng xuyn ti7p xdc v)i #miAng ,Ni c@ hNiD mi%ng c8 /oc /i!m cch /in cch nhit cch Dm chX" /0c nhit / c*o chX" /0c *eit ki#m v lD" hwng( -4 v<+ *mi%ng /0c sV dng rng rMi v6i kh&i l0ng rAt l6n( -d d cc &ng d~n n6c n8ng thng /0c bc mt l6' s0i bng *mi%ng b=n ngoi trt eim%ng /! gi nhit( 9ng nhDn lm vic , n3i c8 nhit
/ c*o thng /0c tr*ng bX t7' d# chW ngBc /si chDn v g%ng t*+ lm bng s0i bng *mi%ng /! ch&ng bwng( mi%ng l nhng h0' chAt m"&i *eit silic /0c kh*i thc , m, C"ong silic v gi* cng thnh s0i bng *mi%ng /! dt thnh cc v<t li" bo h l*o /ng k! tr=n( ?rong C" tr4nh sn e"At cng nghi' c mt tAn s0i *mi%ng s> c8 TR g*m s0i bng thAt thot r* mi trng( 9c nh kho* hc /M chng minh rng cc s0i bi *mi%ng l3 lVng trong khng khd n" hdt 'hi mt l0ng nhAt /Xnh vo 'h5i s> gD+ r* cc bnh "ng th 'h5i kh&i " , vKng ngBc "ng th d7 d+ r"t v(v((( .%m TUOO cc nh kho* hc nh /M 'hDn tdch v thA+ rng t l cht v4 "ng th 'h5i , nhng cng nhDn sn e"At ng"+=n li" *mi%ng cch /in c*o gA' Tn l;n so v6i nhng cng nhDn khng ti' exc v6i *mi%ng( ?h n%m TUqt /n n%m TUtt cc nh kho* hc nh /M thWo dyi sc kho cE* TtvRR cng nhDn i$ v 9*n*d* sn e"At ng"+=n li" s0i *mi%ng v thA+ rng t l mkc bnh "ng th 'h5i v " d6i d* /#" rAt c*o( 9c cng nhDn sn e"At *mi%ng l7i thng moc C";n o bo h v# nh khin khng khd trong nh bX nhilm bi *mi%ng v l> tAt nhi=n ngi nh cE* h cgng dl bX "ng th 'h5i( @At nhi#" ti li" C"&c t khng /Xnh mt s& thnh 'h& l6n tr=n th gi6i /M bX nhilm bi *mi%ng( -d d hm l0ng bi *mi%ng trong khng khd t7i cc thnh 'h& l6n , i$ l R T { TRR mgQm fc , nh R { T mgQmfc , Fh' R P { T O mgQmfc , ) I*n R T { TRR mgQmfc , ?r"ng S"&c R Rn { T Rq mgQm f( .hng ngi thng e"+=n ti' exc v6i s0i *mi%ng dl bX vi=m d* do d* l"n bX s0i *mi%ng kdch thdch( Ji *mi%ng eDm nh<' vo c3 th! s> gD+ r* bnh bi 'h5i( zhi m6i mkc bnh bnh nhDn c8 tri" chng th, gA' ho kh*n kh7c r* /m v kh8 th,( .gi bnh nong thA+ /*" ngBc tim /<' nh*nh sxt cDn cng n%ng cE* 'h5i gim sxt ry rt( ?hi gi*n E bnh "ng th do bi *mi%ng gD+ r* rAt di( -d d thi gi*n E bnh "ng th 'h5i th TO { PR n%m n=n rAt kh8 'ht hin( J,i v<+ c;n s6m 'hKng ngh* bnh "ng th do bi *mi%ng gD+ r*( )in n*+ cc nh kho* hc /*ng nghi=n c" v<t li" th*+ th *mi%ng /1ng thi h7n ch t&i /* -G9 ?GF L9 -G iG.G( 99 thnh 'h& l6n ngi t* cAm eD+ dBng nh m+ sn e"At s0i *mi%ng /1ng thi c& gkng kh2' kdn dD+ ch"+#n tB /ng ho sn e"At *mi%ng( .goi r* c;n t%ng cng bo v l*o /ng cho cng nhDn sn e"At *mi%ng nghi=m cAm vt rc v cc 'h thi *mi%ng r* n3i cng cng( GC H#6 m# phbn m t chdt thC c@ ,-i ch6 HFc =h6tD -o nhng ng+ c8 m* 'hsn pm 6t t* thng cm thA+ sng khoi v tnh to h3n cc ng+ khc nhAt l , nhng vsng kh h*nh dt m*( -4 s*o m* 'hsn l7i khin con ngi cm thA+ dl chX" J,i v4 trong khng khd kh h*nh c8 rAt nhi#" bi bom khin con ngi hdt th, s> cm thA+ ngt ng7t kh8 chX"( i* 'hsn r3i k2o thWo h;" nh tAt c cc bi bom trong khng khd e"&ng mot /At( 9c nh kho* hc cho bit mt s& chAt bi trong khd C"+!n c8 tdnh 'h8ng e7( zhi m* to nhng h7t bi c8 tdnh 'h8ng e7 n+ khng /0c rV* s7ch nhng m* 'hsn cc h7t bi 'h8ng e7 h7 thA' d;n v mAt /i tdnh 'h8ng e7 m khng lm nhilm mi trng tr=n mot /At( .hng h7t m* 'hsn lAt 'hAt s> gt rV* s7ch cc h7t bi trong khng tr"ng lm khng khd trong s7ch /1ng thi lm t%ng th=m cc h7t ion Dm trong khng khd( 9hdnh v4 v<+ khi tri m* 'hsn con ngi cm thA+ tDm h1n sng khoi sc khwW nh /0c t%ng th=m( Ngni mbi thm cI# cc H.n phm h6 ch+t c@ hNi ch6 HFc =h6t =hngD Jn gh ging tE b+ trong c%n 'hKng cc /1 dsng m6i cgng to r* msi th3m nhj rAt dl chX" nhng v4 s*o khng n=n ngVi msi th3m cE* cc /1 dsng /8
?rong cc ho chAt c8 mt lo7i chAt h" c3 gi l chAt th3m( 9hAt th3m n+ c8 msi th3m nhj dl chX" v t1n t7i trong rAt nhi#" lo7i v<t chAt( ?hnh 'h;n chE +" cE* chAt th3m n+ l bWn}Wn Z9q)q[( zhi c8 mt 'h;n v7n chAt th3m bWn}Wn trong khng khd v con ngi hdt th, khng khd n+ li=n tc trong vi gi s> bX nhc /;" mt mwi( ." con ngi s&ng v lm vic lD" di trong mi trng khng khd /8 th4 kh n%ng t7o r* h"+t c;" cE* t"| e3ng s> bX t5n h7i d~n /n bnh thi" m" th<m chd d~n /n bnh m" trkng( ?i li" /i#" tr* cE* J I*o /ng i$ cho bit t l tV vong v4 bnh m" trkng cE* nhng ngi ti' exc v6i bWn}Wn c*o gA' O l;n ngi b4nh thng( ?5 chc ` t ?h gi6i /M e' chAt bWn}Wn vo d*nh sch nhng ho chAt gD+ bnh "ng th( it s& n6c tr=n th gi6i C"+ /Xnh 'h n khng /0c lm cng vic ti' exc v6i bWn}Wn cc cng nhDn ti' exc v6i bWn}Wn 'hi thng e"+=n th*+ /5i cng vic h7n ch t&i /* thi gi*n ti' exc v6i bWn}Wn( JWn}Wn v cc h0' chAt cE* bWn}Wn /#" c8 /oc tdnh dl ho t*n n=n /0c ng dng rAt rng rMi( ?rong thi /7i sn 'hpm ho hc bWn}Wn v cc h0' chAt cE* bWn}Wn ng+ cng /0c t<n dng trit /!( -Wcni s3n kWo dn chAt t7o bt v(v(((/#" c;n dsng t6i bWn}Wn( J,i v<+ cc /1 dsng gi* /4nh giA+ dn tng /#" to msi bWn}Wn th3m nhj( Go' 'hi trng h0' /8 chxng t* c;n t4m cch thng gi8 trong 'hKng /! gim t&i thi!" hm l0ng bWn}Wn trong khng khd( u*" mt thi gi*n bWn}Wn b*+ h3i ht sc khwW cE* chxng t* s> khng bX /W do7 n*( 9hu"c 0.6 v% thc v5t gy tc hNi (7n HFc =h6t nh th7 n6D ?h"&c bo v thBc v<t l cc lo7i ho chAt do con ngi sn e"At r* /! trh sD" bnh v cw d7i c8 h7i cho cD+ tr1ng( ?h"&c bo v thBc v<t /0c 'hDn thnh h*i lo7i chdnh l th"&c trh sD" v th"&c dit cw( 9c lo7i th"&c n+ c8 " /i!m l dit sD" bnh cw d7i nh*nh sV dsng l7i /3n gin n=n /0c nng dDn * thdch( .hng th"&c bo v thBc v<t cgng c8 rAt nhi#" tc h7i /8 lH ?rong tB nhi=n c8 rAt nhi#" lo7i sD" h7i khc nh*" c8 lo7i sD" pn nx' d6i l c8 lo7i /c vo thDn cD+ c8 lo7i l7i ch"i vo /At n=n 'hi dsng nhi#" lo7i th"&c khc nh*" /! ti=" dit chxng( -ic n+ gD+ kh8 kh%n cho ngi sV dng nhAt l nhng ngi nng dDn c8 tr4nh / v%n ho thA'( .hi#" ngi ch thdch m"* th"&c r /! 'h"n khng c;n bit 'h7m vi tc dng cE* chxng r* s*o( 98 ngi h*+ 'h"n C" li#" ch d~n /! cho chkc %n lm t%ng l0ng th"&c thh* tdch /ng trong /At v n6c( 9c lo7i th"&c trh sD" thng c8 tdnh n%ng rng nghN* l c8 th! dit /0c nhi#" lo7i cn trsng( zhi dsng th"&c dit sD" h7i mt s& cn trsng c8 dch cgng bX dit l"n /1ng thi nh h,ng t6i cc lo7i chim %n sD" v4 chim %n 'hi sD" /M trxng /c( .8i cch khc s*" khi 'h"n th"&c trh sD" s& l0ng thi=n /Xch cE* nhi#" lo7i sD" cgng gim( i#" /8 c8 l0i cho sB 'ht tri!n cE* sD" h7i( 9c lo7i th"&c trh sD" /#" c8 tdnh /c c*o( ?rong C" tr4nh dsng th"&c mt l0ng th"&c no /8 c8 th! /i vo trong thDn cD+ C" hooc ddnh bm chot tr=n l C"( .gi v /ng v<t %n 'hi cc lo7i nng sn n+ c8 th! bX ng /c tc thi /n cht hooc nhilm /c nhj th th gD+ nh h,ng nghi=m trng /n sc kho( o tr4nh / h7n ch mt s& nng dDn khng t"Dn thE /;+ /E cc C"+ /Xnh v# sV dng bo C"n th"&c trh sD" c8 ngi cAt th"&c vo ch7n vo tE C";n o n=n /M gD+ n=n nhng trng h0' ng /c th<m chd cht thm th3ng do %n nh;m 'hi th"&c( it s& lo7i th"&c trh sD" c8 kh n%ng b*+ h3i m7nh n=n gD+ kh8 chX" mt mwi th<m chd chong ngAt cho ngi trBc ti' 'h"n th"&c sD" tr=n /1ng r"ng nhAt l trong trng h0' khng c8 cc bin 'h' 'hKng trnh t&t( -ic dsng th"&c trh sD" li=n tc s> sinh chng nhn th"&c( -4 th m:i lo7i th"&c trh sD" ch c8 tc dng m7nh mt s& n%m /;" sV dng( ! h7n ch bnh nhn th"&c t%ng kh n%ng dit trh sD" ngi t* thng t%ng d;n n1ng / th"&c t%ng s& l;n dsng th"&c( ?"+ nhi=n bin 'h' n+ khng lD" di do khng th! t%ng mMi n1ng / /0c( iot khc n8 lm nhilm mi trng m7nh h3n do l0ng t1n d trong mi trng nhi#" l=n(
it s& lo7i th"&c trh sD" c8 tdnh n%ng ho hc 5n /Xnh kh8 'hDn h"| n=n s> tdch l"$ trong mi trng( u*" nhi#" l;n sV dng l0ng tdch l"$ n+ c8 th! c*o /n mc gD+ /c cho mi trng /At n6c khng khd v con ngi( o th"&c t1n /ng lD" khng 'hDn h"| n=n c8 th! thWo n6c v gi8 'ht tn t6i cc vsng khc thWo cc loi sinh v<t /i khk' mi n3i( ?h"&c dit cw /0c dsng , mc dt h3n( ?"+ nhi=n do c8 tdnh /c chxng cgng gD+ n=n nhng tc h7i t6i mi trng gi&ng nh th"&c trh sD"( .8i t8m l7i th"&c trh sD" dit cw khng ch c8 tc dng tdch cBc bo v ms* mng m cKn gD+ n=n nhi#" h C" mi trng nghi=m trng nh h,ng t6i h sinh thi v con ngi( o v<+ c;n 'hi th<n trng khi dsng th"&c v 'hi dsng /xng li#" /xng lo7i /xng lxc thWo ch d~n cE* cn b k$ th"<t( GC H#6 ZZ9 0: c+m Hn dngD ? l lo7i th"&c trh sD" /M /0c sV dng trong nhi#" n%m C"*( 9ng thc ho hc cE* lo7i th"&c n+ l 9Tn)U9lO t=n kho* hc l dichloro{di'hWn+l{trichloroWth*nW v gi tkt l ? do nh sinh ho hc ?h" sN F*"l i"llWr 'ht minh n%m TUfv( ?h"&c ? vh* r* /i /M tw ry tc dng t"+t vi trong vic ti=" dit cc lo7i cn trsng c8 h7i trong nng nghi'( );" nh tAt c cc lo7i sD" b c8 h7i /#" bX cht khi go' 'hi ?( ?rong chin tr*nh th gi6i l;n th h*i ngi r* /M dsng ? /! ti=" dit rAt hi" nghim lo7i b ch2t gix' cho cc binh sN chin /A" , Jkc Fhi thoi khwi n7n dXch th3ng hn do b ch2t lD+ tr"+#n( ?i' /8 ?5 chc ` t th gi6i /M dsng ? /! dit m":i v th" /0c thnh cng l6n trong vic ng%n chon bnh s&t r2t lD+ l*n( -6i nhng thnh tdch /8 ? /M tr, thnh v"* cE* cc lo7i th"&c trh sD" v n%m TUnv ng i"llWr { ngi 'ht minh r* ? /M vinh dB nh<n gii th,ng .obWl v# ho hc( .hng fR n%m s*" ? bX t"+=n n tV h4nh ZbX cAm sn e"At v sV dng[( zhi ? m6i r* /i /xng l n8 c8 sc m7nh v /Xch( .hng ch mi mA+ n%m s*" /M c8 mt s& lo7i cn trsng c8 h7i khng s0 ? n*( 9hxng /M nhn v6i ?( n n%m TUqR /M c8 Tft lo7i cn trsng c8 h7i nhn th"&c ?( 9h* ht ? /M k2m hi" C" trong vic ti=" dit cn trsng c8 h7i l7i cKn git cht kh nhi#" chim ch"+=n %n cn trsng c8 h7i( o ? c8 thnh 'h;n t3ng /&i 5n /Xnh n=n kh8 bX 'hDn gii trong mi trng tB nhi=n v thDm nh<' vo c3 th! cc lo7i chim thWo h th&ng n6c thBc v<t 'hs d" /ng v<t 'hs d" tm c nhw((( ? khi , trong n6c c8 n1ng / khng /ng k! nhng khi eDm nh<' vo c3 th! chim n1ng / cE* ? s> t%ng l=n hng tri" l;n khin chim n" khng bX cht cgng mAt kh n%ng sinh sn( D+ l /i#" m con ngi khng ng t6i( 9gng do /0c sV dng khk' th gi6i ? C"* n6c v thBc 'hpm eDm nh<' vo c3 th! con ngi 'h hE+ ni tit t& gi6i tdnh cE* con ngi gD+ r* cc bnh v# th;n kinh nh h,ng t6i cng n%ng cE* g*n( )<" C" n+ e+ r* cgng ngoi dB kin cE* con ngi( ?h"&c trh sD" ? cKn c8 /oc /i!m ngo7i l /8 l k! th n%m TUtn ton th gi6i hon ton nghng sn e"At ? nhng h<" C" cE* ? trong mi trng cKn lD" m6i ht( ?h"&c ? trong khng khd 'hi s*" TR n%m m6i gim n1ng / e"&ng t l b*n /;" l TQTRc ? t*n trong bi!n cKn 'hi mAt thi gi*n lD" h3n n* m6i 'hDn hE+ ht( ?hWo dB /on cE* cc nh kho* hc 'hi /n s*" n%m TUUf ? trong n6c bi!n m6i 'hDn hE+ v# c3 bn( GC H#6 chs d# v6 thu"c trl Hu h6 hKc =hng =h"ng ch7 (-c Hu hNi cy trMngD ?r=n tri /At c8 khong T tri" loi cn trsng trong /8 c8 khong O v7n lo7i %n thBc v<t v ch c8 khong T Zkhong ORR loi cn trsng[ ch"+=n %n ho* m" cD+ %n C"( ?"+ s& l0ng chEng lo7i khng nhi#" nhng chxng rAt 'hm %n v %n rAt kho gD+ tc h7i rAt l6n /&i v6i cD+ l3ng thBc r*" e*nh cD+ %n C"( ?hWo th&ng k= , ?r"ng S"&c m:i n%m sD" b gD+ t5n thAt TR sn l0ng l3ng thBc PR sn l0ng d;" thBc v<t fR sn l0ng r*" e*nh v nR sn l0ng tri cD+ cc lo7i( .gnh ho hc v cng nghi' ho chAt khng nghng 'ht tri!n v sn e"At r* ht lo7i th"&c sD" n+ /n lo7i th"&c sD" ki* /! /&i 'h8 v6i cn trsng c8 h7i( .hng ch mt thi gi*n s*" cc cn trsng c8 h7i khng s0 th"&c n*( 9on ngi b"c 'hi t%ng li#" l0ng 'h"n th"&c v th" /0c kt C" nhAt /Xnh nhng cgng ch k2o di /0c mt thi gi*n(
