CHNG II Trang 51

chng ii: xc nh ng sut trong NN t

1. Khi nim
Xc nh ng sut trong t khi c ti trng ngoi tc dng, cng nh di
tc dng ca trng lng bn thn ca t l mt vn c tc dng thc t ln. V
khng c nhng hiu bit v tnh ton c th v s phn b ng sut trong t thuc
phm vi nghin cu, th khng th gii quyt c nhng vn m ngoi thc t
quan tm nh: Nghin cu tnh n nh, cng chu ti v tnh hnh bin dng
ca t nn di mng cc cng trnh xy dng, v.v...
Tu nguyn nhn gy ra ng sut trong t m c th phn bit cc loi ng
sut sau:
+ ng sut trong t do trng lng bn thn ca t gy ra gi l ng sut
bn thn.
+Ti trng ca cng trnh tc dng ln nn t thng thng qua mng m
truyn ln nn t. Do , ng sut mt tip xc gia y mng v nn t gi l
ng sut tip xc.
+ ng sut trong nn t do ng sut y mng gy ra gi l ng sut ph
thm.
Vn nghin cu s phn b ng sut trong t, c cc nh khoa hc
trn th gii quan tm gii quyt t lu, trn c lnh vc l thuyt v thc nghim.
Cho n nay, trong c hc t khi gii quyt cc vn phn b ng sut trong t
ngi ta vn p dng cc cng thc ca l thuyt n hi. Nh chng ta bit, t
khng phi l mt vt liu n hi, m l vt liu n hi c tnh rng cao. Cho nn,
khi s dng l thuyt n hi tnh ng sut trong nn t cn c nhn nhn mt
cch thn trng, lun ch n nhng hn ch l thuyt (khng k n y
nhng iu kin thc t) v lun xt n kh nng sai khc ca nhng tr s tnh
ton theo l thuyt n hi so vi thc t.
Nh bit, t l mt vt th nhiu pha to thnh, ng sut trong t bao
gi cng bao gm ng sut tip nhn bi cc ht rn (gi l ng sut hu hiu
h
) v
ng sut truyn dn bi nc (gi l ng sut trung tnh - hay l p lc nc l rng
U). Trong phn tnh ton ng sut trong chng ny, s ch cp n ng sut tng
cng ni chung m khng phn bit
h
v U.
Do t l mt vt liu ri, gia cc ht t c l rng. Cho nn khi ni ng
sut ca t ti mt im, l ni ng sut trung bnh gi nh ti im trn mt
n v tit din ca c ht t v l rng, ch thc ra khng phi l ng sut tc
dng ln ht t. Ngoi ra cng cn phi lu rng, tr s ng sut s xt trong
chng ny tng ng vi khi bin dng ca t hon ton n nh di tc dng
ca ti trng.


CHNG II Trang 52
2 phn b ng sut do ti trng ngoi gy ra
2.1 Bi ton c bn - Tc dng ca lc tp trung
Trong thc t, t khi c th gp trng hp lc tp trung tc dng trn nn
t. V ti trng tc dng bao gi cng thng qua y mng m truyn n t nn
trn mt din tch nht nh. D vy, bi ton ny vn c mt ngha rt c bn v
mt l thuyt v cng l c s gii quyt cc bi ton ng sut khi ti trng phn
b trn nhng din tch v hnh dng nht nh. Khi nghin cu trng thi ng sut
ca t di tc dng ca lc tp trung c th phn bit thnh ba trng hp: Lc
tp trung tc dng thng ng trn mt t, lc tp trung tc dng nm ngang trn
mt t v lc tp trung t trong t, c ba trng hp trn khi xc nh ng sut v
chuyn v trong t, u xem nn t l mt bn khng gian bin dng tuyn tnh.
2.1.1 Lc tp trung tc dng thng ng trn mt t
P
M(x,y,z)
O
z
r
z
R
x

Xt mt im M bt k trong nn
t c xc nh trong to cc l R v
hoc to Decac M(x,y,z), khi trn mt
phng na khng gian bin dng tuyn tnh
c tc dng mt lc tp trung. Bi ton c
bn ny c nh khoa hc Php J.
Boussinesq gii quyt v rt ra cc biu thc
tnh ton ng sut v chuyn v ti im
M(x,y,z) t nm1885 nh sau: Hnh II.1
S tc dng ca lc tp trung
ng sut php tuyn:

Z
=
5
3
R
z
.
2
P 3

(II-1a)

y
=
( )
( )
( )

+
+

+

+

3 3 2
2
5
2
R
z
R . z R
y . z R 2
z R R
1
3
2 1
R
z . y
2
P 3
(II-1b)

x
=
( )
( )
( )

+
+

+

+

3 3 2
2
5
2
R
z
R . z R
x z R 2
z R R
1
3
2 1
R
z . x
2
P 3
(II-1c)
ng sut tip tuyn

zy
=
yz
=
5
2
R
z . y
.
2
P 3

(II-2)

xz
=
zx
=
5
2
R
z . x
.
2
P 3

xy
=
yx
=
( )
( )

+
+

3 2 5
R . z R
xy z R 2
.
3
2 1
R
xyz
2
P 3

CHNG II Trang 53
Tng ng sut chnh:
=
x
+
y
+
z
= ( )
3
R
z
1
P
+

(II - 3)
Cc chuyn v theo chiu ca cc trc:
W(Oz) =
( )
( )

+
R
1
. 1 2
R
z
E . . 2
1 P
3
2
0
(II - 4a)
U(Ox) =
( )
( )
( )

+
z R R
x
. 2 1
R
z . x
E . . 2
1 P
3
0
(II - 4b)
V(Oy) =
( )
( )
( )

+
z R R
y
. 2 1
R
z . y
E . . 2
1 P
3
0
(II - 4c)
Trong : , E
0
- l h s n hng, mun tng bin dng ca t.
R =
2 2 2
z y x + + , x,y,z - l to ca im cn tnh .
V tr ca im M trn hnh (II-1) c th xc nh qua to z v r ca n,
nn R =
2 2
r z + , thay vo biu thc (II-1a) ta c:

2
5
2
2
Z
z
r
1
1
.
Z . 2
P 3

= (II - 5)
Trong : r l khong cch tnh t trc Oz n im ang xt
T biu thc (II-5) ta c th vit:

z
=
2
z
P
. K (II - 6)
Trong tr s K l hm s ph thuc vo t r/z v s tra bng (II -1).
T biu thc (II - 6) c th nhn xt
rng, i vi nhng im gn im t lc
tp trung, ng sut nn
z
s t ti tr s ln
v t trng thi bin dng do v cng
chnh l nhc im ca phng php tnh
ton ny. Do i vi nhng im ny,
ngi ta coi vic tc dng ca ngoi lc c
thay th bng nhng lc b mt, v mt tnh
hc tng ng vi lc P.
M(x,y,z)
x
P1 P2 P3
r1
r2
r3
z
Hnh II-2: Trng hp c
nhiu lch tp trung tc dng
Nu trn mt t c nhiu lc tp
trung P
1
, P
2
, P
3
, v v... tc dng nh hnh (II-
CHNG II Trang 54
2), th ng sut ti mt im bt k trong nn t s c tnh bng tng ng sut
ca tng lc gy ra ti im . Nu dng k hiu nh hnh (II - 2) th ta c biu
thc sau:

=
=
n
1 i
z
i i
2
Z
P . K .
1
(II - 7)
ng
ch trc t lc 1m. (Hnh II-3).
ta c: r/z = 100/200 = 0,5, tra theo bng (II-1) s c tr s ca
ng sut nn thng ng ti im A s l:

V d II-1:
Trn mt t tc dng mt lc tp trung thng ng P=60T. Xc nh
sut thng ng ti im A c su 2m v c
Gii: Cho bit z = 200cm, r = 100cm
Nn
K=0,2733.
41 , 0
200 200x
Bng cch tng t, xc nh ng sut nn
000 . 60
. 2733 , 0 = =
z
(kG/cm
2
)
c ng cong ng ng sut hay
cn gi l ng ng p nh trn hnh (II-3b).
z
ti nhng im khc c cng
su z=200cm th s c kt qu c trnh by nh trn hnh (II-3a) theo dng
biu ng sut nn thng ng. Da vo biu
z
hnh (II-3a) ta c nhn xt
rng, cng xa trc Oz th tr s ng sut
z
cng gim dn. Nu nh tnh v v biu
phn b ng sut nn thng ng
z
cho nhiu im trong nn t v ni cc
im c cng tr s
z
vi nhau th s thu c c
x
P=60T
z
2
m
O A B
x
P=60T
0,1kG/cm
0,2
0,3
0,4
a) b)
2


2.1.2 Trng
Hnh II-3.a) ng sut nn trong t su 2m; b) Cc ng ng ng sut
hp lc tp trung tc dng nm ngang
trn m
si) gii quyt vi biu
thc tnh ng sut thng ng l:
Hnh II - 4
x
y
z
M(x,y,z)
Q
z
x
t t.
i vi trng hp lc tp trung nm ngang tc
dng trn mt t c mt ngha rt ln i vi cc
cng trnh thu li: Bi ton ny c cc nh khoa
hc Trung Quc (Huang Wen - H
CHNG II Trang 55

5
2
Z
R
xz
2
Q 3

=
(II - 8)
Trong : R
2
= x
2
+ y
2
+ z
2
2.1.3 Trng hp lc tp trung thng ng tc dng trong nn t hnh (II - 5)
Trong thc t khi tnh ton cng trnh, c khi
cn phi xc nh ng sut v chuyn v ca t nn
di tc dng ca lc tp trung t ngay trong nn
t (v d: Khi phn tch cc th nghim nn su, khi
nghin cu s lm vic ca cc, v v ...) . Bi ton
ny c R.Midlin gii. Vi cc k hiu nh
hnh (II - 5), biu thc tnh ng sut nn thng ng

z
v chuyn v thng ng W s tnh l:

( )
( )( ) ( )( ) ( )

=
5
1
3
3
2
3
1
Z
R
c z 3
R
c z 2 1
R
c z 2 1
[
1 . 8
P

x
z
y
(0,0,-c)
M(x,y,z)
c
c
R1 R2
r
(0,0,c)
P
z
Hnh II-5
( ) ( ) ( )
]
R
c z z . c 30
R
) c z 5 )( c z ( c 3 c z z 4 3 3
7
2
3
5
2
2
+

