Toan Cao Cap - A2

GIO TRNH TON CAO C!
P A2
Su t!m by hoangly85 1

id11470750 pdfMachine by Broadgun Software - a great PDF writer! - a great PDF creator! - http://www.pdfmachine.com http://www.broadgun.com

GIO TRNH TON CAO C!P A2

CHNG I: PHP TNH VI PHN HM NHI"U BI#N
I. T$P H%P R
N
V HM NHI"U BI#N
1. R
n
v cc t&p con
V!i n l m"t s# nguyn dng, k hi$u R
n
%c dng & ch' t(p h%p t)t c* cc b" n s#
th+c (x
1
, x
2
, ,x
n
) v ta th,ng g-i R
n
l khng gian (th+c) n chi.u. Khi b" s# th+c
(x
1
, x
2
,,x
n
) %c /t tn l P th ta vi0t l:
P(x
1
, x
2
, , x
n
)
V g-i n l m"t i&m trong khng gian R
n
.
Cho 2 i&m P(x
1
, x
2
, , x
n
) v Q(y
1
, y
2
, , y
n
) trong R
n
, kho*ng cch gi1a hai i&m
P v Q, k hi$u l d(P, Q) %c 2nh ngh3a b4i:
d(P, Q) =
Kho*ng cch ny th5a b)t 6ng th7c tam gic sau y:
d(P, Q) 8 d(P, R) + d(R, Q)
v!i 3 i&m P, Q, R ty .
i&m P(x
1
, x
2
, ,x
n
) cn %c vi0t g-n d!i d9ng x=(x
1
, x
2
, ,x
n
) v!i x=(x
1
, x
2
, ,
x
n
) v y=(y
1
, y
2
, , y
n
), kho*ng cch gi1a x v y cn %c vi0t b4i:
| x y |=

Cho v r l s# th+c dng, t(p h%p B(P, r) = { | d(P, Q) < r} %c
g-i l hnh c:u m4 tm P bn knh r, hay l ln c(n bn knh r c;a P.
T(p h%p E trong R
n
%c g-i l b2 ch/n n0u c r > 0 sao cho , v!i O l
i&m O(0, 0, , 0).
2. Hm nhi'u bi'n
Cho n l m"t s# nguyn v!i n < 2. M"t php tng 7ng f: R
n!
R %c g-i l m"t hm
n bi0n. T(p h%p cc i&m m f(P) xc 2nh %c g-i l mi.n xc 2nh c;a f. Ta
k hi$u mi.n xc 2nh c;a f l D(f).
V d=:

1) Hm f : R
2!
R
(x, y) ! f(x, y)=
L m"t hm 2 bi0n c mi.n xc 2nh l t(p h%p t)t c* cc i&m P(x, y) sao cho
4-x
2
-y
2
>0. V(y D(f)=B(0, 2), hnh c:u m4 tm O bn knh 2 trong R
2
.
2) g : R
3!
R v!i g(x, y, z)=x
2
+(y+z)/2 l m"t hm 3 bi0n c mi.n xc 2nh l
D(g)=R
3
.
Ta ch' c th& bi&u di>n hnh h-c, b?ng v@ A th2, cho hm 2 bi0n z = f(x, y).
A th2 c;a hm 2 bi0n ny l t(p h%p cc i&m trong khng gian R
3
sau y:
G(f)={(x, y, f(x, y)) | }
y l m"t m/t cong trong khng gian 3 chi.u v!i h$ t-a " Descartes Oxyz.
V d=: A th2 c;a hm z = l nBa trn c;a m/t c:u tm O bn knh 1
trong khng gian 3 chi.u Oxyz.
II. GI(I H)N V TNH LIN T*C
1. +nh ngh,a gi-i h.n
Cho hm n bi0n z = f (x
1
, x
2
, , x
n
) xc 2nh trn m"t ln c(n bn knh r c;a m"t
di&m v c th& khng xc 2nh t9i P. Ta ni z = f (x
1
, x
2
, , x
n
) ti0n v.
(hay c gi!i h9n l L). Khi M (x
1
, x
2
, , x
n
) d:n 0n P n0u v!i m-i > 0 cho tr!c,
tAn t9i > 0 sao cho:
0 < d (P, M) < => | f(M) L | < .
Khi ta vi0t:

Trong tr,ng h%p hm 2 bi0n z = f (x, y) th gi!i h9n c th& %c vi0t l:

Hay c th& vi0t:


Tng t+ nh #i v!i hm m"t bi0n, ta cCng c cc 2nh ngh3a gi!i h9n v cng v
gi!i h9n 4 v t(n nh sau:

V d=:
1).
2).
3).
4).

2. S/ lin t0c
2nh ngh3a: hm s# z = f (x
1
, x
2
, , x
n
) %c g-i l lin t=c t9i i&m khi:

V d=: hm f(x, y) = lin t=c t9i m-i i&m (x
o
, y
o
) khc (0, 0).
Tng t+ nh hm m"t bi0n lin t=c trn m"t o9n , ta cCng c tnh ch)t 9t
gi tr2 l!n nh)t v nh5 nh)t trn 1 mi.n ng v b2 ch/n.
III. )O HM V VI PHN
1. .o hm ring
& n gi*n cho vi$c trnh by, 4 y ta s@ xt cc 9o hm ring c;a hm 2 bi0n. #i
v!i hm n bi0n th hon ton tng t+.

2nh ngh3a: cho hm 2 bi0n z = f (x, y). 9o hm ring theo bi0n x t9i i&m (x
o
, y
o
) l
gi!i h9n (n0u c) sau y:

v 9o hm ring theo bi0n x %c k hi$u l hay vDn tDt l f
x
(x
o
, y
o
). Ta
cn c th& k hi$u 9o hm ring ny b4i z
x
(x
o
, y
o
) hay (x
o
, y
o
).
9o hm ring theo bi0n y c;a hm x = f (x, y) t9i (x
o
, y
o
) %c 2nh ngh3a tng t+
b4i:
=
Nh(n xt: d& th)y r?ng f
x
(x
o
, y
o
) =
TE ta c th& tnh d9o hm ring theo bi0n x t9i (x
o
, y
o
) b?ng cch coi y = y
o
l h?ng
s# v tnh 9o hm c;a hm m"t bi0n f(x, y
o
) t9i x = x
o
. Tng t+, & tnh 9o hm
ring theo bi0n y t9i (x
o
, y
o
) ta tnh 9o hm c;a hm m"t bi0n f(x, y
o
) t9i y = y
o
(xem
x = x
o
l h?ng s#).

V d=:
1). Cho z = x
2
y. Tnh z
x
v z
y
Xem y nh h?ng s# v tnh 9o hm theo bi0n x ta c z
x
= 2xy.
Tng t+, xem x nh h?ng s# v tnh 9o hm theo bi0n y ta v: x
y
=
x
2
.
2) . Tnh z
x
, z
y
v z
x
(4, ! ). Xem y nh h?ng s#, ta c:


Xem x nh h?ng s#, ta c:

2. .o hm ring c1p cao
Cc 9o hm ring z
x
v z
y
c;a hm z = f(x,y) %c g-i l cc 9o hm ring c)p 1.
9o hm ring c)p 2 c;a m"t hm l 9o hm ring (c)p 1) c;a 9o hm ring c)p 1
c;a hm . Hm 2 bi0n z = f(x, y) c b#n 9o hm ring c)p 2 sau y:
1)
9o hm ring c)p 2 ny cn %c k hi$u b?ng cc cch khc nhau
nh sau:
2)

9o hm ring c)p 2 ny cn %c k hi$u b4i:

3)
9o hm ring c)p 2 ny cn %c k hi$u b4i:
4)
cn %c k hi$u l .


Hon ton tng t+ ta cCng c 2nh ngh3a v k hi$u cho cc 9o hm ring
c)p cao hn. Ch6ng h9n, hay
hay v hai 9o hm ring c)p 3 ny
cn %c vi0t l .

V d=:
1) z = x
4
+ y
4
2x
3
y
3
. Ta c:
z
x
= 4x
3
4xy
3
z
y
= 4y
3
6x
2
y
2
z"
xx
= 12x
2
4y
3
z"
yy
= 12y
2
12x
2
y
z"
xy
= -12y
2
z"
yx
= -12 y
2

2) Xt hm s#

Ta c, v!i (x, y) F (0, 0) th

!" $%i (0, 0) th f(0, 0) = 0.
Do t9i (x, y) F (0, 0)

v
suy ra

Hon ton tng t+, ta tnh %c:
t9i (x, y) F (0, 0)
v

Qua v d= trn ta th)y cc 9o hm ring theo cng cc bi0n nhng khc th7 t+
khng ph*i bao gi, cCng b?ng nhau. Tuy nhin 2nh &' sau y cho ta i(u
ki)n *+ ,-c %o ."m ring z"
xy
!" z"
yx
b/ng nhau.

!nh "#: N0u f(x, y) c cc 9o hm f"
xy
v f"
xy
trong m"t ln c(n c;a i&m (x
0
, y
0
)
th

ch r?ng 2nh l trn cCng m4 r"ng 12c ra cho cc 9o hm c)p cao hn v nhi.u
bi0n hn.
3. Vi phn ton ph2n
+nh ngh,a:
Hm s# z = f(x, y) %c g-i l kh* vi t9i (x
0
, y
0
) n0u s# gia ton ph:n

theo cc s# gia " x, " y c;a cc bi0n x, y t9i (x
0
, y
0
) c th& %c vi0t d!i d9ng

trong A, B l cc h?ng s# (khng ph= thu"c " x, " y) v # $ 0, % $ 0 khi
" x! 0, " y! 0.

Bi&u th7c %c g-i l vi phn c;a hm s# f t9i (x
0
, y
0
), k hi$u l
df(x
0
, y
0
).
+nh l:
(i) N0u f(x, y) kh* vi t9i (x
0
, y
0
) th f c 9o hm ring c)p 1 t9i v

(ii) N0u f(x, y) c cc 9o hm ring trn 1 ln c(n c;a (x
0
, y
0
) v f
x
, f
y
lin
t=c t9i (x
0
, y
0
) th f kh* vi t9i (x
0
, y
0
).
Ch r?ng khi xt cc tr,ng h%p /c bi$t f(x, y) = x v g(x, y) = y ta c vi phn: dx =
" x v dy = " y. Do cng th7c vi phn c)p 1 c;a f(x, y) cn %c vi0t d!i d9ng
df = f
x
.dx + f
y
.dy
v cn %c g-i l vi phn ton ph:n c;a hm f(x, y).
V d=: V!i , ta c:

v(y
Tnh ch1t: Tng t+ nh #i v!i hm m"t bi0n ta c cc tnh ch)t sau y c;a vi
phn:
d(f + g) = df + dg
d(f.g) = g.df + f.dg
(v!i g & 0).


Gng d=ng vi phn & tnh g:n ng:
Gi* sB z = f(x, y) kh* vi t9i (x
0
, y
0
). Khi , theo 2nh ngh3a c;a vi phn ta c
th& tnh g:n ng f(x, y) b4i:

v!i (x, y) g:n (x
0
, y
0
).
V d0: Tnh g:n ng
Xt hm s# f(x, y) = , ta tnh g:n ng
A = f(1,02; 1,97) nh sau:
f(1,02; 1,97) ' f(1, 2) + f
x
(1, 2).(1,02 - 1) + f
y
(1, 2).(1,97 - 2)
v!i f(1, 2) = = 3

Suy ra

4. Vi phn c1p cao
Cho hm 2 bi0n z = f(x, y).
B*n thn cCng l m"t hm theo 2 bi0n x, y nn ta c
th& xt vi phn c;a n. N0u df(x, y) c vi phn th vi phn %c g-i l vi phn c)p
2 c;a f(x, y), k hi$u l d
2
f (x, y) hay vDn tDt l d
2
f. V(y:
d
2
f = d(df)
THng qut, vi phn c)p n (n0u c) c;a f %c 2nh ngh3a b4i:

Cng th7c vi phn c)p 2 c;a z=f(x, y):

Gi* thi0t thm r?ng, cc 9o hm hIn h%p lin t=c th ta c:

v do :

hay ta c:

Ng,i ta dng k hi$u luJ thEa m"t cch hnh th7c & vi0t l9i cng th7c vi phn c)p 2
d!i d9ng:

Tng t+, cng th7c vi phn c)p n c;a z = f(x, y) c th& %c vi0t d!i d9ng:

v cng th7c ny cCng ng cho tr,ng h%p nhi.u bi0n hn.

IV. )O HM C3A HM H%P
1. Tr4ng h5p m6t bi'n 6c l&p
Gi* sB z = f(x, y) v x, y l9i l cc hm theo t: x = x(t), y = y(t). V(y z(t) = f(x(t), y(t))
l hm 1 bi0n theo t. 9o hm c;a z(t) theo bi0n t %c tnh theo cng th7c sau y:

V d=:
Tnh n0u , trong x=cost, y=sint.

Tnh n0u trong y=cosx

2. Tr4ng h5p nhi7u bi'n 6c l&p
Gi* sB z = f(x,y) v x, y l9i l cc hm theo cc bi0n s, t. Khi & tnh cc 9o hm
ring theo s v t c;a hm h%p f ( x(s,t), y(s,t)) ta cCng c cc cng th7c tng t+ nh
#i v!i hm m"t bi0n sau y:

V d=:
Tm v n0u z = f(x,y) trong x = u.v v y =
Ta c , , v .
Do


Cho z = f(x,y,t), trong x = x(t), y = y(t).
Tnh 9o hm c;a hm h%p:
z(t) = f (x(t), y(t), t).
Ta c:
=
=
V. )O HM C3A HM 8N
1. Hm 9n m6t bi'n
Gi* sB c m"t h$ th7c gi1a hai bi0n x, y d9ng
F(x,y) = 0
trong F(x,y) l hm 2 bi0n xc 2nh trong m"t ln c(n m4 D c;a (x
0
, y
0
) v F(x
0
,
y
0
) = 0. Gi* thi0t r?ng s l s# dng v y duy nh)t sao cho (x,
y) D v F(x, y) = 0.
Nh v(y ta c hm s# y = y(x) xc 2nh trn kho*ng (x
0
s, x
0
+ s) v th5a F(x, y(x))
= 0 . Hm s# y = y(x) ny %c g-i l hm Kn theo bi0n x xc
2nh b4i phng trnh F(x,y) = 0.

Trong ton h-c ng,i ta g-i cc 2nh l hm Kn l cc 2nh l kh6ng 2nh s+ tAn t9i
c;a hm Kn v 9o hm c;a n. D!i y l 2nh l c b*n cho hm Kn m"t bi0n.
+nh l: Gi* sB hm F(x,y) th5a 2 i.u ki$n sau:
(i) F lin t=c trong hnh trn m4 B(P, ) tm P(x
0
, y
0
) bn knh , v!i F(x
0
, y
0
)
= 0;
(ii) TAn t9i cc 9o hm ring lin t=c trong B(P, ) v (x
0
, y
0
) F 0.
Khi c >0 sao cho phng trnh F(x,y) = 0 xc 2nh m"t hm Kn y(x) kh*
vi lin t=c trong (x
0
s, x
0
+ s) v

.

Nh&n xt: N0u thEa nh(n s+ tAn t9i c;a hm Kn v 9o hm c;a n th cng th7c
9o hm c;a hm Kn trong 2nnh l trn c th& suy ra d> dng tE cng th7c 9o hm
c;a hm h%p:
0 = F(x, y(x)) = F
x
+ F
y
. y
=> y = -
V d=: Tnh 9o hm c;a hm Kn t9i i&m (1, )
n0u x.y e
x
.sin y = .
Coi y l hm theo x, l)y 9o hm phng trnh trn ta %c
y + x.y e
x
siny e
x
cosy. y = 0
T9i (x,y) = (1, ) ta c:
+ y + e.y = 0
Suy ra y(1) =
Ghi ch: & tnh 9o hm c)p 2 y c;a hm Kn, tE h$ th7c
0 = Fx + Fy . y
ta c th& ti0p t=c l)y 9o hm th %c:
0 = F"
xx
+ F"
xy
.y + (F"
yx
+ F"
yy
. y).y + F
y
.y".
TE y s@ rt ra y.

2. Hm 9n 2 bi'n
Tng t+ nh tr,ng h%p hm Kn 1 bi0n, v!i m"t s# gi* thi0t th phng trnh

F(x,y) = 0
s@ xc 2nh m"t hm Kn z = z(x,y) theo 2 bi0n x, y.

+nh l : Gi* sB hm F(x,y,z) th5a cc i.u ki$n
(i). F lin t=c trong hnh c:u m4 B(P
0
, ) tm P
0
(x
0
, y
0
,z
0
) bn knh v
F(x
0
,y
0
,z
0
) = 0;
(ii) TAn t9i cc 9o hm ring lin t=c F
x,
F
y
, F
z
trong B(P
0,
) v F
z
(x
0
,y
0,
z
0
)
F 0.
Khi tAn t9i >0 sao cho phng trnh F(x,y,z) = 0 xc 2nh m"t hm Kn
trong ln c(n B((x
0
,y
0
), s) c;a i&m (x
0
, y
0
). Hn n1a hm Kn z = z(x,y) c cc
9o hm ring trong ln c(n ny l:
; 9;
Ghi ch: 2nh l ny c th& %c m4 r"ng cho tr,ng h%p hm Kn nhi.u bi0n hn z
= z(x
1
,x
2
,,x
n
) xc 2nh b4i phng trnh:
F(x
1
,x
2
,,x
n
, z) = 0

V d0:
Cho hm Kn z = z(x,y) xc 2nh b4i phng trnh e
z
= x + y + z
Tnh z
x
, z
x
" v z
xy
".
9o hm phng trnh theo bi0n x ta %c:
1 + z
x
= e
z
. z
x
=> z
x
=
Ti0p t=c l)y 9o hm theo x v theo y th %c:
z
xx
" = e
z
. (z
x
)
2
+ e
z
. z
xx
" ;
z
xy
" = e
z
. z
y
. z
x
+ e
z
. z
xy
"
Suy ra:
z
xx
" =

z
xy
" =
Tnh z
y
tng t+ nh vi$c tnh z
x
, ta c:
z
y
=
Do
z
xy
" =

VI. C:C TR;
1.+nh ngh,a v i7u ki<n c2n
Xt hm z = f(x,y). i&m P
0
(x,y) %c g-i l i&m c+c 9i (2a phng) c;a hm
f(x,y) khi c >0 sao cho f(x,y) 8 f(x
0
,y
0
) v!i m-i (x,y) ( B(P
0
,).
Tr,ng h%p ta c
F(x,y) < f(x
0
,y
0
) ) (x,y) ( B(P
0
, ) \ {P
0
}th ta ni P
0
l i&m c+c 9i (2a
phng) ch/t c;a hm f(x,y).
Khi ni$m c+c ti&u (2a phng) %c 2nh ngh3a hon ton tng t+. C+c 9i 2a
phng v c+c ti&u 2a phng %c g-i chung l c+c tr2 2a phng.
+nh l: (Fermat)
N0u hm f(x,y) 9t c+c tr2 2a phng t9i (x
0
,y
0
) v c cc 9o hm ring t9i th
f
x
(x
0
,y
0
) = f
y
(x
0
,y
0
) = 0.
i&m m t9i cc 9o hm ring c;a f .u b?ng 0 %c g-i l i&m dEng c;a hm.
Ch r?ng 2nh l trn ch' cho ta i.u ki$n c:n & c c+c tr2, nn i&m dEng cha
chDc l i&m c+c tr2. 2nh l sau y cho ta i.u ki$n ; & c c+c tr2.

