BIN I KH HU:

TC NG,
KH NNG NG PH
V MT S VN V CHNH SCH
(NGHIN CU TRNG HP
NG BO CC DN TC THIU S VNG NI PH! B"C#

1
NHM CNG TC
BIN I KH HU !CC"G#
NHM CNG TC
$%N TC THI&U S !'M"G#
T$% &'( &)* +,-.
TS( M)* T+),+ S-,
TS( ./ 0,+ P+1,2
TS( ./ 34 T+5,+

H NI, 6+7,2 89 ,:; <988
M=C .=C
Trang
Danh mc cac cm t vit tt 5
Li noi u 7
A. GII THIU CHUNG V NGHIN CU 8
1. Gii thich mt s thut ngu dung trong nghin cuu 8
2. Lich su nghin cuu vn va tinh cp thit cua tai 10
3. Mc tiu va i tuong nghin cuu 12
4. Cu hoi nghin cuu 13
5. Pham vi va ngun tai liu nghin cuu 13
6. Quan im tip cn, phuong phap nghin cuu va khung phn tich 13
7. Tin trinh nghin cuu 14
8. Han ch cua nghin cuu 14
B. KT QU NGHIN CU 15
Chuong I. KHAI QUAT VE TU NHIN, KINH TE VA X HOI VUNG MNPB 15
1.1. So luoc v iu kin tu nhin 15
1.2. My net khai quat v cac dn tc thiu s min nui phia Bc 16
1.2.1. Dc im cu tru va dn s 16
1.2.2. T chuc chinh tri - x hi va vn so huu truyn thng 16
1.2.3. Hoat ng kinh t truyn thng 18
1.2.4. Di sng vn hoa va uc tin 20
1.3. Thuc trang va nhung thach thuc 22
1.4. Min nui phia Bc trong mi tuong quan voi ng bng sng Hng 24
Chuong II. BIEN DOI KHI HAU VA TINH TRANG D TON THUONG 26
2.1. Mt s biu hin chinh cua BDKH va thin tai tai cac tinh min nui phia Bc 26
2.2. Tac ng cua BDKH va tinh trang d tn thuong voi bin i khi hu 32
2.2.1. Tac ng cua bin i khi hu n cac nganh sn xut khac nhau 32
2.2.1.1. Tac ng cua bin i khi hu n nganh trng trot 32
2.2.1.2.Tacdcddc 34
2.2.2. Tac ng cua BDKH n ngui dn cac DTTS 36
2.2.3. Cac nhom x hi d bi tn thuong trong bi cnh BDKH va thin tai 38
2.3. Quan h giua DBSH va MNPB trong bi cnh bin i khi hu 41
Chuong III. NHNG SANG KIEN NHM NG PH VI BDKH C NGUI DN 43
3.1. Tri thuc bn ia Co so cua nhung sang kin nhm ung pho voi bin i khi hu 43
3.2. Nhung sang kin nhm thich nghi va gim thiu tac ng tiu cuc cua BDKH 44
3.2.1. Tu bo v va chm soc suc kho 44
3.2.2. Trong vic chng sat lo t va xoi mn 46
3.2.3. Trong vic gim thiu kh nng gy lu 47
3.2.4. Trong vic khai thac va bo v ngun nuoc 48
3.3. Mt vai phn tich v cac sang kin cng ng 51
3.3.1. V chi phi-loi ich va kh nng nhn rng cua cac sang kin cng ng 51
2
3.3.2. V vai tr cua ph nu trong vic bo tn va phat huy cac gia tri cua IK 53
3.4. Thun loi va kho khn chinh trong vic ap dng cac sang kin cng ng 53
3.4.1. Thun loi 53
3.4.2. Kho khn/thach thuc 55
Chuong IV CHINH SACH VA L HONG CHINH SACH 60
4.1. Tng quan v h thng chinh sach cho ia ban min nui phia Bc truoc chuong trinh mc
tiu quc gia v nng thn moi (NTP-NRD)
60
4.1.1. Nhom chinh sach chuyn dich co cu kinh t, xy dung quan h sn xut moi vung dn
tc va min nui
60
4.1.2. Nhom chinh sach u tu co so ha tng 60
4.1.4. Nhom chinh sach v vn hoa, y t, giao dc va truyn thng 61
4.1.5. Nhom chinh sach bo v mi trung vung dn tc va min nui 61
4.1.6. Nhom chinh sach h tro phat trin sn xut va nng cao i sng 61
4.1.7. Danh gia chung v vic thuc hin cac nhom chinh sach phat trin 62
4.2. Cac chuong trinh phat trin ang uoc trin khai hin nay o min nui phia Bc 63
4.2.1. Chuong trinh trinh h tro gim ngheo nhanh va bn vung o cac huyn ngheo 63
4.2.2. Chin luoc quc gia Phng chng va gim nhe thin tai; va Chuong trinh mc tiu quc
gia ung pho voi bin i khi hu
64
4.2.3. Chuong trinh Mc tiu quc gia xy dung Nng thn moi (NTP-NRD) 65
4.3. Mt vai trong tm trong t chuc thuc hin chinh sach phat trin o cac ia phuong 67
4.3.1. Chu truong phn cp/phn quyn trong thuc hin chinh sach 67
4.3.2. Coi trong nhim v h tro/xy dung CSHT o nng thn 67
4.3.3. Coi trong nhim v h tro phat trin sinh k o nng thn 68
4.3.4. Coi trong nhim v ao tao, nng cao dn tri va nhn thuc cho cng ng min nui 68
4.4. Mt s bt cp (l hng) chinh sach phat trin min nui nhm ung pho tt hon voi vn
bin i khi hu
69
4.4.1. Nhung bt cp chung lin quan n kh nng ung pho voi BDKH 69
4.4.1.1. Chinh sach phat trin cho min nui tp trung nhiu hon vao mc tiu xoa oi gim
ngheo, phat trin KTXH truoc mt hon la vn ung pho voi BDKH
69
4.4.1.2. Thiu cac chi tiu hay hoat ng c th lin quan n tinh d tn thuong va h qu do
cac hin tuong thi tit cuc oan gy ra.
70
4.4.1.3. Kich bn BDKH va nhung chinh sach i kem nng va thin lch v ung pho voi nuoc
bin dng hon la nhung h qu khac
70
4.4.2. Nhung bt cp i voi mt s chinh sach c th lin quan n kh nng ung pho voi
BDKH o MNPB
71
4.4.2.1. Di voi vic xy dung CSHT o min nui 71
4.4.2.2. Di voi h tro phat trin sinh k cua ngui dn, ng bao dn tc thiu s min nui 71
4.4.2.3. Di voi h tro nng cao nhn thuc, tng cung nng luc cua ngui dn, ng bao dn
tc thiu s min nui.
71
4.4.2.4. Di voi chinh sach quy hoach nng thn moi o min nui. 71
4.4.3 Nguyn nhn cua nhung bt cp v chinh sach va tro ngai trong vic lng ghep mc tiu
ung pho voi BDKH voi mc tiu phat trin KTXH, gim ngheo o min nui
72
4.4.3.1. Nguyn nhn chinh cua cac bt cp v chinh sach phat trin KTXH min nui lin quan
n kh nng h tro ung pho voi bin i khi hu
72
4.4.3.2. Cac rao cn lam han ch kh nng lng ghep mc tiu ung pho voi BDKH trong cac
chuong trinh, du an phat trin KTXH khac o min nui
73
4.4.3.3. Cac s liu v BDKH thung khng lin quan truc tip n cac quyt inh u tu phat
trin
73
4.4.3.4. Khi phi lua chon uu tin, cac ia phuong lun nghing v phat trin 73
4.4.3.5. Tm quan trong cua vung kinh t 73
4.4.3.6. Vai tr th ch hoa inh huong cua Dng va Nha nuoc i voi cac chinh sach phat trin
kinh t vung va ia phuong
75
3
4.5. NTP-NRD Co hi va thach thuc cho NTP-RCC 75
4.5.1. NTP-NRD Co hi cho vic lng ghep NTP-RCC o MNPB 75
4.5.2. Co hi tham gia vao xy dung nhung chinh sach moi trong khung chinh sach du kin cua
Chinh phu giai oan 2011-2020 nhm ung pho voi BDKH
76
4.5.3. Thach thuc cho vic lng ghep mc tiu ung pho voi BDKH giua 2 chuong trinh NTP-
NRD va NTP-RCC
76
Chuong V KET LUAN VA KHUYEN NGHI 78
5.1. Kt lun 78
5.2. Khuyn nghi 79
5.2.1. Khuyn nghi i voi cac co quan Nha nuoc 79
5.2.2. Khuyn nghi n cac t chuc NGO 79
5.2.3. Khuyn nghi n cac nha tai tro 80
Danh mc tai liu tham kho 81
PHU LUC 85
$),+ ;>4 474 ?@,2 AB CD 6+5
Trang
Bng 1: So sanh mt vai s liu lin quan n BDKH o n Giang va Yn Bai 24
Bng 2: Xu huong bin i khi hu o tinh Bc Kan 30
Bng 3: Ma trn sp xp tac ng cua bin i khi hu n sn xut chn nui trng trot o x
Phuong Vin, tinh Bc Kan
35
Bng 4 Ma trn sp xp tac ng cua bin i khi hu voi sinh k cua ngui dn 35
Bng 5 M t su phn quyn trong ban hanh trong cac Chuong trinh, du an phat trin kinh t
x hi vung DBKK
67
D thi 1 Thay i nhit khng kh hng nm t 196 !n 2"# $% &i' t(i )i tr(m *
+iang
27
D thi 2 Thay i nhit khng kh hng nm t 196 !n 2"# $% &i' t(i )i tr(m B,-
.'ang
27
D thi 3 Thay i nhit khng kh hng nm /0 m1a m2a t 196 !n 21# $% &i' t(i )i
tr(m * +iang
28
D thi 4 Thay i nhit khng kh hng nm /0 m1a m2a t 196 !n 21# $% &i' t(i )i
tr(m B,- .'ang
28
D thi 5 Thay i nhit khng kh hng nm /0 m1a kh t 196 !n 21# $% &i' t(i )i
tr(m * +iang
28
D thi 6 Thay i nhit khng kh hng nm /0 m1a kh t 196 !n 21# $% &i' t(i )i
tr(m B,- .'ang
28
D thi 7 Bi!n ng &23ng m2a hng nm t 196 !n 2"# $% &i' t(i )i tr(m * +iang 29
D thi 8 Bi!n ng &23ng m2a hng nm t 196 !n 2"# $% &i' t(i )i tr(m B,- .'ang 29
D thi 9 Bi!n ng &23ng m2a /0 m1a kh t 196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m * +iang 29
D thi 10 Bi!n ng &23ng m2a /0 m1a kh t 196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m B,-
.'ang
29
D thi 11 Bi!n ng &23ng m2a /0 m1a m2a t 196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m *
+iang
30
D thi 12 Bi!n ng &23ng m2a /0 m1a m2a t 196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m B,-
.'ang
31
D thi 13 4in t-h 5t nng nghi6 78 m5t 90 h(n h:n ; /1ng n<i 6ha B,- t nm 19" !n
199" =>a'# 2?
32
4
$),+ ;>4 474 +EF 6+G,2 6*, ?H IJ,2
Trang
Hp 1 Nhn inh chung v tinh hinh BDKH o cac tinh MNPB 27
Hp 2 Nhn inh cua ngui dn v luong mua trong nhung nm qua 29
Hp 3 Muc thit hai do thin tai s cang nng n hon nu kem tho nhn tai 33
Hp 4 Mt vai vi d v thit hai v ngui va cua do thin tai o cac tinh min nui phia Bc 37
Hp 5 Ba con cung co th tu di di khi nhn thy nguy co gn k 45
Hp 6 Vit Nam co ngun duoc liu tho mc kha di dao va vn tri thuc dn gian v thuc
nam kha phong phu/co gia tri cao
45
Hp 7 Chi day cho nhau cung bit boi cung la mt sang kin nn uoc nhn rng 46
Hp 8 Tr truc la mt trong nhung loai cy trng co kh nng chng xoi mn 47
Hp 9 Cac loai hinh rng thing khng chi la noi bo tn ngun gn ma cn co tac dng rt
tt trong vic gim phat thi
48
Hp 10 Cac kin thuc bn ia cua ngui dn cac dn tc thiu s min nui phia Bc uoc
ph bin va ap dng tai Ty Nguyn
49
Hp 11 Voi mt s kin thuc bn ia, nu boc i vo boc tm linh, s nhn ra cac hat nhn
khoa hoc hop ly
50
Hp 12 Vit Nam co nhiu ging cy trng, vt nui bn ia, uoc chon loc t nhiu i va
co kh nng thich ung tt voi cac iu kin thi tit
51
Hp 13 Ap dng cac sang kin cua cng ng, co th tit kim uoc hang ty ng 52
Hp 14 Tri thuc ia phuong la su m bo chc chn nht cho phat trin bn vung 52
Hp 15 Cn co l trinh nghin cuu v cac tri thuc ia phuong 56
Hp 16 Cn co tu duy h thng khi nghin cuu va ung dng tri thuc ia phuong 57
Hp 17 Vic ap dng cac sang kin cng ng va ang gp nhiu kho khn 58
Hp 18 Chi co ng ky bn quyn moi phat huy uoc gia tri cua kin thuc bn ia
58
Hp 19 Ngoai vic ci cach khung phap ly nhm m bo quyn loi cho ngui dn tc thiu
s, cn co nhiu gii phap ng b khac
59
Hp 20 Cu chuyn v xut cua Huyn hi Ph nu Vi Xuyn 69
Hp 21 Mc tiu phat trin vung Trung du min nui ghi trong Chin luoc phat trin kinh t
x hi 2011-2020 cua BCHTW Dng khoa XI
69
Hp 22 Mu nha xy dung va chinh sach h tro nha o, t o 70
Hp 23 Li do khin ngui ta quan tm nhiu hon n tac ng cua BDKH o DBSCL va Ty
nguyn hon la o NMPB
73
5
$),+ ;>4 474 4>; 6K A*L6 6M6
DB Ngn hang phat trin chu A
DPC Trung tm sn sang ung pho thin tai Chu A (tr so o Bangkok)
BCHTW Ban Chp hanh Trung uong
BDKH Bin i khi hu
CC Bin i khi hu
CCFSC Ban Chng lt bo trung uong
CCWG Nhom cng tac bin i khi hu
CFSC Ban Chng lt bo (ia phuong)
CECI Trung tm Nghin cuu va Hop tac quc t Canada
CERED Trung tm Nghin cuu, Giao dc mi trung va phat trin
CP Chinh phu
CPWCChuong trinh hop tac nuoc va khi hu (tai Ha Lan)
CSDM Trung tm Phat trin min nui bn vung
CSHT Co so ha tng
CTMTQG Chuong trinh Mc tiu quc gia
DNID Co quan Phat trin quc t Dan Mach
DFID Co quan phat trin quc t nh
DTTS Dn tc thiu s
DBKK Dc bit kho khn
DBSCL Dng bng sng Cuu Long
DBSH Dng bng sng Hng
EM Dn tc thiu s
EMWG Nhom cng tac dn tc thiu s
GDP Tng thu nhp kinh t quc ni
GEF Qu Mi trung toan cu
HDBT Hi ng B truong
IFRC Qu Chu thp o va Lui lim o quc t
IK Tri thuc bn ia/Kin thuc bn ia
IMH Vin Khi tuong-Thuy vn
IPCC Uy ban lin chinh phu v bin i khi hu
ISGE Nhom h tro quc t v tai nguyn va mi trung
IUCN T chuc Bo tn th gioi
LHQ Lin hop quc
MDGs Cac mc tiu phat trin thin nin ky
MHC Trung tm khi tuong thuy vn bin
MNPB Min nui phia Bc
MoNRE B Tai nguyn va Mi trung (BTN&MT)
NDMPDi tac gim thiu thin tai
NGOs Cac T chuc phi chinh phu
NN&PTNT Nng nghip va Phat trin Nng thn
6
NTM Nng thn moi
NTP Chuong trinh Mc tiu quc gia
NTP-NRD Chuong trinh Mc tiu quc gia Phat trin Nng thn moi
NTP-RCC Chuong trinh Mc tiu quc gia ng pho Bin i khi hu
OGB T chuc OxIam nh
OHK T chuc OxIam Hng Kng
PCLB Phng chng lt bo
SRD Trung tm Phat trin nng thn bn vung
SRV Bao cao quc gia Vit Nam
TEW Trung tm Nghin cuu va Phat trin nng luc ph nu dn tc
TN&MT Tai nguyn va Mi trung
UBND y ban nhn dn
UNDP Chuong trinh phat trin LHQ
UNEP Chuong trinh mi trung LHQ
UNFCCC Cng uoc khung LHQ v bin i khi hu
VSS Vin Khoa hoc x hi Vit Nam
7
.N* ,O* CPJ
Nghin cuu nay uoc CCWG cung voi EMWG phi hop chu tri va CRE la co quan iu
phi/t chuc thuc hin. Bao cao tng hop cua nghin cuu uoc vit boi mt nhom tu vn c
lp n t Vin Khoa hoc x hi Vit Nam (TS Mai Thanh Son), Vin Nghin cuu Chinh
sach va Chin luoc B Nng nghip va Phat trin nng thn (TS L Duc Thinh) va Dai hoc
Nng-Lm Hu (TS L Dinh Phung). Cac kt qu uoc ua ra trong bao cao chu yu dua
trn vic phn tich cac ngun tai liu thanh vn va mt phn la nhung thng tin do nhom tu
vn thu thp uoc tai tinh Ha Giang.
Truoc khi tin hanh nghin cuu thuc ia, nhom tu vn nhn uoc su h tro v tai liu cua
nhiu thanh vin trong cac mang luoi CCWG, EMWG va mt s t chuc khac. Qua trinh
anh gia tai cac ia phuong, nhom tu vn nhn uoc su hop tac/giup cua chinh quyn,
oan th va nhn dn tinh Ha Giang; cua cac ban Vu Lan Huong (CRE), Nguyn Thanh
Huong (CRE), L Vn Ha (VSS), L Thi Binh (Hi Chu thp o tinh Yn Bai) va Giang
Thi Tinh (CSDM). Trong thi gian thuc hin nghin cuu, nhom tu vn lun nhn uoc su h
tro hu cn/k thut cua cac ban Dng Thu Phuong (CRE) va Nguyn Vit Ha (CRE). D
hoan thin bao cao, CRE t chuc nhiu cuc tho lun nhom, tao iu kin cho cac tu
vn lng ngh y kin ong gop cua cac thanh vin trong mang luoi CCWG, EMWG. Dc
bit, trong cuc Hi tho do CCWG va EMWG phi hop t chuc tai Ha Ni ngay 24 thang
10 nm 2010, nhom tu vn nhn uoc nhiu y kin ong gop cua cac nha qun ly, cac
chuyn gia n t nhiu t chuc khac nhau va ng o can b ia phuong n t cac tinh
Din Bin, Son La, Lao Cai, Yn Bai, Ha Giang, Lai Chu, Ngh n va Thanh Hoa. Nhom
tu vn xin tri n su hop tac/giup hiu qu o.
Mc du rt c gng hoan thanh nhim v t ra, song bao cao khng th tranh khoi
nhung han ch, khim khuyt nht inh. Tp th tac gi mong nhn uoc su ong gop chn
thanh cua cac t chuc huu quan va Qui vi.
Xin trn trong cm on.
TQF 6+R 674 2*@
8
A. GII THIU CHUNG V NGHIN CU
8( G*@* 6+S4+ ;E6 IT 6+JQ6 ,2U V1,2 6WX,2 ,2+*/, 43J
T'/, &,0& la trang thai khi quyn tai mt ia im nht inh uoc xac inh bng t hop cac
yu t Nhit , ap sut, m, tc gio, mua,.
T'/, &,0& *1* 2345 la su gia tng cung cua cac yu t thi tit nhu su thay i cua cuc
nhit (nhung ot nong voi nhit cao xy ra thung xuyn hon, ret m hon, bo nhit
oi manh hon, mua lon tp trung hon nhung nng han cung gay gt hon.). Thi tit cuc
oan cn bao gm c hin tuong cac yu t thi tit din ra trai quy lut thng thung.
6'7 '$8 thung uoc inh nghia la trung binh tho thi gian cua thi tit (thung la 30 nm).
B,05 29, :'7 '$8 (BDKH) la su bin i trang thai cua khi hu so voi trung binh va/hoc dao
ng cua khi hu duy tri trong mt khong thi gian dai, thung la vai thp ky hoc dai hon.
Bin i khi hu co th la do cac qua trinh tu nhin bn trong hoc cac tac ng bn ngoai,
hoc do hoat ng cua con ngui lam thay i thanh phn cua khi quyn. Bao gm c trong
khai thac su dng t.
5+ %'; <=, >,05 29, :'7 '$8 (@A$60n$ABC06ing) la cac hoat ng cua con ngui nhm thich
ung va gim nhe cac tac nhn gy ra bin i khi hu.
T'7*' 5+',?T'7*' @5+?T'7*' 'A% <=, >,05 29, :'7 '$8 (a9a6tati0n) la su iu chinh h
thng tu nhin hoc con ngui i voi hoan cnh hoc mi trung thay i, nhm mc ich
gim kh nng bi tn thuong do bin i khi hu va tn dng cac co hi do no mang lai.
G,-B 5'C >,05 29, :'7 '$8 (Ditigati0n) la cac hoat ng nhm gim muc hoc cung
phat thi khi nha kinh.
6D*' >-5 >,05 29, :'7 '$8 la gi inh co co so khoa hoc v su tin trin trong tuong lai cua
cac mi quan h giua kinh t - x hi, phat thi khi nha kinh, bin i khi hu va muc nuoc
bin dng. Kich bn bin i khi hu khac voi du bao thi tit va du bao khi hu la no chi
ua ra quan im v mi rang buc giua phat trin kinh t - x hi va h thng khi hu.
T',E5 &4, co nghia la cac hin tuong thin nhin gy ra su tn hai v ngui va vt cht, h
sinh thai va ng vt nhu bo, lu lt, han han, nui lua phun trao, song thn, vi rng (lc
xoay), nui lo, sat lo t. Thin tai la hin tuong tu nhin nhung co mi quan h nht inh voi
bin i khi hu va cac hin tuong thi tit cuc oan.
H,(B 'F4 la su kin/su c hay hin tuong khng binh thung co th xy ra bt ky luc nao
hoc xy ra nhung chua gy tac hai ma co kh nng doa n tinh mang, tai sn va i
sng cua con ngui.
H3G& 2H5+ I8 &,E5 la nhung hoat ng cp bach ma nu tri hon thuc hin s lam gia tng
tinh d bi tn thuong hoc s tiu tn nhiu chi phi hon v sau nay.
T7*' 'A%?JK5+ +'L%?60& 'A%?H3M 'A% vn bin i khi hu va cac k hoach phat trin
(Dain$tAamingBEntAgrati0n) la hoat ng iu chinh, b sung k hoach phat trin, bao gm
chu truong, chinh sach, co ch, t chuc co lin quan n vic thuc hin k hoach phat trin,
cac nhim v va sn phm cua k hoach cung nhu cac phuong tin, iu kin thuc hin k
hoach phat trin cho phu hop voi xu th bin i khi hu, cac hin tuong khi hu cuc oan va
nhung tac ng truoc mt va lu dai cua chung i voi k hoach phat trin.
)5' +,) &)* 2H5+ N3 >,05 29, :'7 '$8 la nghin cuu xac inh cac nh huong cua bin i
khi hu ln mi trung va cac hoat ng kinh t x hi cua ia phuong. Ngoai cac nh huong
bt loi cn co th co cac nh huong co loi. Danh gia tac ng cua bin i khi hu cung bao
gm vic xac inh va anh gia cac gii phap thich ung voi bin i khi hu.
9
TO5' &PG5+ NQ >D &95 &'IR5+ la mt loat cac iu kin tac ng bt loi, nh huong n kh
nng cua mt ca nhn, h gia inh hoc mt cng ng trong vic phng nga va ung pho
voi mt him hoa va nhung nh huong cua bin i khi hu n nhung tn tht va thit hai
ma ho co th gp phi.
T75' &95 &'IR5+?6'- 5S5+ (>D# &T5 &'IR5+ (F'&nAra7i&ity) do tac ng cua bin i khi hu
la muc ma mt h thng (tu nhin, x hi, kinh t) co th bi tn thuong do bin i khi
hu, hoc khng co kh nng thich ung voi nhung tac ng bt loi cua bin i khi hu.
U, &IA5+ NQ >D &95 &'IR5+ la tp hop cac nhom ngui d bi nh huong tiu cuc do su thay
i cua cac iu kin tu nhin, kinh t, vn hoa va x hi. O Vit Nam, cac nhom uoc xm
la d bi tn thuong nht la ph nu, dn tc thiu s va ngui ngheo. Duoi tac ng cua bin
i khi hu, thuc nhom d bi tn thuong cn co ngui gia va tre m.
)5' +,) &95 &'IR5+ N3 >,05 29, :'7 '$8 la anh gia muc d bi nh huong cua mt (cac)
i tuong (cac cng ng, khu vuc, nhom ngui hoc hoat ng kinh t - x hi/nganh) duoi
tac ng cua bin i khi hu. Muc d bi tn thuong cua mt i tuong khng chi ph
thuc vao bn cht cua bin i khi hu ma cn ph thuc vao kh nng thich ung cua i
tuong o. Kt qu anh gia tn thuong co th uoc th hin trn ma trn hoc cac bn tn
thuong chi ra cac vung/khu vuc va nhom dn cu co kh nng d bi tn thuong cao do bin
i khi hu.
6'- 5S5+ la ngun luc, k nng, kin thuc, y thuc va co so vt cht, phuong tin ma mi ca
nhn, h gia inh hoc cng ng co uoc nhm giup cho ho co th phng nga, ung pho va
gim thiu rui ro do thm hoa gy ra hoc nhanh chong khc phc mt thm hoa.
T'-B 'F4 la khi him hoa xy ra lam nh huong n cng ng dn cu, gy ra tn tht va
thit hai do khng u kh nng chng voi nhung tac thuong cua no.
RV, P3 &'-B 'F4 la thut ngu dung chi tinh trang co th gp nguy him hay chiu thit hai
va mt mat uoc du oan nu co him hoa xy ra (s ngui co th gp thuong vong, s nha
co th bi hu hai va vung d bi nh huong.). Rui ro thm hoa cung co th hiu la nhung tn
hai, mt mat v ngui, tai sn va nh huong mi trung do thm hoa thin tai, nhn tai va tac
ng cua bin i khi hu gy ra.
TP, &'@* >-5 2D4 (I6#?:,05 &'@* >-5 2D4?&P, &'@* &P8WX5 &'U5+?&P, &'@* 2D4 %'IR5+ la h
thng tri thuc ma ngui dn o mt cng ng tich luy va phat trin dua trn kinh nghim,
uoc kim nghim qua thuc tin va thung xuyn thay i thich nghi voi mi trung tu
nhin, vn hoa, x hi.
D5' :,05 &H* 5+I/, la xu th tm li (tm th) tiu cuc cua mt ca nhn thuc tc ngui nay
i voi mt ca nhn thuc tc ngui khac hay c mt cng ng tc ngui khac. Dinh kin
thung gy ra nhung tro luc lon trong giao tip x hi, quan h giua ngui voi ngui, nhiu
khi dn n nhung mu thun xung khc.
SU* <S5 ';4 la thut ngu dung chi trang thai lo lng, bt an, ri loan, bi ri, mt phuong
huong cua mt ca nhn hay mt cng ng truoc cac tac ng cua tu nhin (ng t, thin
tai, bo lu.) hay do con ngui gy ra (chin tranh, su xm lng, su ap t vn hoa - li
sng. cua quc gia nay i voi quc gia khac, cng ng nay ln cng ng khac, ca nhn
nay ln ca nhn khac).
H,Y8 @5+ :'T5+ B35+ 2A, *V4 *'75' Z)*' la nhung kt qu phat sinh trn thuc t nhung
nm ngoai du liu cua nhung ngui lam chinh sach. Cac hiu ung khng mong oi co th la
tich cuc, nhung cung co th la tiu cuc.
10
G,-, &',E5+ la nhung c gng cua cac co quan huu quan, t chuc hoc ca nhn nhm xoa bo
cac nim tin cua ngui dn va cng ng i voi mt hin tuong tm linh nao o uoc
Nha nuoc cho la m tin di oan.
<( .54+ IY ,2+*/, 43J AZ, C[ AB 6S,+ 4ZF 6+*L6 4\) C[ 6B*
Trong nhung nm gn y, Vit Nam at uoc nhiu thanh tuu ang k trong vic xoa oi
gim ngheo va phat trin o vung dn tc thiu s noi chung, o vung nui phia Bc noi ring.
Co uoc kt qu o, mt phn la nh nhung n luc khng mt moi cua ngui dn, mt phn
khac la do su h tro/can thip cua Nha nuoc thng qua rt nhiu chuong trinh/chinh sach/du
an va ang uoc trin khai thuc hin. Tuy nhin, din trinh phat trin o khu vuc dn tc
thiu s noi chung, o vung nui phia Bc noi ring, ang phi i mt voi nhiu thach thuc,
trong o co su bin i khi hu toan cu va cac thm hoa thin tai.
Tho ghi nhn cua cac co quan huu quan, Vit Nam la mt trong nhung quc gia chiu nh
huong lon nht cua hin tuong khi hu khc nghit trong hai chc nm gn y (la 1 trong 5
nuoc chiu nh huong lon nht, thm chi ung thu 3 vao nm 2008). Bin i khi hu lam
gia tng cac loai hinh thin tai c v s luong, cung va muc nh huong. Hu qu cua
thin tai v cung lon thit hai v ngui, pha hoai co so ha tng, lam nh huong n nhiu
thanh qu phat trin kinh t x hi va gia tng tinh trang oi ngheo. Trong thi gian 10 nm,
t 1997 n 2006, thit hai mi nm o Vit Nam chim khong 1.5 GDP va cuop i mang
sng cua khong 750 ngui
1
.
Nm 2008, Tng cc Thng k cho bit, thin tai lam 515 ngui cht va mt tich, trn 230
nghin ha lua va hoa mau bi mt trng; hon 1 triu con gia suc, gia cm bi cht; 54 nghin ha
nui trng thuy sn bi hu hong va 4,700 ngi nha bi sp, bi cun tri. Tng gia tri thit hai do
thin tai gy ra uoc tinh trn 11,500 ty ng Vit Nam.
Nm 2009, tho s liu cua Ban Chi ao Phng-Chng lt bo Trung uong, Vit Nam phi
chiu nh huong cua 11 con bo, 4 ot ap thp nhit oi va nhiu trn lu lon, ngp lt, lc
xoay, mua a, sat lo t, gy nhiu thit hai v ngui va tai sn,. Tng gia tri thit hai do
bo, lu gy ra uoc gn 23,200 ty ng, tuc la gp hai ln con s thit hai do bo, lu gy ra
nm 2008. Thin tai lam 426 ngui cht, 28 ngui mt tich, 1,390 ngui bi thuong cung
nhiu thit hai v nha cua, tai sn, hoa mau va cac cng trinh cng cng.
Nm 2010, c nuoc phi hung chiu 6 con bo, 4 ot lu lon lich su tai min Trung cung voi
nng nong, han han, ret hai keo dai lam cht va mt tich 362 ngui, 490 ngui bi thuong,
6,000 ngi nha bi pha huy, gn 500,000 ngi nha va 300,000 ha lua, hoa mau bi ngp lt, hu
hai. Uoc tinh thit hai v vt cht khong 16,000 ty ng
2
.
Tac ng cua bin i khi hu toan cu o Vit Nam uoc gioi hoc thut va cac co quan h
tro phat trin quc t cp t rt som. Truoc thi im ma Vit Nam tham gia ky Nghi inh
thu Kyoto (1998), co mt s nghin cuu/anh gia du bao v tac ng cua BDKH toi Vit
Nam. Nm 1994, Ngn hang Phat trin Chu A (DB) xp Vit Nam nm trong nhom
quc gia co nguy co tn thuong cao do tac ng cua hin tuong bin i khi hu va nuoc
bin dng. Thang 12 nm 1998, Vit Nam tham gia ky Nghi inh thu Kyoto va chinh thuc
ph chun Nghi inh thu nay vao thang 9/2002.
Nm 2003 anh du buoc t pha u tin trong mi quan tm chung cua Vit Nam i voi
hin tuong BDKH Cng b Bao cao Quc gia u tin cua Vit Nam tho Hip inh khung
v Bin i Khi hu cua Lin hip quc (SRV, MONRE, 2003).
1
http//www.thoititnguyhim.nt
2
http//www.thoititnguyhim.nt/
11
Nm 2004, Vit Nam cng b Bao cao Quc gia v Gim thiu rui ro thin tai (SRV, 2004).
Cung trong nm nay, Thu tuong Chinh phu cng b Quyt inh v 'G8nh h2)ng Chi!n &23-
Hh:t triIn BJn /Kng ; Fit Lam hay cn goi la 'Ch2Mng trNnh Lgh8 $O 21 -Pa Fit Lam.
Ngay 17/12/2005, Thu tuong Chinh phu ban hanh Quyt inh s 35/2005/TTg v vic huong
dn thuc hin Nghi inh thu Kyoto o Vit Nam. Va c th hoa hon nua, ngay 6/4/2007,
Thu tuong Chinh phu ra Quyt inh s 47/2007/TTg ph duyt K hoach thuc hin Nghi inh
thu Kyoto trong giai oan 2007-2010.
Nm 2007, Vit Nam cng b Chin luoc Quc gia v phng chng, thich nghi va gim nhe
thin tai n nm 2020 (SRV, 2007). Ngay sau o, nm 2008 Vit Nam quyt inh thuc hin
Chuong trinh Mc tiu Quc gia ung pho voi BDKH (tho Quyt inh s 158/2008/QD-TTg
ngay 02/12/2008 cua Thu tuong Chinh phu).
Nhu vy, chi trong thi gian rt ngn, Vit Nam lin tip ban hanh cac vn bn chinh sach
lin quan n bin i khi hu va phng na gim nhe thin tai. Diu o cho thy mi quan
tm to lon cua Nha nuoc i voi hin tuong tu nhin va s co nhiu nh huong toi tt c
cac linh vuc cua t nuoc.
Cung trong thi gian o, nhiu nghin cuu/bao cao kho sat - anh gia cua cac t chuc khoa
hoc k thut, cac t chuc phat trin trong nuoc va quc t uoc cng b. Nhung s liu ma
cac bao cao anh gia hoc nghin cuu ua ra co th giup ngui oc hinh dung nhiu vn
lin quan n cac linh vuc chinh nhu tai nguyn mi trung, kinh t, vn hoa, giao dc va
chm soc suc kho cho nhn dn. Thng bao u tin cua Vit Nam v Bin i khi hu
(SRV, MONRE 2003) cho bit trong sut 30 nm va qua, muc nuoc quan trc doc tho b
bin Vit Nam co du hiu gia tng, B Tai nguyn va Mi trung uoc tinh n nm 2050
muc nuoc bin s gia tng thm 33cm va n nm 2100 s tng thm 1m. Voi nguy co nay,
Vit Nam s chiu tn tht mi nm chng 17 ti USD. Nhiu nghin cuu cua Vin Khoa hoc
Khi tuong, Thuy vn va Mi trung; Vin Khoa hoc thuy loi min Nam u co nhung nghin
cuu lin quan n bin i khi hu o Vit Nam. Rinr va cac cng su (2004) cng b mt
nghin cuu trn m hinh toan thuy luc phong oan cac din bin ngp lu o ng bng sng
Cuu Long (DBSCL) trong thi oan thang 8 n thang 11 voi kich bn muc nuoc bin dng
20cm va 50cm. Kt qu cho thy, ung ng muc ngp lu s mo rng tuong ung voi muc
nuoc dng 20cm va 50cm s la 25km va 50km v phia ha du Mkong. O giai oan u cua lu
(thang 8), muc nuoc trung binh vung DBSCL s gia tng thm 14.1cm (khi nuoc bin dng
20cm) va 32.2cm (khi nuoc bin dng 50cm). Dn ky inh lu (thang 10), muc gia tng muc
ngp tuong ung nay s la 11.9 cm va 27.4 cm.
Hanh va Furukawa (2007) dua vao nhung ghi nhn o tram o thuy triu o Vit Nam kt
lun v nhung bng chung cua su dng ln cua muc nuoc bin Trung binh mi nm muc
nuoc bin o Vit Nam tng trong khong 1.75 - 2.56mm. Dasgupta va cac cng su (2007)
cung cng b mt nghin cuu chinh sach (do Ngn hang Th gioi xut bn) xp Vit Nam
nm trong nhom 5 quc gia chiu nh huong cao nht do bin i khi hu. Tho o, tai Vit
Nam, hai ng bng sng Hng va DBSCL chiu nh huong nng nht. Khi nuoc bin dng
cao 1m, uoc chng 5.3 din tich tu nhin, 10.8 dn s, 10.2 GDP, 10.9 vung thi,
7.2 din tich nng nghip va 28.9 vung t thp s bi nh huong. Rui ro o DBSCL, bao
gm c han han va lu lt, s gia tng voi cac trn mua co cung cao va cac ngay han keo
dai (Ptr va Grt, 2008). Cac kt qu nghin cuu nay uoc Chuong trinh Phat trin cua
Lin hip quc - UNDP (2007) ghi nhn chinh thuc. Trn co so o, y ban Lin Chinh phu
v Bin i khi hu - IPCC (2007), qua phn tich va phong oan cac tac ng cua nuoc bin
dng o nhiu quc gia, cng nhn ba vung chu th uoc xp trong nhom cuc ky nguy co
do su bin i khi hu toan cu la vung ha du sng Mkong (Vit Nam), sng Gangs -
Brahmaputra (Bangladsh) va sng Nil (i Cp).
12
Trong khong thi gian 4 nm, t 2008 n 2011, nhiu t chuc nghin cuu va phat trin tip
tc cng b mt loat bao cao lin quan n bin i khi hu. Co th k n cac bao cao
nghin cuu in hinh nhu UN (2008) '+i)i / Bi!n i kh hQ' ; Fit Lam; CERED
(2008) 'Lg2Ri nghS0 / $O th-h Tng /)i 7i!n i kh hQ'; B Tai nguyn va Mi trung
(2009) 'U8-h 7n Bi!n i kh hQ'# n2)- 7iIn 9Vng -h0 Fit Lam; WB (2010) 'ThA W0-ia&
4imAn$i0n$ 0X Y9a6tati0n t0 C&imatA ChangA in FiAtnam; WB (2011) 'B:0 -:0 6h:t triIn
Fit Lam 211: .'n &Z ti ng'y[n thi[n nhi[n; v.v. Dim ang chu y la trong giai oan
nay, thay vi chi chuyn chu vao nghin cuu o khu vuc Trung b va DBSCL, nhiu nhom
chuyn gia danh su quan tm nhiu hon n khu vuc MNPB. Vi d CSDM (2009) 'Th-h
Tng /)i 7i!n i kh hQ': C:- thT tO 2' ti[n / &\ng gh]6 ; t^nh * +iang; SRD (2009)
'G:nh gi: nh' -_' /J th-h Tng / gim nh` Bi!n i kh hQ': Dt nghi[n -T' t(i t^nh B,-
U(n; CRE (2009) 'G%i 6ha /)i thi[n tai / 7i!n i kh hQ' 21b215; CRE (2011)
'C&imatA /'&nAra7i&ity an9 -a6a-ity 0X Athni- min0ritiA$ in thA n0rthArn m0'ntain0'$ rAgi0n
0X FiAtnam.
Tho di tac ng cua bin i khi hu va cac hin tuong thi tit cuc oan trong vng 30
nm tro lai y, co quan khi tuong thuy vn xy dung h thng biu kha chi tit v su
thit hai do thin tai va cac hin tuong khi hu cuc oan gy ra (Ph lc 1). Nhin vao h
thng biu o, khng th phu nhn rng, khu vuc min Trung va Ty Nam b la nhung ia
phuong nhay cm nht i voi bin i khi hu va cac hin tuong thi tit cuc oan. Dy la
nhung khu vuc ma thin tai doa hang nm, co th nh huong trn din rng va tac ng
n ng o dn cu cung nhu cac co so kinh t - vn hoa. Tuy nhin, cung trn biu o,
co th d dang nhn thy nhung thit hai to lon ma khu vuc min nui phia Bc phi ganh
chiu. Mc du cac s liu tuyt i khng th so sanh uoc voi min Trung va Ty Nam b,
nhung nu cn cu trn s dn, tng thu ngn sach tai ia phuong va su yu kem c huu cua
co so ha tng min nui phia Bc, o lai la nhung thit hai chim ty l rt lon. Mt khac, y la
khu vuc ma ng bao dn tc thiu s - i tuong thuc nhom x hi nhay cm, d bi tn
thuong - chim toi hon 62 dn s, nhung h ly x hi do BDKH ua n lai cang lon.
Dim lai cac nghin cuu/anh gia trn y co th thy rng, ngay tai nhung khu vuc uoc
coi la it nhay cm o Vit Nam, BDKH cung vn la mt vn ni cm, cn uoc tip tc tim
hiu su hon c duoi goc khoa hoc cung nhu thuc tin. Do cung la ly do chinh nghin
cuu nay uoc t chuc thuc hin.
]( M>4 6*/J AB CT* 6^_,2 ,2+*/, 43J
Vic ung pho voi bin i khi hu va thm hoa thin tai i hoi su n luc cua toan dn. Va
trong thuc t, ngui dn - vn hang ngay phi i mt voi su thay i tht thung cua thi
tit - lun vn dng cac tri thuc truyn thng cua minh, ua ra nhung sang kin nhm gim
thiu nhung tac ng tiu cuc do cac hin tuong tu nhin mang lai. H thng chinh sach h
tro/can thip cua nha nuoc lun i sau/chm hon cac din bin thuc tin. Vn t ra o y
la Liu cac chinh sach o co phu hop voi hoan cnh thuc t, co ap ung uoc nhu cu cua
ngui dn va phat huy uoc tinh tich cuc chu ng sang tao cua ho mang lai kt qu nhu
mong oi hay khng? Do vy, mc tiu chinh cua nghin cuu nay la phi chi ra uoc nhung
bt cp cua chinh sach h tro ngui dn trong vic thich ung va gim thiu tac ng tiu cuc
cua bin i khi hu, tim hiu nguyn nhn va xut cac khuyn nghi gii phap nhm khc
phc tinh trang o.
Cn cu vao mc tiu uoc xac inh nhu trn, nhom tu vn xac inh i tuong nghin cuu
gm 3 nhom co bn i) Nhung biu hin c th cua BDKH o khu vuc MNPB; ii) Cac sang
kin cua ngui dn cac DTTS min nui phia Bc trong vic ung pho bin i khi hu, phng
nga/gim nhe thin tai; va iii) H thng chinh sach cua Nha nuoc trong vic h tro ngui
13
dn nhm thich ung va gim thiu tac ng tiu cuc cua BDKH. Nhung phat hin chinh s
uoc chi ra trong qua trinh so sanh quan h tuong tac giua 2 h thng nay.
`( CaJ +b* ,2+*/, 43J
Lin quan n chu bin i khi hu va cac hin tuong thi tit cuc oan o khu vuc min
nui phia Bc co rt nhiu vn ang uoc t ra. Tuy nhin, trong khun kh cua nghin
cuu nay, nhom tac gi chu yu tp trung tr li cho mt cu hoi lon Lam th nao cac
chinh sach cua Nha nuoc co th phat huy uoc tinh chu ng sang tao cua ngui dn cac
DTTS min nui phia Bc trong vic thich nghi va ung pho voi su bin i khi hu toan cu?
D tr li uoc cu hoi o, cac cu hoi nghin cuu c th cn uoc gii ap la
- Nhung biu hin chinh cua BDKH o min nui phia Bc la gi?
- BDKH co th mang lai nhung tac ng tiu cuc gi va ai la nhung ngui d bi tn
thuong nht?
- Ngui dn cac DTTS o min nui phia Bc co nhung sang kin gi nhm thich ung
va gim thiu tac ng tiu cuc cua BDKH?
- Vic ap dng cac sang kin cua ngui dn co th co nhung thun loi/co hi va kho
khn/thach thuc gi?
- Cac chinh sach h tro/can thip cua Nha nuoc hin co nhung bt cp gi trong vic h
tro ngui dn thich ung, gim thiu tac ng tiu cuc cua BDKH?
- Lam th nao co th khc phc uoc tinh trang o?
c( P+d; A* AB ,2JD, 6B* e*fJ ,2+*/, 43J
Nghin cuu uoc thuc hin trong pham vi cac DTTS o min nui phia Bc, tinh t tinh Ha
Binh tro ra. Nghin cuu dua trn co so phn tich 2 ngun tai liu chinh i) Tai liu thanh vn,
bao gm cac nghin cuu cung nhom chu uoc thuc hin, h thng chinh sach uoc
ban hanh va cac bao cao thuc hin chinh sach cua TW va ia phuong; va ii) Ngun tai liu so
cp thu thp uoc qua chuyn nghin cuu in d tai tinh Ha Giang va rut trong s tay ca
nhn cac nha tu vn.
g( hJ), C*R; 6*LF 4Q,, F+^-,2 F+7F ,2+*/, 43J AB i+J,2 F+a, 6S4+
Nghin cuu uoc thuc hin dua trn quan im tip cn tng th h thng Phn tich ng b
ngun tai liu thanh vn, tu liu/thng tin luu tru; i chung, so sanh giua chinh sach voi
thuc tin thuc hin cac k hoach can thip cua nha nuoc trong ung pho voi bin i khi hu,
phng nga va gim nhe thin tai. Trong qua trinh nghin cuu, nhom tu vn tun thu cht ch
3 nguyn tc co bn i) Tn trong su a dang/khac bit; ii) D cao ting noi ngui trong cuc;
va iii) Coi ngui dn la chu th sang tao/tich cuc. Mt khac, thanh vin cua nhom tu vn
uoc huy ng t cac chuyn nganh nghin cuu khac nhau, vi th vic phn tich vn tho
huong kt hop lin - a nganh uoc thuc hin nhu mt l uong nhin.
Voi quan im nhu vy, nghin cuu uoc thuc hin chu yu dua trn cac phuong phap sau
Phn tich va din dich thng tin co uoc t cac ngun tai liu chu vit (cac vn bn
chinh sach, bao cao so kt/tng kt chinh sach, cac nghin cuu khoa hoc, tai liu
nghin cuu thuc ia cua cac nhom chuyn gia thuc nhiu linh vuc khac nhau).
Danh gia tac ng cua BDKH co su tham gia tai cac tinh min nui phia Bc.
Phuong phap so sanh/kim chung (giua cac ngun tai chu vit voi tai liu so cp,
giua cac tai liu so cp o cac ia phuong khac nhau).
14
Quy nap (ua ra cac mnh khai quat hoa t su phn tich/din dich, so sanh).
Tham vn chuyn gia, cac nha qun ly va can b chuyn mn o Trung uong va ia
phuong, cac can b chuong trinh/du an cua cac t chuc quc t (thng qua phong
vn su va Hi nghi tham vn).
j( T*L, 6W0,+ ,2+*/, 43J
Ngun tai liu thuc chu bin i khi hu va phng nga/gim nhe thin tai o Vit Nam
kha phong phu. Sau khi co trong tay cac tai liu cn thit, nhom tu vn tin hanh phn
loai thanh cac tp tin i) Kin thuc chung v bin i khi hu toan cu, thm hoa thin tai va
nhung biu hin chinh o Vit Nam; ii) Cac sang kin cua ngui dn cac dn tc thiu s min
nui phia Bc - dua trn h thng tri thuc bn ia - trong vic ung pho voi su thay i tht
thung cua thi tit; va iii) H thng chinh sach h tro/can thip cua Nha nuoc trong vic
ung pho bin i khi hu, phng nga va gim nhe thin tai (bao gm c cac vn bn phap
quy, cac vn kin du an va bao cao anh gia kt qu thuc hin chinh sach.).
Sau khi hoan thanh vic phn tich cac tai liu thanh vn, nhom tu vn tin hanh mt cuc
kho sat thuc ia tai tinh Ha Giang nhm thu thp cac tai liu thu cp va b sung cac in
cuu. Ngoai ra, cac tu vn cn b sung thm cac tu liu/in cuu co uoc t cac cuc iu tra
ca nhn o cac tinh Din Bin, Yn Bai va Bc Kan.
k( Hd, 4+L 4\) ,2+*/, 43J
Ngun tai liu thanh vn thuc chu bin i khi hu va phng nga gim nhe thin tai - co
so du liu chu yu cua nghin cuu nay - qua lon, trong khi o thi gian quy inh cho nghin
cuu lai ngn, vic oc/phn tich/din dich cua nhom tu vn gp nhiu kho khn va kho tranh
khoi so sut. Min nui phia Bc rng lon, thuc 2 ia khi khac nhau (Dng Bc thuc ia
khi Hoa Nam, Ty Bc thuc ia khi Shan - Thai), chiu nh huong cua 2 dang khi hu
khac nhau (Dng Bc thuc dang khi hu ai duong, chiu nh huong su sc cua gio mua
ng bc va gio nm nam; Ty Bc la kiu khi hu lc ia, chiu nh huong lon cua gio ty
kh nong); trong khi o, vic nghin cuu thuc ia chi uoc tin hanh ng b o Ha Giang
khin cho tinh ai din tiu vung tu nhin va vn hoa cua cac in cuu khng cao.
Mt khac, trong khu vuc min nui phia Bc, Qung Ninh la tinh duy nht va co rng nui,
va co bin o. Dy cung la ia phuong co nhiu dn tc thiu s sinh sng (Tay, Nung,
Hmng, Dao, Hoa, Ngai va San Diu) va mt b phn trong s o sng ngay tai vung duyn
hi va huyn o Vn Dn. Nghin cuu s co uoc cai nhin toan din/bao quat hon nu cac
tu vn uoc tao iu kin n tim hiu/anh gia tai khu vuc nay.
15
B. KT QU NGHIN CU
C+^-,2 I( KHI hUT V Tl NHImN, KINH T V no HI VpNG MNPB
8(8( S- e^_4 A[ C*[J i*f, 6q ,+*/,
Min nui phia Bc Vit Nam bao gm 15 tinh Ha Binh, Son La, Phu Tho, Din Bin, Lai
Chu, Lao Cai, Yn Bai, Tuyn Quang, Thai Nguyn, Ha Giang, Bc Kan, Cao Bng, Lang
Son, Bc Giang va Qung Ninh. Dy la khu vuc tp trung cac khi son nguyn co cao,
huong nui va muc chia ct khac nhau. Thuc t, khu vuc min nui phia Bc lun uoc chia
thanh 2 tiu vung tu nhin va cung la 2 vung vn hoa Dng Bc va Ty Bc.
Vung Dng Bc la mt phn cua ia khi Hoa Nam, thuc cht nm o phia bc va ng bc
khu vuc Ha Ni. Qung Ninh la tinh cuc ng cua vung Dng Bc, nm ngay canh Vinh Bc
b, nhung ranh gioi ia ly phia ty cua vung Dng Bc khng thuc su r rang. Giua cac nha
ia ly/ia cht hoc Vit Nam chua co su thng nht trong vic ly sng Hng hay ly dy
Hoang Lin Son lam ranh gioi giua Dng va Ty Bc.
