You are on page 1of 177

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.

vn
I HC THI NGUYN
TRNG I HC S PHM
--------------***--------------





NGUYN TH CHUNG






MT S BIN PHP PHT HUY TNH TCH CC HOT NG NHN
THC CA HC SINH THPT MIN NI KHI DY HC BI TP VT
L PHN QUANG HNH HC VT L LP 11 - NNG CAO




LUN VN THC S KHOA HC GIO DC






THI NGUYN 2009

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
BNG DANH MC CC CH VIT TT



BTVL: Bi tp Vt l
C: i chng
GV: Gio vin
HS: Hc sinh
LH: Lnh hi
MT: Mc tiu
PP: Phng php
TN: TShc nghim
TNSP: Thc nghim s phm
TTC: Tnh tch cc
TC: Tch cc












S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn

LI CM N
Em xin chn thnh cm n: PGS. TS T Vn Bnh tn tnh hng
dn v gip Em hon thnh lun vn ny.
Em xin chn thnh cm n: cc thy c gio thuc t PP dy hoc, khoa
vt l tn tnh ging dy v to mi iu kin thun li Em hon thnh
lun vn ny.
En xin chn thnh cm n cc thy c gio khoa sau i hc to mi
iu kin thun li Em hon thnh chng trnh hc v hon thnh lun
vn ny.
Ti xin chn thnh cm n: Ban Gim Hiu, GV, HS cc trng THPT:
Sn ng s I, Sn ng s II, Lc Ngn I ca tnh Bc Giang cng tc,
gip chng ti trong cng tc iu tra, tm hiu thc t gio dc cng nh
trong cng tc TNSP.

Thi Nguyn thng 08 nm 2009











S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn


MC LC
M U
I. L DO CHN TI .................................................................... 1
II. I TNG NGHIN CU ......................................................... 3
III. MC CH NGHIN CU........................................................... 3
IV. NHIM V NGHIN CU .......................................................... 3
V. GI THUYT KHOA HC ........................................................... 4
VI. GII HN CA TI.............................................................. 4
VII. PHNG PHP NGHIN CU ................................................. 4
VIII. NG GP CA TI.......................................................... 4
Chng I.C S L LUN V THC TIN V PHT HUY TNH TCH
CC CA HC SINH TRONG DY HC VT L ........................ 5
1.1. Hot ng nhn thc v TTC hot ng nhn thc ca (HS) ........ 5
1.1.1. Hot ng nhn thc ca HS ...................................................... 5
1.1.2. Tnh tch cc hot ng nhn thc ca hc sinh ......................... 7
1.1.3. Cc bin php chung pht huy TTC nhn thc ca HS ............... 13
1.2. Dy hc theo hng pht huy TTC hot ng nhn thc ca HS ... 15
1.2.1. Quan im v hot ng dy hc ................................................ 15
1.2.2. Dy hc theo hng pht huy TTC hot ng nhn thc ca HS ...... 20
1.2.3. La chn v phi hp cc gii php nhm pht huy TTC hot ng hc
tp ca HS ............................................................................................ 23
1.3. Bi tp vt l v thc trng dy hc vt l, bi tp vt l trng trung
hc ph thng min ni hin nay .......................................................... 39
1.3.1. Bi tp vt l .............................................................................. 39
1.3.2. Thc trng dy hc vt l v BTVL cc trng THPT min ni.... 45
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
KT LUN CHNG I...................................................................... 51
Chng 2. PHT HUY TNH TCH CC CA HC SINH QUA RN
LUYN GII BI TP VT L PHN QUANG HNH HC (VT L
LP 11 NNG CAO) .......................................................................... 52
2.1. Vic la chn v s dng phi hp cc phng php dy hc nhm pht
huy TTC hot ng hc tp ca HS trong gi gii BTVL ..................... 52
2.2. La chon bi tp ............................................................................ 53
2.3. Hng dn gii bi tp pht huy TTC hot ng nhn thc ca HS ........ 56
2.3.1. S nh hng khi qut gii bi tp vt l ....................... 56
2.3.2. Hng dn hc sinh th c hi n b c hai : phn tch hin tng v lp k
hoch gii ............................................................................................. 65
2.4. T chc gi gii BTVL cho hc sinh ............................................. 70
2.4.1. T chc gi gii bi tp cng c kin thc mi .......................... 71
2.4.2. T chc gi luyn tp gii bi tp vt l ..................................... 71
2.5. Pht huy tnh tch cc hot ng hc tp ca hc sinh min ni trong gi gii
bi tp vt l ca phn hai Quang hnh hc - Vt l 11 nng cao ............. 73
2.5.1. Phn tch h thng kin thc phn Quang hnh hc trong chng
trnh vt l ph thng ........................................................................... 73
2.5.2. Thc trng gii dy bi tp phn quang hnh hc hin nay.......... 76
2.5.3. La chn h thng cc bi tp vn dng kin thc phn quang hnh hc ...........77
2.5.4. Phn tch v s dng h thng bi tp phn quang hnh hc ....... 77
2.5.5 Hng dn hc sinh gii bi tp .................................................. 84
KT LUN CHNG II .................................................................... 133
Chng III. THC NGHIM S PHM ............................................ 134
3.1. Mc ch ca thc nghim s phm (TNSP) ................................. 134
3.2 Nhim v ca TNSP ....................................................................... 134
3.3. i tng v c s TNSP .............................................................. 134
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
3.4. Phng php TNSP ....................................................................... 135
3.5 Phng php nh gi kt qu ........................................................ 136
3.5.1. Da trn s quan st nhng biu hin ca tnh tch cc v nhng kt
qu trong hc tp ca hc sinh ............................................................. 136
3.5.2. Kt qu nh lng ca cc bi kim tra ..................................... 136
3.6. Tin hnh TNSP ............................................................................ 137
3.7. Kt qu v x l kt qu TNSP ..................................................... 137
3.7.1. Kt qu quan st cc biu hin ca tnh tch cc ......................... 137
3.7.2. Kt qu ca cc ln kim tra ....................................................... 138
KT LUN CHNG III ................................................................... 148
KT LUN CHUNG ........................................................................... 149
KT LUN CHUNG ........................................................................... 149
TI LIU THAM KHO .................................................................... 151
Ph lc 1: PHIU PHNG VN GV VT L ................................... 154
Ph lc 2 : PHIU PHNG VN HC SINH ..................................... 156
Ph lc 3: KIM TRA ................................................................... 158
Ph lc 4: H THNG BI TP C LA CHN S DNG ...... 158










I HC THI NGUYN
TRNG I HC S PHM
--------------***--------------



Nguyn Th Chung




MT S BIN PHP PHT HUY TNH TCH CC HOT NG NHN
THC CA HC SINH THPT MIN NI KHI DY HC BI TP VT
L PHN QUANG HNH HC VT L LP 11 - NNG CAO

Chuyn ngnh: L lun v Phng php dy hoc vt l
M s: 60 14 10

LUN VN THC S KHOA HC GIO DC

Ngi hng dn khoa hc: PGS.TS T Vn Bnh





Thi Nguyn - 2009
M U
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
1
I. L DO CHN TI
Chng ta ang sng trong thi i m cuc cch mng khoa hc - k
thut v cng ngh din ra ht sc mnh m, n to ra c s mi cho s pht
trin ca x hi, nng cao i sng ca con ngi. theo kp s pht trin
ca khoa hc v cng ngh, ho nhp c vi nn kinh t tri thc trong
th k XXI th s nghip gio dc cng phi i mi nhm to ra nhng con
ngi mi khng nhng c trnh kin thc ph thng c bn m cn
phi nng ng, giu tnh sng to, c lp t ch. Vi yu cu , ngnh
gio dc nc ta phi i mi ton din v: mc tiu gio dc, v chng
trnh sch gio khoa, i ng gio vin (GV), phng tin dy hc v c bit
l phng php dy hc.
Vn kin i hi IX ca ng ch r i mi phng php dy v
hc, pht trin t duy sng to v nng lc sng to ca ngi hc, coi trng
thc hnh v ngoi kho, lm ch kin thc, trnh nhi nht, hc vt, hc
chay l nhim v hng u ca ngnh Gio dc.
Ngh quyt Trung ng II kho VIII ca ng cng ch r nhim v c
bn ca gio dc v o to l Xy dng nhng con ngi lm ch tri thc,
khoa hc v cng ngh, c t duy sng to v nng lc thc hnh gii v
i mi mnh m phng php gio dc v o to, khc phc li truyn th
mt chiu, rn luyn np t duy sng to ca ngi hc
Nh vy, vic nghin cu cc phng php gio dc nhm pht huy tnh
tch cc hot ng nhn thc ca hc sinh (HS) nng cao cht lng dy
hc l vn cp thit i vi mi gio vin v cc nh qun l gio dc. N
v ang tr thnh mt xu hng cc trng ph thng hin nay.
Trong dy hc vt l, bi tp vt l (BTVL) rt quan trng, c tc dng
pht trin tnh tch cc ca HS, ng thi cng l bin php gip HS nm
vng kin thc, k nng, k xo.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
2
Trong lnh vc nghin cu cc vn ca bi tp vt l t trc n nay
c nhiu cng trnh ca cc tc gi trong nc cng nh nc ngoi cp
ti vi nhng ni dung c bn nh: phn loi bi tp vt l, son tho cc
BTVL nhm cng c vn dng kin thc hc v xut cc phng n
gii bi tp Vn pht huy tnh tch cc (TTC) hot ng nhn thc ca
HS c mt s tc gi cp ti trong cc cng trnh nghin cu ca mnh
nh: Nguyn Th Mai Anh - Pht huy tnh tch cc hot ng nhn thc ca
hc sinh lp 10 THPT qua gii bi tp vt l bng phng php vc t( lun
vn thc s- Nm 2002- HSPTN), V Ch K - Xy dng tin trnh gii bi
tp vt l th nghim nhm pht huy tnh tch cc hc tp ca hc sinh
THPT min ni( lun vn thc s- Nm 1999-HSPTN), o Quang Thnh -
Tch cc ho hot ng hc tp vt l ca hc sinh PTTH min ni trn c s
t chc, nh hng, rn k nng gii bi tp vt l( lun vn thc s - Nm
1997-HSPTN), Nguyn Th Nga - La chn phi hp cc gii php nhm
tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh THPT trong gi gii bi tp
vt l( lun vn thc s- Nm 2004- HSPTN), ng Th Vn Thoa - Mt s
bin php tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh THPT min ni khi
ging dy bi tp vt l (lun vn thc s- Nm 2001- HSPTN). Hin nay
ton b cp THPT hon thnh vic thay sch gio khoa, sch gio khoa
mi c ni dung bi tp v cch thc kim tra, nh gi HS c nhiu thay
i. V th GV gp khng t kh khn trong vic la chn ni dung bi tp,
cch thc t chc gii bi tp cho HS. c bit i vi GV min ni vic
chn c h thng cc bi tp ph hp vi HS, pht huy c tnh tch cc
ca HS v p ng c yu cu ca dy hc l vn ht sc quan trng.
L GV ging dy b mn vt l trng trung hc ph thng (THPT)
min ni, chng ti mong mun tm ra nhng bin php nhm khc phc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
3
phn no nhng kh khn v hn ch ca vic dy-hc BTVL trng THPT
ni chung v THPT min ni ni ring.
V nhng l do trn ti xc nh ti nghin cu:
Mt s bin php pht huy tnh tch cc hot ng nhn thc ca hc
sinh THPT min ni khi dy hc bi tp vt l phn Quang hnh hc lp
11 nng cao
II. I TNG NGHIN CU
Qa trnh dy-hc bi tp vt l trng THPT min ni hin nay.
III. MC CH NGHIN CU
Tm ra mt s bin php pht huy tch cc hot ng nhn thc ca hc
sinh THPT min ni khi dy hc bi tp vt l.
IV. NHIM V NGHIN CU
1. Nghin cu l lun v TTC nhn thc ca HS v hot ng dy hc theo
hng pht huy TTC trong hot ng nhn thc ca HS.
2. Nghin cu quan im hin i v dy hc
3. Nghin cu l lun v bi tp vt l trong trng THPT.
4. iu tra thc trng dy - hc bi tp vt l mt s trng THPT min
ni ca tnh Bc giang.
5. xut cc bin php pht huy tnh tch cc trong hot ng nhn thc
ca hc sinh min ni thng qua cc gi BTVL.
6. Xy dng mt s gio n theo hng pht huy tnh tch cc trong hot
ng nhn thc ca hc sinh min ni thng qua cc gi BTVL.
7. Thc nghim s phm


V. GI THUYT KHOA HC
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
4
Nu la chn h thng bi tp ph hp, hng dn linh hot t chi tit n
khi qut v t chc hp l vic lm bi tp s pht huy c TTC hot ng
nhn thc ca HS.
VI. GII HN CA TI.
Nghin cu xut mt s bin php ph hp vi hon cnh, kh nng
nhn thc ca hc sinh THPT min ni, vn dng vo gii BTVL phn quang
hnh hc (vt l lp 11 nng cao).
VII. PHNG PHP NGHIN CU
- Nghin cu l lun
- iu tra kho st tnh hnh dy hc bi tp vt l trng THPT
- Thc nghim s phm
VIII. NG GP CA TI
- H thng ho c s l lun v pht huy TTC ca HS trong dy hc vt l.
- xut c mt s bin php nhm pht huy TTC ca hc sinh min
ni qua rn luyn gii BTVL.
- Cc gio n xy dng theo hng pht huy tnh tch cc ca HS min ni
thng qua t chc hot ng gii bi tp vt l phn Quang hnh hc ( vt l
11 nng cao) c th dng lm ti liu tham kho cho GV ph thng.








Chng I
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
5
C S L LUN V THC TIN V PHT HUY TNH TCH CC
CA HC SINH TRONG DY HC VT L.
1.1. Hot ng nhn thc v TTC hot ng nhn thc ca HS
1.1.1. Hot ng nhn thc ca HS
tn ti v pht trin con ngi khng ngng thc hin cc mi quan
h gia mnh vi th gii bn ngoi, tc l phi hot ng. Bng hot ng v
trong hot ng, mi c nhn s t hon thin mnh v mi mt.
Trong qu trnh hot ng, con ngi phi lun nhn thc- l qu
trnh phn nh hin thc xung quanh v c hin thc bn thn mnh, trn c
s t thi , tnh cm v hnh ng.
Tm l hc hin i cho rng: trong nhn thc th gii, con ngi c th
t ti nhng mc khc nhau, t thp n cao, t n gin n phc tp.
Mc thp ban u l nhn thc cm tnh bao gm cm gic v tri gic,
trong con ngi phn nh vo c nhng biu hin bn ngoi ca s vt,
hin tng khch quan, nhng ci ang tc ng trc tip vo gic quan.
Mc cao hn gi l nhn thc l tnh hay cn gi l t duy, trong con
ngi phn nh vo c nhng thuc tnh bn cht bn trong ca s vt, nhng
mi quan h c tnh qui lut. Da trn cc d liu cm tnh, con ngi thc
hin cc thao tc tr tu phn tch, tng hp, so snh, khi qut ho, tru
tng ho rt ra nhng tnh cht, bn cht chung ca i tng nhn
thc v xy dng thnh nhng khi nim. Mi khi nim c din t bng
mt t ng. Mi quan h gia cc thuc tnh ca vt cht cng c biu th
bng mi quan h gia cc khi nim di dng nhng mnh , nhng phn
on. n y, con ngi t duy bng khi nim. S nhn thc khng dng
li s phn nh vo trong c nhng thuc tnh ca s vt, hin tng khch
quan m cn thc hin cc php suy lun, phn tch rt ra nhng kt lun
mi, d on c cc hin tng mi trong thc tin. Nh m t duy
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
6
lun c tnh sng to, c th m rng s hiu bit ca con ngi v vn dng
nhng hiu bit ca mnh vo vic ci to th gii khch quan phc v li ch
ca con ngi. l nhng qui lut chung ca mi qu trnh nhn thc chn
l, nh V.I. Lnin ch r: T trc quan sinh ng n t duy tru tng v
t t duy tru tng n thc tin, l con ng bin chng ca s nhn
thc chn l, ca s nhn thc hin thc khch quan [32, tr.8].
i vi la tui HS, hot ng ch yu ca cc em l hc tp. Bng hot
ng ny v thng qua hot ng ny, cc em chim lnh kin thc, hnh
thnh v pht trin nng lc tr tu cng nh nhn cch o c, thi .
Trong hot ng hc tp, HS cng phi tm ra ci mi nhng ci mi ny
khng phi lm phong ph thm kho tng tri thc ca nhn loi m ch l
ci mi i vi chnh bn thn HS, ci mi c loi ngi tch lu,
c bit GV bit. Vic khm ph ra ci mi ca HS cng ch din ra trong
mt thi gian ngn, vi nhng dng c s si, n gin, c bit s khm ph
ny din ra di s ch o v gip ca GV. Do hot ng nhn thc
ca HS din ra mt cch thun li, khng quanh co gp ghnh. Cng chnh v
vy m GV d dn n mt sai lm l ch thng bo cho HS ci mi m
khng t chc cho HS khm ph tm ra ci mi . t chc tt hot ng
nhn thc cho HS, gio vin cn pht huy TTC, t gic, c lp nhn thc ca
HS, to iu kin cho h phi t khm ph li tp lm cng vic khm
ph trong hot ng thc tin sau ny [32, tr.29].
i vi vt l hc, mt khoa hc thc nghim, phng php nghin cu
cng nh hc tp u da trn c s quan st, th nghim phn tch tng
hp, so snh, khi qut ho, tru tng ho thnh cc khi nim, nh lut,
thuyt vt lri t l thuyt vn dng nghin cu cc s vt, hin tng
phm vi rng hn. Do vy, to iu kin cho HS t khm ph kin thc,
GV cn t chc tt qu trnh quan st v t duy ca HS. Trong dy hc vt l
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
7
c th c nhiu loi quan st nh: Quan st th nghim, quan st hin tng t
nhin, quan st mt bi thc nghim
quan st c su sc cn phi hng dn HS xc nh mc ch, ni
dung, trnh t quan st, ghi li du hiu, phn tch v x l s liu, k nng
t cu hi vi mt du hiu bt k.Qua nhiu hot ng v nhiu ni dung
mi rn c c quan st cho HS, gip HS nhn thc tch cc hn v to iu
kin cho t duy HS pht trin.
1.1.2. Tnh tch cc hot ng nhn thc ca hc sinh
1.1.2.1 Tnh tch cc nhn thc l g?
Theo quan im trit hc, tnh tch cc nhn thc th hin thi ci
to ca ch th nhn thc i vi i tng nhn thc, ngha l con ngi
khng ch hiu c cc qui lut ca t nhin, x hi m cn nghin cu ci
to chng phc v li ch ca con ngi.
Tc gi Bi Hin coi tnh tch cc l nt tnh cch rt quan trng
ca nhn cch, mt thuc mc tiu lu di, bao qut cc hot ng ca
con ngi. Tin s I.F. Khalamp th coi n l trng thi hot ng ca cc
ch th, ngha l ca ngi hnh ng ch cp trong qu trnh nhn
thc, thuc mc ch trc mt. Nh vy, khi vn dng vo PPDH th
quan nim ca I.F. Khalamp l ph hp hn.
Ni chung, tnh tch cc l trng thi hot ng ca cc ch th,
ngha l ca ngi hnh ng. Vy tnh tch cc nhn thc l trng thi
hot ng ca HS, c trng bi kht vng hc tp, c gng tr tu v
ngh lc cao trong qu trnh nm vng kin thc.
GS Trn B Honh cng quan nim, "Tnh tch cc nhn thc l trng
thi hot ng ca HS, c trng bi kht vng hc tp, c gng tr tu v
ngh lc cao trong qu trnh nm vng kin thc. Ni cch khc, l thi
ci to ca ch th i vi khch th thng qua s huy ng mc cao cc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
8
chc nng tm l nhm gii quyt nhng vn hc tp- nhn thc ". Chng ti
thy quan nim ca hai tc gi trn l c ngha cao trong hot ng gio dc.
Tnh tch cc ca hc sinh c mt t pht v mt t gic:
Mt t pht ca TTC nhn thc l nhng yu t tim n, bm sinh th
hin tnh t m, hiu k, hiu ng linh hot v si ni trong hnh vi m
tr u c trong cc mc khc nhau.
Mt t gic ca TTC l trng thi tm l m TTC c mc ch v i
tng r rt. Do c hot ng chim lnh i tng , th hin c
quan st, tnh ph phn trong t duy, tr t m khoa hc [2, tr.270].
1.1.2.2. Biu hin ca tnh tch cc hot ng nhn thc
Trong hc tp, HS ch c th chim lnh c kin thc v pht trin
c t duy ca mnh khi h tch cc hot ng nhn thc. Hot ng nhn
thc l nhim v xuyn sut trong qu trnh hc tp ca HS. Thng qua hot
ng nhn thc, HS chim lnh c kin thc v nng lc t duy cng ng
thi c pht trin.
pht hin xem HS c tch cc hot ng nhn thc khng, ta da vo
cc du hiu sau:
+ HS c ch hc tp khng? C hng hi tham gia vo cc hot ng
hc tp khng?
+ C hon thnh nhim v c giao khng?
+ C ghi nh tt nhng iu hc khng?
+ C hiu bi khng? C th trnh by li ni dung bi hc theo ngn
ng ring khng?
+ C vn dng c nhng kin thc hc vo thc tin khng?
+ C c thm, lm thm cc bi tp khc khng?
+ Thc hin yu cu ca thy gio ti thiu hay ti a?
+ Tch cc nht thi hay thng xuyn lin tc?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
9
+ Tc hc tp c nhanh khng?
+ C hng th trong hc tp khng hay v mt ngoi lc no m phi hc?
+ C quyt tm, c ch vt kh khn trong hc tp khng?
+ C sng to trong hc tp khng?
Trong hot ng hc tp ni chung, trong hot ng hc Vt l ni
ring, tnh tch cc hot ng nhn thc ca HS thng th hin :
+ Hot ng tr tu: tp trung suy ngh tr li cu hi nu ra, kin tr
tm cho c li gii hay ca mt bi ton kh.
+ Hot ng chn tay: say sa lp rp tin hnh v quan st th nghim.
Hai hnh thc biu hin ny thng i km nhau, tuy c lc biu hin ring l
vi nhng du hiu thng thy nh sau: HS khao kht t nguyn tham gia
tr li cc cu hi ca GV, b sung cc cu tr li ca bn v thch c pht
biu kin ca mnh trc vn nu ra; hay thc mc v i hi gii thch
cn k nhng vn trnh by cha r; ch ng vn dng linh hot nhng
kin thc, k nng c nhn thc cc vn mi; mong mun c ng
gp vi thy, vi bn nhng thng tin mi nhn t cc ngun kin thc khc
nhau c th vt ra ngoi phm vi bi hc.
1.1.2.3. Mt vi c im v tnh tch cc ca HS
* Tnh tch cc bn ngoi v tnh tch cc bn trong
Trong qu trnh hc tp ca HS vic thc hin cc ni quy, cc yu cu
ca GV, cc thao tc, cc hnh vi bn ngoi c th kim sot c l biu
hin ca tnh tch cc bn ngoi.
Mt khc, do bn thn HS c ng c, mc ch hc tp, khi tip thu cc
tc ng bn ngoi bin thnh nhu cu nhn thc tch cc, o su suy
ngh mt cch t gic, c lp, l tnh tch cc bn trong.
Tnh tch cc bn trong khng th kim sot trc tip c, nhng c th
kim sot thng qua nhng biu hin ca tnh tch cc bn ngoi. Tnh tch
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
10
cc bn ngoi l cn thit nhng tnh tch cc bn trong l yu t quyt
nh ti s pht trin ca mi c th.
* Tnh tch cc ca HS c mt t pht v mt t gic:
Mt t pht: l nhng yu t tim n, bm sinh th hin tnh t m,
hiu k, hiu ng, linh hot v si ni trong hnh vi m tr u c nhng
mc khc nhau. Cn coi trng nhng yu t t pht ny, nui dng, pht
trin chng trong DH.
Mt t gic: l trng thi tm l c mc ch v i tng r rt, do
c hot ng chim lnh i tng . TTC t gic th hin c quan st,
tnh ph phn trong t duy, tr t m khoa hc.
TTC nhn thc pht sinh khng ch t nhu cu nhn thc m cn t
nhu cu sinh hc, nhu cu o c thm m, nhu cu giao lu vn ha... Ht
nhn c bn ca TTC nhn thc l hot ng t duy ca c nhn c to nn
do s thc y ca h thng nhu cu a dng.
TTC nhn thc v TTC hc tp c lin quan cht ch vi nhau nhng
khng phi l mt. C mt s trng hp, TTC hc tp th hin hnh ng
bn ngoi, m khng phi l TTC trong t duy.
l nhng iu cn lu khi nh gi TTC nhn thc ca HS. Gn y,
mt s nh l lun cho rng: vi nhng HS Kh, Gii, thng minh... vic s dng
gio c trc quan, PPDH nu vn i khi nh l mt vt cn, lm chm qu
trnh t duy vn din ra rt nhanh v din ra qua trc gic ca cc em ny.
Dy hc tch cc c th xem l mt trong nhng c im quan trng nht
ca nh trng hin i v c th ly phn bit vi nh trng truyn thng.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
11
1.1.2.4. Nguyn nhn ca tnh tch cc hot ng nhn thc
Tnh tch cc ca HS ny sinh trong qu trnh hc tp l kt qu ca
nhiu nguyn nhn, c nhng nguyn nhn pht sinh ngay trong lc hc tp,
c nhng nguyn nhn c hnh thnh t qu kh, thm ch t lch s lu di
ca nhn cch. Nhn chung TTC ph thuc vo nhng nhn t sau:
* Bn thn HS
+ c im hot ng tr tu (ti hin, sng to...).
+ Nng lc (h thng tri thc, k nng, kinh nghim hot ng sng to,
s tri nghim cuc sng...).
+ Tnh trng sc khe.
+ Trng thi tm l (hng th, xc cm, ch , nhu cu, ng c, ...).
+ iu kin vt cht, tinh thn (thi gian, tin ca, o c).
+ Mi trng t nhin, x hi.
* Nh trng:
+ Cht lng QTDH - GD (ni dung, phng php, phng tin, hnh
thc kim tra nh gi...).
+ Quan h thy tr.
+ Khng kh o c nh trng.
* Gia nh:
+ Quan tm ng vin.
+ iu kin cuc sng gia nh.
+ Mi trng t hc.
+ Truyn thng gia nh.
* X hi:
+ Khuyn khch, ng vin, khen thng.
+ iu kin kinh t, vn ho, chnh tr ca a phng.
+ o c x hi.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
12
Trong nhng nhn t trn, c nhng nhn t c th hnh thnh ngay nh:
Hng th, ni dung, phng php dy hc, nhng cng c nhng nhn t ch
c hnh thnh trong mt qu trnh lu di di nh hng ca nhiu tc ng
nh: Mi trng sc kho, ch, nng lc, gia nh, x hiV th vic pht
huy TTC ca HS khng ch c thc hin mt tit hc m phi c k hoch
lu di, ton din v kt hp gia GV, nh trng, gia nh, x hi. Trong cc
nhn t trn th hng th l nhn t c cc thy c gio quan tm nht, v:
- N c th c hnh thnh HS mt cch nhanh chng v bt k lc
no trong qu trnh dy hc.
- C th gy hng th cho hc sinh mi la tui.
- iu quan trng hn c l n nm trong tm tay ca ngi thy. Ngi
thy c th gy hng th cho HS qua cc yu t ca qu trnh dy hc: Ni
dung, phng php, phng tin, hnh thc t chc dy hc; qua cc bc
ln lp: M bi, ging bi mi, cng c, vn dng, kim tra kin thc, mi
quan h thy tr[31, tr.272].
* Nguyn tc kch thch hng th hc tp:
Mi ngi u bit, hng th l s phn nh thi (mi quan h) ca
ch th i vi thc tin khch quan - y l s phn nh c chn lc. Thc
tin rt rng ln, nhng con ngi ch hng th nhng ci g cn thit, quan
trng, gn lin vi kinh nghim v s pht trin tng lai ca h. Ni cch
khc, mun kch thch hng th th quan trng nht l phi nm c kh
nng, nhu cu, nguyn vng v nh hng gi tr ca HS.
Mun cho HS c gng em ht sc mnh hot ng nhn thc, cn
to ra h nhu cu, hng th hot ng hc tp. ng c hng th hc tp c
th xut hin do tc ng ca nhng nguyn nhn bn ngoi mn hc nh:
nhu cu ca x hi i hi phi hot ng c hiu qu trong mt lnh vc no
ca i sng x hi, quyn li ca x hi dnh cho ngi c trnh hc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
13
vn cao, kh nng c la chn vic nu hc gii, s ngng m ca cng
ng, vinh d ca gia nh i vi nhng ngi c ti nngC nhng
nguyn nhn bn trong xut hin ngay trong qu trnh hc tp, tc ng
thng xuyn n HS, l mu thun nhn thc, l kh khn, tr ngi gia
nhim v mi phi gii quyt v kh nng hn ch hin c ca HS, cn c
mt s c gng vn ln tm kim mt gii php mi, xy dng mt kin thc
mi ng c t hon thin bn thn mnh. Nhng yu t kch thch tnh
t m vn c la tui HS, mun c tho mn c nhu cu hot ng ca
la tui, em li nim vinh d, t ho nu gii quyt thnh cng nhng mu
thun, tr ngi trn. Hot ng cng c kt qu th ng c cng c cng c.
v tr ngi GV, c nhiu kh nng s dng nhng yu t tc ng bn
trong, thng bng cch xy dng tnh hung c vn . GV xy dng tnh
hung c vn , pht trin thnh bi ton nhn thc a HS vo trng thi
tm l ho hng, sn sng em ht sc mnh gii quyt vn .
1.1.2.5. Phn loi tnh tch cc hot ng nhn thc
Tu theo vic huy ng v mc huy ng cc chc nng tm l no
m ngi ta phn ra ba loi tnh tch cc:
- Tnh tch cc ti hin: Ch yu da vo tr nh v t duy ti hin.
-Tnh tch cc tm ti: c trng bng s bnh phm, ph phn, tm ti, tch
cc v mt nhn thc, c sng kin, lng khao kht hiu bit, hng th hc tp
- Tch cc sng to: L mc cao nht ca tnh tch cc c trng bng
s khng nh con ng ring ca mnh, khng ging nhng con ng m
mi ngi tha nhn, tr thnh chun mc, t c mc ch [3].
1.1.3. Cc bin php chung pht huy TTC nhn thc ca HS
Pht huy TTC nhn thc ca HS, c th tm lc nh sau:
+ Ni ln ngha l thuyt v thc tin, tm quan trng ca vn
nghin cu.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
14
+ Ni dung DH phi mi, nhng khng qa xa l vi HS m ci mi
phi lin h, pht trin ci c v c kh nng p dng trong tng lai. Kin
thc phi c tnh thc tin, gn gi vi sinh hot, suy ngh hng ngy, tha
mn nhu cu nhn thc ca HS.
+ Phi dng cc PP dy hc a dng: nu vn , th nghim, thc
hnh, so snh, t chc tho lun, smina v phi hp chng vi nhau.
+ Kin thc phi c trnh by trong dng ng, pht trin v mu
thun vi nhau, tp trung vo nhng vn then cht, c lc din ra mt cch
t ngt, bt ng.
+ S dng cc phng tin DH hin i kch thch hng th hc HS
+ S dng cc hnh thc t chc DH khc nhau: c nhn, nhm, tp
th, tham quan, lm vic trong vn trng, phng th nghim...
+ Luyn tp, vn dng kin thc vo thc tin trong cc tnh hung mi.
+ Thng xuyn kim tra, nh gi, khen thng v k lut kp thi,
ng mc.
+ Kch thch TTC qua thi , cch ng x gia GV v HS.
+ Pht trin kinh nghim sng ca HS trong hc tp qua cc phng
tin thng tin i chng v cc hot ng x hi.
+ To khng kh o c lnh mnh trong lp, trong trng, tn vinh
s hc ni chung v biu dng nhng HS c thnh tch hc tp tt.
+ C s ng vin, khen thng t pha gia nh v x hi.
Trong thi gian ti nn iu chnh cng tc nghin cu v ch o vn
TTC ha hot ng nhn thc ca HS theo mt s hng c bn sau:
+ Nghin cu PP nhm tch cc ha hot ng nhn thc sng to ch
khng dng li mc ti hin nh hin nay.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
15
+ Pht huy sc mnh bn cht ca ngi hc, m theo K.Mark l: tr
tu, tm hn v ch. c bit l sc mnh tm hn (hng th, xc cm...) l
iu lu nay cha c ch ng mc.
+ Phi hp cht ch v khoa hc hn na gia cc thy gio, cc nh
qun l, cc nh vn ha v ph huynh HS.
1.2. Dy hc theo hng pht huy TTC hot ng nhn thc ca HS.
1.2.1. Quan im v hot ng dy hc.
1.2.1.1. Qu trnh dy hc
Qu trnh dy hc l qu trnh rt phc tp gm nhiu yu t vn ng
v tng tc ln nhau. Cu trc c th biu din theo s sau:
S 1.1: H tng tc dy hc
Cc yu t trong h dy hc
lun tng tc vi nhau, s
tng tc ny c tnh hai
chiu.
* Tng tc gia gio
vin vi hc sinh
Tng tc trc tip
ca GV i vi HS l s
nh hng ca GV vi hot
ng ca HS. Hot ng ca
HS vi tnh hung hc tp,
qua s l hot ng chim lnh tri thc cho bn thn v s tng tc ca
HS vi t liu dy hc em li cho GV nhng thng tin lin h ngc cn
thit cho s ch o ca gio vin vi hc sinh.


GV HS
nh hng
Lin h ngc
T liu
hot ng
dy hc
T chc
Lin h
ngc
Thch
ng
Cung
cp t
liu,
to tnh
hung
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
16
* Tng tc gia hc sinh v t liu dy hc:
Hnh ng ca HS vi t liu hot ng dy hc l s thch ng ca
HS vi tnh hung hc tp, ng thi l hnh ng chim lnh, xy dng tri
thc cho bn thn mnh.
T liu hot ng dy hc cung cp t liu to tnh hung c vn
thng qua s t chc ca GV i vi t liu hot ng dy hc.
* Tng tc gia gio vin vi t liu hot ng dy hc:
Hnh ng ca GV vi t liu hot ng dy hc l s t chc t liu
v qua cung cp t liu, to tnh hung cho hot ng hc ca HS. Nh s
tng tc ca HS vi t liu hot ng dy hc, t liu dy hc em li cho
GV nhng thng tin lin h ngc cn thit cho s ch o ca GV i vi
HS. Tng tc trc tip gia HS vi nhau v gia HS vi GV l s trao i,
tranh lun gia cc c nhn v nh , tng c nhn HS tranh th s h tr t
pha GV v tp th HS trong qu trnh chim lnh, xy dng tri thc.
Hot ng dy hc l hot ng phc tp, c mc ch, c th t chc
theo cc hnh thc khc nhau, tu thuc vo cch thc gii quyt mi quan h
gia cc yu t: thy, tr, t liu dy hc.
Theo xu hng dy hc tch cc, hot ng dy hc l hot ng cng
nhau ca thy v tr di hnh thc: Thy l ngi hng dn, tr l ch th
nhn thc.
Qu trnh dy hc gm hai hot ng:
+ Hot ng dy ca gio vin
+ Hot ng hc ca hc sinh
1.2.1.2. Hot ng hc ca hc sinh
Hc l hot ng nhiu mt ca HS bao gm nhng thao tc chn tay
v thao tc tr tu. Mt mt tn dng s hng dn ca thy gio, mt khc
da vo t liu dy hc, s dng vn kinh nghim ca bn thn m tch cc,
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
17
t ch chim lnh kin thc, hnh thnh v pht trin nng lc tr tu, quan
im o c thi .
i vi mn vt l hot ng hc tp l hot ng phc tp da trn s
vt hin tng c tht bao gm cc thao tc: quan st hin tng, quan st th
nghim, tin hnh th nghimt nh kinh nghim ca bn thn trn c s
s kin thc t, s hng dn ca GV, thng qua t liu dy hc, HS tin
hnh cc thao tc t duy: phn tch, tng hp, quy np, rt ra kt lun mi,
xy dng tri thc mi, tng ng hnh thnh: k nng, k xo. Kt qu: bn
thn ch th ca hot ng hc - HS c s thay i v vn kinh nghim, vn
kin thc, k nng, k xo, PP nhn thc v nhn cch HS thay i.
1.2.1.3. Hot ng dy ca gio vin
Nu hc l hnh ng ca HS xy dng kin thc mi cho bn thn
mnh v vn dng kin thc ca mnh th dy l dy HS hot ng, dy HS
chim lnh tri thc, xy dng kin thc mi.
i vi mn vt l, dy hc l hot ng c mc ch ca gio vin,
c quy nh bi nhng nhim v dy hc ca mn vt l:
+ m bo cho hc sinh nm vng cc kin thc c bn.
+ m bo cho hc sinh nm vng cc k nng c bn.
+ Pht trin tr tu v nng lc sng to ca hc sinh
+ Gio dc k thut tng hp v th gii quan cho hc sinh
C s ca hot ng dy hc Vt l l s iu khin hot ng hc tp
ca HS cn c trn lgic ca khoa hc Vt l, c im phng php nghin
cu vt l v c im tm l v trnh nhn thc ca HS.
Kt qu ca vic hc tp ph thuc ch yu vo hot ng ca HS, nn
nhim v ch yu ca GV l dy HS hot ng, dy HS chim lnh v vn dng
tri thc vo thc tin. Hot ng dy s mang y ngha ca n vi mc ch
l dy HS hot ng ch khng phi trnh by theo mu sau HS bt chc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
18
Hot ng dy hc Vt l cn c quy nh bi c im ca Vt l hc:
+ Vt l hc l khoa hc thc nghim chnh xc, cc quy lut ca n
c din t bng cc quy lut ton hc.
+ Vt l hc gn vi thc t sn xut v i sng
+ Vt l hc c xy dng, pht trin theo hai con ng: Thc
nghim v l thuyt.
1.2.1.4. Quan h gia hot ng dy v hot ng hc
Hot ng dy v hc khng tch ri nhau m gn b hu c vi nhau,
trong hot ng dy ch o hot ng hc, hot ng hc va c ch
o, va t ch o, ng thi GV phi m bo mi lin h thng xuyn
kp thi iu chnh hot ng dy cho ph hp vi hot ng hc .
Hot ng dy ca GV ch o hot ng hc ca HS, gio vin t
chc qu trnh hng dn HS hot ng, ng thi hot ng hc ca HS va
c din ra di s ch o, hng dn ca GV, hc sinh va t gic iu
chnh hot ng ca mnh nh li h thng kin thc hc, la chn kin
thc cn thit xy dng kin thc mi.
1.2.1.5. S khc nhau gia hot ng dy v hot ng hc
* Mc ch:
+ Mc ch ca hot ng dy ca GV l bng cc hnh ng hng dn
s phm tc ng n t duy HS, nhm hnh thnh nng lc hot ng tr tu
v cc phm cht cn thit theo mc tiu dy hc.
+ Mc ch ca hot ng hc ca HS l thng qua hot ng nhn thc
mt cch tch cc, tip thu tri thc m loi ngi tch lu c, bin chng
thnh nng lc hot ng ca c nhn, t bin i mnh t c mt trnh
cao hn.