+nh l (i7u ki<n =):
Gi* sB z = f(x,y) nh(n (x
0,
y
0
) l m"t i&m dEng, v f(x,y) c cc 9o hm ring c)p 2
lin t=c trong m"t ln c(n c;a (x
0
, y
0
). /t
A = f
xx
"(x
0
,y
0
), B = f
xy
"(x
0
,y
0
), C = f
yy
"(x
0
,y
0
),

v " = B
2
A.C
Khi ta c:
(i). N0u " > 0 th hm s# khng 9t c+c tr2 t9i (x
0
,y
0
).
(ii). N0u " < 0 th hm s# 9t c+c tr2 ch/t t9i (x
0
,y
0
).
Hn n1a ta c:
(x
0
,y
0
) l i&m c+c 9i khi A < 0;
(x
0
,y
0
) l i&m c+c ti&u khi A > 0.
(iii). N0u " = 0 th cha k0t lu(n %c l hm s# f(x,y) c 9t c+c tr2 t9i (x
0
,y
0
)
hay khng.

TE 2nh l trn ta c th& tm c+c tr2 c;a hm z = f(x,y) theo cc b!c sau y:
B!c 1: Tnh cc 9o hm ring
B!c 2: Tm cc i&m dEng b?ng cch gi*i h$ phng trnh sau:

B!c 3: Gng v!i mIi i&m dEng (x
0
,y
0
), /t
A = f
xx
"(x
0
,y
0
), B = f
xy
"(x
0
,y
0
), C = f
yy
"(x
0
,y
0
),
" = B
2
- AC
Xt d)u c;a " v c;a A & k0t lu(n.
Lu : & c k0t lu(n :y ; v. c+c tr2 ta cn ph*i xt ring tr,ng h%p i&m dEng
m t9i " = 0 v xt cc i&m m t9i khng tAn t9i 9o hm ring c)p 1 hay c)p
2.

V d0:
1) Tm c+c tr2 c;a hm s# z = x
3
+ 3xy
2
15x -12y
Ta c z
x
= 3x
2
+ 3y
2
15,
z
y
= 6xy 12
z
xx
" = 6x, z
xx
" = 6y, z
yy
"= 6x

& tm i&m dEng, ta gi*i h$ phng trnh sau:

H$ phng trnh c 4 nghi$m, cho ta 4 i&m dEng:
M
1
(1, 2); M
2
(2, 1); M
3
(-1, -2); M
4
(-2, -1).
T9i M
1
(1, 2):
A = z
xx
"(1, 2) = 6
B = z
xy
"(1, 2) = 12 => " = B
2
AC >0
C = z
yy
"(1, 2) = 6
Hm s# khng 9t c+c tr2 t9i M
1
(1, 2).
T9i M
2
(2,1):
A = z
xx
"(2, 1) = 12
B = z
xy
"(2, 1) = 6 => " = B
2
AC <0
C = z
yy
"(2, 1) = 12 A > 0
Hm s# 9t c+c ti&u t9i M
2
(2, 1), v!i z
min
= z(2, 1) = -28
T9i M
3
(-1, -2):
A = z
xx
"(-1, -2) = -6
B = z
xy
"(-1, -2) = -12 => " = B
2
AC >0
C = z
yy
"(-1, -2) = -6
Hm s# khng 9t c+c tr2 t9i M
3
(-1, -2).
T9i M
4
(-2, -1):
9;
Hm s# 9t c+c 9i t9i M
4
(-2, -1) v!i z
max
= z(-2,-1) = 28

2) Kh*o st c+c tr2 c;a hm z = x
4
+ y
4
x
2
2xy y
2

Ta c:

Gi*i h$ phng trnh sau & tm i&m dEng:

H$ phng trnh c 3 nghi$m + 3 i&m dEng:
P1(0, 0); P2(-1, -1); P3(1,1)
Tnh cc 9o hm c)p 2:

T9i P1(0, 0):
9;
Ta cha c k0t lu(n v. c+c tr2 t9i P
1
m ph*i kh*o st tr+c ti0p. Ta c z(0, 0) =
0, v!i th
(n nguyn dng)
V!i th . i.u ny cho th)y r?ng trong
m-i ln c(n c;a P
1
hm s# .u c gi tr2 dng v c gi tr2 m. V(y P
1
(0, 0)
khng ph*i l i&m c+c tr2
T9i P
2
(-1, -1) v P
3
(1, 1) ta c A = 10, B = -2, C = 10, " =B
2
AC = -96. Suy ra t9i P2
v P3 hm s# 9t c+c ti&u ch/t v!i:

z
min
= z(P
2
) = z(P
3
) = -2

VII. C:C TR; C I"U KI>N
1. +nh ngh,a
Xt hm s# z = , (x, y), v!i i.u ki$n rng bu"c: - (x, y) = 0 (*)
Ta ni:
, (x, y) 9t c+c 9i ch/t t9i (x
0
, y
0
) v!i i.u ki$n (*)
n0u (x
0
, y
0
) th5a (*) v v!i m-i (x, y) th5a (*) kh g:n (x
0
,y
0
) ta c , (x, y) < ,
(x
0
, y
0
)
, (x, y) 9t c+c ti&u ch/t t9i (x
0
, y
0
) v!i i.u ki$n (*)
n0u (x
0
, y
0
) th5a (*) v v!i m-i (x, y) th5a (*) kh g:n (x
0
,y
0
) ta c , (x, y) > ,
(x
0
, y
0
)
, (x, y) 9t c+c tr2 ch/t t9i (x
0
, y
0
) v!i i.u ki$n (*)
n0u , (x, y) 9t c+c 9i ho/c c+c ti&u t9i (x
0
,y
0
) v!i i.u ki$n (*)
2. Phng php nhn t? Lagrange
+nh l: (i.u ki$n c:n c;a c+c tr2 c i.u ki$n)
Gi* sB:
Cc hm , (x, y) v - (x, y) c 9o hm ring c)p 1 lin t=c trong m"t ln c(n
c;a i&m (x
0
,y
0
) v!i - (x
0
, y
0
) = 0
hay .
Khi , n0u , (x, y) 9t c+c tr2 t9i (x
0
,y
0
) v!i i.u ki$n - (x
0
,y
0
)=0 th tAn t9i
s# th+c . sao cho:

Hm s# L(x,y,. ) = , (x, y) + . - (x,y) %c g-i l hm Lagrange. 2nh l sau
y cho ta i.u ki$n ; c;a c+c tr2 c i.u ki$n.

+nh l: (i7u ki<n = c=a c/c tr+ c i7u ki<n)

Gi* sB , (x, y) v - (x,y) c 9o hm ring c)p 2 lin t=c trong m"t ln c(n c;a (x
0
,y
0
)
v!i - (x
0
,y
0
) = 0, v (x
0
,y
0
,. ) l i&m dEng c;a hm Lagrange. Khi ta c:
N0u
xc 2nh dng trong m"t mi.n theo dx, dy th5a rng bu"c:
v dx
2
+dy
2&
0, th hm , (x, y) 9t c+c
ti&u ch/t t9i (x
0
,y
0
) v!i i.u ki$n - (x
0
,y
0
) = 0.
N0u d
2
L(x
0
,y
0
,. ) xc 2nh m trong 1 mi.n theo dx, dy th5a rng bu"c nh
trn th , (x, y) 9t c+c 9i ch/t t9i (x
0
,y
0
) v!i i.u ki$n - (x
0
,y
0
) = 0.
N0u d
2
L(x
0
,y
0
,. ) khng xc 2nh d)u trong mi.n ni trn th khng c c+c
tr2 c i.u ki$n t9i (x
0
,y
0
).
TE 2nh l trn ta c th& tm c+c tr2 c i.u ki$n theo phng php nhn tB Lagrange
nh sau:
B!c 1: L(p hm Lagrange
L = , (x, y) + . - (x,y) (. ( R)
B!c 2: Tnh

v gi*i h$ phng trnh sau y & tm cc i&m dEng (x
0
,y
0
) cng v!i
gi tr2 .
0
tng 7ng.

B!c 3: Tnh vi phn c)p 2 c;a L = L(x,y)

v tnh rng bu"c:
(**)

V!i mIi i&m dEng (x
0
,y
0
) v . = .
0
tm %c trong b!c 2, xt A =
d
2
L(x
0
,y
0
) (ph= thu"c dx v dy).
N0u A > 0 v!i m-i dx, dy khng Ang th,i b?ng 0 th5a rng bu"c (**)
th hm s# 9t c+c ti&u c i.u ki$n t9i (x
0
,y
0
).
N0u A < 0 v!i m-i dx, dy khng Ang th,i b?ng 0 th5a rng bu"c (**)
th hm s# 9t c+c 9i c i.u ki$n t9i (x
0
,y
0
).
N0u d)u c;a A khng xc 2nh xt theo dx v dy khng Ang th,i b?ng
0 th5a rng bu"c (**) th hm s# khng 9t c+c tr2 t9i (x
0
,y
0
).
V d0:
Tm c+c tr2 c;a hm z = x
2
+ y
2
v!i i.u ki$n x + y = 4
L(p hm Lagrange:
L(x,y) = x
2
+ y
2
+ . (x + y - 4)
Ta c:
Tm i&m dEng b?ng cch gi*i h$:

Ta c m"t i&m dEng M(2,2) 7ng v!i . = -4.
Tnh 9o hm ring c)p 2 c;a L(x,y):
, ,
+ d
2
L = 2dx
2
+ 2dy
2
.
V(y d
2
L > 0 t9i M(2,2) nn hm s# 9t c+c ti&u (c i.u ki$n) t9i v!i z
min
= z(2,2)
= 8.
Lu : Trong tr,ng h%p tE h$ th7c
- (x,y) = 0
ta c th& tnh %c 1 bi0n thin theo bi0n kia, ch6ng h9n c th& tnh y = / (x) th b?ng
cch thay th0 y = / (x) vo z ta c th& xem z nh hm theo 1 bi0n x:
z = z(x, / (x))

Khi c th& tm c+c tr2 c;a z nh hm theo 1 bi0n.
Xt l9i v d= trn, ta th)y:
x + y = 4 0 y = 4 x
Suy ra z = x
2
+ y
2
= x
2
+ (4-x)
2
.
Xem z l hm 1 bi0n ta c:
z(x) = 2x 2(4 - x) = 4x 8
z(x) = 0 0 x = 2
L(p b*ng bi0n thin, ta c:
X -1 2 +1
Z(x) - 0 +
Z
8

V(y z = x
2
+ y
2
9t c+c ti&u (v!i i.u ki$n x + y = 4) t9i M(2,2) v!i z
min
= 8

VIII. GI TR; L(N NH!T V NH@ NH!T
Cho D 2 3
2
. i&m P(x,y) ( D %c g-i l m"t i&m trong c;a D khi tAn t9i m"t
hnh c:u m4 B(P, ) .u ch7a i&m thu"c D v i&m khng thu"c D . T(p h%p cc
i&m bin c;a D %c g-i l bin c;a D. Mi.n D %c go2 l mi.n ng khi D ch7a
m-i i&m bin c;a n.
Ta c th& tm gi tr2 l!n nh)t v gi tr2 nh5 nh)t c;a hm , (x,y) trn m"t mi.n ng
v b2 ch/n D nh sau:
B!c 1: Tnh , x v , y. Gi*i h$ phng trnh

& tm cc i&m dEng 4 ph:n trong c;a D
B!c 2: Tm cc i&m t9i khng c 9o hm ring

B!c 3: Tm gi tr2 l!n nh)t c;a , (x,y) trn bin c;a D (lin quan 0n c+c tr2
c i.u ki$n)
B!c 4: So snh cc gi tr2 c;a hm s# t9i cc i&m tm %c 4 b!c 1, b!c
2 v!i gi tr2 l!n nh)t v nh5 nh)t trn bin (4 b!c 3) & rt ra gi tr2 l!n nh)t
v nh5 nh)t c;a hm s#.

V d0: Tm gi tr2 l!n nh)t v nh5 nh)t c;a hm s#
z = x
2
+ y
2
xy + x + y
trn mi.n D gi!i h9n bLi: x 4 0, y 4 0, x + y 5 -3
Ta c:
Gi*i h$: + x = -1, y = -1
Ta tm %c 1 i&m dEng M(-1,-1) ( D, v!i z(-1,-1) = -1
Bin c;a mi.n D gAm 3 o9n th6ng OA, OB v AB.
Trn bin OA ta c:
x = 0, -3 < y < 0
z = y
2
z = 2y + 1 = 0 0 y =
+ m"t i&m c+c tr2 trn OA l v!i
Tng t+,
trn OB c c+c tr2 t9i v!i
trn AB c c+c tr2 t9i v!i .
T9i cc i&m O, A v B ta c:

z(0,0) = 0; z(0,-3) = 6; z(-3,0) = 6
V(y gi tr2 l!n nh)t v nh5 nh)t trn bin c;a D l:n l%t l 6 v
So snh cc gi tr2 z=-1, z=6 v!i ta suy ra gi tr2 l!n nh)t c;a z l 6 t9i A(0, -
3) v B(-3, 0); gi tr2 nh5 nh)t c;a z l 1 t9i M(-1, -1).
BI T$P CHNG 01
1-Tm mi.n xc 2nh c;a hm s#:
a)
b)
c)
d)

2-Tnh 9o hm ring c;a hm s#:
e)
f)
g)
h)
a) Tnh cc 9o hm ring t9i c;a hm:

b) Tnh cc 9o hm ring t9i (0, 0) c;a hm:


3-Tnh vi phn ton ph:n c;a hm s#:
i)
j)

4- Tm vi phn c)p 2 c;a hm s#
k)
l)
m)
n)
5-Cho f(t) l hm m"t bi0n kh* vi. /t z = f(x
2
-y
2
). Ch7ng t5 r?ng hm z tho* mn
phng trnh sau:

Ch7ng minh:
a) v!i
b) v!i

6- Tm c+c tr2 c;a hm s#:
o)
p)

q)
r)
s)
t)

7-Tm c+c tr2 c i.u ki$n:
a) v!i i.u ki$n
b) v!i i.u ki$n

8- Tm gi tr2 l!n nh)t v nh5 nh)t c;a hm s#:
c) trong tam gic gi!i h9n b4i cc ,ng

d) trong hnh gi!i h9n b4i cc ,ng v tr=c
honh
e) trong hnh gi!i h9n b4i cc ,ng

9-Tm 9o hm c;a hm h%p
f) v!i trong v
g) v v!i trong v

10-Tnh g:n ng:
h)
i)

11-Tnh 9o hm y c;a hm Kn y=y(x) xc 2nh b4i cc phng trnh:

j)
k)
12-Cho hm Kn z = z(x, y) xc 2nh b4i phng trnh
Tnh v


CHNG II: TCH PHN BAI
1. Tch phn kp
I. ;NH NGHBA V CC TNH CH!T
1. +nh ngh,a
Cho hm f(x,y) xc 2nh trong mi.n ng, b2 ch/n D. Chia mi.n D thnh n m*nh r,i
nhau D
1
, D
2
, .., D
n
c di$n tch l:n l%t l " S
1, "
S
2
,.., " S
n
. Trong mIi m*nh D
i
, l)y
ty m"t i&m M
i
(x
i
, y
i
). L(p tHng (g-i l tHng tch phn c;a hm f(x,y))

G-i d(D
i
) l kho*ng cch l!n nh)t gi1a hai i&m trong D
i
. N0u tAn t9i gi!i h9n

h1u h9n, khng ph= thu"c vo cch chia mi.n D v cch ch-n i&m M
i
(x
i
,y
i
), th hm
f(x,y) g-i l kh* tch trn mi.n D, v S g-i l tch phn kp c;a hm f(x,y) trn mi.n D,
k hi$u

N0u f(x,y) kh* tch trn mi.n D, th tch phn kp khng ph= thu"c vo cch chia mi.n
D. Do , ta chia mi.n D b4i cc ,ng th6ng song song v!i cc tr=c t-a ". Khi ,
" S
i
= " x # " y v dS = dx . dy
V v(y c th& vi0t

Ng,i ta ch7ng minh %c r?ng: Hm f(x,y) lin t=c trn m"t mi.n ng, b2 ch/n D
th kh* tch trn mi.n .
Tnh ch1t:
a) (di$n tch c;a D)

b)
c)
d) N0u D = D
1$
D
2
, D
1%
D
2
= 6 th

e) N0u f(x,y) & g(x,y) ' (x,y)( D th
f) N0u m 4 f(x,y) 4 M ) (x,y)( D, m v M l h?ng s#, th

g) N0u f(x,y) lin t=c trn mi.n ng, b2 ch/n D th tAn t9i i&m
M(x
0
,y
0
) sao cho
(2nh l v. gi tr2 trung bnh).
9i l%ng g-i l gi tr2 trung bnh c;a hm f(x,y)
trn D.
2. ngh,a hnh hCc
Ta xt bi ton: " Tm th& tch c;a v(t th& 7 gi!i h9n d!i b4i mi.n D) (Oxy), gi!i
h9n trn b4i m/t cong c phng trnh z = f(x,y) 5 0 v gi!i h9n xung quanh b4i m/t
tr= c ,ng sinh song song v!i Oz v ,ng chuKn l bin c;a D ".

