CHNG I: GII THIU CHUNG

1.1. Lch s pht trin ha hc tinh du

Cng vic khai thc v s dng tinh du c bit cch y khong bn
nghn nm. Tuy nhin, nghin cu v tinh du, nghin cu cu to v tnh cht cc
cu t ca tinh du ch mi tin hnh cch y khong mt trm nm. Lch s pht
trin ha hc hu c v tng hp cc hp cht hu c.
T nm 1847, Butrp nghin cu thnh phn tinh du long no, tch
c cam pho ra khi tinh du long no ng thi ng cng nghin cu tnh cht
v cu to ca n. Lun n tin s ca ng cng lm ti v ha hc tinh du.
Nm 1874, Timan v Khaclan ln u tin tng hp c Vanilin l cht
thm c dng nhiu trong cng nghip thc phm.
Nm 1880, Vanlac l ngi u tin t nn mng cho s pht trin ha hc
tinh du. ng xng ra phng php phn loi cc cu t tinh du.
V sau ny, Vatne ch nghin cu cu to ca nhng hyrocacbon- tn
v ru tn c bit l nghin cu c ch phn ng ng phn ha ca campten v
Isocamphen v gi l phn ng chuyn v Vatne.
Trong vi chc nm gn y cng vi s pht trin mnh m ca ha hc ni
chung v ha hc hu c ni ring, ha hc tinh du cng pht trin mnh vi
nhng thnh tu tuyt vi vi s ng gp ca nhiu nh bc hc trn th gii.
Ngy nay ngi ta tng hp c nhiu cht thm thay th cho tinh du
cng nh pht hin v nghin cu c nhiu tinh du mi c gi tr.
1.2. i tng ca ha hc tinh du
Ha hc tinh du l mt mn khoa hc thc nghim nhm mc ch nghin
cu:
- Ha hc cc hp cht cha trong tinh du.
- Cc cu t cha trong tinh du, c ch s tch ly v bin i ca n di
tc dng ca cc tc nhn khc nhau.
- Cc phng php tch cc cu t ra khi tinh du v nhng yu t nh
hng n qu trnh tch.
- Cc phng php phn tch - nh tnh v nh lng tinh duv cc cu t
ca n.
Nghin cu nhng vn trn nhm rt ngn qu trnh k thut, hp l ha
sn xut nng cao hiu sut v cht lng tinh du ng thi tm cch tng hp
cc cht thm mi s dng chng vo cng nghip v i sng.
1.3. c tnh chung v ng dng ca tinh du
Tinh du l hn hp ca nhng hp cht hu c tan ln vo nhau, c mi c
trng. nhit thng hu ht th lng, c t trng nh hn mt - tr mt vi
loi nh tinh du qu, tinh du nh hng v.v khng ha tan hoc ha tan t
trong nc nhng ha tan trong cht bo, du thc vt; tinh du bay hi vi hi
nc, v cay hoc ngt, nng bng v c tnh cht st trng mnh.
V thnh phn ha hc, tinh du cha tecpen v nhng dn xut c cha oxi
ca tecpen nh ru, anehyt, ete, este, lacton...
Mc d tinh du c cha nhiu cu t nh vy nhng thng ch c mt vi
cu t chnh c gi tr v mi c trng cho tinh du .
Tinh du c ng dng rng ri trong nhiu ngnh cng nghip khc nhau
nh trong hng phm, trong thc phm dng l cht gia mi cho ko bnh, thuc
l, ru mi, nc gii kht v v..; trong dc phm sn xut thuc nhum cha
bnh v thuc st trng.
Ngoi ra tinh du cn l nguyn liu tch hoc chuyn ha hoc tng hp
nhiu cht thm quan trng c ng dng rng ri trong cng nghip.
1.4. S lin h gia cc cu t hu c trong tinh du
Tinh du l hn hp nhng hp cht hu c tan ln vo nhau. Cc cu t ny
c mi lin h hu c rt cht ch vi nhau. Trong tinh du thng gp ng thi
vi nhng hp cht no cn c nhng hp cht khng no c cng s nguyn t
cacbon.
S d nh vy l v gia chng c s lin h hu c vi nhau. T hp cht
ny c th d dng chuyn thnh hp cht kia bng cc phn ng ha hc nh ng
phn ha, oxi ha, hydrat ha v.v..
V d 1:
Trong tinh du mi, cu t chnh l linalol (I) nhng do s ng phn ha,
linalol chuyn thnh geraniol (II). Linalol v geranilol khi tc dng vi axetat (III)
v geranilol axetat (IV).
(H
3
C)
2
C CH CH
2
CH
2
C(CH
3
)OH CH CH
2
(H
3
C)
2
C CH CH
2
CH
2
C CH CH
2
(OH)
CH
3

OH
OH
Linalol
Geraniol
(I)
(II)

OCOCH
3
OCOCH
3
Linalyl axetat Geranil axetat
(IV)
(III)

Mt khc lianlol mt nc - dehydrat ha - to thnh - micxen (V) v -
oximen (VI). T - oximen (VI) khi ng phn ha thnh -oximen (VII); nhng
nu vng ha s thnh limonen (VIII).
(H
3
C)
2
C CH CH
2
CH
2
C CH CH
2
(H
3
C)
2
C CH CH
2
CH
2
C CH CH
2
CH
3
CH
2
OH
-HOH -HOH
Linalol
(I) (IV)
(VI)
(VII)
(VIII)
Limonen

Nh vy trong tinh du mi cng vi linalol cn c geraniol, linalyl axetat,
limonen, micxen v oximen.
V d 2:
Trong tinh du hng dip (Granium roserum) cu t chnh l geranilol (I)
khi b kh geranilol (I) s chuyn thnh xitronenlol (II) cht ny b oxi ha to thnh
xitronenol (III).
OH
Linalol
ph
OH
[H
2
]
OH
[O]
C
H
O
(I)
Geraniol
(II)
Xitronenlol
(III)
Xitronenlal

Nh vy tinh du hng dip ngoi geranilol cn c xitronenlol, xitronenlal.
V d 3:
Trong tinh th du hi cu t chnh l anetol (I) cht ny b oxi ha to thnh
anhyt anic (II), tip tc oxi ha s c axit anic (III). Mt khc anetol khi ng
phn ha th to thnh metyl savicol (IV).
HC CH CH
3
OCH
3
[O]
CHO
OCH
3
[O]
COOH
OCH
3
(I) (II) (III)
Anethol Andehyt anic Axit anic
H
2
C CH CH
2
OCH
3
(III) Metyl savicol

Trong tinh du hi ngoi anetol cn c andehyt anic, axit anic v metyl
savicol.
1.5. nh hng ca nhng nhn t khc nhau n thnh phn v tnh cht ca
tinh du
Tinh du cha trong thc vt c thnh phn khng c nh m lun lun thay
i theo hng pht trin ca cy cng nh nh hng ca nhng yu t khc.
1.5.1. Nguyn liu ch bin v b phn dng ch bin
Mi mt loi cy tinh du, mi b phn cha tinh du, c thnh phn nht
nh trong nhng iu kin nht nh. Cng mt ging nhng khc loi, thnh phn
tinh du cng khc nhau.
V d : Trong Lavende vera cu t chnh l linalyl axetat (30 - 60%), cn
trong Laven de spica cu t chnh li l ximeol ( 46%)
Trong cng mt cy nhng tinh du khai thc cc b phn khc, hm lng
v thnh phn cng ging nhau.
V d: Qu hi kh c hm lng tinh du l 13% v anetol chim 70 - 80%
nhng l hi hm lng tinh du ch 1- 2% v hm lng anetol khong 40 - 50%.
1.5.2. Phng php ch bin
Ty thuc vo phng php ch bin m hm lng v thnh phn tinh du
cng khc nhau.
Tinh du nhn c bng phng php chng ct li cun hi nc ngho
cu t so vi tinh du trch ly bng dung mi bay hi v khi chng ct nhit
cao, mt s cu t b phn hy hoc bin i, mt khc mt s cu t khng bay hi
vi hi nc (sp, nha thm, cht bo) b gi li. Ngoi ra cn mt s cu t ha
tan vo nc chng.
V d : Tinh du hoa hng nhn c bng phng php chng ct 1% ru
phenyl etylic cn tinh du hoa hng trch ly cha 45% phenyl etylic.
Tinh du hoa nhi trch ly hiu sut tch thp hn 8 ln so vi tch bng
phng php hp th. Trong tinh du hp th cn c indol v metyl antranylat m
tinh du trch ly khng c.
1.5.3. Hng pht trin ca cy
Trong thi gian cy sinh trng thnh phn tinh du chu hng lot nhng
bin i v chuyn ha ny c th xc nh mt cch ng n thi k m cy tch
t c nhiu tinh du nht v tinh du c cht lng cao nht thu hoch v ch
bin.
Quan st v theo di s pht trin ca cy thy rng s bin i v chu k
chuyn ha ha hc ca tinh du xy ra trong nhng hng pht trin ca cy u
tun theo nhng quy lut nht nh.
Tinh du to thnh trong cy khng phi c mt lng c nh m bin i
lin tc theo hng pht trin ca cy. S bin i ny c xu hng l cng ngy
cng tch t nhiu nhng hp cht c cha oxi.
Trong cc b phn khc nhau ca cy, tinh du to thnh v tch ly khng
ging nhau m lun lun chuyn ha ln nhau.
V d : S xut hin v bin i lin tc cc cu t ca tinh du mi theo
hng pht trin ca cy c ghi trong bng nh sau:

HOA
QU
Bt u n N 50% N hon ton Chn sa Chn sp Chn hon ton
CH
3
(CH
2
)
8
CHO

CH
3
(CH
2
)
6
CH
CH
CHO

CH
(CH
2
)
6
CH
CH
CHO
H
3
C CH
3



OH




Anhyt
xilic
Anehyt
xilenic
Andehyt
isoexilenic
Mirxen Linalol Limonen

Tinh du trong hoa chim 90% andehyt, khi kt qu andehyt chuyn thnh
linalol. Khi qu chn hon ton linalol s chuyn thnh tecpen 1 vng l dipenten.
Trong tinh du mi cu t c gi tr l linalol. V vy c c tinh du c
cht lng cao nn thu hoch vo lc qu chn sp l tt nht. Lc ny hm lng
tinh du trong qu mi l 1% v hm lnng linalol trong tinh du l 70 - 80% cn
hm lng andehyt ch 1 -2 %.
1.6. Nhng phng php nghin cu tnh cht v thnh phn ca tinh du
1.6.1. Phn tch s b
Phn tch s b l nh gi cht lng ca tinh du bng cm quan. ngha l
nghin cu nhng du hiu bn ngoi nh mi, v, mu sc, trong sut...
Qua nghin cu nhng du hiu bn ngoi ny c th phn on v nh gi
s b v cht lng ca tinh du v mc ch s dng ca chng.
1.6.1.1. Mu sc v trong sut
Xc nh mu sc v trong sut ca tinh du bng cch cho tinh du vo
mt ng thy tinh trong sut khng c mu c dung tch 20 ml, thnh thong lc v
quan st ri ghi nhn xt v tnh cht, cng ca mu v trong sut (v d:
vng nht, nu sm...) Nu tinh du cn vn c v khng trong sut chng t cn
tp cht v nc.
1.6.1.2. Mi
Mi l mt trong nhng biu hin bn ngoi quan trng ca tinh du. Mi
mt loi tinh du c mt mi c trng. Da vo mi c th bit c cht lng v
mc ch s dng ca n.
xc nh mi, nh mt git tinh du ln t giy lc hoc bi mt t vo mu
bn tay ri ngi cch ch c tinh du 20 - 30 mm ; c 15 pht ngi 1 ln trong mt
gi. Ghi nhn xt v bn cht v cng mi (thm du, hng, xc...).
1.6.1.3. V
V cng l mt biu hin bn ngoi quan trng ca tinh du. Mi mt loi tinh
du c mi v ring. xc nh v, dng phng php nm, nm xong ghi nhn xt
bn cht (ngt, ng) v cng ca v (du, thong)
1.6.2. Xc nh tnh cht vt l
1.6.2.1. Xc nh nc trong tinh du
nh tnh: Ly mt git tinh du cho vo ng nghim c cha 5 git CS
2
ri
lc mnh. Nu dung dch trong sut l khan nc. Nu dung dch c l tinh du
cn cha nc.
nh lng: Ly 10 gam tinh du cho vo thit b Dinaska - Rt vo 50 ml
tolyen hoc xilen v chng ct. Nc c trong tinh du tch ra. Tin hnh ct n
khi khng cn nc tch ra na. c lng nc tch ra v tnh % nc theo cng
thc.
% nc = V
nc
x 10
V
nc
- l th tch nc ct ra c (tnh bng ml)
1.6.2.2. Xc nh t trng
T trng ca tinh du l t s trng lng ca tinh du v nc cng mt th
tch v o nhit 20
0
hoc 25
0
C v k hiu hoc .
Thng thng xc nh t trng bng bnh t trng v tnh bng cng thc.
=
Trong :
a: Trng lng ca bnh(g)
b: Trng lng ca bnh v nc 20
0
C (g)
c: Trng lng ca bnh v tinh du 20
0
C (g)
T trng ca tinh du dao ng trong khong 0,7 n 1.
Bit c t trng ca tinh du c th phn on c thnh phn ha hc
ca n.
Nu d < 0,9 tinh du cha ch yu l hydrocacbon tn v nhng hp cht
mch thng.
Nu d > 1 tinh du cha nhng hp cht c cha oxi ch yu l phenol.
Nu d = 0,9 - 1 tinh du cha nhng hp cht thuc dy ru, andehyt, xeton.
1.6.2.3. Xc nh ch s chit quang
Ch s chit quang l t s gia sin ca gc ti v sin ca gc khc x hoc
t s gia tc nh sng trong mi trng tinh du v k hiu l n.

=

i vi tinh du ch s chit quang dao ng trong khong 1,43 +1,61.
Thng thng o ch s chit quang nhit 20
0
C k hiu n
20
. Nu tin
hnh o nhit thng th s tnh bng cng thc :

= + (t - 20) 0,004

Trong :
: Ch s chit quang nhit lc o.
t : Nhit lc .
0.004 : H s iu chnh khi nhit tng hoc gim 1
0
C.
thay i ty thuc vo thnh phn ha hc ca tinh du. N cng ln khi
hm lng hp cht c cha oxi v hp cht c ni i nhiu. Khi pha long tinh
du ngoi ch s khc x ra, cn xc nh ch s khc x phn t k hiu [R]
M
v
tnh theo cng thc:

[R]
M
=



Trong :
n
D :
Ch s khc x.
M : Trng lng phn t ca cu t chnh.
d : T trng ca tinh du (hoc cu t chnh)

ng vi mi mt cu t c [R]
M
nht nh. V vy, t ch s ny c th xc
nh c cng thc cu t trong tinh du.
V d tinh du bc h c: = 0,8954, = 1,4505. Cu t chnh l menton
c cng thc l C
10
H
18
O c M = 154. Tnh [R]
M

[R]
M
= 46,3
ng vi [R]
M
= 46,3 l xeton vng.
Ch s khc x ca mt phn t ca mt hp cht cn c th tnh bng tng
cc ch s khc x nguyn t ca cc nguyn t ng vi cc h s.
Gi tr ch s khc x ca cc nguyn t cc nguyn t trong cc hp cht
khc nhau nh sau:
C = 2,418; H = 1,100; O (Hydroxyl) = 1,525; O (ete) = 2,211; O (este) =
1,643; ni etylen = 1,733; ni axeton = 2,398.
V d: Tnh [R]
M
ca menton (C
10
H
18
O)
[R]
M
= 10 x 2,418 + 18 x 1,100 + 2,211 = 46,2
1.6.2.4. Xc nh gc quay cc
Hu ht cc tinh du u hot ng quang hc do c cha nhng cu t m
trong phn t c cacbon bt i.
T hng s ny c th phn on c phn trm cu t chnh trong tinh du
v mc tinh khit ca n.
Gc quay cc ca tinh du o bng phn cc k v k hiu
D
. N l tng i
s cc gc quay cc ca cc cu t. Ty thuc vo t l ca cc cu t trong tinh du
m c gi tr khc nhau.
Gi tr gc quay cc ca mt s tinh du nh sau:
Tinh du mi:
Tinh du bc h:
Tinh du hoa hng:
i vi cht rn cn xc nh gc quay cc ring []
D
v c tnh theo cng
thc: []
D
=
D
/d ; trong : d l trng lng ring ca cht rn.
1.6.2.5. Xc nh ha tan trong etanol
Tinh du ha tan tt trong cc dung mi hu c nh ete etylic, ete petron,
toluen... ha tan ca tinh du trong etanol cc nng khc nhau c c
trng cho tnh tan ca n. Etanol thng dng vi cc nng 70, 80, 90.
Nh hng s ny c th bit c tnh xc thc v tinh khit ca tinh du.
Tinh du cng cha nhiu hp cht tecpen, ha tan ca n vo etanol cng
km. Nng etanol cng thp ha tan ca tinh du cng km.
ha tan ca tinh du trong etanol c biu din bng th tch etanol
mt nng nht nh ha tan hon ton 1 ml tinh du ( mt nhit nht nh).
1.6.2.6. Xc nh nhit ng c
Nhit ng c l nhit m tinh du chuyn t trng thi lng sang
trng thi rn.
Nhit ng c l mt hng s vt l c trng cho mt cht lng tinh
khit. Bit c nhit ng c ca tinh du, c th bit c hm lng cu t
chnh ca n.
xc nh nhit ng c dng thit b Du-cp.
1.6.3. Xc nh nhng hng s ha hc ca tinh du
1.6.3.1. Xc nh ch s axit
Ch s axt biu din bng lng miligam KOH cn thit dng trung ha
axit t do trong tinh du. Bit c ch s xt c th xc nh c lng axit t do
trong tinh du.
Ch s axit ph thuc vo phng php khai thc v mc ti ca tinh
du. Khi bo qun lu ch s axit ca tinh du s tng ln do b oxi ha v este trong
tinh du b phn gii.
Xc nh ch s axit da vo phn ng trung ha
RCOOH + KOH RCOOK + H
2
O
T lng kim chi ph trung ha axit t do, tnh c ch s axit.
xc nh cn chnh xc mt lng tinh du khong 2 gam, ha tan bng
etanol trung tnh, cho vi git phenol tolein ri chun bng dung dch KOH 0,1N
n khi xut hin mu hng n nh trong 2-3 giy.
Ch s axit c tnh bng cng thc:

Cs
A
= 5,61
Trong :
5,61 l lng miligam KOH cha trong 1 ml KOH 0,1N
a: th tch ml KOH 0,1N dng chun mu th nghim
s: lng tinh du dng th nghim (g)
T ch s axit tnh phn trm axit t do theo cng thc:
% Axit = . 100

Trong :
M: Trng lng phn t ca axit
b: S gc axit
1.6.3.2. Xc nh ch s este
Ch s este biu in bng lng miligam KOH dng x phng ha este
cha trong 1 gam tinh du.
Este rt ph bin trong tinh du v xc nh n da vo phn ng x phng
ha.
RCOOR

+ KOH RCOOK + R

OH
T lng kim dng x phng ha, tnh c ch s este.
tm c ch s este trc tin cn xc nh c ch s axit nh trn, ri
ly mu ny dng KOH 0,5N x phng ha v chun kim d bng dung dch
HCl hoc H
2
SO
4
0,5N n khi mt mu hng. ng thi tin hnh lm mt mu
kim chng song song khng c tinh du.
Ch s este tnh bng cng thc:
Cs
E
= 28,05
Trong :
28,05 : s miligam KOH cha trong 1ml KOH 0,5N
a : th tch HCl hoc H
2
SO
4
(ml) dng chun mu kim chng
b : th tch HCl hoc H
2
SO
4
(ml) dng chun lng kim d
s : lng tinh du dng th nghim (g)
T ch s este tnh c phn trm este v phn trm ru kt hp theo cng
thc sau:
% Este =

% Ru kt hp =
Trong :
M
1
v M
2
: trng lng phn t ca este v ru
b : s gc axit (thng i vi tinh du b = 1)
Mun xc nh ch s este c chnh xc cn ch :
- Phi dng KOH mi pha v khng ln cacbonat.
- Mt s este thi gin phng ha di nn cn phi un lu hn nh
xalixilat, tecpinaxetat: 2 gi, izovalerat: 6 gi.
- Nhng tinh du c cha phenol, khi tc dng vi kim to thnh
phenolat nn lm tng ch s este.
- i vi nhng tinh du giu este th lng KOH dng x phng
ha phi nhiu hn.
1.6.3.3. Xc nh ch s este sau khi axetyl ha
Ch s este sau khi axetil ha biu din bng lng miligam KOH dng x
phng ha este cha trong 1 gam tinh du axetyl ha. N c trng cho tng
lng ru t do v kt hp c trong tinh du v xc nh da vo phn ng este
ha v sau l x phng ha.
RCH
2
OH +
H
3
C C
O
O
C
O
H
3
C
RCH
2
OCOCH
3
+ CH
3
COOH

