Tích Cực Hoá Hoạt Động Nhận Thức Của Học Sinh THPT Miền Núi Khi Giảng Dạy Một Số Khái Niệm Và Định Luật Vật Lí Của Chương Khúc Xạ Ánh Sáng (Vật Lí 11- Ban Cơ Bản)

I HC THI NGUYN
TRNG I HC S PHM
----------------------------------

Trng Tn Long

TCH CC HO HOT NG NHN THC CA HC SINH
THPT MIN NI KHI GING DY MT S KHI NIM V
NH LUT VT L CA CHNG KHC X NH SNG
(VT L 11- BAN C BN)

LUN VN THC S KHOA HC GIO DC

Thi Nguyn- Nm 2008

I HC THI NGUYN
TRNG I HC S PHM
----------------------------------

Trng Tn Long

TCH CC HO HOT NG NHN THC CA HC SINH
THPT MIN NI KHI GING DY MT S KHI NIM V
NH LUT VT L CA CHNG KHC X NH SNG
(VT L 11- BAN C BN)

Chuyn ngnh: L lun v phng php dy hc Vt l
M s: 60.14.10

LUN VN THC S KHOA HC GIO DC

Ngi hng dn khoa hc: PGS. TS T Vn Bnh

Thi Nguyn- Nm 2008

S ha bi Trung tm Hc liu i hc Thi Nguyn http://www.lrc-tnu.edu.vn
CC CH VIT TT TRONG LUN VN

1. Cng nghip ho CNH
2. i hc s phm HSP
3. i hc Thi Nguyn HTN
4. i chng C
5. Hc sinh HS
6. Hin i ho HH
7. Gio vin GV
8. Nh xut bn Nxb
9. Sch gio khoa SGK
10. Thc nghim TN
11. Thc nghim s phm TNSP
12. Trung hc ph thng THPT

MC LC
Trang

M U 1
Chng I: C S L LUN V TNH TCH CC HOT NG NHN THC
V HOT NG DY HC VT L THEO HNG TCH CC HO.
THC TRNG DY HC CC KHI NIM V NH LUT VT L
TRNG THPT MIN NI 5
1.1. Hot ng nhn thc v tnh tch cc hot ng nhn thc ca HS 5
1.1.1. Hot ng nhn thc ca HS 5
1.1.2. Tnh tch cc v tnh tch cc nhn thc ca HS 6
1.2. Dy hc theo hng tch cc ho hot ng nhn ca HS 12
1.2.1. Quan nim v hot ng dy hc 12
1.2.2. Cc phng php dy hc tch cc 16
1.3. Khi nim, nh lut Vt l v thc trng dy- hc cc khi nim v nh
lut Vt l trng THPT min ni hin nay. 23
1.3.1. Khi nim Vt l 23
1.3.2. nh lut Vt l 34
1.3.3. Thc trng dy- hc cc khi nim v dnh lut Vt l trng
THPT min ni hin nay 42
KT LUN CHNG I 48
Chng II: TCH CC HO HOT NG NHN THC CA HS THPT MIN
NI KHI GING DY MT S KHI NIM, NH LUT VT L
CA CHNG KHC X NH SNG. 49
Mt s bin php tch cc ho hot ng nhn thc ca HS khi ging
dy cc khi nim v nh lut vt l 49
2.1.1.Xy dng ng c, to hng th , nhu cu hc tp 49
2.1.2. Tng cng t chc cho HS hot ng nhn thc trn lp v
t hc nh 52
2.1.3. Rn luyn k nng thc hin cc thao tc t duy v phng php
suy lun lgic c bn khi hnh thnh cc khi nim v nh lut Vt l 57
2.1.4. Bi dng vn ngn ng khoa hc Vt l cho HS min ni 65
2.1.5. Tng cng s dng cc th nghim trong dy hc cc khi nim
v nh lut Vt l 68
2.1.6. S dng tng hp, linh hot cc bin php trong tng bi hc c th 73
2.2. Cc bin php tch cc ho hot ng nhn thc HS THPT min ni khi
ging dy mt s khi nim, nh lut Vt l ca chng Khc x nh sng 74
2.2.1. Nhng bin php c th tch cc ho hot ng nhn thc ca
HS min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l 74
2.2.2. Cc bin php tch cc ho hot ng nhn thc HS THPT min ni
khi ging dy mt s khi nim, nh lut Vt l ca chng Khc x nh sng 81
KT LUN CHNG II 107
Chng III: THC NGHIM S PHM 109
3.1. Mc ch ca TNSP 109
3.2. Nhim v ca TNSP 109
3.3. i tng v c s TNSP 109
3.4. Phng php TNSP 110
3.5. Phng php nh gi kt qu 110
3.6. Tin hnh TNSP 112
3.7. Kt qu v x l kt qu TNSP 112
KT LUN CHNG III 124
KT LUN CHUNG 126
TI LIU THAM KHO 128
PH LC 1 130
PH LC 2 134
PH LC 3 137

LI CM N

Tc gi xin chn thnh cm n!
Thy hng dn: PGS.TS T Vn Bnh, ngi trc tip hng
dn em lm ti v cc thy, c gio hng dn, gip tn tnh.
Khoa Sau i hc, Khoa Vt l, Th vin trng i hc S
phm- i hc Thi Nguyn to mi iu kin cho qu trnh hc
tp, nghin cu v thc hin lun vn.
Cc trng THPT v cc gio vin cng tc to iu kin, gip
cho thc nghim s phm c thnh cng.
Ton th gia nh, bn b v cc ng nghip quan tm, gip
.

Thi Nguyn, thng 10 nm 2008

Tc gi

1
M U

I. L do chn ti:
Chng ta ang sng trong th k XXI, th k ca tr tu v sng to.
t nc ta ang bc vo thi k CNH, HH. Chng ta c hon thnh c
s nghip CNH, HH hay khng, t nc ta c tht s pht trin vn ti
ngang tm vi s pht trin chung ca th gii v khu vc hay khng hon
ton ph thuc vo nhng ngi ch tng lai ca t nc- nhng th h hc
sinh ang ngi trn gh nh trng ph thng hin nay.
p ng nhng yu cu , ngnh gio dc v o to v ang
tng bc i mi mnh m ni dung v phng php dy hc, trong c
bit l vic i mi phng php dy v hc. Ch c i mi c bn phng
php dy v hc, chng ta mi c th to ra c s i mi tht s trong
gio dc, mi c th o to c lp ngi nng ng, sng to, c tim
nng cnh tranh tr tu trong bi cnh nhiu nc trn th gii ang hng ti
nn kinh t tri thc. iu 28.2 ca Lut gio dc ghi: Phng php gio
dc ph thng phi pht huy tnh tch cc, t gic, ch ng, sng to ca hc
sinh; ph hp vi c im ca tng lp hc, mn hc; bi dng phng
php t hc, rn luyn k nng vn dng kin thc vo thc tin, tc ng n
tnh cm, em li nim vui, hng th hc tp cho HS. Hay c th ni ct
li ca i mi dy v hc l hng ti hot ng hc tp ch ng, chng li
thi quen hc tp th ng.
Qun trit tinh thn i mi ni trn, vic nghin cu cc phng php
gio dc tch cc, tm ra cc bin php ph hp vi hon cnh, i tng HS
nng cao cht lng dy hc l vn cp thit i mi gio vin ni
chung v nhng ngi nghin cu gio dc ni ring. i vi gio dc min
ni vn cng tr nn cp thit hn. Nguyn tng b th BCH T. ng

2
Mi nhn nh: Thc trng gio dc min ni ang t ra nhiu vn
cn tip tc khn trng gii quyt, c bit l vic o to gio vin v xy
dng li trng trnh, ni dung, phng php dy hc i vi HS min ni,
dy nhng g v dy nh th no con em ng bo cc dn tc thiu s tip
thu c, ho hng hc tp v ng dng c kin thc vo pht trin kinh
t- x hi ti qu hng mnh.
Trong chng trnh gio dc ph thng, vic dy v hc mn Vt l
gp mt phn quan trng trong vic thc hin cc nhim v nu trn. Trong
h thng cc kin thc cc kin thc Vt l ca chng trnh ph thng th cc
khi nim v nh lut Vt l l nhng kin thc trng tm, c bn. Vic phi
hp, la chn cc phng php ging dy nhm tch cc ho hot ng nhn
thc ca HS trong vic hnh thnh cc kin thc Vt l, c bit l i vi l
i vi cc khi nim v nh lut Vt l l nhim v rt cn thit. T trc ti
nay c nhiu ti nghin cu cc bin php nhm tch cc ho hot ng
nhn thc ca HS nh: o Quang Thnh- Tch cc ho hot ng hc tp
Vt l ca HS PTTH min ni trn c s t chc nh hng rn k nng
gii bi tp Vt l (Lun vn thc s- HSPTN- Nm 1997), Trn c
Kim- Mt s bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS min
ni khi dy chng nh lut m trng PTTHCS (Lun vn thc s-
HSPHN- 1997), V Trng H- S dng mt s phng php nhn thc ca
vt l hc tch cc ho hot ng nhn thc ca HS khi dy Thuyt ng
hc phn t lp 10 THPT (Lun vn thc s- HSPTN- Nm 2001), ng
Th Vn Thoa- Mt s bin php tch cc ho hot ng nhn thc ca HS
THPT min ni khi ging dy BT Vt l (Lun vn thc s- HSPTN- Nm
2001), Vng Th Kim Yn- Tch cc ho hot ng nhn thc ca HS
trong dy hc Vt l trng THPT vi s h tr ca my vi tnh v phn
mm dy hc (Lun vn thc s- HSPTN- Nm 2002), Nguyn Th Nga-

3
La chn v phi hp cc phng php nhm tch cc ho hot ng hc tp
ca HS THPT trong gi gii BT Vt l (Lun vn thc s- HSPTN- Nm
2004), nhng cha c ti no cp ti vn tch cc ho hot ng
nhn thc ca HS khi ging dy cc khi nim, nh lut Vt l.
V vy, chng ti la chn ti: Tch cc ho hot ng nhn thc
ca hc sinh THPT min ni khi ging dy mt s khi nim v nh lut Vt
l ca chng Khc x nh sng (Vt l 11- ban c bn).
II. Mc ch nghin cu:
Tm ra mt s bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS
THPT min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l.
III. i tng nghin cu:
Qu trnh dy- hc cc khi nim v nh lut Vt l trng THPT
min ni.
IV. Gi thuyt khoa hc:
HS s c hng th, tch cc hot ng nhn thc khi hc tp cc khi
nim v nh lut Vt l, nu gio vin bit la chn, phi hp cc bin php
dy hc ph hp.
V. Nhim v nghin cu:
1. Nghin cu l lun v tnh tch cc hot ng nhn thc v hot ng
dy hc Vt l nhm tch cc ho hot ng ca ngi hc.
2. Nghin cu l lun v c im v phng php ging dy cc khi
nim v nh lut Vt l.
3. iu tra thc trng dy- hc cc khi nim v nh lut Vt l mt s
trng THPT min ni thuc tnh Ho Bnh.
4. xut mt s bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca
HS min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l.

4
5. Vn dng cc bin php trn vo dy chng Khc x nh sng
theo hng phi hp cc bin php nu.
6. Tin hnh thc nghim s phm.
VI. Gii hn ca ti:
Nghin cu xut mt s bin php ph hp vi ni dung bi hc, iu
kin, c s vt cht, kh nng nhn thc ca hc sinh THPT min ni, vn
dng vo ging dy mt s khi nim, nh lut Vt l thuc chng Khc x
nh sng (Vt l 11- ban c bn) trn c s quan st trc tip v khi qut
ho thc nghim.
VII. Phng php nghin cu:
1. Nghin cu l lun.
2. iu tra, kho st tnh hnh dy hc cc khi nim v nh lut Vt l
trng THPT min ni.
3. Thc nghim s phm (trong c s dng phng php thng k
ton hc x l, phn tch cc s liu, d kin thu c t thc nghim, t
rt ra kt lun).
VIII. ng gp ca ti:
1. Gp phn cng c v trang b cho GV Vt l cc trng THPT min
ni c s l lun v phng php dy hc Vt l theo hng tch cc.
2. Nghin cu c im chng Khc x nh sng v iu tra thc t
vic ging dy cc khi nim v nh lut vt l mt s trng THPT min
ni. Trn c s xut mt s bin php nhm tch cc ha hot ng
nhn thc ca HS THPT min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut
Vt l.
3. Xy dng tin trnh trnh dy hc v son tho mt s gio n theo
hng phi hp cc bin php trn. Cc gio n son c th dng lm ti
liu tham kho cho GV Vt l ph thng.

5
CHNG I
C S L LUN V TNH TCH CC HOT NG NHN THC
V HOT NG DY HC VT L THEO HNG TCH CC
HO. THC TRNG DY HC CC KHI NIM V NH LUT
VT L TRNG THPT MIN NI.

1.1. Hot ng nhn thc v tnh tch cc hot ng nhn thc ca HS.
1.1.1. Hot ng nhn thc ca HS.
tn ti v pht trin con ngi khng ngng ci to cc mi quan h
gia mnh v th gii bn ngoi, tc l phi hot ng. Bng hot ng v
trong hot ng, mi c nhn s t hon thin mnh v mi mt.
Trong qu trnh hot ng, con ngi phi lun nhn thc- l qu
trnh phn nh hin thc xung quanh v c hin thc bn thn mnh, trn c
s t thi , tnh cm v hnh ng.
Tm l hc hin i cho rng: trong nhn thc th gii, con ngi c th
t ti nhng mc khc nhau, t thp n cao, t n gin n phc tp.
Mc thp ban u l nhn thc cm tnh bao gm cm gic v tri gic,
trong con ngi phn nh vo c nhng biu hin bn ngoi ca s vt
khch quan, nhng ci ang tc ng trc tip vo gic quan. Mc cao hn
gi l nhn thc l tnh hay cn gi l t duy, trong con ngi phn nh
vo c nhng thuc tnh bn cht bn trong ca s vt, nhng mi quan h c
tnh qui lut. Da trn cc d liu cm tnh, con ngi thc hin cc thao tc
tr tu phn tch, tng hp, so snh, khi qut ho, tru tng ho rt ra
nhng tnh cht, bn cht chung ca i tng nhn thc v xy dng thnh
nhng khi nim. Mi khi nim c din t bng mt t ng. Mi quan h
gia cc thuc tnh ca vt cht cng c biu th bng mi quan h gia cc
khi nim di dng nhng mnh , nhng phn on. n y, con ngi
t duy bng khi nim. S nhn thc khng dng li s phn nh vo trong

6
c nhng thuc tnh ca s vt, hin tng khch quan m cn thc hin cc
php suy lun rt ra nhng kt lun mi, d on nhng hin tng mi
trong thc tin. Nh th m t duy lun c tnh sng to, c th m rng s
hiu bit ca con ngi v vn dng nhng hiu bit ca mnh vo vic ci
to th gii khch quan phc v li ch ca con ngi. l nhng qui lut
chung ca mi qu trnh nhn thc chn l, nh V.I. Lnin ch r: T trc
quan sinh ng n t duy tru tng v t t duy tru tng n thc tin,
l con ng bin chng ca s nhn thc chn l, ca s nhn thc hin
thc khch quan 15 .
i vi HS, hot ng ch yu ca cc em l hc tp. Thng qua hot
ng ny, cc em chim lnh kin thc, hnh thnh v pht trin nng lc tr
tu cng nh quan im o c, thi . Trong hot ng hc tp ni chung
cng nh trong hc tp Vt l ni ring, HS cng tm ra ci mi l cc
khi nim, nh lut Vt l. Nhng ci mi ny khng lm phong ph thm
cho kho tng kin thc ca nhn loi m cho chnh bn thn mnh, ci mi
c loi ngi tch lu, c bit l GV bit. Vic khm ph ra ci mi
ca HS cng ch din ra trong mt khong thi gian rt ngn trn lp, vi
nhng dng c s si, n gin trong iu kin trang thit b ca trng ph
thng. c bit s khm ph ny din ra di s ch o v gip ca GV.
Do vy hot ng nhn thc ca HS din ra mt cch tng i thun li,
khng quanh co gp gnh nh hot ng ca nh khoa hc. Cng chnh v vy
thng d dn n mt sai lm ca GV l ch thng bo cho HS ci mi m
khng t chc cho HS t khm ph tm ra ci mi .
t chc tt cho hot ng nhn thc ca HS, GV cn s dng cc
bin php nhm pht huy tnh t gic, tch cc, ch ng trong hot ng
nhn thc, to iu kin cho HS t khm ph li nhng kin thc c sn
trong sch v, ti liu h tp lm cng vic khm ph trong hot ng
thc tin sau ny.

7
Trc ht chng ti trnh by vn tnh tch cc v tnh tch cc nhn
thc ca HS.
1.1.2. Tnh tch cc v tnh tch cc nhn thc ca HS.
1.1.2.1. Tnh tch cc.
Tnh tch cc l trng thi hot ng ca cc ch th, ngha l ca ngi
hnh ng ch cp trong qu trnh nhn thc, thuc mc ch trc mt
(I.F. Khalamop).
1.1.2.2. Tnh tch cc nhn thc l g?
Theo quan im trit hc, tnh tch cc nhn thc th hin thi ci to
ca ch th nhn thc i vi i tng nhn thc, ngha l con ngi khng
ch hiu c cc qui lut ca t nhin, x hi m cn nghin cu ci to
chng phc v li ch ca con ngi.
Theo tm l hc, tnh tch cc nhn thc ca HS tn ti vi t cch l c
nhn vi ton b nhn cch ca n. Cng nh bt k mt hot ng no khc,
hot ng nhn thc c tin hnh trn c s huy ng cc chc nng nhn
thc, tnh cm v ch, trong chc nng nhn thc ng vai tr ch yu.
Cc yu t tm l kt hp vi nhau mt cch hu c, tc ng qua li ln nhau
to nn tm l hot ng nhn thc. S tc ng ny khng cng nhc m tri
li lun lun bin i to nn rt nhiu dng khc nhau ca cc nhim v
nhn thc c th m HS phi thc hin. S bin i ny cng linh hot bao
nhiu th HS cng d thch ng vi nhim v nhn thc khc nhau v tinh tch
cc nhn thc cng th hin mc cao.
Tnh tch cc nhn thc l trng thi hot ng ca HS, c trng bi
kht vng hc tp, c gng tr tu v ngh lc cao trong qu trnh nm vng
kin thc. Ni cch khc, l thi ci to ca ch th i vi khch th
thng qua s huy ng mc cao cc chc nng tm l nhm gii quyt
nhng vn hc tp- nhn thc 24 .

8
Tnh tch cc ca HS c mt t pht v t gic:
- Mt t pht ca tnh tch cc l nhng yu t tim n, bm sinh th
hin tnh t m, hiu k, hiu ng, linh hot v si ni trong hnh vi m
tr u c, trong mc khc nhau.
- Mt t gic ca tnh tch cc tc l trng thi tm l, tnh tch cc c
mc ch v i tng r rt, do c hot ng chim lnh i tng .
Tnh t gic th hin c quan st, tnh ph phn trong t duy, tr t m khoa
hc
Tnh tch cc nhn thc v tch cc hc tp c lin quan cht ch vi
nhau, nhng khng phi l ng nht.
1.1.2.3. Biu hin ca tnh tch cc nhn thc.
Trong hc tp, HS ch chim lnh c kin thc v pht trin c t
duy ca mnh khi h tch cc, n lc hot ng nhn thc. Hot ng nhn
thc l yu t xuyn sut qu trnh hc tp ca HS. Thng qua hot ng
nhn thc, HS chim lnh c kin thc v nng lc t duy cng ng thi
c pht trin.
pht hin c cc em c tch cc trong hc tp hay khng, c th
da vo mt s du hiu sau y:
- Cc em c ch hc tp khng?
- C hng hi tham gia vo mi hnh thc ca hot ng hc tp khng?
(th hin ch gi tay pht biu kin, ghi chp).
- C hon thnh nhng nhim v c giao khng?
- C ghi nh tt nhng iu hc khng?
- C hiu bi khng? C th trnh by li ni dung bi hc theo ngn ng
ring khng?
- C vn dng c nhng kin thc hc vo thc tin khng?
- C c thm, lm thm cc bi tp khc khng?

9
- Tc hc tp c nhanh khng?
- C hng th trong hc tp khng hay v mt ngoi lc no m phi hc?
- C quyt tm, c ch vt kh khn trong hc tp khng?
- C sng to trong hc tp khng?
Trong hot ng hc tp ni chung, trong dy hc Vt l ni ring, tnh
tch cc hot ng nhn thc ca HS thng th hin :
- Hot ng tr tu: tp trung suy ngh tr li cu hi nu ra, kin tr
tm cho c li gii hay ca mt bi ton kh.
- Hot ng chn tay: say sa lp rp tin hnh th nghim.
Hai hnh thc biu hin ny thng i km nhau, tuy c lc biu hin
ring l vi nhng du hiu thng thy nh sau: HS khao kht t nguyn
tham gia tr li cc cu hi ca GV, b sung cc cu tr li ca bn v thch
c pht biu kin ca mnh trc vn nu ra; hay thc mc v i hi
gii thch cn k nhng vn trnh by cha r; ch ng vn dng linh hot
nhng kin thc, k nng c nhn thc cc vn mi; mong mun
c ng gp vi thy, vi bn nhng thng tin mi nhn t cc ngun kin
thc khc nhau c th vt ra ngoi phm vi bi hc, mn hc.
1.1.2.4. Mc tch cc nhn thc.
V mc tch cc ca HS c th da vo mt s du hiu sau:
- C t gic hc tp khng? hay b bt buc bi nhng tc ng bn
ngoi (gia nh, bn b, x hi)?.
- Thc hin nhim v ca thy gio theo yu cu ti thiu hay ti a?.
- Tch cc nht thi hay thng xuyn, lin tc?
- Tch cc ngy cng tng dn hay gim dn?
- C kin tr, vt kh hay khng?
Hot ng hc tp ca HS l hot ng i hi phi c tnh khoa hc
thc s, c t chc bi GV cng vi s tham gia tch cc ca HS. V vy,

10
HS c th tch cc, t lc nm vng kin thc l yu cu quan trng ca qu
trnh dy hc. Qu trnh ny khng phi l t pht m hon ton t gic, c
mc ch, c k hoch v c t chc cht ch. Trong HS c pht huy n
mc ti a tnh tch cc, t lc sng to trong gii quyt cc vn hc tp.
Mc tch cc tham gia xy dng kin thc trong hc tp ca HS ph
thuc vo cc yu t:
- thc c nhu cu hc tp ca bn thn, thi hc tp.
- Cch thc t chc hot ng nhn thc ca GV.
- C suy ngh ng n, tch cc hn nhng kin thc, kinh nghim
tch lu c c lin quan n gii quyt cc tnh hung hc tp.
- Tnh tch cc phi c pht huy thng xuyn, lin tc v c chiu
hng tng, ng thi phi c tnh kin tr vt qua c mi kh khn ca
bi hc.
1.1.2.5. Nguyn nhn ca tnh tch cc nhn thc.
Tnh tch cc nhn thc ca HS tuy ny sinh trong qu trnh hc tp
nhng n li l kt qu ca nhiu nguyn nhn: C nhng nguyn nhn pht
sinh lc hc tp, c nhng nguyn nhn c hnh thnh t qu kh, thm ch
t lch s di lu ca nhn cch. Nhn chung, tnh tch cc nhn thc ph
thuc vo nhng nhn t sau y:
- Hng th.
- Nhu cu .
- ng c.
- Nng lc.
- ch.
- Sc kho.
- Mi trng.

11
Trong nhng nhn t trn y, c nhng nhn t c th hnh thnh ngay,
nhng c nhng nhn t ch c hnh thnh qua mt qu trnh lu di di
nh hng ca rt nhiu tc ng.
Nh vy, vic tch cc ho hot ng nhn thc ca HS i hi mt k
hoch di lu v ton din khi phi hp hot ng gia nh, nh trng v x hi.
1.1.2.6. Hng th v vn tch cc ho hot ng nhn thc ca HS.
Tch cc ho l mt tp hp cc hot ng nhm lm chuyn bin v tr
ca ngi hc t th ng sang ch ng, t i tng tip nhn tri thc sang
ch th tm kim tri thc nng cao hiu qu hc tp 24 .
tch cc ho hot ng nhn thc ca HS, hng th l vn quan
trng cn c GV quan tm v:
- N c th hnh thnh HS mt cch nhanh chng v bt c lc no
trong qu trnh dy hc.
- C th gy hng th cho HS mi la tui.
- iu quan trng hn c l n nm trong tm tay ca GV. Ngi GV c
th iu khin hng th ca HS qua cc yu t ca qu trnh dy hc: ni
dung, phng php, phng tin, hnh thc t chc; qua cc bc ln lp: m
bi, ging bi mi, cng c, vn dng, kim tra kin thc; qua mi quan h
thy tr
* Vn kch thch hng th hc tp:
Mi ngi u bit, hng th l s phn nh thi (mi quan h) ca
ch th i vi thc tin khch quan- y l s phn nh c chn lc. Thc
tin rt rng ln, nhng con ngi ch hng th nhng ci g cn thit, quan
trng, gn lin vi kinh nghim v s pht trin tng lai ca h. Ni cch
khc, mun kch thch hng th th quan trng nht l phi nm c kh
nng, nhu cu, nguyn vng v nh hng gi tr ca HS.

12
Mun cho HS c gng em ht sc mnh hot ng nhn thc, cn
to ra h nhu cu, hng th hot ng hc tp. ng c hng th hc tp c
th xut hin do tc ng ca nhng nguyn nhn bn ngoi mn hc nh:
nhu cu ca x hi i hi phi hot ng c hiu qu trong mt lnh vc no
ca i sng x hi, quyn li ca x hi ginh ngi c trnh hc vn
cao, kh nng c la chn vic nu hc gii, s ngng m ca cng ng,
vinh d ca gia nh i vi nhng ngi c ti nngC nhng nguyn
nhn bn trong xut hin ngay trong qu trnh hc tp, tc ng thng xuyn
n HS, l mu thun nhn thc, l kh khn, tr ngi gia nhim v mi
phi gii quyt v kh nng hn ch hin c ca HS, cn c mt s c gng
vn ln tm kim mt gii php mi, xy dng mt kin thc mi ng c
t hon thin bn thn mnh. Nhng yu t kch thch tnh t m vn c
la tui HS, mun c tho mn c nhu cu hot ng ca la tui,
em li nim vinh d, t ho nu gii quyt thnh cng nhng mu thun, tr
ngi trn. Hot ng cng c kt qu th ng c cng c cng c.
v tr ngi GV, c nhiu kh nng s dng nhng yu t tc ng
bn trong, thng bng cch xy dng tnh hung c vn . GV xy dng
tnh hung c vn , pht trin thnh bi ton nhn thc a HS vo trng
thi tm l ho hng, sn sng em ht sc mnh gii quyt vn .
1.2. Dy hc theo hng tch cc ho hot ng nhn thc ca HS.
1.2.1. Quan nim v hot ng dy hc.
1.2.1.1. Cu trc.
Bt c mt hot ng no ni chung v hot ng dy hc ni ring
cng u c mc ch, phng tin v kt qu.
a) Mc ch.
Mc ch dy hc c qui nh bi cc yu cu ca x hi i vi nh
trng, vi th h tr v nhu cu, hoi bo ca c nhn HS. Mc ch chung

13
v c im la tui qui nh mc ch dy hc ca tng cp hc. Mi cp
hc li c mc ch ca tng mn hc, mc ch ca tng mn hc mi lp
li c mc ch ca tng chng, tng bi. Mc ch dy hc cc tng bc
khc nhau to thnh h thng mc ch dy hc.
b) Phng tin.
Phng tin bao gm: ni dung, phng php, thit b, hnh thc t
chc dy hc.
- Ni dung: l s c th ho h thng mc tiu thnh cc kin thc, k
nng, k xo, phng php hot ng nhn thc ca tng mn hc c
la chn, sp xp theo cc nguyn tc dy hc.
- Phng php: bao gm phng php lgic trnh by ni dung,
phng php truyn th kin thc v phng php hot ng l nh hi cc
kin thc, k nng.
- iu kin s phm: bao gm cc iu kin v c s vt cht, thit b
dy hc, iu kin tm l, trnh xut pht ca HS v khng kh s phm.
- T chc: bao gm cc hot ng do GV sp xp HS c th bng hnh
ng thng qua hot ng t gic, tch cc chim lnh tri thc khoa hc.
c) Kt qu.
Kt qu dy hc l HS nm c cc kin thc, k nng, phng php
hot ng nhn thc, pht trin nng lc tr tu, hnh thnh th gii quan duy
vt bin chng v nhng phm cht cn thit ca ngi lao ng.
Nh vy, qu trnh dy hc dn n s pht trin ca HS t trng thi
xut pht sang trng thi cao hn v s pht trin t duy.
1.2.1.2.Quan h gia hot ng dy v hot ng hc.
Trong hot ng dy hc c hot ng dy v hot ng hc. Hai hot
ng ny ni tip, an xen, h tr ln nhau cng pht trin. Mi hnh
ng, thao tc ca GV c tip ni bng cc hnh ng, thao tc ca HS.