9on ngi l7i t4m cch ch r* cc lo7i th"&c sD" t5ng h0' m6i( ?dnh /n th<' k| tR ton th gi6i /M sV dng h3n TP(RRR lo7i th"&c trh sD" /! /&i 'h8 v6i cn trsng c8 h7i( .hng trong thBc t con ngi khng nhng khng ti=" dit ht /0c cn trsng c8 h7i m cng ng+ chxng cng 'ht tri!n h3n( n n*+ loi ngi m6i tnh ng rng n" ch dB* vo th"&c trh sD" th4 khng th! ti=" dit ht /0c cn trsng c8 h7i( J,i l> trong C" tr4nh sV dng th"&c sD" trn l*n /&i t0ng bX h7i nhi#" nhAt khng 'hi l cn trsng c8 h7i m l k ths cE* chxng { /8 l cc loi chim c8 dch( ?hBc t cho thA+ rAt nhi#" lo7i chim c8 dch /M bX cht v4 th"&c trh sD" trng cE* nhi#" lo7i chim bX nhilm th"&c trh sD" khng th! n, th*nh chim non /0c( ?rong khi /8 cc lo7i sD" b c8 h7i sinh si n+ n, rAt nh*nh v m*" ch8ng nhn th"&c( s 'h"n v6i li#" l0ng l6n chxng v~n khng cht m v~n sinh si n+ n, nh thng( ?h"&c sD" cng 'h"n nhi#" cng lm nhilm khng khd n6c /At v cD+ tr1ng( 98 th! n8i hin n*+ tr=n tri /At khng c8 n3i no khng c8 th"&c trh sD" eDm nh<' vo mi trng s&ng( 3ng nhi=n con ngi v~n 'hi sV dng th"&c trh sD" trong 'h7m vi cho 'h2' nhng khng th! ch dB* vo th"&c trh sD" /! ti=" dit cn trsng c8 h7i( .g+ n*+ ngi t* ' dng cc bin 'h' t5ng h0' /&i 'h8 v6i cn trsng c8 h7i trong /8 c8 bin 'h' dsng cn trsng dit cn trsng dsng vi trsng dit cn trsng v /oc bit chx m bo v cc lo7i chim ch"+=n %n cn trsng c8 h7i( .goi r* ngi t* cKn gD+ nhDn gi&ng v nh<' khp" cc lo7i cn trsng c8 dch /! ti=" dit cn trsng c8 h7i( 9h c8 nh v<+ m6i c8 th! ng%n chon /"0c nhilm mi trng v kh&ng ch mt cch hi" C" cc lo7i cn trsng c8 h7i( GC H#6 c'n H.n xu+t r#u x#nh v hNiD G;n /D+ , i$ v c e"At hin mt s& cV* hi" ch"+=n bn l3ng thBc sinh thi tri cD+ sinh thi v r*" e*nh sinh thi( 9hng c;n 'hi gi6i thi" nhi#" cgng /E bit cV* hi" /8 rAt /ng khch b,i l> tDm lm ngi ti=" dsng /#" thdch m"* lo7i l3ng thBc tri cD+ v r*" e*nh v h7i( iA+ chc n%m g;n /D+ csng v6i n7n nhilm mi trng ng+ cng nghi=m trng ngi t* /M 'ht hin r* cc lo7i chAt gD+ nhilm khng khd n6c v /At( zhng dt chAt nhilm /M eDm nh<' vo l3ng thBc tri cD+ v cc lo7i r*" e*nh( 8 l /i#" /W do7 rAt l6n /&i v6i loi ngi v cc th h con ch"( -d d %n l3ng thBc c8 ch* nhi#" c*dimi s> tdch t trong c3 th! ngi khin e3ng bX giKn dl g~+ nghi=m trng h3n cKn gD+ bnh /*" e3ngc hooc %n r*" e*nh c8 ch* m"&i nitr*t C" mc cho 'h2' s> gD+ ng /c tr Wm bX bnh kh8 th, th<m chd bX "ng th( it s& lo7i th"&c trh sD" bm ddnh rAt lD" vo r*" e*nh tri cD+ khin ngi %n 'hi bX 'hn ng ng /c nh h,ng eA" t6i sc kho( ! trnh t4nh tr7ng n+ ngi r* /M sV dng bin 'h' t&i " l trong C" tr4nh tr1ng cD+ l3ng thBc cD+ %n C" r*" e*nh ((( t"+t /&i khng dsng th"&c trh sD" cc chAt nhilm c8 h7i cho cD+ tr1ng nh c*dimi nitr*t ((( .hng sn 'hpm nng nghi' /8 /0c gi l .ng sn khng nhilm @*" e*nh v h7i I3ng thBc sinh thi ?ri cD+ sinh thi( -ic sn e"At r* nhng sn 'hpm nng nghi' hon ton v h7i nh tr=n /Ki hwi rAt nhi#" cng sc( 9h ri=ng vic tr1ng r*" e*nh v h7i cc gi*i /o7n giWo tr1ng ch%m s8c (((/Ki hwi khng /0c b8n 'hDn /7m hooc b8n rAt dt 'hDn /7m /! trnh nhilm m"&i nitr*t m th*+ vo /8 'hi b8n 'hDn v c3 nh 'hDn ch"1ng 'hDn bkc ((( i"&n trnh nhilm th"&c sD" 'hi chn lo7i gi&ng cD+ kho ch&ng /0c sD" bnh v ch /0c 'h"n th"&c sD" sinh hc ch khng 'h"n th"&c sD" ho hc /oc bit l tr6c khi th" ho7ch r*" t"+t /&i khng /0c dsng th"&c trh sD"( ." vn r*" e"At hin sD" bnh 'hi dsng cn trsng c8 dch dit sD" hooc con ngi 'hi trBc ti' bkt sD"( .goi r* khng t6i r*" bng n6c thi cE* thnh 'h& v4 n6c thi cng nghi' v n6c thi sinh ho7t cE* thnh 'h& c8 ch* nhi#" ho chAt nhilm v vi trsng gD+ bnh( 7t /0c nhng +=" c;" tr=n r*" e*nh sn e"At r* v# c3 bn c8 th! gi l r*" e*nh v h7i( GC H#6 c@ Ngy 9h7 gi)i =hng hdt thu"c ,D J7n /M bit hxt th"&c l c8 h7i cho sc kho nh th no ch* it /i" th"&c l sn sinh r* ORR mililit kh8i trong kh8i th"&c l ch* h3n fRRR chAt ho hc trong /8 c8 PR chAt /M /0c ec nh<n l gD+ bnh "ng th(
.%m TvPO nh ho hc ?h+ sN Ficoto l;n /;" ti=n t4m r* chAt nicotin trong kh8i th"&c l( 9hAt n+ lm cho ngi hxt th"&c l nghin v cgng lm cho ngi hxt bX nhilm /c mMn tdnh ch"+!n s*ng nhilm /c cA' tdnh( 9c nh kho* hc /M chng minh /0c rng chAt nicotin trong mt /i" th"&c l /E lm cht mt con ch"t trong PR /i" /E lm cht mt con bK( ?rong mt c"c thi hxt th"&c l , Fh' mt ngi dB thi /M hxt li#n qR /i" th"&c l v bX nhilm /c cht ng*+ t7i ch:( .%m TUOn cc nh kho* hc /M t4m r* chAt bWn}Wn trong kh8i th"&c l v chng minh /0c chAt n+ gD+ r* bnh "ng th( .%m TUtn cc nh kho* hc l7i t4m r* chAt cri}Wn v h0' chAt cE* mWt+l v6i hm l0ng kh c*o trong kh8i th"&c l gA' O l;n chAt bWn}Wn( .hng chAt n+ khin /ng v<t nhilm 'hi /#" mkc bnh "ng th v6i t| l TRR( .%m TUtt cc nh kho* hc l7i t4m r* chAt mWt+l hi/r*}in gD+ bnh "ng th m:i /i" th"&c l ch* R TO milig*m ho chAt n+( ?rong th"&c l c8 ch* nhi#" chAt gD+ bnh "ng th v4 v<+ nhng ngi hxt nhi#" th"&c l dl bX "ng th 'h5i "ng th g*n v(v( .*m n th*nh ni=n hxt th"&c l s> nh h,ng eA" t6i th h s*" nhAt l 'h n hxt th"&c l trong thi gi*n c8 th*i dl bX / non th*i nhi nhj cDn th! chAt gim sxt dl sinh bnh t<t( zh8i th"&c l khng ch nh h,ng eA" /n ngi hxt m cKn lm nhilm mi trng e"ng C"*nh khin nhng ngi e"ng C"*nh t"+ khng hxt th"&c cgng thnh hxt kh8i th"&c l v dl bX "ng th( -4 v<+ hin n*+ nhi#" n6c tr=n th gi6i /M cAm hxt th"&c l , nhng n3i cng cng( Jw th"&c l /M tr, thnh mt 'hong tro rng rMi tr=n th gi6i ds l n6c 'ht tri!n h*+ n6c /*ng 'ht tri!n cgng /#" C"*n tDm t6i vAn /# n+( ! thxc /p+ 'hong tro bw th"&c l th gi6i /M chn ng+ fT thng O hng n%m lm .g+ th gi6i khng hxt th"&c l( 1y thu hCnh c@ .nh hang t)i HFc =h6t =hngD zhi ho7t /ng m+ th" h4nh l"n 'ht r* mt l0ng l6n ti* bc e7 c8 h7i cho c3 th! con ngi( 9c nh kho* hc /M 'hDn tdch ti* bc e7 'ht r* th m+ th" h4nh v kt l"<n rng t"+ n%ng l0ng 'ht r* rAt nhw nhng n" ng1i C" g;n tivi trong mt thi gi*n di s> bX nh h,ng eA" t6i sc kho( LWm tivi nhAt l tivi m" m ng1i C" g;n mn h4nh cc h4nh nh m" s> lm ngi eWm ho* mkt( ." eWm li=n tc trong mt thi gi*n di nhMn c;" s> bX s8ng C"*ng kdch thdch d~n /n hin t0ng thX lBc t7m thi gim sxt nh4n mi v<t khng ry( -4 v<+ cc nh kho* hc l"n cnh bo mi ngi khi eWm tivi t&t nhAt l ng1i cch e* mn h4nh P m2t( ?r Wm nhw t"5i n8i ch"ng khng n=n eWm tivic cc Wm thi" nhi khng n=n eWm C" nV* gic th*nh thi" nhi=n khng n=n eWm li=n tc f{n gi li#nc 'h n c8 th*i t&t nhAt khng n=n eWm tivi /! bo v sc kho cho th*i nhi( ?i* bc e7 'ht r* th mn h4nh tivi lm cho d* ngi dl bX nhilm bi skc t& cE* d* lon vo trong( J,i v<+ eWm tivi eong nhAt thit 'hi rV* s7ch bi bm tr=n mot( ! bo v sc kho lo7i trh v gim b6t nh h,ng cE* ti* bc e7 do tivi 'ht r* /&i v6i con ngi cc nh kho* hc /M 'ht minh r* mn bo v trong s"&t lk' tr6c mn h4nh( LWm tivi C"* mn bo v n+ nh h,ng cE* ti* bc e7 s> bX h7n ch t&i /*( 9I ,Nnh c@ hNi ch6 HFc =h6t c6n ngi =hngD .g+ n*+ tE l7nh /M c8 mot trong h;" ht cc gi* /4nh tr=n th gi6i( ?E l7nh /Wm l7i nhi#" tin l0i v ni#m v"i cho mi gi* /4nh( .hng tE l7nh /ot trong nh c8 nh h,ng th no /n sc kho con ngi i"&n gii /' vAn /# n+ tr6c ti=n chxng r* c;n t4m hi!" s3 b ng"+=n lm cE* tE l7nh( Fh;n /+ tE l7nh c8 lk' mt m+ n2n khi m+ n2n lm vic khd rWon n8ng l=n d6i ' s"At c*o khd rWon bX n2n n8ng /0c /* vo b 'h<n lm l7nh Ztc l nhng &ng m" /Wn , 'hd* s*" tE l7nh[( o nhit / l7nh b=n ngoi tc /ng khd rWon bin thnh th! lwng chAt lwng n+ ch+ e"&ng C"* mt h th&ng nhi#" dn &ng nhw Zgim ' e"At v gim nhit[ s*" /8 ch+ vo h' b&c h3i Znm trong tE l7nh[( ` 9)? I-.G @.
?GF ?)_ nhit l0ng cE* khng khd v thBc 'hpm trong tE l7nh v ch"+!n s*ng th! khd( zhd rWon l7i /0c m+ n2n v t";n hon thWo ch" kY k! tr=n( -Kng t";n hon khd rWon chdnh l C" tr4nh lm l7nh cE* tE l7nh( -4 v<+ khi tE l7nh lm vic t* thng nghW thA+ /ng c3 m+ n2n 'ht r* Dm th*nh r4 r4 ting chAt lwng ch+ r8c rch n" s vo gin &ng m" /Wn 'hd* s*" tE l7nh s> thA+ rAt n8ng( ! gin &ng n+ nh*nh to nhit t* c;n /! tE l7nh cch e* tng( ?E l7nh ho7t /ng v lm l7nh /0c l nh C" tr4nh t";n hon chAt lm l7nh( ?r=n th gi6i hin c8 khong g;n TRR chAt lm l7nh nhng thng /0c dsng nhAt l chAt rWon TP Zvit tkt l TP[( rWon l t=n th3ng 'hpm cE* h0' chAt h+droc*bon h*logWn ch* lo v clo( zhd rWon TP khng m" khng msi( zhi n1ng / chAt khd n+ trong khng khd l PR con ngi s> khng cm nh<n thA+ n" t%ng l=n vR con ngi s> ng7t th, v cht( zhd rWon TP khng ch+ khng n5 tdnh chAt ho hc 5n /Xnh v4 v<+ n8 /0c chn lm chAt lm l7nh cho tE l7nh( .hng rWon TP c8 kh n%ng thpm thA" rAt m7nh dl lt r* ngoi C"* nhng khW h, cBc nhw( o khng m" khng msi n=n khi rWon TP lt r* ngoi khng th! 'ht hin /0c( zhi go' lV* c8 nhit / tr=n nRR o9 rWon TP s> 'hDn gii thnh chAt khd 'hosgWn Z99l P[( zhd 'hosgWn rAt /c h7i /&i v6i c3 th! con ngi( ?c h7i l6n h3n cE* rWon TP l khi lt r* khd C"+!n n8 s> 'h v kt cA" t;ng o}on tr=n khd C"+!n khin t;ng o}on bX loMng th<m chd bX thEng cc ti* tV ngo7i ti* vg tr s> chi" thng e"&ng ?ri /At 'h ho7t /i#" kin mi trng sinh t1n cE* loi ngi( -4 l> /8 cc nh kho* hc /*ng nghi=n c" sn e"At chAt lm l7nh th*+ cho rWon TP hooc nghi=n c" ch t7o lo7i tE l7nh khng dsng rWon TP nh tE l7nh bn d~n tE l7nh hA' th tE l7nh /in tV v(v( ! bo v# t;ng o}on { mi nh cE* ?ri /At khwi bX 'h ho7i chAt lm l7nh cE* tE l7nh s> /0c th*+ th nhng tE l7nh v~n mMi l ngi b7n t"+t vi cE* chxng t*( GC H#6 tr6ng thnh ph" c'n c@ nhi*u cy cg_ h6# ,D 9D+ cw ho* l l mt thnh 'h;n khng th! thi" /0c cE* tB nhi=n( 9D+ cw hA' th khd ccbondc nh r* khd e+ l lo7i khd rAt c;n cho con ngi v m"n loi hdt th,( ?rong thnh 'h& /ng ngi nhi#" t eW m+ thng /&t nhi#" th*n d;" thi r* nhi#" khd c*cbonic v nhi#" lo7i khd /c h7i vo khng khd( -4 th trong thnh 'h& c;n c8 nhi#" cD+ e*nh /! l0ng khd c*cbonic v cc khd /c h7i khc khng t%ng l=n C" c*o nh /8 khng khd / ngt ng7t kh8 th,( 9D+ cw ho* l t7o cho C"*ng cnh sB t3i mt dl chX" v6i nhi#" m" skc tB nhi=n( 9D+ cw ho* l l n3i sinh s&ng l /i!m th" hxt nhi#" loi /ng v<t tB nhi=n nh chim b6m cn trsng((( ?rong mt thnh 'h& c8 C" nhi#" nh cV* nh m+ cng tr4nh bng g7ch ng8i b= tng skt th2' nhng khong cD+ cw ho* l e*nh t3i v6i chim b*+ b6m l0n s> lm dX" mkt mi ngi lm gim b6t c%ng thng th;n kinh( 1ng thi nhng khng gi*n nh v<+ cgng gix' cho nhi#" tr Wm ch s&ng trong cc nh c*o t;ng , thnh 'h& c8 /0c khi nim v# mi trng tB nhi=n c8 /0c nhng h4nh t0ng s&ng /ng cho cc th m6i hc c8 /0c cm hng trong sng tc v%n hc( ?h<t v<+ n" khng c8 cD+ cw th4 lm s*o c8 ting vW rDm r*n s"&t tr* h lm s*o c8 nhng c"c chi d lA+ /D" r* m" 'h0ng vN ch8i ch*ng v b&n ms* cE* cc Wm s> chng cKn mA+ thx vX n*( 9D+ cw ho* l gi cho /At /0c pm v khng bX mot tri n"ng n8ng( ?rong khi /8 nhng con /ng nhB* nhng kh&i nh b= tng bX mot tri h"n n8ng l7i to nhit r* lm n8ng khng khd e"ng C"*nh cc eW c8 /ng c3 m+ /i#" ho nhit / cgng lm khng khd /ng 'h& n8ng th=m( o /8 n" c8 nhi#" khong cD+ e*nh tr=n /ng 'h& eWn k> v6i cc kh" eD+ dBng th4 khng khd thnh 'h& s> /0c /i#" ho b6t n8ng h3n( 9c con /ng c8 nhi#" cD+ e*nh b8ng mt gix' cho ngi C"* /ng trnh /0c ci nkng n8ng ms* h t7o cm gic dl chX" thoi mi khi /i l7i( ?n cD+ nh mt tAm l6i n8 gi l7i mt 'h;n bi tr=n l v cn khng cho bi b*+ /i e*( ?rong thnh 'h& thng c8 nhi#" bi do khng khd n8ng h3n eW c v ngi /i l7i thng e"+=n cc cng tr4nh eD+ dBng /o /At /! v<t li" khk' n3i cc nh m+ nh kh8i bi li=n tc((( .hng khong cD+ e*nh trong thnh 'h& s> nh nhng ci m+ hxt bi lm s7ch mi trng( 9D+ cw tit r* mt s& chAt khng sinh thBc v<t c8 kh