Ta tnh th& tch c;a 7 b?ng phng php g:n ng.

Chia mi.n D thnh n m*nh r,i nhau D
1
,D
2
,..,D
n
c di$n tch " S
1
, " S
2
,..," S
n
. L)y
mIi m*nh nh5 lm y, d+ng hnh tr= con c ,ng sinh song song v!i Oz, m/t pha
trn gi!i h9n b4i m/t z = f(x,y).
Xt hnh tr= con th7 i: y l D
i
, L)y ty 1 i&m M
i
(x
i
,y
i
). ta c th& tch hnh tr= con
th7 i
" V
i
' f(x
i,
y
i
)." S
i
Th& tch g:n ng c;a 7 :

Php x)p x' ny cng chnh xc n0u n cng l!n v cc m*nh D
i
c ,ng knh cng
nh5 ( d(D
i
): ,ng knh c;a D
i
)
V(y

II. CCH TNH TCH PHN KP
1. a v7 tch phn lDp
N0u th


N0u th

V d0 1: Xc 2nh c(n c;a tch phn v!i mi.n D xc 2nh b4i cc
,ng
y = 0, y = x, x = 2
y = 0, y = x
2
, x + y = 2
GiEi:
C hai cch bi&u di>n D:

ho/c

Do
C 2 cch bi&u di>n D:


V d0 2: Tnh , D gi!i h9n b4i cc ,ng y = x 4, y
2
= 2x

GiEi: Honh " giao i&m:

Do , mi.n D %c bi&u di>n

V(y

2. Fi bi'n trong tch phn kp

a. Fi bi'n tFng qut
Gi* sB x = x(u,v), y = y(u,v) l hai hm c 9o hm ring lin t=c trn mi.n
ng, b2 ch/n D
uv
. G-i
N0u f(x,y) kh* tch trn D
xy
v 2nh th7c Jacobi
trn D
uv
th ta c


V d0 3: Tnh v!i D gi!i h9n b4i cc ,ng

GiEi: Cc ,ng th6ng vi0t l9i
/t u = x + y, v = 2x y th

V(y

b. Tch phn kp trong tCa 6 c/c
Cng th7c lin h$ t-a "
x = r.cos*
y = r.sin*
Ta c:

Do v(y:

V d0 4: Tnh , v!i D gi!i h9n b4i: (x 1)
2
+ y
2
4 1, y 5 0
GiEi:

R rng
Thay x = rcos- , y = rsin- vo (x 1)
2
+ y
2
= 1, ta %c r = 2cos-
V(y
Do :

V d0 5: Tnh v!i D l hnh trn x
2
+ y
2
4 R
2
.
GiEi: Chuy&n sang h$ t-a " c+c, ta c:

Do :

BI T$P
1 -Tnh cc tch phn kp
a)
b)
c)

d)
2-Tnh cc tch phn kp
a) , D: 0 4 x 4 2; x
2
4 y 4 2x
b) , D: 0 4 x 4 2; -1 4 y 4 1
c) , D: xy = 1; y = ; x = 2
3- Hi th7 t+ bi0n l)y tch phn
a)
b)
c)
d)
4- Tnh cc tnh phn
d) , D: ; y = 0
e) , D: y = x; ; y = 0
f) , D: x
2
+ y
2
4 1
g) , D: ; a, b > 0

h) , D:
i) , D: y = x + 1; y = x 3;
5-Tnh di$n tch mi.n D gi!i h9n b4i
j) D: y = x
2
; y = x + 2
k) D: y
2
= x; y = 2x x
2
l) D: ; x = 8 1; y = -1
m) D: y = 2
x
; y = -2x; y = 4

2 Tch phn b6i 3
I. ;NH NGHBA V TNH CH!T
1. +nh ngh,a
Cho hm s# , (x,y,z) xc 2nh trong mi.n ng, gi!i n"i 7 c;a khng gian Oxyz.
Chia mi.n 7 thnh n mi.n nh5 c th& tch l " V
1
,," V
n
. L)y ty m"t i&m
M
i
(x
i
,y
i
,z
i
) trong mi.n nh5 th7 i.
L(p tHng

N0u gi!i h9n : h1u h9n, khng ph= thu"c vo cch chia mi.n 7 ,
v M
i
, th , (x,y,z) g-i l kh* tch trn mi.n 7 , v I g-i l tch phn b"i 3 c;a hm ,
trn 7 , k hi$u

Tng t+ nh tch phn kp, ta k hi$u dxdydz thay cho dV v tch phn b"i 3 th,ng
vi0t


Ch : N0u , (x,y,z) = 1 th (th& tch c;a 7 ).
2. Tnh ch1t

N0u th
N0u , (x,y,z) 5 g(x,y,z) ) (x,y,z) ( 7 th
N0u , (x,y,z) lin t=c trong mi.n ng, b2 ch/n 7 th tAn t9i i&m (x
0
,y
0
,z
0
) (
7 sao cho
(2nh l v. gi tr2 trung bnh)

II. CCH TNH TCH PHN B6I 3
1. Tch phn b6i 3 trong h< tCa 6 Descartes
Cho 7 gi!i h9n bLi:
M/t trn: z = -
2
(x,y)
M/t d!i: z = -
1
(x,y)
Xung quanh: m/t tr= c ,ng sinh song song v!i tr=c Oz v ,ng
chuKn l bin c;a mi.n D thu"c m/t ph6ng Oxy. (D l hnh chi0u c;a
7 xu#ng m/t ph6ng Oxy).
Khi

N0u mi.n th

V d0 1: Cho mi.n gi!i h9n b4i cc m/t: x = 0, y = 0, z = 0, x + y + 2z = 2.
Vi0t tch phn b"i 3 theo cc th7 t+ :
a). dxdydz
b). dxdzdy
c). dydzdx
GiEi:
a). Hnh chi0u c;a xu#ng m/t ph6ng Oxy l mi.n

Gi!i h9n trn c;a :
Gi!i h9n d!i c;a :
V(y:


b). Hnh chi0u c;a xu#ng m/t ph6ng Oxz l mi.n

Gi!i h9n trn c;a :
Gi!i h9n d!i c;a :
V(y:

c). Hnh chi0u 7 c;a xu#ng m/t ph6ng Oyz l

Gi!i h9n trn c;a 7 l : x = 2-y-2z
Gi!i h9n d!i c;a 7 l : x = 0
V(y

V d0 2: Tnh , 7 l mi.n gi!i h9n b4i cc m/t:
z = x
2
+y
2
; z = 4; x = 0; y = 0.
GiEi:


Hnh chi0u c;a mi.n xu#ng m/t ph6ng Oxy l hnh trn :

M/t trn c;a : z=4,
M/t d!i c;a : z=x
2
+y
2
.
V(y:

2. Tnh tch phn b6i 3 trong h< to. 6 tr0


To9 " tr= c;a i&m M(x,y,z) l b" ba s# (r,,z), v!i (r,) l to9 " c+c c;a hnh chi0u
c;a M xu#ng m/t ph6ng Oxy (Hnh v@)
Ta lun c: r < 0; 08 <2; -M<z<+M.
M#i lin h$ gi1a to9 " Descartes v to9 " tr=
x = r cos
y = r sin
z = z
Ta c :

V d0 3: Tnh v!i l mi.n gi!i h9n b4i z = x
2
+y
2
; z = 4
GiEi:
Hnh chi0u c;a xu#ng m/t ph6ng Oxy l hnh trn x
2
+y
2
8 4
Chuy&n sang to9 " tr=

gi!i h9n b4i: o 8 < 2; 0 8 r 8 2; r
2
8 z 8 4.
V(y:

3. Tnh tch phn b6i 3 trong h< to. 6 c2u
To9 " c:u c;a m"t i&m M(x,y,z) l b" 3 s# (r,,), v!i r = OM, l gc gi1a tr=c
Oz v , l gc gi1a tr=c Ox v , v!i M l hnh chi0u c;a M xu#ng m/t
ph6ng Oxy.
Ta c: V!i m-i i&m M trong khng gian th r < 0; 0 8 8 ; 0 8 8 2
M#i lin h$ gi1a to9 " Descartes v to9 " c:u:
x = r sin cos
y = r sin sin
z = r cos
Cng th7c tch phn trong h$ to9 " c:u

V d0 1: Tnh v!i l mi.n gi!i h9n b4i hai m/t c:u
x
2
+y
2
+z
2
= 1; x
2
+y
2
+z
2
= 4.
Chuy&n sang h$ to9 " c:u, ta c:
Mi.n xc 2nh b4i 1 8 r 8 2; 0 8 8 ; 0 8 8 2.
V(y:

V d0 4: Tnh v!i l mi.n gi!i h9n b4i x
2
+y
2
+z
2
8 z.
Chuy&n sang h$ to9n " c:u ta c:

Mi.n xc 2nh b4i 0 8 r 8 cos; 0 8 8 ; 0 8 8 2.
V(y:

3 Gng d0ng c=a tch phn b6i
I. GNG D*NG HNH HHC
1. Tnh di<n tch hnh phIng
Di$n tch c;a mi.n D trong m/t ph6ng Oxy

2. ThJ tch v&t thJ
V(t th& trong khng gian Oxyz l:

N0u gi!i h9n trn b4i m/t z = f
2
(x,y) , gi!i h9n d!i b4i m/t z = f
1
(x,y) v gi!i h9n
xung quanh b4i m/t tr= c ,ng sinh song song v!i Oz v c ,ng chuKn l bin
c;a mi.n D trong m/t ph6ng Oxy th

V d0 1: Tnh th& tch ph:n hnh nn n?m trong m/t c:u x
2
+y
2
+z
2
= 4
GiEi:

G-i l v(t th& hnh nn n?m trong hnh c:u x
2
+y
2
+z
2
8 4

Chuy&n sang h$ to9 " c:u th

Mi.n gi!i h9n b4i 0 8 r 8 2; 0 8 8 ; 0 8 8 2.
V(y

V d0 2: Tnh th& tch hnh c:u c bn knh R
GiEi:
Ta c th& tch hnh c:u hnh c:u

Hnh c:u : x
2
+y
2
+z
2
8 R
2
Chuy&n sang h$ to9 " c:u th
,
V mi.n : 0 8 r 8 R, 0 8 8 , 0 8 8 2
V(y:

II. GNG D*NG C HHC

1. Tnh khKi l5ng
a. Kh#i l%ng c;a v(t th& c kh#i l%ng ring t9i i&m M(x, y, z) l f(x, y,
z) th:

b. N0u b*n ph6ng D trong m/t ph6ng Oxy v c kh#i l%ng ring l f(x, y) th
:

2. Momem qun tnh c=a v&t thJ v-i khKi l5ng ring (x, y, z) Ki v-i
c. tr=c Ox:
d. tr=c Oy:
e. tr=c Oz:
f. ,ng th6ng L: , r(x, y, z) l kho*ng cch
tE i&m M(x, y, z) 0n L
g. M/t Oxy:
h. M/t Oxz:
i. M/t Oyz:
j. G#c t-a ":
3. Momen t,nh c=a v-i khKi l5ng ring (x, y, z) Ki v-i
a) M/t Oxy:

b) M/t Oxz:
c) M/t Oyz:
4. TrCng tm c=a v-i khKi l5ng ring (x, y, z) l

BI T$P
1- Tnh v!i
a) gi!i h9n b4i 0 8 x 8 1; 1 8 y 8 2; 2 8 z 8 3.
b) gi!i h9n b4i cc m/t: x + y + z = 1; x = 0, y = 0, z = 0.
2-Tnh:
a) , : z = x
2
+ y
2
; z = 4, x = 0, y = 0 (l)y trong mi.n x < 0, y < 0).
b) , : y = x
2
, y + z = 1, z = 0.
3- Tnh:
a) , : z = x
2
+ y
2
; x
2
+ y
2
= 4; z = 0.
b) , : x
2
+ z
2
= 1, y = 0, y = 1.
c) , : , z = x
2
+ y
2
.
d) , : gc ph:n tm th7 nh)t c;a kh#i c:u n v2.
e) , : x
2
+ y
2
+ z
2
= 2; .

f) , : x
2
+ y
2
+ z
2
8 R
2
, x 8 0.
4-Tnh th& tch v(t gi!i h9n b4i:
a) z = x
2
+ 3y
2
, z = 8 x
2
y
2
b) y + z = 2; x = 4 y
2
, cc m/t ph6ng t-a " n?m trong gc ph:n tm th7 nh)t
c) x
2
+ y
2
+ z
2
= 2z, x
2
+ y
2
= z
2
.
d) z = 4 x
2
y
2
, cc m/t ph6ng t-a " n?m trong gc ph:n tm th7 nh)t.
5- Tnh momen qun tnh #i v!i cc tr=c Ox, Oy, Oz c;a kh#i ch1 nh(t Ang ch)t :

a) Tm t-a " tr-ng tm c;a v(t th& Ang ch)t gi!i h9n b4i cc m/t z = 0, x
2
+
y
2
+ z
2
= 4.
b) Tm t-a " tr-ng tm c;a nBa hnh c:u x
2
+ y
2
+ z
2
8 a
2
, z < 0 n0u kh#i
l%ng ring t9i mIi i&m tN l$ v!i kho*ng cch tE i&m 0n g#c t-a ".


CHNG III: TCH PHN LNG V TCH PHN MMT
I. TCH PHN LNG LO)I MAT
1. +nh ngh,a
Cho hm f(M) xc 2nh trn cung AB. Chia cung th nh n ph:n ty b4i cc i&m
A = Ao < A
1
< < An = B. /t "li l " di cung AiAi
-1
v trn cung AiAi
-1
l)y
m"t i&m Mi ty , i = 1, 2 , , n.

(Hnh 1.1)
L(p tHng :
N0u Sn c gi!i h9n h1u h9n I khi n $ 1 sao cho max{ "li

} $ 0 v i khng ph=
thu"c vo cch chia cc cung AiAi
-1
v cch ch-n cc Mi, th I %c g-i l tch phn
,ng lo9i 1 c;a f(M) trn cung v %c k hi$u l:

V(y:


Khi ta ni f(M) l kh* tch trn cung AB.
N0u cung thu"c m/t ph6ng xy v f l hm theo 2 bi0n f(x,y) th dng k hi$u :

Trong khng gian xyz, f l hm f(x,y,z ) th dng k hi$u
ngh,a th/c t':
Xem 1 dy v(t ch)t hnh d9ng L v c m(t " kh#i l%ng l f(M) ph= thu"c vo i&m
M trn dy, th kh#i l%ng c;a dy v(t ch)t l :
Tch phn ,ng lo9i 1 c nhi.u 7ng d=ng th+c t0, %c trnh by 4 m=c I.8

2. +nh l tNn t.i
N0u hm f(M) lin t=c d-c theo cung trn th tch phn ,ng lo9i 1 tAn t9i.
3. Cc tnh ch1t
Tch phn ,ng lo9i 1 khng ph= thu"c h!ng c;a cung, ngh3a
l:
N0u f, g kh* tch trn cung AB v k l h?ng s# th kf+g cCng kh* tch v :

N0u f kh* tch trn AB v C l 1 i&m trn cung AB
th:
N0u f(M) 5 0 kh* tch trn AB th :

N0u f kh* tch trn trn AB th cCng kh* tch trn AB
v:
Lu : N0u cung AB trn tEng khc (ngh3a l cung AB c th& chia thnh 1 s# h1u
h9n cung trn) v f(M) lin t=c trn cung AB th 2nh l tAn t9i v cc tnh ch)t nu
trn vOn ng.