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
19
* Ni dung:
Ni dung ca hot ng dy v hot ng hc ging nhau, c qui
nh trong chng trnh, c c th sch gio khoa v mc tiu mn hc,
bi hc. l nhng kin thc, k nng va sc, ph hp vi mc ch dy
hc, c HS hng th, t gic, tch cc tip thu.
* Phng php:
+ Phng php dy l nhng cch thc ch o, iu khin hot ng
nhn thc ca HS. Nh HS bit thc hin cc hnh ng, thao tc hc tp
tch cc, t lc.
+ Phng php hc l cch thc hot ng ca HS c th chim lnh
c kin thc, hnh thnh k nng, k xo v cc phm cht khc ca ngi
lao ng. Cch thc hot ng bao gm:
a) Pht hin vn .
b) Thc hin hot ng.
c) Thu thp thng tin.
d) X l thng tin suy ra kt lun d on.
e) Kim tra li d on trong thc t.
f) Vn dng vo thc t.
* Phng tin:
+ Phng tin cho qu trnh dy l cc ti liu dy hc v c s vt cht
phc v cho dy hc.
+ Phng tin hc l sch gio khoa, ti liu tham kho, giy bt,
phng tin k thut c nhnTrong phng tin dy v phng tin hc
c mt phn giao nhau, tc l c mt s phng tin c s dng ng thi
cho hai qu trnh dy v hc.
* Hnh thc t chc dy hc: bao gm dy hc trn lp, ngoi tri, c s
sn xut, tham quan, hi tho
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
20
Hnh thc hc bao gm hc c nhn, theo nhm, t, lp
* Kt qu:
+ Kt qu ca hot ng dy l GV thc hin c mc ch dy hc,
th hin cht lng HS.
+ Kt qu ca hot ng hc l HS tip thu c cc kin thc, k nng,
phng php nhn thc mi, lm pht trin nng lc phm cht ln trnh
cao hn. Nh vy, kt qu ca hot ng hc cng chnh l kt qu cui cng
ca hot ng dy.
Qua hai hot ng ny cho thy rng: Mun nng cao cht lng dy v
hc cn phi phi hp c hai hot ng mt cch linh hot trong tng hon
cnh c th. Tuy nhin, hot ng hc ca HS vn l khu trung tm ca qu
trnh dy hc. Bi v, hot ng dy ca GV mc tiu cui cng cng nhm
to iu kin cho HS thc hin tt hot ng hc.
Tm l hc hin i chng t rng nng lc ca mi c nhn khng
phi do bm sinh m phn ln n c hnh thnh v pht trin thng qua
qu trnh hot ng ca bn thn.
HS min ni chm pht trin l do khng c iu kin thun li cho h
hot ng nhn thc. V vy, mun y nhanh tc pht trin tr lc cho HS
min ni cn t chc cho HS hot ng nhiu hn thng qua hot ng m
mi c nhn c c hi pht trin nhanh hn.
1.2.2. Dy hc theo hng pht huy TTC hot ng nhn thc ca HS.
1.2.2.1. Khi nim tch cc ho hot ng nhn thc ca HS
Hot ng nhn thc ca HS trong qu trnh dy hc thc cht l hot
ng hc. V vy Tch cc ho l tp hp cc hot ng nhm chuyn i
ngi hc t v tr th ng sang v tr ch ng, t i tng tip nhn ghi
nh tri thc sang ch th tm kim tri thc nng cao hiu qu trong qu
trnh hc tp [31, tr. 269].
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
21
Dy hc TC ho chnh l vic thc hin hot ng dy hc theo cc
quan im dy hc nu trn, trong tp trung ch yu vo cc im sau:
+ Coi hc sinh va l i tng va l ch th ca qu trnh dy hc
+ Hc sinh c to mi iu kin tch cc nhn thc trong qu
trnh khm ph t nhin chim lnh kin thc.
+ Kt qu ca vic hc l HS nm c kin thc bng cch t xy dng
ly kin thc , ng thi nng lc tr tu v nhn cch HS c pht trin..
1.2.2.2. Nhng du hiu c trng ca phng php dy hc TTC
* Dy hc thng qua vic t chc cc hot ng hc tp ca HS
Phng php dy hc tch cc dng ch mt nhm phng php
gio dc, dy hc theo hng pht huy tnh tch cc, ch ng, sng to ca
ngi hc. Nu din t y th l phng php tch cc ho hot ng
hc tp, hay phng php hot ng ho ngi hc, phng php hc tp
ch ngV vy, cn hiu phng php dy hc tch cc thc cht l cch
dy hc hng ti vic hc tp ch ng, chng li thi quen hc tp th
ng. Cc phng php dy hc c cc c trng sau:
Nt c th ca hot ng dy hc l: HS va l i tng va l ch
th ca qu trnh dy hc. HS khng ch tip thu nhng kin thc t ngi
dy, m phi thng qua hot ng t lc chim lnh n v lm bin i bn
thn. Tm l hc s phm cng khng nh rng: nhn cch ca tr c hnh
thnh v pht trin thng qua cc hot ng c thc ca ch th. V vy c
th ni, hot ng hc l cch tt nht lm bin i chnh ngi hc. Dy
hc khng cn l s truyn thng tin t thy sang tr, thy khng cn l
ngi truyn thng tin m phi l ngi t chc, hng dn, iu khin cc
hot ng hc tp ca HS.


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
22
* Ch trng rn luyn phng php t hc.
Diesteweg vit: Ngi thy gio ti truyn t chn l, ngi thy gio
gii dy cch tm ra chn l. Rn luyn cho HS phng php t hc khng
ch l bin php nhm nng cao hiu qu dy hc m cn l mc tiu ca dy
hc. Con ngi c o to trc ht phi l con ngi nng ng, c tnh
TC, c kh nng t hc, t nghin cu t hon thin mnh.
Mt khc, trong mt thi gian ngn nh trng khng th trang b kp
cho HS nhng kin thc cn thit trong kho tng kin thc ca nhn loi ang
ngy mt phong ph thm. Do vy, GV phi tm cch hnh thnh HS
phng php v nng lc t hc, t nghin cu c th t chim lnh kin
thc v hon thin bn thn sau ny.
* Tng cng tnh t lc ca c nhn HS ng thi ch trng phi hp
tng tc GV- HS v tng tc nhm
Phng php dy hc tch cc i hi s c gng v n lc ca mi HS
trong qu trnh t chim lnh kin thc mi. V vy, phi ch n vai tr ca
tng c nhn trong hot ng dy hc. Tuy nhin, vai tr c nhn ch c th
pht huy tt thng qua s tng tc gia GV v HS, gia HS v HS v tng
tc gia cc nhm vi nhau, chnh l phng php hc tp hp tc. Trong
phng php ny, ngi ta cao vai tr giao tip gia HS v HS. pht
huy vai tr ca HS ngi ta thng t chc vic hc tp hp tc theo kiu
nhm, t t 4 n 6 ngi. Hc tp nhm, t to cho HS c nhiu c hi bc
l suy ngh, hiu bit v thi ca mnh, cng nh bit cch bo v kin
ca mnh. l cch tt nht hnh thnh cho HS tnh tch cc, c lp v
sng to trong suy ngh, cng nh hnh ng.
* Kt hp nh gi ca GV v t nh gi ca HS
Qu trnh dy hc bao gm hai hot ng dy v hc, vi hai ch th l
GV v HS. Trong qu trnh ny lun c s iu chnh v t iu chnh. V
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
23
vy, ngoi s nh gi ca GV, phi c s t nh gi ca HS. Qua t nh
gi, HS s a ra nhng nhn nh v bn thn v t iu chnh cch hc ca
mnh cho ph hp nhm nng cao hiu qu hc tp. Trong phng php dy
hc tch cc, ngi ta ch trng n vic dy cho HS cch t hc i km theo
l nng lc t nh gi ca HS. Thiu nng lc ny HS khng th t iu chnh
cch hc ca mnh v khng hon chnh c phng php t hc. Nh vy,
nng lc t hc lun gn lin vi nng lc t nh gi, t iu chnh, m t hc
l du hiu ca phng php tch cc. Do vy, kh nng rn luyn nng lc t
nh gi ca HS cng l mt du hiu ca phng php dy hc tch cc.
1.2.3. La chn v phi hp cc gii php nhm pht huy TTC hot ng
hc tp ca HS
Trong dy hc khng c mt phng php dy hc no c coi l vn
nng, t c mc ch dy hc, thng thng ngi ta phi s dng
nhiu phng php, phng tin khc nhau. S phi hp s lm cho qu
trnh dy hc sinh ng, t hiu qu cao, c bit l khi cc phng php
dy hc c vn dng thch hp. Mi phng php dy hc vt l ph
thng u c nhng u v nhc im ring. Ngi gio vin cn phi nm
vng c cc u im, nhc im ca mi phng php, bit phn tch kh
nng ca cc phng php dy hc, trn c s cn c vo nhim v, ni
dung, c im ca hc HS, nng lc GV, iu kin vt cht ., la chn
v s dng phi hp h thng ng b cc phng php cho tng bi hc mt
cch c th, ph hp.
1.2.3.1. u im, nhc im ca cc phng php dy hc:
Vic la chn cc phng php dy hc thng bt u t vic xc
nh c im, kh nng ca mi phng php. Do , chng ti xin nu ra
u im, nhc im chnh ca mt s phng php dy hc vt l c bn
nh sau [31, 219]:
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
24
Bng 1.2 u, nhc im ca mt s phng php dy hc
Phng
php
u im Nhc im
Dng li
(thuyt
trnh)
Truyn lng thng tin ln trong
thi gian ngn; pht trin t duy
tru tng cho hc sinh.
Hc sinh lnh hi kh,
khng pht trin c kinh
nghim ca hc sinh.
Trc
quan
Nng cao hiu qu dy hc nh c
nhng biu tng r rng. Pht trin
t duy trc quan, hnh tng tr nh.
Gio vin cn nhiu thi
gian chun b cho bi hc.
T duy tru tng ca hc
sinh km pht trin.
Thc
nghim
Hnh thnh k nng, k xo, lao
ng. Cng c mi lin h l thuyt
- Thc tin. HS hng th, nh lu
Cn nhiu thi gian chun
b bi. Cn c thit b,vt t.
Mt nhiu thi gian ln lp
Ti hin Truyn t lng thng tin nhanh v
h thng, cng c tr nh. Hnh
thnh k nng, k xo.
Tnh c lp t duy km
Dy hc
chng
trnh ho
C nhn ho vic lnh hi kin thc.
Kim tra thng xuyn qu trnh
lnh hi. iu khin hp l v nhanh
qu trnh lnh hi.
Thi gian nhiu hn so vi
phng php dng li. Hn
ch tnh gio dc ca bi
hc. Hn ch vic pht
trin t duy c lp, k
nng tm ti,nghin cu
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
25
PP t v
gii
quyt
vn




Pht trin k nng hot ng nhn
thc sng to, k nng nm kin
thc c lp. C th s dng khi
kin thc khng hon ton mi m
pht trin mt cch lgic nhng ci
bit. C th s dng khi hc sinh
nm c ni dung bng hot ng
hc tp
Cn nhiu thi gian. Khng
dng c khi cn rn
luyn k nng, k xo thc
hnh. Khng dung c
khi ti liu mi v nguyn
tc.
PP lm
vic c
lp ca
hc sinh
Hnh thnh nng lc lm vic c
lp. Bin kin thc thnh nim tin.
Rn k nng, k xo thc hnh.
Pht trin ch.
Cn tnh n s hng dn
ca gio vin trc nhng
vn phc tp. Tc
dy hc chm.

Mi phng php dy hc li c mt kh nng ring . V d: Mun pht
trin t duy tru tng c th s dng PP dng li hoc tm kim vn hoc
dng PP suy din lgc; Mun pht trin k nng tr tu v thc hnh ta c th
s dng PP trc quan, thc hnh, ti hin, quy npNh vy, vic la chn
phng php khng phi l vic lm ngu nhin m cn c vo nhim v, ni
dung v cc yu t khc. Ngha l phi da trn s phn tch nhng c im
c th ca bi hc kt hp vi nng lc, s sng to v nhy cm ca GV.
1.2.3.2. C s la chn cc phng php dy hc.
Nh trn nu, la chn cc PP dy hc, cn bit u nhc im
ca mi PP, c im ca hc sinh nng lc GV, tnh trng trang thit b ca
nh trng v quan trng hn c l mc ch, nhim v v ni dung bi hc.
Mt PP dy hc c th em li hiu qu cao khi s dng thc hin
mt nhim v dy hc c th no . Song nu GV hoc HS khng c kh
nng thc hin PP , iu kin vt cht ca nh trng cng khng tho
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
26
mn cc yu cu ca PP th vn khng th s dng PP trong qu trnh
dy hc. Chng hn nh: PP dy hc gii quyt vn c tc dng pht trin
tnh c lp ca t duy, k nng nghin cu, nng lc sng to. Song PP ny
ch s dng c khi ni dung dy hc c phc tp va phi, khng qu
kh v ph hp vi nng lc ca HS, GV nm c PP ny khi dy hc v
khi c thit b cn thit.
Nh vy gia PP dy hc vi nhim v dy hc, ni dung dy hc, kh
nng ca HS, trnh ca GV, iu kin vt cht c mi lin h bin chng
vi nhau. Cc yu t trc tip lin quan ti vic la chn PP dy hc. Tu
thuc vo nhim v dy hc, ni dung bi hc v c im ca HS, nng lc
ca GV v iu kin vt cht m GV c th la chn s dng phi hp h
thng ng b cc PP dy hc nhm t c cht lng trong gi hc
1.2.3.3. Quy trnh la chn phng php
Qua nghin cu l lun dy hc, kt hp vi tm hiu kinh nghim thc t
ging dy, chng ti nhn thy c c mt tit hc t kt qu cao th ngi
GV cn c s u t thch ng v thi gian v tm tr vo vic son gio n.
Trong khi son gio n, GV phi c bit ch n vic la chn v kt hp hp
l gia cc PP dy hc, d kin cc tnh hung c th xy ra trong gi hc v
phng n x l cc tnh hung . xc nh c PP cho mt gi hc ph
hp vi ni dung, mc ch bi hc, ph hp vi i tng HS v va sc vi
kh nng ca GV th qu trnh suy ngh ca GV phi qua nhiu bc:
* Bc 1: Xc nh cu trc ni dung bi hc. y l vn quan trng
trong qu trnh chun b bi dy. C th l:
- Xc nh cc chnh, ph, lgc ni dung bi dy, lp s tin
trnh dy hc. D kin thi gian i vi tng ni dung.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
27
- B sung vo ni dung sch gio khoa nhng ti liu thc t a
phng, nhng thng tin hin i nhm lm cho bi hc phong ph, ph
hp vi tnh hnh thc t v thi i.
- Lp quy trnh dy hc.
* Bc 2: Xc nh mc ch, yu cu, nhim v ca bi hc.
* Bc 3: La chn v phi hp cc phng php tng ng vi tng
ni dung ca bi hc.
Cn c vo mc ch dy hc, nhim v ca bi hc, c im hc
sinh, kh nng ca gio vin, iu kin thi gian v c s vt cht, tnh cht
v c im ca cc phng php dy hc, gio vin la chn cc phng
php dy hc cho ph hp vi tng ni dung ca bi. Theo quan im dy
hc hin i th phng php tt nht l phng php c kh nng pht huy
tnh tch cc ca hc sinh, tnh c lp ca hc sinh, do c th tin hnh
la chn theo trnh t cc cu hi sau:
Cu hi 1: C th nghin cu ti liu ny theo phng php lm vic
c lp ca hc sinh khng?
Cu hi 2: C th nghin cu ti ny theo PP tm ti nghin cu khng?
Cu hi 3: C th nghin cu ti ny bng PP thc hnh khng?.....
Vic tr li cc cu hi trn gip gio vin xc nh c phng php dng
trong bi hc hoc mt ni dung no ca bi.
Trong mt bi, thng khng ch dng mt PP. Mt bi dy thng c
nhiu ni dung, m trong mi ni dung GV c th s dng cc PP khc nhau.
V vy trong mt gi hc GV phi s dng nhiu PP phi hp vi nhau. Song
bao gi cng c mt PP ch o, cc PP khc ch l h tr cho PP ch o.
Vn phi hp cc PP cn ph thuc nhiu vo c im ca HS (kh nng
nhn thc, la tui) v nng lc ca GV, c s vt cht ca nh trng.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
28
1.2.3.4. Mt s phng php dy hc tch cc
Phng php dy hc tch cc khng phi l mt PP dy hc c th,
chuyn bit no , cng khng phi l s ph nhn cc PP dy hc truyn
thng m l mun nhn mnh mt nh hng khai thc mt tch cc ca cc
PP dy hc hin c. Nhng PP nh thuyt trnh, m thoivn rt cn thit
trong qu trnh dy hc. iu ct yu l phi la chn v vn dng cc PP sao
cho ph hp vi ni dung ca bi dy v c bit l ph hp vi i tng
HS, trong cn ch khai thc v s dng cc k thut dy hc nhm tch
cc ho hot ng nhn thc v pht trin t duy HS, hnh thnh cho cc em
kh nng c lp, nng ng, sng to trong vic tip thu v x l thng tin,
cng nh trong vic gii quyt nhng cng vic c th sau ny.
* S dng PP thuyt trnh theo hng tch cc ho hot ng ca HS
Phng php thuyt trnh l mt phng php dy hc trong GV
dng li ni, ch vit trnh by, ging gii ni dung bi hc, cn HS ch
yu th ng nghe, nhn, ghi chp, ti hin v ghi nh ni dung bi hc.
Phng php thuyt trnh gm cc bc sau:
- Bc 1: t vn
Mc ch ca vic ny l nhm thu ht s ch ca HS v to tm th
hc tp, thit lp mi quan h gia kin thc c v kin thc mi, ng thi
gii thiu mc tiu ca bi hc.
Cch t vn c th l da vo kin thc, vn sng, kinh nghim
c ca HS hoc da vo cc t liu v lch s pht trin khoa hc Vt l, hoc
da vo hin tng thc t c lin quan
- Bc 2: Gii quyt vn
Gii quyt theo tng ni dung trong bi, ch cc on chuyn tip
gia cc phn, minh ho- gii thch, nu vn v gii quytC th gii
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
29
quyt vn theo con ng qui np hoc din dch tu theo c im ni
dung bi hc.
- Bc 3: Kt lun
Tm tt nhng ni dung trng tm, h thng ho v ch ra lgic gia cc
n v kin thc trong bi, cng c bi hc v giao nhim v tip cho HS.
Phng php ny c u im l GV ch ng v mt thi gian v k
hoch ln lp, do cng ch ng thit k lgic ni dung, cp nht b sung
kin thc, tit kim thi gian. Tuy nhin, nhc im ln nht ca phng
php ny l HS th ng, vic truyn th kin thc d mang tnh p t.
Do vy, khi s dng phng php ny, cn ch cc im sau:
+ Li ging ca GV phi to, r, khng vi phm cc qui lut lgic.
+ Tc va phi, c nh hng ghi chp, theo di ca HS.
+ Bit dng ng lc vi thi gian hp l.
+ Ni dung bi thuyt trnh phi lgic.
+ T th, tc phong v cch din t ca GV phi hp dn, li cun HS.
* S dng phng php m thoi theo hng tch cc ho hot ng
hc tp ca HS
PP m thoi l PP trong GV t ra mt h thng cu hi, HS s tr li
hay trao i vi GV hoc tranh lun gia cc thnh vin trong lp vi nhau, qua
HS s cng c, n tp kin thc c v tip thu c kin thc mi. Trong h
thng cu hi, ngoi cc cu hi chnh cn c nhng cu hi ph gi khi
HS gp kh khn. Ngi ta thng chia ra hai dng m thoi chnh l:
+ m thoi ti hin: cc cu hi, vn do GV t ra i hi HS nh,
ti hin li kin thc, kinh nghim c th c th gii quyt c. Loi ny
ch yu dng n tp, cng c kin thc.
+ m thoi gi m hay vn p tm ti: Trong vn p tm ti GV lun
ng vai tr ch o, iu khin hot ng ca HS. H thng cu hi ca GV
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
30
gi vai tr ch o, nh hng hot ng nhn thc ca HS. Trt t lgic ca
cu hi gp phn hng dn HS tng bc pht hin ra bn cht ca s vt,
qui lut ca hin tng v qu trnh Vt l.
Mun nng cao hiu qu ca PP vn p tm ti, GV cn u t nng
cao cht lng ca cc cu hi. Gim bt cc cu hi c yu cu thp v mt
nhn thc (ch i hi ti hin kin thc). Tng dn s cu hi c yu cu cao
v mt nhn thc (cu hi c s thng hiu v sng to trong vn dng kin
thc tr li, cng nh i hi c s phn tch, h thng ho, khi qut
hokin thc).
Loi cu hi th hai c tc dng kch thch t duy tch cc ca HS. Tuy
nhin, cng khng nn xem thng loi cu hi th nht, v khng tch lu
kin thc n mt mc nht nh no th kh m t duy sng to.
Di y l mt s k nng t cu hi theo cc mc nhn thc tng
dn ca Bloom.
1) Cu hi Bit: ng vi mc lnh hi (LH) 1 nhn bit
Mc tiu (MT) ca loi cu hi ny l kim tra tr nh ca HS v cc
d liu, s liu, cc nh ngha, tn tui, a im,...
Vic tr li cc cu hi ny gip HS n li c nhng g hc, c
hoc tri qua. Cc t hi thng l: ci g, bao nhiu, hy
nh ngha, ci no, em bit nhng g v, khi no..., bao
gi, hy m t...
V d: Hy pht biu nh ngha chuyn ng c hc hoc hy lit k
mt s vt liu thng dng chng nhim ting n.
2) Cu hi Hiu: ng vi mc LH 2 thng hiu
MT ca loi cu hi ny l kim tra cch HS lin h, kt ni cc d
liu, s liu, tn tui, a im, cc nh ngha
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
31
Vic tr li cc cu hi ny cho thy HS c kh nng din t bng li ni,
nu ra c cc yu t c bn hoc so snh cc yu t c bn trong ni dung
ang hc. Cc cm t hi thng l: ti sao, hy phn tch, hy so
snh, hy lin h, hy phn tch, V d: Hy tnh vn tc ca
vt khi bit c th di qung ng i c v thi gian i ht qung
ng ; hoc hy xc nh gii hn o v chia nh nht ca bnh chia .
3) Cu hi Vn dng: ng vi mc LH 3 vn dng
Mc tiu ca loi cu hi l kim tra kh nng p dng cc d liu, cc
khi nim, cc quy lut, cc phng php vo hon cnh v iu kin mi.
Vic tr li cc cu hi p dng cho thy HS c kh nng hiu c cc
quy lut, cc khi nim c th la chn tt cc phng n gii quyt,
vn dng cc phng n vo thc tin. Khi t cu hi cn to ra nhng tnh
hung mi khc vi iu kin hc trong bi hc v s dng cc cm t
nh: lm th no, hy tnh s chnh lch gia, em c th gii quyt
kh khn v.nh th no,
V d: Hy tnh vn tc trung bnh ca mt t i t tnh A n tnh B
bit di qung ng l 150 km, t khi hnh lc 8h15 v n vo
lc 12h30. Hay lm th no s dng thc di b gy u c vch s 0?
4) Cu hi Phn tch: ng vi mc LH 4 phn tch
Mc tiu ca loi cu hi ny l kim tra kh nng phn tch ni
dung vn , t i n kt lun, tm ra mi quan h hoc chng minh mt
lun im.
Vic tr li cu hi ny cho thy HS c kh nng tm ra c mi quan
h mi, t din gii hoc a ra kt lun. Vic t cu hi phn tch i hi
HS phi gii thch c cc nguyn nhn t thc t: ti sao, i n kt
lun em c nhn xt g v, hy chng minh. Cc cu hi phn tch
thng c nhiu li gii (th hin sng to)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
32
V d: T kt qu th nghim, hy nhn xt v mi quan h gia ln
ca lc ko vi nghing ca mt phng nghing; hoc hy chng minh ci
inh vt l 1 dng ca mt phng nghing.
5) Cu hi Tng hp: ng vi mc LH 5 tng hp
Mc tiu ca cu hi loi ny l kim tra xem HS c th a ra nhng
d on, gii quyt vn , a ra cu tr li hoc xut c tnh sng to.
Cu hi tng hp thc y s sng to ca HS, cc em phi tm ra
nhng nhn t v tng mi c th b sung, cho ni dung. tr li cu
hi tng hp khin HS phi: d on, gii quyt vn v a ra cc cu tr
li sng to. Cn ni r cho HS bit r rng cc em c th t do a ra nhng
tng, gii php mang tnh sng to, tng tng ca ring mnh. GV cn
lu rng cu hi loi ny i hi mt thi gian chun b kh di, v vy hy
cho HS c thi gian tm ra cu tr li.
V d: Hy ra nhng bin php chng nhim ting n cho nhng gia
nh sng bn cnh ng giao thng ln c nhiu loi xe c qua li; hoc
hy tm cch xc nh th tch ca vt thm nc (nhng vin phn) bng
bnh chia .
6) Cu hi nh gi: ng vi mc LH 6 nh gi
Mc tiu ca loi cu hi ny l kim tra xem HS c th ng gp
kin v nh gi cc tng, gii php, da vo nhng tiu chun ra.
V d: Theo em, trong 2 phng php o th tch bng bnh chia v
bng bnh trn th phng php no cho kt qu chnh xc hn?
Kt lun: hiu qu kch thch t duy HS khi t cu hi mc nhn thc
thp hay cao s ph thuc rt nhiu vo kh nng ca HS. S hon ton v tc
dng nu GV t cu hi kh HS khng c kh nng tr li c. V mt
khc, tht khng c ngha nu t cu hi qu d i vi kh nng ca HS.
GV cn c nhn xt, ng vin ngay nhng cu hi, tr li ng cng nh cu
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
33
hi tr li cha ng. Nu tt c HS u tr li sai th GV cn t cu hi n
gin hn HS c th tr li c v HS ch c hng th hc khi h thnh
cng trong hc tp. Di y xin gi mt s k thut trong khi hi:
Nn:
1. Dng mt cht sau khi t cu hi.
2. Nhn xt mt cch khuyn khch i vi cu tr li ca HS.
3. To iu kin cho nhiu HS tr li mt cu hi.
4. To iu kin cho mi HS u c tr li cu hi, t nht 1 ln
trong gi hc.
5. a ra nhng gi nh cho cc cu tr li hoc da vo mt phn no
trong cu tr li tip tc t cu hi.
6. Yu cu HS gii thch cu tr li ca mnh (bn thn HS).
7. Yu cu HS lin h cu tr li vi nhng kin thc khc.
Khng nn:
1. Nhc li cu hi ca mnh
2. T tr li cu hi ca mnh a ra
3. Nhc li cu tr li ca HS
* Dy hc theo nhm
Theo cch dy ny, lp hc c chia thnh nhiu nhm nh, mi nhm
t 4 n 6 HS. Tu vo mc ch s phm v vn hc tp m GV phn
nhm cho thch hp. Nhm c duy tr n nh hoc thay i theo tng tit
hc, cc nhm c giao cng mt nhim v hoc giao nhng nhim v khc
nhau. Trong mi nhm c nhm trng, nhm trng chu trch nhim phn
chia cng vic cho cc nhm vin thc hin mt phn cng vic ca nhm.
Trong thc hin cng vic, cc thnh vin trong nhm lm vic tch cc v
to khng kh thi ua vi cc nhm khc. GV cn c bin php to ra
khng kh thi ua ny. Kt qu lm vic ca mi nhm s ng gp vo kt
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
34
qu chung ca c lp. Mi nhm s trnh by kt qu ca mnh trc ton lp
v cc nhm c th trao i, tranh lun vi nhau v kt qu ca nhm khc
cng nh kt qu ca nhm mnh.
Tin trnh dy hc theo nhm (c th l mt phn tit hc, mt tit
hc) gm nhng bc sau:
- Bc 1: GV lm vic chung vi c lp
+ Nu vn , xc nh nhim v nhn thc.
+ T chc cc nhm, giao nhim v c th cho tng nhm.
+ Hng dn tin trnh hot ng cho tng nhm.
- Bc 2: HS lm vic theo nhm
+ Nhm trng phn cng cng vic cho tng thnh vin. Tng c nhn
thc hin nhim v c phn cng.
+ Trao i kin tho lun trong nhm.
+ C i din trnh by kt qu lm vic ca nhm.
- Bc 3: Tho lun, tng kt trc ton lp
+ Cc nhm ln lt bo co kt qu.
+ Cc nhm trao i, tho lun chung.
+ GV nhn xt, b sung, hon chnh v a ra kt lun cui cng. Ch ra
nhng kin thc HS cn lnh hi.
Vi PP dy hc hp tc nhm, cho php cc thnh vin trong nhm chia
s kinh nghim v nhng hiu bit cho nhau, cng nh nhng vng mc,
nhng bn khon suy ngh ca bn thn. Nh s trao i, tho lun gia cc
thnh vin trong nhm v gia cc nhm gip cho HS d hiu v d nh bi
hn. Tuy nhin, vic t chc cho HS hc tp theo nhm ngay ti lp b hn
ch bi khng gian cht hp ca lp hc, bi thi gian hn nh ca tit hc
nn GV phi bit t chc hp l mi c kt qu. Khng nn lm dng cc hot
ng nhm v cn phng xu hng hnh thc. Cn lu , trong hot ng
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
35
nhm, t duy tch cc ca HS phi c pht huy v ngha quan trng ca
n l rn luyn nng lc hp tc gia cc thnh vin trong t chc lao ng.
* Dy hc theo l thuyt kin to
- C s ca l thuyt kin to
+ Hc trong hot ng: Hc l mt hot ng c th ca con ngi,
trong ngi hc va l ch th, va l i tng tc ng. Bi vy, cch
hc tt nht l hc trong hot ng v thng qua hnh ng. Do , thy gio
phi t chc tnh hung a HS vo hot ng, qua HS kin to c
kin thc, pht trin tr tu v nhn cch.
+ Hc l s vt qua kh khn v nhn thc: Nhng quan nim sai lm
thng to nn nhng tr lc cho HS trong qu trnh nhn thc. V th, ngi
ta ni rng dy hc l xy dng ci mi trn nn ci c.
+ Hc trong s tng tc: Thng qua s tng tc gip cho HS hiu r
v nm vng hn cc kin thc khoa hc. Do , vic hc ca HS s thun li
v hiu qu hn. Thng qua tho lun, tranh lun kin thc n vi HS s t
nhin hn, khng p t v gng p.
+ Hc thng qua hot ng gii quyt vn : Thng trc nhng vn
c HS chp nhn, th cc em c hng th v nhu cu tm cch gii
quyt. Chnh s t m to cho cc em quyt tm tm ti cu tr li. y l
yu t to nn s tch cc ca hot ng nhn thc HS.
- Tin trnh dy hc theo l thuyt kin to
Dy hc theo l thuyt kin to gm ba pha:
+ Pha chuyn giao nhim v. Trong pha ny, ta cn lm cho HS thc
c nhim v hc tp.
+ Pha hnh ng gii quyt vn . Trong pha ny, di s hng dn v
gip ca GV, HS tham gia hot ng xy dng kin thc cho bn thn.
+ Pha tranh lun hp thc ho kin thc v vn dng kin thc mi.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
36
Cc kin thc m HS a ra c khi cha y , cha tht chnh xc v
khoa hc. V vy, GV cn t chc cho HS tranh lun, qua b sung, chnh l
v hon chnh kin thc m HS cn thu nhn. Cui cng, GV t chc cho HS
vn dng kin thc mi vo nhng tnh hung tng t.
- Hot ng ca GV trong dy hc theo l thuyt kin to
+ To khng kh hc tp.
+ To iu kin HS bc l quan nim ring.
+ T chc cho HS tranh lun v nhng quan nim ca mnh.
+ Trng ti trong nhng trng hp kin tranh lun khng ng ng.
+ To iu kin v gip HS nhn ra cc quan nim sai lm ca mnh v
t gic khc phc chng.
+ Trnh by tnh hin nhin ca cc quan nim khoa hc.
+ T chc cho HS vn dng kin thc thu nhn.
Cc phng php dy hc tch cc hnh thnh v pht trin t lu, tuy
nhin do nhng yu cu i mi gio dc nhm o to th h tr thnh
nhng con ngi pht trin, nng ng v sng to, nn cc phng php ny
ngy cng c c bit quan tm hn. Trong cc phng php dy hc tch
cc, ngi ta cao vai tr hot ng ca HS, nhng khng h h thp hay
gim nh vai tr ca GV. Tri li, GV cng c vai tr quan trng hn v c
chuyn i t vai tr l ngi truyn t kin thc sang vai tr l ngi t
chc, iu khin, hng dn hot ng nhn thc ca HS| | 12 .
* Dy hc pht hin v gii quyt vn .
- Bn cht ca dy hc pht hin v gii quyt vn :
Dy hc pht hin v gii quyt vn c xem nh h thng cc quy
tc p dng cc th php dy hc c tnh n logic ca cc thao tc t duy v
cc quy lut hot ng nhn thc ca HS. Do vy dy hc nu vn khng
nhng ph hp vi tinh thn dy hc pht trin nng lc sng to v t lc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
37
nhn thc ca HS, bin kin thc ca h khng ch thnh nim tin m cn ph
hp vi c im ca khoa hc vt l.
Mc ch ca dy hc nu vn l lm cho HS nm vng khng ch
c s cc khoa hc m chnh c qu trnh thu nhn nhng kin thc v cc s
kin khoa hc, s pht trin nng lc nhn thc v sng to ca HS. Nguyn
tc c bn t chc dy hc nu vn l nguyn tc hot ng tm kim ca
HS, tc l HS t tm kim cc s kin khoa hc, cc hin tng, cc nh lut,
cc PP nghin cu khoa hc, cc PP ng dng cc kin thc vo thc t.
- Cu trc dy hc nu vn :
Qu trnh dy hc nu vn c th chia lm ba giai on
1, t vn , xy dng bi ton nhn thc
a, Cc bc c bn ca giai on ny nh sau:
+ To tnh hung c vn
+ Pht hin v nhn dng vn ny sinh
+ Pht biu vn cn gii quyt
y l giai on t hc sinh vo tnh hung c vn , mc ch chnh
ca gai on ny l:
+ Lm xut hin trc HS mu thun nhn thc, gip HS xc nh r
nhim v nhn thc v tip nhn n, tc l to ra nhu cu nhn thc cho HS.
+ Kch thch hc sinh hng th nhn thc.
+ t hc sinh trc nhng kh khn va sc, nhng kh khn ny
khin cc em phi cng c ra suy ngh gii quyt nhng khng c qu kh
lm mt hng th ca hc sinh. Kh khn c th gii quyt c s cng
c c nim tin ca hc sinh.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
38
b, Cc bin php xy dng tnh hung c vn
T chc, iu khin lm ny sinh tnh hung c vn . C nhiu cch
t chc tnh hung c vn , cc bin php xy dng tnh hung c vn
c th nh sau:
+ K chuyn m u v ngha khoa hc k thut v i sng ca hin
tng s c nghin cu.
+ Dng th nghim vt l.
+ S dng cc bi ton vt l.
+ S dng cc mu chuyn lch s hoc cc s kin, kt lun ca cc
nh khoa hc, cc t liu trong lch s khoa hc k thut, x hi, thm ch c
vn hc.
c, Pht biu vn cn gii quyt.
2, Giai on gii quyt vn
a, Cc cng vic ca giai on ny l:
+ xut cc gi thuyt.
+ Lp k hoch gii quyt vn .
+ Thc hin k hoch gii.
b, Mc ch ca qu trnh ny l:
+ a hc sinh vo con ng t lc khai thc tri thc.
+ Lm cho hc sinh quen dn vi phng php khoa hc trong nghin
cu gii quyt vn .
+ t c mc ch y, giai on ny bao gm hai yu t c bn:
Xy dng gi thuyt v kim chng gi thuyt.
3, Kim tra vn dng kt qu
Nhim v c th ca giai on ny l:
a, Tho lun kt qu v nh gi
b, Khng nh hay bc b gi thuyt nu
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
39
c, Pht biu kt lun
d, xut vn mi
Trong giai on ny ch cho hc sinh vn dng sng to cc tri thc
thu nhn c, tc l vn dng gii quyt nhng tnh hung mi, khai
thc vi nhng tnh hung mi gp phi khi thu nhn kin thc.
- Cc mc ca dy hc pht hin v gii quyt vn :
Mc 1: Gio vin nu vn , nu cch gii quyt vn ; Hc sinh hc
cch gii quyt vn theo hng dn ca gio vin. Gio vin nh gi kt
qu lm vic ca hc sinh.
Mc 2: GV nu vn , gi HS tm ra cch gii quyt vn . HS
thc hin cch gii quyt vn . GV v HS cng nh gi.
Mc 3: GV cung cp thng tin to tnh hung, HS pht hin v xc
nh vn ny sinh, t lc xut cc gi thuyt v la chn gii php.
Mc 4: Hc sinh t lc pht hin vn ny sinh trong hon cnh ca
mnh hoc ca cng ng, la chn vn cn gii quyt. Hc sinh gii quyt
vn , t nh gi cht lng v hiu qu.
1.3. Bi tp vt l v thc trng dy hc vt l, bi tp vt l trng
trung hc ph thng min ni hin nay.
1.3.1. Bi tp vt l
1.3.1.1. Mt s quan nim v bi tp vt l
Bi tp vt l l bi tp vn dng n gin kin thc l thuyt hc
vo nhng trng hp c th, cn mt thut ng khc Bi ton vt l hiu
l loi bi ton c s dng hnh thnh kin thc mi trong khi gii quyt
mt vn c t ra cha c cu tr li hoc cha c cch gii quyt suy ra
c t nhng kin thc c.
Gii bi tp (bi ton) Vt l l tp hp vn dng cc khi nim, quy tc,
nh lut Vt l hc vo nhng vn ca thc tin i sng, trong lao ng.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
40
Theo quan im dy hc hin i BTVL l vn khng ln m trong
trng hp tng qut c gii quyt nh nhng suy lun lgic, nhng php
ton v th nghim trn c s cc nh lut v PP vt l. Thng thng trong
sch gio khoa v ti liu l lun dy hc b mn, ngi ta hiu nhng bi tp l
nhng bi luyn tp c la chn mt cch ph hp vi mc ch ch yu l
nghin cu cc hin tng Vt l, hnh thnh cc khi nim, pht trin t duy
Vt l ca HS v rn luyn k nng vn dng cc kin thc ca h vo thc tin
Nh vy BTVL cha ng c hai ngha khc nhau l vn dng kin
thc c v tm kim kin thc mi. V th khng nn phn bit BTVL v bi
ton vt l m c th gi chung l BTVL. nh ngha BTVL nu trn y
c nhiu nh l lun dy hc v GV b mn tn thnh.
1.3.1.2. Tc dng ca bi tp vt l
BTVL c s dng trong dy hc vt l vi nhiu mc ch khc
nhau. Do vy, n c nhiu tc dng, c bit l hnh thnh v rn luyn k
nng, k xo vn dng kin thc. Nhng tc dng ca BTVL c nu ln
trong nhiu ti liu v phng php gio dc [7], [8], [12], y chng ti
xin nu mt s tc dng ca BTVL nh sau:
Hnh thnh v rn luyn k nng, k xo vn dng kin thc vo thc
tin, pht trin thi quen vn dng kin thc mt cch khi qut cho HS. y
l tc dng quan trng nht ca bi tp vt l, qua vic gii bi tp vt l kin
thc ca HS mi c th c nm vng tht s.
L phng tin nghin cu ti liu mi khi trang b kin thc mi cho
hc sinh. Trong chng trnh sch gio khoa vt l hin nay c nhiu kin
thc mi c hnh thnh bng vic gii BTVL.
n tp nhng kin thc hc v cng c nhng kin thc c bn ca
bi ging. gii c mt BTVL, HS cn phi c mt kin thc c bn nht
nh v c mi lin h gia chng cho nn trong qu trnh gii BTVL khng
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
41
ch c kin thc mi ca HS c cng c m HS cn c n li nhiu ln
kin thc c hc.
Pht trin t duy vt l: Trong khi ging BTVL, HS phi s dng nhiu
ln cc thao tc t duy nh phn tch, tng hp, so snh xy dng lp lun,
thc hin cc php tnh ton, khi cn thit cn phi tin hnh cc th nghim,
thc hin cc php o, xc nh s ph thuc gia cc i lng, hnh thnh
cc kt lun ca chnh mnhTrong iu kin , t duy lgic, t duy sng
to ca HS c pht trin, nng lc lm vic c lp ca HS c nng cao.
BTVL cn rn luyn cho HS nhng phm cht c nhn nh tnh yu lao
ng, tr t m, s kho, kh nng t lc, hng th hc tp, ch v s kin
tr t ti mc ch t ra.
BTVL cn l phng tin kim tra, nh gi kin thc, k nng ca
hc sinh v lm bc l nhng kh khn, sai lm ca HS ng thi gip HS
vt qua nhng kh khn v khc phc nhng sai lm .
BTVL c vai tr c bit trong vic pht huy TTC ca HS trong gi
hc vt l.
1.3.1.3. Bi tp vt l c s dng trong cc trng hp sau:
+ xut vn hc tp hay to tnh hung c vn .
+ Thng bo kin thc mi (m trong gi l thuyt cha c iu kin
cp y ).
+ Hnh thnh thi quen v k nng thc hnh.
+ Kim tra kin thc hc sinh.
+ Cng c, khi qut ho v n tp kin thc.
+ Thc hin cc nguyn tc gio dc k thut tng hp, HS lm quen
vi cc thnh tu khoa hc k thut v cc phng php pht trin kinh t,
khoa hc ca t nc.
+ Pht trin nng lc sng to HS
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
42
1.3.1.4. V tr ca cc bi tp vt l trong dy hc vt l
* V tr: Gii bi tp vt l l mt phn ca a s cc bi hc vt l, cng
nh l ni dung quan trng ca cc nhm hot ng ngoi kho ca cc nhm v
vt l. dng bi hc tng hp (gm bn giai on: kim tra kin thc, trnh
by bi mi, cng c, ra bi tp v nh), cc bi tp c s dng hai ln:
+ M bi: Kim tra kin thc.
+ Kt thc: cng c v o su kin thc hc. kim tra cc bi
tp v nh, gio vin thng gi hc sinh ln bng trnh by bi gii ca mnh.
cng c kin thc v rn luyn k nng thng tin hnh cc bi
hc gii BTVL. Nhng bi hSc ny thng c tin hnh sau khi hc song
mt ti, hoc mt chng, mt phn kin thc ca chng trnh.
* Cc hnh thc c bn khi dy HS gii bi tp vt l:
+ Gio vin phn tch, ghi ln bng cc bi tp in hnh hoc tng
i phc tp, nu cc cu hi, t chc v ng vin tp th HS tham gia vo
cng vic gii bi ton t ra.
+ Gio vin t chc c lp phn tch v tho lun, mt HS ghi cch gii
ln bng, c hiu qu gio vin nn dnh thi gian tng HS c thi gian
suy ngh v lm vic c lp, t lc.
+ GV nu bi cn HS t suy ngh gii quyt, ngoi vic thc hin
vai tr c vn cho HS khi cn thit (gi , gii p cc thc mc, ch cha r
ca u bi). GV cn kim tra kt qu cng vic ca tng HS, un nn v
h thng ho cc sai st, u nhc im chung ca HS khi tng kt bi gii.
1.3.1.5. Phn loi bi tp vt l
Cho n nay, vn cha c s thng nht v tiu chun phn loi bi tp
vt l, trong bt k loi bi tp no cng cha ng mt vi yu t ca mt
hay nhiu loi khc. Phn loi bi tp vt l c vit nhiu trong cc sch
ging dy b mn [7], [8], [12]. Sau y l mt s cch phn loi.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
43
* Phn loi theo ni dung:
Ngi ta chia bi tp theo cc ti ca ti liu Vt l. V d: Bi tp
c hc, bi tp nhit hc, bi tp in hc, bi tp quang hc Cch chia ny
cng c tnh quy c, v trong nhiu trng hp trong mt bi ton c s
dng kin thc ca nhiu phn khc nhau ca gio trnh Vt l.
Theo ni dung ngi ta cng c th phn chia thnh cc bi tp c ni
dung tru tng v cc bi tp c ni dung c th.
Cc bi tp c ni dung tru tng cha ng cc d kin di dng
cc k hiu, li gii cng c biu din i dng mt cng thc cha ng
n s v d kin cho, gip cho hc sinh d dng nhn ra cc kin thc vt
l cn s dng gii. Do nhng bi tp tru tng n gin thng c
dng cho hc sinh tp dt p dng cc cng thc hc.
Cc bi tp c ni dung c th, cc d kin cho u i dng cc con
s c th, cc bi tp c th mang c trng trc quan gn lin vi kinh
nghim sng ca hc sinh.
Ngoi ra ngi ta cn phn bit cc bi tp c ni dung k thut, bi
tp c ni dung lch s, bi tp vui.
* Phn loi theo c im ca yu cu nghin cu vn trong bi tp:
Bi tp nh tnh (bi tp cu hi hay bi tp lgic) : Loi bi tp cc
iu kin cho u nhn mnh bn cht vt l ca hin tng. Khi gii chng
hc sinh phi lp lun trn c s cc nh lut vt l, do gip hc sinh nm
vng bn cht vt l ca cc vn hc tp, ng thi chun b cho hc sinh
gii cc bi ton tnh ton phc tp v n rn luyn t duy logic v tp cho
hc sinh bit phn tch bn cht vt l ca hin tng.
Cc bi tp nh lng: Khi gii bi tp loi ny HS phi tnh ton
xc nh mi lin h ph thuc v lng gia cc i lng v nhn c cu
tr li di dng mt cng thc hoc l mt s.Cc bi tp ny c th gii
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
44
trn lp, trong gi luyn tp, giao v nh cho HS vn dng kin thc. Dng
bi tp ny c u im ln l lm su sc cc kin thc ca HS, rn luyn cho
hc sinh PP nhn thc c th ca Vt l, c bit l PP suy lun ton hc.
Tu theo PP ton hc c vn dng, bi tp nh lng c quy v cc bi
tp s hc, i s v hnh hc. c bit, khi cc cu hi loi ny c nu
di dng trc nghim khch quan th yu cu HS phi nh kt qu cui cng
c chng minh trc gii n mt cch nhanh chng. V vy yu
cu HS phi hiu bi mt cch su sc vn dng kin thc mc cao .
* Theo phng thc cho iu kin hoc phng thc gii:
Ngi ta phn bit cc loi bi tp: Bi tp bng li, bi tp thc
nghim, bi tp tnh ton, bi tp th.
Bi tp bng li: khi gii ch yu l lp lun,gii thch bng li ni, do
vy c tc dng ln trong vic rn luyn ngn ng cho hc sinh.
Cc bi tp tnh ton: l cc bi tp khi gii phi s dng cc
phng php ton hc. y l loi bi ton c s dng rng ri. Cc bi tp
ny c th gii trn lp, giao cho hc sinh v nh tp vn dng kin thc.
Dng bi tp ny c u im l lm su sc kin thc ca hc sinh, rn cho
hc sinh phng php nhn thc c th ca vt l, c bit phng php suy
lun ton hc.
Cc bi tp th: Phn tch cc th t iu kin bi ton c cc
d liu gii bi ton . Qua vic gii bi tp th pht trin c k nng
v, s dng th l cc k nng c tc dng su sc trong k thut
Cc bi tp thc nghim: Khi gii phi s dng th nghim xc nh
cc i lng cn cho gii bi tp, cho php a ra li gii hoc kim tra cch
tnh ton ph hp mc no vi iu kin bi ton, y c th s
dng cc th nghim biu din hoc th nghim phc tp ca hc HS.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
45
tin hnh cc bi tp th nghim, trong phng th nghim cn phi
c trang b mc nht nh. V nhng bi tp ny c th mang c trng
nh tnh hoc nh lng, cch gii ph thuc vo vai tr ca th nghim.
Nu phi thu thp cc s liu cho tnh ton th phi tin hnh cc php o
tng i chnh xc.
* Phn loi theo mc phc tp ca hot ng t duy ca hc sinh
khi tm li gii [14 ]:
Qua vic xem xt hot ng t duy ca hc sinh trong qu trnh tm
kim li gii bi tp vt l phn chia bi tp vt l thnh hai loi: Bi tp c
bn (BTCB) v bi tp phc hp (BTPH).
BTCB: l loi BTVL m tm c li gii ch cn xc lp mi quan
h trc tip, tng minh gia nhng ci cho v mt ci phi tm ch da vo
mt kin thc c bn va hc m HS ch cn ti hin ch khng th t to ra.
BTPH: l cc BTVL m trong , vic tm li gii phi thc hin mt
chui lp lun lgic, bin i ton hc qua nhiu mi lin h gia nhng ci
cho, ci phi tm vi nhng ci trung gian khng cho trong u bi. Vic
xc lp mi lin h trung gian l mt BTCB. V do , mun gii c
mt BTPH, buc phi gii c thnh tho cc BTCB, ngoi ra cn phi bit
cch phn tch BTPH quy n v cc bi tp c bn bit.
1.3.2. Thc trng dy hc vt l v BTVL cc trng THPT min ni
Trong phm vi nghin cu ca ti chng ti tin hnh iu tra
kho st ba trng THPT thuc cc huyn min ni ca tnh Bc Giang,
l: Trng THPT Sn ng s 1, trng THPT Sn ng s 2, trng THPT
Lc Ngn s 1, vi mc ch sau:
- iu tra v c s vt cht phc v dy hc.
- Tm hiu v c im ca hc sinh min ni v cht lng hc tp ni
chung, hc tp mn vt l ni ring.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
46
- Kho st phng php ging dy ca gio vin, iu kin phc v
ging dy, vn i mi phng php ging dy ca gio vin,
- T phn tch cc hn ch, kh khn, tm nguyn nhn, ra bin
php khc phc.
- i tng iu tra: HS lp 11, GV vt l, lnh o cc trng trn.
- Phng php iu tra: Trao i vi lnh o nh trng, gio vin vt
l, ni chuyn vi hc sinh, tham quan phng th nghim, d gi. Qua
chng ti thu c kt qu sau:
1.3.2.1. C s vt cht phc v dy hc.
+ Nhn chung c ba trng chng ti iu tra (Trng THPT Sn ng
s I, Trng THPT Sn ng s II, Trng THPT Lc Ngn s I) u thiu
phng hc v th hc sinh phi hc hai ca.
+ V phng th nghim v dng c th nghim c bn y v ng
b, nhng t c s dng v nu s dng cha em li hiu qu cao v cc
nguyn nhn sau:
- Cc thit b th nghim mi c v gio vin cha c tp hun y
v th cha bit s dng hoc s dng nhng cha khai thc ht c tc
dng ca th nghim.
- Khng c cn b chuyn trch phng th nghim.
- Cc trng min ni thng thiu gio vin, v th gio vin thng
phi lm thm gi, dy hai ca do khng cn thi gian thch ng chun
b th nghim cho tit hc. Trong hon cnh nu s dng th nghim cng
khng em li hiu qu nh mong mun.
+ Qua iu tra chng ti thy cc trng gio vin thng cp nht
chm cc sch tham kho ph hp vi xu hng i mi chng trnh v
phng php ging dy vt l hin nay. Cc phng tin k thut dy hc
nh my chiu, my tnh u c song cn t v hu nh khng c s dng
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
47
trong dy hc hoc nu c s dng khng em li hiu qu v a s gio vin
min ni cn hn ch v tin hc v khng c thi gian thch ng
nghin cu ng dng tin hc trong dy hc.
+ V HS tt c cc HS ca c ba trng u c sch gio khoa v 70%
c sch bi tp vt l. Nhng ch khong 10% c sch tham kho. V th hu
ht hc sinh ch lm bi tp sch gio khoa v mt s bi tp gio vin cho,
ngoi ra khng t lm thm cc bi tp khc.
1.3.2.2. c im ca HS min ni v cht lng hc tp ca HS ni
chung v hc tp mn vt l ni ring
* c im ca hc sinh min ni:
Qua iu tra bng phiu thm d, tham kho cc bi kim tra cht
lng ca HS, trao i trc tip vi gio vin, HS v mt s ph huynh chng
ti thu c nhng kt qu sau:
- a s HS kh nng giao tip hn ch, t ti.
- a s HS nhn thc chm, kh nng lm vic c lp rt km
- S nhanh nhn, sng to, tnh t duy thp
- Thiu ch vt kh, vn ln trong cuc sng v trong hc tp.
- Kh nng vn dng, lin h gia l thuyt vi thc tin cn hn ch.
- Kh nng phn tch, tng hp rt hn ch.
* Tnh hnh hc tp ca hc sinh:
Qua iu tra bng phiu thm d, tham kho cc s im, cc bi kim
tra cht lng ca HS, trao i trc tip vi gio vin, hc sinh v d gi
chng ti thu c nhng kt qu sau:
Cht lng hc tp ca tt c cc mn ca HS min ni thp (15% kh
gii, 50% trung bnh cn li yu km). Trong cc mn khoa hc t nhin
v ngoi ng rt thp, a s hc sinh s v ngi hc nhng mn ny, c bit
l mn vt l.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
48
- Cht lng hc tp ca mn vt l ca HS min ni rt thp (10% kh
gii, 40% trung bnh, cn li l yu km).
- a s HS ( 65%) cho rng vt l l mn hc tru tng, kh hiu,
phi hc l do bt buc nn khng hng th hc tp.
- Tm hiu v mc tch cc, t lc trong gi hc ca HS th c
khong 20% HS ch nghe ging, suy ngh, tch cc pht biu, xy dng bi,
65% ch yu ch nghe ging v khng pht biu, 15% khng ch nghe ging.
- a s HS (80%) hc sinh ch hc thuc lng nhng g gio vin cho
ghi trong v v nhng nh ngha sch gio khoa, ch khong 10% HS t gic
lm bi tp sch gio khoa, sch bi tp v sch tham kho, 60% HS ch lm
nhng bi tp d sch gio khoa, 30% HS hu nh khng lm bi tp nh.
Thi gian t hc mn vt l nh rt t thng ch t 2 n 3 gi trong tun.
- S HS t lc gii c bi tp rt t (10%) cn li cn s gip ca
GV, thm ch c HS khng gii c mc d c s gip ca GV (10%).
Tm hiu v nhng kh khn ca HS khi gii bi tp cho thy: 30%
khng hiu v tm tt c u bi, 50% khng nh l thuyt, 60% khng
bit vn dng l thuyt vo gii bi tp, 30% gp kh khn trong tnh ton.
1.3.2.3. Tnh hnh dy ca gio vin
Cc phng php thng c gio vin s dng l: Thuyt trnh -
Hi p (60%), din ging Minh ho (85%), Phng php m thoi (90%),
Phng php thc nghim, t c s dng (20%), dy hc nu vn (40%)
song khng mang li hiu qu cao. Hu nh khng s dng phng php
tham quan ngoi kho. Cc phng tin k thut nh my chiu, my vi tnh
s dng rt t v thng mang tnh cht bt buc.
Ngun ti liu lm c s cho gio vin la chn bi tp hin nay tng
i phong ph, song nhiu gio vin cha u t ng mc cho vic la chn
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
49
h thng bi tp, m thng ch ly bi tp sch gio khoa v sch bi tp
cho hc sinh lm (75%)
Vic la chn bi tp ca GV cn cha c mc ch r rng, thng th
khi dy xong mc no sch gio khoa th dng ngay bi tp mc .
Qu trnh gii bi tp cha phi l qu trnh hng dn HS gii, cha
pht huy c tnh tch cc, t lc ca HS. Ch yu l GV cha cho hc sinh
mt vi bi lm mu, hc sinh theo di, chp li, sau bt trc lm cc bi
tng t (thm ch khng hiu) (70%). Trong qu trnh gio vin cha cho
HS th thng gio vin ch gii thch cch lm ca mnh m khng ch n
pht trin nng lc t gii quyt vn ca hc sinh, hoc hng dn hc
sinh theo kinh nghim ch khng theo mt k hoch no.
Vic son mt gio n cho mt tit bi tp a s (70%) ch l gii sn
bi tp vo gio n ch khng c h thng cc cu hi nh hng.
1.3.2.4. Phn tch nhng hn ch, kh khn, tm nguyn nhn, hng
khc phc
+ Nhng kt qu iu tra trn cho thy hc sinh min ni cha xc
nh c ng c, mc ch hc tp, khng hng th vi mn vt l, cha
c phng php hc tp hiu qu, thi gian dnh cho mn vt l cn t, kh
nng nhn thc tch cc, t lc km, cht lng hc tp thp. i vi vic
gii bi tp vt l kh khn ch yu m hc sinh mc phi l cha nm vng
c cch gii bi tp vt l, kh khn khi chuyn t ngn ng i sng sang
ngn ng vt l, kh nng phn tch cc hin tng vt l km, do kh
khn trong khi tm ng li gii c th.
Qu tm hiu chng ti thy c nhiu nguyn nhn dn n tnh trng
trn trong c c nguyn nhn khch quan, c nguyn nhn ch quan.