RCH
2
OCOCH
3
+ KOH CH
3
CH
2
COOK + ROH

Bit c lng KOH dng x phng ha este to thnh khi axetyl ha s
tnh c ch s este sau khi axetyl ha.
xc nh, u tin cn khong 10 gam tinh du v axetyl ha n bng
anhydric axetic v axetat natri. Ly tinh du axetyl ha em xc nh ch s este
nh trn.
Ch s este sau khi axetyl ha c tnh bng cng thc:
Cs
E
= 28,05

T ch s este sau khi axetil ha, phn trm ru t do c tnh theo cng thc:
% ru t do =


























CHNG II: HYDRO CACBON

2.1. i cng v hydro cacbon tecpen
Thnh phn chnh ca tinh du l hyro cacbon tecpen. Ngoi ra cn gp mt
t cc hydrcacbon thng nh hepten (C
7
H
16
) c trong g thng, octilen (C
8
H
16
) c
trong tinh du Bucxpa v hydr cacbon thm nh naphtalen trong tinh du hoa
cm chng, xtinen trong tinh du xtinax v p- ximen trong tinh du Anghbic.
Hydro cacbon tecpen tn theo ngha hp l nhng hp cht c cng thc
chung C
10
H
16
. Hiu theo ngha rng n l nhng hp cht c cng thc l (C
10
H
16
)
n

ngha l n c trng hp t nhng hyr cacbon n gin c hai ni i l
izopren (C
5
H
8
) v phn ra lm:
Tecpen (C
10
H
16
) nu trng hp t 2 phn t izopren (C
5
H
8
)
2

Setkitechen (C
15
H
24
) nu trng hp t 3 phn t izopren (C
5
H
8
)
3

Ditecpen (C
20
H
32
) nu trng hp t n phn t izopren (C
5
H
8
)
4

Politecpen (C
n5
H
n8
) nu trng hp t n phn tt izopren (C
5
H
8
)
n
Ty thuc vo c tnh trng hp, loi mch cacbon m c nhng hp cht
tecpen khc nhau c tnh cht khc nhau nh bng sau:

Tn Tecpen Setkitecpen Ditecpen
Cng
thc
C
10
H
16
C
15
H
24
C
20
H
32

Loi s/ni i s/vng s/ni i s/vng
s/ni
i
s/vng
Thng 3 - 4 - 5 -
M/vng 2 1 3 1 4 1
M/vng 1 2 2 2 3 2
B/vng - 3 1 3 2 3
B/vng - - 4 1 1 4

2.2. Hydro cacbon tecpen thng
Hydrocacbon tecpen thng c ba cht quan trng l - micxen, - oximen (II) v
anlooximen (III) u c cng thc chung l C
10
H
16
. Trong phn t ny l ng phn
ca nhau v ch khc nhau v v tr ni i. Cng thc cu to nh sau:
1
2
3
4
5
6
7
8
(I)
2
3
4
5
6
7
8
(II)
1
2
3
4
5
6
7
8
(III)
1
2-metyl-6-metylenoctadien-2,7 2,6-dimetyloctatrien-1,5,7 2,6-dimetyloctatrien-2,4,6


Micxen c trong tinh du hoa hu- blong; oximen c trong tinh du hng nhu;
cn anlooximen khng tm thy trong tinh du m ch nhn c bng con ng
tng hp do Acbudp tm ra t - pimen bng cch phn hy nhit.
Mi cht u tn hai dng ng phn l v . S khc nhau ny do c mt
gc izopropinyl hoc gc izopropylinyl

Nu c gc izopropylinyl s c dng ng phn hay cn gi l dng
limomen : - oximen (IV) v - micxen (V).
(IV)
(V)


Nu c gc izopropiliden s c dng hay cn gi l dng tecpinolen : -
Oximen (VI) v - micxen (VII).

(VI)
(VII)

Dng ca micxen ch nhn c bng con ng tng hp t linalol bng
cch dehydrat ha.
OH
- HOH

Oximen trong tinh du tn ti c hai dng v nhng dng c nhiu hn.


Tecpen thng c th coi nh l sn phm ca s trng hp 2 phn t isopren.
Ln u tin Actromlenski tng hp c micxen t isopren bng cch
un nng isopren trong ng thy tinh kn nhit 80 90
0
C.
Phn ng phn gii tin hnh 500 600
0
C.
S to thnh micxen nh sau:
CH
CH
2
CH
H
2
C
H
3
C
C
C
CH
2 H
3
C
CH
2
80 - 90
0
C
500-600
0
C
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5

Theo s ny ni i 3 4 ca isopren I t ra to thnh ni n; mt
nguyn t H t nhm metyl 5 ca isopren II chuyn n nguyn t C th 3 ca
isopren I v gia nguyn t C th 4 ca isopren I v nguyn t C th 5 ca isopren
II to thnh mt ni n mi t to thnh micxen.
S to thnh oximen cng tng t nhng cng tng t nhng s c
khc mt t. Ni n c to thnh xy ra gia hai nguyn t C th 4 ca isopren I
v II cn nguyn t H tch ra t nhm metylen th 4 ca isopren II s chuyn n
cacbon th 3 ca isopren I.
CH
CH
2
CH
H
2
C
H
3
C
C
C
CH
2 H
3
C
CH
2
80 - 90
0
C
1
1
2
2
3
3
4
4
5
5

2.3. Tnh cht ca micxen v oximen
2.3.1. Tnh cht vt l
Micxen (C
10
H
16
) M = 136,23(g/mol)
L cht lng linh ng, mi d chu, d b bin i khi tc dng vi khng kh
v nhit cao. Ha tan tt trong hu ht cc dung mi hu c, khng ha tan trong
nc, c trong tinh du hoa hu- blng. Trong tinh du tn ti 2 dng ng phn
- micxen v - micxen.
Oximen (C
10
H
16
) M = 136,23(g/mol)
L cht lng khng mu, mi d chu, nhit si: 176 - 178
0
C.
Trong tinh du tn ti 2 dng ng phn - oximen (2,6 imetyloctatrien
1,5,7) v - oximen (2,6 ddimetyloctatrien-2,5,7).
2.3.2. Tnh cht ha hc
Micxen v oximen l hai tecpen thng c kh nng phn ng tt i vi tt c
cc tc nhn ha hc.
Polime ha:
Xy ra khi cho micxen vo ng thy tinh kn v un nng n 300
0
C to
thnh imicxen hay cn gi l camphogen (I) qua hp cht trung gian l limonen
(II).
300
0
C


Qa trnh polime ha cng nhanh khi c mt ca oxi khng kh v nhit
nhng nu nhit cao qu 300
0
C th kh nng polime ha s km. Khi nhit t
n khong 500 600
0
C s xy ra qu trnh ngc li l depolime ha.
Depolime ha:
Deplime ha xy ra khi un nng micxen hoc oximen n 500 - 600
0
C.
Micxen v oximen s phn gii thnh 2 phn t izpen.

500-600
0
C 500-600
0
C

ng phn ha:
S ng phn ha xy ra theo hai hng:
Chuyn v tr ni i m khng lm thay i mch cacbon dng chuyn
thnh dng - oximen.




- oximen chuyn hnh anlximen (khi un si)

Chuyn t tecphen thng thnh tn vng phn ng
Xy ra khi un nng tecpen thng trong mi trng axit. Ty theo v tr ng
vng m to thnh nhng dn xut khc nhau.
V d s to thnh dn xut p- menten t dipenten khi ng vng v tr 3-8
do t ni i 7-8.

1
2
3
4
5
6
7
8


Hydrat ha:
Micxen v oximen d dng kt hp vi nc mt ni i khi c mt ca
axit hoc cc xc tc khc to thnh ru l micxenol hoc Oximenol II.

1
2
3
4
5
6
7
8
HOH
H
+
OH
Mixenol
OH
Oximenol

Nu hydrat ha tin hnh vi hn hp axit sunfuric v axit axetic th s c
este tng ng l micxenyl axetat hoc oximenyl axetat.
Halogen ha:
Micxen v oximen d dng kt hp ni halogen to thnh cc halogenua.
Ty thuc vo iu kin phn ng m halogen kt hp vo 1,2 hoc c ba ni i.
Dn xut halogen c ng dng nhiu nht l bromua. N l cht kt tinh c nhit
nng chy c trng. Dng tnh cht ny nhn bit tecpen thng.
Oxi ha:
Micxen v oximen d dng oxi ha di tc dng ca nhng cht oxi ha
khc nhau nh : oxi khng kh, ozon (O
3
), KMnO
4
, K
2
Cr
2
O
7
..
S kt hp oxi xy ra nhng ni i hoc n m n d dng b t
to thnh andehyt v axit.
Phn ng oxi ha tecpen thng bng KMnO
4
dng chng minh s c mt
ca n trong tinh du.
V d: Khi oxi ha - micxen s thu c fomandehyt v axit glutaric.

KMnO
4
CH
2
CH
2
CH
2
C C
O
OH
O
HO
HCHO + + CO
2
+ H
2
O

Khi oxi ha - micxen s c axeton v axit xucxenic.

KMnO
4
CH
2
CH
2
C C
O
OH
O
HO
+ + CO
2
H
3
C C
O
CH
3

2.3.3. Nhn bit v phn bit tecpen thng
nhn bit micxen v oximen thng dng dn xut kt tinh ca brom c
nhit nng chy c trng.
Vi micxen cho tetrabromit dihydromicxen (t
0
nc = 88
0
C).
+ Br
2
Br
Br
Br
Br

Vi oximen cng cho dn xut tetrabromit dihydromicxen
Phn bit micxen v oximen, c 2 phng php:
- Da vo nhit nng chy ca dn xut kt tinh khi cho tc dng vi
anhydric maleic; vi micxen cho sn phm c t
nc
= 206 207
0
C.
- Da vo hnh dng tinh th ca dn xut kt tinh.
Oxi ha micxen v oximen bng KMnO
4
trong mi trng axeton s c
axit. Mui ch ca axit ny i vi micxen c tinh th hnh kim, i vi oximen c
tinh th hnh thoi.
2.3.4. Tng hp tecpen thng
Tecpen thng c th tng hp t isopren. Khi un nng isopren trong ng
nghim kn nhit 80-90
0
C trong thi gian 4-5 ngy (phn ng Actromulenski).
Ngoi ra cn c th i t hoc pinen (phn ng Acbuzop).
cromat Cu
380
0
C
-pinen -micxen

-pinen -omixen

2.4. Hydro cacbon tecpen mt vng
Hydro cacbon tecpen mt vng u c cng thc chung l C
10
H
16
, trong phn
t c mt vng v hai ni i. Chng c th coi nh l sn phm trng hp ca 2
phn t isopren.
2.4.1. Cu to v danh php
Cu to:
Tt c nhng tecpen mt vng c th coi nh l dn xut ca p-mentan, trong
thin nhin khng tm thy m ch nhn c thng qua con ng tng hp bng
cch hydro ha p-ximol.
+ 3H
2

