1

I.

t vn

t l ngun ti nguyn v cng qu gi, l ni ch ng ton b cc h sinh thi c t nhin v nhn to.nhng do sc p dn s con ngi tc ng mnh m n t, iu gy ra nhiu hu qu nghim trng cho t. Nc ta l mt nc c truyn thng nng nghip nn ti nguyn t cng tr nn quan trng. Con ngi canh tc trn t to ra lng thc thc phm p ng nhu cu cuc sng. p ng c nhu cu ca mnh con ngi tc ng n t rt nhiu: thc hin cc bin php tng nng sut cy trng, bi thi, khai thc khong sn, vic lm ny gy nhim mi trng t. p lc v dn s ngy cng gia tng buc phi nh gi mc nhim a ra nhng gii php x l nhim t. Trong cng tc qun l mi trng hin nay vic nh gi cht lng mi trng thng qua phng php phn tch ch tiu l ha ang c s dng rng ri. Tuy nhin phng php ch c th phn nh tunhf trng t ngay ti thi im ly mu kh c th d bo chnh xc v cc tc ng lu di ca chng n khu t, phi quan trc lin tc vi tn sut cao gy tn km. Nhng phng php quan trc sinh hc li khc phc c mt s hn ch ca phng php trn nh cung cp d liu v thi gian, tin li trong s dng v cho kt qu nhanh, trc tip v nh hng ca hin trng nhim n s pht trin ca h thng sinh vt trong t. Mi i tng sinh vt c iu kin nht nh v yu cu sinh thi lin quan n nhu cu dinh dng, hm lng O2, kh nng chng chu mt hm lng nht nh cc yu t c hi trong mi trng sng. Do s hin din hay khng ca chng biu th mt iu kin sinh thi ca mi trng sng nm trong hay vt qu gii hn nhu cu v kh nng chng chu ca sinh vt . II. Ni dung 1. Khi nim a. Khi nim ch th sinh hc mi trng -Sinh vt ch th mi trng mi i tng sinh vt c yu cu nht nh v iu kin sinh thi lin quan n nhu cu dinh dng hm lng oxi,kh nng chng chu mt hm lng nht nh cc yu t c hi trong mi trng sng .Do , s hin din hay khng ca chng biu th mt tnh trng iu kin sinh thi ca mi trng sng nm trong hay vt gii hn nhu cu v kh nng chng chu ca i tng sinh vt . -Mi loi sinh vt ch th trong mt mi trng no t, nc, khng kh -i tng sinh vt l sinh vt ch th mi trng v cng c th l cc loi sinh vt hoc cc tp hp loi.

-cc iu kin sinh thi ch yu l cc yu t v sinh nh hm lng cc cht dinh dng, nhu cu O2 cht c v cc cht gy nhim khc. b. Khi nim m rng v sinh vt ch th Sinh vt cm ng - SVCT c th tip tc tn ti trong mi trng nhim d c th bin i do tc ng ca cht nhim . -Nh c im ny ca sinh vt cm ng m c th nhn bit v c im mi trng. Sinh vt tch t (SVTT) - SVCT khng b bin i trong mi trng b nhim do c kh nng c bit trong vic tch t nhng loi cht gy nhim nht nh trong m vi hm lng cao hn nhiu so vi mi trng. -V vy SVTT khng ch c kh nng ch th cho mi trng nht nh m cn d b pht hin hn qua nhng phn tch ho hc. -Trong s cc sinh vt loi ny ru thng c s dng rng ri nht, to, thc vt ln cng thng c s dng, c v ng vt khng xng sng cng c th s dng. Sinh vt thm d v cnh bo - L nhng loi sinh vt bn a n l, c kh nng th hin phn ng c th o c i vi cht nhim. - Sinh vt thm d v cnh bo c s dng nh mt ch th cnh bo sm v s c mt cc cht nhim trong mi trng. c. Khi nim v mi trng t t l mt mi trng sng trung gian, chuyn tip vi ba th rn, lng kh, v h thng khoang, k lin tip,. Mi trng ny cng h cht v sinh v h u sinh trn b mt, m bo diu kin sng cho nhiu nhm ng vt. Trong ba th ca mi trng t phn cht rn chim hn 95% khi lng v gm 2 lai cht v c v hu c. Cc th trn to nn cc tnh ch t t, bt k s thay i 3 th ca mi trng t u c kh nng nh hng n nhng c im t

Trong khoa hc sinh thi, th t l mt mi trng sng c th, nui dng v pht trin nhiu nhm sinh v t: thc vt sng trn mt t, tp on rt a dang cc sinh vt sngtrong t l mt trong nhng ch tiu nh gi ph nhiu ca t. Nhng c im khc nhau ca mi trng t to nn tnh a dng v phong ph v thnh phn sinh vt t lp t mt khong 30 cm thng l ni tp trung sinh sng ca 60-80% tng s lng ng vt c trong mi trng. 2. C s ca vic s dng sinh vt ch th -Thnh phn loi ca mt qun x sinh vt c xc nh bi cc yu t mi trng Vd:thnh phn sinh vt sng trong mi trng nc ngt khc vi mi trng nc mn, -Tt c cc c th sng u chu tc ng ca cc yu t mi trng sng, mi trng ny cng c th b nh hng t moi trng xung quanh, c bit b tc ng bi cc yu t vt l ha hc. -Yu t tc ng vo mi trng c th c hay khng gy hi cho sinh vt ,th sinh vt ny c hay khng b loi tr ra khi qun th, lm n tr thnh sinh vt ch th mi trng. -Hiu bit v tc ng ca cc yu t mi trng ln c th sng c th xc nh c s c mt v mc c ca nhiu cht trong mi trng. Nh vy,c s cho vic s dng sinh vt ch th mi trng da trn hiu bit ca con ngi v kh nng chng chu ca sinh vt vi cc yu t ca iu kin sinh thi (yu t v sinh;nh sng,nhit , m, cht kh, cht dinh dng) vi tc ng tng hp ca chng. a. Tc ng ca cc yu t v sinh ln sinh vt -nh sng: nh sng cn cho cc hot ng sng bnh thng ca ng vt,cung cp mt s cht cn thit cho ng vt. -nh sng l nng lng cung cp cho quang hp thc vt , cng v thi gian tc ng ca nh sng c nh hng ln Theo P. Theo P.ng vi A.sng Sinh vt c chia thnh hai nhm: a sng v a ti