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
50
* Nguyn nhn khch quan:
- Do iu kin kinh t x hi: a phn hc sinh min ni xut thn t
gia nh nng dn thu nhp thp, kinh t khng n nh, cc em va hc va
phi gip gia nh nhiu cng vic, do iu kin v thi gian u t cho
hc tp b hn ch.
- i ng gio vin min ni va thiu va yu, a s l nhng gio
vin min xui ln cng tc vi nm li chuyn v xui. Do vic i mi
phng php dy hc pht huy c tim nng ca HS cn nhiu hn ch
* Nguyn nhn ch quan:
- Do iu kin a hnh kh khn, kinh t vn ho x hi cha pht trin,
cc em t c tip xc vi phng tin hin i, t c giao lu vi cc hot
ng x hi, nn vn ngn ng ca hc sinh min ni ngo nn, k nng c,
ni, vit cn yu, cha chnh xc. Cng t dn n hc sinh min ni sng
gin d, hn nhin, chn thnh nhng rt r, mang tnh t ti dn tc.
+ Cc yu t nh hng n vic ging dy ca gio vin min ni:
- Trnh kin thc chuyn mn t c tch lu thm, kin thc v
phng php v i mi phng php cn bt cp, khng theo kp vi xu th
pht trin chung. Nguyn nhn l:
a) Thi gian dnh cho bi dng thng xuyn cha hp l, cn qu t
so vi yu cu ni dung cn lnh hi.
b) Trong qu trnh cng tc GV thng phi lm thm gi, kim nhim
cc cng vic khc nh: Qun l phng th nghim, th vin, on i
c) iu kin kinh t x hi km pht trin ko theo i sng ca gio
vin cn rt nhiu kh khn, ngoi gi ln lp hu ht gio vin phi tng gia
sn xut ci thin i sng gia nh.
d) Qu trnh dy hc theo cch c lu ngy, p lc cng vic nhiu gy
nn t tng ngi i mi, cng vi trnh xut pht ca c gio vin v hc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
51
sinh u thp dn n quan nim sai lm khng th p dng c cc phng
php dy hc tin tin i vi hc sinh min ni.

KT LUN CHNG I
Trong chng ny, chng ti trnh by c s l lun v thc tin v
pht huy tnh tch cc hot ng nhn thc ca HS trong dy hc Vt l.
Chng ti a ra v phn tch mt s nh ngha v tnh tch cc hot ng
nhn thc ca HS v kt lun, tnh tch cc nhn thc l trng thi hot
ng ca HS, c trng bi kht vng hc tp, c gng tr tu v ngh lc
cao trong qu trnh nm vng kin thc. Chng ti cng phn tch
nhng biu hin ca tnh tch cc hot ng nhn thc , nguyn nhn ca tnh
tch cc hot ng nhn thc ca HS; ra mt s bin php pht huy tnh
tch cc hot ng nhn thc ca HS. Chng ti cng phn tch u nhc
im mt s phng php dy hc tch cc: S dng phng php m thoi
theo hng tch cc ho hot ng hc tp ca HS; Dy hc theo nhm; Dy
hc theo l thuyt kin to; Dy hc nu v gii quyt vn .Cng trong
chng, chng ti iu tra c thc trng dy v hc vt l cc trng
THPT min ni, tm ra c nhng nguyn nhn dn n thc trng .
Trn c s nhng l lun ny, chng ti vn dng vo vic xy dng ba
gio n bi tp phn quang hnh hc theo hng pht huy tnh tch cc hot
ng nhn thc ca HS.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
52
Chng 2
PHT HUY TNH TCH CC CA HC SINH QUA RN LUYN
GII BI TP VT L PHN QUANG HNH HC
(VT L LP 11 NNG CAO)
Nh ni trn, dy hc l mt hot ng phc tp m mc ch cui
cng l bin nhng tri thc, kinh nghim ca loi ngi thnh tri thc, kinh
nghim, nng lc ca bn thn hc sinh, ng thi pht trin h nhng
phm cht nhn cch ca con ngi trong x hi mi. Qu trnh dy hc din
ra rt phc tp trong s phi hp hot ng gia gio vin v hc sinh c
vai tr quyt nh. Mun pht huy tnh tch cc hot ng nhn thc ca hc
sinh trong dy hc, gio vin cn phi cn c vo, ni dung, mc ch,
phng tin dy hc v trnh ca hc sinh m la chn hnh thc t chc
hot ng thch hp cho hc sinh, hng dn gip to iu kin cho h
thc hin thnh cng nhng hot ng . pht huy tnh tch cc ca hc
sinh THPT ni chung v hc sinh min ni ni ring thng qua dy bi tp vt
l chng ta cn nghin cu hai v n : La chn h thng bi tp ph hp va
hng dn hc sinh cch thc gii mt bi tp vt l cu ng nh t chc cho ho c
sinh gia i bi tp trn l p. Sau y chng ta s xem xt c th hai v n ny.
2.1. Vic la chn v s dng phi hp cc phng php dy hc nhm
pht huy TTC hot ng hc tp ca HS trong gi gii BTVL
Nh nu chng I, mi phng php dy hc vt l ph thng
u c nhng u v nhc im ring. Ngi gio vin cn phi nm vng
c cc u im, nhc im ca mi phng php, bit phn tch kh nng
ca cc phng php dy hc, trn c s cn c vo nhim v, ni dung,
c im ca hc sinh, nng lc gio vin, iu kin vt cht ., la chn
v s dng phi hp h thng ng b cc phng php cho tng bi hc mt
cch c th, ph hp.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
53
Trong khi gii cc BTVL, HS phi bit vn dng cc kin thc hc
vo nhng trng hp c th, khc nhau. HS phi phn tch cc iu kin ca
u bi, xy dng lp lun, kim tra v ph phn nhng kt lun m HS rt ra,
t pht trin t duy, nng lc t lc lm vic. Trong gii BTVL, HS c
rn luyn k nng t duy lgc, bin chng, k nng din t bng li, rn
luyn c tnh kin tr vt kh, kh nng vn dng kin thc vo thc t.
Cn c vo mc ch, yu cu ca tng gi gii BTVL c th, da trn
c s phn tch c im v kh nng dy hc ca cc PP dy hc nu
phn trn, mi GV c th la chn PP dy hc ch o v phi hp vi cc
phng php dy hc khc c gi hc t hiu qu cao.
Theo chng ti mi BTVL l mt vn , GV nn chn PP gii quyt
vn lm PP ch o, cc PP phi hp l: m thoi, lm vic c lp, lm
vic theo nhm ca hc sinh, phng php din gii.
2.2. La chn bi tp
Nh ta bit bi tp vt l c tc dng to ln trong vic gio dc, gio
dng, gio dc k thut tng hp c bit l pht huy tnh tch cc ca hc
sinh. Tc dng cng c pht huy nu ta la chn c h thng cc bi
tp ph hp vi nhng yu cu pht huy tnh tch cc ca hc sinh. H thng
bi tp c la chn phi tho mn cc yu cu sau:
- Nh trnh by chng I, kch thch hng th ca hc sinh, cc
bi tp phi i t d n kh, t n gin n phc tp v phm vi v s
lng cc kin thc, k nng cn vn dng, s lng cc i lng cho bit
v cc i lng cn phi tmGip hc sinh nm c phng php gii
cc bi tp in hnh.
- Mi bi tp phi l mt mt xch trong h thng bi tp, ng gp vo
vic cng c, hon thin v m rng kin thc cho hc sinh
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
54
- H thng bi tp c chn gii gip hc sinh nm c phng
php gii tng loi bi tp c th.
- kch thch hng th, mt iu quan trng ca tnh tch cc ca hc
sinh nn chn nhng bi tp c nhng ni dung thc t, l nhng bi tp
lin quan trc tip n i sng, ti k thut sn xut, ti thc t lao ng ca
hc sinh v nh phn tch trn (xem phn 1.1.3) con ngi ch hng th
vi nhng g gn lin vi kinh nghim, cuc sng ca h.V d: V sao nhng
hm nc sui trong, ta nhn xung dng sui th thy su ca nc nh
hn so vi thc t? hoc v sao nu t mt vt pha di mt bn mng
trong sut v ngi quan st vt qua bn mng th nhn thy vt gn hn
- Cng cn chn nhng bi tp mang yu t nghin cu, nhm gip HS
pht trin t duy. l nhng bi tp mun gii c HS phi suy ngh, phn
tch t m, cn thn, ng thi pht huy TTC, sng to ch khng th p dng
mt cch my mc cc cng thc vt l. Nhng bi tp nh th c th cho
thiu hoc tha d kin v cng c th mang tnh cht ngy bin v nghch l.
Ngoi ra cng cn s dng nhng bi tp gi to tuy khng c ni dung
k thut, thc t, v cc qu trnh trong c n gin ho i nhiu hoc
ngi ta c ghp nhiu yu t thnh mt i tng phc tp tp
nghin cu, nhng n c tc dng gip hc sinh quen vi vic p dng kin
thc, hnh thnh v rn luyn k nng gii bi tp. Nh vy, nhng bi tp gi
to c tc dng rn kin thc, phng php cho hc sinh, cng l mt iu
kin pht huy tnh tch cc nhn thc ca hc sinh.
T nhng yu cu , cn cho hc sinh bt u vic gii bi tp v mt
ti bng nhng bi tp nh tnh hay bi tp tnh ton tp dt. Sau mi
n cc bi tp tnh ton tng hp, bi tp th, bi tp th nghim v nhng
bi tp khc phc tp hn.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
55
i vi hc sinh min ni ( xem 1.3.2.2) th h thng bi tp la chn
cn ch hn n yu cu va phi m bo cho hc sinh nm vng kin
thc, rn k nng gii bi tp va phi ch gim bt nhng kh khn cho
hc sinh v kch thch hng th ca hc sinh i vi cng vic gii bi tp.
y l iu kin quan trng xo b tnh t ti, gip hc sinh min ni t tin
hn vo sc mnh, c hng th khi gii bi tp. Hn na, HS min ni quen
t duy c th, t tip xc vi nhng vn phc tp ca k thut. V th h
thng BTVL c la chn cho HS min ni phi bt u bng nhiu bi tp
c bn hn ri mi n cc bi tp phc hp vi mc phc tp tng dn.
Lm nh vy va m bo yu cu va sc HS va to cho cc em c mt
trnh xut pht vng chc, to iu kin pht huy hot ng TC ca HS.
Gim bt cc bi tp lin quan n cc hin tng, cc thng s k
thut xa l vi hc sinh min ni, tng cng cc bi tp v cc hin tng
vt l thng xy ra nhiu min ni.
chn c h thng bi tp ph hp vi hc sinh min ni theo
chng ti gio vin phi tin hnh nh sau:
- Trn c s yu cu ca chng trnh, GV phn tch, xc nh cc kin
thc c bn HS cn nm vng trong mi ti (bi, chng, phn) cc k
nng cn rn luyn cho HS ng vi mi ti , t chn ra cc loi bi
tp c bn ti thiu ng vi tng kin thc c bn. Khi la chn cc bi tp
c bn gio vin cn ch : Bi tp c bn v mt kin thc no l ch ni
n yu t mi cn vn dng trong vic gii bi tp m trc khi hc kin
thc y HS khng th ngh ra c.
Bi tp phc hp c la chn trn c s mt s bi tp c bn theo
cc dng: nghch o gia ci cho vi ci phi tm; phc tp ho ci
cho; phc tp ho ci phi tm; phc tp ho c cc cho vi ci phi tm;
ghp ni dung nhiu bi tp c bn vi nhau . S lng cc bi tp v mc
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
56
phc tp ca cc bi tp cn da trn i tng HS, trong lu n nhng
dng tiu biu ca kin thc cn vn dng.
2.3. Hng dn gii bi tp pht huy TTC hot ng nhn thc ca HS
2.3.1. S nh hng khi qut gii bi tp vt l
Gii mt bi tp Vt l l thc hin mt chui cc hnh ng, cc thao
tc cn thit, theo mt trt t nht nh i n mc tiu; tm c cu tr
li ng n, gii p c vn t ra mt cch c cn c khoa hc, cht
ch. Vic ch ra cu trc ca hnh ng, ca cc thao tc cn thit va c tc
dng pht huy tnh tch cc hot ng nhn thc ca hc sinh, va gip hc
sinh d tm ra cch gii bi tp. Cc bn ch dn vic thc hin cc hnh ng,
cc thao tc , gi l s nh hng gii bi tp.
Mi bi tp Vt l nghin cu mt hoc mt s vn , trong mt tnh
hung c th, do khng th ni v mt PP chung, vn nng c th p dng
gii quyt mi bi tp Vt l. Cng c ngha l khng th c mt bn ch
dn cc hnh ng, thao tc c th gii mi bi tp vt l. Tuy nhin qu
trnh gii mt bi tp vt l cng c nhiu hot ng chung nh tm hiu iu
kin ca bi ton, xem xt hin tng Vt l c cp n v da trn kin
thc vt l ton hc tm mi lin h gia ci phi tm vi ci cho, sao
cho c th thy c ci phi tm c mi lin h trc tip hoc gin tip vi
ci cho. T ch r c mi lin h tng minh, trc tip ca ci phi
tm vi ci cho. Tc l tm c li gii. T ta thy rng tin trnh gii
mt bi tp vt l, ni chung tri qua cc bc: tm hiu bi; phn tch hin
tng, qu trnh vt l trong bi tp lp lp k hoch gii; trnh by li
gii; kim tra, bin lun kt qu. y la b n b c chung va kha i qua t ma ho c
sinh c n pha i th c hi n khi gia i b t ki m t ba i t p v t li na o . Trong mi bc
li c th ch ra mt s hnh ng, thao tc c bn thc hin n. V vy ta
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
57
c th xy dng c mt s nh hng (SH) khi qut gii bi tp
vt l. S ny c th bao gm nhng giai on, hnh ng sau.
2.3.1.1. Tm hiu v tm tt u bi
- c k u bi.
- Ghi cc i lng cho v ci phi tm bng cc k hiu quen dng.
- i n v ca cc i lng cho v n v ph hp.
- V hnh hoc s , trn hnh v nn ghi r cc yu t c lin quan
n bi tp.
Tm hiu u bi khng phi ch l c i c li nhiu ln u bi,
m phi hiu cn k v c th pht biu li mt cch ngn gn, chnh xc di
hnh thc ny hay hnh thc khc. Kt qu phn nh mc hiu u bi ca
hc sinh l vic dng cc k hiu m ho u bi hay dng hnh v din
t u bi.
2.3.1.2. Phn tch hin tng, qu trnh vt l v lp k hoch gii
- M t hin tng, qu trnh Vt l xy ra nu ln trong u bi.
- Nu ra cc quy tc, cc nh lut chi phi hin tng, qu trnh .
Tc l tm ra cch gii quyt nhim v. bi tp.
- a ra nhng lp lun, bin i ton hc cn thc hin nhm xc nh
c mi lin h gia ci cho vi ci phi tm.
Bc phn tch hin tng, qu trnh Vt l v lp k hoch gii l
bc quan trng nht ca qu trnh gii mt bi tp Vt l. Vi bt k bi tp
no, khi thit lp c cc mi lin h c bn c th dn n mi lin h
gia ci phi tm vi ch nhng ci cho trong u bi, tc l tm c
li gii. y cng l bc kh khn nht trong ton b qu trnh gii bi tp
vt l. N i hi ngi gii phi c mt vn ling nht nh v Vt l, phi
nh li n, phi chn lc nhng vn c lin quan n bi tp. Ni chung
i vi mt bi tp gii n c v s kin thc lin quan, mun la chn
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
58
c nhng kin thc lin quan trc tip n bi tp, c ch tht s v c l
do y th cn phi c kin thc v phng php gii bi tp. Trong bc
ny thit lp mi lin h gia ci phi tm vi nhng ci bit, ngi ta
thng s dng phng php suy lun theo hng phn tch hoc tng hp,
ng thi cng gi tn cho cch gii bi tp theo phng php suy lun l gii
bi tp bng phng php phn tch v phng php tng hp.
* Gii bi tp bng phng php phn tch: Theo phng php ny,
xut pht im ca suy lun l i lng cn tm hoc t vic tm kim cc
quy lut t cho php tm li gii trc tip cho bi ton, khi phn tch bi
ton, hc sinh s tm ra quy lut i lng phi tm vi i lng khc, qu
trnh tip tc cho ti khi tm ra c mi lin h gia i lng phi tm vi
i lng cho. V d vn dng phng php phn tch gii bi tp sau:
t mt vt cch thu knh hi t 12cm, ta thu c nh o cao gp ba ln
vt. Tnh tiu c ca thu knh?
Gii: Theo cng thc thu knh:
1 1 1 dd
d + d
f
f d d
'
= + =
' '
(1)
Theo (1) tnh c f ta phi tnh c d'
phng i 3 3
d
d
k d d
'
' = = = (2)
Thay (2) vo (1), ta c
( 3 ) 3 3
( 3 ) 2 2
d d d d
f
d d

= = =
+
; f = 18cm
Nh vy gii bi tp theo PP phn tch s gip hc sinh d dng tm
c cch gii bi tp. Tuy nhin vi mt i lng vt l cha bit c nhiu
mi lin h vi nhng i lng vt l khc, do vy mi mt ln xut hin
mt i lng cha bit trong qu trnh phn tch ta li phi dn ra c tt c
cc cng thc lin quan, ng thi phi la chn nhng kin thc c ch trong
cc mi lin h . Nh vy qua mt s bc ta mi thit lp c mi lin
h gia cc i lng cha bit vi cc i lng bit. iu dn n,
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
59
trong mt s trng hp, mt mt cng thc di, cha nhiu thng s biu th
cc mi lin h gia cc i lng bit vi cc i lng phi tm.
* Gii bi tp bng PP tng hp: Theo PP ny suy lun khng bt u
t i lng cn tm m t cc i lng bit. Dng cng thc lin h gia
cc i lng ny vi cc i lng khc cha bit, ta tnh c cc i lng
ny. T cc i lng ny v cc cng thc c lin quan ta tnh c cc i
lng tip theo. C nh vy cho ti khi ta tm c cc i lng cn tm. PP
ny i hi hc sinh phi tnh ln lt cc i lng trung gian nh d liu
cho v cc cng thc c lin quan trc khi tnh i lng cn tm. Nh vy
ngc li vi phng php phn tch vic gii bi tp khng xut pht t i
lng cn tm. V d gii bi tp trn theo phng php tng hp:
Gii: phng i: 3 3
d
d
k d d
'
' = = = = -3.12 = -24cm (1)
Bit d v d' vn dng cng thc thu knh:
1 1 1 dd
d + d
f
f d d
'
= + =
' '
(2)
Thay d v d' vo (2) ta tnh c f = 18cm
Theo phng php gii bi tp ny ta c mt li gii r rng, lgc,
ngn gn. Nhng nhc im ca phng php ny l ch n mang tnh
cht m mm, c th ch tm ra cc i lng trung gian hoc c cc i lng
trung gian, khng gip i n c kt qu cn tm trong qu trnh gii.
Hai PP gii bi tp ni trn u c nhng u, nhc im ring. Do
cn phi phi hp hai phng php ny trong gii bi tp. Trong mt s
trng hp, ta thng phi vn dng cc hai PP phn tch v tng hp gii
mt bi tp vt l . Mun lp c k hoch gii mt bi tp ngi ta s dng
phng php phn tch. Khi gii c th bi ton thng s dng PP tng hp
hoc s dng mi PP mt cng on.
Bc phn tch tm cch gii mt bi tp c m hnh nh sau:
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
60
Ta c th m hnh ho cc mi lin h ca ci cho, ci phi tm v
ci cha bit. Trong x l ci phi tm; A, B l nhng ci cho; a, b l
nhng ci cha bit (Hnh 2.1).