+ +
(II - 9)
W =
( )
( ) ( ) ( ) ( )
+

+

+


3
1
2
2
2
1
R
c z
R
4 3 1 8
R
4 3
[
1 G . 16
P


( ) ( )
]
R
c z z . c 6
R
cz 2 ) c z ( 4 3
5
2
3
2
2
+
+
+
+ (II - 10)
Trong : c - l chiu su t lc tp trung.
G =
( ) 1 2
E
0
l mun trt.
2 2
1
) c z ( r R + = ,
2 2
2
) c z ( r R + + =
E
o
, - M un bin dng v h s n hng ca t.
r - Khong cch t trc tc dng ca lc tp trung n im ang xt.
z- To im ang xt.
2.2 Phn b ng sut trong trng hp bi ton khng gian
2.2.1 Trng hp ti trng phn b u trn din tch hnh ch nht
Nh trnh by phn trn, trong thc t khng c lc tc dng ti mt
im, m ch c ti trng tc dng cc b. xc nh ng sut ti mt im bt k
trong nn t, di tc dng ca ti trng phn b u trn din tch hnh ch nht
nh hnh (II-6). C th gii quyt bi ton ny bng cch, ly mt din tch chu ti
CHNG II Trang 56
v cng nh dF = dd v xem ti trng tc
dng trn nh mt lc tp trung dp =
p.dd tc dng ti trng tm ca din chu
ti . p dng biu thc (II-1) ca
J.Boussinesq tnh ng sut thnh phn
Z

ti im M bt k, ri tch phn din tch F
s thu c biu thc tnh ng sut di tc
dng ca ton b ti trng hnh ch nht
nh sau:
Hay:
( ) ( ) [ ]

+

+
+ +

=
1
1
1
1
b
b
a
a
2 / 5
2 2 2
3
M
Z
z y x
d . d
2
pz 3

Trong : a
1
, b
1
- l na cnh chiu
di v na cnh ngn ca hnh ch nht.
(II-11)
Hnh II-6: Trng hp ti trng
phn b u trn din hnh ch nht
p (kG/cm )
z
M(x,y,z)
z
y
a
1
a
1
a
b
M(x,y,z)
O

y,
y,
x,

d
d
b1 b1
2
dp
Gii phng trnh tch phn (II-11) rt
phc tp, nn khng c p dng rng ri trong thc t. Di y ch gii thiu cc
biu thc V.G Carotkin xc nh ng sut nn thng ng trong cc trng hp
n gin l:
i vi cc im nm trn ng thng ng i qua tm din chu ti hnh
ch nht c cnh bng 2a
1
v 2b
1
(hnh II-6) s l:
( )
( )( )

+ + + +
+ +
+
+ +

=
2 2
1
2
1
2 2
1
2 2
1
2 2
1
2
1 1 1
2 2
1
2
1
1 1 0
Z
z a b . z a z b
z . 2 a b z . a . b
z a b z
a . b
arctg
p . 2
(II-12)
i vi cc im nm trn ng thng ng i qua gc din tch chu ti
hnh ch nht c cnh bng 2a
1
v 2b
1
:
( )
( )( )

+ +
+
+ + + +
+ +

=
2 2
1
2
1
1 1
2 2
1
2
1
2 2
1
2 2
1
2 2
1
2
1 1 1 g
Z
z a . 4 b . 4 z
b . a . 4
arctg
z a 4 b . 4 . z a 4 z b . 4
z 2 a 4 b 4 z . b . a . 4 p . 2
(II-13)
Vic tnh ton cc tr s ng sut s n gin hn nhiu, nu s dng cc
bng h s t l gia ng sut v cng ti trng tc dng, lp cho nhng im
su khc nhau i vi cc din chu ti khc nhau. Trong trng hp ny cc
biu thc (II-12) v (II-13) c dng tng ng nh sau:
i vi cc im nm trn trc i qua tm tm din chu ti:
(II-12') p K
z
.
0
0
=
i vi cc im nm trn trc i qua gc din chu ti:
CHNG II Trang 57
(II-13') p . K
g
g
z
=
Trong : K
0
v K
g
- cc h s ph thuc vo a/b v z/b tra theo bng
(II-2) v (II-3).
Phng php im gc:
Mun xc nh ng sut ca mt im bt k trong nn t, nh trn trnh
by, c th dng biu thc tch phn tng qut (II-11). Tuy vy, nu lm nh th th
vic tnh ton s rt phc tp. n gin ho vn tnh ton ngi ta thng
dng phng php da vo ng sut ca nhng im nm trn trc i qua gc din
tch chu ti hnh ch nht gi l phng php im gc, do D.E.Polsin ra u
tin (1933). Bn cht ca phng php ny l bin im ang xt thnh im gc
chung ca cc din chu ti hnh ch nht nh c phn chia ra:
C ba trng hp c bn:
1. im M ang xt nm trong phm vi din chu ti (hnh II-7.a): ng sut
ti im M c tnh bng tng ng sut gc do ti trng tc dng ln bn din chu
ti Mgah, Mhbl, Mlcf v Mfdg v ta c:
( ) p K K K K
IV
g
III
g
II
g
I
g
M
Z
. + + + = (II-14)
Trong : p - Cng ti trng phn b u ( kG/cm
2
).
-Cc h s gc xc nh theo bng (II-3), ph thuc vo hai
t s a/b v z/b, trong a v b l chiu di v chiu rng hnh ch nht ang xt
tng ng ni trn, z - su im ang xt.
IV
g
III
g
II
g
I
g
K , K , K , K
2. im M ang xt nm trn chu vi din chu ti (hnh II-7.b): ng sut ti
im M bng tng ng sut gc do ti trng tc dng trn hai din chu ti hnh ch
nht Mabe v Mecd v ta c:
( ) p . K K
II
g
I
g
M
Z
+ = (II-15)
3. im M ang xt nm ngoi din chu ti (hnh II7.c): Khi im M nm
ngoi din chu ti hnh ch nht abcd, th cn gi nh c nhng din tch chu ti
"o" nh trong hnh (II-7.c) v tnh tr s theo biu thc nh sau:
M
Z

( ) p . K K K K
IV
g
III
g
II
g
I
g
M
Z
+ = (II-16)
Trong :
- H s gc tra bng ng vi hnh ch nht Mhae
I
g
K
- H s gc tra bng ng vi hnh ch nht Mebf
II
g
K
- H s gc tra bng ng vi hnh ch nht Mgcf
III
g
K
CHNG II Trang 58
- H s gc tra bng ng vi hnh ch nht Mgdh
IV
g
K
b l c
f
d
g
a
h
M
II
I IV
III
II I
a
h
d
M
f
b e c
e
II III
d
I
a
IV
h
M
c b f
g
a) b) c)
Hnh II-7: S phn chia din chu ti hnh ch nht khi xc nh ng sut theo
phng php im gc.
V d II-2: C ti trng p = 4 kG/cm
2
phn b u trn mt din tch hnh ch nht
c kch thc: (20 10)m
2
. Xc nh ng sut ph thm
z
ti nhng im nm
di tm cc chiu su 5 m, 10 m v 15 m.
Gii: Tnh tr s a/b v z/b ri tra bng (II-2) tm tr s K
0
:
2
10
20
b
a
= = , Khi z=5m;
th :
2
Z 0
cm / kG 94 , 2 4 734 , 0 ; 734 , 0 K ; 5 , 0
10
5
b
z
= = = = = .
z = 10m; th :
2
Z 0
cm / kG 88 , 1 4 470 , 0 ; 470 , 0 K ; 0 , 1
10
10
b
z
= = = = =
z = 15m; th :
2
Z 0
cm / kG 15 , 1 4 288 , 0 ; 288 , 0 K ; 5 , 1
10
15
b
z
= = = = =
V d II-3: Ti trng nh v d (II-2) xc nh ng sut ph thm ti cc im L, M
su 5 m v c v tr trn mt bng nh trn hnh (II-8).
Gii: Dng phng php im gc ta c:
Ti im L:
( ) ( )
[ ]p . K K
LIDC
g
LIAB
g
L
Z
+ =
D
I
A
C
G
M
B H
20m 10m
1
0
m
L
5
m
5
m
do i xng nn K
g(LIAB)
= K
g(LIDC)
Xt hnh ch nht LIAB ta c:
1
5
5
; 4
5
20
= = = =
b
z
b
a
, Tra bng (II-3) ta
c: K
g(LIAB)
= 0,204
Hnh II-8
Vy
L
Z
=2x0.204x4=1,63kG/cm
2
Ti im M:
( ) ( ) ( ) ( )
[ ]p . K K K K
MLCG
g
MLBH
g
MIDG
g
MIAH
g
M
Z
+ =
hay
( ) ( )
[ ]p . K K 2
MLBH
g
MIAH
g
M
Z
=
CHNG II Trang 59
i vi hnh ch nht MIAH:
; 1
5
5
b
z
; 6
5
30
b
a
= = = = K
g(MIAH)
=0,205
i vi hnh ch nht MLBH:
; 1
5
5
b
z
; 2
5
10
b
a
= = = = K
g(MLBH)
=0,200
Vy [ ]
2 M
Z
cm / kG 04 , 0 4 . 200 , 0 205 , 0 2 = =
Qua hai v d trn c th nhn xt rng: Cng i xung su hoc cng ra xa
khi tm din tch tc dng ca ti trng th tr s ng sut ph thm
Z
cng gim dn.
2.2.2 Trng hp ti trng phn b trn din tch hnh ch nht theo biu tam
gic:
Trong trng hp ny, cng nh
trong trng hp ti trng phn b u trn
din tch hnh ch nht. Ta ly mt din
tch chu ti phn t v cng nh dF =
d.d v xem ti trng tc dng trn
phn b dF nh mt lc tp trung dp =
p
()
.d.d tc dng ti trng tm ca phn
t nh trn hnh (II-9). p dng biu
thc (II-1.a) ca J.Boussinesq tnh ng
sut thnh phn
z
ti im M(x,y,z) bt k trong nn t, ri tch phn din tch ta
s thu c biu thc tnh ng sut di tc dng ca ton b ti trng phn b trn
din tch hnh ch nht theo biu tam gic nh sau:
M(x,y,z)
a1
a1
a
A
D
B C
y,
2
p (kG/cm )
z
x,
O
b1 b1
b
d
d

Hnh II-9
p
()
=

+
1
b
1 .
2
p
(II-17)
Trong : p
()
- Cng ti trng ti phn t c din tch dF = d.d.
p - Cng ti trng ln nht tc dng trn din tch hnh ch nht.
- To ca phn t dF.
b
1
- Na cnh song song vi chiu c ti trng thay i.
Nh vy lc tp trung dp ti trng tm ca phn t s l:
dp =

+ d . d .
b
1 .
2
p
1
(II-18)
Biu thc tng qut tnh
Z
trong trng hp ny s l:
CHNG II Trang 60

( ) ( ) [ ]