14
Nh s tip ni m hot ng dy v hot ng hc kt hp nhun nhuyn
vi nhau, nu ct b mt trong hai hot ng th khng cn l dy hc na. V
vy, ngi ta cn ni dy hc l hot ng kp, ch khi c tng tc ca hai
hot ng ny th qu trnh dy hc mi trn vn. Tuy nhin, nh M.N
Xkatlin nhn nh: hot ng nhn thc ca HS trong hot ng hc l
mt xch c bn, l khu trung tm ca qu trnh dy hc.
1.2.1.3. S khc nhau gia hot ng dy v hot ng hc.
- Mc ch:
+ Mc ch ca hot ng dy ca GV l bng cc hnh ng hng dn
s phm tc ng n t duy HS, nhm hnh thnh nng lc hot ng tr tu
v cc phm cht cn thit theo mc tiu dy hc.
+ Mc ch ca hot ng hc ca HS l thng qua hot ng nhn thc
mt cch tch cc, tip thu tri thc m loi ngi tch lu c, bin chng
thnh nng lc hot ng ca c nhn, t bin i mnh t c mt trnh
cao hn.
- Ni dung:
Ni dung ca hot ng dy v hot ng hc ging nhau, c qui
nh trong chng trnh, c c th sch gio khoa v mc tiu mn hc,
bi hc. l nhng kin thc, k nng va sc, ph hp vi mc ch dy
hc, c HS hng th, t gic, tch cc tip thu.
- Phng php:
+ Phng php dy l nhng cch thc ch o, iu khin hot ng
nhn thc ca HS. Nh HS bit thc hin cc hnh ng, thao tc hc tp
tch cc, t lc.
+ Phng php hc l cch thc hot ng ca HS c th chim lnh
c kin thc, hnh thnh k nng, k xo v cc phm cht khc ca ngi
lao ng. Cch thc hot ng bao gm:

15
a) Pht hin vn .
b) Thc hin hot ng.
c) Thu thp thng tin.
d) X l thng tin suy ra kt lun d on.
e) Kim tra li d on trong thc t.
f) Vn dng vo thc t.
- Phng tin:
+ Phng tin cho qu trnh dy l cc ti liu dy hc v c s vt cht
phc v cho dy hc.
+ Phng tin hc l sch gio khoa, ti liu tham kho, giy bt,
phng tin k thut c nhnTrong phng tin dy v phng tin hc
c mt phn giao nhau, tc l c mt s phng tin c s dng ng thi
cho hai qu trnh dy v hc.
- Hnh thc t chc dy hc: bao gm dy hc trn lp, ngoi tri, c s
sn xut, tham quan, hi tho
Hnh thc hc bao gm hc c nhn, theo nhm, t, lp
- Kt qu:
+ Kt qu ca hot ng dy l GV thc hin c mc ch dy hc,
th hin cht lng HS.
+ Kt qu ca hot ng hc l HS tip thu c cc kin thc, k nng,
phng php nhn thc mi, lm pht trin nng lc phm cht ln trnh
cao hn. Nh vy, kt qu ca hot ng hc cng chnh l kt qu cui cng
ca hot ng dy.
S khc nhau gia hai hot ng ny cho thy rng: Mun nng cao
cht lng dy v hc cn phi phi hp c hai hot ng mt cch linh
hot trong tng hon cnh c th. Tuy nhin, hot ng hc ca HS vn l

16
khu trung tm ca qu trnh dy hc. Bi v, hot ng dy ca GV mc tiu
cui cng cng nhm to iu kin cho HS thc hin tt hot ng hc.
Tm l hc hin i chng t rng nng lc ca mi c nhn khng
phi do bm sinh m phn ln n c hnh thnh v pht trin thng qua
qu trnh hot ng ca bn thn.
HS min ni chm pht trin l do khng c iu kin thun li cho h
hot ng nhn thc. V vy, mun y nhanh tc pht trin tr lc cho HS
min ni cn t chc cho HS hot ng nhiu hn thng qua hot ng m
mi c nhn c c hi pht trin nhanh hn.
1.2.1.4. S phi hp gia hot ng dy v hot ng hc trong qu trnh dy hc.
T s phn tch hot ng dy v hot ng hc nh trn, chng ta thy
hot ng dy ca GV bt u t khi son gio n. GV phi c k ni dung
pht hin v tr, tnh cht ca ni dung m bi hc c lin quan vi bi
trc, chun b cho bi sau. Ni dung bi thuc loi no? n gin hay phc
tp, cn n nhng ti liu tham kho no. T GV cn nhc xem trnh
ca HS ang mc no, phng tin k thut v c s vt cht phc v
cho qu trnh ging dy ra sao, iu kin s phm th no?... xc nh mc
ch, yu cu, nhng kin thc, k nng c bn m HS cn phi nm c, d
kin hnh thc t chc hot ng ra sao? la chn phng php g cho ph
hp. chnh l hot ng c lp ca GV chun b cho s phi hp vi hot
ng ca HS trn lp.
Trong gi ln lp, vi vai tr l ngi hng dn, GV ln lt thc hin
ni dung gio n theo k hoch d kin. y c s phi hp linh hot, n
khp gia hot ng dy ca GV vi hot ng hc ca HS. Di s hng
dn ca GV, HS thc hin cc thao tc, cc hnh ng hc tp chim lnh
nhng kin thc v k nng mi. Sau khi chim lnh kin thc, k nng trn
lp HS tip tc t hc hiu, ghi nh v vn dng vo bi tp rn luyn

17
k nng, ti hin bng ngn ng ni hoc vit, t kim tra iu chnh, khc su
kin thc, k nng vn dng sng to vo hon cnh mi.
1.2.2. Cc phng php dy hc tch cc
1.2.2.1.Nhng du hiu c trng ca phng php dy hc tch cc.
- Dy hc thng qua vic t chc cc hot ng hc tp ca HS
Nt c th ca hot ng dy hc l: HS va l i tng va l ch
th ca qu trnh dy hc. HS khng ch tip thu nhng kin thc t ngi
dy, m phi thng qua hot ng t lc chim lnh n v lm bin i bn
thn. Tm l hc s phm cng khng nh rng: nhn cch ca tr c hnh
thnh v pht trin thng qua cc hot ng c thc ca ch th. V vy c
th ni, hot ng hc l cch tt nht lm bin i chnh ngi hc. Dy
hc khng cn l s truyn thng tin t thy sang tr, thy khng cn l
ngi truyn thng tin m phi l ngi t chc, hng dn, diu khin cc
hot ng hc tp ca HS.
- Ch trng rn luyn phng php t hc hn l vic truyn th kin thc
Diesteweg vit: Ngi thy gio ti truyn t chn l, ngi thy gio
gii dy cch tm ra chn l. Rn luyn cho HS phng php t hc khng
ch l bin php nhm nng cao hiu qu dy hc m cn l mc tiu ca dy
hc. Con ngi c o to trc ht phi l con ngi nng ng, c tnh
tch cc, c kh nng t hc, t nghin cu t hon thin mnh.
Mt khc, trong mt thi gian ngn nh trng khng th trang b kp
cho HS nhng kin thc cn thit trong kho tng kin thc ca nhn loi ang
ngy mt phong ph thm. Do vy, GV phi tm cch hnh thnh HS
phng php v nng lc t hc, t nghin cu c th t chim lnh kin
thc v hon thin bn thn sau ny.
- Tng cng tnh t lc ca c nhn HS ng thi ch trng phi hp
tng tc GV- HS v tng tc nhm

18
Phng php dy hc tch cc i hi s c gng v n lc ca mi HS
trong qu trnh t chim lnh kin thc mi. V vy, phi ch n vai tr ca
tng c nhn trong hot ng dy hc. Tuy nhin, vai tr c nhn ch c th
pht huy tt thng qua s tng tc gia GV v HS, gia HS v HS v tng
tc gia cc nhm vi nhau, chnh l phng php hc tp hp tc. Trong
phng php ny, ngi ta cao vai tr giao tip gia HS v HS. pht
huy vai tr ca HS ngi ta thng t chc vic hc tp hp tc theo kiu
nhm, t t 4 n 6 ngi. Hc tp nhm, t to cho HS c nhiu c hi bc
l suy ngh, hiu bit v thi ca mnh, cng nh bit cch bo v kin
ca mnh. l cch tt nht hnh thnh cho HS tnh tch cc, c lp v
sng to trong suy ngh, cng nh hnh ng.
- Kt hp nh gi ca GV v t nh gi ca HS
Qu trnh dy hc bao gm hai hot ng dy v hc, vi hai ch th l
GV v HS. Trong qu trnh ny lun c s iu chnh v t iu chnh. V
vy, ngoi s nh gi ca GV, phi c s t nh gi ca HS. Qua t nh
gi, HS s a ra nhng nhn nh v bn thn v t iu chnh cch hc ca
mnh cho ph hp nhm nng cao hiu qu hc tp. Trong phng php dy
hc tch cc, ngi ta ch trng n vic dy cho HS cch t hc i km theo
l nng lc t nh gi ca HS. Thiu nng lc ny HS khng th t iu
chnh cch hc ca mnh v khng hon chnh c phng php t hc. Nh
vy, nng lc t hc lun gn lin vi nng lc t nh gi, t iu chnh, m
t hc l du hiu ca phng php tch cc. Do vy, kh nng rn luyn
nng lc t nh gi ca HS cng l mt du hiu ca phng php dy hc
tch cc.
1.2.2.2. Mt s phng php dy hc tch cc
Phng php dy hc tch cc khng phi l mt phng php dy
hc c th, chuyn bit no , cng khng phi l s ph nhn cc phng

19
php dy hc truyn thng m l mun nhn mnh mt nh hng khai thc
mt tch cc ca cc phng php dy hc hin c. Nhng phng php nh
thuyt trnh, m thoivn rt cn thit trong qu trnh dy hc. iu ct
yu l phi la chn v vn dng cc phng php sao cho ph hp vi ni
dung ca bi dy v c bit l ph hp vi i tng HS, trong cn ch
khai thc v s dng cc k thut dy hc nhm tch cc ho hot ng nhn
thc v pht trin t duy HS, hnh thnh cho cc em kh nng c lp, nng
ng, sng to trong vic tip thu v x l thng tin, cng nh trong vic gii
quyt nhng cng vic c th sau ny.
a) S dng phng php thuyt trnh theo hng tch cc ho hot ng ca HS
Phng php thuyt trnh l mt phng php dy hc trong GV
dng li ni, ch vit trnh by, ging gii ni dung bi hc, cn HS ch
yu th ng nghe, nhn, ghi chp, ti hin v ghi nh ni dung bi hc.
Phng php thuyt trnh gm cc bc sau:
- Bc 1: t vn
Mc ch ca vic ny l nhm thu ht s ch ca HS v to tm th
hc tp, thit lp mi quan h gia kin thc c v kin thc mi, ng thi
gii thiu mc tiu ca bi hc.
Cch t vn c th l da vo kin thc, vn sng, kinh nghim
c ca HS hoc da vo cc t liu v lch s pht trin khoa hc Vt l, hoc
da vo hin tng thc t c lin quan
- Bc 2: Gii quyt vn
Gii quyt theo tng ni dung trong bi, ch cc on chuyn tip
gia cc phn, minh ho- gii thch, nu vn v gii quytC th gii
quyt vn theo con ng qui np hoc din dch tu theo c im ni
dung bi hc.
- Bc 3: Kt lun

20
Tm tt nhng ni dung trng tm, h thng ho v ch ra lgic gia cc
n v kin thc trong bi, cng c bi hc v giao nhim v tip cho HS.
Phng php ny c u im l GV ch ng v mt thi gian v k
hoch ln lp, do cng ch ng thit k lgic ni dung, cp nht b sung
kin thc, tit kim thi gian. Tuy nhin, nhc im ln nht ca phng
php ny l l HS th ng, vic truyn th kin thc d mang tnh p t.
Do vy, khi s dng phng php ny, cn ch cc im sau:
+ Li ging ca GV phi to, r, khng vi phm cc qui lut lgic.
+ Tc va phi, c nh hng ghi chp, theo di ca HS.
+ Bit dng ng lc vi thi gian hp l.
+ Ni dung bi thuyt trnh phi lgic.
+ T th, tc phong v cch din t ca GV phi hp dn, li cun HS.
b) S dng phng php m thoi theo hng tch cc ho hot ng hc
tp ca HS
Phng php m thoi l phng php trong GV t ra mt h
thng cu hi, HS s tr li hay trao i vi GV hoc tranh lun gia cc
thnh vin trong lp vi nhau, qua HS s cng c, n tp kin thc c v
tip thu c kin thc mi. Trong h thng cu hi, ngoi cc cu hi chnh
cn c nhng cu hi ph gi khi HS gp kh khn.
Ngi ta thng chia ra hai dng m thoi chnh l:
+ m thoi ti hin: cc cu hi, vn do GV t ra i hi HS nh,
ti hin li kin thc, kinh nghim c th c th gii quyt c. Loi ny
ch yu dng n tp, cng c kin thc.
+ m thoi gi m hay vn p tm ti: Trong vn p tm ti GV lun
ng vai tr ch o, iu khin hot ng ca HS. H thng cu hi ca GV
gi vai tr ch o, nh hng hot ng nhn thc ca HS. Trt t lgic ca
cu hi gp phn hng dn HS tng bc pht hin ra bn cht ca s vt,
qui lut ca hin tng v qu trnh Vt l.

21
Mun nng cao hiu qu ca phng php vn p tm ti, GV cn u
t nng cao cht lng ca cc cu hi. Gim bt cc cu hi c yu cu thp
v mt nhn thc (ch i hi ti hin kin thc). Tng dn s cu hi c yu
cu cao v mt nhn thc (cu hi c s thng hiu v sng to trong vn
dng kin thc tr li cu hi, cng nh i hi c s phn tch, h thng
ho, khi qut hokin thc).
Loi cu hi th hai c tc dng kch thch t duy tch cc ca HS. Tuy
nhin, cng khng nn xem thng loi cu hi th nht, v khng tch lu
kin thc n mt mc nht nh no th kh m t duy sng to.
c) Dy hc theo nhm
Theo cch dy ny, lp hc c chia thnh nhiu nhm nh, mi nhm
t 4 n 6 HS. Tu vo mc ch s phm v vn hc tp m GV phn
nhm cho thch hp. Nhm c duy tr n nh hoc thay i theo tng tit
hc, cc nhm c giao cng mt nhim v hoc giao nhng nhim v khc
nhau. Trong mi nhm c nhm trng, nhm trng chu trch nhim phn
chia cng vic cho cc nhm vin thc hin mt phn cng vic ca nhm.
Trong thc hin cng vic, cc thnh vin trong nhm lm vic tch cc v
to khng kh thi ua vi cc nhm khc. GV cn c bin php to ra
khng kh thi ua ny. Kt qu lm vic ca mi nhm s ng gp vo kt
qu chung ca c lp. Mi nhm s trnh by kt qu ca mnh trc ton lp
v cc nhm c th trao i, tranh lun vi nhau v kt qu ca nhm khc
cng nh kt qu ca nhm mnh.
Tin trnh dy hc theo nhm (c th l mt phn tit hc, mt tit
hc) gm nhng bc sau:
- Bc 1: GV lm vic chung vi c lp
+ Nu vn , xc nh nhim v nhn thc.
+ T chc cc nhm, giao nhim v c th cho tng nhm.

22
+ Hng dn tin trnh hot ng cho tng nhm.
- Bc 2: HS lm vic theo nhm
+ Nhm trng phn cng cng vic cho tng thnh vin. Tng c nhn
thc hin nhim v c phn cng.
+ Trao i kin tho lun trong nhm.
+ C i din trnh by kt qu lm vic ca nhm.
- Bc 3: Tho lun, tng kt trc ton lp
+ Cc nhm ln lt bo co kt qu.
+ Cc nhm trao i, tho lun chung.
+ GV nhn xt, b sung, hon chnh v a ra kt lun cui cng. Ch ra
nhng kin thc HS cn lnh hi.
Vi phng php dy hc hp tc nhm, cho php cc thnh vin trong
nhm chia s kinh nghim v nhng hiu bit cho nhau, cng nh nhng
vng mc, nhng bn khon suy ngh ca bn thn. Nh s trao i, tho
lun gia cc thnh vin trong nhm v gia cc nhm gip cho HS d hiu
v d nh bi hn.
Tuy nhin, vic t chc cho HS hc tp theo nhm ngay ti lp b hn
ch bi khng gian cht hp ca lp hc, bi thi gian hn nh ca tit hc
nn GV phi bit t chc hp l mi c kt qu. Khng nn lm dng cc hot
ng nhm v cn phng xu hng hnh thc. Cn lu , trong hot ng
nhm, t duy tch cc ca HS phi c pht huy v ngha quan trng ca
n l rn luyn nng lc hp tc gia cc thnh vin trong t chc lao ng.
c) Dy hc theo l thuyt kin to
- C s ca l thuyt kin to
+ Hc trong hot ng.
Hc l mt hot ng c th ca con ngi, trong ngi hc va l
ch th, va l i tng tc ng. Bi vy, cch hc tt nht l hc trong

23
hot ng v thng qua hnh ng. Do , thy gio phi t chc tnh hung
a HS vo hot ng, qua HS kin to c kin thc, pht trin tr
tu v nhn cch.
+ Hc l s vt qua kh khn v nhn thc.
Nhng quan nim sai lm thng to nn nhng tr lc cho HS trong
qu trnh nhn thc. V th, ngi ta ni rng dy hc l xy dng ci mi
trn nn ci c.
+ Hc trong s tng tc.
Thng qua s tng tc gip cho HS hiu r v nm vng hn cc kin
thc khoa hc. Do , vic hc ca HS s thun li v hiu qu hn. Thng
qua tho lun, tranh lun kin thc n vi HS s t nhin hn, khng p t
v gng p.
+ Hc thng qua hot ng gii quyt vn .
Thng trc nhng vn c HS chp nhn, th cc em c hng th
v nhu cu tm cch gii quyt. Chnh s t m to cho cc em quyt tm
tm ti cu tr li. y l yu t to nn s tch cc ca hot ng nhn thc
HS.
- Tin trnh dy hc theo l thuyt kin to
Dy hc theo l thuyt kin to gm ba pha:
+ Pha chuyn giao nhim v.
Trong pha ny ta cn lm cho HS thc c nhim v hc tp.
+ Pha hnh ng gii quyt vn .
Di s hng dn v gip ca GV, HS tham gia hot ng xy
dng kin thc cho bn thn.
+ Pha tranh lun hp thc ho kin thc v vn dng kin thc mi.
Cc kin thc m HS a ra c khi cha y , cha tht chnh xc v
khoa hc. V vy, GV cn t chc cho HS tranh lun, qua b sung, chnh l

24
v hon chnh kin thc m HS cn thu nhn. Cui cng, GV t chc cho HS
vn dng kin thc mi vo nhng tnh hung tng t.
- Hot ng ca GV trong dy hc theo l thuyt kin to
+ To khng kh hc tp.
+ To iu kin HS bc l quan nim ring.
+ T chc cho HS tranh lun v nhng quan nim ca mnh.
+ Trng ti trong nhng trng hp kin tranh lun khng ng ng.
+ To iu kin v gip HS nhn ra cc quan nim sai lm ca mnh v
t gic khc phc chng.
+ Trnh by tnh hin nhin ca cc quan nim khoa hc.
+ T chc cho HS vn dng kin thc thu nhn.
Cc phng php dy hc tch cc hnh thnh v pht trin t lu, tuy
nhin do nhng yu cu i mi gio dc nhm o to th h tr thnh
nhng con ngi pht trin, nng ng v sng to, nn cc phng php ny
ngy cng c c bit quan tm hn. Trong cc phng php dy hc tch
cc, ngi ta cao vai tr hot ng ca HS, nhng khng h h thp hay
gim nh vai tr ca GV. Tri li, GV cng c vai tr quan trng hn v c
chuyn i t vai tr l ngi truyn t kin thc sang vai tr l ngi t
chc, iu khin, hng dn hot ng nhn thc ca HS 12 .
1.3. Khi nim, nh lut Vt l v thc trng dy- hc cc khi nim v
nh lut Vt l trng THPT min ni hin nay.
1.3.1. Khi nim Vt l.
1.3.1.1.Khi nim Vt l.
Khi nim l mt t tng phn nh nhng du hiu bn cht, khc bit
ca cc s vt hin tng ca hin thc. Khi nim l kt qu ca nhng qu
trnh tru tng ho, ca s tng hp khi qut bin chng, l mt hnh
thc t duy phn nh nhng du hiu chung v bn cht ca cc s vt, hin
tng trong th gii khch quan.

25
Khi tip xc v quan st cc vt th, cc hin tng Vt l, ta nhn thy
chng c du hiu ging nhau. Cc du hiu chung y trong hng lot cc s
vt khc nhau ch phn nh mt mt no ca hin tng, mt tnh cht no
ca vt th c chn lc, xc nh, c nh ngha v tr thnh khi
nim Vt l 10 .
Khi nim Vt l l kt qu ca nhng qu trnh tru tng ho, khi
qut ho m trong din ra s phn nh nhng du hiu chung bn cht ca
cc i tng, hin tng Vt l. Nhng du hiu ny cho php ta xc nh
(nh ngha) i tng, phn bit n vi cc i tng, hin tng khc 21 .
1.3.1.2. Cc c im ca khi nim Vt l.
Khi nim Vt l l hnh thc c bn ca nhn thc l tnh, hnh thnh do
kt qu ca hot ng t duy, l giai on cao nht ca s phn nh th gii
vo trong nhn thc ca con ngi. Mi khi nim c mt ni hm ring, ni
hm ny c xc nh bi mt tp hp nhng du hiu chung, thuc tnh bn
cht Vt l no . Khi nim Vt l d c th, d hiu hay tru tng kh
hiu, song lun phn nh ng n mt thuc tnh nht nh ca th gii
khch quan.
Khi nim Vt l c tnh cht tru tng v khi qut, n khc v cht
so vi cm gic, tri gic v biu tng. Qu trnh hnh thnh khi nim v
i lng Vt l c thc hin tng bc, t vic m ra cc tnh cht nh
tnh n vic nghin cu mi lin h nh lng ca cc s vt, hin tng,
dn n cc biu thc, nh ngha bng li. Vic vn dng khi nim ny
sinh nhu cu o c, tnh ton v xc lp n v o ca i lng Vt l.
Mt s khi nim Vt l c hnh thnh trong c mt qu trnh nhn thc.
Trong qu tr nh y khi nim c m rng, cng c, c vn dng theo
nhiu kha cnh khc nhau.

26
Khi nim Vt l rt nhiu v, ni dung rng hp khc nhau, c khi
nim nh tnh, c khi nim mang c tnh cht nh tnh ln nh lng.
Dung lng ca khi nim c xc lp bi tp hp nhng i tng Vt l
c cng nhng du hiu v thuc tnh bn cht, phn nh nhng tnh cht
chung ca khi nim. Cc thuc tnh, du hiu v quan h khc bit khng th
hin bn cht mc nh nhau trong cc khi nim.
Mi khi nim u nm trong mi quan h no vi cc khi nim
khc trong qu trnh nhn thc tip theo v th gii, dn n hnh thnh
nhng khi nim mi phn nh su sc hn bn cht ca s vt. Ni cch
khc, khi nim mi xut hin do nhu cu gii quyt mt mu thun gia s
hiu bit c v s cha hiu bit v cng l kt qu ca s gii quyt mu
thun . V d: m t tnh cht nhanh hay chm ca cc chuyn ng
thng u th ta dng khi nim vn tc l . Nhng khi nghin cu chuyn
ng ca cc hn bi trn cc mt phng nghing khc nhau, ta thy mt hin
tng mi l vn tc ca chng thay i, tng dn v khc nhau. Dng i
lng Vt l no trong cc khi nim bit (ng i, thi gian hay vn tc)
biu th c tnh cht mi . Mu thun xut hin v ch c th gii quyt
mu thun bng cch xy dng mt khi nim mi: khi nim gia tc.
Khi nim Vt l xut hin mt thi k no phn nh mt trnh
nhn thc nht nh ca con ngi lc . Ni dung khi nim c b sung,
pht trin v bin i ph hp vi trnh khoa hc ng thi. V d: trong
c hc c in, khi lng, chiu di v thi gian u bt bin, nhng trong
c hc tng i tnh (v c) th chng li l hm ca vn tc ca vt:
m =
2 2
0
/ 1 c v
m
; l = l
0
2 2
/ 1 c v ;
2 2
0
/ 1 c v
t
t

27
1.3.1.3. Cc loi khi nim Vt l.
Khi nim Vt l c hai loi chnh: khi nim nh tnh v khi nim
nh lng. Khi nim nh tnh miu t cc hnh vi ca t nhin nhng
khng phc tng mt qu trnh o no v v nguyn tc khng phi o, bao
gm cc khi nim v hin tng, s vt c th, ht v m, trng Vt l, cc
thuc tnh Vt l
Khi nim nh lng: i tng t duy l nhng i lng c th miu
t cc hnh vi ca t nhin phc tng theo nhng qu trnh o v v nguyn
tc c th o hoc xc nh c, thng c biu din bng cc biu thc
ton hc, bao gm khi nim v cc i lng Vt l, v n v10
Trong cc loi khi nim Vt l th khi nim v i lng Vt l c tm
quan trng c bit. Mi mt i lng Vt l u c hai c im: c im
nh tnh v c im nh lng. c im nh tnh l biu th mt tnh cht
Vt l no ca s vt, hin tng. c im nh lng cho ta bit cch o
cng ln hay nh, mnh hay yu ca tnh cht Vt l .
Nhng khi nim v i lng Vt l c c trng bi s thng nht
gia c im nh tnh v c im nh lng.
Nhng nh ngha ca cc i lng Vt l c pht biu r rng, chnh
xc. Phn tch ni dung nh ngha mt i lng Vt l xc nh, cn thy r
c du hiu nh tnh ln du hiu nh lng. Mt i lng Vt l biu th s
o nh lng mt tnh cht Vt l no ca s vt, hin tng. S thng
hiu kin thc v mt i lng Vt l phi th hin ch phn nh c mi
lin h gia hai mt nh tnh v nh lng ca mt tnh cht Vt l xc nh.
Ni cch khc, qua nh ngha mt i lng Vt l phi tr li c cc cu
hi theo c hai chiu: i lng ny biu th s o nh lng ca tnh cht
Vt l g? Da vo ci g xc nh (biu th) c s o nh lng ca tnh
cht Vt l ny? Ngha l nu xut pht t du hiu nh lng th cn tm

28
hiu, lm sng t du hiu nh tnh, v ngc li, nu xut pht t du hiu
nh tnh th cn lm sng t du hiu nh lng ca tnh cht Vt l ang
xt. Trong vic dy hc kin thc v mt i lng Vt l, i hi GV phi
nh hng, kim tra nhn thc ca HS v c hai kha cnh nh tnh v nh
lng trong khi nim v i lng v i n din t bng li nh ngha
i lng.
Khi nim v mt i lng Vt l c xy dng trong qu trnh xem
xt s vt hin tng Vt l, phn tch cc kt qu quan st, thc nghim hoc
cc kt qu suy lun, tnh ton l thuyt, nhn ra c s tn ti ca mt tnh
cht no ca s vt hin tng lin quan n s tn ti ca mt mi tng
quan bt bin no tt c cc s vt hin tng c th thuc cng mt lp,
c th biu t bng cng mt biu thc ton hc, nhng gi tr nh lng ca
biu thc ny tng ng vi mi trng hp c th khc nhau l khc nhau.
Cc i lng Vt l c th l i lng v hng (v d: khi lng,
cng, nng lng) hoc i lng vc t (v d: vn tc, gia tc, lc, ng
lng). V vy, trong vic dy hc cc khi nim v i lng Vt l c th,
GV cn lm cho HS nm vng tnh cht v hng hay tnh cht vc t ca i
lng Vt l c th ang nghin cu.
Tr s ca mt i lng Vt l c th c xc nh theo n v o
ca ca i lng . i vi cc i lng Vt l c bn (v d: khi
lng, chiu di), n v o l mt mu c th c xc nh theo quy
c. Cn i vi cc i lng Vt l dn xut (v d: vn tc, gia tc,
lc) th n v o c xc nh tu thuc vo mi lin h ca i lng
vi cc i lng Vt l c bn chn. Mt trong nhng yu cu ca
vic dy hc kin thc Vt l l phi m bo cho HS nm vng c n
v o ca i lng Vt l .

29
Ngi ta cn phn bit cc i lng c th nguyn (v d: vn tc,
ng lng) v cc i lng khng c th nguyn (v d: h s ma st,
hng s in mi).
Mt i lng Vt l bao gi cng c mi lin h no vi cc i
lng khc bng mt cng thc ton hc c th. Ni cch khc, cng thc
Ton- Vt l biu th mi lin h a phng ca mt i lng Vt l. Mt khc,
mt i lng Vt l li c th c mt trong nhiu mi lin h khc nhau i
vi cc i lng Vt l khc, ngha l c th c nhiu cng thc khc nhau
cng cha mt i lng Vt l nht nh (v d: i lng gia tc trong cc
cng thc xc nh lc, vn tc, ng i). V vy, mun HS hiu su sc v
vn dng c kin thc v cc i lng Vt l th trong qu trnh dy hc,
GV cn hng dn HS h thng ho kin thc v vn dng kin thc nm
c y cc mi lin h c lin quan n tng i lng Vt l hc.
Sau y, ta ch cp n vic hnh thnh khi nim v i lng Vt l.
Vic hnh thnh cc khi nim Vt l khc ch c mt nh tnh (v d: khi
nim chn khng, s ri, s nhim in, tia sng, thu knh) th n gin
hn v cng gm mt s giai on ging nh cc giai on hnh thnh mt
i lng Vt l.
1.3.1.4. Cc giai on in hnh ca qu trnh hnh thnh nhng khi nim v
i lng Vt l.
Khng th a ra mt s chung, duy nht cho vic hnh thnh tt c
cc khi nim v i lng Vt l, bi v tnh cht mun hnh mun v ca cc
s kin v hin tng Vt l. Ngay trong lch s Vt l hc, ta thy con ng
pht hin ra nhng c tnh ca s vt, hin tng Vt l v xy dng nhng
khi nim tng ng cng rt a dng, phc tp, nhiu khi rt quanh co trong
mt thi gian di. Mt khc, c im ca cc lp HS cng rt a dng, lm
cho qu trnh hnh thnh cc khi nim Vt l cng rt khc nhau. Di y,

30
ta ch vch ra nhng giai on in hnh ca qu trnh v ni dung chnh
ca mi giai on. Khi vn dng vo xy dng tng khi nim c th, ta c
th thay i ngay c trnh t cc giai on cng nh nhng hnh ng c th
trong mi giai on cho thch hp nhm t kt qu cao nht.
- Giai on 1: Pht hin c im nh tnh ca khi nim.
Nh trn ni, trong dy hc Vt l, mt khi nim mi c xy
dng gii quyt mt mu thun gia s hiu bit c v s cha hiu
bit, c ngha l: nhng khi nim c cha m t, l gii c nhng
s vt, hin tng mi xut hin. Bi vy, trc ht, GV cn to iu kin
HS thc c mu thun , pht hin c nhng mt mi ca s vt hin
tng m nu dng nhng khi nim bit th khng th hiu c. Mun
th, GV to ra mt tnh hung, trong xut hin tnh cht mi ca s vt,
hin tng. V d: GV c th gii thiu (hoc yu cu HS nh li) s kin gn
gi vi i sng hng ngy ca HS, s dng mt th nghim n gin lm
xut hin mt hin tng mi, lm mt bi tp vn dng khi nim c gii
quyt mt vn mi. Nhng nhng c gng n lc ca HS trong vic s
dng vn kin thc c, khi nim c u khng gii quyt c nhim v
ra, bt buc phi a ra mt khi nim mi. Lc , HS hiu r vic a ra
khi nim mi lm g, c trng cho tnh cht mi no ca s vt, hin
tng. Tr li c cu hi chnh l pht hin c c im nh tnh
ca khi nim.
- Giai on 2: Ch ra c im nh lng ca khi nim.
Ni cch khc l ch r mi lin h nh lng gia khi nim mi vi
khi nim c, cch xc nh ln ca khi nim mi. c im nh lng
phi thng nht vi c im nh tnh, phn nh c c im nh tnh.
Thng thng, c im nh lng ca i lng Vt l mi c biu din
bng mt cng thc ton hc lin h gia i lng mi vi i lng c
bit. Thng c hai cch tm ra c im nh lng ca khi nim mi:

31
+ Cch 1: Nu bit trc c im nh tnh ca khi nim, ta c th
xut pht t c im nh tnh , da trn s phn tch mi quan h gia khi
nim mi vi cc khi nim c, tm ra mt biu thc nh lng gia cc khi
nim c, biu thc ny c gi tr cng ln khi c tnh mi ca s vt v hin
tng c biu hin cng mnh v ngc li. V d: ta tm c biu thc
t
s
v
nhn thy n c gi tri cng ln khi chuyn ng cng nhanh v ngc li. Vy
biu thc
t
s
ny biu th tnh cht nhanh hay chm ca chuyn ng.
+ Cch 2: Nu cha bit trc c im nh tnh ca khi nim th ta
khng th da vo c im nh tnh tm c im nh lng m phi
lm mt cch c lp. Ta s dng nhng i lng v nh lut bit
kho st mt hin tng mi v t m c mt biu thc lun lun c mt
gi tr khng i khi cc i lng c mt trong biu thc thay i, gi
tr ca biu thc ny ch ph thuc vo bn thn ca s vt, hin tng, m
khng ph thuc vo cc i lng bn ngoi. Biu thc ny c coi l
c trng cho mt tnh cht no ca chnh bn thn s vt, hin tng
m ta cha bit, c th dng c trng cho mt tnh cht no ca s
vt, hin tng. Phn tch ngha thc tin ca biu thc , ta s bit
c biu thc c trng cho tnh cht no ca s vt, hin tng, ngha
l tm c c im nh tnh ca khi nim. Cng c khi ta gi l
ngha Vt l ca biu thc t m c. C nhiu trng hp, sau khi xc nh
c c im nh lng, ta mt rt nhiu thi gian mi t m c c
im nh tnh hay ngha Vt l ca biu thc nh lng. V d: khi kho
st s va chm gia hai vt c khi lng m
1
v m
2
, ngi ta nhn thy
rng: tng cc tch mv ca chng (m
1
v
1
+ m
2
v
2
) lun lun l mt hng s,
khng ph thuc vo cch thc va chm:
m
1
v
1
+ m
2
v
2
=
'
2 2
'
1 1
v m v m .

