You are on page 1of 13

1

Rõng xµ nu
2

Lµng ë trong tÇm ®¹i b¸c cña ®ån giÆc. Chóng nã b¾n, ®· thµnh lÖ, mçi
ngµy hai lÇn, hoÆc buæi s¸ng sím vµ xÕ chiÒu, hoÆc ®øng bãng vµ sÈm tèi, hoÆc
nöa ®ªm vµ trë gµ g¸y. HÇu hÕt ®¹n ®¹i b¸c ®Òu r¬i vµo ngän ®åi xµ nu1 c¹nh
con n−íc lín. C¶ rõng xµ nu hµng v¹n c©y kh«ng c©y nµo kh«ng bÞ th−¬ng. Cã
nh÷ng c©y bÞ chÆt ®øt ngang nöa th©n m×nh, ®æ µo µo nh− mét trËn b·o. ë chç
vÕt th−¬ng, nhùa øa ra, trµn trÒ, th¬m ngµo ng¹t, long lanh n¾ng hÌ gay g¾t, råi
dÇn dÇn bÇm l¹i, ®en vµ ®Æc quÖn vµo thµnh tõng côc m¸u lín.
Trong rõng Ýt cã lo¹i c©y sinh s«i n¶y në kháe nh− vËy. C¹nh mét c©y xµ
nu míi ng· gôc, ®· cã bèn n¨m c©y con mäc lªn, ngän xanh rên, h×nh nhän mòi
tªn lao th¼ng lªn bÇu trêi. Còng Ýt cã lo¹i c©y ham ¸nh s¸ng mÆt trêi ®Õn thÕ. Nã
phãng lªn rÊt nhanh ®Ó tiÕp lÊy ¸nh n¾ng, thø ¸nh n¾ng trong rõng räi tõ trªn
cao xuèng tõng luång lín th¼ng t¾p, lãng l¸nh v« sè h¹t bôi vµng tõ nhùa c©y
bay ra. Cã nh÷ng c©y con võa lín ngang tÇm ngùc ng−êi l¹i bÞ ®¹i b¸c chÆt ®øt
lµm ®«i. ë nh÷ng c©y ®ã, nhùa cßn trong, chÊt dÇu cßn lo·ng, vÕt th−¬ng kh«ng
lµnh ®−îc, cø loÐt m·i ra, n¨m m−êi h«m th× c©y chÕt. Nh−ng còng cã nh÷ng
c©y v−ît lªn ®−îc cao h¬n ®Çu ng−êi, cµnh l¸ sum sª nh− nh÷ng con chim ®· ®ñ
l«ng mao l«ng vò. §¹n ®¹i b¸c kh«ng giÕt næi chóng, nh÷ng vÕt th−¬ng cña
chóng chãng lµnh nh− nh÷ng vÕt th−¬ng trªn mét th©n thÓ c−êng tr¸ng. Chóng
v−ît lªn rÊt nhanh, thay thÕ nh÷ng c©y ®· ng·... Cø thÕ, hai ba n¨m nay rõng xµ
nu −ìn tÊm ngùc lín cña m×nh ra, che chë cho lµng...
§øng trªn ®åi xµ nu Êy tr«ng ra xa, ®Õn hót tÇm m¾t còng kh«ng thÊy g×
kh¸c ngoµi nh÷ng ®åi xµ nu nèi tiÕp tíi ch©n trêi...

Ba n¨m ®i lùc l−îng, b÷a nay Tnó míi cã dÞp ghÐ vÒ th¨m lµng. Th»ng bÐ
Heng gÆp ë con n−íc lín dÉn anh vÒ. Ngµy anh ra ®i nã míi ®øng ®Õn ngang
bông anh, ch−a biÕt mang gïi, chØ míi ®eo c¸i xµ lÐt nhá xÝu theo ng−êi lín ra
rÉy. B©y giê nã mang mét khÈu sóng tr−êng M¸t, dÉn anh ®i. VÉn lµ con ®−êng
cò, qua c¸i nµ b¾p nay ®· trång s¾n vµ c©y pom chu2 v¾t lªn hai c¸i dèc ®øng
s÷ng ®· ®−îc c¾t ra tõng bËc, chui qua mét rõng l¸ch rËm ngµy x−a th× v« sè v¾t
l¸, råi ®Õn c¸i lµng nhá cña anh. Nh−ng nÕu kh«ng cã ng−êi dÉn, ch¾c ch¾n Tnó
kh«ng d¸m ®i mét m×nh. §−êng cò nay ch»ng chÞt hÇm ch«ng, hè ch«ng, cø
m−êi phót l¹i gÆp mét dµn thß chuÈn bÞ s½n, cÇn thß c¨ng nh− d©y n¸, ®¸nh mét
ph¸t ch¾c ch¾n g·y ®«i èng quyÓn, l−ìi thß tõng ®«i, tõng ®«i g¸c lªn dµn, s¾c
l¹nh. Th»ng bÐ Heng lín lªn còng Ýt nãi nh− nh÷ng ng−êi d©n lµng X« Man nµy.
Nã ®éi mét c¸i mò sôp xin ®−îc cña anh Gi¶i phãng qu©n nµo ®ã, mÆc mét
chiÕc ¸o bµ ba dµi phÕt ®Ýt, vÉn ®ãng khè, sóng ®eo chÐo ngang l−ng ra vÎ mét
ng−êi lÝnh thùc sù. ThØnh tho¶ng, tíi chç ¸c chiÕn ®iÓm, nã quay l¹i nh×n Tnó,
c−êi mét c¸i rÊt liÕng nh− b¶o:
- Coi ®−îc chø, anh Tnó?
M¾t nã lãe lªn mét tia s¸ng nhá, lé ý khoe khoang râ rÖt. Tnó còng c−êi,
gËt ®Çu. HiÓu ý nhau, hai ng−êi l¹i cÆm côi ®i.
Tíi con suèi nhá cã mét khóc nøa dÉn n−íc tõ trong lßng ®¸ ra, th»ng
Heng dõng l¹i, b¶o:
- Röa ch©n ®i. Nh−ng ®õng uèng n−íc l¹nh, vÒ chÞ DÝt phª b×nh ®ã.
1
Xµ nu: mét lo¹i c©y t−¬ng tù nh− c©y th«ng mäc rÊt nhiÒu ë C«ng Tum, nhùa vµ gç xµ nu ®Òu rÊt quý.
2
Pom chu: cã n¬i gäi lµ c©y chuèi n−íc hay giong riÒng, cñ cã nhiÒu bét.
3

