STANBUL TEKNK NVERSTES

Denizcilik Fakltesi
Tuzla
GEMLERDEN KAYNAKLANAN DENZ KRLLNN
DENETMNDE GREVLENDRLECEK OLAN EVRE
DENETLER N SERTFKA PROGRAMI
7-11 Temmuz 2008
OPRS
( PETROL KRLL & MCADELE & MDAHALE)
Hazrlayan
Do. Dr. Fatma Yonsel
fyonsel@itu.edu.tr
T-Gemi naat ve Deniz Bilimleri Fakltesi,
Deniz Teknolojisi Mhendislii Blm, 34 469 Maslak-Istanbul
NDEKLER



1. Petrol Kirliliine Kar Hazrlkl Olma, Mdahele ve birlii ile ilgili
Uluslararas Szleme-OPRC 90 1

2. Petrol Nedir? 2

3.Petroln Deniz Ortamnda geirdii Evreler 8

4. Petroln Deniz Ortamna olan Etkileri 14

5. Deniz Ortamndaki Petrol ile Mcadele Yntemleri 20
1. Mekanik Yntemler 20
2. Kimyasal Yntemler 42
3. Yakma 44
4.Biyolojik Yntemler 45

KAYNAKLAR 54






1
1-Petrol Kirliliine Kar Hazrlkl Olma, Mdahale Ve birlii
le lgili Uluslararas Szlemesi (OPRC 90)
IMO 1990 ylnda "Petrol Kirliliine Kar Hazrlkl Olma, Mdahale ve birlii ile lgili
Uluslararas Szlemesi (International Convention on Oil Pollution Preparedness, Response
and Co-Operation (OPRC 90)"ni kabul etmitir. 21 Haziran 2001 tarihinde, TBMM Dileri
Komisyonunda grlerek kabul edilen ve 11/06/2003 tarihli, 4882 sayl Kanunla
katlmamz uygun bulunan "1990 Tarihli Petrol Kirliliine Kar Hazrlkl Olma, Mdahale
ve birlii ile lgili Uluslararas Szlemesi (International Convention on Oil Pollution
Preparedness, Response and Co-Operation, OPRC 90) petrol kirliliine kar hazrlkl olma,
mdahale konusunda taraflar arasnda uluslararas koordinasyon ve ibirlii salama, bilgi
alverii, eitim ve teknik yardm hususlarn kapsamaktadr.
Devletlerin, tanker kazas gibi acil durumlara mdahale etme yeteneklerini gelitirmek
amacyla hazrlanan bu szleme, Mays 1995 tarihinde yrrle girmitir. Ancak baz
hkmleri, 1991 baharnda ran Krfezi'nin, blgedeki dmanca faaliyetler sonucu nemli
bir ekilde kirlenmesi olaynda, IMO'nun olaya mdahalesinin temelini oluturmutur.
Szlemede yer alan nemli konular; uluslararas yardm ve ibirlii, kirlenmenin rapor
edilmesi, petrol kirlilii hakknda acil planlama, milli ve blgesel hazrlk ve mdahale
kapasitesinin artrlmas, teknik ibirlii ve enstit almalar yaplmas hakkndadr.
Ancak szlemenin anahtar unsuru, taraflarn herhangi bir petrol kirliliinin meydana
gelmesi halinde, birbirlerine zellikle danmanlk, teknik destek ve ara temini hususunda
yardm salamalar, ibirlii ve mterek mdahale imkannn temini hakkndadr.
OPRC iki nemli hususta IMO iin bir ilki de oluturmaktadr. Bunlardan birincisi
OPRC'nin dier szlemelerden farkl olarak sadece gemiden kaynaklanan kirlenmelere deil,
btn kirlenme kaynaklarnn yol at kirlenmeler hakknda uygulanacak olmas, dieri ise
IMO'nun daha aktif bir rol stlenmesidir.
OPRC Szlemesi petrol kirlilii acil durum planlar, petrol kirliliini bildirme prosedr,
petrol kirlilii raporu alndnda yaplacak ilem, hazrlkl olma ve mdahale iin
gelitirme, teknik ibirlii, hazrlkl olma ve mdahale konusunda ikili ve ok tarafl
ibirliinin teviki, dier szlemeler ve uluslararas anlamalarla ilikisi, kuramsal
dzenlemeler gibi konular iermektedir .

2
2. PETROL NEDR?
Petrol, yer kabuu tabakalarnda, hayvansal ve bitkisel maddelerin, basn ve s etkisi ile
bozunmasndan oluan, bileimi olduka karmak ve blgeden blgeye deikenlik
gsterebilen bir rndr. Balca parafinik ve naftanik hidrokarbonlarla S, O ve N ieren
maddelerin bir karmdr. Ayrca, petroln yapsnda eser miktarda metal bileikleri de
bulunur.
Paralanma ve destilasyon yntemleri ile benzin, uak yakt, gaz ya vb. gibi eitli petrol
rnlerinin elde edilmesine yarayan ham petroln %60 - %98ini hidrokarbonlar oluturur.
Petrol yapsndaki bu hidrokarbonlar inceleyecek olursak, %30unu parafinik
hidrokarbonlarn, %50sini sikloalkanlarn, %15ini aromatik bileiklerin ve %5ini de S, O,
N ieren hidrokarbonlarn oluturduunu grmekteyiz.

Parafinik Hidrokarbonlar (Alkanlar)
Bu gruba ait hidrokarbonlar tek karbonlu, CH
4
(metan) ve iki karbonlu etandan balayarak, 60
ve daha fazla karbon atomu ieren (C
60
H
122
mikrokristalin mum) bileiklere kadar uzanr.
Bunlar dz zincirli veya dallanm ve karbon iskeleti iermektedirler.

Sikloalkanlar
Bu gruba ait hidrokarbonlar 5 veya 6 karbon atomu halkasna sahip (monosiklik) siklopentan
ve sikloheksan trevleri ile baz ok halkal (polisiklik) bileiklerden oluurlar. Bu halkalarda
alkil gruplarnn da yer ald grlmektedir.

Aromatik Bileikler
Ham petrol ierisinde nadiren bulunan aromatik bileikler, ksilen, benzen ve toluen gibi alkil
benzenlerden oluur.

Kkrt (S), Oksijen (O), Azot (N)
Kkrt gerek element halinde gerekse oluturduu eitli bileikler halinde (hidrojen slfr
H
2
S, merkaptanlar R-SH, alifatik ve aromatik slfr) ham petroln %5i ila % 6sn oluturur.

3
Ham petrol ierisinde yaklak % 42 orannda bulunan oksijen, fenoller, alkil fenoller gibi
bileiklerden ve baz yksek molekl tartl karboksilli asitlerden meydana gelir.
Ham petrol ierisindeki miktar %0.1 ila %0.8 arasnda deien azot, pridin ve kinolin gibi
bazlardan meydana gelmektedir.
Ham petrolde bulunan ve evre sal asndan en nemli elementler nikel (Ni) ve
vanadyumdur (V). Ham petroldeki V ve Ni miktarlarnn (5 40 g / ton) petroln asfaltik
ieriinin artmasyla artt bilinmektedir. Bu elementlerin yannda evre sal asndan
nemli olabilecek Fe, Co, Cr, As, Hg, Sb gibi elementlerin de ham petrolde var olduu
bilinmektedir. Bu elementler ham petrolde genel olarak metalloporfirin kompleksleri,
organometalik bileikler, kolloidal anorganik tuzlar veya asidik reinelerin tuzlar halinde
bulunabilmektedirler.
Eser elementler ve hidrokarbon bileikleri ortamdaki younluklarna bal olarak, dorudan
ya da dolayl yollarla ekosisteme olumsuz etkide bulunurlar. Ham petrol meydana getiren
hidrokarbon trlerinin ve bunlarn fiziksel zelliklerinin bilinmesi, kaza ya da baka
nedenlerle denize yaylan ham petroln ekosisteme ne gibi zararlar verebileceinin tespit
edilebilmesi iin gereklidir.
Rafine edilmi ham petrolden elde edilen petrol rnlerinin zellikleri birbirinden farkldr.
Bu farkllk rafine edilen petroln doasna ve de geirildikleri farkl ilemlere baldr. Hafif
bir rn olan benzin kolayca akan, hemen yaylan, normal atmosfer artlarnda birka saat
iinde tamamen buharlaabilen bir maddedir. Uuculuunun yksek olmas ve kolayca alev
alabilmesi, yangn ve patlama riskini arttrr. Genellikle ham petrole kyasla daha zehirlidir.
Karosen de benzin gibi hafif arlkldr ve kolayca akar, hemen yaylr ve buharlar .
Bu bilgiler hasar tespiti iin dayanak oluturma asndan da gerekli olmaktadr.








4
Tablo 2.1 Ham Petrol Oluturan Hidrokarbon Trleri ve Fiziksel zellikleri
Bileik
Karbon
Says
Kaynama
Noktas
Erime
Noktas
Younluk
(SG)
Sudaki
znrlk
Parafinler


Metan 1 -161,5 0,424 90 ml / l
Etan 2 -88,5 0,546 47 ml / l
Propan 3 -42,2 0,542 65 ml / l
Butan 4 -0,5 0,579 150 ml / l
Pentan 5 36,2 0,626 360 ppm
Heksan 6 69 0,66 139 ppm
Heptan 7 98,5 0,684 52 ppm
Oktan 8 125,7 0,703 15 ppm
Nonan 9 150,8 0,718 10 ppm
Dekan 10 174,1 0,73 3 ppm
Undekan 11 195,9 0,714
Dodekan 12 216,3 0,766
Tridekan 13 235,6 5,5 0,756
Tetradekan 14 253,6 6 0,763
Pentadekan 15 270,7 10 0,769
Heksadekan 16 287,1 18 0,773
Heptadekan 17 302,6 22 0,778


5

Bileik
Karbon
Says
Kaynama
Noktas
Erime
Noktas
Younluk
(SG)
Sudaki
znrlk
Aromatikler


Benzen 6 80,1
0,879
820 ppm
Toluen 7 110,6 0,866 470 ppm
Etilbenzen 8 136,2 0,867 140 ppm
p - Ksilen 8 138,4 0,861
m - Ksilen 8 139,1 0,864 80 ppm
o - Ksilen 8 144,4 0,874
iso - Propilbenzen 9 152,4 0,864
n - Propilbenzen 9 159,2 0,862 60 ppm
Naftalin 10 217,9 80,2 1,145 20 ppm
2 - Metilnaftalin 11 241,1 37 1,029
1 - Metilnaftalin 11 244,8 22 1,029
Dimetilnaftalin 12 262 18 1,016
Trimetilnaftalin 13 285 92,0 1,01
Anstrasen 14 354 216 1,25


Denize dklen petrol deniz ekosisteminde birok fiziksel ya da kimyasal deiiklie neden
olur. Denize dklen petroln hareketini etkileyen fiziksel zellikler zgl arlk, viskozite
ve akma noktasdr.

6
Ham petrollerin ve petrol trevi rnlerin younluu genel olarak API ile gsterilmektedir.

141.5
API = 131.5
zgl Arlk

Younluk, petroln deniz ortamnda yzp yzemeyeceini belirledii gibi dier zelliklerini
belirlemek iin de genel bir gsterge olur. Fiziksel olarak bir maddenin younluu maddenin
ktlesinin hacmine oran ile bulunmaktadr. Petrol endstrisinde ise younluk genellikle 16 C
(yaklak olarak 60 F) deki her milimetre bana den gramla llmektedir.
Petrol endstrisinde younluk, Amerikan Petrol Enstits tarafndan saplanan lye uygun
olarak API derecesi ile ifade edilmektedir. rnek olarak; zgl arl 0.850 olan ham
petroln younluu yaklak olarak 35 API olur. (Genellikle API younluu 20den kk
olan petroller ar, 20 25 arasnda olan petroller orta, 25ten byk olanlar ise hafif petrol
olarak tanmlanmaktadr.)
Deniz suyunun zgl arl 1,02 1,07 deerleri arasnda deimektedir. Denize dklm
petrol katmannn yzebilmesi iin zgl arlnn suyun zgl arl olan bu deerlerden
daha az olmas gerekmektedir. rnein dk zgl arl (yksek API) olan yalar, uucu
bileenler bakmndan zengindir ve akkandr. Yan ss ykseldiinde deiik bileenler
kaynama noktasna ular ve damtlr. Viskozite yksek sda ve deniz suyu scaklnda
azalr. Bunlar gneten s absorbe edebilen yalar iin nemli zelliklerdir. Eer evre
scakl akma noktasnn altndaysa denize dklm olan ya bir kat gibi hareket edecektir.



7

ekil 2.1 Petrol rnlerinin younluuna gre deniz ortamndan giderilme hzlar


















GRUP YOUNLUK TPK RNEK
I < 0.80 benzin, kerosen
II 0.80 0.85 gaz ya
III 0.85 0.95 ham petrol
IV > 0.95 ar fuel oil

8
3.Petroln Deniz Ortamnda geirdii evreler












ekil 3.1: Petrol n deniz ortamnda geirdii evreler

Kaza sonucu denize dklen ham petrol younluunun, sudan daha hafif olmasndan dolay,
petrol ksa srede deniz yzeyine yaylmaktadr. Ham petrol ve rafine petrol rnleri, belirli
bir sre sonra etki alannda kalan deniz yzeyini bir film eklinde kaplayarak rzgar ve aknt
etkisi ile uzak mesafelere yaylr. Yani petroln denizde dalma ekli, petroln
younluundan baka o andaki hakim olan rzgara ve aknt sistemine de baldr.
Denize dklen petrol, su yzeyinde daldktan hemen sonra deiime uramaya balar. Bu
deiim petroln trne ve bileimine bal olarak sadece fiziksel ve ksmen de kimyasal
olabilir. Suya dklen petrol rn partikl, emlsiyon, znm maddeler halinde
olabileceinden, bu maddelerin deniz ortamndaki davran suya ulatklar zamanki fiziksel
yaplarna, zellikle de suyun scakl, tuzluluu ve bunlarn fonksiyonu olan younluuna
baldr.