32
Vy tch mv ca cc vt c mt ngha, vai tr quan trng trong
tng tc gia hai vt, n chc chn c trng cho mt c tnh no ca
hai vt tng tc. Ta tm t cho n mt ci tn l ng lng ca vt. Mt
s phn tch t m v sau mi thy c ng lng c trng cho chuyn
ng ca vt xt v mt ng lc hc, hoc ng lng l s o chuyn
ng c hc ca vt.
+ Cch 3: V c im nh lng ca khi nim v i lng Vt l
biu th mt mi quan h khch quan gia khi nim mi vi cc khi nim
c nn nhiu khi n cng xut hin ng thi vi nh lut Vt l biu th mi
quan h . V d: i lng mv trong cch 2 nu trn cng nm trong cng
thc ca nh lut bo ton ng lng. Cng thc ca nh lut II Niutn
F = ma cng chnh l cng thc ca khi nim lc.
- Giai on 3: nh ngha i lng Vt l.
nh ngha khi nim l qu trnh nhn thc, lm r cc thuc tnh bn
cht ca cc s vt, hin tng, lm r mi quan h gia chng. nh ngha
cn da trn cc c liu thc t, tun theo cc qui tc: phi tng xng, khng
c vng quanh lun qun, khng c ph nh nhau, ngn gn, r ngha.
Theo lgic hc, khi nh ngha mt khi nim, ta phi thc hin hai
nhim v:
+ Phn bit s vt cn nh ngha vi tt c nhng s vt khc tip cn
vi n.
+ Vch ra nhng du hiu bn cht ca s vt cn nh ngha (ni hm
ca khi nim).
thc hin c hai nhim v y, trong lgic hc, thng dng ph
bin l nh ngha thng qua ging v khc bit v loi. Cng thc chung ca
loi nh ngha ny l:

33

Khi nim mun
nh ngha
=
Khi nim
ging
+
Thuc tnh bn
cht ca loi

V d: ng nng l nng lng do chuyn ng m c. Nh vy, mun
nh ngha ng nng, ta phi a ra mt khi nim bit c ngoi din bao
trm ln ngoi din ca khi nim cn nh ngha, l khi nim nng lng
(ging), sau nu thm nhng thuc tnh bn cht ca ng nng (loi) l do
chuyn ng m c phn bit vi cc dng nng lng khc nh th nng.
Tuy nhin, trong Vt l hc, nhiu khi mi i lng vt l thuc mt
loi c bit, khng th phn chia c theo ging v loi, mc d chng c
quan h cht ch vi nhau. V d: vn tc v c quan h vi ng i s v thi
gian t theo cng thc v =
t
s
, nhng khng th ni vn tc l cng mt ging
vi qung ng i, chng c bn cht khc nhau, biu th hai tnh cht hon
ton khc nhau ca chuyn ng: vn tc biu th tnh cht nhanh hay chm
ca chuyn ng, cn ng i biu th khong cch gia v tr ban u v v
tr cui ca vt chuyn ng. Bi vy, cch nh ngha vn tc l qung
ng i c trong mt n v thi gian s dn ti s hiu lm rng vn tc
v qung ng i c cng bn cht.
Vi quan nim nh trn, i vi a s cc i lng Vt l, ngi ta
dng hnh thc nh ngha th hai: nh ngha bng cch nu ton b ni hm
ca khi nim, ngha l nu c c im nh tnh v c im nh lng ca
khi nim. V d: Vn tc l i lng Vt l c trng cho tnh cht nhanh
hay chm ca chuyn ng v o bng thng s gia qung ng i c
v thi gian i ht qung ng .
i vi cc i lng Vt l, c im nh lng phn nh c im
nh tnh, thng nht vi c im nh tnh, nhng c im nh lng c
vai tr ni bt hn do mi lin h vi cc i lng khc cng nh yu cu

34
phi o lng chnh xc, cch din t bng li cng gn gng r rng hn.
Do , nhiu khi trong nh ngha, ngi ta ch nu c im nh lng ca
i lng Vt l, cn c im nh tnh coi nh gii thch ngha Vt l ca
khi nim, c th din t bng mnh nm ngoi nh ngha. trng ph
thng, ta ch nn dng hnh thc gn gng trong trng hp vic din t c
im nh tnh kh phc tp. V d: khi mi bt u nghin cu khi nim
cng c hc, ta ch c th nh ngha: Cng l i lng o bng tch s ca
lc F v qung ng i s do tc dng ca lc, v cosin ca gc gia
hng ca lc v hng ca ng chuyn di: A = F.s.cosin . Cn c
im nh tnh ca cng th mi v sau mi xc nh c: Cng l i
lng biu th phn nng lng truyn t vt ny sang vt khc hay bin i
t dng ny sang dng khc.
- Giai on 4: Xc nh n v o.
o mt i lng Vt l cn phi tho mn hai yu cu:
+ So snh hai i lng cng loi bng nhau. iu c ngha l phi
chn c mt vt mu so snh vi vt khc c c im nh lng
bng c im nh lng ca vt mu.
+ Xc nh c mt i lng cng loi vi vt mu.
Nhng yu cu ny c bit kh khn khi vt mu li l khi nim
tru tng.
Trong Vt l hc, c hai loi n v: n v c bn v n v dn xut.
n v c bn th c th tu chn, khng ph thuc vo n v o cc i
lng khc (v d: n v o di, thi gian, khi lng trong c hc). Cn
cc n v dn xut u c xc nh da trn cng thc nh ngha ca i
lng vt l mun o. n v o mt i lng l mt trng hp ring, c
th ca chnh i lng . V d n v o chiu di ch c th l chiu di
ca vt lm mu (ci thc mt mu), n v o cng sut ch c th l cng

35
sut ca mt my lm mu. Trong khi nh ngha n v, ta phi xc nh r
vt lm mu . Trong trng hp vt lm mu trng thi ng th nh
ngha kh phc tp. V d n v gia tc l gia tc ca mt vt chuyn ng,
trong vn tc ca vt bin thin c mt lng bng mt n v vn tc
trong mt n v thi gian. Khng nn cho rng vic nh ngha n v o
i lng nh th l di dng, lng cng, ri i n ch thc dng ch
ngha, cho HS bit ngay tn c th ca cc n v vt l. Chnh thng qua nh
ngha n v nh trn, GV vch r c cho HS cch o mt i lng Vt l
l so snh n vi i lng cng loi c chn lm mu. Mt khc, do
vic nh ngha n v c tin hnh trn c s cng thc nh ngha i
lng nn c tc dng cng c khi nim v i lng ny. Ngoi ra, nh
ngha n v o nh th khin HS hiu c ngha ca tn n v o, thy
c n v ph thuc vo cc n v khc nh th no. Do v sau, HS
c th bit cch suy ra c cc n v o trong h thng n v khc v bit
cch i n v.
Cn lu rng cc cng thc Vt l, phng trnh Vt l khc vi cc
cng thc, phng trnh ton hc ch i hi s bng nhau v gi tr ca
ln v v n v, cng l l mt c s HS c th t kim tra s ng
n ca mt cng thc hay mt phng trnh m h thit lp c.
- Giai on 5: Vn dng khi nim vo thc tin.
Sau khi nh ngha khi nim, ta thu c mt sn phm tru tng v
khi qut, tch ri khi nhng s vt hin tng c th. Nhng mun s dng
c khi nim , ta li cn bit nhng biu hin ca n trong thc tin, trn
nhng s vt hin tng c th, phi vn dng khi nim mi gii thch
nhng s vt hin tng c th, d on nhng du hiu, nhng hin tng
c th cm nhn c trong thc tin bng gic quan, c th o lng c th.
Nh th m hiu su sc hn ngha Vt l ca khi nim mi.

36
Trong qu trnh hng dn HS vn dng khi nim vo thc tin GV c
th: Thng qua phn tch cc v d, bi ton thc t, cc s kin v hin tng
Vt l lin quan n s vt, hin tng va nghin cu cn lm sng t ngha,
ni hm v dung lng ca khi nim, gip HS thu nhn c nhng kha cnh
mi cha cp y trong bi ging, m rng hiu bit v khi nim.
Qu trnh vn dng khi nim vo thc hnh i hi HS phi suy ngh,
n luyn, t lc gii quyt nhim v nhn thc, t hnh thnh trong h k
nng ng dng kin thc hc vo thc tin, cng c kin thc v pht trin
tr lc h 14 .
V d: sau khi bit nh ngha chung ca lc, c th yu cu HS xc
nh xem ta cn phi tc dng ln mt vt c khi lng 2kg mt lc l bao
nhiu vt c th chuyn ng trn mt mt phng nm ngang, ma st
khng ng k v sau thi gian 10s (k t lc tc dng lc ln vt ang ng
yn), vt i c qung ng l 10m?
Trong qu trnh vn dng khi nim vo thc tin, s n lc ta gp
nhng s kin mi, i hi phi m rng, b sung thm cho khi nim c
hon chnh. Tuy nhin, vic m rng, b sung ny cn phi tu thuc vo
trnh HS m xc nh cc mc thch hp. V d: khi nim gia tc c
s b hnh thnh t lp 10, nhng c m rng, b sung n tn lp 12.
1.3.2. nh lut Vt l.
1.3.2.1. Khi nim nh lut Vt l.
Theo V.I. Lnin: Khi nim v qui lut l mt trong nhng mc
nhn thc ca con ngi v s thng nht v s lin h, s ph thuc ln
nhau v s ton b ca mt qu trnh trong v tr. nh lut l phn nh ca
vt cht tn ti trong vn ng.
nh lut Vt l l mi lin h khch quan, ph bin gia cc thuc tnh
ca cc i tng, cc qu trnh v trng thi c m t thng qua cc i

37
lng Vt l, tn ti trong nhng iu kin xc nh v th hin khi nhng
iu kin ny xut hin, tng i bn vng v c th lp li.
Cc nh lut vt l m t nhng s vt, hin tng trong t nhin c th
nhn bit c bi con ngi. Chng c th c con pht hin thng qua
quan st t nhin hoc t th nghim, cng c th suy ra t nhng nh lut
tng qut bit thng qua lp lun lgic hay ton hc 14 .
1.3.2.2. c im ca nh lut Vt l.
- Tnh qui lut khch quan:
Mi hin tng trong v tr u din ra c qui lut ngoi mun ch
quan ca con ngi. Cc hin tng v cc thuc tnh Vt l trong nhng iu
kin xc nh c mi lin h bin chng, c lp i lp li phn nh tnh qui
lut ca nh lut Vt l. Tnh qui lut ca cc hin tng Vt l l c im
c bn ca cc nh lut Vt l. iu ny c ngha l trong nhng iu kin
nht nh, nh lut phi ng mi ni, mi lc v cho thy phm vi tc
dng ca cc nh lut Vt l khng ging nhau.
- Tnh khi qut:
nh lut Vt l l kt qu ca mt qu trnh kho st cc i tng Vt
l, nghin cu cc c trng, mi lin h ca cc i lng Vt l t cc s
liu, s kin thc t hoc th nghim, bng con ng qui np hay din dch
vi s khi qut cao . nh lut Vt l l bc pht trin tip theo cao hn
v tt yu ca cc khi nim, n c trnh by bng mnh biu t mi
lin h gia cc i lng trong iu kin xc nh, thng c din t
thng qua cc biu thc hoc phng trnh ton hc chnh xc, r rng.
- Tnh ph bin:
nh lut Vt l lun phn nh ng n mt thc t khch quan c th
rng hay hp ca th gii t nhin, n chung cho hng lot cc hin tng v
c ng dng vo cc lnh vc khc nhau ca i sng, sn xut. Cc nh

38
lut Vt l c mi lin quan mt thit vi cc khoa hc khc, l c s pht
trin ca nhiu nghnh k thut tin tin v cng ngh mi. N gip con ngi
c thm sc mnh nhn thc v ci to th gii t nhin.
- Tnh pht trin:
Cc nh lut Vt l c kim nghim, p dng trong hot ng thc
tin ca con ngi. Khoa hc cng pht trin, phng tin thc nghim cng
tinh vi hin i th mt s nh lut c m rng thm, nh chnh hoc b
sung hon chnh. iu y cho thy, nhng iu nu trong mt s nh lut
cha phi l chn l tuyt i, ni dung ca n khng phi c nh, m do con
ngi ngy cng hiu bit thin nhin ng n v y hn th cc nh
lut c pht trin hon thin hn. Tuy nhin, khi c mt nh lut c coi
l ng thng tip theo c kh nng c nhng pht minh mi, nh lut
mi ny sinh 10 .
1.3.2.3. Cc loi nh lut Vt l.
Cc nh lut Vt l c th chia ra thnh nhng loi sau:
- nh lut ng lc hc: cho bit mt i tng ring l trong nhng
iu kin cho s hot ng nh th no (v d: nh lut th hai ca
Niutn, nh lut m cho mt on mch).
- nh lut thng k: cho bit mt s ln cc i tng ring l trong
mt tp hp s th hin nh th no trong nhng iu kin cho (v d: cc
nh lut i vi cht kh l tng).
- nh lut bo ton: cho bit c mt i lng Vt l no lun khng
i(v d: nh lut bo ton ng lng, nh lut bo ton nng lng, nh
lut bo ton in tch). S lng cc nh lut bo ton khng nhiu,
nhng chng c ngha tng qut cao, c th bao trm nhiu lnh vc hin
tng, cho nn chng c vai tr quan trng trong Vt l hc.

39
Cc nh lut Vt l thng phn nh mi lin h nh lng gia cc
i lng Vt l xc nh v trong nhng iu kin nht nh. Chng hoch
nh, chi phi s tn ti ca cc s vt, hin tng Vt l c th. Bi vy,
trong vic dy hc kin thc v mt nh lut Vt l cn m bo cho HS hiu
r nh lut Vt l cp mi lin h ca cc i lng Vt l no v trong
iu kin c th no. V d nh nh lut II Niutn cp mi lin h gia
gia tc m vt thu c vi lc tc dng ln vt v vi khi lng ca vt, xt
trong iu kin h quy chiu qun tnh; nh lut Bi- Marit cp mi lin
h gia th tch v p sut ca cht kh, xt vi mt khi lng kh khng i;
nh lut m cho on mch cp mi lin h gia cng dng in vi
hiu in th gia hai u on mch v vi in tr ca on mch, p dng
cho trng hp dng in khng i chy trong dy dn kim loi Mt khc
khi nghin cu tng hin tng Vt l v khi h thng ho kin thc, HS phi
hiu r c trong hin tng ny c tn ti mi lin h xc nh no, hay
hin tng ny b chi phi bi nh lut Vt l no.
Gia cc kin thc v cc i lng Vt l v cc nh lut Vt l c mi
lin h mt thit vi nhau. Vic xy dng kin thc v nh lut Vt l da
trn kin thc v cc i lng Vt l c lin quan. Ngc li, kin thc v
nh lut Vt l gip cho vic hiu su sc ngha ca cc i lng Vt l v
nhiu khi vic xy dng kin thc v mt i lng Vt l din ra gn nh
ng thi vi vic xy dng kin thc v mt nh lut Vt l tng ng.
1.3.2.4. Cc con ng hnh thnh nhng nh lut Vt l.
Da trn c im ca hot ng nhn thc trong khi i tm chn l, c
th c ba con ng in hnh sau trong vic hnh thnh cc nh lut Vt l :
- t ti nh lut thng qua quan st trc tip v khi qut ho thc nghim.
- t ti nh lut thng qua quan st trc tip v khi qut ho l thuyt.
- t ti nh lut xut pht t nhng mnh l thuyt tng qut bit.

40
a) t ti nh lut thng qua quan st trc tip v khi qut ho thc nghim.
S nhn thc nh lut Vt l thng qua quan st trc tip v khi qut
ho thc nghim tn ti trong s pht trin ca Vt l hc v trong dy hc
mt s ln cc trng hp trong giai on u ca qu trnh nhn thc khoa
hc. Lc , kin thc khoa hc cha nhiu v cn tn mn, cha thnh h
thng cht ch. iu quan trng y l to cho HS kh nng c th tip xc
trc tip vi i tng nhn thc, nhn bit c nhng du hiu cm tnh
ca chng. l im xut pht v cng l tiu chun bit xem iu m ta
nhn thc c c phi l chn l khng? Nhng quan st trc tip bao gi
cng ch thu c nhng du hiu bn ngoi ri rc ca s vt, hin tng
xy ra trong nhng iu kin nht nh. Cn phi tin hnh mt php qui np
rt ra nhng thuc tnh bn cht, nhng mi lin h c tnh qui lut, ngha
l khi qut ho thnh mt nh lut Vt l.
b) t ti nh lut thng qua quan st trc tip v khi qut ho l thuyt.
Mc ch ca s nhn thc khoa hc l phi pht hin ra c bn cht
ca s vt, hin tng ch khng dng li nhn thc cm tnh. iu ch
c th t c thng qua s khi qut ho l thuyt. Nhng kt lun ca s
khi qut ho l thuyt cho php ta pht hin ra nhng qui lut c th gii
thch c nhng hin tng bit cng nh tin on nhng hin tng
mi. thc hin s khi qut ho l thuyt, ngoi vic quan st trc tip, cn
phi s dng cc phng php ca s nhn thc gin tip, c bit l php
suy lun din dch. Php suy lun din dch gip ta nhn thy s gn b bn
cht gia cc s vt, hin tng ring l vi nhng mnh tng qut, nhng
nh lut; mi hin tng ring l l mt biu hin c th, mt trng hp
ring ca mt c tnh chung ca th gii t nhin.
Con ng nhn thc nh lut Vt l thng qua quan st trc tip kt
hp vi khi qut ho l thuyt din ra theo cc giai on sau:

41
+ Giai on 1. Quan st nhm thu thp nhng c liu thc nghim
(thng qua quan st t nhin, thng qua th nghim hay thng qua hiu bit
kinh nghim tch lu c t trc). giai on ny, HS phi m t bng
li hin tng quan st c v nhng iu kin trong hin tng din ra.
+ Giai on 2. Khi qut ho nhng kt qu quan st c, lm ni bt
ci chung, ci bn cht, ci ging nhau trong cc s vt, hin tng c th
khc nhau; phn bit nhng iu kin khng c bn vi nhng iu kin c
bn m trong hin tng xy ra. V d: khi quan st mt ci thc thng
nhng mt phn vo nc, ta thy dng nh n b gy. y, vt liu lm
ci thc, dy ca ci thc l iu kin khng c bn, cn s tn ti ca
mt phn cch gia hai mi trng trong sut khc nhau v mt quang hc l
iu kin c bn.
+ Giai on 3. Gii thch nhng kt qu quan st c
giai on ny, hai trng hp c th xy ra:
- HS gii thch c kt qu quan st nh vn dng nhng kin thc,
nhng nh lut bit. Qu trnh nhn thc kt thc vi s gii thch ny.
Nh vy, hot ng nhn thc i n gii thch c mt hin tng mi pht
hin nhng khng em li mt nh lut mi; ni cch khc l m rng c
phm vi ng dng ca nh lut bit. V d: khi cho mt tia sng i qua
mt lng knh, ta thy n lun b lch v pha y. Gii thch v sao? HS vn
dng nh lut khc x nh sng v gii thch r rng hin tng ny. Nh
vy, mc d HS gii thch c mt hin tng c th mi nhng khng
dn ti hnh thnh mt nh lut mi.
- HS vn dng tt c nhng kin thc, nhng nh lut bit
gii thch hin tng nhng khng thnh cng, bt buc phi a ra mt
phng on l hin tng din ra do mt tnh cht mi ca s vt, mt qui
lut mi ca hin tng m trc y ta cha bit. Li phng on l mt

42
gi thuyt. Qu trnh nhn thc cn phi c tip tc xc nh xem gi
thuyt c ng n khng?
Tuy nhin, cn phi ch rng nu mt gi thuyt a ra ch gii
thch mt hin tng bit th gi thuyt khng c ngha khi qut,
khng c gi tr khoa hc cao. V d: quan st s ri ca mt vin gch v
mt ci l, ta thy vin gch ri nhanh hn ci l. Ti sao li nh th? tr
li cu hi ny, ta a ra gi thuyt rng: v vin gch nng hn ci l. i
vi trng hp c th ny th gii thch l c l, c th tin tng c.
Nhng nu dng gi thuyt vt nng ri nhanh hn vt nh gii thch s
ri ca cc vt khc li khng ng. Mt khc, gi tr ca mt gi thuyt cn
ch l n c th gip ta tin on c hin tng xy ra trong nhng iu
kin mi, hon cnh mi m trc y ta cha bit. iu l mt bng
chng xem gi thuyt phn nh ng qui lut ca t nhin cha.
Vic a ra c nhiu gi thuyt khc nhau gii thch cng mt hin
tng, ri chn ly mt gi thuyt c nhiu trin vng nht l mt c trng
ca t duy sng to. Khng c con ng lgic suy t nhng s kin thc
nghim quan st c n nhng gi thuyt. y, c vai tr quan trng ca
trc gic, ca s nhy cm khoa hc, mt bc nhy vt trong t duy, c th
rn luyn cho HS da trn cc l thuyt v s pht trin tm l hc ca Piaget
v Vgtxki.
+ Giai on 4. Kim tra s ng n ca gi thuyt.
Thc tin l tiu chun ca chn l. Cho nn, vic kim tra s ng n
ca mt gi thuyt chnh l kim tra xem gi thuyt c ph hp vi thc
tin khng? Thc tin ny phi quan st trong t nhin hay trong cc th
nghim. C hai trng hp xy ra:
- Kim tra ngay gi thuyt trong thc tin, khng thng qua mt suy lun
trung gian no c. V d: kim tra gi thuyt vt nng ri nhanh hn vt

43
nh, ta c th ly tng cp hai vt bt k nng nh khc nhau th cho vt
ri cng mt lc cng mt cao: hn vi ci l, c t giy v na t
giy, mt ming ba t nm ngang v mt mu phnTrong nhiu trng
hp, c th gp trng hp gi thuyt khng ng nh trng hp ming ba
cng tuy nng hn mu phn nhng li ri chm hn mu phn. Tuy nhin,
cch kim tra ny mang tnh ngu nhin, rt c th sau nhiu ln lm th
nghim m khng gp ln no gi thuyt l sai.
- Kim tra thng qua mt h qu rt ra t gi thuyt nh suy lun ton
hc hay suy lun lgic. Nu s suy lun c thc hin cht ch, ng n th
gia gi thuyt v h qu c mi lin h bn cht. H qu ng vi thc tin
th iu c ngha l gi thuyt phn nh ng thc tin, nu khng ng
vi thc tin th gi thuyt sai, phi b i. iu quan trng y l h qu
phi l nhng hin tng c th quan st c trong thc tin.
Nh vy, sau khi rt ra h qu bng suy lun l thuyt, ta phi b tr th
nghim thch hp kim tra xem h qu d on c xy ra trong thc t
khng. Tt nhin, h qu y phi khc vi hin tng ban u bit,
c dng lm nhng s kin xut pht xy dng gi thuyt. Trong trng
hp th nghim khng nh iu d on trong h qu th gi thuyt cng
c khng nh v c coi l chn l, l nh lut.
+ Giai on 5. Vn dng nh lut vo thc tin.
Sau khi gi thuyt c xc nhn trong mt s th nghim, ta tip
tc vn dng nh lut th gii thch cc hin tng khc hoc suy ra
h qu mi. Nu nh lut ny cng gii thch c nhiu hin tng mi,
cng d on c nhiu hin tng mi ph hp vi thc t th nh lut
ny cng c phm vi p dng rng hn cho nhiu lnh vc, c th tr thnh
c s cho mt l thuyt tng qut hn v qu trnh nhn thc tip tc pht
trin su sc hn.

44
c) t ti nh lut xut pht t nhng mnh l thuyt tng qut bit.
Con ng ny khng th thc hin c trong giai on u ca qu
trnh nhn thc v mt lnh vc no , v n i hi xc lp c mt s
mnh l thuyt tng qut. i vi HS, ch c th thc hin cc lp trn
khi h tch lu c kh nhiu kin thc khi qut.
im xut pht ca qu trnh nhn thc ny l cc mnh chc chn
hoc ch t l v mt l thuyt c coi l chc chn. T nhng mnh ,
c th thc hin php suy lun din dch, rt ra nhng h qu, nhng tin
on c tnh cht qui lut. Qu trnh nhn thc ny c th tri qua cc giai
on sau:
+ Nu ln mt hin tng thc t m ta cha th gii thch c hoc
cha th d on c din bin ca n, cha th bit c mi quan h gia
mt s i lng no .
+ Nu ln mt mnh l thuyt m ta d on rng c lin h n hin
tng ang xt. Mnh ny phi c gi tr chn tht, ngha l c chng
t l chc chn.
+ Thc hin mt php suy lun din dch t mnh l thuyt, rt ra
mt h qu lgic trong nu ln mi quan h gia cc s vt, hin tng
nh mt nh lut Vt l.
+ Lm th nghim kim tra d on c ph hp vi thc t khng.
Nu ph hp th h qu d on tr thnh mt nh lut.
Thng thng, theo lgic hc, nu cc mnh xut pht l chn thc,
cc php suy lun theo ng cc qui tc ca suy lun din dch th kt qu ca
php suy lun cng chc chn l ng, khng cn phi kim tra li bng thc
nghim. Tuy nhin, trng ph thng, nhiu khi HS cha kin thc ton
hc v trnh t duy c th thc hin c mt php suy lun din dch
hon ho. Bi vy, nn tin hnh mt th nghim kim tra tng lng tin
s chc chn ca kt qu thu c bng suy lun trn.

45
Trong Vt l hc, thng xy ra trng hp mt nh lut Vt l thot
u c nhn thc bng con ng quan st trc tip kt hp vi khi qut
ho l thuyt. Nhng ngy nay, sau khi Vt l xy dng c nhng l
thuyt tng qut th ngi ta li tm ra con ng khc xut pht t mt mnh
l thuyt i n nh lut . Con ng ny va gn nh hn, va lm
cho HS thy c tnh thng nht ca gii t nhin 14 .
V d: nh lut m cho ton mch trong lch s vn l mt nh lut
c pht hin bng con ng quan st trc tip, kt hp vi khi qut ho l
thuyt, cn ngy nay li c th suy ra n t nh lut bo ton nng lng v
nh lut Jun- Lenx.
1.3.3. Thc trng dy- hc cc khi nim v nh lut Vt l trng
THPT min ni hin nay.
Trong phm vi nghin cu ca ti, chng ti tin hnh iu tra,
kho st ti 3 trng THPT thuc a bn min ni, vng su, vng kh khn
ca tnh Ho Bnh, l: trng THPT Yn Thu B thuc huyn Yn Thu,
trng THPT i ng thuc huyn Lc Sn, trng THPT Lng Vn thuc
huyn Tn Lc. Qu trnh iu tra, kho st nhm mc ch:
- iu tra v c s vt cht, trang thit b dng dy hc cng nh vic
s dng chng trong dy hc.
- Kho st cht lng hc tp mn Vt l ca HS khi 11, iu kin hc
tp, mc ch, ng c, hng th, phng php hc tp, nhng yu t
nh hng n qu trnh nhn thc ca HS i vi b mn.
- Tm hiu phng php ging dy ca GV, c bit l vn i mi
phng php ging dy cng nh vic thc hin i mi chng trnh
SGK mi.
- Nghin cu phng php ging dy cc khi nim v nh lut Vt l
ca GV, kh nng nhn thc ca HS.

46
1.3.3.1. V c s vt cht phc v dy hc.
Trong nhng nm gn y, c s quan tm ca ng v nh nc i
vi s nghip gio dc ni chung v i vi gio dc ca cc tnh min ni,
vng su vng xa ni ring, b mt trng lp ca cc trng c nhiu ci
thin r rt. Tuy nhin, nhn chung v c s vt cht phc v cho qu trnh
dy v hc i vi cc trng ny cn nhiu thiu thn nh: tuy cc phng
hc u c xy dng kh kin c nhng c 3 trng u thiu phng
hc nn HS phi hc c hai ca sng v chiu hay nh trng THPT Lng Vn
cn phi chung c s vt cht vi trng THCS, cc trng cng u cha c
phng hc b mn nn cng t nhiu nh hng n cc hot ng chuyn
mn ca cc nh trng nht l trong vic dy v hc i vi cc b mn cn
nhiu thi gian lm th nghim nh mn Vt l.
V l nm th 2 thc hin vic i mi chng trnh SGK nn cc
trng u c trang b tng i y phng tin, thit b phc v
cho qu trnh dy v hc. Tuy nhin, do nhiu l do c ch quan v khch
quan nn c rt nhiu b th nghim c thit k khng ng b, hoc cht
lng khng m bo. Do t nhiu c nh hng n mc ch s dng
ca cc phng tin, thit b. Th vin ca cc trng ni chung cn t u
sch, ch yu l SGK cn cc loi sch tham kho thng rt t c bit l
sch tham kho v l lun dy hc, cha c phng c phc v cho nhu cu
c ca GV v HS.
1.3.3.2. V tnh hnh hc tp ca HS.
Qua iu tra bng phiu thm d, tham kho s im, cc bi kim tra
kho st cht lng ca HS, qua trao i trc tip vi cc GV b mn v vi
HS, chng ti thu c kt qu sau:
- Cht lng hc tp b mn Vt l ca HS min ni ni chung cn rt
thp (khong 10% kh gii, 50% trung bnh, cn li l yu km).
- a s HS min ni (khong 70%) cho rng mn Vt l tru tng, kh
hiu nhng v bt buc phi hc nn cha c hng th trong hc tp.