Tnó c−êi:
- ChÞ DÝt lµ vÖ sinh viªn µ?
Heng c·i l¹i:
- Kh«ng, chÞ DÝt lµ bÝ th− chi bé chí. Mét ng−êi lµm hai viÖc, lµm lu«n c¶
chÝnh trÞ viªn x· ®éi n÷a.
µ ra vËy. Tnó kh«ng uèng n−íc, anh bá mò, cëi mÊy khuy ¸o trªn ngùc,
råi khom l−ng xuèng, ngöa hai bµn tay v¶ n−íc lªn mÆt, lªn ®Çu. N−íc m¸t l¹nh
®Õn tª ng−êi. M¸u trong ®Çu anh ph¶n øng, giËt giËt ë hai m¸. Tnó vÉn nghÜ: “µ
ra vËy! DÝt ®· thµnh bÝ th− chi bé x·”. Thùc t×nh, anh kh«ng h×nh dung ®−îc DÝt
b©y giê ra thÕ nµo. DÝt lµ em g¸i Mai. Ngµy Mai mÊt vµ Tnó ra ®i, nã cßn lµ mét
®øa bÐ kh«ng cã ¸o mÆc, ®ªm l¹nh nã kh«ng ngñ, ®èt löa ngåi tíi gµ g¸y råi ®i
gi· g¹o thay chÞ. Nã g»n ®ñ ba m−¬i lon g¹o tr¾ng, ®æ ruét nghÐ cho Tnó mang
®i. Nã lÇm l×, kh«ng nãi g× c¶, m¾t r¸o ho¶nh, trong khi mäi ng−êi, c¶ cô giµ
MÕt, ®Òu khãc v× c¸i chÕt cña Mai...
Heng giôc:
- T¾m n−íc l©u l¹nh, c¶m sèt ®ã. §i chí, s¾p tíi råi!
Tnó kh«ng lau kh« ®Çu tãc. Anh cÇm mò ®i theo Heng.
§Õn chç s¾p b−íc vµo rõng l¸ch, cã mét c©y lín ng· ngang ®−êng ph¶i leo
qua. C¹nh ®ã du kÝch ®· ®µo mét c¸i c«ng sù dµi. Håi Tnó ra ®i c©y nµy ch−a
ng·. Tnó dõng l¹i. ChÝnh ë ®©y anh ®· gÆp Mai lÇn ®Çu. TÊt nhiªn kh«ng ph¶i lµ
lÇn ®Çu h¼n, c¶ hai ®Òu lµ ng−êi lµng, hä biÕt nhau tõ ngµy mÑ cßn ®Þu trªn
l−ng. Nh−ng chÝnh ë ®©y lÇn ®Çu tiªn sau khi ë tï vÒ Tnó gÆp l¹i Mai, thÊy Mai
®· lín anh kh«ng ngê, vµ Mai th× cÇm hai bµn tay anh lóc Êy cßn lµnh lÆn, øa
n−íc m¾t khãc, kh«ng ph¶i nh− mét ®øa trÎ n÷a mµ nh− mét ng−êi con g¸i ®·
lín, võa xÊu hæ võa th−¬ng yªu. Kû niÖm ®ã c¾t vµo lßng anh mét nh¸t dao nøa.
Anh trîn m¾t lªn, nh− nh÷ng lóc bÞ tra tÊn ®au qu¸ tr−íc ®©y. Th»ng bÐ Heng
kh«ng biÕt c©u chuyÖn ®ã. Leo lªn th©n c©y råi nã quay l¹i nh×n Tnó, hÊt hµm ra
hiÖu:
- §i chí, anh Tnó! L©u ngµy vÒ, ch©n kh«ng leo næi c¸i dèc n÷a µ?
Tnó trÌo qua th©n c©y. Con ®−êng ®æ xuèng dèc lç chç hè ch«ng. MÆt Tnó
®anh l¹i. Anh l¼ng lÆng ®i cho ®Õn khi anh nhËn ra tiÕng chµy dån dËp cña lµng
anh. B©y giê anh míi chît hiÓu ra r»ng h×nh nh− c¸i mµ anh nhí nhÊt ë lµng,
nçi nhí day døt lßng anh suèt ba n¨m nay chÝnh lµ tiÕng chµy ®ã, tiÕng chµy
chuyªn cÇn, rén r· cña nh÷ng ng−êi ®µn bµ vµ nh÷ng c« g¸i Str¸, cña mÑ anh
ngµy x−a, cña Mai, cña DÝt, tõ ngµy lät lßng anh ®· nghe thÊy tiÕng chµy Êy råi.
Tnó cè gi÷ b×nh tÜnh nh−ng ngùc anh vÉn ®Ëp liªn håi, ch©n cø vÊp m·i mÊy c¸i
rÔ c©y v¶ chç quÑo vµo lµng. Anh v−ît ®i lªn tr−íc Heng. Heng ch¹y theo anh,
võa gäi:
- Ch«ng ®Êy, cã ch«ng ®Êy, kh«ng ph¶i nh− tr−íc ®©u, ®i theo tui chí!...
§Õn lµng, mÆt trêi ch−a t¾t. Th»ng bÐ Heng th¸o c©y sóng chèng xuèng
®Êt, gäi to:
- Ng−êi giµ ¬i, cã kh¸ch ®Êy!
ë mçi cöa nhµ lã ra bèn, n¨m c¸i ®Çu ng¬ ng¸c. Nh÷ng cÆp m¾t trßn xoe,
råi nh÷ng tiÕng rÐ lªn vµ nh÷ng tiÕng reo:
- Giµng ¬i!1 ... Tnó!... Anh Tnó, th»ng Tnó! Nã vÒ råi,... mµy vÒ råi thËt
®ã, h¶ Tnó!

1
Giµng ¬i: Trêi ¬i.
4

Cã nh÷ng ng−êi kh«ng kÞp b−íc xuèng thang, nh¶y phèc mét c¸i tõ trªn
sµn nhµ xuèng ®Êt. Nh÷ng bµ giµ - trêi ¬i bµ cô Leng vÉn cßn sèng kia µ! - võa
lôm côm bß xuèng thang, tõng bËc, tõng bËc, võa chöi:
- Con ch¸u! Ma b¾t mµy, th»ng quû!... Mµy kh«ng chê tau chÕt råi h·y vÒ
mét thÓ cã ®−îc kh«ng!
ë c¸c nhµ vÉn cßn nh÷ng c¸i ®Çu lÊp lã: c¸c c« g¸i kh«ng ra, chØ ngåi bªn
trong c−êi róc rÝch. C¶ lµng ®· v©y quanh Tnó. Anh nhËn ra tÊt c¶. ¤ng giµ
T©ng nµy, vÉn chßm r©u quai nãn ®ã, chØ thªm c¸i èng ®iÕu dµi gß b»ng s¾t m¸y
bay trùc th¨ng, anh Pre nµy, tr«ng giµ h¼n ®i, chÞ Blom nµy, tãc ®· lèm ®èm
b¹c, bµ giµ Pr«i nµy, ®· rông hÕt c¶ hai hµm r¨ng råi... Mét lò trÎ lau nhau, ®øa
nµo ®øa nÊy mÆt mµy lem luèc khãi xµ nu. Cßn «ng giµ MÕt ®©u råi! Tnó ®Þnh
hái:
- Cô MÕt ®©u?
Mét bµn tay nÆng trÞch n¾m chÆt lÊy vai anh nh− mét c¸i k×m s¾t. Anh
quay l¹i: cô MÕt! ¤ng cô vÉn qu¾c th−íc nh− x−a, r©u b©y giê ®· dµi tíi ngùc vµ
vÉn ®en bãng, m¾t vÉn s¸ng vµ xÕch ng−îc, vÕt sÑo ë m¸ bªn ph¶i vÉn l¸ng
bãng. ¤ng ë trÇn, ngùc c¨ng nh− mét c©y xµ nu lín. ¤ng cô ®Èy Tnó ra mét
b−íc, nh×n anh tõ ®Çu ®Õn ch©n, råi ph¸ lªn c−êi:
- Hµ hµ!... §eo c¶ t«m-x«ng vÒ µ!... Anh lùc l−îng!... §−îc!
Tnó hiÓu ý «ng cô. ¤ng kh«ng bao giê khen “Tèt! Giái!”. Nh÷ng khi võa
ý nhÊt, «ng chØ nãi “§−îc!”.
Lóc «ng cô MÕt nãi, mäi ng−êi ®Òu im bÆt. ¤ng nãi nh− ra lÖnh. S¸u m−¬i
tuæi råi mµ tiÕng nãi vÉn å å, déi vang trong lång ngùc.
- CÊp chØ huy cho mµy vÒ mÊy ®ªm?... Mét ®ªm µ, ®−îc! Cho mét ®ªm, vÒ
mét ®ªm, cho hai ®ªm, vÒ hai ®ªm, ph¶i chÊp hµnh cho ®óng. §ªm nay mµy ë
nhµ tau.
Kh«ng ai ph¶n ®èi. ¤ng cô l¹i nãi:
- Th«i ai vÒ nhµ nÊy, trêi hÕt s¸ng råi, lµm löa nÊu c¬m ®−îc råi ®ã. Lò
con nÝt ®i t¾m n−íc cho s¹ch, röa hÕt khãi xµ nu ®i, ®õng cã vÏ mÆt nh− v¨n
c«ng ®ãng kÞch n÷a, ®øa nµo kh«ng s¹ch th× phª b×nh, nghe ch−a?... Th»ng Tnó
còng ®i röa ch©n ®i. Mµy cã nhí c¸i m¸ng n−íc ë chç nµo kh«ng?... Nhí µ,
®−îc! T−ëng quªn råi th× tau ®uæi ra rõng, kh«ng cho ë lµng n÷a ®©u!
Nãi vËy nh−ng «ng cô vÉn b¶o Tnó ®−a ba l« vµ t«m-x«ng cho «ng, råi
th©n hµnh dÉn anh ra tíi m¸ng n−íc ®Çu lµng. Lò trÎ con ïa theo rèi rÝt. Cã mÊy
c« g¸i Tnó nhí mÆt nh−ng kh«ng kÞp nhí ra tªn, ®ang lÊy n−íc vµo nh÷ng èng
b−¬ng dµi, v¸c èng ®øng tr¸nh ra mét bªn, nh−êng vßi n−íc cho anh. Võa röa
s¹ch ë suèi nhá råi, nh−ng Tnó vÉn röa l¹i. Anh cëi ¸o ra ®Ó cho vßi n−íc l¹nh
ng¾t cña lµng m×nh giéi lªn ®Çu, lªn l−ng, lªn ngùc nh− nh÷ng ngµy x−a, còng
chÝnh ë vßi n−íc nµy ®©y, trªn tÊm ®¸ b»ng ®· vÑt h¼n mét bªn v× «ng cô MÕt
vÉn ra mµi dao ë ®©y.
¤ng cô MÕt ®øng lÆng nh×n tÊm l−ng réng cña Tnó. Nh÷ng vÕt th−¬ng x−a
vÉn cßn ngang däc trªn tÊm l−ng Êy, ®· thµnh sÑo tÝm. Tõ ®«i m¾t «ng cô l¨n ra
hai giät n−íc m¾t lín, «ng lÐn trë tay chïi mét c¸ch véi v·. Tnó kh«ng kÞp nh×n
thÊy. Cßn lò trÎ th× ng¬ ng¸c söng sèt...
Tõ c¸c nhµ ®· quyÖn lªn nh÷ng sîi khãi tÝm thÉm.