Hin nay bit c cng thc cu to ca 8 tecpen 1 vng. Trong s ny c
7 cht c tm thy trong tinh du, cn 1 cht ch nhn c thng qua con ng
tng hp i t -pimen.
Cc tecpen thng gp trong thin nhin nh sau: Limonen (I), isolimonen
(II). Tecpinolen(III), -tecpinen(IV), -tecpinen(V), -tecpinen(VI), -
phelandren(VII) v phelandren(VIII).
H
*
(I)
(II)
(III) (IV)

(V)
(VI) (VII)
(VIII)

Danh php:
Theo danh php IUPAC gi theo th t:
- Gi tn nhm th nh vo C trong mch xiclohexan
- Gi tn cc nhm ph isopropyl; isopropinyl; isopropiliden
- Gi tn vng 6 cnh l xiclohexan v s th t C c ni i trong mch
- nh s th t cc nguyn t C bt u t C c nhm metyl nh vo nhm
v theo chiu ngc kim ng h.
V d:
Cht (I): 1 metyl 4 isopropinyl xiclohexen 1
Cht (I): 1 metyl 4 isopropinyl xiclohexen 2
Cht (I): 1 metyl 4 isopropiliden xiclohexen 1
Cht (I): 1 metyl 4 isopropyl xiclohexen 4
2.4.2. S ph bin ca tecpen mt vng trong thin nhin
Tecpen mt vng thng gp nhiu trong tinh du v chim mt lng rt ln
ph bin nht l Limmen, tecpinolen v tecpimen.
Limmen l cu t chnh ca tinh du cam, chanh, qut, (90%) c mi chanh
v c dng lm cht thm thc phm.
Tecpinolen cha trong tinh du pht th, mi kh chu, t c ng dng.
Tecpinen ch c trong tinh du hai dng v cn ch nhn c bng
con ng tng hp. N c trong tinh du mi, tinh du chanh.
2.4.3. Tnh cht l hc ca tecpen mt vng
2.4.3.1. Limonen
Limonen C
10
H
16
(1 metyl- 4 - izpro xiclhecxen - 1) l mt cht lng
khng mu, mi ging mi chanh, ha tan tt trong cc dung mi hu c khng c
cc. Trong thin nhin tn ti ba dng ng phn quang hc l d, l, dl - limmen.
2.4.3.2. Tecpinen

Tecpinen C
10
H
16
l hp cht khng mu c mi chanh, khng ha tan trong
nc, ha tan tt trong dung mi hu c khng cc. Khng c gi tr hng phm.
N c ba ng phn khc nhau v v tr ni i.

(I)
(II)
(III)


2.4.4. Tnh cht ha hc ca tecpen mt vng
Tecpen 1 vng l hp cht rt hot ng ha hc ni i mch nhnh ln lt
tc dng vi : H
2,
H
2
O, halgen .., ni i mch vng tc dng vi nhng cht oxi
ha v N
2
O
3
, N
2
O
4
, NOCl...
2.4.4.1. ng phn ha
Phn ng xy ra khi tc dng vi nhit cao v trong mi trng axt, baz,
ni i s chuyn v tr.
Trong s nhng tecpen ny bn vng nht l limonen v , tecpinen
(Limnen un nng n 300 - 400
0
C vn khng b ng phn ha) km bn vng
nht l tecpinlen v phelandren.
Tecpinlen un nng vi axt s ng phn ha thnh ; cn phelandren tc
dng vi HCl s chuyn thnh ipenten, tc dng vi H
2
SO
4
chuyn thng -
tecpinen (trong mi trng ru).
2.4.4.2. Polime ha v depolime ha
Polime ha xy ra khi tc dng vi axt m c v un nng mnh. Limnen
s chuyn thnh dipentec v khi nhit ln n 400
0
C s chuyn thnh plitecpen.
Tecpinlen tham gia phn ng plime ha d dng hn (tecpinolen tc dng vi axt
v un nng chuyn thnh - tecpinen).
Depolime ha xy ra khi un nng tecpen 1 vng n nhit 500 - 700
0
C.
2.4.4.3. Oxi ha
Phn ng oxi ha xy ra rt d dng. Nu ch oxi ha 1 ni i s c xt ,
peoxit hoc ru. Nu oxi ha c hai ni i s c andehyt hoc xeton, oxi s kt
hp vo ni i mch vng trc, sau mi n ni i mch nhnh.
Cc cht oxi ha thng l: oxi khng kh, zn, hydrperxt benzoil,
KMnO
4
, Na
2
Cr
2
O
7
.
Oxi ha bng oxi khng kh
Oxi khng kh l cht oxi ha yu nn ch oxi ha ni i mch vng to
thnh sn phm cui cng l mt glicol.
Phn ng c th tin hnh qua 2 s :
Qua cc hp cht trung gian l peoxit v oxit.
+ O
2
O
O
O
HOH
OH
OH

Glicol c th b dhydrat ha thnh ccvol (I) v sau tip tc oxi ha
thnh ccvon(II).

OH
OH
- HOH
OH
H
2
O
2
O
(I) (II)

Khng qua cc hp cht trung gian.
ng thi vi s oxi ha cn xy ra qu trnh hydrat ha to thnh mt
glicol.

+ O
2
+ H
2
O
OH
OH

Oxi ha bng hydropeoxit benzoil
S oxi ha xy ra c l do oxi nguyn t c to thnh khi hydropeoxit
benzoil b phn gii theo phn ng sau:
C
6
H
5
C O
O
OH C
6
H
5
C
O
OH + O

Nng lng oxi ha y rt ln, do s oxi ha tin hnh c ni i cu
mch nhnh v trong nhn to thnh sn phm cui cng l mt ru bn chc
etitrit qua hp cht trung gian l peoxit.

+
2[O]
O
O
HOH
OH
OH
OH
OH

Oxi ha bng ozon (O
3
)
Ozon l cht oxi ha rt mnh. ng thi vi s oxi ha cn t ni i to
thnh (III) qua hp cht trung gian ozonit (I) v andehyt dixetocacbonic (II).
+ O
3
O
O
O
O
O
(I)
C
C
O
OH
O
O
(III)

Oxi ha bng KMnO
4

Ty thuc vo mi trng phn ng m to thnh nhng sn phm khc nhau.
Trong mi trng kim cho mt ru 4 chc l:
+ KMnO
4
KOH
OH
OH
OH
OH


Trong mi trng axit to thnh tricacboxylic qua hp cht trung gian l
diaxetoandehyt.
Na
2
Cr
2
O
7
l cht oxi ha mnh nhng c ch phn ng cha c nghin cu
k.
2.4.4.4. Hydro ha v dehydro ha
Hydr ha xy ra d dng khi c mt Pt, Ni. Hydr ln lt mch nhnh trc
ri sau mi n ni i trong nhn.
Vi limnen cho p- mantan qua hp cht trung gian 1 - mtyl - 4- isoprpil
xyclohecxen -1.

+ H
2
+ H
2

Vi tecpinen hyr kt hp vo ni i cch trong nhn bo ha hai ni i
ny v to thnh ni i mi gia. Qu trnh tin hnh chm (khong 1 gi) to
thnh p - menten 2.
hydr ha xy ra nhit cao, p sut thp v c xc tc (thng l Pt,
Ni, Pd) to thnh hydro cacbon thm l p - ximol.
V d: cho mt lung hi limonen (hoc tecpen mt vng khc) i qua Pt bt
200
0
C s xy ra s ehydro ha to thnh 2 phn t p-ximol v 1 phn t p-
mentan. y c s phn phi li nguyn t hydro phn t c cu trc cn i
bn vng.

- H
2
+
Pt, 200
0
C

Phn ng ny do Zemenski tm ra v gi l phn ng xc tc mt chiu. N
chng minh s lin quan hu c gia tecpen mt vng v hydrocacbon thm.
2.4.4.5. Hydrat ha
Hydrat ha xy ra khi c mt axt v c.
Phn t H
2
O s kt hp vo ni i mch nhnh to thnh - tecpinol (c
mi t inh hng).

+ H
2
O
OH
H
2
SO
4

Nu c mt c axt hu c s to thnh este tng ng (vi axit axetic)

+ H
2
O
OCOCH
3
H
2
SO
4
+ CH
3
COOH

Nc c th kt hp vo c hai ni i to thnh ru a chc l tecpin. iu
kin tt nht cho phn ng ny l nhit thp (t = -6
0
C).

+ H
2
O
H
2
SO
4
(-6
0
C)
OH
OH

Tecpin khng bn, kt hp vi nc to thnh tecpin hydrat (l cht kt tinh
mu trng).
OH
OH
.H
2
O

2.5. Hydro cacbon tecpen hai vng
Cc tn 2 vng u c cng thc chung l C
10
H
16
trong phn t c 1 ni i
v 2 vng . Sau y l mt s i din quan trng ca tecpen 2 vng.
2.5.1. Phn loi tecpen hai vng
Tecpen 2 vng c th chia lm 5 nhm:
- Nhm dn xut pinan: v pinen
1
2
3
4
5
6
8
7
-pinen -pinen

- Nhm dn xut camfan (I) v isocamfan (II), bocnilen (III)
(1,7,7 trimetylbicyclo [2,1,2] hepten 2 v camfan IV)
(3,3 imetyl 2 metylenbicyclo [2,1,2] heptan)
(I) (II)
1
2
3
4
5
8
7
6
(III)

1
2
3
4
5
8
7
6
(IV)
hay
1
2
4
5
8
7
6
(V)
3

- Nhm dn xut caran
Caren (4,7,7 trimetylbicyclo(4,0,1) hepten 3) (I)
Cafen (4,7,7 - trimetylbicyclo(4,0,1) hepten 4) (II)
1
2
3
4
5
8
7
6
Caran (I)
1
2
3
4
5
8
7
6
(II)

- Nhm dn xut Tuyen (I) v Xabihen (II)
1
2
3
4
5
8
7
6
(I) (II)
7,7-dimetyl-2-metylen
bicyclo[3,0,1]hetan

- Nhm dn xut Fenchan isofenchan
Theo ngun gc cu to, tecpin 2 vng c th l do p-mentan mt 2 nguyn t
Hydro 2 nguyn t C khc nhau ng thnh vng th hai. S to thnh c
tm tt nh sau:
1
2
3
4
5
6
7
8
-
2
H
(
6

8
)
-2H(18)
-
2
H
(
3

8
)
(3)
(2)
(1)
(4)
-
2
H
(
4

6
)