Vung Dng Bc uoc gioi han v phia bc boi bin gioi Vit - Trung, phia nam la dy nui
Tam Do va ng bng chu th sng Hng. Phn phia ty cua Dng Bc uoc gioi han boi
thung lung sng Hng va thuong ngun sng Chy, co cao lon hon, uoc cu tao boi a
granit, a phin va cac cao nguyn a vi. Phia ng va nam la vung nui va trung du voi
nhiu khi nui va dy nui a vi hoc nui t. Phn phia bc sat bin gioi Vit-Trung la cac
cao nguyn ln luot t ty sang ng gm cao nguyn Bc Ha, cao nguyn Qun Ba va cao
nguyn Dng Vn. Hai cao nguyn u co cao trung binh t 1,000-1,200m, ring cao
nguyn Dng Vn cao toi 1,600m. Dng Bc cung co mt s ng bng nho hep nhu Tht
Kh, Lang Son, Lc Binh, Cao Bng. Phia ng, t trung du sng Gm tro ra bin, thp hon
co nhiu dy nui hinh vng cung quay lung v huong ng ln luot t ng sang ty la vng
cung Sng Gm, Ngn Son-Yn Lac, Bc Son va Dng Triu. Cac dy nui vng cung nay
hu nhu u chm ui lai o Tam Do. Phia ty nam, t Phu Tho, nam Tuyn Quang, nam
Yn Bai va Thai Nguyn, thp dn v phia ng bng. Ngui ta qun goi phn nay la "vung
trung du". D cao cua phn nay chng 100-150m. Vung bin Dng Bc co nhiu o lon
nho, chim gn 2/3 s luong o bin cua Vit Nam; nui moc c trn bin, tao thanh cnh
quan Ha Long ni ting.
Vung Dng Bc co nhiu h thng sng sui, trong o co cac sng lon nhu sng Hng, sng
Chy, sng L, sng Gm (thuc h thng sng Hng), sng Cu, sng Thuong, sng Lc
Nam (thuc h thng sng Thai Binh), sng Bng, sng Bc Giang, sng Ky Cung. Cac
sng sui chy qua cao nguyn phia bc (nhu sng Nho Qu chy qua cac huyn Dng Vn
va Meo Vac cua tinh Ha Giang) tao ra mt s hem nui dai va su.
Dng Bc va chiu nh huong cua khi hu ai duong, va chiu nh huong cua gio mua ng
bc, kh va lanh. Do ia hinh cao, o phia bc lai co nhiu dy nui hinh canh cung mo ra o
phia bc, chm u v Tam Do nn vao mua ng vung nay co gio bc thi manh, thi tit
tro nn rt lanh. Vung nui o Lao Cai, Ha Giang, Cao Bng, Lang Son co th co luc nhit
xung duoi 0
0
C va co tuyt roi.
Vung Ty Bc, v mt cu truc ia tng thuc ia khi Shan - Thai. Dia hinh Ty Bc bi ct
xe du di, him tro, co nhiu khi nui va dy nui cao chay tho huong ty bc-ng nam.
Dy Hoang Lin Son dai toi 180km, rng 30km, co nhung inh nui cao t 2,800 n 3,000m.
Dy nui Sng M dai 500km, co nhung inh cao trn 1,800 m. Giua hai dy nui nay la vung
i nui thp thuc ia mang sng Da. Ngoai sng Da la sng lon, vung Ty Bc chi cn co
nhiu sng nho va sui (Nm Na, Nm Rm, Nm Muc, va thuong du sng M). Trong ia
mang sng Da cn co mt dy cao nguyn a vi chay t Phong Th n Thanh Hoa, uoc
16
chia nho thanh cac cao nguyn nhu Ta Phinh, Mc Chu va Na Sn. Vi la ia mang, vung vo
rt ng cua trai t, nn Ty Bc la vung co nguy co ng t cao nht Vit Nam. Ty Bc
cung ni ting voi cac bn ia tru phu nhu Din Bin (Mung Thn), Nghia L (Mung L),
Than Uyn (Mung Than) va Phu Yn (Mung Tc).
Ty Bc thuc dang khi hu lc ia. Do nh su ngn cach cua dy Hoang Lin Son, phn lon
cac tinh Ty Bc it chiu nh huong cua gio mua ng bc. Nhung vao khong t thang 3 n
thang 5 hang nm, hu ht cac ia phuong Ty Bc u it nhiu chiu nh huong cua gio ty
(gio Lao), kh va nong.
Mc du uoc phn thanh 2 tiu vung, nhung c Dng va Ty Bc u co chung c im la
nm trong vanh ai khi hu nhit oi, mt nm chia thanh 4 mua (xun, ha, thu va ng), s
ngay nng nhiu, tng nhit hang nm cao nhung khong cach cuc nhit giua mua ha va
mua ng kha lon; m cao, luong mua nhiu va hang nm mua thung tp trung trong
khong thi gian t thang 5 n thang 9. Chinh vi vy, nhung din bin phuc tap cua thi
tit/khi hu thung din ra tho mua Mua ng co th co nhung ot ret m/ret hai keo dai,
it mua nn d dn n tinh trang han han/thiu nuoc; mua mua co th co nhung ot mua lon
tp trung trong khong thi gian ngn, d dn n tinh trang xoi mn/sat lo t, lu lt cc b,
lu ng va lu quet.
C Dng va Ty Bc truoc y u co ch phu cao. Thm thuc vt va h ng vt phong
phu v chung loai, tinh a dang sinh hoc in hinh cho khu vuc. Trong khong thi gian t
nhung nm 1960 n 1980, thm thuc vy o MNPB bi suy gim trm trong. Nh cac chuong
trinh phat trin lm nghip ma nha nuoc t chuc thuc hin, n nay ch phu cua khu vuc
vuot qua ngung 40. Tuy nhin, phn lon din tich rng hin nay u it gia tri, k c v
kinh t cung nhu v a dang sinh hoc. Su suy thoai cua din tich rng cung uoc xm nhu
mt trong nhung nguyn nhn chinh dn n su gia tng nh huong tiu cuc cua bin i khi
hu va cac hin tuong thi tit cuc oan.
8(<( MZr ,s6 i+7* tJ76 A[ 474 Va, 6E4 6+*RJ IT ;*[, ,u* F+S) BM4
[\]\[\ ^* 2,(B *I &P_ <M N`5 ZU
Min nui phia Bc la ia ban sinh sng cua gn 30 tc ngui thiu s thuc nhiu nhom ngn
ngu khac nhau Vit - Mung (ngui Mung), Thai - Ka-ai (Tay, Nung, Thai, Giay, B Y,
Lao, Lu, La Ha, La Chi, San Chay, C Lao, Pu Peo), Tang - Min (L L, La Hu, Phu La, Ha
Nhi, Cng, Si La), Hmng - Dao (Hmng, Dao, Pa Then), Mn - Khmr (Khang, Xinh Mun,
Kho Mu, Mng) va Han (Hoa, Ngai, San Diu). Tho s liu Tng iu tra dn s nm 2009,
cac dn tc thiu s chim khong gn 62 tng dn s cua c khu vuc min nui phia Bc.
Tuy nhin, su phn b cua ho o cac tinh khng ng u. Cac tinh co ng ng bao dn tc
thiu s hon c (chim 50 dn s chung tro ln) la Cao Bng, Ha Giang, Bc Kan, Lang
Son, Lai Chu, Din Bin, Son La, Ha Binh, Lao Cai, Tuyn Quang va Yn Bai. Cac ia
phuong cn lai (Phu Tho, Bc Giang, Thai Nguyn va Qung Ninh) ng bao dn tc thiu
s chi chim ty l duoi 50. Muc chnh lch giua nhom co ty l cao va nhom co ty l dn
tc thiu s thp la rt lon Tai Cao Bng, ng bao dn tc thiu s chim toi 95, nhung o
tinh Qung Ninh, dn tc thiu s chi chim khong 11.
Mt s tc ngui o min nui phia Bc cn uoc chia thanh cac nhom ia phuong hoc nhom
dn tc hoc Tc ngui Thai co cac nhom Thai Dn, Thai Trng; ngui Tay co nhom Pa Di,
Thu Lao, Tay Bc (Tay Can) va Tay Nm (Tay Nuoc); ngui Nung co cac nhom nhu Nung
Din, Nung Li, Phan Slinh, Nung Inh, Nung n va Nung Chao; ngui Hmng co cac nhom
chinh la Hmng Hoa, Hmng Dn, Hmng Trng, Hmng Xanh; ngui Ha Nhi co cac nhom
C Ch, La Mi va Ha Nhi Dn; ngui Phu La uoc chia thanh 2 nhom Pu La va Xa Pho;
ngui La Hu co cac nhom La Hu Na (Dn) va La Hu Su (Vang); San Chay co 2 nhom la Cao
17
Lan va San Chi, v.v... Truyn thng vn hoa cua cac nhom ia phuong hoc nhom dn tc
hoc thuc mt tc ngui co th rt khac nhau. Co nhiu trung hop, cac nhom cua cung mt
tc ngui nhung khng hiu ngn ngu cua nhau. Vi d, nhom Tu Di o Lao Cai uoc coi la
mt nhom ia phuong cua tc B Y, nhung ho lai khng th giao tip uoc voi b phn
ngui B Y ang sinh sng tai Ha Giang; nhom Cao Lan va nhom San Chi (thuc tc San
Chay) gn nhu thuc 2 ho ngn ngu hoan toan khac nhau (ngn ngu Cao Lan gn gui ting
Tay - Thai, ngn ngu San Chi gn ting Han hon); nhom Pu La va nhom Xa Pho cua tc
ngui Phu La co th uoc coi nhu 2 tc ngui ring bit vi trong thuc t, rt kho co th tim
thy nhung c im chung c trong y thuc tu giac tc ngui th hin qua tn tu goi/tn goi,
phuong thuc muu sinh, vn hoa vt cht, t chuc x hi va vn hoa tinh thn.
Da s ngui dn cac tc ngui thiu s min nui phia Bc u sinh sng o khu vuc nng
thn. Ngay c o cac ia phuong ma dn tc thiu s chim s ng, tai cac thi hoc khu
vuc thi tu, chua hn ho chim ty l cao hon ngui Kinh. Tinh trang cu tru nay xut hin
tai cac tinh ly/huyn ly min nui t truoc nm 1954, nhung c bit uoc y manh t nhung
nm u 1960 khi chinh phu thuc hin chuong trinh ua ngui Kinh t cac tinh ng bng
ln khai hoang min nui.
Mt c im d nhn thy nua la phn lon cac tc ngui thiu s o min nui phia Bc u
khng co lnh th ia ly ring bit, tinh trang xn cu/cng cu la ph bin. Tai nhiu huyn,
khng chi co hin tuong xn cu/cng cu trong pham vi huyn/x ma thm chi c o cp thn
bn. Truoc y, qua trinh xn cu/cng cu chi thy o cac dn tc thiu s voi nhau, sau ngay
ha binh lp lai (1954), nhiu nhom ngui Kinh o cac tinh ng bng sng Hng i khai
hoang/xy dung vung kinh t moi xn cu/cng cu voi cac dn tc thiu s tai ch, tao nn
nhung buc tranh a sc mau. Tinh trang xn cu/cng cu gop phn y nhanh qua trinh
giao luu/tip bin giua cac cng ng tc ngui. Dng thi, vic trao i hn nhn giua cac
dn tc thiu s voi nhau, giua ngui dn tc thiu s voi ngui Kinh ngay cang nhiu hon
khin cho cu truc dn s-tc ngui o nhiu noi bi bin dang ang k.
[\]\]\ T9 *'@* *'75' &PD a bc 'H, <M <d5 2X Ze 'f8 &P8WX5 &'U5+
Trong x hi truyn thng cua hu ht cac tc ngui thiu s min nui phia Bc, lang bn la
on vi t chuc x hi co so. Ngoai tr ngui Thai, ngui Tay va ngui Mung, i voi tt c
cac tc ngui cn lai, lang bn cung la t chuc x hi cao nht. Quy m cua cac lang bn
thung thuc loai va va nho, chi khong 30-70 h gia inh voi vai trm nhn khu. Tuy vy,
mi lang bn u co nhiu dng ho chung sng, quan h lang ging tn tai song song voi
quan h huyt thng; mi lang bn u la mt on vi x hi tu qun, co thit ch va lut tc
ring. Truoc nm 1954, thanh phn dn cu trong cac lang bn lun thun nht, mi lang bn
chi co mt tc ngui chung sng. Di voi mt s tc ngui, thm chi 2 nhom dn tc hoc
cung khng bao gi chung sng trong mt lang bn (ngui Dao la trung hop in hinh,
thanh vin thuc 2 nhom khac nhau khng bao gi xn cu trong mt lang bn). Hin tuong
xn cu/cng cu t 2 tc ngui trong mt lang bn tro ln chi xut hin sau nay, cung voi su
xao trn dn cu do chinh sach cua nha nuoc. Truoc y va thm chi la cho n thi im hin
tai, cac hoat ng kinh t, sinh hoat vn hoa, x hi va tn giao trong cac lang bn u co su
chi phi va iu hanh cua lut tc cung nhu cac thng l x hi. Lut tc la cac quy inh co
tinh cht ch tai, cn thng l uoc hinh thanh t nhung thoi qun, co nh huong toi s ng
trong cng ng. Mc du cung co nhung quy inh v xu phat bng tin hay hin vt, lut tc
cua cac lang bn vn thin v giao dc, rn va huong n su ha gii hon la su trng phat.
Ring cac thng l, tuy khng co cac quy inh mang tinh ch tai, nhung thng qua du lun x
hi vn co nh huong rt lon n i sng cng ng.
Trong x hi truyn thng cua a s cac tc ngui min nui phia Bc, giua cac lang bn chi
co quan h lin lang - quan h ng ng giua cac on vi x hi ng cp. Tuy nhin, o cac
18
tc Thai, Tay va Mung, ngoai quan h lin lang, cn co cac m hinh chinh tri - x hi lon
hon, vi d nhu m hinh 'mung o ngui Thai va ngui Mung hoc ch 'qung o
ngui Tay. Do la mi quan h siu lang, la nhung hinh thuc so khai cua nha nuoc. Mi
'mung hay 'qung uoc hinh thanh trn co so cua mt vai chc lang bn, nhung u co
pham vi lnh th va h thng lut tc ring. Dung u 'mung va 'qung la cac chua t
th tp va ng thi cung la chu linh hn` cua toan vung lnh th. Thanh phn cu dn trong
cac t chuc siu lang cua ngui Mung kha thun nht; nhung cac 'mung cua ngui Thai
hay 'qung cua ngui Tay thung co thm nhiu lang bn cua mt s tc ngui thiu s
khac. Quan h lang, lin lang va siu lang tao nn mi trung dung dung y thuc tu giac, luu
giu va phat trin vn hoa tc ngui. Trong c h thng chinh tri x hi lang, lin lang va siu
lang, ngui gia va nhung ngui hanh ngh tn giao - nhung ngui co nhiu kin thuc v lut
tc va tri thuc ia phuong v cac mt vn hoa, x hi va i sng kinh t cua cng ng - co
vai tr quan trong c bit.
Mc du cac tc ngui o min nui phia Bc u khng co lnh th ring, nhung mi lang bn
truyn thng u co mt pham vi cu tru uoc xac inh - bao gm t o, t canh tac, cac loai
rng/t rng va cac ngun nuoc. Ch so huu trong khun kh lang bn la su thng nht
cua 2 mt i lp So huu cng ng i voi cac ngun luc tu nhin va so huu tu nhn i
voi thanh qu lao ng cua mi gia inh. Lut tc cua moi tc ngui u quy inh Quyn so
huu i voi cac ngun luc tu nhin trong pham vi lnh th mi thn lang bn lun thuc v
tp th cng ng. D bo v quyn so huu y, co nhung 'tho uoc trong pham vi cng
ng va kt qu cua no chinh la cac b lut tc va thng l x hi uoc duy tri t nhiu i.
Vic m bo cac quyn cua mi thanh vin trong cng x lun uoc coi la mt trong nhung
tiu chi ao uc va chun muc ung xu x hi. D lut tc hay cac thng l uoc duy tri va co
hiu luc cn thit, cac thit ch tu qun uoc hinh thanh. Hoat ng cua cac thanh vin trong
thit ch tu qun xua khng chi chiu su giam sat cua cng ng ma cn bi rang buc boi ni
am nh v su giam sat cua thn linh, cac th luc siu nhin va mc cm ao uc gn voi lng
tu trong. Chinh vi th, mc du hoat ng phi loi nhun, nhung cac thanh vin trong b may tu
qun lang bn xua u co y thuc trach nhim cao. Di voi mi ngui dn, y thuc v su tun
thu cht ch lut tc va cac thng l tro thanh np sng tu giac. Trai voi iu o, ngui ta
co th bi cng ng rung bo va o cung la ni am nh thung xuyn i voi mi ngui.
[\]\g\ H3G& 2H5+ :,5' &0 &P8WX5 &'U5+
Di voi tt c cac DTTS o nuoc ta noi chung, o MNPB noi ring, tu nhin chinh la nn tng
quan trong nht hinh thanh nn khng gian vn hoa x hi tc ngui. Truoc ht, o la
nhung yu t u vao co bn cac sinh k uoc thuc hin. Moi hoat ng kinh t truyn
thng cua ngui dn u uoc hinh thanh va phat trin trn co so cua cac c im mi
trung tu nhin noi ho cu tru. Ho lun c gng tim hiu co gii phap thich ung - va co
th khai thac, va gin giu cac ngun luc tu nhin. Qua trinh o uoc lp i lp lai hang nm
tho chu ky p i mua v cua thi tit khi hu. T o, nhung hiu bit cua con ngui v tu
nhin uoc uc kt va tich lu ngay mt nhiu hon, phuong thuc thich ung voi tu nhin ngay
mt tt hon, cac k nng khai thac tu nhin ngay cang thich hop hon, vic qun ly tu nhin
ngay mt hop ly hon. Vn hoa tc ngui uoc hinh thanh va bi p t chinh qua trinh o.
Voi tu cach la chu th cua khng gian kinh t - vn hoa va x hi, ngui dn cac DTTS
khng tach khoi tu nhin, khng i lp voi tu nhin. Hon th nua, khi nn kinh t chua bi
nh huong nhiu cua thi trung, muc quan h cua ho voi tu nhin cang su sc.
Gn voi mi trung tu nhin co tinh a dang sinh hoc cao, t lu ngui dn cac dn tc thiu
s MNPB lun duy tri cac m hinh a dang sinh k. Cac nhom tc ngui sng o vung nui
thp hoc o cac thung lung chn nui (nhu Tay, Nung, Thai, Mung, San Diu) va lam rung
nuoc/rung bc thang, va tn dng cac mnh nuong trn cac sun i gn noi cu tru
19
trng trot cac loai nng sn ngoai lua nhu chui, bng, sn, u u, mia, ng, khoai b sung
cho nn kinh t tu cp tu tuc cua gia inh. Trong khi o, m hinh nng nghip chu yu cua
cac nhom DTTS sng tai cac vung cao (Hmng, L L, Phu La, Ha Nhi, La Hu, v.v...) la
canh tac nuong ry (gio tria lua nuong va trng cac loai hoa mau). Voi m hinh nay, ngui
dn phat hoang cac mnh nuong trong pham vi so huu cua cng ng trng trot trong vai
nm. Sau o, ho hoang cac mnh nuong cu bac mau khong t 10 n 20 nm u t
phc hi phi ri quay lai canh tac tip. Nu nhu o cac chn rung nuoc va rung bc
thang, lua la cy trng duy nht thi trn cac mnh nuong ry, a canh va xn canh la m hinh
trng trot ph bin. Ngay tai cac nuong lua, ngui dn cung thung gio thm bu, bi hoc
cac loai dua; phn t bao quanh nuong uoc trng cac loai hoa mau nhu ng, khoai, rau va
cy thuc. Ngui dn thung gii thich rng, bu, bi hay dua la nhung loai cy giu hn lua,
nu khng trng xn, lua s khng co bng. Nhung duoi goc nhin cua cac nha nng hoc, cac
loai cy ho bu uoc trng xn lua chinh la nhm mc ich giu m cho t. Do cung la mt
kin thuc truyn thng cn uoc quan tm trong bi cnh ngay nay.
Ngoai trng trot, cac dn tc thiu s MNPB cn co nhiu hoat ng sinh k b tro khac nhu
chn nui, lam ngh thu cng gia inh, sn bt hai luom va trao i hang hoa. Cac loai gia
suc, gia cm uoc nui khng chi lam thuc n hay nhu mt hinh thuc tich luy ma cn
uoc dung cho cac hoat ng vn hoa, tn giao tin ngung cua gia inh va cng ng. Tt c
cac nghi l tin ngung (tho chu ky mua v, trong chu trinh i ngui nhu sinh e/t tn
con/cuoi hoi/ma chay, cu an hay cung boi chua bnh) u co vt hin sinh (lon, ga, vit hoc
tru, b, d). Trong mt s truyn thng vn hoa, vt nui trong gia inh, c bit la gia suc
lon co sng, cn uoc xm nhu la mt tiu chi phn loai giau ngheo giua cac gia inh. Cac
ngh thu cng gia inh truyn thng cua cac tc ngui thiu s MNPB chu yu chi phc v
nhu cu tu thn. Nhiu ngh trong o phn anh rt r tm thuc huong rng/gn voi rng nhu
ngh ch tac g, lam my tr an... Dc bit, kinh t tu nhin/sn bt hai luom truoc y
co vai tr rt quan trong i voi mi gia inh va cng ng. Ngui dn cac tc ngui thiu s
MNPB khng chi bit khai thac lm/th sn t rng (g lam nha, cui un, rau xanh, thit
thu rng, cy thuc, v.v.) ma cn rt gioi trong vic anh bt ng vt thuy sinh phc v
i sng. Vic giao thuong/trao i hang hoa giua cac dn tc hay khu vuc xut hin t rt
som va c bit phat trin manh o vung Dng Bc. H thng cho vung cao o y n nay vn
uoc xm la mt su c ao vn hoa.
[\]\h\ /, ZU5+ <S5 ';4 <M 2@* &,5
Truoc khi co hin tuong di cu at n Ty Nguyn, min nui phia Bc la khu vuc th hin
tp trung nht tinh a sc tc/a vn hoa. Bn canh tinh ng quy (cac cng ng ngui sinh
sng trong cung iu kin tu nhin co nhung net tuong ng trong vn hoa, nht la trong sinh
k/vn hoa muu sinh), do su chi phi su sc boi cac yu t lich su, tinh phn lp trong vn
hoa giua cac tc ngui th hin rt r. Diu nay uoc phn anh trong tt c cac hinh thuc biu
at cua vn hoa, vt th cung nhu phi vt th Nha cua, trang phc, m thuc, vn hoc truyn
ming va cac hinh thuc din xuong dn gian.
Duc tin cua mi tc ngui thiu s min nui phia Bc u la nhung phuc hop quan nim n
chua nhiu tri thuc va cach din gii khac nhau. Ho tin vao su tn tai cua nhiu th gioi, bn
canh th gioi thuc, cn co cac th gioi o - th gioi cua linh hn t tin, cua cac vi thn linh
va ma quy. Trong vn ngn ngu cua minh, mi tc ngui u co h thng quan nim/khai
nim v 'linh hn, 'thn linh va 'ma quy. Tho cach din gii cua ho, cuc sng cua mi
ngui u bao gm 2 phn, thn xac va hn via; mt via thi co th chi bi m au, nu cu
cung ly lai via thi vn co th sng uoc, nhung mt hn la ngui s cht. Hn ngui sau khi
cht bin thanh linh hn va thung ng o noi th cung trong nha. Khng chi co ngui, ma c
cac loai ng-thuc vt cung co linh hn. Thn linh co nhiu loai, lin quan n tt c cac hin
20
tuong tu nhin ma con ngui co th quan sat hoc cm nhn uoc. Thn linh va cac loai ma
quy khac nhau co th ng o tng tri, cung co th ng o tng t, cung co th gn voi cac
hin tuong tu nhin nao o nhu sng nui, c th... Gioi khoa hoc nhn vn goi o la tin
ngung van vt huu linh hay tin ngung a thn. Ngui ta tin rng, tt c cac vi thn u co
th gy nh huong i voi i sng con ngui o cac muc khac nhau, tt hoc xu, truc
tip hay gian tip, cho mt hoc cho nhiu ngui. Ngui nao kinh tin thn linh s nhn uoc
su phu h, nguoc lai, nu co su xuc pham nao o s phi chuc ly tai hoa. Thm hoa thin
tai, bnh tt hay su tht bat o cac lang bn thung uoc ly gii bng cac nguyn nhn lin
quan n thn linh, ma quy. Trong trung hop o, cu cung la vic khng th tranh khoi cua
tt c nhung ngui lin oi.
Dc bit, trong pham vi qun ly cua mi lang bn thung co mt hoc vai khu vuc uoc coi
la rng cm hay rng thing. Do co th la khu vuc rng-nghia ia cua lang bn, cung co th
la mt khu rng uoc coi la noi tru ng cua cac vi thn bo h cho cng ng. Di voi cac
khu rng nay, hang ngay ngui dn khng uoc phep khai thac phc v sinh k hay nhu cu
sinh hoat. O cac khu rng cm, hang nm cac lang bn thung t chuc nhung sinh hoat/thuc
hanh tn giao nhm ta on va cu an. Bn canh chuc nng/hay nup duoi vo boc tin ngung,
cac khu rng cm, rng thing thuc su co tac ng rt lon n i sng vt cht cua cng
ng. Cac nha sinh hoc thung nhin nhn o nhu mt hinh thuc bo tn cac ngun gn/a
dang sinh hoc. Nhung i voi ngui dn, trn ht o la su bo m chc chn cho ngun
nuoc sinh hoat va sn xut cua cng ng. Cn duoi goc nhin cua cac nha qun ly mi trung
hin nay, cac canh rng o co tac dng rt tich cuc trong vic chng xoi mn/suy thoai t,
ngn nga nguy co lu quet/lu ng, gim phat thi va iu chinh vi khi hu.
8(]( T+q4 6Wd,2 AB ,+U,2 6+74+ 6+34
Trong hon nua th ky qua, c bit t sau nm 1990 (uoc anh du bng Quyt inh 72 cua
Thu tuong Chinh phu v Chin luoc phat trin kinh t - x hi min nui va dn tc thiu s),
Dng va Nha nuoc thuc hin nhiu chinh sach nhm xoa oi gim ngheo va phat trin cac
khu vuc dn tc thiu s trn c nuoc. Nh o, b mt cua min nui Vit Nam noi chung,
vung MNPB noi ring co nhiu thay i lon. Tuy nhin, so voi vung ng bng, i sng
kinh t, vn hoa va mi trung o cac vung MNPB vn cn nhiu kho khn va thach thuc.
Nm 1998, trong mt cng trinh nghin cuu uoc xut bn voi tiu 'UhPng h0ng 6h:t
triIn ; -:- /1ng miJn n<i Fit Lam, Jamison va cac cng su khai quat nhung kho khn
va thach thuc thanh 4 vn , bao gm i) Ngheo oi; ii) Suc ep dn s; iii) Mi trung bi suy
thoai; va iv) Su ph thuc cua ngui DTTS vao cac h thng bn ngoai cung nhu su l hoa
cua nn kinh t cac DTTS. Hon 10 nm sau, trong nghin cuu v 'LghS0 ai -Pa -:- 9Vn t-
thiI' $% ; Fit Lam (2009), bng phuong phap inh luong, Bob Baulch va cac cng su cung
nhn manh n yu t ngheo oi va su gin cach ngay cang lon trong thu nhp va muc sng
giua ngui Kinh, ngui Hoa so voi cac tc ngui cn lai, trong o co cac tc ngui ang sinh
sng tai MNPB. Nm 2011, Vin Khoa hoc x hi Vit Nam (VSS) cng b nghin cuu
'+im nghS0 t(i Fit Lam: Thnh tO' / th:-h thT-. Khi phn tich bi cnh ngheo va dn
tc thiu s, nghin cuu nay cp n nhung kho khn chinh nhu su yu kem cua co so ha
tng, gii quyt vn lao ng vic lam, kh nng tip cn cac dich v x hi, cht luong
giao dc va cac rao cn ngn ngu. Dang tic, nhung nghin cuu trn y chua chi ra uoc
mt cach r rang mi quan h giua tinh trang ngheo oi/tinh d tn thuong o cac DTTS voi
bin i khi hu va thin tai.
D b sung cho nhung khim khuyt o, co rt nhiu bao cao khac do UN, WB va cac
NGO thuc hin. Tng hop kt qu cua cac nghin cuu gn y, co th d dang nhn thy
rng, bn canh nhung kho khn va thach thuc v co so ha tng, suc ep dn s, lao ng vic
lam, cht luong giao dc hay rao cn ngn ngu., cac DTTS Vit Nam hin nay cn phi i
21
mt voi mt thach thuc v cung to lon Do la su bin i khi hu toan cu, cac hin tuong
thi tit cuc oan va thin tai. Cac DTTS o MNPB cung khng phi la trung hop ngoai l.
Mt s nghin cuu uoc thuc hin boi CRE, OGB, SRD hoc CSDM trong nhung nm gn
cho phep hinh dung mt cach r rang/c th hon mt thuc t khng th phu nhn Bin i
khi hu va thin tai va ang la mt trong nhung tro luc lon nht i voi tin trinh gim
ngheo va phat trin bn vung DTTS o MNPB.
FJ tNnh hNnh nghS0 ai Tuy trong khong hai thp ki tro lai y, Vit Nam at uoc thanh
cng lon trong vic xoa oi gim ngheo o vung cac DTTS, song nu so sanh voi ngui Kinh,
ti l ngheo oi vn cn rt cao. Dc bit, tho cac bao cao v ngheo oi uoc cng b, ty
l h ngheo o khu vuc MNPB bao gi cung cao nht nuoc. Tho VSS (2011) Nm 1993, ty
l h ngheo trn c nuoc la 58.1; ring khu vuc Dng Bc co 78.9 va Ty Bc co 81.0
h ngheo. Dn nm 2008, ty l h ngheo trn c nuoc la 14.5; ring khu vuc Dng Bc co
24.3 va Ty Bc co 45.7 h ngheo
3
. Ngay trong cung khu vuc, muc thu nhp giua cac
nhom tc ngui cung co khong cach kha xa. Diu nay uoc Bob Baulch va cng su khng
inh trong bao cao co nhan 'cthni- Din0rity H0/Arty in FiAtnam (2009). Bao cao nay ly
du liu iu tra muc sng h gia inh nm 2006 (VHLSS06) lam co so phn tich tinh hinh
ngheo oi va khong cach v muc sng giua cac nhom dn tc. Kt qu cho thy, o cac tc
Tay, Thai, Mung va Nung ty l oi ngheo thp hon nhiu so voi cac dn tc cn lai. Chi co
iu ang tic, h thng s liu uoc ua ra phn tich trong bao cao nay qua cu va c mu
nghin cuu chua m bo tinh khach quan. Tuy nhin, cung trong nm 2009, dua trn cac
phn tich inh tinh, mt bao cao cua Ngn hang Th gioi cung khng inh, nhiu nhom
DTTS, c bit la cac nhom co s luong dn cu it va d bi tn thuong, co ti l h ngheo va
oi rt cao. Ngn hang Th gioi cho bit, tc gim ngheo o khu vuc dn tc thiu s
khong 3-4/nm, nhung vn chua tuong xung voi tng muc u tu. Nguyn nhn chinh cua
tinh trang o la i) Co su bt binh ng trong tip cn giao dc; ii) Ngui DTTS it linh hoat,
nng ng; iii) Han ch hon trong vic tip cn cac dich v tai chinh; iv) It t sn xut va
ph thuc nhiu hon vao du canh du cu; v) It tip cn thi trung va khng co nhiu thu nhp
cac thi trung; va vi) Tac ng cua su suy nghi rp khun tiu cuc va quan nim sai lm cho
rng dn tc thiu s la lac hu va bo thu
4
. Trong bn Bao cao uoc trinh Hi ng nhn
quyn, Gay McDougall, mt chuyn gia c lp v cac vn dn tc thiu s, cn b sung
thm v nhung vn lin quan n nhn khu hoc va suc ep dn s i voi khu vuc min
nui va dn tc thiu s
5
. Duoi y la mt vai phn tich su hon v cac vn lin quan n
bi cnh ngheo oi va bin i khi hu.
G%i /)i /5n J /J $T- ]6 9Vn $%, thuc ra truoc o nhiu nha phn tich cp n. Nghin
cuu cua Jamison va cac cng su (1998) cho bit, do chuong trinh di cu ng bng min nui,
chi ring o min nui phia Bc, ti l tng dn s t nm 1960 n nm 1984 at n con s
300
6
. Trong khong thi gian 20 nm t 1990 n 2000, ti l tng dn s o cac vung min
nui vn cn tuong i lon O vung Dng Bc, ti l tng la 16.1, o vung Ty Bc la 21.4
(va vung Ty Nguyn la 58,4). Vic ti l tng dn s nhanh lam cho mt dn s o
vung cac DTTS tng cao hon truoc rt nhiu. Nm 1990, o vung Dng Bc, mt dn s la
118 ngui/km
2
thi n nm 2000 con s nay la 137. Tuong tu nhu vy, mt dn s o Ty
3
Tho 'B:0 -:0 -Pa Chnh 6hP /J tNnh hNnh UTbd* nm 21 / nhim /e nm 211, nm 2010, ty l h
ngheo trn c nuoc chi cn 9,5, cn tho s liu cua Tng cc Thng k, s h ngheo chim 10,6. Dang tic,
trong cac tai liu nay chua thy co su phn loai ty l h ngheo tho khu vuc.
http//baodintu.chinhphu.vn/Hom/Bao-cao-cua-Chinh-phu-v-tinh-hinh-KTXH-nam-2010-va-nhim-vu-nam-
2011/201010/41501.vgp
4
World Bank, Vit Nam Dvlopmnt Rports Ior 2008 and 2009.
5
Gay McDougall (2010) @A60rt 0X thA in9A6An9Ant Af6Art 0n min0rity i$$'A$.
6
Tho Jmison va cac cng su (1998), t 1960 n nhung nm 1980, nha nuoc chuyn khong 5 triu ngui
t cac vung ng bng ln min nui.
22
Bc nm 1990 la 52 ngui/km
2
thi n 2000 tng ln 64. Bn canh vic gim ang k ty l
cht so sinh do tin b cua y hoc, ti l tng dn s nhanh o vung DTTS trong khoang 20 nm
tro lai y la do di cu tu do cua cac cu dn t ng bng ln (Ngn hang th gioi 2009). Su
gia tng v mt dn s o MNPB lam cho din tich t sn xut trn u ngui gim
ang k, dn n su suy gim v thu nhp va muc sng. Va iu o lai tro thanh mt trong
nhung nguyn nhn chinh dn n su di cu at cua cac tc ngui thiu s MNPB vao Ty
Nguyn trong nhung nm qua.
FJ $'y th0:i mi tr2Rng L Trong Cuc (2002) cho bit, nm 1943 c nuoc co khong 14
triu ha rng, ch phu la hon 43 din tich c nuoc. Tuy nhin, n nm 1990, ti l
ch phu cua c nuoc gim xung chi cn 28 voi hon 9 triu ha. Nh nhung n luc cua
chinh phu trong vic phc hi va trng moi, trong khong 20 nm gn y, ty l ch phu
ngay mt uoc nng cao. Moi y nht, tho WB, 'B:0 -:0 6h:t triIn Fit Lam nm 211:
.'n &Z ti ng'y[n thi[n nhi[n, n nm 2008, Vit Nam co khong16 triu hec-ta (ha) t
uoc xac inh chinh thuc la t rng, trong o 13 triu ha t co rng bao phu (chim khong
40.6 din tich tu nhin cua c nuoc), phn cn lai la t trng va i nui troc. Diu ang lo
ngai, trong tng din tich t co rng, chi co 5 rng giau (khong 650,000ha) nhung co n
16 rng ngheo kit (1.958 triu ha); cn lai la rng phc hi (31), rng trng (19) va
cac loai rng khac.
Mc du chua co s liu tng hop, nhung tho bao cao cua mt s ia phuong, o vung MNPB,
ty l ch phu o cac tinh dao ng trong khong 45-55. Tuy nhin, cht luong rng o khu
vuc nay khng khac nhiu so voi tinh hinh chung cua c nuoc. Hu ht nhung khu rng giau
va trung binh u quy hoach thanh cac khu bo tn va vun quc gia do nha nuoc qun ly. O
nhung khu vuc nay, ngui dn khng uoc quyn tip cn va khai thac lm sn muu sinh.
Su suy gim v din tich cht luong cua rng tao ra nhung thach thuc lon trong vic tim
k sinh nhai cua cac DTTS, nhung cng ng tc ngui gn lin voi t rng va lm sn
t hang trm nm.
>%i $'y nghg rQ6 kh'n / h'an nim $ai &_m -h0 ring 9Vn t- thiI' $% & &(- hQ' / 70 thP
chi phi nhiu n cac chinh sach phat trin va khin cho chinh nhung ngui dn tc thiu
s tro nn thiu tu tin. Mc du Nha nuoc khng co nhung bao cao chinh thuc v vn nay,
nhung cac nha phn tich phi chinh phu co nhung anh gia va ua ra kt lun Nhiu vn
kin chuong trinh/du an co chung nhn inh rng, cac dn tc thiu s, trong o co c cac
tc ngui ang sinh sng o MNPB, u cn trong tinh trang 'lac hu, 'dn tri thp,
'phuong cach sn xut c hu, li thi; va mun cho ngui DTTS co th phat trin uoc, cn
co cac chinh sach can thip truc tip, ua cac yu t uoc coi la tin b t bn ngoai vao
khc phc tinh trang o. Chinh vi vy, cac chinh sach cua Nha nuoc thung chu trong su can
thip, ap t cac m hinh t bn ngoai vao va ly thi trung lam inh huong
7
. Chiu nh
huong quan im chinh thuc cua Nha nuoc, cac phuong tin truyn thng cung co nhung
nhn thuc va phn anh sai lac v hinh nh dn tc thiu s, lun cho ho la lac hu, th ng,
thiu hiu bit va m tin di oan. Khi m t nguyn nhn cua tinh trang ngheo oi o dn tc
thiu s thi chi tim n cac yu t tu thn, nhu kt hn som, ty l sinh cao, ma tuy va cac vn
v ruou, lui bing va su ph thuc vao h tro Chinh phu. Cac yu t bn ngoai nhu chinh
sach khng phu hop, nhung mt trai cua cac chuong trinh kinh t - x hi va su suy gim mi
trung him khi uoc cp n
8
. T inh huong chinh sach nhu vy, su l thuc cua cac
cng ng DTTS vao nn kinh t thi trung va su bung n cua cac tin ich sinh hoat ngay
7
L Quang Binh va cng su (2010) 'Ap dng phuong phap tip cnh nhn hoc trong CT135 Phn tich cac vn
x hi va vn hoa nhm cn nhc cho Chuong trinh 135 giai oan III.
8
Institut Ior Studis oI Socity, Economy and Environmnt, 'Rprsntation oI thnic minoritis on mass
mdia, availabl Irom www.is.org.vn/upload/Iils/rprsntation-oI-thnic-minoritis-on-th-mass-
m1278495749.pdI.
23
cang r. Va 'tri thT- 8a 6h2Mng j tr; thnh thT y!'# hay th56 k]m hMn /n haa h'%- gia
90 $O h'ng 7: -Pa tr'yJn thngk F 9e# h'_n :0 tr'yJn th%ng 78 thay th! 7;i -:- kiI' ml'
-Pa ng2Ri \ng 7ing ; mT- 7:0 ngk Dm- 91# h': trNnh hna nhQ6 /0 h th%ng /n haa &)n
hMn -a nhKng y!' t% t-h -O-# $0ng na &m gim $O h'n &Z -Pa ng2Ri 8a 6h2Mng /J 9nng
-hy thng tin# &m $'y y!' -:- 7iI' t23ng -Pa 7n $,- / 7i!n ng2Ri miJn n<i t ng2Ri $n
f'5t thnh ng2Ri ti[' the /n haa
9
. Vic ap t cac m thuc t bn ngoai vao, khin cho
ngui dn khng th phat huy cac nhn t ni tai sn co phat trin va tai hai hon, co th
y cac nn vn hoa cua dn tc thiu s n ch bi bin dang, xung cp/mai mt, nu
khng mun noi la pha sn.
Xut phat t nhn thuc v thuc tin nhu vy, nhung khi cac chinh sach can thip khng at
uoc kt qu nhu mong oi, nhung ngui lam chinh sach lai cho rng 'G8a 7n -:- fj
GBUU & -:- fj kha khn /J moi mmt# 8a hNnh 6hT- t(6 fa fi# 9Vn -2 $%ng 6hVn t:n# -M $;
h( t_ng th56 k]m# trNnh $n f'5t th56# Ri $%ng \ng 70 r5t kha khn# tp & ai nghS0
-a0# 9' -anh 9' -2 tO 90qnhNn -h'ng iIm f'5t 6h:t /J trNnh 6h:t triIn -Pa kh' /O- ny
r5t th56 & ng'y[n nhVn r5t h'an trong h(n -h! thO- hin -Pa -h2Mng trNnh (Vn kin
CT135-II, tr.20). Nhu vy, i voi mt s ngui co quyn ra quyt inh, 'trinh thp kem
cua DTTS va bi coi la mc tiu cn loai bo cua cac chinh sach, va la nguyn nhn khin
cac chinh sach/chuong trinh/du an can thip khng at hiu qu cao, khng tuong xung voi
ngun luc uoc huy ng. D ly gii cho tinh trang lun qun o, t su phn tich cac kinh
nghim trong Chuong trinh 135 giai oan II (CT135-II), L Quang Binh va cng su kin
gii Dy la mt chuong trinh lon nhung cach t vn cn chua tinh n su a dang va
khac bit vn hoa; chua thuc su cao ting noi cua ngui dn va chua thuc su coi ngui dn
la chu th tich cuc. Diu o uoc th hin c trong thit k chuong trinh, thuc hin, tho
di/giam sat va anh gia
10
. Cac rao cn vn hoa uoc hinh thanh boi nhiu nguyn nhn,
nhung quan trong nht la cach nhin rp khun, mt chiu va nhung nhn inh mang tinh ap
t. Trong cac vn kin mang tinh chi ao cua Dng va c nhung quy inh phap lut cua Nha
nuoc, su inh kin la iu bi nghim cm. Dang tic, thuc t lai khng hoan toan nhu vy va
chinh thai inh kin (duoi nhiu muc va hinh thuc biu hin) co nhung nh huong
su sc n i sng x hi cac tc ngui thiu s. Nu khng khc phc hay gim thiu tinh
trang o, s co tac ng tiu cuc khng nho toi quan im tn trong su a dang va nhung n
luc cua Chinh phu nhm nng cao i sng cho ngui dn tc thiu s noi chung, cac tc
ngui o vung min nui phia Bc noi ring.
FJ t:- ng -Pa 7i!n i kh hQ' / thi[n tai Nhiu bao cao m t nhung tac ng tiu
cuc hin huu cung nhu kh nng nh huong lu dai trong tuong lai cua bin i khi hu va
thm hoa thin tai i voi Vit Nam noi chung, DTTS noi ring. Qua phn tich cac kich bn
BDKH va cn nhc muc /quy m nh huong, a s nghin cuu co chung nhn inh, chi
khu vuc ng bng Bc b, Trung b va DBSCL moi la nhung ia ban nhay cm nht. Nhn
inh nay tuy khng sai, nhung chua thuc su khach quan/cng bng va phn anh ht cac vn
cua khu vuc min nui phia Bc. Chinh cac quan sat vin quc t to ra tinh tao va khach
quan hon rt nhiu v vn nay. Gay McDougall (2010) cnh bao 'Mt s nha phn tich
du oan, bin i khi hu co th lam cho muc nuoc bin tng ln, co kh nng nh huong n
hang triu ngui sng o vung ng bng va vung vn bin, i hoi phi tai inh cu hang loat
o cac khu vuc min nui. Mt khac, tho di din bin cua nh huong thin tai trong nhung
nm qua, co th thy rng, nu xet tho cac tri s tuyt i, tng thit hai v ngui va cua o
DBSCL chc chn cao hon MNPB. Nhung nu tinh ty l tho dn s va tng thu ngn sach
trong khu vuc, nhung thit hai v ngui va cua o vung MNPB khng kem gi min Trung hay
9
Jamison va cac cng su 1998 15
10
L Quang Binh va cng su (2010), tai liu dn.
24
DBSCL, thm chi co th cn cao hon. Co th nhn thy rt r iu nay qua so sanh mt vai
s liu giua tinh n Giang va tinh Yn Bai duoi y
B-5+ [. SX I7,+ ;E6 AB* IT e*fJ e*/, tJ), CL, BKH v w, G*),2 AB x/, B7*
w, G*),2 x/, B7*
Tng din tich tu nhin(km
2
) 3,536.76 6,899.49
Tng din tich t sn xut nng nghip (ha) 246,821 77,618.58
Din tich lua, hoa mau bi mt trng t 1979 n 2010 (ha) ~120,000 ~20,000
Dn s (ngui - 2009) 2,273,150 752,868
Dn tc thiu s () 05 50
Ty l h ngheo nm 2010 () 10 14.7
S ngui cht do thin tai t 1979 n 2010 (ngui) 680 248
S ngui mt tich do thin tai t 1979 n 2010 (ngui) 0 60
Tng thu ngn sach nm 2008 (ty ng) 2,884 385.2
Tng gia tri thit hai do thin tai t 1979 n 2010 (ty ng) ~ 2,000 ~ 500
Qu phng nga, gim nhe thin tai ? ?
Ngn sach danh cho NTP-RCC ? ?
Lg'\n: Tng h36 t http//www.thoititnguyhim.nt/ttnh/ttnh.aspx?pag15 / Cng
thng tin in tr -:- t^nh Yn +iang / s[n B:ik
n Giang va Yn Bai la cac tinh co tinh ai din tuong i cho 2 khu vuc DBSCL va MNPB,
hang nm phi i mt voi nhiu thin tai va cac hin tuong thi tit cuc oan, thit hai nhiu
v ngui va cua. Nu nhin vao cac tri s tuyt i, r rang n Giang mt mat nhiu hon;
nhung nu tinh tho tri s tuong i, ty l thit hai cua Yn Bai cao hon nhiu. Trong co cu
dn cu, Yn Bai la tinh co ty l dn tc thiu s cao hon, s luong tc ngui cung nhiu hon
(Yn Bai co gn 30 dn tc thiu s, trong khi o n Giang chi co 3), ty l h ngheo cua Yn
Bai cung cao hon. Diu o cung co nghia la Yn Bai co nhiu bi cnh d tn thuong hon so
voi n Giang.
Dang tic, khi anh gia v tinh hinh bin i khi hu, ngoai cac tiu chi/chi tiu thun tuy k
thut ra, cac khia canh khac (tinh nhay cm vn hoa - x hi, bi cnh d tn thuong, cac tri
s tuong i.) it uoc nhung ngui co quyn ra quyt inh tinh n mt cach thu ao. Va
vi vy, cac hoat ng nhm can thip/h tro cho ngui dn ung pho voi BDKH o MNPB
dung nhu it uoc quan tm hon so voi khu vuc Trung b va DBSCL.
Som nhn thy du hiu cua su thin lch, t nm 2008 n nay mt s t chuc nghin cuu
phat trin trong va ngoai nuoc quan tm nhiu hon n vung MNPB. Cac nghin cuu cua
ho cho thy mt buc tranh khac hn. Tho o, tin trinh xoa oi gim ngheo va phat trin cac
tc ngui thiu s o khu vuc MNPB cung va ang chiu nhung thach thuc rt lon cua bin
i khi hu va thin tai. Tng hop cac bao cao nghin cuu cua CSDM (2009 o Ha Giang),
cua SRD (2009 o Bc Kan), cua CRE (2011 o cac tinh Lang Son, Bc Kan, Yn Bai va
Thanh Hoa) cho phep hinh dung rng Bin i khi hu va thin tai la mt trong nhung
nguyn nhn quan trong co bn khin cho ty l h ngheo vn o muc cao trong cac tc ngui
thiu s o khu vuc MNPB. Cac biu hin cua bin i khi hu nhu su thay i cuc nhit ,
mua nng tht thung, dng lc, nng nong/kh han keo dai. co th co th dn n cac
thin tai nhu sat lo t, lu ng/lu quet, han han. khin cho nng sut cy trng bi gim, qua
25
trinh tng truong cua cac loai vt nui bi kim hm, kh nng phc hi kinh t h gia inh
chm, an ninh luong thuc bi doa. Chua ht, Bin i khi hu va thin tai lun co tac
dng kep. Diu d nhn thy nht la mi nm co hang trm ngui cht va mt tich, hang
ngan ngi nha bi hu hai do thin tai (xm thm Ph lc 1). Mt bao cao cua Pham Thi Lan
nh va cng su (2009) cn cho bit, tre m o vung MNPB co ty l suy dinh dung kha cao
(chi sau khu vuc Ty Nguyn) va iu o co mi lin h truc tip voi bin i khi hu, an
ninh luong thuc va khung hong kinh t.
8(`( M*[, ,u* F+S) BM4 6WX,2 ;T* 6^-,2 tJ), Ay* CD,2 ?z,2 IG,2 HD,2
Tho cac nha ia cht hoc, min nui phia Bc la khu vuc co tui ia cht rt cao. Nhung
chm pha u tin cho lnh th Vit Nam xut hin t giai oan tin Cambri, keo dai
khong 3 ty nm t ai Thai c (3,500-2,500 triu nm) qua ai Nguyn sinh (2,500-570 triu
nm). Tip tho o, qua trinh kin tao ia hinh Vit Nam, trong o co vung min nui phia
Bc, tri qua 3 giai oan ai C sinh, ai Trung sinh va ai Tn sinh. Trong ai Tn sinh
(cach y 65 triu nm), tai khu vuc vo trai t sau thuc bin gioi Vit Nam din ra 6 chu
ky hoat ng nng va st lam thanh cac bc ia hinh trn lnh th nhu hin nay. O min Bc,
bc thm c cui cung chinh la reo t tip giap voi ng bng sng Hng.
So voi khu vuc min nui phia Bc, ng bng sng Hng uoc hinh thanh mun hon rt
nhiu, chi vai van nm cach ngay nay. Dng bng nay la kt qu su bi t phu sa cua 2 h
thng sng Hng va sng Thai Binh. Dng bng sng Hng co din tich 14,806 km (chi
chim 4.5 din tich c nuoc) bao gm 10 tinh va thanh ph Ha Ni, Bc Ninh, Vinh Phuc,
Hung Yn, Hi Duong, Hi Phng, Thai Binh, Nam Dinh, Ha Nam va Ninh Binh. DBSH
nm o vi tri chuyn tip giua trung du min nui phia Bc voi vung Bin Dng, la khu vuc
phat trin mt nn nng nghip trng lua nuoc co truyn thng lu i.
Giua ng bng sng Hng va min nui phia Bc co quan h cht ch, su sc c duoi goc
tu nhin cung nhu cac quan h ia - kinh t, ia - chinh tri va ia - vn hoa. Cac h thng
sng me cua DBSH u chy qua hoc khoi ngun t min nui phia Bc. Sng Hng va sng
Da (trong h thng sng Hng) u bt ngun tu Trung Quc (ngui Trung Quc goi sng
Hng la Nguyn giang, goi sng Da la Ly Tin giang), chy qua phn lon lnh th Ty Bc
va tip nhn thm rt nhiu ph luu. Sng Day bt ngun t Ty Bc cung ong gop mt
phn khng nho vao vic bi t phia nam DBSH. H thng sng Thai Binh lin thng voi h
thng sng Hng boi sng Dung, sng Luc va sng Tra Ly; bn canh o cn co su hop luu
cua nhiu dng sng khac bt ngun t cac canh cung Dng Bc nhu sng Thuong, sng Lc
Nam, sng Ba Ch, sng Kinh Thy, sng Vn Uc. Moi ng thai v mi trung tu nhin o
min nui phia Bc u nh huong truc tip n ng bng sng Hng.
