Lch S Gio Hi Qua 100 Trnh Thut

(DIE GESCHICHTE DER KIRCHE IN 100 REPORTAGEN)

Tc gi: Josef Holzer
Ngi dch: inh Phan C, Phm Hng Lam
LI NG
c rt nhiu tc gi v nhm tc gi nghin cu v trnh by LCH S GIO
HI mt cch ton din, y v phong ph, di nhiu gc khc nhau: khi
lm ti liu tham chiu cho Khoa Gio Hi hc (Ecclesiology); khi song hnh vi
Lch S Kit gio (Christianisme) nhng chuyn su hn v nghin cu s kin, thi
i, mang tnh bc hc, trong khi lch s Kit gio thin v suy t, cng c nhn
thc v ngun gc, ngha v s mnh ca Gio Hi v ca Kit hu, c bit l
tn hu Cng gio. Josef Holzer th khc: ng chn la trong kho tng s nhng
bin c, nhng s kin, nhng s vic trong dng lch s 2000 nm ca Gio Hi,
nhng ci m ng xt l c th tm gn mt khuynh hng, mt tro lu, mt ni
dung lin quan hoc c th mc ni, lin kt vi nhng s kin, bin c tng t, ri
ng k cho ngi c nghe v suy ngh. Mi cu chuyn khng ch nh mt trnh
thut, m nh mt cun phim sng ng, dn ngi c nh nghe nhn (thnh th)
c nhng g trc y ta tng l phc tp, ln xn v chng my gn kt nhau,
do khc nhau v thi gian v khng gian. Tm ti, ng c cng trong vic xu chui
cc s kin, bin c, con ngi, qua 100 TRNH THUT, gip ngi c bnh
thng nht cng nm c nhng g xy ra trong v vi Gio Hi qua mi thi i,
qua 2000 nm, V MT VN tng (v ngy nay cng nh trong tng lai)
nh hng nhiu n s pht trin ca Gio Hi xt v mt hu hnh (c cu) ln
v hnh (Nhim Th Cha Kit v l B Tch) v hon ton c kh nng ti din. Xt
v b cc, chc chn y l mt cch lm mi m, c th khng c mt s ngi
ng tnh vi tn gi long trng Lch s Gio Hi, m cho rng ng hn n
ging nh tp hp nhng chuyn tn mn trong lch s 2000 nm ca Gio Hi. Nu
kht khe, th cng c th a ra nhng nhn nh nh th, nhng khi gp sch li,
chng ta mi nhn ra rng kin thc y nhng l hng ln v Gio Hi, v lch s
Gio Hi trc nay c lp y, nhiu vng ti c soi sng v nhiu thc
mc tm c p s. V th, BTGH quyt nh chn cun sch ny v gii thiu
n bn c. BTGH knh mong nhn c nhng hi m ca ngi c v cun sch
ny v/hoc v tng chng.
Tc gi: Josef Holzer
MC LC

 tin theo di, xin xem MC LC di y:

1 .Cc hong Rma bch hi o
2 . Th la ln cui
3 . Gio Hi trong cn lc quyn lc
4 .Cng ng Nixa gii quyt mu thun tn l
5 . Nh ging thuyt trn cc g
6 .Nhng an s u tin
7 .Antnh (Augustinus): mt cuc tr li kh khn lu di
8 . Ambrsi gii thot Gio Hi khi vng tay hong
9 . Mi ngi i ch tn th
10. quc hon v sp
11. Bin c (Benedikt) lp nn cho Ty phng
12. Clovis vo o v tng lai Gio Hi
13. Vn ho c gin tip nh hng ln Gio Hi
14. Ngi Anh truyn o nc c
15. Gio hong Grgri C trong thi bui kh khn
16. Islam e do Gio Hi khp ni
17. Mhamt, "tin tri" ca Allah
18. i Karl "truyn gio" t Sachsen
19. i Karl tr thnh hong Rma
20. "Vinh danh lut Cha"
21. Quc gia Gio Hi, mt nhu cu giai on
22. Kit gio tin ln min cc bc
23. Ngi slav vo Kit gio
24. Phn r phng ng
25. Gio Hi trong th k X "en"
26. Nhng biu hin xung cp khc
27. T canh tn tu vin thnh canh tn Gio Hi
28. Grgri, mt "khng l ca gio triu"
29. Tranh chp nng quyn
30. u chu nh li qun Hungn
31. Cuc thnh chin u tin
32. Thnh Bernard v cuc thnh chin th hai
33. Cn gin ca Saladin
34. Kt thc mt lm ln bi thm
35. Dng Hip s hoa tri ca thnh chin
36. Thomas Becket cht v t do cho Gio hi Anh
37. Gio Hi b "k lc o" e do
38. aminh (Dominikus) th con ng mi
39. Phong tro kh ngho mi lm ny sinh gio phi mi
40. Phanxic (Francisco) li trong Gio Hi
41. Phanxic khng mun dng c lut

42. Ti nng nh au
43. Anh sng v bng ti thi Trung C
44. Nhng nh t tng u tin thi Trung C
45. Cc nh thn hc lp nn cho khoa hc t nhin
46. Mt thua cuc cn thit
47. Kt trong li nhn
48. c quc chng li gio triu
49. V li Rma
50. u chu chia thnh hai phe
51. Cng ng Konstanz ti lp thng nht
52. Gioan Hus b thiu v ti ri o
53. C gi thnh Orleans b nn
54. Gio hong i u cui cng, mt con ri ca ch trng u quyn cng ng
55. Ngi Th tn cng
56. Phc hng: Ti sinh v sng to
57. Dn ho li bng chy
58. Gio Hi trong lc ht phc hng
59. Gio Hi trc phong tro ci cch
60. Martin Luther tm hn bt an
61. Luther xa la gio hun Gio Hi
62. Ci cch thay v canh tn
63. "Xin Cha gip con! Amen!"
64. Zwingli "ci cch" trong vng Thu S ni ting c
65. Ci cch qu khch ca Calvin
66. Gio hong th nhn: Chng ta tt c u lm ng
67. Nc Anh xa ri Gio hi Cng gio
68. Inh (Ignatius) tr thnh i cc ca Luther
69. May thay cui cng mi chuyn li tt p!
70. Gio Hi bung ra khp th gii
71. Cc gio hong trong thi phc hng v canh tn
72. Cng nhn Tin lnh
73. Canisius v Borromeus thc thi ngh quyt Cng ng Trent
74. Trxa t Avila, ngi n b b nhim v nng n
75. Pi V "nht vi mnh v vi mi ngi"
76. Xung t vi ngi Th v ngi Anh
77. Vinh Sn Paul, hng say v lng o
78. "Ny nc c, b m ca qu nhiu ph thu, hy coi chng!"
79. C n ng con tr cng b thiu v "ph thut"
80. "Trng hp Gallil"
81. "Trng hp Gallil" v nguyn do
82. Islam kt cuc b chn ng Wien nm 1683
83. Cc quc gia dn tc ni ln chng gio hong
84. Dp dng Tn, mt chin thng ca nh sng

85. Ch trng ca Joseph o: Mt Gio hi t tr

86. Cch mng Php dit Kit gio
87. " o gio hong!"
88. Napoleon Bonaparte v Gio hong Pi VII
89. Quc gia Gio Hi chm dt
90. Pi IX ch cn l mt gio hong
91. "Hoan h Gio hong khng sai lm!"
92. Ngi Cng gio c tch khi Rma
93. Ngi Cng gio chng li ch ngha t do
94. Gio Hi v "vn x hi"
95. Thn hc b chao o
96. Pi XI lt mt ch ngha Quc x v ch ngha Cng sn
97. Cuc bch hi Kit gio ln nht trong 2000 nm lch s
98. Gio an XXIII m Cng ng Vatican II
9. Bc vo tng lai bng nhng con ng mi
100.Gio Hi hon v nm 1978
Mc lc Tn ngi, Tn t v S vic
Tc gi: Josef Holzer
TRNH THUT 1
CC HONG LA M BCH HI O
Gio Hi l "on dn l hnh, lun trn ng, khng bao gi ton ho. Trong qu
trnh lch s 2000 nm, Gio Hi nhiu ln i xa ng Tin Mng, nhng d vy
Gio hi cng t ch ca mnh. V d c b bch hi mt cch tn bo hay bng
nhng lnh n thm c, Gio Hi cng khng v th m b tiu vong. c bit,
Gio Hi khng suy tn v b truy n. Lch s Gio Hi thi s khai minh
chng iu .
Mt th d: Cc v t o Xili
Ngy 17-7-180, lnh Rma Karthago mang n trc mt Thng c[1]
(Prokonsul) Satunius 7 t nhn nam v 5 t nhn n, b bt v ti theo Kit gio.
H s to n ghi:
Thng c Saturnius ni: "Cc ngi s c hong ta tha nu chu tr v vi l
phi. - Speratus, i din m t nhn Kit, tr li: Chng ti cha bao gi lm
iu tri hoc c hnh ng xu. Chng ti khng bao gi chi bi, song vn lun
ni cm n khi b i x bt cng. Chng ti cng lun knh trng hong ca
chng ti . ng thng c i li: Chng ti cng c lng o. Tn gio chng ti
n gin. Chng ti th thn Genius ca hong chng ti v lun cu cho ngi
c s lnh. Cc ngi cng phi lm nh th. - Speratus tr li: Nu ngi chu
bnh tnh nghe, ti s gii thch cho ngi v mu nhim n thnh ca chng ti. Saturnius: Ta s khng nghe nu ngi ni xu v o ca ta. Tt hn, nn th

Genius, thn hong !. - Speratus: Ti khng cng nhn thn trn gian ny.
Nhng ch phc v mt Thin Cha m cha con mt ngi trn no nhn thy. Ti
cha bao gi trm cp. Khi ti mua g, ti tr thu. Bi ti tin Cha ti, ng c
quyn trn c mi vua trn th . Saturnius quay sang ni vi nhng ngi khc:
Hy b d oan i! - Speratus tr li: Ch d oan no xi ngi ta git ngi v
lm chng gian th mi xu. - ng thng c li quay sang nhng ngi khc:
Cc ngi ng dy mnh vo ci ng ngn ! - Zittinus tr li: Chng ti
chng s ai ngoi Cha chng ti trn tri. - Donata thm: Chng ti knh trng
Xda (hong ), nhng ch knh s Thin Cha. - Vestia th nhn: Ti l mt
Kit hu! - Sekunda ni: iu ti tin, ti s gi mi! - ng thng c quay
sang Speratus: Anh cng gi mi l Kit hu nh th? - Speratus: Ti l Kit
hu! - V tt c cng ng tuyn xng theo. Thng c hi: Cc ngi c cn t
thi gian suy ngh na khng? - Speratus tr li: Vic quang minh nh th
chng cn chi phi suy ngh! - Saturnius: Cc ngi mang g trong ti kia? Speratus: Sch v th ca Phaol [2] , mt ngi cng chnh. - Saturnius: Ta
trin hn cho cc ngi 30 ngy na. Hy suy ngh k i! - Speratus li ni: Ti l
Kit hu! - Nhng ngi khc ng xng theo. Thng c lin tuyn c bn n t
tm bng: Speratus, Nartzalus, Zittinus, Donata, Vestia, Secunda v ng bn
xc nhn chng sng theo nghi l ca nhng ngi Kit. D c c hi tr v vi tn
gio Rma, chng vn cng u khng chu. V vy, ta quyt nh v tuyn n: X t
bng gm. - Speratus tht ln: Chng con i n Cha.
H cht v l Kit hu
Nhng v t o tin khi ny c l l ngi Xili thuc Phi chu, vng thuc i
ca Rma, vi th l Karthago. Ci cht ca h lm hng chn Gio hi Phi chu.
H s trn c ngi ta chp li nhiu bn v c ln trong thnh l ngy tng
nim h. Nh vy m ti liu c lu gi ti nay. Mt nguyn ng ln c
xy trn cc m h. , sau ny Thnh Antnh (Augustinus) nhiu ln ging v
Nhng a con u lng ca cc chng nhn bng mu thuc t Phi chu
(Tertullian).
D ca hong Trajan
Hnh ng ca thng c kim quan to Saturnius xt ra ngay thng v nhn o, v
ng c gip cu Kit hu. Tuy nhin, ng thi hnh ng lnh ca hong
Trajan (98-117) v vic xt x ngi Kit.
Hong Trajan l hu du ca thc dn Rma Ty Ban Nha v c k l mt
trong nhng ton quyn R ma nhn o nht. quc Rma bung rng nht di
thi ng cai tr. Trajan c Plinus tr, khm sai Bithynien vng Tiu , yu cu
cho bit kin dt khot v vn ngi theo o Ki t. Trong th Plinius gi
Trajan, ng cho hay Kit hu vng ng cai qun kh ng v ni rng h
thng gp nhau vo nhng ngy nht nh, trc khi mt tri mc, ht i nhau
v Cha ca h, sau cng th vi nhau nhng khng phi cng nhau phm ti
c m l th ha khng trm cp, khng cp git, khng b v b chng, cng
nh khng la di, v s trao tr sng phng c k khc gi. H thng t hp
n vi nhau nhng ca n thng thng.

Plinius vit cho Hong cch thc ng i x vi nhng Kit hu b t gic: Ti

hi h c phi l Kit hu khng? Nu h tr li phi th ti hi li mt, hai ln na
v do s ra n t nu khng thay i kin. Nu nh h tip tc cng u th ti
cho em i git. V d sao, theo ti, ring ti cng u cng phi lnh n t
ri.
iu ngi Rma cho l cng u, i vi Kit hu li l trung thnh vi Cha h.
V vy m Galenus, mt y s ng thi vi cc t nhn Xili vit: Un thng li
mt ci cong cn d hn l bt ngi theo Kit thay i kin. Tertullian, mt
lut gia Karthago, theo Kit gio t nm 190, cng vit: Khi mt Kit hu b
t co, h vui mng. Khi b x, h khng bin minh. Khi b cht vn, h t th. Khi
b kt n, h cm n.
Cha c cuc lng bt no
Hong Trajan tr li Khm sai Plinius l ng lng bt ngi Kit v ch pht mt
khi h b t co v mang ra trc cng ng m thi. V khi ai chi o bng li
ni v hnh ng, chng hn nh chu th thn ca chng ta, th tha cho h, cho d
trc h t ra khng my ng tin. Trong on vit thm, ng cn nhc khng
xt nhng n t v danh, v y l nhng gng xu khng cn ph hp vi thi
i chng ta na. Trc thi lp lng ca cc hong Rma i vi Kit hu,
Tertullian sau ny phi ph bnh: Nu ngi ta coi chng ti l ngi c ti th
h phi lng bt chng ti. Bng khng lng bt th phi tha chng ti ch.
Cha ca ngi Kit khng c cng nhn
Thn Genius m thng c Saturnius nhc ti trn y khng phi l mt thn h
mnh duy nht. Ngi ta cho rng mi ngi c mt thn bn mnh ring ku
cu, hy sinh v cng t. Nhng mi cng dn R ma u bt buc phi th Genius
ca hong , bi ngi Rma tin rng li cu ch c th hiu nghim khi h nhn
danh mt cha ca h v cu cho s an lnh ca hong h m thi. Vic cu
Cha ca ngi Kit v th khng c chp nhn.
Trc to-n, ngi Kit gi Mark Aurel l Xda , bi k t sau khi Julius Caesar
(c Xda) b m st vo nm 44 (trc cng nguyn) tr i, tt c mi hong R
ma u c gi l Xda. T Caesar c ngha l hong .
Khi bt cc Kit hu Xili, ngi ta cng tch thu c mt thng cun giy. Sau
khi to cho kho st k ni dung th l nhng bc th ca Phaol.
Bn n c vit trn mt tm bng v c ln. V chnh n hoc phi t tay vit bn
n hoc c ln cho th k chp. Bn n dnh cho Kit hu Xili: T hnh bng
gm. V n c thi hnh ngay.
Di tn cng vi cc thng gia
Khong nm 200, ti hu ht cc im c dn ln quanh bin a Trung c cc
cng on Kit. Trung tm Kit gio l Rma v Karthago. Cng c cc gim
mc min ni i u chu, nh Lyon, Vienne v Marseille (Php), Trier,
Koeln, Xanten, Mainz v Augsburg (c), Lorch (o), York, London v Lincoln

(Anh). Ngi Kit di tn theo cc thng gia v binh lnh. Thiu ti liu chnh xc v
nhng cuc di tn thi . Nhng ngi ta on vo khong nm 100 pha ty
quc Rma c vi ngn tn hu; nm 200 vi chc ngn, nm 300 khong 2
triu v nm 400 c 4 ti 6 triu. Pha ng quc nm 300 khong 5 ti 6 triu v
nm 400 khong 10 ti 12 triu (Hertling). Tng s dn ca quc R ma vo nm
200 sau cng nguyn khong 70 triu, nm 300 khong 50 triu. Kit gio so ra tht
thiu s, nhng khng ngng bnh trng, ngay c trong thi b bch hi. Cng nh
nh vn Tertullian vit: Mu t o l ht ging m mm Kit gio. Cc v t
o ng gp quyt nh cho s ln mnh ca Gio Hi - c gi l Gio hi
Cng gio k t thi Ignatius [3] Antiochia (+ 110) tr i, v ci cht ca h l
nhng bi ging sng ng nht. C l Gio Hi sng cn l nh h.
[1] quc R ma chia thnh nhiu tnh. C nhng tnh c hon ton bnh
nh, t di quyn ca mt vin Thng c . Nhng tnh cha n nh c giao
cho v Khm sai do hong b nhim. Ngoi ra cn c nhng vng ngoi l, nh
vng Jua c giao cho mt Tng trn , di quyn ca Khm sai x Syria. Ch
ca ngi dch.
[2] V vic phin m cc tn gi: Tn ca mt s nhn vt hoc a danh quen
phin m, chng ti tip tc dng phin m c (nh Phaol, Antn hay
Konstantinp, Canxn...) hoc Vit ho (Antnh, Bin c...). Nhng danh gi
cn li, chng ti c gng trong kh nng c th ghi ng theo ngn ng gc. Ch
ca ngi dch.
[3] Tn ca nhng ngi thuc gii qu tc hoc ni danh xa thng c mt t lt
"de" (php), "von" (c), "of" (anh)... i gia v tn i sau t lt ny c th l tn ca
vng t ngi lm ch (i vi qu tc) hoc l ni sinh qun, ni mt, tn gio
phn, tn dng h, hay tn sc dn... Li gi tn nh th thng l phn bit vi
nhng ngi khc cng tn.
C ngi dch t lt ny thnh "" (t ch "de" ting php: Vinh Sn Paul) hay
dch ra ch "thnh" (thnh lu: Trxa thnh Avila).
V t i sau, nh ni trn, khng nht thit l mt thnh, nn ch no chng ti
xc nh c l mt a danh (tiu quc, vng, a phn, thnh, lu...), chng ti
dch t lt ra thnh "t", "nh" (cho ngi qu tc) hoc "" (cho ngi khng phi
qu tc hoc khng xc nh c l lch); ch no khng r, chng ti yn t lt.
Ch ca ngi dch.
TRNH THUT 4 - 5
TRNH THUT 4
CNG NG NIX A GII QUYT MU THUN TN L
Cng ng Chung u tin c triu tp ngy 20-5-325 ti Nixa thuc Tiu . Cc
gim mc ngh ph hp trong in ma h ca hong . Eusebius ghi li: Khi tt
c cc bc v vng an to, ngh trng lng im ch hong . Khi hiu bo hong
ti ni ln, tt c ng dy. V Hong nh mt thin thn t tri xung bc vo
gia hi trng, o bo sng rc ln vi nhng kim tuyn vng v qu. Mi

con mt ng ngng dn vo ngi. Nhng ngi du dng v thn thin nhn h ri

ni vi mt ging nh nhng: Tha cc bn, mong mun cao c nht ca trm l
c chung vui vi hi ngh ca cc bn. i vi trm, tranh chp ni b trong
Gio hi Cha nguy him hn mi trn chin gh gm ngoi i khc, n lm au
kh hn bt c mt trn chin no khc ngoi i....
Khng phi Gio hong, nhng chnh Hong cha ra ti ch thn gi giy
mi cc gim mc v hp cng ng chung th nht ny. ng thi, ng cng ra
lnh cho tt c nhng ai v hp c quyn s dng th hong v h c i x
nh nhng cng chc cao cp. Khong 220 gim mc p li mi v d. T phng
ng c gim mc ca Syri, Kiliki, Phniki, Lybi v Thbai. Gim mc Thoret
cho bit, trong s h, c Paulus Nxsarat vi hai bn tay lit, v ngn b ct
bng st nung trong thi bch hi. C Gim mc Paphnutius cng ti, ngi b m
h mt mt trong thi bt hp php. V c nhiu ngi khc na mang du
thng tch ca Cha trn thn th mnh. T phng Ty ch c 5 gim mc ti,
mt t Ty Ban Nha. Gio hong Silvest v tui gi khng ti c, c hai linh mc
Vitus v Vinzenz i din.
Mc ch Cng ng
Trong din vn khai mc, hong Konstantin cho hay mc ch ca Cng ng l
gii quyt chuyn Arius, ngi lm Gio Hi phn thnh hai phe.
l thi Gio hi cn kin ton tn l. Nhng cuc tho lun thn hc tr nn
cn thit, v cng ngy cng c nhiu trit gia v hc gi vo o v h mun t li
vn gio l ca Cha Kit. Gio Hi thi kt n hn chc lc thuyt.
Nhng khng c thuyt no thch Gio Hi trong cc th k cho bng thuyt
ca Arius.
Thuyt Arius l mt tng tn cng ca l tr (Chteau-briand) trn Kit gio. Cuc
u l v thuyt ny trong th k 4 khng ch lm ri lon Gio Hi, m cn khin
Konstantin in u. Konstantin lc ny mt mnh tr v ton quc c ng ln
Ty. ng khng mun quc ca ng b v v my nh thn hc. V vy m c
Cng ng Nixa.
Chnh Konstantin cng chng hiu g nhiu v ngha thn hc ca v tranh ci. Ni
dung th mi hp ca ng ni ln iu . Trong th c on vit: i vi mt s
vn nn, chng cn hi phi nn tr li nh th no. C my ai hiu c nhng
chuyn cao xa nh th hoc gp c g v nhng chuyn . Tu trung th qu
bn u ngh nh nhau. Qu bn c th d dng t ti mt xc tn chung. Vi
Arius v i th ca ng l Athanasius, Hong vit: Trm suy-ngh v
nguyn-nhn v ni-dung tranh-ci ca hai bn v trm tin rng l chuyn tr
con, chng t no ng phi lm m ln nh vy.
Arius: gn nh mt v thnh
Khi chuyn n ra, Arius khong 60 tui. ng l linh mc coi sc mt qun trong
thnh Alexandria Ai Cp. Gc ngi Lybi, ti Alexandria du hc lc cn tr. Mt
ngi rt thng minh v o hnh. Mt nh kh tu. Gn nh mt v thnh.
Trc khi hp Cng ng, khong 100 gim mc hp Alexandria tho lun
v phng vn Arius. Khi Arius bt u i vo ni dung chnh ca thuyt mnh v

khng nh rng c Gi su cng c th phm ti, cc gim mc gm ln phn i.

Arius phi b nhim s v ri Ai Cp.
Thuyt Arius c th tm tt nh sau: c Gi su ch l mt th to ca Cha, mt
th to gn gi Cha hn bt c mt ai khc. Ngi ging Cha, nhng khng phi l
Cha. V Ngi khng phi Cha, nn Ngi khng hin hu i i. c mt
thi, mt trong nhng cu kinh ca thuyt Arius, khng c c Gisu.
Athanasius: Kit l Cha
Athanasius l th k ca Gim mc Alexandria, ngi tuyt thng Arius. ng
sinh vo khong nm 295 trong mt gia nh c o, 25 tui nhn chc ph t. Vi
t cch ph t, ng thp tng gim mc tham d cng ng. Nm 328 tr thnh
Gim mc Alexandria v gi nhim v 45 nm di, cho ti khi mt vo nm 373.
Athanasius t cht thng minh, chin u khng mt mi v l mt nh thn hc c
hng.
Gio thuyt ca ng: c Kit n cu ri con ngi, con ngi c tr nn
nh Cha. Athanasius t hi, nu c Kit khng phi l Cha th Ngi lm sao
gip con ngi tr thnh c nh Cha? Khng ai cho ci mnh khng c. Ti l li
phm n Cha. V th ch c Cha, ch khng phi con ngi, mi tha c ti.
Tm li, c Kit l Cha ch khng phi ch l mt to vt. V Arius, nh vy,
khng phi l mt tranh ci v nhng chi tit tiu s ca c Gisu, cng khng phi
v bn tnh Thin Cha ca Ngi, nhng l v gio l cu ri.
Arius ch thn bo v quan im mnh Nixa. Thot tin, c 17 gim mc ng v
pha ng. Nhng sau nhiu bn tho, nhiu u tranh v n o phn tch, nh
Eusebius k, lp lun chung ca Gio Hi thng th. Ngy 19-6-325, Cng ng
chp nhn Bn tuyn xng Nixa. Hai linh mc i din gio hong t bt k
trc nht. Arius v hai gim mc khng k b v tuyt thng v lu y. Bn tuyn
xng c hong Konstantin cho cng b nh l lut nh nc. Cng ng b
mc ngy 25-7. Trc , hong tip cc gim mc nhn dp k nim 20 nm
ng quang ca ng v cn dn h ng nn cu x nhau. Nhng ng lm khi
ngh rng v mu thun ny c gii quyt n tho.
Cha bi Thin Cha
Kt qu quan trng nht ca Cng ng Nixa l xc nh c li tuyn xng v
thn tnh ca c Gisu: Chng ti tin... mt Cha Gisu Kit, Con Thin Cha,
Con Mt ca Cha Cha, ngha l c sinh ra t bn th ca Cha Cha, Cha bi
Thin Cha, nh sng bi nh sng, Cha tht bi Thin Cha tht, c sinh ra m
khng phi to thnh, ng bn tnh vi Cha....
Bn tuyn tn tng trc , th k 1, ch xc nh: Ti tin... Gisu Kit, con
mt ca Ngi.
D bn tuyn tn nh ngha kh r v thn tnh ca c Gisu, Cng ng cng
thm vo cu sau y:
Nhng ai bo rng c mt thi khng c Con Thin Cha, v Ngi khng hin
din trc khi c sinh ra, v Ngi t khng m c hay t mt bn tnh no khc
m thnh, cng nh bo Con Thin cha c th bin i: k s b ui khi Gio
Hi.

Li tuyn xng tr thnh mt khoa hc Nixa, mt xc tn ca cc v t o

v sau v ngy nay thnh mt mn hc trong cc i hc.
Hong Konstantin ch to Cng ng Nixa. C l Gio Hi thi khng
kh nng t chc mt cuc hp cho tt c cc gim mc. Trc y, Gio Hi gp
nguy v nhng bt b ca cc hong . Nay, vi nhng gip v bao che ca
Konstantin, ci nguy cng khng gim i, v cng ngy Gio Hi cng l thuc
vo lng hng n ca Hong . C ngi vui mng vi bin c Konstantin, cho
rng nh Gio Hi c t do hnh o v t do em Tin Mng gieo khp th
gii. C ngi li lo cho cnh tc ho ca Gio Hi v l tng sng n ngho v
khim nhng ang bin mt khi Gio Hi. Sau ny, khi nhn li cnh o i
quyn ln lm mt thi Konstantin, nhng nh ci cch coi l mt phn bi li
gio l ca Cha. Hng y E. Suhard (Paris) c mt kt lun v giai on lch s
Gio Hi thi trong l th lun lu (1947): Gio Hi s gii quyt c khng
hong, nu n t chi m ly chuyn i. Gio Hi s Konstantin hn Neron.
c mt ngi phi Arius ra ti
Hong Konstantin sng nh mt Kit hu v con ci ng c gio dc theo l
o. Trc khi mt, ng nhn Php Ra Helenopolis nm 337, qua tay mt ngi
theo phi Arius, Gim mc Eusebius Nikomedia.
Thi Konstantin, ra mt chng li cc quyt ngh Cng ng Nixa l iu nguy
him, nn nhng gim mc chng i thng hay dng n ln chi li cc ng
nghip khc quan im mnh. ng u nhm chng i l gim mc Eusebius. ng
v th b hong tht sng, sau nh can thip ca em gi hong nn c tr li
danh d v tr thnh gim mc ca kinh . Gim mc Eusebius ra ti khng
nhng cho Konstantin, m cn phong Wulfila lm gim mc ca cc Kit hu
trong x Goten nm 341. Qua Wulfila, dn Ty Goten sau ny vo o, nhng
thuc phi Arius.
TRNH THUT 5
NH THUYT GING TRN CT G
Mt ngi trong m chay tnh
Gim mc Thoret vit trong cun Lch s cc thy tu: Simeon, vi bit hiu
Ngi trn ct g, l mt ngi khp quc Rma u bit, bi v nhng iu
ng lm vt khi kh nng t nhin con ngi. Chng hn, v s ngi tm ti
nghe v xem ng cng ngy cng ng v h c s vo o chong c n
lnh, ng ngh ti vic dng cc cao ng trn . Ban u cc cao su si (si
= 60 - 80 cm), sau ln 12 ri ti 20 si. Cui cng t ti 36 si. Cao nh th l v
ng mun thot khi nhng ham mun trn tc bay bng ln tri.
ng vng, ng buc vo cc mt thanh g ta ri ly dy cun mnh vo
v rit trn sut 40 ngy. Tuy nhin, c n tri nhiu hn na, ng
quyt nh thm 40 ngy na, m chng n ung g c, ch sng nh lng cy tin

v n Cha". Thoret kt bi tng thut: Ngy m Simeon ng trn , mi

ngi nhn ngm: mt tr o thut mi v l lng cho th gii.
Sng c thn, mt l tng ca gio dn
Simeon sinh khong nm 390 mt lng gip ranh x Syri. Thu nh i chn cu
cho cha. Cu b c c gio dc n ni n chn hay khng, khng thy u ni
ti. Ngi ta ni rng cu i l ch nht v nghe bi ging cc mi phc ca Cha.
Cu b nh ng v quyt nh i theo cc thy chay tnh.
Cc cng on an s l bc khi u ca cc dng tu, c t th k 2, thi cn b
bch hi. Li sng trn i, chi t tiu th, cao chay tnh th xc l mt sng
kin ca gio dn, ch khng phi ca hng gio phm. L tng chung ca ngi
chay tnh (an s) l c trn ho theo tinh thn Phc m.
Qua cun V cch ng x ca cc trinh n (249) ca thnh Cyprian Karthago,
chng ta bit c trong gio on ca ngi c nhng hi thanh n ha i c
thn, nhng khng sng chung thnh cng on vi nhau. Trong sch ny, Cyprian
ch thi thch lm p lng ngi khc v thch qut dn qu ng ni mt vi trinh
n v khuyn h tt hn nn lp gia nh.
Cc hi trinh n kiu c thnh lp ti Ty Ban Nha bi quyt ngh hi ng
(Synode) Elvira, Tiu v Syri bi hi ng Ankyra. Hai hi ng ch trch
nhiu v nhng sai lc ca cc hi trn. D vy, cng khng thiu nhng gng anh
hng trong nhm nhng ngi ny. Mt sai lch in hnh xut hin vo th k 3 l
vic sng chung ca cc thanh nin nam n qua nhng kt c thn hn. Hi ng
Antiochia (268) cho hay c nhiu gio s vo hi v b tai ting. Cyprian yu cu
gii tn ngay, hi ng Ankyra cm cc cng on thiu minh bch ny khng
c tip tc sinh hot.
Cht vn khng cha
Sau 2 nm, Simeon b cng on chay tnh, vo tu trong mt tu vin gn Antiokia,
th ph ca Sy ri, v 10 nm. y, anh sm b v nhng li hm mnh
qu ng. Cui cng, b trn phi ui anh, khi thy anh buc dy trong ngi
qu cht n ni mu r t o. Simeon ri tu vin n lng Tellnesin, nm di chn
ngn ni m sau ny anh dng cc trn . Anh n chay sut 40 ngy. Vic lm
ny trc c mt linh mc khuyn khng nn. Sau 40 ngy, ngi ta tm
thy anh nm bt tnh trong mt cn lu. Ba nm sau, anh ln ni dng hng ro sng
trong , xch ngi vo mt tng . Gim mc p mi anh mi b li hm xc ny.
Sng kin cui cng l dng cc, cao khong 20 mt, mt nh cc rng 2 mt
vung. Ngi ng thi bo ng sng trn ti 40 nm. iu chc chn l ng
cho ti lc cht.
Cuc a xc ng v th Antiochia din ra nh mt m rc khi hon. Linh
cu c v tng ch huy qun i ca hong v nhiu binh s a n. Mt nm
sau ngy Simeon mt (459), ngi ta ct mt nguyn ng ngay ti ni c cc g.
Nguyn ng di 100 mt, rng 88 mt, l mt trong nhng nh th ln nht thi c
v l mt trung tm rn rng khch hnh hng.
Khng ai bit c nguyn do tht

Simeon l mt th d qu c bit v cch hiu v sng Phc m ca ngi thi .

Trong khi Athanasius bn khon lm sao c th t nn mng cu bng tn l,
Simeon li tm ti thin ng bng cch hnh xc. D sao, bi ging trn ni, trc
ht, to ni ng lng ngoan o. C thuyt cho rng ng lm th l n ti cho
thnh Antiochia, lc c ting sa o. Mt trong nhng sa o l hnh nh khiu
dm. S gia dng Tn Alfred Laepple gi Simeon l mt th d sng ng, knh
chng li li sng xa hoa, tc tm chung, tn th th xc v lng ngui o thi .
C kt lun khc li bo rng, chng ta khng th bin minh c li hnh o ca
ng, nhng d sao, cng l mt du ch ni ln kh nng ca mt con ngi
qun mnh, v h c ong y tnh yu Cha. u l nguyn do tht khin
ng c cuc sng l lng kia, ti nay vn khng ai tm ra. Thoret cho rng l
cch ng chy trn nhng ngi ngng m. Nhng nu trn th c nhiu cch, m
cch thng dng thi l vo hoang a, ch u li dng cc nh th!
Mt anh khng?
Ngy nay, ta c cm tng Simeon l mt anh khng. Nhng khng th sao li c
th vn an, khuyn nh cho ngi thp phng nm np ko ti! ng thuyt
ging, ni tin tri v a nhiu ngi tr v cng Cha. Cc hong v gim mc
trng ng. Tht ra, nhiu ngi ban u ti v t m. Nhng ri, nh gim mc
ng thi Thoret vit, h tr v nh vi Cha trong lng. Ngi ta n t
Syri, rp, Pers (Iran), Armni, Rma, Gallien (Php) v t Ty Ban Nha, nc
thi c coi l im cui a cu. Nu qu c thy mt anh khng th
ngi ta khng nhc cng ln li t xa nh th.
Mt c hi ln
Ta khng hiu c nguyn do Simeon dng cc. Nhng vic ng sng trn cc
qu l mt thnh cng ln cho vic tng ca ng, v nh vy ng mi c th tip
chuyn c vi nhiu khch thp phng. nh hng ca phng tin c th v
c nh truyn hnh thi nay. Nu nh ng cht nh mt v thnh n c trong sa
mc, th nhng m ng kia u c c hi trc tip gp g ng. Ai mun c bit
n, th bng cch ny hay cch khc phi c mt ci g ngi ta ch . Cch gy
ch ca Simeon l vic v ging trn cc. V sng kin l lng ca ng l
mt php l hon v" (Thoret), mt thnh cng thc s, ch khng hn l vic
lm ca mt ngi in.
Cc nh n dt
Bn cnh cng on chay tnh, mt bc u khc na ca cc dng tu sau ny, l li
sng n dt. Ngi ta thy ch chay tnh khng th cha , m cn mun xa la lun
mi trng v x hi sa o chung quanh. Lc u, ch c n ng vo n trong sa
mc Thbai min nam Aicp, ni li sng d di ca thc dn Rma cha thm
nhp.
Nhng ngi u tin vo sa mc l chy trn bch hi ca hong Decius. Ht
nguy him, h vn tip tc li, v thy ni qu l l tng cho i sng cu
nguyn v xt mnh.

Hai khun mt n dt ni bt thi l Thnh Phaol Theben v i Thnh Antn

(c ngi dch l Antn C). Phaol trn vo hoang a lc cn tr v, theo truyn
thuyt, sng trong ti nm 113 tui. Sau bao nm tm kim, Antn gp c
Phaol trc khi v ny mt. ng ni vi Antn: Xem ny, ngi m anh b bao
nhiu cng tm kim, gi chn tay mi tc bc. Ngi nay mai s tr v vi
ct bi. Nhng ta xin anh hy v tnh thng ni cho ta hay, ngi i lc ny ra
sao? Cc thnh ph c c xy thm nh ca khng? Ai tr v thin h lc ny? C
cn ngi sng trong lm lc ca ma qu na khng?" C l Phaol mt nm 341,
ngha l sau ngy i Konstantin mt, v nh th sau khi Ki t gio c i
gii phng.
Theo ti liu ca Thnh Hieronymus, ti liu duy nht v cuc i Phaol Thbai,
th Phaol sinh nm 228 min Thbai h, con ca mt gia nh giu c v trn vo
hoang a trong cn bt o ca Decius. V ngi em r hm ca do t co anh vi
chnh quyn v ti theo o, nn anh vo trn , sng trong mt hang ni 90
nm di.
TRNH THUT 6 -7
TRNH THUT 6
NHNG N S U TIN
Antn v cuc sng n dt
Cu nng dn An tn sinh nm 252 lng Kome mn nam Aicp, trong mt gia nh
giu c. Cu mt b m nm ln 20 tui. Cng nh ng Simeon ng trn ct, i
An tn chuyn hng l nh Phc m. Vi cu, cu sau y ca c Gisu nh
ng cu mnh nht: Ai mun trn ho, hy v bn ht gia sn i, tng cho ngi
ngho ri ti theo ta Sau khi Antn lo y cho em gi, cu vo sng trong mt
tp lu ba lng. t lu sau, cu vo sng di mt vch trong sa mc Lybi, trc
khi quyt nh dt khot vo n trong mt thnh b hoang ca ngi Rma.
Nhng cng sng c c, nhng cm d v chng tr ni Antn cng d di. V th,
c nhng ho s nh Hieronymus Bosch ton v nhng cnh cm d khi trnh by
cuc sng ca Thnh nhn, lm nh th c cuc i ngi ch dt bng cm d m
thi.
Tui tr vo sa mc
Hai mi nm sau, khi v li thnh, theo li k ca bn ng l Athanasius, Gim mc
Gio phn Alexandria, Antn c ting l ngi vn c nhiu mn b mt
cao siu v l ngi y n Cha. Khi ng tr li sa mc, nhiu thanh nin vo
theo. Nhng nhm n dt u tin xut hin. H tuy sng gn nhau, nhng lc
cha quyt nh lp cng on chung, mi ngi t sng theo li ring ca mnh.
Khi Hong Maximinus Daja (310-313) bt u bt o, Antn v li Alexandria
thm ving v an i ng o trong cc nh ngc. Maximinus Daja, ngi k v
Galerius t nm 311, mun lp mt Gio hi lng gio chng li Gio hi Kit.
Gim mc Athanasius li mt ln na gi Antn t hoang a v thnh, ln ny l
nh ng gip chng li nhng lp lun ca Arius. Chnh Athanasius c ln vo

hoang a sng vi Antn mt thi gian di, khi ng phi trn khi Alexandria.
Antn gi lin lc vi nhng k cao cp nht ca chnh quyn quc, c th t qua
li vi Hong Konstantin v cc v k nhim ng. Ngi mt nm 356, th 104
tui.
Pachomius lp tu vin u tin
Thnh Pachomius lp tu vin u tin vo khong nm 300. Pachomius c b m l
ngi ngoi gio, ln ln trong thiu thn v tht hc. B bt i qun dch v a
xung tu theo sng Nil ch v Alexandria. Trn tu, anh b mt s ch huy v bn
i x tn t, trong khi nhng ngi Kit trong m lnh li t ra thn tnh vi
anh. Cuc gp g ny chuyn hng i anh. Ht hn lnh, anh khng tr v nh,
nhng vo sng trong mt ngi n b hoang. Anh nhn php ra t tay nh n dt
Palamon, ngi m anh gp v lm quen c trong sa mc. Anh theo Palamon.
Nhng, v thy li sng ca bn qu kht khe mt cch bt nhn, anh lp cho
mnh mt nh kn ring trn o Tabennisi gia sng Nil, tu vin u tin trong lch
s Gio Hi. Cc phng ca tu s c bao quanh bng mt bc tng kn, v vy
nn mi gi l nh kn (claustrum = ng kn, bao kn).
Khong 20 nm sau, Pachominus c 9 tu vin nam v 2 tu vin n. Em gi ca
anh lm b trn tu vin n. 9 nh nam vi tt c 9.000 tu s. Khong nm 450 c tng
s 50.000 ngi. Ch tu s (ting c Moenche) pht xut t ting Hylp
monachoi, c ngha l nhng ngi sng mt mnh. T n tu (ting c
Nonne) xut pht t ting Aicp v c ngha l s tinh khit.
Pachomius mt ngy 14-5-346 v dch t. Trc khi mt, ng cn kp dn anh em
khng cho ai bit ni chn ct mnh.
Pachomius lp ni quy cho phong tro
Nh kinh nghim lc i lnh, Pachomius rt ch n lut ca tu vin mnh lp. Lut
ca ng chng phi l l thuyt cao xa, m ch l nhng quy tc ng x thng ngy.
Nhng quy tc nh hng trn i sng tu vin nhiu trm nm sau.
Khi nhp tu vin, Pachomius t cho mi ngi mt tn mi v mt s. C 24 ngi
lp thnh mt nhm, c mt anh/ch trng ng u. Cc tu s t canh tc m sng.
Vic lm a chung nht l an r cng dt chiu v mn. Cui tun, sn phm c
tp trung v tu vin chnh, giao cho tu s c trch kinh t mang ra bn ngoi ch
tnh. Cng vic tr c b khinh ch, nhng Pachomius buc mi tu s t nht phi c
c Sch Thnh. Pachomius t chi lm linh mc. V th, tu s ca ng u bc
gio dn. im ny c ngi i coi l mt du ch phn khng li Gio Hi
phm trt.
Tht ra, quan h ca dng lc u i vi Gio Hi khng c tri chy. Nhng
khng phi v th m bo rng cc tu s trong hoang a chng Gio Hi. Co buc
ny t nht hon ton khng ng i vi Antn, ngi lun gi quan h mt thit
vi Gim mc Athanasius. V Athanasius cng vit v cuc i Antn qung
b l tng an tu cho qung i qun chng. Truyn i tu thi c l bn chy
nh tm ti, nn tu vin mc rt nhanh. Chnh Athanasius l ngi mang 2 tu s
Dng phng sang Rma h lp cc tu vin u tin (340) bn t quc Pha
Ty. Nm 388, Rma c 12 tu vin. Phong tro xut pht t mt vch trong

sa mc, nh Pachomius, cui cng lan xung thnh ph, ni nhng ngi n tu
mt ln ra i.
Cng ng chng li nhng bin cht
Trong th k 5, v s an s sng ri rc y trong sa mc Aicp. Vin ph Schenute
(mt 466) nghe ni c ti 2.200 nam tu v 1.800 n tu. Schenute l vin ph u tin
buc tu s mnh phi tuyn ha mt cch long trng. Nhng li ha ny cn c lu
tr trong th kh tu vin. Nhng v nhn thy c nhiu bin chng khng tt trong
i tu, Cng ng Canxn trong phin nhm th 15 ngy 31-10-451 quyt
nh: ... khng ai c xy tu vin hay nh th khi cha c php ca gim mc
thnh ph. Th na, tu s thuc vng hay tnh no phi thuc quyn qun l ca
gim mc a phng . H c vic sng thanh thn, ch buc n chay, cu nguyn
v bm tr nhng ni h c gi ti m thi. Ngoi ra, Cng ng cng lnh
cho cc gim mc phi coi sc cn thn cc tu vin, min qun dch cho cc thy,
cm cc thy khng c nhn trch v i v buc h phi gi i c thn.
Cuc sng khp kn v thiu chiu su lm cho cc tp tc tt bin cht mt cch
ng ngi v cui cng l nguyn nhn lm sp c phong tro tu Aicp. Tuy
nhin, trong thi gian , phong tro to kp ra cc min khc: bn o Sinai,
Palestin (thnh Hieronymus) v Syri. Khi Konstantin mt, kinh Konstantinp
m c 15 tu vin, t nm 340, nh ni, tu vin xut hin Rma.
Ngy nay, Gio Hi ni ting Hylp ch cn c mi mt dng Basilius m thi.
Basilius (329-379) l ngi lp dng phng ng ln th hai sau Pachomius.
Cng ng Canxn v cc lut dng ca Pachomius v Basilius i buc mt cuc
sng nhim nht qu l (c khi tu s t giam mnh trong mt bung xy kn).
V i thnh Basilius (Basilius der Groe), phi ni thm l ng cho ct
Caesarea min ng Tiu c mt thnh ph bc i vi nhiu nh tr, nh thng,
nh t bn, mt nh nguyn v mt ni dung thn cho nhng ngi b b ri. Nu
khng c Kit gio, th ci nhn tch cc i vi ngi ngho v ngi bnh
khng th c trn phn t cu th gii.
Mt trong nhng thy tu phng ty u tin l Thnh Martin (336-397), sinh qun
gn Steinamanger Hung-gia-li. L con trai v s quan tham mu ph binh on
Rma, Martin theo gia nh ti Gallien (nay l Php) lc 16 tui. Khi qua Amiens,
cu thy mt ngi rt lnh bn ng lin ct ngay mt na o chong cho ngi
. 18 tui, nhn php ra ti. Khong nm 360, Martin lp mt trong nhng tu vin
u tin gn Poitiers, pha bc dy ni Alpes. ng mt lc ang lm Gim mc Gio
phn Tours. Bi phn o chong cn li ca thnh nhn c lu gi trong mt
phng cnh cung thnh Nh th Chnh to Tours, nn ngi ta gi phng l
Capella (ting Latinh: cappa = o chong). Cng t , c t Kapelle (c),
Chapelle (Php) ch phng nguyn ph trong nh th hay mt nh nguyn nh.
Mui ca Gio Hi
Khi Gio Hi, nh nhng c n ca i Konstantin, bt u tho hip v thi th
vinh quang quyn lc vi i, th Pachomius lp nhng tu vin u tin vi s hnh
thnh nhng o binh tu s c t chc cht ch. Cc tu s mun ly ci cht
khng mu ca h ni ln rng bn cht ch thc ca Gio Hi khng phi l

quyn lc v uy danh. Tu s thi l mui Tin Mng ca th gii, m cng l ca

Gio Hi. Li sng ca h l mt li mi gi tha thit nhn nh Kit hu ng bn
mnh cho nhng quyn r th gian. Phi cng nhn rng dng tu thi l sc mnh
ca Gio Hi. Nhng cng khng v th m gin lc vo ch mt li sng m
thi. Bi mnh lnh ca Cha l Hy i khp th gii, ging o v ra ti cho mi
ngi. Mt s mng m mi dng tu ngy nay u thc thc thi.
TRNH THUT 7
ANTNH (AUGUSTINUS) - MT CUC TR V KH KHN LU DI
ang gh chi nh bn gn Milano, Antnh nghe vng t vn nh bn cnh ting
mt em nh: Cm ly! c i! ng gio s Aurelius Antnh c nn c xem l
tr chi g. Ngh mi chng ra. Bng ng cht nh ti chuyn nh n tu Antn.
Athanasius thut li rng Antn ch v mt cu trong Sch Thnh m bin ci cuc
i. Antnh lin bc ti cm cun Sch Thnh, gi ra gp ngay on ca Tng
Phaol: Chng ta ng sng trong n ung say sa v ci v, nhng anh em hy
ti vi c Gisu Kit v ng xc tht lm c cho nhng ham mun ca mnh!
Ti chng mun v cng chng cn c tip na, Antnh sau ny vit li nh th
trong tp Confessiones ca mnh, bi v va c xong cu , hn ti bng sng
ln v vng tin, v mi bng m ng vc tan bin. Sch Thnh, bao lu nay ng
chng coi ra g v ngn ng tm thng ca n, cui cng thm vo tm ng.
Con ng tr v tht di, kh khn v y lc li. Antnh lc 32 tui, ang th
mnh gia mt cuc sng tht si ni. Ngy nay, ng l mt trong nhng v thnh ln
nht ca Gio Hi. ng l ngi nh hng quyt nh trn thn hc v Kit gio
trong nhng th k ti.
Thng minh, nhng v k lut
An tnh sinh ngy 13-11-354, con trai mt gia nh kh gi Tagaste x Numidien
(nay l Algerie), bc Phi chu. Cha cu Patrizius l ngi ngoi gio, sng i phng
tng, lm kh b v Monica khng t. M cu l mt tn hu Kit vi c tnh mnh.
Tuy vy, trong gia nh khng c khng kh o, v lng m o ca Monica b c
hai b con coi thng. Antnh coi nim tin ca m khng hn mt th chuyn thn
thoi ca b v nui.
Antnh rt thng minh, nhng hon ton v klut. Cu l hc tr gii nht ca
trng Tagaste v Madaura gn . Khi b m ht tin, phi thi hc, cu nhp m
ph phch lm lon c vng. Nhng mt mnh thng qun gip cu tip tc tr
li trng.
Sng m dng ln...
17 tui, Antnh vo i hc Kathargo. Cu hc th, hnh hc, nhc, lun l v trit
hc. l cc mn hc cn bn ca mi ngnh ngh i hc thi .
Karthago, ni nm 180 cc v t o phi ra trc to n, l mt trong nm thnh ph
ln nht ca quc Rma, bn cnh Rma, Konstantinp, phs v Alexandria.
Karthago thi l ni qun t ca im v nh cha, trit gia v gio phi, ngi

c o v v o. Cu thanh nin 17 tui tm c ng t sng. Cu c ngay

mt c b tn l Melanie, v lc 18 tui c con u lng, t tn l Adeodatus.
Antnh vit v thi no ng y trong Confessiones: Sng m dng ln t vng
ly ham mun xc tht v t nha sng cng tro ca tui thanh nin, chng nh
my che kn tm ti. V mt ch khc: K th km hm ch ti, n nh mt dy
xch cun cht ly ti. Bi ngc li ch l i hi nhc dc, p ng n, n tr
thnh thi quen, khng chng li, thi quen tr thnh tri buc.
Nhng nhn nh o c ca m chng tri theo cuc sng. Mi tnh vi Melanie
ko di 10 nm. Sau ny, Antnh vn khng coi mi tnh l mt trng ti, v Gio
Hi kt n chuyn a th tng i tr v vn coi vic sng chung lu di vi mt
ngi gn nh tng ng vi mt cuc hn nhn. Nhng tri li, vic ly trm
my tri l cho b li khng ngng cn rt lng tm cu, v cu cho rng lc
mnh ch mun lm iu bt chnh...
i theo gio phi
B m khc ht nc mt, khng phi v cuc tnh bt chnh ca con, nhng v
Antnh gia nhp gio phi Manik. Cu i theo t chc sau khi c Hortensius,
mt tc phm hin tht lc ca trit gia Cicr ngi Rma. Cun sch ca nh
trit hc ngoi gio lm Antnh thc mc: v tr n t u v v sao n hin hu?
y c l l ln u tin trong cuc sng si ng Antnh c dp nhn li mnh v
ngh ti mt hng i mi. Cu hi c t ra, nhng: Ai s tr li? V khng tin
vo lng o n s ca m, nn cu hng v Manik, l gio phi lc p
ng c cc b c thng minh v tui tr. Nh lp o Mani, gc ngi Iran, dy
rng, t i i c mt nguyn l xu hin hu song hnh vi nguyn l tt v hai
nguyn l lun chng nhau. Mani khng nh, con ngi ch c th t cu bng
cuc sng tit dc, v nh h mi tch ra khi c cht xu.
9 nm i theo t chc, Antnh lun ch l ngi nghe, ch cha bao gi ln c
cp tuyn chn hay hon ho, bi v mun t cp phi t b hn nhn v
tnh dc. C l li cu sau y ca cu pht xut trong thi im phn u : Xin
cho con lng chay tnh v tit dc, nhng ng cho con lc ny.
ng ti Kit gio
B m gin con theo t gio, nn ngy n cm cu bc v nh. Antnh phi tr nh
bn. Ban u, y l dp cu c t do mc sc u l vi bn b. Nhng ri ngi
bn thn nht cht. Vn nn trn kia li tr v vi cu.
Nm 375, cu Antnh 21 tui lp mt trng hng bin Karthago, nhng khng
thnh cng lm. Hn lc no ht, b m c thc con vo o. B nh mt gim mc
vn ng con mnh, nhng gim mc t chi.
bt bc mnh v trnh nghe m cu nhu, cu trn v Rma, mang theo Melanie
v Adeodatus, m li.
Rma, nh s bo tr ca Manik, Antnh c mt chc gio s Milano, lc
l kinh ca vng quc. Cu dng xe nga nh nc ti Milano. B m tm ti,
dt khot bt cu ui Melanie v ci v ng hong. B tm cho cu mt c con
nh giu, nhng cn thiu 2 tui na mi ti tui thnh hn. Trong lc , Antnh
cp b mi.

 Milano, mt ln Antnh vo nh th chnh to nghe nh thuyt ging ni danh

Ambrsi. Cu ch mun th nghe ng ta ging ra sao... nhng bng dng, sau
ny Antnh nh li, khng nhng ting ni d thng m c ni dung li ging
thm vo tr ti. Antnh bt u c Sch Thnh vi cp mt mi, v cui cng cu
khm ph ra iu cu vn tm: li gii cho vn nn v ngha v tr v con ngi.
Nhng cu vn khng ti no quyt nh bc ti c, cho n khi nghe ting tr
trong khu vn nh bn cnh: Cm ly! c i!. Trong m Phc Sinh nm 387,
Antnh nhn php ra t tay Gim mc Ambrsi, lc 32 tui.
Bc vo cuc sng mi
Sau khi nhn php ra, Antnh chng mng g na ti hn nhn v bn gi. T b
hn cuc sng theo bn nng. Hng ch v mt chn tri mi. Dt khot. V nu
khng dt khot, th khng th tr thnh mt Kit hu, d mnh c thng hiu gio
l n u chng na. Mt cuc i i ton din. 44 nm cn li sau ngy nhn
Php Ra, thi gian Antnh chuyn cuc sng bn nng vo con ng thnh
thin.
Ch ng xng ng ca Antnh trong lch s Gio Hi khng ch l thnh cng
chng li nhng lc thuyt ng thi, nhng cn l n lc ni kt lng tin vi trit
thuyt ngoi gio. Bi v ng mun khng ch tin sung, m phi hiu nhng g
mnh tin, m khng mt kh tn nhng g l tr cha chiu sng c.
Mt tc phm quan trng ca Antnh l cun Quc Gia Thin cha (De civitate
Dei). ng vit tc phm ny sau trn cp ph Rma ca qun Alarich nm 410
tr li vic dn Rma t co tn hu Kit to ra bin c v phc v s v
thn ca h. Antnh khng nh rng s giu c v uy tn ca Rma hon ton
khng phi bt ngun t tn ngng ngoi gio ca h, nhng t nhng chin thng
ca cc o binh Rma v nht l t chnh sch bt nhn, sn sng tiu dit c nhng
dn tc ho bnh. Phn trit l chnh tr Kit gio ng cp trong sch , ni
chung, ph hp vi gio hun ca Gio Hi thi Trung C.
Sau khi ra ti, Antnh li Milano cho ht bn nin hc, ri v li Phi chu. M ng
mt v bnh cm v c chn Ostia gn Rma. Cha mt sm, nn khi v ti nh,
ng bn ht gia ti cha m li v vo chung sng vi bn 3 nm trong mt tu vin.
Ngy n, khi ng bc vo nh th ca Hippo Regius, dn ang tp trung lin
suy c ng ln lm gim mc. ng ht hong, nhng cui cng chp nhn. Nm
395, lm gim mc ph cho v gim mc gi Valerius, nm 42 tui ln gim mc
gio phn. ng mt nm 430, lc 76 tui, gia khi qun Vandalen ang vy thnh
ph ng.
TRNH THUT 8 - 9
TRNH THUT 8
AMBROSI GII THOT GIO HI KHI "VNG TAY" CA HONG
Antnh vo o, r rng l nh li cu nguyn lin l ca ngi m. Nhng, bn cnh
, nh hng ca gim mc Ambrsi cng l mt yu t quyt nh.

GIM MC "NGOI MUN"

Ambrsi sinh nm 339 thnh ph Trier (c), con ca v cng chc hnh chnh
cao cp nht ca quc Rma ti Gallien. M ng l mt tn hu Kit. Sau khi
chng mt, b a con v sng ti Rma. Nm 32 tui, Ambrsi lm Ton quyn
min bc , trn ti Milano. L ngi trch nhim phn an ninh cng cng, ng ti
Nh th Chnh to can thip v tranh chp gia tn hu Kit v ngi theo phe
Arius trong vic bu gim mc mi, thay gim mc theo phi Arius l Auxentius va
mi mt. Bn no cng mun chn ngi ca mnh ln. Ambrsi lc cn l mt
d tng nn khng c quyn bu. Nhng bng nhin c ting h gia m hi ngh:
Phi bu Ambrsi lm gim mc! ng ng ngng phn i vic t kch ,
nhng ri c hi ngh tn thnh li ngh. Ambrsi nhn php ra, sau mt tun,
ln lm gim mc.
TNG GIM MC MILANO
Vng gio phn ca Ambrsi bao gm thnh Milano v cc ph cn, tng ng
vi lnh th m ng lm ton quyn trc . Gim mc ca mt th ph
(Metropole) gi l "Tng Gim Mc (Metropolit), c quyn trn cc gim mc
trong ht. Quy ch tng gim mc ny ngy nay vn cn trong Gio hi Cng gio.
Bn quc Rma Pha ng c quy ch Thng ph (Patriarchate). l nhng
gim mc ng u 4 a phn (vng lnh th do hong Diokletian chia):
Antiochia (Syri), Alexandria (Aicp), Girusalem v Konstantinp. Trong 4 ni ny,
Konstantinp c vai tr tri vt v cng l kinh . Trong Gio hi La M (Cng
gio) khng c li t chc thng ph. quc Pha Ty, gio ch l thng ph
ti cao. Ring Venezia () ngy nay l mt bit l, gim mc y vn c gi l
thng ph, v t 1451 thnh ph c nng ln hng th ph (Patriarchat).
O BINH NGI NGHO
Lc u, Ambrsi khng hn l mt tn hu hng say, d ng xut thn t mt gia
nh Kit gio, c mt b c t o thi Diokletian v mt em gi i tu. Thi trai tr,
ng xem danh vng i quan trng hn. Nhng mi chuyn thay i sau khi c
bu lm gim mc. ng phn pht ca ci cho ngi ngho v t y sng cuc i
rt nhim nht. Antnh k, Ambrsi thng b c mt o binh ngi ngho qun
ly, khin ngi khc kh c th ti c gn ng. ng cho u gi cc bnh qu
trong nh th ly tin mua t do cho n l. Tranh u ht mnh cho phm gi ph
n v mnh ming chng li ch ngha t bn ng thi.
V TR TRONG GIO HI
Ambrsi c bit l mt ngi tranh u cho Gio Hi c thot khi s rng
buc ca th quyn. ng quan nim rng, c hong cng l mt ngi ti li v
ng trong, ch khng phi ng trn Gio Hi. Theo ci nhn ca chng ta ngy
nay, th qu ng i qu xa khi yu cu hong Gratian dng bo lc tiu dit
ngi ngoi gio, bi v h cu kt sinh hot vi tn Arius. i Konstantin
trc y mun dng Gio Hi cho mc tiu chnh tr th no, th nay Ambrsi li
mun li chnh tr nh nc vo mc tiu Gio Hi nh th, ng mun th quyn quy

phc thn quyn. S ging co o i ny ko di sut thi Trung C. Trong mt s

trng hp, ln ranh o i ngy nay cng kh phn bit, v hai bn u c quyn
li ging nhau. Xa, vic phn bit d nhin kh hn. V th, khng l g c nhng
lc thm quyn b ln ln.
D sao, quan im ca Ambrsi l trc ht phi gii phng Gio Hi ra khi vng
tay m p ca hong , t c th song hnh ngang hng vi nh nc.
Pha bn ng, khc hn. Gio Hi cng ngy cng ri vo vng quyn lc ca
hong . Cc Thng ph Konstantinp nhiu v li d nghe li hong , nn
hong cng ln vo chuyn ni b Gio Hi. Mt im na khin hong bn
ng d nhng tay, l v c mi ln c chuyn lc c, chng hn nh tranh ci vi
lc gio, l dn c yu cu hong phn gii. Nh Ambrsi, Gio hi Latinh
khng tr thnh mt loi Gio Hi cung nh.
HONG PHC TNG GIM MC
Ambrsi tranh u t do cho Gio Hi khng ch bng li ni sung. C ln, ng
dng ro c th trong mt nh th khng cho v linh mc phe Arius vo chim
nh th. Nhn dp , ng cng b ln u tin v quyn gim mc c th x
hong . Mt ln khc, ng khng ngn ngi tuyt thng bn mnh l i
Theodosius, khi ng ny nm 390 cho git 7.000 ngi mt lc ti Saloniki
(Hylp) tr th cho mt v tng ca mnh b git. V th c chuyn i
Canossa (Xem ngha chng 29) u tin trong lch s: m Ging Sinh nm
390, Hong Theodosius (379 395) n mc chay ti trc Ambrsi cng khai
xin c xo v. Hnh nh ln Theodosius I ni: Ti chng bit ai xng ng
hn (anh) c gi l 'gim mc'.
CN C CUC GII PHNG TH HAI
Hy nhn li lch s: Hong Konstantin gii phng v tr t do cho Gio Hi.
Gi th li cn mt cuc gii phng th hai, v Gio Hi ang c c bin thnh
mt cnh tay ni di ca nh nc v hong .
Hong Konstantin mt nm 337, li sn nghip cho ba con trai. Mt trong ba l
Konstantius II, nm 352, li thu tm c quc v mt mi trong tay mnh. Tng
quan ca ng i vi Gio Hi th hin qua cu ni: iu Ta mun, tc l lut
Gio Hi. Ni l mt chuyn, hnh ng ca ng cn to bo hn. C ln, ng trao
chc gim mc cho mt s quan cnh v v mt h s quan, chng cn g n kh
nng h. C con chu nhng nh giu u c th kim c chc tc o. l
cch Hong Kit gio ny h tr Gio Hi! Thc ra, iu ny ch c hi ch
khng c li.
Nhng gim mc tht phn i li. Chng hn, Gim mc Hosius Cordoba
vit cho Konstantius II: Hy ngng ngay bo lc i vi ti... ng qun rng ngi
cng l mt con ngi c th cht... Cc ngi c Cha trao tay quyn hong ,
cn chng ti Ngi giao chuyn Gio Hi....
Ngi k v Konstantius II l Julian Apostata (bit danh K phn bi) mt ln na
c lm sng li tinh thn ngoi gio qua mt cuc phn ci cch, nhng khng
thnh. Bi, thc ra, chng cn mt tn ngng ngoi gio rng no na. n th
nt ht ri, tng l chng cn ai.

Nm 364 Valentinia I tr thnh Hong tr v quc Pha Ty. ng di v

Milano. ng ny, nh Konstantius II, cng c nhng tay vo chuyn Gio Hi, khin
Ambrsi phi cnh co: Ngi ng kiu cng ngh rng quyn hong ca
ngi vn c ln trn vic thnh ca Gio Hi. Hong cung thuc hong , Gio
hi thuc cc linh mc. Uy quyn cc gio ch thi cn hn ch Rma ch l
mt thnh ph vng m thi, v th, i vi cc s gia, Ambrsi c coi nh l
mt gio ch tht ca thi . Ch sau khi Ambrsi mt, quyn lnh o Gio hi
Latinh mi chuyn vo tay Gim mc Rma. Ambrsi, vi can m v ngh lc,
dn ng v ch cho cc gio hong v sau cch ng x ngang hng vi cc hong
. Khng nh bn ng, nh nc vi Gio Hi quyn ln vo nhau, Gio hi
Latinh bn Ty sm bit i con ng song hnh. Ambrsi gp phn cho s tch
bit .
MT HONG , MT VNG QUC, MT NIM TIN
i Theodosius m u triu i vi t cch hong ca quc Pha ng,
nm 379. ng mt nm 395 Milano, mt nm sau ngy thu hi c quc vo
trong tay. Nm 381, ng triu tp cng ng chung th hai ti Konstantinp v tuyn
b ly tn iu c cng ng Nixa chp nhn trc lm tn ngng duy
nht v nng ln lm quc gio ca ton ci quc. Tt c mi th phng khc
ln lt b cm. T nay tr i, nh nc Rma v Kit gio l mt. Gio hi Latinh
bn Ty gi li t ra s nh hng ca bn ng (ch ngha Byzanz). V vy, Thnh
Ambrsi tm cch km hm pht trin ca Gio Hi quc do Theodosius
lp ny. Cng may cho Gio Hi bn Ty, l v Theodosius l v hong Rma
cui cng tr v c ng ln Ty. Sau khi Kit gio tr thnh quc gio, cc tn
ngng ngoi ht tng lai. Thi i ca Gio Hi m u. Nhng y cng l thi
i ca phong tro ra ti, v ai khng theo o, b quy chp phn quc. Gi y,
ngi ta khng hi giy chng nhn t thn na, nh trong thi bch hi, nhng phi
cha chng nhn ra ti ra, nu mun tin thn.
THUT TRNH 9
MI NGI CH TN TH
NGI M BUSENTO
m khuya vng vng li ca; gia dng nc bc bn thnh (Co)zensa. Lng sng
rn r ting ca; xoy vo con nc chan ho vang vang.... My cu th ca August
Platen t cnh chn Alarich, vua ngi Ty Goten, trong dng sng Busento gn
thnh Cozensa. Cc s gia cho rng m tng lng mn kia khng th ch l mt s
tng tng.
Nm 410, khi mang qun ti nh , Alarich, lc khong 40 tui, b au ... v
bt ng mt khi tc hung cn chm vai. c th chn vua cng nhng vt qu
ngay di lng sng, qun Ty Goten tm thi chuyn dng nc. H chn vua
vi nguyn o bo v gm trn tay. Sau , cho nc chy tr li v git lun
nhng n l o m, khng ai v sau nhn ra ch mai tng. khng mt tn R
ma hm ca no ng ti m ngi, nh li ct ngha ca thi s August.

QUAN GERMAN (C) TI TRC CA RMA

Nhng chuyn dch sinh c ln ca cc b lc ty v ng German, m chng ta gi
l cuc i di c ca cc dn tc, l hu qu ca cuc tn cng ca dn Hung n vo
nm 375. Dn ny n t cc tho nguyn chu v thot tin nh thng dn ng
Goten. Dn Ty Goten di c trnh him ho, c php ca Hong Rma v
nh c min h lu sng Donau (Danuble). Chng lu sau, h chng li s cai tr
ca quc Rma, nh tan o qun Rma trn gn Adrianopel (378) v tin vo
Hylp. Ri ko ti qua ng Illyrien thuc quc Pha ng. Nm 408, h xut
hin ln u tin trc ca Rma v vy thnh. Alarich i vng qua Ravenna, th
kh kin c thi , ti vy cht 12 ca thnh Rma, ct t mi ngun tip t t
ngoi. Dn s Rma lc mt triu; chng bao lu xc ngi cht i nm ri
rc khp ng ph. Dn ngoi gio Rma c dng ba php li sm st t tri
nh xung cc doanh tri qun German, nhng khng thnh cng.
Alarich cho bn tin vo thnh l ng ch thi vy hm sau khi nhn s vng, bc
v tt c cc n l ngi German. Alarich nhn c 2.500 k vng, 15.000 k bc,
4.000 tm la, 3.000 tm da nhum v 1.500 k ht tiu.
MT PH N M CA THNH
Hong Honorius, con trai ca Theodosius, ng Ravenna, chng mng g n s
phn dn Rma, d nhiu s gi dn thnh n cu cu ng. Gio ch Innxenx
I mt ln cng n Ravenna gp ng can thip cho yu cu xin t nh c ca
Alarich. V Honorius khng chp thun, nn Alarich li ko qun n R ma v c
mt ph n qu phi m ca thnh cho lc na m ngy 24-8-410. T 800 nm
nay, dn thnh Rma ni ting cha bao gi thy k th, nay thnh ny li l mi
ngon cho dn German. Tuy nhin, nh mi gii ca Gio hong Innxenx I, thnh
khng b hu v cuc cp ph cng ch xy ra rt hn ch. Nhng ngi trn
trong cc nh th u c an thn. Khi qun lnh mang ti cho Alarich mt s bnh
qu cp t Dn th Thnh Phr, Alarich sai tr li. Sau 3 ngy, qun Alarich
ri thnh mang theo v s vt qu.
Trong s nhng ngi b bt theo c Galla Placidia, con gi ca hong
Theodosius v l mt ngi ch em cng cha khc m vi Honorius. Gim mc ca
Ravenna gi c l M ca Vng quc. Gio hong L cho hay, nhng tay lc
gio no c ngi bo cho Galla Placidia u b hnh hnh hoc t nht b trut mi
chc tc i. Sau khi Alarich mt, c tr thnh v ca Athaulf, ngi k v Alarich.
ng ny dn dn Ty Goten xuyn v min nam Php, v vo khong nm 550,
lp ln mt Vng quc ngi Arian ko rng gn ht vng t Ty Ban Nha ngy
nay. Khong nm 600, dn Ty Goten vo Kit gio. Vng quc ca h ch ko di
ti nm 711, sau b qun hi gio ph tan.
CUN SCH THNH TING C U TIN
Dn German vo o bt u t khi c nhng nhng cuc di dn ln. Khong nm
180 sau cng nguyn c gim mc Germanien, nht l Rheinland. Khong
nm 300 c nhng cng on German. Ti Cng ng Nixa (325), c s hin
din ca mt gim mc ngi Goten. Nm 341, Wulfila c phong Gim mc ca

x Goten. Khong nm 400, tt c dn Ty Goten vo Kit gio, d rng thuc phi

Arius, bi v lc phi Arius lc trong mt thi gian ngn (337-361) c
Konstantinp nng ln hng quc gio. V Wulfila lc l gim mc ca Goten,
nn khng l g hu ht dn German theo phi Arius.
Gim mc Wulfila lp ra ch gtic (Goten) v ln u tin dch Sch Thnh ra ting
c. Dch phm ny c lu gi trong Codex Argenteus (ngy nay Thu in).
GIO HONG L I CU RMA KHI TAY HUNG N
Nh Innzenx I trc y, i gio hong L ln ny, cng v tnh th a y,
phi nhng tay vo chuyn chnh tr. Ngi tay khng ti gp tng Hungn Attila
iu nh, v thuyt phc c tng ny ri khi . Cuc gp g din ra
Mantua. Nu nh Attila vo c Rma, th ln ny Rma chc chn b ph bnh
a. Qun Hungn to ra nhng cuc di dn khng tin khong hu. Sau khi h b
chn bi vn l trng thnh Pha ng, h buc phi tin v ty, ni sinh c ca
cc b lc German.
"Th hai chn"
Hungn ("da sm", "da en") l dn du mc Mng C t vng tho nguyn Kirgisen.
Mt ngi R ma ng thi t h l th "th hai chn". H ngi thp, "c y tht
ti vai, u trn ln, trn ngn, mt rng v dt, ru tha. Mt ti h m sng, tai
ng, ming rng" (Mikoletzky). H n, ung, ng, nh gic trn mnh nga, loi
nga thon nh m nhanh. Gia nh i theo trn nhng xe tru, theo sau l n sc vt.
Attila l lnh t ni danh nht ca h, ln ngai t nm 444. ng tn tht l g, chng
ai bit. "Attila" ting Goten c ngha l "ngi b nh". ng c dn knh nh thn
thnh. Dinh tm ca ng trn phn t u chu l t Hung Gia Li ngy nay (c l
gn Tokaj), gm nhng chi g. Xut pht t tho nguyn gia hai sng Donau v
Thei, Attila ln lt thng cc dn tc ln cn v tin qun v pha ty. Nm 437,
ng nh tan Vng quc Bourgogne (Burgund) ca vua Gundahar, v vua u tin
ca dn ny vng Mittelrhein c tn trong lch s (trong bi ht "Gunther"). t lu
sau, Attila tin vo Gallien, nhng ng b qun Rma v Ty Goten nh tan trn
cnh ng Katalaun nm 541. Attila lui v Hung Gia Li, mt nm sau ko xung
v ph nt ng bng sng P. Chnh ni y Gio hong L ti gp ng v khuyn
d ng quay tr li. Sau khi ng mt, nm 453, ch Hungn bin mt khi lch s.
H vo t u nh mt trn bo. Vng quc bo lc v d man ca h chng cn
du vt no li.
GIO TRIU THC GIC
43 nm sau ngy Thnh Ambrsi mt (397), L I c bu t ph t ln gio
hong. Ngi Tin lnh thnh thong gi ngi l gio ch nht. ng, l v ngi
cng nh Innxenx I l ngi nng cao uy quyn ca gio hong ln trong Gio
Hi. Chnh Innxenx I dy ly trt t ca Gio hi Rma lm thc o mi s,
ly Rma lm gng k lut cho Gio Hi v mi tranh chp phi do Rma gii
quyt. In n xen x l ngi u tin ly quyn quyt nh v gio hun ti cao vo
tay gio hong v cng l k dn thn vo chnh tr vi t cch mt gio hong, khi
ngi ti Ravenna gp hong Honorius ym tr cho nhng yu cu ca Alarich.

Gio hong L I cu Rma v dn Rma khi i ho mt ln na, khi vua

Vendalen l Geiserich ko qun ti, vo nm 455. Thnh ph b cp ph sut hai
tun, nh can thip ca gio hong nn dn khng b hnh h v tn st, thnh
cng trnh khi b thiu ri.
Cc gio hong thi tr nn uy quyn, khng phi bng v kh, nhng nh ng
v pha dn chng trong cn hon nn, bo v h trong lc cc nh chnh tr khng
lm trn nhim v. Khi ngi dn ht hy vng, b tay ch tn th n, th ch c cc
gio hong mang li cho h can m v nim tin. Uy quyn ln cao ca cc gio
hong thi Trung C, nh vy, bt ngun t lng bit n ca ngi dn b b mc
trong hon nn, c n v v vng.
Ti liu sau y ca mt tc gi no mang tn Orientius phn nh ci v vng
gia th k th nm:
Ht thy (mi ngi) mt nhc ch i ngy tn th kinh hong, v nhng ngy
cui tht s ang n. Hy xem, ci cht trm ln th gii nhanh c no v cn
a chn chin tranh qut ng ngay c nhng dn tc hng cng! Ton ci
Gallien khi to nh t mt dn ho duy nht.
TRNH THUT 10 - 11
TRNH THUT 10
MT QUC HON V SUY TN
MT NGI C LN NGI HONG RMA
Trong tnh Noricum thuc quc Rma, ngy nay l vng bc o, t lu nay xut
hin thy tu tn l Svrin. ng ti t phng ng, nhng khng ai bit r t u.
ng ra tay gip dn chng trong vng gp kh khn v nhng t di c ln.
Nhiu ngi tm ti c an i hoc xin li cu nguyn. Trong s nhng ngi
ti c c Odovacar (Odoaker), mt thanh nin cao ln, ngho x, theo li k ca
Eugippius, mt ngi ng thi, Anh ta va khom lng ci u khi ng trn
lu va nghe v tu hnh ni v tng lai sng ln ca mnh. Trc khi t gi, thy tu
ni vi anh: Hy ti , i i! Nay anh cn phi n bn rch ri, nhng mai y
anh s giu c. Chuyn xy ra ti Favianis, c l Mautern gn Krems (o).
Odoaker l con mt s thn ca Attila trong cung hong Theodosius II. Sau khi
cha mt, chng Odoaker 36 tui sng i lang thang cng vi ng bo German
Noricum, cho n khi nghe Svrin tin bo v cuc i i ca mnh. Odoaker i ,
vo phc v trong cung quc Rma pha Ty v chng bao lu c c lm ch
huy trng o qun hu cn ngi c , v o qun ny tn anh ln lm
vua. Nm 476, Odoaker ht Romulus, hong cui cng ca quc Rma pha
Ty, khi ngai v ui v hu. Romulus, cng trng tn vi v sng lp thnh Rma,
ch c ci in trai v qu tr nn c ngi ta gi l Augustulus (ng
hong con).
Trong khi quc Rma pha ng cn cm c c cho ti nm 1453 (sp khi
b ngi Hi gio Th Nh K chim Konstantinp), quc pha Ty b anh ngi
c Odoaker o chnh khng tn mt git mu vo th k 5.

V Odoaker chp nhn u quyn ca quc pha ng nn ng tr v vi t

cch chnh thc l Ch huy trng qun i hong . ng cng nhn mnh
ch l vua m thi. Nh li cng n tin tri trc y, Odoaker lin vit cho
Svrin mt l th, trong cho php v tu s mun bt c g th c ni cho ng
bit.
Vi tr thng minh, Odoaker n lc xoa du thm cnh bn cng ca dn v a
quc pha Ty vo mt bc ng mi.
Vic sp ca quc pha Ty t ra cho chng ta cu hi, v u mt quc
hon v li c th d dng tiu vong nh th.
Nguyn nhn su xa
Cuc xm chim ca ngi c khng hn l nguyn nhn suy tn ca quc,
nhng y l hu qu ca mt nh nc ph sn v nhng nguyn nhn su xa
hn, c th nu ln nh sau: Phong ho suy i, kinh t ln bi, chuyn quyn bn
giy, qun i hn km, thiu dn, su thu nng, dn b thn lng, thiu quan tm
chnh tr, chnh quyn phung ph v chnh sch k th dn thiu s.
Dn c khng a vi chuyn tru lc
Ngay t thi hong Septimius Severus (193-211) ngi ta phn nn chuyn
thiu dn trm trng trong quc. L do chnh l s sinh gim, nn ph thai v vt
con. Thm vo l bnh him mun ni ph n v cuc sng xa hoa v sa o. Li
sng n chi ny khng c ni dn c, nh s gia Tacitus k:
Ph n h sng oan trang, khng h hng bi chng din v n chi tru lc.
Chuyn b v b chng ho him mi xy ra, d dn s ng. Hnh pht ra ngay ti
ch v giao cho chng tu tin thi hnh. Anh ta co trc u v trc mt h hng,
x o, ui ra khi nh v vc ho nh v chy cng lng. Mt ph n mt trinh tit
coi nh ht tng lai. D cn tr, p, giu cng chng ly c ai na. Ngi dn
c khng a vi chuyn tru lc. D d ngi khc hay b d d, i vi h,
khng phi l sng theo mt. H coi vic hn ch sinh hoc git con tr l ti c;
v x hi h nh phong tc tt nn tin xa hn nhng ni khc nh lut l tt.
Khng thit tha chnh tr
Mt l do khc l x hi cng ngy cng l l chuyn chnh tr. C nhng ngi dn
R ma t lui xung hng th dn khi b bu vo b my cng quyn. Hong
Konstantin min thu cho gii gio s v cng chc. Hu qu l ngi ta ua nhau i
tu khin nh nc mt thu v khng cn ngi cho cc hi ng lng x. V vy,
Konstantin li phi ra thm lut h ai thuc giai tng x hi cao c bu vo cc
hi ng dn c th khng c lm gio s.
Cng c nhng tn hu Kit trnh n chnh tr, khng nhng v mun an thn, m
cn v cho rng chnh tr l chuyn d bn khng nn nhng vo. Irn (t nm
177 lm gim mc Lyon) chng li quan im ny vi l lun: ai khng ng
gp cho phc li chung th cng khng c quyn i chia hng cng sc ca k
khc. C th ngi vit:

 c th khoe c rng mnh hon ton tch bit vi x hi dn ngoi, th mnh

khng c quyn khoc trn mnh nhng g do ngi khc lm ra, m phi trn i
chn t khng nh ca lang thang trn ni, nh th hoang.
Ch nhng nh n tu thc hnh nguyn tc . Nhng ngi dn khc tip tc an
nhin hng hoa tri nhng n lc chnh tr ca k khc m chng quan tm ng
gp g vo cng cuc xy dng chung. Tn gio cng kh m xoay chuyn c thi
ny.
Tht bi trong chnh sch i vi dn thiu s
S sp ca quc cng cn c nguyn nhn trong chnh sch v l i vi dn
thiu s. Thiu dn, binh i v b my cng chc v th thiu ngi, nn phi s
dng ngi ngoi quc, m h gi l dn "khch", in th. Thot tin ngi ta
dng h nh l nhng qun nh thu. V sau c nhng c nhn ngoi quc tin ln
c nhng ch cao trong chnh quyn v qun i, nh trng hp ca ch huy
trng Odoaker.
Nhng khng phi tt c "khch" u c hi nhp. c bit nhng cuc di dn ln
to nn nhng cng ng dn c ri rc khp quc. L ra chnh quyn
Milano v Ravenna phi m c hi hi nhp cho h, nhng tri li, vi chnh sch k
th chng tc, quc y cc cng ng dn c ny ra l x hi.
Theoderich, mt nh lnh o tuyt vi
Odoaker tr v 14 nm. Khi hon tt s mng lch s - ni Th gii Rma vi
dn tc c (Loewenstein), ng thua mt ngi c khc tn l Theoderich, vua
x ng Goten, cho i trong mt vng gn Wien (vn W ting c c nh V
ting Vit: Vin, nay l th o) mt nm sau ngy Attila mt. Khi ln 8 tui,
Theoderich b bt lm con tin v chuyn cho hong Konstantinp. 18 tui, anh
ni ngi cha, thng hp x Goten ri ko qun v . Odoaker b nh bi 3 ln v b
Theoderich git khi anh ny chim c Ravenna, ni Odoaker ng dinh, ngy 5-3493.
Theo mt ti liu c do Anonymus Valesianus vit, th Theoderich l mt nh lnh
o tuyt vi, gn vi mi ngi v tr v 33 nm. Ba chc nm di thi ng, nc
sng trong thanh bnh. ng khng ln no tht bi. ng lnh o dn v Rma
thnh cng. D coi mnh thuc ging dn Arian (Nht Nh Man) nhng ng vn
lut Rma yn cho h. ng phn pht rng ri vng bc v ng cc v nh li qun
tr hu hiu ng lm y li cc kho qu kim khnh kit ca nh nc. ng
khng cm on g c i vi o Kit.
Gio Hi b Theoderich e do
Gim mc Wulfila lc cn ging o Kit theo phi Arius cho dn Goten. V sau
tt c cc b lc c khc u theo o ny, tr dn Franken. Ngi c vn coi
gio thuyt Arius l quc gio ca mnh, c Theoderich cng vy. ng ny vn c
lin h tt vi Gio hong Gelasi I. Nhng thi thn thin ny ri y s khng
cn na, khi ng d tnh qui tt c cc b lc c theo phi Arius thnh mt mt trn
chung chng li dn Cng gio Hylp v Rma. Mng ca ng c l thnh tu
nu lc khng c vua x Franken Cng gio l Chlodwig (Clovis). V nu nh

Theoderich thnh cng, th Gio hi phng Ty c l phi ng trc mt e

do sng cn.
Theoderich mt nm 526. Truyn thuyt bo l ng ho thnh Dietrich Bern (=
Verona). Sau khi ng mt, hong Justinian (527-565) ca quc Rma pha
ng m mt trn cn qut ko di 20 nm chng li Goten v chim li c .
Sau trn nh quyt nh gn ni Vesuv nm 553, trong trn vua cui cng ca
ng Goten l Teja b tng Narses ca quc pha ng git, lch s th gii
khng cn nhc n tn Goten na. Nm 554, Justinian ra lut mi v xo sch
nhng du vt hnh chnh cn li ca ng Goten. Nhng ch vi nm sau (568),
dn ngoi Langobarden tin vo v chim ng nc ny 200 nm di. Phi i
i Karl gii phng li qua trn thng gn Pavia nm 744.
TRNH THUT 11
BIN C (BENEDIKT) XY NN CHO PHNG TY
Nm 529, hong Justinian I ng ca trng trit hc cui cng ca dn ngoi
Athen (Hylp). Cng nm , mt ngi n ng trc 50 tui ln ni Cassinus pha
nam thnh Rma lp tu vin. V tu vin ny s a tinh thn Kit gio tri khp u
chu. Ngi l Bin c t Nursia. Trn ni cn c mt n c th thn Apollo.
Bin c cho p tng, t n ri xy ln mt Nh th knh Thnh Martin thnh
Tours. ng cho xy mt nh nguyn nh knh Gioan ngay trn ch bn th c v t
vin u tin cho Tu vin Monte Cassino.
Rma sa o
Bin c, con mt gia nh qu tc r ma min qu, sinh khong nm 480 Nursia
thuc Umbrien min trung v c gi i hc Rma. Rma thi bt u ln
ngp trong tru lc.
Cuc phn r u tin gia Rma v Byzanz, thot tin ch ko di 35 nm, xy ra
di thi Gio hong Flix II (483-492). N lc thng hp ca Gio hong
Anastasi II (496-498) to nn mt chia r nguy him trong gio triu, sau khi
ngi mt. a s trong gio triu chn Symmac ngi Sardinien lm gio hong v
phong chc ti Lateran. Mt nhm cm tnh vi Byzanz li chn mt v Laurenti
no lm gio hong v tn phong Thnh ng Maria Maggiore. Hai phe ko
xung ng tn cng nhau c lit, gy ri lon c thnh. Hai gio hong nh xin
quyt nh ca Theoderich v Hong chn Symmac. Hi ng (Synode)
Rma nm 499 hoan h nhit lit quyt nh ca Hong v ra mt quyt
ngh u tin cm gio dn khng c nh hng ln vic bu gio hong. Cu
Bin c, phn v chng hiu ti sao trong Gio Hi li c th c chuyn nh th,
phn v cuc sng bung th ca ng bn lm cu chong vng, nn chy trn
khi Rma. Mt trm nm trc Thnh Paulin Nola cng vit: Ai mun vo
Nc Cha, phi trnh Rma.
Ru pha thuc c

Bin c trn v vng ni Sabiner pha ng Rma v vo trong mt hang ni gn

Subiaco. , ngy kia cu gp tu s Rman, l ngi - theo li k ca i Gio
hong Grgri cung cp lng thc cho cu sng. Khng c ng vo hang,
Rman hng ngy phi buc cht thc n ma chay d ca mnh vo mt si dy
ri th xung. Km vi thc n l mt ci chung nh Bin c nghe bit ti ly.
Bin c sng trong hang 3 nm cho n khi b bn chn chin khm ph. V ru ria
u tc bm xm ngi ta tng cu l mt con th hoang. Chng bao lu sau, cc tu
s ca mt tu vin gn ti mi cu v lm b trn, v b trn h va mt. Bin c
cho hay mnh sng rt kht khe. Ban u cc thy bo khng sao. Nhng chng bao
lu h xm x chn ngn v b trn mi. Mt s anh bn vi nhau b thuc c vo
ru cho ng ung, Grgri ghi li nh th. Nhng khi B trn va lm php th
chn ru v, khin ng nhn ra kp thi m mu m hi mnh.
Thy dy ca dn German
V cuc i ca thnh Bin c, chng ta ch c nhng ghi ch ca Di Gio hong
Grgri, k cng l tu s v rt mn m v Thnh. Nhng g Grgri vit v Bin
c khng hn l mt ti liu s, nhng l mt cun hnh tch, gm c nhng
chuyn truyn tng v ngi. Tuy nhin, chuyn lp tu vin Monte Cassino v lut
dng ca ngi th hon ton c tht. Nh lut ny m Bin c tr thnh mt thy
dy quan trng ca cc b tc c non tr mi ti nh c trong vng. Lut ca ngi
nh du khi u thi Trung C Kit gio v nh hng ln trn s pht trin ca
thi i ny. N l tm bng ch ng cho dn c bc vo mt thi mi ca
lch s th gii. Qua lut , Bin c c coi l Ngi cha ca Phng Ty.
Ht mm cho s tri dy kinh t
Ngoi ra, Bin c cng c coi l bc thy trn phng din kinh t, bi v lut
ca ngi buc cc tu s phi t tc lng thc bng mi cch c th. Trong thi i
cuc sng v sinh mi b tn ph bi nhng cuc di dn ln, cc tu vin Bin c
l nhng t im sn xut v tiu th ri rc v dn tr thnh ht mm pht trin kinh
t cho c vng ln cn. Cng nh dn Rma, dn c coi cng vic chn tay l th
khng ng lm. V th, nguyn tc Cu nguyn v lm vic! ca Bin c c
tc ng mnh trn dn ny.
Bin c cn i hi tu s mnh gn cht vi cng on, khng i tu vin cho ti
lc cht. Nguyn tc ny cng nhc nh dn c li nh c lm n, b cuc
sng du mc.
Nguyn tc th ba ca lut bin c l vic phn phi thi khc trong ngy: mi vic
cu kinh, lm vic, n ung v ng ngh u c thi im ca n. Gi nguyn c
Bin c chia ra nh sau: kinh m, kinh sng (lc bnh minh), kinh gi (gi nht,
gi ba, gi su v gi chn), kinh chiu lc mt tri ln v kinh ti vo bui ti. Thi
gian v chng trnh u ra th mi thnh cng c.
Tr tu ca phng Ty
Nhng g lut thnh Bin c ra cho mt vin ph th cng ng cho ngi cha,
ngi m, ngi lm ch trong x nghip. Tt c nhng ai nm quyn lnh o u:
Phi lun nh mnh l ai, mang danh g v phi bit tin ai hn giao trch v.

Phi thc c tm nng n ca bn phn mnh trong vic hng dn tm linh v

phc v nhiu ngi vi nhiu tm tnh khc nhau.
Ngoi vai tr c trng ca vin ph, cc tu vin Bin c cng l nhng t chc
dn ch u tin vi vic hp "Cng ngh tu s": Vin ph triu tp ton th tu s li
bn tho khi tu vin c chuyn quan trng. Bin c ra "lut vng" cho vic
sng chung: Knh anh, yu em, ngn chn ci v, trnh kiu cng. Nu c bt ho
vi ai th hy lm lnh li vi h trc khi chiu ti.
Bin c khng quan tm nhiu ti li sng khc k ng phng. Ngi hiu rng
nhng i hi qu ng s kh xy dng cng on ln. V th, Bin c mun m
ra mt th k lut khng qu nng m cng khng qu kh. Vi kinh nghim trn
chy th gian vo sng trong hang ni khi cn l hc sinh, Bin c sm thc
c phi lm sao s "xa lnh th gian" mang li n ch cho nhn qun. V th
m nh lut ng, cc tu vin Bin c trn i ho lnh tr thnh nhng trung
tm sinh c t nn cho s tri dy kinh t, o c v tn gio cho mt u chu
mi. Cc tu s Bin c phc hng li gia sn vn ho c, m trng hc, c s dy
ngh v bnh x. H ph rng lm nng.
... Nhm Gyrovagen cn t hn
Vic tu tr thi cn nhiu bt cp. Bin c c dp quan st tht gn cc tu s v
nhn ra rng k lut l ci quan trng nht m h thiu. Ngi vit v nhm tu s
Sarabaiten trong b lut mnh: Mt loi nh tu tht t. Kinh nghim cho thy h
khng nhng khng c th thch bng lut l nh la th vng, m cn mm nh
ch lun ng qu trc th gian. Lut l ca h l tu hng, thch ci g th cho l
thnh thin, ci g ght th gi l tri php. Nhng, cng theo Bin c, nhm tu s
Gyrovagen cn t hn: Chng bao gi mt ch, n l tnh tnh v n ung. Tt
hn l ng ni ti nhm ny.
Bin c v tu s ca ng u l gio dn. Nhng cng c nhng linh mc xin nhp
dng. V kin ca Bin c v nhng trng hp ny: Nu ngi (linh mc)
c nng nc xin vo th phi bo trc cho h bit l k lut tu vin rt kht khe v
h s khng c min gim iu no c.
D lm ra lut nhng Bin c khng phi l ngi lp dng, bi thi mi vin
ph lm lut cho tu vin mnh. Nhiu khi cc lut trn ln nhau. Gallien vo
khong nm 600 c trn di 20 lut c p dng. Chnh Bin c cng khuyn
nn dng lut ca ngi lc "bc u" m thi, v ngi cng khng mun xo b cc
lut ca Pachomius, Basilius v Cassian. Nhng cui cng lut ngi tr thnh
khun mu chung cho cc tu vin Ty phng.
Bin c l ngi u tin a ra cc li khn, theo tu s ha sut i trong tu
vin, sng theo lut dng v hon ton vng li b trn mnh.
Bin c mt nm 70 tui. Cng chnh Gio hong Grgri ghi li ci cht ca ngi
trong tu vin Monte Cassino vo nm 547:
V bnh cng ngy cng nng, ngi cc mang vo nh nguyn ri ngi
ng thng, hai tay a ln tri, va cu nguyn va trt hi th cui cng.
TRNH THUT 12-13

TRNH THUT 12
CHLODWIG (CLOVIS) VO O V TNG LAI GIO HI
Hy ci u xung, Sigambrer...
Trc khi Bin c lp tu vin ti Monte Cassino, trung u xy ra mt bin c c
nh hng quyt nh ln tng lai Gio Hi. Ngy l Ging Sinh nm 496, vua ca
i quc Franken l Chlodwig nhn php ra ti Reims gn Paris. Gim mc
Remigi ni vi Chlodwig: Hy khim nhng ci u xung, Sigambrer! Hy cu
nguyn cho nhng g ngi t chy, v hy t chy ln nhng g ngi khn
cu!, trc khi ng nhn danh Cha v Con v Thnh thn lm php ra v xc
du thnh cho Vua. Grgri Tours vit: ng ph trn ngp c mu, nh
th c trang hong bng nhng dng c sng lp lnh, mt bn ra ti c son
sn, hng trm ri khp li. Ri nh nn lung linh, c nh th to thm ngt mi
hng tri. Chlodwig bc ln bn ra ti nh mt Konstantin mi. Grgri
vit tip: ng s bc vo sng nhng ngy thng ca c Kit, v ng s dng v
kh bch chin ca dn Franken tr th cho Cha (cho m xem)".
Tr li o kiu c
Chlodwig xut thn t dng di nh Merowing v lm vua Franken lc 15 tui. Dn
Franken gm ba b tc Salier, Rupuarier v Chatten. Ch Franken c ngha l tng
hp nhiu dn tc. Ban u, dn Franken c ng mn ng sng Rhein. H l mt
trong 5 b tc s to nn dn c sau ny, bn cnh tc Aleman, Thueringer,
Sachsen v Bayern.
Hong hu Chlotilde ngi Burgogne l Kit hu khi ly Chlodwig. Gim mc
Grgri Tours k trong cun Lch s Franken l b khng ngng khuyn vua
b cc thn thnh i chn nhn Cha, nhng Vua khng chu. C l khng chu
v c c nhng l do ring t. Khi con u lng cht d c ra ti, Chlodwig
ni vi v: R rng Cha ca ngi khng cht dnh dng b con g vi cc thn
ca ta. Cn ni thm y l ngi c vi bn tnh trng gia nh ch chp nhn
nhng thn no c b con vi thn h ang tn th hoc nhng thn khai sinh h
m thi. Kit chng c b con g vi thn b mng, v thn khai sinh ra dng h
Merowing.
Ch mt trn thng...
Ch sau khi chin thng qun Alemann trn gn Zuelpich nm 496, Chlodwig mi
vo o. Bin c thng trn ny cng ging nh ln thng trn ca Konstantin cu
Milvis. V th, Gim mc Grgri gi Chlodwig l mt Konstantin mi. Grgri
t li trn nh nh sau:
Hai o qun ng m mu kinh hn: Qun Chlodwig ng bn b tuyt vng.
Trc tnh th Vua nga mt ln tri cu trong xc ng: Gisu Kit, m
Chlodechilde (v ng) lun gi l Con Thin cha hng sng, ng gip nhng
ngi hon nn, hy gip cho k ang hi vng ni Ngi c chin thng: Trong
khim cung v n au, ti van ni Ngi hy t cho ti thy vinh quang ca Ngi!
Hy gip ti chin thng k th ny v ban cho ti quyn uy m cha dn tc no c

c, nu nh iu lm vinh danh Ngi, c vy ti s tin Ngi v nhn php

ra nhn danh Ngi. Ti ku cu cc thn ca ti, nhng xem ra khng ai mun
gip ti. V vy, ti tin cc thn hon ton bt lc trong vic ra tay cu gip
con ci mnh. Gi th ti ku cu Ngi, ti mun ph thc cho Ngi, ch mong dt
c k th ca ti! Khi Vua ang cu th qun Alemann quay u b chy....
Chlodwig tr v trong bnh yn v thut li mi chuyn cho v. Hong hu b mt
cho gi Gim mc Remigius Reims v xin ng Tin Mng cu ri cho vua.
Chlodwig nhn php ra vo nm th mi lm triu i mnh. Gim mc Grgri
Tours vit thm: Hn 3.000 ngi ca Chlodwig cng ng nhn php ra theo.
Theo o tht s?
Khng th ly mc thc ngy nay o lng o ca Chlodwig. Nhng mt nhc
im phi ni, l vic vo o ca Chlodwig khng nm trong khun kh Kit gio,
m hon ton mang tnh cch c. Dn c ch sn sng tin thn no c b con hoc
mnh hn thn ca h. Bi th, trong cn tng qun, Chlodwig thot tin ku cu
thn ring trc khi cu n Cha ca ngi Kit. ng ch tin sau khi c toi
nguyn. Tri hn vi cuc tr li ca An tnh! Thc ra, chng ta cng c khc
Chlodwig g u; nhiu khi ch tin Ngi vi iu kin ny n; lm lc c tng Cha
c hnh din khi ta chp nhn Ngi; m khng hiu rng chnh ta cn Cha ch
Ngi c cn ta u.
Ra ti theo ch
Chlodwig tr li v thng trn. l mt li ngh c trng ca dn c. S ni
c hn 3.000 ngi cng nhn php ra theo ng. Chng phi v h nhn chn ra l
o m theo, nhng l v ch theo th t cng theo, th thi. Li suy ngh ch t ny
s gii thch mi quan h sau ny gia dn c v gio hong trong vic hnh thnh
Quc gia Gio Hi. Quc Gia ny hnh thnh chng phi do lng tham ca cc
gio hong, nhng ng hn do h qu lng trung thnh ca dn c i vi gio
hong.
Lng sng knh cc thnh
Dn c tin rng vua v cc gio hong l nhng ngi c quyn nng c bit, c
kh nng thng truyn n cu cho mi ngi. Vi cc thnh cng vy, h coi
l nhng ng mang trong mnh nng lc huyn b, c bit c kh nng lm php
l. Nu thnh no khng c php l th h in khuyt bng nhng truyn thuyt. Tc
gn vt thnh ni bn th pht trin kh nhanh ni ngi Franken. Grgri Tours
mt ln vit Trn bn thnh ny ta s xy mt thp cao. Thi thp cha
thng dng, nn thp bin thnh Ni thnh (Venantius Fortunatus). Ngi c
khng phi l k to ra tc th linh vt, nhng h rt st sng n nhn tc . St
sng n ni ti thi Martin Luther tc tr thnh qu lm.
Cht v tho m thnh
Cu chuyn sau y cho thy lng sng knh thnh qu ca dn c: Trn ng
i nh qun Ty Goten, vua Chlodwig bng qua vng t ca thnh Martin Tours;
ng cho php qun s ch c kn nc v ct c cho nga m thi. Nhng khi thy

mt anh lnh n cp c kh - v anh ngh rng c kh cng ch l c - Chlodwig

lin t tay git ngi m ni: ... Tho m Thnh Martin nh th th sao cn hy
vng thng trn c na? C th y ch l mt truyn thuyt, nhng n ni ln
cht sng thnh qu ca ngi c. Mt ln khc, mt ngi trong hong gia b
mt phong th c t giy cha vit trn m Thnh Martin vi hy vng s c
Thnh tr li. cha bnh d dy, Gim mc Grgri Tours ung nc ho vi
t ly t m Thnh Martin. Nhng lng sng thnh cng chng lm dn tt hn
l bao. Chuyn k, v mun th gian nn chu ca Chlodwig cho ngi tm tho
vt thnh ra khi bn th trc khi th.
Chng th g chuyn thn hc
Tri vi ngi ng phng thch suy t v t nhiu cu hi v c Gisu cng
nh a Ngi vo mt nn tng thn hc rc ri, dn c chng quan tm g ti
chuyn tn l. c tin ca h ch yu da trn php l s mang ti cho h ci g.
V vy, Kit gio bc u khng thm su v to bin chuyn g trong i sng
cc vua nh Merowing, vn d d man v th kch.
Quan trng cho Gio Hi
Vic Chlodwig vo o l mt bin c quan trng cho s pht trin Gio Hi. ng l
v vua Cng gio u tin ca mt b tc c. Cc vua khc cng theo o, nhng
thuc phi Arius, nn kh c th quan h c vi cc gio hong. ng v thn dn
Franken ca ng l cy cu u tin ni Gio Hi vi dn tc c.
Di thi Chlodwig, dn Franken tiu dit tt c nhng g cn li ca quc
Rma trn t Gallien. Mt l do na khin Chlodwig vo o l v hu chnh tr.
Khi quy phc Gallien vo trong tay th min ny c sn mt tp on gim mc
quyn lc. Khng tho hip sng chung c vi tp on ny th ng chnh tr
ca ng s khng c tng lai.
TRNH THUT 13
VN HO C GIN TIP NH HNG LN GIO HI
Th Cha
min nam c cuc ci v v c tin gia mt linh mc Cng gio v mt linh
mc thuc phi Arius. V chng ai thuyt phc c ai nn cui cng linh mc Cng
gio ngh thi nhng tay vo nc si xem Cha phn nh ai thng. Cuc
tranh ti s din ra ngy hm sau. ng Cng gio s thua, kn o ly m thoa vo
tay trnh b phng. ng phi Arius bit c, la tong ln. Trong thm tm,
ng ny cng s khng dm nhng tay vo nc si. S k tip: Ri mt linh mc
Cng gio t Ravenna ti, nhn u, v may mn thng cuc.
V Kunigunde, v hong Heinrich II, c cu chuyn nh sau: Khi b chng co
buc ti ngoi tnh, b lin chng minh s v ti ca mnh bng cch bc chn trn
qua my chic li cy nung . L thay chn b khng h hn g c. Theo li c
cuc thi , nu b phng, ng s s c b vt thng bng sp c lm
php. Nu sau 3 ngy m vt thng lnh th c coi l v ti.

Ngi ta thng dng la v nc th xem ph n c gi tit hnh khng. Cc b

phi mang mt m than hng hay mt ming st nung hay phi bc chn trn
qua 9 li cy nung . Hoc b buc tay tri vi chn phi ri thy xung nc. Nu
chm l v ti. Nu ni trn mt nc l c ti, bi v nc thun khit khng mun
nhn b. Thi dit ph thu, ngi ta hay dng cch th nc, v ngi ta tin rng
mt ph thu c qu trong ngi th chng cn thn lng. Mt li th na bng
nc si gi l nht nhn. Ngi b kt ti phi nhng tay trn vo ni nc ang
si nht ci nhn di y ni ln.
Khi u ng
Nhng cch th Cha trn bt ngun t dn ngoi. H tin c s hin din ca mt
thn linh v v thu hiu s tht v mun s tht c t by, ngi v ti
khi b n oan. Nim tin ny ng n. C ngi Cng gio cng khng th tng
tng c rng Thin cha ca h khng mng ti s tht v cng l. Ngay k t
cho mnh l v thn cng tin vo mt cng ly!, v s bt cng trong cuc i thng
l l do khin h chi t s hin din ca Thin cha. Th mi hay cng l v thn
linh hay gn lin vi nhau.
S d chng ta coi cc li th trn l m tn v khng chp nhn, l v chng mang
tnh cch th thch Cha, bt Ngi can thip vo cuc tranh chp ca con ngi.
Nhng dn c xc tn rng Cha lun can thip bnh ngi v ti trc cn
nguy bin, v nu cn, s cu h bng php l. La v nc, c l theo nim tin ca
dn c, l nhng yu t thin nhin c bit gn gi Thng , nn Ngi thng
s dng chng t uy quyn. Khng ring g dn c m nhiu dn tc khc - ngay
c Kit hu - cng tin Thng dng nhng tai ng thin nhin nh l lt, ng
t, ho tai pht con ngi.
Ngay t u Gio Hi chng
Gio Hi ngay t u chng li cc li th trn, tr li th thp gi. Ngi u tin
tuyn chin vi nhng m tn l An tnh. Ngi dy, nu c tranh chp, phi dng
cc phng tin t nhin tm ra s tht. Nu cc phng tin khng hiu qu,
th c th cu xin Cha gip; nhng xin, ch khng th bt Ngi gip.
Cc gio hong cm nhng li th trn v nhiu l do: v chng thuc loi m tn
(Stphan V, Alexandri II, Innoxenx II), v chng mun th thch Cha (Nikl
I, Alexandri III, Innoxenx III, Hnri III), v chng ng ti s phn xt cui
cng (Stphan V, Alexandri III, Hnri III), v chng c th a ti cht ngi
nn gin tip lin h ti iu rn th nm (Alexandri III, Innoxenx III, Xlestin
III), v chng v l (Nikl I, Hnri III).
Nikl I (858-867) l gio hong u tin a ra cm on. S d c s chm tr
ny l v thng thng Gio Hi ch chnh thc can thip sau khi mt vn nn tr
thnh thuyt ri, nguy him cho Gio Hi hay to nn nhng qu lm v bt cp
khin phi c bin php cn ngn. Trong nhng th k u, cha thnh vn l v
dn c cn theo o ca Arius. Ch sau khi ngi Franken vo o th nhng thi
tc trn mi tr thnh vn cho Gio Hi.

Ch mt li th, nh ni trn, c Gio Hi chp nhn, l th thp gi. Hai phe

tranh ci ng dang tay trc thp gi sut thnh l. Ai mt b tay xung trc l
thua. Bi, nu nh h phi, th hn Cha gip h dang tay lu hn!
Khoan dung chng no c th
D Chlodwig v nhng ngi k v ng c mun hay khng mun c ho Gio
Hi, th Gio Hi bng cch ny hay cch khc cng b vn ho c gin tip chi
phi. C th l s du nhp tc th vt thnh v tc th Cha. Mt im c ho
na l linh mc vn tip tc gi nhng thi tc ngoi gio truyn thng ca h.
D chng tc th Cha, nhng Gio Hi t ra rt khoan nhng vi nhng phong
tc sn c ca dn c. Gio hong Nikl I, ngi u tin cm tc trn, trong sc
ch truyn gio cho php gi li cc n i, ch ph b cc tng thn trong m
thi. Ri ry nc thnh n ht thing, lp bn th v mang vt thnh vo. V
nu nh n c xy ct vng, th ta c th bin n ma qu ny thnh ra ni th
phng Cha.
Tc ry nc tr thnh tc lm php
Nhiu loi lm php trong Gio Hi (lm php nh, n, thc ung, tng i, sn,
rung, vn, nc, la, nn, tro, du, ru, cy c, qun o, sc vt...) u xut pht
t tc ry nc ca dn c. C vic th nhng ngun nc thing nh ging c
M (Mariabrunn), th cy thing nh 3 cy si c M (Maria Drei Eichen)... l
nhng ch du ni ln vic Gio Hi khng u tin tm cch xo b, nhng c gng
Kit ho nhng g sn c. Khi du nhp tc th cc thnh, tc rt c m mn ni
dn c, Gio Hi bc c mt nhp cu quan trng gia dn ngoi v Kit
gio. iu ny c ti liu c sau y xc nhn: V c tin ca dn chng, c bit
ni thnh phn h dn, cn yu v h rt kh ci b truyn thng ngoi gio, chng
c l h lun tm cch ln lt thc hnh mt s phong tc ngoi, nn c mt ng
thnh khn ngoan ngh rng cch d nht lm h t b ng c m vo o l
mang ti mt v thnh ni ting v php l v cha bnh, h s x knh th ngi
v dn quen ku cu ngi....
Khi Chlodwig nhn php ra Reims, ni ng quang ca cc vua Php sau ny, th
Kit gio Gallien bm r vng ri. c nhng cng on nng ng, do
nhng gim mc uy tn iu khin. Mt trong nhng v l Remigius Reims,
ngi lm php ra cho vua. Mun dn Rma v Gallien trong Vng quc
Chlodwig hp nht lm mt, th iu cn l phi dung tng mt s yu t vn ho
c, bao lu chng khng i ngc li Kit gio.
Chlodwig mt nm 511 ti Paris. Vng quc ca ng c chia cho c bn con trai.
S d chia cho c bn l v dn c tin rng trong dng mu vua sn c sc mnh
thn thing. Nm 588, ch cn Chlothar sng st, nn thu tm ton ci vo tay
mnh. Sau khi ng ny mt, giang sn li b chia, nhng n i Chlothar II li thu
v mt mi vo nm 613. Cuc tr li ca dn Franken l khi u cuc vo o ca
cc b lc c khc, sau khi h b st nhp vo Vng quc Franken. Cc con ca
Chlodwig thng qun Aleman (496), thng qun Thueringer (531) ri st nhp
Vng quc Bourgogne (Burgunder, 223 534) v Provence, hai vng t b qun

ng Goten chim. Franken s d tr thnh Vng quc c uy lc nht l nh c

tin Kit gio thng hp nhiu sc dn vo mt mi.
Nh Merowing tr v ti nm 750. Sau quyn lc chuyn sang nh Karoling. Di
thi Merowing, s a phn trong Vng quc Franken ln ti 112. Trong mt cuc
i hi Reims c 24 gim mc Franken trong tng s 41 gim mc hin din. nh
hng ca on gim mc a phng v cc chin thng ca nh Merowing l hai
ct tr ca mt u chu Kit gio sau ny.
TRNH THUT 14-15
TRNH THUT 14
NGI ANH TRUYN O NC C
Bnifaxi dng ba n ng cy si th thn st Geismar. m dn c ng xem
chung quanh hong ht, nn th ch st t tri xung nh cht tay nh tu phm
thng ny. Nhng h tht vng v st khng ti. Mt s ng trong m dn c
chu ra ti, v tin rng nh th l Cha v phe Kit gio. Bnifaxi cho
dng trn ch cy si c mt thp gi. ng dng g cy si lm mt nh nguyn gn
Fritzlar.
Bnifaxi khng phi l ngi u tin ging o ni dn c. Trc , cc tu s
i Nh Lan (Ireland) v T Cch Lan (Scotland) ti ging trn vng pha bc dy
Alpes ny ri. in hnh trong s l tu s Kolumban.
ng khng l Kolumban
Nc Anh l im xut pht cc cuc truyn gio c. Kit gio ti Anh qua on
qun vin chinh Rma. Thnh Patrick, ngi gi vai tr quan trng nht trong cuc
Kit ho nc Anh, l ngi t chc Gio hi i Nh Lan v m nhiu tu vin. i
Nh Lan thi l nc nhiu tu vin nht. C nc khng c thnh ph, nn tu vin
l nhng trung tm va tn gio va vn ho. T nhng tu vin ny tu s to i
truyn gio khp lc a. Mt trong s h l thy Kolumban: mt anh khng l
xng xu, bn tay c th vn c gu, ngi ta k nh th. Thy l mt ngi Kelte
in hnh: tc di to vai, ct thnh hnh bn nguyt trc trn, ging ging nh sm.
Trc ht, thy ti ging Vng quc Franken, ni Gio Hi ang thoi tro. Thy
cng vi ng bn l Gallus, Emmeran v Rupert c gng vc con bnh Gio hi
Franken dy.
Bt ho vi cc gim mc
Kolumban thnh lp cc tu vin v ra lut tu. Km vi lut l cun Sch n
ti. Thy ti u, dn tun ti theo nghe tht h hi. Nhng tic rng sau thy
chng mng g ti nhng ni i qua. Mt ngi ng thi xc nhn iu :
Thy tung la Kit ra khp ni, m chng mng ti chuyn la chy nh th no.
Mt l do na khin vic truyn gio ca thy t thnh cng l v bt ng vi gio
hong Rma v cc gim mc Franken. Ngi i Nh Lan khng ng mng l
Phc Sinh theo ngy Rma n nh v h yu cu chuyn sang mt ngy khc. Cc

gim mc i Nh Lan lm theo dn, v cc v ny l thuc cc tu vin. V th,

khi sang Franken, Kolumban cng khng mun tng phc cc gim mc y. V
vy mi sinh ra chuyn cm khng lnh canh khng ngt. Gim mc mi, Kolumban
chng thm ti.
Thy cng lm th
Hnh tch Kolumban c ghi li rt sm sau ngy thy qua i, nn tng i t sai
st. Nh vy ta bit lc nh thy l ngi c c, sng kh hnh v thch lm vic
nng. S chng ghi li cuc tranh lun cao siu no trong sut i truyn gio ca
thy, m ch thy thy dng cuc sng v th d li cun lng ngi. Tuy vy,
thy khng phi l ngi khng bit n khoa hc. Thy cng bit lm th mt cch
tinh t. Mt ln b chnh quyn Franken trc xut, thy trn c khi lnh canh.
Trn con thuyn nh ngc dng sng Rhein, thy cm khoi lm my dng th nh
sau:
Hy! G cht t rng xanh. Thuyn nh lt nhanh nhanh. Nhp nh ln sng nh.
V vo b sng Ranh (Rhein). Hy! Ny b con i. Ni vng ting ta h. Gi ln,
ma rng . D sng cun ba o. Sc ngi vn lm ch.
Gallus mun li
Sau khi ngc sng Rhein cho ti lng Tuggen bn h Zuercher (Thu S),
Kolumban gp dn ngoi ang m hi. Thy gin d nm l vt ca h xung h v
ph bn th. trnh cn gin ca dn lng, thy v ng bn trn ti Bodensee
(h nm gia c, o v Thu S ngy nay). Li xung t vi dn bn x. Ln ny
Kolumban quyt nh vt ni Alpes sang . Ch mnh Gallus v b cm phi li.
Thc ra Gallus li v mt l do khc: thy hc c ting a phng v to
c quan h tt vi ngi bn x. Tn ca thy ngy nay l tn ca tu vin, thnh
ph v ht St. Gallen Thu S. Kolumban mt ti Bobbio ngy 23-11-615.
Trc khi mt thy cn gi cho Gallus cy gy i ng ca mnh, ch du khng
cn gin Gallus na v khng ng hnh vi thy sang .
L do km thnh cng ca cc nh truyn gio i Nh Lan v T Cch Lan c th
ni l v khng c chng trnh v khng quan tm ti tm tnh dn bn x. Hai l
do khc na l thiu gn b vi Rma v vic truyn gio ca h t di s che ch
ca chnh quyn Franken, iu lm ngi ta c cm tng b p buc vo o.
Cng ca cc thy l dn ng dn t cho cc nh truyn gio t nc Anh sau
ny. Ni ting nht trong nhng ngi ny l Bnifaxi.
Chng trnh ca i Gio hong Grgri
Khong nm 450, hai b tc c l Angeln v Sachsen (Angelsachsen =
ngl Xcxng) ri min bc c sang nh c Anh. Ban u, h ra tay bp cht
Kit gio ang thnh hnh ni dn a phng i Nh Lan v T Cch Lan. H c
th thnh cng, nu nh i Gio hong Grgri (590-604) khng nhn ra nguy
c v hnh ng kp thi. Thot tin, Gio hong mua cc n l ngi Anh ch
Rma mang v a vo dng hun luyn thnh cc nh truyn gio ri gi v qu
hng. Chng trnh ny ko di qu lu, nn Gio hong cp tc gi 40 tu s sang
trc. Cc thy s, nhng ri cng b vo Kent, nm 596, ni vua Ethelbert cai tr

v c ng ny n tip. V vua, b Bertha, l mt cng cha ngi Franken

Paris v l Kit hu. y l mt th d mi v vai tr thng rt quyt nh ca
mt ngi n b trong Lch s Gio Hi.
Mt nm sau ngy cc tu s b ln Kent, vua Ethelbert vo o. Cng nh trng
hp Chlodwig, li cnh hng on hng l thn dn nhn php ra theo ch. o
Kit Anh hn thm su hn Franken, v 400 nm sau, Gio hi Anh c 83 v
thnh v t nht c 33 vua, hong hu, cng t, cng cha dng mnh vo dng. Cc
tu vin n ng gp khng t vo s thnh cng ny.
Hong hu Bertha gip m u cuc truyn gio. Cc dng n vi cng tc x hi
t thin khi dy cm tnh ngi dn i vi Kit gio. Nhng thnh cng mt
phn cng nh vo thi khn ngoan i vi tn tng. Gio hong Grgri ra
lnh khng c ph b phong tc hin c ca h, nhng tri li nn Kit ho nhng
phong tc .
Bnifaxi ti lp trt t
Bnifaxi gc ngi Angl Xcxng, sinh nm 675 t mt gia nh trng vng
Essex. Tn ban u ca ngi l Winfried. Sau nhiu chng i, cha ngi cui cng
cho php ngi nhp dng. Nm 30 tui, nhn chc linh mc, Bnifaxi sang truyn
gio Friesen (bc c), ni ng hng ca ngi l Willibrord cng 11 bn khc
sang ging t nm 690 gn Utrecht (Ho Lan). D nhiu v trong on truyn
gio phi cht v o, nhng Bnifaxi vn cng quyt sang. Nhng ngi
khng li c lu, v b dn a phng chng i (Liewer dued as Slav = Th
cht hn lm n l (o mi)!). Sau khng lu Bnifaxi ri Anh sang Rma gp
Grgri II. Gio hong phong cho ngi chc Gim mc a phn Mainz (c).
Khi Bnifaxi tr li c, Gio Hi y ang gp khng hong ln, v nhng xu
x ca nh Merowing v v Gio Hi y thiu lin lc cht ch vi Rma. Gio
hu Hessen (trung c) b o v gio s bin cht khng th tng (Lortz) lm
Bnifaxi lo lng. Ngi thuyn chuyn cc linh mc v gim mc bt xng v ch
tm vo vic hun luyn gio s. c bit bt cc linh mc hc thi Sch Thnh. Nm
744, ngi lp tu vin Fulda lm trng hun luyn mu cho c nc c. Quan tm
hng u ca ngi l ni li quan h vi Rma, cn vic hnh thnh mt Gio hi
c t tr. V vy, ngi nh li t chc Gio Hi, chia Gio hi Bayern (nam c)
thnh 4 gio phn Passau, Salzburg, Freising v Regensburg cng nh quyn cho
tng gio phn. Nm 747, ngi yu cu cc gim mc Franken tuyn b trong mt
thng hi ng quyt nh kt hp vi Gio hi Rma v tun phc quyn bnh
ca Rma. Ngi bt cc tu vin p dng lut Bin c. Qua cc dng tu, nh hng
ca Kit gio trn gio dc v o c ca ngi c cng ngy cng ln. c bit
cc tu vin tr thnh nhng trung tm ngh thut v khoa hc, ng thi cng l ni
tr n ca nhng ai b chn p hoc bch hi, trm dng chn cho khch phng xa
v bnh x cho ngi au yu hoc mc bnh ch cht. Nm 742, Bnifaxi c
th vit: T na Kit gio trong vng nay tr thnh mt ton th.
Sau nhng nm thng di khng mt mi trong vic xy dng v ni kt Gio Hi
gia dn c, v tng 80 tui quyt nh tr li rao ging min Friesen m ngi
lun canh cnh bn lng. S mng ca ngi kt thc trong bi thng: Ngy 5-6-754,
ngi cng 52 ng nghip b dn ngoi qu khch nh cht.

TRNH THUT 15
I GIO HONG GRGRI, NGI CA THI NHIU NHNG
Grgri sinh nm 540 t mt gia nh i qu tc Rma v thuc dng trc tip
ca Gio hong Flix III. Flix III lp gia nh trc khi c phong ph t.
Nm 32 tui, Grgri tr thnh tnh trng Rma, cng chc cao cp nht ca
thnh ph. Nhng ng khng ly lm tho mn, v tm hn cm thy trng vng
v vn khao kht mt ci g . Sau khi b mt, ng bin dinh ang thnh mt tu
vin Bin c Tu vin Anr v tr thnh mt tu s ca dng mnh, nm 35 tui.
ng thc hnh mt cuc sng qu khc kh khin b lit chn v khng n chay ni,
v c b bt tnh.
Nhng cuc sng tu vin khng c lu. Gio hong Plagi II, mt ngi gc
Goten, ko ng ra triu, phong ph t ri giao cho cai qun mt trong 7 a phn
Rma. Grgri phm bnh v chuyn ny: Chng ti trong thm tm mun sng
cuc i tnh lng nhng li b ko ra chim ot lng ngi. Gio hong sau
li c thy lm khm s ti cung hong Tibrius II Konstantinp. Vai tr lm
con thoi gia Gio hong vi Hong qu khng d dng. Sau khi ht nhim v tr
v nm 585, Grgri vo li tu vin, nhng tip tc lm c vn cho Gio hong, cho
ti khi v ny bt cht mt v dn cng nh gio s Rma ng thanh bu thy ln
lm Gio hong k v. Grgri ban u t chi. Nhng ri chp nhn sau khi hong
Mauritius, ngi c thy ra ti khi ang lm khm s Konstantinp, tuyn
b hi lng v cuc bu. Grgri tr thnh gio hong trong mt thi m ngi
ng thi ch bng lng hoc ch khen mt ngi no sau khi h cht. Tnh
cnh Rma lc tht kh sng.
au bun khng dt
Rma mt ti 3/4 s dn, tr nn nh mt thnh ph cht. T thng 11-589, thnh
ph gp ht nn ny n thin tai khc. Nc l sng Tiber trn b lm h ht nhng
kho lng thc cui cng. Hu qu l nn i. Ri ti nn dch, m mt trong nhng
nn nhn u tin l Gio hong Plagi. Cp bc v bo lc hng ngy lm dn
khip s. m t binh Langobarden, b bt trc y trong dp vua h l Alboin xua
qun ti tn cng R ma, xch qun quanh c ko nhau i tng on nh m ch
i khp ng ph. Grgri vit: Quc hi u? Tt c gii tn. Nhng k
sng st cn li g? Git chc tng ngy, au bun khng dt. V mt ln khc,
ngi cm thy tinh thn b gnh trnh nhim nng n m hi mu.
Mi ngi hy vng vo ngi
Grgri hiu rng nay l lc dn Rma ang hng mt v mnh. Nm 592 v 593,
Rma b qun Langobarden vy hm. Khng hy vng g c hong phng
ng tip cu. Grgri nh phi n thng c m t chc cuc phng th. T
sn thng in Lateran to lc gn tng thnh, ngi ch thn ch huy trn a.
Cui cng, qua thng thuyt v phi nhn tr mt mn tin ln, ngi t c
mt tho hip nh chin. L ra y l nhim v ca hong Konstantinp hoc

ca Ton quyn ca ng Ravenna v ca quc hi Rma. Nhng chng ai oi

hoi n mt Rma ang d sng d cht. Qua vic lo an sinh cho dn trong mt
chnh quyn bt lc, gio quyn nghim nhin nhn vo mnh nhng nhim v v
trng trch th quyn. Grgri khng t mun lm hong . Nhiu ln,
ngi phn nn v chc gim mc m b li cun vo nhng nhim v trn th. Nhng
ngi c th mc dn tnh c sao? Nu dn sau cm mn ngi v cc Gio
hong v sau dn ln su vo th quyn, th cng ng nn buc ti cc Gio hong.
Bi cc nh chnh tr lc cao chy xa bay!
Ca ci c s dng ng
Ph tn mua nh chin nng. Nhng Grgri cn b tin chuc t nhn, cho
nng dn vay khng li, phn pht lng thc, qun o cho k khn cng Rma.
Mt ti liu ng thi vit Gio Hi nh mt va la b ng. Gio hong ly
tin u?
u tin, ngi hy sinh gia sn ring. Ri Gio Hi thi cn c nhiu vng t tng
, Dalmatien, Gallien v phng ng. Nh cc ti sn ny c qun tr tt,
nn c c phng tin chng ch, cu i.
D thnh cng ln, Grgri vn sng nh mt thy tu khim nhng. Ngi khng
nhn tc Gio hong hon v ngi ta tng, m tri li t nhn l Ti t ca
nhng ti t Cha" (Servus Servorum Dei). Danh hiu ny ngy nay cn c dng
trong cc ti liu Gio Hi. Grgri i gio hong[1], nh ngi ta gi ngi,
v Gio hong th nht ca thi Trung C mt ngy 12-3-604 lc 64 tui.
Mt v k nhim ng knh ca L
Grgri l ngi k nhim Innxenx I (401-417), ngi gip Rma thot vng
vy ca qun Ty Goten, v k nhim L I (440-461), ngi khuyn d c
Attila thi vy Rma v khuyn d Geiserich (qun Vandalen) khng ph nt Rma.
Trc Grgri, Gio hong L l mt khun mt ln, v ngi lp nn tng uy
quyn cho ngai Gio hong thi Trung C. Ngi ni: Ta cng chia s u t ca mi
ngi v mi ngi thng phn vo vic iu hnh; bi v khp mi min tri t
ai ai cng mun tm n nng ta ni ngai Thnh Phr, v h ch i ni Gim
mc Rma lng yu mn Gio Hi hon v, nh Thy trc y khuyn nh
Phr. T L tr i, nu khng c s h tr ca gio hong hoc nu chng li
ngi, chng vua cha no c th hy vng to thng nht c Gio Hi (R. Rahner).
Thuyt hai gm cn ngn quc Rma Pha ng
Cc gh gim mc hnh thnh thi s khai khng ngang bng nhau, nhng gim mc
Rma kh sm nm c v tr u quyn trong hng gim mc. Chng hn
Klment I, ngi k v th ba sau Thnh Ph r, dng uy gio hong gii quyt
c tranh chp Crint. Trong v tranh chp l Phc Sinh, Gio hong Victor I
(189-199) tuyt thng tn hu phs, v h khng chu mng l Phc Sinh
cng mt ngy nh Rma. C Klment I ln Victor I c th nhn danh gim
mc Rma quyt nh chuyn ca cc cng on khc ngoi Rma. u quyn
gio hong c Innoxenx I, L I v Grgri dn dn cng c v tht cht. Uy
quyn ca cc gio hong thi c cng vt trn c th quyn.