Gi s khi gii mt bi ton no , phn tch iu kin trong bi v da vo
kin thc Vt l, ta dn ra c su mi lin h c m hnh ho nh hnh 2.2
Su mi lin h ny cho ta thy c mi lin h gia ci phi tm x vi
cc ci cho A, B, C, D, G, H, I, K thng qua mi lin h ca chng vi cc
ci cha bit a, b, c, d, e. Nh h thng su mi lin h ny m ta c th lm
sng t ci cha bit ri xc nh c ci phi tm.
1)

2)

3)


4)

5)

6)



x A B a b
Hnh 2.1

x A
a
b

B a
c

C D c

b E d
e

G
H
d
I K
e
Hnh 2.2.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
61
Hnh 3 di y m hnh ho qu trnh lm sng t cc yu t cha bit trong
cc mi lin h xc lp i n xc nh c ci phi tm.








T mi lin h (3) rt ra (c). Th (c) vo (2) rt ra (a). T (5)rt ra (d). T (6)
rt ra (e). Th (d) v (e) vo (4) rt ra (b). Th (a) v (d) vo (1) rt ra x.
Mun nh hng phng php dy gii mt bi tp vt l ng n,
c hiu qu cn nm vng li gii mt bi tp vt l th hin kh nng tr
li c cu hi: Vic gii bi tp ny cn xc lp c nhng mi lin h c
bn no? S xc lp cc mi quan h c bn c th ny da trn s vn dng
kin thc vt l g? Vo iu kin no ca bi ton? S tin trnh lun gii
t nhng mi lin h c bn xc lp c i n kt qu cui cng ca
gi bi tp nh th no?
2.3.1.3. Trnh by li gii:
Vic trnh by li gii c th tin hnh theo hai cch:
* Theo phng php phn tch:
+ Vit phng trnh biu th mi lin h gia i lng cn tm vi cc i
lng khc.
+ Sau vit cc phng trnh tm cc i lng cha bit trong cc
phng trnh trn. C th tnh ngay ra kt qu bng s hoc di dng tng
qut ca cc i lng cha bit cn tm.
x
(3)
(5)
(6)

(4)

(2)
b
(1)
c
d
e
a
Hnh 2.3
X
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
62
+ Thay gi tr ca nhng i lng bit vo phng trnh u tnh kt qu.
* Theo phng php tng hp:
+ Vit cc phng trnh tnh cc i lng cha bit cn tm. C th tnh lun
ra kt qu bng s hoc di dng tng qut ca cc i lng cha bit .
+ Vit phng trnh biu din mi lin h ca i lng cn tm vi cc i
lng bit v tm c. Thay cc gi tr ca cc i lng bit
tnh ra kt qu.
Tuy nhin cng c bi tp m mi phng php c p dng mt
cng on ca qu trnh trnh by li gii:
+ Vit phng trnh ca cc nh lut v gii h phng trnh c c
tm n s di dng tng qut, biu din cc i lng cn tm qua cc i
lng cho.
+ Thay gi tr ca cc i lng cho tm n s. V d: Cho mch in (hnh 2.4)
E
1
= 6V, E
2
= 12V, in tr trong khng ng k. R
1
= 0,9O, R
2
= 2,1O,
R
g
=0,87O. Xc nh cng dng in chy qua cc in tr v in k?
+Xt cc dng in D ta c phng trnh: I
1
= I + I
2
(1)
+ p dng nh lut m cho on mch CGD cha in tr thun
U
CD
=0,87I (2)
+ p dng nh lut m cho on mch(CE
1
AD) v (CE
2
BD) cha
ngun ta c:
U
CD
= 6 0,9I
1
(3)
U
CD
= -12 + 2,1I
2
(4)
+ Gii h bn phng trnh trn ta tnh c I, I
1
, I
2

2.3.1.4. Kim tra v bin lun kt qu
Cn ch cc khu:
- Kim tra tr s ca kt qu: c ng khng? V sao? C ph hp vi
thc t khng?
D
1
E
2
E
C
G
A
B
i
1
i
2
i
Hnh 2.4
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
63
- Kim tra li cc php tnh.
- Nu c iu kin c th tm li gii khc. Kim tra xem c cn con
ng no ngn hn khng?
SH khi qut gii BTVL p dng c cho hu ht cc loi bi tp.
i vi cc bi tp nh tnh, khng cn phi tnh ton phc tp, nhng vn
cn c s suy lun lgc tng bc i tm kt lun cui cng. Trong trng
hp ny ta cng c th m hnh ho tin trnh lun gii bng mt s khi
qut nh sau:




Nh mi lin h (1) rt ra c kt lun (a). Da trn kt lun (a) cng
vi mi lin h (2) rt ra kt lun (b). Da vo kt lun (b) cng vi mi lin
h (3) rt ra kt lun cui cng (c).
Ring i vi cc bi tp thc nghim c cc c im nghin cu thc
nghim v mt s lin h ph thuc no th tin trnh gii quyt tri qua
cc bc sau:
- Bc th nht: Xc nh phng n th nghim
- Bc th hai: Nm vng nhng dng c o lng cn s dng.
- Bc th ba: Tin hnh th nghim, ghi kt qu quan st, o.
- Bc th t: X l kt qu.
- Bc th nm: Kt lun v tnh hin thc ca s lin h ph thuc
nghin cu.
SH khi qut ch gm nhng bc chung nht ca vic gii mt bi
tp vt l. i vi mt bi tp no , cng c th xy dng mt h thng cc
hnh ng, thao tc cn thit c th hn gii. Bn ch dn hon thnh
1 a 2 b 3
c
Hnh 2.5: S tin trnh lun gii bi tp nh tnh
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
64
cc hnh ng cn thit gii mt loi bi tp vt l gi l SH hnh ng
gii bi tp vt l. V d 1: SH hnh ng gii bi tp vt l p dng nh
lut khc x nh sng c th nh sau:
-Vn dng nh lut khc x nh sng v ng i ca tia sng qua
cc mi trng.
- T hnh v vn dng nh lut khc x nh sng v cc cng thc lin
h gia cc cnh v gc trong tam gic tm mi lin h gia ci cho vi ci
phi tm.
- Lun gii ra kt qu.
SH gii BTVL c nhiu tc dng n vic pht huy TTC hot ng
nhn thc ca hc sinh. SH khi qut, SH hnh ng ch a ra nhng
ch dn l nhng phng hng chung tm kim li gii bi tp. Mt khc
mi ch dn ch nu ra cn phi lm g, cn phi thc hin cc thao tc no v
theo trnh t no trong mi hnh ng y, th hc sinh phi t suy ngh t gii
quyt. Do vy, chng va ch ra cch thc HS c th gii quyt c
nhim v hc tp lm gim bt kh khn trong qu trnh nm vng k nng
gii bi tp, va khng lm mt tnh tch cc hot ng nhn thc ca HS
trong qu trnh gii quyt, m tri li HS phi ht sc n lc, tch cc mi c
th hon thnh nhim v. Tip theo bn bc chung gii mt BTVL, hc
sinh cn phi bit cch gii cc bi tp c trng cho cc phn kin thc khc
nhau nh: Cc bi tp ng hc, cc bi tp vn dng nh lut Niutn, cc
bi tp vn dng cc nh lut bo ton, cc bi tp vn dng cc nh lut
cht kh, cc bi tp in hc, quang hcCc bi tp ny u c cc bc
c trng ring ca n. V d: Bi tp p dng nh lut II Niutn
- V hnh, chn h quy chiu, phn tch cc lc tc dng ln vt (
ln, phng chiu, im t).
- Xc nh h vt cn p dng cc nh lut Niutn cho h.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
65
- Vit phng trnh vc t ca nh lut II Niutn.
- Chiu cc phng trnh vc t ln mt phng no c phng
trnh i s.
- Gii cc phng trnh i s tm cc i lng cn tm.
2.3.2. Hng dn hc sinh th c hi n b c hai : phn tch hin tng v
lp k hoch gii
trn chng ta nu ra cc bc chung gii mt BTVL v vic
xc nh cc bc c trng khi gii cc bi tp cc phn kin thc khc
nhau. Trong gi gii bi tp, GV phi thng xuyn v dn dn gip HS nm
c v vn dng trong qu trnh lm mt BTVL. Tuy nhin y ch l s
hng dn rt khi qut v trong nhiu trng hp HS vn khng th gii
c bi tp. V vy, c cn c cho vic xc nh PP hng dn HS gii
mt BTVL c th, ngi GV cn phn tch PP gii bi tp , ch ra c cu
trc cc thao tc, hnh ng cn thit va c tc dng pht huy tnh tch cc
hot ng nhn thc ca hc sinh, va gip HS d dng tm ra cch gii bi
tp. Tc l gio vin phi lp c mt bn ch dn vic thc hin cc hnh
ng, cc thao tc cn thit gii bi tp . Trong cc b c cu a SH
khi qut , b c phn tch hin tng v lp k hoch gii la quan tro ng nh t
v hc sinh s gp nhiu kho khn nht . Chng ti ch ra tng i c th
cc hot ng cn lm bc hai. Tuy nhin, bc ny, gio vin vn c n
phi tip tc h ng d n th a s hc sinh mi c th t ng b c hoa n tha nh
yu c u cu a GV a t ra. Tu thuc vo c im ca hc sinh, mc tiu ca
tit hc, iu kin thi gian m la chn PP hng dn hc sinh ph hp nht.
2.3.2.1. Hng dn theo mu (Hng dn angrit)
Hng dn theo mu l s hng dn ch r cho hc sinh nhng hnh
ng c th cn thc hin v trnh t thc hin cc hnh ng t kt
qu mong mun. Nhng hnh ng ny c coi l nhng hnh ng s cp,
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
66
ms
F


Hnh 2.6
Y
X
O
n gin hc sinh phi nm vng. Kiu hng dn angrrit khng i hi hc
sinh phi t mnh tm ti xc nh cc hnh ng cn thc hin gii quyt
vn t ra m ch i hi HS chp hnh cc hnh ng c gio vin
ch ra, c theo hc sinh s t c kt qu, s gii c bi tp cho.
Kiu hng dn angrit i hi gio vin cn phi phn tch mt cch
c th vic gii bi ton xc nh c mt cch trnh t, chnh xc, cht
ch cc hnh ng cn thc hin gii c bi ton.
Kiu hng dn angrit thng c p dng khi cn dy cho HS
phng php gii mt loi bi tp in hnh no u mi bi, mi phn,
nhm luyn cho HS nm vng mt cng thc, mt nh lut mi, mt n v
mi hay k nng gii mt loi bi ton c trng no . V d: rn luyn
cho hc sinh k nng gii bi tp p dng nh lut II Niutn, xc nh gia
tc ca vt trong chuyn ng thng bin i u trn mt phng ngang di
tc dng lc F theo phng ngang v h s ma st gia vt v mt phng l
k, ta c th hng dn cho hc sinh thc hin
angrit gii sau:
1, Chn h trc to OXY. ( Hnh 2.6)
2, Phn tch cc lc tc dng ln vt: Vt
chu tc dng ca 3 lc: trng lc P, phn lc
N, lc ma st F
ms
, lc ko F c phng, chiu,
im t nh (Hnh 2.6).
3, Vit phng trnh nh lut II Niutn
cho vt:
ms
F P N F ma + + + =
(1)
4, Chiu phng trnh (1) ln trc OX:
F F
ms
= ma (2). T (2) suy ra:
m
F F
a
ms

= (3)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
67
5, Chiu phng trnh (1) ln phng OY: P N = 0 hay P = N
6, Lc ma st F
ms
= kN = kP (4)
7, Thay (4) vo (3) ta tnh c a.
Kiu hng dn angrit c u im l n m bo cho HS gii c
bi ton cho mt cch chc chn, n gip cho vic rn luyn k nng gii
bi ton ca HS c hiu qu. Tuy nhin, nu vic hng dn HS gii bi ton
lun lun ch p dng kiu hng dn angrit th HS ch quen chp hnh
nhng hnh ng c ch dn theo mt mu c sn. Do , t c tc
dng rn luyn cho HS kh nng tm ti, sng to. S pht trin t duy sng
to ca HS b hn ch. Vic truyn t cho HS angrit gii mt loi bi ton
xc nh c th theo cc cch sau y:
+ Ch dn cho HS angrit gii di dng c sn, qua vic gii mt bi
ton mu gio vin phn tch cc PP gii v ch dn cho hc sinh angrit gii
loi bi ton ri cho hc sinh tp p dng gii cc bi ton tip theo.
+ i vi nhng HS kh th tng cng rn luyn t duy cho HS
trong qu trnh gii bi ton, ngi ta c th li cun HS tham gia vo qu
trnh xy dng angrit chung gii loi bi ton cho. Thng qua vic
phn tch nhng bi ton u tin c th yu cu hc sinh t vch ra angrit
gii loi bi ton ny ri p dng vo vic gii nhng bi ton tip theo.
Trong trng hp hc sinh yu, hc sinh cha th p dng c ngay
angrit c a ra cho hc sinh th gio vin cn a ra nhng bi luyn
tp ring nhm m bo cho hc sinh thc hin c nhng ch dn ring l
trong angrit gii ny, tc l m bo cho hc sinh nm vng nhng hnh
ng s cp, to iu kin cho hc sinh c th p dng c angrit cho.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
68
2.3.2.2. Hng dn tm ti
Hng dn tm ti l hng dn mang tnh gi cho hc sinh suy ngh,
tm ti, pht hin cch gii quyt, gio vin gi m hc sinh t tm cch
gii quyt, t xc nh cc hnh ng cn thc hin t c kt qu.
Kiu hng dn ny c p dng khi cn gip hc sinh vt qua
kh khn gii c bi ton, ng thi vn m bo yu cu pht trin t
duy hc sinh, to iu kin cho hc sinh t lc tm ti cch gi quyt.
u im ca kiu hng dn ny l trnh c tnh trng gio vin lm
thay hc sinh trong vic gii bi ton. Nhng v kiu hng dn ny i hi
hc sinh phi t lc tm ti cch gii quyt ch khng phi l hc sinh ch
vic p dng cc hnh ng theo mu c ch ra, nn khng phi bao gi
cng c th m bo cho hc sinh gii c bi ton mt cch chc chn. Kh
khn ca kiu hng dn ny l ch gio vin phi hng dn sao cho
khng c a hc sinh n ch ch vic tha hnh cc hnh ng theo mu,
nhng ng thi li khng th l mt s hng dn qu khi qut kh gip
hc sinh tm c hng gii. N phi c tc dng hng t duy ca hc sinh
vo phm vi cn v c th tm ti pht hin cch gi quyt.
V d:Cn hng dn HS gii bi ton: Cho mt lng knh c chit sut
n = 1,5, tit din thng l mt tam gic u ABC. Chiu ti mt bn AB mt
chm tia sng song song vi gc ti 30
0
. Tnh gc hp bi tia l v tia ti?
Nu GV nh p dng kiu hng dn tm ti th c th hng dn nh
sau: xc nh c gc hp bi tia ti v tia l trc tin ta phi lm g?
(HS: V ng i ca tia sng qua lng knh); S dng nh lut no v?
trong qu trnh v ng i ca tia sng phi ch n hin tng g? Sau khi
v c ng i ca tia sng tip tc lm g xc nh c gc hp bi
tia ti v tia l?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
69
S gi ny gip HS ngh n vic p dng nh lut khc x nh sng
v hin tng phn x ton phn v ng i ca tia sng qua lng knh,
tip theo t hnh v HS ngh n vic vn dng cc kin thc v hnh hc
v nh lut khc x nh sng xc nh gc lch. Vic hng dn nh vy
s hng s suy ngh ca HS vo phm vi cn tm ti. Nhng HS vn phi t
tm ti ch khng phi ch ghi nhn, ti to ci c sn. Vic hng dn ny
to iu kin cho hc sinh t duy tch cc, p ng i hi pht trin t duy
cho hc sinh trong qu trnh gii bi tp. Tuy nhin c th l hc sinh vn
cha t gii quyt c. Trong trng hp gio vin s gip thm.
2.3.2.3. nh hng khi qut chng trnh ho
nh hng khi qut chng trnh ho cng l s hng dn mang
tnh cht gi cho HS t tm ti cch gii quyt, nhng gip HS thc c
ng li khi qut ca vic tm ti gii quyt vn v s nh hng c
theo cc bc d nh hp l. S nh hng ban u i hi s t lc tm ti
gii quyt ca HS. Nu HS khng p ng c th s gip tip theo ca
gio vin l s pht trin nh hng khi qut ban u, c th ho thm mt
bc, bng cch gi thm cho hc sinh, thu hp hn phm vi tm ti, gii
quyt cho va sc hc sinh. Nu hc sinh vn khng sc tm ti, gii quyt
th s hng dn ca gio vin chuyn dn thnh hng dn theo mu m
bo cho hc sinh hon thnh c mt bc, sau tip tc yu cu hc sinh
t lc tm ti gii quyt bc tip theo. Nu cn th gio vin gip thm.
C nh vy cho n khi gii quyt c vn t ra.
Kiu hng dn ny c p dng khi c iu kin hng dn tin
trnh gii bi ton ca HS, nhm gip cho HS t gii c bi ton cho,
ng thi dy cho HS cch suy ngh gii mt bi ton. V d: Cc yu cu
chung cn phi gii quyt trong tin trnh gii bi ton vt l ni chung l:
1, bi cho g? Yu cu g?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
70
2, Tnh hung cho lin quan n kin thc no? nh lut no? T c
th xc lp c mi lin h g gia ci cho vi ci phi tm nh th no?
Nu cn hng dn theo kiu khi qut chng trnh ho th t cc
bc chung nh trn, GV hng dn cho hc sinh t lc thc hin mt bc.
Nu hc sinh thc hin c th tip tc thc hin bc hai. Nu HS khng
thc hin c th GV gip cho HS thc hin bc ny. Ri li HS tip
tc thc hin bc haiC nh th cho n khi gii quyt xong bi ton.
Kiu hng dn ny c u im l thc hin c ng thi cc yu cu:
- Rn luyn c t duy ca hc sinh trong qu trnh gii bi ton.
- m bo cho hc sinh gii c bi ton cho.
Tuy nhin kiu hng dn ny i hi GV phi theo st tin trnh hot
ng gii bi tp ca HS, gio vin khng ch a ra nhng li hng dn c
sn m cn kt hp c vic nh hng vi vic kim tra kt qu hot ng
ca hc sinh iu chnh s gip ph hp vi trnh ca hc sinh.
Tm li: ngi hc tch cc, t lc suy ngh, hnh ng tin ti gii
quyt c bi tp, cch nh hng hu hiu l va s dng kiu nh hng
khi qut chng trnh ho va s dng hng dn tm ti, hng dn angrit
trong hng dn HS gii bi tp. Kiu hng dn nh hng khi qut
chng trnh ho hng dn HS gii bi tp theo bn bc c s dng
vi tt c cc loi bi tp, trong mi bc s dng hng dn tm ti nng
cao TTC ca HS. Hng dn angrit c s dng khi gii cc bi tp mu
v mt loi bi tp no , nhm cng c kin thc rn k nng gii bi tp,
to tin cho hot ng nhn thc tch cc ca hc sinh v s dng trong
cc khu ca hng dn gii bi tp theo SH khi qut khi cn thit.
2.4. T chc gi gii BTVL cho hc sinh
Vic gii bi tp trn lp l mt khu rt quan trng trong cu trc ca
gi hc vt l. N chim mt phn hoc c khi c gi hc.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
71
Cc bi tp c gii c th l cc bi hc sinh chun b trc, cng
c th l cc bi tp lm ngay sau khi hc sinh va nghin cu kin thc mi.
2.4.1. T chc gi gii bi tp cng c kin thc mi
Khi HS gii nhng bi tp ny trn lp cng cn phi hng dn theo
SH khi qut, tc l hng dn HS tm hiu bi, phn tch hin tng
v lp k hoch gii, trnh by li gii, kim tra v bin lun kt qu. V y
l loi bi tp cng c kin thc mi hc v rn k nng gii bi tp v loi
kin thc mi , nn khi hng dn HS tm li gii cn ch nhiu hn n
kiu hng dn angrit. C nhiu cch t chc cho hc sinh gii bi tp loi
ny. pht huy tnh tch cc ca HS, d GV trc tip gii hay cho mt HS
gii, mi HS u phi c huy ng tham gia vo qu trnh gii (theo nhng
cu hi nh hng ca gio vin). Tc l gio vin cng hc sinh xy dng
mt angrit gii bi tp. Sau , HS gii nhng bi tp cng loi vo v.
GV theo di lp v kim tra s lm vic ca HS v gip h khi cn.
2.4.2. T chc gi luyn tp gii bi tp vt l
Thi gian dnh cho cc bi tp cng c kin thc mi l rt t v ch l
mt phn ca tit hc. Vi khong thi gian khng th rn luyn cho HS
nhng k nng vng chc v kin thc hc. Trong khi cn dy cho HS
nhng bi tp phc tp hn, c lin quan n nhiu kin thc khc nhau -
iu trong gi nghin cu ti liu mi khng th thc hin c. V vy
trong phn phi chng trnh ca B Gio dc v o to trong mi chng
ca chng trnh u c dnh t mt n vi tit luyn tp gii BTVL.
Mc ch chnh ca gi hc l lm cho HS hiu su sc hn nhng kin thc
hc, rn luyn k nng, k xo vn dng kin thc vo thc tin i sng
sn xut. Cu trc ca gi luyn tp gii BTVL c th gm cc bc sau:
- Kim tra s chun b ca HS v vic nm vng l thuyt v gii cc
bi tp c giao v nh ca hc sinh. GV gip HS nh li kin thc c bn
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
72
mi hc cn luyn tp. Pht biu chnh xc cc nh ngha, nh lut, vit cc
cng thc, ch r ngha ca cc i lng trong cng thc. iu chnh
nhng sai lch.
- Hng dn hc sinh gii bi tp.
- Khi qut ho, h thng ho kin thc
- Giao bi tp v nh: Cc bi tp c giao v nh cho hc sinh y
l nhng bi tp tng t cc bi tp gii v cc bi tp phc hp c mt
vi yu t mi l, hc sinh c iu kin gii cc BTVL mt cch tch cc.
T chc gi luyn tp gii BTVL c th tin hnh theo hai hnh thc sau:
- Gii bi tp trn bng: Cho hc sinh lm di s hng dn ca gio
vin v s tham gia ca cc hc sinh cn li.
c th li cun c lp tch cc, ch ng trong hot ng gii bi
tp, phi cho c lp tham gia tho lun, phn tch bi, nghin cu cc d
kin, cc n s, xc lp cc mi quan h c bn gii bi tp v thng nht
tin trnh cc bc gii. Sau mi gi mt hoc mt nhm hc sinh ln
bng trnh by li gii, cc hc sinh khc lm vo v nhp ri i chiu kt
qu ca mnh vi kt qu ca hc sinh trn bng. Vi cch t chc gii bi tp
nh vy, HS thc s tr thnh ngi trong cuc, phi suy ngh tm ti a ra
cch gii hoc bnh lun cch gii v tin hnh cc cng vic c th ca vic
gii mt BTVL. Cch t chc ny cng kt hp c sc mnh c nhn v
sc mnh tp th, v trong qu trnh gii bi tp mi hc sinh c th gp kh
khn mt s khu no , qua tho lun, trao i vi tp th lp, GV. HS c
th t vt qua kh khn , ng thi qua tho lun mi HS li c iu kin
t kim tra, nh gi sn phm ca mnh, t t sa cha, hon chnh c v
kin thc v cch thc hnh ng ca bn thn. l nhng c trng c bn
ca phng php dy hc tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh.
- Gii bi tp t lc: HS t lm bi tp vo v ca mnh:
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
73
Sau khi nm c phng php gii cc bi tp c bn v c bit l khi
xy dng c SH hnh ng gii bi tp th vic gii cc bi tp
tng t nn hc sinh t gii. Trong khi t lc gii bi tp HS cn phi ht
sc n lc, tch cc mi hon thnh c nhim v. T lc gii bi tp s
gip hc sinh rn luyn c k nng, k xo. Mc t lc v tch cc ca
hc sinh ph thuc vo tnh cht phc tp ca bi tp, v vy nhng bi tp
ny phi va sc v ph hp vi tng i tng. C th cho mi hc sinh
hoc mt nhm hc sinh mt h bi tp hoc c lp mt h bi tp m mc
kh tng dn v hc sinh c tu gii cc bi tp kh. Trong khi hc sinh
t lc gii cc bi tp, GV cn theo di, gip tng hc sinh khi gp kh
khn. S gip ny c th thc hin bng cch trao i trc tip hoc pht
cho hc sinh mt phiu hng dn m gio vin d on c kh khn
ca hc sinh v chun b s ch dn ph hp. Khng c lm mt tnh t ch
ca hc sinh khi gip . Sau khi c lp gii xong, GV phn tch bi tp,
tho lun v cc cch gii khc nhau ca hc sinh, v cui cng a ra p s
chnh xc.
2.5. Pht huy tnh tch cc hot ng hc tp ca hc sinh min ni trong
gi gii bi tp vt l ca phn hai Quang hnh hc - Vt l 11 nng cao.
2.5.1. Phn tch h thng kin thc phn Quang hnh hc trong
chng trnh vt l ph thng.
Trong chng trnh vt l ph thng phn quang hnh hc nm cui
hc k II ca chng trnh vt l lp 11. Phn ny gm hai chng:
* Chng VI: khc x nh sng: gm 6 tit (2 tit l thuyt, 3 tit bi
tp,1tit kim tra). Chng ny m u cho phn quang hnh hc ca chng
trnh vt l bc THPT, l phn nghin cu mt s hin tng lin quan n
cc tia sng bng phng php hnh hc.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
74
Mt s kin thc chng ny hc sinh c hc bc THCS, tuy
nhin mi ch nghin cu mc nh tnh nh: Hin tng phn x , khc
x nh sng, tia sng , chm sng, vt chn sng, vt trong sut v ch vn
dng gii thch cc hin tng mt cch nh tnh, cha cp n cc bi
tp nh lng. V vy, khi hnh thnh cc kin thc: Khi nim chit sut
tuyt i, chit sut t i, cng thc ca nh lut khc x nh sng, hin
tng phn x ton phnc th s dng mt s bin php dy hc nhm
tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh trn c s tip ni nhng iu
hc sinh hc lp di kt hp vi nhng th nghim v cc hin tng
gn gi m hc sinh thng gp i n cc kt lun, cc biu thc nh
lng, do trong chng ny hc sinh phi vn dng cc k nng lm th
nghim, cc thao tc c, ghi kt qu t nhn xt, tng hp cc kt qu v
rt ra kt lun cn thit. gip c hc sinh nm vng c kin thc bi
hc, nh lut khc x nh sng c trnh by bi dang:

sin
sinr
i
= khng i
Khi nim chit sut c tch ring phn sau, cch trnh by ny
khc vi ni dung sch gio khoa c.
V khi nim chit sut, trong thc t hc sinh thng hay s dng
chit sut tuyt i. Khi xt mt mi trng th bi cng cho bit chit sut
tuet i ca n. V th, sch gio khoa khi vit cng thc inh lut khc x
s dng khi nim chit sut tuyt i.

2
1
sin
sinr
n i
n
=
V y l chng m u cho phn quang hnh hc nn mt k nng rt
quan trng cn rn luyn cho hc sinh k nng v ng i ca tia sng, k
nng gii cc bi tp nh lng , trong c s v ng i ca tia sng
v gii cc bi tp nh lng y l cc nh lut: truyn thng ca nh
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
75
sng, phn x v khc x nh sng, ngoi ra cn vn dng mt s kin thc
hnh hc., trong gio vin cn nhn mnh cho hc sinh l tia sng ch
truyn thng trong mi trng ng tnh, cn trong mi trng khng ng
tnh hay qua mt phn cch gi hai mi trng ng tnh, th ni chung nh
sng s khng thuyn thng k nng ny s c cng c v nng cao trong
chng sau.
Khi hc chng ny, hc sinh cn vn dng cc hiu bit v cc hin tng
truyn ca nh sng gii thch c cc hin tng lin quan thng gp
v gii c cc bi tp nh lng v s khc x nh sng v s phn x ton
phn trong thc t.
* Chng VII: Mt v cc dng c quang hc: Gm 16 tit (8 tit l
thuyt, 5 tit bi tp, 2 tit thc hnh, 1 tit kim tra). Chng ny v thc
cht i nghin cu nhng ng dng ca cc nh lut phn x, khc x,
nguyn l thun nghch, hin tng phn x ton phntrong khoa hc k
thut v i sng vi cc ch : Lng knh, Thu knh, mt v cc dng c
quang hc.
Mt s kin thc chng ny hc sinh cng c hc cp THCS
nh: Thu knh, lng knh nhng mi ch nghin cu mc nh tnh,
hn na cc dng c quang hc y u lin quan n cc kin thc hc
chng VI. V vy khi hnh thnh cc kin thc: V ng i ca tia sng
qua lng knh, xc nh cc cng thc lng knh, lng knh phn x ton phn,
cch v ng i ca tia sng qua thu knh, lp cc cng thc thu knh, c
th s dng mt s bin php tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh
trn c s tip ni nhng iu hc sinh bit lp di hoc nhng iu
hc chng trc.
Mt khc, trong chng cc kin thc gia cc bi cng c lin h rt
mt thit vi nhau, kin thc bi trc l c s nghin cu bi sau. V d
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
76
nh: Trong bi thu knh hc sinh c hc cc tnh cht ca nh cho bi
thu knh, th tip sau hc sinh nghin cu bi cc tt ca mt v cch sa
v sau l hc sinh nghin cu mt s knh dng trong khoa hc. Vi h thng
kin thc c nghin cu theo kiu k tha, pht trin nh vy, gio vin c th
s dng cc phng php dy hc nhm tch cc ho hot ng nhn thc, rn
luyn tnh t lc, pht trin t duy ca hc sinh.
Kin thc chng VII lin quan n hnh hc, do cn rn luyn
cho hc sinh k nng v hnh v k nng vn dng nhng kin thc hnh hc
gii cc bi tp nh lng.
Mt c im quan trng ca chng ny l nhng ng dng quan trng
nhng rt gn gi ca n trong khoa hc k thut, i sng. Do khi dy
chng ny GV rt thun li cho vic pht huy hng th hc tp, rn luyn k
nng s dng thit b k thut v gio dc k thut tng hp cho HS.
Khi hc chng ny hc sinh phi vn dng cc kin thc hc
gii thch c mt s hin tng lin quan thng gp v mt s bi tp nh
lng c bn rt thc t
2.5.2. Thc trng ging dy bi tp phn quang hnh hc hin nay.
Thc t ging dy vt l min ni v qua trao i vi mt s gio
vin vt l mt s trng min ni, chng ti nhn thy:
- a s gio vin khi ging dy bi tp vt l phn quang hnh hc
thng s dng cc bi tp sch gio khoa v sch bi tp. Vic la chn
bi tp ca gio vin cha c mc ch r rng, thng th cc gio vin ra
cc bi tp trong sch gio khoa lin quan ngay n kin thc va hc.
- Trong cc gi bi tp thng th gio vin cha bi tp cho hc sinh,
khng hng dn hc sinh cch gii bi tp vt l.
- Nh trnh by trn cc kin thc trong phn ny l nhng kin
thc rt thc t, nhiu ng dng, rt gn gi vi hc sinh. Do khi dy bi
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
77
tp chng ny gio vin c th s dng h thng cc bi tp v phng php
dy hc ph hp pht huy tnh tch cc, rn luyn k nng vn dng kin
thc vo thc t cho hc sinh, nhng thc t cho thy a s gio vin khng
lm c vic ny. V vic la chn cc bi tp cha khoa hc, thng theo
thi quen cm tnh.
2.5.3. La chn h thng cc bi tp vn dng kin thc phn quang
hnh hc.
H thng bi tp la chn xem ph lc 3
2.5.4. Phn tch v s dng h thng bi tp phn quang hnh hc.
2.5.4.1. Phn tch h thng bi tp.
Chng ti tin hnh vic la chn h thng bi tp trn theo l
thuyt phn 2.2. Trn c s xc nh cc kin thc c bn ca phn quang
hnh hc m HS cn nm vng, cc k nng c bn cn rn luyn cho hc
sinh khi gii bi tp ca chng ny, t ch ra cc dng bi tp c bn ti
thiu tng ng vi tng loi kin thc c bn. Sau cn c vo cc bi
tp c bn la chn cc bi tp tng hp theo chiu tng dn phc tp.
Cc bi tp c xp xp theo trnh t tng ch kin thc trong chng.
Mi bi tp l mt mt xch trong h thng bi tp, ng gp mt phn no
vo vic gip hc sinh nm vng kin thc, rn luyn k nng gii bi tp
trong chng, cc bi tp c quan h vi nhau, vic gii bi tp trc c th l
c s cho bi tp sau.
* Ch v hin tng phn x, khc x nh sng v hin tng phn
x ton phn: Gm 23 bi tp (12 bi c bn, 11 bi tng hp).
T bi 1.1 n bi 1.12 l bi tp c bn, ch yu c s dng
cng c kin thc mi cho HS v vn dng gii thch cc hin tng thc tin
n gin. Bi 1.1 n 1.4 v 1.9 gip HS hiu r c nh lut khc x nh
sng, hin tng phn x ton phn v vn dng n gii thch c cc hin
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
78
tng lin quan thng gp. Bi 1.5, 1.6 v 1.7 l bi tp vn dng cng thc
nh lut khc x nh sng, qua rn luyn k nng vn dng nh lut khc
x v phn x nh sng gii bi tp. Bi 1.8 l bi tp vn dng nh ngha
chit sut, qua gip HS hiu su sc hn ngha ca chit sut. Bi 1.10,
1.11 v 1.12 l bi tp rn luyn k nng vn dng hin tng phn x ton
phn gii bi tp. Cc bi tp c bn trn l c s HS gii cc bi tp
phc hp
T bi 1.13 n 1.23 l cc bi tp tng hp, cc bi tp ny vn dng
cng thc nh lut phn x, khc x nh sng, hin tng phn x ton phn.
Ngoi ra gii c cc bi tp ny hc sinh phi nh li cc kin thc
hc v hnh hc tm mi lin h gia cc gc v cnh trong tam gic, trong
mi bi tp i n kt qu cn thc hin nhiu bc do c th rn luyn
kh nng phn tch, tng hp, pht trin t duy cho hc sinh. Bi tp 1.14,
1.15,1.16, 1.17 l bi tp rt thc t, gn gi vi hc sinh v khi gii bi tp
ny rn luyn k nng v hnh cho hc sinh. Bi 1.19 l bi tp vn dng hin
tng phn x ton phn v bi tp ny chnh l mt ng dng ca hin tng
phn x ton phn trong si cp quang. Ch ny c nhiu dng bi tp lin
quan n cc hin tng trong thc t m hc sinh thng gp. Cc hin
tng vt l trong chng ny l c s quan trng nghin cu v ch to
cc dng c quang hc m HS s c hc chng sau. V vy trong phn
phi chng trnh ca B gio dc v o to c ba tit bi tp dnh cho phn
ny. Vi s tit bi tp nh vy gio vin cn phi la chn h thng bi tp
c th rn luyn nhng k nng c bn cho HS. l cc bi tp 1.13, 1.15,
1.17, 1.18, 1.19. Sau giao cc bi tp cn li cho hc sinh v nh luyn tp.
* Ch v lng knh: Gm 9 bi tp ( 5 bi c bn v 4 bi phc hp)
Cc bi tp 2.1 n 2.5 l cc bi tp c bn ch yu dng cng c
kin thc mi . Bi tp 2.1 v 2.2 rn k nng vn dng l thuyt vo tr li
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
79
cc cu hi nh tnh, kim tra s nm vng kin thc ca hc sinh. T bi
2.3 n 2.5 rn luyn k nng vn dng cc cng thc lng knh gii cc
bi tp nh lng c bn, lm c s hc sinh gii cc bi tp phc hp.
T bi 2.6 n 2.9 l nhng bi tp phc hp nhm vn dng cc cng
thc v lng knh. Nhng khi gii bi tp ny thng lin quan ti hin tng
phn x ton phn mt mt bn no , v vy khi gii bi tp HS phi bit
nhn nh nhng im no mt bn c hin tng phn x ton phn th mi
v c ng i ca tia sng qua lng knh v nh th cc em phi t vn
dng nh lut khc x nh sng, hin tng phn x ton phn, cng thc
tnh gc gii hn phn x ton phn v ng i ca tia sng sau da
vo cc kin thc hnh hc xc nh gc lch hoc cc i lng khc.
Nhng bi tp ny rn luyn cho HS kh nng phn tch, tng hp, rn k
nng v hnh, rn k nng vn dng cng thc hc vo cc tnh hung
khc nhau. Cc bi tp ny c lin quan ti mt ng dng quan trng ca lng
knh l lng knh phn x ton phn, v th khi gii bi tp cn phn tch
nguyn tc s dng lng knh phn x ton phn trong ng nhm v trong
knh tim vng.
Ch v lng knh c nhiu dng bi tp, cn rn cho HS nhiu k
nng . Song theo phn phi chng trnh ca b gio dc ch c na tit bi
tp v phn ny. Nn m bo cho HS nm vng nhng k nng c bn
chng ti s dng c tit bi tp, v chn mt s bi tp sao cho c th rn
luyn c nhng k nng c bn, in hnh cho HS. Bi 2.6 bi ny c hai
phn, phn (a) l bi tp c bn rn k nng vn dng cc cng thc lng knh
nh sch gio khoa gii. Phn (b) l bi tp phc hp khi gii phi vn
dng cc cng thc nh lut khc x, cng thc lng knh, hin tng phn
x ton phn, cc cng thc ton hc th mi gii c. Bi 2.8 rn luyn k
nng vn dng cc nh lut phn x, khc x, phn x ton phn v ng
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
80
i ca tia sng v tnh gc lch D. Sau s tip tc luyn tp cng c thm
nh bng cc bi 2.7, 2.9.
* Ch v thu knh: Gm 15 bi tp (11 bi c bn, 4 bi phc hp).
T bi 3.1 n bi 3.11 l nhng bi tp c bn ch vn dng cc cng
thc thu knh ch yu cng c kin thc mi v rn luyn k nng vn dng
cng thc thu knh xc nh tiu c ca thu knh, v tr tnh cht ca nh,
vt v v nh ca vt cho bi mt thu knh, nhng mc vn dng tng
dn. Bi 3.1, 3.5 cng c kin thc mi v rn luyn k nng vn dng tr li
cc cu hi nh tnh. Bi 3.6, 3.7 ch vn dng cng thc t hoc thu
knh xc nh tiu c v v tr ca nh. Bi 3.8, 3.9, phi vn dng c cng
thc thu knh v phng i mi gii c. Bi 3.10 yu cu hc sinh phi
phn tch qu trnh to nh sau mi vn dng cng thc thu knh tnh.
Bi tp ny rn luyn cho hc sinh k nng phn tch hin tng vt l v
pht trin t duy cho hc sinh . Bi 3.11 hc sinh phi nm c tnh cht ca
nh cho bi thu knh, sau mi vn dng cng thc thu knh cho tng v
tr, cui cng gii h phng trnh. Bi tp ny rn luyn k nng gii h
phng trnh cho hc sinh.
T bi 3.12 n 3.15 l cc bi tp phc hp. Bi 3.12 rn luyn k
nng kho st s thay i tnh cht ca nh khi c s thay i v tr tng i
gia vt vi thu knh. Bi 3.13, 3.15, 3.15 l cc bi tp v h thu knh
nhm rn luyn k nng gii bi tp v h thu knh v v nh ca vt sng
qua h hai thu knh.
Tnh cht ca nh cho bi thu knh v h thu knh c nhng ng dng
quan trng trong i sng v khoa hc, nhng ng dng hc sinh c
nghin cu chng sau. Song theo phn phi chng trnh ca b gio dc
th ch c 1,5 tit bi tp cho c thu knh hi t, phn k v h thu knh. Nn
trong gi luyn tp ny chng ti chn cc bi tp sao cho cc bi tp c
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
81
th rn luyn c nhng k nng c bn, in hnh cho hc snh, l cc
bi tp 3.12, 3.14. Sau cho bi tp cn li hc sinh v nh luyn tp.
* Ch v mt v cc dng c quang hc: Gm 23 bi tp (trong
c 14 bi c bn, 9 bi tp phc hp).
T bi 4.1 n 4.14 l cc bi tp c bn, ch yu cng c kin thc
mi cho hc sinh, lm c s hc sinh gii cc bi tp phc hp. T bi 4.1
n 4.5 l cc bi tp nh tnh, rn k nng vn dng kin thc tr li cc
cu hi nh tnh. Bi 4.6, 4.7, 4.8, l hai bi tp v mt cn v vin, rn luyn
k nng xc nh loi knh phi eo sa tt ca mt, loi bi tp ny rt
thc t v gn gi vi cc em hc sinh, qua gip cc em bit chm sc i
mt ca mnh trnh bi cn hoc vin. Bi 4.9 n 4.14 l cc bi tp c bn
v knh lp, hin vi, thin vn, nhng bi tp ny ch yu cng c kin thc
v knh lp, knh hin vi, knh thin vn cho hc sinh. Bi 4.9, 4.10 vn dng
cng thc tnh bi gic knh lp khi ngm chng v cc, 4.10 thc cht
l bi tp xc nh phng i ca nh cho bi thu knh hi t. Bi 4.11
n 4.14 bi tp vn dng cng thc tnh bi gic ca knh hin vi v knh
thin vn trong trng hp ngm chng v cng.
T bi 4.15 n 4.23 l cc bi tp phc hp.Bi 4.15 n 4.17 l cc
bi tp v mt cn v vin th, rn luyn k nng gii bi tp xc nh loi
knh eo cho tng loi mt v mc ch s dng, l nhng bi tp rt gn
gi vi cc em hc sinh. Bi 4.18 rn luyn k nng xc nh v tr t vt v
xc nh bi gic, phng i ca nh trong cc trng hp khc nhau.
Bi 4.19 rn luyn k nng gii bi tp tng hp lin quan n nhiu kin
thc khc nhau, gii c (b) hc sinh phi nh li nh lut khc x nh
sng, (c) hc sinh phi vn dng cc nh ngha gc trng v nng sut phn
ly. Bi 4.20 n 4.23 rn luyn k nng vn dng bi ton quang h gm hai
thu knh xc nh khong t vt, bi gic ca nh cho bi knh lp v
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
82
knh thin vn, khi ngm chng cc v tr khc nhau, loi bi tp ny thng
l cho v tr ca nh v hc sinh phi xc nh v tr ca vt (bi ton ngc).
Ngoi ra (b), (c) bi 4.20 v bi 4.21 rn luyn k nng tnh gc trng nh
v nng sut phn li ca mt khi quan st vt bng knh HV v TV.
Bi tp chng ny l s vn dng tnh cht to nh ca vt qua thu
knh v h thu knh to ra cc dng c quang hc do v bn cht vn l
cc bi tp v thu knh, h thu knh. Nhng trong mi bi ton hc sinh phi
t phn tch u bi a n v mt bi ton v thu knh c th, xc
nh v tr nh, vt sau vn dng cng thc tnh bi gic tnh bi
gic. V th khi dy bi tp ny gio vin cn phi rn luyn cho hc sinh k
nng phn tch u bi a v bi tp thu knh.
Qua vic phn tch trn cho thy, h thng bi tp c la chn theo
nguyn tc t d n kh, t n gin n phc tp, ng thi c ch n
kh nng pht trin t duy cho hc sinh. Cc bi tp c la chn theo tng
ch kin thc c bn, nhm gip hc sinh nm c phng php gii
tng loi bi tp c bn.
Mi ch u c bt u bng mt bi tp c bn, cc bi tp ny
hc sinh c th t lc gii (sau khi hc xong l thuyt) hoc ch cn gi
nh ca gio vin l cc em c th vt qua. Vic nm vng phng php gii
cc bi tp c bn l c s cc em gii cc bi tp tng hp, cng l c s
pht huy tnh tch cc, ch ng ca HS trong gi luyn gii bi tp trn lp.
2.5.4.2. S dng h thng bi tp la chn
Qua iu tra tm hiu chng ti nhn thy trong cc tit hc nghin cu
ti liu mi, ni dung kin thc trong mi bi ca chng tng i di, do
khng c thi gian trn lp gii ht cc bi tp ra cho HS. Nn
phn ln cc bi tp chng ti la chn s c ra cho HS lm nh sau
mi tit hc c ni dung tng ng. Ch hng dn HS gii mt s bi tp c
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
83
bn u gi, cui mi gi hc nghin cu ti liu mi, v t chc hng
dn hc sinh gii mt s bi tp tng hp trong cc tit bi tp theo phn phi
chng trnh ca B gio dc v o to ( trong lun vn ny chng ti son
ba gio n chi tit). C th cc bi tp c phn b nh sau:
Tit
hc
Ni dung
Bi tp gii
ti lp
Bi tp giao
v nh
1 Tit 66 . Khc x nh sng 1.1, n 1.5 1.6 n 1.8
2 Tit 67. Luyn gii bi tp. 1.13, 1.18 1.14, 1.15
3 Tit 68. Phn x ton phn 1.9, 1.10 1.11, 1.12
4 Tit 69. Bi tp v s khc x v phn
x ton phn
1.16, 1.19 1.17
5 Tit 70. Luyn gii bi tp v s khc
x v phn x ton phn
1.20, 1.21 1.22, 1.23
6 Tit 72. Lng knh 2.1,2.2, 2.3 2.4, 2.5
7 Tit 73. Thu knh mng 3.1, 3.2, 3.3
8 Tit 74. ( tip) 3.4,5.5, 3.6 3.7, 3.8, 3.9
9 Tit 75. Bi tp v lng knh 2.6, 2.8 2.7, 2.9
10 Tit 76. Bi tp v thu knh 3.11, 3.14 3.10, 2.12,
11 Tit 77. Mt 4.1, 4.2, 4.3,
12 Tit 78. Cc tt ca mt v cch khc phc 4.4, 4.6 4.7, 4.8
13 Tit 79. Bi tp 4.15, 4.16 4.17
14 Tit 80. Knh lp 4.5, 4.9 4.10
15 Tit 81. Knh hin vi 4.11 4.12
16 Tit 82. Knh thin vn 4.13 4.14
17 Tit 83. Bi tp v dng c quang hc 4.18, 4.20 4.19, 4.21
18 Tit 84. Bi tp 3.13, 4,22 3.15, 4.23