/D" c8 cD+ e*nh , /8 khng khd s7ch s> h3n( 9D+ e*nh cgng g8' mt 'h;n nhw c"ng cA' cEi g: v ho* C" t3i cho ngi dDn / thX(
..G ?G_ G? -G ?@.G G` J.)(
9D+ e*nh c8 nhng tc dng to l6n nh v<+ /&i v6i mi trng v con ngi n=n trong cc thnh 'h& n3i mi trng /*ng bX nhilm rAt c;n c8 nhi#" cD+ e*nh cw v ho*(
9h7 n6 , nhiQm thc phmD 9c lo7i thBc 'hpm chxng r* %n hng ng+ n8i ch"ng /#" s7ch khng c8 chAt nhilm( .hng h;" nh khng c8 thBc 'hpm no t"t /&i tinh khit m dt nhi#" /#" c8 m*ng thWo chAt nhilm( 98 chAt nhilm tB sn sinh trong thBc 'hpm c8 chAt nhilm do con ngi /* /n( -d d nh trong nhng h7t l7c /! lD" ng+ bX m&c c8 ch* chAt /c *l*toeinc trong d%m bng c h"n kh8i thXt l7' ZthXt sA+ thXt kh[ ((( /#" c8 ch* m"&i nitr*t hooc m"&i nitric l nhng chAt /c h7i( ." hm l0ng nhng chAt /8 trong thBc 'hpm khng nhi#" hooc chxng t* %n dt th4 khng c8 vAn /# g4( .hng n" hm l0ng v0t C" t l cho 'h2' hooc chxng t* %n nhi#" nhng thBc 'hpm /8 s> nh h,ng eA" t6i sc kho th<m chd /W ho7 tdnh m7ng( Ixc /8 chxng t* s> n8i rng nhng thBc 'hpm /8 /M bX nhilm v khng n=n %n( &i v6i l7c hooc cc thBc 'hpm /! lD" bX m&c t"+t /&i khng n=n %n v4 m&c l7c ch* *l*toein gD+ bnh "ng th( .%m TUqR mt s& ed nghi' n"i g cE* nh do dsng nhDn l7c m&c cE* Jr*sil lm thc %n n"i g /M lm TR v7n con g bX cht trong mt thi gi*n ngkn( it s& loi thBc 'hpm bX nhilm l do mi trng bX nhilm sV dng th"&c trh s*" s*i C"+ /Xnh hooc do /8ng g8i v<n ch"+!n s*i C"+ cch( -d d chAt thi cng nghi' lm nhilm ng"1n n6c n" dsng ng"1n n6c bX nhilm /8 /! nA" r0" 'h* ch n6c ngt th4 nhAt /Xnh khng th" /0c r0" ngon v n6c ngt ngon( uV dng th"&c trh sD" cgng khin nhi#" lo7i thBc 'hpm bX nhilm( it s& n6c thng e+ r* hin t0ng nhilm /c thic do %n /1 h'( 8 l do n6c trong h' ho* C" c8 ch* g&c *eit nitric kt h0' v6i thic trong skt tD+ khng eV lm t&t khi /8ng h' khin ngi %n /1 h' bX nn mV* v * ch+( .goi r* cKn mt s& chAt nhilm do con ngi /* vo thBc 'hpm( -d d khi lm m8n thXt l7' eng ((( ngi r* trn di=m sinh Zm"&i nitr*t[ vo thXt /! thBc 'hpm c8 m" /j' v %n ngon ming /1ng thi ch&ng vi kh"pn eDm nh<' /! bo C"n /0c lD" ng+( .hng n" trn nhi#" m"&i nitr*t s> gD+ ng /c cho ngi %nc hooc nhng k nh~n tDm cKn 'h* 'hDn /7m hooc th"&c ? vo r0" trkng /! lm t%ng n1ng / r0"( .goi r* c8 mt s& thBc 'hpm bX nhilm l do sB c& khch C"*n gD+ r*( .hng sB kin tr=n nhkc nh, loi ngi ch6 tkc trch trong vic sn e"At thBc 'hpm v c;n ht sc th<n trng khi sn e"At cc lo7i thBc 'hpm c8 sV dng ho chAt /c h7i( Ch+t ( c mu d# c#m huu di%t mi trng a Gi%t N#m nh th7 n6D ?rong chin tr*nh eDm l0c -it .*m /oc bit l gi*i /o7n th TUqO { TUtT / C"&c i$ /M dsng nhi#" lo7i chAt dit cw lm tri l cD+ nhm 'h ho7i t* v# C"Dn sB v kinh t( J* lo7i chAt /c ho hc chE +" /M /0c C"Dn /i i$ dsng , -it .*m lH 9hAt /c m" d* c*m chAt trkng dsng /! 'h h"| rhng chAt e*nh dsng /! 'h ho7i ms* mng( 9hAt /c m" d* c*m c8 ch* dioein l mt chAt /c cBc m7nh rAt b#n vng kh8 'hDn h"|( o /8 chxng t1n t7i rAt lD" trong mi trng tdch l"$ s*" nhi#" l;n sV dng lm cho /At v n6c bX nhilm nong cD+ rhng bX h"| dit(
?5ng cng / C"&c i$ /M ri tP tri" ldt chAt dit cw Zb*o g1m nn tri" ldt chAt /c m" d* c*m PR tri" ldt chAt trkng v tri" ldt chAt e*nh[ l=n T t tri" h* /At tr1ng v rhng , mi#n .*m -it .*m dt nhAt c8 TP din tdch rhng O din tdch /At tr1ng trt bX ri chAt /c m" d* c*m mt h*+ nhi#" l;n( 9c chAt dit cw lm tri l l;n /;" ti=n trong lXch sV loi ngi /0c dsng v6i C"+ m l6n , mi#n .*m -it .*m /M gD+ r* h<" C" nghi=m trng cho mi trng sinh thi v con ngi( )ng tri" h* rhng , ni /X* v rhng ng<' mon , vWn b bX ri chAt /c m" d* c*m nhi#" l;n( .g*+ s*" khi bX ri chAt dit cw v6i n1ng / c*o l;n th nhAt /M c8 TR { PR s& cD+ th"c t;ng c*o nhAt Zchim nR { qR sinh kh&i cE* rhng[ bX cht( )<" C" l khd h<" , t;ng thA' bX th*+ /5i v4 / pm gim cng / chi" sng t%ng n=n cc cD+ non ds c8 s&ng s8t cgng kh8 'ht tri!n( n ms* kh lV* rhng do bom /7n l*n /n dit l"n c cD+ con( ?i' thWo ms* m* /At bX e8i mKn thoi ho d;n ch c8 mt s& loi thBc v<t * sng nh chd' ch v l*" trW n* l nhng loi cD+ c8 b rl 'ht tri!n m7nh thDn ng;m kho chX" /0c kh cn c8 th! mc /0c( .hi#" vsng rhng bX nhilm chAt /c C" nong cho /n n*+ v~n ch* c8 cD+ g4 mc l7i( 9D+ rhng bX tri l v n6c bX nhilm cgng nh h,ng /n /ng v<t( ng v<t cht v4 thi" thc %n v4 khng c8 n3i trx pn v4 "&ng n6c bX nhilm /c( .hng con s&ng s8t 'hi di ch"+!n t6i nhng n3i khc cho ds /i#" kin s&ng , nhng n3i m6i /8 khng hon ton th"<n l0i cho chxng( 98 th! n8i rng h sinh thi rhng m* 'hong 'hx /M hon hon bin mAt th*+ vo /8 l h sinh thi ngho kit e3 ec( .hng n3i rhng mc l7i bi l*" trW n* l n3i pn nA' t&t cho h hng nh ch"t( ?hi=n /Xch cE* ch"t l c;+ co cKn l7i rAt dt h3n n* sc sinh sn cE* chxng khng th! so snh /0c v6i sc sinh sn cE* ch"t( zt C" nhng n3i /8 ch"t chim " th( ?8m l7i chAt dit cw lm mAt cDn bng sinh thi mi trng( ) th&ng rhng ng<' mon , mi#n .*m /oc bit l rhng ut Z, 'hd* ng Jkc thnh 'h& )1 9hd iinh[ v rhng , h"+n .%m 9%n Ziinh )i[ bX 'h h"| nong n#( .g"1n c"ng cA' g: cho ngi khng cKn /ng v<t khng c8 n3i sinh s&ng v*i trK to l6n cE* rhng ng<' mon trong gi /At lAn bi!n bX gim sxt( 9hAt dit cw cKn tc /ng rAt eA" /n con ngi( .hDn dDn s&ng trong vsng bX ri chAt dit cw thi" %n v4 ms* mng cD+ c&i bX 'h h"|( .hi#" dDn thng b /i s&ng trong vsng bX ri chAt /c ho hc /M bX mkc cc bnh hi!m ngho /oc bit l "ng th( .hi#" 'h n bX s+ th*i / non( .g"+ hi!m h3n c l chAt /c m" d* c*m /M /! l7i di chng cho /i s*" con ci cE* nhng ngi bX nhilm chAt /c ho hc moc ds sinh r* s*" chin tr*nh th<m chd , rAt e* n3i c8 chin sB cgng mkc cc bnh hi!m ngho nh cDm ms /ic tDm th;n((( hooc c8 h4nh hi dX d7ng( uB t1n t7i cE* hng lo7t cc tr Wm dX t<t trong cc vsng bX nhilm chAt /c v trong cc gi* /4nh cB" chin binh c8 b& hooc mj thng cng tc chin /A" trong vsng bX nhilm chAt /c m" d* c*m /*ng tr, thnh n:i /*" v gnh nong to l6n khng ch ri=ng cho cc Wm v gi* /4nh m cKn cho c eM hi( .g*+ n*+ .h n6c nhDn dDn -it .*m csng nhi#" t5 chc tin b tr=n th gi6i /M c8 nhng /1ng cm C"*n tDm gix' / nhAt /Xnh /&i v6i cc Wm b2 bX dX t<t bAt h7nh n+( ?"+ nhi=n c8 th! n8i l /M C" m"n( .8i t8m l7i h<" C" cE* vic sV dng chAt /c m" d* c*m trong chin tr*nh ho hc cE* i$ , -it .*m l to l8n lD" di 'hc t7' ch* /0c nghi=n c" /;+ /E v ch* c8 cch no khkc 'hc /0c hon ton nh*nh ch8ng( vc c@ ph.i , thF 0g (i_ v gi tr: =hngD @c l sn 'hpm tAt +" cE* c"c s&ng( 9ng ng+ con ngi cng t7o r* nhi#" rc h3n v6i nhng thnh 'h;n 'hc t7' h3n( @c thi sinh ho7t , th! rkn thng g1m giA+ th"| tinh kim lo7i nhB* vi thc %n cnh cD+ ec /ng v<t ((( ?rong /8 cc chAt h" c3 tB nhi=n nh l cnh cD+ thc %n thh* ec cht /ng v<t ((( l nhng th rAt ch8ng 'hDn h"| gD+ nhilm mi trng( zhi bX 'hDn h"| chxng b&c msi kh8 chX" 'ht sinh nhi#" vi trsng gD+ bnh th" hxt cng trsng r"1i nhong ch"t b t7o /i#" kin cho chxng 'ht tri!n gD+ nhilm
khng khd nhilm n6c v tr"+#n bnh s*ng ngi v gi* sxc( ?"+ nhi=n n" sV dng h0' lm l0ng chAt h" c3 n+ c8 th! tr, thnh ng"+=n li" rAt t&t /! sn e"At 'hDn h" c3 khd sinh hc( @c thi l giA+ b4* nhB* th"| tinh kim lo7i vn l nhng th c8 th! ti ch hooc ti sV dng /0c( ?i ch tc l dsng n8 lm ng"+=n li" /! sn e"At r* sn 'hpm m6i( ?i sV dng tc l th" h1i rV* s7ch v sV dng l7i( -ic ti ch ti sV dng /Wm l7i nhi#" l0i dchH Im gim l0ng rc thi r* mi trng( ?7i th=m hng ho sV dng( ?7o cng %n vic lm cho nhng ngi lm cng tc th" nhot 'hDn lo7i rc( ?h*+ th mt 'h;n ng"+=n li" /;" vo do /8 tit kim /0c ti ng"+=n khong sn v cng kh*i thc chxng( G8' 'h;n th*+ /5i th8i C"Wn cE* con ngi trong ti=" th v thi lo7i(
9c chAt thi ch+ /0c nh chAt h" c3 giA+ vi nhB* ((( c8 th! dsng lm chAt /&t lA+ nhit c"ng cA' cho s,i Am sA+ hng ho( ?"+ nhi=n 'h3ng 'h' n+ c8 th! sinh r* nhi#" lo7i khd /c c8 h7i cho sc kho( .hng 'h;n khng th! ti ch ti sV dng lm 'hDn b8n /0c cE* rc thi c8 th! dsng lm v<t li" s*n lA' trong eD+ dBng( .h v<+ rc thi khng hon ton l th bw /i v gi trX m vAn /# l con ngi /&i eV v6i chxng nh th no( Cc n)c pht tri>n thu g6m rc nh th7 n6D @c l mt vAn /# mi trng nhAt l , cc thnh 'h& l6n csng v6i mc s&ng cE* nhDn dDn ng+ cng /0c nDng c*o rc thi cgng ng+ cng nhi#"( LV lm rc thi /M tr, thnh vAn /# n8ng bwng cE* 99 ?).) F) ?@. ?) GGG( .h<t Jn rc /0c 'hDn thnh h*i lo7iH rc ch+ /0c v
khng ch+ /0c /! ri=ng trong nhng txi c8 m" khc nh*"( )ng ng+ khong U gi sng h /Wm cc txi /Bng rc /8 r* /ot c7nh c5ng( 9ng t+ v sinh thnh 'h& s> cho t /n thng nh /Wm cc txi rc /8 /i( ." gi* /4nh no khng 'hDn lo7i rc /! l~n ln vo mt txi th4 ng*+ hm s*" s> bX cng t+ v sinh gVi giA+ bo /n 'h7t ti#n( -6i cc lo7i rc c1ng k#nh nh tivi tE l7nh m+ giot ((( th4 C"+ /Xnh vo ng+ TO hng thng /Wm /ot tr6c c5ng /0i t /n ch, /i khng /0c t"Y tin bw nhng th /8 , h 'h&( u*" khi th" gom rc vo n3i C"+ /Xnh cng t+ v sinh /* lo7i rc ch+ /0c vo lK /&t /! t<n dng ng"1n n%ng l0ng cho m+ 'ht /in( @c khng ch+ /0c cho vo m+ 2' nhw r1i /Wm chn sD" trong lKng /At( 9ch eV lm rc thi nh v<+ vh* t<n dng /0c rc vh* ch&ng /0c nhilm mi trng( FhDn lo7i v th" gom rc /M tr, thnh mt vic lm b4nh thng , cc n6c 'ht tri!n txi /Bng rc l do cc gi* /4nh bw ti#n i_ 9 ).G( nhng n6c n+ dDn chxng coi rc
thi sinh ho7t khng 'hi /1 bw /i m c& gkng t<n dng nhng th cKn c8 dch nh giA+ cg txi nilon mnh thE+ tinh s%m l&' cg th<m chd c nhng /1 /in hwng nhm /Wm l7i l0i dch cho nh n6c /1ng thi lm trong s7ch mi trng s&ng cE* h( 1i trng c@ ph.i , m t thbng rc ,)n =hngD Lip nh8n& cha !Ang cc chCt ph th:i Ko con ng=i tEo <a t<ong cc hoEt !ng J mt chc nng +(an t<5ng ca m;i t<=ng(
Fh thi do con ngi t7o r* trong C" tr4nh sn e"At v ti=" dsng /0c /* tr, l7i mi trng( ?7i /D+ ho7t /ng cE* vi sinh v<t v cc thnh 'h;n mi trng s> ch"+!n 'h thi tr, thnh cc d7ng b*n /;" trong mt ch" tr4nh sinh /X* ho 'hc t7'( zh n%ng ti' nh<n v 'hDn h"| chAt thi cE* mi trng l c8 gi6i h7n( zhi l0ng 'h thi v0t C" gi6i h7n ti' nh<n v 'hDn h"| chAt thi th4 chAt l0ng mi trng s> bX s"+ gim mi trng c8 th! bX nhilm( 98 th! 'hDn lo7i chc n%ng n+ thnhH 9hc n%ng bin /5i lm hoH 'h* loMng 'hDn h"| ho hc nh nh sng mot tri sB tch chit cc v<t thi v /c t& cE* cc thnh 'h;n mi trng( 9hc n%ng bin /5i sinh hoH sB hA' th cc chAt d thh* sB t";n hon cE* ch" tr4nh ccbon ch" tr4nh nit3 'hDn h"| chAt thi nh vi kh"pn vi sinh v<t( 9hc n%ng bin /5i sinh hcH khong ho cc chAt thi h" c3 msn ho v(v((( 9hc n%ng gim nhj cc tc /ng c8 h7i cE* thi=n nhi=n t6i con ngi v sinh v<t tr=n tri /At(
?ri /At tr, thnh n3i sinh s&ng cE* con ngi v cc sinh v<t nh mt s& /i#" kin mi trng /oc bitH nhit / khng khd khng C" c*o n1ng / e+ v cc khd khc t3ng /&i 5n /Xnh cDn bng n6c , cc /7i d3ng v trong /At li#n( ?At c cc /i#" kin /8 cho /n n*+ ch* t4m thA+ tr=n mt hnh tinh no khc trong v ngoi h mot tri( .hng /i#" /8 ep+ r* tr=n tri /At nh ho7t /ng cE* h th&ng cc thnh 'h;n cE* mi trng tri /At nh khd C"+!n th"| C"+!n sinh C"+!n v th7ch C"+!n( vc th.i ( th: (-c thu g6m nh th7 n6D 9ng /o7n gom rc thi /0c thBc hin bkt /;" th /i!m 'ht sinh g1m nhng 'h;n vic s*"H 9h* rc t7m thi t7i ng"1n Zh dDn c c3 C"*n trng hc ch0 cV* hng((([( ng c /! ch* thng l b*o nhB* thsng nhB* hooc skt cont*inWr((( zdch th6c v /oc /i!m thng lo7i 'h th"c vo mc / 'ht sinh v t;n s& th" gom( -ic th" gom /0c tin hnh thE cng h*+ c3 gi6i t"Y vo kh n%ng kinh t v mc / 'ht tri!n m$ th"<t( ?h" gom thE cng l ch"+!n bng t*+ cc b*o rc thsng rc /5 l=n eW ti hooc eW t*+( ?h" gom c3 gi6i ' dng /0c khi cc lo7i thsng ch* 'hi /0c ti=" ch"pn ho( ?;n s& th" gom 'h th"c vo /i#" kin khd h<" v thnh 'h;n rc( &i v6i /X* 'h3ng c8 /oc /i!m nhit / c*o rc c8 thnh 'h;n h" c3 l6n th4 mc / 'hDn h"| rc do vi sinh s> nh*nh h3n gD+ msi kh8 chX" t7i /i!m ch* rc v do v<+ vic gom rc 'hi /0c lm thng e"+=n h3n(
