Thit k, xy dng v s dng b t hoi

1. Gii thiu
B t hoi u tin xut hin Phap vao nm 1860, do k su Fosse Mouras phat minh ra. Cho
n nay, loi cng trinh xu ly nuoc thai ti ch nay uoc ph cp trn toan Th gioi. O
Vit Nam, b t hoi cung tr nn ngay cang ph bin. B t hoi co th phuc vu cho mt khu
v sinh, mt h gia inh hay nhom h gia inh, cho cac i tuong thai nuoc khac nhu bp n
tp th, nha hang, khach sn, khu du lich, truong hoc, bnh vin, vn phong lam vic, cac co
s chn nui va ch bin nng san, thc phm, vv...
B t hoi uoc su dung ph bin nhiu noi bi co nhiu uu im nhu hiu sut xu ly n
inh, k ca khi dong nuoc thai u vao co dao ng lon, chim it din tich, gia thanh re va
vic xy dng, quan ly on gian, nn d uoc chp nhn. Tuy nhin, phat huy vai tro cua
cng trinh xu ly nuoc thai ti ch nay, cn thit k, thi cng xy dng, lp t va quan ly vn
hanh, bao dung b t hoi ung, nht la voi iu kin nuoc ta hin nay, khi phn lon nuoc
thai, sau khi xu ly so b b t hoi, uoc xa trc tip ra ngun tip nhn ma khng qua bt
ky mt khu xu ly nao tip theo. Vic hiu r va lam tt cng tac thit k, thi cng lp t va
quan ly vn hanh - bao dung b t hoi con gop phn nng cao nhn thuc va huy ng s
tham gia cua cng ng trong xy dng, quan ly h tng k thut thi va bao v mi truong.
Trong b t hoi din ra qua trinh lng cn va ln men, phn huy sinh hoc ky khi cn lng.
Cac cht huu co trong nuoc thai va bun cn lng, chu yu la cac Hydrocacbon, m,
beo, ... uoc phn huy bi cac vi khun ky khi va cac loi nm men. Nho vy, cn ln men,
bot mui hi, giam th tich. Cht khng tan chuyn thanh cht tan va cht khi (chu yu la CH
4
,
CO
2
, H
2
S, NH
3
, ...). Cac yu t anh hung n hiu qua xu ly nuoc thai va tc phn huy
bun cn trong b t hoi: nhit va cac yu t mi truong khac; luu luong dong thai va thoi
gian luu nuoc tuong ung; tai trong cht bn (rt phu thuc vao ch dinh dung cua nguoi
su dung b hay loi nuoc thai noi chung); h s khng iu hoa va luu luong ti a; cac thng
s thit k va cu to b: s ngn b, chiu cao, phuong phap b tri uong ng dn nuoc vao
va ra khoi b, qua cac vach ngn, ...
B t hoi uoc thit k va xy dng ung cho phep t hiu sut lng cn trung binh 50 -
70 theo cn lo lung (TSS) va 25 - 45 theo cht huu co (BOD va COD) (Nguyn Vit Anh
va nnk, 2006, Bounds, 1997, Polprasert, 1982). Cac mm bnh co trong phn cung uoc loi
bo mt phn trong b t hoi, chu yu nho co ch hp phu ln cn va lng xung, hoc cht i
do thoi gian luu bun va nuoc trong b lon, do mi truong sng khng thich hop. Cung chinh
vi vy, trong phn bun b t hoi chua mt luong rt lon cac mm bnh co ngun gc tu
phn.
B t hoi hu ht cac nuoc u tip nhn va xu ly ca hai loi nuoc thai trong h gia inh -
nuoc en va nuoc xam. Nuoc thai sau b t hoi uoc dn toi cac cng trinh xu ly ti ch (bi
loc ngm, b sinh hoc hiu khi, vv...) hay tp trung, theo cum, ...
B t hoi uoc du nhp vao Vit Nam thoi ky Phap thuc. Thoi o, chi co mt s cng trinh
xy dng moi co trang bi b t hoi (co hoc khng co ngn loc), xu ly ca nuoc en va nuoc
xam. Dn dn, do s phat trin cua thi, cac cng trinh uoc coi noi, xy dng thm, cac
khu nhu moi moc ln, nhung vic xy dng cac tuyn cng thu gom nuoc thai va tach ring
nuoc thai ra khoi nuoc mua khng theo kip voi s phat trin, nguoi ta u thng uong ng
dn nuoc xam va nuoc nha bp ra ngoai h thng cng chung, chi con co nuoc en chay vao
b t hoi. Dy la buc tranh rt ph bin cac thi Vit Nam hin nay. Phuong thuc nay
cung lan rng nhanh chong ra cac vung ven va vung nng thn. Nhiu b t hoi uoc
thit k, xy dng va vn hanh khng ung quy cach v kich thuoc ti thiu, cach b tri
uong ng, vach ngn, lam sinh ra dong chay tt trong b, suc bun va vang cn, b bi ro ri
lam nhim va nuoc ngm thm vao,... Dung ra, bun cn trong b t hoi phai uoc hut theo
chu ky tu 1 n 3 nm, nhung trong thc t, nhiu b toi 7 hoc 10 nm moi uoc hut, khi h
gia inh gp phai nhung vn nhu tc, tran nuoc, mui hi, ..., nn hiu qua lam vic thp.