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
84
2.5.5 Hng dn hc sinh gii bi tp
Vic hng dn hc sinh gii bi tp phn ny chng ti th hin qua
bi luyn tp theo phn phi chng trnh.
1) Gio n 1: Luyn gii bi tp v s khc x nh sng.
2) Gio n 2: Lng knh v thu knh mng.
3) Gio n 3: Luyn gii bi tp v thu knh v h thu knh.
Mi gio n c 4 phn: Mc tiu, chun b, Tin trnh ln lp, phn tch vic
la chn v s dng phi hp cc phng php trong gi bi tp.
Gio n 1: LUYN GII BI TP V KHC X V PHN X NH SNG
I.MC TIU
1. Cng c kin thc
- Hc sinh nm vng c hin tng v nh lut khc x nh sng,
nguyn l thun nghch trong s truyn nh sng.
- Hc sinh nm vng c hin tng v iu kin c hin tng
phn x ton phn, nm c cc ng dng quan trng ca hin tng phn
x ton phn.
2. Rn luyn k nng
- C k nng vn dng nh lut khc x nh sng v nh ca vt to
bi s khc x nh sng qua mt phn cch gia hai mi trng.
- C k nng vn dng nh lut khc x nh sng xc nh v tr ca
nh ca vt to bi s khc x qua mt phn cch gia hai mi trng.
- C k nng vn dng hin tng phn x ton phn v cng thc xc
nh gc gii hn phn x ton phn gii bi tp v hin tng ny.
- K nng phn tch tng hp.
3. Thi
-Tch cc tham gia gii bi tp di s hng dn ca gio vin
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
85
- C thi nghim tc, trung thc, cn thn,cn c trong hc tp cng
nh trong lao ng sn xut.
- Ch ng vn dng kin thc hc vo thc tin.
II. CHUN B
1. Hc sinh
- Nm vng cc kin thc c bn: Hin tng, nh lut, biu thc ca
nh lut phn x v khc x nh sng.
- Xem li cc kin thc ton hc nh: Cc h thc lin h gia cc cnh
v gc trong tam gic, cc phng trnh lng gic c bn.
- Gii cc bi tp cho v nh rt ra phng php gii tng loi bi tp .
2. Gio vin: Lp k hoch ln lp
* Phn tch phng php gii cc bi tp c th
Bi 1 ( bi 3 trang 217 sgk)
Mt bn mt song song (mt bn trong sut gii hn bi hai mt phng
song song) c b dy 10cm, chit sut n = 1,5, c t trong khng kh.
Chiu ti bn mt tia sng SI c gc ti l 45
0
.
a) Chng t rng tia sng l ra khi bn c phng song song vi tia
ti. V ng i ca tia sng qua bn.
b) Tnh khong cch gia gi
ca tia l vi gi ca tia ti.
A. Phn tch u bi
Ci cho: n = 1,5
e = 10cm, i
1
= 45
0

Ci cn tm:
- Chng minh tia SI song song
vi tia JR
- Tnh khong cch gia gi ca tia ti SI vi gi ca tia l JR.
1
i

J
H 2.7.1

S
I

R


H



1
r

2
i

2
r
1
n

2
n

|

o

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
86
B. nh hng t duy cho hc sinh
tr li c cc cu hi ca bi ton dng ny, ta phi v c ng
i ca tia sng qua bn mt song song (da vo nh lut khc x nh sng).
T hnh v da vo cc cng thc ca nh lut khc x nh sng v
cc h thc ton hc trong tam gic, ta s tm c cc h thc lin h gia
ci cho vi ci cn tm. T cc h thc s suy ra c ci cn tm.
C. Lp k hoch gii:
* Phn tch cch v ng i ca mt tia sng xut pht t S ti bn
mt song song:
- Tia sng truyn t S ti bn mng ti im I, theo ng thng v
khng kh l mi trng trong sut v ng tnh.
- Ti I tia sng b khc x v gc khc x s nh hn gc ti v chit sut
ca bn mng ln hn chit sut ca khng kh, t ta v c tia khc x IJ.
- Tia khc x xut pht ti I truyn thng trong bn mng v l mi
trng trong sut.
- Tia khc x truyn t I ti J mt sau ca bn mng, tr thnh tia ti
ti J, s b khc x ra ngoi khng kh, y th gc khc x ln hn gc ti
v chit sut ca mi trng cha tia ti ln hn mi trng cha tia khc x.
* C th v c ton b ng i ca tia sng da vo nh lut khc
x nh sng:
a) C th v c ng i ca tia khc x da vo nh lut khc x
nh sng:
sini
sinr
r
i
n
n
= (1)
+ Theo cch v ng i ca tia sng th hai php tuyn ti I v J // vi
nhau ( n
1
//n
2
) (2)
chng minh SI song song vi JR (3) ta phi chng minh gc i
1
= r
2
(4)
,
mun chng minh

c i
1
= r
2
ta da vo cng thc nh lut khc x nh
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
87
1
6
5
3
4
2
4
9
6
2
1 10
8
HI
6
11
sng vit cho hai mt phn cch I v J:
1 2
1 2
sini sin 1
;
sinr sinr
i
n
n
= = (5). T (5) nu
mun suy ra c (4)

ta phi chng minh c r
1
= i
2
(6). T (5) v (6) ta
chng minh c (4) v t chng minh c (3).
b)Tnh khong cch gia hai gi ca tia ti vi tia l, chnh l tnh
khong cch gia hai ng JI v JR (tnh di on HI) (7)
- Theo hnh v HI c th tnh theo cng thc: IJcos HI | = (8)
- Mun tnh c HI phi bit IJ v |
+ Theo hnh v ta c th tnh :
0 0
1 1
90 90 ( ) i r | o = = (9)
+ Mun tnh c gc | ta tnh gc r
1
, theo nh lut khc x nh sng
1 1
1 1
1
sin sin
sinr
sinr
i i
n r
n
= = (10)
+ Theo hnh v ta c th tnh:
2 1
e
IJ=
cosi osr
e
c
= (11)
T (9) v (11) ta tnh c IH = IJcos | (8)
*S tin trnh rt ra kt qu
a)





b)



S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
88
D. Li gii:
* Gii theo phng php phn tch:
a) chng minh SI//JR (1) ta chng minh i
1
= r
2
(2)
+ Theo hnh v ta c n
1
// n
2
, suy ra r
1
= i
2
(3)
+ Theo nh lut khc x nh sng:
1 2
1 2
sini sin 1
;
sinr sinr
i
n
n
= = (4)
+ T (3 v (4) ta c sini
1
= sinr
2
suy ra i
1
=r
2
. Vy SI//JR (pcm)
b) Theo hnh v HI c th tnh theo cng thc: IJcos HI | = (5)
Mun tnh c HI phi bit IJ v |
Theo hnh v ta c th tnh :
0 0
1 1
90 90 ( ) i r | o = = (6)
Mun tnh c gc | ta tnh gc r
1
, theo nh lut khc x nh sng
0
0 1 1
1 1
1
sin sin sin 45 2
sinr 28
sinr 1, 5 3
i i
n r
n
= = = = = (7). Thay i
1
v r
1
vo (6) ta tnh
c: | = 90
0
(45
0
- 28
0
) = 73
0
(8). Theo hnh v ta c th tnh:
0
2 1
e 10
IJ= 13, 3
cosi osr os28
e
cm
c c
= = = , (9). Thay (8) v (9) vo (5) ta tnh c:
IH = IJcos | = 11,3.cos73
0
= 3,3cm
* Gii theo phng php tng hp:
a) p dng nh lut khc x nh sng:
sini
sinr
r
i
n
n
= (1) cho hai im ti I
v J ta c:
1 2
1 2
sini sin 1
;
sinr sinr
i
n
n
= = (2) . T (1) v (2) ta c:
1 2
1 2
sin sinr
sinr sini
i
= (3). Theo
hnh v, v hai php tuyn n
1
// n
2
do r
1
= i
2
(4) . T (4) v (3) ta c: sini
1
=
sinr
2
hay i
1
= r
2
(pcm)
b) Theo nh lut khc x:
0
0 1 1
1 1
1
sin sin sin 45 2
sinr 28
sinr 1, 5 3
i i
n r
n
= = = = = (5).
Theo hnh v ta c:
2
e
IJ=
cosi
, theo (4) ta c i
2
= r
1

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
89
0
1
e 10
IJ= 13, 3
cosr os28
cm
c
= = (6)
+ Theo hnh v :
0 0
1 1
90 90 ( ) i r | o = = = 90
0
(45
0
28
0
) =73
0
(7)
(1.1)+ Theo hnh v ta cng c: IH = IJ.cos | (8), thay (6) v (7) vo
(8) ta c: HI = 11,3.cos73
0
= 3,3cm
Bi 2 ( bi 4- 218)
Mt ci chu t trn mt mt phng nm
ngang, cha mt lp nc dy 20cm, chit sut
4
3
n = . y chu l mt gng phng. Mt O t
cch mt nc 30cm, nhn thng gc xung y
chu. Xc nh khong cch t nh ca mt ti mt
nc? v ng i ca nh sng qua quang h?
A. Phn tch u bi:
Ci cho: d = 20cm,
4
3
n = , h =30cm
Ci cn tm:
- Khong cch t nh ca mt ti mt nc
- V ng i ca tia sng qua quang h.
B. nh hng t duy cho hc sinh:
Tia sng t mt n mt phn cch b khc x cho nh (O
1
), tia khc
x i n y chu gp mt gng phn x tr ti mt thong cho nh (O
2
), tia
phn x n mt gng tip tc khc x ra ngoi khng kh cho nh (O
3
).
Vi nhn nh nh trn, da vo nh lut khc x v phn x nh sng
s v c ng i ca tia sng pht ra t mt qua h gm nc v gng
phng, t xc nh c v tr ca cc nh cho bi mt phn cch gia
nc vi khng kh v nh cho bi gng phng.

Hnh
2.7.2

O


H
K
J
M
I


r
i
i
r
i
i
r
R
1
O
3
O
2
O
r
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
90
C. Lp k hoch gii:
- S to nh: (1)
1 2 3
H K H
O O O O

* Phn tch cch v ng i ca tia sng qua h v xc nh cc nh
qua php v hnh (2)
+ Tia sng t O ti H vung gc vi mt phn cch s truyn thng ti
K, gp gng phng s phn x tr lai theo ng c.
+ Tia sng t O ti I s b khc x, theo nh lut khc x th gc khc
x s nh hn gc ti, t ta v c tia khc x IJ. Ti J tia sng b phn
x, theo nh lut phn x nh sng ta v c tia phn x JM. Ti M tia vn
dng nh lut khc x nh sng ta v c ng i ca tia khc x MR.
Ko di cc tia phn x v khc x H,I,M,I,K ta xc nh c cc nh O
1
,
O
2
, O
3
ca mt cho bi h.
* tnh khong cch t nh ca mt (O
3
) ti mt nc th theo hnh
v (2) ta cn xc nh v tr ca O
3
(HO
3
= ?) (3)
Tnh khong cch t O
3
ti mt thong (I)
Chm tia phn x t y chu i qua mt phn cch nc khng kh
cho nh cui cng l O
3
.
Xt hai tam gic HMO
3
v HMO
2
, ta c HM = HO
3
.tani = HO
2
.tanr, da
vo iu kin cho nh r gc i, r rt nh, suy ra tani = i: tanr = r (4).T y
suy ra
2
3
tan
t anr
HO i i
HO r
= ~ (5) , p dng nh lut khc x nh sng cho im M v
ch n iu kin (4) ta c:
sinr 1
sini
r
n i
= ~ (6), thay (6) vo (5) ta c:

2
3
HO
n
HO
= , suy ra
2
3
HO
HO
n
= (7)
tnh c HO
3
, ta tnh HO
2
:
V O
2
l nh ca O
1
cho bi gng phng, do O
2
i xng vi O
1
qua gng
(G), t suy ra O
2
K = KO
1
= HK + HO
1
, theo hnh v HO
2
= O
2
K + HK (8).
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
91
1 2
4
6
7
9 HO
1
2
8 HO
2

3 HO
2
tnh c HO
2
, ta tnh HO
1
:
Xt tam gic O
1
HI v OHI, ta c: HI = HO.tani = HO
1
.tanr, da vo
iu kin cho nh r (4) v nh lut khc x (6)

1
tan
t anr
HO i i
HO r
= ~ . Ta c:
1
HO
n
HO
= HO
1
= n.HO (9)
Thay (9) vo (8) thay (8) vo (7) , ta tnh c HO
3

*. S tin trnh gii





D. Li gii:
* Theo phng php phn tch:
+ Theo nh lut khc x v phn x nh sng, ta v c ng i ca
tia sng t mt qua h gm nc v gng, t xc nh c cc nh O
1
,
O
2
, O
3
, nh hnh v (HV2)
Tnh khong cch t O
3
ti mt thong (I)
+ Xt hai tam gic HMO
3
v HMO
2
, ta c HM = HO
3
.tani = HO
2
.tanr,
da vo iu kin cho nh r gc i, r rt nh, suy ra tani = i: tanr = r (1) t y
suy ra
2
3
tan
t anr
HO i i
HO r
= ~ (2) , p dng nh lut khc x nh sng cho im M, ta
c:
sinr 1
sini
r
n i
= ~ (3).Thay (3) vo (2) ta c:
2
3
HO
n
HO
= , suy ra
2
3
HO
HO
n
= (4)
tnh c HO
3
, ta tnh HO
2
:
V O
2
l nh ca O
1
cho bi gng phng, do O
2
i xng vi O
1
qua
gng (G), t suy ra O
2
K = KO
1
=HK + HO
1
, m HO
2
= O
2
K + KH (5).
tnh c HO
2
, ta tnh HO
1
:
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
92
Xt tam gic O
1
HI v OHI, ta c: HI = HO.tani = HO
1
.tanr, da vo iu
kin cho nh r (1) v nh lut khc x (3)

1
tan
t anr
HO i i
HO r
= ~ Ta c
1
HO
n
HO
= HO
1
= n.HO =
4
30 40
3
cm = (6)
Thay (6) vo (5) ta c O
2
K = 40 + 20 = 60cm (7)
+ Theo hnh v ta c: HO
2
= HK + O
2
K = 60 + 20 = 80cm (8)
+ Thay (8) vo (4):
2
3
60
HO
HO cm
n
= =
III. D KIN TIN TRNH LN LP
A. Kim tra s chun b ca hc sinh
O. Hy trnh by hin tng phn x v khc x nh sng? (gi mt hc sinh
ng ti ch trnh by).
HS: -Hin tng phn x nh sng l hin tng nh sng i hng truyn
tr li mi trng c khi gp b mt nhn.
- Hin tng khc x nh sng l hin tng nh sng b gy khc (i
hng truyn khi gp mt phn cch gia hai mi trng).
O. Trnh by nh lut phn x v khc x nh sng, vit biu thc, v ng
i ca tia sng phn x trn gng v ng i ca tia sng qua mt phn
cch? (gi hc sinh ln bng pht biu v v hnh)
HS: * nh lut phn x nh sng:
- Tia phn x nm trong mt phng cha tia ti v pha bn kia php
tuyn so vi tia ti.
- Gc ti bng gc phn x
* nh lut khc x nh sng:
- Tia khc x nm trong mt phng ti.
- Tia ti v tia khc x nm hai bn php tuyn ti im ti.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
93
- i vi hai mi trng trong sut nht nh, t s gia sin gc ti v
sin gc khc x l mt hng s:
sini
sinr
r
i
n
n
=
= hs
O. Trnh by hin tng phn x ton phn, iu kin c hin tng phn
x ton phn, cng thc tnh gc gii hn phn x ton phn? (gi mt hc
sinh ng ti ch trnh by).
HS: L hin tng khi nh sng i t mi trng c chit sut ln sang mi
trng c chit sut nh hn v gc ti ln hn gc gii hn (gi l gc gii
hn phn x ton phn), th mi tia sng u b phn x tr li mi trng c,
khng cn tia khc x.
- Cng thc tnh gc gii hn phn x ton phn: sini
gh
= n (n l chit
sut t i ca mi trng cha tia ti i vi mi trng cha tia khc x
B. Tin trnh luyn tp:
. Gii thiu bi tp s 1(bi s 3 trang 217 sgk)
Bc 1. Hng dn hc sinh phn tch v tm tt bi
O. Hy tm tt u bi? (Gi mt hc sinh ln bng tm tt bi, yu cu
nhng hc sinh khc theo di v cho kin nhn xt)
. Chng ti d kin: Hc sinh s kh khn trong trong vic tm tt cc yu
cu ca bi ton nh: Chng minh tia l song song vi tia ti l chng minh
ci g v khong cch gia tia ti v tia l l khong cch no. GV yu cu
hc sinh v ng i ca tia sng t khng kh qua bn mng vi gc ti i
no v chit sut ca bn mng n > 1 = chit sut ca khng kh ( Gi :
da vo nh lut khc x v,) .
HS: V ng i ca tia sng (H 2.7.1), sau t hnh v tm tt u bi
Ci cho: n = 1,5
e = 10cm, i
1
= 45
0

Ci cn tm:
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
94
- Chng minh tia SI song vi tia JR
- Tnh khong cch gia gi ca tia ti SI vi gi ca tia l JR
Bc 2. Hng dn HS tm phng hng gii bi tp (SH )
a) Chng minh SI//JR
O. Da vo kin thc no chng minh SI//JR? (cho hc sinh tho lun
nhm tm cu tr li)
. Vi cu hi ny, HS kh c th tr li ngay, nhng HS TB, yu c th
khng tr li c, GV tip tc t cu hi hng dn
O. Da vo hnh v, SI//JR th phi c iu kin g xy ra?
HS: Theo hnh v SI//JR, th gc i
1
= r
2
(2)
O. Da vo kin thc no chng minh c i
1
= r
2
? (cho hc sinh tho
lun nhm tm cu tr li)
HS:+ Theo hnh v hai php tuyn n
1
//n
2
nn r
1
= i
2
(3)
+ Theo nh lut khc x nh sng ta c:
1 2
1 2
sini sin 1
(4);
sinr sinr
i
n
n
= = (5)
+ Ly (4)x(5) sau kt hp vi (3) ta suy ra: i
1
= r
2
(i vi hc sinh trung
bnh c th khng chng minh c (2) gio vin gi : vn dng nh lut
khc x cho hai im I, J v s dng cc kin thc hc v hnh hc
chng minh)
b) Tnh khong cch IH
O. Da vo hnh v v cc kin thc hc cc em c th tnh on IH = ?
(Hc sinh suy ngh, tho lun v xut phng n tnh IH).
HS: Theo hnh v IH c th tnh nh sau: IH = IJ cos | hoc IH = IJsino (6)
. C th c nhng nhm HS TB, yu khng tm c IH theo (6), GV t li
cu hi: Hy tm mi lin h gia IH vi IJ v gc o hoc | ?
HS: Tm c (6)
O. tnh c IH, phi tnh c IJ v | hoc o . Vy IJ, | vo c th
tnh nh th no?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
95
HS: o = r
2
i
2
, theo (2) v (3) ta c: o = i
1
r
1
(7), theo cng thc (4) tnh
c r
1
, hoc | = 90
0
- o = 90
0
(i
1
r
1
) (8)
HS: - Theo hnh v:
2
e
IJ=
cosi
(9)
. C th c nhng nhm HS TB, yu khng tm c IJ v | hoc o . GV
t li cu hi: Theo hnh v hy tm mi lin h gia o , | vi i
1
, r
1
v IJ vi
e v i
2
?
Thay (9) v (8) hoc (7) vo (6) ta tnh c HI
Bc 3. Hng dn hc sinh trnh by c th hai ca bi tp ( gi hai
hc sinh ln bng trnh by, mi hc sinh trnh by mt
a) - Theo nh lut khc x nh sng ta c:
1 2
1 2
sini sin 1
(1);
sinr sinr
i
n
n
= = (2)
- Theo hnh v v hai php tuyn n
1
// n
2
ta c: r
1
= i
2
(3)
- T (1) x (2), ta c:
1 2
1 2
sin sinr
sinr sini
i
=
(4) kt hp vi (3) ta suy ra c:
sini
1
= sinr
2
i
1
= r
2

Kt lun: SI//JR (PCM)
b) - Da vo nh lut khc x nh sng ta c:
0
0 1 1
1 1
1
sin sin sin 45 2
sinr 28
sinr 1, 5 3
i i
n r
n
= = = = = (1). Theo (3) i
2
= r
1
= 28
0

(2)
- Theo hnh v:
2
e
IJ=
cosi
= 11,3cm (3)
- Theo hnh v : | = 90
0
i
1
+ r
1
= 73
0
(4)
- Theo hnh v, ta c: IH = IJ.cos | = 11,3.cos73
0
= 3,3cm
Bc 4. Hng dn HS nhn xt kt qu v sau xc nhn kt qu ng.
. y l loi bi tp xc nh ng i ca tia sng qua cc mi trng trong
sut c chit sut khc nhau, qua phn tch v gii c th bi tp ny cc em
c th a ra c phng php c bn (SH tng qut) gii bi tp loi
ny khng?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
96
HS: gii bi tp loi ny, chng ta tin hnh cc bc c bn sau:
Bc 1: Da vo nh lut khc x nh sng v ng i ca tia sng
qua cc mi trng trong sut cho.
Bc 2: Vn dng cc kin thc hnh hc v nh lut khc x nh
sng tm mi lin h gia ci cho vi ci phi tm
Bc 3: Lun gii ra kt qu
. Gii thiu bi tp s 2 (bi 4 trang 218 sgk)
Bc 1. Hng dn hc sinh tm hiu u bi:
O. Hy tm tt u bi? (Gi mt hc sinh, cc hc sinh khc, theo di cho
nhn xt)
HS: Tm tt u bi:
Ci cho: d = 20cm,
4
3
n = h =30cm
Ci cn tm:
- Khong cch t nh ca mt ti mt nc.
- V ng i ca tia sng qua quang h.
Bc 2. Hng dn hc sinh tm phng hng gii (tm SH)
i vi bi ny a s HS min ni khi c v tm tt u bi, hc sinh
cha th t mnh v c ng i ca tia sng, t xc nh c nh
ca mt qua h. Trong trng hp ny, GV phi gi HS v c ng
i ca hai tia sng t mt vo nc sau phn x trn gng v tip tc
khc x ra ngoi khng kh (vn dng cch v ng i ca tia sng nh bi 1
v s dng thm nh lut phn x)
HS: Sau khi c s hng dn ca GV, v ng i ca tia sng, t xc
nh c cc nh cho bi h (H 2.7.2)
O. Yu cu hc sinh xc nh mi lin h gia cc gc: IOH ,
1
IOH ,
3
KO M ,
2
KO M , vi cc gc i, r?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
97
HS: IOH =
3
KO M = i;
1
IOH =
2
KO M = r
O. Theo hnh v, HO
3
c th c tnh nh th no? (cho HS tho lun, sau
cho kin)
HS: Xt hai tam gic MHO
3
v MHO
2
c:
- HM = HO
3
tani = HO
2
.tanr (5)
3
2
tan
t ani
HO r
HO
= (1)
- Theo nh lut khc x nh sng
sinr 1
sini n
= (2)
- T (1) v (2) ta c:
2
3
HO
n
HO
= , hay
2
3
HO
HO
n
= (3)
(gio vin gi cho hc sinh: iu kin nh r th i v r rt nh)
. C th vi cu hi ny, nhng HS TB, yu khng tr li c, GV t li
cu hi: Da vo hai tam gic MHO
3
, MHO
2
, tm mi lin h gia HO
3
vi
HO
2
v gc i, r, sau vn dng nh lut khc x nh sng tm mi lin h
gia i, r vi n, t suy ra mi lin h gia HO
3
vi HO
2
v n?
O. tnh HO
3
, ta phi tnh HO
2
nh th no?
HS: Theo tnh cht ca nh cho bi gng phng, th nh O
2
i xng vi vt
(O
1
) qua gng, do theo hnh v ta c KO
2
= KO
1
= KH + HO
1
(4), suy ra
HO
2
= KO
2
+ HK (5)
O. Ta c th tnh HO
1
nh th no?
HS: O
1
l nh ca O qua mt phn cch gia nc v khng kh. Xt hai tam
gic HOI v tam gic HO
1
I. Ta c HI = HO.tani = HO
1
.tanr
1
tan
tan
HO i
HO r
= (6)
- cho nh r gc i v r rt nh, t ta vit (6) thnh:
1
HO i
HO r
~ (7)
- Theo nh lut khc x nh sng:
sinr 1
sini
r
n i
= ~ (8)
- T (7) v (8) ta c: HO
1
=n.HO (9)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
98
. Tng t nh trn, nu HS TB, yu khng tr li c th GV t li cu
hi nh trn HS tnh.
- Thay (9) vo (4), thay (4) vo (5), thay (5) vo (3) ta tnh c HO
3

