www.ebook4u.

vn




Terry Barrett

PH BNH NH
mt dn nhp hiu hnh nh


















1
www.ebook4u.vn
Li ni u ca Terry Barrett



Nhng nm dy ph bnh m thut thuyt phc ti rng mt trong nhng cch tt nht
nh gi mt hnh nh l quan st, suy ngh v ni chuyn v n. y l nhng g m ph
bnh m thut i hi, v n l nhng g m quyn sch ny mun ni. Mc ch ca ti l
va gip nhng sinh vin mi bt u v c nhng sinh vin nng cao v nhip nh s
dng nhng hot ng ph bnh nh gi v hiu nhng bc nh.

Quyn sch ny c t chc theo nhng hot ng chnh ca ph bnh m Morris Weitz
xc nh trong nghin cu ca ng v ph bnh tc phm Hamlet, l miu t, din gii,
nh gi, v pht trin l lun. S phn tch ca ng th bao qut mt cch thch hp v
khng loi tr bt k mt s bn lun no v ph bnh, v i su mt cch ph hp cung
cp mt s bn lun r rng, v c nh hng v nhng hot ng phc tp ca vic ph
bnh nh. Mc ch ca nhng hot ng ny lun nhm gia tng nhn thc v hiu bit, hay
nhng g m Harry Broudy, cha ca gio dc m hc gi l enlightened cherishing (sng
mt sng lng). Ti thch ci khi nim kp ny ca ng ta v n cng nhn cm xc cng
nh s suy ngh m khng tch i chng ra.

Nhng chng sau y bn v miu t, din gii, nh gi nhng bc nh v pht trin l lun
v nhip nh. Ti nhn mnh vo s din gii nhng bc nh bi v ti tin rng bn lun
v ngha th quan trng hn nhng li tuyn b kin v s din gii th quan trng nht v
l kha cnh tch cc ca ph bnh. Din gii gia tng s hiu bit v v th vic nh gi thm
su sc, d s nh gi cui cng l ng hay sai. Mt kin hay kt n a ra m khng
c s hiu bit l khng thng cm v thiu trch nhim. Tht khng may, thut ng ph
bnh th thng c hiu khng r rng , thng thng n c xem nh l nhng ph phn.
Thut ng ph bnh trong ngn ng ca m hc th c hiu rng hn nhiu.

Gii thiu mt cch ti gin th bn hot ng ca ph bnh- miu t, din gii, nh gi v
pht trin l lun- c th c xem nh l s tm kim nhng cu tr li cho bn cu hi c
bn: y l ci g? N ni v ci g? N th tt nh th no? N c l ngh thut hay khng?
Quyn sch ny tm hiu vic ph bnh nh thng qua ngha ca nhng cu hi ch yu ny.

Quyn sch cng cung cp nhng cu tr li khc nhau ca nhng nh ph bnh cho nhng
cu hi ny, thnh thong h ng tnh v i khi khng ng tnh vi nhau v cng nhng
bc nh. Ti dn ra hng t nhng nh ph bnh v nhiu nh nhip nh hn th. Trong
nhng chn la ca ti, ti c gng gii thiu nhng ging ph bnh khc nhau cung cp
hng lot nhng lp trng v cch tip cn ca ph bnh cho bn c. Ti chn nhng
nh ph bnh v nhng nh nhip nh ni bt ny v h c bit thch hp vi nhng quan
im ang c bn lun; khng c s ng no v th bc ca nhng nh ph bnh hay
nhng nh nhip nh trong nhng chn la ca ti.






2
www.ebook4u.vn
Vi dng v Terry Barrett



Terry Barrett l gio s mn Gio dc M thut The Ohio State University. ng nhn
c Gii thng Ging dy Xut sc dnh cho nhng gio trnh dy v ph bnh ca mnh.
Tin s Barrett l tc gi quyn Criticizing Art: Understanding the Contemporary (NXB
Mayfield) v Talking About Student Art (NXB Davis), l bin tp ca mt tuyn tp mang tn
Lessons for Teaching Art Criticism, v l cu bin tp nhiu nm ca tp san nghin cu mang
tn Studies in Art Education. Nhng nghin cu v ging dy ph bnh ca ng c ng ti
trong nhiu tuyn tp v tp san. ng tng l gio s thnh ging cho The Getty Educational
Institute for Arts ( Los Angeles, California); gio s thnh ging cho The Center for Creative
Photography ( Tucson, Arizona); v cng tng l gio s thnh ging v nh ph bnh
Colorado State University, The University of Georgia, v Ball State University. ng cng l
mt nh nghin cu ph bnh cho The Ohio Arts Council, v tham gia tho lun v m thut
ng i nhng trng hc v nhng t chc cng ng khc.
































3
www.ebook4u.vn
Chng 1

BN V PH BNH M THUT


Quyn sch ny ni v vic c v thc hnh ph bnh nhip nh bn c th nh gi
nhng tm nh tt hn bng cch s dng nhng quy trnh ph bnh. Tht khng may, chng
ta thng coi ph bnh nh l s nh gi v trong ngn ng thng nht thut ng ph bnh
c ngha ph phn: n c dng ni v hnh ng a ra nhng kin, thng l
nhng kin phn i, v hnh ng biu l s ch bai.

Trn nhng phng tin truyn thng i chng, nhng nh ph bnh c xem nh l nhng
ngi thm nh ngh thut: nhng nh ph bnh trn bo xp loi nh hng bng sao, nhng
nh ph bnh trn truyn hnh xp loi nhng b phim theo th t t mt n mi. Trong tt
c nhng t m nhng nh ph bnh vit, nhng t thng c vin dn nht l nhng nh
gi: V kch hay nht trong ma ny! Tuyt qu! Nhng t ny thng c in m trn
nhng qung co phim hay kch bi v chng c dng bn v. Nhng chng ch l nhng
thnh phn nh ca nhng g m nh ph bnh vit ra, v chng c trch dn ra t c
mt bi vit. Nhng mu thng tin ny c gi tr rt nh trong vic gip chng ta c c s
hiu bit v mt v kch hay mt b phim.

Nhng nh ph bnh m thut l nhng ngi thch vit v m thut v chu dnh cuc i
ca h suy ngh v vit v n. Bell Hooks, l mt nh ph bnh v mt hc gi nghin cu
vn ho M gc Phi, cp n vic vit lch ca ng nh sau: Nhng ngn t cun
ht ti t thu nh, n by gi ti vn cn b xc ng v say m khi vit v c. Khi vit
nhng trang bn tho u tin trong hu ht nhng tc phm ca ti, ti c ln mt
mnh, biu din nhng ngn t nghe v cm nhn chng. Ti mun chc rng ti ang
nh vt vi ngn ng, m bng cch nh th nhng ngn t ca ti tr nn sng ng,
chng biu l mt s nng nhit trong ti. Peter Schjeldahl, mt nh th m gi y xem
ph bnh m thut nh l mt ngh nghip ca mnh, vit rng: T m thut ti c c
mt c hi thng xuyn tri nghim mt iu g - hay c th l mi iu, c th gii- nh
mt ngi khc, vi i mt v suy ngh ca mt ngi khc trong mt khonh khc no .
Christopher Knight, ngi vit ph bnh m thut cho Los Angeles Times t nm 1989, t
b ngh gim tuyn kh thnh cng ca mnh trc ch chuyn tm vo vic vit ph
bnh m thi v ng mun c gn gi vi m thut hn na: Trc ht, l do m ti quan
tm n mt cng vic trong lnh vc m thut l vic c quanh qun bn cnh m thut
v nhng ngh s. Nhng ti nhn ra rng trong bo tng hu nh ti dnh ht thi
gian cho cng vic qun tr v giy t.

Mt s nhng nh ph bnh khng mun c gi l nh ph bnh v ngha ph phn ca
thut ng ny. Nh th kim nh ph bnh m thut Rene Ricard, vit cho Artforum, ni:
Thc ra ti khng phi l mt nh ph bnh. Ti l mt k nhit tnh. Ti thch c nhng
ngh s quan tm n, h c v ti bng cch ny hay cch khc, ti c th ni iu g
v nhng tc phm ca h. Micheal Feingold, ngi vit ph bnh sn khu cho Village Voice,
ni rng: Ph bnh nn c v cho nhng ci hay trong m thut, ng ham m vi s gin d
trc ci d. Tng t, Lucy Lippard thng ng h m thut m c vit, nhng c ni i
khi c b t co l khng ph bnh v khng phi l nh ph bnh t no c. C phn ng:
iu th tt vi ti thi v ti chng bao gi thch thut ng ny c. ngha ph phn ca
4
www.ebook4u.vn
n t ngi vit trong s i lp c bn vi nhng ngh s. C v nhng nh ph bnh khc
khng mun b xem l i u vi nhng ngh s.



nh ngha ph bnh

Thut ng ph bnh th phc tp, vi nhiu ngha khc nhau. Trong ngn ng ca nhng
nh m hc, nhng ngi trit l v ngh thut v ph bnh ngh thut, v trong ngn ng
ca nhng nh ph bnh ngh thut, ph bnh thng gi mt lot nhng hot ng rng ln
hn nhiu ci hnh ng kt n. Morris Weitz, mt nh m hc quan tm n ph bnh ngh
thut, tm kim khm ph nhiu hn v n bng cch nghin cu nhng g m nh ph
bnh lm khi h ph bnh ngh thut. Nh trong trng hp ng kho st tt c nhng ph
bnh tng c vit v tc phm Hamlet ca Shakespeare. Sau khi c nhng tp ph bnh
tc phm Hamlet qua cc thi k, Weitz c kt rng khi nhng nh ph bnh ph bnh, h
lm mt hay nhiu hn bn vic sau: h miu t tc phm ngh thut, h din gii n, h
nh gi n, v pht trin l lun v n. Mt s nh ph bnh ch ph bnh miu t; mt s
khc miu t nhng din gii nhiu hn; s cn li miu t, din gii, nh gi v pht trin l
lun. Weitz suy ra nhiu kt lun v ph bnh, ng ch hn c l bt c ci no trong
bn hot ng ny u l thnh phn cu thnh ph bnh v s nh gi th khng phi l mt
thnh phn cn thit ca ph bnh. ng tm thy nhiu nh ph bnh ph bnh tc phm
Hamlet m khng nh gi n.

Khi nhng nh ph bnh lm cng vic ph bnh, h khng lm g nhiu hn vic by t nhng
iu thch v khng thch ca h- ng h hay khng ng h nhng tc phm ngh thut.
Nhng nh ph bnh nh gi nhng tc phm ngh thut, v i khi ch bai, nhng nhng
kin ca h thng khen ngi hn l ch bai. Nh Rene Ricard ni, ti sao li li ko cng
chng vo nhng iu g m bn ght? Khi Schjeldahl bt gp mt tc phm m ng
khng thch, ng t t nhiu cu hi: Nu ti thch th ti sao ti thch? l mt trong s
nhng cu hi lin quan n cng vic ca ti i vi mt tc phm ngh thut. Vi tc phm
ngh thut khng lm ti hi lng, cng thc lm cho cng bng ca ti l t vn nu ti
thch n th ti s thch ci g ca n? Khi ti khng th t thy c mt thnh phn khn
gi cho mt tc phm, ti vn t t vn mt thnh phn khn gi s phi thch ci g.
Micheal Feingold ngh tht khng may rng ph bnh sn khu thnh ph New York thng
ngn cn s tin b ca sn khu hn l khuyn khch n, v ng ni thm rng v mi nh
ph bnh u bit, mt bi ph bnh c thin ch vi mt ni dung no th kh vit hn
nhiu vi s ch trch gay gt. Abigail Solomon-Godeau, ngi thng vit v nhip nh, ni
rng c nhng trng hp r rng rng tht l ng ngn v nn c gi l ng ngn, nhng
c vn t nhng cu hi v ngha sao cho c li cho n hn l t nhng cu hi v gi tr
m hc.

Schjeldahl t vn : Ti lm g khi l mt nh ph bnh trong mt gallery? ng tr li:
Ti nghin ngm. Ti i vng quanh mi, s vo nhng vt th nu c th, trong khi t
nhng cu hi trong u v tm cch tr li- mi n khi tm tr v nhng cm nhn t c
mt s nht tr no , hay mi cho n khi s mt mi bt u. Edmund Feldman, mt nh
s hc ngh thut v mt nh gio dc ngh thut, vit nhiu v ph bnh ngh thut v
nh ngha n nh l cuc ni chuyn c c s hay hiu bit v ngh thut. ng cng gim
n mc ti thiu hnh ng nh gi ngh thut; ng ni rng n th t quan trng nht
trong quy trnh ph bnh. A. D. Coleman, mt nh ph bnh tin phong v sung mn ca
5
www.ebook4u.vn
nhip nh gn y, xc nh nhng g m ng lm l s giao nhau ca nhng hnh nh nhip
nh vi nhng ngn t. ng ni thm: Ti ch nhn k lng tt c nhng loi hnh nh
nhip nh v c gng nh v chnh xc bng ngn t nhng g chng gi cho ti cm xc,
suy ngh v hiu. Morris Weitz nh ngha ph bnh nh l mt hnh thc m lun c
nghin cu v nhng tc phm ngh thut. N l mt s s dng ngn ng c thit k
lm cho thun li v lm phong ph s hiu bit v ngh thut.

Trong c quyn sch ny, thut ng ph bnh s khng nu ra hnh ng ph phn; m n s
a ra mt phm vi nhng hot ng rng hn nhiu v s trung thnh vi nh ngha rng
ny: Ph bnh l cuc m lun c c s hay hiu bit v ngh thut nhm gia tng s hiu
bit v nh gi ngh thut. nh ngha ny bao gm vic ph bnh ca tt c nhng hnh
thc ngh thut nh ma, m nhc, th ca, hi ho, v nhip nh. S m lun bao gm
ni chuyn v vit. C c s hay hiu bit l mt phm cht quan trng phn bit ph bnh
vi vic ch n thun l ni chuyn v a ra kin khng c c s hay hiu bit v ngh
thut. Khng phi tt c nhng bi vit v ngh thut u l ph bnh. Chng hn, mt s
bi vit v ngh thut l vit bo hn l ph bnh: N l tin tc tng thut v ngh s v
nhng s kin trong gii ngh thut hn l s phn tch ca ph bnh.

Mt cch hiu bit v ngh thut l suy ngh v n theo cch ph bnh. Ph bnh l mt
phng tin nhm vo mc ch hiu bit v nh gi nhng bc nh. Trong mt s trng
hp, mt phn ng c tr tnh cn thn vi mt bc nh c th dn n kt qu l s ph
phn hay khng thch c c s. Tuy nhin, thng thng khi xem xt tc phm ca nhng
nh nhip nh ni ting hay nhng ngh s s dng hnh nh, vic ch ph bnh mt cch
cn thn vi mt bc nh hay nhm nh s cho s hiu bit y hn v s nh gi tch
cc. Ph bnh nn nhm n ci m Harry Broudy, mt nh trit hc qung b gio dc m
hc, gi l enlightened cherishing (sng mt sng lng). Khi nim enlightened cherishing
ca Broudy kt hp suy ngh (din t bng thut ng enlightened) vi cm xc (l thut ng
cherishing). ng ta nhc nh chng ta rng c suy ngh ln cm xc u l nhng thnh phn
cn thit phi kt hp vi nhau t c s hiu bit v nh gi. Ph bnh khng phi l
mt n lc thuc v l tr mt cch lnh lng.



Nhng ngun ph bnh

Ph bnh nhip nh c th c tm thy nhiu ni- trong nhng lp hc nhip nh, nhng
phng din thuyt v trong nhng n phm. Ph bnh c xut bn di dng sch,
catalogue trin lm, nhng tp ch m thut, tp ch nhip nh, v nhng n phm ph thng.
Nhng catalogue trin lm lit k nhng tc phm c trin lm, in li nhiu hnh nh nu
khng ni l tt c; v thng km theo mt bi vit gii thiu gii thch ti sao ngi gim
tuyn chn nhm tc phm ny cho mt cuc trin lm. Nhng bi vit nh th thng a
ra nhng din gii su sc v nhng bc nh v nhng nh nhip nh. Sau cuc trin lm,
nhng catalogue ny c by bn nh l sch v tip tc cuc sng ca chnh chng.

Barbara Kruger kt hp nhng bi ph bnh ca c, xut hin trong nhng n phm
trc , vo mt tp sch ring vi ta Remote Control: Power, Cultures and the World of
Appearances. Nhng bi ph bnh ca Rosalind Krauss v nhng bc nh ca Cindy Sherman
cng vi tc phm ca ngi ngh s ny c ti bn trong Cindy Sherman 1975-1993.
Arthur Danto xut bn nhng bi ph bnh v Film Stills ca Cindy Sherman v nhng bc
6
www.ebook4u.vn
nh ca Robert Mapplethorpe trong nhng ton tp v nhng ngh s ny. Vic ph bnh
nhip nh ca Susan Sontag bt u vi mt lot bi bo v tr thnh quyn sch c ta l
On Photography. Quyn sch American Photography ca Jonathan Green l mt cch ph
bnh v nhip nh Hoa K gn y. Nhiu bi vit ph bnh v nhip nh xut hin trong
nhng catalogue trin lm, chng hn The New Color Photography ca Sally Eauclaire, v
Mirrors and Windows ca John Szarkowski. Hai quyn sch ny da trn nhng cuc trin lm
m hai gim tuyn ny t chc. Khi cn l gim tuyn v nhip nh Bo tng Ngh thut
ng i New York, Szarkowski t chc nhiu cuc trin lm v thng km theo nhng
catalogue trin lm. Sally Euclaire l mt gim tuyn t do, chuyn thit k nhng phng
trin lm cho bo tng v chun b nhng catalogue.

Nhng a phn ph bnh nhip nh c tm thy trong nhng n phm m thut- nhng tp
ch m thut ln nh Artforum v Art in America, v nhng tp ch khu vc nh Dialogue t
Columbus, Ohio, New Art Examiner t Chicago, Artweek v Photo Metro t California. Nhiu
bi ph bnh nhip nh cng c xut bn di dng tp ch c dnh ring cho truyn
thng nhip nh, chng hn nh Afterimage, hay trong nhng n phm nhip nh bao gm
Aperture v Exposure. Nhng bi ph bnh v nhng trin lm nhip nh xut hin trong
nhng bo ngy ton quc nh New York Times v trong nhng bo a phng. Mt s
nhng nh ph bnh chn vit cho s lng c gi ln v xut bn trn nhng phng tin
truyn thng i chng: Abigail Solomon-Godeau xut bn nhng bi ph bnh ca c trn
Vogue, Robert Hughes v Perter Plagens vit ph bnh m thut cho Time v Newsweek.

Mi n phm c mt phong thi bin tp v t tng chnh tr ca n, nhng nh ph bnh i
khi chn nhng n phm theo phong cch vit ca h v quan im chnh tr ca c nhn h.
H cng iu chnh phong cch ca h thch ng vi n phm no .

Nhng nh bin tp thng ra khuynh hng, i khi kh l khc bit. Chng hn, The
New Art Examiner ch nh cho nhng nh ph bnh ca h rng quan im ca ngi vit v
tc phm l xng sng ca mt bi ph bnh. Hy t quan im ca bn trc on th ba
v s dng khng gian cn li chng t n. Ngi bin tp ni thm: Hy miu t
ngn gn v gi n trong phm vi nhng tng m bn ang pht trin. Tng t,
Dialogue xc nh nhng bi ph bnh nh l s nh gi c nhn v nhng cuc trin lm
ring bit hay v nhiu cuc trin lm hay s kin c lin quan. Nhng nh bin tp ca
Dialogue cng yu cu rng nhng ngi vit nn miu t va d hiu nhng ni thm:
Hy s dng nhng miu t gip ngi c xem tc phm vi mt cch mi v/hay lm
sng t nhng mi lin h gia tc phm trin lm vi gii m thut rng ln hn. C hai n
phm u phn bit mt cch ngn gn nhng bi ph bnh vi nhng bi bo thng thng
v c nhng hng dn bin tp khc nhau cho mi loi.

Quy nh v phm vi hot ng ca h cng thay i t n phm ny sang n phm khc.
Grace Glueck, nh ph bnh cho New York Times, gii thch rng bi vit ca c bao hm
nhng trin lm gallery v nhng bo tng quan trng v l nhng g m ngi c ch
i. Tng t, v tp ch ca ng c tm c quc gia v dnh khng gian tng i nh cho
ngh thut, Peter Plagens ca Newsweek hu nh ch bao hm nhng trin lm bo tng,
nhng c gng vit nhiu v nhng trin lm bo tng ngh thut ng i nh c th.

Nhiu nh ph bnh c s c lp trong bin tp v phm vi hot ng ca h. Kay Larson,
vit cho tun bo New York Magazine, ni ti vit v nhng g ti quan tm. C gii thch
rng c lun c gng xem mi th trong thnh ph nu c th v tm kim nhng iu m
7
www.ebook4u.vn
c thch, sau chn la ci g vit: Cui cng ti khng ch quyt nh ai l ngi ti
thch m cn quyt nh ai l ngi ti cm thy c th ni iu g v h. C nhiu ngh s
mi tun ti thch ai v c th ni iu g v ai. Robert Hughes, vit khong hai mi
bn bi mt nm cho Time, th khng ty thuc vo nhng hn ch hay ch o bin tp, m
ng bao hm nhng g ng chn. Tuy nhin, v Time l mt tp ch tin tc v yu cu tnh kp
thi nn nhng cuc trin lm phi vn cn din ra khi bi vit ca ng c pht hnh, v v
tp ch c phn phi trn ton th gii nn ng vit nhiu nhng bi ph bnh v nhng
trin lm bn ngoi thnh ph New York.

Khi nhng nh ph bnh vit cho nhng n phm khc nhau, h vit cho nhng c gi khc
nhau. Nhng chn la vit v ci g v nhng cch tip cn vi s chn la ca h hay nhng
ti c phn b th thay i theo vic h vit cho n phm no v h phi hnh dung
nhng c gi ca h l ai. Mt bi ph bnh v mt cuc trin lm c vit cho bo ngy
ca mt thnh ph nh vng trung ty s c th khc v phong thi v ni dung so vi mt
bi ph bnh vit cho New York Times Ch Nht v ngi c l khc nhau. Bo Times c
phn phi tng vng cng nh trn c nc, v nhng c gi ca n th c hiu bit tt hn
v m thut so vi nhng c gi bo bnh thng; mt nh ph bnh vit cho bo Times c
th c nhng hiu bit m mt nh ph bnh cho mt t bo vng khng th c.



Cc loi ph bnh

Trong mt bi x lun ca t Journal of Aesthetic Education, Ralph Smith phn bit hai loi
ph bnh ngh thut, c hai u c ch nhng phc v cho nhng mc ch khc nhau: ph
bnh m hc khm ph v ph bnh m hc tranh lun. Trong ph bnh m hc khm ph,
mt nh ph bnh khoan nh gi v gi tr v c gng tm ra nhng kha cnh thm m ca
mt tc phm mt cch y nht c th, bo m rng ngi c s tri qua tt c
nhng iu c th c thy trong mt tc phm ngh thut. Loi ph bnh ny da ch yu
vo t duy miu t v din gii. Mc ch ca n l duy tr kinh nghim thm m. Trong ph
bnh m hc tranh lun, sau khi phn tch din gii , nhng nh ph bnh c lng nhng
kha cnh tch cc ca tc phm hay s thiu st ca chng v nh gi y vi nhng
kin ca h da trn nhng chun mc c tuyn b r rng. Nhng nh ph bnh ny tranh
lun mt cch thin v bng nhng kin ca h v c gng thuyt phc ngi khc rng tc
phm c xem xt tt nht theo cch m h din gii v nh gi n, v h c chun
b bin h nhng kt lun ca h.

Ingrid Sischy, l mt nh vn v nh bin tp, vit ph bnh va theo li khm ph v va
theo li tranh lun. Trong mt bi vit cho catalogue km theo nhng bc nh kho thn ca
Lee Friedlander, Sischy i lang thang mt cch thch th qua nhng bc nh v i vo
nhng suy ngh ca nh nhip nh, khm ph k lng c hai v trnh by nhng phn ng
ca c ta i vi chng. Trong khi c, chng ta bit rng c ta ng h Friedlander v nhng
nh kho thn ca ng v ci chnh l chng ta bit ti sao chng ta thng thc nhng bc
nh thng qua nhng t duy miu t v din gii ca mt quan st vin c y nhim v
chu o. Trong mt bi vit m c vit cho t New Yorker v nhng bc nh bo ch ph bin
ca Sebastio Salgado, c ta li tranh lun chng li nhng gi tr ca chng mt cch t m,
hp l v cn c, mc cho s ph bin rng ri ca chng trong gii ngh thut. C din
thuyt mch lc ph bnh tranh lun m ch yu l nh gi, vi y nhng l do v nhng
chun mc m trn v v c a ra s ph phn ca mnh.
8
www.ebook4u.vn

Andy Grundberg, mt nh ph bnh nhip nh cho New York Times trc y, lnh hi c
hai li tip cn c bn cho ph bnh nhip nh: l li ng dng v li l lun. Ph bnh ng
dng th thc t, trc tip v nhm vo tc phm; ph bnh l lun th trit l hn, c gng
nh ngha nhip nh, v s dng nhng bc nh nh l nhng v d lm sng t nhng
tranh lun ca n. Ph bnh ng dng hng n bo ch; cn ph bnh l lun hng n m
hc.

Nhng v d v ph bnh ng dng l nhng bi ph bnh v nhng trin lm, nh c vit
bi A. D. Coleman. Coleman cng vit ph bnh l lun nh trong bi Directorial Mode ca
ng. Nhng v d khc v ph bnh l lun l nhng bi vit ca Allan Sekula, chng hn nh
bi The Invention of Photography Meaning ca ng, trong ng khm ph ngha ca nhng
bc nh ra sao v nhip nh quan trng nh th no. ng quan tm v mi th trong nhip
nh, trong nhng bc nh cng nh nhng loi nh, v a ra nhng bc nh c trng v
nhng nh nhip nh c bit ch to ra nhng tranh lun v l lun bao qut. Tng t,
sch Camera Lucida: Reflections on Photography ca Roland Barthes l mt phng thc l
lun v nhip nh c gng phn bit nhip nh vi nhng hnh thc to hnh khc. Trong
bi vit ca c v nhip nh, Abigail Solomon-Godeau suy ra t l lun vn ho, ch ngha
n quyn, v lch s ngh thut v nhip nh kho st nhng quan im t tng xung
quanh vic to hnh, trin lm v vit v nhng bc nh. Nhng bi vit ca c thng l ph
bnh v ph bnh. Sau y, trong quyn sch ny, chng ta s khm ph chi tit nhng l
lun m thut v nhip nh, ph bnh l lun, v l lun nh hng th no n c ph bnh
v nhip nh.

Grundberg cng ch ra mt loi ph bnh khc l s thnh tho, m ng chi b v n c
nhiu hn ch. K thnh tho, v ru hay nhng bc nh, hi iu ny l hay hay d? v
tuyn b da vo s thch ring ca hn ta. Loi ph bnh ny, thng s dng trong ni
chuyn thng thng v thnh thong tm thy trong bi vit chuyn nghip, th b gii hn
hon ton trong mt phm vi hn hp bi v kin m n to ra th thng c tuyn b m
khng da vo nhng l do b tr hay li ch ca nhng chun mc r rng no, v v th
chng va khng cung cp thng tin g li va v ch. Nhng tuyn b da vo s thch th
n gin l qu ring t lm gi tr tranh lun. Grundberg cng ni thm rng: Nhim v
ca ph bnh l to ra nhng s tranh lun, khng phi nhng tuyn b. Quyn sch ny th
ng vi Grundberg nhng im ny.



Xut thn ca nhng nh ph bnh

Nhng nh ph bnh c xut thn khc nhau. Nhiu nh ph bnh m thut nng cao trnh
v lch s m thut v kim sng bng cch dy lch s m thut khi h vit ph bnh.
Nhiu ngi c o to v m thut. Mt s nh ph bnh cng l nhng ngh s trin lm,
chng hn nh Peter Plagens, l mt ho s v l mt nh ph bnh cho Newsweek, v Barbara
Kruger, trin lm ngh thut nhip nh v vit ph bnh. Rene Ricard l mt nh th v
mt nh ph bnh m thut, Carrie Rickey vit ph bnh phim cho nhng n phm ph thng
v ph bnh m thut cho nhng n phm m thut.

Michael Kimmelman, nh ph bnh m thut ch cht ca New York Times, l mt nghin
cu sinh v lch s m thut nhng tng vit ph bnh m nhc cho mt t bo ngy
9
www.ebook4u.vn
Atlanta, sau cho Philadelphia Inquirer, U.S. News & World Report, v New York Times.
Times, ng ta bt u vit v m thut cng nh m nhc v tr thnh mt nh ph
bnh m thut ch cht vo nm 1990. Robert Hughes, nh ph bnh ngh thut cho tp ch
Time t nm 1970, l ngi c v l mt cu sinh vin kin trc Dng Tn, cu ho s,
tng v bim ho chnh tr. ng cng vit nhng bi vit cho New York Review of Books v
New Republic, lm mt chng trnh truyn hnh tm tp v khuynh hng hin i, mang
tn The Shock of the New, v l tc gi ca nhiu sch v ngh thut.

A. D. Coleman tr thnh mt nh ph bnh t do chuyn v nhip nh vo nm 1968. ng
vit mt chuyn mc mang tn Latent Image cho Village Voice v cng vit cho Popular
Photography v New York Times Ch nht. T nm 1974, ng vit cho nhng n phm
khc nhau gm Artforum v hin ti ng l nh ph bnh nhip nh cho tun bo New York
Observer. ng cng cung cp hng lot nhng bi bnh lun cho chng trnh Performance
Today ca Truyn thanh Cng cng Quc gia v vit ph bnh cho nhng n phm khc nhau
nh Photo Metro, xut bn San Francisco. Coleman khng phi l mt nh nhip nh v
cng cha tng qua trng lp thng thng no v nhip nh, ng vit ph bnh sn khu
cho Village Voice. ng bt u vit v nhip nh v ng b quyn r bi nhng bc nh, t
m v lnh vc ny, v b hp dn- thm ch b khut phc- bi n tng ca n trong nn vn
ho ca chng ta. ng t xem mnh nh l mt ting ni t pha khn gi ca nhip nh v
vit hn bn trm bi bo t v tr quan st tt t nm 1968 n 1978. Vo nm 1994,
ng cho xut bn mt tuyn tp v nhng bi vit ca ng trong nhng nm gn y v
nhng thnh qu ca nhip nh ng i trn th gii vi ta Critical Focus.

Trc khi vit ph bnh nhip nh, Abigail Solomon-Godeau l mt ngi bin tp nh khi
cha tt nghip v lch s m thut, v t kinh doanh nhng bc nh cho cc tp ch, nhng
nh xut bn sch gio khoa, nhng phim gio dc, v nhng nh qung co. Cui cng, c
tht s chn vi cng vic ca mnh v nhn thy rng mnh l mt phn ca nhng g
m nhng nh ph bnh vn ho gi a l cng ngh nhn thc. C ni v iu : N
ng l ang to ra mt hin thc no m ngi ta, hay nhng sinh vin, hay bt c ai, s
khng nghi ng g c v n c nhn thc nh s tht (bi v n c chp hnh). l khi
ti bt u ngh rng ti thc s thch vit v nhip nh. Sau khi c gng sng nh l mt
nh ph bnh New York trong hai nm, c nhn ra rng ch c th tn ti nh mt nh
ph bnh khi i dy hc. C ly c bng tin s v lch s m thut c th tip cn
c vi nhng cng vic i hi hc vn cao hn. Trong khi i dy, c vit cho nhng n
phm khc nhau nh Vogue, Afterimage, v October v xut bn mt su tp nhng bi
vit ca c mang tn Photography at the Dock.

Grace Glueck tin rng, rn luyn, mt nh ph bnh cn xem tht nhiu v ngh thut nh
c th c v bt c ci g lin quan v hnh thc bao gm kin trc, phim nh, ma, sn
khu, thm ch c by trn ng ph. Mark Stevens ng v nhn mnh s quan
trng ca vic thi gian i bo tng: S m chm trong nhng hnh thc ngh thut khc
nhau trong qu kh l cch rn luyn tt nht cho con mt.



Nhng lp trng v ph bnh

Nhng nh ph bnh c nhng lp trng khc nhau v vic ph bnh nn l ci g v n nn
c nh hng nh th no. Abigail Solomon-Godeau xem lch trnh ph bnh m mnh
10
www.ebook4u.vn
chn nh l mt trong nhng cu hi c t ra: Trc tin, tt c nhng thc hnh ph
bnh- v vn hc hay ngh thut- nn l v vic t ra nhng cu hi. l nhng g ti lm
trong vic dy hc ca ti v l nhng g m ti c gng lm trong bi vit ca ti. D
nhin, c nhng trng hp m bn c th ni mt cch chc chn, y l nhng g ang din
ra, hay y l iu ng ngn, kh hiu hay xuyn tc. Nhng t su thm trong tm thc,
iu ny vn ang t ra- n c ngha g, n hot ng nh th no, chng ta c th ngh
khc v n khng.

Kay Larson, mt ngi cng quan tm n vic din gii nhng tc phm ngh thut, ni rng
c ta bt u vit ph bnh bng cch i mt trc tip nu c th vi tc phm- khoan dng
ngn ng v loi b nhng ngn cch. Tht l kh v ng s- v bn lun mun a ra
nhng nh gi v quan im, nhng bn hy khoan lm iu . Ngay khi bn gp phi iu
ny, bn c th c gng suy lun nh th no din gii n, v c nhiu cch gii
quyt- thng qua x hi hc, lch s, l lun, ph bnh tiu chun hay miu t.

Grace Glueck xem vai tr ca nh ph bnh l mt trong nhng thnh vin c hiu bit ca
cng chng v nhng tc phm ngh thut: c khao kht thng tin, gii thch, din gii v
lm sng t. C ta mun gip mt c gi t ngh thut trong mt hon cnh, tm kim
hon cnh ra i ca n, n c so snh ra sao trong mi quan h vi nhng ngh thut
khc. Tuy nhin, Glueck cng ni ngay rng c cn chng li nhng chun mc tu tin,
nhng tc phm lum thum, s thiu chnh xc, nhng quan nim sai lm, v ng h nhng
tc phm tt ca bt k ai.

Coleman, vo nm 1975, xc lp nhng tin m ng da vo vit ph bnh:

Mt nh ph bnh nn c lp vi nhng ngh s v nhng ngi ni ting m h vit
v. Nhng bi vit ca h nn xut hin thng xuyn trn mt tp ch, bo, hay mt
din n d lun khc. Nhng tc phm c xem xt trong bi vit nn c th
c tip cn cng khai, v t nht mt phn nn l ca nhng ngi cng thi vi nh
ph bnh v/hay nhng ngh s tr, t ting tm hn, vi tt c s a dng ca h. V
nhng nh ph bnh nn sn lng tip nhn mt cch thoi mi thi ca nhng
ngi hay hoi nghi v n l rt cn thit cho s ph bnh nghim tc.

y l nhng tuyn b r rng ca Coleman v vic ph bnh nn l nh th no v n nn
c nh hng ra sao. ng ta ang tranh lun v mt s ph bnh c lp vi nhng ngh
s, bo tng v nhng phng trin lm ti tr cho nhng ngh s . ng nhn thc mt cch
chnh xc v nhng xung t c th xy ra v li ch gia nh ph bnh v ngh s hay nh
ph bnh v nh ti tr: ng ta khng mun nh ph bnh l k pht ngn cho ai , v hn
th, phi l mt ting ni c lp. Coleman tranh lun rng v ph bnh l mt hot ng
cng cng, v vy bi vit ca nh ph bnh nn c tip cn vi nhng c gi quan tm v
tc phm ngh thut ang c ph bnh cng nn sn sng tip thu s xt nt ca cng
chng. iu ny c l s ngn cn mt nh ph bnh ving thm ni lm vic ca mt ngh s
vit v tc phm, bi v tc phm ch mang tnh ring t.

Coleman phn bit gia nhng gim tuyn v nhng nh s hc vit v ngh thut vi nhng
nh ph bnh. ng ta tranh lun rng nhng gim tuyn, ngi thu thp tc phm v trng
by n trong nhng phng trin lm v nhng bo tng, v nhng nh s hc, ngi t
nhng tc phm c hn vo mt hon cnh, vit t nhng v tr c quyn c li: n l c
quyn c li ca s hiu bit mun mng, cn i vi nhng gim tuyn l sc mnh ca s
11
www.ebook4u.vn
bo tr. Coleman lu rng nh vn, nh s hc, ngi gim tuyn, hay nh ph bnh, l
nhng ngi bn ca nhng ngi ngh s thng qua vic bo tr cho nhng tc phm ca ho,
s c mt lc kh khn l lc hoi nghi. Tuy nhin, ng nhanh chng nhn ra rng thi
hoi nghi th khng th hn hay i ch. Mc ch ca Coleman l ph bnh qu quyt, c
tnh cch xy dng, v ng ta ni thm: Nhng lm dng vai tr ca mt nh ph bnh phn
ln ny sinh t s khao kht quyn lc v nhu cu c yu thch.

Mark Stevens ng rng nn phn bit gia vit ph bnh v vit lch s: Hnh ng ng
bun ca mt nh s hc ngh thut l vic dm pha cng vic m nhng nh ph bnh c
th lm tt hn bt c ai khc, v ch c th ni l sinh ng, t pht, n tng, kp thi
vi hin ti- tm li, nh ph bnh l nhng ngi nho nn kin trong chc lt.

Lucy Lippard l mt nh ph bnh c lp c thi khc vi Coleman, nhng quan nim v
ph bnh ca c th khng nht tr vi nhng quan nim va c trch dn ca Coleman. C
gi vic vit v m thut ca mnh l ph bnh bin h. Nh l mt nh ph bnh bin h,
Lippard cng khai l ngi t khuynh, i bnh ng cho ph n v chi b quan nim rng
ph bnh tt l ph bnh khch quan. Thay vo , c ta mun mt s ph bnh c lp trng
chnh tr. C ta tm v qung b nhng ting ni thp c b hng, nhng hnh nh khng
c trng thy, hay nhng con ngi khng c quan tm n. C ta chn vit v m
thut ln n giai cp thng tr v v th n thng khng c trin lm. Lippard chn lm
vic vi nhng ngh s i lp vi x hi lm cho tc phm ca h c thy v ting ni ca
h c nghe.

Lippard cng bc b quan nim nn c khong cch gia nhng nh ph bnh v nhng ngh
s. C ni rng nhng tng ca c v m thut ny sinh t s tip xc vi nhng ngh
s v nhng xng lm vic ca h hn l t nhng phng trin lm v nhng tp ch. C
cng nhn rng nhng ranh gii gia s bin h, s qung b, v s tuyn truyn l rt mong
manh, nhng c phn i s khch quan v thi trung lp trong ph bnh v xem l
nhng t tng hoang ng v nhng suy ngh sai lm, s tip cn ca c th trung thc hn
ca nhng nh ph bnh i hi loi b c quyn.



Mi quan h gia nh ph bnh v ngh s

Lippard v Coleman t ra mt cu hi quan trng trong ph bnh v mi quan h ca nh ph
bnh vi ngh s. V mi ngi trong bn h c nhng cu tr li khc nhau: Coleman bin h
cho mt khong cch m h gia nh ph bnh v ngh s, v Lippard kt hp chng li.
Nhng nh ph bnh c nhng v tr khc nhau gia hai thi cc ny. Peter Schjeldahl ni
rng tnh bn thn thit gia nhng ngh s v nh ph bnh th tht l bi hi. Nh ph bnh
c l tm kim s khm ph t ngi ngh s, trong khi ngi ngh s li tm kim s nhn
thc t nh ph bnh. Nu mi ngi u t t th khng ai trong hai ngi trao tng ai mt
phn thng nh th c. ng ni tip: Mt nh ph bnh m khng cm thy au kh trong
mi quan h vi nhng ngh s l mt con im. Mt nh ph bnh khng bao gi quan h vi
nhng ngh s, s b u, l mt trinh n. Trong c hai trng hp h u khng bit g v
tnh yu.

Kay Larson cm nhn rng, hiu bit, c ta phi nghin cu lch s cng nh ni chuyn
vi cc ngh s. C u tranh cho vn trch nhim v tuyn b, trch nhim ca bn vi
12
www.ebook4u.vn
ngh s l cng bng nht nh c th, v c ni thm, bn c mt trch nhim vi th hiu
v nhng gi tr ca bn.

Mark Stevens xem trch nhim trc ht ca ng l i vi quan im ca chnh ng ta.
ng cng c gng cng bng, v khng hn hc, v ng hi tic v mt vi ln ng chm
bim. ng ngh rng vic hiu nhng ngh s th kh, bi v ng khng mun lm tn thng
nhng cm xc hay nhng tc phm tuyt vi ca h m ng ngh l khng hay. ng ngh:
C l tht l ng ngn nu mun hiu tht su sc v ngi ngh s, chp nhn nhng tc
phm ngh thut hay hiu ht v nhng ngi kinh doanh ngh thut.