Trn danh ngha, 100 nm sau Grgri I, Rma vn thuc quyn quc Rma
Pha ng, nhng quan h hai bn c lng lo dn theo tng gio hong. Mu thun
ln gia gio quyn v quyn n ra di thi L I, khi hong Theodosius II
triu tp cng ng phs (449). Cng ng quyt ngh phc hi danh d cho k ri
ch trng nht nguyn l Eutyches m khng hi kin ca s gi ca gio hong
g c. V sau L gi cng ng l mt quyt ngh sai lm khng in, vt trn
mi phm thng, l cng ng k cp v buc hong phi rt li quyt
ngh. Gio hong vit cho hong : Hy tr li cho ti t do bo v c tin, l th
m khng bo lc hoc khng b cng quyn no c th b gy. Khi ti lo cho
Gio Hi, th ng thi cng l mun iu tt cho Vng quc ngi v cho chnh
ngi. Ch nh th ho bnh v cng l mi ng tr trn mi vng t ca ngi.
Quyt ngh sai lm ca phs c Cng ng Canxn nm 451 ci chnh, khi
cng ng chng li ch trng ca phi nht nguyn v phi Nestorian, ng thi
trnh trng cng b c Kit mang hai bn tnh trn vn, va l ngi va l
Cha, khng ho nhp v ln ln, khng tch ri v ring r, c hai bn th hp
nht trong mt con ngi.
Nht nguyn Eutyches coi nh bn tnh ngi ni Cha Kit, m tri li coi thn tnh
ni Ngi hu nh kho lp ht nhn tnh. Phi Nestorian tri li bo rng Maria ch
sinh ra mt con ngi, v th khng th gi l k sinh ra Cha c.
V hong c nhng tay di di vo chuyn Gio Hi, Gio hong Simplici (468483) phi vit cho ng: Nu ngi mun chnh quyn ngi khng sp , th ng
c chi ra Thin cha, bi v khng c g trn trn gian ny bn vng nu khng thi
hnh phn v i vi Tri. Gio hong Flix III (483-492), ngi k v Simplici,
cng cnh co hong Konstantinp ng xa vo chuyn c tin, l chuyn
thuc thm quyn cc gim mc, v ng mun nm u, nhng hy tn trng s
c lp ca Gio Hi. K v Flix l Gio hong Glagi I (492-496), ngi vit
cho hong Anastasius cu ni ting sau: Th gian trc ht c cai tr bi hai
quyn: quyn thnh ca cc gim mc v quyn ca hong . Trong hai gnh th
gnh ca gim mc li cng nng hn, v cc ngi phi tr li trc mt Cha cho
c cc vua cha loi ngi. Quan im ny v sau c din dch thnh Thuyt
hai gm. Cc lun chng trn hnh thnh khng ngoi n lc dnh c lp cho
Gio Hi v chng li s vn tay ca cc hong Pha ng. Thc ra, cc gio
hong thi khng mun g ngoi mt s pht trin song hnh v hi ho gia Gio
Hi v mt nh nc c lp. Cc gio hong ch mun chng v phi chng, l v nh Gio hong Ormisda (514-523) pht biu Chng ti khng th cho ngi
ta mc sc sai khin c!.
TRNH THUT 16 -17
TRNH THUT 16
HI GIO E-DO GIO-HI KHP NI
Cha y 80 nm sau ngy M-ha-mt mt, ngi -rp hi gio nm 711 t Phi
chu qua ng Gibraltar tin vo Ty-ban-nha. Khng y 4 nm chin-u, h lm

ch gn ht Vng-quc Ty-Goten (mt phn t Ty-ban-nha). ca h l bng

qua Vng-quc Franken tin vo trung u bt tay vi cnh qun khc ca h t
Kon-stan-ti-np tin vo u chu. u chu vo th gng km. C-nguy b Islam
(Hi gio) nut trng nh trc h nut trng ng-phng v Phi chu
khng cn xa.
Nm 711 ngi Hi gio ct qun t tng eo bin Gibraltar, tng ngy nay
mang tn l Tarik (dschebel al Tarik), tn ca v th-lnh ca h. Nm 720 h chim
Narbonne thuc Php v tin ti Toulouse m khng gp chng-c ln no c. Lc
Chlodwig mt t lu. Nhng ngi ni ngi khng c kh-nng bo-v
phng ty v th-gii . Ngay c chuyn tr nc, h giao cho nhng qun-thn cao
cp trong cung. Mt trong nhng qun-thn uy-quyn ny l Karl (ting php
Charles), sau ny c gi l "Martell" ("Ba"), bi v ng c cng chn ng
cuc tin cng ca ngi Islam v cu c gio-hi phng ty.
Karl Martell chn cuc tin-cng
Ht-hong trc cnh tn-ph nh th, tu-vin v rung-ng, dn chng cu-cu
Karl, nhng lc u ng chi-t: "C bn chng mc sc tin ti, ng vi nh.
Chng nh mt dng sui, rt kh tr khi nc ang chy. Ch sau khi chng cpbc no-n v m ra cn-x nhau v nhng ca-ci cp c th lc mnh mi
d thng c.
Karl Martell chn-ch cng v mt l-do khc na: ng chng c qun. c-bit phn
t pha ng ca Vng-quc ngy nay l nc c chng mng g ti chuyn
chng gic, v h xa cha -thc c him-ho chung ca u chu. Nhng sau
khi gom c binh, Karl cho qun ti tn Poitiers, ni qun -rp va chim
thnh v ang ua nhau cp-bc. ng d qun Islam tin ti Tours, thnh-ph ni
thnh Martin xa kia. By ngy m qun hai bn dn trn i-din nhau. Karl
phi chn-ch lu, v ng ngi lc-lng k-binh v kh-nng bn cung ca iphng. Ngy 25.10.732 qun -rp tn cng. Mt trong nhng trn chin quytnh nht trong chin-s th-gii din ra.
Qun Franken "ngi bn ngi ng da st nhau nh mt bc tng". Nhng lclng quyt-nh chin-thng trn chin-trng l binh on ngi Franken n t
c. S ghi: H l dn c thun chng "ngi cao to, chn tay knh-cng nh vm
vi bn tay st: cm ba say-sa ging ngt-ngo t cao xung."
Tri vng tanh
m hm sau, qun Franken thc gic v mt ting ng mnh. Karl Martell s mt
cuc t-kch nn ra lnh ba qun sn-sng. Nhng ch ti sng vn khng thy
ng-tnh. Karl ang bi-ri khng hiu i-phng mun lp mu g y, th ton
thm-bo v cho hay c l qun -rp rt i t hi m, v tri h gi vng tanh.
C l c ti 375.000 qun Hi b xc ti trn, trong s c c ch-tng Abd arRahman.
Trong trn ny, Karl Martell p-dng binh-php ca i-phng bng cch cng
s-dng k-binh. Vic thnh-lp k-binh em li hu-qu bt li cho Gio-hi v
sau. nui n binh on ny v gi h trung-thnh vi mnh, Karl v sau ly tisn Gio-hi cho h vay, chn ngi trong bn h lm gim-mc v cng chng

ngn-ngi trao chc gim-mc cho c gio-dn. V th mi c cnh gh gim-mc

trong cc a-phn nh Mainz v Trier tr thnh cha truyn con ni. Tc xu
ny, thi cng khng thiu k phn-i. Vi trn thng, Karl Martell cu
c Gio-hi, nhng ng thi, vi s hnh thnh nh-ch k-binh, ng lm tnthng uy-tn Gio-hi v b mt gim-mc khng km.
ng phng mt
Sau cuc di-c ca dn c, nay n lt cc dn-tc -rp. Cng nh Ki-t gio
ni-kt cc dn-tc u chu, o Islam ln hi a, ng hn, p cc dn rp, Sy-ri, Per-s, n-, Th v Ai-cp li vi nhau di l c hnh bn nguyt.
Bng cc cuc "thnh chin", con ci M-ha-mt xo s cc cng-on ki-t kcu Sy-ri, Palestina, Ai-cp v bc Phi. Cc to thng-ph ni danh Antiochia,
Gi-ru-sa-lem v Alexandria sm ri vo tay Hi gio. Cc cuc ci-v thn-hc
phng ng v con ngi c Ki-t gip Hi gio c-hi d-dng chim c
cc vng ki-t gio nguyn-thu. Ch c Kon-stan-ti-np tr c nm cuc tn
cng, v nh c "n la ca ngi Hi-lp", mt th cht n chy trn nc buc
cc chin-thuyn Hi gio phi quay u.
Thu thn lm hao dn lng ki-t hu
Trong cc vng Hi gio chim, ngi ki-t v do-thi gio vn tip-tc c hnh
o. Nhng v thu qu nng nh ln u tn hu ca hai o nn sinh s gim
khin cc cng-on hao-mn ngi dn. Nhiu ki-t hu gia-nhp Islam trnh
thu. Thm vo nh th mi khng c xy, c khng c sa. Cui cng,
vn-ho-phm b hu. Mt trong nhng nn-nhn ca bin-php ny l vic ph-hu
th-vin Alexandria ni ting th-gii Ai-cp.
Ki-t gio, do vy, hao-ht ln trong vng Hi gio. bc Phi, ni trc kia c
nhiu to gim-mc nht, nay chng cn mt ta no na. Tri li Cordoba thuc
Ty-ban-nha mc ln mt trung-tm ngh-thut v khoa-hc Hi gio. T nm 785
ni xut-hin mt nguyn ng Hi gio trn nn nh th chnh-to do ngi
Ty-Goten xy.
Bin a-trung t lu cng l chin-trng gia ngi ki-t v ngi hi. Hng thk di con chu M-ha-mt ui bt con ci Cha v lm n-l bng cch nh cp
thuyn tu qua li. Ngi ki-t phi c trnh con ng ny, cho n lc tnh-hnh
tm lng du khi nhng cuc chin thp-gi gii-phng Gi-ru-sa-lem bt u.
Nhng bin-chuyn khc
Vng-quc -rp do Omar lp, li sp- vo khong gia th-k th 8. Dn
Abbasiden, vi th-lnh l Abul-Abbas, ni ln nm b-ch t nm 749, m ra mt
thi-i mi cho Hi gio. Vn-ho islam t nay khng cn n-thun ch c yu-t
-rp m thi. Ngi k v Abu-Abbas dng lao-cng xy cung-in Bagdad bn
sng Tigris. Cc o-ch (Kalifen) Bagdad t nay va l th-lnh ca Vng-quc
Hi gio mi va l th-lnh tn-gio. Ngi Abbasiden nhn vn-ho ba-t (Per-s)
ca ngi Sassaniden, nhng vn s-dng ngn-ng -rp trong thn-hc, khoa-hc,
hnh-chnh v giao-thng. Gia th-k th 9, mt o-ch Bagdad a n-l th-nhk vo lm h-v. y l bc m u s tn-li ca Vng-quc ng, bi v chng

lu sau m n-l nm quyn lm ch. Thm mt l-do na khin cc o-ch

mt quyn l v qu sa-o v nn a-th. Cui cng Vng-quc v ra thnh nhiu
lnh-a nh do cc ng hong nm gi.
Ch-quyn ca nh Abbasiden chuyn sang nh Fatimiden. Vng-quc nh
Fatimiden do Obaid Allah thnh lp bc Phi vo khong nm 912. Nhng ngi k
v ng chim Sizilien, Palestina, Ai-cp, Y-men v mt phn Sy-ri. Vng-quc
Fatimiden chm dt trong th-k 11.
Th-gii hi gio sau c lnh-o bi mt dn-tc mi, dn Th-nh-k. Dn
ny xut-hin ln u trong lch-s vo th-k th 6. u tin, h b ngi hi nh
ui, nhng nm 1055 h chim c Bagdad. Nm 1076 h ko qun vo Gi-rusa-lem. Th-lnh ca h lc l Saladin I. -quc ca ng ny tri rng t sng
Nil qua sng Euphrat. Nm 1299 th-lnh Osman lp -quc mang tn ng: quc Osman.
"Hy qu-kh sang mt bn"
T trn thng ca Karl Martell Tours v Poitiers ti nay, nhiu th-k qua. C
Islam ln Ki-t gio ngy nay gn vi nhau hn v cng th c thn, mt Cha
duy nht. C hai khng cn coi nhau l k th, nhng nh l nhng ngi ang trn
ng i tm Cha tht theo con ng ring ca mnh. Trong -ngha , ngy
03.08.1946 gio-ch Pi- XII gp mt phi-on Hi gio -rp. Cng-ng
Vatican II cng -cp ti Islam, v ngy 28.10.1965 bn vn sau y c
trnh-trng cng-b:
"Gio-hi cng knh-trng tn hu Islam, nhng ngi khn-cu mt Cha duy
nht
V nhiu th-k qua xy ra nhng tranh-chp v th-hn gia ngi islam v kit, nn Thnh Cng-ng khuyn hy qu-kh qua mt bn v c-gng tm hiu
nhau trong chn-tnh".
TRNH THUT 17
M-HA-MT, "TIN-TRI CA ALLAH"
o Islam, bng cc cuc "thnh chin" v trong mt thi-gian ngn nut trng
gn trn c Gio-hi phng ng v y Gio-hi phng ty ti b dit-vong,
c khai-sinh bi M-ha-mt. M-ha-mt cho hay ng c thng- Allah
"mc-khi" lp o.
Sinh Mekka
M-ha-mt sinh khong nm 570 Mekka. B ng l mt tiu thng, mt trn mt
chuyn i bun ti Medina sau ngy M-ha-mt sinh c hai thng. Mekka l
trung-tm kinh-t ca bn-o -rp; ni y cng c mt khi sa-thch l, t nhiu
trm nm nay tr thnh mt vt thing i vi ngi -rp. l mt tng
en, c xy ghp vo gc pha ng ca to nh hnh khi Kaaba. Tc truyn xa
kia trng nh tuyt, nhng ti-li loi ngi lm n en li. Mt huyn-thoi
c k rng Cha trao n cho ng A-dong khi ng ny b ui khi a-ng. Ngay

t u, c dng cho mt thng- m thi, nhng v sau, vo thi M-ha-mt,

c ti 350 nh thn c treo ln . T khi cn nin-thiu M-ha-mt t ra rt
bc v chuyn lm thn .
Cha mt, li gia-ti cho M-ha-mt gm 5 con lc- v mt ngi t gi. Vi
nm sau m cng mt, M-ha-mt vi ng; ri ng cht, v sng vi bc. 25 tui,
M-ha-mt vo gip vic cho mt b go ln hn mnh 15 tui v ci b lm v.
Cu M-ha-mt c k l ngi "in trai nht" Mekka. Da cu trng hn da mi
ngi. Mt i ti-liu cng ni cu b chng ng-kinh.
Nhn ci b ch, M-ha-mt t nay khng cn lo-lng v mt kinh-t. V v chnh
c tui, M-ha-mt sau ny cn ly thm 13 c v na. Lut thi cho php n
ng mun ly bao nhiu v tu , min l c th lo-lng c cho h. V c coi
nh mt "vt s-hu" ca chng, mun dt lc no cng c, vi bt c l-do no,
chng hn nh ngy to hoc c tt ni sng trong khi ng. V sau, M-ha-mt ra lut
hn ch mi ng ch ti-a c ci bn b, d nhin y-t gi th khng k, mun
bao nhiu cng c.
Qua tip-xc bun bn vi ngi do-thi v ki-t gio, M-ha-mt chu nh-hng
hai tn-gio ny v s hin-din mt Cha duy nht m ngi -rp gi l "Allah".
V vy, cu tuyn-xng u tin ca o ngi l: "Chng c Cha no ngoi Allah".
Cha Allah ca M-ha-mt c quan-nim nh mt ng tin-nh cho mi ngi
mi s t u n cui. V khng ai c th thot ra khi tin-nh ("Kismet") , nn
h phi tng-phc Cha v iu-kin. S "tng-phc" (= Islam) Cha mt cch
tuyt-i ny c M-ha-mt dng t tn cho o mi ca ngi.
Kinh Koran
Giao-tip vi ngi do-thi v ki-t gio cng a M-ha-mt ti nhn-thc phi c
mt th Sch Thnh cho ngi -rp. Ngi do-thi c Cu-c, ki-t hu c Tnc, th ngi -rp c Koran.
Koran (= "c thuc-lng") khng phi l mt tp tn-l, nhng l sch ghi nhng
bn-phn trong i sng hng ngy ca mt tn hu islam phi chu-ton. Nh lut
Bin-c trc y ch cho dn c ng i v mc-ch ca cuc sng, Koran
"cung-cp sc mnh t-chc gh-gm trong i sng cho cc dn-tc b Islam
chim" (G. Mensching). Koran c hnh thnh theo thi-gian. Mi ln M-ha-mt
c "mc-khi", ng cho ghi ln mt t giy v cng-b. Sau khi ng mt, mn-
gom li v nm 650 o-ch (Kalif) Othman chnh-thc cng-b l mt Sch thnh.
"Mt tay ba-lp"
Mekka, v ku gi chng li tc th a thn nn Mo-ha-mt b chng-i kch-lit.
Ngi ta xem "mc-khi" ca ng ch l chuyn tng-tng v co-buc ng ti
phm-thng. Mt l-do khng km quan-trng ngi ta chng l v ng thuc
gii bnh-dn. m dn quyn-th Mekka hi nhau: "Khng l tri dng tay
cnh-co chng ta sao ?". V h qu-quyt: "Khng, ch l mt tay ba-lp".
Tht-bi Mekka, M-ha-mt b qu-hng i ti Medina. Dn -rp Medina
chp-nhn v coi ng nh mt ngi ng tc. Chuyn ra i "ri b h-hng"
(Hedschra) vo nm 622 ny l mt bin-c lch-s cho Islam. Cc mn- M-hamt v sau ly ngy ny lm thi-gian m u ca o Islam.

"Tin-tri"
Mt nhn-thc na ca M-ha-mt l dn -rp cng cn c mt "tin-tri" ring
gip mnh c ri. Dn Do-thi c Mai-sen, ngi ki-t c c Ki-t. Tin-tri ca
ngi -rp s chnh l M-ha-mt. Koran k: Nm 40 tui, ng rt vo ni Hira gn
Mekka sng n. , vo mt "m thnh", tng-lnh thin-thn Gabriel hin ra bo
cho ng: "Ngi l tin-tri ca Cha !" V s-mnh ca ng l "Hy ng dy v
cnh-co!" Bi v mun dn xa-la Allah v ang i ngy lun-pht ca Cha.
"Thnh chin" bt u
M-ha-mt tr thnh ngi t-chc chnh-tr, ch-huy qun-i v lnh-o
Medina. Cng vi m mn-, ng t-chc nh cp cc on thng-nhn.
"Nm th hai", ngha l hai nm sau Hedschra, ng ko qun v nh dit cc thlnh Mekka, nhng ngi trc y ui ng khi thnh. Qun Mekka ng gp
ba, nhng thua M-ha-mt. i vi lch-s nhn-loi v c cho Gio-hi ki-t
gio, trn thng ny khng quan-trng bng h-lun M-ha-mt rt ra t . ng vit
trong Koran: "Khng phi chng ta tiu-dit h, nhng chnh Cha thanh-ton
chng n". "Thnh chin" khai mn t im ny. N tr thnh bn-phn ca mi tn
hu islam, nh M-ha-mt dy:
"Mt git mu ra v Cha, mt m cm kh-gii canh-gc cn gi-tr hn hai
thng n-chay v cu-nguyn. Ai gc ng trn chin-trng, ngi c tha ti.
Ti ngy phn-xt, vt thng ca h s sng chi nh om-m v to thm nh
chn hng. Ca thin-ng lng-ly s m ra n h. h ngh-ngi trn gi
la thu vng. Nhng dng sng mt, sa v ru un quanh h. Tic thnh-son
dn sn. Cc trinh n mt en to, p nh ngc-ng trn-chu, tr mng v tnh-t
vui a vi h."
Nhng ha-hn v mt tin-cnh n-chi v tn sau khi cht lm tn hu nc
lng lao vo "thnh chin". V th khng l g ch trong vng ba mi nm nhng
nhm qun du-mc lc- chim c Sy-ri, Mesopotami, Iran, Ai-cp v khng
ngng bnh-trng.
Bn cnh nhng ha-hn thin-ng dnh cho t-s trn chin-trng, lun-l thnhc "Kismet" (thin-nh) cng l nguyn-nhn ct ngha nhng chin-thng ca
Islam. M-ha-mt dy cc chin-s: khi Cha nh cho mnh cht th d c b
chy hay -phng cch my cng khng th trnh c, v cng chng ai c th b
git, d trong hon-cnh ngt-ngho i my, nu Allah khng mun.
M-ha-mt t ch
Vi sc mnh ln dn qua nhiu chin-thng lin-tip v tin ca d-d nh nh
cp thng bun v bn ki-t hu lm n-l, gi y M-ha-mt mun lm ch
lun Mekka. Khi on qun 10.000 ngi ca ng ko ti Mekka, dn thnh s, uhng. M-ha-mt hin-ngang vo thnh, a mt nhn m ng mnh-mng ri "ci
u tht su n ni ru chm vo yn lc-". Ngi trn con lc- yu-du vi
chin bo, ng tin vo cng vi bn l Abu Bekr ti Kaaba, va i va h: "Allah
v-i!" Hng ngn ting p lp li vang tri. Ri tt c bt yn. M-ha-mt i vng
quanh tng by ln, mi ln a gy chm vo . Qua nghi-thc ng hi-

nhp linh vt c-xa ca ngi -rp vo o mnh. S ghi s-kin xy ra vo nm

630 sau Cha ging-sinh v l nm th 8 sau Hedschra.
Nm 632 M-ha-mt cng vi cc phu-nhn v bn-hu lm mt chuyn hnhhng t Medina v Mekka. l cuc "hnh-hng t-bit" cui cng trc khi
ng mt vo ngy 08.06.632 c l v bnh st-rt, lc 60 tui.
m ng khng mun tin ng mt, bo nhau ri ngi s sng li nh Ki-t. Thy
vy, Abu Bekr tin ra trc cng chng hi ln: "Cc ngi cu M-ha-mt hay cu
Cha ca M-ha-mt?"Tt c p: "Cu Cha ca M-ha-mt !" Abu Bekr lin giithch:"Cha mi sng mun i, ch M-ha-mt th cng cht nh chng ta".
(cn tip nhiu k)

HI GIO & S KIN REGENSGURG

S kin ni bt nht trong nm 2006 c l l bi din thuyt ca c Thnh Cha
Bnct XVI ti i Hc Regensburg, c Quc hm 12/9/2006. c Thnh Cha
trnh by din t ny nh mt thch i vi c Hi Gio ln ch ngha th tc
Ty phng, v bnh vc cho lin kt cn thit gia c tin v l tr. Tuy nhin, mt
cu trch dn trong bi din t ca ngi b nhng th thut truyn thng bp mo
lm cho ngi Hi Gio trn khp th gii ni in ln [Trong rt nhiu bi bo
thay v ni c Thnh Cha quotes (trch dn), ngi ta dng t remarks hay
comments v trnh n khng nhc n tn v i Manuel II Paleologus c
tnh gy ra ng nhn cho rng l kin ca chnh c Thnh Cha].Trong phn
dn nhp ca bi din t, c Thnh Cha trch dn mt on trong cun sch
ca mt hc gi Li Bng, gio s Theodore Khoury (Muenster) lin quan n cuc
i thoi din ra khong nm 1391 trong cc tri lnh ma ng gn Ankara, gia
i uyn thm ca Byzatine l Manuel II Paleologus v mt hc gi Ba T, ng
Ibn Hazn, v ch Kit Gio v Hi Gio, v chn l ca c hai tn gio.V i
ny ni:Hy ch cho ti thy Mohammed mang li iu g mi, v bn ch
thy ton l s d v phi nhn bn, chng hn nh lnh truyn ca Mohammed l
phi dng gm gio truyn b nim tin m ng ta rao ging.
TRNH THUT 18 - 19
TRNH THUT 18
I- KARL "GING O" CHO NGI SACHSEN THEO CCH
RING CA NG
Php ra ca Chlodwig (Clovis) quan-trng cho vic ki-t-ho dn Franken (Php)
v php ra ca Ethelbert quan-trng cho dn Angel-sachsen (Anglo-Saxon) th no,
th php ra ca Widukind cng quan-trng nh th cho vic truyn o ni ngi
Sachsen (Xc-xng). S ghi vic ra ti cho Widukind:
"My ngi t-m nhn ra Widukind, khi ng ang lun-qun gn doanh-tri ca
qun Franken bn kia b sng Elbe. ng mun xem ngi ki-t th knh Cha h ra
sao. L Ging-sinh cn k. ng gi dng lm ngi n-xin ln vo doanh-tri khi
tri va tng-sng, theo m lnh bc vo nh th. L-vt khng phi l nga hay

b, nhng ch thy Karl (i-) v tu-tng qu gi trc bn th lnh php btch. Hng trm xng nghi-ngt, ting ht ca cc linh-mc rn-rng bui l thnh.
Widukind khoanh tay, lng yn xc-ng. ng ti qu rp trc bn th v ni vi
nhng ngi d l ng-ngng quy quanh: Ti l Widukind ngi Sachsen y, hy
ra ti cho ti ti cng tr thnh ki-t hu nh cc bn ! vua Karl lin m ly
ng "gia ting hoan-h vang dy doanh-tri Franken"
T-b tt c ng bn ma qu
Widukind nhn php ra ngy l Ging-sinh nm 785. Ngi u l i- Karl.
Chu ra ti bng qu Phi chu bc khung ng m vng. i- thng-bo cho
gio-ch R-ma hay tin vic vo o ca i-th mt thi ng s ca mnh v lnh
cho c nc dng l cm-t Cha.
Cng-thc Widukind c khi ra ti, t nm 742 quen thuc i vi ngi
Sachsen. N c ni-dung nh sau:
Linh-mc: "Con c t b ma qu khng ?"
Tn-tng: "Con t b ma qu !"
Linh-mc: "V ng bn chng ?"
Tn-tng: "V con t b tt c ng bn ca ma qu !"
Linh-mc: "V tt c cng-trnh ca ma qu ?"
Tn-tng: "V con t b tt c cng-trnh v li-l ca ma qu, t b ng bn
chng l Donar, Wodan, Saxnot v tt c t thn khc !"
Linh-mc: "Con c tin Cha l Cha ton nng khng ?"
Tn-tng: "Con tin vo Cha l Cha ton nng !"
Linh-mc: "Con c tin Ki-t l Con Thin-cha khng ?"
Tn-tng: "Con tin Ki-t l Con Thin-cha !"
Linh-mc: "Con c tin Cha Thnh-Thn khng ?"
Tn-tng: "Con tin vo Cha Thnh-Thn !"
Vi vic vo o ca Widukind nh qu-tc v l biu-tng khng-chin ca dn
Sachsen , i- Karl thng trn chin ln nht i ng.
Chin-tranh ba mi nm
Cng nh dn Friesen, dn Sachsen l mt b-tc c thun chng, nh-c min
bc nc c. Mt phn tc ny sang chim nc Anh v kt-hp vi vi dn Angel
gi chung l "Angelsachsen" (ngl-Xcxng). Sachsen l b tc c cui cng
c i- Karl (lc cn l vua) st-nhp vo Vng-quc Franken, sau mt
cuc chin ko di 32 nm. Karl phi nh Sachsen, v dn ny thnh-thong vn tn
cng Vng-quc Franken v cng v ng bit rng bao lu cha bnh-nh c dn
th Vng-quc khng th yn c.
o i l mt, nn chim t cng c ngha l m rng truyn gio. Cho ti lc ,
mi cuc truyn gio Sachsen u tht-bi, v dn Sachsen coi cc nh truyn gio
l tay-sai ca vua Franken. C B-ni-fa-xi- trc cng khng thnh-cng.
Cuc "tm mu Verden"
Karl bt u m nhng trn nh tr th vo nm 772. ng cho tin qun mi ti
sng Weser v ch dng li khi qun Sachsen xin nh chin. Sau , Sachsen li

khi-ngha v b dp hon-ton. Dn chng theo nhau vo o, c-bit thnh-phn

qu-tc. Nhng, li-dng khi Karl sang R-ma gip gio-ch Ha-dri-a-n I chng li
qun Langobarden, dn Sachsen li ni dy, ln ny do Widukind th-lnh. Widukind
cho ph tan-hoang min Rheinland, p ph nh th, git linh-mc. Nh s cng-tc
ca gii qu-tc Sachsen, qun Franken kp thi dp yn, trc khi Karl ra tay.
Chnh dn Sachsen bt m th-lnh ni dy giao np cho Karl. ng ny cho git
sch. Cuc tr th ny ca Karl i vo lch-s nh l mt cuc "tm mu Verden"
(bn sng Aller gn Bremen ngy nay), ni 4500 ngi Sachsen b hnh-hnh ch
trong mt ngy. Bin-c ny c-bit di thi Quc-x c c ngi ta gn
lin vi lch-s Gio-hi, v h cho rng cuc chm git cng c c l-do tn-gio.
Thc ra, khng ai b git v khng chu vo o. Nhiu s-gia cng coi s nnnhn 4500 l qu ng. Mt phn l v tng-lp qu-tc lc theo o v khng
tham-gia khng-chin. Th na, ch c mt s dn chng mn di sng Weser v
Elbe ni dy m thi. V na, chuyn "tm mu" khng thy truyn-thuyt no ghi
li c. Nu thc iu c xy ra, th hn Karl bc qu xa mc chin-tranh
"thng-thng" thi . S ghi r, ch nhng tay th-lnh b np cho Vua tr ti
m thi v do chnh ngi Sachsen np !
Karl khng phi l "Gio-hi"
Cc cuc chin bnh-nh s-d c "tnh-cht tn-gio" l v hu- chnh-tr ca Karl.
ng mun thng-nht cc dn-tc trong -quc bng mt nim tin tn-gio chung
hu nn thng-nht quc-gia c bn vng. Nu ch thng-nht cc dn-tc v mt
chnh-tr thi th khng bn. V th, i- Karl "truyn o" khng nhn danh
Cha Ki-t, khng nhn danh Gio-hi, khng nhn danh ngay c gio-ch. Gioch Ha-dri-a-n v cc gim-mc Franken c thi- r-rng phn-i mi truyn
gio bng bo-lc hoc nhn danh chnh-tr.
Karl hn s Sachsen lin-kt vi dn an-mch v Angel-Sachsen lp mt quc German th hai ti u chu. Gio-hi cng vy, s dn Sachsen sau khi vo
o s lp mt gio-hi quc-gia c-lp vi R-ma, bi v x Sachsen cha bao gi
thuc -quc R-ma v v th hon-ton khng c lin-lc vi R-ma. Ci s c
cn-c, nhng d vy, Gio-hi khng bao gi chp-nhn p-lc chnh-tr no
trn vic truyn gio.
D nhin, ngi ta cng khng ng vi cc "bit-lut" ca Karl. gi nn
"thng-nht u chu", Karl ra n t cho mt s ti nh khng chu ra ti, khng
gi chay, thiu xc ngi v n-cp nh th. Cc s-gia Gio-hi cho bit, khng
phi nhng cm-cn ny l nguyn-nhn to ni dy ni ngi Sachsen, m
nguyn-nhn chnh l v vic bt h ng mt phn mi thu-nhp cho Gio-hi.
iu ny cng c th hiu rng Ki-t gio lc c l bm r rng-ri Sachsen
ri, v cc bit-lut ca Karl ch l bin-php gi vng c tin m thi (Maass).
Sau cuc "tm mu Verden", Widukind lnh-o ton dn Sachsen ni dy mt ln
na. ng ny thot cuc tn-st Verden nh trn c khi t. Karl phi nh
thm hai trn trc khi qun Sachsen hon-ton b tiu-dit trn gn Paderborn
nm 783. Khi thy ht hi-vng thng, Widukind b i theo ngi Wiking. Karl cho
ngi ti d ng v. Ch khi Widukind bit chc khng b la, ng mi quay v
doanh-tri Karl (785) v xin ra ti, v ng nhn ra Ki-t "mnh" hn cc thn ca

mnh. Hai v ch-tng tr thnh bn. Truyn-tng cho hay hai ngi cht ca Karl
v Widukind ly nhau v sinh ra i- Otto sau ny.
Vo o sau khi khng cn p-lc chnh-tr
Nm 804 chm dt mi -khng ca ngi Sachsen v nhng bit-lut ca Karl
cng c bi-b. Tnh-cht chnh-tr ca cuc truyn gio do cng khng cn.
Ngi Sachsen lc ny thanh-thn vo o, vi mt c tin su-xa hn mi b-tc
c no khc. Chnh h v sau ca-ngi i- Karl, v nh ng m h b c tthn. i- Karl lp trn phn t mi ny cc gio-phn Muenster, Osnabrueck,
Paderborn, Minden, Bremen v Verden.
Php ra Widukind l mt bin-c mang tm hon-v, bi v dn Sachsen "n nhn
mt cch sng-to v h l k nm gi tng-lai chnh-tr Gio-hi, qua vic snxut mt triu-i--vng c mi 100 nm sau" (Maass).
TRNH THUT 19
I- KARL TR NN HONG- R-MA
"Anh em thn mn", gio-ch L- III ngy 23.12.800 bt u li th v ti ca mnh
bng cu ri ni tip trong xc-ng: "Anh em nghe y c nhng ngi xu
t-gic ti phm trng ti v h tm cch tiu-dit ti. tm hiu nhng chuyn
ny, lnh-t v vua Karl trng knh v ng ca-ngi n cng vi cc linh-mc
v cc bc v-vng ca ngi. Ti, L-, gim-mc Gio-hi thnh R-ma, khng
cho ai xt x hoc p-lc, nhng hon-ton t-nguyn ra trc anh em v th vi
Cha, ng bit lng-tm ti, rng ti khng t mnh hoc ra lnh cho ai phm
nhng iu t-co kia. Cha l ngi chng-gim cho ti, chng ta s phi ra trc
to phn-xt ca Ngi v s phi ng trc mt Ngi"
Gio-ch L- III gp nn
Sau khi gio-ch Ha-dri-a-n I mt, L- III c bu ln nm 795. Phe thn Byzanz
khng bng lng vic bu ny. H tung tin ngi b v v th gian. Khng thnh-cng
qua vic t-gic, h quay ra bo-ng. Einhard, mt hc-gi trong cung vua Karl, k:
"Khi gio-ch L- ngi trn lng nga ti nh th thnh Lau-ren-ti-, ngi b dn
R-ma phc-kch nh th. Ngi mun ti dng l (25 thng 4), nhng b k th
li xung nga", nh cho na sng na cht ri vt nm .
Kho li, ngi i nga ti Paderborn min Sachsen gp vua Karl. Phe chng cng
theo ti yu-cu Karl cch chc gio-ch. Karl b t trong mt tnh-th kh x,
v l vua Franken m li phi quyt-nh v s c ti hay v ti ca mt gio-ch.
Theo li c-vn ca Alkuin, mt tu-s ngi angl-xcxng, Karl khng chu x, cho
ngi a L- v li R-ma tip-tc s-v, bi "khng ai c quyn lun n mt
gio-ch."
Vua Karl R-ma
Gio-ch L- v li nh mt k chin-thng. Trong m dn hoan-h n tip c c
nhng ngi gc Franken, Angelsachsen, Friesen v Langobarden vi c v hiu ca

h. Vua Karl ti R-ma sau t lu. Einhard k: "Gio-ch vi-v i n v gp

Vua Mentana, mt ngy trc khi Vua ti R-ma. Gio-ch tip n ngi rt
trng-th. Sau khi c hai n xong, Vua li Mentana, cn Gio-ch v R-ma trc.
Ngy hm sau, Gio-ch cng vi cc gim-mc v c gio-triu ng ch Vua
tam cp n thnh Ph-r."
Karl ti R-ma dn-xp s-v. ng lp mt u-ban iu-tra, nhm hp trong in
Lateran. Ch iu-tra ch khng ai c phn-x. V th, L- III ln to ging
nh th thnh Ph-r "th" vo ngy 23 thng12. Kt-qu iu-tra: L- v ti. Phe
kia b kt trng ti, nhng theo lut ch c hong- R-ma mi c quyn x.
Nhng hong- no y? Bn ng c n-hong I-r-n y, nhng khng ai chpnhn b v vic ln ngi ca b. V, i no hong- R-ma Pha ng li chu x
ti ngi cng phe mnh. C l y l l-do trc-tip khin Gio-ch i m
cho Karl ngy 25.12.800. u l l-do thc s, ngy nay vn cha c r.
Trc Karl, cha mt ng hong ngi c no dm ngh ti ngai hong-. Cc
vua nh Merowing ch mi mong c lm bn vi cc hong- (-quc R-ma)
Pha ng m thi, ch lm th cha ai ngh ti. Hu-qu nguy-him ca vic
phong mt ng vua Franken lm hong- R-ma c Einhard ghi li nh sau:
"Khi Karl bc vo i thnh ng thnh Ph-r d l Ging-sinh thnh v ang
ci u cu-nguyn trc bn th, th gio-ch L- cm vng-min hong- t
ln u Vua gia ting tung-h ca c dn thnh R-ma. Cho ngi Karl tn knh, v
hong- ho-bnh v-i ca R-ma c Cha tn phong. Sng v chin-thng!
Sau Gio-ch chc mng tn Hong- bng cch qu mt gi theo nghi-l thi
. V t Karl khng cn c gi l K bo-v (Patricius) na, song l Hong v Augustus."
t ngy sau, tn hong- R-ma Pha Ty Karl chiu theo lut R-ma ra lnh x t
nhng k co gian. Nhng Gio-ch xin n-x cho h: n t chuyn thnh n bitx.
Khng mun l-thuc ?
Theo nh Einhard k, th Karl hon-ton khng bit trc -nh phong ca Gioch. Hnh nh Karl ni, nu bit trc ca Gio-ch th ng khng bc vo
thnh ng. Nu Karl tht s khng mun i m, th chng phi l v ng khimnhng, nhng ng hn l v ng s nh th s ri vo l-thuc Gio-ch. Hn na
ng xem hnh-vi chnh-tr ny l vic vt ngoi thm-quyn ca Gio-ch, ngi
m ch my nm trc ng coi ch l mt th "Mai-sen cu-nguyn". Theo ng,
nhim-v ca gio-ch l cu-nguyn cho ng ng lun thng trn, th thi.
(Trong 45 nm cai-tr, Karl nh khng di 55 trn!). Mt s s-gia khc cho rng
s-d Karl khng hi-lng l v thi-im i m khng thch-hp, ng s lm vy s
to xung-khc vi -quc Pha ng, hoc cng c th l ng ang c -nh ci
n-hong I-r-n, qua tr thnh hong-. Nh th, ng chng cn phi ngi
vi Pha ng m cng chng cn "i n Gio-ch".
V pha Gio-ch, ng mun gp-rt a Karl ln gh hong- R-ma c l v
kp-thi ngn-chn mi lin-lc ang manh nha gia dn c, c-bit Vng-quc
Franken, vi Kon-stan-ti-np. D sao i na, vic phong kia c ngha l mt
"Tuyn-ngn c-lp" ca Gio-ch i vi hong- Pha-ng, mt chia tay dt-

khot ca v gio-triu R-ma khi nh-hng ca Hong- Pha-ng. Bi tnh

ny mang li chnh-tr nhiu cho Gio-ch.
c phong qua tay gio-ch, Karl c ci li l khng ch tr thnh "V qun-l
Vng-quc" nh Odoaker v Theoderich trc y, nhng l mt k k v thcs hong- Romulus Augustus. Pha ng sau khng lu cng cng-nhn
Karl l hong- Pha Ty. Tnh-ton ca Gio-ch nh vy khng phi l khng
thc-t, m cng c li cho Karl.
Trn nh quyn-lc
Vic phong a uy-tn ca Karl ln cao, c-bit ni ngi ki-t trong iquc ca ng v ni hng gio-phm Franken. Khng nh tng gio-phm ny th
vic cai-tr ca ng chng d-dng. Nu Karl nhn ngi v hong- khng qua
tay gio-ch m do dn Franken bu hay ng "ch" l hong- Pha-ng, th ng
chng c c ho-quang quyn-lc nh c. Hong- Pha ng thi
chng cn cht trng-lng chnh-tr no na c. iu cho thy Karl sm hi-lng
vi vic phong nu nh lc ng c bt-mn tht c chng-minh qua
tc-hiu kiu-hnh vit trong chng-ch phong ca ng: "Augustus cao-trng
nht c Cha phong, Hong-, Ngi lnh-o -quc R-ma, Ngi cng
nh lng thng-xt Cha lm Vua dn Franken v dn Langobarden." Karl bn
thn l mt tn hu ngoan o, nn hn l ng tin tht "Cha phong quyn" cho
ng qua tay gio-ch v ch cn hnh-din chu-ton vai-tr .
c chun-b t thi Pippin
Tin-trnh lm ca Karl c th ni c chun-b t thi cha ng l Pippin. Bi
v nu khng c gip- ca mt gio-ch th Pippin chng bao gi ln lm vua
c.
Sau gn 300 nm tr-v, nh Merowing cng ngy cng t ra bt-lc, quyn-hnh
chuyn vo tay nh quan. Nhng v vua Merowing cui ch cn tho-mn vi tc
"Vua", "ru tc di (ch du trng-vng) ngi chm-ch trn ngai" (Einhard). Mi
quyn-hnh thc nm trong tay nh quan. Mt trong nhng nh quan quyn-th nht
l Pippin, con Karl Martell, k chin-thng qun hi Tours v Poitiers. Pippin
khng mun ch gnh trch-nhim tr nc, m cn mun ngi vo ngai vua na. V
th ng cho ngi hi gio-ch Xa-ca-ri-a "Vua l ngi ngi nh khng lm g
c, hay l ngi gnh trch-nhim vic nc, u l Cha?" Gio-ch ng v
phe Pippin, nn chng cn ngn-tr g na trong vic phong vua t Franken cho
Pippin.
Nm 752 Pippin i-hi Vng-quc ti Soissons bu lm vua v nhn xc du t
tay Bo-ni-fa-ci-. Ngy 06.01.754 gio-ch St-pha-n II li xc du ln na trong
nh th thnh Denis Paris. Gio-ch thi do tuyt-thng nhng ai chng li
nh Karoling, dng vua mi, v trao cho Pippin cng nhng k ni nghip tc
"Ngi bo-v Gio-hi". Pippin l ngi u tin trong lch-s t gi mnh l vua
"nh hng-n Cha". Vua nh Merowing cui cng b y vo mt tu-vin. Khng
c s gip- ca gio-quyn, Pippin v con ng l Karl sau ny c l khng th
bc ln ngai vua t Franken.

Quyt-nh ca gio-ch trong trng-hp Pippin cho ta cm-tng l mt gio-ch

c quyn phong vua cho Franken. Vic gio-ch sau ny phong Karl lm hong-
R-ma xem ra l mt h-qu hp l t hnh-ng phong vua trc . Mt khc,
gio-ch cng ng cho Karl quyn c ting ni trong vic bu gio-ch.
LCH S GIO HI QUA 100 TRNH THUT
c rt nhiu tc gi v nhm tc gi nghin cu v trnh by LCH S GIO
HI mt cch ton din,y v phong ph, di nhiu gc khc nhau : khi
lm ti liu tham chiu cho Khoa Gio Hi hc (Ecclesiology); khi song hnh vi
Lch S Kit gio (Christianisme) nhng chuyn su hn v nghin cu s kin, thi
i, mang tnh bc hc, trong khi lch s Kit gio thin v suy t, cng c nhn
thc v ngun gc, ngha v s mnh ca Gio Hi v ca Kit hu, c bit l
tn hu Cng gio. Josef Holzer th khc: ng chn la trong kho tng s nhng
bin c,nhng s kin,nhng s vic trong dng lch s hai ngn nm ca Gio Hi,
nhng ci m ng xt l c th tm gn mt khuynh hng,mt tro lu, mt ni
dung lin quan hoc c th mc ni,lin kt vi nhng s kin,bin c tng t, ri
ng k cho ngi c nghe v suy ngh. Mi cu chuyn khng ch nh mt trnh
thut, m nh mt cun phim sng ng, dn ngi c nh nghe nhn (thnh th)
c nhng g trc y ta tng l phc tp, ln xn v chng my gn kt nhau,
do khc nhau v thi gian v khng gian. Tm ti,ng c cng trong vic xu chui
cc s kin,bin c, con ngi, qua 100 TRNH THUT, gip ngi c bnh
thng nht cng nm c nhng g xy ra trong v vi Gio Hi qua mi thi i,
qua hai ngn nm, V MT VN tng (v ngy nay cng nh trong tng
lai) nh hng nhiu n s pht trin ca Gio Hi xt v mt hu hnh (c cu)
ln v hnh (Nhim Th Cha Kit v l B Tch) v hon ton c kh nng ti din.
Xt v b cc, chc chn y l mt cch lm mi m, c th khng c mt s
ngi ng tnh vi tn gi long trng Lch s Gio Hi, m cho rng ng hn
n ging nh tp hp nhng chuyn tn mn trong lch s hai ngn nm ca Gio
Hi. Nu kht khe,th cng c th a ra nhng nhn nh nh th, nhng khi gp
sch li, chng ta mi nhn ra rng kin thc y nhng l hng ln v Gio Hi,
v lch s Gio Hi trc nay c lp y, nhiu vng ti c soi sng v
nhiu thc mc tm c p s. V th, BTGH quyt nh chn cun sch ny v
gii thiu n bn c. BTGH knh mong nhn c nhng hi m ca ngi c v
cun sch ny v/hoc v tng chng.
TRNH THUT 20 - 21
TRNH THUT 20
VINH DANH LUT CHA. KARL LP I QUC TH BA
L mt hong c Gio hong xc du v l Ngi bo v Gio Hi, i
Karl c v tr quan trng trong lch s Gio Hi. ng gip Gio Hi tri rng ra
gn khp u chu. Uy quyn v nh hng ng vn ti u th uy quyn v nh
hng gio ch v Gio Hi ra ti . C hai quyn ln vo nhau. i quc ca ng
bao gm ton b t Php v c cho n gn ht , ch tr li cht t tn cng

phi nam nc ny. C th sc ngang nga vi hai quc thi l i quc

Byzantin v i quc Islam. bo v t ai, Karl lp ra nhng qun bin gii,
chng hn nh Qun ng, sau ny tr thnh nc o, v Qun Ty Ban Nha, sau
khi nh ui qun ca Mhamt chy sang bn kia dy ni Pyrnee. Uy quyn ca
i bao trm c x Boehmen, Hunggary cho ti b bin Dalmatin. S khng c
hong trung c no thng hp c nhiu sc dn v t ai nh i Karl.
Mc tiu ca ng l Nc Cha
i Karl hon chnh vic thng nht phng Ty vo mt vn ho Kit gio
chung v t nn mng cho mt u chu tng lai. Tiu ch ca ng l thit lp mt
Nc Cha theo l tng ca Thnh Augustin, thc hin mt Nc Cha tr n
gia trn gian. i vi ng, Gio Hi khng phi ch lo chuyn trn tri,
nhng di t cho k khc lo. V vy Nc Cha ca ng cn phi st cnh
lm vic vi gio quyn Rma. Nhng vic st cnh ny s a ti nhiu mu thun
quyn hnh, c th khi khai trin nhng chi tit cng vic hay khi thc hin mt
tng, ngay c mt tng tt.
Ngy nay nhn li, ta thy nng quyn b ln ln khi Gio hong xc du cho hong
v khi hong lp gio phn, b nhim gim mc, triu tp v ch to hp hi
ng (Synode) hay khi ng ny can thip vo nhng cuc tranh ci v o, d mnh
chng hiu cht g v thn hc.
Tuy nhin, nhng can thip ca Karl a li nhiu thun li cho Gio Hi. Chng
hn nh khi ng buc cc gim mc ca mnh phi trng coi k sinh hot gio
phn, phi ging kinh sch mt cch c lng tm, khng ri gio phn qu lu,
trnh xa nhng li cun th gian v sng lm gng cho gio dn. Karl cho tp hp
mt s bi ging mu gip cc linh mc c mt hun luyn chung v o.
Gio dc cho mi ngi
Cng lao ln nht ca i l lnh vc gio dc. ng cho lnh lp trng hc
xung tn lng x di s ch o ca linh mc qun x v tt c mi ngi dn
thng t nht phi thuc lng c Kinh Ly Cha, Kinh Tin Knh v cc cng thc
ra ti. Lut hong : Ai khng thuc nhng kinh , b pht roi hoc ch c
ung nc l, cm ung mi th nc gii kht khc.
Trng x thi tng ng vi tiu hc ngy nay, trng ca cc tu vin tng
ng vi trung hc. Mt tu s St. Gallen ghi li bui thm ving trng ca Karl:
Khi vua Karl chin thng tr v sau thi gian di vng mt, ngi cho gi cc em b
trai ti c vn th ca cc em lm cho ngi nghe. Vn th ca cc em con nh
tin dn hay khng ng, ca con nh sang trng th li tm thng. Karl, v hin
vng hnh x theo gng thy Thm phn mun i. Ngi nhng em c bi hay
ng bn phi mnh v ni: Cm n cc con. Cc con c gng ht mnh thi hnh
lnh Ta cho li ch ca cc con. Gi hy c gng hon thin v Ta s trao cho
cc con c nhng gio phn v tu vin tuyt vi nht v cc con lun mi cao trng
trc mt Ta. Ri ngi cc chng quay v phi cc em bn tri, nhn chng chc
m ni: Ny con ci xinh p ca cc nh cao sang, quyn qu, hng li vo gia
nh v ti sn mnh! chng nghe li Ta v khng mng chi ti danh vng mnh,
b tr vic n sch cho vui chi, chng lm g c v hoang ph th gi!... Nu

khng tht nhanh b li bing m c gng hc th ng hng mong ch g tt p

ni ng Karl ny!
Cu chuyn hc ht di y do Johanes Diaconus vit nm 873 cho thy lng ham
hc ca ngi dn thng gc c thi :
Trong cc nc u chu, dn c ham hc ht khng bit mt. Nhng h ri
vo lm li l lm bin ci bi ht. H thm bi ca h vo cc bi nhc o
(gregorien). Li cn pha ging rng r ca h vo na. Nh thn th to ln nn
ging h sang sng. H khng th lp li cu ht c mt cch nh nhng. H ht
nh ht, nghe nh ting xe nga ang t trn ni xung, khin ngi nghe ic
tai hn l cm c bi ht.
Mi vn ho xut pht t gio s
Mt cch chung, c th ni c rng nu khng c tu vin th ngy nay khng c
vn ho u chu. Cc tu vin khng nhng l ni hun luyn thn hc, nhng ng
thi cng l trung tm bo dng mi nghnh khoa hc thi . Tu s gn nh l
nhng nh thng thi duy nht v nhng ngh nhn gii nht.
Bn cnh tiu v trung hc, thi i Karl cng c i hc (Pfalzschulen).
Cc i hc ny do ngi c iu khin, c nui dng bng vn ho la tinh v
sng ng vi c tin (K. Koch). Hai nh thng thi ni ting nht trong cung i
Karl l Einhard v Alkuin. Einhard l ngi vit tiu s ca hong v l gio
dn ho him gia gin gio s gio s. Nhng sau ny ng cng lm linh mc v tr
thnh vin ph. Alkuin l mt tu s ngui Anh v l Vin trng i hc Aachen.
ng c coi l mt th B trng Gio dc ca hong .
V i Karl khng c hong cung nht nh, phi ry y mai khp nc, nn
ng cho xy nhiu Dinh (Pfalz). l nhng thnh ph ni ng dng chn, do
mt Dinh b tc (Pfalzgraf) cai qun (khc vi Bin b tc = Markgraf, cai qun
cc qun bin phng). Aachen l dinh thch nht ca i ; cng l ni ng mt
v mai tng.
Con ngi i Karl
ng sinh nm 742. Cha ng l Pippin mt lc Karl 26 tui, li 2 con trai. M Karl
l b Bertha chn to, con gi ca B tc t Laon. Khng r sinh qun, ch bit
ng sinh ra trn t c. V b m mi ti nm 749 mi ci nn ng c k l con
ngoi hn. Pippin mt, trao chia nc li cho hai con. Nhng sau khi Karlmann, em
ng, mt sm lc 20 tui, Karl nm lun phn t ca em.
i Karl khng phi l mt ng khng l vi b ru di rm, nh trong bi ht
Roland t. Theo bc tng nh Louvres, Php, c khc vo th k th 9 v hnh
trn knh mu trong nguyn ng Lateran, Rma, th ng ngi tm thc vi
khun mt trn v b ria di. Karl c l rt kho, v ng c th giang tay m nhiu
ngi thy ln cao. Khng ch cuc i chnh tr, m c cuc sng t cng sng
ng. Theo quan nim thi , Karl c k l ngi ngoan o. Rt ham n nhng
cng gi chay v kinh ht u n. c Thnh Kinh v hng hi ht l mi ngy.
Bn cnh cc tnh tt khc, Karl rt nhy bn s cng bnh. ng thng ra lnh cho
qun thn phi xt tht k v bo cho ng hay khi thy c im no trong lut tri
vi l cng bnh. V cc s thn cng phi cho kim tra cn thn khi bt c ai

u phn nn ngi khc gy bt cng cho h. S nhy bn ny cng c Alkuin

cp trong th gi Tng Gim mc Gio phn Salzburg: Ti bit lng tt ca
ngi Hong . Ngi r rng mun cng bnh c thc hin trong Vng quc
Cha trao cho ngi, nhng bn cnh ngi c t ngi gip hn l k ph cng
bnh, c t k ging hn ngi n hi, c nhiu ngi tm theo mc tiu h hn k
tm theo Cha.
Chnh i Karl coi bn phn hong mnh, theo li ng, l ngi thay Cha
vinh danh l lut ca Ngi.
i mt
Einhard vit: Gn cui i, khi gnh tui v bnh nng, ngi cho gi con trai l
Ludwig ti, v sau khi c s ng ca cc vng cng, long trng cng b
trc cc nhn vt quan trng trong khp Vng quc Franken vic chuyn quyn
li cho con. ng cm vng min i ln u con v xung lnh cho mi ngi gi
Ludwig l hong v Augustus. Sau khi ht l, ngi theo thi thng ra khu rng
gn Aachen sn bn, d lc tui cao. Ngi ht ma thu v v li Aachen
vo u thng 11. Ngi mun qua ma ng ti y. Nhng vo thng ging, ngi b
cm nng lit gng. Ngi b n v vn thng ngh rng nhn n th bnh cm s
chng khi hoc t ra s gim. Nhng v bnh cm, thm vo au hng v nhn
i, ngi ung rt t, nn tt th sau 7 ngy au, sau khi rc Thnh th, vo
tui 72. l ngy 28-1-814.
TRNH THUT 21
QUC GIA GIO HI, MT NHU CU GIAI ON
Khi ngi Langobarden nm 753 ko xung vng lnh th do gio ch cai qun qua
s u quyn ca hong quc Rma Pha ng v vy hm Rma, Gio hong
Stphan II, cng nh v tin nhim ca ngi l i Gio hong Grgri 160 nm
v trc lm, ku gi dn cu nguyn v chnh ngi i chn khng dn u on
rc vng quanh khp thnh. ng thi ngi ku gi vin binh ca Pippin (cha ca
i Karl sau ny). Pippin c Gio hong Xacaria, v tin nhim ca Stphan
II, gip nm quyn c i quc Franken. Pippin s c dp tr n ny.
Qu tng Pippin, ngun gc ca Quc gia Gio Hi
Gio hong Stphan II thn chinh bng qua dy Alpes n Franken gp vua Pippin
Ponthion. Pippin ra n Gio hong, qu rp xung t. on ng cm cng nga
ca Gio hong dt i mt on ng, mt nghi l ca triu nh phng ng ni
ln s quy phc. Ti liu nc Franken khng ni n chuyn Pippin qu, m vit
rng Gio hong rp mnh xung chn Pippin van xin ng cu gip.
Pippin ha tip cu. Gio hong lin xc du cho vua mt ln na St. Denis v
tng ng tc Ngi bo v Gio Hi. Sau khi trao i vi cc i vng trong
vng quc, Pippin trao cho Gio hong mt vn bn tng t. Tic thay vn bn ny
sm b tht lc.

Gi li, Pippin ko qun ti v nh bi qun Langobarden. ng tng cho Gio

hong phn t chim c, theo nh ni dung bn Ponthion. Phn t tng
c gi l Ti sn (lnh th) Thnh Phr. Cng vi phn t vn c ca Gio
Hi, Gio hong lp ra Quc gia Gio Hi.
Pippin t cha kho 6 thnh chim c (k c Ravenna) v bn vn tng t trn
m Thnh Phr nm 756. Hong Konstantinp phn i, v t tng trn l
thuyt vn thuc lnh th ca ng. Nhng Pippin tr li l ng khng v mt ngi
no, cng khng v hong (Konstantinp) ti y chin u, m ch l v lng
sng knh Thnh Phr, ti xin ngi tha th ti phm. Chuyn ti i vi
Pippin k nh xong. Hn na hong Pha ng cng chng lm g bo v
cc thnh mnh chng li qun Langobarden.
Vic kt ngha gia Gio hong v vua Pippin x Franken, ngha l vi mt th lc
ngoi quc, v vic tn ng ny ln lm Ngi bo v Gio Hi, mt tc m lc
ch dnh cho hong Konstantinp, ni ln cuc chia tay dt khot t nay gia
Rma v Konstantinp. V th, vic tng phn t vn thuc hong Pha ng
cho Gio hong cng chng c g l v l. Qua s kin tng t ny, cc gio hong
v sau c l thuc vo vua cha Franken v sau ny l cc hong c, nhng i
li cc ngi c c lp vi Konstantinp. Vic c lp vi phng ng ny quan
trng hn s l thuc phng Ty.
K t nm 781, cc ch d ca gio hong khng cn phi ghi ngy thng theo nm
tr v ca hong quc Phng ng na, nhng l theo nm bt u s v ca
gio hong.
Qu tng Konstantin l ti liu gi
Qu tng Pippin bt ngun t mt ti liu gi va c mo ra trc mang tn
Qu tng Konstantin. Theo ti liu ny, i Konstantin khi chuyn giao in
Lateran cng trao cho Gio hong Silvest I mt vn bn tng mt phn t ca
quc Rma thnh Rma v tt c cc tnh nc cng c phn t phng Ty
thuc quyn gio ch.
Nm 1150, Arnold Brescia ln u tin a ra nghi vn v ti liu ny. Nhng phi
i ti hng y ngi c Nikolaus Kues (1401-1464) mi chng minh c s gi
mo[1]. Ai l tc gi bn vn, khng r. Thi gian xut hin c l vo khong gia
nm 752 v 850 (Laepple). Mc ch ca n c l nhm gip gio hong thot khi
s l thuc cc hong nc c, cng nh Qu tng Pippin c l cng nhm
gip cc gio hong thot vng l thuc hong Konstantinp.
nh ch bo v c lp
Mt quc gia ring s gip cc gio ch c lp trong cc chnh sch chnh tr v ti
chnh cn thit. Li nhun t phn t ny d nhin khng hn l s hu ring ca
gio hong, m cn phi nui gio triu, xy dng v bo tr nh th, bnh vin, nh
t bn, vin m ci... Khi cn, cn phi nui binh bo v Rma, nh di thi i
Gio hong Grgri. Hong Konstantinp vn ly thu cc vng t ny,
nhng chng lm g cho dn chng y c.

Quc gia Gio Hi ko di c 1200 nm, p ng mt nhu cu giai on. N chm

dt ngy 11-2-1929 di thi Gio hong Pi XI, sau khi v ny k vi chnh quyn
cc hip c Lateran quy nh quyn t ch v c lp ca Vatican.
T tng v Nc Cha (Quc Gia Thin cha)
Khi Gio hong Xacari chun nhn tc vua ca Pippin v Gio hong Stphan II
xc du a ng ln ngai vua St. Denis, th l ln u tin c chuyn thn quyn
chnh thng ho quyn hnh ca th quyn. Vic Gio hong L III i m hong
cho Karl cng lm cht thm quan h trng cho gia thn v th quyn. D quan
h ny hnh thnh do nhng a y ca hon cnh lch s, n chc chn bt ngun
t mt nn tng l thuyt, l hnh nh v mt Nc Cha ca Thnh Augustin.
i Karl khng phi l ngi thch c sch, nhng cun Nc Cha ca
Thnh Augustin c ng c i c li nhiu ln.
T tng v Nc Cha bt ngun t quan nim Gio Hi v quc gia u do
Cha lp, nn phi kt hp vi nhau. Th quyn cng do Cha m ra, nh Phaol
vit cho tn hu Rma: Mi ngi phi vng li k cm quyn, v khng mt quyn
nng quc gia no m khng xut pht t Cha. V th, ai chng li chnh quyn, k
chng li trt t Thin Cha. Chnh c Kit cng khng t vn v quyn
hnh ca hong Rma (Hy tr cho hong nhng g thuc hong ), bi v
mt trt t cha hon chnh, d sao, cng cn hn v trt t.
i Karl l ngi sng o, nn ng thit tha chuyn Nc Cha. L th Karl
vit (trc khi ln ngai hong ) cho L III nhn dp v ny c bu lm gio ch
ni ln quan im ca ng v v tr mnh i vi Gio Hi: Bn phn ca ti l,
nh n Cha, i ngoi phi dng v kh bo v Gio Hi khi s chen chn ca
dn ngoi v s ph hoi ca ngi v o, i ni phi lm vng (lnh th) bng
cch m rng c tin Kit gio. Nhim v ca c Thnh Cha l a tay ln, nh
Maisen xa, xin Cha bo v chng ti; qua li cu ca Cha v nh s hng dn
cng n Cha m Kit hu nhn danh Ngi chin thng k th.
Quan nim nh nc thn quyn, mt cch no , c ni ngi Rma, khi hong
ca h ng thi cng l ngi ng u tn gio v ch tr vic th cng. Cc
Vng quc Hi gio cng thuc loi nh nc thn quyn. Nh nc thi Cu c
li cng khng phn bit gia thn v th quyn. Trong Sch Thnh, lut tn gio
cng l lut nh nc. Ai chng li lut nh nc cng l chng li Cha v tn gio.
Thi Trung C, Nc Cha c dp thc hin. Quan trng y l c chnh
quyn ln dn chng u cng mt nim tin tn gio v chnh quyn sn sng t chi
lm nhng chuyn tri vi tn gio.
Hong v nht Gim mc
Trong Nc Cha thi Trung C, Gio hong khng nhng l mt gio s m cn
l v nguyn th quc gia: Quc gia Gio Hi. Cn i vi vua, qua vic xc du,
ng c nng ln khi hng gio dn. Vic xc du ny cng tng t nh xc du
phong chc gim mc. Mt gim mc vit vo khong nm 900 rng khng c s
khc bit gia vic xc du cho vua v cho gim mc, bi c hai u c xc
cng mt th du. Do , hong Heinrich III c l khi ni vi Gim mc
Gio phn Luettich: Ti cng ging nh anh, cng c xc du thnh v nh vy

tr thnh k lnh o ngi khc k c cc gim mc. Qua vic xc du, vua v
hong tr thnh k c Cha xc du. Cng ngy cc vua c cng nhng tay
vo ni b Gio Hi (v h cho rng h cng c xc du!) cho nn ngi ta mi
ngh n vic sa i nghi thc xc du, bng cch khng xc trn u vua na, m
xc tay v vai; cng khng dng du xc phong linh mc v gim mc, m ch
dng du ra ti xc vua. iu c ngha l vua t nay khng phi l u Gio
Hi, m ch l cnh tay bo v Gio Hi, trch nhim ny ng vc trn vai.
Cng thc c khi xc du th vn gi nguyn, vua vn c quyn cai qun Gio
Hi. Cc hong nh Salier (Franken) cn c gia nhp hng gio s. Ch sau ci
t ca cc gio hong chu nh hng Tu vin Cluny th phm chc linh mc ni vua
mi mt. Hong t y ch cn l mt gio dn, khng c quyn cai qun Gio
Hi na. Theo tho c Wormser, hong khng cn c nhn gy v nhn na,
l hai biu tng quyn cai qun Gio Hi.
Tuy nhin, nhng ci t khng ngn c tranh chp quyn lc gia hong
v gio hong. Nhng tranh chp ny bt ngun t quan nim v Nc Cha.
TRNH THUT 22 -23
TRNH THUT 22
KIT GIO TIN LN PHA BC
Harald, vua an mch, b cc lnh cha ui. ng chy xung c cu vin vi
hong Ludwig (bit danh Ngi ngoan o), con ca i Karl. Ludwig tr v
i quc Franken t nm 814, thn mt n tip Harald v khuyn ng vo o.
Nm 826, Harald v on tu tng 400 ngi c ra ti ti Mainz. Nhn cuc ra
ti ny, Ludwig ngh n vic truyn gio cho cc dn tc pha bc. ng phi mt v
truyn gio theo Harald v nc. V c l tn l Ansgar (Oskar). S ghi li: V
c gii thiu trc Hong v khi Hong hi c mun i theo Heriold
(Harald) truyn ging Phc m cho dn an mch khng, th ng mnh dn tr
li: tha c. Ansgar nhn li, d bit s mng kh nguy him.
Ansgar, tng t bc
Ansgar sinh nm 801 Picardie (Php) v c cc tu s Corbie gn sng Somme
gio dc. Ci cht ca i Karl - ngi m ng coi l tuyt vi nht trn ht cc
vua - l mt bin c ln nh hng ln cuc i ng. Ansgar sau vo tu vin Corvea
bn sng Weser v c b trn c theo vua an Mch.
Sau mt thi gian ngn ging o an Mch, ng c vua Thu in Bjoern (c
Bi n) mi sang Thu in nm 829. Nm 830, Ansgar t chn ti pha bc
Stockholm, ni cng on Kit u tin Thu in thnh hnh. 18 thng sau,
Ansgar v li c tng trnh vi Hong . Hong lin thnh lp Hamburg
mt c im truyn gio cho x bc, m Ansgar l gim mc tin khi. Tic rng
cuc tn cng ca ngi Norman lm n lc ca Ansgar khng mang li kt qu.
Nhng bc u y hi vng ca cuc truyn gio ln pha bc hnh thnh.

Truyn gio Na Uy: bo lc v n php

Rt tic, vic truyn gio Na Uy b vn c bi bo lc v la lc. Nhiu ngi
ngoi b git, b chc m mt, hoc b cht chn tay. D man ny khng do Gio
Hi, nhng l do chnh sch ca vua bn x. Khi vua khng khuyn d c ngi
t trng vo o, th c b lc b bch hi. Tri li, nu t trng theo, th c b lc
cng c k l Kit hu lun. Cui cng th ch c t trng quyt nh s phn
cho c b lc.
Mt ln, vua Olaf mi dn hp Stavanger tnh chuyn gia nhp o. Nng dn
c ra ba nh bin thuyt chng li l lun ca Vua, nhng ba ngi ny b mua
chuc. Ngi th nht b mt cn ho nng lm y ngp th nn khng ni ra li.
Ngi th hai ng dy ln ting, th anh ny li c lm khin mi ngi ci o. Y
phi ngi xung. Ngi th ba ng dy s chp tip i cht vi vua Olef th
lin b khn ting, ni khng ra hi. Nh vy, mi ngi phi chp nhn iu kin
ca Vua. Tt c mi ngi hin din trong hi trng c ra ti trc khi Vua ri
ch hp.
S vic c ba nh hng bin b cm khu khi chng li l lun Kit c gii thch
l h b Cha pht.
Phong tc l v tho hip Bng o (Island)
Bng o, vo gi pht cht, may nh ni la hot ng m trnh c ni
chin gia hai phe c o v khng c o. Hai bn phi ngi li v t c tho
hip nh sau: Tt c phi ra ti, mi n th phi b ph v tt c tng thn phi
ct khi nhng ni th t cng cng. Tuy nhin, v dn mi vo o vn khng chu
nui tt c nhng a tr sinh ra nn h c php tip tc vt con. V v n ng
khng nhn n c, h cng c tip tc n tht cng t. Nm 1016, cc nhng b
trn b rt li.
Thu in v Phn Lan
Truyn gio Thu in khng c bo lc v la o. Nm 1248, kt thc vic
truyn gio Phn Lan. Ni chung, a phn dn German (t tin dn c ngy nay)
t nguyn vo o, c bit ni nhng ngi khng b p lc chnh tr. D ngy
nay ta khng bit r tn ngng nguyn thu ca ngi German, nhng nhiu s kin
cho thy thi h chn o ca h ri v mt cch no ang i ht ging
Kit gio.
Thn cng phi tun phc s phn
Khi thu, ngi German th nhiu thn, trong s Ziu, Wodan v Donar l nhng
thn c bit quan trng. Thn Ziu, m ngi Sachsen (cng l mt t tin dn c)
gi l Saxnot, l v thn cao nht, nhng sau phi nhng ch cho Wodan.
Wodan l thn Odin ca phng bc, k cm u o binh ma qui sn m,
thng bay v tri trong nhng m xu tri. Wodan cng l thn chin tranh v
ph thut. Thn ny c tnh man r, bt nht v hay la o.
Trong s cc thn n c Freya, c coi l quan thy ca ngi ni tr gii v
ngi th dt sing nng, v th thn thng c din t di dng ci thoi dt.
Freya tip tc sng trong thn thoi di tn b Holle (Hulda, Holde) chuyn thng

k lnh pht k d. Du vt cc thn ny cn tn ti trong ting c l Freitag (ngy

th su, xut pht t ch Freya), Dienstag (ngy th ba, t Ziu) v Donnerstag
(ngy th nm, t Donar). Bn cnh cc thn , ngi German cn tin vo t thn,
ma qui v ph thu. Vic tin ph thu ny s bng ln mnh vo cui thi Trung C
vi hu qu khng khip. Cui cng, h cn th , tng , cy, ngun nc v
nc...
Mt trong nhng l do chn o ca ngi German l v thn ca h khng ton
nng, khng bit mi s v khng bt t, khng thng c s mnh. Thot tin, s
mng c coi l khng mang nhn dng, v sau c nhn din qua ba n thn
(Nornen). Bi ht ca Groll Hagen dm chng li s mnh cho thy s bt mn ca
ngi German i vi nim tin vo s mnh ca h trc khi h vo Kit gio.
Mt Cha quyn nng
i vi dn German, c Kit hin thn nh mt ngi c kh nng chin thng s
mnh nghit ng vn hng eo ui nng h. Vi h, chuyn Cha ui qu
trong Phc m qu tht l mt Tin Mng, hnh nh Cha dng nn tri t lm
nc lng h.
Mt yu t quyt nh na khin h vo o l gio hun v s phn xt cui cng,
qua k lnh c thng, k d b pht. H hiu vic phn xt ny l mt hnh vi
cng bng ch khng phi s tr th ca Cha. iu ny c din t bng nhng
hnh chm v ngy phn xt trn khung ca tt c nhng nguyn ng ln trong
vng dn German c ng.
Gio hun v gii thot v tha ti cng lm h phn chn. Mt truyn c German k:
Mt ngi v th on t nh mt ngi khc v lm gia nh y b cht chy. V
ng ta bit chuyn. V sau, b b lng tm cn rt, nn ni vi chng: Rt xa nh
mnh c mt lng th mt thn khc. Thn rt thng ngi, sn sng tha th mi
ti. Nu ng vy, em mun theo thn .
c Kit, v tha sai ca Thng
C mt ti liu o quan trng thi ni v ng Cu (Heliand) do mt tu s
Fulda vit, xut hin vo khong nm 820. Ti liu trnh by Cha Kit nh l mt
th lnh on qun ro khp min bc c. Thay v sa mc th c rng, thay h
Ginsaret trm lng l bin Bc v bo, thay v cu l nga v bi ging trn ni
bin thnh cuc ngh hi ca dn German.
Trong Heliand c Kit l mt v vua German, cc mn l binh s ca ng,
trung thnh theo ng cho ti cht. c Kit xut thn t gii qu tc, t hng vua
cha. Dn German khng th quan nim c mt v vua m li sinh ra t dn d.
Nhng Kit cng ch l k do mt ng cao hn sai n, tha sai ca Thng .
Mt gia nh German quy qun chung quanh ngi cha th no th Kit cng mun
k i theo quy quanh mnh nh vy. Cc nh truyn gio dng hnh nh
ging gii cho dn German hiu v vic lp Gio Hi.
Bn cnh u th v tn gio, quan nim v th gii v lun l ca Kit gio cng hn
hn cc o ca dn ngoi.Vai tr vn ho v chnh tr ca gio ch thi cng l
mt yu t quan trng khin dn ngoi vo o.

TRNH THUT 23
DN SLAV GIA NHP KIT GIO
Trong th k th 9 c 3 Vng quc Slav quan trng: Vng quc i Maehren,
Nga v Bungari. i Maehren vo o u tin. Nc ny bao gm Schlesien,
Boehmen, Maehren v mt phn Hungari li ko di ti Nam T. Nm 902, i
Maehren b qun Hung nh tan, khi qun ny t pha ng trn sang ui cc b lc
Slav tho chy ln pha bc v xung pha nam. Ngy nay ngi ta chia dn sla v
thnh nhm pha ty (Cng gio, gm Tip, Slvc, Ba Lan), nhm pha bc (Chnh
thng gio, gm Nga, Bch Nga, Ukrain) v nhm pha nam, gm Krt v Slvni
Cng gio, Sc v Bungari Chnh thng gio.
Cyrill v Method a ting a phng vo phng v
Nm 846, lnh cha i Maehren l Rastislaw vo o. Tip , ng a cc nh
truyn gio t Bayern (nam c) vo lnh th mnh, lc ny vn di quyn bo h
ca i Quc Franken. ng thi, tm cch thot dn s l thuc chnh tr vo
Franken, ng cng xin Konstantinp gi cc nh truyn gio ti. Thng ph Photius
Konstantinp vn khng mun nh hng ca Rma qu ln trn cc dn tc
Slav nn nm ly c hi gi ngay ti hai nh thng thi l Cyrill v Method.
Mt ti liu c vit: Cyrill ti Maehren, c Rastislaw n tip long trng.
Rastislaw tp trung hc tr giao cho Cyrill dy. Cyrill dch cp tc cc sch phng v
ra ting a phng v dy hc tr kinh sng, kinh ti, thnh l, chu v cc php b
tch.
Ci mi tuyt diu trong phng php truyn o ca Cyrill l a ting Slav vo
phng v. Ti liu trn cng cho hay: Gio hun Cha cng pht trin th con qu
ganh t ngay t u khng chu ni chuyn tt lnh lin thm vo da tht con
ngi v bt u ni xu. iu ny m ch cn bc dc ca cc gim mc Franken.
Cc gim mc ny chng li vic a ting Slav vo phng v. V theo h, ch c
ba th ting c dng trong phng v l Hbr (Do Thi c), Hylp v Latinh, ba
th ch m qun Dothi cho vit ln bng gn trn thp gi Cha.
Lo Gio Hi mt nht thng
C l ganh t th t m lo nhiu cho nguy c phn r ca Gio hi nn cc gim mc
chng vic a ting i phng vo phng v. iu ny v sau qu c phn
ng. Khi Gio hong Stphan V (885-891) li ra lnh cm dng ting Slav trong
phng v th chuyn ri: nhiu ngi sla v chng cn quan tm ti lnh ca
Rma na. Xem ra nhng ai tun lnh th tip tc li vi truyn thng Rma.
Nhng ai khng tun lnh th ng dn v phi Konstantinp v sau ny, nm 1054,
cng Konstantinp tch hn khi Rma.
Bungari khng mun mi l c o ngoi gio
Cuc Kit ho c h thng Bungari xy ra di thi ng hong Boris (852 889).
Khi thy cc nc quanh mnh u vo o, Boris ht chn ch. ng cng mun

thn dn mnh tin b v vn minh, v thi vo Kit gio cng c ngha l gia
nhp vng tin b v vn minh.
V a th Bungari gn Pha ng, nn Boris ng theo Rma, trnh l thuc
Konstantinp. Konstantinp tm cch chng li. Khi Konstantinp a qun
tin v bin gii v e do Bungari, Boris phi u hng v xin ra ti (
Konstantinp). Nhng ng ng thi cng lin lc vi gio ch Nikl I xin gi cc
nh truyn gio ti v xin lp mt to thng ph ring Bungai. ng cn hi gio
hong xem sau khi ra ti c c tip tc bn qun, tip tc dng ui nga lm
huy hiu qun on v tip tc c nhiu v nh phong tc vn cho php khng. Gio
hong ch tr li v chuyn Boris dng v lc truyn gio m thi:
V nhng k khng chp nhn ci p ca c tin Kit gio v vn qu gi trc
cc tng thn th Ta chng c g ni ngoi vic nhc nh ngi nn dng cnh co,
khuyn khch v l l a h v ng ngay, ch ng dng v lc l th m h
chng hiu.
Gio ch Nikl I gi ti ng hai gim mc v chp thun cho ng chn mt trong
hai lm tng gim mc. Th l Boris cho ui cc nh truyn gio Konstantinp khi
lnh i. Nhng v khng ng vic chn ngi lm tng gim mc, Boris li ui
cc nh truyn gio Ty phng v quay li vi phng ng. D Gio hong Gioan
VIII a ra nhiu n lc hn gn, nhng Bungari cui cng theo phng ng
trong cuc chia tay. Khong nm 900 Boris t ch: Konstantinp cho php Bungari
lp mt to thng ph. Boris mt nm 997 trong mt tu vin do ng thnh lp.
Nga: Wladimir cho vt thn xung sng
Trong th k th 9 qun Norman gc German (Wikinger) ri bn o bc u
(Skandinawien) tin vo ng bng Nga. Kiew tr thnh th ca Vng quc Nga
(do dn German nm quyn). Cuc truyn gio c h thng nc ny khi s di
thi Wladimir. Khi cc hong quc Rma Pha ng b qun Bungari v lon
qun trong nc y vo th cng, h cu cu Wladimir. ng ny gi 6000 qun ti
gip, vi iu kin c ci cng cha Anna lm v, v ng d nhin phi vo o
trc khi ci. V th, nm 988 Wladimir cho mt linh mc ng phng ra
ti. nh hng c ca Rma Kiew v th b y lui dn. Kit gio phng ng
tr thnh quc gio ca Nga. V bn phn trung vi vua nn c thnh Kiew chp
nhn vo o. Tng on dn Nga b y xung sng ra ti, m chng ai hiu chi v
php ra. May nh ngn ng phng v l ting i phng - sch mang t Bungari
sang - nn h dn thm nhun cm quan Kit gio. Ti liu ng thi sau y ni
v v dp b v thn chnh ca dn Nga, thn Perun, v vic ra ti cho dn:
Sau khi Wladimir nhn php ra v v li Kiew, ng cho ph b cc tng thn,
tng ny b p gy, tng kia b t. Ring tng thn Perun ng cho buc vo
ui nga ko trt t trn ni xung sng Rutschay. ng cho 12 ngi n
ng cm gy nh thn. Khng phi lm nhc tng g, nhng nh con qu n
trong tng la di ngi ta. Khi tng Perun c ko tip t Rutschay n
sng Dnjepr, dn chng khc lc cho thn, v h cn ngoi gio. Ngi ta thy thn
xung dng nc. Wladimir hp dn li m ni: H thy tng dt vo ch no th
phi y ra khi b, cho ti khi n b nc cun i v ri n yn . Lnh ca
ng c thi hnh. Ri Wladimir cho s gi ro khp thnh loan bo: Ai khng ti

sng, d giu hay ngho, n my hay th, ngi s bit cn gin ca Ta. Dn
nghe th, ko nhau v sng, vui mng t nh: Nu o mi khng tt th lnh
cha mnh v cc c vn ca ngi khng theo.
Sng hm sau, Wladimir ti b sng Dnjepr. Mt m ng v s t tu. H bc
xung sng, k nc ti c, ngi nc ti ngc, tr con ng cht gn b. Ngi
ln bng qua sng. Ting la vui mng dy t dy tri v qu i nhiu linh hn
c cu vt. Nhng qu Satan th di ni: i au qu, c n ni ny ngi ta
cng tng c ti i. Ti tng gp c y l chn nng thn cho mnh, v ni y
cc Tng khng bn mng ti v ngi ta khng bit g v Cha.
Vic Nga theo Konstantinp khng nhng mang ti cho Kit gio ng phng mt
phn t mnh mng m cn nh hng nhiu trn s pht trin ca t nc ny.
Khng ch lnh vc vn ho: Nga khng bit cc sch v (Ty phng) v trit
hc, khoa hc t nhin, vn chng v lut chnh tr. H cng khng bit li suy t
h thng bng nim v h lun ca Ty phng (W. Philipp); nn vn ho kinh
vin phng Ty b nh hng bi cc khoa hc v li ngh ny. Cng v khc vi
Ty phng m Nga sau nay, v phng din chnh tr, m ca d dng cho ch
thuyt cng sn v v thn. Thn hc ng phng cng gp phn vo vic m
ca ny, v thn hc ny khng c gng un nn th gii theo cm quan Kit gio,
nhng ch yu a con ngi ra khi nhng li cun th gian bng con ng
thot tc v kh hnh. V hu qu khong trng chnh tr sau khi quc Rma Pha
Ty sp nn Gio hi Latinh sm thc tnh trc au kh ca con ngi v do
sm lin h vi chuyn chnh tr, trong lc Gio hi Nga vn trn chy th gian.
au kh c h quan nim l hnh pht xng ng n ti v phi chp nhn
khng than trch. Wladimir Lenin chp ly chnh im ny v sa quyt nh
ca thnh quan thy mnh Wladimir I, khi ng tuyn chin vi o Kit gio do thy
mnh mang vo, coi l thuc phin ca dn, th che m mt giai cp th
thuyn.
THUT 24 -25
TRNH THUT 24
CUC CHIA TAY NG TY
Ngy 16-7-1054, trong lc cc gio s chun b dng l nh thng l, Hng y
Humbert Silva Candida, sau khi t t v tuyt thng ln bn th Thnh ng Hagia
Sophia Konstantinp, ming va cu nhu v s ngang bng ca Kerullarius chn
vi vng bc ra khi nguyn ng, ci xung phi bu dnh chn, ri dng dc
ni: c chi Cha thy m phn xt chng con! T ngy , Gio hi Chnh
thng, cng gi l Gio hi Hy Lp, chia tay hn vi Gio hi Rma. Michael
Kerullarius lc l thng ph Konstantinp, cn Humbert l b th v l s thn
ca Gio hong L IX.
Xung khc c chun b trc

L IX (1049-1054) l v gio hong ngi c th t. Tn ngi l Bruno, B tc

t Egisheim v Dagsburg, mt ngi b con vi hong Heinrich III, ngoan o
v rt c kh nng. Ba n, khi ang min nam , ni dn Norman nh c t th
k th 11, Gio hong nhn c mt l th vi ging trch mc, tho m v kt n
ca Kerullarius. Thng ph cho Gio hong ti cho php Gio hi Latinh
dng bnh khng men trong thnh l mt cch v l v ht Alleluia trong ma
chay. Ging iu chnh ca l th l mun gy chuyn vi Gio hong, nhm cn
ngn n lc ca Gio hong v hong Konstantinp trong vic dn xp vn dn
Norman. Thng ph s Gio hong nh hng ln thm quyn mnh. L giao cho
th k l Hng y Humbert tr li th. Humbert l mt tu s Bin c v s cn ng
vai tr trong v tranh chp nng quyn v sau. Gio hong c Humbert
ti Konstantinp giao th v tm cch ho gii vi Kerullarius. Nhng v tnh nng,
t ph v li l th bo, ng ny lm v cuc m phn. ng t coi nh k b trn
v vp phi li ln khi bo rng ch cn s ng thun ca Hong ch chng cn g
Thng ph. Nhng ngi ch ng phng ng lc l Thng ph ch
khng phi Hong . Khi Kerullarius khng mun tip tc m phn vi Humbert
na, v thm tm ng ngh n chuyn tch ri Rma, Humbert ht kin nhn v
ra v tuyt thng Kerullarius.
Gio ch L cng ngh ti chuyn tuyt thng trong trng hp Kerullarius t ra
bt hp tc. Nhng ngi mt ngy 19-4-1054. Ngi k nhim th mi v sau mi
c bu ln. Humbert ra v tuyt thng khi gio hong mt. V th, ngi ta nghi
ng tnh hp php ca v ny.
Ni dung bn v cha nhng li co buc ngi ng phng mt cch v li rt
kh nghe (Wilhelm Vries), nn khi va ph bin, n to cm phn ni gio dn v
gio s Konstantinp. H bng bng chng li Rma. Cc s thn Rma phi vi ri
Konstantinp. Trc Kerullarius cng tuyt thng Humbert. Kerullarius cho
t bn v ca Gio hong gia cng trng cng khai by t quyt nh on
tuyt vi Rma. Tht ra, Kerullarius ch cho t ph bn, ch bn chnh ng ct gi.
Vic tuyt thng Kerullarius khng phi l bc u ca cuc chia tay. Nhng n
cho thy s tht bi trong n lc u tin ca Rma mun bnh thng ho li quan
h vi Konstantinp, mi quan h m lc trn thc t ch cn thoi thp. Cuc
phn r thc ra c t thi thng ph Photius. Mc d Photius ch ct lin lc
trong 3 nm (863-867) nhng sau trao i gia hai bn hu nh chng cn tip
tc.
Khi cho mnh l chnh thng (Orthodox), Gio hi Konstantinp mun ni rng
Gio hi Rma i sai ng chnh, xa ri gio hun Cha dy.
Photius trut ph Gio hong
Photius l mt hc gi nhiu cao vng, mt cng chc cao cp, ch huy trng i v
binh hong cung ti Konstantinp v l mt ngi trong hong tc. Nm 858, ng
c hong ch nh lm thng ph. V lc cn l mt gio dn, nn ng
c phong vi vng mt lc hai chc linh mc v gim mc. Tuy nhin, s thn ca
Gio hong Nikl I buc ng t chc v c nhiu chuyn khng hay trong vic
c. Photius v th trut ph Gio hong...

Khi Hong , ngi bo h Photius, b m st, Photius b trut chc. Nhng sau khi
v thng ph tin nhim ca ng (trc b ui khi Konstantinp mt cch
bt cng) mt, ng c a tr li gh thng ph, cho ti khi b Gio hong L
VI trut quyn vnh vin. ng mt v bnh nm 891 trong mt tu vin. L lun ca
Photius trong vic trut chc Gio hong Rma nh sau: Phr l gim mc ca
Antiochia trc khi ngi tr thnh gim mc Rma. Hn na, nu Rma da vo v
t o Phr i v tr u quyn, th v tr hn phi thuc v Girusalem. Hn
na, nu cc gh gim mc tu thuc vo t cch ca nhng ngi ngi trn , th
phi chng Girusalem l ni mang li bao nhiu chin thng vinh quang? Hn
na, nu Rma da vo Phr dnh quyn u tin, th Byzanz phi c u tin
hn v Anr (anh ca Phr) lm gim mc y. V Anr lm Gim mc
Byzanz nhiu nm trc khi em ng l Phr ln gh gim mc Rma. Photius a
ra l lun thn tc gia Anr v Phr bin minh cho u quyn ca mnh. Tht ra,
Thng ph Konstantinp ch gi vai tr quan trng k t khi hong Konstantin
b Rma di sang Konstantinp.
Quan h gia Rma v Konstantinp t khng c tt p. Cho ti 200 nm
sau, n b Kerullarius ct t hon ton. Hong Pha ng th tri li v l do
chnh tr vn khng mun Gio Hi phn r.
Cuc chia tay ng Ty c chnh thc ho t ngy Kerullarius cao vng v
Humbert cao ngo tuyt thng nhau. Nhng n khng phi l sn phm ca hai v
, m bt ngun t xa trc.
Phn r bt u t hong Diokletian
Gc r chnh tr bt ngun t ngy Hong Diokletian chia quc Rma ra thnh
hai vng hnh chnh vo nm 286, thnh quc Rma Pha Ty v quc Rma
Pha ng. Ri i Konstantin li chuyn v Konstantinp, thnh ny dn
tr nn i th ca Rma. Mt bc na v hng phn r l khi hai vng hnh
chnh tr thnh hai quc gia ring, sau ci cht ca hong Theodosius vo nm
395. Thm bc na l vic i m hong quc Rma Pha Ty cho vua Karl
nm 800. Di nhn quan ca dn ng phng th nguyn nhn phn r do gio
hong to ra trc , khi gio triu lin minh vi Pippin v c ng ny tng t
lp ln mt Quc gia Gio hi.
Tm tnh hai bn cng khc
S khc bit tm tnh gia ng v Ty, gia ngi Hylp v ngi Latinh, cng l
mt nguyn nhn phn r. Ngi ng phng nghing v suy t trm lng, thch
dng biu tng v ci r rng d hiu. Ngi Ty phng ng v hnh ng, thch
trt t v k lut, thch ng nhanh vi thay i ngoi cnh, thch chnh tr, thc t v
t t nng truyn thng.
Hai khc bit ny c trc khi Kit gio ti. Ch tic rng Kit gio khng xo
c ln ranh . cui cng khc bit tr thnh th ch. Ngoi cc hon cnh
chnh tr bt li k trn, khc bit ngn ng cng l mt yu t trong cuc phn r: t
th k th 7, ngn ng chnh thc la tinh ng phng dn b ngn ng Hylp thay
th.

Cng khng nn qun mu thun vn ho gia nhng ngi Hylp hc thc v man
dn German thng m ch. Di mt ngi Hylp, cc vua cha Franken, hong
Karl v ngay c Gio hong L IX - v cng l ngi c - u l man dn.
Mt thi im c bit
Cuc chia tay xy ra vo mt thi im c bit, ngha l sau khi cc dn tc Slav
vo o. Nn khi Konstantinp tch, h ko cc nc c h truyn gio (Bungari,
Nga, Sec) theo lun. Nu ch c Konstantinp khng thi, th ngy nay chng cn
ai nhc n. Nhng nn nh Gio hi Chnh thng hin nay c trn 160 triu tn
hu[1].
Cng nn ni thm l, d c phn r, gic m tr thnh Gio ch trn ton Gio
hi ng phng ca cc thng ph Konstantinp khng t c. V ch
trng Gio hi quc gia nn h khng to c nht thng. c lp quc gia ko
theo c lp ca Gio Hi khi Konstantinp. Cc thng ph Konstantinp ch c
vai n anh danh d trong Gio hi ng phng m thi.
Ch trng gio hi quc gia ca Kon stan ti np cn a n h qu quan trng l
thn quyn phi phc tng th quyn. Ti cc quc gia chnh thng gio hin nay
khng c c lp r rng gia gio hi v nh nc.
TRNH THUT 25
GIO HI TRONG TH K EN (TK X)
Lch s Gio Hi cng c mt tri ca n. Gio Hi tri qua giai on en ti nht
trong th k th 10, c th t nm 882 ti 962. Ngi ta tng Gio Hi khng
tri dy ni sau nhng bin c thi . Nhng Gio Hi ng dy c. S kin
cng lm ngi ta tin vo nhim tch Gio Hi. V nu nh Gio Hi c xy
dng thun tu trn mt thc h ca con ngi, th n chc chn sp ri.
Cha c gii php dn ch no khc
Ngy nay, ai ln ting ph bnh quyn bnh tuyt i ca mt hong thi Trung
C, k y khng hiu g lch s, bi thi cha c ch dn ch. V khng c
hong nn giai on t 896 ti 962 ri vo hn lon. Bn trong, lon tranh
chp ca cc ng hong. Bn ngoi, ho xm lng ca ngi Hi gio, Norman v
Hung n.
Thi ca lut k mnh. K no lo cho k . Cp ca, git ngi din ra hng ngy.
Trn cng trng Rma thnh thong li thy cnh ngi b treo c. Bo quyn lm
ch Rma v Quc gia Gio hi. Gio triu ri vo tay cc lnh cha qu tc tranh
dit nhau.
Trong 8 nm, 896-904, c ti 10 gio hong, c a ln h xung theo nhu cu v
quyn li cc lnh cha. Gio hong Bnifaxi VI ch c 2 tun. K l Stphan
VI, ln nm 896; v ny cho bi xc v tin nhim mt trc 9 thng ln x.
Cho mc y phc gio hong vo xc ra, cht chn tay, ri vt xc xung sng
Tiber. Nhng ch vi thng sau, Stphan VI b bp c cht trong ngc.

Gio hong u tin b git l Gioan VIII, ngi dm chng li s lng quyn ca
qu tc Rma. Ngi b b thuc c nm 882. V thuc khng cng hiu nn b
nh b s cht. Khng lu sau , chnh s Gio Hi khng cn c php ghi li
nhng chuyn i loi nh th na (Wucher). C hai ngi n b to nh hng
ln trn ngai gio hong thi l m con Theodora v Marozia. Hai ngi ny
y Gio Hi ti b tiu vong.
Theodora v Marozia
Theodora xut thn t mt nh qu tc th gi Rma v l v ca Theophylakt, bo
cha cm quyn Rma. Ngi ta k b l ngi gii, nng n v hm quyn. Nh b
m Sergi III (904-911) v Gioan X (914-928) c chc gio hong. C hai gio
hong l ngi tnh ca b v ca con gi b. Gioan X cng b git nh Gioan VIII
v Stphan VI trc , bi Morozia, sau khi b c ny tng vo ngc trong lu
Thin thn (xy khng xa in Vatican) mt thi gian di. Trc , Gioan X cn
c thy tn mt Marozia git anh mnh. Gioan X cc lc chng li cc lnh cha
quyn qu Rma nn b thanh ton. Marozia ch hi lng v t ch khi Gioan XI
ln ngai gio hong, v v ny l con mnh. Gioan XI d sao vn tt hn cha m. Ngi
l mt gio hong tt, c gng canh tn Gio Hi. Mt s gia Php (Flodoard) vit v
triu i Gio hong ny: Khng c bo lc v ho quang. Gioan XI gi gh gio
hong t nm 931 ti 935.
N Gio hong Gioana
y cng l thi c truyn thuyt v mt n gio hong vi hiu l Gioana
Anglic.
Chuyn ny xut hin ln u trong th k 13, k rng mt c gi Mainz (c) gi
trai cng i vi ngi yu v Rma. , c sm ni danh v thng minh v hiu
rng, nn c bu lm gio hong (v ngi ta vn ng l nam) sau khi L IV
mt nm 855. Sau 2 nm ri gh gio hong, c cht khi chuyn bng gia
mt bui rc kiu.
Nhng trong bn danh sch gio hong chnh thc khng c ch cho v n gio
hong ny, bi v sau L IV th cng trong nm Bin c III c bu ln k v.
Ngai gio hong l qu banh ca gii qu tc
Khi Marozia kt hn vi Hugo, vua x Langobarden, th con chng trc ca b l
Alberich II chng i kch lit. Hugo v th tnh chuyn chc m mt Alberich. ng
xy ra trong l ci. Alberich - c l c - lm chu nc ra tay khi anh
bng n cho k ph tng lai ca mnh. Hugo lin m vo mt Alberich. Anh ny
b tic chy ra ku gi dn Rma git Hugo. Nhng Hugo ln trn c khi
thnh. Alberich II ln nm quyn Rma, cho tng m v em cng m khc cha l
gio hong Gioan XI vo ngc. Marozia c l cht r t.
Hai chc nm di Alberich tr v Rma v Quc gia Gio hi vi bn tay st. Mt tu
s Bin c ng thi tu vin St. Andrea vit v thi : Gh qu, Rma v To
tng b ch tht nng n. Cc gio hong sau Gioan XI ch cn l nhng tay sai,
chng dm nhc nhch ngn tay khi cha c lnh (ca Alberich), nh mt s gia
Php ghi li nhn chuyn thm Rma ca ng.

Mt thi y kinh hi
Phi ni hu ht nhng chuyn sa o thi c ghi li do mt ngi tn
Luitprand, Gim mc Gio phn Cremona, trong sch ca ng mang ta On th.
Ci tn t nhiu cho thy tm ch quan ca ni dung sch. Mt s ti liu khc th ni
rng Alberich l mt tn hu ngoan o, hon ton ng h chng trnh ci cch ca
tu vin Cluny, lc va pht ng. Ti liu cng cho hay Alberich trc tip lin lc
vi Vin ph Odo ca Cluny. Mt ngi ng thi bo Alberich l k chm sc tu
vin, v ng cho sa li mt lot tu vin h nt v em cc tu s theo phong tro
Cluny v . ng s nht l quan im ca Luitprand v dn Rma trong th k :
Chng ti, ngi Lombarden, Sachsen, Franken, khinh b dn Rma n ni khi tc
gin chng cn tm c t ng no chi ngoi ch My l bn Rma!. Ch
tm gn tt c ci xu ca bn : tm thng, tiu nhn, tham lam, hoang im v
n gian ni di.
C l Alberich l mu ngi in hnh thi i, va o c va d man. Nhng ni
chung, tnh cnh tan hoang ca Gio Hi thi trong gng km lnh cha th qu
r.
Cng may m Marozia, tuy nho nn gio hong, nhng khng th dp ci ngai
. cho nhng gio hong xng ng sau ny cn c c hi thay th nhng v bt
xng. y cng l mt giai on th thch, chng t kh nng tn ti ca Gio Hi.
Mt khi u mi
Gio hong Gioan XII (955-964) l con ca Alberich v chu ca Marozia, mt tay
thiu nin n chi 17 tui, chuyn g cng dm lm. Sng hoang ng. Ngi ta k
khch n nhu ca ngi nng ly chc sc kho Luzifer trong nhng cuc nhu ln.
Gioan XII va l gio hong va l ngi lnh o Rma. Ngi l v gio hong th
hai ly hiu khc vi tn tc ca mnh. Tn tc ngi l Oktavian.
Trong thi c v giai on u ca trung c cc gio hong ly tn mnh lm tn hiu
gio hong. Thi quen ny bt u chm dt t nm 1009. Thi , Pietro Bocca di
Porco (Phr Mm Heo) lm gio hong. Ngi thy khng xng khi ly tn thnh
tng c l Phr II lm hiu cho mnh, nn i thnh Sergi IV. Ngi i tn
hiu u tin trong lch s Gio Hi l Mercurius, ln gio hong nm 532. V
Marcurius l mt tn ngoi gio, c ngha l Cha ca k trm, nn ngi chn
hiu l Gioan II. Silvest II (999-1003) b tn tc ca mnh l Gerbert, v tn ny
nghe man (c) qu. Sau khi vic i tn hiu thnh truyn thng, ch c hai
gio hong vn gi nguyn tn gi, l Hadrian VI v Marcell II.
Trong thi Gioan XII, vua Berengar II cai tr Rma rt st mu. V th, Gioan XII
ku cu vua Otto nc c. Otto mang qun sang gip, c Gioan XII phong ln
lm hong ( quc) Rma. i li, Otto ha s ti lp uy tn cho Gio Hi.
Gioan XII i m cho Otto nm 962, nhng sau li khng gi li ha vi
Hong bn m Thnh Phr, nn b trut chc. Ngi b y ln Bamberg (c)
v mt nm 966.
Otto ti lp trt t Rma v bt dn th rng t nay v sau khng c a gio
hong no ln ngai nu khng c s chp thun ca hong . D nhin, dn Rma

khng lun lun tun lnh. D vy, cng vi i Otto, Gio Hi bc sang mt
trang s mi, ti sng hn.
TRNH THUT 26 - 27
TRNH THUT 26
NHNG DU-HIU SUY-I MI
y l mt thi-k xung cp trm-trng. Khng nhng gio-ch bt xng, m c
gim-mc, linh-mc, tu-s cng trong tnh-trng h-n. m-st, chm-git khng
cn l chuyn l trong gii gio-s. Trong mt l th gio-ch A-le-xan-dr II k
chuyn nhng linh-mc git nhau v git c gim-mc, chuyn cc vin-ph tra-tn
hoc git tu-s mnh.
V gio-s hoang-ph ti-sn Gio-hi
Chuyn linh-mc lp gia-nh l c mt chng ca lch-s Gio-hi thi . Tc
ny qu ph-bin n tr thnh ng-nhin. Mt hu-qu ca tc ny l linh-mc
cha thng tm cch con cng lm linh-mc, hu bo-v bng-lc cho gia-nh
mnh. Chng cn bit ng con c xng-ng chu chc hay khng. Chng hn nh
gim-mc Regimbald trao nh th thnh Martin "ca ng" cho chu cht mnh
"ngi ny tip ngi kia gi cho n tn-th, tr trng-hp v ti-li m dng-h
b tuyt-t sm." Bn cnh , cc b v linh-mc sng rt hoang-ph. Trong mt s
thnh-ph ti v chng cc linh-mc chnh-s nh th chnh-to xi tan lun c
ti-sn gio-phn.
Hu-qu th hai l ti-sn nh th b trng dng cho vic ci-xin ca con chu. V
"ngoi khon ra h chng c g c", nh li xc-nhn ca gio-ch Bin-c VIII
ti cng-ng ci-cch Pavia nm 1022. Gim-mc Otto Vercelli, mt ngi ng
thi, k thm: c th nui gia-nh, cc linh-mc m ra "ham-h, cp-bc, cho
vay li ct-c, tham-lam, nnh-k v la-lc." Gio-ch A-le-xan-dr II vit v gios thi : "Ngay c bn th h cng khng t, nh nhng tn trm v bn ph-hoi
n th h chp bn tay tham-lam ln tt c. Tin-l v ca-l quyn c gip
ngi ngho v xy nh th h cum sch."
Mua bn chc tc (mi thnh)
Mt l-do lm bng-hoi phong-tc l nn mua bn chc tc, t-ng ty phng gi
l Simonie. Ch ny pht-xut t tn ca mt ng Simon no . Tn-c k (Apg 8,
18-24) ng ny t-lt cc Tng- c cc v t tay ban nng-quyn thnhlinh cho mnh. Gim-mc Wido Ferrara (th-k 10) coi Simonie l ci-ngun ca
mi ci xu v l "ci lc o ln ca thi-i", v t m bt c ai c tin u c
th tr thnh linh-mc, gim-mc v c gio-ch. Tin l trn ht, chng cn i-hi
hc-hnh, tu luyn g na c.
Nn mua bn nng nht . Mt gim-mc k li: "Ti va c Tng-gim-mc
phong chc gim-mc, phi tn mt 100 ng (Soldi). Nu ti khng c khon th
gi ny u c m gy. Nhng tin ti s khng mt. Ti s ly li qua vic phong

linh-mc. Phong ph-t cng c bc. Cc chc tc khc nh th v tu-vin cng

moi ra tin." V khi gim-mc Mezzobarba mua c gh gim-mc gio-phn
Firenze nm 1062, nghe u b ng khoe: "Ti ni c thnh Syrus lm chng.
Trong nh ch ti vua cng cn mua c r nh chi, hung h l mt gio-phn !
Ch 3000 ng t trn ci ci ny l xong!"
Cc gio-ch cng khng thot nn . Ngi ta cng-khai t gio-ch Gio-an XII
phong chc gim-mc ly tin. S cho hay gio-ch Bin-c IX bn gh gioch cho Gr-g-ri- VI vi gi 1000 th vng. Chuyn ny do chnh Gr-g-ri- thnhn cng-khai. B tin mua, theo ngi, l v mun gii-thot Gio-hi khi Binc IX.
Chc no c gi ny r-rng. Tr-ph-t gi 12, ph-t 13 v linh-mc 24 th vng.
Nn mua bn ph-thng n ni chng cn xng ti na, v ch tm u ra linh-mc
sch! Milano () c khng y 5 trong tng-s 1000 linh-mc l sch, khng mua
chc. Linh-mc khng cn l thin-chc, m l chuyn mua bn.
Mm ung-th th ba: th-quyn b nhim gio-s
Bn cnh nn mua bn chc tc v gio-s c v, c o, cn thm vn- gio-dn
c-bit l vua c quyn b nhim gim-mc (Laieninvestitur). Nhiu gim-mc
c nhim-s nhng u c chu chc. C v bn gio-phn tip-tc sng i
lnh-cha. L ny bt u c t thi i- Karl. ng ny b nhim v giao cho cc
gim-mc chc tc ngoi i. Sang thi i- Otto (936-973) l ny tr thnh mt
cng-c ca chnh-sch nh-nc. Otto s quyn-hnh ngy cng ln ca cc lnhcha i, nn nng cc gim-mc ln hng qun-cng, b-tc v trao cho h
lnh-a ring (Regalien), trao quyn phn-x, thu-m, tin-bc v hp ch gip
ng gi nn thng-nht quc-gia. Giao quyn lnh-o cho cc gim-mc tin-tng
hn, bi h khng c con chu; v th sau khi h cht, lnh-a li tr v tay i-.
Trong th-k 13 c tt c 93 lnh-a do gio-s nm. Cc lnh-a ny tn-ti ti nm
1803.
Hi ln cho Gio-hi
Chnh-sch ca Otto l mt hi ln cho Gio-hi. V gim-mc tr thnh lnh-cha
qu-tc, nn h-thng t-chc phong-kin ca x-hi dn German (c) xmnhp vo c-ch Gio-hi. Mu-mc ca thnh Phao-l v mt Gio-hi trong
"khng ai l thy khng ai l t" chng cn na.
Khi khoc vo ngi b o lnh-cha, nhiu gim-mc b uy-quyn i lm ti mt.
Ch mt s rt t cn dung-ho c hai vai-tr o i ca mnh, chng hn nh cc
thnh Gebhard Bregenz (o), Wolfgang Regensburg (c), Adalbert Praha
(Tip), Bruno (em ca Otto) Koeln (c) v Ulrich Augsburg (c). Tng-gimmc Friedrich Mainz (c) v th than-th vi Otto: Hong- t ln vai ti
gnh qu nng; ti ch l gim-mc, ngoi ra chng l g na c.
Ngi ta ni, c thi t u. iu ng, khi nhng v vua cui cng ca nh
Merowing ko tt c dn chng vo ng ct ca mnh. Cu tc-ng kia cng li
mt ln na ng, khi cc vua cha cui cng ca dng Karoling (hu-du ca i-
Karl) t ra mt ht kh-nng lnh-o. "Gi tn ca phng Ty" v th n, khi
dng h Sachsen chim c quyn-hnh nc c. Sachsen l mt ging dn

thin-chin, k-lut m i- Karl tn bao nhiu sinh-mng v thi-gian

thun-ho v a vo o.
Mt ngi Sachsen lm vua c
Sau khi i- Karl mt, i-Quc Franken nm 843 b chia thnh ba nc: Php,
c v Vng-quc c-lp Lothringen nm gia hai nc. Vua c gc Sachsen
u tin l Heinrich I. V ng, b Mathilde vn t cho mnh l hu-du ca
Widukind sinh h c ba con trai. Ngi con c Otto ni nghip cha nm 936.
"S Sachsen" ca Widukind Corvey vit v l phong vua ca Otto nh sau:
"By gi, sau khi cha gi dn-tc Heinrich mt, v vua ln v ti-ba nht trong cc
vua, ton-dn Franken v Sachsen a con trai Otto ln lm vua. V h ch-nh dinh
Aachen lm ni t-chc bu-c. V khi mi ngi n , cc qun-cng v cc btc cp cao nht a vua mi ln ngai dng sn , a tay ra cho vua nm ri
cng th trung-thnh v sn-sng gip- chng li mi k th. Otto c phong vua
vi tc-l truyn-thng ca h. Trong khi cc qun-cng v cc cng-chc caocp hnh l, th linh-mc thng-t v gio-on cng dn chng ch sn trong thnh
ng.
Khi vua vo, tng-gim-mc bc ti n, tay tri ng chm tay phi vua. V ng
bc ti gia cung thnh, dng li ri quay ra dn chng ng chung quanh v ni:
Ta mang ti cho cc ngi tn-vng Otto, k c Thin-cha chn v c
tin-vng Heinrich ch-nh v hm nay c cc lnh-cha phong vua. Nu cc
ngi bng-lng vic tuyn chn ny th hy nm tay tri a ln v h ln chctng tn-vng.
Sau Tng-gim-mc cng Vua trong b o chong b st vo ngi theo phongtc Franken, bc chm-ri ln ng sau bn th, t ln cc biu-tng qucvng: Kim v nt, o chong vi cm tay, gy v vng-min. Tng-gim-mc
Hildebert tin ln bn th, nng cao kim v nt, quay mt sang Vua v ni: Hy
nhn thanh kim ny v dng n xua-ui tt c nhng k chng li c Ki-t,
nhng k ngoi v nhng ki-t hu xu, bi vi uy-quyn Cha, ngi c trao
mi quyn-bnh ca i-quc Franken to ho-bnh vng bn cho mi ki-t hu.
Ri Vua c xc du thnh v i ln u vng-min vng."
TRNH THUT 27
T CANH-TN TU-VIN THNH CANH-TN GIO-HI
Gio-hi khng chm lun trong th-k "en", nhng tri li kinh qua mt cuc
hi-sinh c mt khng hai. S "sng li" ny bt ngun t mt tu-vin vng
Burgogne Php: Tu-vin Cluny.
Mt tu-vin khng nh cc tu-vin khc
Vo cui i, qun-cng min nam nc Php l Guillaume t Aquitaine mun lp
mt tu-vin. y l iu thng-thng cc ng hong b cha thi vn lm.
Nhng tu-vin Cluny ca ng s phi khc vi cc tu-vin c: n phi c-lp

vi mi th-quyn, ngay c vi hong-, v ch thun-phc mt gio-ch m thi.

Guillaume xc-nh trong vn-bn thnh lp nm 910:
"Cc tu-s c quyn t-do bu b-trn theo Cha v lut thnh Bin-c. Khng
mt th-lc no c th cn-ngn vic ny. K t ngy hm nay tp-th cc tu-s
Cluny khng phi l-thuc bt c vua cha hay mt quyn-lc trn-th no. Bn
Cha, trong Cha v trong cc Thnh v di s e-do ca ngy phn-xt cui cng
ti yu-cu v th rng s khng cho mt qun-cng, b-tc trn-th hoc mt
gim-mc no t nh mt b-trn tri vi ca cc tu-s."
Qun-cng Guillaume ti R-ma xin php gio-ch lp tu-vin khc thng .
Cho ti lc ny, thng ngi lm ch t c nh-hng ln trn tu-vin hay nh th
xy trn t . Nhng Cluny s khng phi tng-phc bt c ng hong hay tnggim-mc no c. Ngay qun-cng cng t khp mnh khng nhng tay vo t-do
ca tu-vin. Mc d trc-thuc gio-ch Ser-gi- III, ngi "r-rng thiu c-hnh"
(Stratmann), nhng Cluny khng b ko vo ci bt-cp . Cng may Ser-gi-
mt mt nm sau ngy lp tu-vin.
Thnh-cng l-lng: t vic canh-tn ca mt tu-vin dn bin thnh canh-tn ca c
Gio-hi. Tinh-thn mi ca Cluny loang dn ra khp c nc Php, ti c, ,
Ty-ban-nha v Anh. T Hirsau canh-tn lan ra c nc o vi nhng trung-tm
canh-tn nh Salzburg, Melk, St. Paul v nhiu ni khc. Khong nm 1100 c ti
1450 tu-vin canh-tn vi 10.000 tu-s.
B-mt thnh-cng: kh-hnh, thinh-lng v phng-v
B-mt thnh-cng ca Cluny l vic tr li cuc sng kh-hnh. Lut bin-c c
vi li khn khit-tnh, ngho-kh v vng-li cng nh nhng gi cu-nguyn ngy
m v cng-vic chn tay c tun-gi cht-ch. Ba n ch c c, ph-mt, rau v
bnh m, king n tht.
Thinh-lng tuyt-i: khi cn ch ra hiu bng tay. Petrus Damiani vit nm 1063 v
i sng ca cc tu-s Cluny: "Ngoi tr trng-hp khn-thit, khng ai dm qua li
chuyn-tr trong gi hc, gi lm v gi kinh Ngoi thi-gian thao-tc cn-thit
trong ngy v gi kinh phng-v, cn li khng hn na ting cho nhng gp-g v
trao-i cn-thit. H him khi ni. Trong gi thinh-lng ban m v ban ngy trong
mt s phng ngi ta trao-i vi nhau bng tay, bng nhng du hiu tht chn-lc
khng xy ra hiu lm"
Tu-s Cluny coi trng l-nghi phng-v, mt phn v nghi-l gip h thm l-
trong n-ni v ng-x. Cuc sng hng ngy tuy nhiu thiu-thn v hm mnh,
nhng h khng h-tin trong vic cu kinh chung. Tinh-thn Cluny khin dn
chng sing i nh th tr li.
Mt thnh-cng na ca Cluny l a-ht lut-php. Thi , vic tr th cn thnhhnh, cc gia-nh qu-tc lun sng trong n-on. gp phn thun-ho phong-tc
man-d , vin-ph Odilo nm 1041 ln u tin xng ln ngy "Bnh-an ca
Cha" (Treuga Dei): ng ku-gi mi ngi bt u t chiu ti th t n sng sm
th hai trong tun v c ma-vng, ma chay, phc-sinh v hin-xung khng u
kim v khc t mi hnh-thc nh-u khc.
Cc vin-ph thnh

Trong tm vin-ph tip nhau lnh-o Cluny trong 250 nm, c t ra by v c

phong thnh. Vin-ph u tin Berno cng l thnh. Ngi cng 12 anh em t tuvin Baume sng-lp ra Cluny.
K ngi l Vin-ph Odo. Odo sinh khong nm 879, gc qu-tc, gio-s nm 19
tui v l thnh-vin ca gio-s on (Kanonikus) nh th thnh Martin Tours.
Nm 909 lm gio-s trng tu-vin Baume, sau theo Berno ti Cluny, ri ln
k v ny nm 929.
c ch cho s tu-s ngy cng tng, Odo cho m rng tu-vin v nh nguyn.
Ngay di thi ngi, nhiu tu-vin Php xin nhp vo Cluny, v tt c lm thnh
mt "Hi dng" m ngi ng u l vin-ph nh m Cluny. ng u mi nh
con l mt b-trn (Prior).
Vin-ph Odo hnh thnh Cluny mt chng-trnh rng ln gip k ngho. Sut
nm c 18 ngi ngho c chm-sc u-n; s ngi c gip- mi nm
vo khong 17.000 ngi. Mi tun c mt tu-s ro khp cc vng ln-cn tm
ngi ngho hoc tt bnh b b ri v bo v tu-vin.
Vin-ph Odo c gi v R-ma ba ln c-vn cho gio-ch L- VII v Stpha-n VIII. Ngi cng c cc vua cha nhiu ln mi lm trng-ti phn-x cc
cuc tranh-chp.
Vin-ph th t ca Cluny, Majolus, cng c mnh-danh l "Trng-ti ca cc
vua". Mt ln, ngi c yu-cu lm gio-ch v nghe u tr li: "Ti ch l
mt vin-ph, khng t-cch nhn mt danh-d ln nh vy."
Vin-ph Odilo
cng l mt nhn-vt danh-ting ca Cluny, sinh nm 962. V l con ca mt btc, Odilo c th tr nn vin-ph m khng cn phi tu-luyn kh-hnh trong mt
tu-vin no. Nhng Majolus chinh-phc c ng vo dng, lm linh-mc v
thnh vin-ph nm 994.
Odilo nh ngi, kho mnh, bn-tnh khc-kh. Nghim vi mnh nhng rng vi
ngi. Ngi vn ni: "Nu nh ti b chi, th ti mun b chi v ci khoan-dung
hn l v ci nghim-khc ca mnh."
Odilo c quan-h khp ni. Ngi gi lin-lc vi 6 gio-ch, 4 hong-, 5 vua v
nhiu ng hong, lm c-vn cho hong- Heinrich II v lm trung-gian cho
hong- Konrad II vi vua Php Robert II. Mt ngi ng thi vit v ngi:
"Odilo c yu-mn bi vua Php Norbert, bi Adelheid, m ca cc ng hong
nh Ottonen, bi hong- c Heinrich v c hai ng hong Konrad v Heinrich,
bi vua Hung-gia-li Stephan v vua Ty-ban-nha Sancho, d hai ngi sau ny
cha thy mt ngi. Cc gio-ch Sil-ve-st, Bin-c, Gio-an v Cl-men-t knhtrng ngi nh ngi anh."
Hong- Heinrich II v knh-trng tng ngi mt s tng-vt ring, nhng ngi
bn u-gi mua n cho ngi ngho trong nn i nm 1028-1033. Nn i
lc tht trm-trng, n ni nhiu ngi phi n tht ngi, mc d lut-php
cm vi n t. Odilo ch-thn i t thnh ny sang thnh khc, lng ny qua lng
khc quyn ca n cho dn i.
Odilo cng l ngi cho "tn trang ton-b Cluny, tr cc tng nh th". Ngi
hnh-din v bin tu-vin bng g thnh mt cng-trnh bng .

Vin-ph Odilo chn ln bng ni Alpes sang R-ma, ln cui cng nhn l ngquang hong- Heinrich III. Khi t-gi R-ma, c gi 84 tui b t nga v trng
thng. Nhng sau bn thng li ln ng. Chuyn v i mt su tun. Ri li tip
mt vng thm cc nh con trc-thuc na. m giao-tha nm 1048 ngi nm cht
di t trong b ma chay.
nh cao di thi Hugo
Hong-kim ca Cluny din ra di thi vin-ph Hugo Semur (1024-1109). Ngi
lnh-o tu-vin lc 25 tui v ko di tt c 60 nm. Ngi cho xy thm mt bnhvin v chnh mnh sn-sc bnh-nhn trong , ri m rng thm tu-vin v nh
nguyn. Cho n khi n th thnh Ph-r R-ma c ti-thit th nh nguyn
Cluny l nh ln nht th-gii lc . C phng ty gp phng-tin xy
cng-trnh nguy-nga ny. Nguyn ng gm 5 gian gia, 2 gian bn v 8 thp.
Hugo cng lin-lc vi tt c vua cha o i thi . Mt ln, gio-ch L- IX c
ngi lm s-thn sang Hung-gia-li. Hong- Heinrich III mun mi ngi lm cvn, nhng b t-chi. Ngi ch nhn lm b u cho con trai ca Hong-, sau
ny l hong- Heinrich IV, ngi mun bt Gio-hi qui-phc trong v tranhchp quyn-bnh sau ny.
Trong th-k 16 Cluny hon-ton b i-ho. Vin-ph khng cn l nhng v thnh
na. Trong cuc cch-mng Php ngi ta ly chung ng ca Cluny thnh sng
i-bc, p ph cc bc knh mu gi-tr trong nh nguyn, t th-vin v th-kh,
ly i hoc bn tho cc ng-sn.
TRNH THUT 28 -29
TRNH THUT 28
GRGRI, V GIO HONG V I
Nm 1076, xy ra chuyn phi n: cuc xung t cng khai gia gio hong v
hong . Xung t qu cn thit, v t vai tr che ch th quyn by gi mun
nm lun Gio Hi. Gnh th quyn tr nn qu nng khin Gio Hi phi tho
g, nu khng mun mi b l thuc.
Canh tn vn ti Rma
Tinh thn ca Cluny vn ti Rma, khi Gim mc Gio phn Bamberg (c) nm
1046 c bu lm gio hong vi hiu l Clment II v tuyn b: Ai t tin
lm php nh th, cho gio s mn tin hoc phong chc linh mc v tin, k s
b tuyt thng. Gio hong ny tm cch chm dt khng nhng nn mua bn chc
tc, m cn c tc linh mc lp gia nh.
Gio hong canh tn k tip l L IX, ngi quyt tm nht em tinh thn Cluny
vo gio triu. Cuc chia tay ng ty nm 1054 xy ra trong thi ngi. Cng nh
L IX, cc Gio hong Victori II, Stphan IX v Nikl II u l nhng gio
hong nhit tm mun i mi.

nh li vic bu gio hong

Nm 1058, Nikl II nhm chc gio hong. Ngi ni ting v sc ch bu gio
hong nm 1059, theo t nay tr i hong hay vua khng cn nh hng no
na trong vic bu gio ch. Sc ch nh r: Trc ht 7 hng y - gim mc (cc
gim mc ph cn Rma) phi ng vi nhau v mt ng vin gio hong, ri em
ra cho cc hng y - linh mc (linh mc ca cc nh th chnh Rma) v hng y ph t bu, trc khi hi kin dn chng. Hong ch c vic chun y, ch khng
c nhng tay vo vic bu.
Li cm hn nhn gio s, mua bn chc tc v th quyn b nhim gio s
Hai Thng Hi ng Ma Chay nm 1075 v 1076 c quyt ngh dt khot i
vi vic linh mc lp gia nh, l mua bn chc tc v vic th quyn b nhim
gio s. Tc mua bn v quyn nh t ca th quyn b thng hi ng kt n l
ri o. Quyt nh Thng Hi ng v khon c thn gp chng i d di ca
gio s, c bit ni cc gio s cp thp. Tng Gim mc Gio phn Mainz (c)
sut mt mng, khi buc gio s mnh b v l. Ch vi chc nm sau, chuyn gio s
c v c o li tr v tnh trng ng nhin nh trc .
Lut c thn gip gio s trnh gnh nng v bn rn gia nh. Cm l mua bn
nhm a gio s v vi n gi v kh nng tht s ca mnh. Cm vic nhng tay
ca th quyn s gip gio s cp cao thot khi quyn lc cc lnh cha v trnh
vic i ho giai tng ny. l ln u tin ngi ta ni n nn ny. C th:
Thng Hi ng quyt ngh do tuyt thng nhng ng vua no chim gi cc gio
phn v tu vin.
Hai k mnh ming nht y Thng Hi ng i ti nhng quyt nh trn l Hng
y Humbert v thy tu Hildebrand, ngi v sau tr thnh Gio hong Grgri VII.
Vng quyn cm thy b e do...
Vua c l ngi s bin php cm nhng tay ca th quyn nht, l v uy quyn ca
cc vua nc ny, k t thi i Otto, da phn chnh trn cc qun cng v b
tc gio s, m h a ra thay th cc lnh cha i nm cc lnh a trong
quc. Cc lnh cha o khng nhng gip vua chng li nhng ng hong i gy
ri, m cn l ngun ti chnh v binh lnh cho chnh quyn trung ng. Nu cc lnh
cha o gi phi tr v vi vai tr thun tu tn gio, th quyn lc ca vua k nh
mt. y l chuyn sng cn, nn vua Heinrich IV phi bng mi gi chng.
ng khc, gio quyn cng khng th ngi yn nhn nhng lm dng kia hu hoi
dn Gio Hi. Nay l lc bt buc phi c bin php chn chnh. C gio hong ln
vua, v th, vo mt tnh th lng nan, sng cn cho c hai pha. y khng phi
l cuc chin tn gio, vn ho hay cho quyn li c nhn gia Grgri VII v con
ra ti ca ngi l Heinrich IV. Grgri VII khng c hu ph quyn lc ca
Heinrich, nn thot tin mun i thoi tm mt tho hip. Nhng vua Heinrich
mt kin nhn...
Trc khi i su vo cuc tranh chp, thit tng cn bit qua v Grgri VII, mt
nhn vt uy quyn m cng bi thm nht ca lch s nhn loi. Gio hong Pi XII
gi ngi l v Gio ch v i trong cc gio hong, mt Gio hong khng nhng
v i nht ca thi Trung C, nhng ca mi thi.