5

B÷a c¬m tèi ë nhµ cô MÕt, ngoµi mãn canh tµu m«n b¹c hµ nÊu l¹t trong
èng nøa, cßn cã thªm mÊy con c¸ chua. §ã lµ mãn ®Æc biÖt cô MÕt ®·i ng−êi ®i
xa vÒ. Tnó më èng l−¬ng kh«, xóc cho «ng cô mét muçng muèi. ¤ng cô b¶o:
- Tau còng cßn nöa lon muèi cña huyÖn th−ëng cho con DÝt kú ngµy nã ®i
®¹i héi chiÕn sü thi ®ua, vÒ chia ®Òu cho mçi bÕp mét phÇn. Nh−ng c¸i ®ã ®Ó
dµnh cho ng−êi ®au. Cßn c¸i nµy mµy cho th× tau ¨n.
¤ng cô kh«ng nªm muèi vµo canh. ¤ng chia ®Òu cho mçi ng−êi mÊy h¹t,
hä ¨n sèng tõng h¹t, ngËm rÊt l©u trong miÖng ®Ó nghe chÊt mÆn ®Ëm ®µ tan
dÇn. C¬m g¹o tr¾ng ghÕ rÊt nhiÒu cñ pom chu. ¤ng cô b−ng chÐn c¬m, nãi nh−
thanh minh:
- N¨m nay lµng kh«ng ®ãi. G¹o ®ñ ¨n tíi mïa suèt. Nh−ng ph¶i ®Ó dµnh,
dù tr÷ mçi bÕp cho ®−îc ba n¨m. Mµy ®i c¸ch m¹ng, ng−êi chØ huy còng d¹y
mµy råi, ®¸nh th»ng Mü ph¶i ®¸nh dµi.
Råi ®ét ngét, «ng cô hái:
- M−êi ngãn tay mµy vÉn côt thÕ µ? Kh«ng mäc ra ®−îc n÷a µ!... õ...
¤ng cô ®Æt chÐn c¬m xuèng, giËn d÷:
- Nh−ng lµnh hÕt råi chø? ... §−îc! Ngãn tay cßn hai ®èt còng b¾n sóng
®−îc... Mµy cã ®i qua chç rõng xµ nu gÇn con n−íc lín kh«ng? Nã vÉn sèng
®Êy. Kh«ng cã c©y g× m¹nh b»ng c©y xµ nu ®Êt ta. C©y mÑ ng·, c©y con mäc
lªn. §è nã giÕt hÕt rõng xµ nu nµy!... K×a, ¨n ®i chí! G¹o ng−êi Str¸ m×nh lµm
ra ngon nhÊt rõng nói nµy ®Êy, con ¹...
... C¬m n−íc xong, tõ phÝa nhµ −ng1, cã ai ®Êy ®¸nh lªn mét håi mâ dµi l¹i
ba tiÕng. D©n lµng lò l−ît kÐo tíi nhµ cô MÕt. C¸c c« g¸i dôi t¾t ®uèc ë cÇu
thang tr−íc khi b−íc vµo nhµ. Còng cã ng−êi, c¸c bµ cô, cÇm c¶ c©y ®uèc cßn
ch¸y rùc ®i th¼ng vµo, soi lªn mÆt Tnó, nh×n ®i nh×n l¹i thËt kü råi nÐm bã ®uèc
vµo bÕp, löa bèc lªn, ch¸y giÇn giËt. C¸c «ng cô ch−a b−íc lªn cÇu thang ®· nãi
oang oang:
- Th»ng Tnó ®©u råi? Cho nã ¨n no råi chí, «ng MÕt?
Cã tiÕng mét bµ giµ:
- Bän ®µn «ng nµy, xª ra mét chót cho con DÝt nã ngåi víi chí. DÝt ¬i,
ngåi ®©y con!
Tnó ngÈng nh×n lªn, DÝt ®· ngåi sôp xuèng tr−íc mÆt anh, hai ch©n xÕp vÒ
mét bªn, ®−a tay kÐo tÊm v¸y che kÝn c¶ gãt ch©n. Tnó bÊt chît nghe mét luång
l¹nh r©n r©n ë mÆt vµ ë ngùc. Mai! Tr−íc mÆt anh lµ Mai ®Êy! Anh kh«ng ngê
DÝt lín lªn l¹i gièng Mai ®Õn thÕ. C¸i mòi h¬i trßn cña DÝt ngµy tr−íc nay ®·
nhá vµ th¼ng l¹i, hai hµng l«ng mµy rËm ®Õn che tèi c¶ ®«i m¾t më to, b×nh
th¶n, trong suèt. DÝt nh×n Tnó b»ng ®«i m¾t Êy rÊt l©u, trong khi bèn, n¨m ®øa
bÐ, ®øa nµo còng tranh chç ngåi gÇn chÞ DÝt. Råi chÞ hái Tnó, giäng h¬i l¹nh
lïng:
- §ång chÝ vÒ cã giÊy kh«ng?
Tnó kh«ng hiÓu:
- GiÊy g×?
- GiÊy cÊp trªn cho nghØ phÐp ®ã. Kh«ng cã giÊy, trèn vÒ th× kh«ng ®−îc.
ñy ban ph¶i b¾t th«i.