Christopher Knight thch quan h vi nhng ngh s nhng khng ni chuyn vi h v nhng
tc phm ca h mi cho ti khi ng vit v n: Ti khng bao gi ni chuyn vi mt
ngh s v tc phm mi ti khi ti vit iu g bi v n ch gy rc ri hay hoang mang
cho ti. Ti khng t thy mnh nh mt ngi phin dch nhng nh ca ngi ngh s cho
cng chng. Michael Feingold tin tng rng ph bnh khng phi l mt phn ca quy trnh
ngh thut. l vn gia nhng ngh s v nhng cht liu ca h, nhng ngh s v
nhng ng s ca h, nhng ngh s v nhng khn gi ca h. Ph bnh n sau . Khi t
n c gng gnh vc c quy trnh ny, n thng kt thc bng vic lm hng ngh thut
trong khi t lm cho n trng c v v v hay ng ngn.

Nhng nh bin tp ca nhng tp ch xut bn nh k cng nhy cm vi nhng vn v
tnh lim chnh v nhng mu thun c th c v li ch gia mt nh ph bnh v mt ngh s
hay mt ngi ni ting. V d, tp ch New Art Examiner cng b r rng trong nhng
nguyn tc ch o cho nh ph bnh ca n: D trong hon cnh no nhng bn tho cng
khng c d phn bi nhng ngi ngoi (ngh s, nhng i l, hay ngi ti tr).
Dialogue khng chp nhn nhng bi ph bnh ca nhng ngi vit c mi quan tm n
thng mi trong mt phng trin lm, c mt quan h gn gi vi nhng ngh s trin lm,
c bt k mt v tr no trong t chc ti tr, hay c nhng kinh nghim trc vi nhng
ngh s hay nhng t chc ti tr ny. Nhng chnh sch ny c lp ra trnh khng lm
hu hoi uy tn ca ngi vit v nh xut bn.

Khng c nhng cu tr li d dng cho nhng vn v o c trong ph bnh hay cho vic
a ra quy nh cho c nhn hay cho cng tc bin tp. Tuy nhin, vn ny t gp kh
khn hn nu chng ta nhn ra rng nhng nh ph bnh vit cho c gi ch khng phi cho
ngh s c tc phm ang c ni n. Nhng nh ph bnh khng vit ph bnh cho mt
ho s hay mt nh nhip nh ang trin lm; h vit cho cng chng. Grace Glueck ngh
rng, tt nht, nh ph bnh nn lm cho ngi ngh s bit tc phm ca h ang c cm
nhn hay khng c cm nhn nh th no t pha cng chng.

Mi quan h gia nh ph bnh v ngh s cng tr thnh t r rng khi chng ta nhn ra rng
ph bnh th cao hn l nh gi ngh thut. Quan im ny d dng b qun lng bi v trong
phng trin lm m thut, trong trng hc, trong nhng lp hc nhip nh, tht khng may,
ph bnh c hiu ch l s nh gi. Mc ch u tin ca ph bnh trong trng hc
thng c nhn nhn rt hn hp nh l trau di vic to hnh; c t thi gian miu t tc
phm ca sinh vin, din gii n, hay nghin cu nhng gi nh v nhng g l ngh thut
hay khng l ngh thut. Do chng ta c khuynh hng ngh rng ph bnh chuyn nghip
c xut bn l s nh gi v c th hn, l s nh gi v ngi ngh s v s tin b
trong vic to hnh. nim v ph bnh chuyn nghip nh vy th hon ton khng cn
chnh xc na.
13
www.ebook4u.vn



Ph bnh vic ph bnh

D nhng nh ph bnh, c nu trong chng ny, xem xt mt cch nghim tc n
v tr ca h i vi ph bnh, nhng v tr ca h th khc nhau; v nhng l lun v cch tip
cn ca h khng kt hp thnh mt l lun ph bnh c kt v ton din. Tri li, nhng nh
ph bnh thng khng ng hoc tranh ci vi nhng tng ca mt ngi khc. Nh
ph bnh m thut Hilton Kramer bc b bi vit ca Lucy Lippard v cho l tuyn truyn
chnh tr khng do d. John Szarkowski thng b nhng nh ph bnh theo khuynh hng x
hi buc ti v vic nhng nh thm m- tr thnh m thut qu nhiu, c bit l nhng
bc nh phn i x hi. Bi vit ca Allan Sekula th t ra nghi ng nhip nh n ni n
c gi l rt hoang tng v c v nh l mt lch s v ngi ph n c vit bi mt
k ght kt hn. Nhng ci nhn mu thun ny gp phn vo mt cuc i thoi ang din
ra hp dn v c tc dng nng cao kin thc v hnh nh v ph bnh lm si ng vic c
ph bnh cng nh xem nh.

Nh ph bnh m thut Donald Kuspit l ngi bin tp b sch hp tuyn nhng bi vit
chnh ca nhng nh ph bnh m thut ng i nh Lawrence Alloway, Denis Adrian, Dore
Ashton, Nicolas Calas, Joseph Mashect, Robert Pincus-Witten, Peter Plagens v Peter Seltz.
Trong li ta dnh cho nhng bi vit ca h, ng gi h l nhng nh ph bnh m thut
bc thy v a ra mt s l do cho s khen ngi ny. ng ngh rng h vit ht sc tinh
t v m thut vn phc tp. H suy ngh su sc v bn cht ca ph bnh m thut v
xem xt mt cch nghim tc vic h nn bt tay vo lm n nh th no. ng khen ngi s
c lp v quan im ca h v s t thc ca h v n. Kuspit bit rng h pht trin
vic ph bnh ca h vt ra khi vic a tin ca bo ch v trnh vic a tin qung co
cho nhng ngh s ngi sao cng thi vi h. ng khm phc nhng nh ph bnh ny v s
am m m thut v ph bnh m thut ca h v v vic chng t quan im da trn nhng
l do ca h. Vi ni am m v l do ca h, h trnh tr thnh gio iu, c on- h
xc phm vo s thc ca chng ta.

Vi nhng tuyn b ny, Kuspit to ra nhng chun mc cho vic ph bnh hay, m vi n
ng c th cn o nhng bi vit ca nhng ngi khc v m thut. Mark Stevens a ra
nhng chun mc cho vic ph bnh hay: Nhng nh ph bnh nn trung thc trong s nh
gi ca h, trong sng trong bi vit ca h, v khim tn trong thi ca h. ng ni
thm rng ph bnh hay ging nh cuc m lun hay- thng thn, vui v, ring t, khng
hon ho. Khng phi tt c ph bnh u l ph bnh hay c, v d cho tt c ph bnh l
ph bnh hay i na, th nhng nh ph bnh s a ra nhng quan im v mun bnh lun
chng. Trong vic ph bnh m thut v ph bnh vic ph bnh nhng iu cho thy rng
h lm g u l th hay thm d, hay khng hon ho nh cch gi ca Stevens, ng
cho s xt li, v c th tranh lun qua li. Tt nht nhng nh ph bnh nn nhn thy rng
h khng th kh nng bo v mt cch c on quan im ca h bi v h c th
lun lun b iu chnh. H c th tranh lun si ni v thng l th, nhng tt nht cho h
l tin vo nguyn do hn l cm xc thuyt phc mt ngi khc v cch nhn ca h trc
mt tc phm ngh thut. Nhng nh ph bnh tin tng vo vic h thy nh th no v h
vit g, v h c gng thuyt phc nhng c gi ca h rng cch ca h l tt nht, hay t
nht l mt cch rt tt, xem v hiu. Vit v vic ph bnh ca Robert Hughes, Nicholas
Jenkins ni rng nhng quan im sc xo ca Hughes dng nh c nho nn t tnh yu
14
www.ebook4u.vn
ca ng i vi thut hng bin y ma lc, cng nh t kh nng thuyt phc ti tnh ca
ng. Hughes tn thnh rng: D nhin c yu t trnh din trong ph bnh. Nhng nh ph
bnh cng ci m vi quan im ca mt ngi khc, nhng cng vy ci khc cng phi
thuyt phc h da trn cn bn l nguyn do, trc khi h thay i nhng ci nhn ca h.

Nhiu c gi v chnh nhng nh ph bnh phn nn rng vic ph bnh thng qu m
h, qu kh c, v i khi khng th hiu c. Peter Schjeldahl vit mt cch hm hnh
rng: Ti vit mt cch m h khi ti mun ln trnh n. Tht l rt th v khi bit chc l
khng th b tn cng c. Sau vi mt t ma mai, ng ni thm: Vit mt cch r rng
l cng vic v cng nng nhc v c v hi in r, ging nh v mt ci bia tp bn trn
ngc ca ti vy. Vit mt cch r rng l t t co mnh. Quyn sch ny c gng tit l
nhng tng v lm cho chng tr nn r rng v v th c th tip cn c- c bit khi
chng l nhng tng kh hiu- vi bt k ai mun hiu chng.



Gi tr ca ph bnh

Gi tr ca vic c mt bi ph bnh hay, l lm gia tng s hiu bit v nh gi v m
thut. c v nhng ngh thut xa l vi chng ta lm gia tng s hiu bit ca chng ta.
Nu chng ta hiu v nh gi mt tc phm m thut no , vic c mt quan im ca
ngi khc v n c th pht trin hiu bit ca chnh chng ta v n nu chng ta ng tnh,
hay n c th lm chng ta tr nn su sc hn nu chng ta khng ng tnh v trnh by r
rng nhng tranh lun tri ngc .

Cng c nhng li th ng k khi lm cng vic ph bnh. Marcia Siegel, nh ph bnh ma
cho Hudson Review v l tc gi ca nhiu sch v ph bnh ma, ni v gi tr ca vic vit
ph bnh i vi c: Thng th khi ti vit v ci g , n tr nn tt hn. Chng phi ti
qu hng say m ti lm cho n tt hn, m do trong lc vit, bi v ngn t l mt cng c
ca suy ngh, ti thng c th tr nn su sc hn trong suy ngh hay trong cng vic ca
mt bin o ma v quan st cng hp l hn.

Tng t, A. D. Coleman bt u nghin cu nhip nh v vit ph bnh nhip nh vo cui
nhng nm 1960 bi v ng nhn ra rng nhip nh nh hng n ng v nn vn ho
ca ng; ng mun bit nhiu hn v n v cm thy rng c th c ngha no khi tranh
lun, cng khai trn bo, v mt s quan nim v vai tr ca nhip nh trong cuc sng ca
chng ta. Vi ng vic ph bnh rt c gi tr trong vic hiu nhng bc nh, v ng hy vng
rng vic cng khai trn bo suy ngh ca mnh s gip ng v nhng ngi khc hiu nhng
bc nh tt hn cng nh hiu hn v nhng tc ng ca chng i vi ngi xem.

Nu vic ph bnh c gi tr thm ch cho bn thn nhng nh ph bnh chuyn nghip, th t
l n c th c ch vi nhng ngi khc c t kinh nghim v ph bnh m thut hn. Ci li
thy r vi mt tc phm m thut l thi gian m khn gi dnh xem n lu n mc
c th o c. Quan im ny l hin nhin nhng quan trng: Hu ht mi ngi i thm
bo tng xem xt tc phm m thut khng ti nm giy. Nm giy xem so vi thi gian
t gi ny sang gi khc to ra tc phm ca ngi ngh s dng nh khng tng xng t
no. Vic xem xt nhng vn miu t, din gii, v nh gi v mt tc phm m thut
phi pht trin ng k nhn thc ca mi ngi v mt tc phm m thut v thay i ng
k ci cch m h xem n.
15
www.ebook4u.vn

Khi vit ph bnh mt tc phm m thut cho mt c gi hay khn gi, nhng nh ph bnh
phi c gng din dch s ln xn phc tp trong suy ngh v cm xc ca h v m thut
thnh nhng ngn t m trc tin c th c hiu bi chnh h v k n l nhng ngi
khc. Mi ngy, nhng khn gi ca m thut c th ri khi mt bc nh hay mt trin lm
vi nhng s hng ng ti thiu, nhng cm xc khng r rng, v nhng suy ngh khng
trn vn. Tuy nhin, nhng nh ph bnh, xem nhng tc phm m thut nh mt ngi
chuyn nghip, c trch nhim vt ln vi nhng cu hi v ngha, cch din t m tc
phm m thut t ra, hay nu ln nhng cu hi m tc phm khng t ra.

Nhng nh ph bnh thng xem xt nhng tc phm m thut vi mt tm nhn bao qut,
ch khng ch xem mt bc nh hay mt cuc trin lm. H t tc phm trong mt bi cnh
ca nhng tc phm c to ra bi nhng ngh s khc, nhng tc phm ca nhng ngh s
cng thi v ca ngh thut trong qu kh. H c th lm iu ny bi v h xem ngh thut
nhiu hn rt nhiu so vi mt khn gi bnh thng- h xem ngh thut nh l cuc sng ca
h vy. Nhng c gi ca h s khng c tho mn vi nhng tr li n gin, nhng bn
lun qua loa, hay nhng tn dng rng tuch. Nhng nh ph bnh phi tranh lun v v th
ca h v tranh lun da vo nhng lp lun ca h v tc phm m thut v h th hiu n
nh th no. Nhng khn gi xem xt m thut theo cch m mt nh ph bnh xem n c
th s gia tng s hiu bit v nh gi ca chnh h v m thut- l mc ch v l s
tng thng ca ph bnh.




























16
www.ebook4u.vn
Chng 2

MIU T NHNG BC NH


nh ngha miu t

Miu t mt bc nh hay mt trin lm l lu v n v ni chuyn vi ngi khc, bng cch
ni ln hay in thnh sch bo, nhng g m ta lu . Vic miu t l mt quy trnh thu thp
d liu, mt danh sch d kin. Nhng miu t l nhng cu tr li cho nhng cu hi: "Ci
g y? Ti ang xem ci g y? Ti bit mt cch chc chn iu g trong hnh nh ny?"
Nhng cu tr li ny l nhng nhn bit v c ci r rng ln khng r rng. Thm ch khi
nhng s vic no dng nh l r rng vi nhng nh ph bnh, h vn ch r chng ra
bi v h bit rng nhng g r rng vi mt ngi xem ny th c khi khng th nhn bit vi
mt ngi xem khc. Thng tin miu t bao gm nhng trnh by v ch , phng tin,
hnh thc, v ni chung l nhiu th na ca bc nh, v hon cnh ra i ca bc nh, bao
gm thng tin v nh nhip nh to ra n, thi im n ra i, v hon cnh x hi m n ra
i. Thng tin miu t l tht (hay khng tht), chnh xc (hay khng chnh xc), cn c trn
s thc (hay tri ngc vi s thc): Richard Avedon s dng mt my view Deardorff
8x10-inch hay khng; ng ta chp hn 17.000 ming phim hay khng. Nhng miu t c
th c kim chng bng cch quan st v tm kim bng c thc. D v nguyn tc nhng
miu t c th c trnh by l thc hay khng thc, nhng trong thc t nhng nh ph
bnh i khi cm thy kh lm nh th.

Nhng nh ph bnh c c thng tin miu t t hai ngun- bn trong v bn ngoi. H thu
thp nhiu thng tin miu t bng cch ch mt cch t m nhng g c th thy trong bc
nh. H cng tm kim thng tin miu t t nhng ngun bn ngoi bao gm nhng th vin,
nhng ngh s to ra nhng hnh nh, v bo ch.

Miu t l mt ch hp l bt u khi xem mt trin lm hay mt bc nh bi v n l mt
phng tin thu thp nhng thng tin c bn hiu. Tuy nhin v mt tm l chng ta
thng mun nh gi trc, v nhng trnh by u tin ca chng ta thng th hin s tn
thnh hay khng tn thnh. Khng c g l sai c khi nh gi trc min l s nh gi l c
c s v nhng thng tin thch hp l chnh xc v phng din miu t. Chng ta c nh
gi trc v sau duyt li nh gi da trn s miu t, hay miu t v din gii trc v
sau nh gi ch l vn chn la m thi. Khi im khng phi l iu quyt nh,
nhng miu t mt cch chnh xc l mt phn cn thit c nhng lp trng ph bnh
vng vng. Nhng s din gii v nh gi b qua s thc hay tri vi s thc l sai lm
nghim trng.

Nhng nh ph bnh chc chn v thng xuyn miu t, nhng trong sch bo h khng nht
thit phi miu t trc tin, ri tip theo l din gii, v sau l nh gi. H c th miu
t mt cch kn o vi chnh h trc khi h vit, nhng trong sch bo h c th bt u
bng vic nh gi, hay mt s din gii, hay mt cu hi, hay mt s trch dn, hay vi bt
k mt cch vit no, to mt s ch vi ngi c. H c th s cm thy rt chn nu
c phi bt u bng vic miu t v sau l din gii v nh gi. Mt cch tng t,
nhng nh ph bnh thng trn ln thng tin miu t vi mt li din gii hay mt s nh
17
www.ebook4u.vn
gi. Tuy nhin, vi mc ch trc mt ca chng ta l tm hiu qui trnh miu t ca ph
bnh, chng ta ang phn loi v nu bt nhng d liu miu t trong vic vit ph bnh.



Nhng miu t v trin lm "In the American West" ca Avedon

Khi nhng bc nh "In the American West" ca Richard Avedon ln u tin c trin lm
vo nm 1985, Douglas Davis v tr kh khn m nhng nh ph bnh thng gp phi-
ng ta phi vit nhng ch u tin v nhng tc phm mi v y thch thc. ng ta cng
phi vit cho nhng c gi cha tng xem tc phm. Nhng tc phm Min Ty Hoa K ca
Avedon by gi tng i c bit n nhiu bi v n c trin lm v c in sch t
nm 1985, v n c bn lun bi nhiu nh ph bnh. Nhng nhng tc phm ny
khng c bit n khi Davis vit v n trn Newsweek, mt cch ngn gn sau khi trin lm
khai mc. Bi vit ca Davis di mt trang v mt ct trn tp ch, khong 1.000 t, v km
theo bn bc nh ca Avedon t cuc trin lm. N cha y nhng thng tin miu t- nhng
d kin v nhng quan st c th c thc hin v nhng tc phm ny.

Davis m u bi bo ca ng ta vi cu ny: "Trong dy c nhng bc nh chn dung c
trng by Ft. Worth bi nh nhip nh thi trang ni ting Richard Avedon chp lm t liu
v Min Ty Hoa K, c mt nh b ba y tham vng v khm ph." Bi v nhng c gi
ca ng ta c th bit hay khng bit v Richard Avedon, v vy Davis nhanh chng v khng
h nh nhn thng tin vi h rng Avedon l mt nh nhip nh thi trang ni ting. ng
cng gii thch rng trin lm ny l v nh chn dung, vi mt s lng ln- "trong dy c
nhng bc nh chn dung-" v chng c trng by Ft. Worth. Vic chng c trng by
Ft. Worth th ng quan tm lu bi v ti c trin lm bi mt nh nhip nh thi
trang ni ting, v bi Avedon, th hn l khai mc thnh ph New York th thch hp hn l
mt thnh ph Texas. Vic chng c chp " lm t liu" v Min Ty Hoa K tr nn
quan trng cho nh gi cui cng ca David v cuc trin lm ny.

Davis bt u bi vit ca ng v trin lm ny bng vic bn lun v mt tc phm, m ng
gi l "y tham vng" v "khm ph." N l mt tc phm phc tp v khng c in li
trong bi vit. Hnh nh m chng ta hnh dung v n l thuc vo miu t ca Davis: "Di
hn 10 b v cao gn 5 b, n l bc nh ln nht trong mt trin lm nhng khun mt v
c th vi kch thc tht." Tc phm ny th rt ln so vi nhng chun mc ca nhip nh;
Davis nhn mnh n kch thc ca n v cng khm ph ra rng hu ht nhng bc nh
trng by c kch thc nh tht: " y chng ta ng mt i mt vi bn ngi cng nhn
m than y bi bm dn hng ngang qua ba bc nh ring bit." Nhng c gi c th
khng bit thut ng tranh b ba (triptych) by gi c th gii m c rng tc phm ny
c to thnh t ba tm nh ring bit. Davis xc nh r ch ca tc phm ny l bn
ngi th m than m ng ta m t l "bi bm" v "dn hng ngang." ng ta cng miu t
kinh nghim xem hnh nh v i ny: "chng ta ng mt i mt" vi h.

Miu t ca Davis v kch thc ca hnh nh ny l rt ng ch bi v nu nhng c gi
ca ng ta xem nhng bc nh ny h s ch c th xem chng nh nhng trang sch trong
tp sch nh ca Avedon, nhng hnh nh in nh li trong nhng sch bo hay tp ch, hay
xem lt qua trn mn hnh trong lp hc, nhng cha tng c chim ngng vi kch
thc nh tht trong trin lm Ft. Worth. Mc ch ca miu t l hiu nhng g ang
xem xt; thm na l ghi chp mt cch chnh xc li cho hu th. Mt s ph bnh v tc
18
www.ebook4u.vn
phm mi ngy nay cui cng s tr thnh mt phn ca lch s ngh thut i vi th h tr
trong tng lai rt lu sau khi nhng trin lm khp li.

Sau , Davis gii thch rng mt trong bn ngi th m trong nh b ba th xut hin hai
ln vi khun mt b ct bi s tch bit gia hai trong s ba bc nh. Davis nhn thy
vic cch xn nh vy th tht l "hp dn v li cun." Trong mt bc nh, ngi th m ny
ru v trong bc nh cn li th khng. Davis gii thch rng Avedon chp ngi th m
ny hai ln, cch nhau ba thng: ln u ngi th m ny ru, ln th hai th khng.

Tt c miu t v bc nh b ba ny u nm kh u tin trong bi vit ca Davis. V
nhng thng tin ny a ra s m bo cho din gii ca ng v vic tc phm ny ni v ci
g v sau nhng nh gi cui cng ca ng v vic n hay nh th no: V nhiu phng
din, nhm tc phm mi c mong i t lu ca Avedon... th c tnh hai mt nh l
ngi th m ny.

Vi Davis, nhng tc phm mi ny c tnh hai mt bi v, trc ht, n c to ra nh l
mt cch lm "c tnh t liu" thng thn v trc tip v Min Ty Hoa K v k n nh l
mt s chuyn hng t phong cch thi trang cao cp Avedon m danh ting ca ng c
gy dng t . Nhng theo Davis, thng qua nhng bc nh dng nh bc trc v t nhin
ny cho thy chng c s tr tnh hn hi: "V ng ta lun lun eo ui mt phong cch."
Davis kt lun trong cu cui cng ca bi vit: trin lm ny th khng mang tnh t liu v
Min Ty Hoa K, m hn th, n c tnh t liu v chnh bn thn Avedon v phong cch ca
ng ta. V th, s nh gi ca Davis pha ln gia vic: trin lm ny tht bi v n khng
phi l hnh nh t liu chnh xc v Min Ty Hoa K nh n c xng v k vng;
nhng trin lm ny thnh cng nh l s ni tip ca "qu trnh eo ui khng ngng phong
cch nhip nh hon ho " ca mt nh nhip nh.

Gia phn m u ni v nh b ba v phn kt lun vi s nh gi ca Davis v tc phm
ny l ba on vi nhng thng tin miu t. Khng ch l nhng miu t th v v y sng t
v chnh chng, m chng cn c dng h tr cho s din gii v nh gi ca mt nh
ph bnh. S din gii ca Davis v tc phm ny l n th rt c phong cch, v s nh
gi ca ng l tc phm ny va tht bi va thnh cng bi v phong cch ca n. Chng
ta v nhng nh ph bnh khc c th ng hay khng ng vi nhng quyt nh ca
Davis v tc phm ca Avedon, v t Chng 3 n Chng 6 chng ta s xem xt ton din
v vic din gii v nh gi nhng bc nh, cn trc ht mi quan tm ca chng ta lc ny
l s miu t. Mc d, s miu t, din gii, v nh gi chng cho ln nhau trong bi vit
ca mt nh ph bnh, thng trong cng mt cu hay mt cm t, chng ta s tip tc phn
loi ngn ng miu t ca Davis v xem xt tt c nhng thng tin miu t m ng ta a ra
trong bi vit vn tt ca mnh.

Trong on tip theo, chng ta bit rng tc phm ny c ch i t lu v n c
qung co l khc vi nhng tc phm lm cho Avedon ni ting trong nhng nm 1960.
Davis xem phong cch ca nhng tc phm trc y ca Avedon nh l "theo phong cch
thi trang cao cp." Trong on u, ng ta ni c nhiu nh; by gi ng ta xc nh r
rng 124 bc nh c trng by v chng c in li trong mt quyn sch c pht hnh
bi Abrams. Vi mt s nh gi m khng h c mt s miu t no, Davis gi quyn sch
ny l "p." ng ta cng ni thm rng nhng bc nh ny "dng nh bc trc v t
nhin."

19
www.ebook4u.vn
Trong on th ba, Davis thng tin cho c gi bit rng nhng tc phm ny c y
quyn vo nm 1980 cho Amon Carter Museum of Ft. Worth, ni trin lm nhng tc phm
ny. Davis cho chng ta bit rng Avedon i rt nhiu ni v n Rattlesnake Roundup
Sweetwater, Texas, n mt tri chn nui Augusta, Montana, v nhng m than
Paonia, Colorado. ng ta t chc 752 ln chp nh v chp 17.000 m bn. Davis
tuyn b rng d n ny ca Avedon c tm vc tng ng vi nhng n lc chp nh t
liu ca William Henry Jackson v Edward Curtis, nhng ngi nghin cu nhng vng t
Min Ty Hoa K vo cui th k mi chn v u th k hai mi.

Trong on th t, Davis xem xt phng php chp nh ca Avedon. ng ta cho chng
ta bit rng Avedon mt ngi th nui ong ngc trn ng trc ng knh vi rt
nhiu ong b qua li trn da ca anh ta. Davis cho l nhng ch ca Avedon dng nh
thoi mi v thc; ng ta xem y l phng php chp nh ca Avedon, v ng ta cng miu
t n. ng ta thut li rng khi to ra nhng bc nh ny Avedon dng mt my view
Deardorff 8x10-inch, cho php Avedon ng gn vi ch , ni chuyn vi h, v bm my
khi ang ng cch xa my nh. Davis quan st thy rng tt c nhng phng nh u mu
trng, c to bi mt ming giy khng c ng ni treo ng sau nhng ch ; v vic
chp nh c tin hnh di nh sng thin nhin ban ngy; thm na, tt c nhng bc
nh c phng t nhng m bn khng b ct cp hay chm sa g c.

Trong on cui cng, Davis nh gi Avedon khi ni rng lc xem mt trong nhng bc nh
ny, ng ta mun chng ta tin rng nhng ch ny "th khng h c s hin din ca mt
nh nhip nh." ng ta a ra nhiu ngn ng miu t hn v cch sp t nhng ch -
"khun mt ngy ra nhn chm chm vo my nh, dng ng th ra ca thn th, tay hay
u b ct mt ra ca nhng bc nh." ng ta miu t ch ca nhng bc nh khc nh
"ngi n ng bn g lc lng bng ln ngc a con vi v thn nhin" v k v mt
ngi th m than c mt khun mt "bi y bi t" trc khi ng ta a ra kt lun ca
mnh trong cu cui cng, c trch dn trn, rng Avedon theo ui khng ngng
phong cch nhip nh hon ho .

Bi vit ca Davis c vit cho mt tp ch lu hnh i chng vi nhng c gi c nhng
mi quan tm rt a dng. N c chiu di ging mt "bi miu t" v tng i ngn so vi
mt "bi ph bnh." Mt bi vit khc c chiu di nh bi vit ca Davis c ng trn
Artforum cng trong thng m bi vit ca Davis ng trn Newsweek. N c vit bi
William Wilson, c gii thiu l mt nh vn v nh bin tp. Mt bi miu t mang tn
"Avedon Goes West" c vit bi Susan Weiley v c ng trn Artnews su thng sau .
C Artforum v Artnews u c tm vc quc gia v dnh ring cho ngh thut th gic.
Trong khi bi vit ca Davis v Wilson ch c chiu di khong mt trang tp ch l khong
1.000 t, th bi vit ca Weiley l su trang v khong 3.500 t. Mt bc nh ng km theo
bi vit ca Wilson, v bn tm nh c in km theo bi vit ca Weiley.

Ni chung, Davis v Wilson c cng nhng nh gi v cuc trin lm ny. Mc d c hai u
tn thnh nhng tc phm ny, nhng h vn nu ln nhng hn ch. Ging nh Davis,
Wilson khng chp nhn nhng tc phm ny l nhng nh t liu mt cch chnh xc v Min
Ty Hoa K. ng ta xem n nh l s tng tng ca Avedon, nhng ng ta khng lu tm
n iu ; hn th, ng ta quan tm n nhng bc nh nh l ng ta quan tm n mt
cu truyn hay. Mc d, ng ta ch bai mt s nhng bc nh l "ra v ta y" v "c v ln
mt" v ch l "thi trang," nhng ng vn tn dng cuc trin lm ny. Tuy nhin, Susan
Weiley ch bai nhng tc phm ny ra mt. Mc d, c ta khen ngi "s kho lo hon ho"
20
www.ebook4u.vn
ca Avedon, vi c ta, d n Min Ty Hoa K th "nht nho v t sng to" v "thiu sc li
cun mnh m." Vi c, n l "thi trang, v khng phi l ngh thut." Vi nhng bi miu
t ngn gn th hin nhng quan im ca Wilson v Weiley, chng ta c nhiu hn hai quan
im ph bnh v Avedon bn lun khi chng ta tip tc tm hiu v miu t trong ph
bnh. Hn na, phn tch nhng miu t v tc phm ca Avedon bi ba nh ph bnh ny,
chng ta cng s xem xt nhng miu t v nhng loi nh khc na.



Miu t ch

Nhng miu t ch nhn dng v in hnh nhng ngi, vt, ni chn, hay s vic trong
mt bc nh. Khi miu t ch , nhng nh ph bnh gi tn nhng g h thy v cng miu
t c im ca n.

Bi v c 124 bc nh chn dung trong trin lm ca Avedon, nhiu bc trong s l nhng
chn dung ca mt nhm ngi, c qu nhiu lit k mt cch r rng. Davis chn
miu t mt cch tm lc nhng ch ca cuc trin lm nh "nhng ngi ch tri nui
gia sc, my b qun gia, my k ng du gia sc, v nhng th khoan du, my ngi chn
nui heo, khun vc tht v mt i qun nhng k nh li tri tht nghip." Mt s nhng
tn gi l do Avedon t v c xem nh mt phn tn tc phm ca ng- chng hn, David
Beason, c cng trn tu, Denver, Colorado, 7/25/81- v Davis k n chng kh nhiu
trong bi ph bnh ca ng ta. Nhng ng t t ra cm t "mt i qun nhng k nh
li tri tht nghip." ng ta ni thm rng mt trong s nhng ngi th m than th "to cao
v b n," v ng vit v mt thng b "khoc mt con rn trn tay vi v rt r." Nhng
miu t v ch ny dng nh n gin, thng thng, v r rng khi chng ta c chng,
nhng Davis phi nho nn nhng ch ny vi nhng t c chn lc mt cch cn
thn. Nh nhip nh to cho chng ta nhng hnh nh, nh ph bnh a ra cho chng ta
nhng ngn t v nhng hnh nh ny.

Trong bi ph bnh cho Artforum, William Wilson cng miu t mt ch tng t nh Davis
thy nhng tm lc n theo mt cch khc. ng ta gi nhng ch ca cuc trin lm
l "a human cyclorama" (mt sn khu cuc i) v ni rng cuc trin lm ny bao gm
khng ch "nhng cao bi v mi da " nh c mong i m cn c "mt i v chng
bnh nhn tm thn; mt bc s v th cht; ba b y t t Wildhorse, Colorado." V ba b y
t, Wilson ni thm rng h phc v nh l ng ch tch ca Loretta Lynn Fan Club trong
hai mi lm nm qua. Vi ngn ng miu t y mu sc tn dng s lp li m u,
William ni v "b hng v bi bn v vt xc v mn mn v mu" v tuyn b rng nhng
ci u ca nhng con cu v nhng con b non b chc tit l nhng kt lun quan trng
trong nhng bc chn dung ny.

Trong bi vit cho Artnews, Susan Weiley dnh nhiu khng gian bn lun hn l ch
dng mt trang nh nhng bi ph bnh ca Davis v Wilson, v c ta chn miu t nhiu
tc phm ca Avedon, c ta bt u ni vi chng ta t nhng nh thi trang vo nm 1946.
C ta xem xt nhng tc phm ny ca Avedon khc nh th no vi nhng bc nh m ng
ta chp cng v mt nh nhip nh thi trang, v c ta gii thch rng ng ta gii thot
nh thi trang khi ci t th tnh trong phng chp. C ta dng ngn ng miu t sinh ng
bn lun v ch ca nhng bc nh thi trang v vic ng ta chp n ra sao:
nhng ni chn thc v c th nhn bit, ng ta chp nhng ngi mu khi h "lao vt
21
www.ebook4u.vn
khi l ng hay nhy nht di mt bi bin hay cun tung nhng chic vy New Look ca
h qua nhng ng ph Paris hay nh bi mt sng bc." Hn na, vi nhng nh thi
trang thng mi vo nhng nm su mi v by mi ca Avedon, Weiley cng k rng ng
chp chn dung ca nhng ngi ni ting. Khng ch n thun xc nh r nhng ch
ny l chn dung ca nhng ngh s, nhng nh vn, v nhng nh chnh tr, c ta cn cho
thy c trng ca chng bng nhng ngn ng miu t c chn lc mt cch cn thn:
"Avedon trnh by nhng nhc im ca c th h: s lng th lng thng, nhng th tht
nhn nheo, nhng ci cm x, nhng l chn lng gin rng, nhng con mt l , v nhng
din mo r ca s giu sang, quyn lc v s ni ting." C ta cng miu t "mt b nh
[chn dung] ca s tn ph" m Avedon chp v ngi cha ca ng khi ang cht dn cht
mn v bnh ung th.

Khi c ta bn lun v nhng tc phm Min Ty Hoa K ca Avedon, Weiley khng ch miu t
nhng ch m Avedon chp m c ta cn miu t v nhng ch m ng ta khng chp
na: "nhng tay sng dng cm hay nhng v lut s vm v hay nhng k chn b hung d
hay nhng ng vua du m Houston, hay bt k mt nhn vt c a v no tn ti trong tr
tng tng ca chng ta v Min Ty Hoa K." Cng nh Davis v Wilson lm, c ta cng
lit k nhng ngi trong nh theo cng vic ca h v, hn th na, miu t rt nhiu thnh
c "mt danh sch ca nhng k k qui, d hm, khuyt tt, bin dng, in lon, v thng
tt." V ging vi Wilson, nhng khc vi Davis, c ta cp n tnh hung bo ca mt s
ch : "Nhng nhn cng ca l m v nhng dng c ca h th tm trong mu, v tt c
nhng ci u b, d, v cu b bt mu t la khi c lm cho chn dung ca h tr nn
bt t."

Weiley kt lun rng s chn la ch ca Avedon mang tnh din gii nhiu hn l miu t:
"Sau mt lc, ngi ta nhn thy nhng ngi dn min ty ch c chn la v nhng c
trng c th k quc ca h." Khng ch c c ta c mt kt lun nh th. Richard Bolton,
vit trong Afterimage, xem nhng tc phm ca Avedon l li dng nhng ch ca nhng
bc nh ny: "Phi chng h ni ln rng, nu h t bn thu, t nhu nhc hn hay c v
nh nhn hn, hay ra dng hn, c th h s khng c chn chp nh?"

Nhng nh ph bnh ny xem cng mt tc phm v vit v cng mt trin lm, nhng
trong vic miu t ch ca nhng bc nh, h li lm cho chng ta ch n nhng kha
cnh v c trng khc nhau ca ch . C nhiu s trng lp trong nhng quan st ca h
v ch , bi v h ang vit v nhng s vic c th quan st, nhng cng tn ti kh
nng cho nhng chn la khc nhau v nhng g c xem xt v khng c xem xt, cng
nh s khc bit v mt ngn ng m h s dng miu t ch trc khi h gi tn n.

Ch ca Avedon ch yu l con ngi v tng i t phc tp- thng l mi ngi mt
nh. Nhng nh chng ta va thy, vic miu t ch th khng phi l mt cng vic d
dng. Ch ca tng bc nh th n gin, nhng khi ph bnh n, chng ta phi tm thy
n c c trng g chung. Ch mt b nh ca Edward Weston l nhng tri t xanh. Ch
mt bc nh ca Minor White l con chim rt trn mt tng . Ch mt b nh ca
Irving Penn l nhng mu thuc l.

Mt s nh nhip nh s dng nhiu vt th n gin lm ch ca h. Trong mt b nh
tnh vt, Jan Groover " chp ci my nh ca c trong ci bn ra nh bp" v chp
nhng dng nh bp by ln xn nh nhng con dao, ci mung, na, a, tch, ly nha v
ly thy tinh, nhng ci khun lm bnh, ci phu kim loi, ci chi pht trn, v rau c. Hu
22
www.ebook4u.vn
ht nhng vt u c th nhn bit, nhng mt s ci th tru tng v mt b cc v th
chng l "nhng b mt v nhng kt cu" v khng th nhn bit da trn nhng g c
trnh by. Mc d trong thc t, nhng ch ca Groover l mt m bng bong, da trn
nhng g c nhn thy trong bc nh, n c th c xc nh ch l "mt b mt nhm
nhn bng" hay "mt mt phng kim loi lng lnh." Ch ca nhng tc phm tru tng
ch c th c miu t bng nhng thut ng tru tng, nhng nhng nh ph bnh vn c
th v nn miu t n.

Ch ca mt s nh th dng nh kh l n gin nhng thc ra l rt kh c th nm bt
c. Nhng tc phm ca Cindy Sherman l nhng v d. Hu ht nhng bc nh ny l
nh t chp, v th trong cm nhn ca ngi xem, ch ca c ta chnh l c ta. Nhng c
ta t tn cho nhng chn dung t chp bng nh en trng ca c ta vo gia nhng nm
1977 v 1980 l "Untitled Film Stills" (Nhng cnh phim khng tn). Trong , c ta chp
chnh c ta, nh l mt ngi ph n di nhng ci lt rt khc nhau t mt k qu giang xe
n mt b ni tr. Hn th na, nhng bc nh ny trng ging nhng cnh t nhng b
phim xa c. C ta cng lm mt b nh "centerfold" (loi nh mu phng to lng gia nhng
tp ch), trong , c ta ng vi t th ging nh nhng bc nh trong tp ch khiu dm
hng nh. Vy th nhng g l ch trong nhng bc nh ny? Trong mt bi ph bnh vit
cho New York Times, Michael Brenson gi tn ch ca nhng bc nh dng cnh phim ny
l "nhng nhn vt nhm chn trong nhng v kch xa v nhng b phim dang d." Nhng
Eleanor Heartney, vit trong Afterimage, ni rng c nhng chn dung t chp ln nhng nh
cnh phim ny u m ch trc tip "s gii thch vn ho ca n gii." Chng l nhng bc
nh v Cindy Sherman v l nhng bc nh m Cindy Sherman ci trang thnh nhng ngi
khc; chng cng l nhng bc nh v nhng ngi ph n ging nh nhng ngi ph n
c miu t trong nhng sn phm vn ho nh phim nh, tp ch, v hi ha, c bit l
nhng hnh nh c to ra bi nhng nh sn xut, nhng o din, nhng nh bin tp,
nhng ho s, v nhng nh nhip nh nam gii. Vic xc nh chng n gin ch nh l
"nhng bc chn dung" hay "chn dung nhng ngi ph n" hay "nhng chn dung t chp"
hay chn dung t chp ca Cindy Sherman s l khng chnh xc v s hiu sai chng.

Mt s nhng bc nh, nh nhng bc nh ca Joel-Peter Witkin chng hn, c nhng ch
kh l phc tp. i khi ch ca ng ta th kh m gii m v lun lun i hi s ch
bi v n thng gy sng st. Trong mt bi vit miu t cho t Exposure, Cynthia Chris nu
nt c trng v nhng ch ca Witkin nh l tnh dc, bo lc, i try v lit k chng
nh sau: "bo thai, tr con, n ng, n b, k lng tnh, xc cht, b xng ngi, ci
p, ci d dng, s bo ph, nhng th vt sng v mu vt nhi bng." Trong Artweek, Hal
Fischer miu t ch ca Witkin theo cch sau: "nhng hnh thc tra tn, nhng ngi n
b ph nn, nhng dng vt gi lm bng c c-rt, nhng bo thai v bt c ci g khc m
nh nhip nh ny c th tng tng ra a vo nhng hot cnh b n v k quc."
Witkin s dng nhng ngi mu m Fischer miu t nh l nhng n thn m t, nhng
ngi thay i gii tnh, nhng ngi n ng b tri v che mt v nhng c gi giang h
khc. Trong bi bo ca mnh, Chris trnh by rng: Thng trong nhng bc nh kha
thn, h i m nn, eo mt n, mang i cnh, ng cao su, nhng ng thc vt, thc
phm v nhng chi tnh dc. Nhng ch ny i khi c bin i thm na bng
cch co xc v thc hin nhng k xo th cng khc trn nhng m bn trc khi chng
c ri ra nh, v nhiu bc nh l nhng nh ct dn t nhng m bn khc nhau.