4. +nh l (v7 gi tr+ trung bnh)
N0u f(M) lin t=c trn cung trn AB c " di L. Khi tAn t9i i&m thu"c cung
AB th5a :
5. Cng thOc tnh tch phn4ng lo.i 1 trn mDt phIng
a) Cung c phng trnh tham sK :
Cho hm s# f(x,y) lin t=c trn cung trn , v cung c phng trnh
tham s# :

Chia [a,b] thnh n o9n b4i cc i&m:
a = to < t
1
< . < tn = b .
Khi cung AB %c chia tng 7ng thnh n cung b4i cc i&m Ak(x(tk),
y(tk)), k= 0,1,2.,n. Theo 2nh l gi tr2 trung bnh ta c :

L)y i&m gi1a Mk(x(tk), y(tk)) th c tHng tch phn:

V0 ph*i l tHng tch phn xc 2nh, khi qua gi!i h9n, ta %c:

b) Cung c phng trnh: y = y(x), a ! x ! b :
Khi tE cng th7c trn, ta c :

c) Cung AB c phng trnh tCa 6 c/c

N0u xem - l tham s#, ta c :

V(y :

6. Cng thOc tnh tch phn 4ng lo.i 1 trong khng gian
Cho hm s# f(x,y, z) lin t=c trn cung trn AB trong khng gian. Cung c
phng trnh tham s# :

Hon ton tng t+ nh ph:n I.5.a, ta c:

7. Cc th d0

a) Th d0 1: Tnh V!i C l ,ng cc c9nh tam gic c 'nh O(0,0),
A(1,0), B(0,1)

(Hnh 1.2)
Ta c :
Trn : y=0, dl = dx nn:

Trn : x=0, dl = dy nn:

Trn : y= 1-x
"
V(y :

b) Th d0 2: Tnh V!i C l ,ng cong c phng trnh:

SB d=ng t-a " c+c:

V(y:

c) Th d0 3: Tnh V!i cung c phng trnh: x = acost , y = asint, z= bt ,
04 t 4 3
Xem t l tham s#, ta c :

d) Th d0 4:
Tnh v!i ,ng L l ph:n trong gc t-a " th7 nh)t c;a giao tuy0n
gi1a m/t Paraboloid elliptic c phng trnh z= 2- x
2
-2y
2
v m/t tr= parabolic
z = x
2
tE i&m (0,1,0) 0n (1,0,1)
Dng tham s# t= x , th ta c :

V L n?m trong gc t-a " th7 nh)t, nn ta %c phng trnh tham s# sau:

Do :

V(y:

8. Gng d0ng c=a tch phn 4ng lo.i 1
a). KhKi l5ng 1 cung:
Gi* sB cung v(t ch)t chi.u di L c kh#i l%ng ring ph= thu"c i&m M trn
dy cung l 9 (M). Khi v!i 1 cung nh5 AiAi
+1
, c :

V(y:
Qua gi!i h9n ta %c :

b). Moment t,nh (moment thu nh1t), trCng tm cung phIng :
Cho 1 cung ph6ng thu"c m/t ph6ng xy, c kh#i l%ng ring ph= thu"c
i&m M(x,y) trn dy cung l 9 (x,y). Theo 2nh ngh3a moment trong c h-c,

ta c cng th7c moment c;a cung #i v!i tr=c Ox l Mx v #i v!i tr=c Oy
l My l :

TE tr-ng tm kh#i l%ng c;a cung AB %c xc 2nh b4i:

N0u cung l Ang ch)t, 9 (x,y) = h?ng s# , th : M= 9 .L (L l chi.u di
cung AB), v t-a " tr-ng tm s@ l :

CCng nh! r?ng : khi cung khng cDt tr=c Ox v quay quanh tr=c Ox th
di$n tch m/t trn xoay do cung ph6ng t9o ra l :

TE cng th7c to9 " tr-ng tm, c:

Th d0 5: Tm tr-ng tm c;a nBa trn vng trn tm O bn knh R.
Gi*i: Xt nBa vng trn AB tm 0. Do tnh #i x7ng nn tr-ng tm (x,y) ph*i
n?m trn tr=c Oy ( ). Khi nBa vng trn AB quay quanh tr=c Ox ta %c
qu* c:u c di$n tch m/t c:u l: S = 4! R
2
, v " di nBa cung trn AB l L =
! R. V(y tr-ng tm c tung " l :

c). Moment t,nh (moment thO nh1t), trCng tm cung trong khng gian:

N0u cung trong khng gian v!i kh#i l%ng ring l 9 (x,y,z) th tng t+
tr,ng h%p ph6ng ta c kh#i l%ng cung v cc moment t3nh cung AB #i v!i
cc m/t t-a " x0y, x0z, y0z l :

V tr-ng tm kh#i l%ng c;a cung c cng th7c :

N0u cung AB Ang ch)t (9 =h?ng s#) th v :

Th d0 6: Cho nBa vng trn b?ng thp /t trong m/t ph6ng y
0
z c phng
trnh y
2
+ z
2
= 1, z 5 0. Bi0t kh#i l%ng ring l - (x,y,z) = 2 z. Hy tm kh#i
l%ng v tr-ng tm c;a nBa vng trn .

(Hnh 1.3)
Do nBa vng trn n?m trong m/t ph6ng yz, nn tr-ng tm c x= 0. Ngoi ra do
#i x7ng v c kh#i l%ng phn b# #i x7ng #i qua tr=c Oz nn tr-ng tm c
y=0. Phng trnh tham s# c;a nBa vng trn l : x=0 , y = cos t , z = sin t , 0
4 t 4 !
V(y:


d). Moment qun tnh (moment thO hai)
Ta c cng th7c moment qun tnh cung v!i kh#i l%ng ring 9 (x,y,z) #i
v!i cc tr=c to9 " l :

THng qut, moment qun tnh #i v!i ,ng th6ng " %c tnh b4i :

V!i r(x,y,z) : kho*ng cch tE i&m M(x,y,z) 0n ,ng th6ng "
Khi cung l cung ph6ng ta c cc khi ni$m v cng th7c tng t+.
e). Di<n tch mDt tr0
Cho m"t cung trong khng gian v!i z 5 0 c hnh chi0u vung gc xu#ng
m/t ph6ng x0y l cung Xem m/t tr= v!i ,ng sinh song song tr=c Oz,
,ng chuKn CD gi!i h9n trn cung CD, gi!i h9n d!i b4i cung AB, gi!i h9n
2 bn b4i cc ,ng th6ng AC, BD


(Hnh 1.4 )

Gi* sB cung CD c phng trnh z = f(M),M( AB
Chia cung AB thnh n ph:n b4i cc i&m A=Ao, A
1
, , An = B
Khi m/t tr= cCng %c chia tng 7ng thnh n m/t tr= nh5, v m/t tr= th7 i
v!i y l cung AiAi
+1
c di$n tch %c tnh g:n ng di$n tch hnh ch1 nh(t
c y l "
i
= AiAi
+1
chi.u cao f(Mk), v!i Mk ( AiAi
+1
l Si = "
i
x f(Mi).
Khi di$n tch m/t tr= c di$n tch tnh g:n ng l:

Qua gi!i h9n, ta c:
Th d0 7: Tnh di$n tch ph:n m/t tr= x
2
+ y
2
= R
2
n?m gi1a m/t z= 0 v
z= 4 gc x 5 0 , y 5 0.
GiEi: Do m/t tr= gi!i h9n trn b4i ,ng cong z = , gi!i h9n d!i b4i
vng trn x
2
+ y
2
= R
2
trong m/t ph6ng xy, nn n c phng trnh : X= Rcos
t, y = Rsin t , 0 4 t 4 ! /2
V(y :
Ta c:


II. TCH PHN LNG LO)I HAI
1. +nh ngh,a tch phn 4ng lo.i hai trong mDt phIng
Cho 2 hm P(x,y), Q(x,y) xc 2nh trn cung thu"c m/t ph6ng xy. Chia cung
th nh n ph:n ty b4i cc i&m A = Ao < A
1
< < An = B, v!i Ai(xi,yi) Trn
mIi cung

AiAi
+1
l)y m"t i&m Mi (xi, yi) ty , v i = 1, 2 , , n v /t "xi = x
i+1

xi , "yi = yi
+1
yi
L(p tHng :

} $ 0 v!i "li

l " di
cung AiAi
+1
v khng ph= thu"c vo cch chia cung o9n AiAi
-1
v cch ch-n cc
Mi, th I %c g-i l tch phn ,ng lo9i 2 c;a f(M) trn cung AB v %c k hi$u
l:

V(y:

2. +nh l
N0u cc hm P(x,y) , Q(x,y) lin t=c trong m"t mi.n m4 ch7a cung AB trn tEng
khc th tch phn ,ng lo9i 2 lun tAn t9i.
3. Tnh ch1t
a). Do khi Hi h!ng cung thnh th trong tHng tch phn cc "xi = x
i+1
xi ,
"yi = yi
+1
yi %c thay b?ng - "xi , -"yi nn tch phn ,ng lo9i 2 b2 Hi d)u. Ta
c :


Do khi ,ng l)y tch phn l ,ng cong kn C, ta quy !c h!ng dng trn C
l h!ng m khi i d-c trn C th mi.n b2 ch/n b4i C n?m pha bn tri. H!ng ng%c
l9i l h!ng m. Tch phn theo h!ng dng %c k hi$u l :

(hnh 2.1)

b). N0u P(x,y), Q(x,y) kh* tch trn cung , v cung %c chia thnh 2 cung
, th P, Q cCng kh* tch trn 2 cung , v ta c :

4. Cng thOc tnh tch phn 4ng lo.i 2 trn mDt phIng
a). Cung AB c phng trnh tham sK :
Cho hm s# P(x,y), Q(x,y) lin t=c trong mi.n m4 D ch7a cung trn . Cung c
phng trnh tham s# : x=x(t) , y = y(t) , a4 t 4 b, t=a 7ng v!i i&m A v t = b 7ng v!i
i&m B.
TE 2nh ngh3a c th& coi tch phn l tHng c;a 2 tch phn ring bi$t
(gi!i h9n c;a 2 tch phn) sau:

Chia [a,b] thnh n o9n b4i cc i&m : a = to < t
1
< < tn = b . Khi cung AB
%c chia tng 7ng thnh n cung b4i cc i&m Ak(x(tk), y(tk)), k=0,1,2.,n. Theo
2nh l Lagrange ta c : th5a:

L)y i&m gi1a Mk(x(tk), y(tk)) th c :

Tng t+ c:
Nh v(y cng th7c tnh tch phn ,ng lo9i 2 %c tnh thng qua tch phn xc
2nh:

N0u cung c phng trnh y=y(x), a4 t 4 b th ta c

Ch : Cc cng th7c trn vOn ng khi cung trn tEng khc.
5. Bi ton c hCc dPn t-i tch phn 4ng lo.i 2: cng do m6t l/c sinh ra trn
m6t cung
Xt bi ton tm cng do l+c sinh ra d-c theo cung .
N0u l+c khng Hi th cng %c bi0t l :
Trong tr,ng h%p tHng qut, chia cung b4i cc i&m A = Ao < A
1
< < An =
B. Trn mIi cung AiAi
-1
l)y m"t i&m Mi ty , v!i i = 1, 2 , , n. N0u cung
AiAi
+1
kh b th c th& x)p x' l o9n th6ng AiAi
+1
v l+c l khng Hi x)p x'

b4i . Khi cng sinh ra trn cung AiAi
+1
%c x)p x' b4i
. Khi , c: AiAi
+1
= "xi + "yi. v F(Mi) . AiAi
-1
= P(x,y)
"xi + Q(x,y)."yi
V nh v(y cng sinh ra trn cung AB %c x)p x' b4i tHng :


} $ 0 v!i "li

l " di
cung AiAi
-1
v khng ph= thu"c vo cch chia cung o9n AiAi
-1
v cch ch-n cc Mi,
th I %c g-i l tch phn ,ng lo9i 2 c;a f(M) trn cung AB v %c k hi$u l:

V0 ph*i chnh l tHng tch phn ,ng lo9i 2 c;a cc hm s# P(x,y), Q(x,y) d-c theo
cung AB. Qua gi!i h9n ta %c :

TE bi ton ny tch phn ,ng lo9i 2 cn g-i l tch phn cng d r?ng cn nhi.u
bi ton th+c t0 cCng dOn t!i vi$c tm gi!i h9n v dOn t!i vi$c tnh tch phn ,ng
lo9i 2.

6. M6t sK th d0 tch phn 4ng lo.i 2
Th d0 1: Tnh tch phn ,ng lo9i 2 : v!i A(0,0), B(1,1). Cung
AB l ,ng:
a). o9n th6ng AB c phng trnh y = x, 0 4 x 4 1.
b). ,ng Parabol y = x
2
.
GiEi:
a). V!i AB : y = x, 0 4 x 4 1 th :

b). V!i AB : y = x
2
, 0 4 x 4 1 th :

V d= ny cho th)y tch phn ,ng lo9i 2 ni chung ph= thu"c vo cc i&m :u v
cu#i A, B m cn ph= thu"c vo ,ng n#i 2 i&m :u v cu#i
Th d0 2: Tnh tch phn ,ng lo9i 2: v!i C l vng trn tm O(0,0)
bn knh 1, c phng trnh : x=cost, y=sint, 04 t 4 2!
V(y:
Th d0 3: Tnh cng sinh b4i l+c d-c theo cung : x = t,
y = t
2
, 04 t 4 1
Ta c cng sinh ra :

7. Tch phn 4ng lo.i 2 trong khng gian
Cho hm s# P(x,y,z), Q(x,y,z), R(x,y,z) lin t=c trong mi.n m4 D ch7a cung trn ,
th tng t+ nh trn m/t ph6ng, ta c 2nh ngh3a tch phn ,ng lo9i hai trong
khng gian :

N0u cung c phng trnh : x=x(t) , y = y(t) , z= z(t), a4 t 4 b, t=a 7ng v!i i&m A
v t = b 7ng v!i i&m B, v cc 9o hm lin t=c (do cung AB trn) , th ta c cng
th7c tnh :


Cng sinh ra do l+c d-c theo cung %c tnh b4i:

Th d0 4: Tnh tch phn cc hm P =z, Q = x, R =y d-c theo cung c phng
trnh : x = cos t, y = sin t, z = 3t , 0 4 t 4 2!

8. Lin h< giQa 2 lo.i tch phn 4ng lo.i 1 v lo.i 2
Gi* sB cung AB c phng trnh tham s#: x=x(t) , y = y(t) , z= z(t), a4 t 4 b, v!i t l
" di cung. Lc vect : l vect php tuy0n
n v2. Khi n0u g-i # , % , : l cc gc c;a v #i v!i cc tr=c t-a " Ox, Oy, Oz
tng 7ng, th:
x(t) = cos # , y(t) = cos% , z(t) = cos :
V(y tch phn ,ng lo9i hai %c tnh b?ng :


9. Tch phn 4ng khng ph0 thu6c tham sK c=a cung l1y tch phn.
Gi* sB cung AB c phng trnh tham s# r(t) = x(t) i + y(t) j + z(t) z , a4 t 4 b, t=a
7ng v!i i&m A v t = b 7ng v!i i&m B. Ngoi ra c hm s# t =- (s) lin h$ gi1a hai
tham s# t, s v!i # 4 s 4 % , a=- (# ), b=- (% ). Lc cung AB c phng trnh tham
s# s l : R(s) = r(- (s) ).
V(y tch phn ,ng lo9i hai c;a vect F theo cung AB %c tnh b4i cng th7c :

i.u ny cho th)y tch phn ,ng khng ph= thu"c tham s# c;a cung l)y tch phn.
III. CNG THGC GREEN
1. +nh L Green
Cho D l mi.n ng gi!i n"i trong m/t ph6ng xy v C l ,ng cong trn tEng khc.
Cc hm P(x,y), Q(x,y) v cc 9o hm ring c;a chng lin t=c trong mi.n m4 ch7a
D. Khi cng th7c Green sau:

Trong : tch phn ,ng lo9i 2 4 v0 tri l)y theo h!ng dng
Ch : Chu tuy0n C c th& bao gAm nhi.u chu tuy0n C1, C2, C3, . Khi mi.n D
g-i l a lin, v mIi mi.n trong chu tuy0n Ci g-i l 1 thnh ph:n lin thng. Mi.n D
g-i l n lin n0u ch' c 1 thnh ph:n lin thng.


(hnh 3.1a): n lin

(hnh 3.1b): a lin
Th d0 1: V!i P(x,y) = x y ; Q(x,y) = x. V!i D l hnh trn tm O(0,0) bn knh 1.
Bin C c phng trnh: x=cost, y=sint, 0 4 t 4 2! .
Khi :

v:

2. Gng d0ng +nh L Green J tnh di<n tch phIng
Trong cng th7c Green, l)y P =-y, Q= x, ta c :

V(y di$n tch mi.n D bin C l :

Th d0 2: Tnh di$n tch hnh Ellipse :
Ta bi0t bin hnh Ellipse l ,ng Ellip phng trnh : x = acost, y= bsint, 04 t 4 2 !
Theo cng th7c Green, c :

Th d0 3: Tnh di$n tch hnh ph6ng b?ng tch phn ,ng trong t-a " c+c.
Ta c : x= r(- ) cos - ; y= r(- ) sin -
Nn : dx= dr(- ) cos - - r(- ) sin - d- ; dy= dr(- ) sin - - r(- ) sin - d-
Khi tE cng th7c Green di$n tch mi.n D l :

IV. I"U KI>N R TCH PHN LNG LO)I 2 KHNG PH*
THUAC LNG L!Y TCH PHN
Th d= 8 cho th)y tch phn ,ng lo9i hai khng nh1ng ph= thu"c vo
cc i&m A, B m cn ph= thu"c vo cung n#i 2 i&m A,B. 2nh l sau cho bi0t i.u
ki$n & tch phn ,ng lo9i hai ch' ph= thu"c vo cc i&m :u, i&m cu#i v khng
ph= thu"c vo cc cung n#i 2 i&m .

1. +nh l 1
Cho cc hm P(x,y), Q(x,y) v cc 9o hm ring c)p m"t c;a chng lin t=c trong
m"t mi.n m4 n lin D. Cc m$nh . sau l tng ng :
i) Tch phn khng ph= thu"c ,ng trn tEng khc n#i A,B
ii) TAn t9i 1 hm U(x,y) sao cho bi&u th7c P(x,y)dx + Q(x,y)dy l vi phn ton
ph:n c;a U, ngh3a l2 : dU = P(x,y)dx + Q(x,y)dy
iii) trong D
vi) v!i m-i chu tuy0n kn trn tEng khc trong D
Lu : 2nh l ny khng th& pht tri&n cho mi.n a lin. Th d= ta l)y D l mi.n nh2
lin, hnh vnh khn n?m gi1a hai vng trn Ang tm O, bn knh R
1
, R
2
. Xt tich
phn :

L)y 2 i&m A, B v xem 2 cung n#i chng l C
1
, C
2
nh hnh 4.1

(Hnh 4.1)

Ta c C= C1 + (-C2 ). Trong mi.n D, ta c: th5a (K iii)
c;a 2nh l 1
Nhng:


C ngh3a l tch phn ph= thu"c vo ,ng l)y tch phn.
2. Cch tnh tch phn c=a +nh l 1
a). Gi* sB P(x,y), Q(x,y) th5a 2nh l 1, v(y tch phn ch' ph= thu"c A,
v B nn c th& vi0t n d!i d9ng :
Gi* sB A(x
0
,y
0
) B(x
1
,y
1
). Khi c th& tnh tch phn ,ng lo9i 2 theo ,ng n
gi*n nh)t n#i 2 i&m A,B l cc ,ng g)p khc song song v!i cc tr=c t-a ", th d=
l)y C(x
1
,y
0
) v l)y theo ,ng AC, CB.