- a sng: phi lao, b , thuc l, c rt , la , ng - a ti: c c dc, hnh , dng x, ru, to silic (c kh nng quang hp khi nh sng ngng ti thiu ca cy trng vi nh sng c th chia ra cy nhit i , cy n i, cy nhit i Theo P. ca cy trng vi thi gian chiu sng c th chia ra: cy c P ngy ngn v ngy di Nhit - Trong mt phm vi nht nh, nhit cng tng, cng tng tc pht trin ca sinh vt - Sinh vt c th phn ng vi nhit bng nhiu hnh thc khc nhau - Khi nhit cao, cy tch lu nhiu ng, mui, tng kh nng gi nc, thot hi nc . Cy non thng chu lnh tt hn gi. - Khi b nng ng vt c th to nhit, dn nhit, bc hi, gin cc mch mu ngoi vi. Khi lnh n co mch, hnh thnh lp lng v m di da dy, tng sn nhit hoc run ry. -Theo P. ca cy trng vi nhit c th chia ra cy nhit i , cy n i, cy nhit i

Nc v m -Nc c vai tr rt quan trng i vi sinh vt -Phn loi sinh vt theo mc ph thuc vo nc: - Sinh vt nc: c, thc vt thu sinh. - SV a m cao: la , ci, lc . - SV a m va: tch , cc cy h Bch n , tru khng ... - SV a m thp, chu hn: xng rng , bng n , thu du , trc o, s , vt d , c ph ch, phi lao , tiu , ru, a y... Cc cht kh Kh quyn cung cp O2, CO2 cho sinh vt, x l mt phn cc cht kh nhim .

Khi thnh phn, t trng cc cht kh trong kh quyn thay i, c th c hi cho sinh vt. - Thc vt c vai tr quan trng trong x l cc cht kh gy nhim mi trng (CO2; SO2) Cc cht khong ho tan ( mui) - Cht khong c vai tr quan trng trong c th sinh vt, gip iu ho cc qu trnh sinh ho, p sut thm thu ca dch m v cc hot ng chc nng khc. Sinh vt c kh nng hp thu cht khong khc nhau. - i vi cy trng dinhdng khong quyt nh n tnh trng sinh trng, nng sut, cht lng sn phm cy trng. -Theo yu cu dinh dng ca thc vt c 14 cht khong l dinh dng thit yu cn cung cp, c chia thnh 3 nhm theo nhu cu: a lng (N,P,K), trung lng(Ca,Mg,S,Si) v vi lng (Fe,Mn,Cu,Zn,Bo,Mo,Cl) (B.QH) -Mi trng mt cn i hm lng cc cht khong c th dn n gy ri lon qu trnh trao i cht lm sinh vt mc bnh. b. Kh nng bin i thch nghi ca sinh vt khi mi trng thay i S phn hi ca sinh vt i vi tc ng t mi trng Sinh vt phn ng ln tc ng ca mi trng bng hai phng thc: chy trn (ng vt), hoc thch nghi. S thch nghi ca sinh vt c th : thch nghi hnh thi v thch nghi di truyn. + Thch nghi hnh thi xy ra trong sut thi gian sng ca c th sinh vt di tc ng ca cc yu t mi trng. + Thch nghi di truyn xut hin trong qu trnh pht trin c th, khng ph thuc vo s c hay vng mt ca cc trng thi mi trng, c xc nh v cng c bi cc yu t di truyn. Bin ng s lng Qa trnh bin i xy ra do tc ng ngu nhin ca cc yu t mi trng, ch yu l do yu t thi tit v kh hu.

c th nh hng ln s lng cng nh cht lng c th trc tip hay gin tip qua s thay i trng thi sinh l ca cy, thc n, hot tnh ca thin ch Din th sinh thi v tc ng n sinh vt ch th mi trng: tc ng lm bin i mi trng sng gy thay i qun x sinh vt Tt c cc hot ng kinh t lin quan n h sinh thi lun chu nh hng v tc ng vo qu trnh din th sinh thi. . Nguyn nhn xy ra din th: + Nguyn nhn bn trong: gy nn ni din th nm trong tnh cht ca chnh h sinh thi, s sinh sn v cnh tranh sinh tn ca cc SV. + Nguyn nhn bn ngoi: bao gm cc yu t t bn ngoi tc ng ln h sinh thi lm thay i n, gy nn ngoi din th. Tc ng lm bin i ca mi trng gy nh hng trn c th sng c th quan st: - Nhng thay i v thnh phn loi hoc cc nhm u th . - Nhng thay i v a dng loi - Tng t l cht trong qun th - Thay i sinh l v tp tnh trong cc c th - Nhng khim khuyt v hnh thi v t bo trong cc c th - S tch lu dn cc cht gy nhim trong cc m ca nhng c th Do nh hng ca din th sinh thi m cc ch th sinh hc c th s dng nh gi tnh trng sinh thi, c bit l iu kin khu cn bo tn. c. Tnh cht ca sinh vt ch th Kh nng chng chu ca sinh vt vi cc yu t v sinh ca mi trng v tc ng tng hp ca chng (l 1 c im -tnh cht ca SVCT) c im phn hi ln tc ng ca nhn t mi trng bng 2 hnh thc chy trn hay thch nghi. ( c im th 2 ca SVCT) Tnh ch th mi trng ca SVCT c th hin cc bc khc nhau: +SVCT- du hiu v sinh l, sinh ho, tp tnh, t chc t bo ca c th SVCT.