Yaylma
Petrol deniz ortamna dkldnde, genellikle nce yzeyde kalr sonra yaylmaya balar.
stisnai olarak deniz suyundan daha fazla younlua sahip petrol rnleri ise younluklar


9
nedeniyle batarlar. Petroln geirdii en baskn sre olan petrol tabakasnn yaylmas
petroln ortama girmesinin ardndan hzla gerekleir. Bu srecin gereklemesinde
younluun etkisi olduka nemlidir. Petrol tabakalarnn yaylmas ilk bata bir btn
halinde balar. Viskozite de bu sre iin nemli bir etkendir. Viskoz petroller, viskozitesi
dk olanlara kyasla daha yava yaylrlar. Ancak dk viskoziteli petrollerde, kk
szntlar hari, yaylma dzenli gereklemez ve tabaka kalnl deikendir. Bununla
birlikte btn petrol trleri, donma noktalarnn altndaki scaklklardaki denizlerde daima
yava yaylrlar.
Deniz yzeyinde oluan tabakalar birka saat iinde krlmaya balar ve rzgarn dorultusuna
paralel dar bantlar olutururlar. Bu sreten sonra petroln viskozitesi nemini yitirir ve
yaylma deniz yzeyindeki trblansa bal olarak gerekleir. Aknt ve rzgar gibi
oinografik artlar yaylma oranna etki etmektedir. Petrol, denize dklmesinin ardndan
geen 12 saatlik bir srede kilometrekarelerce alana yaylabilir. Bu durum temizleme
almalarnn veriminin dmesine neden olur.

Buharlama
Su hareketleri, rzgar hz, yksek scaklklar petroln buharlama orann arttran etkenler
arasndadr. Buharlamann hz ve bykl daha ok petrol iindeki dk kaynama
noktal bileenlerin oranna baldr. Dklmeyi izleyen ilk birka gn iinde hafif ham
petroln ilk hacminin %75i buharlarken orta dereceli ham petroln ise %40
buharlaabilmektedir. Ar ham petroldeyse sadece %10luk ksm buharlama grlmektedir.
Petroln su yzeyine yaylma oran da buharlama oran zerinde etkili olmaktadr. Buna gre
geni bir alana yaylma durumunda, hafif bileenler daha hzl olarak buharlamaktadr.
Atmosfere karan hidrokarbon molekllerinin tekrar denize karmas meteorolojik artlara
bal olarak deimektedir. Molekllerin atmosferde ne gibi deiimlere uradklar kesin
olarak bilinmemekle birlikte gne enerjisinin etkisi ile eitli kimyasal tepkimelere uramas
ve yeni kimyasal rnlerin meydana gelmesi olasl bulunmaktadr.

Dalma (Doal Dispersiyon)
Orta ve sert iddetteki deniz artlarnda petrol ve petrol rnleri genellikle kk damlacklar
eklinde yaylrlar. Petrol damlacklar denizin st katmanlarndan dalarak suda asl

10
kalrlar. Damlacn byklne bal olarak su petrol arasndaki temas artacandan
petroln mikroorganizmalar tarafndan da paralanmas hzlanacaktr.
Dispersiyon, buharlama ile birlikte petroln deniz yzeyindeki mrn belirlemektedir.
Doal dispersiyonun dklm olan maddenin fiziksel veya kimyasal zellikleri zerindeki
etkisi, buharlamann neden olduu etkiye benzemektedir. Hafif petrollerdeki kk
szntlarn ou, deniz ortamnda gerekli dalga hareketleri bulunuyorsa doal dalma ile
birka saat iinde kaybolabilmektedir.
znme
znme petrol bileenlerinin sudaki znrllne bal olarak deimektedir.
Hidrokarbonlarn molekl arl azaldka ve polaritesi fazlalatka suda znrllkleri
de ayn oranda artmaktadr. Normal parafin hidrokarbonlarnn damtlm sudaki ortalama
znrll milyonda birlik (ppm) ile ifade edilir. Hidrokarbonlarn deniz suyundaki
znrlk deerleri tuz etkisi ile %25 orannda azalmaktadr. Ancak hidrokarbonlarn
mikrobiyolojik ayrmalar sonucu suda znme yetenekleri olduka artmaktadr.

Emlsiyon
Denize dklen petrol, su ierisinde petrol veya petrol ierisinde su emlsiyonlar
oluturabilir. Su ierisinde petrol emlsiyonlarnda oluan petrol-su karm, petroln su alma
yeteneinden domaktadr. Yani farkl nitelikteki petrol rnlerinin suyu absorbe etme
sreleri de farkllk gstermektedir.
Emlsiyon oluumunda denizin durumu ok nemlidir. Sakin denizlerde genellikle emlsiyon
olumaz fakat ok hafif petrol trleri kk dalga hareketlerinde emlsiyon oluturabilirler.
Emlsiyon meydana gelmesi durumunda buharlama ve yaylma yavalar ve petrol su
kolonunda aaya doru hareket etmeye balar.

Sedimantasyon
Deniz yzeyine yaylan petroln sedimantasyonu, petrol bileiklerinin younluunun deniz
suyu younluundan daha fazla olacak ekilde katran yumrularnn emilsyonlar ve keltiler
oluturmas ile meydana gelir. Buharlama, znme, oksidasyon ve ayrma olaylarnn
sonucunda ortaya kan katran yumrularnn ileri derecede ayrmas sonucunda daha kk
ve daha youn paracklar meydana gelir ve bu paracklar dibe doru kerler.

11
Oksidasyon
Oksidasyon, ounluu hidrokarbonlardan oluan ham petrol karmlarnn oksidatif srece
duyarllklarna gre yeni bileikler oluturarak ve kalan bileikleri tekrar dzenleyerek
deitirme ilemidir. Petrol rnleri yzey sularndaki oksijen ve gne nlarnn etkisi ile
oksidasyona urarlar. Btn organik bileikler, snrsz zaman ve oksijen salanrsa,
oksitlenme srecinin sonunda karbondioksit ve suya dnebilmektedir.
Oksidasyonun hz petrol rn iindeki maddelerin oksidasyon yeteneine baldr. rnein
alkil naftenler normal alkanlara gre ok daha abuk oksitlenme yeteneine sahiptir.

Ham petrol ounluu hidrokarbonlar olmak zere, organik bileiklerden meydana gelen
kompleks bir karmdr. Oksidasyon ise, karmlarn oksidatif srece duyarllklarna gre,
yeni bileikler oluturarak ve kalan bileikleri tekrar dzenleyerek karmlar deitirme
ilemidir. Snrsz oksijen ve zaman verildiinde oksitlenme srelerinin sonunda btn
organik bileikler karbondioksit ve suya dnmektir.
Aadaki reaksiyon tipik bir oksidasyonu gstermektedir. .
CH
2
O + O
2
CO
2
+ H
2
O
Bu reaksiyon denkleminde CH
2
O organik bir bileii sembolize etmektedir.
Ham petroln oksidasyon srecinde hidrokarbonlar oksitlenerek alkollere, ketonlara ve
organik asitlere dnr. Oksitlenmi rnler, ilk hallerinden ok daha fazla suda
znebilmektedir. Hidrokarbonlarn oksitlenme mertebeleri birok faktre baldr. 20 ya da
daha az karbon atomuna sahip olan kk molekller daha byk olanlardan nce okside
olur. Hafif molekler arlk dahilinde oksitlenme sras ise u ekildedir: nce alifatik n-
parafinler ( n-alkanlar), sonra dallanm ve halkal alkanlar (naftalinler), ve daha sonra ok
halkal alifatik ve aromatik hidrokarbonlar Bu nedenle artan bileiklerin tipine ve dalmna
gre oksidasyonun mertebesi tespit edilebilir. Bunlara ek olarak dk molekl arlkl
bileiklerin ncelikli oksidasyonu oksitlenmemi olarak kalan ksmn younluunun
artmasna sebep olmaktadr .
Ham petroln oksidasyonu fotooksidasyon ve mikrobiyal oksidasyon olmak zere iki ekilde
gerekleir. Ham petroln gne ve oksijene maruz kald yerlerde hem fotooksidasyon
hem de aerobik mikrobiyal oksidasyon gerekleir. Oksijen ve gne nn olmad
anoksik yerlerde anaerobik mikrobiyal oksidasyon gerekleir .

12
Deniz suyunda fotooksidasyon
Fotooksidasyon, petrol hidrokarbonlarnda mevcut olan indirgenmi karbonlarn k
katalizrl ile oksitlenme ilemlerinin tamamdr. Fotooksidasyon iin gerekli olanlar
radyasyon ve souran molekllerdir (kromoforlar). Bu reaksiyonlar iki ekilde
gerekleir. Birincisinde reaksiyona giren maddelerin sourduu dorudan foto
reaksiyonlardr, ikincisi ise zeltideki dier kimyasal maddelerin sourduu dolayl foto
reaksiyonlar eklinde gerekleir Sadece baz hidrokarbonlar verimli bir ekilde
dorudan sourduu iin bir ok fotooksidasyon ilemi dolayl foto reaksiyonlarla
gereklemektedir Fotooksidasyon ilemleri ya hidrokarbonlara atak eden reaktif ara rnlerin
olumasn salarlar, ya da dorudan enerjinin reaksiyona giren hidrokarbonlara transfer
ederler.
Fotooksidasyon znm petrol hidrokarbonlarnn giderilmesinde nemli bir rol
oynamaktadr. Petroln alifatik ve aromatik fraksyonlar gne nda fotokimyasal olarak
oksitlenerek daha polar ketonlara, aldehitlere, karboksilik asitlere, ve esterlere dnr. Bu
rnlerin deniz suyundaki znlrlnn daha yksek olmas nedeni ile fotooksidasyon
petroln tamamnn deniz suyundaki znlrln daha ykseltir. Bu znm bileikler
daha ileriki oksitlenme srelerine dorudan yada dolayl olarak katlabilirler. Tam tersi
olarak fotooksidasyon peroksit ara rnlerin younlaarak daha ar molekllerin olumasna
da neden olabilir. Bu srecin sonunda son rn olarak katran ve reine oluumuna neden olur.
znm petroln aromatik ve doymam fraksiyonlar deniz suyunda hem dorudan hem de
dolayl olarak fotooksidasyona urarlar. ok halkal aromatik hidrokarbonlar (PAH)
kendilerinden oksijene doru gerekleen elektron transferi greceli olarak daha dengeli
maddeler dnrler. Renkli doal organik maddeler ok halkal aromatik hidrokarbonlarn
dolayl fotolizinde katalizr olarak rol alabilirler .
Fotooksidasyonun boyutu mevcut n spektrumu ve iddetine , petrol hidrokarbonlar ve
dier znm ve paralanm maddeler nedeni ile deien deniz yzeyinin optik
zeliklerine , hidrokarbonlarn kendi optik zelliklerine ve kesen ve aktif hale getiren
bileiklerin varlna bal olarak deimektedir .
Mikrobiyal Oksidasyon (Biyodegradasyon)
Petrol deniz ortamnda genelde biyolojik olarak iki farkl sreten geer.Bu iki sre de
solunum ile gerekleir ama farkl noktalarda son bulur. Birincisinde hidrokarbonlar, (byk
zincirli moleklleri) degrade edilerek enerji temini iin karbon kayna olarak kullanlr. Bu

13
ilem ncelikle bakteriler ve fungiler ikincil olarak da heterotrofik fitoplanktonlar olmak
zere mikroorganizmalar tarafndan gerekletirilir. Bu metabolik sre genelde oksidatif
fosforilasyon veya solunum olarak adlandrlr ve enerji temini iin en uygun yoldur. kinci
biyolojik sre ise detoksifikasyon mekanizmasdr Bu sre petrole maruz kaldnda
organizmann hidrokarbonlar suda daha ok znebilen maddelere metabolize ederek
bnyelerinden atmasdr .


















14
4. Petroln Deniz Ortamna olan etkileri
Petrol kirliliinin etkileri, olay evreleyen artlara baldr. Petrol kirlenmesinin evresel
etkilerini belirleyen etmenler ortamdan ortama deimektedir. Bu etmenler sadece petroln
fiziksel, kimyasal ve zehirlilik zellikleri ile snrl deildir. Bunlarn yan sra petroln tabaka
halinde yzmesi, dalm olmas gibi petroln iinde bulunduu durumunu; rzgar ve
scaklk gibi evresel artlar; sediment yaps, dip topografyas, sahilin jeomorfolojik yaps
gibi petroln dklme yerine ait deikenleri kapsamaktadr.
a-Petroln Doal Hayata Etkisi
Bilindii gibi ky blgeleri birok farkl trden organizmann youn olarak yaad
blgelerdir. Bu nedenle ky eridine yakn blgelerde gerekleen petrol kirliliinin canllar
zerindeki etkisi, ak denizlerde meydana gelen kirlilikten ok daha fazladr. Bununla
birlikte ak denizlerdekiler de dahil olmak zere denizlerde meydana gelen petrol
kirliliklerinin tamam canllar zerinde olumsuz etkiye sahiptir. Ak denizlerde meydana
gelen kazalar yzlerce mil uzaklktaki ky blgelerin kirlenmesiyle sonulanabilmektedir.
Petrol kirlilii deniz canllarn farkl biimde etkilemektedir:
1. Bnyeye girdikten sonra zehirleyerek
2. Dorudan temas ederek
3. Canllarn doal yaam blgelerini yok ederek
Petroln sindirildii zaman memeliler ve balklar gibi byk canllar zerindeki etkileri
greceli olarak daha iyi bilinmektedir.Ancak daha kk birok organizma zerindeki
(zellikle planktonlar gibi mikro-organizmalar , deniz dibinde yaayan canllar, lavra
durumundaki balklar ) zehirleyicilik derecesi ok az bilinmektedir. Byk miktarlarda
petroln balklarn yapsna solungalardan girmesi, genelde balklarn dorudan lmne
neden olmaktadr. Ancak petrole bu ekilde maruz kalan balklar lmese bile bu sefer de
petrol balklarn reme yeteneklerini drmekte ya da deforme olmu yavrularn domasna
sebep olmaktadr. Ayn tehdit zellikle istiridye, deniz tara ve midye gibi yava hareket
eden kabuklu deniz rnleri iin de geerlidir. Deniz memelileri ve deniz kular gibi daha
byk canllar ise genellikle kendilerini temizlerken byk miktarlarda petrole direk olarak
temas etmektedirler. Et obur hayvanlarn ve kularn, petrole maruz kalm olan dier
canllarn lelerini yiyerek beslenmeleri, zehirleyici miktarda petroln bnyelerine girmesine