@c c8 th! /0c ch"+!n trBc ti' th n3i ch* t7m thi /n /i!m eV lm n" /i#" kin v# gi*o thng cho 'h2' Zkhong cch /n bMi rc g;n[( zhi n3i eV lm cch e* kh" / thX th4 c8 th! thnh l<' cc /i!m tr"ng ch"+!n gom rc trong thi gi*n ngkn nhAt v# /D+ s*" /8 dsng cc 'h3ng tin c8 cng s"At l6n ch"+!n rc /n n3i eV lm( .hng 'h3ng 'h' eV lm chdnh l ti ch /&t chn lA' lm 'hDn rc( ?"Y /i#" kin c th! v thnh 'h;n rc m ngi t* lB* chn 'h3ng 'h' 'hs h0' th cc 'h3ng 'h' c3 bn tr=n( <hcng ch"ng nhiQm ch+t dt6 ph7 th.i nh th7 n6D ?rong c"c s&ng hng ng+ cE* chxng t* chAt do t5ng h0' c8 mot , khk' mi n3i nh txi ech t*+ d2' nhB* thm tri sn b%ng ddnh b*o txi g8i hng dng c v%n 'hKng v(v((( .8i cch khc trong c"c s&ng cE* chxng t* th vic %n , /i l7i /#" gkn li#n v6i cc dng c 'h3ng tin th chAt do t5ng h0'( ?rong sn e"At cng nng nghi' cgng khng tch ri chAt do t5ng h0' nh b*o b4 trong sn e"At cng nghi' mng mwng trong s"&t bo v cD+ tr1ng ((( u*" khi sV dng chAt do tr, thnh 'h li"( ?rong cc /&ng rc , thnh 'h& c8 /E cc lo7i txi g8i l6n nhw tr=n cc cnh /1ng c8 nhi#" mnh vn txi nhB* nilon nhB* dsng /! l0' vn gi nhit( 9c sn 'hpm chAt do t5ng h0' k! tr=n 'h;n l6n /0c sn e"At th 'ol+Wt+lWn hooc 'ol+vin+l( Jn thDn h*i chAt n+ khng /c h7i nhng cc chAt 'h gi* 'h* trn trong C" tr4nh sn e"At th4 rAt /c h7i( 1 nhB* txi g8i
hng ng+ bng chAt do t5ng h0' s*" khi thDm nh<' vo mi trng rAt kh8 'hDn hE+ 'hi s*" rAt nhi#" n%m m6i c8 th! bX 'hDn hE+ mt s& lo7i n" c8 'hDn hE+ l7i t*n r* nhi#" chAt /c h7i lm nhilm /At /*i( 98 n3i /M e+ r* hin t0ng trD" bK %n 'hi cc mnh txi chAt do v bX ng /c( Im th no /! gii C"+t vAn /# nhilm chAt do 'h thi Jin 'h' /0c ' dng /;" ti=n l /&t ch+( .hng khi ch+ cc khd /c h7i sn sinh r* nh clo h+droclorit ((( b*+ vo khng khd lm nhilm mi trng khd C"+!n( o /&t ch+ 'h li" chAt do khng 'hi l 'h3ng 'h' t&i " ngi r* /M ch"+!n s*ng bin 'h' chn sD" chxng trong lKng /At( .hng cc 'h li" /8 ds bX chn sD" nhng n" c8 nhng tr<n m* l6n /ng /At th4 n8 l7i bX /* l=n mot /At gD+ nhilm mi trng( o v<+ vic chn sD" cc 'h li" th chAt do t5ng h0' v~n ch* 'hi l bin 'h' tho /ng( it s& n6c tr=n th gi6i /M eV lm ng"1n chAt do 'h thi bng cch th" gom v ti sinh( ) cho th" nhot 'h thi chAt do r1i ti sinh thnh sn 'hpm m6i( Jin 'h' n+ t<n dng /0c ng"+=n li" nhng v~n khng th! khkc 'hc /0c nhilm trong C" tr4nh ti sinh 'h thi chAt do /1ng thi chAt l0ng cE* sn 'hpm ti sinh khng t&t ch sV dng trong 'h7m vi hj'( Jin 'h' t&t nhAt l nghi=n c" sn e"At lo7i chAt do dl 'hDn hE+ trong C" tr4nh 'hDn hE+ khng lm nhilm mi trng( .hng bin 'h' n+ rAt kh8 thBc hin( G;n /D+ cc nh kho* hc i$ /M nghi=n c" v sn e"At r* lo7i chAt do th tinh bt v n6c( ?inh bt /0c lA+ th lx* m4 kho*i tD+ g7o (( v /7t /0c +=" c;" trong ng"+=n li" khng c8 bAt kY chAt /c h7i no( zhi lo7i chAt do n+ chn e"&ng /At cc lo7i vi sinh v<t rAt thdch %n v 'hDn gii nh*nh thnh khd c*cbonic v n6c khng gD+ nhilm mi trng v ds gi* sxc c8 %n 'hi cc mnh vn chAt do cgng v h7i( ?hnh C" n+ /*ng c5 vg cc nh sn e"At t7o r* cc lo7i chAt do dl 'hDn gii nhm /7t +=" c;" c%n bn l khng gD+ nhilm mi trng( Ch+t th.i ( c hNi , gCD 9hAt thi /c h7i l cc chAt thi c8 th! /0c sinh r* do cc ho7t chAt cng nghi' th3ng nghi' v nng nghi'( 9c chAt thi /c h7i c8 th! l cc chAt rkn chAt lwng chAt khd hooc chAt st( ?rong /Xnh nghN* chAt thi /c h7i khng n8i /n cc chAt thi rkn sinh ho7t nhng th<t r* rAt kh8 'hDn bit mt cch ton din chAt thi cng nghi' v6i chAt thi sinh ho7t( 9hAt thi /c h7i khng b*o g1m chAt thi 'h8ng e7 v4 lo7i chAt thi n+ /M /0c h;" ht cc n6c 'hDn cch v t5 chc C"n lm ri=ng( /c h7i cE* cc chAt thi /c h7i rAt khc nh*" c8 chAt gD+ ng"+ hi!m cho con ngi nh cc chAt ch+ c8 /i!m ch+ thA' cc chAt dit cn trsng cc v<t li" clo ho 'hDn h"| ch<m c8 chAt gD+ tc /ng nhw h3n nhng kh&i l0ng cE* n8 l7i l vAn /# l6n nh cc chAt thi h;m mw e th7ch c*o 'h&t 'ht cg hooc cc st h+droe+t khc( .hng chAt thi c8 ch* nhng ho chAt khng t3ng h0' c8 th! gD+ n5 bkt ch+( ?i' exc v6i *edt hooc ki#m m7nh gD+ bwng d*( * hA' th mt s& th"&c trh sD" c8 th! gD+ ng /c cA' tdnh( .hng thsng hKm ch* chAt thi ho chAt n" khng /0c eV lm /! bh* bMi vo n3i khng /0c bo v t&t c8 th! gD+ cc t*i n7n ng /c nghi=m trng( 98 th! ec /Xnh f nh8m chAt thi /c h7i chdnhH NhFm 1 b*o g1m cc chAt thi c8 hm l0ng /c t& c*o dl th*+ /5i b#n vng hooc tdch t sinh hc( -d dH 9c chAt thi d"ng mi 9lo( 9hAt thi th"| ngDn( 9c chAt thi FJ(
NhFm l cc chAt thi thng thng khc nh cc st )+droe+t kim lo7i( NhFm u l cc chAt thi c8 kh&i l0ng l6n c8 th! hm l0ng /c t& khng c*o nhng c8 kh n%ng gD+ h7i tr=n C"+ m l6n(
Ch+t th.i ( c hNi (L (-c !u#n tm nh th7 n6D 9c chAt thi /c h7i m6i ch /0c C"*n tDm t6i th TR /n TO n%m tr, l7i /D+( -ic ki!m tr* chAt thi /c h7i thng ch /0c C"*n tDm s*" khi e+ r* mt thm ho7 hooc s*" mt /W do7 thm ho7 mi trng( u*" sB kin nhng ngi dDn cht do %n 'hi c bX nhilm th"| ngDn trong n6c bi!n , iin*m*t* .h<t l n6c /;" ti=n /* r* vic ki!m tr* /;+ /E cc chAt thi /c h7i ZTUqR[( .6c nh s*" sB bAt b4nh cE* cng chxng khi 'ht hin nhng thsng r:ng c8 ch* m"&i e+*n"* tr=n /At ho*ng m tr Wm /M ch3i tr=n /8 th4 mt _| b*n c*o cA' ki!m tr* chAt thi /c h7i /0c thnh l<' v s*" /8 /M /0c 'h' l"<t thng C"*( .6c i$ n%m TUtq h th&ng ki!m tr* chAt thi /c h7i /0c thnh l<' do sB 'hn /&i cE* cng chxng v4 sB nhilm gD+ n=n b,i cc /&ng rc khng /0c ki!m sot( -ic ki!m tr* chAt thi /c h7i cgng gD+ t&n k2m nhng kinh nghim , nhi#" n6c 'ht tri!n cho thA+ vic dn s7ch cc l:i l;m cE* C" kh cKn t&n ti#n cE* v thi gi*n h3n nhi#" c8 khi gA' th TR /nTRR l;n( Cc ch+t th.i ( c hNi gy nhiQm mi trng thf6 nhEng c6n (ng n6D 9c chAt thi /c h7i c8 th! gD+ nhilm mi trng trBc ti' nh b*+ h3i ho chAt trong khd C"+!n hooc c8 th! gD+ nhilm gin ti' C"* v<n ch"+!n cE* gi8 hooc b# mot n6c( -An /# C"*n trng khng 'hi ch 'h th"c vo n3i /5 thi v t4nh tr7ng /At , b=n d6i( `Ct v nc '* ; nhiYmn uB c8 mot cE* vsng ch* bMo ho , b=n d6i mot /At cE* n3i /5 thi rAt C"*n trng( 8 l vsng c*o h3n mot n6c , n3i n+ n6c thAm e"&ng d6i /n khi go' mot n6c ch+ ng*ng( ." b=n d6i ch: rc thi l vsng ch* bMo ho th4 ho7t /ng /At n6c nh tr=n s> l mt C" tr4nh lc b,i cc ho7t /ng ho v ho sinh( ] nhiYm nc '9 mXtn J# mot ngoi cE* n6c , g;n ch: chAt thi c8 th! nh<n nhng chAt thi /c h7i th b# mot ch+( )3n n* dKng ch+ /At { n6c cE* cc ho chAt cgng /* nhilm vo mot n6c( ?rong /i#" kin ti' exc khng khd s> thxc /p+ C" tr4nh 'hDn h"| ho ho sinh cc h0' chAt h" c3( S" tr4nh b*+ h3i , mot n6c cgng dl h3n , /At( Cc !=ng ; nhiYm 2hcn 9c h0' chAt h" c3 c8 th! b*+ h3i trong khng khd gi8 c8 th! /* chAt thi /c h7i vo mi trng r*" C" tr1ng g;n n3i chAt thi c8 th! hA' th nhng /c t& cE* chAt thi( C@ th> dbng n)c th.i cI# thnh ph" trc ti7p t)i ru ng (-c =hngD )ng ng+ cc thnh 'h& thX eM l6n nhw /#" e r* ngo7i thnh mt l0ng l6n n6c thi b*o g1m n6c thi cng nghi' v n6c thi sinh ho7t( ?rong ng"1n n6c thi /8 c8 ch* nhi#" ng"+=n t& dinh dng nh nit3 'h&t'ho ((( rAt c;n cho cD+ tr1ng( ID" n*+ mt s& n6c tr=n th gi6i /M dsng ng"1n n6c thi th thnh 'h& trBc ti' t6i cho /1ng r"ng v /7t /0c kt CE* rAt khc nh*" c8 n3i sn l0ng l3ng thBc ho* m" t%ng hn l=n nhng c8 n3i bX thAt th" nghi=m trng (((
9c nh kho* hc th lD" /M cnh bo khng /0c dsng n6c thi cE* thnh 'h& trBc ti' t6i r"ng( J,i v4 trong ng"1n n6c thi /8 c8 ch* rAt nhi#" ng"+=n t& kim lo7i nong c8 h7i cho c3 th! con ngi nh c*/imi k>m ch4 th"| ngDn (((v c8 cc chAt h" c3 /c h7i kh8 'hDn hE+ cc lo7i vi trsng gD+ bnh v(v((( .hng chAt /c h7i tr=n /#" trBc ti' gD+ nhilm cho cD+ l3ng thBc r*" C" v s> /! l7i h<" C" nghi=m trng cho con ngi n" %n 'hi( ?At nhi=n khng v4 v<+ m chxng t* bw 'hd ng"1n n6c thi cE* thnh 'h&( .gi r* /M t<n dng ng"1n n6c thi v t<n cE* thnh 'h& bng cch khV cc ng"+=n t& kim lo7i nong cc chAt h" c3 /c h7i v cc lo7i vi trsng gD+ bnh s*" /8 m6i t6i cho /1ng r"ng( .6c thi thnh 'h& /M /0c eV lm t6i cho cD+ tr1ng khng nhng khng lm nhilm l3ng thBc r*" C" m cKn lm t%ng sn l0ng cc lo7i cD+ tr1ng /1ng thi lc s7ch th=m ng"1n n6c thi gim b6t nhilm sng h1( D+ l 'h3ng 'h' sV dng n6c thi kho* hc nhAt v /*ng /0c nhi#" n6c thBc hin( ki6 dc mi trng , gCD vio KQc m;i t<=ng J mt +( t<Vnh th;ng +(a cc hoEt !ng gio KQc chRnh +(, v 2h;ng chRnh +(, nhPm gijp con ng=i cF !"c #A hiH( 'it& 2W nng v gi t<* tEo !i9( 2in cho h5 tham gia vo pht t<iHn mt x hi '9n vOng v9 #inh thi( ic /dch cE* Gio dc mi trng nhm v<n dng nhng kin thc v k$ n%ng vo g4n gi bo t1n sV dng mi trng thWo cch thc b#n vng cho c th h hin t7i v t3ng l*i( .8 cgng b*o hm c vic hc t<' cch sV dng nhng cng ngh m6i nhm t%ng sn l0ng v trnh nhng thm ho7 mi trng eo ngho /8i t<n dng cc c3 hi v /* r* nhng C"+t /Xnh khn kh2o trong sV dng ti ng"+=n( )3n n* n8 b*o hm c vic /7t /0c nhng k$ n%ng c8 nhng /ng lBc v c*m kt hnh /ng ds v6i t cch c nhDn h*+ t<' th! /! gii C"+t nhng vAn /# mi trng hin t7i v 'hKng ngh* nhng vAn /# m6i n+ sinh( 9ruy*n thng mi trng , gCD ?r"+#n thng /0c hi!" l mt C" tr4nh tr*o /5i thng tin m t,ng t4nh cm s"+ nghN thi / gi* h*i hooc mt nh8m ngi v6i nh*"( L<(,9n th;ng m;i t<=ng J mt +( t<Vnh tNng tc x hi hai chi9( nhPm gijp cho nhOng ng=i cF JiBn +(an hiH( !"c cc ,( t- m;i t<=ng th)n ch-t& m-i +(an h phQ th(c Jkn nha( ca chjng v cch tc !ng vo cc vCn !9 cF JiBn +(an mt cch thRch h"p !H gi:i +(,t cc vCn !9 v9 m;i t<=ng( ?r"+#n thng mi trng khng nhm C" nhi#" vo vic 'h5 bin thng tin m nhm vo vic chi* s nh<n thc v# mt 'h3ng thc s&ng b#n vng v nhm kh n%ng gii C"+t cc vAn /# mi trng cho cc nh8m ngi trong cng /1ng eM hi( ic ti=" cE* tr"+#n thng mi trng nhmH ?hng tin cho ngi bX tc /ng b,i cc vAn /# mi trng bit t4nh tr7ng cE* h th /8 h C"*n tDm /n vic t4m kim cc gii 'h' khkc 'hc( )"+ /ng cc kinh nghim k$ n%ng bd C"+t /X* 'h3ng th*m gi* vo cc ch3ng tr4nh bo v mi trng( ?h3ng l0ng ho gii cc e"ng /t khi" n7i tr*nh chA' v# mi trng gi* cc c3 C"*n trong nhDn dDn( ?7o c3 hi cho mi thnh 'h;n trong eM hi th*m gi* vo vic bo v mi trng eM hi ho cng tc bo v mi trng( zh n%ng th*+ /5i cc hnh vi s> /0c h" hi" h3n thng C"* /&i tho7i thng e"+=n trong eM hi(
C@ th> thc hi%n truy*n thng mi trng !u# cc hCnh thFc n6D ?r"+#n thng mi trng /0c thBc hin chE +" C"* cc 'h3ng thc s*"H 9h"+!n thng tin t6i thng c nhDn C"* vic ti' exc t7i nh t7i c3 C"*n gi /in tho7i gVi th( 9h"+!n thng tin t6i thng nh8m C"* hi tho t<' h"An h"An l"+n h' nh8m th*m C"*n kho st((( 9h"+!n thng tin C"* cc 'h3ng tin tr"+#n thng /7i chxngH bo chd tivi r*dio '*no ' 'hdch t r3i 'him nh (((( ?i' c<n tr"+#n thng C"* nhng b"5i bi!" diln l" /ng th*m gi* hi diln cc chin dXch th*m gi* cc ll hi cc ng+ k| nim(((