+ Qun th SVCT -cu trc qun th cc loi ch th +Qun x SVCT - mt s nhm sinh vt ch th no ( SV ni, SV y). Nh tnh cht ca SVCT c th s dng kh nng tch t cc cht nhim trong c th v gi tr biu th tc ng tng hp ca cc yu t mi trng ln sinh vt nh gi mi trng thun li v hiu qu hn so vi PP l ho hc -Vai tr ca CTSH trong nh gi mi trng -S thiu hay tha dinh dng gy nh hng ln n tnh trng sinh trng v sc sn xut ca thc vt lm trn l thc vt xut hin nhng du hiu bt thng c th quan st c bng mt (Cy ci cc, vng l, mu ta, mt mu, hoi t). -Ng c lm thc vt c nhng du hiu d thng (thp ln, l b mt mu xanh,vng l, hoi t, cy c th cht). -Da vo nhng du hiu nu trn thc vt cho php nh gi nhanh, r tin, v hiu qu v nhng cht nhim cc nng khc nhau -Trong nhng trng hp cn thit, b sung phng php phn tch t, nc v thc vt. -Tuy nhin i vi nhng chuyn gia CTSHMT khng nht thit phi tin hnh phn tch thm - Trong nhiu trng hp s dng CTSHMT cn l bc khi u cho vic s dng hiu qu cc PP nghin cu v nh gi mi trng khc. c bit thng qua vic khai thc kh nng tch t cc cht nhim trong sinh vt ch th v gi tr biu th tc ng tng hp ca cc yu t mi trng ln cc sinh vt tch t lm cho ch th sinh hc MT l ch dn quan trng cho vic thc hin cc PP l ho hc. 3. S dng sinh vt ch th 3.1 Giun t a. Vai tr ca giun t trong mi trng t -Giun t l nhm ng vt t tham gia rt tch cc v thng xuyn vo qu trnh hnh thnh t trng trt. Giun t thng sng nhng khu vc m t c nhiu mn hu c. Chng c vai tr to ln i vi ngnh nng nghi p do chng lm ti xp v tng ph nhiu ca t: chng vn chuyn cc sn phm thc vt t trn mt t

xung lp t su, o hang lm cho t thong, to iu kin cho cc sinh v t khc hot ng. Giun t cn lm th c n cho gia sc v gia cm. -Cc ht t cng vi xc thc vt sau nhiu ln chuyn qua ng tiu ho c a giun t c gn kt ri p li thnh cc vin t xp lm cho dt c cu trc ht, rt thun li cho pht trin ca r cy. Phn giun cn c i thin mi trng t theo hng lm tng ph t y nhanh qu trnh to mn v khong ho cc cht hu c thnh cc cht dinh dng khong nui s ng cy trng.

Phn giun t cn l mt loi phn bn a yu t vi khi lng ln c ti 25- 120 tn/ha/nm, cha phtpho; m amn; 1,52% mn; 0,151% m tng s v 2,37% canxi xit, thng trung tnh. -Con ngi v ang s dng giun t nh mt yu t bin i nhanh ph ca t, c th s dng giun t bin cc vng hoang ha, c n ci thnh nhng vng t ph nhiu. -Da vo c im s dng cc cht hu c ca giun t hin c phng php s dng chng x l rc thi sinh hot khoa hc v hiu qu. b. Giun t ch th mi trng t -Xt v thnh phn loi v s lng, l nhm ng vt khng xng sng ch th rt tt cho ph nhiu t. Cc h giun t c vng phn b gc xc nh, nhng c mt s loi thch nghi rng, c th di chuyn n nhiu vng theo con ngi cng vi t xung quanh r cy ging. X hi ca chng ta thi ra mt lng ln cht thi. Cht thi ny l mt ngun ti nguyn lng ph. Phn ln l cht thi hu c, v cc phng php x l nh chn lp

v t l khng an ton, t rong khi giun em li li th ng k v mi trng so vi cc hnh thc x l khc. Khng c qu trnh nhi m mi trng, tiu th nng lng thp v gn nh 100% cc cht hu c s c s dng. -Giun t cn l sinh v t ch th cho ngun gc pht sinh v mc bin i ca cnh quan trong cc sinh cnh t nhin thng c trng bng nhiu loi giun c bit l loi a phng. -Trong cc sinh c nh nhn to s loi gim st r rt so vi cc HST t nhin. Thnh phn v mt tng i ca cc loi giun t trong mt vng l yu t ch th xc nh ngun gc v cc giai on trong din th sinh thi ca vng . -Giun t cn l vt ch th cho tnh cht t -i vi TPCG t: Giun qun (Pheretima posthuma) ch th cho t ct pha, TPCG nh ( loi giun ny c c trng xon c th khi b bt khoi t v phn c dng vin trn ca hang) cn Ph. elongata ch th cho t thnh phn c gii nng, c c im c th mu nht v mm nhn khi b bt khi t, chng n phn thnh ng ca hang. -i vi hm lng mn trong t: Ph. californica v Ph. triastriata c t trong t ngho mn hn cc loi giun t khc; -i vi pH t: cc loi giun Ph. morrisi v Ph. posthuma thng gp trong t c phn ng trung tnh , cn Ph. californica v P h. triastriata thng gp trong t c phn ng chua . - Lin quan n su tng t,tng A2 thng gp Oligochae . t mn chng li tp trung nhiu tng A1. Trong cc sinh cnh v trong cc t ng t th giun t (Oligochae) thng cao hn cc nhm khc v phn trm s lng v sinh khi. 3.2 Thc vt- ch th cho tnh trng cc cht khong trong t -Mi quan h gia tnh trng cc cht dinh dng khong trong t v thc vt Thc vt i hi nhng cht khong (92) c bit l cc cht dinh dng thit yu (17) cho sinh trng pht trin v nng sut cht lng sn phm. -Khi cy trng c cung cp cc cht dinh dng cn thit cy sinh trng pht trin kho mnh cho nng sut v cht lng sn phm cao .