15
sebep olur. Petroln bnyeye girmesi karacier gibi i organlar da etkilemekte ve remeyi
kstlamaktadr.
Petrol kularn kanatlarn kaplayarak umalarn imkansz hale getirirken arlklarn
artrarak yzme yeteneklerini ortadan kaldrabilmektedir. Ayrca kularn tylerini
kaplayarak, tylerin kuu stmasn da engellemektedir. Bu nedenle petrol kirliliinin
ardndan souk iklimlerde bir ok ku vcut slarndaki ani d (hypothermia) nedeni ile
lebilmektedir. Benzer ekilde birok memelinin de krkleri petrol ile kaplanp sy izole
etme yeteneini yitirdii iin ld grlmektedir. Sonu olarak petroln ldrc etkisi
sadece bnyeye alnmas ile gereklemez. Petrole dorudan fiziksel olarak maruz kalnmas
da deniz canllarnn lmlerine neden olabilmektedir.
Son olarak katran benzeri petrol kmeleri deniz dibine ulanca buradaki bentik
organizmalarn yaam artlarn olduka olumsuz etkilemektedir. rnein balk ve kabuklu
deniz canllarnn yumurtlama alanlarn tahrip ederek bu trlerin remelerini
engellemektedir.
b- Petrol Kirliliinin Ekolojik Etkileri
Yukarda belirtilen artlar nedeni ile petroln deniz ekolojisi zerindeki etkileri de ok
eitlidir. Petroln zehirlilii ve yzeyleri kaplayarak havaszla neden olmasyla petroln
etkileri yaam evrelerinde olduka farkl ekillerde grlmektedir. Bu etkiler fiziksel ve
kimyasal deiimleri; herhangi bir organizma veya trde meydana gelebilecek olan byme
fizyoloji, davran deiikliklerini; btn kominitelerin veya organizmalarn modifikasyona
uramasn veya yok olmasn iermektedir.
c-Canllarn ve Yaam evrelerinin Fiziksel Olarak Kirlenmesi
Petrol kirlenmesine maruz kalan blgelerde dalan veya yzen memelilerin, kularn ve deniz
kaplumbaalarnn fiziksel kirlenmesine neden olabilmektedir.
Petrol kirliliinin gel-git blgelerindeki bykl ve kalcl, buralarn jeomorfolojisine ve
sediment yapsna baldr.
Petrol olumsuz etkisini en ok ve uzun vadeli olarak korunakl blgelerde gstermektedir. Bu
blgelerde petrol anoksik amura nfuz eder, hayvan yuvalarna kolayca girer, bitki
kklerinin rmesine neden olur. Petrol dklmesinin ksa vadeli etkileri bu blgelerde
yaamlarn srdren canllarn kolayca petrol ile kaplanarak havaszlktan boulmas eklinde

16
gereklemektedir. Daha uzun vadede ise dokularnda petroln birikmesi sonucu kimyasal
kirlenme gerekleebilmektedir .
Tal, akll ve hatta kaln kumlu sahillerde petrol dalgalarla birlikte daha aadaki
katmanlara ileyebilir. Bu durumda petroln temizlenmesi olduka zordur. nce kumlu
sahillerde ise petrol genelde yzeyde kalma eiliminde olduundan, buralardan kolayca
temizlenebilmektedir. Ancak baz durumlarda yzeydeki petrol kum karm rzgar ve dalga
hareketleri nedeni ile kum ile rtlp ve daha sonra tekrar ortaya kabilmektedir. Bitki ve
hayvanlarn hzla oald sarp ve kayal sahiller dalga enerjisini tekrar yanstrlar. Bu sayede
bu blgelerde kyya doru srklenen petrol tabakalarnn da sahilden uzaklamas doal
olarak salanmaktadr. Petroln uzun vadeli etkileri, petroln uzun sre kalamad bu
blgelerin ekosistemlerinde en dk seviyede gereklemektedir .

d-Petrol Hidrokarbonlarnn Zehirlilik Etkileri
Petrol kimyasal yaps nedeniyle de canllara zarar verebilmektedir. Petrol kirlenmesinin
ardndan bir ok lm suda znebilen, benzen ve naftalin gibi hafif aromatik
hidrokarbonlarn zehirliinden kaynaklanmaktadr. Bu tip bileikler greceli olarak olduka
abuk yok olurlar. Bu nedenle petroln deniz organizmalarna zehirlilik etkisi bu tip
bileenlerin petrol iindeki miktarna, kalclna ve de organizmalara temas etmeden nce
tkenip tkenmediine baldr. Yani havalanma sreci zehirlilik zerinde byk etkiye
sahiptir. Bu srele mono aromatik bileiklerin kaybolmas sonucunda, ok halkal aromatik
hidrokarbonlar havalanm petroln zehirliliinde daha nemli katkda bulunur.
ok halkal aromatik hidrokarbonlarn, havalanm petroln zehirliliine etkileri var olan
konsantrasyonlarna, dier zehirli bileiklerin varlna, ve havalanm petroln mikrobiyal
degredasyonunun veya fotodegredasyonunun mertebesine baldr. Ham petrol ve orta
dereceli petroller daha az zehirli bileen iermelerine ramen ortamdaki kalclklar nedeni ile
yine de organizmalarda zehirlilik etkisine sahiptirler. Ar petrol bileikleri daha az miktarda
zehirli bileen iermelerine ramen, hafif rnler bunlarn iine karm olarak bulunurlar ve
ar yaktlarn az zehirli olduuna dair kanya ramen, onlarn zehirlilik etkilerinin
dnlenin zerine kmasna neden olurlar. Gaz ya ve karosen gibi zehirlilik etkisi daha
ok olan petrol eitleri daha abuk tkenip daha az artk brakma eilimindedirler .
Petrol hidrokarbonlarnn deniz ortamlarndaki etkileri akut ya da kronik olabilir. Akut
zehirlilik, zehirli maddeye bir kez maruz kalndktan sonra anlk ksa vadeli etki olarak

17
tanmlanabilir. Kronik zehirlilik ise zehirli maddeye uzun vadeli devaml maruz kalnma veya
anlk maruz kalnma sonunda ikinci dereceden ldrc etki olarak tanmlanabilir. Petrol
hidrokarbonlarnn akut ve kronik etkileri unlara baldr:
Petrol hidrokarbonlarnn konsantrasyonu ve maruz kalnma sresi
Belirli hidrokarbonlarn dayankll ve biyolojik uygunluu (bioavailabilitiy)
Organizmalarn farkl hidrokarbonlar akmle ve metabolize etme yetenekleri
Metabolize olmu rnlerin sonu
Belirli hidrokarbonlarn normal metabolik sreleri engelleyerek organizmalarn
yaam srdrme ekillerini ve ortamda remelerini deitirmesi
Hidrokarbonlarn sinirlerdeki iletim zerindeki belirli uyuturucu zellikleri
Bir tek hidrokarbonun akut zehirlilii byk lde bunlarn suda znlebilirlii ile
ilikilidir. Belirli bir petrol tipinin akut zehirlilii ierdii bileenlerin zellikle aromatik
bileenlerin zehirliliinden meydana gelir. Belirli bir hidrokarbonun uyuturucu etkisi akut
zehirliliin nemli bir bileenidir ve genelde dk molekl arlkl uucu bileiklerle
ilikilidir. Yaplan testlerin ounda akut maruz kalnma sresi iinde (genellikle 96 saat) bir
ok organizmann ld gzlenmitir.
96 saatlik Lc50 deeri (Lethal Concentration - belirlenen srede test organizmalarnn
%50sinin lmne neden olacak petrol deriimi) organizmalarn ou iin %0,5 mg/l ila %10
m/l (ppm) aralna kadar dmektedir. Standart zehirlilik testlerinin, habitatlarn bulunduu
daha dinamik ve deiken olan ak denizlerdeki gerek ortamlara benzerlii olduka
snrldr. Ayrca, laboratuvar testleri ile organizmalarn gerek ortamdaki reme
potansiyelleri veya hayatta kalabilme yetenekleri hakknda tahminde bulunmak olduka
zordur. Bu nedenle bu tip testler petrol kirliliinin doal evrelerdeki uzun vadeli etkileri
hakknda ok az bilgi verebilmektedir.Bununla birlikte bu tip almalar bir petrol dklmesi
olayndan sonraki ilk evrelerde su kolonunda yksek deriimlerde petrol bulunmas halinde
potansiyel zehirlilik hakknda bilgi verir.
Genellikle bir petrol dklmesi olaynn ardndan su kolonunda llen en byk petrol
deriimi 0,2 mg/l ile 0,5 mg/l aralnda bulunmaktadr. 0,5 mg/l den 0,1 mg/lye kadar olan
petrol deriimi ise patlamann olduu yere 20 km. mesafede olan petrol tabakasnn altnda
llmektedir. Patlama blgesine yakn yerlerde ise yzey sularnda llen deriim 10

18
mg/lyi amaktadr. Ancak bu aralklardaki deriimlere ok ksa srer ve su kolonundaki
organizmalarn bu deriimlere maruz kalmalar olduka ksa zamanl gerekleir .
Petrol dklmesinin ilk evrelerinde zehirlilik etkileri yerel ve ksa sreli olabildii gibi petrol
kirliliinin byklne, konumuna, mevsimine ve etkilenen trlere bal olarak yllarca
srebilir. Davran, gelime ve fizyolojik srelerdeki bozulma akut zehirlilik seviyelerin
altndaki konsantrasyonlarda meydana gelir. Bu tip tepkiler, etkilenen populasyonlarn yaam
biimlerini uzun vadede etkilemektedir. Bu nedenle fizyolojik ve davransal karklklar
populasyonlarn ve kominitelerin seviyelerinde deiikliklere neden olabilir. Petrol kirliliinin
en byk etkisi yaam sresine, yetikinlerin hareketliliine, reme ekline baldr. Ksa bir
yaam dngsne sahip trler, hareketli yetikinlerin var olduu ve/veya planktonik lavra ile
oalan trlerde daha ok ksa zamanl etkiler grlr. Uzun vadeli etkiler daha ok petroln
kalc olduu kapal yada snrlandrlm alanlarda grlr.
Birok petrol dklmesi olaynn ardndan yaplan almalardan elde edilen bilgiler orta ve
yksek molekler arlkl bileiklerin hem hayvan dokularnda hem de sedimentlerde daha
kalc olduunu gstermektedir. Bu bileiklerin dokulardaki kalclk mertebeleri byme,
gelime ve reme gibi normal metabolik sreleri engellemektedir. Beslenme
mekanizmasnn bozulmas, byme oranlar, gelime oranlar, reme oranlar, hastalklara
kar duyarllk ve dier baz bozukluklar petrol hidrokarbonlarna maruz kalndktan sonra
grlen ikinci dereceden ldrc etkilere baz rneklerdir.
Petrol hidrokarbonlarnn akut ve kronik maruz kalnmay takip eden ikinci dereceden
ldrc etkileri faal durumdaki prosesleri aksatr; biyosentetik ilemler ile yapsal
gelimenin engellenmesi; ve gelime ve reme zerindeki dorudan zehirlilik etkisi grlr.
lk gelime evrelerindeki canllar hidrokarbon etkisine daha aktr ve kronik bir ekilde
petrole maruz kalan ortamlardaki eleman saysnda d, hidrokarbon bulam
sedimentlerin dorudan zehirlilik etkisi ile ilikilendirilebilir. Eer kirlilik bir organizma
cinsinin reme periyodunun doruk zamannda gerekleti ise, o sene o blgede bulunan sz
geen snfa ait yalsndan gencine tm organizmalarn sonu olur. Bu byklkteki etkilere
nadiren rastlanr.
e-Biyolojik Birikim ve Kirlenme
Petrol kirliliinin balang etkilerine ramen yaamlarn srdrebilen organizmalar yine de
sudan, sedimentten ve kirlenmi besinlerden petrol bileiklerini bnyelerine alp dokularnda
depolayabilmektedirler. Biriktirilmi aromatik hidrokarbon miktarlar nadiren davran,

19
byme, ve reme zerinde etkili olup, hastalk ve lme yol aacak mertebeler erimektedir.
Ancak genelde omurgal canllar aromatik bileikleri hzla ve etkili bir ekilde metabolize
edip bnyelerinden atarken, omurgaszlarn aromatik bileikleri yavaa ve yetersiz bir
ekilde metabolize ettii belirtilmektedir. Her eye ramen petrol bileikleri deniz ortamnda
zaten varolan dier zehirli maddeler ile birilikte hareket edeceinden genelde bu bileiklerin
uzun vadeli etkilerini tahmin etmek gtr.
Ticari adan dnldnde de olumsuz bir durumla karlalmaktadr. Balklar, kabuklular
ve yumuakalar yksek yada orta dereceli deriimlerde petrole uzun sreli maruz
kaldklarnda ho olmayan koku ve lezzet edinmektedirler. Bu durumlarda satlar imkansz
hale gelmektedir. Bu geici durum ancak kirlenmeye yol aan bileikler giderildiinde, yada
organizmalar temiz su ortamna alndnda deiebilmektedir


















20
5. Deniz Ortamndaki Petrol ile Mcadele Yntemleri
Denizlerdeki petrol kirliliine kar mcadelede kullanlacak temel yntemleri drt ksmda
inceleyebiliriz.
1. Mekanik yntemler (toplama ve geri kazanma)
2. Kimyasal Metotlar (dispersantlar)
3. Yakma
4. Biyolojik yntemler
1. Mekanik Yntemler
Deniz yzeyinde bulunan tabaka halindeki petroln tekrar toplanabilmesi iin genellikle
bariyerler kullanlr. Yntemin en nemli avantajlarndan birisi, dklen petroln bir ksmnn
geri kazanlmasdr.
Genellikle en avantajl yntem olarak grlen bu yntem baz temel problemler iermektedir.
Petroln deniz ortamndaki yaylma eilimine ilaveten, etkili rzgarlarla yzeydeki petrol
tabakasnn paralanmas, dispersiyon olmas ve sistemin kendisinden kaynaklanan
problemler de vardr. Petroln tekrar toplanmasn salayacak bu sistem petroln toplanmas
srasnda olduka yava hareket edebilen ve sadece bir ka metre genilie sahip eritlerden
olumaktadr. Ancak genellikle sert denizlerde hafif veya orta arlkl ham petrol gibi dk
viskoziteli petroller, deniz ortamna girdikten sadece bir ka saat sonra, kilometre karelerce
alana yaylmaktadr. Bu nedenle byk miktarlarda petrol dklmesi olaylarnda bu ilem
sadece %10-15 gibi kk bir miktarn geri toplanmasna olanak tanmaktadr. Bir baka
problem de petroln tekrar toplanp geri kazanlmas iin kmsenemeyecek geni bir
lojistik destek gerektirmesidir. rnein bariyerlerin yerletirilmesi ve geminin petrol
tabakasnn en kaln olduu blgeye ynlendirilmesi srasnda geminin hareketlerinin kontrol
edilmesinde byk zorluklarla karlalmaktadr. Bu zorluun almasnda genellikle hava
destei kullanlsa da bu destek her zaman yeterli olamamaktadr. Lojistik destek ihtiyacnn
yan sra, bu teknik iin kullanlan gemilerin operasyonel zorluklar da gz ard edilemez.
Rzgar, aknt ve dalga hareketleri bariyerlerin petrol toplama kabiliyetini azaltrken,
petroln geri toplanmas esnasnda slak, yal, kaygan ekipmanlarn kullanlmak zorunda
olmas geminin ba k vurma ve yalpa hareketleri srasnda personelin hayatn da riske
etmektedir. En etkili geri toplama ilemi sakin hava artlarnda gerekleebilmektedir.
Petroln tekrar toplanmas gerektii zaman, ekipmanlar hava ve deniz koullarnn yan sra

21
dklen petroln cinsi de gz nnde bulundurularak salanmaldr. almalarn en ok
petrol konsantrasyonunun olduu yerlerde ve petroln ulamas muhtemel olan hassas
alanlarda younlatrlmas gerekmektedir. Ayrca petrol hava ile temas ettike viskozitesi
deceinden kullanlan teknik ve ekipmanlar yeniden deerlendirilip gerekirse
deitirilmelidir .