Mt tu s lm gio ch
Tu s Hildebrand l ngi iu hnh m tang Gio hong Alxandr II. Gia bui
l, dn Rma h to: Hildebrand phi lm gim mc! H mun Hildebrand lm
gim mc Rma, ngha l gio hong. Ngy 21-4-1073, sau mt cuc u , anh
thy tu Hildebrand nh con, xu x v cc k kham kh c dn Rma cng b l
tn gio hong, tri vi lut bu c nm 1059 m chnh Hildebrand cng gp phn
trong vic khai sinh. Nhng cc hng y chp thun quyt nh ca dn. Hong
ng trc mt s ri. Lc c bu, Hildebrand, hiu l Grgri VII, vo
khong 50 tui.
Hildebrand sinh Toskana, t mt gia nh dn d, nhng m ngi c b con vi
Gio hong Grgri VI. c gio dc Rma, sau nhp mt nh chi nhnh ca
Cluny v tr thnh c vn cho nm i gio hong lin tip. Cng nh Hng y
Humbert, Hildebrand l ngi say m chng trnh canh tn Cluny. Chnh ngi l tc
gi ca nhiu sc lnh canh tn ca gio triu.
Lm gio hong, Hildebrand c dp mang t tng canh tn p dng cho ton Gio
Hi. Ngi thuyn chuyn gim mc khng cn vin l do. Cho iu tra nhng lm
dng v thiu st trong cc gio phn v tu vin. Bi xut thn t dn d, trong lc
cc gim mc c li thuc hng qu tc, Grgri VII khng phi ro n trong
cc bin php ca mnh. Mc tiu ca ngi r rng l tt, nhng phng php hnh
x nhiu khi khng lun p. Hnh nh ngi mt ln ni: V phc cho k
khng dm rt kim ra trc cuc chm git. Cng v bn cht thch gy g ca
ngi m Thnh Petrus Damiani mt ln gi ngi l Satan thnh v v tnh tnh ngi
d nh gi bc. Nhng k khc cho ngi l t kiu, thiu t nh, thiu khn ngoan
trong vic thng tho. Nhng ai ai cng phi cng nhn ngoi ci v hung hn
ngi l ngi rt o c v khim nhu: lm gio hong nhng vn lun mc o
dng. Ngi chin u l v Gio Hi, ch chng phi cho mnh. V sau, ngi th
l vi vua Heinrich l mnh b buc khoc o gio hong v thch kt thc cuc i
trong i sng hnh hng hn.
Kh tu cha hn mang li hoa tri
L mt thy dng, nhng Grgri VII khng nhn vic kh tu vi con mt lc quan.
C ln thy trch vin ph Hugo ca Cluny nhn mt ng hong vo dng. Theo
thy, khi vo tu vin th ng hong khng cn c th chng t tnh yu tht ca
mnh ra c na. Grgri qu hnh ng v tnh yu hn vic n chay, thc m
v cu nguyn, nn cc chng ngi mi cho gio s nhp dng. C mt gim
mc va lui v dng th b ngi ko ra. N b tc Mathilde t Toskana xin php
mi c vo tu m ngi khng cho. Grgri VII khng hn hon ton chng li
cuc sng an vin, nhng mong mun ca ngi l: ngi Kit hu phi th hin
tnh yu mnh ra bng hnh ng.
Chng trnh ca ngi: S thng tr ca Thin cha
Grgri VII cng b chng trnh ca ngi trong ti liu Dictatus papae (c ti
gio hong) gm 27 iu, trong c mt vi iu in hnh nh sau: ch c gio
hong c quyn b nhim hoc ct chc gim mc. Khng ai c sng chung vi

ngi b gio hong pht ra khi Gio Hi. Ch c mt mnh gio hong c quyn
ra lut mi v lp cc gio hi mi...
Chng ny thi th tt. Nhng Grgri VII i xa hn nhng yu cu ca Cluny,
khi ngi bt lun th quyn phi phc tng thn quyn v xc nh gio hong l k
quyn nng nht di trn th...
Ngha l ngi khng ch u tranh cho c lp Gio Hi, m cn ch trng nm
quyn trn mi vua cha trn th. l chng trnh v mc tiu ca ngi. Grgri
VII l ngi say m n qu khch t tng Nc Cha ca Antnh. Thc ra l
lun u quyn gio hong ca Grgri VII khng hn sai, v nu Cha l vua v tr,
th hong - mt tn hu - ng nhin phi vng phc Ngi i din ca Ngi
trn gian.
TRNH THUT 29
TRANH CHP NNG QUYN (INVESTITUR)
Khi cn gi canh tn Cluny thi ti Rma, gio triu bng ln sc sng mi, c bit
vi Gio hong nng n Grgri VII, ngi thng tay chng li tc linh mc lp
gia nh, mua bn chc tc v quyn b nhim ca th quyn. Ring im cui s
ng ln vi th quyn nc c - iu m Gio hong tht chng mun. V vy, lc
u Grgri VII mun thng tho vi vua c tm ra mt gii quyt n tho
cho c i bn. Ch khi Heinrich IV bt chp v t tay phong mt linh mc ln lm
Tng Gim mc Gio phn Milano (), lc cuc tranh chp mi n ra.
Vua trut ph gio hong
Khi Grgri VII do tuyt thng Heinrich v chuyn Tng Gim mc Milano, vua
c triu tp i hi Vng quc Worms yu cu cc gim mc c hin din (2
tng gim mc v 24 gim mc) trut ph gio hong. Mi gim mc phi k vo
bn tuyn b ring, l ti cho Hildebrand bit, l k t gi ny ti khng vng phc
v cng nhn ng l gio ch na. Vua vit cho ng gio hong gi vi li l nh
sau: ng i cho s in r ca ng, k khng coi trng ai trong Gio Hi c, thay
v to danh d th chi, thay v cu lnh th li chc d h. Ch cn cp ci nh
nht v quan trng nht: ng khng nhng khng knh cn vi nhng bc ng u
Gio Hi, m li i x vi h nh nhng tn y t, nhng y t khng bit vic
ch lm, ng cn a chn p ln h. ng chi c dn khen. Nhng ngi
dn m ng bo l chng hiu g ht, ch mnh ng l bit tt c... Ti, Heinrich, nh
n Cha lm vua, cng vi tt c cc gim mc ca ti ni cho ng hay: xung i,
xung i. mun nm v phc!
Cc gim mc trut ph gio hong v h s mt ch ng v quyn li ca mnh,
nu nh lnh ca gio hong c thi hnh. Bi tt c h u do vua c ln, ch
khng phi do gio hong. Nhng cung cch hnh x ca cc gim mc ng thi
cng cho thy s vong thn ca gio s v vic ci t Gio Hi cp thit l dng
no.
Gio hong tuyt thng vua

Bc th ca vua ti tay Gio hong ngy 24-2-1076, sau l khai mc i hi Ma

Chay. Khi nghe s gi nh vua c th, c i hi in tit, nhy b vo nh s gi.
Ch c mt mnh Gio hong trm tnh lng nghe. Nhng khi thy u , ngi lao vo
can. Hm sau, Gio hong vit tr li vua di dng mt kinh nguyn. Sau phn m
u cho bit mnh cc chng mi nhn chc gio hong, Grgri VII ra v tuyt
thng nh sau:
... Nhn danh Cha ton nng l Cha v Con v Thnh thn, ti ct quyn cai qun
ton Vng quc c v khi Heinrich, l vua v l con ca hong Heinrich,
v tho g cho mi tn hu nhng li th v s ha vi ng cng nh cm khng
ai c phc v ng....
Heinrich cng tuyt thng li Gio hong. V do Gim mc Gio phn Luettich ra,
ni m vua ang c mt khi nhn c th Gio hong. S chp: sau khi v c
ban ra cho Gio hong, tri ma khng khip, mt c st nh vo nguyn ng,
ni c trang hong n vua, v lm cho nguyn ng chy ra tro. Gim mc
Gio phn Luettich t trn sau t ngy.
Hu qu kinh hong
Dn chng rt i hoang mang khi hay tin vua b tuyt thng v b pht nhn tin.
Heinrich IV dn dn b c lp. Cc lnh cha lnh xa vua, v s Gio hong cng s
ra lnh cho dn chng li mnh v cm c hnh phng v (Interdikt) trong lnh a
mnh. Interdikt c ngha l mi nh th phi ng ca, cm git chung, khng cn
c hnh thnh l, tang l, hn l na. l nhng v kh ca Gio hong, m
ngi ta s cn hn s binh lnh nh vua. Mt s lnh cha li dng tnh trng kh
khn ca vua cng c quyn uy ring. Nm 1076, ti i hi Vng quc
Tribur, cc lnh cha cng khai do vua nu trong vng 1 nm m khng gii c
v tuyt thng th h s bu vua mi. ng thi h mi Gio hong n Augsburg
bn chuyn lp vua mi. Khi Gio hong ang trn ng n Augsburg, Heinrich
IV b cc lnh cha gi Speyer.
Canossa: c hi cui cng
Trn ng sang c, khi Gio hong ti gn Mantua th c tin vua Heinrich ang
ti. Ngi li li tr thnh Canossa, dinh ca n bin b tc Mathilde t Toskana.
Heinrich b mt ri Speyer chn vic Gio hong ti Augsburg v tm cch xin
gii v. l c hi cui cng, v ng vn mun tip tc gi ngai vua.
Vua Heinrich IV bng qua ngn ni Cenis ti , gia ma ng nm 1077, lnh
n ni sng P cng ng bng. B v Bertha v con trai 2 tui Konrad ng cho
cun m bng da tru v mang xung thung lng. Cn ng c tip tc b nhiu hn
i trn ni tuyt. Nhiu ch nga qu ng th thm trong bo tuyt.
Ti Canossa, Heinrich i chn t bn qun o n ti ngy ngy ti trc ca thnh
xin tha v. Gio hong lc u lm cng. Nhng sau 3 ngy, ng cho m ca thnh,
v b Vin ph Hugo dng Cluny v B tc Mathilde p v ni n qu. Heinrich lc
tht vng, tnh thi n ti v quay v.
V c gii ngy 28-1, va kp lc, bi ti ngy 2-2 th ht k hn 1 nm do cc
lnh cha quy nh.

Ai l k thng
T thi Bismarck (1815-1898, th tng u tin ca Vng quc c), chuyn i
Canossa c hiu nh ng ngha vi s nhc nh ca ch c. Nhng
khng hn vy. Ngay ngi thi cng coi hnh ng ca vua chng phi l
chuyn nhc nh, song l mt n thng ngoi giao, v ng gii c v v gi
c ngai. Thc t m ni, vic gii v ca Gio hong chng v ngoi giao g no
c; nhng v l mt linh mc, Gio hong buc phi tha cho k ci hi.
Mt khc, cng l mt chin thng ca Gio hong, ni ng hn, chin thng cho
gio quyn, v vua c khng cn lm ma lm gi trn Gio Hi c na v
khng th ngn cn c na nhng n lc canh tn ca Gio hong.
Tuy nhin, vi chuyn i ca ng, Heinrich khng cn c nh lp vua mi
gi li ngoi mun ca Gio hong ca cc lnh cha. H bu Rudolf t
Schwaben (anh r vua) ln ngai. Heinrich IV yu cu Gio hong tuyt thng Rudolf,
nu khng th ng s a ln mt gio hong khc. Trc thi , Grgri VII ra
v tuyt thng Heinrich ln th hai, vo nm 1080. Heinrich IV lin trut ph
Grgri VII v a Wibert Ravenna ln lm gio hong i u, hiu l Clment
III. Grgri VII phn ng li bng cch ym tr Rudolf v tuyt thng Clment III.
Ngy 25-10-1080, sau khi thng qun ca Gio hong trn gn Volta, Heinrich ko
qun v chim Rma nm 1084. By gi, cc hng y cng ng ph Grgri
VII. Grgri VII vo trn trong lu Thin thn v b giam , cho ti khi c
lnh t qun Norman l Robert Guiscard gii thot v mang v min nam nc .
Gio hong Grgri VII cht trong m thm Salern ngy 25-5-1085. Cu ni
cui cng ca ngi: Ti yu cng l v ght bt cng, v th ti cht trong lu
y.
Phn quyn
Cuc tranh chp quyn bnh ch tm kt thc khi Gio Hi v hong Heinrich V
con Heinrich IV k Tho c Worms nm 1122, gm cc im sau: Gio Hi
chn gim mc, hong c php d l phong chc . Gio Hi trao cho tn
gim mc m v gy, tng trng cho quyn o, hong trao kim tng trng
cho quyn i. Nh vy, t nay tr i hong ht vai tr bo h i vi Gio hi.
Heinrich IV sinh ngy 11-11-1050, c a ln ngai lc 5 tui. ng thc s cai
qun Vng quc lc 15 tui. Uy quyn ca ng t ti nh cao sau khi Grgri
VII mt. Nhng k th mi ca ng ngay trong gia nh ng. Thot tin, ng b con
trai u l Konrad chng; b con th l Heinrich tng vo ngc tim ngai vua.
Heinrich phi trn, v cui cng b con r l thnh Leopold o trut chc. Heinrich
IV mt nm 56 tui. 5 nm di xc ng b b mc trong mt nh nguyn cha lm
php, v khi cht ng cn ang mang v tuyt thng. Ch sau khi b cng chng lm
p lc mnh qu th con ng, Heinrich V, mi xin gii v v em chn ct trng th
trong Nh th Chnh to Speyer.
TRNH THUT 30 - 31
TRNH THUT 30
U CHU CHIN U VI QUN HUNG N

Cuc phong thnh u tin

Thi , ch cn mt u ban gim mc cng phong thnh cho Gim mc
Ulrich, mt nm 973 Augsburg (c). Nhng v gim mc k nhim th ba sau
ngi mun tn tui Ulrich c c hon v tn knh. K hp Hi ng Latran
Rma nm 993, ng ti phc trnh tiu s v nhng bin bn php l ca c Gim
mc. Gio hong Gioan XV lin cho tho mt sc ch chnh thc cng b Ulrich l
thnh ca Gio hi Rma. y l ln phong thnh mang tnh cch in quy
(canon) u tin ca Gio hi Cng gio. Cho ti lc , mi gio phn, mi dng tu
u c quyn chn Thnh cho mnh. Vic phong thnh cho Ulrich ln ny bi tay
Gio hong tr thnh tin l, v t y v sau gio triu Rma ginh ly quyn xt
nh v phong thnh. Cc iu kin phong thnh cng c a ra t v cng
ngy cng cht ch hn. Nhng phi ch ti sau ny, thi Gio hong Urban VIII,
mi c mt quy ch phong thnh r rng chi tit vo nm 1634. Bi l chn thnh
trc thi Ulrich kh t do nn c nhng v ngy nay chng ta thy qu khng xng.
V tiu chun chn la, ngi ta t quan tm ti c hnh, nhng ch trng vo
cng lao ca h i vi Gio Hi. Trng hp Ulrich cng vy. Ngi c dn tn
knh v c cng bo v thnh Augsburg chng li qun Hung n, c cng hn gn
nhng tn ph ca qun ny i vi gio phn, v tuy l gim mc v l mt lnh
cha, ngi thi hnh bn phn tt p, khng o i ln ln.
V li Augsburg
Ulrich thuc mt gia nh qu tc min Schwaben, hc tu vin ni ting St. Gallen,
ri v lm nhn vin ti chnh v qun tr ti sn cho bc ca mnh l Gim mc
Augsburg. Khi ngi bc mt, Gio hong giao gio phn li cho Ulrich trng coi,
nhng chng thanh nin 19 tui y khng nhn, m tri li b v min qu sng vi
m go. Ch sau khi ngi k nhim bc mnh mt, Ulrich mi chu nhn chc Gim
mc Augsburg.
Khng nhng vua Heinrich I, m c dn chng ln gio s Augsburg u mun
Ulrich ng u gio phn. L gim mc - lnh cha nhng Ulrich khng mnh
tr thnh mt cnh tay ni di ca vua. Khi c triu v cung gip vua, Ulrich kh
bi ri, v phi b d vic xy dng gio phn m t 50 nm qua nm no cng b
qun Hung n cp ph. Nhn khi mt nh th mi xy trong gio phn b sp, ng
lin c ngi chu thay th mnh cung vua ri tr v li Augsburg.
Cm c c chng no hay chng
Qun Hung n, m hu du ca h ngy nay gi l dn Hungari, l mt r dn
chuyn ci nga c ngun gc t Mng C. H t vng tho nguyn nc Nga ko
sang, cp ph v hu hoi cc quc pha ty v nh ui cc dn ging Slav
chy sang Php hoc xung . Ngi ta k, khi ti Pavia, h git sch dn trong
vng khng cha mt ai. Ti St. Gallen, cc tu s phi t v trang chng li. S tu
vin ghi, Vin ph Engilbert qun gip vo ngi v ng vin tu s: Anh em i,
hy cu Cha gip ta nh l qu c bng tay khng, t trc ti gi ta ch nh

chng bng tinh thn. N lc ca cc tu s t ra ngn c s hu dit ton b tu

vin.
Luitpold, b tc nc o, ln u tin c gng chn tin cng, nhng o qun
ca ng b r dn bp v chnh ng b git Preburg. V sau, vua Heinrich I,
ngi m u dng vua Sachsen, ra qun bn sng Unstrut, nhng cng ch lm
chm tin cng ca h m thi. Ch ti i Otto I, con ca Heinrich I, mi
thng c Hung n trn Lechfeld gn Augsburg.
Trn Lechfeld
Vi 3 o qun gm 100.000 ngi, qun Hung n tin vo Bayern, ri ko ti
Augsburg. H mu tnh dng Augsburg lm bn p tin hnh nhng cuc cp ph
k tip. Nhng h qun khng ngh ti Ulrich, ngi va quyt nh ch thn
ng ra lnh o vic bo v thnh. ng cho xy tng quanh thnh v m nhng
cuc rc cu nguyn. Dn cu nguyn ngy m. Khi cc t tn cng ca Hung n
tht bi, Ulrich cho phn cng. Ulrich ui qun Hung chy di v hng o qun
ca vua Otto ang ti. V gim mc 65 tui khng ch thn lm chin, ng ch ci
nga theo qun, tay khng mang v kh, thn khng mang o gip m ch bn y phc
gim mc. Qun c chin thng hon ton Lechfeld trong ngy l Thnh
Laurenti (10-8-955). Gi nh Ulrich khng cm c c cho ti khi qun nh vua
ti, th qun Hung c th s dng thnh lu Augsburg chng li qun tip vin.
Sau trn Lechfeld, qun Hung khng bao gi bn mng ti c na. Trong na th
k, nc c b h ph nt bit bao nhiu l nh th, tu vin v lng mc. Sau 3
ln lin tip bi trn Hy Lp, r Hung ng li bnh nguyn Hungari v tr thnh
nng dn nh c. T mt dn du mc, h dn dn tr thnh mt dn tc c vn ho
ca quc gia Hungari ngy nay.
Ngi bn ca k ngho
Ulrich lm Gim mc Augsburg 50 nm. D l lnh cha, ng dn ht tm tr cho
chuyn gio phn v Gio Hi. ng m cng ng gio phn u n v sing i
thm cc gio x khp min, mt vic khng phi l d vo thi . Ulrich quan tm
n vic hun luyn gio s, cc lc chng li nhng bt cp v m tn. Mi ln gim
mc ro bc trong gio phn, ngi ngho ko tng on i theo, c chia s
ca n. gp phn gim bt cnh i ngho ca dn, gim mc khng ngn ngi
bn i nhng ti sn ca lnh cha v c ra nhng nhn vin ph trch vic cu i.
L mt lnh cha c th sng sung tc trn nhung la, nhng ng vn m thm sng
kh ngho theo lut dng. Ulrich mt nm 83 tui. 20 nm sau ng c dn chng
knh nh mt v thnh. Vi vic phong thnh ca Rma, tn tui ngi ti nm 1050
c c Gio Hi hon v tn knh.
Thnh Stphan, vua ca Hungari
Mt s kin ti quan trng trong lch s Hungari k t sau trn Lechfeld l vic ng
hong Vajk vo o nm 973 v ly tn thnh l Stphan. S d c tn Stphan l
v Vajk c mt linh mc c thuc Gio phn Passau ra ti, m thnh bn mng
ca Gio phn Passau li l Stphan. Ngi c nh hng ln n vic gio dc
ng hong tr l Gim mc Adalbert, Gio phn Praha (Tip). Gim mc ban

php thm sc v mi gii ng hong ly Gisela, ch ca hong c Heinrich

II sau ny.
Vajk l con ca i lnh cha Geza v v l Sarolt, mt tn Cng gio min
Siebenbuergen. V hu chnh tr, Geza cho php cc nh truyn gio Passau vo
lnh a mnh v cng vi con lnh nhn php ra. Sau khi cha mt, Stphan k
nghip nm 997. Vo ngy l Ging Sinh nm 1000, Stphan c xc du, tn
phong vua nc Hungari. ng l nh lnh o Hung u tin mang tc Vua tng
. ng m rng bin cng sang ti bn kia sng Thei, sng Donau v min
Siebenbuergen.
Nhng im quan trng nht trong chng trnh ca ng l n lc nng cao lng o
trong dn v a Gio hi Hung ni lin lc vi Rma ch khng lin lc vi
Konstantinp. C vn ca ng l cc tu s Bin c trong phong tro ci cch Cluny.
Cc v truyn gio ti t Bayern, Boehmen v . Stphan cho xy mt lot tu vin,
m v sau tr thnh nhng trung tm c tin v vn ho Kit. Gran, ng cho xy
gn hong cung mt nh th chnh to, xy Veszprem mt tu vin n, v Ofen
n th Thnh Phr v Phaol. D rt nghim nht vi nhng g ngc vi Kit
gio, ng vn dung dng, cho tip tc duy tr nhng phong tc truyn thng no
ph hp vi o. Rma cho ng c quyn lp gio phn v b nhim gim mc;
nh vy t nc ng tr thnh mt thnh tr ca Gio Hi.
Vua Stphan I mt lc 70 tui, sau 42 nm tr nc thnh cng. M ng chng bao
lu tr thnh ni hnh hng ca dn Hung. ng khng nhng c cng lp quc, m
cn bin Hung tr thnh mt quc gia v nhiu th k sau cn l mt tin n ca
Ty phng chng li nhng t tn cng ca ngi Th Hi gio. Sau ngi Phn
Lan, ngi Hungari l dn tc c ngun gc Hung n du mc th hai hi nhp vo
cng ng u chu Kit gio.
TRNH THUT 31
CUC VIN CHINH THP GI TH NHT
Ni cu ri ca chng ta, qu hng ca Thy chng ta, t m ca o b dn
v o chim ng! Gio hong Urban II tuyn b nh th ngy 25-11-1095 trc
c to 14 tng gim mc, 225 gim mc, 400 vin ph v mt m ng v s linh
mc, tu s, gio dn t tu ngoi tri Clermont Php. Urban II l ngi Php v
nguyn l B trn Tu vin Cluny.
Nhng tin tc bo ng
Bi ging ca Urban ti Clermont to nn mt phong tro dy ng c th gii
Kit gio u chu sut gn 2 th k: Phong tro vin chinh thp gi (thp t
chinh). Girusalem b ngi Hi gio rp chim nm 638, ri dn Th Nh K Hi
gio chim vo nm 1076. Di thi chim ng ca ngi rp, khch hnh hng
t Thnh vn c t do i li. Nhng vi ngi Th th khc hn. u chu nhn
c u n tin tc cho hay dn hnh hng b lm kh d. V th, Urban II
tip trong bi ging Clermont:

ch bo tn ca l v o Hi gio ang ln t Thnh, ni m Thy chng ta

i qua v chng lu nay y tn chng ta vo vng n l. Ch m bc
vo lm u ni cc thnh. Dn th Cha tht ang b lm nhc... Chng cp con
trai khi tay ngi dn ng ca ngi bt phc v cho s v o bn thu, bt chi
b danh Thin cha hng sng hoc dng ming li th tc ci nho Ngi, v
nu tri li th chng mang ra git nh nhng sc vt...!
Gio hong nm trch v ca vua
Sau khi hong Diogenes Byzanz b ngi Th nh bi v cht tc ti nm
1071, v k nhim l Michael VII ti ku cu Gio hong Grgri VII v ha s a
Gio hi Hylp v thng hp li vi Rma, ngha l chm dt phn r. Grgri VII
xin vin binh ca vua Heinrich IV v ca cc ng hong u chu. Ring Gio hong
c sn 50.000 binh. Ngi cng cho hay sn sng ch thn cm qun i gii phng
t Thnh. Nhng lc ang xy ra cuc xung khc v nng quyn gia Gio
hong vi Heinrich IV nn khng c c thnh chin. Thm mt l do na cn
tr thnh chin l thi bt nht v vic thng hp Gio Hi ca ngi k v
Michael VII.
Nay l lc Urban II mun ch thn thc hin iu Grgri VII trc y ao c.
L ra vic lnh o thnh chin l ca cc vua cha. Nhng vua Heinrich IV th ang
b v tuyt thng; vua Philippe I nc Php th kt v hai v. V mt o c hai nh
vy khng t cch lnh o. Cn vua Anh th chng th v g vi chuyn thnh
chin c.
Anh ch em hy v trang!
Sau khi trnh by ngn gn v tnh hnh dn Cha t Thnh, Urban i vo ni
dung chnh ca bi ging Clermont: Anh ch em hy v Cha v trang, git gm
vo nt v hy tr nn con ci ca ng ton nng! Th cht ni trn a cn hn
thy dn ta v cc thnh au kh! Ai mun thc thi lut Cha, hy bc theo Ta! Ta
mun cu gip ngi anh em mnh. Hy ra i v Cha s ng hnh vi anh em.
Hy quay mi gm m anh em dng git nhau sang pha k th ca o Cha v
ca c tin. Bn trm, cp, t nh, git ngi s khng gi c Nc Cha. Hy
dng vng li m mua ly hng n Cha, Ngi v vic lnh ny m sm tha ti
cho anh em, nhng ti lm Ngi ni gin.
Thnh chin s mang tnh cch mt cuc hnh hng, m cc khch hnh
hng, theo thng l, ln ng i ly n x cho mnh, mt vic lm thi rt
thnh hnh. Ci khc bit duy nht ca hnh hng ln ny l ngi hnh hng
c php mang v kh. Hn na, thi tn hu Kit cng khng cn coi binh
nghip l ngh ti li na. nh hng vn ho c khng nhng khoc cho ngh
lnh b mt mi m cn a Hip s Kit gio tr thnh mt khun mu l tng.
Khi ni hy quay mi gm git nhau v pha k th, Gio hong mun cc ng
hong u chu thi knh ch chm git nhau m on kt cng nhau hng v mt
k th duy nht bn ngoi.
Cui bi ging, Gio hong ban ton x cho mi thnh vin tham gia:
Vi lng nhn t Cha qua s nng ca Thnh Tng Phr v Phaol, ta tha
tt c ti li cho nhng ai cm v kh chng li bn ngoi gio v chu ng nhng

gian kh cuc hnh trnh, tha tt c nhng hnh pht m Gio Hi ra cho anh em.
V ai ng gc trn chin trng vi lng n nn thc s, k hy vng tin l Cha
tha ti cho h v h s c hng hoa tri cuc sng i i.
Gio hong va dt li, m ng mt lng h to Cha mun th! Cha mun th!
V khi Gio hong ch nh Gim mc Gio phn Puy lm i din ngi ln ng
v t ln vai phi v ny bng vi len c hnh thp gi nh l huy hiu hnh
hng, nhiu ngi trong m ng cng but ming xin huy hiu . Ch vin
chinh thp gi (gi tt l thnh chin) xut pht t s kin ny.
Nng dn, bn hip s cu may, bn ti phm...
Ting gi ca Gio hong nh mt chp la kch ng lan dn khp u chu. Thot
tin, nh n tu Peter Amiens ch ngh n vic ku gi thng dn - nhng k chm
m trong ngho i v tt bnh - tham gia m thi. V m dn ny on l theo
ng. Nhiu nng dn theo v hy vng nh s thot c i lm thu lm mn.
Nhng ngi khc theo, v c ha khng phi tr li n trong thi gian i vng v
thn nhn nh c nui n. K trm cp, git ngi, t nh ra u qun cho v
tu hnh chuyn ci la ro khp nc ny, v h mun c min hnh pht. o
qun 15.000 ngi ca Peter ku gi l mt m qun hp, chng c v kh m
cng chng cht hun luyn no c.
m phiu lu ny v bn hip s cu may ph by b mt tht ca h, khi trn
ng qua Lothringen gn sng Rhein v Boehmen, h thng tay git nhiu
ngi Dothi, v cho rng bn ny ng inh Cha v h mun tr th li cho
Cha. H cp bc nh ca Dothi v t nguyn ng. Cc gio s cp cao c
a m qu khch ny vo k lut, nhng v hiu. on qun hp cp bc ny
a phn b git trn ng xuyn Hungari li v Bungari. Phn cn li ri vo tay
qun Th khi ti Tiu . Peter Amiens lu li Konstantinp i on qun ca
qun cng Gottfried t Bouillon.
Gottfried t Bouillon t chi m vua
Thng 8-1096, on qun ca Gottfried ln ng. Nh k lut, on qun gm
80.000 b binh v 10.000 k binh vt Hungari li bnh an tin vo phn t
quc Rma Pha ng, ch kt hp vi cc cnh qun khc. Tng cng c khong
300.000 ngi tin v t Thnh. Bn cnh , cn v s k hu, tu s v tin dn i
theo.
Gottfried l mt trong nhng khun mt lnh o ln trong lch s thnh chin: ngay
thng, ng tin cy, dng cm, o c v khim nhng. ng ch tm nhiu ti k
lut qun s. Sau bao nhiu kh khn tng khng vt ni v sm b gu x xc nu
khng c ngi cu kp thi, on qun ca ng ti c Antiochia vo nm
1098. Khi ti Girusalem, ch cn li 20.000 qun, trong khi qun i phng gi
thnh c ti 60.000. Sau khi ng qun nhiu tun bn ngoi thnh, ng cho lnh tn
cng v ngy 15-7-1099 chim c Girusalem. Qun thnh chin m mt cuc
tm mu. Thy ngi chng cht cao ti gi k binh v ti mm nga, mu chy
nh sui, s ghi li nh vy. Gian kh v thiu thn qu l khin on qun tr
nn tn bo...

Gottfried t Bouillon lm ch Girusalem. Nhng khi c ngh trao m vua,

ng t chi m rng: ng khng mun i vng min ni c Kit i m gai.
Nhng sau khi Gottfried mt nm 1100, em ca ng, Balduin, nhn m vua khng
cht ngh ngi. T thi , hong nc c cng c tc Vua Girusalem.
Hong nc o mang tc ny cho n nm 1918.
Cuc chung sng bt buc vi ngi Hi gio t Thnh dn d lm thay i
suy ngh ca Kit hu i vi k thua cuc. H khng cn nhn ngi Hi gio nh
l th g gh gm, nhng tri li dn coi trng h. Tinh thn chin u ni dn thnh
chin v th mt dn. Nhiu nhm tn hu bt u knh ch nhau. Nhng ngi k v
Gottfried c k kt c vi ngi Th Hi gio, c k cn nh li hong
Konstantinp. Cui cng, cuc sng n chi ng phng lm bin cht ngi
hip s. m dn lai, con chu ca dn thnh chin sinh ra Syri, c m t l
mm yu, ham hng th, thch ci c v nht l mang tm tnh chng li Kit
gio (Wei). Thnh cng ca cuc thnh chin u tin c th m nht dn, cui
cng b ngi Th nh bi d dng. Khi ngi Th nm 1144 chim Edessa v nm
1187 chim Girusalem, tnh hnh tr li y nh
TRNH THUT 32 -33
TRNH THUT 32
THNH BERNARD V CUC VIN CHINH THP GI TH HAI
chng li i ho ca an vin Cluny, nm 1098, Robert Molesme lp
rng Citeaux (Xit) mt an vin khc tht nht nhim; l nh m ca cc nh
Xit v sau. Nh ny s tip tc cng cuc ci cch ca Cluny. Robert cho rng cc
tu s ch cn mi ngy ng vi ba ting vi o qun y l c. Vi ng, ng l
chuyn mt gi, n ung l mt nh nhuc kn o; nn cho cc tu s ca ng
khng nhng cn king tht, m c king n c, trng v ung sa. Di con mt ca
nh Xit, tu s Cluny ch cn l m dt m, mt m gi hnh v ch thch nhu.
Vin ph Clairvaux
V qu kh, nh Xit dn ht ngi tu. Cho ti nm 1112, mt hip s tr 21 tui
cng vi ba mi gio s c hc, ng n v cng chng qi tc v gio dn
quyn uy th gii xin nhp dng. Anh thanh nin qu tc tr kia l Bernard, sinh
nm 1090 trong thnh Fontaines gn Dijon. 25 tui, Bernard tr thnh vin ph nh
Clairvaux, mt nh ch em vi nh Xit do ng lp nm 1115. Cho ti lc cht,
Bernard lp c tt c 28 nh nh th.
D c kin thc khoa hc, Bernard hn ch tu s m rng vn ho v ngh thut: nh
th v phng v phi tht n gin, khng cn p, khng cn trang hong g c.
Bernard vit nhiu, nn c coi l Thy Gio Hi [1][1]. Nhng sch ca ng t
gi tr thn hc, m ch trng nhiu vo cm tnh v s th hn trong Cha Kit
mt cch thn b.
L nh thn hc, ng c bit chng li t tng ca Abaelard l ngi mun a ci
gi l phng php hoi nghi trong vic tm chn l vo thn hc. Lm th, l v

ng s c tin c th b trit hc y vo ng cng. ng xc quyt, c tin phi

c nui dng bi Sch Thnh v gio hun ca cc Thnh ph ch khng phi
bi nhng suy t trit hc.
Gio triu c bit d ng vi Bernard, bi v ng ch trch thng thng nhng bt
cp, thi hm quyn v thch giu sang ca Gio Hi thi . Theo Bernard, khi Gio
hong n bn la l, nghnh ngang vi o m lng chim c dt vng v kim cng,
ngi trn bch m theo sau vi lnh trng v k hu, th ngi u cn l ngi k v
Thnh Phr na, m l hu du ca i Konstantin.
ng vn tay ra khp ni
Bernard l mt trong nhng Kit hu nng ng nht thi . Th t trao i ca
ng nhiu hn c ca cc gio hong v hong cng thi. V c nh hng l lng
trn cc v ny. ng l ngi lnh o gio triu di thi Gio hong gni III.
Sau 16 nm sng trong tu vin, ng lang thang 25 nm di trn cc no ng u
chu, qua Php, , c v Anh. Uy tn ng ln n ni ngi ta phi t hi: Quyn
no m mt thy tu tm thng c th coi sc c gio hi Php? Ho gii chuyn
cn x nhau trong cc gio phn l vic ca mt ng thy tu v danh sao? ng ta
vn tay ra khp ni, ng trn cc gim mc, trn cc cng ng quc gia v trn
c s thn (ca Gio hong). Trc bnh phm cho rng ng mm no cng mun
ngi, Bernard tr li: Th tht, ti c mt Cng ng Laon v Chalons. Nhng
ngi ta gi v li ti ti. Nu iu lm cc bn bc mnh th ti cng bc
mnh khng km. Nu Cha khng mun, th ti chng ti !
Thnh chin mi to ra khn kh mi
Khi Edessa mt vo nm 1144, u chu tin rng phi m mt cuc thnh chin mi
cu vn t Thnh v s nghip ca Urban II. Vua Php Louis VII l ngi c
xu iu ny mnh nht. S d ng hng say thnh chin, theo truyn tng k li, l
v ng c tin bo s lm ch khng nhng Konstantinp hay Babylon m c
phng ng.
Thot tin, Bernard chn ch tham gia, v gio hong cha c quyt nh ng ng v
vn ny. Nhng sau khi ng nh ng c Gio hong gni III - mt cu
bn tu v l hc tr ca ng - (Cha phi noi gng st sng ca v m Cha i
din!), v ny bt n xanh cho ng tham gia. Bernard cng li ko c vua
c Konrad III nhy vo qua mt bi ging Nh th Chnh to Speyer.
Khp ni ton l b go, m chng th vn cn sng
Ngy 31-3-1146, Bernard khi u cc bi ging vn ng thnh chin. Ngi ta k
li, ng xut hin nh mt thin thn trc thnh gi. Ai ny u xin cho c mt
huy hiu thp gi, n ni s d tr mang theo chng vo u. Dn vng Rhein
thc ra khng hiu ting ng ging, nhng cng nm np theo v ho quang tot
ra t con ngi ng. Thnh cng ca Bernard, theo mt ti liu, l kh nng ra lnh
siu phm gh gm ca ng. Ch no khng ti thuyt ging c, ng vit th,
gi sang Anh, Ty Ban Nha, , Boehmen, Maehren, Ba Lan, an Mch.
Chng bao lu Bernard qu i vui mng bo v cho Gio hong: Cha ra lnh, con
thi hnh. Uy tn ca k ra lnh gip s vng li ca con mang hoa tri tt. Con

va m ming th hng h sa s ngi theo. Lng mc th trn tr nn vng tanh. C

by ngi n b th may ra mi gp c mt n ng. u u cng ch ton l
b go, m chng th vn cn sng.
Nhng, cng ging nh thi Peter Amiens, nhiu k tham gia t ny cng ton l
bn t c v thn, cp ng, phiu lu v ti phm. H theo trnh cnh tng
qun, trnh b ti hoc cu may phng ng xa xi. Mt dn thnh chin
Girusalem th nhn: Ai ( qu hng) ngho, ti y nh Cha tr nn giu.
Ngi ch c vi ng, ti y kim c v s vng bc.
Cng c khng t ngi Do Thi cht oan trong cuc ln ng ln ny, v h khng
chu p ng yu cu ca m hnh hng i chi tin cho vic thnh chin. c bit
ngi Do Thi vng Rhein nc c gp nn ln. Cc Tng Gim mc Gio
phn Koeln v Mainz cng nh chnh Bernard c gng bo v h. Ai trong s tu s
bn dng c t tng bi Do Thi u b Bernard ui v li tu vin.
Nm li trn ng
Vua Konrad III dn on thnh chin ngi c khi hnh t Regensburg bng
Hungari hng v phng ng. Khi ti Tiu , on c hong ( quc
Rma) Pha ng khuyn nn theo b bin m i, nhng Konrad ra lnh xuyn bng
qua bn o, l vng kh v rt kh i. Chng my chc c on ht nc ht lng
thc, ch v gia sa mc mnh mng. V th, h b qun Th pht hin v truy
dit. S sng st theo Konrad chy v Nixa. Nhng qun Th tip tc truy kch,
khin on ra i 80.000 v n Nixa cn li 7.000 ngi.
Vua Louis nc Php cng theo ng ngi c nn cng gp s phn tng t.
K theo ng b bin th a s cht v i kht, kit lc v dch bnh. Mt ti liu
v vua Louis ghi li, on ngi sng st c nhng ngi Hi gio tt bng
gip : Ngi Th Nh K b th d d cho nhng ngi bnh v i kh. Ngi
Hylp (Kit gio) th bt nhng ai cn kho phi phc dch v thay v tin cng h
nhn c roi vt Sng vi ngi v o (Th) tt bng xem ra an ninh hn nn
hn 3.000 thanh nin hnh hng i theo. H i o ly ca n (vo o Hi),
mc d ngi Th ch hi lng vi vic phc v ca h v khng bt h phi theo
o.
Vy chim thnh Askalon khng xong, dn thnh chin sng st b v li qu hng.
Chm dt cuc ln ng th hai. on qun ra i gn 1 triu, tr v cn li khong
100.000 ngi.
Ai c li?
Bernard v cng tht vng v kt qu chuyn thnh chin ca mnh: Hnh nh
Cha, v ti li chng ta, qun lng thng xt ca Ngi v ti phn xt th
gii. Cha cng chng h quan tm ti danh Ngi, v bn ngoi o tng ku:
u l Cha ca ngi Kit? Chng ta ha hn thnh cng, gi nhn ton ng
cay.
Trc tht bi chua cay , Bernard b co buc nng n nn tm cch li cho
Cha pht. ng cng li cho cc ng hong c mt trong on, cng nh cho s
cng c ca chnh dn thnh chin, nh dn Israel xa khi c Ms dn qua sa
mc.

Ngy nay, ta ly lm l khi thy Bernard li cho ngi ny ngi kia, m

khng kt n chnh ngay vic thnh chin. V Cha ni trong Phc m: Hy tra
gm vo v, v ai dng gm s cht v gm. Tic thay cng chnh v s hiu lm
cu ny m chuyn ng tic xy ra. Bi Bernard vit cho Gio hong ng
vin ngi ra lnh thnh chin: Cha ni vi Phr: Hy tra gm vo v. Gm
nh vy thuc quyn Phr (cng l quyn ca Gio hong). Con ngh, gi l lc
cn tut c hai thanh gm ra.
TRNH THUT 33
CN GIN CA SALADIN
Cn nguyn cuc vin chinh thp gi ln th ba
Saladin nguyn l mt ch huy qun s ngi Kurden. Sau trn thng Aicp nm
1173 v Damaskus, ng c suy c ln hng Sultan, ngha l thnh lnh t ti cao
ca dn Kurden. ng ch thua qun Kit trn Akkon nm 1177 v sm b Rainald
Montroyal, lc l vua ca quc gia hnh hng trn t Thnh, bt. Chnh
Rainald ny l cn nguyn ca cuc vin chinh th ba.
Nm 1181, Rainald t chc nh cp mt on thng nhn Hi gio. y l mt
hnh ng thun tu mang tnh tho khu. D vy, Saladin vn k vi ng mt tho
hip ngng chin trong 4 nm. Nhng khi Rainald c tnh x hip c, li nh cp
on hnh hng Hi gio, trong c m ca Saladin, th ng ny khng kin nhn
c na, quyt nh tn cng ngi Kit. ng cho git mt cch th thm bn b
sui Kischon 150 k binh v my trm b binh Kit, cht u cm ln gio. ng cho
qun tip tc tin v mi Hattin v t c chin thng quyt nh . Tt c t
binh Kit u b git. Saladin t tay thanh ton Rainald. Cc thnh lu Kit khc ln
lt ri vo tay qun hi. Ngy 3-12-1187, Saladin chim Girusalem, chm dt 88
nm ch quyn ca ngi Kit trn t Thnh.
Saladin cho r thp gi vng trn Nh th Ging Sinh xung v - nh li n k cho ko l khp ng ph 2 ngy trn, va i va nh. 200 trong tng s 2.000
hip s gi thnh sng st v trn thot. Tuy nhin, Saladin t ra nhn o hn qun
thp gi i vi k thua trn. Nhiu Kit hu c th chuc tin ra khi thnh.
ng rt khoan nhng vi nhng k khn cng.
Rainald l nguyn c ca cuc ln ng ln th ba. V khi Girusalem mt, Ty
phng li dy ln phong tro thnh chin.
Barbarossa lnh o
Khi Gio hong Clment III (ng ln vi Gio hong i u cng tn do vua
Heinrich IV a ln v khng c tnh vo danh sch chnh thc) yu cu cc lnh
cha u chu gii phng Girusalem ln th hai, hong nh Staufen l Barbarossa
tuyn b trong i hi Kit Mainz nm 1188 sn sng ng ra lnh o on
qun, d lc ng 66 tui. Ly kinh nghim nhng ln trc, Barbarossa ra
qun k rt nghim, qun s c chn la hn hoi. My chuyn sau ny ni ln iu
.

ng ct qun t Regensburg, nm 1189, vi 20.000 hip s. Khi qua Wien, khm ph

ra c ti 500 tn trm cp len vo hng ng, ng cho lnh dt ra tc khc.
Belgrad, ng cho chm c mt hip s min Elsa v ti bo ng. Bn sai nhn b
cht tay v cc ti khc.
Ti y khng cn bt mc no t xit
Barbarossa xui thuyn trn sng Donau, trong khi on binh tin theo trn b. Ti
Konstantinp, Hong quc Pha ng l Isaak Angelos cho bt gi i din
ca c v khng cng nhn tc hong ca Barbarossa, m ch gi ng l Lnh
cha nc c m thi. C li n, chnh Isaak tm cch tho hip vi Saladin.
Thng 3-1190, qun Barbarossa bng qua c Hellespont, mt eo bin nguy him
rng 6 cy s ngn cch u Chu v Tiu .
Nhng kh khn ln u tin qun hnh hng gp l ni i Tiu , khi vic tip
t lng thc gn nh b t v trong vng khng tm u ra ca n ca ung. Ngi
ta bt u phi git nga n tht v ung mu. Thm vo l ni lo canh cnh b
qun Hi nhn din. Qun Hi thng xut hin tng nhm nh t kch on qun
i kht. Su tun lin tip on qun khng dm ci chin bo.
D vy h cng ti c Ikonium. Lnh t hi y i 2,5 tn vng (50
Zentner) mi cho qua lnh th. Nhng Barbarossa c: quc v hip s thp gi
ban s sng chng ti khng c l mua ng cho vua i bng vng hay bc. Vi tr
gip ca Cha Kit, m chng ti l hip s ca Ngi, chng ti s m ng bng
gm. V Barbarossa chin thng m ng i tip.
Ti sng Saleph, Barbarossa ngi trn mnh nga bng qua. Ti bn kia b, ng n
ung, Gim mc Gio phn Wuerzburg, ngi thp tng Hong , ghi li, ri
mun tm sng cho kho. Nhng v hn mt thng cng thng mt mi, ng
khng may gp nn v b nc cun tri. Mt s gia khc vit: Ti y th chng
cn bt mc no t xit cnh lo s v mt tinh thn ca on qun.
Hong Barbarossa mt ngy 10-6-1190 v b nhi mu c tim khi ang tm sng
Saleph ti Tiu . Kh lu sau ny, ngi Hi k: nu nh Barbarossa khng cht,
th dn Syri v Aicp phi ni: Ni y mt ln ngi Hi gio lm ch.
Xc Hong c chn ti qu hng ca Thnh Phaol, thnh Tarsus, gn .
Barbarossa r rng c tng hip s (Hertling), nhng ng nhy cm v rt t tin.
Ln u tin gp Hadrian IV, ng khng chu phc tng Gio hong. Phi ni mi
ng mi chu. Hadrian c ln tnh chuyn tuyt thng ng. Nhng vi s tham
gia thnh chin ca Barbarossa, Gio hong lm ho li vi ng.
Richard Loewenherz lm nhc qun cng nc o
Sau khi Barbarossa mt, mt phn on qun v li c. S cn li theo qun cng
Friedrich t Schwaben, con trai ca Barbarossa, tin v lu Akkon, ni ng qun
ca vua Php Philippe II v vua Anh Richard Loewenherz. Hai on ny dng ng
bin nn ti t Thnh trc. Khi c con trai ca Barbarossa cng cht v dch
bnh, qun cng nc o l Leopold V ln lnh o on qun c. Cng nh cc
ng hong khc, Leopold cho ko c trng ca ng ln mt thp lu Akkon.
Nhng Richard Loewenherz sai ko xung v vt trn ng y bi, v ng ny
cng khng cho Leopold chia phn ca cp c. Leopold nh ko qun v. ng

s tr th hnh ng , bng cch cho bt gi Richard ti lu Duernstein, khi ng

ny ko qun v ngang qua nc o.
C vua Php cng ngn ci t ph ca qun Anh nn cng sm ri t Thnh. Ngy
1-9-1192, Richard k vi lnh t Saladin mt tho c cho php tn hu Kit khng
v trang c t do hnh hng Thnh a trong 3 nm. Chng cn ai ni ti chuyn
gii phng Girusalem na.
Thnh chin ln bn: b dn Venezia () chuyn mc tiu
Cuc vin chinh ln th t xy ra 15 nm sau khi Girusalem b ngi Th ti chim.
Gio hong Innxenx III mun tn cng t Thnh qua ng ng thu. V th,
on vin chinh trc phi chim Aicp tit ng tip vin. Nm 1202, thnh
Venezia ng ra chu cp thuyn b cho cuc vin chinh. Nhng khi on ang trn
bin, qun Venezia t ng chuyn mc tiu. H bt chp ca Gio hong v
nhng quyt nh t trc, chuyn hng on tu v Konstantinp, chim thnh v
gy ra mt cuc tm mu. Nhng ngy sau thnh b h cp ph tn bo nh
cha tng thy trong lch s trung c (F.L. Ganshof). Mt nhn chng ng thi
vit: Ngay c qun hi cn khoan nhng hn qun Kit. Chng cn chuyn
thnh chin na, v y qun Kit quay ra nh nhau. Gio hong Innoxenx tht
kinh khi hay s vic. Nhng qun Venezia t mc tiu ca h: bin Konstantinp
thnh mt Vng quc hong Latinh, chim c c quyn ngoi thng
ng phng v mua c cc cn c qun o Joni, Kreta v dc theo b bin
pha ty hng ng. Hnh ng trn cng o su h ngn cch gia hai Gio hi
Latinh v Hylp. Nhng mc, qun Venezia chng mng g n iu .
Thnh chin tr em: mt h ho ci ra nc mt
Cng nn nhc cuc vin chinh ca tr con. S kin cho thy thnh chin bin
tnh thnh v ngha c no. Nm 1212, em chn chin ngi php Stephan cho hay
c th kin phi i gii phng t Thnh. Bn c cng c b Nikolaus 10 tui
Koeln cho hay mnh l s gi ca Tri. Hng on hng l tr em nghe theo ting
gi ca hai cu ny. Khng hiu sao cha m cc em cng thoi mi con ci ra i
chu ton s mnh m ngi ln khng lm c. Khong 10.000 em i v cng
Marseille, ni ngi ta ha s ch sang t Thnh khng mt tin. Mt phn on
thuyn b m. Nhng tr sng st b a sang Alexandria (Aicp) bn lm n l.
Mt hnh nh tht bun, mt h ho ci ra nc mt cho lch s thnh chin,
nhng cng d hiu i vi np ngh thi , km theo s kin lng hng say thnh
chin chuyn sang cc thnh phn x hi v cc la tui khc, ni theo s gia
Waas.
TRNH THUT 34 -35
TRNH THUT 34
CHM DT MT LM LN BI THM
Cuc vin chinh ny tht bi, ngi ta li ngh ti cuc khc tip theo. By nm sau
ngy thnh chin tr con kt thc th thm, li c mt on tin v Ai Cp v chim

lu Damiette trn ca sng Nil. Nhng khng gi Damiette c lu, v theo nh

ngi ta ni, vua Friedrich II khng ti. Ngy tn phong vua, Friedrich ha s
tham gia on qun, nhng cui cng ng li. Ch ti nm 1227, ng mi thc
hin li ha, bi trong l tn phong hong , ng chp nhn iu kin nu tht
ha ln na th b tuyt thng.
Cuc vin chinh l lng ca Friedrich II
Friedrich II cho i nm 1194 Sizilien. Sau khi vua cha l Heinrich VI mt sm
vo nm 1197, ng c dn Palermo thay nhau chm sc. Nm 1212, chng thanh
nin 18 tui, chu ca Barbarossa, c 2 ln phong vua nc c, ln u Nh
th Chnh to Mainz, ln sau Aachen. Gio hong Hnri III i m hong cho
ng nm 1220. Friedrich II giao tip nhiu vi ngi Dothi v Hi gio ti
Sizilien. ng hiu h nn cm thy kh chu trc vic dn Php v c hng say
thnh chin. ng rt chn ch p li ting gi ln ng. Hn ng cng bit
Kit hu v ngi Hi c th sng chung ho bnh vi nhau c, nh xy ra
Ty Ban Nha. S gia Erdmann vit: Cc vua v cha min bc Ty Ban Nha trong
th k 10 vn thng xut hin trong cung cc o ch Hi gio Cordoba, v vo
th k 11 c s sng chung thn mt, c th ni l nh anh em, gia ngi Kit
v ngi Hi. Vy th ti sao li khng to c sng chung t Thnh? Ngay
o ch Aicp trong ln thnh chin u tin cng cho cc hip s hay: Nu cc
anh ti Girusalem vi gy hnh hng v ti lng thc th cc anh s c n
tip trong danh d. Cc anh s kim c trong khp ph x y y thc n v
t do. Nhng nu cc anh ngh ti vic chim ng thnh bng bo lc, th cc anh
s thy sc mnh ca vua Babylon v dn nc Ba T.
Nm 1227, gi li ha, Friedrich xung thuyn Brindisi () vi 60.000 qun.
iu ny khng c ngha l ng nht quyt mun chim Girusalem bng bo lc.
Nhng, khi tt c sn sng trn thuyn, th xy ra nn dch, khin Hong phi
ri thuyn. Gio hong Grgri IX, v ngh rng ng ny mn c nn dch
tm cch tht ha, nn ra v tuyt thng. Friedrich cm thy nhc qua hnh ng ny.
Sau khi kho li, cho thy l Gio hong lm, ng tip tc ct qun, mc d
theo l o, ng khng cn t cch lnh o on qun na, v b tuyt thng.
Friedrich II cp bn Akkon t Thnh nm 1228. Nhng khng nh, m thng
thuyt. Thnh cng ln. Qua hip c Jaffa (1229), lnh t Alkamin ng nhng
cho ng trong vng 10 nm thnh Girusalem, Betlhem, Nazareth v ro t dc
theo b bin. Sau cuc thng tho thnh cng, Friedrich vo Thnh ng Ging
Sinh, t tay i ln u vng min vua thnh Girusalem. Hong l lng ny
khng cn nht gm no m t c nhiu hn cc vua trc y vi v s
qun binh.
Girusalem li thuc Hi gio
Cuc sng chung ko di c 15 nm, th li mt ng hong Kit na x hip c
khin ngi Hi ni gin. Nhng chc n, ln ny th lnh Alkamin nh mt r
dn nh dm. R ny b qun hung n nh ui. H ph sch mi th chng ngi

trn ng chy. Nm 1244, h chim c Girusalem, git qun Kit tr ng

khng cn mt mng. Thnh Thnh li ri vo tay ngi Hi. Nhng ai sng sut gi
y u hiu rng vic gii phng Thnh Thnh l chuyn khng th c, phn v
xa cch u chu, phn v tr ngi kh hu bt thng v nht l v tinh thn chin
u ca ngi Hi. Nhng vua Php l Thnh Louis IX khng ngh nh vy. ng
tip tc t chc vin chinh.
Khc vi hong Friedrich II, Louis IX mun nh v chim thnh. ng cho hay s
mang li chin thng m cc vua cha khc khng t c. V kt qu khng
nh ng ngh.
S d Louis quyt tm thnh chin, l v mt li th trong cn bnh thp t nht sinh.
M ng v Tng Gim mc Paris chng li li th . Khi c tng gim mc cho
hay th trong lc bnh ngt ngho l v gi tr, ng lp li li th sau ngy lnh
bnh.
Mt ngi ngoan o
Louis hnh ng v c tin. iu ny th hin qua nhng chun b trc lc vin
hnh. c thanh th lng tm v sch ti ra i, ng cho ngi ro khp nc
gom gp tt c nhng ph bnh ch trch ca dn chng mun o t ti vua. Louis
mun qua xo sch ti khng nhng ca mnh m c ca cha ng mnh, trc khi
ln ng. Mt vic lm c mt khng hai trong lch s th gii! Vua Anh Henri III
thy vy, lin yu cu Louis xt li t ai m trc y Php chim ca Anh.
Louis cho xt v vic, nhng m ng khng tn ng vic tr t.
c tin khng qu hn tnh yu
Chuyn thnh chin, Louis IX cng phm lm li nh nhng ngi i trc, khi cho
rng c tin l tin quyt v tt c mi phng php bo v n u c php. Ngy
nay, chng ta ngh khc, nh Thnh Phaol trong th gi tn hu Crint: Nu nh
ti c mi sc mnh c tin v c th di non, m khng c tnh thng, th ti
chng c g. Do m chng ta qu ngc nhin v gng Phanxic; thnh nhn
cng mun tr thnh hip s, nhng sm hiu rng c tin khng th qu hn tnh
thng. kin ca ngi v nhng cuc vin chinh l khng phi tiu dit ngi
Hi, nhng l a h v vi o mnh. Nm 1219, ch thn Phanxic sang Aicp
ging Kinh Thnh cho lnh t nc ny. V lnh t tip n v nghe Phanxic cn
trng ri ni: Hy cu Cha Ngi mc khi o Ngi cho ti, theo cch Ngi
thy hay nht. iu minh chng rng c th ni chuyn o c vi ngi Hi
gio, nu nh ngi ta ngay t u ng mang gm xng vo t h.
Ho ngc Damiette
Ngy 25-8-1248, vua Louis cho 1800 chin thuyn nh neo. Ch 700 trn s 2800
hip s ti c Aicp t cng vi b binh tin vo t Thnh. Nh mt php
l, h chim c thnh Damiette. Nhng, thay v khai trin chin thng ny th h
li m ra sa o, hm hip ph n v n nhu ngy m. m n, qun Hi ln vo
thnh ct c tng lot hip s ang say mm, mang v cho lnh t lnh thng, c

mi u c thng mt th vng. C m 300 ti 400 u c mang v. Mt s

cn li cht v dch bnh.
Khip m, qun vin chinh xin tr thnh c rt i, nhng khng c. Vua
cng nhiu qun b bt v tra tn. Ch sau khi chp nhn giao thnh v tr mt triu
th vng, Vua v nhng ngi sng st mi c th i.
20 nm sau, Louis li t chc thnh chin ln cui cng v kt thc cuc i trong
cuc vin hnh . Ngi mt v dch bnh ngy 25-8-1270 Tunis, lc 56 tui. Sau
khi ngi mt, nhng ngi sng st ko nhau tr li Sizilien. Ti , mt cn bo
git t neo lm 18 chin thuyn va vo nhau chm lm, mang theo ngi, nga v
lng thc. Kt thc cuc thnh chin cui cng.
Cha khng mun th
i vi Phanxic, tnh yu l c tnh trn ht ca mt Kit hu. Nhng vi vua
Louis v dn c, c tnh qu nht ca mt ngi nam l dng cm trn chin
trng. V theo h, ci cao c nht ca mt tn hu l dng dng cm ny bo v
c tin. iu rn yu thng k th hnh nh xa l hay khng c quan tm i
vi dn thnh chin cho ti thi Louis. V vy m ngay t u, khu hiu ca thnh
chin l Cha mun th! Mt lm ln bi thm, n ni c mt v thnh nh
Louis cng cht v n. Ci bi thm khng phi ch thnh chin tht bi, nhng
ch n hon ton sai vi thn hc. C nh nu thnh chin thnh cng tt p, th n
cng lm mt chuyn bt cng. Ngy nay, nhng ai quan nim dng bo lc
t ti mt h no , k cng ang ri vo lm ln ca cc hip s thi xa.
TRNH THUT 35
DNG HIP S: HOA TRI CA THNH CHIN
Phong tro thnh chin khng t mc tiu chnh tr v tn gio, nhng n chn
c bc tin ca ngi Th vo u chu li li hng th k v mang li nh
hng ln cho nn kinh t v vn ho u chu. Ngoi thng u chu c c mt
th trng mi, khoa hc t c nhng kin thc qu v ngh thut cng c
giu thm. V mt tn gio, thnh chin l c hi hnh thnh cc dng hip s.
Hip s, li sng v vn ho ca h
Ngay u thi trung c, cc vua cha c hip s gip vic chng li nhng cuc
tn cng ca ngi rp v Hungn. T vai tr h v, gii ny t t tch khi cc
thnh phn x hi khc v bin dn thnh mt giai tng qu tc cha truyn con ni
gi l hip s. Khi ln by, con trai ca mt hip s vo sng trong dinh lnh cha
hc lm Hip nhi (Page) (hc sng theo li hip s). Ln 14, lm Hip sinh (Knappe),
hc s dng v kh qua cc cuc sn bn v cc bui hun luyn. Nm 21 tui, sau
khi n chay cu nguyn, chng Hip sinh c gia nhp hng Hip s. Trong thnh l
gia nhp trng th, anh phi th trung thnh phc v vua v vng quc, bo v c
tin, bo v ph n go v tr m ci, phi can m, chnh trc, khim nhu v t tn.
Thi thnh chin, giai tng hip s c tm quan trng c bit. Ht thi vin chinh,
khun mu l tng tn gio ca hip s cng chm dn vo hu trng. Thay v

chin u cho c tin, gi ngi ta chy theo nhng phiu lu tnh cm. Cc ngi
hip s tr thnh nhng cng t m say xem ht do git th gi nhn ri. Bn
cnh cc ti o v chnh tr, ch chnh ca nhng bi ht do thng vn l
tnh yu i vi mt ngi n - khng him khi vi mt ngi c chng, nn mn
gii tr ny thng gy ra cnh v gia nh. Li ht tnh t cha nhiu yu t
gi dc, nn gp phn trau chut nhng phong tc tp qun ca cc Vng quc
ngi c.
Mt trong nhng ca s ht do ni ting l Walther vng Vogelweide (khong nm
1200). Mn ht do (Minnesang, Troubadoure) c l xut pht t nhng ngi Ty
Ban Nha gc rp truyn qua Php vo c, bi v n hon ton khng n nhp g
vi truyn thng v vn ho c.
Sau thi thnh chin cng ny sinh mt loi Hng ca cung nh (hoefische Epos).
Mt th d in hnh ca loi ny l bi Parzival ca Wolfram t Eschenbach, mt
qu tc x Bayern (mt nm 1220). Parzival l mt hip s, kinh qua lm ln v
ti li tr thnh mt gng sng l tng v cui cng thnh vua mt x thnh,
biu tng cho s cu ri v cuc sng i i, m khng ai c th t ti bng t
sc mnh.
Cc dng Hip s
Hnh thnh trn t Thnh trong thi thnh chin. Ngoi 3 li khn thanh bn, khit
tnh v vng li nh tu s ca cc dng khc, tu s ca dng c thm li ha th t l
bo v khch hnh hng. Nh vy, Dng l ni kt hp i sng tu tr v tinh thn
hip s. Dng Hip s khng chp nhn nguyn tc ca Thnh Bin c, rng tu s
ch c mt th qun dch tinh thn duy nht phi lm m thi, nhng h tm c
vi khu hiu mi ca Thnh Bernard: Ngi cht cho Cha c phc hn ngi
cht trong Cha.
Thnh phn trong mt dng Hip s gm c hip s nhng ngi v trang bo v
khch hnh hng, linh mc dng l v tu s chm sc ngi bnh v k
thng tt.
Dng Gioan (Johaniter), cng gi l Malteser
Trc thi thnh chin, ngi (cc thng gia Amalfi) t chc tip n
Girusalem nhng khch hnh hng b b ri, bnh tt hoc i rt. H dng gn
bn M thnh mt tu vin vi mt bnh x. V h chn tn thnh bo h cho
nh nguyn tu vin l Gioan nn ngi ta gi h l dng Gioan. H cng c gi
l Cc thy Y t v sinh hot bnh x ca h.
Trong thi thnh chin, dng anh em gio dn ny c gio triu chun nhn. Khi
t Thnh mt, dng chuyn v o Cyprus (1291), ri Rhodos (1310) ri v Malta
vo nm 1530, do dng mi mang thm mt tn mi Malteser. Lnh o dng
l mt i s (Gromeister) vi tc hng y. T nm 1834, dng c c s lin lc ti
Rma. Ngy nay dng vn tip tc cng tc bc i. Y phc ca dng l o chong
en vi thp gi trng 8 mi nhn.
Dng Hip s c (Deutschherren)

Trong thi gian cuc thnh chin th ba, ngi c Luebeck v Bremen dng ln
trc thnh Akkon mt trm x v kt vi nhau thnh mt Hi anh em gip vic
bnh x, v sau mang tn Dng Hip s c, vn phng t ti thnh Montfort gn
Akkon. Y phc dng l o chong trng vi thp gi en.
t Thnh mt, dng chuyn v Venezia v cui cng v c.
Khi Ba Lan b dn ngoi Ph (Pruzzi) nh tan tnh vo nm 1161 th t ny l
mt nc Kit gio. Cc tu s Xit gi bt tay vo vic truyn o cho dn Ph,
nhng khng thnh. V vy qun cng Konrad t Masowien chuyn giao s mnh
truyn gio sang tay dng Hip s c vi thng s (Hochmeister) lc l
Hermann t Salza. Qun cng k tho c Kruswica nm 1230 cho php dng lp
im Ba Lan i ti vi dn Ph. Hong cng nhn tho c ny v nng
v thng s ln hng lnh cha. T , cng vic rao ging tin mnh. 90 im vi
tu vin hn hoi l nhng trung tm chc chn a tu s dng to ra khp nc.
Cui th k 15, nc Ph ca dng Hip s c c 60 thnh ph ln v trn
di 19.000 x. Nhng khi dng tin ti sng Riga v ct Ba Lan khi bin th dn
ny chng li; chin tranh ko di nhiu nm. Nm 1457, qun Ba Lan chim
Marienburg, th ph ca dng. Thng s phi chy sang Koenigsberg v lp dinh
mi . Nm 1566, ng Ph tr thnh mt lnh a (Lehen) ca Ba Lan. Th k
16, v thng s cui cng l Albrecht t Brandenburg Ansbach bin phn t thuc
dng cn li thnh mt qun quc (Herzogstum) cha truyn con ni v t di
quyn bo h ca Ba Lan. V ng b Cng gio theo Tin lnh.
Nm 1809, Napoleon gii tn dng Hip s c. Ch o, v cng lao to ln ca
dng v phng din lch s, hong Franz Joseph I gi li v cho ci tin dng.
ng u mi nhnh l mt qun cng vi tc Thng s (Hoch und
Deutschmeister). Ngy nay, nhnh linh mc ca dng Hip s c cn tn ti o.
Dng Hip s n th (Tempelritter)
c cc qu tc Php thnh lp nm 1119. S d mang tn ny l v dng nm gn
vng n Thnh c Girusalem. Du ch kh ngho ca dng thu ban u l hai
hip s chia nhau mt con nga. Y phc dng l o chong trng vi thp gi .
Nh ca tha k v thnh vin giu c nn dng tr thnh mt yu t kinh k
quan trng ti Php. Cng v vy m dng y gp nn v b xo tn.
Mn u cho nhng phin n ph thu sau ny
Ti sn s ca dng n th lm vua Php Philippe IV . Thi c chim
ot n vi ng khi v Gim mc Gio phn Bordeaux d bo c bu lm Gio
hong, Clment V, vo nm 1305.
Cng nh nhng phin n ph thu sau ny, ngi ta ch cn t dng ti ri o v
sa o l kt n h. Ngy 13-10-1307, Philippe ngang nhin cho tng ngc trn
di 2000 tu s ca dng v tch thu ti sn h. Ri p lc Gio hong ra lnh gii tn
dng. D c ti bn phn nm ngh ph hin din chng li lnh gii tn, cng ng
chung (th 15) Vienne ti Php (1311/1312) khng rt li c quyt nh trn.
Cc tu s b tra tn th nhn c th mt loi phim thn tn l Baphomet, c
phm ti ng tnh luyn i v l thnh vin ca mt m mu sa tng quc t.

Gio hong hy vng cc tu s ch phi n chung thn m thi nn khuyn h nhn

ti. i s Jacob t Molay nghe li Gio hong nhn ti mong thot cht,
nhng ng b x t. 54 tu s b t sng trong mt ngy. Ti sn dng c Gio
hong giao cho dng Gioan, nhng Philippe kp thi a ra mt bn chi ph to n
kch x m tng s ngang bng ti sn dng. Philippe t mc tiu trn vn.
Nm sau, khi c Gio hong ln Vua u cht, th Paris ngi ta k rng i s lc
ang hp hi trn gin ho mi c hai ra trc to phn xt ca Cha...
TRH THUT 36 -37
TRNH THUT 36
THOMAS BECKET CHT CHO T DO CA GIO HI TI ANH
Cng nh cc vua c trong v tranh chp nng quyn, William (vi bit danh
K chim ot) Anh vi t cch l vua thu tm cc gio phn thnh thuc a
ca mnh. Con ng, William II, cn bt cc gio phn np tin mi c phong chc.
Cc chc v trong Gio Hi tr thnh mua bn v nhiu ch khng c b nhim.
Thnh Anselm Canterbury cc lc chng li, v cui cng vua Henri I phi
chp nhn t b quyn phong chc trong Gio Hi. Mn ca thnh nhn gi
Anselm l ngi d thng nht thi v trn khp th gii. V chuyn thnh
chin, quan im ca Anselm l nn i thoi vi ngi Hi v c gng bng mi
cch trnh mu. L nh thn hc, ngi ch trng lm sao cho c tin Kit gio
c thm thu mt cch d hiu, v vy c ngi i coi nh l k m ng cho
kinh vin. Nhng li chng minh c Thin cha ca ngi ngy nay xem ra qu c
vn . Anselm mt nm 1109 khi ang lm Tng Gim mc Canterbury.
Sau mt thi gian quan h o i tt p, nm 1154, Henri II, cha ca vua Richard
Loewenherz, ln ngi lc 21 tui. Henri II ch trng kim sot Gio Hi, v ng hi
vng rng Thomas Becket s gip ng trong vic . Vi Henri II, nc Anh c mt
v vua ngi Php, khng ni c cht ting anh no c.
Bc u bn thn
Cha m Thomas Becket l thng gia t min Normandie (Php) sang nh c
Lun n v sinh Thomas Becket ngy 21-12-1117 ti . Thiu thi, Becket c
cc tu s Augustin gio dc, sau sang du hc ti Paris. Khi v li Anh, Becket gp
Tng Gim mc Canterbery l Theobald v c v ny ch . Nm 1154, Theobald
ngh vua Anh Thomas Becket lm ng l vn phng, ngi c quyn th hai
sau vua. Trong v th , Becket cho quyt sch cc bng trm cp khp nc v
tn cng chim c 3 thnh ch, m cho ti lc vn c k l an ton tuyt
i. Thomas Becket thch nhng bui n ung v vui chi hoang ph. ng kt bn
ch thn vi vua. Sch tiu s ca Thomas Becket vit rng: Cha bao gi trong
thi i Kit c c mt i bn ng tm ng ch nh th.
Tnh bn ko di, cho n khi v tng gim mc mt v Thomas Becket c vua ch
nh ln thay th. Henri hy vng, Thomas Becket trong vai tr tng gim mc s gip
ng thc hin nh ca mnh.

Thay i mt sm mt chiu
Sau khi nhn chc linh mc v gim mc, Thomas Becket bng dng hon ton thay
i. Ngay c vua cng ngc nhin. Thomas Becket khoc vo ngi o dng vi mt
nt n ti. Trong t cch Tng Gim mc Canterbury, ng tr thnh vin ph ca
dng. 4 gi sng dng thnh l, xong dnh gi tip u n 13 ngi ngho v ra
chn cho h. Sau ngi x cc v tranh chp trong gio phn; th gi cn li dnh
cho ngi ngho v bnh. Thomas Becket tr thnh mt nh kh tu v u tranh
khng nhn nhng cho quyn li Gio Hi.
Lc u, Thomas Becket khng mun chc tng gim mc, v ng thy r h qu
ca ch ng mi ny, nht l n s gy kh khn cho tnh bn gia ng v vua.
Thomas lc tha vi Vua: Ti bit, ngi s yu cu ti mt s iu m lng tm
ca mt tng gim mc s khng cho php ti thi hnh, c bit nhng iu lin
quan ti quyn li Gio Hi. Nhng khi Thomas Becket xin t chc ng l, vua
hiu rng Thomas Becket s rt quan tm ti nhim v mi trong Gio Hi.
Mu thun vi vua
Tnh hnh tr nn cng thng, khi vua mun vn bn ho cc tp tc ang c p
dng trong nc v yu cu cc gim mc k vo vn bn . Thot tin l my
im sau: nh thu gio s, linh mc phm ti s b a ra x trc to n i, cng
nh khng c php vua, gim mc khng c ri nc, nh th c ngha l khng
c php vua, gim mc khng c i ving Gio hong hoc i hnh hng. Cui
cng, khng mt tn hu no c php ku cu gio triu khi b i x bt cng.
Nm 1164, trong i hi Vng quc Clarendon, vua Henri II a ra trc cc ng
hong o v i bn vn 16 khon v yu cu chp nhn. Thi , gim mc cng
l nhng ng hong phn o, nn vua ngh mnh c quyn i hi h chp thun; li
na y cng ch l chuyn vn bn ho cc tp tc ng hnh m thi, ch khng
c g mi c thm vo. iu ngc nhin l ch mt gim mc khng k:
Thomas Becket, Tng Gim mc Canterbury.
im xu
V thi Thomas Becket b mang ra x trc to Northampton vi mt co
trng khng u. ng chng li v trn sang Php, ti Sens gp Gio hong
Alxandr III. Alxandr khng ng cc iu khon trong i hi Clarendon,
nhng ng thi cho hay trong 16 iu c th tm chp nhn c 7 iu, cho d cc
iu tri vi gio lut. Sau l nhng thng tho kh khn gia vua Henri,
Gio hong Alxandr v Thomas Becket. Cc nhng b ca Gio hong khng
a ti mt tho hip nn tng no. Nhng khi Gio hong u cho Thomas Becket
quyn ra v tuyt thng cho vua v lnh cm c hnh phng v cho c nc, th
Henri ha rt li cc khon Clarendon v tr li ti sn cho Gio Hi. Nghe th,
Thomas Becket quyt nh v li gio phn, sau 6 nm cch xa, d bit rng tng
lai nhiu chng gai. ng vit cho vua: Ti tr v vi lnh cho php ca vua, c l
m cht cho Gio hi Anh c sng Xin Cha chc lnh cho ngi v con ci
ngi!
Khi cp b Anh quc, Thomas Becket c dn chng nng nhit n rc v
Canterbury. Tuy nhin ng bit k th s khng yn v vua s tm cch biu xu

v trit h mnh. Trong bi ging l Ging Sinh nm 1170, ng xa gn ni v iu ,

khi va khc va cho hay ngy cu ri ca ng gn k. Tht vy, trc ng
nghe cu chuyn gia Tng Gim mc Gio phn York vi vua vo chiu ti hm
qua. Khi Tng Gim mc tm s vi vua: Bao lu Thomas Becket cn sng th t
nc cha yn v vua s khng thy ngy sng sa, th vua gin p: Thng cha
c ta nui n li gi chn p ln ta. Ri quay sang qun thn: Ny nhng tn
hn nht ta nui v t ti danh vng trong vng quc ta, khng to uy danh
cho ta th ch, m cn cho mt tay linh mc m dn lm nhc ta. Vua trch th
c gm xem c ai sn sng hnh ng cho mnh khng.
Cn gin thc s n ra khi Thomas Becket i cc gim mc b tuyt thng (v k
vo vn bn Clarendon) phi th li trc Gio hong li ha vng li, sau mi
c gii v. Nhng k vn ght Thomas Becket hiu nhng pht biu tiu cc ca
vua nh l mt li bt n xanh v h thanh ton ng.
Kinh hong
Xy ra ngy 29-12-1170. Bn hip s gc Normandie xut hin t ngt trc To
Tng Gim mc Canterbury v i vo. Nhng Thomas Becket c: e do ca cc
anh v ch, ngay c khi mi li gm nc Anh cha vo do ct u ti, th chng
cng khng lm ti s m lm tri lut Cha cng chnh v ht vng li Gio hong
l ch chn ca ti.
m mu st s, rt i, ri tr li vi nhiu ng bn hn. Bn b lc a
Thomas Becket vo nh th chnh to, v h tin rng bn kia khng dm tin vo
cung thnh. Khi h nh kho chn ca nh th th Tng Gim mc ni vi h:
Chng ta ti y chu au kh ch khng phi chin u, v chng ta s
chin thng k th bng au kh ch khng bng chin u.
Nh ca m, bn mu st vo c vo thnh ng. Ba tn trong bn chm ln
u Tng Gim mc, mu tun xi x v ng gc xung. Tn th t p nt s ngi
hp hi. Trn ng tu thot, chng cn git thm mt b trai ang khc trc v
Tng Gim mc b m st.
Hi hn qu tr
Hay tin Thomas Becket b git, vua hong ht. C ngy ng chng ni vi ai. Trc
mt Gio hong, ng c quyt l khng ra lnh m hi Tng Gim mc, nhng
nhng li bt mn ca ng l nguyn nhn dn ti ci cht . V vy, ng xin
Gio hong ch cho bit phi lm g n ti.
Gio hong Alexandr III cng kinh hong khi hay tin, cm khu sut mt tun l.
Ri ngi ra lnh: tuyt thng nhng k git ngi; vua khng c bc vo nh th
v mt nm di phi nui 200 hip s ng Girusalem, phi rt li cc iu khon
Clarendon v tr ti sn li cho Gio Hi.
Vua Henri chp nhn mi im v rt li tt c nhng bin php ra cho Gio Hi.
iu Thomas Becket khng t c khi cn sng, t c qua ci cht t o
ca ng.
My anh git mn thot tin chy v Nordengland trnh cn gin d ca dn.
Sau h sang Rma xin Gio hong tha v. Gio hong ra vic n ti cho h bng
mt cuc hnh hng t Thnh. khng ai trong bn tr v t Thnh i

TRNH THUT 37
LC GIO E DO GIO HI
Hnh nh con thuyn gia sng gi ba o qu ng cho Gio Hi. Ht kh khn ny
ti kh khn khc sut dng lch s 2000 nm. Sau thnh chin, ti mt e do mi:
lc gio.
Tn Kathar
Lc gio quan trng nht thi trung c l phi Kathar (ting Hylp Kathar c ngha l
tinh khit). Gio thuyt ny c thng nhn v dn hnh hng t Thnh
mang t ng phng v u chu. o xut hin trc ht Koeln (c) nm 1143
ri lan nhanh sang bc , nam Php, Ty Ban Nha v Anh. V tn o ny c cn
c thnh ph Albi, min nam Php, nn h cng c gi l phi Albi.
Tn Albi bn o chong en, du ch tang cho th gii ti li m h ang sng
trong . H i m ng phng, du vt ni ln ngun gc phng ng ca o.
Tn Albi khng ru, nhng tc di chm vai.
Khi xut hin ln u u chu, ngi ta ngc nhin v li sng ngho v qu khc
k ca h. Nhng ai vn bc mnh v s giu sang ca Gio Hi u c cm tnh vi
nhm tn tt lnh ny.
T cu ri bng khinh ch th tc
Gc xa xa nht ca thuyt Kathar l ch trng ca Manes ngi Ba T, mt lc
thuyt c m Thnh An tnh mt thi cng theo. Gc trc tip l ch trng ca
Bogomil, mt linh mc min qu, xng ln t th k 10.
Cng nh Manes, Bogomil tin vo hai Cha, mt lnh mt d, ng hnh, ng lc,
mi tn v lun chng i nhau. Gio l kathar dy rng, th gii ny khng phi do
Cha lnh, nhng l do Cha d (Satng Cha ca Cu c) to dng. V vy,
phi bng mi gi ty tr mi ci thuc trn th ny ra khi i sng hng ngy. Nh
vy, con ngi c cu ri khng nh cuc kh nn ca Cha, song bng hnh
ng khinh ch th tc. Tin nh vy th r rng khng cn l Kit gio na, nhng
thnh mt o mi.
Tn Kathar khc t hn nhn, chng phi v h mun ton hin cho Cha hay v
ch trng t do luyn i, nhng v cho rng xc tht l phng tin ca Satng v
tnh dc l sn phm ca ma qu. Ngha l n thun v quan im chng th tc.
Bt hnh ln nht, theo ngi Kathar, l ph n cht lc mang thai. H s phm ti
n ni sn sng khuyn k khc t t (Endura) gi mnh c tinh khit.
Endura bng cch chp gi vo mt cho ngt th. Cht i cng l mt phng thc
Endura c khuyn khch.
Mt tht ca h
Thin cm ban u ca dn chng i vi tn Kathar bin mt, khi nhn ra cn bn
lc o ng sau l tng sng ngho ca h. Dn chng c bit ni gin khi lnh t
Kathar l Niketas (ngi Konstantinp) nm 1167 trong mt Cng ngh Kathar nhm

gn Toulouse cng khai tuyn b v tn iu hai Cha v kt n Gio hi Cng gio

l nghch gio satng, cc b tch l phng tin la o ca qu v dp b
thnh l, dp vic tn knh cc thnh v tn knh thp gi. V chuyn xy ra
trong mt thi im m hng ngn Kit hu ang mong c gn thp gi ln o
i gii phng v cht cho t Thnh.
Sau cng ngh , tn hu Kathar bng dng chng mng g nhiu na n l tng
sng kh ngho, nhng quay ra ch tm xy dng gio thuyt v t chc ca h.
Mt ti liu ng thi vit v hin tng Kathar: Bn lc gio phn cch v vi
chng, cha vi con trai, con du vi m chng trong gia nh. Ngay c cc linh mc
cng chy theo li sng . B nh th thnh hoang ph, t chi ra ti, coi thng
thnh th, ch nho vic n ti, ngi ta chng mun tin g na vo vic to dng
con ngi v s sng li phn xc.
Ban u, Gio Hi c gng a phong tro ny tr li bng i thoi. Nhng sau khi
s thn Rma l Peter Castelnau b h git, Gio hong Innxenx III ra lnh truy
dit gio phi ny. Cuc thnh chin chng bao lu bin thnh mt cuc sc gia
b tc Raymond VI t Toulouse, ngi ng h Kathar v th lnh thnh chin l
Simon Montfort.
20 nm chm git bo tn. Nm 1229 kt thc vi ho c Paris. C min nam Php
hoang tn. Phi Kathar b nh bi, nhng khng dt hn. V sau h b to thm tra
tip tc thanh ton.
To thm tra
To thm tra l mt im en ca Gio Hi. N thot tin c nhim v truy tm tn
Kathar (v sau tm tt thy nhng ai b coi l lc o) v em h ra x cng khai,
hu trnh nn tr th ca dn. Cu chuyn sau y phn no cho thy ni cm gin
ca dn i vi lc phi v s chn ch trong vic s dng bo lc ca Gio Hi:
Nm 1115, Gio Hi hp bn v s phn ca lc gio. Dn chng s bn quyn ra
hnh pht qu nh nn ko nhau vo nh t li ngi lc gio ra t sng trc thnh.
Thnh Bernard Clairvaux tm tt chnh xc thi phi c ca Gio Hi i vi
lc gio: c tin hon ton khng th dng v lc m p buc c, m n cn
thuyt phc bng i thoi.
To thm tra c quyt nh thnh lp trong cuc hp hi ng Toulouse nm
1229: Cc gim mc phi c trong mi gio x mt linh mc v hai hoc ba hoc
nhiu hn na gio dn uy tn, nu cn, h phi tuyn ha sing nng v trung
thnh lng kim k lc o, khm xt nhng cn nh kh nghi, nhng phng di
t, vn tc chung quanh v cc ch n np khc, tt c nhng ni ny u phi
trit ph. Nu h khm ph ra vi tn lc o th phi canh gi cn thn chng
khi trn v cp tc giao np cho gim mc hoc lnh o a phng h trng
pht chng mt cch ch ng.
Cc khon khc ca hi ng Toulouse: trnh ngi v ti phi ti oan v
khng ai b vu khng l lc o, chng ti ra lnh khng ai c quy kt k khc l
lc o khi gim mc hoc k u quyn ca Gio Hi cha xc nhn h l lc
o.
Khi mt k lc o: T mnh t b lc gio, ngi khng c tip tc trong
cn nh b nghi ng na, nhng phi ti trong mt gia nh Cng gio hon ton

khng b nghi ng. Ngi phi v hai hnh thp gi ln o mnh, mt ci bn phi
v mt bn tri, mu phi khc vi mu o. Ai qu ngho khng thu c
trng s, gio triu, nu cn, phi cung ng cho h mt v.
K lc o b tch thu ti sn, tng ngc, t co trc cng chng v y bit x. Ti
liu trn hon ton khng ng g ti n t.
n thiu lc gio u tin phng Ty do vua Peter t Aragonien ra nm 1197.
Hong nc c Friedrich II (1212-1250) l ngi a n t vo quc lut. Lut
nh, k lc o vi uy quyn ca Ta s b kt n dn ho. Ngoi ra: Tt c
nhng ai b Gio Hi ln n lc o s b to i x t. Cui cng, ta cng c
c trong S Sachsen, mt trong hai cun lut nc c th k 13: Tn hu
Kit no b o hoc lm ph thut hoc b thuc c m b bt ti, ngi s b
thiu trn gin ho.
Nh vy, vic x t giao cho to i. Ngi Kathar chi b chnh quyn, khng chu
th, chng li gia nh, chng thu, chng qun dch v lao dch, nn th quyn coi
h l nhng k ph hoi trt t x hi.
H cht mt ci cht t nhin
To thm tra ph v c nhng cng ng Albi cn li sau cuc thnh chin,
nhng khng trit tiu c c ch ca gio phi ny. C ch ny tn ti mi ti
1270. Nhng t nm 1230, tn Kathar bt u b qu khch v dn xch li gn
truyn thng ca Gio Hi. L do l nh cc dng kh tu ly mt nhng tn
nng n nht ca h. Qua n lc truyn gio ca cc dng kh tu, lc gio Kathar
cht dn vi mt ci cht t nhin.
Kathar thc ra l mt phn ng chng li nhng bt cp ca Gio Hi. Thi ,
chng cn ai lo mc v cho ngi bnh dn. Dn theo Kathar c bit cng l
chng li c ch phong kin trong Gio Hi, mt c ch khng cho php h ngoi ln,
d lc h tr thnh thnh phn quan trng trong cc a ht khoa hc, ngh
thut v thng mi. Nng dn b theo lc gio chng li li sng nhung la, xa
hoa, v lun rc t ng phng v ca gii ch n. V vy, khi Gio Hi c gng
tr v ng ngay, th lc phi cng t t mt. Lc phi cng nh con bnh bt
Gio Hi phi quay li mnh ty tr i nhng nguyn nhn sinh ra bnh. S d
phi Kathar b ngn chn pht trin v bin mt, phn ln l nh cng lao ca hai
Thnh Phan Sinh v a Minh. C hai thnh cng lm sng li c tin ni gii
bnh dn.
TRNH THUT 38 -39
TRNH THUT 38
AMINH TH CON NG MI
Trn mt chuyn du hnh qua min nam Php, Gim mc Diego v mt thanh nin
thp tng vo tr trong mt l qun Toulouse, ch qun l mt tn Albi. Thanh
nin c tn aminh. aminh nghe nhiu v tn phi ny nhng cha c dp
tip xc. V th anh mun nhn dp ny trc tip ni chuyn vi h. Sau mt m

thc trng chuyn tr, ngi ch qun bng lng tr v li vi Gio Hi. aminh tin
thnh cng ny l do n ca Cha, n ni ln kh nng i thoi vi ngi Kathar v
s v l ca cuc chin chng h va n ra. Vn l phi i thoi trong chn thnh
v khim tn. Cc s thn Gio hong cng th ni chuyn vi phi ny nhng
khng thnh, v thi kiu k ca cc i din gio triu.
a minh mun i theo con ng mi ny: ngi chung bn ni chuyn vi h trong
bnh ng v tng knh. V thc ra khng hn ch tn Kathar coi th gii ny l
ca qu ma. M ngi c o nhiu khi cng mang ngh , khi nhn quanh thy
ton l tai ng, ngho i, c cc ca k bn hn, khin nhiu lc h khng khi
nghi ng tnh yu v chng trnh cu ri ca Cha Kit
Trong lc tn hu Kit v kathar ang say sa chm nhau trc ca, th anh linh
mc tr ngi chuyn tr vi ngi ch trong l qun bn thu. Mt thi khc qu l
lch s, v cuc gp g ny khin aminh v sau lp mt dng ring cho mc tiu
hon ci con ngi bng i thoi.
Mt ngi Ty Ban Nha tn l aminh Guzman
a minh sinh nm 1170, con trai mt gia nh kh gi tn Guzman tnh Caleruega
thuc Ty Ban Nha. Sinh qun ca anh khng xa To Gim mc Osma. Anh hc
trng Nh th Chnh to tnh Palencia. Khi nn i xy n trong tnh, anh bn ht
sch qu gip ngi. Cu ni u tin ca anh c truyn tng l vo thi ny:
Lm sao mnh c th ngi hc v nhng ci vng rng ca cht tit ny trong lc
ngoi ng ng loi mnh ang cht i?
25 tui, aminh vo tu hi Nh th Chnh to Osma v nm 1201 tr thnh b trn
tu hi. Tm nm sau, anh ln ng vi bn l Gim mc Diego v Rma, xin
php gio quyn sang truyn gio vng t bn kia bin. Nhng Gio hong
Innxenx III phi c hai sang min nam Php ci hon nhm Albi. Nh vy, mi
c m chuyn tr trn.
Mong c ca anh: in khuyt nhng thiu st
Gim mc Diego v aminh ro khp vng lc gio nh hai k ging ngho hn ti
chuyn tr vi tng ngi. Khi ngi Albi mun lp cho con gi h mt trng hc
ring, Diego v aminh cng lp mt trng hc cho cc em gi Cng gio
Prouille gn Toulouse. Khng lu sau , Gim mc Diego v li sinh qun tm
phng tin rao ging v mt ti , aminh mt mnh tip tc cng vic.
a minh lp ngay cnh ngi trng n mt trung tm hun luyn k ging. V sau,
anh bin trng n thnh tu vin, trong cc n tu aminh dy thanh thiu n hc.
y l Dng hai aminh u tin.
Cc anh em tr theo aminh to ra ging cho ngi lc, dy m bnh dn hc, lm
chuyn mc v: Nhng cng tc ny ngy nay k l bnh thng, nhng thi c ai
ngh ra, hn na lc linh mc triu cn him, cn tu s dng th c nhng bn
phn khc. Cc linh mc a minh lp y khong trng. V b gio quyn b qun
nn tng lp bnh dn thnh mi ngon cho phi Kathar.
c th ging hu hiu cho anh ch em lc gio, k ging phi c hun luyn k
v thn hc. aminh v vy l ngi lp dng u tin c chng trnh hun luyn c

h thng cho tu s mnh. V vi anh em Kathar, u phi ch dm cu o c l c

th li cun c h.
Mt dng n xin lan rng t u
a minh khng mun dng b g b trong lut l. Nhng Gio hong khng chu,
buc ng phi chn mt trong nhng lut dng c, nh iu cng ng Lateran IV
ra.
aminh chn lut Antnh. Dng c Gio hong Hnri III chun ngy 22-121216 v t tn l Dng anh em thuyt ging (O.P. = Orden der Predigerbrueder).
Qui ch n xin ca dng c cng ngh dng u tin Bologna quyt nh nm
1220. aminh tha hiu, mun thnh cng ni anh em Albi, tu s mnh phi sng
thanh bn, v chnh h cng d ng vi s giu sang v phong kin ca Gio Hi. Tu
s aminh khng c c g hn ngoi tu vin, Gio Hi v mnh vn. Phng tin
sinh sng l i xin n. Y phc dng l b trng vi o chong hnh hng mu
en. Tu vin aminh u tin c c Hyazinthus, ngi Ba Lan sng ng thi
vi aminh, lp nm 1217 Friesach min Kaernten. Dng lp Hungari nm
1219, Anh v vng bc u nm 1221, Ba Lan nm 1222.
Khi aminh mt Bologna vo nm 1221, th Jordan Sachsen ang lm b trn.
Jordan c bit ku gi cc sinh vin i hc Paris, Bologna, Padua, Vercelli v
Oxford vo dng. Di thi ng, dng pht trin ti tn Girusalem. Cui th k 13,
mi thnh ph ln c u c mt tu vin aminh. Nm 1277, dng c 12 Tnh
dng gm 404 nh (Konvent) nam v 58 nh n.
Dng aminh bt lc trc phong tro ci cch u chu. Nhiu tu vin thi
phi ng ca. Khi cc min t mi c khm ph, dng li bng ln vi nhng
cuc truyn gio n , Nam M v ng . Cn lc nh sng th k 18 cun
mt 1/3 tu s v cuc cch mng php cng gy tn tht nng n cho dng. Bc vo
th k 19 dng li mt ln na bng sng ln li.
Tnh cho ti cui thp nin 1970, dng cung cp cho Gio Hi 4 gio hong:
Innxenx V, Bnict XI, Pi V v Bnict XIII, 69 hng y, vi trm gim mc
hoc nh thn hc c ting, 14 hin thnh v 224 thnh, trong c 145 v t o.
aminh c phong thnh nm 1234.
Da theo truyn thng cc dng Hip s, dng aminh tuyn ha vng li trc v
tng quyn, sn sng c sai i bt c ni u. Ci mi ca dng l khng buc lm
vic chn tay, cc linh mc c ton gi cho vic ging v mc v. Li na dng
khng buc tu s phi gn b lu di vi mt tu vin nht nh, khng nh Thnh
Bin c trc y buc cc tu s mnh.
Bit cch gip mnh
Dng thuyt ging lp ra ging, v l nhu cu duy nht ca dn chng thi
, m hu ht khng c c sch v khng c i hc. aminh, qua nhng k
ging ca mnh, gip dn bit nhiu hn chuyn o. Nh bit cch, cc nh ging
thuyt gip m ng nghe hiu c li mnh. Cu chuyn ng thi sau y
ghi li bui ging ca Berthold Regensburg cho thy iu : mt m ng
v s n ng n b theo ngi, c l ti 70.000 n 100.000 ngi, hoc c khi dn
hng n hng l t nhiu tnh ko ti. Berthold leo ln mt chi bng g gia tri

 ging, trn ci chi nh thp chung ngi ta cm mt l c. Nh c, dn bit

chiu gi m chuyn hng nghe c ting ngi. Qu tuyt! Ngi gn cng
nh ngi xa, ai ny u nghe r, khng ai ng dy b i trc khi bi ging chm
dt.
V nn nh, li l ca Berthold khng phi d nghe, bi ng l mt k ging tu c
rt nghim nht.
TRNH THUT 39
PHONG TRO KH NGHO MI LM NY SINH GIO PHI MI
Cc gio phi thi trung c thot tin l nhng phn khng ca gio dn chng li
mt Gio Hi ang trn nh cao quyn lc. Gio hong Innxenx III thi qu l
mt ng vua trn cc vua trn th. Gio Hi khng nhng quyn uy m giu sang
na, xa cch hon ton vi m dn thng. V th m i hi u tin ca cc gio
phi l Gio Hi phi tr li ci ngho ca Gio Hi ban u. Ai dm mnh ming h
ln iu , tc th dn chng on l theo ngay. Cng thnh cng nh phi Kathar,
Gio phi Valds t Lyon nc Php lan nhanh ra Ty Ban Nha, bc , Flandres
v c. Phi ny cng chng tr thnh mt phong tro qun chng mnh nh cha
tng thy. C l mt phn cng nh s thay i tng quan x hi thi . Trong th
k 13, dn s u chu ln u tin vt mc 30 triu. Trc th k 12, ch c l c
thnh ph, gi c v Php cng xut hin vi ci. S xut hin thnh ph y li
dn tng quan phong kin v to nn mt vn ho th dn mi. ng hong by gi
khng cn lm vic vi ch hu, nhng l vi dn. Ln u tin m ra mt th
u tranh giai cp (Hertling), trong khng thiu cc phong tro x hi ch
ngha np di o gio phi. Lnh t ca cc phi ny khng phi l nhng nh thn
hc. Vads l mt th d.
Pierre Valds ri tin ra ng
Pierre Valds l mt nh bun vi Lyon, lm giu nh nhng v lm n bt chnh.
C hai giai thoi v s tr li ca ng. Mt thuyt cho rng ng quay ra sng kh
ngho sau ci cht bt c k t ca mt ngi thn. Thuyt kia ni ng tr li v
gng thnh Alx. Truyn thuyt cho hay Alx b v ra i trong m tn hn, sau
kn o tr v sng nh mt anh n my ngay trong gia nh m khng ai bit.
Valds cng quyt nh nhng li nh ca cho v v ra i trong nm i 1176, sau
khi gi hai con gi vo dng n Bin c v thanh ton bi hon xong mi khon n
nn ri ht tin bc cn li ra ng ph Lyon. i vi ng, kh ngho khng
phi l mt hng n cho ngi c Cha chn, nhng l bn phn ca mi tn hu.
B Valds a v vic ra trc tng gim mc. Bn b thng bun u cho hnh
ng ca ng l khng. Nhng mc. Valds lang thang mang b gy i n xin khp
ph Lyon v khp nc. ng dng bn Sch Thnh c hai linh mc dch ra
ting a phng ging cho dn.
Chng bao lu nhiu ngi theo ng, cng ro i y ging v s n nn hi ci.
Trong m ngi theo, bn cnh bn cho vay li ct c, cng c nhng qu tc v th
dn l thi. H theo hi vng kim sng qua ngy. Li ging dy ca h y ry

thiu st v sai lc. Cng v th, Cng ng Lateran IV nm 1215 quyt nh gio
dn khng c gi Sch Thnh Tn v Cu c, m ch c quyn c sch
Thnh vnh v sch kinh, v cc sch ny khng c dch ra ting a phng.
Vic ging Sch Thnh ca nhng ngi theo Valds to ra mt vn nn kh x. Mt
ng, gio dn cng ngy cng i hi c c v tm hiu Sch Thnh. ng khc,
li phi cm, bi nguy c ny sinh lc phi v hiu sai Sch Thnh cng tng. Ban
u, Pierre Valds cng ch mong c hiu Sch Thnh thm hn nhng g phng
v cung cp. Ri ng mun qung b ci hiu ra cho mi ngi. Nhng hu qu
l thm mt gio phi ny sinh, cng ngy cng la xa Gio hi Cng gio.
Mt linh mc aminh Krems li sau y bn tng trnh v phi Valds trong
th k 13, trong ng ch ra nhng sai tri ca phi ny:
H dch Tn v Cu c ra ting a phng ri dy dn hc theo . Ti thy mt
nng dn thng nut tng ch Tin Mng v nhiu ngi khc nm vng lu lu c
Tn c.
Sai lm u tin ca h l xem Gio hi Rma khng phi l Gio hi ca Cha
Kit, nhng l ca k xu v Gio Hi bin cht k t thi Sylvesti (I) (314335) v cho nc c thi i trn vo. H ni rng trong Gio hi y thi h
tt xu, ti li v h khng nh Gio hong l u mi mi sai lm, rng Gio
hong v tt c cc gim mc l nhng tay git ngi v ch trng chin tranh,
rng khng c quyn tin nh th v Gio Hi ban u khng c l ny, rng gio
s khng c quyn gi ca ci. Cc tc trng nh Gio hong, gim mc... phi
dp b. H cng chi b cc b tch. H bo, mt linh mc mang trng ti khng
c dng l, rng mt gio dn nam o c, hay n cng c, cng c quyn
lm l, nu h thng hiu Li Cha. Rng tay mt linh mc bt xng khng c
cm, nhng tay mt gio dn xng ng c th cm nng Mnh Thnh v thnh l c
th dng trn mt chic bn bnh thng. H cho b tch truyn chc l v hiu, v
mi gio dn o hnh u l mt linh mc, nh cc Tng xa cng l gio dn.
Tt c nhng tc l trong Gio hi m khng c nn tng trong Phc m u phi
b. H qu quyt tt c mi ti u l ti trng v khng ti no c tha ht.
Ngy nay, y thnh thong vn c kin bo rng Gio hi Cng gio di thi
mt vi Gio hong no khng cn l Gio Hi tht; chuyn ny nh vy khng
l lng g. Ci v l ca phi Valds l ch h cho mi ti u l trng ti v linh
mc mang ti trng khng c dng l. M con ngi, ai l k khng c ti! Nh
vy v hnh chung chng cn ai c th dng l c ht.
Phi Valds, cui cng, chi t quyn bnh, phm trt, truyn thng v b tch (tr b
tch Gii Ti, Ra Ti ngi ln v Thnh Th) trong Gio Hi v vt b vic tn
knh cc thnh, tng nh v vt thnh, chi b gio hun v luyn ti, chuyn cu
xin, l cu hn, n x, khn ha, quyn tin nh th, qun dch v n t hnh.
Cm gio dn ging
Bao lu phi Valds cn l mt phong tro sng ngho, h vn cha ri a bn Gio
Hi. Phn ng u tin ca gio quyn l chng li vic ging thuyt ca h. Ban
u, gim mc bn quyn Lyon cm ging; h quay sang Rma xin php Gio
hong Alexandri III c tip tc. Gio hong khen ngi tinh thn ngho kh v
vic thay i i sng ca h, nhng ch cho php tip tc ging v tu c m thi

v phi c theo di bi gim mc a phng. Khong 30 nm sau, Phanxic cng

c Gio hong Innxenx III cho ging vi cng nhng iu kin nh th. Nhng
ci khc y gia mt v thnh v ngi lc o l: Phanxic vng li Gio hong,
cn Valds th khng. Hu qu l Gio hong Luci III nm 1184 cuc hp Hi
ng Verona ra v tuyt thng cho Valds v nhng k theo ng. Thi , ai b
gio quyn quy kt l lc o th cng c ngha l k gy xo trn x hi v chng li
nh nc, nn cng b truy n bi lut php th quyn. c, phi Valds b truy n
bi lut ca hong Barbarossa; Ty Ban Nha, h b vua Peter II t Aragonien
trc xut. Hnh nh Pierre Valds phi trn khi Php v mt nm 1218 ti
Boehmen.
Bn Php, v ngi ngho thnh Lyon (tn hu Valds t gi mnh nh th) mang
guc th o bng g nn b dn chng gi l Sabotier (bn mang guc xa b).
Bn c, phi Valds xut hin Metz v Straburg, c gi l Winkeler (bn
giu mt) v nhng tuyn truyn kn o ca h. Phi Valds pht trin ti nam ,
ng nam c, Boehmen, Ba Lan, Hungari v Thu S. Cao im nhng cuc truy
n nhiu khi m mu chng li h l vo nhng nm 1545, 1557 v 1689. T nm
1922, h c mt i hc thn hc Rma.
Gio hong Innxenx III cng nhn nhu cu tm hiu Sch Thnh ca gio dn, nn
c thu phc phi Valds v vi Gio Hi. V vy, nm 1212, ngi chp thun cho
Hi Ngi Ngho Cng Gio thnh lp vi mc ch a lc gio tr v v to
c mt vi thnh cng. Mt s tn hu Valds v sau gia nhp phi Hus
Boehmen hoc theo phi Calvin. Cui thp nin 1970 c khong chng 45.000 tn
hu valds, trong khong 28.000 , 12.300 Nam M, s cn li Hoa K.
Gio Hi rt kinh nghim
Gio hong Innxenx III phi kt n gio phi Valds v Kathar Cng ng
Latran IV nm 1215. Tuy nhin, mt s ci t c c ti Cng ng ny cng l
nh s phn khng ca cc phi . H gin tip buc Gio hong phi c gng tm
tt gio hun Gio hi Cng gio thnh mt cng thc ngn gn v r rng v phi
c mt s quyt nh quan trng cho vic sng o. Chng hn nh vic buc mi
gio hu phi xng ti mi nm mt ln vo ma Phc Sinh, khng to gim mc
gio phn no c b trng trong 3 thng lin, cc nh th chnh to phi chn cho
mnh nhng linh mc hoc nhng v ging thuyt c kh nng (c bit kh nng
trong vic ging bng ting m !) v phi tuyt i trnh chuyn la o trong vic
tn knh linh vt v trong vic hnh hng.
TRNH THUT 40 -41
TRNH THUT 40
PHANXIC LI TRONG GIO HI
Nm 1210, Phanxic ti trc Gio hong Innxenx III xin php ging, cng
nh trc 30 nm Pierre Valds lm. Gio hong ngn ngi kh lu. Phanxic
hiu. L v gng Valds hn cn .

Ci kh ngho v nhit vng rao ging Li Cha ca Phanxic v mi hai anh em

theo anh c khc chng nhit vng v kh ngho ca Valds? Phi chng li anh m
dt dn m? C s rng ngy no li bin thnh lc gio chng?
B tc nhng thiu st
Khi v Gio hong quyn th nht trong lch s Gio Hi v anh n xin Assisi gip
mt nhau, khng ai mang thnh kin g nhau c. C s thng trong cuc i thoi.
Khng phi Gio hong mun chng li mt phong tro kh ngho hay cn tr vic
canh tn Gio Hi. V chnh ngi triu tp Cng ng ci cch Lateran.
Phanxic khng chng gio quyn hoc Gio hong. Anh cng khng d ng vi
gio s nh tn Valds, cho d ngay c tng gio s cp thp thi cng khoc
vo ngi tm o trng gi tht kh coi. Thi tch cc ca anh i vi gio phm
th hin qua li nhn nh anh em: Nu anh em l con ci ca ho bnh, anh em phi
chim c lng ca c gio dn ln gio s. iu Cha mun hn l mnh ch
chim dn m chc gin gio s. Hy b qua nhng li lm v b tc nhng thiu st
ca h. V khi lm, hy lm trong khim nhng.
Gio quyn cng khng chng Phanxic. C th l h p ng yu cu c cho
Phanxic mt hng y bo tr. Nh vy, dng ca Phanxic lun gi c ng
hng ca gio quyn. Chnh Phanxic cng khng bao gi c nh xa ri Gio
Hi.
Gio hong mun chc n
Sau thi gian suy ngh lu v nh nhng li ni vo ca Gim mc Gio phn Assisi
lc ang c mt ti Rma, Gio hong Innxenx III ng trc ht bng
ming cho Phanxic v anh em ca anh ging, nhng vi iu kin lun t di
s ch dn v kim sot ca gio quyn. Innxenx III cng lm y nh Gio hong
Alxandr III trc y i vi Valds. Nhng Valds khng tun phc. Vic
vng li ca Phanxic c mt ngha quyt nh trong lch s Gio Hi!
Sau , Phanxic v cc bn c ct tc, ngha l h c nng ln hng tu s. Qua
nghi thc ct tc, h buc phi vng phc gio quyn a phng. Ring Phanxic
c phong chc ph t. Gio hong mun lm th cho chc n...
Con gia nh kh gi
Phanxic sinh nm 1181 Assisi, nc . Cha anh, Pietro Bernardone, l nh bun
khn giu c v c trng vng trong tnh. B Pica m anh l con mt gia nh qu
tc min nam nc Php. vui lng v, Bernardone gi con trai mnh l
Francesco (thng Php nh).
Phanxicc hc trng tnh v cht t Latinh t thy gio nh. Bn tnh thng minh,
nhng anh sut i gp kh khn v ch vit nn th t thng thch c cho ngi
ta vit h v thay v k th nh mt ch T nh mt du thp gi vo cui th. V
sau anh cng chng bao gi tr thnh mt nh thng thi ln. Ch thnh thong gip
cha trong vic bun bn. Trong cuc chin vi thnh Perugia anh theo phe ni
lon, b trng thng v b bt.

Bt u mt cuc i i
Trn ging bnh, Phanxic c dp nhn li mnh v th gii di ngun sng mi.
Khi bnh, anh rt vo cuc sng n c suy ngh v qu kh v tng lai mnh.
Anh vit trong chc th v thi gian : Khng ai ch cho ti phi lm g. Nhng
mt ting l ch ng cho anh v anh tip: ng trn cao ch cho ti chn
con ng sng theo Phc m v Gio hong chng ta chp thun con ng
. Tip theo l nhng ch dn khc ca Cha. Trong Thnh l ngy 24-2-1209,
khi nghe linh mc c on Phc m ni v vic Cha sai cc mn ra i rao
ging: ng mang theo g trn ng, khng gy m cng khng ti ng thc n,
khng bnh, khng tin, khng chic o th hai (Lc 9,3), Phanxic bng reo ln:
y, y l iu ti hng mong c, hng mong c c tm can!
Thi , tng sng ngho chng mi m g. Phanxic c l cng khng l, bi
anh hn c cha k v nhng cng on Valds v Kathar m ng bit trong
nhng chuyn i bun xung min nam Php. Nh trong c thi, cc thng gia thi
l nhng k mi gii vn ho quan trng v l ngi gip ph bin nhanh rng
cc tro lu tn gio cng nh cc gio phi. D vy, chc chn cng c mt mc
khi trc tip ca Cha n vi Phanxic.
B cha t b
Khi r v ng mnh i, Phanxic tng y phc thng gia ca mnh cho mt hip
s ngho v i o chong cho mt ngi n xin. Thomas Celano (mt 1260) vit
trong cun sch ni v i Phanxic: Chuyn lm cha anh khng hi lng v ng
kin con ng vi gim mc gio phn. ng quy Phanxic ti vt tin qua ca s, ti
ly tin ca ng xy nh th. Trc mt mi ngi, Phanxic lin ci o qun
ang mc, qu xung ni: Ny l lc ti c th cu nguyn kinh Ly Cha mt cch
ng n, bi ti chng cn cha no ngoi ngi Cha trn tri.
Nh th m Thomas Celano cp l nh nguyn San Damiano cch Assisi mt
cy s ri. Phanxic b mt dng tin ca cha cho lm li nh nguyn, v anh
bo rng nghe c lnh ca Cha: Phanxic, hy i v xy cho Ta mt nguyn
ng. San Damiano v sau l im u tin ca dng n thnh Clara (Klarissen),
cn gi l dng hai Phanxic.
Chung khi anh n
Lc ny Phanxic 28 tui. Ngi ta khng cn bn ct v anh na, nhng mi ngi
ht sc ng ngng v knh trng mi khi gp anh. Chuyn thi k li: Mi khi
anh vo mt thnh no th gio s vui mng git chung inh i. n ng, n b
vui mng n gp anh. m thiu nin con trai b cnh cy cm n vi anh... Ai
cng mun thy, nghe v vng li anh, d anh khng phi l ngi p trai, thng
minh, c hc hay quyn qu g c.
ng bn Thomas Celano ni v hnh dng ca Thnh Phanxic: Franz c ti ni
rt hay, khun mt vui vi nt nhn hu. Ngi tm thc, hi nh v gy. u trn,
mt di vi vng trn thng, thp. Mt en v trong, tc nu, ru en quanh mp
mng v chic mi thng. Tay Franz ngn, nhng bn tay sang vi nhng ngn thon
p. Chn rt b. Ging ni hi do ngt, r rng v m vang.

Chng trnh ca anh

Khi c thm hai anh Bernhard Quintavalle v Petrus Cathanii theo mnh, Phanxic
bt u ngh n lut sng. Anh vo nh nguyn Thnh Nikl tm hiu Cha.
Anh m Thnh Kinh v gp on: Nu con mun trn ho, hy bn ht nhng g
con c v tng cho ngi ngho (Mt 19,21). M sang trang khc, gp on: Ai
mun theo Ta, hy b mnh, vc thp gi mnh v theo Ta (Mt 16,24). M thm ln
na, th gp on Cha sai mn m anh nghe trong Thnh l ngy 24-2: ng
mang g theo trn ng... (Lc 9,3). Sau , anh ni vi hai bn: y l ng v
lut sng ca chng ta v ca tt c nhng ai mun gia nhp cng on chng ta.
Phong tro kh ngho ca Phanxic lan rt nhanh khp na u chu. Chnh
Phanxic ln li rao ging khp nc , nam Php v Ty Ban Nha. Cng nh tn
hu kathar trc y, anh mun a ngi rp bc Phi (Mauren) tr v v dng
bt bo ng chng li h. V bnh nn anh khng ti c Maroc ging.
Nm 1219, anh ti gp th lnh Hi Alkamil Damiette. Lut dng th nht, nay
tht lc, c Gio hong Innxenx III chp thun, c l khng khc g ni dung
cc on Sch Thnh trn y. Lut th hai cng ch l nhng cu Sch Thnh chp
ni nhau. Lut ny c cng hi dng, lc ny cng on c ti 3.000 ngi,
chp nhn nm 1223. Nhng lut th ba, mt s im chnh do Hng y bo tr Hugo
Ostia son, mi l nn tng tht s cho dng Phanxic. Khi Gio hong Hnri III
ph chun lut th ba ny ngy 29-11-1223 th Phanxic khng cn lnh o cng
on na; anh lui v cuc sng cuc i n dt.
TRNH THUT 41
PHANXIC KHNG MUN DNG C LUT
Nm 1210, khi Phanxic ng trc Gio hong Innxenx III trnh by v l tng
kh ngho ca dng, Gio hong t ra ng vc. V ngi c l. Mi nm sau, t
cuc hnh hng t Thnh v, Phanxic ng ngng ng trc mt hc vin lng
ly do cc bn xy Bologna. Anh yu cu dn i tc khc. Nhng v Hng y bo
tr nht quyt i gi, cui cng Phanxic phi thun, v chnh anh c thnh
Antn Padua lm gio s cho Hc vin ca dng.
Phanxic t nhim lnh o
Lc Phanxic cn sinh thi, mt s ng tu s yu cu gim bt lut kh ngho.
Trong mt bui cng hi, hai phe gi v gim tranh lun nhau khng phn thng bi,
khin Phanxic quyt nh xin t chc v lui v n thn ni ni La Verna Firenze.
Anh ni vi anh em: T nay anh em c coi ti nh cht.
Sau khi Phanxic rt lui, anh em c gng ci t li dng cho tt hn. Bn thn
Phanxic dt khot khng mun c mt cng on c t chc cht ch. Anh
khng nh vi bn dng: Ti khng mun anh em ch cho ti bt c th lut no,
chng ca Thnh Bin c hay Thnh utinh, ngoi ci li sng m Thy Ch i
ch cho ti.