47
- Tm hiu v mc tch cc nhn thc trong gi hc ca HS th ch c
khong 20% s HS thng xuyn ch nghe ging, tch cc suy ngh,
pht biu xy dng bi, 30% s HS thnh thong mi pht biu, cn li
l khng bit pht biu hoc bit nhng khng dm pht biu.
- a s HS ch hc theo ni dung v ghi hoc theo SGK, t c thm cc
sch tham kho khc. Thi gian t hc ginh cho mn Vt l thng rt
t, cc em ch hc khi hm sau c gi Vt l.
- i vi cc khi nim Vt l, a s HS ch hc thuc lng cc khi
nim c nh ngha m t quan tm n ni hm ca cc khi
nim. Cn i vi cc nh lut Vt l, cc em ch c gng nh cch
pht biu ni dung nh lut hoc nh cng thc p dng khi gii bi
tp m t n iu kin gii hn ca nh lut hoc mi lin quan
gia cc i lng c nu ra trong nh lut, c bit l khng quan
tm qu trnh dn n nh lut nh th no.
- Vic t lc thc hin cc thao tc th nghim Vt l cn rt hn ch, a
s (khong 60%) cc em khng dm thc hin hoc nu c th thao tc
cn rt lng tng nu khng c s nhc nh hoc gip ca GV.
1.3.3.3. V tnh hnh ging dy ca GV.
a) Tnh hnh GV ging dy b mn Vt l.
Bng 1: Tnh hnh GV ging dy b mn Vt l
Trng
Tng s
GV Vt l
N
GV l
DT t
ngi
Nm cng tc
Mi ra
trng
Di 5
nm
5 10
nm
Trn
10 nm
THPT
Yn Thy B
3 1 1 0 1 2 0
THPT
i ng
5 3 2 1 1 3 0
THPT
Lng Vn
2 1 2 0 1 1 0

48
b) V p dng cc phng php ging dy.
- Cc phng php thng xuyn s dng: Din ging- minh ho
(100%), thuyt trnh- hi p (70%).
- Cc phng php i khi s dng: m thoi (60%), phng php
thc nghim (50%), dy hc nu vn (40%).
- Cc phng php khng s dng hoc s dng rt t: Dy hc chng
trnh ho, dy hc angorit ho, tham quan ngoi kho, s dng cc phng
tin k thut h tr nh my chiu
c) Vic ging dy cc khi nim v nh lut Vt l ca GV.
Qua kho st iu tra 3 trng v phng php thng dng trong dy
hc Vt l, chng ti thy a s GV Vt l vn s dng PPDH truyn thng
nh: ging trc, sau c cho HS chp; trong mt tit hc GV ch ch
ti vic truyn t y ni dung kin thc trong SGK cho HS theo kiu
truyn th mt chiuCc phng php khc nh: m thoi, nu vn t
khi c dng n v rt t GV ch ti qu trnh hnh thnh cng nh cc
phng php hc tp nhm chim lnh tri thc cho HS.
i vi vic ging dy cc khi nim Vt l, GV ch ch ti vic lm
sao cho HS nm c ni dung khi nim m t ch ti qu trnh hnh thnh
khi nim cng nh phn tch ni hm ca khi nim hay mi quan h ca
khi nim mi vi cc khi nim c bit.
i vi vic ging dy cc nh lut Vt l, a s GV ch yu cu HS
bit cch pht biu nh lut hoc nm c cng thc biu din nh lut
c th p dng khi gii bi tp, m t quan tm ti qu trnh hnh thnh nh
lut. Chnh v vy vic chun b dng c th nghim cng nh cc thao tc
tin hnh th nghim phc v cho ni dung ca tit hc t c GV ch .
Vi HS, do lu nay chu nh hng ca ca phng php dy hc truyn
thng nn vic tham gia pht biu xy dng bi cng nh vic thc hin cc

49
thao tc thc hnh th nghim i vi HS min ni l rt hn ch- y cng l
mt kh khn ln trong vic tch cc ho hot ng nhn thc ca HS.
Qua trao i vi GV, chng ti c bit:
- HS cha thy c s cn thit phi hc mn Vt l, do cha xc
nh c mc ch, ng c hc tp ca chnh bn thn mnh, cha c hng
th hc Vt l.
- Trang thit b ca cc nh trng cha p ng c y nhu cu
dy v hc mn Vt l.
- Do hn ch v iu kin hc hi kinh nghim nn phng php dy
v hc ca HS v GV cha ph hp.
- Trnh nhn thc ca HS cn thp, cht lng thp hn mc trung
bnh so vi yu cu ca chng trnh.
- K nng din t, trnh by ca HS cn yu.
1.3.3.4. Nhn xt v thc trng.
Qua vic phn tch v thc trng c s vt cht v tnh hnh dy- hc
Vt l cc trng THPT min ni, chng ti cho rng cht lng hc tp
mn Vt l ca HS min ni ni chung cn thp m ch yu l do cc nguyn
nhn chnh sau y:
* Nguyn nhn khch quan:
- Do nh hng ca iu kin kinh t x hi: a phn HS min ni xut
pht t cc gia nh nng dn, thu nhp thp, kinh t khng n nh, cc em
phi va hc va gip gia nh nhiu cng vic nn iu kin v thi gian
dnh cho hc tp b hn ch.
- i ng GV dy Vt l cn thiu nhiu v thng xuyn khng c
bi dng chuyn mn nghip v dn n phng php ging dy ca gio
vin cha hp l, cha ph hp vi i tng nhn thc.
- Do iu kin trang thit b phc v hc tp cha p ng

50
* Nguyn nhn ch quan:
- Do iu kin kinh t- vn ho- x hi min ni cha pht trin, cc em
t c tip xc vi cc phng tin hin i, t c giao lu vi cc hot
ng x hi nn vn ngn ng ca HS min ni thng hn ch nht l ngn
ng Vt l, k nng c, vit, ni cn yu, cha chnh xc.
- HS min ni sng gin d, hn nhin, chn thnh, nhng rt r mang
nng bn tnh t ti dn tc.
- Kh nng t duy ca HS min ni cn chm, quen li t duy c th, t
t duy tru tng, thng ch ch n b ngoi, t i su vo tm hiu bn
cht bn trong ca cc s vt, hin tng Vt l. Kh nng so snh, phn tch,
tng hpcn yu, khi gp kh khn thng trng ch vo s gip ca
GV hoc ngi khc.
- Trnh kin thc ca GV Vt l min ni t c tch lu thm, vic
t nghin cu, hc hi nhm i mi phng php ging dy cha c quan
tm ng mc, khng theo kp xu th pht trin chung.

KT LUN CHNG I

Trong chng ny, chng ti trnh by nhng c s l lun v tnh
tch cc hot ng nhn thc v hot ng dy hc Vt l trng THPT theo
hng tch cc ho.
lm r khi nim v tnh tch cc nhn thc ca HS, biu hin ca
tnh tch cc nhn thc cng nh cc bin php pht huy tnh tch cc nhn
thc. Nghin cu cc phng php v hnh thc t chc dy- hc Vt l nhm
tch cc ho hot ng nhn thc ca HS.
Phn tch cc c im ca khi nim v nh lut Vt l, cc giai on
in hnh ca qu trnh hnh thnh cc khi nim v nh lut Vt l, c bit
l con ng hnh thnh bng quan st v khi qut ho thc nghim.

51
S dng phiu thm d i ng GV Vt l, phng vn, trao i vi GV
v HS nhm kho st thc trng dy- hc cc khi nim v nh lut Vt l 3
trng THPT min ni trn a bn tnh Ho Bnh.
Trn c s phn tch, lm r cc vn trn, trong chng II
chng ti s nghin cu mt s bin php nhm t ch cc ho hot ng
nhn thc ca HS min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt
l, ng thi vn dng cc bin php vo xy dng tin trnh ca mt
s bi ging c th.

52
CHNG II
TCH CC HO HOT NG NHN THC CA HC SINH THPT
MIN NI KHI GING DY MT S KHI NIM, NH LUT
CA CHNG KHC X NH SNG.

2.1. Mt s bin php tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh khi
ging dy cc khi nim v nh lut Vt l.
2.1.1. Xy dng ng c, to hng th , nhu cu hc tp.
L lun dy hc cho thy nguyn nhn gy nn ng c v hng th
hc tp ca HS- c s ca s tch cc nhn thc gm 2 yu t c bn l:
nguyn nhn bn ngoi v nguyn nhn bn trong (phn c s l lun).
Chng ti cho rng i vi HS min ni, nhng nguyn nhn bn ngoi
cng rt quan trng. V cc em thng thiu thng tin v t tip xc vi cuc
sng hin i nn nhng tc ng t bn ngoi nh quyn li ca x hi ginh
cho HS ham hc, vt kh, c thnh tch cao trong hc tp, s vinh d trc
tp th lp v cng ng i vi nhng ngi c ti nngcng rt d dng
hp dn cc em, t lm ny sinh cc em hng th, nhu cu hc tp.
Mt trong nhng nguyn nhn tc ng trc tip n cht lng hc tp
mn Vt l ca HS min ni l cc em cha c thi hc tp ng n hay
l thng coi nh mn hc. V vy, chng ti cho rng: nu mi GV Vt l
u cho HS thy rng Vt l cng l mn khoa hc l th v hp dn, mi kin
thc Vt l u mang li cho bn thn cc em, cho gia nh cc em, cho qu
hng lng bn ca cc em nhng li ch thit thc th iu cng kch
thch mnh m vic hc tp ca cc em.
Tuy nhin, nhng tc ng nh trn cng ch l nhng tc ng t bn
ngoi, n ch gy hng th ban u. S pht trin tr tu li i hi mt s lao
ng c gng v lin tc trong qu trnh hc tp. V vy, bn cnh s tc ng
t bn ngoi nh nu trn cn phi c cc tc ng t bn trong duy

53
tr hng th hot ng ca HS. Theo l lun dy hc, nhng hng th ny nm
ngay trong mu thun ca s nhn thc, trong lgic kin thc ca tng bi
hc. Ngi GV phi lm sao cho cc mu thun nhn thc ny sinh trong t
duy ngi hc ng lc v va sc.
Thc tin ging dy cho thy con ng lm ny sinh mu thun nhn
thc tt nht l bng con ng xy dng tnh hung c vn . i vi HS
min ni, c th xy dng mt s tnh hung c vn ph hp vi c im
nhn thc ca cc em nh:
a) Gii thiu nhng hin tng l xa nay cc em cha tng thy, c tc
dng gy n tng mnh lm cho HS ngc nhin, kch thch tnh t m, mun
hiu bit ca cc em.
V d: vo bi S ri t do GV c th biu din th nghim: ly
hai t giy nh nhau, mt t vo vin, mt t nguyn ri th cho ri cho
HS thy rng quan nim ca cc em t trc nay l vt nng ri nhanh hn
vt nh r rng khng ph hp.
b) T chc cho nhiu HS cng lm mt th nghim nhng thu c
nhng kt qu khc nhau, iu kch thch HS tm hiu nguyn nhn ca s
khc nhau .
V d: Khi hnh thnh khi nim v hin tng mao dn, GV c th cho
HS lm th nghim m u sau: Cm ng mao dn c tit din khc nhau vo
cc l ng cht lng khc nhau, HS s nhn thy mc cht lng trong cc
ng so vi mc cht lng bn ngoi l khc nhau. T , gip HS c khi
nim s b v hin tng mao dn.
c) a ra nhng hin tng tri vi suy ngh thng thng ca HS min
ni, khi dy cho cc em tnh t m i tm nguyn nhn.
V d:
- Khi bt u bi on mch song song c th tc ng vo t duy HS
bng th nghim sau:

54
GV: + Lm sng bng n bng mt hiu in th khng i.
+ Nu cu hi: sng ca bn n s th no nu mc thm mt bng
na song song vi n?
HS (tr li theo cch ngh thng thng ca cc em): sng ca bng
n s gim i do dng in b phn tn lm hai.
GV: Lm th nghim kim chng vi hai thm ch ba bng n v kt
qu l sng cc bng n khng gim.
Hin tng ny s kch thch HS nghin cu bi hc mi lm sng t
cch ngh sai lm ca mnh.
- Hoc trong bi S n v nhit ca vt rn, GV c th lm th nghim
v s phng tr li ca mt qu bng bn b bp khi nhng vo nc nng.
Hin tng ny s lm cc em ngc nhin v khi dy tnh t m ca cc em
i tm nguyn nhn ca hin tng.
d) xut yu cu thit k mt dng c c th ng dng kin thc
Vt l vo cuc sng.
V d: HS bit dng in c tc dng nhit, nu dng in cng ln
th dy cng nng, nu dng in ln ti qu mc chu ng ca dy th dy
c th b chy v t. Vn l thit k mt dng c nh th no khc
phc hin tng trn? Sau khi phn tch HS s xut phng n: Mc ni
tip vo on mch mt on dy dn d nng chy, nu b nng on dy
s b t trc v do s bo v c on mch pha sau. T y cc em
d dng hiu nguyn tc cu to v tc dng ca cu ch.
e) a ra yu cu cn phi la chn mt trong nhiu gii php tm
gii php tt nht.
V d: T cng thc tnh in tr: R =
S
l
, HS phn tch v thy rng
gii php tt nht thay i in tr ca mt dy dn l thay i chiu di

55
ca dy dn . T cc em hiu d dng nguyn tc, cu to v hot ng
ca ci bin tr.
Nh vy, hc tp l qu trnh lin tc gii quyt nhng mu thun, mi
ln gii quyt mu thun l mt ln va t c kin thc mi, va c thm
kinh nghim hot ng nhn thc. Bi vy, GV khng nn p t cho HS
nhng nhim v hc tp m cn kho lo t chc sao cho cc tnh hung c
vn ny sinh mt cch t nhin. Cn ch rng, vn tim n, nhim v
nhn thc nhiu khi do chnh HS pht hin ra. GV cn phi kp thi khuyn
khch ng vin h phn khi t tin tip tc t lc gii quyt vn .
2.1.2. Tng cng t chc cho HS hot ng nhn thc trn lp v t hc
nh.
2.1.2.1. Hot ng trn lp ca HS.
Vic cho HS hot ng trn lp c xem nh mt bin php ch yu
nng cao cht lng hc tp. i vi HS min ni t duy cn chm, k
nng hnh ng nhn thc cn yu, thi gian dnh cho t hc mn Vt l li t
nn cng phi cho cc em hot ng nhiu trn lp. GV cn c gng
khng lm thay HS nhng g m cc em c th t lm c. Nu HS gp kh
khn th gip bng cch hng dn cc em vt qua kh khn. GV ch
ging gii, thng bo nhng iu m HS khng c kh nng gii quyt da
trn s hiu bit ca mnh. GV cng ni nhiu, ging gii, thng bo nhiu th
HS cng t suy ngh.
Thc tin ging dy Vt l min ni cho thy: Thi gian u cho
HS min ni hot ng nhiu s mt rt nhiu thi gian trn lp. V HS min
ni yu v ngn ng, nhiu em cn cha hiu ng- ngha ca cc thut ng
Vt l ni ring v thut ng khoa hc ni chung ( hc), cha c kinh
nghim, k nng thc hin cc hnh ng hc tp, tm l cn rt r thiu t
tin. Cng chnh v vy m nhiu GV lc u cn hng hi nhit tnh nhng

56
sau mt thi gian h cm thy bt lc v quay v dy theo kiu c-
chp. Do , nhiu ni ca min ni cht lng hc tp Vt l vn thp
ngy li cng thp hn. y thc s l mt cuc u tranh t tng chng li
nhng thi quen, nhng cch suy ngh, nhng cch dy, nhng cch hc cha
tch cc ca GV v HS min ni hin nay. Chng ti cho rng, nu GV kin
tr t chc cho HS hot ng va sc vi trnh cc em, thng xuyn
khch l, ng vin gy cho cc em lng t tin, mnh dn th dn dn tc
hot ng ca cc em s tng ln, tnh th ng, li suy ngh dn dn c
khc phc. Kinh nghim cho thy, HS dn tc min ni khi tin, hiu th
tham gia hot ng rt hng hi.
Hot ng hc tp Vt l bao gm nhng hot ng chn tay v hot
ng tr tu. Hot ng chn tay nhm tc ng vo i tng t nhin di
s hng dn ca GV. Hot ng tr tu din ra trong c HS, GV ch c th
nm c nhng thng tin v n khi HS din t n thnh li. HS min ni
va yu v k nng hot ng tr tu, va km v ngn ng v cch din t
mt vn bng ting Vit. Bi vy, to iu kin cho HS min ni hot
ng tr tu nhiu hn tc l phi to ra c nhiu vn , nhiu tnh hung
nhn thc va sc cho cc em suy ngh, to c hi cho cc em din t thnh
li nhng phn on, lp lun ca mnh. Vic din t bng li ca cc em
trong hc tp Vt l c th l: pht biu mt nh ngha, m t mt hin tng,
mt tnh cht, mt th nghim, mt mi quan h, thc hin mt suy lun lgic,
tho lun mt vn , trnh by mt quan nim, tr li mt cu hi
2.1.2.2. Gio vin t chc HS hot ng c hiu qu trn lp.
Vic HS thc hin c kt qu cc hot ng hc tp va tit kim c
thi gian, va c tc dng kch thch hng th hot ng nhn thc ca HS.
HS hc tp c kt qu th h cn phi c mt s nhng iu kin ti thiu
nh trnh by phn l lun. i vi HS min ni, cc em u yu v thiu

57
nhng iu kin ny, v vy to iu kin cho HS tch cc hot ng c
hiu qu th ngi GV cn ch nhng vn sau:
a) Xy dng nhim v hc tp r rng, c th v va sc HS.
Tu thuc vo ni dung bi hc, tu thuc vo i tng HS m GV
phn chia bi hc ra thnh mt chui lin tip nhng vn hc tp sao cho
ph hp. Tc l vn t ra phi r, phi va sc, nu khng HS s b b
tc ngay t ban u. Mt khc, vn nu ln phi cha ng c yu t kh
( kch thch s t m) nhng khng c qu kh- c ngha l nu HS c
gng th cc em c th t lc gii quyt c. Vgtxki cho rng: ch tt nht
cho s pht trin nhn thc l vng pht trin gn- l khong nm gia
trnh hin ti m con ngi c th gii quyt vn mt cch c lp vi
trnh cao hn m mun gii quyt c vn phi c s gip ca
ngi khc. S pht trin nhn thc tt nht xy ra khi HS i qua vng pht
trin gn thng qua lp lun, tranh lun vi nhng ngi cng trnh hay
vi ngi ln c trnh cao hn.
Nh vy, trc ht ngi GV cn phi trao i vi HS cc em thc
c nhim v mt cch c th, r rng. Sau HS hon thnh c
nhim v nhn thc, ngi GV phi bit cch hng dn hnh ng ca HS
mt cch hp l. GV cn la chn sp xp mt cch lgic cc cu hi hng
dn, d kin nhng kh nng tr li ng sai, nhng kh khn cao nht m
HS c th vt qua. Vi nhng nhim v nhn thc phc tp, GV cn gip
HS phn chia thnh nhng nhim v nh c th hn, n gin hn, dn n
nhng mc ch b phn, sau mi h thng ho li, khc su kin thc, k
nng c bn ca bi.
V d: Vn I ph thuc vo U nh th no?( bi nh lut m cho
on mch) c th c chia nh thnh 3 vn :
- I c ph thuc vo U.

58
- I tng khi U tng v ngc li.
- I t l thun vi U.
b) Hng dn HS thc hin nhim v nhn thc, gii quyt vn .
t c mc ch pht trin t duy HS th nhim v nhn thc
bao gi cng i hi mt trnh nng lc gii quyt vn cao hn tr nh
hin c ca HS mt cht. to ra s pht trin trong thi gian c
hn ca tit hc khng th HS hon ton t lc gii quyt m cn c s
gip ca GV, nht l i vi HS min ni, vng su, vng xa. S gip
phn nhiu khng phi l trc tip ch ra tng ng tc tay chn hay
tng thao tc t duy m ch l nhng gi , nhng hng dn cho HS tm
ti gii php. Trong dy hc Vt l s gi , hng dn thng bng cc
cu hi gip HS:
- Nh li mt tnh cht, mt hin tng, mt nh lut, mt qui tc, mt
phng php, mt vn tng t gp c lin quan n vn cn gii
quyt.(Vic nhc li nhng iu bit, hc khng phi l nhim v nhn
thc nhng rt cn thit i vi HS min ni).
- Pht hin xem c iu g ging vi iu bit v iu g mi cha
bit cn phi tm kim.
- xut mt gi thuyt, mt phng php gii quyt mi, d on mi.
- Phn tch mt hin tng, mt tnh hung mi phc tp thnh nhng
b phn n gin b chi phi bi t nguyn nhn nht.
- S dng mt php o bit hay tm cch o mi.
c) Kp thi nh gi nhng kt qu hot ng v ch ra nhng thiu st, sai
lch ca HS iu chnh.
Vic thu lm nhng thng tin ngc t pha HS kp thi nh gi
kt qu hot ng t lc ca HS trong iu kin lp hc ng l rt kh khn.
Trong iu kin tt nht l GV t chc cho HS tho lun. Mt s HS c

59
trnh by kin ca mnh, s khc b sung nu thy thiu, hoc bc b nu
thy tri vi kin ca mnh. GV gip HS khng nh ci ng v nhn ra
ch sai sa cha.
Ci sai do tr nh th d pht hin, nhng ci sai do lp lun th kh pht
hin hn bi v c nhiu qui tc suy lun HS khng c hc mt cch tng
minh m lnh hi ch yu thng qua tch lu kinh nghim. Bi vy, GV cn
c bit ch theo di li pht biu ca HS kp thi pht hin v sa cha
hoc gi cho HS cch sa cha.
Nh vy: Bin php tng cng t chc cho HS hot ng nhn thc
trn lp l bin php kt hp mi phng php dy hc tch cc. Tuy nhin,
tu theo tng i tng HS m GV s dng bin php ny di hnh thc no
cho hp l. Chng hn min xui trnh nhn thc ca HS tng i cao,
nhiu em c th t lc hot ng nhn thc c kt qu cc vn hc tp
trong SGK. V vy GV c th chia lp theo nhiu nhm, cho cc nhm hot
ng tho lun nghin cu ni dung bi hc, rt ra ni dung chnh cn lnh
hi, GV ch l ngi t chc, trng ti, tp hp cc kin ca HS v cht li
thnh kt lun chung nht. Nhng i vi HS min ni th hnh thc ny cha
th thc hin c bi l trnh xut pht ca HS min ni rt thp, ti
mc: ngay c nhng HS kh nht lp cng kh c th t lc gii quyt c
vn nu khng c s hng dn ca GV. V vy, i vi HS min ni
ngi GV cn chia nh bi ton nhn thc, phi to ra vng pht trin gn
(phi rt gn th mi ph hp vi HS min ni), cc cu hi gi ca GV
phi c th, ngn gn, n gin, khng phn ra nhiu nhnh HS d tm
phng n gii quyt. S hot ng ca thy v tr phi c duy tr linh
hot, n khp v dt khot tng thao tc mt trong sut qu trnh ca gi hc.
C nh vy th sau gi hc, HS mi nm c bi v nng lc nhn thc ca
h cng c nng ln mt bc.

60
2.1.2.3. Gio vin hng dn vic t hc nh ca HS.
y l mt khu rt quan trng ca qu tr nh hc tp mn Vt l. Vi
mt thi lng rt t trn lp, GV ch c th truyn t n cc em mt s
lng kin thc nht nh. V vy, vic hng dn v t chc cho cc em
t hc nh l rt cn thit, c nh vy cc em mi c iu kin n tp,
cng c v o su kin thc, hnh thnh c cc k nng, k so gp phn
pht trin nng lc t hc v cao hn na gp phn h nh thnh kh nng t
nghin cu sau ny.
Mun vy GV phi hng dn cho HS phng php t hc nh:
- Phi lm cho HS thc c mc ch v nhim v hc tp nh.
- Yu cu HS hc bi, lm bi y .
- Ni dung cc bi hc nh cn a dng, phong ph, va sc vi HS
nht l vi HS min ni.
- Phng php s dng SGK, sch tham kho, sch bi tp v cc ti liu
lin quan n bi hc.
- Pht huy tnh tch cc, t lc ca HS bng cch t chc cc nhm hc
tp cc em c iu kin tho lun, trao i gii quyt cc vn m bi
hc yu cu.
- GV thng xuyn kim tra vic hc tp nh ca HS. Trnh trng
hp HS hc tp i ph, li hoc khng thuc bi.
Vic kim tra, nh gi thng xuyn HS gip cc em iu chnh c
qu trnh hc tp nh, mc nm vng kin thc. ng thi, n cng gip
cho GV iu chnh v rt kinh nghim v phng php ging dy trn lp
cng nh vic hng dn HS t hc nh.
2.1.3. Rn luyn k nng thc hin cc thao tc t duy v phng php suy
lun lgic c bn khi hnh thnh cc khi nim v nh lut Vt l.
2.1.3.1. Nhng thao tc t duy v phng php suy lun lgic ch yu thng
dng trong qu trnh hnh thnh cc khi nim v nh lut Vt l.

61
Nh phn tch phn c s l lun, con ng nhn thc ni chung,
qu trnh hc tp Vt l ni ring thng c din ra qua hai giai on: giai
on nhn thc cm tnh v giai on nhn thc l tnh.
Nhn thc cm tnh l qu trnh phn nh thc tin vo tr no HS di
dng cm gic (s phn nh trong thc nhng tnh cht ring l ca cc i
tng v hin tng), tri gic (s phn nh cc i tng v hin tng v ton
b) v biu tng (s ti hin nhng cm gic v tri gic thu nhn t trc).
Nh c cm gic v tri gic m mi lin h trc tip ca thc con ngi v
th gii bn ngoi c thc hin. Trong cc biu tng xut hin cc yu
t ca s khi qut, nhng kin thc vn cn l trc quan v c th.
i vi trnh nhn thc cm tnh, quan trng l cc hnh ng ca
HS vi cc i tng (v d: mc mch in, o cc i lng Vt l, lm bin
i i tng) cng nh vic quan st cc i tng, nhn bit cc du hiu
lp i lp li nhiu ln, m t bng li din bin ca hin tng, tnh cht ca
i tng l nhng hnh ng ch yu trong giai on nhn thc cm
tnh ca HS. y, nhng phng tin trc quan gi mt vai tr c bit (cc
th nghim biu din, cc m hnh, bng biu, hnh v, phim). Nhng
phng tin y to kh nng hnh thnh mt cch r rng v ng n nhng
kin thc ca HS v nhng s kin v nhng nhn nh c bn, chng l c
s cho trnh nhn thc l tnh tip theo.
Nhn thc l tnh hay cn gi l t duy- l s nhn thc khi qut v gin
tip ca con ngi v nhng thuc tnh, tnh cht ca s vt hin tng trong
thc t khch quan v nhng mi lin h v quan h bn cht ca chng. giai
on nhn thc l tnh i hi HS phi bit khi qut ho cc d kin m h
thu c mt cch cm tnh, h thng ho chng i n thit lp mi quan
h gia chng, i n hiu hiu c mi quan h bn cht ca cc hin tng
nghin cu, thit lp c cc nh lut, pht trin l thuyt, rt ra nhng h
qu ca l thuyt c th kim tra c bng thc nghim.

62
Gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh c quan h vi nhau. Nhn
thc cm tnh lm nn tng cho nhn thc l tnh pht trin. I.F.Khalamop
vit rng: Yu t thc y t duy l nhng nhim v nhn thc ny sinh trn
c s tri gic .
V d: Khi xy dng nh lut khc x nh sng, ban u HS c quan
st ng i ca tia sng khi i qua mt phn cch gia hai mi trng trong
sut khc nhau, sau da trn vic lp bng s liu v quan h gia gc ti
v gc khc x kt hp vi v th biu din, GV hng dn HS khi qut
thnh nh lut.
T s phn tch trn chng ti cho rng i vi HS min ni GV nn
tng cng s dng cc phng tin trc quan nh th nghim biu din, m
hnh, tranh nh cho cc em c quan st nhiu hn. Bi v HS min ni
t c c hi lm quen vi my mc k thut, t c quan st (nghe nhn) s
vn ng ca th gii khch quan qua cc ngun thng tin i chng- l
nhng nguyn nhn ch yu lm hn ch s pht trin t duy ca cc em. Bn
cnh GV cn phi a ra cc s vt hin tng, t thit lp cc nh
lut, pht biu lgic cc l thuyt, rt ra h qu, kim tra bng thc nghim.
Vic hnh thnh cc khi nim mi cn phi s dng cc qu trnh tru t ng
ha, khi qut ho, c th ho. Ngoi ra, cc thao tc t duy nh qui np, so
snh, phn tch, tng hpcng lun c s dng trong qu trnh hc tp
Vt l. M.Bunseman vit: Vic hnh thnh cc khi nim Vt l v thit
lp mi quan h gia chng c tin hnh trong qu trnh thc hin cc thao
tc t duy nh phn tch, tng hp, so snh, nh ngha, tru tng ho, khi
qut ho v c th ho 16 .
S tru tng ho, khi qut ho v c th ho gi vai tr ch yu trong
qu trnh hnh thnh khi nim mi. Qu trnh tru tng ho HS din ra
trn c s phn tch, so snh. S phn tch, tng hp, so snh, tru tng ho,

63
khi qut ho cho php HS rt ra nhng tnh cht c bn ca s vt hin
tng v b qua nhng tnh cht ring l, khng ch yu khc ca n. S c
th ho cng c vai tr quan trng trong vic hnh thnh khi nim. Nh c
th ho m HS pht hin ra nhng biu hin trong thc t ca cc khi nim
tru tng.
Qui np v din dch cng lun c s dng trong qu trnh hnh thnh
khi nim, gia chng c mi quan h hu c. Trong bc u hc tp, HS i
t nhng kin thc cm tnh c th ca cc s kin, bng php qui np i n
nhn thc cc qui lut ca t nhin. ng dng qui lut t nhin vo thc
tin, HS li phi p dng phng php suy lun suy din.
V d: Khi hnh thnh khi nim dng in Fu-c, sau khi quan st dao
ng ca mt thanh kim loi x rnh v mt thanh kim loi khng x rnh
trc mt nam chm in. HS phn tch, so snh thy r s khc nhau
trong hai trng hp: Thanh kim loi b x rnh dao ng lu hn so vi
thanh khng x rnh. Kt hp vi khi nim v hin tng cm ng in t
v nh lut Len-x, GV hng dn HS i n khi nim dng Fu-c. Qua
c th yu cu HS t tm hiu cng dng ca dng Fu-c v gii thch cch
lm gim nhng tn hao do dng Fu-c gy nn.
T nhng phn tch trn y chung ti nhn thy: Mun cho HS tch
cc hot ng nhn thcVt l th ngoi nhu cu, hng th, HS cn phi c
rn luyn k nng, k xo thc hin cc thao tc chn tay nh tc ng vo i
tng, b tr cc php o, s dng cc dng c ov cc thao tc t duy
nh phn tch, so snh, tng hp, khi qut ho, tru tng ho v c th ho.
ng thi HS cng phi bit s dng cc phng php suy lun nh qui np,
suy dinNh thc hin thnh cng nhng thao tc , cc em t c
nhng hiu bit mi to nn s phn khi, tin tng trong hot ng nhn
thc. cng l cch thc HS hnh thnh cc khi nim, nh lut Vt l v
pht trin t duy ca cc em.

64
2.1.3.2. Phng php hnh thnh v rn luyn cho hc sinh thc hin cc
thao tc t duy v suy lun lgic.
HS tch cc hot ng v hot ng c hiu qu th cc em phi
c rn luyn thng xuyn nhng k nng, k xo v phng php suy lun.
B.G.Razympxki vit rng: dy cho HS quan st v p dng php so
snh loi t, nh ngha khi nim v chng minh nh lut, cn phi hng
ngy bt HS s dng cc thao tc t duy . Vic cn phi lm c khi
nghin cu ti liu mi, khi cng c ti liu, khi n tp kim tra, khi tin hnh
cc th nghim biu din v th nghim thc tp, khi gii cc bi ton Vt l
cng nh khi tham quan 16 .
Cc thao tc t duy din ra trong tr c ca HS nn GV kh c th quan
st v nhn bit un nn gip , Vy lm th no dy cho HS hon
thnh nhng thao tc t duy mt cch c kt qu nh l dy cho cc em hon
thnh mt cng vic bt k? Chng ti cho rng i vi HS min ni cha c
nhiu kinh nghim hot ng t duy, c th s dng nhng cch lm sau:
* Gio vin la chn con ng hnh thnh nhng khi nim v nh
lut Vt l ph hp vi cc qui lut ca lgic hc v t chc qu trnh hc tp
sao cho trong tng giai on xut hin tnh hung bt buc HS phi thc hin
cc thao tc t duy v phng php suy lun lgic mi c th gii quyt c
vn v hon thnh c nhim v hc tp. Con ng khng th l con
ng thng bo kin thc di dng c sn m l con ng HS t lc hot
ng xy dng nn kin thc mi. Nhng tnh hung ph bin bt buc
HS phi thc hin cc thao tc t duy l:
- Nhn bit nhng du hiu biu th c tnh ca s vt hin tng.
- Tm nhng yu t nh hng n din bin ca hin tng hoc gy ra
mt bin i trong tnh cht ca s vt hin tng.