+

+
+ +

=
1
1
1
1
a
a
b
b
2 / 5
2 2 2
1
3
M
Z
z y x
d . d .
b
1
. 4
z . p . 3
(II-19)
Trong : a
1
,b
1
- l na cnh chiu di v na cnh chiu rng ca din chu
ti hnh ch nht.
, - L to ca im t lc tp trung dp.
x,y,z - L to ca im M ang xt.
Sau khi tch phn phng trnh (II-19) ta s thu c biu thc tnh ng sut
thnh phn
z
cho mt im c v tr bt k. D nhin, vic thc hin tnh ton vi
biu thc trn rt phc tp, nn ngi ta khng dng trc tip biu thc , m trong
thc t ch gii cho trng hp n gin nht. l trng hp, xc nh ng sut
nn thng ng ca nhng im bt k nm trn trc thng ng i qua cc im
gc pha c cng ti trng ln nht (D) v cc im gc pha c cng
ti trng nh nht (A).
Trng hp, i vi nhng im nm trn trc thng ng i qua gc (A) ta
c x = a
1
v y = -b
1
:

( ) ( ) [ ]

+

+
+ +

=
1
1
1
1
a
a
b
b
2 / 5
2 2
1
2
1
1
3
A
Z
z b a
d . d .
b
1
. 4
z . p . 3
(II-20)
Trng hp i vi nhng im nm trn trc thng ng i qua im gc D
ta c (x = a
1
; y = b
1
):

( ) ( ) [ ]

+

+
+ +

=
1
1
1
1
a
a
b
b
2 / 5
2 2
1
2
1
1
3
D
Z
z b a
d . d .
b
1
. 4
z . p . 3
(II-21)
n gin cho vic tnh ton cc biu thc trn, ngi ta lp bng xc
nh h s t l, nn cc biu thc (II-20) v (II-21) c th vit di dng rt gn
nh sau:
i vi nhng im nm trn trc i qua gc A:
p . K
A
A
Z
= (II-20a)
i vi nhng im nm trn trc i qua gc D:
(II-21a) p . K
D
D
Z
=
Trong : K
A
v K
D
- h s ph thuc vo hai t s a/b v z/b tra theo bng
(II-4) v (II-5).
p - Tr s ti trng ln nht tc dng trn din chu ti hnh ch nht
(kG/cm
2
)
CHNG II Trang 61
Phng php im gc:
Trong trng hp tnh ng sut ti mt im bt k trong nn t, di tc
dng ca ti trng phn b trn din tch hnh ch nht theo quy lut hnh tam gic.
Ta c th bin im ang xt thnh im gc ca cc din chu ti nh, ri tu thuc
vo v tr ca im ang xt m chia din chu ti thnh cc trng hp c bn v p
dng phng php im gc xc nh ng sut. Phng php ny c ng dng
rng ri trong thc t xt s phn b ng sut trong nn t cng nh tnh ln
cng trnh khi xt n nh hng ca cc mng cng trnh ln cn.
a) Trng hp im M ang xt nm trn chu vi hnh ch nht: (hnh II-10.a)
Qua im M ta phn hnh ch nht ln ABCD thnh hnh ch nht I v hnh
ch nht II (hnh I tng ng vi hnh ch nht ABMN, hnh II tng ng vi hnh
ch nht MCDN). Nh vy, hnh ch nht I chu ti trng phn b theo quy lut
hnh tam gic c cng ln nht l p
1
im M tng ng vi im D xt
trn. Hnh ch nht II c ti trng tc dng theo quy lut hnh thang, do c th
phn thnh ti trng phn b u trn hnh ch nht c cng l p
1
v ti trng
phn b theo quy lut hnh tam gic trn din tch hnh ch nht (hnh II-10.a) c
cng ln nht l (p-p
1
). Vy ng sut nn
Z
ti im M do ton b ti trng gy
ra trong trng hp ny c th tnh theo biu thc nh sau:
( )
1
II
A 1
II
g 1
I
D
M
Z
p p K p . K p . K + + = (II-22)
Trong : - l h s gc ca hnh I v hnh II nh phn trn xt.
II
A
II
g
I
D
K K K , ,
b) im M ang xt nm trong din chu ti hnh ch nht hnh (II-10.b)
Bng cch phn tch tng t nh trn v k hiu nh trn hnh (II-10.b) ta c
th tnh ng sut nn thng ng
Z
ti im M do ton b ti trng gy ra nh sau:
( ) ( ) (
1
III
A 1
III
g 1
IV
A 1
IV
g 1
II
D
I
D
M
Z
p p K ) p . K p p K p . K p . K K + + + + + = (II-23)
c) im M ang xt nm ngoi din chu ti hnh ch nht.
Khi im M nm ngoi din chu ti hnh ch nht c th xy ra hai trng
hp: im M ang xt nm ngoi v pha c cng ti trng ln nht l p v
im M ang xt nm ngoi v pha c cng nh nht (hay l p = 0).
Trng hp khi im M ang xt nm ngoi v pha c cng ti trng
ln nht l p, ta cn gi nh c nhng din chu ti o nh trn hnh (II-10.c), vi
cch gi nh nh vy kt hp vi s phn tch lc tc dng trn cc din tch gi
nh , ta cng c th tnh ng sut nn thng ng
Z
ti im M trong trng hp
ny nh sau:
Nu ta k hiu: Hnh I l hnh MLBI; hnh II l hnh MLAH, hnh III l hnh
MKCI v hnh IV l hnh MKDH th ta c:
CHNG II Trang 62
( ) ( ) [ ] p p K p . K p p K p . K p . K p . K
1
IV
D
IV
g 1
III
D
III
g 1
II
D 1
I
D
M
Z
+ + + + = (II-24)
Trng hp khi im M nm ngoi v pha c cng ti trng nh nht
(p = 0). Bng cch phn tch nh trn hnh (II-10.d) v k hiu hnh I l hnh MLCI;
hnh II l hnh MLDH; hnh III l hnh MKBI v hnh IV l hnh MKAH. Ta c th
tnh ng sut nn
Z
ti im M trong trng hp ny nh sau:
( )( ) ( ) ( ) [ ]
1
IV
D
III
D 1
II
g
I
g 1
II
A
I
A
M
Z
p . K K p . K K p p . K K + + + = (II-25)
M
N
B
A
C
D
p1 p
D
A
B
C
p1 p
M
I IV
III II
A
B
H
M
I
p p1
K L
D
C
A
H
D
K
B
L M
C
I
p1
p
a) b) c) d)
I II

Hnh II-10: S ng sut theo phng php im gc i vi trng hp ti trng
phn b trn din tch hnh ch nht theo quy lut hnh tam gic
2.2.3 Trng hp ti trng phn b u trn din tch
hnh trn
Gi s c ti trng p phn b u trn din tch
hnh trn tm O c bn knh r. Cn xc nh ng sut
do ti trng gy nn nhng im nm trn ng
thng ng i qua mt im C bt k trn mt t.
tnh ng sut nn thng ng
Z
ca mt im M bt k
trong nn t trong trng hp ny, ta cng tch ra mt
din tch phn t v cng nh dF = d.d., v xem ti
trng tc dng trn din phn t nh mt lc tp trung
dp = p..d.d tc dng ti trng tm ca din phn t
nh hnh (II-11). p dng biu thc (II-1) ca
J.Boussinesq tnh ng sut thnh phn
Z
ti mt im M bt k, ri tch phn
trn ton b din tch,
z
M(x,y,z)
p (kG/cm )
z
R
2r
b
c1
C
2
r

d
dF
d

Hnh II-11
ta s thu c biu thc tnh ng sut di dng ca ton b ti trng phn b u trn
din tch hnh trn nh sau:

=
2
0
5
r
0
3
M
Z
R
d . d .
. 2
z . p . 3
(II-26)
Trong : R
2
= z
2
+ m c
2
1
c + = cos . . b . 2 b
2 2 2
1
r - L bn knh hnh trn ca din chu ti.
CHNG II Trang 63
b - L hnh chiu ca khong cch t im ang xt ti tm hnh trn trn
mt phng nm ngang.
- L khong cch t lc tp trung dp ti tm hnh trn.
Do ta c th vit:

( )


+ +

=
2
0
2 / 5
2 2 2
r
0
3
M
Z
cos . . b . 2 z b
d . d .
. 2
z . p . 3
(II-27)
Sau khi tch phn v gii phng trnh (II-27) ta c biu thc rt gn di
dng nh sau:
(II-28) p . K
tr
M
Z
=
Trong : K
tr
- H s ph thuc vo hai t s b/r v z/r tra theo bng (II-6).
Nu tnh ng sut thnh phn
Z
cho nhng im nm trn trc thng ng i
qua tm hnh trn chu ti th biu thc
Z
c dng nh sau:

( )
p . K
z / r 1
1
1 . p
o
Tr
2 / 3
2
0
Z
=

+
=
(II-29)
Trong :
o
- l h s ph thuc v t s r/z tra theo bng (II-7).
Tr
K
p
r
2
r1
- Cn ch rng chng ta c th vn dng kt qu
tnh c trong trng hp trn tnh ng sut ti mt
im bt k trong trng hp ti trng phn b u trn
hnh vnh trn (hnh II-12). Lc ny ch cn tnh hiu ca
hai ng sut
Z
tng ng vi hai hnh trn c bn knh r
1

v r
2
.
2.2.4 Ti trng nm ngang phn b u trn din tch hnh
ch nht. Hnh II-12
Pn
a
z
R
y
dy
dpn
b
x
dx
y
x
M
A
B
C D
Hnh II - 13
Trong trng hp ny ti trng phn b nh
trn hnh (II-13), cng nh cc trng hp trn, ta
phn ti trng nm ngang phn b u, thnh cc
ti trng phn t tp trung nm ngang. Sau p
dng cng thc (II-8) ca trng hp ti trng tp
trung nm ngang, ri tch phn theo ton b din
tch hnh ch nht chu ti, ta s c th tm c
cng thc tnh ng sut
Z
ti nhng im nm
di hai im gc A,B nh sau:


CHNG II Trang 64

( )
n n
b
0
2 / 5
2 2 2
a
0
3
n M
Z
p . K
z y x
dy . dx . x
. 2
z . p . 3
=
+ +

=

(II-30)
Trong : K
n
- l h s ph thuc vo a/b v z/b tra theo bng (II-8).
b - L chiu di cnh song song vi chiu tc dng ca ti trng.
a - L chiu di cnh thng gc vi chiu tc dng ca lc.
Xt v tr s tuyt i m ni, th ng sut ti nhng im c cng su z
di A v B c gi tr bng nhau, nhng v du th khc nhau. V pha im A ng
sut c du m (ng sut ko), cn v pha B th ng sut c du dng (ng sut nn).
i vi nhng im khng nm di gc A v B, khi tnh ng sut
Z
ta c
th p dng phng php im gc nh cc phn trn trnh by.
2.3. Phn b ng sut trong trng hp bi ton phng
Bi ton phng l bi ton m ng sut phn b trong mt mt no s
khng ph thuc vo to vung gc vi mt phng y. Trong thc t xy dng,
vic xc nh s phn b ng sut ca nn t di cc mng bng tng nh, tng
chn, , p thu cng, nn ng t p, v.v... u c th coi l thuc bi ton
phng. Trong trng hp ny, chiu di ca cng trnh ln hn gp nhiu ln so vi
chiu rng ca n. Do ch cn tch mt phn cng trnh (thng l bng mt n
v chiu di) ra bng hai tit din ngang song song xt, s phn b ng sut di
phn cng trnh s tiu biu cho trng thi ng sut di ton b cng trnh.
Gio s N.P.Pzrevxki (1923,1929) ngi u tin cho li gii v s
phn b ng sut trong trng hp chung ca bi ton phng vi gi thit l s thay
i ng sut ti mt im cho ch ph thuc vo gc to nn bi bn knh vect
v chiu dng ca trc nm ngang. Gio s N.M.Gerxevanov (1933) bng phng
php cc c trng Csi v hm s ng sut c iu kin a ra li gii tng qut
cc phng trnh tch phn ca bi ton phng, sau ny, V.A.Florin (1959) tm ra
c nhiu li gii chi tit hn v bi ton phng.
2.3.1 Trng hp ti trng phn b u theo ng thng:
+
-
y
z
p (kG/cm )
z
y
R1
R
M(0,y,z)
x
O

d
2
Xt trng hp khi trn mt t c tc
dng mt ti trng thng ng phn b u trn
ng thng di v tn (Hnh II-14) cng nh
trng hp lc tp trung trn b mt na khng
gian bin dng tuyn tnh, trng hp ny, thc
ra khng bao gi c th gp thy trong thc t.
Mc d vy, bi ton ny vn cmt ngha l
thuyt c bn v nghim ca n c dng lm
c s gii cc trng hp c th khc nhau
ca bi ton phng, khi trn mt t c cc ti Hnh II-14
CHNG II Trang 65
trng tc dng vi cc dng phn b khc nhau:
Xt mt on v cng nh d trn trc phn b ti trng, v xem ti trng tc
dng trn nh mt lc tp trung dp =p.d. p dng cng thc (II-1a) ca
J.Boussinesq tm ng sut do lc tp trung dp gy nn ti mt im M trn mt
yoz, sau tch phn t - n + ta s c biu thc tnh ng sut
Z
ti mt
im M trn mt yoz do ton b ti trng phn b u trn ng thng gy nn nh
sau:

5
3
M
Z
R . 2
d . z . p . 3

=

+

(II-31)
Trong : R
2
=

+ = +
2
1
2
2
1
2 2
1
R
1 R R
Theo trn hnh (II-14) ta c: = R
1
.tg hay

= d .
cos
1
. R d
2
1
, y gc thay
i t 0
2

hay t 0
2

thay vo cng thc (II-31 ) ta c:

( )

=
2 /
0
2 / 5
2 4
1
2
3
M
Z
tg 1 R . cos
d
. 2 .
. 2
z . p . 3
(II-32)
V 1+ tg
2
=

2
cos
1
nn ta c:
( ) ( )

=

2 /
0
2
4
1
3 2 /
0
3
4
1
3
M
z
sin d . sin 1
R .
z . p . 3
d . cos
R .
z . p . 3


( )
;
z y
z
.
p . 2
R
z
.
p . 2
2
2 2
3
4
1
3
M
Z
+

=
Tng t ta c:

( )
2
2 2
2
4
1
2
y
z y
z . y
.
p 2
R
z . y
.
p . 2
+

=

( )
2
2 2
2
4
1
2
ZY YZ
z y
z . y
.
p . 2
R
z . y
.
p . 2
+

= =
II-33
T cng thc (II-33), ta c nhn xt rng, tr s ng sut thnh phn khng
ph thuc vo tnh cht ca t. Ni mt cch r rng hn l, cc ng sut thnh
phn
z
,
y
, v
yz
trong mt phng yoz khng ph thuc vo cc c trng bin
dng ca bn khng gian bin dng tuyn tnh nh mun bin dng E
0
v h s n
hng , ngha l n s ng cho bt c vt th no m s ph thuc gia ng sut v
CHNG II Trang 66
bin dng c th xem nh s ph thuc tuyn tnh. l mt tnh cht quan trng
ca bi ton phng .
2.3.2 Trng hp ti trng phn b u hnh bng:
gii c

Trong trng hp ny nu p dng li
Hnh II-15
y
p
b
z
y
A
B
R
z
M
dy
1
2
d
a Flament ta c th tch mt on
phn t c b rng l dy, th dp = p.dy ca
on phn t chnh l cng ti trng
phn b u theo ng thng (hnh II-15) .
p dng cng thc (II-33) ta c cng thc
tnh ng sut
Z
do ti trng ng thng dp
= p.dy gy nn ti M(y,z) l:
3
dy . z p . 2
4
R
. d

= (II-34)
tin cho vic ly tch phn, gii
bi ton ny theo h ta cc, bn knh vect R v gc hp bi phng ca bn
knh vect R vi phng thng ng:
Da trn hnh v (II-15) ta c: y = z.tg v dy =
R
z
cos ; d .
cos
z
2
=

Thay dy vo cng thc (II-34) v n gin biu thc ta c
d =

(II-35) d . cos .
p . 2
2
Tch phn phng trnh (II-35) t
1
n
2
ta c biu thc tnh ng sut
Z

do ton b ti trng phn b u hnh bng gy nn ti M(y,z) l
( )

= +

=
2
1
2
1
2
1
2
2 sin p
d . 2 cos 1
p
M
z
(II-36)
( ) (

=
1 1 2 2
M
z
. 2 sin
2
1
2 sin .
2
1
.
p
) (II-37)
Bng cch lm tng t i vi
y
v
yz
ta c cc biu thc sau:
( ) ( )

=
1 1 2 2
M
y
2 sin .
2
1
2 sin .
2
1
.
p

(II-38)
[ ]
2 1 yz
2 cos 2 cos
. 2
p

=
Tr s
1
ly du (+) khi im M nm ngoi gii hn di ti trng, ly du (-)
khi im M nm trong phm vi di ti trng.
CHNG II Trang 67
Trong :
1
v
2
l nhng gc c to bi cc ng thng ni t M n
mp A v mp B ca di ti trng vi ng thng ng. tin cho vic tnh ton,
ngi ta thnh lp bng tnh (II-9) cho cc tr s
p
,
p
,
p
yz y
z

v tr s
p

ti
hai im di mp ti trng c th tra bng (II-10). Ngi ta chng minh rng
phng ca cc ng sut chnh ti mi im trng hoc thng gc vi ng phn
gic ca gc nhn 2 (Hnh II-15), gc 2 c gi tr bng ( ) [ ]
1 2
. i vi cc
im M nm trn ng thng ng Oz i qua trc i xng ca di ti trng, do
tnh cht i xng nn
1
=
2
= ; Do :
( 0 2 cos 2 cos
2
p
2 1 yz
=

= ) (II-39)
Nh vy ti cc im nm trn Oz, ng sut ct = 0, v cc ng sut thnh
phn
z
v
y
tc dng nh cc ng sut chnh ln nht v nh nht:
( ) +

= = 2 sin 2
p
1 z


y
=
3
= ( )

2 sin 2
p

(II-40)
T y ta thy rng:

1
+
3
=

2 .
p 2
(II-41)
T biu thc (II- 41) cho thy: Vi mt tr s nht nh ca cng ti
trng p, tng s ng sut chnh ch ph thuc vo tr s ca gc nhn 2 m thi.
Khi im M trn ng Oz nm ngang trn mt t, gc 2 c gi tr cc i l .
im M cng chuyn xung pha di th gc 2 cng gim dn v cui cng tin
ti khng, khi M tin ti v cc. Nh vy ta thy rng im M cng gn ti trng
bao nhiu th tng ng sut
1
+
3
cng ln by nhiu.
Cng thc (II-40) cho
php chng ta xy dng cc
elp ng sut c trng cho
trng thi ng sut ti mi im
trong nn t. Hai trc ca Elp
ng sut ng vi phng ca
ng sut chnh (Hnh II-16) .
p (kG/cm )
b
0
.
2
5
b
0
.
5
b
0
.
7
5
b
0.25b
z
2
Hnh (II-17) cho thy
nhng biu ng sut
z
i
vi cc din ngang v dc ca
Hnh II-16: Elp ng sut di ti trng hnh bng
CHNG II Trang 68
nn t. Hnh (II-18) l cc ung ng ng sut (l ng ni ca cc im cng
tr s ng sut) trong nn t.
y
=
1
,
5
b
y
=
1
,
0
b
y
=
0
,
5
b
y
=
0
z=0,25b
z=0,5b
z=0,75b
z=1b
z=1,25b
z=1,5b
z=1,75b
z=2,0b
b
z=2,0b
z=1,0b
z=0,25b
-1.0 0 1.0 0.5 0.5
z
a) b)
z
6b
5b
4b
3b
2b
b
y
b
b 2b -2b -b
z
0,1
0,2
0,3
0,4
0,9
0,7
-b 2b b
b
y
1,5b
-2b
0,5b
0,1
0,2
-b 2b b
b
-2b
2b
b
Y
0,1
0,2
0,1
0,2
a) b)
c)




V d II-4: Mt ti trng phn b u hnh bng c b rng 10 m, cng
ti trng p = 4kG/cm
2
. Tm tr s
z
ti im nm trn trc i xng Oz v cc
su 5m, 10m v 15m.
Hnh II-18: a- Cc ng ng ng sut
Z
b - Cc ng ng ng sut
y
c- Cc ng ng ng sut
Hnh II-17: Biu phn b ng sut nn
Z
a -Theo chiu su
b- Theo chiu rng
Gii: y theo bi ton cho ta c: y/b=0. Dng bng (II-9) tra c
Vi 5 , 0
10
5
b
z
= = ; ta c 82 , 0
p
z
=