Witkin cng bao gm c nhng i tng ca ngh thut khc v mt phn ca chng trong
nhng hot cnh ca mnh, v ng thng xuyn da vo nhng tc phm ngh thut ca
23
www.ebook4u.vn
nhng ngh s thi xa. Van Deren Coke lit k mt s nhng i tng ngh thut v
nhng tham kho ngh thut ny trong bi vit gii thiu ca ng v nhng tc phm ca
Witkin trong mt catalogue trin lm. Mt bc nh ca Witkin nm 1981 c ta l The Prince
Imperial da vo mt bc chn dung a con trai ca Napoleon III c to ra vo nhng
nm 1860. Bc nh Mandan ca Witkin da vo mt bc ha c hon thnh vo nhng
nm 1830 ca George Catlin, v Courbet in Rejlanders Pool da vo nhng tc phm ca c
ha s Courbet v nh nhip nh Rejlander. Mt s bc nh ca Witkin gn lin vi nhng tc
phm ngh thut khc nh Coke k n nhng bc ha lch s trong catalogue nhng tc
phm hin i ca Witkin: The Little Fur, c v vo khong nm 1638 bi Peter Paul
Rubens, c in i din vi Helena Fourment ca Witkin. Trong mt li ch gii, Coke thut
li rng bc nh ca Witkin nhi li mt bc chn dung ca v Rubens, b Helena Fourment.
Witkin cng nhi li nhng bc chn dung ca Goya v Grant Wood (trong bc nh Portrait of
Nan) v mt bc tng Venus ca Canova. Trong nhng bc nh khc ca Witkin, Pygmalion,
mt phn bc tranh ca Picasso c chp li l mt phn ca bc nh ny. V th, ch
ca bc nh ny l ngh thut khc, n ch c th quan st thy c nu ngi xem bit v
nhng ngh thut khc hoc c trao i vi mt ai khc, nh mt nh ph bnh chng hn.
Nhng sao chp theo cch ring th tht l kh hiu bi v mt s sao chp s khng c hiu
qu tr khi ngi xem bit rng n l mt s sao chp v n ch giu ci m n nhi li nh
th no. Trong nhng v d v nhng bc nh ca Witkin ny, ch l khng r rng, v th
nh ph bnh phi miu t n mt cch y v chnh xc.



Miu t hnh thc

Hnh thc gn lin vi ch nh th no s c trnh by trong phn ny. Ben Shahn, mt
ha s v mt nh nhip nh to ra nhng bc nh cho Farm Security Administration vo
nhng nm 1930, ni rng hnh thc l hnh dng ca ni dung. Nhng miu t v hnh
thc ca bc nh lin quan n vic n c b tr, sp xp, v cu to v mt th gic nh
th no. Chng ta c th ch trng n hnh thc ca mt bc nh bng cch xem xt n s
dng nhng yu t hnh thc nh th no. T nhng hnh thc ngh thut lu i hn nh
hi ha, nhip nh k tha nhng yu t hnh thc ny: im, ng thng, hnh dng,
nh sng v sc , mu sc, kt cu b mt, hnh khi, khng gian, v mng ming. Nhng
yu t hnh thc khc c xem l ca nhip nh bao gm di sc t en n trng; tng
phn ch ; tng phn ca phim; tng phn ca m bn; tng phn ca giy nh; kch
c ca phim; v tr my nh bao gm khong cch m t bc nh c to ra v ng knh
c s dng; gc v ng knh; ng khung nh; chiu su nh trng; sc nt.
Nhng nh ph bnh cng da vo nhng cch m nh nhip nh s dng nhng nguyn tc
thit k, bao gm t l, s ng nht trong a dng, s m phng v nhp iu, s cn i,
nhng sc mnh nh hng, s nhn mnh, v s l thuc.

Edward Weston ch ra mt s nhng chn la v nhng yu t hnh thc m nh nhip nh
lm khi l sng mt mu phim: Bng cch thay i v tr ca my nh, gc my, hay tiu
c ca ng knh, nh nhip nh c th t c v s nhng b cc khc nhau vi ch duy
nht mt ch khng i. John Szarkowski lp li nhng g Weston quan st cch
nay hn nm mi nm v thm vo mt s hiu bit quan trng: S n gin ca nhip nh
ch thc t l to ra mt bc nh th tht l n gin. S phc tp ng kinh ngc ca n
thc t cng ch mt ngn bc nh khc v mt ch tng t cng s c to ra d
dng nh vy.
24
www.ebook4u.vn

Trong mt bi vit cho catalogue trin lm nhng tc phm ca Jan Groover, Susan Kismaric
vit mt on tr thnh mt v d tuyt vi v vic mt nh ph bnh c th miu t hnh
thc v tc ng ca n n ch nh th no:

Yu t hnh thc c dng mt cch ng ch nht trong nhng bc nh ny l t
l ca nhng vt. Nhng dng c trng cy, dao, mung, na xut hin ln hn
trong i thc. ngha thng thng m chng ta bit v nhng vt t nht ny
c bin i thnh mt s nhn thc k l v b n. S sp xp ca nhng ci a,
con dao, v nhng dng c trng cy thu ht v li cun ci nhn ca chng ta thng
qua hnh hi mi y quyn r ca chng ng thi chng lm suy yu dn ci cm
gic ca chng ta v cng dng ca chng trong th gii t nhin. nh sng nhn to
c kim sot k cng gp phn to nn hiu qu ny. Nhng phn chiu ca mu
sc v cc hnh dng trn thy tinh, kim loi, v nc, ch thong thy hoc khng
nhn thy trong i thc, c ghi nhn trong nh, to ra mt ch mi
chng ta chim ngng. Nhng mu sc t nhin ca nhng s vt c chp c
nhn mnh v lm cho ni bt ln. Nhng vt th xut x t t nhin c t cnh
nhng vt th nhn to. Nhng kt cu mt m lm cn bng li nhng kt cu th
cng. S gi cm lin k vi s mnh lit.

Nhng yu t hnh thc m Kismaric cp l nh sng, mu sc, v kt cu b mt; nhng
nguyn tc thit k l t l, s sp xp nhng vt th, v nhng kt hp k cn. C xem
t l l nguyn tc thit k vt tri nht v sau miu t nhng hiu qu trong vic s
dng t l ca Groover trong nhng bc nh v s cm nhn ca chng ta v chng. C
xc nh nh sng l nhn to v ni vi chng ta rng n c kim sot k lng. Mu sc
l t nhin; mt s nhng hnh dng c to ra v nhng ci khc c xut x t t nhin, v
chng c t k cn nhau. C xc nh nhng kt cu b mt l lng mn v th rp, gi
cm v mnh lit. S miu t ca Kismaric v nhng yu t ny, v nhng din gii ca c v
hiu qu ca chng, gp phn cho s hiu bit ca chng ta v nng cao nhn thc ca
chng ta v nhng tc phm ca Groover.

on vn ca Kismaric cho thy mt nh ph bnh miu t ch v hnh thc t m nh th
no v ch trong mt on ngn, nh ph bnh miu t, din gii, v nh gi ra sao. Gi tn
vt th l miu t, nhng ni nhng vt th tr nn k l v b n ra sao l din gii nhng
bc nh. Ging iu ca c on vn l rt tch cc. Sau khi c on vn, chng ta bit
rng Kismaric ngh nhng bc nh ca Groover l rt hay v chng ta c cung cp nhng
nguyn do cho s nh gi ny da trn nhng miu t ca c v nhng bc nh.



Miu t phng tin

Khi nim phng tin gn vi vic mt tc phm ngh thut c lm bng ci g. Trong
mt bi ph bnh v nhng tc phm ca Bea Nettles vo nhng nm 1970, A. D. Coleman
miu t nhng phng tin m Nettles ang s dng: Nhng ming nha v vi nhy sng
c khu li, nhng cht liu nhip nh dng kh v dung dch... tc, c kh, Kool Aid, da,
v nhng vt liu hn hp khc. Phng tin ca bc nh Walking on Eggshells (1997) ca
Sandy Skoglund c th ni n gin v chnh xc l Cibachrome, hay nh mu, nhng trong
s dn dng chp bc nh ny, Skoglund s dng nhiu phng tin: nhng v trng
25
www.ebook4u.vn
rng (mt s c b y va), nhng c phng tm bng giy bi (bn ra, bn tm,
bn cu, gng), nhng tng gch bng giy bi c nhng hnh nh in ni, nhng tng rn
v th c ngui, trn mt khng gian m c kch thc ba mi b vung. lm tc phm
Spirituality of the Flesh, c mua tm mi pound tht bm sng ph ln nhng bc
tng nh trong bc nh, v c dng mt cam v mt du lm mu cho nhng bc
tng v sn nh trong The Wedding. Mt miu t v phng tin ca mt hnh nh nhm
xc nh n l mt bc nh, mt bc tranh sn du, hay mt tranh khc. Chng c th bao
gm nhng thng tin v loi phim v kch c phim c dng, kch c nh, l nh en trng
hay mu, nhng c tnh ca my nh c s dng, hay nhng thng tin k thut khc v
vic bc nh c to ra nh th no, bao gm c vic nh nhip nh chp nh ra sao. Mi
nh ph bnh trin lm In the American West vit v vic Avedon to ra nhng bc nh
nh sau.

Davis ni vi chng ta rng nhng bc nh ca Avedon khng c ct cp v chm sa g c,
nhng ch c chiu sng bi nh sng thin nhin trc mt phng giy mu trng, v
Avedon t chc 752 bui chp chn dung nhng ch ca ng v chp 17.000 tm
phim. ng ta cng cho bit rng Avedon s dng mt my nh view 8x10-inch hiu
Deardorff, cho php nh nhip nh ng gn ch v ni chuyn vi h khi chp.

Wilson ni v my nh v chn my, nhng cun giy phng mu trng, v kh nng ng
bn cnh nhng ch ca Avedon hn l ng ng sau my nh khi chp hnh. ng cng
cho chng ta bit rng Avedon t chc 752 bui chp nh v ng tri qua nm ma h
lin tc, i qua mi by bang Min Ty Hoa K, t Kansas n California, lm cng vic
ny.

Weiley khng ni chi tit v nhng thng tin k thut, nhng c miu t vic nh v nhng
ch trc phng giy trng ti hin trng ca Avedon v ni vi chng ta rng hai ngi
ph t ph chp vi ng. C miu t phng php chp v gii thch nhng hiu qu
tm l ca phng php ny: ng iu khin mi th, c quyn lc hon ton vi nhng ch
ca mnh. ng ta chn la, dn dng, ch o, c nh l ng ta ang chp mt nh thi
trang vy.

Trong bi vit v nhng tc phm ca Groover, Kismaric ch ra rng mt s nhng nh tnh
vt ny c lm bng quy trnh platinum-palladium. C ta gii thch rng phng php x l
ny c pht minh vo nm 1873, nhng c cng ni chi tit v cht lng thm m ca n-
sc m v mu xm mt m, tinh t. Kismaric cng bn thm v vic chn nhip nh
hn l hi ha ca Groover d Groover c o to l mt ha s: Bng cch dng nhip
nh thay v hi ha, Groover lm cho nim biu t tr nn phc tp, nhn mnh kh nng
to ra nhng tc phm y sc tng tng ca nhip nh.

Nhng nh ph bnh nhng tc phm ca Witkin thng ni v vic ng s dng phng tin
nhip nh nh th no. Gary Indiana, trong mt bi ph bnh cho Art in America, ni rng
mt s nhng bc nh c lm ging nh phng php Daguerre b phn hy mt phn
v ni thm rng nhng cnh hnh c rch kha vi nhng ng en v lm m ging
Action Painting. Trong bi ph bnh vit cho t Artweek, Hal Fischer cng miu t vic Witkin
s dng phng tin nhip nh vi mt s hiu qu x l nh th no: Bng cch khc vo
nhng m bn, ty c chn la v nhum mu nh, ngi ngh s ny thm m hnh nh ca
mnh trong tinh hoa ca th k mi chn m khng tha hip vi cm nhn hin thc ca
nhip nh. Trong mt bi vit nh th mt nm sau, Jim Jordan ng tnh rng nhng x l
26
www.ebook4u.vn
v mt hnh thc trong nhng bc nh ca Witkin lm cho n trng c v c k, t th k
mi tm v trong nhng cung in ca vua Louis XVI. Hn na, Jordan cng k li rng
Witkin s dng mt my nh Rolleiflex, ri nh trn giy Portriga, thnh thong qua mt lp
ph giy la ti nc v nhng cht nhum mu.

Uta Barth to ra nhng bc nh vi tinh thn ca m thut khi nim nghin cu v ng
dng mt cch su sc nhng c tnh ring ca phng tin nhip nh, nh s chuyn ng
ca my nh, v tr ca my nh, ch chuyn ng, t l, hay sc nt. Theo nh ph
bnh Andrew Perchuk, nhng bc nh ca Barth c tm gn li thnh mt nghin cu v
vic nhng thit b nhip nh nh hng v lm mt phng hng ngi xem nh th no.

V th, s miu t v phng tin bao gm nhiu hn nhng g ghi trn nhng ci nhn dng
trong bo tng, nh ci nhn dn nhng hnh nh ca Jan Groover l ba nh mu
chromogenic, hay nh platinum-palladium, hay nh gelatin-silver. miu t y
phng tin m mt nh nhip nh ang s dng th khng ch nhc li v quy trnh x l m
h dng, nhng loi my nh, v nhng phng php in nh, m cn xem xt nhng phng
tin ny vi nhng hiu qu ca chng trong vic biu t. Nhng nh ph bnh c th khm
ph y hn nhng hiu qu ny nh l mt phn ca vic din gii hay nh gi v tc
phm, nhng h phi cp mt cch r rng v nhng c tnh ca phng tin trong phn
miu t ca ph bnh.



Miu t phong cch

Phong cch ch ra mt s tng ng gia nhng i tng ngh thut a dng ca mt ngh s,
mt tro lu, mt thi k, hay mt v tr a l v c nhn ra bi mt c im trnh by ch
v nhng yu t hnh thc. Khuynh hng biu hin mi (Neo-expressionism) thng c xem
l mt phong cch gn y ca hi ha; Cn nhip nh hnh ha (pictoralism), nhip nh
directorial (c s dn dng) v li snapshot (chp nh nhanh) l nhng phong cch ca nhip
nh.

Xem xt mt phong cch ca mt nh nhip nh l ch trng ti nhng ch m h chn la
chp, phng tin nhip nh c s dng ra sao, v bc nh c dn dng v mt hnh thc
nh th no. Tp trung vo phong cch c th l din gii nhiu hn l miu t. Lit nhng bc
nh vo loi ngi M ng i hay bc ngot ca th k th t gy tranh ci hn l gi
chng l hin thc hay thun ty hay hnh ha hay t liu. Nhng nh ph bnh tc phm
ca Avedon ang c nhc n y th ch trng c bit n vic xc nh phong cch ca
ng l t liu hay o tng hay thi trang. Xc nh phong cch ca Avedon l ng k hn
l miu t n, nhng n bao gm c nhng miu t v nhng ngi ng ta chp, ng ta chp h
nh th no, v nhng bc nh ca ng trng ra sao.

Trong tt c nhng lun bn v phong cch ca Avedon c xem xt y, bi vit ca Weiley l
hon chnh nht. C bt u bi vit bng nhng chn dung trc y ca Avedon, nhm cho
thy rng ng Avedon ha nhng ch ca ng. C khi qut nhng tc phm chn dung
thi k u ca ng nh l s i mt v in hnh n nh l trc mt, trc tip, vi ch mt
ch chnh gia, nhn chm chm thng vo ngi xem. C gii thch rng ng lm suy yu
v p ca nhng ngi ni ting m ng chp- ng ci b nhng ci mt n ca h v lm cho
s v i ca h tr thnh bnh thng, ph b tt c nhng s duyn dng hay ph phim ni
27
www.ebook4u.vn
h. Weiley khng ng tnh vi cch lm ny i vi nhng ch trong nhng tc phm v
Min Ty Hoa K; C nhn thy cch lm vic kh chu ca ng, t v h c vi nhng ch
ca ng, v thc s cao ngo trong khi khai thc nhng ch ny. Trong khi nhng ngi ni
ting c ng chp rt ti tnh th nhng ngi dn Min Ty li khng th, v c ngh rng qua
cch chp ca Avedon, h trng ging nhng k v ti b mang i tn st vy. V th, trn nn
tng ca nhng miu t v phong cch ca Avedon, l ng chp ai v ng chp h nh th
no, Weiley i xa hn vic miu t l din gii phong cch ca Avedon v c hnh thnh mt
s ph phn v n.



So snh v i chiu

Mt phng php chung trong vic phn tch ph bnh nhng tc phm ca mt nh nhip nh
l so snh v i chiu n vi nhng tc phm khc ca ng ta, vi nhng tc phm ca
nhng nh nhip nh khc, hay vi nhng tc phm ca nhng ngh s khc. So snh v i
chiu l xem tc phm ang c cp n c im chung vi ci g v tc phm ny khc
vi tc phm khc nh th no. Mi nh ph bnh di y so snh bng cch miu t tc
phm ca Avedon vi tc phm ca nhng nh nhip nh khc.

Davis so snh tm c ca n Min Ty Hoa K ca Avedon vi nhng n t liu ca
William Henry Jackson v Edward Curtis cui th k mi chn u th k hai mi. Jackson
l mt nh thm him, nh vn, v nh nhip nh m trong hn hai mi lm nm to ra
hng vn m bn v nhng ngi Da v phong cnh Min Ty Hoa K. Curtis xut bn hai
tp sch The North American Indian vo gia nhng nm 1907 v 1934. Mc d, Davis so
snh ba nh nhip nh vi nhau, ng khng t Avedon ngang hng vi hai ngi kia v mt
gi tr. Trong mt nh gi v khng phi l miu t, Davis tuyn b rng Avedon khng
phi l Jackson hay Curtis.

Nhng nh ph bnh khng cn thit phi gii hn nhng s so snh ca h gia mt nh
nhip nh ny vi mt nh nhip nh khc. Wilson so snh gia Avedon v nhiu ngi khc
vi nhng ngh nghip khc nhau, hu ht h khng ch l nhng nh nhip nh m l nhng
ngi c tn trong ngnh thi trang v vn ho i chng: Sam Shepard, Edward Curtis,
Mathew Brady, August Sander, Joan Didion, Norman Mailer, Truman Capote, Evil Knievel,
Salvador Dali, Elsa Schiaparelli, Charles James, Andy Warhol, Tom Wolfe, Calvin Klein, Georgia
OKeeffe, Ansel Adams, v Irving Penn. Wilson so snh Avedon vi nhng ngi k chuyn
khc v vi nhng ngi ni lin khong cch gia thi trang v m thut, bi v ng xem
Avedon nh ang k chuyn v c gng vt ra khi phong cch thi trang vi nhng bc nh
ca mnh.

Trong tt c nhng nh ph bnh c xem xt y, Weiley dng nhng so snh su sc
nht, ch c bit n nhng im tng ng v hu ht nhng khc bit gia nhng tc
phm ca Avedon v nhng tc phm ca Robert Frank, August Sander, v Diane Arbus. C
ta trch dn quyn sch The Americans (1959) ca Robert Frank bi v n ging tc phm ca
Avedon, n l mt ci nhn th thin v nc M v v c hai nh nhip nh ny u l
nhng k ng ngoi nn vn ha m h chp nh: Robert Frank l mt ngi Thy S, cn
Avedon khng phi l mt cao bi. so snh Avedon vi Frank, Sander, v Arbus, Weiley
miu t nhng bc nh ca tng ngi v cch lm vic ca h v sau cho thy tc phm
28
www.ebook4u.vn
ca mi nh nhip nh ging v khc vi nhng tc phm ca nhng ngi cn li nh th
no.



Nhng ngun thng tin bn trong v bn ngoi

Chng ta thy rng mt nh ph bnh c th tm thy nhiu iu ni v mt bc nh
bng cch xem xt ch , hnh thc, phng tin, v phong cch. l nhng ngun thng
tin bn trong. V nh c cp phn trc, nhng nh ph bnh thng tm n nhng
ngun thng tin bn ngoi thu thp nhng thng tin miu t gia tng s hiu bit v bc
nh . Trong nhng bi vit ca h, nhng nh ph bnh tc phm ca Avedon s dng
nhiu thng tin khng th thy c trong nhng bc nh. Ch xem nhng bc nh Min Ty
Hoa K, mt ngi xem khng th ni rng nhng bc nh c trin lm ca Avedon chn
la t 17.000 m bn, v ng t chc 752 bui chp hnh, nhng tc phm ny c y
nhim bi Bo tng Amon Carter, hay chng c to ra bi mt nh nhip nh thi trang
danh ting c mt s lng ln hnh nh c to ra trc . Nhng thng tin ny c
c t nhng ngun khc nhau, bao gm nhng thng co bo ch, nhng cuc phng vn
vi ngi ngh s, catalogue trin lm, v hiu bit v lch s nhip nh. so snh v i
chiu nhng tc phm ca Avedon vi nhng tc phm ca chnh ng trc v vi tc
phm ca nhng ngi khc, bao gm nhng tc phm phi th gic, mi nh ph bnh tm
n nhng ngun thng tin bn ngoi.

Trong mt v d khc v nhng ngun thng tin bn ngoi, Van Deren Coke trc ht da
vo nhng thng tin bn ngoi a ra mt s gii thiu nhng tc phm ca Witkin trong
mt catalogue trin lm. Coke thu thp nhng thng tin t lun vn thc s ca Witkin,
c vit i hc New Mexico nm 1976, v t nhng bi vit do Witkin vit v nhng tc
phm ca chnh ng ta. Nhiu thng tin m Coke a ra l tiu s, ni v nhng s vic trong
cuc sng ca Witkin v v nhng ng c tm l ca ng to ra nhng hnh nh c bit
ny. Coke tin rng nhng thng tin v cuc sng ca Witkin lm sng t nhng bc nh ca
ng, v Coke bao gm c ng c tm l l mt cu chuyn gy sc cho Witkin khi su tui
ng chng kin mt tai nn -t v ng gn mt ci u t la ca mt b gi. Coke
cng cho bit rng cha ca Witkin l mt ngi Do Thi chnh thng, cn m ng l mt ngi
Cng gio v hai ngi ly d v nhng khc bit v tn gio, v kinh nghim tnh dc u
tin ca Witkin l vi mt ngi lng tnh, cng nh vic ng hc iu khc vo nhng bui
ti Cooper Union School of Art New York, v l mt nh nhip nh qun i trong sut
cuc chin tranh Vit Nam, v mt trong nhng nhim v ca ng l chp nh nhng nn
nhn b tai nn v t t.

Trong bi vit ca c v Witkin, Cynthia Chris da vo nhng thng tin bn ngoi trong
nhng bi vit ca Coke v mt bi vit ca Witkin Vin M thut Chicago. C c bit lu
n vic Witkin t c nhng ch bt thng trong nhng bc nh ca ng nh th no-
bng cch lc li trn ng ph, bng cch i theo mi ngi, thng qua nhng rao vt, v
thng qua mt li bt trong mt quyn sch ca ng m c nh l mt danh sch mua sm-
bi v c nhn thy nhng phng php ca ng th tht chng mt.

Nhng nh ph bnh v nhng nh l lun v ph bnh c s khc nhau v tm quan trng v
s khao kht nhng thng tin bn ngoi, v nhng loi thng tin no , v v cch thu thp
n. Chng hn, nh chng ta xem trong Chng 1, A. D. Coleman bin h cho khong
29
www.ebook4u.vn
cch gia nh ph bnh v ngi ngh s, phn bit gia vic chn la tc phm trin lm v
ph bnh tc phm, v gia vit lch s m thut v ph bnh. Tuy nhin, Lucy Lippard li c
mt s cng tc vi nhng ngh s m c vit v h v cm thy thoi mi khi phng vn h
v hi v nhng quan im ca h v chnh tc phm ca h. Trong qu kh, nhng nh ph
bnh bc b nhng thng tin v tiu s v tm l ca ngi ngh s nh l khng c lin quan
v cho rng ch c tc phm ngh thut l ci ngun cho ph bnh, nhng ci khc ch lm cho
chng ta sao lng. Tuy nhin, hu ht nhng nh ph bnh ng i li bao qut mt ci
nhn mang tnh ng cnh nhiu hn v ph bnh v m thut v xem xt cn thn mi trng
nhn qu ca bc nh, bao gm nhng hon cnh m bc nh c to ra. Tm quan trng
ca vic xem xt ng cnh s c bn lun trong Chng 5.

Mt s kho st xem nhng thng tin miu t bn ngoi cn thit hay khng l rt xc ng.
Cng vic ca nh ph bnh trong vic quyt nh iu g miu t v iu g b qua l mt
trong nhng cch phn loi nhng thng tin thch hp vi nhng thng tin khng thch hp,
nhng iu su sc vi nhng iu bnh thng v gy sao lng. Tuy nhin, khi tin hnh ph
bnh, ngi ta s khng mun ly tiu s thay cho ph bnh hay b qua vic xem xt tc phm
trong khi ch quan tm n nhng s vic v ngi ngh s.



Miu t v din gii

C l, miu t khng th khng c din gii, cng nh din gii khng th khng c miu t.
Mt nh ph bnh c th bt u thm lit k nhng thnh phn miu t trong mt bc nh,
nhng cng lc h cng khng ngt nhn nhng thnh phn ny trong ton th bc nh nu
nhng thnh phn ny to nn bt k mt cm nhn no. Nu khng th tt c nhng thnh
phn ny to nn mt cm nhn ch v mt phng din no ca bc nh. Mi quan h
gia miu t v din gii l mt vng trn, di chuyn t ton din n tng phn v t mt
phn n ton din.

Mc d mt nh ph bnh c th mun thm lit k nhiu thnh phn miu t nh c th
c, nhng trong khi vit ph bnh h phi gii hn tt c nhng g c th c ni v mt
bc nh ch ni nhng g thch hp nhm a ra mt s hiu bit v nhn thc v hnh
nh. Nhng nh ph bnh xc nh iu g l thch hp bng cch din gii nhng g bc nh
mun by t. Trong mt bi ph bnh hon chnh, s tht bun t c ht miu t ny n
miu t khc, hay ht s vic ny n s vic khc, m chng hiu mt iu g trong nhng
s vic ny c. S hiu bit c da trn vic nh ph bnh din gii v nh gi bc nh
nh th no, hay ngi ta nh gi n nh th no. Tuy nhin, cng lc, s l sai lm nu
din gii m khng xem xt mt cch y nhng g c trong bc nh, v nhng din gii
m khng th gii thch hay gii thch ti tt c nhng thnh phn miu t trong mt tc
phm l nhng din gii khng hon thin. Tng t, s l v trch nhim nu nh gi m
khng din gii mt cch thu o nhng g chng ta nh gi.



Miu t v nh gi

Joel-Peter Witkin l mt nh nhip nh a tranh lun v to ra nhng bc nh gy tranh lun.
Nhng nh ph bnh nh gi tc phm ng rt khc nhau; v nhng nh gi ca h, tch
30
www.ebook4u.vn
cc hay tiu cc hay va thch va khng thch, tc ng n s miu t ca h v nhng tc
phm ca ng. Cynthia Chris r rng l ch nhng tc phm ny: Nhng bc nh bin i k
d ca Witkin l i din cho mt s nhng hnh nh v hnh vi v din mo ca con ngi
ng b ngn chn v tr p nht, trong khi Hal Fischer vit rng Joel-Peter Witkin, ngi
sng to ra nhng iu k qui, i khi l nhng o tng d thng, l mt trong s nhng
ngh s khiu khch nht ni ln trong thp k va qua. V Gene Thornton ca t New
York Times gi Witkin l mt trong nhng ngi c o v i nht ca nhip nh ng
i. Nhng nh gi ca h, tch cc hay tiu cc, thng c trn ln vo trong nhng
miu t ca h. Chng hn, Gary Indiana dng nhng cm t lm m bng nhng vt
chy v thng lm sn nhng cnh xung quanh miu t mt s c im hnh thc
trong nhng bc nh ca Witkin, v Bill Berkson miu t nhng cnh nh ca Witkin l y
m. y khng phi l nhng miu t chung chung v ch m hn th l nhng miu t c
ch bai. Mt nh ph bnh khc, Jim Jordan, ni v hng lot nhng nh ngha hnh thc l
thng trong nhng bc nh ca Witkin v cho l nhng x l b mt ca Witkin cho ngi
xem bit rng y l nhng tc phm ngh thut. Cm t hng lot nhng nh ngha hnh
thc l thng ca Jordan cng l mt s pha trn ca miu t v nh gi, vi khen ngi.

Trong mt bi ph bnh, nhng miu t t khi l v t. Nhng nh ph bnh t v nhng miu
t ca h theo mun khen hay ch ca h vi tc phm m thut, v h s dng nhng
miu t c ng thi c miu t v nh gi tc ng n ci nhn ca ngi xem i vi
tc phm ngh thut. Nhng nh ph bnh c gng lm cho bi vit ca h c sc thuyt
phc. Tuy nhin, nhng c gi phi c th tch nhng miu t khi nhng nh gi ca nh
ph bnh, nhng miu t khch quan khi nhng miu t ch quan, tuy rng chng c vit
rt kho lo, chnh bn thn h c th thng t m ng hay khng ng vi quan
im ca nh ph bnh.

Nhng nh ph bnh cha c kinh nghim c th tt hn l c gng miu t mt tm nh m
khng c ph phn hay khen ngi g n c. Sau , h c th c cm nhn v thc tt
hn khi nhng miu t l chnh xc v trung lp, cng nh khi chng l khen ngi hay ph
phn.



Tm quan trng ca miu t i vi c gi

Sau khi chng ta xem ht chng ny, miu t qu l mt hot ng v cng quan trng i
vi nh ph bnh, d l tng tri hay mi vo ngh, bi v n l lc c c s hiu bit v tc
phm m thut, c bit nu tc phm cha c bit n trc v ca mt ngh s khng
quen. Nhng miu t cng quan trng vi nhng c gi bi v chng mang nhng thng tin ct
yu v th v lm cho h hiu v nh gi c nhng hnh nh. Miu t cung cp nhng thng
tin v nhng bc nh v nhng cuc trin lm m c gi cha tng xem v nu khng miu t
th h chng bit g c. Nhng miu t cng l nn tng h c th ng tnh hay khng vi s
din gii v nh gi ca nh ph bnh.

Miu t nhng bc nh v c nhng miu t ny u l nhng hot ng c bit quan trng
bi v ngi ta c khuynh hng nhn vo nhng bc nh c nh chng l nhng ci ca s
hn l nhng tm hnh. Bi v ch ngha hin thc l in hnh trong nhiu bc nh, v bi v
ngi ta bit bc nh c to ra vi mt ci my, ngi ta c khuynh hng xem bc nh c
nh chng l nhng s kin thc hay nhng con ngi ang sng hn l nhng bc hnh v
31
www.ebook4u.vn
nhng s kin v con ngi. Nhng bc nh khng phi l t nhin v chng khng t nhin
m c; chng l do con ngi to ra. Nhng bc nh, bt k l khch quan hay mang tnh
khoa hc nh th no, u l nhng sn phm ca nhng c nhn mang nhng nhng nim
tin v thnh kin, v chng ta cn xem xt chng nh th. Miu t ch , hnh thc, phng
tin, v phong cch l xem xt nhng bc nh nh l nhng hnh nh c to ra bi nhng
c nhn v khng c hiu sai chng, khng t th nhiu, v bt c l do g.

Miu t khng phi l on m u cho ph bnh; miu t chnh l ph bnh. Nhng miu t
cn thn ca nhng nh ph bnh uyn thm s dng ngn ng tinh t s l mt cuc m
lun c hiu bit v nhng bc nh, n gia tng s hiu bit v nh gi ca chng ta v
nhng bc nh.






































32
www.ebook4u.vn
Chng 3

DIN GII NHNG BC NH



Nh mt vn ho, c l chng ta quen ngh v vic din gii nhng bi th v nhng bc
ha hn l nhng bc nh. Nhng tt c nhng hnh nh- d l n gin- cng i hi mt s
din gii hiu v nh gi mt cch y . Chng cn c nhn bit nh l nhng hnh
nh v mt iu g v nhm mc ch by t v giao tip. Nhng hnh nh qui d ca
Joel-Peter Witkin i hi nhng cu hi v nhng suy ngh thuc v din gii bi v chng th
khc vi nhng kinh nghim thng thng ca chng ta, nhng nhiu bc nh trng c v t
nhin v i khi khng gy mt s ch no nh nhng ci bn v nhng ci cy. Chng ta
chp nhn nhng hnh nh trn bo ch v trong nhng bn tin nh l hin thc v th gii v
s tht y ch c nhn qua loa, khng c xem xt k.

Nhng bc nh c to ra theo mt cch d hiu, li hin thc in hnh th c bit cn din
gii. Chng trng c v t nhin nh l chnh chng vy, c nh th khng c nh nhip nh.
Nu chng ta xem xt nhng bc nh ny c to ra nh th no, chng ta c th chp
nhn chng nh th chng c to ra bi mt ci my ghi nhn khch quan v v t.
Andy Grundberg, xem mt trin lm nhng bc nh ca Hi a l Quc gia, pht biu
quan im v nhng loi nh ny nh sau: "Nh l kt qu ca t nhin ch ngha v khng
cn s n lc biu kin no c, chng c kh nng ru ng chng ta v lm cho chng ta tin
rng chng l bng chng v mt loi nh v t, khng c thin kin. Khng c g hn ngoi
s tht."

Khng c g hn ngoi s tht bi v nhng bc nh th thin kin v chng v t t no. S
hiu bit, s tin tng, nhng ngha v quan im ca con ngi- b nh hng su m bi
vn ho ca h- c phn nh vo trong nhng bc nh m h chp. Mi bc nh th hin
mt cch nhn v cch trnh by th gii ring bit. Nhng nh nhip nh c nhng chn la
khng ch v nhng g h chp m cn v vic ghi nhn mt hnh nh nh th no ln phim,
v thng th nhng chn la ny l rt tinh vi. Chng ta cn din gii nhng bc nh lm
cho n tr nn r rng chnh nhng g l thin kin ny.

Khi xem nhng bc nh, chng ta c khuynh hng ngh chng l "ngy th-" ngha l, hon
ton thc, thay th trc tip cho hin thc, cho nhng vt th thc, chng c xem nh l
nhng s phn nh trc tip ca hin thc. Nhng tht s khng c mt con mt ngy th
nh th. Chng ta khng th nhn th gii ny m cng lc b qua nhng kinh nghim v
hiu bit trc ca chng ta v n. Trit gia Nelson Goodman xem chng ging nh th
ny:

Nh Ernst Gombrich nhn mnh, khng c con mt ngy th. Con mt lun tr nn
xa c bi hot ng ca n, n b m nh bi qu kh ca n v bi nhng m ch
quen thuc v mi l ca tai, mi, li, nhng ngn tay, tri tim v khi c. N khng
c cng dng nh mt cng c c lp v n c, m l mt thnh vin c thc
chp hnh ca mt t chc phc tp v tht thng. N khng ch b iu chnh bi
nhu cu v nh kin nhn thy ci g m cn nhn thy nh th no na.

33
www.ebook4u.vn
Nu khng c con mt ngy th nh th, th chc chn khng tn ti mt ci my nh ngy
th. Nhng g Goodman ni v con mt thc ra l ni v ci my nh, tm nh, cng nh
"con mt ca nh nhip nh":

N la chn, chi b, t chc, phn loi, kt hp, tng hp, phn tch, thit lp. N
khng phn nh nhiu bng n chp nh; v n chp nh nhng g m n thy khng
trn tri, nh nhng th v tri, m l nhng th nh thc phm, con ngi, k th,
nhng ngi sao, v kh.

V th, tt c nhng bc nh, thm ch nhng hnh nh trung thc, thng thn, v nhn theo
li hin thc, u cn c din gii. Chng th khng phi l ngy th, t do m ch v
khng phi khng c thin kin, chng cng khng l nhng hnh nh phn nh mt cch n
gin. Chng c to ra, c chp, v c thit lp nn bi nhng ngh s ti gii v xng
ng c c, c din gii, phn tch, v c gii cu trc.



nh ngha din gii

Khi miu t, mt nh ph bnh gi tn v m t c im ca tt c nhng ci m anh ta hay
c ta thy trong bc nh. S din gii xut hin bt c khi no s quan tm ch v s bn
lun vt ra ngoi nhng thng tin a ra, chuyn sang nhng vn v ngha. Hans-
Goerg Gadamer, mt trit gia Chu u c bit n vi nhng tc phm bao qut ca ng
v ti din gii, ni rng din gii l "ra hiu rng ng ni v chnh chng na." Din gii
l gii thch cho tt c nhng khi cnh ca mt bc nh c miu t v n nh nhng
mi quan h thuc v ngha gia nhng khi cnh ny.

Khi mt ngi din gii mt bc nh nh mt nh ph bnh l anh ta ni vi ngi khc, bng
cch ni hay vit, nhng g m anh ta hiu v mt bc nh, c bit nhng g m anh ta ngh
l mt bc nh ni n. Vic din gii ni v trng tm, ngha, cm nhn, sc thi, hay tm
trng ca bc nh. Khi nhng nh ph bnh din gii mt tc phm ngh thut, h tm kim
thy v ni vi nhng ngi khc nhng g m h ngh l quan trng nht trong mt hnh
nh, nhng thnh phn ca n gn b vi nhau ra sao, v hnh thc ca n tc ng n ch
ca n nh th no. Nhng nh ph bnh din gii da trn nhng g c trnh by trong
tc phm v nhng thng tin c lin quan bn ngoi tc phm, hay nhng g m trong Chng
2 chng ta gi l mi trng nhn qu ca bc nh. Nhng din gii vt khi s miu t
thit lp ngha ca hnh nh. Nhng din gii kt ni nhng g m ngi din gii hiu
mt bc nh ang ni n. Nhng ngi din gii lm nhiu hn l ch tit l hay khm ph
ngha, h a ra ngn ng mi v mt hnh nh to ra ngha mi.

Mt cch khc hiu s din gii l suy ngh v tt c nhng bc nh nh l nhng n d
ang cn c gii m. Mt s n d l mt s so snh c ng gia nhng iu khng
ging nhau. c tnh ca mt s vt c chuyn i mt cch y n thnh mt ci khc.
Nhng n d t ng c hai cp ngha: theo ng ngha v theo n . Nhng n d v th
gic cng c nhng cp ngha: iu c hin th v iu c n d. Mt bc nh lun
lun trnh by vi chng ta iu g tht nh l chnh n. Vi ngha n gin ny, chn
dung ca mt ngi n ng trnh by cho chng ta v ngi n ng ch nh l mt bc
chn dung- ngha l, nh l mt mu giy phng vi nhng vng sc c c t nh tng
cm quang. Mt khc, mt bc nh lun lun trnh by vi chng ta v mt khi cnh no
34
www.ebook4u.vn
ca s vt. Mt chn dung ca Igor Stravinsky chp bi Arnold Newman cho chng ta thy
Stravinsky theo cch no nh l mt s vt. Theo cch ni ca Goodman, "s vt trc
ti l mt ngi n ng, mt m nhng nguyn t, mt phc hp nhng t bo, mt k ko
n, mt ngi bn, mt anh h, v nhiu nhiu na." Bc nh miu t mt s vt hay mt
ngi nh l mt s vt no hay mt loi ngi no . Chn dung Stravinsky ca
Newman cho thy mt ngi n ng ngi bn mt cy dng cm. Tuy nhin, theo mt cch
nhn phc tp hn, chn dung Stravinsky cho thy ng ta khng ch nh l mt ngi n ng
ngi bn chic dng cm m cn l mt con ngi li lc, mt ngi uyn thm, hay mt con
ngi u t. Ci phc tp hn "nh l" th i hi s din gii. B qua n v ch xem ng
ngha l khng hiu bit v nhng khi cnh biu hin ca nhng bc nh.

Roland Barthes, hc gi ngi Php qu c, l mt nh k hiu hc nghin cu v vic vn
ho c tm quan trng hay biu hin nh th no, v ng dnh mt s quan tm c bit
ti vic nhng bc nh th quan trng ra sao. ng xc nh r hai du hiu thng thng:
nhng biu hin (denotation) v nhng ngha (connotation). Mt nh tnh vt c th biu
hin (trnh by) nhng bng hoa trong mt ci l t trn mt ci bn g; n c th mang
ngha (ng ) v s yn n, thanh bnh, v s th v ca ci bnh d. Nhng ngha ny c
th c truyn t bng vic chiu sng, mu sc, v khng cn nhng vt th. Mt bc nh
thi trang c th biu hin mt ngi mu khoc mt ci o v i mt ci nn nhng c th
c ngha v s nhanh nhn, tinh t, v to bo bi ci nhn v t th ca ngi mu v s
dn dng. Nhn vo nhng bc nh v ch thy nhng bng hoa trong ci l trn mt ci bn,
hay ci nn v ci o khoc trn ngi ph n, m khng nhn ra nhng g m chng mun
th hin l b qua vn ct yu ca nhng hnh nh.