Bc 3. Hng dn hc sinh trnh by c th bi tp ny ( hc sinh
t trnh by c nhn, sau gi mt vi em trnh by li gii ca mnh, cc
hc sinh khc cho nhn xt:
- Xt hai tam gic HOI v tam gic HO
1
I
Ta c HI = HO.tani = HO
1
.tanr
1
tan
tan
HO i
HO r
= (1)
- Theo nh lut khc x nh sng ta c:
sinr 1
sini n
= (2), v i, r rt nh do
: sin ;sinr r;tani i;tanr r i i ~ ~ ~ ~ (3), kt hp (1), (2) v (3) ta c:
HO
1
= nHO = 40 (3)
- Theo tnh cht ca nh cho bi gng phng, th nh O
2
i xng vi
vt (O
1
) qua gng (K), do : KO
2
= KO
1
= KH + HO
1
= 20 + 40 = 60cm (4)
- Mt khc: HO
2
= KO
2
+ KH = 60 + 20 = 80cm (5)
- Xt hai tam gic MHO
3
v MHO
2
c:
+ HM = HO
3
tani = HO
2
.tanr (5)
3
2
t anr r
tani i
HO
HO
= ~ (6)
+ Theo nh lut khc x nh sng
sinr 1
sini
r
n i
= ~ (7)
T (7) v (6) ta c: cm
n
HO
HO 60
2
3
= =
Vy nh ca mt cho bi h cch mt nc 60cm.
Bc 4. Hng dn hc sinh xc nhn kt qu v cch trnh by. .
O. y l loi bi tp xc inh nh ca mt vt ca tia sng qua cc mi
trng trong sut c chit sut khc nhau, qua phn tch v gii c th bi tp
ny cc em c th a ra c phng php c bn ( SH tng qut)
gii bi tp loi ny khng?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
99
HS: gii bi tp loi ny, chng ta tin hnh cc bc c bn sau:
Bc 1: Da vo nh lut khc x nh sng v ng i ca tia sng
qua cc mi trng trong sut cho.
Bc 2: Vn dng cc kin thc hnh hc v nh lut khc x nh
sng tm mi lin h gia ci cho vi ci phi tm
Bc 3: Lun gii ra kt qu
C. Tng kt v a ra phng php (SH) tng qut chung
gii bi tp loi ny
Qua hai bi tp trn, chng ta thy mc d yu cu k nng vn dng
kin thc gii mi bi c khc nhau. Song v c bn chng u c gii
theo cc bc (SH) sau
Bc 1: Da vo nh lut khc x, phn x nh sng v ng i ca
tia sng qua cc mi trng trong sut cho, t xc nh cs nh qua
h bng hnh v.
Bc 2: Vn dng cc kin thc hnh hc v nh lut khc x nh
sng tm mi lin h gia ci cho vi ci phi tm
Bc 3: Lun gii ra kt qu
D. BTVN: 1.14; 1.15 (ph lc 4)
IV. NH GI VIC LA CHN V PHI HP CC PHNG PHP
NHM PHT HUY TNH TCH CC CA HC SINH CA GA 1
Trong gi bi tp ny cc kin thc cn c cng c l cc kin thc
lin quan n cc nh lut truyn ca nh sng, c th l cc nh lut: nh
lut truyn thng ca nh, phn x, khc x nh sng v hin tng phn x
ton phn. y l nhng nh lut c bn ca quang hnh hc v l c s
nghin cu cc dng c quang hc sau ny
Nhng bi tp loi ny c c im l: Bi tp thng xut pht t hin
tng thc t, khi gii hc sinh phi phn tch hin tng v hnh sau mi
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
100
p dng cng thc gii c. Hn na trong qu trnh gii bi tp, ngoi
vic p dng cc cng thc vt l lin quan, hc sinh cn phi bit vn dng
linh hot cc kin thc hnh hc (mi lin h gia cc cnh v gc trong tam
gic). y cng chnh l l do dn n kh hnh thnh c cho hc sinh cc
bc gii bi tp loi ny. Nhng nu vn dng tt cc phng php dy hc
th loi bi tp ny c th pht trin c tnh sng to, kh nng phn tch
ca hc sinh, rn c k nng v hnh cho hc sinh, hiu c bn cht cc
nh lut truyn ca nh sng, lm c s nghin cu cc hin tng, cc
dng c quang hc c nhiu ng dng trong thc t sau ny.
Mi bi tp u c tin hnh theo cc bc ca s nh hng
khi qut tin trnh gii mt cch ph hp v c hiu qu, mi bi tp gio
vin hng dn hc sinh i tm phng hng gii bi tp theo phng php
phn tch, sau khi hc sinh tm c phng hng gii (SH), gio vin
yu cu hc sinh trnh by c th li gii c th theo hai phng php: phn
tch v tng hp, sau nhn xt kt qu. Vi mi bc gii gio vin gi
hc sinh bng cc cu hi nh hng hnh ng c tin hnh t mc
hng dn tm ti. Trong c d kin i vi hc sinh yu, khng p ng
c yu cu th thu hp dn phm vi tm ti ti khi hc sinh c th gii quyt
c vn . V d nh bi tp 1 khi hc sinh c v tm hiu u bi s
kh pht hin ra mi lin h gia ci cho vi ci phi tm, th y gio
vin yu cu hc sinh da vo nh lut khc x nh sng v ng i ca
tia sng, sau ch ra trn hnh v nhng ci cn tm: chng minh SI//JR v
IH = ?. chng minh SI//JR, ta phi chng minh i
1
= r
2
, t y da vo
hnh v v nh lut khc x nh sng hc sinh chng minh c SI//JR, theo
hnh v IH = IJcos | =IJsino . Mun tnh c IH, ta phi tnh c IJ v |
hoc o , t hc sinh tip tc i tnh IJ, | , o , n khi no tm c mi
lin h gia ci cho vi ci phi tm, sau khi tm c phng hng gii
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
101
(SH) hc sinh tin hnh gii c th, theo ti vi nhng bi tp n gin
m cc bc trung gian tm mi lin h gia ci cho vi ci phi tm
khng nhiu v khng phc tp th c th trnh by li gii theo phng php
tng hp, nhng vi nhng bi tp phc hp m tm mi lin h gia ci
cho vi ci phi tm phi thng qua nhiu bc trung gian v tnh ton
tng i phc tp th ta nn trnh by li gii theo phng php phn tch.
Trong gi bi tp ny, chng ti a ra ba bi tp vn dng cc nh
lut truyn thng ca nh sng, vi mi bi chng ti u hng dn HS tm
SH c th tm phng hng gii v sau khi gii xong yu cu HS a
ra SH khi qut gii bi tp v sau khi gii xong c ba bi tp cho
hc sinh nhn xt v phng php gii cc bi tp ny tm ra cc yu t
tng t t rt ra SH chung khi gii bi tp loi ny.
thc hin c tng trn chng ti la chn phi hp cc
phng php ging dy vi nhau: Phng php nu v gii quyt vn ,
phng php m thoi, phng php trc quan (vd: s dng th nghim m
phng s to nh bi 2), phng php ti hin, phng php lm vic c
lp, lm vic tp th ca hc sinh.
khng mt thi gian gio vin c th s dng my tnh chun bi
ni dung bi tp.
Trong qu trnh hng dn, GV cho HS tho lun theo nhm, sau khi
tm ra v thng nht phng php gii, GV yu cu mi HS t trnh by li
gii ca mnh.
Khi mi HS c li gii ca mnh, GV hng dn HS trao i tho
lun trong lp. Cui cng GV l ngi kt lun v cch trnh by li gii cui
cng cho mi bi.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
102
Go n 2: LUYN GII BI TP V LNG KNH V THU KNH MNG
I. MC TIU
1. Cng c kin thc:
- Hc sinh nm vng c cc nh ngha v lng knh v thu knh mng.
- Hc sinh nm vng c cc cng thc v lng knh v thu knh mng.
- Hc sinh nm vng c cch v nh ca vt cho bi lng knh v
thu knh mng.
- Hc sinh nm vng c tnh cht ca nh cho bi lng knh v thu knh.
2. Rn luyn k nng:
- C k nng vn dng nh lut khc x nh sng v hin tng phn
x ton phn v ng i ca tia sng qua lng knh.
- C k nng vn dng cc cng thc v lng knh gii cc bi tp v
lng knh.
- C k nng vn dng cc cng thc v thu knh gii cc bi tp v
thu knh hi t v phn k.
- C k nng v nh ca vt cho bi thu knh hi t v phn k.
3. Thi :
-Tch cc tham gia gii bi tp di s hng dn ca gio vin
- C thi nghim tc, trung thc, cn thn,cn c trong hc tp cng
nh trong lao ng sn xut.
- Ch ng vn dng kin thc hc vo thc tin.
II. CHUN B
1. Hc sinh:
- Nm vng nh lut khc x nh sng v hin tng phn x ton phn.
- Nm vng cc cng thc v lng knh.
- Xem li cc kin thc ton hc nh: Cc h thc lin h gia cc cnh
v gc trong tam gic, cc phng trnh lng gic c bn.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
103
- Nm vng cc nh ngha v thu knh mng, cc cng thc v thu
knh mng, cc quy c v du.
- Gii cc bi tp giao v nh v rt ra phng php gii tng loi
bi tp .
2. Gio vin: Lp k hoch ln lp
*. Phn tch phng php gii cc bi tp c th.
Bi 1 ( bi 7.25 trang 85 sch bi tp vt l 11 nng cao)
Cho mt lng knh c chit sut n = 1,5; tit din thng l mt tam gic
u ABC. Chiu ti mt bn AB mt chm sng song song vi gc ti:
a) i = 30
0
.
b) i = 15
0
.
Tnh gc hp bi tia l v tia ti trong mi trng hp trn
A. Phn tch u bi:
Ci cho: n = 1,5; A = B = C = 60
0

a) i
1
= 30
0

b) i
2
= 15
0

Ci cn tm: Gc lch D = ? khi i = 30
0
v khi i = 15
0

B. nh hng t duy cho hc sinh
- tr li cu hi ca bi ton ny, chng ta phi v ng i ca tia
sng qua lng knh (da vo nh lut khc x). T s xc nh c gc
cn tnh
- T hnh v da vo cc cng thc ca lng knh ta s tnh c cc
gc ti v cc gc khc x cc mt bn ca lng knh. T suy ra gc lch
D cho tng trng hp
- i vi nhng bi ton v lng knh dng ny chng ta phi lun
n iu kin phn x ton phn trn cc mt bn ca lng knh.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
104
C. Lp k hoch gii
* Phn tch cch v ng i ca tia sng qua lng knh
- Tia sng SI, ti mt bn AB ca lng knh s bi khc x, da vo nh
lut khc x ta v c ng i ca tia khc x JJ, khi tia sng truyn ti
im J trn mt bn AC ca lng knh th ti y s c hai kh nng xy ra:
- Nu gc ti ti J nh hn gc gii hn phn x ton phn th tia sng
s khc x ra ngoi lng knh ti J.
- Nu gc ti ti J ln hn gc gii hn phn x ton phn th ti J tia
sng phn x tr li lng knh v s truyn ti im K trn mt BC. Ti K
hin tng cng xy ra tng t nh J.
* Lp k hoch gii:
a) + Da vo nh lut khc x nh
sng ta tnh c gc khc x r
1
ca tia
sng vo lng knh ti im I:
1 1
1 1
1
sin sin
(2) sinr (3)
sinr
i i
n r
n
= =
- Theo cng thc lng knh: A = r
1
+ r
2
(4) r
2
= A r
1
(5)
- Theo cng thc tnh gc gii hn phn x ton phn, ta tnh c gc
gii hn phn x ton phn ti J:
1
sin
gh gh
i i
n
= (6)
- T (4) v (5) ta suy ra c r
2
<i
gh
. Ti J khng c hin tng phn x
ton phn, tia sng s b khc x ra
ngoi lng knh l ch yu (7). Theo nh lut khc x nh sng, tnh gc
khc x i
2
ti J mt bn AC:
2
2 2 2
2
sinr 1
(8) sin sinr (9)
sin
i n i
i n
= =
- T (1), (9). Ta tnh c gc lch: D = i
1
+ i
2
A (10)
b) + Da vo nh lut khc x nh sng tnh gc khc x r
1
:
R

A
B
C
I
S
D
1
i
1
r
2
r
J
2
i
H 2.7.3
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
105
1 2
4 5
6
7
8
1 9
( gc
lch
D)
3
9


1
1
sin
sinr
i
n = (2)
1
1 1
sin
sinr
i
r
n
= (3)
- Theo cng thc lng knh:
A = r
1
+ r
2
(4); r
2
= A r
1
(5)
- So snh r
2
vi i
gh
(5). Trong
trng hp ny ta thy r
2
> i
gh
.Vy ti
J c hin tng phn x ton phn (6)
- Da vo nh lut phn x nh
sng, v ng i ca tia phn x ti J n im K trn mt BC
- Theo hnh v ta xc nh c gc ti ti K: r
3
= 90
0
JKC (7)
- Mt khc JKC = 180
0
ACB ( 90
0
- r
2
) JKC = 30
0
+ r
2
(8)
r
3
= 60
0
r
2
(9)
- So snh gc ti r
3
vi gc gii hn phn x ton phn (5). Trong
trng hp ny r
3
< i
gh
. Tia sng ti ti K s khc x ra ngoi (10)
- Da vo nh lut khc x tnh gc khc x i
2
ti K:

3
2 3 2
2
sinr 1
(10) sin sinr i n i
sini n
= = (11)
- Theo hnh v, ta xc nh c gc lch trong mi ln tia sng phn
x hoc khc x mt bn ca lng knh:
+ D
1
= i
1
- r
1
; D
2
= 180
0
2r
2
; D
3
= i
2
r
3
(12); D = D
1
+ D
2
+ D
3
(13)
*. S tin trnh rt ra kt qu
a)




S
2
i

J
K
A
B C
I
R
1
i

1
r

3
r

3
D

2
D

1
D

2
r

Hnh 2.7.4
D
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
106
2
4 5
3
6
7 9
6
11
1
12
13
(D)
8
b)





Bi 2 (bi 10 sch gio khoa lp 11 trang 143)
Chiu mt chm sng hi t ti mt thu knh L. Cho bit chm tia l
song song vi trc chnh ca L.
a) Hi L l thu knh loi g?
b) im hi t ca chm sng ti l mt im sau thu knh, cch L
l 25cm. Tm tiu c v t ca L.
c) t AB = 2cm vung gc vi trc chnh v cch L 40cm. Xc nh
nh ca AB.
d) t vt AB vung gc vi trc chnh, trc thu knh thu c nh
cao bng 1/2 vt. Xc nh khong cch t vt v nh n thu knh?
A. Phn tch u bi:
Ci cho: d = -25cm; d' = ; AB =2cm; d = 40cm
Ci cn tm: a) Loi thu knh?
b) f =?
c) ?; ? d k ' = =
B. nh hng t duy cho hc sinh:
- Chm sng hi t ti thu knh, chm tia l song song vi trc chnh
ca thu knh, t suy ra tc dng ca thu knh i vi chm sng v t
suy ra loi thu knh.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
107
1 2 3 4
1'
2 5
6
- xc nh c tiu c v t ca thu knh ca thu knh, ta cn
xc nh nh v tr, tnh cht ca vt v nh hoc phng i ca nh, theo
iu kin u bi ta s xc nh c v tr, tnh cht ca nh v vt.
- Khi bit tiu c v v tr ca vt ta c th vn dng cng thc thu
knh v cng thc tnh phng i xc nh nh ca vt AB.
C. Lp k hoch gii:
Chm tia ti thu knh l chm hi t, chm tia l l chm song song.
Vy thu knh lm phn k chm tia hi t thnh chm tia song song. Do
L phi l thu knh phn k.
Theo bi ra im hi t chnh l vt v l vt o (S) v chm tia l
song song vi trc chnh, ngha l trng hp ny nh xa v cng
T nhn xt ta c: d = OS = - 25cm; d' =

(1)
+ Theo cng thc thu knh:
1 1 1
f d d
= +
'
(2)
+ T (2) ta suy ra :
dd
f
d d
'
=
' +
(3)
+ T (3) ta tnh c t:
1
D
f
= (4)
c) + Theo cng thc thu knh (2). Ta suy ra: d =
df
d f
'

(5)
+ phng i:
A B
k
AB
' '
= = (6). Thay d, d' v AB vo (6) ta tnh c
phng i v chiu cao nh ca vt AB.
*. S tin trnh rt ra kt qu
b)

c)


O
L
H 2.7.5
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
108
III. D KIN TIN TRNH LN LP
A. Kim tra s chun b ca hc sinh
O. Hy vit cc cng thc v lng knh? (gi mt hc sinh ln bng vit v
yu cu v ng i ca tia sng ch r cc gc trong cng thc)
HS:
Sini
1
= nsinr
1
Sini
2
= nsinr
2

r
1
+ r
2
= A
D = i
1
+ i
2
- A
sin sin
2 2
m
D A A
n
+
=
O. Hy nu cch v ng i ca tia l ra khi thu knh khi bit tia ti:
song song vi trc chnh, qua quang tm, i qua tiu im, song song vi
trc ph? ( gi mt hc sinh ng ti ch tr li cu hi ny)
HS: + Nu tia ti song song vi trc chnh hoc trc ph th tia l i ca
tiu im chnh hoc ph (i vi thu knh hi t), b phn k c ng ko
di i qua tiu im chnh hoc ph (i vi thu knh phn k).
+ Nu tia ti i qua quang tm th truyn thng.
+ Nu tia ti i qua tiu im chnh hoc ph ca thu knh hi t th
tia l // vi trc chnh hoc ph.
+ Nu tia ti c ng ko di i qua tiu im chnh hoc ph ca
thu knh phn k th tia l b phn k song song vi trc chnh hoc trc ph
O. Hy vit cng thc thu knh, phng i, cng thc tnh t v nu
quy c du ca cc i lng trong cc cng thc ?
HS: + Cng thc thu knh:

1 1 1
f d d
= +
'


A
B
C
I
S
R
D
1
i
1
r
2
r
J
2
i
H 2.7.6
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
109
+ Cng thc phng i:
A B
k
AB
' '
=
+ t:
1
D
f
=
. Sau y chng ta s vn dng cc kin thc gii mt s bi tp (Ghi
ln bng tn bi hc)
B. Tin hnh luyn tp:
. Gii thiu BT th nht: bi 7.25 - trang 85 - sch bi BTVL 11 nng cao)
Bc 1 . Hng dn hc sinh phn tch u bi:
O. Hy c v tm tt u bi? (Gi mt hc sinh ln bng tm tt u bi,
yu cu cc HS khc theo di v cho kin nhn xt).
HS: Ci cho: n = 1,5; A = B = C = 60
0

a) i
1
= 30
0

b) i
2
= 15
0

Ci cn tm: Gc lch D = ? khi i = 30
0
v khi i = 15
0

Bc 2. Hng dn HS tm phng hng gii BT (tm SH gii BT)
O. xc nh c gc lch D ta cn phi lm g?
HS: Ta cn phi xc nh c phng ca tia ti vi phng ca tia l, tc
l gc ti v gc khc x cc im ti.
O. Lm th no xc nh c phng ca tia l?
HS: Da vo cc cng thc ca lng knh
. Vy by gi chng ta s vn dng cc cng thc ca lng knh xc nh
cc gc ti v gc khc x ti cc im ti (H 2.7.3).
. C th n y HS kh, gii t vn dng cc cng thc lng knh tm
gc lch, nhng nhng HS TB, yu cha th tnh c, GV tip tc t cu
hi hng dn nh sau:
O. Hy tm gc khc x ti im ti i
1
.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
110
HS: Theo nh lut khc x ta c:
1 1
1 1
1
sin sin
sin (2)
sinr
i i
n r r
n
= =
O. Hy tnh gc r
2
?
HS: Theo cng thc lng knh: A = r
1
+ r
2
r
2
= A r
1
= (3)
O. Hy tnh gc khc x r
2
?
. Thc tin dy hc cho thy, thng th hc sinh khng xt n iu kin
c tia khc x ti J, hay ti J xy ra hin tng phn x ton phn m cc
em tnh ngay gc khc x i
2
, sau thy mu thun mi ngh n hin tng
phn x ton phn J. V th n y GV hng HS n ch ny cc em
tr li cu hi. (cho HS, tho lun nhm theo bn tr li cu hi ny)
HS: + Nu ti J m r
2
< i
gh
, khng c hin tng phn x ton phn, p dng
nh lut khc x, ta c:
2
2 2 2
2
sinr 1
(4) sin sinr (5)
sin
i n i
i n
= =
+ Nu ti J m r
2
> i
gh
, c hin tng phn x ton phn xy ra J
O. Nu xy ra trng hp hai, cc em hy v tip ng i ca tia sng?
HS: Da vo nh lut phn x nh sng, v ng i ca tia sng n mt
bn ti K. Ti K, chng ta li xt tng t nh J. Qu trnh c nh vy cho
ti khi tia sng khc x ra ngoi. Ti mi im ti chng ta phi xc nh gc
ti v gc khc x. Sau da vo hnh v tnh gc lch cho tng trng hp
Bc 3. Hng dn HS trnh by c th hai ca BT (gi hai HS ln bng
trnh by, mi HS trnh by mt , cc em khc t trnh by vo v ca mnh).
a) + Theo nh lut khc x nh sng, ta tnh c gc khc x r
1
ca
tia sng vo lng knh ti im I:

0
1
1
1
sin sin30
(2) sinr 0, 333
sinr 1, 5
i
n = = =
0
1
19 28 r ' = (1)
+ Theo cng thc lng knh: A = r
1
+ r
2
(4) r
2
= A r
1
= 40
0
32

(2)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
111
+ Theo cng thc tnh gc gii hn phn x ton phn, ta tnh c gc
gii hn phn x ton phn ti J:
1
sin
gh gh
i i
n
= =41
0
45

(3)
+ T (2) v (3) ta suy ra c r
2
< i
gh
. Ti J khng c hin tng phn
x ton phn, tia sng s b khc x ra ngoi lng knh l ch yu.
+ Theo nh lut khc x nh sng, tnh gc khc x i
2
ti J mt bn
AC:
2
2 2 2
2
sinr 1
sin sinr
sin
i n i
i n
= = = 77
0
(4)
+ Theo bi ra v (4). Ta tnh c gc lch: D = i
1
+ i
2
A = 47
0

b) + Da vo nh lut khc x nh sng tnh gc khc x r
1
:

1
1
sin
sinr
i
n = (2)
1
1 1
sin
sinr
i
r
n
= = 9
0
55

(1)
+ Theo cng thc lng knh A = r
1
+ r
2
r
2
= A r
1
= 50
0
4

(2)
+ So snh r
2
vi i
gh
(3). Trong trng hp ny ta thy r
2
> i
gh
.Vy ti
J c hin tng phn x ton phn. Ta v ng i ca tia phn x ti J n
im K trn mt BC
+ Theo hnh v ta xc nh c gc ti ti K: r
3
= 90
0
JKC (3)
+ Mt khc JKC = 180
0
ACB ( 90
0
- r
2
) JKC = 30
0
+ r
2

r
3
= 60
0
r
2
= 9
0
56

(4)
+ So snh gc ti r
3
vi gc gii hn phn x ton phn (3). Trong
trng hp ny r
3
< i
gh
. Tia sng ti ti K s khc x ra ngoi.
+ Da vo nh lut khc x tnh gc khc x i
2
ti K:

0 3
2 3 2
2
sinr 1
sin sinr 15 6 i n i
sini n
' = = = (5)
+ Theo hnh v, ta xc nh c gc lch trong mi ln tia sng phn
x hoc khc x mt bn ca lng knh:
+ D
1
= i
1
- r
1
= 5
0
5

, D
2
= 180
0
2r
2
= 79
0
52

,

D
3
= i
2
r
3
= 5
0
10

(12)
+ D = D
1
+ D
2
+ D
3
= 90
0
7

(13)

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
112
. phn 2 vic xc nh gc lch D i vi hc sinh yu, TB s kh khn, gio
vin cn chun b sn phiu hng dn i vi cc hc sinh ny
+ Theo hnh v ta xc nh c gc ti ti K: r
3
= 90
0
- JKC
+ Mt khc JKC = 180
0
ACB - ( 90
0
- r
2
) JKC = 30
0
+ r
2
, t cc
em suy ra r
3

+ Theo hnh v, ta xc nh c gc lch trong mi ln tia sng phn x
hoc khc x mt bn ca lng knh:
+ D
1
= i
1
- r
1
; D
2
= 180
0
2r
2
; D
3
= i
2
r
3

+ T suy ra gc lch D = D
1
+ D
2
+ D
3

Bc 4. Kim tra kt qu v cch trnh by ca HS (gi mt s HS trnh
by, cc em khc theo di v cho nhn xt). Sau GV nhn xt v cch lm
ca mi HS.
O. y l loi BT xc nh ng i ca tia sng qua lng knh. Qua phn
tch v gii c th BT trn, cc em c th a ra PP chung (SH khi qut)
BT tp ny.
HS: gii bi tp loi ny chng ta tin hnh cc bc c bn sau:
Bc 1: Phn tch u bi. Bi cho ci g?, hi ci g?
Bc 2: Da vo cc cng thc lng knh v cc cng thc ton hc
lin quan vit mi lin h gia ci cho vi ci phi tm. Ch n kh
nng xy ra hin tng phn x ton phn cc mt phn cch
Bc 3: Lun gii, tnh ra kt qu. V hnh.
Bc 4: Kim tra kt qu, bin lun kt qu.
. Gii thiu bi tp 2: (bi 10 - sch gio khoa lp 11 - trang 143)
Bc 1: Hng dn hc sinh phn tch u bi.
O. Hy tm tt u bi (gi mt HS)
HS: Ci cho: d = -25cm; d' = ; AB =2cm; d = 40cm
Ci cn tm: a) Loi thu knh?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
113
b) f =?
c) ? d' = ; k = ?
d) k = 1/2 d = ? ? d' =
Bc 2. Hng dn HS tm phng hng gii BT (SH)
a) O. Da vo tnh cht to nh v cch v ng i ca tia sng hy
xc nh loi thu knh? (cho hc sinh trao i, tho lun theo bn, sau gi
mt vi hc sinh i din tr li)
. C th hc sinh TB khng tr li c cu hi ny, gio vin c th chun
b phiu hng dn gip ring: cc em xem li cch v ng i ca tia
sng qua thu knh hi t v phn k v nhn xt v tc dng ca tng loi
thu knh i vi tia sng.
HS: Chm tia ti thu knh l chm hi t, chm tia l l chm song song.
Vy thu knh lm phn k chm tia hi t thnh chm tia song song. Do
L phi l thu knh phn k.
b) O. Hy xc nh tiu c ca thu knh? ( cho hc sinh suy ngh lm
bi ri gi vi hc sinh tr li, cn cc hc sinh khc theo di v cho nhn xt
HS1: C th xc nh tiu c bng cng thc thu knh
HS 2: Theo cch v ng i ca tia sng qua thu knh, tia l // vi trc
chnh th tia ti phi c ng ko di i qua tiu im chnh. Vy im hi
t chnh l tiu im chnh ca thu knh phn k.
O. Hy tnh t ca thu knh?
HS: t tnh bng cng thc
1
D
f
=
c) O. Hy xc nh v tr ca nh?
HS: C th xc nh theo cng thc thu knh
O. Hy tnh phng i, t suy ra chiu cao ca nh?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
114
HS: C th tnh phng i v chiu cao ca nh bng cng thc tnh
phng i
O. C th xc nh c v tr ca vt v nh c khng?
HS: C th xc nh c v tr ca nh v vt bng cng thc thu knh v
phng i.
d) O. C th xc nh v tr ca nh v vt nh th no?
HS: C th xc nh v tr ca nh v vt bng cng thc thu knh v
phng i.
Bc 3. Yu cu HS trnh by c th bn ca BT (gi HS ln bng
trnh by, mi HS trnh by mt , cc em khc t trnh by vo v ca mnh).
a) Chm tia ti thu knh l chm hi t, chm tia l l chm song
song. Vy thu knh lm phn k chm tia hi t thnh chm tia song
song. Do L phi l thu knh phn k.
b) + Cch 1: Theo cng thc thu knh:
1 1 1 dd
25 f cm
f d d d d
'
= + = =
' ' +
.
+ Cch 2: Theo cch v ng i ca tia sng qua thu knh, tia l //
vi trc chnh th tia ti phi c ng ko di i qua tiu im chnh. Vy
im hi t chnh l tiu im chnh ca thu knh phn k, theo bi ra tiu c
ca thu knh l: f = -25cm.
+ t:
1 1
4
0, 25
D dp
f
= = =

.
c)+ Theo cng thc thu knh:
1 1 1 dd
15, 4 f cm
f d d d d
'
= + = =
' ' +
.
+ Theo cng thc:
d 15, 4
0, 3625 0, 725
40
A B
k A B KAB cm
AB d
' ' '
' ' = = = = = =
+ Kt lun v tnh cht ca nh: d

= -15,4cm < 0 nh o, cch knh


15,4cm. K = 0,375 > 0 nh v vt cng chiu.
d) + Theo cng thc thu knh:
1 1 1
(1)
f d d
= +
'

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
115
+ Theo cng thc tnh phng i:
d 1
2
k
d
'
= = (2)
Gii h (1) v (2) ta tnh c d = 25cm; d

= -12,5cm.
. C th HS yu, TB khng lm c sau khi c s hng dn, GV c th
chun b phiu hng dn gip ring :
b) + Vn dng cng thc thu knh:
1 1 1 dd
f
f d d d d
'
= + =
' ' +
, sau thay
d = -25cm, d

= vo, tnh c f. p dng cng thc:


1
D
f
= , thay s tnh D.
c) + p dng cng thc thu knh:
1 1 1
f d d
= +
'
, t tnh f.
+ p dng cng thc:
d A B
k
AB d
' ' '
= = , suy ra A


d) ) + Theo cng thc thu knh:
1 1 1
(1)
f d d
= +
'

+ Theo cng thc tnh phng i:
d 1
2
k
d
'
= = (2)
Gii h (1) v (2) cc em tnh d v d


Bc 4. Kim tra kt qu v cch trnh by ca HS (gi mt s HS
trnh by, cc em khc theo di v cho nhn xt). Sau GV nhn xt v cch
lm ca mi HS.
O. y l loi BT xc nh v tr ca nh v vt, xc nh tnh cht, phng
i ca nh, t ca thu knh. Qua phn tch v gii c th BT trn cc em
c th a ra PP chung ( SH khi qut) gii BT ny khng?
HS: gii bi tp ny chng ta tin hnh cc bc c bn sau:
Bc 1: Phn tch u bi. Bi cho ci g, hi ci g
Bc 2: Tu theo bi cho ci g v hi ci g m vn dng cng thc
thu knh, cng thc tnh phng i, cng thc tnh t. i khi phi kt
hp gii h phng trnh mi tm c n s.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
116
Bc 3: Lun gii ra kt qu
Bc 4: Kim tra, bin lun kt qu
C. BTVN: 2.4; 2.5; 3.1; 3.2 (ph lc 4).
IV. NH GI VIC LA CHN V S DNG PHI HP CC
GII PHP NHM PHT HUY TNH TCH CC CA HC SINH
TRONG GI LUYN TP NY
Trong gi bi tp ny cc kin thc cn c cng c l cc kin thc
lin quan n Lng knh, thu knh mng. Hai dng c quang hc ny c
nhiu ng dng trong khoa hc v i sng. Trong c s nghin cu hai
dng c quang hc ny l cc nh lut: nh lut truyn thng, phn x,
khc x nh sng v hin tng phn x ton phn. Do chng ti la chn
hai bi tp in hnh:
+ Bi tp xc nh ng i ca tia sng qua lng knh
+ Bi tp xc nh v tr, tnh cht, phng i ca nh cho bi thu
knh, xc nh t, tiu c ca thu knh.
Bi tp v lng knh v bn cht vn l cc bi tp xc nh ng i ca
tia sng qua mt phn cch gia hai mi trng m HS hc chng VI. V
th, c th tch cc ho hot ng nhn thc ca HS trn c s nhng kin
thc m hc sinh hc gii bi tp v lng knh. Gii bi tp loi ny c
c im l: Khi gii HS phi phn tch hin tng v hnh sau mi p
dng cng thc gii c. Hn na trong qu trnh gii bi tp, ngoi vic
p dng cc cng thc vt l lin quan, HS cn phi bit vn dng linh hot
cc kin thc hnh hc (mi lin h gia cc cnh v gc trong tam gic). y
cng chnh l l do dn n kh hnh thnh c cho HS cc bc gii c th
BT loi ny. Nhng nu GV vn dng tt cc PP dy hc, lng trc c
kh khn ca HS gip cc em vt qua tng khu th loi BT ny c th
pht trin c tnh sng to, kh nng phn tch ca HS, rn c k nng v
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
117
hnh cho HS, hiu c bn cht cc nh lut truyn ca nh sng, v nhng
ng dng ca n trong k thut v i sng..
BT v thu knh l loi BT m HS c hc THCS, nhng mc
nh tnh. V th cng c th pht huy c tnh tch cc ca HS khi da
vo cc kin thc hc gii quyt vn mi. Hn na vic xc nh v
tr, tch cht ca nh cho bi thu knh c vai tr quan trng trong vic s
dng knh sa tt cn hoc vin ca mt, vn ny HS bit. Do GV
cng c th to ng c, hng th hc bi cho HS khi gii BT.
Mi BT u c tin hnh theo cc bc ca SH khi qut tin
trnh gii mt cch ph hp v c hiu qu, mi BT gio vin hng dn HS
i tm phng hng gii BT theo PP phn tch, sau khi tm c phng
hng gii (SH), GV yu cu HS trnh by c th li gii c th theo hai
PP: phn tch v tng hp, sau nhn xt kt qu. Vi mi bc gii GV gi
HS bng cc cu hi nh hng hnh ng c tin hnh t mc
hng dn tm ti. Trong c d kin i vi HS yu, khng p ng c
yu cu th thu hp dn phm vi tm ti ti khi HS c th gii quyt c vn
, V d nh bi tp1 ci phi tm l gc lch D, mun tnh c D phi v
c ng i ca tia sng qua lng knh, mun v c ng i ca tia
sng qua lng knh ta phi tnh c cc gc ti v gc khc x ti cc im
ti bng cc cng thc lng knh v phi nhn nh c ti cc im c
hay khng c hin tng phn x ton phn n khi no tm c mi lin h
gia ci cho vi ci phi tm, sau khi tm c phng hng gii (SH)
hc sinh tin hnh gii c th.
Trong gi BT ny, chng ti a ra hai bi tp. Bi 1 l bi tp v lng
knh vn dng cc nh lut truyn ca nh sng. Bi 2 BT v thu knh
mng. Vi mi bi chng ti u hng dn HS tm SH c th tm
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
118
phng hng gii v sau khi gii xong, yu cu HS a ra SH khi qut
gii loi bi tp .
thc hin c tng trn chng ti la chn phi hp cc
phng php ging dy vi nhau: Phng php nu v gii quyt vn ,
phng php m thoi, phng php trc quan, phng php ti hin,
phng php lm vic c lp, lm vic tp th ca hc sinh.
khng mt thi gian gio vin c th s dng my tnh chun bi
ni dung bi tp.
Trong qu trnh hng dn, gio vin cho hc sinh tho lun theo
nhm, sau khi tm ra v thng nht phng php gii, gio vin yu cu
mi hc sinh t trnh by li gii ca mnh.
Khi mi hc sinh c li gii ca mnh gio vin hng dn hc sinh
trao i tho lun trong lp. Cui cng gio vin l ngi kt lun v cch
trnh by li gii cui cng cho mi bi.
Gio n 3: LUYN GII BI TP V THU KNH V H THU KNH
I. MC TIU
1. Cng c kin thc:
- Hc sinh nm vng c cc cng thc v thu knh v h thu knh
thu knh mng.
- Hc sinh nm vng c cch v nh ca vt cho bi thu knh v h
thu knh mng.
- Hc sinh nm vng c tnh cht ca nh cho bi thu knh v h thu knh.
2. Rn luyn k nng:
- C k nng vn dng cc cng thc v thu knh gii cc bi tp v
thu knh v h thu knh.
- C k nng v nh ca vt cho bi h thu knh.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
119
3. Thi :
- Tch cc tham gia gii bi tp di s hng dn ca gio vin
- C thi nghim tc, trung thc, cn thn, cn c trong hc tp cng
nh trong lao ng sn xut. Ch ng vn dng kin thc hc vo thc tin.
II. CHUN B
1. Hc sinh
- Nm vng cc kin thc c bn: Tnh cht ca ng cho bi thu knh
mng, cc cng thc thu knh, cch v nh ca vt cho bi thu knh.
- Nm vng k nng gii bi tp v thu knh mng v k nng v nh
ca vt cho bi thu knh.
- Gii cc bi tp cho v nh v h quang hc v t rt ra phng
php gii chung cho loi bi tp ny.
2. Gio vin: Lp k hoch ln lp
* Phn tch phng php gii cc bi tp c th
Bi 1: Vt sng AB cch mn nh 150cm. Trong khong gia vt v
mn nh, ta t mt thu knh hi t L coi nh song song vi vt AB. Di
chuyn L dc theo trc chnh, ta thy c hai v tr ca L nh hin r trn
mn. Hai v tr ny cch nhau 30cm.
a) Tm tiu c ca L.
b) Tnh phng i ca nh ng vi hai v tr
c) Vi thu knh trn, phi t mn cch vt bao nhiu th ch c mt v
tr ca L cho nh r trn mn.
A. Phn tch u bi:
Ci cho: l = AE = 150cm; d = d
2
d
1
= 30cm
Ci phi tm a) f = ?
b) k
1
= ? k
2
=?
c) l = ? ch c mt v tr ca L cho nh r trn mn
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
120
B. nh hng t duy cho hc sinh:
- Theo nguyn l thun nghch, nu t vt A cho nh B, th khi t
vt B phi cho nh A. Nu vy, khi t vt A cch thu knh d
1
cho nh
trn mn cch thu knh
'
1
d th khi ta x dch thu knh trong khong gia vt
v mn, sao cho thu knh cch vt mt khong d
2
=
'
1
d , th ta li thu c nh
r trn mn cch thu knh mt khong
'
2 1
d d =
- tnh f, ta tm mi lin h gia d
1
, d
2
vi f, sau da vo iu kin
bi cho tm f.
C. Lp k hoch gii:
a)+ C th tnh tiu c theo cng thc
1 1 1
f d d
= +
'
(1)
+ Theo bi ra ta c d + d

= l =150cm d

= l d (2), thay (2) vo (1)


ta c:
1 1 1
f d l d
= +

(3) d
2
ld + fl = 0 (4)
+ Theo bi ra c hai v tr ca L cho nh r trn mn, do phng
trnh (4) phi c hai nghim:
2 2
1 2
4 4
;
2 2
l l fl l l fl
d d
+
= = (5)
+ Theo bi ra hai v tr cch nhau d = 30cm, do ta c:

2
1 2
4 d d d l fl = = (6), gii phng trnh (6) tm c f
b)+ C th tnh phng i theo cng thc
d
k
d
'
= (7)
' '
1 2
1 2
1 2
;
d d
k k
d d
= = (8)
+ tnh k
1
, k
2
ta phi tnh d
1
, d
2
,
' '
1 2
, d d : d
1
, d
2
tnh theo cng thc (5);
thay f tnh c t (6) v d
1
, d
2
tnh c t (5) vo (1) ta tnh c:
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
121
1
2
3 4
5 6 f
1
5
6
9
8
7
k
4 10 11 l
' ' 1 2
1 2
1 2
,
d f d f
d d
d f d f
= =

(9); Thay (5) v (9) vo (8) ta tnh c phng i
ca nh.
c) c mt v tr ca L cho nh r trn mn th phng trnh (4) c 1
nghim. Tc l
2
4 0 l fl A = = (10) l = 4f (11); Thay f tnh c (6)
ta tnh c l
* S tin trnh rt ra kt qu:

a)



b)


c)

D. Li gii:
a) Gii theo phng php phn tch:
+ Theo cng thc thu knh:
1 1 1
f d d
= +
'
(1)
+ Theo bi ra ta c d + d

= l =150cm d

= l d (2), thay (2) vo (1)


ta c:
1 1 1
f d l d
= +

(3) d
2
ld + fl = 0 (4)
+ Theo bi ra c hai v tr ca L cho nh r trn mn, do phng
trnh (4) phi c hai nghim:
2 2
1 2
4 4
;
2 2
l l fl l l fl
d d
+
= = (5)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
122
+ Theo bi ra hai v tr cch nhau d = 30cm, do ta c:

2
1 2
4 d d d l fl = = = 30cm (6), thay l = 150cm vo (6), gii
phng trnh tm c f =36cm
b) Gii theo phng php tng hp:
+ Thay l v f vo (5), ta tnh c d
1
= 90cm; d
2
= 60cm
+ Theo cng thc thu knh
1 1 1
f d d
= +
'

' ' 1 2
1 2
1 2
,
d f d f
d d
d f d f
= =

, thay s
ta tnh c
' '
1 2
60 ; 90 d cm d cm = =
+ C th tnh phng i theo cng thc
d
k
d
'
= (7), thay cc gii tr
ca d v d

tnh trn ta tnh c phng i trong cc trng hp:


' '
1 2
1 2
1 2
2 3
;
3 2
d d
k k
d d
= = = =
c) c mt v tr ca L cho nh r trn mn th phng trnh (4) c 1
nghim. Tc l
2
4 0 l fl A = = (10) l = 4f = 4.36 = 144cm
Bi 2 (bi 12 sch gio khoa lp 11 trang 243)
Cho thu knh L
1
t D
1
= 4ip, thu knh L
2
, t D
2
= -4ip,
ghp ng trc, cch nhau 60cm.
a) im sng S trn trc ca h, cch L
1
l 50cm. nh sng qua L
1

ri qua L
2
. Xc nh v tr, tnh cht ca nh cho bi h, v hnh.
b) Tm khong cch gia L
1
v L
2
chm tia l ra khi h l chm tia
song song.
A. Phn tch u bi:
Ci cho: D
1
= 4ip; D
2
= -4ip; L
1
= L
2
= a = 60cm; d
1
= 50cm
Ci cn tm: a)

d

=?; tnh cht ca nh? v hnh?
b) Tm a = ? chm tia l ra khi h l chm song song.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
123
B. nh hng t duy cho hc sinh
- gii c phn (a) bi ton ny, ta phi xc nh c qu trnh
to nh qua h hai thu knh, vit s to nh cho bi h, t xc nh
c nh cui cng cho bi h l nh no. Vn dng cng thc thu knh
xc nh nh ca vt cho bi h, da vo d
2

kt lun c tnh cht ca


nh cho bi h.
- tr li c cu hi phn (b), ta cn xc nh c iu kin
chm tia l ra khi h l chm // th phi tho mn iu kin g, t iu kin
s suy ra c ci cn tnh.
C. Lp k hoch gii
*) Phn tch qu trnh to nh cho bi h hai thu knh: im sng S
t trc thu knh L
1
qua thu knh L
1
cho nh S
1
, S
1
tr thnh vt i vi L
2

qua L
2
cho nh S
2
l nh cui cng cho bi h.
*) Gii bi tp:
a) + S to nh:
1 2
' '
1 2
1 2
1 2
L L
d d
d d
S S S (1)
+ Theo bi ra ta tnh c:
1 2
1 2
1 1
; f f
D D
= = (2)
+ Theo cng thc thu knh:
1 1 1
f d d
= +
'
(3)
+ T (3) ta suy ra :
' 1 1
1
1 1
d f
d
d f
=