65
- Xc nh yu t no l yu t quan trng nht tc ng n din bin
ca hin tng, ca tnh cht s vt?
- Tm nhng du hiu ging nhau v khc nhau trong cc s vt, hin tng.
- Tm du hiu chung, tnh cht chung ca nhiu s vt hin tng.
- Rt ra kt lun chung sau khi quan st nhiu hin tng, nhiu th nghim.
- Nhn bit nhng biu hin c th trong thc t ca cc khi nim tru
tng, nhng mi quan h thc cht.
- Tm mi quan h nhn qu gia cc hin tng.
- D on s din bin ca hin tng.
- Gii thch mt hin tng.
- B tr mt th nghim o lng mt i lng Vt l.
- B tr mt th nghim kim tra mt gi thuyt.
* Gio vin a ra nhng cu hi nh hng cho HS tin hnh cc
thao tc t duy v suy lun lgic thch hp trong mi tnh hung c th.
Nhng cu hi ph bin hay dng l:
- Quan st thy hin tng din bin th no? qua nhng giai on no?
- Quan st thy mt i lng Vt l, mt tnh cht ca s vt bin i
nh th no trong hin tng ny, trong th nghim ny?
- C g ging nhau trong hai th nghim ny?
- C g khc nhau trong hai th nghim ny?
- Trong hai (hoc ba) trng hp quan st c hin tng, c th ch ra
nguyn nhn chung no khng?
- C th rt ra kt lun g chung sau khi kho st cc trng hp ni trn?
- Trong nhng iu kin c th cho, ta c th d on hin tng s
xy ra nh th no? cn c vo u m d on?
- Hin tng ang xem xt tun theo nh lut no? qui tc no?
- Gii thch v sao hin tng li xy ra nh th?

66
- Cn phi b tr th nghim nh th no to ra hin tng mong mun?
- Gia hai i lng A v i lng B c mi quan h th no trong
hin tng ny?
- Hin tng quan st c biu hin tnh cht no ca s vt hin tng?
* Gio vin phn tch cc cu tr li ca HS ch ra c ch sai ca HS
khi thc hin cc thao tc t duy, suy lun lgic v hng dn cch sa cha.
a) Nhng sai lm ca HS thng do cc nguyn nhn sau y:
- Khng nhn ra nhng du hiu c trng ca s vt hin tng.
- Khng pht hin ra nhng bin i bn ngoi ca cc s vt, hin
tng.
- Khng nhn bit c nhng du hiu bn ngoi ca s vt, hin tng
c quan h vi cc khi nim tru tng no ca Vt l.
- Khng phn bit c nhng bin i c tnh ngu nhin v nhng
bin i c tnh qui lut.
- Khng nm c nhng khi nim, nhng nh lut cn thit phi bit
trc khi xy dng mt phn on hay mt suy lun.
- Khng thc hin php suy lun ph hp vi cc qui tc, qui lut ca
lgic hc.
b) Vic sa cha nhng sai lm ca HS, nht l i vi HS min ni
cn phi lm mt cch cng phu, t m theo ba hng:
- B sung, n tp li cho HS nhng kin thc cn c c hc.
- T chc cho HS quan st li hin tng sau khi nh hng r hn
mc ch quan st v k hoch quan st.
- Yu cu HS pht biu r tng giai on ca suy lun pht hin ch
ng, ch sai ca tng giai on.
* Gio vin gip HS khi qut ho kinh nghim thc hin nhng suy
lun lgic di dng mt s qui tc n gin.

67
Trong qu trnh hc tp Vt l HS khng nhng phi thc hin nhiu
thao tc t duy m cn gp nhiu tnh hung phi thc hin cc suy lun
lgic. Nu HS t lc m mm cc php suy lun lgic th va mt thi gian,
va c th dn n kt lun sai lm. Chng ti cho rng: mc d GV khng
dy cho HS mt cch tng minh cc thut ng v cc qui tc lgic, nhng
GV c th cho cc em lm quen vi cc qui tc, qui lut c th di dng
n gin. Vic lm ny c lp i lp li nhiu ln trong qu trnh hc tp,
lu dn nhng kin thc tr thnh k nng hnh ng nhn thc ca HS
mc d cc em khng bit l qui tc no. i vi HS min ni, GV cn
ch n mt s hnh thc suy lun ph bin sau y trong hc tp Vt l:
a) Qui np tm nguyn nhn ca hin tng:
Khi c hin tng A th lun lun c hin tng B, khi khng c A th
khng c B, vy A l nguyn nhn ca B.
b) Qui np tm mi quan h hm s gia hai i lng Vt l :
Cho mt i lng tng (hoc gim) hai, ba ln xem i lng kia bin
i th no? (c tng, gim hai ba ln khng hay ngc li).
c) Din dch d on hin tng:
- Theo nh lut (hay qui tc) bit: Nu c iu kin A th c hin
tng B.
- y c iu kin A.
- Vy s c hin tng B.
Rt gn: V c iu kin A nn s xy ra hin tng B.
d) Din dch gii thch hin tng:
Trong Vt l hc, gii thch mt hin tng l ni r hin tng xy
ra l theo nh lut no, do tnh cht no ca s vt, hin tng chi phi.
- Theo nh lut (hay tnh cht) C bit: A l nguyn nhn duy nht
sinh ra hin tng B.

68
- y c hin tng B.
- Vy nguyn nhn ca hin tng B l do c A.
Rt gn: nguyn nhn ca hin tng B l v c A.
e) Thng thng, mt hin tng Vt l trong thc tin c th do
nhiu nguyn nhn ng thi tc ng hoc l ln lt tc ng rt nhanh
m ta ch quan st c kt qu cui cng. Nh vy, mun gii thch hay
d on hin tng phc tp , ta phi thc hin mt chui nhiu php
suy lun lgic hay mt suy lun kp. Lc u, cn phi hng dn HS phn
tch hin tng phc tp thnh nhng hin tng n gin v thc hin
tng php suy lun n gin. Sau , khi quen ri, c th thc hin cc
php suy lun rt gn hay lm tt, hiu ngm mt s giai on ca suy
lun. Nhng nu HS phm sai lm th bt buc phi lm t m, xem xt
tng nguyn nhn, tng giai on 15 .
Nh vy, bin php rn luyn k nng thc hin nhng thao tc t duy
v phng php suy lun lgic cho HS l vic lm thng xuyn ca bt k
GV Vt l no khi ng lp. Tuy nhin, tu theo tng i tng HS m GV
s dng bin php ny mc no m bo cho HS hot ng nhn thc
thnh cng. min xui cc loi hnh thng tin i chng nhiu v a dng
nn trong tr no ca HS min xui c sn nhng thao tc t duy (mc d
nhng thao tc ny cha c HS lnh hi thnh h thng). V vy GV ch
cn gi l HS c th hon thnh c ngay nhim v nhn thc. min ni
KT- XH km pht trin, cc loi hnh thng tin i chng cn cha c ph
bin ti tt c ngi dn. HS t c tip xc vi my mc, t c lm quen
vi sch bo, tranh nh, t c quan st (nghe nhn) xem ngi ta ct ngha,
gii thch cc s kin v hin tng ca t nhin nh th no? cho nn trong
tr no ca HS min ni cha c cc thao tc t duy, hoc nu c th cn s
si v m nht. V vy, m bo cho HS min ni tch cc, t lc hot

69
ng th trc ht GV phi lm xut hin (hnh thnh) cc em cc thao tc
nhn thc, sau cho cc em rn luyn thc hnh cc thao tc ny trong hot
ng hc tp. Vic ny GV phi cho HS thc hin thng xuyn v kt hp
nhiu hnh thc, c nh vy th sau mt thi gian cc thao tc t duy mi bin
thnh nng lc nhn thc sng toca HS, t HS mi c iu kin t lc
hot ng nhn thc c.
2.1.4. Bi dng vn ngn ng khoa hc Vt l cho HS min ni.
HS min ni t c hot ng giao tip, t c tip xc vi cc loi
my mc cng nh nhng ng dng khoa hc- k thut tin tin nn vn ngn
ng ngho nn, c bit l cc khi nim v thut ng khoa hc. c th
tip thu c cc kin thc, k nng Vt l, i hi HS phi hiu v din t
mt cch chnh xc cc khi nim v thut ng Vt l. V vy, vic bi dng
vn thut ng, khi nim Vt l l mt bin php thit thc mang tnh c th
ca khu vc min ni. Ch khi hiu r cc khi nim, nm c cc thut ng,
cc i lng c trng ca Vt l, bit cc mi quan h gia cc i lng
cc em mi hiu c cc kin thc Vt l.
Phn tch trn cho thy rng nu khi hng dn HS hot ng, GV
thng xuyn quan tm n vic lm phong ph thm cc vn t Vt l, khc
su cc khi nim Vt l, tn dng mi c hi rn luyn phng php din
t bng ngn ng ni, ngn ng vit cho HS theo phng php c trng b
mn th dn dn HS c th chim lnh c kin thc Vt l nhanh hn, vng
hn, ng thi t duy ca cc em cng c pht trin hn. lm tt iu
, GV c th thc hin theo cc bc sau:
2.1.4.1. Khc su cc khi nim lm phong ph vn thut ng cho HS min ni.
T duy bt u t ngn ng, thiu ngn ng con ngi khng th t
duy c. V vy, pht trin t duy cho HS min ni th trong qu trnh
hng dn cc em hc, GV phi khc su ng- ngha ca cc khi nim, cc

70
thut ng, tng bc lm phong ph thm vn ngn ng Vt l v khoa hc
cho cc em. C th l:
a) Tm s tng ng gia nhng t ng thng dng hng ngy vi cc
thut ng Vt l.
V d:
- HS min ni quen vi t cn tr (ng i kh khn v gp nhiu
cn tr). Khi hc v khi nim in tr GV c th gii thch thm: in
tc l ch cc phn t mang in; tr tc l cn tr; in tr tc l s cn
tr chuyn ng c hng ca cc ht mang in tc l cn tr dng in.
Mi dy dn (c v nh con ng) tu theo kch thc to hay nh, di hay
ngn m c tnh cht cn tr dng in nhiu hay t, tnh cht ca mt dy
dn c gi l in tr ca dy dn .
- HS min ni quen vi t bin i(bin i l s thay i). Khi hc
v bin tr GV c th gii thch thm: bin l ch s bin i, s thay
i; tr tc l ch in tr; ci bin tr l ch ci dng c c in tr
thay i c, do dng in i qua ci bin tr cng c th thay i c.
V vy, ngi ta thng dng ci bin tr lm thay i cng dng in
trong mch.
Vt l l khoa hc m biu hin ca n gn lin vi nhiu hin tng, s
vt xung quanh ta. V vy, GV c nhiu c hi tm s tng ng gia
thut ng m HS ang lnh hi vi nhng thut ng m cc em thng c
dng trong i sng hng ngy. Vic tm s tng ng phi c chn lc,
phi xc thc v ph hp vi i tng HS ca tng khu vc.
b) Xy dng thut ng mi din t mt khi nim mi.
V d: Khi hnh thnh khi nim gia tc, xut pht t nhn xt tng
qut: cc chuyn ng thng bin i khc nhau ch vn tc tc thi bin

71
thin nhanh chm khc nhau. GV t vn v so snh hai chuyn ng bin
i bng cch a ra hai chuyn ng thc t: chuyn ng ca mt xe p v
mt xe my sau khi xut pht, HS thy rng y l hai chuyn ng thng
nhanh dn, nhng mc tng vn tc ca chng khc nhau. Nu ch dng
khi nim vn tc th cha so snh hai chuyn ng. Mun biu th c
tnh ny ca chuyn ng thng bin i, cn phi c i lng Vt l mi m
t c mc bin i ca vn tc- i lng chnh l gia tc.
2.1.4.2. Rn luyn ngn ng ni cho HS qua gi Vt l.
Mn Vt l trng ph thng l mt khoa hc thc nghim, phn ln
thng qua th nghim khi qut ho cc nh lut. Vic HS m t li
hin tng quan st c, nhn xt kt qu th nghim, lp lun rt ra cc
kt lun cn thit l cch rn luyn ngn ng ni tt nht cho cc em. GV yu
cu HS m t chnh xc nhng iu quan st c bng vn t ng hiu bit
ca mnh, sau ngh HS khc nhn xt, b sung, GV iu chnh i n
kt lun chnh xc khoa hc.
Mi khi nim, nh lut Vt l thng nu ln mt mi quan h nhn
qu, mt quan h hm s, mt s rng buc khch quan. HS min ni khi pht
biu nhng nh ngha, nh lut thng gp kh khn do vn ngn ng khoa
hc cn t. Vic chn mt thut ng khoa hc hay thut ng lgic m t
mt mi quan h no i vi cc em l mt hnh ng mi m, cha c
kinh nghim do cc em d dng sai hoc thiu chnh xc. Theo chng ti,
pht trin kh nng din t bng ngn ng ni cho HS th trong qu trnh
hng dn cho HS chim lnh tri thc, GV nn ng vin khuyn khch HS
pht biu kin xy dng bi, tham gia nhn xt, sa cha hoc b sung
kin ca bn. Cui cng yu cu HS ch lng nghe khi GV cht li mt
cch chnh xc, ngn gn v y ( HS d nh v d hc).

72
2.1.4.3. Rn luyn ngn ng vit.
Trong qu trnh dy hc, nh gi kt qu hc tp ca HS qua mi
mt giai on nht nh bn cnh phng php trc nghim khch quan GV
phi s dng c phng php t lun. V vy, ngn ng vit c vai tr quan
trng i vi cht lng hc tp ca HS, c bit l i vi HS min ni.
Khng t trng hp HS t ra hiu bi nhng nhng khng bit cch trnh
by, din t nn kt qu cc bi kim tra thng thp. Hoc trong qu trnh
xy dng kin thc mi, khi cn khi qut mt vn no nhm rt ra
nhng kt lun cn thit, nhiu em thng t ra lng tng. gii quyt kh
khn ny, mt mt GV cn lm cho HS c thm vn t v bit cch s dng
vn t , cn cha t m li din t ca HS trong cc bi kim tra, mt khc
cn gip HS lm quen vi cc cch lp lun lgic ca khoa hc Vt l. iu
ny c th lm c nu qua tng bi hc, GV hng dn, khc su cho cc
em lgic khoa hc ca bi. Thng qua cch ghi tm tt ni dung trn bng
(cch trnh by bng ca GV l mt hnh thc gip cc em rn luyn ngn
ng vit mt cch thit thc nht), GV nn trnh by nh th no HS d
nhn nht v khi nhn vo phi thy c ni dung quan trng ca phn kin
thc cn truyn t cng l mt vn cn lu .
i vi HS min ni do trnh nhn thc khng ng u, cch lp
lun v c phn ghi chp, tm lc ni dung bi ging ca cc em nhn chung
cn yu. Thc t ging dy cho thy: hu ht HS theo di xem GV trnh by
bng nh th no ri li sao y bn chnh vo v ca mnh nh vy. Do vy,
cch trnh by bng ca GV v cch ghi v ca HS cn phi c lu ng
thi: thng qua cch trnh by tm tt ni dung ghi bng, GV hng dn cc
em ghi trong v, hng dn cch ghi cc i lng, cng thc, n v quan
trng HS khng nhm ln, sai st khi s dng. C th l:
- GV ghi tm tt nhng kt lun chnh ln bng, HS t ghi vo v (
khng nn c cho HS chp).

73
- Sau khi tho lun, trao i v rt ra kt lun, GV yu cu HS t ghi kt
lun vo v, kim tra li GV c th yu cu mt s HS c li kt lun va
ghi ri nhn xt, sa cha li cho r rng, chnh xc.
- Vi cc khi nim, nh lut GV c th yu cu HS da vo cch pht
biu mt khi nim hay nh lut bit pht biu khi nim, nh lut mi.
- Yu cu HS khi lm bi tp phi vit y cn c hoc lp lun trong
qu trnh gii.
Nh vy, bin php bi ng vn ngn ng khoa hc Vt l cho HS
khng phi ch c p dng cho HS min ni, m cn p dng cho c min
xui. Tuy nhin, v trnh ting Vit ca HS min xui phong ph, nn
trong cc bi hc GV ch cn gii thch s lc ng- ngha ca cc thut ng
Vt l l . Cn i vi HS min ni th ngoi vic gii thch, lm r ng
ngha ca cc thut ng Vt l v cc thut ng khoa hc, GV cn cn phi
bi dng vn ngn ng ting Vit thng qua vic rn luyn ngn ng ni v
ngn ng vit cho HS trong qu trnh hc tp nhn thc Vt l.
2.1.5. Tng cng s dng cc th nghim trong dy hc cc khi nim v
nh lut Vt l.
2.1.5.1. Vai tr ca th nghim trong dy hc cc khi nim, nh lut Vt l.
Con ngi nh c gic quan ca mnh tip nhn cc hin tng ca
thc t khch quan. chnh l iu xut pht ca nhn thc con ngi, l c
s ca mi nhn thc cm tnh, t duy, m x cc kinh nghim cm tnh m
y l ci ring v ci chung, ci bn cht v khng bn cht, ci tt nhin
v ci ngu nhin cn cha c phn bit. T s phong ph cha c phn
bit ny, t duy s xc nh ci chung, ci bn cht, ci c tnh qui lut qua
mt lot cc thao tc tr tu: phn tch, tng hp, so snhy chnh l cch
thc HS hnh thnh khi nim v rt ra cc nh lut Vt l. Th nghim
ng vai tr quan trng trong qu trnh trn ca HS trong gi hc. V th

74
nghim gip cho ci chung, ci bn cht, tnh qui lut ca cc hin tng, s
vt, cc mi quan h th hin mt cch r rt nht. Chnh trong qu trnh ny,
cc thao tc ca t duy pht trin.
Th nghim cn to ra cho HS nhng kh nng lm quen v thc hin
cc thao tc t duy nh phn tch v tng hp, con ng qui np v din
dch, s so snh, php tng t. Th nghim cn c kh nng gip HS t duy
duy vt bin chng. Qua cc hot ng ca HS trong qu trnh thc nghim,
cc s vt hin tng, cc qu trnh Vt l c HS quan st mt cch c
thc trong s vn ng v bin i ca n. Con ng nhn thc t hin
tng n bn cht tr nn r rng. S thng nht bin chng gia thc
nghim v l thuyt cng nh ca l thuyt v thc t lun lun c to ra v
c sng t. Qua , HS cng thy r hn mi quan h gia nguyn nhn v
kt qu, gia s lng v cht lng
Th nghim l phng tin kch thch hng th hc tp Vt l, t chc
qu trnh hc tch cc, t lc, sng to ca HS.
Qua th nghim cn rn luyn cho HS phng php lm vic v t duy
khoa hc 2 .
2.1.5.2. S dng th nghim trong dy hc cc khi nim, nh lut Vt l.
Vi HS min ni, t duy ca cc em cn nhiu hn ch, cc s vt hin
tng phi c cm nhn bng mt, bng taiV vy, vic s dng th
nghim to ra s trc quan, sinh ng cho qu trnh lnh hi cc khi nim
v nh lut Vt l mt cch chc chn ng thi to ra c hng th cho HS
cng tr nn cn thit trong dy hc min ni. Do tc dng trn nhiu mt
ca th nghim thc tp nn vic tng cng cc th nghim thc tp l mt
trong nhng ni dung ca vic i mi chng trnh, ni dung v phng
php dy hc Vt l ph thng. Tuy nhin, trong iu kin trang thit b, c
s vt cht hin nay ca cc trng THPT nht l cc trng min ni, vi

75
trnh kin thc, k nng, k xo ca HS min ni, loi th nghim m cc
GV Vt l min ni thng s dng trong dy hc l th nghim biu din.
Vi trnh t duy v nhn thc cn nhiu hn ch, mc nhn thc v s
vt hin tng thng c cc em cm nhn theo kinh nghim sng cho nn
mang tnh cht m h, i lc cn suy ngh sai lch v cc s vt hin tng
. Do vy, trong ging dy Vt l c bit l ging dy cc khi nim v nh
lut Vt l, vic s dng th nghim hin tng nghin cu c trc quan
hn, gp phn lm ni bt cc kha cnh cn tri gic i vi HS l ht sc
quan trng. Thng qua th nghim, kin thc m HS lnh hi c s chnh
xc, chc chn, to hng th hc tp cho cc em v gip cc em c nim tin
vo khoa hc.
pht huy tc dng ca th nghim Vt l trong qu trnh ging dy
nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS, GV cn thc hin y cc
giai on ca mt th nghim biu din: 2
- Bc 1: Lm xut hin vn nghin cu.
Da vo kinh nghim trong cuc sng hng ngy ca HS (qua quan st
t nhin, qua lao ng sn xut) hoc xut pht t kin thc hc, hoc
da vo th nghim m u, GV hng dn HS nu ln vn cn nghin
cu, to iu kin cho HS ra gi thuyt.
- Bc 2: xut gi thuyt.
Hng dn HS xut phng on, a ra gi thuyt, tin hnh m
thoi chn lc nhng gi thuyt ph hp v loi b nhng gi thuyt khng
c cn c.
- Bc 3: m thoi nm mc ch ca th nghim
T gi thuyt GV hng dn HS s dng suy lun lgic hay suy lun
ton hc rt ra mt h qu, d on hin tng c th xy ra trong thc
tin, mi quan h gia cc i lng Vt l. T gip HS nm c mc
ch ca th nghim.

76
- Bc 4: xut phng n th nghim.
Gio vin gi , t chc cho HS m thoi tm ra phng n th nghim
v k hoch thc hin:
+ m thoi nm c phng hng tin hnh th nghim.
+ Vch k hoch tin hnh th nghim.
+ La chn dng c, thit b v nu cch b tr th nghim.
+ B tr th nghim v gii thch s vn chuyn ca cc thit b nu thy
cn thit.
+ Kim tra xem cch b tr th nghim c m bo cho c lp quan st
c r hin tng xy ra hay khng, c an ton khng?
+ K bng s liu (nu cn).
+ Thc hin th nghim theo k hoch vch ra. Trong tng phn th
nghim, gi HS pht biu nhng iu cc em quan st c.
+ Ghi li cc hin tng chnh, in cc s liu o c vo bng.
- Bc 5: Phn tch kt qu th nghim
GV hng dn HS nhn xt, phn tch kt qu thu c v rt ra kt
lun tng ng vi kin thc cn hnh thnh. GV tng kt th nghim v nu
ng dng ca kin thc mi.
Khi tin hnh th nghim biu din cn ch nhng yu cu sau:
- Th nghim phi lin h hu c vi bi ging, phi l yu t tt yu ca
qu trnh ging dy, a ra ng lc cn thit.
- Th nghim ngn gn mt cch hp l.
- Th nghim phi thnh cng ngay.
- Th nghim phi m bo cho c lp quan st c, phi thch hp v
dng c, hp l v cch sp xp, mu sc ch th r rng.
- Th nghim phi c sc thuyt phc HS.

77
Vi HS min ni phn ln l ngi dn tc, trnh t duy tru tng,
k nng, k xo cn nhiu hn ch. Theo chng ti, cn t chc cho HS tham
gia vo phng php th nghim qua c hai giai on ca qu trnh nhn thc
Vt l l:
- T quan st nhng hin tng thc t, rt ra kt lun khi qut v cc
c tnh v cc mi quan h ca s vt, hin tng.
- T nhng kt lun khi qut thu c, bng suy lun, d on v gii
thch nhng hin tng c th trong thc t.
Trn c s ca qu trnh nhn thc Vt l, tu theo trnh ca HS, iu
kin th nghim m GV t chc cho HS tham gia vo phng php dng th
nghim theo cc mc sao cho ph hp kh nng t duy v c im nhn
thc ca cc em.
min ni do iu kin kh khn v c s vt cht v trang thit b nn
hu nh khng p ng y nhu cu ging dy, HS t c tip xc vi th
nghim nn rt ham thch, t m, mun c xem th nghim nhng s ham
thch ny ch nhm tho mn s l mt ch khng phi t m mun tm
hiu nguyn nhn, bn cht ca s vt, hin tng sp c nghin cu
Do vy, trong gi dy c th nghim, GV cn xc nh cho HS r nhng
ni dung, yu cu v tri thc cn t c thng qua th nghim HS ngoi
s tho mn tr t m cn c nhu cu nm bt c nguyn nhn, din bin,
bn cht khoa hc ca vn ang nghin cu, tm hiu.
2.1.6. S dng tng hp, linh hot cc bin php trong tng bi hc c th.
Trn y l mt s bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc
ca HS min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l. Cc bin
php ny khng tch bit m c lin quan cht ch vi nhau, to cho nhau
v thng an xen ln nhau trong ton b qu trnh dy- hc. V vy, khng
th s dng n iu mt hay hai bin php trong mt bi hc hoc khi hnh

78
thnh mt khi nim, mt nh lut Vt l m phi s dng tng hp mt cch
linh hot. Tuy nhin tu tng bi c th hay tng phn c th, tu i tng
HS v cc phng tin c trong tay m tng cng s dng bin php no.
Nhng d tng cng hay kt hp cc bin php no i chng na th vn
phi m bo cho s hot ng ca HS t kt qu tt nht.
Tt c nhng bin php trn u c th p dng cho cc i tng HS
khc nhau, c min xui v min ni. Tuy nhin i vi HS min ni th trnh
xut pht thp hn cho nn phi t m hn, c th hn, i t nhng bc
ban u nh hnS kin tr, thng xuyn luyn tp nh th s dn dn y
nhanh tc pht trin nng lc nhn thc ca cc em, gp phn quan trng
trong vic trang b cho cc em h thng tri thc, k nng, k xo cn thit
cc em tip tc hc tp cng nh tham gia vo i sng x hi sau ny.
Sau y, chng ti s vn dng cc bin php tch cc nu trn vo
ging dy mt s khi nim, nh lut ca chng Khc x nh sng(Vt l
11- ban c bn).
2.2. Cc bin php tch cc ho hot ng nhn thc HS THPT min ni
khi ging dy mt s khi nim, nh lut ca chng Khc x nh
sng
Nh nu chng I, do nh hng ca iu kin kinh t- vn ho-
x hi min ni nhn thc cm tnh ca HS pht trin tng i tt. Cm
gic, tri gic ca cc em c nhng nt c o, tuy nhin cn thiu ton din,
cm tnh, m h, khng thy c bn cht ca s vt, hin tng. Qu trnh
tri gic thng gn vi hnh ng trc tip, i tng tri gic ca cc em ch
yu l cc s vt gn gi, cy con, thin nhinkh nng t duy ca HS min
ni cn chm, cc em thng quen li t duy c th, t t duy tru tng,
thng ch ch n b ngoi, t i su vo tm hiu bn cht bn trong ca
cc s vt, hin tng Vt l. im yu c bn ca cc em l thiu tnh ton
din khi phn tch, tng hp, khi qut.

79
HS min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l
2.2.1.1. S dng cc bin php dy hc nhm tch cc ho hot ng nhn
thc ca HS khi hnh thnh cc khi nim Vt l bng quan st v khi qut
ho thc nghim.
Trong cc khi nim Vt l, c bit l cc khi nim Vt l ph thng,
mt s khi nim Vt l thng c hnh thnh trong qu trnh quan st cc
hin tng thc t v thc nghim Vt l ng thi s dng cc php phn tch
v tng hp, tru tng ho, khi qut ho v c th ho, qui np v din dch.
T duy lin h vi qu trnh nhn thc cm tnh. Vic hnh thnh cc
biu tng, thc hin trn c s tri gic cc s vt hin tng c th. Da trn
cc biu tng, trong t duy din ra cc hot ng phn tch, tng hp, tru
tng ho, khi qut ho, c th ho, suy lun.
Mt trong nhng hnh thc quan trng ca tri thc khoa hc l cc khi
nim m trong Vt l hc thng c biu th bng nhng thut ng v
nhng k hiu chuyn bit. S hnh thnh HS cc khi nim v s thit lp
cc mi quan h gia chng c thc hin trong qu trnh thao tc tr tu
(phn tch, tng hp, so snh, tru tng ho, khi qut ho, h thng ho,
nh ngha).
- Thao tc phn tch: phn tch l qu trnh con ngi dng tr c tch
s vt hin tng, qu trnh thnh mt ny mt kia, thuc tnh ny hay thuc
tnh kia nhn thc tng mt, tng kha cnh, tng thuc tnh ca s vt v
hin tng. y l vic phn tch trong tr c i tng nhn thc thnh cc
b phn thnh phn.
- Thao tc tng hp: tng hp l qu trnh con ngi dng tr c hp
nht cc thnh phn ca s vt hin tng qua phn tch thnh mt chnh th.

80
Phn tch v tng hp l hai qu trnh ngc nhau nhng thng nht vi
nhau, an xen nhau. S phn tch c tin hnh theo hng ca tng hp.
Cn tng hp c thc hin theo kt qu ca phn tch. Phn tch v tng
hp gip ta hiu s vt, hin tng y v su sc hn. Thao tc phn tch,
tng hp l hai thao tc c bn ca hot ng tr tu v c cha ng trong
mi thao tc tr tu khc.
- Thao tc so snh: so snh l dng tr c t cc i tng cn so snh
nh s vt, hin tng, qu trnh cnh nhau xc nh ci ging nhau, ci
khc nhau, ci tng t gia chng.
S so snh c th xy ra nhng mc khc nhau: C th l so snh
ton phn (v d: so snh s ging v khc nhau gia ng c in v my
pht in), hoc so snh mt kha cnh hay so snh mt gii hn no (th
d: so snh mt ngi v my nh v phng din quang hc). V vy, khi so
snh ngi ta phi xc nh tiu chun so snh. y l iu GV phi ch
khi yu cu HS so snh trong gi hc Vt l. So snh c th xy ra mc
tru tng khc nhau, chng hn khi so snh cc th, cc khi nim, cc
nh lut th mc tru tng cao hn khi so snh cc hnh v, cc hin
tng, cc vt.
- Thao tc tru tng ho: Tru tng ho l qu trnh con ngi dng tr
c gt b nhng lin h, nhng yu t, nhng thuc tnh th yu, nhng thuc
tnh khng cn thit v gi li nhng yu t cn thit, cn bn. Tru tng ho l
s nhn mnh cc c im bn cht theo mt quan im nht nh.
- Thao tc khi qut ho: khi qut ho l s tng hp cc c im
chung ca mt lot s vt v hin tng. V cc thuc tnh chung c th l
bn cht v cng c th l khng bn cht. Nhng khi qut ho bao gi cng
l s tng kt cc c im chung bn cht theo mt quan im nht nh. V
vy, gia tru tng ho v khi qut ho c quan h cht ch vi nhau. Tru

81
tng ho to iu kin cho khi qut ho, cn trong khi qut ho cc thuc
tnh bn cht c nhn mnh thm. Tru tng ho v khi qut ho gi vai
tr ch yu khi hnh thnh nhng khi nim mi. Qu trnh tru tng ho
din ra HS trn c s phn tch, so snh v nhng thao tc t duy khc, khi
GV s dng rng ri nhng phng tin trc quan 3 .
S phn bit nhng tnh cht bn cht vi nhng tnh cht khng bn
cht, s thng nht nhng nt bn cht chung ca cc i tng v hin tng
thc t to nn qu trnh khi qut ho. Qu trnh ny c thc hin trong s
thng nht vi tng hp, tru tng ho v cc thao tc t duy khc. Do
vic tch ra nhng du hiu bn cht ca cc hin tng l mt giai on cn
thit ca s khi qut ho.
Trong qu trnh hnh thnh khi nim, s c th ho cng quan trng nh
s khi qut ho. Nh s c th ho, ni dung ca nhng vn tru tng
c vch r. iu ny xy ra theo con ng a chng vo h thng cc s
kin v quan h thc t trong thc ca HS
V d:
- Khi hnh thnh khi nim hin tng cm ng in t. Sau khi HS
c quan st cc th nghim v nhn thy: kim in k (c ni vi cun
dy) b lch khi a thanh nam chm li gn (ra xa) ng dy, hoc a ng
dy li gn (ra xa) thanh nam chm. GV t cu hi: nguyn nhn lm xut
hin dng in cm ng trong cun dy, bng nhn thc cm tnh HS c th
tr li ngay: nguyn nhn lm xut hin dng in cm ng trong cun dy
l do c s chuyn ng tng i gia nam chm v cun dy. Nhng khi
HS c quan st th nghim tip theo l khi dch chuyn con chy ca
bin tr (mc ni tip vi nam chm in) th thy rng kim in k vn b
lch. T cc em thy rng kt lun rt ra trn (v nguyn nhn xut hin
dng in cm ng) bng nhn thc cm tnh l khng ng. Khi GV c

82
th t ra cu hi: C ci g l nguyn nhn chung lm xut hin dng in
trong tt c nhng th nghim tin hnh?. Bng cch so snh cc th
nghim, phn tch cc hin tng quan st c, gt b nhng mt khng bn
cht ca cc hin tng, HS i ti kt lun rng: nguyn nhn xut hin sut
in ng cm ng l s bin i ca t thng qua khung dy trong sut
in ng cm ng c to ra, cn s chuyn ng tng i gia nam
chm v ng dy ch l nguyn nhn gin tip (lm cho t thng qua khung
dy bin thin).
- Khi hnh thnh khi nim v s ri t do: sau khi c quan st v s
ri ca mt hn si v mt t giy, ca mt cnh cy kh v mt chic l
vng (l nhng hin tng rt gn gi i vi HS min ni), bng nhn
thc cm tnh HS s kt lun ngay l vt nng ri nhanh hn vt nh.
Nhng khi quan st s ri ca hai t giy kch thc bng nhau (trong mt
t phng cn mt t c vo trn li), HS s thy kt lun trn l cha
chnh xc. Qua so snh, phn tchHS d on: sc cn ca khng kh l
nguyn nhn lm cho cc vt ri nhanh chm. Khi , GV c th yu cu HS
suy ngh tm gii php th nghim kim chng cho d on trn, HS thy rng
phi to ra mt mi trng chn khng v cho cc vt ri trong . Sau khi
cho HS tho lun, GV cho HS quan st s ri ca cc vt trong ng Niutn,
rt ra nhn xt rng: trong chn khng, khi khng cn sc cn ca khng
kh, cc vt ri nhanh chm nh nhau. T , GV hng dn HS thc hin
cc qu trnh phn tch, tng hp, khi qut ho a ra nh ngha s ri
t do v cc c im ca n (tnh cht chuyn ng, phng, chiu, vn tc,
gia tc).
Tnh hp l ca vic s dng cc phng php khc nhau hnh thnh
cc khi nim cng nh mc tham gia ca HS vo qu trnh ph thuc
vo la tui, vo s chun b v nng lc c nhn ca HS.

