Jean Claude Borbalan.

Cc gi tr v cc vn ha

Theo l thuyt hin i ha, cc gi tr x hi v vn ha phi tin tri!n theo "# giu c c$a %t n&'c(
Th nh&ng, %t cuc i)u tra *u+c t cho th,y c %t ch+ng c# ng -inh ngc c$a cc gi tr truy)n
th+ng(
.a%uel /untington, nh ch0nh tr h1c l2ng 3anh c4ng 5+ h6i thng 778799: trong tp ch0 c uy
t0n Foreign Affairs %t 5i nhan ) S xung t ca cc nn vn minh( ;gay t2 "+ tip theo , %t cuc
tranh lu<n %= ra v'i cc chuy>n gia ch0nh, r6i n% 799? &@c -h4i phAc 5=i vic c4ng 5+ %t tc phB%
"Cu hDn, cEng %ang nhan ) v &@c 3ch r,t nhanh "ang ting Fhp( .(/untington cho rGng nhHng
-hc 5it giHa cc vIng vn ha l "Cu "Jc( K#a vo truy)n th+ng c$a nhHng nh t& t&=ng nh& L"Mal3
.pengler, N%ol3 Toyn5ee v Oernan3 Prau3el, 4ng -hQng nh "# 5)n vHng c$a cc vn ha to n>n
nhHng lRnh v#c 6ng nh,t ch0nh tr l'n +i v'i cc c nhCn( Sng xc nh "# t6n ti c$a "u n t% n)n
vn %inh cn 5n, trong c %t t0nh hin th#c ch&a th<t rT rngU cc vn %inh ;h<t Pn, Trung /oa,
/in3u, /6i gio, ph&Dng TCy Vchia nhW thnh nhi)u ti!u vn %inhX, cc vn %inh YZ latin v chCu Fhi(
;hHng vn %inh ny r+t cuc t# xc nh 5Gng t4n gioU [Trong t,t c nhHng yu t+ -hch *uan xc nh
%t n)n vn %inh, ni chung *uan tr1ng nh,t l t4n gio((( \ %t %]c rng l'n hDn, cc vn %inh l'n
&@c nh<n 5it trong lch "^ 5Gng nhHng t4n gio l'n c$a th gi'i( Tri li, nhHng c& 3Cn l 5 ph<n c$a
cIng %t tc ng&_i v c cIng %t ng4n ngH nh&ng -h4ng cIng %t t4n gio c th! +i l<p nhau, nh&
trong tr&_ng h@p c$a `i5an, ;a% T& cE v ti!u lAc a an b[V7X(
`u<n i!% v) "# xung t c$a cc vn %inh &@c coi nh& %t ci -hu4n t& 3uy V%t h th]c theo
nghRa c$a l thuyt v) nhHng li>n h *u+c t(
V nu nh S.Huntington c l
chd tr1ng t'i "# 5)n vHng c$a cc vn %inh nh& ci -hung 6ng nh,t, on -t v nh,t l "]c
%nh, nhHng +i eu trong t&Dng lai, hai xu h&'ng ny &a ra %t thch + -inh -h$ng +i v'i h th+ng
*u+c t hin nay( `u<n i!% c$a .(/untington, t2 -hi &@c n>u ra n% 799:, f ra nhi)u phn ]ng(
; gc 5it 5 ging tr = Fhp, nh& hean Fierre `angetier nh,n %nh trong %t phA tr&Dng c$a 5o Le
Monde ViX( Sng hWi cc chuy>n gia Fhp v) *uan h *u+c t, cc nh nhCn h1c, cc nh x hi h1c,
t,t c )u phn 5c t&=ng v) %t Yata vn h!a V:X, nghRa l lu<n i!% c$a .(/untington v) %t cCn
5Gng "]c %nh giHa cc vn %inh 3#a vo t4n gio(
P,t ch,p nhHng ph> phn +i v'i n, lu<n i!% v) "# xung t c$a cc vn %inh vjn &@c tho
lu<n v c nhHng ng&_i $ng h( /Dn nHa, n v2a c &@c %t "# tng vin %nh %k( b l "# $ng h