Ngy nay nhn li, r rng nu khng c s ng n lc ca Hng y Hugo trong vic
to nn tng lut l th hn dng khng th tn ti.
Cuc tranh lun kh ngho ca dng thnh thong bng ln nh sng, i khi i ti
qu khch. Mt th d in hnh l Hng y Hugo, lc ny tr thnh Gio hong
Grgri IX, phi ui khi dng v tuyt thng v lnh o dng l tng b
trng Elias Cortona, khi v ny khng mun nghe To Thnh gii thch v s
kh ngho Phanxic. Sau khi khng th gii quyt c nhng bt ho, ngi ta
chia Dng nht ra thnh 3 nhnh c lp, nhnh Phanxic, nhnh Anh em hn mn
(Minoriten) v nhnh Kapuzin (1528).
Mt v bnh
Sng n c trn ni La Verna, ngy 14-9-1224, Phanxic c Cha trao n nm
du anh tay, chn v cnh sn. Thm vo , anh b au mt, chng bnh mang
t t Thnh v khin anh gn nh m. Gan, l lch v bao t cng au. Mt bn
dng thy anh au n, mun xin Cha ct bt cho anh th b mng: Anh i, nu
nh ti khng bit lng khim cung ca anh, th ti ct t mi lin h cng on
vi anh ri, v anh dm ch trch nhng iu Cha gi n cho ti.
Hai nm sau, khi bit mnh khng cn sng c bao lu, Phanxic xin chuyn v
Portiunkula gn Assisi. , bn cnh dm ba tu s, anh nhn cc b tch v mt
ngy 3-10-1226, trong khi ming ang ngm nga Thnh vnh.
Mt loi dng mi
Dng Phanxic, cng nh lc phi Albi v Valds, bin thnh mt phong tro
qun chng rt nhanh. Nm 1300, dng ny c khong 40.000 thnh vin. Vo th k
14 dng c mt Ireland, Scotland, cc nc bc u, c bn Syri v t Thnh.
Dng cng l k tin phong i ging o cho dn ngoi bc Phi chu v Trung
Hoa.
Ci mi ca cc Dng n xin (Phanxic, aminh, n tu utinh) l khng nhng
cc t sng ngho, m c dng cng chng c t hu no c: khng c rng, ao
c, rung vn, nng dn lm thu, m ch cn mt ch bn cnh nh th m thi.
H khng ging nh cc dng khc m tu s sng nh nhng ng hong phong kin.
Ngi ta khng phi n vi h. Nhng tri li h n vi cc nng dn, tr em, binh
s. H vo cc nh t, n vi k lc gio, ngoi o. Nh th, mt loi dng mi
xut hin, p ng vi nhng i thay x hi. Cng vi loi dng , mt chng
mi trong lch s mc v m u. Cho ti lc ny, ngi ta khinh thng c khi
khip s nhng ngi lm mc v; nhng t nay h c thng mn (Hertling).
Trch t Lut Dng Phanxic
t Phanxic chc tng Gio hong Hnri v nhng ngi k v chnh thc
cng nh Gio hi Rma bng vng li v knh trng...
Ai th vng li, nhn c mt o chong v m lp (Kapuze); nu mun, ngi
c th nhn thm mt o na khng c m. Ch i giy khi tht cn thit. Tt c
anh em n bn tht n s. Nhng o qun ny, nh n Cha, c th c may rp
li t cc ming vi, bao b hay cc th khc. Ti mun nhc thm l khng ai c
khinh ch nhng ngi n bn qun o vi mng v c thu mu v khng c kt

n h, v cng khng c kt n nhng ngi n ngon v ung no say. Mi ngi

t xt on v khinh ch chnh mnh...
Ti khuyn, nhc nh v cnh co anh em l khi ti vi qun chng khng c ci
v, tranh lun v kt n k khc. Hy nh nh, ho hon, t tn, khim nhng, chu
thit v n ni l ph hp vi mi ngi...
Anh em khng c i nga, tr khi qu cp thit v au yu, ti dt khot ra lnh
cho anh em l khng ai hoc chnh mnh hay qua ngi trung gian c nhn tin
bt c bng cch no...
Nhng anh em no c Cha trao cho n hu lm vic, th hy lm trong trung
thnh v cu nguyn. V lng bng, ch nhn nhng g cn thit cho nhu cu cuc
sng mnh m thi, tuyt i khng nhn tin...
Anh em khng c t hu g c. Khng nh, khng t, khng g ht. Ra i khp
th gii nh nhng k hnh hng l, nh nhng ngi ti t Cha ngho hn v an
tm xin b th nht...
Anh em khng c ging trong gio phn no gim mc khng cho php. Ai cha
c th v c cng nhn c kh nng th khng ging cho dn. Ti nhc nhng
anh em ny l hy dng ngn t t tn v ng n m ging. Hy loan bo cho dn
v nhng sa o, nhng tnh tt, v s au kh (i i) v v s quang vinh. Hy
ging ngn, v thc ra li Cha trn th gian ny cng ngn...
Ai khng c kin thc khoa hc th ng c m bit. V lm nh th th m lng ua
i mun thu hiu tinh thn ca Cha v n thnh ca Ngi...
Ti ra lnh nht cho anh em l khng ai c c nhng trao i v giao thip thiu
r rng vi ph n v khng c bc vo cc nh dng n...
V c vng li, ti lnh cho cc b trng hy xin Gio hong mt hng y ca gio
triu. V ny s l ngi hng dn, bo v v gip ci tin cng on. Nh vy anh
em lun h mnh tun phc Gio Hi thnh ca mnh...
Ra ti Lateran ngy 29-11
nm th tm triu i Gio hong ca chng ta (1223)
Clara trn v Portioncula
Dng n do Clara lp c gi l Dng hai ca Thnh Phanxic. Clara thnh Assisi
l con gi ca hip s Favorone. Khi cn nh, c phi chng kin cnh nhng
ngi dn ni lon lm kh gia nh qu tc ca c. Khng cn sng ni Assisi, b
m em gia nh ti Perugia t nn. Nh trn ni, Phanxic ng v phe ni lon
chng li gii qu tc.
Nm 1210, Clara ln u tin c nghe v Thnh ging v s kh ngho tuyt i
ti Nh th Chnh to Assisi. Qu xc ng nn 2 nm sau, c gi 18 tui m thm
b nh i theo Phanxic. C gp Thnh nhn Portiunkula, nhng khng th lu li
. Phanxic phi b c trc cn gin ca b m Clara v phi ln trn nay y mai
. Sau nhiu nm sn bt a con gi cng u khng thnh, b m xin vo dng.
Trc , hai con gi khc ca b l Agnes v Beatrice cng nhp dng n
Phanxic.
Dng ca n thnh Clara cng cn gio quyn chun nhn. Lc u, Gio hong
Innxenx III ch ban cho dng c n l khng ai c quyn bt dng phi nhn
t ai. Ch 2 ngy trc khi Clara mt, Gio hong Innxenx IV mi chun nhn

lut dng, ngy 9-8-1253. Clara nhn ti liu qu hm trc th sang hm sau t
gi cuc i. Gio hong Innxenx IV ti thm n Thnh 2 ln bn ging bnh v
ngy h huyt ngi cng c mt. Mt c ch ho him trong lch s gio triu.
Dng ba
Dng ba Phanxic l mt bin c chnh tr x hi c ngha ln, bi thi cha c
lut x hi cng nh cha c mt c ch thin nguyn no tm quc gia. Dng
gm nhng gio dn hot ng ngoi cc bc tng tu vin, t khp mnh vo cuc
sng nhim nht, cu nguyn v cng tc bc i cho ngi ngho v tt bnh. Trong
qu trnh lch s, dng n nhn s gia nhp ca nhiu khun mt ln nh Elisabeth
t Thueringen, thi s ni danh ngi Dante Alighieri, ho s Giotto v vua Php
thnh Louis.
TRNH THUT 42 -43
TRNH THUT 42
TI NNG NH AU
Nm 1226, mt nm trc khi Phanxic mt, Tng Gim mc Gio phn Koeln l
Engelbert b ngi chu chn trn lt khi ang ci nga bng qua mt cnh rng.
Mt ng ng ca anh chm vo u Gim mc, anh khc cht t cnh tay, mt
anh khc li gm vo bng, v ri tt c cng m vo thn th v Gim mc ang
nm thoi thp. Xc trn tri ca ng sau c ngi ta tm thy, b trn chic xe
va ch phn, mang v.
ng mt nm sau, tm ra th phm. ng s hi hn, mun chuc ti bng cch
xin l hnh ln lt cht chn tay mnh. Anh nhn 16 nht ba, khng ku la. Ri l
hnh buc anh vo bnh xe. Cho n cht, ming anh khng ngng cu nguyn. l
mt trong mun vn th d v con ngi thi Trung C: rt tn bo i vi k khc,
m cng tn bo i vi chnh mnh khi phi chuc ti.
Mt th d o c in hnh ca thi Trung C l phong tro nh ti. Phong tro
ny ni ln nm 1260 Perugia ti ri lan ln c, o, Ba Lan v Boehmen v tr
thnh truyn thng trong dn cho n th k 18.
NH TI 2 LN TRONG NGY
Nh n tu Ranerio Fasani nh ti t nhiu nm. Nm 1260, ng xut hin trc
dn thnh Perugia yu cu h nh ti c ri. Hng ngn ngi theo gng ng
lp thnh on nh ti. Nm trc , ngi ta thy cnh ny xut hin pha
bc ni Alpes. Mt ti liu ca tu vin Melk vit:
Nm (1260), ny sinh mt thi quen tht kh ct ngha. C ngi giu ln
ngho, gi ln tr mnh trn ti bn nh vo thn n chy mu. Va nh va ht
theo nhp roi. H kt thnh on nh i rc bng qua cc min qu v tp trung la
ht y trong cc nh th. Ph n nh ti ch ring ca h. Kt cuc chuyn m tn
b Gio Hi cm.
Ti liu tu vin Zwettl t ngi nh ti:

Nm 1261 tng on tn hu 40, 60, c khi trn 100 ngi trn khp th gii vng
Cha ko nhau vo nh th, mnh trn ci trn, u qun khn, cng nm rp
trc bn th. H nh vo mnh mi cho ti khi ht xong bi ht son sn cho vic
ny. Li n nn ny ko di 34 ngy. Ph n cng nh nh vy trong cc nh th
ng kn ca. nh nh vy l tn vinh s kh nn ca Cha v v ti mnh, bi
v nhiu chuyn v phc xy ra lm h khip hi.
Theo ti liu Tu vin Thp Gi th nhng ngi nh ti ko nhau vo nh th vi c
v nn sng. H nm mnh xung t, xung tuyt hoc gia ng phn. Cuc n
nn ko di 33 ngy, mi ngy 2 ln, sng v chiu ti.
GIO HI CM
Ban u, cc on nh ti b Gio Hi ng vc. V sau Gio hong Clment VII ra
lnh cm vo nm 1349, ngha l vo lc dch cht en lan trn u chu. Dch
bnh c mang t ng phng v, do chut v b gy lan rt nhanh. Cn dch
thi c l git n 1/3 dn s u chu. D b cm, tng on ngi nh ti
vn c ko t min ny qua min khc, nh th ny sang nh th khc. H nh v
ti gy thm ho cht en kinh khng . Chng c mt lin h thn hc no
gia dch bnh v ti li. D th, vic nh ti vn l du chng c th cho lng
tm khc k ca con ngi Trung C. Ngi Trung C, ni chung, thng d man,
tn bo, ham mun v kh tr. V cuc sng h ngn nn ai ny hng th cho bng
thch thi gian qu bu y. Nhng khi h phm ti th chng ai chy trn vo tm
l hc nh ngi thi nay, nhng minh nhin th nhn v sn sng chp nhn nhng
hnh pht nng n.
Gio Hi cm phong tro nh ti khng ch v l mt hnh thi n nn qu ,
song cng l v phong tro ny cng ngy cng tim nhim quan im ca Joachim
Fiore m m ra chng Gio Hi.
NG T CA TT C NHNG CH NGHA CU CHNH TR
Nm 1202, Joachim Fiore mt. ng l mt ngi khng nhng c nh hng quyt
nh trn phong tro nh ti, m vi quan im s ca mnh tr thnh ng t
ca tt c nhng ai khng mun chp nhn lch s, nhng mun xoay chuyn n
(A. Borst), ngha l t ca tt c nhng ch ngha cu chnh tr. Gio hun ca
ng nh hng khng nhng trn cc trit gia c nh Hegel v Schelling m c
Karl Marx v cc trit gia nga Vi t tng tam quc x v Lnh t Duce, nh hng ca ng ko di mi ti nhng bin c chnh tr hin i, Hng
y Ratzinger vit nh th v ng.
Joachim sinh nm 1130 v mt 1202 Fiore, min nam . Mt thi gian di ng l
vin ph ca mt nh Xit, v sau lp ra mt dng ring, nhim nht hn, gi l
Dng ca ngi Firenze, nhng khng c gio quyn tha nhn.
Joachim ch quan tm g ti dng mnh lp c, nhng sut ngy m chi u vo
Sch Thnh, vi hy vng nh Li Cha gii m c nhng b n ca lch s th
gii. Qua kt qu nghin cu, ng khng nh rng sau Thi Cha (Giao c c)
n Thi Con (Giao c mi) v nay, ng nm 1260, ang chuyn sang Thi
Thnh Thn. Trong Vng quc tam ny s chng cn gio hi, b tch, phng

v v chin tranh, bi v mi ngi s tr nn ton ho theo bi ging trn ni. Lc

, ngi Dothi cng s tr li o v ngi Hylp v thng nht vi Cng gio.
Anh em Phanxic c cm tnh vi mt s t tng ca Joachim, v h coi tin tri ca
ng v mt ng cu th c th hin qua Phanxic ca h v dng h l hin
thn ca Gio hi tinh thn mi . T tng Joachim sm dn anh em hn mn
ti ch lc o. Gio quyn dng bin php mnh cnh tnh. Nhiu ngi b
tuyt thng v mt s b thiu sng.
Trc phong tro nh ti, t tng ca Joachim c nhiu nh ging thuyt
ngi khng thuc dng no theo. H bn en, rt lo lot, u i m cao,
trc ngc v sau lng mang thp gi ln: v h xut hin trong y phc trc
dn m ht nhiu hn ging. H thi kn y dn ra, tay cm nn ro khp ng
ph, theo sau l m ng b kch thch cc . Nhng k cu th m ly nhau mt
nh l, v ngi ta tin rng Vng quc tam ang ti. l vo nm 1233. Nh
dng aminh a m ngi ny tr li ng ngay. Nhng va ht v ny th
li xy ra phong tro nh ti
YU THA NHN THAY V HNH PHT
Thi Trung c, n x cng l mt mt quan trng ca vic n ti: l vic tha ti
v tha hnh pht i sau t pha Gio Hi qua B tch Xng Ti. c n x, phi
thi hnh mt s cng vic no , nh cu nguyn, n chay v b th. Vic b th
di nhiu hnh thc mang ngha vn ho v x hi quan trng trong thi Trung
C. n x c th c ban cho ngi tng k ngho mt tm o hay gip k b
m tu. Cuc hp hi ng Forli nm 1286 quyt nh ban n x cho gim mc
vng Ravenna no nui 4 ngi ngho n trong vng mt tun l. Ngi gip
xy cu, xy lu, o knh, sa p cng c n x. Nh n x m cng v sau cng
chuyn sang hnh thc tng tin nn ngi ta c phng tin xy ct nhiu nh
th, nh thng, nh t bn, nh cho ngi hp hi, cho tr c nhi, cho ngi t nn.
Gio Hi chng li li lm tin n x, d rng y l mt trong nhng ngun
tin chc chn nht cho Gio Hi.
Thnh thong c chuyn li dng n x bn linh vt gi. Cng ng vng Mainz
ni v chuyn ny:
Ngi ta thng ly xng ngi hoc xng th gi lm linh vt bn. Chng
k nhng php l vu v v tm mi cch ni lo, dng nc mt c su, trn mt,
mo mt to lng thng hi ni ngi mua, n ni khng ai thot c ngh
thut cho hng ca chng Chng phung ph tin bn c vo n ung, c
bc v trc tng.
D Cng ng Lateran IV ph mnh m thi h , chuyn n x vn pht trin
ti cao im vo nm 1300, khi Gio hong Bnifaxi VIII khai mc Nm Thnh
u tin trong lch s Gio Hi v ban n ton x cho nhng ai hnh hng v
Rma. V cui cng, khi Gio hong phc hng L X mun dng n x kim tin
xy Nguyn ng Thnh Phr th ti c xut hin mt ngi s lm chao o tn
cn to nh Gio Hi: Tin s Martin Luther.
TRNH THUT 43

NH SNG V BNG TI CA TRUNG C

Nm 1198, Innxenx III nhn chc Gio hong, lc mi 37 tui. Qu tr, nn anh
ca s Walther phi but ming: Tri i, Gio hong tr qu! Cha i, xin thng
ly con ci hon v ca Ngi!
Anh ca s lm. Bi Innxenx III l mt trong nhng Gio hong tn tui nht
trong lch s Gio Hi. Di thi ngi, uy tn Gio Hi i vi th gii t ti nh
cao. Innxenx III bn cht l mt lnh t v nh lnh o thin ti. hng ban u
ca ngi ch l lm sao tch c thn quyn ra khi th quyn. Nhng ri tin
thm mt bc na bt th quyn quy phc thn quyn, vi phng chm: Nh mt
trng nhn nh sng t mt tri, uy quyn ca vua cha cng xut pht t Gio
hong. Theo ngi, vua phi phc tng Gio hong, v Gio hong l ngi trch
nhim cui cng trc mt Cha v chuyn thin h. V vy, Innxenx III can thip
lun vo chuyn chnh tr hng ngy ca vua cha.
Ngy 1-11-1215, ngi triu tp Cng ng Lateran IV. Mt s kin quan trng. Cng
ng ln nht thi Trung C ny c 1.200 ngi tham d, trong s c 404 gim
mc t 80 gio phn v hn 800 vin ph v b trn dng. Hong Friedrich II v
hong ca Konstantinp, cc vua ca Php, Hung, Girusalem, Cyprus v Anh
u gi i biu ti. S kin c s tham d ca 17 gim mc Ireland, 4 Scotland, 5
Ba Lan, 11 Hung v c gim mc t Livland v Estland cho thy uy quyn Gio
hong bao trm hon v.
Cng ng c 3 cuc hp khong i v ch ko di trong vng thng 11. Lo n
mt lc cho tng y ngh ph v b mc cng ng gn gng nh th l im son
ni ln ti t chc c bit ca Gio hong v gio triu.
Bit mnh khng cn sng lu na, Gio hong Innxenx III khai mc Cng ng
bng cu ca c Gisu: Ta c ao n mng l Vt qua ny vi anh em, trc khi
kh nn ti. Ngy 16-7, ngi mt, lc 55 tui.
Ch Cng ng l vic cng b cuc thnh chin ln th nm v kt n lc gio
Kathar v Valds. Cng ng cng bn ti cc vn lin quan ti cc b tch, Thnh
Th, linh mc v phng v. Th mi hp c vit nh sau: Dit tru lc, vun nhn
c, tr li dng, lm mi thi tt, trn p lc gio.
GH RC L TRNG
Cng ng din ra trong thi im t ai dm rc l, v qu trng Thnh Th. Ngay
mt tu s o c cng ch rc l cao lm 4 hoc 5 ln mi nm. Thin h xm x v
vua thnh Louis nc Php mt nm rc l ti 6 ln! Lut xa nht ca dng Clara
ch cho php n tu rc l mi nm 7 ln. iu chnh sai tri ny, Cng ng
Lateran quyt nh: Mi tn hu nam n lc n tui phn bit phi tnh phi xng
ti ng hong mi nm mt ln, c gng thi hnh vic n ti ra v rc l t
nht mt ln trong ma Phc sinh, tr trng hp v mt l do chnh ng b linh
mc s ti cm rc l trong mt thi gian no . Ai khng tun gi, b ui ra khi
Gio Hi v khi cht khng c mai tng theo php o. V quyt nh trn phi
c c ln nhiu ln trong cc thnh l, khng ai ly c m bo khng hay bit.
Ai v thin mun xng ti vi mt linh mc l, phi c php trc ca linh mc
s ti; nu khng, b tch khng thnh. Linh mc phi cn thn v khn ngoan,

Cng ng nhc nh, trong vic ru v du vo vt thng v tm hiu cn k

hon cnh v con ngi hi nhn a ra li khuyn hoc phng cch tr bnh
thch hp. V linh mc cng phi cn thn khng c bng li hay c ch bch ho
ngi xng ti. Ngay c khi v (v nhu cu gip hi nhn) cn li khuyn ca
mt v cao minh khc, th cng khng c ni tn ca hi nhn ra. Ai ni ra ti ca
hi nhn xng th khng nhng b trut chc linh mc m cn b giam trong mt
tu vin nghim nht n ti.
V t ngi rc l nn sau khi truyn php, Mnh Mu Cha c gi ln cao t
ra cho mi ngi c nhn thy. V vy, thi c l nng cao Thnh Th khi
truyn php. L ny tn ti cho ti nay.
V v nh th ti nn ph t hoc ngi gip l thp ln mt cy nn (gi l nn
truyn php hay nn thnh) trc khi truyn php v cng a ln cao khi ch t
nng Mnh Mu Thnh. gip mi ngi ch , ngi ta rung chung thm. Cng
v lng tn knh c bit Thnh Th, thi ngi ta bt u lp ra l v kiu Mnh
Thnh Cha.
GIO HI CHM SC NGI BNH
S sinh thi Trung C cao, nhng s cht cng rt ln. Nhiu b m cht trn ging
sinh. Thiu v sinh nn ngun bnh cng tng, thnh thong to thnh nn dch. Y
hc hu nh cha c g. Bnh x nh nc li khng c. Gio hong Innxenx III
nng uy quyn Gio Hi ln cao, nhng Gio Hi to c uy tn c bit qua vic
tin phong chm sc ngi ngho v bnh. Gio Hi mun qua thc hin nguyn
tc chm sc v bo v k yu ui v khng h mc cho s phn.
Trong c thi, cc tu vin ng thi l nhng trung tm cho k hnh hng, trong
ngi bnh cng c cha tr. Vo trung thi, nhiu cng ng dng tu c lp
ch chm sc ngi bnh, nh dng Lazart. Cc trung tm cho c nhi, tr v tha
nhn, ngi m, gi im, ngi ci c hnh thnh.
HY KIN NHN VI BNH CA BN
Cu ny c dn thnh chin v thng bun mang t ng phng v u chu.
Dng Lazart m ca n nhn v chm sc k khn cng nht trong nhng k khn
cng ny. Nm 1120, h lp nh ci Girusalem. Cng tc ny h bt u u
chu t nm 1253. c ln dng bu mt ngi ci ln lm S ph lnh o
dng. Dng xy nh ring bn ngoi tng thnh ph hoc dng lu trn vng t
trng cho ngi ci. Trong nh th, ngi bnh nhn c y phc ring sau mt nghi
thc c bit. Trn y phc c ch: Hy kin nhn vi bnh ca Bn, v Cha
khng khinh ch Bn v bnh v khng cch ly Bn vi cng on ca Ngi. Sau
, ngi bnh c rc ra nh hoc lu, h c chm sc cho n khi cht.
Khng cha lnh c h, nhng nh dng qua gip h khng ri vo tuyt vng.
Ngoi nhng gip ngi bnh trc tip, Gio Hi thi cn c nhng gip
gin tip ln cho ngi ngho v bnh. V gng ny dy cho con ngi suy ngh v
hnh ng x hi, rt sm trc khi c ch ngha x hi. Thi c, h ai b bnh l
coi nh cht, khng cn c quyn sng. Vi vic lm x hi trn, Gio Hi vt
thng quan im bc b quyn sng ca thi c.

LINH VT TRN NGP

Cng ng Lateran IV cn ch th, ch nhng linh vt no c php gio quyn th mi
c tn knh. S d c im ny v c nn lm pht linh vt. C xem danh sch linh
vt ca dng Kartause Gaming (o) trng ra mi ngy mng 5-11 (hn cn nhiu
t khc na!) tn hu th knh:
Di Thnh Cha Gisu gm: mt phn hn Cha sinh ra trn , mt phn mng
c v t qun Cha, mt phn nn c hnh Cha, cht bnh cn li m Cha cho
5000 ngi n; mt phn trn Cha ra chn cho cc mn ; t ni Cha cu
nguyn cng Cha Cha; mt phn cy cc tri Cha; mt on roi nh vo mt
Cha; mt phn thp gi Cha vc v mt phn tng Cha nm kh nn trn
; cht kh qun thn Cha; mt cht ca m Cha, ca vin Cha bc ln,
ca ni Cy Du v cht g chic bn Cha cng mn n l Vt qua.
Di Thnh ca M Cha: mt cht trn sa c Trinh N thnh nh xung;
cht o, giy, o chong, o mc l, trn M nm khi cht, m v vi si tc
ca M.
Ngoi ra, dng Gaming cn hnh din c c vi vin ngi ta dng nm
Stphan v vi cc than t Laurenti. Thm na, mt ming c ca thnh Georg,
c thm mu con rng m ng git v mu ca cc tr v ti. c bit, dng bo
cn gi mt phn i dp ca thnh L, phn cnh tay ca thnh Lazar, phn vai
ca n thnh Martha, phn chn n thnh go Judith lun c du chy ra, cng hai
thn ngi c u ca 11.000 trinh n.
Trung C, nh vy, khng ch l thi ca cng tc x hi v n ti, nhng cng l
nh cao ca m tn, m tc th linh vt phn nh phn no. u nhiu nh sng,
cng nhiu bng ti. Trung C l thi ca nh sng, nhng ng thi cng l thi
ca tm ti.
TRNH THUT 44 -45
TRNH THUT 44
TRUNG C V NHNG NH T TNG T DO
Thi Trung C mi bt u c i hc v chng trnh nghin cu c h thng.
l thm mt bng chng chng li quan im coi Trung C ch ton mu en. T duy
Trung C hu nh ch khi pht t Gio Hi, nn khng l g khoa hc thi a
phn xoay quanh vn c tin, chng hn nh v cu hi: c tin v l tr c i i
vi nhau khng, c tin c th gii thch bng l tr c khng?
Cho ti lc tn hu Kit mc nhin chp nhn tn iu ca Gio Hi, khng ngh
suy. Qua cc cuc thnh chin, dn phng Ty tip xc v so snh vi nhiu dn
tc, vn ho, tn gio khc, nn bt u mi t vn . Hc gi rp Averoes (Ibn
Ruschd) ng vai rt quan trng trong vic gii thiu cc sch v ca Aristt cho
phng Ty. Aristt (mt 322 trc cng nguyn) l mt trit gia ngoi gio v l i
din cho phi l tr, v ng khng b rng buc bi cc tn iu Kit gio. Averoes
bc b quan im Cha to dng v tr v linh hn bt t. T tng ca Aristt
lm sinh hoa kt qu nn trit v thn hc Trung C. Nhng ch trng ca Averoes

th tri li b Gio Hi cc lc ph nhn di mi hnh thc. D vy ch trng ca

ng vn tn ti mi cho ti thi mi.
CC NH THN HC T CHUN B CHO KHAI SNG
Khai sng l mt phong tro chng Gio Hi v k th ca mc khi, xut hin
trong th k 18, vi ch trng xem l tr l ngun ci ca mi nhn thc. Phong
tro ny c chun b t trc bi cc nh thn hc trung c theo Averoes. Mt
trong nhng nh thn hc l Bretone Peter Abaelard (mt 1142). ng c nhn
nh ch l v hon cnh thn hc thi khi vit v sinh vin mnh: H mun c
c lun chng trit hc d hiu v nhng g c th nm bt c, ch khng cn
li ni sung. Nhiu li m chng a suy t n u th ch l v ch, ngi ta ch
tin iu g sau khi nm bt c n.
Thnh Bernhard Clairveaux, trong mt bi ging, coi Abaelard l ngi c
tho g i ni dung ca c tin, ngi cho rng c tin c th hiu hon ton bng
l tr. Gio Hi kt n ch trng ca Abaelard l lc thuyt.
Ngi t nng k nht l Gio s Siger Brabant, dy i hc Paris. ng mun
gii thot khoa hc ra khi s gim h ca thn hc. Cng nh Averoes, ng
khng tin linh hn bt t, khng tin t do ch, khng tin vic Cha quan phng v
to dng v tr.
Mt ngi t khc vit: V tr v con ngi trn c t bao gi. V tr cng
khng bao gi chm dt. c Kit hon thnh php l khng phi bng sc mnh
thn thing, nhng l nh ngh thut ma qui v bng con ng t nhin. Con
ngi cht, linh hn cng b hu dit.
DNG A MINH GI NGI GII NHT
chn ng ln sng t Paris, c bit kho ming Siger, dng a Minh gi
ti i hc Paris ngi gii nht ca mnh: Tma nh Aquino. Tma sm b tri theo
dng nc, v ng cng mun khng nhng phi tin m cn c th hiu na. Phe
o c trong dng quy kt Tma ri o, trong khi mt s anh em khc li cho
ng d hi v khng dm i ti cng. D tui cao, Albertus Magnus (Albertus i
nhn) v th phi sang Paris bin h cho hc tr ca mnh l Tma trc cc
ch trch .
CON B TC THNH THY TU N XIN
Hnh nh Tma nh Aquino sinh cng nm t ca Phanxic (1226). Phanxic trc
chi t mt c tin trn c s khoa hc cho mnh v cho dng mnh. Nhng
Gio Hi tn c hc gi Tma ln t n xin Phanxic ln bn thnh nh nhau,
m khng gp kh khn g c.
Tma xut thn t dng h quyn th ca B tc Aquino, gn thnh ph Napoli.
Ln 5 tui, cu c gia nh gi vo tu vin Bin c gn nh nh gio dng, vi
hi vng sau ny lm gim mc, hng y hay Gio hong gia nh c n my n
mt. V sau, Tma tr thnh ngi b con thng gia vi hong Friedrich II...
Nm 14 tui, Tma lm quen vi cc tu s a Minh, khi ang hc Napoli. Lc
cu mun hin cuc i cho khoa hc. Nm 1244, cu vo dng a Minh, mt quyt
nh lm gia nh hong ht, v khng ai mun cu lm mt thy tu kht thc!

 trnh rc ri vi gia nh, nh dng nm y gi cu ti Paris. Nhng trn ng

i, cu b cc anh em n bt mang v gia nh gi thnh Monte S. Giovanni,
mong cu c th gi suy ngh rt li quyt nh. Sau 15 thng, cu c dng gii
thot v c v tng quyn dng ch thn a v Paris, lm hc tr ca Albertus
i nhn, cng l mt tu s a Minh.
Nm 26 tui, thy Tma bt u ln lp ti i hc v xut bn mt chui tc phm
thn hc, trong ni nht l b Summa theologica, b sch trnh by c h thng
ton b Tn l Kit gio theo cch hiu ca thy. T xa ti nay cha c ti liu no
nh hng ln trn gio hun Gio Hi nh b ny. Kh nng ca thy cng c
minh chng qua vic dn chng 23 tc gi Latinh v 57 tc gi Hylp trong sch.
T 1256 ti 1259, thy lm gio s Paris. Thp nin 60 ng v , sng gn bn
gio hong. T 1268 ti 1272, thy tr li Paris phn bc li cc nh t tng t
do. nh cao cng tc khoa hc ca thy l n lc ch ra nhng bp mo ca Averoes
v t tng ca Aristt v a quan im l tr ca Aristt vo trit hc. Khng ai
hiu r Aristt hn Tma. C th ni thy l hc tr ch truyn ca Aristt, nhng
tr khng nhm mt hon ton theo thy, c bit khng theo nhng im gy ng
vc vic mc khi.
Tma mt, khi ang trn ng v d cng ng hip nht Lyon ngy 7-3-1274,
ti nh Xit Fossanuova, lc 48 tui. Cuc i thy khng bng phng, lun ry y
mai gia Koeln, Paris, Bologna, Rma v Napoli. Thy vit nhiu v nhanh.
Nhiu khi ngi c cho nhiu ngi cng vit mt lc. Thy l mt nh suy t m
say v c kh nng lm cho ngi thch suy t phi say m thy. Cu ni ny l ca
thy: Cng vic c th ca con ngi - nu l con ngi tht - l suy t.
PHNG PHP CA THY
Qua cc tc phm mnh, Tma c gng a li suy t h qu (suy t kinh vin) p
dng vo Tn l Gio Hi v em c tin v l tr ho hp vi nhau. Phng php
ca thy nh sau: trc ht tch gio hun Gio Hi ra thnh tng cu hi ni kt li
vi nhau, nh Cha l g? c Kit l ai? Gio Hi l g? Sau khi a ra nhng phn
chng c th, thy trch dn nhng cu Phc m, ti liu Cng ng hoc Gio hun
ca cc Gio ph tr li cu hi. Nhng khng dng li , m cui cng cn
a ra nhng lun c trit hc ring minh chng cho cu tr li.
Mc tiu ti hu cc nghin cu ca thy l chng minh s hin hu ca Cha bng
l tr con ngi, ch khng ch thun tu qua c tin. Tma tm tt lun chng v
s hin hu ca Cha nh sau: Qua cc tc ng ca Ngi, chng ta bit c Ngi
l Cha v l nguyn nhn cc s kin khc, v Ngi vt ln trn cc ci khc v
t tt c th to bn di Ngi xa.
Theo Tma, c tin v nhn thc con ngi khng xung khc nhau, bi c hai u c
ngun ci t Cha. c tin v nhn thc v th, i vi thy, l mt tng th.
Tin phi hp l, nhng khng th cn ong o m c bng cc phng php
khoa hc t nhin; thn hc thi nay cng ni nh vy. Tma trc sau vn coi mc
khi ca Cha l quyt nh ti hu. Thy khng bao gi mc khi Sch Thnh b
vn c, d rng c nhng iu tin khng th gii thch c bng l tr con ngi.
Mt ln thy vit: S cu ri con ngi i hi, ngoi cc khoa hc trit l thuc
bnh din l tr con ngi, mt gio thuyt da trn mc khi ca Cha. V th, mun

c ri, con ngi cn mc khi ca Cha mi hiu c nhng chuyn vt tm

l tr mnh.
TU S PHANXIC DUNS SKOTUS KHNG NG QUAN IM
Ngi khng cng quan im vi Tma l Linh mc Phanxic Duns Skotus. Sau khi
Tma mt, ng dy ti i hc Paris t 1303-1308 v hai chn l, ngha l c mt
s tht c tin v mt s tht l tr tch bit nhau hon ton. Theo ng, s tht c
tin buc phi tin v khng bt buc lun phi chng minh c bng l tr. Skotus
dt khot phn i i hi phi chng minh mt s tht c tin. Duns Skotus, nh
kinh vin ln cui cng dy: L tr con ngi khng th chng minh c s hin
hu ca Cha v s bt t ca linh hn.
TRNH THUT 45
CC NH THN HC XY NN CHO KHOA HC T NHIN
Mong c ln ca cc nh thn hc gia thi Trung C khng ch l din dch kinh
sch, nhng ng thi bc mt nhp cu gia mc khi Thin Cha v kh nng nhn
thc ca con ngi. Vic khm ph ra tr nng ca con ngi nh l mt phng
tin nhn thc hp php bn cnh cc mc khi Thin Cha dn con ngi ti
vic nghin cu thin nhin mt cch khoa hc, ngha l dn ti vic t nn tng
cho cc khoa hc t nhin.
ALBERTUS I NHN, TU S A MINH V NH NGHIN CU THIN
NHIN
Albertus i nhn l con mt gia nh hip s Schwaben (nam c), du hc ti
Padua, ri v Paris lm gio s. ng l ngi ngoi quc u tin gi mt trong hai
gh i hc (Paris) thuc quyn dng a Minh, m cho ti lc , do ngi Php c
quyn. V sinh vin ti d qu ng nn ng thng phi ln lp ngoi tri. Albertus
khng nhng l mt ngi ni ting v thn hc, nhng cng c nhiu hiu bit trong
lnh vc y, l, ho, a, m, thin vn v sinh hc. ng l ngi u tin vt b nim
tin m qung vo uy quyn v li tm hiu cu may trong lnh vc t nhin, m thay
vo bng s quan st v kinh nghim c nhn. V vy, ng c coi l nh thc
nghim tin khi ca thi Trung C.
Albertus cng sinh hot chnh tr. Khi cc ng hong nc c, ngy 1-10-1273, bu
Rudolfs min Habsburg ln ngai , chm dt mt giai on kinh hi v khng c
vua ca t nc, chnh Albertus gii thiu hong Rudolfs cho Gio hong
Grgri X v khuyn Gio hong chun nhn.
Albertus lm Gim mc Regensburg 2 nm. ng mt ngy 15-11-1280 ti Koeln.
Cng nm Nh th Chnh to Koeln c khi cng xy ct.
Cc thnh ng gtic (thp nhn vt cao) c xy thi l du chng v kht
vng vn ti Cha ca con ngi Trung C. Nh th khng cn mang tnh cch
thnh lu na, nhng mun tr thnh bn sao ca mt th gii siu nhin.
CC TU S PHANXIC ROGER BACON V BONAVENTURA

Hc gi ni danh ca dng Phanxic thi l Roger Bacon (mt 1294) v Thnh

Bonaventura. Bacon ni danh v nhng th nghim khoa hc t nhin. ng l mt
nh thng thi ngi Anh ti i hc danh ting Oxford, thi do dng Phanxic
nm ch ng.
Bonaventura (1217-1274) l gio s thn hc ti Paris v l bn thn ca Tma nh
Aquino. ng nhp dng tiu , sau khi thy Phanxic cha lnh mt ngi trng
bnh cch l lng. Nm 36 tui, ng tr thnh v tng quyn th by, trong khi cuc
tranh lun v l tng sng ngho trong dng ang ti hi quyt lit. Vi ch trng
trung ho, thnh nhn tuyn b vi phe nhim nht l ch c nhng g thnh lut mi
buc, cn vi phe ci m ngi yu cu phi tun gi mi lut l. Bonaventura l
ngi kt thc giai on xy dng dng, nn c coi l v lp dng th hai. Sut
thi gian lnh o dng, hu nh ngi ch sng Paris. Nm 1273, Gio hong
Grgri X gi ngi v Rma phong hng y ri b vo gio triu, cng chun b
cho Cng ng Lyon II. Bonaventura mt khng lu sau .
SINH VIN NGHO C C HI HC TP
Cho ti nm 1400 c u chu c 44 i hc, trong 31 trng do Gio hong lp.
Nhng c nhng i hc do th quyn a phng lp cng c s bo v ca Gio
hong. Xa nht l cc i hc Bologna, Paris, Oxford, bn cnh c Napoli (1224),
Toulouse (1229), Rma (1244), Palencia (1212) v Salamanca (1243). i hc c
u tin lp Praha (1348) do hong Karl IV lp. i hc Wien xy nm 1365,
Heidelberg nm 1385. Hc trnh gm 4 khoa: thn, lut, y v ngh thut t do
(trit). Khun mu ca tt c l i hc Paris, c hnh thnh nm 1222, thot thn
t Nh th Chnh to Notre Dame.
Gn nh tt c gio s i hc u l gio s. V th nn i hc thi Trung C thm
m nh hng ca Gio Hi.
Cho ti th k 12, trn phn t pha bc dy ni Alpes ch c cc trng nh dng.
Sau thm vo trng ca cc nh th chnh to. Sau na hnh thnh cc trng thnh
ph, cng do cc linh mc nh th chnh to dy. Mun hc cao hn, sinh vin ch
vic quy qun quanh mt hc gi danh ting. Trng hp Paris cng th, cc thy
gio 4 mn hp li vi nhau lp nn "hc trnh tng qut" sau xy dng ln thnh
mt i hc.
Thoat tin, hc mn thn v trit min ph, v sau t t phi tr tin. Ngay thi
gp kh khn tin bc v phng c. V khng tm ra mt khu ring lp nh tr,
sinh vin phi tr ti nh thy gio. Mt s vo tr trong cc nh ca gio quyn
hoc cc "c x" ca dng tu. C x ni ting nht ca i hc Paris gi l
"Sorbonne", do Robert Sorbonne, v tuyn u ca vua thnh Louis, xy nm 1257
cho cc chng sinh thn hc. Hc sinh ngho nhng xut sc c Gio Hi gip
hc khng mt tin h cng c c hi hc ln cao. Chuyn "ng u c hi" nh
vy chng phi l mt khm ph mi y.
KT HP VI CHA TRONG THN B
Cui ma h nm 1338 bu tri nc o, Hung, Ba Lan, Boehmen v Schlesien ti
sm v nhng n co co, chu chu. Mi ln chng ph xong mt cnh ng v bay

ln, ting ng o o nghe nh ting sm. Vua c lc ang thm min bc o,

thy cnh tng, but ming: Tri, ngy phn xt ti!.
Sau co co l nn i. Ngi Schlesien phi n c cm hi. L n chay c b.
ng t ti u chu xy ra ngy 25-1-1348. Sau vi thng ti nn dch, khin
phong tro nh ti li bng ln. Mt ngi ng thi vit: Khng c phng
chng no c, khng ai c cch no trnh con dch. N nhy t ngi ny qua
ngi kia khi ngi ta ni chuyn vi nhau, khi s nh vo o qun nhau; ng mt
ci c ngi ni ln nhng cc u gh rn. Cc u chuyn dn sang mu en, cn st
ti, sau 3 ngy ci cht ti chm dt s sng.
Khng kh tn th lc khin lng o "thn b" ni con ngi cng tng. Thn b
(Mystik) c ngha l quay li hon ton vi ni tm mnh khm ph ra Cha.
Phong tro thn b, v ch trng tm kim Cha ni ni tm, tr thnh mt i lc
vi kinh vin l phi c gng tm Cha bng l tr. Kinh vin mun b tt c nhng
g khng gii thch c bng l tr. Nguy c ny lm nhiu ngi b ng, chng
hn nh Peter Abaelard.
Nhng nh thn b c ni ting l tu s a Minh Eckehart (1260-1328) v hai mn
sinh ca ng l Johan Tauler (1300-1361) v Heinrich Seuse (1295-1366).
Mt mt, tai ng thin nhin v nh hng ca mt s nh t tng khin con
ngi quay v thng hi n nn. Mt khc, linh o thn b (th hn mnh trong
Cha) c bit lm ny sinh nhiu dng n. Cc n tu bt u chn nhng bi ging
o c v thng hi. H gi mun i su vo thn hc. Dng a Minh p ng
nguyn vng v m ra khoa thn hc thn b.
HILDEGARD BINGEN C CHA SOI SNG
Vin mu Hildegard Bingen (1098-1179) l mt khun mt thn b tiu biu ca
thi Kinh vin. M t nh c nhiu th kin. M k li kinh nghim mnh:
y, nm 43 tui, ti thy mt khun mt t tri khin ti phi run ry lo s ngc
nhn m m. Ti thy vinh quang to sng. Mt ting ni t tri vang ra t .
Ting ni vi ti: 'Ny hi con mng gin, tro bi ca tro bi, ra nt ca ra nt,
hy ni v vit ln nhng g con thy v nghe....
Ti li nghe ting khc t tri: Hy loan bo nhng php l m con chng kin.
Hy vit v ni ln! Nm th 1141 ca Cha Con nhp th, l lc ti c 41 tui 7
thng, ti thy mt tia sng nng bng nh nh chp t tri xung. Tia sng trn
ngp c ti, t nng tim v ngc ti nh mt ngn la khng chy, nhng ch lm
nng, nh mt tri lm nng vt c n chiu ti. Bng chc ti nhn ra ngha
ca Kinh sch, Ca vnh, Phc m v ca Cu v Tn c.
Nhng Hildegard nh M kh s th nhn khng kh nng din dch
tng ch cng nh khng bit cch phn t v cc quy lut vn phm ( c th vit
li).
Tuy nhin, M nhn mnh rng M th kin nhng iu trn khng phi trong tnh
trng ng, m hay lc tm tr khng bnh thng v cng khng phi bng tai mt
ngoi gii v cng khng phi ni kn o no , nhng ti n nhn khi ang
tnh thc, lc tm tr minh mn, bng tai mt ni tm v ni ai cng c th ti
c.

TRNH THUT 46 47
TRNH THUT 46
MT THUA CUC CN THIT
hai nm Gio Hi khng c Gio hong. Nm 1294, nh n tu o c Peter
Murrone c bu ln gh Gio hong, hiu l Xlestin V, ng dinh Napoli.
Nhng 5 thng sau, ngi t chc, v nhn ra rng ch c lng o khng th cha
iu hnh mt Gio Hi trn th. V thi ca ngi cng l lc tnh cm quc gia
dn tc tri dy, khng nc no cn mun quy phc Gio hong na. Ngi ta bo
Xlestin V o c nh "thin thn", nhng hon ton khng c kh nng lm Gio
hong. Khng hn khng km, ngi ch l mt qu banh ca cc th lc.
C BNIFAXI VIII CNG THT BI
Bnifaxi k v Xlestin. Cho ti lc ny ngi ta coi trng vic nht tr trong vic
bu Gio hong. Nhng Bnifaxi ch thng vi a s hai phn ba. Ngay t u, ng
l mt ngi thiu thn thin. Ci ti ln nht ca ng l to k th. Khinh ngi,
hm hnh, bt nhn, thoi mi ci chc ngay c trn nhng yu ui th l ca
ngi khc. Nhng thn nhn mnh th li c ngi tun y tin bc. Sau khi c
bu my ngy, c tin n ngi cht. Th l c thin h hn hoan vui mng. Vy sao
li c bu?
S d bu l ch v lc ngi ta ang cn mt nhn vt dm chi li vua Philippe
IV, ang tr v Php t 9 nm nay. V Bnifaxi xem ra c nht, v l ngi cng
rn, quyt tm, say quyn, dt khot hnh ng v c nhiu kin thc v lut, mt
kin thc lc kh cn. Ngi thng hnh ng khng suy ngh. c bit v ngi
khng nhn ra chnh tr l mt ngh thut ca ci kh thi v th gii t Innxenx
III tr i khng cn nh xa, nn rt cuc ngi cng tht bi nh Xlestin, d
i mt con ng khc.
Mt trong nhng quyt nh u tin ca ngi l cho nht cu Gio hong Xlestin
V vo lu gn Agnani, trnh e do phn ly. Chuyn s ny khng phi l v c,
v Xlestin d t chc nhng vn cn nhiu tay chn, k c trong cc hng y gio
triu. Bnifaxi cho hay mun Xlestin trong lu c gi c yn tnh, nhng
Xlestin hiu thm nn t ra rt au kh. V ngi mt ngy 19-5-1296 khi vn cn
b hm trong lu.
Quc gia mnh nht u chu lc l Php. Vua Philippe IV, chu ca vua thnh
Louis cng ang mun thng tr thin h nh Bnifaxi. Trong mt thng t nh
nc Php lc c ghi, Gio hong s l mt thng ph n lng ca ngi
thng tr th gii tng lai l Philippe. Philippe dt khot s khng cho
Bnifaxi ngi trn u mnh.
TH LA U TIN
Cuc chin gia Anh v Php l dp u tin hai mnh h th ti. C hai nc lc
u cho lnh nh thu chin tranh trn gio s v ti sn Gio Hi. D nhin,
Gio hong khng ng . Ngi yu cu rt li quyt nh, nu khng s ra v tuyt

thng. Php phn ng bng lnh cm xut vng, bc, tin v vt qu sang Rma.
Khng c tin vo, Rma s gp kh khn ti chnh. i li, khng nh thu Gio
Hi, Php s khng c kh nng nui chin tranh. Nh vy, xt cho cng, khng phi
vua v dn Php quyt nh tip tc cuc chin, nhng chnh l Gio hong. Nhng
Philippe cho nh th l ngoi quc can thip vo ni b quc gia nn cc lc phn
i.
Khi Philippe chnh thc ra lnh ng ca xut cng, Gio hong xung nc.
Philippe v vy cng t ra sn sng nhng b. Nhng tt c ch l mt cuc ngng
chin, ch ho bnh tht s khng xy ra.
NM THNH LI KO S CH
Nm Thnh u tin vo nm 1300. Bin c lm tng uy tn Gio hong, v ngi ta
hi vng trong nm s c ti 2 triu khch hnh hng v Rma. Mi ngy c khi c
ti 200.000 khch v. Bnifaxi VIII quy thnh cng to ln v mnh. Nhng
tht ra khch hnh hng v l v n i x v v tin rng hnh hng dp m u
th k s em li nhiu may mn cho c nm. V th nn cc bc vua cha chng ai
n. Ch ton l dn thng. Xem tin cng th r, ch c rt tin l bng ng.
GIO CH A VUA RA TO
Da vo thnh cng Nm Thnh, Bnifaxi liu th la mt ln na. Nhn vic
Philippe cho lnh bt gi s thn Rma, Gio hong yu cu vua ny ra iu trn
trc mt cuc hp hi ng ti Rma. Hn nhin Philippe chng oi hoi g n
yu cu. Tri li, ng cho to mt ti liu Gio hong gi, trong Gio hong i
buc vua phi phc tng ngi c o ln i, nhm kch ng tinh thn quc gia dn
Php. Philippe cm Hng Gio phm Php khng c sang Rma hp. ng cho bt
cc ng b v hi cng i Rma. D vy, cng c 4 tng gim mc, 35 gim mc
v 6 vin ph thot i c. Philippe ra lnh tch thu ti sn nhng v .
QUA RI THI TRUNG C
Hi ng Rma ra mt ti liu tai ting Unam sanctam, mt trong nhng sc
ch (Bulle) l lng nht. Ni dung ti liu khng mi. Nhng vic Gio hong i hi
dt khot nm lun c th quyn hon v ln u tin to chng i ln. L ra
Bnifaxi phi hiu rng cc quc gia dn tc nay khng cn v khng mun s
gim h ca Gio Hi na. Nu nh ngi hiu m kp thi trao tr trch nhim
chnh tr li cho cc vua cha th hay bit my.
Thuyt hai gm trong sc ch chng hp thi. Thuyt ny bo rng Thin Cha
ban cho Gio Hi 2 thanh gm: gm o, do Gio hong nm, v gm i, do
Gio hong trao li cho th quyn v th quyn ch c hnh x gm ny theo
ca Gio hong m thi. iu ny c ngha l th quyn phi phc tng thn quyn,
v s phc tng ny l cn thit c ri.
Bernard Clairveaux l ngi u tin cp ti t tng trn v Gio hong
Innxenx l ngi c th p dng t tng . Sc ch khng phi l tn iu
phi tin, nhng ch c cc hong , ch khng phi vua, mi l ngi c quyn
khng li n. D vy, vua Phlippe dm chng li.

Gio hong L XIII trong th Immortale Dei nm 1885 chnh thc chi t
quyn lm ch th quyn ca thi Trung C ny.
PHILIPPE SN BT GIO HONG
Philippe phn ng kch lit chng li Unam sanctam. ng tnh triu tp mt cng
ng trut Bnifaxi v ti ma thut v ti sng nh mt con qu. Thm na,
theo Philippe, Bnifaxi cn mang cc ti khc nh mu toan git Xlestin V, coi
lon lun khng phi l ti v chnh Gio hong l ngi lc o v khng cng nhn
s bt t ca linh hn. Hn nhin Bnifaxi VIII c nhiu yu ui, nhng khng
n ni nh Philippe ti nhm trut chc ngi.
Philippe IV i m cng ng chng li Gio hong. Nh vy, ng ch trng
quyn cng ng cao hn Gio hong. Tin sai tri ny v sau cn gy cho Gio
hi nhiu kh khn.
26 gim mc v nhiu vin ph ngi Php p ng li ku gi m cng ng ca
Philippe. C u chu c ti 700 th ng gi v. Nhng cng ng khng xy
ra.
Trong lc , ti ni sinh qun Anagni, Bnifaxi cho son th tuyt thng Philippe.
Th d nh s cng b ngy 8-9-1303. Nhng mt ngy trc , nh s ni ng
ca dn thnh, Anagni b chim ng bi th tng Php l Nogaret v th lnh
Sciarra Colonna, mt dng h m Bnifaxi ght cay ght ng. Hai ngi tn cng
vo t dinh Gio hong. Khi Colonna cm gm lao ti th Bnifaxi trong y phc
Gio hong, tay phi cm thp gi, ng thng trc mt ng m ni: y l c ta,
y l u ta! Nhng Nogaret kp thi can thip v cho giam Gio hong vo
mt cn phng. Nogaret mun mang Gio hong v Php x. Nhng d tnh ny
khng thc hin c, v ch 2 ngy sau, dn Anagni hi hn, gii thot v
mang Bnifaxi v Rma. Ngy 12-10 nm ngi ta thy Bnifaxi nm cht
trong phng ring Rma.
u quyn chnh tr ca Gio hong trn th quyn u chu - mt a v l ra cc
Gio hong khng bao gi c quyn c - chm dt cng vi ci cht ca Bnifaxi.
Vic thua cuc ca Bnifaxi l iu cn thit cho Gio Hi, v n gip Gio Hi tr
li con ng ng ca mnh.
TRNH THUT 47
KT TRONG LI NHN
K nhim Bnifaxi l Bnict XI. Sau khi Bnict XI mt, xy ra mt trong
nhng cuc bu c Gio hong kh khn nht trong lch s Gio Hi. Sau 8 thng
gh Gio hong, Bnict XI mt Perunia, mt thnh ph min trung nc . V
theo thng l thi , ngi k v s c bu ni v tin nhim mt. Cuc mt
ngh (cc hng y hp bu Gio hong) ngy 17-7-1304 mang tm quan trng ln,
v n m mn cho bi kch lu y Avignon.
HAI PHE NGANG NGA

19 hng y tham gia cuc bu Perugia. Sau 11 thng nhm bn, 4 trong s phi
ri hp v bnh, ch cn li 15.
Ngay t bui hp u, cc hng y chia thnh hai phe ngang nga nhau. Nhm chung
quanh Hng y Matteo Orsini i phi pht nng cc tay th lnh chim Anagni v c
vua Philippe IV, bi v ng ny m Bnifaxi VIII b giam gi. Hng y Napoleon
Orsini, chu ca Mateo Orsini, lnh o nhm kia, tri li l mt ngi ca Philippe.
V hai bn khng la c ai nn dp Ging Sinh nm 1304, h ng s chn mt
ngi bn ngoi on hng y. Th l Napoleon Orsini thng, bi gim mc gio phn
Bordeaux, ngi do ng ngh, t c a s phiu 2/3. Gio hong mi ly
hiu l Clment V.
L NG QUANG LYON
Khi hay tin l ng quang khng c hnh Rma, m l Lyon, ngay c nhng
ngi theo Clment cng ngc nhin. Vua Php qu mng v kt qu bu c nn
ch thn ti d l. Khi on rc ang tin vo nh th, mt bc tng sp lm cht
nhiu ngi, lm Gio hong t nga khin vin kim cng qu nht trn m Gio
hong (Tiara) vng mt. Nhiu ngi cho l im g cho tn Gio hong.
Clment V lc u khng tnh li Php, nn vn cho gi kho tng Gio hong
Assisi v gio triu vn Rma. Nhng vua Php tm mi cch p ngi - mt
ngi bn tnh rt s st - li tip tc nh hng.
Vua Philippe, trc , c Gio hong Bnict XI gii v tuyt thng.
Bnict XI nguyn l v hng y c mt bn cnh Gio hong Bnifaxi khi ngi
b Nogaret bt v b Sciarra Colonna m nm tay st vo mt. Nhng v ca
Nogaret th vn cha c gii. Philippe gi yu cu Clment gii v cho Nogaret
v ln n Bnifaxi. Gio hong thi hnh nhng iu vua mun, tr vic kt n v
tin nhim.
LP LI TNH TRNG C
Hng y Napoleon Orsini, ngi c Gio hong mi, c vua Philippe tng
thng bi hu. Philippe khng tht vng v Gio hong mi. V ny ngoan
ngon thi hnh nhng g Philippe mun. Ngi lp li tnh trng trc khi c sc th
Unam sanctam, xc nhn vic gii v tuyt thng cho Vua, cho php Vua nh
thu Gio Hi Php trong vng 5 nm, rt li tt c nhng g cc v tin nhim ra
t 1300, xc nhn hnh ng ca Vua i vi Gio hong Bnifaxi trc y ch l
mt s k ng khen ch khng phi li lm ng lun pht, gii v cho
Nogaret v phong cho 9 ngi Php lm hng y, trong s 4 v l chu ca ngi v
v linh hng ca Philippe. Cho ti lc , ngi lun nm a s trong on hng
y, t nay a s chuyn qua tay ngi Php.
Vic cui cng, lun ti Bnifaxi, Clment V cho triu tp cng ng cu xt.
Ngi lm nh th trnh trch nhim cho mnh, trong trng hp Bnifaxi tht s
b kt n.
CNG NG VIENNE
Ngy 16-10-1311, khai mc cng ng ti Vienne. Clment V trong y phc Gio
hong cng cc ngh ph tin vo nh th chnh to. Gio hong ngi vo gh trn

cung thnh, cc ngh ph trong phm phc v m gim mc, ngi thnh 3 hng mi
bn gian gia. C 114 gim mc v vin ph hin din. Ch nhng ai c s ng
ca Philippe mi c mi. Khi tt c vo ch, Gio hong ban php lnh. Cc Ngh
ph ph phc xung nn nh ri ng dy. Gio hong c kinh Cha Thnh Thn:
Ly Cha, chng con hp ni y v danh Cha. Hy ti vi chng con, hy li
vi chng con.... Sau , Ngh ph li qu xung c kinh cu cc Thnh. Hng y
Napoleon Orsini ht on Phc m ni v vic Cha sai 72 mn ra i (x. Lc 10,116). Sau bi ht Xin Cha Thnh Thn hy n (Veni Creator), Gio hong c
din vn khai mc, trong ngi cp ti cc ngh trnh quan trng nht ca cng
ng l v dng Hip s n th, vic ti chim t Thnh, vic ci t phong tc
Gio Hi v t do ca Gio Hi. Chuyn phn xt Bnifaxi cng c cp.
Bnifaxi c cng ng tuyn b v ti trong mi khon co trng v c
cng nhn l mt Gio hong chnh thng hp php. V th, xc ngi khng b bi
ln t, nh Philippe yu cu. Philippe hi lng vi quyt nh ca cng ng, v
thc ra, vi ng chuyn Gio hong khng quan trng bng chuyn tin bc.
DP DNG HIP S N TH
Philippe bit r s ti sn to ln ca dng ny nc Php. V v ti sn ny mang
tnh cch thin nguyn v trc thuc quyn s dng ca Gio hong, nn ng tnh
nh tay Clment chim hu. Ngy 13-10-1307, khi Philippe cho lnh tng giam
hai ngn tu s v tch thu ti sn ca dng v do em v Bnifaxi ra x li,
Clment lin ra lnh ng ca dng ngy 22-3-1312, vi l do khng cn phc v
cc mc tiu nguyn thu na. Hai ngy trc , ch thn Philippe ti Vienne
xem cho ra l. Dng b gii tn, d cng ng sau khi iu tra cn thn nhn
thy ti lon lun v m mu quc t ca Satan ch l chuyn vu oan gi ho.
MT GIO CH T TNH L
Clment V thuc dng qu tc php. Sau khi lm Gio hong, ngi vn l gim mc
ca gio phn. Cc Gio hong th k 13 khng hn lc no cng ng ti Rma,
nhng t ra cc ngi u trong a ht Quc gia Gio Hi, ngha l ng dinh ti
Anagni, Perugia, Viterbo hay Orvieto. Clment tri li, sau khi ln ngai, ng li
ni sinh qun ca mnh l Poitiers 16 thng, lm nh chng c g i thay trong
cuc sng mnh. Ri 4 nm lin, ngi i li khp min nam nc Php tm mt a
im hp cho sc kho. Nm 1309, ngi n nh c ti Avignon, v a im ny
gn Vienne, ni hp cng ng. Song cng chng sng trong Avignon, m ng mt
vng no bn sng Rhone. Rt him khi tip khch. Ch c 4 ngi chu c
thng hng y c quyn lai vng bn ngi. Chung quanh ngi ch ton l thn nhn
trong gia nh; tt c ra sc li dng ng bc ca mnh. Tm li, Clment l ngi
bnh hon, hay lo, tm l chao o. Vy lm sao m c th ng u vi Philippe?
y phi ni ti mt im c tm quan trng quyt nh cho thi v v sau:
Nh khoa hc pht trin nn cc lut gia chim gi nhng vai tr ch cht trong in
vua Philippe. Bn cht Philippe khng phi l ngi chng Gio Hi, nhng cc nh
lut cung cp lun chng cho ng nh Gio Hi. Chng bao lu sau, hi ng t
php hong gia cng ln ting khng nh, chnh vua mi l k nm quyn c o

ln i ch khng phi Gio hong. H cng l lun rng cc Gio hong v sau ny
khng cn c trao quyn ca Thnh Phr na.
Clment V mt ngy 20-4-1314 Carpentras gn Avignon. Ngi li mt Rma
nt v mt Gio Hi hon ton nm trong tay ngi Php. Cng nm Philippe
IV mt.
NAPOLEON ORSINI HN PHI BIT
Khng lu trc khi Clment V mt, Hng y Napoleon Orsini, thuc dng qu tc
quyn th Orsini Rma, vit cho vua Philippe mt l th, trong cho hay
Clment V l mt trong nhng Gio hong ti nht, bi v ngi lm v Rma
v Quc gia Gio Hi. Napoleon Orsini, nh vy, l ngi v ti ? C l ng phi
mang trch nhim ln hn, v c Clment V nh l nhn vt duy nht thch
hp cho gh Gio hong. ng khng nh vi cc hng y mt vin rng, Clment
V l t trung thnh ca Bnifaxi VIII, bi v chnh Bnifaxi III khoc cho
ngi m hng y, v rng ngi khng phi l ngi ca Php tht s, v thnh ph
Gio phn Bordeaux ca ngi nm 1303 b ngi Anh chim. Napoleon Orsini
phi nhn trch nhim trc lch s, v ng a mt ngi khng xng ln gh
Gio hong. Chuyn hn ng phi bit.
TRNH THUT 48 - 49
TRNH THUT 48
NC C CHNG LI GIO CH
Clment mt Carpentras v bnh cm. Ngi k v, nh vy, phi c bu ti
tnh l nh min nam nc Php ny. Trong tng s 23 hng y mt vin, c 16 ngi
Php v 7 ngi . Ngy 24-7-1314, thn nhn ca Gio hong qu c tn cng v
t nh cc hng y ngi . Cc hng y thot cht trong ng t k tc. Hai nm
sau, mt vin hp li Lyon. Em ca vua Philippe V nht cc ngh ph trong mt tu
vin aminh v trao cho cc ngi mt danh sch 4 hng y chn ly mt. Kt qu
bu c ln ny (7-8-1316) cng do Orsini quyt nh. ng chn Gim mc Cahor,
Gio phn Avignon, 72 tui. Nhiu v ngi rng v ny qu ln tui. Nhng h lm,
v Gioan XXII sng ti 90 tui. Bi cc Gio hong tin nhim t 1309 u ng
ti Avignon, Gioan XXII cng khng phi ri tnh ny.
Gioan XXII bn tnh xu xo, tit kim v o c. Cng b chng, nng lc ngi
cng tng. Ngi l Gio hong ni nht ca th k, d cng nh Bnifaxi rt cng
rn v mt chnh tr v km ngoi giao. Ci d ngoi giao biu l qua chuyn nm
1322 ngi buc vua Ludwig t Bayer nc c t chc trong vng 3 thng, v vic
ng quang ca vua ny khng c s chun nhn ca ngi. Ludwig b tuyt
thng, v khng m xa g ti li buc. i li, ng ku gi triu tp mt cng
ng chung kt n Gio hong v ti ri o. Sng kin ny khng hn pht xut
t Ludwig, nhng l do lo li ca hai qun s ca ng l William v Marsilius.
MC TIU CA H: KIM SOT HON TON GIO HI
William Ockham (1285-1347) l mt ngi Anh v l tu s dng Phanxic. ng l
mt tr ph t v l ngi m ng cho ch ngha quc gia chuyn ch. V a ra

thuyt l, ng b Vin trng i hc Oxford, ni ng ging dy, co ti ri o.

Nm 1324, William c triu v Avignon tr li trc Gio hong v thuyt ca
mnh. Hai nm sau, mt u ban gm 6 nh thn hc kt n 51 trong s 56 lun chng
ca ng l sai lc. Nhng Gio hong khng tuyn n cng khai, m ch cm ng
khng c ri Avignon. Nm 1328, ng cng vi Michael Cesena, Tng quyn
Dng Phanxic, trn khi thnh. Michael b qun thc Avignon v chng li Gio
hong trong v tranh lun v l tng kh ngho ca dng Phanxic. Gioan XXII
lin ra v cho c hai. William ti trn trong cung ca Ludwig. Tc truyn khi ti vi
Ludwig, ng tha vi v ny: Hong bo v ti bng kim, ti s bo v li
ngi bng bt! William v Marsilus l hai nhn vt c nh hng nht i vi
Ludwig.
Marsilius Padua sinh nm 1275, hc trit v y khoa ngay ti sinh qun Padua. Nm
1312, ng u bng gio s (Magister) ri ln lm Vin trng i hc Paris. Ti
y, ng b mt vit ti liu kch K bo v ho bnh (Defensor pacis). Khi tn
mnh b l, ng trn v Muenchen vi vua Ludwig IV (1326). B Gioan XXII tuyt
thng nm 1327.
Ni theo ngn ng ngy nay, Marsilius tranh u t cho s tch bit thn quyn vi
th quyn, nhng ch yu cho mt Gio hi quc gia t tr vi s u quyn ca quc
gia trn Gio Hi v mc tiu cui cng l th quyn kim sot hon ton Gio Hi.
Trong Defensor pacis, ng kch u quyn ca Gio hong, bi v theo ng,
Phr cha bao gi t chn ti Rma v ngai Gio hong ch l mt kt qu ca
qu trnh lch s. Marsilius dy rng, quyn ti cao trong Gio Hi nm cng ng
chung do hong triu tp. Gio hong ch l ngi thi hnh quyt ngh cng ng.
LUDWIG T BAYER CH NH GIO CH I U
Mt trong nhng h qu u tin ca lun chng Marsilius l l i m hong cho
Ludwig n th Thnh Phr ti Rma ngy 17-1-1328, do th trng Rma l
Sciarra Colonna nhn danh dn Rma c hnh. Vic xc du c thc hin bi
hai gim mc b tuyt thng. Sau khi ng quang, Ludwig tin ra trc tin ng
nguyn ng, ng trn bc cao hch ti Linh mc Giuse Cahor, k t xng
mnh l Gio hong Gioan XXII.
Trong phin n , Ludwig cng b Gioan XXII l k ri o, trut chc v a
mt thy tiu ln lm Gio hong, Gio hong Nicl V. Hai nm sau, v ny
hi hn v quy phc v chnh thng.
Cuc u tranh ca nc c chng li uy quyn hon v ca Gio hong khng
chm dt vi ci cht ca Gioan XXII, nhng vn tip tc di thi Bnict XII.
UY QUYN GIO HONG CHM DT NC C
Bnict XII l ngi Php v l Vin ph Dng Xit trc khi c bu lm Gio
hong. Ngi cho xy dinh Gio hong Avignon, ngy nay vn l di tch ca mt
trong nhng kin trc hu gotic ln nht chon ng c thnh ph. Bnict XII bn thn rt nhim nht v chng li mi lm dng quyn hnh lm giu cho gia
nh thn thuc mnh - mun lm ho vi Ludwig, nhng vua Php tm mi cch
chng. Cc lnh cha c bc mnh v chuyn ny v v th Hi cc ng hong c
nm 1338 ra tuyn ngn Rhense rng mt v vua nc c c cc ng

hong nc ny bu ln khng cn ti s chun nhn ca Gio hong, m vn thnh

mt hong hp php. D vic phong v sau ch cn n thun l mt nghi
thc, nhng Hi cng ng nn dnh c quyn ny cho Gio hong. Tuyn ngn
ca Hi chm dt quyn chn hong ca Gio hong. Cng nh trc y,
Gio hong Nicl II nm 1059 vi Sc lnh bu Gio hong tc quyn chn
Gio hong ra khi tay hong hoc cc vua c.
Bnict XII chp nhn quyt nh trn ca Hi v quay v dn n lc cho cc vn
ni b Gio Hi. Mt thi gian di, ngi c nh tr li Rma, nhng khng
thng ni sc p ca cc vua Php. Hn na, tnh trng Rma cng qu th thm
c th yn tm tr v.
GIO HONG MUA AVIGNON
Gio hong tip theo Avignon - cng l ngi Php - l Clment VI. Ngi b ra
80.000 nn vng mua t thnh Avignon, lc l lnh a ca N hong Gioana I
tiu quc Napoli. Vic mua bn ny bin i t nn ca cc Gio hong tr thnh i
nh c.
Clment VI b tai ting kh nhiu. Thnh Brigitta, nc Thu in, gi ngi l
ngi m hng th. Nhng nhng nm cui i ngi c gng chuc li phn
no li lm gy cho Gio Hi. Khi nn dch lan ti Avignon nm 1348 khin cho
mt s ngi cht, ngi khng nhng chm sc bnh nhn, nhng cn ra tay bo v
ngi Do Thi, nhng k b dn chng gn cho ti u mi ca bnh dch.
VUA MI
Vo thi , xy ra cnh trong nhiu gio phn v tu vin c c hai gim mc hoc
hai vin ph chng nhau, ngi theo vua k theo Gio hong. Khng cn bit ai ng
ai sai. chm dt tnh trng, Clment VI yu cu cc ng hong chn mt vua
mi. Yu cu ca Gio hong c thc hin sau khi mi ngi, ngay c nhng
ngi gn gi Ludwig nht, dn b ng. Vua mi, bu nm 1346, l Karl IV t
Boehmen thuc nh Luxemburg. Ludwig mt nm sau , nhn chuyn i sn gu
gn Muenchen. Karl IV c mt s thn ca Gio hong Innxenx VI i m
nm 1355. Nm sau, trong i hi Vng quc ti Metz hong Karl IV long trng
a vo lut: k t nay ch c 7 ng hong nc c c quyn bu vua. l 3
Tng Gim mc Gio phn Koeln, Mainz, Trier v 4 ng hong: Vua Boehmen,
Dinh b tc vng Rhein, Qun cng Sachsen Wittenberg v B tc Brandenburg.
Khng ai ng g ti quyn Gio hong trong lnh vc ny.
MT NM THNH KHNG GIO HONG
L c c 100 nm mi c mt nm thnh. Nay i thnh 50 nm. V vy, nm 1350
c chn; nhng khng c Gio hong, v ng vn ng bn Avignon. iu ng
ghi Rma l v hng y dn u cuc rc vo Nguyn ng Thnh Phaol sm b
mt mng v mt mi tn bn s. May mi tn ch xuyn qua m.
Thi s ni danh Francesco Petrarca, nm 1341, c bu lm vua thi s Rma, m
t tnh hnh kinh thnh mun thu nh sau: Lateran (in ca Gio hong)
nt v M ca cc nh th (Nguyn ng Lateran) khng cn mi, ng tr vi

ma gi. M Thnh Phr v Phaol lung lay v n th cc Tng ch cn l

ng gch vn.
Clment VI mt ngy 6-12-1352. Ngi k v l Innxenx VI cng rt nhim nht,
cn kim v sng o. Petrarca st rut ku mi ngi v Rma. ng vit: Trong khi
Cha ngi trong nh cn vng bn b sng Rhone th Lateran ang tr thnh ng
gch vn. Khi no th Cha v li Rma? Ngy phn xt Cha mun c ngi bn
cnh Phr, Phaol v Xlestin (V) hay ng gia m trng ti Avignon?
TRNH THUT 49
TR LI RMA
Ngi u tin ngh ti chuyn tr v Rma l Urban V, Gio hong t nm 1362
ti Avignon. Ngi nguyn l mt vin ph Bin c v l ngi kh nht trong cc
v Avignon. C ngi cng c Petrarca v n thnh Brigitta Thu in hi thc
tr v. Thnh Brigitta nhn Nm Thnh 1350 ti nh c ti Rma. Tuy nhin,
hong Karl IV l ngi nh hng nht trong vic khuyn nh Gio hong tr v.
Ngy 23-5-1365 ng ch thn ti thm Gio hong ti Avignon v ha s cho lnh
bo v ngi trn ng v. Ngy 16-10-1367, Urban V v thm Rma hoang tn,
chuyn tr v u tin sau 63 nm. V in Lateran khng cn c na nn ngi
tr ti Vatican, ch m ngy nay cc Gio hong vn .
Mi ti 21-10-1368, Karl IV vi mt on qun mi ti c Rma v c Gio
hong ra rc vo thnh. Thot tin, Urban V mun li lun. Nhng sau khi Karl
ri, tnh hnh chnh tr Rma tr nn qu bt n khin ngi b v li Avignon.
Gio hong mt 3 thng sau . Dn coi ci cht l hnh pht ca Cha, v Thnh
Brigitta cnh co rng nu ngi b Rma th s cht sm. Gio hong Urban V
c vai tr quan trng c bit vi nc o, v ngi l ngi c v thnh lp i hc
Wien (nm 1365).
CATARINA SIENA KHNG B CUC
K v Urban V l Grgri XI, ngi c bc mnh l Clment VI phong hng y
lc 19 tui. Ngi ta gi ngi l ngi n o, d b nh hng v trc mt quyt
nh quan trng no cng thng hay ch du l t tri. Vi bn tnh , nhng
thc bch ca Catarina c kt qu.
Catarina thuc dng ba aminh v l con th 25 ca ng th nhum Benincasa
thnh Siena. Ch gi cho Grgri XI nhiu l th. Mt ln ch vit: c bit 3 iu
ngi phi lm sao t c: Th nht, phi nh ht hoa hi trong vn thnh Gio
Hi, nhng th hoa bn thu, hm ca, kiu cng; ngha l nhng ch chn chuyn
ri c v lm ra nt khu vn. Tng c h i, h khng cn sai khin chng
con. V hy buc h n nn tr v ng ngay no chnh. Tht xu h khi thy
nhng k, ng l phi l nhng tm gng kh ngho v chia s ca ci Gio Hi
cho ngi ngho, th li sng trong ua tranh hng th v xa hoa. H khng bit
mc c vi cuc sng o hnh ca nhiu gio dn. Gio Hi thnh phi tr v vi
kh ngho, khim nhng v khoan dung ca mnh Nhng hy nh rng, khng
th lm c iu ny khi ngi cha thc hin c hai iu kia: ngi phi v. ng

chn ch g na m hy v. Con ni cho ngi hay: v, v, ng chn ch v thi gian

khng i ngi!. Mt ln khc ch vit: Ngi hy v ngay khi c th! C th ngay
trc thng chn ny. Nhng dt khot ng ch cho n v ng quan tm ti
phn i, nhng hy v hin ngang nh mt anh hng! V hy coi chng, d cuc
sng qu ho i vi ngi, nhng ng v vi on qun sng ng, nhng nh mt
con chin hin lnh vi thp gi trong tay! Lm th l ngi thc thi Cha; nu
v bng cch kia l ngi coi thng v khng hon thnh Cha. Hy vui ln
Cha, vui ln! V! V! Con chng mun ni g hn na. Hy li trong hng n
thnh v ngt ngo ca Cha! Xin li Cha! Xin Cha ban php lnh cho con!
Gia thng 6-1376, ch ti Avignon vi mt on ch em v li 3 thng. Thi
quyt lit ca ch khin mt s hng y gi ch l b kinh hong. Mt s ch em
cng trch ch v im ny. Nhng dn thng th li rt cm kch. H tng on
tng l i theo, knh cn hn tay ch.
Ngoi trn 375 l th c cho ngi ta vit (v Catarina m ch) v mt cuc i nay
y mai qua li gia Siena, Pisa, Lucca, Avignon, Rma, Firenze, Napoli, thi
gi cn li Catarina hin mnh cho ngi bnh v ngho. Ch mt trong n Thnh
Phr nm 30 tui v kit sc (1380), sau 8 tun l qun qui vi cn au th xc.
Trc , mc tiu ca ch t: Ngy 2-10-1376, on thuyn ca Gio hong nh
neo. Thot tin tu hng v Genua n Catarina. Sng gi lm on thuyn
nhiu ln phi cp bn ch, khin cuc tr v ko di. m dn Rma st rut do s
bu Gio hong i u, nu Gio hong khng sm cp bn. Mi ti ngy 6-121377, Grgri XI cng 13 hng y t chn ln kinh thnh mun thu.
Gio hong v li Rma, mt Rma vi 43 nh th khng cn thnh l, 11 nh th
nt v nhiu nh th khc khng cn mi. Trong Nh th Thnh Phr v Phaol,
sc vt vo n c st ti bn th. Cc cu bc qua sng Tiber u sp . Rma tr
thnh mt chn v ch, bn thu. Gi nh cc Gio hong khng tr li th ngy nay
Rma ra sao?
Grgri XI b bnh sn v mt 2 nm sau ngy v. Theo li dn ca Gio hong
trc khi mt, mt vin hp khng cn i 6 hng y ang Avignon ti. Mt cuc
bu Gio hong c vn nht trong lch s Gio Hi
SA LI CUC BU
Nm 1378, cc hng y Rma bu Tng Gim mc Bartlm Prignano Gio phn
Bari ln gh Gio hong, hiu l Urban VI. Nhng cng nm , 13 hng y cng
bu Hng y Robert Genve ln gh Gio hong (Clment VII), ng thi tuyn b
vic bu Urban khng hp l. Chuyn thc h ra sao?
Khi mt vin hp nm 1378, ln u tin ti Rma sau 75 nm, dn Rma tn cng
ni hp v bt cc hng y phi bu mt ngi Rma hoc t ra mt ngi , ch dt
khot khng c bu cho ngi Php. Dn biu tnh bao vy la ht, chung Nh
th Thnh Phr khng ngng v cui cng dng v kh chim phng hp, m khng
hay trc mt vin bu Urban VI ri. Urban VI khng phi dn Rma,
nhng l ngi . Bi cc hng y s dn Rma git nn h chp ly lo Hng y
Tebaldeschi ngi Rma khoc cho ngi o Gio hong mc cho c gi phn
i ri y ln ngai trong nguyn ng phng hp, on ai ny tm cch trn,
ngi chy vo lu Thin thn, ngi ln vo nh ring, k chy ra min qu Ti

chiu ti, dn Rma mi v l mn hi kch , nhng vn hi lng v c mt

Gio hong ngi .
NHNG CUC BU HP L
Nm thng sau, bng nhin a s hng y hin din trong bui hp u cho rng vic
bu Urban VI khng hp l, bi h cho rng hnh ng v p lc ca dn thnh.
Chuyn kh hiu. H khng bu mt ngi Rma nh dn i hi, m ch bu
mt ngi . H y Tebaldeschi ln ngai nh lc hng dn. D p lc bn
ngoi, h bnh tnh lm nhng g h cho l ng.
Ri sau mi chuyn din tin bnh thng. Cc hng y chnh thc k vo
bin bn trnh hong . Ngay c Clment VII, Gio hong i u sau ny, khi
tng trnh hong Karl IV v vic bu Urban VI, cng khng t ra nghi ng tnh
cch hp l ca cuc bu . Sau ht, cc hng y Avignon cng chc mng kt
qu v cho treo huy hiu ca tn Gio hong trc dinh Gio hong ti Avignon.
L DO THT
L do tht ca vic bu Clment VII sau vi thng khng phi xut pht t
chuyn hp l hay khng khng hp l, nhng l t s hi hn ca cc hng y v
chn lm ngi. Urban VI hon ton khng kh nng v t cch gi vai tr
Gio hong. Ngi sm t ra l ngi ng ngnh, km thng minh, cao ngo v v
tm ti tn c. Khi hay mt s hng y mun ph mnh, Urban VI cho tng h
vo ngc, tra tn ri git 5 ngi trong s . Nhiu s gia ngy nay nghi ng s
bnh thng tm tr ca v Gio hong ny.
V sng Rma cng thng qu, cc hng y ly c khng chu ni nng nn ko
nhau v Anagni. , h tho mt tuyn ngn cho hay vic bu Urban VI l do p
lc nn khng hp l. H bu ln Forni Gio hong Clment VII, 40 tui. Trong
khi , Catarina cng vi mt on 40 ngi ti Rma khuyn Urban VI a ngi
nhit tm mun i mi vo gio triu, nhng Urban VI khng hiu v cng
chng mun lm g. Clment VII v ng ti Napoli. B sn ui, ngi b sang
Avignon.
T y khi u mt phn r ln phng Ty. S gia Tin lnh Gregorovius nhn
nh v phn r ny nh sau: Khng mt quc th quyn no c th sng cn nu
gp hon cnh .
TRNH THUT 50 - 51
TRNH THUT 50
U CHU CHIA THNH HAI PHE
Khc vi Urban VI, Gio hong i u Clment VII, c bu ln ngy 9-8-1378
v ng Avignon, l ngi vui tnh v rt c kh nng lnh o. Vua Php tm
mi cch nng uy tn Clment VII trc th gii v to qun chng cho ngi.
Gio Hi hon v chia thnh hai phe. , c, Hung, cc quc gia ng v Bc u
v c bit l Anh (i ch ca Php) ng h Urban VI Rma, ngi khng

chu t chc sau khi Clment VII c bu. Clment VII, tri li, c hoan
nghnh Php, Burgogne, Savoie, Vng quc Napoli, Scotland (k th ca Anh) v
Vng quc ca nh Habsburg, bi v Qun cng Leopold III nc ny, mt v
thnh, l ngi theo Clment VII. Ngay c cc thnh thi cng kh m nm
c ai l k chnh thng. Ngy nay, qua kho st lch s, vn tng i r rng
hn.
Kt qu cuc bu c nm 1378 c tht do sc p t ngoi hay khng, tht kh xc
nh. V th, Tng Gim mc Gio phn Toledo cho php thay tn v Gio hong
c cu v nh n trong phng v bng cu cho v no l Gio hong tht
s. Chnh quyn B o Nha, cng v s m h , xoay chiu tnh cm gn
nh hng nm: 1380 ng h Clment VII, 1381 quay sang Urban, 1382 tr li
Clment VII, v t 1385 dt khot theo Urban. Phn r i vo ti tn cc cc gia
nh v tip tc tn ti sau khi c hai v mt.
GIO HONG MI V GIO HONG I U MI
Ngy 15-10-1389, Gio hong Rma Urban VI mt, hnh nh mt trong tnh trng
lon tr. Chng ai phn u. Cc hng y Rma bu gim mc thnh Napoli l
Tomacelli ln k, ly hiu l Bnifaxi IX. chm dt phn r, Bnifaxi IX
ngh Clment VII t chc v sn sng c ngi lm tng quyn ca Gio hong v
cc hng y theo ngi vn c tip tc mc o tm v s c ct nhc vo cc chc
v trng vng. Clment VII t chi.
Khi Clment VII mt, Avignon bu hng y Ty Ban Nha Pedro de Luna ln vi
hiu l Bnict XIII. Khi cn hng y, Bnict XIII ra sc tm cch hn gn phn
r. Nhng sau khi khoc o Gio hong, ng t ra th b cht thiu ch khng t
chc. iu ny c chng minh qua s kin sau: 18 hng y m mu nht b i
ngi trong dinh Avignon p ng t chc. C dn thnh v qu tc Avignon ng h
bin php ny. Mt cuc tn cng dinh do bn lnh nh thu lm ng b thng,
nhng d vy, ngi vn mt mc khng xung. Cui cng, ngi trn c khi
dinh v bn sng bn cht trn chy v Provence.
VN TIP TC 2 GIO HONG
Rma, ngi k v Bnifaxi IX l Innxenx VII (14041406). Cc hng y Rma
bu Innxenx VII, d trc c li khn khon ca Bnict XIII - lc ny
tr v li Avignon - l ng tip tc a ai ln tm cch chm dt chia r. Khi c
s ca Bnict XIII ti Rma th vic bu Innxenx VII ri.
Sau Innxenx VII l Grgri XII, ti v t 1406 n 1415. Grgri XII v
Bnict XIII tho thun s gp nhau ti Savona gn Genua gii quyt b tc.
Vo ngy hn, Bnict XIII n trc v dnh na thnh Savona lm ch tr cho
phi on Rma. Nhng Grgri khng n. Khng hiu v s mc by hay l
ht hng th ni chuyn.
NGH CA I HC PARIS
Khi phn r tr thnh chuyn m tiu ca c u chu, i hc Paris a ra ngh
gii quyt nh sau: hoc c hai Gio hong t chc bu mt v mi; hoc cho
mt ban trng ti c lp xc nh ai l k chnh thng. Nu hai li ny b bc th s

triu tp cng ng chung quyt nh. on hng y ca c hai Gio hong cng
nh hu ht cc lnh cha c ng theo gii php cui cng.
CNG NG PISA
Cn bn php l ca Cng ng Pisa nm 1409 hon ton khng vng, bi v n
khng c triu tp bi mt Gio hong, m l do cc hng y. Nhng c hai Gio
hong tuyt thng nhau, u cn ai c quyn triu tp cng ng. Li na, tn hu
hai phe (nh vy l c Gio Hi hon v) u b tuyt thng, cn u lin lc vi
nhau c th lm chung mt ci g. Nhng, ci kh b ci khn. V li, lc cc
gio s Paris vn gii thch l cng ng cao hn Gio hong nn c th triu tp m
khng cn Gio hong.
CH TRNG U TH CA CNG NG
Ch trng ny do Marsilius Padua (mt 1342) v mn l William Ockham
(mt 1349) khi xng, vi ni dung: Quyn ti cao trong Gio Hi khng phi
ni Gio hong, nhng cng ng chung, l t chc i din cho ton tn hu. Gio
hong l k thi hnh quyt ngh cng ng, chu trch nhim trc cng ng. Cng
ng, nh vy, c quyn trut b Gio hong.
Ch trng ny nm 1459 b Gio hong Pi II kch lit kt n: Mt lm dng ng
tm v ngm ngm t lu, ny sinh trong thi i chng ta, cho khng t
ngi c tinh thn chng bng, thiu thin v ti li mun triu tp mt cng ng
m khng cn Gio hong Rma Vi mong mun ty ci nc c y ra khi Gio
hi, ta kt n nhng kiu th thch v bc b chng nh nhng hnh vi sai lc v
ng tm.
Gio lut ngy nay nh r: Cng ng khng th triu tp khi khng c quyt nh
ca Gio hong, v: Quyt nh cng ng ch hiu lc sau khi c Gio hong
chun nhn v ph bin theo yu cu ca ngi.
Cc ngh ph thi Cng ng Pisa t quan tm ti kha cnh php l ca ch
trng u quyn cng ng. H nng lng mun bng mi cch chm dt mt v
ko di hn 30 nm. Thi cng c nguyn tc khng ai c php kt n
mt Gio hong. Nhng nguyn tc ny nhm chng li vic trut ph Gio hong do
cc hong v cc lnh cha Rma trong thi th k en. Trng hp mt Gio
hong b tm lon hay ri o th c sn iu lut gii quyt: triu tp cng ng
cch chc Gio hong. Cc ngh ph Pisa trong hon cnh bt kh khng ch c
mi nguyn tc ny gii quyt b tc, cho d c hai Gio hong chng lon m
cng khng ri.
Ci l do mnh m nht ca vic triu tp Cng ng chung Pisa l chm dt mt
tnh trng khng th ko di c na. Php l ch l chuyn ph. Cng v th m
con s ngh ph tham d kh ng: 24 hng y, khong 100 gim mc, 100 gim mc
khc gi i din ti, bn cnh cn trn di 100 vin ph, 4 thng ph, nhiu i
din ca cc lnh cha, tu vin v ca 13 i hc c ting. Ngoi ra cn c s tham
d ca nhiu tin s thn hc v lut hc.

PISA BU GIO HONG TH BA

Ngy 25-3-1409, Hng y Milano l Peter Philargi long trng khai mc Cng ng
Pisa. V c hai Gio hong khng chu t chc, nn, vo k hp th 15 ngy 5-6,
Cng ng p dng iu khon chng lc gio cch chc v tuyt thng c hai ra
khi Gio Hi. Quyt nh ny c 213 ngh ph k tn, trong c c 24 hng
y.
Cng ng bu Peter Philargi, ngi khai mc v gp phn quyt nh trong vic
m cng ng, vo gh Gio hong, vi hiu Alexandr V. Philargi khng phi dn
hay Php, m l mt ngi Hy Lp t o Kreta v 70 tui khi c bu. Ngi
xut thn t mt gia nh ngho mt, thu nh i n xin cho ti khi cc linh mc
dng Phanxic nhn vo nui. Philargi nhp dng ri tu hc ti Oxford, Paris v
Pavia.
Bi hai v kia khng chu xung, d b trut chc, nn Gio Hi lc ny c ti 3
Gio hong. N lc gii quyt bng con ng khng hp php, nh th, khng
thnh.
Alexandr V, nh vy, c chnh thng khng? Thi khng ai dm xc nh.
nh ca ngi c treo cng vi cc Gio hong chnh thc khc trong nguyn
ng Thnh Phaol Rma. Tn ca ngi cng c a vo danh sch Gio
hong chnh thc, v sau ngi l ti Alexandr VI. Nhng t nm 1947, tn ngi b
loi khi danh sch chnh thc v ngy nay khng cn c k l mt Gio hong
hp php.
Sau khi kt thc Cng ng, Gio hong Alexandr V v ng ti Bologna. Ngi c
mt s ng tn hu chp nhn. Nhng hai v kia cng cn kh nhiu ngi theo.
Vua c Ruprecht, vua Ladislaus ca Napoli v mt s vng min trung i theo
Grgri XII. Bnict XIII c dn bn o Pyrnee chp nhn.
TRNH THUT 51
CNG NG KONSTANZ TI LP THNG NHT
Sigismund nh Luxemburg, con trai hong Karl IV, ln lm vua c nm 1411.
Lc , Gio Hi hon v c tr v bi 3 Gio hong mt lc: Grgri XII,
Bnict XIII v Gioan XXIII<!--[if !supportFootnotes]-->[1]<!--[endif]--> l
ngi k v Alexandr V. Trc khi c chn lm vua, Sigismund ha s bng mi
cch chm dt phn r. V theo ng, vic ny ch thnh khi c ba Gio hong chu t
chc. Sau s triu tp cng ng bu Gio hong mi. Sigismund ngh hp
cng ng Konstanz, phn t thuc quyn mnh, v ha s bo m an ninh cho
tt c nhng ai v hp. Gio hong Gioan XXIII cho bit thm rng b tc Friedrich
t Tirol cng sn sng bo m an ninh cho cng ng.
GIO HONG NG TRIU TP
Trc ht, Sigismund vn ng cc th lc u chu ym tr ngh triu tp cng
ng ca mnh v ng thnh cng. Th n, ng tm hu thun ca cc gio s
i hc Paris, iu rt cn vo lc . Ri ng cho loan tin s hp cng ng

Konstanz. mi chuyn c ng n, ng mi Gio hong Gioan XXIII cng

ng tn triu tp. V ng s ch thn hin din v ch to cng ng.
Gioan XXIII ng ng tn, v ng hy vng Cng ng ri ra s chun nhn mnh
trong gh Gio hong. Tnh hnh lc u xem ra kh thun li, v ngi c s tn hu
theo ng nht. V nh vy, a s ngh ph hn s dn phiu cho ngi.
L ra Gioan XXIII khai mc Cng ng ngy 3-11-1414. Nhng, sau khi khoc o
Gio hong ln mnh, khng hiu ti sao ngi t dng cm thy bun nn, v vy
Cng ng phi hon li 2 ngy. Cng ng khai mc trong Nh th Chnh to
Konstanz. Gioan XXIII thy yn tm khi nhn ra 4 pha ton thy ngi ca mnh,
hai v Gio hong kia khng n m ch gi i biu ti thi.
TNH HNH THAY I T NGT
Tnh hnh bng xoay chiu khi Vua Sigismund ti, trong m Ging Sinh. Cng theo
chn ng l c hon v: hng y, gim mc, vin ph, tng quyn dng tu, gio s
thn hc, i biu ca cc vua, cha, thnh ph v i hc. Thm vo l hng
ngn dn hiu k, thng bun, bn lm tr tun theo.
Gioan XXIII mt a s nhng cn hy vng. Nhng v Sigismund nht quyt khng
chp nhn bu Gioan XXIII nn th tc bu Gio hong phi i. Thay v bu theo
u ngi, nh ln trc Pisa, gi bu theo quc gia. Ngoi 4 quc gia d Cng
ng (Anh, c, Php, ) thm mt quc gia th nm l on hng y. Mi quc
gia, d ng hay t ngi tham d, cng ch c mt phiu bu. Quc gia y c
hiu cng l khi chnh tr, chng hn nh c cng c ngha bao gm c cc nc
Bc u, Ba Lan, Tip Khc, Hunggari, Kroaten v Dalmatin.
GIOAN XXIII GI LM NGI GI NGA B TRN
S Gioan XXIII c th b trn v vic i th tc bu, Sigismund cho ng cht ca
thnh Konstanz v canh phng cn mt. D vy, Gioan XXIII cng trn c
khi thnh nhn mt cuc ua nga do ngi bo h mnh l b tc Friedrich t
Tirol t chc mua vui nh trng lng. Gio hong ho trang lm ngi chn
nga, trn thot ngy 20-3-1415 v ti n ti Schaffhausen, lnh a ca Friedrich.
Ulrich Richenthal, mt ngi ng thi, ghi li cuc vt thot nh sau:
Vo ngy hai mi thng ba, chiu ti trc ngy l Thnh Bin c nm 1415,
lc mt gi chiu, Gio hong Gioan trn khi Konstanz. ng ngi trn lng con
nga nh, mc o chong xm v i chic m xm ko sp xung vai khi ai
nhn din, mt vai eo cung, pha trc l mt anh hu trm kn mt ngi nga dn
ng, pha sau mt thy tu cng bt mt i theo. Trc tin h ti nh x
Ermatingen. Gio hong ngh ngi v lm mt tun ru. Khng ai nhn ra ngi.
T ngi xung tu i Schaffhausen, khng ai nhn din c ngoi b tc
Friedrich nc o.
Cng ng s b ph? Gioan XXIII nui nh ph bng Cng ng khi ra c
khi thnh. Ulrich von Richenthal k tip:
Sng sm khi ngy va ln, ngy l thnh Bin c, Hong chng ta ko theo
qun cng Ludwig t Heidelberg cng m nhc cng rong nga khp hang cng
ng hm thnh ph. ng ti gp tng ngi i tin - dn cng nh mi dn khc,
ti tng tim bn thuc, bn tiu thng, th cng, gp tt c cc hng y v cc

nhn vt khc yu cu mi ngi ng i u c i xem chuyn g xy ra v

Gio hong c phi tu thot hay khng . Ti u ng cng cho tri kn inh
i.
S cp bc c th xy ra nhn cnh ln xn, Sigismund lnh cho dn Konstanz
trang b v kh. ng thnh cng khuyn d cc hng y li trong thnh, bi v
ng no i na th Cng ng cng phi tip tc. Nhn vic Gio hong b trn,
nhng ngi ch trng u quyn cng ng cng ra sc vn ng cho quan im
ca mnh l chng cn Gio hong cng ng cng hp tip c. H a ra mt d
tho cng nhn quyn cng ng cao hn Gio hong. Nhng cc gim mc ngh
ph bc b.
Ngy 17-5-1415, b tc t Nuernberg bt c Gio hong, khi v ny ang
trn ng t Schaffhausen nh trn sang Php. Gioan XXIII c a tr li
Konstanz v b Cng ng trut chc ngy 29-5.
Ulrich Richenthal ghi li nh sau:
V ngi ta cho ngi i Radolfzell bt Balthasar de Cossis (Gioan XXIII),
mang v Gottlieben gn Konstanz. Ngi ta c cho ngi nghe ti liu v cc hnh
vi sai phm ca ngi v ra lnh giam chung thn. Cng ng v Hong ca
chng ta giao ngi cho qun cng Ludwig gi cho ti khi c Gio hong mi, ri
sau Qun cng c ton quyn mun lm g th lm. Ludwig cho gii ngi t
Gottlieben ln Heidelberg ri v Mannheim. De Cossis b gi li cho ti khi Gio
hong Martin c bu. V Ludwig tip tc mang ngi i theo mnh.
Gioan XXIII mt trong nm . Cosimo nh Medici Firenze dng bia cho ngi v
cho khc ln dng ch: Balthasar Cossa, Gioan XXIII, ngi mt thi l Gio
hong. Nhng vn cn 2 Gio hong tr v. Gio hong Rma Grgri XII x s
ng khen. Ngi cho Cng ng hay mnh s t nguyn t chc nu nh Cng ng
chp nhn ngi chnh thc triu tp li Cng ng. ng . Nh vy l khng cn
p dng nguyn tc u quyn cng ng na. Cng ng c triu tp li ng theo
gio lut. Grgri XII t chc lc 90 tui nn s hy sinh khng qu ln. ng mt
ngy 18-10-1417 trong t cch hng y gim mc thnh Porto. Nh vy, sau
Xlestin V, ngi l v Gio hong hp php th hai t chc.
CHT TRONG CNH GIO HONG KHNG NGAI
Vi Bnict XIII, cuc iu nh tht kh khn. Vua Sigismund ch thn ti
Narbonne v Perpignan, ni Gio hong , khuyn d ngi t chc. Bnict
XIII tr li vua: Cc ngi bo ti v i th ca ti (Grgri XII) khng ai l
Gio hong c. Nh vy th chng ai ngoi ti l hng y v ch mnh ti c quyn
bu Gio hong. Nu cc ngi mun, ti s bu Gio hong trong vng mt ngy,
v ti cam oan s khng bu chnh ti. S d Bnict XIII bo ch mnh ngi
l hng y, l v trong on hng y ch c mnh ngi c lnh tc hng y trc khi
phn ly xy ra. Trc thi , Sigismund ch cn nc p Bnict XIII t chc,
bng cch lm hao mn dn s ngi theo ng, c bit l dn Ty Ban Nha. S ny
cui cng xung ch cn khong 2.000 ngi. D vy, Bnict XIII vn bng
bnh c th trong thnh Peniscola Ty Ban Nha, cho n lc mt, ngy 25-5-1423,
cht trong cnh Gio hong khng ngai.

BU GIO HONG MI
Sau khi Grgri XII t chc, ngi ta ngn cn nh bn tp ho Konstanz thnh
56 phng nh cc hng y lu tr chun b bu Gio hong mi. Mt ngh bt u
nhm ngy 8-11-1417. Ti ngy 11-11, Hng y Oddo Colonna cn thiu ng mt
phiu na th trng c. ng lc , mt m rc ko qua ch hp; m ca on
thiu nin nam 200 em ang ht bi Cu xin Cha Thnh Thn (Veni Creator
Spiritus). Cc hng y xc ng cng qu xung cu nguyn theo. Ngay sau , thm
2 hng y b phiu cho Colonna. Gio Hi hon v nh c gii phng! C c
Gio hong mi, hp php!
Ca mt ngh m ra. Ngi u tin ti chc mng Gio hong mi l Sigismund.
ng c cng m ra li cnh ca tng lai cho Gio Hi sau nhiu chc nm b
tc, m khng vi mt cht hu chnh tr no.
Hm ng ngy knh Thnh Martin nn Gio hong ly hiu l Martin V. L
ng quang din ra trong Nh th Chnh to thnh ph. C dn thnh Konstanz hn
hoan rc vo nh th. Sut cuc din hnh, Sigismund ch thn dt nga cho Gio
hong.
Trong lch s Gio hi Cng gio c hai gio hong ly hiu l Gioan XXIII. Ngi
th hai ly hiu Gioan XIII l Hng y Roncalli, ln ngi gio hong nm 1953, qua
i nm 1963. chnh l v Gio hong khai sinh Cng ng Vatican II. (Ch
thch ca BBT)
TRNH THUT 52-53
TRNH THUT 52
GIOAN HUS B THIU SNG V RI O
Cng ng Konstanz (1414-1418), cho ti lc , l cng ng ko di nht, ngoi
chuyn chm dt phn r qua vic bu ln Martin V, cn c nhng quyt ngh v
thuyt ri. Thuyt ny xut pht t Anh v c linh mc qu khch Gioan Hus p
dng. Sau khi b cng ng kt n. Gioan Hus b thiu sng cng khai Konstanz
ngy 6-7-1415.
Ulrich Richenthal chng kin v ghi li ci cht :
Ngy th by sau ngy l thnh Ulrich, thng 7-1415, cng ng li hp. C
Hong chng ta cng c mt. Cuc hp bt u t gi th su sau na m.
Cng ng cho triu thy Gioan Hus, k ri o t Boehmen (Tip), ti. Tn Hus
ny i trt hng gio hun thnh ca Cha trong Thnh Kinh. Sch v, nhng
li ging v dy ca y cho thy ng l mt k ri, phi c mt bn n tht ng cho
y. n nh th ny: Y l mt k ri, phi b trng tr v s xu xa ca y. Ngi ta (cc
ngh ph) giao y cho th quyn v khn cu Hong chng ta ng git m hy tm
cch giam gi y. Nhng Sigismund yu cu cng ng t. ng ni: Tha qu
c Thy kh knh. Cc c Thy bit tn Hus v hun gio ca hn. Mi li dy
ca hn cng kt n hn ri. Nu hn khng chu chi b, th mt l t hoc
qu ngi mun lm g hn th lm theo lut l ca qu ngi. Nhng ti khuyn ng

nn tin hn, ngay c khi hn chp nhn chi b, ring ti th chng bao gi tin. Bi
nu hn tr li Boehmen, hn li gy nguy him hn trc.
Cng ng kt n Hus vi nhng dng nh sau: Bi thnh Cng ng khng nh
rng Gioan Hus l ngi cng lng khng sa i, li khng chu tr v trong lng
Gio Hi v t b lc thuyt, nn Thnh Cng ng Constanz quyt nh tc chc
(linh mc) v ging cp, v v Gio Hi khng th lm g hn nn chuyn giao ng
cho to n i.
Sau , Sigismund giao Hus cho qun cng Ludwig v ng ny giao li cho To n
Konstanz.
To n ra lnh cho cc t vn v l hnh, Ulrich Richenthal k tip, mang Hus i
thiu, nhng khng c bt ci hoc tch thu dy nt, o chong, ti xch, tin, qun
hoc giy ca ng. Lnh c tun gi. Hus bn hai vy en vi tt, v mt dy nt t
mc st, v mang hai con dao trong mt bc v mt ti da trong hnh nh c cha
g . ng i mt m gim mc trng trn u, trn c v hnh hai con qu v
gia c hng ch Heresiarcha, ngha gn nh l: Tng Gim mc ca cc k ri.
Hn 1.000 dn qun v trang dn Hus ra trc thnh. Ti php trng, l hnh buc
ng vo mt thn g ng, y vo di chn mt chic gh u. Ri l hnh mang
g, rm cht chung quanh ng, ri vo mt t du cn v chm la. Hus tht ln
rng rn v sm chm ngp trong la. Ton thn Hus chy thnh tro, nhng chic
m gim mc th khng. L hnh cm ln x nt vt vo la. M chy xng ln mt
mi kht khng ai chu ni. Tt c tro cn li sau c xung sng Rhein.
Qua ti liu, r rng cng ng ch kt n Hus ri o v xin vua ng git. Song
Sigismund git, c th v ng lc ngh nh ngi Rma vn quan nim, l
quc ch thng nht khi tn gio cn thng nht. Ci cht ca Hus nh vy mang 2
tnh cch: k ri o v nh cch mng chnh tr. Hn na, Hus cht trong lc Gio
Hi khng c Gio hong chnh thc. ng b hnh hnh hai ngy sau khi Grgri t
chc (m cha bao gi bc chn ti Konstanz). V mi ti 2 nm sau (ngy 11-111417), Martin V mi c bu ln gh Gio hong.
HUS QUEN BIT WICLIF
Gioan Hus sinh nm 1370, t mt gia nh ngho Boehmen. ng hc ti i hc
c (i hc Karl) Praha, lm linh mc nm 1400 v 2 nm sau tr thnh vin
trng i hc . V b Anna vua nc Anh l ch em vi Wenzel vua Boehmen
nn gia hai i hc Praha v Oxford c quan h mt thit. Cc ti liu ca Gio s
Gioan Wicklif Anh, v vy, khng l g i vi cc gio s Praha. Gio s Hus
c bit thch cc sch ca Wiclif.
Nh thn hc Gioan Wiclif l Gim c Chng vin ti London. Cng nh cc ng
nghip ng thi, ng au kh v tnh trng phn r gio hong v lm v ca
Gio Hi hon v. i vi ng, ch cn li cu vn duy nht l xng mt gio l
mi. y l mt vi hun gio ca ng:
Gio Hi tht l Gio Hi v hnh, v th chng cn Gio hong hay linh mc g c.
Khng c Gio hong m cng khng linh mc.
Ch c mt ngun c tin duy nht: Thnh Kinh. Nhng truyn ming (truyn
thng) khng c gi tr.

Ai c t cch ng n, k mi c quyn t hu v nm quyn. M Gio Hi th

qu sa o nn khng c quyn chim t hu v quyn hnh.
Ngi ta mt l ln tri hay xung ho ngc. n x hay xng ti chng gip ch g
c (thuyt tin nh).
Nhng lun thuyt ca Wiclif nh th c lin h vi quan im ca Marsilius Padua
v William Ockham, v sau ny c Martin Luther, Calvin v Zwingli khai trin
tip.
Thuyt Wiclif nhiu ln b Gio Hi ln n. ng khng to c nh hng v sau
lng khng c mt th lc chnh tr no, khc vi hai linh mc Hus v Luther sau
ny. ng mt trong m thm.
NH LA T NC ANH BNG LN BOEHMEN
Hus dch sch ca Wiclif ra ting tip v ging dy gn y nguyn nhng ni dung ca
Wiclif. Nhng ch trch y hn th ca ng i vi gio s lm v u ca ng
l Tng Gim mc Gio phn Praha, ngi c, phi cm ng ging vo nm 1408.
Sau , thm v tuyt thng v Hus vn c tip tc ging. Hus thnh cng ln
Boehmen, phn v thi chng Gio Hi, phn v ch trng chng li tt c nhng
g gi l ca c. V vy, cc gio s v sinh vin ngi c b Praha v lp i
hc mi Leipzig. i hc u chu Praha t ch cn li l mt trng Tip
thun tu.
B KT N RI O
Vua Sigismund mi Hus ti Konstanz ng c dp bo v gio thuyt ca mnh
trc cng ng. Mt khc, vua mun nh th l ti lp phn no yn tnh cho
Vng quc Boehmen, ni Wenzel, ngi em d hi ca ng cai tr. Hus ng ti,
v hy vng s li cun c cng ng theo mnh. ng ln ng vi mt th bo
m ca Sigismund vi ni dung nh sau:
Thy Gioan Hus ng knh, ngi tt nghip thn hc thnh v l thy trit hc,
ngi t Boehmen mang theo l th ny v Konstanz trong vng Baelde tham d
cng ng chung, v l ngi c Ta v Vng quc ca Ta bo h v bo v, Ta
ht lng yu cu v mong mun ch v hy long trng n tip v i x u i khi
ngi ny i qua gio phn ch v v hy bo v v gip ng phng tin hnh trnh
ng b cng nh ng bin hoc tho mn cc mong mun ca ng. Hy ng
v tu tng, nga cng c t do i qua mi ng, sn, cu, cng t s, qun,
thnh ph, quc gia, lng mc, thnh lu, mi vng t, cng s m khng phi ng
bt c mt khon tin, mi l, thu hoc gy bt c kh khn no khi h i, dng,
lu li v t do quay tr li.
Hus v Konstanz vi trn 30 nga v hai c xe. Trc khi i, ng c gii v tuyt
thng, nhng vn khng c lm l v ging. V v Hus khng chp hnh vic cm
ny Konstanz nn ng b bt giam.
Sigismund phn i vic giam gi, v ng vn cn hy vng s t c mt kt qu
tt p. Cng v vy m ng bt cc ngh ph phi bo m cho php Hus c bo
v gio thuyt ca mnh trc 3 cuc cht vn cng khai ca cng ng. vic xt
x c cng bng, vua cng i hi phi trng ra nhng sch, ti liu bn gc ca
pha b co.

Nhng khi cng ng kt n 45 lun chng ca Gioan Wiclif, Hus thy nh vy l

ht hy vng, nn liu lao vo ng cng.
Cng ng dng li nh nhng yu cu rt li gio thuyt, nhng ng vn khng
khng t chi, vin l rng: Ti khng dy t thuyt. Khng ngi tip no ri o
c.
Hus c dn ti nh th chnh to nghe bn n. Khi nghe, thnh thong ng c la
ln phn i, lm khn thnh gi mt ht cm tnh v vua ra lnh thiu.
Ci cht t o ca Hus to ln mt cn sng phn n t Boehmen lan ra mt
phn u chu. Nhng cuc ni dy ko di (1419-1436) khin Martin V ra lnh
thnh chin dit tn theo phi Hus. D to c nhiu thnh cng ng k, tn
Hus khng t c ch nhm ti: thnh lp Gio hi t tr v mt quc gia
Tip.
TRNH THUT 53
JEANNE DARC, C GI THNH ORLANS B TO THM TRA KT N
16 nm sau ngy thiu sng Gioan Hus Konstanz, n lt c gi 19 tui Rouen,
Php, b t. l ngy 30-5-1431, lc 9 gi sng. Jeanne Darc bc ln gin ho
cnh Nh th Cha Cu Th. Theo li nhng ngi c mt, c khng ngt ku to
tn Cha Gisu cho n hi th cui cng, n ni nhng ngi ng chung quanh,
ngay c m k th ngi anh cng khng cm c nc mt. Theo bn n ca
to, c l k phn o, th t thn v tay sai ma qu. C gi, nh ngi ta
vn gi thi , thc ra l nn nhn ca mt m mu ngi Anh, ch chng mang ti
no nh h quy kt c.
Jeanne sinh ngy 6-1-1412 lng Domremy, bn cnh sng Maas, vng Lothringen,
con ng Darc, nng dn v l x trng. C khng c i hc nn khng bit ch.
T nh phi ra ng v ph vic nh cho cha m. Jeanne rt kho. tui 13, c
cho hay thng nghe nhng ting ni ca tng thin thn Michael, Thnh
Catharina, Thnh Margarita hoc ca Cha, tn nhng ng m c bit ti qua cc
bui hc gio l hoc qua cc tch truyn c nghe k. Trong h s phong thnh
cho c nm 1920, Gio Hi khng cp ti nhng tn thnh c th thc ra iu
ny khng quan trng, m ch gi l nhng linh ng t tri cao.
Khi ti 13 tui li c k trc to, ti nghe ting gi ca Cha hng dn ti.
Lc u ti hong s. Ting vang ln gia tra. Lc l ma h, trong vn
nh cha ti. Ting ra lnh cho ti phi ph v vng vy gii thot cho Orleans.
CHNH SCH QUYN LC CA NGI ANH
Karl (Charles) VI, v vua khng ngi Php, trc khi cht nm 1420, tc quyn
k v ca con trai (Karl VII) m trao nc li cho ngi Anh. D vy, ngi Anh
phi chin u mi ginh c t, v Karl VII khng chu cng nhn di chc ca
cha.
Khi Jeanne bt u thi hnh s mng ca mnh th na nc Php b ph nt v
ri vo tay Anh. Ngay c lng Domremy ca c cng b cp v thiu ri. Nn i

 n mc khin dn Rouen phi n rm thng dng bn gh v da ng hm.

Ch tn cng v n tht tr con.
Vi mt o qun nh, Karl VII chy i chy li trong vng cha b chim, v vng.
ng khng cn ch v phng tin cn thit chng ngoi nhn na. Ai ai gi
cng ch ngh n chuyn u hng. Ch mnh c gi 19 tui, Jeanne Darc, l khng!
Orleans l lu ln cui cng cha b chim, do tr thnh biu tng ca mt nc
Php t do. Khi qun Anh bt u vy Orleans th s phn ca c nc Php k nh
an bi. Nhng, vi mt nhm ngi yu nc v trang, Jeanne ko qun ti ca
thnh v chin thng v vang. Lnh ca c tt c mc o trn bn phi k ch Jsus,
Maria, bn tri v cy gm ca Karl Martell (ngi chn ng v nh tan qun
Hi gio Ty Ban Nha - ngi dch ghi). Ngy 29-4-1429, c ngi trn bch m
hin ngang tin vo thnh, nh ngi t tri xung, gia ting reo h ca dn thnh.
Ngi Php gi y l mt php l ca Cha. Lnh Anh xm x vi nhau bo l
mt con m ph thu...
BN N C XT LI
Ngy 23-2-1429, Jeanne v 6 ngi n ng b mt phi lin tc khng ngh sut
mi mt ngy qua vng t k th chim ng ti Chinon gp v vua cha ln
ngi ca mnh l Karl VII. Gp ng, c t gii thiu l s gi nh Tri v ha s
i m vng cho vua v s gii phng nc Php. C cho rng ch sau khi ng
quang vua mi cai tr mt cch hp php v mi ku gi c ngi theo. Chuyn c
ti Chinon, cha m c khng hay.
Karl VII nghe, ly lm kh nghi, bn truyn cho mt u ban tn gio iu tra thc h
v iu c gi trnh by. Sau 3 tun, h cho vua hay s vic ng tin.
Vua lin trao quyn lnh t cho Jeanne, bng cch sm cho c mt l c v mt on
tu tng gm mt s quan coi nga, hai cu b qu tc gip vic, hai anh m, mt
tuyn u v mt qun cng lm qun s.
Sau khi gii phng Orleans, Jeanne cn chin thng nhiu thnh na v ngy 17-7
rc Karl VII vo Nh th Chnh to Reims lm l ng quang. Sut bui l, c cm
c ng bn cnh vua. Ngay sau , vua ban cho c tc qu tc, cho i tn Darc
thnh d'Arc v cho lng c c min mi th thu.
TI CHA BAO GI GIT MT AI
Orleans c gii phng. Karl VII ln ngi vua nc Php. Mc tiu tip ca Jeanne
l gii phng Paris. Trong my trn nh k , Jeanne b thng c v vai. C t
mnh rt mi tn khi ngi v nh tip.
Jeanne l ngi can m phi thng, nhng c khng phi l mt con m say mu,
thch chin tranh v chm git. M tri li, trc to thm tra, c dng dc: Mi khi
tn cng, ti cm c khi phi git ai. Ti cha bao gi git mt ngi no. Sau
mi trn nh, c m thng binh v k hp hi khc st si, au bun cho cnh
cht chc chin tranh. Trc khi vo trn, c bt qun s xng ti. Nhng m gi
im, thi vn thng hay theo cc on qun, b c ra lnh ui xa.
Trc khi tn cng vo Paris, c b qun Bourgogne, lc ng v pha ngi Anh,
bt Compiegne. H tri chn tay, xing gng vo c v giam c sut mt nm. Sau
, h bn c cho Anh vi mt s tin tng ng vi gi bn mt v vua thi .

Ngi Anh quyt bng mi gi git c. H dng ln mt phin to thm tra kt

thc s phn c. H ch vic gn cho c ti ph thu v cu kt vi qu. Vi ti danh
, khng nhng c s php l git c, m cn ngi Anh mt mt v
phi in o bi mt c gi nh qu. Bi l ai m thng c mt m ph thu c
qu h tr!
KHNG PHI GIO HI KT N
Vic kt n Jeanne khng phi chnh thc do Gio Hi, nhng do mt bng gm cc
nh thn, lut v y hc thc hin, d rng phin to c ch to bi Cauchon,
Gim mc Gio phn Rouen, ni din ra phin x. Cuc iu tra c tin hnh
do yu cu ca i hc Paris. Paris lc nm trong vng Anh kim sot v i hc
mun t lng tn tu vi vua Anh Henry V. Tt c quan to, k c v gim mc i
phng, u l k tha hnh ca cc tay sai ca Anh. Chnh Jeanne cng bit vic
kt n khng phi do Gio Hi, nu khng, c khng ku cu ti Gio hong v
cng ng.
D b tra tn nhiu trong ngc, c gi nh qu khng ngng lm phin to ng ngng
qua nhng l lun anh thp, hi hc v nhng cu hi y thng minh v s cng
bng. C nhn ra nhanh nh chp cc hu , gi by v gian di ca to.
Phin to di 3 thng cui cng kt thc nh mun: Jeanne b ui khi Gio
Hi, iu c ngha l c s b n cht thiu. V Gio Hi khng c thi hnh n
t, nn Jeanne b ngi Anh thiu sng Rouen. Tro nm xung sng Seine.
N GIAN
25 nm sau, Gio hong Kalixt III cho xt li bn n. Ngy 7-7-1456, Gio Hi
cng b n kia l gian.
Sau y l mt s cung t ca nhng nhn chng, trch t h s iu tra:
V Jeanne nh bi qun Anh nhiu trn nn h s n ni phi bng mi gi
git c...
Ly c lm ng theo lut, ngi Anh a c v x Rouen l vng t do h
kim sot...
Cc quan to, linh mc tuyn u, c vn v nhng ngi lin h vi to khc u l
thuc ngi Anh v h b e do nng n khng th t do quyt nh...
Ngay c cc th k to cng b cm ghi li nhng cung t c li cho Jeanne...
R rng nhiu phn cung t b ct xn, xuyn tc, xo b v khng c ghi li
trung thc nn kh lng phn nh s tht....
3 thng sau khi Jeanne mt, Bourgogne ngng nh nhau vi Php. Cuc nh chin
ny 4 nm sau dn ti hip c ho bnh Amiens. Hai ngi bn ca Jeanne l
Richemont v Dubois tip tc nh ui ngi Anh ra khi nhng vng chim ng
v gii phng hon ton t nc ngy 15-4-1450 qua trn Formigny. S hin din
ca c gi lng Domremy c ngha ln trong lch s Gio Hi: nu ngi Anh tip
tc chim ng th c nc Php phi chuyn sang Anh gio ri.
TRINH THUT 54-55
TRNH THUT 54

GIO CH I U CUI CNG, HNH NM CA CH TRNG U

TH CNG NG
Hai thng sau khi "c gi thnh Orleans" cht, mt cng ng mi c triu tp
Basel. M u mt phn r mi. Sau khi triu tp cng ng, Gio hong Martin V
mt ngy 20-2-1431.
Ngh trnh Cng ng d tr gm tho lun vic ci t Gio Hi, him ho xm lng
ca qun Th Nh K v hu qu cuc ni dy lan rng ca tn theo Gioan Hus,
ngi b kt n ri o v thiu sng Konstanz.
V mt lch s Gio Hi, Cng ng Basel c ni n nh l mt n lc thc hin
ch trng u quyn cng ng, ngha l coi cng ng cao hn Gio hong. Trong
n lc tm mt li thot cho nn phn r v nng vai tr Gio hong ln, ngi ta
c xu cho gii php u quyn cng ng tng i. Nhng thay v chm dt phn
r v mang li sc sng cho quyn Gio hong, th Basel li to thm mt phn r
mi v gy ra mt cuc cng khai chng li Gio hong.
KHNG HNG TH G V MT CNG NG MI
Ti ngy khai mc 4-3-1431 ch c mi mt vin ph t Bourgogne ti Basel. u
thng 4 c thm 3 i din ca Di hc Paris v 2 vin ph na. c thi ang
phi i ph vi nhm tn theo Hus nn khng ti. Anh v Php ang vo giai
on cui ca "cuc chin trm nm". v Ty Ban Nha ang in u vi chuyn
trong nh.
D vy, 6 ngh ph hin din mun m "Cng ng Chung". Vua Sigismund cn,
bo phi i ng v Gio hong ti . Nhng cc i din Paris khng mun ch
lu hn. V Cng ng c khai mc ngy 23-7-1431 bi 2 i din ca S thn
Gio hong l Cesarini. Ring Hng y Cesarini th mi mng 9-9 mi ti Basel, sau
khi chng kin cnh tn hu Hus nh bi qun c Taus. Chnh ng cng phi
b li thp gi s thn chy thot thn.
V Cng ng khai mc m khng c hin din ca gim mc no, nn Gio hong
gni IV gii tn v sau m li Bologna, vng t thuc Quc hia Gio hi.
Lnh gii tn l ra c c Basel ngy 13-1-1432. Nhng v hiu, v trc tt
c ngh ph u phn i v b ra khi phng hp.
Hng y Cesarini xin t chc ch to cng ng. Cc ngh ph bu ln mt v mi t
nhm h. Cesarini thy tnh th nguy him nn xin Gio hong rt li lnh gii tn.
V nu khng, s Gio hong s b ngi ta gn cho ti c tnh ngn cn vic ci t
Gio Hi. V nh vy, c min s b theo Hus v Gio Hi li phi dng v lc
tiu dit.
Vua Sigismund s gy thm mt phn r mi nn ng vi li gii quyt ca
Cesarini. Cng ng c th lin mi Gio hong v Basel v yu cu ngi trong
vng 3 thng phi rt li lnh gii tn, nu khng s bu Gio hong i u. Gio
hong gni IV khng chu. Sigismund khuyn cc ngh ph khng nn ko dy
cung qu cng. ng s vic phn r s lm v l ng quang hong sp ti ca
mnh. Song cc ngh ph i qu khi yu cu Vua b cuc l . V h ht

hong khi hay tin gni IV xc du i m hong nc c cho Sigismund vo

thng 5.
CUC T NN CUI CA CC GIO CH
Ngy 15-12-1433, Gio hong gni IV rt li lnh gii tn, nhng ng thi
khng cng nhn cc quyt ngh cng ng chng li Gio hong. L do khin ngi
rt li lnh khng phi l do hai ti hu th v cc e do ca cng ng, nhng l
do chnh bin Rma, do nh Colonna gy ra. Lc u, Gio hong trn trong lu
Engelburg. Sau xung thuyn vt sng Tiber di cn ma ca m ng
bng bng ni gin.
gni IV trn ln Firenze v tr li Rma 9 nm sau. l ln cui cng mt Gio
hong phi b Rma lu nh th. Firenze, gni IV lm quen vi vn ho phc
hng, vn ho v sau c ngi rt khuyn khch Rma.
Gio hong gni IV c tn l Gabriele Condulmer, sinh nm 1383 ti Venezia v
l chu ca Gio hong Grgri XII. Ln Gio hong khi ang l tu s ca dng
Augustin. Mt ngi bn sch Firenze quen bit m t ngi l ngi trn i
nhng o hnh; dng cao ln, gy v cuc sng kh hnh lm cho nhiu ngi bt
c u khi gp ngi u khng cm c nc mt. C l ngi bn sch ni hi
qu.
"BA CHN L", V V N NN
v xy ra khi gni IV chuyn cng ng t Basel v Ferrara v cc ngh
ph tuyn b cch chc Gio hong. Nhng ch c 7 gim mc b phiu cch chc.
Khong 300 tham d vin cn li cng ng vi quyt nh. H l nhng gio s,
tin s, gio dn, tt c u c quyn b phiu.
Trc khi cch chc, Cng ng biu quyt "Ba S tht": Cng ng c quyn
trn Gio hong. Gio hong khng c quyn gii tn, nh ch hoc chuyn cng
ng i mt ni khc. Ai khng ng , b xem l lc o.
Ngy 16-5-1439, ch trng u quyn cng ng ny c cng b thnh "tn iu"
v "gio thuyt chnh thc ca Gio hi". Gio hong gni IV, theo , b coi l
lc o nn b cch chc.
Cng ng Basel khng nhng mun a ch trng u quyn vo thn hc, m
cn mun thc thi n na. Nh mt b my dn ch ngy nay, Cng ng c ngh
trnh hn hi v chia ra nhiu ban lm vic. Nhng ngh ph chnh thc ca Cng
ng u c quyn b phiu v c bu vo mt trong bn chuyn ban v vn
tng qut, c tin, ci t v ho bnh. Cng vic iu hnh chung ca Cng ng
c giao cho mt u ban chnh.
FLIXT V, CHA CA 9 NGI CON
Gio hong i u c bu Basel ly hiu l Flixt V. Mt hng y, 11 gim
mc, 7 vin ph, 5 thn hc gia v 9 lut gia b phiu cho ng. Flixt V nguyn
l qun cng Amadeus t Savoie, cha ca 9 ngi con v lc go v. Sau khi
chuyn cng vic li cho con trai, ng rt v sng nh mt ngi bnh thng bn h
Genve. ng l mt gio dn, khng c cht thn hc no, nhng rt giu. V cng

ng Basel n ti 140.000 dukaten nn cc ngh ph qu chn ng ngi.

Flixt V c cc ngh ph phong cc chc thnh vi vng.
V kh khn ti chnh nn Cng ng Basel phi chuyn v Lausanne bn h
Genve, ni Flixt V . Nhng Flixt V khng mun thanh ton n cng ng
bng ti sn ring ca mnh, m bng cch tng thu, khin nhng ngi theo ng
ngy cng quay lng. K theo ng l my i hc nh Paris v Wien v bc u l
chnh quyn nc o, Hung, Aragon v Kastilien (ngy nay l hai tnh ca Ty Ban
Nha), ri c Scotland v Ba Lan.
Enea Silvio Piccolomini khuyn d c hong c Friedrich III khng ng
h Flixt V. Piccolomini nguyn l th k Cng ng Basel, sau b v lm th k
cho hong . ng sau tr thnh Gio hong ly hiu l Pi II.
CHM DT PHN R
Sau 9 nm Firenze, gni IV v li Rma v mt lc 62 tui. 15 nm vai tr
Gio hong gn nh l 15 nm chng chi li cng ng Basel. Nu nh ngi khng
ci t c Gio Hi, th tri li ngi cn c ch trng dn ch ho Gio Hi
ca Basel. K t khi William Ockham dy ton th quan trng hn mi thnh phn
ca n" v nh vy cng ng quan trng hn Gio hong, th chuyn hn thua gia
cng ng v Gio hong chc chn s xy ra. Basel nh th c coi nh chuyn
phi n n v mang ly tht bi.
K v gni IV l Tommaso Parentucelli, hiu l Nikl V. V b l mt y s mt
sm, nn ng quay sang hc thn hc lm thy gio nht. Sau lm Gim mc
Gio phn Bologna ri S thn ti c. Trong triu Gio hong ca ngi, Gio
hong i u Flixt V t chc v quyt nh gii tn Cng ng Basel - lc
chuyn qua Lausanne - ngy 25-4-1449 sau 18 nm hp, v cng nhn Nikl V
l Gio hong chnh thc. Kt thc nn phn r. T y, khng ai dm ngh ti
chuyn bu Gio hong i u na. Nm 1452, Nikl V i m cho Friedrich
III. L ng quang hong cui cng Rma.
TRNH THUT 55
QUN TH NH K TN CNG
Ngi Th, mt ging dn chu, trn ti Tiu vo th k 13, nhn o Islam ca
dn a phng lm tn gio mnh v lp nn mt Vng quc ring, vi th
lnh l Osman. T , h tip tc tn chim vng Balkan ri Bungari. Nm 1451,
lnh t Mhamt II ln nm quyn. ng l mt thanh nin 21 tui y cao vng. Va
ln ngai, ng cho trn nc anh mnh cht trnh phin toi v sau. Mng ca
Mhamt II l u chu. Nn ng quyt nh phi ly cho c Konstantinp thuc
Vng quc Byzantin, cy cu ni lin gia lnh th ng vi u chu.
Ngy 7-4-1453, Mhamt bao vy Konstantinp. 7000 qun Kit ca Hong
Konstantin XI ( quc Rma Pha ng) phi trc din vi o qun Islam khng
l 160.000 b binh (nhiu s gia vit 300.000) v khong 30.000 k binh. Ngoi ra,
qun Th cn c 12 sng i bc vi sc thy nhng vin nng t 100 n 200 k.
c bit l nhng sng thn cng khng l vi kh nng bn n nng ti 500 k.