83
Trong bc u ca vic hnh thnh cc khi nim Vt l, HS i t
nhng kin thc cm tnh c th v cc s kin n nhn thc cc qui lut ca
t nhin, ngha l i t c th n tru tng. Tuy nhin khng phi l con
ng duy nht ca s pht trin t duy. Trong qu trnh nhn thc cc khi
nim tru tng, HS m th chng vo cc hin tng v qu trnh m h
bit, c gng hiu chng.
Trong qu trnh hnh thnh cc khi nim, nhng suy lun qui np v
suy din c mt ngha quan trng.
Trong suy lun qui np, nhn thc i t ci ring n ci chung, t
mt du hiu no ng cho mt vi i tng thuc mt lp, ngi ta
m rng ra cho tt c nhng i tng thuc lp . Chng hn t quan
st thy rng mt s kim loi dn in rt ra kt lun v tnh dn in ca
tt c cc kim loi.
Qui np cho ta kh nng thu c nhng kin thc mi da trn c s
th nghim. Nhng cn lu rng kt lun c c bng qui np khng nht
thit l xc thc. Trong qu trnh nhn thc, qui np c mi quan h mt thit
vi suy din.
Trong suy din, nhn thc i t nguyn l chung n nhng kt lun
ring tun theo nhng qui tc xc nh. V d: khi nghin cu dng in mt
chiu trong vic mc cc dy dn song song, t nhng h thc: I = I
1
+ I
2
;
U
1
= U
2
= U; R=
I
U
, c th bng suy din thu c cng thc tnh in tr
tng ng ca on mch song song: .
1 1 1
2 1
R R R

Trong qu trnh nhn thc, suy lun qui np v suy din c mi lin h
hu c. Bi vy, trong dy hc Vt l, ch dy cc em i t ci ring n ci
chung l cha m phi dy cc em thc hin nhng suy lun l thuyt: t

84
ci chung n ci ring. Lun im tm l hc ny c phn nh trong
phng php hnh thnh cc khi nim nh: khi lng, nng lng
trn ta nhn xt rng nhng phng tin trc quan gi mt vai tr
c bit trnh nhn thc cm tnh. Nhng phng tin khng mt
ngha ca chng trnh l tnh, v nhn thc l tnh c lin h cht ch vi
nhn thc cm tnh.
T duy HS c th pht trin trong trng hp nu h c mt s vn kin
thc nht nh trnh nhn thc cm tnh. V d: khng th trnh by cho
HS nhng c s ca thuyt ng hc phn t nu nh h cha bit nhng s
kin, hin tng lm c s ca n. V vy, cn phi c s ch cn thit n
tri gic cm tnh ca HS bng cch s dng rng ri nhng phng tin trc
quan v nhng th nghim t lm ca HS.
2.2.1.2. S dng cc bin php dy hc nhm tch cc ho hot ng nhn
thc ca HS khi hnh thnh cc nh lut Vt l bng quan st v khi qut
ho thc nghim.
Cn to ra tnh hung c vn , y c th bng vic phn tch cc s
liu, s kin thc t hay th nghim m u, cu hi nu vn vi vn
hiu bit c ca mnh, HS khng th tr li c nhng cu hi ny mt
cch r rng, chnh xc, h khng th suy ra mt cu tr li da trn kin thc
c trc. y l bc chun b, to tin v tri thc v cc yu t tm l
thun li cho vic nghin cu nh lut mi.
Cn la chn cc th nghim th hin r mi quan h cha ng trong
nh lut. Khi tin hnh th nghim, cn nu r mc ch yu cu, hng dn
HS quan st, ghi chp v x l cc s liu th nghim, t phn tch, lp lun
khi qut rt ra kt lun. Tt nhin khng nn t mt th nghim m rt ra
nh lut, iu rt ra thc t th nghim mi ch l kt lun cc b. Kt lun

85
y phi c th hin hng lot hin tng khc mi c th n mc tng
qut v tr thnh nh lut c.
V d: lp 8, HS bit mt mi trng trong sut, ng tnh, nh
sng truyn theo mt ng thng. Quan st trong thc tin, HS cng bit
khi nh sng gp mt mt nc yn lng hay mt gng phng, nh sng i
hng. GV a ra khi nim tia phn x biu th tia sng i hng sau
khi gp mt phng nhn bng. Vn mi c t ra l tia phn x s truyn
i theo hng no? Mi quan h gia hng ca tia ti v hng ca tia phn
x nh th no? Vi vn hiu bit c ca mnh, HS khng th tr li c
nhng cu hi ny mt cch r rng, chnh xc, cc em khng th suy ra mt
cu tr li da trn kin thc c trc. Ch cn mt cch l phi quan st k
hin tng phn x nhiu ln tm ra mi quan h ny.
HS phi bit cch xc nh hng ca tia sng, ging nh xc nh mt
ng thng: xc nh gc to bi ng thng vi mt ng thng
cho trc. Trong trng hp tia sng, c mt cch thun li l xc nh gc
to bi tia sng vi ng thng php tuyn ca mt phn x im ti. Do
, tm ra qui lut v ng truyn ca tia phn x, ta tm mt phng cha
tia phn x v quan h gia gc ti i v gc phn x r.
Quan st trc tip trn th nghim, ta thu c nhng kt qu sau:
- Khi thay i hng ca tia ti, tia phn x cng thay i hng, nhng
trong nhng trng hp lm th nghim u thy mt kt qu chung, l: tia
phn x lun lun nm trn cng mt mt phng vi tia ti (gi l mt phng
ti). T ta i ti kt lun chung l tia phn x nm trn mt phng ti.
- so snh gc ti v gc phn x, ta o gc ti v gc phn x trong
mi ln lm th nghim v thu c kt qu ghi trong bng sau:

86
Ln o Gc ti i Gc phn x r
Ln 1 10
0
10
0

Ln 2 20
0
20
0

Ln 3 30
0
30
0
Ln 4 45
0
45,5
0
Ln 5 60
0
61
0
Ln 6 80
0
81
0

Ta rt ra kt lun chung cho cc ln th nghim trn l gc ti bng gc
phn x vi sai s nh khng ng k. Kt lun ny c m rng, khi qut
ho cho mi gc ti i, k c trng hp khng lm th nghim. Kt lun ny
cng c gi tr ph bin khi s ln lm th nghim vi cc gng khc nhau,
cc gc ti c gi tr khc nhau cng nhiu. Tuy nhin, trong iu kin ca
trng ph thng cng nh thi gian ca mt tit hc, khng th lm c
nhiu, cho nn ch cn cho HS quen vi cch lm vic, qua c c s tin
tng rng s khi qut ho l ng n.
khi ging dy mt s khi nim, nh lut vt l ca chng Khc x nh
sng
2.2.2.1. Phn tch h thng kin thc chng Khc x nh sng.
Chng ny m u cho phn quang hnh hc ca chng trnh Vt l
bc THPT, l phn nghin cu mt s hin tng lin quan n cc tia sng
bng phng php hnh hc.
Mt s kin thc trong chng ny HS c hc bc THCS, tuy
nhin mi ch nghin cu mc nh tnh nh: hin tng phn x nh
sng, hin tng khc x nh sng V vy, khi hnh thnh cc kin thc:
khi nim chit sut t i, chit sut tuyt i, cng thc ca nh lut khc
x nh sng, hin tng phn x ton phnc th s dng mt s bin php

87
dy hc nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS trn c s tip ni
nhng iu HS c hc lp di kt hp vi nhng th nghim hoc
hin tng gn gi m HS hay gp trong thc t i n cc kt lun, cc
biu thc nh lng. Do trong chng ny i hi HS phi vn dng cc
k nng lm th nghim, cc thao tc c, ghi kt qu t nhn xt, tng hp
cc kt qu v rt ra cc kt lun cn thit.
gip HS d nm c ni dung kin thc ca bi hc, nh lut khc
x nh sng c trnh by dng:

r
i
sin
sin
khng i
Khi nim chit sut c tch ring phn sau, cch trnh by ny
khc vi ni dung SGK c.
V khi nim chit sut, trong thc t HS thng s dng khi nim
chit sut tuyt i. Khi xt mt mi trng th bi cng cho bit chit sut
tuyt i ca n. Bi vy, SGK gii thiu cng thc ca nh lut khc x nh
sng di dng i xng, s dng khi nim chit sut tuyt i:
n
1
sini = n
2
sinr
Vi dng ny, HS trnh c nhm ln khi p dng nh lut khc x v
tnh sai chit sut t i.
V y l chng m u cho phn quang hnh hc nn mt k nng rt
quan trng cn rn luyn cho HS l k nng v ng i ca cc tia sng,
trong c s Vt l v ng i ca tia sng chnh l cc nh lut: truyn
thng nh sng, phn x nh sng v khc x nh sng, trong GV cn nhn
mnh cho HS l tia sng ch truyn thng trong mi trng ng tnh; cn
trong mi trng khng ng tnh, hay i qua mt gii hn gia hai mi
trng ng tnh, th ni chung tia sng khng truyn thng... K nng ny s
c cng c v nng cao trong cc chng sau.

88
Khi hc chng ny, HS cn vn dng cc hiu bit gii thch c
cc hin tng lin quan thng gp v gii c cc bi ton nh lng v
s khc x nh sng v s phn x ton phn.
S cu trc chng Khc x nh sng

89

Hin tng khc x nh sng
nh lut khc x nh sng
Chit sut ca mi trng Tnh thun nghch ca s
truyn nh sng
Chit sut t
i
Chit sut
tuyt i
Hin tng phn
x ton phn
Gc gii
hn phn
x ton
phn
iu kin
c
phn x
ton phn
ng dng
ca hin
tng
phn x
ton phn
S CU TRC CHUNG: KHC X NH SNG

90
2.2.2.2. Thc trng dy hc mt s khi nim, nh lut Vt l ca chng
Khc x nh sng
Thc t ging dy Vt l min ni cng nh qua trao i vi mt s
GV Vt l mt s trng min ni, chng ti nhn thy i vi a s GV
khi ging dy mt s khi nim nh: chit sut t i, chit sut tuyt i, hin
tng phn x ton phnHoc khi xy dng nh lut khc x nh sng, v
mun m bo thi gian ca mt tit hc phi chuyn ti ht ni dung ca bi
dy cng vi thi quen ngi giao vic cho HS (v HS min ni thng nhn
thc chm v c nhiu hn ch trong t duy) nn GV thng t ch trng
n qu trnh hnh thnh khi nim, nh lut cho HS theo con ng nhn
thc, m thng ch ging gii qua ri cho HS ghi li nh trong sch gio
khoa. Kt qu l cc gi hc HS t c hot ng, cha to c ng c
hng th, nhu cu hc tp cho cc em, kin thc cc em thu nhn c vn
mang tnh th ng, ch thong qua kh ng li trong tr c .
2.2.2.3. Vn dng cc bin php nu khi dy hc mt bi c th ca
chng: Khc x nh sng(Vt l 11- Ban c bn).
Trong phn ny chng ti s vn dng cc bin php nu trn
son tho tin trnh dy hc ca hai bi ca chng, l:
- Bi 26. Khc x nh sng (Tit 51).
- Bi 27. Phn x ton phn (Tit 53).
Hai bi ny u nm trong chng trnh hc k 2 theo hng dn phn
phi chng trnh ca B GD& T. Trong chng ti u son tho theo
tin trnh chung:
- Mc tiu: + V kin thc.
+ V k nng.
+ V thi .
- Chun b: + Ca gio vin.
+ Ca hc sinh.
- S tin trnh xy dng tri thc.

91
- Thit k hot ng dy hc.
* Son tho tin trnh dy hc bi: Khc x nh sng.
Bi 26. KHC X NH SNG
I/ Mc tiu.
1. V kin thc:
- Nm c nh ngha hin tng khc x nh sng. Nhn ra trng
hp gii hn i = 0
0
.
- Nm c ni dung nh lut khc x nh sng.
- Hiu khi nim chit sut ca mi trng. Phn bit chit sut t i v
chit sut tuyt i. Vit h thc lin h gia chit sut t i v chit sut tuyt i.
2. V k nng:
- Vn dng c cng thc ca nh lut khc x nh sng gii
cc bi tp lin quan.
3. V thi :
- Tch cc tham gia lm th nghim.
- Tch cc tham gia tho lun v pht biu xy dng bi.
- Rn luyn tnh cn thn, kin tr, trung thc khi lm th nghim.
II/ Chun b.
1. Gio vin:
- Cc th nghim v hin tng khc x nh sng: cc nc, chic
tha, hn si
- Cc th nghim v s khc x nh sng. C th chn dng mt
trong hai b sau (tu theo iu kin c th ca trng):
+ Chm laze cho truyn qua nc ng trong hp nha trong.
+ Cc thit b ca hp quang hc: vng trn chia , khi nha bn
tr v n c b phn tch ra chm sng hp.
2. Hc sinh:
- c SGK THCS n li nhng kin thc hc v s khc x nh sng.
- Chun b giy c vung.

92
III/ S tin trnh xy dng kin thc.
Hin tng khc x nh sng: L hin tng tia sng khi i t mi trng
trong sut ny sang mi trng trong sut khc th b gy khc ti mt phn
cch gia hai mi trng.
+ Khi tia sng truyn t khng kh sang nc: gc khc x nh hn gc ti.
+ Khi tia sng truyn t nc sang khng kh: gc khc x ln hn gc ti

Chng ta mi ch tm hiu hin tng khc x
nh sng v mt nh tnh. Cn trong thc t tia
sng b lch nhiu hay t so vi phng ban u,
hay mi quan h gia gc ti v gc khc x s
tun theo quy lut no?
Kho st nh lng hin tng khc x nh sng:
+ GV: Tin hnh TN.
+ HS: c, ghi s liu, v th, lp t s gia sini v sinr, kt hp vi
dng th biu din s ph thuc ca sinr vo sini, nu nhn xt.
nh lut khc x nh sng:
+ Tia khc x nm trong mt phng ti (to bi tia ti v php tuyn) v
pha bn kia php tuyn so vi tia ti.
+ Vi hai mi trng trong sut nht nh, t s gia sin gc ti (sini) v
sin gc khc x (sinr) lun lun khng i.

sin
sin
i
r
= const
T s khng i trn c gi l g?

93

T s
sin
sin
i
r
c gi l chit sut t i n
21
ca mi trng(2) cha tia
khc x v mi trng (1) cha tia ti.
Cng thc:
sin
sin
i
r
= n
21

+ Nu n
21
>1 sini > sinr i > r: tia khc x lch li gn php tuyn hn.
+ Nu n
21
<1 sini < sinr i < r: tia khc x lch xa php tuyn hn.

Nu mi trng cha tia khc x l chn
khng hoc khng kh th sao?
Chit sut tuyt i: l chit sut t i ca mi trng vi chn khng
H thc: n
21
=
n
n
2
1

n
1
sini = n
2
sinr
Nu thay i chiu truyn nh sng trong cc TN
va xt th cc kt qu trn cn ng khng?
Tnh thun nghch ca s truyn nh sng:
n
12
=
21
1
n

94
IV/ Phn tch vic p dng cc bin php tch cc ho hot ng nhn
thc ca HS trong qu trnh dy- hc.
- Khi bt u vo bi GV nu hai v d thc t ng thi a ra bi ton
nhn thc kho st mi quan h nh lng gia gc ti v gc khc x
nhm gip HS c iu kin n tp li kin thc c l khi nim v hin
tng khc x nh sng m cc em c hc THCS v to ng c hng
th, nhu cu hc tp cho cc em.
- Kin thc trng tm ca bi l nh lut khc x nh sng v cc khi
nim: chit sut t i v chit sut tuyt i. Qua tm hiu thc t ging dy
min ni cho thy nhiu GV khng quan tm n con ng hnh thnh cc
khi nim v nh lut m thng ging gii qua ri pht biu nh ngha cc
khi nim cng nh thng bo ni dung nh lut. Kt qu l cc kin thc
ch thong qua trong u cc em m t li n tng, v vy a s khng
nhc li c nh ngha cc khi nim hoc pht biu li ni dung nh lut
v do thng lng tng khi phi vn dng gii bi tp, mt s t t ra
thuc nhng ch l nh mt cch my mc cch pht biu hay cc cng thc
din t. Trong bi ny chng ti s vn dng c 5 bin php nhm hng dn
HS xy dng nh lut khc x nh sng v cc khi nim: chit sut t i v
chit sut tuyt i:
+ gii quyt bi ton nhn thc a ra, HS c tham gia lm th
nghim (quan st ng truyn ca tia khc x, xc nh gc ti, gc khc x,
lp bng s liu ). Da trn bng ghi gi tr ca gc ti i v gc khc x r,
GV yu cu HS d on mi quan h nh lng ga i v r, HS s rt ho
hng v a ra kt lun: r t l thun vi i nhng sau khi tho lun v a ra
cch kim chng (v th r- i), cc em s gp kh khn ( th v c
khng phi l ng thng). Vy th i v r s ph thuc theo mi quan h nh
lng no?- chnh l vn nhn thc. Nh vy chng ti s s dng bin

95
php kch thch hng th HS t bn trong bng cch to ra mu thun nhn
thc- ngha l cc bin php 1,3,5.
+ Trong bi ny, nh lut khc x nh sng c hnh thnh bng con
ng quan st trc tip v khi qut ho thc nghim, cn cc khi nim:
chit sut t i, chit sut tuyt i c hnh thnh theo cch a ra c
im nh lng trc ri mi n c im nh tnh. rt ra ni dung
nh lut cng nh khc su cc khi nim, chng ti t chc cho HS tch
cc thc hin cc thao tc t duy (tng hp, phn tch, so snh, tru tng
ho, khi qut ho) v cc php suy lun lgic theo ng qui lut ca qu
trnh nhn thc: T trc quan sinh ng n t duy tru tng- ngha l
cc bin php 2,3,4,5.
+ S kh khn trong bi ny l HS hiu v phn bit c hai khi nim:
chit sut t i v chit sut tuyt i (trong chit sut tuyt i c nh
ngha thng qua chit sut t i hay ni cch khc chit sut tuyt i l
trng hp ring ca chit sut t i). Khi HS hiu v phn bit c hai
khi nim ngha l gp phn bi dng vn ngn ng khoa hc Vt l
cho cc em- l bin php 4.
+ Khi tm hiu tnh thun nghch ca chiu truyn nh sng da trn kt
qu th nghim, HS rt ra c nguyn l v tnh thun nghch ca chiu
truyn nh sng (biu hin c s truyn thng ca nh sng v s phn x
nh sng) ng thi xy dng c biu thc n
12
=
21
1
n
, khng nhng tng
thm hng th hc tp cho cc em m cn gp phn xy dng th gi quan
duy vt bin chng cho cc em.
- Trong bi, ginh nhiu thi gian cho HS t lc hot ng nhn thc.
GV c gng khng lm thay nhng g m HS c th lm c nh quan st,
phn tch, so snh, suy lun, khi qut hobng cc kin thc v k nng

96
c m ch a ra nhng gi , hng dn. GV ch ging gii nhng iu HS
khng th t lc xy dng c nh nh lut khc x nh sng, khi nim
chit sut t i. Tuy nhin, vic ging gii cng phi c tin hnh trn
c s HS tch cc hot ng nhn thc.
V/ Thit k hot ng dy hc:
*Hot ng 1: n li nhng kin thc bit v s khc x nh sng.
GV: Tin hnh TN pht hin hin tng khc x nh sng bng cch:
- TN1: Cm mt chic tha vo mt cc nc trong.
- TN2: Th mt ng xu vo trong cc nc.
HS: Quan st hin tng v nu nguyn nhn dn n hin tng .
- Hin tng: + Chic tha dng nh b gy mt nc.
+ ng xu dng nh ni ln gn mt nc hn.
- Nguyn nhn: S khc x nh sng.
GV: - Nu mt s hin tng (hoc c th gi HS t nu) rt gn gi i
vi HS min ni c lin quan n hin tng khc x nh sng nh: khi nhn
mt con sui nc trong di y c si ta thy dng nh mc nc nng
hn (nhng ngi t c kinh nghim thng b t qun o khi li qua) hay
mt cnh cy cm trn sui ta nhn thy nh n b gy mt nc
- Cho HS quan st th nghim (TN3) tia sng i qua mt khi nha
trong sut hnh ch nht (cho HS d on ng i ca tia sng sau lm
th nghim) (H1).
-Trong chng trnh Vt l 9, chng ta bc u
tm hiu hin tng khc x nh sng.
Hy nu nhng hiu bit ca em v hin tng khc
x nh sng?
HS: Trnh by hin tng khc x nh sng:
l hin tng tia sng khi i t mi trng trong
H1
S S
N
I
R
N
I
S S
N
I
R
N
I

97
sut ny sang mi trng trong sut khc th b gy khc ti mt phn cch
gia hai mi trng.
GV: - S dng hnh v (H1), yu cu HS xc nh cc khi nim: tia ti, im
ti, php tuyn, gc ti, tia phn x, gc phn x, tia khc x, gc khc x,
mt phng ti.
- Nh vy, chng ta mi ch tm hiu hin tng khc x nh sng v
mt nh tnh.
- Tin hnh TN: khi i tng th r tng v ngc li khi i gim th r gim.
Vy mi quan h c th gia i v r nh th no?. Trong bi hc sau y chng
ta s kho st y hn hin tng ny v mt nh lng.
* Hot ng 2: Kho st nh lng hin tng khc x nh sng.
Xy dng nh lut khc x nh sng.
GV: - Nhc li khi nim hin tng khc x nh sng.
- Ta c th b tr mt th nghim nh th no tm c mi quan h
gia i v r? c th s dng th nghim trn c khng?
- Cho HS tin hnh li TN3 kho st hin tng khc x nh sng theo
s (H1) (xt vi mt cp mi tng trong sut : thu tinh- khng kh).
- Ta c th xc nh c cc gc i v r khng? v cn phi lm nh
th no?
HS:- C th c, dng thc o ta o c cc gc i v r.
GV:- Khi phi t tm ca thc o phi t u?
HS:- Phi t im ti I.
- Tuy nhin, phng n ny khng thun tin v
tia sng sau khi i qua khi nha hnh ch nht b lch
i, do mun xc nh gc r ta phi ko di tia II
.
GV: - Ta c th thay khi nha hnh ch nht bng
khi nha hnh bn tr v cho tia ti i qua tm ca
bn tr (H2).
H2

98
- Quan st v xc nh ng i ca tia khc x.
- Xc nh gc ti v gc khc x trn vng trn chia .
GV: - Quan st ta thy tia ti nm u, tia khc x u?
- Tia khc x c nm trong mt phng hnh v - tc l c cng nm
trong mt phng cha tia ti khng? Ti sao phi cho tia ti i qua tm ca
khi nha bn tr?
HS: - Quan st ta thy tia khc x nm trong cng mt phng cha tia ti
(mt phng ti) v bn kia php tuyn so vi tia ti.
- Cho tia ti i qua tm ca bn tr s gip vic xc nh gc c d
dng hn.
GV: - By gi, chng ta kho st mi quan h nh lng gia gc ti v gc
khc x.
- Tin hnh TN4 (nh H2).
HS: Xc nh gc ti v gc khc x trn vng trn chia .
GV: Tng n gc ti v yu cu HS c gi tr gc khc x v ghi vo bng
s liu (ch ghi gi tr ca i v r).

HS: c v ghi s liu vo bng.
GV: - Cn c vo bng s liu yu cu HS phn tch mi quan h gia i v r
Gc ti Gc khc x
0
0
0
0
10
0
6,5
0
20
0
13
0
30
0
19,5
0
40
0
25,5
0
50
0
31
0
60
0
35
0
70
0
39
0
80
0
41
0
i
O
10
0
20
0
30
0
40
0
50
0
20
0
40
0
60
0
80
0
100
0
r
i
O
10
0
20
0
30
0
40
0
50
0
20
0
40
0
60
0
80
0
100
0
r

99
- T s liu thu c ta thy: khi i tng th r tng v ngc li. iu
c ngha l r ng bin vi i, nhng vn l n s ng bin theo mi quan
h no?
Trc ht ta hy v th biu din s ph thuc ca gc khc x r vo
gc ti i
T dng th, hy nu mi quan h gia r v i (c phi l mi quan
h t l thun khng?).
HS:V ng biu din khng phi l ng thng r khng t l thun vi i.
GV: Nu vn : Nu by gi ta xt s ph thuc ca hm s lng gic ca
chng th c th rt ra nhn xt g? ta nn xt hm lng gic no?
HS: - Xt hm sin, v hm sin l hm ng bin trong khong (0 90
0
).
- Xc nh gi tr ca sini, sinr v ghi kt qu vo bng,
Sini Sinr
0 0
0,174 0,113
0,342 0,225
0,500 0,334
0,643 0,431
0,766 0,515
0,866 0,574
0,940 0,629
0,985 0,656

GV: Hy v th biu din s ph thuc ca sinr vo sini, nu nhn xt.
HS: - th c dng l ng thng sinr t l vi sini.
GV: - iu ny cng ng khi ta lp t s
sin
sin
i
r
:
- Ta c:
n
n
r
i
r
i
r
i
sin
sin
...
sin
sin
sin
sin
2
2
1
1
1,5 (= ki).
Hay:
sin
sin
i
r
= const.
O
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,2 0,4 0,6 8,0 1
sinr
sini
0,6
0,7
O
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,2 0,4 0,6 8,0 1
sinr
sini
0,6
0,7

100

- Trong th nghim trn, mi trng cha tia ti l khng kh, mi
trng cha tia khc x l nha trong sut th ta c
sin
sin
i
r
1,5. Nu ta thay
khng kh v nha bng mt cp mi trng trong sut khc th t s
sin
sin
i
r

cng khng i v bng mt gi tr n no .
- Khi qut nhng kt qu tm c, ngi ta xy dng mt nh
lut gi l nh lut khc x nh sng, vi ni dung nh sau (GV a ra ni
dung nh lut nh trong SGK).
HS: Tip thu, ghi nh.
*Hot ng 3: Tm hiu khi nim chit sut ca mi trng.
GV: Trong hin tng khc x nh sng m chng ta va kho st, t s
sin
sin
i
r

ca hai mi trng trong sut no l mt i lng khng i. N c
trng cho s khc x nhiu hay t khi tia sng i t mi trng trong sut ny
sang mi trng trong sut khc v c gi l chit sut t i ca mi
trng (2) cha tia khc x v mi trng (1) cha tia ti, c k hiu l n
21
.
Vy n
21
c tnh nh th no?
HS: Vit biu thc tnh n
21
: n
21
=
sin
sin
i
r
.
GV:- th nghim trn ta c n
21
1,5 >1, do
sin
sin
i
r
> 1
v khi i > r. Vy c th xy ra n
21
< 1 (tc l i < r)
c khng?
HS: Ta tin hnh TN5 nh TN4 nhng cho tia sng i t
tm nha ra khng kh.
GV: - Hng dn HS lm th nghim nh hnh (H3)
HS: Tin hnh TN, quan st s thay i ca cc gc i v r.
GV: - Hy so snh ln ca gc ti i v gc khc x r trong trng hp ny?
H3

101
HS: i < r (tia khc x xa php tuyn hn)
sin
sin
i
r
< 1
GV: - TN4 ta c n
21
> 1 th sini > sinr v do i > r: tia khc x lch gn
php tuyn hn.
Khi ta ni mi trng (2) chit quang hn mi trng (1).
- TN5 ta c n
21
< 1 i < r: tia khc x lch xa php tuyn hn.
HS: Rt ra kt lun tng t: mi trng (2) km chit quang hn mi trng (1).
GV: -Trong biu thc n
21
=
sin
sin
i
r
, nu mi trng (2) l chn khng th chit
sut t i ca mi trng (1) so vi mi trng chn khng c gi l chit
sut tuyt i ca mi trng (gi tt l chit sut).
- Vy chit sut tuyt i l g?
HS: Chit sut tuyt i ca mt mi trng l chit sut t i ca mi
trng vi chn khng.
GV: Nh vy, chit sut ca chn khng l 1 v do mi mi trng trong
sut u c chit sut tuyt i ln hn 1.
(Lu HS: nu khng cn chnh xc cao, ta c th coi chit sut ca
khng kh cng bng 1).
Gi n
1
l chit sut tuyt i ca mi trng (1), n
2
l chit sut tuyt
i ca mi trng (2).
Hy tm mi quan h gia n
1
, n
2
v i, r ?
Trc ht hy thit lp h thc lin h gia n
21
v n
1
.
HS: Thit lp h thc: n
21
=
n
n
2
1

GV: Hy vit li cng thc ca nh lut khc x i vi hai mi trng bt
k c chit sut n
1
v n
2
.

102
n
1
n
2
n
3
n
4
I
1
I
2
i
3
s
r
i
1
r
1
r
2
r
3
i
2
i
3
n
1
n
2
n
3
n
4
I
1
I
2
i
3
s
r
i
1
r
1
r
2
r
3
i
2
i
3

HS: T cng thc:
sin
sin
i
r
= n
21
=
n
n
2
1
.
n
1
sini = n
2
sinr.
+ Nu n
1
> n
2
, ngha l mi trng (2) km chit quang hn mi
trng (1) th:
sini < sinr i < r.
+ Nu n
1
< n
2
, ngha l mi trng (2) chit quang hn mi trng (1) th:
sini > sinr i > r.
GV: Hy vit cng thc ca nh lut khc x vi cc gc nh (<10
0
)?
HS: Khi i < 10
0
, r < 10
0
th sini i, sinr r n
1
i = n
2
r hoc
i
r
= n
21
.
GV: Hy p dng nh lut khc x cho trng hp i = 0
0
. T rt ra kt lun.
HS: Khi i = 0
0
(sini =0) r = 0 (sinr =0): tia sng chiu vung gc vi mt
phn cch s truyn thng.
GV: Khi i = 0
0
, chnh l trng hp gii hn ca s khc x, iu ny l gii
ti sao tia sng i ti mt cong ca bn tr lun truyn thng ( c ta p
dng vo hai TN trn).
Hy p dng cng thc ca nh lut khc x cho cho s khc x lin
tip vo nhiu mi trng c chit sut ln lt l: n
1
, n
2
,n
n
v c cc mt
phn cch song song vi nhau. Nhn xt?
HS:- V hnh.
- Khi c s khc x xy ra lin tip
cc mt phng
phn cch song song, ta c:
n
1
sini
1
= n
2
sini
2
==n
n
sini
n
.