S khc bit gia nhng biu hin v nhng ngha c lm r rng hn bi mt s din gii
v mt qung co trn tp ch m Barthes a ra. Qung co l mt qung co bng
hnh nh v nhng sn phm m ng Panzani ng trn mt tp ch ca Php. Qung co ny
trnh by nhng gi giy bng king m ng cha ch bin, mt bnh nc st c chua, mt
gi giy bng king ph-mai Parmesan, v nhng qu c chua, nhng c hnh, tri t, v
nhng ci nm l ra t mt ci ti xch i ch c quai eo m. S phi mu c to nn
t mu vng v xanh l i lp vi mu ca phng nn. Nhn hiu Panzani trn ci bnh
v nhng gi giy bng king. Barthes xc nh r ba thnh phn ca qung co ny: thng
ip bng ngn t, hnh nh c th hin, v hnh nh c ng . Thng ip bng ngn t
l ch Panzani th va biu hin va mang ngha. Barthes gii thch rng ch ny th hin
mt nhn hiu ca nhng sn phm c ng gi, nhng iu cng ng thng qua cch
pht m ca n l rt "Italy." Ch ny s khng c tc dng ng i vi ngi bi v
chng s khng c lnh hi nh mt ch mang m hng .

Chnh nhng bc nh biu hin nhng g n trnh by: mt ci bnh, nhng gi m ng, nm,
t, v nhiu th khc. Nhng Barthes gii thch rng hnh nh ny ng nhiu thng ip
khc na. Qung co ny miu t mt s i ch v, v n ng hai gi tr: s ti sng ca
nhng sn phm v s c li ca vic nu nng ti nh. S a dng ca nhng vt ng
v tng ca s phc v bp nc mt cch ton din nh th l Panzani cung cp mi
th cn cho mt ba n. Rau qu ng rng cht lng bn trong ci bnh th tng ng vi
nhng rau qu xung quanh n. S ni bt ca mu , vng, v xanh l nhn mnh ci
cht Italy. B cc, nt, s chiu sng, v mu sc chuyn ti mt gi tr khc hn na: ci
p v mt thm m ca mt nh tnh vt.

35
www.ebook4u.vn
Gin ca Barthes c th c a ra cho tt c mi bc nh, khng ch i vi nhng
qung co bng nh. l mt cch na nhn mnh rng nhng hnh nh cn c din
gii. Tt c nhng hnh nh u mang ngha; v nu khng hiu rng nhng bc nh th
ng , ngi xem s khng th hiu mt cch r rng v s ch nhn thy nhng bc nh nh
l hin thc hn l nhng hnh nh ca hin thc.



Nhng i tng ca din gii

Thnh thong, nhng nh ph bnh din gii nhng bc nh n, nhng h thng din gii c
mt nhm tc phm ca mt nh nhip nh v thm ch nhip nh ca c mt quc gia hay
ca mt thi k trong lch s. Phn ny bao gm mt lot nhng din gii ca nhiu nh ph
bnh, mi ngi xem xt nhng tc phm ca mt nh nhip nh khc nhau. Nhng din gii
ny trnh by mt phm vi t ring bit n khi qut: t xem xt mt tm nh n n mt
b nh, mt s nghip ca mt nh nhip nh v mt thp k lch s nhip nh.

John Szarkowski din gii mt trm hnh nh ring bit, mi tm nh mt thi, v mi trang
mt nh, trong quyn sch Looking at Photographs ca ng. Trong khi ni v mt bc nh
ca Josef Koudelka (mang tn Untitled. No date. 7.25"x11.5"), ng ta gii thch rng Koudelka
chuyn chp nh nhng ngi Gypsy ng u, nhng ngi ang c nguy c bin mt.
Szarkowski thut li rng nhng bc nh cha ng nhiu thng tin c bit v cuc sng
hng ngy ca nhng ngi Gypsy, nhng cng ni thm rng "nhng d liu nhn chng hc
nh th dng nh khng phi l c trng thc ca h." Nh th, Szarkowski ang cung cp
nhng thng tin miu t mt cch khi qut v nh nhip nh ny- l Koudelka b gn vi
ch l nhng ngi Gypsy- v thng tin miu t khi qut v nhng bc nh ny- l
chng cho chng ta nhiu d liu chi tit thuc nhn chng hc v li sng ca nhng ngi
Gypsy. Nhng sau ng ta li tuyn b rng d nhng thng tin ny b ngoi c v r
rng, n li khng phi l nhng iu m nhng bc nh tht s mun ni n. ng ta ni
thm: "Thay vo chng dng nh tp trung to nn mt khun mu th gic ca nhng
gi tr nhn bn: mt khun mu bao hm s cng iu, c ch ho phng, tc phong dng
cm, tnh thn qu gi, v s n c au kh. Khun mu v kt cu trong nhng hnh nh
ca ng ta to nn mt s tnh lng tng t vi mt v kch s thi." Sau , Szarkowski bn
lun v bc nh khng tn c bit v ni n l mt v kch s thi v nhng gi tr nhn
bn nh th no.

Sally Eauclaire a ra nhng din gii v mt b nh: "Nh l mt ngi M da en, ng
nguyn s ghi li phn di sn ny ca mnh v lm hi sinh li mi quan tm n tp qun m
b suy tn t Th Chin th II ny." y c xem xt nhng bc nh ca Daniel Williams
v nhng l k nim Ngy Gii Phng. C din gii rng nhng s kin ny thnh thong c
t chc khp c nc, l thuc vo sng kin ca dn a phng. Nhng bc nh miu t
nhng ngi M gc Phi trong nhng bui hi hp gia nh nhng ln i d ngoi, m khng
km theo mt vi li din gii, mt khn gi s khng bit rng nhng bc nh ny ni ci g
ngoi cnh n l, s gii phng khi n, hay nhng l k nim Ngy Gii Phng.

Shelly Rice vit v nh nhip nh Mary Ellen Mark: "Ni cch khc, s nghip ca Mark
c c trng bi mt s a dng mun hoa c mt, l thuc vo nhng s phn cng m c
ta c giao, cng nh nh vo chnh nhng chn la c nhn ca c ta v nhng ch v
nhng ti." Rice vit tuyn b ny sau khi miu t s a dng v nhng ch m Mark
36
www.ebook4u.vn
chp cho Life, Look, Esquire, Paris-Match, Ms., v nhiu n phm khc v lit k mt s
ch ca Mark nh: nhng nhn vt ni ting, nhng ngi ph n trong tri tm thn
Oregon, nhng ngi bn dm Bombay, nhng ngi v b ngc i, nhng tr em b hnh
h, nhng nn nhn ca nn i Ethiopia, v Pht-xt mi Hoa K. Pht biu ca Rice v
Mark din gii mt cch khi qut v tt c nhng tc phm ca nh nhip nh ny, in hnh
ho n nh l c "s a dng hoa c mt." Rice cng gii thch rng nhng tc phm ca
Mark l kt qu ca mt s kt hp ca vic chp nhn nhng s phn cng t nhng ngi
khc v s chn la nhng ch ca chnh c ta.

V nhip nh c hnh thnh qua hn mt thp k, Jonathan Green pht biu: "Trong nhng
nm 1970, nhip nh thun ty ri b li chp nh t liu v nhng k b x hi rung b,
s qui d v lp d quay tr v vi ngun gc c bn nht ca huyn thoi v biu trng
M: Nhng vng t ca Hoa K." Green ang vit v nhip nh Hoa K, v c bit l
khuynh hng nhip nh thun ty. ng ta tm lc nhip nh thun ty ca nhng nm
1960 nh l nh t liu v nhng con ngi khng bnh thng v sau khi qut rng vo
nhng nm 1970 nhng nh nhip nh ang hot ng theo li thun ty bt u chp
nhng nh phong cnh. ng cng pht biu rng s chn la phong cnh nh l ch ca
h l mt s quay ngc v qu kh. Trong mt cu tng t, Green ni rng nhng vng
t ca Hoa K l mt ngun gc c bn nht ca nhng huyn thoi v biu trng M. V
th, ch trong mt cu ny, ng ta a ra nhiu din gii rt khi qut v mt thi k ln,
mt lng tc phm khng l, v nhng tng v i v phong cnh. Cu ny ca Green l
cu u tin trong chng th by ca quyn sch American Photography ca ng.

Trong mt bi vit gii thiu cho mt quyn sch v nhng bc nh mu tn dng nhng ca
s hnh nh (picture window) ca John Pfahl, Edward Bryant vit: "T nhng nm 1950, ca
s hnh nh l tm thng trong ci nhn ca ngi M. S ph bin ca n trng hp vi
s ph bin ca phim mn nh rng, knh chn gi c c nguyn tm, nhng bc ho v
i, v cui cng l my thu truyn hnh." y cng l mt pht biu din gii, d n khng
ni trc tip v nhng bc nh ca Pfahl. N ni v s quan trng ca ca s hnh nh trong
x hi Hoa K, v n gip chng ta ngh n nhng kha cnh ca mi trng vn ho ca
chng ta v chun b cho chng ta xem nhng bc nh v ca s hnh nh ca Pfahl. Bryant
xem nhng ca s hnh nh ch nh Green va mi vit v phong cnh nh l ngun gc ca
nhng biu trng cho nhng nh nhip nh. Nhng din gii v nhng hnh nh th khng b
gii hn bi nhng bc nh: Nh Ronald Dworkin tuyn b, chng "ni chung l quan trng v
chng gip chng ta hiu hn v vai tr quan trng ca mi trng vn ho."



Nhng lun iu din gii v nhng tranh lun

Nhng trch dn v Szarkowski, Eauclaire, Rice, Green, v Bryant khng ch cung cp nhng
thng tin miu t v nhng bc nh v nhng nh nhip nh m cn a ra nhng din gii
v nhng bc nh. Mc d, chng l nhng cu tuyn b, thng c pht biu vi t th
khng do d, nhng pht biu ny nn c xem hon ton l nhng lun iu din gii.
Thm ch, d nhng tc gi khng by t bt k mt s do d no v nhng tng ca h
v qu quyt v chng nh th chng l hin nhin v l nhng s tht khng th chi ci,
th h cng nh nhng c gi am hiu v ph bnh u nhn thc r rng rng nhng din
gii l nhng lun iu ng n v nu nhng c gi ca ph bnh chp nhn chng l ng
37
www.ebook4u.vn
n v hp l th h s i hi bng chng cho nhng lun iu ny trc khi chp nhn
nhng s din gii ny.

Mi cu c trch dn ny l t mt phn ca bi vit ln hn. Cu ca Szarkowski l mt
phn ca mt bi vit di mt trang, v cu ca Green l t mt quyn sch. Trong bi vit
hon chnh, nhng nh ph bnh a ra nhng nguyn do hiu nhng bc nh m h ang
ni n.

Nhng din gii khng ch l mt vi cu pht biu c trch dn trn. Nhng pht biu
nh th l nhng lun iu cn c tranh lun, hay nhng gi thuyt cn mt lot nhng
bng chng c sc thuyt phc. Mt din gii c pht trin y l mt tranh lun c
nhng gi thuyt dn ti mt kt lun mt cch hp l v sinh ng. Nhng mt din gii
c pht trin hon chnh th t khi c vit nh l mt tranh lun hp l, vi nhng gi
thuyt mt, hai, ba, v bn c tuyn b mt cch r rng cng nh kt lun mt cch mch
lc. Thay vo , nhng din gii thng c pha trn vi nhng miu t v i khi l nhng
nh gi. Tuy th, mt c gi c th phn tch mt din gii c pht trin hon chnh bng
cch xc nh r nhng gi thuyt v nhng kt lun ca n v sau xem nhng gi thuyt
dn ti v h tr cho kt lun nh th no.

Nhng din gii l nhng cu tr li cho nhng cu hi m ngi ta c v nhng bc nh.
Nhng cu hi ch yu m nhng nh ph bnh t ra vi nhng bc nh l "Nhng bc nh
c ngha g? Chng ni v ci g?" Tt c nhng din gii u c cng mt nguyn tc c
bn- l nhng bc nh c nhng ngha su xa hn nhng g hin th trn b mt ca
chng. ngha b mt ca chng th r rng v hin nhin l v nhng g chng ghi nhn.
Nu ai nhn vo b mt ca nhng bc nh chn dung t chp ca Cindy Sherman c
cp Chng 2 chng hn, chng dng nh ni v mt ngi ph n qu giang xe trn
ng hay mt b ni tr trong bp. Tuy nhin, t r rng hn, chng l nhng bc nh v
chnh ngi ngh s ny, trong nhng ci lt khc nhau, v chng l nhng bc chn dung t
chp. Bi v ch c chp c nh th no, th nhng cnh phim (film stills) c th
cng c hiu l m ch cho nhng phng tin din t v cho vic nhng phng tin
m thut v phng tin thng tin i chng miu t ngi ph n nh th no. V trong mt
din gii ca Eleanor Heartney th chng ni v "s gii thch vn ho ca n gii." Heartney
v nhng nh ph bnh khc cng xem xt nhng tc phm ca Sherman th u khng hi
lng trong vic hiu nhng cnh phim ny n thun ch l nhng bc nh v ngi ph n
ang lm nhng vic khc nhau, nhng bc chn dung t chp ca Cindy Sherman, hay
nhng chn dung t chp ca mt ngi ngh s vi nhng s ci trang kho lo. H thot ra
khi b mt tm kim nhng ngha su xa hn v n gii, s din t v n gii, v vn
ho.



Nhng bi cnh bao qut v din gii

Nhng nh ph bnh din gii nhng bc nh t nhng bi cnh bao qut hn. Sau y l
nhng din gii vn tt bi nhiu hc gi v nhip nh, mi din gii c vit t mt quan
im khc nhau trnh by s a dng ca nhng loi din gii m nhng nh ph bnh s
dng gii m nhng hnh nh. Ba din gii u tin do nhng tc gi khc nhau vit v
nhng hnh nh ging nhau, nhng bc nh ca Harry Callahan chp v ca ng, b Eleanor,
mang tn l Eleanor, Port Huron, 1954. Nhng v d ny trnh by vic nhng nh ph bnh
38
www.ebook4u.vn
c th bt ng v nhng din gii ca h v nhng din gii khc nhau ca h v nhng hnh
nh tng t c th thay i nhng cm nhn v hiu bit ca chng ta nh th no. Sau ,
nhng din gii v nhng tc phm ca nhng nh nhip nh khc c dng nh l nhng v
d v s a dng ca nhng loi din gii.



Ba din gii v Eleanor

MT S DIN GII SO SNH: John Szarkowski cho rng hu ht nhng ngi to ra
nhng hnh nh tn ti vnh cu trong lch s nhip nh u c lin h n nhng kha cnh
trong cuc sng hng ngy ca h v Callahan l mt trong s h. Trong nhiu thp k, ng
chp hnh v ca ng, con ca ng, nhng ngi hng xm ca ng, v phong cnh ni
ng tng sng. Szarkowski lu rng Callahan th khc vi hu ht nhng nh nhip nh
sng tc t nhng kinh nghim c nhn ca h. Trong khi h c gng to ra nhng pht
biu chung t nhng ci ring ca h, th Callahan, theo Szarkowski, "thu ht chng ta mnh
m hn ht vo trung tm ca cm nhn ring t [ca ng ta]... Nhip nh l mt phng
php ca ng lm ni bt ngha ca cuc sng ... Nhip nh l mt cch sng."

MT S DIN GII NGUYN MU: Trong Nhip nh Hoa K, Jonathan Green dnh nhiu trang
cho Callahan v in li nm tm nh v Eleanor. Tri vi Szarkowski, Green xem chng nh l
nng Eleanor t mt ngi ph n ln mt a v nguyn mu, huyn thoi, ph bin, v khi
qut. V tm nh Eleanor ni ln t di nc, ng ta vit: "Chng ta thy c ngun gc
(fons et origo) ca tt c nhng kh nng hin hu. Eleanor tr thnh n thn Heliopolitan
hin ln t i dng nguyn s v Terra Mater (M t) ni ln t bin: hin thn ca s
sng to." Green tip tc:

Lp i lp li, Callahan nhn thy Eleanor trong bi cnh ca s sng to: b ta tr
thnh iu kin tn ti mnh m cho ng, b ta th rt n tnh, mt n tng mnh
m hn c s hin thn, mt sinh lc tim tng hn bt c mt thc th no. Hiu
theo ng ngha, b ta c v lnh lng v kh gn, khng mang nhng ham mun v
kh au ca con ngi. B ta l li ni bng xng bng tht.

MT S DIN GII CA PHI N QUYN: Trong mt bi ph bnh bc l bn thn, v n rt
khc vi hai din gii trc, Diane Neumaier ln theo s pht trin suy ngh ca mnh v ngi
ph n, c bit l nhng b v ca nhng nh nhip nh, gm c Eleanor, nh mt ch
ca nhng bc nh. C k rng khi l mt sinh vin cha tt nghip c khm ph nhip
nh v chuyn s ch ca c t thut in n sang nhip nh. C tr nn quen thuc vi
nhng tc phm ca nhng nh nhip nh ni ting nh Alfred Stieglitz v Emmet Gowin v
nhng bc nh v nhng b v ca h, Georgia O'Keeffe v Edith Gowin. Neumaier xc
ng vi s lng mn ca ba i v chng ni ting ny, v c mong mun c ging h
cng nh to ra nhng tc phm tng t. Tuy nhin, nhiu nm qua i, v khi thc ca
c pht trin dn ln qua nhng kinh nghim ng thi l mt ngi v, ngi m, ngi ngh
s, nhng xung t trong c cng tng ln:

Ti ng thi mun l Harry, Alfred, hay Emmet, v cng mun l nhng ch b
rng buc rt ng yu ca h. Ti mun l Eleanor, hay Edith v c mt ngi
n ng quan tm n ti v con ci ca chng ti, v ti mun l Georgia, vi mt v
39
www.ebook4u.vn
p th ng v mt ngh s ch ng. Cng vi nhau, nhng i v chng ny l
hin thn cho tt c nhng m c lng mn, mu thun, v qu ng nht ca ti.

Neumaier th chp chng ca mnh nh nhng ngi n ng ny chp v ca h
nhng khng thnh cng: "Lm ch v ca bn l tn trng c ta. Lm ch chng ca bn th
khng th hay ging nh thin anh ta vy." Nhiu nm sau khi ly d, c th lu danh a con
trai ca c trong nhng bc nh ca c, nh Gowin lm vi nhng a con ca ng ta.
Nhng iu ny cng chng c tc dng g bi v thi gian dnh cho ngh thut ca c b hn
ch bi vai tr lm m ca c. C phi nh gi li nhng bc nh chp v nhng b v
ca nhng nh nhip nh trc y v, vi c, nhng kt lun ca khuynh hng n quyn
tri dy mnh lit; by gi c c th xem chng nh nhng hnh nh v s thng tr:

Vi nhng cm gic s hi, nhng bc nh p v nhng ngi ph n ny tr nn
nng n. Chng gn vi truyn thng xa xa ca ngi ph n nh l vt s hu v
ngi ph n nh l nhng k phi cho, phi hy sinh... Vi hnh thi ght kt hn
c che y mt cch y m miu, ngi ngh s mong mun v ca anh ta ci b
qun o ra, sau anh ta chp nh c ta trn trung (ni mt cch lch s l nh
kho thn), v sau khi trng by vi mi ngi nhng bc nh c c, anh ta tr nn
ni ting... hnh ng chp nh, trng by, v trin lm nh v ca h mt cch
kho lo th c tn dng l nhy cm.



Nhng loi din gii khc

S DIN GII THEO PHN TM HC: Laurie Simmons lm mt b nh s dng nhng con
bp b v nhng bc tng nh trong nhng ngi nh bp b c dn dng khc nhau.
Trong bi vit v nhng tc phm ca Simmons, Anne Hoy pht biu rng nhng con b bp
b ny b cm gi trong nhng mi trng m chng b lm cho nh li bi nhng my
thu truyn hnh v nhng mn tp phm sai lch v kch thc. i lp vi nhng con bp b
b cm gi ny, sau Simmons cp n s t do bng cch chp nhng ch lnh chn b
bn ngoi, nhng s gii phng ca chng tht l vin vng bi v thm ch c trong bc
hnh ln p chng. Vo u nhng nm 1980, Simmons lm mt b nh nhng ngi
bi li, c s dng nhng bc tng nh v nhng ngi mu kho thn tht di nc.
V nhng tm nh ny, Hoy vit: "Vi din gii ca Freud, chng cp n s tng ng
ca cht ui v t b tnh dc v nhng cm gic phi trng lng c kt hp vi nhng s
rung b kt i."

S DIN GII THEO HNH THC CH NGHA: Mt s ngi din gii ch din gii ch yu da
trn s xem xt nhng c im hnh thc ca hnh nh. Richard Misrach chp hnh xa
mc trong nhiu nm, u tin chp ban m vi n flash bng nh trng en v sau
chp ban ngy vi nh mu. Kathleen McCarthy Gauss a ra din gii ny v mt trong s
nhng bc nh mu , bc nh The Santa Fe (1982): "mt hnh dng ng nht ca khng
gian, nh sng, v nhng s vt." C ni thm:

Mt s cn i cao v hnh thc c thit lp gia mt t v bu tri xanh m ,
c hai c tch bit r rng chn tri bi nhng toa xe ch hng mu v trng.
B cc ti gin nht c chp nh. Chic tu la ln bnh rt phi cnh dc theo
bn di ng chn tri, chia ct khung hnh thnh hai phn cn xng nhau qua
40
www.ebook4u.vn
ng chn tri. Nhng, y l mt o nh na, v thc s l chic xe la ng yn
mt ch.

Cch lun bn ca Gauss v hnh nh ny ho trn nhng quan st miu t ca c vi nhng
ci nhn din gii. C sn sng ri b hnh nh ny vi nhng quan st v ci nhn nh vy v
s sp xp b cc ca n m khng phng on g thm na.

S DIN GII KIU K HIU HC: S din gii ca Roland Barthes v mu qung co
Panzani cp chi tit phn trc l mt v d v mt s din gii hiu mt hnh nh
mang ngha nh th no hn l n c ngha l g. Bill Nichols s dng mt loi din gii
tng t hiu mt nh ba ca Sports Illustrated c pht hnh sut mt tun u ca
ma bng khi Dan Devine bt u lm hun luyn vin cho i bng Notre Dame. nh ba
ny trnh by mt cn nh ca mt tin v sn sng nhn ch o ca Devine ra hiu t ngoi
sn c. Nichols ch ra rng ng k ni mt ca hai ngi m ch rng h ang nhn nhau v
nhng iu b ca h m ch rng ngi tin v ang t hi phi lm g y v ngi hun
luyn vin th ang a ra cho anh ta mt cu tr li. Nichols din gii s tng phn gia
kch thc ln ca bc nh ngi tin v v bc nh nh hn ca ngi hun luyn vin nh l
biu th sc mnh ca cu th v b c ca hun luyn vin. ng tm tt li:

S cam kt ngm ny mong mun nhiu pha kim sot bng cho tin v bng s giao
nhau ca ranh gii gia sc mnh c bp v tr c v s mong mun thc s ca n
trn ba tp ch ny km theo li ha s tit l: bn trong ni v ca vn ny,
nhng b mt v chin thut v mi quan h s c tit l.

S DIN GII THEO HC THUYT MARX: Linda Andre a ra mt mu nhng loi cu hi m
mt nh ph bnh theo hc thuyt Marx s t ra cho cuc trin lm nhng bc nh v nhng
nhn vt ting tm ca Avedon:

Chng ta c th xem s ph bin rng ri ca nhng bc nh ca Richard Avedon
Bo tng M thut Metropolitan l do s khao kht ca cng chng i vi nhng hnh
nh v s giu c, ni ting v hp thi- mt s khao kht thng khng c tho
mn bi nhng bo tng m bi nhng t bo ngy- v do trnh nhip nh bc thy
ca Avedon. hiu r vn ny hn na, chng ta c th t vn rng loi x
hi no to nn mt nhu cu nh th- r rng nhng s bt bnh ng giai cp rt ln
tn ti u v nhen nhm nim hy vng mun gia nhp vo mt giai cp
khc- v nhng hnh nh ca Avedon c th ng vai tr g trong vic duy tr h thng
ny.

Andre gii thch rng mt trong nhng c gng ca c vi t cch l mt nh ph bnh l t
nhng bc nh trong bi cnh hin thc x hi- din gii chng nh l nhng s biu th v
nhng pht trin x hi v lch s x hi ln hn, cng nh v lch s nhip nh v ngh
thut.

S DIN GII DA TRN NHNG NH HNG V PHONG CCH NGH THUT: Nhng nh
ph bnh thng din gii hay a ra nhng thng tin c tnh pht hin v mt tc phm ca
mt nh nhip nh bng cch t n vo mt bi cnh lch s v phong cch ngh thut.
Chng hn, trong mt bi gii thiu cho nhng tc phm ca Duane Michals, Anne Hoy vit
rng nhng hnh nh ca Michals "tn sng nhng phong cch duy thc v nhng ch
huyn o nh ca nhng ho s Siu thc Ren Magritte, Giorgio de Chirico, v Balthus."
41
www.ebook4u.vn
Nhng thng tin v bi cnh nh th gip chng ta xem nhng tc phm ca mt nh nhip
nh trong mt khung cnh ngh thut rng ln hn, v n gin l n cng c quan im rng
tt c ngh thut phn no u nh hng bi ngh thut khc cng nh tt c nhng ngh s
u chu nh hng t nhng tc phm ca nhng ngh s khc. Nhng s so snh nh th
i hi c gi phi c mt s hiu bit no : Nu h khng bit nhng tc phm ca
Magritte, de Chirico, v Balthus chng hn, th lun iu din gii ca Hoy s khng c tc
dng din gii nhiu i vi h. Tuy nhin, nu h c s hiu bit nh th th h c th xem
xt nhng tc phm ca Michals trong bi cnh rng ln hn.

S DIN GII THUC V TIU S: Nhng nh ph bnh cng a ra nhng cu tr li cho
nhng cu hi "Ti sao nh nhip nh ny to ra nhng loi hnh nh nh th (ch khng phi
l nhng loi khc)?" Mt cch tr li nhng cu hi ny l a ra nhng thng tin v tiu
s ca nh nhip nh . Trong bi gii thiu cho nhng tc phm ca Joel-Peter Witkin
c ni ti trong Chng 2, Van Deren Coke a ra nhiu thng tin v tiu s ca nh
nhip nh ny. Trong bi vit v nhng hnh nh ny, Coke ng r rng mt mi quan h
nhn qu gia nhng kinh nghim sng ca Witkin v cch nhn nhng hnh nh ca ng.
Chng hn, sau khi thut li rng gia nh Witkin lnh mt t tin tr cp, Coke ni: "iu
ny phn no gii thch ti sao chng ta tm thy trong nhng bc nh ca Witkin nhng m
vang ca mt cm gic v s tc ot v s bp bnh." Tuy nhin, vi mt s nh ph bnh,
mt bc nhy t tiu s ca ngi ngh s n s din gii thng thng v nhng hnh nh
ca h l qu trn. Chng hn, i vi lun iu ca Coke, trc tin chng ta c th yu cu
c thy rng c mt cm gic v s tc ot v s bp bnh trong nhng tc phm ca
Witkin, v sau chng ta c th vn hoi nghi rng ci nguyn do l bi v gia nh Witkin
lnh mt t tin tr cp. C th c mt nguyn do khc hay nhiu nguyn do hay nhng
nguyn do khc nhau hay khng c nguyn do no c nu thc s l c mt cm gic v s
tc ot v s bp bnh trong nhng bc nh ca Witkin.

S DIN GII THEO CH : N l mt khuynh hng lun mun bit ngi to ra hnh nh
mun ni g trong mt hnh nh hay mt nhm tc phm. V th khi nh ph bnh phng vn
nhng ngh s, h tm kim nhng ngha m nhng ngh s mun ni trong nhng tc phm
ca h, nhng ngh s hiu v chnh tc phm ca h nh th no. Nhng nh nhip nh ni
ting thng c mi n ni v nhng tc phm ca h, v thnh thong h din gii
nhng nh ca h trong khi sng tc nhng bc nh ca h. Mc d, quan im ca tc gi
v nhng tc phm ca chnh h c th v nn tc ng n s hiu bit ca chng ta v
nhng tc phm ca h, nhng quan im ny khng nn xem nh l xc nh ngha ca tc
phm hay c dng nh l tiu chun chng li nhng din gii khc. Sau y, trong
chng ny, chng ta s xem xt nhng vn v ch nh l mt phng php din gii.

S DIN GII DA TRN K THUT: Nhng nh ph bnh cng a ra nhng cu tr li cho
nhng cu hi "Nhng nh nhip nh to ra nhng hnh nh ny nh th no?" Trong khi tr
li cu hi ny, nh ph bnh c th a ra nhiu thng tin th v v vic nh nhip nh lm
vic ra sao- anh ta hay c ta la chn ch , s dng phng tin, nhng phng php in
nh v nhiu th na. Mc d, nhng k khai ny cung cp nhng thng tin hu ch, h miu
t v nhng phng tin v vic nh nhip nh s dng nhng phng tin ra sao hn l din
gii nhng g m bc nh ni n hay chng biu hin nhng g thng qua phng tin b
ngoi . Nhng din gii thng thng gii thch vic nhng bc nh c to ra nh th
no v sau xem xt nhng hiu qu v mt ngha m chng to ra.


42
www.ebook4u.vn
Phi hp nhng cch tip cn din gii

Khi nhng nh ph bnh din gii nhng hnh nh, h c th s dng mt s kt hp nhng li
tip cn hn l ch dng mt li tip cn. Chng hn, vi nhng phn tch hnh nh ca mnh,
Bill Nichols xc nhn l nh vo ch ngha Marx, phn tm hc, thuyt truyn thng, k hiu
hc, thuyt cu trc, v tm l hc nhn thc. Mt ngi theo thuyt n quyn c th dng
hoc khng dng mt li tip cn Marxist, v c nhiu li tip cn Marxist ch khng ch c
mt. Mt nh ph bnh c th chn la gia nhng li tip cn l thuc vo nhng loi nh
ang c cp. Cui cng, mt nh ph bnh c th xem xt mt bc nh cng lc t
nhiu quan im din gii, dn n nhiu din gii cnh tranh ln nhau. S tip cn ny t
ra nhng vn v s ng n ca nhng din gii.



Nhng din gii "ng"

"Hn l c nhiu tc phm vit v m thut m c th ni rng mt s c gi ny hiu n tt
hn mt s ngi khc." Monroe Beardsley l mt nh m hc c bnh lun nh th v
vic vit din gii. V bi v mt s ngi hiu nhng tc phm m thut tt hn mt s
ngi khc, Beardsley kt lun, mt s din gii th hay hn nhng ci khc. Nu ai hiu
mt bc nh hay hn ti, sau , ti mong mun s din gii ca h lm gia tng s hiu bit
ca chnh ti. Nu ai c mt s din gii hay hn ti, sau c th nhng din gii tip
theo l hay hn hoc d hn. Thc cht, khng phi tt c nhng din gii u nh nhau;
mt vi ci ny th tt hn nhng ci khc, v mt s ci c th b xem l d. Tuy nhin,
khng nh Beardsley, nh m hc Joseph Margolis c mt quan im nh nhng hn v ng
hay sai trong nhng din gii- quan im l nhng din gii th khng ng hay sai m l
chng hp l hay khng hp l. Ci nhn linh hot hn v s din gii ny cho php chng ta
chp nhn nhiu din gii cnh tranh min l chng hp l. Thay v tm kim nhng din gii
ng, chng ta nn sn sng xem xt mt s a dng nhng din gii hp l t mt lot
nhng quan im: khuynh hng hin i, ch ngha Marx, khuynh hng n quyn, ch
ngha hnh thc, v nhiu na.

Chng ta s khng dng thut ng ng cho mt din gii tt, m chng ta s dng nhng
thut ng nh hp l, th v, sng t, su sc, c ngha, pht hin, c o; hay ngc li,
khng hp l, khng thc, khng kh thi, khng thch ng, ng ngn, cng iu, hay gng
p. Nhng din gii tt th thuyt phc v nhng din gii km ci th khng.

Khi ngi ta ni v m thut trong mt x hi dn ch nh x hi ca chng ta, h c khuynh
hng cho l kin ca mi ngi u hay nh nhau. V th, trong khi bn lun, chng ta c
gng din gii hay nh gi mt tc phm m thut v vi mt quan im c a ra m
mu thun vi quan im ca chng ta, chng ta c th s ni: " ch l mt kin," ng
rng tt c nhng kin th ngang nhau v c bit l kin ca chng ta th ngang bng vi
bt c ci no khc. Tuy nhin, nhng kin m khng c h tr bi nhng nguyn do th
c bit l khng c ch v khng c ngha g. Nhng kin m c c sau khi suy ngh
cn thn v c th c h tr vi chng c th c th c nh hng su sc. Vic xem mt
suy ngh cn trng nh l mt kin vi mt li bnh lun ging nh " ch l mt kin!"
l v trch nhim. iu khng c ngha l bt k mt kin c l no hay kt lun no
cng phi c chp nhn, nhng hn th, mt kin hay kt lun c l th xng ng c
p li mt cch hp l.
43
www.ebook4u.vn

Mt s chp nhn rng ri v sai lm khc trong vn ho ca chng ta khi bn lun v m
thut l lm mt iu g ging nh th ny: "Nhng g bn ni v m thut th chng
thnh vn , bi v d sao i na th tt c n u l ch quan." iu ny hon ton l
thuyt tng i v m thut v n khng cho php c ng v sai, hay c v hp l v hp l,
v tht l v ch khi tranh lun v m thut v v nhng hiu bit cnh tranh nhau trong m
thut. Ni chuyn v m thut c th c xc minh, nu khn gi lin h nhng tuyn b
ca h vi tc phm m thut. Mc d mi chng ta tip cn vi tc phm m thut vi
nhng hiu bit, nhng nim tin, nhng gi tr, v nhng quan im ca chnh chng ta,
nhng chng ta c th ni chuyn v hiu c theo ci cch m gip chng ta cm nhn
c nhng bc nh; V mt ny, nhng din gii ca chng ta c th c c s vng chc v
c th c bin h.

C hai chun mc m chng ta c th da vo m nh gi nhng din gii: s ph hp v
s mch lc. Mt din gii phi ph hp v gii thch cho tt c nhng g hin hu trong bc
nh v nhng thc t tng ng gn vi hnh nh . Nu bt k mt ch no trong bc nh
khng c gii thch bng s din gii, th din gii l khng hon ho. Tng t, nu s
din gii qu khc bit vi nhng g c thy th cng hng. Tiu chun v s ph hp ny
gip cho nhng din gii tp trung vo i tng v ng qu ch quan. Tiu chun ny cng
"nhn mnh n s khc nhau gia vic din gii mt tc phm m thut v bin n thnh
mt ci khc." Chng ta mun gii quyt nhng g c sn ch khng to ra tc phm m
thut ca chnh chng ta bng cch nhn thy nhng s vt khng tn ti hay thay i
tc phm m thut thnh mt ci g m chng ta mong mun.

Chng ta cng mun to ra mt s din gii, hay chp nhn din gii m lm cho bc nh tr
thnh mt tc phm m thut hay nht c th c. iu ny c ngha l vi nhiu din gii
sn c, chng ta s khng chn nhng ci lm cho bc nh tr thnh tm thng hay v
ngha m chn nhng ci to cho bc nh s v vang nht- nhng din gii lm cho n c th
tr thnh tc phm c ngha nht.

Tiu chun v s ph hp ny cng lm du bt ni lo v "vic can thip qu nhiu vo" mt
tc phm m thut hay bc nh. Nu s din gii c da trn s khch quan, nu n ph
hp vi i tng, th n c th khng b cch bit qu xa v khng can thp qu nhiu vo
bc nh.

Theo tiu chun th hai, s mch lc, s din gii phi to ra ngha ca chnh n v trong
chnh n, ngoi ngha ca bc nh ra. iu c ngha l, n khng nn mu thun hay
tri ngc trong ni ti. Nhng din gii l nhng tranh lun, nhng gi thuyt c h tr
bi nhng bng chng v nhng tnh hung c to nn nhm c mt s hiu bit no v
mt bc nh. Ngi din gii thu thp bng chng t nhng g bn trong bc nh v t kinh
nghim v th gii ca anh ta. Nhng tranh lun din gii hoc c sc thuyt phc bi v n
gii thch tt c nhng thc t trong bc nh mt cch hp l, hoc l chng thuyt phc g
c.



Nhng din gii v ch ca ngh s

44
www.ebook4u.vn
Minor White, l mt nh nhip nh v mt thy gio dy nhip nh c nhiu nh hng, c ln
ni rng "nhng nh nhip nh thng chp tt hn h ngh." ng cnh bo l ng
t qu nhiu quan trng vo nhng g m nhng nh nhip nh ngh rng h chp. White
t trch nhim din gii i vi ngi xem hn l i vi nh nhip nh, hng ng
nhng vn trong ph bnh "ch ," hay nhng g m nhng nh m hc xem nh l "s
ngy bin c ch ." Ph bnh ch l mt phng php ph bnh y thiu st bi theo
nhng hnh nh (hay tc phm vn hc) c din gii v nh gi theo nhng g m ngi
to ra chng c mun ni. Chng hn, theo nhng ngi tn thnh ph bnh ch , nu nh
nhip nh c nh truyn t iu x, ngha l nhng g hnh nh mun ni, th sau nhng
din gii c da trn ch ca nh nhip nh. Trong vic nh gi nhng hnh nh, nh
ph bnh c gng xc nh nhng g nh nhip nh c mun truyn t trong nhng bc nh
v sau trn nn tng ny m nh gi nh nhip nh c thnh cng hay khng. Nu nh
nhip nh t c nh ca anh ta th hnh nh l hay; nu khng th hnh nh l
khng thnh cng.

C nhiu vn xung quanh vic xem ph bnh ch nh mt phng php ph bnh. Trc
ht, tht l kh tm ra ch ca nh nhip nh l g. Mt s nh nhip nh khng bao gi
bnh lun g v nhng hnh nh ca h; nhng ngi khc th khng by t nhng ch ca
h. Nhiu nh nhip nh khng thch va to ra nhng hnh nh va ph bnh chng. Nh
Cindy Sherman ni: "Ti ch quan tm n vic to ra nhng tc phm v dnh s phn
tch cho nhng nh ph bnh."

Mt s nh nhip nh khng thc v nhng ch ca h khi h chp nh. Chng hn, Jerry
Uelsmann sng tc mt cch rt t pht v trc gic: "Ti khng c mt k hoch no c khi
bt u cng vic. Ti c gng sng to ra mt ci g m kch thch v li cun v mt th
gic, cha bao gi c lm trc nhng c mt s c kt th gic no vi ti, c phn
no i sng ca chnh n." ng ta ni v vic ng ta to ra mt hnh nh mt ngi n b
tr, ng kho thn, cm mt tri to sc s nh th no, v by gi bc nh ny i vi ng
ta dng nh r rng l mt "hnh nh ca Eve." Nhng vo lc m ng ta to ra bc nh
c l sng nhiu ln , ng ta khng thc v ngha ny:

Bi v ti tp trung mt cch mnh lit vo chi tit khi ti ang sng tc, n thc s
khng tn ti n sng hm sau khi m ti nhn ra nhng n bng hnh tng mt
cch r rng ca hnh nh hin nhin tn ti . Hi tng li, n dng nh l
khng th xy ra, v ti khng c nh to ra mt bc nh Eve. Nhng lc ti
ang thc hin tng khng nm trong ngh thc s ca ti.

Nhiu nh nhip nh a nhng tim thc ca h v nhng ngha khng tr tnh trc vo
tc phm. Chng hn, Sandy Skoglund ni rng "mt trong nhng kha cnh hp dn nht
ca nhng phng cch m ti lm l ni dung v ch thm kn c tit l phn no, trong
khi ti khng c nh khi ti ang sng tc."

C l, quan trng nht, nhim v ca din gii nn dnh cho ngi xem m khng phi l nh
nhip nh. Bng vic trng ch vo nh nhip nh gii thch nhng ch ca anh ta, chng
ta ang chi b trch nhim ca chng ta trong vic din gii nhng g chng ta xem. Vi tt
c nhng nguyn do nu ra trn, ph bnh ch l mt phng php ph bnh km ci v
khim khuyt.

45
www.ebook4u.vn
Mt s nh ph bnh ch trng rng ngi xem nn b qua nhng tuyn b v ch ca nh
nhip nh, nhng mt quan im t kht khe hn dng nh l hp l hn. Vi nhng ch
c sn, chng ta c th xem chng nh mt phn ca mi trng nhn qu ca bc nh v
mt phn ca bng chng cho s din gii. Mt s ngh s th rt c kh nng ni v nhng
tc phm ca h. Edward Weston vit hai tp nht k, The Daybooks, a ra ci nhn su
sc v chnh ng v nhng tc phm ca ng. Nathan Lyons v Alan Trachtenberg pht
hnh nhng hp tuyn c gi tr bao gm nhng tuyn b ca nhng nh nhip nh gn y
v mt s nhng bc nh ca h v v nhip nh ni chung. Trong x hi bin i nhanh
chng ca chng ta, nhng nh nhip nh thng xuyn i y v ni v nhng ch
trong nhng tc phm ca h, n c th gia tng s hiu bit v nh gi chung ca chng ta
v nhng bc nh ca h.

Khi mt nh nhip nh a ra nhng din gii ring v nhng hnh nh c bit no hay
nhng din gii chung gn vi nhng tc phm ca h, din gii tr thnh mt trong s
nhiu din gii c th c chp nhn. Nu nhng din gii ca ngh s c chp nhn nh
l hp l, n phi din gii mt cch thch ng nhng g c miu t trong bc nh v ph
hp vi nhng tiu chun v tnh mch lc v ph hp phi c ca tt c nhng din gii.
Chng ta nn xem mt din gii ca ngi ngh s nh l mt tranh lun v nh gi n da
vo nhng nn tng nh chng ta lm vi nhng din gii khc vy. Chng ta khng nn xem
din gii bi ngi ngh s c c quyn hn nhng din gii khc.