(Hnh 4.2)
Khi :

Th d0 1: Tnh
Ta c P=y, Q=x " trong ton m/t ph6ng xy. Theo g%i trn ta c :


Th d0 2: Tnh
Theo ,ng khng cDt ,ng th6ng x+y =0 , ta c:

V(y theo g%i trn ta c:
b). N0u P, Q tho* 2nh l 1, v n0u tm %c hm U th5a dU = Pdx + Qdy th
ta c :

Th(t v(y , gi* sB cung AB c phng trnh : x=x(t), y=y(t), a4 t 4 b. Khi )y ta
c:

Th d0 3: Tnh
Ta nh(n th)y : xdy + ydx = dxy. V(y theo nh(n xt trn ta c:

Th d0 4: Tnh
Ta c :

V(y:

3. Tch phn 4ng lo.i 2 trong khng gian
Trong khng gian, tng t+ 2nh l 1 ta c :
3.1 +nh L 2 :
Cho cc hm P(x,y,z), Q(x,y,z), R(x,y,z) v cc 9o hm ring c)p m"t c;a chng lin
t=c trong m"t mi.n m4 n lin D. Cc m$nh . sau l tng ng :
i) Tch phn khng ph= thu"c ,ng trn tEng khc trong
D n#i A,B
ii) TAn t9i 1 hm U(x,y,z) sao cho bi&u th7c P(x,y,z)dx + Q(x,y,z)dy +
R(x,y,z)dz l vi phn ton ph:n c;a U, ngh3a l :
dU = P(x,y,z)dx + Q(x,y,z)dy + R(x,y,z)dz
iii) Trong D ta c

vi) v!i m-i chu tuy0n kn trn tEng khc trong D
Ch :
Khi P(x,y,z), Q(x,y,z), R(x,y,z) th5a 2nh l 2 v tm %c U th5a trong i.u
ki$n iii, th khi ta c :

N0u cha bi0t hm U(x,y,z) th tch phn ,ng c th& tnh theo cc ,ng
g)p khc song song cc tr=c t-a ". Gi* sB, c i&m A(x
0
,y
0,
z
0
), B(x
1
,y
1,
z
1
) th
l)y thm 2 i&m C(x
1
,y
0,
z
0
), D(x
1
,y
1,
z
0
)


(hnh 4.3)
v khi ta c :

Th d0 5: Tnh
Ta c : yzdx + xzdy + xydz = d(xyz)
V(y :
Th d0 6: Tnh
Ta c : cc hm P = excosy + yx, Q = yz - exsiny, R = xy+z th5a i.u ki$n iii)
c;a 2nh l 2 v:

Nh th0 p d=ng 2nh l 2, tAn t9i hm U sao cho:
U
x
= y, U
y
= x, U
z
= 4

TE U
x
= y -> U(x,y,z) = yx+ f(y,z)
Cng v!i U
y
= x c : U
y
= x + fy = x -> f
y
= 0
! f khng ph= thu"c vo y -> f= h(z) -> U(x,y,z) = yz+h(z)
! cng v!i U
z
= 4 ! h(z) = 4 ! h(z) =4z+ C
V(y U(x,y,z) = yx + 4z +C
V nghi$m U ph*i th5a : dU = 0
! yx + 4z = C

V. TCH PHN MMT LO)I 1
1. +nh ngh,a
Cho hm s# f(x,y,z) xc 2nh trn m/t S. Chia S thnh n m/t con " S
1
, " S
2
, , " Sn
khng chAng ln nhau v di$n tch tng 7ng c;a cc m/t con cCng k hi$u l " S
1
, "
S
2
, , " Sn . Trong mIi m/t " Si

l)y m"t i&m Mi(xi, yi, zi ) b)t kP. L(p tHng tch
phn:

Khi cho max {d(" Si) } -> 0 (d(" Si) : ,ng knh c;a m/t " Si

), n0u tHng tch phn
Sn ti0n t!i 1 gi tr2 h1u h9n khng ph= thu"c cch chia m/t S v cch l)y cc i&m Mi
th gi!i h9n g-i l tch phn m/t lo9i 1 (cn g-i l tch phn m/t theo di$n tch c;a
hm f(x,y,z) trn m/t S ) v k hi$u :

Khi ta ni f kh* tch trn S.
M/t S %c g-i l m/t trn n0u hm vect php tuy0n lin t=c v khc 0
trn S. ch7ng minh %c r?ng : n0u f(x,y,z) lin t=c trn m/t cong trn S th tch
phn m/t lo9i 1 c;a f(x,y,z) trn S tAn t9i.

2. Tnh ch1t
TE 2nh ngh3a ta c cc tnh ch)t sau:

N0u f, g kh* tch trn S, th kf+g cCng kh* tch trn S v :

N0u S %c thnh 2 ph:n S= S
1
+S
2
th :

Di$n tch m/t S %c tnh l :
3. Cch tnh tch phn mDt lo.i 1
Gi* sB m/t S c phng trnh z= z(x,y), v!i hm z(x,y) lin t=c v c cc 9o hm
ring lin t=c trong mi.n m4 ch7a hnh chi0u D c;a S xu#ng m/t ph6ng xy. Ta tnh
g:n ng " Si b?ng m*nh ph6ng ti0p xc tng 7ng (chng 1) ta c :

Trong " Di l di$n t ch hnh chi0u c;a " Si xu#ng m/t ph6ng xy. Nh v(y ta c
tHng tch phn m/t lo9i 1 l :

V0 ph*i l tHng tch phn kp, khi qua gi!i h9n ta c:

Nh v(y tch phn m/t lo9i 1 %c bi&u di>n 4 d9ng tch phn kp trn hnh chi0u.
Khi l)y f =1 ta l9i c cng th7c tnh di$n tch m/t cong 4 chng 1
Th d0 1: Tnh S l m/t bin v(t th& 7 : x
2
+y
2
4 z 4 1
V(t th& 7 l hnh nn, nn S bao gAm 2 m/t S = S1 + S2, trong S1 = m/t
nn , S2 : m/t y c;a hnh nn, tuy nhin S1, S2 cng c hnh chi0u l m/t
trn : x
2
+ y
2
4 1. V th0 ta c :

V!i m/t nn S1 : z =

!
!
V!i m/t y S2 : z = 1, ds = dxdy, cho nn

V(y: I =
Th d0 2: Tnh S l cc m/t hnh l(p phng:04 x 4 1, 04 y 4 1, 04 z 4 1

(Hnh 5.1 )
Do S l 6 m/t c;a hnh l(p phng, nhng xyz =0 trn 3 m/t n?m trn 3 m/t
ph6ng t-a " ( xy, xz, yz), nn ta ch' c:n tch phn trn cc m/t a), b), c) trn
(hnh 5.1) :

M/t a) : z=1, D: hnh vung : 04 x,y 4 1 trong m/t xy, nn :

Tng t+ ta c :

V(y I =
4. Gng d0ng c=a tch phn mDt lo.i 1
Cho m/t S c kh#i l%ng ring theo di$n tch l 9 (x,y,z) t9i i&m (x,y,z). Khi :
Kh#i l%ng c;a m/t S l :
Moment t3nh #i v!i cc m/t t-a " c;a m/t S l:

Tm kh#i l%ng c;a m/t S l i&m c t-a " :

Moment qun tnh #i v!i tr=c Ox, Oy, Oz , v!i gc O v ,ng th6ng " l :

Trong r(x,y,z) l kho*ng cch tE i&m M(x,y,z) t!i ,ng th6ng " .
Th d0 3: Tm tr-ng tm c;a nBa m/t c:u tm O(0.0,0) bn knh a, v!i kh#i l%ng
ring 9 = h?ng s#.


G-i M(x,y,z) l tr-ng tm c;a nBa m/t c:u tm O(0.0,0) bn knh a. Khi c
phng trnh m/t c:u l S : x2 + y2 + z2 = a2, z 5 0. Do tnh #i x7ng nn x = 0, y
=0. ta ch' c:n tnh z theo cng th7c

S l di$n tch nBa m/t c:u bn knh a: S=2! a
2
, v D l hnh trn bn knh a, hnh
chi0u c;a m/t c:u trn m/t ph6ng xy

! Tr-ng tm c t-a ": (
VI. TCH PHN MMT LO)I 2
1. +nh ngh,a mDt +nh h-ng
Xem m/t cong S l t(p h%p cc i&m M(x,y,z) th5a phng trnh : F(x,y,z) =0
M/t S g-i l m/t trn khi v ch' khi hm F(x,y,z) c cc 9o hm ring F
x
, F
y
, F
z

lin t=c v khng Ang th,i b?ng khng, hay ni khc l vect Gradien ; F(x,y,z) =
(F
x
, F
y
, F
z
) lin t=c v khc 0 trn m/t S.

Trong tr,ng h%p m/t S c phng trnh tham s# :
x=x(u,v) , y=y(u,v) , z=z(u,v)
Xt vect : r = r(u,v) = x(u,v) i + y(u,v) j + z(u,v) k
Khi m/t S g-i l trn n0u hm r(u,v) kh* vi lin t=c (t7c l tAn t9i cc 9o hm
ring r
u
, r
v
lin t=c) v tch r
u <
r
v &
0
& r?ng m/t cong S th,ng cho b4i phng trnh: z= f(x,y)
y l tr,ng h%p ring c;a d9ng F(x,y,z) = f(x,y) z = 0 c ;
F(x,y,z) = (f
x
, f
y
, -1)
Ho/c cCng c th& xem l tr,ng h%p ring c;a phng trnh tham s# :
x= x , y=y, z= f(x,y) c r
x
= (1,0,f
x
) , r
y
= (0,1,f
y
) v r
x
< r
y

= (-f
x
, -f
y
, 1)
V khi m/t S l m/t trn khi v ch' khi cc 9o hm ring fx, fy lin t=c ( v cc
vect ; F(x,y,z), r
x
< r
y
lun khc 0 )
M/t trn S g-i l m/t 2nh h!ng %c hay l m/t hai pha, n0u t9i mIi i&m M c;a S
xc 2nh %c m"t vect php tuy0n n v2 , v hm vect l lin t=c trn
S. Lu r?ng vect php tuy0n n v2 c th& l , - , v th0 khi ch-n 1
vect xc 2nh, th d= ch-n th ta ni 2nh h!ng m/t S. M/t S v!i vect
php tuy0n n v2 ch-n %c g-i l m/t 2nh hu!ng, v g-i l vect
php tuy0n dng. Gng v!i ch-n, ta c pha dng tng 7ng c;a m/t S l
pha m khi 7ng 4 , vect h!ng tE chn t!i :u. Pha ng%c l9i g-i l pha
m.
Nh v(y m"t m/t 2nh h!ng l m/t trn xc 2nh tr,ng vect php tuy0n n v2
, v n lun c 2 pha. Khi khng ni r th hi&u l . c(p t!i pha dng c;a
m/t. Khi m/t S khng kn, & ni 0n h!ng ch-n c;a m/t ta s@ ni pha trn
(h!ng dng ) v pha d!i (h!ng m). Khi m/t S kn, & ni 0n h!ng ch-n
c;a m/t ta s@ ni pha trong (h!ng dng ) v pha ngoi (h!ng m).
M"t m/t S 2nh h!ng th cCng xc 2nh %c lun h!ng cc ,ng cong bin c;a
n. l h!ng m khi ta !ng 4 pha dng c;a m/t v i theo ,ng cong th S
lun 4 bn tri. Hnh 6.1 cho th)y m/t S 2nh h!ng c hai ,ng bin L1, L2 v!i
h!ng %c xc 2nh.


(Hnh 6.1)
CCng lu c nh1ng m/t khng th& 2nh h!ng %c, th d= l Mobius. L Mobius
c th& t9o ra b?ng cch l)y m"t hnh ch1 nh(t ABCD (b?ng gi)y) sau v/n cong
hnh ch1 nh(t & 2 c9nh AD gip v!i c9nh CB (A gip C, D gip B ). Khi n0u l)y 1
vect php tuy0n n(M) t9i 1 i&m M trn m/t l v cho n di chuy&n theo l, khng
qua bin, i m"t vng v quay v. i&m M ban :u th c h!ng ng%c v!i lc
bDt :u di chuy&n. V!i m/t 2nh h!ng th t9i 1 i&m khng th& c 2 vect php tuy0n
ng%c h!ng. V th0 l Mobius khng th& l m/t 2nh h!ng m ch' l m/t m"t pha.

(Hnh 6.2)
Ta c th& m4 r"ng khi ni$m m/t 2nh h!ng ra tr,ng h%p S trn tEng khc.
M/t trn tEng khc g-i l m/t 2nh h!ng %c n0u c7 2 thnh ph:n trn c;a S n#i
v!i nhau d-c ,ng bin C th . c 2nh h!ng bin C ng%c nhau. Khi cc vect
php tuy0n 4 hai thnh ph:n lin nhau s@ ch' cng v. 1 pha c;a m/t S. Th d= hnh

l(p phng gAm 6 m/t trn n#i theo cc c9nh. M/t %c 2nh h!ng d!ng l m/t
ngoi n0u n v cc c9nh 2nh h!ng theo tEng m/t

(Hnh 6.3)

2. +nh ngh,a tch phn mDt lo.i 2
Cho cc hm P(x,y,z), Q(x,y,z), R(x,y,z) xc 2nh trn m/t 2nh h!ng S c vect
php tuy0n n v2 (cos # , cos% , cos : ).
Tch phn m/t lo9i 1

%c g-i l tch phn m/t lo9i 2 c;a cc hm P,Q,R trn m/t 2nh h!ng S. Tch phn
trn %c k hi$u :

3. Cch tnh tch phn mDt lo.i 2: a v7 tch phn kp
Gi* sB c:n tnh tch phn (1)
Trong S l m/t cong c phng trnh z=z(x,y) (trn ho/c trn tEng khc) v!i vect
php tuy0n 2nh h!ng pha trn ( pha trn m/t cong t9o v!i h!ng dng tr=c Oz 1
gc nh-n )
Do v0 ph*i c;a (1) l gi!i h9n c;a tHng tch phn m/t lo9i 1

(2)
Ta cCng bi0t (chng 1) (3)
V!i " Si : di$n tch m*nh cong " Si
, "
Di l di$n tch hnh chi0u m*nh cong " Si
xu#ng m/t ph6ng xy, th vect php tuy0n t9o v!i tr=c Oz gc nh-n nn cos:
i
>0 v
" Di l)y d)u dng. Thay (3) vo (2) v qua gi!i h9n ta %c:

Trong D l hnh chi0u c;a S xu#ng m/t ph6ng xy.
N0u Hi h!ng m/t S t7c cos :
i
< 0 v " Di l)y d)u m th :

Tng t+ ta c:

Trong D
1
, D
2
l cc hnh chi0u c;a S xu#ng cc m/t ph6ng yz, xz tng 7ng, ch-n
d)u + hay d)u ty theo gc # v % l gc nh-n hay gc t.
Lu : TE cng th7c (2) th)y r?ng n0u m/t S l 1 ph:n m/t tr= c cc ,ng sinh
song song tr=c Oz th do cos:
i
= 0 , dOn t!i

Th d0 1: Tnh v!i S : m/t pha ngoi gi!i h9n v(t th& x
2
+ y
2
4 R
2
, x5
0, y5 0, 04 z 4 b


(Hnh 6.4)
M/t S %c hia thnh 5 m/t : hai y S1, S2 , hai m/t bn S3,S4 n?m trong cc
m/t ph6ng xz (y=0) , yz (x=0) tng 7ng v m/t tr= cong S5
Ta c :
Ba tch phn cu#i cng = 0 v l cc m/t tr= c ,ng sinh song song tr=c Oz.
Trn m/t S
1
, do z= 0, nn :
Trn m/t S
2
, do z=h, nn :

V(y I =

Th d0 2: Tnh v!i S : m/t pha ngoi c;a nBa m/t c:u
x
2
+ y
2
+ z
2
= R
2
, z 5 0
Ta c :


Trong : S = S
1
+ S
2
v S
1
l ph:n 7ng v!i y 5 0, S
2
l ph:n 7ng v!i y 4 0.
Lu r?ng khi chuy&n v. tch phn kp theo nBa hnh trn trong m/t ph6ng xz
th tch phn :
l)y d)u dng, v l)y d)u m, hm d!i d)u tch phn l9i
l hm chQn nn
Tng t+ ta c : I
2
=
V(y I =

Th d0 3: Tnh v!i S : m/t pha ngoi c;a m/t c:u x
2
+ y
2
+ z
2
= R
2

G-i S
1
, S
2
l cc nBa m/t c:u 7ng v!i z 5 0 v z 4 0.
Trn S
1
ta c:

Trn S
2
ta c : v khi a v. tch phn kp th l)y d)u m
(do vect php tuy0n h!ng xu#ng d!i), nn :


V(y:

VII. LIN H> GISA TCH PHN KP V TCH PHN LNG
LO)I HAI: ;NH L STOKES
Cng th7c Green cho ta m#i lin h$ gi1a tch phn kp v tch phn ,ng lo9i hai
trn ,ng bin c;a mi.n l)y tch phn. Cng th7c Stokes d!i y l s+ m4 r"ng
cng th7c Green cho tr,ng h%p mi.n l m/t cong trong khng gian.
1. +nh l Stokes
Cho m/t 2nh h!ng S trn tEng khc v!i bin l chu tuy0n C trn tEng khc v
khng t+ cDt (chu tuy0n n gi*n). Gi* sB P, Q, R l cc hm c cc 9o hm ring
c)p m"t lin t=c trong m"t mi.n m4 ch7a S. Khi ta c:

Trong h!ng c;a chu tuy0n C %c l)y theo h!ng dng 7ng v!i m/t 2nh h!ng
S.
Ch : Cng th7c Stokes th,ng dng 4 d9ng lin h$ gi1a tch phn ,ng lo9i hai
v tch phn m/t lo9i m"t.

v!i : vect php tuy0n n v2 7ng v!i gi c;a m/t cong S

2. Th d0

Tnh tch phn v!i C l ,ng trn m/t c:u : x
2
+ y
2
+ z
2
= R
2

v m/t ph6ng x + y + z = 0 theo h!ng ng%c chi.u kim Ang hA n0u nhn tE h!ng
dng c;a tr=c Ox
G-i S l hnh trn v!i bin l ,ng trn C. Theo 2nh l Stokes ta c :

cos # , cos% , cos : : l cc cosin ch' h!ng c;a vect php tuy0n n c;a m/t ph6ng x +
y + z = 0. Ta c :
V(y I =