1
Nhµ −ng: nhµ häp chung cña lµng.
6

Tnó c−êi å. Anh ®Þnh ®ïa, b¶o nhí lµng qu¸ trèn vÒ th¨m mét b÷a, nh−ng
nh×n ®«i m¾t nghiªm kh¾c cña DÝt vµ nghe c¸i im lÆng chê ®îi chung quanh,
anh më tói ¸o, lÊy mét m¶nh giÊy nhá ®−a cho chÞ.
- B¸o c¸o ®ång chÝ chÝnh trÞ viªn x· ®éi...
DÝt cÇm lÊy tê giÊy, soi lªn ¸nh löa. Hµng chôc c¸i ®Çu chôm l¹i, mÊy ®øa
bÐ l¾p b¾p ®¸nh vÇn. DÝt ®äc rÊt l©u, ®äc ®i ®äc l¹i ®Õn ba lÇn. Cô MÕt hái:
- §óng chí? Nã cã phÐp chí?
DÝt ®−a tr¶ l¹i giÊy cho Tnó. B©y giê chÞ míi c−êi:
- §óng råi, cã ch÷ ký cña ng−êi chØ huy. Sao anh vÒ cã mét ®ªm th«i?
Råi chÞ tù tr¶ lêi:
- Th«i còng ®−îc. VÒ mét ®ªm cho lµng thÊy mÆt lµ ®−îc råi. Bän em
miÖng ®øa nµo còng nh¾c anh m·i.
TiÕng c−êi nãi im ®i mét lóc b©y giê l¹i rén lªn, chËt c¶ c¨n nhµ nhá.
- Cã ch÷ ký ng−êi chØ huy ®ã nghe!
- Tèt l¾m råi!
- Mét ®ªm th«i, mai l¹i ®i råi, Ýt qu¸, tiÕc qu¸!
TiÕng «ng cô MÕt å å ¸t tÊt c¶:
- Hµ hµ... ®−îc!
¤ng cô ®Èy hai, ba ®øa bÐ ra, b−íc tíi, ngåi xuèng tr−íc bÕp löa, c¹nh
Tnó. BiÕt «ng cô s¾p nãi, mäi ng−êi im lÆng. ¤ng cô gâ èng ®iÕu lªn ®Çu «ng
t¸o, bÎ mét que nøa nhá ë s¹p, cÈn thËn soi cho hÕt tµn thuèc trong èng ®iÕu,råi
ngÈng lªn, nh×n quanh mét l−ît. Mäi ng−êi ®· ngåi ®©u vµo ®Êy vµ l¾ng chê.
¤ng cô b¾t ®Çu nãi:
- ¤ng giµ bµ giµ th× biÕt råi. Thanh niªn cã ®øa biÕt, cã ®øa ch−a râ. Cßn
lò con nÝt th× ch−a biÕt - ¤ng cô trõng m¾t nh×n lò trÎ, chóng nã c¶m thÊy c¸i
nghiªm trang trong lêi «ng giµ, ®øa nµo ®øa nÊy ngåi im thin thÝt, m¾t d¸n vµo
miÖng «ng cô - ... Tnó, anh Tnó cña chóng mµy vÒ råi ®ã. §ã, nã ®Êy, nã ®i
Gi¶i phãng qu©n ®¸nh giÆc, nay nã vÒ th¨m lµng mét ®ªm, cÊp trªn cho vÒ mét
®ªm, cã ch÷ ký ng−êi chØ huy, chÞ bÝ th− coi giÊy råi. Nã ®Êy! Nã lµ ng−êi Str¸
m×nh. Cha mÑ nã mÊt sím, lµng X« Man nµy nu«i nã. §êi nã khæ, nh−ng bông
nã s¹ch nh− n−íc suèi lµng ta. §ªm nay, tau kÓ chuyÖn nã cho lµng nghe ®Ó
mõng nã vÒ th¨m lµng. Ng−êi Str¸ ai cã c¸i tai, ai cã c¸i bông th−¬ng nói,
th−¬ng n−íc, h·y l¾ng mµ nghe, mµ nhí. Sau nµy tau chÕt råi, chóng mµy ph¶i
kÓ l¹i cho con ch¸u nghe...
TÊt c¶ ®Òu im lÆng. ChØ cã tiÕng vßi n−íc ®Çu lµng lanh tanh trén lÉn tiÕng
m−a ®ªm gâ ®Òu trªn vßm l¸ c©y. Tnó còng im lÆng. Anh nh×n cô MÕt. ¸nh löa
chËp chên soi th©n h×nh cô, lµm cho th©n h×nh v¹m vì Êy tr«ng kú ¶o nh− mét
ng−êi anh hïng trong c¸c bµi h¸t dµi suèt ®ªm Tnó ®· nghe tõ bÐ. Råi anh nh×n
DÝt. DÝt ®· lín b»ng Mai ngµy anh ë tï vÒ, gÆp l¹i chç gèc c©y lín ®Çu rõng l¸ch
nay ®· ®æ xuèng ngang ®−êng vµ du kÝch ®· lîi dông lµm mét ¸c chiÕn ®iÓm.
DÝt còng im lÆng l¾ng nghe, ®«i m¾t më to, b×nh th¶n, suy nghÜ.
-... Ng−êi giµ ch−a quªn, ng−êi chÕt quªn råi th× ®Ó c¸i nhí l¹i cho ng−êi
sèng. Håi ®ã th»ng Mü - DiÖm ë kh¾p rõng nói nµy. Nã ®i trong rõng nh− con
heo. LÝnh cña nã c¾m l−ìi lª lµ dÝnh m¸u, còng ®á nh− mµu mò ®á cña nã...
Th»ng Tnó cßn nhá, míi ®øng ngang bông tau ®©y. Nã lanh nh− con sãc.
õ, ng−êi giµ ch−a quªn. Ng−êi nhá còng ch−a quªn. Tnó còng kh«ng
quªn. Anh thÊy râ rµng mét ®øa bÐ ®øng tíi ngang bông cô MÕt. Nã ®eo mét
c¸i xµ lÐt nhá xÝu cña mÑ nã ®Ó l¹i, trong xµ lÐt trªn bá rau d−íi giÊu hai lon g¹o
7

tr¾ng, nã luån nh− mét con sãc qua c¸c hèc ®¸ cheo leo, nã ch¹y lon ton trong
rõng ®i t×m nu«i anh c¸n bé. Mét ®øa con g¸i cßn nhá h¬n nã n÷a hèi h¶ ch¹y
theo nã. §øa con g¸i vÐn chiÕc v¸y cña mÑ míi dÖt nh¶y tõ mám ®¸ nµy qua
mám ®¸ kh¸c nh− mét con chim s¸o, võa nh¶y võa gäi lanh l¶nh:
- Tnó, Tnó, chê víi chí, chê víi chí!
Tnó th× quay l¹i trîn m¾t:
- BÝ mËt chí, Mai! Sao ®i ®©u còng t¸c nh− con mang thÕ?
Mai muèn c−êi, nh−ng sî Tnó, kh«ng d¸m c−êi...
õ, tÊt c¶ vÉn ch−a xãa nhßa. Ch−a c¸i g× cã thÓ xãa nhßa. VÉn râ mån mét.
Tnó nµy. Cô MÕt nµy. Anh c¸n bé nµy...
Nh− võa h«m qua ®©y vËy.