Nhng din gii v cm xc

Din gii nhng bc nh, hay hng ng chng theo nhng cch khc, khng nn ch l mt
s c gng vn dng tr c. Nh mt nh m phm nghin cu v ph bnh nhn xt:
"iu tht s xy ra trong ph bnh m thut l tin tng su sc vo s sng sut lo ln t
nhng cm xc bn trong, nhng kinh nghim sng, v nhng thng tin tri thc xy n cng
lc vi nhau." Cm xc cung cp nhng manh mi quan trng tm hiu v ni dung ca
mt hnh nh. Nu chng ta thc rng mt hnh nh khi gi nhng cm xc trong chng
ta, sau chng ta c th xc nh chng, tm hiu chng, v c gng gii m mt iu g
trong bc nh gy ra nhng cm xc nh th trong chng ta. Sau chng ta cn lin h
nhng cm xc tr li vi nhng hnh nh, c l thng qua nhng cu hi: Ti ang cm
xc vi ci g? Ti sao ti cm xc v n? C mt ch hay mt hnh thc no hay mt
cch s dng phng tin th hin c bit no ang lm cho ti phn ng li? Ho hp
nhng cm xc ca chng ta khi xem nhng hnh nh l mt cch lm cho n mch lc,
bt u xc nh nhng ngha trong nhng hnh nh. Va l mt manh mi cho s hiu
bit va l mt khi im c th cho s din gii, cm xc cn l mt kt qu xng ng: Sau
khi chng ta a ra nhng phn tch ph bnh cn thn v mt hnh nh hay trin lm, cm
xc ca chng ta v n c th thay i mt cch su sc.



S din gii, ngha v ngha ring

Mt s phn bit c th c to ra gia ngha ring (significance) v ngha (meaning).
ngha ring c tnh ring t hn so vi ngha. ngha ring xem xt mt bc nh tc ng
n chng ta nh th no hay n c ngha g i vi chng ta. ngha th khch quan hn
46
www.ebook4u.vn
l ngha ring, n xem xt t bc nh ni v ci g hay mi ngi s suy ra ci g hay ci g
c th c lm r vi bt k mt ngi xem am hiu no. Mt s phn bit ging nh vy
gia "meaning in" ( ngha ca ci g) v "meaning to" ( ngha vi ci g) gip ngi din gii
tm c cch a ra mt s din gii v bc nh. Mt bc nh c ngha g vi ti th khng
hn l bc nh c ngha nh vy. ngha ring v nhng lin tng c nhn v nhng
bc nh th ch c gi tr vi mi chng ta, nhng chng c th l qu c th, qu ring t
c th c gi tr i vi nhng ngi khc ang c mong mun hiu hn v chnh hnh
nh . Nu nh nhng din gii ca chng ta qu ring t v qu c th, chng tr nn ni
v chng ta nhiu hn l ni v chnh hnh nh. Ni mt cch khc, l "nu s din gii
khng c tham kho vi nhng thuc tnh th gic (trong hnh nh), bi vit s xa ri a ht
ca ph bnh, v tr nn mt s c on, mt liu php tm l, mt s hi tng, hay mt
vi phng cch hot ng hon ton ch quan no khc."



Cng ng nhng ngi din gii

Cui cng, nhng din gii c to ra bi mt cng ng nhng ngi din gii am tng bao
gm nhng nh ph bnh, nhng ngh s, nhng nh s hc, nhng ngi bun bn tc phm
ngh thut, nhng nh su tp, v nhng ngi xem. Nhng din gii l mt s n lc chung
bt ngun t mi loi ngi ang quan st, ni chuyn, v vit v n v xt li nhng hiu
bit ca h v nhng hnh nh phc tp v nng ng c to ra bi nhng ngi sng to
hnh nh thng tho. Julia Kristeva bin h cho mt "c tnh khim nhng" ca tt c
nhng ngi din gii- l, khng mt ai trong s h xem s nhn thc ca h nh l ci
duy nht c th. Michael Parsons, mt nh gio dc m thut, vit mt cch sng sut v
cng ng nhng ngi din gii m thut:

Khi chng ta xem mt bc ho, chng ta gi nh l ang cng vi nhng ngi khc
cng xem n. Chng ta trong mt nhm tng tng ang bn lun v bc ha
bi v h cng thy nhng chi tit nh chng ta, v c th gip ln nhau hiu
chng. Bc ho ny khng tn ti gia hai thi cc ring bit l ngi ngh s v
ngi xem na m hin din gia mt nhm ngi khng xc nh ang gii cu trc
n khng ngng- mt cng ng nhng ngi xem.

Cng ng ny c tc dng hiu chnh: N s khng chp nhn bt c mt s din gii no tr
khi s din gii hp l v gp phn vo vic nhn thc; mt khc, cng ng nhng ngi
din gii khng cho php nhng hiu bit cng nhc v gio iu bi v h hiu rng nhng
i tng m thut suy cho cng l nhng i tng phong ph kh xc nh v nhng hiu
bit ca chng ta v chng th s thay i lin tc. Theo nhng nguyn tc c cp chi
tit trong chng ny, chng ta c th tham gia vo cuc i thoi , gp phn v hng li
t .








47
www.ebook4u.vn
Chng 4

CC LOI NH



T thi k u ca nhip nh, ngi ta phn loi nhng bc nh. Vo nm 1839, khi nhip
nh ra i, nhip nh mi mi c chia thnh hai loi khi n c tuyn b va l mt
khoa hc v va l mt ngh thut.

Mt s phn chia na c xem nh truyn thng t khi mi c nhip nh, v vn c s
dng by gi nhng vi mt ci tn khc, l phn chia nhng hnh nh ngh thut thnh
hai nhm, hnh ha (pictorialist) v thun ty (purist). By gi chng c gi l
manipulated (c s dng k xo) v straight (thun ty). S phn chia ny l i khng;
vn ang tranh ci l phng tin to ra nhng bc nh. Vo nm 1861, C. Jabez Hughes,
mt ngi theo khuynh hng hnh ha, tuyn b: Nu mt bc nh khng th c to
ra bi mt m bn, th hy lm bng hai hay mi m bn; nhng... bc nh khi hon thnh
phi hon ton thuyt phc bi nhng hiu qu c to ra m khng phi bi nhng phng
tin c s dng. Tuy nhin, c thm m ca nhip nh thun ty mong mun ngi nhip
nh s dng nhng k thut c xem l mang tnh nhip nh hn l s kho tay v mang
tnh hi ha. Vo nm 1904, nh ph bnh Sadakichi Hartmann c v cho nhip nh thun
ty: Ni ngn gn, hy sng tc nhng hnh nh m bn mun chp n ni ci m bn
s l qu hon ho v khng cn mt cht xo thut no c. Vo khong hai mi nm sau
, Edward Weston ti lp v th ca nhip nh thun ty, v tuyn b rng s tip cn
ca nhip nh l thng qua hin thc.

Nh s hc nhip nh Beaumont Newhall, trong quyn sch The History of Photography ca
ng xut bn nm 1964, chia nhip nh thnh bn khuynh hng in hnh: thun ty, hnh
thc, t liu v tng ng (equivalent). ng ta ch r Alfred Stieglitz, Paul Strand, Edward
Weston, v Ansel Adams nh l nhng v d kiu mu ca li tip cn thun ty m trong
kh nng ca my nh ghi nhn chnh xc nhng hnh nh vi y chi tit c s dng
din t thin nhin v con ngi, m khng bao gi nh mt i tnh hin thc. Man Ray v
Lazlo Moholy-Nagy c coi l gn vi phong cch hnh thc, m Newhall xem tiu biu nh l
mt phng tin c lp v t chc hnh thc ch v mc ch l chnh n m khng s dng
my nh v cng khng my may quan tm n bc nh. Ch mang ngha quan trng
bc nht trong nh t liu, n tht s mong mun ghi nhn khng vi s p t, thng tin
trung thc, chnh xc, v trn ht l li cun thuyt phc. Thut ng equivalent (tng
ng), c vay mn t Stieglitz, m ch nhng n d ca nhip nh, a vo nhng
ngha ca xc cm v nhng ng bn trong, nhng trc ht l nhng bc nh.
Newhall th khng ng trung lp gia cc khuynh hng ny m c sy cho c thm m v
li tip cn thun ty. ng xem li tip cn thun ty l mang tnh nhip nh nht. ng trch
dn nhng bc nh ca Walker Evans v nhng nh nhip nh lm vic cho Farm Security
Administration nh l nhng hnh nh t liu. Stieglitz gn vi nhng bc nh chp my ca
ng ta mang tn Equivalents, v Newhall ni v nhng bc nh phong cnh ca Minor White
nh l mt v d khc ca loi nhip nh tng ng.



48
www.ebook4u.vn
Nhng phn loi nh

Hai trong s nhng cuc trin lm nhip nh m John Szarkowski t chc, ng a ra
nhng loi nh thng qua ci nhn ca chng ta v nh. Trong cuc trin lm c tn l The
Photographers Eye v quyn sch cng tn c xut bn sau vo nm 1966, ng bao
qut c nhng loi nh ngh thut v khoa hc v ch ra nm c im m ng xem l duy
nht ca nhip nh:

S vt l chnh n nhip nh bt ngun t thc t.

Chi tit nhip nh c gn cht vi thc tin s vt.

ng khung nh bc nh c chn la, khng phi c biu l.

Thi gian nhng bc nh l nhng khong thi gian l sng v miu t nhng khong
thi gian ring bit.

Li th nhng bc nh cho chng ta nhng ci nhn mi v th gii.

Vo nm 1978, vi mt cuc trin lm lu ng v trong mt quyn sch, Szarkowski a
ra mt s phn tch dnh cho vic xem nhng bc nh c to ra t nhng nm 1960, l:
nhng tm gng v nhng ci ca s. Mc d ng gii thiu nhng tm gng v nhng
ci ca s nh l hai thi cc ca mt th lin tc m nhng bc nh c th c t vo gia
, nhng ng chia nhng bc nh trong quyn sch v trong trin lm thnh hai nhm r
rng hn l t chng theo mt th lin tc. ng sp nhng tm gng vo truyn thng
lng mn v nhng ci ca s vo truyn thng hin thc trong vn hc ngh thut:

Ci nhn lng mn ngha l ngha ca th gii ny l thuc vo nhng hiu bit ca
chnh chng ta. Chut ng, chim chin chin, ngay c bu tri na cng khng mang
ngha no ngoi lch s tin ha ca chnh chng, nhng c ngha v phng din
nhng n d ca con ngi m chng ta p t cho chng. Ci nhn hin thc cho
rng th gii tn ti c lp vi s quan tm ca loi ngi, n cha ng nhng mu
hnh ngha bn th c th khm ph c, v bng vic nhn thc nhng mu hnh
ny, v hnh thnh nhng m hnh hay nhng biu tng v chng vi nhng cht liu
ngh thut ca mnh, ngi ngh s c tham gia vo mt s hiu bit rng ln hn.

Nhng tm gng ni vi chng ta nhiu hn v ngi ngh s, v nhng ci ca s ni vi
chng ta nhiu hn v th gii. Nhng tm gng th t biu t mt cch lng mn, trin
lm mang tnh tao nh hnh thc hn l miu t, thng c to ra t mt li th gn nhm
vo s n gin bng s tru tng, v thin v nhng ch nh phong cnh hoang d,
hnh hc thun khit, nhng nh kha thn khng th nhn bit, nhng tru tng x hi nh
gii tr chng hn. Nhng ci ca s l nhng khm ph hin thc lin quan n s miu t
hn l s xut nhm c gng gii thch nhiu hn v kch ha t hn v chng thng lin
quan n ch c trng cho mt thi gian v khng gian ring bit, v chng thng c
th c xc nh ngy thng bi bng chng trong tm nh.

Trong nhng nm 1970, nh xut bn Time-Life cho ra mt mt lot nhng quyn sch
c phn phi rng ri, mang tn Life Library of Photography. Mt quyn trong s lot sch
ny, quyn The Great Themes, s dng nhng loi nh sau y bao qut nhip nh: nh
49
www.ebook4u.vn
thn phn con ngi, nh tnh vt, nhng nh chn dung, nh kha thn, nh thin nhin,
nh chin tranh.

Trong Six Ideas in Photography, mt cuc trin lm do Gretchen Garner t chc vo nm
1989 nhm k nim 150 nm ngy pht minh ra nhip nh, c ta a ra nhng loi nh
sau: Thi gian ngng li nhip nh l nhn chng ca thi gian, bt ng n li mi mi;
Mt th gii rng ln hn nhip nh trnh by cho chng ta thy nhng th gii xa xi, t
c bit n, v k l; Nhng khun mt ni ting thng qua nhng bc nh, nhng ngi
ni ting th tht l thn thuc; Chi tit t m s trong sut quang hc biu l mt v tr vi
kt cu b mt hon ho; Sn khu c nhn my nh l mt khn gi thn thit cho nhng
gic m ca nh nhip nh; v Hiu qu hnh ha hnh dng, mu sc, v kt cu b mt
c to ra thng qua nhip nh.

Cng c mt s phn loi t m hn. Sally Eauclaire, c xem nh ngi t chc mt cuc
trin lm lu ng v nhng bc nh mu, vit mt catalogue nh km theo, mang tn
The New Color Photography of the 1970s. C ta chia nhng tc phm nh mu gn y
thnh by nhm nh: t phn nh (self-reflection), ch ngha hnh thc, ting ni c trng
mnh m, t liu, ci nhn o c, nhng say m, v nhng o tng ba t. Vo nm
1985, Estelle Jussim v Elizabeth Lindquist-Cock, xem xt mt cch c bit mt loi nh
khc, nh phong cnh, trong Landscape as Photograph v chia nh loi nh phong cnh ny
thnh phong cnh thn thnh, phong cnh thc, biu trng, hnh dng thun ty, vn ha i
chng, khi nim, chnh tr v tuyn truyn. Trong Fabrications: Staged, Altered, and
Appropriated Photographs, Anne Hoy phn chia nhip nh gn y thnh nm loi: nhng
cnh tng thut, nhng chn dung hay chn dung t chp, nhng nh tnh vt, nhng hnh
nh b chim ot v ngn t, nhng nh k xo v nhng nh ct dn.

Nhng phn loi c thit k cho nhng mc ch khc nhau, v h s dng nhng phng
tin khc nhau phn bit nhng bc nh. Nhng ti ln ca Time-Life c phn bit
bi ch v d s dng. Nhng loi nh hnh ha v thun ty ch trng n quy trnh x l
ca nhip nh v h qu ca hnh thc nhip nh. Tuy nhin, chng hng n xut sai
lm rng nhng bc nh thun ty th khng c dng k xo. Nhng phn loi ca Newhall
b li thi v ng ta khng dng chng na. Nhng phn loi theo con mt ca nh nhip
nh, v nhng tm gng v ca s ca Szarkowski cng bt u vi hnh thc v sau yu
cu chng ta xem xt hnh thc tc ng n ngha nh th no. H xem nhip nh l mt
mi trng c nht. Nhng s phn chia ca Hoy v Eauclaire gip chng ta c cm nhn v
bn thn nhng tc phm mi trong thi k ng i mt cch r rng, v s phn chia ca
Jussim v Lindquist-Cock mun chng ta ngh v nhng bc nh vi mt ti, l nh
phong cnh, qua mi thi k.



Nhng phn loi nh mi

Chng ny trnh by mt h thng phn loi mi kt hp nhng u im ca nhng cch
phn loi va c bn lun. N bao gm tt c nhng loi nh, ngh thut v khng ngh
thut, nhng nh gia nh v nh trong bo tng. N khng ch da vo ch hay hnh thc
m hn th n da vo vic nhng bc nh c to ra v c s dng thc hin chc
nng nh th no. H thng ny c to ra nhm tr gip ngi xem ngh v nhng bc nh
v c bit l din gii c chng. N c su loi: miu t, gii thch, din gii, nh gi o
50
www.ebook4u.vn
c, nh gi thm m, v c tnh l lun. Nhng loi ny c nhng c im phn bit,
nhng thc t l nhng hnh nh th trng lp ln chng. Nhim v ca ngi xem l tm hiu
xem mt hnh nh th ph hp vi nhng loi no v n ph hp nht vi mt hay nhiu loi
no . Nhng loi ny c gii thch trong phn sau y vi nhng v d cho mi loi.

Su loi ny phn loi theo nhng bc nh, ch khng phi theo nh nhip nh. Nhng nh
nhip nh c khuynh hng to ra nhng loi hnh nh no vi mt s kin nh, nhng h
cng c th sao lng khi nhng tc phm thng thng . Hu ht nhng bc nh ca
Edward Weston c xp vo loi nh gi thm m, nhng nhng bc nh ch trch vic ph
hy mi trng th thuc vo loi nh gi o c. Nhiu hnh nh ca Barbara Kruger l ni
v nhng vn x hi v l nh gi o c, nhng mt s c bit hn ni v vic chng
ta cng nh mt x hi s dng nhng hnh nh nh th no; nhng hnh nh ny cng trng
lp vo loi c tnh l lun.

Nhng bc nh c th gn lin mt lc vi hn mt phn loi, v hn mt phn loi c th
ngh cho bt k mt bc nh n no . Chng hn, tt c nhng bc nh, bt k l tru
tng nh th no, u cho nhng thng tin miu t mt cch tng i chnh xc v con
ngi, ni chn, v s vt m chng trnh by. V th, tt c nhng bc nh c th c xp
vo loi miu t. Hu ht nhng bc nh cng c th trnh by nhng g chng th hin v
phng din nhip nh, bi v chng c to ra bi con ngi vi nhng quan im, nhng
hiu bit v th gii, v vi nhng am m. V th, tt c nhng bc nh c th c xp vo
loi din gii. Tt c m thut v tt c nhng bc nh ni v m thut khc vi thc rng
m thut trong qu kh nh hng n m thut ng thi, v m thut ng thi c th
cng lun c nhn thc vi nhng s nh hng trn n. V th, tt c nhng bc nh cng
c xp vo loi c tnh l lun. Tuy nhin, hu ht nhng sp xp ny s c ngha s si.
xp mt bc nh vo mt loi v ch ra rng n ph hp vi ngha su sc, chng ta phi
tm hiu xem chng dng a phn v tt nht lm g hay c s dng nh th no.

Mt s nhng bc nh v nhng n nhip nh ph hp chnh xc vi hn mt phn loi v
thuc vo hn mt phn loi vi mt ngha su sc. Mt v d l n thp nc ca Bernd
v Hilla Becher. Qua nhiu nm h chp hnh nhng thc nc c v Hoa K mt cch
c h thng v vo nm 1988 hon thnh mt cun sch 223 trang v chng, mang tn
Water Towers. V nhng bc nh ny, Andy Grundberg vit rng chng c trnh by vi
s chnh xc v sc v chi tit n ni chng li cun chng ta xem chng nh l nhng
bn sao trung thc, nhng ng ta tip tc gii thch rng nhng bc nh ny c cng tnh
cht vi nhng thc hnh ca m thut Khi nim v Hu Hin i, v chng to nn nhng h
thng cc loi hnh thc thch thc nhng ngha truyn thng ca m thut, kin trc, v
nhip nh. Theo hiu bit ca Grundberg, nhng bc nh ny thch hp nht xp vo loi
miu t v loi c tnh l lun: Chng miu t mt cch t m mt loi cu trc- l nhng
thp nc- nhng vi phong cch ca chng hay, ni mt cch chnh xc hn, s ph nhn c
thc phong cch ca chng, chng cng bnh lun v m thut v nhip nh. Vic xem
chng ch nh nhng bc nh miu t v nhng thp nc- m khng phi nh mt loi m
thut ni v m thut- s l hiu sai v chng.

Bi v nhng phn loi trng lp ln nhau, chng ta c th s dng chng xem bt k mt
bc nh no c nu l loi miu t, d n c gii thch theo bt k mt ngha khoa hc
no, hay n c b bin cch bi th gii quan ca nh nhip nh, hoc d n c to ra mt
nh gi c gi tr v o c hay thm m, v n c th ang bnh lun v nhng bc nh
hay tc phm m thut khc hay b nh hng bi chng nh th no i chng na.
51
www.ebook4u.vn

Thng th nhng bc nh c to ra nh l mt loi nh no ri sau c s dng
nh mt loi nh khc. Nhng bc nh khm ph khng gian ca NASA chc chn c to
ra nh l nhng bc nh miu t v gii thch, nhng mt s nh sau c dng nh l
nhng qung co cho du nht Mobil v nc cam Tang. Nhng ngi lm qung co chuyn
chng t loi nh miu t thnh mt loi nh nh gi o c, t thc t thnh qung co.
Nhng bc nh ca FSA (Farm Security Administration), vo thi k chng c chp, ni
chung l c chp nhn nh l nh t liu nhng by gi c hiu nh l nh tuyn
truyn; ngy hm qua chng c xp vo loi gii thch, ngy hm nay chng l loi nh
gi o c. Nhiu hnh nh khng c to ra nh l nh ngh thut th li thng c
trng by nh l ngh thut: Nhng vi nh, nhng nh khm ph khng gian, v nh nghin
cu v chuyn ng, ban u c to ra v mc ch khoa hc v c xut bn trong nhng
quyn sch bn c-ph v nay c treo trn nhng bc tng bo tng. Mi quan
h mt thit ca nhng chuyn i phn loi nh th ny s c bn lun trong chng tip
theo, n s xem xt n hon cnh m bc nh c chim ngng tc ng n s din gii
v n nh th no.

Kha cnh quan trng nht ca nhng phn loi ny l chng th cn din gii. Ngha l,
chng ta phi din gii bc nh trc khi chng ta c th phn loi n mt cch hp l. Nh
chng ta xem trong chng trc, din gii l tm hiu xem mt hnh nh ni v iu g
v xy dng nn mt tranh lun da trn chng c nhm hiu bit v mt hnh nh. Chng
ta khng phi din gii g c nu ch phn loi nhng bc nh thnh tng ng nh mc
nhin chng l phong cnh, kha thn, tnh vt hay chn dung. Nhng chng ta phi din
gii tht k lng xc nh mt chn dung ca Diane Arbus th c ging vi mt chn dung
ca Joel-Peter Witkin hay Richard Avedon hay khng v mt trong s nhng chn dung ny
c ging vi chn dung trong mt giy php li xe hay khng, hoc c ging vi chn dung
c chp mt ca hng bch ha Sears.

sp xp mt bc nh vo mt hay nhiu phn loi ny l phi din gii chng. Nhng din
gii, nh chng ta bn chng trc, th lun lun rng m cho nhng tranh lun tri
ngc. Trong chng ny, Suburbia ca Bill Owens c xp vo loi gii thch, bi v n s
dng nhng bc nh trung thc v nhng ngi thc c vic ang c chp nh v ang
c s hp tc vi nh nhip nh. N dng nhng cu ni ca nhng con ngi ny lm ph
cho chnh n. Owens cho rng n l mt n nh t liu, v dng nh n l mt n m,
v mt khoa hc, ang c gng kho st v cng ng sng ngoi bng hnh nh. Tuy
nhin, trong American Photography, Jonathan Green vit: Mc d nhng tc phm ca
Owens c v nh l trung lp v khch quan, nhng cng b cui cng ca ng th kh l th
thin... Vi nhng nh t liu theo phong cch tng thut v giai thoi bo th ca ng, mt
mi trng th gic b lm cho tr nn t nht do s thin cn ca n. Vi Owens,
Suburbia l v phng cu cha. C l, nu Green m s dng nhng phn loi ny, ng ta
xp Suburbia vo nhm nh gi o c, v ng ta nhn thy n nh nh s ch trch
nhng g n miu t. Nu chng ta s dng nhng phn loi ny bn lun v Suburbia,
chng ta s t nhn thy s bt ng; v mt tranh lun thn thin s xy ra sau , nhng
n l mt tranh lun c li, v vic quyt nh Suburbia c khch quan hay trung lp hay
khng v nhng g n trnh by hoc n c ch trch hay khng l cn thit hiu quyn sch
ny mt cch chnh xc.

Nhng bc nh c sp vo nhng phn loi sau y khng vi s tranh lun no v cng
khng a ra nhiu lun c cho s sp xp ca chng, thm ch cn khng c hnh nh
52
www.ebook4u.vn
minh ha na, v bn c quyn ngh rng chng c phn loi sai hay khng chnh xc.
Bn c th bt ng kin v c cung cp lun c phn loi chnh xc hn. V mc d
nhiu nh nhip nh c cp n trong chng ny, nhng chc chn khng phi l tt
c. Nhng nh nhip nh c cp n c xem l nhng v d sng t nht gii thch
cho nhng phn loi v vic nhng phn loi ny c th c s dng ra sao. Nhng hiu bit
v lch s nhip nh, bao gm nhng chuyn mi xy ra, s gip bn nhn ra nhng nh
nhip nh c nhc n trong nhng phn loi; cn nu khng bit, bn c th dng tn
nhng ngh s hay tn nhng n lc tm trong th vin.

l trng tm ca vic to ra nhng phn loi ny v s dng chng. Sp xp nhng bc
nh vo nhng phn loi i hi nhng din gii v khuyn khch nhng din gii ng tnh v
bt ng. Nhng phn loi ny c to ra nhm khuyn khch v lm cho s bn lun din
gii tr nn thun li; chng khng c ngha l kt thc bn lun thng qua vic phn loi.
Nu chng c s dng theo cch ny, chng s mang li li ch.



Nhng bc nh miu t

V phng din no , tt c nhng bc nh u miu t rng chng a ra nhng thng tin
miu t bng th gic vi chi tit v s r rng nhiu hay t v din mo con ngi v b mt
ca vt th. Tuy nhin, mt s bc nh khng c ngha g hn l nhng miu t, chng hn
nh nhng nh nhn dng, nhng nh X quang trong y hc, nhng vi nh, nhng nh khm
ph khng gian ca NASA, nhng nh theo di, v nhng nh minh ha ca nhng tc phm
ngh thut. Nhng nh nhip nh ca loi nh ny c gng ghi nhn chnh xc ch , v
trong nhiu trng hp nhng bc nh ny c to ra mt cch cn thn miu t chnh
xc, v trung lp trong din gii v nh gi. Mt bc nh nhn dng c gng khng biu l
c tnh ca ngi mu cng nh tn ln ci din mo ca ngi mu, nhng hn th l miu
t chnh xc ngi mu ai c th i chiu bc nh vi ngi .

Trong mt nhim v miu t cng phu vo nm 1982, hng Eastman Kodak, cng tc vi
Muses de France Research Laboratory, khi phc mt cch t m hang ng Bull Room
Lascaux, Php, trin lm Grand Palais des Champs lyses Paris. Nhng bc tranh b
mng 17.000 nm tui ni ting trn nhng bc vch hang ng Lascaux c ng ca
khng cho cng chng vo xem t nm 1963 bo v chng khi nhng hy hoi ca mi
trng. Mt nhm nhng nh thit k s dng nhng chi tit t nhng bc nh c chp
bng mt cp my nh lp th ca nhng gim nh vin dng nn hin trng ca nhng
bc vch ca hang ng. Hai mi lm bc nh nhng bc v v nhng con b mng c
chp vi mt my nh trc quang v n flash, v c in theo t l 1:1 trn giy nh
Ektacolor. Nhng nh ny c lp rp nh mt tm khm phng theo s hng dn ca mt
nh vt l bo m rng chng rp vo vi nhau m khng b sai lch khi tm khm nh
phi ti hin trit nhng ng nt li lm ca nhng bc vch hang ng. Bc khm nh
ny c tch khi lp giy nn Ektacolor v t ln trn giy decalomania nhm ti hin b
mt v v s nhng vt c o. Nhng bc v trong hang ng ny c ti hin li
mt cch chnh xc.

Nhng bc nh miu t cn c gi tr trong nghin cu y hc. Trong nghin cu bnh ung th
gn y, nh nghin cu bnh hc Daniel Gould to ra nhng bc vi nh in t trnh by
nhng phn t virus trong mt phn ca m ung th (phng i 52.000 ln) xut hin t
53
www.ebook4u.vn
nhin trn mt con kh lng di. Mt nh nh km theo trnh by mt phn t virus ang ny
n t mt mng t bo (phng i 201.000 ln). Hn na, nhng nghin cu v virus ny
cung cp nhng ci nhn u tin v nhng c cu phn t c bn no trong ung th.

A Meeting with the Universe l mt quyn sch do NASA pht hnh cha y nhng hnh nh
miu t ng kinh ngc. Mt hnh nh Sao mc, c chp t Voyager 1, cho thy hnh tinh
ny vi Great Red Spot nm pha sau hai mt trng ca n, mi mt trng ny c kch thc
bng mt trng ca Tri t ca chng ta. Bc nh ny c chp t khong cch l 12 triu
dm nhng cho thy c chi tit ca bu kh quyn ca Sao mc. Gii hn ca t l khong
cch v kch thc l mt bc nh trnh by mt ht bi v tr nh hn mt phn mi ca
mi-li-mt, c chp bng mt knh hin vi in t.

Khi Voyager 2 ri khi h mt tri vo nm 1989, n gi v mt lot nhng hnh nh bao
gm nhng qung quay quanh Hi tinh vng cha tng c bit n trc . Khi John
Glenn thc hin chuyn bay lch s vo khng gian ln th hai trn tu Discovery vo nm
1998, ng cng vi nhng ngi bn phi hnh gia ca mnh gi v trung tm iu hnh
nhng bc nh h chp hng ngy. Nhng bc nh ny c a ln trang web ca NASA
khi chuyn bay ang din ra. Trang web ny cho php ngi ving thm truy cp nhng bn
th gii lun cp nht. Thng qua Internet, NASA cung cp 500 hnh nh tt nht v
Tri t m nhng phi hnh gia thu thp c, cng nh nhng hnh nh v Sao chi Hale-
Bopp t s mnh Cassini s n Sao th vo nm 2004 gi v, nhng hnh nh radar ba chiu
v Tri t, nhng my o bc x phn gii cao cho thy nhng thay i v thm thc vt
trn mt t.

Mt s nh nhip nh to ra nhng bc nh miu t nh l ngh thut. Lynne Cohen
tm thy nhng ni tht c quan hn n, vng bng ngi, vi nh sng nhn to khng th
phn bit thi im trong ngy, cng nh ma trong nm, bao gm nhng vt b b qun
li v chp hnh chng vi mt thi khch quan.

Trong mt d n miu t khc, tri qua by thng tri trong mt khu ti chnh Lower
Manhattan, Mary Alpern t mt my nh trn mt ta nh cao hng sang mt ta nh
khc v chp nhng cnh quan h tnh dc ln lt gia nhng ngi n ng v n b xy ra
trong mt ni m sau c pht hin ra l mt phng tm nh. Mi bc nh c ng
khung bi ci ca s phng tm, v cc tm nh u du nt nn nhn dng ca mi c nhn
trong nh u kh m xc nh c.

Qua nhiu nm, Hiroshi Sugimoto chp nhng rp chiu phim v nhng bi chiu phim
cng cng, ghi nhn nhng khng gian kin trc ca nhng thi k qua v chng ang
nhng ch cho nhng khu phc hp trong nhng khu ph thng mi. Ging nh nhng ti
liu v kin trc, nhng bc nh ca ng r rng l nhm mc ch miu t, nhng Sugimoto
a thm vo nhng mi quan tm c tnh l lun trong nhip nh bng cch chp nhng sn
khu ch bng nh sng c sn do my chiu phim ang hot ng: Tht k l l nhng tm
nh ca ng chng kin c mt on phim di trong mt bc nh tnh duy nht, vi nhng
mn hnh d sng n chi la hay trng trn, c nh l nh nhip nh ang trnh by vi
chng ta c mt b phim trong mt tm nh duy nht.




54
www.ebook4u.vn
Nhng bc nh gii thch

S khc nhau gia nhng miu t bng nhip nh v nhng gii thch bng nhip nh l
rt nh, nhng c mt s khc nhau tch bit thnh hai loi gia mt tm nh nhn
dng trn bng li xe v nhng bc nh ngi v th vt chuyn ng ca Eadweard
Muybridge. Nhng bc nh m Muybridge chp vo nm 1880 th in hnh cho nhng g gi
l nh gii thch.

Trong khi l mt gim nh vin bng nhip nh vng duyn hi Thi Bnh Dng vo nhng
nm 1870, Muybridge, mt ngi Anh, gp Leland Stanford, mt ng trm ngnh ng
st v l mt ngi yu thch nga, ng thi l ngi sng lp trng i hc Stanford.
Stanford tranh lun vi mt ngi n ng tn l Frederick MacCrellish rng mt con nga
phi nc kiu s c mt lc c bn v s cng ri khi mt t. Stanford th tin l nh vy
cn MacCrellish th khng, v h nh cc 25.000$. Stanford thu Muybridge gii
quyt tranh ci ny v cung cp cho ng bt k th g cn thit nghin cu. Muybridge
b tr mt ng chy c lm bng cao su loi tr bi bn, treo mt ming vi trng vi
nhng ng thng ng c nh s nh l mt ci phng dc theo ng chy, v ngm
mi hai ci my nh vo n. ng ta thit k nhng ci my nh sao cho chng c th
nh c lin tc khi mt con nga lm t si ch cng ngang qua ng chy khi n tin vo
ng chy. Nhng bc nh ca Muybridge trnh by tt c nhng dng chy khc nhau ca
con nga, hn na n cho thy rng on gia ng chy nc i, nc kiu, hay i
thong th cng c mt lc c bn v ca con nga cng ri khi mt t. Stanford thng
trong v c cc ny, v chng t cho thy rng nhng ngh s t c i n lc by gi v
tranh v nn tng nhng con nga chy khng chnh xc. Muybridge a ra mt s gii
thch bng th gic v vic nhng con nga chuyn ng nh th no. Mt cu hi c
t ra vi ng v c ng tr li thng qua pht minh ra thit b v quy trnh ca ng
cung cp mt s gii thch bng nhng bc nh. ng tip tc ci tin nhng k thut v
cui cng, vi s h tr ca trng i hc Pennsylvania, to ra 100.000 bc nh v nhng
ng vt ang chuyn ng, bao gm c iu, kh u ch, v n ng, n b v tr em
vi nhng chuyn ng v hnh ng khc nhau.

c thc y bi cng vic ca Muybridge, Etienne Jules Marey, mt nh sinh l hc ngi
Php nghin cu v s vn ng, pht minh ra mt ci my nh duy nht c th chp mt
lot nhng hnh nh trn mt tm knh nh duy nht vo nm 1883. ng cun vi en
nhng ngi n ng, v v nhng ng thng trng vo cng chn v cng tay, v chp
hnh h chuyn ng trn mt phng mu ti. Nhng bc nh thu c l nhng biu
dng ng thng ca nhng chuyn ng ca tay v chn, nhng ng qu o v nhng
mu hnh dao ng ca s chuyn ng. nh ca Marey r rng l gii thch bng nh:
Bng phng tin chronophotography (chp nh bm gi), chng ta t c mt s gii
thch khoa hc v nhng chuyn ng c th khc nhau. Nhng th nghim ca ng v
Muybridge dn n nhng nghin cu chuyn ng theo thi gian phc tp hn lin quan n
hiu qu lao ng cng nghip ca con ngi. Nhng bc nh v nhng biu ca Marey
cng c xem nh l ngun gc v mt th gic cho bc tranh Nude Descending a Staircase
(1911-12) ni ting ca Marcel Duchamp, v nhng tc phm ngh thut khc ca phi V Lai
Italia (Italian Futurists) vo u th k hai mi.

Gn y hn, nh vt l Harold Edgerton kho st bng nhip nh nhng c tnh ca vin
n ang bay v nhng vt th chuyn ng nhanh khc vi n chp v nhng cng ngh
m ng pht minh cho nghin cu bng nhip nh ca mnh. Bng vic bt ng hnh nh
55
www.ebook4u.vn
vin n ang bay vi tc 15.000 dm/gi vi n chp nhy mt phn triu giy, ng
khm ph ra rng khi mt vin n bn vo mt vt th cng th vin n tan chy ra ngay
lp tc, v mt i hnh dng ca n do sc nn ca chnh n, v sau ng c tr li di
dng nhng mnh v.

Nhng nh khoa hc x hi cng s dng nhng bc nh gii thch. Nhng tc phm ca
h thnh thong c gi l x hi hc th gic v nhn loi hc th gic. Howard Becker l
mt ngi t chc mt trin lm nh vo nm 1981 mang tn Exploring Society
Photographically, n l nhng iu tra s dng nhip nh hiu nhng hot ng trong x
hi. Nhng nh nhip nh m Becker chn trin lm bao gm c nhng ngh s v nhng
khoa hc gia: Nhng nh nhip nh gii thiu y tt c nhng tim nng. Mt s nh
nhip nh quan tm hn n vic hin din nh l mt nhn chng hn nhng ngi khc...
Hu ht h u cho chng ta bit v mt s kha cnh x hi no ngoi nhng g h lm
trc khi chng ta cm nhn nhng tc phm ca h.

Trong sut hai mi lm nm, Edward Curtis to ra mt tc phm hai mi tp vi hn
2.000 nh v nhng ghi ch nhn loi hc v vn ha bn a Chu M khi ng chng kin n
vo u th k hai mi. Trong ngh nghip nhip nh gn tm mi nm ca mnh, James
Van Der Zee chp nh t liu khu Harlem Renaissance vo nhng nm 1920 v 1930 v
to ra hng ngn bc nh miu t vn ha ca ngi M gc Phi New York. Nhng bc nh
ca hai ngi n ng ny l nhng v d r rng sm nht v loi nh gii thch phng
din x hi hc v nhn loi hc.

Gn y hn na, Songs of My People l mt trin lm lu ng v quyn sch nh v nhng
ngi M gc Phi c to ra bi nhng phng vin nh ngi M gc Phi. Fastforward ca
Lauren Greenfield l mt quyn sch nh mu v nhng thanh thiu nin giu c ln ln trong
nhng cng ng rt giu c West Los Angeles, tng phn vi chng l nhng thanh thiu
nin nhng khu dn da en v nhng hng xm Ty Ban Nha v B o Nha trung tm
thnh ph. Quyn sch ca Tina Barney, mang tn Theater of Manners, chp nh t liu v
gia nh New England tng lp trn giu c ca c m khng vi s dn dng no c.

Hu ht nhng nh bo ch c th c xp vo loi gii thch, nhng khng phi tt c, bi v
mt s khng phi gii thch m l nh gi, ch trch hay ca ngi nhng kha cnh trong x
hi, v v th tt hn l xp chng vo loi nh gi o c. Nhng nh bo ch c gng
trung lp, tng thut khch quan v nhng con ngi, ni chn v nhng s kin th thch
hp xp vo loi gii thch.

Cornell Capa lun lun cp n nhng kha cnh ai, ci g, khi no, ni no v ti sao ca
nhng s vic. ng ta l mt phng vin nh c knh trng v l ng nghip ca ngi
anh em ca ng, Robert Capa, b cht bi mn ng Dng vo nm 1954. Capa lnh
o Trung tm Nhip nh Quc t (International Center of Photography) trong hai thp k
qua, khuyn khch mt th h phng vin nh mi nh Jim Nachtwey, Susan Meiselas, v
Sebastio Salgado vo lc m nhng th trng tp ch dnh cho nhng tc phm ca h
khng cn na. Trong khi, MOMA t di s iu hnh ca John Szarkowski nhn mnh n
kha cnh thm m ca nhip nh, Capa v Trung tm Nhip nh Quc t nhn mnh n
nhng tc phm nh bo ch, bao gm nhng nh ca W. Eugene Smith, Henri Cartier-
Bresson, David Seymour, Ernst Haas, v Eddie Adams.

56
www.ebook4u.vn
S quan st ca Szarkowski v nhng ci ca s gn vi nhng bc nh thuc th loi gii
thch: Hu ht nhng bc nh gii thch lin quan n nhng ch c c trng bi thi
gian v khng gian ring m c th xc nh c ngy thng qua chng c th gic trong bc
nh. Thng thng, nhng bc nh ny s dng mt gc nhn sao cho ch nm trong mt
ng cnh x hi; Chng thng c in sao cho nhng chi tit khng b mt i do nhng sc
qu ti; v chng thch hp vi tng phn sao cho c th sao chp li r rng bng
nhng loi mc in offset. Nhng bc nh gii thch thng c chp in trong nhng
quyn sch, tp ch, v bo ch. Nhng bc nh chp ln ca Ron Gallea v nhng tay sn
nh v nhng nhn vt ni ting th thch hp vi phn loi ny. Hu ht nhng bc chn
dung c s cng tc vi nhng ngi ni ting ca Annie Leibovitz v h thuc loi ny, c
bit bc nh rp ni ca c v Keith Haring ang chun b cho tm chn dung c chp bi
c.