A-Bariyerler
Kullanl amalar ve yaplar birbirinden farkl da olsa, bariyerler genel olarak aadaki
paralardan olumaktadr:
Sramalar engellemek ya da en aza indirmek iin fribord
Bariyer altndan petrol kamasn engellemek ya da mmkn olan sznty minimuma
indirmek iin yzeyalt etek ksm
Suda yzmeye yarayan baz mataryeller
Rzgar, dalga ve deniz akntlarnn etkilerini azaltmak iin uzunlamasna gerginlik
unsurlar (zincir tel..vb)



ekil 5-1 Petrol Bariyeri


22
Bariyer eitleri
Ticari bariyerler genel olarak it (fence) ve perde (curtain) bariyerleri olarak ikiye ayrlabilir.
it bariyerler sert veya yar sert maddeden yaplm olup, su yzeyinde yaylan dik bir duvar
grnmndeki yapsyla kontrol eder. Perde ve ii plastik dolu yzebilir amandra veya
kpk bloklar yarm ile yzeyde deniz yzeyinde tutulur. Genelde perdenin alt ksmna
yerletirilen arlklar ile dengelenir. Baz retici firmalar bu tr bariyerleri paketlenmi ve
kullanma hazr ekilde satmaktadrlar. Burada, ana para olan perde katlanp, drlp,
dzgn bir ekilde muhafaza edilmelidir. Dier paralar ise anta vb tayc sistemler
dahilinde tanr ve ihtiya halinde ana paraya eklenerek kullanlrlar.
Kullanm yaygn olan dier perde bariyeri uzun ve tek para yzebilir borular zerinde
arlklarla aaya salnan bir etek grnmndedir. Bu bariyerler kullanlmadan nce
hava ile doldurulur ve kullanldktan sonra bu hava geri boaltlr. Her ne kadar bu
zelliinden dolay muhafaza etmek kolay olsa da, borulara hava pompalayacak
mekanizmann srekli olarak beraberinde tanmas gerekmektedir. Perde bariyeri kullanmak,
paralarnn birletirilmesi gereken it bariyerin kullanlmasndan daha kolay olmaktadr.
Dalgalarn youn olduu blgelerde bariyerin etek ksmn suyun altnda daha dengeli bir
ekilde tutabilmek iin arlklarn arttrmak gerekir. Arlklar arttrlnca bu sefer de
bariyerin yzme yetenei azalacandan bu konuda da nlem alnmaldr. Bu nlemlerden
birisi bariyerin yastna daha fazla miktarda hava pompalamak olabilir. Bariyerin su altndaki
blm, akntlar yznden srklenme kuvvetleri ile kar karya gelebilir ve bu kuvvet,
hzn karesi ile doru orantl olarak artmaktadr.
Yukarda belirttiimiz iki eit bariyer gnmzde kullanlmakta olan bariyerlerin %80 ini
tekil eder. Geriye kalan birka eit bariyer de farkl tasarm yaplarna sahiptir. Bazlar kesit
olarak bir ok boru eklinde dierleri profil olarak perde bariyer eklinde fakat yzme
yetenei salayan ksmlar kpk veya dier eit plastik yarkrelerden oluurlar.

Kat Yzme Bariyeri
Bu tip yzme bariyeri, plastik kpk gibi yzme materyallerinden ibarettir; etek ksm ise
alak kede dengesi salanm su ve petrole dayankl eit bir kumatan yaplmtr. Tama
ilemlerini kolaylatrmak iin bu bariyerlere genel olarak, konvektr ad verilen birletirici
mekanizmalar eklenerek 20 25m civarnda uzunluklara eriilebilmektedir.

23
Bu tip bariyerin salad avantajlardan birisi de, bariyeri iirme ileminin gerekli
olmamasdr. nk meydana gelebilecek herhangi bir zarar dahi petroln su zerinde
yzmesini etkilemeyecektir. Geni bir alan ierisinde depolanmak istenmesi ve bu depolanma
sresince eitli deformasyonlara urayabilmesi bu tip bariyerlerin dezavantajlarndandr.


ekil 5.2 Kat Yzme Bariyeri
rnekleri az da olsa, tamamen metalden oluan bariyerler de bulunmaktadr. Gamlen
Naintre & Co. tarafndan yaplan bu tip bariyerin yzme yeteneini her iki tarafnda bulunan
dikdrtgen eklindeki alminyum paralar salamaktadr. Bu bariyerin en nemli avantaj
atee dayankl olmasdr. Tek byk dezavantaj ise, aknt hznn 0.51 m /sn yi at
durumlarda ideal bir ekilde kullanlamamasdr. Bunun sebebi ise aknt nedeni ile yzme
yetenei salayan ksmlar anaforlar oluturur ve su yzeyindeki ya dibe ekerek
istenmeyen bir durum olumasn salarlar.

iirilebilir Bariyer
Bu tip bariyerler, kendi bnyelerinde bulunan iirilebilir hava odalar ya da tplerden
olumaktadr. Pek ok durumda, hava dk basnl bir krkten verilmektedir. Bunun
yannda baz iirilebilir bariyerlerde, bariyerin kendi kendine imesini salayan tek yollu
vanalar veya dahili emeler bulunmaktadr. Etek ksm ou bariyerde olduu gibi, suya ve
petrole dayankl bir eit kumatan olumaktadr.
Bir takm geni lekli iirilebilir bariyerler, suyun zerinde yaylma ve ime sresi
boyunca kendilerini su zerinde tutacak bamsz yzme materyallerine sahiptirler.

24
iirilebilir bariyerlerin en nemli avantajlar, bariyerin dalgal denizde kullanlabilmesi ve
dierlerine gre nispeten kk bir depolama alanna gereksinim duymasdr. Dezavantaj ise,
kendi kendine iirilebilir olmadka, bariyerin su yzeyine yaylp iirilme ileminin zaman
kaybna yol amas ve yrtlma, kopma gibi istenmeyen olaylarn meydana gelebilmesidir.


ekil 5.3 iirilebilir Bariyer

it Bariyer
Bir it bariyer, gerek fribord gerekse etek ksmn oluturan tek bir yaprak materyalden
ibarettir. Yzen ksmlar ile balast arlklar aralarnda boluklar ile birbirlerine ilitirilmitir.
Bu tip bariyerin avantajlar, kat yzme trnn sahip olduu avantajlarn yan sra dier
tiplere gre nispeten daha kk depolama alanna ihtiya duymasdr. Dezavantajlar ise,
bariyerin uzun mesafesi ile akm ve kuvvetli rzgarn etkisi altnda kalmas ve bu nedenlerden
tr zaman zaman verimli olamamasdr.


25

ekil 5.4 it Bariyer

Pnmatik Bariyer
Bu tip bariyerlerin dier ad da hava bariyeridir. Hava bariyerleri genelde yaylan yan belli
bir blgeye girmesini engellemek iin kullanlrlar. Hava bariyerleri kanal dibinde retilen
hava kabarcklarnn yzeye kmasyla oluurlar. Bu hava kabarcklarn oluturabilmek iin,
uygun bir ekilde delinmi olan boru deniz tabanna ya da elverili bir derinlie denir. Hava
bu boruya kompresrler yardmyla salanr. Ykselen hava kabarcklar, yukar doru
kmakta olan ve deniz yzeyine yatay olarak gelen bir su akm oluturmaktadr. Bu yzey
aknts, kabarck akntsndan aa doru her iki yne de hareket etmekte olup, petrol derin
seviyede kalan deniz akntlarndan korumaktadr.
Geirmezlik su altndaki su ve hava konisindeki hava miktarna baldr.
(0.2 1.3 m / m) Basn tesisatn derinliine baldr. 0.75 ft /sn lik bir aknt bariyere
yaklamakta olan ya uzaa tar ve durgun blge oluur. Aknt toplanm yadan paralar
koparp deiik blgelere tayabilir. Bu paralarn bazlar suyun altndaki hava
kabarcklarnn oluturduu ters koniye girer ve istenilmeyen blgeye tanabilirler. Hava
bariyerinin verimli kullanlmas isteniyorsa, beraberinde iyi seilmi bir toplama cihaz
bulunmal ve hava bariyeri akntl blgeye doru bir a ile yerletirilmelidir.
Bu tip bariyerlerin en nemli avantajlarndan birisi de petrol ykleme trafiini
engellememeleri ve gerektiinde kolayca harekete geebilmeleridir. Hava bariyerlerinin tek

26
dezavantaj ise ince kumla tkanabilme durumu ile su altna yerletirilmi olan delikli borunun
gemilerin demirlerinden korunmas gerekmektedir.

Emici Tip Yzer Bariyer
Bu tip bariyerler prensip olarak ya ilerine emme yoluyla depolayarak almaktadrlar.
Doal olarak bu bariyerlerin kstl ya emi kapasiteleri vardr. (Yaklak olarak kendi
arlklarnn 20 kat ) Yaa doymu hale geldiklerinde yeni paralar ile deitirilmelidirler.
Bu bariyerler kapal sulardaki yaylmalar dnda ok fazla verimli deildirler.
Acil durumlarda en basit ekli ile balk ana sarlm serbest saman da bariyer grevi
grebilecektir. Belirli bir sre kullanldktan sonra da batabilirler. Bu yzden silikonla
beslenmi saman dierine gre daha iyi sonu vermektedir.

A Sistemli Bariyer
ounlukla katran topaklarn toplamak iin kullanlmaktadrlar. Aknt ortamnda
altrlmas daha verimli olmaktadr. Aknt ortamnda altklar iin su yzeyini sprme
hzl ve etkili bir ekilde olmaktadr.

Bariyerlerin Fiziksel zellikleri
Normal koullar altnda bariyerin yaplm olduu materyal, petrol ve suyun etkilerine
dayankl olmaldr. Bariyerin yaps, su zerinde yaylm ve kullanm srasnda meydana
gelebilecek basklara ve ani manevralarn yaratabilecei etkilere kar bozulmadan
durabilecek ekilde olmaldr. Hazr bariyerler yangna dayankl materyalden imal
edilmektedir. Bariyerlerin yksek s ve direk gne na maruz kalabildikleri yerlerde
bariyerlerin yaplaca materyal seimi ok nem kazanr.
Bariyerlerin petrol alkoyma yetenei (petrol tutabilme yetenei) ; profiline, hacmine ve
dalgalara uyum salayabilme yeteneine baldr. Tabii bunun yannda, hibir bariyerin tm
yaylmalar kontrol altna alma ve dklm petroln tamamn tutabilmesi mmkn deildir.
Bariyerlerin petrol tutmada gsterebilecei eksiklikler ise, sramalara neden olan dalga
hareketine, iki bariyer arasnda ya da bariyer blmleri arasndaki zayf balantlara,
elverisiz balanma durumlarna, eilme durumlarna ve yksek aknt hz ya da bindirmeye

27
yol aan ar ekme hzna baldr. (Belirli bir akmda eilme as, balastn arl ve etek
uzunluu gibi bariyerde mevcut olan parametrelere bal olarak deimektedir)

Bariyerlerin Muhafazas
Bariyerleri iyi koullarda saklamak, acil durumlarda kullanmlarn kolaylatrmak ve nakliye
zamanlarnda istenmeyen durumlarla karlamamak iin aadaki nlemler alnabilir:
1) Srklenme ve dier trl tanmalardan dolay ortaya kabilecek ypranma ve
yrtlmalar, balantlarda anma ya da kopukluun olup olmad kontrol edilmelidir. Gerekli
grldnde tamir edilmeli ya da yenisi ile deitirilmelidir.
2) Bariyerlerin en uygun olarak muhafaza edilebilecei yer, kullanlacaklar rhtm ya da
iskele civar olmaldr. Bu muhafaza alan, baka yerlere nakliye durumlarnda, kamyon vb
aralarn giri-klarna engel tekil etmemelidir.
3) Uzun sre denizde kullanlm bariyerler sahile ekilmeli ve zerinde oluabilecek su
canllarnn temizlenmesi salanmaldr.
4) Katlanarak muhafaza edilme durumunda, ar arla bal olarak meydana
gelebilecek deformasyonu nlemek amacyla, bariyerler palet ya da raflara yerletirilmelidir.
Bunun yannda kalc buruukluklar nlemek amacyla, periyodik olarak alp, yeniden
katlanmaldr.
5) Makaralara sarlarak muhafaza edilme durumunda, bklme nedeniyle oluan ar
basknn bariyere zarar vermemesine zen gsterilmelidir.
6) Bariyerler ak alanda muhafaza ediliyorsa, sudan tamamen arndrlm ve gne
nn direk etkisinden uzak bir alan seilmelidir.
7) Bariyerler kapal alanda muhafaza ediliyorsa, bu alan rutubet etkisinden ve zararl
haarattan arndrlm olmaldr. Kf olumasn engellemek iin, muhafaza alan yeterli
ekilde havalandrlmal ve klimal olmaldr.
8) Petrol ierisinde kullanmn hemen ardndan, bariyerler basnl su ile temizlenmeli ve
herhangi bir tamirat gerekiyorsa muhafaza ncesi yaplmaldr.


28

ekil. 5.5 Muhafaza ncesi Bariyer Temizlii

Bariyerlerin Seilmesi
Uygun tehizat ve bariyeri doru bir ekilde semek ve en verimli ekilde kullanabilmek iin
ilk olarak alma yaplacak blge hakknda aratrma ve inceleme yapmak gerekmektedir.
rnek olarak, alma yaplacak alan kalc bir bariyere ihtiya duyuyorsa, fiziksel hasara
uygun; hava, ya, su, gne gibi etkilerin verebilecekleri zarara dayankl, ar grevler
stlenebilecek bir bariyer seilmelidir. Bunun yannda, alma yaplacak alanda az miktarda
yaylma oluyorsa ve koullar ok ar deilse, esnek, idare etmesi ve ynlendirmesi
dierlerine gre daha basit olan bir bariyer seilmelidir. Yaylma olaslnn ok dk
olduu blgelerde ise ekonomik, idare etmesi, ynlendirilmesi ve depolanma artlar kolay
olan bariyerler kullanlmas daha uygundur. Aknt kuvveti, rzgr kuvveti ve bariyeri
ekerken meydana gelen gerilme kuvvetlerine kar yksek mukavemet, tm bariyerlerde
olmas gereken bir zelliktir.
Bariyerlerin Yaylmas
Bir bariyerin optimum yaylma ileminde aknt hz, az genilii, etek derinlii, bariyerin
maruz kalaca gerilme kuvvetleri, ekme kuvveti, yanal kuvvetler, hareket yn, ilemin
yaplaca suyun younluu gibi etkenlerin yan sra, uygulamay etkileyebilecek fiziksel
koullar ve alacak ekibin tecrbesi nemli olmaktadr.