(4)
+ Mt khc ta c:
'
2 1
d a d = (5);
' 2 2
2
2 2
d f
d
d f
=

( 6)
+ Da vo (6) ta kt lun c v tr tnh cht ca nh cho bi h v v hnh (7).
b) + chm tia l ra khi h l chm song song th nh S
2
v cng,
ngha l:
'
2
d = (8)
+ Mt khc
'
2
d c xc nh theo (6), t suy ra: d
2
f
2
= 0 d
2
= f
2
(9)
+ Kt hp (4), (5) v (10) ta xc nh c khong cch a gia hai thu knh.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
124
* S tin trnh rt ra kt qu
a)






b)


D. Li gii:
a) Gii theo phng php tng hp
S to nh:
1 2
' '
1 2
1 2
1 2
L L
d d
d d
S S S (1)
+ Theo bi ra ta tnh c:
1 2
1 2
1 1
0, 25 ; 0, 25 f m f m
D D
= = = = (2)
+ Theo cng thc thu knh:
1 1 1
f d d
= +
'
(3)
+ T (3) ta suy ra :
' 1 1
1
1 1
50.25
50
50 25
d f
d cm
d f
= = =

(4)
+ Mt khc ta c:

'
2 1
60 50 10 d a d cm = = = (5);
' 2 2
2
2 2
10( 25)
7,1
10 ( 25)
d f
d cm
d f

= = =

( 6)
Kt lun:
'
2
7,1 0 d cm = < nh qua h l nh o, cch thu knh L
2
7,1cm
8
6
9
4
5
a
1
2
3
4
5
6
2
kt
lun
(7)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
125

* V hnh:







b) Trnh by li gii kt hp c hai phng php phn tch v tng hp
+ chm tia l ra khi h l chm song song, th nh ca S qua h
v cng
'
2
(1) d = ; mt khc
' 2 2
2
2 2
d f
d
d f
=

(2)
T (1) v (2) d
2
= f
2
= -25cm (3)
+ Theo cng thc thu knh ta c:
' 1 1
1
1 1
50.25
50
50 25
d f
d cm
d f
= = =

(4)
+ Kt hp (3) v (4) a =
'
1 2
d d + = 50 + (-25) = 25cm
III. D KIN TIN TRNH LN LP
A. Kim tra s chun b bi ca HS:
O. (Yu c u HS m v bi tp v ln trn bn r i i nhanh mt vng
kim tra s chun b ca hc HS v gii bi tp)
O. Gi mt HS ln bng vit cc cng thc : thu knh, phng i ca nh
v nu quy c du.
HS:
1 1 1
f d d
= +
'
;
d
k
d
'
=
- Nu f > 0 thu knh hi t; f < 0 thu knh phn k; d > 0 vt tht; d < 0
vt o; d

> 0 nh tht; d

< 0 nh o; k > 0 nh v vt cng chiu; k < 0 nh v


vt ngc chiu
S
2
F

1
O
2
O
'
1
F

1
F
'
2
F
S
1
S
2
*
*
* *
Hnh 2.7.7
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
126
O. Gi mt HS ln bng vit s to nh cho bi h hai thu knh t ng
trc v cc cng thc thu knh cho h ny?
HS:
1 2
' '
1 2
1 2
1 2
L L
d d
d d
S S S
+ Theo cng thc thu knh:
1 1 1
f d d
= +
'
(1)
+ T (1) ta suy ra :
' 1 1
1
1 1
d f
d
d f
=


+ Mt khc ta c:
'
2 1
d a d = (2);
' 2 2
2
2 2
d f
d
d f
=

( 3)
+ phng i:
' '
1 2
1 2
( )( )
d d
k
d d
= (4)
. Sau y chng ta s vn dng cc kin thc ny gii mt s bi tp (ghi
bng mc tit hc)
B. Tin hnh luyn tp:
1) Bi 1
Bc 1. Hng dn HS tm hiu bi
. c u bi cho c lp cng nghe v yu cu HS tm tt u bi (gi mt
HS ln bng,s cc HS khc ghi ra v nhp).
. G i y :
Bi cho ci g?
Yu cu phi tm ci g?
K hiu cc i lng nh th no ?
Bc 2. Hng dn HS tm phng hng gii:
a) Tm tiu c f
O. Cc em hy gii thch ti sao c th tm c hai v tr ca thu knh cho
nh r trn mn? (c th HS khng lin h c vi nguyn l thun nghch
gii thch, GV hng HS n nguyn l ny)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
127
HS: Do nguyn l thun nghch ca chiu truyn nh sng. Tc l nu t vt
A cho nh B th t vt B cho nh A. Nu vy, khi t vt A cch
thu knh d
1
cho nh trn mn cch thu knh
'
1
d th khi ta x dch thu knh
trong khong gia vt v mn, sao cho thu knh cch vt mt khong d
2
=
'
1
d ,
th ta li thu c nh r trn mn cch thu knh mt khong
'
2 1
d d =
O. Da vo nhng kin thc no tnh tiu c?
. C th HS kh, gii tr li c cu hi ny ngay: da vo cng thc thu
knh v nguyn l thun nghch tnh f. Nhng HS TB, yu c th cha thc
hin c, GV tip tc hng dn nhng HS ny tm phng hng gii bng
cc cu hi c th hn:
O. Hy tnh f theo cng thc thu knh?
HS: Ta c th tnh f theo cng thc thu knh:
1 1 1
f d d
= +
'
(1)
O. tnh f, ta cn tm nhng g?
HS: Tm d v d

.
O. Tm d v d

nh th no?
HS: Theo bi ra ta c d + d

= l d

= l d, thay vo (1). Ta c
1 1 1
f d l d
= +

(2).
n y c th HS khng tip tc tm c d tm f, GV nhc li iu kin
u bi cho l c hai v tr ca L cho nh r trn mn, do phng trnh
(2) c 2 nghim). Yu cu HS tm nghim phng trnh (2)
HS: Phng trnh (2) c nghim:
2 2
1 2
4 4
;
2 2
l l fl l l fl
d d
+
= = (3)
O. Da vo (3) v iu kin u bi hy tnh f?
HS: Theo bi ra d
1
d
2
= 30cm f
b) Tnh phng i trong hai trng hp:
O. C th tnh phng i bng cng thc no?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
128
HS:
d
K
d
'
=
O. Tnh d v d

nh th no?
HS: Da vo cc cng thc (1) v (3) phn a
c) Tm l ch c 1 v tr ca thu knh cho nh r trn mn
O. Da vo iu kin g xc nh c ch c 1 v tr ca L cho nh r trn mn?
HS: Theo phn a c 1 v tr ca L cho nh r th phng trnh (2) c 1 nghim.
O. Da vo iu kin trn hy tnh l?
HS: Tnh A v t suy ra l
Bc 3. Hng dn HS trnh by c th hai ca bi tp (gi mt hc
sinh ln bng trnh by, cc em khc t trnh by vo v ca mnh). Trong
qu trnh HS gii trn bng nu gp kh khn GV v tp th lp tip tc gip
. Sau khi HS trn bng lm xong, yu cu HS di lp i chiu li gii
v kt qu tnh ton, bin lun kt qu
* bi ny i vi HS yu vic bin i phng trnh (2), gii phng
trnh tm ra 2 nghim. T da vo iu kin u bi v 2 nghim, tm f c
th s gp kh khn, do chng ti chun b phiu hc tp dnh cho nhng
HS ny nh sau:
+ T (2)
1 1 1
f d l d
= +

d
2
ld + fl = 0 , cc em tnh
2
4 b ac A = , t
vit nghim ca phng trnh theo cng thc:
1,2
2
b
d
a
A
= , da vo iu
kin bi ra ta c d
1
d
2
= 30, gii phng trnh: 30
2 2
b b
a a
+ A A
= f
Bc 4. Kim tra kt qu v cch trnh by ca hc sinh (gi mt s
hc sinh nhn xt cch trnh by ca HS trn bng, cc em khc theo di v
cho nhn xt). Sau gio vin nhn xt v cch lm ca mi hc sinh.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
129
2) Bi 2
Bc 1. Hng dn HS tm hiu bi
O. Yu c u m t HS c u bi cho c lp cng nghe v yu cu HS tm tt
u bi (gi mt HS ln bng. Cc HS khc ghi ra v nhp).
. G i y :
Bi cho ci g?
Yu cu phi tm ci g?
K hiu cc a i l ng nh th na o ?
Bc 2. Hng dn HS tm phng hng gii:
a) Xc nh v tr, tnh cht ca nh
O. Hy phn tch qu trnh to nh cho bi h hai thu knh?
HS: im sng S t trc thu knh L
1
qua thu knh L
1
cho nh S
1
, S
1
tr
thnh vt i vi L
2
qua L
2
cho nh S
2
l nh cui cng cho bi h.
+ S to nh:
1 2
' '
1 2
1 2
1 2
L L
d d
d d
S S S (1)
O. Lm th no xc nh c v tr v tnh cht ca nh?
HS: Ta tnh
'
2
d , da vo
'
2
d s bit v tr, tch cht ca nh.
. Vi cu hi trn HS kh, gii c th xc nh c v tr, tnh cht ca nh,
nhng HS TB, yu cha tnh c, GV tip tc hng dn bng cc cu hi:
O. Tnh
'
2
d nh th no?
HS: Theo cng thc thu knh xc nh c v tr nh S
1
ca S cho bi L
1
l
'
1
d , theo s to nh trn th nh S
1
l vt ca L
2
, theo cng thc thu knh
xc nh c v tr nh S
2
cho bi L
2
l
'
2
d
O. d
2
tnh nh th no?
HS: Theo s to nh d
2
= a -
'
1
d
+ Da vo (6) v (7) ta kt lun c v tr tnh cht ca nh cho bi h
v v hnh (8).

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
130
b) Tm a
O. Theo bi ra, em xc nh a nh th no?
. Vi cu hi trn HS kh, gii c th tr li ngay, nhng HS TB, yu cha
tnh c, GV tip tc hng dn bng cc cu hi:
O. chm tia l ra khi h l chm song song th nh S
2
u?
HS: Anh ngha l :
'
2
d =
O. C th tnh a nh th no?
HS: Tnh theo cng thc: d
2
= a -
'
1
d
O
'
1
d v d
2
xc nh nh th no?
HS: Da v cng thc thu knh tnh
'
1
d v d
2

Bc 3. Hng dn HS trnh by c th hai ca bi tp (gi mt hc
sinh ln bng trnh by, cc em khc t trnh by vo v ca mnh). Trong
qu trnh HS gii trn bng nu gp kh khn GV v tp th lp tip tc gip
. Sau khi HS trn bng lm xong, yu cu HS di lp i chiu li gii
v kt qu tnh ton. Sau gio vin nhn xt v cch lm ca hc sinh.
. bi ny vic p dng cc cng thc thu knh vo tnh ton theo nh
hng nh trn i vi HS yu, TB s gp kh khn. Chng ti chun b
phiu hc tp tr gip ring nhng HS ny nh sau:
a) + Theo cng thc thu knh:
1 1 1
;
f d d
= +
'

' 1 1
1
1 1
d f
d
d f
=

(1)
+ Tnh f
1
, f
2
theo cng thc:
1 2
1 2
1 1
; f f
D D
= = (2)
+ Mt khc ta c:
'
2 1
d a d = ;
' 2 2
2
2 2
d f
d
d f
=

(3)
b)+ nh
'
2
d = (4)
+ Mt khc
'
2
d c xc nh theo (3), t suy ra: d
2
f
2
= 0 d
2
= f
2
(5)
+ Kt hp (1), (3) v (5) ta xc nh c khong cch a gia hai thu knh.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
131
. y l bi tp xc nh nh ca vt cho bi h thu knh, l loi bi tp
quan trng lm c s ch to v s dng knh hin vi v thin vn.
O. Qua phn tch v gi c th hai bi tp trn cc em c th a ra phng
php gii chung cho loi bi tp ny nh th no?
HS: gii bi tp ny chng ta tin hnh theo cc bc c bn sau:
Bc 1: Phn tch u bi: bi cho ci g?, hi cc g?
Bc 2: Vit s to nh (ch cn s dng khi gii bi ton quang h)
Bc 3: Vn dng cc cng thc thu knh, phng i v tnh cht
ca nh cho bi thu knh tm mi lin h gia ci cho vi ci cn tm
Bc 4: Kim tra v bin lun kt qu
C. BTVN: 2.7; 2.9; 3.10; 3.12 (ph lc 4)
IV. NH GI VIC S DNG CC BIN PHP PHT HUY TCH
TCH CC HOT NG NHN THC CA HS TRONG GI
LUYN TP NY
Trong gi bi tp ny cc kin thc cn c cng c l cc kin thc
v thu knh v h thu knh l nhng kin thc quan trong nghin cu mt
v cc dng c quang hc. Do chng ti la chn hai bi tp c bn sau:
- Bi tp v thu knh
- Bi tp v h thu knh
Bi tp v thu knh l loi bi tp m hc sinh c hc THCS,
nhng mc nh tnh. V th cng c th pht huy c tnh tch cc ca
hc sinh khi da vo cc kin thc hc gii quyt vn mi. Hn na
vic xc nh v tr, tnh cht ca nh cho bi thu knh c vai tr quan trng
trong vic s dng knh sa tt cn hoc vin ca mt, vn ny hc sinh
bit. Do gio vin c th to ng c, hng th hc bi cho hc sinh khi
gii bi tp.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
132
Bi tp v h thu knh, v bn cht vn l gii bi tp v thu knh m
HS c hc. V th cng c th pht huy c tnh tch cc ca HS khi
da vo cch gii bi tp v thu knh gii bi tp ny. Hn na vic
nghin cu nh ca vt cho bi h thu knh l c s ch to v s dng
knh hin vi v thin vn, iu m HS cha hc nhng c th c bit v
c s dng, do GV cng c th to ng c, hng th cho HS khi gii
bi tp.
Mi bi tp u c tin hnh theo cc bc ca s nh hng khi
qut tin trnh gii mt cch ph hp v c hiu qu, mi bi tp gio vin
hng dn hc sinh i tm phng hng gii bi tp theo phng php phn
tch tng hp, hoc kt hp c hai phng php tu theo c im ca tng
bi, sau khi hc sinh tm c phng hng gii (SH), gio vin yu cu
hc sinh trnh by c th li gii c th theo hai phng php: phn tch v
tng hp, sau nhn xt kt qu. Vi mi bc gii, gio vin gi hc
sinh bng cc cu hi nh hng hnh ng c tin hnh t mc hng
dn tm ti. Trong c d kin i vi hc sinh yu, khng p ng c
yu cu th thu hp dn phm vi tm ti ti khi hc sinh c th gii quyt c
vn , V d nh bi tp1 ci phi tm l f, c th khi phn tch u bi HS
cha gii thch c ti sao li c th tn ti hai v tr ca thu knh cho nh
r , th gio vin gi hng HS n nguyn l thn nghch, tip HS c
th khng tm c mi lin h gia ci cho l l v d vi ci phi tm l f,
GV hng HS n vic bin i cng thc thu knh thnh phng trnh bc
2 i vi d, yu cu HS gii phng trnh . T HS s tm c mi lin
h gia d, l vi f. Bn cch sau khi hng dn HS tm ra phng hng
gii, chng ti vn chun b nhng phiu hc tp dnh cho nhng HS cha t
gii c bi tp khi c s hng dn.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
133
Trong gi bi tp ny, chng ti a ra hai bi tp. Bi tp 1 l bi tp v
thu knh m HS c lm quen ti t luyn tp trc . Bi 2 bi tp v h
thu knh. Vi mi bi chng ti u hng dn hc sinh tm SH c th
tm phng hng gii v sau khi gii xong yu cu hc sinh a ra SH
khi qut gii loi bi tp .
thc hin c tng trn chng ti la chn phi hp cc
phng php ging dy vi nhau: Phng php nu v gii quyt vn ,
phng php m thoi, phng php trc quan, phng php ti hin,
phng php lm vic c lp, lm vic tp th ca hc sinh.
khng mt thi gian gio vin c th s dng my tnh chun bi
ni dung bi tp.
Trong qu trnh hng dn, gio vin cho hc sinh tho lun theo nhm,
sau khi tm ra v thng nht phng php gii, gio vin yu cu mi hc
sinh t trnh by li gii ca mnh.
Khi mi hc sinh c li gii ca mnh gio vin hng dn hc sinh
trao i tho lun trong lp. Cui cng gio vin l ngi kt lun v cch
trnh by li gii cui cng cho mi bi.

KT LUN CHNG II
pht huy tnh tch cc tnh tch cc hot ng nhn thc ca HS,
chng ta cn la chn h thng bi tp ph hp vi HS min ni, hng
dn HS gii bi tp mt cch linh hot, va khi qut va c th tu theo tng
giai on v tu theo c im ca HS. Trn c s ca SH khi qut (
Phn tch u bi; Phn tch hin tng, qu trnh vt l v lp k hoach gii;
Trnh by li gii; Kim tra v bin lun kt qu).
Khi t chc cho HS gii bi tp trn lp gio vin cn c mt h
thng cu hi hp l hng dn HS phn tch hin tng, qu trnh Vt
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
134
l, cn kin tr vi tng bc rn luyn cho HS min ni mt cch c h thng
t thp n cao, t n gin n phc tp phng php suy lun trong tng
khu ca vic gii mt bi tp Vt l.
- Tt c cc bin php nu ch c th tc ng n HS mt cch tch
cc, hiu qu nu GV hiu v vn dng mt cch linh hot vo tng bi hc,
trong tng iu kin c th v vi tng i tng HS c th.
- Tinh thn ca cc bin php trn c chng ti th hin trong ba
gio n xy dng.
Kt qu c th s c chng ti trnh by chng III.
Chng III. THC NGHIM S PHM
3.1. Mc ch ca thc nghim s phm (TNSP)
- Th nghim cc bin php dy hc pht huy tnh tch cc hot ng
nhn thc ca hc sinh THPT min ni qua vic la chn, hng dn, t chc
hc sinh gii bi tp phn Quang hnh hc (vt l 11 nng cao).
- Cn c vo kt qu iu tra, phn tch x l s liu thu c nh
gi, chnh l phng n dy hc d kin.
3.2 Nhim v ca TNSP
- Chn c s TNSP.
- Thng nht vi gio vin dy TN v phng php, ni dung TN.
- T chc trin khai ni dung TN: S dng h thng bi tp, t chc
hng dn hc sinh gii bi tp theo phng n chun b.
- X l, phn tch kt qu TNSP, rt ra kt lun.
3.3. i tng v c s TNSP
Chng ti tin hnh TNSP vi i tng HS lp 11 thuc 3 trng
THPT min ni ca tnh Bc Giang vi cc lp TN v C nh sau:
- Trng THPT Sn ng s I: Lp TN 11A
2
; Lp C 11A
1

- Trng THPT Sn ng s II: Lp TN 11A
1
; Lp C 11A
2

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
135
- Trng THPT Lc Ngn: Lp TN 11A
1
; Lp C 11A
2

thc hin mc ch TNSP, mi trng u chn cc cp lp TN
v C c s lng, cht lng tng ng, do vy chng ti ch chn nhm
TN v C trong cc cp lp trn, c th nh sau:
Bng 3. 1: c im, cht lng ca cc lp TN v C
Trng Lp
Tng
s hc
sinh
Cht lng hc tp
Kh,
gii
TB
Yu,
km
THPT Sn ng I TN 11A
2
45 40% 44% 16%
C 11A
1
45 40% 44% 16%
THPT Sn ng II TN 11A
1
45 11% 64,4% 24,6%
C 11A
2
45 11% 64,4% 24,6%
THPT Lc Ngn TN 11A1 40 47,5% 40% 12,5%
C 11A
2
40 47,5% 40% 12,5%

3.4. Phng php TNSP
- iu tra kho st c im tnh hnh Dy - Hc Vt l c ba trng
chn lm TNSP; iu tra c bn nm thng tin cn thit v cc lp TN v C.
- Tin hnh trin khai s dng h thng bi tp la chn, t chc,
hng dn hc sinh gii bi tp theo phng n chun b lp TN, C vi
phng php dy hc ca gio vin lp i chng. C th gio vin cng
tc TN s dy lp TN theo gio n ngi thc hin ti chun b v dy
lp C theo cch dy ca gio vin cng tc vn s dng.
- Kim tra cc lp vi cng mt ni dung do ngi thc hin ti
chun b, trong cng mt thi gian.
- D gi, tho lun vi gio vin cng tc, tng kt, phn tch x l kt
qu mt cch khch quan, khoa hc.
- Trn c s cc kt qu thu c, rt ra cc kt lun v ti nghin cu.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
136
3.5 Phng php nh gi kt qu
nh gi kt qu TN, chng ti ch yu da trn hai c s nh gi sau:
3.5.1. Da trn s quan st nhng biu hin ca tnh tch cc v nhng
kt qu trong hc tp ca hc sinh
+ trn lp:
- S hc sinh ch n cng vic gii bi tp.
- S ln HS gi tay pht biu kin.
- S ln HS m t, vit li c ng iu hc, s hc sinh vn dng
cch gii xy dng gii cc bi tp tng t.
- S ln HS tr li c cc cu hi tm ti, vn dng.
- S ln HS xut c cc phng n gii khc.
+ Khi nh:
- S hc sinh khng gii bi tp c giao
- S HS gii ht, khng ht bi tp c giao
- S HS gii thm bi tp ngoi bi tp c giao.
3.5.2. Kt qu nh lng ca cc bi kim tra
nh gi cht lng hiu qu dy hc v mt nh lng, chng ti
cho HS lm cc bi kim tra vit, ni dung l gii cc bi tp n gin n
phc tp, tng t bi tp hng dn gii hoc nhng bi tp tnh hung
mi. Sau cc bi kim tra c cng mt ngi chm, da trn cng thang
im 10 v nh gi, xp loi nh sau:
Loi gii: im 9, 10; Loi kh: im 7, 8;
Loi TB: im 5, 6 Loi yu: im 3, 4: Loi km: 0, 1, 2.
T kt qu kim tra ca hc sinh, vic nh gi c tin hnh bng
cch s dng phng php thng k ton hc phn tch v x l cc kt qu
thu c.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
137
3.6. Tin hnh TNSP
Vic ging dy cc bi TN c b tr theo ng trnh t ca phn phi
chng trnh, m bo khng gy xo trn trong cng vic chung ca nh
trng, ng thi khng lm nh hng n tm l ca GV v HS nhm mc
ch thu c nhng kt qu khch quan, chnh xc cao. Trong cc gi dy
TN, GV cng tc dy lp TN theo ng phng n son tho ca ti, cn
cc lp i C vn dng theo cch thng dng.
GV dy TN:
Trng THPT Sn ng s I: Lc Th Nga.
Trng THPT Sn ng s II: L Vn Dng.
Trng THPT Lc Ngn: Phm B c.
Do iu kin a l ca cc trng v iu kin v thi gian, nn ngi
thc hin ti khng th c mt trong tt c cc tit dy TN. Trng THPT Sn
ng s I, chng ti d c 6 tit luyn tp hai lp TN v C. Trng THPT
Lc Ngn ch d c tit 1 v 2, cn Trng THPT Sn ng s II chng ti
ch d c 2 v 3, cc tit hc khc u c s trao i li vi GV dy TN.
3.7. Kt qu v x l kt qu TNSP
3.7.1. Kt qu quan st cc biu hin ca tnh tch cc
Qua d cc gi TN chng ti thy lp TN, HS phn khi, ho hng
tham gia vo qu trnh gii bi tp tch cc suy ngh trc s nh hng ca
GV. Mc tch cc ca HS ngy cng c tng t gi hc trc n gi
hc sau, c bit th hin s phn ng ca HS trc nhng cu hi ca GV,
tit u tin v cha lm quen vi cch t chc v hng dn gii bi tp
theo kiu nh hng do trc mi cu hi nh hng ca GV, HS cn c
thi gian suy ngh, do phn ng cn chm chp, cha ch ng pht biu
kin ca mnh. tit 2 do qua mt gi luyn tp v c vn dng cch
hng dn ca GV t lc gii cc bi tp nh nn HS phn ng nhanh
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
138
nhn hn, hot ng nhn thc din ra nhanh hn, tch cc hn, nhng suy
ngh ca HS c din t r rng, rnh mch hn, HS mnh dn ch ng
hn trong vic nu nn kin ca mnh. tit 3, HS c c hnh dung v
cch gii mt bi tp kh r rng nn vic thc hin cc bc trong gii
bi tp din ra nhanh chng hn, kh nng tip cn v tm ra hng gii quyt
vn cng nhanh v chnh xc hn.
Kt qu c th v cc biu hin ca tnh tch cc c th hin bng sau:
Bng 3. 2: Kt qu quan st cc biu hin ca tnh tch cc:
Nhng du hiu TN (130 HS) C(130 HS)
1. Bnh qun s ln gi tay ca HS trong tit hc 6 2
2. Bnh qun s ln HS tr li ng nhng iu hc 7/10 5/10
3. Bnh qun s ln HS tr li ng nhng
cu hi tm ti, vn dng.
10/16 3/16
4. Bnh qun s ln HS xut c phng php
gii khc trong mt tit hc
0,8/4 0
5. S HS ch n cng vic gii bi 90% 70%
6. S HS khng gii bi tp c giao 10% 17%
7. S HS khng gii ht bi tp c giao 35% 60%
8. S HS gii ht bi tp c giao 50% 20%
9. S HS gii thm bi tp c giao 5% 3%

Qua bng trn ta thy cc du hiu nhn bit mc tch cc ca HS
nhm TN cao hn nhm C. Chng t phng php ging dy nhm TN
c tc dng pht huy tnh tch cc, t lc ca HS hn phng php m GV s
dng nhm C.
3.7.2. Kt qu ca cc ln kim tra:
Gio n 1: Luyn gii bi tp v s khc x nh sng v phn x ton phn.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
139
Sau khi chm bi kt qu thu c nh sau (bng 3.3).
Bng 3.3: Kt qu kim tra ln 1.
Trng nhm lp s
HS
im
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
THPT Sn
ng I
TN 11A
2
45 0 0 1 2 10 11 13 5 2 1
C 11A
1
45 0 1 1 3 12 11 11 5 1 0
THPT Sn
ng II
TN 11A
1
45 0 1 2 4 18 14 3 3 0 0
C 11A
2
45 1 4 3 6 15 12 2 2 0 0
THPT
Lc Ngn
TN 11A
1
40 0 0 0 2 4 12 14 4 2 2
C 11A
2
40 0 0 1 3 8 10 13 3 1 1

Gi tr TB ca nhm TN: X = 6,14
nhm C: Y = 5,67
Bng 3.4: Xp loi hc tp (ln 1)
Nhm im
S HS
Km 0 - 2 Yu 3 -4 TB 5 - 6 Kh 7 - 8 Gii 9 - 10
TN 130
%
1
0,77
11
8,5
69
53,0
42
32,3
7
5,38
C 130
%
6
4,6
17
13
68
52,3
36
27,7
3
2,3

0.77
4.6
8.5
13
5352.3
32.3
27.7
5.38
2.4
0
10
20
30
40
50
60
Km Y TB Kh Gii
Thc nghim
i chng
T l (%)

H 3.1: Biu xp loi hc tp (ln 1)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
140
0
5
10
15
20
25
30
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Thc nghim
i chng
Bng 3.5: Phn phi tn sut (ln 1)
im TN (X
i
) C (Y
i
) TN C
X
i
(Y
i
) n
i

i
e

n
i

i
e

( )
2
i i
n X X

( )
2
i i
n Y Y
1 0 0 1 0,0077 0 21,808
2 1 0,0077 5 0,038 17,139 67,344
3 3 0,023 5 0,038 29,578 35,644
4 8 0,062 12 0,092 36,636 33,466
5 32 0,246 35 0,269 41,587 15,711
6 37 0,284 33 0,253 0,725 3,593
7 30 0,23 26 0,20 22,188 45,991
8 12 0,092 10 0,100 41,515 54,289
9 4 0,031 2 0,015 32,718 22,177
10 3 0,023 1 0,0077 44,698 14,748
E
130 1,000 130 1,000 266,793 314,771











H 3.2: Biu phn phi tn sut (ln 1)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
141
* Tnh cc tham s thng k (ln 1).
- Phng sai:
2
2 1
( )
n
i i
i
TN
n x X
n
o
=

= =

2,05

2
2 1
( )
n
i i
i
TN
n Y Y
n
o
=

= =

2,42.
- lch chun:
TN
o = 1,43

DC
o = 1,56
- H s bin thin:
TN
TN
V
X
o
= = 23,3%

DC
DC
V
Y
o
= = 27,5%
- H s studen:
2 2
( )
tt
TN DC
X Y n
t
o o

= =
+
2,53
So snh vi gi tr trong bng l thuyt:
Tra bng phn phi studen, ta c t
(n, )
= t
(130;0,99)
= 2,33 < t
tt
. Ga tr ca
h s studen ln hn gi tr trong bng l thuyt vi tin cy 99% = . iu
ny chng t s sai khc gia hai gi tr trung bnh l thc cht.
Gio n 2. Luyn gii bi tp lng knh v thu knh mng. Kt qu
kim tra th hin bng 3. 6.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
142
Bng 3.6: Kt qu kim tra ln 2
Trng Nhm Lp SHS
im
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
THPT
Sn ng I
TN 11A
2
45 0 0 1 1 10 12 12 5 3 1
C 11A
1
45 0 1 2 3 12 11 11 4 1 0
THPT
Sn ng II
TN 11A
1
45 0 1 1 3 20 14 3 2 1 0
C 11A
2
45 1 4 3 7 15 12 2 1 0 0
THPT
Lc Ngn
TN 11A
1
40 0 0 0 2 4 12 13 4 3 2
C 11A
2
40 0 0 1 3 8 10 13 3 1 1
Gi tr trung bnh ca nhm TN: X = 6,20
Gi tr trung bnh ca nhm C: Y = 5,60
Bng 3. 7: Xp loi hc tp ln 2
Nhm im
S HS
Km 0 - 2 Yu 3 -4 TB 5 - 6 Kh 7 - 8 Gii 9 -
10
TN 130
%
1
0,77
8
6,2
72
55,38
39
30
10
7,7
C 130
%
6
4,6
19
14,6
68
52,3
34
26,2
3
2,3
0.77
4.6
6.2
14.6
55.38
52.3
30
26.2
7.7
2.3
0
10
20
30
40
50
60
Km Y TB Kh Gii
Thc nghim
i chng

H 3.3: Biu xp loi hc tp ln 2
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
143
Bng 3.8: Phn phi tn sut ln 2
im TN (X
i
) C (Y
i
) TN C
X
i
(Y
i
) n
i

i
e n
i

i
e
2
( )
i i
n X X
2
( )
i i
n Y Y
1 0 0,000 1 0,0077 0 21,16
2 1 0,0077 5 0,038 17,64 64,80
3 2 0,015 6 0,046 20,48 40,56
4 6 0,046 13 0,100 29,04 33,28
5 34 0,261 35 0,269 48,96 12,6
6 38 0,292 33 0,254 1,52 5,28
7 28 0,215 26 0,200 17,92 50,94
8 11 0,084 8 0,062 35,64 33,177
9 7 0,054 2 0,015 54,88 23,12
10 3 0,023 1 0,0077 43,32 19,36
E
130 1,000 130 1,000 269,4 304,277
0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Thc nghim
i chng

H 3.4: th tn sut ln 2


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
144
* Tnh cc tham s thng k (ln 2).
- Phng sai:
2
2 1
( )
n
i i
i
TN
n x X
n
o
=

= =

2,07

2
2 1
( )
n
i i
i
TN
n Y Y
n
o
=

= =

2,34
- lch chun:
TN
o = 1,44

DC
o = 1,53
- H s bin thin:
TN
TN
V
X
o
= = 23,2%

DC
DC
V
Y
o
= = 27,3%
- H s studen:
2 2
( )
tt
TN DC
X Y n
t
o o

= =
+
3,26
So snh vi gi tr trong bng l thuyt:
Tra bng phn phi studen, ta c t
(n, )
= t
(130;0,99)
= 2,33 < t
tt
. Ga tr
ca h s studen ln hn gi tr trong bng l thuyt vi tin cy
99% = . iu ny chng t s sai khc gia hai gi tr trung bnh l thc cht.
Gio n 3: Luyn gii bi tp thu knh v h thu knh. Kt qu th hin bng 3. 9
Bng 3. 9: Kt qu kim tra ln 3.
Trng Nhm Lp SHS im
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
THPT
Sn ng I
TN 11A
2
45 0 0 0 1 11 12 12 5 3 1
C 11A
1
45 0 1 2 3 12 11 11 4 1 0
THPT
Sn ng II
TN 11A
1
45 0 0 2 3 18 16 3 2 1 0
C 11A
2
45 0 2 4 9 15 12 2 1 0 0
THPT
Lc Ngn
TN 11A
1
40 0 0 0 0 6 12 13 4 3 2
C 11A
2
40 0 0 1 4 7 11 12 3 2 0
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
145
Gi tr trung bnh ca nhm TN: X =6,26
Gi tr trung bnh ca nhm C: Y = 5,62
Bng 3.10: Xp loi hc tp ln 3
Nhm im
S HS
Km 0 - 2 Yu 3 -4 TB 5 - 6 Kh 7 -
8
Gii 9 -
10
TN 130
%
0
0,00
6
4,6
75
57,69
39
30
10
7,7
C 130
%
3
2,3
23
17,69
68
52,3
33
25,4
3
2,3
0.77
2.3
4.6
17.7
57.69
52.3
30
25.4
7.7
2.3
0
10
20
30
40
50
60
Km Y TB Kh Gii
Thc nghim
i chng
T l (%)

H 3.5: Biu xp loi hc tp ln 3.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
146
Bng 3.11: Phn phi tn sut ln 3.
im TN (X
i
) C (Y
i
) TN C
SX
i
(Y
i
) n
i

i
e n
i

i
e
2
( )
i i
n X X
2
( )
i i
n Y Y
1 0 0,000 0 0,00 0 0
2 0 0,000 3 0,023 0 39,313
3 2 0,015 7 0,053 21,255 48,051
4 4 0,030 16 0,0123 20,430 41,990
5 35 0,269 34 0,261 55,566 13,069
6 40 0,307 34 0,261 2,706 4,909
7 28 0,215 25 0,192 15,954 47,61
8 11 0,085 8 0,062 33,3036 45,315
9 7 0,053 3 0,023 43,538 34,273
10 3 0,023 0 0,000 41,963 0
E
130 1,000 130 1,000 234,688 274,529

0
5
10
15
20
25
30
35
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Thc nghim
i chng

H 3.6: th tn sut ln 3.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
147
* Tnh cc tham s thng k (ln 3).
- Phng sai:
2
2 1
( )
n
i i
i
TN
n x X
n
o
=

= =

1,81

2
2 1
( )
n
i i
i
TN
n Y Y
n
o
=

= =

2,11
- lch chun:
TN
o = 1,35

DC
o = 1,45
- H s bin thin:
TN
TN
V
X
o
= = 21,6%

DC
DC
V
Y
o
= = 25,8%
- H s studen:
2 2
( )
tt
TN DC
X Y n
t
o o

= =
+
3,69
So snh vi gi tr trong bng l thuyt:
Tra bng phn phi studen, ta c t
(n, )
= t
(130;0,99)
= 2,33 < t
tt
. Ga tr ca
h s studen ln hn gi tr trong bng l thuyt vi tin cy
99% = . iu ny chng t s sai khc gia hai gi tr trung bnh l thc cht.
Bng 3.12: Tng hp cc tham s thng k ca ba ln kim tra.

Ln
kim
tra
S HS
X Y
2
o o V(%) t
TN C TN C TH C TN C TN C TN C
Ln1 130 130 6,14 5,67 2,05 2,42 1,43 1,56 23,3 27,5 2,55 2,33
Ln2 130 130 6,20 5,60 2,07 2,34 1,44 1,53 23,2 27,3 3,26 2,33
Ln3 130 130 6,26 5,62 1,81 2,11 1,35 1,45 21,6 25,8 3,69 2,33


S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
148
S tng hp cc tham s thng k trong bng 3.12 cho thy:
- Cc gii tr trung bnh ca nhm TN lun lun ln hn gi tr trung
bnh ca nhm C.
- Cc tham s thng k nh: H s bin thin V, phng sai
2
o ,
lch chun o ca nhm TN lun lun ln hn cc gi tr ca nhm C. iu
chng t phn tn cc gi tr xung quanh gi tr trung bnh nhm TN
nh hn nhm C.
-H s studen tnh ton lun lun ln hn h s studun tra bng vi
tin cy 99%. V vy s khc nhau v kt qu hc tp gia hai nhm TN v
C do tc ng ca phng php dy hc do chng ti xut l c ngha.