103
*Hot ng 4: Tm hiu tnh thun nghch ca s truyn nh sng.
GV:- Ly v d thc t v tnh thun nghch (ng thi cng l bi ton nhn
thc HS suy ngh tm cu tr li): Nu mt ngi A nhn thy ngi B th
liu ngi B c nhn thy A khng (tng t cho trng hp A khng nhn
thy B)? xt hai trng hp:
+ A v B thng nhau (gia A v B khng c vt g che khut).
+ A v B khng thng nhau (nhn qua mt s gng)
-V li ng truyn ca tia sng trong TN va kho st nh lut khc
x nh sng v tin hnh li TN vi vng trn chia , sao cho nh sng i
theo chiu ngc li.
Hy nhn xt kt qu TN?
HS: TN cho thy: nu o chiu, cho nh sng truyn t nc ra khng kh
theo tia RI th n s khc x vo khng kh theo tia IS.
GV: Nh vy, nh sng truyn i theo ng no th cng truyn ngc li
theo ng . y l tnh thun nghch ca s truyn nh sng.
Hy xy dng cng thc biu th mi quan h gia n
12
v n
21
.
HS:- Khi nh sng truyn theo chiu SIR ta c : n
1
sini = n
2
sinr hay
sin
sin
i
r
= n
21

- Khi nh sng truyn theo chiu RIS ta c: n
1
sinr = n
2
sini hay
sin
sin
r
i
= n
12

n
12
=
n
n
1
2
=
1
21
n

GV: Lu HS: tnh thun nghch ca nh sng cng biu hin s truyn
thng ca nh sng v s phn x nh sng.

104
S
1
S
2
I
S
3
Nc
Khng kh
S
1
S
2
I
S
3
Nc
Khng kh

* Hot ng 5: Cng c- Vn dng.
GV: Yu cu HS tr li cc cu hi:
- Th no l hin tng khc x nh sng? Pht biu ni dung
nh lut khc x nh sng.
- Khi nim chit sut t i, chit sut tuyt i.
- Th no l tnh thun nghch ca s truyn nh sng? Tnh thun
nghch ca s truyn nh sng biu hin nhng hin tng no?
HS: - Tr li cc cu hi
- Hon thnh cc bi tp 6, 7(SGK)
Bi 6 Mt tia sng truyn n mt thong ca nc. tia ny cho mt tia phn
x mt thong v mt tia khc x. Ngi v cc tia sng ny qun ghi li
chiu truyn ca cc tia sng. Tia sng no di y l tia ti?
A. Tia S
1
I.
B. Tia S
2
I.
C. Tia S
3
I.
D. S
1
I; S
2
I; S
3
I u c th l tia ti.

Bi 7 Tia sng truyn t nc v khc x ra khng kh. Tia khc x v tia
phn x mt nc vung gc vi nhau. Nc c chit sut l
4
3
. Gc ti ca
tia sng l bao nhiu (tnh trn s)?
A. 37
0
B. 42
0
C. 53
0
D. Mt gi tr khc A, B, C.
* Hot ng 6: Tng kt bi hc.
GV: - Nhn xt, nh gi bi hc.
- Yu cu HS v nh:
+ Tham kho bi tp th d trong SGK.

105
+ Hon thnh cc bi tp 8, 9, 10(SGK).
+ c mc Em c bit? .
+ n li nh lut khc x nh sng.
+ n li khi nim v chit sut ca cc mi trng.
2.2.4.2. Son tho tin trnh dy hc bi: Phn x ton phn.

Bi 27 Phn x ton phn
I/ Mc tiu.
1. Kin thc:
- Thng qua vic quan st cc TN, nu c nhn xt v hin
tng phn x ton phn.
- Tr li c cu hi Th no l hin tng phn x ton
phn? Tnh c gc i
gh
v nu c cc iu kin c phn
x ton phn.
- Nu c ng dng ca hin tng phn x ton phn. Trnh
by c cu to v tc dng dn sng ca si quang, cp
quang.
2. K nng:
- Bit vn dng cc cng thc hc lm c mt s bi tp
lin quan.
4. Thi :
- Tch cc tham gia lm TN di s hng dn ca GV.
- Ch quan st, ghi chp, thu thp s liu, phn tch kt
qu TN
- Tch cc tho lun ng gp kin xy dng bi.
- C thi nghim tc, trung thc trong qu tr nh tham gia
lm TN.

106
II/ Chun b.
1. i vi GV:
- Cc thit b ca hp quang hc: vng trn chia , khi nha
bn tr, n chiu c b phn tch chm tia hp, hp nha trong
ng nc tr (pha mu).
- Su tm mt s si nha dn sng ( chi ca tr em) lm
v d v cp quang.
- Su tm mt s tranh, nh v ng dng ca cp quang.
2. i vi HS:
- n li nh lut phn x nh sng v nh lut khc x nh sng.
- n li khi nim v chit sut ca cc mi trng.

III/ S tin trnh xy dng kin thc:
Tin hnh TN: cho tia sng truyn sang mi trng chit quang km, thay
i gc ti.
Hin tng: Khi tng gc ti n mt gi tr no , tia sng ti mt phn
cch gia hai mi trng trong sut th khng khc x m b ht ngc
tr li mi trng cha tia ti.
Hin tng va quan st c gi l hin tng
phn x ton phn. Vy hin tng ny xy ra
khi no v c ng dng g?

107

- TN:+ Cho mt chm tia sng hp truyn t khi nha trong sut hnh
bn tr vo khng kh.
+ Thay i gc ti i, quan st sng ca chm tia phn x, gc lch v
sng ca chm tia khc x ra ngoi khng kh.
- V nh sng truyn vo mi trng chit quang km:
Ta c: n
1
sini = n
2
sinr sinr =
n
n
1
2
sini.
V n
1
> n
2
sinr > sini r > i
+ Khi r = 90
0
: n
1
sini
gh
= n
2
sin90
0
sini
gh
=
n
n
2
1

+ Khi i > i
gh
: Sinr =
n
n
1
2
sini > 1 V l Khng c tia khc x.

nh ngha hin tng phn x ton phn:
Phn x ton phn l hin tng phn x ton b tia sng ti, xy
ra mt phn cch gia hai mi trng trong sut.
+ iu kin c phn x ton phn?
+ Cc ng dng ca hin tng phn
x ton phn?
+ iu kin:
- nh sng truyn t mt mi trng ti mi trng chit quang km
hn (n
2
< n
1
)
- Gc ti ln hn hoc bng gc gii hn (i i
gh
).
+ ng dng: cp quang.
- Cu to.
- ng dng.

108
IV/. Phn tch vic p dng cc bin php tch cc ho hot ng nhn
thc khi dy hc bi Phn x ton phn.
- Khi bt u vo bi, GV tin hnh th nghim m u nhm gip HS
n tp li kin thc hc (nh lut phn x nh sng, nh lut khc x nh
sng). ng thi to mu thun nhn thc i vi HS, v cc em thng ngh
rng tia sng ch phn x hon ton nhng mt phng nhn (gng, m kim
loi), cn nu tia sng i ti mt phn cch gia hai mi trng trong sut
mt phn khc x i tip vo mi trng 2, mt phn phn x tr li mi
trng c. Gii quyt c mu thun s gip cc em xy dng ng c,
hng th, to nhu cu hc tp cho cc em- l bin php 1.
- Kin thc trng tm ca bi l khi nim Phn x ton phn, HS cn
nm c khi nim v iu kin c phn x ton phn. Khi nim ny
c hnh thnh trn c s quan st trc tip v khi qut ho thc nghim.
nh ngha c khi nim cng nh a ra c cng thc tnh i
gh
, chng
ti t chc cho HS tch cc tham gia lm th nghim, kt hp vi tho lun
nhm ng thi thc hin cc thao tc t duy v suy lun lgic di s t
chc, hng dn ca GV- ngha l s s dng cc bin php 1,3,5.
- V ni dung ca bi hc tng i di nn phn ng dng ca hin
tng phn x ton phn, chng ti s t chc, hng dn cho cc em t hc
nh (tm hiu cu to v ng dng ca cp quang, gii thch mt s hin
tng trong thc t nh: o gic ) - chnh l bin php 3.
- i vi rt nhiu HS c bit l HS min ni, cc em thng kh phn
bit c hin tng phn x ton phn vi hin tng phn x thng thng.
Bi vy, chng ti s lu hng dn cc em hiu v phn bit hin tng
phn x ton phn vi hin tng phn x thng thng. Qua s gp phn
khc su vn ngn ng khoa hc Vt l cho HS min ni- l bin php 4.

109

V/ Thit k hot ng dy hc:
* Hot ng 1: Th nghim pht hin vn cn nghin cu.
Kim tra bi c: - Hy phn tch mi quan h gia i v r khi n
21
> 1 v n
21
< 1.
- Hy v ng i ca tia khc x khi nh
sng i t mi trng mi trng (1) sang mi
trng (2), bit n
21
< 1.
HS: Tr li:
- Nu n
21
> 1 sini > sinr i > r
Tng t: nu n
21
< 1 sini < sinr i < r
- V ng i ca tia khc x (H4):
GV: Nh vy, nu tia sng n mt phn cch gia
hai mi trng, tia khc x s tun theo nh lut
khc x nh sng.
Cho HS quan st li TN (H5)
- Khi i tng th r tng, i vi mt cp mi
trng trong sut
nht nh ta lun c:
21
sin
sin
n
r
i
v TN ny th
r
i
sin
sin
< 1 i < r.
- Nu vn : Khi i tng th r tng, nu ta tip tc tng i 90
0

gc khc x r s thay i nh th no?
- iu chnh chm sng: cho i tng dn sao cho khi tia sng ti mt
phn cch gia hai mi trng th tia khc x m dn ri tt hn.
HS: Quan st hin tng v nu nhn xt.
Hin tng: Tia sng ti mt phn cch gia hai mi trng trong sut th tia
khc x m dn ri tt hn.
H4
H5

110
GV: Nu vn : hin tng m chng ta va quan st c gi l hin
tng phn x ton phn. Vy, hin tng ny xy ra khi no? C ng dng
g? Bi hc hm nay s gip chng ta tr li cu hi trn. Trc ht chng ta
xt s truyn nh sng vo mi trng chit quang km.
* Hot ng 2: Nghin cu s truyn nh sng vo mi trng chit
quang km.
GV: - Tin hnh TN nh hnh (H5) mt ln na.
- Thay i nghing ca chm tia ti (thay i gc ti), yu cu HS
quan st hin tng rt ra nhn xt (v lch, v sng ca chm tia khc
x so vi tia ti), ghi kt qu vo bng.
Gc ti Chm tia khc x Chm tia phn x
Nh
Rt sng, lch xa php tuyn
hn so vi tia ti
Sng m
C gi tr c bit i
gh
M, i st mt phn cch Rt sng
C gi tr ln hn gi tr i
gh
Khng cn Rt sng

HS: Nu hin tng quan st c:
- Khi tia sng ti n mt phn cch gia hai mi trng trong sut th
mt phn tia sng b ht tr li (tun theo nh lut phn x) v mt phn
truyn sang mi trng kia (tun theo nh lut khc x nh sng).
- Khi tng dn gc ti th thy gc khc x cng tng dn, ng thi
sng ca chm tia khc x cng thay i. Khi i tng n gn mt gi tr nht nh
no th thy chm tia khc x m dn ri tt hn (khng cn tia khc x).
GV: Cho nh sng truyn theo chiu ngc li (sang mi trng chit quang
hn) bng cch lm li TN trn nhng xoay li khi nha bn tr (n
21
> 1) v
yu cu HS nu kt qu quan st c (tr li cu hi C2)
HS: Khi nh sng truyn vo mi trng chit quang hn th:

111

+ Lun c tia khc x.
+ r < i: tia khc x lch gn php tuyn hn so vi tia ti.
GV: Hy chng t rng, khi nh sng truyn t mi trng c chit sut n
1

sang mi trng chit quang km c chit sut n
2
th gc khc x r lun ln
hn gc ti i (chm tia khc x lch xa php tuyn hn so vi tia ti).
HS: Thc hin yu cu di s hng dn ca GV:
T cng thc nh lut khc x:
n
1
sini = n
2
sinr sinr =
n
n
1
2
sini.
V n
1
> n
2
sinr > sini r > i
GV: Khi gc i tng th gc r cng tng, nu i tip tc tng th r 90
0
. Khi i
t gi tr no th r t gi tr cc i 90
0
. Gi
tr ca i khi r = 90
0
gi l gc gii hn phn x
ton phn (H6) k hiu l i
gh
(cn gi l gc ti
hn).
Hy xc nh gi tr ca gc ti hn i
gh
?
HS: Khi r = 90
0
, ta c:
n
1
sini
gh
= n
2
sin90
0
= n
2
sini
gh
=
n
n
2
1
.
GV: Khi tng tip gc ti i > i
gh
th c tia khc x khng? V sao?
HS: Khng v khi i > i
gh
th ta c: sinr =
n
n
1
2
sini > 1, iu ny l v l.
khng c tia khc x.
GV: Khi i > i
gh
th ton b tia sng b phn x mt phn cch. l hin
tng phn x ton phn.
* Hot ng 3: Tm hiu khi nim hin tng phn x ton phn.
HS: Nhc li: Hin tng phn x ton phn l hin tng phn x ton b
tia sng ti, xy ra mt phn cch gia hai mi trng trong sut.
H6

112
i
a
b
d c
i
r
J
J
s
n
n
0
i
a
b
d c
i
r
J
J
s
n
n
0

GV: Hy phn bit hin tng phn x ton phn vi hin tng phn x
thng thng?
HS: Hin tng phn x ton phn th ton b tia sng b phn x tr li mi
trng cha tia ti. Cn hin tng phn x thng thng th mt phn tia
sng b phn x tr li mi trng cha tia ti, mt phn th truyn vo mi
trng trong sut khc, tun theo nh lut khc x nh sng.
GV: Vy iu kin c hin tng phn x ton phn l g?
Gi : + Khi nh sng i t khng kh vo nha (n
21
>1) c phn x ton
phn khng?
+ Khi i < i
gh
c phn x ton phn khng?
HS: Nu iu kin:
+ n
2
< n
1
(nh sng truyn t mt mi trng ti mi trng chit
quang km hn).
+ i i
gh
(gc ti ln hn hoc bng gc gi hn).
GV: Yu cu HS lm bi tp sau:
Mt tm thu tinh trong sut, rt mng, tit din hnh ch nht ABCD
(AB>> CB). Mt y tip xc vi cht lng c chit sut n
0
= 2 . Tia tI n
sc SI ti mt AD, cho tia khc x trong thu tinh ti K (trn y AB). Bit n
= 1,5. Tnh gi tr ln nht ca gc
ti i c phn x ton phn ti K.
HS: Thc hin di s hng dn
ca GV:
Xy ra phn x ton phn tc l:
Sinj =
n
n
0
=
2
15 ,
.
T: r
max
+ j = 90
0
.
H7

113
sinr
max
= 1
2
15
2
,
=
1
3

sini
max
= 0,5 i
max
= 30
0
.
* Hot ng 4: Tm hiu nhng ng dng ca hin tng phn x
ton phn: cp quang.
GV: Dng hnh v hoc vt mu m t cu to ca cp quang, trong
ch n 2 phn chnh ca cp quang:
+ Phn li trong sut c chit sut ln (n
1
).
+ Phn v cng trong sut, c chit sut nh hn phn li (n
2
).

t vn : Nu phn v c chit sut ln hn phn li th tia sng s i nh
th no?
HS: Nu phn v c chit sut ln hn phn li th mt phn ca tia sng s
b khc x i ra phn v.
GV: Vy hin tng phn x ton phn xy ra u?
HS: Hin tng phn x ton phn xy ra mt phn cch gia li v v.
GV: Yu cu HS t c SGK tm hiu cng dng ca cp quang.
HS: Tm hiu cng dng ca cp quang v gii cc bi tp:
Bi 5: Mt chm tia sng hp truyn t mi trng(1) chit sut n
1
ti mt
phng phn cch vi mi trng (2) chit sut n
2
. Cho bit n
1
< n
2
v i c gi
tr thay i. Trng hp no sau y c hin tng phn x ton phn?

H8
H9

114
b
a c
i
s
n
b
a c
i
s
n

A. Chm tia sng gn nh st mt phng phn cch.
B. Gc ti i tho mn iu kin sini >
n
n
1
2
.
C. Gc ti i tho mn iu kin sini <
n
n
1
2
.
D. Khng trng hp no nu.
Bi 6: Mt chm tia sng hp SI truyn trong mt phng tit din vung gc
ca mt khi trong sut nh hnh v. Tia sng phn x ton phn mt AC.
Trong iu kin , chit sut n ca khi trong sut c gi tr nh th no?
A. n > 2 .
B. n < 2 .
C. n = 2 .
D. Khng xc nh c.

* Hot ng 5: Tng kt bi hc.
GV: + Nhn xt v nh gi gi hc.
+ Yu cu HS v nh lm cc bi tp 7, 8, 9 SGK v tm hiu thm mt
s hin tng thng gp trong thc t c lin quan n hin tng phn x
ton phn.

115
KT LUN CHNG II

Trn y l mt s bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca
HS min ni khi hnh thnh cc khi nim v nh lut Vt l. Tuy nhin, qu
trnh hot ng nhn thc l mt qu trnh phc tp, kh c th c mt bin
php no c tc dng vn nng. Cho nn, thng phi s dng tng hp nhiu
bin php, trong c chn lc, u tin cho tng khu, tng bi.
Do trnh xut pht ca HS min ni thp hn so vi min xui, nn
mun tch cc ho hot ng nhn thc trong hot ng hc tp Vt l ca cc
em ni chung, trong vic hnh thnh cc khi nim v nh lut Vt l ni
ring, chng ta cn t chc cho cc em theo hng ch o sau:
- Cng c trnh xut pht thp bng cch tng cng cc s kin khi
u, lm phong ph cm gic, tri gic v biu tng Vt l cho cc em (v d
tng cng quan st cc s kin trong thc t v trong phng th nghim). i
vi HS min xui th qu trnh trn c th rt ngn hn v vn hiu bit ca
cc em tng i phong ph, do c sng trong mi trng dn tr cao
hn, c tip xc vi cc ngun thng tin nhiu hn v a dng hn.
- Tng cng lm th nghim Vt l trong dy hc, v thng qua th
nghim, gip HS t xy dng c nhng biu biu tng c th v s vt v
hin tng m khng mt li l no c th m t y c. Trong qu
trnh lm th nghim, khng nhng cc k nng thc hnh nh quan st, s
dng dng c Vt l, lp rp th nghim, v th, xc nh sai sca cc
em c rn luyn, m c c suy on, t duy l lun v nht l t duy Vt l
cng c pht trin mnh.
- Cn c mt h thng cu hi hp l hng dn HS quan st, phn
tch hin tng, qu tr nh Vt l trn c s rt ra khi nim v nh lut
cn l nh hi.

116
- Kt hp vic hnh thnh cc khi nim v nh lut Vt l vi vic bi
dng ngn ng Vt l cho HS. Bi v, cc em ch nm vng khi nim, nh
lut Vt l khi cc em hiu r nhng thut ng c dng trong .
- Cn kin tr vi tng bc rn luyn cho HS min ni mt cch c h
thng t thp n cao, t n gin n phc tp cc thao tc t duy v
phng php suy lun trong tng khu ca vic hnh thnh cc khi nim v
nh lut Vt l.
- Tt c cc bin php nu ch c th tc ng n HS mt cch tch
cc, hiu qu nu GV hiu v vn dng mt cch linh hot vo tng bi hc,
trong tng iu kin c th v vi tng i tng HS c th.
Chng ti hi vng rng nu GV bit phi hp mt cch linh hot cc
bin php nu trn khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l th s tch
cc ho c hot ng nhn thc cho HS min ni v gp phn nng cao
cht lng dy hc Vt l min ni. Tinh thn ca cc bin php trn
c chng ti th hin trong hai gio n xy dng.
Kt qu c th s c chng ti trnh by chng III.

117
CHNG III
THC NGHIM S PHM

3.1. Mc ch ca thc nghim s phm (TNSP).
- Thng qua cc bi thc nghim kim tra s ng n ca cc bin
php tch cc ho hot ng nhn thc ca HS min ni khi ging dy mt s
khi nim, nh lut Vt l ca chng: Khc x nh sng(Vt l 11- ban c
bn). Qua xc nh tnh hp l ca gi thuyt nu.
3.2. Nhim v ca TNSP.
- Chn cc trng tin hnh TNSP.
- Chn lp thc nghim (TN), lp i chng (C) trong cc trng thc
nghim chn.
- Thng nht vi GV cng tc dy TN v ni dung v phng php TN.
- T chc, trin khai cc bi thc nghim theo phng n chun b.
- X l, phn tch kt qu TNSP, rt ra kt lun.
3.3. i tng v c s TNSP.
Chng ti tin hnh TNSP lp 11 ca 3 trng THPT min ni ca
tnh Ho Bnh vi cc lp TN v C nh sau:
- Trng THPT Yn Thu B: Lp TN: 11A
2
Lp C: 11A
1

- Trng THPT i ng: Lp TN: 11A
1
Lp C: 11A
6
- Trng THPT Lng Vn: Lp TN: 11A
10
Lp C: 11A
9

mi trng chng ti u chn cc cp lp TN v C c s lng v
cht lng tng ng nhau, c th nh sau:

118
Bng 1: c im, cht lng ca cc lp TN v C.
Trng Lp
Tng s
HS
Dn tc
(%)
Cht lng hc tp
Kh, gii
(%)
Tbnh
(%)
Yu, km
(%)
THPT
Yn Thu B
TN 11A
2
45 86,7 8,9 44,4 46,7
C 11A
1
45 86,7 8,9 42,2 48,9
THPT
i ng
TN 11A
1
48 87,5 8,3 47,9 43,8
C 11A
6
48 89,6 10,4 45,8 43,8
THPT
Lng Vn
TN 11A
10
41 100 7,3 34,2 58,5
C 11A
9
41 100 7,1 33,3 59,8

3.4. Phng php TNSP.
- iu tra, kho st c im, tnh hnh dy- hc Vt l c 3 trng chn
lm TNSP: iu tra c bn nm thng tin cn thit v cc lp TN v C.
- Tin hnh trin khai cc bi son TN theo phng n thng nht vi
GV cng tc, c th:
+ Lp TN: GV cng tc dy theo gio n do ngi thc hin ti
chun b.
+ Lp C: GV cng tc vn dy theo phng php truyn thng (ch
yu l phng php ging gii- minh ho).
- Kim tra c hai lp TN v C (vi cng mt ni dung yu cu do do
ngi thc hin ti chun b, trong cng mt thi gian).
- D gi, tho lun vi GV cng tc, qua rt kinh nghim, phn tch
v x l kt qu mt cch khch quan, khoa hc.
- Trn c s cc kt qu thu c, rt ra cc kt lun cn thit cho ni
dung ti.
3.5. Phng php nh gi kt qu.
Do hng nghin cu ca ti l p dng cc bin php nhm tch cc
ho hot ng nhn thc ca HS min ni, nn nh gi kt qu TN, chng

119
ti ch yu da trn hai c s l mc tch cc nhn thc v kt qu nh
lng ca cc bi kim tra.
3.5.1. Mc tch cc nhn thc:
Da vo nhng biu hin sau:
+ S HS tp trung ch , t gic tham gia thc hin cc nhim v hc tp.
+ S lt HS pht biu, tham gia by t kin, tho lun....
+ S lt HS xut c phng n th nghim ph hp hoc tm c
cch gii quyt tnh hung c tnh sng to, c o.
- nh gi s pht trin ca t duy v cc k nng v vt l, chng ti
cn c vo cc biu hin sau HS:
+ S pht trin cc kh nng phn tch, xut cc phng n gii
quyt, kh nng so snh, khi qut ha cc s kin.....
+ S tin b ca HS v kh nng din t, s dng ngn ng trong tho lun,
pht biu kin, thc hin tt cc thao tc TN, cho kt qu nhanh chnh xc.
+S lt HS vn dng c nhng khi nim v nh lut hc vo
gii quyt cc bi ton cng c hoc vn dng gii thch cc hin tng lin
quan trong thc t.
Cn c vo s lng HS t c theo cc du hiu trn trong tit hc
GV s bit c mc tch cc hc tp ca HS nhm nh gi hiu qu ca
mt tit hc v mt nh tnh.
3.5.2. Kt qu nh lng ca cc bi kim tra.
nh gi cht lng, hiu qu ca tit hc v mt nh lng, chng
ti cho HS lm cc bi kim tra vit kt hp vi trao i cng GV v HS. Sau
cc bi kim tra u do mt ngi chm m bo kt qu thng nht,
khch quan.
- Ni dung kim tra (trnh by phn ph lc), mi bi kim tra gm
hai phn:

120
+ Trc nghim khch quan.
+ Trc nghim t lun.
- nh gi, xp loi: da trn cng thang im 10, phn loi c th nh sau:
+ Loi gii : im: 9, 10.
+ Loi kh : im: 7, 8.
+ Loi trung bnh : im: 5, 6.
+ Loi yu : im: 3, 4.
+ Loi km : im: 0, 1, 2.
Cn c vo kt qu kim tra HS, cch s dng phng php thng k
ton hc chng ti tin hnh phn tch v x l kt qu TN, t cho php
nh gi cht lng, hiu qu ca phng php dy hc theo tng ca
ti cng nh kim tra gi thuyt khoa hc nu ra.
3.6. Tin hnh TNSP.
- Vic ging dy cc bi TN c b tr theo ng trnh t ca phn phi
chng trnh, m bo khng gy xo trn n tin trnh thc hin cng
cng vic chung ca nh, ng thi khng lm nh hng n tm l ca c
GV v HS nhm mc ch thu c nhng kt qu chnh xc, khch quan.
Trong cc gi dy TN, GV cng tc dy cc lp thc nghim theo ng
phng n thng nht vi tc gi ti, cn cc lp C dy theo phng
php truyn thng thng dng.
- GV dy TN:
+ Trng THPT Yn Thu B: Nguyn Th Hinh.
+ Trng THPT i ng : V Th Kim Luyn.
+ Trng THPT Lng Vn : Bi Vn Thng.
Do tin thc hin chng trnh ca cc trng c mt s tit trng
nhau nn chng ti khng th d c ht tt c cc tit dy, nhng i vi

121
nhng tit khng trc tip d c chng ti u c s trao i li vi GV
cng tc.
3.7. Kt qu TNSP
3.7.1. Kt qu quan st cc biu hin ca tnh tch cc.
Qua d cc gi TN, chng ti thy cc lp TN, HS rt phn khi, ho
hng, tch cc pht biu kin xy dng bi v cc em c tip xc vi cc
th nghim gn gi vi thc t cuc sng, d thnh cng. Trong qu trnh gii
quyt cc vn do GV a ra, cc em din t kh r rng suy ngh ca
mnh, c th lin h vi thc t gii thch mt s hin tng. Mc tch
cc ca HS ngy cng tng t gi hc trc qua gi hc sau.
Kt qu c th cc biu hin ca tnh tch cc nhn thc c th hin
bng sau:
Bng 2: Kt qu quan st cc biu hin ca tnh tch cc nhn thc
Nhng biu hin TN C
S HS tp trung ch , t gic thc hin
cc nhim v hc tp
120/134(89,6%) 105/134(78,4%)
S ln gi tay pht biu, tham gia kin
trong mt tit hc
50 20
S HS xut c phng n th
nghim ph hp
10/134(7,5%) 3/134(2,2%)
S HS thc hin ng cc thao tc th
nghim, lp c bng s liu, v ng
th
30/134 (22,4%) 12/134(9%)
S HS c kh nng phn tch, so snh
khi qut ho cc s kin
30/134(22,4%) 12/134(9%)
S HS c kh nng din t, s dng
ngn ng Vt l chnh xc
90/134(67,2%) 50/134(37,3%)
S HS vn dng c nhng khi nim
v nh lut hc vo gii cc bi ton
cng c, vn dng
105/134(78,4%) 78/134(58,2%)

122
3.7.2. Yu cu chung v x l nh lng kt qu TNSP.
Vic x l, phn tch kt qu TNSP gm cc bc:
- Lp bng im ca cc lp TN, C, tnh % v im trung bnh X (lp
TN), Y (lp C) so snh kt qu gia vic p dng phng php dy hc
theo hng tch cc ho vi phng php dy hc truyn thng.
- Lp bng phn phi tn sut, v cc ng biu din s phn phi tn
sut cng nh biu xp loi hc tp ca cc lp TN v C qua mi ln
kim tra so snh kt qu.
- Tnh cc tham s thng k:
+ im trung bnh:
X =
TN
i i
n
X n .
; Y =
DC
.
n
Y n
i i
.
+ Phng sai:

2
TN
=
TN
i i
n
X X n
2
.
; Y =
DC
i i
n
Y Y n
2
.
.
+ lch chun: =
2

+ H s bin thin:
V
TN
=
X
TN
(%) ; V
DC
=
Y
DC
(%)
+ H s Studen:
t
tt
=
n X
0
=
2 2
DC TN
n Y X

Trong : X
i
: cc gi tr im ca lp TN.
Y
i
: cc gi tr im ca lp C.
n: s HS c kim tra.
- Lp bng xp loi hc tp theo 5 mc: gii, kh, trung bnh, yu, km.
- V biu xp loi so snh.

123
3.7.3. Kt qu ca cc ln kim tra.