c$a lonal3 mnglehart, chuy>n gia phCn t0ch v) nhHng 5in ni vn ha v v) nhHng gi tr VoX( Tc gi
ny tin hnh %t cuc i)u tra *u+c t ch&a t2ng c 5Gng th% 3pU "ord #aue Surve$ %"#S&'
cuc iu tra th( gi)i v cc gi tr* VqX( l(mnglehart ldc eu %u+n 3Ing cuc i)u tra th gi'i v) cc gi tr
! gii *uyt %t v,n ) cE nh& x hi h1c ph&Dng TCyU hin i ha -inh t c gJn li)n v'i %t gc
thI vn ha c$a ph&Dng TCy -h4ngr Theo 4ng, nhHng tc phB% c$a .(/untington v) "# 5)n vHng c$a
cc vn ha v cc gi tr truy)n th+ng l 3#a vo %t truy)n th+ng eu ti>n cho rGngU [cc x hi &Dng
i &@c phCn 5it 5=i nhHng gc i!% vn ha "+ng 3ai 3Qng *ua nhi)u th_i -s 3i, v nhHng gc i!%
ny c %t nh h&=ng *uan tr1ng +i v'i nhHng thnh t#u -inh t v ch0nh tr c$a cc x hi ,y[( ;g&@c
li, c %t lu<n i!% v) t0nh hin i rT rng -h4ng th! i 4i v'i nh ) ,y( cch nhtn ny, t2 Yax
ue5er n Kaniel Pell, ch$ tr&Dng rGng "# pht tri!n -inh t -v% theo %t "# xi %pn v) nhHng gi tr
truy)n th+ng v %t *u trtnh th tAc ha &a t'i "# "uy tn c$a t4n gio( l(mnglehart tht c4ng nhi>n 5o
v l thuyt c$a Y(ue5er v) hin i ha( Sng nh,n %nh "# tin tri!n gJn 5 c$a cc h th+ng gi tr
t'i %4 htnh 3uy l v h<u hin i, % ngy nay %4 htnh ,y gc 5it 5i!u hin = cc n&'c .can3inaveU
-hoan 3ung, t4n tr1ng c nhCn, tin vo ng&_i -hc((( Tuy nhi>n, trong -hi 4ng thd nh<n rGng %tnh -h4ng
ch_ @i i)u tht 4ng li cho rGng nhHng c4ng trtnh c$a 4ng xc nh lu<n i!% c$a .(/untington v)
["# t6n ti 5)n vHng c$a cc -h+i vn %inh 3#a vo 3i "n lch "^ v gc 5it l 3i "n t4n gio[( bCy l
len eu ti>n l thuyt v) "# xung t c$a cc vn %inh &@c -i!% nghi% v) %gt -inh nghi%((( v &@c
coi l hHu hiu phen no( Th<t v<y, nh_ c cuc iu tra th( gi)i v cc gi tr*' l(mnglehart cho th,y rGng
nhHng htnh 3ng vn ha tW ra gJn -t nhau n %]c ng -inh ngcU [;u 5it &@c v tr0 t&Dng +i
c$a %t x hi tr>n %t 5in "+ VchQng hn, te% *uan tr1ng c$a t4n gioX, tht ng&_i ta c th! ti>n on v
tr0 t&Dng +i c$a n l>n nhi)u gi tr v v,n ) -hc, t2 nhHng %Ac ti>u ch0nh tr n nhHng ng cD -inh
t, t2 "# gio 3Ac trf e% n nhHng chuBn %#c ttnh 3Ac[( l(mnglehart th#c hin vic "o "nh cc h
th+ng gi tr c$a cc n&'c -hc nhau t2 nhHng cCu tr l_i cho %t "+ cCu hWi &@c t<p h@p thnh hai
chi)u cn 5n, %inh h1a cc v tr0 tin ha c$a cc gi tr = cc x hi 3Cn tc(
chi)u th] nh,t l "# chuy!n tip t2 cc gi tr truy)n th+ng gJn li)n v'i t4n gio n cc gi tr 3uy
l, h@p php v th tAc( b! phCn loi cc x hi 8 3Cn tc theo %]c cc gi tr 3uy l h@p php c$a
chdng, l(mnglehart l#a ch1n trong ton 5 v,n ) 3o nhHng ng&_i th% 3p gt ra, cc v,n ) cho
