30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview

dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 1/10
1

8. GEMLERN MUKAVEMET VE YAPISAL BTNL
8.1 GENEL MUKAVEMET KAVRAMI

ve d ykler altndaki bir yapnn yapsal btnlne koruyabilme zelii bu
yapnn ngrlen ykler iin yeterli mukavemete sahip olduunu gsterir. Ancak hibir yap
olas btn ykleri karlamaya yetmez. rnein, kesit alan A olan silindirik ubuu iki
ucundan P kuvvetiyle ekmeye tabi tutalm. ubukta bir boy uzamas ortaya kacaktr.
Kuvveti arttrarak deneyi tekrarlamaya devam edersek ubuun orta blgelerinde bir daralma
ortaya kar. Teknik terminolojide bu olaya akma (= yield) denir. Gerilmeyi birim alana den
yk olarak tanmlarsak yani s = P/A, akma noktasndaki gerilmeye akma gerilmesi (
y
=yield
stress) denir. Deneye devam edilirse ekil deitirmesinde hzlanma olur ve bir sre sonra
malzemede kopma ortaya kar. Genelde akma noktasna kadar olan ekil deitirmeye elastik
ekil deitirme denir ve kuvvet ortadan kaldrldnda malzeme eski ekline geri dner. Bu
deneyde ortaya kan gerilme eksenel dorultuda, yani kesitlere dik dorultuda olduundan
bu tip gerilmeye normal gerilme (= normal stress) denir.





ekil 8.1 ekme deneyi

Benzer bir deneyi bahis konusu ubuu eerek de gerekletirebiliriz. Bu halde de
sonu benzer bir ekilde ortaya kar, ancak burada kesitlere uygulanan gerilme kesite dik
deil paraleldir. Bu tr gerilme kesme gerilmesi (=shear stress) olarak tanmlanr.


30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 2/10
2

ekil 8.2 Kesme gerilmesi

Bir mhendislik yapsnda yeterli mukavemete sahip olmak demek, ngrlen
yklerin etkisi altnda ortaya kan gerilmelerin msaade edilen emniyetli gerilme snrn
amamas demektir. Msaade edilen gerilme snr daima akma gerilmesinin altnda bir
deerdir.
Bir geminin bnyesel yaps olduka karmaktr. Her ne kadar bugn sonlu eleman
modelleri ile (= finite element models) byle bir komplike yapnn mukavemet
deerlendirmesini yapmak mmkn ise de, zellikle dizayn aamasnda geminin
idealletirilmi (yani basitletirilmi) modelleri kullanlarak gerekli mukavemet
deerlendirmeleri yaplr. Genelde gemilerin boyuna mukavemeti ile ilgili irdelemelerde gemi
bir kiri (= beam) olarak modellenir. Enine mukavemet ve burulma deerlendirilmesinde
modelleme bir kafes kiri (= grillage) analojisi ile yaplr. Burkulma (= buckling) ve lokal
yap analizinde ise takviyeli panel (= reinforced panel) modelleri tercih edilir.

8.2 BR KRN MUKAVEMET ZELLKLER
Kiriler tek veya ok elemandan oluabilir. Mukavemet hesabnda ana unsurlardan bir
tanesi bir eklin atalet momentidir. Atalet momenti (= moment of inertia) bir eksene veya bir
noktaya gre alnabilir. Bir eksene gre atalet momenti

dy dx y I
A
2
y
=

olarak tanmlanr. Burada dxdy elemanter alan y ise bu alan merkezinin seilen eksene olan
uzaklktr.
30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 3/10
3
Verilen kesit ile ilgili bir dier kavram ise tarafsz eksendir. Tarafsz eksen verilen
eklin alan merkezinden geen ve seilen dorultuya paralel olan eksendir. Matematik olarak
tarafsz eksenin yeri bahis konusu eklin seilen eksene gre statik momentinin alana oran
olarak bulunur. Yani

A / M dy dx dy dx y y
y
A A
=

=



ekil 8.3de tarafsz eksene gre alnm atalet momentleri gsterilmektedir. ayet bir eklin
kendi tarafsz eksenine gre atalet momenti biliniyorsa, ayn eklin bu eksene paralel baka
bir eksene gre atalet momenti nakil teoreminden

2
y y
d A I I
1
+ =
olarak belirlenir. burada I
y
eklin kendi tarafsz eksenine gre atalet momenti, A eklin kesit
alan ve d eklin tarafsz ekseni ile yeni seilen eksen arasndaki uzaklktr.


ekil 8.3 Kesit atalet momentleri

Kiri teorisine gre bir kiri kesitinde tarafsz eksenin bulunduu yerde gerilme sfr
olur ve gerilme tarafsz eksenden olan uzaklkla doru orantl olarak artar. Buna karlk
gerilme miktar kesit atalet momentiyle ters orantldr; yani kesit atalet momenti arttka
gerilme azalr. Bu bilgilerin nda y
max
kesitte tarafsz eksenden en uzak noktann bu eksene
mesafesi olmak zere

W = I / y
max

30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 4/10
4
oranna kesit mukavemet modl (=section modulus) denir. ayet bu kesite etkiyen
maksimum moment de biliniyorsa, kesitteki maksimum gerilme

max
= M
max
/ W

olarak tayin edilir.