Bn cnh loi b t hoi truyn thng, con co cac loi b t hoi sau: b t hoi co ngn loc
hiu khi, ngn loc ky khi, hay co li loc thao lp uoc; b t hoi voi cac vach ngn mong
dong huong ln (b BAST); b t hoi voi cac vach ngn mong dong huong ln va ngn loc
ky khi (b BASTAF); b t hoi co ngn bom (trong h thng thoat nuoc gm cac b t hoi
va uong ng ap lc); cac loi b t hoi khac, kt hop voi cac qua trinh xu ly nhu xu ly hiu
khi co suc khi nhn to, co dong tun hoan, co thu khi sinh hoc, vv... Chi tit v cac loi b
nay uoc trinh bay trong cun sach: B t hoi va B t hoi cai tin, Nha xut ban Xy
dng, 9/2007 cua cung tac gia.
2. Thit k b t hoi
Tng dung tich cua b t hoi V (m
3
) uoc tinh bng tng dung tich uot (dung tich huu ich)
cua b t hoi V
U
, cng voi dung tich phn luu khng tinh tu mt nuoc ln tm an np b V
k
.
!
"
#
k
$1%
Dung tich uot cua b t hoi bao gm 4 vung phn bit, tinh tu duoi ln trn:
- Vung tich lu bun cn phn huy V
t
;
- Vung chua cn tuoi, ang tham gia qua trinh phn huy V
b
;
- Vung tach cn (vung lng) V
n
;
- Vung tich lu vang - cht ni V
v
(xem Hinh 1).

&
!
n
#
b
#
t
#
v
$2%
Dung tich vung lng - tach cn V
n
: uoc xac inh theo loi nuoc thai, thoi gian luu nuoc t
n
va
luong nuoc thai chay vo b Q, co tinh n gia tri luu luong tuc thoi cua dong nuoc thai.
Thoi gian luu nuoc ti thiu t
n
uoc xac inh theo Bang 1.
Bng 1. Thi gian lu nc ti thiu trong vng lng ca b t hoi
Luu luong nuoc thai
Q, m
3
/ngay
Thoi gian luu nuoc ti thiu t
n
, ngay
B t hoi xu ly nuoc en
xam
B t hoi xu ly nuoc en tu WC
6 1 2
7 - 8 0,9 1,8
9 0,8 1,6
10 -11 0,7 1,4
12 0,6 1,3
13 0,6 1,2
14 0,5 1
Dung tich cn thit vung tach cn cua b t hoi V
n
(m
3
) bng:

n
! '.t
n
! (.)
o
.t
n
*1+++ $,%
Trong o:
N - s nguoi su dung b, nguoi;
q
o
- tiu chun thai nuoc, tuy thuc vao iu kin khi hu va muc trang thit bi v sinh cua
ngi nha. Co th so b ly q
o
cho b t hoi chi tip nhn nuoc en la 30 - 60 l/nguoi.ngay,
hn hop nuoc en va nuoc xam la 100 - 150 l/nguoi.ngay.
- Dung tich vung phn huy cn tuoi V
b
(m
3
):

b
! +,-.(.t
b
*1+++ $.%
ia tri cua t
b
uoc nu trong Bang 2.
Bng 2. Thi gian cn thit ! "h#n hu$ c%n th&o nhi't !(
Nhit nuoc thai,
o
C
10 15 20 25 30 35
Thoi gian cn thit
phn huy cn t
b
,
ngay
104 63 47 40 33 28
- Vung luu giu bun phn huy V
t
(m
3
): Sau khi cn phn huy, phn con li lng xung duoi
ay b va tich tu o lam thanh lop bun. Dung tich bun nay phu thuc tai luong u vao cua
nuoc thai, theo s nguoi su dung, thanh phn va tinh cht cua nuoc thai, nhit va thoi gian
luu, uoc tinh nhu sau:

t
! /.(.T*1+++ $-%
Voi: r - luong cn phn huy tich lu cua 1 nguoi trong 1 nm.