th,y nhHng thay ni trong "# nh<n 5it uy *uy)n v trong vic 5y tW lpng tin vo th&@ng ( Th<t v<y,
l hai 5in "+ Vth2a nh<n uy *uy)n h@p php hDn l uy *uy)n gia tnh hay truy)n th+ng, v vic tin
hay -h4ng vo th&@ng X nh 3,u "# thC% nh<p c$a t0nh hin i +i ch1i v'i nhHng gi tr truy)n
th+ng 3#a vo t4n gio( ;h& v<y, nhHng v,n ) ny h&'ng t'i te% *uan tr1ng c$a th&@ng , t'i "#
5in %inh cho ly h4n, t'i ttnh c% -i>u hnh 3Cn tc, "# h&'ng t'i uy *uy)n, "# tha% gia cc cuc tho
lu<n ch0nh tr(
chi)u th] hai l "# chuy!n tip t2 nhHng gi tr v) ttnh trng thiu th+n v nhu ceu thit yu, gJn
li)n v'i cc x hi trong "# nghvo -hn chi ph+i, "ang nhHng gi tr v) t# th#c hin, t# 5i!u hin v
phdc l@i, gc 5it &@c cc x hi giu c nh,t = PJc wu ) cao( chi)u ny t&Dng ]ng v'i %]c giu
c c$a cc x hiU [;hHng x hi ) cao cc gi tr thiu th+n &@c gc tr&ng 5=i nhHng trtnh t&Dng
+i yu v) phdc l@i ch$ *uan v %t ttnh trng v "inh t&Dng +i t6i t[( b+i v'i chi)u th] hai ny Vcc
gi tr thiu th+n, cc gi tr phdc l@iX, nhHng v,n ) &@c nh x hi h1c ny chd tr1ng l c li>n *uan
v'i "# hi lpng cuc "+ng hin ti, c% nh<n v) hnh phdc, thi +i v'i t0nh 3Ac 6ng gi'i, %]c tin
vo nhHng ng&_i -hc(
xic gt cc x hi 3Cn tc theo hai chi)u o gi tr ny cho phyp phCn loi chdng theo 5+n -i!uU
+c x, hi -i.u tru$n th/ng, trong cc c nhCn ) cao t4n gio, cc gi tr gia tnh, -huyn
-h0ch nhHng gia tnh 4ng ng&_i, gt l>n hng eu thi -hu4n phyp v 5i 5c ch$ nghRa c nhCn(((
bgc 5it l tr&_ng h@p nhHng n&'c thuc vIng /6i gio, nh& Pangla3e"h, v cc n&'c chCu Fhi,
nh& ;igeria hay zhana(
+c x, hi theo nh0ng gi tr* du$ 1, coi tr1ng ch$ nghRa c nhCn v -i!% "ot "inh f, l nhHng
x hi th tAc ha v th2a nh<n uy *uy)n c$a nh n&'c( ;&'c b]c, trong hai thnh t+ c$a n, l cn %ju
c$a loi ny(
+c x, hi cao nh0ng gi tr* thi(u th/n, trong cc c nhCn -h4ng c% th,y hnh phdc, c
thi -h4ng -hoan 3ung, 0t tn thnh "# 5tnh Qng v) gi'i t0nh v 0t tin vo ng&_i -hc, % gt nhHng
hy v1ng l'n vo -hoa h1c v ) cao cc gi tr 3uy v<t ch,t( Yol3avie, {-rraina, v ni chung l cc
n&'c cng "n cE, c t| l n tr&_ng r,t cao v trong h t& t&=ng -hoa h1c %ang t0nh h% "dc, nG%
trong htnh 3ng nhHng gi tr ny(
+c x, hi t 2i.u hi3n h<u hin i &@c e% +i l<p v'i cc x hi thiu th+n, chdng ch$ yu
%ang t0nh -hoan 3ung v 3Cn ch$( cc n&'c giu = .can3inavie v / `an hin thCn c$a xu h&'ng ny
%t cch rT rt(
;hHng n&'c -hc nhau &@c phCn 5+ trong nhHng t<p h@p c vf phI h@p v'i nhHng phCn chia