KT LUN CHNG III
Vic TNSP c thc hin ng k hoch. Kt qu thc nghim cho thy:
1) Mc tch cc trong hot ng nhn thc ca HS khi TN cao hn
khi C. C th:
- Nhng biu hin bn ngoi ca tnh tch cc khi TN r nt hn
khi C (kt qu quan st cc du hiu nhn bit tnh tch cc ca HS khi
TN u cao hn khi C).
- HS khi TN tch cc suy ngh tm ti, gii quyt cc vn t ra hn
so vi HS khi C. Trong qu trnh gii bi tp HS khi TN lun lun suy
ngh, hng theo nhng cu hi gi ca GV t mnh tm ra cch gii
quyt, cn HS khi C ch theo di s trnh by li gii ca GV hoc ca HS
khc mt cch th ng.
- Cht lng hc tp ca HS TN cao hn khi C. c th hin r ch:
+ im trung bnh ca HSTN c dn dn ln cao (5,99; 6,19; 6,27)
v bao gi cng cao hn HS khi C (5,86; 5,72; 5;78)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
149
+ im kh, gii ca khi TN cao hn khi C, im ca khi TN phn
a tp trung cc im 5, 6, 7, 8 cn khi C tp trung cc im 4,5,6,7.
+ H s bin thin V, phng sai
2
o , lch chun o ca khi TN bao
gi cng nh hn khi C. Ngha l phn tn kin thc quanh im trung
bnh cng ca cc lp TN nh hn.
+ Cc ng biu din s phn phi tn sut trong cc ln kim tra ca
khi TN u nm v bn phi v dch chuyn theo chiu tng ca im s X
i

so vi khi C, chng t cht lng hc tp ca HS khi TN tt hn.
+ H s studen t
tt
> t
(n, )
, chng t cht lng hc tp ca HS nhm
TN cao hn nhm C l c ngha, ch khng phi ngu nhin.
2) Cc GV vt l cc trng TNSP u khng nh, phng n dy
hc ny c hiu qu hn, pht huy c tnh tch cc, t lc ca HS.
Tm li, cc kt qu thu c trong TNSP v cn bn xc nhn gi
thuyt khoa hc ca ti.

KT LUN CHUNG
Trong dy hc ni chung cng nh trong dy hc Vt l cc trng
THPT ni ring, vic p dng cc phng php dy hc tch cc nhm tch
cc ho hot ng nhn thc ca HS l mt vn c ngnh gio dc v
ton x hi c bit quan tm. Trong h thng kin thc Vt l c bn ph
thng th bi tp vt l c vai tr rt quan trng. V vy chng ti nghin
cu tm cc bin php tch cc ho cc hot ng nhn thc ca HS khi ging
dy cc tit bi tp Vt l. Trong phm vi gii hn ca ti, chng ti gii
quyt mt s vn sau:
1. lm sng t mt phn c s l lun khoa hc ca cc phng
php dy hc tch cc, trong ch yu i su vo nghin cu cc vn :
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
150
hot ng nhn thc, tnh tch cc nhn thc, cc bin php tch cc ho hot
ng nhn thc ca HS.
3. tm hiu, nghin cu thc tin dy hc Vt l mt s trng
THPT min ni.
4. nghin cu c im ca bi tp Vt l v xut mt s bin
php nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS khi ging dy Vt l ni
chung v bi tp Vt l ni ring.
5. nghin cu c im phn Quang hnh hc v iu tra thc t
ging dy bi tp Vt l mt s trng THPT min ni. Xy dng tin trnh
v son tho mt s gio n theo hng xut trn.
6. tin hnh TNSP theo mc tiu m ti xy dng. Kt qu
TNSP cho thy cc bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS
c tnh kh thi, c hiu qu, gi thuyt khoa hc ca lun vn l ng.
7. ti gp phn cng c v trang b cho GV Vt l cc trng
THPT min ni c s l lun v phng php dy hc Vt l theo hng tch
cc ho hot ng nhn thc ca HS. Cc gio n son c th dng lm ti
liu tham kho cho GV Vt l ph thng.
8. Do hn ch v iu kin v thi gian nh s gio n cn t, cc kinh
nghim rt ra t TNSP cha c kim chng li ti chc chn cn
nhiu thiu st.
9. gp phn tch cc ho hot ng nhn thc ca HS THPT min
ni khi ging dy bi tp Vt l, chng ti xut mt s kin sau:
- Tip tc nghin cu v pht trin ni dung ca ti, nhm em li
nhng kt qu thit thc hn cho qu trnh dy hc Vt l cc trng THPT
min ni.
- Cn tng cng hn na cc chng trnh, d n bi dng l lun v
phng php ging dy cho GV Vt l cc trng THPT min ni.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
151
TI LIU THAM KHO
1. T Vn Bnh (2002) Phn tch chng trnh vt l ph thng, gio
trnh sau i hc. HSP- H Thi Nguyn
2. T vn Bi nh , Th nghim vt l ph thng - HSP - HThi
Nguyn, 2008
3. Nguyn Ngc Bo: Pht trin tnh tch cc, t lc ca HS trong qu
trnh dy hc B Gio dc v o To - V GV, 1995
4. Lng Duyn Bnh V Quang - Nguyn Xun Chi Bi Quang
Hn on Duy Hinh: Bi tp Vt l 11 c bn NXB Gio dc, 2007.
5. Nguyn Duy Chin, Vn pht trin hng th nghin cu vt l
HS trong dy hc vt l, DHVL min ni, HSPVB (1995)
6. Nguyn B Dng, Phng c Hi, V trnh t duy ca HS
PTTH min ni, Tp ch nghin cu GD (199).
7. Nguyn Vn ng An Vn Chiu - Nguyn Trng Di Lu Vn To:
Phng php ging dy Vt l trng ph thng, tp 1,2 NXB Gio dc 1979.
8. Nguyn Vn on - Phm Th Hoan Bi Ngc Qunh - Nguyn Trng
Bo T Giang Bi Gia Thnh: Phng php ging dy Vt l trng trung
hc ph thng cp II - Cc o to v bi dng b Gio dc, 1997.
9. Nguyn Vn ng An Vn Chiu - Nguyn Trng Di Lu Vn To:
Phng php ging dy Vt l trng ph thng, tp 1,2 NXB Gio dc 1979.
10. Nguyn Thanh Hi: Bi tp nh tnh v cu hi thc t Vt l 12
NXB Gio dc, 2003
11. Nguyn c Hip - Nguyn Anh Thi: 200 bi ton quang hnh
NXB ng Lai, 1997.
12. Nguyn Vn Khi: Hnh thnh nhng kin thc Vt l c bn v nng
lc nhn thc cho HS trong dy hc Vt l trng trung hc ph thng
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
152
13. Nguyn Vn Khi - Phm Th Mai - Nguyn Duy Chin: L lun
dy hc Vt l trng ph thng, 2008
14. Nguyn Th Khi - Mt s phng n xy dng h thng bi tp
phn ng lc hc vt l 10 nhm gip HS nm vng kin thc c bn, gp
phn pht trin nng lc gii quyt vn (lun n tin s, H Ni 1995)
15. Nguyn Th Khi - Nguyn Phc Thun - Nguyn Ngc Hng
V nh Thit - Phm Xun Qu - Phm nh Thit: Vt l 11 nng cao -
NXB Gio dc, 2007.
16. Nguyn Th Khi - Nguyn Phc Thun - Nguyn Ngc Hng
V nh Thit - Phm Xun Qu - Phm nh Thit - Nguyn Trn Trc: Bi
tp Vt l 11 nng cao NXB Gio dc, 2007.
17. Nguyn Th Khi - Nguyn Phc Thun - Nguyn Ngc Hng
V Thanh Khit - Phm Xun Qu - Phm nh Thit - Nguyn Trn Trc:
Sch gio vin Vt l 11 nng cao NXB Gio dc, 2007
18. i mi phng php ging dy PTTH , NXBGD (1995)
19. Gio trnh trit hc Mc L Nin, NXBCTQG (2005)
20. Phan nh Kin, Nguyn Vn Khi, ng Vn Thnh, Phm Ngc
La, Nguyn Duy Chin, Hong Vn Sn, Thc trng v gii php DHVL cc
trng THPT min ni, TBKH DHVL min ni, HSPVB (1995)
21. Phng php dy hc vt l (2002) Phng php dy hc vt l
trng ph thng, Nh xut bn HSP H Ni
22. Phng php ging dy vt l cc trng ph thng Lin X v
Cng Ho Dn Ch c, NXBGD (1983)
23. Phm Hng Quang (2003) T chc dy hc cho HS dn tc min
ni, Nh xut bn HSP
24. Nguyn Trng Su - Nguyn Sinh Qun: Cu hi v bi tp trc
nghim vt l 11 chng trnh chun NXB H Ni, 2007
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
153
25. A.V.MuRaViep (1978) Dy th no cho HS nm vng kin thc
vt l, NXBGD
26. N.M.Xverava (1985) Tch cc ho t duy hc sinh trong gi hc
vt l, NXBGD
27. Phm Hu Tng, Nguyn c Thm, Phm Xun Qu, Hng
Tr (Ti liu bi dng 2005). Nng cao nng lc cho gio vin THPT v
i mi phng php dy hc
28. Phm Hu Tng (2007) T chc hot ng nhn thc trong dy hc
vt l (Gio trnh sau i hc ).
29. Phm Hu Tng, DHVL trng ph thng theo nh hng pht trin
hot ng hc tch cc, t ch, sng to v t duy khoa hc, NXBHN (2004)
30. Thi Duy Tuyn, Mt s vn hin i l lun dy hc, Vin khoa
hc gio dc H Ni (1992)
31. Thi Duy Tuyn, Nhng vn c bn ca gio dc hc hin i,
NXBGD (1999)
32. Nguyn c Thm, Nguyn Ngc Hng: T chc hot ng nhn
thc cho hc sinh trong dy hc vt l trng trung hc ph thng
NXBHQG H Ni, 1999.
33. Trn c Vng (2005), Mt s vn l lun dy hc hin i,
chng trnh o to cao hc
34. ng Th Vn Thoa - Mt s bin php tch cc ho hot ng nhn
thc ca HS THPT nin ni khi ging dy bi tp vt l.

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
154
Ph lc 1: PHIU PHNG VN GV VT L
(Xin ng ch vui lng cho bit kin ca mnh v cc vn sau)
1. Ni cng ta c..
2. Nam [ ] N [ ] Dn tc
3. S nm ging dy vt l trng PT
4. ng ch thng dng nhng phng php dy hc no trong trong
cc gi ln lp; thng xuyn (+), i khi s dng (-), khng s dng (0)
- Phng php ging gii [] - Phng php thuyt trnh []
- Phng php m thoi [] - Phng php thc nghim []
- PP dy hc nu vn [] - Dy hc chng trnh ho []
- Tham quan, ngoi kho [] - S dng cc phng tin k thut []
5. Vic s dng cc cu hi gi m , chi tit gi HS khi HS b b tc
Thng xuyn | | ; i khi | | ; Khng bao gi | |
6. Vic rn luyn ngn ng vt l cho HS trong khi ging dy
Thng xuyn | | ; i khi | | ; Khng bao gi | |
7. Xin ng ch cho bit nhng yu t no sau y l iu kin ch yu
nng cao cht lng dy hc vt l trng THPT min ni
- Bn thn HS | | - Ni dung dy hc | |
- Phng php dy hc | | - Phng tin dy hc | |
- Cc yu t khc | |
8. Theo ng ch yu t no sau kch thch c hng th ca HS trong
qu trnh dy hc vt l ?
- Ni dung kin thc | | - Phng php dy hc ca GV | |
- Hnh thnh kin thc bng quan st v thc nghim | |
- Mi trng hc tp | | - ng c, mc ch hc tp | |
- Kh nng v ngn ng vt l | | - Kin thc, nng lc bn thn | |
9. hng dn HS gii bi tp c hiu qu ng ch c bin php g?
(c th nu phng php dn m ng ch s dng)
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
155
...........................................................................................................
...........................................................................................................
10. Theo ng ch trong lp ng ch dy hc th:
- S HS c kh nng t lc vn dng kin thc gii bi tp:
Ngay ti lp%
nh%
- S HS c kh nng nhng phi c s gip ca GV
Ngay ti lp.%
nh%
- S HS c s hng dn ca GV vn khng c kh nng vn dng
kin thc gii bi tp..%
11. Theo ng ch nh hng n vic vn dng kin thc gii
BTVL ca HS l do: ng (+), c th (-), khng (0).
- HS cha nm vng l thuyt []
- Do k nng vn dng kin thc yu []
- Do thy cha c phng php hng dn hp l []
- Do yu cu ca chng trnh
+ Qu nh [] + Qu nng []
- Do HS min ni kh nng t duy chm, kh nng phn tch tng hp,
bin lun km.
- Cc yu t khc:
+ Yu t x hi [] + Yu t gia nh []
12. Nhng kin ca ng ch vi cc cp qun l.
..
.
Ngy thng nm 2009
Xin chn thnh cm n s hp tc, gip ca cc ng ch.
(Phiu ny dng vo mc ch nghin cu khoa hc. Khng s dng nh gi GV )

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
156
Phu lc 2 : PHIU PHNG VN HC SINH
(Phiu ny dng phc v nghin cu khoa hc, khng s dng
nh gi HS . Mong cc em vui lng tr li cc cu hi sau )
1. H v tn HS:Lp 11Dn tc :
2. Kt qu hc tp mn vt l trong hc k va qua ............................
3. Em c hng th hc tp mn vt l khng .....................................
4. Em thng hc vt l theo cch no? (Thng xuyn| | + ; i khi| | ; khng | |
- Hc theo SGK | | - Hc theo v ghi | |
- Hc hiu , kt hp tham kho ti liu | |
- Hc thng qua gii bi tp | |
- Hc kt hp v ghi vi SGK | |
- Hc thuc lng | | - Hc theo cch ring | |
5. Trong gi hc vt l, em thng :
- Khng c kin g d hiu bi hay khng hiu bi | |
- Tp trung nghe ging, nhng khng gi tay pht biu | |
- Tch cc tham gia xy dng bi mi | |
- Thng khng tp trung nghe ging | |
(Thng xuyn | | + ; i khi | | )
6. Khi lm BTVL Em thng (ng (+); khng ng (-))
- Hc l thuyt xong mi lm bi tp []
- Va lm bi tp va xem l thuyt []
- Lm ht ln lt tng bi []
- Ch gii bi tp d []
- Gii thm cc bi tp ngoi bi tp c giao []
7. Khi gii BTVL, Em thy kh khn nht im no? (ng (+))
- Khng tm tt c u bi [] - Khng nh l thuyt []
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
157
- Nh l thuyt nhng khng bit vn dng []
- Khng bit cch gii []
8. Nu trong gi bi tp c cc cch tin hnh sau, Em chn cch no?
(nh du +)
- Thy gio gii, cc em ch vic chp li gii []
- Mt bn cha, thy gio nhn xt, sau cc em chp []
- Thy gio hng dn cch gii cho c lp, sau gi mt bn ln
bng trnh by li gii, cc bn khc t trnh by li gii ca mnh, sau cng
c lp cng kim tra []
9. Em c thch gi luyn tp gii BTVL khng? ti sao?
...................................................................................................................
....................................................................................................................
10. Em c nhng ti liu hc tp no phc v mn vt l
...................................................................................................................
............................................................................................................. ........
11. Nhng yu t no di y lm nh hng n qu trnh nhn thc
vt l ca cc em ?
- Mc ch v hng th hc tp | |
- Phng php ging dy ca GV | |
- Hnh thnh kin thc bng phng php thc nghim | |
- Ni dung kin thc | |
11. Nhng kin ngh ca em vi thy c gio, nh trng v gia nh
...........................................................................................................
...........................................................................................................
...........................................................................................................
Ngy thng nm 2009

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
158
Ph lc 3: KIM TRA
kim tra ln 1 (45 pht)
Cu 1. Mt bn mt song song c chit sut n = 1,5, dy 12cm
a) V nh ca vt AB t song song vi bn mt.
b) Lp cng thc tnh khong cch t vt n nh?
Cu 2. Mt ngi ngi trn b h nhng chn vo nc trong sut.
a) Khong cch thc t bn chn A ti mt nc l 44cm. Hi mt
ngi cm thy bn chn cch mt nc bao nhiu?
b) Ngi ny cao 160cm, nhn thy hn si di y h dng nh
cch mt nc 150cm. Hi nu ng xung h th ngi y c b ngp khng?

kim tra ln 2 (15 pht)
Mt lng knh c tit din l tam gic u ABC. Chiu tia sng n sc
ti vung gc vi mt AB. Hy tnh
a) Gc gia tia ti mt AB v tia phn x mt AC?
b) Tnh gc hp bi tia ti v tia l?
kim tra ln 3 (15 pht)
Mt thu knh hi t c t 5ip. im sng S trn trc chnh c
nh S

. Khi s vo gn thu knh thm 5cm th nh S

di 40cm v vn l nh
tht. Tm v tr ca S v S

?
Ph lc 4: H THNG BI TP C LA CHN S DNG
1, Bi tp v khc x nh sng v phn x ton phn.
* Dng bi tp c bn:
1.1. Cho hai mi trng trong sut 1 v 2 hy vit h thc gia cc chit sut
t i n
21
v n
12
?
1.2. Xt mt tia sng i t mi trng ny sang mt mi trng khc. Chit
sut t i ca hai mi trng cho ta bit iu g?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
159
1.3. Vo nhng ngy ma h nng nc v t gi, i trn xe t v nhn ti
pha trc ng xa ta thng nhn thy mt ng long nh c nc. Ti
sao c hin tng nh vy? Hy gii thch.
1.4. Nu tia phn x v tia khc x vung gc vi nhau, mt khc gc ti l
30
0
. Hy tnh chit sut t i n
21
?
1.5. Nu bit chit sut tuyt i ca mt tia sng n sc i vi nc l n
1
,
i vi thu tinh l n
2
, th chit sut tng i, khi tia sng truyn t nc
ra thu tinh bng bao nhiu?
1.6. Chiu mt tia sng SI i t khng kh vo mt cht lng c chit sut n.
Gc lch ca tia sng khi i vo cht lng l 30
0
v tia khc x hp vi mt
thong ca cht mt gc 60
0
. Tnh chit sut n?
1.7. Cho chit sut ca nc l n =4/3. Mt ngi nhn hn si S nm y
mt b nc su 1,2m theo phng gn vung gc vi mt nc, thy nh
nm cch mt nc bao nhiu?
1.8. Tc nh sng trong chn khng l c = 3.10
8
m/s. Kim cng c chit
sut n = 2,42. Tc nh sng trong kim cng l bao nhiu?
1.9. Mt n chiu trong nc di mt chm sng song song ln mt thong
ca nc. Pha trn mt thong l mt mn E nm ngang. Ta s nhn c
mt vt sng trn mn E. iu khng nh ny ng hay sai?
1.10. Chit sut ca nc l n
1
= 4/3, ca thu tinh l n
2
= 3/2. Gc gii hn
phn x ton phn khi nh sng truyn t thu tinh sang nc v gc khc x
gii hn khi nh sng truyn t nc sang thu tinh bng bao nhiu?
1.11. Cho tia sng i t nc c chit sut n = 4/3 ra khng kh. S phn x
ton phn xy ra khi gc ti bng bao nhiu?
1.12. Mt b nc c chit sut n = 4/3, cao mc nc trong b h = 60cm.
Bn knh r b nht ca tm g trn ni trn mt nc bng bao nhiu sao cho
khng mt tia sng no t n s lt ra ngoi khng kh?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
160
* Dng bi tp phc hp.
1.13. Mt bn mt song song c b dy 10cm, chit sut n = 1,5 c t
trong khng kh. Chiu ti bn mt tia sng SI c gc ti l 45
0
.
a, Chng t rng tia l ra khi bn c phng song song vi tia ti. V ng
i ca tia sng qua bn?
b, Tnh khong cch gia gi ca tia l vi gi ca tia ti?
1.14. Mt HS ngi trn b sui nhng chn xung nc trong sut.
a) Khong cch t bn chn A ti mt nc l 44cm. Hi mt HS cm thy
bn chn ca mnh cch mt nc bao nhiu?
b) HS ny cao 180cm v nhn hn si di y sui dng nh cch mt
nc 150cm. Hi nu em HS ny ng xung sui th c b ngp u khng?
1.15. Mt im sng S y chu ng cht lng c chit sut n pht ra
chm sng hp n gp mt phn cch ti im I vi gc ti rt b, tia l
truyn theo phng IR. Mt t trn phng IR nhn thy hnh nh chm tia
pht ra t S
1
l nh o ca S, bit khong cch t S v S
1
ti mt thong ca
cht lng l h = 12cm, h
1
= 10cm. Tnh chit sut n?
1.16. Mt HS nhn hn si y mt con sui theo phng gn vung gc
vi mt nc yn tnh. Cc nh ca hn si khi nc trong sui c cao l
d
1
v d
2
= 2d
1
cch xa nhau 15cm. su ca mi nh so vi y con sui
bng bao nhiu?


1.17. Hai HS ang chi trn b sui, nc c chit sut n = 4/3, nhn c bi
trong sui theo phng gn vung gc vi mt nc, th thy hnh nh c bi
cch mt sui 36cm. HS th nht ni nc trong sui su 36cm, HS th hai
ni nc trong sui su 48cm. HS no ng hy gii thch?
1.18. Mt ci chu t trn mt mt phng nm ngang, cha mt lp nc
dy 20cm, chit sut n = 4/3. y chu l mt gng phng. Mt M t cch
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
161
mt nc 30cm, nhn thng gc xung y chu. Xc nh khong cch t
nh ca mt ti mt nc v v ng i ca tia sng qua h trn.
1.19. Mt si cp quang hnh tr lm bng cht do trong sut. Mi tia sng
i xin gc qua y u b phn x ton phn thnh v ch l ra y th
hai. Chit sut ca cht do phi c gi tr bng bao nhiu?
1.20. Mt khi thu tinh P c chit sut n = 1,5, tit din thng l mt tam gic
ABC vung gc ti B. Chiu vung gc ti mt AB mt chm sng song song SI.
a, Khi thu tinh P trong khng kh. Tnh gc D lm bi tia l v tia ti?
b, Tnh li gc D nu khi P trong nc c chit sut n
1
= 4/3.
1.21. Mt ming g mng hnh trn, bn knh 4cm. Tm O, cm thng gc
mt inh OA. Th ming g ni trn mt chu nc c chit sut n = 1,33.
inh OA trong nc.
a) Cho OA bng 6cm. Mt trong khng kh s thy u A cch mt nc
bao nhiu?
b) Tm chiu di nh nht ca OA mt khng thy u A ca inh?
1.22. Mt khi bn tr c chit sut n = 1,41. Trong mt mt phng ca tit
din vung gc, c hai tia song song ti gp mt phng ca bn tr vi gc ti
I = 45
0
A v O.
a) Tnh gc lch ng vi tia ti SO sau khi khc x ra khng kh?
b) Xc nh ng truyn ca tia ti SA?
2. Bi tp v lng knh.
* Dng bi tp c bn:
2.1. Chiu ti mt mt bn ca lng knh mt chm sng song song. Hi c
tia sng l ra mt bn th hai khng?
2.2. V nhng l do g m lng knh phn x ton phn thng c dng thay cho
gng phng trong cc dng c quang hc nh: Knh tim vng, ng nhm?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
162
2.3. Mt tia sng ti vung gc vi mt bn AB ca mt lng knh c chit
sut 2 n = v gc chit quang A = 30
0
, B l gc vung. Gc lch ca tia sng
qua lng knh bng bao nhiu?
2.4. Cho mt tia sng n sc chiu ln mt bn ca mt lng knh c gc
chit quang A = 30
0
v thu c gc lch D = 30
0
. Chit sut ca lng knh
bng bao nhiu?
2.5. Mt lng knh thu tinh c chit sut n = 1,732; tit din l mt tam gic
u, c t trong khng kh. Chiu vo mt bn ca lng knh mt chm
sng n sc song song, vi gc ti i
1
= 60
0
. Hy tnh gc lch D?
* Bi tp phc hp
2.6. Cho mt lng knh c chit sut n = 1,5; tit din thng l mt tam gic
u ABC. Chiu ti mt bn AB mt chm sng song song vi gc ti:
a) i = 30
0
. b) i = 15
0
.
Tnh gc hp bi tia l v tia ti trong mi trng hp trn
2.7. Cho lng knh c chit sut n = 1,732 v tit din thng l tam gic u.
Chiu vo mt bn ca lng knh mt chm sngs song song, hp v nm trong
tit din thng ca lng knh. Cho gc ti i
1
= 60
0
. Hy tnh gc lch D?
2.8. Lng knh c tit din thng l tam gic ABC, gc nh l A = 75
0
B =
60
0
, chit sut n = 1,5.
a, chiu ti mt bn mt chm sng song song vi gc ti i = 30
0
. Tnh gc
lch ca chm sng khi i qua lng knh.
b, Kho st ng i ca chm tia sng khi gc ti bng i
0
v bng 90
0
. Cho
sini
0
= nsin(A i
gh
)
2.9. Mt lng knh c tit din thng l mt tam gic ABC, gc nh A = 60
0
.
Mt chm sng song song khi i qua lng knh c gc lch cc tiu l 30
0
.
a, Tm chit sut n ca lng knh?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
163
b, By gi lng knh c t trong mt cht lng c chit sut n
1
= 1,62.
Chiu ti mt bn AB mt chm sng song song. Hi gc ti i trong khong
no th c tia l ra khi mt bn th hai ca lng knh?
3, Bi tp v thu knh.
* Dng bi tp c bn:
3.1. Mt thu knh c lp vo mt dng c quang hc, khng quan st
c ra ca thu knh, cng khng s c vo cc mt ca thu knh. C th
xc nh c l thu knh hi t hay phn k khng?
3.2. Khi mt vt dch chuyn li gn thu knh, th nh ca n qua thu knh
thay i nh th no?
3.3. C th dng knh hi t soi mt c khng? Ti sao? So vi gng
phng th s soi ny c g khc bit khng?
3.5. Khi lm th nghim s to nh qua thu knh, mt HS thu c kt qu sau:
a) Vt tht cho nh tht.
b) Vt tht cho nh o ln hn vt.
c) Vt tht lun cho nh o.
d) Vt tht cho nh o nh hn vt.
Hy cho bit trong tng trng hp trn, HS y dng loi thu knh g?
3.6. Mt thu knh mng phng thu tinh chit sut n
1
= 1,5 hai mt cu li c
cc bn knh 10cm v 30cm. Tiu c thu knh khi t trong nc (n
2
= 4/3)
l bao nhiu?
3.7. t vt AB cao 2cm trc thu knh hi t c tiu c f = 12cm, cch knh
mt khong d = 12cm th thu c bng bao nhiu?
3.8. t vt cao 2cm cch thu knh 16cm thu c nh cao 8cm. Khong
cch t nh n thu knh l bao nhiu?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
164
3.9. Vt sng AB t vung gc vi trc chnh ca thu knh hi t, cch knh
mt khong d = 20cm. Qua thu knh cho ng cao gp 3 ln vt. l thu
knh g v tiu c bng bao nhiu?
3.10. Hai im sng S
1
v S
2
cch nhau 16cm trn trc chnh ca mt thu
knh c tiu c f = 6cm. Anh to bi knh ny ca S
1
v S
2
trng nhau ti S' .
Hy xc nh khong cch t quang tm ca knh n nh S' ?
3.11. Vt tht AB c thu knh phn k cho nh A
1
B
1
nh hn vt 3 ln.
Khi dch chuyn vt xa thu knh thm 30cm th nh di c 2,5cm. Tm
tiu c ca thu knh?
* Bi tp phc hp:
3.12. Vt sng nh AB vung gc vi trc chnh ca thu knh hi t c tiu
c f = 20cm cho nh tht ln hn vt cch vt 90cm.
a, Tm v tr vt v nh
b, Thu knh c nh, dch chuyn vt ra xa thu knh, hi nh dch chuyn
nh th no?
c, Vt c nh, dch chuyn thu knh ra xa vt, hi nh dch chuyn th no?
3.13. Cho hai thu knh hi t L
1
, L
2
ln lt c cc tiu c 20cm v 25cm,
ng trc cch nhau mt khong a = 80cm. Vt AB = 2cm, vung gc vi
trc chnh, trc h hai thu knh v cch L
1
20cm
a, Hy xc nh cc nh cho bi h.
b, Lm li cu trn nu L
2
st vi L
1
.
3.14. Cho thu knh L
1
t D
1
= 4ip, thu knh L
2
t D
2
= -4ip, ghp
ng trc cch nhau 60cm.
a, im sng S trn trc chnh ca h, cch L
1
50cm. nh sng qua L
1
ri
qua L
2
. Xc nh v tr tnh cht ca nh cho bi h?
b, Tm khong cch gia L
1
v L
2
chm tia l l chm song song
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
165
3.15. Thu knh hi t L
1
c tiu c 50cm, L
2
c tiu c 30cm. Hai thu knh
ghp ng trc.
a, Vt sng AB t vung gc vi trc chnh ca h, cch L
1
30cm. Hai thu
knh cch nhau 30cm. Xc nh v tr tnh cht phng i ca nh, v hnh?
b, t L
1
v L
2
cch nhau mt khong a. Hi a bng bao nhiu th ln ca
nh cui cng khng thay i khi ta di chuyn vt li gn h thu knh?
4, Bi tp v mt v cc dng c quang hc.
* Dng bi tp c bn:
4.1. Chn cu ng.
A. V phng din quang hnh hc, c th coi mt tng ng vi mt thu
knh hi t.
B. V phng din quang hnh hc, c th coi h thng bao gm cc b phn
cho nh sng truyn qua ca mt tng ng vi mt thu knh hi t.
C. V phng din quang hnh hc, c th coi h thng bao gm gic mc
thu dch, thu tinh th, dch thu tinh v mng li tng ng vi mt
thu knh hi t.
D. V phng din quang hnh hc, c th coi h thng bao gm gic mc,
thu dch, th thu tinh, dch thu tinh, mng li v im vng tng ng
vi mt thu knh hi t.
4.2. Chn cu ng.
A. S iu tit ca mt l s thay i cong cc mt ca thu tinh th gi
cho nh ca vt cn quan st hin r trn mng li.
B. S iu tit ca mt l s thay i khong cch gia thu tinh th v vng
mc gi cho nh ca vt cn quan st hin r trn mng li.
C. S iu tit ca mt l s thay i khong cch gia th thu dch v vt
cn quan st gi cho nh ca vt cn quan st hin r trn mng li.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
166
D. S iu tit ca mt l s thay i c cong ca cc mt ca thu tinh
th, khong cch gia th thu tinh v mng li gi cho nh ca vt cn
quan st hin r trn mng li.
4.3. Khi mt nhn vt v tr im cc cn th
A. khong cch t thu tinh th ti vng mc l ngn nht.
B. thu tinh th c t ln nht.
C. thu tinh th c t nh nht.
D. con ngi mt to nht.
4.4. Pht biu no sau y v mt cn th l ng?
A. Mt cn th eo thu knh phn k nhn r vt xa v cc.
B. Mt cn th eo thu knh hi t nhn r vt xa v cc.
C. Mt cn th eo knh phn k nhn r vt gn.
D. Mt cn th eo knh hi t nhn r vt gn.
4.5. Chn cu ng.
A. Knh lp l dng c quang hc to nh tht, cng chiu vi vt mt nhn
thy nh di mt gc trng
min
o o > (
min
o l nng sut phn li ca mt).
B. Knh lp l dng c quang hc to ra nh tht, ngc chiu vi vt mt
nhn thy nh di mt gc trng
min
o o > (
min
o l nng sut phn li ca mt).
C. Knh lp l dng c quang hc to ra nh o, ngc chiu vi vt mt nhn
thy nh di mt gc trng
min
o o > (
min
o l nng sut phn li ca mt).
D. Knh lp l dng c quang hc to ra nh o, cng chiu vi vt mt nhn
thy nh di mt gc trng
min
o o > (
min
o l nng sut phn li ca mt).
4.6. Mt cn c im cc vin cch mt 50cm v im cc cn cch mt 12,5cm.
a, Tnh t ca knh phi eo mt thy r vt xa v cc.
b, Khi eo knh th mt nhn r c vt t cch mt gn nht bao nhiu?
Cho knh eo st mt.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
167
4.7. Mt vin th nhn r c vt t gn nht cch mt 40cm. Tnh t ca
knh phi eo c th nhn r vt t cch mt gn nht l 25cm trong cc
trng hp sau.
a, Knh eo st mt.
b, Knh eo cch mt 1cm.
4.8. Mt hc sinh do thng xuyn c sch cch mt 11cm nn sau mt thi
gian hc sinh y khng cn thy r nhng vt cch mt mnh ln hn
101cm. Mt hc sinh b tt g? C my cch khc phc?
4.9. Cho mt knh lp c t D = +20dp. Mt ngi mt tt c khong nhn
r ( 25cm). bi gic ca knh khi ngi ny ngm chng khng iu tit
l bao nhiu?
4.10. Cho mt knh lp c t D = 8dp. Mt mt ngi c khong nhn r
(10cm n 50cm). bi gic khi ngi ny ngm chng im cc cn l
bao nhiu?
4.11. Mt ngi mt tt c khong nhn r ( 24cm) quan st vt nh qua
knh hin vi c vt knh c tiu c f = 1cm, th knh c tiu c f
2
= 5cm.
Khong cch gia hai knh l = 20cm. Tnh bi gic trong trng hp ngm
chng v cc.
4.12. Mt knh hin vi gm vt knh c tiu c 0,5cm, th knh c tiu c 2cm;
khong cch gia vt knh v th knh l12,5cm. c nh v cc, vt cn
quan st phi t trc vt knh mt on bng bao nhiu? Khi bi gic
bng bao nhiu? Bit ngi quan st c = 25cm.
4.13. Mt ngi mt bnh thng dng knh thin vn c tiu c f
1
= 2m, f
2
=
5cm quan st mt trng. Khong cch gia hai knh v bi gic bng
bao nhiu quan st r nh mt trng m mt khng phi iu tit?
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
168
4.14. Mt ngi mt tt c khong nhn r (24cm n v cc) quan st vt nh
qua knh thin vn c vt knh c tiu c f
1
= 1cm, th knh f
2
= 5cm, khong
cch hai knh 20cm. bi gic trong trng hp ngm chng v cc?
* Bi tp phc hp:
4.15. Mt ngi cn th c im cc cn cch mt 10cm, im cc vin cch
mt 40cm. V ngi ny vin th c im cc cn cch mt 40cm.
a) sa tt cn th v mt vin th c sch cch mt 20cm th mi ngi
phi eo knh c t bng bao nhiu?
b) Nu hai ngi eo nhm knh ca nhau th gii hn nhn r ca mi ngi
bng bao nhiu?
c) cng c chung mt cun sch cch mt 20cm th mi ngi phi eo
knh c t bng bao nhiu?
4.16. Mt ngi cn th lc v gi ch nhn r c cc vt cch mt t 0,4m n 1m
a) nhn r nhng vt rt xa m khng phi iu tit, ngi y phi eo
knh c t bng bao nhiu? Khi im cc cn cch mt bao nhiu?
b) nhn r vt gn nht cch mt 25cm, ngi y phi eo knh c t
bng bao nhiu? Khi eo knh ny th im cc vin mi cch mt bao nhiu?
c) trnh tnh trng phi thay knh, ta lm knh hai trng. Tnh t ca
knh gin thm?
4.17. Khi eo st mt mt thu knh phn k c t D = -1dp, mt nhn r
vt v cc m khng phi iu tit v nhn r vt gn nht cch mt 25cm
nu iu tit ti a.
a) Nu thay thu knh trn bng thu knh phn k c t -0,5dp, th mt
thy r vt trong khong no?
b) t ca mt c th thay i trong khong no?
4.18. Mt ngi cn th c OC
c
= 10cm; OC
v
= 50cm, quan st mt vt nh
qua knh lp c t +10dp. Mt t st knh.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
169
a, Phi t vt trong khong no trc knh?
b, Tnh bi gic v phng i trong cc trng hp sau:
+ Ngm chng im cc vin.
+ Ngm chng im cc cn.
c) Kch thc nh nht ca vt bng bao nhiu mt cn c th phn bit
c hai im trn vt qua knh. bit nng sut phn ly ca mt l
4
3.10 rad c

= ?
4.19. Mt ngi c im cc vin cch mt 64cm v im cc cn cch mt
20cm dng mt knh lp quan st mt vt nh.
a) Tnh bi gic ca nh, khi vt cch knh 7cm v ngi t mt ti tiu
im nh ca knh, nhn nh khng iu tit.
b) By gi ngi y t mt st knh lp. Hi ngi y c th phn bit c
hai im gn nhau nht l bao nhiu khi iu tit ti a. Cho nng sut phn li
ca mt l 2 c ' =
4.20. Knh hin vi c vt knh L
1
vi tiu c f
1
= 0,1cm, th knh L
2
c tiu c
f
2
= 2cm v di quang hc 18cm. Mt hc sinh mt bnh thng c im
cc cn cch mt 25cm, dng knh quan st hng cu, mt t ti tiu im
nh ca th knh.
a) Xc nh phm vi t vt trc vt knh mt c th nhn r vt qua knh.
b) Hc sinh quan st cc hng cu c ng knh 7.10
-6
m. Tnh gc trng nh
ca cc hng cu qua knh trong trng hp ngm chng v cc.
c) Nu nng sut phn li ca mt
4
min
3.10 rad o

= th ngi quan st c th
thy r cc hng cu khng?
4.21. Mt knh hin vi ngm chng v cc c bi gic G = 250. Vt
quan st AB = 10
-6
m.
a) Tnh gc trng nh ca AB qua knh. Cho = 25cm.
b) Tnh ln ca mt vt t ti im cc cn, c nhn di gc trng 10
-3
rad.
S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.Lrc-tnu.edu.vn
170
4.22. Mt knh thin vn c vt knh vi tiu c f
1
= 1m, th knh c tiu c f
2

= 4cm. Mt ngi mt bnh thng c im cc cn cch mt 24cm, t ti
tiu im nh ca th knh.
a) Tnh bi gic v ln ca nh mt trng khi nhn qua knh trong
trng hp ngm chng v cc v ngm chng cc cn.
b) Tnh phm vi ngm chng? Cho gc trng trc tip mt trng t tri t l
0
1
100
rad o =
4.23. Mt knh thin vn gm vt knh c t 1dp v th knh c tiu c
2cm. Trc ca knh hng st mp vnh ngoi ca mt trng.
a) Tnh gc trng mt trng qua knh khi ngm chng v cc? cho bit gc
trng trc tip mt trng l 32


b) Mt c khong nhn r ngn nht l 22cm, t ti tiu im nh ca th
knh. Hi, nu th knh ang v tr ngm chng v cc th phi c dch
chuyn v pha no bng bao nhiu mt ngm chng oc
c
?

You might also like