Anh c¸n bé ë trong rõng lóc bÊy giê lµ anh QuyÕt. Tõ ngµy bän Mü -
DiÖm tíi rõng nói nµy, kh«ng b÷a nµo chóng kh«ng ®i lïng, kh«ng ®ªm nµo chã
vµ sóng cña chóng kh«ng sña vang c¶ rõng. Nh−ng d©n lµng X« man vÉn tù hµo:
n¨m n¨m, ch−a hÒ cã mét c¸n bé bÞ giÆc b¾t hay giÕt trong rõng lµng nµy. Lóc
®Çu thanh niªn ®i nu«i vµ g¸c cho c¸n bé. Mü - DiÖm biÕt ®−îc, nã b¾t thanh
niªn, nã treo cæ anh Xót lªn c©y v¶ ®Çu lµng.
- Ai nu«i Céng s¶n th× coi ®ã!
Råi nã cÊm thanh niªn ®i rõng. Bµ giµ, «ng giµ thay thanh niªn ®i nu«i c¸n
bé. Nã l¹i biÕt. Nã giÕt bµ Nhan, chÆt ®Çu cét tãc treo ®Çu sóng.
Sau cïng ®Õn lò trÎ thay «ng giµ, bµ giµ. Trong ®¸m ®ã, h¨ng nhÊt cã Tnó
vµ Mai. HÔ Tnó ®i rÉy th× Mai ®i víi c¸n bé. HÔ Mai ë nhµ gi÷ con DÝt cho mÑ
th× Tnó ®i. Còng cã b÷a c¶ hai ®øa cïng ®i. §Ó c¸n bé ngñ mét m×nh ngoµi rõng
ban ®ªm, bông d¹ kh«ng yªn ®−îc. Lì giÆc lïng, ai dÉn c¸n bé ch¹y. Anh
QuyÕt hái:
- C¸c em kh«ng sî giÆc b¾t µ? Nã giÕt nh− anh Xót, nh− bµ Nhan ®ã.
Tnó ®ang n»m trong lßng anh QuyÕt, ngåi dËy, tung tÊm då ra:
- Cô MÕt nãi: c¸n bé lµ §¶ng, §¶ng cßn, nói n−íc nµy cßn.
Trong rõng, anh QuyÕt d¹y Tnó vµ Mai häc ch÷. Anh chÎ nøa, ®Ëp dËp ra,
ghÐp l¹i thµnh mÊy tÊm b¶ng to b»ng bµn tay. Ba anh em ®èt khãi xµ nu x«ng
b¶ng nøa ®en kÞt råi lÊy nhùa c©y lu«ng tê ngheo phÕt lªn mét líp dµy, röa n−íc
còng kh«ng phai ®−îc. Tnó ®i ba ngµy ®−êng tíi nói Ngäc Linh, mang vÒ mét
xµ lÐt ®Çy ®¸ tr¾ng lµm phÊn. Mai häc giái h¬n Tnó, ba th¸ng ®äc ®−îc ch÷, viÕt
®−îc c¸i ý trong bông m×nh muèn, s¸u th¸ng lµm ®−îc to¸n hai con sè. Tnó häc
chËm h¬n mµ l¹i hay næi nãng. Häc tíi ch÷ i dµi, nã quªn mÊt ch÷ o thªm c¸i
mãc th× ®äc thµnh ch÷ a. Cã lÇn thua Mai nã ®Ëp bÓ c¸i b¶ng nøa tr−íc mÆt Mai
vµ anh QuyÕt, bá ra ngoµi suèi ngåi mét m×nh suèt ngµy. Anh QuyÕt ra dç, nã
kh«ng nãi. Mai ra dç, nã ®ßi ®¸nh Mai. Mai còng ngåi l× ®ã víi nã:
- Tnó kh«ng vÒ, tui còng kh«ng vÒ. VÒ ®i, anh Tnó. Mai lµm c¸i b¶ng kh¸c
cho anh råi.
Nã cÇm mét hßn ®¸, tù ®Ëp vµo ®Çu, ch¶y m¸u rßng rßng. Anh QuyÕt ph¶i
b¨ng l¹i cho nã. §ªm ®ã, anh «m nã ngñ trong hèc ®¸. Anh rñ rØ:
- Sau nµy, nÕu Mü - DiÖm giÕt anh, Tnó ph¶i lµm c¸n bé thay anh. Kh«ng
häc ch÷ sao lµm ®−îc c¸n bé giái.
8

Tnó gi¶ ngñ kh«ng nghe. Nã lÐn chïi n−íc m¾t giµn giôa. S¸ng h«m sau,
nã gäi Mai ra sau hèc ®¸:
- Mai nãi cho t«i ch÷ o cã mãc lµ ch÷ chi ®i. Cßn ch÷ chi ®øng sau ch÷ ®ã
n÷a, ch÷ chi cã c¸i bông to ®ã.
Mai quay mÆt ®i, kh«ng d¸m c−êi. Nã viÕt mét ch÷ cã c¸i bông to lªn tÊm
b¶ng nã võa míi lµm cho Tnó. Nã cè nãi nhá nh−ng giäng vÉn lanh l¶nh:
- Anh nhí giái l¾m, ch÷ bª ®ã.
- õ, bª... bª... ®Çu t«i ngu qu¸!
Tnó hay quªn ch÷, nh−ng ®i ®−êng nói th× ®Çu nã s¸ng l¹ lïng. Nã liªn l¹c
cho anh QuyÕt tõ x· vÒ huyÖn. Kh«ng bao giê nã ®i ®−êng mßn. GiÆc v©y c¸c
ng¶ ®−êng, nã leo lªn mét c©y cao nh×n quanh mét l−ît råi xÐ rõng mµ ®i, lät tÊt
c¶ c¸c vßng v©y. Qua s«ng, nã kh«ng thÝch léi chç n−íc ªm, cø lùa chç th¸c
m¹nh nhÊt mµ b¬i ngang, r−ît lªn trªn mÆt n−íc, c−ìi trªn th¸c b¨ng b¨ng nh−
mét con c¸ k×nh. Nã nãi:
- Qua chç n−íc ªm th»ng Mü - DiÖm hay phôc, chç n−íc m¹nh nã kh«ng
ngê.
Nh−ng lÇn ®ã, Tnó tíi th¸c s«ng §¸c N¨ng, võa cuèn c¸i th− cña anh
QuyÕt göi vÒ huyÖn trong mét ngän l¸ dong ngËm vµo miÖng ®Þnh v−ît th¸c, th×
häng sóng cña th»ng giÆc phôc kÝch chÜa vµo tai l¹nh ng¾t. Tnó chØ kÞp nuèt
lu«n c¸i th−.
Ba ngµy sau, ng−êi X« Man thÊy bän giÆc trãi chÆt Tnó dÉn vÒ lµng.
- §øa nµo lµm Céng s¶n, chØ th× sèng!
D©n lµng ®øng v©y quanh Tnó. ¤ng cô MÕt ®øng bªn c¹nh Tnó. Tnó chØ
®øng tíi bông «ng cô. ¤ng cô nãi tiÕng Str¸, giäng trÇm vang déi:
- Tnó, ®õng lµm xÊu hæ lµng X« Man.
Tnó chØ tr¶ lêi «ng cô b»ng mét c¸i nh×n. ¤ng cô nãi:
- §−îc!
L−ng Tnó ngang däc nh÷ng vÕt dao chÐm.
- Céng s¶n ®©u, chØ ra!
Tnó nãi nhá:
- Cëi trãi ®·, tay míi chØ ®−îc.
Chóng nã cëi trãi mét tay, Tnó ®Ó bµn tay Êy lªn bông m×nh:
- ë ®©y nµy.
L−ng Tnó thªm mét vÕt dao n÷a. Trªn tÊm l−ng ch−a réng b»ng bÒ ngang
c¸i xµ lÐt mÑ ®Ó l¹i ®ã, øa mét giät m¸u ®Ëm, tõ s¸ng ®Õn chiÒu th× ®Æc quÖn l¹i,
tÝm th©m nh− nhùa xµ nu.
Khi chóng l¹i dÉn Tnó ®i, Mai «m nã, khãc nøc në. Nã nãi nh− giËn d÷:
- Khãc chi! §õng! Mai ph¶i häc cho giái. Tui chÕt, Mai ph¶i lµm c¸n bé...
Ba n¨m sau, Tnó tho¸t ngôc C«ng Tum trë vÒ, l−ng anh ®· lµnh hÕt vÕt
th−¬ng. §Õn gèc c©y to ®Çu rõng l¸ch anh gÆp Mai. Mai cÇm hai bµn tay anh,
giµn giôa n−íc m¾t. Cßn anh ng¹c nhiªn thÊy Mai ®· lín nhanh kh«ng ngê. Mai
dÉn anh vÒ lµng. H«m ®ã d©n lµng còng tô tËp ë nhµ cô MÕt nh− ®ªm nay ®©y.
Còng nh− ®ªm nay ®©y...
TiÕng cô MÕt vang väng, nh− déi l¹i tõ c¸i ®ªm xa x«i Êy.
- ...Còng nh− ®ªm nay ®©y, quanh c¸i bÕp nµy ®©y. Trêi còng m−a nhá lÊm
tÊm nh− thÕ nµy. T«i ngåi chç nµy, ®óng chç nµy. Th»ng Tnó ngåi chç nµy. Cßn
con Mai th× ngåi ®©y, chç con DÝt ngåi b©y giê... Ph¶i kh«ng, Tnó?
9