- Voi b t hoi xu ly nuoc en va nuoc xam: r 40 l/(nguoi.nm).
- B t hoi chi xu ly nuoc en tu khu v sinh: r 30 l/(nguoi.nm).
T - khoang thoi gian giua 2 ln hut cn, nm.
- Dung tich phn vang ni V
v
thuong uoc ly bng (0,4 - 0,5)V
t
hay co th ly so b voi
chiu cao lop vang bng 0,2 - 0,3 m. Trong truong hop b t hoi tip nhn nuoc thai tu nha
bp, nha n, cn tng dung tich vung chua bun cn va vang ln thm 50.
- Dung tich phn luu khng trn mt nuoc cua b t hoi V
k
uoc ly bng 20 dung tich
uot, hoc theo cu to b, voi chiu cao phn luu khng (tinh tu mt nuoc n np b) khng
nho hon 0,2 m. Phn luu khng giua cac ngn cua b t hoi phai uoc thng voi nhau va co
ng thng hoi.
- Cach tinh gian luoc, ap dung cho b t hoi h va nhom h gia inh:
Di voi b t hoi xu ly nuoc thai sinh hot cho cac h va nhom h gia inh, cho on gian,
ly nhit trung binh cua nuoc thai bng 20
o
C. Dung tich uot ti thiu cua b t hoi xu ly
nuoc en va nuoc xam bng:

&
! $(.)
o
.t
n
# 2. # -0.T%*1+++ $0%
Tuong t, dung tich uot cua b t hoi xu ly nuoc en tu khu v sinh bng:

&
! $(.)
o
.t
n
# 2. # .2.T%*1+++ $1%
- Di voi b t hoi xu ly nuoc thai cho cac h gia inh on le, co th xac inh so b dung
tich uot ti thiu cua b mt cach on gian hon nua, theo s nguoi thc t su dung b, theo
cng thuc:

&
! (.
o
$2%
Trong o: V
o
la dung tich uot on vi cua b t hoi: V
o
0,34 m
3
/nguoi n 0,60 m
3
/nguoi,
nu b xu ly ca nuoc en va nuoc xam; V
o
0,27m
3
/nguoi n 0,30m
3
/nguoi, nu b chi xu
ly nuoc en tu khu v sinh. S nguoi su dung tng thi dung tich on vi giam.
Bng ). *+ch thc ti thiu ca b t hoi ,- l. nc !&n v/ nc ,01
S nguoi
su dung N,
nguoi
Chiu cao
lop nuoc
H
u
, m
Chiu
rng b B,
m
Chiu dai
ngn thu
nht L1, m
Chiu dai
ngn thu
hai L2, m
Dung
tich uot
V
u
, m
3
Dung tich
on vi
m
3
/nguoi
5 1.2 0.8 2.1 1.0 3.0 0.60
10 1.2 0.8 2.6 1.0 3.4 0.34
20 1.4 1.2 3.1 1.0 6.8 0.34
50 1.6 1.8 4.5 1.4 17.1 0.34
100 2.0 2.0 5.5 1.6 28.2 0.28
ich thuoc b t hoi nu trong bang la kich thuoc huu ich ti thiu, khng k tuong va vach
ngn, uoc tinh voi tiu chun thai nuoc sinh hot 150 lit/nguoi.ngay, nhit trung binh cua
nuoc thai la 20
o
C, chu ky hut cn 3 nm/ln.
Bng 2. *+ch thc ti thiu ca b t hoi ,- l. nc !&n
S nguoi
su dung N,
nguoi
Chiu cao
lop nuoc
H
u
, m
Chiu
rng b B,
m
Chiu dai
ngn thu
nht L1, m
Chiu dai
ngn thu
hai L2, m
Dung
tich uot
V
u
, m
3
Dung tich
on vi
m
3
/nguoi
5 1.2 0.7 1.2 0.6 1.5 0.30
10 1.2 1.0 1.6 0.7 2.8 0.28
20 1.4 1.0 2.9 1.0 5.4 0.27
50 1.6 1.8 3.3 1.4 13.5 0.27
100 2.0 2.0 4.4 1.6 24.0 0.24
ich thuoc b t hoi nu trong bang la kich thuoc huu ich ti thiu, khng k tuong va vach
ngn, uoc tinh voi luong nuoc en tu khu v sinh chay vao b t hoi 60 lit/nguoi.ngay,
nhit trung binh cua nuoc thai la 20
o
C, chu ky hut cn 3 nm/ln.
t qua tinh toan cung cho ta thy rng dung tich b khng tng ang k khi dn ca nuoc xam
vao b t hoi, nht la khi s nguoi su dung tng. Diu nay cang cho thy s cn thit va cai
loi cua vic xu ly ca nuoc en va nuoc xam trong b t hoi, thay vi cho xu ly chi nuoc en
tu nha v sinh nhu hin nay.