;
z
= 0,82 p = 0,82 4 = 3,28 kG/cm
2
Vi 0 , 1
10
10
b
z
= = ; ta c 55 , 0
p
z
=

;
z
= 0,55 p = 0,55 4 = 2,20 kG/cm
2
Vi 5 , 1
10
15
b
z
= = ; ta c 40 , 0
p
z
=

;
z
= 0,40 p = 0,55 4 = 1,60 kG/cm
2
So snh cc kt qu ca v d ny vi kt qu ca v d (II-2) ta thy rng,
vi cng ti trng v chiu rng din tch chu ti nh nhau, ti cng cc su
5m, 10m, 15m. Trong trng hp bi ton phng biu ng sut
Z
tt dn chm
hn trng hp bi ton khng gian. iu ny cng c th nhn thy ngay bng
(II-2), khi
b
a
cng ln th h s K
0
cng gim i chm hn.
2.3.3 Trng hp ti trng l di phn b theo hnh tam gic
Trong thc t thng gp cc loi bi ton xc nh ng sut trong t di
tc dng ca ti trng hnh bng phn b khng u, c cng thay i theo
nhng quy lut khc nhau. Trng hp ph bin nht trong nhng loi ti trng nh
CHNG II Trang 69
vy l trng hp ti trng hnh bng phn b theo quy lut hnh tam tam gic
(Hnh II-19).
Cng nh cc trng hp trn, trong
trng hp ny ta cng tch ra mt phn t
vi b rng l dy, v ti trng dp tc dng trn
on phn t chnh l cng ti trng
phn b u trn ng thng. Do , T hnh
v (II-19) ta c:
dp = p
(y)
.dy (II- 42)
z
M
b
A
B
R
p
y
z
y y
M
Mdy
d
1
2
Trong ta c:
Hnh II-19

( )

= =
cos
d . R
dy ;
b
y . p
p
y
v y = z (tg -
tg
1
)
y : p - l cng ca ti trng ln nht ca hnh tam gic
p
(y)
- cng ca ti trng phn b trn din phn t dy
Thay cc gi tr trn vo cng thc (II - 42) ta c
(

d tg tg .
cos . b
z .
)
R . p
dp
1
= (II - 42
'
)
Vy ng sut thng ng do ti trng ng thng vi cng dp gy nn
ti M s l :
( )

= d tg tg .
cos . b . . R
R . z . p . 2
d
1
4
4
(II - 43)
Thay z
3
= R
3
cos
3
v sau khi gim c ta c :
( )

= d tg tg cos .
b .
z . p . 2
d
1
2
(II - 43a)
Tch phn biu thc (II - 43a) t
1
n
2
ta s

c biu thc tnh ng sut
z

do ton b ti trng hnh bng phn b theo quy lut hnh tam gic gy nn ti im
M(y,z) nh sau :

= (II - 44)
1 1 2 2 1 1
2
2
2
z
2 sin
2
1
2 sin .
2
1
tg sin sin
b .
z . p
Bng cch lp lun tng t ta c biu thc tnh
y
v
yz
nh sau :

+ +

=
1 1 2 2 1 1 1
2
2 2
2
y
sin
2
1
2 sin
2
1
tg cos ln 2 cos cos ln 2 cos
b .
z . p
(II - 45)
( ) ( [ ]
1 2 1 2 1 1 2 yz
2 cos 2 cos tg 2 2 sin 2 sin
b . 2
z . p
+

= ) (II - 46)
CHNG II Trang 70
tin cho vic tnh ton
z
,
y
,
yz
ngi ta lp bng tnh sn cc tr s
p
,
p
y
z

v
p
yz

(Bng II - 11 v II - 12).
Hnh (II - 20) di y s minh ho tnh hnh phn b ng sut
z
di tc
dng ca ti trng hnh bng phn b theo qui lut hnh tam gic. Hnh (II - 20b,c)
biu din cc biu ng sut
z
trn tit din thng ng v nm ngang trong
nn, t cc biu nhn thy rng, ng sut nn thng ng cc i nm trn ng
thng ng i qua gn trng tm ca ti trng tam gic.
R1
R2
(y,z)
Z
Y
p
z=1b
z=2,0b
1.5
y
=
b
y
=
0
y
=
0
,
7
5
b
0.0
z=0,25b
z=1,0b
b b
p
1.0 0.5 -0.5 -1.0 2.0b
a) b) c)

Hnh II-20: Cc biu phn b ng sut nn theo mt ct thng ng
v nm ngang ca khi t khi c tc dngca ti trng tam gic
V d II - 5 : c ti trng hnh bng phn b theo qui lut hnh tam gic trnh by
trn hnh (II - 21). Tnh tr s ng sut ti cc im A,B v C :
Gii :
Ti im A ta c: 1
5
5
b
z
; 1
5
5
b
y
= = = =
A
C
y
3kg/cm
2
z
B
0
5m
5m
2,5m
2
,
5
m

5m
Tra bng (II - 11) ta c :

2
z
z
cm / kG 72 , 0 3 . 241 , 0 241 , 0
p
= = =

Ti im B :
127 , 0
p
; 5 , 0
5
5 , 2
b
z
; 0
5
0
b
y
z
=

= = = =

z
= 0,127 . 3 = 0,38 kG/cm
2
Hnh II - 21
Ti im C :
023 , 0
p
; 5 , 0
5
5 , 2
b
z
; 5 , 0
5
5 , 2
b
y
z
=

= = =

=

z
= 0,023 . 3 = 0,07 kG/cm
2
CHNG II Trang 71
2.3.4. Trng hp ti trng phn b theo dng phc tp :
Trong thc t chng ta thng gp bi ton xc nh s phn b ng sut
trong nn t, trong trng hp trn mt t tc dng bi mt di ti trng phn b
theo dng phc tp (mt ct ngang thn , p t, nn ng p,v.v...). Gp
trng hp ny ta c th phn biu ti trng ra thnh cc ti trng c bn, hnh
ch nht, hnh tam gic. Ri p dng cc cng thc tnh ng sut thnh phn ca
cc ti trng c bn ni trn, sau tng cng li ta c tr s ng sut ti im
cho trc di tc dng ca ton b ti trng phc tp . Ngoi cch gii quyt
trn ra ta c th dng biu ca Osterberg xc nh ng sut trong t khi c
ti trng phn b theo quy lut hnh tam gic, hnh ch nht, hnh thang tc dng
trn mt t trng hp bi ton phng (hnh II - 22). ng sut nn thng ng
z

c tnh theo cng thc :

z
= I.p (II - 47)
Trong :
I : l h s ph thuc vo 2 t s
z
a
v
z
b
ly theo hnh (II - 22).
a - l chiu di phn ti trng tam gic
b - l chiu di ti trng hnh ch nht
z - l chiu su ca im c xt.
Hnh II 22: Ton Osterberg
xc nh ng sut

2
b/z=0
0,01
0
0,8
0,2
0,1
0,1
0,3
0,2
0,3
0,5
0,4
0,6
0,7
0,4
0,5
I
0,9
1,0
1,0 2 10,0
z=I.p
b a a
a/z
b/z=: Tr s ca I xc nh bng biu
(II - 22) bng cch cng cc h s tng
ng vi ti trng bn tri v bn phi
ng thng ng i qua im ang xt,
tc l :


z
=(I
t
+ I
p
). p (II
47a)
I
t
- l h s tng ng vi
phn ti trng pha bn tri ng thng
ng .
I
p
- l h s tng ng vi
phn ti trng pha bn phi.
V d II - 6 : C ti trng phn b
nh trn hnh (II - 23). Hy xc nh ng
sut
z
ti im M
1
v M
2
, cho bit P = 0,9
kG/cm
2
Vi im M
1
i vi phn ti trng bn tri
CHNG II Trang 72
5 , 0
2
1
z
b
; 1
2
2
z
a
1
= = = =
Da vo biu (II - 22) tm c I
tr
= 0,397.
i vi phn ti trng bn phi :
5 , 1
2
3
z
b
; 1
2
2
z
a
2
= = = = , Da vo biu (II - 22) tm c I
p
= 0,478
Nh vy ta c : ( )
2 M
z
cm / kG 79 , 0 9 , 0 . 478 , 0 379 , 0
1
= + =
Vi im M
2
, ta c th dng thm ti trng o KLMN. Nu k c ti trng o th ta c
2m 1m 3m 2m
p
M
M2 M1
b2 b1 a b"
2
m
L
K
N
b
Hnh II-23
4
2
8
z
b
; 1
2
2
z
a
'
= = = = , do :
I
p
= 0,499
Nu ch xt ring ti trng o
KLMN ta c :
1
2
2
z
b
1
2
2
z
a
''
= = = = do ta
c : I
p
= 0,455
Vy :
z
N
2
= (0,499 - 0,455).0,9 = 0,04 kG/cm
2
2.3.5. Trng hp ti trng hnh bng phn b u nm ngang
Trong thc t c nhiu trng hp, khi tnh
ton nn t, ngoi vic xt trng hp ti trng
thng ng cn phi xc nh ng sut do ti trng
nm ngang gy nn (Hnh II - 24).
O
y
Pn
z
b/2 b/2
tnh ng sut ti mt im bt k trong
nn t, di tc dng ca ti trng hnh bng
phn b u nm ngang, ta c th tnh theo cc
biu thc di y :
Hnh II-24

z
= K
'
n
. p
n

y
= K
''
n
.p
n
(II - 48)

yz
= K
'''
n
.p
n
Trong : K
'
n
, K
''
n
, K
'''
n
- l cc h s ph thuc vo hai t s y/b v z/b, cc
tr s ny tra theo bng (II - 13), cn ch rng chiu tc dng ca ti trng l
chiu m so vi chiu ca trc Oy.