Ph¶i råi! TÊt c¶ còng in hÖt nh− thÕ nµy. Còng m−a lÊm tÊm ®Òu ®Òu trªn
l¸ v¶, còng löa xµ nu ch¸y giÇn giËt, còng m¸ng n−íc ®Çu lµng l¸ch t¸ch trong
®ªm khuya. D©n lµng còng tô tËp tÊt c¶ ë ®©y ®Ó mõng Tnó tho¸t ngôc C«ng
Tum trë vÒ. Mai còng ngåi tr−íc mÆt Tnó nh− vËy ®Êy, còng ®«i m¾t cã hai
hµng l«ng mµy ®Ëm ®Õn che tèi c¶ trßng ®en long lanh, õ cã lÏ ®«i m¾t ®ã Ýt
trang nghiªm h¬n, chøa chÊt nhiÒu yªu th−¬ng h¬n, nh−ng còng b×nh th¶n nh−
vËy, cøng r¾n nh− vËy ®ã. Vµ cô MÕt kh«ng kÓ chuyÖn nh− b©y giê. Cô chØ nãi:
- Mai, ®−a c¸i giÊy cña anh QuyÕt ®©y. Tnó, ®äc lªn cho c¶ lµng nghe.
Sau khi Tnó bÞ b¾t Ýt l©u, anh QuyÕt chuyÓn sang huyÖn B¶y råi hy sinh ë
®ã. Anh bÞ th−¬ng nÆng trong mét trËn phôc kÝch, ®−a vÒ trong rõng th× chÕt.
Tr−íc khi chÕt, anh göi cho lµng X« Man bøc th− nµy. Tnó cÇm m¶nh giÊy soi
lªn ¸nh löa xµ nu:
“Em Tnó, em Mai vµ ®ång bµo X« Man. Tui chÕt. Ng−êi cßn sèng ph¶i
chuÈn bÞ gi¸o, m¸c, vô, rùa, tªn, n¸. GiÊu kü trong rõng, ®õng cho giÆc lÊy. SÏ
cã ngµy dïng tíi.
Cßn Tnó ph¶i häc ch÷ cho giái, thay tui lµm c¸n bé...”
õ, còng ®«ng ®ñ nh− thÕ nµy ®©y. Cô T©ng, anh Pre, chÞ Blum, bµ Pr«i, cô
Leng. ChØ kh¸c lµ cßn cã Mai. Tnó ®äc giÊy anh QuyÕt råi c¶ lµng ®èt ®uèc xµ
nu, theo cô MÕt, ®i d−íi m−a. §ªm cµng khuya m−a cµng nÆng h¹t, hä vµo rõng
lÊy gi¸o, m¸c, vô, rùa ®· giÊu kü tõ ngµy ®−îc th− anh QuyÕt. Tnó ®i ba ngµy
lªn nói Ngäc Linh, nh−ng kh«ng mang vÒ mét xµ lÐt ®¸ tr¾ng lµm phÊn nh− ba
n¨m tr−íc. Anh mang vÒ mét gïi nÆng ®¸ mµi. Nói Ngäc Linh, trªn ngän cña
nã, cã mét má ®¸ mµi ®ñ dïng cho mét tr¨m cuéc khëi nghÜa.
§ªm ®ªm, lµng X« Man thøc, mµi vò khÝ. Ban ngµy th× theo cô MÕt ®i
ph¸t hÕt c¸c rÉy cñ, trång pom chu vµ s¾n, xanh m−ît c¶ nói rõng...
Tin lµng X« Man mµi gi¸o ®Õn tai bän giÆc ë ®ån §¸c Hµ. Gi÷a mïa suèt
lóa, chóng kÐo vÒ mét tiÓu ®éi, võa ®óng lóc ®øa con trai ®Çu lßng cña Mai vµ
Tnó ra ®êi. Còng th»ng chØ huy n¨m tr−íc, th»ng Dôc, nã ®éi mò ®á mµu m¸u.
Nã gÇm lªn:
- L¹i th»ng Tnó chø kh«ng ai hÕt. Con cäp ®ã mµ kh«ng giÕt sím, nay nã
lµm lo¹n rõng nói nµy råi.
Cô MÕt vµ Tnó dÉn thanh niªn l¸nh vµo rõng. Hä kh«ng ®i ®©u xa, chØ
luÈn quÈn c¸c gèc c©y, hèc ®¸ quanh lµng, b¸m s¸t giÆc. Chóng nã ®ãng l¹i
trong lµng bèn ®ªm. Ngän roi cña nã kh«ng tõ mét ai. TiÕng kªu khãc dËy c¶
lµng. Th»ng Dôc l¨m l¨m khÈu sóng lôc:
- §øa nµo ra khái lµng b¾t ®−îc b¾n chÕt ngay t¹i chç!
Kh«ng ai lät ra ®−îc. ChØ cã con DÝt nhá lanh lÑn, cø sÈm tèi l¹i bß theo
m¸ng n−íc ®em g¹o ra rõng cho cô MÕt, Tnó vµ thanh niªn. T¶ng s¸ng ngµy thø
t− th× chóng b¾t ®−îc con bÐ khi nã ë ngoµi rõng vÒ. Chóng ®Ó con bÐ ®øng gi÷a
s©n, lªn ®¹n t«m-x«ng råi tõ tõ b¾n tõng viªn mét, kh«ng b¾n tróng, ®¹n chØ
s−ît qua tai, sÐm tãc, cµy ®Êt quanh hai ch©n nhá cña DÝt. V¸y nã r¸ch t−ît tõng
m¶ng. Nã khãc thÐt lªn, nh−ng råi ®Õn viªn thø m−êi, nã chïi n−íc m¾t, tõ ®ã
im bÆt. Nã ®øng lÆng gi÷a bän lÝnh, cø mçi viªn ®¹n næ, c¸i th©n h×nh m¶nh dÎ
cña nã l¹i giËt lªn mét c¸i nh−ng ®«i m¾t nã th× vÉn nh×n bän giÆc b×nh th¶n l¹
lïng, b×nh th¶n nh− ®«i m¾t chÞ bÝ th− b©y giê vËy.
Kh«ng lµm g× ®−îc con bÐ, th»ng Dôc dïng ®Õn n−íc ®ßn cuèi cïng. Nã
b¾t Mai.
- B¾t ®−îc con cäp c¸i vµ cäp con, tÊt sÏ dô ®−îc cäp ®ùc trë vÒ.
10