Mi pht sng l mt trn ng t. Khng thnh lu no c th ng vng. Ch v

mt mn by l Mhamt khng thnh cng, v qun Hylp gi thnh, do mt ngi
c ch huy, ch c mn chng li.
Ngy 29-5-1453, qun Th tn cng. Qun gi thnh hu ht l ngi ngoi quc:
Hylp, Genua, Vnxia, Krot, Rma v Ty Ban Nha. Dn a phng tun trn
vo cc nh th ch i php l. t tn cng ln th ba ca qun Th lm ngi
lnh gi thnh gan d nht, ngi Genua, b thng. Li dng tnh hnh ri lon khi
ng ny ang xung thuyn bng b vt thng, qun Th trn vo. Hong
Konstantin t nn khi ang cm qun gi mt ca thnh. Tt c tn hu trn trong
nguyn ng Sophia b git sch mt cch d man. Hng ngn ngi khc b bt v
sau ny b bn lm n l. Thnh b cp ph sut trong 3 ngy. Ngy 30-5, Mhamt
chin thng vo thnh. Va bc vo thnh ng Hagia Sophia, ng nhy c hai
chn ln bn th, cu nguyn v tuyn b bin nh th thnh nguyn ng Hi gio.
tm xc Hong , binh lnh Th phi ra u mt nhiu t thi Kit. Cui cng
h nhn ra c Hong nh i giy ta c thu hnh chim ng bng vng, ch
mt ngi th b chm nt khng cn nhn ra c na. H cht ly u, mang i khp
chu qung b s chin thng ca Hi gio trn Kit gio. Cn xc Hong
c h cho mai tng vi nghi l y .
Cng s phn nh Hagia Sophia, tt c nhng thnh ng khc u b bin thnh
nguyn ng Hi gio. Konstantinp dn khoc o kin trc Hi gio v t y i
tn thnh Istanbul.
Konstantinp tht th c ngha l quc Rma Pha ng chm dt, sau hn 1.000
nm hin din. Cng c ngha l chm ht nhng g cn li ca mt quc hon v
Rma. Cng vi s tht th Konstantinp, tin n pha ng u chu ri vo tay
Hi gio.
GIO HONG TRIU TP "U BAN KHN CP"
Konstantinp mt, Gio hong Nikl V cp tc triu tp u ban khn cp tho
lun v mi nguy qun th e do u chu. Hng y Isidor Kiew, ngi thot c
t Konstantinp tr v, cho hay o qun khng l vi 230 chin thuyn ca Th sp
trc ch i li nay mai.
Ngy 30-9 nm , Gio hong ra d ku gi hon v thnh chin. Nhng hon v
gi y chng cn l mt Ty phng Kit gio thun nht na, m l nhng quc
gia dn tc vi nhng quyn li ring r. Enea Silvio Piccolomini, sau ny l Gio
hong Pi II, vit: Mi nc c ng hong ring v mi ng hong theo ui quyn
li ring ca mnh. Ai c th gom cc quyn lc i khng vo ng chung di
mt ngn c?
NH THUYT GING LN KU GI CHNG HI GIO
Gioan t Capistran sinh nm 1386 ti min nam , con trai ca mt Nam tc pha
bc, c ngha l xut thn t gc c. Sau khi cha mt sm, Gioan v Perugia hc
lut. Nm 28 tui ng tr thnh ch tch chnh ph thnh ph quc gia ny. Cng
nh Thnh Phanxic 200 nm trc, Gioan b bt giam trong mt cuc chin gia
cc thnh. V cng nh Phanxic, Gioan nhn ra n gi ca mnh khi ang trong t.
Ra t, ng vo dng Phanxic v tr thnh mt nh ci cch ln cho dng, nh vo

ch trng "sng o" ca mnh. Tu s Phanxic thi tim nhim qu nhiu np

sng trn tc, nn Gioan ku gi quay v vi cuc sng n ngho ban u. Xc
quyt ca ng l ch c thc s sng o mi quan trng, cn mi chuyn khc u
l ph iu, trng rng.
Gioan Capistran ni danh c bit trong Gio Hi v ti ging thuyt ku gi chng
Islam. Nh ng m mt o qun Kit c thnh lp. Mi ln ging, ng c th
ko di ti 3 gi v ging nhiu ln trong ngy. ng ti u l c thnh tun n
nghe, mc d ng ging bng ting Latinh v cn ngi thng dch. Nm 1451,
hong Friedrich III mi ng ti ging Wien. Nh th Chnh to Stephan ngy
nay vn cn gi bc ging mang tn ng ghi nh bin c .
BC TNG V TM
Nm 1469, Gio hong Pi II mi gi cc ng hong Kit khp u chu v Mantua
bn chuyn thnh chin chng Islam. Li mi di vo mt bc tng v tm ton
din. Tham d vin c k vi nhau mt quyt nh hp on chng k th chung
y, nhng tt c cng ch l trn giy t m thi.
Tht bi v k hoch thnh chin, Pi II ngh ti vic chiu d Mhamt tr li o
v ha cho nm gi mt chc v quan trng. Nhng, khng lu sau , ngi ta
khm ph ra m Alumin Tolfa thuc lnh a Quc gia Gio Hi. Bng nhin c
c ngun tin, Gio hong lin quyt nh t chc mt o thu qun v chnh
mnh ch huy i nh qun Th. Ngi mi c x Venezia v Bourgogne cng tham
gia, gip Hong v vua Hunggari l Matthias Corvinus, con trai ca Hunyadi, lm
ho vi nhau, ri tin v Ancona l ni s tp trung i qun. Pi II mt ngy
15-8-1464, trc khi chin thuyn nh neo. Ngi mt, chuyn thnh chin cng chm
theo.
S v tm ca cc ng hong khin c u chu sm ri vo nguy bin ln. Sau khi
lnh t Selim I (1512-1520) chim thm c Armni, Syri, Aicp v rp, ngi k
v ng l Suleiman I hng tm nhn v u chu. Nm 1521, qun Th chim
Belgrad, nm 1522 Th thng ln trn Mohacs. By nm sau (1529) h tin qun ti
Wien.
NIKL V BIN RMA THNH TRUNG TM NGH THUT V KHOA
HC
Bn cnh cc n lc cn ngn qun Hi gio u chu, Gio hong Nikl V c
bin Gio Hi, sau khi mt u th chnh tr ton cu, tr thnh mt quyn lc th gii
v vn ho. Di triu Nikl V, Rma tr thnh ni tp trung cc nh thng thi
v ngh nhn t khp th gii. Gio hong say m lng kim cc ti liu c vit tay.
Phi vin ca ngi ti tn Ph v cc nc ng phng. Th vin ni danh Vatican
ngy nay l kt qu ca cuc tm kim mun phng .
Nikl V mi nhng ngh nhn gii nht t u v sa li cc nguyn ng mc
nt Rma. D u c lun ngh ti nhng cng trnh ln cho Gio Hi, cuc sng
ca Nikl V kh m bc. Ngi d nh s cho xy li Thnh ng Phr,
c i Konstantin ct trc y c ngn nm.
Khi bit khng cn sng bao lu na, ngi dn mnh cht vi hai tu s dng Kartaus
v mt ngy 25-3-1455. c nguyn ca ngi, nh chnh li ngi, l: Cai qun tt
Gio Hi, h tr vic cu ri linh hn, ty tr o ri, to ho bnh cho Gio Hi

hon v v bo v n bng vic chng li nhng tn cng ca bn v o. Trn

ging bnh, ngi cn xc nhn vic ngi c xu ngh thut khng phi vi mc ch
lm giu cho bn thn, nhng ch l gia tng uy tn cho Gio Hi, bi v cng
thy nhng s ln lao, dn chng cng vng lng tin.
Gio hong Pi II tm lc con ngi ca Nikl V nh sau: Nikl V vc ngi
nh, c kh nng nhn nh nhanh, tr nh bn v c khiu hng bin, tuy hi gp
mt t. L lun vng, i p r rng v chc chn, nhng thiu kin nhn trc
nhng i p ca ngi khc. Say m kinh t v xy ct. Cho nhn vin n mc no
p, nhng lun ch trch h. D ni gin nhng li hi hn ngay. Gip k thiu
thn, thng ngi tt bnh. Cao vng v ci g cng mun t lm mt mnh.
Thng cho rng khng c vic g nn nu khng c tay ngi nhng vo.
Sau khi Nikl V mt, Alfonso Borgia, ngi Ty Ban Nha, 77 tui, ln k v vi
hiu l Kalixt III. Ngi c cuc sng o hnh, nhng phm li ln khi a
ngi chu khng l Rodrigo Borgia ln lm hng y. Rodrigo Borgia sau ny l Gio
hong Alexandr VI y tai ting. Li ca Kalixt III l lm tn thng nng n vai
tr Gio hong.
TRNH THUT 56-57
TRNH THUT 56
PHC HNG: TI SINH V SNG TO
S vng mt cc gio hong Rma trong thi gian lu y Avignon lm tinh thn
quc gia ti ln cao. Tinh thn ny trc t lu bng ln c, Php v
Boehmen (Tip) ri. Bn cnh Quc gia Gio Hi, gi ny sinh mt l cng ho
thnh ph khc ( ) nh Firenze, Pisa, Milano, Napoli, Venezia v Genua. Cng
vi s tri dy tinh thn quc gia, con ngi quay ra say m tr li nn vn ho ln
mt thi r n trc khi n. H mun lm sng li (= Phc hng, Renaissance)
vn ho .
Khi u l ch ngha nhn bn (Humanismus). Phc hng phng din ny ch
yu l mt vn chng. Ngi ta i tm ti liu c, chp li v gp vo th vin.
Quan trng nht ca Phc hng l mt chnh tr v ngh thut. Ngh thut phc
hng khi u Firenze, ni t nm 1434 gia nh nh bng De Medici c nh
hng ln trn chnh quyn thnh ph. Nhiu cng trnh kin trc v ngh thut c
xy dng trong thi Medici. n nay, chng vn lm say m ngc nhin bao du
khch v thnh ph bn b sng Arno ny. Di thi Cosimo nh Medici, nh
kin trc Filippo Brunellesci xy thp trn ca Nh th Chnh to Firenze, mt tc
phm kin trc tuyt vi m cho ti lc khng ai ngh c th thc hin ni.
Brunellesci l nh kin trc u tin ca thi phc hng. Vi vic xy thp , ng
a ngh thut kin trc bc vo mt con ng mi.
Kin trc gotic trc y hng v chiu cao. Nay Phc hng quay v chiu
ngang. Con ngi lc ny mun li trn mt t, l ni h vn , ch khng cn
vn vng n ci thinh khng v l na. Ngh thut kin trc ni ln v tr quan
mi: tiu ch khng cn l Thng na, m l s hng th t do ngay trn Tri

t ny. Lun l o c hay cuc sng kh hnh khng cn cht gi tr g na. Cuc
sng trn gian chng cn c quan nim nh l giai on chuyn tip ti cuc sng
i i mai sau, nhng chnh n c mt gi tr t ti.
Phc hng ng thi l giai on ca nhng khm ph ln: Con ngi khng cn
chp nhn mi chuyn nh l nhng an bi nh sn, nhng bt u thc mc tm
hiu ci ngun. V ngi ta khm ph ra k thut in sch, thuc sng, la bn. Nh
ngnh in m nn vn ho mi c ph bin nhanh rng, mi ln ti cc vng Bc
u. Thuc sng lm thay i chin thut chin tranh ca thi trung c. La bn gip
con ngi i vng quanh th gii, nh vy m chu M c khm ph.
L con ci ca thi i cc gim mc v gio hong thi cng b nh hng bi
cc khm ph. C xu ln tt. Do khng l g khi cc gio hong phc hng sng
nh l nhng ng hong ca mt quc gia, v vic o thnh thong b y vo hu
trng. Hng y Nikl Kues (Brixen) than vi Gio hong Pi II v tnh trng :
Con chng hi lng cht no v nhng g xy ra trong gio triu ny. Mi chuyn
u hng, chng ai lm bn phn mnh. Ngi ta quan tm ti gio quy? knh s lut
l? chuyn tm lm l? Tt c u do ham mun v tham vng thc y. Trong cc
bui hp, mi ln con ni n chuyn ci t l b ci.
Ngay Pi II cng l mt i biu ca Phc hng. Enea Silvio Piccolomini, Gio
hong Pi II, ln ngai nm 1458. Ngi xut thn t Siena v ni ting khp u chu
khi cn l th k ca hong Friedrich III. Ngi l mt nh th, nh vn, nh s v
a l, c ti n ni, mt nh chnh tr khn ngoan, mt nh ngoi giao uyn chuyn.
Mt nhn vt vi nhiu nng khiu l lng.
C XU CHUYN CH
Trc y, cc gio hong v hong lun tm ti vic thc hin mt Quc gia
Thin Cha trn gian. c vng tan bin trong thi phc hng. Nhng quan
nim v mt hnh thi quc gia dn tc mi bt u xut hin, cn m hng n
ngy nay. Mt i biu qu khch ca hnh thi quc gia mi l nh chnh tr v s
gia Niccol Machiavelli (1469-1527) Firenze.
Nm 1513, Michavelli vit cun ng Hong (Il Principe), trong ng cho rng
Con ngi c bn tnh xu v h tm cch th hin ci xu th li ring bt c
khi no c dp. ng Hong, ngi cm cn ny mc quc gia, nh vy phi bit
cch tr ci khuynh hng xu . Trong chnh tr, v vy, c php dng bi
c hoc ti c, khi quyn li quc gia i hi. Mc tiu ca chnh tr l thnh cng,
ch khng phi o c. Con ngi phc v quc gia ch khng phi ngc li. Nh
nc l trn ht. (Trong ch cng sn nh nc c thay bng ng). Theo
Machiavelli, trong chnh tr, mc tiu bin minh cho phng tin, bt k mi phng
tin, k c m st v la o. Sau ny, Lnin vit: Khi nhu cu i hi, ta phi quyt
tm lm mi chuyn v chu mi hy sinh, s dng mi mu k, b cong, cc phng
tin bt chnh, im lng v che giu s tht nu cn, tt c cho s thnh cng ca mc
tiu cng sn. Tn gio nn c tm dung, v theo Machiavelli, l phng tin
lm con ngi quy phc quyn lc. (Lenin v sau ni rng ngi tin vo tn gio l
nhng tn ngu c li).
D vy, Machiavelli cng nu ln vi hn ch: D nhin cha th gi c l mt
c tnh khi git dn, phn bn, v tn, c c, v tn gio, ngay c khi s dng

nhng chuyn cp v gi quyn, nhng c c cng c khi chp nhn c

khi n hng v iu li, nhng khi s dng n nm quyn th ng c lun
bm vo n, song c gng bin n thnh li ch cho dn c cng nhiu cng hay.
Niccolo Machiavelli l ngi u tin tch chnh tr ra khi tn gio v o c.
KHNG C CHNH TR NGOI O C
Ba nm sau Machiavelli, nh nhn bn Kit v l tu s utinh Erasmus Rotterdam
a ra nhng quan nim khc v quc gia v nh lnh o. Khc vi Machiavelli,
Erasmus H Lan v bn ng Anh l Thomas Morus, m v mt Vng quc
cng l v ho bnh. Erasmus qu quyt khng c chnh tr ngoi o c. Chnh tr
tri li phi mang tnh s phm. Erasmus quan nim con ngi c t do v khng
nn ln ln t do con ngi vi t do con vt. Erasmus vit nm 1516: Ngi thy
dy ng hong phi nh rng, i vi Kit hu, cai tr ch l s qun l quc gia, ch
khng phi l trn p thn dn. Gi l cai tr, nhng ngi cm u phi thc rng
anh ta ang cai tr nhng ngi t do v Kit hu, ngha l hai ln t do... ng hong
phi c x sng sut v nhn t i vi k khc v v li ch quc gia phi t b mi
th nhu cu ring t... Khi c mt ng hong y nhn cch th ngi ta mi
mong c mt nh nc qun ch chuyn ch hon thin. Nhng ti khng bit iu
ny c bao gi xy ra c khng. V vy, Erasmus c xu cho mt hnh thc dn
ch trn ln vi qun ch, trong ngi dn c quyn bu ln hay cch chc ng
hong.
CC GIO CH NGY CNG TC HO
K v Pi II, mt nm 1464, l Pietro Barbo, chu ca gni IV. Barbo lm hng y
lc 23 tui, ly hiu gio hong l Phaol II.
Ngi chng quan tm g ti nguy c ca qun Th cng nh cng vic ci t. Mt t
ngt nm 53 tui.
Ngi k v l tu s Phanxic Francesco della Rovere, ln nm 1471, hiu l Xit IV.
Ngi l nh thn hc gii vi cuc sng khng ch vo u c. Nhng vng v v
vn tin bc, nn b h hng li dng.
Xit m ca Th vin Vatican cho mi ngi v cho xy nh nguyn mang tn ngi,
tng c cc ho s Rosselli, Boticelli, Ghirlandajo, Perugino v Signirelli trnh
by. Di triu ngi, Rma c xy dng thnh mt thnh ph phc hng tiu biu.
Lch s gn cho ngi trch nhim chnh v vic tc ho ton din gio triu trong
thi phc hng, v ngi phong khng di 34 ngi khng xng ng ln lm
hng y. Su ngi trong s l b con ca ngi.
Nm 1484 Giovanni Dibo, ngi gc Genua, c bu, ly hiu l Innxenx VIII.
Cai qun Gio Hi ti nm 1492. V nhng hoang ph ca cc tin nhim nn di
triu ngi ti chnh gio triu khnh kit n ni phi cho cm mt phn kho tng
Gio Hi c tin chi ph.
TRNH THUT 57
GIN HO LI CHY

Chng ta ang Firenze. Ngy 23-5-1498. Dn chng tun v cng trng chnh,
ni ngi ta dng ln mt khung treo c vn cao trn gin ho. Trn khung c 3
dy thng lng. Mt trong ba dy dnh cho tu s Girolamo Savonarola. Hai dy kia
dnh cho hai bn dng ca ng. Khi gi n, h theo nhau bc ln php trng. B
treo c, xc thiu, tro xung sng Arno.
SAVONAROLA CHNG LI THI I
Girolamo Savonarola sinh nm 1452 ti Ferrara. ng ni ngi l mt gio s y khoa
i hc, sinh thi vit nhiu sch v o c v kh hnh v tng k vi chu ng v
nhng nguy c ln ca vn ho phc hng i vi vi Gio Hi. Lc u, Girolamo
hc y, sau chuyn sang trit, ri vo dng ging thuyt aminh lc 25 tui. ng vit:
Ti khng th sng nu khng ging. Li Cha nh thiu t ti.
Nm 1482, ng bt u nhng bi ging tun chay u tin. Cui bi, ch cn vn
vn 25 ngi nghe. B trn nh phi chuyn ng v tnh nh. Nhng ri bng nhin
thin h xn xao v nhng bi ging ca ng. Lorenzo de Medici, lc ny ang tr v
Firenze, mun a ng v li Firenze.
Savonarolo tr li v ging v ch ngha v thn mi ca Phc hng, bt ngun t
Firenze v nay ang bung ra khp th gii. ng chng li nhng thi h tt xu ang
r n, nhng th vui, tham lam, s m m v o, thi cho vay nng li, c bc v
nhng t oan ni gio s v dng tu v ngay c v mt gio hong Alexandr VI v
o. n ni lu lot nh mt tin tri Cu c, ng ging v s chng qua ca i
ny v loan bo s trng pht sp ti ca Thin Cha, xy ra di dng chin tranh,
i rt, dch bnh, nu con ngi khng n nn hi ci.
C kinh thnh n chi Firenze rng ng. Ngi ngi tr li cu nguyn, n chay,
xng ti. Ngi ta t cc bc hnh n thn lo th, t sch i tru. Nhng khng
phi mi ngi Firenze u hi ci. Nht l nhng ngi tr thm nhim li sng
hng th phc hng qu . Cng c nhiu linh mc v tu s chng li Savonarola.
Tng s linh mc v tu s Firenze thi khong 5.000. (Con s ln nh vy
ni ln kh nng xung cp ca giai tng ny). Song ch nhng tay ni khng
(Arrabiati) mi tht ng ngi cho Savonarola.
NG VI GIO HONG
C l Savonarola khng ng g n toan tnh chnh tr ca gio hong, nu nh
m ni khng khng lm c g ng. m ny gi nhng k theo ng l bn
cm rm (Piagnoni). Thot tin, Alexandr VI thch th theo di phong tro canh
tn ca Savonarola. Ngy 1-4-1495, Gio hong k vi Venezia, Milano, hong
c v Vua Ty Ban Nha mt lin minh chng li vua Php Karl VIII. Alexandr VI
yu cu Firenze gia nhp. Savonarola, lc c nh hng ln trn chnh quyn
Firenze, bn ra, v ng cho rng vua Php s l v cu tinh Gio Hi. Mt nhm ln
kh hiu.
SAVONAROLA THC HIN DN CH
Sau khi ui c nh Medici, Savonarola p dng dn ch Firenze. Cng nh
Machiavelli v Erasmus, Savonarola cng cu mang mt hnh thi nh nc. Nh
Erasmus, ng cng cho rng qun ch l khun mu nh nc tuyt ho nht, v

quyn hnh v ch thng nht c nm trong tay mt ngi. Nhng ci l y l

ng cho rng qun ch c bit khng thch hp cho Firenze, v dn Firenze l dn
tc c u c nht trong cc dn tc nc v v th dn ch l li t chc ph hp
nht cho quc gia ny. Savonarola vit: Cc dn tc minh mn, nhit thnh v in
m kh chp nhn c mt c nhn cai tr, c nhn khng chng th chy s s
dng n phng php ca bo cha. im ny Savonarola khc hn vi
Machiavelli. Cng nh tu s utinh Erasmus Rotterdam, tu s aminh Savonarola
cho rng dn ch l hnh thi nh nc c tng lai nht. Savonarola vit thm, d c
mt vng ton ho chng na, th dn Firenze cng khng chu ng ni mt
ng hong.
GIO CH DO CM C HNH PHNG V
Khi Savonarola cng khai ng v pha Karl VIII, Gio hong triu ng v Rma
cht vn. Savonarola chuyn li xin li khng n c. Gio hong ra lnh cm
ging, nhng sau rt li lnh v ngh: nu Savonarola chu lm mi gii cho
ngi vi vua Php th s c i m hng y. Savonarola chi t vi li l: Ti
khng mun m , chng cn m ln hay m nh g c. Ti ch cn g ht ngoi ci
cht ng ban cho cc v thnh ca ng. Ti ch c ao mt ci m , mt ci m
mu.
Ngy 18-6-1497, Gio hong tuyt thng Savonarola vi l do: V khng vng
li cc cnh co v lnh ca gio hong....
Savonarola chng thm n n v, nhng li ku gi triu tp mt cng ng
chung trut chc gio hong. Gio hong lin do ra lnh cm phng v trn
Firenze, ngha l tt c cc nh th trong thnh ph s khng cn c c hnh
phng v na. Li do lm thay i t ngt tnh hnh. N gip m ni khng
chim quyn thnh ph.
CUC TH LA KHNG XY RA
B y vo ng ct, Savonarola ngh k thot b bng cch ngh mt cuc th la
xem Cha ng v pha no: ng s i qua m la, nu khng b phng l du Cha
ng v pha ng. Mt tu s Phanxic ng thi u. Chnh quyn thnh ph quyt
nh nh sau: Nu mt mnh Savonarola hoc c hai b phng th dng aminh phi
ra khi thnh ph. Nu ch mt mnh anh Phanxic b phng th tt c cc tu s
Phanxic b trc xut khi thnh. Phe theo Savonarola ch i cuc chin thng ti
hu cho phong tro mnh. Phe chng th hy vng y s l c hi tng kh
Savonarola m chng cn phi ra tay g c. Gio hong nghe chuyn ng ngn, ra
lnh cm; nhng chng ai thm nghe.
Ti ngy hn, m dn hng hi cht hai ng la gia sn thnh ph. Hai on tu s
Phanxic v aminh din hnh ti. Mi ngi hi hp ch. Nhng chuyn xy ra
khng nh d tng. Savonarola khng n, m cho mt tu s khc ti th. V ny
mang Mnh Thnh Cha trong ngi vi hy vng Cha s che ch khi bng qua la.
m ng ni gin. Nhng k thnh tm cm thy mnh b la. Chnh quyn cho hai
on tu s v li dng.
Chuyn xy ra sau c k li nh sau: Dn chng tn cng tu vin San Marco,
bt Savonarola. m ni khng dng ln phin to kt n t ng. Gio hong

Alexandr VI mun a ng v x ti Rma, nhng khng c. Savonarola cui

cng b treo c cng hai bn dng, xc b thiu.
K RI HAY V THNH?
Rt kh c mt tr li v Savonarola. Ti nay vn c hai nhn nh i nghch.
August Franzen vit: ng cha bao gi tn cng Gio Hi hoc vai tr gio hong.
Tri li, ng hy sinh tnh mng cho Gio Hi v gio hong. Savonarola phn
bit gia con ngi v vai tr gio hong. y l im khc bit r rng gia v tu s
Firenze v v Wittenberg (Luther). V mun cu mt Gio Hi ang phi au kh
v mt con ngi Alexandr, ng phi cht trn gin ho. Trc , ng xng
ti st sng v rc l. Savonarola khng phi l k ri, ng l mt v thnh. Linh
mc dng Tn Ludwig Hertling th nhn nh khc: Thay i i sng v gi mnh
kh hnh cha nn thnh. Cng cha nn thnh khi mt ngi mun l
cng gio m khng tun tn l. Thnh phi l k khim nhng vo giy pht
quyt nh c th h mnh vng li mt uy quyn do Cha t .
Savonarola r rng l mt ngi o c, k sng cho c vng ci t Gio Hi
v cht cho Gio Hi. Ci cn tr duy nht vic phong thnh cho ng l chuyn
khng vng li gio hong, cho d gio hong y c tn l Alexandr VI. Mt s s
gia cho rng c mt quyn phn khng cao c trong Gio Hi (Gieraths, O.P).
Song ta cng ng qun rng, mt gio hong xu cng c quyn i hi gio s
vng li. M u l ln ranh gia mt gio hong tt v mt gio hong xu? V
ai c quyn xc nh ln ranh ? Mi ngi ? C Savonarola thi y cng bit
rng mt cng ng khng th trut chc mt gio hong v v ny c cuc sng v
lun, nhng ch trut c khi vic bu khng hp l. M Alexandr VI c bu ln
mt cch hp l, cho d vic bu l do t lt.
V na: Gio hong no c th phong thnh cho mt ngi cng khai chng li v
tin nhim mnh? Lm vy, ngi c t chn uy quyn ca mnh v ca ngai gio
hong khng? Hy Cha quyt nh. C l c hai u ng: k ri v v thnh.
TRNH THUT 58-59
TRNH THUT 58
GIO HI TRONG CN LC PHC HNG
Khi 23 hng y hp trong nguyn ng Sixtin bu ngi k v Innxenx VIII,
mt nm 1492, Gim mc Lionello, vi mt bi din vn cm ng, thng thit
ku gi cc hng y cn c bit thc trong vic bu gio hong mi: Hi con gi
Zion, cn au ca ngi mnh mng nh bin c. Ai s cha lnh ngi? C Gio
Hi hi hon v ang hng mt v cc cha, hi cc ngh ph ng knh. Hy chn
ly mt v gio hong tht uy tn ngi cha lnh cho mun dn!.
m ngy 10 rng 11-8-1492, Rodrigo Borgia, tay n chi ni danh thnh ph c
bu ln gh gio hong, ly hiu Alexandr VI. ng tn bao nhiu ca t lt
c bu. Nhng cuc b thm hp l.

CHA CA CESARE BORGIA

Rodrigo Borgia sinh nm 1430 Valencia, Ty Ban Nha. ng c bc l Gio
hong Kalixt III phong hng y v lm Ph Th tng Gio hi Rma v l hng
y giu nht th gii thi . Khi c bu, ng 62 tui v c 7 con. D vy, sau
khi lm gio hong cn sinh thm 2 a na. Trong m con ni ln mt anh tn
Cesare Borgia, vi mu qu d: bo tn, tham quyn, ch k, bt nhn v thnh
cng. ng l mt ng hong theo ngha Machiavelli. Vi s u thc ca cha,
Cesare ra tay a c Quc gia Gio Hi vo vng kim sot ca gia nh mnh, bng
cch khng t mt ti c no. Mt ngi Venecia ghi li: Mi m Rma c 4, 5
gim mc, c ng v nhng v khc b git. C thnh khip s v ngi Qun cng.
Cesare l qun cng x Valence v Romagna. Cc con ca Rodrigo u c phong
tc v chia nm nhng v tr quan trng.
Tri vi Cesare l n qun cng Lukrezia Borgia, con gi cng ca Rodrigo. S gia
Gio hi Hugo Rahner vit v b: Tht bt cng khi ni rng b tr thnh i biu
ca li sng h hng ca thi phc hng. B cng l hi vin dng ba Phan Sinh.
Gia nh Borgia, d vy, sau ny cng c mt v thnh, Franz Borgia (1510-1572).
ng l v tng quyn th ba ca dng Tn.
NH CHNH TR C KH NNG
Thi , vic nh gi mt gio hong khng cn c nhiu ni cuc sng c nhn,
nhng ni ti chnh tr v ngoi giao. Vi tiu chun th Alexandr VI l mt
trong nhng ngi c ti nht, bi ng bit gi c Quc gia Gio Hi khi tan
r vo pht cht. M mt quc gia tc l mt s c lp ca gh gio hong. Nh tay
ca ng con bo tn, gio hong nm u c nhng tay c mu mt trong Quc
gia Gio Hi v quy phc h vo tay mnh. Ngi ta cng ni n ti i dy ca gio
hong gia Php v Ty Ban Nha. Ngoi ra cn gii quyt chuyn kh khn ti chnh
ca Gio Hi: v tin nhim Innxenx phi cm m gio hong cho cc nh bng
Rma c tin chi ph. Sau khi Kolumbus tr v t chu M va mi khm ph,
gia Ty Ban Nha v B o Nha c nguy c xy ra chin tranh v vn bin gii
thuc a. Qua yu cu ca hai nc, Alexandr gip a ra mt bin gii m
ngy nay l ng ranh ngn ng gia Trung v Nam M. Vi vic pht hin M
chu nm 1492, cuc truyn gio th gii cng bt u din ra. Di thi Alexandr,
cc tu s Phanxic l ngi u tin ti Jamaika, Cuba, Brazil. Cc nh truyn gio
khc c gi i n v Nam Phi.
Nu l mt nh chnh tr, th Alexandr i vo lch s nh mt nh lnh o ln,
d ng c mt cuc sng v lun. Nhng lm gio hong th cn mt ci g hn l ti
chnh tr.
SM HI SUNG
D Alexandr VI ngh v sng nh mt ng hong , nhng ngi khng hon ton
qun chuyn Gio Hi. Mt hm, trn bo lm mt trn nh trong in Vatican
v ngi thot cht trong ng t k tc. Lin sau , a con trai cng l Juan b m
st. Hai bin c lm ngi thc tnh v quyt nh ci t Gio Hi. Mt u ban ci t
c thnh lp. U ban a ra mt chng trnh hay, trong c on: Chng ta
bt u ci t t Gio triu Vatican, lm gng sng cho nhng ngi khc.

Nhng tic thay, cng ch l mt c vng sung. Sau khi Alexandr mt, Pi III
ln, nh tip tc chng trnh ci t th t ngt mt sau 26 ngy ti chc. Ngi k
v l Juli II li c nhng suy ngh hon ton khc...
D Alexandr nhiu yu ui, nhng trc cc hng y v qua th t vi cc ng
hong, thnh thong ngi c th nhn ti li mnh v ha sa i. Nhng ng
khng can m lm chuyn . Ni cn rt lng tm ca ngi phn no c
ho s Pinturicchio din t qua bc ho ngi qu gi cu nguyn Vatican.
Alexandr i vo lch s nh l mt ngi t nht trong cc gio hong. Nhng
chng ta cng nn cn thn, v nhng g do u vin l tn ca ngi, Burckhard
Strassburg, vit v ngi thng pht xut t tnh cm hn th v c th c i iu
qu ng.
Alexandr mt v st rt nm 73 tui, v nh ti liu li, c lnh nhn cc
b tch Gio Hi. C tin n ngi b nh thuc cht. Xc c chn trong thnh
ng quc gia Ty Ban Nha Rma trong mt ngi m n s, cnh m bc
Kalixt III ca ngi.
JULI II TRIU TP C NHNG NGH NHN NI DANH NHT
THI I
Ngi k v Pi III l Giuliano della Rovere, 64 tui, ln nm 1503 hiu l Juli II.
Ngi c bu cng nh t lt. Trc khi lm gio hong, ngi l mt nh lnh o
chnh tr v tng lnh v c 3 con gi ngoi hn. Chuyn c con thi chng
my ai quan tm. Ngi ng thi gi ngi l il terribile, ng lc lng. Ngi
l chu ca Gio hong Xist IV v ti v 10 nm. Sau khi ln gio hong, ngi c
mt cuc sng o c khng ch vo u c.
Juli II c thn hnh vm v, u ln vi i mt to, hc la v lun chiu thng
xung. S thn x Venezia m t ngi l ngi thng minh, nhng d ni gin v bt
thng. M ngi l ngi kh lng tht, thay i quyt nh nh chong chng. m
ngh g, sng ra phi lm ngay. Ngi l ngi qu can m, d gin v kh lng
n ni khng th no t c. Mi ci u vt bnh thng, k c am m ln d
phng. Tnh thiu kin nhn v gin d bt cht ca ngi lm tn thng nhng
ngi chung quanh; nhng ngi ta khng ght m ch s ngi, v ngi hon ton
khng nh nht hoc t li. Nng lc ch ca ngi b cong mi mi th, c tm
thn vm v b bnh khp xng ca ngi cng thng to nn cm gic
(Pastor).
Thnh qu chnh tr ca ngi l li Quc gia Gio Hi ra khi bn tay tn bo ca
Cesare Borgia v bnh nh lnh th. Chm dt cc cuc phn khng ca cc lnh
cha. Cuc phn khng cui cng xy ra nm 1453, lm Gio hong Nikl V sm
mt mng.
Rma thi l th mt quc gia. Dn s t 17.500 nm 1420 tng ln 53.000
vo nm 1525. Gio hong c gi l Papa Re (Gio hong Vua), l vua trn
mi vua trn th. Cng v l Papa Re nn gio hong c quyn thu thu v nh tin
c th thi hnh mt chnh sch vn ho tn km. Thi ngi ta ngh rng v
mt tn gio, tc phm ngh thut cng c tc dng truyn gio, bi v chng t cho
th gii thy ci v i ca ngai gio hong.

Juli II cng mang tm t . Trong vai gio hong, ngi t thy c bn phn phi
tm cch tn vinh Gio Hi v ngai gio hong qua nhng tc phm ngh thut ca
nhng ho s lng danh. Tn ngi gn lin vi vic xy mi n Thnh Phr. Ngy
18-4-1506, ngi t vin u tin trc s hin din ca ng o quan khch.
Gn 2.000 cng nhn ngy m tho g v mang i tng vin gch ca nguyn
ng Phr c. Ch ngi m l nguyn. Trn nn nh nguyn c ny ngi s xy
mt thnh ng tn k v ln nht thin h. Khi Juli mt (1513), nh th mi ch
dng c 4 ct ci lm chng mi vm do Michael Angelo ho kiu. Michael
Angelo trc ni danh qua hai tc phm iu khc David v Piet. ng l
ngi a ti, c u vic v kiu vm nh nguyn v c bit c Xit IV trc
chn v tng cho nh nguyn Sixtin.
Ngy 10-5-1508, Michael Angelo khi cng v. Gio hong thnh thong ti thm
lc ng ang nm nga trn gi v, sn t trn nh nh xung y mt. Ngi ta
thng nghe hai ngi ci nhau kch lit, l v Michael Angelo cng bng khng
km. Ngy 31-10-1511, bc ho trn kt thc. Juli lc bnh nng, nhng trc
khi mt cng may mn chim ngng c tc phm tuyt trn ny. Mt ngh s
khc c th v ln kha cnh d di ca li sng phc hng. Nhng Michael
Angelo, v qu chu nh hng ca bn ng hng l Savonarola nn tc phm ca
ng ch trng ti s sa ng v ti li ca con ngi. kin ton ch sa ng trong
bc To dng Adong trn nh, Michael angelo sau ny thc hin trn tng
pha trc bc Phn xt cui cng.
TRNH THUT 59
GIO HI TRC THI CI CCH
Ngy 8-7-1520, Gio hong L X do tuyt thng tin s Martin Luther, tu s v l
gio s thn hc Wittenberg, nu trong vng 60 ngy khng rt li nhng im sai
ca mnh. Trong sc th, gio hong ng thi ra lnh t tt c nhng tc phm
cha ng nhng sai lm ca ng. Ngoi ra, Luther cn b cm dy v ging, nu
khng chu rt li 41 im b kim duyt trong sch.
Trc khi ra v, ngi ta em sch Luther ra t cng khai, trc ht Rma, sau
Koeln v Mainz. Luther khng rt, m cn tuyn b: Vi ti, mi chuyn an bi.
Ti khinh b ci gin d ca Rma. Ti chng bao gi mun b so snh hoc dnh
dng vi Rma na. H c vic kt ti ti v t sch ti. Pha ti, nu sn la, ti
cng s kt n v t ht mi quyn hnh ca Rma.
Luther cng khai b Rma. Ngy 10-12, ng mi cc gio s v sinh vin i hc tp
trung trc ca Elster Wittenberg lc 10 gi chng kin cnh mn sinh mnh
t sch gio lut v sch ca cc nh thn hc kinh vin. Sau cng, chnh tay Luther
nm d tuyt thng ca gio hong vo la. V ton th sinh vin ng ca bi t n
Te Deum. H cm mt bn d khc vo mt cy lao v mt phiu n x vo u
mt cy gm ri mang ln xe chy ro khp tnh Wittenberg.
Ngy 3-1-1521, Gio hong L X chnh thc khai tr Luther khi Gio Hi. Cuc
ci cch, thm ho ln nht t ngy thnh lp Gio hi (Lortz), bt u.

Ci cch khng phi l vic lm ca mt c nhn n c, nhng l mt tin trnh

khi i t Joachim Fiore (mt 1202) qua Philipp IV, William Ockham, Marsilius
Padua, tn Kathar, tn Valdes ti Wiclif v Hus ri Luther. Luther l ngi
chm ngi thng thuc n cht cha t lu.
THNG THUC N Y TRN
Khi ci cch n ra, vic truyn gio th gii mi ch bt u, nn c th ni rng
Gio Hi lc cn hn ch Ty u. Trc 500 nm, Kit hu v Phi chu
chia tay Rma. Khng lu sau , ngi Nga i theo Chnh thng. Vng Balkan v
mt phn Ty Ban Nha b Islam chim. Vi ci cch, Gio hi Rma mt thm an
Mch, Na Uy, Thu in, Anh, Ph, phn ln quc c, Thu S v Hung.
Ngay trong lng Gio hi cng khng kh hn. Gh gim mc ri vo tay cc qu tc
chng quan tm cht g v o. Qu tc mua gh gim mc tng gia nh hng
chnh tr ca h. Ci g trong Gio hi cng tr thnh chuyn mua bn. Nh vy m
chng hn nh Hng y Alessandro Farnes c ti 10 gio phn, 26 tu vin v 133 tnh
dng, gio x v gio h lm gia sn. Cng v vy, mt ngi ng thi vit:
Trong 100 nm chng h nghe hay thy mt gim mc no lm chuyn o c.
M khng nhng gh gio hong v gim mc nm trong tay ngi i. Hu ht linh
mc lm qun x cng ch v t li, ch c mt cht kh nng chuyn mn no. Ai
mun lm linh mc, ch cn mt thi gian hc ngh ni mt linh mc chnh x
bit lm l, nguyn kinh, ban b tch l . Chng my ai i hc hoc qua i hc.
Ni chung, tng lp linh mc thi hu nh v hc.
C mt tng lp v sn tu s lng nhiu v k nhng phm khng c (Lortz). Cui
th k 15, Breslau c ti 236 linh mc chung nhau hai nh th, sut ngy cc v ch
c mi mt vic lm l m thi. Nm 1526, Basel c 200 linh mc. Theo Gioan
Agricola, ton nc c c khong 1.400.000 tu s nam n. Nn nh tnh Muenchen
v Koeln thi c 40.000 dn, Mainz, Regensburg, Wuerzburg ch 6000, Leipzig
4000. Nh vy, trong nhiu tnh c ti 20% dn l tu s, ti 10% l linh mc v tu s
dng.
TNH NHN
Linh mc qun x sng sao th k hc ngh sng theo nh vy. C tt ln xu.
Chuyn c tnh nhn tr thnh phong tro i vi cc linh mc thi . Gio hong
Hadrian VI sau ny phi than: Sa o thnh ng nhin, n ni nhng k
trong cuc chng cn ngi c mi ti na.
Bi th, Cng ng Basel nm 1435 thng qua mt ti liu buc cc linh mc
phi b tnh nhn. Ai khng tun, b cp lng 3 thng. im ny khng mang kt
qu, v thiu iu kin thi hnh. Nu nh vic hun luyn linh mc c ci t v
nh linh mc c tuyn chn k hn th, v lu v di, s v kh quan hn.
(Boelens).
GIO HONG CNG KHNG KM
Vo thi Luther, gio hong Rma l L X, mt ngi thuc h Medici, lm hng
y lc 13 tui. Ngi ln gio hong lc 38 tui, sau khi dng h Medici chim li c
quyn cai tr Firenze t tay dng h Savonarola. Cc ngh nhn hn hoan cho n v

gio ch mi ny, v h mong ngi s cho tip tc cc cng trnh xy dng cn d

dang. Trn cng trng n th Phr c hoang gi mc cao. Ngi ta ni rng,
va sau khi c bu ngy 11-3-1513, L X tuyn b Cha trao ban cho Ta
ngai gio ch th c hng ci . Nu nh L tht khng ni cu , th cuc
sng ca ngi cng phn nh ng ni dung ny. Mt tu s Siena vit v v
gio hong ham sng ny: Nhiu ngi c cng quan im l Gio Hi khng may,
v v ng u ham m c bc, nhc, sn bn v cc tr ng ngn, thay v ngh n
ci nguy khn ca n chin v thng khc cho ni v phc ca chng. V Gio
hong Phaol IV my nm sau phi chua cht: Qu l mt php l khi ci ngai
gio hong ny cn ng vng, d nhiu v tin nhim ca Ta c bng mi cch
nh sp n.
M cng chng ring g gio ch. C thnh Rma lc l mt vng ly o c.
Vn ho mi phc hng lm sng li c nhng mt tiu cc ca c thi, chng
hn nh nn k n. Vo thi Luther (1525), Rma c 53.000 dn vi khng di
4.800 gi im hng sang. Gio hong Pi V (1566-1572) c ln nh ui ht k n
i th c cnh gic rng, nu ui h v tnh nhn h i ht th Rma s mt t
mt phn t dn s. nh phi yn.
Gio hong L X qu m say chnh tr v ngh thut nn khng nhn ra kp thi
ci nguy c ang n t nc c, ci m ngi vn coi thng v bo ch l
chuyn quy ph ca my anh nh tu. n khi ra tay tuyt thng Luther vo u
nm 1521 th chuyn tr.
LNG O VI NHIU M TN
Trong khi Gio Hi gn nh ri vo hp hi th lng o ni tn hu bnh dn li cao
hn bao gi ht. Nu khng c lng o th khng c ci cch no xy ra. Nu
dn chng tt c chm trong cuc sng tru lc phc hng th hn chng ai mng
thc mc v nhng h n ca Gio Hi. Thnh Clment Maria Hofbauer (mt
1820) tm tt nhn nh nh sau: Ci cch xy ra l v dn c c nhu cu o
c.
Dn chng sing nng i l v nghe ging. Nhc nh th v nhc tn gio n r.
Nhiu ti liu dc lng o lu chuyn trong dn, nh sch nguyn ti gia, sch xng
ti, sch gip k lit, hnh cc thnh. Cun Ngi theo Cha Gisu ca Thomas
Kempen bn chy nh tm ti. Nhiu dng tu c thnh lp, cc c s bc i
chm sc ngi ngho v tt bnh. Ngi ta st sng thng ch v mt thi thc:
Lm sao thot khi vng vy ma qu c sng i i? Cng v vy m ngi ta
ua nhau gom gp tht nhiu phiu n x, di hnh thc mua cc linh vt
(Reliquien). Cng nhiu phiu cng nm chc phn ln thin ng.
Cc gio hong v ng hong li dng tnh cm . Ai c nhiu linh vt, k
giu to. Wittenberg, ni gio s Luther , ni ting c bit nh tp trung c nhiu
linh vt. ng hong Friedrich t Sachsen c cng ro khp u chu su tm v
trao i vt thnh. Danh sch linh vt ca ng nm 1520 gm c tt c 19.013 danh
mc, tng ng vi 1.902.202 nm v 270 ngy n x khi la luyn ti. ng
hong dng tin bn su tm xy cy cu mi qua sng Elbe, tu b nh
nguyn trong lu i v sa sang trng i hc non tr ca tnh.

Lng o nhum m tn cng c th hin qua nhiu loi thnh l. C cng thc
thnh l ca thnh Job chng li bnh lu, l tm li ca mt trm, l gip
ngi sng c cht, l cu cho k th phi cht; v nu tin l t th linh mc chm
dt thnh l trc khi truyn php (missa sicca).
Lng o ca dn chng thi mang nhiu m tn. Chuyn chng l, l v h b
gio s b mc.
TRNH THUT 60-61
TRNH THUT 60
MARIN LUTHER - TM HN BT AN
Martin Luther tr thnh nh ci cch khng phi do nhng bt cp trong Gio Hi,
nhng do nhng vn nn c nhn. Cuc i ng cho thy iu .
Martin cho i ngy 10-11-1483 ti Eisleben v ln ln Mansfeld, ni cha ng l
Hans Luder (Lothar) di c n tm k sinh nhai ngay trong nm Martin sinh. Ti
l con ca mt ngi nh qu, Luther k, ng c, ng ni v cha ti u ch thc
l nhng nng dn. V khng phi l ngi c tha hng gia ti, cha ng b
qu i tm tng lai ti vng m ng Mansfeld. Khng r gia nh Luther c
ngho tht khng. Mt ng Luther vit: Cha m ti qu ngho. M lun phi i
lm ci mang v. Cc ngi dy d chng ti nh th. Cc ngi phi lm vic
nng nhc. Lc ny chng cn ai trong th gian phi lm cc nh th. ng khc,
Mansfeld, cha ng sm tu c nm by ci m v tr thnh mt ch x nghip
nh. Ngy Martin dng l u tay, cha ng ti d vi 20 k m i theo v cng
nh dng mt s tin ln. iu ny cho thy gia nh ng khng ngho.
Chuyn gio dc gia nh cng khng r. Chnh Luther vit: Cha m ti dy ti rt
nghim, khin ti tr nn rt r. Mt ln b cha nh roi au qu lm ti phi chy
trn v hn ngi, phi tht lu sau cha con mi c th lm ho li vi nhau. V mt
ht d nh xu m mt ln m nh ti n chy mu. Nhng cc ngi cho vy l tt,
ch ti l cc ngi khng phn bit c mc ti v hnh pht. D sao, phi cng
nhn Martin khng phi chu mt s gio dc nng n hn nhiu tr con thi .
Ch bit chc mt iu cu l mt thiu nin nhy cm hn nhiu tr khc. Thi
trong lp hc cng cn dng roi, gio dc nh trng cng khng v th m c coi
l th bo. Thy gio lp ca cu l Trebonius phi ng m mnh mi khi bc
vo lp, v trc mt ng ton l cc v tnh trng, qun trng, th tng, tin s
v vin trng tng lai.
TU S LUTHER
Sau my nm tiu hc Mansfeld, nm 14 tui Martin c gi ti hc
Magdeburg. Mt nm sau, c mt gia nh ngi thn a v Eisenach n cn
chm sc. Nm 1501, lc ln 18, Martin vo i hc Erfurt hc ngh thut t do,
ngha l cc mn cn bn trc khi vo chuyn ngnh. Ngy 20-5-1505, Martin bt
u chuyn khoa lut hc, mn m cha cu vn mun cu theo. Nhng khng hiu
sao ngy 20-6 nm cu b hc, v nh. Trn ng v Erfurt ngy 2-6 cu b mc

ma lng Stotternheim. Mt cn st thnh lnh nh cu ng xung t, khin cu

ht hong la ln: Ly n Thnh Anna, xin cu con, con mun i tu!.
Mc cho cha v cc bn phn i, 16 ngy sau Martin vo dng n tu Antnh Erfurt
v ngy 4-4-1507 nhn chc linh mc. Tnh Erfurt thi c khng di 8 dng
nam! Ring dng Antnh c 70 tu s, mt na s l linh mc.
C l Martin t lu ao c i tu. Cn ma Stotternheim ch l git nc cui
lm trn ly. L do su xa hn khin cu i tu l hy vng i sng n chay hm mnh
trong mt tu vin s gip cho cu thng c ni m nh b qu m.
Mt c im gio dc thi Luther l chuyn tin ma qu. Rt ph bin. Martin do
cng tin c tin, thn, ma, qu sng y khp mt t. Mt ln cu vit: Trong
nhiu quc gia c nhng ch dnh cho qu . Nc Ph c nhiu t thn, Lappland
y ph thu. qu ti, trn ngn ni Poltersberg, c mt ci h, mi ln nm
xung l gi ni ln o o. l nh ca qu , chng b giam y. Mi ln nh
thiu b, sa hay trng l m cu li bo t thn ly mt ca nh mnh.
Theo Martin, ma qu, qua tay sai ca chng l cc m ph thu, c th lm hi tr
con nh ngho nhiu cch gh gm hn l chuyn bt tr con phi m hay b nght
tim. Vng, n c th ngay c trm bt mt a tr li khi ni ri vo nm trong
. Sau ny, Martin nh li l thy r rng mt con qu bc ra t mt ngi
b n m.
Luther qu thc mang trong mnh ni khc khoi v cuc i. Nim tin ma qu
khng u ca ngi thi li cng lm khc khoi ca cu thm gia trng.
KHIP S CHA
Khng ch s qu m cn c s Cha. Luther nh li: T thu nh, ch cn nghe ni
n tn Kit thi l cng cho ti ti mt khip s, v ti ch c dy rng
Cha l mt ng quan to nghim khc v d dn.
Thi , ngi ta tin rng o dng l phng tin trnh ho ngc hu hiu nht.
Ngay Tma Aquino cng cho rng mc o dng ng ngha vi ra ti ln th hai,
v o lm ngi ti li tr nn trong sch. S kin b tc Wilhelm t Anhalt
vo dng cng gy n tng mnh ln chng thanh nin Martin. ng mang ti nh
mt con la, Luther sau ny vit v B tc, ng n chay hm mnh n gy ch
cn xng v da, trng nh mt xc cht. Thy ng, ai cng x xp chim ngng v
mc c cho li sng ca mnh.
Luther tr thnh mt mt tu s c lng tm. ng th nhn: (Nu c php) ti s
thc m, cu nguyn, c sch v lm nhng vic khc cho n cht. D vy, i
sng tu cng khng th gii thot ng khi s giy v ca lng tm v ho ngc. S
giy v ny khng bt ngun t thi thc dc vng. S kin sut thi gian
Wittenberg ng ch gii ti cho 3 ph n m chng nhn mt h ni ln iu . iu
chnh lm Luther lo s l: khng lm trn c nhng i hi ca Cha Kit v do
s b lun pht. Cc b tch v 21 v thnh ng chn cu khn: 3 v mi ngy
cho sut tun l, cng khng cu c ng ra khi ni khc khoi.
Tm trng s hi khin Linh mc Luther cht na phi b ngang thnh l u tay.
Khi c n cu: Chng con dng ca l ln Cha l ng hng sng v chn
tht, v sau ng nh li, ti hon ton rng ng v m hong. Ti l ai m dm
a mt nhn ln uy nhan Cha?

V sau Luther qu quyt l nh dng dy ng lm vic lnh phc c c

tha ti v c ri. im ny khng ng, bi v ngy nhp dng, hn ng nghe
vin ph ni: Hy hon thnh vic lnh m Cha khi u trong con, hoc l:
Xin Cha hy lm cho k ti t n phc ny nn xng ng, anh lun gi c
mnh nh s thnh thin m Cha tun trong anh.
NGHI VN U TIN
Ba nm sau khi chu chc, Luther theo thy dy sang Rma. Chuyn i ny l do s
bt ng kin trong dng m ch c gio hong mi gii to ni. Lc l thi ca
Gio hong Juli II. Luther chng mng g ti v p c knh v nhng ngh thut
phc hng ca thnh. ng ch tm ti s phong ph ca nhng phng cch gip
ri linh hn y. V sau ng vit: Ti nh mt thnh sng chy ht nh th ny
sang nguyn ng kia, tin ht mi th c thy. Ti khng nh dng mt hay
mi l Rma v lc cm thy tic l b m cn sng, bi ti mun cu cc
ngi ra khi la luyn ti bng cc thnh l mnh dng cng cc vic lnh v tun
gi l lut khc. c bit Rma ng mun trn an lng tm bng mt cuc xt
mnh xng ti quan trng. Nhng ng tc gin v chng c ai y chu hiu ng,
chu quan tm ti vn nn c tin ca ng c. Cung cch vng gi ca gio triu
khng lm ng bc mnh bng ci ngu dt ca gio s y; gio s ngy lm t
su ti by l c nh vt, trong khi vi tnh cn trng ca ngi c ng ch
dng mt l m thi.
Nghi vn u tin v lng o c cng gio chung hnh thc ca dn Rma
n vi ng khi ng theo ngi ta qu leo ln cc bc thang Pilat tc truyn xa
Cha Kit ng trn - c mi bc l phi hn t v c mt kinh Ly Cha. Khi
rn ht hi ln ti nh, ng but ming: M c tht nh th khng?. C tht vic
lm ny a ngi cht ra khi la luyn ti khng?
MT TM HN BNH HON
Rma v, Luther tr thnh gio s thn hc i hc Wittenberg. So vi Erfurt
thi , Wittenberg ch l mt lng qu vi hn 2.000 dn. S d gim tnh dng
l Johann Staupitz nhng gh gio s Thnh Kinh li cho Luther l v ng hi
vng rng Luther s tm c li gii cho mnh trong khi dy ngi khc: Ny bc
s, hy cha lnh mnh bng cch cha lnh ngi khc!. Tin s Luther ln lp ln
u tin vo ngy 16-8-1513.
Johann Staupitz l linh hng v ngi thn tn ca Luther. Nu tin s Staupitz
khng thng cu th ti sa ho ngc t lu ri, Luther th l nh th.
Nhng cng ngy ng cng ri vo nhng khng hong tinh thn mi, cho d s
dng ht mi phng cch o c sn. ng xng ti mi ngy v mt ln ko di ti
6 ting ng h, khin linh mc gii ti phi la ln: Tri i, Cha chng tc bc g
vi con c! Ch c con tc bc Cha thi. Con khng bit rng Cha sn sng tha
th cho con sao? Nu con trng ch Cha tha th phi phm ti no cho ng nh
git cha, tru lc, ry v b chng, ch my ci ti v va v vn th ng g!.
TRNH THUT 61
LUTHER XA LA GIO HUN GIO HI

Martin Luther ch trch nhng bt cp ca Gio Hi nh xa hoa, ham m ca ci v

v hc ca gio s. Nhng hnh nh ng khng ging nhng iu y ra cho sinh
vin nghe, bi khng thy ai ghi li nhng chuyn . Luther qu quan tm cc
ti thn hc trc tip lin quan ti cc thao thc ca mnh m thi: S b lun pht,
mc d khng ngt n chay hm mnh, mc d tin rng mnh lm mi cch
c hng lng hng n ca Cha.
Thin Cha m Luther khip s khng phi l hnh nh Thin Cha ca Gio Hi,
nhng l Thin Cha kht khe ng s do William Ockham rao ging. V ny
dy rng Cha mun cu ai l cu, pht ai l pht, con ngi khng cch no cng
li c ci lun pht y c. V rng s cu ri khng do vic lm phc c ca
con ngi. iu ny Luther t thn cm nghim c, v d lm mi cch m
nhng s hi trong ng vn khng mt. V th, Luther quay ra tm cho mnh mt
Cha khc, mt Cha t nhn. Cha mi ca ng tng gp qua bin c
trn thp cng ch l mt hnh nh mo m ca Thin Cha tht. Luther khng
hiu ng thn hc Cng gio ca mt Tma Aquino. l mt thm kch ln. Nn
thn hc m ng hc c t trng ny qua trng khc b nh hng ca
William Ockham mt ri.
BIN C TRN THP
Luther bin ci thp tng ngoi nh dng ti Wittenberg thnh mt phng hc
c bp si. Ngy n ti ang ngi trong thp suy ngh v cn phng, Luther k
li vi bn hu, ti nh thn v cm thy nh c ti sinh. Bi v bng dng
ng xc tn l mnh cng c cu ri.
Luther nh li: Lng mn ro rc bt ti phi tm hiu Thnh Phaol qua l th
ngi gi cho gio on Rma v ti khng cn thit g na ngoi mi cm t: S
cng chnh ca Cha, bi ti ngh sai rng n c ngha l s cng chnh m Cha
dng pht ngi bt chnh. Hon cnh ca ti l nh vy, d mnh l mt tu s tt
lnh ng trc mt Cha, l mt k ti li vi lng tm cn rt, ti cng khng
th tin rng mnh c th trn an c Ngi bng s n nn hi ci ca mnh. V th
ti khng yu Cha, ng hng lun pht k lnh ln ngi c ti, nhng m ra
ght Ngi v ngm bc bi v Ngi.
Cho n khi Luther gp cu: Ngi cng chnh sng bng tin v ng din gii
ny nh vy: con ngi ch cn tin l mnh c ri th tt nhin s c ri. V
Luther khng nh, s cu ri n t nim tin ph thc ch khng n t cc vic
lnh, n nn, hm mnh, n x hay cc php b tch. Theo Luther, con ngi ti li
vn hon ti li, nhng Cha che lp ti ca h v Ngi khng mng g n nhng
ti na. Vi nm sau, Luther tuyn b trc mt Hng y Kajetan: Khng ai c
th tr nn cng chnh nu khng tin. Ngi cn phi vng tin rng mnh s c
cng chnh v hon ton khng c nghi ng g v hng n Cha xung cho
mnh. V nu nghi ng v khng chc chn th ngi chng cn cng chnh na,
h ch c ph b n hu Cha.
Gio hi Cng gio tri li dy rng ch tin khng thi cha , cho d Gio Hi vn
nhn rng vic cu ri cui cng cng ch l mt hng n, mt qu tng ca
Cha. L mt linh mc Cng gio, l ra Luther phi thy l thn hc Cng gio, qua

mt s li nguyn trong thnh l, khng ch ni n cng nghip ca con ngi m

thi. Chng hn nh cu: ... m chng con t tin tng vo s cng chnh ca
chng con, hay: ... bi chng con khng t nim tin vo cng nghip ca chng
con, hoc: ... m chng con t nim tin vo tr gip ca Cha. Chng ta cng
c thy trong Tin Mng Luca rng con ngi chng ta ch l nhng ti t v ch
v khng c quyn i hi n cu ri, cho d mnh c thnh thin th no chng
na. Nhng cu Sch Thnh sau vn gi tr: C ch g khi mt ngi ni h c c
tin nhng khng lm g c (Gc 2,14) hoc cu ni ca Phaol rng c tin phi
c c th ho bng lng mn (Gl 5,6), rng con ngi phi cng tc vi n hu
ca Cha v tay h khng c yn trn bng. M tri li. Trong th ca Thnh
Phaol c nhiu ch ni rng con ngi phi th hin n ri ca mnh bng kinh s
v run ry v ngi cng vit v mnh: ... nhng ti km hm thn xc mnh khi
b loi (1 Cr 9,27).
R rng Luther mun nhiu hn nhng g Phaol dm hy vng: Luther mun mnh
c chc chn ri, trong khi Phaol ging v ci bp bnh ca vic ri. Luther i t
cc ny n cc kia. B ra ngoi chuyn mt lng tin vng, nh Luther i buc,
trong mt ngha no cng c ngha l mt cng nghip, Luther gi y, sau
bin c trn thp, khng nh mnh cng c cu ri, nh trc y ng tng
s hi mnh b lun pht.. Thc ra, khng ai c th ngay t u loi tr hai kh nng
ny c.
HU QU A TI PHN LY
Quan im mun c ri ch cn tin l (Sola gratia) ch khng cn vic lm
phc c cui cng a Luther xa Gio hi Cng gio. V quan im ny dn ti
hu qu l: b hu ht cc b tch, b hng linh mc, tu s, b thnh l, n x, tuyn
ha... Nu nh con ngi hon ton bt lc trc n cu ri th nhng nghi l cn c
ngha g na, nn b i l va. Ngay c nh ch Gio Hi, i vi tn hu Cng
gio l mt b tch th tm, nhng i vi Luther cng chng cn l ni thng
truyn n cu m ch l mt cng on ca nhng ngi tin v ci ngun ca
nim tin l Sch Thnh (Sola scriptura).
ng sau nhng iu l mt b mt Thin Cha mi: mt Thin Cha sn
sng ban n cu cho con ngi mt cch nhng khng. Ch cn tin vng vo
Cha l c ri (Sola fide). Con ngi, theo Luther, i din trc tip vi Cha,
chu trch nhim trc tip vi Ngi, chng cn qua trung gian mt Gio Hi hay mt
linh mc. V th ngy nay mt gim mc tin lnh v mt tinh thn cng ch l mt
thnh phn ca cng on cc k tin m thi.
Nguyn u chch hng ca Luther cng l v Gio hi Cng gio khng c
nhng xc nh r v Gio Hi, v s cng chnh ho, v hy t, b tch v v u
quyn ca gio hong.
HON TON KHNG PHI L MT GIO IU MI
i vi nhiu ngi thi , quan im ca Luther xem ra l mt mc khi mi.
Nhng v mt lch s, quan im ny ch c g mi. Chnh Luther cng bo mnh l
ngi theo William Ockham. Nh vy, ng cng chu nh hng ca hai v i
trc l John Wiclif Anh v Johann Hus Boehmen (Tip). Wiclif dy c Kit l

u ca Gio Hi - h qu l chng cn vai tr gio ch na - v Sch Thnh l

ngun duy nht ca c tin. Wiclif cng bc b quan nim v b tch ca Gio hi
Cng gio v chc linh mc c bit (khc vi chc linh mc thng m mi tn
hu u c thng phn).
Vin ph an tu Joachim Fiore (mt 1202), ngi b tuyt thng, tng bc b
quan im v mt Gio Hi hu hnh. Qua , ng bc lun vai tr gio hong,
chc linh mc, cc b tch v phng v. Joachim ging v mt Gio Hi ca
Cha Thnh Thn v v s tho mn lng tin ngoi mt Gio Hi nh ch: mt
Kit gio khng c Gio Hi, nh ngy nay ngi ta vn ni. Joachim a vic
suy nim Sch Thnh thnh im trung tm ca i sng o.
Tm li, Luther khng a ra t tng g mi ngoi nhng iu c ni ra
trc y (Franzen). Luther ch vn dng cc t tng theo cm quan ng v
ly kinh nghim ring ca mnh nn cho chng. Nhng gio hun xa
c dn vt lng tm ca mt thin ti tn gio (Wucher) bin thnh chp la
chm ngi cuc cch mng chng li Gio Hi.
TM TNH CA LUTHER
Ludwig Hertling, gio s v s Gio Hi mt i hc gio hong Rma, vit v
con ngi Luther: ng l ngi y sinh lc, hay liu lnh, cc mch khng th
tng, t ra khinh thng v y th hn vi i th. Thnh thong c cht qu qui
lm ngi ta ng ngng. Mt khc, ng rt o c v ht lng tin vo thn tnh
ca c Kit. ng chng li Gio hi Cng gio c v cho t do nghin cu,
nhng li khng chp nhn bt c ai tri mnh. ng ni di nhiu khng th t,
ni thoi mi t nhin, khin i khi xem ra chuyn di tr l bnh thng. Mi i
th thn hc u l k th ca ng.
TRINH THUT 62-63
TRNH THUT 62
CI CCH THAY V CANH TN
Nu nh khng v v ging n x ca linh mc a minh Johann Tetzel khin Luther
vit v ph bin 95 lun n ni ting ca mnh, th ci nhn thc t bin c trn
thp ca Luther cng t ai quan tm.
KHI TIN NHY VO R
c s u nhim ca Hng y Albrecht Brandenburg, Johann Tetzel i y
ging v n x ly tin xy li Nh th Thnh Phr Rma: Nhng ai hi ci
v xng ti v tng tin th c tha ti. V phn nhng ngi cht, Tetzel
ging: Anh ch em hy nh mnh c th cu c h, v khi tin leng keng ri vo r
th lc cc linh hn cng nhy ra khi la luyn ti. Mi khi Tetzel v on n
x ti vng no l tr con b hc, cng nhn b xng, cc b b bp mang c
thp nn on l i rc cc v vo lng, vo thnh. Tetzel yu cu cc vua, tng
gim mc, gim mc v ng hong b cha mi ngi phi mua phiu n x vi gi

25 ng vng; cc vin ph, chnh x nh th chnh to, b tc, hun tc phiu 20

ng; gio s v qu tc hng thp phiu 6 ng; dn thng v thng nhn phiu 3
ng; nhng ngi ngho hn phiu 1 ng vng. Nhng ai tht ngho th, theo d
n x ca gio ch, khng phi tr tin: Nhng ai tht ngho th dng cu nguyn
v n chay m mua s ri, v nc tri khng ch dnh cho ngi giu m c cho k
ngho.
Theo gio hun Gio Hi, n x l vic tha hnh pht v nhng ti phm ti mt
thi im no , c gio quyn dng gia ti n thnh (cng nghip Cha Kit v
cc thnh) ca mnh ban cho mt ngi no m khng cn phi qua cc b tch.
Mun hng n x, hi nhn phi n nn xng ti, rc l v lm vic lnh n ti.
Tin mua phiu ca Tetzel khng hn khng km l vic lnh n ti . Nhng r
rng cc nh ging n x thi a chuyn quyn tin lm chnh v gn cho
n c kh nng tr n hnh pht. V Luther chng li im lm dng ny. ng
hon ton khng chng li thi quen ban pht n x c t th k 11.
Friedrich, vi bit danh Ngi khn ngoan, Vng cng x Sachsen v l ngi
ng u lnh a ni Luther , cm chuyn ging n x trong vng ca ng, v
ng khng mun vic mua bn linh vt (d nhin dnh lin vi n x) ca mnh b
thit hi. Nhng dn Wittenberg ch cn i vi cy s ti Jueteborg l c th nghe
c cc nh ging thuyt.
ALBRECHT MC N V CN TIN
Chuyn mua n x xy ra c v Gim mc Albrecht t Brandenburg cn nhiu
tin tr cho gio hong mua thm Tng Gio phn Mainz. ng c trong tay hai
Gio phn Halberstadt v Magdeburg ri. Hnh nh lc u Gio hong L X ra gi
l 12.000 tin vng (chiu theo 12 tng ), nhng Albrecht ch chu tr c 7.000 tin
(7 ti trng). Cui cng nghe u hai bn tho thun gi 10.000 tin (c l chiu theo
10 iu rn). Mt mnh gim mc phi tr s tin kch x . Gio phn mi (Mainz)
khng xoay u ra tin nn ng phi vay ngn hng ca nh qu tc Fugger
Augsburg vi li sut 20% v hn na. Gio hong L X thng tnh gip Albrecht
bng cch cho ng c php ging bn n x cho Nh th Thnh Ph r trong vng
mnh trong vng 8 nm, vi iu kin tin thu c phi chia i, mt na dng
tr n mua gio phn v mt na chuyn cho Rma. T Albrecht tr thnh u
vin n x c v Tetzel l mt trong nhng v ging hng say nht ca ng. Phiu
n x by bn u, c hin din ca nhn vin ngn hng Fugger sit n
ngay ti ch.
Albrecht lm gim mc lc 23 tui. Nm 24 tui, ng hnh din l ngi nm trong
tay ti 3 gio phn, trong Mainz l tng gio phn ln v quan trng nht thi
c. Albrecht phi theo ng cng danh trong Gio Hi l v anh ca ng c
ct nhc ln bin tc t Brandenburg. Vi t cch Tng Gim mc Mainz ng tr
thnh vng cng (Kurfuerst), hai anh em vng cng trong mt gia nh.
HU QU CHNG NG NG
C tht Luther vit 95 lun bng ting la tinh ri em dn trc nh th lu i
Wittenberg khng? im ny khng r. Ch bit ngy 31-10-1517 ng em ti liu
phn pht trong i hc ng v gi cho mt vi gim mc v bn b. Sau khi mt

ngi bn dch ra c ng v em in, th chng bao lu c nc c u bit. Ngay

Luther cng hong ht v nh hng gh gm ca ti liu . ng vit th cho Gio
hong L X:
Con ph bin mt bn v n x v ch mun mi ring cc hc gi trc tip hay
gin tip bng th tranh lun vi con Vi con, qu l php l khi thy ti liu y
b tung ra c nc l nhng cu pht biu lm ti tho lun, ch khng
phi l nhng gio hun Nu nh con bit trc nhng iu ny xy ra th con
vit mt cch d hiu... Gi phi lm sao ? Rt li th con khng lm c.
D khng mun rt li, ng kt thc l th cho Gio hong nh sau:
V vy, tha c Thnh Cha, con sp mnh di chn c Thnh Cha v xin dng
tt c nhng g con l v con c. Cho sng, bt cht, chp nhn, khng chp nhn,
cng nhn, bc b, tu TC mun sao th lm: Con s chp nhn quyt nh ca
TC nh l quyt nh ca Cha ng tr v phn ra t con ngi TC. Nu ng ti
cht, con s khng t chi cht. V tri t v nhng g trong u thuc v Cha.
Cha ng chc tng mun i! Amen. Xin Cha bo v v gn gi TC lun!
Amen.
Martin Luther, Tu s Antnh
Lun ca Luther ch l ti thn hc tho lun, khng phi cho ngi bnh
dn c. V thi trong Gio Hi cn nhiu im tn l khng r nn Luther nu
ln chuyn n x mong qua nhng tho lun, vn thn hc lin quan ti im
ny c sng t hn. Cha c g gi l ri o. Nhiu du chm hi sau cc lun
cng cho thy rng cn nhiu im cha c mt xc quyt no c ni Luther.
Nguyn do trc tip a n vic vit ti liu trn c Luther trnh by vi Tng
Gim mc Albrecht t Brandenburg: Con khng phin trch nhiu v nhng ku
gi ca cc v ging n x m con khng nghe thy. Nhng con au n tc gin v
quan im sai tri m h cng khai dng quyn r dn. R rng cc tm hn v
phc tin rng h b tin mua phiu l nm chc c phn ri. H cng tin rng c
b tin vo r l tc khc cc linh hn ri khi la luyn ti Con xin c Tng b
cht th gi c bn chnh cng con gi km bit chuyn n x mp m nh th
no, vy m cc v ging c nht nh cho l ng.
Bn lun nh hng ln trn dn chng khng phi do cc suy t thn hc, nhng
l do cc cu nh: Chng ta ngi nc c khng th ti ving (nguyn ng)
thnh Ph r. Tt nht, ng bao gi xy, khi m cc nh th ca chng ta ang h
. Hoc: Ti sao gio ch, k giu hn c vua cha, khng dng ngay tin mnh
m xy thnh Ph r m li dng tin ca cc tn hu ngho?. Nhng li ca
Luther lm dy lng nhng ngi lu nay vn phn i c ch v li sng ca gio
triu phc hng v nhng h lu ca n. Nhng k ch trng u quyn cng ng
b ui khi cng ng Basel hy vng ti liu ca Luther s thi ln mt trn bo
mi. Nhng k chu nh hng c nhn ch ngha ca phc hng cm thy hng
khi khi thy Luther xem ra cng coi nh ci Gio Hi phm trt.
CNG KHAI TN CNG GIO HI
V c Tng Albrecht t Brandenburg khng hiu g v thn hc, nn ng giao bn
95 lun v tt c cc bi vit khc ca Luther cho i hc Mainz cu xt. Ri ng
tng trnh cho Rma hay cc hc gi nhn ra mt s im ri trong t tng

Luther, nhng theo ng th cha cn phi ngh ti mt bn n, m ch nn cnh co

thi. Ring vi Tetzel, ng gin tip khuyn nn trnh mi ng vi Luther.
Tetzel lin phn pho: Vi ti, trong vng ba tun phi qung tn ri o y vo
la!.
Tetzel a ra mt lun 106 im chng li Luther. Hai bn ci nhau. Sau n
lt Tin s Johann Eck, nh thn hc Ingolstadt, tranh lun vi Luther ti Leipzig
(1519). Ni dung cuc tranh lun khng cn hn ch trong chuyn n x, nhng
c v u quyn gio hong, tnh khng sai lm ca cng ng v v b tch. Johann
Eck sm hiu ra rng linh mc Luther mun t vn v ton b bn cht ca Gio
Hi v thy ng i qu xa. Luther tri li cho hay mnh vn ng trn nn ca
Gio hi. Nhng Eck l mt trong nhng ngi u tin nm c hng tht s
ca Luther, c th trc c Luther na.
Tin s Eck c l, v ngay nm sau Luther cho ra i 3 tc phm ci cch (V s
t do ca mt Kit hu, Gi tn hu qu tc nc c v V cuc lu y
Babylon ca Gio Hi). Trong cc tc phm ny, Luther cng khai ph nhn s
khc bit gia gio dn v linh mc, ph nhn vai tr cc b tch tr B tch Thnh
Th, Ra Ti v Thng Hi, cui cng bc lun c c quyn din ging Sch Thnh
ca Gio Hi.
Trong lc Rma lp to x Luther v ti ri o v kt qu l d do tuyt thng
k ngy 15-6-1520, trong Gio hong L X than phin c qu nhiu lc thuyt
lan truyn trong nc c danh ting m (xa nay) To Thnh vn lun u i.
Luther tr li d bng mt bim lun: Chng li d ca k phn Kit v cho t d
trc ca thnh Wittenberg ngy 10-12-1520. Ngy 3 thng ging nm sau, ng
chnh thc b y ra khi Gio Hi. Thay v i mi trong Gio Hi th ci cch
chng li Gio Hi xy ra.
TRNH THUT 63
XIN CHA GIP CON! AMEN!
Ti thnh ph Worms bn b sng Rhein, hai nhn vt i din nhau: ng tin s
Martin Luther 38 tui v cu hong Karl V 21 tui. Sau khi c bu ln ngai
hong, Karl V cng mt on tu tng ng o t Ty Ban Nha ko v c. Gio
hong L X tm cch chng li vic bu Karl, nhng khng thnh. V th,
phe theo Luther hy vng v hong mi ny s c mt chnh sch bt thn thin vi
Rma. Lc Luther hn hoan:
Cha thng ban cho chng ta mt qu tc tr lm lnh t (v) nh th Ngi
mang n cho ta hy vng ln.
Nhng Karl V ng v pha gio hong. Trong lc Luther sng theo kinh nghim
ch quan ca mnh th Karl tri li khng quen t i hi ring t ca ng trn
cng on (Gio Hi) v bit phn bit gia con ngi v chc v; Karl khng bao
gi tnh cm bt thn thin vi con ngi gio hong khin ng coi thng chc
v thnh ca ngi; l im hon ton khc bit gia ng v Luther, ngi vn
lun nhn i vi cp knh ch quan ca mnh (Franzen).

K t ngy 3-1-1521, Luther b v tuyt thng, khng cn trong Gio Hi. Karl
mun quyt nh c thi hnh trong ton quc, nhng v p lc ca vng
cng x Sachsen l Friedrich (bit danh Ngi khn ngoan) nn sn sng cho
Luther ti i hi quc ti Worms trnh by quan im mnh. V sau, Hong
i quyt nh, ch cho php Luther ti rt li cc quan im m thi. Trong
khi ch i, v tuyt thng vn cha c gi tr.
DIN HNH CHIN THNG KHP NC
Ngy 16-4-1521, lc 10 gi sng, xe con ca Luther nhch bnh trn con ng
hm hp v ng nght ngi tin vo thnh ph Worms. Hi ng thnh ph
Wittenberg cho ng mn xe ny. Cng i vi ng l mt nhn vin ca Hong
v hn mt trm ngi v trang. Nhiu ngi nhiu pha khuyn khng nn
ti, nhng Luther vn nht quyt i Worms v ng cha bao gi cm thy mnh vng
nh lc : D cho Worms y nhc qu nh ngi trn mi nh, th ta cng ti
. T Franfurt, ng vit cho bn Spalatin: Chng ti s ti Worms, d phi qua
bao nhiu ca ho ngc hay bao nhiu chng kh cn tr mc lng! Vng cng
t Sachsen cho hay, mt khi ri khi lnh th Sachsen th Luther khng cn c
ng bo v hu hiu na. D vy, ng vn quyt i. Cuc hnh trnh t Wittenberg
ti Worms ko di hai tun. i ti u, dn chng a nhau ra hoan h; h mun nhn
thy mt v tu s him c. Mt linh mc ti hn chn ng nh hn mt vt thnh.
Ngy 17-4, Luther phi c mt i hi v yt kin hong . V mi ng ng vo
ni hp u nght dn, ngi ta phi a ng i xuyn qua nhiu khu vn v dng
ca bn vo phng hi. C mt gn nh ng cc i din quc: 6 vng
cng (ch thiu Vua x Boehmen), tng qun cng (Erzherzog) Ferdinand (em ca
Hong ), 2 lnh tc (Land grafen), 5 bin tc (Marktgraf), 27 qun cng, nhiu
b tc, gim mc, i biu hi ng, lut s v hong .
TA QUA KHI! TA QUA KHI!
Khong 30 cun sch t trn gh di gn ch hong ng. Ngi ta hi Luther c
phi l nhng sch ng vit v ng c chu rt li nhng sai lm trong khng.
ng tr li ng l sch ng, cn vic c rt hay khng xin cho ng suy ngh .
Ngy hm sau, thay v tr li rt hay khng, ng ng n mt bi di, m kt cuc
chng ai hiu ng ra sao c. V vy cu hi c hay khng c lp li v ng
hy tr li thng thn, r rng v khng p m: ng c chu rt li nhng lm lc
trong sch khng!. Luther lin tr li mt cu i: Ti khng th v khng
mun rt li g ht, bi v di lng tm l iu khng chc chn v khng nn. Xin
Cha gip con! Amen!. (Cu ngi ta thng thm vo li pht biu trn y ca
Luther: y l im ng ca ti, ti khng th lm khc. Xin Cha tip tc gip
con l khng c c s lch s). Luther thot tin pht biu bng ting c, sau
bng ting Latinh. Ngi ta phi dch ton b ni dung sang ting php cho hong
hiu. Sau khi Karl V hiu, ng ra hiu cho lnh gc dn Luther v li ch tr. V ti
ni , Luther a hai tay ln tri theo kiu lnh lng v la: Tai qua nn khi! Tai
qua nn khi!
HONG : TA KHNG BAO GI NGHE Y NA!

Ngy hm sau, trc mt cc i biu, hong c mt bi do chnh ng son:

Ch qun bit, Ta xut thn t ging ging qu tc nc c v t cc hong
nht Kit gio , t cc vua cng gio x Ty Ban Nha, t cc tng qun cng x
o, t cc qun cng x Burgogne. Tt c cc v cho ti khi cht u l nhng
a con trung thnh ca Gio hi Rma, l nhng ngi bo v c tin Cng gio,
bo v nhng phong tc thnh: v tt c li cho Ta iu nh nhng chc
th ca h. Cho ti nay Ta vn sng theo gng h. V th lc ny Ta quyt nh tip
tc gi nhng g xy ra t Cng ng Konstanz ti nay. Bi v r rng l mt tu
s lm, khi ng mt mnh n c chng li c hon v Kit gio, nu khng th
khng l Gio Hi hon v c ngn hoc hn ngn nm nay lm sao Hm qua
chng ta nghe nhng g Luther ni. Ta cho cc ch qun hay, Ta ly lm tic v
chn ch qu lu trong vic t thi vi y. Ta s khng bao gi nghe y na! Y
s c bo v trn ng v. Nhng Ta coi y nh l mt tn lc o v hy vng ch
qun l nhng ki t hu tt lnh cng c thi nh vy!
Sau khi Luther v ti lu Wartburg an ton, Hong k D Worms ngy 8-51521 kt n Luther v nhng ngi theo ng. K t ngy y Luther khng cn c
php lut bo v na.
NG JUNKER JOERG WARTBURG
Sut 9 nm sau , hong Karl V khng c mt c. Nh vy ci cch t do
pht trin. Ngi u tin khng chp nhn bn n Worms l vng cng Friedrich
t Sachsen. ng cho t chc mt cuc bt cc gi mang Luther v lu Wartburg.
, ngoi hai ngi gip vic hng ngy a n thc ung, khng ai nhn thy
Luther. ng ru, tc n khng cn nhn ra hnh hi ca mt an s Antnh na v
mang mt tn mi Junker Joerg. ng n mnh Wartburg t ngy 4-5-1521 ti 13-1522, tr nhng ngy ng b mt v Wittenberg. Trong thi gian , ti
Wittenberg, nhng ngi theo ng bt u chim nh th, p ph tng, nh, bn
th v dp thnh l. Nhiu tu s nam n hi tc v lp gia nh, dn ti hu qu l
tnh dng Antnh n tu c phi ng ca.
Friedrich t Sachsen chng quen bit Luther g nhiu v cng chng bao gi theo
quan im ca ng ny. Tuy vy ng tr thnh ngi cu t cho ci cch, qua
vic ng giang tay che ch Luther. ng hnh ng nh th c l l v ng hnh din
v i hc Wittenberg ca ng v Luther l mt gio s c gi ca i hc ny.
Cng c th nhng cng thng kia c li cho vic gi v m rng t ai ca ng
(Lortz).
Wartburg, Luther dng thi gi dch Sch Thnh t ting Hylp sang ting c.
Khng phi y l bn dch ting c u tin. Bi v trc Luther, c 14 bn
dch ting c tiu chun v 4 bn ting a phng. Nhng bn dch ca Luther
bng ln cht th sng ng, y vic cu to ting c v sau ti mt bc quyt
nh (Schuchert).
Luther khng sung sng g lc Wartburg. Hm trc, ng cn l mt anh hng
nc c c dn mn m. Hm nay, phi ru r mt mnh trong phng. Nhng cn
xung tinh thn li tr v, ng vc li bao vy ly ng, ma qu li quay li vi ng.
V vy, ngy 1-3-1522, ng ri ni tr n, nhn li mi ca thnh ph Wittenberg tr
v nh.

Nhiu ngi b ng sau khi ng b kt n. Ngay Vua Henry VIII nc Anh cng
vit mt tp sch chng li ng. Nhng cng ngy s ngi mi theo ng c tng
dn, trong s c c nhng ngi khng ng vi trt t chnh tr x hi hin
hnh v hy vng nh hng ca Luther s a ti nhng bin i trong lnh vc ny.
Khi phong tro ci cch cng lc cng bin mu sang chnh tr, cc ng hong Cng
gio lin kt hp vi nhau thnh mt lin minh i ph. i li, nhng ng hong
c thin cm vi Luther cng phn ng tng t. trnh ni chin, i hi Speyer
nm 1526 tm cho php ng hong c php bt dn trong vng theo o mnh,
ch cho n mt cng ng chung s gii quyt nhng vn tn ng. V ci cch
c tip tc bnh trng nn i hi Speyer k tip (1529) buc ci cch phi nh
ch bnh trng cho ti khi c cng ng. C 6 ng hong v 14 thnh ph phn
i quyt ngh ny, nn ngi ta gi h l k chng li (Protestanten). T
Protestant c gi mi cho ti ngy nay ch ngi Tin lnh c.
Khi Karl V tr li c, ng triu tp i hi Augsburg (1530). Ti i hi ny, pha
Tin lnh a ra mt bn tuyn tn gi l Tuyn tn Augsburg, do Melanchthon, mt
gio dn v l bn ca Luther, nhng gii thn hc hn Luther, son. Hong ra
lnh Tin lnh phi quay tr li vi gio hun Cng gio, nhng chng cn ai nghe.
T nhng dn vt v n cu ri ca mt c nhn tu s, mt tin trnh bin chuyn
xy ra cui cng a n mt tn gio mi. Chnh Luther nhiu khi cng
khng lm ch c tin trnh : mt chui hon cnh, khng phi l nhng
mn ring r v c chun b, cun ti vo cn bo : c Cha lm chng cho ti
iu ny.
TRNH THUT 64-65
TRNH THUT 64
ZWINGLI CI CCH TRONG VNG THU S NI TING C
Ma Chay nm 1522, anh th in Zuerich t chc mi bn b ti nhu xc xch (tht
ngui). Anh mun lm th chng t s t do ca nhng ngi tin lnh. Ulrich
Zwingli cng c mt trong ba nhu, nhng khng n tht. Ba nhu vi ch ch
chng li lut ma chay , s d c, l do nh hng nhng bi ging ca Zwingli,
ngi vn mun a ci cch vo phn t ni ting c Thu S. C l Zwingli
nghe v c sch ca Luther, nhng ng mun mt li ci cch ring ca mnh.
Xa nay dn Thu S vn mun t gii quyt vn ca h, c bit k t khi h
c c lp khi quc c vo nm 1499.
Gc gc v con ngi Zwingli
Ulrich (Huldrych) Zwingli sinh ti Wildhaus, Thu S, ngy 1-1-1484, sinh tr hn
Luther (10-11-1483) khong mt thng ri. Lng Wildhaus trn cao nguyn gip
gii o nay vn cn hn hnh gi cn nh sinh qun ca Zwingli. Cha ng l nng
dn v l trng lng nn c uy tn trong lnh a Toggenburg. Ulrich l con th ba
trong mi ngi con. Ln su, cu Ulrich c ch l linh mc qun x Weesen

bn h Walen dy hc v lng. Mi tui, vo trng la tinh Basel. T nm 1498

ti 1502 hc i hc Wien, sau i hc Basel cho ti 1506.
D Zwingli khng hc thn, nhng sau khi chu chc linh mc, ng c bu lm
qun x Glarus vo nm 1506. Ti y, cng vi 3 ti 4 linh mc ph ng coi sc
khng ti 1.000 tn hu, nn c nhiu gi rnh nghin cu Sch Thnh. V sau,
ng lm tuyn u ca on qun Thy S nh thu cho Quc gia Gio Hi, hai ln
ra trn min bc nc . Cui cng ng ti Maria Einsiedeln lm tuyn u cho cc
on hnh hng. , theo chnh ng cho bit, ng tr li tuyn u qun i v
tip tc cuc sng phng tng trong vai tr tuyn u . Cng y, ng dan du vi
mt c gi. Khi chuyn v l, ng chng ch bo rng l c gi n chi ca gia
nh bc ht tc, ch bn thn ng cha bao gi ng ti mt trinh n. Thi gian coi
x Glarus ng cng dnh vo chuyn ny, nhng lc ng cn hnh ng ln lt.
Cn t tng ci cch ca Zwingli c cp phn no trong l th sau y ca
bn ng l Hesch Ittingen gi cho ng:
Zwingli mn, anh mun ti cho kin v gio hun ca anh. Ti ni tht tnh cho
anh hay. Anh c ci ti nng m t nc Thu S c quyn ch i ni mt thin
ti: mt tinh thn nam gii bc la, sng ng v tinh rng, mt tr nh bao qut v
chc chn, mt gic quan nhy bn trong mi nghip v, mt ngn ng tri chy v
m p. Vi nhng c im chng ti hnh din v mun tn anh l o hoa bt
t v duy nht khng nhng ca Zuerich m ca c nc Thu S, nhng vi iu
kin l anh ng i ra ngoi nhng gio hun chn chnh. Nhng ti lo cho tng lai
anh, bi nhng iu anh dy u i ngc vi quan im ca nhng ngi i trc,
bi anh khinh b, ci ct nhng tc l ca ton Gio Hi, coi chng l phn Kit.
Anh r rng ang lm, trch xa ng chnh v ang li nhng ngi khc cng
bc vo ci in r ca anh."
Erasmus Rotterdam cnh co Zwingli:
Ti c vi trang tp Bo v ca anh. Ti ly danh d Phc m m th vi
anh: Nu anh sau ny mun pht hnh iu g, th hy quan tm lm nhng iu tht
ng quan tm v nh ly s khim tn v sng sut ca Phc m dy m hnh x.
Nn hi kin nhng bn b cao minh trc khi ph bin bt c g! Ti lo tp Bo
v s to nguy him ln cho anh v cho Phc m. Ti mi c mt t m thy
nhiu iu cn phi cnh gic.
Chng trnh ci cch ca Zwingli
Zwingli bc vo con ng ci cch trong thi gian ng lm chnh x nh th
chnh to thnh ph Zuerich t ngy 29-4-1521 ti 10-10-1522. Zuerich lc l
mt thnh ph chnh tr quan trng. Sau thng 10-1522, ng ch cn l mt ph x.
V t tng ci cch, Gim mc Gio phn Konstanz cho triu ng ti hi cho ra
l. Thay v v to gim mc, ng quay ra yu cu hi ng thnh ph ym tr quan
im mnh. Thnh ph triu tp hai bui tho lun cng khai lm sng t vn .
Cuc tranh lun kt thc bng mt tuyn b ca tnh trng Marx Roist, rng t nay
cc gio s ch c ging v cc Tin Mng, cc tin tri v Thnh Pha l m thi, h
khng cn c ging v thn hc ca T ma Aquino v nhng chuyn i loi nh
th na.

Zwingli khng nhng mun c nhng bi ging ng Sch Thnh, nhng cn

mun a ton cuc sng ca tn hu tr v vi Sch Thnh v b ht mi th, m
theo li ng, khng c cn c trong Sch Thnh nh: Gio triu Rma, th knh cc
thnh, n chay, thnh l, nh dng, tu vin, tun thnh, ni thnh v cc b tch.
Chia tay
Khng th ngy mt ngy hai m b thnh l c, v phi n nhng ngi
yu tin. Do gio s cn dng l cho ti nm 1525. Nhng ngi ta m thm
b i li nguyn dng ca l. Hm thnh l cui cng Zuerich ngy 12-4-1525 tn
hu cn l lt ti nh th mt ln na ", cng nh trc y, thy ci sai ca b
tch thnh theo thi c".
Th l vic chia tay vi Gio hi Cng gio k nh xong. Ngay sau , mn ca
Zwingli thi nhau p tng, x nh thnh, p bnh thnh, t o l trong nh th
chnh to. Trong nh mc o ca nh th chnh to, v sau dn Zuerich phn nn,
chng cn cht g gi tr c gi li, mt toi i 8 nm di m khng ai bit s i v
u. Sch t cc th vin qu c ln lt khun ra bn cho cc nh in v tim
c.
T nay, chnh quyn thnh ph kim sot lun c i sng tn gio ca dn chng.
V theo Zwingli, da vo gio hun v hnh ng ca c Kit th th quyn c
quyn v v vy mi tn hu phi tun phc chnh quyn. Dn buc phi tham d
cc bui l tin lnh. Nghim cm vic i d thnh l cng gio lng hay tnh gn
. Cc n tu Katharinental gn Dieenhofen b ui khi tu vin. Nhng ch
chng li b lt t ht qun o trn ngi - y l mt trong mun vn th d in
hnh. Nhng ngi khc chng li ci cch u b dm sng hoc cht u. Ci cch
cng khng cha nhng gim mc Cng gio. Zwingli vit chng li h: Nu lng
mn yu cu ta git chng cu nhng ngi khc, th tt hn nn mc mt mt
m lo ca chng ra hn l git c thn th chng.
Ci cch bng bo lc
Khng ch Zwingli dng bo lc tin hnh ci cch. C Luther, bn ng l
Melanchthon v cc nh thn hc thuc i hc Wittenberg cng i n t cho cc
thnh phn gio phi, ngha l nhng ngi nht mc khng cng nhn php ra
v bo cc mc s ca ta l khng phi. Luther yu cu cc ng hong pht nhng
ai d l cng gio. ng yu cu bin tc t Brandenburg buc tt c thn dn
mnh phi hc gio l ca Luther. Tnh Halle cm dn khng c ti d thnh l
ca cc linh mc dng aminh hoc dng i chn t. Nh ci cch Spangenberg
ging: Dng bo lc v hnh pht p buc nhng k lm lc tr v vi s tht Tin
Mng l iu tt, c li v nn lm.
Luther c bit thiu kin nhn vi cc ng nghip: Ai mun ging dy, phi t ra
cho ngi khc thy (ci uy ca) ngh v lnh bt mnh lm iu , hoc nu
khng th th rng im ming. Bng khng th trn s ra lnh chuyn ngay my cu tr
con ny cho thy Ph (= ao ph). i vi gio phi Ra ti li (Bp tt) mi ni
ln lc , Melanchthon ra lnh: Chng l ca qu, khng th khoan nhng,
bng khng chng s ph nt Gio hi. V vy, chng ti lnh cho mi ni c lng
bt cc tn u s xch ra m git.

Luther coi Zwingli l mt tn ri o

Zwingli quen bit Luther t nm 1519. Khi ng ny b v tuyt thng, Zwingli trnh
xa. D c chung quan im trn nhng gio hun cn bn, Luther cho rng Zwingli
i qu xa trong vn b tch. Hai ngi gp nhau Marburg bn v php
thnh th. Khi Zwingli c nng nc bo rng hnh bnh ch c ngha l s hin din
ca Cha, Luther lin rt tm khn ra khi bn, ly phn vit ln ch l bng
ting la tinh. ng mun ln cht khng nh vi Zwingli rng Cha Kit khng ni:
y c ngha l mnh Ta, nhng Ngi ni y l mnh Ta.
Zwingli c ln ni: Ti khng chu ni khi nghe n tn Luther. Luther th tri li,
coi Zwingli l mt tn ri. ng vit v Zwingli, m khng nhn ra rng nhng
phn on ny cng l cho chnh mnh:
Tht nguy him v d s khi tin mt iu g tri vi bng chng nht thng r rng,
nim tin v gio hun ca c Gio hi Kit thnh c c th gii coi l r rng
nht thng ngay t ban u cho ti hn 1500 nm nay Ai t ra nghi ng, k
khng nhng ch kt n c Gio hi Kit thnh l mt tn ri, nhng cng kt n
lun chnh c Kit, cc tng v cc tin tri".
Hon ton bc b vai tr ca Gio hong Rma, nhng cng v gi Luther cng t ra
mnh l mt gio hong khng sai lm ca tt c tn hu Tin lnh.
TRNH THUT 65
CI CCH QU KHCH CA CALVIN
Cuc chin tn gio u tin gia Cng gio v Tin lnh m mn vi trn Kappel.
Thng 4-1524, nm tng Thu S l Schwyz, Uri, Unterwalden, Zug v Luzern
Beckenried hp nhau li thnh mt lin minh Cng gio v sau , vo nm 1531,
tuyn chin vi nh ci cch Ulrich Zwingli. Pha Zwingli c cc thnh ph Bern,
Konstanz, St. Gallen v Basel. Zwingli ch thn mang gm ba ra trn v b m
cht ti lng Kappel, lc 47 tui. D Cng gio thng, nhng bn Tho c Ho bnh
cng nhn o ca hai bn bnh ng nhau. Pha ci cch ch phi ha gi ho bnh
v phi cho cc tng Cng gio c gi o tht ca h. Chnh Luther, ngi
khng ni chuyn c vi Zwingli, cng ly lm tic v s rng lng ca
phe Cng gio thng th. ng vit: Zwingli cht trong tnh trng y ti trng v
nhc m Cha. Xt cho cng Zwingli khng lm g khc hn Luther
Nhiu ngi trong tng Zuerich xem trn thng Kappel nh l mt du ch ca
Cha nn quay tr li Cng gio. Mt s ngi theo Zwingli, 5 nm sau, gia
nhp phe Calvin, khi ng ny lp gio hi mi, mt t chc cn kht khe hn iu
m Savonarola Firenze i hi trc y. Mt ngi ng thi m t vic nm
quyn ca Calvin:
Khi Genve ti ti mt chuyn quan trng m sut i v sau kh qun
c. Ngoi v b ngoi xem ra nh mt quc gia t do, Cng ho (Genve) c mt
nt p c bit v c mt nh ci to gn bn to n phong tc. To ny c nhim
v hng tun iu tra mi vi phm phong tc, t chuyn n chi nh nht nht, ca
ngi dn. Vic xt x trc tin do nhng cn b kim tra tin hnh, ri ti cc b
lo v sau cng do chnh thnh ph. To xt mc gia trng v cng c ca ti

phm ra n cn thit. Nh th cc loi c bc, th gian, chi bi, hn th, ph

phch, ci ln, th on, lng gt, li bing, ch chn, hoang ph, tc gin v li
v th l c ngn chn, ch ng ni chi n nhng ti phm ln khc m hu nh
chng bao gi nghe thy v rt him xy ra. Nu khng n ci khc l tn gio
Genve, th ti cht m cht mt v ci hi ho phong tc ca thnh ph ny.
Cc oan hn c to thm tra Cng gio
Hnh pht Calvin ra cho nhng vic lm v lun v tri phong tc l nh t, cht mt
phn thn th v chm u. Cc ng khiu v trong m ci hay chi bun trong
ma phc sinh cng b tng ngc. Trong vng 5 nm (1541-1546) nh nc Genve
ca Calvin thi hnh 58 n t v 78 n trc xut khi nc. Mt nn nhn ni ting
ca Calvin l y s Ty Ban Nha v l nh nghin cu thin nhin Michael Servet,
ngi trn chy to thm tra Ty Ban Nha sang Genve lnh nn. Calvin cho
thiu sng ng ny v ng qu quyt c Ki t ch l mt con ngi m thi.
Melanchthon, bn ca Luther, ng bn n ny.
Calvin co buc cc lnh cha thiu khoan nhng i vi nhng ngi ci cch,
nhng ng thi li yu cu cc ng hong Tin lnh ty cho sch o Cng gio
trong lnh a ca h. ng tuyn b, chng li nhng lnh cha v o l mt
ngha v tn gio v chng c g phi s trc vic git bo cha, khi k b thanh
ton l nhng tn lnh cha cng gio. V th, khng l g v pha cc ng hong
Cng gio cng tm mi cch trit tiu ngi ci cch. c bit Php, ni vo
nm 1560 c hn 2.000 cng on calvin v nhng ngi ny c tn l
Hugenotten (Nhng ng ch tuyn th = Th phn). Nm 1562, xy ra cuc
chin tn gio th hai Php: chin tranh chng li th phn, trong d nhin
khng phi ch c cn nguyn tn gio m thi, nhng quyn li quc gia v quc t
cng nm mt vai tr khng nh. Cao im ca cuc chin ny l bin c tai ting
gi l m Thnh Barthlm (23/24-8-1572), m c hng ngn tn th
phn b t kch git hi. Cuc chin kt thc vi d Nantes (1598), qua vua
Henri IV, ngi tr li cng gio v l vua u tin thuc dng Bourbon Php,
cho th phn t do sng o v cho php h c tham gia vo lnh vc cng.
Con ng ci cch
Jean Calvin (Chauvin hay Caulvin) sinh nm 1509 Noyon min bc nc Php.
Cha ng l ngi qun tr nh th chnh to v mt trong tnh trng b tuyt
thng, nhng tht ra v ti. M ng ngi min Flandres, rt o c, tri ngc vi
chng l ngi rt nghim. ng quan nim phi dy con ci bng do nt s hi ch
khng bng tnh cm u m. D vy, Jean thng cha, hc c ci nghim ca cha
v phong cch ny ta thy th hin ni ci cch Genve. T tha nh, Jean quen
chi bn hc mi khi h hnh x sai l.
Thot tin Jean hc Paris. Chng bao gi hc thn, nhng cu cng c giao
cho mt gio x lc 18 tui. , sau khi nghe bit gio hun mi ca Luther, cu
b lm linh mc chnh x, v Orleans hc lut. Lc Tin lnh Php b cm, nn
cu phi ri nc c l trong thi gian cu theo Tin lnh. Trc tin Jean ti
Basel, ni c nhiu mn ca Zwingli, ri ti Genve, ni c mt v tn l
Guillaume Farel ang ging v Tin lnh v mi cu gip .

Genve thi cn thuc quc c, nhng do qun cng t Savoyen v sai

nhn ca ng l gim mc Genve cai qun. Thi gian u Calvin lm Ging s
Sch Thnh, sau lm K ging ri Mc s. Calvin vit trong cun Gio l ca
mnh: Chng ta xc nhn rng cn bn c tin ca chng ta ch l Sch Thnh,
khng thm bt g bi con ngi vo . Thm bt ca con ngi y c ngha
l nhng din dch v hun gio ca Gio hi Cng gio, ch tuyt nhin khng c
ngha l nhng suy ngh ca ng, nhng suy ngh tht ra ca mt ngi khng
chuyn Sch Thnh thm vo.
Ai khng cng nhn v tuyn th chp hnh im trn, ngi mt quyn cng dn
v phi di i ni khc m sng, l lut. Bc u ci cch ca Calvin khng
thnh cng. Dn chng tuy khng a v gim mc ca h, nhng cng khng chp
nhn vic sng o qu nghim nht. Dn khng thch gim mc, ch l v h mun
c c lp chnh tr, ch khng phi v l do tn gio hay thn hc g c. Dn
Genve c nghe nhiu v gio hun ca Luther. Vi h, t do phc m ca
Luther c ngha ch yu l t do chnh tr, ngoi ra cc chuyn khc ch l th yu.
Calvin b dn trc xut ngy 23-4-1538. ng chy sang trn Strasbourg v lp gia
nh vi mt b go .
Gim mc Genve ri cng b ui. Nm 1541, sau khi nhng ngi th phn thng
c li v ln nm quyn trong thnh ph, Calvin tr li Genve. Lc ny ng 32 tui.
Ni quy Gio hi nghim nht ca ng c thnh ph a ln thnh lut. Genve
bin thnh mt "Quc gia Thin Cha". Calvin mt ti Genve ngy 27-5-1564 lc
55 tui.
Nh ci cch th ba ny bin Genve thnh c im trung tm ca mt phong tro
lan nhanh khp th gii. Vic lan trn c bit nh vo i hc do Calvin thnh lp
nm 1556 ti Genve, ni cc chin s truyn gio c hun luyn v tung i
khp ni: c, Php, Anh, Scotland, H Lan, Hung, Ba Lan v Bc M chu.
Thuyt tin nh: Tm im ca o Tin lnh Calvin
Cng nh Luther, Calvin khng chp nhn mt Gio hi hu hnh. Trong tc phm
chnh ca ng vit nm 1536, Calvin cho rng du ch ca mt Gio hi tht l vic
thun tu ging Li Cha v qun tr mt cch ng lut cc b tch. Khc vi
Luther, Calvin ging v mt s tin nh (Praedestination) ca Cha. Tin nh l
vic Cha ban hy vng i i cho ngi ny v dnh sn hnh pht kip kip cho
ngi khc. Khng ai, d o c chng na, trnh c n Bi v con ngi
khng c to dng ging nhau, ngi ny c ha phn thng i i, k
kia c nh sn hnh pht kip kip.
Luther ch mon men ti im tin nh ny. Calvin, tri li, t n lm tm im
ca gio hun mnh. Bi khng ai bit mnh s c thng hay s b pht, nn theo
Calvin, Cha cho c nhng du ch b ngoi bit iu . Mt du ch c
thng l nhng ai tin vo gio hun ng v thuc v "Gio hi th phn" ca ng.
Cuc sng o hnh nghim nht cng l du ch c cu. Nhng s cu ri khng
n t vic sng tu thn, m v cuc sng chng t mt nin tin tht s. Ai khng
sng o hnh, ngha l ngi y khng c lng tin tht s. V ai khng tin th
ng nhin phi sa ho ngc. Cui cng, ca ci v danh vng trn th cng l du

ch c cu, v khng l Cha li pht nhng ngi m Ngi ban cho ca ci v

danh vng i ny!
Thuyt tin nh khng cn tr lng tin, m tri li, khin tn th phn thi
nhau sng o c v n lc lm n thnh cng c ri.
Gio l Calvin, qua vic thc y lm n v danh vng, y nn kinh t Thu S
ln mt cch khng ng. y l ci ngun ca ch ngha t bn bc u v cng l
tin cho s ln mnh ca Anh v H Lan, hai nc dn u th gii v thng
mi trong th k 16 v 17.
TRNH THUT 66-67
TRNH THUT 66
GI HONG TH NHT: CHNG TA TT C I SAI NG
Khi Tin lnh Luther tch c mt phn ln lnh th c ra khi Gio hi Cng
gio, Gio hong Hadrian VI cho s thn mnh tuyn b ti i hi quc
Nuernberg ngy 3-1-1523: Chng ta phi th nhn rng, s d Cha Gio hi ri
vo cuc bch hi ny l v ti li con ngi, nht l ti li ca cc linh mc v gim
mc. Hn chng phi v Cha khng cu ni chng ta, nhng v ti li tch ta ra
khi Thin Cha khin Ngi khng nghe thu ting ta... Hn chng ta cng bit,
ngay ni To thnh ny trong nhiu nm cng xy ra nhiu chuyn kinh tm, lm
dng chuyn thnh thing, dm p gii rn Cha, vng, mi chuyn tr nn
ngc i. V th, chng c g phi ngc nhin khi con bnh bung ra t u xung
thn th, t cc gio hong xung gim mc... Tt c chng ta, gim mc v linh
mc, i sai ng chnh v t lu chng cn mt ai cn ngh ti chuyn tt
lnh. Mi mt chng ta hy t hi ti sao mnh sa ng v hy t ra n cho mnh,
ch ng i n pht ca Cha trong ngy thnh n ca Ngi.
Hadrian VI l v Gio hong ngi c cui cng
Gio hong Hadrian VI, ni ting can m vi li th ti i hi Nuernberg trn,
l v th by v l v cui cng ngi c cho ti hm nay[1]. Ngi cng l v khng
phi l ngi cho ti Gio hong Gioan Phaol II hin ti. Cng nh ngi i
trc l Pi III, Hadrian VI mun ci t Gio hi t u ti chn. Nhng Pi III
mt sau 26 ngy nhn s v. V Cha cng an bi cho Hadrian VI mt s
phn tng t: triu i ngi ch ko di 22 thng, thnh ra cng cuc ci cch ca
ngi cng chng i ti u.
Hadrian VI, tn tht l Adrian Florensz, c bu ngy 1-12-1521 sau ci cht t
ngt ca L X v trong lc ngi vng mt. Ngi l con trai ca mt ng th mc,
sinh nm 1459 Utrecht (nay thuc H Lan). Sau khi xong thn hc, ngi dy i
hc Loewen, ri lm ph o cho tng qun cng Karl (ngi v sau tr thnh hong
Karl V). Trong mt thi gian ngn ngi cng gi chc ph chnh thay tng qun
cng nm quyn x Ty Ban Nha. Sau cng l gim mc gio phn Tortona Ty
Ban Nha ri ln hng y nm 1517. Ngy 29-8 nm sau ngi mi v Rma nhn s
v.

T thi dy hc cho ti lc ngi ngai Gio hong, Hadrian VI vn sng cuc i rt

mc an tu v cng trc. L tn phong ca ngi ngy 31-8 ti Rma c t chc
tht n gin. Ngi dng l mi ngy: mt iu kh l lng i vi mt gio hong
thi ! Nhiu ngi Rma v nhiu hng y t ra bc bi v v gio hong mi nht
mc chng li cuc sng thoi mi (dolce vita) ca dn . Ngi mnh bo ci t
gio triu, ct b thng thng nhng chc v d tha. Ngi buc cc hng y phi nu
gng o c cho cc hng gio s khc. Vic t chc trong nh ring, ngi giao
cho b b gip vic a t Loewen sang. Ngi Rma khng thch ngi v l
ngi ngoi quc. H li cng th ght ngi v chnh sch tht lng buc bng. Cc
hng y hon ton khng a li sng khc kh ca ngi. iu ny cho thy cc gio
hong phc hng nhiu khi ch l nn nhn ca mi trng sng chung quanh. Cng
v Hadrian VI khng chu hy sinh mt t no c tnh mnh cho np sng ng thi
nn ngi sm b c lp khng li thot.
Luther khng t ra tn thng thi ca Hadrian VI Nuernberg, m cn
khinh khi gi ngi l Gio hong con la mang ting ni ca qu sa tng. ng hm
hc nh th l v Hadrian VI l ngi yu cu thi hnh d Wormser (kt n Luther).
Lc , trc yu cu ca gio hong, cc i biu i hi tr li rng nu bt
Luther th ni chin c c xy ra, v Tin lnh lc vng chn lm ri.
Nhim v th hai ca s thn gio hong trong i hi l vn ng cc ng hong
Cng gio cng lin kt chng ngi Th. Hai nm trc, qun Th Hi gio
chim Belgrad (Nam T); nm va ri li ti lt o Rhodos (Hylp), ni dng
Johaniter anh dng chng tr nhng cng khng gi ni. Nay nc Hung ang l
mi ngon cho qun th. Nhng Ty phng gi khng nhng chia hai v mt tn
gio: Cng gio v Tin lnh, m mt chnh tr cng chia hai v tranh chp gia vua
Php Franois I v hong Karl V. Nh vy, ti i hi Nuernberg, Gio hong
chng t c thnh qu no.
Ngy 14-9-1523, Hadrian VI mt v c mai tng trong nh th quc gia Thnh
Maria dell Anima ca c (ti ). S phn ca ngi c tm tt bng hng ch trn
bia m: , d l ngi gii i my na th thnh cng cng phi tu thi.
Ngng ci cch
Ngi k v Hadrian VI li l mt v thuc ging Medici, chu ca L X. Gio
hong mi ly hiu l Klment VII, triu i ko di ti nm 1534. Cuc sng c
nhn ca ngi khng ch vo u c. Nhng ngi b hon cnh sm a y
vo vng hn lon chnh tr khng li thot, chng cn tha thit g chuyn tn gio
ln Gio Hi. Tnh tnh ngi cng bt nht, nay i mai thay, nht gan, hay b cuc,
ni tm li: khng phi l ngi ca tnh th kh khn. Nh gio s Ludwig Pastor
vit v ngi: qu Gio Hi may mn khi Klment VII mt sm. S gia Tin lnh
Leopold Ranke cho ngi l ngi v phc nht trong mi gio hong. Sau khi
Thu S vi Zwingli t gi Gio hi Cng gio, gi n lt nc Anh vi Henry
VIII chia tay, ng vo nm Klment VII mt. Khi , Gio hi Cng gio mt
t mt phn ba chu u.
Cuc cp ph thnh Rma (Sacco di Rma)

xy ra di thi Klment VII, nm 1529, do bn lnh nh thu ngi c ca

hong Karl V gy nn. m lnh i v v ch ny gy ra xit bao au thng
cho dn thnh; chng cn ph sp nh th, bn th, m thnh, ph hu cc ti sn
vn ho qu v lm nhc cc n tu.
Trc , Klment VII bt tay vi vua Php Franois I chng li Hong ,
vi mc ch a Quc gia Gio Hi ra khi s l thuc nh Habsburg (c) v
cng l bo ton s thng tr ca ging h mnh Firenze. Nh vy, vic lin
minh khng pht sinh t quyn li Gio Hi, bi v Karl V nguyn l mt ngi
trung thnh vi Gio hi Rma, trong lc Franois I th li khng ngn ngi
tho hip vi c vi qun Hi gio, vo lc m qun ny ang chun b mt cuc
vin chinh mi sang chim u chu. Nguyn do ca Sacca di Rma l chnh tr.
Thm vo l yu t tn gio. Trong m nh thu ca Karl V c nhiu ngi
theo Luther, vn mang tm trng mun tr th Gio hong Cng gio. Sacco di
Rma cng l mt sn phm ng suy ngh ca ci cch, mt hu qu khng khip
ca nhng chui di chi bi khng ngng ca Luther chng li Gio hong, chng
li vic tn knh nh tng, chng li cc dng tu. Sacco di Rma ng thi cng l
bin c loan bo s kt thc ca phc hng ti Rma.
Klment VII lc nh lnh bo v ngi Thu S a c vo trn trong lu
Thin thn. 147 lnh bo v b mnh trn cng trng Phr trong chin dch cu
Gio hong ny. 47 ngi sng st cng thot c vo trong lu. Cho ti khi
Karl khng cn i buc phi nht nh triu tp cng ng na, Gio hong t nhn
(trong lu) mi chu ti lp ho bnh vi Hong . V Karl V ch thn i v Rma,
gp Gio hong ti Bologna vo ngy 5-11-1529. Ti y, hai ngi i din nhau
trong mt nh sut bn thng. Hm 24-2-1530, ngy sinh th 30 ca mnh, Karl V
nhn vng min hong t tay Gio hong. y l ln cui cng mt Gio hong
lm l i m cho mt hong . D vy, hai ngi v sau cng chng bao gi thn
nhau.
Qun Th ln u tin ti trc ca thnh Wien
Trong khi lnh nh thu ngi c cp ph Rma, Konstatinop lnh t Suleiman
chun b tin qun v u chu. Sau khi Hung thua qun Th trn Mohcs, i hi
Vng quc Hung bu mt ngi c tn Janos Zapolya ln lm vua. Vic bu ny
c s can thip ca mt ng vua Php. Suleiman gi y lin minh vi vua Hung
mi v chng lu sau a 250.000 qun tin n trc ca thnh Wien. C u
chu lo lng, bit rng Hi gio s chng dng li Win, nhng chng c mt
tip cu no cho 16.000 qun dn gi thnh.
Va ri qun vy, Th va cho bn tin vo thnh: Vo ngy th ba chng ta s vo
trong thnh cc ngi im tm!. Ba tun di khng c thnh cng, ch huy
thnh l b tc Niklas Salm cho bn tin ra: im tm ca cc ngi ngui!.
Khng lu sau, Suleiman ra lnh lui qun, v ngy 17-10 tuyt bt u ri. Qun Th
s ma ng trung u, nn Wien ln na li thot.
TRNH THUT 67
NC ANH RI GIO HI CNG GIO

Sau khi mt phn ln t c ri vo tay Gio hi Tin lnh v bn Thu S cc tn

Zwingli v Calvin hp nhau li lm nn Gio hi Ci cch, gi n lt nc
Anh lp Gio hi mi, gi l Anh gio. Trong vng 30 nm t sau bin c Luther
xa la Rma, c 3 Gio hi mi hnh thnh. Ngi a Gio hi Anh tch khi
Rma l vua Henry VIII. Nguyn do tch ri khng phi l chuyn thn hc hay tn
gio, m ch l v Gio hong Rma khng chu chp thun cho nh vua li d. Mt
trong s t ngi khng chp nhn vic tch la l Thomas Morus.
Thomas Morus trc ng ba ng
Thomas cho i thng 2-1478 London, con ca mt quan to v ln ln trong mt
nn gio dc nghim nht. Ln 13 tui, cu vo gip vic cho mt tng gim mc. V
ny nhn ra kh nng c bit ni cu nn gi cu vo i hc Oxford lc cu 14
tui. Hai nm sau, cu v li London vng cha chuyn sang hc lut. 23 tui lm
trng s, ri 3 nm sau bc vo quc hi Anh. Thi gian London, Thomas vo
th 4 nm trong mt nh dng kn (Kartaeuser). Lc , anh ng trc ng ba
ng, lng l khng bit c nn i tu hay khng. Cui cng, anh quyt l th
ng khn ha g, cn hn khn ri li b. Sau mt cuc tnh trong thi gian tr hc
Paris, anh nhn ra r l mnh khng c n gi i tu. Quyt nh ly v. Anh v
Essex ti mt gia nh quen xem mt ba c con gi. Anh thch c th hai, nhng
trnh gy au lng cho ngi ch, chn ci c ch. Su nm sau, v mt trong
lc 4 a con cn di, Morus ci mt b go ln hn mnh 7 tui.
Trng s Thomas Morus rt c mn m. Mt phn v tnh cng trc, khng bao
gi nhn t lt, mt phn v anh thng nhn ci khng cho ngi ngho. Ngi ta
cng thng thy anh lai vng trong xm ngho London phn pht lng thc.
Thnh thong anh mi nhng ngi t c v thn v tr ti nh mnh.
Nhn vt th hai trong quc gia
ng ngh s tr tui khng ru Morus ni ting trong quc hi v tnh can m. Lc
Henry VIII ln ngai, ng tuyn b: "c vua ca chng ta khng tm vng bc
hay chu bu, nhng tm ti c, danh vng v s bt t". Hai ngi chng bao lu
thnh bn. Khi Vua mi vo cung gip vic, Morus tht min cng nhn li. D
vy, ng phc v tn tu nh Vua sut 14 nm di. Thot u gi chc y vin
ni cc, ri ph th qu, th qu ln th hin cho qun cha vng Lancaster v cui
cng l ch tch vin qu tc. Vi vai tr ny, Morus tr thnh nhn vt th hai ca
quc gia. Khi con r l William Roper, sau ny l ngi vit tiu s ng, chc mng
ng v vinh d c bt ln chc ch tch, ng ly hnh nh xung khc vi Php
tr li: Qu thc, b cm i n Cha v thy c Vua mnh l ngi rt ng
knh. Nhng, nu nh u ca b m mang li c thm mt lu i no na cho
nc Anh th chc chn n cng phi ri thi.
Henry VIII ln ngai lc 18 tui
Henry lm vua nc Anh lc 18 tui. Ngay t nh, ng c ch nh lm Tng
Gim mc Gio phn Canterbury. V vy ng c hng mt nn gio dc c
bit him c ngay c i vi cc hong t thi . Henry l mt thanh nin p trai,

nh c, thng minh, bit son nhc v gii thn hc. Nm Luther b tuyt thng
(1521), nh vua vit ti liu Bo v by php b tch chng li Luther v dng cho
Gio hong L X, v l c Gio hong ban cho tc Ngi bo v c
tin.
Sau 17 nm kt ngha vi ch du Catarina t Aragon (Ty Ban Nha), Henry gi
chn duyn c, mun duyn mi tr p hn. ng mun ly d v, nhng Gio hong
Rma khng chp thun. Mu thun hai bn ny sinh t . Catarina l ngi c ca
hong Karl V, c chng l thi t Arthur. Khi Arthur mt, b mi 26 tui v ti
hn vi Henry. Nh vua vin l rng hn th ca ng vi Catarina khng thnh s, v
Sch Thnh cm ly v k khc. ng bo rng trng hp ca vua H r cng
tng t v ng ny b Gioan tin h kt n nng n. Nhng nh vua qun rng
Hr ly ch du khi anh mnh cn sng. Li na Arthur ly v lc mi 14 tui v
m ci ny cn c thm ngn tr thn tc nn Gio hong Juli II trc y
khng chun nhn. V th, cuc hn nhn gia Henry v Catarina thnh s theo php
o.
Nhng nh vua yu Anne Boleyn, mun a c ny ln ngi hong hu. ng vit
th trnh by cuc hn phi bt thnh ca mnh vi Catarina cho Gio hong v yu
cu ngi chp nhn cho ly hn. Rma im lng, mt im lng qu lu, d s vic
qu r rng v mt thn hc. Trong lc nh vua c tin hnh tng bc nh ca
mnh. ng ci Anne Boleyn ngy 11-2-1531 (nm Zwingli mt) v, vi s c vn
ca Thomas Cromwell, t xng mnh l "Ngi lnh o ti cao ca gio hi nc
Anh. Tc hiu ny lc cn c thm cu chng no lut Cha Kit cn cho
php. Cc gim mc v cng chc tuyn th chp nhn sng kin i mi ny, duy
ch gim mc John Fischer v ch tch vin qu tc Thomas Morus phn i. Morus
xin t chc. Sau vi chn ch, nh vua ng cho Morus t chc ngy 16-5-1532.
Morus tay trng t gi chnh trng. Lc ng tm s vi con gi l Margaret:
Nu cn, cha con ta i ht do xin n, nh cc sinh vin Oxford va ng trc ca
nh ngi ta va ht bi Knh cho N vng (Salve Regina). Cho n lc cht,
Morus vn hi hc. Khi cc gim mc tng ng tin may o d l ng quang
ca hong hu mi, ng nhn tin nhng khng ti d l. ng tha vi cc v tng
tin: Tha qu lit v, qu v yu cu ti hai iu. Ti qu hn hnh n nhn iu
th nht (tin) n ni qun mt iu th hai (d l).
Trn chin thng
Gio hong Klment VII tuyn b hn th th hai ca nh vua bt thnh. Vua
Henry lin ra d ngy 3-11-1534 bt ton dn tuyn th nhn vai tr ng u gio
hi ca mnh, gi b lun cu chng no lut Cha Kit cn cho php. Gio hi
Anh xa la Gio hi Cng gio t . Vua Anh t tr thnh Gio hong ti cao
nm mi quyn trn gio hi nc ny.
V Thomas Morus vn khng chu chp nhn nhng i hi ca Vua, nn ng b
Vua tng vo thp ngc (Tower) v x trm ngy 6-7-1535. n ca ng l ra l treo
c cho ti khi na sng na cht ri b m bng, nhng Vua i ra n chm u
bnh thng.
Ti sao dm liu thn cho iu mnh xc tn, l do ny c Thomas Morus th l
vi con r Roper sau khi ng xng ti v rc l ln cui: Con yu, hy cm t

Cha, trn chin thng. Roper sau ny nh li: Ch v sau ti mi hiu l lng
mn Cha chin thng mi li ko ca trn gian. Ci cht ca Thomas khng
phi l mt phn khng li vic lm sai tri ca nh vua ngi m ng cha bao gi
kt n - nhng trc ht l mt chin thng ca nim tin ca ng vo s bt t i
sau.
V vy, chng phi l mt cu ni a r tin khi ng xin l hnh gip ng bc ln
dn chm, cn lc xung t mnh ti lo. Hay trc khi li dao xung, ng
vn chm ru sang mt bn v cho hay ru ng hon ton chng lm g xu
c. V Vua khng cho ng pht biu trc khi cht, nn ng ch vn vn ct ln
li ny: Ti cht nh l mt ngi n bc tt ca Vua, nhng trc ht l mt n
bc ca Cha.
u ca thnh Thomas Morus b bu trn cu sng Thames cho thin h xem, ni
m ngy 22-6 nm u ca Gim mc Fischer cng c bu ln. Theo d tnh,
sau mt thi gian, u s b vt xung sng, nhng con gi thnh nhn em c
u cha v chn ct.
Danh sch n t ca Henry
Mi thng sau khi Morus cht, n lt Anne Boleyn b chm. Ngay sng hm sau,
Henry VIII ci Jeanne Seymour. B ny mt sau mt nm. i v th t l b
Anne t Cleve, sau ny li d. Ngi v th nm l Catherine Howard cng b ln
my chm. Ngi v th su nhn c lnh bt gi nhng sau lnh c rt li.
Henry VIII mt nm 1547 lc 56 tui.
Henry VIII ra n t cho 2 hong hu, 2 hng y, 2 tng gim mc, 18 gim mc, 13
vin ph, 500 tu s, 18 tin s thn v lut hc, 12 qun cng v b tc, 164 qu tc,
125 cng dn nam v 110 ngi n.
Tr th Thomas Becket
Phin to l lng v qui g x Thomas Becket phi c xem l mt n lc v vng
nhm trn tnh lng tm ca nhng k git Thomas Morus. Thomas Becket b
git ngy 29-12-1170 v chng li vua Henry II. Ngy 24-4-1538, Henry VIII cho i
ngi cht 500 nm trc phi xut hin trc to v trch nhim trc cng
l. Nhng sau 30 ngy vn khng thy thnh nhn ri m, Henry VIII lin c n
cho c mt trng s thay th. Thomas Becket b kt ti xch nhiu, cng u v phn
bi. Ct ca ngi b t, nhng qu tm c trong m c thu np vo ngn kh
nh vua. Lnh ban ra cho ton dn rng Thomas Becket khng phi l thnh, nhng
l mt tn bo lon v phn phc.
TRNH THUT 68-69
TRNH THUT 68
INH (IGNATIUS)
TR THNH I CC CA LUTHER

Ch vi ngy sau khi Luther b bt cc vo lu i Wartburg, Ty Ban Nha, anh s

quan 30 tui Inh t Loyola b thng nng trong t vy hm n Pamplonas. Anh
b tri n i bc bng ca qun Php nghin nt mt chn. Inh b bt, nhng
sm c th cho i iu tr. Xng chn anh sau li b gy mt ln na trong
thi gian nh cha mnh v b ct i mt on. V tt c tht, anh phi ri qun ng.
Khi Inh mt, dng ca ng c 1.000 tu s v c mt trn na u chu, n ,
Nht, Brazil, Abessinien v Congo. u chu, v khai sinh trong thi im ci cch,
dng Tn cng ngy cng tr thnh mt i cc ca phong tro ci cch. V tr quan
trng ca dng c Gio hong Juli III tm tt nh sau: Nh Cha trc y
mi thi gi cho Gio Hi mt dng, thi i ny Ngi gi cc linh mc dng
Tn n cho Gio hi chng ta.
Mt vng tc ngi Baske
Inh, tn tht l Inigo Lopez de Loyola, cho i nm 1491 ti Ty Ban Nha. Cha
cu l Beltran Yanez de Onaz y Loyola, m l Marina Saenz de Licona y de Balda.
Gia nh Loyola khng nhng lm ch nhiu ti sn trong thnh, m cn c gn 30
nng tri, 2 dinh c, nhiu my xay v xng rn, thm vo l nhng vn cy n
tri, rng v 2 m qung. Theo lut gia ti thi , ngi anh c c hng hu ht
nhng khon , cn ngi trai t ch c chia mt cht gi l. Inh c tt c 12
anh ch em; cu l ngi em trai nh nht trong 8 anh em.
Inh l ra i tu, nhng cu tr thnh s quan ca hong Karl V. Cu nh con,
cao ch 1,58 mt, nhng l ngi say m lm lnh. Cu th nhn rt thch s dng
v kh v thi say m tm cng danh. Bn b k v cu: Anh y can m
trong c bc, vi n b, vi nh m v v kh. Anh b li cun v chm m trong
th vui nhc dc. Nhng cuc sng phng tng ch ko di cho ti khi b thng
Pamplona. Sau i anh chuyn hng hon ton.
Bt u mi vi hng mi
Nm cht d trn ging bnh, Inh ngh n chuyn c sch. Ngi ta a cho anh
hai cun c sn trong nh: Cuc i Gisu" v Hnh cc Thnh. Thot tin anh c
th sch o ny mt cch min cng, nhng ri m ra m. Sau khi kho li, anh
lm mt chuyn hnh hng ti Tu vin Monserrat, sut 3 ngy tri xt mnh t li
vn v cuc i mnh. Anh thc sut m trc tng c M, ci b gm dao
trc mt ngi v quyt t nay s ch cn lm mt th lnh ca Cha Kit m thi.
Ri i ti Mansera gn , khm ph cho mnh mt mc tiu mi: Tt c vinh
quang Cha c ln hn. Th kin, khai sng, nhng cn xung tinh thn thay
nhau xu x tm hn anh. Cng ging nh Luther, Inh tm cch thng tuyt vng
bng nhng n nn n ti kht khe anh nh ti mi ngy 3 ln. Nhng khc vi
Luther, anh khng ri b Gio Hi v nhng vn nn ring ca mnh, nhng tri
li cng tht cht mnh vo Gio Hi.
Phn u cun Linh Thao c vit Mansera. Inh mun n s gip bin i th
gii (B. Schneider). Thnh Franois Sales vit rng cun sch to nn nhiu
v thnh hn c tng s vn ch ca n.
Thi gian Mansera, Inh vn cha r c lm sao v ni no mnh c th phc v
Cha c lc nht. Cng nh Phanxic trc y, anh mun sang t Thnh ci ho

ngi Hi gio tr v vi Cha. V th, ngy 4-9 nm , anh sang Girusalem.