2.5.2. Danh php
gi tn nhng tecpen hai vng, cn tun theo nhng quy tc sau:
- nh s th t cc nguyn t C bt u t C chung cho 2 vng v theo
chiu ngc chiu kim ng h.
- Gi th t v s tn nhm th nh vo cc vng.
- Gi tn vng hai cnh l bicyclo v s C ng ring r trong cc cu th cho
vo trong ngoc.
- Cui cng gi ch hepten (hoc heptan) v s v tr ni i trong mch
vng.
V d: -pinol (I) th gi l 2,6,6-trimetyl bicyclo[1,1,3]hepten-2
pinen (II) th gi l (6,6 imetyl 2 metilenbicyclo (1,1,3) hepten
bocnilen (III) th gi l (1,7,7 trimetylbicyclo [2,1,2] hepten 2
2.5.3. Nhng tecpen 2 vng i din
2.5.3.1. Pinen C
10
H
16
M = 136,23g/mol

Pinen l 1 trong nhng tecpen 2 vng quan trng v ph bin trong tinh du,
c ng dng nhiu trong cng nghip ha hc.
2.5.3.1.1. Tnh cht l hc
N l cht lng khng mu, mi d chu ging mi thng. Ha tan tt trong
cc dung mi hu c khng cc, khng ha tan trong nc. Nhanh chng b oxi
ha ngoi khng kh, tc dng vi nh sng chuyn thnh cht lng nht mu vng.
Trong thin nhin tn ti 3 dng ng phn khc nhau v v tr ni i:

-pinen
-pinen -pinen

Mi mt dng ng phn trn c ba ng phn quang hc l l, d, v dl.
Pinen l thnh phn chnh ca tinh du thng (80 - 90%) trong - pinen
chim 60 - 70 % cn - pinen ch c 5 - 7% .
2.5.3.1.2. Tnh cht ha hc
Pinen l 1 cht rt hot ng ha hc do trong phn t tn ti ni i 2-3
hoc 2-8 v ni i 1-7. Nhng ni i ny c kh nng phn ng rt mnh vi hu
ht cc tc nhn ha hc.
Tc dng vi HCl
Ty thuc vo c tnh ca HCl (kh hay m) m nhn c nhng sn phm
khc nhau.
V d : Pinen tc dng vi HCl m to thnh iclohydrat limonen.

HCl
Cl
HCl
Cl
Cl

Vi HCl khan u tin to thnh monoclohydrat pinen (I) cht ny khng
bn, d dng ng phn ha to thnh monoclohydrat bocneol (II). iu kin
phn ng ng phn ha l nhit thp: 3-5
0
C.
Phn ng hydrat ha
Xy ra khi c mt ca axt v c long (H
2
SO
4....
) ng thi vi s hydrat ha
cn xy ra ng phn ha to thnh dn xut tecpen 1 vng l tecpineol (I), tecpin
(II) v tecpinhydrat (III).

HOH
OH
HOH
OH
OH
H
2
SO
4


Nu phn ng hydrat xy ra vi s c mt ca axit hu c th s to thnh cc
sn phm este ha.

OCOCH
3
H
2
SO
4
HOH +
CH
3
COOH

Nhng phn ng trn c dng trong cng nghip tng hp nhng ch phm
dng trong y dc sn xut thuc ho nh tecpin, tecpinhydrat v tecpinol.
2.5.3.1.3. Nhn bit v ng dng ca pinen
Nhn bit pinen
nhn bit pinen thng dng nhng dn xut kt tinh c nhit nng
chy c trng.
-pinen - dn xut nitrozoclorit t
nc
= 105
0
C
Dn xut nitrolpiperidin t
nc
= 118
0
C
-pinen oxi ha bng KMnO
4
thu c sn phm axit kt tinh c t
nc
= 127
0
C.
ng dng ca pinen
Pinen c tch ra khi tinh du bng phng php chng ct phn on. N
c dng lm dung mi cho sn mu xi nh nh. Trong dc phm dng trc tip
lm thuc cha bng, st trng khng kh trong nh v tiu dit k sinh trng .
Pinen cn l mt nguyn liu ha hc rt quan trng tng hp hng lot
nhng sn phm ha hc nh campho tecpin, tecpinhydrat, tecpineol dng trong
dc phm lm thuc cha bnh, dng sn xut cc este ca axit pinonic,
nocpinic dng lm du bi trn cho cc b phn my mc lm vic nhit cao,
sn xut hydr peroxt pinan dng lm cht xc tc trong cng nghip tng hp cao
su, dng sn xut thuc tr su (cloten, hexa cloran)
2.5.3.2. Camphen C
10
H
16

Camphen l 1 trong nhng tn 2 vng thng gp trong tinh du c cng
thc cu to sau:

hay




2.5.3.2.1. Tnh cht l hc
L mt cht kt tinh th mu trng, d bay hi ngoi khng kh, c mi long
no, t
nc
= 51-52
0
C, t
s
= 160-161
0
C/760mmHg; 52
0
C/17mmHg; = 0,8422;
n
D
= 1,5514; R
M
= 44,02; []
D
0 : 103,9 (trong ete); 99,6
0
(trong ru). Ha tan
tt trong dung mi hu c, khng ha tan trong nc.
2.5.3.2.2. Tnh cht ha hc
Hydro ha
Phn ng Hydro ha Camphen tin hnh nh xc tc Pt nhit thng to
thnh izocamphan, t
nc
= 63-64,5
0
C.
Hydrat ha
Trong nhng iu kin nht nh, hydrat ha camphen s thnh camphen
hydrat nhng thng thng c hn hp bocneol v isobocneol.
Este ha
Este ha bng axt hu c (axit axetic, axit fomic..) c H
2
SO
4
lm xc tc s nhn
c axetat isobocneol (I) cn x phng ha (I) s nhn c isobocneol (II).
Phn ng ny dng nh lng camphen trong hn hp tecpen 2 vng (v
trong iu kin ny cc tn 2 vng khc khng b este ha).

(II)
H
2
SO
4
CH
3
COOH
OCOCH
3
(I)
NaOH
OH

Tc dng vi HCl
Camphen tc dng vi HCl s nhn c hn hp cn bng cc ng phn
clorit l camphenhydroclorit (I) v bocnil hydroclorit (II) v iso bocnil hydroclorit
(III). Trong (III) chim nhiu nht.
(II)
HCl +
(I)
Cl
Cl
H
H
Cl

Oxi ha
Oxi ha camphen bng KMnO
4
nhn c camphen gliol C
10
H
18
O
2
(I)
andehyt camphenilanic C
10
H
16
O (II) axit camphenilic C
10
H
16
O
2
(III) camphenilen
C
9
H
14
O (IV) v axit camphenic C
10
H
16
O
4
(V).
(III)
(IV) (V)
C
HO
CHO
(I)
(II)
COOH
O
COOH
COOH
Nghin cu nhng sn phm ca s oxi ha camphen xc nh c cu
to ca camphenic.
Halogen ha
Khi halogen ha nhm metyl to thnh cc cc dn xut halogen tng
ng, cn ni i vn c gi nguyn. Ty thuc vo mc halogen ha m 1,2,3
hoc 4 nguyn t hydro c thay th bng halogen.
2.5.3.2.2. S ph bin v ng dng ca camphen
Camphen c cha nhiu trong tinh du nh thng, chanh, th l. Tch
camphen ra khi tinh du bng hai phng php:
- Phng php Nametkin: lm lnh tinh du c cha camphen n nhit
ha lng CO
2
, camphen s kt tinh v tch ring ra.
- Camphen c th tng hp c bng cch ng phn ha hoc pimen
nh xc tc l TiO
2
, hiu sut khong 70% hoc dehydro ha isobecneol.
Camphen c ng dng rng ri trong cng nghip tng hp nhng hp cht
trung gian, tng hp campho, sn xut thuc tr su bng cch Clo ha, tch thnh
colfen hoc policlocamphen hoc toxafen (M).
2.6. Setkitecpen
L nhm hp cht hu c thuc dy tecpen trong c cc tecpen t C
15
H
24

n C
15
H
32
v nhng dn xut c cha oxi nh ru, andhyt v xton.
Setkitecpen l 1 cht rt hot ng; n nhanh chng b oxi ha ngoi khng
kh, b bin i khi un nng, c bit l trong mi trng axt, d dng kt hp vi
HX, ozn, NOCL, N
2
O
3
, N
2
O
4
, d dng hyr v hydr ha.. Setkitecpen rt ph
bin trong thc vt, trong thnh phn ca tinh du v nha thng.
Setkitecpen c dng ch yu l trong hng phm v dc phm. Trong
hng phm thng dng dng hp cht c cha oxi nh nerolidol (2,6,10 tri
metyldodecactrien 2,6,11 ol 10 (I)) lm cht c nh mi trong sn xut nc
hoa; facnezol (II) (2,6,10 tri metyldodecactrien 2,6,11 ol 12) v axetat ca n
c mi hoa hng dng lm cht c nh cho mi nc hoa, xantalol (C
13
H
24
) (III) c
mi nha thm rt bn vng v d chu l cht c nh mi rt tt, xantonin
C
15
H
18
O
3
(IV) dng lm thuc ty giun.
(CH
3
)
2
C CH (CH
2
)
2
C(CH
3
) CH (CH
2
)
2
C(OH)(CH
3
) CH CH
2
Nerolidol

CH
3
O
O
CH
3
O
C
15
H
18
O
3
(Xantonin)

(I)
CH
3
OH
Nerolidol
1
2
3
4
5
6
7
8
10
11
12
OH
9
(II) Farnesol
(III) Xantalol

2.7. itecpen
L nhm hp cht hu c dy tecpen c cng thc chng C
20
H
32
. Thng
gp trong tinh du dng dn xut c cha oxi v cha c nghin cu nhiu.
Ditecpen thin nhin l 1 cht lng nht nh du hoc cht rn. N t bay hi
vi hi nc, si khong 300
0
C tr ln (750mmHg), khong 0,92-0,95.
Ditecpen thng gp nht l Camphoren ba dng ng phn , v .
2.8. Hydrocacbon thm
Thng gp trong tinh du mt lng khng ln lm. Trong phn t
hydrocacbon thm c th c 1 hoc 2 vng.
2.8.1. Hydrocacbon thm mt vng
2.8.1.1. Stiren
Stiren l cht lng linh ng khng mu, mi d chu, ha tan
tt trong dung mi hu c, 143,2C 40
0
C ha tan trong nc
khong 0,05 %. Stiren c cha trong nha b .
Stiren l mt cht rt c kh nng phn ng. Trong dung dch
kim yu, KMnO
4
s oxi ha stirol n C
6
H
3
CH(OH)COOH. Nu oxi
ha bng axit cromic s c axit benzoic. Dn xut brom ca stiren
c mi d hng.
Trong cng nghip, iu ch stiren bng cch oxi ha etylbenzen c Mg lm
xc tc, sau hydro ha di p sut cao nh cht xc tc l ng crom st n
1 fenyletanol . Dehydrat ha (II) bng oxit nhm hoc titan s c stiren.
2.8.1.2. Ximol
Ximol c 3 ng phn l ortho, meta v para ximol. Chng l
cht lng khng mu, mi d chu khng ha tan trong nc ha tan
nhiu trong cc dung mi hu c .
Ximol c cha trong tinh du mi, tinh du bch dn... p-ximol c
c khi ung nng campho v c P
2
O
5
l xc tc hay nhit phn
pinen hoc ehydro ha limonen c Pt, Ni l xc tc 300 400
0
C.
HC CH
2
m-ximol c th tng hp bng cch un nng ru phenchinic vi c P
2
O
5
l
xc tc hay nhit phn du thng. Ximol khng c gi tr hng phm nhng l
nguyn liu quan trng dng tng hp nhng cht thm c gi tr.
2.8.2. Hydrocacbon thm hai vng
Cc hydrocacbon thm 2 vng thng gp l naphatalen (I), Gadalin (II) v
Aydalin (III).
(I) (II)
(III)