ki.i thang k,60#, wTT , gCD ! kh"+n khdch nhng ho7t /ng cE* cng /1ng v cc c nhDn trong n: lBc bo v mi trng n%m TUvt 9h3ng tr4nh ii trng cE* Ii=n )0' S"&c /M /# e6ng Jng vng d*nh dB Gii th,ng Glob*l ORR( Gii th,ng /0c tr*o hng n%m cho cc t5 chc v c nhDn c8 nhng thnh tdch /oc bit trong vic ci thin v bo v mi trng( 8 l sB cng nh<n cho nhng thnh cng c tr=n t"+n /;" cE* mot tr<n bo v mi trng cgng nh , cA' / nhng ngi dDn thng( i#" n+ /oc bit c8 m nghN* t7i cA' /X* 'h3ng v trong cng /1ng v4 chdnh t7i n3i /D+ cc ho7t /ng bo v mi trng v nDng c*o chAt l0ng mi trng l c8 hi" C" v c8 m nghN* thit thBc nhAt( uB th*m gi* cE* cng /1ng l /i#" kin ti=n C"+t /! thxc /p+ ch3ng tr4nh cng dDn mi trng ton c;"( ?rong nhi#" n%m C"* Glob*l ORR /M th" hxt /0c sB chx m v h: tr0 cE* /ng /o cc gi6i v C";n chxng tr=n ton th gi6i( i#" n+ cgng c5 vg cc t5 chc v c nhDn C"*n tDm /n mi trng th*m gi* hnh /ng( 9ho /n n%m TUUU /M c8 qnt t5 chc v c nhDn /0c nh<n Gii th,ng Glob*l ORR( GC H#6 c@ Ngy 1i trng 9h7 gi)iD 7i )i /1ng Ii=n )0' S"&c sng l<' .g+ ii trng ?h gi6i n%m TUtP /nh dA" ng+ kh*i m7c )i nghX utockholm v# ii trng con ngi ZOQqQTUtP[ /D+ cgng l ng+ 9h3ng tr4nh ii trng cE* Ii=n )0' S"&c Z_.F[ r* /i( .g+ ii trng th gi6i /0c k| nim vo ng+ O thng q hng n%m l dX' C"*n trng /! t"+=n tr"+#n nDng c*o nh<n thc ton c;" v# mi trng( )ng n%m 7i hi /1ng Ii=n )0' S"&c chn mt thnh 'h& /! t5 chc ll k| nim C"&c t chdnh thc( D+ l sB kin trng /7i cE* nhDn dDn v6i cc ho7t /ng 'hong 'hx nh dil" hnh tr=n /ng 'h& /"* eW /7' thi vit v%n trong nh trng 'h5 thng tr1ng cD+ e*nh v cc c"c v<n /ng lm v sinh mi trng( it /i!m n5i b<t cE* .g+ ii trng ?h gi6i l t7i b"5i ll trng th! cc nh mi trng th khk' mi n3i tr=n th gi6i csng /5 v# n3i /%ng c*i /! nh<n Gii th,ng Glob*l ORR cE* 9h3ng tr4nh ii trng Ii=n )0' S"&c Z_.F[( GC H#6 c@ Chi7n d:ch 8m HNch 9h7 gi)iD Im s7ch ?h gi6i l mt trong nhng ch3ng tr4nh C"&c t v# mi trng gD+ /0c An t0ng v c8 hi" C" nhAt( i:i n%m c8 t6i h3n nR tri" ngi th TPR n6c tr=n th gi6i th*m gi* 9hin dXch v6i n: lBc t7o n=n mt sB ch"+!n bin thBc sB /&i v6i mi trng ?ri At(
9hin dXch n+ do G*n ziWrn*n Zngi retrD+li*[ kh,i e6ng b,i n%m TUvU m, /;" bng ch3ng tr4nh Im s7ch retrD+li*( .g+ n*+ 9hin dXch Im s7ch ?h gi6i tr, thnh mt ho7t /ng m*ng tdnh cng /1ng C"&c t nhm li=n kt mi ngi tr=n khk' th gi6i trong cng tc lm s7ch mi trng( 9hin dXch /0c t5 chc vo thng U hng n%m v /0c /i#" hnh b,i _| b*n Im s7ch ?h gi6i 'h&i h0' v6i 9h3ng tr4nh ii trng cE* Ii=n )0' S"&c Z_.F[( <h nE (@ng v#i trc gC tr6ng vi%c 0.6 v% mi trngD ?rong eM hi 'h n l nhng ngi t7o n=n cc m&i li=n h v6i mi trngH ?rBc ti' gkn b8 v6i thi=n nhi=n mi trng trong sinh ho7t hng ng+( I /&i t0ng nh7+ cm chX" nh h,ng trBc ti' cE* cc chAt nhilm trong sinh ho7t sn e"At( I /&i t0ng nh7+ cm chX" nh h,ng trBc ti' cE* vic nhilm v s"+ thoi ti ng"+=nH n6c khng khd rhng ((( I ngi vAt v nhAt khi gi* /4nh chX" tc /ng ti=" cBc cE* mi trng( .gi mj bX &m do nhilm s> nh h,ng l6n /n /i s&ng gi* /4nh v th*i nhi( I ngi c8 trch nhim v# sB h4nh thnh m thc v tdnh cch cE* tr Wm trong C"*n h v6i mi trng( I ngi ni tr0 chdnh cE* gi* /4nh vh* ch%m lo v# chAt l0ng cE* thng b* %n vh* /m bo v sinh thBc 'hpm v n# n' sinh ho7t h0' v sinh cE* gi* /4nh( I mt trong nhng tc nhDn gD+ nhilm v s"+ thoi mi trng( Fh n ng+ cng /8ng v*i trK C"*n trng , gi* /4nh v eM hi(
o /8 'h n vh* l /&i t0ng vh* l chE th! C"*n trng cE* cng tc bo v mi trng( Nng dn giE v#i trc gC tr6ng vi%c 0.6 v% mi trngD .ng nghi' chim t6i TQf mot /At cE* tri /At v l ho7t /ng tr"ng tDm cE* nhi#" ngi dDn tr=n th gi6i( .hng ngi nng dDn l ngi C"n lm nhi#" ng"1n ti ng"+=n cE* ?ri At( ?"+ nhi=n ngh# nng c8 th! dl bX t5n th3ng tr6c sB kh*i thc C" mc v C"n lm khng /xng /kn , cc vsng /At dl bX 'h v v kh8 tr1ng trt( .ng dDn cKn bX nh h,ng b,i n0 n;n C"&c t v gi hng bX gim( ) cKn bX h7n ch v# ti ng"+=n v 'h3ng tin sn e"At( .g+ n*+ ngi t* cng C"*n tDm /n tdnh b#n vng cE* cc h th&ng sn e"At nng nghi'( ! eD+ dBng v tri!n kh*i /0c cc chin l0c nng nghi' b#n vng cc 9hdnh 'hE 'hiH ?ri!n kh*i cc cch v cc cng ngh nng nghi' /xng /kn v# mi trng /! nDng c*o sn l0ng cD+ tr1ng d"+ tr4 /0c chAt l0ng /At ti C"*+ vKng cc chAt dinh dng bo t1n ng"1n n6c v n%ng l0ng ki!m sot /0c cc lo7i cn trsng v cw d7i( Gix' / nng dDn chi* s kin thc kinh nghim trong bo v cc ng"1n ti ng"+=n /At n6c v rhng sV dng hi" C" ho chAt v gim hooc ti sV dng cc chAt thi nng nghi'( zh"+n khdch cc cng ngh tB c"ng tB cA' dt ti=" h*o ng"+=n li" /;" vo v dt n%ng l0ng b*o g1m c c*nh tc bn /X*( ?r0 gix' nghi=n c" v# cc thit bX nhm sV dng t&i " sc l*o /ng cE* con ngi v /ng v<t(
! thxc /p+ nng dDn C"n lm ti ng"+=n thi=n nhi=n mt cch b#n vng cc chdnh 'hE c;n t7o /i#" kin cho nhDn dDn ch%m lo mnh /At cE* m4nh bng vic thh* nh<n C"+#n s, h" /At /*i cho v*+ tdn dng c"ng cA' cng ngh /0c /o t7o v# nng nghi'( 9c nh nghi=n c" cgng c;n 'hi 'ht tri!n cc k$ th"<t c*nh tc thDn thin v# mot mi trng v cc trng c*o hc 'hi /* b mn sinh thi vo ch3ng tr4nh /o t7o nng nghi'(
Cc phng ti%n gi#6 thng cng c ng (@ng v#i trc gC tr6ng 0.6 v% mi trngD 9c 'h3ng tin gi*o thng cng cng c8 th! gix' ci thin /0c c3 bn c3 cA" / thX bng cch gii 'h8ng /0c khng gi*n l> r* /0c sV dng /! lm /ng v n3i /: eW t7o /i#" kin cho cc vic khc nh cc kh" vBc cho ngi /i b v cc khong khng thong c8 sc h~' d~n v# mi trng( Gi*o thng cng cng cgng dt gD+ h7i cho mi trng tr=n m:i ki{l{m2tQhnh khch so v6i cc eW t nhDn v# +=" c;" khng gi*n ti=" th nhi=n li" nhilm khd nhilm ting 1n v mc / *n ton( uc k2o bng /in khng gD+ nhilm khi sV dng v n%ng l0ng c;n thit c8 th! /0c sn e"At th cc nh m+ nhit /in n3i c8 th! ki!m sot nhilm mt cch chot ch>( ?"+ nhi=n cc 'h3ng tin gi*o thng cng cng c;n khng /Xnh v*i trK cE* m4nh trong cch ti' c<n t5ng th! /&i v6i mi trng v ci thin / thX( .gi v<n hnh 'hi c8 trch nhim trong vic c"ng cA' dXch v thng e"+=n /ng tin c<+ v *n ton /! /' ng /0c cc +=" c;" cE* hnh khch( ." 'hi c7nh tr*nh cc 'h3ng tin c;n 'hi hin /7i thi / 'hc v nhit t4nh trch nhim v h th&ng t5ng th! 'hi th! hin /0c chAt l0ng c*o( <h.i ,m gC (> 0.6 v% mi trng a mri gi# (Cnh_ =hu dn c v ni cng c ngD zhng vt rc bh* bMi( Fhi th" gom /5 rc /xng n3i C"+ /Xnh( zhng /5 n6c thi r* /ng 'h& cc n3i cng cng( i:i gi* /4nh 'hi th" gom n6c thi vo h th&ng b! tB ho7i h;m ch* hooc cho n6c thi vo h th&ng thot n6c cng cng( uV dng h& ed h0' v sinh( zhng 'h8ng " bh* bMi( ?r1ng cD+ e*nh g8m 'h;n gim nhilm mi trng v t7o cnh C"*n( zhng hxt th"&c l n3i cng cng( ?B gic chA' hnh cc C"+ /Xnh cE* cc cA' chdnh C"+#n /X* 'h3ng v# gi g4n v sinh eD+ dBng gi* /4nh v%n ho( 8ng g8' /;+ /E l 'hd th" dn v sinh( -<n /ng mi ngi csng th*m gi* cc cng vic tr=n(
Cc yu c'u cI# m t thnh ph" Hinh thi gMm nhEng gCD it thnh 'h& sinh thi c;n 'hi c8 cc /i#" kin s*"H T( 98 m<t / cD+ e*nh c*o( 98 h th&ng rhng 'hKng h mi trng b*o C"*nh thnh 'h& hooc dt nhAt vo cc h6ng gi8 chdnh( P( 9& gkng t7o v bo t1n /* d7ng sinh hc /! gi cDn bng sinh thi( f( m bo /E n6c c"ng cA' cho sinh ho7t v sn e"At( n( .6c thi ch /0c thi vo h th&ng c&ng rMnh ch"ng hooc sng r7ch khi /M /0c eV lm /m bo mc *n ton khng bX ng<' lt trong thnh 'h&( O( ) th&ng gi*o thng /m bo ti=" ch"pn /ng v m<t / /ng tr=n dDn s&( 9c 'h3ng tin gi*o thng khng gD+ ting 1n v e khd thi C" mc cho 'h2'( q( Jo v mi trng /At khng bX nhilm v thoi ho( uV dng C"$ /At thnh 'h& mt cch h0' lm /! vh* c8 /At dnh cho kh" dDn c cng vi=n vh* c8 /At cho rhng 'hKng h mi trng( t( Jo /m ti!" khd h<" v khd h<" vsng hi ho dt bin /ng( v( m bo m<t / dDn s& h0' lm 'hs h0' v6i n%ng lBc ti cE* / thX /8( U( ii trng khng khd khng v0t C" mc nhilm cho 'h2'( TR( in tdch mot n6c Z*o h1 ((([ cDn /&i v /E v6i din tdch dDn s& thnh 'h& /! t7o cnh C"*n mi trng v khd h<" mt m( TT( 98 bMi rc h0' v sinh cng ngh eV lm rc kho* hc( TP( 98 h th&ng nh v sinh cng cng /m bo v sinh mi trng m$ C"*n tin l0i( q#nh h6 nh trng , gCD
L*nh ho nh trng l mt trong nhng ni d"ng C"*n trng cE* cng tc gio dc mi trng trong h th&ng gio dc -it .*m( -ic lm n+ n" /7t kt C" t&t n8 s> g8' 'h;n /ng k! trong cng tc bo v mi trng ch"ng cE* nhDn lo7i( ?rong ch3ng tr4nh -4 sB th*+ /5i Z9h3ng tr4nh PT[ cE* )i nghX ?h0ng /nh ?ri /At , @i n%m TUUP 'h;n n8i v# tr Wm v th*nh ni=n trong sB nghi' 'ht tri!n b#n vng /M n="H wL<s )m chim ti gSn mt n$a KDn #- G nhi9( nc `cNv hHxL Lyz{N> | C} CxC nc pht t<iHn v cc nc c;ng nghip ho& t<s )m <Ct KY '* t%n thNng Ko :nh hGng ca #(, thoi m;i t<=ng> Lhanh niBn chim ti mt phSn 'a KDn #- th gii v h5 cSn ph:i cF ting nFi t<ong vic xc !*nh tNng Jai ca mVnh> Vai t<\ tRch cAc ca h5 t<ong vic ':o v m;i t<=ng v tham gia t<ong cc +(,t !*nh v9 m;i t<=ng v pht t<iHn J ht #c +(an t<5ng !-i vi #A thnh c;ng JD( Ki ca ChNng t<Vnh Hnh !ng 1w> ?hBc v<+ ch3ng tr4nh gio dc mi trng C"&c t bkt /;" th n%m TUtO v ng*+ s*" /8 khong qR C"&c gi* /M /* gio dc mi trng vo cc k ho7ch ging d7+ v ch3ng tr4nh n+ /M b5 s"ng th=m s*" )i nghX C"&c t v# gio dc v /o t7o , itec3v* n%m TUvt( 9h3ng tr4nh gio dc mi trng /M /0c cc c3 C"*n _.F _.G9 v _.u9 bo tr0 cho ?h<' k| th gi6i v# gio dc mi trng TUUR { TUUU( L*nh ho nh trng 'hi /0c hi!" /;+ /E /8 l L*nh { u7ch { j' trong nh trng( .8 'hong 'hx /* d7ng nhng rAt c th!( Cng )c !u"c t7 , gCD Gi%t N#m (L th#m gi# nhEng cng )c n6 v* 0.6 v% mi trngD 9ng 6c C"&c t l v%n bn ghi ry nhng vic c;n t"Dn thWo v nhng /i#" bX cAm thi hnh li=n C"*n /n mt lNnh vBc no /8 do mt nh8m n6c tho th"<n v csng c*m kt thBc hin nhm t7o r* ting n8i ch"ng sB th&ng nhAt v# hnh /ng v sB h0' tc trong cc n6c thnh vi=n( 9ng 6c C"&c t c8 hi" lBc trn vjn v6i cc n6c thnh vi=n nhng cgng c8 tc /ng rAt l6n /&i v6i cc n6c trong kh" vBc ch* th*m gi* cng 6c( )in n*+ c8 khong fRR cng 6c C"&c t v# bo v mi trng( -it .*m /M th*m gi* cc 9ng 6c C"&c t v# mi trng s*" /D+ Zng+ th*m gi* , trong ngooc[H T( 9ng 6c 9hic*go v# hng khng dDn dng C"&c t TUnn( ?) ?)_. - ?)G? IF _ J. .G) 99 n
P(
d3ng { ?hi b4nh d3ng
TUnv( f( )i' 6c v# zhong khng ngoi vg tr TUqt( n( 9ng 6c v# cc vsng /At ng<' n6c c8 t;m C"*n trng C"&c t /oc bit nh l n3i c trx cE* cc loi chim n6c Z@iu@[ TUtT ZPRQUQTUvv[(
.ghX /Xnh th b5 s"ng cng 6c v# cc vsng ng<' n6c c8 t;m C"*n trng /oc bit nh l n3i c trx cE* cc loi chim n6c F*ris TUvP(
T( 9ng 6c li=n C"*n /n Jo v cc di sn v%n ho v tB nhi=n ZTUQTRQTUvP[( P( 9ng 6c v# cAm 'ht tri!n sn e"At v tng tr vg khd ho hc vi trsng v cng vic ti=" h"| chxng( f( 9ng 6c v# b"n bn C"&c t v# cc gi&ng loi /ng thBc v<t c8 ng"+ c3 bX /W d* TUtf ZPRQTQTUUn[( n( 9ng 6c v# ng%n ngh* nhilm do t" bi!n i@FI ZPUQvQTUUT[(
O( 9ng 6c cE* Ii=n )0' S"&c v# sB bin /5i mi trng ZPqQvQTUvR[( q( .ghX /Xnh th ch th<' /w li=n C"*n /n bo v n7n nhDn cE* cc c"c e"ng /t vg tr*ng( t( 9ng 6c cE* Ii=n )0' S"&c v# I"<t bi!n ZPOQtQTUUn[( v( 9*m kt C"&c t v# 'h5 bin v sV dng th"&c dit cn trsng TUvO( U( 9ng 6c -i=n v# bo v t;ng {}n TUvO ZPqQnQTUUn[( TR( 9ng 6c v# thng bo s6m sB c& h7t nhDn G TUvO ZPUQUQTUvt[( TT( 9ng 6c v# tr0 gix' trong trng h0' sB c& h7t nhDn hooc cA' c" 'h8ng e7 TUvq G ZPUQUQTUvt[( TP( .ghX /Xnh th iontrW*l v# cc chAt lm s"+ gim t;ng {}n TUvt ZPqQTQTUvn[(