29
Petrol Dklen Alann Etrafn evirme
Petrol boalm oran az ve akntnn rzgr ile etkileri nemsenmeyecek dzeyde olduunda;
ksaca dklme ivedilikle kontrol altna alndnda; bu yntem uygulanabilir. Dklmenin
grld alann etraf, i botlarnn giri-k yapabilecei ufak bir boluk brakmak
suretiyle evrilebilir. Genel olarak bu tip uygulamalarda, bariyerin uzunluu, etraf evrilecek
olan nesnenin, rnek olarak sznt yapmakta olan bir geminin, uzunluunun en az kat
olmaldr. Bu yntem sadece sakin hava koullarnda ve barnakl deniz alanlarnda
kullanlmaldr.

Eer dklen petrol, kazann meydana geldii alanla snrlandrlamazsa, bu alann etrafn
evirmek artyla belirli duyarl alandan uzak tutulabilmektedir. evirme ilemi bariyerin
aknt ynne doru bir ayla yaylmas ile tamamlanmaktadr.



ekil 5.6 BBnin etrafn evirme yntemi tatbikat

Yol Kesme
Yeterli uzunlukta bariyerin mevcut olmad ve rzgr, aknt gibi d etkenler yznden
dklm olan petroln etrafnn evrilmesinin zor olduu alanlarda; ksaca geni apl
dklmenin yaand alanlarda; kullanlmaktadr. Bariyerler, yaklamakta olan petroln
yolunu kesmek amac ile dklmenin gerekletii kaynaktan daha uzak bir mesafeye

30
yaylmaldr. Gel git olaynn iddetli grld sularda, akntnn ynne ters olarak, petrol
kaynann dier tarafna da yerletirilebilir.

Kanal ve Irmaklarda Bariyerlerin Yaylmas
Dar bir kanal ya da rmak ierisinde petroln yaylmas, bu alanda bulunan aknt hzna bal
olarak kalibre edilmesi gereken uygun al bir bariyer yaylmas ile engellenebilir. Bu ilemin
ortasnda gemi trafiine izin verecek kstl bir giri noktas alabilir. Gel git olay meydana
geldii srada, kydaki kayalk alanlarda bulunacak balantlardan petrol karlmamasna
zen gsterilmelidir.


ekil 5.7 Kanal ve Irmaklarda Bariyer Yaylmas

Serbeste Srklenen evreleme
Aknt hz ok yksek ya da derinlik etkin bir demirleme iin ok derinse, petroln serbeste
srklenen bariyer tarafndan evrelenmesine olanak tanmak mmkn klnabilir ve bu
esnada da kontrol altna alma ilemi yerine getirilebilir. Srklenme iddeti istenildii zaman
apalar ya da safralar yardm ile azaltlabilir. Daha s sularda ise apa ve safralar yerine
zincir gibi materyaller ayn ama iin kullanlabilir.




31
oklu Dzenleme
Binme olay nedeni ile petrol bariyerlerden kurtulabilir ve bu durumda da ikili ya da l
bariyer dzenlemesi zaruri olabilir. Etei eecek ya da binmeye neden olabilecek aknt
hzlarnda bariyerler arasnda 1 ila 5 metrelik bir mesafe, szmakta olan petroln ikinci bariyer
tarafndan tutulmasnda etkili olmaktadr.

A rg
Bu tip uygulamada, akntya kar denmi arlkl ve apal amadrlar ve a tabakalardan
oluan bariyerler kullanlmaktadr. Katran toplarn ve hasrn yzey altnda bulunduklar
durumlarda, deniz yatandan bariyerin eteine uzanan alar konmasyla su girileri ve hassas
alanlarn bu eit kirlenmelerden korunmas gerekmektedir. Bu yaylma yntemi genel olarak
sahil kylarnda kullanlmaktadr.


ekil 5.8 Ky korunmas iin uygun bariyer yaylmas

Bariyerlerin ekilmesi
Rzgr ve aknt hz sabit bir evreleme iin ok yksek deerlerde ise ya da petrol ok geni
bir alana yaylm durumda ise, bariyerlerin suda 0.5 m/sn den daha dk bir hzla
ekilmesine izin verilebilir. Bariyerlerin ekilmesi yntemi zellikle ak denizde
kullanlmaktadr. Yan dalmasn nlemek amacyla U, V, J ekillerinde iki tekne
tarafndan ekilmekte olan kuatc engel 300 m veya daha uzun olabilmektedir. Toplayc

32
mekanizma, bu iki tekneden birisinde olabilecei gibi, bir nc teknede de
bulunabilmektedir.


ekil 5.9 Bariyerlerin U eklinde ekilmesi


Bariyerlerin Yerletirilmesi
Bariyerlerin yerletirilmesi olayn meydana geldii yerin fiziksel koullar ve olayn
bykl nedeni ile bazen zor bazen de tehlikeli iler gerektirebilir.

Yaylma Plan
Akan petrol tipi, akma kayna, ilgili miktar, yaylma genilii, iinde bulunulan evre
hassasiyeti, vb hususlar gz nne alnarak salam ve efektif bir yaylma plan
oluturulmaldr. Byle bir plann hazrlanmasnda bariyerin yaylma yeri, mevcut bariyerin
eidi ve uzunluu, kullanlacak yntem ve almada kullanlacak botlarn uygunluu ve
hazr durumda bulunmalar gz nnde tutulmaldr.


33
Bariyerlerin Kullanmnda Alnmas Gereken nlemler
Piyasada satlmakta olan bariyerlerin d kaplamalar genellikle, depo tabanlar ve iskele gibi
sert yzeylerde srklenmeye maruz kaldklarnda kolayca yrtlp paralanabilecek lastik ve
plastik dokumadan imal edilmektedir. Kullanm ve tama durumlarnda bariyere zarar
vermemek iin gerekli nlemler alnmaldr. Bariyerlerin bir ksm bu eit bir zarar grd
zaman, petrol alkoyma etkileri de kayba uramaktadr. iirilebilir bariyerler ise bu eit bir
zarar grdkleri zaman, yzme fonksiyonlar dahi kaybedebilirler.
Yerletirme nlemleri
Bariyerleri yayma ilemine hazrlanrken, bklme ve dmlenme gibi istenmeyen
durumlara kar gerekli dikkat gsterilmelidir. Bariyer suya indirildikten sonra fark edilen
istenmeyen durumun gemi gvertesinden dzeltilmesi olduka zordur. Sert deniz koullar ve
kuvvetli rzgrlar, bariyerlerin baarsz olmasyla sonulanabilecek basklar oluturabilir.
Konfigrasyon Muhafazas
Denize yaylm bariyerin konfigrasyonunun muhafaza edilmesi, dalga etkisi ve rzgr etkisi
ile olduka zor olabilir. Bu zorlu sre de bariyerin petrol alkoyma etkisini azaltm olabilir.
Sert havalarda seilmi konfigrasyonu muhafaza edebilmek iin aadaki nlemler
alnmaldr:
Eer bariyerler apalar yardm ile demirlenmise, apalarn says arttrlmal ve
demirleme noktalar arasndaki mesafe ksaltlmaldr.
Eer bariyerler bir gemiden yaylmakta olan petrol evrelemekte ise, geminin tekne
ksmnn kar bariyerin anmasn engellemek iin geminin teknesi ile bariyer arasna
yzer dubalar vb gibi uygun paralar konulmaldr.

Bariyer Demirlenmesi
Bariyerleri balarken ya da demirlerken alnmas gereken en nemli tedbir, srklenmeyi
nlemek iin doru boyutta ve sayda apa seilmesidir. Danforth tipi apa, amurlu ya da
kumlu diplerde efektif olurken, balk apas olarak da adlandrlan geleneksel apa kayalk
diplerde efektif olmaktadr.

34


ekil 5.10 Danfoth Tipi apa ekil 5.11 Balk apas

Vc (knot)hznda bir aknt tarafndan, alt yzey alan As (m) olan bariyer zerine
uygulanan F
c
(kg) kuvvetini yaklak olarak bulabilmek iin aadaki ampirik formller
kullanlabilir.

F
c
= Vc As 26

Bylece, 0.5 knot ak hz olan akntya dik ada yerletirilmi 1.0 metrelik etekli ve 100
metre uzunluunda olan bariyere uygulanan kuvvet:

Fc = ( ) ( ) 5 . 0 100 0 . 1 26 = 650 kgf olacaktr.

Formle bakldnda bariyere uygulanan kuvvetin, ak hznn karesi ile doru orantl
olduu grlmektedir. Ksaca ak hz iki kat arttnda, bariyere uygulanan kuvvet drt kat
artmaktadr.
Bariyerin bordas (Af ) zerine dorudan etkiyen rzgr hz (Vw) nedeni ile meydana gelen
kuvvet (Fw) iin de yukarda belirttiimiz formle yakn bir ampirik forml kullanlabilir.

Fw = ( ) Vw Af 26

35
Bariyerler esnektir ve bir kavis olutururlar. Bunun yannda bariyer akntya kar
demirlenirken belirli bir a ile demirlenecektir. Bu iki etken de bariyer zerindeki kuvvetlerin
azalmasna neden olur.
Bir deniz duvarna, iskeleye ya da baka bir yapya tutturulmu I kiri terminali hari,
balantnn tutma gc genellikle bariyer zerindeki gerilime dayanmada yeterli
olmamaktadr ve dorudan bariyer zerine uygulanan basky hafifletecek lmler gerekli
olabilir. Bu da rhtmdaki bir iskele babas, burgu ya da geminin gvertesindeki dayanaktan
bariyerin bir blmne ekilen germe halat ile salanmaktadr.

Bariyerlere Uygun Ann Verilmesi
lk olarak nerilen bariyere akntnn ynne gre bir a verilmelidir. Bu durum, bariyer
zerindeki hz azaltr.

Bariyerlerle Sprme
Salm petrol bariyerlerle evrelenebilir, kepe ya da bamsz olarak almakta olan petrol
toplama gemileri yardm ile toplanabilir. Geni bir alana yaylm petroln etkili bir ekilde
toplanmas iin kepe, bariyerler vb yaylma kontrol donanmlarnn kombinasyonu olan bir
sistem ve petrol toplama gemileri kullanlabilir.

Tek Gemi Sistemi
Bu sistem, salam kollar ya da balama ubuklar vastas ile geminin bir ya da her iki
yanndan uzatlm zel bariyerlerle donanml tek bir gemiden olumaktadr. Petrol, geminin
tekne ksmndan su geirmez bir blme dntrlm bir ksma ya da bariyerlerdeki bir
keseye toplanmaktadr. Bu toplanan petrol daha sonra fralarla ya da bir kepe yardmyla
geminin depolama tanklarna toplanr.


36

ekil 5.12 Tek gemi sprme sistemi


ki Gemi Sistemi
Bu sistem, iki adet gemi, bir zel petrol bariyeri bir kepeden oluur. Bariyer, her biri bir uta
olmak zere iki gemi tarafndan J konfigrasyonunda ekilir ve toplanan petrol, bariyerin
tepesindeki petrol kepesi yardm ile toplanr. Toplanan su petrol karm gemilerin
tanklarnda depolanmak zere pompalanr.

Gemi Sistemi
Bu sistem, adet gemi, bir zel petrol bariyeri ve bir kepeden olumaktadr ve
aadaki yollardan birisi ile yaylabilir:
ki gemi petrol bariyerini V konfigrasyonunda ekerler. Toplanan petrol, bariyerdeki
V nin tepesinde yerletirilmi kepeye alnr ve nc gemiye pompalanr.
ki gemi bariyeri U konfigrasyonunda ekerler. Petrol bariyerinin tepesinde toplanan
petrol su karm i manifoldlar yolu ile ekilir ve depolama mavnalarna
pompalanr.

37
ki gemi petrol bariyerini U konfigrasyonunda ekerler. Bariyer tarafndan toplanm
petroln tepedeki delie akmasna olanak tannr. Toplanm petrol daha sonra, tek
gemi sprme sisteminde akland ekilde toplanr.


ekil 5.13 gemi sprme sistemi

Sprme Sistemlerinin altrlmasnda Alnacak nlemler

Dalga ykseklii, rzgr yn ve bantl aknt hz tam olarak bilinmelidir. Aksi
takdirde toplama abalar sonusuz kalabilir.
Optimum performans elde etmek amacyla gemi kontrolnde ve sistem iletiminde
eitimden gemek arttr. zellikle dk hzl bariyerlerle kombinasyon ierisinde
olan ok fazla saydaki gemiyi manevra ettirebilmek iin yksek dzeyde gemicilik
gerekmektedir.
Petrol su karmnn toplanmasnn, geminin depolama tanklarnn kapasitesini
amasnn beklendii durumlarda, toplama gemisinden petrol su karmnn transferi
iin yeterli tank kapasitesi ve sahile nakil kolaylklar ayarlanmaldr.

38
Sprme sisteminde kullanlacak gemi ya da gemiler, nceden tasarlanm olmaldr
ve ekipman, bir kaza durumunda ivedilikle bariyer ve gemideki dier kontrol
ekipmanlarn ekmek ve donatmak iin kaldrma makineleri de olmaldr.
Yzen enkaz ve safra tepeleri ile yaplan petrol toplama almalarndan sonra
operasyonu engelleyici kalntlar uzaklatrmak iin destekleyici gemilerin yaylmas
gerekebilmektedir.

B- Petrol Su Yzeyinden Toplayan Cihazlar
Bu tip cihazlar petrol deniz yzeyinden almak iin tasarlanmtr. Hacim ve alma
prensipleri ynnden olduka deiik olan bu cihazlar genel olarak drt ana kategoride
snflandrlabilirler:
a-Emme Cihazlar
b-Oleofilik (Oleophilic) materyal kullanan cihazlar
c-Endksiyon Cihazlar
d-Dier prensiplerden yararlanan cihazlar
a- Emme Cihazlar
Emme cihazlar genel olarak bir giri kafas, bir adet pompa ve depolama tankndan
olumaktadr. Petrol ile birlikte gelen suyun miktarn snrlandrmak amal tasarlanm dar
bir aklktan tanka petroln ekilmesi ile almaktadr. Petroln ieriye girebilecei ancak
suyun darda tutulduu konumlarda giri kafasn yerletirmek daha efektif bir sonu
vermektedir. Dalgalarn etkisini minimum dzeye indirebilmek iin giri kafas mmkn olan
en az atalet ile petrol su ara yzeyinde yzdrlmelidir. Azn hacmi ve pompann
kapasitesi al orannn belirlenmesinde byk rol oynamaktadr. Randman, dier bir deyile
petrol / su oran, azn hacmi ile dalga uzunluu arasndaki ilikiyle saptanr. Yzey emme ve
ayarlanabilir set kepesi gibi farkl zel tasarml kafalar da piyasada bulunmaktadr.
Bu sistemde yksek hzl santrifj pompalar tercih edilmektedir. Alternatif olarak, bir vakum
ya da ayklama sistemi petrol su karmn depolama tankna ekmek iin kullanlabilir.
stenilen depolama tank kapasitesi pompa kapasitesiyle orantl olarak deiecektir. Ancak
seilecek depolama tank, toplanm olan petrol su karmn ayrmaya olanak vermelidir.