Naptalen l cht kt tinh hnh phin mng, khng mu c mi mnh hu nh
khng tan trong nc d ha tan trong dung mi hu c.
Hydro cacbon thm 2 vng t ph bin trong tinh du v khng c gi tr
hng phm.
2.9. Nhng tinh du c cha tecpen
2.9.1. Tinh du thng
Tinh du thng c tch ra t nha thng sng bng phng php chng ct
hi nc. N l mt cht lng mu vng nht mi thng nhit si 153 - 180
0
C,
= 0,855 - 0,856; 1,460 - 1,478; ch s axt <1.
Thnh phn chnh ca tinh du thng l - pinen (60 - 90%), caren (30 -
38%) v mt s tecpen khc.
Thnh phn v tnh cht ha l ca tinh du thng thay i ty thuc vo
ging v b phn s dng ly nha tch tinh du. V d: Tinh du thng c cha
95% -pinen. Tinh du thng Lin x c: 62 % -pinen v 38% caren .
2.9.2. Tinh du chanh
Tinh du chanh nhn c bng phng php p t v chanh ti c mu
vng nht mi thm t nhin ca chanh. D bin i ngoi khng kh v nha ha
lm cho tinh du c mi thng. Thnh phn ch yu l limonen (90%), xitral 4- 7%
v mt s cc tn khc. Tinh du tch t l, hoa, v bng phng php chng ct
hi nc mi xu hn, ngoi limonen cn cha 15 - 24% xitral, 11 % geraniol v 12
cc este.
2.9.3. Tinh du qut
Tinh du qut tch ra t v qut ti bng phng php p c mu vng nht.
Thnh phn ch yu l limonen, myil antranilat, xitral. Tinh du tch t l bng
phng php chng ct cha 50%, metyl antranilat, 42% tecpen (khng c
limnon).
2.9.4. Tinh du cam
C 2 loi. Loi tinh du tch t v cam ngt bng phng php p cha 90 -
97% limonen, 1 metylantranilat. Tinh du cam ngt cha 96 % limnen.
Tinh du cam tch t l v hoa bng phng php chng ct hi nc c
thnh phn ch yu l este axetat (46%) v cc tecpen khc.
COOCH
3
H
2
N



CHNG III: RU

3.1. i cng v ru
Ru l mt hp cht hu c rt ph bin trong tinh du. Trong tinh du n
dng t do hoc kt hp v thng c nhng dn xut c cha oxi ca tecpen. Hu
ht c mi hoa, qu v mt hp cht thm quan trng v c gi tr c dng nhiu
trong cng nghip hng phm, thc phm.
Ru trong tinh du gm c ru tecpen thng, dn xut c cha oxi ca
tecpen v setkitecpen thng, ru tecpen vng, dn xut c cha oxi ca tecpen v
setkitecpen vng, v ru thm.
Ru l mt hp cht hu c c cha nhm OH v c cng thc chung l
ROH. Ty thuc v s kt hp ca nhm OH v gc R m c th chua ru ra
lm: ru bc mt, bc hai hay ba.
Ngoi ra ty thuc v s lng nhm OH m gi l ru n chc hay a
chc. Hu ht ru trong tinh du l ru mt chc.
Mun tch ru ra khi tinh du c th dng cc phng php sau:
- To thnh este vi axit boric, phosphoric sau thy phn este s c
ru.
- To thnh dn xut kt tinh vi CuCl
2
tch ra khi tinh du ri phn gii
tch ring ru ra.
- Chng ct phn on tinh du, ly on c nhit si ng vi ru..
3.2. Ru thng dy bo
Ru thng dy bo thng cha trong tinh du mt lng khng ln lm
dng este ca axit axetic, axit focmic, axit propionic. Trong phn t ru c cha t
1 n 12 nguyn t cacbon. C gi tr trong hng phm l nhng ru c t 8 n
12 nguyn t cacbon.
3.2.1. Octanol C
8
H
18
O
Octanol tn ti hai dng ng phn l octabol- 1 v Octanol - 2
Octanol l 1 cht lng khng mu, mi thm d chu, khng tan trong nc
ha tan tt trong dung mi hu c. Trong tinh du n c dng t do hoc este
trong tinh du qu, inh hng.
3.2.2. Nonanol: CH
3
(CH
2
)
7
CH
2
OH
L cht lng khng mu, t
nc
= -50
0
C; t
s
= 212
0
C (760mmHg); = 0,835;
1,4310. Nonanol khng tan trong nc, ha tan trong clorofooc, ete, ru.
Nonanol c tnh cht ca r n chc.
Nonanol c dng t do cng nh dng este trong mt s tinhdu. Tng hp
bng cch hydro ha c xc tc andehyt nonilic andehyt pelagonuc axit moni
axit pelagonic hoc este ca n.
Nomanal c mi thm mnh ca xitronenlol v hoa hng dng trong hng
phm. N cha trong tinh du cam, qut, hoa hng...
3.2.3. Decanol: CH
3
(CH
2
)
8
CH
2
OH

L cht lng khng mu, t
nc
= 7
0
C; t
s
= 228-232
0
C (760mmHg); = 0,8297;
1,43719, c mi hoa hng, c trong tinh du hoa hng, tinh du cam.
Tng hp bng cch hydro ha andehyt dexilic.
3.2.4. Dodecanol: CH
3
(CH
2
)
10
CH
2
OH
L cht dng tinh th khng mu c mi hoa hu, t
nc
= 26
0
C; t
s
= 256-259
0
C
(760mmHg); = 0,8204; khng tan trong nc, ha tan trong ru v ete. Trong
tinh du khng tm thy m ch nhn c bng con ng tng hp bng cch kh
ete etylic ca axit loric nh Natri trong nc, ha tan trong rru v te. Tronh tinh
du khng tm thy m ch nhn c bng con ng tng hp bng cch kh
dung dch ru - toluen.
3.3. Ru tecpen thng
Ru thng l dn xut c cha oxi ca tecpen thng. Chng rt quan trng
v c gi tr ln trong hng phm c dng nhiu trong cng nghip sn xut
nc hoa v cc sn phm trang sc khc. Di y l mt s ru tecpen thng
gp.
3.3.1. Linalol C
10
H
18
O
Linalol l 1 ru bc ba v l thnh phn chnh ca tinh du mi (60 - 70%)
thin nin kin (70%) c mi hoa linh lan. Trong thin nhin thng gp dng
ng phn quay phi d - linalol hay cn gi l coriandrol (I), quay tri - linalol hay
cn gi l licareol (II)v dng khng hot ng quang dl hay cn gi l micxenol.
(I) C CH (CH
2
)
2
C(OH)(CH
3
) CH CH
2
H
3
C
H
3
C
C CH
2
(CH
2
)
2
C(OH)(CH
3
) CH CH
2
H
3
C
H
2
C
(II)

3.3.1.1. Tnh cht vt l
Linalol l cht lng khng mu, c mi linh lan khng ha tan trong nc,
ha tan nhiu trong dung mi hu c.
d-linalol c trong tinh du mi (60-70%).
l-linalol c trong tinh du bc h (83-85%).
Hu ht linalol c dng este vi axit axetic (linalit axetat) v cha trong tinh
du lavande (50%), tinh du qut (35 - 40 %).
3.3.1.2. Tnh cht ha hc
Trong phn t linalol c gc - OH nh vo C ha tr 3 v c hai ni i nn
tnh cht ha hc ca n ph thuc vo cu to ny. y nhm OH hot ng nht
ri n ni i. Nhm OH c khuynh hng dch chuyn hoc mt i c tc dng
ha hc. Cc phn ng ch yu ca Linalol gm: ng phn oxi ha, oxi ha,
dehydrdt ha, phn ng cng hp v este ha.
ng phn ha
Nm 1890, Bacbe ng phn ha Linalol di tc dng ca anhydric
axetic v nhit 150-160
0
C c geraniol.

OH
150 - 160
0
C
OH

Oxi ha
Phn ng oxi ha Linalol to thnh cc sn phm khc nhau ty thuc vo cc
cht oxi ha v iu kin oxi ha khc nhau.
V d:
- Oxi ha bng oxi khng kh
Oxi khng kh l cht oxi ha yu nht. u tin to thnh monooxyt v tip
tc oxi ha s to thnh dioxyt.
OH
O
2
OH
O
O
2
OH
O
O

- Oxi ha bng KMnO
4

Nu oxi ha linalol bng dung dch KMnO
4
long s thu c mt ancol 5
chc.
OH OH
KMnO
4
OH
OH
OH
OH

Nu l dung dch KMnO
4
c th qu trnh oxi ha din ra mnh lit v thu
c mt hn hp xeton v axit.
OH
KMnO
4
O
C
H
3
C CH
3
+
C
CH
2
CH
2
C
O
O
OH
OH
+
C
C
O
O
OH
OH

Mt khc nu oxi ha bng K
2
Cr
2
O
7

u tin linalol b ng phn ha thnh geraniol sau geraniol b oxi ha
to thnh xitral. y l mt phn ng quan trng trong cng nghip dng iu
ch xitral t linalol (trong tinh du mi).


OH
H
2
SO
4
K
2
Cr
2
O
7
OH COOH

Nu cht oxi ha l oxit crom s to thnh hn hp xitral v metyl heptenon.