Nhng cc tu s aminh li y nh thuyt ging thiu n gi ny i ch khc. V
anh nhn ra Cha qua vic ui kho ny. Anh hiu ra rng Cha mun anh hc
lm linh mc trc khi bt tay vo s mng c giao ph. V li qu hng, anh
vo trng ri vo i hc Barcelona, Salamanca v Paris.
Thm tra bm st
T lc cn l sinh vin, Inh hot ng mc v, vic lm khin anh lun b to
thm tra theo di. Nhiu ln b bt. Mt ln, anh phi ngi 42 ngy trong ngc v
chuyn mt tch t ngt ca hai ph n cng vi anh i hnh hng. Ngi ta t
anh quyn r hai ngi. Nhng khi hai c xut hin tr li v cho hay Inh v can
trong vic trn ca h th anh c th.
Salamanca, anh phi ra To n Gim mc v dm khng quyt rng nhng iu
mnh bit l do Cha trc tip t l. Anh cng b mt v n na Rma, nhng tt
c rt cuc u c xt v ti.
Nhng ngi bn ng hnh u tin
Nhng ngi bn ng hnh u tin ca anh l cc tr thc i hc Paris, trong
ni nht c Gio s Franzisco Xavio (Phanxic Xavi), ri Peter Faber v Ludwig
Molina. Tt c l 7 ngi, k c Inh. Chng trnh ca h l b th gian i theo
con ng ngho kh v thp gi. Ngy 15-8-1534, h tuyn ha trong Nh th
cc Thnh T o Montmartre, Paris nguyn cng nhau sng ngho, khit tnh v
lm mc v trn t Thnh. Li ha sau cng ch c th thc hin nu trong vng
mt nm h c tu sang t Thnh hoc c th li lu di. Bng khng th h
s quy phc hon ton gio hong, ngi mun sai i u th i. Inh mun dng l
u tay Girusalem. Nhng lc , sau 38 nm, chng cn thuyn no ri cng
Venezia i t Thnh na, v cuc chin vi ngi Th cn k. Nh vy l
Cha mun h sang Rma quy phc gio hong.
Inh lm l m tay ngy Ging Sinh nm 1538 Rma. , anh cng quyt nh
bin cng on nh b ca mnh thnh mt dng tu, ly tn Hi Gisu (S.J.) v
c gio hong chun nhn ngy 27-9-1540. Inh li Rma lnh o v xy dng
dng cho ti lc mt.
Vng li v iu kin
Ci mi ni dng Tn l li khn th t: V vic ri linh hn v qung b c tin,
sn sng thi hnh khng chn ch bt c lnh no ca gio hong. Tu s dng cng
phi vng li v iu kin cc b trn mnh, c bit l v tng quyn, c bu ln
sut i v c ton quyn trong dng. Ngi ta a rng dng Tn c li khn Vng
li xc cht, l v lut dng c ghi: Trong mi s, ngoi ti li ra, ti phi theo
ca b trn, ch khng phi theo ti, v Cha ni qua b trn... Ti coi mnh nh
mt xc cht, ch cn ch v cm gic. Ch c php pht biu kin ring trong
trng hp c bng chng nghi ng v trong vic quan trng. Yu cu vng li kht
khe ny c l do, l v dng khai sinh trong thi bui ci cch, h mun to li uy
quyn cho Gio Hi. Nh ta thy, nh vng li v iu kin m dng nu gng
quyt tm dt khot v gi c hip nht. cng l b quyt thnh cng l lng

ca dng, nh Ludwig Hertling vit: Ngay t u dng Tn c nhiu ngi lm

c nhng iu khn ngoan trn nhiu a ht.
Ci mi na ca dng l khng chp nhn dng phc chung, gi nguyn chung v
lp thm mt nhnh cho phi n. Inh khng chp nhn lp nhnh n, v ngi
khng mun lnh o cc b tuyn ha c vng li.
Nh thn hc
Inh khng nhng l mt nh chin lc su sc v mt nh t chc c ti m cn l
mt nh thn hc c ting. phn ng li ch ngha ch quan qu l ca Tin lnh,
ch trng b Gio hi c ch hu hnh vi gio hong, nh i buc phi bm
cht vo gio hong v Gio Hi nh l hin thn ni tip ca Cha. Gio l Tin lnh
dy, mun c ri, ch cn tin vo Cha l (Sola fides = duy tin). Inh bo, c
tin khng thi cha , m cn cn cng nghip ca con ngi, nu khng ngi ta
s hi ht v bing nhc. Theo Inh, cng khng nn ch cp ti hng n ca
Cha m thi (Sola gracia = duy n), v nh vy t do con ngi c c nguy b
mt. Cng khng ai c quyn hiu Sch Thnh theo mnh (Sola scriptura = duy
kinh), m ch c Gio Hi mi c quyn din ging sch . Khng ai c c
nhng cu tr li Cng gio rnh r nh Inh trc cc quan im thn hc mt
chiu ca Luther, khi ng vit: Bn hy cu nguyn nh ch mnh Cha l k quyt
nh. Nhng hy cng tc nh ch mnh Bn l k quyt nh c c ri hay
khng.
Mt ci cht nh mi ngi?
Rma, Inh cng ngy cng rt vo cuc sng n dt. ng trnh nhng ba n
chung, rt t dng l, nu c th cng dng mt mnh. ng sa thi thng tay nhng tu
s khng xng. T nm 1552 ti 1556,ng ui 200 thnh vin ra khi dng. Mt
ngi khch t B vit v ng: "ng c chng gy ro khp vn. Lng o to rng
trn gng mt. ng nh nhng, thn mt v ng mn, c th d dng chuyn tr
vi tr thc cng nh bnh dn, vi ngi ln cng nh tr con.
Inh t Loyola mt ngy 31-7-1556 nh l mt trong nhng v thnh ln nht ca
Gio hi Cng gio. Nhng ci cht ca ngi, nh ngi th k vit, cng ging
nh bt c ci cht no trn trn gian.
TRNH THUT 69
MAY THAY CUI CNG MI CHUYN LI TT P!
T hn 100 nm nay nhng li ku gi triu tp cng ng khng ngng vang ln.
Luther l ngi cui cng hai ln ct ln li ny. C hong Karl V v cc i
hi i biu ng cp c cng i hi gp rt phi c cng ng chung. Nhng
Gio hong Klment VII tm mi cch trnh n. Ngi s ch trng u quyn cng
ng li c dp sng dy. Thm vo , i hi i biu c Nuerenberg c i
cho c cng ng chung, t do v Kit gio phi triu tp trn t c; vi i
hi ny c l l h mun mt cng ng khng cn gio hong v trong gio dn
c quyn b phiu. Nu vy th gio hong khng th chp nhn. Kinh nghim nhc

nhi ca Cng ng Konstanz v Basel cn . V th, phi i n Phaol III yu

cu triu tp cng ng mi c thc hin. V nh ta thy qua din tin ca cng
ng, th l mt ton thng ca u quyn gio hong trn cng ng.
Chn trong chn ngoi phc hng
Gio hong Phaol III, tn tc l Alessandro Farnese, cho i nm 1468 trong mt
gia nh vng tc. Ngi ln ln trong khng kh vt cht ca thi phc hng v
khng bao gi thot ra c n. Lm gio hong, nhng vn thch i sn v t chc
l hi n ung Vatican c hot no v v n. Hai con ngoi hn l qu t Pier
Luigi v i n Constanza c a vo vi cha trong in. Ngi c Alexandr
VI phong hng y, v c ch l ngi yu ca v ny. B ch p ni ting nn ngi ta
ch gi c l Ngi p (La Bella). Ch sau khi nhn chc linh mc tui 51,
Alessandro Farnese mi bt u i i. Nh vy m ngi l ngi duy nht c
Klment VII trn ging hp hi ngh lm ngi k v.
Alessandro Farnese nhn s v lc 67 tui, i coi l mt trong nhng v gio
hong thng minh nht cho ti lc . L ra ngi c chn sau khi Gio hong
Hadrian VI mt, nhng thua phiu Klment VII trong ng t k tc. V vy
ngi sut i t ra hm hc vi v tin nhim, v cho rng Klment VII ly
mt ca ngi 12 nm gio hong.
Nh quyt tm i mi, Phaol III vo gi pht cht cu c con thuyn Gio
Hi ang chm. Ngi i vo lch s vi vic triu tp Cng ng Trento, mt cng
ng a nn thn hc Gio Hi bc vo thi mi v v th n l mt bin c
quan trng c mt khng hai trong lch s Gio Hi.
Kh khn v ch hp
Khng lu sau khi nhn s v, Gio hong Phaol III cho gi S thn Vergerio
Wien v Rma bo co tnh hnh Gio hi c. Vergerio rt i ngc nhin v c
gio triu hu nh chng ai bit g nhiu v nh hng ca Tin lnh ti c. Gio
hong lin phi Vergerio tr li mi cc ng hong c v d cng ng, tnh hp
Mantua. Vergerio ro khp nc, ti c Wittenberg mi Luther. Vergerio nhn xt
Luther l mt ngi cng u, gn nh l qu qui. Luther nhn li mi, nhng
khng v d. 13 nm sau chnh Vergerio cng theo Tin lnh...
Cng ng (1536) d tnh t chc Mantua. Nhng Gio hong cui cng phi
b ch v cc iu kin ca qun cng x ny. Qun cng i Gio hong phi lp
v t chi cho mt i lnh canh t 5.000 ti 6.000 ngi. ng cho hay, Mantua l
mt thuc a c, do c th p ng c i hi ca i hi ng cp c l
cng ng phi c din ra trn t h; v na nguyn nhn triu tp cng ng
cng l v nc c.
a im th hai c chn l Vicenza. a im ny khng nm trong nc c v
nc Gio Hi, nhng thuc Venezia, l ni d lui ti cho dn c. Nhng vo ngy
khai mc chng c ai ti, ngoi cc i biu ca Gio hong. V th, Gio hong
quyt nh chm dt Cng ng Vicenza trc khi khai mc. Pha Tin lnh c
ty chay Cng ng, d h l nhng ngi n o nht trong vic h ho triu tp.
V nhng tr ngi - ch yu mang tnh cch chnh tr - khng vt ni, Phaol III
nh hon v thi hn vic triu tp cng ng...

Khai mc cng ng Trento

Hai nm sau (1541), hong Karl V ngh vi Gio hong a cng ng v
Trento nam Tirol, mt vng t ca quc c. Gio hong ng v quyt nh
khai mc vo ngy 1-11-1542. Nhng li b hon v cuc chin gia hong Karl V
vi vua Php Franois I. Mt nm sau ngy k hip c Ho bnh Crespi (18-91544) gia hai qun vng, cng ng Trento mi c triu tp, d tnh khai mc
ngy 15-3-1545. Tuy nhin, khi 3 i biu ca Gio hong n (Trento l mt thnh
ph nh 6.000 dn) th chng c mt gim mc no t ngoi ti c. Phi i ti
cui nm mi ngi khai mc. Trong s hin din, ngoi ba i biu gio triu v
gim mc gio phn Trento, cn c 2 hng y, 4 tng gim mc, 21 gim mc v 5 b
trn dng, ngha l tt c c 31 v c quyn biu quyt. Sau ti thm 42 nh thn
hc, 38 v trong s u thuc mt dng.
Ngy 13-12-1545, cc ngh ph long trng rc t Nh th Ba Ngi ti ni hp l
Nh th Chnh to. Gio hong Rma lin lc thng xuyn vi cng ng bng
h thng a th u n.
Vo u h nm sau, con s ngh ph tng ln gn 70 v. Cc gim mc c xut
hin bt u t ma thu 1551. Phn ln ngh ph l ngi , nhng Ty ban nha
cng hin din kh ng. Ngy nay nhn li th thy khng hn l mt mt mt khi a
s ngh ph khng phi l ngi c, v t bn ngoi h c ci nhn khch quan hn
trong vic bo v quan im ca Cng gio i vi Tin lnh.
Cc kh khn khc xut hin ngay khi Cng ng va bt u. Hong mun y
phi l mt cng ng ci cch kt hp li vi Tin lnh, nh ng ha vi
dn quc ng. V mc tiu kt hp, Hong mun ng cc vn nn tn l;
nhng Gio hong, tri li, mun Cng ng biu quyt dt khot nhng tn iu
cha r rng. Sau nhiu bn ci si ni v no lon, cc ngh ph ng cng
tho lun song song c hai chuyn tn l v ci cch. Gio hong a ra iu kin
lm nn cho vic tho lun l Luther tr thnh mt nh ci cch v nhng quan
im thn hc ca mnh v tn cng u tin ca ng l mt tn cng thn hc.
Phaol III chng bn tm vic pha Tin lnh khng tham d Cng ng. Tri li, ngi
mun trnh nhng cuc ci v bt tn v v b vi h v cho Cng ng gii
quyt ti ni ti chn nhng vn nn trong bu khng kh thoi mi. Nhng, ngay
gia cc nh thn hc Cng gio, cc quan im tn l cng mi ngi mt ng.
Trong cc bui tho lun tn l, Cng ng a ra cc cu on ri ca cc nh ci
cch i chiu v bn ngh. Nhng trong cc ngh quyt, cng ng khng trch
dn cc sai lm v k ngun c th t u, v cng ng khng mun tr thnh
mt th "i u" ca Tin lnh. Gio hong Phaol III cho hay: Cng ng ch xc
nh ci g l ri, ai l ngi ri o, th thi.
Trong phin nhm th t, chng li tn l duy kinh (Sola Scriptura: ch tin Sch
Thnh l ) ca Luther, Cng ng xc nh nhng truyn dy ming (gio
hun) cng c gi tr. ng thi cng ng cng nh mnh vo so huyt lm
dng v m tn trong vic trch dn li Sch Thnh (Eder). Cng ng i hi phi
hc hi Sch Thnh k, bi v thuc vi cu Sch Thnh khng c ngha l thu
hiu Sch Thnh.

Cao im tuyt i ca Cng ng l phin hp th su ngy 13-1-1547 v n Cu

(Rechtfertigung). Trong ngh quyt v n cu , cng ng cho rng ch v
n lc con ngi cng gp phn trong vic cu . Luther phn bc iu ny m cho
rng n cu hon ton l do Cha ban, vic lm con ngi chng c gi tr g[1].
Ngoi ra, Cng ng cng cho rng con ngi c c s thnh thin ni ti l
nh hng n Cha. Luther tri li bo rng Cha ch che lp ti li ca con ngi
m thi.
Ti Cng ng Trento, ch cn mt mnh cc gim mc c quyn biu quyt, gio
dn v cc nh thn hc khng cn c quyn na. Cc gim mc cng khng
cn b phiu theo tnh cch quc gia, m l vi t cch c nhn. N lc dn ch
ho v cc cnh tranh quc gia li b loi tr. Ch trng u quyn cng ng chm
dt ti Trento.
Cng l mt cng ng ci cch
Ngoi cc vn kin tn l, Cng ng Trento cng c nhng quyt ngh v ch ca
cc gim mc. Thi , nhiu gim mc ch bao gi thy gio phn ca mnh, m
thng ch cho mt v tng qun coi th. Nm 1540, Gio hong Phaol III
phi p khng di 80 gim mc Rma phi v gio phn ca mnh. Cng ng
quyt ngh nhng gim mc no khng c mt lin tip 6 thng ti gio phn, b cp
mt phn t thu nhp; vng mt mt nm, b cp thm mt phn t na. Cng ng
cn quyt ngh t nay mi hng y ch c gi ti a mt gio phn m thi.
Mt i mi mang tm vc ln ca Gio hong Phaol III l ci t on hng y.
Thi ngi, on ny gm nhng v ti c. Vi thay i ny, ngi ph v c
vng lun qun ca thi phc hng: Hng y thiu t cch bu ln gio hong d,
gio hong d li phong hng y thiu t cch.
Phaol III, ngi gia hai con nc, nhn ra ngn tay ch ng ca Cha v cho d chnh ngi vn cn bm r trong cuc sng phc hng - a Gio Hi
bc vo con ng canh tn quyt nh. Ngi gieo cc v k tip gt.
TRNH THUT 70-71
TRNH THUT 70
GIO HI BUNG RA KHP TH GII
Mt nm trc khi khai mc Cng ng Trento, Linh mc Phanxic (Franzisco)
Xavi dng Tn bo co v trung ng Rma rng tt c nhng ngi thc dn B
o Nha min ty n u c ra ti nhng h chng hiu o cht g c,
vn nh l ngi ngoi. Hi gio l, h ch tr li c nht c mt cu, h l Kit
hu. ng nh phi dy li t u.
Sau nhiu gp g vi nhng th dn c nhiu kh nng, Xavi thuc lng c
cc bi kinh quan trng nht bng ting a phng, v ti, Xavi k, chy khp
lng, tay cm chung, t tp tht ng n ng v tr em trai quanh mnh, ngy hai
ln sut c thng tri, dy cho h my bi kinh m ti thuc.
Thuc a Goa ca B o Nha min ty n l im u tin trong hnh trnh
truyn gio ca Phanxic Xavi Vin ng. ng mt ngy 3-12-1552 ti mt hn

o gn b bin Trung Quc v c coi l mt trong nhng nh truyn gio ln

nht trong lch s Gio Hi. Nm 1748, Xavi c chn lm bn mng n v
Vin ng. Gio hong Pi XI, nm 1927, tn ng ln lm thnh quan thy ca tt
c cc nh truyn gio cng gio trn khp th gii.
Phanxic Xavi nn gng cho cc nh truyn gio qua vic c gng tm hiu cn k
vng truyn gio v n lc hi nhp c tin vo li ngh v phong tc bn x, xy
dng trng hc, chng li vic ngi u bc lt dn a phng v qua cch lm
vic c t chc cht ch.
Phanxic Xavi cho i vo nm Kolumbus t trn
Phanxic cho i ng nm Kolumbus (Kha Lun B) mt (1506), trong lu i
Xavier Navarra, Ty Ban Nha. 19 tui cu ti Paris tr hc. y cu gp anh s
quan ph binh Inh t Loyola. Ngy 15-8-1534 Phanxic c mt Montmartre nghe
Inh v bn sinh vin Sorbonne ca anh ni chuyn. Cc anh ca ngi v tinh thn
kh ngho, khit tnh v cng vic mc v t Thnh. D Phanxic lc ch ngh
ti danh vng, nhng cu dn b thu ht bi s thn mt v tnh quan tm gip
ca Inh, ngi bn ln hn cu 7 tui. Lc ny Xavi 28 tui. Cu v Inh cng
nhn chc linh mc ngy 24-6-1537 ti Venezia (), khi ang v vng ch chuyn
tu sang t Thnh. Rma, v sc kho qu km bi hu qu ca nhng t n
chay hm mnh, cu lm th k cho Inh, ngi lc lp dng Tn. Khi Vua
Gioan III nc B xin Gio hong Phaol III gi ngi sang ging o cho thuc a
n ca mnh v Gio hong chuyn li yu cu cho dng, th Xavi c chn i
n . Nhng anh ch l ngi c chn th ch cho mt ng nghip b bnh.
Thng 4-1541, on thuyn sang n ri cng Lissabon v lnh nh trn bin 13
thng tri. Mi ngy 6-5-1542, Xavi mi ti c Goa. ng ti n vi t cch l
mt s thn ca gio hong min Vin ng.
Nm 1543/1544, ng i thuyn quanh mi cc nam ca n v li Mi Komorin vi
cc dn bin chuyn m ngc trai mt thi gian di. ng dy gio l cho h v bo
v h trc nhng bc lt ca thng bun B. Trng hp ny cng xy ra vi cc
ng dn vng Travancare, nhng ngi m ng gi l tnh yu u i ca mnh.
Khi cng ng Trento u chu khai mc, Phanxic ri Malapur ti Malakka ri ti
vng Molukken. Nm 1547, khi ng tr li Malakka th ngi ta khm ph ra Nht
Bn. Vng o ny c tnh c tm thy khi mt chic thuyn b bo, thay v dt
vo Thi Lan th tri vo t Nht. Xavi bit c nc Nht l nh 3 ngi nht
c tr ti Malakka. Nht gi y tr thnh mc tiu mi ca Phanxic. ng a ba
ngi ny ti Goa, v cm ho c h vo o trn chuyn hnh trnh. Bn
thng sau, ng cng vi h v hai linh mc dng Tn khc t chn ln t Nht.
Ti Nht
Tc truyn Xavi c khiu l lng v ngn ng. D vy, thnh nhn rt kh s v
ting nht xa l. Trong mt l th, ng cho hay phi cn 40 ngy mi hc thuc
c mi iu rn bng ting ny.
Nhng nh thng thi nht l php lng nghe Xavi, tranh lun vi ng, nhng chng
ai quan tm g ti Kit gio. Sau mt nm khng t c kt qu ng k no
Kagoshima, Xavi tnh chuyn ti gp hong nc Nht. Nhng hong ch l

mt v biu kin, khng c thc quyn. Tt c quyn lc nm trong tay cc lnh cha
vng. Nht thi bao gm khong 50 tiu quc, gn nh c lp vi nhau. Bit
c iu ny, Xavi lin kt bn vi lnh cha Yamaguchi. Ln u ti thm ng
ny, Xavi n bn trang trng theo kiu cch ca mt s thn gio hong, v bit rng
ngi Nht rt coi trng b ngoi. Nhng cng khng thnh cng.
Trong thi gian Nht, Phanxic hc c mt bi hc quan trng hn, l nu
mun thnh cng, ngi truyn gio phi bit hi nhp vn ho. iu ny c th c
ngha l ng phi xut hin trc dn tc c vn ho cao ny khc hn khi xut hin
vi dn chi m ch n. V th, ng i ti vi cc s si Pht gio v hc cc ngn
t ca h p dng cho o mnh. Phng php hi nhp ny c cc nh
truyn gio dng Tn sau ny tip tc p dng v khai trin.
D gp nhiu kh khn ln, nm 1570, Nht c 30.000 tn hu do 30 linh mc
dng Tn hng dn. Mi nm sau, s tn hu tng ln 150.000 v c tng u cho
ti cuc t o ca Nagasaki ngy 15-2-1597. D phi tri qua nhiu cuc bch hi,
nm 1614, s Kit hu Nht ln ti gn 300.000 v nm 1601 ngi nht u
tin nhn chc linh mc. Khc vi ng dn thiu may mn n, ngi Nht vo o
vi tt c thc, ch khng phi vo v li lc.
Phanxic cn hc c mt kinh nghim khc Nht, l ci ngun vn ho ca
nc ny bt ngun t Trung Hoa. V th, nm 1551, ng tr li Goa v ln ng
sang Trung Hoa vo ngy 17-4, d vn bit rng ngi Ty phng no t chn ln
t nc ny s b ti cht. Xavi liu lnh t lt nh mt thng bun B a sang.
Thng 8, ng ln c hn o Sancian ngoi khi Trung Hoa. , b anh thng
dch ngi Hoa b ri, nn Xavi loay hoay mi m vn khng vo c lc a. V
ng mt ti v bnh cm khi mi 46 tui.
Sau nhiu c gng tht bi ca nhiu gio s dng Tn khc, hai Linh mc Michele
Ruggieri v Matteo Ricci cui cng vo c lc a nm 1583. Hai ng p dng
phng php hi nhp, hc ting, nghin cu o Khng v ging o trong b o
nh s. Nm nm di m ch c 40 tn hu! Truy nguyn l do tht bi, cc ng
hiu ra l v tm o c sa, bi dn Trung Hoa thi khng a cc nh s. B c sa,
hai ng khoc ln mnh o nh nho, ro khp nc ging o. Ricci tm mi cch
bc vo c hong cung. Cho ti nm 1598, ng ng ti Nam Kinh. , ng
v mt bn ni ting gi l Bn vn quc, trong nc Tu nm v tr
trung tm: Trung Quc. Nm 1601, hong tng Linh mc Ricci mt cn nh Bc
Kinh v cho php ng xy mt nh nguyn. Nh kh nng thin vn, ton hc
v a l, ng c hong cung trng vng. Ricci lm lch, lm ng h, v bn
v lm rt nhiu dng c khc khin vua quan cng thn phc. Cun Gio l tht
ca Cha ca Ricci tr thnh mt cun sch c in trong nn vn hc Trung Hoa.
Khi Ricci mt (nm 1601, lc 58 tui), c Trung Hoa c 38.200 tn hu.
Ngi th ch Ricci l gio s dng Tn ngi c Johann Adam Schall Bell
(1630-1666). Nh ti thin vn v ton hc, ng c tng tc: Gim c Vin
Ton hc v Phng Thin vn, Thy ca cc b mt bu tri v ca Hi ng Tn
ph v l Quan nht phm vi tc Hu.
Cha

Chu u, sau cuc ci cch, ch cn li 3 nc , Ty Ban Nha v B o Nha l

thun Cng gio. Trong khi , nh khm ph nhng min t mi, Gio Hi bt
ng c dp bung ra khi u chu.
Thc dn B v Ty Ban Nha i ti u, cc nh truyn gio theo ti . Nhng
khm ph v xm chim t ai khng ch v quyn li chnh tr, qun s v kinh t,
m cn c tn gio. Nhng tic thay, cng cuc truyn gio di cy d thc dn
thng vi nhng phng cch tn bo v nh nhuc to cho ngi ta cm
tng rng Gio Hi cng mt b mt cnh vi thc dn cp bc. Cm tng
ny cho n ngy nay vn cn hn su trong tm tr ca mt s dn tc.
Nhng n lc chng li ca mt s nh truyn gio l loi cng khng lm i thay
c nhiu tnh trng ng tic . Chng hn nh vic Xavi chng li s tn bo
ca thc dn B. Gio s Las Casas (1474-1566) dng aminh, cng khng thnh
cng trong vic i hi i x nhn o vi th dn M chu. Petrus Claver (mt
nm 1654) c coi l Ngi cha ca dn da en v n l cng l mt trong nhng
ngi tin phong i tch chnh tr ra khi truyn gio.
TRNH THUT 71
CC GIO HONG GIA THI PHC HNG V I MI
Hai nm sau khi chuyn Cng ng Trento v Bologna, Gio Hong Phaol III mt.
Nhng vic i mi ca Gio Hi mi ch bt u. Ai l ngi s tip tc v a
cng cuc ny ti kt thc?
Juli III, mt Gio hong tho hip
Phaol III mt, vic bu v mi gp kh khn, l v cc hng y phe thn hong v
phe thn Php chng nhau kch lit. Cuc hp bu ko di t 29-11-1549 mi ti 7-21550. Cui cng, hai bn tm ng mt gii php tho hip, a Giovanni Maria
Monte ln vi mt nhim k 5 nm. Tn Gio hong ly hiu l Juli III. Juli III
khng c o c cho lm. Va ln, ng gy kh chu khi phong mt cu gip
vic 17 tui lm hng y. D vy, on hng y thi ngi vn c tinh thn i mi.
Juli III l mt gio hong phc hng, thch n ngon, sn bn, say sa ngh thut.
Nhng cng c cng khuyn khch ci t v a Cng ng vt qua nhiu kh
khn tip tc.
Cng ng Trento tip tc
Ngy 1-5-1551, nh n lc ca gio hong, cng ng li tr v hp li Trento.
Phe hng y thn hong , trc y khng chu di cng ng v Bologna v l li
, nay c nc c tng cng thm 13 gim mc. v th mt a s. Ln u
tin c s hin din ca cc i biu Tin lnh t Brandenburg, Wuertemberg,
Kursachsen v Strassburg. Cc i biu ny yu cu hu b tt c nhng im
thng qua trc y quyt nh li, yu cu khng nh thm quyn cng ng
cao hn gio hong v yu cu gii li th vng li gio hong cho cc hng y cc
v ny c t do quyt nh. Nhng yu cu ny khng c chp nhn, nn
pha Tin lnh chng cn mt vai tr no na trong Cng ng.

Phin nhm th hai ca Cng ng Trento tho lun v biu quyt cc ti liu v
Thnh Th, vic xng ti, xc du k lit. V Thnh Th, Cng ng xc nh c
Cha hin din tht s trong Bnh, c ngha l phn bc li quan im ca pha ci
cch, cho rng Cha ch hin din trong khi rc l.
Cng ng tuyn b vic xng ti l mt b tch, gm ba phn: n nn, xng ti v
n ti. Nhng nh ci cch th cho y ch l mt hnh vi nh li B tch Ra Ti
trong tm tnh thng hi.
Cng ng cng xc nhn vic xc du k lit khng phi ch l mt nghi thc vi
mc ch an i ngi bnh, nhng y l mt b tch do Cha lp ra v c Tng
Giacb ph bin.
Vic kt hp Anh tht bi
Ngy 19-7-1533, con gi hong hu Catarina t Aragon (v th nht ca Vua Henry
VIII) l Mary ln ngai n hong nc Anh. B l ngi trung thnh vi Gio hi
Cng gio nn cho rt li lut tn gio do vua Edward VI ban ra v cho php
Cng gio c hnh thnh l tr li. Gio hong Juli III c hng y ngi anh
Reginald Pole, mt tr thc ni ting o c, lm s thn To Thnh. Trong ln bu
ngi k v Phaol III, Hng y Pole ch thiu c mt phiu na l trng c vi a s
hai phn ba. V th, Hng y Gio phn Augsburg l Truchse lc ni thng vo
mt v trng mt vin: Chng ti mun c mt gio hong tt, thnh thin. Cn
qu v th li cn mt ngi phc v thn xc ch khng phi phc v tinh thn.
Chng ti khng mun li c mt ngi nh bn, nm v trc y, nhng k chng
mng g n chuyn Gio Hi, ch lo lm giu cho thn nhn gia nh m thi.
Hng y Pole c Hng y Truchse h tr, nhng Giovanni Maria thng c.
xy dng li Gio hi Cng gio Anh, ngy 30-11-1554, Hng y Pole c
hnh l gii v quc hi, trc mt cc dn biu v n hong Mary. ng tnh triu
tp mt cng ng quc gia dng nn cho cuc ti Cng gio ho nc ny.
Nhng, mi ngi u sm nhn ra rng cuc phn ly 20 nm li nhng vt
thng qu su, khng th no hn gn c na. Truyn thng Cng gio b Vua
Edward VI ty mnh n ni khng ai cn bit lm g ti lp Cng gio. Gio hi
Cng gio mt ht ngha i vi dn chng.
N lc ti kt hp Anh gio v Cng gio phi chm dt nhanh chng, sau khi
Hng y Pole mt v khi Elisabeth I ln lm n hong ngy 17-11-1558. Elisabeth l
con ca hong hu Anna Boleyn (v th hai ca Henry VIII), v b ny m Henry
VIII a Anh quc xa la Gio hi Cng gio.
Henry VIII thit lp gio hi Anh gio, nhng cm gio l tin lnh du nhp. Ch
di thi vua k l Edward VI Tin lnh mi c du nhp t lc a sang v lm
bin i dn b mt Anh gio. nh hng ca Calvin rt mnh. Ngi ta bt u cho
d nh tng khi nh th, cm thnh l ring, b lut c thn gio s, ra nghi l
phng v mi v buc theo cc iu tuyn tn ca Tin lnh.
Gio hong i mi u tin mt sau 21 ngy ti chc
Gio hong Juli III mt ngy 1-5-1555. Cc hng y bt chp tnh hnh chnh tr,
quyt bu ln mt v c tinh thn i mi. Ba v c a ra chn: Carafa,
Cervini v Pole. Nhng Pole th Anh; Carafa li d qu; v th Marcello Cervini,

54 tui, c chn. Ngi ly tn mnh lm hiu, v mun mnh trc sau vn l

mt, mt ngi trc v sau ny vn quyt tm phc hi Gio Hi.
Cc s gia coi Marcello II l v gio hong i mi u tin. trnh tnh trng con
ng chu cha (Nepotismus), ngi cm ngi thn khng c bn mng ti Rma.
ng a ra nhiu bin php tht lng buc bng cho gio triu. Nhng tic thay ngi
mt ch sau 21 ngy nhn s v. Ci cht t ngt khin b trn c dng
utinh l Seripando vit: Thin cha mun qua ci cht cho thy rng s cu
ca Gio Hi khng do con ngi m c. Nhiu ngi ng thi khc dng mt
t ca thi s Vergil Rma din dch ci cht kh hiu rng Cha ch mun
a Marcel l cho Gio Hi thy, ch khng mun tng ngi cho Gio Hi.
Xc Gio hong c chn ct trong mt hm c. Pierluigi Palestrina sng tc
b l ni ting Missa Papae Marcelli lu danh ngi.
Phaol IV l ngi qu khch
Mi lm ngy sau khi Marcell mt, mt ngh nhm v ngy 23.05 bu ln Carafa,
ngi trc y b loi. Hng y Gian Pietro Carafa ly hiu l Phaol IV, lc
79 tui. D vy, theo li mt i biu t Venezia, ngi vn lun nng ny v d
dn. i biu vit tip: Trong mi hnh ng ngi u lm rt trang trng, ngi
sinh ra l ngi cai tr. Thn hnh xng xu v y uy lc. La tot ra t nh mt v
iu b ca c gi bt tun. Ngi thng minh him c. Bit mi khoa hc, ni ting
, Latinh, Hylp v c Ty Ban Nha, xui chy nh mt ngi sinh ra ti Hi lp
hoc Ty ban nha. C tr nh l lng, c th ghi nhn tt c nhng g c qua. Ti
cha gp ai c ti n ni nh ngi. Cha ai ch trch vo u c cuc sng o
c ca ngi. Lm vic nh v bo v khng bao gi chp nhn kin tri ngc. Ai
dm tri th s bit tay ngay. V ngi nh ngi vn t khng nh l ngi bt cc
vua v hong - tr chnh mnh - phi tun phc, l ngi xut thn t hng qu
tc, c kin thc rng v o c khi ch v rt t tin vo kh nng mnh, nn ngi
coi thng cc hng y v mi ngi khc, ch bao gi m xa g n li khuyn ca
ai. C nhm mt vng li ngi i l xong mi chuyn.
Nm 1559, Phaol IV cng b ti liu u tin v th mc cc sch cm ngi Cng
gio c. Th mc ny bao gm tt c cc sch ca cc nh ci cch Tin lnh, tt c
cc sch ca Erasmus Rotterdam, tt c sch v cc khoa hc b n (xem tay, bi
ton), tt c cc sch khng tc gi c in trong vng 40 nm tr li v tt c cc
ti liu do 61 th in c trong danh sch nh km. C mt s ln n bn Sch Thnh
v sch ca cc thnh ph cng b cm. Nhiu tr thc Cng gio chng i, v bin
php hn ch h rt nhiu trong vic nghin cu. Thi Thnh Petrus Canisius
cng phi vit: C nhng ngi cng gio tt nht cng phn i bin php cng
rn .
Gio hong Phaol IV c bit say m vic lm ca cc to thm tra lc gio. Ngi
m rng thm quyn cc to ny, cho x lun cc ti v l gio phong tc. To n lc
gio do cng l c quan kim tra o c. Nhiu n t c ban ra. Mi ngi
u xanh mt v cc to ny. Cc gio s thiu o c v cc tu s lang thang u b
Gio hong cho tng ngc i ngy a ra lm phu cho thuyn chin.
Ngay khi Phaol IV mt ngy 18-8-1559, dn Rma a vo git tng ngi t
Kapitol xung, ko l chic u i khp thnh ph v cui cng ling xung sng

Tiber. Mt s dn chng khc trn vo to n thm tra, gii cu cc t nhn ri

phng la t nh. trnh b dn ph, ngi ta phi canh gc m ngi ngy
m.
Gian Pietro Carafa l mt hng y xut sc nht trong on hng y. Th nhng, trong
vai tr gio hong, ngi lm tht vng mi ngi v s khc nghit ca mnh.
TRNH THUT 72-73
TRNH THUT 72
CNG NHN TIN LNH
Lc Gio hong Phaol IV va m u triu i th c vn Tin lnh c
gii quyt qua tho c Ho bnh tn gio Augsburg ngy 25-9-1555. Tho c
cng nhn Tin lnh ngang hng vi Cng gio trc php lut. Phong tro ci cch
nh vy chm dt v vn tn gio ti c c gii quyt khng qua Gio
hong v i ngc li tinh thn ca Cng ng Trento ang hp. Gio hong phn
i, nhng chng ai nghe.
Ferdinand o
Nm 1556, hong Karl V thoi v, nhng ngi li cho em l Ferdinand I v lui v
n trong tu vin San Yuste Ty Ban Nha. Con ng l Philipp II, vua ca Ty Ban
Nha, thp tng ng ti tu vin. Vng quc Ty Ban Nha thi bao gm c Napoli,
Milano, Bourgogne, H Lan v cc thuc a trung v nam M chu. Ferdinand I
ln lm hong , m u nh Habsburg o. Hong Karl triu tp i hi ton
quc ti Augsburg, nhng i hi ny khng do ng, nhng do Ferdinand ch to.
Ferdinand cho i ti Ty Ban Nha, nhng ng dinh Innsbruck, sau Tip v
cui cng Wien. ng lp gia nh ti Linz vi c Anna ngi Hung v c tt c 15
ngi con. Trc cnh i v nh thay o ca Vua Henry VIII Anh, gng trung
tn v chng ca Ferdinand tr thnh ti si ni cho cc ng hong b cha
thi . Trc nhng thc mc ca h, Ferdinand p: Ngi c lng o th phi
gi gn b gia nh. Th tn km cht t cho v hn l i mo m.
Ferdinand lm l ng quang Franfurt. Gio hong Phaol IV khng cng nhn
cuc ng quang ny v vic thoi v ca Karl, vin l l v khng xin php gio
hong trc. Ngi cng cho rng vic bu Ferdinand khng hp php, v hm
c s hin din ca ba vng cng (Kurfuersten) tin lnh.
Sau khi gia ti dng h Habsburg c chia ra cho nhnh Ty Ban Nha v nhnh o,
m tip tc nm trong tay nhnh o, d rng nhnh ny ch l b con ngho ca
dng Habsburg Ty Ban Nha. Nm 1551 Ferdinand I mi dng Tn vo Wien, ni
nhiu nh th b Tin lnh dn sch. Dng Tn khng nhng ct ln y mt
trng hc, m cn - ph hp vi tm tnh dn Wien - c mt nh ht din kch
c in v kch o. Khi nn dch hch n ra ti Wien th cc gio s dng Tn l
nhng ngi duy nht li trong thnh v c gng dng k nin m h mang t Ty
Ban Nha v cha bnh. Dn thnh gi thuc l bt dng tn. Linh mc linh
hng ca Ferdinand I l Thnh Petrus Canisius, thuc dng Tn. Ferdinand cho
c hnh Canisius ln con du ca thnh Wien lu danh ng.

Lnh cha n nh tn gio

Trong i hi ton quc Augsburg nm 1555 khng c tranh lun v chuyn thn
hc. Mc tiu duy nht ca cc ng hong c i hi ny l lm sao gi
quc khi r. Tt c i n tho thun l hong v cc ng hong cng gio
khng c gy chin vi cc lnh cha theo Tin lnh v ngc li, cc ng hong
tin lnh cng khng c lm p lc hoc gy chin vi cc lnh cha Cng gio.
Cc phi Tin lnh khc nh Calvin, Zwingli v phi Ra ti khng c cng nhn
trong i hi ny. H phi i ti tho c Ho bnh Westfalen nm 1648 kt thc
cuc chin tn gio 30 nm mi c hng quy ch bnh ng.
Ngoi ra, ngi ta cng ng ch mt mnh lnh cha c php t do mun theo
o no tu . Cn thn dn trong lnh a khng c t do . Hoc l h phi
chp nhn theo o ca lnh cha (Cuius regio, eius religio = Vng no o )
hoc phi ri khi x. Nu ri x, h c quyn bn gia sn, ch khng b trut hu.
Trong trng hp lnh cha l gio s - gim mc hay b trn dng - mun b theo
Tin lnh th thn dn khng buc phi theo o mi. Lnh cha tri li phi t
chc v trao ti sn li cho v k nhim. Hong Ferdinand I quyt nh lut
tr i vi gio s ny trc s chng i ca phe Tin lnh. Cn nhng lnh cha
gio s no cho n lc theo Tin lnh ri th, mc cho phe Cng gio phn i,
ng cho php h c tip tc gi t v chc tc.
Tho c Augsburg tng ch l mt bin php tm thi, nhng n tr thnh vnh
vin vi nhng h qu lch s quan trng. Chng c g gi l tng dung hay t do
tn gio tho c ny c, bi v cc lnh cha trong thc t c quyn n nh o
cho thn dn thuc lnh a mnh. Nhng tho c tm to c n nh ca
tng tiu quc trong mt quc m lc thc t phn thnh hai phe Tin lnh
v Cng gio. Tn gio lc vn cn l mt yu t chnh tr v cng quan trng.
400 nm sau, Gio hong Pi XII ni v tho c ho bnh : V hnh phc sng
cn ca c quc v Gio Hi trong bin cng nc c m cc lnh cha Cng
gio t bt k tho c.
Mt hu qu na ca tho c Augsburg l s phn cch ngy cng xa gia hai tn
gio, khin n lc i kt ngy nay cng thm kh khn. V tho c m hai bn
ginh nhau tranh th cho c nhiu lnh cha v phe mnh. V th, pha Cng gio
t ra d di cho vic thu tm nhiu gio phn vo trong tay mt ngi. Vi s tr
gip ca cc gio s dng Tn v Kapuzin, l nhng nh gio dc, linh hng v l
c vn ca cc ng hong, Gio hi cng gio tm mi cch chn ng nh hng
ca Tin lnh. Tin lnh th li tm cch thm nhp vo c a cng gio. Tin lnh
Calvin t Thu s v Ho lan cng tm cch len li vo c, v h thnh cng vo
c cc vng Pfalz, Hessen, Brandenburg v Bremen. Trong vng 40 nm, ngi
dn trong cc vng ny phi i o ti bn ln: t phi Luther chuyn sang
Calvin ri li v Luther...
H qu cui cng v cay ng nht ca tho c ho bnh Augsburg l cuc chin
tn gio, bt ngun t s bt ng trong vic din dch cc iu khon v a u
chu ti b dit vong. c bit cuc chin ba mi nm (1618-1648) lm tan
hoang nc c v mang n cho ngi dn y bao nhiu au thng mt mt.
Hn nhin cuc chin chuyn t tn gio dn sang thun tu chnh tr quyn
lc.

Pi IV b mc Cng ng Trento
Gio hong Pi IV k v Phaol IV. Ngi l ngi Milano, mang tn Giovanni
Angelo Medici, nhng khng b con g vi dng h Medici Firenze. Pi IV ng
v pha ci cch, khn ngoan v trung dung. Ngi rt li nhiu bin php cng rn
ca v tin nhim. Hai ngi cng tc thn cn nht ca ngi l Hng y Morone,
ngi b Phaol IV tng vo ngc lu Thin thn v c Pi IV gii thot, v
chnh chu ngi l Thnh Carlo Brm. Pi IV i m hng y cho Borome. y
qu l mt trng hp lm dng con ng chu cha, nhng l mt lm dng tht bt
ng mang li hng n cho Gio Hi. Chnh nh hai v hng y ny m Cng ng
Trento, kt thc dai dng nm 1552, nay li c tip tc v c c mt b
mc kh tt p. Sau mi nm ngng ngh, Cng ng c ti tc vo ngy 181-1562 vi s hin din ca 109 ngh ph hng y, gim mc v ko di mi ti thng
12 nm sau.
Trong phin nhm th ba v cui cng ny Cng ng thng qua cc sc lnh v
Thnh Th, ca l hy t, phong chc linh mc, tnh cch b tch ca hn nhn, v
luyn ti, n x v v vic tn knh cc thnh, vt thnh v nh tng. Cng ng
bc mt ngh yu cu b lut c thn. Bn phn ca gim mc phi hin din
trong gio phn, phi triu tp cng ng min v gio phn v phi u n i thm
ving mc v c Cng ng tht cht hn. Vic cho gio dn rc mu thnh
trong nhiu gio phn c c Cng ng cho php nhng vi iu kin nht
nh.
Bin bn Cng ng Trento c k bi 6 hng y, 3 thng ph, 25 tng gim
mc, 169 gim mc, 7 vin ph v 7 tng quyn dng. Sau khi k, cc ngh ph ng
thanh tuyn b: Chng ti mun mi mi cng nhn nim tin ca Cng ng i kt
thnh Trento, mi mi tun gi nhng sc lnh ca Cng ng!.
Hng y Morone lo vic xin gio hong Rma ph chun. Ngy 26-1-1564 ph
chun c ph bin bng ming v ngy 30-6 bng vn th. Cc quyt ngh cng
ng c hiu lc thi hnh k t ngy 1-5-1564. Petrus Canisius c u thc mang
cc sc lnh cng ng v vn th ph chun v cho cc gim mc c.
Cc quyt ngh c tin ca Cng ng gip ngi cng gio c c nhng phn
bit r rng vi gio l Tin lnh v chng nh mt lung gi canh tn thi vo
gio s v gio dn. Nhng Cng ng tht bi trong mc tiu th ba: ti thng
nht vi Tin lnh. Hai bn lc xa nhau qu i ri.
TRNH THUT 73
CANISIUS V BRM THC HIN NGH QUYT CNG NG
Canisius l s gi ca phi on To Thnh Wien c nhim v mang cc sc ch v
bn ph chun cng ng v cho cc gim mc c. Trn ng i t Leipzig ti
Bamberg ng b cp tn cng v ly mt ti ti liu. Gio hong phi cho chp li
cc vn bn v nh ngi khc mang sang c.
Cng vi Inh Loyola, Petrus Canisius v Carlo Brm l 3 khun mt hu ci
cch m ng a Gio Hi vo mt thi i mi. C c cc sc lnh canh

tn ca Cng ng l iu tt, nhng cc ti liu ny ch gi tr khi chng c thc

thi. Inh l ngi Basque, Canisius ngi c cn Brm l ngi . Inh vi
dng Tn c cng a o bung ra th gii; Brm l nh canh tn ca Gio hi
v Canisius l ngi th hai sau Bonifacius c gi l tng ca nc c.
Canisius, gio s dng Tn u tin ca nc c
Petrus Canisius l con u lng ca Jacob Kanijs, ch tch x Nymwegen (Ho lan),
cho i ngy 8-5-1521. V mt lut php, H Lan thi thuc v quc c, i
sng ca Nymwegen do vy cng mang nhiu m hng c. u nm Canisius
cho i, Linh mc Luther b v tuyt thng.
15 tui, cu Kanijs (tn la tinh l Canisius) sang Koeln hc thn hc. Ti y, nm
1543, cu lm quen vi Peter Faber, mt bn thn ca Inh. Ba nm sau, cu nhn
chc linh mc. Ba nm sau na, cu l ngi c u tin c li khn dng trc
mt Inh. Khng lu sau, Canisius lp chi nhnh dng u tin ti Koeln. Sau ng
sang ging thuyt v lm gio s ti Messina, o Sizilien. Khi ang tnh chuyn
sang hot ng ti Hylp th bt ng c Tng quyn gi v c. Qun cng
Wilhelm IV Bayern u lo cho tnh trng gio hi ti x ng nn khn cu gio
hong Phaol III gip . Canisius c Inh ngh v c Gio hong c v li
c vi danh hiu Tng cho dn c.
Lc Canisius 28 tui. Nhng t lc 24 tui anh tranh u cho quyn li ngi
c. Anh 3 ln vn ng thnh cng cho quyn li thnh Koeln trc mt hong
Karl V. Hng y gio phn Augsburg l Truchse ti v linh mc tr ny v
a ng sang Trento d cng ng vi t cch l c vn thn hc ca mnh.
Vi t cch Tng cho dn c, Canisius ht tm tr vo vic canh tn gio
hi ti y. ng dy ln mt phong tro ging dy rm r v gy c nh hng
ln trn Gio hi c. ng tr thnh vin trng, gio s, ph ch tch i hc
Bayern Ingolstadt, tip c lnh gio hong sang Wien lm tuyn u cho
hong gia Ferdinand I. Wien, ng lp cc trng hc v vit tp gio l ni ting.
Sau v Augsburg lm chnh x Nh th Chnh to 7 nm ri sang Innsbruck lm
tuyn u hong cung 6 nm. T nm 1556, Canisius tr li Ingolstadt v tr thnh
gim tnh dng ti min nam c. Nm 1580, ng phi sang Thu S lp mt trng
dng v ri mt ti nm 1597 lc 76 tui, sau 3 ln t chi khng nhn gy gim
mc.
Nhn xt ca Canisius v dn c
Thng ging 1583, t Freiburg Thu S Canisius vit v cho v tng quyn Rma
my nhn xt sau y v tnh hnh bn c:
c c rt nhiu tn tng ang trn ng lm lc, v h khng hiu o ch
khng phi v c xu. Ngi c a s lc o l v h - vi bn tnh man s, v
hc v ln ln trong gio dc ca Tin lnh Luther - tin nhn tt c nhng g c c
trong sch hoc nghe c trng hay nh th.
V th, khng nn tm cch tn cng nhng nhc im ca ngi lc o, nhng
nhc im m ta thy nhan nhn ni cc ngi cng gio v thng do thi quen
hoc li gio dc gy nn. Tt nht, nn nhm mt trc nhng ci hn l tm
cch chng li chng, v cng chng tnh trng cng ti t hn. Nhng nhc im

 l n ung v , thch xa hoa b ngoi, t nhiu thiu t khi ni v chuyn

thnh v li sng qu phng tng ca c gio s ln gio dn.
Vy ta c phng cch no gip h tr v?
Cc trng dng chng ti c khuyn nn nhn thm hc vin c. Cc gio s
thn hc c yu cu khng nn dy nhng chuyn tinh t cao xa, nhng c gng
cp nhng iu quan trng trong i sng. Ngoi ra cc nh thn hc c
khuyn nn c nhng tc phm mi ca k lc v tm cch l lun ngc li ri trnh
by nhng kt qu ra cho ngi nghe hiu. Ri chm dt, lm nh th chuyn
xong, gi cn tm cho nhng chuyn khc...
a s trng dng chng ti c, tuy mi hnh thnh trong my nm nay, nhng
qu l du ch chc lnh ca Cha i vi n lc ca chng ti. Nhng ch mi l
bc u. Cn nhiu chuyn phi quan tm. Trc ht chng ti phi tm hiu tht
k nhng im yu chung ca ngi c. Trong mt chng mc nht nh no
h thiu nhy bn trong suy ngh v phn on v thiu gio dc. V vy t c ngi
c kh nng hc ln cao. Ri ti tt n ung v , phn no do nh hng ca nhiu
yu t kh hu khc, khin ngi c b mang ting nhiu trn khp th gii v tt
ny. Hn na ngi c qu hnh din v dn tc mnh. H khng mun tip nhn
ngi ngoi quc v khng mun ngi ngoi quc lm ch mnh. Ngoi ra ngi
c t ra lnh m v d dt, c l l do nh hng ca kh lnh min bc xung.
Ch mt s ngi, rt t, xem ra c kh nng cu nguyn chim nim mt cch t
nhin.
l nhng im yu, cho d l c im chung ca c dn tc, nhng cha n ni
quan trng. Nguy him nht l vic cc gim mc v c ng y hon ton thiu
hiu bit v chuyn o; h sng nh cc lnh cha qu tc ch khng phi l ngi
ch chn dn Cha. Ton b hng gio phm, tm li, qu t. Qu l php l khi cn
c nhiu tn hu chu li vi h....
Tp gio l 12 th ting
Petrus Canisius cng l mt nh vn thnh cng ln. ng vit cho tng quyn R
ma v trn di 30 tp sch ca mnh: Con khng nghi ng g c v chuyn ny:
chng c gi tr nh vic dn da tr li o. Ba tp gio l ca ng ni ting n
ni c dch ra mi hai th ting v c ti bn 200 ln trong thi gian ng cn
sng. Gio l l sch tm tt nhng li dy ca Gio hi di dng cc cu hi vn
p. Sch ng khng ch l gio khoa cho hc sinh, m cn dy trong nh th.
Vic hc gio l trong trng hc ch mi bt u trong th k 19.
Sch gio l ca Canisius gii to c nhng im khng r trong Gio l Cng
gio v gip tn hu phn nh c u l ranh gii gia tn iu Tin lnh v Cng
gio. Ngi u tin nhn ra s quan trng ca sch gio l l Calvin, v ng ny
cng vit mt cun gio l. Bn tuyn tn Augsburg ca Luther cng c k
l mt cun gio l i trc sch ca Canisius.
nh hng ca Carlo Brm
Carlo B r m cho i lu Arona gn Lago Maggiore, ni b m cu lm ch
nhng to lu i v t ai tuyt p. B con cu l dn ngn hng London v
Barcelona. M cu l ch em vi Gio hong Pi IV. Nh gia nh s hu c nhiu

ca ci ca Gio Hi, Carlo lc 12 tui c lm gio s v vin ph ca tu vin

bin c Arona v sau cn lm ch thm hai tu vin na. Theo l thi , mi
hoa li ca tu vin u l s hu ring ca Carlo, nhng cu dng chng gip
ngi ngho v bnh.
16 tui, Carlo vo i hc Pavia v u tin s lut (o v i) nm 1559. Ngy 31-1
nm , Carlo c cu gi v Rma, ban m hng y v gy tng gim mc v trao
cho coi sc Gio phn Milano, mt gio phn ln nht thi . Tng gio phn
ny gm c mt phn Thu S, Venezia, Genua v c khng di 15 a phn thuc
quyn.
Sau khi ngi anh mt m khng c con, cha cu mun cu lp gia nh, nhng
Carlo n trnh bng cch m thm lnh chc linh mc. Nm 1565, Carlo v cai
qun chnh thc Gio phn Milano, m cho ti lc ch c mt ph t trng coi.
ng ra sc p dng cc quyt nh ca cng ng (Trento) trong tng gio phn
mnh. Nhiu gim mc v ngoi quc bc theo gng ng.
ng quan tm c bit n vic o to gio s, lp mt trng ni tr cho chng
sinh, nhiu chng vin cho gio s thnh ph, lp mt chng vin cho gio s min
qu, mt chng vin ring o to cc gio s gi qua Thu S, ni h s phi i
din vi gio hun Tin lnh. Pavia thnh lp C x Brm dnh cho cc sinh
vin xut sc nh ngho.
Ma h nm 1576, nn dch hch xut hin ti Milano. Mi ngi - k c chnh
quyn - x nhau chy khi thnh ph. TGM. Brm li, lo thuc thang, qun
o, thc n nc ung v ch cho dn v ngi bnh. ng mt v bnh st ngy 31-1584 ti Milano. Sau Thnh Ambrsi, Brm l v i thnh th hai ca dn
Milano.
TRNH THUT 74-75
RNH THUT 74
TRXA T AVILA, NGI N B B NHIM V NNG N
Trxa cho i thng 3-1515 ti tnh l nh Avila x Ty Ban Nha, trong mt gia
nh gm 11 ch em. Cng nm , c, Johann Tetzel ang trn ng rao ging
v n x, im gy bc bi cho Luther. Su nm sau, Magellan kt thc chuyn hi
hnh vng quanh th gii u tin v tr v li Ty Ban Nha. Kopernikus khm ph
ra tri t khng cn l trung tm ca v tr, song ch l mt hnh tinh v ngha ca
h mt tri. Vesalius cho i trc Trxa mt nm, ngi sau ny l y s ring ca
hong Karl V v l k khai sinh ra khoa c th hc hin i.
Th gii ang chuyn mnh vo thi i mi. Gia lc xut hin mt Trxa,
ngi vi nhng th kin l lng c th thu hiu c tn cng kip ngi, tn
cng m ni ch cn mt mnh con ngi i din vi Thng .
V mt, ng Don Alonso Sanchez de Cepeda gi Trxa vo ni tr trong mt tu
vin an tnh Avila. i sng kht khe ca ni tr khin c b yu i phi la
ln: Con chng mun lm n tu mt t no c. V sau ch th tht trong cun tiu

s ca mnh: ch ngh n chuyn tu l rng mnh. V cun tiu s m ch phi

ra trc to thm tra.
Xut cht v mt cn bnh l
Trxa bng dng nhum phi bnh l lc 17 tui. Triu chng khi u ca bnh l
tnh trng yu l ton thn, tip l au nh tht vng tim, d dy v t chi ri
dn lan ra ton thn. C ngh chc phi cht mt. Nhng vi pht sau cn au tht
bin dn. Tm nm di, nhng cn ng kinh lin tc y c ti ca thn cht.
Phanxic v Inh cng trong tnh trng tng t; c hai i i v mt cn bnh.
Thi s ngi Nga Dostojewski gi bnh ca ng l linh bnh, bi v n a kh
nng sng tc ca ng ti nh cao. Novalis, thi s ngi c, t hi: Phi chng
s sng to ca con ngi thng nh bnh m c? Ho s Vincent van Gogh vit
cho em mnh: Anh cng nng bc, cng bnh v yu chng no th cng tr thnh
ngh s....
Hn nu khng c bnh, chng ta khng c mt Trxa i thnh v thn b nh
th. Nh vy, au kh v tt bnh cng c th gip con ngi thnh ngi.
Khng phi l mt dng tu kht khe
Trxa quyt nh vo dng kn, nhng khng cho ai hay bit sm, v s nhng
bn tn c th lm rch vic. C ch ni xa xa thi. Mt ln, c anh bn khen i
chn mnh p, c Trxa tr li: Ny Caballero, nhn cho k nh. Ri s chng
cn dp no m nhn na u. Ngay c cha c cng bng hong khi nghe con gi
mnh cho hay mi chun b vo nh kn u vo c ri.
Dng khng kht khe. Cc n tu c php eo mi th trang sc v c ngh h
lu ngy ti nh b con hay ngi quen bit. H c quyn tip khch, c khch n
ng. H c quyn sng thoi mi thnh ngi nh mt ca thi mi lc .
Trxa cng thng lui ti phng khch gp g nhng tu mi nam t mun lm
quen. Ch chng my may tt hn cc ch em khc, nu nh ch khng b cn
ng kinh tr li: ton thn nm cng ra y, ngi lnh tanh. Thoa nn m bp
chng n thua g. ng b phi mang v nh, mi nhng y s gii nht ti cha nhng
bnh u vn hon .
Ht au, cc bc s ngh ng b gi con ti cha bnh ti mt b y s ni ting. B
ny cho c n i ch u ma, bt c thoa bp bng bt cnh rui u ma v phn
rn. Ti khng hiu ti sao m mnh chu c. Ti 3 thng, tht hi
hung, Trxa vit nh th trong cun tiu s mnh.
Xc nh cht
Nm 22 tui, ch li b mt cn ng kinh khc, cng vt xa cc ln trc y.
Sau hai m mt ngy hn m bt ng, cc y s tuyn b bnh nhn cht tht.
Ngi ta bt u qun xc, cho o huyt v ht l m cho ch. Khi M b trn vo
mang xc ra vn nh dng mai tng, th ng b cn bc M m ni: Con ti
y cha cht u!
m th ba, n phin cu em canh xc ch. T m sng, cu thc gic th thy hm
ang bc chy. Mt ngn nn bt la vi hm. May mi ch chy vi, cha ng
g ti xc c.

Ln th hai M b trn quyt nh mang chn. Va bc vo nh xc, M thy ch

ang ngi trong hm, a tay g sp m ngi ta trm ln mt ngi cht. l
ngy th t sau cn ng kinh. Ch c mang v tu vin, sut 8 thng trong tnh
trng bi lit. Khi bt u b i c, tu vin cho ch tr li phng ring. Ba nm ch
vn khng i ng c. Lc ny ch 25 tui. Nhng ri t nhin ch kho hn, i
li bnh thng. Bnh khi hn.
Sng mt thc ti mi
Nhng th kin xut thn ca Trxa b ngoi xem ra nh l mt cn ng kinh. Mt
nhn chng cho hay, Trxa trong nhiu gi lin nh khng cn cm gic g na.
Mch ngng. Ht th. Thn cng v lnh nh mt ngi cht. Nh th l Cha
tt my c th ch. V sau ch vit v nhng cn xut thn ca mnh: Thnh
thong cm gic c Cha hin din trc mt n vi ti qu t ngt khin ti
khng th no nghi ng g na rng Ngi trong ti v ti hon ton ho nhp trong
Ngi. V mt ln khc: Mnh ri vo mt min hon ton xa l. R rng ch phi
bc qua mt th ca t trc khi Cha ti vi ch.
Nm 27 tui, mt ln na ch vo phng khch gp ngi bn trai thn thit. Va
nhy b vo anh, ch bng thy hnh bng Cha Kit ng ngay bn cnh. Sau ny
ch ghi li: Ti rt ng ngng v tht vng. Cha Kit ng trc mt ti, nghim
ngh cho ti hay rng Ngi xu h v hnh ng ca ti. Ch khng tr li ngi bn
na v anh bn cng m thm b ch lun t y.
Ch li vo phng khch, nhng nhng ln ny do M b trn yu cu. Chuyn l ca
ch n ra khp Avila. Ngy ngy tng on ngi, t m c, ngi thn c, nghi
ng c, tun n sp hng trc ca tu vin mong c nhn thy mt ch. Ch
thnh nh mt th tr chi cun ht v tr thnh ngun thu nhp ca tu vin. D
nhin trc sau ch vn l mt c gi xinh, thch hi hc, d mn v cng rt thch
tip xc chuyn tr.
Mt ng Cha gi ti, v sau ch th nhn, mt ng ti li ng theo i. Dng
nh ti mun kt hp hai mu thun y li vi nhau: v ngon ca i sng tinh thn
v th vui ca cuc sng trn tc. Thi , mt ln na ch li quyt nh bc theo
trn tc.
Nm 43 tui, Cha mun ch dt khot. Ngi ni vi ch: Ta mun con ni chuyn
vi thin thn ch khng tr chuyn vi ngi i.
Nhng th kin ni ch cng ngy cng tng khin ngay linh mc linh hng cng
m ra nghi ng. ng ngh rng ch b qu m v khuyn ch nn tm mi cch chng
li nhng cn cm d . Dp xng ti k, ch li k chuyn thy Cha. Linh
hng cm ch t nay khng c cu nguyn v c sch tu c na. Cha Kit lc
phi than th vi ch: Tht qu nghit ng!.
Nhng k khng tin c gim pha ch mi nn Cha cho thc hin li ha trc
y vi ch: Ta s cho mi ngi bit s tht. Mt ngy kia, trong lc thnh l,
ton thn ch bay bng ln khi mt t trc mt mi ngi.
Nhiu ngi ngh mt cch sai lm rng nhng nh thn b l k khc i nn khng
th toan tnh cng vic mt cch bnh thng c. Trng hp Trxa cho thy
khng phi th. Nm 57 tui, ch lp mt tu vin mi, d nhin phi qua bao nhiu
kh khn mi hnh thnh c. 17 tu vin khc ln lt c hnh thnh sau .

 thc hin nguyn ci cch ca mnh, ch quanh nm sut thng ngi trn chic
xe b c ch ro khp cc no ng g gh Ty Ban Nha tr gi, tnh ton, t
chc cc hp ng mua bn. Li ca mt linh mc vit cho bn sau y cho thy kh
nng thng tho dt khot ca ch: Trong th anh bo cho ti s c mt n tu ti
thm, nhng ti qu gp mt ng my ru. Mt linh mc gii thiu ch ti
bn mnh thng tho mt chuyn mua bn no .
D gp hon cnh no i na ch cng hi hc c. Cu Mt n tu bun l mt
n tu xu l li ca ch. Mt ln trn chuyn i lp dng phi li qua con sui lnh
v b nc cun, ch tht ln: Sao Cha li bt chng con gp nhiu tr ngi nh
vy!. Cha Ki t tr li: l cch Ta i x vi bn hu ca Ta. Trxa but
ming: Vy khng trch g m Ngi chng c my ai lm bn!.
Trong dng Kn mi do Trxa lp khng cn phng khch na, ch c nhng phng
ring nh, mt nh cm, mt nh bp v mt nh nguyn. Cc tu s nam n tr li i
chn t nh vo thi dng mi lp ni Karmel. Do vy ngy nay mi c s phn
bit gia dng i chn t v dng i giy. Vi vic lp dng mi ny, Trxa gii
quyt nhng quyt ngh ci cch ca Cng ng Trento theo sng kin ca mnh. Ch
mt v xut huyt phi nm 67 tui khi ang trn ng ro khp nc Ty Ban Nha.
TRNH THUT 75
PI V, NHIM NHT VI MNH V VI MI NGI
Nm 1572, Pi V mt, ng mi nm trc khi Trxa Avila mt. Gio hi Rma
t 300 nm nay mi c li mt v thnh trn gh gio hong, d nhin thnh trong
tm thc ca thi i .
Gy tr xng
Pi V, tn tht l Antonio Ghislieri, sinh ngy 17-1-1504 Bosco thuc lnh a ca
qun cng Savoyen. Ln ln trong cnh ngho. Thu nh chn cu, cho n khi gp
c mt mnh thng qun gip cho phng tin i hc. Nm 14 tui, Antonio vo
dng aminh v ly tn l Michele. Cu hc thn, lm gim tnh ri gim mc, hng
y v i quan to thm tra.
Antonio c ln t chi lm gim mc. Sau khi Pi IV mt, ngi ta phi p ng
vo mt vin, v khng ai c trin vng lm gio hong hn. Ngi c bu ngy 71-1566, phn ln l nh s vn ng ca Carlo Brm. Sau khi ln, ngi vn tip
tc sng i kh hnh. Ai cng ngh v gio hong mi phi gi hn 62 tui, v thn
hnh ngi ch l da bc xng. Ngi ta ni mi ba n ca ngi khng qu 3 ng
bc, ngha l chng c g c. D gy g nh th, nhng ngi vn do tuyt thng
ngi nu bp, nu nh ngi nhn ra c rng ng ny pha ch thm cm nu
vo t sp ca ngi trong nhng ngy chay. Bn di lp o gio hong l mt tm
o n ti th nhm. Nhng bui rc kiu trong thnh Rma ngi thng i chn
t, u trn, lm ngc nhin dn thnh khng t. V h th thm vi nhau: cha
bao gi Rma c mt gio ch sng o nh th. Thi ca nhng gio ch phc
hng hn qua.

Mun c Rma thnh tu vin

Pi V khng nhng nht vi mnh m vi c mi ngi. Mt ngi chu, c ngi
a vo lm trng i v binh gio hong, v bin cht nn b ngi ct chc ch
huy v cp lng bng, trong vng 2 ngy phi ra khi Vatican, 3 ngy phi ri
Borgo (vng t gia Vatican v lu Thin thn) v mi ngy phi ra khi nc
Gio Hi. Mt mnh ph Rma b ngi tng ngc chung thn v ti b chng. Mt
anh lm nh bng b v b li ra nh trc cng chng. V v ton quyn ca
Anagni b cht u v ti hm hip ph n.
Gio hong quyt lit vi nn gi im. H hoc phi ly chng, hoc nhp dng
n ti hoc phi ri khi nc Gio Hi. Nhiu thng bun phn i bin php
ny, v cc c gi kia l con n ca h. Mt phi on 40 thng gia ti yu cu gio
hong rt li bin php, nhng khng i n u. Cc s gi ca Ty Ban Nha, B
v Firenze cng khng lay chuyn c Pi V trong chuyn ny.
Ngi ra mt sc lnh cho Rma cm lm vic xc phm ti Cha, ph ri gi thnh
l, lm mt tnh cht thnh ca ngy ch nht l ngy l ngh, cm vic bn bun
chc thnh, giao tnh vi th vt v a th. Ngoi ra, ngi cn cm xa x trong cc
ba n chiu i, cm n my v i rng ngoi ng.
Pi V mun dng nhng bin php ngt ty i nhng im en ca thi phc
hng cn ng li, nhng khng thnh cng lm. Dn Rma dt khot chng li,
bi v theo h, h khng mun thnh ph hon v ny tr thnh mt tu vin.
Cng c ci cch tch cc
Nh ci cch Pi V khng phi ch c cc bin php cm v pht m thi. Theo
gng Canisius c v Brm Milano, ngi cng ra sc p dng cc quyt
ngh cng ng cho Rma v nc Gio Hi. Ngi bt chc mu mc i mi
Milano, nn ngi ta gi nhng canh ci Rma l ch em ca Milano.
Pi V quan tm gip thanh thiu nin, c bit v mt hun ngh v cng lm
nhiu vic trn lnh vc bc i. Rma mi ngi u ng rng t lu cha
c mt gio hong no m rng mt bc i tng tr nh Pi V (Pastor).
i vi Gio Hi hon v, cng trnh quan trng ca ngi l cun Gio l Rma,
mt loi sch kinh nht tng v sch l mi. Ngi cng i mi hoc i thay cc
dng tu c. Vi bn tnh nhim nht, Pi V khng i ra ngoi tm tnh thi i,
khi tch cc ym tr cc to thm tra trong n lc chng li Tin lnh, m ngi gi
l con qui vt tm l chng li Gio hi Cha Kit (Stratmann). Nhng, cng nh
v tin nhim l Hadrian VI, ngi cng cho rng lc gio xy ra phn ln l do gng
xu ca cc gio s.
Chin tranh gii phng vi khu hiu tn gio
D cc gim mc Ypern, Namur, Gent v St. Omer khng mun v bn ra, nhng
vua Philipp II ca Ty Ban Nha vn quyt nh mang to thm tra sang thuc a H
Lan chng li nh hng lan rng ca Tin lnh Calvin ti . S vic dn ti
nhng xung t tn gio ln. V ngi H Lan li dng xung t bin
thnh mt cuc chin tranh gii phng ui bn thc dn Ty Ban Nha ra khi nc.

Tng kt tht rng rn. 2000 nn nhn to thm tra b git. Ring vng Flandres c
ti 400 nh th b t, cc tu vin v nh thng b ph tan tnh, nhiu loi sch qu
b hu hoi, cc linh mc v n tu b lm nhc.
Pi V yu cu vua Philipp ch thn sang H Lan ti lp trt t v nu c tm
cch chm dt bo lc. Nhng Philipp tri li gi v Qun cng ng s tn Alba
sang thng tay dp lon. Cuc chin thng chng ko di, v Guillaume t
Oranien sau li pht c vng dy. Cui cng, nm 1581, cc tnh min bc H
Lan tuyn b tch ri khi Ty Ban Nha, ch cn li min nam, m nay l nc B,
vn thuc Ty Ban Nha v theo Cng gio.
Chin tranh chng Tin lnh Php
Thi Pi V, Php do hong Karl IX cai tr. Nhng v Karl cn nh nn vic chnh
s do m l Catherine nh Medici nhip chnh. Nm 1567, Tin lnh calvin
(Hugenotten = Th phn) Nimes ni lon git gn 80 ngi Cng gio. H t
c mt cuc nh chin c li. Nhng chng lu sau li ni dy, khin thi hu
Catherine ra lnh cm dng thnh l kiu mi (theo Tin lnh). Ai vi phm s b t
hnh. Mt cuc ni dy na ca h b tiu dit nng n vo ngy 3-10-1569. Tuy
nhin, ngy 8-8-1570, h c n x ton b, c nhn vo lm vic trong cc cng
s v c t do hnh o, tr Paris. Vic lm ho gia Tin lnh v Cng gio
tng c kt thc tt p bng cuc hn nhn gia th lnh Tin lnh Henri t
Navarra v Margerite t Valois, ch ca vua Karl IX. Nhng thi hu Catherine
li dng m l ny tn st nhng thc khch Tin lnh c mt. Cuc tn st i vo
lch s vi bin c mang tn m thnh Barthlm" (23/24-8-1572) hay m
ci mu Paris. Ti c rnh rnh ny mang mu sc chnh tr, ch khng phi tn
gio: Catherine mun qua lt ty d tnh chnh tr ca th lnh Tin lnh Coligniy.
Pi V mt trc bin c ny 3 thng, do ngi khng th bit s v cng
chng mang trch nhim g trong chuyn ny.
Cuc chin tn gio tip tc, cho n khi Henri t Navarra tr thnh ngi c
tha k ngai vua. ng mua s tha k ny bng vic tr li o Cng gio v
tr thnh vua Henri IV. T chuyn ny m ngi i c cu v von Paris gi tr ch
bng mt thnh l. Nm 1598, sc lnh tn gio Nantes c ban ra, cho php tn
Tin lnh c tng i t do hnh o. Sc lnh ny sau b vua Louis XIV
(1643-1715) rt li - theo li ng - lm va lng Gio hong Rma. y l l do
khin 200.000 tn th phn phi ri nc t nn. Ch ti gia th k 18, vo thi
nh sng, Tin lnh Php mi c hon ton t do.
Cc l do khc
Cn nhiu l do khc gii thch vic Php vn tip tc l nc Cng gio, ch khng
phi ch ring vic Henri t Navarra vo o v ln ngai. Chia r tn gio khin
t nc x ra lm hai, khin ngi Php b dn vt. Thm vo bao nhiu nh th
lng ly b ph, t nc nhiu vng tan hoang. Li na a s dn Php vn kh
chp nhn ci o c kht khe v li sng khc k ca Calvin. Nhiu ngi Php v
th tr li vi Cng gio, d h ght cay ght ng dn Ty Ban Nha. Ty Ban
Nha thi c coi l ng ngha vi Cng gio. im ny khin nhiu ngi
php chi t hoc m ra ght Gio hi Cng gio. Cui cng, cng lao rao ging v

nhng hot ng t thin bc i ca cc tu s dng Tn v dng Kapuzin cng gp

phn khuyn khch ngi dn tr li o Cng gio.
TRNH THUT 76-77
TRNH THUT 76
MU THUN VI NGI TH V NGI ANH
Trong thi Pi V, t u ch no cng c xung t. Php vi cuc chin chng li
Tin lnh. H Lan v Anh cng xung t tn gio. Thm vo Kit gio gi y li
b o Islam e do.
Trn hi chin Lepanto
Khu vc bin a Trung lc do hai th lc ln lm ch trn nhiu vng khc
nhau: Nh Habsburg Cng gio v Th Nh K theo o Islam. Ngi Th trong qu
kh mt ln tin qun ti trc ca thnh Wien (1529). e do ca Islam t
vn khng gim. Tri li, vi chnh sch b quyn th bo Th chim mt s o
ca Hylp. Malta ang b e do v vng bin Adria c thuyn chin ca Th qua
li. Venezia thy nguy, ku cu Rma. c Pi V lin c s gi i khp ni mt ln
na ku gi mt cuc thnh chin chng Islam. Nhng hong Ferdinand I k
hip c ho bnh vi Th. Vua Karl IX ca Php cng khng mun rc ri vi Th,
v li nc ng cng xa bin cng Islam. Xt cho cng, nu nh Lin minh
thnh (nc Gio Hi, Venezia, Ty Ban Nha) khng thng Th th nc Php
cng b trn ngp. Hong Ferdinand I thi b t l i m vi ngi
Osman, chu triu cng h hng nm i ly ho bnh.
Ngy 1-8-1571, Famagusta b Islam chim. Famagusta l th o Cyprus, mt cn
c ca Venezia v l thnh lu a u pha ng ca. Ch huy trng thnh ny,
ngi Venezia, b lt da sng. Qun Th nht rm vo b da ng v khoc ln b
qun phc ca ng, b ln lng mt con b dn i khp thnh.
Hai ch huy trng ca hm i Lin minh thnh l Don Juan t o, mt thanh
nin 24 tui v l con ca Karl V, v mt ngi em khc m ca vua Ty Ban Nha,
Philipp II. Hm i gm 207 thuyn chin, 30 thuyn thng v 6 thuyn chin loi
ti tn mi xut hin ln u. Loi sau mi chic gn 20 ti 30 khu i bc, c th
bn t mi pha. Cn loi chin thuyn bnh thng ch gn c 5 hoc 6 khu m
thi.
Binh lc Cng gio cng u th hn qun Islam v loi sng di ng v pho binh.
1800 khu ca Cng gio bn khng nhng nhanh hn 750 khu ca Th m cn xa
hn. Trn hi chin Lepanto trong vnh Korinth v th cng m ra mt khc
quanh mi trong lch s chin tranh.
Hm i Th gm 222 thuyn chin kiu c v 60 thuyn loi thng. Binh s gm
50.000, khng k 41.000 n l cho thuyn. Pha Cng gio c 43.000 binh s v
cng khong chng phu cho.
Ngy 7-10-1571, hn 500 chin thuyn v 170.000 binh s ra qun Lepanto. y l
mt trong nhng trn hi chin d di nht trong qun s th gii. Trn chin c
qun phn thng bi ngay ngy u. Trong vng my ting ng h qun Cng gio

nh m 113 v chim 117 thuyn i phng, gii thot c 12.000 n l Cng

gio m Th bt lm phu cho. Bin Lepanto ngu v mu ca 30.000 ngi cht
v b thng.
Ni vui mng ca Cng gio khng k xit, v nu thua th hu qu s v lng cho
c u chu. Nhng pha Cng gio khng li dng chin thng , v th quc
Th vn tn ti sut 200 nm sau v sau ny mt ln na h li tin qun sang Wien
v u chu.
Pi V khng ngc nhin v kt qu trn chin. Ngi ta k, ng ngay gi pht chin
thng, Gio hong ang tip v tng th qu. Bng ngi ng dy m toang ca s
v ni: Hm i ca ta thng qun Th, hy cm t Cha!. ghi nh chin
thng ca thp gi trn hnh bn nguyt , Gio hong Pi V ra sc ch t nay ly
ngy ch nht u thng 10, ngy qun thnh chin thng qun Th, lm ngy l
Mn Ci, mng M ca chin thng.
Pi V mt ngy 1-3-1572 lc 68 tui.
Khng thnh cng Anh
Hong hu Elisabeth I cai tr Anh t nm 1558. Ngi Cng gio Anh khng cng
nhn b, v b l con ca vua Henry VIII vi Anna Boleyn v cuc hn nhn ca hai
ngi ny khng c gio quyn chun nhn. Ngi Cng gio Anh trc sau
ch cng nhn hong hu Cng gio Mary Stuart Scotland l hong hu chnh thc.
Elisabeth I phn ng li thi bt tun ny bng 900 n t hnh. V l do ny m
Pi V tuyt thng b. Bin c trn y xy ra mt nm trc chin thng Lepanto.
Vic lm ca Pi V qu kh hiu khi ui mt v t 12 nm nay ng u mt
gio hi khc ra khi Gio hi Cng gio. Hnh ng cng lm cho vic chng
Cng gio Anh ti ch qu khch: thm 124 linh mc v 61 gio dn na b kt ti
phn quc v mt u. Scotland, gn 500 lng x b ph bnh a, thnh l Cng
gio b cm v ngi Cng gio ch cn nc chy trn nu khng mun cht. Gio
hong gt hi iu hon ton tri ngc vi d tnh.
Hong hu Cng gio Mary trc c a nc Anh tr li Cng gio, b cho
git 273 ngi chng i. Vic ny khin ngi i gi b l Mary kht mu.
Nhng, nh ta thy, khi Elisabeth I ln k v v c a nc Anh tr li Anh gio,
b cng khng km st mu hn.
Mary Ward, mt qu tng ca nc Anh cho Gio Hi
Mary Ward ln ln gia cn bch hi Cng gio do Elisabeth I pht ng Anh. Pi
XII nm 1951 gi ch l ngi n b c mt khng hai m Gio hi Cng gio Anh
hin tng cho Gio Hi hon v trong nhng gi pht en ti nht ca mnh.
Mary Ward cho i nm 1585 lu i Old Mulwith trong mt gia nh Cng gio
Anh. Khi Elisabeth I mt, ch c 18 tui. Cha m ch nhiu ln bt chp him
nguy cho cc linh mc trn trong nh. B ca ch b tng ngc 14 nm di v c
tin ca mnh.
Mary mun i tu, nhng lc Anh khng cn tu vin no na. V th, c b sang
St. Omer Flandres (B). 21 tui, ch nhp tu hi Klara, tc dng hai Phanxic,
Php. V dng u cho vic i n xin, ch tht vng b dng v ra thu gm tin bc lp
ring mt nh mi gn , gi l Tu hi Klara ngi Anh v chnh ch tr thnh

ngi tp s u tin ca tu hi. Nhng chng bao lu, ch bit mnh trc sau g
cng phi ri ch ny. Ti phi lm mt ci g khc, ch ni, nhng ci g th cha
bit m cng khng th ni ra c.
Mary Ward v li London, lao mnh vo cng tc tng gio dn. Ch thm ving
ngi bnh, k lit v dy tr con hc. Cng ngy cng c nhiu ch em ti gip.
Cng vi 7 ch em khc, ch quay tr li St. Omer lp ngi trng u tin. Cc ch
ngi Anh, tn ngi thi gi nhm ca ch sng nh nhng n tu, nhng
khng tch bit trong phng kn v khng c nhng bui ca nguyn. Cc ch n bn
nh nhng b go ng thi.
Tr li London, Mary lp thm mt nh . Ngi Anh gio sm n sinh
hot ca ch. Tng Gim mc Anh gio Canterbury lc tuyn b ch lm hi
Gio hi ng nhiu hn cc linh mc v ng mun i mt mnh ch ly 6 hoc 7
linh mc dng Tn. u ch b treo gi vi mt s tin kh ln. D vy ch vn tip
tc lp cc nh khc Anh.
Cng c phn i t pha Gio Hi
Pha Cng gio cng c nhng chng i mnh vic lm ca ch, bi v ngi ta
khng chp nhn li sng ba ch, ngha l va tu va lm cng tc bc i, nhng
sinh hot khng th c i vi mt dng tu. Ngi ta cho rng du ch ca mt
dng tu thc s l cuc sng xa i v gi cc gi kinh nguyn. B hai th y i tc
l c i ngc li Cng ng Trento v nhng ngh quyt i mi ca Cng ng.
Cng ng c bit nhn mnh n i sng tu. Vic Cc ch ngi Anh mun
tr thnh mt loi dng Tn n, m h t gi mnh l Con gi Cha Gisu
(Jesuitinnen) khin dng Tn bc bi. Dng Tn lc hon ton khng mun
lp nhnh n.
V th, Gio hong Urban VIII ra lnh gii tn Vin cc ch ngi Anh do Mary
chnh thc lp Muenchen nm 1631 v tuyn b li tuyn ha ca cc ch l v
hiu. Mary b tng giam trong mt tu vin Klara Muenchen. ch bnh nng.
Ba thng sau khi kho li, ch sang Rma qu mp di chn gio hong. Cc nh
ca ch Rma v Muenchen c php m ca li, nhng ch vi mc ch gio
dc cc thanh thiu n v cc sinh hot t nay c t trc tip di s canh phng
ca gio hong. S d gio hong cho m li l v Mary Ward khng b to thm
tra kt ti.
Mary Ward mt ngy 30-1-1645 ti Anh. Ch mt trc khi tu hi ca ch c gio
quyn cng nhn hon ton. Ngy nay tu hi Cc ch ngi Anh c mt o,
c, Thu S, Anh, Ty Ban Nha, Hoa K, Phi chu, n v Nam Hn.
L do chnh khin gio triu gii tn tu hi khng hn c tnh cch gio lut, nhng
l v quan nim mi ca Mary Ward v vai tr chung ca ngi n b v v bn
phn ca h trong Gio Hi. Mary quan nim rng ngi n b khng nn ch n
mnh trong nhng bc tng dy tu vin, m cn phi rao truyn Tin Mng trong
mi trng i v gnh vc vic gio dc thanh thiu n.
TRNH THUT 77
HNG SAY V MN CHA

Vinhsn Paul (Vincent de Paul)

Php, phong tro ci cch khng tc ng o t nh bn c, nn nhng bt cng
cn tn ng lu hn. Ln sng i mi Gio hi thi t Ty Ban Nha v t t
thm vo t Php, v cui cng n c Vinh Sn to thnh mt trn cung
phong cun theo nhiu gio hu.
Vinh sn nhn ra rng, i mi Gio Hi cng bao gm vic i mi phng thc
gip con ngi. Gip ngi khng ch l chuyn gia c nhn vi c nhn, nhng
phi c t chc hn hoi. V th, bt c i ti u, Vinh Sn cng lp ra nhng c s
bc i, c bit l Hi cc Linh mc Lazarit v Dng n Vinh Sn. ng thi ng
cng ht tm tr vo vic gio dc qun chng v c linh mc. Thi , tnh trng
o to linh mc xung cp th thm. Chnh Vinh Sn cng chng c c mt nn
tng gio dc vng khi nhn chc linh mc.
Ti l mt anh chn heo
Vinh Sn sinh nm 1581 ti lng Pouy, Php. Cha cu l mt nng dn. Sau ny,
Vinh Sn vit v mnh v cha ng: Ti l mt anh chn heo, con ca mt ngi nh
qu ngho... Ti nh khi cn nh c cha mang theo ln thnh ph. V cha n bn
ti v chn i hi c tht nn ti cm thy xu h mi ln phi theo cha v khng
dm nhn mnh l con ca ngi.
V mong cho con mnh c khm kh hn trn ng tin bc, cha khuyn Vinh
Sn lm linh mc. ng gi con vo trng trung hc gn lng Dax, nhng cu con
b d sau 2 nm eo ui. Sau ny, ng b bn i my con b chu cp cho con
vo hc thn Toulouse, nhng cu cng li b d na chng. D vy, nm 1600,
Vinh Sn cng c phong chc linh mc. Lm linh mc thi rt d, chng cn
phi c tnh tnh thch hp v mt nn gio dc y . Mi 50 nm sau, trit gia ni
ting Blaise Pascal vn cn vit: H ai mun lm linh mc th c phong. Ch cn
c giy khai sinh tng i r rng l gim mc phong chc. V chuyn phong gim
mc cng khng kh hn.
Ngay vic Vinh Sn lm linh mc lc 19 tui ri cng l chuyn l. Gio lut lc
buc phi trn 25 tui mi c nhn chc. Lut ny cng c Cng ng
Trento tht cht thm. Vinh Sn v sau khng bao gi cp ti im en ny ca
mnh. C nhng ngi chp tiu s cng lp l v tui chu chc ca ng, khi phi
cp ti.
Tuy vy, Vinh Sn khng bao gi nghi ng v thin chc linh mc ca mnh, d ng
rt au kh v n. Mt ln ng vit: Gi nh cha lm linh mc th ti ch bao gi
nhn chc . V mt ln khc: Xa kia, khi cn liu lnh, nu nh ti hiu
ngha vic gia nhp hng linh mc nh lc ny ti hiu, th ti th tip tc cuc t
ch khng bc vo mt giai tng khip hi nh th ny. R rng Vinh Sn Paul
khng coi ngh linh mc nh bt c mt ngh no khc.
Vinh Sn sinh ra khng vn l thnh. Ngay c khi chu chc cu cng ang ln
ngp trong xc tht (Cognet); c bit cu coi linh mc ch l mt phng tin kim
tin. V khi n ngp u, cu bn lun ch nga thu v trn bit tm. Ti nay vn
khng ai bit cu u lm g trong thi gian bit tch hai nm . Ch bit rng cu
t ngt ti xut hin vo nm 1608 ti Paris.

i i Paris
Paris, thot tin Vinh Sn cng ch mun lm sao chp c mt ch ngon
c sng kho thn. V cu gp may, c nhn lm tuyn u ring cho c
Marguerite t Valois, ch em ca Vua Karl IX v l ngi v th nht ca vua
Henri IV. Nhng Paris cng l ni Cha ch n cu qua mt linh mc, sau ny l
hng y Pierre Berulle, v sng lp Oratorium, mt hi lng lo gm cc linh mc
triu. Linh mc Pierre gip Vinh Sn b dn con ng say tm cng danh m
quay v vi Cha. Nh m ngy nay chng ta c c mt v thnh ln: Vinh Sn
Paul.
Sau khi hon ci, Vinh Sn lm chnh x Clichy, nay l mt qun ca Paris, nhng
thi cn l mt gio x qu. Vinh Sn m y mt chng vin v nhn vo mt
nhm nh thiu nin. ng cng lp mt hi anh em bc i gip dy gio l cho dn.
y qu l mt vic lm hi hu, bi thi trn t Php chuyn ging dy gio l
bin mt t lu. Trnh kin thc ca hng linh mc xung cp th thm,
chng my ai cn thuc ngay c cng thc tha ti.
Lm x c mt nm, Linh mc Pierre p Vinh Sn nhn chc gia s cho b tc
Philip Emmanuel t Gondi Paris. c trong lu i sang trng, l ra cuc i
phi ln hng, nhng cu Vinh Sn mi tri li sng thu mnh nhim nht nh
mt tu s dng kn, xa trnh mi th vui. Khi Vinh Sn mt, b tc Gondi nhn
nh v ng: Trong cc c tnh ca ci cht t gi ny, tnh khim tn, lng
thng ngi v tr khn ngoan trong mi chuyn lm ti ngc nhin nht. Cha
bao gi ti thy ngi phm li, v th ti ngh ngi l mt v thnh. B tc Gondi,
sau khi go v, i tu lm linh mc.
Sau 4 nm trong lu i, Vinh Sn trn ra li min qu v coi x Chatillon, vi mt
nh th nt v mt cng on chng cn g l o ngha. ng dp thi quen va
xng ti cng khai va c ln ting kinh co mnh ca bn o y v thnh lp
Hi anh em bc i. Chng bao lu gio hu Chatillon c th khng nh c
nhn vo nhng bin i ca dn Chatillon th cng phong thnh cho ngi.
Vinh Sn cn phc v nhiu ch khc. Mt ln ng ti Macon v lu li 3 tun.
Na nc Php thi b gy n xin, v hu qu ca nhng trn chin tn gio dai
dng. Vinh Sn m c Macon c ti 300 n my. ng t chc ngay mt hi
bc i ca gio x. V sau, ng k v chuyn : Khi ti t chc hi anh em bc i
Macon, ai cng ci nho, ra ng thng b ngi ta ch tr ci ct. Nhng khi
vic thnh cng, th bao nhiu nc mt vui mng ra, v ngy t gi dn thnh
dnh cho ti i chao l vinh d, khin ti khng chu ni m phi m thm trn
i.
Vi nhng t nhn cho thuyn chin
Php, t th k 16, ngi ta thng bt ngi t lm phu cho thuyn chin. V
khng cn ngi t nguyn cho cng vic nng nhc ny, ngi ta mang t nhn
trng ti vo th ch. H b xch c hai ngi mt vo gh cho, n ung ng ngh
ngay ti ch. Tng Gondi l ngi nm quyn trn m ngi ny, tng s vo
khong 6.000 ngi. Mt ln Vinh Sn vo ngc Paris thm m t chun b chuyn
sang i cho. Tnh trng tht thm. m t hon ton kit sc, ngi chng ra

ngi, b xch vo tng ngc ti v m. Vinh sn bo cho b tc Gondi hay v

tnh trng bt nhn v c Gondi cho php chuyn h ra mt cn nh ba thnh
ph, t chc thm ving, gio dc v gia gim cho h mt s hnh pht nng. Nm
1618, b tc bt Vinh Sn lm Tuyn u hong gia cho cc thuyn chin. Vi
t cch Vinh Sn lin lc vi cc linh mc khc Bordeau v phn cng nhau c
hai ngi ph trch mt thuyn. Gondi c tt c 20 chic. Nh gip ca Hng y
Richelieu, Vinh Sn lp mt bnh x cho nhng ngi t b bnh. Ngi ng thi
khng ai hiu c s kin ny, bi v i vi h, phu cho l mt th cn b x hi,
chng t g ng phi chm sc nh th.
Dng Lazart v N tu Bc i
Dng Lazart do Vinh Sn lp l mt tp hp cc linh mc nui l tng truyn
gio. Tn gi ny nguyn l tn mt tu vin utinh Saint Lazare, nh m ca cc tu
s Lazart. Truyn gio, i vi dng, cng c ngha l tng cng c tin v dc
lng n nn thng hi ni cc tn hu. Vinh Sn xy Saint Lazare mt trung tm
hun luyn cc nh truyn gio, mt chng vin, mt nh tnh tm, mt nh tr cho
cc bnh nhn tm thn v mt nh dng bnh. T nm 1643, Lazart c mt
Algrie, Tunis v Madagascar.
C vic lp dng Ch em Bc i cng ch l mt phn ng cp thi, ch khng phi
l kt qu ca mt suy ngh v chun b lu di. Khi thy tnh trng t hi ca cc
bnh vin thi , trong nhiu con bnh phi chia nhau mt ging, Vinh Sn
thu phc c ch Louise Marillac lp ra mt cng on cc ch em chuyn lo phc
v nh thng. Chng bao lu cc mnh ph phu nhn Paris cng gia nhp cng
on, c c hong hu sau ny ca Ba Lan na.
Dng N tu Vinh Sn l hu thn ca cng on cc ch em ny. Cc ch n bn nh
cc ph n nh qu thi : o vi len th v khn i u vi trng, v sau thm vo
hai ci cnh.
Cng nh Cc ch ngi Anh, cc ch em Vinh Sn cng khng t ra vic sng xa
i, khng c gi ca nguyn v khn trn i. Lut dng ca h c Vinh Sn
cho hay nh sau: Tu vin ca cc ch l nh thng, ch l cc phng tr thu, ni
nguyn l nh th gio x, ng thp gi l cc ng ph, cm phng l vng li,
mn cch ly l lng knh s Thin cha v khn che mt l lng khim nhu thnh
thin. Ch sau khi thnh nhn cht, dng mt mi ny mi c gio hong chun
nhn.
Vinh Sn mt sau mt cn hp hi ngn vo ngy 27-9-1660. m tng ng ging
nh mt cuc din hnh chin thng. Nm 1737, ngi c phong thnh v t nm
1885 tr thnh quan thy ca cc hi v t chc t thin bc i.
TRNH THUT 78-79
TRNH THUT 78
NY NC C, B M CA QU NHIU PH THU, HY COI
CHNG!

Benedikt Carpzow vit vo khong nm 1650 trong sch Li thi hnh hnh s mi
Sachsen ca ng: Cp tra tn thp nht l dng dy buc tht cht cc ngn tay.
au khng th t. Ln cp th hai, l hnh cho ko gin thang ra vi hu qu l tay
nn nhn cng b cng ra theo lm cc t xng bong ra, cc ngn tay t ri khi
tay. y l li tra tn thng thng nht v khi nghe ni n chuyn tra tn th ta
phi hiu l nh th. Cp th ba v l cp cao nht l dng bay nung hoc lu
hunh v la lt da, hoc ng dm bng g thng vo di mng tay ri chm la,
hu qu l mng tay dp ri khi tht. Hoc l tri g nn nhn vo thn mt con b
hoc la bng st ri t trong bng b/la cho ti khi st ln. y l mt vi
trong nhiu cch tra tn kh bi bn ca l hnh". S d Carpzow phi ni k v cc
li tra tn, m theo ng, kh liu lng , l v ng nhn ra cng ngy cng c qu
nhiu v nn nhn cht trong lc b tra tn, gy ra bi cc tay thm phn thiu kinh
nghim v kht mu. H dng ao phanh thy nhng phm nhn v phc, chuyn
m lng kin nhn con ngi khng th chp nhn c. Nh mt con th quen
mi mu ri c thm ung thm, h thng say mu ra lnh tng gp i s lng tra
tn. Carpzow bn thn l mt thm phn i (khng phi gio s) ca to thm tra
v nghe u kt n t n 10.000 nn nhn. Nhng d th, ng l ngi ch
trng phi p dng nhng hnh pht m theo ng phi c tnh nhn o cho nn
nhn. Carpzow l mt tn hu Tin lnh v l ngi m ng cho khoa hnh lut
c. Ni ln im ny l cho thy ngay nhng u c tr thc thng thng Tin
lnh thi cng khng thot khi cn lon ph thu. Mt trng hp Tin lnh khc
na l nh khoa hc t nhin ng thi l nh ton hc v thin vn Johann Kepler
(+ 1630); ng ny cng chp nhn c nn ph thu nh Carpzow. Chnh m ng b t
v ti ny, v may mn lm ng mi cu c m khi gin ho.
Bao nhiu nn nhn?
y c ngi bo rng s nn nhn to thm tra ln n 6 triu. Con s tng
tng. Mt s lng nh th nn dnh ring cho Hitler v Stalin v ch c k thut
ca th k 20 mi t ni. Con s c on thc t nht vo khong 300.000 ngi.
S liu ch cho bit s ngi b n t c th nhng vng t nht nh, m ngay s
liu ny cng c th b xuyn tc.
Vi th d: Konstanz (t 1481 ti 1486) c 47 ngi ln dn ho v ti ph thu,
Ellingen trong vng 8 thng c 65 ngi, Geroldhofen gn Wuerzburg (1616) 99,
Ellwangen (1612) 167, Trier v ph cn (t 1587 ti 1593) 306, tng Bern
(Thu S) t 1591 ti 1600 c trn 300 ph thu. ng to Fulda, vi nhim k d
nh l 19 nm, khoe rng ra n t c ti 700 ngi c nam ln n, ng hy vng
thi gian cn li ca nhim k cn c th ra n thm c trn 1.000 tn na. T
1626 ti 1629, c trn 200 ph thu b git Wuerzburg. Nm 1590, x trng x
Noerdlingen np n xin lng bt ph thu v trong vng 3 nm git c tt c
32 ngi.
To thm tra ph thu khng ch xy ra c v Thu S, m c o, Boehmen,
Anh, i Nh Lan, Bc u, Php, Hung, Siebenbuergen, Ba Lan v ngay c bc M
chu.
Khng c chng c v v hnh hnh no Ty Ban Nha v c. C nhng phin
to l t hai nc ny, nhng khng phi din ra trong thi gian cn cung ph

thu ang tung honh trong cc nc pha bc. v Ty Ban Nha cc to thm tra
u do U vin Gio hong (Gio triu Rma) cm u, v vic x ca h nhn o
hn cc quan to i c nhiu. Chng hn Bologna to ch ra hnh pht nh
n hoc tri vo ct trn cng trng. Nu t ra hi li th gim pht. Ngi ta vn
n rng, h ra to d gio l coi nh ht ng sng. S tht khng hn nh th.
Chnh Inh Loyola, Trxa Avila v Mary Ward b a ra to d gio nhiu
ln m vn sng!
Khng g thot ni c
Cc to i x ph thu c din ra khc hn. V im ny chng ta c mt chng
liu ca linh mc dng tn Friedrich Spee. Linh mc Friedrich nguyn l ngi
gii ti cho cc ph thu trong mt thi gian di. ng cng ngi bn dng l
Adam Tanner v y s Johannes Weyer l nhng ngi u tin dm cng khai chng
li vic x ph thu. Trong cun sch nc danh ca mnh Coi chng cc phin to
thm tra" - cun sch xut lm chnh ng b a ln gin ho - ng vit rng h ai
b a ra to ri th coi nh chng cn hy vng sng, bi v nu ngi xu th r
rng l k c ti, bi v ti bin h ra xu. Tri li, nu ngi c ngi khc
knh n th cng l im bt hnh, v ph thu thng np mnh sau bng dng
nhn c. S hay khng s, t ra bnh thn hay hong ht nhn quanh, qun tr, chi
quanh - tt c u bt li cho k b truy t. Ngi ta trit h tm tr v th l nhm
bin b co tr thnh k t truy t mnh. Ngi ta khng gip h lut s bo cha
cng khng cho h c hi t bin h, v nu c lut s th ngi ny cng chng cn
lng tr no m g c m t v . B co c c c may vit li gii thch, th
li chng ai mng m xa ti iu h vit. Nu c khng khng chi ti, th li b
tng tip vo ngc c dp tip tc suy ngh m ht cng u.
D chng ph thu khng quan trng
C nhiu nguyn nhn a n cn lon ph thu vo u thi mi. Ngi ta vn
mun n gin ho vn bng cch ht ln u Gio hi hoc Gio hong
Innoxenx VIII, ngi vit ci D chng ph thu tai ting vo nm 1484 v
nh hng ca d trn cc phin to thm tra thc ra khng ln mnh nh ngi
ta vn ngh. C bn ci cch cng khng thiu nhng ngi say m lng dit ph
thu.
Trch nhim ca Gio hong Innxenx VIII l khng quan tm tm hiu khi
nghe tin ng tri (Hammes) v nn ph thu c do hai linh mc aminh l
Spenger v Institoris a ti. Ngi coi tin nh l mt chuyn hin nhin. Hai
linh mc kia khng phi l ngi sng tc ra chuyn ph thu, nhng chnh hai ng
gp phn quyt nh vo cuc leo thang truy dit thnh phn ny.
Bit rng Innxenx VIII l ngi quyt tm dit k ri, hai ng c tnh ni ti
mt b ri ln mnh kinh khng trong bn bo co ca mnh. V Gio hong
vit trong d: Ta khao kht mong c c tin Cng gio c to rng ra khp ni
v vng mnh v mi th b ri phi c ty ra khi cng ng tn hu. V vy, ta
ng h tt c nhng n lc no lm cho c mun ca Ta c thc hin.
V d sau Gio hong dng li nhng t ng ca hai linh mc s dng, mong
mun ca ngi cng ch l sao cho c tin Cng gio c tuyn vn:

Ta lo lng khi hay tin nhiu vng min cao nc c cng nh cc gio phn
v tnh Mainz, Koeln, Trier, Salzburg v Bremen c mt s ng n ng n b
khng cn ngh ti vic ri ca mnh m xa la c tin, kt thn vi ma qu lm
chuyn i bi v dng nhng cu thn ch, cc loi th tht cng nh cc phng
thut ph thu ng tm khc ca chng ngha l bng cc ti c git tr con nh
git sc vt s sinh, ph hoi ht ging trn ng, ph hoi nho trn vn v hoa tri
trn cy, gy au n khng khip v tinh thn v th xc cho ngi v vt, ngn cn
vic chn gi v chng cng nh vic th thai.
Friedrich Spee lt trang s mi
Friedrich l mt tu s dng Tn, sng ng thi vi hai tu s aminh, nhng li c
mt quan im tri hn vi hai ng. ng vit:
Gin ho mc ln nhan nhn gn nh khp ni trn nc c, tht qu nhc cho t
nc ny. D bao nhiu nh khoa hc v y s c gng gii thch v ngun gc t
nhin ca cc hin tng bt thng v cc chng bnh , dn c, c bit min
qu, vn c mi th cho ph thu. Ny nc c, b m ca qu nhiu ph thu,
hy coi chng! Ngi khc nhiu qu n ni chng cn nhn thy g na!
Linh mc Friedrich t Spee sinh ti Trier nm 1591. ng lm linh hng cho nhng
b co ph thu. Theo ng, khng mt ai bc ln gin ho tht s mang ti ph
thut. Nm 1631, khi sch Coi chng cc phin to ph thu ca ng xut hin, tc
th cc gin ho Wuerzburg b dp. Cc qun cng vng Braun schweig cng cho
ngng ngay cc v hnh quyt. Ngay trong nm , vn phng nh vua cho in li
cun sch v khng lu sau sch c dch ra nhiu th ting. Cho d sau
cc v hnh quyt vn xy ra, cun sch ca Friedrich a phong tro thm tra
ph thu sang mt trang mi.
TRNH THUT 79
C N NG CON NT CNG B THIU V TI PH THUT
V D chng ph thu ca Gio hong Innxenx VIII khng phn bit r gia
ph thu thng (Hexenritt) v ph thu c ng vi qu (Teufelsbuhlschaft), nn hai
tu s aminh Konstanz l Heinrich Institoris v Jacob Sprenger nm 1487 vit
mt ti liu mang tn Hexenhammer (Maleus maleficarum) b tc thm. Tc
phm khn nn nht trong nn vn chng th gii (Riezler) ny mt mt lm
phong tro tin ph thu bng n mnh, mt khc a chin dch truy dit tr thnh
m mu. Cun sch xut hin u tin Strassburg v ti nm 1669 ring c
ti bn ti 29 ln. Cng nh vic pht minh k thut in thi m sch c ph
bin rng ri.
Cng c phn i
Tc dng ca D chng ph thu, nh ni trn, khng hiu qu nh ngi ta
vn ngh. Mt bng chng l thi ca Gim mc Georg Golser, Gio phn Brixen.
Gim mc ny khng tin vo kh nng ng n ca d - m thc ra khng phi l
mt tn iu buc phi tin - v ui hai ng a minh ra khi gio phn, khi hai ng

ny ku gi bn o lng bt v t co ph thu. Gim mc phn nn: Ci ng thy

dng lm bc c mnh... khi ng cn thuc gio phn, ng coi mnh nh tr con.
Mt tht vng khc cho hai v tu s kia l vic tha bng 7 ph n trong Gio phn
Brixen. Institoris mun a ln gin ho 7 ch em ny, nhng to xt tha, vin l
l h khng phm ti theo tinh thn ca d gio hong. Institoris nng nc i
phi xt xem cc b co c n nm vi qu khng. Chnh n bo chuyn khng
lin h g ti ni v c.
Gim mc Tirol cng t chi chuyn truy lng ph thu. Tng Gim mc Gio
phn Mainz l Johann Schoenborn v hong hu Christine Thu in
(1626/1689) - c cng cha tr li o Cng gio ca Gustav Adolf - cng khng
chp nhn chuyn bt xt ph thu trong lnh a mnh. C hai pha Cng gio ln
Tin lnh cng nh trong mi thnh phn dn chng u c ngi ch trng hoc
chng li vic truy dit ph thu.
Bn thm nh b gi mo
Khi vit Hexenhammer, hai tu s lp lng to cho ngi c cm tng l ti
liu c gio ch chun y. ng thi, hai ng cng tm s hu thun ca i hc
Koeln, mt c quan kim duyt c gio triu cng nhn v l ni hai ng tng
dy. Nhng kt lun ca i hc cng chng sng sa g. Ch c bn gio s k vo
bn thm nh, trong cc gio s cho rng khng c g sai tri v nn tng thn
hc, nhng v nhng bin php trng pht - phn quan trng nht ca
Hexenhammer - th ch c th p dng nhng im khng tri vi lut Gio hi
m thi.
V sau ngi ta thy c ch k ca 8 gio s ng h Hexenhammer. Mt s ch k
l do gi mo. Nm 1491, Thomas Scotia qu quyt l ng cha h k vo mt ti
liu nh th. C Johann Voerde cng th, cng khai phn i vic mo ch k
ca ng. ng ny nh chng kh cng chng cho ch k tht ca mnh.
Nhng chuyn tr. V nh bn thm nh ca i hc Koeln , Hexenhammer
tr nn c gi tr nh mt hnh lut c bit. i hc Koeln tr th v cu gio
s Sprenger ca mnh bng cch khi ng ny mt, i hc khng lm l cu hn
cho ng. C ch k ca ng Vin trng trn bn thm nh cng l gi mo.
Nim tin xa ca dn c
Cng nh dn Hylp, ngi c tin thin nhin cha y cc loi ma qui thn
thnh nh ph thu, ma c rng, tin, ma n ngi, ngi si, thu thn, ngi ln,
ngi khng l... Ph thu l ngi m h tin rng c kh nng lm hi ngi, sc
vt v hoa tri. S d c c kh nng ph thut l v ph thu c giao tip vi
qu. Pha Gio hi th vn nhc nh l khng c ph thu. Chng hn nh trong
mt bi ging vo th k th 8: Nhiu ngi tin c ph thu v ni rng chng n
tht con nt, b, nga v lm bao nhiu iu xu khc. Khng nn tin chuyn , v
n tri vi tr khn con ngi... Cha bao gi v s khng bao gi c nhng th ,
y ch l lun iu ca qu qua ming li ngi u.
Ch ph thu bt ngun t ting c c Hagazussa (con m ci hng ro), t
ny c l thuc loi cm k. Thot tin, dn Alman (c) v Burgogne gi h l
nhng b lm c. y c l l t ng ni ln c ngun gc ca nim tin kia.

Theo , ph thu nguyn thu l nhng ngi n b bit cng dng ca cc loi
c lnh, c c v bit cch s dng chng. Nh ti cha tr l lng m h b qun
chng dn coi l nhng ngi b mt v nguy him. D nhin qun chng khng
hiu c ci b mt kia, m c ngh rng v sn sng cho qu tho mn tnh
dc nn cc b mi c chng trao cho quyn nng hiu bit khc thng. Nh vy,
chuyn ph thu gi y li c thm yu t dc tnh. Ngi ta gii thch, ph thu
n b th ng vi qu ng (Incubus); cn ph thu n ng th li ng vi qu b
(Succubus). Trong thi c, ngi ta tin thn thnh ma qu c th ng vi ngi. V
th, thn ca Hylp vn giao cu vi ngi, v dn Hung n b ngi Goten coi l
sn phm tnh dc gia qu v cc m n b d hi.
L do quyt nh cho cuc leo thang lng dit ph thu l s ln mnh ca tin trnh
gn ti cho cc b lm c kia, ri t h b ng ho lun vi mi nguyn nhn
tt bnh, dch ho v cht chc. Mt yu t khc thm vo na l cng ngy ngi ta
cng thu dt thm rng ph thu c th bin dng thnh th vt (mo), c kh nng
i xuyn qua ca ng kn, bay trn khng, git ngi khng cn kh gii.
Tm bnh th ght phi n
Thm mt l do na a ti vic lon tin ph thu trong th k 17 l tm bnh th
ght phi n. Nh ging thuyt Beermann cng l mt trong nhng khun mt to
nn chuyn khinh thng n gii, khi ng vit:
S d lc ny ngi ta t nhiu ph thu, mt phn khng nh l v c v s ngi
vit v s h n khn lng ca m n b v thm coi h rt ton l th xu xa,
thm c v mang tm a qu ma, v h hn hoan cho hay lng n b b t v ti
ma thut v ph thu nhiu hn n ng, bi v n ng mang bn cht tt hn v
khng c a, mu m v gio quyt (bng n b). c nhng iu , dn chng
cng cay ght ph n, v khi thy cc b b mang ln gin ho, h ni: tht ng i
cho bn qu s nham him v c c.
Nh ni trn, khng phi ch c ph n b git v ti ph thu, m n ng con
nt cng b kt nhng ti . B tc Georg t Darmstatt vit vo nm 1582 nh
sau: V chng ti thanh ton gn nh ht m gi nn gi y ti lt m tr.
Danh sch t ti di y Wuerzburg cho thy hng ngi thuc mi giai tng,
tui, phi tnh:
Thm phn to Eichstaett v con gi, vin qun tr hi ng, mt b trai gip vic
khng r xut x 12 tui, ng bin l, anh cng dn mp nht tnh Wuerzburg, mt
b gi gip vic 9 tui v em gi n, m ca hai em ny, b x trng, hai b trai
dng qu tc, c hoa khi tnh Wuerzburg, mt sinh vin bit ni nhiu th ting v
l mt nhc s xut sc, ng trng bnh x hc rng bit nhiu, hai con trai nh, c
ch v b v ca ng hi ng tnh, ba gio s nh th chnh to, 14 ph x nh th
chnh to, mt b gi m, b qu tc mp, mt linh mc, mt y s.
T thm tra lc gio ti thm tra ph thu
Trong thi Trung C, to thm tra Gio Hi kt n cc ph thu da trn kha cnh
lc gio, ch khng phi v ti ph thut c gn ghp. L do cng ging nh ni
dung di y ca mt tr thc Koeln vit:

Nu ph thut, iu xu xa hn c vic th ngu tng, iu ng nguyn hn c ti

lc gio hay bn hi ngoi o, m thng cuc, th nh nc v x hi dn s s sp
hon ton, s d s ln ngi b ch v dn thnh ch cn nc tht thu n xin...
Chin tranh v ni lon s lm tan hoang k giu, bn hu v hng xm s nh
nhau, tr con s ni ln chng li ngi gi v ngi hiu bit, nng dn tn cng
qu tc, thi bui chng ph o ti k. V th, c hon v phi hp sc tiu dit
ph thu....
Thy to n chng phn bit gia hai ti ph thu v lc gio, gio s Institoris v
Sprenger tm cch tch ri chng. H yu cu phi kt n c ti ph thu na, ch
khng ch lc gio m thi. B hnh lut mi do hong Karl V ra nm 1532 p
ng yu cu ny. Theo bn hnh lut ng bun hong xp ph thut vo ti
c hnh s v cho php s dng cc bin php tra tn. Khng lu sau (1572), v
vng cng Tin lnh August t Sachsen cng ra n t i vi nhng ai c lin h
vi qu, m chng cn phi chng minh l h gy thit hi cho vt hay ngi
khc. Ngi ph thu cui cng b thiu nm 1782 Glarus (Thu S). C tn l
Anna Goeldi.
TRNH THUT 80-81
TRNH THUT 80
V GALIL
Ti, Galil, con ca Vinzenzo Galileo Firenze, 70 tui, xin qu gi trc qu ngi
thm tra ca th gii Kit gio, nhng thm phn xt x k ri o. Bng nhng li
, Galil rt li lun thuyt ca mnh vo ngy 22-6-1633. Ri, tay t tay trn
Sch Thnh, ng tip:
Ti th trc Phc m l, vi s tr lc ca Cha, ti tin v cn ang tin vo
nhng g Gio hi thnh v tng truyn ging dy v coi l ng.
Ti b lun ti ri o v ch trng v tin rng mt tri ng mt ch v l trung
tm ca v tr, ch khng phi l tri t ng yn v l trung tm...
Ti thnh tm th ha t b mi lm ln v ri o.
Ti ha t nay khng loan truyn bng li ni hay ch vit nhng g c th lm cho
ti b nghi ng v nhng ti nh th.
Galil lc khng dm chn trn nn nh v khng ni cu Eppur si muove
(Nhng m n (qu t) vn xoay!), nh truyn thuyt vn n. Tri li, theo mt
trnh thut c tht, ng ri phng n hon ton r ri, u nng tru v khng cn
nhu kh. Galil cui cng b to thm tra kt ti.
... kt n v lm ln
Trc y, ngi ta coi v Galil l mt tai ting ln nht ca lch s Gio hi
v l mt tai ho, v Gio Hi to ra mt vong thn gia khoa hc v tn gio
qua vic kt n sai tri mt nh khoa hc. Galil c trng dn nh mt v t o
ca khoa hc t nhin hin i, nh mt nhn chng cho thy gng km tm ti tr
tu ca thi gio hong Trung C.

Ngy nay, cc nh khoa hc t nhin danh ting khng ngh nh th. H cho rng
Gio Hi trc y c lm ln tht, nhng v Galil nay ch cn l chuyn ca mt
s s gia c ting na m thi (Heisenberg). C mt s ngi bo rng khng th
gn ch mc cm Galil cho Gio Hi, v thi c hai pha u x s sai (Golo
Mann). Cng theo Golo Mann, v n Galil chm su vo qu kh ri, khng nn
a ra tranh ci lm g na. Ngy 27-4-1978, trn i Truyn hnh o, gio s tin s
Weizaecker cho rng Galil ch b kt n v mt lm ln m thi. Gio s gii
thch: Ngi ta kt n chuyn m ng ngh ng. Vi mt cht tng tng
v nhn xa c l ngi ta c th nhn ra rng c mt ng ch thng bng t Galil
dn ti bom nguyn t.
Khi u t tr chi ca mt th mi knh
Vo mt ngy thng 10-1608, anh th mi knh H Lan Jan Lippershey mi chi
mt cp knh thng thnh mt knh nhn xa (knh vin vng) c sc phng gp chn
ln thng. ng gio s ton Galil nghe chuyn, cng c mun ch cho mnh
mt knh nh th. Ngy 7-2, Galil gn knh nhn ln bu tri ln u tin. Trc ht,
ng quan st mt trng v rt i ngc nhin khm ph ra rng c 4 mt trng quay
chung quanh mc tinh (Jupiter) - [Mt trng th nm ca mc tinh c khm ph
vo nm 1892].
Galil bo tin cho v lnh o Vng quc mnh l i qun cng Cosimo II
Firenze: Cng tho mn ngc nhin bao nhiu ti cng i n Cha by nhiu v
Ngi cho mt mnh ti l ngi u tin khm ph ra nhng s l c du kn t
hng bao nhiu th k nay.
Nm 1601, Cosimo II cho mi nh nghin cu, lc mi 46 tui, v lm gio s
ton trong cung mnh. Firenze, Galil khm ph ra kim tinh (Venus) quay chung
quanh mt tri v ghi li hiu bit ca mnh ra mt tp sch nh, nhng khng ghi
nhng quan st v bnh lun.
Nm 1611, Galil dng xe cng ca qun cng sang Rma. Gio hong Phaol V
khen ngi v hn hnh tip n ng. Sau khi c gio s dng Tn Christoph
Clavius xc nhn s ng n ca cc khm ph mnh, Galil tr v Firenze vi qu
tng cht y xe.
Gi thuyt hay d kin?
Gi nh Galil khng bc sang lnh vc thn hc chng minh l thuyt ca
mnh, th quan h gia ng v Gio Hi khng c vn . Lp lun ca ng v s
xoay vng ca qu t quanh mt tri ngay t u khng b gio quyn chng.
Trc gn mt th k (1543), lp lun ny cng c Linh mc Nh th Chnh
to Frauenburg l Nikolaus Kopernikus ging dy trong i hc m Gio Hi
khng t vn . V ngay Kopernikus cng khng phi l ngi u tin, nhng l
trit gia Hylp Aristarch Samos, a ra l thuyt .
Kopernikus dng ton hc chng minh l thuyt mt tri trung tm ca mnh
trong cun sch V s xoay vng ca cc thin th vit nm 1543 Nuernberg. V
ng mun tng cun sch cho Gio hong Phaol III. Nhng trong bn in, thay
v tng gio hong, ng in li dn nhp ca mt ngi theo phi Luther l
Adreas Osiander v ng ny gii thiu y mi ch l mt gi thuyt. Osiander

khn kho, bi v nu ch l gi thuyt th ngay c di thi Galil, Gio Hi cng

khng kt n. Nhng Ga li l tri li xc quyt l thuyt ca mnh nh l mt thc
ti c chng minh, mc d phi i ti nh khoa hc t nhin Isaac Newton s
chuyn ng ca cc tinh t mi c gii thch r rng nh vic khm ph ra cc
nh lut v trng lc. Tic rng Newton sinh ra 10 nm sau (1643) khi Ga li l b
kt n.
Phn ng d hiu ca Gio Hi
Mt thiu st khc ca Galil l thiu kin nhn, khng cho Gio Hi c th
gi t gi mt quan im thnh np c ngn nm. Gio Hi khng mun b
ci nhn v v tr c nn tng trong Sch Thnh ca mnh, bao lu quan nim mi
cha hon ton c minh chng r rng.
Galil cng thiu khn ngoan khi a Sch Thnh vo cc tranh lun khoa hc t
nhin. Cc nh thn hc Thnh Kinh ni gin, khi Galil qu quyt ch nh khoa
hc t nhin mi c th din dch ng mt s pht biu ca Sch Thnh (ngha l
Sch Thnh phi ph hp vi d kin khoa hc - Ngi dch). im ny ngy nay ai
cng phi cng nhn ng c l. Nhng thi vic gii thch Sch Thnh c quan
nim l c quyn ca cc nh thn hc, nn ngi ta khng mun cho mt
gio dn c kin trong lnh vc ny. Phi chng trc y Pierre Valds, mt anh
thng gia, cng v nhn danh Sch Thnh m to nn mt lc phi chng li
Gio Hi?
L ra qu t phi ngng quay
V Galil lin quan vi mt on trong sch Giosu ni v chuyn Cha truyn
mt tri ngng quay ko ngy di ra. Galil lp lun ngc li l mt tri vn
ng yn, lm sao bt n ngng c. L ra qu t phi ng yn mi phi. Lc ,
Galil vit cho hc tr c ca mnh l tu s bin c Benedetto Castelli: Trc ht
ti ng vi anh l Sch Thnh khng bao gi ni di hoc lm ln... Sch Thnh
khng lm nhng vic gii thch n i ch c th lm. Lm ln tai hi nht l bm
vo tng ch tng cu m gii thch. Lm nh th l ngi ta thm tay thm chn
thm mt cho Cha, cho Ngi nhng tnh cm nh bc bi, hi hn hoc th hn
ca mnh. Ngy nay nhn li, ta thy Galil im ny qu ng. Nhng ta cng phi
ngh thm l mn hc Sch Thnh thi cn trong giai on kh non nt. V vi
tm thc coi gio hun Gio Hi l tuyt i khng sai lm th lm sao ngi ta c
th mt sng mt chiu b c mt li ngh thnh np!
Phin to u din ra trong n ho
i th u tin l Linh mc aminh Tommaso Caccini. ng ny np sch ca
Galil cho b tn l v yu cu lun ti. Phin to u tin m nm 1616 v Galil
t bnh vc mt cch hng hn khi ngi ta quy cho ng ti chng li Sch Thnh.
Ch khi phin to m ra ngi ta mi a sch ca Kopernikus (V s chuyn ng
ca cc thin th) vo Danh mc sch cm v tuyn b rng v tr quan ca cc
trit gia Aristt v Ptolemaeus (qu t ng yn) vn tip tc c gi tr v rng t
nay quan im mi (mt tri ng yn) bao lu cn l mt gi thuyt by lu vn

c tip tc ging dy. Khng nhng to thm tra Cng gio, m c pha Tin lnh
lc cng kt n Galil, v h cng ngh nh vy l tri vi mc khi Sch Thnh.
n quyt ca to thm tra c hng y Ballarmin trc tip thng bo ring -
trnh t i - cho Galil. To cm ng t nay khng c ging dy hay bnh vc
cng khai thuyt ca ng i hc. Galil ha gi li.
TRNH THUT 81
V GALIL V NHNG UN KHC
Nm 1623, ng hng v l bn ca Galil l Malfeo Barberini, 55 tui, Firenze
c bu lm gio hong, vi hiu l Urban VIII. Urban VIII c sc kho phi
thng. Sc kho gip ngi lt c bnh st rt trong lc t nht tm v hng
y cht v n. Bnh st rt ny cc v nhim phi trong thi gian hp mt vin
bu gio hong. Urban VIII ch my khi triu tp on hng y, v vn cho rng
mnh thng thi hn tt c nhng v hp li. Ngi cng chng ngh ngi g trong
vic cho php ngi ta tc tng mnh dng Kapitol. Khi c nhc nh rng theo
mt d nm 1590 th ch sau khi gio hong mt ngi ta mi quyt nh xem c nn
tc tng hay khng, ngi bo d khng n nhp g i vi ng c.
Galil t tt c hy vng vo Urban v tng ngi cun sch mi Ci cn vng
ca mnh. Sch c Gio hong khen v c u ban kim duyt cho php in. Th
l c mt gio ch xem ra mun tin "Qu t quay" (Frank). Chnh Urban VIII mt
ln ni vi Linh mc aminh Campanella: Nu m l Ta th khng c v x
nm 1616. Cng chnh Urban VIII trong mt tng th ngn m t Galil l mt
nhn vt vinh quang to tn tri v xuyn thu a cu.
Galil vi v ti Rma v c Gio hong tip chuyn ring ti 6 ln. D vy, cui
cng Gio hong tuyn b khng chp nhn l thuyt mi v cn thiu chng
c. V rng ngi chi t n trong t cch mt nh khoa hc ch khng phi l mt
gio hong.
Galil khng nn ch
Nm 1629, Galil hon thnh tc phm Ni chuyn v hai h thng th gii ln,
trong mt ln na ng trnh by tm tt nhng kin thc ca mnh. Nm sau, ng
tr li Rma xin u ban kim duyt cho php in. Urban VIII thn mt yu cu
ng nn trnh by h thng v tr ca Kopernikus nh l mt gi thuyt thun tu
ton hc ch khng phi trit hc. V nu ng chp nhn ngh th s chng ai
cn tr vic in n.
Galil sa li mt s ch khng quan trng v thm: D nhin Cha cng c th to
th gii khc hn kh nng hiu bit ca con ngi. Quyn nng ca Ngi cng c
th lm chuyn m tr hiu con ngi cho l hon ton v l. Cu cui ny nh
mt nht ao b xung Gio hong v u ban. H cho rng ng vn bm vo th gii
v l ca mnh. Galil cng gi nhng i th mnh l nhng ngi ln tr tu,
nhng th to vt d. iu ny d nhin cng lm tng mi nghi k sn c gia hai
pha.

