AYNI ALIMA ARTLARINDA FARKLI SOUTMA SSTEMNN KARILATIRMALI PERFORMANS ANALZ

Bayram KILI Arzu ENCAN AHN Osman PEK

ZET Bu almada, ayn alma artlarnda alan tek kademeli soutma sistemi, tek kademeli s deitiricili soutma sistemi ve iki kademeli ekonomizerli soutma sisteminin performans analizi yaplmtr. Her sistemde de soutucu akkan olarak R134a kullanlmtr. Her soutma sisteminin termodinamik analizleri yaplmtr. Yaplan analiz sonucunda, ayn alma artlarnda en yksek soutma etkinlik katsays (COP) deerine, iki kademeli ekonomizerli soutma sisteminde ulalmtr. Anahtar Kelimeler: COP, Tek kademe, ki kademe, Ekonomizer, Is deitirici, Soutma

ABSTRACT In this study, performance analysis of single-stage refrigeration system, single-stage refrigeration system with internal heat exchanger and two-stage refrigeration system with economizer was carried out. R134a as a refrigerant for three systems was used. Thermodynamic analyses of three systems were carried out. As a result, the highest coefficient of performance value was obtained in two-stage refrigeration system with economizer. Keywords: COP, Single stage, Two stage, Economizer, Heat exchanger, Cooling

1. GR Termodinamiin nemli uygulama alanlarndan biri soutmadr. Soutma dk scaklktaki bir ortamdan yksek scaklktaki bir ortama s geiidir. Soutma, soutma makineleri veya s pompalar tarafndan gerekletirilir. Bu makinelerin dayandklar evrimlere de soutma evrimleri ad verilir. En yaygn olarak kullanlan soutma evrimi, buhar sktrmal soutma evrimidir. Bu evrimde, arac akkan dnml olarak buharlar, youur ve buhar fazndayken sktrlr [1]. ekil 1de buhar sktrmal soutma evrimi ve evrimin P-h diyagram grlmektedir.

ekil 1. Buhar sktrmal soutma evrimi ve evriminin P-h diyagram [4] Buhar sktrmal soutma sistemlerinde, soutucu akkann kondenser knda ar soutulmas, evaporatre dk sl kalitede girmesine ve bylece akkann daha fazla s ekmesine neden olur. Bunun sonucu performans katsays deeri artar. Ayrca, soutucu akkann kondenserden ktktan sonra buhar kabarcklar halinde genleme valfine girmesi, genleme valfinin kapasitesini drr ve evaporatre giren soutucu akkan miktar azalr. Ar soutma ilemi bu sakncay ortadan kaldrr. Evaporatr knda yaplan ar kzdrma ilemi ise soutulmak istenen ortamdan daha fazla s ekilmesini ve bylece sistem performansnn artmasn salar. Bunun yannda ar kzdrma ilemiyle kompresre sv soutucu akkan girmesi de nlenmi olur [2]. ekil 2de ar kzdrma ve ar soutmann bir s deitiricisi ile yapld tek kademeli s deitiricili buhar sktrmal soutma evrimi ve evrimin P-h diyagram grlmektedir.

ekil 2. Tek kademeli s deitiricili buhar sktrmal soutma evrimi ve evrimin P-h diyagram [4] Baz endstri uygulamalarnda dk scaklklarda soutma gerekir ve uygulamann scaklk aral, basit buhar sktrmal soutma evriminin etkin alabilmesi iin ok byk olabilir. Byk bir scaklk aralnn ayn zamanda daha ok basn kayplarna yol aacak ve pistonlu kompresrn daha dk bir verimle almasna neden olacaktr. Bu gibi durumlarda bavurulan yntemlerden biri soutmay iki kademede gerekletirmektir. Bu evrimlere kademeli soutma evrimleri ad verilir [3]. ekil 3de iki kademeli ekonomizerli buhar sktrmal soutma evrimi ve evrimin P-h diyagram grlmektedir.

ekil 3. ki kademeli ekonomizerli buhar sktrmal soutma evrimi ve evrimin P-h diyagram [4]

2. TERMODNAMK ANALZ ekil 1de gsterilen buhar sktrmal soutma evrimi, ekil 2de gsterilen tek kademeli s deitiricili buhar sktrmal soutma evrimi ve ekil 3de gsterilen iki kademeli ekonomizerli buhar sktrmal soutma evriminin birinci yasa analizleri yaplmtr. Termodinamiin birinci kanununa gre yukardaki sistemlerin soutma etkisi srasyla aadaki gibi belirlenebilir;