Trn nn mi quan h tu nhin nhu vy, ngay t bui binh minh cua lich su, giua min nui
phia Bc va ng bng sng Hng co quan h cht ch v kinh t, chinh tri va vn hoa.
Cac nha su hoc cho rng, chu th sng Hng la ng bng uoc 'e non; boi l, truoc y
t tin cua ngui Vit vn sinh sng o khu vuc min nui va trung du, sau do suc ep v dn s
nn phi xung chinh phc khu vuc ng bng cn ang trong qua trinh bi t. H thng
iu s cn lai cho n nay la minh chung r nht cho nhn inh o. Mc du inh cu
va phat trin o ng bng, cac th h ngui Vit lun co quan h cht ch voi cac ia phuong
min nui. Min nui uoc coi la khu du tru nhiu loai sn vt cn thit cho ng bng G va
tr nua lam nha, cac loai tho duoc, cac c sn cua rng, v.v. T thi lp quc, min
nui phia Bc la b phn khng th chia ct cua quc gia, la phn giu cua T quc, la tin
n chng lai cac th luc thu ich phuong Bc. Giua ngui Kinh voi cac tc ngui thuc t
min nui phia Bc co quan h giao luu/tip bin t rt som. Cac tc ngui min nui la ng
chu nhn cua nn vn minh sng Hng ruc r, vn hoa Dai Vit hao hung, y khi phach.
Ngay nay, chung ta vn co th tim thy su xn cai giua cac yu t vn hoa 'min xui/min
26
nguoc, 'cua ngui Kinh/cua cac tc ngui thiu s. Diu o th hin c trong ngn ngu va
cac biu hin vn hoa vt cht. Vi d, 'muong-phai la sang tao cua cac tc ngui thuc
nhom ngn ngu Tay Thai, uoc ngui Kinh, ngui Mung hoc hoi, ap dng trong thuc t va
lam giau thm cho vn ngn ngu cua minh; mt s t cua ming cua ngui Kinh cung uoc
ghep boi 2 thanh t, 'tr (ting Kinh)/pho (ting Tay Thai), 'cho (ting Kinh)/ma
(ting Tay Thai), v.v.
27
C+^-,2 II( BIN I KH HU V T{NH T|}NG $~ TN THNG
<(8( ME6 IT ?*RJ +*f, 4+S,+ 4\) BKH AB 6+*/, 6)* 6d* 474 6,+ ;*[, ,u* F+S) BM4
Bin i khi hu khng ng nghia voi thin tai. Do la 2 hin tuong tu nhin song hanh
nhung co quan h cht ch voi nhau; boi trong nhiu trung hop, thin tai la h qu truc tip
cua bin i khi hu. O khu vuc min nui phia Bc, bin i khi hu uoc th hin qua hin
tuong nhit tng va cac hin tuong thi tit cuc oan nhu su thay i cuc nhit , nng
nong keo dai hon, ret m keo dai hon, mua lon tp trung hon nhung cung co nhung ot kh
han keo dai hon. Mua lon tp trung d dn n lu lt, lu ng/lu quet. Hin tuong nui lo hay
sat lo t co nguyn nhn su xa t tinh cht thiu n inh cua cu truc ia cht, nhung mua
lon tp trung thung la giot nuoc cui cung lam tran ly thuc y qua trinh din ra nhanh hon.
Diu o uoc chung minh qua cac su kin sat lo t o x Phin Ngan (huyn Bat Xat, tinh
Lao Cai) thang 9 nm 2004 hay o x Ch Cu Nha (huyn Mu Cang Chi, tinh Yn Bai) thang
10 nm 2010. Cuc nhit thay i ma biu hin c th la cac ot ret m/ret hai keo dai lin
tip xy ra trong cac nm 2008 va 2010 thuc su tro thanh thm hoa thin tai voi hang van
con tru b bi cht, hang ngan hec-ta lua va hoa mau bi mt trng.
Di voi hin tuong nhit khng khi tng, kt qu phn tich s liu khi tuong thuy vn o
oi tram Ha Giang va Bc Quang cho thy nhit khng khi trung binh nm ln luot tng
0.6
0
C va 0.8
0
C trong vng 50 nm qua (t 1960 n 2008). Tuy nhin, su tng nhit
khng khi din ra khng ging nhau giua cac mua trong nm. Vao mua mua (t thang 5 n
thang 10) nhit khng khi o o oi tram Ha Giang va Bc Quang tng ln luot 0.5
0
C va
0.75
0
C va su tng nhit khng khi vao mua he (t thang 11 n thang 4) ln luot tuong
ung 0.6
0
C va 1
0
C trong vng 50 nm qua (Dang Thu Phuong. At a&k, 2009). Kt qu phn tich
hi quy on bin cho thy nhit khng khi hang nm tng bin ng trong khong 0.012-
0.015
0
C, tuy thuc mua v va vi tri oi tram (D thi 1, 2... 6)
HEF 8: N+Q, C5,+ 4+J,2 A[ 60,+ +0,+ BKH v 474 6,+ MNPB
T nm 1951 n nm 2000, nhit trung binh nm o VN tng ln 0.7
0
C. Nhit trung binh
nm t 1961 n 2000 cao hon trung binh nm t 1931 n 1960. S ot khng khi lanh nh huong
toi Vit Nam gim i r rt trong thi gian t 1990 n 2010 Nm 1994 va nm 2007 chi co 15-16 ot
khng khi lanh bng 56 trung binh nhiu nm. Biu hin di thung gn y nht v khi hu trong
bi cnh BDKH toan cu la ot khng khi lanh gy ret m, ret hai keo dai 38 ngay trong thang 1 va 2
nm 2008.
Lg'\n: LTHb@CC =2"?
Bin trnh v x th !in "#i $%& nhi't "( )h*n+ )h, trn+ !nh n-.
tr/. H Gi&n+
0 1 2.2345x 6 77.829
72.:
73.7
73.;
77.2
77.8
77.:
75.7
75.;
78.2
N-.
T2C
D 6+5 8: Thay i nhit khng khi hang nm t 1960
n 2008, s liu tai oi tram Ha Giang
Bin trnh v x th !in "#i $%& nhi't "( trn+ !nh n-.
tr/. B<$ Q&n+
0 1 2.2393x 6 77.5;5
73.8
73.;
73.:
77.2
77.7
77.8
77.;
77.:
75.2
75.7
75.8
75.;
75.:
78.2
N-.
T
2
C
D 6+5 <: Thay i nhit khng khi hang nm t 1960
n 2008, s liu tai oi tram Bc Quang
28
Bin trnh v x th !in "#i nhi't "( )h*n+ )h, trn+ !nh .=& .>&
?t@ thAn+VB"n thAn+ CD tr/. H Gi&n+
0 1 2.2374x 6 7;.7:E
74.2
74.8
74.:
7;.7
7;.;
7E.2
7E.8
7E.:
7:.7
7:.;
3
9
;
3
3
9
;
5
3
9
;
4
3
9
;
E
3
9
;
9
3
9
E
3
3
9
E
5
3
9
E
4
3
9
E
E
3
9
E
9
3
9
:
3
3
9
:
5
3
9
:
4
3
9
:
E
3
9
:
9
3
9
9
3
3
9
9
5
3
9
9
4
3
9
9
E
3
9
9
9
7
2
2
3
N-.
T
2
C
D 6+5 ]: Thay i nhit khng kh hng nm /0 m1a
m2a t 196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m * +iang
Bin trnh v x th !in "#i $%& nhi't "( trn+ !nh .=& .>&
?t@ thAn+ V "n thAn+ CD tr/. B<$ Q&n+
0 1 2.2394x 6 7;.72;
74.8
74.;
74.:
7;.2
7;.7
7;.8
7;.;
7;.:
7E.2
7E.7
7E.8
7E.;
3
9
;
3
3
9
;
5
3
9
;
4
3
9
;
E
3
9
;
9
3
9
E
3
3
9
E
5
3
9
E
4
3
9
E
E
3
9
E
9
3
9
:
3
3
9
:
5
3
9
:
4
3
9
:
E
3
9
:
9
3
9
9
3
3
9
9
5
3
9
9
4
3
9
9
E
3
9
9
9
7
2
2
3
N-.
T
2
C
D 6+5 `: Thay i nhit khng kh hng nm /0 m1a
m2a t 196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m B,- .'ang
Bin trnh v x th !in "#i nhi't "( )h*n+ )h, trn+ !nh .=& )h*
?t@ thAn+ CI n-. tr>F$ "n thAn+ IVn-. G&D tr/. H Gi&n+
0 1 2.275;x 6 3:.85:
3E.8
3E.;
3E.:
3:.2
3:.7
3:.8
3:.;
3:.:
39.2
39.7
39.8
39.;
39.:
72.2
72.7
72.8
72.;
72.:
3
9
;
3
3
9
;
5
3
9
;
4
3
9
;
E
3
9
;
9
3
9
E
3
3
9
E
5
3
9
E
4
3
9
E
E
3
9
E
9
3
9
:
3
3
9
:
5
3
9
:
4
3
9
:
E
3
9
:
9
3
9
9
3
3
9
9
5
3
9
9
4
3
9
9
E
3
9
9
9
7
2
2
3
N-.
T
2
C
D 6+5 c: Thay i nhit khng kh hng nm /0 m1a
kh t 196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m * +iang
Bin trnh v x th !in "#i $%& nhi't "( trn+ !nh .=& )h*
?t@ thAn+ CI n-. tr>F$ "n thAn+ IVn-. G&D tr/. B<$ Q&n+
0 1 2.274;x 6 3:.824
3E.2
3E.8
3E.:
3:.7
3:.;
39.2
39.8
39.:
72.7
72.;
73.2
3
9
;
3
3
9
;
5
3
9
;
4
3
9
;
E
3
9
;
9
3
9
E
3
3
9
E
5
3
9
E
4
3
9
E
E
3
9
E
9
3
9
:
3
3
9
:
5
3
9
:
4
3
9
:
E
3
9
:
9
3
9
9
3
3
9
9
5
3
9
9
4
3
9
9
E
3
9
9
9
7
2
2
3
N-.
T
2
C
D 6+5 g: Thay i nhit khng kh hng nm /0 m1a
kh t 196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m B,- .'ang
Kt qu nghin cuu o Bc Kan cho bit nhit khng khi cao uoc xac inh vao thang 12
nm 2002 va nm 2007, ln luot la 20.6
O
C va 18.1
O
C, cao hon khong 4 va 1.5
O
C so voi
nhit ng trung binh cua thang 12 trong vng 8 nm t 2001-2008. Tuong tu nhu vy
nghin cuu cung chi ra nhit cao bt thung vao thang 10 va 11 nm 2006, khong 1,5 n
2.2
O
C cao hon so voi nhit trung binh cua thang 10 va 11 trong vng 8 nm t 2001-2008
(Cntr Ior Sustainabl Rural Dvlopmnt., 2009). Trong khi o nhit khng khi trung
binh gim mt cach ang k vao thang 1 va thang 2, c bit vao nm 2008 nhit trung
binh ln luot la 13.5 va 12.4
O
C; thp hon so voi nhit trung binh thang 1 va 2 t nm
2001-2008 voi 15.2 va 17.2
O
C. Nhit xung thp gy nn hin tuong ret m va ret hai
ky lc vao nm 2008.
Song song voi cac s liu thng k, y kin cua ngui dn trong tho lun nhom tai thn
Khun Lang, x Tung Ba, thn Nm Du va thn Nm Thanh, x Ngoc Linh huyn Vi
Xuyn cho thy thi tit nng nong hon va keo dai hon, c bit vao nm 2006 va 2009, mua
ng n chm hon, it lanh hon nhung lai co nhung ot ret m, ret hai keo dai, han han
nghim trong hon so voi truoc y (Tho lun nhom, 2011). Trung hop voi y kin cua ngui
dn, ng Luu Dinh Phat - chu tich huyn Vi Xuyn - cho bit 'Ti & ng2Ri $%ng ; *
+iang# -h2a 7a0 giR 9nng $ng > -(n nh2 nm nay# 211# -h2a 7a0 giR ti -hTng ki!n mt
3t r]t nh2 nm 2" / nm 21t.
Song song voi nghin cuu su thay i nhit khng khi, su thay i luong mua cung uoc
cac nha nghin cuu quan tm. Biu hin cua bin i khi hu thung uoc th hin qua su
bin ng v luong mua tho khng gian va thi gian. Mt s ia im mua nhiu hon trong
29
khi o noi khac lai co luong mua it hon; mua mua co nhiu mua hon va mua kh co it mua
hon. Trn co so s liu thu thp uoc o oi tram Ha Giang va Bc Quang, Dng Thu Phuong
va cac cng su (2009) cho bit tng luong mua hang nm gim tho thi gian t nm 1960
n nm 2008 ( thi 8, 9...13). Trong vng 50 nm qua tng luong mua o uoc o tram Bc
Quang gim khong 300mm va o tram Ha Giang gim khong 100mm.
HEF <: N+Q, C5,+ 4\) ,2^N* Va, A[ e^_,2 ;^) 6WX,2 ,+U,2 ,:; tJ)
Trong cac cuc tho lun nhom tai thn Khun Lang (x Tung Ba), thn Nm Du va thn
Nm Thanh (x Ngoc Linh, huyn Vi Xuyn), ngui dn cho bit la nhung nm gn y
luong mua thay i tht thung, luong mua gim r rt nhung lai tp trung nhiu vao mt s
thi im nht inh va din ra rt nhanh nhung voi mt luong lon .
U!t h' tham /5n -ng \ng t(i * +iang# th:ng 9 nm 211
Luong mua o Bc Kan cung co su bin ng ang k giua cac thang trong nm, luong mua
at thp trong giai oan t thang 10 n thang 3 nm sau (khong 15.7-44.4ml/thang) va tng
cao trong khong t thang 6 n thang 8 (khong 240-330ml/thang). Luong mua cao bt
thung uoc quan sat vao t thang 9 n thang 11 nm 2008; ln luot 278.2ml; 137.4 ml va
141.1ml so voi 121ml; 42.8 ml va 44.4 ml cua trung binh luong mua cac thang trong giai
oan t thang 9 n 11 cua 8 nm t 2001-2008. Mt khia canh khac v su thay i luong
mua la thi gian mua ngn hon, nhung cung lai cao hon (Cntr Ior Sustainabl Rural
Dvlopmnt., 2009).
Bin trnh n-. v x th !in "#i H>In+ .>& n-.
tr/. H Gi&n+
3322.2
3522.2
3422.2
3E22.2
3922.2
7322.2
7522.2
7422.2
7E22.2
7922.2
5322.2
5522.2
5422.2
3
9
;
2
3
9
;
5
3
9
;
;
3
9
;
9
3
9
E
7
3
9
E
4
3
9
E
:
3
9
:
3
3
9
:
8
3
9
:
E
3
9
9
2
3
9
9
5
3
9
9
;
3
9
9
9
7
2
2
7
7
2
2
4
7
2
2
:
N-.
..
D 6+5 j: Bi!n ng &23ng m2a hng nm t 196
!n 2"# $% &i' t(i )i tr(m * +iang
Bin trnh n-. v x th !in "#i H>In+ .>& n-.
tr/. B<$ Q&n+
5322.2
5;22.2
8322.2
8;22.2
4322.2
4;22.2
;322.2
;;22.2
E322.2
3
9
;
2
3
9
;
5
3
9
;
;
3
9
;
9
3
9
E
7
3
9
E
4
3
9
E
:
3
9
:
3
3
9
:
8
3
9
:
E
3
9
9
2
3
9
9
5
3
9
9
;
3
9
9
9
7
2
2
7
7
2
2
4
7
2
2
:
N-.
..
D 6+5 k: Bi!n ng &23ng m2a hng nm t 196
!n 2"# $% &i' t(i )i tr(m B,- .'ang
Bin trnh n-. v x th !in "#i H>In+ .>& .=& )h*
? t@ thAn+ CI n-. tr>F$ B IV n-. G&D tr/. H Gi&n+
322.2
722.2
522.2
822.2
422.2
;22.2
E22.2
3
9
;
2
3
9
;
7
3
9
;
8
3
9
;
;
3
9
;
:
3
9
E
2
3
9
E
7
3
9
E
8
3
9
E
;
3
9
E
:
3
9
:
2
3
9
:
7
3
9
:
8
3
9
:
;
3
9
:
:
3
9
9
2
3
9
9
7
3
9
9
8
3
9
9
;
3
9
9
:
7
2
2
2
N-.
..
D 6+5 : Bi!n ng &23ng m2a /0 m1a kh t 196
!n 21# $% &i' t(i )i tr(m * +iang
Bin trnh n-.v x th !in "#i H>In+ .>& .=& )h*
?t@ thAn+ CI n-.tr>F$ BIV n-.G&D tr/.B<$ Q&n+
322.2
522.2
422.2
E22.2
922.2
3322.2
3522.2
3422.2
3E22.2
3
9
;
2
3
9
;
5
3
9
;
;
3
9
;
9
3
9
E
7
3
9
E
4
3
9
E
:
3
9
:
3
3
9
:
8
3
9
:
E
3
9
9
2
3
9
9
5
3
9
9
;
3
9
9
9
N-.
..
D 6+5 89: Bi!n ng &23ng m2a /0 m1a kh t
196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m B,- .'ang
30
Bin trnh n-. v x th !in "#i H>In+ .>& .=& .>&
? V BCD tr/. H Gi&n+
322.2
822.2
E22.2
3222.2
3522.2
3;22.2
3922.2
7722.2
7422.2
7:22.2
5322.2
3
9
;
2
3
9
;
5
3
9
;
;
3
9
;
9
3
9
E
7
3
9
E
4
3
9
E
:
3
9
:
3
3
9
:
8
3
9
:
E
3
9
9
2
3
9
9
5
3
9
9
;
3
9
9
9
N-.
..
D 6+5 88: Bi!n ng &23ng m2a /0 m1a m2a t
196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m * +iang
Bin trnh n-. v x th !in "#i H>In+ .>& .=& .>&
?VBCD tr/. B<$ Q&n+
7322.2
7;22.2
5322.2
5;22.2
8322.2
8;22.2
4322.2
4;22.2
;322.2
3
9
;
2
3
9
;
5
3
9
;
;
3
9
;
9
3
9
E
7
3
9
E
4
3
9
E
:
3
9
:
3
3
9
:
8
3
9
:
E
3
9
9
2
3
9
9
5
3
9
9
;
3
9
9
9
N-.
..
D 6+5 8<: Bi!n ng &23ng m2a /0 m1a m2a t
196 !n 21# $% &i' t(i )i tr(m B,- .'ang
Khia canh khac cua bin i khi hu la cac hin tuong thi tit cuc oan. Tho Chuong trinh
mc tiu quc gia ung pho voi bin i khi hu vung/khu vuc uoc du tinh chiu tac ng lon
nht cua cac hin tuong khi hu cuc oan noi trn la di vn bin Trung b, vung nui phia
Bc va Bc Trung b, vung ng bng Bc b va ng bng sng Cuu Long (B Tai Nguyn
va Mi Trung, 2008). Tho trich dn cua Chaudhry & Ruyschart (2007), vung nui phia
Bc thung xy ra hin tuong lu quet, sat lo t va ng t trong khi o cac vung khac nhu
vung min Trung thung xy ra nhim mn, xm thuc, han han, lu lt... va min Nam thung
xy ra lu sng, triu dng va nhim mn. Thng k cua Committ oI Ilood and Storm
Control, t nm 2000 n 2009 co tng cng 96 ot lu quet din ra o khu vuc min nui Phia
Bc, Vn bin min Trung va Ty nguyn, c bit la cac ot lu quet din ra o tinh Lai Chu
va Son La nm 1994, 1996, 2000 va 2002; o tinh Lao Cai, Ha Giang, va Cao Bng nm 2000,
2001, 2002 va 2004 (L Xun Trung., 2009).
Kt qu nghin cuu o huyn Vi Xuyn, tinh Ha Giang cho bit ret m ret hai, ngp ung, sat
lo t, lu quet, han han la nhung hin tuong thi tit cuc oan thung din ra trn ia ban
huyn (Tho lun nhom, 2011).
Nghin cuu OxIam Gat Britain o tinh Lao cai cho bit lu quet la loai thin tai nguy him
nht, tip n la ret m, ret hai va sat lo t (OxIarm Grat Britain in Vitnam, 2008).
Nghin cuu cp c th n ot ret m ret hai keo dai t 15/1 n 21/2/2008 voi nhit
trung binh o Sapa giao ng trong khong t 0.7 n 1.7
0
C, co nhung ngay nhit xung
n 0.5
O
C, kem tho tuyt roi va nuoc ng bng. Dc bit min nui phia Bc va hung chuu
ot ret m ret hai vao nm 2010, nhit xung thp duoi -4
O
C (Joint dvocacy
Ntworking Initiativ in Vitnam (JNI, 2011).
Kt qu nghin cuu cua Trung tm Phat trin Nng thn bn vung tai Bc Kan cho thy cac
hin tuong thi tit cuc oan va hu qu tip tho thung din ra nhu han han, lu quet, sat lo
t va xoi mn t. Cac hin tuong nay thay i c v tn sut, cung va tinh tht thung.
B-5+ ]. nJ +^y,2 ?*L, CH* i+S +QJ v 6,+ BM4 Kd,
ThRi ti!t D2a
Khuynh huong chuyn t 04 mua thanh
02 mua
Thi gian mi ln mua ngn hon
Cung mua cao hon
Mua mua keo dai hon (thang 2 n thang 10)
Lg'\n n2)- Lhit
31
S luong va cht luong nuoc gim
Nhiu sng sui can vao mua kh
Muc nuoc cao hon vao mua mua
Sai khac nhiu hon giua ngay va m
Mua he nong hon
Xy ra cac ot ret m ret hai
*(n +ia &%-
Cung cao hon
Tn sut xut hin nhiu hon
Cung cao hon
Thung kt hop voi mua a
>uB&u h']t W5m $]tBm2a :
Cung cao hon
Tn sut xut hin nhiu hon
Cung cao hon
Tn sut xut hin nhiu hon
dai mnn 5t W(t &; 5t
Cung cao hon
Tn sut xut hin nhiu hon
Cung cao hon
Tn sut xut hin nhiu hon
Lg'\n: CAntAr X0r W'$taina7&A @'ra& 4A/A&06mAnt =29?
Tuy tho cac ia im khac nhau ma cung va tn sut xut hin cac hin tuong thi tit
cuc oan la kha nhau. Nghin cuu v biu hin cua bin i khi hu o x Phuong Vin,
huyn Cho Dn va x Qung Chu huyn Cho Moi o tinh Bc Kan cho thy o x Phuong
Vin hin tuong thi tit cuc oan uoc sp xp tho muc nghim trong gim dn nhu
sau lu quet, sat lo t, xoi mn t, mua a va sm set, trong khi o o x Qung Chu la lu
lt/lu quet, ngp ung, han han, xoi mn t =CAntAr X0r W'$taina7&A @'ra& 4A/A&06mAntk#
29?. Su khac nhau giua cac vung v tn sut va cung cua cac hin tuong thi tit cuc
oan co le do su khac nhau v ia hinh phn b.
Tom lai, cac kt qu nghin cuu t cac s liu khi tuong thuy vn tai cac oi tram va kt qu
thu thp truc tip t ngui dn cho thy bin i khi hu va ang din ra tai cac tinh
min nui phia Bc, uoc th hin thng qua nhit tng va cac hin tuong thi tit cuc
oan. Mt s hin tuong ph bin nhu sat lo t, lu quet, han han. Cn luu y rng mt s hin
tuong la biu hin cua bin i khi hu, mt s la hu qu truc tip do cac hoat ng cua con
ngui. Sat lo t do hoat ng khai khoang la mt vi d in hinh o huyn Vi Xuyn tinh Ha
Giang. Ngoai ra hoat ng khai khoang cn gy nhim mi trung, c bit la mi trung
nuoc, nh huong nghim trong n suc kho con ngui, cy trng va vt nui.
Bin i khi hu tim tang lun la vn quan tm cua cac nha nghin cuu va cac nha hoach
inh chinh sach, c bit la cac chinh sach ung pho. Xac inh bin i khi hu tim tang
khng phi la vn on gin va thng thung cn cu vao cac kich bn. Vic xy dung kich
bn bin i khi hu ph thuc vao kich bn phat thi nha kinh. O Vit Nam hai kich bn
uoc lua chon la kich bn trung binh cua nhom cac kich bn phat thi cao (kich bn 2) va
kich bn trung binh cua nhom cac kich bn phat thi va (kich bn B2). Cac kich bn bin
i khi hu i voi nhit va luong mua uoc xy dung cho by vung khi hu cua Vit
Nam Ty Bc, Dng Bc B, Dng bng Bc B, Bc Trung B, Nam Trung B, Ty
Nguyn va Nam B. Thi ky chun lam co so so sanh la 1980-1999 (cung la thi ky chun
trong bao cao anh gia ln thu 4 cua IPCC). Tho cac kich bn, nhit mua ng tng
nhanh hon so voi nhit mua he o tt c cac vung khi hu. Nhit o cac vung khi hu phia
Bc tng nhanh hon so voi cac vung khi hu phia Nam. Tho kich bn trung binh (B2) vao
cui th ky 21, nhit trung binh nm tng ln 2.6
O
C o Ty Bc, 2.5
O
C o Dng Bc b,
2.4
O
C o Dng bng Bc b, 2.8
O
C o Bc Trung b, 1.9
O
C o Nam Trung b, 1.6
O
C o Ty
Nguyn va 2.0
O
C so voi trung binh thi ky 1980 - 1999. Luong mua mua kh gim o hu ht
32
cac vung khi hu cua nuoc ta, c bit la cac vung khi hu phia Nam. Luong mua mua mua
va luong mua nm co th tng o tt c cac vung khi hu. Tho kich bn trung binh (B2) vao
cui th ky 21, luong mua nm co th tng khong 7 - 8 o Ty Bc, Dng Bc b, Dng
bng Bc b, Bc Trung b va t 2 - 3 o Nam Trung b, Ty Nguyn, Nam b so voi trung
binh thi ky 1980 1999 (B Tai nguyn va Mi trung, 2009).
<(<( T74 CE,2 4\) BKH AB 60,+ 6Wd,2 V 6H, 6+^-,2 Ay* ?*L, CH* i+S +QJ
O Vit Nam nhung linh vuc uoc anh gia la d bi tn thuong do bin i khi hu bao gm
nng nghip va an ninh luong thuc, tai nguyn nuoc, suc khoe. Vung bi d tn thuong nht la
vn bin va min nui. Di tuong d bi tn thuong nht va ngui ngheo, ph nu va tre m va
ng bao dn tc thiu s (B Tai nguyn va Mi trung., 2008). Phn lon cng ng dn cu
o min nui phia Bc la dn tc thiu s voi ngun thu nhp chu yu dua vao sn xut nng
nghip (Minot At a&., 2003), hon th nua vung nui phia Bc co th uoc xm la noi ngheo
nht cua c nuoc. Ty l ngheo vao nm 2010 o mt s tinh rt cao, vi d ty l ngheo oi o
Lang Son, Bc Kan, Thanh Hoa va Yn Bai ln luot la 27.5; 32.1; 25.3 va 26.5. Do
vy, min nui phia Bc la noi chiu tac ng manh nht va d tn thuong nht do bin i khi
hu gy ra. Duoi y la mt s phn tich v nh huong/tac ng cua bin i khi hu n cac
nganh sn xut va tinh trang d tn thuong.
]\]\[\ T)* 2H5+ *V4 >,05 29, :'7 '$8 205 *)* 5+M5' Z-5 b8d& :')* 5'48
2k2k1k1k T:- ng -Pa 7i!n i kh hQ' !n ngnh tr\ng trot
Sn xut trng trot ong vai tr quan trong trong i sng cua ng bao dn tc thiu s vung
nui phia Bc. Bin i khi hu tac ng n sn xut cua nganh trng trot o min nui phia
Bc thng qua mt s khia canh sau
Mt s biu hin cua BDKH lam mt din tich t canh tac. Min nui phia Bc vn
uoc c trung boi ia hinh phuc tap va co it din tich t canh tac. Mt s biu hin
cua bin i khi hu nhu sat lo t, lu quet lam mt din tich t canh tac lam han
ch ngun vn sinh k cho ngui dn, c bit la ngui ngheo. Han han, ret m ret
hai lam gim hoc pha huy cac din tich uoc gio trng t o gim sn luong
luong thuc sn xut uoc. Kt qu nghin cuu o min nui phia Bc cho thy din tich
t nng nghip mt vao v ng xun va he thu hang nm do han han giao ng
trong khong t 25 n 9050 ha ( thi 14).
D 6+5 8]: 4in t-h 5t nng nghi6 78 m5t 90 h(n h:n ; /1ng n<i 6ha B,- t nm 19" !n 199" =>a'# 2?
33
Tho bao cao cua y ban Nhn dn tinh Ha Giang (2011), nm 2011 han han keo dai trn ia
ban tinh cho nn din tich gio trng chi at 93 so voi k hoach, toan tinh co 1,820 ha lua
bi han trong o co khong 120 ha lua phi gio cy lai, din tich mt trng ln n 20ha.
Tac ng cua bin i khi hu lam mt din tich t canh tac, mt s hoat ng cua con
ngui cn gop phn lam trm trong hon tac ng cua bin i khi hu. Hoat ng khai
khoang o x Tung Ba, huyn Vi Xuyn la mt vi d in hinh.
HEF ]: M34 CE 6+*f6 +d* VX 6+*/, 6)* I 4B,2 ,,2 ,[ +-, ,LJ i; 6+X ,+a, 6)*
H chi Truong Thi Hiu, 41 tui, thn Khun Lang, x Tung Ba huyn Vi Xuyn, gia inh co 2 khu
trong tui lao ng nhung trong o co 1 ngui bi khuyt tt. H co tng din tich t trng lua la
2700m
2
. Lu quet vao nm 2010, 1500 m
2
lua ang tr bng bi ngp nn khng th thu hoach. Nm
2011 toan b din tich lua nu trn bi vui lp va khng th khc phc uoc.
H chi Vuong Thi Xuyn, 46 tui, thn Khun Lang, x Tung Ba huyn Vi Xuyn, gia inh co 4
khu, sng 4 i tai thn. Tho Chi truoc y lu nho khng gy thit hai lon, t nm 2007 n nay
cng ty Hoang Bach vao khai qung, lu quet xy ra nhiu va muc lon lam thit hai nhiu, gia inh
bi vui lp t trng 02 v lua voi din tich 3,500 m
2
. Gia inh khc phc bng cach xuc t a i.
Song n v lua sau, cng ty n Thng vao khai qung, din tich t trng lua o trn tip tc bi vui
lp va khng th khc phc uoc.
U!t h' 6hvng /5n $V'# 211
Ret m ret hai cung lam thit hai lon n sn xut lua. Dot ret m ret hai vao nm
2008 o min nui phia Bc pha huy khong 100.000 ha lua, uoc tinh tng thit hai
do ot ret nay ln n 30 triu la (OxIam Intrnational in Vitnam., 2008). Ring
o tinh Lao Cai ot ret m nay gy thit hai hon 84 tn lua ging do ngui dn
phi gio trng lai sau khi ot ret m i qua. Khng nhung chi tac ng n sn
xut lua, cac hin tuong thi tit cuc oan cn nh huong truc tip n sn xut lm
nghip, cy n qu va hoa mau trong vun. Kt qu nghin cuu o Bc Kan cho thy
lu quet va lt nh huong truc tip n cy luong thuc, hoa mau, cy n qu va
cy lm nghip lam mt din tich t canh tac va gim nng sut (Cntr Ior
Sustainabl Rural Dvlopmnt., 2009).
Khng nhung lam mt din tich t canh tac, bin i khi hu lam suy thoai t t o
lam thay i hinh thuc su dng t dn n thay i phn b cy trng (Nyong,
2008) va gim nng sut. Su thay i phn b cy trng nhiu khi khng uoc tho
kip boi ngui dn hay cac chinh sach h tro cua chinh phu.
Nhit tng lam thay i qua trinh sinh truong cua cy trng, thi v cung nhu su
phn b cy trng (djuwon, 2004), t o lam gim nng sut va cht luong cy
trng (Dow & Downing, 2007), c bit la cac loai cy cung cp luong thuc cho con
ngui. Nhit tng lam gim ngun nuoc tu nhin cung cp cho cy trng t co nh
huong n din tich t co th canh tac va cht luong cua cy trng. Dc bit, do tinh
cht ia hinh, gim ngun nuoc tu nhin do nhit tng o vung nui phia Bc nghim
trong hon so voi cac noi khac.
Tng luong mua (vi d nhu muc , thi gian va tinh thay i) gy ngp ung cho
nhiu vung i dao nuoc (Rx At a&k, 2007). Kt qu nghin cuu o tinh Lao Cai va Bc
Kan cho thy ngp ung gy tac ng khng nho n sn xut trng trot.
Nhin chung, sinh vt gy ra dich bnh va cac loai su hai phat trin tt hon khi
nhit cao trong iu kin cung cp nuoc ti uu. Vi vy su m ln toan cu co kh
nng mo rng su phn b cac loai dich bnh va su hai trn cy trng. Khi hu ang
34
co khuynh huong m hon vao mua ng co th cho phep thi ky trung cua cn
trung vuot qua mua ng va kt qu gy nn dich bnh trong sut mua v gio
trng. Kt qu tho lun nhom trong nghin cuu anh gia nhu cu gim thiu va
thich ung voi bin i khi hu o Bc Kan cho thy dich bnh cy trng uoc xac
inh la mt trong nhung hu qu do tac ng cua bin i khi hu gy nn (Cntr
Ior Sustainabl Rural Dvlopmnt., 2009).
Bin i khi hu thng qua nhit tng va cac hin tuong thi tit cuc oan nh huong
mt cach tng hop n nng sut va cht luong cy trng. Kt qu nghin cuu o Bc Kan cho
thy tac ng cua bin i khi hu co th lam gim t 30 n 100 nng sut cua cy trng
(Cntr Ior Sustainabl Rural Dvlopmnt., 2009), t o gy mt an ninh luong thuc va
ngheo oi cho ngui dn.
wxwxyxwx{|}~}~~}
Co nhiu nguyn nhn dn n dich bnh cua vt nui. D chung minh mi quan h
nhn qu giua bin i khi hu va dich bnh vt nui la iu khng d va nhiu khi
khng cn thit. Nhiu nghin cuu quy nap rng bin i khi hu la nguyn nhn
quan trong dn n dich bnh trn vt nui (Thornton At a&k, 2007; Thornton &
Mario, 2008). Kt qu nghin cuu o vung nui phia Bc cho thy dich bnh xy ra
nhiu hon trong nhung nm gn y, vi d dich Lo mn long mong din ra vao nm
2006 o tinh Bc Kan, gy thit lai lon n chn nui tru b cua tinh (Cntr Ior
Sustainabl Rural Dvlopmnt., 2009). Kt qu tho lun nhom ph nu ngui Tay
va ngui Han o x Ngoc Linh, huyn Vi Xuyn, tinh Ha Giang cho thy dich bnh
xy ra trn tru b va lon xy ra ngay cang nhiu hon, c bit trong nhung nm gn
y, thm chi dich bnh xy ra trn c gia suc uoc tim phng. Khi nhit
tng s h tro cho vic lan truyn mn bnh n nhung vung lanh hon, c nhung h
thng o vung cao (nhu bnh t huyt trung) hoc trong n nhung vung co khi hu
n ha hon. Thay i luong mua cung co th nh huong rng n su di chuyn dich
bnh trong nhung nm m uot. Trong khi o ngui ngheo sng o vung cao khng
co kh nng tip cn uoc voi cac dich v thu y dn n bung n dich bnh trn vt
nui va kt qu tng ty l cht gia suc, gia cm (GorIorth, 2008). Thm vao o khi
dich bnh din ra, thi trung quay lung lai voi sn phm chn nui. Diu nay thm
mt ln nua gy thit lai lon cho ngui chn nui, c bit la nng dn ngheo co
hoat ng chn nui la nhung ngui co cac hoat ng sinh k d bi tn thuong nht
do BDKH (Rx At a&k, 2007; GorIorth, 2008).
Mt trong nhung tac ng cua bin i khi hu n sn xut chn nui la thay i su
co sn ngun thuc n cho chn nui. Nhit xung thp hoc tng cao u lam
gim din tich ng co cho chn nui gia suc nhai lai va gim nng sut cy trng
cung cp luong thuc cho gia suc da day on (Thornton At a&k, 2007; Thornton &
Mario, 2008; Barry At a&k, khng ro nm). Nhit thp (ret m va ret hai) lam
khan him ngun thuc n cho vt nui ng thi lam gim kh nng khang cua
co th, tng nguy co mc bnh t o gy cht vt nui. Dot lanh o vung nui phia
Bc vao nm 2008 lam cht hon 60,000 con tru b, trong o ring tinh Lao Cai
co 18,760 con tru b cht (OxIarm Grat Britain in Vitnam., 2008), ot lanh nm
2010 o tinh Ha Giang lam cho 7,538 con tru b bi cht (y Ban Nhn Dn tinh
Ha Giang., 2011) la mt vi d in hinh. Mt vi d in hinh khac la tac ng cua
ret m ret hai n sn xut chn nui o x Tung Ba, huyn Vi Xuyn tinh Ha
Giang. X co tng s h khong 1,300 voi dn s khong 7,100 ngui, nhung nm
2008 co n 333 con tru b cht, nm 2009 co 300 con cht va nm 2010 co 176
con cht, ngoai ra cn gy thit hai n 3.3 tn ging lua lai (gia trung binh 1kg
35
ging lua lai vao khong 40,000 VND). Dy la mt thit hai lon cho mt x min
nui nhu Tung Ba.
Nhit tng vao mua he dn n nhu cu nuoc cho vt nui tng ln r rt, trong khi
o ngun nuoc cung cp khng uoc ap ung mt cach y u. Bin i khi hu co
th lam gim kh nng sinh truong va sn xut cua vt nui nhu gim tng trong,
sinh sn va sn xut sua (Rx At a&k, 2007) thng qua gim cht luong thuc n va
tng nhit xung quanh.
Bin i khi hu khng tac ng ging nhau n cac loai cy trng vt nui khac nhau. Kt
qu nghin cuu cho thy tuy tho hinh thuc biu hin cua bin i khi hu va loai cy trng
vt nui ma tac ng co th khac nhau. Kt qu nghin cuu o Bc Kan cho thy lua, ng va
sn xut lm nghip la i tuong chuu tac ng nhiu nht cua bin i khi hu (bng 2).
B-5+ g: M) 6WQ, IMF LF 674 CE,2 4\) ?*L, CH* i+S +QJ CL, I@, JZ6 4+:, ,JG* 6WD,2
6W6 v P+^-,2 V*/,, 6,+ BM4 Kd,
Mua lon Mua a Bnh vt nui Han han Sat lo t Lt
Lua 14 14 0 12 12 16
Lon 0 0 10 0 0 0
Gia cm 0 0 10 0 0 0
Lm
nghip
6 2 0 10 8 11
Tru 0 0 9 0 0 0
Ng 12 10 0 8 7 14
Lg'\n: CAntAr X0r W'$taina7&A @'ra& 4A/A&06mAnt =29?
Ngoai cac tac ng cua bin i khi hu n trng trot va chn nui, bin i khi hu cn co
tac ng n sn xut lm nghip, rng va mi trung. Mi quan h giua bin i khi hu va
lm nghip la mi quan h an xn kho phn bit uoc mt cach rach ri nguyn nhn va kt
qu. Khai thac va su dng rng bt hop ly gop phn gy nn bin i khi hu. Bin i khi
hu thuc y su gia tng thin tai, thng qua cac hin tuong nhu han han, lu quet, sat lo t
gy thit hai lon n sn xut lm nghip. Chua co nhiu nghin cuu v tac ng cua bin i
khi hu n sn xut lm nghip o min nui phia Bc. Cac nghin cuu thung tin hanh tho
chiu nh huong cua sn xut lm nghip n biu hin cua bin i khi hu. Tho y ban
Nhn cn tinh Ha Giang (2011), nm 2010 trn ia ban tinh do nng han keo dai cho nn
xy ra 144 v chay rng voi tng din tich thit hai la 1,175.6 ha, c bit trong o co 323 ha
rng tu nhin.
Khi so sanh tac ng cua bin i khi hu n sn xut nng nghip va mt s linh vuc khac
nhu suc kho con ngui, co so ha tng, tai sn cua h gia inh, kt qu tho lun nhom trong
nghin cuu tai mt s x o tinh Bc Kan cho thy sn xut nng nghip (cy trng va vt
nui) la linh vuc chuu tac ng manh nht (Bng 3).
B-5+ h M) 6WQ, IMF LF 674 CE,2 4\) ?*L, CH* i+S +QJ Ay* I*,+ iL 4\) ,2^N* Va,
TB* I@, C- Iv +d 6P,2
Car 6WD,2AQ6
,JG*
S34 i+b
KL6 tJ@ 6d* P+^-,2 V*/,
Han han 3 0 21 0
36
Lu quet 10 8 17 0
Mua lon 8 5 23 0
Lc 0 4 9 0
Nhit thung xuyn
thay i
0 0 9 8
Xoi mn va thai hoa
t
7 0 14 0
Sat lo t 2 0 5 0
KL6 tJ@ ,2+*/, 43J v G,2 V*/,
Han han 3 0 12 0
Lu 11 3 6 0
Mua lon 12 0 18 3
Bnh vt nui 8 0 14 0
Xoi mn va sat lo t 15 6 9 0
Mua a 9 0 9 0
KL6 tJ@ ,2+*/, 43J v hJ@,2 C+J
Han han 0 0 25 26
Lu quet 4 2 24 24
Lt 5 0 27 15
Ngp ung 12 11 27 18
Bnh cy 8 7 17 8
KL6 tJ@ ,2+*/, 43J v N+J CX
Han han 14 7 13 15
Lc 14 3 15 11
Bnh vt nui 17 0 26 17
Bnh cy trng 15 0 18 20
Gim ngun nuoc 14 0 20 19
Lg'\n: CAntAr X0r W'$taina7&A @'ra& 4A/A&06mAnt =29?
Cac nghin cuu truoc y v tac ng cua bin i khi hu, cung nhu nhn thuc cua ngui
dn va chinh quyn ia phuong thung tp trung vao khia canh kinh t, anh gia muc thit
hai v mt kinh t. Rt it cac nghin cuu cp n khia canh x hi cua tac ng cua bin
i khi hu, nhu nh huong cua bin i khi hu n cac mi quan h cng ng, n cac c
trung vn hoa cua cac nhom dn tc khac nhau.
]\]\]\ T)* 2H5+ *V4 B6H 205 5+I/, N`5 *)* DTTS
Bn canh tac ng n sn xut nng nghip, bin i khi hu tac ng tiu cuc n cac khia
canh khac nhau nhu tinh mang va suc kho, nha cua, tai sn, thu nhp va tip cn cac dich v
x hi nng cao kin thuc cua ng bao dn tc thiu s min nui phia Bc.
37
Thin tai din ra o vung nui cao phia Bc ngay cang din ra voi tn sut cao hon va cung
nng hon. Tho bao cao quc gia v gim nhe thin tai o Vit Nam (2005), trong vng 10
nm t 1994-2003 o min nui phia Bc co 453 ngui cht hoc mt tich, 277 ngui bi thuong
va hang chc nghin ngui bi nh huong tm ly va kinh t; uoc tinh tng thit hai co so ha
tng ln n 1,700 ty ng.
Kt qu nghin cuu cho thy t nm 2001 n 2008, co n 438 ngui cht va 102 ngui bi
thuong do lu quet din ra tai cac huyn cua tinh Ha Giang (Dang Thu Phuong. At a&k, 2009).
Dot sat lo t o Bc Kan vao nm 2008 gy cht 41 ngui va pha huy 1300 ngi nha (Cntr
Ior Sustainabl Rural Dvlopmnt., 2009). Cung tai tinh Bc Kan uoc tinh tng thit hai do
thin tai gy ra vao nm 2006, 2007 va 2008 ln luot la 99.8; 30.9 va 94.8 ty ng, c bit la
ot ret m ret hai vao nm 2008 gy thit hai khong 50 ty ng do gia suc gia cm cht va
din tich lua phi gio trng lai. Tng s ngi nha bi pha huy ln luot trong 3 nm nu trn
ln luot la 2,230; 4,440 va 2,340 ngi nha. Dot lu quet va ngp ung vao thang 5 nm 2009
gy thit hai khong 20 ty ng. Tai tinh Ha Giang tng thit hai do thin tai nm 2010 uoc
tinh 150 ty ng, trong o ot ret nm 2010 gy thit hai uoc tinh n gn 100 ty ng,
trong o chu yu la thit hai v gia suc, lua ma va cy cao su (y ban Nhn dn tinh Ha
Giang., 2011).
HEF `: ME6 AB* AS V> A[ 6+*f6 +d* A[ ,2^N* AB 4\) VX 6+*/, 6)* v 474 6,+ ;*[, ,u* F+S) BM4
* Khong 20h ngay 13/9/2004 xy ra v sat lo t mt v sat lo t gy hu qu nghim trong xy
ra tai thn Sung Hong, x Phin Ngan, H.Bat Xat (Lao Cai). Uoc tinh hang van khi t a t inh
cao trong con mua lon bi sat xung va cun mt tich hon 20 ngui cung toan b tai sn, hoa mau cua
4 h cu ng o y.
* Luc 9h sang 28/9/2005, nuoc sui Lao, sui Pha tai ia phn x Cat Thinh huyn Vn Chn (Yn
Bai) dng cao gy ra trn lu quet du di, khin 42 ngui cht va mt tich.
* Ngay 23/8/2010, mua lon keo dai gy sat lo nui t o bn Hang Tau D, x Ch Cu Nha, huyn
Mu Cang Chi, tinh Yn Bai lam mt tich 07 ngui dn.
4ln thA0 -:- 7:0 in tr /)i t khaa $(t &; 5tt / &u h']tt
Thu nhp cua ngui dn o min nui phia Bc chu yu dua vao ngun tai nguyn thin nhin.
Trong khi o, tinh trang ngun tai nguyn thin nhin lai lun ph thuc vao iu kin thi
tit va khi hu. Bin i khi hu tac ng truc tip n thin nhin, lam han ch su tip cn
cua ngui dn i voi ngun tai nguyn thin nhin do vy nh huong n thu nhp cua ho.
Song song voi nhung tac ng truc tip, bin i khi hu gy nhung tac ng gian tip nhu
lam c lp va han ch tip cn thi trung tiu th sn phm, han ch su tip cn cua ngui
dn n cac dich v phuc loi x hi t o lam cho tinh tn thuong ngay cang trm trong hon.
Tre m khng th n trung trong va sau khi thin tai din ra la hin thung thy o cac tinh
min nui phia Bc.
Nhu cp o trn vung nui phia Bc la noi co ty l ngheo cao so voi c nuoc, bin i khi
hu lam trm trong thm tinh trang ngheo thng qua vic gim kh nng sn xut, c bit la
sn xut nng nghip, gim tinh chng chuu cua h. Hon th nua han ch tip cn thi trung
lam han ch cac hoat ng a dang hoa thu nhp (nhu va mt hinh thuc ung pho voi tac ng
cua bin i khi hu) bu p lai su tac ng cua bin i khi hu n ngun tai nguyn
thin nhin, ngun thu nhp chinh cua ngui dn min nui.
Thin tai nhu lu quet, sat lo t gy thit hai tinh mang con ngui, cac hinh thuc khac cua
bin i khi hu, vi d khi nhit tng cao hoc xung thp thung nh huong n suc
kho cua ngui dn, c bit la tre m. Mt s bnh ph hin nhu ho, st va tiu chy. Kt
qu tho lun tai thn Khun Lang x Tung Ba, huyn Vi Xuyn cho bit my nm gn y
38
thi tit thay i tre m va ngui gia hay bi bnh hon. Nhit thay i cung lam han ch su
tip cn cua ngui dn n ngun tai nguyn thin nhin t o nh huong n sinh k cua ho.
Nhit tng cao va keo dai gy han han, lam han ch ngun nuoc, c bit la cac h gia
inh sng o vung cao, t o nh huong n tinh trang suc kho ng thi tng ganh nng cho
ph nu va tre m trong vic m bo ngun nuoc sinh hoat cho gia inh.
Bin i khi hu lam han ch cac ngun thu nhp tai ia phuong, vi d gim din tich t
canh tac t o gim ngun thu nhp. D bu p su gim ngun thu nhp nay mt s h lua
chon gii phap di cu ln cac thanh ph lon tim kim cng vic lam. Su di cu nay mang lai
mt s nh huong tiu cuc n mi quan h gia inh va x hi. Thng thung nam gioi uoc
lua chon di cu, iu nay co th lam tng tinh tn thuong cua h trong vic ung pho voi bin
i khi hu do chi co ph nu va tre m o nha.
]\]\g\ C)* 5';B bc 'H, NQ >D &95 &'IR5+ &P35+ >U, *-5' B6H <M &',E5 &4,
Anh huong cua bin i khi hu khng ging nhau giua cac nhom/i tuong trong x hi.
Nghin cuu cac nhom d tn thuong va ly do tn thuong co y nghia quan trong trong vic
xut cac gii phap ung pho phu hop voi tac ng cua bin i khi hu. H ngheo/ngui
ngheo thung gn voi sn xut nng nghip nhu la mt ngun thu nhp chinh; trong khi o,
nhu phn tich o trn, sn xut nng nghip la linh vuc d bi tn thuong nht boi tac ng cua
bin i khi hu. H ngheo thung la h co ngun luc han ch, nhu ngun t ai han hep,
nha cua va tai sn mang tinh th so do vy ho d bi tn thuong hon so voi cac loai h khac
khi chuu tac ng cua bin i khi hu. H ngheo thung co cac hoat ng sinh k on iu
do vy kh nng a dang hoa cac ngun thu nhp han ch tac ng cua bin i khi hu
thung thp. Hon th nua, do han ch v ngun luc cho nn kh nng hi phc sau khi bi tac
ng boi thin tai cua h ngheo thung chm hon so voi cac loai h khac trong cng ng.
Mt s y kin khac cho rng BDKH tac ng n tt c cac i tuong trong x hi, xet v
mt tuyt i thi h kha va trung binh bi thit hai do BDKH nhiu hon so voi h ngheo.
BDKH lam cho h khng ngheo va cn ngheo tro thanh h ngheo.
Ph nu va tre m cung la nhom d bi tn thuong do tac ng cua bin i khi hu. Nghin
cuu tai x Dng Thng tinh Lang Son cho bit ph nu dn tc Dao va dn tc Tay thung
truc tip sn xut nng nghip va mang lai ngun luong thuc cho gia inh. Bin i khi hu
nh huong n sn xut nng nghip do vy co th han ch ting noi cua ho trong gia inh.
Cung do tac ng cua bin i khi hu, ngun thu nhp t sn xut nng lm nghip tai ia
phuong gim xung, cho nn di cu tim kim vic lam ang ngay cang tro nn ph bin i
voi ng bao dn tc thiu s. Thng thung, nam gioi di cu lai ganh nng qun ly gia
inh va cng vic sn xut cho ngui ph nu do vy tac ng cua bin i khi hu n ngui
ph nu cang nghim trong hon. Hon nua, tao thm thu nhp cho gia inh, ph nu ngui
dn tc thiu s phi vao rng khai thac thm cac loai lm sn ngoai g, cac loai duoc
tho. Cng vic nay vn truoc y thng thung do nam gioi m nhim. Diu nay lam gim
thi gian tip cn cac hoat ng x hi cua ngui ph nu.