OH
CHO
O
Cr
2
O
3

Dehydrat ha:
Ty thuc vo iu kin dehyro ha m to thnh nhng sn phm khc nhau.
- Dehydrat ha bng H
2
SO
4
v HCOOH

OH
H
2
SO
4
+ HCOOH
hay

- Dehydrat ha bng Iot
Linalol tc dng vi Iot s b mt nc to thnh micxen hoc oximen .
OH
hay
I
2

Tc dng vi HCl:
Linalol khi tc dng vi HCl trong toluen s to thnh dn xauast clolinalol.
ng thi c s chuyn v to thnh dn xut clogeraniol.
OH
HCl
Toluen
OH
H
Cl
OH
Cl
H
Cl
Dn xut clo ca genariol khi tc dng vi oxyt bc m hoc axetat kali s ng
phn ha ngc li to thnh linalol
OH
-HCl
OH
H
Cl
Cl
+
Ag
2
O + H
2
O

Este ha:
Do trong phn t linalol c cha nhm OH bc ba nn thc t khng este ha
c bng axit axetic. Axetyl ha linalol ch tin hnh c khi cho tc dng vi
anhydric axetic v un nng, ng thi trong qu trnh este ha phi ct tch axit
axetic trnh phn ng ng phn ha (do axit axetic gy nn). Axetyl ha linalol
s c linalyt axetat.
OCOCH
3
Cl
(CH
3
CO)
2
O

3.3.2. Geranilol C
10
H
18
O
Geraniol l ru bc mt khng no. N l ng phn ca linalol v khc
linalol v v tr nhm OH v v tr ni i trong phn t.
Geraniol l ng phn hnh hc ca nerol. N l dng cis . Trong thin nhin
tn ti 2 dng hn hp 2 ng phn l - geraniol (dng limonen) (I) v
geraniol (dng tecpenolen) (II).

C CH
2
CH
2
CH
2
H
3
C
H
2
C
C CH
3
CH CH
2
OH
(I)
C CH CH
2
CH
2
H
3
C
H
3
C
C CH
3
CH CH
2
OH
(II)

3.3.2.1. Tnh cht l hc
Geraniol l mt cht lng khng mu hoc vng nht, mi ging mi hoa
hng, - 15C, - 220 - 230C; - 0,8894; - 1,4766, khng ha tan trong
nc, ha tan tt trong ru, ete v cc dung mi hu c khc.
Geraniol cha trong nhiu loi tinh du. N l thnh phn chnh ca tinh du
s java (85%), tinh du hng dip (Pelargenium roseum wild) (57%), tinh du hoa
hng (30 40%)...
Tch geraniol ra khi tinh du qua hp cht cng vi CaCl
2
, sau phn gii
bng nc ri chng ct bng hi nc.
3.3.2.2. Tnh cht ha hc
Hydrat ha:
Geraniol b hydrat ha khi tc dng vi H
2
SO
4
(50%) to thnh tecpin
hydrat (III) qua hp cht trung gian l ru a chc (I) v tecpin (II).

OH
OH
H
2
SO
4
(I)
(II)
HOH
OH
OH
H
- HOH
OH
OH

Qu trnh trn nu c c CH
3
COOH tham gia th ngoi s hydrat ha cn xy
ra s ng phn ha v este ha to thnh tecpinenol v axetat tecpin.

H
2
SO
4
+ CH
3
COOH
OH
HOH
OH
OH
OH
OCOCH
3

Nu dng cht hydrat ha l axit fomic m c th u tin geraniol cng b
hydrat ha to thnh tecpineol (I) nhng sau li xy ra qu trnh dehydrat ha to
thnh tecpen khng no 1 vng dipenten v tecpinen.
OH
HCOOH
OH

ng phn ha
Geraniol khi ng phn ha s to thnh xiclogeraniol. Qu trnh xy ra nh
sau: u tin geraniol tc dng vi axit axetic to thnh geranyl axetat (I). Cht ny
di tc dng ca H
3
PO
4
v H
2
SO
4
nhit thng s b ng phn ha v ng
vng to thnh xiclogeralyl axetat (II). X phng ha este ny s thu c
xiclogeranol (III).

OH
H
2
SO
4
hay
CH
2
OH
CH
2
OCOCH
3

CH
2
OCOCH
3
CH
2
OH CH
2
OH


Este ha

Geranol tc dng vi anhydric axetic s to thnh geranyl axetat. y l phn
ng quan trng thng dng iu ch geranyl axetat.
OH
(CH
3
CO)
2
O
OCOCH
3

Oxi ha: Geranol khi b oxi ha bng hn hp cromic th thu c xitral.
OH
OCOCH
3

Dehydro ha
Ty thuc vo tc nhn v iu kin phn ng m sn phm thu c hon
ton khc nhau.
Nu dehydro ha geraniol bng Cu 180
0
C trong pha hi th thu c xitral.
OH
CHO
Cu, Cr
180
0
C

Nu dehydro ha geraniol cng thc hin nh trn nhng thc hin pha
long th thu c xitronelax.
OH
CHO
Cu, Cr
180
0
C

3.3.3. Nerol C
10
H
18
O
Nerol l ng phn hnh hc ca graniol. Trong thin nhin n cng tn ti
dng ng phn (I) v (II).

C CH
2
CH
2
CH
2
H
3
C
H
2
C
C CH
3
C HOH
2
C
(I)
C CH CH
2
CH
2
H
3
C
H
3
C
C CH
3
C H
(II)
H
HOH
2
C

Nerol l cht lng khng mu, c mi hoa hng nhng yu hn geraniol cha
trong mt s tinh du nh: nerol, hoa hng, y lng; = 227C/760mmHg,
125C/25mmHg, = 0,8862, = 1,4746. Nerol khng ha tan trong nc, tan
tt trong ru, ete.
Nerol d dng kt hp vi brom to thnh tetra bromit; khi oxi ha bng oxit
platin s to thnh 2,6 - imetyloctan, khi oxi ha bng KMnO
4
s c axeton v
axit levulic; oxi ha bng axit cromic c nenal. Tc dng vi axit sunfuric, neral
chuyn thnh 1,8 - tecpinhydrat.
CH
2
OH
H
2
SO
4
HOH
OH
OH

3.3.3. Xitronenlol C
10
H
2
O
Trong thin nhin xitronenlol l mt hn hp hai ng phn (I) v (II).

CH
2
OH

CH
2
OH

Mi dng trn u c cc ng phn quang hc d, v dng khng hot ng
dl.
Xitronenlol l mt cht lng khng mu, c mi hoa hng yu. Mi ca hoa
hng chnh l mi ca xitronenlol.
d- xitronenlol c trong tinh du s, (20% dng ). dl- xitronenlol c trong
tinh du hoa hng v cn c tn l rodinol (50% dng , 5% dng ).
= 90C/15mmHg; = 0,8612, = 1,4570. Khc vi geranil, nerol v
linalol, xitronenlol ch c mt ni i trong phn t. Khi este ha bng axit focmic
s to thnh focmiat xitronenlol trong cc ru kia (geraniol, nerol, linalol) b
ph hy .Do dng phn ng ny nh lng xitronenlol. Cng nh nerol n
khng cho hp cht rn vi canxi clorua.
Di tc dng ca hn hp cromic, xitronenlol s b oxi ha thnh
xitronenlol. Nu tip tc oxi ha su hn s to thnh xeton v axit metyl aipic

CH
2
OH
Cromic
CHO
O
H
3
C CH
3
+
COOH
COOH


Xitronenlol c th tng hp c bng cch hydro ha xitra nhit thp
v p sut thp.
3.4. Ru ticpen 1 vng
Ru tecpen 1 vng rt ph bin trong tinh du v c ng dng rt rng
ri. N c th c dng t do hoc kt hp. Hu ht u c mi hoa qu.
Trong s nhng ru tecpen 1 vng, quan trng v c gi tr hn c l
tecpineol, pulegol, izopulegol v mentol.
3.4.1. Tecpineol C
10
H
18
O
Trong thin nhin tecpinol tn ti dng ng phn - tecpineol, - tecpineol
v - tecpineol. Mi dng trn u c cc ng phn quang hc d, lv dl.

OH
OH OH

v - tecpineol cha nhiu trong tinh du hoa hng, tinh du phong l,
thng ...cn - tecpineol khng tm thy trong tinh du m ch nhn c bng con
ng tng hp.
3.4.1.1. Tnh cht l hc
Tecpineol l mt cht dng tinh th mu trng, khng ha tan trong nc
nhng ha tan tt trong cc dung mi hu c.
3.4.1.2. Tnh cht ha hc
Este ha
Phn ng este ha tecpineol bng anhyric axetic xy ra khng hon ton.
i vi - tecpineol to thnh axetat tecpineol. Trong mi trng axit este
ny b ng phn ha chuyn thnh tecpen.
Nu este ha bng anhydric focmic v anhydric axetic s xy ra hon ton v
to thnh focmiat tecpinil.
Oxi ha
Phn ng oxi ha tecpineol bng KMnO
4
s to thnh rru ba chc.
- tecpineol to thnh p-mentatriol-1,2,8; t
nc
= 121-122
0
C
- tecpineol to thnh p-mentatriol-1,8,9; t
nc
= 118
0
C
- tecpineol to thnh p-mentatriol-1,4,8; t
nc
= 110-122
0
C
Hydrat ha v dehydrat ha
Phn ng hydrat ha xy ra d dng i vi - tecpineol l c bit rt d
dng i vi - tecpineol to thnh cis tecpinhydrat, cn - tecpineol hydrat ha
s to thnh trans tecpineol v c cht xc tc .
v - tecpinol khi un nng vi KHSO
4
s c ipenten trong hn hp
tecpinlen v tecpinen.
Nu thay KHSO
4
bng axt focmic hay axt xic s c tecpinlen trong hn
hp tecpinen v ipenten.
Tecpineol l mt cht thm c ng dng trong cng nghip hng phm,
ng thi n l mt nguyn liu tng hp mt s thuc cha bnh ho cm... v
dng lm dung mi cho cng nghip sn mu.
3.4.2. Mentol C
10
H
20
O
Mentol l mt cht kt tinh tinh th hnh kim khng mu
trong phn t c cha ba nguyn t cacbon bt i nn c 8 ng
phn quang hc v 4 ng phn khng quang hc.
Trong thin nhin mentol l mt hn hp ca 4 ng phn
hnh hc l Mentol(1), mentol (2), izmentol(3) v iznomentol
(4).