(h1 h5 ) QE m (h7 h6 ) QE m o (h1 h10 ) QE m

Kondenserdeki s transfer miktar srasyla aadaki gibi ifade edilir;

(1) (2) (3)

( h2 h4 ) QC m ( h2 h4 ) QC m (h4 h6 ) QC m

(4) (5) (6)

ekil 1 ve ekil 2deki soutma evrimlerine ait kompresrlerin alma yklerini tek bir denklemle ifade edebiliriz;

(h2 h1 ) WNet m

(7)

ekil 3de grlen iki kademeli ekonomizerli buhar sktrmal soutma evriminde alak basn kompresrnn (LPC) alma yk;

o (h2 h1 ) WLPC m

(8)

Benzer ekilde ekil 3de grlen iki kademeli ekonomizerli buhar sktrmal soutma evriminde yksek basn kompresrnn (HPC) alma yk;

 (h4 h3 ) WHPC m

(9)

Soutma evriminin performans katsays (COP), net soutma etkisinin kompresr alma ykne oran olarak tanmlanr. Yukardaki evrimler iin bu ifade srasyla aadaki gibi ifade edilir[6, 7];

COP

QE W Net QE W Net

(10)

COP

(11)

COP

QE WLPC WHPC

(12)

3. SONULAR VE TARTIMA farkl soutma sistemi iin kondenser scakl 20 oC de sabit tutulup, evaporatr scakl deiime bal olarak bulunan soutma etkinlik katsays deerleri karlatrmal olarak ekil 4de verilmitir. Bu alma artlar iin en yksek COP deerlerinin iki kademeli ekonomizerli soutma sistemine ait olduu grlmtr.

Tek kademeli soutma sistemi Tek kademeli s deitiricili soutma sistemi ki kademeli ekonomizerli soutma sistemi 7,75

Ty=20 C

6,75

COP

5,75

4,75

3,75

2,75 -5 -10 -15 -20 -25 -30

Buharlatrc scakl (C)

ekil 4. Evaporatr scakl deiimine bal soutma etkinlik katsays deerleri farkl soutma sistemi iin kondenser scakl 25 C de sabit tutulup, evaporatr scakl deiime bal olarak bulunan soutma etkinlik katsays deerleri karlatrmal olarak ekil 5de verilmitir. Bu alma artlar iin en yksek COP deerlerinin iki kademeli ekonomizerli soutma sistemine, en dk COP deerlerinin ise tek kademeli soutma sistemine ait olduu grlmtr.
o

Tek kademeli soutma sistemi Tek kademeli s deitiricili soutma sistemi ki kademeli ekonomizerli soutma sistemi

6,5

Ty=25 C

5,5

COP

4,5

3,5

2,5 -5 -10 -15 -20 -25 -30

Buharlatrc scakl (C)

ekil 5. Evaporatr scakl deiimine bal soutma etkinlik katsays deerleri farkl soutma sistemi iin kondenser scakl 30 oC de sabit tutulup, evaporatr scakl deiime bal olarak bulunan soutma etkinlik katsays deerleri karlatrmal olarak ekil 6da verilmitir. Bu alma artlar iin de en yksek COP deerlerinin iki kademeli ekonomizerli soutma sistemine ait olduu grlmtr.
Tek kademeli soutma sistemi Tek kademeli s deitiricili soutma sistemi ki kademeli ekonomizerli soutma sistemi 5,75

Ty=30 C
5,25 4,75 4,25 3,75 3,25 2,75 2,25 -5 -10 -15 -20 -25 -30

COP

Buharlatrc scakl (C)

ekil 6. Evaporatr scakl deiimine bal soutma etkinlik katsays deerleri farkl soutma sistemi iin kondenser scakl 35 C de sabit tutulup, evaporatr scakl deiime bal olarak bulunan soutma etkinlik katsays deerleri karlatrmal olarak ekil 7de verilmitir. Benzer ekilde bu alma artlar iin, en yksek COP deerlerinin iki kademeli ekonomizerli soutma sistemine, en dk COP deerlerinin ise tek kademeli soutma sistemine ait olduu grlmtr.
o

Tek kademeli soutma sistemi Tek kademeli s deitiricili soutma sistemi ki kademeli ekonomizerli soutma sistemi