VIII. CNG THGC CHUYRN TCH PHN BAI BA V" TCH
PHN MMT THEO BIN : ;NH L GAUSS OSTROGRATSKI
2nh l sau y cho ta cng th7c chuy&n tch phn b"i ba v. tch phn m/t theo m/t
bin. Cng th7c ny c nhi.u 7ng d=ng trong th+c ti>n tnh ton.
1. +nh l Gauss Ostrogratski
Cho 7 l mi.n ng, b2 ch(n trong khng gian, v!i bin l m/t S trn tEng khc (S c
th& chia thnh h1u h9n m/t trn). Cho P,Q,R c cc 9o hm ring c)p m"t lin t=c
trong mi.n m4 ch7a 7 . Khi ta c cng th7c Gauss-Ostrogratski:

Lu : Nh, cng th7c Gauss Ostrogratski, ta c th& tnh th& tnh b?ng cch tnh tch
phn m/t n0u l)y P = x, Q = y, R =z. Khi cng th7c trn tr4 thnh :

V(y :
V!i S l m/t bn c;a 7 l)y theo pha ngoi

2. Th d0
Tnh tch phn Trong S l pha ngoi m/t c:u :
x
2
+ y
2
+ z
2
= R
2
.
Theo 2nh l Gauss Ostrogratski, ta c :

Chuy&n qua t-a " c:u, ta %c :

BI T$P CHNG 3
I. Tch phn 4ng lo.i 1
Tnh cc tch phn ,ng lo9i1:
4 gc I

C : cung c;a n#i (0,0) v

6) Tnh tch phn ,ng c;a f(x,y,z) = x+ -z
2
theo cung n#i 2 i&m (0,0,0)
v (1,1,1) theo cc ,ng sau:

7) Tnh :
8) Cho Hy tnh kh#i l%ng cung
C
9) Cho cung
Tmtr-ng tm.
10) Cho
Tmtr-ng tm
11) Cho C: x
2
+y
2
= a
2
trong m/t ph6ng xy, - = const. Tm mmen qun tnh
#i v!i Oz
12) Cho trong m/t ph6ng yz, - = const.
Tm mmen qun tnh #i v!i cc tr=c t-a ".
13) Tm " di cung : x = aet

cos t , y = aet

sint, z = aet tE A(0,0,0) 0n
B(a,0,a)
(H!ng dOn: A 7ng v!i t
1
= - , B v!i t
2
= 0 )
14) Tm tr-ng tm c;a cung x = a(t-sint), y = a(1-cost) 0 4 t 4 ! , - = const

II. Tch phn 4ng lo.i 2
Tnh cc tch phn ,ng lo9i 2 sau y:
theo ,ng th6ng n#i A(1,1) 0n B(3,4)

: : ,ng g)p khc n#i O(0,0), A(2,0), B(4,2).

: ph:n parabol y = 2x x
2
n?m trn tr=c Ox v theo
chi.u kim Ang hA
: : Chu tuy0n gi!i h9n b4i y
2
= x, x
2
= y, Theo chi.u ng%c
chi.u kim Ang hA
: : cung n#i A(1,0) v B(-1,0) theo cc ,ng sau:
= NBa trn vng trn x
2
+ y
2
= 1
= ,ng th6ng n#i A,B
= ,ng g)p khc tE A, qua C(0,-1) 0n B

: : giao c;a y = x
2
v z = x tE i&m (0,0,0) 0n (1,1,1)
: cung c;a vng trn tm O, bn knh r n?m 4 gc I, ng%c
chi.u kim Ang hA.

III. Tnh cng sinh ra bTi l/c dCc theo 4ng " c phng trnh


IV. Cng thOc Green
Tnh cc tch phn
C : l bin tam gic xc 2nh b4i x = 0, y = 0, x + y = 1

l bin t7 gic v!i 4 'nh A(1,0), B(0,1), C(-1,0), D(0,1)
C: bin mi.n gi!i h9n y = x
2
v y= 9
6) Cho f(x,y) c cc 9o hm ring lin t=c v :
Ch7ng minh v!i m-i chu tuy0n C sB d=ng %c cng th7c
Green

V. Gng d0ng Cng thOc Green tnh di<n tch mi7n phIng

2) D gi!i h9n b4i y = x , y = x
2
4 gc I
3) D: gi!i h9n b4i y = x,

4) Cho S l di$n tch mi.n D, l honh " tr-ng tm mi.n D gi!i h9n b4i
,ng cong n gi*n trn tEng khc C. Ch7ng minh r?ng:

5) Cho Iy mmen qun tnh #i v!i tr=c Oy c;a mi.n D trong bi 4. Ch7ng
minh:

VI. Tch phn khng ph0 thu6c 4ng l1y tch phn
Tnh cc tch phn ,ng lo9i 2 sau y :

Tnh d-c theo o9n th6ng n#i (0,0,0) v (0,3,4)

8) Ki&m tra cc bi&u th7c sau c ph*i l vi phn ton ph:n ? N0u ng l vi
phn ton ph:n c;a hm U th hy tm U


VII. Tch phn mDt lo.i 1
1) Tnh di$n tch m/t parablit x
2
+ y
2
z = 0 cDt b4i z = 2
2) Tnh di$n tch ph:n m/t ph6ng x + 2y + 2z = 5 cDt b4i x = y
2
v x = 2 - y
2
3) Tnh di$n tch ph:n m/t c:u x
2
+ y
2
+ z
2
= 2 cDt b4i nn
4) Tnh di$n tch ph:n m/t parablit x
2
+ y + x
2
= t cDt b4i m/t ph6ng y = 0
5) Tnh S : m/t bin c;a l(p phng 0 4 x,y,z 4 a
6) Tnh S : m/t bin c;a hnh h"p: 0 4 x 4 a , 0 4 y 4 b , 0 4 z 4 c
7) Tnh S : ph:n m/t ph6ng 2x+2y+z = 2 n?m 4 gc ph:n
tm th7 nh)t
8) Tnh S : ph:n m/t parablit y
2
+ 4z =16 cDt b4i m/t ph6ng x
= 0, x = 1, z = 0
9) Tm tr-ng tm c;a m/t c:u x
2
+ y
2
+ z
2
= a
2
n?m 4 gc I
10) Tm tr-ng tm c;a ph:n m/t y
2
+ z
2
= 9, z 5 0 cDt b4i x = 0, x = 3
11) Tm tr-ng tm v mmen qun tnh #i v!i tr=c Oz c;a m/t x
2
+ y
2
- z
2
= 0
cDt b4i z = 1, z = 2
12) Tm mmen qun tnh Iz c;a m/t: 4x
2
+ 4y
2
- z
2
=0, z 5 0 cDt b4i x
2
+ y
2
=
2x
VIII. Tch phn mDt lo.i 2

1) Tnh S : m/t c:u x
2
+ y
2
+ z
2
= a
2
4 gc ph:n t th7 I (pha ngoi)
2) Tnh S : gi#ng bi 1
3) Tnh S:gi#ng bi 1
4) Tnh S : ph:n m/t z = 4 y
2
gi!i h9n b4i x =
0,x = 1,z = 0 (pha trong)
5) Tnh S : m/t ngoi hnh l(p phng cho
b4i 0 8 x, y,z 8 a.
6) Tnh S : pha ngoi c;a m/t ch5m c:u x
2
+y
2
+z
2

8 25 cDt b4i z = 3. (ph:n z < 3 )

IX. +nh l Stokes
1) Tnh C: x
2
+ y
2
= 4, z = 0 Nhn tE g#c C theo chi.u
ng%c chi.u kim Ang hA.
2) Tnh

Nhn tE h!ng dng tr=c Ox ng%c chi.u kim Ang hA
3) Tnh
C:
Nhn tE h!ng dng tr=c Oz ng%c chi.u kim Ang hA.

4) Tnh C : ,ng bin c;a tam gic v!i cc 'nh (1,0,0),
(0,1,0),(0,0,1) nhn tE g#c 0 ng%c chi.u kim Ang hA.
5) Tnh C : nh bi 4
6) Tnh C : x
2
+ y
2
= 1, z = 1 Nhn tE g#c O ng%c chi.u
kim Ang hA.
7) Tnh C: x
2
+ y
2
= 1, z = y+1 nhn tE g#c O ng%c
chi.u kim Ang hA
8) Tnh x
2
+ y
2
+ z
2
= 6z, z = x 3 nhn tE g#c O ng%c
chi.u kim Ang hA
9) Tnh C : bin c;a tam gic v!i cc 'nh
(2,0,0), (0,3,0), (0,0,6) nhn tE g#c O ng%c chi.u kim Ang hA.
10) Tnh C: x
2
+ y
2
+ z
2
= a
2
,z = y
2
nhn tE g#c O ng%c
chi.u kim Ang hA.
11) Tnh C: x
2
+ y
2
= 1, z = y
2
Nhn tE g#c O ng%c
chi.u kim Ang hA.
X. Cng thOc Gauss Ostrogratski
Tnh cc tch phn m/t lo9i 2 sau:
1) S : pha ngoi m/t bin hnh
l(p phng -1 8 x, y, z 8 1
2) S : Pha ngoi c;a m/t bin c;a : x
2
+ y
2
8
4, 0 8 z 8 x
2
+ y
2
3) S : ph:n m/t c:u tm O, bn knh 2, 4
gc I, pha ngoi.

4) S - bin c;a mi.n
n?m 4 gc I gi!i h9n b4i x
2
+y
2
= 4 , z = 3 , pha ngoi.
5) S : bin c;a : 1 8
8 2, pha ngoi
6) S : bin c;a : 1 8
8 4, pha ngoi
7) S : bin c;a : 1 8
8 4, pha ngoi
8) , pha ngoi, tnh b?ng cng th7c
Gauss-Ostrogratski v b?ng cch tnh tr+c ti0p.


CHNG IV: PHNG TRNH VI PHN
I. KHI NI>M V" PHNG TRNH VI PHN
1. Khi ni<m
Trong ton h-c, phng trnh vi phn l m"t chuyn ngnh pht tri&n, c t:m quan
tr-ng v c nhi.u 7ng d=ng th+c t0 trong cc lnh v+c khoa h-c kJ thu(t, kinh t0. &
lm quen v!i khi ni$m phng trnh vi phn ta xem m"t s# bi ton dOn t!i vi$c thi0t
l(p phng trnh vi phn d!i y.
2. M6t sK bi ton dPn t-i phng trnh vi phn
Th d0 1: Cho m"t v(t kh#i l%ng m ri t+ do trong khng kh. Gi* sB s7c c*n
khng kh t' l$ v!i v(n t#c ri l v(t) vo th,i th,i i&m t v!i h$ s# t' l$ l k > 0. Tm
v(t).
Ta c khi v(t ri th l+c tc d=ng ln v(t gAm c : l+c ht c;a tri )t l mg v
l+c c*n c;a khng kh l kv(t). Do theo 2nh lu(t Newton, ta c: ma = F
v!i a l gia t#c c;a v(t ri. Ngh3a l ta c phng trnh :

hay
y l phng trnh vi phn & tm hm v(t).

Th d0 2: Cho m"t thanh kim lo9i %c nung nng 0n nhi$t " 300
o
, v %c /t
trong 1 mi tr,ng ; r"ng v!i nhi$t " khng Hi l 30
o
(v nhi$t " t5a ra tE thanh
kim lo9i khng lm thay Hi nhi$t " mi tr,ng). Tm T(t) l nhi$t " thanh kim lo9i
t9i th,i i&m t.
Theo quy lu(t Newton t#c " gi*m nhi$t c;a thanh kim lo9i ( ) t' l$ v!i
hi$u nhi$t " c;a v(t th& T(t) v nhi$t " mi tr,ng 30
o
. Do ta c: T(t) = -
k( T(t) 30o )
y l phng trnh vi phn & tm hm T(t), trong k >0 l h$ s# t' l$ v
T(0) = 300 l i.u ki$n ban :u c;a bi ton.
Th d0 3: Tm phng trnh y = f(x) c;a m"t ,ng cong bi0t r?ng ti0p tuy0n t9i
mIi i&m s@ cDt tr=c tung t9i i&m khc c tung " b?ng hai l:n tung " ti0p i&m.

Bi0t r?ng phng trnh ti0p tuy0n v!i ,ng cong y= f(x) t9i i&m Mo(xo, yo)
t9i c d9ng: y- yo = f (xo)(x - xo )
Giao i&m c;a ti0p tuy0n v!i tr=c tung ( x= 0 ) c tung " l :
y
1
= yo - f(xo)( xo )
Theo gi* thi0t c : y
1
= 2 yo, tE c phng trnh: yo = f(xo)( xo )
V!i i&m Mo(xo, yo) l b)t kP, nn ta c phng trnh vi phn :
3. +nh ngh,a phng trnh vi phn Nghi<m, nghi<m tFng qut, nghi<m
ring, nghi<m kU d+ c=a phng trnh.
3.1 2nh ngh3a c b*n phng trnh vi phn
Phng trnh vi phn th,ng (g-i tDt phng trnh vi phn ) l bi&u th7c lin h$ gi1a
m"t bi0n "c l(p, hm ph*i tm v cc 9o hm c;a n.
N0u phng trnh ch7a nhi.u bi0n "c l(p cng v!i hm c;a cc bi0n ny c:n ph*i
tm v cc 9o hm ring c;a hm theo cc bi0n th ta g-i l phng trnh vi phn
9o hm ring (g-i tDt phng trnh 9o hm ring).
Trong chng ny ta ch' xt cc phng trnh vi ph:n (th,ng). C)p (hay b(c) c;a
phng trnh vi phn l c)p cao nh)t c;a 9o hm c trong phng trnh. Th d= cc
phng trnh trong cc bi ton 4 cc th d= I.2 l cc phng trnh vi phn c)p m"t.
THng qut phng trnh vi phn c)p m"t c d9ng :
F(x,y,y) = 0
hay y = f(x,y)
Trong F l hm "c l(p theo 3 bi0n, v f l hm "c l(p theo 2 bi0n.
M"t cch tHng qut, phng trnh vi phn c)p n c d9ng :
F(x,y,y,, y
(n)
)=0
ho/c y
(n)
= f(x,y,y,..,y
(n-1)
)
Th d0 4:
a) Cc phng trnh sau l phng trnh vi phn c)p 1: xy
2
+ siny = 0

b) Cc phng trnh sau l phng trnh vi phn c)p 2 y= 3y + 2xy + sinx


3.2. Nghi$m - nghi$m tHng qut c;a phng trnh vi phn
3.2.1. Nghi<m:
Nghi$m c;a phng trnh vi phn l m"t hm y= - (x) ( ho/c d9ng 6 (x,y) = 0 ) m
khi thay vo phng trnh vi phn ta c m"t Ang nh)t th7c. Khi A th2 c;a y = -
(x) trong m/t ph6ng %c g-i l ,ng cong tch phn c;a phng trnh vi phn
Th d0 5: Hm s# y=2x l nghi$m c;a phng trnh
Ngoi ra , y = Cx, v!i h?ng s# C b)t kP, cCng l nghi$m c;a phng trnh vi
phn ni trn. Tuy nhin n0u /t thm i.u ki$n nghi$m y(xo) = yo ( g-i l
i.u ki$n :u) th ch' c 1 nghi$m th5a l y = Cox v!i , t7c l ch' c 1
,ng cong tch phn i qua i&m Mo(xo,yo)
3.2.2. Nghi<m tFng qut nghi<m ring nghi<m kU d+
Qua th d= 5 4 trn ta th)y nghi$m c;a m"t phng trnh vi phn c th& c d9ng y = -
(x,C) , v!i C l h?ng s#, v ta g-i l nghi$m tHng qut.
V!i mIi Co ta c m"t nghi$m l y = - (x,Co), v g-i l m"t nghi$m ring. Nghi$m
ring c;a phng trnh vi phn l nghi$m nh(n tE nghi$m tHng qut khi cho h?ng s# C
m"t gi tr2 c= th&.
Tuy nhin c th& c nh1ng nghi$m c;a phng trnh m n khng nh(n %c tE
nghi$m tHng qut, v ta g-i l nghi$m kP d2.
Th d0 6: phng trnh c nghi$m tHng qut l y = sin(x+C), nhng y=1
vOn l 1 nghi$m c;a phng trnh nhng khng nh(n %c nghi$m tHng qut.
V. m/t hnh h-c, m"t nghi$m tHng qut cho ta m"t h- cc A th2 c;a n trong m/t
ph6ng, v ta g-i l h- cc ,ng cong tch phn.
4. Bi ton Cauchy - +nh l tNn t.i duy nh1t nghi<m
Hai th d= sau y cho th)y m"t phng trnh vi phn c th& khng c nghi$m, ho/c
khng c nghi$m tHng qut.
Th d0 7: Phng trnh : y
2
= -1 khng c nghi$m th+c.
Phng trnh : khng c nghi$m tHng qut v ch' c duy nh)t l y = 0

Tuy nhin v!i bi ton i.u ki$n :u, cn g-i l bi ton Cauchy, th ta c 2nh l sau
v. s+ tAn t9i duy nh)t nghi$m.