39
Giri kafas, pompa ve tankn uygun kombinasyonlar seilerek emme cihazlar kk portatif
birimlerinden, gemilere monte edilebilen byk sistemlere kadar deien ok sayda eitli
hacimlerde tasarlanabilir.
Bu cihazlarn randman, petrol viskozitesi, petrol tabakasnn kalnl ve denizin durumuna
bal olarak deikenlik gsterebilir. Deniz bitkileri ve tortu nedeniyle meydana gelebilecek
tkanma, bu randman azaltabilir. Dier bir dezavantaj ise alma alann kstlayan nispeten
az uzunluktaki emme hortumudur.

b- Oleofilik Cihazlar
Bu tip cihazlar, petroln yapt bir disk, kasnak, kay, halat ya da fra formunda oleofilik
bir materyal kullanmaktadrlar.

Disk Sistemi
Diskler dikey olarak ya lineer ya da daire eklince ayarlanabilecek bir alma mili aft
zerine kurulur. Her diskin alt yars petroln iinde bulunur, disk dnerken petrol yzeyine
yapr ve de su yzeyinden alnr. Petrol daha sonra toplama kanallarna kartlr ve bir
rezervuarn iine akar.
Disk kepeler durgun sularda daha etkilidir ancak yksek viskoziteli sularda efektif olarak
alamazlar. Bazlarnda sonradan ortaya kacak sorunlar ortadan kaldrmak zere birbirine
geirilmi dililere sahip diskler sisteme dahil edilebilir. Bunlardan genelde diskleri evirmek
ve toplanan petrol rezervuardan depoya pompalamak iin bir g nitesine gerek
duyulmaktadr.

ekil 5.14 Disk Sistemi ekil 5.15 Disk Sistemi

40
Kasnak Sistemi
Bu sistem, yatay bir eksende dnebilen byk tablal bir silindirden olumaktadr. Kasnak ya
da silindir tamamen veya ksmen petrole batrlmtr ve yzeye yapan petrol bir kazyc
mekanizma tarafndan kartlarak bir rezervuara aktarlr.

Kay Sistemi
Bu sistemde, petrol toplayarak srekli petrol tabakas ierisinde dnen bir kay zerinde
olefilik materyal kullanlmaktadr. Kay, yapan petroln bir rezervuara kaznd iki ucunda
bulunan silindirler arasnda alr. Bir pompa da rezervuardan petrol sahildeki ya da
gemideki bir toplama tankna pompalar.

eki 5.16 Kay Sistemi

Sonsuz Yapmal Halat Sistemi
Sentetik olefilik materyalden imal edilmi halat halka ya da halat halkalar, halat ve palamara
tutturulmu makaralar hareket ettiren bir toplama cihaz ile su yzeyi arasnda srekli olarak
alr.
Halatlar petrol absorbe ederler ve halattaki petrol bir rezervuarn iine skan silindirlerin
bulunduu toplama cihazna tarlar. Souk havalarda, viskoziteli petroln toplanmasn
kolaylatrmak adna, su buhar toplama cihaznn ierisine verilebilir. Halat sistemleri yzen
deniz yosunlarndan ya da dier yzen kalntlardan etkilenmezler. ok s suda dahi efektif
olarak kullanlabilirler.

41
Toplama cihaz sahile ya da bir gemiye monte edilebilir. Alternatif olarak, toplama
cihaz ve su yzeyi arasnda dikey olarak duran oklu halat ilmekleriyle bir matafora ya da
vinten deniz stne uzatlmak zere de tasarlanabilirler.

Fralar
Diziler halinde dzenlenmi olefilik materyalden yaplm fralar, yukarda belirttiimiz
ekilde petroln toplanmasnda kullanlan halatlar gibi almaktadrlar.


c- Endksiyon Cihazlar
Endksiyon cihazlar, sevk aralar ile ya da sevk aralar olmakszn genelde gemilere ina
edilmektedirler. Gemi petrol yzeyinin iine ilerler ve bylece petrol, dalga ve aknt
etkilerinin azaltld, petroln ve su ayrmnn daha iyi saland gverte zerindeki bir
depolama alanna akar. Bundan sonra ayrtrlm petrol klasik aralarla giderilebilir.
Deiik toplama ve ayrma tekniklerinin kombinasyonlarn kullanan eitli endksiyon
sistemleri mevcuttur. Dier sistemlerde olduu gibi koruyucu perdeler kullanlmadka deniz
yosunlar ve dier kalntlarn meydana getirecei tkanma randmann drecektir.
Piyasada mevcut olan endksiyon tipi cihazlar:

oklu Kelepe Sistemi
Petrol su karm, su yzeyinin altnda sabit bir derinlikte bir grup seti ieren bir tank
ierisinde akmak zere endksiyonlanr. ak kontrol edilerek trblans nlenmelidir.
Petrol tankn su yzeyine kar ve buradan bir rezervuara akar.

Meyilli Dzlem Sistemi
Meyilli dzlem, baz durumlarda, kay ve su arasndaki bantl hz azaltmak iin geminin
gidi ynnn tersine dnen bir kaytan olumaktadr.

42
Gemi su yzeyinde ilerlerken yzeydeki petrol tabakalar, sonuta petroln bir rezervuara
brakld ve petrolden arndrlm suyun dar kt meyilli dzlemden aaya doru
zorlanr.

Hidrosiklon Sistem
Hidrosiklon sistemi merkezka kuvvetleri kuramndan faydalanmaktadr. Gemi suda
ilerlerken, petrol ve su tabakalar yksek bir hzda dndkleri bir blmenin ierisine teetsel
olarak akmaya zorlanr. Merkezka kuvveti petrol sudan ayrr. Petrol, pompa sistemi ile
topland vorteksin merkezine doru hareket eder. Bu blmenin altndaki azdan dar
kar.

2. Kimyasal Yntemler
Dispersantlar
Deniz yzeyindeki petrol tabakas dalgalara ya da trblansa maruz kaldnda kk
damlacklara ayrlarak su kolonunda dalrlar. Dispersantlar, petroln tabakalarna
pskrtldklerinde petroln su kolonunda doal dalmn (disperse olmasn) hzlandrmak
amac ile tasarlanm bir takm kimyasallardr. Dispersantlar petrol tabakalarna
pskrtlnce petrol ve deniz suyu arasndaki yzey gerilimi der ve petrol tabakasnn
paracklara ayrlmasna neden olur. Bu paracklar eitli byklktedirler. Byk olanlar
tekrar deniz yzeyine karken kimileri de suda asl olarak kalr. Baarl bir uygulamann
ardndan paracklarn bir ka dakika iinde yzeyden aa doru hareket etmeleri
gerekmektedir. lemin baarl olabilmesi iin kimyasaln petroln iine iyice nfuz etmesi
gerekmektedir. Bu nedenle dispersantn petroln iine girmesini salayacak uygun zcler
iermesi gerekmektedir. Dispersantlarn yksek viskoziteye sahip, yzen petrole etkileri
olduka dktr. Genellikle dispersantlar sv petrole kar etkilidirler ve viskoz
emlsiyonlara (mousse, krema) kar etkili deildirler. Yzeydeki petrol ilk bata
dispersantlara kar direnli de olsa, uuculuu nedeni ile viskozitesi azalnca dispersantlarn
etkisine daha fazla ak olacaktr .
Dispersant kullanm en hzl mdahale yoludur. Dispersantlar petroln denizde tabaka
oluturmasn engelleyerek kyya ulamasn zorlatrrlar. Bu sayede deniz kular gibi baz
hayvanlarn korunmasn salarlar. Bu avantajlara ek olarak doal degradasyona yardmc

43
olurlar. Ancak dispersant kullanm petroln dibe kmesini saladndan buradaki doal
ortama zarar verebilmekte, ve kyda sedimentlerde birikimine neden olabilmektedir. Btn
bunlarn yan sra dispersant kullanm sonucunda en nemlisi deniz ortamna ok fazla
kimyasal madde girmi olmaktadr.
Petrol kirlilii ile mcadelede kimyasal dispersantlar olduka etkili maddelerdir. Ancak karar
vermeden nce uygulanaca dnlen blgelerin koullar altnda (scaklk vb.) bu
dispersantlarn fiziksel etkisi, dispersantn ve disperse olmu petroln deniz canllarna
zehirlilii, dispersantlarn dklen petrol hidrokarbonlarnn zerindeki etkisi gibi bir ok
etmenin gz nnde bulundurulmas gerekmektedir.
Exxon Valdez olaynn ardndan ilk 3,5 senede su kolonundaki ve sedimentteki disperse
olmu petroln yaklak olarak %50sinin biyodegrade olduu dnlmektedir. Bu nedenle
kimyasal dispersantlar ile yaplan iyiletirme almalarnn petroln mikrobiyolojik
degradasyonu zerindeki etkilerinin bilinmesi, bu petroln ortamdaki kalcln tahmin
edebilmek asndan nemlidir. Exxon Valdez kazasnn ardndan A.B.D. bu tip aratrmalara
destek olmutur. Bu sayede farkl tipte bir ok dispersantn (Coretix 9527, Coretix 7664,
Finasol OSR-5, Inipol IPF, Igepal CO-630) biyodegradasyon zerindeki etkisi bilim
adamlarnca incelenmitir. Sonular kullanlan dispersanta gre farkllk gstermitir. Baz
dispersantlar petroln biyodegradasyonunu arttrrken, bazlar azaltmtr. Sonular ayrca
test edilen hidrokarbon fraksiyonuna bal olarak da deiiklik gstermitir. rnein Coretix
9527nin alkanlar paralayan mikroorganizmalar, aromatikleri paralayanlardan daha farkl
etkilemitir. Baka bir almada dispersantlar phenetrene paralayan mikroorganizmalar iin
zehirleyici iken, bir baka almada dispersantlar biyolojik degradasyonu hzlandrmtr .

Sorbentler
Sorbentler, sourma ve emme yoluyla yaylm petroln toplanmasnda kullanlan kimyasal
malzemelerdir. Sourucular, yan, yapdklar maddenin gzenekleri iine nfuz etmesine
izin verirlerken; emiciler, ya kendi yzeylerine ekerler ama ilerine nfuz etmesine izin
vermezler. Petrol toplama ilemi esasnda esas olarak petrol kepeleri ya da petrol toplama
gemileri ile yaplr. Sorbentler, yzen kk petrol tabakalar, s su ya da eriilmezlik
nedeniyle petrol toplama ileminin zel cihazlarla yaplmasnn zor olduu anlarda alternatif
ya da yardmc yaylma kontrol materyali olarak kullanlr.


44
Sorbent seerken aadaki hususlar dikkate alnmaldr:
Emme hz: Yan kalnl ile deiir. Hafif yalar ar yalara gre daha hzl emilir.
Ya tutma: Toplanan ya, sorbentin kmesine veya deforme olmasna neden olabilir.
Sudan alndnda gzeneklerinde tuttuu ya brakabilir. Emme srasnda, hafif ve
viskozitesi az ya, ar ve viskozitesi daha yksek yaa gre gzeneklerden daha
kolay geer.
Uygulama kolayl: Sorbentler, fleyici veya vantilatrler kullanlarak mekanik veya
manuel olarak kullanlabilirler. Pek ok kil gibi doal organik sorbent, tozlu, rzgarl
havalarda uygulamas zor ve teneffs edilirse zehirlemesi mmkn malzemelerdir.

Sorbentler temel grupta snflandrabilinir:
Doal inorganik
Doal organik
Sentetik
Piyasada mevcut olan sentetik sorbentlerin pek ou polipropilenden imal edilmitir ve en ok
tampon, rule ya da bariyer olarak kullanlr.

Tampon: Kk miktarlardaki petrol toplamak zere snrl alanlara yerletirilir.
Daha fazla etkili olabilmeleri iin bir sre suda braklmaldrlar.

Ruleleler: Tamponlarla ayn ekilde kullanlrlar. Ancak istenen uzunlukta
yrtlabildikleri ya da kesilebildikleri iin daha uygundurlar. Tekne gvertesi, alma alanlar,
nceden temizlenmi blge ya da petroln bulamam olduu alanlarn korunmasnda ok
etkilidirler.