10

-Khi cc cht dinh dng c trong t khng p ng hay qu nhiu so vi yu cu u tc ng xu n thc vt. Nhn chung, thi u hay tha cht dinh dng u lm cho cy trng pht trin khng bnh thng, gim sc sn xut v gy ra nh ng du hiu khng bnh thng c th quan st c bng mt. hiu bit vai tr c a cc nguyn t dinh dng v tnh linh ng ca chng trong th c vt c th xc nh nguyn t no gy nn triu chng thiu hoc ng c. - C th nh gi mi trng t v tnh trng cc cht khong v ph nhiu thc t da vo cc biu hin trn th c vt rt hiu qu v n gin, thng qua kh nng cung cp dinh dng cho thc vt khi mi trng t tha hay suy thoi - b thiu dinh dng.

Sinh trng v sc kho thc vt

ngng thiu

ngng

ngng c

Hm lng cc cht dinh dng d tiu

- Mi quan h gia sinh trng, sc kho thc vt v lng cc cht dinh dng d tiu trong t. c 3 cng c chn on dinh dng ca thc vt: Phn tch t; Phn tch th c vt v quan st cc d u hiu bng mt -Quan st cc du hiu bng mt l php th cht lng da trn cc biu hin ra bn ngoi hnh thi c a thc vt, c u im ln khng t tin v nhanh -Tuy nhin vic quan st cc d u hiu v tnh trng dinh dng thc vt thng gp kh khn v: + Nhiu du hiu xut hin rt ging nhau.

11

+ S thiu hoc tha cht dinh dng xy ra cng mt lc. + Cc loi cy, th m ch ging ca cng loi cng khc nhau v kh nng chng chu, thch ng vi s thiu, tha cht dinh dng. + nh hng ca cc yu t gy thiu, tha gi to. + Nhng du hiu ngoi ng khc vi nhng du hiu l thuyt. 3.3 Chn on thiu dinh dng bng biu th trn thc vt a. Nhng du hiu thiu dinh dng thng thng -C th chia nhng biu hiu thiu cht dinh dng ra 5 th loi: Sinh trng ci cc; Bnh vng l; Bnh vng gia gn l; Xut hin mu ta; Hoi t. + Ci cc l du hiu thng do s thiu nhiu cht dinh dng + Bnh vng l: l b xanh sng n vng, hoc xut hin nhng m mu trng hay vng do thiu cc cht dinh dng cho qu trnh quang h p hoc hnh thnh ch t dip lc + Bnh vng gia gn l l s vng cc m l nhng nhng gn l vn gi nguyn mu xanh. Bnh xy ra khi thiu mt s cht dinh dng nh: B; Fe; Mg;Mn; Ni v Zn. + S xut hin mu ta trong thn v l thc vt l do tch lu anthocyanin, khi cc chc nng thc vt b ri lon, thng lin quan n P, nhit thp, bnh, kh hn v s chn gi. + Hoi t thng xy ra trong cc giai on cui ca s thiu ht dinh dng v nhng b phn thc vt b tc ng tr thnh mu nu v ch t.

12

Bng1: Cc du hiu c trng l khi thiu cht dinh dng Cht dinh dng N P V tr trn thc vt Tt c cc l Nhng l gi hn Nhng l gi hn Nhng l gi hn Nhng l non Nhng l non Nhng l non Nhng l non mp l Bnh vng l b hoi t C Khng Mu sc V dng l Vng cc l v gn l Nhng m tim tm Nhng m vng Nhng m vng Cc l b bin dng L mu vng mu vng gia gn l L bin dng

Khng Khng

Mg Ca S Mn, Fe B, Zn, Cu, Ca, Mo

C C C C -

Khng Khng Khng Khng -

13

Bng 2: triu chng thiu v ngng thiu cc nguyn t vi lng thc vt Nguyn t b thiu Du hiu thiu Nhng l non v B chi d dng Ho nhng l non, Cu Mu vng gia gn l Nhng l non nht c mu vng gia gn l Nhng m, gii mu vng v tn thng Mn mu nu xm bt u t nhng l non hn Mo nh v mp l b hoi t, xon trn, i khi c du nhn cc l non nht. Cc m mu trng vng gia gn l, nhng l non nh pht trin rt nhanh ( Ngun: Thomas Dierolf, 2001) -Bc u nhn din cc du hiu thiu dinh dng l xc nh v tr xut hin du hiu thiu dinh dng b phn no ca thc vt da vo c im cht dinh dng linh ng hoc khng linh ng . + Cc cht dinh dng linh ng gm: N;P;K;Mg v (Mo cht trung gian) c kh nng di chuyn khi cc l gi n nhng b phn non hn ca thc vt khi cung cp khng cc cht dinh dng. Do cc cht dinh dng ny linh ng nn nhng du hiu quan st c thng xy ra trong cc l gi v l tn di v tc ng c th mang tnh tng th hoc ph bin. <0,1 < 20 Ngng thiu ht (mg/kg)