4,5

Ty=35 C

COP

3,5

2,5

2 -5 -10 -15 -20 -25 -30

Buharlatrc scakl (C)

ekil 7. Evaporatr scakl deiimine bal soutma etkinlik katsays deerleri farkl soutma sistemi iin kondenser scakl 40 oC de sabit tutulup, evaporatr scakl deiime bal olarak bulunan soutma etkinlik katsays deerleri karlatrmal olarak ekil 8de verilmitir. Bu alma artlar iin en yksek COP deerlerinin iki kademeli ekonomizerli soutma sistemine, en dk COP deerlerinin ise tek kademeli soutma sistemine ait olduu grlmtr.
Tek kademeli soutma sistemi Tek kademeli s deitiricili soutma sistemi ki kademeli ekonomizerli soutma sistemi

Ty=40 C

3,5

COP

2,5

1,5 -5 -10 -15 -20 -25 -30

Buharlatrc scakl (C)

ekil 8. Evaporatr scakl deiimine bal soutma etkinlik katsays deerleri

SONU Enerji, toplumlarn kalknmasnn balca unsurlarndan birisi olmutur. Gnmzde gvenilir, ucuz ve temiz enerji temini btn lkelerin enerji politikalarnn vazgeilmez esaslar arasnda yer almaktadr.

nmzdeki yllarda da, dnya enerji talebini arttran sebeplerin yan sra, enerji temininde glk karacak evresel etkenlerde enerji konusunda nemli bir etken olacaktr. Dolaysyla soutma sistemlerinin seiminde de enerjiyi en etkin ekilde kullanmak temel ama olmaldr. Bunun iin optimum soutma sistem parametrelerinin belirlenmesi zorunluluk haline gelmitir. Bu almada, ayn alma artlarnda alan tek kademeli soutma sistemi, tek kademeli s deitiricili soutma sistemi ve iki kademeli ekonomizerli soutma sisteminden oluan farkl soutma sisteminin performans analizi yaplmtr. Her sistemde de soutucu akkan olarak R134a kullanlmtr. Her soutma sisteminde analizler kondenser scakl 20 ile 40 oC, evaporatr o scakl -5 ile -30 C iin beer derece farkla yaplmtr. Yaplan analiz sonucunda, farkl soutma o o sisteminde en yksek soutma etkinlik katsays (COP) deerine, 20 C kondenser scakl ve -5 C evaporatr scakl olan alma artlarnda 7,84 olarak iki kademeli ekonomizerli soutma sisteminde ulalmtr.

KAYNAKLAR [1] Cengel, A.Y., Boles, A.M, Thermodynamics: An Engineering Approach, McGraw-Hill, 987s. New York, 1994. [2] Sincar, S., R134a Soutucu akkan ile alan ticari soutucu tasarm, imalat ve performans deneyleri, Nide niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Yksek Lisans Tezi, 74s, Nide, 1999. [3] Yamankaradeniz, R., Horuz, ., Cokun, S., Soutma Teknii ve Uygulamalar, VPA A.., 608s. Bursa, 2002. [4] http://www.solvaychemicals.com

ZGEM Bayram KILI 1978 ylnda stanbulda dodu. 2006 ylnda Sleyman Demirel niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi, Tesisat retmenlii blmnden mezun oldu. 2008 ylnda Sleyman Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Eitimi Ana Bilim Dalnda yksek lisansn tamamlad. Halen Mehmet Akif Ersoy niversitesi Bucak Emin Glmez Teknik Bilimler Meslek Yksekokulunda retim grevlisi olarak almaktadr. Arzu ENCAN AHN 1975 ylnda Manisada dodu. 1996 ylnda Sleyman Demirel niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi, Makine Mhendislii blmnden mezun oldu. 1999 ylnda Sleyman Demirel niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Ana Bilim Dalnda yksek lisansn, 2004 ylnda doktorasn tamamlad. Halen Sleyman Demirel niversitesi, Teknik Eitim Fakltesi Makine Eitimi Blmnde Do. Dr. olarak grev yapmaktadr. Osman PEK 1963 ylnda elde dodu. 1986 ylnda Akdeniz niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi, Makine Mhendislii blmnden mezun oldu. 1988 ylnda Akdeniz niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Ana Bilim Dalnda yksek lisansn, 1992 ylnda Erciyes niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Mhendislii Ana Bilim Dalnda doktorasn tamamlad. Halen Sleyman Demirel niversitesi, Teknoloji Fakltesinde Dekan olarak grev yapmaktadr.