3. Yakma
Deniz yzeyindeki byk miktarlarda petroln giderilmesinde yakma basit bir yntem olarak
dnlmektedir. Ancak ateleme, tabakann tutumasn salama, byk miktarda dumana
neden olma, olduka youn ve viskoz artklar oluturma, bu artklarn dibe kmesi ve gven
gibi nemli problemler iermektedir. Deniz yzeyindeki petrol tabakasnn yaklp

45
yaklmayacana karar vermeden nce zarar gren gemiden ya da yaam blgesinden
uzakl, oluacak dumann zehirlilii, petroln doas, ve yanmayan artklarn ne olaca gibi
konular gz nnde bulundurulmaldr. Deniz ve rzgarn soutma etkisine kar baarl bir
yakma ilemi iin petrol tabakasnn en azndan 2-3 mm kalnlkta olmas gerekirken petrol
yzeyde yayld iin genelde gereken kalnln ok altnda tabaka oluturmaktadr. Bununla
birlikte bariyerlerin kullanlmas ile gerekli kalnlk salanabilmektedir. Ancak bariyerler
kullanlarak petroln toplanmas uygun hava ve deniz koullarnda bile zaman almaktadr.
Ayrca denizin durumu da yakma ilemi iin kstlaycdr. Ksa ve dik dalgalar yakma
ileminin etkisini azaltrken rzgarl deniz tamam ile atein snmesine neden olabilir. Alev
aldktan sonra petrol tabakasnn yeterince yksek scakla ulamas gerekmektedir. Ancak
petroln uuculuu nedeni ile tabaka inceldike hava ve denizin soutma etkisine daha ok
maruz kalmaktadr.Bu zorluklar nedeni ile nemli bir miktar petrol denizde yanmam olarak
kalmaktadr. Ayrca petrol yandktan sonra da geriye youn ve viskoz bir artk
brakabilmektedir. Bu artk dibe knce buradaki bentik trlerin havasz kalmasna ya da
zehirlenmesine neden olabilmektedir. Bununla birlikte bu tip artklar balk yataklarna zarar
verip rzgarlar, akntlar ve dalgalar aracl ile sahil eridine ulaabilmektedir. Bir dier
evresel etkisi de yanma srasnda oluan yksek snn blgenin ekolojisine verecei zarardr
4. Biyolojik Yntemler
Bir ok doal madde gibi petrolde zamanla mikrobiyolojik olarak ayrtrlabilmektedir.
Biodegradasyon, denizde bulunan bakteri ve dier mikro-organizmalarn ya paralamasna
denilen doal bir sretir. Biyodegradasyon, yan tipine, oksijen ve gda miktarna ve s
derecelerine bal olarak deiik oranlarda oluur.
Deniz ortamndaki pek ok petrol trevinin kaderi, mikrobiyal aktivitelere bal olarak
dnmlerine ve degradasyonlarna baldr.
Biyoremidasyon mikroorganizmalar tarafndan doal olarak gerekletirilen bu ayrtrma
ilemini, ortama besin maddesi veya mikroorganizma ekleyerek hzlandrarak ve/veya
arttrarak deniz ortamnn petrolden artlmasn salamaktr

BYODEGRADASYON VE BiYOREMDASYON
Biyodegradasyon, kompleks yapl organik maddelerin mikroorganizmalar tarafndan
ayrtrlmas olarak tanmlanabilir. Mikroorganizmalar bu ilem srasnda organik maddeleri

46
besin kayna olarak kullanp metabolize etmektedirler. Petrol de organik bir madde olduuna
gre doada varolan bakteriler tarafndan besin maddesi yani enerji kayna olarak
kullanlabilmektedir yani biyolojik olarak paralanabilmektedir.
Biyoremidasyon teknolojileri, biyodegradasyona yardm ederek daha hzl almasn
salarlar. Biyoremidasyon, petrol ile kirlenmi olan evreye doal biyodegradasyonun hzn
artracak gbre veya mikro-organizmalar eklenmesi anlamna gelmektedir. Ayrca,
biyoremidasyon mekanik yntemlerle ya temizlendikten sonra kullanlr.
Biyoremidasyonun da tm dier teknolojiler gibi snrlar vardr. Biyoremidasyon yksek
oranda heterojen ve kompleks prosesler ierir. Ya biyoremidasyonunun baars, uygun
evresel koullar altnda, doru mikro-organizmalara sahip olmaya dayanr. Biyoremidasyon
aralarnn kullanmndan doabilecek olas yan etkiler endielere yol amaktadr. Doru
kullanldnda biyoremidasyonun, belirli kirli blgelerde, hesapl bir temizleme arac olduu
kantlanmtr. Gerek saha operasyonlarnda birka zararl etkisi grlmtr.
1946 senesinde Claude E. ZoBell mikroorganizmalarn hidrokarbonlar zerindeki etkilerini
tekrar gzden geirmesinin sonucunda bir ok mikroorganizmann hidrokarbonlar enerji ve
karbon kayna olarak kullanabildiini ve bu organizmalarn doada geni bir ekilde
dalm olduunu tespit etmitir. Ardndan hidrokarbonlarn mikroorganizmalar tarafndan
kullanmnn petrol karmn oluturan bileiklerin kimyasal yapsna ve evresel faktrlere
bal olduunu kaydetmitir. Bundan 21 sene sonra ngiliz Kanalnda Torey Canyonun
batmasnn ardndan bilim dnyasnn dikkatleri petrol kirlilii zerinde younlamtr. Bu
felaketin ardndan petroln farkl yaam evrelerindeki etkilerini aratran bir ok alma
gerekletirilmitir. Bu almalarn sonucu olarak petroln biyodegradasyonunun petroln
yapsnn yan sra, hem mikrobiyal topluluun doasna, hem de evresel faktrlere bal ok
karmak bir sre olduu anlalmtr.
1990lara kadar bu konudaki ilk aratrmalar daha ok degredasyonun metabolik yolunu,
evresel faktrlerin petrol degredasyonuna etkisini ve oksidasyon oranlarn aklayabilmek
amac ile yaplm laboratuvar almalardr. 1990 ylndan sonra ise hidrokarbonlarn
biyodegredasyonu nemli bir alma alan olmutur .
Birok mikroorganizma petrol hidrokarbonlarn degrade edebilecek enzimatik yetenee
sahiptir. Baz mikroorganizmalar alkanlar (normal, dallanm ve halkal parafinler), bazlar
aromatikleri, bakalar ise hem parafinleri hem de aromatik hidrokarbonlar degrade
edebilmektedirler. Genellikle C
10
ila C
26
mertebelerindeki normal alkanlarn abuk degrade

47
olduklar tespit edilmitir. Ancak petrol iersindeki zehirli bileikler arasnda bulunan dk
molekler arlkl aromatikler de (benzen, toluen ve xylen gibi) birok deniz organizmas
tarafndan sratle degrade edilirler. Daha karmak yapl hidrokarbonlar ise
biyodegradasyona kar daha direnlidirler. Bunun anlam daha az mikroorganizmann bu tip
yaplardaki hidrokarbonlar degrade edebildiidir. Bu hidrokarbonlarn degradasyon oran
basit yapl hidrokarbonlarnkine nazaran daha dktr. Sonu olarak molekler yap
karmaklatka degradasyon hz dmektedir.
Ham petrol hibir zaman tam olarak degrade olamaz ve daima geriye karmak yapl bir artk
kalmaktadr. Petrol ok eitli karmak yapya sahip bileikler ierdiinden, degrade olduka
artan ksmnn degradasyona direnci ykselmektedir. Bu artk ksm genelde daha ok asfalt
bileikleri ieren siyah katran eklinde grlr. Bununla birlikte bu karmn zehirlilii ve
biyolojik uygunluu olduka dktr ve bir yzeyi kaplayp havasz brakmad srece
ortamda herhangi bir zehirli etkiye sahip olmayan eylemsiz bir kirletici olarak kalmaktadr
Petroln fiziksel halinin biyodegradasyon zerinde nemli bir etkisi vardr. Dk
konsantrasyonlarda hidrokarbonlar suda abuk znebilmektedir. Ancak bir ok petrol
kazasnda ortama znrlk snrnn ok stndeki miktarlarda petrol girmektedir.
Hidrokarbonlarn biyodegradasyonu su-petrol ara yzeyinde gereklemektedir.
Hidrokarbonlarn bu ekilde paralanmasn salayan mikroorganizmalarn koloni
oluturabilmesi iin petroln yzey alannn uygun olmas gerekmektedir. Bu alan ksmen de
olsa, petroln su yzeyinde yaylma derecesine baldr.
Su ortamnda petrol normal artlarda ince bir tabaka oluturacak ekilde yaylrken dk
slarda petroln viskozitesinin artmas nedeni ile deniz yzeyindeki yaylma derecesi
azalmaktadr. Petrol yaylmad zaman petrole mdahale edecek mikrobiyal organizmalar
iin kstl bir yzey alan olumaktadr.
Petrol su ile kartnda genellikle emlsiyon oluturmaktadr. Eer petrol su iinde kk
damlackl emlsiyonlar oluturursa petrol-su ara yzeyinde hidrokarbonlarn
biyodegradasyon iin yeteri kadar geni yzey alan salanabilmektedir. Ancak su petrol
iinde emlsiyon oluturursa kaln kremams tabakalar (mousse) olumas sonucu petroln
biyodegradasyonu yavalamaktadr. Emlsiyonlar hidrokarbonlarn suda znmesini
kolaylatrrken mikroorganizmalarn sv hidrokarbon damlacklar ile temas iin gerekli
yzey alann salamaktadrlar. Bylece znm sv hidrokarbonlar mikroorganizmalarn
hcrelerine daha abuk ve etkili bir ekilde girebilmektedirler. Ancak kat hidrokarbonlar
sadece zndkleri zaman hcreye alnabilirler .

48
Deniz ortamndaki petroln biyodegradasyonu Pseudomonas trnn de dahil olduu bir ok
farkl bakteri populasyonu tarafndan gerekletirilmektedir. Hidrokarbonlar degrade eden
mikroorganizmalar dnya okyanuslarna dalmlardr. Hidrokarbonlarn tam olarak
degradasyonunun (mineralize edilmesi) ardndan son rn olarak zehirli olmayan,
karbondioksit ve suyun yan sra hcre yapsnda kullanlan ve besin zincirinde asimile
edilebilen protein gibi maddeler aa kmaktadr .
Hidrokarbonlarn biyodegradasyonu ok geni scaklk aralklarnda gerekleebilmektedir.
Ancak petroln fiziksel haline etkisi nedeni ile (zellikle mikrobiyal koloniler iin gereken
yzey alan ve buharlama sonucunda kalan hidrokarbonlarn mikrobiyal mdahaleye
uygunluu gibi) scakln hidrokarbonlarn biyodegradasyon zerinde etkisi bulunmaktadr.
Dk scaklklarda petroln viskozitesi artmaktadr ve buna bal olarak zehirli ksa zincirli
alkanlarn buharlamas dmektedir. Bu nedenle biyodegradasyonun balamas gecikir.
Sonu olarak dk k scaklklar biyodegradasyon oranlarn snrlandrp petrol kirliliinin
kal sresini uzatabilmektedir. Dk scaklklarda biyodegradasyonun dmesinin en nemli
nedeni olarak enzimatik aktivasyonun dmesidir. Bununla birlikte baz hidrokarbonlarn da
katlamalar sonucunda biyodegradasyona uygunluklar azalabilmektedir. Ancak 0
o
C nin
altnda bile hidrokarbonlarn degrade olduklar tespit edilmitir. Yksek slar hidrokarbonun
metabolize olmasn kolaylatrrken 20 ile 30
o
C arasnda en byk degradasyon oranlarna
rastlanlmaktadr. Bu scakln stnde hidrokarbonlarn zehirlilik derecesi artmakta ve
biyodegradasyon yavalamaktadr. Bununla birlikte 70
o
C scaklkta dahi biyodegradasyon
tespit edilmitir .
Hidrokarbon biyodegradasyonu gerek fungiler tarafndan gerekse bakteriler tarafndan
gerekletirilsin, bunun birinci adm genelde molekler oksijen gerektiren oksidasyondur. Bu
nedenle hidrokarbonlarn mikrobiyal oksidasyonu iin genellikle aerobik koullar
gerekmektedir. Ancak aromatik, dk molekler arlkl hidrokarbonlarn anaerobik
koullarda biyolojik olarak degrade olabildikleri de tespit edilmitir .
Mikroorganizmalar hcre yaplarna (biomass) dahil etmek iin azot, fosfor ve dier
minerallere ihtiya duymaktadrlar. Bu nedenle, bu maddeler hidrokarbon biyodegradasyonu
iin olduka kritiktirler. Degradasyonun ok kstl olduu dk scaklklarda ya da petroln
dk konsantrasyonlarda olduu ortamlarda, azot ve fosfor deniz suyunda biyodegradasyon
iin kstlayc bir etken olmayabilir. Ancak bir ok almada, normal artlarda azot ve
fosforun deniz suyunda biyodegradasyon iin olduka snrlandrc olabildii tespit
edilmitir. Bir ya tabakas gz nnde bulundurulduunda, mikrobiyal byme iin uygun

49
karbonun kstl bir alanda var olduu grlmektedir. Hidrokarbonlar degrade eden
mikroorganizmalarn gereksindii besinin petrol ile dorudan temas eden snrl hacimdeki bu
suda bulunmas gerekmektedir. Hidrokarbonlarn znrlnn uygun olmayan C/N ve C/P
orannn olumasn engelleyecek derecede yava olmas halinde nitrojen ve fosfor
snrlandrc olmayabilir. Ancak bu koullar dnda nitrojenin snrlandrclna dayanlarak
biyokimyasal oksijen ihtiyacna benzer bir ekilde nitrojen ihtiyac kavram
dnlebilmektedir. Kuveyt ham petrol temel alndnda 14
o
Cde nitrojen ihtiyacnn g
petrol iin 4 n mol olduu bulunmutur. N ve P ye ek olarak temiz ak deniz suyunda demir
miktarnn dk olmas da hidrokarbon biyodegradasyonu iin snrlandrc bir etken olarak
grlmektedir.
Deniz suyu karbon-bikarbonat-karbondioksit sistemi iinde iyi bir ekilde tamponlanmtr ve
btn denizlerde pH n 8.5 civarndadr. degradasyon iin en uygun pH 8.0 olarak tespit
edilmitir. Dier snrlandrc artlar salandnda deniz ortamnn doal pH yksek
mertebelerde biyodegradasyona izin vermektedir

Biyoremidasyon Konusunda Yaplm Olan almalar
Mikrobiyolojik degradasyon, petrol kkenli kirleticilerinin evreden giderilmesinde
gerekleen en nemli admlardan birisidir. Bu nedenle 20 yl akn bir sredir yaplan
almalarla petroln doal biyodegradasyonunu ivmelendirmek iin eitli stratejiler
gelitirilmitir. Bu almalarn sonucu olarak petrol ile mcadele de biyoremidasyon en umut
verici teknoloji haline gelmitir.
Petrol kirliliinin biyoremidasyonunda iki temel yaklam vardr :
1. Biyolojik hzlandrma ( Biyostimlasyon): Ortama besin yada bymeyi hzlandran
yardmc maddelerin eklenmesi ve/veya yerel bakterilerin bymelerini hzlandrmak
iin doal ortamn kalitesinin ykseltilmesi
2. Biyolojik oaltma (Biyoagmentasyon): Mevcut olan mikroorganizmalara ilave
olarak petrol degrade eden mikroorganizmalarn ortama eklenmesi
Ancak ak deniz uygulamalar da nc bir madde olarak bunlara eklenebilir.
Ky blgelerinde, zellikle fiziksel yntemlerle zarar grebilecek yerlerde gerekletirilebilen
gbreleme uygulamalar, petroln giderilebilmesi iin iyi bilinen ve zellikleri tanmlanabilen
yntemdir. Bu teknoloji bir ok adan umut vericidir. Ancak yine de saha almalarndan