Mt s n loi gii thch xut hin t u nhng nm 1970. Vo nm 1971, Larry Clark
xut bn Tulsa, mt quyn sch nh v nhng thanh nin v thi quen dng sng, tnh
dc, v dng ma ty ca h. ng thc hin quyn sch ny t quan im ca mt ngi
trong cuc, di ci nhn ca mt thnh vin. Vo nm 1973, Bill Owens xut bn Suburbia,
c ng miu t nh l mt nghin cu bng hnh nh lm t liu v nhng ngi M
sng vng ngoi . Nhng bc nh ca ng v ni tht, ngoi tht, cha m, con ci, v
nhng con vt cng ba vng ngoi thuc California c km theo nhng cu bnh lun ca
chnh nhng ch . n tip theo ca ng vo nm 1975 mang tn Our Kind of People:
American Groups and Rituals. Sau khi chp nh nhng cuc hi hp ca nhng cu lc b v
nhng t chc x hi v cng dn cho t bo ca ng, Owens li chp nhng bc nh cho
quyn sch ca ng. ng quay li ch hi hp vo nhng bui ti v dp cui tun v chp
hnh hn ba trm hi nhm qua hn hai nm tri. Nhng bc nh ny c t ph bng
nhng tuyn b ca nhng thnh vin trong hi nhm .



Nhng bc nh din gii

Nhng bc nh din gii, ging nh nhng bc nh gii thch, cng tm cch gii thch nhng
s vt l nh th no, nhng chng khng c gng t c s chnh xc v mt khoa hc,
chng cng khng chu trch nhim i vi nhng quy trnh kim nh v mt khoa hc.
Chng l nhng din gii mang tnh c nhn v ch quan, mang tnh thi v hn l mt bo co
khoa hc. Chng cng thng tng tng v s dng directorial mode (cch thc dn
dng) ca nhip nh c ra bi A. D. Coleman m da vo nh nhip nh tc ng
n mt iu g lm cho n xy ra. Nhng nh nhip nh lm cng vic dn dng b tr
nhng con ngi v vt th trc ng knh hay can thip vo nhng hon cnh thc, hng
dn nhng thnh vin tham gia, hay h lm c hai. Coleman pht hin truyn thng ny
t khi bt u c nhip nh cho n nay v ch ra nhng tc phm ca nhiu nh nhip
nh trong qu kh l c s dn dng, bao gm Anne Brigman, Clarence White, F. Holland Day,
v Gertrude Kasebier.

Nhng bc nh din gii gn vi nhng tm gng ca Szarkowski hn l nhng ci ca s
ca ng ta. Chng c tnh t biu l v th hin nhiu v th gii quan ca nh nhip nh
to ra chng. Chng gii thch m khng cn thit phi hp l, v i khi chng cn bt chp
c tnh hp l. Chng thng gy n tng hn l t nh v ni chung l ch trng s u vit
v hnh thc v cht lng nh tt. Nu mt khn gi nghi ng nhng lun iu ca chng,
57
www.ebook4u.vn
h s b thc p tm thy s xc nhn ln s t chi nhng lun c khoa hc. Tuy nhin,
iu ny khng c ngha l nhng bc nh din gii khng i hi s tht hay chng khng c
gi tr tht. S o tng c th a ra nhng s tht v th gii.

Hu ht nhng chui nh ca Duane Michals c xp vo loi ny, cng nh nhng bc nh
l sng nhiu ln ca Jerry Uelsmann; b ba cun sch nhip nh siu thc ca Ralph Gibson,
mang tn The Somnambulist, Dj-Vu, v Days at Sea; nhng tc phm ca nhng nh nhip
nh siu thc Nht Bn nh Michiko Kon cng vy. Nhng bc chn dung v chn dung t
chp ca Judy Dater; nhng chn dung t chp s dng k xo bng Polaroid ca Lucas
Samaras; nhng nghin cu v gia nh v cng o tng ca Ralph Eugene Meatyard v
nghin cu v gia nh ca Emmet Gowin v Sally Mann; nhng mi trng o tng m
Sandy Skoglund to ra v chp nh; Mountain Dream Tarot, Events in the Sky, v The
Elsewhere Bird ca Bea Nettles; Theatre of the Mind v The Teapot Opera ca Arthur Tress;
cng nh nhng tc phm ca Les Krims nh Fictcryptokrimsographs v Idiosyncratic
Pictures; Ernie v Stories ca Tony Mendoza; nhng tp hp biu tng vn ha trong nhng
nh Inkjet ca Joyce Neimanas; s th hin ca William Wegman trong Cinderella v Little
Red Riding Hood; nhng tc phm ca Frederick Sommer; nhng bc nh v nhng vt th
c b tr siu thc ca Jo Ann Callis; v nhng c im gia nh khc thng trong nhng
bc nh ca Nic Nicosia. Hu ht nhng tc phm ca Joel-Peter Witkin thch hp xp vo
loi ny, v quyn sch In the American West ca Richard Avedon cng vy.

Trong Contemporary American Photography Part I, nh ph bnh v t chc trin lm Mark
Johnstone quan st nhng bc nh c dn dng ca Eileen Cowin, n ni v nhng mi
quan h c nhn mt cch tng trng, v nhng tc phm ny l loi din gii. Nhng nhn
xt ca Mark Johnstone v tc phm ca Eileen Cowin cho l tt c nhng bc nh ny thuc
vo loi din gii: Nhng bc nh ca c, khng ging loi nh ti liu bo ch tm cch nm
bt mt khonh khc quyt nh, m l s sng to ra nhng khonh khc khai trin
(expansive moment). iu c nhn mnh y l v nhng khonh khc sng to trong
mt phng chp hn l tm thy nhng khonh khc quyt nh trn ng ph- mt s khc
bit gia to ra nhng bc nh v chp nhng bc nh.

Ging tt c nhng bc nh khc, nhng bc nh din gii cng cn c din gii. Nhiu bc
nh loi ny c mt ngha m h v c nhiu cch hiu. Chng hn, Rimma Gerlovina v
Valeriy Gerlovin, i v chng Nga di c to ra nhng bc chn dung t ha hunh hoang,
to nn nhiu lin tng n nhng bin i khi hi v chm bim v chnh h: nhng m
tng hnh phc t ngh thut trung c v Phc Hng, nhng kiu chi ch ca Phi Dada,
nhng l lun th nghch bin, nhng hnh nh theo khuynh hng tm l hc ca Jung, php
ha y ban cch mng, khuynh hng cu trc Nga, thm ch c lch s m thut c th
t nhng vt thng do nghi l tn gio n vic xm mnh ng i.



Nhng bc nh nh gi o c

Mt s nhng bc nh nh gi o c c gng trnh by nhng gii thch c tnh khoa hc,
mt s khc a ra nhng din gii c tnh c nhn, nhng hu nh l khng r rng, tt c
chng u a ra nhng nh gi v phng din o c. Chng ca ngi hay ch trch nhng
kha cnh x hi. Chng ch ra nhng s vic phi l th no hay khng c l th no.
Chng li cun v phng din chnh tr v thng si ni. Martin Sugarman ch trch cuc
58
www.ebook4u.vn
chin tranh Nam T trc y vi quyn sch God Be with You: War in Croatia and Bosnia-
Herzegovina ca ng. Carolyn Jones say sa chp hnh cuc sng ca nhng ngi mc bnh
AIDS trong Living Proof: Courage in the Face of AIDS. Eugene Richards trnh by nhng hu
qu hy hoi ca nghin ma ty trong Cocaine True, Cocaine Blue. Homeless in America l
mt trin lm lu ng ca tm mi bc nh nh gi o c, bao gm nhng bc nh ca
Eugene Richards v Mary Ellen Mark, miu t v nhng ngi v gia c; nhng quan trng
hn, theo Andy Grundberg, n khng ch nhm trnh by vi chng ta nhng ngi v gia c
trng nh th no v sng ra lm sao, m cn dn chng ta n s cm phn v hnh ng.
Tm li, n l mt cuc trin lm vi thin - nu bn tin rng khng nn che du nhng tnh
cm.

C nhiu v d quan trng v nhng n nhip nh nh gi o c sut lch s nhip nh.
Jacob Riis, mt k bi mc bng my nh ngi M, ni ting vo cui th k mi chn nh
l Ngi gii phng nhng Khu chut. Ni v nhng tc phm ca ng, Bch khoa T in
Nhip nh tuyn b: nhng nh t liu v nhng x nghip bc lt cng nhn tn bo, nhng
chung c y t nn, v nhng trng hc ng c gi s cm phn ca cng chng v
c tc ng quan trng trong vic ci thin nh , gio dc, v lut lao ng tr em. Vo
nhng nm 1930, Dorothea Lange chp nh nhng cng nhn nhp c vo California, v
nhng tc phm ca c gip hnh thnh phong cch nhip nh ca FSA nh l mt ghi
nhn thc s thng cm v nhng con ngi sng c cc. D nhiu tc phm ca nhng
nh nhip nh FSA nh Walker Evans, Lange, v nhng ngi khc ngy nay c su tp
nh l ngh thut, nhng ngh thut khng phi l nh ban u ca FSA.

Trc v trong sut Th Chin th 2, Pht-xt c dng nhip nh tuyn truyn. John
Heartfield phn i li bng nhng bc nh ghp vi nhng ch trch chm bim v thuyt
phc v mt chnh tr i vi Hitler v chnh quyn ca ng ta. C hai u l nhng hnh thc
qung co v chnh tr bng hnh thc nhip nh. Nhng qung co khc, cho nhng sn
phm v dch v, cng thch hp xp vo loi nh gi ny. Nhng qung co cho nhng
cht ty ra, nhng cht kh mi v thc phm dnh cho ch qung b nhng gi tr, chc
hn l v nhng sn phm m h mun bn nhng cng l v nhng li sng, nhng quan
im v nhng kha cnh no m nhng nh qung co mun khuyn khch nh l li
sng tt. Nhiu tc phm ca Robert Heinecken, trong s nhng bc nh sao chp v k
xo, ch giu nhng kha cnh ca x hi tiu th ca chng ta.

Quyn sch sau cng ca nh nhip nh W. Eugene Smith qu c v v ng Aileen, mang
tn Minamata, l mt bn tng trnh v cuc tranh u ca nhng nng dn v ng ph mt
lng Nht Bn i vi Chisso Corporation v vic c tnh gy nhim ca cng ty ny v gy
ng c thy ngn cho nhng ngi dn sng bng nhng con c nhim c m h nh bt
c trong vnh. N l mt v d kiu mu v nhng tc phm loi ny. Ba ca quyn sch
ny biu th mt hng ch in m: Cu chuyn v s nhim c ca mt thnh ph, v ca
nhng con ngi chn mang ci gnh nng ca lng can m. Dng u tin trong phn
m u trnh by rng, y khng phi l mt quyn sch khch quan, v sau , y l
mt quyn sch y nhit huyt.

Bruce Davidson tham gia trong phong tro i quyn cng dn vo nhng nm 1960 v
to ra nhng bc nh y nhit huyt v cuc u tranh ny. ng cng to ra East 100th
Street, tp trung vo nhng iu kin sng Harlem vi mong mun ci thin chng. Danny
Lyon cng hot ng trong phong tro i quyn cng dn ny, v Conversations with the
Dead iu tra vi s cm thng nhng iu kin sng khc nghit ca nhng t nhn trong
59
www.ebook4u.vn
tri ci to. Bng nhng bc nh v nhng cuc phng vn, Below the Line: Living Poor in
America ca Eugene Richard chp ni tht vng ca gii tr thnh th, cuc u tranh ca
nhng nng dn vng trung ty, s ngho kh trong cuc sng thng ngy ca nhng ngi
nhp c M gc Mexico sng nhng th trn vng bin gii Texas v nhng ngi khc khi
thng cm vi cnh bn cng vn tn ti Hoa K vo nhng nm 1980. Nhng quyn sch
ny r rng l nhng v d v nhng n nh gi o c.

nh chn dung khng ch gii hn trong vic s dng miu t, m mt s nh chn dung
c to ra r rng nhm mc ch ci thin nhng mi quan h x hi. Trong nhiu nm,
trong nhng n nh chn dung c s cng tc, Wendy Ewald lm vic vi tr em, nhiu
em trong s tri qua bo lc v mt mt v tm l v th cht, gip chng bin
nhng kinh nghim v m c ca chng thnh nhng hnh nh nhip nh din cm v thi v,
thng km theo nhng bi vit k chuyn ca chng. C c giao ph vic gip nhng tr
em trn th gii nhn bit gi tr ca ca chng v ca nhng ci nhn ca chnh chng v c
lm vic nhng ngi lng ho lnh n , Columbia, Mexico, v H Lan. Cng trong
nhiu nm, Jim Goldberg chp hnh tr em v thanh thiu nin: Trong mt cuc trin lm
lu ng v quyn sch mang tn Raised by Wolves, ng trin lm nhng bc nh v nhng
thanh nin v gia c trn nhng ng ph v trong nhng chi tm b nhng thnh ph
ca Hoa K, v ghi nhn nhng cu chuyn ca h do chnh h k li, ng thi cng khai
nhng kh khn ca h.

Vi cch lm ca nh nhip nh Jacob Riis trc c nhiu th h, Margaret Morton, t nm
1991 n 1995, chp hnh mt on ng tu in ngm di 2,5 dm bn di Upper
West Side ca thnh ph New York cho mt quyn sch c tn l The Tunnel: The
Underground Homeless of New York City. Trong khng gian , nm mi ngi dng ln
nhng ngi nh vi nhng tin nghi cho vic nu nng, n ung, ng ngh, v thm ch lm
ngh thut; h trang tr nhng dy kim tuyn Ging sinh v treo nhng bc ha trn nhng
bc tng b-tng th rp.

Carrie Mae Weems, l mt ph n M gc Phi, kt hp nhng bn tng trnh c vit v
nhng bc nh phi by nhng nh kin v chng tc trong x hi. C phc ha bng nhng
bi t chuyn, lch s truyn ming, nhng chuyn ci v chng tc, v nhng hnh nh
chim ot, mt trong s nhng hnh nh trnh by mt ngi n ng v hai ngi n b
n l o ci n tht lng. Theo Vince Aletti ca t Village Voice, Mt trong hai ngi n b-
kh gin d v khinh thng- nhn chm chm vo nh nhip nh v, by gi, nhn chng ta
vi s gin d m chng cn gii thch g thm. Weems cng to ra nhng g m c gi l
gender stuff- miu t nhng cng thng v nhng tranh ci tn ti gia n ng v n b,
n b v n b, v n b v con ci ca h. Lorna Simpson dng nhng n d, t truyn,
v nh chn dung chng li nhng hnh ng cng kch, phn bit i x, v th ght
chng tc. Theo Deborah Willis, mt ngi t chc trin lm v nhip nh, Simpson kt
hp nhng bc nh ln vi nhng bi vit trong nhng xp t bo tng lin quan n ph
n da en nh l nhng k sng st, nhng k cm u, v nhng nn nhn trong mt x
hi b nng bi cch c x n p, h khc, v hng n tiu th.

Trong b nh mang tn Night Swimming, NYC 1993-94, Stephen Barker chp ln nhng
sn khu khiu dm v nhng cu lc b tnh dc di nh sng yu t sn c nhng ni ,
biu l nhng khoi lc kh ni gia nhng ngi n ng trong nhng khng gian lng lng
m o. Nh t chc trin lm Mark Robbins xp nhng bc nh ny vo loi nh gi o
c, v vit rng Barker khng to ra nhng bc nh lng mn ha nhng i chc nh
60
www.ebook4u.vn
th, c bit trong thi i ca bnh dch AIDS, m by t kh nng gp g v s m p
do chng mang li.

Trong nhng tc phm nhip nh km theo bi vit Fish Story v Geography Lesson: Canadian
Notes va c trin lm v xut bn thnh sch, Allan Sekula mong mun a ra nhng cu
hi: Nhip nh p ng cho vic hp php ha v bnh thng ha nhng mi quan h quyn
lc hin nay nh th no? K c lch s v x hi c gn gi, bin i, hn ch v hy hoi
nh th no bi nhng bc nh? Theo nh ph bnh Benjamin Buchloh, n ca Sekula l
mt trong nhng ch ngha hin thc ph bnh lit k nhng bin i v kinh t v chnh tr
gy nn trn phm vi ton cu bi quy lut t bn ch ngha tin tin. Nhng tc phm ny
cng l mt tc ng nh li nhng k c v thc tin, x hi, v chnh tr trong khi ch
ngha t bn dch chuyn, bin i lin tc v che y chng, thng qua nhng bc nh tnh
trong sut mt thi i ca nhng phng tin thng tin in t.

Fred Lonidier, Connie Hatch, v Steve Hagan cng hot ng vi nhng nn tng Marxist r
rng nhm to ra nhng bc nh ph bnh nhng hon cnh x hi hin thi vi mong mun
bin i chng tt hn mt cch trit . Hu ht nhng tc phm ca h u thch hp
xp vo loi ny, cng nh i vi nhng ch trch bng th gic v s phn bit gii tnh trong
x hi ca Barbara Kruger, Lynette Molnar, v Laurie Simmons. Trong nhng bc nh h cu
s dng nhng ngi nm v nhng con bp-b, Simmons khm ph nhng phong cnh tm
l hc v ngi ph n b tiu ty v nh ca v gia nh. Nh ph bnh Nicholas Jenkins din
gii nhng bc nh ca Simmons v nhng vt lai gia nhng vt th v nhng cng chn ca
nhng con bp-b l khm ph v s lm dng tnh dc trong gi ln mt sn khu li
cun v mt s hnh dung y thng cm v s xc phm nhc nh. Gilbert & George, lm
vic cng nhau t nm 1967, to ra nhng mnh giy dn tng bng nh mu le lot rt
ln v nhng iu m Peter Plagens vit: Nhng tc phm va l mt li bin h cho s chu
ng ci khc nhau v gii tnh v va l mt s thch thc ca nhng ngi khng chp
nhn s khc nhau .

Nhng bc nh nh gi o c cng c th l tch cc, nh trong cuc trin lm lu ng v
quyn sch I Dream a World: Portraits of Black Women Who Changed America ca Brian
Lanker. Nhng bc nh l nhng nh chn dung, nhng r rng l c mun ca ngi by
mi lm ngi ph n c chp hnh v gii thiu nh l nhng ngi truyn cm hng. V
n ny, Lanker vit: Hy vng ca ti l n ny s cho php nhng ngi xem nhn
thy mt iu g v cuc sng ca nhng ngi ph n ny v cm nhn sc mnh con tim
ca h trong chc lt, v c truyn li cm hng t h nh ti tng cm nhn vy.



Nhng bc nh nh gi thm m

Nhng bc nh khc to ra nhng nh gi, khng phi v nhng vn x hi m v nhng
vn thm m. Nhng bc nh loi ny ch ra nhng g m nhng nh nhip nh ca chng
xem nh l c gi tr v mt quan st v thng ngon thm m. H thng ni v s k
diu ca nhng hnh dng th gic vi tt c s a dng ca n v n c th c din t
bng nhip nh nh th no. Nhng bc nh loi ny thng l nhng vt th p c chp
mt cch rt p. Ch l v vn, nhng ng ch v thng thy nht l nhng nh
kho thn, phong cnh v nh tnh vt.

61
www.ebook4u.vn
Nhng nh kha thn thng l khng thy khun mt, v khng c tn, i khi ch l nhng
nh bn thn, n ng v n b, nhng nghin cu v hnh dng ca c th ngi. Chng
thng c chp vi s chm cht v nh sng, t th v b cc nhm to hiu qu thm
m ti a. Nhng c th c chn la thng l c c bp nh trong nhng bc nh n ng
da en kha thn ca Robert Mapplethorpe hay tr tui nh trong nhng nh kha thn ca
Jock Sturges, nhng i khi l nhng ngi c tui v hi hc nh nhng nh t chp ca
John Coplans hay bo ph nh trong mt vi nh kha thn ca Irving Penn. i khi nhng
thn th b lm cho mo m bi ng knh v gc nhn nh trong nhng nh kha thn siu
thc ca Bill Brandt. Thnh thong, nhng bc nh c ct cp v sp xp li nh trong
nhng bc nh kha thn tru tng ca Tetsu Okuhara. i khi, chng li c t vo
khng gian trng tri, nh l mt s bc nh kha thn ca Ruth Bernhard, nhng thng
chng c chp trong mi trng t nhin nh nhng bc nh kha thn trn i ct ca
Edward Weston v nhng nh kha thn trong rng cy sum xu Northwest ca Wynn
Bullock. i khi nhng hnh dng c th c che ph bi qun o nh trong nhng nh chn
dung ca Imogen Cunningham v Martha Graham ang ma v trong nhng bc nh thi
trang ca Penn. Nhng tt c nhng bc nh ny li cun s ch ca chng ta vo sc
quyn r thm m ca nhng hnh dng c th khi n c b tr v chp nh.

Phong cnh v vn l mt ngun say m bt tn cho nhng ngh s ca tt c cc th loi,
c bit l nhng nh nhip nh. Ansel Adams chp phong cnh thin nhin Min Ty Hoa
K. Ngy nay, nhng nh nhip nh khc tip ni truyn thng ca Adams nh ng lnh
nhn n t nhng nh nhip nh n anh Stieglitz v Weston vy. Paul Caponigro chp v
Stonehenge v nhng phong cnh ca British Isles; Minor White chp phong cnh New
England v chp cn cnh nhng t sng bin; Harry Callahan chp nhng phong cnh trong
thnh ph v nhng bi bin cng cng, v nhng phong cnh thnh ph Hoa K v nc
ngoi. John Szarkowski tm lc mt vi c im ca th loi ny trong nhip nh: mt
tnh yu dnh cho nhng bc nh tht s hon ho, mt s cm nhn mnh lit vi iu
huyn b ca phong cnh thin nhin, mt nim tin vo s tn ti ca mt hnh thc ngn ng
ca v tr, v t quan tm n con ngi cng nh qun th ng vt.

Nhng cch thc chp phong cnh ngy nay thng cho thy s hin din v can thip ca
con ngi. William Clift i thm th nhng khu vc m Ansel Adams chp, nhng trong khi
Adams gim thiu nhng gi v s hin din ca con ngi, th Clift to nn mt s nhng
bc nh phong cnh min ty hng v vi nhng con ng d bn v nhng hng ro km
gai. Cape Light v Bay/Sky ca Joel Meyerowitz ch trng n s duyn dng ca nh sng
v mu sc Cape Cod, nhng bc nh thng cho thy nhng hng hin hng ra bin t
ch chp nh. ng ta cng mang nhng my nh c ln vo thnh ph v to ra nhng
quyn sch St. Louis and the Arch. Barbara Kasten bt u vi nhng cao c trong thnh
ph, thng l nhng cao c mi xy cng b kin trc ca chng nh Bo tng M thut
ng i Los Angeles chng hn, v bin i chng, vi gc my to bo, chiu sng mu
sc rc r, v nhng gng knh, tr thnh nhng cnh tng hnh hc y mu sc.

Tnh vt, mt ti truyn thng khc trong m thut v nhip nh, bao gm nhng vt th
sn c v thng l nhng vt th c chn lc v sp xp mt cch cn thn bi nh nhip
nh, nhm t c tnh thm m ti a. Nhng bc nh tnh vt ca Jan Groover, c
cp trong Chng 2, l nhng bc nh nh gi thm m m trong c ta cho thy s
tinh t v hnh thc c th t c t nhng vt th bnh thng v n gin nht bng
nhng cht liu nhip nh. Irving Penn v Marie Cosindas l hai bc thy khc v nh tnh
vt. Irving Penn to ra nhng nh tnh vt t u nhng nm 1940 cho mc ch qung
62
www.ebook4u.vn
co cng nh m thut. Gn y ng hon thnh mt b nh v nhng xng s ng
vt. Mt b nh platinum khc na v nhng mnh v mng nc c nng ln thnh
nhng vt th ngh thut bng s c lp, phng ln, v n gin ha sc . Nhng bc nh
ca Cosindas l nhng nh Polaroid mu sc rc r v nhng mu hnh kt cu phc tp,
nhng bng hoa v nhng vt th phc tp v mt th gic khc. Nhng bc nh Aaron
Siskind l mt loi nh tnh vt khc, chp cn nhng bng co th rch t ti, nhng lp sn
trc va, hay nhng mt g loang l.

D kha thn, phong cnh, v tnh vt thng l ch trong loi nh gi thm m, nhng
phn loi th khng ch nh ch ring v nhng ch ny th khng hn thuc ht vo
mt phn loi. Khng phi tt c nhng nh phong cnh u l nh gi thm m, thm ch
d n p. Violent Legacies: Three Cantos ca Richard Misrach l mt v d v nhng bc nh
mu, hai phn ba chng l nhng nh phong cnh p v thi v c th hin trong mt cun
sch xut bn vo nm 1992, nhng chng c xp vo loi nh gi o c, khng phi l
nh gi thm m. Trong phn u, Project W-47 (The Secret), l mt b nh gm 22 tm
nh mu chp Wendover Air Base, Utah, gia nhng nm 1986 v 1991. Cn c ny c
t mt vng xa xi, ho lnh Utah, ni m nhng b phn ca bom nguyn t c thay
i, lp rp v th nghim cho vic nm bom Hiroshima v Nagasaki trong Th Chin th 2.
Phn th 2, The Pit, bao gm mi by bc nh mu v nhng th vt b cht. Misrach gii
thch rng ngy nay, nhng ci h chn th cht c th c tm thy khp ni Min Ty
Hoa K. Chng c s dng ging nh mt bi rc m nhng ngi dn a phng c
khuyn khch k thc nhng vt nui b cht t ngt vo . Nguyn nhn gy nn ci cht
ca nhng gia sc thng khng c bit r. ng cng ni rng khi 4.390 gia sc b git
cht vo nm 1953, c kh nng do cht phng x, th Atomic Energy Commission a ra li
gii thch vi cng chng l do mt nm kh hn v thiu thc n. Phn th 3, The Playboy,
bao gm hai mi mt tm nh mu c chp vo nhng nm 1989 v 1990 v nhng trang
ca hai quyn tp ch Playboy c s dng lm bia tp bn ca nhng ngi khng c
bit r gc pha ty bc ca Nuclear Test Site Nevada ni m Misrach tm thy chng:
Mc d nhng ngi ph n trn nhng trang ba l nhng mc tiu c mong i,
nhng tt c nhng kha cnh ca vn ha M, nh c phn nh bn trong nhng quyn
tp ch ny, b bn thng bi bo lc.

Nhiu bc nh ca Mark Klett l nhng ci nhn p v nhng vng t k v v va mi
nhn qua th ging vi nhng nh khc trong phn loi ny, nhng vi s quan st tinh t hn
th r rng l chng ln n s tn ph t ai v n thch hp xp vo loi nh gi o
c.

Trong mt quyn sch mang tn Waste, Eiji Ina to ra nhng bc nh p v cht thi
cng nghip bn thu m x hi Nht hin i b li khi sn xut nhng hng ha mi- knh b
nghin nt, nhng bt ch in n hy b, hng ni nhng v bo kim loi v v bo g- to
thnh nhng bc nh hp dn bi ci p v mt th gic.

Nhng bc khm nh ct dn ca Barbara Crane, Ray Metzker v Maria Martinez-Canas,
nhng bc khm nh t Polaroid ca David Hockney, nhng hnh nh gum-bichromate th
nghim trn vi c khu li vi nhau ca Betty Hahn, nhng nh c c tnh lm du nt
ca Linda Connor, v nhng khm ph khc v hnh thc ca nh cng u c th xp vo
loi ny.

63
www.ebook4u.vn
Nhiu nhip nh ng ph cng c xp vo loi ny, bao gm nhng tc phm ca Henri
Cartier-Bresson, Helen Levitt, Garry Winogrand, v Lee Friedlander. Cartier-Bresson v
Winogrand thng chp nhng con ngi m c th xc nh trong nhng khng gian cng c
th xc nh. Chng khng c dn dng m ch c ngm qua khung ngm ca nhng
nh nhip nh ny. Chng hn, quyn sch Women Are Beautiful ca Winogrand l nhng
m ngi trn ng, bi bin, trong cng vin, c b cc nhanh trong khung ngm ca
Winogrand v c ng khung trong nhng mi quan h hi ha v th gic.

D nhng con sng, c th, hay nhng lon u phng l ch ca nhng bc nh loi ny,
nhng khng ch nhng ch ny li cun s quan tm thm m ca chng ta m cn l ci
cch m chng c chp, in thnh nh, v trnh by. Vi nhng nh mu lng ly v hoang
mc ca Richard Misrach, Mark Johnstone vit rng trong khi chng ni vi chng ta mt iu
g v mt ni chn, nhng hnh nh ny cn ni v vic n mun bin i nhng kinh
nghim v th gii thnh nhng bc nh nh th no. Tng t, v nhng nh mu ca
Misrach, Mayerowitz, William Eggleston, v Stephen Shore, Jonathan Green tuyn b rng
nhng bc nh ca h l tt c nhng chng c khng ch v ci p do nh sng to ra m
cn v mt lot mu sc c th c c bng nhip nh... Nhng bc nh ny l nhng th
nghim vi mu sc thun khit, mt s phi hp gia th gii v nhip nh.



Nhng bc nh l lun

Loi cui cng ny bao gm nhng bc nh ni v nhip nh. Nhng bc nh ny bnh lun
v nhng vn v m thut v lm m thut, v chnh tr trong m thut, v nhng cch
thc th hin, v nhng vn v l lun khc ca nhip nh v chp nh. Nhng v d hon
ho l nhng bc nh ca Cindy Sherman, c cp n trong Chng 2, vi nhng bc
nh ny c ph bnh vic nhng ngi ph n c th hin nh th no trn nhng phng
tin truyn thng khc nhau. Chng l nhng bc nh ni v nhng b phim, nhng bc nh
ni v nhng bc nh, ngh thut ni v ngh thut, v c th xem nh mt hnh thc ph
bnh m thut bng th gic, s dng nhng hnh nh hn l nhng ngn t. Nhng bc nh
ca Joel-Peter Witkin v nhng tc phm hi ha v iu khc mang tnh lch s, cng
c cp trong Chng 2, r rng l ngh thut ni v ngh thut. Nhng bc nh ca
Mike Mandel ni v nhip nh. Nhng bc nh ma mai ca ng, nh Emptying the Fridge
(1985) v Dancing to TV (1982) chng hn, phn tch nhng chuyn ng m chng bao gi
o c v cng khng cn o theo cch m Frank v Lillian Gilbreth ngh, trong sut
nhng nm 1910, to ra nhng bc nh nhm ci thin hiu qu lao ng bng cch trnh
by chng thnh chui nhng hnh ng.

Nhiu nh nhip nh to ra nhng bc nh l lun th rt thc v lin h vic to ra nhng
bc nh ca h vi chnh phng tin nhip nh, vi nhng g n lm v n khng lm, vi
vic nhip nh tng tng ra sao v vi mc ch g. Trong mt bi vit cho catalogue trin
lm ca Zeke Berman, Andy Grundberg vit rng nhng bc nh ca Berman c to nn
mt cch cn thn trong phng chp l nhng tc phm iu khc b nn li thnh hai chiu
v Berman l mt nh ph bnh gii cu trc v nhng quan nim khng gian ca thi Phc
Hng. Grundberg hiu nhng tc phm ca Berman l mt phn ca s c gng gn y v
phng din l lun by t nhng thc h c gn vi truyn thng th gic ca m
thut Phng Ty, ngha l, nhng quy tc v phi cnh c truyn li cho chng ta t
nhng ngh s thi Phc Hng m ng rng ngi xem l ngi kho st mt ch hon
64
www.ebook4u.vn
ton phc tng v bt ng. T nm 1977, Richard Prince chp li mt cch c h thng
nhng qung co bng nh trong nhng tp ch v mang trin lm n trong nhng phng trin
lm. Mt vi tc phm ca ng chp li t nhng qung co vi nhng ci u ca nhng
ngi mu nam, hay nhng ci ng h eo tay ca h, hay nhng con mt ca nhng ngi
mu n, trnh by thnh mt b nh v khng phi l bn sao chp ca nhng qung co.
T vic tch chng ra khi ng cnh ca chng, ng hng s ch ca chng ta n s
tha hip v mt th gic ca qung co v ch giu y v mit th n.

Nhng tc phm ca Vikky Alexander th tng t vi nhng tc phm ca Richard Prince.
Vo u nhng nm 1980, Alexander tp trung vo nhip nh thi trang. Chng hn, trong
Numero Deux, c ta xen k hai cn nh ca khun mt mt ngi mu su ln c thy
theo cch ca bn c am. Vi tc phm ny, Anne Hoy vit: S lp i lp li by t s rp
khun ca nhng biu hin thng c xem nh l quyn r gii tnh v s tch bit m ch
vic s dng ngi ph n ni chung ging nh nhng i tng tnh dc, cng nh nhng
cng c bn hng vn nng.

Nhng nh nhip nh lm vic theo cch ny cng c lin h vi nhng vn thm m- tc
l, nhng vn trit hc- khng phi c trng cho nhip nh. Sherrie Levine chp li
nhng tc phm ca nhng nh nhip nh nh Walker Evans v Edward Weston, v nhng
ha s nh Piet Mondrian v Egon Schiele, v mang trin lm chng. Nhng s chim ot
ny c hiu l s tn cng vo nhng nim tin ca phi hin i l thin ti ngh
thut, s c o, s qu bu ca nhng i tng ngh thut c nht, v chi ph cho hng
ha ngh thut.

Sarah Charlesworth dnh c s nghip ngh thut ca c to ra nhng bc nh gn vi
loi l lun ny, t ra nhng vn v v th tri thc ca nhng bc nh v tc ng ca n
i vi nhng ch ca n v nhng khn gi ca n. V nhng tc phm ca c, nh ph
bnh Kate Linker vit rng iu ct li ca hot ng ngh thut ca Charlesworth khng phi
v vic nhng bc nh l g hay trng nh th no m chng lm g cho tt c chng ta. Vit
v bc nh ca Charlesworth mang tn Text, Dave Hickey nhn thy rng bn di lp vi
satin trng nm trn mt quyn sch m, v qua lp satin, thy c nhng dng ch trong
quyn sch. Hickey ni, Nu c mt quyn sch, nh hnh nh ng , l nm ly ming
satin in y ch t trn trang sch v mang n i, th ngi ta em i c ci g?... Cng
vy, cu hi ny c p dng cho bc nh.

C nhiu bc nh l lun c to ra trc thi hu hin i ca nhng nm 1980. Les Krims
to ra c mt quyn sch, mang tn Making Chicken Soup, vo nm 1972, nhm ch giu
nhng bc nh nh gi o c. Nhng ngi to ra chng i khi b cho l nhng nh
nhip nh hu quan (concerned photographer). Chng hn, Trung tm Nhip nh Quc t
s dng cm t nh nhip nh hu quan nhm m ch nhng nh nhip nh nh Bruce
Davidson v Eugene Smith c lin quan n nhng vn x hi v un nn nhng sai st
trong x hi. Krims dnh tng quyn sch ca mnh cho m ti, cng nh cho tt c nhng
nh nhip nh hu quan- c hai u lm ra mn sp g. Quyn sch trnh by m ca Krims
(kha thn n tht lng) ang lm mn sp g, tng bc mt. Quyn sch ny l li chm
bim tinh vi nhm vo nhng nh nhip nh hu quan, m theo quan im ca Krims, chng
lm g hn l cho chng ta mt liu thuc an thn chng ta cm thy d chu hn vi
nhng vn x hi, thay v l lm thay i chng, rt ging vi vic nhng b m cho n sp
g cha cm. Tc phm ca Krims l c mt quyn sch nh v nhng bc nh khc v v
th n thch hp xp vo loi nhng nh l lun ny, d l nhng bc nh trong quyn
65
www.ebook4u.vn
sch ny l dn dng v h cu, v vy nhiu hnh nh thuc loi din gii, v d l quyn
sch l s bnh lun chnh tr chua cay nh nhiu nh thuc loi nh gi o c.

Gia nhng nm 1974 v 1976, Thomas Barrow hon tt b nh m ng gi l
Cancellations. Nhng bc nh l nhng nh t liu, trung thc v nhng cnh t ai v
nhng cao c vi nhng b cc bnh thng. Mi bc nh c mt du x ln t gc ny n
gc kia trn b mt nh. Du x c th c hiu theo mt s cch: nh l mt s bc b
mc ch ghi nhn trung lp v khch quan; nh l mt s t chi mt bc nh p; nh l
mt s t chi i vi thm m thun ty, khng k xo; nh mt s chi b nhng thuc
tnh o tng ca nh. Vo u nhng nm 1970, Ken Josephson to ra mt b nh v
nhng bu thip nh. Trong mi bc nh, c mt bn tay gi mt tm bu thip v cnh
ang c chp. Chng ng l nhng bc nh v nhng bc nh.

Nhiu tc phm m thut khi nim v nhip nh khi nim vo nhng nm 1970 cng
thuc loi ny. Nhng nh nhip nh nh John Baldessari, Robert Cumming, William
Wegman, Jeff Wall, Victor Burgin, James Casebere, Sarah Charlesworth, v Eve Sonneman
khm ph ra nhng vn v chnh phng tin nhip nh. Chng hn, quyn sch Real
Time ca Sonneman c bn mi su trang, hai nh trong mt trang, mt ch c chp
nhng khong thi gian khc nhau. C ta cng lm mt b nh trnh by bn bc nh ca
cng mt ch , hai bc en trng, hai bc mu. C hai n ny hng s ch ca ngi
xem vo nhng thuc tnh ca phng tin nhip nh, n th hin thi gian nh th no, v
nhng khc nhau trong din t bng mu v en trng ra sao. V nhng tc phm c
chun b k lng trnh by o nh ca hin thc ca Cumming, Jonathan Green vit: S
can thip ca Cumming vo th gii c th quan st ny t ra cu hi ngay lp tc vi ngi
xem v mi quan h gia hin thc v o tng, khch quan v ch quan, my nh ghi
nhn hin thc v my nh to ra nhng thng tin mi. Mc d, nhng nh nhip nh
dn dng khc cng b tr nhng tnh hung chp nh, nhng nh ca h khng nht thit
ni v my nh hay s khch quan ca my nh nh nh ca Cumming; v th, h s c
xp vo loi din gii, trong khi nhng nh ca Cumming thuc vo loi l lun.




















66
www.ebook4u.vn
Chng 5

NH V NG CNH




Tht l kh sp xp mt cch chnh xc mt bc nh n khng r ngun gc vo mt
trong su phn loi c trnh by trong chng trc. Ni cch khc, tht l kh ngi
xem c c mt s din gii ng n nu h khng c mt s hiu bit trc v bc nh: ai
to ra n, khi no, u, nh th no, v lm g. Nhng loi thng tin nh th ny gi l
nhng thng tin v ng cnh m c th l thng tin bn trong, thng tin v ngun gc, hay
thng tin bn ngoi.



Ng cnh bn trong

Xem xt mt ng cnh bn trong hay ng cnh ni ti ca mt bc nh l quan tm n
nhng g l chng c miu t, nh c cp trong Chng 2: l ch ca bc
nh, phng tin th hin, hnh thc, v nhng mi quan h gia chng.

Mt s bc nh c th hiu c ch bng cch xem chng v ngh v nhng g c trnh by
bn trong chng. Nu chng ta c cng chung mt nn vn ha m trong bc nh c
to ra, th chng ta khng cn bit nhiu v ngun gc ca bc nh m vn c th hiu nhng
g n ni n. Bc nh ca Bill Seaman ot gii Pulitzer nm 1959 cho th loi nh bo ch l
mt v d hay v mt bc nh m c th din gii da trn nhng g c trnh by trong nh.
gc di phn tin cnh ca bc nh l mt chic xe y bp d nm trn v ng ni giao
l ca hai con ng mt vng ngoi . Phn gia bc nh, khong mt phn ba pha bn
di, c mt tm chn hay tm tri ging p ln mt ci xc nh. Mt vin cnh st ang
ng cm ci vit gn bn ci xc, v mt nhn vin y t ang chun b mang n i. Mt vi
ngi n b v tr em hiu k ng nhn t xa. Nhng ngi trn nhng xe -t cng nhn
chm chm khi i ngang qua. Chng ta bit bc nh ni v mt a tr b xe cn bng cch
xem nh, v thng qua nhng chi tit nh ci xc, vin cnh st, nhng nhn vin y t, ci xe
y bp d. Chng ta xp bc nh ny vo loi gii thch mt cch d dng v chnh xc.