Sau khi thin tai din ra, c nam va nu gioi u phi tn thi gian va suc luc phc hi cuc
sng cua gia inh. Nam gioi thung lam cac vic mang tinh suc voc tuy nhin ph nu thung
vt v hon do vi tri truyn thng cua ho trong gia inh, trong khi o su ong gop cua ph nu
khng uoc anh gia mt cach xung ang do cac cng vic ma ho lam cn goi la cng vic
khng tn. Bin i khi hu lam tiu tn nhiu thi gian cua ph nu cho nhung cng vic ma
khng uoc tr tin. Diu nay cang lam nng quan im ph nu chuu trach nhim cho cac
cng vic trong gia inh. Vic tiu tn nhiu thi gian cho cac cng vic cua gia inh, lam
gim thi gian tip cn cac sinh hoat cua cng ng, tip cn cac phuc loi cua x hi. Diu
nay cang lam gim thp vai tr cua ph nu trong gia inh va x hi (Pham Thu Hin., 2011).
Han han lam suy gim ngun nuoc khng chi cho sn xut ma cn cho sinh hoat cua gia
39
inh. Ph nu va tre m thung la i tuong chuu trach nhim ly nuoc cho sinh hoat cua gia
inh. Do ia hinh phuc tap o min nui phia Bc cho nn vic ly nuoc thung tn nhiu thi
gian. Diu nay co th nh huong n vic hoc tp cua tre m va cung nhu ganh nng cho ph
nu. Tuong tu nhu han han, khi nhit xung thp, ph nu va tre m thung phi ly cui t
suoi m cho gia inh.
Chua co cac nghin cuu anh gia tac ng cua bin i khi hu n cac nhom dn tc thiu
s khac nhau. D co cac gii phap ung pho voi tac ng cua bin i khi hu, cn thit co cac
nghin cuu anh gia tac ng cua bin i khi hu tho cac nhom dn tc thiu s. Cac nha
nghin cuu cung cn y thuc uoc rng, huong nghin cuu nay thung khng on gin do nh
huong cua yu t dn tc thiu s thung an xn, ha quyn voi cac yu t khac nhu ia
hinh phn b, c im kinh t x hi, ngun tai nguyn thin nhin.
Tinh trang d tn thuong voi bin i khi hu cua cng ng/h thuc dn tc thiu
s khac nhau
Chua co cac nghin cuu c th v tinh trang d tn thuong va nguyn nhn cua cng ng/h
dn tc thiu s khac nhau. Cac nghin cuu thung xm xet cac dn tc thiu s la mt i
tuong nghin cuu thng nht, do vy cn co cac nghin cuu chuyn su xm xet tinh trang d
tn thuong cua mt s dn tc thiu s khac nhau t o co cac can thip han ch tn thuong
cho tng dn tc thiu s c th. Nhu cp o trn ng bao dn tc thiu s, c bit la
h ngheo, ph nu va tre m la i tuong d tn thuong boi tac ng cua bin i khi hu.
- Han ch tip cn t ai sn xut Dt ai la ngun sinh k quan trong cua cac h gia inh.
Do tinh cht ia hinh, t ai cua cac h gia inh o min nui phia Bc thung nho hep,
doc cao va cht luong kem. Dy cung la nguyn nhn tao nn ngheo oi cac h gia inh. Bin
i khi hu gy mt t ai, t o cang lam gim co hi tip cn t ai sn xut cho ngui
dn. Dy cung la nguyn nhn nng cao tinh tn thuong cua cac cng ng dn tc thiu s,
c bit i voi ph nu. Mt s nghin cuu chi ra rng vn hoa cua mt s dn tc nhu
Dao va Tay khng cho ph nu k tha t ai. Bin i khi hu cang lam han ch co hi tip
cn t ai, do vy h ngheo, ph nu la nhung i tuong d bi tn thuong.
- Dt sn xut co nguy co bi thu hep do bi vui lp, sat lo do hoat ng khai khoang. Nhu
cp o trn, hoat ng khai khoang lam tng nh huong cua bin i khi hu gy vui lp t
sn xut nng nghip. Hoat ng khai khoang tho kiu bc vo lam tng nh huong cua lu
quet t o han ch ngun vn vt cht cua ngui dn, c bit la cac h ngheo, h sng o
vung d bi tn thuong.
- Han ch tip cn ngun tai nguyn thin nhin hop ly va thi trung bn ngoai. Tai nguyn
thin nhin khng th la cuu canh m bo y u k sinh nhai cho ngui dn, trong khi
o han ch tip cn bn ngoai lam gim co hi a dang hoa cac hoat ng tao thu thp t o
tng tinh d tn thuong cua cac h gia inh va cng ng voi tac ng cua bin i khi hu.
Ph nu thung la i tuong it co co hi tip cn voi x hi va cac cng ng khac bn ngoai
hon so voi nam gioi, do vy ho thung co vai tr thp hon so voi nam gioi trong vic a dang
hoa cac ngun thu nhp nhu la cac hoat ng sinh k thay th gim tac ng cua bin i
khi hu
- Rng va t rng la mt ngun vn sinh k quan trong i voi ng bao dn tc thiu s o
vung nui phia Bc, bin i khi hu cang lam tng su ph thuc cua ngui dn vao cac ngun
tai nguyn thin nhin t rng. Tuy nhin khng phi cac h u co rng, kt qu nghin cuu
o x Qung Ba huyn Vi Xuyn cho thy co t 30-50 s h co rng. Khng nhung chi
khng tip cn uoc rng va t rng, nhung h khng co rng cn bi han ch phat trin
chn nui ai gia suc do bi chn chinh la cac khu rng uoc so huu boi cac h gia inh
khac, iu nay tao nn su canh tranh trong phat trin chn nui giua ngui co rng va khng
40
co rng. Nhung h tip cn voi rng va t rng thung co ngun thu nhp a dang hon do
vy, tinh tn thuong do tac ng cua bin i khi hu it hon.
-Tinh trng ch y lai vao su tro giup cua nha nuoc, cng ng va cac t chuc phi chinh phu
cua mt s ng bao dn tc thiu s cn cao. Diu nay lam han ch kh nng ung pho va
phc hi tac ng cua bin i khi hu.
- Mt s nghin cuu nhn hoc - x hi hoc cho thy, ng bao cac tc ngui thiu s thung
chm thay i va phn nao o cn chua thuc su linh hoat trong vic tip nhn cac yu t khoa
hoc k thut moi, co th gop phn lam tng kh nng thich ung va gim thiu tac ng cua
bin i khi hu. Diu o thung uoc ly gii bng nhung rao cn ngn ngu, vn hoa (th
hin qua phong tc, tp quan). Tuy nhin, thuc t cho thy, vic chp nhn hay khng cac
gii phap ung pho voi bin i khi hu cua ngui dn cn tuy thuc vao cht luong cua cng
tac khuyn nng.
- Cac chuong trinh h tro khuyn nng hoat ng chua thuc su hiu qu. Cac chuong trinh
khuyn nng co vai tr quan trong trong vic gim tinh tn thuong va nng cao kh nng
thich ung voi bin i khi hu. Dng bao dn tc thiu s co nhung net c trung ring trong
vic nhn va thuc hin cac hoat ng khuyn nng. Do vy cn co cac chuong trinh khuyn
nng mang tinh c thu cho ng bao dn tc thiu s. Cac chuong trinh h tro k thut
khuyn nng chu yu mang nng mc tiu nng sut, chua co nhiu cac chuong trinh h tro
sn xut thich ung voi bin i khi hu. Cac tai liu huong dn k thut khyn nng chua
lng ghep uoc vn thich ung va gim thiu tac ng cua bin i khi hu.
- Mt s chu truong chinh sach, chuong trinh cua nha nuoc chua thuc su tinh n tinh d bi
tn thuong, c bit cua cac h ngheo. Vi d, chuong trinh phat trin chn nui n nm
2020 chi r uu tin phat trin chn nui tp trung... su dng cac ging lon ngoai, chn nui
cng nghip... Cac i tuong ap ung phuong thuc phat trin chn nui o thi uoc nha nuoc
h tro. Cac h ngheo thung la cac h khng ap ung cac tiu chun hung loi, hon th nua
cac i tuong chn nui cng nghip thung la i tuong co kh nng ung pho kem voi tac
ng cua bin i khi hu. Phat trin phuong thuc chn nui nay khi iu kin cua ngui dn
chua ap ung nhu cu cua no s lam tng tinh d tn thuong. Mt vi d khac trong linh vuc
trng trot la vic su dng cac ging cy trng cao sn khng phu hop voi iu kin thi thit
khi hu va h thng sn xut o min nui phia Bc. Trong thi gian qua o ia ban huyn Vi
Xuyn tinh Ha Giang phat trin trng tao Isral, u Ha Lan, ci du, cao su (trng 400 ha
cht cn lai 0.12ha), nhung hu ht u khng thanh cng, do cac ging cy trng o khng
co kh nng chng chiu voi iu kin cung nhu su thay i thi tit khc nghit o min nui
phia Bc. H thng sn xut nho le, a cy a con, su dng cac ging cy con bn ia co kh
nng thich ung va bn vung cao, co kh nng gim thiu tac ng cua bin i khi hu chua
uoc khuyn khich phat trin, thm chi nhiu khi uoc xm nhu h thng sn xut lac hu
cn han ch thay vao o bng cac chui sn phm ap ung uoc nhu cu thi trung. Ngoai
yu t thich ung voi bin i khi hu, h thng sn xut hn hop cn la mt phn cua c
trung vn hoa cua ng bao dn tc thiu s min nui phia Bc.
- O mt s ia phuong, chin luoc han ch tac ng cua thin tai va bin i khi hu thung
qua chu trong vao cac gii phap can thip va chu yu la cac can thip kinh t nhu n bu, h
tro, trong khi o chua xm xet nhiu kh nng cua cng ng (vi d kin thuc bn ia), su
dng cac kh nng o ung pho voi bin i khi hu mt cach bn vung.
- Chinh phu co chuong trinh mc tiu quc gia v bin i khi hu (NTP), chuong trinh
phng chng va gim nhe thin tai. Mt s b nganh cung ban hanh chuong trinh khung,
vi d B Nng nghip va Phat trin Nng thn. Tuy nhin, hu ht chinh quyn cac cp t
tinh n huyn u chua co cac k hoach t chuc thuc hin mt cach c th trn cac khia
41
canh chuyn mn, tai chinh, nhn su... Diu nay co th lam han ch kh nng ung pho cua
ngui dn va cng ng voi tac ng cua bin i khi hu.
- Nhn thuc cua cac cp chinh quyn ia phuong v vn bin i khi hu biu hin, tac
ng, thich ung, gim thiu va lng ghep vn bin i khi hu vao k hoach phat trin
kinh t x hi cua ia phuong cn han ch. Phn lon cac n luc dng lai o khc phc cac hu
qu thin tai ma chua chu trong nhiu n gim thiu rui ro do thin tai.
- Qua trinh lp k hoach phat trin kinh t x hi cua ia phuong mc du uoc ci thin
nhiu trong thi gian va qua, nhung vn cn mang nng hinh thuc, thiu su tham gia mt
cach thuc su cua ngui dn va thiu co so v ngun luc thuc hin k hoach.
<(]( hJ), +f 2*U) BSH AB MNPB 6WX,2 ?T* 4@,+ ?*L, CH* i+S +QJ
Giua min nui phia Bc voi ng bng sng Hng t lu co quan h 2 chiu. Nu ng
bng sng Hng la u tu, la khu vuc kinh t trong im ong vai tr ng luc phat trin
cho c min Bc, thi khu vuc min nui chinh la kho du tru sinh quyn cho toan min. Cac
dng chy khoi u hoc chy qua min nui phia Bc cung la ngun cung cp phn lon nuoc
sn xut/sinh hoat cho vung ng bng sng Hng. Chinh vi vy, khi bin i khi hu nh
huong toi min nui phia Bc, ng thi no cung s co nh huong nht inh toi ng bng
sng Hng. Biu hin r nht cua tinh ph thuc nay la o luong mua. Khi trn thuong ngun
mua nhiu, nguy co ngp lt o ng bng sng Hng la rt cao; nguoc lai, khi luong mua
hang nm gim, khu vuc nay ngay lp tuc s phi i mt voi nguy co han han.
T u th ky XX n nay, lich su ghi nhn nhiu trn lu lt lon o ng bng sng Hng
vao cac nm 1913, 1915, 1917, 1926, 1945, 1964, 1968, 1969, 1970, 1971, 1986, 1996, 2002
va 2008. Trn lu xy ra vao thang 8 nm 1971 uoc anh gia la con lu lon nht trong vng
250 nm o min Bc, lam v sng Hng, thit hai nhiu v ngui va cua. tho tai liu
lai, trong trn lu nay, muc nuoc sng Hng ngay 20 thang 8 ln n 14.13m o Ha Ni, cao
hon muc bao ng cp III n 2.63m. Trn lu gy v o ba ia im, lam ung ngp hon
250,000ha va khin cho hon 2.7 triu ngui bi nh huong, trong o co c mt s ngui cht
va mt tich. Nguyn nhn cua trn lu nay uoc xac inh la, vao nm 1971, nh huong dng
nuoc lanh La Nina gy nn nhung trn mua to lin tc vao mua bo nm o. Mt con bo
t min nam Trung Quc gn Hng Kng mang n nhung trn mua to trn sng Thao (sng
Hng oan chy qua tinh Phu Tho), sng L va sng Da. Nuoc lu t cac sng nay hop lai
gy nn con lu.
T sau nm 1971 n nay, vung DBSH cn xy ra nhiu trn lu khac, trong s o co nhung
trn ngp lt do mua luong tai ch qua cao (1984, 2008); nhung cung co nhung trn lu do
nuoc t thuong ngun dn v. Din hinh cho trung hop nay nhung trn lu vao cac nm 1996
va 2002. O c 2 trn lu nay, muc nuoc sng Hng u trn cp bao ng III, doa truc tip
n su an nguy cua Ha Ni va nhiu tinh ln cn nhu Vinh Phuc, Bc Ninh, Hi Duong,
Hung Yn, Ha Ty (cu) va Ha Nam.
Nguoc voi tinh trang o, khi luong mua o u ngun suy gim, ng bng sng Hng cung
chiu nhiu thit hai do han han. Din hinh nht cho tinh trang nay la cac v han han xy ra
vao u nm 2005 va cui nm 2007/u 2008. Muc phn cuc cua lu lt va han han cung
tng u qua thi gian. Thang 3/2005, muc nuoc trn sng Hng tai Ha Ni la 1.72 m, uoc
hgi nhn la thp nht k t nm 1963 toi thi im o. Dn cui nm 2007, mt ot han han
cn gay gt hon, uoc anh gia la thp nht trong chui s liu quan trc cung ky hon 100
nm qua. Dot han han nay nh huong n khong 200,000ha gio trng thuc ng bng va
trung du Bc b. Nguyn nhn cua tinh trang han han chu yu la do nuoc sng Hng khng
uoc b sung t thuong ngun. Mt khac, vic tich nuoc trong cac h thuy in cung khin
cho tinh hinh tro nn nghim trong hon.
42
Nhung dn chung trn y chung to phn nao rng, luong mua tht thung/tri st do bin
i khi hu co th nh huong su sc n DBSH. Nguoc lai, cac vn cua ng bng sng
Hng cung co th khin cho bi cnh bin i khi hu o khu vuc min nui phia Bc tro nn
phuc tap hon.
Nu nhu su co mt cua ngui Kinh o ng bng sng Hng t rt som uoc cac su gia cho
rng co nguyn nhn t suc ep dn s ngay t bui binh minh cua lich su, thi nhung nm gn
y, tinh hinh ang din ra tho chiu huong nguoc lai. Tinh trang nhn mn o DBSH xy
ra t nhiu nm truoc. Chinh vi vy, trong khong thi gian t nm 1960 n 1990, nha nuoc
phi thuc hin nhiu ot iu chuyn lao ng thng qua cac chuong trinh xy dung vung
kinh t moi di di dn ln min nui phia Bc (va sau nay la vao c khu vuc Ty Nguyn).
Tai min nui phia Bc, trong vng 20 nm (t 1960 n 1980), co khong 5 triu ngui
Kinh n nhp cu tho cac chuong trinh nay. Su co mt ngay cang nhiu cua ngui Kinh o
min nui phia Bc khin cho co cu dn cu va nhn khu hoc co nhiu thay i. Quan trong
hon, iu o dn n nhiu h ly mi trung lam gia tng muc trm trong cua bin i
khi hu i) Dn s tng dn n tinh trang thiu t canh tac o c ngui dn tc thiu s va
ngui Kinh; ii) Do thiu t canh tac, nhiu din tich rng bi pha i khai hoang; iii) Voi su
co mt cua ngui Kinh, nhu cu v g va lm sn ngay cang nhiu hon dn n su khai thac
qua muc, lam rng tro nn can kit.
Mc du iu chuyn mt luong lon nhn khu, n nay suc ep v dn s o DBSH vn
khng h suy gim. Tho s liu cua Tng iu tra dn s ngay 1/4/2009, dn s cua vung
ng bng sng Hng la 19,577,944 ngui, chim 22.82 dn s c nuoc
11
. Do din tich chi
chim 4.5 din tich cua c nuoc, mt dn s cua khu vuc nay ln toi 1,225 ngui/km
2
,
cao gp 4.8 ln mt dn s trung binh Vit Nam. Vic di cu hin khoi DBSH hin vn
ang tip din va im n la khp moi min qu trn c nuoc, trong o co min nui phia
Bc. Tai MNPB, nhung ngui Kinh moi chuyn cu n sau nay chu yu lam trong linh vuc
dich v thuong mai, xy dung, khai khoang, va mt ty l nho lam trong cac co quan nha nuoc
(giao vin, cng chuc, vin chuc). Tho ghi nhn tai cac tinh min nui phia Bc, hu ht cac
trang trai co quy m lon va va u thuc so huu cua ngui Kinh, c nhung ngui co mt
t nhung nm 1960 va nhung ngui moi n. Canh tranh voi ngui Kinh trong vic tip cn
ngun luc tu nhin la mt cu chuyn khng on gin i voi ngui dn cac tc ngui thiu
s min nui phia Bc.
11
Ban chi ao tng iu tra dn s va nha o trung uong (2010), Bao cao Kt qu iu tra suy rng mu Tng
iu tra dn s va nha o 01/4/2009.
43
C+^-,2 III( NHNG SNG KIN NHM NG PH VI BKH Cw NGI $%N
](8( TW* 6+34 ?@, C5): C- Iv 4\) ,+U,2 I7,2 i*L, ,+z; 3,2 F+O Ay* ?*L, CH* i+S +QJ
Tri thuc bn ia, kin thuc bn ia hay tri thuc truyn thng la h thng tri thuc ma ngui dn
o mt cng ng tich luy va phat trin dua trn kinh nghim, uoc kim nghim qua thuc
tin va thung xuyn thay i thich nghi voi mi trung tu nhin, vn hoa va x hi.
Tri thuc bn ia uoc duy tri, phat trin trong mt thi gian dai voi su tuong tac qua lai rt
gn gui giua con ngui voi mi trung tu nhin. Tp hop nhung hiu bit, kin thuc va y
nghia nay la mt phn cua tng ha vn hoa bao gm c h thng ngn ngu, cach inh danh
va phn loai, phuong thuc su dng tai nguyn, cac l nghi, gia tri tinh thn va th gioi quan.
Nhung tri thuc nay la nn tng co so ua ra nhung quyt inh v nhiu phuong din co
bn cua cuc sng hang ngay tai ia phuong nhu khai thac tu nhin, cac h thng canh tac va
chn nui, tim kim ngun nuoc, tu bo v va chm soc suc khoe bn thn; va su thich nghi
voi nhung thay i cua mi trung. Tri thuc bn ia su dng ngun tai nguyn cua ia
phuong, it ph thuc vao ngun cung cp t bn ngoai. Tri thuc bn ia chu yu uoc truyn
ming t i nay sang i khac, it khi uoc luu tru bng vn bn ghi chep. Tri thuc bn ia
uoc hinh thanh trong qua trinh nghim sinh (tri nghim va uc kt thanh tri thuc), lun co
su chon loc trong qua trinh vn ng cua cuc sng, huong n su thich nghi voi c im
vn hoa, x hi va mi trung. Tri thuc bn ia lun uoc lam giau qua vic tich hop cac
kinh nghim moi hoc tri thuc moi co uoc t qua trinh tip bin vn hoa.
Tri thuc bn ia khng han ch o nhung ngui dn nng thn. Trn thuc th, bt ky nhom
cng ng nao cung co tri thuc bn ia nng thn va thanh thi; ngui inh cu va ngui du
cu; ngui bn ia va ngui nhp cu. Qua trinh giao luu, xao trn dn cu cung s dn n vic
hinh thanh cac tri thuc bn ia moi, trn co so cua qua trinh tip xuc va bin i, ao thi
(nhung gi khng cn phu hop) va tich hop (tip thu nhung yu t moi, co ich cho cuc sng),
thung uoc goi bng mt thut ngu mang tinh bao quat hon la tri thuc ia phuong (&0-a&
kn0&A9gA). Chinh vi vy, tri thuc bn ia phn anh c tinh cua lua tui, gioi tinh va c
im cua nhom x hi Nhung ngui gia co nhiu loai kin thuc khac so voi th h tre; ph
nu co nhung tri thuc khac so voi nam gioi; ngui co hoc thuc va ngui it hoc tich hop uoc
cac vn tri thuc khac nhau... Co nhung kin thuc chung, uoc tt c moi ngui trong cng
ng hiu bit; cung co nhung kin thuc cung chia se, co nhiu ngui bit nhung khng phi
toan b cng ng; lai co nhung kin thuc chuyn nghip/chuyn bit, chi co o mt s it
ngui (vi d chi co mt s it ngui dn la thy thuc, thy cung, ngh nhn, ba hoc tho
thu cng.).
Co nhiu cach phn loai tri thuc bn ia tho nhung tiu chi khac nhau, tuy thuc vao tng
chuyn nganh khoa hoc. Voi c im cua nganh minh (nghin cuu v cac qua trinh tc
ngui, vn hoa tc ngui trong bi cnh lin tc phat trin), cac nha Dn tc hoc thung phn
loai tri thuc bn ia nhu sau
- Su nhn bit cac yu t tu nhin (c im ia hinh, ia mao, th nhung, cac c
tinh sinh hoc cua ng - thuc vt, khi hu - thi tit, ngun nuoc.), cac kinh nghim
khai thac, su dng va qun ly cac yu t o.
- Cac tri thuc lin quan n qua trinh muu sinh (cac phuong thuc muu sinh va cng c
thuc hanh sinh k c th, cac ging cy trng - vt nui, mua v,.).
- Cac tri thuc lin quan n i sng vt cht (thn lang, nha cua, trang phc, n -
thuc ung, phuong tin vn chuyn).
- Cac tri thuc trong vic qun ly x hi (thit ch tu qun thn lang voi vai tr cua lut
tc, ngui gia va cac thu linh, dng ho va gia inh).
44
- Cac tri thuc trong i sng tinh thn (tin ngung, lich phap, y - duoc thut, cac chun
muc trong ung xu va giao tip x hi, cac loai hinh vn hoc, ngh thut dn gian).
Su phn loai tho phuong phap dn tc hoc khng mu thun voi cach phn loai cua cac
nganh khoa hoc khac. No khng chuyn su hn tho mt tri thuc c th nao o nhung lai
mang tinh bao quat toan din hon so voi cac nganh khoa hoc chuyn bit boi cp/phn tich
nhiu hon v cac yu t con ngui va x hi. Trong bi cnh cua mt nn khoa hoc lin - a
nganh, su kt hop giua cng tac nghin cuu co bn v dn tc hoc voi cac nganh khoa hoc
chuyn su la ht suc cn thit.
Truoc y, tri thuc bn ia/tri thuc ia phuong thung uoc hiu la i lp voi 'kin thuc
chinh thng (X0rma& kn0&A9gA)/'kin thuc khoa hoc/'Quc t hay 'Hin ai - h thng
kin thuc phat trin phn lon dua trn nn tng giao dc, uoc cac trung ai hoc, vin
nghin cuu va cng ty tu nhn su dng phuong phap khoa hoc xy dung nn; uoc kim
chung trong phng thi nghim, uoc xac nhn trong nhung vn kin, nhung nguyn tc, lut
l, nhung quy inh va co so ha tng k thut. Song thuc t cho thy, sau mt qua trinh giao
luu va bin i, ao thi va tich hop, tip thu va ci bin, co nhiu im chng cheo giua
kin thuc bn ia va kin thuc khoa hoc; nhiu kin thuc phuong Ty uoc bn ia hoa
thanh kin thuc cua ngui dn nn nhiu khi s rt kho phn bit giua hai loai kin thuc nay.
O nhung quc gia ang phat trin, h thng tri thuc bn ia lun tn tai song song voi cac h
thng kin thuc chinh thng.
Tri thuc bn ia chinh la nn tng co so duy tri cuc sng cua cac x hi truyn thng.
Hon th nua, trong bi cnh cac x hi tuong i khep kin voi nn kinh t nng v tu cung tu
cp cua a s dn tc thiu s o Vit Nam, o cn la co so duy nht. Su xut hin cua cac 'tri
thuc chinh thng va vn hoa phuong Ty tao nn nhung cu sc trong lich su vn hoa Vit
Nam. Mt thi gian dai, tri thuc bn ia khng uoc anh gia ung voi nhung gia tri ma
no chua ung; thm chi, cn bi coi la biu hin cua su tri tr, lac hu va phn khoa hoc.
Truoc thp nin 1980, nhiu n luc nhm loai bo cac tri thuc bn ia uoc ap dng trn c
nuoc. Ngay nay, gia tri va vai tr cua tri thuc bn ia uoc nhn thuc/anh gia lai. Tai
nhiu khu vuc, tri thuc bn ia va ang ong gop mt phn quan trong vao vic gii quyt
cac vn cua ia phuong.
Cung nhu tt c cac tc ngui khac, ngui dn cac tc ngui thiu s MNPB co vn kin
thuc ring trong nhiu linh vuc v mi trung va cuc sng hang ngay. Trong bi cnh bin
i khi hu toan cu, cac hin tuong thi tit cuc oan va thin tai din ra ngay cang manh
m va phuc tap, truoc khi co su can thip/h tro t bn ngoai, ngui dn phi tim cach tu
i pho bo v bn thn, gia inh va cng ng. Nhung sang kin ma ho ap dng chu yu
uoc huy ng t vn tri thuc bn ia/tri thuc ia phuong uoc uc kt t nhiu i.
](<( N+U,2 I7,2 i*L, ,+z; 6+S4+ ,2+* AB 2*@; 6+*RJ 674 CE,2 6*/J 4q4 4\) BKH
g\]\[\ T1 >-3 <Y <M *'SB Z;* Z@* :'ij
Di voi ngui dn o nhiu ia phuong cua cac tinh Lao Cai va Yn Bai, sat lo t, lu quet/lu
ng tro thanh ni am nh kinh hoang. Tai hoa sat lo t tai x Phin Ngan (huyn Bat Xat,
Lao Cai) nm 2004, trn lu quet tai x Cat Thinh (huyn Vn Chn) nm 2005 hay v sat lo
t nuong o x Ch Cu Nha (huyn Mu Cng Chi, Yn Bai) nm 2010 khin cho rt nhiu
h dn tro nn cnh giac hon i voi khu vuc sinh sng cua gia inh. Tho ghi nhn tai cac
huyn Tram Tu va Vn Chn, nhiu h dn o cac khu vuc uoc ba con tu anh gia la co
nguy sat lo t hay lu lt cao (gn sng sui, o trn cac trin t dc it co su kt dinh.)
chu ng tu giac di di chu khng ch chinh quyn ia phuong phi thuc gic hay h tro.
Kinh phi di di chu yu do cac gia inh tu lo. Di voi cac gia inh ngheo, su h tro cua ho
hang, xom ging co y nghia rt quan trong.
45
HEF c: BB 4X, 4,2 4O 6+R 6q V* VN* i+* ,+Q, 6+Zr ,2Jr 4- 2P, i[
Ba con o y bao i ri nn nhin th t, th sng cung it nhiu bit uoc nguy co cao hay thp.
Nhung khng phi luc nao mua gio cung thun ha. Con sui co luc can tro ay, nhung cung co luc
dng y trong nhay mt. Bit u ma lung. Vi th, nhiu h dn rt cnh giac, thy khng tu tin la
ho chu ng di di lun. Kinh phi trn rot v thi co han, khng phi nha nao cung uoc h tro. i tu
lo uoc thi lo. Thiu thi i vay muon hay nh ho hang giup . Chuyn mt nha cht ngui nn chng
ai n t chi ai.
Hhvng /5n ng2Ri 9Vn fj *:t >'# h'yn Tr(m T5'# t^nh s[n B:i ngy 6B11B21
Tuy khng co ly thuyt m duong, han nhit, ngu hanh, lc khi nhu y hoc c truyn Trung
Quc hoc y hoc c truyn chinh thng o Vit Nam, nhung tt c cac tc ngui thiu s u
co nhung quan im ring trong cach tri bnh, co nhung cy thuc quy va kinh nghim chua
bnh rt hiu qu. Nhung nghin cuu v ngui Tay, ngui Nung o Vit Bc; ngui Thai o
Ty Bc; ngui Dao, ngui Hmng o Ha Giang, Lao Cai; ngui Mng o Lai Chu; v ngui
San Diu o Vinh Phuc, Bc Giang; ngui Cao Lan o Tuyn Quang;. cho thy, vn y thut
cua ho v cung phong phu, tri thuc cua ho v cy thuc va phuong thuc chua bnh cn la
kho tai nguyn quy gia cn uoc tp trung nghin cuu nhiu hon nua. Hu ht cac loai thuc
nam u d tim, d ch bin va su dng Co nhung loai dung un voi nuoc ung, co nhung
loai dung tm, nhung cung co nhung loai uoc dung nhu dang thuc phm hay gia vi trong
bua n hang ngay. Chi ring mt mon co tn goi 'GNa nhmn cua ngui Dao o Sa Pa, nu tim
hiu thu ao cung mt rt nhiu thi gian va co th kham pha nhiu iu ly thu. Goi o la
mon n cung uoc, vi trong thanh phn cua no co gao, co thit, co cac loai rau xanh khac nhau
va ch bin thi khng khac cach ma ngui Kinh nu chao la my. Goi o la thuc phm chuc
nng cung khng sai, vi no giup ph nu sau sinh hay nhung ngui moi m dy co thm sinh
luc. Nhung goi o la mt mn thuc cung hoan toan chinh xac, boi chi cn thm hay bot mt
vai loai tho duoc nao o trong thanh phn, no co th ngn nga tac ng tiu cuc cua khi
hu/thi tit hoc chua uoc chung mt ngu, phong han. Bi quyt chinh la o thanh phn tho
duoc uoc ngui nu su dng cho nhung mc ich c th.
Tuong tu nhu vy, mn thuc tm cua ngui Dao o T Phin (Sa Pa, Lao Cai) hay Cao B (Vi
Xuyn, Ha Giang) cung co nhiu cng nng. Co loai thuc tm chua bnh xuong khop, co
loai thuc chuyn chua chung phong han, cung co loai chua cac chung bnh ngoai da va
c loai thuc tm co th h tro tng cung nam tinh cho an ng. Tuy tho tinh trang suc
kho, hay yu cu cua ngui tm, ba con nui Dao co th ct thuc ap ung nhu cu. Cac
vi thuc s uoc lua chon cn thn truoc khi ua vao un trong cac ni to. Ngui tm thuc
s uoc ngm minh trong cac thung ong bng g sa mu, mt loai g uoc ngui dn coi la
co kh nng tng thm cng hiu cua thuc.
Tri thuc v cy thuc va cac bai thuc nam cua ngui Dao t lu khng chi thun tuy ap
ung nhu cu cng ng ma tao uoc uy tin i voi ngui su dng thuc nhiu dn tc
khac nhau. Do la mt trong nhung loi th lon trong vic tu chm soc suc kho va cung co th
ong gop thm thu nhp cho gia inh.
HEF g: V*f6 N); 4O ,2JD, V^_4 e*fJ 6+@X ;E4 i+7 VD* VBX AB AT, 6W* 6+34 Va, 2*), A[ 6+JT4
,); i+7 F+X,2 F+u4O 2*7 6W5 4)X
Tho s liu moi nht cua Vin Duoc liu (2000) thi o Vit Nam co 3,830 loai cy thuc. Dy chua
phi la con s cui cung. Phn lon cy thuc Vit Nam moc hoang dai o vung rng nui. Chinh su a
dang v sc tc cung voi su khac bit v tp quan, v vn hoa trong tng cng ng dn tc dn
n su a dang nhung kinh nghim gia truyn trong vic chua bnh va cach su dng ngun nguyn
liu lam thuc bn ia. Cung mt cy thuc, nhung mi dn tc co cach dung khac nhau. Ngun cy
co phong phu va tri thuc v cach su dng chung lam thuc la hai mt cua vn tai nguyn cy
46
thuc. Gi thu, trong mt quc gia hay mt khu vuc tuy co nhiu cy thuc nhung nu khng co hoc
chi co it ngui bit su dng chung thi nhung cy thuc o rt it y nghia, hoc chung cung ging nhu
co cy hoang dai chng co ich gi. O Vit Nam, chung ta may mn co c hai yu t nay.
Tr_n Cng Uh:nh =22?: CVy th'%- 9Vn t- / /5n J 70 t\n tri thT- 7n 8a /J -:-h $r 9eng -Vy
th'%-# t(6 -h 423- ho- $% 4k
Trong bi cnh bin i khi hu va thi tit cuc oan, mt trong nhung i tuong uoc quan
tm bo v nhiu nht chinh la tre m. Cac bc cha me o tt c cac ia phuong u co nhung
gii phap m bo suc kho cho con minh, thung xuyn chm soc suc kho, ch n
ung, truyn day cho cac m nhung cach thuc co bn nht trong vic tu chm soc bn thn
nhu giu m v mua ng, mc mat v mua he, tranh ra nng lu, tranh bi mt nuoc mua nng
nong, khng uoc ung tranh duoi cy khi dng lc, khng nn ra sng sui khi mua lu v.
Qua tham vn tai cac ia phuong, thy tht ang ngac nhin la nhung kin thuc o uoc a s
cac gia inh ngui Thai, ngui Tay, ngui Hmng va ngui Dao o cac tinh Yn Bai va Ha
Giang nm vung. Kt qu tham vn o mt s tinh nhu Yn Bai, Ha Giang cn cho thy, trong
nhung nm va qua, tinh trang ui nuoc cua tre m xy ra kha nhiu, nht la v mua mua lu.
Mt trong nhung nguyn nhn chinh la kha nhiu m hin nay khng bit boi. Do it con hon
ngay xua, mt s gia inh co tm ly so va rt ky chuyn cho tre ra sng sui choi. Vi th, co
nhiu m, mc du gia inh o ngay gn sng nhung vn rt nhat nuoc. Truoc thuc trang o,
nhiu bc cha me vuot qua uoc nhung ngai ban u, quyt tm xoa tinh trang 'mu boi
cho con cai. Mt s bc cha me uoc hoi chuyn khng inh, vic truyn day k nng boi
li cho tre m la rt cn thit cac m tu bo v truoc nguy co ui nuoc. Nhung h gia
inh o ia ban gn ao, h, sng, sui, vn bin, cn tranh thu day con cai hoc boi, cac m
co th tu ung pho trong nhung tinh hung bt ng xy ra. Voi ngui Thai, ngui Tay ang
sinh sng o vung thp, tho cach cha chi day cho con, anh chi chi day cho cac m, hang xom
chi dn cho nhau, nhiu gia inh co bn xoa uoc tinh trang mu boi cho con.
HEF j: C+ Vdr 4+X ,+)J CR 41,2 ?*L6 ?-* 4,2 eB ;E6 I7,2 i*L, ,/, C^_4 ,+a, WE,2
B me ti uoc mi minh ti la con trai nn truoc y khng dam cho ti ra sng choi, ti ch bao gi
uoc hoc boi. Gia nhu roi xung nuoc, ti chi co cht. By gi cac con ti ua nao cung bit boi. Ti
bo chung no, chung may phi tu hoc ly ma bit boi, khng thi sau nay co roi xung nuoc la cht
y. Vy la chung no nh cac anh trong xom day boi. Ti cung ng vin cac chau lon tp trung bon
tre lai day boi cho chung. By gi tre con trong xom nhiu ua boi gioi lm.
Hhvng /5n ng >Z Fn >inh# fj Lgo- >inh# h'yn F8 d'y[n# * +iangk
g\]\]\ TP35+ <,Y* *'U5+ ZG& ke 2d& <M b;, Bl5
Sng lu trn mi trung t dc, ngui dn cac tc ngui thiu s MNPB rt gioi su dng
cac kin thuc bn ia ngn nga nguy co sat lo t va xoi mn. Nghin cuu cua nhiu hoc
gi trong nuoc va quc t chung minh rng, tr truc khng chi mang lai loi ich truoc mt
ma cn co nhung gia tri lu dai thng qua kh nng chng xoi mn, bo tn t va iu tit
nuoc. Ba con ngui Mung o Ha Binh, ngui Thai o cac tinh Son la, Din Bin, Lai Chu
va Yn Bai u bit tinh nng chng xoi lo cua cac loai cy ho tr. Chinh vi th, xung quanh
bn mung, quanh cac am rung gn dng chy, ho trng rt nhiu tr truc. Tai cac tinh
Vit Bc, tr truc cung uoc trng nhiu voi mc ich tuong tu.
HEF k: TW 6Wu4 eB ;E6 6WX,2 ,+U,2 eXd* 4ar 6WD,2 4O i+@ ,:,2 4+T,2 O* ;,
Tr truc khng chi la loai cy cho thu nhp kinh t ma cn co nhung tac dng rt tt trong vic chng
xoi mn trn nhung khu vuc canh tac t dc cua ngui dn cac tinh min nui. Nghin cuu tai thn
Dng Cao, x Tin Xun, huyn Luong Son, tinh Ha Binh cho thy, h thng nng lm kt hop voi
47
vic ly tr lam cy trng chinh la mt trong nhung h thng co nhiu tim nng nht i voi vic bo
tn t va nuoc cung nhu phat trin kinh t h gia inh.
T -hT- Lng >Vm th! gi)i b EC@Y =23?: F 9e /J -:-h ti!6 -Qn th8 tr2Rng 9Oa tr[n h th%ng EUk
Bn canh cac loai cy ho tr, nhiu loai cy khac cung uoc su dng ngn nga tinh trang
sat lo va xoi mn t. Ba con ngui Tay o x Bc B, huyn Pc Nm (tinh Bc Kan) thung
trng quanh nuong nha minh rt nhiu chui. Tho cach gii thich cua ngui dn, 'chui va
cho qu n, n khng ht thi co th mang ban ly tin; va ngn khng cho t mau tri
khoi nuong (ng *0ng Fn BNnh# -:n 7 *i Lng 9Vn fj B- B%). Ngoai ra, nhiu h dn
cn trng sn, khoai so hoc dua cung voi a mc tiu nhu cach trng tr hoc chui.
Tuy tng iu kin tu nhin cua tng khu vuc, cach thuc ngn nga sat lo t hay chng xoi
mn co th lam tho nhung cach khac nhau. Ba con ngui Hmng, ngui Pu Peo, C Lao va
L L o khu vuc cao nguyn Qun Ba, Yn Minh, Dng Vn va Meo Vac (Ha Giang) thung
kt hop trng cy voi vic xp a quanh nha hoc quanh nuong chng rua tri. Cach thuc
nay uoc duy tri hang trm nm va tao nn mt sc thai vn hoa rt ring cua khu vuc vn
uoc goi mt cach vn ve la 'Cao nguyn Da.
g\]\g\ TP35+ <,Y* +,-B &',(8 :'- 5S5+ +`W km
Trong mt thi gian dai, ng bao cac tc ngui thiu s MNPB, tho su vn ng cua Chinh
phu, gng cng khai hoang voi tm nim gia tng din tich t nng nghip. Chinh vi th,
nhiu khu rng gia gn noi sinh sng cua ho som tro thanh rung bc thang hoc nuong
cay. Tuy nhin, n khong cui thp nin 80 cua th ky truoc, Nha nuoc va nhn dn
som nhn ra nhung sai lm u tri. Nh su h tro cua chuong trinh 327 va gn y la 661,
nhiu din tich t rng uoc hi sinh. Nhung lua chon cy trng nhu th nao cung la c
mt qua trinh nhn thuc. 'Ch<ng ti m'%n tr\ng tr[n 5t rng -:- &0(i -Vy n0 a th2Rng
fanh -hT khng reng &:k Ban _' -h<ng ti tr\ng f0an# nh2ng -Vy f0an reng &: /0 m1a
ngk *Mn nKa# &: f0an ,ng# nh h2;ng !n ng'\n n2)- nk Wa' ny -h<ng ti tr\ng 7(-h
nk B(-h n thN fanh h'anh nm# nh2ng 92)i g%- &(i -hng mo- 23- gNk Uhng -a -v thN
khng giK 23- n2)-k BVy giR -h<ng ti tQ6 tr'ng tr\ng kA0 h0m- mk C 2 &0(i -Vy ny J'
th2Rng fanh / 92)i g%- -a th[m t_ng -vk Ca th[m &)6 thO- 7N# n2)- m)i -hy -hQm &(i#
rng m)i -a th[m gi: tr8 gim thiI' kh nng gVy &u (ba Hoang Thi T, can b Hi Trng
trot, Du an 3PD huyn Ba B, tinh Bc Kan). Ba con nng dn o cac huyn Pc Nm (tinh
Bc Kan), Vi Xuyn (tinh Ha Giang), Bo Thng (tinh Lao Cai), Din Bin Dng (tinh Din
Bin) va Vn Chn (tinh Yn Bai) cung u co chung y kin chia se tuong tu. R rang la o
y cac kin thuc uoc mang n t bn ngoai uoc lua chon, chuyn hoa va bn ia hoa
thanh tri thuc ia phuong. Do cung la con ung chung cua nhung kin thuc lin quan n
vic trng cy tng qua su (ng qua th - cy co th xanh la vao mua ng) cua ba con
ngui Hmng, ngui Dao o vung cao huyn Sa Pa.
Lin quan n vic va co th duy tri lop thuc bi, va co thm thu nhp kinh t h gia inh,
cac nhom cu dn sinh sng o nhiu ia phuong thuc MNPB nhu Thai, Hmng, Dao, Ha
Nhi. cn rt quan tm n vic phat trin cy sa nhn. Tho anh gia cua cac nha chuyn
mn, 'Loai Sa nhn quan trong voi ngui dn tc Thai la do hoa, qu Sa nhn dung iu
tri cac chung au bng, n ung khng tiu. Hat Sa nhn thu ban ly tin phc v cho cac
nhu cu thit yu cua ngui dn. Sa nhn co th trng duoi tan rng, trn t nuong ry,
trng xn voi cac cy n qu. Sa nhn co thi trung tiu th n inh, gia thu mua hin tai
50.000/kg. Kh nng phat trin loai nay lon do co thi trung tiu th, co nhiu din tich t
phu hop voi cy Sa nhn Sa nhn trng duoi tan rng tu nhin, rng trng, lam tng day
48
cho lop cy bi, thm tuoi, tng kh nng hp th CO
2
, lam gim thiu BDKH (Fu Fn C_n
/ -ng $O 211).
g\]\h\ TP35+ <,Y* :'4, &')* <M >-3 <Y 5+8K5 5I=*
Trong nhung nm 1996-1998, Trung tm Nghin cuu va Phat trin nng luc ph nu dn tc
(vit tt la TEW, thuc Hi Lin hip cac hi khoa hoc k thut Vit Nam) tin hanh thuc
hin mt du an h tro nuoc sinh hoat cho ba con ngui Hmng o x Quan Thn San, huyn
Si Ma Cai (tinh Lao Cai). Mc du n luc rt nhiu, nhung "Cac cng trinh cp nuoc truoc
y cho Quan Thn San u tht bai la boi ngui u tu khng coi trong kin thuc bn ia
cua ngui dn ma thung quyt inh xy dung tho y chi chu quan cua minh. Chng han
nhung kin thuc v ngun nuoc, co nhung noi nuoc chy quanh nm, co noi nuoc chy tho
mua; ri kin thuc v cach qun ly va chia se ngun nuoc giua cac bn, giua nuoc sinh hoat
va nuoc sn xut, giua cac h dn u ngun nuoc va cui ngun nuoc..." (Tc# 25# B:0
-:0 kinh nghim h'y ng $O tham gia -Pa ng2Ri 9Vn). Nhn thuc uoc iu o mt cach r
rang, TEW quyt inh ku goi su tham gia cua ngui dn va trin khai m hinh "Wr 9eng
ki!n thT- 7n 8a tr0ng ti!6 -Qn h'n &Z# triIn khai fVy 9Ong -ng trNnh -56 n2)- t(i fj
.'an Th_n W:n". Sau nay, TEW tng kt "Dim mu cht cua chuong trinh la khng phi
ai khac ma chinh la ngui dn s tu su dng kin thuc cua ho, suc luc cua ho thi cng, bo
dung cng trinh cho chinh ho su dng. Dy la m hoat ng thu nghim phn quyn qun ly
trn co so nghin cuu nng luc cua ngui dn trong thuc hin xy dung co bn i voi cac
cng trinh co so ha tng nng thn. Su phn quyn thuc hin tho tng buoc, t khu kho
sat thit k n khu qun ly tai chinh va cui cung la qun ly su dng lu dai. Nh vy, n
nm 2000, co bn du an thanh cng." (Tc# 25# B:0 -:0 kinh nghim h'y ng $O
tham gia -Pa ng2Ri 9Vn).
Su hiu bit v ngun nuoc va cach thuc khai thac bn vung la mt trong nhung kin thuc rt
co gia tri cua ngui dn thuc cac tc ngui o cac khu vuc MNPB. Co th tim thy su chia se
v kin thuc nay o tt c cac tc ngui ang sinh sng tai c 3 vanh ai - nui thp, nui giua va
nui cao. Di voi ngui Thai, ngui Tay, nuoc la su bt u cua su sng. 'Khng co nuoc la
cht. Vi th, i u thi i, o u thi o, cu phi tim ngun nuoc truoc. Ma phi u c nuoc n
ln nuoc lam rung moi uoc (ng .'ng Fn >8-h# ng2Ri Th:i 7n LQm Uha0# fj LQm
Uha0# h'yn D2Rng TS# t^nh >ai ChV' chia se khi moi chuyn cu t bn Nm Pc, x Nm
Pc cung huyn xung ia ban x Nm Khao).
D co th bo v ngun nuoc bn vung, hu ht cac tc ngui thiu s u duy tri cac loai
hinh rng thing, rng cm trong khun vi lang bn minh. Ngui Hmng va ngui Ha Nhi
u goi rng cm cua minh la >1ng Whan (ting Quan hoa co nghia la n<i r\ng`). Cu truc
rng thing cua mi bn ngui Thai o Son la bao gm Rng th cung 'Gng fOa; Rng
thing 'Hj h(m; Rng ma 'H: hA0. Lut tc cua moi dn tc u co nhung iu khon rt
nghim ngt nhm bo v cac khu rng nay. Nhu tn goi cua minh, tho ngui dn, tt c cac
loai rng trn y u co tinh thing. Nhung nu uoc gii o, co th thy nhung ly do tn tai
rt vt cht cua cac loai hinh rng nay. Tho ngui dn, 'cn rng la cn nuoc. Mt rng la
mt nuoc. Mun giu uoc ngun nuoc n cho lang bn, phi giu uoc rng cm, rng thing.
Mun co nuoc sn xut, phi giu uoc rng ma, rng u ngun =ng >n Fn CQy# nng
9Vn fj D2Rng Hhng# h'yn Gin Bi[n# t^nh Gin Bi[n).
HEF : C74 eXd* +0,+ WK,2 6+*/,2 i+G,2 4+ eB ,-* ?@X 6D, ,2JD, 2, ;B 4, 4O 674 V>,2 WZ6 6T6
6WX,2 A*f4 2*@; F+76 6+@*
Rng thing la noi uoc bo v nguyn ven, cy o rng thing khng bi cht pha do vy it su bnh,
cy sinh truong va phat trin tt. Dy chinh la noi phat tan ngun hat ging tt cho cac khu rng bn
canh. Cy ging tt co kh nng chng chiu voi cac thin tai do nh huong cua BDKH gy ra nhu
49
gio manh, han han....
Hinh thuc qun ly rng ma tho kin thuc bn ia o bn Phay nhu khng cho phep ly cui kh, khng
cht pha c cy nho va cy to tao cho rng co mt thm mc day, tng cy bi rm rap, y la
nhung b chua trong 5 'b chua cac bon trong rng. Cac 'b chua cac bon trong rng bao gm
(1) Cac bon chua trong lop cy g (2) cac bon chua trong lop cy bi thm tuoi (3) Cac bon chua
trong lop thm mc (4) cac bon chua trong r cy (5) cac bon chua trong t rng. Rng uoc bo v
va phat trin tt lam gim dng chy, tng kh nng luu giu nuoc, gim tc gio qua o gim nhe
uoc cac thin tai do BDKH gy ra.
Fu Fn C_n / -ng $O =211?
g\]\n\ TP35+ 5T5+ 5+',Y% &PK5+ &PF& <M *'S5 58T,
Ngui dn cac tc ngui thiu s MNPB co nhung kin thuc/kinh nghim v cung phong phu
trong vic canh tac trn t dc ma rung canh tac tho ung ng muc la mt vi d in
hinh. Tho phuong phap nay, cac thua rung bc thang hay cac mnh nuong cay uoc khai
thac quanh sun i tao thanh cac ung ng muc. Trn inh cua qu i, ngui ta giu lai
nhung vat rng. Do la nhung sinh cnh tu nhin thuc su rt co y nghia i voi vic canh tac.
Tho ngui dn, nh co nhung vat rng nhu vy, t canh tac moi giu uoc m. Dng thi,
cac vat rng o cung co tac dng lam chm dng chy trong nhung ngay mua, gim kh nng
xoi mn, rua tri va sat lo t. Hu ht cac tc ngui o MNPB u co rt nhiu kinh nghim
lam rung bc thang, bt u t khu chon ia hinh phu hop va thun loi v ngun nuoc, cho
n vic tinh toan chinh xac mi chn rung m bao tuoi tiu hop ly, cach dn nuoc vao
rung t cp cao nht, t o tran xung cac chn rung thp hon sao cho khng sat lo, xoi
mn sun i, chon ging lua, k thut canh tac, thi gian gio cy, thu hai at uoc nng
sut cao. Cac kinh nghim o uoc truyn t i nay qua i khac, uoc duy tri cho n ngay
nay va vn phat huy hiu qu tich cuc trong vn m bo an ninh luong thuc. Voi vic
khng ngng mo rng ia ban sinh sng, kinh nghim o uoc ba con cac tc ngui thiu
s MNPB ph bin rng ri o nhiu vung trn c nuoc.
HEF 89: C74 i*L, 6+34 ?@, C5) 4\) ,2^N* Va, 474 Va, 6E4 6+*RJ IT ;*[, ,u* F+S) BM4 C C^_4
F+H ?*L, AB 7F V>,2 6d* Tar N2Jr/,
'Truoc y, t ai o Ty Nguyn va nhiu, va tt, ba con cac dn tc thiu s tai ch hu nhu
khng lo t bac mau, khng lo thiu t. Trng bp (ng) hay trng ca ph, ba con u ging hang t
chn ln inh i tho kiu 'huong tm d keo dy nuoc tuoi. Lam th thi t nhanh bac mau lm.