Kt n
V Rma chn ch mi khng tr li n xin in, u ban kim duyt Firenze cho
php in. Tc phm xut hin nm 1632. Rma phn i v cm bn. Nhng ngi
chng Gali l vn ng c Gio hong theo h, cho triu Galil v Rma
hch ti khng thi hnh lnh cm nm 1616.
Galil ti Rma ngy 20-1-1633 v ngy 12-4 ra trc to thm tra. Ngy 22-6-1633,
to kt ng ti ri o. Galil th t b l thuyt ca mnh v sch ng b cm. Qua
s can thip ca mt ngi no - Gio hong? - bn n t chung thn c i
thnh qun thc ti gia Acetri gn Firenze. Trc khi v sng ht phn i cn
li, Galil p li mi ti dinh ca mt hc tr c l Tng Gim mc Gio phn
Siena chi cho ti cui nm.
Acetri, Galil vn c tip khch v vit th, nhng khng cn c tip tc dy
hc. D b qun thc, ng vn c ti thm con gi mnh l mt n tu trong mt tu
vin gn . To thm tra bt n tu ny mi ngy phi c mt ca vnh n ti cho
cha v phi c trong 3 nm lin. Nm 1637, Galil b m, sau khi bt tun lnh cm
ra thm mt cun sch na. ng mt nm 1642, lc 78 tui. Mi ti nm 1835 cc
sch ng mi c xo khi danh mc sch cm.
Theo nh gio s H. Jedin, lm ln quan trng nht ca Galil l t m vo mnh
vic gii quyt nhng mu thun gia tri thc khoa hc ca mnh v mc khi Sch
Thnh, thay v cho cc nh thn hc gii quyt. D vy, Galil i trn con
ng ng, khi ng ch cho thy tnh cch vt vn ho ca Sch Thnh v cho
rng c tin khng b tri buc bi mt nn vn ho nht nh no. Galil khng
thch c tin, ng ch thch mt nn vn ho.
Nhng g cn tm hiu thm ng sau v n
Thi Trung C khng c mt ln ranh gia tn gio v chnh tr cng nh gia tn
gio v khoa hc. Ch lc bc vo thi mi vi phong tro tc/i ho th tn gio
mi ht to trm cc lnh vc i sng.
Tin trnh i ho cuc sng chnh tr bt ngun t t tng ca Marsilius Padua v
ca William Ockham, khi h h ho ng hong Ludwig t Bayern chng li Gio
hong Gioan XXII. Mt trong nhng cao im ca tin trnh c thy qua D
vng ca hong Karl IV (1356) dnh li quyn bu vua nc c cho cc vng
cng[1] c. Tip l vic hnh thnh ch ngha qun ch chuyn ch. Ch ngha
ny x nn thng nht ca mt Ty phng thi Trung C ra thnh nhiu quc gia
dn tc nh khin gio hong khng cn to c nh hng trn cc nc ny na.
Cng trong bi cnh tho c Ho bnh tn gio Augsburg ti c c k m
chng cn kin ca gio hong g c, cng nh Ferdinand I ngi o c i m
hong nc c mc nhng phn i ca gio hong. Cui cng, hong dng
h Habsburg ca c, Vua Kit hu trn ht cc Kit hu (rex christianissimus)
ca Php, Vua Cng gio (rex catholicus) ca Ty Ban Nha nm c c quyn
ph quyt trong vic bu gio hong, h c th loi tr ng vin no khng a i
vi h. Hong Franz Joseph l ngi s dng quyn ph quyt ln cui vo
nm 1903. Gio hong Pi X cui cng xo b quyn ny. Quyn uy chnh tr ca
gio hong chm dt hn t ; th gii trng thnh. T th k 17 tr i, din
bin lch s nm trong tay cc nh chnh tr ch khng cn trong tay gio hong na.

 l mt th thch nng n nht cho ngai gio hong, cho n khi cc v ny thc
c u l s mnh ch thc ca mnh v chuyn t tm thc cm quyn th gian
sang lm k dn ng th gian v mt o l.
K t sau v Galil" ngnh khoa hc t nhin tch hn khi mi u ca Gio
Hi v i theo con ng ring ca mnh, mc d cc nh khoa hc u tin l
nhng ngi ca Gio Hi v l nhng k lp nn tng cho khoa hc t nhin
u chu. Chnh Gio Hi dn ng cho h vo lnh vc ny, khi Gio Hi lt
ht cht huyn thoi ca th gii quan Hylp. Gio Hi ph nhn nim tin ca
ngi Hylp vo nh hng ca cc thin th trn con ngi, xo b nim tin ca
h vo mt s ti sinh i i v vt thng c gio hun tt c u y
thn linh ca Thales (ngi Hylp); cng v chng li nim tin ny m ngi ta gi
nhng Kit hu u tin l nhng k v thn.
Mt ng ho thiu khn ngoan
Nhng i vi Kit hu, th gii vn l do Cha to dng, do Ngi iu khin v l
thuc vo Ngi. V vy n vn phi c din dch theo ci nhn ca Gio Hi. V
nhim v ca to thm tra l canh chng khng ai vt ra ngoi khun kh suy t
. S d xy ra v Galil l v Gio Hi, cho d thot c ra khi th gii huyn
hoc ca ngi Hylp, vn cn bm vo nhng ci c coi l thc ti khng km
mang tnh tu thuc vn ho. l nhng thc ti nh mt tri xoay quanh qu
t, Cha dng nn to vt trong vng 6 ngy, chnh Cha trc tip to nn mi loi
v th hi cho loi ngi, bnh l do qu ma gy nn, sao bng l nhng hin
tng k l do Cha lm nn.
Lm ln ca Gio Hi thi l ng ho ci v tr quan ng thi vo c tin
Kit gio. Vi hu qu l h ai bc ra khi v tr quan th b kt ti ri o. Gi
nh Galil thnh cng bng s ng ho kia ra khi c tin Kit gio th c l
chng xy ra ch ngha tc ho, mt ch ngha cui cng chng li Gio Hi v
tn gio v kt thc trong ch ngha duy vt. Gio Hi, vi ci bit hn ch thi ,
kt n nhng kin thc khoa hc ng n th no, th ngy nay ch ngha duy
vt cng chi t Thin cha nh vy. Trc y, Gio Hi vt qu quyn hn
mnh khi ph nhn tt c nhng g xem ra nghch vi Sch Thnh. Ngy nay, ch
ngha duy vt cng vt khi quyn hn n khi ph nhn s hin hu ca Thin
cha, bi l theo n s hin hu ny khng chng minh c bng ton hc, vt l
hay ho hc.
TRNH THUT 82-83
RNH THUT 82
NM 1683, QUN HI GIO B CHN NG HON TON WIEN
Mt chui thnh lu kin c t Belgrad ti Wien vn khng cn c bc tin ca
qun Th Nh K Hi gio. o qun ny trnh cc n lu v tin ti Wien
sm hn d tnh. Dn Wien hong ht. Chung ca qun Hi vang ln sng chiu.
Tng on ngi ty nn t cc vng ph cn x vo thnh ph. Hong

Leopold I mt mt trn an dn chng ri b i sn vo ngy mng 3 v 6-7-1683,

mt khc ng thi cho di chuyn kho tng quc gia khi thnh ph v trng thu
nga xe chun b cho hong gia chy trn.
Wien ng trc mt th thch sng cn nh cha tng thy trong lch s. Cng nh
ln trc, vo nm 1529, chnh thnh ph ny s quyt nh u chu s cn tip tc
l Kit gio hay s tr thnh Hi gio.
C pha ty cng b e do
Na th k di qun Hi khng ng binh, cho n khi Mi Vng (Istanbul) xut
hin mt lnh t y tham vng. ng ny tp trung mt o qun 200.000 ngi v
tin vo u chu. Nm 1664, qun hong thng qun hi Mogersdorf, nay
thuc vng Burgenland. Nhng c yn khi b tip tc quy ph mt ng
ny, hong phi tr cho qun Th 200.000 ng taler mua nh chin. ng
phi hnh ng nh th dn lc i ph vi mi e do t Vua mt tri ca
Php l Louis XIV mt ty. Khi Louis XIV ngang nhin chim Strassburg, lnh th
ca nh Habsburg vo nm 1681 v em qun vo H Lan, Leopold mun trin hn
thm cuc nh chin vi Th, nhng khng thnh.
Thi , ngi ta n rng Louis XIV, v vua Kit hu trn ht cc Kit hu ca
Php, xi qun Th tn cng Wien. iu ny cho ti nay vn cha c c l
chng r rng. Nhng c iu khng th chi ci l Louis rt i vui mng khi thy
qun Hi e do Wien. Ngoi ra, lch s cng cho hay quan h gia Php v Th thi
kh mt thit. V Louis cng thnh cng xi mt s ng hong nc c b
mc hong c trong cn hon nn, m l ra cc ng ny c nhim v phi gip
hong .
Qun Th trc ca thnh Wien
Sau khi chim xong mt phn Ba Lan v Hung, qun Th xut hin trc ca thnh
Wien vo gia thng by 1683. Khng lu trc , Hong cng b v mang
thai gn ti ngy sinh, con ci v c hong gia ri thnh trn v Passau (c).
ng v on thp tng c Gim mc Passau vui v n tip. Nhiu dn thnh
cng b chy theo Hong . Ri ngi ta t sch cc lng mc v trang tri chung
quanh thnh. Kho cht ca thnh, dng chng ngi vt. Wien hon ton ct t vi
th gii bn ngoi, php phng trong khc khoi ch i. Ai cng bit mt khi ri
vo tay qun Th th hn s phn h s ra sao. Cnh tng Perchtoldsdorf gn
Wien cn rnh rnh ra : Khi qun Hi t thnh, v lnh t ca h ngi trn tm
thm trc ca nh th, ni dn thnh n trn; ng ta bt phi c mt trinh n tc
vng a cha kho nh th cho y. Khi con ca v trng thnh, mt c gi 17 tui,
trao cha kho, y lin m em cht ngay v ra lnh git tt c 3.500 n ng trong
nh th, cn n b con nt th bt a v Istanbul bn lm n l. Mt ngi sng st
duy nht nh trn di ging nh th k li chuyn trn. V nghe u, sau 15
nm, mt ph n tr v li c chn xa, li v tai ca b b ct.
B tc Starhemberg ch huy vic gi thnh
B tc Ruediger t Starhemberg ch huy vic gi thnh. T ca s thp Nh th
Stephan nhn ra, ng thy u u chung quanh thnh cng en kt qun Th vi

nhng tm lu v i xen ln vi nga, lc v voi. Lu ca i lnh t Kara

Mustapha c dng bng la mu lam, vng v bc c dt ngc v qu. Chung
quanh lu c h tm v ging nc. y l nhng chi tit bit c sau khi qun Th
rt chy v b li.
Tng thnh Wien khng cn tt. Mt s on ca n c xy nh s tin chuc
ca vua Anh l Richard Loewenherz. Dn thnh tu sa thm, dng thm chng,
ly i sn g trn mi trnh chy. Thuc n a vo cht trong nh th. Ngi ta
t trng v u kh trong cc hm di chn thnh kp thi pht hin du kch
ch b vo chn thnh gi mn. Trong thnh, ba i sinh vin i hc cng vi v
vin trng t chc nhng cuc t kch ra ngoi vo ban m bt t binh hoc
nh cp th vt mang vo cung cp cho dn thnh. Khi chung nh th chnh to
, ai ny phi v ch th ca mnh.
Gim mc Kollonitsch chm sc ngi b thng
Gim mc Wien b trn cng vi Hong . Nhng gim mc ca Wien Neustadt
l b tc Leopold Kollonitsch chp nhn li. Cuc bo v thnh Wien nm 1683
khng nhng gn lin vi tn Starhemberg, m cn c tn Kollonitsch. ng ni
Kollonitsch chin u vi qun Th. Chnh ng cng nh vi qun Hi
Malta lc cn l mt hip s dng Malteser. ng t chc vic chm sc ngi bnh
v cc chin s b thng trong thnh, chy tin tr lng qun s, h ho o ho,
u lo dn thnh. Sau khi thnh c gii phng, ng tp trung chm sc cc tr m
ci. Sau hai thng b vy hm, tnh hnh trong thnh cng lc cng tr nn v vng.
n pho ch rt vo sut ngy m. D phng k, nhiu m chy cng xy
ra v tng c nhiu ch b ph thng mt cch nguy him. Thm vo , dch bnh
pht sinh lm nhiu ngi cht, trong s c c th trng Andreas Liebenberg,
vin trng i hc v ng k s trng ca thnh. B tc Starhemberg b thng
hai ln. D thng tch v bnh kit l, ng vn cho ngi ta cng qua li khp ni
n c vic gi thnh.
Tng ch huy l Karl t Lothringen
Trong lc , qun cng Karl t Lothringen, em r hong Leopold I, thnh lp
c mt o qun tip vin gm c c nhng n v tr b ca Schwaben, Franken,
Bayern v Sachsen. Yu t quyt nh thnh cng ca on qun l s ng gia
nhp ca vua Ba Lan Johan Sobieski. ng tham gia do s ku gi ca gio hong.
Gia thng 8, Sobieski cho qun ln ng ri Krakau. V qu to bo nn mi ln ln
xung nga Vua phi cn ngi , nhng ng rt c qun s mn. H ai ngi
ngng ch vo qun o rch ri ca qun ng, th ng hnh din tr li: H thuc
vo mt o qun bch chin bch thng v vn th rng chng bn g ngoi cc
qun o chim c ca qun th.
Vua Sobieski: ... mt cht nh cng sc
m mng 10-9, lc lng bo v Wien nhn thy mi m la lo ln tri t
hng ni Kahlenberg. l tn hiu qun tip vin ti. Hai ngy sau, tng ch huy
trng Karl t Lothringen dn i binh xung Wien v nh tan qun Hi ch trong
vng my ting ng h.

Ngy hm sau, on qun chin chng long trng tin vo thnh. Trong thnh l t
n Nh th utinh vua Sobieski t t bc ln trc bn th chnh v bng ging
khn c ct ln bi T n (Te Deum) . Khi Hong - va tr v li Wien ngy
hm trc - m li cm n th Sobieski p li gn gng: Tha ngi, ti rt vui
mng c ng gp mt cht nh cng sc cho ngi. Tt c tn km ca on
qun Ba Lan u do gio hong tr.
Tt c tng trnh v cuc gii phng Wien nm 1683 s thiu st, nu ta qun tn
mt linh mc dng Kapuzin, tn l Marco Aviano. ng l s gi ca gio hong,
ln li ro khp min nam c, o, Thu S v H Lan ging chay v ku gi
thnh chin chng qun Hi. Khng c ng th o qun tip vin khng thnh
hnh.
Kara Mustapha nhn gii la
Ngy l Ging Sinh nm 1683, sau khi bi trn Wien ko qun v trn t Hung,
Kara Mustapha nhn c mt gii la xanh do mt phi on t Istanbul mang ti.
Ngi ta a dy ng t x. V ng t tht c mnh vi gii la y. u ng
c b vo mt ci t bng bc v mang v cho lnh t Istanbul. Kara Mustapha
l tng Th Nh K cui cng e do Wien v u chu. Gic mng ca ng, ngy
no ci nga tin vo Nh th Thnh Phr Rma, khng thnh. t n
vic gii phng u chu, ngi Cng gio t hng nm mng l tn M Maria
vo ngy 12-9.
TRNH THUT 83
CC QUC GIA DN TC MUN NG TRN GIO HONG
Cho rng mnh vn c nhng quyn c bit, hng gio phm Php trong i hi
chung nm 1682 ti Paris biu quyt mt iu khon 4 im mang tn Cc t
do ca Php:
Th nht: Cha ban cho cc gio hong quyn o, vua khng b Gio Hi chi phi
trong cc vic i. Gio hong v th khng c quyn ct chc vua v Gio Hi
khng c quyn cho php thn dn c min tun lnh vua.
Th hai: Cng ng chung nhn quyn trc tip t Cha Kit v c quyn hn ch
nng quyn ca gio ch. Gio hong cng phi tun phc cc n pht do cng ng
chung a ra.
Th ba: Quyn hnh ca gio hong c n nh bi lut Gio Hi. Bn cnh ,
cc nguyn tc v thi quen c t ngn xa ca Gio hi Php vn c gi tr.
Th t: Gio hong c u quyn trong cc quyt nh v vn thuc c tin.
Nhng quyt nh ca gio hong vn c th thay i khi cha c s chun nhn ca
Gio Hi hon v.
iu khon c cc gio phm c mt trong hi ngh nht tr biu quyt ngy 193-1682. Ngy 20-3, vua Louis XIV cng b thnh lut v chuyn ti cc gim mc
Php. Gim mc Bossuet, gia s ca thi t ni ngi, l ngi son ra bn iu
khon ny.

Louis XIV mun b nhim tt c gim mc

Nguyn nhn xung t gia Gio hong Innxenx XI v vua Louis XIV l vic vua
mun dnh ton quyn cho mnh v Lut b nhim v qun tr (Regalienrecht) ti
Php. T thi Trung C, vua Php c ton quyn b nhim cc nhn s o (tr nhn
s cp gio x) trong cc gio phn min bc nc Php khi v gim mc ca cc
gio phn ny qua i, v cho n lc hon thnh vic b nhim, vua c quyn
qun tr mi chi thu ca gio phn. Cng ng Lyon th hai (1274) cm m rng
quyn ny. Nhng nm 1673, vua Louis vn coi quyn thuc nh vua v ra lnh
p dng n cho ton Vng quc Php. Tt c gim mc Php u chp hnh ca
vua. Ch tr hai gim mc l Pavillon Alet v Caulet Pamiers. Louis XIV cho
triu Caulet n hi ti, th Caulet trn bit. Vua lin cho dng hnh Caulet ch
tnh Pamiers, kt n t hnh v cho cht u gim mc ny mt cch tng trng
bng cch ct u khi tm hnh nm dng gia ch.
Gio hong ng v pha hai gim mc v yu cu nh vua rt li d nm 1673.
Gim mc on Php phn i gio hong v coi yu cu ca ng l mt xen ln
vo ni b ca Gio hi Php. Vua Louis lin cho trip tp i hi chung ni trn
v i hi thng qua iu khon v xc nh vic p dng lut b nhim v
qun tr cho c nc Php. i hi cng lm sng li ch trng u th cng ng
(im hai) v chng li vic khng sai lm ca gio hong (im bn). Mt phn
cng v im cui ny m Cng ng Vatican I (1869-1870) v sau a ra
chuyn bt kh ng ca gio hong. Ngi ng thi nhn nh v iu khon:
hy cn ng trong Gio Hi, nhng chn trong chn ngoi ra khi Gio Hi.
Ch trng c lp ca Gio hi Php bt ngun t xa trc
Ch trng ny c vc dy di thi Louis XIV. Gc r ca n bt ngun t
i vua Philippe IV (vi bit danh Ngi p). Trc y, Philippe mun gio
hi trong vng quc ng tch khi nh hng ca gio hong. ng tuyn b i
nh sau: nu ng tr thnh vua hon v th gio hong s khng cn l mt thng
ph n lng ca ng na. Mi nm sau khi Philippe mt, Marsilius Padua, ngi
xng ch ngha quc gia chuyn ch, ku gi trong tc phm Bo v ho
bnh (Defensor pacis) ca ng vic thnh lp mt quc gia c lp vi Rma v
nm ton quyn trn c gio hi bn quc. Ngoi ra, Marsilius cng ch trng mi
gim mc u c quyn nh gio hong v cng ng chung l nh ch c thm
quyn cao nht. Marsilius, nh th, khng nhng ch trng tch ri th quyn v
thn quyn, nhng c xu c cho s thun phc hon ton ca Gio Hi vo th
quyn. Di thi Louis XIII, mt s tn hu Cng gio t nhiu ni n vic c lp
vi Rma, v nm 1614, giai cp tam ngh son mt hin php, theo nh
nc Php ch cn thun phc duy nht mt Thng m thi. Mng tuy khng
thnh, nhng t tng v mt Gio hi Php t tr vn dai dng tn ti.
Xung t ln th hai gia gio hong v vua
ng xy ra nhn chuyn T do khu vc. Rma, cc i s ngoi quc vn
lun xem khu vc chung quanh s qun mnh l vng t bt kh xm phm. Bn ti
phm khi chy vo cc khu vc th cnh st ca nc Gio Hi nh chu. An
ninh cng cng ca Rma do vy khng bo m. gii quyt kh khn, Gio

hong Alxandr VII ra lnh b l . Tt c cc quc gia, d t nhiu min cng,

u chp nhn lnh ny. Ch c Php l khng. Alxandr VII ra th do tuyt thng
tt c nhng ai khng tun lnh. Ngy 16-11-1687, tn i s Php De Lavadin ti
nhn nhim s vi mt ton qun 100 ngi vi y sng ng. Gio hong khng
tip. De Lavadin b tuyt thng, nhng trong Thnh l Ging Sinh m 24-12 nh
th ca Php ng vn rc l. V th, u thng 1-1688, Gio hong Innxenx XI b
mt cho vua Louis XIV hay l khng ch ring i s m c vua v cc b trng
trong ni cc ca ng cng u b tuyt thng. Louis XIV phn ng bng cch triu
tp cng ng v tuyn b t nay vic phong chc gim mc Php s khng cn n
vic chun nhn ca Rma na. ng thi ng cho chim hai vng t ca gio
hong l Avignon v Venaissin v cho bt giam vin S thn To Thnh ti Paris.
Innxenx XI vn gi thi cng rn. Song cho ti khi mt, ngy 12-8-1689, ngi
vn khng ra bin php no i vi lut b nhim v qun tr trn y c. Tuy nhin,
vua Louis cui cng t nhng b, sau khi Guillaume Oranien chim nc Anh
vo nm 1688 v tr thnh mi e do cho chnh ng. Ngoi ra, Louis XIV cng
mt nhiu thin cm u chu, bi v ng xua qun sang min Rheinland v
khng tip cu hong Leopold I khi ng ny gp kh khn vi qun Th.
Mt ln na, gio hong li thng th quyn chuyn ch, nhng khng phi do lc
mnh, m l do hon cnh lch s.
Vua Louis XIV tr li t tm chim Php cho gio hong, t b t do khu vc
v rt li lnh cm cc gim mc xin Rma cng nhn vic phong chc. Cui cng,
vo nm 1693, ng rt li bn iu khon Cc t do ca Php, d vn xc nh
rng, ai mun tip tc cng nhn th c t do, khng ai c quyn cm cn.
V gio hong ln nht thi i
Innoxenx XI, tn l Benedetto Odescalchi, c cc s gia coi l gio chong uy
quyn nht th k 17. ng sinh Como min bc , 25 tui b lng v Rma tm
danh li. Nhng cu thanh nin c mt hng y , nhn vo lm nhn vin
cho To Thnh. Chng bao lu Odescalchi tr thnh mt trong nhng nhn vt thn
cn gio hong c kh nng nht. Khi gio hong mt, dn Rma t hp nhau trc
nh th thnh Phr ng thanh h tn Odescalchi v yu cu cc hng y chn bu
ng. V dn rt i vui mng khi hay tin Odescalchi c bu vo ngy 21-9-1676.
Innxenx XI lm gio hong khi Quc gia Gio Hi ang trong tnh trng khnh
kit ti chnh. Nhng ch sau my nm, ngi to c mt ngn sch thng d mi
nm 300.000 ng Skudi. Tin ny ngi dng gip nhng ngi ngho yu, tt bnh
Rma v chuyn mt phn cho o. Gio hong ha gip 1,5 triu tin vng cho
o v nc ny chn c ln sng qun Th Hi gio.
Innxenx XI trong nhng phng n s nht trong in Vatican. Ngi sng rt
m bc. S m bc ny th hin qua li hnh x ca ngi i vi nhn vin; ngi
ch ku ai ti gip khi ngi khng c g khc lm m thi. Innxenx XI
mt trong thnh thin, nm 1689, th 78 tui.
Ngy 4-8-1690, ngi k nhim ngi l Alxandr VIII chnh thc kt n ch trng
t tr ca Gio hi Php: Ta tuyn b: tt c nhng tuyn b v quyn Gio Hi v
c bn iu khon 4 im c i hi gio phm Php biu quyt nm 1682, theo
gio lut, u bt hp php v v hiu lc.

Ch trng ca Frebonius
Khong 80 nm sau i hi Gio phm Php Paris, nm 1763 xut hin c mt
cun sch ca Gim mc Gio phn Trier, Nikolaus Hontheim, mang ta V tnh
trng ca Gio Hi v quyn hp php ca gio hong Rma. Sch c k vi mt
tn gi Frebonius. Qua ti liu ny Gim mc Nikolaus i hi nn qun ch ca
gio hong phi c chuyn chia cho cc gio hi a phng c lp v tt c t
hp li trong mt cng ng chung l c ch c thm quyn cao nht. Ch trng
Frebonius c khng thnh cng v gp chng i ca hng gim mc. Cc gim
mc nc ny s nh th quyn hnh li tp trung vo tay cc tng gim mc. o,
khuynh hng t tr ca Php kt t qua chnh sch gio hi nh nc v ch
trng ca hong Joseph.
TRNH THUT 84-85
TRNH THUT 84
GII TN DNG TN, MT THNG LI CA NH SNG
Ngy 21-7-1773, Gio hong Klment XIV sau khi suy ngh k, nm vng
s kin v vi nng quyn tng ra lnh gii tn dng Tn. y l mt bin c c
mt khng hai trong lch s Gio Hi v l mt chin thng v i ca nh hng t
tng thi , c gi l phong tro nh sng l tr.
C nhiu nguyn do
Phong tro chng dng Tn khi u t B o Nha. Nguyn do l vic Ty Ban
Nha ct by lng t tr ngi da Paraguay do dng Tn lnh o cho B o
Nha. Dn a ni dy chng li v dng do b gn cho ti xi gic. Ngoi
ra dng cn b t bun bn tri php v c can d vo cuc m st ht nh vua. V
th, ti sn ca dng b tch thu, tt c nhn s - gm nhng ai khng chu b tu,
ra khi t hoc cn sng st trn chuyn hi hnh - b y ln tu ch v tr cho
Quc gia Gio hi.
Ba nm sau (1762), dng Tn b trc xut khi Php. Ngi ta gn cho h trch
nhim lm hng cuc truyn gio o Martinique. Php, ngay t th k 16, dng
b chng i mnh. Nhiu bin c ni tip ngy cng lm tng lc chng ny.
Nm 1756, b Pompadour, v ca mt nh kinh ti, tr thnh ngi tnh ca vua
Louis XV. B nh nm trong tay nhiu quyn lc. Dng Tn v ch trch
chuyn ny nn b b ght cay ght ng. Dng Tn Php cng b t c nhng tay
vo vic m st ht nh vua. Nm 1762, ti sn dng b tch thu v 3000 tu s b
trc xut. Ngy 1-12, vua Louis tuyn b gii tn dng.
Ba nm sau , ti phin Ty Ban Nha trc xut dng Tn. Dng b gn ti xi dn
ni lon chng li nhng bt cng kinh t v x hi. Ngy 27-2-1767, nh vua ra d
tch thu ti sn v trc xut dng m khng nu l do. V Gio hong Klment XIII
khng chu nhn s tu s ny vo nc Gio Hi nn h b y ra o Korsika. C

tt c khong 2800 tu s trong nc v 1600 trong cc im truyn gio hi ngoi

lm vo tnh trng b y .
Ti o, n hong Maria Theresia phn i vic trc xut dng Tn. Nhng sau khi
con gi b l Marie Antoinette kt hn vi thi t Php vo nm 1770 th b v quyn
li bang giao vi Php khng cn gi nguyn : b cho hay sn sng ui dng
nhng phi c s ng ca gio hong Rma.
Nc Ph lc ny do i vng Friedrich II cai tr. ng ny l ngi theo khuynh
hng nh sng nn hoan h vic Ty Ban Nha trc xut dng Tn. Nhng li
khng mun p dng gng ngay ti x mnh. ng vit trong mt bc th: Phn
ti, d l mt tay ri o, nhng vn ly lm vinh d gi li nhng g cn li ca
dng Tn Schlesien. C xem vic ui dng Php, trong nhng nm u rt cuc
ch c hi cho vic gio dc thanh thiu nin... Cc tu s dng Tn ch b ui khi no
ngi yu cu v ti mun chng minh cho ngi thy rng chuyn ny ch xy ra v
ganh t, him th, mu chc v cui cng l t li m thi. Cc linh mc v tu s
dng Tn l ngi tht th, ti mun gi mi tnh cm tt p....
N hong Katharina II Nga cng khng trc xut dng. D my nm sau dng
b trc xut khi Ph, nhng Nga th khng.
Cc gio hong x s th no?
Sau khi Klment XII mt, Prospero Lambertini c bu lm gio hong vi hiu l
Bnict XIV, ti chc t 1740 ti 1758. Mt vin hp ko di na nm, cuc hp
bu lu nht trong lch s Gio Hi cn i. S d ko di l v nhiu quc gia tm
cch can thip cho ngi ca mnh.
Bnict XIV nguyn l Tng Gim mc Gio phn Bologna, tnh tnh d mn, hc
rng, ht mnh ym tr vic nghin cu khoa hc t nhin. iu lm mi ngi rt
i ngc nhin l vic ngi c hai ph n lm gio s i hc Bologna, m chng
phi mt nhiu li v chuyn gii phng ph n g c. Trong lnh vc Gio hi,
ngi chun nhn dng Cha Cu Th do Alfons Liguori lp nm 1732, cho xt li
v xo tn mt s sch trong Danh mc sch cm b qu nhiu ngi ch trch.
Mt chnh tr, ngi k hip c vi Napoli, Savoyen v Ty Ban Nha. Gio hong Pi
XII v sau xc quyt rng Bnict XIV nhng b qu nhiu trong cc hip
c . Yu im ca ngi cng c phe chng dng Tn khai thc cng ngy
cng ln lt trong gio triu.
K v Bnict XIV l Caro Rezzonico, ngi Venezia, vi hiu l Klment XIII
(1758-1769). Trong v dng Tn, v gio hong ny ng hon ton v pha dng, ca
ngi dng bng mt tng th ring v ch nh mt ngi bn dng Tn lm quc v
khanh.
Quyt nh i vi dng Tn xy ra di thi Klment XIV. Ngay khi hp bu gio
hong, mt vin phi bn tho nhiu v ti ny. B o Nha, Ty Ban Nha v
Php khng mun ngi thn thin vi dng Tn lm gio hong. Ty Ban Nha cn
i hi cc ng vin c trin vng thng phi tuyn ha trc rng nu trng c s ra
lnh gii tn dng.
Lc cn gim mc, Klment XIV t ra thn dng Tn. Lm hng y, ng trnh n
dng ny v sau khi ln gio hong, ng chn mt hng y (Pallavincini) quy phc
Ty Ban Nha lm quc v khanh. Trc khi c bu, ngi khng ha gii tn

dng, m ch cho hay rng mt gio hong c th gii tn bt c dng no khi c l

do. Ngy 22-7, s gi Php yu cu gii tn dng Tn. Klment XIV ng , nhng
ch mun dng cht dn mn bng cch khng cho nhn thm tu sinh m thi. Ty
Ban Nha khng ng li gii quyt ny nn t ra mt d gii tn. Gio hong
nhn nhn d ny, sau khi mt phn Quc gia Gio Hi (Avignon, Venaissin,
Benevent, Pontecorvo) b chim ng v chnh gio hong cng ang trong tnh
trng b e do. Lc , gio hong khng bit c rng, ch vi nm sau, cc
chnh quyn yu cu ng gii tn dng Tn u sp .
Ti sn ca dng b tn pht, tng quyn Ricci b tng ngc trong lu Thin thn v
mt trong . 41 nm sau, nm 1814, Gio hong Pi VII cho lnh ti lp dng.
Ngy nay, vi trn di 35.000 tu s, dng Tn l mt trong nhng t chc ln nht
ca Gio Hi. Lc b gii tn, dng c khong 22.000 linh mc v tu s.
Vic gii tn dng Tn l mt tai hi ln cho cng cuc truyn gio v gio dc
thanh thiu nin. S kin ny cng cho thy r ci tht bi v mt o c ca gio
triu trc ch ngha nh nc chuyn ch.
Ngy 21-9-1774, Klment XIV mt. Lc c tin n ngi b dng Tn thuc cht.
Nhng cc nghin cu cho thy tt c ch l tin n, khng ng s tht. Trong iu
vn ca tng cng c ngi, khng thy cp ti vic gii tn dng Tn.
Nhng nguyn do su xa hn
Thi , ngi ta thng hay n thi v nh hng to ln ca dng Tn trong gio
triu. Tht ra, nh hng khng gh gm nh ngi ta ngh, nhng cng kh ln.
Dng nm trong tay ton b vic hun luyn v gio dc tui tr. Quan im ca
dng trong cc vn nn thn hc thng vn nng k hn cc dng khc. Trong lnh
vc chnh tr dng cng c nh hng, v h l linh hng gii ti v c vn cho cc
quc vng v ng hong b cha. N lc ph v cc nh hng nhiu mt ca dng
trn Gio Hi v x hi ch l b mt ca cuc chin chng li Gio Hi ca phong
tro nh sng thi .
Nhng ngi theo phong tro nh sng cha phi l nhng k mt lng tin, nhng
ch trng qu cao l tr con ngi l ngun mch ca ch ngha v thn tn
thi. T nhn l mn ca Thn gio (Deismus), nhng ngi nh sng vn tin
vo mt thng , vo cuc sng i i v vo s phn xt ca ngy sau,
nhng h mun gin lc ton b nim tin ki t gio vo my ni dung c tin hp
l m thi.
Vic khm ph ra cc tn gio khc cc lc a mi v n lc mun lin kt chng
li thnh mt tn gio chung trn mt nn tng hp l khin nhng ngi theo
nh sng t vn vi Kit gio. Nhng ngi ny khng cn tin vo nhng nt c
bit ca Kit gio nh cc b tch, s cu ri qua c Kit v mc khi v Thng
trong Sch Thnh. H cho cc li khn dng v ngay i sng tu tr l nhng hy
sinh v ch nn cn xo b. Vic yu cu dp dng Tn, nh th, qu ph hp vi
li ngh ca nh sng.
Nh phong tro nh sng m nn bch hi ph thu c chm dt v nhn quyn
c c v. Nhng phong tro ny cng l nguyn do ca nhng khng hong ln
v nguy him nht cho Gio Hi, v thc cht ca phong tro l mun trit ph i nn
tng ca Gio Hi ny.

TRNH THUT 85
CH TRNG GIO HI T TR CA HONG JOSEPH O
Gio hong thm th Wien
Gio hong Pi VI mun trc tip ni chuyn vi hong Joseph II ca o v
nhng kh khn ca gio hi ti y. Ngi ch thn ti Wien. y l ln u tin
sau 3 th k ri mt gio hong ti thm ving mt quc gia ni ting c.
Hong Joseph II thn hnh i xa 4 on ng th ti Gloggnitz di chn rng
Semmering n qu khch. V gio hong d mn i ti u, dn chng nm
np tng on ko ti c chc lnh. D nhin bo ch cng c mt. Mt phng
vin Bo Frankfurt (Frankfurter Zeitung) vit ngy 2-4-1782 v chuyn ving thm
:
Khi ti, gio hong xut hin trong o chong di mu lam, u i m (mc t)
mu la trng l tc ra (ngy ng quang, ngi i tc gi v l gio hong u
tin i tc gi nh th); trc khi xung xe, ngi khoc thm o chong lng th
trng v i thm chic m c vin vng mng v mt si dy vng. Pi VI l
ngi v vng, p trai, rt i knh trng v thn mt vi mi ngi.
Phng vin Bo Frankfurt cn cho hay l gio hong knh trng c bit ph n v
cc b cng rt thch vy ly ngi: Ngi ta k, khi nhn cnh gio hong m hn
chng mnh trong nh th Thnh Phr, i b tc phu nhn vit trong mt l th
rng b c c mt ng phu qun ging nh gio hong.
Trong bn ra ngy 6-4, bo trn cho bit thm vi chi tit v ngh trnh ving thm ti
Wien:
Cho ti ngy 27, gio hong cn n tht; ngi lun ngi n mt mnh, ba n ch c
4 mn v ch n mt ba trong ngy vo lc 5 gi m thi; (khng phi lc 8 gi,
nh bo ch mi loan). u bp ring ca ngi t k mn n v ch thn ch dn nh
bp hong cung nu; mi ba n u bp u ng bn cnh nm tng mn trc khi
a cho gio hong. Ngi mang thc n qu bi lc bc vo ca phng n, ri li
bi su xung t mt ln na sau khi t thc n ln bn. n xong, cng nh mi
ngi , c Thnh Cha ng tra. Sau tip khch. Li tip chuyn thn mt cng
nh gng mt mi gi, dng ngi cao p, c ch phng khong khin ngi c
tip chuyn say m.
V cuc t gi, Bo Frankfurt vit ngy 3-5-1782 nh sau:
Wien, ngy 24-4. Th hai, ngy 22, lc 7 gi sng, cc gim mc, b trng, cc u
vin mt v, cc vin chc thnh ph v hong cung c mt tin cho c
Thnh Cha v phi on v li Rma... Cuc chia tay cm ng din ra di tin
ng nh th (Maria Brunn). Qu l giy pht kh qun, khng ai cm c nc
mt. c Thnh Cha du dng m hn Hong v on tu tng, ri t gi ln
ng hng v Bukkersdorf, im ti u tin, sau ti im ng tri qua m
Tu vin Moelk.
Hong tin gio hong ti Maria Brunn, tng ngi c thp gi bng ngc v c xe
tt ngi ln ng. Ngay sau Hong ra lnh ng ca dng utinh Maria
Brunn v an nhin tip tc ra cc bin php chng gio s. Chuyn ving thm ca

gio hong nh vy coi nh tht bi. Ngi ta coi chuyn i Wien ca gio hong l
cuc tr th cho chuyn i Canossa (ca vua Heinrich IV trc y - Ngi dch).
L ra gio hong phi bit trc s tht bi ca chuyn i ca mnh. V khi bo tin
mun sang thm Wien, ngy 5-12-1782, ngi c hong Joseph II tr li: ...
ngi ch cn phi sang bn v nhng g cha sng t ni ngi nhng r v dt
khot i vi ti.
Ti sao Pi VI sang Wien
Nguyn do i Wien l v ch trng ca hong Joseph II, con trai ca Maria
Theresia, mun lp mt gio hi t tr o, tch khi Rma. nh ny ng th
l vi s gi ca vua Ty Ban Nha.
Joseph II bt u tin hnh nh ca ng trc khi Pi VI sang. Nhng nh
cui cng khng thnh, n ni vo cui i, ng cho khc ln m mnh hng
ch: Ni y an ngh mt qun vng c hng tt nhng bt hnh thay
phi chng kin s tht bi ca cc chng trnh . Hng ch ny khng c
gn ln quan ti ca ng.
Ch trng ca Joseph o l h qu ca n lc t tr ca Gio hi Php v ch
thuyt Febronius c. c bit l sn phm ca nh sng, mt ch ngha l tr
nhm loi b tt c nhng g siu thc trong vic nhn thc v tr v ch chp nhn
nh nc nh l thc th trn ht phi phc v, cn Gio hi ch l mt thnh phn
c tm dung trong nh nc m thi. Hong Joseph II (1780-1790), coi Gio
hi khng hn khng km ch l mt dng c h tr vic gio dc qun chng v gi
gn o c cng cng. Ch trng nh nc chuyn ch ca ng a n nhiu
thay i quan trng trong cuc sng Gio hi, nhng khng phi tt c nhng thay
i u ng ln n.
Chng trnh c th ca Joseph II
Trc ht, phi ci t trit Gio hi o a Gio hi ny l thuc hon ton
vo nh nc. Qua ci t, hong s tm thu vo tay mnh cc quyn n nh s
lng gio s, hun luyn v kim sot i sng h, lp nhim s v b nhim gio
s, qun tr ti sn Gio hi v n nh vic phng v.
Thnh l lc ny khng cn l ni rao ging nhng chuyn tin tng v l,
chng cn nhm nhiu n vic th phng Cha, nhng ch yu l ni ging gii
lun l v dy con ngi tr thnh nhng cng dn trung thnh. Bc ging cng l
ni gio s thng bo nhng thng t v lut l thng thng ca nh nc hoc
ni v nhng ti khng lin h g ti tn gio nh vic n ung, vn nng
nghip, ngay c chuyn cc loi cy c. Hong nm lun c quyn n nh c
t bao nhiu nn trong thnh l. V chuyn ny m vua Ph Friedrich II gi nho
Hong l ng t nh th.
Nhng bin php trn, c bit l vic tc quyn o to vo tay hong , khin
cc linh mc gi y khng hn khng km ch cn c coi l nhng k lm gng
cho dn m thi. D ngy 30-3-1783 vit:
S xy mt chng vin chung lm ni hun luyn cho gio s v tu s , ni cc
tu sinh s b tc thm thn hc sau khi hon tt chng trnh thn trong cc
trng cng v s thc tp v mc v trong vng mt nm di s iu ng ca ban

gim c. Sau khi chng vin m, tt c cc trng trit v thn trong cc dng v tu
vin s phi ng ca.
Trc mt nm, ngy 12-1-1782, Joseph II ra mt o d nghim trng nh
sau: Tt c cc loi nh dng, tu vin v nh khch, hoc c gi vi bt c mt
tn no khc, phi nam ca dng Kartaeus v Kamaldulens, phi n ca dng Kn,
dng Klara, dng Kapuzin v dng Phanxic buc phi gii tn v cuc sng tp th
ca cc tu s trong phi chm dt.
Cng nh mi ngi theo ch ngha nh sng khc, Joseph II coi cc loi dng tu l
v b nn bt gii tn. Trong vng t ngy nay thuc o c ti 150 tu vin b gii
th, trong c quc con s ln n nhiu trm nh. Joseph dng tin thu c t
vic bn ti sn ca cc tu vin lp ra mt qu tn gio dng tr lng cho gio
s v tr gip cc c s bc i x hi cng nh cc trng t thc Cng gio. Nhiu
thi quen phng t v tp tc tn gio nh tc rc Mnh Thnh Cha, ngy thng
hi, nguyn kinh 40 gi, th Thnh Tm v vic hnh hng cng b ng xo b.
Ch trng ca Joseph thc ra cng mang li cho Gio hi nhiu kha cnh tch cc
khng th b qua. N gip Gio hi ngh ra nhng nghi thc phng v hp thi v
a vic mc v tp trung v cc gio x.
c bit nn nh rng Joseph II lp thm cho o 640 gio x v h mi lo
chuyn mc v thay cho cc tu vin b gii tn. C vic phn ranh gio phn hin nay
cng nh vic lp thm hai Gio phn Linz v St. Poelten u l sn phm ca
Joseph II.
Ci t qu
Joseph II cn tin hnh nhiu ci t ng vinh danh khc, nh b vic tra tn v n
t, lp mt nh m ci, mt trng cm ic v bnh vin a khoa Wien, bnh
vin ln nht th gii thi . ng cn b ch nng n, quan tm ti cc tng lp
h lu, nh thu gii qu tc v lp ra ch cng bch gio dc.
Nhng ci cch ca ng i qu xa, chng hn nh khi ng cm cc em n sinh
mc ym b ngi, cm cc b ni tr nng Lebkuchen (loi bnh ngt c pha x
c la v qu), v bnh ny n kh tiu, hoc khi ng ra lnh np quan ti ch c lm
bng tm g phng, tit kim g.
Theo sch bo thut li, Joseph l ngi rt thch lm nhc ngi khc hoc y
ngi ta vo chn tng. Ngay c m ng, n hong Maria Theresia, ng cng khng
t. ng ci ct trn lng o ca b. ng lun cho rng ch c mt mnh ng bit
thn dn ng cn g c hnh phc.
TRNH THUT 86-87
TRNH THUT 86
CCH MNG PHP DP KIT GIO
Mt trong nhng s kin kinh hong m cng bun ci nht trong lch s nhn loi
l v th n thn l tr trong Nh th c B Paris, trong thi gian Cch mng
Php t ti cao im. N thn l tr c l l mt n ca s nhc kch Paris. C bn
trng, khoc o chong xanh v i m vi chp . Ngi ta tung h c thay

Cha. Cnh ny cha thm vo u bng nhng mn k tip, mt t bo Paris k

tip nh sau:
Cc nh ng trch ca Paris v mt m ng ln t hp nhau mng l thn l
tr trong i thnh ng c B. H diu hnh trc nh quc hi trong ting nhc
v nhng bi ht ngi ca t do. Gia m thiu n mnh y hoa l N thn l tr, tay
cm lao, u i m , c bn anh cch mng khing trn cng. Khi m kiu
dng, v i din th l Chaumette ct ting: Ngy hm nay chng ta cho th gii
mt gng sng ln. Chng ta dng l vt cho T do trong n L tr (Nh th c
B). Con dn Paris th rng s khng th mt Cha no khc ngoi T do, Bnh ng
v L tr. Hy nhn vo hnh Cha ca chng ta y, y khng phi l mt hnh
tng lnh lo, khng phi l sn phm ngh thut, nhng l mt tuyt phm ca
thin nhin!' - Ni ri Chaumette hng dn N thn ti bn cnh v Ch tch ln
lt tt c dn biu ngh s c m hn. N thn vui v ti ci vi mi ngi,
nhiu ngi ph phc qu ly trc khi tin n m hn. N thn bc tr li bc
cng ri c khing vo n L tr, theo sau l cc dn biu ngh s. Vo n, N
thn bc ln ngai trn bn th chnh, ch trc y dng tn knh cc mu nhim
ca o Cha.
Kit gio b dp b. Cch mng Php khi u khng chng Gio Hi, nhng tri li
trong giai on u c tm s hu thun ca Gio hi cho cc mc tiu mnh. V
h thnh cng phn no im ny.
Chm dt phong kin
Cch mng m u vi vic dp b 3 giai cp. Th nht l giai cp tng l, th hai l
qu tc v giai cp th ba bao gm c cng dn thnh th v nng dn. Nm 1788,
di sc p ca gnh nng thiu ht ti chnh, vua Php quyt nh triu tp 3 giai
cp trn li, ln u tin k t sau nm 1614. Vua cho tng gp i s i biu ca
giai cp th ba, ln ti tng s 600 ngi, ngang bng tng s ca hai giai cp kia
cng li. Nhng s phiu bu th vn gi nguyn, ngha l ch c 300 phiu m thi.
Ngy 17-6-1789, giai cp th ba tuyn b t mnh lp thnh quc hi lp hin v
t nay tr i i din cho c quc gia. Vua yu cu hai giai cp kia on kt vi giai
cp th ba, nhng qu tc t chi. Trong lc 149 linh mc v 4 gim mc b giai
cp mnh (th nht) gia nhp vo quc hi cch mng. Vo giai on , cha c
tranh chp quyn li tn gio g c. Quc hi ang c gng son tho mt hin php
mi da trn tinh thn tn trng v bo v nhn quyn, mt sn phm hnh thnh t
phong tro nh sng v s c nu ln trong khon th mi ca hin php mi.
Tnh hnh ch tr thnh gay go cho Gio hi Php, khi quc hi biu quyt lut cng
hu ho ti sn ca Gio Hi vo ngy 14-4-1790. D n lut ny do Gim mc
Talleyrand a ra vo thng 11-1789. Gio hi Php lc giu gh gm. Vo
khong 10% t ai vi li tc hn 100 triu ng quan php nm trong tay gii tng
l. Thm vo l tin quyn gp nh th, cng bng vi khon trn. Cc li tc
ny khng b nh thu. im phi cn ni thm y l Gio hi Php dng li
tc bo qun v tu sa rt nhiu i thnh ng, tu vin v nhng cng trnh
kin trc khc khp nc, chi ph ton b bnh vin v cng tc t thin gip
ngi ngho cng nh chi cho ton b h thng trng hc v cng tc gio dc
trn khp nc Php.

Sau nhng cuc tranh lun tng nh khng dt, 510 i biu quc hi cui cng
b phiu thun vic trut hu, 346 b phiu chng. Nh vy, d n thnh lut. Ci
d lut gp chng i t nht li l u mi ca hu nh tt c mi n bng x hi
v sau, s gia tn gio Hertling nhn nh nh vy. Tng l phn i ri b quc
hi.
Tng l chng, khng phi v lo cho sinh k ca mnh, bi v phe cch mng ng
tr lng cho mi linh mc chnh s mi thng ti thiu 1200 quan; mt khon kh
cao m thi cha n mt na cc linh mc chnh x trc t c.
Nhng chng, v h cho rng bin php bin h thnh mt th cng chc n
lng nh nc.
Gio hi Php chia tay vi Rma
Tip , o lut Hin php dn s ca gio s, biu quyt ngy 12-7-1790, cng
cha hn chng li Gio Hi, nhng ch bin Gio Hi ny thnh mt t chc t tr,
tch khi nh hng Rma. Trc ht, o lut phn chia li gio phn, qua 52
gio phn v ti sn ca Gio hong Rma ti Php, nh t Avignon chng hn, b
trut hu. Vng t ca 83 gio phn cn li c ng ho vi bin gii ca cc
qun hnh chnh (dpartements). Th hai, quyt nh dt khot vic tr lng cho
gim mc v linh mc coi x. Th ba, quyt nh t nay tr i gim mc v linh mc
coi x s do dn bu. T nay gim mc ch cn nhim v thng bo cho Rma bit
kt qu bu ca mnh m thi. Nh vy, Gio hi Php tr thnh mt Gio hi quc
gia, hon ton c lp vi Rma. Cc quyt nh ca quc hi lp hin nh th
chng mang tnh cch mng no c (Leflon), chng ch mun buc cht Gio hi
vo nh nc m thi, nh trc y trong th k 17, bn iu khon T do ca
Php ch trng.
Khi b quc hi bt tuyn th chp hnh Hin php dn s, ch c 5 gim mc v
khong 1/3 s linh mc th. Nhiu ngi v sau rt li li th, sau khi Gio hong
Pi VI, sau mt thi gian di do d, tuyn b vic th l tri php v quyt nh
ct chc nhng linh mc th. Ngy 14-9-1791, ch thn vua Louis VI gi tay
tuyn th nhn bn hin php mi, bn hin php c xu cho mt nn qun ch lp
hin.
Khng b nhn danh nhn quyn
Cch mng ch tr thnh qu khch khi vo thng 10-1791, Quc hi lp hin nm
quyn hnh php v bt giam Vua. Danton cng ra lnh bch hi c nhng gim mc
v linh mc no khng chu tuyn th. T ngy mng 2 ti 7-9-1792, tt c nhng
ngi chng li ch dn ch u b hnh hnh (Cuc chm git thng 9). Trong
s 1357 nn nhn b git nhn danh t do, bnh ng, huynh v nhn quyn c
200 linh mc v 3 gim mc khng chu th. 40.000 linh mc trn c ra hi ngoi.
4000 chy sang Anh, v sau ng gp nhiu vo vic i mi gio hi ti nc ny.
3.600 linh mc b giam hoc y ra o Cayenne. Gio s t nay khng c bn o
dng, cc dng v tu vin cn li b gii tn. Cch mng ra lnh gii tn cc dng
chim nim v cho rng cc dng ny vi phm nhn quyn.
Thay bng th l tr

Ngy 20-9-1792, quc hi nm ton quyn cai tr. Hm trc , h cho x chm
vua v tuyn b chm dt nn qun ch. Thay bng vic th l tr. B nin lch
tnh theo ngy sinh ca Cha Kit v ra lnh c lm vic mi ngy th li ngh
mt ngy. Lch mi s bt u t ngy 22-9-1793, ngy m mn nn cng ho. Cch
mng gch b tn cc thnh trn lch c v thay vo tn cc my mc v sn phm
nng nghip. Cho h thp bt thp nh th, v cao nh vy l vi phm nguyn tc
bnh ng. Hu tc khc cc dng c phng t, bnh hoa n nn v o l. V tt c
nhng hnh vi u nhn danh lng khoan dung v l tr!
Tr v vi ng Ti Cao
Ma xun nm 1794, Robespierre ln, cho thanh ton bn Jacobin kht mu (gi tn
theo ch nhm ny hp, ti Tu vin thnh Jacob Paris) v t mnh ng ra lm th
lnh U ban T thin. U ban gm 9 ngi. l s ngi cn li ca tng s 600
dn biu Quc hi Lp hin trc y. T 10-6 ti 28-7-1794, Robespierre ra lnh
- cng li nhn danh t do, bnh ng v huynh - a ln my chm (do mt y s
pht minh) tt c 1376 ngi. Ngy 28-7, n lt chnh ng v 21 ng ch b a
ln on u i. Ngy hm sau, thm 71 ng ch ca ng b hnh hnh.
Robespierre b vic th l tr v thay vo vic th ng Ti Cao. ng cng
yu cu dn chng quay tr v li vi nim tin vo s bt t ca linh hn.
Sau khi Robespierre cht, Chp chnh on, lc ny ch cn 5 u vin, gii tn
quc hi. Yn tnh tr v. Ca nh th bt u m li, gio s ri b ni n tr v
dng l tr li. Ngy 21-2-1795 ra i o lut tch gio hi khi nh nc; bi b
vic tuyn th trung thnh vi Hin php Dn s.
Thi cuc ch thay i hn sau khi Napoleon ln. ng ny dp Chp chnh on
ngy 9-11-1799, dp lun nn dn ch v t khoc cho mnh chc nht ngh
vin vi nhim k 10 nm.
TRNH THUT 87
O GIO HONG!
Cui thng 12-1797, nhiu trm ngi chng i t hp trc dinh Joseph
Bonaparte, mt ngi anh em ca Napoleon, i tc quyn lnh o ca gio hong
trn nc Gio Hi. H ng lot h i h li: Hoan h Cng ho! Hoan h T do!
o Gio hong!. Tng Php Duphot, lc ang c mt trong nh Joseph
Bonaparte, ra ng nhp bn v dn u m ng. Khi qun i gio hong phn
ng li m biu tnh v bn tng Duphot, tng Berthier t Ancona lin quay li
chng Rma; ngy 10-2-1798, ng chim Rma chng tn mt vin n v tuyn b
thnh lp nn cng ho. Sau , qung 300 ngi yu nc t tp trn thao trng
Rmanum, tuyn b cch chc gio hong. Trong Nh th Thnh Phr, dn cch
mng ht vang bi ca T n (Te Deum) mng bin c lp li nn cng ho
Rma. Ngi ta ra lnh cho Gio hong - ngi 16 nm trc y sang Wien thng
tho vi hong Joseph II - phi ri Rma trong vng 3 ngy. Khi thy Pi VI
khng chu i v nghe ngi bo rng sn sng cht Rma, Berthier tr li: ng

mun cht u m khng c!. Ri ng cho bt gi Gio hong. Linh mc

Baldassari, ng l Vatican thi , ghi li s kin nh sau:
Sng sm trc khi mt tri mc ngy 16-2-1798, qun i Php chim cng
trng Phr. H cm tt c nhng ai t thnh ph hoc vng ln cn bc vo dinh
gio hong v ng thi khng cho ngi trong i ra ngoi. T cng trng, qun
Php vi i hnh chin u, c x tung bay v trng kn m vang tin vo dinh.
Chng bao lu ngi ta thy c tam ti tung bay trn dinh gio hong hin ho....
Sau khi tc kh gii i binh gio hong, vic canh phng ch ca c Thnh
Cha c giao li cho qun i quc gia v c bit cho my i i lnh hp nht.
Chng my chc bn ny ca ht m ti, vng tc v tun ra nhng li bng nho
Cha tht ng tm. Mi ru lm lm v mi thuc l bay vo tn phng c
Thnh Cha ....
Ri anh th qu kht ting gc Thu S ca qun i Php i lc sot khp
dinh tm ca qu. Khi gp mt phng khng ngi canh no chu m, y do s ly
ba p ca vo. Gio hong lin ra lnh trao cha kho cho y. Sau khi v vt tt c
nhng g tm thy, y vui v tin n gn c Thnh Cha, t ci ch ln bn ri ni
vi Pi VI: Tnh hnh rt nguy him, ng nn ri Rma th hn. Ngoi ra, y cho
bit thm, cch mng cn trng dng phng c v Gio hong c nguy c tr thnh
nn nhn ca cuc ni dy ca dn chng. Gio hong lin tr li anh ta: Chng ti
ch vi ba phng trong to nh ny. Tt c cn li u trong tay ngi Php. Ring
i vi an ninh bn thn th chng ti khng s mt cht g t pha dn Rma c. L
k ng u Hi Thnh, chng ti mang trch nhim ln v s khng bao gi ri b
ngai thnh Phr ny!
Bt ng v thi ca Gio hong, anh th qu lp bp trong ming ri li ti
sang chuyn cc vt qu ca Gio hong: Xin li, ti cha lc sot phng ng ca
ng!. Pi VI ch thn dn y vo phng, m trp cho y thy chng c g ng gi
ngoi chic nhn mc t. V y lng l bc ra khi cn phng.
m hm h chun b mang Gio hong i lu y. Cui cng, chic xe ch
Gio hong chuyn bnh, Baldassari k tip, trc v sau xe l hai i k binh
hng hu, ti hai u vin i din, ri ti on thp tng c Thnh Cha v cui
cng thm mt i k binh na. Chng ti au n, tim nh mun bung ra khi lng
ngc. Chng ti qu rp xung nhn php lnh, v ngy 20-2-1798, qung mt
gi trc khi ngy bt u, Gio hong Pi VI gi bit Vatican v thnh Rma.
Mt trong thi gian lu y
Qun i cch mng Php chim nc Gio Hi t nm 1796. Tip sau v ngng
chin Bologna (23-6-1796), gio hong phi giao Bologna, Ferrara v lu Ancona
cho Php, tr cho h 21 triu ng Skudi v cho Php ch 500 ti liu vit tay qu
cng nh 100 tc phm ngh thut v Paris. Tip , sau khi Gio hong lin minh
vi o v Napoli, tng Napoleon lin tn cng chim nc Gio Hi v bt Gio
hong k hip c Ho bnh Tolentino, theo , Gio hong phi tr thm 25 triu
tin v mt cho Php mt s sn phm ngh thut qu na. Sau khi b bt, lc u h
gi Gio hong Siena, sau a v Certosa (Kartause) gn Firenze ri cng ngi tip
- lc ngi ch cn l mt c gi 80 tui bnh sp cht - bng qua rng ni Alpes v
Valence Php. Ngi mt v kit lc ngy 29-8.

Ngai gio hong xem ra chm dt

Sau khi Pi VI mt, t ngi ngh l ngai gio hong s tn ti. K th ca Gio Hi
chun b sn iu vn cho ngai ny. Nhng ngay trong nm xem ra tuyt vng
th Venezia xut hin mt cun sch vi u ta tht l lng: Cuc chin thng
ca Ngai thnh v ca Gio Hi trc tn cng ca nhng k tn thi. Tc gi l P.
Mauro Capellari. ng vit trong sch rng ph mt tri cn d hn nh Ngai
thnh v Gio Hi. Capellari, sau ny l Gio hong Grgri XVI, c l, v ngai
gio hong hi sinh nhanh chng khng ng. Trc khi mt, Pi VI lnh cho cc
hng y c quyn hp bt c u bu gio hong mi, v Rma lc ang b
Php chim.
Hoan h gio hong mi!
Mt vin hng y hp ngy 1-12-1799 Venezia, di s che ch ca hong nc
o Franz II. Thnh ph Venezia t nm 1797 thuc lnh th o. Hong Franz II
chu mi ph tn cuc v ng cho sa li tu vin trn o San Giorgio lm ch cho
cc hng y hp. Ngy 14-3-1800, Gim mc Gio phn Imola l Barnabas
Chiaramonti, mt tu s bin c 58 tui, c c gio hong. Ngi ly hiu l Pi VII.
Trong lc Rma c qun ca thnh Napoli gii phng khi tay Php. V vy,
gio hong mi c th tr v li Rma ngy 3-7-1800 v c dn chng tng
bng n tip. Cui nm , Napoleon t xng nht Ngh vin v nm ton
quyn cai tr nc Php.
Li tuyn xng ca Napoleon
Sau trn thng gn Marengo ngy 5-6-1800, Napoleon, lc cn l tng, c
mt bi din vn quan trng trc hng gio s Milano. Trong bi ni chuyn, ng
cp: Tin tng rng o ny (Cng gio) l tn gio duy nht c kh nng to
hnh phc tht cho nhn qun v c kh nng lm vng mnh nn tng cho mt
chnh quyn tt, ti bo m vi qu v l s c gng ht mnh che ch v bo v n
bt c lc no... Cc trit gia tn thi n lc to cho nc Php xc tn rng o
Cng gio l mt k th khng i tri chung vi bt c mt chnh th cng ho
no. Do m xy ra bch hi. Kinh nghim m tr dn Php khin h xc tn
rng khng c mt tn gio no ngoi Cng gio c th ph hp hn vi mi loi
chnh th. Ti cng l mt trit gia, Napoleon ni tip, v v th ti bit rng chng
c ai o c v cng chnh trong mt x hi no m khng bit mnh t u ti v
s i v u. L tr khng cha dy cho chng ta bit mt cch chc chn v
iu . Khng tn gio, con ngi s bin ho lun trong m ti. Ch mt mnh
o Cng gio mi xc nh cho con ngi v gip h bit chc chn v im xut
pht v im n ca i mnh.
D xc tn v tn gio nh th nhng Napoleon, do tham vng quyn lc chnh tr,
khng lu sau tn cng Gio hi mt cch tn bo.
Tho c chng li Gio Hi
Ngy 15-7-1801, Napoleon k vi Gio hong Pi VII mt tho c, theo tn
gio ti Php c ti lp, gio hi khng c i li nhng ti sn b quc hu

ho, nh nc gi quyn b nhim gio s trn tt c gio phn, tr lng cho h v

c quyn i hi cc gim mc v linh mc tuyn th trung thnh vi nh nc.
Gio ch chp nhn, nhng bn thn Napoleon thy nhng nhng b vn cha
. V th ng t tay thm vo tho c 77 khon, trong ng a vo tt c
nhng g Gio hong trc t chi, chng hn nh khon bt buc cc gio s
phi tun theo bn iu khon T do ca Php ra nm 1682. 21 iu trong vn
bn ny mu thun vi ni dung ca tho c. Trong mt l th gi Napoleon, Pi
VII phn i nh sau: D chng ti nhng b qu nhiu iu, ngi vn lun
khng ngng lm au lng chng ti... Ngi t tay thm vo mt s khon (77) v
ngi c tnh a ra nhng ngh hon ton khng ph hp vi cc nguyn tc
ca Gio Hi. D nhin Napoleon b ngoi tai phn i ny ca Gio hong.
TRNH THUT 88-89
TRNH THUT 88
NAPOLEON BONAPARTE V GIO HONG PI VII
Ngi ta gio hong ci nga v Paris nh mt ng linh mc ph x lng qu
nhn c lnh gim mc v dng l, Hng y B trng Ercole Consalvi vit
nh th v cch Napoleon triu gio hong v Paris xc du phong cho mnh.
Trc y, chp chnh on tm cch dp b ngai gio hong. Nay Napoleon li
qung ch vo ngai bin n thnh mt cng c cho quyn lc ton tr ca
ng (Ranke). Thi coi thng ca Php c chng t qua cu ca tng
Lafayette Napoleon mt ln ni thng vi gio hong: ng ch c vic nhn ti
thi! Chic bnh xc du nh ny ng c p v trn u ng. ng ch mun c
vy!.
Nm 1804, khi mun tr thnh hong nc Php, tng Napoleon yu cu
Gio hong Pi VII v Paris lm l phong cho mnh. Cha bao gi mt gio
hong ti Wien xc du phong (cho hong quc c). Nhng ln ny
Pi VII chu n Paris, l v ngi hy vng c dp gp ring yu cu Napoleon b i
mt s im trong danh sch khon (77) ca ng. Song chuyn i ny cng tht bi
nh chuyn i sang o ca v tin nhim Pi VI trc y. Napoleon mun tr thnh
mt qun vng chnh danh qua vic xc du i m. ng bt gio hong phi tuyn
b b tc chnh Rma ca Quc gia c (hong Rma), d rng tc ny
ang thuc v hong Joseph II nc o. Ngy 6-8-1806, Joseph II tuyn b t
nguyn t chi tc hong nc c, gip Gio hong kh khn trong
quyt nh .
Trong l tn phong ti Nh th c B Paris, Napoleon ch cho php gio hong xc
du m thi, cn vng min th t tay ng cm i ln u. N qun cng t
Abrantes vit v bin c nh sau: Gio hong l ngi u tin bc vo nh
th. Khng th tng tng c c s xut hin no uy nghi v ng knh hn hnh
nh ca Pi VII... Napoleon t ra tht thanh th... Ch c bui l lu lm ng cm
thy mt, v ti nhiu ln thy ng mun ngp nhng c nn. Khi gio hong
xc du ba ln ln u v tay ng, nhn qua nh mt ng, ti bit ng l ngi hn ai

ht mun lau ngay nhng vt du . Ti l ngi hiu r thi thng biu hin
qua gng mt ca ng nn ti cam oan nhn xt mnh ng....
Cch mng chm dt
Vi vic xng ca Napoleon, cch mng Php coi nh chm dt. Nay l dp
chng ta bn thm mt cht v nh trit hc ngng nghu kh hiu nhng y tnh
cm v hng say Jean Jacques Rousseau Genve, cha ca cch mng. ng l
u mi cho i hi t do, bnh ng, huynh ca giai cp tam b chn p
Php. ng cng l tc gi cu ni ting: Con ngi sinh ra bnh ng, nhng u
u n cng b xch xing.
Cn nguyn quyt nh cho vic ny sinh cch mng trong lch s Php l cun Kh
c x hi, cun sch tr thnh sch thnh ca nhm Jacobin v trong
Rousseau bn n l thuyt ma qui v quyn ti thng ca ngi dn vn
khng sai lm v t bn cht l tt (R. Ingrim). Ngi ta c c trong sch
nhng cu hng dn tng lai nh: Mi chng ta t khp con ngi v ton b
sc lc mnh vo s hng dn ca ch chung; Ai khng vng li ch chung th
b p buc lm chuyn ... Nh thin nhin cho php mi c nhn ton quyn trn
vic iu ng chn tay, kh c x hi cng cho php nh nc c ton quyn
trn cng dn mnh. Tt c mi cng vic ngi dn lm cho nh nc l lm v bn
phn ca mnh trc i hi ca nh nc.
T do ca Rousseau, nh th, cui cng dn n vic nh nc n p con
ngi c nhn. Bo Rousseau l ng ni (R. Ingrim) ca ch ngha cng sn, nh
vy, cng khng phi l sai.
V mt Kit gio, Rousseau l k lt ng cho ch ngha mc (Marx), khi ng
khng nh trong Kh c x hi rng Kit gio khng tri buc lng ngi cng
dn vo nh nc, nhng ko h ra khi nh nc cng nh khi tt c nhng vn
trn th khc. Rousseau vit: Khng c chi mu thun vi tinh thn ca x hi hn
th. Mt x hi ca Kit hu tht s chng cn l mt x hi con ngi na. Sau
ny Karl Marx cng vit nh vy, khi cho rng Cha phi cht i con ngi sng.
Hoc l: Ai tc tn gio ra khi con ngi l ngi y lm mt vic thin, cng
ging nh k git iu thuc phin ra khi ming anh cu li, v nh m anh ny
mi c kh nng chung tay ng gp vo cng cuc xy dng x hi.
Chi bi tn gio kt thc trong hn lon
ng ng sau cuc bch o qu khch thi cch mng Php khng phi ch c
Rousseau, m cn nhiu tc gi nh sng khc. Chng hn nh Voltaire, vi li h
qu khch Dit tn khng i! (tn khng y m ch Gio Hi). Montesquieu
gi linh mc l nhng tay ph thu, ngi lm cho ngi ta tin ba l mt, y
ng mun m ch mt cch khi hi v gio l Cha Ba Ngi. Holbach cho rng tn
gio l cn nguyn ca mi kh au con ngi, v Diderot tuyn b: Th gii ch
hnh phc khi no m v vua cui cng b tht c bng khc rut ca ng linh mc
cui cng.
Nc Php nh ngp th trong mu v nc mt khi cch mng thc thi nhng iu
m cc trit gia nh sng nhn danh l tr i hi, bi l l tr con ngi cui
cng l hnh nh mt c th ui m, mc sc cn x ng loi. V th, nh khoa

hc v thn hc Blaise Pascal vit v l tr con ngi: Kt lun cui cng ca l

tr l n nhn ra c nhiu iu cn vt xa tr hiu ca n, ngha l, l tr khng bao
gi l v khng bao gi c php l l phn xt cui cng cho hnh ng v tnh
ton con ngi, nu nh n khng mun ch mang li kh au v ng cng cho
con ngi. Cch mng Php chng minh cho thy l tr thun tu khng th
nm quyn quyt nh nu nh n tch ri khi tinh thn trch nhim, o c v tn
gio.
Ch mt mnh gio hong chng li Napoleon
Khi Napoleon buc gio hong i theo mnh v mt chnh tr v buc ngi phi tng
s hng y ln 1/3 na v Pi VII khng ng , th quan h gia hai ngi v. Ngy
2-2-1808, Napoleon chim Rma, v ngy 17-5-1809 ra d st nhp phn t cn li
ca nc Gio Hi vo lnh th Php, chm dt s thng ng lm dng gia
thn v th quyn. T lu i Schoenbrunn Wien - m ng gi l cn c qun s
ca hong chng ta. Napoleon tuyn b t nay chm dt vnh vin nc Gio
Hi. Nc ny t nay tr thnh mt phn ca Vng quc Php. Ngy 10-6, c gio
hong trn lu Thin thn c thay bng c tam ti ca Php. Pi VII phn ng, dt
php thng cng Napoleon. Ngi cho dn sc ch ny ln cc nh th Rma ngy
10-6-1809. m mng 6-7, Gio hong b bt.
c Pi VII b bt
Tng Radet c lnh bt gio hong. Vo lc 2 gi 30 sng, ch huy trng cnh
st Radet dn qun lnh vo in Quirinal, ph ca. t nhin, gio hong xut hin,
ra lnh cho i lnh canh ngi Thu S khng c chng li. Thy ngi, lnh Radet
theo nhau knh cn qu sp xung. Ring Radet, nh sau ny ng th l, thot tin c
cm tng nh ang trong bui rc l ln u. Sau khi sc tnh, ng ni vi gio
hong l ng nhn lnh vo ct vai tr th quyn ca gio hong. Nghe vy, Pi VII
tr li rng ngi khng th cho ci g mnh khng c, rng ngi ch l mt ngi qun
tr nc Gio Hi. Sau ngi c dn ra mt chic xe th u bn ngoi thnh
ph. Trong xe rt nng nc, nhng ngi ta vn ko cc mn che xung khng ai
nhn thy ngi. Mi ngi n tra trong mt qun n d bn. Nc ung mc t
dng sui trc ca qun n. Sau 19 gi di chuyn, ngi ta a ngi vo ngh m
trong mt nh tr. Ngy 8-7, ngi c a vo ngh m trong chnh cn phng
Certosa gn Firenze m 10 nm trc Gio hong Pi VI lai vng. Ngy 15-8,
ngi ti Savona v tm lu li . on hng y v tu tng c lnh i tip v
Paris. Trn ng sang Nga nh nhau, khi ang thnh ph Dresden (c),
Napoleon ra lnh a Gio hong v Fontainebleau gn Paris. D lc ang au
sp cht, ngi ta cng mang ngi ln ng.
Sau khi Nga v, Napoleon li p Pi VII ln na, ngi ng b nc Gio Hi
v gp rt cng nhn nhng gim mc mi c Napoleon b nhim cng nh chu
chp nhn iu kin c hai dinh thay i nhau cho gio hong, lc th Rma lc
Paris. Ngy 25-1-1813, lc kit, Pi VII chp nhn bn d tho lm nn
tng cho mt tho c v sau. Nhng Napoleon cho cng b bn d tho v ni l
Tho c Fontainbleau. Gio hong v th rt li s ng .

Khi lin qun u chu tin gn ti Paris sau khi thng trn gn Leipzig (1813),
Napoleon ra lnh a Gio hong v li Savona v tr t do cho ngi ngy 10-31814. Mt thng sau, chnh Napoleon phi k lnh t chc Fontainebleau v b a
i lu y o Elba.
Chin thng tinh thn ca gio hong
Khi ti sng Taro thuc bc , ni o v Php ang dn qun chng nhau, mt i
t ngi o mang Gio hong qua sng ri qu rp xung chn ngi. Lnh Php v
o cng theo nhau qu xung c c Thnh Cha chc lnh. Sau 5 nm t, ngy
25-5-1814, Pi VII v ti Rma gia ting reo h vui khng th t ca dn chng.
Trong cuc sc vi Napoleon, ngi thng v tinh thn. Va v ti Rma, ngi
cho lp li dng Tn, v trong 9 nm cui i, ra sc t li nn mng cho s phc
hng ca gio triu.
TRNH THUT 89
CHM DT QUC GIA GIO HI
Nm 1809, Napoleon st nhp Quc gia Gio Hi (nc Gio Hi) vo Php. i hi
Wien (1814) bi b vic st nhp v tr li t cho gio hong, tr phn t
Avignon v Venaissin vn tip tc nm trong tay ngi Php. Nhng s phn ca
Quc gia Gio Hi cng chng ko di. N chm dt vo ngy 20-9-1870, sau hn
1000 nm hin din. T y n b st nhp vo Vng quc va mi hnh thnh.
C hay khng c gio hong, vn thng nht
T nm 1831, cc i biu Anh, Php, Nga v Ph Vatican ngh gio hong
n x cc chnh tr phm, cho php gio dn tham gia vo cc c quan hnh chnh v
t php, m quyn t tr cho cc lng x v cho thnh lp mt hi ng quc gia v
hi ng ti chnh.
Nhng ngi quc gia khc nh Vincenzo Gioberti ch trng i ti mt lin bang
vi v ng u lin bang l gio hong. Nhn vt tam im Mazzini th i thnh
lp mt quc gia v dp b vai tr lnh o ca gio hong trn nc Gio Hi.
Gio hong Grgri XVI (1830-1846) bc b khng nhng i hi ca Mazzini v
ngh ca Gioberti, m c bt c n lc no nhm dn ch ho nc Gio Hi, v
s rng lm nh vy c th s a vo con ng cch mng nh Php xy
ra.
Nc Gio Hi v vy tip tc chm trong tnh trng tham nhng v lut php bt
minh, trong su cao thu nng, trong lut l n chay hm mnh khc nghit, trong bt
an v khng b ca nhng bng ng trong vng Abruzzen. Li na ch c gio s
mi c lm cng chc v thnh phn ny thng c cn tr vic phong chc cho
nhng ngi khc, mnh khi phi chia bt ngun thu nhp. Lm nh th h mi
c c hi gom gp tin bc mau lp gia nh. Cn gin ca ngi dn chng li
nc Gio Hi, chung quy li, cng l v l khng cho gio dn tham gia b my
hnh chnh.

Ngay nm 1831 xy ra cch mng trong nc Gio Hi. Mt chnh quyn c

thnh lp trong vng Romagna tnh chuyn lt gio hong, nhng b qun
i o dp kp thi. Cng nh gio hong, nc o khng mun thng nht, v
o cn c nhiu uy th trn nc ny.
Pi IX, nim hy vng ca nhiu ngi
Pi IX nguyn l Mastai Ferreti, Gim mc Gio phn Imola, c bu gio hong
nm 54 tui. Khi ngi ln th phong tro i thng nht nh nc v b, khng
th cn c na. Phe quc gia h hi v vic bu Pi IX, v trc ngi t cho
thy c nhiu thin cm vi ch trng ca h. Mt vi bin php vo thi gian u
ca triu i ngi to nhiu phn khi, nh m l triu yt chung vo mi ngy
th nm, gim kim duyt bo ch, thnh lp i t v v hi ng b trng v ti
lp hin php dn s cho Rma. Vic ngi mt sm mt chiu ra lnh n x cho t
chnh tr a uy tn ngi ln cao tt nh. Ngy 16-7-1846, thng co lnh n x
c treo khp y: Ta ra lnh n x ton b cho nhng thn dn no b n
pht v phm ti chnh tr, vi iu kin h phi vit giy tuyn ha l, bt k u
v lc no, s khng bao gi lm dng s n x ny v ha t nay s lm trn bn
phn ca mt thn dn tt v trung thnh.
Ngay c Mazzini lc cng phn chn vit th khuyn gio hong nn ng ra dn
u phong tro thng nht, nhng cng khng qun nhc kho ngi l, nu khng,
dn s b thp gi m theo con ng ring ca h. Nhng bin php trn cng lm
dn mn bao nhiu th Pi IX li b o bc bi by nhiu. Wien lc o, mt ti
liu vi ta Ngu thnh Pi IX c tung ra khp ni. Tuy nhin, khi phe quc
gia yu cu c Thnh Cha tch cc tham gia vo cuc chin chng o, th ngi
t chi v tr li rng ngi khng mun ai ra iu kin cho mnh c.
Cch mng lc ny chng cn trnh nc Gio Hi na. Ngy 15-11, v th tng
u tin c gio hong u nhim lnh o Quc gia Gio Hi l Pellegrino Rossi
b mt anh cch mng m cht, khi ng ny bt chp e do tin vo in Quirinal
khai mc quc hi. Tip , cch mng bng n, khin Gio hong ngy 24-11
phi chy ti Gaeta thuc Vng quc Napoli lnh nn. Ngy 9-2 nm sau (1849)
Giuseppe Mazzini tuyn b nc Gio Hi l mt quc gia cng ho. Nhng nh
nc cng ho ny ch ko di c 62 ngy v Rma trong thi gian lm vo
tnh trng bi t nh cha tng thy. Cp bc, m st, chm git nh cm ba, cho
ti khi thnh ph c qun Php ti lp trt t. Sau khi tr li Rma, Pi IX quay
tr v con ng chuyn ch trit . iu ny lm nhng ngi dn ch - m
thc cht l mt m khng b i lt, nh Php trc y - tht vng.
Bc ngoc quyt nh
Khi vua Viktor Emanuell II ca Vng quc Piemont Sardinien v anh du kch
Giuseppe Garibaldi ng ra iu ng vic thng nht, th s phn nc v Quc
gia Gio Hi bc vo mt khc r quyt nh. Nm 1859, qun cch mng thng
o trn gn Solferino, chim phn t Lombardei v li cho . Nm 1860
Garibaldi a qun ln o Sizilien nh ui quc vng x Napoli. Cng nm
qun Piemont tin vo nc Gio Hi v nh bi qun ca gio hong trong trn
gn Castelfidardo. Dn trong cc vng Toskana, Parma, Modena v Romagna b

phiu gia nhp Vng quc va mi hnh thnh. Nm 1861, Viktor Emanuell II
c i hi Firenze c lm Vua ca nc . Gio hong ch cn li phn t
Rma v vng lnh a Phr (Patrimonium Petri: vng t chnh ca Quc gia Gio
Hi).
R ma tr thnh th ca
Sau khi tht trn Sedan, Php rt qun khi . Gio hong, v vy, mt hu thun
qun s ca Php. c th, Garibaldi cho tin qun vo phn t cn li ca Quc
gia Gio Hi v trc ch tin v R ma. Gio hong Pi IX ra lnh cho lc lng tr
phng ch chng tr tng trng m thi v sn sng giao thnh ngay sau khi thnh
v. Klemens August Eicholt, mt trung u pho binh ngi c trong on binh ca
Gio hong, ghi li theo nhn quan ca ng vic chim thnh Rma v nhng gi
pht cht ca nc Gio Hi nh sau:
Chiu ti ngy 19-9, Pi IX i xe ti Lateran. Nh thi quen ca dn thi , ngi
qu gi leo ln n Scala Santa chu Mnh Thnh Cha. Cho ti hm nay, y l
ln cui cng mt gio hong ri b Vatican. Cng chiu ti hm , ch huy trng
ca chng ti ra lnh chun b v ni: Sng mai lc 5 gi cuc tn cng vo R ma
s bt u. Cng may m cuc tn cng xy ra lc cn sm. Cc ng bc chc sc
cha dy v do s khng ai hi h chy ti Vatican xin c Thnh Cha cp tc
cho ko c trng. V va xoa tay, ng ni thm: Nh th hy vng chng ta cn c
my ting ng h dp qun . Bnh minh ngy 20-9-1870, chiu sng mt
quang cnh bun b. Thnh Rma ca cc gio hong, th ca Gio hi Cng
gio, b hng sng bao vy t pha v chc na y s bin thnh mt bin khi v
la. 5 gi km mi lm, 14 hng pho bt u nh n vo ca San Giovanni. Lc
lng tr phng bo v ca gm hai i pho. y l gi pht vinh d v may mn
cho chng ti c lm chin....
Sau mt cuc ng ngn, ngi ta bit c Garibaldi s vo thnh bng ca Pia.
V vy i pho c lnh ngng bn. Anh trung u k tip:
Chng ti thoi mi tin v Cng trng Thnh Phr, dng hai khu pho bn thp
gia cng trng v dn la, nga vo tr di cc tr pha ca ng in Vatican.
Sau chng ti, nhng m qun khc cng ko ti ng tri trn cng trng. Mt
m bun b na tri qua, m cui cng trong cuc i phc v gio hong. Nhng
vt thng lm ti khng th no chp mt c. Cng khng ng c khi ngh n
ri y s phn ca c Thnh Cha, v lnh o chng ti, s ra sao. Mi lu sau na
m n phng ca ngi mi tt. Khng bit tt n ri ngi c chp mt c
khng. Ti ta mnh vo sng, ngi qun trong o chong, i ch ngy ti, chong
mt nhn nhng tia sng bnh minh trong ln kh ban mai se lnh...
Bui sng tri qua trong nhng chun b sng ng. Ln cui cng qun i ca gio
hong dn binh trn cng trng Phr. Chng ti ngi trn mnh nga trong t th
sn sng ln ng. Bng hng ngn ting la reo ln: c Thnh Cha, xin TC ban
php lnh cho chng con! TC xut hin ni ca s, cnh ca m, tt c yn lng
nh t. Ngi a tay ln ban php lnh...
Ti gp u ln c nga. Nhng ht nc mt nng thm xung bm nga. Ti xu
h lic nhn sang bn th thy v tiu on trng Mueller ca ti - mt tay lnh chn
cht tng ra trn Phi chu v M ty c - cng nc mt ln di trn m... Ri

nh c lnh, cc n v b binh ng lot d cao tay sng. Li cho cui cng l mt

pht i bc x tri. Bng dng ngi Pi IX bin mt sau cnh ca s....
T ci ngy 20-9-1870 y Rma tr thnh th ca . Khng lu sau Viktor
Emanuell vo thnh v ng ti dinh Quirinal.

Cc Vng quc trn lnh th trc khi thng nht

TRNH THUT 90-91
TRNH THUT 90
PI IX CH CN L MT GIO HONG
Sau khi thnh ph Rma v Quc gia Gio Hi b chim ngy 20-9-1870, Gio
hong Pi IX n mnh trong in Vatican v t coi mnh nh mt t nhn. Mi c
gng thng tho vi v vua mi ca nc theo s thc dc ca Hng y Quc v
khanh Antonelli u b Pi IX khng khng t chi: Non possumus!
Khng th ch c s thay i kin v pha gio hong, v ngi cng quyt
khng chu t b Quc gia Gio Hi, vng triu i li ngy 13-5-1871 a ra
mt o lut bo m n nh quyn hn v vai tr ca gio hong. Qua lut
, vua Viktor Emanuel, ngi b gio hong dt php thng cng, ngh gio
hong vn tip tc c hon ton ch quyn, c tr tin hu bng hng nm, c
t do lin lc vi cc gim mc trn th gii, t do thi hnh s v, t do b nhim
cc gim mc , khng buc phi tuyn th trung thnh trc chnh ph , v
ngoi ra in Vatican, in Lateran v in Castel Gandolfo s l s hu ca gio
hong.
Hai ngy sau, Pi IX bc b ngh . V vy, vn Rma vn b tc cho mi
ti khi c hip c Lateran c k kt gia Pi XI v Mussolini vo nm 1929.

 lm ra v khng cng nhn chnh ph mi, nm 1874 Gio hong Pi IX k sc

lnh Non expedit cm tt c tn hu Cng gio tham gia bu c chnh tr. Lnh
ny c hiu lc mi n nm 1905. Hu qu khng lng ca lnh l gip cho
cc phn t chng Gio Hi chim c a s trong quc hi mt cch d dng.
K t y, Quc gia Gio Hi chm dt. Pi IX c tm mi cch bo v uy
quyn i ca mnh. Nhng Cha li khn ngoan hn, v ri ra s thy, uy quyn
tht ra ch l mt gnh nng v ch, cng ngy cng tr nn qu ti cho gio hong
v Gio Hi v l u mi bt ho gia cc th lc. Cui cng, gio hong khng l
mt ng hong trn th na m ch cn l mt gio hong thun tu, ch cn l v
lnh o tinh thn ca Gio Hi. qua ri ci thi m ngi ta vn cho rng uy
quyn v t do ca gio hong ch c c bng cch lin minh vi mt th lc trn
th ln mnh. Ci lo ngi ca Pi IX cng khng xy ra. Ngi s nu mt vng
quyn i th s b l thuc nc . Tri li, vic gii tn Quc gia Gio Hi
mang li cho gio hong mt th uy quyn tinh thn, nh hin nay ta ang thy.
Syllabus ph phn nhng sai tri ca thi i
Syllabus errorum (= Bn k cc sai lm) l mt th d v nh hng ca ting ni
gio hong trn th gii. Ni dung Syllabus ch l nhc li nhng im m Gio Hi
kt n trc y. y l mt bn vn nh km vi tng th Quanta cura, cng
b nm 1864 v c gi ti tt c cc gim mc. Bn vn cp ti 80 im sai
lm ca thi i, nh thuyt phim thn (Pantheismus: coi Thng ng nht vi
thin nhin), thuyt dng dng coi tt c cc tn gio u c gi tr nh nhau, ch
nghi x hi v ch nghi cng sn v hai thuyt ny chi b quyn t hu v t gia
nh l thuc vo nh nc - Bn Tuyn ngn Cng sn xut hin nm 1848 - ch
ngha t nhin c xu cho vic loi tn gio ra khi x hi, ch nghi duy l v c
bit l ch nghi t do (Liberalismus) ch trng a khoa hc v t do ln thnh
mt th tn gio. Ni u nhng ngi theo ch ngha t do nm quyn, h
lp tc a ra nhng o lut th nghch vi Gio Hi.
Mt s im trc y b Syllabus kt n, nay r rng phi c xt li, chng hn
nh nhng im kt n sau y: Mi ngi c t do chn la cho mnh mt tn
gio no m l tr mnh cho l ng. Hoc Qua tn gio mnh, con ngi c th tm
thy cho mnh con ng nn thnh v s cu i i. Hoc Nghin cu trit
hc khng cn phi quan tm ti mc khi.
Nh gio s Seppelt vit t nm 1933 rng ch c th gii thch ng c cc
on vn ny khi ngi ta hiu c hng ca nhng ngi vit ra chng v hiu
c u l ngha ph phn ca gio hong. Hn na, cn phi hiu rng y ch l
nhng nguyn tc c bn c nu ln bng mt li ni tht mnh nhm gy ch
nhiu hn. Syllabus xut hin trong lc Gio Hi b tn cng t mi phi, cho nn
phi hiu n l mt li t v ca gio hong. D vy, c nhng ph phn trong
Syllabus ti nay vn cn gi tr.
Ph phn ng
C th k ra y t iu tiu biu m Pi IX ph phn ng:
L tr con ngi, t bn cht, l quy lut v t n c kh nng to hnh phc cho
con ngi v cc dn tc...

c tin ki t gio mu thun vi l tr con ngi, mc khi ca Thin Cha lm

thng tn s pht trin ton din ca con ngi...
Nhng li tin tri v php l trong Sch Thnh ch l tng tng ca cc thi s.
Chnh Cha Kit cng l mt nhn vt gi tng...
Cc sc lnh To Thnh cn tr tin b t do ca khoa hc...
Gio Hi ch c hnh x quyn ca mnh khi c php v ng ca nh nc...
Gio Hi t n khng c quyn chim hu v t hu...
Mi quyn hnh xut pht t nh nc v nh nc c quyn hnh v hn...
Gio hun Gio hi Cng gio i ngc vi hnh phc v u im ca x hi con
ngi...
Nh nc c quyn can thip vo chuyn tn gio, o c v gio s. Nh nc c
th quyt nh ngay c v vic qun tr cc php b tch...
Nh nc c th v phi nm quyn lnh o cc trng cng lp...
Nh nc c th ngn cm cc gim mc v gio dn khng c t do lin lc v
trao i vi gio hong Rma...
Chnh quyn dn s c quyn cm cc gim mc thi hnh nhim v...
Chnh quyn nh nc c th gip cho tt c nhng ai mun hi tc hoc rt li
li th...
Khng chp nhn mt lc no khc ngoi lc sn c trong chnh vt cht ...
Uy quyn chng g khc hn l tng hp cc lc vt cht...
T b mt li tuyn ha d lnh thnh hoc mt hnh ng ti phm d xu xa
chng no chng na cng khng ng kt n, chuyn c php v ngay c c
khuyn khch, nu nh ngi ta lm v lng yu nc...
Hu qu gh gm
o binh ca gio hong chng th lc no cn coi ra g. Nhng, vi mt l th lun
lu, Gio hong lm c th gii rng ng. L th khin s i ch gia tn hu
Cng gio v Tin lnh Ha Lan tr nn gay gt. Php, nhng ngi theo thuyt
t do phn i my tun lin v cm ph bin Syllabus. Chnh quyn Nga v t
chi khng cho n hnh bn vn. Gio hong b nho ci Anh. Ngi c ly lm
tic v chuyn trt ng ry ca Gio hong. Nh cm quyn o th s gii gio
s c th i thm trong vic thi hnh tha c va mi k vi gio hong. Ni
chung, nhng ngi theo thuyt t do nh gi ti liu ny l lc hu, phn tin b,
phn vn ho, l mt li tuyn chin vi nn vn ho mi v vi cc quc gia tn
tin.
Pi IX cng quyt chng li thuyt t do ng thi, coi n nh l mt sai lm ca
th k. Ngi mt ln ln n ci gi l ch nghi t do Cng gio nh sau: Ch
ngha t do Cng gio l mt th chn trong chn ngoi, mt chn theo Gio Hi,
mt chn theo tinh thn bung th ca thi i. Mt chn theo Ta, mt chn theo bn
th nghch. Chn ny theo chn l, chn kia theo lm lc. Tt c mong c ca Pi
IX l lm sao c c nhng th hip s tuyt ho, cha b tim nhim mt cht g
np sng bung th ca thi i. Pi IX tuy khng kt n nhng ngi cng gio
theo thuyt t do, nhng di mt ngi, h tt c u l nhng k ng ngi.
Mt tn iu mi

Syllabus khng c ban ra t ngai to (ex cathedra), nn khng phi l khng sai
lm, khng buc phi tin. Gio hun c M v nhim nguyn ti, ban hnh ngy 812-1854, tri li, l mt tn iu ngai to, buc phi tin.
y l mt chn l c tin c Cha mc khi, l Maria ngay t giy pht u thai
- nh mt hng n c bit v nh cng nghip c Kit - c Cha gi gn
khi mi t ti nguyn.
Nhim v quyt nh ca gio hong khi mun a mt gio hun ln thnh tn iu
l xt xem gio hun c phi l mt chn l c tin c Cha mc khi hay
khng hay gio hun c trong mc khi (qua Sch Thnh hoc truyn thng)
hay khng. Ngay chnh gio hong cng khng th sng ch ra mt tn iu mi,
nn tn iu M v nhim cng chng phi l mt chuyn g mi l, v truyn thng
mng l ny c trong Gio hi ng v Ty phng c ngn nm nay ri.
Vic loan bo tn iu M v nhim vo thi im cn mun chng t quyn
nng ca mt gio hong, mt mnh ngi c th ra quyt nh ti hu cho ton th
gii cng gio v nhng g lin quan ti c tin hoc lun l m khng cn phi c
s ng ca cng ng. Vn khng sai lm ca gio hong l ti quan
trng nht ca Cng ng Vatican I.
TRNH THUT 91
HOAN H GIO HONG KHNG SAI LM!
Tuyt diu, khng th t c, l cm tng ca Gim mc Ullathorne, Gio
phn Birmingham (Anh), v bui l khai mc Cng ng Vatican I ngy 8-12-1869.
Cnh phi Nh th Thnh Phr Rma c bin thnh ch hp cng ng. Cc
ngh ph ngi 8 hng theo thang cp, mc o chong kim tuyn lp lnh v i mo
gim mc mu trng. Gim mc k tip: C th gii cha tng thy mt hi ngh
ng o cc ng bc cao dy hc vn v kinh nghim nh th.
C 774 gim mc trong tng s khong 1.050 gim mc trn ton th gii v Rma
d cng ng. Nh c xe la v tu thu chy bng hi nc m nhiu gim mc
cc a phng xa xi ln u tin n c Rma. Hi trng mun mu mun
v: 146 gim mc t cc nc ngl Xc xng, 30 v n t Trung v Nam M, 49
v t Hoa K, 50 v t chu c, 41 v t n v Vin ng, 9 v t Phi chu. Cc
ngh ph ngi chim 35%. Nm v ch tch tiu ban, tt c cc th k, 2/3 c vn
v chuyn vin cng ng u l ngi . Chc v tng th k cng ng do mt
ngi nc ngoi m trch, l Gim mc Joseph Feler, Gio phn St. Poelten
(o).
ng lc cn c cng ng
Ngy 6-12-1864, hai ngy trc khi ph bin Syllabus, Pi IX ln u tin hi
ring mt s hng y ang hin din Rma v nh triu tp cng ng. Cc hng
y tn thnh nh ny, bi v t Cng ng Trento n nay hn 300 nm ri.
Ngoi ra cng cn nhiu l do quan trng na cho thy nhu cu cn c mt cng
ng mi. Hng y tng trng ngi c Reisach mun c cng ng mi gii
quyt nhng tn ng do phong tro ci cch to ra, bi v theo ng, Cng ng

Trento cha dt khot trong vic phn bc cc sai lm cn bn ca ci cch, c th

l vic h chi b phm trt trong Gio Hi v quyn gio hun khng sai lm ca
gio hong. Cng nn nh rng, vi cc iu khon t do nm 1682, Gio hi
Php vn cn ang sng trong tm trng cao cng ng, ngha l h cho rng mi
quyt nh ca gio hong ch thc s khng sai lm sau khi c cng ng biu
quyt. c, tm tnh c th hin qua ch trng ca Gim mc Ph t
Gio phn Trier l Hontheim (Febronius), v ny cho rng u quyn ca Gio
hong Rma ch c tnh cch danh d, trn thc t ngi khng hn g cc gim mc
khc. ti tranh ci v v th ca gio hong ny, c nu ln ln u tin do
Marsilius Padua, phi c mt tr li v quyt nh dt khot.
n o v do d
Pi IX n o rt lu trc khi quyt nh triu tp cng ng. Mi cho n ngy
26-6-1867, trong dp c khong 500 gim mc trn th gii v Rma d l gi 1800
nm hai Thnh Tng Phr v Phaol, ngi mi cng khai ho nh. Mt nm
sau, ngi ra tng th cng b chnh thc cng ng s khai mc ngy 8-12-1869.
Cc nh cm quyn chu u hi hp hng nhn v Rma. Th tng Bayern (c)
l ng hong Hohenlohe lu cng ng ch nn quyt nh v chuyn khng sai
lm ca gio hong, bi v theo ng, mt quyt nh nh th s c nh hng ln
n tnh hnh chnh tr cc quc gia. ng thi ng yu cu cc nh cm quyn khc
nn chung tay hnh ng ngn chn Cng ng v im ny. K hoch ca ng
tht bi, v nc o v nuc Ph chn ch khng mun tham gia.
Trc khi hp c hai phe
Trc khi cng ng khi s, c hai phe. Mt phe ng h chuyn khng sai
lm, lo gom gp ch k xin gio hong a vn vo chng trnh ngh s ca
cng ng. Nhm ny vn ng c 380 ch k. Nhm chng i ch c 140 ch
k. Lnh o nhm ng h l Hng y Manning, Gio phn Westminster. Cc v
nhm chng i phn ln l ngi Php, ngi c (Hefele, Ketteler) v ngi o
(Rauscher, Schwarzenberg).
Phn nhiu cc v chng i khng hn chi b vic khng sai lm ca gio hong,
song h cho rng cha ng lc a vn ny ra. Mt s ngi khc ngi rng
mt khi c tn iu khng sai lm th gim mc on ch cn l mt c quan thi
hnh lnh ca gio hong. Mt s khc li s c s lm dng, khi cho gio hong
quyn khng sai lm trong lnh vc c tin th cng c ngha l ngi ta cho ngi s
dng quyn ny trong cc lnh vc khc (Leroy Beaulieu). Li c k bo rng Gio
Hi ang trn ng dn ch ho; hng tin ny cn c ai tin na khi Gio Hi
trong lc li c tip tc cng c hnh thi qun ch. l cha ni n cc n lc
i kt c th s b nh tr. Thc t cho thy l nhng lo u kia khng c cn c.
Nhng ngi ng h th bo Sch Thnh v truyn thng Gio Hi cho thy vic
khng sai lm ca gio hong c cn bn trn s mc khi ca Thin cha. Nh
ni trn, khi a mt gio hun thnh tn iu, ngi ta ch lm chuyn duy nht l
xt xem gio hun c do Cha mc khi hay khng, ch ngi ta khng "lm"
cho gio hong tr thnh "khng sai lm". Cu Sch Thnh sau y c phe ng h
a ra chng minh cho quan im mnh: Nhng Thy cu nguyn cho anh

(Phr) anh khi mt lng tin. Phn anh, mt khi tm thy li nim tin, th hy
lm cho cc anh em ca anh nn vng mnh (Lc 22,2). V th, ch cn phi bn xem
gio hong khng sai lm trong lnh vc no v trong nhng iu kin no m thi.
Ngoi ra, cng cn phi bn xem tng quan gia quyn khng sai lm ca gio
hong v gim mc on nh th no, ngha l c phi gio hong hon ton khng
chu s kim sot ca on gim mc v gio hun ca ngi chng cn phi c s
chp thun ca cng ng hay khng.
T thn khng sai lm
Cuc gp khi s ngy 9-5-1870. C tt c 140 bi gp di lin quan n ti
khng sai lm ca gio hong. Cuc biu quyt s khi din ra ngy 13.07 vi 451
phiu thun, 88 phiu chng, 62 phiu thun vi iu kin. Ni dung bn d tho
nh sau:
Vi s ng ca thnh Cng ng Ta dy v truyn y l mt tn iu c
Cha mc khi, l khi Gio hong Rma pht biu t ngai to (ex cathedra), nghi l
khi ngi nh nng quyn tng ti cao nhn danh vai tr ch chn v thy ca ton
th tn hu Cng gio quyt nh mt iu g v c tin hay lun l buc c Gio Hi
phi tin, th, nh s tr gip ca Cha, nh Ngi ha qua Thnh Phr trc y,
ngi khng th sai lm. Cha Cu Th mun ban cho Gio hi kh nng khng sai
lm trong vic quyt nh nhng g thuc c tin hoc lun l. V cc quyt nh
ca gio hong Rma t n, khng cn thng qua s ng thun ca Gio Hi, s
khng cn thay i c na.
Ngy 15-7, nhng ngh ph chng i (gim mc cc gio phn Paris, Muenchen,
Mainz) xin gio hong gch b my ch cui: khng cn thng qua s ng thun
ca Gio Hi. Gio hong c tuyt. V th, 60 gim mc, vi s ng ca gio
hong, ri khi kinh thnh Rma, khi phi b phiu chng. Nh th mi c
c a s tuyt i cho tn iu khng sai lm ca gio hong: 533 ngh ph ng
, ch c 2 phiu chng.
Tng thut ca mt chng nhn
Thomas Moszley, tu s Anh gio tng thut trn bo The Times Lun n v
cuc biu quyt ngy 18-7-1870 nh sau:
Nhng ngi bn ca c Thnh Cha k cho ti l ngi xc ng khi bc vo gio
ng. Lc qy gi cu nguyn ngi hi run.
Ri mi s cng qua i. Thnh l ngn gn. Bi quc ca ca Gio hi cng gio tri
ln, cha bao gi ngi ta ht hng hn nh th. Tip theo l giy lt thinh lng. Ri
tng th k cng ng (Feler) vi mt ging lanh lnh c bn tn iu. Sau
xng danh cc ngh ph. Nhng ting ng tip ni ng ... Bng mt ting st
ph v khng kh biu quyt. Cn ma bo e do t sng sm by gi mi ni ln
d di. Cc ngh ph phi thi nhau la to ng vi ma bo sm chp rn vang.
Ti cha bao gi thy mt cnh tng nh th ko di gn mt ting ri ng h.
Nhng ai xem, chng kin tn mt cnh cng b tn iu ny s khng bao gi
qun c...
Cn ma bo tr nn d di nht khi kt qu cuc biu quyt c trnh cho gio
hong. Tri ti en kt. Ngi ta phi mang ti mt ngn n ln ngi c nhng

li quyn nng c Cha ban cho ngi. (Vi s ng ca thnh Cng ng, Ta
tuyn b nhng g va c ln l chung quyt v Ta khng nh iu bi uy quyn
tng ca Ta).
Lc ny ti ang ng cnh nam nh th, c ln m trong bng ti tin v pha
gio hong. Nhng ting ng d di vang ra t phng hi khin ti nhy ln ng
trc nhn sau, nhn ngang nhn nga. Ting ng cng lc cng ln dn. Ri mn b
mt bng m ra, khi ti thy c mt rng khn tay trng ang nhy ma trc mt.
Cc ngh ph v tay vui mng. m ng ng ngoi phng hi cng v theo. Ting
ng d di vang ti ch ti ng: Hoan h gio hong khng sai lm! Hoan h
chin thng ca ngi cng gio! Mi ngi u qu gi, mt m ng ti cha
tng thy trong Nh th Thnh Phr. V gio hong ban php lnh cho h, ging
ngi r rng, m du, c th nhn ra ngay gia mun ngn ging khc....
TRNH THUT 92-93
TRNH THUT 92
NHNG NGI CNG GIO TH CU TCH RA KHI GIO HI RMA
Ngy 18-7-1870, Cng ng Vatican I cng b tn iu khng sai lm ca gio
hong. Ngy hm trc chin tranh c-Php bng n khin nhiu ngh ph phi
tr v qu hng. Cng ng phi b d. Ti ngy 20-9-1870, khi qun chim
Rma, Cng ng ngng lun. Hon cnh bn ngoi khin Cng ng ch tho
lun c v v th ca gio hong trong ni b Gio Hi m thi, khng cn th gi
bn chuyn lin quan ti gim mc on. Cng ng Vatican I li n tng
l chc gim mc b coi nh. Hn na, trc , Pi IX vn thng quyt nh mi
chuyn mt mnh v him khi tham kho cc hng y. i s Php ta thn v im
ny: Cha bao gi vai tr hng y b xem nh nh th. H chng cn cht nh hng
no na.
u quyn ca gio hong c Cng ng Vatican I nh ngha nh l quyn ton
din, chnh thc, trc tip trn ton th Gio Hi v trn tng gio phn. Cng ng
cn tuyn b rng quyn ny bao gm khng nhng lnh vc c tin v phong ho
o c, m cn c lnh vc k lut v lnh o Gio Hi v rng gim mc phi
vng phc gio hong khng nhng ch v c tin v phong ho o c, m cn c
v li sng v vic iu hnh Gio Hi na. Vi nh ngha ny th quyn ca gim
mc a phng khng b gii hn, nhng c a vo c ch Gio Hi hon v
v tu thuc vo c ch .
Vn b ng ca Vatican I v tng quan gia u quyn ca gio hong i vi
gim mc on tr thnh mt mc quan trng trong Cng ng Vatican II.
Ngoi ra, Cng ng Vatican I cng cn tn ng nhiu vn khc na, v trong
tng s 51 lc ngh s ch mi tho lun v biu quyt c c 2.
Phe chng i sau cng chp nhn
D xem ra nh gi qu cao thm quyn ca gio hong v cho rng tn iu trn
khng ng lc, nhng ngi chng i cui cng cng chp nhn n. V th , cc

gim mc c, m a s thuc phe chng, ra th lun lu vi ni dung: Quyn

gio hun khng sai lm ca Gio Hi c quyt nh, Cha Thnh Thn ni
qua v i din Cha Kit v qua gim mc on hip thng vi ngi, v v vy mi
ngi, gim mc, linh mc v tn hu phi vng lng chp nhn quyt nh .
Gim mc Hefele, Gio phn Rottenburg, l v ngi c cui cng cho in cc
vn kin cng ng vo thng 4-1871. Ngi l ngi phn i kch lit nht trong
cng ng. Qu khng d dng. Sau nhiu thng tri tiu ho kh khn, ti c
th lm ho li vi ngh quyt cng ng v t t mnh mt cch t do v thng
thn di quyn bnh ti cao ca Gio Hi, li th nhn ca ngi.
Phn ln cc gim mc khi tr v gio phn c tip n tng bng, rn rng. Cc
gim mc Anh, i Nh Lan, B cng th. Tng gim mc Balding Baltimore
(Hoa K) c mt m ng khong 50.000 tn hu hn hoan cho n khi tu
cp bn.
Cho Gio Hi c
Ch c mt nhm nh gio s thn hc c Bonn, Breslau, Muenchen v
Braunsberg khng theo gng cc gim mc. H tng s c c mt hnh ng
chung chng li tn iu, nhng cui cng tht vng khi thy cc gim mc theo
nhau chp nhn quyt ngh cng ng. Ngi pht ngn ca nhm ny l s gia gio
s Ignaz Doellinger Muenchen. Khi Tng Gim mc Scherr v ti nh ga
Muenchen, ng ni vi Doellinger: Mnh v cng bt tay lm vic tip!. Doellinger
p li: Lm vic tip cho Gio Hi c!. Ri khi c Tng ni: Ch c mt Gio
Hi thi, th Doellinger qu quyt: Ngi ta lp nn mt Gio Hi mi ri.
T ng Gio Hi c xut hin t , v v sau nhng ngi theo khuynh hng
ca Doellinger t gi mnh l nhng ngi Cng gio c. Doellinger bn thn cha
bao gi chnh thc gia nhp Gio hi Cng gio c. Hn na ng lun cnh gic
bn b ng tr thnh gio phi v lun khng nh rng tp th ca mnh vn l
mt thnh phn ca Gio hi Cng gio. Khi nhng ngi Cng gio c bu ln cho
mnh mt gim mc ring vo ngy 14-6-1873 th cuc phn ly khi u.
Ngay trong thi cc thnh, con s tn hu ca Gio hi Cng gio c cng cha ln
ti 60.000 ngi. Nhng Gio Hi ny l mt trong nhng nguyn c cho cuc
u tranh vn ho ca nc Ph, khi h yu cu chnh quyn ra tay gip . V
Bismarck nhn ra ni Gio Hi c mt phng tin thc hin ca ng l
thnh lp mt Gio Hi c t tr, bit lp vi Rma, nn ht lng h tr t chc
mi ny.
Cao im quyn bnh ca gio hong trong Gio Hi
D nhng ngi Cng gio c tuyn b tch li khi Rma, d nc o tuyn b
hu b tho c k vi Vatican nm 1855 v i tc kt c thay i (ngha
l Gio hi Cng gio Rma tr thnh mt nh nc qun ch, v, vi quyn
khng sai lm, gio hong gi thnh nh mt ng vua. Ch thch ca ngi dch),
mi rn nt gia Gio Hi v nn vn ho mi ca th gii khng xy ra nh
ngi ta hng lo ngi (Aubert). Uy quyn ca gio hong trong Gio Hi ln cao nh
cha tng thy, m khng ko theo bt li ng k no. Uy quyn cng chng h
hn g sau khi Rma b Garibaldi chim v khi Quc gia Gio Hi co chung. Nhng

ngc li, cng mt uy quyn i, th uy tn o c ca gio hong cng tng. Rt

cuc, ngi ta hiu ra rng quyn bnh tht s ca gio hong chng phi l do
nng nh vo mt cng quc chnh tr no c.
Vn cha th ph phn c
Vo ngy gi trm nm c Gio hong Pi IX, Phaol VI pht biu rng cc gii
thch v nh ngha ca ngi (Pi IX) l nhng ngn hi ng trong tin trnh hng
trm nm pht trin khoa thn hc v c coi nh nhng thnh lu vng chc trong
cn bo t thc h. V thi gian ti v 32 nm ca Pi IX, cho n nay cha c v
no lu bng, Phaol VI ni nh sau: Cc d kin v vn a ng xy ra trong
thi Pi IX, cho ti nay xt v mt lch s, vn cha c tm hiu y , chng cn
phi c nghin cu mt cch su rng.
Cc tho c n nh tng quan gia chnh quyn v Gio Hi a phng do Pi
IX k vi Nga (1847), Ty Ban Nha v Toskana (1851), Costarica v Guatemala
(1853), o (1855), B o Nha (1857), Haiti (1860), Honduras (1861), Ecuador,
Venezuela, Nicaragua v San Salvador (1862) l nhng ti liu rt ng ch v mt
chnh sch ca Gio Hi.
Trong thi gian Pi IX ti v, Rma c thm 4 i chng vin v mt hip hi
hng y mi cho cc dng tu. Ngi cng nhn hn 100 dng tu mi. Hn th, ngi
thit lp thm 28 tng gio phn, 132 gio phn v 51 gim qun tng to. Sau
ht, ngi tip tc quc t ho Hng y on. Lc Grgri XVI t trn, ch c 8
hng y ngi nc khc so vi 54 v ngi . Khi Pi IX t trn, Hng y on c
39 v ngi v 25 v khng phi l ngi . Nh vy, ngi khng cn c c
a s 2/3 trong cc cuc bu gio hong na. Cc phng tin giao thng mi m
nh xe la, tu thu chy bng hi nc gip Pi IX vi tay trc tip v mau l
ti tng gio phn gii quyt chuyn ti a phng, nh tnh cch trung ng
tp quyn trong Gio Hi cng ngy cng c tht cht. Mt khc, cch mng Php
v phong tro tc ho tc mt quyn hnh chnh tr ca cc gim mc khin cc
ngi quay li gia tng lin h vi Rma.
Ngi ta k rng Pi IX l mt ngi cc k kh i. Rt nhiu khch hnh hng
trn th gii sau khi c triu yt ngi ti Rma lc tr v qu hng ca tng
ngi khng ht li. Nh c nhng phng tin giao thng mi m nhiu ngi ln
u tin c th n c Rma trc tip gp g gio hong. Khp ni ngi ta
tn th gio hong. Nh vy gnh nng ca quyt nh v quyn khng sai lm
tr nn nh nhng hn.
Khng phi do tham vng c nhn
Pi IX trc sau vn l mt ngi n s. T khi cn l linh mc tr, ngi t
khc mi vinh d m Gio Hi dnh cho ngi v dnh th gi rnh ca mnh cho
ngi ngho. Pi IX mun c tn iu khng sai lm, chng phi l do tham vng c
nhn, nhng l v ngi mong cho quyn bnh gio hong c cng c trong tng
lai, trong mt giai on m gio hong lc ny chng cn mt v kh hay s on
binh lnh no na bn mnh. Tn iu l mt mn qu ca ngi gi trao n cc v k
nhim, nhng gio hong phi lo li mt Gio Hi ngho nn, thiu thn phng
tin vt cht.

Pi IX t th ngy 7-2-1878. Ngy 20-1-1865, ngi vit trong quyn s tay nh

sau: Ph tn cho mt ngi m nh khng c qu 400 Skudi. Thot tin ngi c
an tng trong Nh th Thnh Phr. Ba nm sau, xc c ci tng sang Nh th San
Lorenzo, th theo nguyn vng ca ngi. Mt vic ng tic xy ra. Khi ton di
chuyn thi hi ca ngi ang i qua cu vo ban m trn dng sng Tiber th b mt
bn du cn tn cng. Chng nh vt quan ti xung sng. May nh c nhm tu s tr
ngi c ang du hc ti Rma can thip kp thi v mang ct ngi vo tng
trong Nh th San Lorenzo.
TRNH THUT 93
NGI CNG GIO TRONG CUC U TRANH CHNG CH NGHA T
DO BUNG TH
Ngy 7-8-1873, Gio hong Pi IX vit cho hong c Wilhelm I: Tha hong
, nhng quy nh do chnh ph ngi ban hnh gn y c nhm ph hoi Gio hi
Cng gio. Ti suy ngh mi c tm xem nguyn do t u a n nhng bin php
cng rn , m nh chu, khng th tm ra.
Dng lut l a gio s vo khun php
Pi IX lm tng rng hong Wilhelm I c th s gy sc p ln th tng Otto
t Bismarck, ng ny chm dt cuc u tranh vn ho chng Gio Hi do ng
xng. u tranh vn ho l mt chin dch dng lut l v bo lc a Gio
hi Cng gio quy thuc vo nh nc. Nm 1871, Otto khi u chin dch bng
vic gii tn s Cng gio trong B Vn ho ca quc Ph. S ny c nhim v
bo v Gio Hi da theo hin php. Tip , Bismarck ra cc ngh nh th tng
qua : Gio s no gy ri trt t cng cng hoc tuyn truyn chng ph vic nh
nc s b t hoc qun ch ti 2 nm. Cc o lut u tranh vn ho khc nh
Lut Thanh tra Hc ng, Lut dng Tn trong quc - lut ny cm dng
Tn v cc dng lin h (chng hn nh dng Cha Cu Th v dng Lazart) khng
c hot ng - v cui cng l Lut Thng nm" xc nh: Gio Hi ch b nhim
nhng gio s c nh nc chp nhn, mt ng vin linh mc trc khi th phong
phi qua mt k thi vn ho, v tt c cc tu vin v dng tu no khng phc v
bnh nhn th phi ngng hot ng. Lut gi thc n nh ch vic nh nc tr
lng cho gio s cho n khi no cc gim mc chu chp hnh Lut Thng nm.
Vic thi hnh tt c cc lut l ny c thc hin bng bin php cnh st. Ai phm
lut s b pht tin, pht t hoc b trc xut ra khi nc.
ng c v kt qu cuc u tranh vn ho
Cuc chin c - Php kt thc nm 1871 vi s chin thng ca c. Ngy 18-11871, ti phng king trong in Versailles gn Paris, vua nc Ph Wilhelm I ra
tuyn co tr thnh hong ca tn quc c, v b nhim v th tng u
tin l ng hong Otto t Bismarck. Qu tht, kh hiu v u m Bismarck li bc
dc vi Gio Hi nh th" (Hertling). Tuy nhin, bn cnh l do khc bit v v tr
quan, cn c cc l do quan trng khc nh chnh sch i ni v i ngoi, nh s

cng thng gia phe Tin lnh mun lp nc nh, m Bismarck l ngi lnh o,
vi phe Cng gio vn mun c mt i quc c bao gm c nhng ngi
Cng gio o. Mt l do khc na l ch ngha t do bung th, ch ngha ny xem
Gio hi Cng gio hon ton khng i tri chung vi nh nc. c bit sau khi
Syllabus xut hin v sau khi nc Ph Tin lnh chin thng hai nc cng gio l
o (1866) v Php (1871) th nhng ngi theo ch ngha ny li cng h hi.
Mt l do khc na l vic nhng ngi Cng gio c chng li Gio hi Cng gio
v ca Bismarck mun thng nht ho quc mnh c v mt tn gio. i vi
ng, d nhin, Cng gio l mt cn tr cho n lc ny. bin h cho ch trng
mnh, Bismarck l lun rng ng lm th a nc vn ght gio hong v phe
mnh v ngn cn tham vng nc ln ca nhng ngi Cng gio.
Trc quc hi quc c Bismarck tuyn b rng u tranh vn ho khng phi
l mt cuc u tranh gia tin v khng tin, nhng l mt n lc gii quyt s
tranh chp gia quyn vua v quyn gio s, mt th tranh chp xa nh loi
ngi v v th cng xa hn t khi xut hin ng Cu trong trn th ny.
V l mt cuc tranh chp c xa nn n phi c gii quyt bng lut php v
Bismarck hy vng ng s thng. ng khng nh trc quc hi lc m u chin
dch: Qu v ng lo lng chi: Chng ta s khng i Canossa!
Nhng Bismarck nhn nh sai v s quyt tm chng i ca cc gim mc, linh
mc v gio dn c, nhng ngi c Gio hong Pi IX tuyn dng: Ngi
c vng vng nh nhng cy si x h. tp trung s phn khng v bo v
cho quyn li mnh, ngi Cng gio t li trong mt chnh ng, ng Trung
tm (Zentrumspartei). Nm 1871, ng ny c 57 gh quc hi. By nm sau, h
chim c 94 gh.
Kt qu cuc chin ginh tng tc t tht cay ng. Nm 1878, 12 gio phn trong
vng t Ph ch cn li 3 l cn c gim mc. Cc Gim mc Gio phn Posen,
Koeln, Breslau, Muenster v Paderborn b bt. Gim mc Gio phn Limburg b trut
chc. Khong 1.400 gio x khng c linh mc, hn 100 linh mc b trc xut khi
nc. Gn 2.000 gio s b pht tin hoc t v 480 tu vin b gii tn. Lut u tranh
vn ho khng ch ban hnh vng t Ph m cn c vng Baden, Hessen
Darmstadt, Sachsen v Bayern na.
Lc no cng c ngi ngi trong t
Ngi Cng gio gip nhau bng mi cch c th. Ch no khng cn linh mc qun
x, gio dn ng ra iu khin cc bui phng v Li Cha. Gim mc b nh nc
pht tin, gio dn t ng quyn gp cho s. Gio dn phn i bng bo ch v
trong cc cuc hi hp; h v th b khn kh trm b. in hnh l t Frankfurter
Zeitung. Bo ny m ra mc Lch u tranh Vn ho cng b u n nhng
trng hp b bt b truy n. Cc bin tp vin ca Germania, t bo ca ng
Trung tm, c ln lt tng ngi thay nhau vo t, c khi t c ton ban bin tp.
Cho n 1-11-1874, c t nht 784 lnh truy t cc bin tp vin ca t bo phn
ng ny, v c 610 n pht ra cho nhng ngi lm bo.
Dn biu Virchow, ng thi l y s v l nh nghin cu thin nhin, l ngi nm
1873 dng t ng u tranh vn ho m t cuc u tranh ca tin b tn
thi chng li np sng v vn ho ca Gio Hi. Virchow hunh hoang v nhng

pht minh ng thi nh my hi nc, my i ht, m c l i v s gi tr vn

ho trng cu m Gio hi Cng gio to nn qua nhiu th k; v nu khng c
Gio Hi th c l cng khng c mt nn vn ho phng Ty nh ngy nay.
Bismarck chuyn hng
Thy Cng gio chng qu mnh, nm 1880 Bismarck bt u chuyn hng. Mt
nguyn do khc na khin Bismarck thay i ng li l ni bt bnh ca dn
chng, h i phi ci cch x hi. Bismarck v th b phe t do quay sang hp tc
vi ng Trung tm. ng ny trong i hi Soest nm 1870 a chng trnh
ci cch x hi vo cng lnh ng. Vic bu c L XIII ln lm gio hong
cng gip Bismarck thay i chnh kin d dng hn. Phe t do t gic Bismarck
lc ny xem ra chu chp nhn i Canossa.
Nm 1886, Bismarck gii thch trc quc hi vic ng k kt ho bnh vi Gio Hi
nh sau: Tha qu ngi, chng ta ng nn lm. Mi k kt ho bnh l mt n lc
i n sng chung ho bnh. Vi thin ch, th n lc chung sng ho bnh mi ngy
cng tr nn d dng hn. Nhng nu ti vi nhau bng gin di v gnh nng nh
m qu kh th ho bnh s mt. Nhim v ca chnh ph v th khng phi l
ngh vi qu v mt cng thc nhm xo b ci ln ranh b mt gia Gio Hi v nh
nc c hng ngn nm nay, nhng l tm cch xo b i ci tm thc nh m
qu kh hu to li nim tin tng ln nhau. Uy tn ca Bismarck ln tr li, v ng
c can m nhn nhn li lm v sa sai.
Khng ch ring c
Nm 1878, L XIII tip nhn t Pi IX mt tha k y kh khn, v khng ring g
cuc u tranh vn ha c, m trn c u chu, ch ngha t do bung th to
nn mt phong tro chng li Gio Hi.
Tam im ln nm quyn . Nm 1877, B thit lp cc trng hc khng chu
nh hng tn gio. Thu S, dng Tn v cc dng lin h b cm, s thn To
Thnh b trc xut khi nc. C Ty Ban Nha, tu s dng Tn cng b trc xut,
trng hc ca h b ng ca, mt s linh mc b git, ti sn Gio Hi b tch thu.
Cho ti nm 1841, Ty Ban Nha ch cn 6 gio phn c gim mc. Ring Sevilla
57 nh th b san bnh a. Cng ging nh cc quc gia khc, s gn b thn v
th quyn qu cht B o Nha lm cn tr nhng ci cch tn gio cn thit
khin nhiu tng lp dn chng ng theo nh hng ca phe t do. Php cc gio
vin nghch vi Gio Hi qung b t tng t do n tn mi trng lp thn p;
261 tu vin nam b ng ca; bi b ngy ngh ch nht, cm dy gio l. Song cng
trong thi gian ny mt th sng o mi ni dn Php li bng ln. l nh cc v
thnh nh Jean Vianney qun x h Ars, Thrse Lisieux, Charles Foucauld v
cui cng l bin c c M hin ra vi Bernadette Soubirous ti L c. L c
mau chng tr thnh mt trung tm ca th gii. Lng sng o mi ny bng ln
ngay gia nhng ngi chng gio s, xm nhp vo c trong vn hc php vi mt
s vn s tiu biu ni ting nh Lon Bloy, Georges Bernanos, Charles Peguy v
Paul Claudel.
o, nh n lc ca Hng y Raucher, Tng Gio phn Wien v s thng cm ca
hong Franz Joseph I m u tranh vn ho khng n ra. Tuy nhin, ch nghi

t do cng gy nn mt s hu qu: nm 1870 hu b tho c k vi Vatican,

to n hn phi o b thay th bi to n i, nhng cp hn phi b Gio Hi t
chi c th kt hn theo th tc i, vic kim sot cc c s gio dc c chuyn
giao cho nh nc, cc tr em t 14 tui tr ln c quyn t do la chn tn gio.
TRNH THUT 94-95
TRNH THUT 94
GIO HI V VN X HI
Trong mt bn tng trnh nm 1844 v tnh trng ca nhng th dt vng Schlesien
(trc thuc c, nay thuc Ba Lan) c ghi rng t 7 nm nay v hn na h
khng th sm thm c ci qun ci o no, cho d h ch cn trn ngi my
ming vi che thn rch nt, v chng v p v h mc c khng dm bc vo
nh th. Bn bo co cn cho bit n ca h l khoai ty loi dnh cho sc vt v
bt cm dnh cho gia sc, thng hoc nm i ba ln dp phc sinh, hin xung v
ging sinh h mi c mt cht tht... v ch c khong 250 gram tht cho mt gia
nh vi 5 hoc 6 ming n. Rt thng thy cc cng nhn phi sng bng gc r
khoai ty sng thi.
Tuyt vng v hon cnh sng ca mnh, m th dt th cng Schlesien ko nhau
ph hu cc nh my dt la ca dn Lyon. H tng lm th mnh may ra mi thot
cnh b tc.
c bit, vic pht minh ra my chy bng hi nc ca James Watt nm 1769
lm thay i hon ton c cu kinh t (cuc cch mng k ngh ln th nht) v
to ra nhng vn x hi gay gt.
T khi bit dng sc mnh ca hi nc nh l mt ngun nng lng th kinh t
khng cn b l thuc vo nc v gi na, hai th vn chng phi u u v lc
no cng c m s dng. Lc hi nc to ra cch mng khng nhng v
phng thc sn xut m cn c mt giao thng, rt cn thit cho kinh t. Nm 1807,
tu hi nc u tin lt chy trn dng sng Hudson. Nm 1814, Stephenson ch
to xong u my xe la u tin. Anh quc l nc u tin k ngh ho. Nc ny
sut trong mt thi gian di c coi l xng my ca th gii.
K ngh ho lm ny sinh mt giai tng mi trong x hi: cng nhn. Cng vi 3
giai tng c sn l qu tc, th dn v nng dn, cng nhn l giai tng th t trong
x hi. iu kin lao ng c cc, cng nhn li cn phi canh cnh lo cho s
sng cn ca mnh. Gp khi b bnh hoc tht nghip, c gia nh h k nh cng
ng. sng, nhiu khi chng phi y v v con vo nh my. Lng bng
chng bao nhiu, nhng nhiu vn nn x hi khc t li ny thm.
Gim mc Ketteler l mt trong nhng ngi u tin
Karl Marx v Friedrich Engels cng b Tuyn ngn Cng sn nm 1848. Bn
tuyn ngn chng c my ai ch . Cng trong nm ny Gim mc Wilhelm
Ketteler thuc Gio phn Mainz, mt trong nhng v i din Gio Hi u tin, yu
cu Gio Hi phi bo v cng nhn v phi c bin php gii quyt cc vn x

hi. Khc vi ch trng giai cp u tranh ca Marx, Bebel v Liebknecht, Gim

mc Ketteler ku gi s ho gii gia cng nhn v cc nh t bn.
Ngay t u th k 19, nhiu nh thn hc ngh rng bc i t thin l phng cch
c th gii quyt c ni bn cng ca cng nhn nh my. Nm 1848, khi ni rng
li gii cui cng cho cc vn x hi nm ni Gio Hi, xem ra gim mc
Ketteler c l, v mi 40 nm sau (1882) nh nc mi ban hnh o lut u tin v
lnh vc ny. Nhng vo nm 1865, trong bui l thnh lp Hi hc ngh ca ngi
Cng gio Mainz, Gim mc Ketteler cng ni n trch nhim ca nh nc
i vi vic gii quyt cc vn x hi: Nu nh cc nguyn tc Kit gio ch
thc cng ngy cng thm nhun x hi th nh nc cng phi quan tm n hnh
phc v au kh ca cng nhn.
c l nc u tin c o lut x hi. c nh th, phn ln l nh ng Trung
tm ca Cng gio.
Cng trong nm y, khi Liebknecht thnh lp ng Cng nhn Dn ch X hi Quc
t c, Ketteler cho cng b nhn nh ca ng v s kin ny. Trc 10.000 cng
nhn k ngh, ng xc nh rng nguyn nhn gy ra khn kh cho cng nhn khng
phi l tn gio, nh nhng ngi mc xt qu quyt, m l do thi v tn gio v
li sng thiu lin i ca nhng ngi c ca m ra. Gim mc Ketteler kt lun bi
din thuyt bng mt cu hi mang tnh tin tri nu ln cho nhng ngi mc xt: Ai
c th bo m c rng mt ngy no , nhng ngi lnh o cng nhn khng
lm dng quyn hnh nh nhng nh t bn trc h? V rng khng c tn gio,
tt c chng ta s ri vo ch k c nhn, cho d chng ta giu hay ngho, t bn hay
cng nhn. D nhin, theo ng, c gng on ng ho ca cng nhn l vic hon
ton ng; nhng tht sai lm khi bo rng cn phi b o, b Gio Hi i l gii
quyt c ni kh ca cng nhn.
Gim mc Ketteler ni tip trong bi din vn ni ting ca ng l cng nhn c
quyn c lng ph hp, nhng lng ny phi nm trong hn li ca x nghip.
V khi cng nhn tr nn v thn mun ng vi t bn v thn th h li c
chiu hng a ra nhng i hi qu ng. Ketteler ng rt ngn gi lao ng,
nhng ng thi cng nu ln suy ngh: Lc rnh ri, nu cng nhn khng sinh hot
trong gia nh m li n qun ru hoc nhp bn vi nhng k xu th tinh thn
v th xc ca h li cng mau h n. Ketteler coi vic tr em lao ng thi l
mt iu man r khng khip. ng tip: Rt tic ch mi c mt phn nh phong
tro cng nhn a vo cng lnh vic cm tr em lm vic.
Kolping quan tm n thanh thiu nin hc ngh
Tnh cnh ca thanh thiu nin lm ngh th cng cng l mt vn x hi trong
th k 19. Phn ln cc em t nh qu ln tnh tm cng n vic lm, sm ri vo ht
hng ca li sng thnh th, bt gc khi nhng truyn thng c, mt qu hng tm
linh.
Adolf Kolping quan tm ti thnh phn ny. Trc khi l linh mc, Kolping cng l
th ng giy. Vi kinh nghim bn thn ng hiu rt r thn phn ca cc thanh
thiu nin lm ngh th cng. Theo li Kolping, phn ln cc em b c lp vi th
gii bn ngoi sut ngy ngi trong xng khut sau nh, trong bn bc tng y
m hng, chng thy nh mt tri v bu tri xanh. Em phi h hc lao nhc sut

c tun. n chiu th By lc ngi khc ngh ngi tm ra chun b cho sng Cha
Nht th em vn c phi lm, lm c sng Cha Nht. Chiu n, chc em cng tip
tc ngi trong bn bc tng , v em u c qun o sch s din m cng
chng mun nhng ngi tm tt thy ci rch ri ca mnh. Chiu ti ri
xng th, em lao vo trong mt ci qun v ngi mit trong ...
Kolping chua cht k tip trong bi ni chuyn ca ng v s phn hm hiu ca cc
em hc ngh:
Ngi ta y cc em 13, 14 tui cn mn mn vo cc xng th... Qu l mt
php l khi cc em khng b ho r t tinh thn n th xc. Ngi ta hng ngn
cc em hc ngh ngi , t ai quan tm n chng, n nhng bn thu v ni kh
cng ngy cng chng cht trong u cc em. Ra khi xng, chng lm g? Bao lu
cn ang hc ngh, cc em phi gi mm gi ming, nhng khi hc xong, i lm
nhng ni xa l, lc cc un c cht cha trong sut thi gian hc mi c dp
bng ra, cng b c ch nhiu, un c pht tc cng mnh....
Nm 1846, Kolping lp Hi hc ngh u tin, t hi ny nm 1851 ny sinh ra
Hi Hc ngh Cng gio. Ch mt nm sau, hi lan ra khp min nam nc c
v khp nc o. n nm 1863, Hi Hc ngh Cng gio c mt ti Thu S
v Hoa K. Ti lc t trn, Kolping lp c 418 hi vi khong 24.000 hi vin.
ng c chnh thc y August Bebel, mt tn hu Tin lnh v sau ny l ngi t
chc ng Dn ch X hi, gia nhp hi Kolping Freiburg l v trong phng ca
hi ny c rt nhiu bo nhng rt ch c bo Cng gio v y c nhiu bui
thuyt trnh cng nh nhiu lp hc vi mi mn.
Cc thng ip x hi
Quan im u tin ca Gio Hi v vn x hi l thng ip Vic mi (Rerum
novarum) ca Gio hong L XIII, ra nm 1891. Trong thng ip ny, Gio hong
gii thch rng nhim v ca Gio Hi l lm du bt i khng gia cng nhn v
nhng ngi nm gi t liu sn xut; ch nhn cn tn trng nhn phm ca th
thuyn; bc lt l tri vi l lut Cha; cng nhn cn trung thnh vi bn phn mnh
v khng nn c cc hnh vi bo ng. L XIII cng ln n u tranh giai cp, v c
hai giai cp u cn thit cho x hi v c hai u l thuc, h tng ln nhau.
Cho ti thp nin 80, L XIII cng c mt ngh nh Gim mc Ketteler lc ban
u, l ch mt mnh Gio Hi c nhim v gii quyt mi t nn x hi. Trong thng
ip Vic mi ngi vit rng mt mnh Gio Hi vi cc sinh hot bc i cu t
ca mnh hay mt mnh nh nc vi cc o lut cng khng th thanh ton c
cc vn x hi, m c ch nhn v cng nhn cng phi bt tay vo th mi gii
quyt ni.
Thng ip cn ni: nh nc khng c trut quyn t hu ca bt c ai. Ngc
li nh nc phi lm sao cho cng nhiu ngi dn c thm t hu cng tt v lm
sao cho cuc sng h c hnh phc.
Bn mi nm sau Rerum novarum, Gio hong Pi XI cng b thng ip Nm
th bn mi (Quadragesimo anno). Trng tm ca thng ip th hai ny l quyn
t hu v nhng hn ch phi c ca n. Pi XI ln n th ch ngha t bn v gii
hn; ch ngha ny lm dng sc lao ng ca con ngi nh mt mn hng
thun tu v nhn danh t do cnh tranh git cht nhng k yu km. C ch

nghi x hi mc xt cng phi xa lnh, v ch ngha ny c xu cho u tranh giai

cp, ku gi tp th ho v ly duy vt lm cn bn.
Thng ip th ba lin quan n vn x hi l M v Thy (Mater et Magistra)
ca Gioan XXIII. Ti liu ny cng nhn tin trnh x hi ho, cng nhn nhng tin
b v vn minh v k thut, i hi cng nhn c quyn c kin v chung phn
vo cc ti sn dng trong sn xut. Thng ip do l mt ci nhn m rng v
gio thuyt x hi Cng gio v m ra nhng vin tng mi.
Phong tro cng nhn Cng gio xut hin Muenchen nm 1892, Berlin nm
1895, Moenchen Gladbach nm 1904 l h qu ng nhin ca Rerum
novarum. Nhng tic thay phong tro ny ch ti c vi mt s nh cng nhn,
a phn tp th ny ng theo ch ngha Mcxt v thn ri.
TRNH THUT 95
THN HC B CHAO O
Ln can thip cui cng ca mt hong vo vic bu gio hong
Nm 1903 L XIII mt, th 93 tui. Cc hng y hp ngy 1-8 bu gio hong
mi. Trong vng b phiu u, Hng y Quc v khanh Mariano Rampolla c 24
phiu, Hng y Thng ph Giuseppe Sarto, Gio phn Venezia, c 5 phiu. Bui
chiu bu li, Hng y Rampolla c 29 phiu, Thng ph Sarto c 10 phiu.
Thy s phiu ca Hng y Rampolla c tng mi, Hng y Puzyna, Gio phn Krakau
(thuc quc o) nhn danh hong nc o Frank Joseph I lu cc hng y
trc vng b phiu th ba l hong cm thy km thoi mi hn nu Hng y
Rampolla thng c. Li cnh co ny l mt li ph quyt ca hong Wien.
Hng y Rampolla ln ting phn i "s chuyn quyn" ca mt hong dn s
nhng tay vo cuc bu gio hong. ng phn i, v mong c mt cuc bu c c
lp, khng c can thip t bn ngoi, ch khng nht thit v mun lm gio hong.
Theo ng, khng ai bit r hn mnh nhng kh khn ca triu i sp ti, nhng
mong mi ngi ng bu ng.
Vng bu k tip, Hng y Rampolla c thm mt phiu. Trong nhng ln bu sau,
s phiu ca ng ch cn 24. Ln bu th by cng l ln quyt nh din ra vo ngy
4-8: Hng y Sarto c 50 phiu trn tng s 62 v hin din, Hng y Rampolla ch
cn 10 phiu. Cuc bu kt thc, mc d Hng y Sarto nhiu ln khng nh rng
mnh khng kh nng trong chc v cao trng y. Trong ln bu ng c 21
phiu, ng bt khc, mt ti xanh, chn tay run ry van xin cc hng y ng b cho
ng na v gnh nng i vi ng qu ln. V khi s phiu dn cho ng c tng dn,
ng xc ng: Ti khng xng ng. Ti khng c kh nng. Xin cc ngi qun ti
i! Bu cho ti th Gio hi s nt!
Cui cng Hng y Sarto cng phi chp nhn kt qu cuc bu, ly danh hiu l Pi
X. Khi ln ng i Rma d mt vin, hng y mua v xe kh hi, v tin chc l
s khng c chn lm gio hong. V t nay khng cn ti din cnh nh ln
bu ngi, ngy 20-1-1904, ngi hu b quyn ph quyt ca hong nc o v
cm hn trong tng lai khng mt th lc dn s no trn th gii c php can d
vo vic bu gio hong.