Tnó nghe râ c©u nãi ®ã cña th»ng Dôc. Anh nÊp ë gèc c©y c¹nh m¸ng
n−íc ®Çu lµng. Tõ chç Êy nh×n thÊy s©n lµng râ mån mét. Hai bµn tay anh bÝu
chÆt lÊy gèc c©y khi bän lÝnh gåm m−êi th»ng dÉn Mai ra gi÷a s©n. Mai ®Þu con
trªn l−ng, th»ng bÐ ch−a ®−îc mét th¸ng. Ai còng b¶o nã gièng Tnó l¹ lïng.
Kh«ng ®i C«ng Tum mua v¶i ®−îc, Tnó ph¶i xÐ ®«i tÊm då cña m×nh ra lµm tÊm
choµng cho Mai ®Þu con. Th»ng bÐ n»m trong tÊm choµng Êy, ngñ say trªn l−ng
mÑ.
Th»ng Dôc hái:
- Chång mµy ë ®©u, con mäi Céng s¶n kia?
Mai xèc l¹i ®øa con trªn l−ng, gi−¬ng ®«i m¾t to nh×n th»ng Dôc.
- Mµy c©m µ, con chã c¸i! - Nã qu¸t bän lÝnh - §øng ú ra ®ã µ!
Mét th»ng lÝnh to bÐo nhÊt liÕc m¾t nh×n th»ng Dôc, tay cÇm mét c©y s¾t
dµi b−íc tíi c¹nh Mai. Nã lÌ l−ìi liÕm quanh mét l−ît, råi chËm r·i gi¬ c©y s¾t
lªn. Mai thÐt to mét tiÕng. ChÞ véi th¸o tÊm ®Þu, võa kÞp lËt ®øa con ra phÝa
bông th× còng võa lóc c©y s¾t gi¸ng xuèng sèng l−ng.
- Th»ng Tnó ë ®©u, h¶?
C©y s¾t thø hai ®Ëp vµo tr−íc ngùc Mai, chÞ lËt ®øa bÐ ra sau l−ng. Nã l¹i
®¸nh sau l−ng, chÞ lËt th»ng bÐ ra tr−íc ngùc. TrËn m−a c©y s¾t mçi lóc mét dån
dËp. Kh«ng nghe thÊy tiÕng thÐt cña Mai n÷a. ChØ nghe ®øa bÐ khãc rÐ lªn mét
tiÕng råi im bÆt. ChØ cßn tiÕng c©y s¾t nÖn xuèng hõ hù.
Tnó bá gèc c©y cña anh. §ã lµ mét c©y v¶. Anh ®· bøt ®øt hµng chôc tr¸i
v¶ mµ kh«ng hay. Anh chåm dËy. Mét bµn tay nÝu anh l¹i. TiÕng cô MÕt nÆng
trÞch:
- Kh«ng ®−îc, Tnó! §Ó tau!
Tnó g¹t «ng cô ra. ¤ng cô nh¾c l¹i:
- Tnó!
Tnó quay l¹i. ¤ng cô kh«ng nh×n ra Tnó n÷a. Hai con m¾t anh b©y giê lµ
hai côc löa lín. ¤ng cô bu«ng vai Tnó ra.
Mét tiÕng thÐt d÷ déi. Tnó ®· nh¶y xæ vµo gi÷a bän lÝnh. Anh kh«ng biÕt
anh ®· lµm g×. ChØ thÊy th»ng lÝnh giÆc to bÐo ®· n»m ngöa ra s©n, th»ng Dôc
th¸o ch¹y vµo nhµ −ng. TiÕng lªn ®¹n l¸ch c¸ch quanh anh. Råi Mai «m ®øa con
chói vµo ngùc anh. Hai c¸nh tay réng lín nh− hai c¸nh lim ch¾c cña anh «m
chÆt lÊy mÑ con Mai.
- §å ¨n thÞt ng−êi, tau ®©y, Tnó ®©y!...
Tnó kh«ng cøu sèng ®−îc Mai.
- ...õ, Tnó kh«ng cøu sèng ®−îc mÑ con Mai...
TiÕng «ng cô MÕt vÉn trÇm vµ nÆng. ¤ng cô vông vÒ trë tay lau giät n−íc
m¾t. Bçng nhiªn «ng cô nãi to lªn:
- Tnó kh«ng cøu sèng ®−îc vî, ®−îc con. Tèi ®ã, Mai chÕt. Cßn ®øa con
th× ®· chÕt råi. Th»ng lÝnh to bÐo ®¸nh mét c©y s¾t vµo ngang bông nã, lóc mÑ
nã ng· xuèng, kh«ng kÞp che cho nã. Nhí kh«ng, Tnó, mµy còng kh«ng cøu
sèng ®−îc vî mµy. Cßn mµy th× bÞ chóng nã b¾t, mµy chØ cã hai bµn tay tr¾ng,
chóng nã trãi mµy l¹i. Cßn tau th× lóc ®ã tau ®øng sau gèc c©y v¶. Tau thÊy
chóng nã trãi mµy b»ng d©y rõng. Tau kh«ng nh¶y ra cøu mµy. Tau còng chØ cã
hai bµn tay kh«ng. Tau kh«ng ra, tau quay ®i vµo rõng, tau ®i t×m bän thanh
niªn. Bän thanh niªn th× còng ®· ®i vµo rõng, chóng nã ®i t×m gi¸o m¸c. Nghe
râ ch−a, c¸c con, râ ch−a? Nhí lÊy, ghi lÊy. Sau nµy tau chÕt råi, bay cßn sèng
ph¶i nãi l¹i cho con ch¸u: chóng nã ®· cÇm sóng, m×nh ph¶i cÇm gi¸o!...
11

Chóng nã trãi chÆt Tnó b»ng d©y rõng, khiªng nÐm vµo gãc nhµ −ng råi
kÐo ®i ¨n thÞt con heo cña anh Br«i.
Tnó n»m trong gãc nhµ. Bãng tèi ®· dµy ®Æc. Anh suy nghÜ, ng¹c nhiªn tù
thÊy m×nh rÊt b×nh th¶n:
“§øa con chÕt råi. Mai ch¾c còng chÕt råi. Tnó còng s¾p chÕt. Ai sÏ lµm
c¸n bé? §Õn khi cã lÖnh §¶ng cho ®¸nh, ai sÏ lµm c¸n bé l·nh ®¹o d©n lµng X«
Man ®¸nh giÆc? Cô MÕt ®· giµ. §−îc, cßn cã bän thanh niªn. Råi con DÝt sÏ lín
lªn. Con bÐ Êy cßn v÷ng h¬n c¶ chÞ nã. Kh«ng sao... ChØ tiÕc cho Tnó. Tnó
kh«ng sèng ®−îc tíi ngµy cÇm vò khÝ ®øng dËy víi d©n lµng...”
Th»ng Dôc kh«ng giÕt Tnó ngay. Nã ®èt mét ®èng löa ë nhµ −ng, lïa tÊt
c¶ d©n lµng tíi, cëi trãi cho Tnó, råi nãi víi mäi ng−êi:
- Nghe nãi chóng mµy ®· mµi rùa, mµi gi¸o c¶ råi, ph¶i kh«ng? §−îc, ®øa
nµo muèn cÇm rùa, cÇm gi¸o th× coi bµn tay th»ng Tnó ®©y!
Nã hÊt hµm ra hiÖu cho th»ng lÝnh to bÐo nhÊt. Chóng nã ®· chuÈn bÞ s½n
c¶. Th»ng lÝnh më tót se, lÊy ra mét nhóm giÎ. GiÎ ®· tÈm dÇu xµ nu. Nã quÊn
giÎ lªn m−êi ®Çu ngãn tay Tnó. Råi nã cÇm mét c©y löa. Nh−ng th»ng Dôc b¶o:
- §Ó ®ã cho tau!
Nã giËt lÊy c©y löa.
Tnó kh«ng kªu rªn mét tiÕng nµo. Anh trîn m¾t nh×n th»ng Dôc. Nã c−êi
s»ng sÆc. Nã gÝ c©y löa l¹i s¸t mÆt anh:
- Coi kü c¸i mÆt th»ng Céng s¶n muèn cÇm vò khÝ nµy xem sao! Sè kiÕp
chóng mµy kh«ng ph¶i lµ sè kiÕp cÇm gi¸o m¸c. Bá c¸i méng cÇm gi¸o m¸c ®i,
nghe kh«ng!
Mét ngãn tay Tnó bèc ch¸y. Hai ngãn, ba ngãn. Kh«ng cã g× ®−îm b»ng
nhùa xµ nu. Löa b¾t rÊt nhanh. M−êi ngãn tay ®· thµnh m−êi ngän ®uèc.
Tnó nh¾m m¾t l¹i, råi më m¾t ra, nh×n trõng trõng.
Trêi ¬i! Cha mÑ ¬i! Anh kh«ng c¶m thÊy löa ch¸y ë m−êi ®Çu ngãn tay
n÷a. Anh nghe löa ch¸y trong lång ngùc, ch¸y ë bông. M¸u anh mÆn ch¸t ë ®Çu
l−ìi. R¨ng anh ®· c¾n n¸t m«i anh råi. Anh kh«ng kªu rªn. Anh QuyÕt nãi:
“Ng−êi Céng s¶n kh«ng thÌm kªu van...” Tnó kh«ng thÌm, kh«ng thÌm kªu
van. Nh−ng trêi ¬i! Ch¸y! Kh«ng, Tnó sÏ kh«ng kªu! Kh«ng!
TiÕng c−êi giÇn giËt cña th»ng Dôc. C¸c cô giµ chåm dËy. Bän lÝnh g¹t ra.
TiÕng kªu rÐ cña ®ång bµo. TiÕng ch©n ai rÇm rËp quanh nhµ −ng. Ai thÕ?
Tnó thÐt lªn mét tiÕng. ChØ mét tiÕng th«i. Nh−ng lµ tiÕng thÐt vang déi.
TiÕp theo lµ tiÕng “GiÕt!”. TiÕng ch©n ng−êi ®¹p trªn sµn nhµ −ng rµo rµo. TiÕng
bän lÝnh kªu thÊt thanh. TiÕng cô MÕt å å: “ChÐm! ChÐm hÕt!” Cô MÕt, ®óng
råi, cô MÕt ®· ®øng ®Êy, l−ìi m¸c dµi trong tay. Th»ng Dôc n»m d−íi l−ìi m¸c
cña cô MÕt. Vµ thanh niªn, tÊt c¶ thanh niªn trong lµng, mçi ng−êi mét c©y rùa
s¸ng lo¸ng, nh÷ng c©y rùa mµi b»ng ®¸ mµ Tnó mang tõ ®Ønh nói Ngäc Linh
vÒ...
TiÕng anh Br«i nãi, trÇm tÜnh:
- Tnó! Tnó! TØnh dËy ch−a? §©y nµy, chóng t«i giÕt hÕt råi. C¶ m−êi ®øa,
®©y nµy! B»ng gi¸o, b»ng m¸c. §©y nµy!
Löa ®· t¾t trªn m−êi ®Çu ngãn tay Tnó. Nh−ng ®èng löa xµ nu gi÷a nhµ
vÉn ®á. X¸c m−êi tªn giÆc ngæn ngang quanh ®èng löa ®á.
Cô MÕt chèng gi¸o xuèng sµn nhµ, tiÕng nãi vang vang:
12