< 15

<4

Fe

< 50

Zn

< 20

14

+ Cc nguyn t khng linh ng nh B; Ca; Cu; Fe; Mn; Ni; S v Zn khng c kh nng di chuyn t b phn ny n b phn khc v nhng du hiu thiu dinh dng thng xy ra nhng l non hn v nm tn trn v c tnh nh v. 3.4 Biu hin thiu tng cht dinh dng thc vt a. Biu hin thiu nhng cht dinh dng linh ng - Biu hin thiu Nit (N) Khi thiu N: Cy thng c l b, mu xanh nh t, hoc vng nht ri nhanh chng chuyn mu vng. Biu hin trn xy ra trn cc l gi trc v bt u t nh l, cc l gi pha di tn cy b cht hoc b rng thu theo mc thiu, l gi c th b hoi t , s i mu vng t nh l v pha cung l c dng hnh ch V Cy ci cc, rt ngn thi gian sinh trng , chn sm, nng sut v cht lung gim.;. Thiu nhiu m cy c th b cht. Biu hin thiu m tng cy trng c th c nhng c trng ring: cy la, triu chng thiu m thng th hin nhiu giai on , ng dng bn phn theo mu l. -Biu hin thiu ln- Phtpho (P) biu hin thiu ln cy thng th hin cc l gi trc; l cng, phin l b,.cy c mu xanh ti (c l v thn), nh ng l gi hn c th c mu tm, mu ng xn; lan t nh v mp l vo trong, c th lan khp ton l hay c thn Du hiu thiu P thng quan st thy nhng thc vt non; Thng thy r cy ng, Thiu ln cy c b r km pht trin; chn mun; nng sut thp, phm cht ht km. cc cy th hin r: Ng Cy h u La . -Biu hin thiu Kali (K) S thiu kali khng xu t hin nga, Ban u ch xy ra gim sinh trng v sau , thng xut hin trn cc l gi trc, l cy thng b b un cong, c nh ng m hoc im mu vng ri a vng dc mp l , chp l chuyn nu, ri dn kh dn ngoi ra, dc theo mp pht tri n vo pha trong . -Biu hin thiu Magi (Mg)

15

Hin tng thiu magi thng biu hin trc tin cc l gi. L b mt mu xanh, trc tin phn tht gia cc gn l to thnh cc m vng rt r. Sau mt thi gian phn cht i v l rng sm. Hin tng lan dn ln trn cc l pha trn nu thiu trm trng. thng xut hin giai on sinh trng cui ca cy. cc cy th hin r: La, ng, lc v u tng, da . -Biu hin thiu Mlipen (Mo): du hiu thiu Mo ging nhng du hiu khi thiu Mt du hiu khc cc l c th c mu nht hay qun li . Thiu Mo thng thy trn cc cy h u, h thp t, h bu b, c chua, khoai ty. 3.5 Biu hin thiu nhng cht dinh dng khng linh ng a) Biu hin thiu lu hunh(S): Du hiu thiu S rt ging vi cc du hiu khi thiu N v Mo. Cy c dng kh ng khiu, cc l non c mu xanh l c nht n vng sng, Hin tng vng l c th xut hin ton cy. c th phn bit nhng du hiu thiu S ( vi N v Mo) thi k u thng xy ra trong nhng l non hn v tr nn mu xanh sng n vng Cc cy th hin r: Cy b u, la , u tng, lc, thuc l b) Biu hin thiu Bo (B) thiu B l cc l non c ma vng v ch t cc im sinh trng chnh (chi cui), ri bnh vng l s pht trin thnh mu nu t i, l v thn c a cc tr nn kh gin v d dng, nh l dy v xo n trnthng thy trn cc cy rau: c r t nt n c, c ci b xp en, rau ci bp thi rut, spl c m nu; cy n qu c hin tng qu ho bn. c,Biu hin thiu St (Fe) Khi thiu st c du hiu c trng l bnh vng gia gn l cc l non. N u thiu Fe trm trng, ton b l c mu vng sng v ho i t. Thng thy trn cc cy h ho tho, u tng, cc cy n qu. d.Biu hin thiu Km (Zn)

16

Thiu Zn xut hin u tin cc l gia. l cy c mu vng gi a gn l, Nhng vng b bnh vng tr nn xanh nht nht, vng, hoc trng. thiu Zn trm trng bin i cc l thnh mu tr ng xm, l nh v cht. Thiu Zn thng thy trn cc cy: la, ng, cy AQ c mi, cc lo i u rau. e.Biu hin thiu Canxi (Ca): Thiu Ca lm r cy chm pht trin. Thiu nhiu r rt ngn cy s cht t u r, nh hng n cc c quan trn mt t, lm chm pht trin, l nh, to cc vt hoi th. Cc l non b (nh hng trc) bin dng, nh v c xanh m, nh l thng kh dn Hin tng thiu canxi th hin r trn cc cy: L c, Chui f.Biu hin thiu ng (Cu): Thiu Cu c mu vng nhng l non hn, hay trng u l , cy chm ln v chn mun; cy ng cc, nhiu ht lp (u bng) nng sut thp v rt mn cm vi cc loi bnh, c bit l bnh nm thng thy trn cc loi cy: Ho tho, cy n qu, c bit la go g.Biu hin thiu Mangan (Mn) khi thiu Mn to du hiu ph binl mu vng gia cc gn ca nhng l non khng c ranh gii r, u tin l vt nh, ri l tr nn loang l vi cc m a vng v hoi t Thiu Mn thng thy trn cc lo i rau.