Hon nua, ngay nay, din tich t canh tac bi thu hep, nuong ry cua ba con khng lun canh uoc nua
nn cy trng khng tt nhu ngay xua. T hi co ngui Hmng vao y, ba con hoc cach lam tho,
khng trng cy huong tm nua ma trng tho ung ng muc. Nh vy, nuong ry cua ho cung tt
ln.
ng W1ng WA0 C5'# ng2Ri *mng# -:n 7 kh'y!n nng fj ki[m -hi hi tr2;ng -hi hi Lng 9Vn thn
2# fj G,k W0m# h'yn G,k +&0ng# t^nh G,k Lngk
Ngoai k thut canh tac, ngui dn cn thung ap dng cac cac gii phap mua v nhu i) Ri
v, tuc la ri thi gian gio trng ra (co th n 1 thang) va gim thiu rui ro va gim
cng thng v cung lao ng; ii) Da dang hoa cy trng - a dang ging, a dang loai cy
gim rui ro va ap ung nhu cu a dang cua nng h; iii) Trng xn, trng gi, trng ln
cac ging cy voi nhau nhu trng ng xn u, xn bu bi, trng lua xn bu bi.v.v. nng
cao tng sn phm trn mt on vi din tich t canh tac, bo v t, giu m, chng xoi mn;
iv) Tn dng cac tri thuc bn ia v thi tit/khi hu nhu du oan mua som, mua mun
gio trng, trng gi tn dng m cn trong t sau khi kt thuc mua; v) Su dng cac
ging cy trng, vt nui phu hop - cy trng chiu uoc han, t xu ngheo; va vi) Su dng
50
nhung cng thuc lun canh thich hop - b tri cy trng trong h thng cy trng tho su gim
dn muc dinh dung trong t.
Bn canh cac kinh nghim v mua v, ngui dn cn ap dng nhiu h thng canh tac khac
nhau i) H thng thm canh lua nuoc, canh tac rung ly o cac thung lung chn nui, rung
bc thang trn cac trin t dc; ii) H thng canh tac bo hoa (cn uoc goi la h thng canh
tac nuong lun canh hoc nuong du canh) - nuong ry uoc gio lua va hoa mau my nm ri
bo hoa; iii) H thng canh tac cy lu nm - cy n qu va cy lm nghip; iv) H thng canh
tac c inh vung cao - rung bc thang, nuong cay, nuong hc a; v) H thng canh tac
VCR - vun/ao/chung/rng; vi) H thng canh tac 2 v - lua/ng hoc cy v ng; vii)
H thng canh tac 3 v - lua xun/lua mua/cy v ng. Trong cac h canh tac, ho cung su
dng nhung cng thuc lun canh thich hop, b tri cy trng trong h thng cy trng tho su
gim dn muc dinh dung trong t. Su dng nhung loai cy trng co thi gian thu hoach
bin ng, co thi gian sinh truong rt khac nhau.
HEF 88: Vy* ;E6 IT i*L, 6+34 ?@, C5), ,LJ ?O4 C* Ab ?4 6a; e*,+, I ,+Q, W) 474 +d6 ,+a, i+X)
+4 +_F e
Cac kin thuc bn ia trong canh tac va chn nui giup ngui dn nng cao uoc hiu qu su dng
t, bo v ngun luc t ai va tranh uoc nhiu rui ro trong cac bi cnh thi tit khac nhau. Da
dang hoa cy trng va giup a dang hoa nng sn, va co th la nhung hinh thuc ci tao t hoc cac
mc ich khac. Chng han nhu vic ba con thung trng bu bi trn nuong lua Nhiu dn tc thung
gii thich rng, qu bu giu hn lua, nu khng trng xn bu thi lua khng co bng. Nu nhin duoi
goc sinh hoa th nhung, cy bu chinh la gii phap tng cung giu m cho t. H thng canh tac
bo hoa la mt ung xu cn thit trong iu kin canh tac t dc cua cac cu dn sng trong vung rng
mua nhit oi.
U!t h' tham /5n H+WkTW Lg'yn T5t Cnh# -h'y[n gia /J 5t / mi tr2Rng# Hha hi' tr2;ng
Tr2Rng G(i ho- Lng nghi6 * Li =211?k
V hiu qu cua vic ap dng cac kin thuc bn ia, nghin cuu v h thng canh tac nuong
ry cua cac tc ngui min nui phia Bc, L Trong Cuc (2003) tan ng quan im cua Dao
Th Tun (* $inh th:i nng nghi6 Fit Lam-1984) 'Nhiu nha nghin cuu cho rng canh
tac nuong ry vn la phuong thuc co hiu qu nht i voi cac nuoc vung nhit oi m. Mt
on vi nng luong bo ra co th thu uoc t 5 n 15 on vi nng luong sn phm. Mt ngay
cng sn xut nuong ry thu uoc bng 2 ln ngay cng o Dng bng sng Cuu Long va 3
ln o vung Dng bng sng Hng.
Cac chuyn gia nghin cuu v vn nay nhu Dao Th Tun, L Trong Cuc hay Nguyn Tt
Cnh cn cho rng, co th co nhung bin phap tng nng sut trong canh tac nuong ry ma
khng cn xoa bo phuong thuc canh tac truyn thng nay va cho rng phat trin nng nghip
vung cao co th ly h canh tac nuong ry lam khoi im va su dng khoa hoc nng nghip
hin ai tng nng sut cy trng. Thuc t canh tac nuong ry ang uoc duy tri nhu mt
h nng nghip chu yu o vung nhit oi va ong vai tr quan trong, boi vi no bao trum mt
vung rng lon, chua ung su a dang v truyn thng, vn hoa va con ngui va ang tro
thanh tiu chun thuc tin, noi ma cac nhom vn hoa truyn thng ang bi pha v boi nhung
hoat ng khai thac cua mt nn vn hoa xa la. Diu c bit hon, cac tac gi trn y cn
khng inh, cac h thng nng nghip nay la su thich ung rt tt i voi nhung din bin thi
tit vn khng thun ha cua cac khu vuc rng nhit oi.
Trong nganh chn nui, co th noi su kin hon 50,000 tru b bi cht trong ot ret keo dai
nm 2008 la mt bai hoc au xot cho tt c moi h dn. Dy la tri nghim c trm nm moi
co mt ln va vi th, nhung kinh nghim cu cua ngui dn khng u suc chng chiu. Sau
ot ret o, hu ht cac h dn u han ch nui th, gia tng nui nht va tro nn cnh giac
51
hon i voi thi tit khi hu. Chinh vi vy, ot ret nm 2010 co cung manh khng kem
nhung hu nhu thit hai v gia suc rt thp. Dc bit, trong v ret nay, nhiu gia inh ngui
Hmng o Bc ha, Si Ma Cai (tinh Lao Cai) tn dng cac hang ng tu nhin lam ch
tranh ret cho tru b. O cac tinh Bc Kan, Ha Giang, Lao Cai va cac huyn vung cao Yn Bai
nhu Tram Tu va Mu Cng Chi, ba con cn tich tru cui hoc dung li ng lam cht t
suoi m cho gia suc.
Dc bit, tri qua nhiu nm kinh nghim, ngui dn o mi ia phuong u tu chon cho minh
uoc nhung b ging cy trng, vt nui thun, co kh nng chng chiu cao va nng sut n
inh. Nghin cuu cua nhom can b khoa hoc n t Dai hoc Nng nghip Ha Ni cho thy,
cac loai ging cua ba con cac tc ngui thiu s o vung MNPB chua ung nhung gia tri to
lon khng chi i voi sinh hoc (trong vic bo tn ngun gn) ma c trong iu kin sn xut
hin nay (Fu Fn C_n / -ng $O# 211). Mt nghin cuu khac cua Vin Nng nghip Vit
Nam chung minh uoc tinh vuot tri cua cac ging vt nui bn ia nhu b cua ngui
Hmng o Cao Bng, lon n cua cac tc ngui Mung Khuong (tinh Lao Cai) so voi cac
ging ngoai nhp. Tt c cac loai cy trng truyn thng cua ho u co kh nng thich ung
voi iu kin tu nhin noi cu tru; cac ging vt nui cua ia phuong qua chon loc tu nhin,
co kh nng chiu uoc thi tit va co kh nng sinh sn tuong i tt.
HEF 8<: V*f6 N); 4O ,+*[J 2*T,2 4ar 6WD,2, AQ6 ,JG* ?@, C5), C^_4 4+, e4 6K ,+*[J CN* AB 4O
i+@ ,:,2 6+S4+ 3,2 6T6 Ay* 474 C*[J i*f, 6+N* 6*L6
'Dn nay, Vit Nam phat hin uoc khong 60 ging vt nui quy him bn ia, ring tai 15 tinh
min nui phia Bc t Qung Ninh n Lai Chu gop mt 22 ging vt nui ni vung, chim 30
tng luong ging vt nui bn ia quy him cua c nuoc, bao gm nhiu loai nhu B H`mng, lon
hung (Ha Giang), lon tap na (Cao Bng), ga te (Yn Bai), ngua bach, ga sau ngon, vit m (Lang
Son). Cac ging vt nui quy him nay khng chi co gia tri v mt thuc phm, hop khu vi ngui Vit
Nam, ma cn co gia tri duoc liu.Tuy nhin, nhiu nm qua, do khng uoc quan tm u tu ung
muc, nhiu ging bn ia ang ung truoc nguy co bi mai mt, bi doa tuyt chung
Lg'yn Gng Fang# Ce- tr2;ng Ce- th< y# B Lng nghi6 / Hh:t triIn nng thn tr &Ri 6hvng /5n
FiAtnamnAt ngy 2B6B23.
Cac du an phc trang, phc hi sn xut cac loai ging cy trng vt nui ia phuong mang lai
nhung kt qu kh quan. Khng chi mang lai gia tri va hiu qu kinh t, trong iu kin khi hu nhu
hin nay, cac ging cy trng vt nui truyn thng la su lua chon tt nht boi chi cac ging thun
moi co kh nng chng chiu tt, cac ging ngoai nhp u co nguy co bi thi loai do khng thich ung
uoc voi iu kin khi hu ia phuong. Vic ua gao Seng Cu, gao Tau bay, np Tu L, b Hmng,
lon n. ra thi trung va khng inh uoc thuong hiu u la nhung sn phm cua su kt hop '4
nha. R rang, nhung tri thuc bn ia, nu bit phat huy trong iu kin moi s mang lai loi ich ht
suc thit thuc
U!t h' tham /5n ThW *0ng d'Vn Tr2Rng# Fin Uh0a ho- Lng nghi6 Fit Lam =211?k
](]( ME6 AB* F+a, 6S4+ A[ 474 I7,2 i*L, 4E,2 CD,2
g\g\[\ VX *', %'7akA, 7*' <M :'- 5S5+ 5'`5 PH5+ *V4 *)* Z)5+ :,05 *H5+ 2K5+
Tri thuc bn ia/tri thuc ia phuong uoc luu giu trong ky uc va hoat ng cua ngui dn va
uoc biu thi trong cac cu noi cua ming (thanh ngu, tc ngu), cac truyn k dn gian, lut
tc, cac phuong thuc canh tac va chn nui, nim tin va cach thuc thuc hanh l nghi tn
giao,... Tri thuc bn ia/tri thuc ia phuong uoc chia se va trao truyn t th h nay qua th
h khac bng con ung truyn khu-nhp tm va cm tay-chi vic, qua thuc hanh sinh k
cung nhu vn hoa. Cac hinh thai truyn thng truyn thng co tm quan trong c bit i voi
vic bo tn, phat trin, va lan rng cua tri thuc bn ia. Cac h thng Tri thuc bn ia/tri
thuc ia phuong cung vn ng, tri thuc moi uoc thung xuyn b sung. Chung la cac h
52
thng uoc i moi t bn trong va cung tip thu, su dng, va thich ung tri thuc bn ngoai
cho phu hop voi tinh hinh ia phuong. Chinh trong qua trinh o, cac sang kin moi uoc
hinh thanh nhm gii quyt cac vn cung lun thay i trong i sng cng ng, trong o
co c cac vn uoc t ra t bin i khi hu va thm hoa thin tai.
So voi nhiu cng ngh hin ai, k thut truyn thng uoc thu nghim va kim tra
thung co hiu qu, it tn kem, co sn o ia phuong, thich ung v mt vn hoa. Cung vi th,
cac sang kin cng ng uoc hinh thanh trn nn tng o thung phu hop voi cac dang thuc
va tin trinh cua tu nhin. Khi tim hiu cac vn lin quan n cac sang kin cng ng va
tri thuc ia phuong, mt trong nhung iu rt d cm nhn, o la su c th/hiu qu nhung v
cung phong phu va linh hoat. Vic ung dng cac sang kin cng ng/tri thuc ia phuong
khng i hoi tn kem qua nhiu v kinh phi tai chinh, thm chi, co th tit kim uoc rt
nhiu cho ngn sach nha nuoc. Quan trong hon, vic ap dng cac sang kin cng ng lun
gn voi su trao quyn va iu o tao uoc lng tin/su ng thun trn/duoi.
HEF 8]: F V>,2 474 I7,2 i*L, 4\) 4E,2 CD,2, 4O 6+R 6*L6 i*f; C^_4 +B,2 6 CD,2
'Khi chung ti inh lam mt cy cu o x Phuong Tin, cac cng ty tu vn thit k u ua ra muc
gia khong 1.7 n 2 ty ng. Huyn ly u ra nhiu tin th? Ti goi bi thu va chu tich x o ln,
hoi Nu cho bn ngoai n lam s mt nhiu tin lm, huyn khng co u kinh phi u. Gi su by
gi ti giao cho cac ng tu lam, cac ng co lam uoc khng va nu uoc thi cn bao nhiu tin? X
khng inh lam uoc va chi cn 300 triu. Ti cho hn 400 triu ho lam. Chi bng cac sang kin
hoc hoi uoc va bit cach huy ng su tham ra cua dn, ho lam xong cy cu ung tin . Ho hiu
rt r c im dng chy va kh nng chng chiu, khng lo cu bi st m. Giao cho ho lam, ti
khng mt gi thm, lai uoc anh m tin tuong. Ti tin ho, chng l ho khng tin ti, chng l lai lam
ti tht vong? Vy la chung ti tit kim uoc cho ngn sach hon 1 ty ri, Huyn uy va y ban
cung uoc anh m tin cy hon.
Lg'yn Ti!n >3i# B th2 *'yn Py h'yn F8 d'y[n# t^nh * +iang tr &Ri 6hvng /5n ngy 23B9B211
Hu ht nhung ngui dn uoc hoi u khng tinh uoc cac chi phi c th thanh tin, ngoai
tr cac loai vt liu phi mua t thi trung. Ba con thung tinh cac chi phi cua minh tho
ngay cng lao ng. Bu lai, nhung loi ich ma cac sang kin cua ngui dn mang lai la rt lu
dai. Dc bit, hu ht cac sang kin/tri thuc ia phuong u co kh nng ap ung a mc tiu
Vic ap dng cac sang kin trong phat trin lm nghip khng chi cho thm thu nhp kinh t
ma cn co tac dng gim phat thi khi nha kinh, ong gop huu ich vao vic gim thiu bin
i khi hu. Da dang hoa cy trng khng chi gim thiu rui ro ma cn mang lai su a dang
sn phm nng nghip, nui nht gia suc va han ch nh huong cua bin i khi hu, va co
th tn dng phn chung bon cho cy trng hoc lam khi t v.v.
Tri thuc ia phuong la ngun tai nguyn quc gia quan trong, co th giup ich rt nhiu cho
qua trinh phat trin tho nhung phuong sach it tn kem. Kh nng nhn rng cac sang kin
trong pham vi cng ng la rt lon, boi cac sang kin ap dng tri thuc ia phuong u rt d
thuc hin, k nng trao truyn on gin chi phi thp nhung mang lai c loi ich truoc mt va
lu dai. Trong thuc t, cac sang kin dua trn nn tng cua tri thuc ia phuong lun uoc
nhn rng tho kiu cm tay chi vic, t mt s ngui s uoc qung ba nhu 'vt du loang.
Ap dng cac sang kin trn co so tri thuc ia phuong co th at uoc su bn vung vi no th
hin tinh chu ng cua ngui dn, d thu hut su tham gia va uoc m bo bng cac quan h
truyn thng (quan h lang lang ging va quan h huyt tc).
HEF 8`: TW* 6+34 C5) F+^-,2 eB Iq C@; ?@X 4+M4 4+M, ,+Z6 4+X F+76 6W*R, ?[, AU,2
Cac du an phat trin dua trn co so kin thuc ia phuong s li keo uoc nhiu ngui dn tham gia, vi
no hop voi lng dn, dn bit phi lam gi va lam nhu th nao. Do chinh la co so cua su thanh cng. R
53
rang, tri thuc ia phuong la co so cua su hiu bit v cac linh vuc nng nghip, lm nghip, y t, giao
dc, qun ly tai nguyn va la chu th cua cac hoat ng khac trong phat trin bn vung cua cac h sinh
thai noi chung va cac h sinh thai vung cao noi ring. Loai kin thuc nay co y nghia v cung quan
trong i voi cac nha khoa hoc, cac nha lp k hoach. No co th uoc xm xet va so sanh voi h thng
kin thuc quc t, t o xac inh uoc nhung khia canh b ich cua h thng cung nhu nhung khia
canh cn co th ci tin thng qua cac k thut, cng ngh dua trn co so khoa hoc hin ai.
>[ Trong C<- =23?
g\g\]\ VX <4, &Pl *V4 %'o 5f &P35+ <,Y* >-3 &K5 <M %')& '8W *)* +,) &PD *V4 I6
Nhu phn tich, tri thuc bn ia ph thuc rt nhiu vao cac iu kin ca nhn Gioi tinh,
lua tui, hoc vn, kh nng tip cn va chuyn hoa thng tin... Co mt iu bt ng thu vi
Di voi tt c cac dn tc uoc tham vn, ph nu u uoc nam gioi anh gia cao v tri nho,
su kheo leo trong cac cng vic i hoi su ti mi va nhung hiu bit v c tinh tu nhin cua
cac loai cy co, rau dai. Nhiu vn , khi hoi nam gioi, nha nghin cuu lun nhn uoc cu
tr li t ngui ph nu ngi bn canh hoc la ngui an ng tr li, nhung ng ta chi dam
khng inh chc chn sau khi ngui ph nu xac nhn chinh thuc.
Di voi cac dn tc thiu s, cho n nay vic phn cng lao ng vn dua tho tui va gioi
tinh (phn cng lao ng tu nhin). Nam gioi lam nhung cng vic nng nhoc, i hoi suc
voc; ph nu lam nhung cng vic uoc coi la nhe hon, chm soc con cai va cac cng vic gia
inh khac. Do tri nghim nhiu, nam gioi co th hiu bit nhiu v t ai, v cac loai cy co
th lam nha cua, v tp tinh cua cac loai thu rng, v cac ngh lin quan n co bp (ren uc,
mc). Ph nu co nhung th manh ring trong vic quan sat tu nhin oan inh thi tit, v
c tinh sinh hoc cua cac loai cu/qu dai/rau rng va cn trung. Kh nng ung pho trong
nhung trung hop thiu oi cua ph nu bao gi cung uoc nam gioi anh gia cao. Ph nu co
th giup gia inh khng bi ut bua chi bng mt mo cu/qu hay rau rng. Ph nu cac dn tc
Hmng, Thai va Kho-mu cn co nhung tri thuc v cung quy bau v ngh dt vi, thu hoa
vn va dt th cm. Da s dang thuc hoa vn ma ph nu cac dn tc o th hin trn trang
phc cua minh u la su phn anh - m phong hay cach iu - mt cach tinh t th gioi tu
nhin (Dai Thanh WMn / -ng $O# 29).
Ring trong linh vuc y - duoc thut, ph nu cung la nhung ngui bit nhiu loai cy co co th
dung lam thuc chua bnh thng thung cua ngui va gia suc. Di voi mt s dn tc, nhu
Hmng, Dao hay San Diu, vic tim va ch bin cac loai tho duoc thanh thuc chua bnh
dung nhu la cng vic chu yu danh cho ph nu. Duoc su h tro cua cac chuyn gia n t
Dai hoc Nng nghip Ha Ni va Dai hoc Duoc Ha Ni, nm 2008, mt nhom ph nu Dao Do
tai x T Phin (huyn Sa Pa, tinh Lao Cai) thanh lp mt cng ty chuyn ch bin va phn
phi cac loai thuc tm co ngun gc tho duoc.
Chinh t cac c im trn y, co th thy rng, trong qua trinh vn dng cac sang kin
nhm ung pho voi bin i khi hu, thu hut su tham gia cua ph nu cac dn tc thiu s la
vic lam co y nghia ht suc quan trong, la su m bo chc chn cho thanh cng. Mt khac,
thng qua qua trinh nay, Hi Ph nu o cac ia phuong co th lng ghep nhung hoat ng
nhm huong n mc tiu binh ng gioi.
](`( T+JQ, e_* AB i+O i+:, 4+S,+ 6WX,2 A*f4 7F V>,2 474 I7,2 i*L, 4E,2 CD,2
g\h\[\ T'8$5 kA,
Kho tang kin thuc ia phuong la v tn. Trn nn tng o, ngui dn co nhiu sang kin
va lun sn sang ap dng. Vic ap dng va nhn rng cac sang kin cng ng la yu cu tu
thn cp thit nhm gii quyt cac vn uoc t ra trong cuc sng cua chinh ho; vi th,
y la hoat ng tu giac chu khng phi ap t. Nhung anh gia tai Bc Kan cho thy, sang
54
kin v vic trng cy thung xanh la cua chinh ngui dn chu khng co su can thip cua cac
lnh ao ia phuong hay can b cac du an. Tuong tu nhu vy, vic di di ra khoi noi tim n
nguy co sat lo cao la bt ngun t nhn thuc cua chinh ngui dn Yn Bai va ho chu ng
thuc hin chu khng ch su h tro cua nha nuoc.
Mc du co nhung bin ng lon v co ch qun ly x hi, tinh cng ng lun la mt yu
t tuong i n inh. Tinh cng ng o cac tc ngui thiu s MNPB uoc duy tri trn co so
cua nhiu mi quan h khac nhau quan h lang ging, quan h huyt tc va ngay nay la
nhung lin kt x hi moi (cac t chuc Hi, oan th). Trn co so cua tinh cng ng, cac
sang kin dua trn nn tng tri thuc ia phuong d dang uoc nhn rng. Nhung ngui dn
Yn Bai uoc phong vn khng inh rng, vic di di nha la chuyn lon, mt gia inh kho
co th on phuong thuc hin. Diu y chi co th lam uoc nu co su giup cua anh m ho
hang va ba con trong thn bn.
Co so ha tng nng thn min nui uoc ci thin nhiu trong nhung nm gn y cho phep
cac sang kin cua ngui dn uoc ap dng d dang hon. Cac h thng knh muong ni ng
tng cung kh nng tuoi tiu, tao iu kin cho ngui dn co th chu ng hon trong vic
vic ap dng cac sang kin lun canh, tng v, gi v. Vic ci thin h thng ung giao
thng nng thn, thit lp cac h thng truyn thng k thut cao giup cho vic giao luu
thun loi hon truoc rt nhiu. Diu o gop phn h tro rt lon cho vic qung ba, nhn rng
cac sang kin cng ng.
Thi trung mo rng, cho phep ngui dn co thm nhiu tin ich/lua chon ap dng cac sang
kin. Mt s loai vt liu thay th uoc ua ln min nui, uoc ba con lua chon thay th
cho cac loai vt liu tho mc tng thm bn Cac thung ung nuoc bng nhua, bng
tn, bng composit thay th dn cho cac loai thung bng g ang tro nn him dn vi khng
cn rng; cac loai ung ng bng cao su hoc nhua thay th cho h thng mang nuoc lam
bng tr, vu vn rt nhanh hong; xi mng, st thep giup ba con kin c hoa uoc h thng
chung trai, thay cho su tam bo truoc kia.. Nhiu cng oan sn xut cua ngui dn va
ang uoc co khi hoa O mt s vung thp, ngui dn co may cay loai nho h tro vic lam
t; vic tuoi nuoc uoc thuc hin bng cac loai may bom....
Trong qua trinh ci cach, mo cua, co nhung nhn thuc/anh gia khach quan hon i voi tri
thuc bn ia. Cac tai liu thu cp cho thy, o cp Trung uong, nhung vn lin quan n tri
thuc bn ia va ang uoc nhiu ngui quan tm. T hon hai thp ky truoc, gioi khoa hoc
Vit Nam thit lp mi quan h giua tri thuc bn ia voi khoa hoc va tha nhn tinh hop ly
cua tri thuc bn ia i voi h thng giao dc cung nhu cac vn phat trin. Nh nhung n
luc o, tri thuc bn ia ong gop cho khoa hoc trong nhiu linh vuc lin quan n vic
qun ly tai nguyn thin nhin qua cac nghin cuu v thuc vt dn tc hoc hin ai. C th la
tri thuc bn ia giup cac nha khoa hoc nm uoc nhung vn v a dang sinh hoc va
qun ly rng tu nhin. Tri thuc bn ia cung ong gop vao khoa hoc nhung hiu bit su sc
v vic thun hoa cy trng, gy ging, qun ly va giup cac nha khoa hoc nhn thuc ung n
v nguyn tc, thoi qun t nuong lam ry, nng nghip sinh thai, nng lm kt hop, lun
canh/chuyn khonh cy trng, qun ly su hai/dich bnh, t ai va nhiu kin thuc khac v
khoa hoc nng nghip. Thm nua, cac nha khoa hoc cung nhn ra nhung loi th cua tri thuc
bn ia trong linh vuc qun ly cng ng ung dng vao trong cac du an v hop tac phat
trin va trong nhiu bi cnh khac nhau. Cac nha khoa hoc, cac nha qun ly o mt s
B/Nganh va nhung ngui lam cng tac phat trin cng ng co nhiu n phm gioi thiu
cac phuong phap nghin cuu, cac kt qu nghin cuu v tri thuc bn ia cua ngui dn cac
dn tc thiu s. Mt s nghin cuu nhm tim cach bin cac tri thuc bn ia tro thanh iu
kin cho vic phat trin bn vung. Tai MNPB, co nhung m hinh thanh cng trong vic
vn dng cac tri thuc bn ia vao n luc gim ngheo, thm chi la lam giau, nhung vn giu
55
uoc cac gia tri vn hoa truyn thng va ha ng voi mi trung tu nhin. Dy la mt buoc
tin ang k trong nhn thuc v gia tri cac vn hoa truyn thng o Vit Nam. Cac m hinh
thanh cng trong nui b thit cua ngui Hmng o Cao Bng, gao Seng Cu, gao Tau bay cua
ngui Giay va thuc tm cua ngui Dao o Sa Pa la nhung minh chung thuyt phc.
Chinh vi l o, ngay nay trn nguyn tc, cac sang kin cua ngui dn khng gp bt cu tro
luc nao t th ch nha nuoc. Thm chi, voi vic qung ba cac phuong phap lp k hoach moi
(trong o co nguyn tc v su tham gia), sang kin cua ngui dn lun uoc coi la ngun tai
nguyn cua su phat trin. Ngay t u nhung nm 90 cua th ky truoc, cac b tai liu huong
dn v ap dng phuong phap 'Hh:t triIn thA0 8nh h2)ng -ng \ng uoc phat hanh kha
nhiu. Do la nhung chi dn rt co bn giup cho vic phat huy sang kin ngui dn uoc chinh
thuc hoa o cac cp co so. Trong vn kin cua tt c cac chinh sach, chuong trinh, du an, vic
huy ng su tham gia u uoc cp n nhu mt nguyn tc bt buc, nhu mt iu kin
cn va u m bo cho su thanh cng.
Truoc y, o Vit Nam tng tn tai mt nghich ly Di khi chinh ngui trong cuc rt th o
thi nhung ngui n t bn ngoai lai rt quan tm voi nhung sang kin cng ng. Thuc ra,
vic tim hiu, xut phat huy th manh va nhn rng cac sang kin cng ng o Vit Nam
co cng rt lon cua cng ng quc t. Nhung m hinh ung dng thanh cng u tin cung
do cac nha tai tro quc t h tro xy dung. Cac trung tm nghin cuu ung dng va phat trin
IK u tin cung uoc thanh lp voi su h tro v t chuc va chuyn mn cua cac nha tai tro
quc t. Va cho n nay, vic phat huy th manh cua cng ng ia phuong trong cng cuc
xoa oi gim ngheo va ung pho voi bin i khi hu vn la mt trong nhung phuong chm
uoc nhiu t chuc quc t thuc hin. Cac chuong trinh v RCC, v EM va v REDD dua
vao cng ng ang uoc thuc hin hin nay lun nhn uoc su h tro hiu qu cua nhiu t
chuc Chinh phu nuoc ngoai, cac NGO quc t va cac doanh nghip.
g\h\]\ 6'; :'S5?&')*' &'@*
Di voi ngui dn, hanh xu tho kinh nghim lun la nhung phn xa co iu kin. Ho khng
bit n khai nim 'Tri thuc bn ia (nhu cac nha khoa hoc hay qun ly thung dung),
nhung ho vn thuc hanh no trong i sng hang ngay va thung xuyn b sung ua ra cac
sang kin moi. Cac tri thuc bn ia th hin uoc tinh hiu qu trong cac iu kin mi
trung sinh thai nhn vn nht inh, nht la trong bi cnh ma mi cng ng thn lang u
co quyn tu quyt i voi cac ngun luc tu nhin trong pham vi qun ly cua minh. Nhung
nhung nm truoc Di moi, cac h thng IK thung uoc nhin nhn va m t la so khai, on
gin, tinh tai, 'khng tri thuc hay dn gian. O cp khac, nhiu nha chuyn mn va qun
ly vn cn hoai nghi v gia tri cua IK va cac sang kin cng ng ny sinh t o. Bn canh
o, cac chuong trinh truyn thng cung thung m t vn hoa, phuong phap va tri thuc cua
ngui thiu s la lac hu hay c hu. H thng nay thin v su thuc y can thip hon la su
phat huy cac yu t ni tai. Thm chi, h thng cac nha trung cung gop phn tng cung
thai tiu cuc nay. Mt thi gian dai, tri thuc bn ia khng co co hi su dng/ap dng,
do o nhiu tri thuc bi qun lng.
Tai cac ia phuong, muc hiu bit v tri thuc bn ia rt khac nhau. Cung tho cac ngun
tai liu thu cp, chinh quyn cac cp o mt s tinh (nhu Lao Cai hay Ha Giang) co nhung
ng thai tich cuc trong vic bo tn va phat trin cac tri thuc bn ia nhm nng cao muc
sng cua ngui dn. Di voi cac tri thuc bn ia k thut, chinh quyn o mt s ia phuong
co nhung anh gia tuong i khach quan v gia tri va vai tr trong i sng cng ng.
Kt hop voi cac t chuc chuyn mn cua Trung uong, ho t chuc nghin cuu va tp hop
ngay cang nhiu thng tin v vai tr cua kin thuc bn ia trong nhiu linh vuc nhu Nng
nghip (k thut xn canh, chn nui, qun ly su bnh, a dang cy trng, chon ging cy
trng); sinh hoc (thuc vt hoc, k thut chn nui, chm soc suc khoe vt nui); chm soc suc
56
khoe con ngui (bng cac phuong thuc truyn thng); su dng va qun ly tai nguyn thin
nhin (bo v t, thuy loi va cac hinh thuc qun ly nuoc khac); m bo an ninh luong thuc
(cac gii phap tinh th va lu dai); qun ly cng ng (cp thn lang, dng ho va gia inh);
giao dc (kin thuc truyn ming, cac ngn ngu ia phuong) va vn hoc ngh thut dn gian.
HEF 8c: CP, 4O eE 6W0,+ ,2+*/, 43J A[ 474 6W* 6+34 C5) F+^-,2
Cn co cac nghin cuu c th v tri thuc ia phuong cua ng bao dn tc thiu s, c bit xm vic
nhn rng cac kin thuc o nhu th nao? Tai mt s ia phuong hin nay xut hin cac tri thuc moi
rt co gia tri. Vi d, ba con nng dn nhiu noi cua tinh Cao Bng co kinh nghim trng cy nho
nh voi nhiu mc ich khac nhau B r cua cy nho nh co th tai tao am, tng phi cho t,
han ch xoi mn t; hat lam thuc n cho gia suc.... Vy Nha nuoc cn tim hiu v vn nay va
co gii phap nhn rng, nu thy sang kin o thuc su co ich.
ki!n th0 &'Qn -Pa (i 7iI' t^nh Ca0 Bing tr0ng *i ngh8 tham /5n ngy 24B11B211
Trong thi gian nay, OGB ang thuc hin mt chuong trinh h tro cac huyn Bat Xat va
Mung Khuong (tinh Lao Cai) phat trin chui lon n bn ia. Ghi nhn cua cac tu vn v
nhn thuc va quan im cua lnh ao ia phuong la rt tich cuc. Tai tt c cac bn lin quan
o tinh va huyn, moi ngui u anh gia cao cac kin thuc truyn thng cua ngui dn ia
phuong va coi o la mt loi th so sanh xoa oi gim ngheo, xy dung thuong hiu va
phat trin nganh hang. Su thanh cng cua du an s khng chi co nhung ong gop vao thu
nhp kinh t ma chc chn s co tac ng nht inh vao chu ung pho bin i khi hu va
phng nga gim nhe thin tai. Nhung o mt s ia phuong khac, tinh hinh khng my kh
quan; ngoai tr mt s it can b co trinh chuyn mn hoc lam cng tac phat trin cng
ng tng tham gia cac lop tp hun co nhn thuc tuong i tich cuc v tri thuc bn ia,
phn ng s cn lai, nht la cac can b ngui Kinh, u co cach nhin tiu cuc v vn nay.
Mt khac, co nhung ngui hiu bit v tm quan trong va su cn thit phi vn dng IK cung
nhu phat huy sang kin cng ng nhung chua bit cach t chuc hoc thuc y thuc hin
trong thuc tin i sng ngui dn.
Tht ang tic la khi nhn thuc v gia tri cua kin thuc bn ia ang dn uoc nng cao, c
bit la kh nng ong gop cua no vao vic phat trin bn vung, gim ngheo va gim thiu tac
ng tiu cuc cua bin i khi hu toan cu thi cung la luc nhung kin thuc nay roi vao tinh
trang bi doa nghim trong, khng chi do tac ng cua su thay i voi tc chong mt
cua khoa hoc k thut, ma cn boi su thiu ht kh nng va iu kin cn thit ghi nhn,
anh gia, ph chun, bo v, ph bin chung trong qua trinh phat trin. Truoc thuc t y,
nhiu nha khoa hoc ln ting cnh bao v nhung nguy co mai mt cac tri thuc bn ia. Ho
cung chi ra rng, nhung loi th canh tranh cua tri thuc bn ia la iu rt cn uoc anh gia
ung c bng cac phuong phap inh tinh va inh luong. Mun thay i uoc tinh trang nay,
cn phi co cac phuong tin, iu kin, cac nghin cuu cung nhu ngun tai chinh. Cn tin
hanh nhiu nghin cuu hon nua va phat trin cac phuong phap xu ly i voi h thng kin
thuc bn ia. Co nhu vy chung ta moi co th dung kin thuc bn ia ua ra uoc gii
phap c th cho tng vn thng qua vic nng cp hoc thay i nhung h thng kin thuc
nay. Vic nghin cuu di nhin cn tin hanh voi su tham gia cua nhung ngui so huu kin
thuc bn ia va cng ng ia phuong trong khu vuc. Bn canh o, cn phi co su c vu v
mt tinh thn vi nhung kin thuc ia phuong thung it uoc ap dng hon so voi khoa hoc k
thut phuong Ty trong c linh vuc phat trin cung nhu khoa hoc. Kho khn lon nht hin
nay phi k n vic tim kim, phat hin cac tri thuc bn ia cn tim n, phc hi cac tri
thuc co nguy co bi mt. Thuc t, co nhiu tri thuc bn ia hin chua co iu kin xac inh va
anh gia chinh xac do cac kho khn v ia ly, giao thng va c su thiu ht mt i ngu cac
nha chuyn mn am tung trong vic nghin cuu, phat huy th manh cua IK. Hin tai, nhiu
co so ao tao ai hoc (Dai hoc Nng nghip Ha Ni, Dai hoc nng nghip Thai Nguyn,.)
57
va cac t chuc NGO quc t (vi d nhu CRE, OGB, OHK.) cung nhu Vit Nam (SRD,
CSDM.) va ang thuc hin nhung nghin cuu nhm ra soat lai cac IK va sang kin cng
ng co th phat huy cho vic gim ngheo bn vung va ung pho uoc voi bin i khi hu.
Nhung vn la o ch, cn phi chuyn hoa cac nghin cuu vao trong cac k hoach inh
huong cua ia phuong va xy dung thanh cac k hoach hanh ng trong thuc tin. Diu nay
lai chua nhn uoc su cam kt cht ch cua th ch, thng qua cac quy inh mang tinh phap
quy hoc cng tac k hoach hoa hang nm o moi cp. D n luc Nha nuoc, cac co quan lin
quan va cac ia phuong MNPB cn quan tm ung muc n k hoach bo tn, ung dng cac
tri thuc bn ia vao chin luoc phat trin kinh t - x hi cua c nuoc noi chung, tng vung,
tng dn tc noi ring; tranh hin tuong nghin cuu on le, cc b, phn tan. D lam uoc
iu o, co th cn n nhung vn bn chi ao t Trung uong xung ia phuong, kem tho
o la su phn b cac ngun luc mt cach hop ly.
Mt trong cac tro ngai khng nho hin nay la tinh trang inh kin cua cac nhom a s i voi
ng bao co dn s it hon. Cac dn tc co s dn ng hon thung cho la cac tc ngui co s
dn it hon minh la lac hu hon, vn hoa thp kem hon va ph thuc vao minh nhiu hon. Biu
hin inh kin r nht chinh la o nhung ngui Kinh (bao gm c mt s can b/cng
chuc/vin chuc va nhiu thanh phn dn cu khac) i voi cac dn tc thiu s cn lai. Mt
nghin cuu uoc iSEE phi hop voi Hoc vin Bao chi - Tuyn truyn thuc hin (2009) cho
bit, quan im nay thm chi cn thy uoc phn anh c trong cac chuong trinh truyn thng
chinh thuc cua nha nuoc.
HEF 8g: CP, 4O 6^ VJr +f 6+T,2 i+* ,2+*/, 43J AB 3,2 V>,2 6W* 6+34 C5) F+^-,2
Mt khac, cung luu y rng, cn xm xet, nghin cuu va ung dng cac tri thuc bn ia vao vic phat
trin bn vung vung cao trong cac mi tuong tac tu duy h thng. Dng thi, cung cn khc phc cach
nhin co tinh cht s vanh khi tip xuc, tim hiu tri thuc bn ia cua cac dn tc thiu s. Tri thuc bn
ia uoc tich lu qua qua trinh nghim sinh trong bi cnh tu nhin c th, uoc chon loc trong
trung ky lich su va dn dn tro thanh vn hoa truyn thng. Trong quan nim v vn hoa truyn
thng co mt s ngui cho rng dn tc nay co nn vn hoa lac hu hon, hay tin b hon dn tc kia.
Quan nim nay lam lu m bn cht thich ung cua vn hoa. Ho khng thy uoc rng vn hoa cua
mt tp oan ngui nao o chinh la su thich ung voi nhung iu kin x hi va sinh thai c thu. Cai
la "tt hon" voi mt tp oan ngui nay o mt thi im va mt ia im c thu nao o co th lai
'khng tt voi mt tp oan ngui khac o mt thi im va mt ia im khac. Moi nn vn hoa u
la tng th cua cac b phn it nhiu uoc ha nhp. Cac b phn phi cung thich hop voi nhau lam
thanh mt chinh th thng nht.
>[ Trong C<- =23?
Mc du kho tang kin thuc ia phuong la v tn va cac sang kin cua ngui dn co th mang
lai hiu qu cao trong vic ung pho voi bin i khi hu, phng nga gim nhe thin tai,
nhung khng phi luc nao no cung co th gii quyt uoc moi vn . Mt khac, cac sang
kin cua ngui dn, trn thuc t cung va ang gp rt nhiu thach thuc t su thay i lon
lao cua cac iu kin tu nhin va x hi. Voi su thu hep cac ngun luc tu nhin, cac tri thuc
k thut truyn thng va sang kin cng ng nhiu khi khng co u iu kin ap dng.
Vic thu hep khng gian sinh k bt ngun t nhiu nguyn nhn i) Su gia tng v dn s, c
tng tu nhin va tng co hoc; ii) Di moi phuong thuc qun ly rng va t rng tho huong
han ch su tham gia cua cp cng ng thn bn; iii) Nhiu din tich rng va t rng uoc
giao cho cac cng ty hay doanh nghip; iv) Nha nuoc thu hi t phc v cac cng trinh xy
dung trong im, lam ung giao thng.
HEF 8j: V*f4 7F V>,2 474 I7,2 i*L, 4E,2 CD,2 C AB C),2 2F ,+*[J i+O i+:,
'Qua trinh tim hiu tri thuc cua ngui Hmng va ngui Mng trong cac hoat ng sinh k chi ra rng,
58
ngui dn co rt nhiu k nng/k thut uu vit, hiu qu trong sn xut nng nghip, chn nui, thu
cng nghip va khai thac tu nhin. Tuy nhin, hin nay khi (i) din tich t sn xut gim v s luong
va cht luong, (ii) rng va cac sn vt rng ngay cang can kit, (iii) khng uoc phat nuong moi sau
khi Nha nuoc ong cua rng, ngui dn o Th Giang Chi va Pa Bon cho rng, vic ho vn duy tri va
ph thuc vao phuong thuc qung canh voi tp oan cy ging ia phuong thoai hoa sau nhiu th
h canh tac, ph thuc nhiu vao iu kin tu nhin (nuoc tri, thi tit, rng), cng voi cng c sn
xut th so va tp quan khai thac tai nguyn rng, dn n thuc t phuong thuc sinh k nay khng cn
ap ung uoc cac nhu cu thit yu cua ho v luong thuc, thuc phm trong cuc sng hang ngay
+hi -h]6 t(i -:- -ng \ng *mng / Dng ; h'yn WNn *\# t^nh >ai ChV'
'Cac h thng canh tac cu lun dua trn su qung canh, i hoi rt lon v nhu cu v t sn xut,
nhung hin nay iu o rt kho tho mn, do qu t ngay cang bi thu hep. Vic phn loai rng va
cach thuc giao t, giao rng hin nay ang tao ra su manh mun trong so huu. Diu o co th co ich
nht inh cho phat trin kinh t h gia inh, nhung kho co th tao nn su ng thun x hi cho mt
mc ich lu dai nao o. Vi d, trong vic trng rng hin nay, t giao cho ai, ngui o co th
trng loai cy ma ho cho la co loi. Nhu vy s khng tao nn uoc cac lin kt thi trung ngay c
trong quy m cng ng chu khng noi n din rng. Voi cac loai vt nui truyn thng, ngui dn
vn duy tri cac kinh nghim xua cu nhung iu o chi co th thich hop voi chn nui quy m nho, voi
cac ging cu. Trong iu kin chn nui uoc mo rng v quy m, voi mc tiu huong ra thi trung,
nu chi dua vao cac tri thuc truyn thng, rui ro s rt cao.
ng Hh(m B: y[n# U $2 nng nghi6# Hha -hP t8-h h'yn D2Rng Uh2Mng# t^nh >0 Cai
tr &Ri 6hvng /5n nham nghi[n -T' 90 +B -hP trN ngy 6B1B211
Mt trong nhung thach thuc lon nua i voi vic ap dng IK va cac sang kin cng ng, o
la vn so huu tri tu va phn chia loi ich. Trong nhiu trung hop, vic vn dng IK va cac
sang kin cng ng mang lai ngun loi khng nho. Nhung mu thun la o ch i) Nhiu
khi chu nhn cua cac tri thuc o lai khng uoc huong loi vi cac cng c phap ly hin hanh
khng u suc bo v ho; va ii) Hin ang co nhung bt binh ng trong vic tip cn cac
ngun tai nguyn thin nhin, va do vy, co su bt binh ng trong vic huong loi t vn tri
thuc chung cua cng ng.
Khia canh thu nht lin quan n vn so huu tri tu. Do cng ng thn lang hay cng
ng dn tc thiu s khng phi la mt phap nhn, ho khng th ng ky bo h so huu tri
tu i voi cac tri thuc hay sang kin cua minh. Vic nay chi co th lam uoc trong pham vi
huyn hoc x. Nhung iu o cung ng nghia voi vic cac tac nhn khac ngoai cng ng
cung co th vn dng tri thuc hoc ap dng sang kin huong loi. Tinh trang nay xy ra
i voi phuong thuc tm cua ngui Dao Do o Sa Pa. Hin nay s cng ty ngoai cng ng
tham gia kinh doanh va thu loi t mn thuc tm chim uu th hon nhiu so voi chinh nhung
chu nhn ich thuc cua mn thuc nay. Su phat trin nhanh chong cua loai hinh dich v nay o
cac cng ty khng chi tao nn tm ly bt mn cua ngui Dao Do ma cn dn n su suy
kit cac ngun tho duoc tu nhin tai ch.
HEF 8k: C+ 4O C:,2 i ?@, tJr[, ;y* F+76 +Jr C^_4 2*7 6W5 4\) i*L, 6+34 ?@, C5)
Cac tri thuc bn ia co nhiu gia tri khng th phu nhn. Nhung vic ap dng s gp nhiu kho khn
nu chung ta khng nhn thuc uoc ht bi cnh hin nay, khi ma Vit Nam gia nhp WTO. Nu
cac tri thuc bn ia khng uoc ng ky bn quyn, mt luc nao o ngui dn s phi tr gia khi ap
dng no. Bai hoc cua ca ph Bun Ma Thut la mt vi d. Chi khi nao ng ky uoc bn quyn, cac
tri thuc bn ia moi phat huy uoc ht gia tri. Co 3 vic cn lam co th ng ky i) Dng ky bn
quyn ging nu ng ky cn phi xac inh su khac bit v ging nay voi cac ging khac, cn phi
chung minh cho uoc su khac bit; ii) Dng ky sn phm hang hoa, vi d gao; iii) Tin hanh cac thu
tc ng ky so huu tri tu. Thu tc ng ky SHTT rt tt kem va nhiu thu tc, do vy, cn xm xet loi
ich cua cy con bn ia truoc khi tin hanh ng ky.
59
ki!n tham &'Qn -Pa H+WkTW Fu Fn >i!t# Hha hi' tr2;ng tr2Rng G(i ho- Lng nghi6 * Li
tr0ng *i ngh8 tham /5n -h'y[n gia ngy 24B1B211
Khia canh thu 2 chu yu lin quan n vic phn b/iu chinh t rng cua cac ia phuong.
Qua trinh tham vn tai nhiu tinh cho thy, mc du qua rt nhiu ln iu chinh t rng
tho cac quy inh cua Lut Dt ai (cung lun co su thay i/tu chinh), nhung cho n nay
vn cn rt nhiu h dn n\gui dn tc thiu s khng th tip cn i voi loai t nay. Tho
ba Luong Thi Trung, Giam c Trung tm Vi su Phat trin Bn vung Min nui, trong khun
kh cua REDD, y co th la nguyn nhn dn n nhung mu thun x hi ( ki!n tham
&'Qn tr0ng -'- *i th0 ngy 24B1B211).
HEF 8: N2XB* A*f4 4@* 474+ i+J,2 F+7F e ,+z; C@; ?@X tJr[, e_* 4+X ,2^N* Va, 6E4 6+*RJ IT,
4P, 4O ,+*[J 2*@* F+7F CD,2 ?E i+74
Ring i voi chuong trinh REDD, khng chi dng lai o ci cach tu phap, cn cn co cac iu kin
khac nua nhu i) Bo m quyn cua ngui dn tc noi chung tho qui tc quc t; ii) Bo m quyn
cua cng ng i voi t va rng; iii) H thng chia se loi ich t REDD phi minh bach va m lai
loi ich cho cac bn tham gia, chu trong loi ich cng ng; iv) Thuc hin FPIC, chia se loi ich do
REDD mang lai cho cng ng; v) Bo m giam sat cng ng va ci cach tu phap tng cung co
ch phn hi; vi) Nng cao nhn thuc cho ngui dn v CC va REDD; va vii) Tng cung vai tr va
hoat ng cua NGOs trong REDD (
B >2Mng Th8 Tr2Rng# +i:m %- Tr'ng tVm Hh:t triIn miJn n<i 7Jn /Kng# Z ki!n tham &'Qn tr0ng
-'- *i th0 ngy 24B1B211
Tin trinh can thip t bn ngoai mang lai nhiu h ly lu dai cho chinh nhung ngui
dn. Ngay nay, mt s ngui dn va cac cng ng tc ngui thiu s MNPB mt nim tin
v kh nng tu cuu giup minh cua ho va tro thanh ph thuc vao cac gii phap bn ngoai.
Diu o thung uoc chinh quyn va cac bn can thip anh gia la 'tm ly trng ch, y lai.
Danh gia moi y cua nhom tac gi Vu Vn Cn (2011) o cac tinh MNPB cho thy, hin tai
lop tre it quan tm n cac h thng IK ma cha ng ho ang mong mun luu giu, bo tn va
ap dng tro lai trong cuc sng.
Vi th, mt trong nhung iu kin tin quyt cua toan b qua trinh thu thp, ung dng va ph
bin kin thuc bn ia va sang kin cng ng la su tham gia y u cua ngui dn ia
phuong. Diu nay chi co th at uoc khi cng ng ia phuong uoc tham gia voi mt vi tri
tuong xung. Vi vy, nu vic duy tri h thng kin thuc truyn thng uoc ung h tich cuc
thi vn xy dung nng luc tro thanh vn thn cht va thit yu. Dy cung chinh la
nhuoc im cn khc phc o Vit Nam noi chung, cac dn tc thiu s MNPB noi ring, nu
chung ta mun bin tri thuc bn ia thanh nn tng co so cua phat trin bn vung o vung dn
tc thiu s. Xy dung nng luc bao gm ao tao nhm trang bi tt hon cho ngui dn ia
phuong cung nhu cac nha khoa hoc tre ho co th tin hanh nghin cuu v IK. Diu nay chi
co th at uoc khi co su ung h cua Chinh phu i voi cac nha khoa hoc.