Nhng ngi ng h Hng y Rampolla l nhng v mun ng li ca L XIII

c tip tc. Cc hng y ngi Php ng h ng v trong cng v quc v khanh
ng t ra thn thin vi nc Php. Cc hng y Ty Ban Nha ng h, v ng tng
l khm s To Thnh Madrid, quen bit v qu trng ng. Nhng hong o
li khng a ng. th Wien ngi ta trch c ng c ng li ng h ngi
Slav vng Balkan. Hng y Puzyna mun cn ngn bu Rampolla v cho rng v
ny ng h nc Nga m hy sinh quyn li ca Ba Lan. Ban u hong Frank
Joseph I ngn ngi cha dm dng quyn ph quyt. Sau hong ng theo
thuyt phc ca Hng y Puzyna.
Nhng hng y ng h Hng y Sarto u mong c mt gio hong mi thun tn
gio, mt v c nhiu kinh nghim mc v ln k nhim ngi chnh tr L
XIII. Cc hng y ny cng nhc nh rng chnh L XIII cng nhiu ln kn o
ng nn chn Thng ph Venezia (Sarto).
Nhiu ci cch ca Gio hong Pi X
Chng trnh lm vic ca Pi X tm gn trong khu hiu i mi tt c trong
Cha Kit. Trong kh nhiu ci t ca ngi theo ng hng ny phi k: canh tn
thnh nhc, duyt li lut Gio hi, sa i sch l v sch nguyn gi kinh, ti t
chc cc chng vin, thnh lp Hc vin Kinh thnh Gio hong Rma v ci t
Gio triu Rma. Sc lnh v vic rc l ngi l quyt nh nh hng su rng
nht ti mi tng lp dn chng. Sc lnh ny khuyn tn hu nn rc l mi ngy
v m ra vic rc l tr em. c bit, cc gio s nn c hun luyn chu o vi
mt i sng tm linh mi. Ngi khng nh, ngi linh mc mun em Cha n
cho ngi khc th trc ht phi c Cha trong mnh .
Bc u ca Cng gio Tin hnh
C mt ln trong khi m o vi cc hng y, Pi X hi: Ngy nay mun cu i
phi lm g cp thit nht? Mt hng y p: Xy trng hc. Gio hong:
Khng! Mt hng y khc tip li: Xy nhiu nh th hn na! Gio hong tr
li: Khng! Khng! iu cn nht by gi l lm sao trong mi x o c c mt
nhm gio dn sng gi, o c, dn thn v tht s c tinh thn tng . Theo xc
quyt ca ngi, mi tn hu Cng gio phi vn dng ht sc mnh em Cha
Gisu Kit vo li gia nh, vo li trng hc, vo li mi trng x hi.
Vic Pi IX cm ngi Cng gio tham gia cc cuc bu c chnh tr (Non
expedit) c nh hng ln trong sinh hot chnh tr i li. Qua th lun lu il
fermo proposito gi cho cc gim mc ngy 11-6-1905, Pi X xc nh rng
trong mt s trng hp c th min cho s cm on ny. Th lun lu ng thi
c xem l mt hin chng sinh hot Cng gio Tin hnh. Nhng cc sinh hot
tng ca ngi gio dn, theo , phi hon ton nm di quyn ch o ca
gio s v ngi gio dn ch c mi mt nhim v thi hnh m thi. y l im
ngy nay c xem l lc hu. Tuy nhin phi i n Pi XI mi c Cng gio
Tin hnh v theo ngi l s tham d ca tn hu gio dn vo vic tng
phm trt. Pi XI bo cc hot ng Cng gio Tin hnh nn tip tc t di s
ch o ca gim mc, nhng ngi chng cn dng ch tng phc na, m thay
vo l ch hp tc.

Nhng quyt nh mnh tay

Tnh hnh nguy him cho o gio v Gio Hi khin Pi X trong thi gian ti v
c nhng quyt nh mnh tay. Ti Php, sau khi c lut tch ri Gio Hi v nh
nc, Pi X dt khot khng tho hip, d hng gio phm v tn hu php sn
sng chp nhn tho hip. Mt nh ngoi giao thi vit v Pi X: Chng c g
l lng hn thi ca gio hong trong cuc xung khc vi chnh quyn Php. T
chi vic ny (lp cc Hp tc x vn ho) c ngha l Gio hi Cng gio Php
mt ht ti sn. Pi X d th vn khng ngn ngi, t chi thng. C ngi hi ngi,
lm sao Tng Gim mc Paris c th thi hnh s v khi khng c nh ca, khng
ngun li, khng gio ng. Ngi tr li, cn c mt cch na l trao gio phn li
cho mt tu s dng Phanxic, ng ny phi sng bng ca b th v hon ton kh
ngho.
Ty Ban Nha cng ct t lin lc ngoi giao. Mi quan h vi Anh quc cng ngy
cng xu. Xung khc vi o khin Pi X tnh ct t ngoi giao vi nc ny.
Mt khng hong nh hng mi ti ngy nay
Khi nhm chc gio hong, Hng y Sarto chn tn hiu Pi X tng nh n cc
v gio hong tin nhim c danh hiu ny nhng v trong nhng th k qua can
m chng li cc b ri v nhng lm lc lan trn. Ch trng tip tc con ng
ca cc tin nhim ny c ngi t by trong cuc hp bu v n c th
hin qua n lc ca ngi chng li thuyt tn tin, chng li ci khng hong thn
hc nguy him khi s vo u th k, m ti nay vn cha chm dt.
Ch nghi tn tin c ngha l vic mang cc phng php khoa hc mi p dng
vo khoa thn hc v h qu sau cng ca n l a ngi ta n khng cn tin
Cha. Linh mc Alfred Loisy, gio s i hc Paris, c coi l cha ca ch
ngha tn tin (Heiler). ng c mt cu ni ting: c Gi su rao truyn nc
Cha, nhng li xut hin Gio hi". Ch nghi tn tin khng ch chi b vic Cha
Kit lp Gio Hi m cn chi b c mc khi ca Cha, thin tnh ca c Kit,
tnh cch chn l tuyt i ca tn iu, s kin Cha sng li, s linh ng ca Sch
Thnh v vic Cha lp cc php b tch.
Pi X can thip, v khoa thn hc gp nguy c v trc ch trng tng i ho
ca ch ngha tn tin. Sc lnh Lamentabili nm 1907 ca ngi c coi l mt
Syllabus mi. Thuyt tn tin b kt n chung cuc qua tng th Pascendi, trong
Pi X coi thuyt ny l ni tp trung mi th t thuyt. Ngy 1-9-1910, Pi X buc
tt c cc gio s th ha chng li thuyt tn tin. Li th ny c b t nm
1967.
Vn nn kh khn n giu ng sau phong tro tn tin c th nhn thy qua chnh
con ngi ca Linh mc Loisy. Khi gio hong kt n cc sch ca ng, Loisy qu
xung trong t th mt linh mc v tha: L d nhin con chi b tt c nhng lm
lc m ngi ta din dch t sch con. Nhng ng thi ng tuyn b vi t cch
mt nh nghin cu s ng khng th t b nhng kt qu nghin cu ca mnh.
Tng th Pascendi c nhng ngi bo th ho hng n nhn. Cho n nay
vn cn nhiu kin khc bit v tng th ny. Mt mt, cc nh thn hc cho rng
mt trong nhng thnh cng rc r nht ca Gio hong Pi X l vic ch ng cc

t thuyt len li trong thuyt tn tin" (Hertling). Mt khc, ngi ta cng khai ph
bnh Pi X v cch hnh x ca ngi khi ngh rng c ra nhng cm on khc
nghit l c th dp tt c cc vn nn ca thuyt tn tin. S gia Gio hi Aubert
vit: Ngy nay a phn ngi ta xc nhn rng con ng i mi khi s t thi
L XIII b dm chn ti ch hn mt th h bi cc bin php ca Pi X. Mt
s gia khc li nhn nh: Ngy nay, nu ly Tng th Pascendi lm thc o th
c l phi loi b gn ht cc nh thn hc thng thng trc v sau Cng ng
(Wucher).
Pi X t trn trong m 19 rng ngy 20-8, vi ngy sau khi th chin th nht bng
n. Ngi l con trai ca mt nhn vin ph vic trong bu in, thu nh phi i b
14 cy s mi ti c trng hc. Trong khi L XIII c coi l Gio hong ca
triu nh, ca b quan v cc gim mc th Pi X c xem l Gio hong ca
dn cng inh v ca cc linh mc qun x.

S thnh quc Vatican. Bin gii n nh nm 1929

Ghi ch v tr
1. Nh th Thnh Phr
14. Nh bc c (Casa della Zecca)
2. Ni kinh s v cha thnh 15. in ca th hin Vatican
3. Nh nguyn Sixtin
16. Nh th Thnh Stphan
4. Cng trng Thnh Phr
17. in t php
5. Tr ct Bernini
18. in hnh chnh
6. Ca ng. Li vo Vatican
19. Nh thng Thnh Marta
7. Thp cng trng
20. Nh lm/sa knh mu
8. Bn nc
21. Nh ga
9. Vn Damasus
22. Chng vin dng Abessin
10. Bo tng Vatican
23. Hang L c
11. Bu in chnh
24. i thin vn
12. Bo tng ngh thut
25. i truyn thanh
13. in
Pi

IV
26. Tri lnh canh Thu S
(tr s ca Vin gio hong)
27. Tri cnh binh ca gio hong
28. Ngha a
TRNH THUT 96-97
TRNH THUT 96
PI XI LT MT N CH NGHA QUC X V CH THUYT CNG SN
Ho bnh vi i li
Ngy 12-2-1922, sau khi nhn s v, Gio hong Pi XI bc ra ng trn bao ln
bn ngoi Nh th Thnh Phr chc lnh cho thnh ph v a cu (urbi et
orbi). Mi ngi ngc nhin, v t hn 70 nm nay, k t khi vn Rma cha
c gii quyt, khng mt v gio hong no chu xut hin trn bao ln ny.

Nhng Pi XI t nguyn t b Quc gia Gio Hi, mt t nm 1870, v bng

lng vi phn t nh xu cn li, phn t t ra va cn gi c ch quyn.
C ch quyn trn phn t nh ny l phng cch gip cc gio hong Rma
khng ri vo l thuc chnh quyn , trnh tnh trng ca Avignon trc y i
vi Php.
Hip c Lateran nm 1929 bo m cho gio hong mt quc gia ring trn mt
lnh th ch vi din tch 0,44 cy s vung v 1.200 c dn. Quc gia ca gio
hong ch bao gm in Vatican v vng ph cn. Quc gia Vatican d nh nhng
cng c y mi lut l nh cc quc gia c ch quyn khc, c cnh st, bu
in, nh ga, tin, i pht thanh v quan thu ring. Hip c c k gia Hng
y Gasparri v ngi cm u chnh ph l Benito Mussolini ti in Lateran.
Trong hip c cn c mt s iu khon khc nh Gio hi Cng gio tip tc l
quc gio duy nht ti , cng trng Thnh Phr vn m cho cng chng qua li
t do, chnh ph khng c cho php xy ct g nhng khu vc chung quanh
Vatican Vatican gi c mt ton cnh trn vn, khng mt my bay no c
php bay trn khng phn quc gia ny v vic m st gio hong s b trng pht
nh hnh pht i vi vic m st mt v vua.
Nhiu ngi ph bnh hip c, nhng Pi XI t mnh quyt nh v chu trch
nhim v vic k kt ny. tr li cho cu hi ti sao ngi khng i s cam kt
bo chng ca quc t (v d nh ca Hi Lin Quc), ngi ni: tng lai do Cha
nh ot, mi cam kt bo chng u v ch.
Sau khi k ho bnh vi , Pi XI rnh tay i ph vi hai mi ho ang e do Gio
Hi l ch ngha quc x c v ch thuyt Cng sn v thn Nga. Pi XI
ban hnh hai tng th bo v Gio Hi.
Vi ni lo nng bng
Sau 3 nm ging co gia Gio hi c v nh nc Quc x, ngy 4-3-1937, Gio
hong Pi XI cng b thng ip Vi ni lo nng bng lt trn nhng hnh ng
ca Hitler. Nm 1933, To Thnh Vatican v c k mt hip c trong buc
chnh ph c phi lm sao gi quan h gia To Thnh v quc c c
tt p, v bo m t do tn ngng v Gio hi Cng gio c cng khai hnh
o. K thc thi ngi ngoi chng hay bit g ht v vic Hitler dng bn hip
c ny nh la d lun.
Trong Vi ni lo nng bng, Pi XI ln n ch thuyt ca Hitler: Ai tch chng
tc hoc dn tc ra khi thang gi tr trn th, a n thnh quy lut ti cao, cao hn
c nhng gi tr tn gio, v tn th n nh tn th thn thnh, ngi ph hng
trt t to vt do Cha xp t. Ch nhng u c hi ht mi ri vo lm lc , mi
ni n mt Cha quc gia, mi ni n mt tn gio quc gia, mi c th dm lm
iu xng by l vy hm Cha trong mt dn tc ring r, kha giam Ngi trong
mt chng tc ring r. V chuyn chng Gio hi, Gio hong tuyn b rng Hu
ca Hitler, ngay t u chng g khc hn vic ch trng mt cuc chin tiu
dit v ngi t co chnh quyn c trc ton th gii l khng thi hnh cng
nh vi phm hip c qua vic to ra "ngn th cm cn tn gio.
B Gio hong lt mt n, ch Quc x ni cu v phn ng mnh lit. V tng
th, d b cm, vn c in ra v ph bin rng ri, cnh st mt v thnh ph

Muenchen ra lnh: Gp c bn no ngoi khun vin nh th v nh x l phi

tch thu ngay, bt c ai phn pht tng th ngoi nh th v nh x th phi tc
tc li ra to x ngay. Nhng bn tin gio x, nhng thng tri ca gio hi no c
ng tng th u b tch thu v nh ch ph bin trong vng 3 thng. Nhng nh in,
nh xut bn no can d vo vic in n, pht hnh tng th u b ng ca.
Ln n ch thuyt cng sn
ng c bt b Gio Hi Ty Ban Nha, M Ty C v Nga X vo nhng nm ca
thp nin 1930 l mt thc h mi: Cng sn. Ty Ban Nha c 13 gim mc v
hn 600 linh mc b git, cha k v s cc tu s b git thuc nhiu dng tu khc
nhau. Nhiu ngi trong s cc v t o ny b hnh h cht mt cch th thm.
Nhng cuc tn st man r thng xuyn xy ra sut trong cuc ni chin Ty Ban
Nha t nm 1936 n 1939 v c hn 2.000 nh th b ph hy[1].
Bn ngy sau khi ph bin tng th chng c quc x, Gio hong cng b thng
ip Divini Redemptoris chng li ch thuyt Cng sn. Cn bn ca ch thuyt
Cng sn, theo thng ip, l mt t tng gii phng sai lc. Thuyt ny cng
a ra mt l tng sai lc v cng l, bnh ng v huynh trong lnh vc lao
ng. Thng ip cn ln n thuyt cng sn v thuyt ny ch trng duy vt v
u tranh giai cp. Cui cng, thuyt cng sn cng b ln n v n ch p nhn
phm, ph hoi trt t cuc sng v trt t quc gia v c xu cho ch trng tp th
ho x hi.
V nhng phng php cng sn dng la gt con ngi, Gio hong vit: H
dng chiu bi mun ci thin tnh trng kh khn ca giai cp cng nhn, xo b
nhng lm dng thc s ca nn kinh t t do v ku gi phn chia ng u hn ti
sn trn a cu (Nhng mc tiu qu ng n), xa hn na, li dng khng hong
kinh t th gii, h li ko c nhiu tp th dn chng vn d hon ton khng
a duy vt v khng b vo vng nh hng ca cng sn. D nhin, trong mi sai
lm u cha mt mm s tht. H li dng dng nhng mu s tht ca chng ta
a ra, trng chng ra ng ni ng lc che du s tn bo bt nhn ca nhng
nguyn tc v phng php cng sn bn s vch....
Tuyn truyn qu qui
Gio hong vit v cch tuyn truyn qu quyt ca h: Thm vo , s d t
tng cng sn c qung b nhanh chng l nh li tuyn truyn qu qui, t xa
ti nay c l cha tng thy trn th gian ny, mt li tuyn truyn ch huy bi mt
trung tm duy nht v c nho nn thch hp vi iu kin sng ca tng dn tc.
Mt h thng tuyn truyn vi ngn qu di do, vi mt gung my t chc s,
vi cc cuc hi ngh quc t, vi cc chuyn vin c hun luyn k. Mt h
thng tuyn truyn bng truyn n, bo ch, bng s dng nh sng, truyn thanh,
rp ht, trng hc, c i hc na.... Pi XI cho rng bo ch th gii phi chu
trch nhim mt phn trc s lan trn ca ch thuyt Cng sn, khi h im ting. S
im ting ny, theo ngi, l mt mu , "bi v khng th no gii thch khc hn
c. Ti sao bo ch li tng thut qu t cho cng chng bit v nhng din bin
xy ra hng ngy, v nhng ti phm xy ra Nga X, M Ty C, Ty Ban Nha?

Bo ch im lng qu lu, tng trnh qu t v ch nghi cng sn, v mt t chc th

gii ang bnh trng....
Tng th vit tip: Ai i ngc vi lut thin nhin th b pht. Ch ngha cng sn
cha bao gi t mc tiu ca h trong lnh vc thun kinh t v cng s chng bao
gi t c. S thc Nga X, ch ngha cng sn dng mi cch, k c phng
cch c c, to c mt bc tin trong lnh vc vt cht. Song chng ta bit
c qua cc chng c ng tin cy, rng thc t, ch ngha cng sn khng hon
thnh c mc tiu nh h tng ha hn, cho d h y o, khng b, st hi
hng triu con ngi. K c trong lnh vc kinh t cng cn phi c thc trch
nhim o c, m thc ny khng th no c c trong h thng thun tu duy
vt nh ch ngha cng sn.
Pi XI t th ngy 10-2-1939, th 82 tui, trc khi nh th chin bng n. Mt
triu ngi tun v Nh th Thnh Phr t bit ln cui v gio hong ng knh.
Chnh ph gi ti 5.000 binh s, nhng cng khng sao gi ni trt t trn cng
trng Thnh Phr.
Pi XI sinh ngy 31-5-1857 vi tn l Achille Ratti, gn Monza. Thn ph ngi l
gim c mt xng dt la. Achille Ratti trng coi th vin Ambrsi ni ting
Milano 25 nm di. Ngi v Rma c ng mt thi gian ngn trc khi c b
nhim Tng gim mc Milano. Ratti khng ch ni ting l mt nh thng thi song
cn l mt ngi leo ni gii, tng lm nhng chuyn leo ni kh khn (Monte
Rosa). Tun bo Times vit v Pi XI nh sau: Ngi c mt cuc sng n
gin, c x mc thc iu , nh mt nghim nhng chan ho tin yu. ng trc
ngi, ngi ta cm thy nh ang ng trc mt bc kh knh.
TRNH THUT 97
CUC BCH HI KIT HU RNG LN NHT TRONG LCH S 2000
NM
Ngy 30-1-1933, Adolf Hitler tr thnh th tng ca quc c. Joseph
Goebbels, khi y l gim c chnh tr thnh ph B Linh, m t chin thng nm
quyn nh sau: Qu gn nh mt gic m. Con ng Wilhelm thuc v
chng ti. Lnh t lm vic trong dinh th tng. Chng ti ng ca s trn
cao. Nhiu trm ngn ngi trong nh uc bp bng din hnh ngang qua v ch
tch gi nua (Hindenburg) v v th tng tr (Hitler), ming h to nhng li ca ngi
v cm n. Quc gia bng dy! Nc c thc tnh! Khng th t c nhng g
ang ro rc trong tim chng ti. Chng ti va mun khc, va mun ci. Ci
m k diu y tri qua trong nim hn hoan ngy ngt in cung....
Chng c g ngoi nhng li rng ngha
Hitler tuyn b trong cng lnh nm 1925 v trong sch Mein Kampf (Cuc
chin u ca ti) nh sau: Chng ti i hi t do cho mi tn gio trong quc
gia, nhng ng mp m thm: ... chng no cc tn gio khng gy nguy hi
cho s tn vong ca quc gia hoc i ngc li phong tc v lun l o c ca
dng ging dn c. Cu vn mp m ny bo trc cuc u tranh chng li

Gio Hi sau ny, bi v Hitler cng c mt quan nim nh trit gia Nietzsche v
nim lun l o c, coi n c ngha l khuyn tr s cng trng v sc mnh
th l, ng thi tiu dit ci yu v k bnh hon. ng mt ln gii thch r hn:
Khoa s phm ca ti khng d, ci yu ui phi c p b. Trong cc thnh
ph l tng ca ti ch c ln ln nhng tui xun lm kinh hi th gii. Trong cc
thnh ph l tng ca ti ch c tn th nhng mu ngi thn thing p .
Cng chng b la kh lu v nhn vt Hitler, bi v trong thi gian u ng ch
h m ring ca mnh cho nhng ngi thn tn m thi. Ngy 1-2-1933, trong bn
tuyn b u tin ca chnh ph, Hitler nh la dn chng v Gio Hi vi li
ha s bo v Kit gio nh l nn tng ca ton b h thng o c ca chng ta,
bo v gia nh nh l ht nhn ca dn tc v quc gia. Mt la di khc na l khi
bin h cho vic ra i Lut U quyn ngy 23-3-1933: Chnh quyn quc gia
nhn thy trong hai tn ngng Kit c nhng thnh t quan trng nht gip dn
tc chng ta sng cn. Chnh ph tn trng nhng tho c c k kt gia hai
tn gio v gia cc tiu bang.
Nhng 2 tun l sau bn tuyn b Hitler th nhn vi nhm thn tn ca mnh:
Phtxt ( ) mun ho hon vi Gio Hi. Mnh cng s lm nh vy. Ti sao
khng? Chng c g cn c mnh nh sch gc r ca Kit gio ti nc c.
Ngi ta ch hoc l Kit hu hoc l ngi c. Khng th va l ngi c va l
Kit hu.
Mc du t nm 1931 linh mc dng Tn P. Friedrich Muckermann cnh gic
rng t chc ca Hitler khng hn ch l mt ng chnh tr m n cn l phong tro
vi mt v tr quan khc l, nhiu ngi Cng gio c vn hy vng c th cng tc
c vi Hitler. Ngay c Vatican cng k vi Hitler mt tho c vo ngy 20-71933.
Tho c d vy vn hiu lc
Va k xong tho c vi Pi XI, Hitler lin ra tay tn cng Gio Hi. Tuy nhin,
nhng bin php knh chng lc u vn cn c gii thch nh l nhng lm dng
tri php ca cp di. Ngay Hng y Schulte, Tng Gio phn Koeln, thi cng
cha thu trit c chin thut thm c ca Hitler. ng mun ti gp thng Hitler
yu cu ra lnh cho Rosenberg chm dt cc h ho tiu dit Kit gio nhn danh
ng Cng nhn Quc x c (NSDAP). Cuc gp g din ra vo thng 2-1934.
Lnh t cho hay ng khng ng vi quan im ca th tng Rosenberg.
Nhng ch l mi ming. Rosenberg vn khng b cm cn g. Hng y Schulte bt
u sng mt. Sau khi tr v to gim mc, ng bc tc: Hitler l con qui vt
Sphinx (con vt u ngi, mnh s t trong thn thoi Hy Lp - Ngi dch), mt
tay nham him. Chng ta s thy nhiu chuyn kinh hong do tay ng ta.
Ngy nay chng ta bit r hn, l t lc cn nh Hitler th ght, coi o ny l
mt t chc k tc chnh thc ca Do Thi gio v l mt pht minh ca tn Do
Thi Phaol.
Khong nm 1936, khi hiu c lng d tht ca Hitler i vi Gio Hi, Pi XI
cho son Tng th Vi ni lo nng bng. Tng th ny l cao im ca n lc t
v ca Gio Hi trc nhng tn cng ca Hitler.

D vo thi im tho c ch cn gi tr nh mt t giy ln, Pi XI vn khng

chu hu b n. Ngi coi nh l mt chng c tranh u ca mnh v dng n lm
cn bn php l c th can thip mt cch chnh thc vo chnh sch tn gio ca
nc ny. V phi Hitler, ng cng khng chu hu b, d nm 1942 ng cn bo
tho c l ci tri buc chnh cho ch mnh. Vi Hitler, tha c l mt dng
c quan trng nh la d lun quc t. Ch sau khi chin thng sau cng ng
mi tnh hu n.
Cng khai bt b
Sau thi gian p m, k t nm 1934, Hitler khi s chin dch gii tr tn gio
trong i sng cng cng, m ting lng thi y gi l cuc "c ho". Chnh quyn
gii tn ng Trung tm ca ngi Cng gio, canh chng cc bui ging dy gio
l, nh ch bo ch Cng gio, cm tt c cc hi on v t chc thanh thiu nin
Cng gio, theo di cc bi ging, g thnh gi khi lp hc, cho son sch gio
khoa chng Gio Hi, ng ca cc trng t thc Cng gio, cc phn khoa thn
hc d sng d cht hoc ng ca (nh Graz, Innsbruck v Muenchen). Ti tr
cho cc t chc x hi ca Gio Hi v cho cc nh tr b phong to. Nhiu linh mc
v gio dn b bt hoc git. Khng ai bit r s lng linh mc cht trong cc tri
tp trung. Ngy 15-3-1945, trc khi b gii tn, ngi ta m c trong tri tp
trung Dachau cn 1493 linh mc thuc 144 gio phn v thuc nhiu sc dn khc
nhau. C l khong chng 1/3 trong tng s 3.000 gio s b giam trong tri
cht. Hnh ng dng cm ca Gim mc Galen, Gio phn Muenster, thng hoc c
cn ngn c vi hnh ng man r nh vic st hi cc ngi b bnh tm thn,
nhng cng khng lm thay i c gung my quc x.
Nm 1941, Martin Bormann ln nm ch o cuc tiu dit Gio Hi. Trong mt bn
ch th mt gi n cc u vin lnh o vng, tnh v qun Bormann vit: Ch
ngha Quc x v cn bn Kit gio khng th tho hip vi nhau. Nhn dn cng
ngy cng phi y li Gio Hi. Khng bao gi n c dp nh hng tr li trn
nhn dn. Phi dt khot hon ton b gy ci nh hng . Trong kho hun
luyn ti Muenchen Rammersdorf mt qun trng cn ni r: Chng ta, nhng
ngi hin cn sng, phi trit h cho bng c Gio Hi. ng bng lng vi vic
ch ni rng, gii tr c ln ln khng cn Kit gio na, rng nhng ngi ni tip
Hitler c th du dng hn, c th ng lng trc n. Nh th th ci ung nht (gio
hi) kia li ni ln v v ra. Chng ta nn ly vic dp Gio Hi Warthegau trong
vng chim ng thuc Ba Lan lm mu mc thanh ton gio hi trong ton
quc c sau chin tranh.
Nim hn hoan ngy ngt in cung ca Goebel u chng thy. M ch thy
nc c lt vo tay bn qu d. Bn ny khng nhng ch chng Gio Hi,
khng nhng tn st 6 triu ngi Do Thi mt cch v c, m cn nhm mt tiu
dit mi nhn quyn v quyn cng dn s ng nht. Trong quc ngn nm
ca bn ny bng chc chng cn t do lng tm, chng cn t do ngn lun, t do
bo ch na. Mt lun b mt th tn, b mt in thoi, cc cuc bu phiu kn.
Khng cn bnh ng trc php lut, khng cn c lp ca t php. Con ng
ny cui cng dn nc c ti tan r hon ton vo nm 1945.

Lenin cng o tn gio!

Ngy 15-3-1917, Nga hong Nikolaus II t chc. Cc u ban (X Vit) cng nhn v
qun i chim thnh ph Petrograd (Leningrad) v cc thnh ph ln khc. ym
tr cho cuc chuyn quyn ny, b ch huy lc qun c gip a nhng ngi
bnsvch ang t nn ti Thu S tr v Nga. Ngy 8-4-1917, Wladimir Iljitsch
Lenin cng vi 30 ng bn ln xe la trc ch Petrograd. u thng 11-1917, mi
quyn hnh lt vo tay Lnin.
Lnin, ngi ng u Nga X lc by gi, cng ging nh Hitler sau ny, mun
tiu dit tn gio. ng theo li dy ca Karl Marx: Hnh phc ch thc ca nhn
dn i phi trn p tn gio. Chnh Lenin gii thch v im ny: Ch ngha duy
vt bin chng, nh Marx v c Engels nhiu ln nhc i nhc li, l nn tng trit
l; ch ngha ny hn nhin l v thn v l k th ca mi tn gio. Chng ta phi
u tranh chng li tn gio. l cn bn s ng A, B, C ca ton b duy vt ch
ngha v l cn bn ca ch ngha mc xt. V th: o tn gio. V thn mun
nm! Qung b quan nim v thn l bn phn chnh ca chng ta!
Hitler l mt ngi ch trng bi Do Thi. ng chng Kit gio, v coi Kit gio l
cnh tay ni di ca Do Thi gio. Ch trng v thn ca Karl Marx cng bt r t
ch ngha bi Do Thi, mc d chnh Marx cng l mt ngi Do Thi. Ch trng
v thn ca Marx, m sau ny c Lnin tip ni, l mt cch tr th Thin Cha,
v ng quy cho Thin Cha trch nhim v thn phn khn qun ca ngi Do Thi
(Kuenzli).
Lnin lm nhng g ng ha. Ch trong 5 nm u nm quyn Nga X c 84
gim mc cng gio v hng ngn linh mc b bi nhim. 50 nm sau, t 40.000 gio
x nm 1917, ch cn li mt na. Ch cn 40 tu vin trong tng s 2.000. Ba Lan
cng sn c 2.500 linh mc b git; Nam T khong 200 gio s b git. Nhiu gio
s b cng bch lao ng trong cc tri tp trung. Hunggari, cng sn by ra v n
Hng y Mindszenty. V n ny l cao im trong k hoch truy n Gio Hi. K t
nm 1949 l nm Trung Hoa ri vo tay cng sn, c 105 gio phn, 40 gim qun
tng to do Pi XII mi lp, b gii tn. C ai bit r v lit k c y nhng
nn nhn ca cng sn?
TRNH THUT 98-99
TRNH THUT 98
GIOAN XXIII KHAI MC CNG NG VATICAN II
Khi on rc xem ra di v tn t trong in Vatican tin ra gia Cng trng
Thnh Phr t tin vo ca chnh ca vng cung thnh ng th chung
ca tt c cc nh th trong thnh ph Rma lin hi. i u cuc rc l cc
thnh vin trong Gio triu Rma trong o chong phng v, ri n cc ngh ph
mc l phc mu trng gm: b trn cc dng tu, gim mc, thng ph, sau cng l
cc hng y. Cc hng y thy su mc o ngn mu tm. Cc hng y linh mc mc o
l. Cc hng y gim mc mc o chong mu khi trng. Sau cng l Gio hong
Gioan XXIII ngi trn kiu. Ngi cng i mo gim mc. n trc tin ng

Nh th Thnh Phr, ngi xung kiu, i b vo vng cung thnh ng, ni cc

ngh ph an v ngay gian gia thnh ng. Trc y, 700 ngh ph ca Cng
ng Vatican I (1870) cn ngi cnh phi nh th. Cnh gia nguyn ng ln
nht th gii ny va ch cho gn 3.000 ngh ph ca ln hp th hai ny. Qu l
mt k lc trong lch s cc cng ng. Trong s 2.540 ngh ph chnh thc c
khong 38% ngh ph thuc chu u, 31% thuc chu M, 20% thuc v c chu,
10% thuc chu Phi, v khong mt phn ba l cc gim mc dng.
Khong 12 gi 30 ngy 11-10-1962, Gioan XXIII c din vn khai mc Cng ng
chung ln th 21 ca Gio hi Cng gio: Hm nay, Gio Hi m thnh hn hoan
vui mng v nh thnh Cha quan phng c bit m chng ta c c ngy hng
mong i ny. V gio hong 77 tui ny ngh rng ch trong vng 3 thng ngi c
th tuyn b kt thc Cng ng.
Thi gian tri qu nhanh!
T trc cho ti thi Cng ng Chung Vatican I (1870), mun tham d Cng ng,
cc ngh ph phi i b, i nga hoc bng thuyn bum. Trong thi trung c cc
ng cng khng cn c nhng trm lin lc th tn ri rc ca quc Rma dng
chn na. Chnh v th m s ngi tham d cng ng trc y tng i t. c
bit cc gim mc B o Nha, i Nh Lan v gim mc bc u rt kh tham d
cng ng.
ng ti cng ng cng khng phi l khng nguy him. Mt chic thuyn ch
cc s thn ca Byzantin ti d Cng ng Lyon II (Php) ng vo mm pha
nam ca Hy Lp, v tan tng mnh. Ch c mt hnh khch trn thuyn sng st.
Martin Perez Ayala (Ty Ban Nha) cho hay trn ng i d Cng ng Trento
b gi li trn o Ibiza 3 tun trnh bn cp bin.
bit mt cuc hnh trnh i n a im t chc cng ng ko di bao lu,
chng ta hy ly trng hp ca Bartholom Martyribus lm in hnh. ng khi
hnh t Braga (B o Nha) ngy 24-3-1561 m mi n ngy 18-5-1561 mi ti
c Trento. V thi gian tr v cng phi ngt 2 thng.
Tn ph cho cuc hnh trnh i d cng ng cng khng phi t. c bit l mt
gnh nng cho cc gim mc i Nh Lan trong ln i d Cng ng Lateran III
Rma. Cuc sng hng ngy nh ca cc v ch da vo 3 con b sa.
Ch t Cng ng Vatican I cc ngh ph mi bt u c s dng xe la v tu
chy bng hi nc. Trc y th mi d cng ng cn c thng mi ti tay ngi
nhn. Ngy nay ch cn 48 ting ng h l cc gim mc chu Phi, chu c, Nht
Bn nhn c th mi. Vi phng tin k thut ngy nay, cng ng c th
triu tp v khai mc trong vng mt tun l.
Mt v linh hng tr thnh gio hong
Pi XII t trn ngy 9-10-1958. Ngi l ngi b nhiu d ngh v khng cng khai
chng li vic Hitler git ngi Do Thi. Ngy nay, chng ta bit ngi khng lm
iu v rng sau khi cc gim mc H Lan ln ting phn i th bn Quc X li
cng truy n mnh hn. Nhng Pi XII lm tt c nhng g c th lm c trong
quyn hn ca ngi. Hn 5.000 ngi Do Thi c che giu trong cc tu vin, trong
cc nh th Cng gio v ngay c trong Vatican. Sau chin tranh ngi lo lng cho

nhng t binh v nhng ngi mt tch. C quan thng tin v tm kim do ngi cho
thit lp nhn c 11 triu cu tr li. U ban cu tr ca gio hong gp
phn xoa du ni thng kh ca dn chu u bng vic gi qu hng cu tr. V sau
chin tranh cc cng quc thng trn mun gn ti c gy chin ln u c dn
c, nhng Pi XII cc lc chng li hnh thc quy ti tp th ny.
Trong tm tr mi ngi Pi XII c coi l mt gio hong in hnh: mt qu tc
sang trng, giu kin thc, mt nh tr thc vi nt mt thot tc v vi dng ngi
tu hnh khc kh. C th gii u bit n cung cch c bit hay giang tay v ngc
mt ln tri ca ngi. Mt s kin li cng ngc nhin l ngy 28-10-1958, 51 v
hng y hin din bu Hng y Giuseppe Roncalli, Thng ph Gio phn Venezia
(), ln k v Pi XII vi danh hiu Gioan XXIII. Gioan XXIII l con trai ca mt
gia nh vng ni ngho, dng ngi to bo, nhng n s o c. K tc mt Pi
gy tr xng l mt Gioan nng nnh nng n. Ngi ta coi ngi ch l mt
gio hong chuyn tip trong lc ch i tm ra mt ngi tm c nh Pi XII
khc.
Cui thi Trung C c mt v gio hong chn danh hiu Gioan XXIII, nhng v
ny b Cng ng Konstanz nm 1415 cch chc. Hng y Roncalli chn danh
hiu ny loi b tn v gio hong khng chnh thc kia ra khi danh sch gio
hong.
Cnh ca Gio Hi rng m
Gio hong Roncalli sinh ngy 25-11-1881 ti Sotto il Monte trong Gio phn
Bergamo. Ngi ln ln trong mt gia nh ngho c 13 ngi con, lm linh mc, gio
s Chng vin Bergamo, ri tuyn y qun i. Nm 1921, ngi v Rma, c b
nhim nm 1925 lm i din To Thnh Sofia (Bungari) ri s thn Th Nh K,
Hy Lp, nm 1944 lm khm s Paris. V cui cng nm 1953 lm Tng Gim
mc v Thng ph Gio phn Venezia. D trch v no, ngi cng khng qun
cng tc linh hng thc t ca mnh. Ngi l ngi am hiu cc mi u lo v bc
bch ca ngi bnh dn trong Gio Hi, ng thi cng rt am tng tnh hnh th
gii. S v c tnh cch lch s ca Pi XII l hng dn Gio Hi trong thi nh
th chin, chng li ch ngha Quc x v Cng sn. S v ca Gioan XXIII l m
ln cnh ca Gio Hi. Mt mt khng kh trong lnh trn ngp Gio Hi. Mt
khc c th nhn r hn nhng nhu cu cp thit ca tha nhn. Chnh Pi XII cng
t vn triu tp cng ng, nhng phi i mt Gioan XXIII bn lnh mi
dm triu tp, bi cho ti lc ai cng xem chuyn hp cng ng l iu y ri
ro, bt trc.
Ch l mt hiu lm?
Triu tp Cng ng Chung Vatican II a Gio Hi vo mt thi i mi l mt
tin chn ng th gii. Hng y Ottaviani v Tng Gim mc Ruffini, Gio phn
Palermo, ngay sau cuc bu gio hong t lu xin Gioan XXIII triu tp cng
ng. Nhng khi loan bo m cng ng Gioan XXIII cho hay y l mt n Chu
ban. T gn 100 nm nay khng c mt cng ng no. R rng con thuyn Gio
Hi thi gian qua c lo li bi nhiu v gio hong sut sc. Phn Gioan
XXIII, ngi coi trng vic cng tc ca cc gim mc. D c quyn khng sai lm do

Cng ng Vatican I trao, ngi vn mi gi gim mc on c vn v mun cng c

nguyn tc lm vic chung tr li. Tm li, Gioan XXIII l mt v bnh dn v c
yu mn nht v nhiu phng din.
V Gioan XXIII loan bo v mt cng ng hip nht (oekumenisch), cho nn
nhiu ngi ngh n phong tro hip nht v cho rng y s l mt cng ng c
s tham d ca nhiu nhnh Kit gio vi mc ch ti hip nht vi Chnh thng v
Tin lnh. Hiu lm bt ngun t ch hip nht, l mt t ng quen dng trong
Gio Hi. Thc ra, i vi Gio hi Cng gio, khi t ny i chung vi t cng ng
th khng c ngha g khc hn l mt cng ng chung, trong c s tham d
ca mi gim mc v ngh quyt ca cng ng c gi tr cho ton th Gio Hi.
Gioan XXIII l ngi gy ra hiu lm ny, khi vo ngy 30-1-1959, ngi ni
trong mt bi din vn khng son trc: Chng ta hy ti vi nhau. Hy chm dt
phn r!. Nhng cng nm ny, ngy 14-6, ngi xc nh li r hn: Ch khi no
Gio Hi nhn bit mnh r rng hn, th lc Gio Hi mi c th ni: Hy n
vi chng ti! Theo ngi, vic i kt vi cc Gio Hi khc ch c th thc hin
c sau khi chnh t Gio Hi thch nghi c vi nhng yu cu ca thi i
(aggiornamento). Ngy 29-6-1959, ngi k ra nhng mc tiu cp thit nht m
Gio Hi phi lm trc khi ni chuyn ti hip nht, l pht huy c tin Cng
gio, canh tn np sng o ca cc tn hu v a Gio Hi thch nghi vi thi i.
Vic chun b Cng ng Vatican II khi s nm 1960, sau khi Hng y Quc v
khanh Tardini ngy 25-10-1959 chnh thc cho bo ch bit khng c d tnh mi
cc Gio hi khng phi l Cng gio. i din ca 18 Gio hi khng Cng gio ch
c t cch ngi quan st m thi. Chuyn h ti tham d cng ng l mt bc
tin trong n lc i kt ca gio hong. Nh li, Pi IX cng gi th mi cc Gio
hi khng Cng gio d Cng ng Vatican I, nhng tt c t chi thng thng.
Ngy 11-10-1962, mt tun l trc khi khai mc Cng ng, Gio hong Gioan
XXIII i hnh hng Loretto v Assisi. y l mt vic lm tri vi truyn thng
xa nay. Sau gn 100 nm li c mt gio hong bc chn ra khi Vatican v thnh
Rma. T nay, khi nim t nhn trong Vatican khng cn na. Ngoi ra, cung
cch c nhn ca v gio hong ny cn t hin qua cc cuc thm ving nh thng,
cc vin m ci v cc tri t trong thnh ph Rma.
Kho hp u tin ca cng ng ko di ti ngy 8-12-1962. Gn cui kho, c
Thnh Cha b au nng. Ngi ch xut hin c din vn kt thc kho hp trong
Nh th Thnh Phr. Gioan XXIII mt ngy 3-6-1963.
TRNH THUT 99
TIN VO TNG LAI BNG NHNG L TRNH MI
Ti ht sc au bun bo tin cng qu v, Gio hong Phaol VI gi t chng ta
ngy hm nay, mng 6-8-1978 lc 20 gi 40 pht. Bng li vn gn ngi pht
ngn To Thnh loan bo cho th gii bit v ci cht ca c Thnh Cha. Phaol
VI, 81 tui, mt v ng tim ti Castel Gandolfo. Thng ip cui cng ca ngi l
nhng li chia s v s phn ca nhng ngi i kht v au kh m s lng

ang cng ngy cng gia tng mt cch ng s v s phn ca nhng ngi
khng th ho nhp vo x hi c.
Lc ri Vatican i ngh Castel Gandolfo, Phaol VI c linh cm l s khng tr
li na. Ngi ni: Ti ra i nhng khng bit c tr v hay khng v khng bit v
bng cch no.
Ngy 21-6-1963, Hng y on bu Hng y Giovanni Battista Montini ln k v vi
danh hiu l Phaol VI. Hng y Montini c mi ngi ch t lu, c th ni
ngi c nhc n t sau khi Pi XII mt, d lc y ngi cha c tc hng y.
Phaol VI ln vi mt gnh nng qu ti ca Gioan XXIII li. Gnh nng l
Cng ng Vatican II. Ngy 29-9, ngi khai mc kho hp th hai ca Cng ng
vi nhng li nh sau: Chng ta s khng khi no qun nhng ng hng m
ngi (Gioan XXIII) vi t cch l ngi khai sinh Cng ng khn ngoan ch
bo. Nhng ng hng l: o su vic nhn din Gio Hi, canh tn ni
tnh Gio Hi, h tr vic hip nht Kit hu v i thoi vi th gii.
Hip nht cc tn hu
Ni lo lng ca ca Phaol VI v s phn r gia cc Gio hi Kit gio c th
hin qua li th ti khi bt u s v ca ngi: V li lm ca chng con trong s
chia r ny, chng con khn cu xin Cha th tha v cng xin anh ch em (trong cc
Gio hi ch em) tha th, nu v chng ti m anh ch em cm thy b xc phm. V
pha chng ti, chng ti sn sng tha th nhng bt cng xy n cho Gio Hi
v sn sng qun i nhng au bun ln lao do mi him khch v chia r lu di gy
ra.
Khng ch ni sung. Hnh ng thc thi li th ca Phaol VI lm th gii
ngc nhin. Ngy 7-12-1965, ngi cng b gii v tuyt thng m Rma ra cho
Byzanz vo nm 1054, v khin Gio hi ng phng tch la khi Rma. Cng
ngy, Thng ph Athenagoras Konstantinp cng rt li v tuyt thng i vi
Gio hi Rma. V ny c Gio hi ng phng ra tr a ngay sau khi b
Rma tuyt thng. Ngy 25-7-1967, ch thn Phaol VI n ving thm Thng
ph Athenagoras ti Konstantinp. Cng nm , ngy 28-10, Thng ph n
Rma thm ving p l. Hai v Phaol VI v Athenagoras gp nhau trc
Girusalem nhn dp Phaol VI du hnh vng Cn ng t ngy 4 n 6-1-1964.
Phaol VI ti Girusalem
Phng vin ca t bo c Frankfurter Allgemeine Zeitung tng thut chuyn
ving thm t Thnh ln u tin ca mt gio hong nh sau: on xe ca Gio
hong n cng thnh Damakus lc 16 gi 45 ngy th by, tr mt 80 pht. Hong
hn sm ph xung trn nhng thp canh chen chc, trn nhng mi nh vm v
trn c nhng thp gio ng Hi gio. Nhng ngi rp dm chn ng i. Cc
my phng thanh oang oang nhng bi ht o, m thanh n inh tai nhc c. L
cy da c phn pht cho dn chng ang ng i. Lc lng an ninh rp a
phng ri y trn mi nh, ri y khp ng ph. Trn cng thnh trng l do
Soleiman kin thit gm sn mt sng my. Gio hong phi ngi i trong xe 20
pht, khng ra c v dn chng bao vy quanh xe, c k nhoi c ngi trn mui
xe. Tt c cc bi din vn trong bui tip tn phi hu b...

Dng thc ngi cun cun tun v ng Via Dolorosa. Phaol VI gi c a

ra khi m ng. Chung quanh ngi ch ton l k l. Cnh st mc thng phc
bao vy cht ch quanh ngi. Ngi b x bn ny, ko bn kia. Xe cu thng chy
ngang qua cc cng thnh nhn nhng ngi b thng...
Ti khuya, lc 10 gi 30, Gio hong ti chu Mnh Thnh trong nguyn ng
vn Gitsimani. Trc c mt thay i bt thng, vt ngoi chng trnh
ca Vatican a ra. Benediktos, thng ph ca Gio hi Chnh thng Hy Lp ti
Girusalem, n thm Phaol VI. Gio hong phi ti thm p l. Theo l thng
Gio hong cha tng ti thm p l bt c mt v nguyn th quc gia no. Nhng
cuc thm p l Benediktos l iu kin cho nhng g k tip. Khng c vic thm
hi Benediktos, th c l khng c cuc gp g i kt vi Thng ph
Athenagoras Konstantinp.
Gio hong ca ho bnh
Phaol VI c tng cng 9 chuyn du hnh n nm lc a. Ngi tham d i hi
Thnh Th Th gii ti Bombay (n ), ni chuyn trc i Hi ng Lin Hip
Quc New York (Hoa K), thm T chc Lao ng Quc t Genve (Thu S)
v Hi ng Th gii cc Gio hi. Ngi n chu Phi (Uganda), n Nam M
(Kolumbien), n Manila (Phi Lut Tn), Samoa, c v Hng cng (Hongkong).
Trong 15 nm ti v, ngoi cc chuyn i vng quanh th gii, Phaol VI cn nhiu
ln gin thn cho ho bnh th gii bng qua cc tng th v din vn. c bit
Thng ip Populorum Progression (Pht trin cc Dn tc), ti liu ni v nn ho
bnh th gii, c cc quc gia th gii th ba n nhn nng nhit.
Ngi cng dng cc cuc gp g phc v ho bnh. Tng cng Phaol VI tip
ring 92 v nguyn th quc gia v cc v lnh o chnh ph. T nm 1963 n
1978, ngi cn c quan h, tip xc ngoi giao vi 39 quc gia. Ngi khng bao
gi bit mt mi trong cng cuc gy dng ho bnh th gii.
Ch trong nhng nm cui cng th gii mi hiu c...
Ngay t nh Phaol VI yu v th l v tm l. D vy, cho n nhng ngy cui
i ngi vn khng chu gi gn sc kho. Hng y Koenig (Gio phn Wien, nc
o) pht biu v c Phaol VI sau khi ngi t trn: D khng to kho nh v tin
nhim, ngi vn khng xa cch mi ngi. C l cha c v gio hong no phn u
cho tnh thng v s thng cm gia con ngi vi con ngi nh ngi. Hai cnh
tay t tn v rt r giang rng ca ngi l mt biu tng. Ngi cng khng c
nhng ngi trong nh thng mn nh v tin nhim. Ch mi ti nhng nm cui
i th gii mi bit rng mnh c c mt gio hong nh th no.
Lch s s gi tn ngi
Trong Thnh l Cu hn, Hng y Confalonieri ca ngi cng nghip ca Phaol VI:
Lch s s lu mi tn ngi v v s cng trng ca ngi. Hng y nhc nh n
Cng ng c ngi quyt tm hng dn v a ti kt thc tt p v n
giai on sau Cng ng khi c mt s ngi xem ra lm lc hoc i qu gii tuyn
canh tn m cc ngh ph cng ng ra. Phaol VI gii thch cn k v
cnh gic trong tnh cha con, y cng quyt nhng cng t nh thn trng. Theo

li Hng y Confalonieri, im ni bt ni Phaol VI l tn trng nhng khng yu

mm, r rng minh bch vi y cm thng, khng mun gy thng tn cho ai v
kin nhn nhn xa. Ngi c mt tm lng y nhn hu. Ngi ni chuyn vi mi
ngi cng c c tin ni h. Ngi n vi mi anh em trong cc Gio hi bn
chia s u lo v mong c ca ngi v s hip nht ca Gio Hi.
Gio hong Gioan Phaol I t trn sau 33 ngy ti v
Khi Phaol VI mt ngy 6-8-1978, Hng y on ln ti 130 v. Theo th tc bu
c Phaol VI sa i th ch c 116 v c quyn b phiu, v cc v khc trn
80 tui. Trong s 116 v c quyn bu c 65 hng y ca chu u, 23 v ca chu M
Latinh, 15 v ca bc M, 12 v ca chu Phi, 11 v ca chu v 4 v ca chu c.
Thc s ch c 111 hng y v Rma d cuc bu. Cuc bu c nhanh nht trong lch
s Gio Hi din ra ngy 26-8-1978 chn Hng y Albino Luciani, Thng ph
Gio phn Venezia, 65 tui, ln k v Phaol VI. Ngi chn tn hiu l Gioan Phaol
I. S d chn tn hiu kp ny l v ngi mun tip tc theo ui ng li ca hai v
tin nhim: Gioan XXIII v Phaol VI.
Khi c bu, Gioan Phaol I i vi cng lun th gii l mt nhn vt khng tn
tui. Nhng khi thy ngi ti ci xut hin trn bao ln Nh th Thnh Phr,
m ng dn chng nng nhit v tay reo h cho ngi, nh cho mt v m h
tng mong i. Chnh ngi cng t ra chng hng th lm v vic c c. Vi cc
hng y bu mnh, ngi ni: Xin Cha tha th cho qu v v nhng g qu v
gy ra cho ti.
Thn ph ca Hng y Luciani l mt th n, ng vin ng x hi, mt ngi chng
gio s, mt thi sang lm th khch c v Thu S. V th, nhng ngi
ngho trn th gii t hy vng nhiu vo ngi. Nhng ngi mt sau 33 ngy ti v
v b ng tim. Khng ai hiu c ci cht t ngt ny, nhng cng chng ai qun
c n ci ca ngi.
Gioan Phaol II n t ng u
Ngy 16-10-1978, Hng y Wojtyla, Tng Gim mc Gio phn Krakau (Ba Lan)
c chn lm Gio hong, vi danh hiu Gioan Phaol II. V cui cng khng phi
ngi l gio hong ngi c Hadrian VI, cch nay 455 nm. Gioan Phaol II
khng nhng ch l ngi Slav u tin m cn l v gio hong u tin xut hin
t trong vng nh hng ca ch ngha cng sn. i vi bo ch th gii, s kin
Hng y Wojtyla c c l mt tin chn ng. Nhng i vi tn hu Cng gio,
cuc bu ny chng t cho thy rng Gio Hi hm nay cng khng km tr trung
v nng ng nh Gio Hi ca 2000 nm trc. N cng cho thy l Gio Hi ngy
nay vn c th tm ra c nhng con ng mi i vo th gii.
TRNH THUT 100
TRNH THUT 100
GIO HI HON V NM 1978

Lc Gioan Phaol II bt u s v, Gio hi Cng gio c 742,4[1] triu tn hu,

khong 18% dn s th gii. Dn s th gii lc c c lng l 3,92 t ngi.
Theo Nin gim Thng k ca Gio hi Cng gio nm 1978 th a s tn hu Cng
gio sng ti chu M, ni y c 350 triu tn hu, chim 62% dn s. K tip l
chu u vi 263 triu tn hu. chu c 56 triu tn hu, chim 3% dn s. Chu
Phi c 50 triu tn hu, chim 12% dn s. Cn li 10 triu tn hu sng chu c.
V 13,4 triu tn hu sng ri rc trn cc qun o.
Gio hi kiu M
Mt bin c lm ni bt s hin din ca Gio Hi ngoi chu u l dp i hi
Thnh Th nm 1926 Chicago (Hoa K). Trong dp ny, Gio hong Pi XI c
Hng y Bonzano lm c s ti d. Ngy 11-6, con tu Aquitanien trng c gio
hong, chy vo vnh New York, trong khi thnh ph ni vang ci h cho n.
Cc tu cu ho h tng Aquitanien, va chy va phun nc ln cao. C nhng t
bo khng Cng gio cng ng nhng tt ln: Ngi hng y ca chng ta cho n
v c s. Mt xe la c bit ch sn rc hng y c s ti nh ga New York.
Xe la c bit ny ch c 7 toa v sn mu hng y. Ngy 17-6, Hng ho xa
n Chicago. Bui tic tip tn c t chc trong mt i snh ng. Trong dp
ny Tng thng Coolidge gi ti thng ip: Nu Hoa K tin b v kinh t, nu
Hoa K l thnh tr bo v nn ho bnh v cng chnh th iu pht xut t nim
tin tn gio su xa ca dn nc ny.
Mt ban hp ca vi 62.000 hc sinh ht trong thnh l dnh cho thiu nhi ngy
21-6. V 250.000 nam n tn hu Cng gio tham d gi cu nguyn vo bui ti.
Rt nhiu bc v vng trong Gio Hi pht biu ti i hi, trong c Hng y
Faulhaber, Tng Gim mc Muenchen v c ng Seipel, cu th tng o quc.
Trong cuc rc kiu Thnh Th ln vo ngy cui ca i hi Mundelein cch a
im i hi 60 cy s tnh ra cc phng tin giao thng chuyn ch 800.000
ngi i v trong ngy. Chn con ng xe hi, nm tuyn ng ho xa c dnh
ring cho ngi tham d i hi. Ch ring cng ty xe la North Shore Railroad
chuyn ch kh hi 250.000 ngi tham d.
Cng vo th gii
Nh nhng di dn mang Kit gio vo vng t mi, m nay gi l Hoa K, con
ng a Gio Hi tr thnh mt t chc hon v c m ra. Gio Hi ri chu
u v vng bin a Trung t chn ln mt lc a mi bn kia a cu.
Gio Hi bc M chu khi u t th k 17. Nm 1634 nh qu tc Ngh vin
Baltimore, mt ngi Anh cng gio, lp thuc a Maryland. Nm 1789, J. Carroll
l v gim mc Cng gio u tin Bc M, t to ti thnh ph Baltimore. Di
quyn coi sc ca ng c 30.000 gio dn, trong tng s 4 triu di dn bc M.
Hng gio s lc ch c 25 linh mc. Nhng linh mc ny cng nh Gim mc
Carroll u thuc dng Tn, mt dng va mi b gii tn.
Sau cuc ni chin (1861-1865) ln sng di dn li tip tc. Trong nhng t di dn
ny c nhiu ngi Cng gio Ireland, c c ngi Cng gio c v . Nhng di
dn ny phn ln nh c trong nhng thnh ph ln vng ng bc.

V c s tch bit gia Gio Hi v nh nc nn khng mt cng dn M no buc

phi khai bo tn gio ca mnh trong cuc kim k dn s. V th s tn hu Cng
gio lc y Hoa K ch c phng on. Ch trong nm 1957, u ban kim tra
c php hi tt c cc cng dn trn 14 tui v tn gio ca mnh. Trong tng s
119.330.000 ngi c hi c 78.982.000 (62,2%) khai l tn hu Tin lnh,
30.669.000 (25,7%) khai l tn hu Cng gio. Nm 1964, ngi ta phng on c
44 triu tn hu Cng gio trn tng s 185 triu dn Hoa K. Thi Cng ng
Vatican I (1870), c s tham d ca 6 v tng gim mc, 39 gim mc v mt
vin ph, tt c u l ngi M. n nm 1968, con s phng on nh sau: 46,2
triu tn hu Cng gio, 69 triu tn hu Tin lnh thuc nhiu phi khc nhau nh
Quaeker, Methodist, Anglikan, Puritan, Mormon v nhiu nhm khc na. Nh th
c th ni Gio hi Cng gio M l mt cng on c tin cht ch v ln mnh
nht ti Hoa K.
Bin chuyn khng th khng nhn ra ti Nam M
Mt trong nhng nguyn nhn khng hong hin nay ca Gio Hi ti Nam M l s
thiu st trong th k XVI. Th dn c ra ti, nhng khng c Phc m
ho. Mt khuyt im khc na l khng cp thi thnh lp hng gio s a
phng. Do ngy nay vn c n 80% gio s chu M Latinh n t u chu
v bc M.
Thm vo , ch ngha cng sn cng ngy cng vng t ng vng t ny, v
mc d Gio Hi c gng ht mnh nhng vn khng thc y thnh cng c
mt cuc cch mng x hi theo tinh thn. Nim hy vng cho tng lai y lc ny
tu thuc vo cc nhm hc hi Sch Thnh hnh thnh trong dn chng, tu thuc
vo 65.000 cng on nn tng, vo s gia tng dn thn x hi ni cc tn hu Cng
gio trong thnh ph v vo n lc hi nhp nn thn hc Ty phng vo vn ho
a phng. Ln u tin ton dn y cm nhn c trch nhim i vi cuc
sng Gio Hi v cng cuc truyn gio. Mt bin chuyn khng th khng nhn ra:
thay i t mt Gio Hi thc dn thnh Gio Hi ton dn, mt Gio Hi do dn
khai lp v xy dng.
Chu , mt lc a c vn
Chu l ni xut hin nhiu tn gio ln trn th gii nh o Do Thi, Kit, Hi,
Pht, Khng, Thn, Hindu (n gio). Nhng trong lc a nhiu tn gio nht a
cu ny, Cng gio ch chim 3% dn s. Ring Phi Lut Tn, n , Nam dng
chim 30% tn hu Cng gio ca chu . Vai tr ca o Cng gio trong cc
quc gia cng sn ti chu hon ton khng ng k.
Kit gio gp kh khn khng nhng v ch thuyt cng sn, m cn do nhiu yu t
khc na. Ngi chu thng ngh rng khi sinh ra i l thuc v mt tn gio
ri, cho nn vic ci gio thng gp kh khn v him xy ra. Ngoi ra, cc tn gio
phng ng khng c nim v mt Gio Hi (c t chc cht ch), v mt khoa
tn l v v mt yu sch tn gio tuyt i nh trong Gio hi Cng gio. V th,
khng c g l khi mt ngi chu c cm tnh ng mt lc vi nhiu tn gio.
Chng hn nh Nht, s tn hu Cng gio chnh thc nc ny l 700.000, vy m
trong cuc kim k dn s c ti 7 triu ngi xng l tn hu Cng gio.

Gio Hi ti chu Phi

Chu Phi, vi 400 triu dn, tuy st nch Ty phng Kit gio v phng din a
l, nhng li l mt lc a xa cch Kit gio nht so vi cc lc a khc. Nm
1307, chu c hng gio phm t khi Johann Montecorvino c b nhim
Tng Gim mc Bc kinh. Mi n cui th k XV mi tm thy chu M. 100 nm
sau chu M tr thnh thuc a v c truyn gio. Ti chu Phi, sau khi qun Hi
tiu dit cc cng on Kit gio vo th k th VII th mi n lc truyn gio v sau
khng th no tin hnh c na. Sau ny, khi c lc a ny c khm ph, vic
truyn gio li c tip tc, nhng vn khng thnh cng. Mt cuc bt pht ln
mi ch xy ra trong th k 20. T nm 1952 n 1972, s tn hu Cng gio chu
Phi bng nhin tng gp 3 ln, ang t 12 triu ri tng ln 36 triu. S cc linh
mc chu Phi cng tng ng thi t 1.400 ln 4.200 v. Gim mc t 2 tng ln
147 v. Ring ti Obervolta s tn hu Cng gio tng gp 6 ln, t 60.000 tng vt
ln 360.000. Zaire c na triu ngi xin chu thnh ty trn tng s 5 triu dn.
Nguyn do ca s bng dy nhanh chng ca Gio hi chu Phi l cc trng hc
ca cc nh truyn gio. Nm 1945, 95% hc sinh vng pha ng chu Phi, vng
chu nh hng ca Anh, theo hc cc trng ca cc nh truyn gio. Nm 1971,
ton th chu Phi c 6 triu hc sinh theo hc cc trng Cng gio. c bit ngy
nay c v s cc gio l vin gio dn ang hm nng c tin ni dn chng v gip
Gio Hi ng vng trc ln sng chng bng Gio hi Cng gio ti y.
Giai on kh khn m Gio hi chu Phi hin ang gnh chu bt ngun t thp
nin 1960. Trong thp nin ny nhiu quc gia ti y thu hi c c lp v
nhiu lnh t da en cm quyn xng ln chuyn gi vng t, c ngha l tr v
li vi cc tn gio b lc xa xa v y l o ngoi nhp ra khi nc. Trc hon
cnh , vic Phi chu ho kh sm y gip Gio Hi ti lc a ny ng
vng. Phi chu ho t hng gio phm v cc gio s, ri c hnh thc phng v v
thn hc.
Gio Hi nm 2000
Vo nm 2000 c 70% tn hu Cng gio sng trong cc quc gia ang pht trin.
Lch s Gio hi trong tng lai cng ngy cng xa la chu u. V Gio Hi cng
ngy cng t mang khun mt chu u, mt khun mt tng c tin cy. D vy
Gio hi Cng gio s vn l Gio Hi nh t trc n nay. D Gio Hi trong
tng lai vn khng bao gi hon ho, vn cn nhng yu ui con ngi v vn cn
nhng sai lm, Gio Hi vn s c gng tip tc em n cho k tin mt qu hng,
cho k tm mt im hn.
***
* MC LC TN NGI, TN T V S VIC
S ghi sau danh mc l s th t cc trnh thut
Ch vit tt: Gc: gio hong, Gc: Gio hong i u, Gm: gim mc, Hy: hng y,
Th: thnh
A
Aachen 20, 26, 34

Abaelard Peter 44, 45

Abbasiden 16
Abd ar Rahman 16
Adalbert, Th., Gm. 30
Ai cp 4, 8, 16, 17, 33, 34, 56
Ireland 14, 41
Akkon 33, 34, 35
Alarich, Vua 7, 9
Alba, Qun cng 71, 75
Alberich II, Bo cha 25
Albert, i , Th. 44, 45
Albi 37, 38, 39, 41
Alboin, Vua 15
Albrecht t Brandenburg, hy 62
Aleman 12
Alexandr II., Gc. 13, 26, 28
Alexandr III., Gc. 13, 36, 39, 40
Alexandr V., Gc. 50, 51
Alexandr VI., Gc. 55, 57, 58, 69, 74
Alexandr VII., Gc 83
Alexandr VIII., Gc. 83
Alexandria 4, 6, 7, 8, 16
Alfons Liguori, Th. 84
Alkamin, Th lnh 34, 40
Alkuin 19, 20
Amadeus t Savoie 54
Ambrsi, Th., Gm. 7, 8, 9, 73
n (ngi) 16, 58, 68, 70
n gio 100
Anagni 46, 47, 49
Anastasi II., Gc. 11
ngl xcxng 14, 15, 18, 19
Anh, nc 3, 8
Anh gio 67, 76, 100
nh sng 44, 75, 84, 85
Ankyra, Hi ng 5
Anna, n hong Anh 52
Anselm Canterbury, Th., Gm. 36
Ansgar, Th. 22
utinh, Th., Gm. 7, 8, 12, 13, 16, 37, 41, 56
utinh n tu 38, 41, 60, 63
Antiochia 5, 8, 16, 31
Antonelli, Hy. 90
Antn, Th., n tu 6, 7
Antn Padua, Th. 41

n (n) x (ging) 31, 42, 59, 61, 62

o 1, 20, 31, 33, 35, 42, 45, 54, 63, 78, 85, 87, 89, 90, 92
rp 5, 9, 16, 17, 31, 35, 56
Arius, lc gio 4, 6
Arius, tn 8, 9, 10, 13
Aristarch Samos 80
Ar m ni 5, 54, 56
Arnold Brescia 21, 33
Askalon 32
Assisi 40, 41, 47
Athanasius, Th., Gm. 4, 5, 6, 7
Athenagoras, Tp. 8, 99
Attila, Vua 9, 10, 15
Augsburg 1, 29, 30, 62, 63, 73
Augsburg, Ho bnh 72, 81
Augsburg, Tuyn tn 63
August t Sachsen 79
Augustus, hong 3, 19, 20
Averroes 44
Avignon 35, 47, 48, 49, 50, 51, 83, 84, 89
B
Bacon Roger 45
Bc u 41, 51, 78
Bc M 65, 78
Ba Lan 23, 38, 42, 45, 51, 54, 65, 78, 82, 99
Balduin, Vua 31
Balkan 37, 55, 56, 59
Baltimore, Ngh s 100
Ba mi nm, chin tranh 72
Bng o 22
Bungari 24, 31, 55, 98
Barberini Maffeo (Ur ba n VIII) 81
Barbarossa (hong Friedrich I) 33, 34, 39
Barcelona 68
Bartholom, m 65, 75
Basel 54, 55, 59, 62, 64, 65, 71
Basilius, Th. 6, 11
Ba ty 58, 68
Baume, tu vin 27
Bebel August 94
Becket Thomas, Th. 36, 67
Bellarmin Robert, Hy. 80
Belgrad 33, 55, 56, 66, 82
Bin c III, Gc. 25
Bin c VIII, Gc. 26

Bin c IX, Gc. 26

Bin c XI, Gc. 47
Bin c XII, Gc. 48
Bin c XIII, Gc. 51
Bin c XIII, Gc. 50
Bin c XIV, Gc. 84
Benincasa 49
Bern 65, 78
Bernard Clairvaux, Th. 32, 34, 35, 37, 44, 45, 46
Berno, Vin ph 27
Bertha, N hong 14
Berthold t Regensburg 38
Berulle Pierre 77
B tch 37, 39, 42, 43, 59, 60, 61, 62, 64, 65, 67, 84
Bin b tc 20
Bin c, Th. 11, 12, 15, 27, 35, 41
Bin c, tu s 24, 38
Birgitt Thu in, Th. 49
Bjoern, Vua 22
Bismarck Otto, 92, 93
B o nha 50, 58, 70, 84, 92
Bogomil 37
Boehmen 20, 39, 42, 45, 54, 56, 78
Boleyn Anna 67, 71, 76
Bologna 30, 41, 54, 55, 66, 69, 71, 78, 84, 87
Bonaventura, Th. 45
Bonifacius, Th. 14, 19, 73
Bonifaci VI., Gc. 25
Bonifaci VIII., Gc. 42, 46, 47, 48
Bonifaci IX., Gc. 42, 50
Bnxvich 97
Borgia Alfonso (Ka li xt III.) 55
Borgia Cesare 58
Borgia Franz, Th. 58, 74
Borgia Lukrezia 58
Borgia Rodrigo 55, 58
Bordeaux 35, 47, 77
Boris, ng hong 23
Bormann Martin 97
Bor maeus Karl, Th., Hy. 72, 73, 75
Bossuet, Gm. 83
Bourbon 65
Bourgogne 12, 50, 53, 54, 63, 72, 79
Bremen 35, 78
Bruno, B tc Egisheim v Dagsburg (L IX) 24

Bruno, Gm. 26
Burckhard Strassburg 58
Byzanz 9, 10, 19, 20, 99
C
Caccini Tomaso 80
Cch mng Php 27, 86, 88, 92
Cahor Jakob (Gioan XXII) 48
Ci cch (Reformation, nh) 62, 72, 73, 77, 78, 91
Calvin Johann 39, 65, 71
Canh tn Gio Hi, n lc 27, 39, 58
Canisius Petrus Th., 71, 72, 73, 75
Canossa, chuyn i 8, 29
Capellari Mauro (Grgri XVI) 87
Carafa Gian Pietro (Phaol IV) 71 Carpentras 47, 48
Carrol, Gm., 100
Cassiodor 11
Castelli Benedetto 80
Castelfidardo 89
Castel Gandolfo 90
Cauchon, Gm., 53
Cavour Camillo 89
Cayenne 86
Cervini Marcello (Marcell II.) 71
Cesarini 54
Chalzedon (Can x n) 6
Karl VI, vua Php 53
Karl VII, vua Php 53
Karl VIII, vua Php 57
Karl IX, vua Php 75, 76, 77
Chatillon 77
Chiaramonti Barnabas (Pi VII.) 87, 88
Chnh thng gio 10, 23, 24, 28, 54, 59, 98
Chlodwig (Clvis) vua 10, 12, 13, 14, 18, 19
Christine, N hong 79
Citeaux (Xit) 32
Chlarendon 36
Chng tn tin (th) 95
Chng Do Thi 97
Chng vin tng hp 85
Chuyn ch, ch ngha 46, 47, 71
Chuyn ch quc gia, hc thuyt 48, 56, 81, 83, 84, 85
Claver Petrus, th 70
Clavius Christoph 80
Clermont 31
Cleve Anna 67

Cluny 25, 26, 27, 28, 29, 31, 32

Codex Argenteus 9
Colloredo , Gm., 83
Colonna Oddo (Martin V.) 51
Colonna Sciarra, Hy., 46, 47, 48
Cng gio, i hi 93
Cng gio, phong tro 41, 95
Consalvi Ercole, Hy., 88
Condulmer Gabriele (gni IV.) 54
Cng ng 10, 48, 50, 51, 52, 53, 57, 63, 66, 69
Cng ng Basel 54, 59, 62
Cng ng Canxn 6
Cng ng Konstanz 51, 63, 98
Cng ng Lateran (IV.) 38, 39, 40, 42, 43
Cng ng Lyon 83, 98
Cng ng Nica 4, 9
Cng ng Pavia 26
Cng ng Pisa 50
Cng ng Trento 69, 70, 71, 72, 73, 74, 75, 76, 77, 91, 98
Cng ng Vatican (I.) 83, 91, 92, 98
Cng ng Vatican (II.) 16, 92, 98, 99
Cng ng Vienne 35, 47
Cng ng, ch trng u quyn 46, 50, 51, 54, 55, 62, 66, 69, 83
Cng gio c 92, 93
Cng sn 2, 23, 56, 88, 90, 96, 98, 100
Cordoba 16, 34
Corvea 22
Cossa Baltassar (Gio an XXIII.) 50, 51
Crespi, Hip c Ho bnh 69
Cromwell Thomas 67
Cu (ch ngha) 42
Cu ri, gio hun v n 61, 69
Cyprian, Th., 2, 5
Cyprus (o) 35, 43, 76
Cyrill, Th., 23
D
Damiette 34
Dn ca 8
Di dn 9, 10, 11
Decius, hong 2, 5
Defensor pacis 83
Dch hch 15, 42, 45, 48, 72, 73
Dictatus Papa 28
Diderot 88
Diego, Gm., 38

Dieenhofen 64
Dijon 32
Diogenes, hong 31
Diokletian, hong 2, 3, 8, 24
"Divini Redemptoris" 96
Do Thi (gio) 2, 3, 16, 31, 34, 48
Do Thi, bch hi 97, 98
Doellinger Ignaz 92
Domremy 53
Don Juan t o 76
Dng, khn 27, 35, 38, 68, 84, 86
Dng, lut 11
Dng, y phc 68
Dng n xin 37, 38, 41
Dng ba 41
Dng Cha Cu Th 84, 93
Dng ging thuyt (aminh) 38
Dng hip s 35, 38
Dng Hip s c 35
Dng Hip s n th 35, 47
Dng kn, n tu 74
Dng Tn 68
Dng Tn, tu s 68, 69, 72, 75, 76, 84, 88, 93
Dng Tn, n tu 76
D vng 48, 81
Dunas Skatus 44
Duphot 87
Duy l, ch ngha 90

a minh, Th., (tu s) 38, 39, 41, 42, 44, 45, 49, 64
i hc 38, 52, 53, 54, 59, 62
i hc Paris (Sorbonne) 44, 45, 48, 50, 51, 68
i hc Wien 49
i kt, n lc 72, 98
i Maehren, Vng quc 23, 30
an mch (ngi) 18, 22, 59
ng Trung tm 93, 97
nh ti 42, 45
t Thnh 32, 33, 34, 35, 36, 41, 68, 70
chnh Rma ca quc gia c 88
" tam Quc x" 42
"iu khon" Php (Gio hi t tr) 83, 85, 91
c thn 28, 72
E
Eck Johann 62

Eckehard, Thy 45
Edessa 32
Eduard VI., vua 71
Einhard 19, 20
Elias Cortona 41
Elisabeth I, N hong 71, 76
Elisabeth, Th., 41
Elvira, Hi ng 5
Emmeran, Th., 14
Engels Friedrich 94
Engilbert, Vin ph 30
Erasmus Rotterdam 56, 57, 64, 71
Erfurt 60
Essex 67
Ethelbert, Vua 14, 18
g ni III, Gc., 32
g ni IV, Gc., 54, 55
Eubesius Caesarea, Gm., 3
Eubesius Nikomedia, Gm., 4
F
Faber Peter 68, 73
Famagusta 76
Farnese Alessandro (Phao l III.) 59
Fasani Raniero 42
Fatimiden 16
Farel Wilhelm 65
Favianis 10
Febronius (ch trng) 83, 85, 91
Flixt III, Gio hong 15
Flixt V, Gc., 54, 55
Ferrara 54, 57, 87
Ferdinad I, hong 72, 73, 76, 81
Feler Joseph, Gm. 91
Firenze 26, 49, 55, 56, 57, 59, 65, 66, 80, 81, 88, 89
Fisher John, Gm. 67, 69
Flandres 39, 75, 76
Florensz Adrian (Ha dri a n VI.) 66
Fontainebleau, Tho c 88
Formos, Gio hong 25
Foucauld Charles 93
Franken (i quc, Vng quc Franken) 12, 13, 14, 16, 18, 19, 20, 21, 22, 25, 26
Frankfurt 48, 72
Frankfurt, i hi Vng quc 48
Franz I, Vua i quc Franken 66, 69, 82
Franz I, hong 35

Franz II, hong 87, 88

Franz Joseph I, hong 81, 93, 95
Friedrich I, hong (Barbarossa) 33, 34, 39
Friedrich II, hong 34, 37, 43, 44
Friedrich II, Vua 84
Friedrich III, hong 55, 56
Friedrich t Tirol 51
Friedrich t Schwaben 33
Friedrich t Sachsen 59, 63
Friedrich Mainz, Gm. 26
Friesach 38
Friesen 14, 18, 19
Fritzlar 14
Fugger 62
Fulda 22, 78
G
Gaeta 89
Galerius, hong 2, 3
Galil 80, 81
Gallien (Php) 5, 6, 8, 13, 14
Gallus, Th., 14
Garibaldi Giuseppe 89
Gasparri, Hy., 96
Geiserich, Vua 9, 15
Geismar 14
Gelasi I, Gc., 10, 15
Genve 65, 99
Genua (ngi) 33, 50, 55, 56
German (ngi german, tnh cht german) 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 18, 19, 22,
24, 26, 79
Ghislieri (Pi V.) 75
Gio hong , d bu c 28, 48
Gio hong , u quyn 15, 61, 62, 91, 92
Gio dn ging 39
Gio dn b nhim gio s (Investitur) 26, 28, 29
Gio hi ci cch calvin 65, 67
Gio hi quc gia 18, 85, 86
Gio l cng gio 65, 73
"Gio l Rma", sch 75
Gio phi 39, 64
Gioan VIII, Gc., 23, 25
Gioan X, Gc., 25
Gioan XI, Gc., 25
Gioan XII, Gc., 25, 26
Gioan XVI, Gc., 30

Gioan XXII., Gc., 48

Gioan XXIII., Gc., 51, 98
Gioan XXIII., Gc., 94, 98, 99
Gioan Phaol I., Gc., 99
Gioan Phaol II., Gc., 99, 100
Gioan Thp gi 74
Gioberti Vinzenzo 89
Glarus 64, 79
Goa 70
Goebels Joseph 97
Gondi Philipp 77
Goten 9, 10, 79
Goten Ty 9, 12, 15
Gottfried t Bouillon 31
Gran 30
Gratian, hong 8
Grgri I, Gc., 11,14. 15, 21
Grgri VI, Gc., 26, 28
Grgri VI, Gc., 28, 29, 31
Grgri VI, Gc., 34, 41
Grgri VI, Gc., 45
Grgri VI, Gc., 49
Grgri VI XII., Gc., 50, 51, 52
Gr g ri XVI Gc., 89, 92
Gregoire Tours, Gm., 12
Guillaume t Oranien 75, 83
Gyrovagen 11
H
Habsburg (nh) 45, 50, 71
Hadrian I, Gc., 18, 19
Hadrian VI, Gc., 59, 66, 69, 99
Hagia Sophia 4, 24
Halberstadt 62
Hamburg 22
Harald an mch 22
Hattin, Mi 33
Hedschra 17
Hefele Joseph, Gm., 91, 92
Henri IV, Vua Php 75, 77
Henri t Navarra 75
Henry I, Vua Anh 36
Henry II, Vua Anh 36, 67
Henry III, Vua Anh 34
Henry V, Vua Anh 53
Henry VIII, Vua Anh 63, 66, 67, 71, 72, 76

Heinrich I, hong 26, 30

Heinrich II, hong 27, 30
Heinrich III, hong 21, 24, 27
Heinrich IV, hong 28, 29, 31
Heinrich V, hong 29
Heliand 22
Hersch Ittingen 64
Hermann t Saza 35
"Hin php dn s ca gio s" 86
Hieronymus, Th., 5
Hildebert, Gm., 26
Hi lp (ngi hi, Gio hi hi) 1, 8, 24, 30, 31, 54, 55, 56, 79, 98
Hildegard Bingen, Th., 45
Hippo Regius 7, 16
Hirsau 27
Hitler Adolf 78, 96, 97, 98
H Lan 65, 72, 75, 76, 82, 83
hong , l phong 19, 20, 25, 27, 48, 54, 66, 72
Hc ngh, Hi 94
Hofbauer Klemens Maria, Th., 59
Hohenlohe 91
Hi gio (tn ) 16, 17, 19, 31, 32, 33, 34, 68
Hi ng (Synode) 72
Hi ng Ankyra 5
Hi ng Antiochia 5
Hi ng Elvira 5
Hi ng Forli 42
Hi ng in Lateran 30
Hi ng Rma 11, 46
Hi ng Toulouse 37
Hi ng Verona 39
Hi ng th gii v tn gio 99
Hi ngh ma chay 28
Hi ngi ngho cng gio 39
Hi nhp (phng php) 70
Holbach 88
Honorius, hong 9
Honorius III, Gc., 13, 34, 38, 40
Hontheim Nikolaus 83, 91
Hormidas, Gc., 15
Hosius Cordoba, Gm., 8
Howard Katharina 67
Hun luyn gio s 14, 30
Hugenotten (th phn) 75
Hugo Ostia (Gr g ri IX.) 40, 41

Hugo, Vin ph 27, 28, 29

Hugo, vua 25
Humbert Silvia Candida, Hy., 24
Humbold, Hy., 28
Hung gia li 6, 9, 20, 30, 31, 32, 38, 43, 45, 50, 51, 54, 56, 59, 65, 78, 82
Hungn 9, 79
Huyadi Johann 55
Hus Gioan 39, 53, 54, 59, 61
Hus, chin tranh chng tn 54
I
In, sch 56
Ingoldstadt 62, 73
Innxenx I, Gc., 9, 15
Innxenx II, Gc., 13
Innxenx III, Gc, 13, 33, 37, 38, 39, 40, 41, 43, 46, 71
Inn enx VI, Gc., 48
Innxenx VII, Gc., 50
Innxen x VIII, Gc., 58, 78, 79
Innxenx XI, Gc., 83
Innsbruck 72, 73
Institoris Heinrich 78, 79
Irn, N hong 19
Irenaeus, Gm., 10
Islam (Hi gio) 16, 17, 30, 31, 32, 55, 56, 59, 66, 76, 82, 100
Istanbul 55, 82
J
Jaffa, Hip c 34
Jacob Mola 35
Jacbin 86
Jeanne d' Arc 53, 54
Jerusalem (Gi ru sa lem) 4, 8, 16, 31, 33, 34, 35, 42, 43, 68
Joachim Fiore 42, 59, 61
Johann III, Vua 70
Johann Capistran Th., 55
Johanna, Gc., 25
Johanna I, N hong 48
Johanniter 35, 66
Jordan Sachsen 38
Joseph II, hong 85, 87, 88
Joseph, ch trng ca 83, 85
Julian, hong 8
Juli II, Gc., 58, 60, 67
Juli III, Gc., 68, 71
Justinian, hong 10, 11

K
Kaaba 17
Kajetan, Hy., 61
Kalixt III, Gc., 53, 55, 58
Kamaldulens 85
Kappel 65
Kapuzin, tu s 41, 69, 72, 75, 85
Kara Mustapha 82
Karl i 18, 19, 20, 21, 22, 24, 26
Karl Martell 16, 19, 53, 66
Karl IV, hong 48, 49, 51
Karl V, hong 56, 63, 66, 67, 68, 69, 72, 73, 74, 76, 79
Karl t Lothringen 82
Kartaeus, dng 67
Karthago 1, 7
Kastilien 54
Katharina II, N hong Nga 84
Katharina t Aragon 67
Katharina nh Medici 75
Katharina t Siena, Th., 49
Kathar, tn 32, 37, 38, 39, 40, 43, 59
Kelten, ngi 14
Kent 14
Kepler Johann 78
Kerullarius Michael, Thng ph 24
Ketteler Wilhelm, Gm., 91, 94
Khoa hc t nhin 45, 47, 80
Kiew 23
Kilian, Th., 14
Kilikien 4
Kinh vin 44, 45
Klara, Th., (n tu dng) 40, 41, 43, 76, 85
Klment II, Gc., 28
Klment III, Gc., 33
Klment III, Gc., 29
Klment V, Gc., 35, 47, 48
Klment VI, Gc., 48, 49
Klment VII, Gc., 66, 67, 69
Klment VII, Gc, 42, 49, 50
Klment XIII, Gc, 84
Klment XIV, Gc, 84
Koeln 1, 37, 59, 69, 73, 78, 79, 83
Kollonitsch Leopold, Gm., 82
Kolping Adolf 94
Kolumban, Th., 14

Kolumbus Christoph 58, 70

Koenigsberg 35
Konrad II, hong 27
Konrad III, hong 32
Konstantin, i 2, 3, 4, 5, 10, 12, 21, 55, 58
Konstantinp 2, 7, 8, 10, 15, 16, 18, 19, 21, 23, 24, 30, 33, 54, 55, 56, 99
Konstantin, qu tng 21
Konstantius II, hong 8
Konstantius Chlorus, hong 2, 3
Konstanz 51, 52, 53, 54, 64, 69, 78
Kopernikus Nikolaus 74, 80
Kreta 33, 50
Kroatien (Krot, ngi) 23, 51, 55, 56
Khm ph 56, 70, 84
Kh ngho (nh t bn, gip k ngho) 6, 8, 21, 27, 30, 36, 37, 40, 41, 42, 43, 44, 59,
62
Kh ngho, tranh lun 41
"Khon (77)" 87, 88
Khng gio 100
K ngh ho 94
Kunigunde, Hong hu 13
L
Lc gio (k lc gio) 37, 52
Lambertini Prospero (Bin c XIV) 84
"Lamentabili" 95
Langobarden 10, 15, 19, 21, 25
Las Casas 70
Lateran, Hip c 21, 90, 96
Lausanne 54, 55
Laurentius, Th., 2
Lavadin 83
La Verna 41
Lazart (dng, tu s) 43, 77, 93
Leipzig 52, 62, 88
Lenin 23, 56, 97
L Mn Ci 76
L I, i gio hong 9, 15
L III, Gc., 19, 21
L IV, Gc., 25
L VI, Gc., 24
L VII, Gc., 27
L IX, Gc., 24, 28
L X, Gc., 42, 59, 62, 63, 66, 67
L XIII, Gc., 76, 93, 94, 95
Leopold I, hong 82, 83

Leopold III, Th., 50

Leopold V, 33
Lepanto 76
Licinius, hong 3
Liebknecht 94
Lin minh thnh 76
Linh vt, th 12, 13, 39, 42, 43, 59, 72
Linz 72, 82, 85
Lionello, Gm., 58
Linh mc lp gia nh 26, 28, 29
Linh mc, o to 59, 77
Linh thao (I nh) 68
Livland (Latvija) 43
Liutprand, Gm., 25
Loisy Alfred 95
Lombardei 89
London 1, 36, 67, 76
Lorch 1
Lothringen 26
Louis VII, Vua Php 32
Louis IX, Th., Vua Php 34, 41, 43, 45, 46
Louis XIV, Vua Php 75, 82, 83
Louis XV, Vua Php 84
Louis XVI, Vua Php 86
Louise de Marillac 77
"Lut bo m" 90
Luciani Albino (Gio an Phao l I.) 99
Luci III, Gc., 39
Ludwig t Bayer, hong 48, 52, 81
Ludwig, "Ngi ngoan o", hong 22
Luitpold o 30
Luna Pedro (Bin c XIII., Gc.) 50
Luther Martin 12, 42, 52, 59, 60, 61, 62, 63, 64, 65, 66, 67, 68, 69, 73, 74
Lu Thin thn (Engelsburg) 25, 29, 49, 54, 66, 72, 84, 88
Lyon 1, 83
M
Machiavelli Nicolo 56, 57, 58
Macon 77
Magdeburg 60, 62
Magellan 74
Mainz 1, 16, 22, 25, 28, 33, 34, 42, 59, 62, 69, 78, 83
Majolus, Vin ph 27
Malta 35, 76, 82
Malteser 35, 82
Milano 7, 8, 26, 29, 56, 57, 58, 69, 72, 73, 75

Milano, D 3
Ma ni k (thuyt) 7, 37
Manning, Hy., 91
Manresa 68
Mansfeld 60
Mantua 9, 29, 56, 69
Marcell II., Gc., 69, 71
Marco d'Aviano 82
Marengo 87
Margarete t Valois 75, 77
Maria Einsiedeln 64
Maria (l knh tn gi) 82
Maria Theresia, n hong 84, 85
Marienburg 35
Marseille 1, 33, 49
Marsilius Padua 48, 50, 52, 59, 81, 83, 91
Martin, Th., Gm., 6, 11, 12, 16
Martin V, Gc., 51, 52, 54
Marx Karl 42, 88, 94, 97
Mary (cng gio), N hong Anh 71, 76
Mary Stuart, N hong 76
Mastai Fereti (Pi IX.) 89
"Mater et Magistra" 94
Mathilde Tuszien 28, 29
Mauritius, hong 15
Mautern 10
Maxentius, hong 3, 4
Maximian, hong 2
Maximinus Daja, hong 3, 6
Mazzini Giuseppe 89
Medici, Lorenzo nh 57
Medici, Cosimo nh 51, 56
Medici, Giovanni Angelo (Pi IV.) 72
Medina 17
Mekka 17, 33
Melanchthon 63, 64, 65
Melk 27
Mentana 19
Merowing 12, 19
Method, Th., 23
Methodist (tn ) 100
Mezzobarba, Gm., 26
Michael VII,. hong 31
Miltiades, Gc., 4
Mnh Thnh Cha (rc) 85

"Mit brennender Sorge" 96, 97

M ci (nh) 21, 35
Mohacs 53, 66
Mohammed 16, 17, 20
Mohammed II, Th lnh 55
Molina Ludwig 68
Mondsee 20
Monte cassino 11, 12, 44
Monte, Giovanni Maria del (Juli III.) 71
Montesquieu 88
Montfort 35
Montini Giovanni Battista (Phao l VI.) 99
Mormon (o, tn ) 100
Morone, Hy., 72
Morus Thomas, Th., 56, 67
Moskau 18
Muenchen 76, 83, 85
Murone Peter (X le sti n V.) 46
Mussolini 90, 96
N
Nantes, D 65, 75
Napoleon I., hong 27, 35, 86, 87, 88, 89
Narbonne 16, 51
Nam phi 58
Nam M 100
Nam T 2, 3
Nng quyn, tranh chp 8, 24, 28, 29, 31, 36
Napoli 44, 46, 48, 49, 50, 56, 58, 72, 84, 87
Nausea, Gm., 69
Navarra 70
Na uy 22, 59
Newton Isaac 80
Nga, Gio hi 18
Nga, ngi 23, 24, 59
Nhc nh th 59
Nhn Bn, ch ngha 56
Nht Bn 68, 70, 100
Nixa 4, 9, 32
Nixa, tuyn tn 4
Niketas Kon stan ti np 37
Nikl I, Gc., 13, 23, 24
Nikl II, Gc., 28, 48
Nikl V, Gc., 55
Nikl V, Gc., 48
Nikl II, hong 97

Nikolaus Kues, Hy., 21

Nikomedia 2, 3
Nimes 75
N l, (ch ) 15, 17, 33
Nogaret 46, 47
"Non expedit" 90, 95
Noricum 10
Normandie 36
Norman, ngi 23, 24, 29
Noyon 65
Numidien 7
Nuernberg 51, 66, 69, 80
N t bc i 77
"Nc (Quc gia) Thin cha" 7, 20, 21, 28, 56, 65
O
Obaid Allah 16
Ockham William t 48, 50, 52, 54, 59, 61, 81
Odescalchi Benedetto (Innxenx XI.) 83
Odio, Vin ph 27
Odoaker, Vua 10, 19
Oratorium 77
Orleans 53, 65
Orsini Napoleon, Hy., 47, 48
Orsini Matteo, Hy., 47
Orvieto 47
Oxford 38, 45, 52
Osiander Andreas 80
Osman 55
Othman, o ch 17
Otto I., i 18, 25, 26, 28, 30
Otto Vercelli, Gm., 26
P
Pachomius, Th., 6, 11
Padua 38, 45
Paderborn 19
Palamon 6
Parentucelli Tommaso (Nikl V.) 55
Paris 14, 19, 20, 21, 36, 37, 38, 44, 45, 48, 50, 51, 53, 54, 65, 67, 68, 70, 77, 86, 87,
88
Parr Katharina 67
"Pascendi" 95
Passau 30, 82
Patrick, Th., 14
Patrimonium Petri (lnh a Ph r) 21, 89
Paulus Noxsara, Gm., 4

Paulus Th bai, Th., 5

Palagi II, Gc., 15
Peniscola 51
Perpignan 51
Perugia 40, 41, 42, 43, 47, 55
Per s (nc, ngi ba t) 5, 16
Peter II, Vua 37, 39
Peter Castelnau 37
Peter Amiens 31, 32
Petrarca 48, 49
Petrus Damiani, Th., 27, 28
Pfalzschule (i hc) 20
Phanxic (Franziskus, tu s Phanxic) 34, 37, 39, 40, 41, 42, 44, 45, 50, 55, 57, 58,
68, 74, 85
Phanxic Sales, Th. 68
Phanxic Xavi, Th. 68, 70
Phn Lan (ngi) 22, 30
Phn ly ng ty 24, 28, 31, 46, 49, 50, 52, 54, 55, 71, 99
Phaol III, Gc., 69, 70, 71, 73, 80
Phaol IV, Gc., 59, 69, 72, 81
Phaol V, Gc., 80
Phaol VI, Gc., 8, 92, 99
Pht gio 100
Pht xt 97
Phi chu 1, 16, 41, 100
Phim thn (Pantheismus) 90
Philargi Peter (Alexandr V.) 50
Philipp I, vua Ty Ban Nha 31
Philipp II, vua Ty Ban Nha 33, 71, 72, 75, 76
Philipp IV, vua Ty Ban Nha 35, 46, 47, 59
Philippe IV, "Ngi p", vua Php 83
Philippe V, vua Php 48
Phong kin, ch 26
Phong tro cng nhn 94
Ph (Preuen) 35, 59, 60, 93
Photius, Thng ph 23, 24
Phc hng 54, 55, 56, 57, 58, 60, 62, 66, 69, 75
Phng v, cm c hnh 29, 57
Piccolomini Eneas Silvio (Pi II.) 55, 56
Piemont Sardinien 89
Pippin, Vua 18, 19, 21, 24
Pippin, qu tng 21
Pi II, Gc., 50, 55
Pi III, Gc., 58, 66
Pi IV, Gc., 72, 73, 75

Pi V, Gc., 75, 76
Pi VI, Gc., 85, 86, 88
Pi VII, Gc., 84, 88
Pi IX, Gc., 89, 90, 93, 95, 98
Pi X, Gc., 95
Pi XI, Gc., 21, 90, 94, 95, 96, 97, 100
Pi XII, Gc., 16, 28, 72, 76, 98
Pira, Giuseppe de la 57
Pisa 49, 50, 51, 56, 57
Plinius tr 1
Poitiers 6, 16, 19, 47
Pole Reginald, Hy., 71
Ponthion 21
"Populorum progressio" 99
Prag 48, 52, 72
Preburg 30
Prignano Bartolomeo (Urban VI.) 49
Prouille 38
Provence 50
Ptolemaeus 80
Puritaner (thAnh gio) 100
Q
"Quadragesimo anno" 94
Quaeker, o 100
"Quanta cura" 90
Quc gia, thc 46, 55, 56
Quc gia Gio hi 12, 21, 54, 56, 58, 75, 87, 88, 89, 90, 91
Quc X, ch ngha 96, 97, 98
Qu (ma qu, tin &s ma qu) 13, 37, 59, 60, 63, 78, 79
Qu tn gio 85
Quyn b nhim gio s ca vua Php 83
R
Raimund Toulouse 37
Rainald Montroyal 33
Rampolla Mariano, Hy., 95
Rastislaw 23
Rauscher Othmar, Hy., 91, 93
Ravenna 9, 10, 15, 21, 42
Regensburg 32, 33, 45
Rhens am Rhein 48
Reims 12, 53
"Rerum novarum" 94
Rezzonio Carlo (Klment XIII.) 84
Rhodos 35, 66
Ricci Matteo 84

Richard Loewenherz, vua Anh 82

Richelieu, Hy., 77
Robert Gent (Klment VII.) 49
Robert II, vua Php 27, 37
Robert Molesme 32
Robert Guiscard 29
Robespierre 86
Ri (lc) o, k 62, 63, 78, 79
Rma, vn 90, 96
Romagna 58, 89
Romulus Augustulus, Hong 10, 19
Roncalli Giovanni (Gio an XXIII.) 98
Rosenberg Alfred 97
Rossi Pellegrino 89
Rouen 53
Rousseau Jean Jacques 88
Rudolf nh Habsburg 45
Rupert, Th., 14
Ra ti, gio phi 64, 72
Rc l tr em 95
Rc l ma phc sinh 39
S
Sc lnh v vic rc l 95
Sch cm, danh mc 71, 84
Sch Thnh (dch) 6, 7, 9
Sacco di Rma 66, 89
Sachsen (dn) 18, 22, 25, 26
Sachsen, s 26, 37
Saint Lazare 77
Saladin, Th lnh 16, 33
Salamanca 68
Salerno 29
Salm Nikolaus 66
Salzburg 4, 20, 27, 78, 83
Sancian 70
San Giovanni in Laterano 4
San Marco, Firenze 57
Sng ch 56
Sarabaiten 11
Sarto Giuseppe (Pi X.) 95
Savona 50, 88
Savonarola 57, 58, 59, 65
Savoie 50, 65, 75, 84
Schaffhausen 51
Schelling 42

Schenute, Vin ph 6
Schoenerer, Georg 93
Schwarzenberg Friedrich, Hy., 91
Schwyz 65
Sc (nc, dn) 23, 24, 56
Selim I., Th lnh 56
Septimius Severus, Hong 2, 10
Sergius III., Gc., 25, 27
Servet Michael 65
"Servus Servorum Dei" 15
Seuse Heinrich 45
Severin, Th., 10, 12
Seymur Johanna 67
Siebenbuerger 78
Siena 49, 56, 59, 8
Siger Brabant 44
Sigismund, hong 51, 52, 54
Silvest, Gc., 4, 39
Simon, ng cc g 5, 6
Simon Montfort 37
Simonie (mua bn chc tc) 26, 28, 29, 36
Simplicius Gc., 15
Slav 23, 24
Slovac, ngi 23
Slovenen, ngi 23
Sobieski, Vua Ba lan 82, 83
Soest 93
Sorbonne (xem i hc Paris)
Soubirou Bernadette, Th., 93
Spalatin 63
Spangenberg 64
Spee Friedrich 78, 79
Speyer 29, 32, 63
Sprenger Jacob 78, 79
Stalin 24, 78
Starhemberg Ruediger 82
Staupitz Johann 60
Stavanger 22
Stephan I, Th., Vua Hung 30
Stphan II, Gc., 19, 21
Stphan V, Gc., 13, 23
Stphan VI, Gc., 25
Stphan VIII, Gc., 27
St. Gallen 14, 20, 30, 65
St. Omer 76

St. Paul 27
St. Poelten 20, 85
Stockholm 22
Strassburg 45, 65, 69, 79, 82, 83
Subiaco 11
Suleiman I (Soliman) Th lnh 56, 66
"Syllabus" 90, 91, 93, 95
Symmach, Gc., 11
Syri (ngi) 4, 5, 6, 8, 16, 17, 41
T
Tabennisi 6
Talleyrand 86
Tanner Adam 78
Tn tin (ch ngha) 95
Tauler Johannes 45
Ty Ban Nha, ni lon 96
Tebaldeschi 49
Tellenesin 5
Trsa t Avila, Th. 74, 75, 78
Trsa Lisieux, Th. 93
Tetzel Johann 61, 62, 74
Thn b 32, 45, 74
Thn gio (Deismus) 84
"Thn l tr" 86
Thn linh, (tin thn linh) 22, 60, 79
Thn quyn 20, 21
Thng chn, cuc chm git 86
Thnh, nm 42, 46, 48, 49, 58
Thnh, phong 30
Thnh, tc th 12, 37, 59, 60, 63, 64, 72
Thnh chin 16, 17
Thnh Phr (nh th) 4, 27, 42, 48, 49, 55, 58, 62
Theobald Canterbury, Gm. 36
Thoret, Gm. 5
Theodorich, Vua 10, 11, 19
Theodora, N hong 25
Theodosius, hong 3, 8, 10, 24
Theophylakt 25
Thin nhin, ch ngha 90
Tma nh Aquino, Th. 44, 45, 61, 64
Thomas Kempen 59
Th nh k 16, 30, 31, 32, 33, 35, 54, 55, 56, 66, 68, 76, 82
"Th l tr" 86
"Th ng ti cao" 86
Thu in 22, 59

Thu S 59, 64, 66, 73, 82

Thu S, lnh canh Vatican 58, 66
Thuyt hai gm 15, 46, 85
Tiberius II., hong 15
Tin nh, gio thuyt 52, 65
Tip khc 23, 51
Tiu (tu s) 41
Tin lnh (o, tn ) 63, 71, 72, 76, 80, 98
Tin lnh, Gio hi 67
Tin lnh, t do 64, 65
Tin lnh th phn, chin tranh 65, 76
To thm tra 37, 42, 65, 68, 71, 74, 75, 76, 78, 79, 80, 81
Toledo 50
Toletino, Hip c ho bnh 87
Tomacelli (Bonifaci IX.) Pietro 50
Scotland (ngi) 14, 41, 50, 54, 65, tn gio, chin tranh 65, 72, 75, 77
Tn gio quc gia 8, 9, 23
Tn gio, t do 72
Tortona 66
Toskana 28, 89, 92
Toulouse 16, 37, 38
Tours 19, 27
Trajan, hong 1
Tra tn 35, 78, 84, 85
Trebonius 60
"Treuga Dei" (Ngy ho bnh ca Cha) 27
Trier 1, 8, 16, 69, 78, 79, 83
Truchse Otto, Gm. 71, 73
Trng hc 59, 85
Trung hoa 41, 70
Truyn gio th gii 58
Tu hi "Cc ch ngi Anh" 77, 78
T nhn cho thuyn chin 77
Tu (i tu, tu s) 6, 20, 32, 35, 61, 67, 71
Tu s (Ireland / Scotlandt) 14
T bn, ch 8, 65
T tng t do, nh 44
T do (ch ngha) 90, 93
T do lng tm 86
Tc (i) ho 81
Tuyn tn tng 4
Tuyt thng 8, 24, 29, 31, 34, 36, 39, 41, 42, 46, 47, 48, 50, 57, 59, 62, 63, 76
U
Ulrich t Augsburg Gm. Th., 26, 30
"Unam Sanctam" 46, 47

UNO 99
Unstrut 30
Urban II, Gc., 31, 32
Urban V, Gc., 49
Urban VI, Gc., 49, 50
Urban VII, Gc., 76, 81
Ursula, dng, n tu 69
USA 100
Utrecht 66
V
Vajk (Vua Stephan I.) 30
Valds Peter (tn ) 37, 39, 40, 41, 43, 59, 80
Valence 58, 87
Valentinian, hong 8
Valerian, hong 2
Valerius, Gm., 7
Vandalen 7, 15
Vn ho, u tranh 92, 93
Vatican, quc gia 21, 96
Vt cht, ch ngha 81
Venaissin 83, 84, 89
Venezia (dn) 35, 55, 56, 57, 70, 76, 87
Venezuela 92
Verden, tm mu 18
Vergerio 68, 69
Verona 39
Vesalius 74
Vianney Johann, Th., 93
Vizenza 69
Vin cc ch ngi Anh 76, 78
Vin chinh thp gi (thnh chin) 4, 6, 16, 31, 32, 33, 34, 35, 37, 43, 44, 52, 55, 56
Vienne 1, 35, 47
Viktor Emmanuell II., Vua 89, 90
Vinh Sn Paul , Th., 77
Vinh Sn, n tu 77
"V nhim thai" 90
V ng (khng sai lm) 83, 91, 92, 98
V thn 2, 13, 23, 24, 97
Voltaire 88
Vng cng 48, 62, 63, 81
W
Ward Maria 76, 78
Wartburg 63, 68
Wenzel, vua Boehmen 52
Wessobrunner, kinh cu 22

Westfalen, Ho bnh 72
Weyer Johann 78
Wicliff John 52, 59, 61
Wido, Gm., 26
Widukind 18
Wien, thnh ph 10, 16, 33, 35, 49, 54, 56, 64, 66, 69, 72, 73, 76, 82, 85, 87, 88
Wien, i hi 89
Wiking, dn 18
Wilhelm t Anhalt 60
Wilhelm t Aquitaine 27
William, vua Anh 36
Wilhelm I, hong 93
William II, Vua Anh 36
Willibrord, Th., 14
Wittenberg 60, 61, 62, 63, 64, 69
Wladimir I, Th., 23
Wojtyla Karol (Gioan
Phaol II) 99
Wolfram t Eschenbach 35
Worms, D 63, 66
Worms, i hi quc 29
Worms, Hip c 29
Wulfila, Gm., 4, 9, 10
Wuerzburg 78
X
X hi, ch ngha 43, 90
Xlestin (Coelestin) III, Gc., 13
Xlestin V, Gc., 51
Xit, tu s 32, 42
Xist IV, Gc., 58
Xun bch 12
Y
Inh t Loyola, Th., 68, 70, 73, 74, 78
Z
Xacaria, Gc., 19, 21
Zapolya Janos 66
Zuerich 64
Zwelttl Stift 42
Zwingli Ulrich 52, 64, 65,
Zwingli (tn ) 72
* TI LIU THAM KHO
Ti liu tham kho:

Albrecht Dieter, (Hrsg.) Katholische Kirche im Dritten Reich. Grnewald Verlag,

Mainz, 1976
Bainton Roland H. Martin Luther, Dt. Buchgemeinschaft Berlin, 1967
Basetti Sani Giulio, Franziskus von Assisi, Concilium 4 Jg. Heft 8/9, 1968
Crankshaw Edward, Die Habsburger, Molden Verlag, Wien, 1967
Daniel Rops Henry, Die Kirche, Abendlndische Verlagsanstalt, Innsbruck, 1953
Der Prozess, Jean dArc 1431 1456, dvt documente, Mnchen, 1961
Dussel Enrique, Von der Skularisierung zum Skularismus der Wissenschaft
(Renaissance bis Aufklrung), Concilium 5 Jg., Heft 879, 1969
Eder Karl, Die Kirche im Zeitalter des konfessionellen Absolutismus (1555 1648),
Herder Verlag, Wien, 1949
Ehrhard Albrecht, Urkirche im Frhkatholizismus, Verlag der Buchgemeinde Bonn,
1935
Erikson Erik H., Der junge Martin Luther, Rowohlt Verlag, Hamburg, 1970
Etteldorf Raymond, Die Kirche im Orient, Tyrolia Verlag, Innsbruck, 1963
Fichtenau Heinrich, Geschichte des Mittelalters, Universum Verlagsgesellschaft
Wien, 1947
Flp Miller Rene, Die die Welt bewegte, Mller Verlag, Salzburg, 1952
Franzen August, Kleine Kirchengeschichte, Herder Verlag, Freiburg, 1965
Franzen August / Bumer Remigius, Pabstgeschichte, Herder Verlag, Freiburg, 1974
Glaser Hermann, Das Dritte Reich, Anspruch und Wirklichkeit, Herder Verlag,
Freiburg, 1961
Gies McGuigan Dorothy, Familie Habsburg, deutsch von Lore von Stiller, 1967
Hammes Manfred, Hexenwahn und Hexenprozesse, Fischer Verlag, 1977,
Franfurt/M
Hendrix Scott, Luther und das Papsttum, Concilium 12 Jg. Heft 10, 1976
Hertling Ludwig, Geschichte der katholischen Kirche, Morus Verlag, Berlin, 1953
Hertling Ludwig, Geschichte der katholischen Kirche in den Vereinigten Staaten,
Morus Verlag, Berlin, 1954
Hiltebrandt Philipp, Papsttum und Kirche, Union Verlag, Stuttgart, 1957
Hohnsten Georg, Jean Jacques Rousseau, Rowohlt Verlag, Hamburg, 1972
Ich bin Christ, Frhkirchliche Martyrerakten, bertragen und erlutert von Oda
Hagemeyer OBS, Patmos Verlag, Dsseldorf, 1961
Jedin Hubert, (Hrsg.), Handbuch der Kirchengeschichte, Herder Verlag, Freiburg,
1973
Jedin Hubert, Kleine Konziliengeschichte, Herder Verlag, Freiburg, 1959
Knzli Arnold, Karl Marx, Europaverlag, Wien, 1966
Lpple Alfred, Report der Kirchengeschichte, Don Bosco Verlag, Mnchen, 1968
Leist Fritz, Der Gefangene des Vatikans, Strukturen ppstlicher Herrschaft, Ksel
Verlag, Mnchen, 1971
Leitmaier Charlotte, Die Kirche und die Gottesurteile, Herold Verlag, Wien, 1951
Lortz Josef, Geschichte der Kirche, Aschendorffsche Verlagsbuchhandlung,
Mnster, 1941
Lortz Josef, Die Reformation in Deutschland, Herder Verlag, Freiburg, 1941

Lwenstein
Hibertus,
Deutsche
Geschichte,
Haude
&
Spenersche
Verlagsbuchhandlung, Berlin, 1962
Lwith Karl, Weltgeschichte und Heilgeschichte, Urban Bcher, Kohlhammer,
Stuttgart, 1953
Luggauer Karl, Habemus Papam, Carinthia Verlag, Klagenfurt, 1976
Luther, Fischer Bcherei, Frankfurt/M, 1955
Mann Golo, (Hrsg.), Propylen Weltgeschichte, 11 Bnde, Ullstein Verlag,
Frankfurt/M, 1976
Manns Peter, (Hrsg.), Die Heiligen in ihrer Zeit, Grndewald Verlag, Mainz, 1967
Matt Leonard von Cognet Louis, Vinzenz von Paul, Herold Verlag, Wien, 1959
Mikoletzky Hanns Leo, (Hrsg.), Geschichte lebt, Ueberreuter Verlag, Wien
Heidelberg, 1957
Oliver Daniel, Der Fall Luther, DVA Stuttgart, 1972
Peters Wim, Ignatius von Loyola, Concilium 4. Jg., Heft 8/9, 1968
Pfliegler Michael, (Hrsg.), Dokumente zur Geschichte der Kirche, Tyrolia Verlag,
Innsbruck, 1957
Post Reinerus, Die Kirche am Vorabend der Reformation, Concilium 3. Jg., Heft 8/9,
1967
Pretscher Josef, Kirchengeschichte aus erster Hand, Arena Verlag, Wrzburg, 1964
Hanke Leopold, Die Rmischen Ppste, Phaidon Verlag, Wien,Renner, A./Tunk E.,
Europa im Hochmittelalter, Der Islam, Goldmann Verlag, Mnchen
Savonarola, Ketzer oder Heiliger ? Eingeleitet, ausgewhlt und bersetzt von
Gundolf Gieraths, OP. Herder. 1961
Seeber David Andrea, Das Zweite Vaticanum, Konzils des bergangs, Herder
Verlag, Freiburg, 1966
Seppelt F.X., Pabstgeschichte, Ksel Verlag, Mnchen, 1949
Schiel Hubert, Des hl. Augustinus Bekenntnisse, Herder Verlag, Freiburg, 1949
Schmid Carlo/Pleticha Heinrich, Zeitgeschichte aus erster Hand, Arena Verlag,
Wrzburg, 1967
Schmitz Friedrich, Fr Gerechtigkeit und Wahrheit, Bischof Wilhelm Emanuel
Freiherr von Ketteler, Arena Verlag, Wrzburg, 1962
Schuchert August, Kirchengeschichte, Schweizer Volks Buchgemeinde, Luzern,
1958
Schuck Johannes, Geschichte der Kirche Christi, Echter Verlag, Wrzburg, 1949
Schwaiger Georg, Die Aufklrung in katholischer Sicht, Concilium 3. Jg., Heft 8/9,
1967
Sherwin White Adrian, Der rmische Hintergrund des Frhchristentums, Concilium
3. Jg., Heft 8/9, 1967
Stratmann Franziskus, Die Heiligen in der Versuchung der Macht, Knecht Verlag,
Frankfurt/M, 1958
Trk Hans Joachim, (Hrsg.), Autoritt, Grndewald Verlag, Mainz, 1973
Valjavec Fritz, Geschichte der abendlndischen Aufklrung, Herold Verlag, Wien,
1961
Vries Wilhelm de, Der christliche Osten in Geschichte und Gegenwart, Augustinus
Verlag, Wrzburg, 1951

Wodka Josef, Kirche in sterreich, Herder Verlag, Wien, 1959

Wucher Albert, Von Petrus zu Paul, Societts Verlag, Frankfurt/M., 1970
[1] Theo Nin gim Thng k ca B Truyn gio Vatican, dn s th gii nm 2000
c 6.005.049.000 ngi, vi 1.999.566.000 Kit hu. Trong s Kit hu ny gm
1.056.920.000 Cng gio, 342.035.000 Tin lnh, 215.129.000 Chnh thng,
79.650.000 Anh gio v 6.688.000 Cng gio khng thuc Rma.
inh Phan C, Phm Hng Lam chuyn ng
Tc gi: Josef Holzer