17

3.6 Biu hin tha cht khong so vi yu cu ca cy - S tha dinh dng khong c th th hin trn cy cc mc khc nhau - Tha n mc ng c thng xy ra vi nhng du hiu sinh trng khc thng, bnh mu vng, l b nht mu v vi nhng m hoi t

18

- Thc vt b hn ch ht nguyn t dinh dng khc, gy ra d u hiu thiu dinh dng tim n. a. Biu hin tha cc cht inh dng thit y u cy 3.6 Biu hin tha cht khong so vi yu cu ca cy - S tha dinh dng khong c th th hin trn cy cc mc khc nhau. - Tha n mc ng c thng xy ra vi nhng du hiu sinh trng khc thng, bnh mu vng, l b nht mu v vi nhng m hoi t. - Thc vt b hn ch ht nguyn t dinh dng khc, gy ra d u hiu thiu dinh dng tim n. a. Biu hin tha cc cht inh dng thit y u cy Biu hin tha N cy -Cy tha N thn l c mu xanh m, mm yu, nhiu nc, pht trin qu mc ko di TGST, chn mun, d mc su bnh, cy ng cc b lp , gim nng sut v cht lng nng sn. - Khi nim tha N ty thuc vo iu kin sinh thi, c tnh sinh hc ca cy v k thut bn N. - Ng c N thng thy trong nhng iu kin kh hn v c th gy chy l c bit khi s dng m amon. Biu hin tha ln -Tha photphat tc ng gin tip n sinh trngt thc vt c th gy nn nhng du hiu thiu Zn hay Fe v Mn. - Cha pht hin hin tng tha ln n mc ng c. Biu hin tha kali -Tha kali tc ng gin tip n sinh trng thc vt : gy biu hin thiu Mg hay Ca v B. -Cha pht hi hin tng tha K ti mc ng c. Ng c lu hunh

19

S trong t c th chuyn ha thnh H2S , nng H2S cao trong t gy ng c cy . Cc cy non c bit mn cm v ng c lu hunh, vi biu hin vng gia cc gn ca l mi mc, cy c cc r tha tht v c mu en. nhng r khe c bao bc bi v mu nu da cam . Ng c H2S c th xy ra khi nng H2S > 0,07 mg/l trong dung d ch t, thng xy ra nu trong t cha nhiu Fe2+. Ng c cc nguyn t vi lng Cc nguyn t vi lng, c nhiu kh nng dn n lm ng c thc vt.(bng 3.5) Bng 3 : Cc du hiu v ngng ng c dinh dng vi lng thc vt Nguyn Du hiu ng c t Mu vng v hoi t B Cu Fe nh v mp l Mu vng v hoi t l gi, r ngn Mu ng thau la v mt mu tm nhng cy khc > 200 > 20 > 500 Ngng c hi (mg/kg)

Mn

m mu nu trn gn l, ho i t t nh > 500 v mp l, l b xon mu vng - vng da cam (i khi tm),dng v t ngn. > 1000

Mo

Zn

Du hiu ging khi thiu Fe v Mn.

> 400

Trong t thng xy ra ng c Fe, Mn, B.

20

Triu chng ng c Fe -Cc triu chng ng c st thng xut hin 1 -2 tun l sau khi cy mi trng, trn cc l pha di. Biu hin bng nhng m nh mu nu bt u t nh l v lan rng ra bn l, sau cc l chuyn sang mu nu da cam ( mu ng thau) v ch t. Cy sinh trng ci cc, gim mnh kh nng nhnh. H r tha tht v b h hi vi mu nu en n en trn b mt r, nhiu r b cht; nhng r kho thng mu - da cam. -Cy la c kh nng chng chu c Fe Triu chng ng c Mn -Cy b ng c Mn ban u c cc vt m nu vng gia cc gn l, sau pht tri n ra cc gn, b v bn l tng di . Thc vt ci cc, gim kh nng m chi, nhnh. La c sc chng chu mnh hn vi ng c Mn. -Ng c Mn c th do: pH thp, ym kh ; dinh dng ngho hoc khng cn i ; cht thi th hoc cng nghip. Triu chng ng c B

-c im Ng c bo th hin ban u bng bnh vng l nh v mp cc l gi, ri xut hin nhng im hnh elip mu nu en nhng ch mt mu xanh, sau tr thnh mu nu. -Ng c Bo c th do: s dng nc ngm giu B; m giu B; s dng nhiu B hay nhiu phn ph bin nht nhng vng kh hn v bn kh hn.

21

Bng 4: Mc ti hn ng c ca mt s nguyn t dinh dng vi lng Nguyn t Fe Mn Chn Mc chi B nhnh Chn < 0,06 100 35 100 Giai on nh hng nhnh nhnh Mc ti hn ng c (mg/kg) >300 500 > 800 2500

(Ngun : Achim Dobermann & Thomas Fairhurst, 2000) 3.7 Ng c cc cht khong khc Ng c nhm Al3+ -Triu chng quan trng nht ca ng c Al3+ l vng a mu da cam gi a cc gn l (c th b hoi t), cc nh l v mp l b cht ho, h r km pht tri n. Thc vt b hn ch sinh trng ca mm, nhnh Thng thy ng c nhm trn cc t dc, t phn, t ngp nc c pH<4. Ng c mn -Triu chng ng c mn c trng l: hin tng u l cy b bc trng v cy sinh trng khng bnh thng, gim mc chi, nhnh, chiu cao (ci cc) Trn mt s l pha trn xut hin nhng m a vng, sau lan rng ra ton b cc l. Ng c kim loi nng -Ng c kim loi nng trong thc t cn gp nhiu nguyn t KLN khng phi l cht dinh dng (As, Hg, Pb, Cd, Co, Sn, Cr...) c trong c th sinh vt d rt t (vt) cng c th gy c hi. chng c kh nng gy c cao -Kh nng gy c ph thuc vo : hm lng ca chng, cch xm nh p, dng tn ti v thi gian c th gy c hi. Cn phn bit c mi trng v c hi sinh thi, c cp tnh; mn tnh