60
C+^-,2 IV: CHNH SCH V . HNG CHNH SCH
`(8( TH,2 tJ), A[ +f 6+T,2 4+S,+ I74+ 4+X C5) ?B, ;*[, ,u* F+S) BM4 6W^y4 4+^-,2
6W0,+ ;>4 6*/J tJT4 2*) A[ ,G,2 6+G, ;y* !NTPN|$#
D c th hoa Nghi quyt s 22 cua B Chinh tri BCHTW Dng khoa VI, ngay 13-3-1990,
Chu tich Hi ng B truong (nay la Chinh phu) ban hanh Quyt inh S 72-HDBT 'FJ
mt $% -hP tr2Mng -hnh $:-h -e thI 6h:t triIn kinh t! b fj hi miJn n<i. Ngay 7 thang 12
nm 2011, Thu tuong Chinh phu ra quyt inh 186/2001/QD-TTg v vic phat trin kinh t -
x hi o 6 tinh c bit kho khn min nui phia Bc. Dy la hai vn bn quan trong nht cua
Nha nuoc i voi vic phat trin kinh t - vn hoa - x hi vung ng bao dn tc thiu s va
min nui, la co so cho rt nhiu chuong trinh du an sau nay. T o n nay, Chinh phu
ban hanh nhiu chinh sach ma i tuong th huong la khu vuc min nui va ng bao dn tc
thiu s, trong o co cac tc ngui thiu s o min nui phia Bc. H thng chinh sach uoc
ban hanh kha toan din, tac ng n nhiu khia canh khac nhau trong i sng Mi trung
va su phn b ngun luc tu nhin, kinh t, vn hoa va x hi. Nhiu chinh sach trong s o co
mi lin h truc tip hoc gian tip voi BDKH va phng nga gim nhe thin tai. Duoi y la
mt s thng tin chung v cac chinh sach o.
h\[\[\ N';B *'75' Z)*' *'8W(5 ND*' *R *d8 :,5' &0p b`W N15+ q845 'Y Z-5 b8d& B=, <r5+
N`5 &H* <M B,X5 5_,
Duoc quy inh trong ni dung Quyt inh 72-HDBT ngay 13/3/1990 v mt s chu truong,
chinh sach lon phat trin kinh t-x hi min nui; Chuong trinh 135 giai oan I va II; Chuong
trinh mc tiu quc gia v xoa oi gim ngheo; va Chuong trinh 30. Dy la nhom chinh
sach lon, ni dung tuong i toan din va mang tinh cht inh huong cho cac hoat ng u
tu hoc lam co so cho vic ban hanh cac co ch chinh sach c th i voi vung dn tc thiu
s va min nui. Quyt inh 72-HDBT nu r inh huong chuyn dich co cu kinh t min
nui la xy dung co cu kinh t tho huong sn xut hang hoa phu hop voi c im tng
vung, phat huy cac th manh v k`B 5+',Y%p *`W *T5+ 5+',Y% NM, 5+MWp *`W S5 q8-p kIR5+
&'1*p *'S5 58T, 2G, +,4 Z_*, phat trin cng nghip, nht la cng nghip ch bin, tiu thu
cng nghip, du lich. V quan h sn xut, tp trung iu chinh va i moi qun ly, gii
phong suc sn xut, phat huy th manh, loi th so sanh cua cac vung, xy dung mi quan h
cht ch, binh ng giua cac thanh phn kinh t trn ia ban, giua ngui Kinh va ngui dn
tc thiu s. Co th coi y la chinh sach nn tng, mang tinh tin , mo ung cho nhiu
chinh sach tip tho o giai oan sau. Hin nay, chuyn dich co cu kinh t vung dn tc thiu
s va min nui vn bam sat inh huong nu trn, nhn manh hon vic gn phat trin kinh t
voi gii quyt cac vn x hi vung dn tc va min nui nhu xoa oi gim ngheo, tao vic
lam, gim bot su chnh lch giua cac vung, cac dn tc. Nhu vy tm nhin cua cac chinh sach
tp trung vao xoa oi gm ngheo va nng cao thu nhp.
h\[\]\ N';B *'75' Z)*' 2s8 &I *R Ze 'G &s5+
Duoc quy inh trong c 2 giai oan cua Chuong trinh 135 va Chuong trinh 30. D xoa bo
su c lp v ia ly do su chia ct v ia hinh, khc phc tinh trang ngheo nan cua cac co so
giao dc, kham chua bnh va thuy nng, tao iu kin cho cac hoat ng phat trin kinh t-x
hi vung dn tc va min nui, xy dung co so ha tng uoc Chinh phu coi la khu t pha
thn cht va cn i truoc mt buoc trong phat trin kinh t-x hi. Ngoai cac cng trinh co
quy m lon, co tm quan trong c bit trong phat trin vung va quc gia, vung dn tc thiu
s va min nui cn uoc u tu cac cng trinh ha tng quy m nho tp trung vao 7 loai hang
mc la ung giao thng, h thng thuy loi, trung hoc, tram xa, cho, cng trinh in, cng
trinh cp nuoc sach. Ngoai ra, voi c im ia ban rng, dn cu thua thot, Chinh phu cn co
chinh sach u tu xy dung ha tng tai cac trung tm cm x, tao ng luc phat trin va u
61
mi giao luu, trao i voi bn ngoai t o lam thay i b mt cho c ia ban. Cho n nay,
cac chinh sach lin quan n nhim v nay vn ang uoc thuc hin.
h\[\g\ N';B *'75' Z)*' <X 5+',E5 *@8 <M @5+ No5+ :'34 'F* *T5+ 5+'Y &G, <r5+ N`5 &H*
<M B,X5 5_,\
Duoc quy inh trong Quyt inh s 132/1998/QD-TTg, ngay 21 thang 7 nm 1998 cua Thu
tuong Chinh phu 'FJ /i- gia0 nhim /e thO- hin -h2Mng trNnh fVy 9Ong -:- m hNnh Tng
9eng kh0a ho- / -ng ngh 6he- /e 6h:t triIn kinh t! b fj hi nng thn / miJn n<i giai
0(n 199"b22; sau nay cung uoc cp n trong nhiu chinh sach khac, k c Chuong
trinh 135 va Chuong trinh 30. Nhn thuc uoc tm quan trong cua khoa hoc cng ngh i
voi phat trin kinh t-x hi vung dn tc va min nui, trong thi ky i moi, Nha nuoc co
nhiu chinh sach thuc y vic nghin cuu va ung dng khoa hoc cng ngh vung dn tc va
min nui. Cac chinh sach o tp trung vao mt s ni dung sau Nha nuoc uu tin u tu cho
cac chuong trinh nghin cuu va ung dng khoa hoc cng ngh, xy dung cac trung tm
nghin cuu trin khai khoa hoc cng ngh cp vung tai vung dn tc va min nui, hinh thanh
va co chinh sach uu tin v *'0 2H 2c, 5+H 2U, <=, 'Y &'U5+ :'8W05 5T5+p nhung ngui
ong vai tr chinh trong chuyn giao tin b khoa hoc cng ngh o vung dn tc thiu s.
Bn canh o, Nha nuoc cn co chinh sach trong vic h tro ngui dn ung dng tin b khoa
hoc cng ngh thng qua cac chuong trinh khuyn nng, h tro ging, phn bon.
h\[\h\ N';B *'75' Z)*' <X <S5 '3)p W &0p +,)3 No* <M &P8WX5 &'T5+
Duoc quy inh trong rt nhiu vn bn chuong trinh, chinh sach, trong o phi k n cac
NTP v y t, vn hoa, giao dc, chuong trinh 139, an 120, v.v. Vic hin thuc hoa cac
chinh sach trong nhom nay mang lai nhiu kt qu quan trong Cng tac ph cp giao dc
uoc y manh; vic chm soc suc kho cho nhn dn uoc ci thin tich cuc v cht luong;
h thng thng tin co so vn hanh tt hon, nhiu chu truong/chinh sach lon cua Nha nuoc
som uoc ph bin n ngui dn. Bn canh chinh sach nhm nng cao muc huong th v
vn hoa cho vung ng bao dn tc thiu s, Nha nuoc cn ban hanh va thuc hin cac chinh
sach nhm bo tn va phat huy cac gia tri vn hoa truyn thng cua ngui dn tc thiu s;
khuyn khich cac cng ng dn tc thiu s bo tn bn sc vn hoa truyn thng, phc ch,
suu tm, luu giu cac gia tri vn hoa truyn thng.
h\[\n\ N';B *'75' Z)*' >-3 <Y BT, &PI/5+ <r5+ N`5 &H* <M B,X5 5_,
Duoc quy inh trong nhiu chinh sach nhu 327, 661, Chin luoc quc gia v cp nuoc sach
va v sinh nng thn n nm 2020 (Quyt inh 104/2000/QD-TTg), Chin luoc phng nga
gim nhe thin tai, NTP-RCC. Vung dn tc va min nui co y nghia c bit quan trong v
mi trung i voi quc gia. Trong thi ky i moi Nha nuoc co nhiu chinh sach nhm
tng cung cng tac bo v mi trung vung dn tc va min nui. Ngoai cac chinh sach
chung, i voi vung dn tc va min nui Nha nuoc tp trung vao vic ngn chn vic du canh
du cu, di dn tu do, phat trin tai nguyn rng thng qua cac chuong trinh trng rng
(Chuong trinh 327, du an 661.), cm khai thac g, lm sn bua bi, bo v a dang sinh
hoc. Nha nuoc cn khuyn khich ngui dn ap dng cac phuong phap canh tac bn vung nhu
canh tac trn t dc, su dng cac bin phap phng tr dich hai tng hop trong sn xut.
h\[\t\ N';B *'75' Z)*' 'u &PA %')& &P,(5 Z-5 b8d& <M 5`5+ *43 2/, ZU5+
Cac chinh sach trong nhom nay tp trung vao cac ni dung chinh sau
H tro cp t sn xut cho ng bao dn tc thiu s thiu t sn xut (Chuong trinh 134);
Thu hi t sn xut cua cac nng trung, lm trung giao cho h ng bao dn tc thiu
s ngheo !Quyt inh I 146/2005/QD-TTg ngay 15/6/2005 cua Thu tuong Chinh phu); H
tro v vn tin dng thng qua cac t chuc tai chinh, c bit chuong trinh cho vay uy thac cua
62
Ngn hang Chinh sach x hi, thng qua cac oan th qun chung (nhu Hi Ph nu, Hi
Nng dn, Hi Cuu chin binh, Doan Thanh nin); H tro trong cung cp u vao tro gia, tro
cuoc gia ging cy, phn bon.; Chuyn giao khoa hoc k thut qua h thng khuyn nng
Nha nuoc; Tro cuoc vn chuyn tiu th nng sn tai cac x c bit kho khn; H tro tin
in thp sang cho cac h ngheo v.v.
h\[\v\ )5' +,) *'85+ <X <,Y* &'1* ',Y5 *)* 5';B *'75' Z)*' %')& &P,(5
Da s cac chinh sach trn y u cn trong qua trinh thuc hin. Cac Chuong trinh 135 va
Chuong trinh 661 tuy kt thuc trong nm 2010 nhung n nay chua co bao cao tng kt.
Ring Chuong trinh 134, tho anh gia cua y ban Dn tc (co quan chu tri thuc hin), v co
bn khng at uoc cac mc tiu ra. 'Tho o, sau 4 nm trin khai thuc hin Quyt inh
134, cac ia phuong hoan thanh h tro gn 380 nghin nha o; h tro uoc hon 1.500 ha t
o; gn 30 nghin ha t sn xut; xy dung hon 4.600 cng trinh nuoc tp trung. Tuy nhin,
B truong cung cho bit, sau 4 nm thuc hin Quyt inh 134, a s cac tinh moi chi hoan
thanh uoc mc tiu nha o tho an; cac mc tiu h tro t o, t sn xut, nuoc sinh hoat
at ty l thp, nht la mc tiu h tro t sn xut (at 47). Trong 53 tinh thuc hin Quyt
inh 134, chi co tinh Binh Phuoc hoan thanh c 4 mc tiu ra, 9 tinh hoan thanh 3 mc
tiu, 18 tinh hoan thanh 2 mc tiu va toi 25 tinh hoan thanh mt mc tiu hoc khng hoan
thanh mc tiu nao.
12

Chuong trinh 661 uoc coi la su tip ni cua Chuong trinh 327, co mc tiu trng moi 5 triu
hc-ta rng. Tho bao cao tng kt giai oan 1 (1998-2005), sau 8 nm thuc hin Chuong
trinh nay, c nuoc trng uoc 1,424,135 ha rng, chi at 28.5 so voi mc tiu ra; mc
du vy, du an gop phn nng ch phu cua rng o Vit Nam ln 36.7 (tng 3,5 so
voi nm 1999). Nh vy, Vit Nam cung uoc anh gia la rt c gng trong cng tac trng
rng va la mt trong 10 nuoc co din tich rng trng lon nht th gioi. Dy la mt buoc tin
quan trong vi nhung nm truoc khi co du an thi din bin ch phu cua rng o Vit Nam
lun la mui tn i xung.
Danh gia chung v cac chuong trinh phat trin, Bao cao Chinh tri cua BCH Trung uong Dng
khng inh 'Hu ht cac nganh, linh vuc cua nn kinh t u co buoc phat trin kha. Su phat
trin n inh trong nganh nng nghip, nht la sn xut luong thuc bo m an ninh luong
thuc quc gia. Kinh t nng thn va i sng nng dn uoc ci thin hon truoc. Vic tp trung
u tu xy dung kt cu ha tng nng thn, u tu, phat trin ging moi co nng sut, cht
luong cao, phat trin cac cm cng nghip, lang ngh, tiu thu cng nghip... co tac ng
tich cuc n vic sn xut, tao vic lam va xoa oi, gim ngheo. Trong 5 nm, gii quyt
uoc vic lam cho trn 8 triu lao ng, ti l tht nghip o thanh thi gim cn duoi 4,5, ti l
h ngheo gim cn 9,5. Cng tac dn s, k hoach hoa gia inh, chm soc va bo v suc
khoe nhn dn, binh ng gioi va tin b cua ph nu at uoc mt s kt qu quan trong;
muc huong th cac dich v y t cua nhn dn tng ln, c bit voi tre m, ngui ngheo,
ng bao dn tc thiu s. Chi s phat trin con ngui khng ngng tng ln; Vit Nam
hoan thanh phn lon cac Mc tiu Thin nin ky. Nhn thuc v bo v mi trung uoc
nng ln. Vic phng nga, khc phc suy thoai, nhim mi trung uoc quan tm va at
mt s kt qu tich cuc. Cng tac bo tn thin nhin, bo v a dang sinh hoc co tin b.
Chuong trinh quc gia v ung pho voi bin i khi hu buoc u uoc trin khai.
13
Dang tic, tho cac bao cao trn y, nhung s liu lin quan n min nui phia Bc
khng uoc loc. Du vy, khng th phu nhn uoc mt thuc t, tai MNPB, co nhung
buoc chuyn rt quan trong trong vic tai tao mi trung tu nhin, xy dung co so ha tng,
chuyn dich co cu kinh t, phat trin giao dc, m bo an sinh x hi va chm soc suc
12
http//cma.gov.vn/moduls.php?namContnt&opdtails&mid13202
13
Trich Bao cao Chinh tri cua BCH Trung uong khoa X tai Dai hi Dai biu toan quc ln thu XI cua Dng
63
kho cho ngui dn.
`(<( C74 4+^-,2 6W0,+ F+76 6W*R, C),2 C^_4 6W*R, i+)* +*f, ,)r v ;*[, ,u* F+S) BM4
Ngoai tr Chuong trinh 327, Chuong trinh 134, Chuong trinh 135 va Chuong trinh 661 co
bn khep lai, hu ht cac nhom chinh sach lon (nhu nu o phn trn) u ang tip tc
uoc trin khai thuc hin o tt c cac ia phuong vung min nui phia Bc. Ring CTMTQG
v gim ngheo giai oan 2011-2015, tho Quyt inh s 2331/QD-TTg, ngay 20 thang 12
nm 2010 cua Chinh phu, khng co ni dung xy dung co so ha tng o min nui phia Bc,
chi co cac du an nhn rng m hinh va h tro nng cao nng luc gim ngheo, truyn thng va
giam sat anh gia. Dang chu y, thang 6 nm 2010, Chinh phu co Quyt inh 800/QD-TTg
ph duyt chuong trinh MTQG Nng thn moi. Dy la mt Chuong trinh lon, co tm nh
huong n tt c cac khia canh cua i sng nng thn noi chung, nng thn MNPB noi
ring. Trong ni dung cua Chuong trinh nay, co nhiu im lin quan n vn ung pho
bin i khi hu va phng nga gim nhe thin tai. Duoi y la mt s phn tich v cac
chuong trinh lon ang uoc thuc hin
h\]\[\ C'IR5+ &PO5' &PO5' 'u &PA +,-B 5+'w3 5'45' <M >X5 <f5+ e *)* '8WY5 5+'w3
D tip tc y manh cng cuc xoa oi gim ngheo, tai phin hop ngay 18 thang 11 nm
2008, Chinh phu tho lun va quyt nghi v vic trin khai thuc hin Chuong trinh h tro
gim ngheo nhanh va bn vung i voi 63 huyn thuc 20 tinh co s h ngheo trn 50.
Mc tiu cua Chuong trinh la tao su chuyn bin nhanh hon v i sng vt cht, tinh thn
cua ngui ngheo, ng bao dn tc thiu s thuc cac huyn ngheo, bo m n nm 2020
ngang bng cac huyn khac trong khu vuc. H tro phat trin sn xut nng, lm nghip bn
vung, tho huong sn xut hang hoa, khai thac tt cac th manh cua ia phuong. Xy dung
kt cu ha tng kinh t - x hi phu hop voi c im cua tng huyn; chuyn i co cu kinh
t va cac hinh thuc t chuc sn xut co hiu qu tho quy hoach; xy dung x hi nng thn
n inh, giau bn sc vn hoa dn tc; dn tri uoc nng cao, mi trung sinh thai uoc bo
v; bo m vung chc an ninh, quc phng.
Ni dung chinh sach h tro cua chuong trinh kha rng, bao gm
- H tro sn xut, tao vic lam, tng thu nhp Bao gm chinh sach h tro khoan chm soc,
bo v rng, giao rng va giao t trng rng sn xut, chinh sach h tro sn xut
phasdt trin sinh k cho ngui ngheo nhu h tro ging, cy con, h tro khuyn nng
chuyn giao KHKT, ao tao chuyn i ngh cho nng dn.
- Chinh sach giao dc, ao tao, day ngh, nng cao dn tri.
- Chinh sach can b i voi cac huyn ngheo, trong o Thuc hin chinh sach lun chuyn
va tng cung can b tinh, huyn v x m nhn cac cuong vi lnh ao chu cht t
chuc trin khai thuc hin co ch, chinh sach i voi cac huyn ngheo va h tro va ch
i ng thoa ang thu hut, khuyn khich tri thuc tre v tham gia t cng tac tai cac x
thuc huyn ngheo;
- Chinh sach, co ch u tu co so ha tng o c thn, bn, x va huyn. Trong o c bit
quan tm n vic y nhanh thuc hin quy hoach cac im dn cu o nhung noi co iu
kin va nhung noi thung xy ra thin tai; Du tu cac cng trinh ha tng co so thit yu
(gm c kinh phi sua chua, nng cp, duy tu, bo dung cac cng trinh uoc u tu) o
tt c cac x trn ia ban huyn. Du tu cng trinh phuc loi phc v giao dc, y t, giao
thng thuy loi o cp huyn nhu xy dung cac trung ni tru, trung tm y t, trung tm
giao dc vic lam, h thng giao thng, thuy loi cp huyn, lin x.
- Chinh sach h tro xy dung nha o cho h ngheo tho Quyt inh s 167/2008/QD-CP. H
64
tro cac h ngheo xoa nha tam, xy dung nha o n inh, an toan, tng buoc nng cao muc
sng, gop phn xoa oi gim ngheo bn vung.
Co th thy y la chuong trinh c bit cn thit cho cac ia phuong co ty l h ngheo cao
nhu min nui phia bc. Nhung im han ch cua chuong trinh nay la phu khng lon.
Trong s hon 150 huyn thuc 14 tinh MNPB, chi co 35 huyn thuc pham vi cua Chuong
trinh 30. Nhu vy cn rt nhiu ia phuong khng uoc huong loi t chinh sach nay.
h\]\]\ C',05 kIA* q8U* +,4 P'l5+ *'U5+ <M +,-B 5'C &',E5 &4,x <M C'IR5+ &PO5' Bo* &,E8
q8U* +,4 @5+ %'; <=, >,05 29, :'7 '$8
Chin luoc quc gia v phng, chng va gim nhe thin tai uoc Thu tuong Chinh phu
ph duyt nm 2007 anh du buoc phat trin v cht luong cua Vit Nam v phng, chng
va gim nhe thin tai va phat trin bn vung. Sauk hi co Quyt inh cua Chinh phu, cac tinh
thanh va b nganh tin hanh xy dung k hoach hanh ng thuc hin chin luoc. Trn co
so o, Ban Chi ao Phng chng Lt bo Trung uong tng hop xy dung bn k hoach
thuc hin chin luoc quc gia phng chng va gim nhe thin tai n nm 2020. Ngay
29/9/2009 Thu tuong Chinh phu co cng vn s 1820/TTg-KTN thng qua ni dung k
hoach thuc hin chin luoc quc gia phng, chng va gim nhe thin tai n nm 2020, nhm
thuc y vic thuc hin chin luoc quc gia mt cach vung K hoach quc gia trin khai thuc
hin chin luoc quc gia v phng, chng va gim nhe thin tai nhm cac mc tiu nhu sau
- Thu nht, nng cao hiu qu cng tac iu hanh, tng cung su gn kt va phi hop thuc
hin cac k hoach hanh ng cua nganh va ia phuong thuc hin Chin luoc Quc gia
tho ung quan im, nguyn tc va mc tiu cua chin luoc.
- Thu hai, c th hoa k hoach hanh ng cua chin luoc va cac nhim v uoc uu tin;
inh r ni dung, phn cng trach nhim, thi gian thuc hin va ngun luc cho tng
nhim v uoc nu trong k hoach hanh ng cua chin luoc.
- Thu ba, m bo su lng ghep k hoach, kt ni nhim v cac nganh va cac ia phuong
voi phng, chng va gim nhe thin tai va su tham gia cua cng ng va ngui dn thuc
hin cac mc tiu cua chin luoc.
- Thu tu, tp trung n luc cao hon cho gii phap phi cng trinh th hin o tng cung th
ch, chinh sach, khoa hoc cng ngh, du bao cnh bao ., huy ng su tham gia cua cng
ng, ngui dn phat huy hiu qu ngun luc cua nha nuoc ng thi huy ng moi
ngun luc cua cng ng cua cac t chuc, ca nhn trong va ngoai nuoc cho nhim v
phng, chng va gim nhe thin tai m bo su phat trin bn vung cua tng vung, tng
linh vuc va cua t nuoc.
Ngay 2 thang 12 nm 2008, Chinh phu ph duyt Chuong trinh mc tiu quc gia ung pho
voi BDKH tho Quyt inh 158/2008/QD-TTg cua Thu tuong chinh phu.
Mc tiu chin luoc cua Chuong trinh la anh gia uoc muc tac ng cua BDKH voi cac
linh vuc, nganh va ia phuong trong tng giai oan va xy dung uoc k hoach hanh ng co
tinh kh thi ung pho hiu qu voi BDKH cho tng giai oan ngn han va dai han, nhm
m bo su phat trin bn vung cua t nuoc, tn dng cac co hi phat trin nn kinh t tho
huong cac-bon thp va tham gia cung cng ng quc t trong n luc gim nhe BDKH, bo
v h thng khi hu trai t. Duoi y la by ni dung chin luoc uoc cp trong du
tho chin luoc ung pho voi BDKH
- Chu ng ung pho voi thin tai va giam sat khi hu. Trong o 2 ni dung quan trong la
thit lp vn hanh h thng cnh bao som va Gim nhe thit hai do rui ro thin tai lin
65
quan toi BDKH
- Dm bo an ninh luong thuc va tai nguyn nuoc trong bi cnh BDKH. Mc tiu la phai
nghin cuu va thuc hin chuyn i co cu cy trng, vt nui phu hop voi iu kin cua
BDKH va nuoc bin dng, c im sinh thai cac vung, ia phuong, tn dng cac co hi
phat trin nng nghip bn vung. Xy dung cac bin phap chia se rui ro, tng cung h
thng bo him nng nghip trong iu kin BDKH, co bn hoan thin vao nm 2015. T
nm 2015, trin khai h thng sn xut nng nghip co muc phat thi thp khi nha kinh
thp, an toan truoc thin tai va BDKH, hoan chinh vao nm 2030.
- Thich ung voi nuoc bin dng phu hop cac vung d bi tn thuong. Xy dung quy hoach
tng th phat trin kinh t - x hi phu hop voi BDKH, c bit quan tm toi tinh trang
gia tng bo, lu lt, xm nhp mn, han han, mt t, suy thoai mi trung i voi cac
vung trong im va nhay cm cao, bao gm ng bng sng Cuu Long, ng bng sng
Hng, duyn hi min Trung, cac khu bo tn bin va a dang sinh hoc bin
- Bo v, phat trin bn vung rng, tng cung hp th khi nha kinh va bo tn a dang
ocupoqvoBDKH.Dydcacduarru,ar
ru,ycdopduvaorru.Boduocdda
sinh hoc, chu trong bo v va phat trin cac h sinh thai, cac ging, loai co suc chng chiu
tt voi cac thay i khi hu; bo v va bo tn ngun gin va cac ging loai co kh nng
bi tuyt chung do tac ng cua BDKH
- Gim nhe phat thi khi nha kinh gop phn bo v h thng khi hu trai t.
- Tng cung vai tr chu ao cua Nha nuoc trong ung pho voi BDKH
- Xy dung cng ng sinh thai ung pho hiu qu voi BDKH
Ring B NN&PTNT xy dung mt chuong trinh hanh ng at hiu qu, giai oan 2012-
2015, voi nhung uu tin
- Tp trung xy dung va trin khai thuc hin an gim phat thi khi nha kinh trong nng
nghip;
- xy dung va trin khai cac m hinh thich ung nhm gim thiu tac ng xu n nng
nghip;
- Xy dung cac nhim v v chinh sach, quy hoach cua linh vuc thuc nganh nng nghip;
- Du tu nng cao nng luc phng tranh lu, bo cho cng ng khu vuc cac tinh min
Trung, ap dng cac gii phap gim phat thi khi nha kinh va thich ung voi BDKH tai
cac vung trng lua chu luc o Vit Nam;
- Tp trung phn tich kh nng chng chiu voi khi hu cua h thng canh tac khng lam i
va cac tim nng thich ung khac,
- Khuyn khich cac sang kin trong sn xut va chon ging dua vao cng ng, xac inh
cac kho khn i voi tinh chng chiu cua nng nghip va thi tit cuc oan
h\]\g\ C'IR5+ &PO5' yo* &,E8 q8U* +,4 b`W N15+ NT5+ &'T5 B=, (NTPaNRD#
Hi nghi ln thu 7, BCHTW Dng khoa X ban hanh Nghi quyt s 26/NQ-TW ngay
5/8/2010 v nng nghip, nng dn, nng thn. D thuc hin Nghi quyt Trung uong 7, ngay
28/10/2008 Chinh phu ban hanh Nghi quyt 24/2008/NQ-CP, trong o co ra cac nhim
v lon va c bit quan trong la phi xy dung chuong trinh MTQG xy dung nng thn moi
(NTP-NRD). Tip o, chinh phu ban hanh B tiu chi quc gia v NTM nhm xac inh r
th nao la chun NTM thi ky CNH-HDH giai oan 2011-2020. B tiu chi la cn cu
ra k hoach xy dung NTM trn ia ban mi mt x.
66
Ngay 4/6/2010, Chinh phu co Quyt inh 800/QD-TTg ph duyt chuong trinh MTQG
Nng thn moi, tho o chuong trinh s uoc trin khai trn ia ban cp x trong pham vi c
nuoc t nay n nm 2020. Dy la mt chuong trinh lon phat trin nng thn toan din,
bao gm nhiu ni dung lin quan n cac linh vuc kinh t, x hi, mi trung va h thng
chinh tri co so. va s din ra lu dai trong hoan cnh t nuoc ta co nhiu vung sinh thai,
kinh t - vn hoa khac nhau.
Ni dung xy dung NTM uoc th hin trong chuong trinh MTQG XDNTM (Quyt inh s
800/QD-TTg, ngay 04/6/2010), gm 11 ni dung sau
1. Quy hoach xy dung nng thn moi
2. Phat trin ha tng kinh t - x hi.
3. Chuyn dich co cu, phat trin kinh t, nng cao thu nhp.
4. Gim ngheo va n sinh x hi.
5. Di moi va phat trin cac hinh thuc t chuc sn xut co hiu qu o nng thn
6. Phat trin giao dc - ao tao o nng thn
7. Phat trin y t, chm soc suc khoe cu dn nng thn
8. Xy dung i sng vn hoa, thng tin va truyn thng nng thn
9. Cp nuoc sach va v sinh mi trung nng thn
10. Nng cao cht luong t chuc Dng, Chinh quyn, oan th CTXH trn ia ban
11. Giu vung an ninh, trt tu x hi nng thn
Nhu vy, CTMTQG XDNTM ham chua y u cac nhom chinh sach phat trin min nui trn
y, nhung y lai khng phi la chuong trinh danh ring cho min nui ma la chuong trinh co
pham vi trin khai trn c nuoc o tt c 9,171 x vung nng thn hin nay. Chuong trinh
huong n mc tiu xy dung NTM thi ky CNH HDH o giai oan 2010 2020 mang cac
c trung Nng thn phat trin tho quy hoach, co kt cu ha tng kinh t - x hi hin ai;
Mi trung sinh thai xanh sach ep; Co co cu kinh t hop ly va cac hinh thuc t chuc
sn xut phu hop. Di sng vt cht va tinh thn cua ngui dn ngay cang uoc nng cao;
Dn tri phat trin, x hi dn chu, bn sc vn hoa dn tc uoc bo tn va phat huy; va cui
cung la cht luong h thng chinh tri uoc nng cao, an ninh trt tu uoc giu vung.
Chuong trinh CTMTQG XDNTM cung khng phi la mt Chuong trinh uoc thit k ring
bit ma y la chuong trinh khung, chuong trinh khu ni va bao trum ln cac CTMTQG
khac. Noi cach khac at uoc mc tiu cua CTMTQG XDNTM va thuc hin y u 11
ni dung cua chuong trinh ua ra, yu cu phi co su lng ghep t cac CTMTQG khac nhu
Chuong trinh 134, 135, Chuong trinh h tro gim ngheo nhanh va bn vung (CT30),
Chuong trinh nuoc sach nng thn. Boi vy trong du kin 40 ngn sach nha nuoc cp cho
chuong trinh (60 cn lai la vn huy ng tin dng, vn gop cua nhn dn va vn tai tro cua
acsc thanh phn khac nhau) thi chi co 17 la vn cp truc tip cho chuong trinh, 23 s la
vn lng ghep t cac chuong trinh mc tiu quc gia va chuong trinh, du an h tro co mc
tiu ang trin khai va s tip tc trin khai trong nhung nm tip tho trn ia ban. Noi cach
khac, su lng ghep giua cac chuong trinh la yu cu bt buc trong qua trinh thuc hin trin
khai CTMQG XDNTM. Mc tiu cua chuong trinh co at uoc hay khng ph thuc nhiu
vao kh nng lng ghep cac chuong trinh trn cung ia ban.
67
`(]( ME6 AB* 6W,2 6a; 6WX,2 6H 4+34 6+q4 +*f, 4+S,+ I74+ F+76 6W*R, v 474 C5) F+^-,2
h\g\[\ C'V &PIR5+ %'`5 *d%?%'`5 q8WX5 &P35+ &'1* ',Y5 *'75' Z)*'
Phn cp/phn quyn la mt inh huong chi ao trong vic xy dung va thuc thin cac chinh
sach phat trin trong thi gian gn y. Trn nguyn tc phn cp/phn quyn, cac ia
phuong ngay cang chu ng hon trong vic ban hanh va thuc hin cac chinh sach phat trin
nhm c th hoa cac chinh sach trong iu kin c thu cua mi ia phuong (v kinh t x
hi va ngun luc.). UBND cac tinh thung uoc uy nhim chinh trong vic ban hanh cac
chinh sach c th dua trn chinh sach khung do Chinh phu ban hanh. O cp huyn va x
huyn, Chinh phu cung trao nhiu quyn chu ng hon trong vic t chuc thuc hin cac chinh
sach o ia phuong minh.
B@,2 c: yT &- Z1 %'`5 q8WX5 &P35+ >45 'M5' &P35+ *)* C'IR5+ &PO5'p N1 )5 %')& &P,(5
:,5' &0 bc 'H, <r5+ B66\
C+S,+ F+\ UBN$ 6,+ HJrf, n !6+G,#
Xy dung mc tiu
cua c chuong trinh
C th hoa mc tiu
cua chuong trinh trong
iu kin cua tinh
C th hoa mc tiu
cua chuong trinh
trong iu kin cua
huyn
C th hoa mc tiu
cua chuong trinh
trong iu kin cua
x
Xy dung cac ni
dung chinh sach
(mang tinh cht
khung hoc c th)
Ban hanh cac inh muc
c th, quy inh khi
vn dng co ch chinh
sach o ia phuong (nu
cn),
Lam chu u tu, t
chuc qun ly va thuc
hin cac du an
Thanh lp ban
chuyn mn thm
inh, ph duyt va
qun li cac du an
Tham gia thuc hin
cac du an
Lam chu u tu mt
s du an (cac du an
phat trin sinh k ma
xy dung CSHT quy
m nho)
Huong dn/nng
cao nng luc cho
DP
Tip thu va ao tao, tp
hun, nng cao nng
luc cho cp duoi la
huyn, x
Tip thu va ao tao,
tp hun, nng cao
nng luc cho cp
duoi la x, thn
Tp hun, ao tao
cho can b cp thn
Tng hop, tho di
giam sat, anh gia
toan quc
Tng hop, tho di
giam sat, anh gia toan
tinh
Tng hop, tho di
giam sat, anh gia
toan huyn
Tho di giam sat du
an tai x, thn
Bng m t nay cho thy, mc du co su phn cp/phn quyn trong vic xy dung va thuc
hin chinh sach phat trin o cac chuong trinh MTQG, nhung dung nhu o cp ia phuong co
bn vn ph thuc vao quy inh o trn, it co kh nng b sung hay thay i tho nhu cu thuc
t cua ia phuong minh.
h\g\]\ C3, &PF5+ 5',YB <o 'u &PA?b`W N15+ CSHT e 5T5+ &'T5
Nhim v h tro/xy dung co so ha tng uoc t ra trong nhiu chuong trinh phat trin nng
thn min nui. Trong nhiu loai cng trinh HTCS do cac du an, chuong trinh MTQG h tro o
min nui, co th phn lam 2 loai cng trinh hoc hang mc cng trinh
- Cng trinh HTCS i hoi xy dung thit k, du toan va trinh cp co thm quyn thm
inh va ph duyt (UBND huyn hoc UBND x, nu x lam chu u tu)
- Cac cng trinh co quy m nho, k thut khng phuc tap khng i hoi thit k, thm inh
k thut khi ph duyt.
68
Nhung cho n nay, ngoai cac ni dung cua CTMTQG v ung pho voi BDKH va ni dung
quy hoach uoc quy inh trong chuong trinh MTQG XDNTM co cp n tiu chi yu cu
cac nha thit k xy dung phi quan tm n kh nng ung pho voi tac ng cua BDKH cua
cac cng trinh, cac ni dung chinh sach h tro xy dung CSHT cn lai khng co yu cu nao
trong anh gia, thm inh du an cp n mc tiu xy dung cng trinh thich ung voi
BDKH.
h\g\g\ C3, &PF5+ 5',YB <o 'u &PA %')& &P,(5 Z,5' :0 e 5T5+ &'T5
Cac chuong trinh MTQG va cac chuong trinh h tro co mc tiu uoc trin khai o min nui
gn y thung rt chu trong n cac ni dung h tro/phat trin sinh k cho ngui dn. Co su
ng thun cao khi cho rng 'cn cho ngui dn cn cu chu khng nn cho con ca, vi th
cac chuong trinh dn dn huong vao vic cung cp cac k nng hiu bit trong sn xut, h
tro nng dn tu vuon ln, thay vi chi h tro ging cy, con, tro gia sn xut nhu truoc y.
H tro phi xut phat t nhu cu. Tuy nhin co thuc t la
- Tho quy inh, khi trin khai cac ni dung h tro bt buc phi ly y kin, hoc ng ki
tho nhu cu cua ngui dn, nhung trn thuc t, vn nay nhiu khi vn uoc lam mt
cach hinh thuc nn cac gii phap h tro chua phat huy hiu qu ti a.
- Cac h tro o ni dung nay thung nhm vao mc tiu truoc mt la tng nng sut, sn
luong cy trng, tng thu nhp cho ngui dn nn cac gii phap h tro sinh k lu dai it
uoc quan tm (vi d trng rng).
- H tro cy con ging trong sn xut nng, lm nghip, chn nui chim mt ty trong lon
trong chinh sach h tro phat trin min nui. Nhung vi nhiu li do (mc tiu nng sut,
khng co co so sn xut tai ch.), nn cac cy con ging nay thung uoc ua t ngoai
vao, it co cac cy con uoc thun dung tai ch. Vi th trong nhiu trung hop, kh
nng thich ung cua cac ging moi trong sn xut thp.
h\g\h\ C3, &PF5+ 5',YB <o 2M3 &G3p 5`5+ *43 N`5 &P7 <M 5'$5 &'@* *'3 *H5+ 2K5+ B,X5 5_,
Tt c cac chuong trinh/du an phat trin o khu vuc nng thn min nui u co nhung hop
phn lin quan n ni dung ao tao nng cao nhn thuc cho cng ng. Cac ni dung va
phuong phap cua chinh sach ao tao, nng cao dn tri va nhn thuc cho ngui dn cung uoc
quy inh c th ngay trong cac vn bn cua chuong trinh va du an. Do co th la nhung
chuong trinh ao tao chinh thuc (qua cac lop tp hun), qua tri nghim (trao truyn kin
thuc thng qua qua trinh cung thuc hin); cung co th thng qua cac phuong tin truyn
thng hay cac Hi nghi chuyn /trao i kinh nghim. Cac ni dung ao tao thung huong
n cac mc tiu
- Cung cp cac kin thuc cho ngui dn xung quanh cac ni dung phat trin sinh k va cac
hoat ng cua du an, chuong trinh.
- Dao tao day ngh cho ngui dn
- Thuc hin cac ni dung tuyn truyn v chu truong, ung li chinh sach, cua Dng va
nha nuoc.
- Nng cao nng luc cho cac nhom yu th, vn gioi trong phat trin.
Nhung cung ging nhu vic h tro sinh k, cac ni dung tp hun, ao tao nng cao dn tri
cung ph thuc cht vao mc tiu, ni dung du an. Trong o it cp n kh nng d t
thuong va gii phap h tro cho cac cng ng vuot qua nhung tac ng bt loi cua BDKH
thng qua cac hoat ng cua du an. Ngui ta mc nhin cho rng, cac vn lin quan n
nhn thuc v BDKH la thuc vao chuong trinh MTQG ung pho voi BDKH.
69
HEF <9: CaJ 4+Jrf, A[ C[ JZ6 4\) HJrf, +E* P+> ,U V5 nJr/,
Truoc nhung thay i bt thung cua thi tit thi gian gn y, Huyn hi Ph nu Vi Xuyn chu
ng xut mt chuong trinh tp hun nng cao nhn thuc phng chng thm hoa thin tai va
nghi cac chuong trinh, du an ang trin khai trn ia ban h tro giup v mt kinh phi. Mc ich
cua khoa ao tao la cung cp cho ph nu, nhung ngui lam chu gia inh hiu uoc nhung nguy co
thm hoa thin tai co th xy ra o ia phuong va cach phng chng khi xy ra, nhm gim thiu
nhung thit hai v ngui va cua.
Dy la xut ang khuyn khich, nhung xut nay luc u khng uoc chp thun boi no
khng phn anh ung mc tiu, nhim v cua cac du an ang thuc hin. Huyn hi ph nu sau o
phi gii trinh va xin ttho knh tai chinh khac.
Lg'\n: Hhvng /5n -h8 *# Hha -hP t8-h h'yn F8 f'y[nk 211
`(`( ME6 IT ?Z6 4QF !e +H,2# 4+S,+ I74+ F+76 6W*R, ;*[, ,u* ,+z; 3,2 F+O 6T6 +-, Ay*
AZ, C[ ?*L, CH* i+S +QJ(
h\h\[\ N'f5+ >d& *$% *'85+ k,E5 q845 205 :'- 5S5+ @5+ %'; <=, B6H
4k4k1k1k Chnh $:-h 6h:t triIn -h0 miJn n<i tQ6 tr'ng nhiJ' hMn /0 me- ti[' faa ai gim
nghS0# 6h:t triIn UTd* tr2)- m,t hMn & /5n J Tng 6ha /)i BGU*k
Mc tiu cua mt s chuong trinh ma chung ti dn ra o phn trn y chung to cac chinh sach
phat trin cho vung min nui noi chung va min nui phia Bc noi ring tp trung nhiu hon vao
mc tiu xoa oi gim ngheo, phat trin KT-XH truoc mt hon la vn ung pho voi BDKH
lu dai. Cach lp lun nghing v vn uu tin gii quyt kho khn truoc mt ma it chu y
n tinh bn vung, lu dai.
Trn thuc t nhung tac ng bt loi cua BDKH din ra t t, kho co th nhn bit trong ngay
mt ngay hai, trong khi o nhung nhim v nhu nng cao dn tri, xoa oi gim ngheo lai lun
i hoi phi co nhung hanh ng i pho ngay lp tuc. Vi th cac chin luoc phat trin KT-
XH, xoa oi gim ngheo, phat trin cac nganh ngh thung khng xet n kh nng ung pho
voi BDKH trong dai han. Trong mt vai trung hop, vn BDKH co uoc cp nhung
thung lai thiu cac huong dn thuc hin c th, khin vic trin khai chinh sach rt kho khn.
HEF <8: M>4 6*/J F+76 6W*R, A1,2 TWJ,2 VJ ;*[, ,u* 2+* 6WX,2 C+*L, e^_4 F+76 6W*R, i*,+ 6L
+E* <988<9<9 4\) BCHT" @,2 i+O) nI(
Trong khi xut gii phap gii quyt vn nng nghip, nng dn, nng thn hai hoa giua cac
vung trong o co MNPB, Chin luoc phat trin kinh t x hi 2011-2020 co ghi F1ng tr'ng 9' /
miJn n<i: Hh:t triIn m(nh $n f'5t &Vm nghi6# -Vy -ng nghi6# -Vy n h' / -hn n'i (i gia $<-
t(0 thnh -:- /1ng $n f'5t hng haa tQ6 tr'ng# tr2)- h!t & ng'y[n &i' -h0 -ng nghi6 -h! 7i!n /
f'5t kh'k B0 / / 6h:t triIn rngk Uhai th:- hi' h' tiJm nng 5t ai# thPy in / kh0:ng $n
fVy 9Ong h\ -hTa n2)- / 6h:t triIn thPy &3i nhv k!t h36 thPy ink Uh'y!n kh-h 6h:t triIn -ng
nghi6 / 98-h /e -a nh' -_' 9in t-h 5t &)nk Hh:t triIn gia0 thng nng thn# 70 m 2Rng t
t)i -:- fj thng $'%t 7%n m1a / tng 72)- -a 2Rng t !n thn# 7nk y m(nh gim nghS0# nVng
-a0 Ri $%ng \ng 70 -:- 9Vn t- thiI' $%k i m)i -n 7n t -hT- h'n &Z nng# &Vm tr2Rng h'%-
90anhk Ch< trong 6h:t triIn h( t_ng kinh t!# fj hi t(i -:- kh' /O- 7i[n gi)i# nh5t & t(i -:- -ra
kh'tk
Lg'\n: Chi!n &23- 6h:t triIn kinh t! fj hi 211b22 G(i hi BC*T Gng khaa dE# 21k
Ngay c khi co chinh sach khuyn khich trng rng, vic phat trin thai qua rng sn xut nh
huong khng nho n kh nng giu nuoc, sinh thai va kh nng chng soi mn, sat lo.
Trn thuc th, cac chuong trinh du an co mc tiu lin quan n gim thiu tac ng cua
BDKH, vi d chuong trinh trng 5 triu ha rng, ngoai mc ich ung pho voi BDKH cung
70
co nhiu mc tiu v phat trin kinh t, xoa oi gim ngheo.
Chinh phat phat trin chn nui thin huong thm canh va ban thm canh quy m lon, su
dng quy trinh, con ging, thuc n cng nghip... H thng chn nui nay mang m y nghia
kinh t trong khi o lai co kh nng ung pho voi BDKH kem. Hon th nua, ngui ngheo,
ngui sng trong vung d bi tn thuong thung khng u iu kin uoc hung loi chinh
sach nay.
4k4k1k2k Thi!' -:- -h^ ti[' hay h0(t ng -e thI &i[n h'an !n tnh 9 tn th2Mng / h h'
90 -:- hin t23ng thRi ti!t -O- 0an gVy rak
Mt trong nhung thiu sot cua Chuong trinh Mc tiu Quc gia la khng co cac chi tiu hoc
cac hoat ng c th quan tm n tinh d bi tn thuong va h qu do hin tuong thi tit gy
ra, nht la o cp cng ng. Trong cac chuong trinh phat trin kinh t x hi, gim ngheo o
min nui, hu nhu khng co chi tiu anh gia kh nng ung pho voi nhung tac ng bt loi
cua BDKH.
HEF <<: MJ ,+B ar Vq,2 AB 4+S,+ I74+ + 6W_ ,+B v, CZ6 v
ng Luu Dinh Phat, Chu tich Huyn vi Xuyn cho bit, trn ia ban huyn hin co nhiu Chuong
trinh, du an h tro xy dung nha cho nng dn nhu Chinh sach h tro xoa nha tam tho quyt inh
167/QD-TTg. Tuy nhin, cac chuong trinh chi h tro tin, cn ngui dn tu xy dung ma khng co
mu nha hay quy inh nao c th ma chi khuyn cao ngui dn luu y v thin tai lam nha cho
chc chn. Bn canh o, kinh phi h tro cung rt han hep
Hin nay vn chua co tiu chun xy dung CSHT, nha o cho ngui dn gn voi bin i khi hu. Bao cao
v kt qu 2 nm thuc hin CT 30 cua Chinh phu tha nhn *Q' h' thi[n tai 7j0 &u m- 7it
nghi[m trong fy ra tr0ng thRi gian /a h'a j gVy thit h(i r5t &)n t)i -:- -ng trNnh 6h<- &3i#
2Rng gia0 thng# nh ; h0a m' / 5t -anh t:-q GVy & nhKng th:-h thT- r5t &)n mt ra /)i mt
$% 8a 6h2Mng tr0ng h': trNnh t -hT- thO- hin Lgh8 h'y!t 3Yk LhiJ' -ng trNnh /a &m f0ng 6hi
&m &(it.
Lg'\n: Phan Nghia, LhNn &(i 2 nm thO- hin Lgh8 h'y!t 3a -Pa Chnh 6hP /J Ch2Mng trNnh h tr3
gim nghS0 nhanh / 7Jn /Kng %i /)i 62 h'yn nghS0k Ngay 26.8.2011.
4k4k1k3k U8-h 7n BGU* / nhKng -hnh $:-h i kSm nmng / thi[n &-h /J Tng 6ha /)i n2)-
7iIn 9Vng hMn & nhKng h h' kh:-k
Co thuc t la Vit nam uoc be ban quc t anh gia cao n luc trin khai cac gii phap ung
pho voi BDKH. Trong mt thi gian khng dai, Chinh phu ban hanh hanh nhiu vn bn
phap lut va chinh sach lin quan n BDKH nhu Chuong trinh MTQG ung pho voi BDKH;
Chin luoc quc gia v BDKH; Kich bn BDKH. Tuy nhin, k c vic xy dung kich bn
BDKH va inh huong chinh sach cung nhu nhung hanh ng tip sau nhm ung pho voi
BDKH ang nghing v vic ung pho voi h qu nuoc bin dng va nhung tac ng xu cua
no voi DBSCL va cac vung duyn hi.
Bng chung la trong Nghi quyt Tam nng mt nghi quyt voi cac chinh sach dai han co
cp n chinh sach chng BDKH nhung lai chi cp n gim nghe thin tai o DBSCL; C
th la 'LVng -a0 nng &O- 6hnng -h%ng# gim nh` thi[n tai# tNm ki!m -T' n(n# triIn khai mt
72)- -:- -ng trNnh gim thiI' t:- h(i -Pa BGU* / n2)- 7iIn 9Vng# nh5t & ; GBWC>k
Tng -2Rng -:- 7in 6h:6 70 / mi tr2Rng nng thn# ngn -hmn / kh,- 6he- tNnh tr(ng
nhim mi tr2Rng ngy -ng gia tngtk
Cac nha tai tro thng qua Chinh phu Vit nam cung ang huong vao vic h tro cho vic ung
pho voi BDKH o vung DBSCL. Tho tin t TTXVN ngay 14 thang 1 nm 2010, Chinh phu
ustralia va Ngn hang Phat trin chu A (DB) va quyt inh tai tro 1,3 triu USD giup
Vit Nam i pho voi nhung nh huong cua tinh trang BDKH tai khu vuc Dng bng sng
71
Cuu Long. Ngay 4 thang 8 nm 2011, Chinh Phu Phn lan cung quyt inh h tro du an
gn 5 ty ng cho DBSCL nhm ung pho voi BDKH va cn nhiu h tro khac ang vao
y trong mc tiu h tro ung pho voi BDKH.
h\h\]\ N'f5+ >d& *$% 2U, <=, BH& ZU *'75' Z)*' *o &'( k,E5 q845 205 :'- 5S5+ @5+ %'; <=,
B6H e yNPB
Trong ph lc 3, chung ti nu y u cac han ch, thach thuc va co hi i voi 3 nhom
chinh sach chinh phat trin KTXH min nui lin quan n kh nng ung pho voi BDKH la
cac chinh sach v xaay dung CSHT, Chinh sach v h tro phat trin sinh k va Chinh sach v
tng cung nng luc, ao tao ngh cho ng bao cac dn tc min nui thuc cac CTMTQG
ang trin khai. O y chung ti xin khai quat chung nhung han ch nay nhu sau
4k4k2k1k G%i /)i /i- fVy 9Ong CW*T ; miJn n<i
Bt cp th hin o 3 im chinh
- Thiu cac quy chun, tiu chun trong thit k, xy dung cng trinh CSHT ap ung uoc
kh nng ung pho uoc voi tac ng cua BDKH, nht la o min nui khi cac hin tuong
khi hu cuc oan gia tng nhu mua lon tp trung gy lu ng, lu quet, ging t va sm set
ra tng, han han cang ngay cang tro nn trm trong.
- Cac gii phap ung pho voi thin tai thung nng v k thut, it chu y n cac kin thuc
bn ia/gii phap ia phuong (vi d xy ke chng sat lo bn b sng, b sui tn kem gp
hang chc thm chi hang trm ln so voi trng tr chn lu).
- Nhn thuc cua mt b phn can b, nha qun li v nguy co thm hoa do BDKH gy ra o
min nui chua y u nn coi nhe vn .
4k4k2k2k G%i /)i h tr3 6h:t triIn $inh k! -Pa ng2Ri 9Vn# \ng 70 9Vn t- thiI' $% miJn n<ik
Bt cp th hin o cac im chinh sau y
- Khng co h thng tiu chi anh gia rui ro cua cac m hinh sn xut hang hoa gn voi
vic ung pho va gim nhe thin tai.
- Thiu hoc khng co co ch khuyn khich hoc/va bt buc cac nha chuyn giao KHKT
phi quan tm n vn rui ro do cac thm hoa thin tai co th gy ra.
- Thiu hoc khng co co ch khuyn khich hoc/va bt buc cac nha sn xut ap dng cac
sang kin cng ng (vi d su dng cac ging chiu han, ging ia phuong)
- Chinh sach khuyn khich u tu vao min nui cn coi nhe va chua anh gia y u nhung
nguy co v mi trung do cac doanh nghip, nha may gy ra (vi d tac ng cua mi
trung do khai khoang/lam thuy in o min nui).