D tranh lop vang ni trn mt nuoc, phai b tri tm chn huong dong hay T dn nuoc vao,
ra ngp duoi mt nuoc khng it hon 0,4 m (am bao cach mt duoi lop vang cn khng duoi
0,15 m). Dng thoi, tranh suc cn, bun tu ay b, ming T dn nuoc vao va ra phai cach
lop bun cao nht khng duoi 0,3 m. Du trn cua T cao hon mt nuoc khng it hon 0,15 m.
hng dn nuoc vao b qua ng ung thoat nuoc tranh xao trn va suc bun, cn trong b.
Ct ay ng vao cao hon ay ng ra it nht 0,05 m. D am bao ch t chay va tranh ngp
cuc b, ay ng ra phai cao hon mc nuoc cao nht trong cng tip nhn nuoc thai sau b t
hoi va mc nuoc ngm cao nht. Cac ng dn nuoc vao, ra va giua cac ngn phai uoc t
so le nhau qung uong nuoc chay trong b dai nht, tranh hin tuong chay tt. Trn cac
vach ngn trong b co cua thng nuoc hoc cut dn nuoc. hoang cach mep trn cua thng
nuoc n mt nuoc khng duoi 0,3 m tranh vang cn tran sang ngn sau.
Dung tich uot ti thiu cua b t hoi xu ly nuoc en va nuoc xam ly bng 3m
3
. Dung tich
ti thiu b t hoi xu ly nuoc en ly bng 1,5 m
3
. Trn thc t, khi co iu kin v din tich
va kinh phi, nguoi ta thuong xy dng b t hoi co kich thuoc lon hon kich thuoc ti thiu,
tng an toan khi su dung va keo dai chu ky hut bun. Nghin cuu cua Harada trn 750 b
t hoi ni thanh Ha Ni (2006) cho thy dung tich trung binh cua cac b t hoi h gia
inh khu vc ni thanh Ha Ni (chu yu chi tip nhn nuoc en) bng 5,4m
3
. Chiu su ti
thiu cua lop nuoc trong b t hoi H
u
, tinh tu ay b n mt nuoc, am bao qua trinh
tach cn din ra va tranh uoc s xao trn nuoc thai voi bun, cn lng va vang ni, la 1,2 m.
Chiu su ngn chua co th lon hon ngn lng. D thun tin cho vic thi cng xy dng va
quan ly, chiu rng hay uong kinh b khng uoc duoi 0,7 m. D tranh hin tuong chay tt
trong b va tin cho vic xy dng, b thuong co dng hinh chu nht trn mt bng voi ty l
dai: rng 3 : 1, voi su tu 1,2 - 2,5m.
Ph bin Vit Nam la b t hoi voi cu to gm 2 ngn hoc 3 ngn. B thuong co dng
chu nht hoc tron. B t hoi 2 ngn gm: ngn chua co kich thuoc lon nht, chim ti thiu
2/3 dung tich b; ngn lng, chim 1/3 dung tich b. B t hoi 3 ngn gm: ngn chua, dung
tich ti thiu 1/2 dung tich b; 2 ngn lng, mi ngn chim 1/4 dung tich b. Trong truong
hop b chi co 1 ngn, co th thay vach ngn giua 2 b bng cac tm chn sau ng dn nuoc
vao b va truoc ng thu nuoc ra khoi b, tranh hin tuong chay tt, n inh dong chay va
ngn vang cn tri ra khoi b. Di voi b t hoi xu ly nuoc thai cho 30 nguoi, cung nn
dung cac tm chn huong dong t sau T vao va truoc T ra, chy ht chiu rng b. Day
ngn chua phai co dc 25 v phia ng dn nuoc vao (phia duoi cua hut) d hut bun
cn.
B t hoi phai co ng thng hoi, uong kinh khng duoi 60mm, dn ln cao trn mai nha it
nht 0,7 m tranh mui, khi c hi.
,. Thi 34ng xy dng, 567 89t b t hoi
B t hoi uoc xy bng gch, b tng ct thep uc sn hay b tng ct thep ti ch, hoc
ch to sn bng cac vt liu nhu composit, HDP, ... B t hoi phai uoc xy dng kin,
khit, am bao an toan v mt kt cu cng trinh, ngay ca trong iu kin chua y nuoc
hay khng chua nuoc, chiu tac ng cua cac cng trinh bn trn va ln cn, cac phuong tin
giao thng, t va nuoc ngm.