50
elde edilen sonular yeterince istikrarl olmad iin henz her durumda baar beklentisi ile
uygulanabilecek bir yntem deildir. Doal biyodegradasyon oranlar evresel koullara ve
sz konusu petroln zelliklerine gre deiiklilik gsterdii iin gbre uygulamas ile
biyoremidasyon olduka karmaktr. Petrolden etkilenmi blgelerde varolan mikroplar
aniden besin-karbon kayna olarak dklen petroln hidrokarbonlar ile karlarlar.
Genellikle uucu bileenlerin buharlamas ile balang zehirliliinin gemesinden ve
hidrokarbon degrade edebilen yerel mikroorganizmalarn ortama almasndan sonra petrol
besin maddesi olarak kullanmaya balarlar ve populasyonlarnda bir byme gerekleir. Bu
noktada ortamdaki mikroorganizma saysnn ani art, nutrientlerin ( zellikle nitrojen
ve/veya fosfor) tkenmesine neden olabilir. Bu nedenle populasyonun bymesi durabilir.
Nutrient eklenmesi ile mikrobiyal populasyon oalmaya devam edebilir ve petroln
degradasyonu nutrient destei olmadan gerekleebilecei oranlarnn zerinde bir oranda
gerekleebilir.
Gbreleme ilemi eitli uygulama tekniklerini ve bir ok ticari gbre rnn ierebilir. Bu
Ticari rnlerden bir ksm sadece petrol kirlilii iin kullanlmak zere gelitirilmiken,
bazlar kentsel ve tarmsal kullanm iin olan gbrelerden adapte edilmitir. Bu rnler
znebilir inorganik gbreler, oleophilic gbreler ve yavaa serbest kalan gbreler olmak
zere ana kategoride toplanr .
znebilir inorganik gbreler, deniz suyu ile kartrlp sahil eritlerine pskrtlebilecek
suda znebilen eitli maddeleri veya tarmsal gbreleri iermektedirler. norganik
gbrelerin en nemli avantajlar ucuz ve kolay bulunabilir olmalarnn yan sra genellikle
zellikleri iyi bilinen bileiklerden olumalardr. Bu tip gbreler farkl oranlarda nitrojen ve
fosfordan meydana gelirler ve genellikle kk miktarlarda eser elementler (trace ellements)
ierirler. Bu gbrelerin en byk dez avantajlar ise znebilirlikleri nedeni ile gelgit
blgelerinde kynn devaml dalgalar ile ykanmas sonucunda ortamdan ksa srede
kaybolmalardr. Ayrca uygulama ileminden etkilenen gelgit blgelerindeki bitki ve
hayvanlar zerinde dorudan zehirlilik etkisine de sahip olabilirler.
Oleophilic gbreler, kydan ve kayalk blgelerden gbrelerin deniz suyu ile ykanp
kaybolmalar problemini ortadan kaldrmak iin gelitirilmilerdir. Oleophilic gbreler
kimyasal olarak yapkanlardr ve kayalarn veya dier maddelerin zerinde bulunan petrole
yaprlar. Teorik olarak bu tip gbreler petrol-su ara yzeyinde kalarak, petrol degrade
edebilen mikroplarca kolay ulalabilecek ekilde tasarlanmlardr. Alaska Prince William
Soundda petrol ile kirlenmi sahil eridine oleophilic gbre olan ve karbon kayna olarak

51
oleik asit, nitrojen kayna olarak da re ieren Inipol EAP 22 kapsaml bir ekilde
uygulanmtr. Sadece petroln ortama dahil olmas bakteri bymesini hzlandrrken,
gbrede oleik asitin varl gbrenin etkisinin incelenmesini zorlatrmtr. Ancak mikroplar,
petrolde var olan organik bileiklerdense gbredeki organik bileikleri yemeyi tercih ettikleri
iin dk enerjili sahillerde petrol ile mcadelede oleophilic gbre kullanmann verimli
olmad dnlmektedir.
Yavaa serbest kalan gbre eitleri, gbrenin uzun zaman aralklarnda yavaa serbest
kalmas ve uyguland blgede uzun sre varln devam ettirebilmesi iin gelitirilmitir.
Kk miktarlarda nutrientlerin zaman iinde yavaa serbest kalmasn salayacak ekilde
znebilen kapsl ve briketler iinde, kompres edilmi halde birok farkl gbre trlerinden
olumaktadrlar. Ancak, briketler dalga hareketleri nedeni ile sahilde hareket ettikleri iin
gelgit blgelerinde granller akllarn ve talarn arasnda kalabilmektedir. Byle durumlarda
gbrenin serbest kalmas su yzeyinin altnda gereklemekte, gbrenin dozajnn
ayarlanmas zorlamaktadr.
Gbreleme uygulamasna rnek olarak Exxon Valdez kazasnn ardndan Mart 1989-1991
tarihleri arasnda devam etmi olan iyiletirme almas verilebilir.
Her ne kadar almalar dikkatlice tasarlanm ve kontrol noktalarn da iermi olsa da elde
edilen sonular byk farkllklar iermektedir. Bu nedenle gbrelenmi blgeler ve kontrol
noktalar arasndaki farkllklarn tam olarak tespit edilmesi ve bir sonuca varlmas
zorlamaktadr. Kontrol noktalarndaki biyodegradasyon oranlar artacak derecede yksek
bulunmu olmas ve allan her blgede mevcut evre koullar biyoremidasyonu
engelleyecek veya destekleyecek ekilde byk farkllklar iermesi bu zorluun temel
sebeplerindendir. Bu almadan baz gbreleme ilemi uygulanm blgelerde birinci senede
biyodegradasyon oranlarnn artma eilimi gsterdii sonucuna ulalmtr. Geen zaman
iinde petroln byk bir ksmn havalanmaya maruz kalmas sonucu, geriye sadece dayankl
bileenler kalm olmas ihtimali nedeni ile 1990daki biyodegradasyon oranlarnda d
tespit edilmesi ise normaldir.
Aromatik ve alifatik hidrokarbonlarnn da dahil olduu bir ok hidrokarbon yeterli oksijenin
varlnda ortamda zaten varolan yerel mikroorganizmalar tarafndan paralanabilmektedir.
Bu mikroorganizmalar bakterilerin ve fungilerin bir ok trlerini ierirler. Deniz gibi su
ortamlarnda ise hidrokarbonlar baskn bir ekilde bakteriler paralar. Petrol ile kirlenmi
blgelerdeki biyodegradasyonu hzlandrmak iin, hidrokarbonlar degrade ettikleri bilenen
mikroplarn ortama eklenmesi bir baka biyoremidasyon yntemidir. Tohumlama olarak da

52
adlandrlan biyolojik hzlandrma yntemi bilim evrelerinde olduka tartlmaktadr.
Tartmalar yerel organizmalarn petrol nedeni ile leceine, bu nedenle ortama yeni
bakteriler eklenmesi gerekliliine younlamtr. Ancak dnyann bir ok blgesinde yaplan
almalar, buralarn petrol degrade edebilen bakteriler ierdiine, ve bunlarn petrole adapte
olmalar sunucunda hzla bydne iaret etmektedir. Ayrca yaplan baz almalar
dardan eklenen yabanc mikrobiyal topluluklarn, yerel mikrop topluluklar ile rekabete
girerek ortamdan ksa srede yok olabileceine, bunun sonucu olarak da biyodegradasyonu
hzlandramayacana iaret etmektedir. nk, ne dardan eklenen bakteri trleri, ne de
yerel bakteriler, petroln zehirli bileenleri buharlaana kadar petrol aktif bir ekilde degrade
edememektedirler. Bu nedenle mikrobiyal rnlerin, biyodegradasyonu ani bir ekilde
arttrma olasl phe ile karlanmaktadr ve bilimsel yaynlarda bu yntem pek
desteklenmemektedir. Ancak bu yntemin kullanlmasnda karar klnmsa, kullanlacak
mikrobiyal rnlerin insanlar ve hayvanlar iin patojen mikroplar ierip iermedii de gz
nnde bulundurulmas gereken nemli bir noktadr. Bunun yan sra mikrobiyal rnlerin bir
ou gbre ihtiva etmekte veya bunu tavsiye etmektedir. Bu nedenle gbre uygulamalarnn
potansiyel zehirlilii konusundaki incelemeler bu tip uygulamalarda da yaplmaldr .
Ak deniz koullar 1970lerin banda yaplm olan almalarda byk tanklarn
kullanlmas ile laboratuvar ortamnda modellenmitir. Bu almalar su yzeyindeki petrol
tabakasna biyoremidasyon uygulanlabileceine iaret etmitir. Ancak hala
biyoremidasyonun (mikrobiyal ve/veya gbreleme) ak deniz koullarnda
deerlendirilmesini salayabilecek bir alma gerekletirilememitir. Biyoremidasyon,
genellikle petrol dklmesinin ardndan gnlerce hata haftalarca sre getikten sonra
balamaktadr, bu da biyoremidasyonun su yzeyindeki tabakada alp almayacann
sorgulanmasna neden olmaktadr. Sudaki biyoremidasyonun yzeyde gerekleecei
dnlmektedir. Bu nedenle uygulanan herhangi bir rn ara yzeyde kalabilmeli ve tabaka
hareketlerini takip edebilmelidir. Biyoremidasyonun ak suda baarl olabilmesi iin nutrient
ya da rn petrol tabakas ile bir sre kalmal ve mikroplar ortama uyum salayp petrol
degrade etmeye balayabilmelidir. yleki, biyoremidasyon rn petroln uucu fraksyonlar
buharlap kaybolana kadar aktif durumda olmal, daha sonra havalanma nedeni ile
biyodegradasyona kar daha direnli bileikler ortaya kmadan biyoremidasyon
balamaldr. Ayrca sahillerdeki gbreleme ve mikrobiyal rn uygulamalarnn potansiyel
zehirlilii ile ilgili kayglar ak denizdeki uygulamalarnda da geerlidir. Ak denizdeki
seyreltme faktr elbette daha fazla olacaktr, bu da zehirlilik etkisini azaltacaktr. Ayrca

53
grntlemede, inceleme ve lm yapmada, anlaml data elde edebilmek iin rnek
toplamada olduka ciddi sorunlar yaanacaktr .
Herhangi bir biyoremidasyon tekniine karar verilmeden nce ortamn zellikleri iyice
tanmlanmal ve burada doal yollarla biyodegradasyonun ne oranda gerekletii
aratrlmaldr. Petrol degradasyonunun dk oranlarda gereklemesine neden olan bir ok
sebep 1960larda ZoBell tarafndan yaplan almalarn sonucunda aklanmtr. Bu
sebeplere rnek olarak petroln kimi bileenlerinin zehirlilii, ortamdaki dk
mikroorganizma says, yetersiz znm oksijen, ortam ssnn uygun olmay, yetersiz su-
petrol ara yzeyi ve besleyicilerin kstl oluu verilebilir
Exxon Valdez olaynn neden olduu petrol kirliliinin giderilmesinde ilave yntem olarak
biyoremidasyonun kullanlmas, bu teknolojinin pratik kullanmnda karlalacak problemler
ve elde edilecek baarlar iin iyi bir rnek oluturmutur. Exxon Valdez olay, byk lekli
uygulamalarda temizleme metodu olarak biyoremidasyonun kullanlabilirliini desteklemi,
karlalabilecek sorunlar hakknda nemli dersler vermitir .
Ham petroln deniz suyunda biyodegradasyon oranlar ile ilgili yaylanm makalelerin
incelenmesi sonucunda, ham petrol biyodegradasyonun 0,01den 1 000 gC/m
3
-dye kadar
geni bir aralkta tespit edildii grlmtr. Bu almalarn kimisi laboratuvarda
gerekletirilirken, kimileri orta lekli deney ortamlarnda, bazlar da sahada
gerekletirilmitir. Laboratuvar almalarnda elde edilen sonular, elde edilen en yksek
sonular olutururken, saha almalar ve orta lekli almalar daha dk oranlarda
sonular vermilerdir. Laboratuvar almalarnn verileri degradasyonun petrol
konsantrasyonuna birinci dereceden baml olduunu ve 20
o
Cde yarlanma mrnn iki ay
olduunu gstermektedir. Laboratuvar almalar veri takmna hakim oluu iin elde edilen
bu deerler ham petrol degradasyonun en st snr olarak yorumlanabilir. Saha ve orta lekli
almalardan elde edilen veriler ise deniz ortamnda gerek ham petrol biyodegradasyonun
0,01 ila 0,3 gC/m
3
-d aralnda gerekletiini gstermektedir. Bu sonular laboratuvar
almalar ile gerek sonular arasnda en azndan bir mertebelik fark olduunu
gstermektedir ve bu sonular arasndaki boluun giderilmesi iin daha ileri almalar
yaplmas gerektiine iaret etmektedir. Ayrca gbreleme uygulamasnn yapld kontroll
orta lekli alan almalarnn gerek saha almalarna daha yakn sonular verdii
gzlenmitir .
Herhangi bir petrol veya zararl maddenin kontrol d bir ekilde dklmesi veya byk bir
felakete yol amas halinde hemen mdahale edebilmek amac ile ABDde Ulusal Olaslk

54
Plan (National Contingency Plan - NPA) gelitirilmitir. Bu plann bir paras olarak petrol
kirliliine kar farkl biyolojik iyiletirme maddelerini de ieren bir liste yaynlanmtr. Bu
listedeki 13 maddenin etkili olup olmadna dair 28 gnlk bir laboratuvar alma
gerekletirilmitir. Bu 13 adet rnn 12 adedi biyolojik oaltma yntemini temel alan
rnlerken bir tanesi biyolojik hzlandrma yntemini temel almtr. rnlerin etkisinin yan
sra, reticilerin belirttikleri deriimlerdeki zehirlilikleri de incelenmitir. Bu rnlerin etkisi
toplam doymu petrol hidrokarbonlar (total saturated petroleum hidrocarbons-TsPH) ve
toplam aromatik petrol hidrokarbonlar (total aromatic petroleum hidrocarbons-TarPH)
asndan incelenmitir. Bu almann sonunda bu tr rnlerin petrol degradasyonunu
olumlu bir biimde arttrdn gstermitir. Ancak 13 rnn nn petrol degradasyonunun
doal olarak gerekleene gre olduka fazla arttrd grlmtr. Baz rnlerle toplam
doymu hidrokarbonlarn %61nin aromatiklerin ise %41inin azald tespit edilmitir.
Genellikle doymu olan hidrokarbonlarn aromatiklere nazaran daha kolay degrade edildii
gzlenmitir. Bu rnden sadece biri kontrol deneylerindeki deriimin daha altndaki
deriimlerde zehirlilik gstermitir .


Kaynaklar
IMO, Combating Oil Spills, Manual on Oil Pollution, MEPC 48/ 6, 2002
National Research Concil, Oil in the sea III: Inputs fates and Effects, pp.107-202, The
national Academies Press, 2003
Ahmet Samsunlu, Deniz Kirlilii ve Kontrol, T Rektrl, GC1085.S26 , 1995
N.Barbaros Atal, Denizde petrol kirlilii ile mcadele yntemleri, T-Gemi naat ve
Deniz Bilimleri Fakltesi, Deniz Teknolojisi Mhendislii Blm, Bitirme devi, 2006
(Danman .Do.Dr. Fatma YONSEL)
Ceren Bilgin Gney, Gemi Kkenli Petrol Kirliliinin Biyolojik Yntemlerle Giderilmesi,
T-Fen blimleri Enstits, Deniz Teknolojisi Mhendislii Anabilimdal, Yksek Lisans
Tezi , Mays 2003 (Danman .Do.Dr. Fatma YONSEL)