4k4k2k3k G%i /)i h tr3 nVng -a0 nhQn thT-# tng -2Rng nng &O- -Pa ng2Ri 9Vn# \ng 70
9Vn t- thiI' $% miJn n<ik
Thiu cac ni dung ao tao chinh sach phat trin kinh t gn voi qun li rui ro va tuyn truyn
v BDKH. Dng thi cung thiu lun c cac chuyn gia/ging vin hiu bit v linh vuc nay
o min nui. Hin nay, ngui ta mc nhin cho rng ni dung ao tao nng cao nhn thuc v
BBDKH thuc v chuong trinh MTQG ung pho BDKH.
4k4k2k4k G%i /)i -hnh $:-h h'y h0(-h nng thn m)i ; miJn n<ik
Chuong trinh MTQG xy dung nng thn moi t yu cu truoc tin la va phi hoan thin
quy hoach va an phat trin kinh t x hi, CSHT phc v phat trin o mi x, nhm khc
phc han ch cua su trin tu phat, manh mun truoc y, nng cao hiu qu su dng cac
ngun luc, tai nguyn va c bit h tro tt cho vic ung pho voi BDKH. Tuy nhin, chinh
72
sach nay cung cn han ch, c th la
- Cac tiu chun/quy chun quy hoach su dng trong QHNT moi qua cu (co quy chun
ra i t nhung nm 70, vi d cp ung nng thn min nui), khng gn uoc voi
mc tiu ung pho voi BDKH noi chung va cua vung MNPB noi ring. Cung khng co
quy inh bt buc va nhung ch tai anh gia cht luong quy hoach gn voi vic ung
pho voi BDKH.
- Khng co nhung huong dn c th (b cng c) i voi nha quy hoach khi tham vn cng
ng v gii phap ung pho voi BDKH thng qua cac quy hoach. Trong khi o mc tiu
cua chuong trinh la hoan thanh som quy hoach vao nhung nm 2011 va 2012, trong khi
cac tiu chun/quy chun quy hoach gn voi yu cu ung pho voi BDKH cua mi
vung/ia phuong kho co th xy dung va ban hanh ngay tuc thi trong vai thang hay mt
nm toi.
- Bn canh o, nhn thuc cua mt b phn can b, nha qun li c o TW va ia phuong v
nguy co thm hoa do BDKH gy ra o min nui chua y u. Thm chi cn so ua vn
chng BDKH vao quy hoach s lam gia tng kinh phi quy hoach va kinh phi thuc hin
sau nay, trong khi ngun luc (tai chinh va con ngui) rt han ch.
h\h\g N+8WE5 5'`5 *V4 5'f5+ >d& *$% <X *'75' Z)*' <M &Pe 5+G, &P35+ <,Y* kK5+ +'L% Bo*
&,E8 @5+ %'; <=, B6H <=, Bo* &,E8 %')& &P,(5 6TzHp +,-B 5+'w3 e B,X5 5_,
Tai sao cac chinh sach phat trin lai it cp n vn h tro ng bao dn tc thiu s i
pho voi BDKH, khng hoc it co su lng ghep voi cac chuong trinh phat trin?
4k4k3k1k Lg'y[n nhVn -hnh -Pa -:- 75t -Q6 /J -hnh $:-h 6h:t triIn UTd* miJn n<i &i[n
h'an !n kh nng h tr3 Tng 6ha /)i 7i!n i kh hQ'
Nguyn cua nhung bt cp v chinh sach co th lit k ra nhu sau
- Thu nht, thuc v nhn thuc cua nhung nha lam chinh sach va nha qun li. Khng it
nhung nha qun li, nha lam chinh sach chua nhn thuc uoc qua trinh BDKH va nhung
nguy co tac ng n phat trin KTXH o min nui. Su thiu hiu bit nay mt phn la do
nng luc han ch ca nhn, nhung phn khac la do ho chua u tri nghim va nhung thng
tin chinh xac phn anh kt qu BDKH o MNPB. Cung co ngui cho rng, khi Chinh phu
co ring mt chuong trinh v ung pho voi BDKH thi cng vic o khng thuc pham
vi ca nhn minh hay co quan chiu trach nhim.
- Nguyn nhn thu hai la do cac chuong trinh du an phat trin KTXH thung uoc xy
dung tho cac mc tiu chuyn bit cua mi co quan ban nganh, trong khi o nhung
huong dn c th v lng ghep mc ich h tro ung pho voi BDKH va phat trin kinh t
chua c th. Cui cung, cac chuong trinh phat trin KTXH thung uoc thit k xy
dung trn co so k tha cac chuong trinh du an truoc o vn di khng co mc tiu ung
pho voi BDKH.
- Nguyn nhn thu ba la cac kin thuc bn ia va kinh nghim cua cng ng ung pho voi
BDKH kha nhiu nhung lai chua uoc h thng hoa thanh nhung xut ua vao cac
chinh sach phat trin. Cac nha qun ly chua thuc su nhn thy uoc tm quan trong cua
cac kin thuc bn ia trong ung pho voi BDKH.
- Cung co li do la vic ku goi u tu cho thich ung voi BDKH la kho khn hon so voi cac
hoat ng d nhin thy khac, nhu i pho voi tinh trang khn cp, phc hi va xy dung
sau thin tai. Chng BDKH la mc tiu lu dai, cac gii phap it co kt qu tuc thi va kho
co th anh gia uoc mt cach c th.
- Cui cung, nhung tin hiu yu ot t phia ngui dn, cac cng ng thiu s phn nh nhu
73
cu phi i mt voi h qu cua BDKH o min nui trong khi cac h thng tho di cnh
bao, nhung lun cu, cn cu kho hoc n t cac nghin cuu chua y u cung la nguyn
nhn khin chinh sach phat trin KTXH min nui chua t manh yu cu phi lng ghep
cac mc ich phat trin KTXH voi chng BDKH.
4k4k3k2k C:- r0 -n &m h(n -h! kh nng &\ng gh]6 me- ti[' Tng 6ha /)i BGU* tr0ng -:-
-h2Mng trNnh# 9O :n 6h:t triIn UTd* kh:- ; miJn n<ik
Vic lng ghep mc tiu ung pho voi BDKH voi mc tiu phat trin KTXH, gim ngheo o
min nui co nhiu han ch vi cac li do sau y
- Nha nuoc chua co chinh sach thng nht v lng ghep gim nhe thin tai vao k hoach
phat trin kinh t x hi t trung uong n ia phuong. Trong quy inh cua Phap lut hin
hanh, vic lng ghep cac ngun vn phi uoc thuc hin t khu lp, phn b, giao du
toan ngn sach va k hoach u tu phat trin, t chuc thuc hin, giam sat va anh gia kt
qu. Trong qua trinh thuc hin lng ghep cac ngun vn phi m bo nguyn tc khng
lam thay i mc tiu, tng muc vn u tu phat trin, tng muc kinh phi su nghip uoc
giao. Di voi cac ch , tiu chun, inh muc lin quan n con ngui, h gia inh phi
m bo u kinh phi, thuc hin tho ung ch , tiu chun, inh muc va khng uoc su
dng ngun kinh phi nay thuc hin cho cac mc tiu, nhim v khac.
- O cp tinh hin cn thiu mt co ch r rang cho vic lng ghep gim nhe rui ro thin tai
vao cac chuong trinh du an. Chua co trach nhim phap ly va chua co t chuc m nhim
vic lng ghep.
- Trong cng tac qun ly quy hoach nganh Cht luong cng tac quy hoach cua nganh noi
ring va Quy hoach phat trin kinh t x hi cua tinh, huyn noi chung cn nhiu han ch,
chua ap ung uoc yu cu mang tinh bn vung, lu dai;
- Su lin kt giua quy hoach nganh va Quy hoach phat trin kinh t x hi chung cua cac
tinh cn thiu va yu dn n su thiu ng b va chng cheo giua cac loai quy hoach,
chua co su phi hop cung nhu co ch lng ghep giua cac bn lin quan
- Nhiu cng trinh du an chua y manh phn cp v cho co so, cho nn cac nha qun ly
ia phuong khng th lng ghep cung nhu huy ng su tham gia cua cng ng.
- Lng ghep uoc coi la tao thm thu tc phuc tap va lam tng u tu.
- Bn canh o, cac nha qun ly nganh thung 'qua ti trong cng tac lng ghep (Binh
ng gioi, HIV&IDS, chm soc tre m.) Nhiu du an uoc u tu trong 3-5 nm, chua
u dai xet n tac ng tim tang, dai han cua BDKH.
- Cui cung, co thuc t la nhung nha chuyn mn v BDKH thung tp trung vao mt co
quan (B TN&MT, So TN&MT). Ho it uoc tham gia truc tip vao cac du an, it uoc cac
du an tham vn hoc huy ng nhu nhung i tac huong dn chuyn mn.
HEF <]: .S VX i+*L, ,2^N* 6) tJ), 6a; ,+*[J +-, CL, 674 CE,2 4\) BKH v BSC. AB Tar
,2Jr/, +-, eB v NMPB(
Kt qu phong vn cac Chuyn gia nghin cuu v BDKH o Vit nam, cac nha lam chinh sach, cac nha
qun li v li do tai sao Kich bn BDKH min nui chua uoc quan tm nhu la kich bn nuoc bin dng
o ng bng? cac y kin tp trung vao 5 li do sau y
- Nuoc bin dng tao ra nguy co ngp lt va hin tuong xm mn, gy ap luc ln vn di cu, c
bit la dng ngui t nng thn ln thanh thi. Co n 77 dn s quc gia sng trong pham vi
100 km t b bin, co nghia la, khong 67 triu ngui dn Vit Nam s bi nh huong boi nuoc
bin dng trong vai thp ky toi. Trong khi dn s o min nui it hon nhiu (khong 22,0 triu).
74
- Dng bng cung la noi tp trung CSHT, kho tai sn lon cua x hi, cac sn bay, bn cng, nha
may, h thng giao thng huyt mach. Tac ng xu cua BDKH ang doa n su an toan cua
cac cng trinh o.
- O ng bng sng Cuu Long, nuoc bin dng nh huong nghim trong n sn xut lua gao, tac
ng tiu cuc n thi trung trong nuoc va quc t, gy kho khn i voi nhom ngui ngheo va
nhung ngui d bi tn thuong khac trong sn xut, va i sng sinh hoat. Nuoc bin dng co th
lam thay i chin luoc phat trin nng nghip va an ninh luong thuc cua Vit nam.
- Kich bn nuoc bin dng uoc nghin cuu y u hon, tp trung hon, cac phuong an chinh sach it
hon va nhn uoc su ng thun cao. Trong khi o o min nui do ia hinh chia ct, su phn b
dn cu, cac tc ngui va sn xut manh mun phuc tap hon. Cac kich bn chua thuc su r net (do
chua uoc u tu y u). Nu co uoc kich bn thi vic xy dung chinh sach va chi phi xy dung
chinh sach s phuc tap va lon nhiu.
- Ting noi cua ngui dn, cac cng ng dn cu min nui yu hon. O ng bng, cac iu kin
ngui dn th hin ting noi cua minh d hon, voi s luong cao hon nn d gy suc ep ln nhung
nha lam chinh sach va qun li.
4k4k3k3k C:- $% &i' /J BGU* th2Rng khng &i[n h'an trO- ti!6 !n -:- h'y!t 8nh _' t2
6h:t triIn
- Cac k hoach phat trin cn nhiu thng tin voi khi hu, tuy nhin cac m hinh chi co th
du oan tin cy mt s yu t Du oan nhit thi d hon la luong mua; thng tin v
cuc tri khi hu la rt cn thit cho thit k nhung kho du oan hon la gia tri trung binh.
- Di khi muc chi tit v khng gian va thi gian cua cac kich bn BDKH chua phu hop
voi k hoach phat trin Du an cn s liu o ia phuong nho nhung cac kich bn chua ap
ung uoc muc chi tit.
4k4k3k4k Uhi 6hi &Oa -hon 2' ti[n# -:- 8a 6h2Mng &'n nghi[ng /J 6h:t triIn
Trn thuc t, nhu cu v vn cho tt c cac chuong trinh/du an hin nay u rt cao. Trong
khi o, ngun ngn sach cung ung lai han ch, va vi vy, cac vn uoc coi la cp bach
thung uoc uu tin gii quyt truoc. Tho suy nghi cua nhiu ngui co quyn ra quyt inh,
c o Trung uong va cac ia phuong, oi ngheo va co so ha tng la nhung vn cn phi uu
tin u tu gii quyt truoc; trong khi o, cac tac ng cua BDKH thi chua nhin thy r va vi
th co th gii quyt sau. Chinh vi vy, khi phi lua chon vn uu tin u tu ngn
sach thuc hin chinh sach, cac nha lnh ao ia phuong thung nghing v mc tiu phat
trin va xoa oi gim ngheo thay vi lua chon mc tiu ung pho voi bin i khi hu. R rang,
loi ich u tu truoc mt thung ln at k hoach dai han thich ung voi BDKH Phat trin co so
ha tng tao cng n vic lam va thu nhp cho ngui dn uoc cp n manh m nhung
Chuong trinh REDD hu nhu chua uoc trin khai o cac tinh MNPB.
4k4k3k5k T_m h'an trong -Pa /1ng kinh t!
- Dng bng/ thi la cac trung tm kinh t, khng chi la ng luc phat trin cho vung ma
cn nh huong n tinh trang kinh t chung toan quc Cng nghip, n ninh luong thuc;
Tng truong, Xut khu nng sn. Hiu qu chinh sach phat trin o khu vuc nay cao
hon, nhin thy r hon.
- Thanh ph/ng bng dn cu tp trung ng, tai sn lon, nhiu hang mc ha tng co so
quan trong (nha may, cng xuong, sn bay, bn cng) nu gp rui ro s co muc tn hai
lon hon nhiu.
- Kich bn nuoc bin dng r rang hon, nhn thuc (awar) cung d dang hon la cac hin
tuong thi tit cuc oan.
75
4k4k3k6k Fai trn thI -h! haa 8nh h2)ng -Pa Gng / Lh n2)- %i /)i -:- -hnh $:-h 6h:t
triIn kinh t! /1ng / 8a 6h2Mng k
- Co mt thuc t la o Vit nam, khai nim chinh sach uoc hiu mt cach c th hon la
nhung can thip t bn ngoai, do Chinh phu cac cp nganh thuc hin nhm at nhung
mc tiu xac inh. Cac chinh sach nay mt mt nhm ap ung cac yu yu thuc tin
nhung mt khac cung th hin quan im, ung li phat trin kinh t x hi cua Dng va
Nha nuoc. Noi cach khac chinh sach o goc nht inh la su thuc thi quan im phat
trin cua Dng va Nha nuoc.
- O cp ia phuong (tinh, huyn), quan im phat trin cung uoc xac inh qua cac ky hop
cua mi khoa hi ng nhn dn. Khi cac inh huong nay cang c th, r rang thi vic
hoach inh thuc thi cac chinh sach cang c th hon.
- Tuy nhin, cung co thuc t la nhn thuc v BDKH va nhung tac ng noi chung cua no
uoc ghi nhn kha y u. Vit nam la nuoc uoc anh gia la co chinh sach quyt lit
nhm ung pho voi BDKH. Nhung ring cac thng tin lin quan n BDKH o cac vung
nui va nguy co cua chung lai chua uoc phn anh y u trong cac vn kin cua Dng,
Quc hi va nha nuoc hay Hi ng nhn dn cac cp. Cac cp nganh thiu thng tin va
cng c co th nhn bit v vn nay. Boi th co cac h qu r net
- Cac gii phap chinh sach ung pho voi bin i khi hu o min nui phia Bc vn chua
uoc chu trong ung muc.
- Min nui phia Bc vn uoc xm la vung kho khn v kinh t, nhim v gim ngheo lun
cp bach va ln at cac mc tiu khac.
- Su st sng trong phat trin cung co th la h qu keo tho khi ngui ta cang mun y
nhanh tng truong bng cac cac giai phap 'tin tin nhu du nhp cac ging cy lai, con
lai; ap dng cac bin phap thm canh.., v tinh lam gim kh nng thich ung i voi
BDKH cua cac h canh tac o y.
`(c( NTPN|$: C- +E* AB 6+74+ 6+34 4+X NTP|CC
h\n\[\ NTPaNRD. CR 'H, *'3 <,Y* kK5+ +'L% NTPaRCC e yNPB
NTP-RCC la mt chuong trinh mc tiu quc gia, nhung trong mi quan h voi cac NTP
khac, o lai la gii phap iu kin at uoc su n inh va tng tinh bn vung cua cac kt
qu at uoc. Vi th, mun m bo tinh bn vung cua cac tiu chi NTP-NRD, khng th
khng y manh ng thi vic thuc hin NTP-RCC.
NTP-NRD la chuong trinh lon, bao trum ln tt c cac NTP khac, trong o co NTP-RCC.
Mun at uoc cac tiu chi cua NTP-NRD, cn phi at uoc mc tiu cua cac NTP khac,
trong o co NTP-RCC. Tho quy inh cua Chinh phu, 23 s vn cua NTP-NRD la ly t
cac NTP khac nn vic kt hop/tich hop/lng ghep la yu cu bt buc. Cac quy inh v tai
chinh khng phu hop s uoc b sung/thay th.
Trong 19 tiu chi cua NTP-NRD, co rt nhiu tiu chi lin quan truc tip va gian tip toi
NTP-RCC Quy hoach (gn voi no la qua trinh kho sat/anh gia hin trang ngun tai nguyn
hin co); ha tng kinh t; anh sinh x hi va mi trung. Nu cac hoat ng nhm hoan
thanh cac tiu chi o khng nhn uoc su h tro t NTP-RCC, kt qu kho uoc nhu mong
oi va khng th bn vung;
Vic lp k hoach cho cac hoat ng cua NTP-NRD uoc phn cp manh cho ia phuong va
tin hanh tho phuong phap moi, trong o co tinh n cac bi cnh d tn thuong. NTP-RCC
khng th bi bo qua;
76
NTP-NRD uoc trin khai nhanh, chi ao quyt lit t trn xung. Cac hoat ng cua NTP-
RCC s co co hi uoc trin khai thuc hin nhanh hon;
h\n\]\ CR 'H, &'4B +,4 <M3 b`W N15+ 5'f5+ *'75' Z)*' B=, &P35+ :'85+ *'75' Z)*' N1
:,05 *V4 C'75' %'V +,4, 23G5 ]{[[a]{]{ 5'|B @5+ %'; <=, B6H\
Bn canh co hi lng ghep mc tiu chng BDKH giua CTMTQG XDNTM va CT MTQG
v BDKH nhu trn nu, ngui ta cn hy vong ua vao cac chinh sach phat trin min nui
sp toi trong khun kh k hoach xy dung cac chinh sach ung pho voi BDKH uoc du
kin trong quyt inh 1410/QD-TTg cua Thu tuong chinh phu va khung ma trn chinh sach
chu ky 3 (nm 2011) thuc chuong trinh h tro ung pho BDKH (PRRCC) ban hanh ngay 16
thang 8 nm 2011 voi 3 tr ct Thich ung; gim nhe; chinh sach BDKH lin nganh va
Khung th ch.
Voi tr ct thich ung, du kin cac hoat ng chinh sach nnhu xy dung Lut moi v Tai
nguyn nuoc; xy dung Lut Tai nguyn va Mi trung bin trong bi cnh BDKH; Bn
canh o, trin khai K hoach hanh ng cua b ung pho BDKH, giai oan 2010 - 2013,
Di voi tr ct gim nhe, s ban hanh cac quy inh v yu cu va quy trinh xy dung, trinh
ph duyt K hoach v su dng nng luong tit kim va hiu qu hang nm va 5 nm cua cac
doanh nghip tiu th nhiu nng luong; thuc hin mt nghin cuu v c th hoa l trinh cho
su dng nng luong tit kim va hiu qu tai mt tiu nganh cng nghip va nganh in;...
Voi tr ct chinh sach BDKH lin nganh va Khung th ch, du kin xy dung chin luoc
quc gia v BDKH lam co so Chinh phu quyt inh cac hanh ng cn thit cho ung pho
BDKH; xy dung Lut Phng chng va gim nhe thin tai; thit lp mt co ch iu phi
quc gia v gim nhe rui ro thin tai va thich ung BDKH;...
Ngoai ra, cac t chuc NGOs hoan toan co th chu ng bng kinh nghim cua minh thng tin
cho cac nha qun li, nha lp chinh sach va cac ia phuong cac kinh nghim ung pho voi
BDKH cua cac cng ng dn tc min nui thng qua vic tng kt cac kinh nghim, kin
thuc bn ia, xy dung, m hinh ung pho BDKH o thuc ia va cung cp cac cng c h tro
trin khai o thuc ia.
h\n\g\ T')*' &'@* *'3 <,Y* kK5+ +'L% Bo* &,E8 @5+ %'; <=, B6H +,f4 ] *'IR5+ &PO5'
NTPaNRD <M NTPaRCC
V nhn thuc, nhiu cp chinh quyn chua nhn thuc y u tm quan trong cua vic trin
khai thuc hin NTP-RCC o MNPB, chua nhin thy mi quan h giua cac mc tiu phat trin
kinh t - x hi voi cac iu kin cn va u uoc tao ra t NTP-RRC; chi nhin thy loi ich
truoc mt, chi chu trong vao cac vung trong im kinh t;
B co so du liu lin quan n BDKH o vung MNPB cn thiu nhiu, nht la cac thng tin
v nhay cm vn hoa va tac ng x hi. Diu o gy kho khn cho vic ra quyt inh;
Vic u tu cac ngun luc lun dua trn cac chi tiu, chi s c th; cac hoat ng phi co s
liu u ra. NTP-RCC chi moi vach ra h thng nhim v chin luoc, cac cp chinh quyn
ia phuong cn c th hoa thanh cac hoat ng co u ra c th gn voi ngun ngn sach nht
inh va du bao uoc kt qu cung nhu tac ng x hi. Cac th ch ia phuong chua thuc su
nm bt va thuc hanh uoc yu cu nay;
Cung nhu cac NTP khac, NTP-NRD cung nhn manh n vic huy ng su tham gia cua
ngui dn. Tuy nhin, thuc t cho thy, chi mt s it ia phuong thuc hin mt cach hiu qu
cac gii phap cng ng. NTP-NRD chua chi ra uoc nhung phuong phap huu hiu/kh thi
nhm huy ng su tham gia cua ngui dn;
Da s cac tinh MNPB u khng cn i uoc ngn sach tai ch, vic lp k hoach ngn sach
77
vn chu yu dua trn cac chi tiu uoc xut trong k hoach inh huong. Diu o co th
gy kho khn cho vic lng ghep boi mi bn tham gia co th co nhung uu tin ring.
Hin co qua nhiu NTP va chuong trinh h tro co mc tiu, vic chi ao iu hanh va huy
ng cac ngun luc rt d bi chng cheo. Voi c im la cac kt qu rt kho xac inh va
luong hoa ngay, NTP-RCC kho danh uoc su uu tin cua ia phuong va c ngui dn hon
cac NTP khac.
78
C+^-,2 V: KT .UN V KHUxN NGH
c(8( KL6 eJQ,
Min nui phia Bc la khu vuc co din tich rng lon, co ia hinh bi ct xe du di; trong nhung
nm gn y, cung la khu vuc co nhiu din bin phuc tap lin quan n bin i khi hu va
thm hoa thin tai. Hu qu cua bin i khi hu va thin tai o min nui phia Bc, nu tinh
tho tri s tuong i, co th cn lon hon so voi nhiu khu vuc khac trn c nuoc. Dc bit,
min nui phia Bc cn la ia ban sinh sng cua gn 30 tc ngui thiu s, co ty l ngheo oi
cao nht nuoc. Khng chi dng o o, min nui phia Bc va ang phi i mt voi nhiu
vn ni cm khac nhu suc ep khng ngng gia tng v dn s, su suy gim mi trung tu
nhin va su thiu khach quan trong cach nhin nhn v con ngui cung nhu vn hoa tc ngui.
Do vy, nh huong cua bin i khi hu n khu vuc nay cang tro nn nghim trong hon.
Min nui phia Bc co quan h cht ch voi ng bng sng Hng, c trong lich su, hin tai va
vi lai. Nu ng bng sng Hng la u tu, la ng luc thuc y su phat trin thi min nui
phia Bc la kho du tru sinh quyn cua toan min Bc, va trong trung hop xu nht co th
xy n, y la ia ban co th ganh mt luong dn cu khng nho cho ng bng. Bin i
khi hu o min nui phia Bc co th nh huong truc tip hoc gian tip n DBSH, thng qua
ch thuy vn ngay cang tht thung; nguoc lai, suc ep dn s cua DBSH dn n nhung
dng ngui di cu ln min nui phia Bc vn khng ngng tip din, khin cho khng gian
vn hoa x hi min nui phia Bc bi thu hep ang k. Diu o va ang khin cho bi cnh
bin i khi hu o khu vuc nay cang tro nn phuc tap hon.
Ngui dn cac tc ngui thiu s min nui phia Bc t lu uc kt uoc nhung kho tang
tri thuc v gia v qun ly va khai thac tu nhin; v bo v mi trung t va rng; v thuc
hanh sinh k va chm soc suc kho cng ng; v qun ly x hi va thuc hanhtoon giao tin
ngung. Trn nn tng o, ho co nhung sang kin nhm gim thiu tac ng tiu cuc cua
bin i khi hu va thm hoa thin tai. Tuy nhin, vi nhiu ly do, cac tri thuc bn ia cung
nhu sang kin cua ngui dn va ang phi i mt voi nhiu kho khn/thach thuc Su suy
gim cac ngun luc tu nhin; su anh gia co phn phin din/thiu khach quan cua cac co
quan co quyn ra quyt inh; su h tro chua uoc nhu mong mun cua cac chuong trinh phat
trin ma nha nuoc ang thuc hin; su thiu ht v ngun luc tai chinh; va su yu kem/thiu
ng b trong cac quy inh phap ly.
Chinh sach h tro ngui dn cac tc ngui thiu s min nui phia Bc trong vic gim thiu
tac ng tiu cuc cua bin i khi hu va phng nga gim nhe thin tai cua Nha nuoc cn
nhiu bt cp. Cac cp chinh quyn chua anh gia ht muc nghim trong cua bin i khi
hu va thm hoa thin tai o min nui phia Bc. Chinh vi th, trong nhiu nm qua, cac chinh
sach va ang uoc thuc hin o khu vuc nay chi coi trong cac mc tiu truoc mt nhu xy
dung co so ha tng, h tro sinh k va xoa oi gim ngheo; cac nhim v trong Chuong trinh
Mc tiu quc gia v ung pho bin i khi hu chua uoc thuc hin tt. Vic lng ghep mc
tiu ung pho bin i khi hu trong cac chuong trinh mc tiu quc gia hoc chuong trinh
phat trin khac gp nhiu kho khn, mt phn do cac quy inh v tai chinh chua uoc khai
thng, mt phn do cac cp chinh quyn ia phuong chua tht su chu ng lng ghep trong
khu lp/chi ao thuc hin cac k hoach phat trin kinh t x hi chung.
Trong cac chuong trinh phat trin hin nay, Chuong trinh Nng thn moi co th s tao ra
nhung co hi moi cho vic lng ghep mc tiu ung pho bin i khi hu, phng nga gim
nhe thin tai. Dy la chuong trinh lon, bao trum tt c cac Chuong trinh mc tiu quc gia
khac, trong o co NTP-RCC. Mun at uoc cac tiu chi/chi tiu cua NTP-NRD, moi cp
chinh quyn u phi at uoc cac mc tiu trung gian, uoc quy inh trong cac NTP khac.
Do vy, NTP-RCC co nhiu co hi thuc hin hoc lng ghep thuc hin. Mc du vy, vic
79
lng ghep giua NTP-RCC voi NTP-NRD cung gp nhiu tro ngai. Thach thuc lon nht o y
chinh la su nhn thuc cua nhung ngui co quyn ra quyt inh o ia phuong. Nhung thach
thuc khac co th n t vic thiu cac b chi tiu c th va do vy, vic lp k hoach inh
huong va k hoach ngn sach u kho khn. Vic cac tinh khng tu cn i uoc ngn sach
trong khi ngn sach uoc rot v t Trung uong lun gn voi cac mc tiu c th, kho iu
chinh/iu chuyn cung la mt kho khn khng d vuot qua. Bn canh o, co th thy mt
vn ni cm nua la cac chinh sach huy ng su tham gia hin nay u chua at kt qu
nhu mong oi.
c(<( K+JrL, ,2+5
n\]\[\ 6'8W05 5+'D 2U, <=, *)* *R q845 N'M 5I=*
- Cn nng cao nhn thuc v BDKH va QLRRT dua vao cng ng ma truoc ht la nng
cao nhn thuc cho cac can b hoat ng trong cac linh vuc co lin quan.
- Tm nhin hoach inh chinh sach cn tin n BDKH ngoai tm nhin hoach inh v xoa oi
gim ngheo.
- Cn co cac gii phap c th cho vic huy ng cac ngun luc cho NTP-NRD, va quan
trong hon la phi co cac quy inh moi v thu tc tai chinh giua cac NTP vi hu ht cac
mc tiu cua cac NTP khac u nm trong h thng tiu chi cua NTP-NRD.
- Xy dung cac b chi tiu lin quan n kin thuc bn ia va BDKH;
- Cn u tu cho cac nghin cuu khoa hoc co h thng v kin thuc bn ia, thich ung,
gim thiu BDKH va ap dng cac kt qu nay trong cac NTP.
- Cn u tu cho cac nghin cuu khoa hoc v cac h thng sn xut bn vung, ung pho tt
voi BDKH
- Trong mi hop phn cua NTP-NRD cn co cac k hoach hanh ng c th nhm huy
ng su tham gia;
- Tng cung vic thuc thi va phn b ngn sach cho cac NTP co lin quan o cp co so.
- Cn phi co quy inh Phap quy v cng tac lp k hoach.
- Lng ghep QLRRTT va BDKH vao cac chuong trinh u tu phat trin cua nha nuoc hin
tai va trong tuong lai (c bit v co so ha tng, sinh k nng lm ngu nghip, va xy
dung nng luc)
- Cn tu liu hoa va u tu phat trin va h tro nhn rng cac sang kin kh thi v thich
ung va gim thiu cua ngui dn.
- Khuyn khich su dng cac ging cy con bn ia, h thng canh tac hn hop thich ung
voi cac loai hinh thin tai va BDKH tai ia phuong.
- Cn co chinh sach h tro cac h thng sn xut ung pho tt voi BDKH nhung hiu qu
kinh t mang lai khng cao.
- Cn xuc tin hoat ng so huu tri tu i voi cac ging cy con, cac sang kin, cac m
hinh ung pho voi BDKH
n\]\]\ 6'8W05 5+'D 205 *)* &T *'@* NGO
- Khuyn cao truc tip v cac chinh sach/chuong trinh cua Chinh phu Vit Nam thng qua
cac nghin cuu khoa hoc, c bit v kin thuc bn ia va cac chu nghin cuu co lin
quan n thich ung voi BDKH.
- H tro ngui dn xy dung cac m hinh phat trin dua vao cng ng co lng ghep
80
QLRRTT va thich ung BDKH;
- Nghin cuu va thu nghim cac cng c lng ghep va khuyn cao cho cac co quan chinh
phu
- Vn ng nng cao va phn b ngun luc tai chinh cho vic nhn rng m hinh thich ung
va gim thiu dua vao cng ng, va khuyn nghi chinh phu.
- Tng cung vai tr trung gian trong vic t chuc cac din an, i thoai giua nha nuoc,
nha khoa hoc, nha qun ly va ngui dn trong ung pho voi BDKH
- Vn ng chinh sach v BDKH
- H tro xuc tin hoat ng so huu tri tu v cac kin thuc bn ia cung nhu cac sang kin
ung pho voi BDKH
n\]\g\ 6'8W05 5+'D 205 *)* 5'M &M, &PA
- Tng cung phn b ngun luc tai chinh h tro cac m hinh thich ung va gim thiu voi
BDKH dua vao cng ng o cac vung min nui phia bc, gim tinh tn thuong va nng
cao nng luc thich ung.
- Tai tro cho cac nghin cuu v kin thuc bn ia o vung min nui phia bc
- Lng ghep qun ly rui ro thin tai va thich ung voi BDKH vao cac chuong trinh phat trin
(voi vn vay OD hoc vn vay).
81
$),+ ;>4 6B* e*fJ 6+); i+@X
djuwon S (2004) Impacts oI climat variability and climat chang on crop yild in
Nigria, 20-21.
V-Rudc (2008) Wt'9y 0n Em6a-t 0X C&imatA ChangA 0n Ygri-'&t'rA an9 009 WA-'rity
=Ca$A $t'9iA$ in FiAtnam?.
FD 2009, Y4 / 7i!n i kh hQ': 4'ng h0 giKa 6h:t triIn / kh hQ't, www.aId.Ir
Barry B, Ernsto FV & rgntina C (khng ro nm) Rangland and Livstock.
B lao ng thuong binh x hi, UNICEF 2010, B:0 -:0 tng h36 /J 6hnng -h%ng tai n(n
th2Mng t-h -h0 tr Am Fit Lam# Ha Ni.
B Nng nghip va Phat trin nng thn 2007, Ch'y[n J thPy &3i $% 2: Bi!n i kh hQ' /
-:- -hnh $:-h th-h Tng gim thiI' t:- ng# Ha Ni.
B Tai nguyn va Mi trung 2008, Ch2Mng trNnh me- ti[' h'%- gia Tng 6ha /)i 7i!n i
kh hQ' =TriIn khai thO- hin Lgh8 h'y!t $% 6B2BL.bCH ngy 3 th:ng 12 nm 2 -Pa
Chnh 6hP?, Ha Ni.
B Tai nguyn va mi trung (2009) U8-h 7n 7i!n i kh hQ' n2)- 7iIn 9Vng -h0 Fit
Lam# Ha Ni
B Tai nguyn va Mi trung 2009, Thng tin 7i!n i kh hQ', Ha Ni
B Tai nguyn va Mi trung 2010, * tr3 h'%- t! Tng 6ha /)i 7i!n i kh hQ' t(i Fit
Lam, Ha Ni
B Tai Nguyn va Mi Trung. (2008) Chuong trinh mc tiu quc gia ung pho voi bin i
khi hu, pp. 71. Ha Ni B Tai Nguyn va Mi Trung.
B Tai Nguyn va Mi Trung. (2009) Kich bn bin i khi hu, nuoc bin dng cho Vit
Nam, pp. 34. Ha Ni.
Bob Baulch va cng su (2009). 'cthni- Din0rity H0/Arty in FiAtnam
Cntr Ior Sustainabl Rural Dvlopmnt. (2009) Nd assssmnt on climat chang
mitigation and adaptation, a study in Backan provinc, pp. 54. Ha noi.
Chaudhry P & Ruyschart G (2007) Climat chang and human dvlopmnt in Vitnam
cas study. In *'man 9A/A&06mAnt rA60rt 2B2" UNDP.
Co th k n cac nghin cuu va tai liu sau
Dang Thu Phuong., Rogr Fw., To Thi Giang., Hoang Minh Hin., Cao Phan Vit., Bui L
Inh. & L Duc Chinh . (2009) Climat chang adaptation prioritis and intgration in Ha
Giang`. Rsarch rport. Cntr Ior Sustainabl Dvlopmnt in Mountainous ras in
coopration with Ha Giang Popl`s Committ, Vitnam.
Dow K & Downing T (2007) ThA at&a$ 0X -&imatA -hangA Univrsity oI CaliIornia Prss.
Gay McDougall (2010) @A60rt 0X thA in9A6An9Ant Af6Art 0n min0rity i$$'A$.
GorIorth CJ (2008) Impacts on livlihoods. >i/A$t0-k an9 g&07a& -&imatA -hangA, 25-26.
GS. TSKH Nguyn Ngoc Trn , ng 6ha /)i 7i!n i kh hQ' / 7iIn 9Vng ; \ng 7ing
$ng Cr' >0ng / 9'y[n hi miJn Tr'ng b Dt $% nhim /e -_n triIn khai, www.vncold.vn
82
Hoang Minh Hin, Nguyn Ngoc Trn, Dao Xun Lai 2008, Up y!' *i th0: T:- ng -Pa
7i!n i kh hQ' / k! h0(-h hnh ng -h0 8a 6h2Mng =Tr2Rng h36 miJn Tr'ng Fit Lam?,
NXB Khoa hoc va k thut
Hi chu thp o Vit Nam 2004, 4O :n th iIm 6hnng nga thm ho- &i[n h'an In 7i!n
i kh hQ': Bi!n i kh hQ' / 6hnng nga thm h0(k Fit Lam ho- -:-h $%ng -h'ng /)i
7i!n i kh hQ' =B:0 -:0 h'%- gia /J nhKng n &O- th-h Tng /)i t:- ng -Pa 7i!n i kh
hQ'?, Ha Ni.
Hi tho chuyn v Da dang sinh hoc va Bin i khi hu Mi lin quan toi oi ngheo va
phat trin bn vung 2007, T:- ng -Pa 7i!n i kh hQ' / :nh 7,t thPy $n, Ha Ni
Institut Ior Studis oI Socity, Economy and Environmnt, 'Rprsntation oI thnic
minoritis on mass mdia, availabl Irom www.is.org.vn/upload/Iils/rprsntation-oI-
thnic-minoritis-on-th-mass-m1278495749.pdI.
Jams C. Knowls 2008, Cng 7ing y t! ; Fit Lam# 6hVn t-h thO- tr(ng tQ6 tr'ng /0 tr
/0ng 7 m` / tr Am# UNICEF, Ha Long, Vit Nam
Jamison va cac cng su (1998) 'UhPng h0ng 6h:t triIn ; -:- /1ng miJn n<i Fit Lam
Joint dvocacy Ntworking Initiativ in Vitnam (JNI). (2011) Good practics and lsson
larnt on CBDRR in upland aras in Vitnam, pp. 58. Ha noi.
Lau BN (2000) ENSO IIcts on drought and inundation in agricultural production in
Vitnam Lati0na& -0n$'&tati0n 0rk$h06 0n 'n9Ar$tan9ing AftrAmA -&imatA A/Ant$ in *an0i
FiAtnam 15b16 Day 2.
L nh Tun 2009, T:- ng -Pa 7i!n i kh hQ' &[n h $inh th:i / 6h:t triIn nng thn
/1ng \ng 7ing $ng Cr' >0ng, Vin Nghin cuu Bin i Khi hu - Dai hoc Cn Tho
L nh Tun 2009, Tng h'an /J nghi[n -T' 7i!n i kh hQ' / -:- h0(t ng th-h Tng ;
miJn Lam Fit Lam, Vin Nghin cuu bin i khi hu Dai hoc Cn Tho
L Quang Binh va cng su (2010) 'Ap dng phuong phap tip cnh nhn hoc trong CT135
Phn tich cac vn x hi va vn hoa nhm cn nhc cho Chuong trinh 135 giai oan III.
L Trong Cuc. 2002. Mui nm phat trin min nui Vit Nam Cac vn kinh t-x hi va
mi trung. Trong Hh:t triIn miJn n<i Fit Lamb m2Ri nm nhNn &(i. Ha Ni NXB. Nng
Nghip.
L Xun Trung. (2009) Flash Ilood and mitigation in Vitnam Disastr Managmnt
Cntr.
Mai Thanh Son va cng su (2009). 'Mt s vn v chinh sach cua Dng va Nha nuoc i
voi dn tc thiu s.
Ngn hang th gioi 2010, B:0 -:0 6h:t triIn th! gi)i nm 21: Hh:t triIn / 7i!n i kh
hQ'# www.worlbank.org.vn
Nguyn Dinh Hoe, Dng Dinh Long, Trn Xun Thuy, T:- ng -Pa 7i!n i kh hQ' %i /)i
B @8a b Fung T', Trung tm Phat trin X hi va Mi trung vung (CERSED)
Nguyn Dinh Hoe, Nguyn Ngoc Sinh 2008, Bi!n i kh hQ' / an ninh h'%- giak =B:0 -:0
hi th0: Bi!n i kh hQ' t0n -_' / Tng 6ha -Pa Fit Lam?, Ha Ni
Nguyn Tho Nhn 2009, Bi!n i kh hQ' / nng &23ng, NXB Tri Thuc, Ha Ni
83
Nyong (2008) Climat Chang, gricultur and Trad Implications Ior Sustainabl
Dvlopmnt. Barclona ICTSD.
OxIam 2008, Fit Lam Bi!n i kh hQ'# $O th-h Tng / ng2Ri nghS0# Ha Ni
OxIam 2009, ng 6ha /)i 7i!n i kh hQ' ; Fit Lam: C:- -M hi -i thin 7Nnh ng gi)ik
B:0 -:0 th0 &'Qn -hnh $:-h, Ha Ni
OxIam Intrnational (2009) C0n$0&i9ati0n an9 C0&&A-ti0n 0X +009 D09A&$BHra-ti-A$ in
4i$a$tAr @i$k @A9'-ti0n an9 C&imatA ChangA Y9a6tati0n.
OxIam Intrnational in Vitnam. (2008) Climat chang, adaptation and th poor.
OxIarm Grat Britain in Vitnam. (2008) Baslin Survys in Ninh Thuan and Lao Cai
Provincs, pp. 89. Hanoi.
Oykal & Ibadan N (2009) Climatic variability and its impacts on agricultural incom and
housholds' wlIar in Southrn and Northrn Nigria g, 322004.
Pham Thu Hin. (2011) Survy rport Impact oI natural disastrs and climat chang on
thnic minoritis in Northn mountainous aras through a gndr lns. Hanoi Car
Intrnational in Vitnam.
Phan Bo Minh, D Hoai Vu va cng su 2009, B:0 -:0 -h'y[n J: Bi!n i kh hQ' / nh
h2;ng -Pa 7i!n i kh hQ', Trung Dai hoc nng lm TP. H Chi Minh
Rx VC, Hido H, Murari L & Shaohong W (2007) IPCC (2007) Impacts, adaptations and
vulnrability, Chapr 10 - sia.
S. Frank, E. Ronald, G. ndras, S. Ulrik, K. RalI 2009, D 6hvng 7i!n i kh hQ' &i[n k!t
/ h'y h0(-h th8 7Jn /Kng =Lghi[n -T' t(i THk *\ Ch Dinh?, TP. H Chi Minh
S.RahmstorI, Hans J.Schllnhbr 2008, Uh hQ' 7i!n i: Thm k8-h / tiJn kh0:ng hQ'
tr0ng &8-h $r nhVn &0(i, NXB Tre, TP. H Chi Minh
Thornton P & Mario H (2008) Climat chang, vulnrability and livstock kprs
challngs Ior povrty allviation >i/A$t0-k an9 g&07a& -&imatA -hangA, 21-24.
Thornton P, Hrrro M, Frman , Mwai O, Rg E, Jons P & McDrmott J (2007)
Vulnrability, Climat chang and LivstockRsarch Opportunitis and Challngs Ior
Povrty llviation. `.
Trung tm nghin cuu va phat trin x hi 2010, Th-h Tng 7i!n i kh hQ' 9Oa /0 -ng
\ng =>2' /O- $ng *2Mng# t^nh Tha Thi[n *'!?, TP. Hu
Trung tm Phat trin min nui bn vung CSDM (2009) Th-h Tng /)i 7i!n i kh hQ':
C:- thT tO 2' ti[n / &\ng gh]6 ; T^nh * +iang.
TS. T Vn Trung 2008, T:- ng -Pa 7i!n i kh hQ' !n an ninh &2Mng thO- h'%- gia,
Ban chu nhim chuong trinh trong im cp nha nuoc KC08/06-10,
http//www.warcod.org.vn
UNDP 2008, B:0 -:0 -0n ng2Ri 2B2": Ch5n ng kh hQ' ng'y -M tn th2Mng tr0ng
mt th! gi)i 7Nnh ng Tr:nh 7i!n i kh hQ' -hi!n &23- gim nh`, www.undp.org.vn
UNDP 2009, Fit Lam / 7i!n i kh hQ': B:0 -:0 th0 &'Qn -:- -hnh $:-h 6h:t triIn -0n
ng2Ri 7Jn /Kng, Ha Ni
84
UNDP/DIFD 2008, Lg2Ri nghS0 / $O th-h Tng /)i 7i!n i kh hQ'k Lghi[n -T' t(i 7%n fj
/An 7iIn th'- -:- t^nh * Tgnh / Linh Th'Qn# Ha Ni
Vin Chin luoc, Chinh sach Tai nguyn va Mi trung 2009, B:0 -:0 :nh gi: 7i!n i kh
hQ' ; Fit Lam, Ha Ni
Vin Dn tc hoc. 1978. C:- 9Vn t- t ng2Ri ; Fit Lam =-:- t^nh 6ha B,-? |Ethnic
Minoritis in Northrn Provincs Vitnam|. Hanoi Nha xut bn Khoa hoc X hi.
Vin Dn tc hoc.1987. Dt $% /5n J kinh t!b fj hi -:- t^nh 6ha B,-. Hanoi Nha xut bn
Khoa hoc X hi.
Vin Khoa hoc x hi Vit Nam (VSS-2011) '+im nghS0 t(i Fit Lam: Thnh tO' /
th:-h thT-.
WB (2010) ThA W0-ia& 4imAn$i0n$ 0X Y9a6tati0n t0 C&imatA ChangA in FiAtnam.
85
PH= .=C
P+> e>4 8: B*RJ CD ?*RJ 6+5 ,+U,2 6+*f6 +d* VX 6+*/, 6)* 2ar W)
Ngun http//www.thoititnguyhim.nt/ttnh/ttnh.aspx?pag15
86
87
88
89
90
91
P+> e>4 <:
VS V> A[ Iq F+a, tJr[, 6WX,2 ar Vq,2 AB 6+q4 +*f, CT 8]c:
Vi d c th v vic ban hanh va thuc hin chinh sach h tro sn xut, xy dung co so ha
tng, ao tao nng cao nng luc cho ngui dn trong chuong trinh 135 giai oan 1 (1997-
2005) va giai oan 2 (2006-2010) co su thay i ang k. O giai oan 2, thay vi phi thanh
lp cac Ban qun li du an (BQLD), cac tinh chi thanh lp Ban chi ao Chuong trinh
(BCDCT) va chi inh Ban dn tc cac tinh lam Co quan thung truc cua Chuong trinh.
BCDCT va Co quan trung thuc co trach nhim chu tri phi hop cac on vi lin quan tham
muu xut UBND tinh ban hanh huong dn cac chinh sach phu hop voi iu kin o ia
phuong trn co so huong dn cua cac B, nganh trung uong; BCDCT cua co trach nhim tinh
t chuc kim tra, tho di, anh gia, tng hop bao cao tho quy inh cua tinh va Co quan
Thung truc Chuong trinh 135 Trung uong.
O cp huyn, UBND huyn thanh lp Co quan thung truc Chuong trinh 135 cua huyn. Co
quan thung truc huyn tham muu giup UNBD huyn qun ly, chi ao, kim tra va tng hop
bao cao thuc hin Chuong trinh t cac on vi qun ly thuc hin va cac x co du an trn toan
ia ban huyn. y ban nhn dn cac huyn cn cu vao mc tiu, nhim v, co ch chinh sach,
inh muc, tiu chun cua Nha nuoc xy dung D an h tro gim ngheo bn vung trn ia
ban trinh cp co thm quyn ph duyt; chi ao xy dung k hoach hang nm, tng hop nhu
cu t duoi ln, sp xp tho thu tu uu tin, trinh y ban nhn dn tinh ph duyt; chi ao va
ph duyt k hoach hang nm cua cp x; thanh lp Ban Chi ao cua huyn (gm lnh ao
cp uy, chinh quyn, ai din cac t chuc oan th, doanh nghip) chi ao t chuc thuc
hin D an.
O cp x, y ban nhn dn cac x xy dung k hoach hang nm co su tham gia cua ngui
dn trinh y ban nhn dn huyn ph duyt va t chuc thuc hin. Chinh phu khuyn khich
cac x lam chu u tu cac du an co quy m vn nho duoi 3,0 ty ng va khng i hoi k
thut phuc tap. Trung hop x lam chu u tu, nu cn thit phi lp Ban Qun ly du an thi
cp x co mt Ban Qun ly du an Chuong trinh 135 do UBND x quyt inh thanh lp.
Trong trung hop x co kho khn trong vic lam chu u tu, UBND huyn co trach nhim cu
can b giup x x co u iu kin lam chu u tu hoc giao cho on vi co chuc nng phu
hop cua huyn lam chu u tu, nhung UBND x phi cu ngui tham gia cung voi chu u tu
qun ly du an va t chuc tip nhn cng trinh ua vao khai thac su dng.
92
P+> e>4 ]:
S T CHC hUN ., THlC HIN PHNG CHNG THImN TwI, Bo .
B NNG NGHIP
V PHT T|I&N NNG THN
BwN CH }
PHNG CHNG .=T Bo T|UNG NG
x BwN NH%N $%N CP TNH
BwN CH HUx PHNG CHNG .=T Bo
V T{M KIM CU N}N CP TNH
B K H}CH
V U T
B TI CHNH
B GI $=C
V T}
CC B, NGNH
KHC
TNG C=C THx .I
=CM h'an th2Rng trO-?
T|UNG T%M PHNG
T|NH V GIM NH
THImN TwI
=CM h'an _' m%i?
x BwN NH%N $%N CP HUxN
BwN CH HUx PHNG CHNG .=T Bo
V T{M KIM CU N}N CP HUxN
x BwN NH%N $%N CP no
BwN CH HUx PHNG CHNG .=T Bo
V T{M KIM CU N}N CP no
Sv NG,2 ,2+*fF AB P+76 6W*R, ,G,2 6+G,
=CM h'an th2Rng trO-?
C+* 4>4 P+,2 4+T,2 e>6 ?X
=CM h'an _' m%i?
C74 N+O; + 6W_ i 6+JQ6
P+,2 NG,2 ,2+*fF AB P+76 6W*R, ,G,2 6+G,
=CM h'an th2Rng trO-?
C74 N+O; + 6W_ i 6+JQ6
C74 N+O; + 6W_ i 6+JQ6
CC T CHC T|NG NC V hUC T
P'U, 'A%
C'} 2G3
Lg'\n http//chinhphu.vn/pls/portal/docs Chi!n &23- h'%- gia 7i!n i kh hQ'
93
P+> e>4 `: hUxT NH 8`89hTT2 Cw TH TNG CHNH PH
V KHUNG Mw T|N CHNH SCH CHU K ] !NM <988#
THUC CHNG T|{NH H T| NG PH BIN I KH HU !SP|CC#
TH TNG CHNH PH

CNG Hw no HI CH NGHw VIT NwM

E4 eQF Tq VX Hd,+ F+u4

S 1410/QD-TTg * Li# ngy 16 th:ng " nm 211

hUxT NH
PH DUYET KHUNG M TRAN CHINH SACH CHU KY 3 (NM 2011) THUOC
CHUONG TRINH H TRO NG PH BIEN DOI KHI HAU (SP-RCC)
TH TNG CHNH PH
Cn -T >'Qt T -hT- Chnh 6hP ngy 25 th:ng 12 nm 21
Cn -T Lgh8 8nh $% 25B2"BLGbCH ngy 4 th:ng 3 nm 2" -Pa Chnh 6hP h'y 8nh
-hT- nng# nhim /e# h'yJn h(n / -M -5' t -hT- B Ti ng'y[n / Di tr2Rng
Cn -T Lgh8 8nh $% 19B21BLGbCH ngy 5 th:ng 3 nm 21 -Pa Chnh 6hP $ra i# 7
$'ng -:- iIm -# 9# g# h / i kh0n 5 GiJ' 2 Lgh8 8nh $% 25B2"BLGbCH ngy 4 th:ng 3
nm 2" -Pa Chnh 6hP h'y 8nh -hT- nng# nhim /e# h'yJn h(n / -M -5' t -hT- -Pa B
Ti ng'y[n / Di tr2Rng
d]t J ngh8 -Pa B tr2;ng B Ti ng'y[n / Di tr2Rng#
hUxT NH:
*[J 8( Ph duyt Khung ma trn chinh sach chu ky 3 (nm 2011) thuc Chuong trinh H tro
ung pho bin i khi hu (SP-RCC), kem tho Quyt inh nay.