8.3 GEM BNYESNDE ETKYEN YKLER

Gemi zerinde etkiyen en belirgin ykler geminin kendi arlk dal ile sephiye
kuvveti arasndaki farktan doan yklerdir. Ticaret gemileri deiik ambar ykleriyle seyir
yapacandan ve geminin her draft ve trim durumu iin sephiye kuvveti dalm
deieceinden iki kuvvet dalmnn ortaya karaca kesme kuvvetleri ve eilme
momentleri de deikenlik arz edecektir. ayet bir ykleme sonucu geminin ba ve k su
iine meyilli hal almsa yani orta gvde ykselmise buna sarkma (= hogging), bunun tersine
ise kme (= sagging) denir. Bir geminin sarkma ve kme durumu ekil 8.4de ematik
olarak gsterilmektedir. Gemiye gre dalgalarn alaca izafi durum bunun sonucu olarak
sephiye kuvvetleri dalm deiimi sarkma ve kme dolaysyla ortaya kan gerilmelerin
artmasna sebep olur. Yanl ykleme dolaysyla krlm nemli sayda dkme yk gemisi
olmutur. Bugn hemen her gemi ykleme yapmadan nce gemi bilgisayarnda ngrlen
yklemenin geminin stabilitesi ve mukavemeti ynnden deerlendirmesini yapmaktadr.
u ana kadar bahsettiimiz ykler gemi kiriinin tamamn etkiyen statik veya yar-
statik yklerdir. Gerekte gemi hayatn denizlerde geirirken dalgalar ve rzgarlarn dinamik
ykleri etkisinde kalrlar. Dinamik yklerin bir ksm lokal olarak byk yklerin olumasna
sebep olur. Bu tip tipik oluumlar ba vurma (= slamming) ve gverteyi su basmas (= green
water on deck) olaylardr.. Dip vurma darbe basnc ba civarndaki levhalarn atlamasna,
darbe sonucu ortaya kan eilme momenti gverte borda salarnda akmaya (yani plastik
deformasyona) ve ambar az gibi aklklarn kelerindeki gerilme ylmas (= stress
concentration) dolaysyla yrtlmaya sebep olabilir.
Ayrca gemi iinde ve dndaki scaklk farkllklar gemi bnyesi veya bunun bir
blmnde termal gerilmelere (= thermal stresses) sebep olur. Normal ticaret gemileri iin
nemli olmayan bu problem, tanklar stmal petrol rn veya kimyasal madde tayan
tankerlerde ciddi gerilmeler yaratabilir. rnein, bitmen tayan bir gemide tanklardaki
ykn 80
o
Cde tutulmas gerekir. ayet bu gemi kn zlandaya sefer yapyorsa, deniz suyu
scakl 0
o
C civarnda olacaktr. Dolaysyla ciddi bir scaklk gradyan oluacaktr.
30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 5/10
5



ekil 8.4 Dalgalar arasnda bir geminin sarkma ve kmesi

30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 6/10
6

8.4 GEMLERDE KONSTRKSYON TPLER VE BNYE ELEMANLARI
Gemi yaps oluturan elemanlar global olarak birincil (= primary) ve ikincil (=
secondary) elemanlar olarak kabaca ikiye ayrlabilir. Birincil elemanlar gemi bnyesinin
tmn veya nemli bir blmn etkileyen yklere kar geminin bnyesel btnln
korumasna katk yapan elemanlardr. Bu tr elemanlarn tipik rnekleri gemi d kaplamas
(gverte, borda ve dip), tlaniler (merkez ve yan), dekler (dolu ve bo), posta ve kemereler
v.s
kincil elemanlar ise genelde lokal yklere kar mukavemeti salayan elemanlar ile
birincil elemanlar destekleyen ve onlarn devamlln salayan elemanlardr. Bu tip
elemanlarn tipik rnekleri kk tehizat temelleri ve braketler gibi elemanlardr.
Tarihsel olarak ele alndnda elik gemilerde iki deiik konstrksiyon sistemi
kullanlmtr; enine ve boyuna konstrksiyon sistemleri. Enine sistemde d kaplama belirli
sklkta enine istikamette oluturulan kemere, posta ve deklerden oluan halkalarla
desteklenmi ve gerekli boyuna mukavemet ise daha az sklkta kullanlan dip, borda ve
gverte alt tlanileri ile temin edilmitir. Genel yk gemisi, kk konteyner gemileri ve
rmorkr gibi gemiler enine konstrksiyonun tipik rnekleridir.


ekil 8.5 Enine konstrksiyonda dip ve perde yaps
1-Enine perde; 2-Merkez omurga; 3-Su gemez dek; 4-Dolu dek; 5-Bo dek;
6- dip kaplamas; 7-Posta geme slotu; 8-Dikey lama