Chng ta cng c th d dng din gii nhiu bc nh ngh thut- chng hn, bt c tm nh
no ca Edward Weston v nhng qu t hay v s- bng cch xem xt nhng g c trnh
by trong nh. Khi chng ta xem bc nh Pepper No.30 (1930) ca Weston, chng ta bit
rng chng ta th quan tm n hnh dng ca tri t, thch th vi nhng ng cong xon
xt gi cm ca n, v ch ti vic chiu sng to cho n trng nh mt tc phm iu khc.
Chng ta bit rng chng ta nh gi bc nh nh mt i tng thm m hn l mt mt
nh minh ha v mt loi thc vt c th n c. Chng ta xp n vo loi nh gi thm
m mt cch d dng v chnh xc. Tuy nhin, s hiu bit ny l thuc vo mt s kin thc
tng qut v vn ha Phng Ty ng i, v c bit da vo mt s kin thc v ngh
thut th k hai mi, ngh thut tru tng, v quan nim ngh thut v ngh thut. Nhng
nu chng ta tp hp kin thc ny, chng ta c th hiu v nh gi bc nh Pepper No.30
da vo nhng g m Weston trnh by trong bc nh ny.
67
www.ebook4u.vn


Ng cnh ngun gc

Mc d bc nh ngh thut ca Weston v nh bo ch ca Seaman c th hiu c da trn
nhng g chng trnh by, nhiu bc nh th kh hiu nu khng c mt s thng tin ngoi
nhng g c th c thu thp ch t vic quan st bc nh. Nhng bc nh loi l lun l
thuc vo kin thc v ngh thut v th gii ngh thut. Making Chicken Soup ca Les
Krims dng nh chng mang tnh hi hc nu ngi xem khng bit rng n ang ch giu
nhip nh hu quan. Nhng tc phm sao chp t nhng bc nh ca Walker Evans m
Sherrie Levine chp s hon ton b hiu sai nu ngi xem khng bit n l nhng nh sao
chp. N khng c ghi l nh sao chp m c t tn l After Walker Evans, iu ny c
th b hiu lm bi nhng ngi xem bnh thng c ngh rng chng c ngha l lm theo
phong cch ca Walker Evans hay nhm t lng tn knh vi ng ta hn l nhng sao chp
chnh xc nhng bc nh ca ng ta. Thm ch, nu ai bit chng l nhng nh sao chp,
mt ngi xem khng am hiu vn t ra lng tng khng bit ti sao n trong bo tng, ti
sao n c trng by nh l ngh thut. c hiu v nh gi y , nhng hnh nh
ca Levine i hi mt s hiu bit v Walker Evans v a v ca ng trong lch s nhip nh,
nhng c bit l hiu bit v l lun hu hin i v s bc b ca n i vi nhng quan
nim nh tnh c o ca ngi ngh s, tnh qu gi ca i tng ngh thut nguyn mu,
v thin ti ngh thut. Nhng hnh nh ca Levine l nhng thch thc y bt knh vi mt
l lun ngh thut trc . Nhng kin thc nh th khng th c thu thp bng cch ch
xem xt nhng g c trnh by trong nhng bc nh.

Nhng bc nh cho bo ch cng li dng v thng l thuc vo s hiu bit v nhng hon
cnh m n ra i. Vo nm 1973, Huynh Cong Nick Ut chp mt bc nh khng khip
v nhng a tr la khc, v nhng ngi lnh ci khy vi nhng m khi sau lng h,
chy trn mt con ng lng hng v pha chng ta. Nhng a tr r rng b thng. Mt
a b gi trn trung gia bc nh. V s au n r rt ca nhng a tr nn y l mt
bc nh khng khip. N tr nn khng khip hn khi ngi ta bit rng nhng a tr ny
va mi b phun bi bom napalm t mt my bay phn lc t pha trn v a b gi trn
trung v n ci phng qun o c gng trnh la chy lan khp ngi. H b b bom
nhm. D h thuc cng mt pha trong cuc chin, ngi phi cng lm h vi k th.
Chnh bc nh ch ni ln mt s iu. l nhng hiu bit v hon cnh xung quanh vic
to ra bc nh m lm cho bc nh khng ch l mt hnh nh v nhng a tr b thng.
Bc nh ny c xem l gp phn ngn chn s dnh lu ca M trong cuc chin tranh
Vit Nam.

Kin thc v hon cnh ra i cng c th lm phong ph thm s hiu bit ca chng ta v
nhng bc nh d- nhng bc nh m chng ta c th hiu c bng cch nhn vo chng.
V bn cht, nhng bc nh lun lun c xem l nhng ci nhn c ct ra t mt hin
thc lin lc. Chng l nhng mnh, c chp t khong cch gn hay xa, vi ng knh gc
nhn rng hay hp. Bng cch dng khung ngm, nhng nh nhip nh bao gm ci ny hay
loi b ci kia ra khi bc nh. V mt phng din no , tt c nhng bc nh ng l
khng thuc vo ng cnh no c. Chng khng thuc vo mt bi cnh khng gian no, v
chng cng khng nm trong dng chy thi gian no c. Chng l mt khonh khc c
bt ng li. hiu v nh gi nhng bc nh, i khi tht c ch nu hnh dung chng
trong nhng ng cnh v ngun gc ca chng, xem nh nhip nh lm g to ra
mt bc nh, nghin cu nhng g c bao gm trong v c bao gm nh th no,
68
www.ebook4u.vn
v hnh dung nhng g khng c bao gm trong bc nh v ti sao b loi b ra ngoi.
xem xt yu t thi gian ca chng, chng ta c th c gng xem chng nh th l mt khung
hnh trong mt phim truyn di. Chng ta c th hnh dung xem nhng g c gi tr vi nh
nhip nh vo lc bc nh c chp.

Kin thc v hon cnh ra i ca mt bc nh bao gm hiu bit v nhng g hin din
trong tm l nh nhip nh khi chp hnh. Xem xt mt ng cnh v ngun gc ca mt bc
nh l xem xt nhng thng tin no v nh nhip nh v v khung cnh x hi m h sng
v lm vic. ca nh nhip nh- nhng g h mun ni bng cch chp hnh- c th biu
l khi c th v c th gip chng ta hiu v mt bc nh. Nhiu nh nhip nh vit v
nhng tc phm ca h. Chng hn, Julia Margaret Cameron ch thn vit v nhng nh
chn dung do c ta chp. Nhng by t v chnh bn thn c to ra mt ci nhn su sc
cho nhng bc nh ca c. Kin thc v tiu s ca nh nhip nh cng c th biu l nhiu
v nhng nh hng, c tnh v phong cch, trong nhng tc phm ca h.

Ng cnh v ngun gc bao gm nhng hiu bit v nhng tc phm khc ca nh nhip nh.
Mt bc cn nh v mt tri t xanh o t c th trng l mt, nhng khi bit n l mt
trong s ba mi bc nh v nhng tri t xanh ca cng mt nh nhip nh, v nh nhip
nh ny cng to ra theo mt cch tng t, nhng bc cn nh ca nhng bng a-ti-s ct
i, nhng l ci, nhng cy nm, v nhng v s, nhng t l mt hn.

Kin thc v tc phm ca nhng nh nhip nh khc, nhng nhc s, v nhng nh vn, cng
nh kin thc v ma, hi ha, v iu khc, trong cng mt thi k vi nh nhip nh ang
c bn cp c th cng cung cp mt ci nhn kh su sc. Nhng nh nhip nh khng xa
ri thc t x hi v thm m. Ging tt c nhng ngh s v mi ngi, h cng b nh
hng bi nhng ngi xung quanh v nn vn ha v di sn vn ha ca h. Kin thc v
lch s, chnh tr, tn gio v mi trng tri thc ca thi k m nh nhip nh sinh sng th
quan trng hiu y hn v mt bc nh. Phn ln s tc ng ca bc nh do Nick Ut
chp l thuc vo nhng hiu bit v Vit Nam, chin tranh, v bom napalm. Nhng bc nh
ca Levine l thuc vo s hiu bit v lch s m thut v l lun m thut. Hon cnh ra i
l lch s: lch s x hi, lch s ngh thut, v lch s ca mt bc nh c bit no v nh
nhip nh to ra n.



Ng cnh bn ngoi

Ng cnh bn ngoi l hon cnh m mt bc nh c gii thiu hay c tm thy. Mi bc
nh c t vo mt ng cnh mt cch c tnh hay ngu nhin. Thng th chng ta nhn
thy nhng bc nh trong mi tnh hung c kim sot: nh trong sch, nhng phng trin
lm, bo tng, bo, nhng tp ch, nhng billboard, v nhng lp hc. ngha ca nhng bc
nh l thuc kh nhiu vo hon cnh m n c gii thiu: nhng bc nh c nhn thy
u v nh th no tc ng kh nhiu n ngha ca n. Gisle Freund, mt hc gi v
nh nhip nh ngi Php, cho thy mt trong nhng bc nh v nhng ngi nng dn
ca c c t trong nhng ng cnh bn ngoi khc nhau th tc ng n ngha ca n
nh th no.

Vo nm 1953, Robert Doisneau, mt phng vin nh ngi Php, chp nhiu nh v
nhng qun caf Php, mt trong s nhng ti a thch ca ng. Trong mt qun caf,
69
www.ebook4u.vn
ng ta b li cun bi mt ngi n ng v n b ang ung ru quy bar v ng
yu cu c chp nh h. H ng , v cui cng bc nh xut hin trong tp ch Le
Point, mt tp ch c s pht hnh khng l, trong mt s ni v nhng qun caf. Sau ,
ng ta giao bc nh ny cng nhng nh khc cho ngi i din ca ng ta. Mt thi gian
sau , khng c s ng ca Doisneau v nhng ngi trong nh, tm nh ny li xut
hin trong mt t bm ni v ti c ca ru c pht hnh bi lin on chng ung ru.
N c ngi i din ca Doisneau bn cho lin on ny. Tip sau , vn khng c s
ng ca nh nhip nh v nhng nhn vt trong nh, v ln ny khng c bit bi c
ngi i din ca Doisneau, mt ln na bc nh li xut hin trong mt t bo l ci ca
Php do n b n cp t t Le Point. N xut hin vi mt ph : Lm im Champs-
Elyse. Ngi n ng trong bc nh kin t bo l ci ny, ln ngi i din v nh
nhip nh. Ta pht tin t bo l ci ny v buc ti ngi i din, nhng tuyn b v
ti i vi Doisneau.

Nhng mi trng m bc nh caf ny xut hin b qua ni dung ca bc nh v xc nh
li ngha ca n, lm sai lc vi bc nh khi nh nhip nh chp vi nhng ch ca ng
ta, nhng l sc mnh ca ng cnh bn ngoi.

T nhng nm 1950, bc nh caf ny ca Doisneau xut hin trong nhng ng cnh bn
ngoi ni ting khc m lm thay i thm na ngha ca n. N thng xuyn c
treo trong MOMA New York, vi khung knh v vin bo xung quanh, vi tn: Robert Doisneau,
Php, sinh 1912, At the Caf, Chez Fraysse, Rue de Seine, Paris, 1958. 117/8x93/8. Trong
ng cnh ny, n c xem nh l mt tc phm ngh thut c treo mt trong nhng bo
tng uy tn nht th gii.

Bc nh ny cng xut hin trong quyn sch Looking at Photographs: 100 Pictures from the
Collection of the Museum of Modern Art ca John Szarkowski, vi mt bi vit di mt trang.
Szarkowski din gii bc nh l ni v nhng ti li nh nht thm kn ca nhng ngi
bnh thng, mt s quyn r gii tnh:

Trong lc c y thch th bo v quyn lc tuyt i ca mnh. Cnh tay m ly thn ngi,
bn tay chm vo ly ru ngp ngng nh th n l qu to u tin. Ngi n ng mt ht
kh nng t v; ngy ra y v ham mun, ng ta dc ht mi k sch ca mnh ra, v khng
cn ng thoi na. Nhng t hn l ng ta nhn ra mnh tht s gi, v ng ta bit rng
bng cch no th kt cc chc chn s chng ra g. Vi linh cm , ng ta cn ly nhanh
hn mc bnh thng.

Szarkowski a s hiu bit mang tnh suy on ca mnh v bc nh vi nhng thng tin t
ng cnh bn trong ca bc nh, hay nhng g c trnh by trong nh: ngi ph n c v
tr hn ngi n ng, ng ta c v ang nhn chm chm khng ri mt khi c ta, c y t
v t tin hn, v mt trong hai ly ru ca ng ta cn, d hai ly ca c ta vn cn y.
Mc d nhng quan st ny khng sc li cun nh mong mun, nhng Szarkowski tranh
lun cho s din gii ca mnh v c gng thuyt phc chng ta vi chng c m ng ta cho l
ng.

Cch x l ca Szarkowski i vi bc nh l ng n v hp l hn nhiu so vi nhng g
m lin on chng ung ru v t bo l ci lm: ng cho c gi bit rng ng
ang din gii. Hai ngi s dng nh cn li pht l dng ca Doisneau l xem tm nh
nh l mt phn ca mt bi vit v nhng qun caf v gn ghp nhng mong mun ca h
70
www.ebook4u.vn
vo bc nh ph hp vi nhng mc ch ca h, m khng bo trc vi ngi xem v
nhng g h lm.



Ng cnh bn ngoi v ngha

Bc nh caf ca Doisneau xut hin trong t nht su ng cnh rt khc nhau, bao gm c
trong quyn sch ny. Mi ng cnh tc ng mt cch mnh m n vic bc nh ny
c hiu nh th no. Nhng v d v mt bc nh trong nhng ng cnh bn ngoi khc
nhau ny minh ha cho vic ngha ca mt bc nh c th b thay i d dng nh th no,
c bit nu c mt cu g vit km theo n. Nhng bc nh c ngha kh l m h;
ngha ca chng c th d dng b thay i bi vic chng c t vo hon cnh nh th
no v c gii thiu ra sao.

Roland Barthes vit v nh bo ch v vic ngha ca n b nh hng mnh m nh th
no bi vic cng b n, nhng iu m ng gi l knh truyn dn ca n:

V knh truyn dn, y chnh l bo ch, hay chnh xc hn, mt phc hp ca nhng
thng tin lin i, vi bc nh xem l trung tm v xung quanh l nhng cu ch, ph
, cch bi tr, theo ci cch tru tng hn nhng cung cp thng tin tt hn l
bng ci tn ring ca t bo (ci tn ny biu th mt s hiu bit m c th nh
hng r rng cch gii thch thng tin m ni ng ra l: mt bc nh c th thay i
ngha ca n khi n chuyn t t LAurore bo th sang t LHumanit thn cng).

Tht khng kh hnh dung nhng ngha khc nhau ca bc nh mt ngi th sn ng
bn mt con nai cht nu n c in trn trang ba ca c tp ch Sports Afield v
Vegetarian Times.

Nhng tc gi khc cng ch n vic bo tng ngh thut nh hng din gii ca chng
ta v nhng bc nh nh th no, v mt s nh ph bnh c bit quan tm n vic nhng
bo tng thng t nhng bc nh ban u khng c to ra nh l m thut vo nhng
ng cnh ca gii m thut. Martha Rosler than phin rng ni dung ring ca nhng bc nh
nh th b bin i thnh ni dung v nhng ngh s to ra chng: Ngy cng r rng, ch
ca tt c m thut tr thnh ci ti, ci ch quan, v vi nhip nh iu ny c ngha
l tt c nhng hnh nh b buc a vo nhng phng trin lm phi c xem xt li v c
im khm ph ca n, khng phi trong mi lin h vi ch hnh tng ca n m trong
quan h vi ch thc ca n, ci pht sinh ra n. C lo lng rng ni dung ca bc nh
b xa nha bi mi quan tm n ngi ngh s.

Mi quan tm ny i khi c gi l thm m ha (aestheticizing) nhng bc nh, d thut
ng ny mi xut hin, nhng c li cnh bo t nhng nm 1930 khi Walter Benjamin,
nh ph bnh Marxist ngi c, c mt li co buc tng t. ng than phin rng nhip
nh thnh cng trong vic bin s ngho nn xc x ca chnh n, trong khi vn dng n
theo mt cch thc hon ho v k thut v ng cch, thnh mt i tng ca s thch
th. Gn y hn, Susan Sontag by t mi bn tm rng s i hi ca nn vn ha i
vi nhng bc nh p lm cho c nhng phng vin nh y lng trc n nht cng tha
mn c hai mong mun, mong mun v mt thm m v thng tin v th gii. C tranh lun
rng nhng bc nh ca Eugene Smith v nhng dn lng tn tt v cht dn cht mn
71
www.ebook4u.vn
Minamata lm chng ta cm ng bi v chng ghi nhn mt ni au lm cho chng ta cm
phn- v xa l vi chng ta v chng l nhng bc nh trng l v ni au, ph hp vi nhng
chun mc Siu thc v ci p. C cng a ra nhng lun iu tng t vi nhng bc
nh v nhng lao ng tr em b bc lt trong nhng nh my dt u th k hai mi ca
Lewis Hine: Nhng b cc v phi cnh p ca chng s tn ti lu hn l ch ca
chng... Khuynh hng thm m ha nhip nh tr thnh mt phng tin truyn t ni au
nhng cui cng li trung ha n. Nhng ci my nh thu nh kinh nghim, bin lch s tr
thnh hnh nh. Thay v chng to ra mt s cm thng, nhng bc nh li loi b i s cm
thng, xa ri nhng xc cm.

iu ct yu ca nhng v d ny l tm quan trng ca vic xem xt ci ng cnh m bc
nh c t vo, d l mt t bo, mt t tp ch, mt billboard, hay mt phng trng
by trong bo tng. Khi mt ngi bin tp ch thch cho mt bc nh l ng ta ang din
gii n. Khi mt ngi t chc trin lm a mt bc nh vo bo tng, mt phng trin lm,
hay mt phn ca mt cuc trin lm, di ci tiu nh Mirrors (nhng tm gng) chng
hn, vi ci tn nh Roy DeCarava, Self-Portrait, 1956, 10
1/8
x13
11/16
inches, MOMA, New
York, c mua chng hn, l ng ta ang din gii n. Mt ph hay mt s sp xp
mt bc nh nh mt phn trong mt cuc trin lm c th khng phi l nhng din gii
c trin khai y hay nhng tranh lun hp l, nhng chng thi thc chng ta tm hiu
mt hnh nh theo mt cch no .

i khi vic trng by sai ch nhng bc nh ca ngi t chc trin lm cng cn tr nhng
din gii chnh xc. Vo nm 1993, khi c chn tham gia vo trin lm danh ting
Whitney Biennial, Pat Ward Williams a ra tc phm What You Lookin At, mt bc nh ln
dng tranh tng c kch thc 8x10 b vi nhng hnh nh v cu ch. Nhng hnh nh l
nhng bc nh in offset v nhng ngi n ng M gc Phi c phng rt ln thy tht
r nhng m hnh im chm ca nhng hnh nh in offset khi nhn t mt khong cch tng
i gn, v khong cch ny hu nh khng th nhn bit ch ca nhng bc nh. Khi
nhng hnh nh c xem t khong cch gn, cu hi m ngi ngh s t ra What you
lookin at? (Bn ang nhn ci g?) c th c tr li bng nhng suy ngh v nhng phng
tin din t v nhng ngi M gc Phi, c bit l nhng n ng M gc Phi. Nhng hnh
nh trong bc tranh tng ny, vi nhng im chm ln, r rng l nhng sao chp bng
nhip nh, nhng phng tin din t. Tuy nhin, ngi t chc trin lm ca Biennial
chn trng by bc tranh tng ny mt ca s ca Bo tng Whitney hng ra mt con
ng ng c ca thnh ph New York vi hng ngn khch b hnh v xe c qua li mi
ngy. T xa, nhng ngi xem khng th thy nhng im chm, m ch nhn thy ch v
cu ch, l nhng ngi n ng M gc Phi v dng ch What you lookin at? ng l ra
nn xem xt n nhng vn v phng tin din t bng nhip nh v xem tc phm m
thut ny cm thng vi s tuyt vng ca nhng ngi n ng M gc Phi, th nhng
khn gi c i din vi mt hnh nh chng my thn thin v nhng ngi n ng M
gc Phi ang a ra mt cu hi hm da. Vi cch trng by bc tranh tng ny, ngi t
chc trin lm ny ph v hon ton thng ip y dng ca ngi ngh s v ngn cn
mt s din gii chnh xc v bc nh.

Nhng ng cnh bn ngoi, hay nhng mi trng trng by, l nhng hnh thc din gii.
Cng nh tt c nhng din gii, chng phi c thm nh vi s chnh xc, ng n, hp
l, v vi nhng hu qu ca chng.

72
www.ebook4u.vn
Din gii tc phm Untitled (Surveillance) ca Barbara Kruger, vi nhng thng tin
v ng cnh

Sau y l mt din gii v tc phm Untitled (Surveillance) ca Barbara Kruger. Din gii
ny da vo nhng thng tin ng cnh bn trong, ng cnh ngun gc, v ng cnh bn
ngoi trnh by vic ng cnh c th c s dng hiu nhng bc nh nh th no.



Surveillance v ng cnh bn trong

y l mt bc nh en trng vi dng ch chng ln trn n- Surveillance is your busywork
(Gim st l cng vic bn rn ca anh). Mt ngi n ng nhn sm soi vo chng ta qua
mt ci knh lp ca mt ngi nhip nh, mt knh phng i kim tra k lng nhng m
bn, bn in contact, slide, v nhng bc nh. Knh lp l mt thit b c tiu c c nh, mt
tay ng ta cm n, tay kia t ln, c l l, mt tm knh, mt ci ca s, hay mt hp n
quan st nhng m bn hay slide. Mt mt ca ng ta nhm, mt kia th m. Ngun sng
chiu trc tip t pha trc mt ca ng ta, v n th gt, lm hin r nhng l chn lng v
ru ria lm chm. ng ta trng khong bn hay nm mi tui. ng ta ang chm ch v,
da vo bc nh, th kh m xc nh c. Bc nh trong Surveillance trng c k, li
thi, nhng trng quen quen. nh sng, gc , v khong cch chp gi cho chng ta lin
tng n nhng phim en trng ca Hollywood chiu trn truyn hnh lc v khuya, nhng
b phim c nhng tay cm v nhng tn cp th bo v pha tr.

Bc nh gn nh l hnh vung. N c chp t xa bng ng knh tiu c di hay rt gn
bng mt ng knh tiu c trung bnh. Nhng chm sc trung gian hin r- n l mt nh
in li th ng hn l mt nh nh tng bc ri trc tip t mt m bn. Ch surveillance ln
hn nhng ch cn li, ch mu en trn mt nn trng, dn hi xo pha trn i mt ca
ngi n ng. Dng ch is your busywork nm di cui hnh nh, ch trng trn nn
en. Nhng ch ny l mt li gii thch. Chng th co buc. Surveillance c kt hp
vi s theo di, s ln lt, s b mt, nhng hot ng khng lnh mnh. Busywork khng
phi l nhng iu m chng ta mun b ln n v lm n- chng ta mun lm nhng th quan
trng hn cho cuc sng ca chng ta. Ai ang b co buc v mt iu g , v c mt s
khn thit trong hnh nh ny.



Surveillance v ng cnh ngun gc

Barbara Kruger vo tui 38 v sng trong mt cn gc xp Tribeca ca c New York khi c
to ra hnh nh Surveillance ny. C sinh Newark, New Jersey, vo nm 1945, trong gia
nh Do Thi trung lu cp di. Cha c l ngi Do Thi u tin c hng Shell Oil tuyn
dng trong Union, New Jersey, v gia nh c b quy ri bi nhng cuc gi in thoi ca
nhng k Anti-Semitic (chng li nhng ngi gc Semite) trong sut nhng nm cha c lm
cho cng ty ny. C ln ln trong mt khu da en, tt nghip t mt trng trung hc c thi
tuyn, v theo hc v lun l sinh vin xp loi A Syracuse University. C quay tr v
nh sau mt nm hc khi cha c qua i v nhp hc Parsons School of Design New York,
c tng hc cng Diane Arbus (ngi ph n tiu biu u tin m ti bit khng lau
nh 20 ln mt ngy). C cng hc vi Marvin Israel, mt gim c m thut v nh thit k
73
www.ebook4u.vn
m c vn cho c rt nhiu. C khng cn quan tm n vic i hc ch sau mt nm v
bt u lm vic cho tp ch Mademoiselle nh l mt ngi thit k ha v tr thnh nh
thit k chnh ca tp ch ny sau mt nm. C bt u lm m thut vo nm 1969, ri b
Mademoiselle, nhng tip tc lm vic cho nh xut bn Cond Nast nh l mt nh thit k
t do.

Vo gia nhng nm 1970, Kruger tham gia mt nhm gi l Artists Meeting for Cultural
Change v cng vi nhm ny c v tranh lun nhng l thuyt v vn ha v x hi ca
Walter Benjamin, Roland Barthes, Theodor Adorno, v nhng nh ph bnh x hi theo h t
tng cnh t khc. C hot ng x hi vi nhng ngh s thuc nhm ny, bao gm
David Salle, Ross Bleckner, Eric Fischl, Ericka Bleckman, Barbara Bloom, v Mat Mullican.
Marcia Tucker bao gm nhng tc phm ngh thut ca Kruger, m sau c lm thnh
nhng tranh tng, trin lm Whitney Biennial vo nm 1973. Kruger bt u lm th
v xut bn tp th u tin vo nm 1974. C c th tr thnh mt ha s nhng c b
hp dn v thch thc bi vic vit lch hn l lm m thut.

Kruger bt u chp nh v kt hp nhng bi vit ca c vi nhng bc nh ca c vo
khong nhng nm 1975. Cui cng, c sng lc nhng bi vit thnh nhng cu ngn
hay mt t duy nht trn u ca mt bc nh; chng hn, pha trn mt tm hnh ngi
ph n khoanh tay, mc mt o len mi tinh, c ta ch perfect (hon ho) (1980). C
cng thi khng chp hnh na m chn s dng nhng bc nh trong nhng tp ch, ct cp
v phng ln chng ln. Hu ht nhng bc nh m c chn u c dn dng chp: C
khng lm vic vi nhng nh chp nhanh (snapshot), trong my nh tr nn tnh ti; m
ch lm vic vi nhng nh chp trong phng chp, trong my nh ghi nhn mt cnh vt
c th hin trng thi tnh ti.

Kruger bt u mt b tc phm mi vi mt demi-narrative (cu chuyn cn dang d)
trong u v chn nhng bc nh lm. Mt khi c chn nhng hnh nh cho mnh, c
vit nhiu cu khc nhau, lm vic t nhng ghi ch, nhng quyn sch, hay mt t in
ng ngha. Vit nhng cu v lm cho chng c nhng ngha phong ph i vi nhng bc
nh l vic lm kh khn nht vi c. C chi a vi nhng ngn t v hnh nh, da vo
nhng kinh nghim v k nng ca mt ngi thit k ha. C ct cp, phng ln, v thay
i s tng phn ca nhng bc nh bng nhng sao chp v nhng cu ch sp theo nhng
kch c ch khc nhau. Sau khi sp xp thnh mt hnh nh hon chnh va , c a n n
mt phng chp hnh phng n ln ln v cui cng l in n ra. Cui cng, nhng hnh nh
ca c c ng khung bng kim loi mu sng bng.

Vo nm 1983, mt ln na Kruger c chn tham gia trin lm Whitney Biennial v
nhng tc phm tng t vi Untitled (Surveillance is your busywork) (1983) c trng
by. Chng hn, Untitled (1981) trnh by su ngi n ng mc tuxedo, c nhng l
khuyt, ang ci khi h ko mt ngi n ng na cng mc tuxedo. Anh ta cng ang
ci. Khng th xc nh r l h ang u, nhng c th l trong mt bui tic ci, v
anh ta c th l ch r. Dng ch Anh by ra nhng nghi l rc ri nhm cho php anh chm
vo da ca nhng ngi n ng khc c dn ln bc nh pha bn phi, xen k nhng
phn trng en, en trng, v hi xo.

Mt Untitled (1983) khc trnh by mt ly thy tinh thp, trong sut vi nc, c l th, v
mi vin thuc nh t trn mt b mt c ph vi, nh sng chi la t pha gc phi
74
www.ebook4u.vn
pha bn trn. Dng ch Bn git thi gian c in chng ln trn n, ch mu trng trn
nn en.

Mt Untitled (1981) khc trnh by bn tay mt a b vn n ngn tay ca mt ngi
trng thnh. Tm nh ny rt tng phn, vi nhng im chm ni r, v nh sng chiu
hon ton t pha trc. N l mt cn nh. Phng nh mu en. Mi mong mun ca bn
l nhng ch mu en nh trn nhng cnh tay; l mnh lnh ca chng ti l nhng ch
ln hn di cui hnh nh. Trong mt Untitled (1981) khc na trnh by hnh nh quen
thuc ca mt m my hnh nm sau mt v n bom nguyn t. Nhng in cung ca anh
tr thnh khoa hc nh mt khu hiu vt ngang qua hnh nh. Ch ca anh v khoa hc
l mu en trn nn trng, v ln hn nhng in cung v tr thnh mu trng trn nn
en. S sc tch ca nhng cu ny, v nhng ch mu en v trng, m t trong nh n
neon nhp nhy. Chng ta c th c n nh l khoa hc ca anh/ tr thnh s in cung,
s in cung tr thnh/ khoa hc ca anh cng nh s in cung ca anh/ tr thnh
khoa hc.

V th, da vo nhng hnh nh khc c Kruger lm cng thi gian vi Surveillance, chng
ta bit rng n khng phi l mt s khc thng, mt hnh nh mang phong cch ring, m
l mt phn ca mt nhm nhng tc phm nht qun ln hn. Nhng hnh nh cn li lm
cho chng ta hiu v n v ngc li. Tt c chng c mt kiu ch ring, trn nhng di
bng nn. Nhng nhng hnh nh th khc nhau v khng c kt. C ta dng nhng hnh nh
ca mt v n bom nguyn t, mt bn tay ngi ln v mt bn tay tr em, mt bui tic
ci, v mt ci ly nc v nhng vin thuc. Bc nh m my nm l mt hnh nh gn
cht vi nhn thc ca cng chng. Tt c nhng bc nh m Kruger s dng cch ny hay
cch khc u tng t nhau. Chng l nhng hnh nh c chim ot, c ly t vn
ha i chng. Trong nhng tc phm c to ra vo gia nhng nm 1980 sau
Surveillance, c dng k thut nhng hnh nh kp nh ht u kt hp vi biu tng
tn gio. Bng cch ny, mt hnh nh c th nhn thy t mt gc v gc kia xut hin khi
ngi xem chuyn dch nhng tc phm hay gc nhn ca h. Nhng hnh nh ca Kruger th
tng t vi nhng bc nh chp li v nhng tc phm ca Walker Evans ca Sherrie
Levine v nhng bc nh chp li nhng qung co trong tp ch ca Richard Prince. Kruger
hot ng ngh thut vo nhng nm 1980 v 1990, khi nhng thc hnh ca phi hu hin
i xut hin y ry, khi nhiu ngh s ang s dng nhng hnh nh khc hn l to ra tt
c nhng hnh nh mt ln na. Khuynh hng hu hin i nghi ng tim nng v s ao c
i vi tnh c o trong m thut.

Kruger th rt quen thuc vi nhng hnh nh truyn thng i chng. C ta ni: Ti ln
ln v nhn thy khng phi l m thut m l nhng hnh nh. Ti khng ni c nhng
quyn sch lch s m thut l sai lm. Nhng nhng khn gi xem nhng tc phm ca ti
khng phi hiu bit ngn ng m thut. H ch phi xem xt nhng hnh nh m tc ng
n cuc sng ca h v, vi mt chng mc no , nhng hnh nh m ni cho h bit h l
ai. l tt c nhng g h phi hiu.

Nhng cu m c vit, cng ging nhng bc nh m c chn, u c mt thi trung lp
nh nhau. Chng ging nh qung co, nhng chng sc tch v chua cht hn. Kruger ni
nhng tc phm ca mnh l mt lot nhng c gng ph hy nhng s trnh by no
bng ngn ng v nhng hnh nh thng qua vic s dng nhng bc nh v cu ch ca c.
C mun nhng tc phm ca mnh phi by v ch trch nhng s rp khun v so rng ca
qung co v ton b nn vn ha. Nhng thc hnh ca khuynh hng hu hin i c
75
www.ebook4u.vn
thc y v phng din chnh tr. Cu nhng in cung ca bn tr thnh khoa hc bn
trn hnh nh m my hnh nm r rng l chnh tr, mang nhng vn x hi ang gy
tranh ci vo nhng nm 1980 nh nng lng nguyn t, chin tranh ht nhn, v gii tr
qun b ht nhn ton cu. Vo nhng nm 1980, nhiu ngh s n tr thnh nhng ngi
u tranh i n quyn v t tng v to hnh ca h. Barbara Kruger c nhng ngi
cng thi xem l mt ngh s ca phong tro n quyn; v c cng tha nhn mnh l mt
ngi theo phong tro n quyn, nhng c khng mun b rng buc vo mt phe phi n
quyn, c ni rng c v s cch hiu v nhng g to nn phong tro n quyn.

Trong mt xp t Mary Boone Gallery thnh ph New York vo nm 1994, Kruger s
dng nhng sn nh, nhng bc tng v nhng trn nh ca ni ny xp t nhng hnh
nh ln v nhng cu ch trn nhng bc tng v nhng tm ng trn sn nh. Nhng loa
m thanh ni pht ra nhng ging ni om sm pht biu ch trch v chnh tr v tn ngng b
ngt qung tng hi bi nhng li hoan h v ting ku au n. Nhng cu hng hch
c tuyn b, nh Hy suy ngh nh chng ti, Hy tin tng nh chng ti, Hy khn
cu nh chng ti, v trong ging tri trn nh l cu Cha ca ti th tt hn l Cha ca
em. Cu cui cng tuyn b:

Ti tt em bi v n lm cho ti cm thy tt hn. Ti m em v em ng b nh th.
Ti t chy em v em khng a cho ti tin. Ti lm cho em tn tt v th em s
chng cm thy sung sng g. Ti mun em c con vi ti, bi v n cho thy ti l
n ng v c sc mnh nh th no, v ti mun lm iu ny v l tt c nhng
g tt cho em.

Nu chng ta din gii nhng hnh nh ny l thuc v chnh tr v phong tro n quyn,
chng s tr nn r rng hn. Bc nh ch r trong ba tic ci, v t anh trong cu anh
by ra nhng nghi l rc ri nhm cho php anh chm vo da ca nhng ngi n ng khc,
c l by gi c hiu nh l mt li co buc ca mt ngi ph n theo phong tro n
quyn i vi n ng. Cn c vo nhng ngi n ng c chp hnh, h trong mt nghi
l, v nhng ngi n ng thng t ra s gn gi vi nhng ngi n ng khc, n lm cho
nhng hnh nh c din gii nh l s buc ti n ng. Cng vy, n ng l nhng k
nm gi khoa hc v chu trch nhim v vic pht minh v s dng bom nguyn t. C l h
chnh l nhng ngi b buc ti trong cu nhng in cung ca anh tr thnh khoa hc
trn hnh nh m my hnh nm. T bn trong hnh nh nhng vin thuc v ly nc vi
cu bn git thi gian c th m ch nhng ngi ph n git thi gian bng thuc an
thn, hay t bn c th l m ch nhng cng ty dc phm khin chng hay nhng bc
s, thng l nam gii, k toa chng cho ph n, gi cho ph n trong mt tnh trng c
kim sot v tha mn bng thuc an thn hn l bng nhng cng vic c ngha. Tc
phm xp t nm 1994 cng khai biu hin s gin d i vi n ng ca n, cng nh
nhng tn gio b thng tr bi n ng v nn ph n, v nhng hot ng vn ha
khuyn khch hnh ng gy tn thng n ph n.

Kruger c s dng nhng i t theo nhng cch kh hiu: Vi cu hi v i tng m ch
bng t Bn/ Anh, ti ni khng c i tng ny; n thay i ty theo ngi xem; Ti quan
tm n vic to ra nhng khn gi ch ng c th t chi i tng (Bn/ Anh) , hay
chp nhn n, hay ni khng phi l ti nhng ti bit l ai. Khi ni chuyn v nhng
tc phm ca mnh, c thng c hi nhng tc phm no ca c c ni v ci g,
nhng c tr li nhng cu hi vi ngha chung chung v phng chng, dnh trch nhim
din gii cho ngi xem. D h hi ti mt tc phm c ngha l g, ti ni rng s gii thch
76
www.ebook4u.vn
ngha ca n thay i. V n thay i ty vo mi khn gi. Tuy nhin, c tha nhn
rng c hoan nghnh mt ngi xem n tr thnh mt khn gi ca n ng. C ta cng
thoi mi th nhn mong mun thay i x hi ca mnh: ti mun trnh by nhng tiu cc
trong nn vn ha ca chng ta, nhng c ta mun nhng hnh nh ca c th hp dn nu
khng ngi ta s chng xem chng. Nhng thay i m c hy vng l t c nim vui v
lng khoan dung.



Surveillance v ng cnh bn ngoi

Barbara Kruger t nhng hnh nh ca mnh trong nhng mi trng trng by khc nhau
v nhn thc chnh xc v hiu qu ca nhng ng cnh bn ngoi i vi nhng tc phm
ca mnh. Hu nh c thng t tc phm ca mnh trong nhng khung cnh ca gii ngh
thut, thng l trng by chng trong nhng phng trin lm m thut, di lp knh v
trong nhng khung kim loi mu , vi nhng nhn ghi gi rt t. Nhng c cng lm
nhng tc phm nhng li vo ng tu in ngm New York v nhng bng in
Qung trng Thi i Manhattan. Vo ma ng nm 1987, c t tm mi bn sao
ca mt bc nh, mt c b gi tc tht bm nhn thn phc c bp cun cun ca mt thng
con trai, vi cu Chng ta khng cn mt anh hng na, trn nhng billboard ln khp
Anh Quc, Ireland, v Scotland. C lm cho Las Vegas chm ngp vi nm mi billboard ni
bt ca mi hai hnh nh. Vo nm 1985, c phng ln Surveillance is your busywork
trn mt billboard v trng by Minneapolis. Your manias become science c lm li v
in trn nhng ba sch. Thnh thong c s dng nhng qung co trn bo by t nhng
thng ip ca mnh, v nhiu hnh nh ca c c lm thnh nhng bu thip, nhng hnh
nh khc c in trn nhng o thun v bn trong nhng ca hng qun o hay ca hng
tng hp.

V nhng phng tin khc m Kruger s dng trnh by nhng tc phm ca c,
Kruger ni: Cng xut hin trong gii ngh thut, th cng d ti t nhng hnh nh bn
ngoi gii ngh thut, trong nhng khng gian bnh thng. C ni thm: Ti sao ch lm
mt iu g ?... Ti sao ch lm nhng poster? Hay ti sao ch phng ln nhng bc nh v
t chng trong nhng khung mu nhng phng trin lm? Ti sao khng lm nhng
poster, nhng billboard, nhng phng trin lm?

i khi Kruger nhm nhng thng ip ca mnh n nhng c dn rt ring, v khi thc hin
c c th to ra nhng bin i y ngha cho mt tc phm sn c ca c. Chng hn c
trng by Your manias become science trong nhng ng tu in ngm, v dch cu ny
sang ting Ty Ban Nha. Khi lm iu ny, c thay i i t trong ting Ty Ban Nha
cu Your manias become science (s in cung ca anh tr thnh khoa hc) c thnh
their manias become science (s in cung ca h tr thnh khoa hc). S thay i ny l
mt manh mi quan trng cho ngha ca tc phm ny v nhng tc phm khc ca c.
Khng phi l nhng ngi gc Ty Ban Nha hay B o Nha i xe in ngm New York
nm khoa hc v cng ngh thng tr th gii bng qun s. Tc phm nhm n c gi
ngi gc Ty Ban Nha hay B o Nha, nhng r rng l nhng ngi ny khng phi ang
b co buc.

Cu hi v ngi b nhng tuyn b ca c, c bit l nhng i t ca c, nhm vo v co
buc l mt cu hi cn thit khi xem nhng tc phm ca c. Lynn Zelevansky vit trong t
77
www.ebook4u.vn
Artnews rng chung qui, ting ni dng nh l ca mt ngi ph n ch trch mt cch
chua cht vo mt x hi b thng tr bi nam gii. V vic s dng ngn ng ca Kruger,
Carol Squiers vit trong t Artnews rng nhng ngn t tc ng mnh vo bn... khiu
khch nhng phn ng bn nng- s hi, cm phn, ph nhn. Nhng cu hi vn cn l
bn c phi l nn nhn hay khng? a v ca ngi xem vn cn m h, lp l gia nhng
vai tr gii tnh v nhng a v quyn lc, gia ch ng v th ng, gia chp nhn v ph
nhn. Trong Art in America, Craig Owens ng : Nhng i t c c s dng mt cch
c bit buc ngi xem lp l mt cch kh chu gia nhng g c bao gm v nhng g
khng c bao gm.

Chnh Kruger chn trng by nhng tc phm ca mnh trong nhiu ng cnh bn ngoi
khc nhau, nhng tc phm ca c cng c ngi khc trng by trong nhng mi trng
m h chn. Bit v nhng ng cnh bn ngoi ny th chng ta hiu hn v tc phm ca
c, v iu ny cho chng ta bit thm vic nhng ngi khc trong gii ngh thut hiu tc
phm ca c th no v h by n ra trc cng chng ra sao v th tc ng n vic ngi
xem hiu n nh th no. Annina Nosei trng by nhng tc phm ca Kruger vo nm 1981
trong mt cuc trin lm nhm mang tn Public Address cng vi Jenny Holzer, Mike Glier, v
Keith Haring. Hal Foster chn kt hp v so snh Jenny Holzer v Barbara Kruger trong
mt bi vit c bit cho t Art in America. ng hiu c hai ngh s ny u c nhng mi
quan tm n truyn thng i chng v th gii m thut thng qua vic s dng ngn ng.
Vi c hai ngi ng ni nhng hnh nh ca h c th bt ngun t truyn thng i chng
cng nh t lch s m thut, v ng cnh ca n c th l mt bc tng trn ng ph
cng nh l mt khng gian phng trin lm. ng nhn thy c hai ngh s ny u s dng
ngn ng nh l mt mc tiu v cng nh l mt v kh. C hai u l nhng ngi to ra
nhng k hiu hn l nhng ngi to ra vt th ngh thut- trong thc tin, mt s lp l
bin khn gi thnh mt c gi ch ng ca nhng thng ip hn l mt ngi thng
ngon ci p.