B truong B Tai nguyn va Mi trung co trach nhim chu tri, phi hop voi cac B, nganh
lin quan t chuc huong dn trin khai thuc hin Quyt inh nay.
*[J <( Quyt inh nay co hiu luc thi hanh k t ngay ky ban hanh.
*[J ]( B truong B Tai nguyn va Mi trung, B truong, Thu truong co quan ngang B,
Thu truong co quan thuc Chinh phu, Chu tich y ban nhn dn cac tinh, thanh ph truc
thuc Trung uong chiu trach nhim thi hanh Quyt inh nay./.
NR, 5'$5.
- Thu tuong, cac Pho Thu tuong Chinh phu;
- Cac B, co quan ngang B, co quan thuc CP;
- HDND, UBND cac tinh, TP truc thuc TW;
- Vn phng Trung uong Dng;
- Vn phng Chu tich nuoc;
- Vn phng Quc hi;
- Ban Tuyn giao Trung uong;
- Co quan Trung uong cua cac oan th;
- VPCP BTCN, cac PCN, Cng TTDT, cac V TH, KTN, Cng
bao;
- Luu Vn thu, QHQT (05). XH.
KT( TH TNG
PH TH TNG
HXB,2 TWJ,2 H@*

94
CHNG T|{NH
H TRO NG PH BIEN DOI KHI HAU (SP-RCC) KHUNG M TRAN CHINH SACH
(CAC HOAT DONG CHINH SACH UU TIN LIN QUN DEN BIEN DOI KHI HAU)
=Ban hnh kSm thA0 .'y!t 8nh $% 141B.GbTTg ngy 16B"B211 -Pa ThP t2)ng Chnh 6hP?
M>4 6*/J
6WJ,2 +d,
$q i*L, 474 +B,+ CE,2 4+S,+ I74+
(TP,++jPZa >~& >8H* <M Bj5*'B4P:Za
*'75'#
C- tJ),
6+q4 +*f,
C74 iL6 tJ@ Vq i*L,
4\) 4+^-,2 6W0,+
C+J i ] !<988#
TW> 4E6 I: T+S4+ 3,2
M>4 6*/J 8 P+76 6W*R, CD,2 6+N* 4+T,2 4+5J ?*L, CH* i+S +QJ: T:,2 4^N,2 6S,+ 4+T,2 4+5J
4\) 6B* ,2Jr/, ,^y4
T:,2 4^N,2
tJ@, e 6H,2
+_F 6B* ,2Jr/,
,^y4
2k3k1 dVy 9Ong >'Qt m)i /J Ti
ng'y[n n2)-
BE TNMT
C74 4- 4+L 6+R 4+L
AB 6H 4+34 C^_4
6:,2 4^N,2 6+X
6*LF 4Q, 6H,2 +_F AB
6+S4+ 3,2 6WX,2
tJ@, e 6B* ,2Jr/,
5.3.1 Xy dung m hinh vn hanh thi
im chuyn giao qun ly knh thuy
nng cp hai it nht la 3 h thng.
5.3.2 Xy dung l trinh thuc hin tho
tng buoc nhm tng hiu qu cp va
su dng nuoc o cac cng ty qun ly
thuy loi.
BE
NNPTNT
M>4 6*/J < P+76 6W*R, CD,2 6+N* 4+T,2 4+5J ?*L, CH* i+S +QJ: T:,2 4^N,2 tJ@, e
6H,2 +_F A, ?*R,
.D,2 2+sF
BKH ABX
tJ@, e 6H,2
+_F A, ?*R,
1.3.1 Ban hanh Huong dn chi tit v
lp quy hoach bin va khng gian vn
bin
1k3k2 dVy 9Ong >'Qt Ti ng'y[n /
Di tr2Rng 7iIn tr0ng 7%i -nh BGU*
1.3.3 Xy dung va thuc hin cac k
hoach qun ly tng hop vn bin o 14
tinh vn bin min trung, 3 tinh vn
bin min Bc (Qung Ninh, Hi
Phng, Nam Dinh) va o 3 vn bin
min Nam (Ba Ria Vung Tau, Soc
Trng, Kin Giang)
B TNMT C- Iv F+7F e AB
6+R 4+L 4+X tJ@, e
6H,2 +_F A, ?*R,
C^_4 6:,2 4^N,2
@; ?@X tJ@,
e ?[, AU,2 v
474 i+J Aq4
A, ?*R, !C@;
?@X 4@ CN*
B TNMT P+^-,2 F+7F eJQ,
6WX,2 tJ@, e 6H,2
+_F A, ?*R, C^_4
4@* 6*L,
95
IT,2 4\) ,2^N*
Va, AB +f I*,+
6+7* v 474 i+J
Aq4 A, ?*R,#
M>4 6*/J ] P+76 6W*R, CD,2 6+N* 4+T,2 4+5J ?*L, CH* i+S +QJ: T:,2 4^N,2 tJ@, e 6B*
,2Jr/, 6+*/, ,+*/,
Na,2 4)X 6S,+
I, IB,2 3,2
F+O Ay* 6+@;
+) 6+*/,
,+*/, !?)X
2D; 4@ O* ev
?N ?*R,#
1.3.1 Xy dung cac k hoach phat trin
rng phng h vn bin, bao gm c
rng ngp mn va rng phng h vn
bin chng gio va cat bay
B
NN&PTNT
hJ@, e WK,2 !WK,2
F+,2 +E A, ?*R,,
WK,2 ,2QF ;,, C/
?*R,# AB I, IB,2
3,2 F+O 6+*/, 6)*
C^_4 eD,2 2+sF
nar Vq,2
i+J,2 6+R 4+L
A[ ?@X 6D, C)
Vd,2 I*,+ +4
F+1 +_F Ay*
i54+ ?@,
BKH
3.3.1 Xy dung Quy hoach tng th
quc gia v bo tn a dang sinh hoc
trong o bao gm cac phuong phap
lun thich ung voi BDKH
4.3.1 Xy dung co so du liu a dang
sinh hoc quc gia
5.3.1 Trin khai Chuong trinh chin
luoc v nng cao nhn thuc cng ng
giai oan 2009-2011 dua trn Chuong
trinh thuc thi Lut a dang sinh hoc
B TNMT B@X 6D, C) Vd,2
I*,+ +4 F+1 +_F
Ay* i54+ ?@, BKH
C^_4 6:,2 4^N,2
M>4 6*/J ` P+76 6W*R, CD,2 6+N* 4+T,2 4+5J ?*L, CH* i+S +QJ: T:,2 4^N,2 i+@ ,:,2
4+T,2 4+5J 4\) 4- Iv +d 6P,2
n74 C5,+ 474
?*f, F+7F 3,2
F+O BKH
,+z; ?@X Af
;d,2 e^y*
C^N,2 ?E tJT4
2*), +f 6+T,2
4@,2 ?*R, AB
+d 6P,2 2*)X
6+G,2
1.3.1 Trin khai K hoach hanh ng
cua B ung pho bin i khi hu, giai
oan 2010-2013, tp trung thuc hin
vic anh gia tac ng va xy dung
gii phap thich ung bin i khi hu,
nuoc bin dng cho kt cu ha tng
ung b, ung st, ung thuy ni
ia, hang hi, hang khng va cng
nghip tau thuy trong o co ni dung
xy dung co so du liu GIS cho cac
khu vuc nhay cm voi bin i khi
hu, nuoc bin dng
B Giao
thng
K+J,2 6+R 4+L A[
+d 6P,2 C^N,2 ?E
C^_4 ar Vq,2
C@* 6*L, 6*/J
4+J,, tJr
2.3.1 Danh gia tac ng cua bin i
khi hu i voi ha tng co so cac khu
B Xy
dung
K+J,2 6+R 4+L A[
tJr +Xd4+ ar Vq,2
96
4+J, ar
Vq,2 AB 474
+^y,2 V, i
6+JQ6 CR 3,2
F+O Ay* BKH
dn cu thi va nng thn 3,2 F+O ?*L, CH*
i+S +QJ C^_4 6:,2
4^N,2
M>4 6*/J c P+76 6W*R, CD,2 6+N* 4+T,2 4+5J ?*L, CH* i+S +QJ: T:,2 4^N,2 6S,+ 4+T,2
4+5J 4\) ,2B,+ r 6L
T:,2 4^N,2
6S,+ I, IB,2
3,2 F+O 6+@;
+) 6+*/,
,+*/, 6+G,2
tJ) A*f4 C^)
W) 474 +^y,2
V,, 74 C5,+
474 i+J Aq4 V
?5 6H, 6+^-,2
AB 6+*L6 eQF 4-
Iv VU e*fJ
1.3.1 Hoan thin va ua vao su dng
co so du liu nhm xac inh phn b
khu vuc d bi tn thuong va rui ro tim
n i voi suc kho con ngui do
BDKH gy ra
B Y t C+Z6 e^_,2 4\) 474
F+^-,2 6*f, 6+J
6+QF 6+G,2 6*, C^_4
4@* 6+*f,
T:,2 4^N,2
,:,2 eq4 2*7;
I76 !?)X 2D;
6+*L6 eQF +f
6+T,2 4@,+
?7X Iy; AB 4-
Iv VU e*fJ 4\)
A*f4 ?1,2 F+76
?f,+ V54+,
i*R; 6W) I34
i+b AB i*R;
V54+ 4+6 4+
474 ?f,+
6WJr[, ,+*;#
B Y t K+J,2 6+R 4+L CT*
Ay* 474 6W^N,2 +_F
4+:; IO4 r 6L i+,
4ZF C^_4 +0,+
6+B,+
T:,2 4^N,2
F+76 6W*R,
,2JD, ,+a,
eq4 AB 474 +Xd6
CE,2 ,a,2 4)X
,+Q, 6+34 4+X
47, ?E ,2B,+ r
6L AB 4E,2
3.3.1 Thuc hin cac k hoach tuyn
truyn giao dc tho Quyt inh s
3557/QD-BYT v vic ban hanh k
hoach hanh ng cua B Y t ung pho
BDKH nhm nng cao nhn thuc va
hiu bit v suc kho va v sinh mi
trung ung pho BDKH
B Y t
97
CD,2
M>4 6*/J g P+76 6W*R, CD,2 6+N* 4+T,2 4+5J ?*L, CH* i+S +QJ: T:,2 4^N,2 6S,+ 4+T,2
4+5J BKH 4\) ,2B,+ ,G,2 ,2+*fF AB w, ,*,+ e^-,2 6+q4
@; ?@X I@,
JZ6 ,G,2
,2+*fF ?[,
AU,2 AB ),
,*,+ e^-,2
6+q4
1.3.1 Phn tich, anh gia h thng canh
tac khng lam i va cac tim nng
thich ung khac n kh nng thich ung
trong iu kin bin i khi hu
1.3.2 Khuyn khich cac sang kin
trong hoat ng sn xut va chon ging
dua vao cng ng, sn xut ging
nng h nhm chu ng ngun ging
khi thin tai xy ra va xac inh cac kho
khn rao cn i voi vic thich ung cua
nganh nng nghip voi thi tit cuc
oan
B
NN&PTNT
HXB, 6+B,+ ;E6
?7X 47X Vq) 6W/,
6H,2 iL6 i*,+
,2+*f; 6W/, 6+L 2*y*
AB i*,+ ,2+*f; V*f6
N); +*f, 4O(
B7X 47X 4JT* 41,2
Ay* ,+U,2 C[ JZ6
4+S,+ I74+ C^_4
+XB, 6+B,+ AB I,
IB,2 CR C>4 TWD,2
6W6, C>4 ?@X Af
6+q4 AQ6 AB TWJ,2
6a; i+JrL, ,G,2
hJT4 2*) 7F V>,2
6W*R, i+)*
T:,2 4^N,2
,2+*/, 43J
,G,2 ,2+*fF
e*/, tJ), CL,
2*@* tJrL6 474
W\* WX e*/,
tJ), CL, i+S
+QJ AB 6+N* 6*L6
2.3.1 Danh gia hin trang, nhu cu va
pham vi lng ghep BDKH trong tuong
lai vao cac chuong trinh nghin cuu
nng nghip cua Vit Nam
B
NN&PTNT
B7X 47X C7,+ 2*7
4JT* 41,2 C^_4
+XB, 6+B,+ AB 474
i+JrL, ,2+5 C^_4
7F V>,2 CR 4@* 6+*f,
4G,2 674 ,2+*/, 43J
6WX,2 e,+ Aq4 6WD,2
6W6 AB ?@X Af 6+q4
AQ6
TW> 4E6 II: G*@; ,+
M>4 6*/J j P+76 6W*R, S6 F+76 6+@* 4)W?X,: K+)* 6+74 474 6*[; ,:,2 IY V>,2 6*L6 i*f;
AB +*fJ tJ@ ,:,2 e^_,2
C@* 6+*f,
i+J,2 4+S,+
I74+ ,+z;
6:,2 4^N,2
?@X 6D, AB IY
V>,2 ,:,2
e^_,2 6*L6 i*f;
AB +*fJ tJ@
1.3.1 Ban hanh cac quy inh v thit
lp yu cu nng luc va cp chung chi
i voi cac nha kim toan nng luong
va cac nha qun ly nng luong
1.3.2 Ban hanh cac quy inh v yu
cu va quy trinh xy dung va trinh ph
duyt K hoach v su dng nng luong
tit kim va hiu qu hang nm va 5
B Cng
thuong
C74 F+^-,2 6+34
,+z; 6:,2 4^N,2
+*fJ tJ@ IY V>,2
,:,2 e^_,2 C^_4
+PJ +L6 474 ,2B,+
4G,2 ,2+*fF 6*/J 6+>
,+*[J ,:,2 e^_,2
6W*R, i+)* 6+q4 +*f,
98
nm cua cac doanh nghip tiu th
nhiu nng luong.
1.3.3 Xy dung co ch tai chinh
tng cung thuc hin su dng nng
luong tit kim va hiu qu o Vit
Nam
1.3.4 Chun bi hanh lang phap ly cho
vic thanh lp cac trung tm ao tao
phat trin tng th ngun nhn luc cho
cac hoat ng su dng nng luong tit
kim va hiu qu o Vit Nam
1.3.5 Thuc hin mt nghin cuu v c
th hoa l trinh cho su dng nng
luong tit kim va hiu qu tai mt tiu
nganh cng nghip va nganh in
nar Vq,2 474
iL +Xd4+ AB
+Xd6 CE,2 ?@X
6D, ,:,2 e^_,2
6WX,2 e,+ Aq4
AQ, 6@*
2.3.1 Xy dung va ban hanh mt
Thng tu quy inh bin phap thi hanh
Lut su dng nng luong tit kim va
hiu qu trong linh vuc giao thng vn
ti
B Giao
thng
K+J,2 6+R 4+L CR
i*R; IX76 i+S 6+@*
AB IY V>,2 ,:,2
e^_,2 6*L6 i*f; AB
+*fJ tJ@ 6WX,2 e,+
Aq4 2*)X 6+G,2 C^_4
6:,2 4^N,2
nar Vq,2 474
iL +Xd4+ AB
+Xd6 CE,2 ?@X
6D, ,:,2 e^_,2
6WX,2 474 6)
,+B
3.3.1 Ban hanh mt thng tu huong
dn k thut nng cao hiu bit v
tit kim nng luong trong xy dung.
B Cng
thuong/B
Xy dung
T*L6 i*f; ck
6H,2 ,:,2 e^_,2
6*/J 6+> 6WX,2 e,+
Aq4 ar Vq,2
M>4 6*/J k T+u4 Cr F+76 6W*R, ,:,2 e^_,2 67* 6dX
C> 6+R +O)
i+J,2 4+S,+
I74+ ,+z;
6+u4 Cr F+76
6W*R, ,:,2
e^_,2 67* 6dX
1k3k1 Thng h'a .'y h0(-h tng thI
/J Hh:t triIn Lng &23ng t:i t(0
1.3.2 Tin hanh mt anh gia v co ch
biu chi phi va xut chuong trinh
tip tc h tro phat trin nng luong
1.3.3 D xut phac tho ban u v
khung phap ly cho phat trin nng
luong tai tao du tho mt chuong
ring v nng luong tai tao trong Lut
in luc sua i
B Cng
thuong
C74 ;>4 6*/J 4> 6+R
A[ F+76 6W*R, ,:,2
e^_,2 67* 6dX C^_4
6+G,2 tJ) AB 474
?^y4 6+q4 +*f, CPJ
6*/, ,+z; 4> 6+R
+O) 474 tJr C5,+
F+7F e A[ F+76
6W*R, ,:,2 e^_,2 67*
6dX C^_4 6+q4 +*f,
99
C> 6+R +O)
4+S,+ I74+ eaJ
VB* 4+X ,+*/,
e*fJ I*,+ +4
2.3.1 Trin khai cac cng tac chun bi
cho soan tho chinh sach bn vung cho
phat trin nhin liu sinh hoc, co cn
nhc n cac vn v mi trung,
bin i khi hu va an ninh luong thuc
B Cng
thuong/B
NN&PTNT
C+S,+ I74+ F+76
6W*R, ,+*/, e*fJ I*,+
+4 C^_4 C*[J 4+,+
4O 6S,+ CL, 474 6*/J
4+S A[ 6S,+ ?[, AU,2
M>4 6*/J .^J 2*U 474 ?X,: T:,2 4^N,2 tJ@, e AB F+76 6W*R, WK,2
8( nar Vq,2
474 4+S,+ I74+
tJ), 6W,2 A[
F+>4 +D* WK,2
1k3k1 *0n thnh -h2Mng trNnh 6h:t
triIn / 70 / rng giai 0(n 211b
215
B
NN&PTNT
L, <98c Cd6 C^_4
CE 4+ F+\ WK,2
6W/, 6XB, e,+ 6+H
eB `8,c
<( TdX ;G*
6W^N,2 6+JQ,
e_* 4+X tJ@, e
?[, AU,2 WK,2
!S-M#
3.3.1 Ra soat vic thuc hin 6 m hinh
thi im v qun ly bn vung rng
4.3.1 Bao cao tng hop vic thuc hin
PFEs o 2 tinh (Son La va Lm Dng)
4.3.2 Ban hanh mt thng tu v ng
loi ich (K-coIIicint)
B
NN&PTNT
hJ@, e WK,2 C^_4
6:,2 4^N,2 6+G,2
tJ) 4@* 474+ 474
tJr C5,+, i+J,2 6+R
4+L AB 6B* 4+S,+(
]( T:,2 4^N,2
,:,2 eq4 6+q4
6+* |'$$ 4\)
V*f6 N);
7.3.1 Soan tho va thi im h thng
MRV
8.3.1 Xy dung s tay hoat ng cua
Ban chi ao quc gia va Vn phng
Ban chi ao quc gia v REDD
V*f6 N); C^_4
6W),2 ?5 ,:,2 eq4 CR
6+q4 +*f, |'$$,
F+1 +_F Ay* CB;
F+7, tJT4 6L
M>4 6*/J 89 T:,2 4^N,2 tJ@, e 4+Z6 6+@*
nar Vq,2 +f
6+T,2 AB 474
tJr C5,+ A[
2*@; e^_,2
F+76 6+@* i+S
,+B iS,+ VX
474 +Xd6 CE,2
Y e 4+Z6 6+@*
2ar W) 6+G,2
tJ) A*f4 6+q4
+*f, ?*f, F+7F
] G*@; !]|#
AB i+JrL,
i+S4+ 474 4G,2
,2+f 6+S4+ +_F
1k3k1 dVy 9Ong U! h0(-h hnh ng
tng thI /J 7in 6h:6 3@ / h'n &Z
-h5t thi r,n 9Oa tr[n Chi!n &23-
.'%- gia /J .'n &Z tng h36 -h5t
thi r,n 90 B dVy 9Ong / B TLDT
-1ng 6h%i h36
B Xy
dung
B TNMT
K+J,2 6+R 4+L A[
tJ@, e 4+Z6 6+@*
WM, C^_4 ar Vq,2
M>4 6*/J 88 G*@; F+76 6+@* i+S ,+B iS,+ 6WX,2 I@, JZ6 ,G,2 ,2+*fF AB ), ,*,+
100
e^-,2 6+q4
GOF F+P,
41,2 Ay* C+*L,
e^_4 tJT4 2*)
AB iL +Xd4+
+B,+ CE,2 A[
2*@; F+76 6+@*
i+S ,+B iS,+
1k3k1 GJ :n +im 6h:t thi kh nh
knh tr0ng nng nghi6 !n nm 22
23- 6h[ 9'ytk
B
NN&PTNT
[ 7, C^_4 BE
6W^v,2 BE
NNPTNT F+/
VJrf6 AB C^_4 C@;
?@X 4ZF i*,+ F+S CR
6H 4+34 6+q4 +*f,
n74 C5,+ AB
F+76 6W*R, 474
F+^-,2 6+34
,G,2 ,2+*fF
?[, AU,2
,+z; 2*@;
,+ BKH AB
C@; ?@X CN*
IT,2 4+X ,2^N*
,G,2 Va,
2.3.2 Tin hanh anh gia cac chinh
sach va cac m hinh dich v cng co
tac dng h tro hoc cn tro vic ap
dng rng m hinh SRI va cac tip cn
tuong tu trong canh tac lua
2.3.3 Thuc y mo rng cac du an thuc
nghim trn canh ng m lai hiu
qu gim phat thi khi nha kinh trong
canh tac lua o ng bng sng Cuu
Long, Vit Nam
2.3.4 Tim kim tim nng giu carbon
trong t nng nghip trong qua trinh
lam t tho phuong thuc moi (lam t
ti thiu hoc khng lam t)
B
NN&PTNT
HXB, 6+B,+ ?7X 47X
AB C[ JZ6 2*@* F+7F
CR i+JrL, ,G,2 4\)
BE NNPTNT 7F
V>,2
6 ,+Z6 ;E6 Vq 7,
6+q4 ,2+*f; CR 6+Y
,2+*f; +*fJ tJ@
F+^-,2 6+34 4),+
674 2*@; F+76 6+@*
i+S ,+B iS,+ v 474
6,+ CD,2 ?z,2 IG,2
HD,2 AB ;E6 Vq 7,
6+q4 ,2+*f; v CD,2
?z,2 IG,2 MiX,2
C^_4 F+a, ?H 6B*
4+S,+ 6K ,2a, I74+
4\) NTP|CC(
ME6 ?7X 47X Vq)
6W/, 6H,2 iL6 i*,+
,2+*f; tJT4 6L AB
i*,+ ,2+*f; v V*f6
N); C^_4 4+J, ?5(
TW> 4E6 III: C+S,+ I74+ BKH e*/, ,2B,+ AB K+J,2 6+R 4+L
M>4 6*/J 8< T:,2 4^N,2 6S,+ 4+\ CE,2 6WX,2 A*f4 ar Vq,2, ^J 6*/, +O) AB 6+q4 +*f,
474 4+S,+ I74+ BKH
T:,2 4^N,2 4-
Iv F+a, 6S4+
i+X) +4 4\)
474 +Xd6 CE,2
3,2 F+O
1k3k1 dVy 9Ong -hi!n &23- h'%- gia /J
BGU* &m -M $; I Chnh 6hP h'y!t
8nh -:- hnh ng -_n thi!t -h0 Tng
6ha BGU* =B TLDTBCe-
UTTFBGU*?
B KHDT
B TNMT


P+^-,2 F+7F eJQ,,
4- Iv F+a, 6S4+
i+X) +4, AB ,:,2
eq4 2*7; I76 ,+z;
74 C5,+ 474 ;>4
101
BKH, ?)X
2D; 4@ +f
6+T,2 C7,+ 2*7
2*7; I76
1.3.2 Xy dung phuong phap lun v
thich ung quc gia voi BDKH lam co
so uu tin hoa cac k hoach hanh
ng v thich ung BDKH (B
KHDT/V KHGDTN&MT)
1.3.3 Thit lp khung th ch cho vic
tin hanh anh gia v phat trin it phat
thi (low-carbon) (B KHDT/V
KHGDTN&MT)
1.3.4 Xy dung co ch th ch cho vic
cp nht thung xuyn thng k khi
nha kinh quc gia lam co so du liu
cho vic anh gia thuc hin NM
(B TNMT/Cc KTTV&BDKH)
B KHDT
B TNMT
6*/J AB 474 +Xd6
CE,2 ^J 6*/, 4+X
BKH C^_4 4@*
6+*f,(
.D,2 2+sF 474
tJ), 6a; CL,
W\* WX i+S +QJ
ABX tJ7 6W0,+
eQF iL +Xd4+
F+76 6W*R, AB
6:,2 4^N,2
C*[J F+T*,
C7,+ 2*7 2*7;
I76
3.3.1 Xy dung cac chi s giam sat
anh gia thuc hin k hoach phng
nga va gim thiu rui ro thin tai cp
quc gia va cp tinh
3.3.2 Xy dung Lut Phng chng va
gim nhe thin tai
3k3k3 Thi!t &Q6 mt -M -h! iJ' 6h%i
h'%- gia /J gim nh` rPi r0 thi[n tai
/ th-h Tng BGU*
B
NN&PTNT
B TNMT
C74 CPJ 6^ ^J 6*/,
AB 474 ?*f, F+7F
2*uF 2*@* tJrL6 474
W\* WX 6+*/, 6)* C^_4
6+R +*f, 6WX,2 474
tJr +Xd4+ AB 6WX,2
tJ7 6W0,+ C*[J F+T*
6+q4 +*f, AB 2*7;
I76 2*U) 474 BE AB
474 6,+
C- 4+L C*[J F+T*
C^_4 C^) ABX B@,
2+* ,+y(
M>4 6*/J 8] T:,2 4^N,2 i+J,2 F+7F e A[ 4ZF 6B* 4+S,+ 4+X 474 +Xd6 CE,2 e*/, tJ),
BKH
T+u4 Cr ;E6
6*LF 4Q, 6H,2
+_F A[ AZ, C[
4ZF 6B* 4+S,+
4+X 474 ^J 6*/,
A[ BKH, ?)X
2D; 4@ 474
+Xd6 CE,2 6+X
V* AB ?7X 47X
1k3k1 dVy 9Ong -M -h! thI -h! th<- y
-:- ng'\n ti -hnh tiJm nng -h0 -:-
h0(t ng BGU* =B U*GTBFe
U*+4TLDT?
1.3.2 Dm bo u ngn sach cho vn
hanh va iu phi SP-RCC nhm tng
cung cng tac iu phi cua Ban iu
phi chuong trinh va iu phi tai cac
B lin quan. (B TNMT/VP NTP va
B TC/V HCSN)
B KHDT
B Tai
chinh

B TNMT
B KHDT
.QF iL +Xd4+ 4ZF
6B* 4+S,+ 4+X BKH
Vq) 6W/, 474 ^J 6*/,
AB ?7X 47X
102
M>4 6*/J 8` P+H ?*L, 6+G,2 6*, A[ BKH 4+X 4G,2 4+u,2
T:,2 4^N,2
6+G,2 6*, AB
2*7X V>4 ,a,2
4)X ,+Q, 6+34
AB 6W74+ ,+*f;
CT* Ay* 474 AZ,
C[ e*/, tJ),
BKH
!C+^-,2 6W0,+
NTP|CC#
1.3.1 Thuc hin cac hi nghi hi tho
va cac cuc thi v BDKH cho cac
nhom i tuong tho K hoach hanh
ng cua NTP-RCC
1.3.2 Xy dung va thuc hin cac
chuong trinh ao tao/tp hun phat
trin nhn luc v BDKH, c bit linh
vuc tai nguyn mi trung
B TNMT N+Q, 6+34 A[
BKH C^_4 ,a,2
4)X AB 4+Z6 e^_,2
4\) 474 4G,2 4>
F+a, 6S4+ 674 CE,2
BKH C^_4 4@*
6+*f,
C74 4+^-,2
6W0,+ 2*7X V>4
AB CBX 6dX A[
BKH C^_4
ar Vq,2
2.3.1 Khng inh hin trang nng cao
nhn thuc v BDKH trong nganh giao
dc
B Giao
dc Dao tao

C74 6+JQ6 ,2U V1,2 6WX,2 K+J,2 ;) 6WQ, 4+S,+ I74+:
- Hanh ng chinh sach (P) la hanh ng do cac B, cac tinh va cac co quan lin quan thuc
hin v mt chinh sach ung pho voi bin i khi hu trong khung thi gian cua cac chu
trinh thuc Chuong trinh SP-RCC. Hoat ng chinh sach khng phi la hoat ng du an ma
la chinh sach hoc cac chin luoc do cac B va cac co quan xy dung gii quyt cac vn
lin quan n bin i khi hu tai Vit Nam. Cac hanh ng chinh sach phi phu hop voi
Chuong trinh mc tiu quc gia v bin i khi hu uoc Thu tuong Chinh phu ph duyt
tai Quyt inh 158/QD-TTg ngay 2 thang 12 nm 2008; voi cac chuong trinh hanh ng cua
nganh va voi Chin luoc quc gia v bin i khi hu.
- Hanh ng chinh sach bt buc la hanh ng mang tm quan trong v mt chin luoc. Cac
hanh ng nay hinh thanh khung co bn cho tho lun chinh sach cua toan b chu ky. Muc
thuc hin thanh cng cac hanh ng chinh sach nay s co nh huong rt lon n vic gii
ngn ngun vn cam kt cua cac nha tai tro cho chuong trinh SP-RCC.
- Hanh ng chinh sach chinh la nhung hanh ng phc v cho vic phat trin khung chinh
sach trong khun kh chuong trinh SP-RCC.
- Ma trn chinh sach (PM) la vn bn tng hop cac hoat ng chinh sach bt buc va cac hoat
ng chinh sach quan trong do cac hi nghi k thut ra, uoc Thu tuong Chinh phu duyt
va do can b cac ia phuong va cac co quan tham gia Chuong trinh thuc hin;
- Nhom gim thiu bao gm cac bin phap hoc hanh ng do cac nganh kinh t hoc cac
ia phuong thuc hin gim luong phat thi khi nha kinh nhm lam n inh hin tuong
nong ln toan cu;
- Nhom thich ung bao gm cac bin phap va cac hanh ng do cac nganh, ia phuong thuc
hin lam gim su tn thuong cac h thng tu nhin va con ngui do bin i khi hu hin
103
nay hoc tuong lai gy ra;
- Nhom lin nganh bao gm cac hoat ng thuc cac nganh va cac ia phuong nhm xac lp
nhung vn lon va quan trong cho vic thuc hin cac hoat ng cua nhom gim phat thi va
nhom thich ung nhu thuc hin cac qua trinh quy hoach chin luoc, giam sat va qun ly, tao
co ch tai chinh thuc hin Chuong trinh, nng cao nhn thuc va phat trin ngun nhn
luc.;
- Chu ky cua SP-RCC t ra khung thi gian voi thi han mt nm (t thang 1 n thang 12)
trong o vic xy dung va tin thuc hin cua mi hanh ng chinh sach s uoc tho lun
va cp nht.
Lg'\n http//chinhphu.vn/pls/portal/docs Chi!n &23- h'%- gia 7i!n i kh hQ'
104
P+> e>4 c: M) 6WQ, i+X@,2 6WT,2, 6+74+ 6+34i+O i+:,, 4- +E*2*@* F+7F CT* Ay* ;>4 6*/J 3,2 F+O ?*L, CH* i+S +QJ 6WX,2 ;T*
6^-,2 tJ), Ay* 474 C+^-,2 6W0,+ i+74(
C+S,+ I74+ CT* Ay* 4+^-,2 6W0,+ MThG NNG THN MI
C+S,+ I74+,E* VJ,2 4+S,+ I74+ K+X@,2 6WT,2 CT* Ay* AZ,
C[ BKH v ;*[, ,u*
T+74+ 6+34i+O i+:, C- +E*G*@* F+7F
hJr +Xd4+ ,G,2 6+G, ;y*:
Ni dung 1 Quy hoach su dng t va
ha tng thit yu cho phat trin sn xut
nng nghip hang hoa, cng nghip,
tiu thu cng nghip va dich v;
Ni dung 2 Quy hoach phat trin ha tng
kinh t - x hi - mi trung; phat trin
cac khu dn cu moi va chinh trang cac
khu dn cu hin co trn ia ban x.
Mc du yu cu ni dung quy
hoach phi co tinh k tha va
bn vung. Phuong phap quy
hoach phi co su tham gia cua
cng ng. Tuy nhin, cho
n hin nay vn khng co
Tiu chi quy hoach gn voi
mc tiu ung pho voi
BDKH noi chung va cua
vung MNPB noi ring. Cac
tiu chun/quy chun quy
hoach su dng trong
QHNT moi qua cu (co
quy chun ra i t nhung
nm 70, vi d cp
ung nng thn min nui)
Khng co quy inh bt
buc va nhung ch tai
anh gia cht luong quy
1) Mc tiu cua chuong trinh
la hoan thanh som quy hoach
vao nhung nm 2011 va 2012,
trong khi cac tiu chun/quy
chun quy hoach gn voi yu
cu ung pho voi BDKH cua
mi vung/ia phuong kho co
th xy dung va ban hanh ngay
tuc thi trong vai thang hay mt
nm toi.
2) Bn canh o, nhn thuc cua
mt b phn can b, nha qun
li c o TW va ia phuong v
nguy co thm hoa do BDKH
gy ra o min nui chua y u.
Thm chi cn so ua vn
chng BDKH vao quy hoach
s lam gia tng kinh phi quy
1) Ngui dn y thuc uoc su
gia tng cua cac nguy co thm
hoa do thin tai gy ra trong
nhung nm gn y. Ho co
nhiu sang kin ung pho. Do
vy nu co uoc mt b cng
c h tro cho cac nha quy
hoach nhm giup ho tham vn
uoc cac gii phap/sang kin
cua cng ng ung pho voi
BDKH trong tuong lai, s
khin cho cht luong bn quy
hoach uoc nng cao trong
iu kin chua co cac quy
chun/tiu chun.
105
hoach gn voi vic ung pho
voi BDKH.
Khng co nhung huong
dn c th (b cng c) i
voi nha quy hoach khi tham
vn cng ng v gii phap
ung pho voi BDKH thng
qua cac quy hoach.
hoach va kinh phi thuc hin
sau nay, trong khi ngun luc
(tai chinh va con ngui) rt
han ch.
<# P+76 6W*R, +d 6P,2 KTnH:
Ni dung 1 Hoan thin ung giao
thng n tr so UBND x va h
thng giao thng trn ia ban x.
Ni dung 2 Hoan thin h thng cac
cng trinh m bo cung cp in
phc v sinh hoat va sn xut trn ia
ban x.
Ni dung 3 Hoan thin h thng cac
cng trinh phc v nhu cu v hoat
ng vn hoa th thao trn ia ban x.
Ni dung 4 Hoan thin h thng cac
cng trinh phc v vic chun hoa v
y t trn ia ban x.
Ni dung 5 Hoan thin h thng cac
cng trinh phc v vic chun hoa v
1) Nhiu quy chun, tiu
chun su dng hin nay trong
thit k, xy dung ha tng
kinh t x hi qua cu, khng
phu hop va it co kh nng ung
pho uoc voi tac ng cua
BDKH, nht la o min nui khi
cac hin tuong khi hu cuc
oan gia tng nhu mua lon
tp trung gy lu ng, lu quet,
ging t va sm set ra tng,
han han cang ngay cang tro
nn trm trong.
2) Cac gii phap ung pho voi
thin tai thung nng v k
thut, it chu y n cac kin
thuc bn ia/gii phap ia
1) Xy dung CSHT tiu tn
ngun luc tai chinh lon, nht la
o min nui.
2) Trong nhiu nm qua,
Chinh phu va cac ia phuong
u tu xy dung nhiu cng
trinh HTCS nhung chua tinh
n kh nng ung phi voi thm
hoa thin tai moi. Khng th
va xy xong sua lai. Trong
khi o thi nhiu cng trinh va
xy xong bi pha huy.
3) Nhn thuc cua mt b phn
can b, nha qun li v nguy co
thm hoa do BDKH gy ra o
min nui chua y u nn coi
1) Hu nhu tt c cac chuong
trinh MTQG phat trin min
nui u co cac ni dung chinh
sach h tro phat trin CSHT
nng thn, do o ngun luc
huy ng kha lon, nu co ch
lng ghep uoc cac du an
tng vn au tu cho cac cng
trinh.
2) Phat trin HTCS s cn
uoc trin khai lu dai nn
Chinh phu co u thi gian ban
hanh cac quy inh tiu
chun/quy chun xy dung
HTCS gn voi chng bin i
khi hu o min nui
106
giao dc trn ia ban x.
Ni dung 6 Hoan chinh tr so x va
cac cng trinh ph tro.
Ni dung 7 Ci tao, xy moi h
thng thuy loi trn ia ban x.
phuong (vi d xy ke chng
sat lo b song, b sui tn
kem gp hang trm ln trng
tr chn lu)
nhe vn 3) Truoc mt va c lu dai co
th ap dng sang kin bn ia
gim chi phi o mt s hang
mc cng trinh (vi d trng tr
ke sng/sui, chng sat lo)
]# C+JrR, V54+ 4- 4ZJ, F+76 6W*R,
i*,+ 6L, ,a,2 4)X 6+J ,+QF:
Ni dung 1 Chuyn dich co cu kinh
t, co cu sn xut nng nghip tho
huong phat trin sn xut hang hoa,
co hiu qu kinh t cao;
Ni dung 2 Tng cung cng tac
khuyn nng; Dy nhanh nghin cuu
ung dng tin b khoa hoc k thut
vao sn xut;
Ni dung 3 Co gioi hoa nng nghip,
gim tn tht sau thu hoach trong sn
xut nng, lm, ngu nghip;
Ni dung 4 Bo tn va phat trin
lang ngh truyn thng tho phuong
chm "mi lang mt sn phm", phat
trin nganh ngh tho th manh cua
ia phuong;


1) Khng co h thng tiu chi
anh gia rui ro cua cac m
hinh sn xut hang hoa gn
voi vic ung pho va gim nhe
thin tai.
2) Thiu hoc khng co co
ch khuyn khich hoc/va bt
buc cac nha chuyn giao
KHKT phi quan tm n vn
rui ro do cac thm hoa
thin tai co th gy ra.
3) Thiu hoc khng co co
ch khuyn khich hoc/va bt
buc cac nha sn xut ap dng
cac sang kin cng ng (vi
d su dng cac ging chiu
han, ging ia phuong)
1) Di kem voi h tro u tu la
su du nhp cac m hinh sn
xut hang hoa trong o cac cy
trng, vt nui it co kh nng
thich ung voi iu kin sinh
thai ia phuong, tao nn rui ro
kha lon trong sn xut (vi d
vic phat trin Tao Isal, Ci
du; cao su o Ha Giang nhung
nm qua)
2) Nhn thuc cua mt b phn
can b, nha qun li v nguy co
thm hoa do BDKH gy ra o
min nui chua y u nn chua
quan tm nhiu n vic xy
dung gii phap kt hop giua
xy dung m hinh tng truong
1) Hin tn tai nhiu m hinh
sn xut/nhiu sang kin cua
ngui dn/cng ng min nui
co th han ch cac tac ng
tiu cuc do hin tuong thi tit
gy ra. Diu nay cn uoc tng
kt va khuyn cao su dng o
cac du an va cp cng ng.
2) Du lun va cng chung va
cac ia phuong ung h vic
xm xet lai loi ich cua cac du
an khai thac tai nguyn va sua
i lut khoang sn va lut mi
trung.
3) Hu nhu tt c cac chuong
trinh MTQG phat trin min
nui u co cac ni dung h tro
107
Ni dung 5 Dy manh ao tao ngh
cho lao ng nng thn, thuc y ua
cng nghip vao nng thn, gii
quyt vic lam va chuyn dich nhanh
co cu lao ng nng thn
3) Chinh sach khuyn khich
u tu vao min nui cn coi
nhe va chua anh gia y u
nhung nguy co v mi trung
do cac doanh nghip, nha may
gy ra (vi d tac ng cua mi
trung do khai khoang/lam
thuy in o min nui)
kinh t voi kh nng ung pho
voi BDKH.
3) Min nui, noi tp trung
nhiu cac tai nguyn nhu
Khoang sn, Rng (g), do vy
cang ngay s luong cac du an
khai khoang, thuy in. cang
tng trong khi khng co u ch
tai bi thung mi trung.
phat trin sinh k, do o ngun
luc huy ng kha lon, nu co
ch lng ghep uoc cac du an
tng vn u tu cho cac du
an.
4) Cac du an h tro sinh k s
cn uoc trin khai lu dai nn
Chinh phu co u thi gian ban
hanh cac quy inh tiu
chun/quy chun sn xut gn
voi chng bin i khi hu o
min nui
G*@; ,2+X AB w, I*,+ +E*:
Ni dung 1 Thuc hin co hiu qu
Chuong trinh gim ngheo nhanh va
bn vung cho 62 huyn co ty l h
ngheo cao (Nghi quyt 30a cua Chinh
phu) tho B tiu chi quc gia v
nng thn moi;
Ni dung 2 Tip tc trin khai
Chuong trinh MTQG v gim ngheo
(CT 135 truoc y);
Ni dung 3 Thuc hin cac chuong
108
trinh an sinh x hi.
4) Di moi va phat trin cac hinh thuc t chuc
sn xut co hiu qu o nng thn
Ni dung 1 Phat trin kinh t h,
trang trai, hop tac x;
Ni dung 2 Phat trin doanh nghip
va va nho o nng thn;
Ni dung 3 Xy dung co ch, chinh
sach thuc y lin kt kinh t giua cac
loai hinh kinh t o nng thn;
c# P+76 6W*R, 2*7X V>4 CBX 6dX v
,G,2 6+G,(
Tip tc thuc hin chuong trinh mc
tiu quc gia v giao dc va ao tao,
ap ung yu cu cua B tiu chi quc
gia nng thn moi
g# P+76 6W*R, r 6L, 4+:; IO4 I34
i+X 4^ Va, ,G,2 6+G,
Tip tc thuc hin Chuong trinh mc
tiu Quc gia trong linh vuc Y t,
ap ung yu cu B tiu chi quc gia
nng thn moi
Chua co quy inh phat trin Y
t va chm soc suc kho cho
nhn dn gn voi xu th
BDKH
Nhn thuc cua cac can b lam
cng tac phat trin khng y
u.
Kin thuc bn ia v y t, duoc
kha phat trin trong cac cng
ng min nui.
109
j# nar Vq,2 CN* IT,2 A:, +X7, 6+G,2
6*, AB 6WJr[, 6+G,2 ,G,2 6+G,
Ni dung 1 Tip tc thuc hin
Chuong trinh mc tiu quc gia NTM
v vn hoa, ap ung yu cu B tiu
chi quc gia nng thn moi;
Ni dung 2 Thuc hin thng tin va
truyn thng nng thn, ap ung yu
cu B tiu chi quc gia nng thn
moi.
Chua co ni dung truyn
thng lin quan n cnh bao
thm hoa thi tit/khi hu.
Nhn thuc cua cac can b lam
cng tac phat trin khng y
u.
Thiu can b/chuyn gia co
hiu bit v linh vuc BDKH o
min nui.
Thiu tai liu tuyn truy v
vn e BDKH noi chung va
BDKH o min nui noi ring.
Nu quy inh b sung nhung
ni dung tuyn truyn va thng
tin v BDKH s co hiu qu
cao trong vic nng cao nhn
thuc cho nhn nhn v vn
nay.
Cac t chuc NGOs nghin
cuu kha y u v vn
BBDKH, co th tng hop xy
dung tai liu v BDKH o min
nui phia bc.
k# CZF ,^y4 Id4+ AB Af I*,+ ;G*
6W^N,2 ,G,2 6+G,:
Ni dung 1 Tip tc thuc hin
Chuong trinh mc tiu Quc gia v
nuoc sach va v sinh mi trung
nng thn;
Ni dung 2 Xy dung cac cng trinh
bo v mi trung nng thn trn ia
ban x, thn tho quy hoach, gm
xy dung, ci tao nng cp h thng
tiu thoat nuoc trong thn, xom; Xy
110
dung cac im thu gom, xu ly rac thi
o cac x; Chinh trang, ci tao nghia
trang; Ci tao, xy dung cac ao, h
sinh thai trong khu dn cu, phat trin
cy xanh o cac cng trinh cng cng
C+S,+ I74+ 6WX,2 6+q4 +*f, 4+^-,2 6W0,+ 2*@; ,2+X 8]c(< !]#
Chinh sach/ni dung chinh sach Khong chng i voi vn
BDKH o min nui
Thach thuc/kho khn Co hi/Gii phap
8# H 6W_ F+76 6W*R, I@, JZ6:
1. H tro cac hoat ng khuyn nng,
khuyn lm, khuyn ngu va khuyn
cng giup ngui ngheo tip cn cac
dich v va kin thuc khoa hoc k
thut vao sn xut.
2. H tro xy dung va ph bin nhn
rng m hinh sn xut moi
3. H tro ging cy trng, vt nui,
vt tu sn xut (ap dng voi cac h
ngheo.
4. H tro mua sm trang thit bi may
moc, cng c sn xut va ch bin,
bo qun sn phm.
Ging ni dung 3 cua CT 30 Ging ni dung 3 cua CT 30 Ging ni dung 3 cua CT 30
111
<# P+76 6W*R, 4- Iv +d 6P,2:
1. Cng trinh HTCS u tu tai x bao
gm vic lam moi, sua chua, ci tao
nng cp cac cng trinh trn ia ban
x (k c sua chua, nng cp cng
trinh cu u tu bng ngun vn khac).
2. Cng trinh u tu tai thn, bn
thuc x khu vuc II.
Ging ni dung 2 cua CT 30 Ging ni dung 2 cua CT 30 Ging ni dung 2 cua CT 30
]# BX 6dX ,a,2 4)X ,:,2 eq4 47,
?E , 6+G, AB 4E,2 CD,2(
a) Cac chinh sach phat trin kinh t -
x hi vung dn tc va min nui; kin
thuc khoa hoc k thut, nng cao
nhn thuc va vn dng vao phat trin
kinh t h gia inh
b) Co ch qun ly, t chuc thuc hin
Chuong trinh 135.
c) Quy ch dn chu o co so va su
tham gia cua cng ng trong vic
tham gia thuc hin Chuong trinh;
d) H tro day ngh cho ng bao
ngui dn tc thiu s.
1. Thiu cac ni dung ao tao
chinh sach phat trin kinh t
gn voi qun li rui ro va tuyn
truyn v BDKH
1. Hin nay, ngui ta mc
nhin cho rng ni dung ao
tao nng cao nhn thuc v
BBDKH thuc v chuong trinh
MTQG ung pho BDKH.
2. Thiu cac chuyn gia/ging
vin hiu bit v linh vuc nay
o min nui
1. Chuong trinh MTQG NTM
va Thng tu lin tich
10/2009/TTLT-BKH-BTC
quy inh nguyn tc lng ghep
cac chuong trinh, lng ghep
cac chuong trinh phat trin trn
cung ia ban.
112
) Kin thuc phap lut co lin quan
C+^-,2 6W0,+ 2*@; ,2+X ,+),+ AB ?[, AU,2 !CT ]9w#
Chinh sach/ni dung chinh sach Khong chng i voi vn
BDKH o min nui
Thach thuc/kho khn Co hi/Gii phap
8# H 6W_ I@, JZ6, 6dX A*f4 eB;,
6:,2 6+J ,+QF:
1. Chinh sach h tro thng qua khoan
chm soc, bo v rng, giao rng va
giao t trng rng sn xut
2. Chinh sach h tro sn xut bao
gm
- H tro khai hoang ci tao t cho h
ngheo.
- H tro ging vn sn xut,
- H tro li vay ngn hang.
- H tro tin trng nom bo qun
rng, h tro gao va luong thuc trong
giai oan khi h nhn khoanh nui,
trng rng moi nhung chua co thu
Chua co quy inh v quy trinh
khai hoang co th gim
thiu tac ng cua BDKH va
nng cao hiu qu su dng t
sau nay.
Thiu ngun luc (tai
chinh/may moc)
Thiu can b/chuyn gia
Co th xy dung tai liu huong
dn dang cm nang h tro
cac ia phuong thuc hin
113
hoach (ti a 3 nm)
- H tro chuyn i ngh
<# C+S,+ I74+ 2*7X V>4, CBX 6dX,
Vdr ,2+[, ,a,2 4)X Va, 6WS(
1. Chinh sach giao dc, ao tao, nng
cao mt bng dn tri b tri u giao
vin cho cac huyn ngheo; h tro xy
dung nha 'ban tru dn nui, nha o
cho giao vin o cac thn, bn; xy
dung trung Dn tc ni tru cp
huyn.
2. Tng cung day ngh gn voi tao
vic lam.
3. Chinh sach ao tao can b tai ch
ao tao i ngu can b chuyn mn,
can b y t co so cho con m o cac
huyn ngheo.
4. Chinh sach ao tao, nng cao nng
luc cho i ngu can b co so.
5. Tng cung ngun luc thuc hin
chinh sach dn s va k hoach hoa gia
inh.
1. Chinh sach chua coi vn
giao dc nng cao nhn thuc
v BDKH la ni dung cn
nng cao hiu bit cho cng
ng min nui.
1. Khng co can b chuyn
trach/chuyn gia v linh vuc
BBDKH
2. Khng co cac cng c, b
giao trinh ao tao nng cao
nhn thuc v BBDKH
1. Cac t chuc NGOs
nghin cuu kha y u v vn
BBDKH, co th tng hop
xy dung tai liu v BDKH o
min nui phia bc.
]# C+S,+ I74+ 47, ?E CT* Ay* 474
114
+Jrf, ,2+X(
1. Thuc hin chinh sach lun chuyn
va tng cung can b tinh, huyn v
x.
2. Chinh sach h tro va ch i
ng thoa ang thu hut, khuyn
khich tri thuc tre v tham gia
Chua co quy inh/tiu chi
tuyn dng can b tre co
chuyn mn v cac linh vuc
nhu Qun li rui ro, BDKH.
Kho tuyn dng uoc can b
ung chuyn mn
Co th t chuc ao tao b sung
tho phuong thuc cp chung
chi. Huy ng cac trung
thuc h thng quc gia, cac
NGOs cung tham gia ao tao
`# C+S,+ I74+, 4- 4+L CPJ 6^ 4- Iv
+d 6P,2 v 4@ 6+G,, ?@,, AB +Jrf,
1. Thuc hin quy hoach cac im dn
cu o nhung noi co iu kin va nhung
noi thung xy ra thin tai; nng cao
hiu qu u tu.
2. Di voi cp huyn trung trung
hoc ph thng; trung Dn tc ni tru
huyn.
3. Di voi cp x va duoi x u tu
cac cng trinh ha tng co so thit yu
bao gm trung hoc; tram y t x at
tiu chun; ung giao thng lin
thn, bn, ung vao cac khu kinh t,
sn xut tp trung; thuy loi phc v
tuoi va tiu cho sn xut nng
nghip; in phc v sn xut va dn
115
sinh; cng trinh nuoc sinh hoat; cho
trung tm x; tram chuyn tip phat
thanh x; nha vn hoa x, thn, bn;
xu ly cht thi, tao mt bng cac cm
cng nghip, lang ngh.
116