4.1. 2nh l tAn t9i v duy nh)t nghi$m ( 2nh l Picard )
N0u f(x,y) lin t=c trong m"t mi.n hnh ch1 nh(t D: a 4 x 4 b, c 4 y 4 d v Mo(xo,yo)
l 1 i&m trong c;a D. Khi bi ton Cauchy :
tm y th5a : y = f(x,y) th5a i.u ki$n yo = xo c t nh)t m"t nghi$m y = - (x) kh* vi
lin t=c trn m"t kho*ng m4 ch7a xo.
Ngoi ra n0u fy cCng lin t=c trn D (c th& trn m"t kho*ng m4 ch7a xo. nh5 hn)
th nghi$m l duy nh)t
Th d0 8: Xem bi ton Cauchy :
C hai nghi$m l : y = 0 v (th+c ra c nhi.u nghi$m), nh v(y khng th5a
tnh duy nh)t , v khng lin t=c trong ln c(n i&m (0,0)
Th d0 9: Xem bi ton Cauchy :
V!i xo & 0 c 1 nghi$m duy nh)t l y = Cox ,
V!i xo = 0, yo & 0 khng c nghi$m v ,ng cong tch phn y = Cx khng th& i qua
(0, yo) v!i yo & 0 . Khi hm khng lin t=c t9i (0, yo). Cn t9i (0,0) th
bi ton l9i c v s# nghi$m, v t)t c* cc ,ng cong tch phn .u i qua (0,0)
II. PHNG TRNH VI PHN C!P 1
1. Phng trnh tch bi'n (hay bi'n phn ly)
a) L phng trnh vi phn c d9ng : f
1
(x) + f
2
(y).y = 0 hay f
1
(x)dx + f
2
(y)dy = 0 (1)
b) Cch gi*i : L)y tch phn phng trnh (1) th c :
hay

Th d0 1 : Gi*i phng trnh vi phn : y = ( 1 + y
2
). ex
Phng trnh %c a v. d9ng :

c) Lu :
Phng trnh : f
1
(x) g
1
(y) dx + f
2
(x) g
2
(y). dy = 0 (2)
N0u g
1
(y)f
2
(x) & 0 th c th& a phng trnh trn v. d9ng phng trnh
tch bi0n b?ng cch chia 2 v0 cho g
1
(y)g
2
(x) ta %c :
(3)
N0u g
1
(y) = 0 th y = b l nghi$m c;a (2). N0u f
2
(x) = 0 th x = a l nghi$m
c;a (2). Cc nghi$m /c bi$t ny khng ch7a trong nghi$m tHng qut c;a
phng trnh (3)
Th d0 2: Gi*i phng trnh vi phn: (y
2
- 1) dx - ( x
2
+ 1) y dy = 0
V!i y
2
- 1 & 0 ta c :

Ngoi nghi$m tHng qut ny ta nh(n th)y cn c 2 nghi$m: y =1 v y = -1

2. Phng trnh Ing c1p c1p 1
a). L phng trnh vi phn c d9ng : (4)

TE (4) c : y = xu --> y = u + xu.
Th0 vo (4) c: u + xu = f(u)
c th& a v. d9ng phng trnh tch bi0n :
(5)
Lu : Khi gi*i phng trnh (5) ta nh(n %c nghi$m tHng qut khi f(u) u & 0. N0u
f(u) u = 0 t9i u = a th c thm nghi$m y = ax.
Th d0 3: Gi*i phng trnh vi phn:
/t y = xu, ta c phng trnh :

Ngoi ra do f(u) = u 0 tg u = 0 0 u = k! x, nn ta cn c thm cc nghi$m : y = k!
x, v!i k= 0, 8 1, 8 2, .

Th d0 4: Gi*i phng trnh vi phn:
Chia c* tB v mOu c;a v0 ph*i cho x
2
ta %c :

/t y = xu ta c:
L)y tch phn ta c :

th0 , ta %c :
V!i i.u ki$n :u : x = 1, y = 1, ta %c nghi$m ring: x
3
+ 3xy
2
= 4

b). Ch : phng trnh: (6)
c th& a v. d9ng phng trnh 6ng c)p nh sau:
b1) N0u 2 ,ng th6ng a
1
x + b
1
y + c
1
= 0 , v a
2
x + b
2
y + c
2
= 0 cDt nhau t9i
(x
1
, y
1
), th /t X = x - x
1,
Y = y - y
1
, th phng trnh (6) %c a v. d9ng :

b2) N0u 2 ,ng th6ng a
1
x + b
1
y + c
1
= 0 , v a
2
x + b
2
y + c
2
= 0 song song
nhau, khi c : nn phng trnh (6) %c a v. d9ng :
(7)
khi /t u = , phng trnh (7) tr4 thnh phng trnh tch bi0n.
Th d0 5: Gi*i phng trnh vi phn :
Gi*i h$ phng trnh :
ta c : x
1
=1, y
1
=2
/t X = x - 1
,
Y = y - 2 , th c :

/t u = , ta c :

hay l: x
2
+ 2xy y
2
+ 2x + 6y = C

3. Phng trnh vi phn ton ph2n
a). L phng trnh vi phn c d9ng :
P(x,y) dx + Q(x,y) dy = 0 (8)
N0u v0 tri l vi phn ton ph:n c;a m"t hm s# U(x,y), ngh3a l : dU(x,y) = P(x,y)
dx + Q(x,y) dy
(theo chng 3, IV.1., th i.u ki$n c:n v ; l: )
Khi tE (8) , (9) ta c : dU(x,y) = 0
V th0 n0u y(x) l nghi$m c;a (8) th do dU(x,y(x)) = 0 cho ta :U(x,y(x)) = C (9)
Ng%c l9i n0u hm y(x) th5a (9) th b?ng cch l)y 9o hm (9) ta c (8).
Nh v(y U(x,y) = C l nghi$m c;a phng trnh (8)

b). Cch gi*i th7 nh)t :
Gi* sB P, Q trong (8) th5a , ta c U th5a:
dU(x,y) = P(x,y) dx + Q(x,y) dy
!

L)y tch phn bi&u th7c , th do y %c xem l h?ng s# nn ta c :
(10)
trong C(y) l hm b)t kP theo bi0n y. L)y 9o hm bi&u th7c (10) theo bi0n
y v do , ta %c :

tE phng trnh vi phn ny tm C(y)

Th d0 6: Gi*i phng trnh: (x
2
+ y
2
) dx + (2xy + cos y) dy = 0
Ta c:

" , v(y s@ c hm U(x,y) th5a:

L)y tch phn h$ th7c th7 nh)t theo x, ta c:

L)y 9o hm bi&u th7c ny theo y, v nh! th c : 2yx +
C(y) = 2xy + cos y
C(y) = cos y
C(y) = sin y + C

V(y c nghi$m c;a phng trnh l:
c). Cch gi*i th7 hai (dng tch phn ,ng lo9i 2):
V dU(x,y) = P(x,y) dx + Q(x,y) dy
(theo theo chng 3, IV.1., th i.u ki$n c:n v ; l : )
Nn :
(11)
Th d0 7:
Gi*i phng trnh: (x + y + 1) dx + (x y
2
+ 3) dy = 0
Ta c :

" , v(y s@ c hm U(x,y) th5a:

SB d=ng cng th7c (10) (v!i xo = 0, yo=0), c :

V(y ta c nghi$m c;a phng trnh vi phn :


4. Phng trnh vi phn tuy'n tnh c1p m6t
a). L phng trnh vi phn c d9ng: y + p(x) y = f(x) (11)
trong p(x), f(x) l cc hm lin t=c.
N0u f(x)=0, ta c: y + p(x) y = 0 (12)
Phng trnh (12) g-i l phng trnh tuy0n tnh thu:n nh)t.
b). Cch gi*i:
V!i phng trnh (12), c (13)
V!i phng trnh (11), c th& gi*i b?ng phng php bi0n thin h?ng s# t7c
l tm nghi$m c;a n 4 d9ng (13) nhng coi C l hm s#, d9ng :
(14)
L)y 9o hm (14), thay vo (11), c :

hay :
tE , c:
V(y : (15)
Cng th7c (15) ni chung kh nh!, nn t#t nh)t l c:n nh! cc b!c tnh ton
c;a phng php bi0n thin h?ng s# & l/p l9i.

Th d0 8: Gi*i phng trnh: y y.cotg x = 2x.sinx
Phng trnh thu:n nh)t c nghi$m:

Tm nghi$m phng trnh khng thu:n nh)t 4 d9ng: y = C(x). sin x
Th0 vo phng trnh ban :u, ta %c :
C(x) sin x + C(x) cos x C(x) cos x = 2x sin x
C(x) = 2x " C(x) = x
2
+ C
V(y : y = x
2
sin x + C sin x
Th d0 9: Gi*i phng trnh: xy 3y = x
2
a v. d9ng chuKn :
Nghi$m tHng qut phng trnh thu:n nh)t :

Tm nghi$m 4 d9ng y = C(x) x
3
. Th0 vo phng trnh ban :u ta c : C(x)x
3

+ 3C(x) x
2
3C(x) x
2
= x

V(y :
Ch : N0u coi x l hm s# theo bi0n y th phng trnh tuy0n tnh #i v!i hm s# x
c d9ng :
Th d0 10: Gi*i phng trnh:
Phng trnh ny khng tuy0n tnh. Tuy nhin n0u coi x l hm, y l bi0n ta c
:

y l9i l phng trnh vi phn tuy0n tnh #i v!i hm x. Nghi$m tHng qut
c;a phng trnh thu:n nh)t c d9ng :


Tm nghi$m c;a phng trnh khng thu:n nh)t d9ng : , a
vo phng trnh ban :u, c :

V(y : x = C esiny 2siny 2

5. Phng trnh Bernoulli
a). L phng trnh vi phn c d9ng : y + p(x) y = f(x) y# , # & 1 (16)
b). Cch gi*i : a v. d9ng : y
-#
y + p(x) y
1-#
= f(x)
/t z = y
1-#
, ta %c z = (1-# ) y
-#
y, nn phng trnh (16) c d9ng tuy0n tnh :

hay l : z + (1 - # )P(x) z = (1-# )f(x)
y l phng trnh Bernoulli v!i # = . Chia 2 v0 cho ta %c :
Phng trnh ny khng tuy0n tnh. Tuy nhin n0u coi x l hm, y l bi0n ta c :

/t , th0 vo phng trnh trn, ta c:

Nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t tng 7ng b?ng :

Tm nghi$m phng trnh khng thu:n nh)t d9ng : z = C(x). x
2
Th0 vo ta c :

III. PHNG TRNH VI PHN CP HAI GIVM C!P %C
1. Cc khi ni<m c bEn v7 phng trnh c1p hai
1.1. Phng trnh vi phn c)p hai c d9ng :
F(x,y,y,y) = 0 hay y=f(x,y,y)
Bi ton Cauchy c;a phng trnh vi phn c)p hai l tm nghi$m c;a phng trnh
trn th5a i.u ki$n :u : y(xo) = yo ,
y(xo) = y
o

Th d0 1: Gi*i phng trnh :
y = x + cosx, bi0t y(0) = 1 , y(0) = 3
Ta c:

Cho x =0 , y =1 => C
2
=1. Cho y(0) = 3, ta c C
1
= 3. V(y nghi$m bi ton l :

Th d= 1 trn cho th)y phng trnh vi phn c)p th,ng ph= thu"c vo hai tham s#
C
1
, C
2
, v chng %c xc 2nh nh, hai
i.u ki$n :u.

1.2. 2nh l tAn t9i v duy nh)t nghi$m bi ton Cauchy
Bi ton: y= f(x,y,y) (1)
y(xo) = yo , y(xo) = y
o
(2)
N0u f(x,y,y) (theo 3 bi0n x, y, y) v cc 9o hm lin t=c trong mi.n 3
chi.u 7 , v (xo,yo, y
o
) l m"t i&m trong 7 . Khi bi ton Cauchy c duy nh)t
m"t nghi$m y = - (x) xc 2nh lin t=c, hai l:n kh* vi trn m"t kho*ng (a,b) ch7a xo
Hm s# ph= thu"c hai h?ng s# y = - (x,C
1
, C
2
) g-i l nghi$m tHng qut c;a phng
trnh vi phn c)p hai (trong mi.n 7 ) n0u n th5a phng trnh vi phn c)p hai v!i
m-i h?ng s# C
1
, C
2
(thu"c m"t t(p h%p no ) v ng%c l9i v!i m-i i&m (xo,yo, y
o
)
trong 7 .u t9i t9i duy nh)t Co
1
, Co
2
sao cho y = - (x, Co
1
, Co
2
) l nghi$m c;a bi
ton Cauchy v!i i.u ki$n :u.
Nh v(y tE nghi$m tHng qut y = - (x,C
1
, C
2
) cho cc gi tr2 c= th& C
1
=C
1
, C
2
=C
2
ta
c nghi$m ring: y = - (x,C
1
, C
2
)
Lu : N0u nghi$m tHng qut tm ra 4 d9ng Kn 6 (x,y,C
1
,C
2
) = 0 th nghi$m ring
cCng 4 d9ng Kn 6 (x,y,C
1
, C
2
) = 0
2. Phng trnh c1p hai giEm c1p 5c
Phng trnh c d9ng : y = f(x)
D> dng tm %c nghi$m c;a phng trnh ny sau hai l:n l)y tch phn

Th d0 2: Gi*i phng trnh vi phn: y= sin x cos x + ex
Ta c :

3. Phng trnh khuy't y
Phng trnh c d9ng : F(x,y,y) = 0
Cch gi*i : /t p =y ta c phng vi phn c)p m"t F(x,p,p) = 0, gi*i ra tm p = -
(x,C1) v khi :

Th d0 3: Gi*i phng trnh: xy + y = x
2
/t p = y ! p=y, ta c :
y l phng trnh vi phn tuy0n tnh. Gi*i ra ta %c :
Qua , ta c:

4. Phng trnh khuy't x
Phng trnh c d9ng : F(y,y,y) = 0
Cch gi*i : /t p =y, v coi y l bi0n, v p l hm s# theo bi0n y. Ta c :

Nh v(y ta c phng trnh d9ng c)p 1:
Th d0 4: Gi*i bi ton Cauchy:
yy + y
2
= 0, y(1) =2 , y(1) =
/t , ta %c :


TE y c 2 tr,ng h%p:
p = 0 , ngh3a l y =0. Nghi$m ny khng th5a i.u ki$n :u, b5
d(py) = 0 ! yp = C
1
V(y ydx = C
1
Khi x = 1 , y =2, y= cho nn :
Ta c:
Cho x= 1, y =2 ta %c C
2
= 1.
Tm l9i nghi$m ph*i tm l:

IV. PHNG TRNH TUY#N TNH C!P HAI
1. Khi ni<m chung
1.1. Phng trnh tuy0n tnh c)p hai c d9ng :
y+ p(x)y + q(x)y = f(x) (1)
v!i cc hm s# p(x), q(x), f(x) xc 2nh v lin t=c trn kho*ng (a,b). Khi )y v!i m-i
xo ( (a,b) v m-i gi tr2 yo, y
o
ta c bi ton Cauchy i.u ki$n :u : y(xo) = yo,
y(xo) = y
o
c nghi$m duy nh)t trn (a,b)
Phng trnh y+ p(x)y + q(x)y = 0 (2)
%c g-i l phng trnh thu:n nh)t tng 7ng c;a phng trnh (1)

1.2. 2nh l 1: (V. nghi$m tHng qut c;a Phng trnh khng thu:n nh)t)
Nghi$m tHng qut c;a phng trnh khng thu:n nh)t (1) c d9ng : y = yo + yr
trong yo l nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t tng 7ng (2) v yr l 1
nghi$m ring no c;a phng trnh (1)

2. Phng trnh thu2n nh1t, nghi<m tFng qut
2.1. 2nh l 2:
N0u y
1
(x), y
2
(x) l nghi$m c;a phng trnh thu:n nh)t (2) th y = C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x)
cCng l nghi$m c;a phng trnh (2)
ChOng minh: Th(t v(y, ta c :
y+ p(x)y + q(x)y =[C
1
y
1
+ C
2
y
2
] + p(x) [C
1
y
1
+ C
2
y
2
]y1 + q(x) [C
1
y
1
+
C
2
y
2
]
= C
1
[y
1
+ p(x)y
1
+ q(x)y
1
] + C
2
[y
2
+ p(x)y
2
+ q(x)y
2
] =
0 + 0 = 0
(do y
1
(x), y
2
(x) l nghi$m c;a (2) nn bi&u th7c trong [] c;a bi&u th7c cu#i b?ng 0 )
V(y y = C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) l 1 nghi$m c;a (2)
2.2. 2nh ngh3a:
Cc hm y
1
(x), y
2
(x) %c g-i l "c l(p tuy0n tnh trn kho*ng (a,b) n0u khng tAn
t9i cc h?ng s# #
1
, #
2
khng Ang th,i b?ng 0 sao cho :
#
1
y
1
(x) + #
2
y
2
(x) = 0 trn (a,b)
(i.u ny tng ng v!i : trn (a,b) )
Th d0 1:
+ Cc hm y
1
(x) = x , y
2
(x)= x
2
l "c l(p tuy0n tnh
+ Cc hm y
1
(x)= ex, y
2
(x)= 3 ex l ph= thu"c tuy0n tnh
2.3. 2nh l 3:

Xem cc hm y
1
(x), y
2
(x) l cc nghi$m c;a phng trnh thu:n nh)t (2). Khi
chng "c l(p tuy0n tnh v!i nhau khi v ch' khi 2nh th7c sau khc khng :

( 2nh th7c trn g-i l 2nh th7c Vronski )
2.4. 2nh l 4: (C)u trc nghi$m c;a phng trnh thu:n nh)t)
N0u cc hm y
1
(x), y
2
(x) l cc nghi$m "c l(p tuy0n tnh c;a phng trnh thu:n
nh)t (2), th:
y = C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) v!i cc h?ng s# b)t kP C
1
, C
2
s@ l nghi$m tHng qut c;a
phng trnh .
Th d0 2: Ch7ng t5 r?ng phng trnh y 4y = 0 c nghi$m tHng qut y = C
1
e
2x
+
C
2
e
-2x
Th(t v(y, ki&m tra tr+c ti0p d> th)y r?ng y
1
= e
2x
v y
2
= e
-2x
l cc nghi$m c;a
phng trnh trn. M/t khc, nn chng "c l(p tuy0n tnh. V(y: y =
C
1
e
2x
+ C
2
e
-2x
l nghi$m tHng qut c;a phng trnh trn.
2.5. Bi0t m"t nghi$m c;a (2), tm nghi$m th7 hai "c l(p tuy0n tnh v!i
n
Gi* sB y
1
(x), l m"t nghi$m c;a phng trnh thu:n nh)t (2). Khi c th& tm
nghi$m th7 2 "c l(p tuy0n tnh v!i y
1
(x) 4 d9ng : y
2
(x) = u(x) y
1
(x), trong u(x) &
const .
Th d0 3: Bi0t phng trnh y 2y +y = 0 c 1 nghi$m y
1
= ex. Tm nghi$m th7
hai "c l(p tuy0n tnh v!i y
1
(x).
Vi$c ki&m tra l9i y
1
= ex l 1 nghi$m l d> dng. Tm y
2
(x) = u(x) ex