c$a .(/untington, chQng hn cc n&'c ch0nh th+ng gio, chCu wu }it4 gio hay cc n&'c }hnng gio
nh& Trung ~u+c( cc n&'c /6i gio v ;a% gen v'i chCu Fhi v nhHng ng&_i 3Cn = t# coi %tnh
theo nhHng gi tr 3uy l nh&ng li -h4ng th2a nh<n "# t# 5i!u hin c$a cc c nhCn( chCu wu }it4 gio
0t c ti hDn, nh&ng cEng 0t -hoan 3ung +i v'i cc c nhCn hDn cc n&'c ni ting Nnh % l(mnglehart
xp thnh %t t<p h@p ri>ng l chCu wu Tin lnh = ph0a PJc, -hu v#c 3uy l nh,t v cEng -hoan 3ung
nh,t( cc n&'c }hnng gio VTrung ~u+c, ;h<t Pn, ;a% Tri)u Ti>n, bi `oanX ]ng = giHa cc n&'c
}it4 gio v cc n&'c Tin lnh(
V! d" #hili$$in
b! gii th0ch ci &@c 4ng g1i l s4c va 2n c$a cc vn %inh l'n, l(mnglehart nh,n %nh rGng,
[ch0nh ton 5 3i "n lch "^ &@c phn chiu trong vn ha c$a %t x hi[( b+i v'i phen l'n cc n&'c,
nhHng truy)n th+ng t4n gio vjn tip tAc xc nh nhHng h th+ng gi tr &Dng i, ngay c -hi chdng
gen nh& 5in %,t nh& = TCy wu( l,t nhi)u -hi -h4ng phi l 3o "]c %nh hin nay c$a cc gio hi,
% l 3o "]c %nh *ua c$a nhHng thit ch t4n gio % ngy x&a chdng t2ng *uy nh o ]c v
cc chuBn %#c x hi( x0 3A Fhilippin %inh h1a rT rng cho lu<n c] ny( ;&'c ny c a "+ 3Cn c& theo
}it4 gio, v [tuy v) %gt a l = gen Trung ~u+c v bi `oan, x hi ny v) %gt lch "^ -h4ng 5 nho
ngn 5=i %4 htnh }hnng gio( x) %gt vn ha, n gen gEi hDn v'i cc x hi ;a% v c v'i YZ `atin
% Fhilippin c %t *u -h] lch "^ chungU ch th#c 3Cn TCy Pan ;ha[( ;hHng cuc i)u tra th
gi'i v) cc gi tr, 3o , cho th,y rGng vo 5uni 5tnh %inh c$a T} m, [nhHng "# phCn chia t4n gio
vjn %nh %k ng -inh ngc[(
chQng hn, "# "uy tn c$a t<p *un t4n gio Vi l nh th_, tuCn th$ cc nghi th]c(((X trong cc x
hi c4ng nghip ti>n tin -h4ng h) ngn cn t0nh 5)n vHng c$a ttnh c% t4n gio V5y tW lpng tin vo
th&@ng X theo nhHng t| l gi+ng nhau t2 797 n 799 V-hong qq +i v'i t,t c cc x hi c4ng
nghip haX( ;goi ra, ng&_i ta nh<n th,y t0nh 5)n vHng c$a nhHng gi tr truy)n th+ng, 5,t ch,p nhHng
"]c %nh to l'n c$a hin i ha( T0nh 5)n vHng ,y gc 5it l 3o 3Cn "+, vt nhHng x hi %ang cc gi
tr truy)n th+ng c %]c "inh f l'n hDn(
V nu nh S.Huntington %ai
/in nay -h4ng cpn ai ph$ nh<n nhHng "# chia cJt t4n gio, vn ha, cng 6ng, nh&ng li c
nhi)u chuy>n gia ch+ng li *uan ni% cho rGng nhHng "# -hc 5it t4n gio hay vn ha "k c+ nh %i
%i( bgc 5it l "# ch]ng %inh c$a cc nh "^ h1c v nhCn h1c nghi>n c]u nhHng hin t&@ng "ng
l<p 3Cn tc V?X( hean Orancoi" Payart, chQng hn, cho rGng nhHng cn t0nh tc ng&_i 8 ch0nh tr l nhHng