Jn b5 s"ng I"Dn /n cho cng 6c I"Dn /n TUUR( Jn b5 s"ng 9o'Wnh*gWn TUUP(
T( ?ho th"<n v# m*ng l6i cc tr"ng tDm th"| sn , 9hD" { ?)G J.) \].G
P( f( n( TUvv ZPQPQTUvU[( 9ng 6c J*sWl v# ki!m sot vic v<n ch"+!n C"* bi=n gi6i chAt thi /c h7i v vic lo7i bw chxng ZTfQOQTUUO[( 9ng 6c kh"ng cE* Ii=n )0' S"&c v# bin /5i khd h<" TUUP ZTqQTTQTUUn[( 9ng 6c v# * d7ng sinh hc TUUP ZTqQTTQTUUn[(
Gi%t N#m (#ng xfm xXt (> th#m gi# cc Cng )c Wu"c t7 n6D 9c 9ng 6c S"&c t m -it .*m /*ng eWm e2t /! th*m gi* b*o g1mH 9ng 6c S"&c t v# trch nhim h4nh sB /&i v6i thit h7i do nhilm d;" TUqU( 9ng 6c S"&c t li=n C"*n t6i c*n thi' vo cc bi!" vN / c*o trong trng h0' thit h7i do nhilm d;" TUqU( 9ng 6c v# 'hKng ngh* nhilm bi!n do /5 chAt thi v cc chAt khc TUtT( 9ng 6c v# 'hKng ngh* nhilm bi!n do /5 chAt thi v cc chAt khc TUtP( 9ng 6c S"&c t v# bo t1n cc loi /ng v<t ho*ng dM di c TUtU( )i' /Xnh u. v# bo t1n thi=n nhi=n v cc ti ng"+=n thi=n nhi=n TUvO( 9ng 6c S"&c t v# sB sn sng ng 'h8 v h0' tc /&i v6i nhilm d;"(
NhEng v+n (* mi trng 0Fc 0ch cI# Gi%t N#m c'n (-c u tin gi.i !uy7t , nhEng v+n (* n6D 9hdnh 'hE -it .*m /0c sB gix' / cE* cc t5 chc S"&c t /M ec /Xnh v vAn /# mi trng bc bch nhAt c;n /0c " ti=n gii C"+t lH .g"+ c3 mAt rhng v ti ng"+=n rhng /*ng /W do7 c n6c v trong thBc t t*i ho7 mAt rhng v c7n kit ti ng"+=n rhng /M e+ r* , nhi#" vsng mAt rhng l mt thm ho7 C"&c gi*( uB s"+ thoi nh*nh cE* chAt l0ng /At v din tdch /At c*nh tc thWo /;" ngi vic sV dng lMng 'hd ti ng"+=n /At /*ng ti' diln( ?i ng"+=n bi!n /oc bit l ti ng"+=n sinh v<t bi!n , vWn b /M bX s"+ gim /ng k! mi trng bi!n bkt /;" bX nhilm tr6c ht do d;" mw( ?i ng"+=n khong sn ti ng"+=n n6c ti ng"+=n sinh v<t cc h sinh thi v(v((( /*ng /0c sV dng khng h0' lm d~n /n sB c7n kit v lm ngho ti ng"+=n thi=n nhi=n( r nhilm mi trng tr6c ht l mi trng n6c khng khd v /At /M e"At hin , nhi#" n3i nhi#" lxc /n mc tr;m trng nhi#" vAn /# v# v sinh mi trng 'hc t7' /M 'ht sinh , cc kh" vBc thnh thX nng thn(
?c h7i cE* chin tr*nh /oc bit l cc ho chAt /c h7i /M v /*ng gD+ r* nhng h<" C" cBc kY nghi=m trng /&i v6i mi trng thi=n nhi=n v con ngi -it .*m( -ic gi* t%ng C" nh*nh dDn s& c n6c sB 'hDn b& khng /1ng /#" v khng h0' lm lBc l0ng l*o /ng gi* cc vsng v cc ngnh kh*i thc ti ng"+=n l nhng vAn /# 'hc t7' nhAt trong C"*n h dDn s& v mi trng( ?hi" nhi#" c3 s, v<t chAt { k$ th"<t cn b l"<t 'h' /! gii C"+t cc vAn /# mi trng trong khi nh" c;" sV dng h0' lm ti ng"+=n khng nghng t%ng l=n +=" c;" v# ci thin mi trng v ch&ng nhilm mi trng ng+ mt l6n v 'hc t7'(
Gi%t N#m (L c@ nhEng H =i%n v* h6Nt ( ng 0.6 v% mi trng n6D #dm 36]2H )i tho kho* hc v# mi trng l;n th nhAt v6i chE /# 9c vAn /# mi trng cE* -it .*m( )i tho /# c<' /n cc vAn /# mi trng v ti ng"+=n /At khong sn ti ng"+=n rhng n6c khng khd dDn s&( #dm 36]^H )i tho C"&c t v# bo v mi trng v sV dng h0' lm ti ng"+=n thi=n nhi=n do _| b*n zho* hc v z$ th"<t .h n6c Zn*+ l J zho* hc 9ng ngh v ii trng[ t5 chc( #dm 36]HH ?5ng kt cng tc /i#" tr* c3 bn v# ti ng"+=n v mi trng tr=n C"+ m ton C"&c do _| b*n zho* hc v z$ th"<t .h n6c chE tr4( #dm 36]5H )i /1ng J tr,ng Zn*+ l 9hdnh 'hE[ b*n hnh .ghX /Xnh PnqQ)J? v# vic p+ m7nh cng tc /i#" tr* c3 bn sV dng h0' lm ti ng"+=n thi=n nhi=n v bo v mi trng( #dm 36]XH )i tho kho* hc Jo v mi trng bng 'h' l"<t do _| b*n zho* hc v z$ th"<t .h n6c 'h&i h0' v6i J ? 'h' t5 chc( #dm 36]]H ?hnh l<' )i X* lm -it .*m )i Jo v ?hi=n nhi=n v ii trng -it .*m( #dm 3660H )i nghX C"&c t v# ii trng v 'ht tri!n b#n vng do _| b*n zho* hc v z$ th"<t .h n6c 'h&i h0' v6i 9h3ng tr4nh ii trng cE* Ii=n )0' S"&c Z_.F[ t5 chc t7i ) .i( #dm 3663H 9hdnh 'hE thng C"* z ho7ch C"&c gi* v# mi trng v 'ht tri!n b#n vng TUUT{PRRR( #dm 3662H )i tho C"&c t v# ngho kh8 v bo v mi trng do )i Jo v thi=n nhi=n v mi trng 'h&i h0' csng _.F t5 chc t7i ?hnh 'h& )1 9hd iinh( #dm 366^H )i tho )o hc v Jo v mi trng do )i Jo v thi=n nhi=n v mi trng -it .*m v )i )o hc -it .*m 'h&i h0' t5 chc( #dm 366HH I"<t Jo v ii trng c8 hi" lBc( #dm 3665H 9hdnh 'hE thng C"* z ho7ch C"&c gi* v# bo t1n /* d7ng sinh hc( #dm 366SH 9hdnh 'hE b*n hnh .ghX /Xnh PqQ9F ng+ PqQnQTUUq S"+ /Xnh LV 'h7t vi 'h7m hnh chdnh v# bo v mi trng( #dm 366XH S"&c hi thng C"* .ghX C"+t v# ti=" ch"pn cc ch3ng tr4nh trng /i!m C"&c gi*( )i tho f n%m thBc hin I"<t Jo v mi trng( 9"c ?h*nh tr* din rng ch"+=n /# v# mi trng(
?ri!n lMm ii trng -it .*m(
#dm 366]H J 9hdnh trX J9)? ng b*n hnh 9h thX fq 9?Q? ng+ POQqQTUUv v# ?%ng cng cng tc bo v mi trng trong thi kY cng nghi' ho hin /7i ho /At n6c( )i nghX ii trng ton C"&c TUUv t7i ) .i(
#dm 3666H -it .*m c8 cc sB kin C"*n trng s*"H S"&c hi n6c 9ng ho eM hi chE nghN* -it .*m zho L thng C"* J I"<t h4nh sB trong /8 c8 ch3ng L-GG { 9c ti 'h7m v# mi trng( iln /n ii trng u. l;n th nhAt( J zho* hc 9ng ngh v ii trng eD+ dBng 9hin l0c bo v mi trng C"&c gi* PRRT{ PRTR v z ho7ch hnh /ng PRRT{PRRO( )on thin eD+ dBng n /# n thBc hin 9h thX fq{9?Q? cE* J 9hdnh trX J*n chA' hnh ?r"ng 3ng ng v# ?%ng cng cng tc bo v mi trng trong thi kY cng nghi' ho hin /7i ho /At n6c( ?hE t6ng 9hdnh 'hE b*n hnh 9hin l0c S"n lm chAt thi rkn / thX v zh" cng nghi' -it .*m v S"+ ch S"n lm chAt thi ng"+ h7i( -it .*m km ?"+=n ngn C"&c t v# un e"At s7ch h3n( )i nghX khng chdnh thc cA' J tr,ng ii trng u. l;n th O v Fht /ng .%m ii trng u.(
8u5t /.6 v% 1i trng hi%n hnh cI# Gi%t N#m c@ nhEng nhi%m v gC_ (-c Wu"c h i thng !u# ngy_ thng_ nAm n6D )in 'h' TUUP cE* n6c 9ng ho eM hi chE nghN* -it .*m C"+ /XnhH CN +(an Nh nc& !Nn v* vb t<ang& t% chc 2inh t& t% chc x hi& m5i c nhDn ph:i thAc hin cc +(, !*nh ca Nh nc v9 #$ KQng ti ng(,Bn thiBn nhiBn v ':o v m;i t<=ng> NghiBm cCm m5i hnh !ng Jm #(, 2it ti ng(,Bn v Jm h(l hoEi m;i t<=ng( 9%n c C"+ /Xnh n+ S"&c hi kho GL cE* n6c 9ng ho eM hi chE nghN* -it .*m t7i kY h' th G- ng+ TtQTPQTUUf /M thng C"* I"<t Jo v ii trng g1m t ch3ng v6i OO i#"( D+ l mt trong nhng l"<t C"*n trng cE* n6c t* C"+ /Xnh v# sB th&ng nhAt C"n lm bo v mi trng trong 'h7m vi c n6c /# r* nhng bin 'h' 'hKng ch&ng khkc 'hc s"+ thoi mi trng nhilm mi trng( .hng ni d"ng C"n lm .h n6c v# bo v mi trng l<' C"+ ho7ch bo v mi trng cgng nh eD+ dBng ti#m lBc cho ho7t /ng dXch v mi trng , ?r"ng 3ng v /X* 'h3ng( I"<t ec /Xnh nhim v bo v mi trng l sB nghi' cE* ton dDn cc t5 chc c nhDn 'hi chA' hnh nghi=m chnh 'h' l"<t v# bo v mi trng nhm bo v sc kho mi ngi /m bo C"+#n con ngi /0c s&ng trong mi trng trong lnh cE* /At n6c cgng nh g8' 'h;n bo v mi trng kh" vBc v tr=n th gi6i( Ch[nh Hch mi trng , gCD ChRnh #ch m;i t<=ng J nhOng ch t<Nng& 'in php mang tRnh chin J"c& th=i !oEn& nhPm gi:i +(,t mt nhim vQ ':o v m;i t<=ng cQ thH no !F& t<ong mt giai !oEn nhCt !*nh( 9hdnh sch mi trng c th! ho I"<t Jo v ii trng Ztrong n6c[ v cc 9ng 6c C"&c t v# mi trng( i:i cA' C"n lm hnh chdnh /#" c8 nhng chdnh sch mi trng ri=ng( .8 vh* c th! ho l"<t 'h' v nhng chdnh sch cE* cc cA' c*o h3n vh* tdnh t6i /oc ths /X* 'h3ng( uB /xng /kn v thnh cng
cE* chdnh sch cA' /X* 'h3ng c8 v*i trK C"*n trng trong /m bo sB thnh cng cE* chdnh sch cA' tr"ng 3ng( xu 0#n nhn dn phng_ xL_ th: tr+n c@ nhi%m v_ !uy*n hNn gC tr6ng ,mnh vc 0.6 v% mi trngD ?rong lNnh vBc bo v mi trng _J. 'hng eM thX trAn c8 nhim v v C"+#n h7n nh s*"H TQ ?5 chc thBc hin cc v%n bn C"+ 'h7m 'h' l"<t v# bo v mi trng( ): tr0 cho cc c3 C"*n .h n6c thBc hin cc ch3ng tr4nh k ho7ch nghi=n c" ng dng cc tin b kho* hc v cng ngh trong lNnh vBc bo v mi trng /X* 'h3ng( PQ ?5 chc bo v ti ng"+=n thi=n nhi=n ci thin mi trng 'hKng ch&ng khkc 'hc h<" C" thi=n t*i bMo lt s"+ thoi mi trng sB c& mi trng , /X* 'h3ng( fQ ?"+=n tr"+#n 'h5 bin gio dc kin thc 'h' l"<t v# bo v mi trng( Xnh kY q thng hooc /t e"At c"ng cA' thng tin v# diln bin mi trng t7i /X* 'h3ng v6i "| b*n nhDn dDn cA' tr=n trBc ti'( nQ ?h*m gi* cc /on th*nh tr* ki!m tr* vic chA' hnh 'h' l"<t v# bo v mi trng cE* cc c3 C"*n t5 chc c nhDn , /X* 'h3ng( 9r6ng cng tc 0.6 v% mi trng_ cc c nhn_ (6n th> c@ nhi%m v_ !uy*n hNn gCD ?rong cng tc bo v mi trng cc c nhDn /on th! c8 C"+#n v nghN* v s*"H zhi" n7i v t& co v# cc hnh vi vi 'h7m 'h' l"<t v# bo v mi trng( zin nghX vic eD+ dBng cc bin 'h' bo v mi trng , /X* 'h3ng( 98 C"+#n /0c b1i thng thit h7i thWo C"+ /Xnh cE* J I"<t dDn sB v cc .ghX /Xnh cE* 9hdnh 'hE do cc t5 chc c nhDn gD+ nhilm mi trng s"+ thoi mi trng sB c& mi trng( 98 nghN* v t"Dn thE 'h' l"<t v# bo v mi trng h: tr0 cc c3 C"*n nh n6c trong vic 'hKng ch&ng khkc 'hc s"+ thoi mi trng nhilm mi trng 'hKng ch&ng khkc 'hc h<" C" thi=n t*i lg lt( ?7o /i#" kin th"<n l0i cho cc /on th*nh tr* hooc th*nh tr* vi=n bo v mi trng thi hnh nhim v( 98 nhim v chA' hnh C"+t /Xnh cE* c3 C"*n .h n6c c8 thpm C"+#n kt l"<n nhng vAn /# v# mi trng( 98 nghN* v b1i thng thit h7i do hnh vi gD+ tc h7i /n mi trng lm thit h7i cho ngi khc(