Np b t hoi phai co it nht 2 l trn ng dn nuoc thai vao va ra khoi b quan ly (kim
tra, hut cn). Chiu rng l hut cn ti thiu 200 mm. L hut cn phai uoc y kin, khit bng
np an BTCT hay cht deo, gn bng keo, giong cao su hay bt ren voi phn vo b. Truong
hop np b t hoi t thp hon mt t, phai co c np an. C np an uoc xy bng gch,
BTCT hay ch to sn bng cht deo, phai am bao lp kin, khit.
Di voi b t hoi xy bng gch: Phai xy tuong i (220 mm) hoc day hon, xp gch mt
hang doc li mt hang ngang, xy bng gch c M75 (cp bn B5) va vua xi mng cat
vang M75, mch vua phai no, day u, mit k. Cac b kich thuoc lon phai co bin phap gia
c am bao kt cu. Ca mt trong va mt ngoai b uoc trat 2 lop vua xi mng cat vang M75,
mit k, ngoai cung anh mau xi mng nguyn cht chng thm (toan b chiu cao b va mt
trong ay b). Ti cac goc b phai trat nguyt goc. Dt cac tm luoi nox hay thep chng nut,
thm vao trong lop vua trong khi trat mt trong tuong b, mt phn luoi nm trn ay b it
nht la 20cm. Nu mc nuoc ngm cao, phai chn thm mt lop t set day it nht 10cm xung
quanh b. Day b phai uoc lam bng BTCT, lin khi voi dm bao quanh chu vi b
chn tuong, chiu cao ti thiu 10cm chng thm. Chi tit ng qua tuong phai uoc han
sn tm chn nuoc va chn k bng b tng soi nho M200 (cp bn B15), hoc bng
giong cao su chiu nuoc. Cac phn kim loi (nu co) phai uoc son chng gi 2 lop sau khi lp
t. Sau khi hoan tt vic thi cng, phai kim tra b ro ri. Cho nuoc vao y b tranh hin
tuong y ni do nuoc ngm lam di chuyn, nut, v b.
.. 'u:n 5; v<n hnh b:o d&=ng b t hoi
Thoi gian khi ng va to lop bun trong b t hoi cai tin t hiu sut xu ly n inh
thuong khng duoi 3 thang. Co th rut ngn thoi gian khi ng bng cach ua vao b mt
luong bun b pht tu cac b t hoi hay b t hoi cai tin ang hot ng.
hng uoc xa vao b t hoi cac loi cht thai nhu: nuoc mua, nuoc chay tran b mt, nuoc
xa rua b boi, nuoc lam mm, nuoc xa tu phong tm hoi/sauna co luu luong 25 dung tich
b t hoi, bng v sinh, cac loi vai, nha, cao su, cht thai dich vu, du m, cac cht d
chay, n (k ca dng rn, long hay khi), cht khu trung, khu mui, cht khang sinh, hoa cht
dit co va thuc tru su.. , tru khi cht o uoc nu r la co th xa vao b t hoi, hay bt ky
cht nao khac co th lam anh hung n hiu qua lam vic cua b t hoi.
Cac loi b t hoi u phai thc hin vic hut bun. Thoi gian hut bun phu thuc vao s nguoi
su dung b, thanh phn tinh cht nuoc thai, nhit mi truong. Tu kinh nghim thc t, co
th ly gia tri thich hop cua chu ky hut bun cn khi thit k va quan ly vn hanh cac b t hoi
h gia inh la 3 nm/ln. B t hoi co kich thuoc cang lon thi chu ky hut bun cho phep cang
tng. Phai tin hanh hut bun cn khi chiu su lop bun ay b 40 cm (chim 1/3 chiu su
huu ich trong b), hoc khi: chiu day lop vang ni 20 cm. Phuong phap o chiu day lop
bun va vang on gian nht la dung thanh g qun manh vai trng, hay thuoc chu L. hi hut
bun b t hoi, phai li mt phn bun cu (10 - 20) duy tri mt luong vi sinh vt ky khi
trong b. Tranh hut bun b pht vao thoi gian mc nuoc ngm cao hon ay b tranh ap lc
y ni co th lam v, nut b va cac cng trinh ln cn. Trong truong hop cn thit phai hut,
thi chi hut lop bun ay va lop vang ni, khng hut ht nuoc ra khoi b. Vic hut bun b pht
phai uoc thc hin bi cac co quan uoc cp phep. Bun b pht phai uoc vn chuyn, luu
giu v xu ly ung quy inh.
(Ngun: T/C Xy dng, s 2/2008)