H
3
C H
HO H
H C
3
H
7
1
3
6
(1)
H
3
C H
H OH
H C
3
H
7
1
3
6
(2)
H
3
C H
H OH
C
3
H
7
H
1
3
6
(3)
H
3
C H
HO H
C
3
H
7
H
1
3
6
(4)

Trong mentol v neomentol nhm CH
3
v nhm C
3
H
7
v tr trans cn trong
isomentol v isoneomentol n li v tr cis. Nhm CH
3
v OH trong mentol v
isoneomentol v tr cis cn trong isomentol v neomentol v tr trans.
3.4.2.1. Tnh cht l hc
4
1
2
3
6
5
8
OH
Mentol l thnh phn chnh ca tinh du bc h tiu c mi bc h (mi d-
mentol yu hn mi l - mentol) v gy t, ha tan tt trong ru, este, clorofoc,
benzen, du thc vt, axit axetic, SO
2
v NH
3
lng; ha tan km trong nc.
Neomentol c tnh c, n lun lun i km vi mentol.
3.4.2.2. Tnh cht ha hc
Mentol l mt cht hot ng ha hc rt mnh n tham gia hu ht cc phn
ng ha hc.
Dehydrat ha
Khi un nng mentol vi nhng tc nhn dehydrat ha khc nhau nh H
2
SO
4
;
axt focmic, anhydric axetic... s to thnh para- menten-3.

H
2
SO
4
+
OH
H
2
O


Neomentol b dehydrat ha d dng hn mentol.
Oxi ha
Khi oxi ha bng hn hp Crmic s cho xeton tng ng.
i vi mentol v neomentol s c menton.
i vi isomentol v isoneomentol s c isom.

H
2
SO
4
OH
+ K
2
Cr
2
O
7
O

Dehydro ha
un nng mentol vi sunfat ng nhit 270
0
C s xy ra s dehydrat ha
v dehydr ha to thnh hydrocabon thm l p ximol.

OH
CuSO
4

Este ha
Mentol khi tc dng vi anhydric axetic s to thnh mentin axetat l cht
thm c mi qu v c dng nhiu trong cng nghip thc phm.

(CH
3
CO)
2
O
OH
OCOCH
3

3.4.2.3. Tch v tng hp mentol
Trong cng nghip nguyn liu chnh tch mentol l tinh du bc h tiu.
tch mentol ra khi tinh du bc h ngi ta lm lnh tinh du , sau li
tm s c mentol th.
Chng ct phn on tinh du bc h v ly on c nhit si 98 -
100
0
/10,5 mm. ng thi vi mentol cn c neomentol.
tch ring neomentol ra khi mentol, cho hn hp tc dng vi axit
xucxenic hoc axit phtalic, neomentol, s to thnh este vi hai axit trn v tch
ring ra khi mentol.
Mentol cn c th tng hp c bng cch kh menton, kh pulegon hay
hydro ha timol. Nhng phng php c hiu qu kinh t nht l hydro ha p
ximol theo s sau.


NO
2
Fe + HCl
NH
2
H
2
SO
4
NaNO
2
+


N
2
SO
4
HOH
OH
[H]
OH

3.5. Ru tecpen hai vng
Ru tecpen 2 vng quan trng v hay gp l bocneol v isobocneol.
Isobocneol l ng phn ca bocneol v t gp trong thin nhin dng t do.

Bocneol C
10
H
18
O(d-camphol; 1,7,7-trimetylbicyclo[1,2,2] heptanol-2)
l ru tecpen 2 vng bc hai. Trong thin nhin tn ti ba ng phn
l d, l v dl - bocneol.
N cha nhiu trong tinh du cy Byobalanop camphora Bocneo v
Xumatra. Ngoi ra cn c trong tinh du long no, l vn...
3.5.1. Tnh cht vt l
Bocneol l mt cht dng tinh th hnh phin lc gic c mi long no, khng ho
tan trong nc, ha tan nhiu trong dung mi hu c.
Mt s cc hng s vt l ca Bocneol nh sau:
d-bocneol: = 207,8 - 209,3C; = 211,7C/760mmHg; = 1,011;
[]
D
= +37
0
.
l-bocneol: = 204C; = 1,020; []
D
= -39
0
.
3.5.2. Tnh cht ha hc
Oxi ha bocneol bng hn hp Cromic s to thnh campho.

H
2
SO
4
K
2
Cr
2
O
7
OH
H
+
O
H

Bocneol khi tc dng vi HCl v PCl
5
s to thnh Clorua bocnil v clorua
isobocnil.

OH
H
PCl
5
Cl
H


OH
H

Bocneol tc dng vi anhydric axetic s to thnh este l axetat bocnil.

OH
H
OCOCH
3
H
(CH
3
CO)
2
O

3.6. Ru Setkitecpen
3.6.1. Ru setkitecpen thng
Ru setkitecpen thng thng gp nht v c ng dng nhiu trong
hng phm l facnezol(C
15
H
26
O) v nerolidol.
Facnezol trong thin nhin tn ti 2 ng phn l v .

CH
2
OH

CH
2
OH

Facnezol l 1 cht th lng nht nh du, kh bay hi theo hi nc, ; =
149C/4mmHg; = 0,9016; = 1,4887; dng m c hu nh khng c mi
nhng khi pha long c mi thm ging mi linh lan v mi rt bn nn c ng
dng lm cht nh hng c nh mi trong sn xut nc hoa.
Facnezol khi oxi ha bng hn hp cromic s to thanh andehyt facnezol.
Khi un nng Facnezol vi Kalibisunfat s mt mt phn t nc to thnh
facnezen.

Nerolidol trong thin nhin tn ti 2 ng phn l v . L cht th lng
nht nh du, c mi hoa yu v bn vng.
Mt s cc hng s vt l ca nerolidol nh sau:
d- nerolidol: = 276-277C/760mmHg; = 0,8778; = 1,4795;
[]
D
= +15,5
0
.
dl- nerolidol: = 99-101C/1mmHg; = 0,8759; = 1,4778;
dl- nerolidol b oxi ha bng hn hp cromic s to thnh facnezal.
Nerolidol tc dng vi axit focmic s b dehydrat ha v ng vng s to
thnh setkitecpen 1 vng l bizabolen.
3.6.2. Ru setkitecpen vng
Ru setkitecpen vng thng gp l bizabolol (I), cacdinol (II), xantalol (III)
v xedrol (IV)
Mt s hng s vt l ghi trong bng sau:
Tn ru

(C/mmHg)

[]
D

- bizabolol 129 130/2,55 0,9262 1,4929 - 55,7
- cacdinol - 47
- xantalol 300 301/160 0,9769 1,5023 + 17
xedrol 157 160/ 1,0056 1,4824 9,3 10,5
3.7. Ru thm
Ru thm cha tronh tinh du mt lng khng ln lm v hu ht u c
mi hoa, c s dng trong cng nghip hng phm.
3.7.1. Ru benzilic C
7
H
8
O
Ru benzilic l mt cht th lng khng mu c mi hoa nhi ha
tan trong nc l 4g/100g, tan tt trong ru, clorofoc v nhng dung
mi hu c khc.
Ru benzilic rt ph bin trong tinh du trng thi t do nh tinh du
hoa hu, tinh du y lng, lng tinh du hoa cm chng...Mt s dng
este nhu axetat benzoat benzyl.
Trong cng nghip, ru benzilic c tng hp bng cch x phng ha
clorua benzyl bng nc v c oxt km hoc oxt ch lm xc tc. Phn ng tin
hnh trong mi trng kim v un nng.

CH
2
Cl
+ H
2
O
NaOH, t
0
C
CH
2
OH
+ HCl

Phng php ph bin v c gi tr i vi cng nghip hng phm l cho
benzalhyt tc dng vi andehyt focmic v NaOH m c.
C
5
H
5
CHO + HCHO C
6
H
5
CH
2
OH + HCOONa.
Ru benzilic c dng trong cng nghip hng liu v lm dung mi cho
cng nghip sn mu.
3.7.2. Ru -feniletilic C
8
H
10
O
Ru - feniletilic l 1 cht th lng khng mu v c mi hoa hng, =
-27C; = 219,4C/760mmHg; = 1,0242; = 1,53211, ha tan trong
nc 20
0
C l theo bt c t l no.
N c trong tinh du hoa hng (25- 65%), tinh du cm chng, tinh du hoa
y lng- ylng... Feniletilic to vi CaCl
2
khan mt phc cht kt tinh. Ngi ta
thng dn g tnh cht ny tch ring n ra khi hn hp cc ru bc mt khc.
Khi chng ct ru - feniletilic vi KOH khan s thu c stirol. Dn xut
brom ca stirol li c nhit nng chy l 72C.
CH
2
OH
Oxi ha ru - feniletilic bng KMnO
4
s thu c axit benzoic. Nu oxi
ha bng hn hp cromic s c phenylaxetandehyt v axit phenylaxetic.
Ru Feniletilic c th tng hp c bng phn ng Grind theo s sau:


C
6
H
5
CH
2
OMgCl C
6
H
5
CH
2
CH
2
OH
Hoc i t benzen cho ngng t vi etylen oxit c AlCl
3
lm xc tc theo
phn ng sau
Ru Feniletilic c ng dng trong cng nghip hng phm lm cu t
cho cc nc hoa hng, hoa nhi, linh lan ... hoc lm nguyn liu tng hp cc
este c gi tr nh capronat feniletyl c mi mt ong..
3.7.2. Ru xinamic C
9
H
10
O
Ru xinamic l mt cht tinh th mu trng, c mi ging mi d hng,
= 33C; = 257,5C/758mmHg; = 1,0242; = 1,5819, ha tan trong ru,
ete v cc dung mi hu c khc. N c trong tinh du hoa d hng, nha peru
dng este.
Khi b oxi ha ru xinamic s bin thnh andehyt xinamic v tip tc oxi
ha s to thnh axit xinamic.
Trong cng nghip ru xinamic nhn c bng cch kh andehyt xinamic
nh amoni alcolat.
Ru xinamic c s dng trong cng nghip hng phm v tng hp cht
thm.
3.8. Nhng tinh du c cha ru vng v ru thm
3.8.1. Tinh du bc h (menthapiperita)
L mt cht lng c mu vng nht, mi bc h, nng bng v c v t; thu
c bng cch chng ct li cun hi nc l bc h.
Thnh phn, tnh cht ca tinh du bc h ty thuc vo ging, t ai, kh
hu...Trn th gii hin nay c cc ging bc h chnh nh sau: Nga, Anh, M,
Php, Trung Quc v Nht Bn. Loi tinh du bc h tt nht hin nay l Nht Bn.
Cc hng s l ha ca n nh sau: = 0,895; = 1,4580; []
D
= - 24
0
. Ch s
axit: 2, ch s este: 9; ha tan trong cn: 2,8 th tch cn 70%.
Thnh phn ch yu l mentol (69 92%), menton (3 6,9%). Ngoi ra cn
cha isomenton, l limonen, piperiton, pulegon...Cht lng ca tinh du ph thuc
vo phng php x l sau khi chng ct v chia lm 3 loi:
- Tinh du th l tinh du khng qua x l
- Tinh du tinh luyn mt ln
- Tinh du tinh luyn hai ln
Tinh du tinh luyn hai ln c cht lng tt nht v cn gi l mentol th.
3.8.2. Tinh du hoa hng