Bng 3: Ktqu kim tra ln 1

Trng Nhm Lp
S
HS
im
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
THPT Yn
Thu B
TN 11A
2
45 0 0 1 6 4 12 11 8 2 1 0
C 11A
1
45 0 0 1 7 5 14 10 6 2 0 0
THPT i
ng
TN 11A
1
48 0 0 0 4 5 12 14 9 3 1 0
C 11A
6
48 0 0 2 6 8 11 12 6 2 1 0
THPT
Lng Vn
TN 11A
10
41 0 1 1 5 4 10 11 7 2 0 0
C 11A
9
41 0 2 1 6 5 12 8 5 1 1 0

Gi tr im trung bnh ca: - Nhm TN: X = 5,45
- Nhm C: Y = 5,08

124
Bng 4: Xp loi hc tp (ln 1)

Nhm
im
S HS
Km
(0 - 2)
Yu
(3 - 4)
TBnh
(5 - 6)
Kh
(7 - 8)
Gii
(9 - 10)
TN
134 3 27 71 31 2
% 2,2 20,1 53,0 23,1 1,5
C
134 6 37 67 22 2
% 4,5 27,6 50,0 16,4 1,5

Biu biu din xp loi hc tp (ln 1)

0
10
20
30
40
50
60
Km Yu T.Bnh Kh Gii
C
TN

125
Bng 5: Phn phi tn sut (ln 1)
im TN(X) C(Y) TN C
X
i
(Y
i
) n
i i
n
i i

n
i
(X
i
- X )
2
n
i
(Y
i
- Y )
2
0 0 0,000 0 0,000 0,000 0,000
1 1 0,007 2 0,015 19,803 33,293
2 2 0,015 4 0,030 23,805 37,946
3 15 0,112 19 0,142 90,038 82,202
4 13 0,097 18 0,134 27,333 20,995
5 34 0,254 37 0,276 6,885 0,237
6 36 0,269 30 0,224 10,890 25,392
7 24 0,179 17 0,127 57,660 62,669
8 7 0,052 5 0,037 45,518 42,632
9 2 0,015 2 0,015 25,205 30,733
10 0 0,000 0 0,000 0,000 0,000

134 1,000 134 1,000 307,137 336,099

th biu din tn sut (ln 1)
0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
C
TN

126
* Tnh cc tham s thng k (ln 1)
- Phng sai:

2
TN
=
TN
i i
n
X X n
2
= 2,29 ;
2
DC
=
DC
i i
n
Y X n
2
= 2,51
- lch chun:
TN
= 1,51 ;
DC
= 1,58
- H s bin thin:
V
TN
=
X
TN
= 27,7 (%) ; V
DC
=
Y
DC
= 31,1 (%)
- H s Studen:
t
tt
=
n X
0
=
2 2
DC TN
n Y X
= 2,77
So snh vi gi tr trong bng l thuyt:
Tra bng phn phi Studen, ta c: t
(n, )
= t
(134, 0,99)
= 2,33 < t
tt

Nhn xt: Gi tr ca h s Studen theo tnh ton ln hn gi tr cho
trong bng l thuyt vi tin cy = 99%. iu ny khng nh gi tr im
trung bnh tnh c trong bng trn l c ngha.
Bng 6: Kt qu kim tra ln 2
Trng Nhm Lp
S
HS
im
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
THPT Yn
Thu B
TN 11A
2
45 0 0 1 4 3 9 14 8 4 2 0
C 11A
1
45 0 0 1 5 6 15 10 5 2 1 0
THPT
i ng
TN 11A
1
48 0 0 0 2 5 10 12 11 5 3 0
C 11A
6
48 0 0 2 5 8 11 12 7 2 1 0
THPT
Lng Vn
TN 11A
10
41 0 0 1 3 4 8 13 9 2 1 0
C 11A
9
41 0 1 2 6 6 11 8 5 1 1 0

- Nhm C: Y = 5,15

127
Bng 7: Xp loi hc tp (ln 2)

Nhm
im
S HS
Km
(0 - 2)
Yu
(3 - 4)
TBnh
(5 - 6)
Kh
(7 - 8)
Gii
(9 - 10)
TN
134 2 21 66 39 6
% 1,5 15,7 49,3 29,1 4,5
C
134 6 36 67 22 3
% 4,5 26,9 50,0 16,4 2,2

0
5
10
15
20
25
30
35
40
45
50
Km Yu T.Bnh Kh Gii
C
TN

128
Bng 8: Phn phi tn sut (ln 2)

im TN(X) C(Y) TN C
X
i
(Y
i
) n
i
i

n
i
i

n
i
(X
i
- X )
2
n
i
(Y
i
- Y )
2
0 0 0,000 0 0,000 0,000 0,000
1 0 0,000 1 0,007 0,000 17,223
2 2 0,015 5 0,037 29,954 49,613
3 9 0,067 16 0,119 74,132 73,960
4 12 0,090 20 0,149 41,963 26,450
5 27 0,201 37 0,276 20,436 0,833
6 39 0,291 30 0,224 0,659 21,675
7 28 0,209 17 0,127 35,753 58,183
8 11 0,082 5 0,037 49,906 40,613
9 6 0,045 3 0,022 58,781 44,468
10 0 0,000 0 0,000 0,000 0,000

134 1,000 134 1,000 311,584 333,018

0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
C
TN

129
- Phng sai:

2
TN
=
TN
i i
n
X X n
2
= 2,33 ;
2
DC
=
DC
i i
n
Y X n
2
= 2,49
- lch chun:
TN
= 1,53 ;
DC
= 1,58
- H s bin thin:
V
TN
=
X
TN
= 26,06 (%) ; V
DC
=
Y
DC
= 30,68 (%)
- H s Studen:
t
tt
=
n X
0
=
2 2
DC TN
n Y X
= 5,36
(n, )
= t
(134, 0,99)
= 2,33 < t
tt

Bng 9: Kt qu kim tra ln 3
Trng Nhm Lp
S
HS
im
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
THPT Yn
Thu B
TN 11A
2
45 0 0 1 4 3 9 14 8 4 2 0
C 11A
1
45 0 1 1 4 6 13 12 5 2 1 0
THPT
i ng
TN 11A
1
48 0 0 0 2 4 9 13 13 5 2 0
C 11A
6
48 0 0 3 4 8 10 13 7 2 1 0
THPT
Lng Vn
TN 11A
10
41 0 0 1 2 5 8 13 9 2 1 0
C 11A
9
41 0 1 2 7 5 12 7 5 1 1 0
- Nhm C: Y = 5,13

130
Bng10: Xp loi hc tp (ln 3)

Nhm
im
S HS
Km
(0 - 2)
Yu
(3 - 4)
TBnh
(5 - 6)
Kh
(7 - 8)
Gii
(9 - 10)
TN
134 2 20 66 41 5
% 1,5 14,9 49,3 30,6 3,7
C
134 8 34 67 22 3
% 6,0 25,4 50,0 16,4 2,2

0
10
20
30
40
50
Km Yu T.Bnh Kh Gii
C
TN

131
Bng 11: Phn phi tn sut (ln3)
im TN(X) C(Y) TN C
X
i
(Y
i
) n
i i
n
i i

n
i
(X
i
- X )
2
n
i
(Y
i
- Y )
2
0 0 0,000 0 0,000 0,000 0,000
1 0 0,000 2 0,015 0,000 34,114
2 2 0,015 6 0,045 30,262 58,781
3 8 0,060 15 0,112 66,817 68,054
4 12 0,090 19 0,142 42,865 24,261
5 26 0,194 35 0,261 20,595 0,592
6 40 0,299 32 0,239 0,484 24,221
7 30 0,224 17 0,127 36,963 59,447
8 11 0,082 5 0,037 48,973 41,185
9 5 0,037 3 0,022 48,361 44,931
10 0 0,000 0 0,000 0,000 0,000

134 1,000 134 1,000 295,320 355,586

0
0.05
0.1
0.15
0.2
0.25
0.3
0.35
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
C
TN

132
- Phng sai:

2
TN
=
TN
i i
n
X X n
2
=1,94 ;
2
DC
=
DC
i i
n
Y X n
2
= 2,65
- lch chun:
TN
= 1,39 ;
DC
= 1,63
- H s bin thin:
V
TN
=
X
TN
= 23,60 (%) ; V
DC
=
Y
DC
= 31,77 (%)
- H s Studen:
t
tt
=
n X
0
=
2 2
DC TN
n Y X
= 5,75
(n, )
= t
(134, 0,99)
= 2,33 < t
tt


Bng 12: Tng hp cc tham s thng k ca ba ln kim tra
Ln
kim tra
S HS
X ; Y
2
V(%) t
TN C TN C TN C TN C TN C TN C
Ln 1 134 134 5,45 5,08 2,29 2,51 1,51 1,58 27,7 31,1 2,77 2,33
Ln 2 134 134 5,87 5,15 2,33 2,49 1,53 1,58 26,06 30,68 5,36 2,33
Ln 3 134 134 5,89 5,13 1,94 2,65 1,39 1,63 23,60 31,77 5,75 2,33

Mc ch ca TNSP l nh gi mc kh thi ca ti trong vic p
dng mt s bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS min
ni khi ging dy mt s khi nim v nh lut Vt l. Thng qua vic thc

133
hin hai gio n son tho cc lp thc nghim. Qua vic phn tch kt qu
nh tnh cng nh nh lng ca cc nhm TN v C, chng ti nhn thy:
Mc tch cc trong hot ng nhn thc ca nhm TN cao hn nhm
C, c th:
- Nhng biu hin bn ngoi ca tnh tch cc nhn thc nhm TN
lun cao hn nhm C (th hin s ln tham gia pht biu, thi khi lm
th nghim).
- HS nhm TN tch cc suy ngh tm ti, gii quyt vn t ra hn
so vi nhm C. Vic thc hin cc thao tc t duy v suy lun lgic ca
nhm TN cng linh hot v chnh xc hn nhm C.
- Gi tr im trung bnh cc bi kim tra ca nhm TN lun lun cao
hn cc gi tr trung bnh ca nhm C chng t tnh kh thi ca ti.
- Cc tham s thng k khc nh: h s bin thin V, phng sai
2
,
lch chun ca nhm TN lun nh hn nhm C. iu chng t
phn tn xung quanh gi tr trung bnh nhm TN nh hn nhm C.
- Cht lng hc tp nhm TN c tin b r rt hn so vi nhm C,
iu ny c th hin :
+ im trung bnh cc bi kim tra ca HS nhm TN c nng dn ln
(5,45; 5,87; 5,89) v lun cao hn nhm C (5,08; 5,15; 5,13).
+ im kh gii ca nhm TN cao hn nhm C (im ca nhm TN tp
trung nhiu im 6,7 cn nhm C tp trung ch yu cc im 4,5,6).
+ Cc ng biu din s phn phi tn sut qua cc ln kim tra ca
nhm TN u nm v pha bn phi v dch chuyn theo chiu tng ca im
s so vi nhm C.
+ H s Studen t
tt
< t
(n, )
chng t gi tr im trung bnh ca nhm TN
cao hn nhm C l c ngha ch khng phi ngu nhin.

134
KT LUN CHNG III

- Vic TNSP c thc hin theo ng k hoch.
- V c bn GV dy cc lp thc nghim thc hin ng gio n thc
nghim v nm c tinh thn, thi , cht lng ca HS trong gi ln lp.
- Vic p dng cc bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc
ca HS khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l cho HS c cc
GV Vt l mt s trng min ni nh gi l c hiu qu v ph hp vi
kh nng nhn thc v trnh t duy ca HS min ni.
- Cc kt qu chng ti thu c khi tin hnh TNSP v c bn xc
nhn gi thuyt khoa hc ca ti.

135
KT LUN CHUNG

Trong dy hc ni chung cng nh trong dy hc Vt l cc trng
THPT ni ring, vic p dng cc phng php dy hc tch cc nhm tch
cc ho hot ng nhn thc ca HS l mt vn c ngnh gio dc v
ton x hi c bit quan tm, nht l i vi gio dc min ni. Trong h
thng kin thc Vt l c bn ph thng th cc khi nim v nh lut Vt l
c vai tr rt quan trng. V vy chng ti nghin cu tm cc bin php
tch cc ho cc hot ng nhn thc ca HS khi ging dy cc khi nim v
nh lut Vt l. Trong phm vi gii hn ca ti, chng ti gii quyt
mt s vn sau:
1. tin hnh phn tch nhm lm sng t mt phn c s l lun khoa
hc ca cc phng php dy hc tch cc, trong ch yu i su vo
nghin cu cc vn : hot ng nhn thc, tnh tch cc nhn thc, cc bin
php tch cc ho hot ng nhn thc ca HS
2. Phn tch c im ca cc khi nim v nh lut Vt l, cng nh
con ng hnh thnh cc kin thc .
3. tm hiu, nghin cu thc tin dy hc Vt l mt s trng
THPT min ni.
4. xut mt s bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc
ca HS khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l :
- Xc nh ng c, to hng th, nhu cu hc tp cho HS.
- Tng cng t chc hot ng nhn thc cho HS trn lp v t hc
nh.
- Rn luyn cc thao tc t duy v suy lun lgic.
- Tng cng s dng cc th nghim Vt l.
- Bi dng vn ngn ng khoa hc Vt l.

136
5. nghin cu c im chng: Khc x nh sng v iu tra
thc t vic ging dy chng ny mt s trng THPT min ni. Xy
dng tin trnh dy hc v son tho mt s gio n theo hng phi hp
cc bin php trn.
6. tin hnh TNSP theo mc tiu m ti xy dng. Kt qu
TNSP cho thy cc bin php nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS
c tnh kh thi, c hiu qu, gi thuyt khoa hc ca ti l ng.
7. ti gp phn cng c v trang b cho GV Vt l cc trng THPT
min ni v c s l lun v phng php dy hc Vt l theo hng tch cc.
Cc gio n son c th dng lm ti liu tham kho cho GV ph thng.
8. Do hn ch v iu kin v thi gian, nh s gio n thc nghim cn
t, cc kinh nghim rt ra t TNSP cha c kim chng li ti chc
chn cn c nhiu thiu st.
9. xut:
gp phn tch cc ho hot ng nhn thc ca HS THPT min ni
khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l, chng ti xut mt s
kin sau:
- Tip tc nghin cu v pht trin ni dung ca ti, nhm em li
nhng kt qu thit thc hn cho qu trnh dy hc Vt l cc trng THPT
min ni.
- Cn tng cng hn na cc chng trnh, d n bi dng v l lun
v phng php ging dy cho GV Vt l cc trng THPT min ni.
- Cn u t c s vt cht, trang thit b c cht lng v ng b hn
cho cc trng THPT min ni, gp phn nng cao cht lng dy hc ni
chung v mn Vt l ni ring, tng bc thu hp v khong cch gia
gio dc ca min ni v min xui.

137
TI LIU THAM KHO

1. Nguyn Quang Bu, Gio trnh l thuyt xc sut v thng k ton hc,
i hc quc gia H Ni.
2. T Vn Bnh (2002), Th nghim Vt l trng ph thng, Gio trnh sau
i hc. i hc s phm- i hc Thi Nguyn.
3. T Vn Bnh (2002), Phn tch chng trnh Vt l ph thng, Gio trnh
sau i hc. i hc s phm- i hc Thi nguyn.
4. Lng Duyn Bnh, V Quang, Nguyn Xun Chi, m Trung n, Bi
Quang Hn, on Duy Hinh (2006), Sch gio khoa Vt l
11, Nxb Gio dc.
5. Lng Duyn Bnh, V Quang, Nguyn Xun Chi, m Trung n, Bi
Quang Hn, on Duy Hinh (2006), Sch gio vin Vt l
11, Nxb Gio dc.
6. Hunh Trng Dng (12/2005), Pht huy tnh tch cc hot ng nhn
thc ca hc sinh ph thng trong dy hc Vt l, Tp ch
Gio dc (s 128).
7. Phm Vn ng (1999), Nhng vn Gio dc- o to, Nxb Chnh tr
quc gia.
8. o Hu H (2001), Xc sut thng k, Nxb i hc quc gia H Ni.
9. Nguyn Vn H (2002), L lun dy hc, Nxb Gio dc.
10. Nguyn Vn Khi (1999), Nhng vn c bn ca l lun dy hc Vt l,
Bi ging chuyn o to cao hc, i hc s phm- i
hc Thi Nguyn.
11. Phan Trng Ng (2005), Dy hc v phng php dy hc trong nh
trng, Nxb i hc s phm.

138
12. V Quang, Nguyn Phc Thun, Lng Duyn Bnh, Nguyn Hi Chu,
Nguyn Xun Chi, on Duy Hinh, V Thanh Khit, Phm Xun
Qu, Nguyn Trng Su, Nguyn Xun Thnh, Phm nh Thit, Bi
Gia Thnh (2007), Ti liu bi dng gio vin thc hin chng
trnh SGK lp 11 mn Vt l, Nxb Gio dc.
13. Phm Hng Quang (2003), T chc dy hc cho hc sinh dn tc, min
ni, Nxb i hc s phm.
14. Nguyn c Thm, Nguyn Ngc Hng, Phm Xun Qu (2002),
Phng php dy hc Vt l trng ph thng, Nxb i hc s
phm.
15. Nguyn c Thm, Nguyn Ngc Hng (1999), T chc hot ng nhn
thc cho hc sinh trong dy hc Vt l trng ph thng, Nxb i
hc quc gia H Ni.
16. Nguyn c Thm, An Vn Chiu, V o Chnh, Phm Hu Tng
(1983), Phng php ging dy Vt l trong cc trng ph thng
Lin X v CHDC c, tp 1(sch dch ), Nxb Gio dc.
17. Thi Duy Tuyn (1999), Nhng vn c bn ca gio dc hc hin i,
Nxb Gio dc.
18. Nguyn Cnh Ton, Nguyn K, V Vn To, Bi Tng (2001), Qu
trnh dy- t hc, Nxb Gio dc.
19. Phm Hu Tng, Nguyn c Thm, Phm Xun Qu, Hng Tr
(10/2005), Ti liu bi dng nng cao nng lc cho gio vin THPT
v i mi phng php dy hc mn Vt l, i hc s phm H
Ni.
20. Phm Hu Tng (2007), T chc hot ng nhn thc trong dy hc Vt
l, Bi ging chuyn o to cao hc.
21. Phm Hu Tng (2005), L lun dy hc Vt l 1, Nxb i hc s phm.

139
22. Phm Hu Tng (2004), Dy hc Vt l trng ph thng theo nh
hng pht trin hot ng hc tch cc, t ch, sng to v t duy
khoa hc, Nxb i hc s phm.
23. Phm Vit Vng (1997), Phng php lun nghin cu khoa hc, Nxb
i hc quc gia H Ni.
24. I.F.Khalamop(1978), Pht huy tnh tch cc hc tp ca hc sinh nh th
no, Nxb Gio dc.

140
PH LC 1
PHIU PHNG VN GIO VIN VT L (s 1)
Xin ng ch vui lng tr li nhng cu hi sau:

H tn:Tui:Dn tc:..
GV trng:..
Nm tt nghip HSP:...
1. ng ch thng p dng nhng phng php dy hc no trong cc gi
ln lp: thng xuyn s dng (+); i khi s dng (-); khng s dng (0).
- Din ging- minh ho
- Thuyt trnh
- m thoi
- Thc nghim
- M hnh
- Dy hc nu vn
- Dy hc chng trnh ho
- Dy hc Angorit ho
- Tham quan ngoi kho
- S dng cc phng tin k thut
2. Theo ng ch phng php no c hiu qu nht ......................................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
3. ng ch cho bit kin kin ca ng ch v thi , cht lng ca HS
i vi mn Vt l (thng k theo t l % s HS trc tip ging dy).
- HS chm ch hc tp, yu thch hc Vt l:.%
- HS khng c hng th hc tp Vt l:%

141
- Cht lng hc tp mn Vt l :
+ Gii:...%; + Kh:..%.
+ Trung bnh:%; + Yu, km:..%.
4. Theo ng ch, lm th no tch cc ho hot ng nhn thc ca HS
min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l?...............................
....................................................................................................................
....................................................................................................................
5. ng ch thy c nhng kh khn g trong vic s dng cc bin php
nhm tch cc ho hot ng nhn thc ca HS min ni khi ging dy cc
khi nim v nh lut Vt l? .......................................................................
...................................................................................................................
6. Theo ng ch, nhng yu t no sau y c nh hng ln n cht lng
hc tp Vt l ca HS: ng (+); khng ng (0); do d (-)
- Do HS cha c thc, phng php hc tp
- Do HS b hn ch v tm l, t duy, ngn ng
- Do GV cha c phng php dy hp l
- Do HS thiu SGK Vt l
- Do thiu ti liu tham kho
- Do thiu thit b th nghim
- Do thiu ti liu hng dn ging dy
- Do iu kin hon cnh gia nh HS
- Do bn b ca HS

Ngythngnm 2008
(Phiu ny ch nhm mc ch nghin cu khoa hc, ch khng dng nh
gi, xp loi GV. Rt mong nhn c nhng kin xc ng ca /c. Xin
chn thnh cm n).

142
PHIU PHNG VN GIO VIN VT L (s 2)
Xin ng ch vui lng cho bit kin ca ng ch v cc vn sau:

H tn:.Tui:.Dn tc:.
GV trng:..
Nm tt nghip HSP:
1. Phng th nghim Vt l ca trng /c c th thc hin c bao nhiu th
nghim:
- Th nghim C hc:
- Th nghim Nhit hc:
- Th nghim in hc:
- Th nghim Quang hc:
2. S b th nghim mi nht c trang b:
Nm c trang b:..
Cht lng:..
3. ng ch c thng xuyn s dng th nghim trong cc bi ging khng?
C: ; Khng:
4. Trong hc k va qua, /c thc hin c bao nhiu bi ging c s
dng th nghim?
- C hc:.
- Nhit hc:
- in hc:
- Quang hc:..
5. Trong nm hc k va qua, /c t chc cho HS tin hnh th nghim
thc hnh c bao nhiu bui:
6. /c t lm thm c bao nhiu dng c th nghim trong nm hc
qua:

143
7. Theo /c, nguyn nhn ch yu no quyt nh s thnh cng i vi cc
th nghim biu din ca GV: .......................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
8. Nhng ngh, yu cu ca /c: ...............................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................
...................................................................................................................

Ngythng.nm 2008

(Phiu ny ch nhm mc ch nghin cu khoa hc, ch khng dng nh
gi, xp loi Gv. Rt mong nhn c nhng kin xc ng ca /c. Xin
chn thnh cm n).

144
PH LC 2
PHIU PHNG VN HC SINH

Mong cc em vui lng tr li nhng cu hi sau:
H tn:Tui:..Dn tc:
Lp:Trng:
1. Em c thch hc mn Vt l khng? v sao?

2. So vi cc mn hc khc, em cm thy hc mn Vt l :
D hiu: ; Kh hiu: ; Va d va kh:
3. Theo em, hc mn Vt l s em li cho em iu g?

4. Em c thng xuyn chm ch nghe ging trong gi Vt l khng? Ti sao?

5. Trong gi hc Vt l, em thng c hiu bi ngay trn lp khng?

6. Em c thng hng hi pht biu kin xy dng bi trong gi hc Vt l
khng? Ti sao?

7. Em c nhng ti liu no phc v cho vic hc tp mn Vt l?
- SGK Vt l:

145
- Sch bi tp Vt l:
- Sch tham kho vt l:..cun
8. Em thng hc mn Vt l theo nhng cch no?
- Theo v ghi:
- Theo v ghi kt hp vi SGK
- Theo cch hc ca bn thn em:...................
9. nh, em thng hc mn Vt l khi no?
- Hc thng xuyn:
- Ch hc khi hm sau c gi Vt l :
- Ch hc khi GV cho bit s c bi kim tra:
- Ch hc khi chun b thi hc k:
- Khng hc:
10. Em t gic hc mn Vt l theo nhu cu ca bn thn hay do gia nh, nh
trng bt buc?

11. Thi gian em thng dnh cho hc tp nh:.gi/ ngy.
Thi gian dnh cho mn Vt l :gi/ ngy;.gi/
tun.
12. Theo em, nhng iu kin no di y nh hng ti kh nng nhn
thc ca em i vi mn Vt l?
- Do khng c SGK:
- Do khng c ti liu tham kho:
- Do iu kin hon cnh gia nh kh khn, khng yn tm hc:
- Do s rt r, t ti ca bn thn:
- Do s nhit tnh v phng php ging dy ca GV:

146
- Do c s hn ch v tm l, t duy, ngn ng:
- Do cc nguyn nhn khc:
13. Kt qu hc tp mn Vt l ca em trong nm hc va qua:....
14. Nguyn vng ca em sau khi tt nghip THPT:.......................
15. gp phn hc tt mn Vt l, em c ngh g?
.
.........

Ngy.thng.nm 2008

(Phiu ny dng phc v nghin cu khoa hc, khng dng dnh gi
hc sinh. ngh cc em tr li ng s tht).

147
PH LC 3
BI KIM TRA S 1
Thi gian: 15 pht

Cu 1. Chit sut t i ca mi trng truyn nh sng ny so vi mi
trng truyn nh sng khc c gi tr.
A. Lun ln hn 1.
B. Lun nh hn 1.
C. C th ln hn hoc nh hn 1
D. Bng 1.
Cu 2. Cho hai mi trng trong sut v ng tnh c chit sut ln lt l n
1

v n
2
. Chit sut t i ca mi trng 2 i vi mi trng 1 l:
A. n
21
=
n
n
2
1
.
B. n
21
=
n
n
1
2
.
C. n
21
=
1
1 2
n n .
.
D. Mt gi tr khc.
Cu 3. Nhn xt no sau y l sai?
A. T s gia gc ti v gc khc x lun khng i.
B. Tia ti vung gc vi mt phn cch s khng b khc x.
C. Tia sng i t khng kh vo nc c gc khc x nh hn gc ti.
D. Tia khc x v tia ti nm trn cng mt mt phng.

148
h
C
Cu 5. Mt ci mng nc su 30cm, rng 40cm c hai thnh bn thng
ng. Khi mng nc cn th bng rm
ca thnh A ko di ti ng chn thnh
B. nc vo mng n su h th
bng ca thnh A ngn bt i 7cm so vi
lc trc. Tnh h, bit nc c n =
4
3
.

BI KIM TRA S 2
(Thi gian: 15 pht)
Cu 1. Ln lt gi n
1
v n
2
l chit sut mi trng ti v mi trng khc
x; i v i
gh
l gc ti v gc gii hn. xy ra hin tng phn x ton phn,
cc iu kin no sau y phi c tho mn?
A. n
1
> n
2
v i < i
gh
B. n
1
< n
2
v i < i
gh

C. n
1
> n
2
v i > i
gh
C. n
1
< n
2
v i > i
gh

Cu 2. Hin tng phn x ton phn.
A. Xy ra khi nh sng truyn t mi trng c chit sut ln qua mi
trng c chit sut nh hn.
B. Cng tun theo nh lut phn x nh sng.
C. C cng chm tia phn x thng yu hn chm tia ti.
D. Thng xy ra khi nh sng gp b mt nhn.
Cu 3. Hin tng phn x ton phn c ng dng .
A. Ch to lng knh.
B. Ch to si quang hc.
C. Ch to gng cu.
D. C 3 ng dng trn.
A
B

149
Cu 4. Cho tia sng i t pha l c chit sut 1,8 vo nc c chit sut
n =
3
4
. S phn x ton phn xy ra khi gc ti l:
A. i > 47,8
0
B. i > 45
0
C. i > 46,5
0
D. i > 45,5
0

Cu 5. Mt ngn n nh S nm di y ca mt b nc nh, su 20cm.
hi phi th trn mt nc mt tm g mng c v tr, hnh dng v kch
thc nh nht l bao nhiu va vn khng c tia sng no ca ngn n
lt qua mt thong ca nc. Cho n
nc
=
3
4
.

BI KIM TRA S 3
Thi gian: 15 pht
Cu 1. Mt tia sng truyn t khng kh n gp mt thong ca mt cht
lng c chit sut 2 . Khi tia ti v tia khc x vung gc vi nhau, ln
ca gc khc x l:
A. 30
0
B. 45
0
C. 60
0
D. Mt gi tr
khc.
Cu 2. Chn cu ng.
Khi mt tia sng truyn t mi trng (1) sang mi trng (2) th tia khc x
A. li gn php tuyn nu mi trng (2) chit quang hn.
B. li gn php tuyn nu mi trng (2) chit quang km.
C. i xa php tuyn nu mi trng (2) chit quang km.
D. lun lun li gn php tuyn.
Cu 3. Biu thc no sau y l chit sut t i n
12
ca mi trng (1) i
vi mi trng (2)?
A.
1
2
v
v
; B.
r
i
sin
sin
; C.
1
2
n
n
D. Bt k biu thc no trong s
A, B, C.

150
Cu 4. Mt ca mt ngi t trong khng kh nhn xung y mt chu
c cha mt cht lng trong sut c chit sut n. Chiu cao lp cht lng l
20cm. Mt thy y chu dng nh cch mt thong ca cht lng mt
on l:
A. h > 20cm B. h < 20cm C. h = 20cm
D. Khng th tm c h v cha bit chit sut n ca cht lng l bao nhiu.
Cu 5. Mt ngi cao 1,7m ng trn b h nc trong sut v nhn thy mt
hn si di y h dng nh cch mt nc 1,5m. Hi nu ng di h
th ngi y c b ngp u khng?

151
MC LC
Trang
CHNG I: C S L LUN V TNH TCH CC HOT NG
NHN THC V HOT NG DY HC VT L THEO HNG
TCH CC HO. THC TRNG DY HC CC KHI NIM V
NH LUT VT L TRNG THPT MIN NI. .............................. 5
1.1. Hot ng nhn thc v tnh tch cc hot ng nhn thc ca HS....... 5
1.1.1. Hot ng nhn thc ca HS. ........................................................... 5
1.1.2. Tnh tch cc v tnh tch cc nhn thc ca HS................................. 7
1.2. Dy hc theo hng tch cc ho hot ng nhn thc ca HS. .......... 12
1.2.1. Quan nim v hot ng dy hc. ....................................................12
1.2.2. Cc phng php dy hc tch cc ..................................................17
1.3. Khi nim, nh lut Vt l v thc trng dy- hc cc khi nim v
nh lut Vt l trng THPT min ni hin nay. ................................... 24
1.3.1. Khi nim Vt l. ...........................................................................24
1.3.2. nh lut Vt l. .............................................................................36
1.3.3. Thc trng dy- hc cc khi nim v nh lut Vt l trng
THPT min ni hin nay..........................................................................45
KT LUN CHNG I .......................................................................... 50
CHNG II: TCH CC HO HOT NG NHN THC CA
HC SINH THPT MIN NI KHI GING DY MT S KHI
NIM, NH LUT CA CHNG KHC X NH SNG. ............ 52
2.1. Mt s bin php tch cc ho hot ng nhn thc ca hc sinh khi
ging dy cc khi nim v nh lut Vt l. .............................................. 52
2.1.1. Xy dng ng c, to hng th , nhu cu hc tp. ...........................52
2.1.2. Tng cng t chc cho HS hot ng nhn thc trn lp v t hc
nh. ....................................................................................................55
2.1.3. Rn luyn k nng thc hin cc thao tc t duy v phng php suy
lun lgic c bn khi hnh thnh cc khi nim v nh lut Vt l. ..............60

152
2.1.4. Bi dng vn ngn ng khoa hc Vt l cho HS min ni. ...............69
2.1.5. Tng cng s dng cc th nghim trong dy hc cc khi nim v
nh lut Vt l. .......................................................................................73
2.1.6. S dng tng hp, linh hot cc bin php trong tng bi hc c th...77
2.2. Cc bin php tch cc ho hot ng nhn thc HS THPT min ni
khi ging dy mt s khi nim, nh lut ca chng Khc x nh
sng ........................................................................................................ 78
HS min ni khi ging dy cc khi nim v nh lut Vt l .......................79
khi ging dy mt s khi nim, nh lut vt l ca chng Khc x nh
sng .....................................................................................................86
KT LUN CHNG II ....................................................................... 115
CHNG III: THC NGHIM S PHM .......................................... 117
3.1. Mc ch ca thc nghim s phm (TNSP). .................................... 117
3.2. Nhim v ca TNSP. ........................................................................ 117
3.3. i tng v c s TNSP. ................................................................. 117
3.4. Phng php TNSP. ......................................................................... 118
3.5. Phng php nh gi kt qu. ........................................................ 118
3.6. Tin hnh TNSP. .............................................................................. 120
3.7. Kt qu TNSP .................................................................................. 121
KT LUN CHNG III ..................................................................... 134
KT LUN CHUNG .............................................................................. 135
PH LC 1 ............................................................................................ 140
PH LC 2 ............................................................................................ 144
PH LC 3 ............................................................................................ 147

Tích Cực Hoá Hoạt Động Nhận Thức Của Học Sinh THPT Miền Núi Khi Giảng Dạy Một Số Khái Niệm Và Định Luật Vật Lí Của Chương Khúc Xạ Ánh Sáng (Vật Lí 11- Ban Cơ Bản)

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tích Cực Hoá Hoạt Động Nhận Thức Của Học Sinh THPT Miền Núi Khi Giảng Dạy Một Số Khái Niệm Và Định Luật Vật Lí Của Chương Khúc Xạ Ánh Sáng (Vật Lí 11- Ban Cơ Bản)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I HC THI NGUYN

You might also like