22

-C th chia KLN theo tnh c hi thnh 3 nhm: c tnh cao-Hg; c tnh TB -Cd; c tnh thp (Cu, Zn, Ni) Kh nng c hi ca cc KLN khng ging nhau cc loi sinh vt khc nhau. - nh gi tc ng c hi ca KLN ti cc sinh v t t c th da vo gi tr C10 da trn c s gim 10% kh nng h hp ca cc qun th sinh vt t). -Cc kim loi nng c th gy c hi v nh hng trc tip n c s lng c th v tnh a dng v thnh phn loi ca cc sinh vt t, Ngoi ra cn lm gi m sinh khi ca cc sinh vt t -KLN cn c kh nng nh hng gin tip n qu trnh khong ha N hu c v c nh m trong t , nh hng xu ti ph nhiu thc t ca t. -nh hng ca KLN ti MT thng d nhn bit trc ht i vi cc thc vt bc cao : gy bnh m l, gim hot ng ca dip lc, gim cc sn phm quang hp. -Vic xy dng ngng c hi ca cc kim lo i nng i vi MT ph thuc vo mc ch s dng t.(B 91) 3.8 Thc vt ch th cho cc loi t c cha nhiu cht c hi a. Thc vt ch th cho t dc thoi ho, chua -c im t pH<4,5 , nhiu Fe3+, Al3+ Thc vt ph bin nht l C tranh v cc loi cy c trng ( B5.5) chng chu tt vi Fe3+, Al3+) Bng 5: Thc vt ch th cho t dc thoi ho, chua C tranh-Imperata cylindrica Lau (Saccharum arundinaceum) Gut (Dicranopteris linearis) Ch vng (Jasminum subtrinerve) Sim (Rhodomyrtus tomentosa) Mua (Melastoma candidum) C lo (Eupatorium odoratum) u mo di (Mucuna breereata DC) Trinh n c gai (Mimosa diploticha) Cy trinh n (Mimosa pudica L.)

23

b. Thc vt ch th t mn -c im t c TSMT cao (ng c mn) (mn t 0,1-0,2%; mn TB: 0,2-0.3%; mn nhiu:0,3-0,4%) Bng 6 Thc vt ch th cho t mn t mn nhiu (cy ngp mn) H mm (Avicenniaceae) ng hay c bp (Rhizophora mucronata) ng hay c vi (Rhizophora stylosa) D qunh (Ceriops decandra) Vt tr (Bruguiera cylindrica) t mn trung bnh Vt tch (Bruguiera parvillosa) Vt d (Bruguiera gymnorrhiza) S (Aegiceras comiculatum) t mn t Trang (Kandelia candel) r (Acanthus ebracteatus) Quo nc (Dolichandrone spathacea) Cc kn (Derris trifoliata) Sy (Neyraudia arundinaceae) Lc hn (Scirpus grossus) Lc vi dp (Cyperus platystylis) C nn (Halophila beccarii) C xoan n (H. decipiens) C xoan (H. ovalis) C xoan nh (H. minor) C vch (Thalassia hemprichii) C l da (Enhalus acoroides) H trn (Halodule pinifolia) H ba rng (H. uninervis) Nn bin (Syringodium isoetifolium) Kiu trn (Cymodocea rotundata) Kiu rng ca (C. serrulata) C t tre (Thalassodendron ciliatum) C ln Nht (Zostera japonica) C kim (Ruppia maritima)

24

c. Thc vt ch th t phn c im t phn: Bng 7 Tnh cht ha hc ca t phn cc dng thc b ch th u th Thc vt ch th (mc u th) C m m (Isachaemum rugosum) t phn t t phn trung bnh Loi t su l y m u (cm) 07 5 18 05 10 20 0 20 t phn mnh 25 35 40 60 t phn mnh, gay gt 0 80 pH (t kh) H2O 4,1 4,5 4,3 5,3 3,4 3,5 3,5 4,1 3,4 3,3 2,8 3,6 KCl (%) 4,0 4,4 4,0 4,6 3,3 3,4 3,5 4,0 3,2 3,1 2,0 3,4 0,171 0,820 0,290 0,422 1,560 0,062 0,60 0,14 SO42(ha tan)

C nng bp (Eleocharis dulcis) C nng kim (Eleocharis ochrostachys)

(Ngun: Vin Nng ha Th nhng 1990; Trng i hc Cn Th (1993); Vin Khoa hc Lm nghip, 2001)

25

Bng 8: Thc vt ch th cho t phn

t phn tim tng Ch l (Phoenix paludosa) Rng di (Acrostichum aureum) Lc bin (Cyperus malaccensis). Bn bn (Typha augustifolia) H sim (Myrtaceae) t phn nhiu Nng bp (Eleocharis dulcis) . Nng kim, nng ch (Eleocharis ochrostachys), C bng (Lepironia articulata) C ng (Scleria poaeformis) Cy sy (phragmites karka) t phn t v phn trung bnh Nng ngt (Eleocharisequisetina): C ng (Panicum repens) C lc l ngn (Cyperus malaccensis) C lc ( Udu cyperus) t phn nc l Da nc (Nypa fruticans) t phn nc ngt Trm (Melaleuca leucandendra) Sy (Phragmites vallatoria) C nng (Eleocharis) C ng (Panicum repens) C mm mc (Isachaemum rugosum) Qun x la ma (Oryza rufipogon)