! y
2
= ex u + ex

u , y
2
= ex u + 2ex

u + 2ex

u
Thay vo phng trnh cho, c :
ex

(u + 2u + u) - 2ex

(u + u) + ex

u = 0
! 2ex

u = 0, u =0 , u = C
1
x + C
2

V c:n u & const, nn c th& l)y C
1
= 1 , C
2
= 0, ngh3a l u = x, y
2
= x ex

Nghi$m tHng qut c d9ng : y = C
1
ex + C
2
x ex
3. Phng php bi'n thin hWng sK tm nghi<m ring
& gi*i phng trnh khng thu:n nh)t c:n ph*i bi0t nghi$m tHng qut c;a phng
trnh thu:n nh)t m ta vEa tm hi&u 4 m=c 2. Ngoi ra cn c:n tm 1 nghi$m ring c;a
n v c th& tm 4 d9ng gi#ng nh nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t, t7c
l 4 d9ng: y = C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) (3)
trong y
1
(x), y
2
(x) "c l(p tuy0n tnh, nhng xem C
1
, C
2
l cc hm s# C
1
(x), C
2
(x).
& d> tm C
1
(x), C
2
(x) ta a thm i.u ki$n :
C
1
(x) y
1
(x) + C
2
(x) y
2
(x) = 0 (4)
V!i i.u ki$n (4), l)y 9o hm (3), ta %c:
y = C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) (5)
y = C
1
y
1
( x) + C
2
y
2
(x) + C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) (6)
Thay (3), (5),(6) vo (1), c :
C
1
y
1
( x) + C
2
y
2
(x) + C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) + p[C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) ] +
q[C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) ] = f(x)
Hay:
C
1
[ y
1
( x) + pC
1
y
1
(x) + qC
1
y
1
(x) ] C
2
[ y
2
(x) + py
2
(x) + q

y
2
(x) ] +
C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) = f(x)
Do y
1
, y
2
l nghi$m c;a (1) nn suy ra:
C
1
y
1
(x) + C
2
y
2
(x) = f(x) (7)
Nh v(y C
1
, C
2
th5a h$ :

Th d0 4: Gi*i phng trnh x
2
y + xy - y = x
2

a v. d9ng chnh tDc :
Tr!c h0t xt phng trnh thu:n nh)t tng 7ng:


C th& tm %c 1 nghi$m c;a n l y
1
= x. Nghi$m th7 hai "c l(p tuy0n tnh
v!i n c d9ng : y
2
= xu(x)
! y
2
= u + xu , y
2
= 2u + xu
th0 vo phng trnh thu:n nh)t, %c :

y l phng trnh c)p hai gi*m c)p %c b?ng cch /t p = u ta %c :

Cho nn :
Do u & const v ch' c:n 1 nghi$m nn ch-n C
1
=1, nn
. V(y nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t
c d9ng :
Vi$c cn l9i l c:n tm m"t nghi$m ring c;a phng trnh khng thu:n nh)t
b?ng phng php bin thin h?ng s#, d9ng :

V!i C
1
, C
2
th5a :


V ch' c:n ch-n 1 nghi$m ring, nn c th& ch-n c= th& c
1
= 0 , c
2
= 0. v(y
, cho nn :

v nh v(y nghi$m tHng qut c;a phng trnh ban :u l :

Lu : N0u v0 ph*i c;a phng trnh vi phn c d9ng tHng c;a 2 hm s# f(x) = f
1
(x)
+ f
2
(x), th khi c th& gi*i phng trnh v!i ring v0 ph*i l tEng hm f
1
(x), f
2
(x) &
tm nghi$m ring l yr
1
, yr
2
. Cu#i cng d> ki&m l9i l: nghi$m ring c;a phng trnh
ban :u l yr = yr
1
, yr
2
(theo nguyn l chAng ch)t nghi$m).
V. PHNG TRNH VI PHN TUY#N TNH H> SX HYNG
1. Khi ni<m chung
y
(n)
+ a
1
y
(n-1)
+ a
2
y
(n-2)
+. + any = f(x) (1)
trong a
1
, a
2
,.., an l cc h?ng s#
Trong ph:n sau ta trnh by kJ phng trnh c)p hai.

2. Phng trnh c1p hai thu2n nh1t
Xt phng trnh : y + py + qy = f(x) (2)
trong p, q l h?ng s#
Ta tm nghi$m c;a n 4 d9ng : y = ekx (3)
Th0 (3) vo (2) ta c: (k
2
+ pk +q) ekx = 0
! (k
2
+ pk +q) = 0 (4)

Phng trnh (4) g-i l phng trnh /c trng c;a phng trnh (2), v cCng tE (4)
cho th)y y = ekx l nghi$m c;a (2) khi v ch' khi k l nghi$m c;a (4). Do d+a vo
vi$c gi*i phng trnh b(c 2 ny, ta c cc kh* nng sau:
a). Phng trnh /c trng (4) c 2 nghi$m phn bi$t k
1
,k
2
(" > 0): Khi 2 nghi$m
y
1
= ek
1x
, y
2
= ek
2x
l 2 nghi$m ring c;a (2), v nn 2 nghi$m
ring ny "c l(p tuy0n tnh. V(y khi nghi$m tHng qut c;a (2) s@ l: y = C
1
ek
1x
+
C
2
ek
2x
b). Phng trnh /c trng (4) c 1 nghi$m kp k (" = 0). Khi nghi$m y
1
= ekx l
1 nghi$m ring c;a (2), v nghi$m ring th7 hai "c l(p tuy0n tnh v!i n c d9ng y =
u(x).y
1

=
u(x).ekx
y
2
= k.ekx . u(x) + u(x).ekx
y
2
= k
2
.ekx.u(x) + 2ku(x).ekx + ekx.u(x)
Th0 vo phng trnh (2) ta c :
(k
2
.u + 2ku+ u) ekx + p(ku + u) ekx + q ekxu = 0
! u + (2k +p)u + (k
2
+ pk + q)u = 0
Do k l nghi$m kp c;a (4) nn :
k = -p/2 ! 2k +p = 0 v (k
2
+ pk + q) =0
tE : u = 0 ! u = C
1
x + C
2
Do ch' c:n ch-n 1 nghi$m nn l)y C
1
= 1, C
2
=0 , v nh th0 c : y
2
= x ekx
V nghi$m tHng qut c;a (2) l: y = ( C
1
+ C
2
x) ekx
c). Phng trnh /c trng (4) c 2 nghi$m ph7c lin hi$p k
1,2
= # 8 % , % & 0 (" < 0).
Khi 2 nghi$m c;a (2) c d9ng :

Khi :

cCng l 2 nghi$m c;a (2) v nn chng "c l(p tuy0n tnh.
TE ta c nghi$m tHng qut c;a (2) l : y = ( C
1
cos % x + C
2
sin % x) e#
x

Th d0 1: Gi*i phng trnh : y + 3y 4y = 0
Phng trnh /c trng tng 7ng c d9ng :
k
2
+ 3k -4 = 0 ! k
1
=1 , k
2
= -4
V(y nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t l : y = C
1
ex + C
2
e
-4x

Th d0 2: Gi*i phng trnh : y + 4y + 4y = 0
k
2
+ 4k +4 = 0 ! k
1,2
=2
V(y nghi$m tHng qut c;a phng trnh l : y = (C
1
+ C
2
x)e
2x

Th d0 3: Gi*i phng trnh : y + 6y + 13y = 0
k
2
+ 6k +13 = 0 ! k
1,2
=-3 8 2 i
V(y nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t l:
y = ( C
1
cos 2x + C
2
sin 2x)e
-3x
3. Phng trnh c1p hai khng thu2n nh1t v' phEi c d.ng Dc bi<t
Xt phng trnh vi phn c)p hai h$ s# h?ng khng thu:n nh)t :
y + py + qy = f(x) (5)
Qua vi$c trnh by tm nghi$m tHng qut c;a phng trnh c)p hai thu:n nh)t tng
7ng, v d+a vo 2nh l 2, m=c II.1 ?? th & c nghi$m tHng qut c;a (5) ta c:n tm
%c 1 nghi$m ring c;a (5).
Ngoi phng php bi0n thin h?ng s# trnh by, d!i y trnh by phng php
h$ s# b)t 2nh & tm m"t nghi$m ring cho (5) khi v0 ph*i c d9ng /c bi$t th,ng
g/p.

3.1 V0 ph*i f(x) = e#
x
Pn(x)
trong Pn(x) l a th7c c)p n, # l m"t s# th+c.
Khi ta tm nghi$m ring c;a (5) 4 d9ng: yr = u(x) Qn(x) (6)
v!i Qn(x) l a th7c c)p n c (n+1) h$ s# %c xc 2nh b?ng cch thay (6) vo (5) v
Ang nh)t 2 v0 ta c (n+1) phng trnh 9i s# tuy0n tnh & tm (n+1) h$ s#. Hm
u(x) c d9ng c= th& l :
a). N0u # l nghi$m n c;a phng trnh /c trng (4), u(x) = xe#
x
v khi
: yr = xe#
x
Qn(x)
b). N0u # l nghi$m kp c;a phng trnh /c trng (4), u(x) = x
2
e#
x
v khi
: yr = x
2
e#
x
Qn(x)
c). N0u # khng l nghi$m c;a phng trnh /c trng (4), u(x) = e#
x
v khi
: yr = e#
x
Qn(x)
Th d0 4: Gi*i phng trnh : y -4y + 3y = 3 e
2x

k
2
- 4k +3 = 0 c nghi$m k
1
=1 , k
2
= 3
nn nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t tng 7ng l: y = C
1
ex + C
2
e
3x
M/t khc s# # = 2 khng l nghi$m c;a phng trnh /c trng, nn nghi$m ring tm
4 d9ng yr = Ae
2x
(do Pn(x) =3 a th7c b(c 0 ), thay vo phng trnh cho c:
4Ae
2x
- 8Ae
2x
+ 3Ae
2x
= 3e
2x
! A = -3
V(y nghi$m tHng qut c;a phng trnh l :
y = C
1
ex + C
2
e
3x
3e
2x

Th d0 5: Gi*i phng trnh : y +y = xex + 3 e
-x

k
2
+1 = 0 ! k
1,2
= 8 i
2

nn nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t tng 7ng l: yo = C
1
cos x C
2
sin
x
Do v0 ph*i l tHng c;a 2 hm f
1
= xex , f
2
= 2e
-x
nn ta l:n l%t tm nghi$m ring c;a
phng trnh l:n l%t 7ng v!i v0 ph*i l f
1
, v f
2
:

+ V!i f
1
= xex th # = 1 khng l nghi$m c;a phng trnh /c trng , Pn(x) =
x nn nghi$m ring c d9ng : yr
1
= (Ax+B)ex
+ V!i f
2
= 2e
-x
th # = -1 cCng khng l nghi$m c;a phng trnh /c trng ,
Pn(x) = 2 nn nghi$m ring c d9ng : yr
2
= Ce
-x
Theo nguyn l x0p chAng, nghi$m ring c;a phng trnh cho %c tm 4 d9ng :
yr = (Ax+B)ex

+ Ce
-x
! yr

= (Ax+B)ex

- Ce
-x
+ Aex

! yr = (Ax+B)ex

+ Ce
-x
+ 2Aex

Th0 vo phng trnh cho, c :
2Axex

+ (2A+2B)ex

+ 2Ce
-x
= xex

+ 2e
-x
TE , ta c : 2A =1, 2A + 2B = 0 , 2C =2
!
V(y nghi$m tHng qut c;a phng trnh l :

3.2. V0 ph*i f(x) = e#
x
[ Pn(x) cos % x +Qm(x) sin % x ]
Trong Pn(x), Qm(x) l a th7c b(c n, m tng 7ng, # , % l cc s# th+c.
Khi ta tm nghi$m ring c;a (5) 4 d9ng:
yr = u(x) [ Rs(x) cos % x + Hs(x) sin % x ] (7)
(% = 0 s@ tng 7ng tr,ng h%p nu 4 trn), v!i s = max {m,n}, Rs(x), Hs(x) l a
th7c b(c s v!i 2(s+1) %c xc 2nh b?ng cch thay (7) vo (5) v Ang nh)t 2 v0 ta
c cc phng trnh 9i s# tuy0n tnh & tm cc h$ s#. Hm u(x) c d9ng c= th& l :
a). N0u # 8 % l nghi$m c;a phng trnh /c trng tng 7ng, u(x) = e#
x
v
khi yr = e#
x
[ Rs(x) cos % x + Hs(x) sin % x ]
b). N0u # 8 % khng l nghi$m c;a phng trnh /c trng tng 7ng, u(x) =
xe#
x
v khi :
yr = e#
x
[ Rs(x) cos % x + Hs(x) sin % x ]
Th d0 6: Gi*i phng trnh : y + y = sin x

k
2
+1 = 0 c nghi$m k
1,2
= 8 i
2

nn nghi$m tHng qut c;a phng trnh thu:n nh)t tng 7ng l: yo= C
1
cos x C
2
sin x
R y # = 0, % =1, nn # 8 i% = 8 i l nghi$m c;a phng trnh /c trng. M/t khc,
do n =m=0, cho nn s = 0. V(y nghi$m tHng qut %c tm 4 d9ng: yr =
x(Acosx+Bsinx)
! yr = x( -Asinx + Bcosx) + (Acosx+Bsinx)
! yr = 2( -Asinx + Bcosx) + x( -Acosx - Bsinx)
! yr + yr = -2Asinx + 2Bcosx = sinx
! -2A = 1, 2B =0 ! A= -1/2 , B = 0
V(y nghi$m ring l :
V nghi$m tHng qut l :


BI T$P CHNG 4
I. ChOng tZ rWng hm sK y = f(x) l nghi<m c=a phng trnh vi phn tng
Ong
1) xy y = 0 y = x
2
; y =1 ; y = c
1
x
2
+ c
2
2)
a) y =
3) x
2
y + xy = ex,
4) yy= 2(y)
2
- 2y
a) y = 1 ;
b) b) y = tgx
II. GiEi cc phng trnh vi phn sau:
1. x( y
2
1 )dx - ( x
2
+ 1)ydx = 0
2. (x
2
- xy)dx - (y
2
+ x
2
)dy = 0
3. (x
2
+ 2xy)dx + xydy = 0
4. ycosx - ysinx = sin2x
5. y = xy + ylny
6. y - xy = -
7. xy = 2(x - )
8. y + sin(x+y) = sin(x-y)
9. y=2
x-y
, y(-3) = (-5)
10. y = ex
+y
+ ex
-y
, y(0) = 0

11. y =
12. ycos
2
x + y = tgx
13.
y+ = x
2
y
4
14. ycosx + y = 1 sinx
15. (2xy +3)dy y
2
dx = 0 ( coi x l hm s# )
16. (y
4
+ 2x)y = y ( coi x l hm s# )
17.
18. ydx + ( x + x
2
y
2
)dy = 0 ( coi x l hm s# )
III. GiEi cc phng trnh vi phn c1p 2 sau:
1) y + y = 0
2) y + yy = 0
3) y = (y)
2

4) 2(y)
2
= (y - 1)y
5) y
2
= 1 + y
2

6) y = yey
7) (y + y)y + y
2
= 0
8) 3y
2
= 4yy +y
2
9) yy y
2
= y
2
lny
IV. GiEi cc bi ton Cauchy sau:
1) xy + y = 0, y(1) = -3, y(1) = 2
2) 2y + y
2
= -1, y(-1) = 2, y(1) = 0
3) y(x
2
+ 1) = 2xy, y(0) = 1. y(0) = 3
4) yy y
2
= 0, y(0) = 1, y(0) = 2

5) y +
6)
7) Cho phng trnh , r(0) = R, r(0) = vo
Xc 2nh vo & khi t --> 1 th r --> 1
(bi ton tm v(n t#c vC tr= c)p hai)
V. Phng trnh tuy'n tnh c1p hai
1)Cc hm sau c "c l(p tuy0n tnh hay khng:
a) (x + 1) v (x
2
1)
b) x v (2x + 1)
c) lnx v lnx
2
2) Gi*i phng trnh khi bi0t m"t nghi$m l y
1

a) y + y = 0 , bi0t y
1
= cosx
b) x
2
y 2y = 0, bi0t y
1
= x
2
c) y y 2y = 0, bi0t y
1
= e
-x
d) 4x
2
y + y = 0, x > 0, bi0t y
1
=
e) x
2
y - 5xy + 9y = 0, bi0t y
1
= x
3
f) (1-x
2
)y 2xy + 2y = 0, bi0t y
1
= x
3) Tm nghi$m tHng qut phng trnh :
xy (2x + 1)y + (x + 1)y = 0
4) Gi*i phng trnh: xy + y = x
2
5) Gi*i phng trnh: y +

Bi0t m"t nghi$m c;a phng trnh thu:n nh)t tng 7ng l :
VI. Phng trnh vi phn tuy'n tnh h< sK hWng
Gi*i cc phng trnh sau:
1) y - 2y 3y = 0
2) y + 25y = 0
3) y 2y +10y = 0,
4) y + y = 0, y(0) = 1, y
5) y - 10y + 25y = 0, y(0) = 0, y(0) = 1
6) y -2y -3y = e
4x
7) y + y -2y = cosx 3sinx
8) y 6y + 8y = 3x
2
+2x +1
9) y + 4y = sin2x + 1 , y(0) =
10) y y = x.cos
2
x
11) y 2y + 2y = exsinx
12) y + y = tgx
13) y + 4y = cos2x, y(0) = y
14) y + 5y + 6y =

Toan Cao Cap - A2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Toan Cao Cap - A2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GIO TRNH TON CAO C!

You might also like