"ng to %'i Cy( chdng l -t *u c$a %t [c4ng ngh "ng to cn t0nh[VX( Sng ch| ra rGng nhHng
-hc 5it hay, ng&@c li, nhHng "# c+ -t t4n gio, ng4n ngH hay tc ng&_i ch| t6n ti %nh %k -hi
nhHng ng&_i lnh o hay nhHng thnh vi>n c$a cc cng 6ng "^ 3Ang chdng vo nhHng %Ac 0ch
ch0nh tr( ci t&=ng t&@ng 3Cn tc ch$ nghRa c$a .er5e, trong cn t0nh t4n gio ng %t vai trp *uan
tr1ng, v) %gt tr0 tu &@c ch( 2i(n 5i trong *u trtnh tan v `i>n 5ang ;a% T&( TuCn theo cc *u
trtnh ch0nh tr v gc 5it l cc cuc ,u tranh ginh *uy)n l#c 3H 3i, "# "ng to v c$ng c+ cc cn
t0nh vn ha 3#a vo cc truy)n th+ng, nh,t l cc t4n gio 5Gng cch 5y gt li nhHng truy)n th+ng
,y( ;h&ng chdng c th! ch+ng li i)u , nh& trong tr&_ng h@p "Ap n c$a b ch Stt%an, trong c
th! c nhi)u "# l#a ch1n vn ha( ch0nh ph$ }y%al l#a ch1n ph&Dng TCy ha, ch+ng li t4n gio v
cc gi tr truy)n th+ng 5 coi l th$ ph% c$a "# "Ap n ch, i)u ny &a t'i ch ch,p nh<n ven chH
ci latin, hogc ) cao %t "+ cch chDi C% nhc ny v 5W i nhHng cch chDi -hc(
xic c4ng cA ha truy)n th+ng theo l+i ch0nh tr trong nhHng n% gen Cy -yo theo "# xu,t hin
nhi)u xung t 3#a vo "# c,p tin ha cc cn t0nh( Tuy rGng nhHng xung t ny phen l'n &@c ni
n ! ch]ng %inh lu<n i!% v) "# xung t giHa cc vn %inh, nh&ng chQng c gt ch]ng tW rGng
nhHng xung t a ph&Dng 3in ra theo nhHng 5i>n gi'i t4n gio, nhHng 5i>n gi'i ny l gc 5it -h
-h% ph VX( Fhen l'n cc nh nghi>n c]u hin ang %u+n "uy nghR v) t&Dng lai vn ha trong "#
cng thQng giHa cn t0nh v t0nh phn *ut( chQng hn, +i v'i nh ch0nh tr h1c Fierre /a""ner, [hin
t&@ng phn *ut nh,t 3&_ng nh& nG% = phyp 5in ch]ng c$a ton ceu ha v "# chia nhW gJn li)n v'i
hin i ha( ;h,t l 3&'i nh h&=ng c$a tin 5 -Z thu<t, ngy nay c nhCn 5 t&'c %,t nhHng v<t ch,t,
gia tnh, 3Cn tc( xn ha hay t4n gio 5 gt, % -h4ng c "# 5o v no, vo nhHng "# -hJc nghit
c$a cuc tranh ua trong %t th gi'i *u ph]c tp v hay 5in ni ! p ]ng v'i nhHng nhu ceu v)
t0nh nn nh hay v) nghRa c$a n[V9X( ;hi)u nh phCn t0ch gi+ng nh& 4ng cho rGng nhHng phn ]ng
cng 6ng v t4n gio %nh lit l h<u *u tr#c tip c$a h&'ng thuen nh,t ha 3o hin i ha &a t'i(
T0nh 5)n vHng c$a nhHng -hu v#c vn ha -hc nhau 3o t4n gio to ra, vt th, l 5i!u hin c$a ton
ceu ha hDn l "# ph$ nh n(
&i'a ci $h( )ut v ci *+n nh,t
Ygc 3eu, t0nh tr&_ng c^u c$a cc n)n vn %inh &@c ch]ng %inh trong -t *u c$a cuc i)u tra,
ng&_i ta -h4ng th! ch,p nh<n lu<n i!% v) "# xung t c$a cc vn %inh 3o .(/untington 5o v( bdng
th, ng&_i ta nh<n th,y c nhHng nhCn t+ th+ng nh,t vn ha %nh %k, gJn v'i hin i ha -inh t(