- ThÕ lµ b¾t ®Çu råi. §èt löa lªn! TÊt c¶ ng−êi giµ, ng−êi trÎ, ng−êi ®µn
«ng, ng−êi ®µn bµ, mçi ng−êi ph¶i t×m lÊy mét c©y gi¸o, mét c©y m¸c, mét c©y
vô, mét c©y rùa. Ai kh«ng cã th× vãt ch«ng, n¨m tr¨m c©y ch«ng! §èt löa lªn!
TiÕng chiªng næi lªn...
§øng trªn ®åi xµ nu gÇn con n−íc lín, suèt ®ªm nghe c¶ rõng X« Man µo
µo rung ®éng. Vµ löa ch¸y kh¾p rõng...

Kh«ng ai nhËn thÊy ®ªm ®· khuya. M−a mçi lóc mét nÆng h¹t.
Cô MÕt ngõng, nh×n mäi ng−êi. Chßm r©u trªn ngùc cô rung rung:
- §ã, tau kÓ ®· hÕt. Lµng X« Man cÇm gi¸o tõ ®ªm ®ã, Tnó còng ra ®i tõ
®ã. Lµnh m−êi ngãn tay råi nã ra ®i. Lµnh thËt, ngãn nµo còng côt mét ®èt,
nh−ng cßn hai ®èt còng cÇm gi¸o, b¾n sóng ®−îc. Th»ng Tnó ®i t×m C¸ch m¹ng.
Nghe nãi bªn kia nói Ngäc Linh còng cã th»ng Dôc, ng−êi bªn ®ã còng næi dËy
råi. Lµng ph¸i nã ®i t×m. Nã ®i tõ ®ã ®Õn giê... Cha mÑ mµy, ®i l©u thÕ! §Ó cho
lò con g¸i chóng nã lín lªn ch¼ng cßn th»ng thanh niªn nµo cho nã b¾t chång!...
Th«i, tau kÓ hÕt råi ®ã. B©y giê ®Õn mµy. Ba n¨m nay mµy ®i, mµy ®· lµm xÊu
hæ c¸i lµng X« Man nµy nh÷ng g×, kÓ cho bµ con ®©y nghe nµo! Mµy ®· lµm
nh÷ng g×, con! GiÕt ®−îc mÊy th»ng DiÖm, th»ng Mü råi?
Tnó ®øng dËy. Anh b−íc tíi tr−íc bÕp löa, ®øng lÆng håi l©u. BiÕt kÓ g×
®©y. Lßng anh trµn ngËp th−¬ng yªu. Anh nãi:
- Cô MÕt! §ång bµo! Tui... õ, tui ®· gÆp th»ng Dôc råi...
- Th»ng Dôc µ? Nã ë ®©u?
- Nã ë trong ®ån.
- Mµy giÕt nã ch−a?
- GiÕt råi!
- õ, mµy cho nã ¨n c¸i ®¹n nµy chø?
- Kh«ng.
- Sao thÕ?
Tnó cëi khÈu sóng ë vai ra, ®Ó xuèng mét bªn.
- ThÕ nµy: b÷a ®ã ®¸nh ®ån. LÝnh nã, m×nh giÕt hÕt.
- S¹ch µ?
- S¹ch. ChØ cßn th»ng chØ huy d−íi hÇm. Kªu nã kh«ng lªn. Bá lùu ®¹n, nã
cã ng¸ch. Ng−êi chØ huy m×nh hái: - Ai xuèng? - Tui xuèng. Tèi l¾m. Tui mß
thÊy nã. Nã b¾n. Tui giËt ®−îc sóng nã. Nã vËt tui. Nh−ng tui m¹nh h¬n. Tui
tèng ®Çu gèi lªn ngùc nã. Tui bÊm ®Ìn pin lªn mÆt nã. - Dôc, mµy cã nhí tau
kh«ng? - Nã l¾c ®Çu. - §−îc, ®©y nµy, hai bµn tay tau ®©y nµy, nhí ch−a? Tau
vÉn cÇm ®−îc sóng! M¾t nã tr¾ng d·. Tui nãi: Nµy tau cã sóng ®©y, tau cã c¶
dao g¨m ®©y. Nh−ng tau kh«ng giÕt mµy b»ng sóng, tau kh«ng ®©m mµy b»ng
dao, nghe ch−a? Dôc! Tau giÕt mµy b»ng m−êi ngãn tay côt nµy th«i!
DÝt hái, b×nh th¶n:
- ChÕt chí?
- ChÕt råi.
- Nh−ng cã ®óng th»ng Dôc kh«ng?
- §óng chí... Chóng nã ®øa nµo còng lµ th»ng Dôc.
Cô MÕt còng ®øng dËy, cô l¹i ®Æt bµn tay nÆng nh− s¾t lªn vai Tnó:
- §−îc! Hµ hµ...
13

Theo tiÕng c−êi cña «ng cô, tiÕng c−êi nãi x«n xao l¹i rén c¶ c¨n nhµ nhá.
§¹i b¸c tõ ®ån giÆc b¾n vµo ®åi xµ nu ngoµi con n−íc lín, nh−ng ch¼ng ai
nghe thÊy, tiÕng c−êi tiÕng nãi ¸t c¶ tiÕng sóng.

Tnó l¹i ra ®i. Cô MÕt vµ DÝt ®−a anh ra ®Õn rõng xµ nu gÇn n−íc lín. TrËn
®¹i b¸c ®ªm qua ®· ®¸nh ng· bèn n¨m c©y xµ nu to. Nhùa øa ra ë nh÷ng vÕt
th−¬ng ®ang ®äng l¹i, lãng l¸nh n¾ng hÌ. Quanh ®ã v« sè nh÷ng c©y con ®ang
mäc lªn. Cã nh÷ng c©y míi nhó khái mÆt ®Êt, nhän ho¾t nh− nh÷ng mòi lª.
Ba ng−êi ®øng ë ®Êy nh×n ra xa. §Õn hót tÇm m¾t, còng kh«ng thÊy g×
kh¸c ngoµi nh÷ng rõng xµ nu nèi tiÕp ch¹y ®Õn ch©n trêi...

1965

You might also like