26

Bng 8 Thc vt ch th cho t phn t phn tim tng Ch l (Phoenix paludosa) Rng di (Acrostichum aureum) Lc bin (Cyperus malaccensis). Bn bn (Typha augustifolia) H sim (Myrtaceae) t phn nhiu Nng bp (Eleocharis dulcis) . Nng kim, nng ch (Eleocharis ochrostachys), C bng (Lepironia articulata) C ng (Scleria poaeformis) Cy sy (phragmites karka) t phn t v phn trung bnh Nng ngt (Eleocharisequisetina): C ng (Panicum repens) C lc l ngn (Cyperus malaccensis) C lc ( Udu cyperus) t phn nc l Da nc (Nypa fruticans) t phn nc ngt Trm (Melaleuca leucandendra) Sy (Phragmites vallatoria) C nng (Eleocharis) C ng (Panicum repens) C mm mc (Isachaemum rugosum) Qun x la ma (Oryza rufipogon)

3.9 S dng thc vt ch th x l nhim mi trng a. Khi nim x l nhim mi trng t bng thc vt l mt qu trnh, trong dng thc vt tha loi, di chuyn, tinh lc v tr kh cc cht nhim mi trng. y l mt h thng m nhng thc vt tch t c a vo mi trng loi b khi ni chng sng cc cht gy nhim. Nhng thc vt ny sau c thu hoch v x l nh

27

nhng cht thi nguy hi. Thng s dng thc vt lm sch cc kim lo i nng, thuc tr su, cc dung mi h u c, daaug m, thuc sng, nhng hydratcacbon c nhn thm, cc vng t, nc b nhim, cc khai trng v ni c hot phng x. S dng thc vt x l nhim mi trng ang pht trin mnh m do c hiu qu cao, gi thnh h , m bo m quan ng thi c th s dng lu di ti cc bi cht thi nguy hi, ni nhng phng php x l khc khng thc hin c. Hin nay c rt nhiu nghin cu v ng dng cng ngh ny mang tnh ch t thng mi. b. C s khoa hc C nhiu gi thuyt a ra gii thch c ch ca cng ngh ny: -s hnh thnh phc hp: loi b cc kim loi c bng hnh thnh mt phc hp- Hu c- Kim loi sau cchuyn n cc b phn ca t bo c cc hot ng trao i cht thp. Ri tch ly dng cc hp cht bn vng. - S lng ng: thc vt tch kim loi ra khi t, tch ly trong cc c quan ca cy, sau c loi b qua l kh, ho c b t chy. - hp thu th ng: S tch ly kim loi l mt sn phm ph ca c ch thch nghi i vi iu kin bt li ca t . -S tch ly kim loi l c ch chng li su bnh hi: Do tc dng ca cc kim loi chng li cc loi vi khu n, nm k sinh v cc loi sinh v t n l c nghin cu. - S chuyn ha enzym trong thc vt - Qu trnh tinh l c cc cht: thc vt tch ly v tp trung cc cht khong t t qua r vo l v thn sau ly i khi mi trng qua thu hoch. - Qu trnh c nh cc cht. - Qu trnh thot hi nc ca thc vt. - Cc qu trnh chuyn ha vng quyn r. c. u im Rt lnh mnh, an ton v thn thi n vi mi trng

28

- S dng trc tip thc vt xanh cn sng lm gim ri ro i vi MT b nhim. Do s dng thc vt c nh, chuyn ha ch t gy N trong MTN b i s hp th hoc kt ta ca h r cy ngn chn chng gy nhi m v khuch tn vo cc chui thc n. - C th chuyn ha nhi u cht c thnh khng c tch ly trong c th chng nn sau khi thu hoch c th dng cc th vt ny lm ch t n, thc n gia sc hoc lm nguyn liu sn xut giy. - Trong trng hp phi lu gi, bo qun nh nhng cht thi nguy h i th khi lng nh hn nhiu so vi phng php x l truyn thng Rt r tin v kinh t - Vic gieo trng, chm sc v thu hoch thc vt x l NMT t tn km nhn l c v kinh ph. - Ngoi vic dng x l nhim, cn c th dng cy trit tch cc kim loi qu him nh Ni, Ti, Au, C th s dng thi loi nhiu cht nhim, thm ch c cc cht phng x . Thng p dng x l t, trm tch, bn th i v nc b nhim, c bit i vi cc kim loi nng. d. Hn ch - Khng th x l tc thi v ph bin mi ni. - Hu ht cc loi th c vt c kh nng tch l y kim loi nng cao l nh ng loi pht trin chm v c sinh kh i nh, trong khi cc th c vt cho sinh khi ln thng rt mn cm vi mi trng c nng kim loi cao. - Vn to kh nng tim n cho xm nh p cht nhim vo chui dinh dng, - Cn thi gian di x l cht nhim n mc c hi thp, - Ngi lao ng lun ph i ng u vi cc cht nguy hi trong trng v duy tr thm thc vt ti cc khu v c x l. - Thc vt c th kch thch s phn hy cc ch t hu c trong vng quyn r

29

III.

Kt lun S pht trin ca nn kinh t gn lin vi cc vn mi trng. Kinh t cng pht tri n th qu trnh gy nhi m mi trng cng ngy cng tng v phc tp theo tng giai on pht trin ca nn kinh t. X l mi trng l mt qu trnh phc tp( cng ngh, k thut, c ch, chuyn ha, chi ph cao). Nhng kh nng lm sch mi trng nhim bng thc vt vi hiu qu cao nhng n gin v l mt cng ngh mi. Cc c im l, ha, sinh c a sinh vt u lin quan ti mi trng, thng qua sinh vt nh gi hin trng mi trng, thay i tnh trng ca mi trng v hoch nh cc chin lc bo v mi trng. Vic gim st ch th cc cht nhim mi trng t gip ta nh gi cht lng mi trng ng mc. Vic dng sinh vt ch th trong nh gi mi trng ni chung v mi trng t ni ring gip gi m chi ph thc hin m em li kt qu cao v chnh xc ng thi cng bo v mi trng sng ca con ngi v sinh vt.