30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 7/10
7
Boyuna konstrksiyon sisteminde ise ana unsur boy istikametinde giden derin ve
profil tlanileridir. Bu unsurlar daha az sklktaki derin halkalarla (derin kemere, derin posta
ve dekler) desteklenir. Genelde, tankerler ve sava gemileri boyuna sistem kullanlan tipik
gemi rnekleridir. Tipik enine ve boyuna konstrksiyon tipleri ekil 8.5 ve ekil 8.6da
grlmektedir.


ekil 8.6 Boyuna sistem dip konstrksiyonu
1-Borda kaplamas; 2-Enine perde; 3-Posta; 4-Enine perde stifnerleri; 5-Hopper tank
kaplama levhas; 6-Merkez omurga; 7-Yan Tulani; 8-Dolu dek (tulaniler aras lama
takviyeli); 9-Dip tulani; 10-Braket


Bugn bu ayrm eskisi kadar net deildir ve pek ok gemide kombine sisteme
rastlamak mmkndr. rnein, bir tankerde yk tanklar ksm boyuna konstrksiyonken
makine n perdesinden ka kadar enine konstrksiyon kullanlm olabilir. zellikle son
yaralanma ve yaral stabilite kurallar dolaysyla pek ok gemi ift cidarl olarak tasarlanp
retilmekte ve bu ise konstrksiyonun daha uniform bir hale gelmesine katk yapmaktadr.
Kombine konstrksiyon tipi rnei ekil 8.7de gsterilmitir.
30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 8/10
8

ekil 8.7 Kombine bnyesel konstrksiyon
1-Derin tulani; 2-st gverte kaplamas; 3-Gvertealt tulanileri; 4-Derin kemere; 5-Gverte
braketi; 6-Posta; 7-Gladora gverte kaplamas; 8-Kemere; 9-Borda kaplamas; 10-Sintine
braketi; 11-Merkez omurga; 12-Yan tulani; 13-Dip ve i dip tulanileri; 14-Dolu dek; 15-
dip kaplamas; 16-Dip kaplamas; 17-Enine perde; 18-Perde stifnerleri; 19-Puntel

elik ve alminyum kullanlarak yaplan gemilerde kullanlan ana malzeme tipleri
levhalar ve profillerdir. Levhalar ve profiller standart boyut ve kalnlklarda retildiinden,
tasarm ve klas onaynda bu zellikler esas alnr. Birbirine kaynatlm profil ve levhalardan
oluan yaplara panel denir. Deiik profil tiplerini de gsteren bir panel ekil 8.8de
gsterilmektedir. Burada gsterildii gibi baz profiller satn alnd gibi, bazlar standart
profilleri deitirerek ve bazlar ise bir lamaya (= flat bar) bir aln lamas (= face plate)
kaynatlarak veya lamaya flen baslarak elde edilir.


30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 9/10
9


ekil 8.8 Panel ve tipik profil rnekleri

Gemi yaps incelendiinde gemi dibi, i dibi, bordas, gvertesi, enine ve boyuna
perdeleriyle st yaplarnn takviyeli panellerden olutuu gzlenir. Profil eksenleri
dorultusu esas alndnda, takviyeler bu eksene dik dorultuda derin elemanlar (= webs)
olarak kullanlr. Derin elemanlarda panel profilerinin gemesi iin gei delikleri bulunur.
Profiller bu gei deliklerine (= cut outs) kaynakla balanr. (Baknz ekil 8.9).



ekil 8.9 Panellerin derin elemanlarla takviyesi
30 04 2014 /usr/hosting_files7/main/previews/doc214360767/preview
dc145.4shared.com/doc/0f_EBu7d/preview.html 10/10
10

simlendirme ynnden bir geminin enine bir halkasn gz nne alrsak karmza u
elemanlarn kmas olaan olacaktr:
D kaplama = Geminin dip, sintine, borda ve gvertesini evreleyen
levhalardan oluan unsurdur.

dip kaplamas = Geminin zellikle yk tayan blmlerin dibindeki
levhalardan oluan unsurdur.

Enine halka = Gverte kemeresi, posta ve dekten oluan ve gverte
braketi ve sintine braketi ile birbirine balanan
mukavemet unsurudur.

Dekler = dip ve dip kaplama arasnda enine halkann alt ksmn
oluturur. Grevi, boy istikametine giden merkez omurga
ve tlaniler arasnn mukavemet ynnden takviyesi ve
ambar (veya tank) yklerinin dalmnn temin olup;
dolu veya bo dek konfigrasyonunda olabilir.

Perdeler = Gemiyi en veya boy istikametinde blmeleyen takviyeli
panellerdir. Bazen ondle veya baklaval (= corrugated)
konfigrasyon alabilirler.

Stringerler = Gemi bordas, boyuna perdeler ve gvertelerde
kullanlan ve boy istikametinde giden derin elemanlardr.

Derin posta ve Kemereler = Geminin en istikametinde borda ve gverte takviyesi iin
kullanlan derin elemanlardr.

Mazernalar = Ambar azlarnda gerekli mukavemeti salamak iin
kullanlan konstrksiyondur.

Makine ve Tehizat Temelleri = Geminin bata ana makinas olmak zere kullanld
makine ve tehizatn yarataca statik ve dinamik ykleri
abrayan mukavemet elemanlardr.