CHNG II Trang 73
3. phn b ng sut trong nn t c xt n tnh khng
ng nht v tnh khng ng hng ca t
Trn y va trnh by cc phng php xc nh s phn b ng sut trong
nn t, c coi l ng nht ng hng bin dng tuyn tnh, gii hn bi mt
mt phng nm ngang, pht trin ti v hn ra xung quanh, di tc dng ca ti
trng ngoi. Trong thc t thng khng c loi t no nh vy c, khi nim
"ng nht" y ch l khi nim tng i. Bi v ngay trong cng mt loi t
"ng nht" th cc c trng bin dng v tnh cht n hi cng rt khc nhau,
theo hng khc nhau. Tnh cht bin dng ca t khng ging theo cc hng gi
l tnh khng ng hng.
Phn tch nhng kt qu ca bi ton phn b ng sut do ti trng tp trung
tc dng cho thy rng, biu cc ng ng ng sut chnh trong vt th khng
ng hng c dng rt khc nhau.
Y
z
P
z
Y
P
z
Y
P
z
P
Y
a) b) b') b")

Hnh II - 25 : Biu cc ng ng ng sut chnh trong nn t khng ng
hng di tc dng ca ti trng di: a- Vt th ng hng; b, b
'
, b
''
- vt th
khng ng hng khi mi tng quan gia cc mun bin dng khc nhau.
Trn hnh (II - 25) biu din nhng ng ng ng sut chnh trong vt th
ng nht ng hng, (II - 25a) theo li gii ca Flamng v trong vt th khng
ng hng vi mi tng quan gia cc mun bin dng khc nhau, (II - 25b,b
'
,
b
''
) theo li gii ca S.G.Lxnitxki. Trong trng hp khng ng hng ny, cc
ng ng ng sut chnh c th c mt, hai hoc ba im cc i vi nhng gc
nghing ca nhng ng trc cc i (im li) khng phi lc no cng trng vi
phng ca lc tc dng. Hng ca ch li cng chnh l im nguy him nht
i vi bn vng ca khi t. Sau ny A.V.Stpanov (1950) da trn c s li
gii tng qut ca S.G.Lxnitxki nghin cu t m hn trng thi ng sut trong
bn khng gian khng ng hng, di tc dng ca ti trng trong iu kin bi
ton phng. ng kt lun rng, trong vt th khng ng nht, khng ng
hng, hng ca cc ng sut ln nht khng trng vi phng tc dng ca lc v
cng khng trng vi phng bin dng cc i, ng thi dc theo phng c tr s
mun n hi php ln nht ta thy c hin tng tp trung ng sut, cn dc theo
phng c tr s mun n hi php nh nht ta thy c hin tng phn tn ng sut.
Trng hp n gin nht l bi ton v s phn b ng sut trong khi t
bin dng tuyn tnh c cc mun bin dng khc nhau : theo phng ngang E
y
v
theo phng thng ng E
z
. Wlf gii bi ton ny di tc dng ca lc tp
trung thng ng v thu c nhng cng thc gn ng sau y cho cc thnh
phn ng sut :
CHNG II Trang 74

2
1
2
3
'
z
r . r
z
.
p 2
K

=


2
1
2
2
'
.
.
.

r r
z y p
K
y
=


2
1
2
2
'
.
.
.

2
r r
z y p
K
yz
=
(II - 49)
Trong : r - Khong cch t im t ti trng ng thng ti im ang xt
r
1
= K.r;
z
x
E
E
K = (II - 50)
Nu em so snh cng thc a ra v ng sut trong trng hp nn
khng ng hng n gin nht (II - 49) vi cng thc trong trng hp nn ng
hng (II - 33) ta c :

K K K
yz
yz
y
y
z
z

= = =
' ' '
; ; (II - 51)
y :
z
,
y
,
yz
- ng sut trong vt th ng hng.
Khi tc dng lc tp trung trong trng hp bi ton khng gian, ng sut
nn
z
'
c tnh theo cng thc sau :

( )
( ) K 1 K . R
K K 1 z
.
p
5
3 3
'
z
+
+ +

= (II - 52)
Khi K = 1 cc biu thc (II - 49) v (II - 52) ging cc biu thc vit cho bn
khng gian ng nht v ng hng. y cn nhn mnh rng, chnh lch
gia E
z
v E
y
cng ln th tnh cht khng ng hng th hin cng r rt v nh
hng cng nhiu n tr s ng sut. Theo li gii chnh xc ca L.P.Portaev
(1958) tr s ng sut trong trng hp nn khng ng hng ang xt khng
nhng ch ph thuc vo t s
z
y
E
E
m cn ph thuc c vo h s n hng na.
V vy, nu mun bin dng theo hng tc dng ca lc ln hn so vi
mun bin dng theo phng vung gc vi n th s quan st thy hin tng tp
trung ng sut v ngc li s quan st thy hin tng phn tn ng sut.
Di y ta xt 2 trng hp n gin v s phn b ng sut trong nn t
khng ng nht khng ng hng.
3.1. Trng hp di nn t l lp cng :
i vi trng hp nn cng trnh l lp t c chiu dy gii hn, nm trn
nn cng khng b nn p (Hnh II - 26). S phn b ng sut trong lp t b nn
p ch yu ph thuc vo kch thc din chu ti v chiu dy ca lp t b nn p
v t chu nh hng vo lc ma st trn mt tip xc gia hai lp cng nh h s
n hng .
CHNG II Trang 75
i vi bi ton phng, khi nn t
chu tc dng ti trng phn b u theo
ng thng, vi gi thit ly h s n hng
= 0,5 th cng thc tnh ng sut nn p
thng ng ln nht
z
mt tip xc gia
hai lp nh sau :

( )
h
p
822 , 0
h z
=
=
(II - 53)
Vi bi ton trn c xt n lc ma st
ca mt tip xc gia hai lp vi nhau nhng
li gi thit h s bng khng, ng sut
z

ln nht mt tip xc trn trc tc dng lc c tnh theo cng thc sau :
p
O
h
Set deo
Z
Hnh II-26

( )
h
p
827 , 0
h z
=
=
(II - 54)
i vi nn t ng nht, ng hng, cng iu kin bi ton nh trn, ng
sut
z
ti su bng z=h tnh theo cng thc sau:

( )
h
p
636 , 0
h z
=
=
(II - 55)
Tr s ny nh hn cc tr s tnh
z
i vi nn khng ng nht ni trn v
chng t rng s c mt ca mt lp cng khng b nn p su no s
dn n hin tng tp trung ng sut nn p theo phng tc dng ca ti trng (tc
l hin tng ng sut
z
ln hn so vi trng hp nn ng nht v ng hng).
Hin tng tp trung ng sut cn quan st thy trong trng hp ti trng l
mt di phn b u. K.E.Egorov (1939 1960) lp cng thc tnh ton ng sut
ph thm trong nn t c tn ti lp cng ti cc im dc theo ng thng
ng i qua im gia mng bng chu ti trng thng ng, phn b u P ( Hnh
II - 27).
p . K
E z
= (II - 56)
Trong : ) , (
1
b
h
h
z
f K
E
= - H s ng sut ph thm trong nn khng ng nht ca
K.E.Egorov; tra bng (II-14)
z - ta trng tm ca tit din ngang m ti tnh ng sut
h - chiu dy lp chu nn
b
1
- na chiu rng ca di ti trng phn b u



CHNG II Trang 76
Bng II - 14: H s K
E
ca K.E.Egorov
1 2 5
1,0 1,0 1,0 1,0
0,8 1,009 0,99 0,82
0,6 1,020 0,92 0,57
0,4 1,024 0,84 0,44
0,2 1,023 0,78 0,37
0 1,022 0,76 0,36
minh ha s phn b ng sut nn cc i
trong lp t ta ln nn khng ln, trn hnh (II - 27)
v nhng biu phn b
max
z
i tm mng bng vi
nhng chiu dy ca lp chu nn: h = b
d
1
, h = 2b
1
, h =
5b
1
. tin so snh, ng nt t ch s phn b ng
sut nn cc i khi nn ng nht (h = ). Nhng s
liu dn ra ta thy rng : khi chiu dy ca lp chu nn
h = b
1
, tr s ng sut nn p
z
hu nh khng gim
theo chiu su, nhng nu khi h 2b
1
th tr s ng sut
nn
z
gim dn theo chiu su, nhng khng gim
nhiu nh trong trng hp t ng nht v ng
hng.
i vi nhng trng hp phc tp hn, khi tc
dng ti trng cc b phn b u (trong iu kin bi
ton khng gian), kt qu tnh ng sut
z
mt tip
xc di tm din chu ti c M.I.Gorbunov -
Poxadov ngh tnh theo cng thc sau:
p . K
r z
= ( II-57)
Trong : K
r
=f(h/b
1
,a/b)- H s ng sut M.I.Gorbunov - Poxadov tra bng (II -15)
P - Cng ti trng phn b u trn din chu ti.
Bng II - 15 : H s K
r

ca M.I.Gorbunov - Poxadov
Hnh ch nht h/b
1
Hnh trn
(bn knh b
1
)
= 1 = 2 = 3 = 4
Hnh bng
=
0 1 1 1 1 1 1
0,25 1,009 1,009 1,009 1,009 1,009 1,009
0,5 1,064 1,053 1,033 1,033 1,033 1,033
0,75 1,072 1,082 1,059 1,059 1,059 1,059
1,00 0,965 1,027 1,039 1,026 1,025 1,025
p(kG/cm )
2b1
b1
2b1
5b1
p
i vi t
ng nht
2
Hnh II-27
h/b
1
z/h
CHNG II Trang 77
1,50 0,684 0,762 0,912 0,911 0,902 0,902
2,00 0,473 0,541 0,717 0,769 0,761 0,761
2,50 0,335 0,395 0,593 0,651 0,636 0,636
3,00 0,249 0,298 0,474 0,549 0,560 0,560
4,00 0,148 0,180 0,314 0,392 0,439 0,434
5,00 0,098 0,125 0,222 0,287 0,359 0,359
7,00 0,051 0,065 0,113 0,170 0,262 0,262
10,00 0,025 0,032 0,064 0,098 0,181 0,185
20,00 0,006 0,008 0,016 0,024 0,068 0,086
30,00 0,001 0,001 0,003 0,005 0,014 0,037
3.2. Trng hp nn t gm hai lp, lp di l lp mm yu.
c im ca trng hp ny l quan
st thy hin tng phn tn ng sut, ngha
l s tp trung ng sut gim so vi trng
hp nn ng nht, ng hng, nhng
gim khng ln nh trng hp di nn t
l lp cng. Da trn c s hm s ca
Bessel, Biot gii bi ton khng gian di tc
dng lc tp trung, tm ra cng thc tnh
ng sut thng ng ln nht trn mt tip
xc gia hai lp t (hnh II - 28):
Z
p(kG/cm
2
)
h
E
1
,
1
E
2
,
2
St yu
St cht

( )
h
p
. 45 , 0
h z
=
=
(II - 58)
Hnh : II - 28
Nu em so snh tr s
z = h
trong cng thc (II - 58) vi tr s ng sut tnh
trong iu kin nn ng nht, ng hng, ta thy tr s ng sut ln nht gim
khong 6%. Do , trong thc t tnh ton ngi ta thng b qua nh hng ca
lp t mm yu nm di tng thm h s an ton trong cng thc tnh ton ng
sut. K.E.Egrov gii bi ton v s phn b ng sut di mng bng trong nn
t gm hai lp: lp trn c chiu dy hu hn h v lp di ph bin ti v tn theo
chiu su v cc pha. ng sut
z
cc i trn mt tip xc gia hai lp t, di tc
dng ca ti trng phn b u hnh bng c tnh theo biu thc :

z
= K
e
.p (II - 59)
Trong K
e
- h s ph thuc vo t s 2h/b v tham s
2
1
2
2
2
1
1
1
.
E
E