;g&_i ta cEng nh<n th,y %t "# ch+ng c# %nh %k c$a cc vn ha truy)n th+ng v cc gi tr 3#a vo
t4n gio( ;h&ng ng&_i ta -h% ph rT hDn c %t *u trtnh th&_ng xuy>n "ng to nhHng cn t0nh
vn ha v) %gt lch "^U cc vn ha &@c -h% ph li trong ln "ng celtie hin nay chQng hn, cc
vn ha 4 th &@c to ra nh& ! cho nhc rap(((
.# "ng to v 3uy trt cc vn ha ri>ng 5it l nhHng *u trtnh nng ng, v+n c trong cc x hi
con ng&_i( ch| nhHng th! ch v h t& t&=ng ch0nh tr th<t %nh %'i c th! -t% h% nhHng *u trtnh
,y, nh& xy ra v'i nh n&'c 8 3Cn tc chCu wu, gc 5it Fhp l n&'c thnh c4ng trong "# th+ng
nh,t ng4n ngH v vn ha +i v'i lnh thn c$a n( }i!u th+ng nh,t t2 tr>n xu+ng, theo l+i %t ch0nh ph$
th gi'i t<p trung ha c th! ra lnh th#c hin chQng hn, ngy nay cEng chQng cpn nghRa gt nHa(
l(mnglehart dng l cho rGngU [Yt trong nhHng gc tr&ng ch$ yu nh,t c$a *u trtnh h<u hin i ha
l %t "# -hoan hpa ngy cng tng +i v'i t0nh a 3ngU th<t v<y, ch2ng no chdng ta cpn tin 5&'c
theo *uZ o h<u hin i ha, tht chdng ta cng t'i gen %t i!% &@c nh 3,u 5Gng %t "# nh gi
t0ch c#c v) t0nh a 3ng( .# ch,p nh<n nhHng ng&_i 5>n ngoi v nhHng nh% ngoi l) -hc l %t yu
t+ trung tC% c$a tn h@p nhHng gi tr phdc l@i( Th gi'i c th! 5o t6n vHng chJc t0nh a 3ng vn ha
c$a %tnhU nhHng h *u ch0nh tr -h4ng gi+ng nhau trong %t th gi'i h<u hin i cEng nh& trong cc
x hi hi% hoi[(
-h.t /nh dch

7( .(/untington, S xung t ca cc vn minh' L3ite haco5, 799(

i( Trong %t 5i vit tr>n "+ gc 5it c$a 5o Le Monde' 67 c8u h9i : th( -; << %ang nhan ) Mt th
gii lai, hay s th ca cc Yalta vn ha(
:( .au th chin mm, `i>n 4 v phe 6ng %inh VNnh, YZX h1p nhau = anta Vthuc `i>n 4X ! 5n v)
vic phCn chia th gi'i( }t *u cc hi % )u th! hin "# cCn 5Gng l#c l&@ng cc 5>n( xt th, c
thnh ngH tr>n V;(KX(
o( l(mnglehart, Xung t ca cc vn minh hay hin i ha vn ha ca th gii!' `e Ky5at, ;o
7q, 7999(
q( cc cuc i)u tra gi trU ln "ng i)u tra th] 5a, th#c hin t2 799 n 799q, c li>n *uan v'i ?:
n&'c v l "&u t<p rng l'n nh,t v) nhHng 3# -in th% 3p ch&a t2ng c(
?( N(Y(Thie""e, S sng t" #a cc cn t$nh %&n tc, ch&u 'u th () X*++,XX' .euil, 7999(
( h(O(Payart, -" t./ng cn t$nh' Oayar3, 799?(
( ze%3ev, 0h gii ha, cc t1 v2 cc v3t' }arthala, 7999(
9( F(/a""ner, [`u<n i!% v) "# xung t c$a cc vn %inh l %t cch nhtn "ai v) t&Dng lai loi nhi)u[,
trong .(cor3elier Vch$ 5i>nX, 45 6 t./ng ch yu i v2" th () XX+' `a Kycouverte, 7999(
=gu>nU Tp ch0 x/;T "+ ::?, thng ?8i7i