1ng thi cc /3n vX c nhDn h gi* /4nh s&ng trong thnh 'h& thX eM khng /0cH )o7t /ng sn e"At dXch v gD+ 1n r"ng msi kh8 chX" bi n8ng v cc h4nh thc nhilm khc nh h,ng t6i cc h gi* /4nh e"ng C"*nh( GD+ 1n r"ng v0t C" ti=" ch"pn C"+ /Xnh( 5 rc sinh ho7t cc chAt 'h thi ec /ng v<t r* v* h /ng 'h& sng h1 kh" vBc cng cng( ."i l0n trong kh" vBc ni thnh ni thX( 9h%n dkt n"i sxc v<t n3i cng cng( sng 'hDn t3i hi th&i t6i r*"(
Cc t\ chFc_ c nhn H.n xu+t_ v5n chuy>n_ tng trE_ Hn dng ch+t ph@ng xN (-c !uy (:nh nh th7 n6D
ii t5 chc c nhDn sn e"At v<n ch"+!n tng tr sV dng chAt 'h8ng e7 'hi /%ng km t7i c3 C"*n chc n%ng cE* .h n6c v 'hi /0c 'h2' cE* c3 C"*n n+( .gi v /X* /i!m ch* v sV dng chAt 'h8ng e7 'hi /0c tr*ng bX 'h3ng tin bo v /xng C"+ 'h7m *n ton bc e7 cE* .h n6c v 'hi thng e"+=n /o /7c mc / 'h8ng e7 thng bo v6i c3 C"*n C"n lm mi trng cE* tnh v chX" sB th*nh tr* cE* c3 C"*n n+( ." mc 'h8ng e7 trong mi trng e"ng C"*nh v0t C" gi6i h7n cho 'h2' trong khng khd hooc trong n6c nh C"+ /Xnh trong ?i=" ch"pn -it .*m th4 'hi nghng ho7t /ng bo co cho c3 C"*n chc n%ng v eV lm h<" C"( -ic C"n lm tc nhDn bc e7 'hi thBc hin thWo Fh' lnh ng+ POQqQTUUq cE* .h n6c v# *n ton v ki!m sot bc e7( Wuy (:nh chung cI# Nh n)c v* =hfn thang_ xn phNt tr6ng vi%c 0.6 v% mi trng nh th7 n6D ?5 chc c nhDn c8 thnh tdch trong ho7t /ng bo v mi trng 'ht hin s6m v bo co kX' thi cc dA" hi" sB c& mi trng khkc 'hc sB c& mi trng s"+ thoi mi trng ng%n chon cc hnh vi h"| ho7i mi trng th4 /0c khWn th,ng( .hng ngi th*m gi* bo v mi trng khkc 'hc sB c& mi trng nhilm mi trng s"+ thoi mi trng v /A" tr*nh ch&ng cc hnh vi vi 'h7m 'h' l"<t v# bo v mi trng m bX thit h7i ti sn sc kho hooc tdnh m7ng th4 /0c b1i thng thWo C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t( .gi no c8 hnh vi 'h ho7i gD+ t5n th3ng /n mi trng khng t"Dn thWo sB h"+ /ng cE* c3 C"*n .h n6c c8 thpm C"+#n khi c8 sB c& mi trng trong thBc hin /nh gi tc /ng mi trng vi 'h7m cc C"+ /Xnh khc cE* 'h' l"<t v# bo v mi trng th4 t"Y thWo tdnh chAt mc / vi 'h7m v h<" C" e+ r* m bX eV 'h7t hnh chdnh hooc tr"+ c" trch nhim h4nh sB( .gi no l0i dng chc C"+#n vi 'h7m C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t v# bo v mi trng b*o chW cho ngi vi 'h7m 'h' l"<t v# bo v mi trng thi" tinh th;n trch nhim /! e+ r* sB c& mi trng th4 t"Y thWo tdnh chAt mc / vi 'h7m v h<" C" e+ r* m bX eV lm k| l"<t hooc bX tr"+ c" trch nhim h4nh sB( NhEng hnh vi n6 (-c c6i , hnh vi vi phNm hnh ch[nh v* 0.6 v% mi trng ?hWo S"+ /Xnh LV 'h7t hnh chdnh v# bo v mi trng /0c C"+ /Xnh t7i .ghX /Xnh PqQ9F ng+ PqQnQTUUq cE* 9hdnh 'hE cc hnh vi /0c coi l vi 'h7m hnh chdnh v# bo v mi trng g1mH -i 'h7m v# 'hKng ngh* nhilm v s"+ thoi mi trng( -i 'h7m v# bo v /* d7ng sinh hc v bo t1n thi=n nhi=n( -i 'h7m v# kh*i thc kinh do*nh /ng thBc v<t C"m him th"c d*nh mc do J .ng nghi' v Fht tri!n nng thn J ?h"| sn cng b&( -i 'h7m v# bo v mi trng trong sn e"At kinh do*nh bnh vin khch s7n nh hng( -i 'h7m v# giA+ 'h2' e"At khp" nh<' khp" cng ngh thit bX ton b thit bX l C"*n trng ho chAt /c h7i ch 'hpm vi sinh v<t c8 lli=n C"*n /n bo v mi trng( -i 'h7m v# nh<' khp" e"At khp" chAt thi( -i 'h7m v# 'hKng trnh sB c& mi trng trong t4m kim th%m dK kh*i thc v<n ch"+!n d;" khd( -i 'h7m C"+ /Xnh cE* c3 C"*n C"n lm .h n6c v# bo v mi trng /&i v6i chAt 'h8ng e7( -i 'h7m C"+ /Xnh cE* c3 C"*n C"n lm .h n6c v# bo v mi trng khi sV dng ng"1n 'ht bc e7( -i 'h7m v# v<n ch"+!n v eV lm n6c thi rc thi( -i 'h7m C"+ /Xnh v# nhilm /At( -i 'h7m v# ting 1n / r"ng C" gi6i h7n cho 'h2' lm t5n h7i sc kho v nh h,ng /n sinh ho7t cE* nhDn dDn(
-i 'h7m trong vic sn e"At v<n ch"+!n b"n bn nh<' khp" tng tr v /&t 'ho ho*( -i 'h7m trong vic khkc 'hc sB c& mi trng( ?"Y thWo tdnh chAt vi 'h7m m c8 th! bX eV 'h7t cnh co hooc 'h7t ti#n th OR(RRR /1ng /n OR(RRR(RRR /1ng v ' dng cc bin 'h' khc nh t6c C"+#n sV dng giA+ 'h2' b"c chAm dt vi 'h7m tXch th" 'h3ng tin t*ng v<t (((
ChI t:ch x/NZ tsnh_ thnh ph" tr thu c 9rung ng c@ thm !uy*n xn phNt vi phNm hnh ch[nh v* /.6 v% mi trng (7n (uD 9hE tXch _J. tnh thnh 'h& trBc th"c ?r"ng 3ng c8 C"+#n eV 'h7tH Fh7t cnh co( Fh7t ti#n /n TRR(RRR(RRR /1ng( S"+t /Xnh cc bin 'h' eV 'h7t b5 s"ng cc bin 'h' t6c C"+#n sV dng giA+ 'h2' tXch th" t*ng v<t 'h3ng tin b"c khi 'hc l7i t4nh tr7ng b*n /;" /M bX th*+ /5i b"c thBc hin cc bin 'h' khkc 'hc t4nh tr7ng nhilm mi trng b"c b1i thng thit h7i /n T(RRR(RRR /1ng b"c ti=" h"| v<t gD+ h7i Zn" giA+ 'h2' do c3 C"*n .h n6c cA' th4 9hE tXch _J. tnh r* C"+t /Xnh /4nh ch v /# nghX c3 C"*n c8 thpm C"+#n th" h1i[(
ChI t:ch x/NZ c+p huy%n v tng (ng c@ thm !uy*n xn phNt vi phNm hnh ch[nh v* /.6 v% mi trng (7n (uD 9hE tXch _J. cA' h"+n v t3ng /3ng c8 C"+#nH Fh7t cnh co( Fh7t ti#n /n TR(RRR(RRR /1ng( S"+t /Xnh vic ' dng cc bin 'h' eV 'h7t b5 s"ng Znh tr=n v trh trng h0' t6c C"+#n sV dng giA+ 'h2' do c3 C"*n .h n6c cA' tr=n cA' th4 9hE tXch _J. cA' h"+n r* C"+t /Xnh /4nh ch /# nghX c3 C"*n .h n6c th" h1i[(
ChI t:ch x/NZ phng_ xL_ th: tr+n c@ thm !uy*n xn phNt vi phNm hnh ch[nh v* /.6 v% mi trng (7n (uD 9hE tXch _J. 'hng eM thX trAn c8 C"+#nH Fh7t cnh co( Fh7t ti#n /n PRR(RRR /1ng( ?Xch th" t*ng v<t 'h3ng tin c8 gi trX /n ORR(RRR /1ng( J"c b1i thng thit h7i /n ORR(RRR /1ng( J"c khi 'hc t4nh tr7ng b*n /;" /M bX th*+ /5i( 4nh ch ho7t /ng gD+ nhilm mi trng s&ng lD+ l*n dXch bnh gD+ no /ng lm mAt sB +=n tNnh ch"ng( ?i=" h"| nhng v<t 'hpm /c h7i gD+ nh h,ng /n sc kho cE* con ngi( S"+t /Xnh vic gio dc t7i eM 'hng thX trAn(
Wuy*n =hi7u nNi_ t" c6 v xn ,B vi phNm cI# t\ chFc v c nhn v* /.6 v% mi trng (-c !uy (:nh nh th7 n6D ?5 chc c nhDn bX eV 'h7t vi 'h7m hnh chdnh v# Jo v mi trng hooc ngi /7i din h0' 'h' cE* h c8 C"+#n khi" n7i /&i v6i S"+ /Xnh eV 'h7t cE* ngi c8 thpm C"+#n trong thi h7n TR ng+ k! th ng+ nh<n /0c C"+t /Xnh(
?rong thi h7n TO ng+ k! th khi nh<n /0c khi" n7i ngi c8 trch nhim 'hi tr li bng v%n bn cho ngi khi" n7i bit( ." khng /1ng m th4 ngi khi" n7i c8 C"+#n khi" n7i ti' l=n cA' tr=n trBc ti' trong thi h7n f ng+ k! th khi nh<n /0c gii C"+t khi" n7i( ?rong thi h7n PR ng+ k! th khi nh<n /0c khi" n7i thE tr,ng c3 C"*n cA' tr=n c8 trch nhim gii C"+t v tr li bng v%n bn cho ngi khi" n*X bit v C"+t /Xnh gii C"+t /8 l C"+t /Xnh c"&i csng( ii cng dDn c8 C"+#n t& co /&i v6i c3 C"*n .h n6c c8 thpm C"+#n nhng vi 'h7m hnh chdnh v# bo v mi trng cE* cc t5 chc c nhDn khc( .gi c8 thpm C"+#n eV 'h7t vi 'h7m hnh chdnh v# bo v mi trng m vi 'h7m cc C"+ /Xnh v# eV 'h7t hnh chdnh sch nhil" d"ng txng b*o chW cho ngi vi 'h7m khng eV 'h7t hooc eV 'h7t khng /xng thpm C"+#n th4 t"Y thWo tdnh chAt mc / vi 'h7m s> bX eV lm k| l"<t hnh chdnh hooc tr"+ c" trch nhim h4nh sB( ?rng h0' gD+ thit h7i cho .h n6c t5 chc cng dDn th4 'hi b1i thng thWo C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t(
/ 8u5t hCnh H nAm 3yyy cI# N)c C ng h6 xL h i chI nghm# Gi%t N#m c@ m+y chng_ m+y (i*u v* cc t i phNm v* mi trng_ c@ hi%u ,c tl 0#6 giD J I"<t h4nh sB n%m TUUU cE* .6c 9ng ho eM hi chE nghN* -it .*m ZJI)u[ ch3ng L-GG c8 TR i#" v# cc ti 'h7m v# mi trng th i#" TvP /n i#" TUT g1mH i#" TvP( ?i gD+ nhilm khng khd( i#" Tvf( ?i gD+ nhilm ng"1n n6c( i#" Tvn( ?i gD+ nhilm /At( i#" TvO( ?i nh<' khp" cng ngh m+ m8c thit bX 'h thi hooc cc chAt khng /m bo ti=" ch"pn mi trng( i#" Tvq( ?i lm lD+ l*n dXch bnh ng"+ hi!m cho ngi( i#" Tvt( ?i lm lD+ l*n dXch bnh ng"+ hi!m cho /ng v<t thBc v<t( i#" Tvv( ?i h"| ho7i ng"1n l0i th"| sn( i#" TvU( ?i h"| ho7i rhng( i#" TUR( ?i vi 'h7m cc C"+ /Xnh v# bo v /ng v<t ho*ng dM C"m him( i#" TUT( ?i vi 'h7m ch / bo v /oc bit /&i v6i kh" bo t1n thi=n nhi=n
J l"<t n+ c8 hi" lBc th ng+ RT thng Rt n%m PRRR( 9 i gy nhiQm =hng =h[ 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u 3]2 pBL*/q; TUi gnI n=ilm V=ng V=M T( .gi no thi vo khng khd cc lo7i kh8i bi chAt /c hooc cc +" t& /c h7i khcc 'ht bc e7 'h8ng e7 C" ti=" ch"pn cho 'h2' /M bX eV 'h7t hnh chdnh m c& t4nh khng thBc hin cc bin 'h' khkc 'hc thWo C"+t /Xnh cE* c3 C"*n c8 thpm C"+#n gD+ h<" C" nghi=m trng th4 bX 'h7t ti#n th mi tri" /1ng /n mt tr%m tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n b* n%m hooc 'h7t ts th s" thng /n b* n%m( Fh7m ti gD+ h<" C" rAt nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th h*i n%m /n b+ n%m( Fh7m ti gD+ h<" C" /oc bit nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th n%m n%m /n mi n%m( .gi 'h7m ti c8 th! bX 'h7t ti#n th n%m tri" /1ng /n n%m m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(
P( f( n(
9 i gy nhiQm nguMn n)c 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u3]^ pBL*/q; TUi gnI n=ilm ngucn nR@
T(
P( f( n(