= v
c tra theo bng (II - 16), y b l b rng ca ti trng hnh bng.
Cn ch rng, cc tr s K
e
tra trong bng (II - 16) ca K.E.Egrov u
khng xt n ng sut tip tuyn ti mt tip xc. Hin tng phn tn ng sut,
quan st thy mt cch r rt khi chiu dy lp t trn ln hn 1/4 chiu rng
mng.
CHNG II Trang 78
Bng (II - 16):Bng gi tr h s K
e
trong cng thc (II-59) ca K.E.Egrov
2h/b
= 1 = 5 = 10 = 20
0 1,00 1,00 1,00 1,00
0,5 1,02 0,95 0,87 0,82
1,0 0,90 0,69 0,58 0,52
2,0 0,60 0,41 0,33 0,29
3,33 0,39 0,26 0,20 0,18
5,00 0,27 0,17 0,16 0,12

V d II - 7 : Nn t gm hai lp : lp trn l ct dy 2m, lp di l bn.
Hy xc nh xem ng sut nn p trn mt tip xc gia ct v bn c vt qu p
lc cho php i vi bn l 1 kG/cm
2
hay khng, nu trn mt lp t ct tc dng
ti trng hnh bng vi b = 2m v cng phn b u P = 2kG/cm
2
, cho bit E
1
=
150 kG/cm
2
, E
2
= 30 kG/cm
2
,
1
=
2
= 0,2.
Gii : Trc ht xc nh h s :
5
30
150
1
1
.
E
E
2
1
2
2
2
1
= =


=
Chiu su tng i : 2
2
4
b
h 2
= = ; Tra theo bng (II - 16) ta c K
e
= 0,41
Do :
z=h
= 0,41 . P = 0,41 . 2 = 0,82 kG/cm
2
Do : ng sut
z
ti mt tip xc gia hai lp t khng vt qu p lc
cho php i vi t bn (1kG/cm
2
).

4. phn b ng sut tip xc di y mng.
Trong cc phn trn chng ta ch mi nghin cu bi ton phn b ng sut
trong t nn, di tc dng ca ti trng ngoi khc nhau m ta cha xt n vn
ti trng t trn t nh th no. Nhn chung, tr cc cng trnh xy dng
bng t p nh , p, nn ng, v.v.., ti trng bn ngoi khng trc tip tc
dng ln nn, m c truyn cho t thng qua mng. p lc do ton b ti trng
ca cng trnh (bao gm c trng lng bn thn mng) thng qua y mng m
truyn ti t nn nh th gi l p lc y mng. p lc ny tc dng trc tip trn
mt tip xc gia y mng v nn t nn ngi ta cn gi l p lc tip xc.
Mun xc nh c tnh hnh phn b ng sut trong nn t th trc ht phi bit
c tnh hnh phn b p lc di y mng nh th no.
CHNG II Trang 79
Nh cc kt qu nghin cu cho thy, s phn b p lc y mng ph thuc
vo nhiu nhn t nh dng ti trng t trn mng, cng ca mng, tnh bin
dng do trong t nn,v.v... Cho n nay, vn cha c c mt phng php hon
chnh no xc nh chnh xc s phn b p lc di mng c xt n y
cc nhn t nh hng . Cc phng php xc nh p lc y mng hin nay
thng dng trong thc t ch l nhng phng php gn ng. C hai phng php
chnh, l phng php h s nn v phng php nn bin dng tuyn tnh.
Phng php c dng rng ri hn c l phng php coi t nn nh mt mi
trng bin dng tuyn tnh c cc nh khoa hc N.M.Gerxevanov v
I.A.AMacheret xut u tin (1935) v sau ny c V.A.Florin, M.I.Gorbunov-
Poxaov v B.N.Jemoskin hon chnh thm. Bn cht ca phng php ny l coi
nn t nh mi trng bin dng tuyn tnh v c xt n cc chuyn v n hi
ca tt c cc im nm trong v nm ngoi phm vi chu ti.
Da vo c trng cng, ngi ta phn chia cc mng cng trnh thnh 3
loi : mng mm, mng cng v mng c cng hu hn.
* Mng mm: L mng c kh nng bin dng hon ton cng cp vi kh
nng bin dng ca t nn. p lc di y mng lc ny phn b hon ton ging
nh ti trng tc dng ln mng. Ngha l tr s p lc y mng trn mt t nn
ti mi im trong phm vi din chu ti u bng cng ca ti trng ti im
.
* Mng cng: L mng c kh nng bin dng v cng b so vi t nn,
hoc bn thn mng khng b bin dng, lc ny xut hin mt phn lc t pha t
nn tc dng ln mng. Chnh phn lc ny, mt mt s gy ra cc ni lc trong
kt cu mng v mt khc c phn lc tc l s c mt ti trng tng t tc dng
ln nn t c cng tr s nhng khc du. V vy vic nghin cu p lc di
mng cng c mt ngha thc t ln, kim tra cng ca mng, tnh ton kt
cu mng, tnh ln cui cng cng nh xc nh s phn b ng sut di su trong
nn t.
* Mng cng hu hn: l loi mng c cng trung gian gia hai loi mng
ni trn. Kh nng bin dng ca lai mng ny tuy b nhng khng phi v cng
b so vi kh nng bin dng ca t nn.
Vi gii hn trong gio trnh ny, y ch trnh by phng php xc nh
s phn b ng sut di y mng cng, cn i vi mng mm v mng c
cng hu hn s c trnh by trong gio trnh Nn v mng. tnh ton p lc
di y mng trong trng hp ny, thng thng ngi ta xem y mng l
phng. Nh vy, biu chuyn v W
0
(x) ca cc im y mng s c dng hnh
ch nht hoc hnh thang vi phng trnh: W
0
(x) = A.X + B (trng hp bi ton
phng) hoc gii hn bi mt mt phng c nghing nht nh vi phng trnh
: W
0
(x,y) = A.x + B.y + C (trng hp bi ton khng gian)
CHNG II Trang 80
Cc phng trnh c bn tnh ton ng sut y mng di y c thnh
lp trn c s cc gi thit sau:
- Mng lun lun tip xc vi mt nn, do chuyn v theo ng thng
ng ca mi im trn mt nn (trong phm vi y mng) u bng ln ca
im tng ng ti y mng.
- Gia ti trng bn ngoi v phn lc ton b ca t nn i vi mng c s
cn bng tnh hc. Phn lc ca t nn c ln bng p lc y mng, nhng
ngc chiu.
4.1. Trng hp bi ton khng gian:
Xt mt im A (, ) bt k trn mt
nn trong phm vi y mng F (hnh II-29). Vi
phn din tch ti A l dF = d. d. p lc y
mng tc dng trn dF l
M(x,y)
y
x
O
x,
d
d
y,

A
R
Hnh II-29: S tnh trong
trng hp bi ton khng gian
p(, ). Nu xem lc ny l lc tp trung th
theo cng thc (II-4) ca J.Boussinesq, di
tc dng ca lc tp trung dp = p(,).d.d
chuyn v thng ng dW ca mt im
M(x,y) no trn mt t nn vi z = 0 s l:
dW = ) 1 (
R . E .
d . d ). , ( p
2

(II-60)
Vy di tc dng ca ton b p lc y mng trn ton b din tch F, th
chuyn v ng ca im M (x, y) trn mt t s l:
W =

F 2 2
2
) y ( ) x (
d . d ) , ( p
E .
1
(II-61)
Nu Ax + By + C l phng trnh chuyn v ca im M' (x,y) ti y mng
(V tr ca M' hon ton trng vi M) th ta c phng trnh:

F 2 2
2
) y ( ) x (
d . d ) , ( p
E .
1
=Ax + By + C (II-62)
Ngoi ra, iu kin cn bng tnh hc cn cho ta cc phng trnh sau:
(II-63)

=
=
=

F
F
F
); x ( M d . d ) , ( p .
); y ( M d . d ) , ( p .
; P d . d ). , ( p
Trong : A, B, C - Cc h s ca phng trnh chuyn v. Khi mng chu ti
trng trung tm th chuyn v ti mi im u nhau (tc l khng ph thuc vo x
v y , v A = B = 0)
CHNG II Trang 81
P, My, Mx - Ngoi lc v cc mmen ngoi lc i vi cc trc y v x. Gii
cc phng trnh (II-62) v (II-63), ta s c cng thc cho tr s ng sut y
mng p(x, y) ti bt c im no trn mt nn trong phm vi y mng.
4.1.1. Trng hp mng chu ti trng thng ng ng tm:
N
p
x x
y
y
O
b
a
Hnh II-30
Trng hp ny p lc y mng phn b u
( Hnh II-30) v c tnh theo cng thc sau:

b . a
N
F
N
P = = ( II-64)
Trong : N - Tng ti trng thng ng
p - p lc y mng
F - Din tch y mng
a, b- Cnh di v cnh ngn ca mng
4.1.2. Trng hp mng chu ti trng thng ng lch
tm hai chiu
a
y
b
x
y
x
O
p
N
e
y
ex
B
A
y
x
Trng hp ti trng tc dng ti m B bt
k trong phm vi y mng( Hnh II-31), p lc y
mng ti im A bt k ti y mng c tnh
theo cng thc sau:
x
J
M
y
J
M
F
N
P
y
y
x
x
. . + + = ( II-65)
Trong : x, y l to ca im A cn tnh
p lc y mng. To x ly du (+) khi cng pha
vi e
x
i trc yy v du (-) nu pha bn kia trc
yy, to y xt tng t nh trn.
F - Din tch y mng
Hnh II-31
N - Tng ti trng thng ng
a
y
N
y
b
x x
O
B
ex
ex
pmax
pmin
J
x
, J
y
- M men qun tnh i vi trc xx v
yy:
12
.
;
12
.
3 3
b a
J
a b
J
y x
= =
M
x
- Mmen i vi trc x-x, M
x
= N.e
y
M
y
- Mmen i vi trc y-y, M
y
= N.e
x
e
x
, e
y
- lch tm ca ti trng theo trc x
v theo trc y
4.1.3. Trng hp mng chu ti trng thng ng
lch tm mt chiu
Hnh II-32
CHNG II Trang 82
Nu ti trng N t trn mt trc no , chng hn trn trc x-x (Hnh II-
32), lc e
y
=0, do p lc ti y mng mp A v B c xc nh theo biu
thc sau:
)
6
1 (
max
min
b
e
F
N
P
x
= ( II-66)
4.2. Trng hp bi ton phng
Cng lp lun tng t nh i vi bi ton khng gian, ta cng c th vit
c cc phng trnh chuyn v cn bng trong trng hp ny.
p dng cng thc chuyn v ca mt im M (x, 0, 0) di tc dng ca ti
trng phn b u trn ng thng vi cng dp = p() d ta c phng trnh
sau:

=

+

d | x | ln ) ( p
E
1
.
2
W
2 / b
2 / b
2
= A.x + B (II - 67)
V cc phng trnh cn bng tnh hc c
th vit nh sau:
(II - 68)

=
=

2 /
2 /
2 /
2 /
) (
) (
b
b
b
b
M d p
P d p
Trong : b - Chiu rng y mng
A, B - Cc h s ca phng trnh chuyn v
P- Tng hp cc ti trng bn ngoi tc dng ln mng
` M- Tng hp mmen cc lc tc dng i vi gc ta O.
Kt hp gii hai phng trnh (II - 67) v (II - 68) ta s c cng thc tnh
p lc y mng p(x).
4.2.1. Trng hp mng cng hnh bng chu ti trng trung tm
S phn b ng sut di mng bng cng
(Hnh II - 33) c xc nh theo cng thc sau:
p(x) =
2
1
m
b
x
1 .
p . 2

(II - 69)
z
b/2 b/2
x
N
M(x,0,0)
po=0.637pm
O
Trong : p
m
- p lc trung bnh y mng

y - Khong cch t tm mng n im ang
xt
Hnh II-33
CHNG II Trang 83
b
1
- Na chiu rng mng
Cng thc (II - 69) chng t rng s phn b ng sut di y mng bng
cng tng t nh trng hp bi ton khng gian v c dng yn nga (Hnh II -
33). Tr s p lc tip xc ti trng tm tit din ngang ca mng bng mt tr s
khng i p
0
= 0,637p
m
, ngha l ln hn mt cht so vi trng hp hnh trn.
Theo kt qu nghin cu v ng sut nn di mng cng trong bn
khng gian n hi khng ng hng ca G.N.Cavin th s phn b p lc tip xc
khng ph thuc vo tnh cht bt ng hng ca mi trng v vn biu din bng
cng thc (II - 69).
4.2.2. Trng hp mng cng hnh bng chu ti trng lch tm
i vi mng hnh bng ch cn tnh p lc
y mng cho 1m di mng, do cng thc c
tnh nh sau:
N
x
O
pmax
pmin
e
pmax
pmin = 0
e
N
e
pmin < 0
pmax
N
b
a)
b)
c)
)
6
1 (
max
min
b
e
b
N
P = ( II-70)
Tu theo lch tm e, biu p lc y
mng s c dng nh sau: ( Hnh II-34).
Khi e< b/6, biu c dng hnh thang (Hnh
II-34a)
Khi e= b/6, biu c dng hnh tam gic
(Hnh II-34b)
Khi e> b/6, tn ti biu ng sut m, tc ti
xut hin lc ko (Hnh II-34c)
Hnh II-34
Do t nn khng c kh nng chu ko
cho nn trong thit k mng cc cng trnh thng khng p lc y mng tn ti
dng biu m v biu tam gic, v vy trong qu trnh thit k cn phi iu
chnh ti trng cng trnh hng v tm mng p lc y mng phn b cng u
cng tt.

5. phN B ng sut do trng lng bn thn ca t
gy nn
ng sut bn thn ca t hay cn gi l ng sut thng xuyn xut hin do
trng lng ca lp t nm trn gy nn, ng sut ny ph thuc vo dung trng
ca t v chiu su im ang xt, ng sut bn thn ca t xc nh s phn b
ng sut ban u trong khi t nn thin nhin trc khi xy dng.
Nghin cu ng sut bn thn ca t c ngha rt ln khi xc nh bin
dng nn cng trnh cng nh khi nghin cu cc vn v n nh v bn vng
ca khi t.
CHNG II Trang 84
5.1. Trng hp t nn ng nht
x
z
z
1
z
2
M1
M2
O
i vi trng hp t ng nht v nu
mt t nm ngang th tr s ng sut bn thn ca
t s tng theo chiu su z v bng:
(II - 71)

= =
=

z
bt
x
bt
y
z
bt
z
dz z
dz z
0
0
). (
). (


Trong : (z) - Dung trng ca t thin
nhin thay i theo chiu su z.
Hnh II-35
- H s nn hng (p lc hng) ca
t :

=
1
;
y: - h s n hng ca t.
Nu ch rng, t nn c coi l vt th bn v hn, cho nn bt k mt
phng thng ng no cng l mt phng i xng. Trn mt phng khng th c
ng sut ct c. T suy ra:

yz
=
zy
=
xy
= 0 (II - 72)
Nu nn t ng nht v do s thay i ca dung trng khng ng k
th c th ly (z) = = const. Do :
(II - 73) z
bt
z
. =
V z .
1
z . . .
bt
z
bt
x
bt
y

= = = = (II - 74)
Biu phn b ng sut bn thn trng hp t ng nht c dng hnh
tam gic nh hnh (II - 35).
5.2. Trng hp t nn gm nhiu lp

z
O
x
h
1
h
2
h
3
z
bt
=1.h1+2.h2+3.h3
h3,2
h2,n1
h1,1
Trong trng hp t gm nhiu lp, ng sut bn
thn c tnh theo cng thc sau:
bt
z

=
+ + + + =

=
=
n
i
i i
bt
z
i i
bt
z
h Hay
h h h h
1
1
3 3 2 2 1 1
...


(II - 75)
Trong :
i
, h
i
l dung trng, chiu dy ca
lp t th (i).
n - s lp t

Hnh II-36
CHNG II Trang 85
Biu phn b ng sut trong trng hp
ny c dng gy khc nh hnh (II - 36).
5.3. Trng hp t nn c nc ngm:
z
O
x
MNN
Set cht
A
B
C
h1,1
h2,n1
h3,2
Nu t hon ton bo ho nc, trong
t to thnh hai h thng p lc: p lc ca
ring t gi l p lc hu hiu v p lc ca
nc - gi l p lc trung tnh. i vi t di
mc nc ngm, khi tnh dung trng ca t phi
k n sc y ni ca nc; dung trng y ni
ca t c tnh theo cng thc sau:

n

e +

=
1
0 0

(II - 76)
Do : =
+

= Z
e
bt
z
.
1
0 0


n
.z (II - 77)
Hnh II - 37
h =
bt
B z ) (

1
.
1
+
1n
. h
2
(II - 78)
Trong :
0
- Dung trng ca nc
,e - L t trng v h s
rng ca t

n
- Dung trng y ni
T cng thc (II - 76) c th
nhn thy rng, dung trng ca t
di mc nc ngm bao gi cng
nh hn dung trng ca t t
nhin nn biu phn b ng
sut bn thn ca t trong trng
hp ny c dng ng gy khc
nh trng hp t nn khng
ng nht (Hnh II - 37).
MNN
Vung anh hng
tmg ng sut
ban thn do ha
mc nc ngm
Hnh II-37
Thc t chng minh rng khi h mc nc ngm qu nhiu s lm tng
ng sut bn thn ca t v do , gy nn hin tng t b co p, xut hin cc
bin dng mt t v trong mt s trng hp c th dn n s ph hoi hoc s
dng khng bnh thng cc cng trnh xy dng trn mt t (Hnh II - 38).
Nu trong trng hp, t di mc nc ngm l loi t thm nc th
dng cng thc (II - 78) tnh ng sut bn thn, cn trong trng hp pha di
mc nc ngm tn ti mt lp st cht m thc t c th coi l khng thm nc
(hnh II - 37) th cng thc tnh ng sut bn thn nh sau:


CHNG II Trang 86

1 1
) ( h A
bt
Z
=
= ) (B
bt
Z

1
. h
1
+
n
. h
2
Ti mt lp st cht : (II - 79)
= ) (B
bt
Z

1
. h
1
+
1n
. h
2
+
0
h
2

= ) (C
bt
Z

1
h
1
+
1n
h
2
+
0
h
2
+
2
h
3
Trong :

1
,
2
- dung trng ca t lp th nht v lp th hai

1n
- dung trng y ni ca phn t lp th nht nm di mc nc ngm

0
- dung trng ca nc
5.4. Trng hp nc c p:
Nu mt trong nhng lp t nn cng
trnh cha nc c p, th p lc nc di t
s lm gim ng sut bn thn ca t nm
di tng cch nc, mt i lng bng p lc
d ca nc trn nc tng cch nc. Trong
trng hp ny, ng sut bn thn ca t ti
im M trn hnh (II - 40) c tnh nh sau:
Set cht
z
M
MNN
x
O
MNCA
h
1
h
2
h
4
h
5
o.(h3-h2)
1
2
3
h
3
bt
M Z ) (
=
1
h
1
+
1n
h
2
+
0
h
2
+
2
h
4
-
0
(h
3
- h
2
)
+
3
h
5
(II - 80)
Trong :

0
- Dung trng ca nc
(h
3
- h
2
) - Tr s chiu cao d ca
nc c p so vi mc nc ngm
Hnh II - 39
Biu phn b ng sut bn thn trong t
V d II - 8: C mt nn t gm cc lp t nh
rng hp ny nh hnh (II - 39)
sau. T trn mt t ti
mc n
/cm
2
i vi lp ct pha nm di mc nc ngm, phi dng dung trng y ni.

n
c ngm su 4m l lp ct pha vi dung trng t nhin l = 1,9 t/m
3
.
(Hnh II - 40); tip l lp ct pha dy 4m, nm di mc nc ngm vi trng
lng ring ht t l
h
= 2,7 t/m
3
, rng n = 33%; di cng l lp st cht vi
dung trng t nhin l = 2,04 t/m
3
. Tnh ng sut do trng lng bn thn t gy
nn ti cc im A, B, C v v biu ng sut .
Trnh t tnh ton nh sau:
Ti A:
bt
= 0,0019 400 = 0,76 KG
A Z ) (

Theo cng thc (I - 15) c th vit:

e 1
0 h
+

= = (
h
-
0
). m = (
h
-
0
) . (1 - n)
= (0,0027 - 0,0010).(1 - 0,33) = 0,0011 kG/cm
3
CHNG II Trang 87
Do ti B:
bt
B Z ) (
= 0,76 + 0,0011 400 = 1,2 (kG/cm
2
).
Lp st cht khng thm nc, do ti trn b mt ca lp t st cht cn
C G/cm
2
0).
phi chu trng lng ca lp nc pha trn, do cng ti B:

bt
B Z ) (
= 1,2 + 400 0,0010 = 1,6 kG/cm
2
Ti :
bt
= 1,6 + 400 0,0020 = 2,4 k
C Z ) (
Kt qu tnh ton c th hin trn hnh (II 4
Hnh II - 40
z
3
m
1
m
4
m
4
m
A
B
C
MNN
1=1,9t/m
3
3
h=2,7t/m
n=33%
3=2,0t/m
Set cht
Cat pha
Cat pha