.gi no thi vo ng"1n n6c d;" m ho chAt /c h7i chAt 'h8ng e7 C" ti=" ch"pn cho 'h2' cc chAt thi ec /ng v<t thBc v<t vi kh"pn si=" vi kh"pn km sinh trsng /c h7i v gD+ dXch bnh hooc cc +" t& /c h7i khc /M bX eV 'h7t hnh chdnh m c& t4nh khng thBc hin cc bin 'h' khkc 'hc thWo C"+t /Xnh cE* c3 C"*n c8 thpm C"+#n gD+ h<" C" nghi=m trng th4 bX 'h7t ti#n th mi tri" /1ng /n mt tr%m tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n b* n%m hooc 'h7t ts th s" thng /n b* n%m( Fh7m ti gD+ h<" C" rAt nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th h*i n%m /n b+ n%m( Fh7m ti gD+ h<" C" /oc bit nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th n%m n%m /n mi n%m( .gi 'h7m ti cKn c8 th! bX 'h7t ti#n th n%m tri" /1ng /n n%m m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(
9 i gy nhiQm (+t 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u 3]H pBL*/q; TUi gnI n=ilm ?Zt T( .gi no chn vsi hooc thi vo /At cc chAt /c h7i C" ti=" ch"pn cho 'h2' /M bX eV 'h7t hnh chdnh m c& t4nh khng thBc hin cc bin 'h' khkc 'hc thWo C"+t /Xnh cE* c3 C"*n c8 thpm C"+#n gD+ h<" C" nghi=m trng th4 bX 'h7t ti#n th mi tri" /1ng /n mt tr%m tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n b* n%m hooc 'h7t ts th s" thng /n b* n%m( Fh7m ti gD+ h<" C" rAt nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th h*i n%m /n b+ n%m( Fh7m ti gD+ h<" C" /oc bit nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th n%m n%m /n mi n%m( .gi 'h7m ti cKn c8 th! bX 'h7t ti#n th n%m tri" /1ng /n n%m m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(
P( f( n(
9 i nh5p =hu cng ngh%_ my m@c_ thi7t 0:_ ph7 th.i h6`c cc ch+t =hng (.m 0.6 tiu chun 0.6 v% mi trng 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u 3]5 pBL*/q; TUi n=E V=xu @ng ng=a mDI m@a t=iWt LYa E=W t=i =o@ @D@ @=Zt V=ng ?m Lo tiJu @=uxn Lo v mi trng T( .gi no nh<' khp" hooc cho 'h2' nh<' khp" cng ngh m+ m8c thit bX cc ch 'hpm sinh hc ch 'hpm ho hc khc cc chAt /c h7i chAt 'h8ng e7 hooc 'h thi khng /m bo ti=" ch"pn bo v mi trng /M bX eV 'h7t hnh chdnh v# hnh vi n+ m cKn vi 'h7m gD+ h<" C" nghi=m trng th4 bX 'h7t ti#n th mi tri" /1ng /n mt tr%m tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n b* n%m hooc 'h7t ts th s" thng /n b* n%m( Fh7m ti gD+ h<" C" rAt nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th h*i n%m /n b+ n%m( Fh7m ti gD+ h<" C" /oc bit nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th n%m n%m /n mi n%m( .gi 'h7m ti cKn c8 th! bX 'h7t ti#n th n%m tri" /1ng /n n%m m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(
P( f( n(
9 i ,m ,y ,#n d:ch 0%nh nguy hi>m ch6 ngi 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u 3]S pBL*/q; TUi eQm enI ePn FY@= Ln= nguI =ikm @=o ngi
T( .gi no c8 mt trong cc hnh vi s*" /D+ lm lD+ l*n dXch bnh ng"+ hi!m cho ngi th4 bX 'h7t ts th mt n%m /n n%m n%mH *( * r* khwi vsng c8 dXch bnh /ng v<t thBc v<t sn 'hpm /ng v<t thBc v<t hooc v<t 'hpm khc c8 kh n%ng tr"+#n dXch bnh ng"+ hi!m cho ngic b( * vo hooc cho 'h2' /* vo -it .*m /ng v<t thBc v<t hooc sn 'hpm /ng v<t thBc v<t bX nhilm bnh hooc m*ng m;m bnh ng"+ hi!m c8 kh n%ng tr"+#n cho ngic
c( )nh vi khc lm lD+ l*n dXch bnh ng"+ hi!m cho ngi( T( Fh7m ti gD+ h<" C" rAt nghi=m trng hooc /oc bit nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th n%m n%m /n mi h*i n%m( P( .gi 'h7m ti cKn c8 th! bX 'h7t ti#n th mi tri" /1ng /n mt tr%m tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(
9 i ,m ,y ,#n d:ch 0%nh nguy hi>m ch6 ( ng v5t_ thc v5t 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u 3]X pBL*/q; TUi eQm enI ePn FY@= Ln= nguI =ikm @=o ?Ung vta t=m@ vt T( .gi no c8 mt trong cc hnh vi s*" /D+ lm lD+ l*n dXch bnh ng"+ hi!m cho /ng v<t thBc v<t gD+ h<" C" nghi=m trng hooc /M bX eV 'h7t hnh chdnh v# hnh vi n+ m cKn vi 'h7m th4 bX 'h7t ti#n th mi tri" /1ng /n mt tr%m tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n b* n%m hooc 'h7t ts th s" thng /n b* n%mH * vo hooc m*ng r* khwi kh" vBc h7n ch l" thng /ng v<t thBc v<t sn 'hpm /ng v<t thBc v<t hooc v<t 'hpm khc bX nhilm bnh hooc m*ng m;m bnhc * vo hooc cho 'h2' /* vo -it .*m /ng v<t thBc v<t sn 'hpm /ng v<t thBc v<t th"c /&i t0ng ki!m dXch m khng thBc hin cc C"+ /Xnh cE* 'h' l"<t v# ki!m dXchc )nh vi khc lm lD+ l*n dXch bnh ng"+ hi!m cho /ng v<t thBc v<t(
*( b( c( T(
Fh7m ti gD+ h<" C" rAt nghi=m trng hooc /oc bit nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th h*i n%m /n b+ n%m( P( .gi 'h7m ti cKn c8 th! bX 'h7t ti#n th n%m tri" /1ng /n n%m m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m( 9 i huu h6Ni nguMn ,-i thuu H.n 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u 3]] pBL*/q; TUi =u =o>i ngucn eCi t=u Nn T( .gi no vi 'h7m cc C"+ /Xnh v# bo v ng"1n l0i th"| sn th"c mt trong cc trng h0' s*" /D+ gD+ h<" C" nghi=m trng hooc /M bX eV 'h7t hnh chdnh v# hnh vi n+ hooc /M bX kt n v4 ti n+ ch* /0c eo n tdch m cKn vi 'h7m th4 bX 'h7t ti#n th mi tri" /1ng /n mt tr%m tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n b* n%m hooc 'h7t ts th s" thng /n b* n%mH uV dng chAt /c chAt n5 cc ho chAt khc dKng /in hooc cc 'h3ng tin ng c khc bX cAm /! kh*i thc th"| sn hooc lm h"| ho7i ng"1n l0i th"| snc zh*i thc th"| sn t7i kh" vBc bX cAm trong ms* sinh sn cE* mt s& loi hooc vo thi gi*n khc m 'h' l"<t cAmc zh*i thc cc loi th"| sn C"m him bX cAm thWo C"+ /Xnh cE* 9hdnh 'hEc Fh ho7i cc n3i c ng cE* cc loi th"| sn C"m him /0c bo v thWo C"+ /Xnh cE* 9hdnh 'hEc /[ -i 'h7m cc C"+ /Xnh khc v# bo v ng"1n l0i th"| sn( T( P( Fh7m ti gD+ h<" C" rAt nghi=m trng hooc /oc bit nghi=m trng th4 bX 'h7t ti#n th n%m m3i tri" /1ng /n h*i tr%m tri" /1ng hooc 'h7t ts th h*i n%m /n n%m n%m( .gi 'h7m ti cKn c8 th! bX 'h7t ti#n th h*i tri" /1ng /n h*i m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(
*( b( c( d(
9 i huu h6Ni rlng 0: xn phNt nh th7 n6D
fi:u 3]6 pBL*/q; TUi =u =o>i rng T( .gi no /&t 'h rhng tri 'h2' hooc c8 hnh vi khc h"| ho7i rhng gD+ h<" C" nghi=m trng hooc /M bX eV 'h7t hnh chdnh v# hnh vi n+ m cKn vi 'h7m th4 bX 'h7t ti#n th mi tri" /1ng /n mt tr%m tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n b* n%m hooc bX 'h7t ts th s" thng /n n%m n%m( Fh7m ti th"c mt trong cc trng h0' s*" /D+ th4 bX 'h7t ts th b* n%m /n mi n%mH 98 t5 chcc I0i dng chc v C"+#n h7n hooc l0i dng d*nh nghN* c3 C"*n t5 chcc )"| ho7i din tdch rhng rAt l6nc 9hot 'h cc lo7i thBc v<t C"m him th"c d*nh mc C"+ /Xnh cE* 9hdnh 'hEc /[ GD+ h<" C" rAt nghi=m trng( T( *( b( c( T( Fh7m ti th"c mt trong cc trng h0' s*" /D+ th4 bX eV 'h7t th b+ n%m /n mi l%m n%mH )"| ho7i din tdch rhng /oc bit l6nc )"| ho7i rhng 'hKng h rhng /oc dngc GD+ h<" C" /oc bit nghi=m trng( .gi 'h7m ti c8 th! bX 'h7t ti#n th n%m tri" /1ng /n n%m m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(
P( *( b( c( d(
9 i vi phNm cc !uy (:nh v* 0.6 v% ( ng v5t h6#ng dL !uB hi7m 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u 360 pBL*/q; TUi vi E=>m @D@ yuI ?Yn= v: Lo v ?Ung vt =oPng F| yuz =iWm T( .gi no s%n bkt git v<n ch"+!n b"n bn tri 'h2' /ng v<t ho*ng dM C"m him bX cAm thWo C"+ /Xnh cE* 9hdnh 'hE hooc v<n ch"+!n b"n bn tri 'h2' sn 'hpm cE* lo7i /ng v<t /8 th4 bX 'h7t ti#n th n%m tri" /1ng /n n%m m3i tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n h*i n%m hooc bX 'h7t ts th s" thng /n b* n%m( Fh7m ti th"c mt trong cc trng h0' s*" /D+ th4 bX 'h7t th h*i n%m /n b+ n%mH 98 t5 chcc I0i dng chc v C"+#n h7nc uV dng cng c hooc 'h3ng tin s%n bkt bX cAmc u%n bkt trong kh" vBc bX cAm hooc trong thi gi*n bX cAmc /[ GD+ h<" C" rAt nghi=m trng hooc /oc bit nghi=m trng( T( .gi 'h7m ti cKn c8 th! bX 'h7t ti#n th h*i tri" /1ng /n h*i m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(
P( *( b( c( d(
9 i vi phNm ch7 ( 0.6 v% (`c 0i%t ("i v)i =hu 0.6 tMn thin nhin 0: xn phNt nh th7 n6D fi:u 363; TUi vi E=>m @=W ?U Lo v ?@ Lit ?Bi vRi V=u Lo tcn t=iJn n=iJn T( .gi no vi 'h7m ch / sV dng kh*i thc kh" bo t1n thi=n nhi=n vn C"&c gi* di tdch thi=n nhi=n hooc cc kh" nhi=n nhi=n khc /0c .h n6c bo v /oc bit /M bX eV 'h7t hnh chdnh v# hnh vi n+ m cKn vi 'h7m gD+ h<" C" nghi=m trng th4 bX 'h7t ti#n th n%m tri" /1ng /n n%m m3i tri" /1ng ci t7o khng gi*m gi /n b* n%m hooc bX 'h7t ts th s" thng /n b* n%m(
P( f(
Fh7m ti gD+ h<" C" rAt nghi=m trng hooc /oc bit nghi=m trng th4 bX 'h7t ts th h*i n%m /n n%m n%m( .gi 'h7m ti cKn c8 th! bX 'h7t ti#n th h*i tri" /1ng /n h*i m3i tri" /1ng cAm /m nhim chc v cAm hnh ngh# hooc lm cng vic nhAt /Xnh th mt n%m /n n%m n%m(

Luat Moi Truong

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Luat Moi Truong

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Lut Bo v mi trng 2005

I"<t bo v mi trng PRRO Z'h;n GG[

I"<t bo v mi trng PRRO Z'h;n GGG[

1i trng v pht tri>n =inh t7 xL h i c@ !u#n h% nh th7 n6D

Wu#n trc mi trng , gCD

v<+ th ?r"ng S"&c /! dn 'hDn bK ch"(

9i nguyn =h6ng H.n , gCD

9i nguyn =h[ h5u_ c.nh !u#n , gCD

9: nNn mi trng , gCD

v6i sn l0ng t5ng cng khong fnn tri" tAn(

d3ng { ?hi b4nh d3ng

Jn b5 s"ng I"Dn /n cho cng 6c I"Dn /n TUUR( Jn b5 s"ng 9o'Wnh*gWn TUUP(

?ri!n lMm ii trng -it .*m(

9 i huu h6Ni rlng 0: xn phNt nh th7 n6D

You might also like