Le Anne Schreiber vit trong t Vogue: Kruger xy dng cho mnh mt danh ting nh l
mt nh ph bnh sc xo v x hi tiu th. tng l mt nh thit k ha, by gi c
s dng nhng k nng ca mnh vch trn nhng k thng thuyt du mt hn l h tr
h. Schreiber ni thm rng Kruger l k th khng i tri chung ca s so rng v rp
khun, ca nhng hnh nh c cng c v phng din vn ha m ni vi chng ta: chng
ta l ai v chng ta mun g. Lynn Zelevansky ni thm rng Kruger l mt trong s nhng
ngh s ra m thut thng mi, mt s o ngc mi quan h truyn thng m trong
qung co s dng nhng quy c v hnh tng ca m thut bi v s thnh tho nh th
bao hm s phong ph, s tinh t v s hiu bit.

Trong mt bi vit cho Artforum v mt cuc trin lm ca Kruger Annina Nosei Gallery vo
nm 1984, nh ph bnh Jean Fisher phn loi ng cnh nhng tc phm ca Kruger vo
mt khu vc c vch sn bi nhng ngh s nh John Baldessari, Hans Haacke, v Victor
Burgin hot ng vo nhng nm 1970 vi mi quan h gia ngn t v hnh nh nhip nh.
Fisher cho l Kruger c thm mi quan tm v n quyn, c bit l quan tm n s phn
cng lao ng theo gii tnh khng cng bng. Trong mt bi vit cho t Artnews v mt cuc
trin lm khc Annina Nosei Gallery hai nm sau , John Sturman vit rng Kruger tr
thnh mt trong nhng nhn vt cm u tiu biu ca gii n quyn trong hnh thc nhip
nh ng i c da trn nhng nguyn tc ca truyn thng i chng v qung co.

78
www.ebook4u.vn
Fisher cho rng vic dng nhng kiu ch in m trn nhng hnh nh ca Kruger gi nh n
thit k bt ngun t trng phi cu trc ca Nga v vic s dng nhng khung mu ca
c gia tng mi quan h v gi rng nhng tc phm ny thuc vo truyn thng tuyn
truyn x hi ch ngha. Anne Hoy cng ngh rng phong cch ca Kruger s dng nhng
cng c tuyn truyn x hi ch ngha chng li nhng g m c xem l h t tng t bn
ch ngha, mt cch tuyn truyn c ng ny chng li mt ci khc, v iu gi nh
nhng bc nh ct dn ca John Heartfield c lm cho t bo AIZ ca gii cng nhn Cng
sn vo nhng nm 1920 v nhng poster ca Soviet vo nhng nm 1920 v 1930.

C hai nh ph bnh c bit ni v vic s dng kho lo tnh hi hc ca Kruger. Shaun
Caley vit trong t Flash Arts: iu thch th vi nhng cu ch ca Kruger l s bnh lun
pha tr v x hi ... Carol Squiers ngh rng tnh hi hc ca Kruger l hi hc thm hi:
Mc d nhng tc phm ca Kruger lun si ni hn ln bi s hng hn ca n v thnh
thong l thuc vo s hi hc cng v s hng hn , nhng n thng l s hi hc ca
mt s a dng b ph hy dn mt cch thm hi.

Kruger gp mt trong mt cuc trin lm mang tn Playing It Again: Strategies of
Appropriation vo nm 1985 cng vi nhiu ngh s na cng s dng hnh nh ly t phng
tin truyn thng i chng ph bnh s tn cng hng ngy ca nhng hnh nh t phim
nh, truyn hnh, bo ch, v qung co. Tc phm ca c cng c chn cho trin lm
Documenta 8 Kassel, Ty c, vo nm 1987, bi nhng ngi t chc trin lm hy vng
gii thot tt c m thut khi tnh trng ln qun mt mnh. Hu biu hin ni v mi
quan h ca ngh s vi chnh anh ta. Documenta 8 ni v mi quan h ca m thut vi x
hi. Documenta 8 trin lm y nhng tc phm v nhng ch x hi, m thut
gn vi x hi, v nhng tc phm ca Kruger c xem l in hnh quan trng cho ngh
thut gn lin vi x hi . Trong quyn sch Fabrications: Staged, Altered, and
Appropriated Photographs ca c, Anne Hoy xp Kruger vo phn Appropriated Images
and Words cng vi nhng ngh s nh Sherrie Levine, Richard Prince, Vikky Alexander,
Sarah Charlesworth, v Victor Burgin. V nhng ngh s ny, Hoy tuyn b rng: Ngun
cm hng ca h vn l vn ha i chng v cu trc ni lc nm ct li ca n.

Hoy cng trnh by rng nhng bc nh i chim ot ca nhng ngh s nh Kruger, Levine,
v Prince lm cho mt s nhng cch vit ph bnh phc tp v thch thc nht v nhip
nh m chng ta c tr nn li thi. Trong khi bn lun v nhng tc phm ca Kruger trong
Artnews, nh ph bnh Hal Foster nhc n Friedrich Nietzsche, Bertolt Brecht, Walter
Benjamin, v Roland Barthes, v trong mt bi ph bnh c bit v Kruger trong Art in
America, Craig Owens vin dn n nhng tng ca Jacques Lacan, Emile Benviniste,
Roman Jakobson, Barthes, Michel Foucault, v Sigmund Freud. Bng cch vin dn nhng tc
phm ca nhng hc gi nh th lm cho nhng tc phm ca Kruger c th c hiu tt
hn, nhng nh ph bnh Foster v Owens t nhng tc phm ca c vo mt phm vi tri
thc ln hn v vo mt ng cnh bn ngoi l nhng t tng khng ngng pht trin ca
Chu u.



Tc phm Untitled (Surveillance) ca Barbara Kruger v nhng phn loi

By gi chng ta s xem xt coi Surveillance ca Kruger thch hp ra sao vi su phn loi-
miu t, gii thch, din gii, nh gi o c, nh gi thm m, v l lun- v trong ,
79
www.ebook4u.vn
loi no thch hp nht da vo nhng g chng ta bit c khi xem xt nhng ng cnh bn
trong, ng cnh ngun gc, v ng cnh bn ngoi.



Nhng bc nh miu t

Mc d, Surveillance trnh by mt ngi n ng khong cch gn, nhng n khng phi
l mt bc nh nhn dng, mt nh X quang y hc, hay mt vi nh. Hnh nh ca ngi n
ng c th c to ra m khng r ngun gc nhm miu t chnh xc ngi n ng ny
hoc ng ta ang mc bn lm vic g . Ci cch m Kruger s dng hnh nh ny th cng
khng th miu t t m: C lm ni ht hnh nh bng cch tng tng phn ca n, ct
cp n rt st, v ph ln mt phn ca n bng ch surveillance. Tuy nhin, bc nh trong
Surveillance miu t nh tt c nhng nh khc. N miu t ngi n ng, vi mt phn
i bn tay ca ng ta, v ci knh lp m ng ta ang nhn qua n. N miu t nh sng gt
chiu trc mt. V vic s dng bc nh ny ca Kruger l miu t: C ta trnh by cho
chng ta thy mt hnh nh ph bin vo nhng nm 1950. C ta gi s quan tm ca chng
ta n nhng c im ca n bng cch chn la n, ct cp n, t tn n vi dng ch ca
c ta, ng khung n, v trng by n. Nhng chc rng bc nh ny ni nhiu iu hn l
mt s miu t khch quan ny.



Nhng bc nh gii thch

Cu m Kruger s dng, Surveillance is your busywork, th khng mang thng tin. Dng
ch ny nghe va khng khoa hc va khng khch quan, m c v cm tnh v tc gin.
Mc d ngi n ng trong bc nh c th ang lm cng vic khoa hc hay cng ngh g ,
hnh nh ng ta ang lm vic, c bit vi dng ch ny th khng gii thch g c. N trng
khng ging nh mt nghin cu v chuyn ng ca cc loi vt ca Muybridge hay mt bc
nh trong Suburbia ca Bill Owens, d c Suburbia v Surveillance u dng nhng hnh nh
con ngi v ngn t. Tm li, hnh nh ny tuyn b v co buc hn l gii thch.



Nhng bc nh din gii

Surveillance, ging nh tt c nhng hnh nh ca Kruger, l cch din gii th gii ca c
ta. N trnh by th gii quan ca c, ci cch chm trn v phn ng ring ca c ta vi th
gii v cch hnh dung nhng kinh nghim ca c v th gii. N l ci nhn ch quan theo
phong cch rt ring ca c. N r rng c mun thuyt phc chng ta nhn th gii ny
theo cch ca c ta, v n s dng li hng bin bng hnh nh nhip nh v ngn t
lm iu . Mc d, Surveillance l ch quan v din gii, nhng n c thng tin bi
kin thc v kinh nghim ca c v th gii, s hiu bit ca c v l lun ngh thut v chnh
tr, v n i hi chn l. Bi v n l mt hnh nh din gii n i hi phi c suy ngh v
xem xt nghim tc v khng c b qua v ch l quan im ca Kruger.



80
www.ebook4u.vn
Nhng bc nh nh gi o c

C mt phong thi o c mnh m i vi ngn t trong hnh nh ny v nhng ngha
tiu cc trong bc nh v ngi n ng. Bc nh chng p t no c: N nh ma, trong nh
sng gt v bng ti. Ai co buc ngi no lm iu g sai, Surveillance is your
busywork l mt li nh gi o c, mt li kt n v mt o c. Nhng t v hnh nh
ny n khp vi nhau, nhn mnh thm cho li kt n.

Cn c vo bn cht chnh tr ca nhng tc phm ca Kruger v khuynh hng n quyn ca
c, dng nh l hnh nh ny nhm vo nam gii, c bit l n ng da trng nm gi
quyn lc i vi cuc sng ca nhng ngi khc. Hnh nh ny xc nhn rng h kim sot
nhng ngi khc thng qua s gim st. Bi v knh lp ca nh nhip nh v nh sng c
th l t mt hp n xem phim pht ra, nhip nh l phng tin c ngh cho s gim
st ca h.

Gim st khng phi l hot ng lnh mnh. N l cng vic vng trm, mt hot ng
chng li v tn cng nhm vo nhng ngi b cho l k th, v k b tnh nghi. Gim st
thng c tin hnh bi qun i v nhng c quan cnh st v bi nhng k c nhiu tin,
hng ha, v ca ci. Nhng ngi ny thng l n ng, c c quyn v chng tc, gii
tnh, v giai cp. Hnh nh ny co buc h v vic theo di vng trm nhng ngi khc
bo v v duy tr c quyn v a v ca h.

S gim st m Kruger cp c th cng l vic nhm n b qua l kha ca n ng v s
kch thch v tha mn tnh dc. Nhip nh c dng ph bin cho sch bo khiu dm, ch
yu l t Playboy, Penthouse, v nhng tp ch khc, v cho nhng hnh nh qung co bo
ch v truyn hnh m thng lm dng ph n. Ngi n ng trong hnh nh ny c th l
mt nh bin tp cho mt tp ch hay mt gim c m thut ca mt cng ty qung co.



Nhng bc nh nh gi thm m

Trong Surveillance Kruger dng mt bc nh c chiu sng gt, c ng v th gic, v
c chp t phm vi gn lm hin r ru ria lm chm v l chn lng. N khng phi l bc
nh li cun vi ch hp dn.

Nhng bc nh nh gi thm m i khi c to ra bnh lun mt cch tiu cc v s
thiu thm m trn th gii. Bc nh ny ca Kruger c l phn no l s bnh lun tiu cc
v bc nh ngi n ng trong Surveillance v c l v c nhng phng tin thng tin i
chng, nhip nh bo ch vo nhng nm 1940 v 1950. Bi v c ta to ra nhng tc phm
ca c kh thoi mi vi nhng kch c ha rt khc nhau, t nhng quyn sch n nhng
billboard, v truyn b n mt cch rng ri vi s lng ln, chng ta c th suy on rng
nh m thut p theo li c in th khng phi l tiu chun ca c cho ngh thut ca
mnh. Bi v, vi nhng tc phm ca mnh, c chn la nhng bc nh hin din trn
nhng tp ch hay nhng ngun khc, nn chng ta c th cng suy ra rng s c o trong
ci nhn v nhip nh ca c th khng phi l vn tranh ci. Trong trng hp ca c,
con mt ca nh nhip nh khng phi l ti thng m hn th l ngh ca ngi ngh
s. Hu ht nhng bc nh u d dng xp vo loi nh gi thm m, nh phn ln tc
phm ca Edward Weston v Ansel Adams, trnh by mi quan tm v tnh c o, in nh
81
www.ebook4u.vn
p, v bc nh xem nh l vt th p, lu gi, cho vo khung knh. R rng, Kruger vi
nhng o thun v nhng bng hiu ng tu in ngm ca mnh th khng quan tm n
vn ny. Tm li, Surveillance th khng thch hp lm xp vo loi ny, v loi ny
th khng lm cho chng ta hiu r v hnh nh ny, ngoi tr vic gip chng ta xc nh
xem hnh nh khng ni v iu g.



Nhng bc nh l lun

Tt c nhng hnh nh ni v nhng hnh nh khc vi thc rng nhng hnh nh xut hin
t trong mt truyn thng. Surveillance, ging tt c nhng hnh nh hu hin i khc, ni
mt cch trc tip hn v nhng hnh nh khc. N trch dn hnh nh khc, chim ot n,
v sau bin i n bng cch ct cp, lm cho tng phn, ti to, v c bit thm vo
cu ch. Surveillance l mt bc nh v mt bc nh c c to ra bi mt nh nhip nh,
c th l v danh, khng phi l Kruger. Surveillance ca Kruger ni v nhng s din t
ni chung v v nhng bc nh. Vic s dng nhng bc nh khc ca c khng nh li nim
tin hu hin i rng nhng hnh nh sn c th v nhng hnh nh ny cn s bnh lun.
Kruger c bit bnh lun v nhng hnh nh phi ngh thut c ly t nhng phng tin
truyn thng i chng.

Surveillance cng bnh lun tiu cc v vic s dng nhip nh nh l phng tin gim
st. Bng vic s dng bc nh ngi n ng vi knh lp ca nh nhip nh, Kruger, cng
vi nhng ngi khc, cha mi di vo nhip nh m c xem nh l mt phng tin kim
sot, hm da, thng tr, v nhm l kha. Th gii ny b do thm bi nhng v tinh c gn
nhng my ghi hnh; nhng nh cn cc cung cp ti liu v nhng ti phm; nhng k b
tnh nghi o chnh nhng nc thuc Th gii Th ba b b mt chp nh v nhng bc nh
ca h c lu gi tham kho v sau; nhng ngi thuc vo nhng nhm chng i biu
tnh trn ng ph thng b chp nh bi nhng c quan cnh st; nhng my ghi hnh theo
di nhng li i ca nhng ca hng v nhng snh ln ca ngn hng; v khi chng ta vit
mt chi phiu trong



Quy trnh din gii: Tm tt

Quy trnh din gii nhng bc nh th phc tp, v nhng nh ph bnh khng ch dng c mt
cch hiu v nhng hnh nh. Chng hn, trong Chng 3, nhiu cch tip cn chung v
din gii c cp vi nhng v d c trch dn t nhng nh ph bnh: phn tm
hc, hnh thc ch ngha, k hiu hc, n quyn, Marxist, phong cch ngh thut, tiu s, ch
, v k thut. Mi cch tip cn ny c nhng li th v nhng hn ch. S lit k ny l
khng ton din, v mt s nh ph bnh kt hp nhng cch tip cn ny vi nhau. Mi cch
tip cn c th c em th xem chng thch hp vi mt hnh nh nh th no hay chng
d dng thch hp vi nh ph bnh ra sao. iu quan trng nht nh l din gii mt
bc nh l vn xy dng mt s hiu bit hp l da trn lun c c minh chng.
Nhng din gii hay khng phi l nhng tr li thch hay khng thch hay nhng tuyn b
gio iu. Chng phi l nhng tranh lun hp l c xy dng nn bi nhng nh ph bnh,
v chng lun lun m ng cho vic xt li. Mt s nhng din gii hay hn nhng din gii
khc bi v chng th ph hp hn vi bc nh, lm cho bc nh c hiu tt hn, v thuyt
82
www.ebook4u.vn
phc hn. Bi v c nhiu nh ph bnh vi nhiu th gii quan v h t tng, nn s c
nhiu din gii hp l v thuyt phc, d chng rt khc nhau. Cuc sng ca chng ta tr
nn phong ph hn bi nhng din gii a dng v cng mt bc nh.

Trong Chng 4, chng ta xem xt nhng bc nh theo nhng phn loi l: miu t, gii
thch, din gii, nh gi o c, nh gi thm m, v l lun. Nhng loi ny c gii
thiu nhn mnh rng khng phi tt c nhng bc nh c to ra nh l ngh thut hoc
c trnh by nh l ngh thut v khng nn din gii chng ch nh l nhng vt c thm
m. Nhng phn loi ny cng l mt phng tin din gii: nu chng ta s dng nhng
phn loi ny, chng ta phi xem xt mt bc nh c chc nng nh th no v ni v iu g.
Xp mt bc nh vo mt hay nhiu loi i hi chng ta phi din gii bc nh ch khng
phi ch t tn phn loi cho n.

Trong chng ny, tm quan trng ca vic xem xt nhng ng cnh- bn trong, ngun gc,
bn ngoi- c bn lun vi v d l bc nh ca Doisneau v vic t n vo nhng ng
cnh khc nhau, s dng ng v s dng sai. Ba ngun thng tin v ng cnh ny c s
dng xem xt mt hnh nh ca Barbara Kruger, v da vo nhng thng tin c thu thp
t nhng ng cnh ny, hnh nh Surveillance ca c c xp vo tng loi xc nh
thm n c chc nng nh th no v c th n c ngha g. Nhng loi din gii, nh gi
o c, v l lun th hu ch nht trong vic hiu Surveillance. Vic xem xt nhng ng
cnh bn ngoi v ngun gc i hi chng ta phi vt ra ngoi nhng g c trnh by
trong bc nh. Nhng ng cnh ny cng cng c mt nguyn tc l din gii l mt n
lc va ca c nhn v va ca chung: nn xem xt nhng quan im ca nhng ngi hiu
bit khc khi a ra nhng din gii ca chnh chng ta. Cui cng, n l s hu chung
ca nhng ngi hiu bit v m thut v nhip nh, nhng ngi trnh by mt cch xc
ng ngha ca nhng hnh nh. Trc ht, mt nh ph bnh l ngi u tin trnh by
mt ngha ca mt hnh nh, nhng v lu di, s din gii l mt n lc tp th bao gm
nhng ngh ca nhiu ngi lm vic trong mt phm vi a dng ca nhng bi cnh.





















83
www.ebook4u.vn
Chng 6

NH GI NHNG BC NH



Khi nhng nh ph bnh ph bnh nhng hnh nh thnh thong ch khng phi lun lun h
nh gi chng. Khi nhng nh ph bnh nh gi nhng bc nh, h thng tn dng
chng nhng i khi h li kt n chng. Thut ng nh gi (evaluation) hay phn xt
(judgment) th ng ngha. Khi nhng nh ph bnh nh gi mt tc phm m thut h bt
u bng vic ni n th tt hay khng tt nh th no.



Nhng v d v nh gi

Nhiu v d c trch t nhng bi ph bnh sau y th r rng l nhng nh gi.

Irving Penn l mt ti nng ln, gn nh hu ht nu khng ni l v tt c mi tiu
chun, v t nht ngi ta cng cho rng l mt thin ti, mt ngi to ra mt
s nhng bc nh rt v i trong lch s ca nhip nh. Trong nhng bc nh ca
Penn, c th tm thy cm gic nhc dc thun khit trn tng inch vung hn trong
tc phm ca bt k mt nh nhip nh ang sng no khc v bt c ai c may
mn c xem [nhng bc nh ca ng ta] s tm thy chng nhng thc th p
nht m nhip nh c th to ra. (Owen Edwards, Saturday Review)

Con mt tuyt vi [ca Irving Penn] c th bin nhng dn lng Phi Chu thnh
nhng chn dung bim ho v, khi ng bin mt tay i xe mt t nhng Thin thn
ca i ngc thnh mt k gy yu xanh xao, con mt ca ng y thuyt phc-
nhng ngh th khi hi. (Mark Stevens, Newsweek)

Diane Arbus l mt trong s nhng ngh s nhip nh ng ch nht trong thp
nin cui ny. V c ta th him thy trong lch s nhip nh cng nh trong lch s
ca bt k lnh vc no khc- bt cht bng mt c nhy t ph vo mt a ht m
trc y c xem l cm k, c ta thay i nhng khi nim ngh thut m c ta
lm. (Hilton Kramer, New York Times Magazine)

Tc phm ca Arbus c mt s nh hng trn nhng nh nhip nh khc m qu
l kh nh n c ngun gc nh th no. (Robert Hughes, Time)

Tc phm ca Arbus trnh by nhng con ngi b khinh b, ti nghip, cng nh ng
thng, nhng n khng gi ln bt c mt cm xc v lng trc n no... Tnh n
iu c nhn mnh trong nhng tc phm ca Arbus, d c khng sp xp nhng
ch ca mnh i na, iu ny cho thy rng s nhy cm ca c ta, vi mt ci
my nh trong tay, c th m ch ni thng kh, tnh lp d, s bnh hon v tinh thn
ca bt k mt ch no. (Susan Sontag, On Photography)

Nhng r rng [Garry] Winogrand khng ch to ra nhng bc nh p; m ng ta
84
www.ebook4u.vn
cn to ra nhng bc nh l thng. (Andy Grundberg, New York Times)

D mc qun o kn hay khng, nhng ngi ph n trong nh ca Winogrand u l
nhng nn nhn ca thi khiu dm. (Arthur Danto, Mapplethorpe)

Danh ting ca [Henri] Cartier-Bresson c t trn bn thp k lm phng s nh
mt cch v song... Ti nng ca ng n cha trong s nhn thc ca ng rng
nguyn thc t th qu s dng, rng th gii ny hu nh say sa khi c
i i thnh tht. (Richard Lacayo, Time)

Cindy Sherman l ngh s u tin lm vic bng phng tin nhip nh xm nhp
hon ton sang lnh vc ngh thut khc nh hi ho v iu khc... C thc hin
nhng g m nhng nh nhip nh khc theo ui c th k- s bnh ng thc s
vi hai ngh thut cn li. (Lisa Phillips, Cindy Sherman)

Khng mt hnh nh no [ca Sherman] l thnh cng c. (Deborah Drier, Art in
America)

[Robert] Heinecken, mt trong nhng nh nhip nh quan trng v c nh hng
nht Hoa K ngy nay. (Mark Johnstone, Comtemporary American Photography)

Heinecken chc chn sai lm khi by t nhng s quan tm ca ng ta v bt c
iu g ngoi tr s hi ht. (Jonathan Green, American Photography)

Bng cch dng ti x tr kho lo v s tp trung hon ho, Sarah Charlesworth tm
tt s quan tm ca mt th h vi mt li th thm. (Kate Linker, Art in America)



nh gi vi nhng nguyn do

Mt s nh gi l mt ci g cn hi ti sao. Nhng nh gi, ging nh nhng din gii,
tu thuc vo nhng nguyn do. Nhng nh gi m khng c nguyn do th hon ton
khng c ch. Tuyn b mt iu no "tt" hay "xu," "c o" hay "xut sc," m khng
nu l do ti sao n c ngh l nh th th ch l a ra mt kt lun, v d nhin tm thy
kt lun c th l tt, nhng n th thc s khng cho thy hay gip ch g nu khng c h
tr bi nhng nguyn do. Nhng kt lun khen ngi hay ph phn v tc phm ca nhng
nh nhip nh khc nhau c vin dn trn y c nu ra khng c nhng nguyn do
m nhng nh ph bnh a ra h tr cho nhng nh gi ca h. Nhng nhng nh
ph bnh vit ra chng vi nhng nguyn do, v mt s s c nu ra di y:

Khi Hilton Kramer tuyn b Diane Arbus l "mt trong s nhng ngh s nhip nh ng ch
nht," ng a ra nhiu l do, mt trong s l vic Arbus mi gi nhng ch ca
c tham d vo nhng bc nh ca c v v th h "i mt vi my nh vi s kin nhn
cng s thch th v t trng; h khng bao gi ch l 'nhng vt.'" Robert Hughes cng
a ra nhiu l do h tr cho s thn phc ca ng v nhng bc nh ca Arbus: tc phm
ca c ta th "rt l sinh ng," v "Arbus lm nhng iu dng nh khng th vi mt
nh nhip nh tnh ti. C lm thay i nhng kinh nghim ca chng ta v chn dung."

85
www.ebook4u.vn
Tuy nhin, c rt nhiu iu khng ng tnh v nhng tc phm ca Arbus. Trong mt
bi bo v cng mt cuc trin lm m Kramer v Hughes tn dng, Amy Goldin ca t
Art in America ch nho mt cch mch lc nhng ci nhn v lun iu ca nhng bc
nh ny: "vi chng ta nhng con ngi trong nh ca Arbus l tt c nhng ngi bt
hnh d l h c bit iu hay khng Hn l nhng ch ca c dng nh khng
gy cm xc nhiu lm C th h cng khng anh hng; hn l chng ta phi thn phc
mnh khi ngng m h." Susan Sontag cng c bit phn i nhng tc phm ca
Arbus v dnh c mt chng trong quyn On Photography ca c ta cho chng. Sontag
bnh lun rng Arbus to ra mi ngi trng ging nhau- l qui d- v c ta li
dng im yu v s phc tng ca h, "a ra mt th gii m trong mi ngi l mt
k xa l, b c lp mt cch v vng, b c nh trong nhng c tnh v nhng mi quan
h my mc, qu qut."

ng h cho nhng tc phm ca Cindy Sherman, Lisa Phillips bnh lun rng Sherman s
dng nhip nh hn phi vi ni dung ca c mt cch ph hp: "Vi Sherman trng thi
th cp ca nhip nh trong gii m thut dn n mt h qu hon ho vi tnh trng
ca ngi ph n trong mt x hi gia trng, v c s dng mt hon cnh xem
xt nhng tha nhn ca chng ta v hon cnh cn li." Deborah Drier cng thn phc
hu ht nhng tc phm ca Sherman nhng t ra d dt v hai tc phm trong trin lm
1985 ca Sherman phng trin lm Metro Pictures ti New York: "Qu b c ru trnh
c khi s rp khun ch bi chng c v s khn kh ca c ta v s phn n c
sinh ra bi nhng ci vi gh tm nht ang phun tro gn mt ca c ta, v ti c th
sng m khng cn th on c gi bin thnh Nng Ln (Miss Piggy) ny." Trong nhng
li gii thiu ca catalogue trin lm, nhng tc phm ca Robert Heinecken c tn
dng bi v n "ng thi t vn v m rng quan nim ca chng ta v vic 'mt
bc nh l ci g.'" Nhng Jonathan Green bc b nhng tc phm "lm ra v n gin"
ny v cho rng khi i trch hng khi nhip nh thun ty "Heinecken lc ng
trong mt m cung ca khuynh hng hnh ho."

iu quan trng l nhng ph phn hay nh gi ca ph bnh th tng t nh nhng gii
thch hay din gii. C hai u cn nhng nguyn do h tr cho chng; c hai u l
nhng tranh lun i hi bng chng. Nu chng ta bit nhng nguyn do ca s nh
gi, chng ta s c th d dng ng hay khng ng hn vi chng v v th chng ta
suy ngh, bn lun, v c hiu bit nhiu hn na v nhng bc nh v lm cho s hiu
bit v nh gi ca chng ta v chng tr nn su sc hn.

Cng vy, ging nh nhng din gii, nhng nh gi th ng hay sai khng rch ri cng
nh khng tuyt i. Hn na, nhng nh gi, ging nh nhng din gii, th c sc
thuyt phc, hp dn nhiu hay t ty thuc vo vic chng c bnh lun phong ph hay
ngho nn ra lm sao na.



nh gi vi nhng chun mc

Nhng nh gi ca ph bnh r rng v y th bao gm ba mt: nhng nh gi da trn
nhng nguyn do c tm thy trong nhng chun mc. Pht biu ca Hilton Kramer rng
Arbus l "mt trong s nhng ngh s ng ch nht vo thp nin cui ny" l mt s nh
gi. Nhng nh gi ny cho thy nhng gi tr ca tc phm ang c nh gi, l
86
www.ebook4u.vn
ng ch , mnh lit hoc y m, hay hoc thiu st. Nhng nguyn do th h tr
cho mt s nh gi. Mt trong nhng nguyn do m Kramer a ra cho nhng khen ngi
ca ng v nhng tc phm ca Arbus l c ta to ra cho nhng ch ca mnh phm
cch v khng bao gi lm chng tr thnh nhng vt.

Nhng chun mc l nhng qui tc hay nhng tiu chun quan trng m nhng nh gi cui
cng da vo n. Mt trong nhng chun mc ca Kramer m t ng a ra mt nh gi
ngoi l v tc phm ca Arbus l n lm thay i lch s nhip nh: C ta gy ra
"mt s thay i lch s m theo mt th h nhng nh nhip nh mi nh gi li c
tnh tht s ca phng tin nhip nh." Ni cch khc, Kramer ang tranh lun rng mt
ngh s l v i nu, gia nhng tc phm khc, tc phm ca c ta tc ng tch cc n tc
phm ca nhng ngi xung quanh c ta v sau c ta; tc phm ca Arbus lm c iu
ny, v v th tc phm ca c ta l v i.

Tuy nhin, nhng nh ph bnh khng phi lun lun a ra nhng bnh lun cho nhng nh
gi ca h. Nhng nh gi, c bit l nhng nh gi tch cc, thnh thong c xem l
hin nhin v khng c bnh lun mt cch r rng. Trong mt bi vit Newsweek v mt
trin lm nhng tc phm ca Henri Cartier-Bresson, Douglas Davis ra sc bo v s v i
ca nhng tc phm ca Cartier-Bresson. ng ta cho l chng ta sn sng chp nhn s v
i ca chng v vit cung cp cho chng ta thm thng tin v Cartier-Bresson v nhng
tc phm ca ng. Nhng ng ng r rng v nhng khen ngi ca mnh sut c bi vit
bng cch s dng nhng cm t nh "v vua ca nhng nh nhip nh," "bc thy," v
"nhng bc nh xut sc ca ng ta."

Nhng chun mc thng c da vo nhng nh ngha v m thut v vo nhng l lun
m hc v vic m thut nn l ci g. Trong ph bnh m thut thng thng v c xut
bn, tht d tm thy nhng nh gi. Trong ph bnh m thut thng thng, nhng
nh gi th rt nhiu nhng nhng chun mc th kh c th xc nh. Thnh thong chng
ch c gi nhng thng nhng nh ph bnh khng tuyn b r rng nhng chun mc
ca h. D thng tinh vi, nhng d dng tm thy r nhng chun mc trong nhng bi vit
ca nhng nh m hc, nhng ngh s, v nhng nh ph bnh quan tm n vic nh ngha
m thut l g hay m thut nn l ci g. Trong ph bnh c xut bn, nhng chun mc
thng ch c ng .

Trong mt bi vit New York Times v mt trin lm nhng tc phm mi ca Duane Michals
vo nm 1985, nh ph bnh Gene Thornton a ra nhng nh gi r rng v nhng bc nh
ca Michals. Thornton m u bi vit ca ng bng cch cho l nhng tc phm m Michals
trin lm th "mnh m v gi cm nh bt c ci no anh ta tng to ra." Thornton
c bit b n tng bi mt chui hnh nh mang ta l Christ in New York. Nhng nguyn
do cho li ca ngi nhng tc phm ca Michals v lot nh ny nm phn sau ca bi vit.
Thornton gii thch rng chp nh Cha Ki-t nh mt ngi ng i th kh v Michals
lm iu mt cch thuyt phc, cng nh s hnh dung ca anh ta l "s hnh dung thuyt
phc nht." Thornton cng ca ngi Michals v cch dng ngn t km theo nhng bc nh
ca anh ta. Nhng nguyn do chnh ca ngi nhng tc phm ca Michals v c bit l
nhng chui hnh nh ca anh ta l cht lng nhng tng ca Michals: "Mi chui nh l
mt s hnh dung t mt tng hay v nhng tng hay th tht thng, c bit l nhng
tng hay m c th c th hin trong nhng hnh nh." Bi vit ca Thornton sau
a ra nhng nh gi mt cch r rng, rng nhng g Michals lm th rt hay, v nhng
nguyn do cho s nh gi ny- ni cch khc, l anh ta lm vic vi nhng ch kh
87
www.ebook4u.vn
thuyt phc, l vic dng nhng cu ch giu cht th mt cch hiu qu, v c bit l
nhng bc nh ca anh ta c da trn nhng tng hay. Thornton khng bao gi tuyn
b mt cch r rng nhng chun mc cho nhng nh gi tch cc ca ng v nhng tc
phm ny, nhng mt tiu chun c ng l mt bc nh hiu qu cn da trn mt
tng hay. Nh l mt nh ph bnh vit mt bi vit nh gi, Thornton hon thnh
nhim v ca mnh. ng a ra nhng nh gi r rng v h tr chng vi nhng
nguyn do da trn nhng chun mc c ng v c th nhn thc r rng.


Nhng chun mc khc nhau

Nhng nh ph bnh nh gi nhng bc nh bng nhng chun mc khc nhau, hu ht
chng c th phn loi bt ngun t nhng l lun ngh thut chung: hin thc ch ngha, n
tng ch ngha, hnh thc ch ngha, v thuyt cng c.


Hin thc ch ngha

Hin thc ch ngha l mt trong nhng l lun ngh thut xa xa nht, c cao bi
nhng ngi Hy Lp c i, c ng h bi Plato v Aristotle, c khi phc trong thi Phc
Hng, v gi gn n sau ny thng qua lch s nhip nh. Trong m hc, hin thc ch ngha
cng c a ra nh l "s m phng" (mimesis) v "khuynh hng m phng"
(mimeticism). Trong trin lm ca John Szarkowski c km theo quyn sch Mirrors and
Windows, ng ta i chiu truyn thng hin thc ("windows"- nhng ci ca s) trong ngh
thut v nhip nh vi truyn thng biu hin ("mirrors"- nhng tm gng). ng tuyn b
rng nn tng c bn ca hin thc ch ngha l "th gii tn ti c lp vi s quan st
ca con ngi, rng n cha ng nhng dng thc c th khm ph ca ngha bn trong,
v bng s nhn thc sng sut nhng dng thc ny, v thit lp nhng mu hnh hay
nhng biu trng ca chng vi nhng cht liu ngh thut ca mnh, nhng ngi hin thc
ch ngha c gia nhp vo mt s hiu bit rng ln hn." Vi ngi hin thc ch ngha, v
th gii l chun mc ca s tht, v bi v n th p mt cch v song, mc ch ti thng
ca ngi ngh s l quan tm n vic miu t mt cch xc thc v tr vi tt c nhng bin
i ca n.

Paul Strand v Edward Weston l hai nh nhip nh ni bt v phng din lch s, hai ngi
ng h hin thc ch ngha trong nhip nh. Strand tin tng rng nh nhip nh phi c
"mt s tn trng thc s vi nhng g trc mt anh ta-" ni cch khc, hin thc, v "bn
cht tht" ca nhip nh l mt "s khch quan hon ton tuyt i." Weston ng tnh rng:
"my nh nn c dng ghi nhn cuc sng, miu t bn cht tht v s tinh tu ca
chnh s vt, d n c l thp bng ln hay da tht run ry hay khng... Ti cm thy r rng
trong nim tin ca mnh rng s tip cn vi nhip nh l thng qua hin thc."

Tp ch Life khng nh tnh u vit ca hin thc ch ngha trong nhip nh thng qua lch
s di lu v y nh hng ca n. Henry R. Luce, ngi sng lp v xut bn tp ch ny,
gii thiu s u tin ca Life (ra ngy 23 thng 10 nm 1936) vi pht biu ny:

thy cuc sng, thy th gii, l nhn chng tn mt nhng s kin v i;
xem khun mt ca s ngho i v nhng iu b ca s huy hong; thy
nhng iu l k- nhng my mc, qun i, qun chng, nhng bng ti trong rng
88
www.ebook4u.vn
rm v trn mt trng; thy nhng tc phm ca con ngi- nhng bc ho,
nhng to thp v nhng pht kin, thy nhng iu cch xa hng ngn dm,
nhng iu n kn ng sau nhng bc tng hay trong nhng cn phng, nhng iu
nguy him ang p ti; nhng ngi ph n m n ng yu chung v nhiu tr em;
thy v c thy.

Hin thc ch ngha cng c gn gi nh l mt tiu chun bi nhng nh t tng ng
i. Trong trin lm The Photographer's Eye, Szarkowski vit: "iu u tin m mt nh
nhip nh bit l nhip nh lin quan n thc t; anh ta khng ch chp nhn thc t ny,
m cn tn trng n; nu khng nhip nh s hy hoi anh ta."

Da trn nhng chun mc hin thc ch ngha, Charles Hagen nh gi mt trin lm nhng
nh kho thn ca Lee Friedlander vo nm 1992 l "thch thc v rng mnh tt " v "hp
dn v s chp nhn ca chng trc nhng thc t ca khung cnh." Theo Hagen, Friedlander
bc b nhng quan nim l tng ho ngi ph n v thay vo l tp trung vo nt c
trng: "lng trn c th, nhng vt thm tm, i bn chn bn, da tht nhn nheo m i khi
tng tn n tng chi tit." "Nhng nh kho thn thc t" ca Friedlander th "rt nhip nh,
mang tnh th dm su sc trong mt cch thc m ch c nhip nh mi c th cho php." Trin
lm ny l trin lm cui cng c t chc bi John Szarkowski trc khi ng ri b cng v l
ngi t chc trin lm nhip nh Bo tng M thut ng i thnh ph New York, v
Hagen cho thy rng cuc trin lm ny khng nh tiu chun ca Szarkowski rng nhip nh
nn l "mt phng tin ca s khm ph, ca s xut nhng cch thc mi nhn th gii."

Hilton Kramer tm tt nhng chun mc hin thc ch ngha trong tuyn b ny:

Nhng g chng ta ngng m nhng nh nhip nh ln thi hin i thng l con
mt nhy cm vi hnh nh v nm bt mt s lin kt chi tit li cun t khung cnh
cng cng hn n... iu quan trng l ch c "bt ng" t th gii khch
quan trong mt khonh khc m c th chng bao gi lp li. Trong khonh khc
khng th lp li , nh nhip nh sng tc ra bc nh ca anh ta, s nhanh nhy
ca con mt v s nhy cm nhanh nh chp ca cm xc trong anh ta gp phn
vo s chp nhong ca mn trp my nh, v t khonh khc hin thc ca ch
vn tn ti trong b cc, v n khng th no c xem l tn ti "ngoi ch ."

Nhng ngi hin thc ch ngha trong nhip nh truyn thng cng ng h nhng k thut
no nh l ng n v bc b nhng ci khc. Hin thc ch ngha c kt hp mt
cch thn thit vi "nhip nh thun ty" (straight photography), mt s nguyn tc chnh
c ni n r rng bi Sadakichi Hartmann vo nm 1904:

Hy da vo my nh ca bn, con mt ca bn, vo khiu thm m tt ca bn v
kin thc v b cc ca bn, xem xt mi s thay i v mu sc, sng ti, nghin
cu ng nt v s phi mu sc v s phn chia khng gian, ch i kin nhn cho
ti khi khung cnh hay vt th m bn chp biu l chnh n vi khonh khc p
nht ca n.

C Strand v Weston ng h nhng chun mc hin thc ch ngha v s tip cn thun
ty trong to nh. Strand tin rng nh nhip nh nn th hin hin thc "thng qua mt
lot nhng gi tr sc hu nh v tn, vt khi tm tay ca con ngi... khng c nhng
x l k xo bung ti [v] thng qua vic s dng nhng phng php nhip nh thun ty."
89
www.ebook4u.vn
Weston ch nho nhng bc nh du nt (soft focus) (nhng ci m ng gi l "hoa c mt
v hon ton m nt"), nhng giy nh b mt nhm, v nhng bc nh c x l nh
"nhng bc ho nh" v "nhng bc ho gi to." Minor White v Ansel Adams k tc truyn
thng hin thc, thun ty trong nhip nh m h tha hng t Strand v Weston. White
vit: "Ti nghe Weston ni rng ng ta c gng loi tr tt c nhng s ngu nhin
trong tc phm ca ng ta v ti ghi nhn nhng n lc ca ng ta... By gi ti nhn nh
mt ng knh ly nt trn mt mu phim, hnh ng nh mt m bn ri trn mt mu giy
nh, ni chuyn nh mt bc nh trn mt vch tng." Dorothea Lange treo nhng cu
trch dn t cu ni ca nh trit hc thc nghim Francis Bacon trn ca phng ti ca mnh:
"Thng ngon mi th nh chng vn c, ng thay i hay la di, ng lm sai i hay lm
cho tr nn m h, l mt iu u vit hn bt c kt qu c c t s sng ch no."
Ansel Adams ngh ra h thng vng l sng (zone system of exposure) v vic hin nh
nng cao nhng kh nng ca nh nhip nh thun ty.



Biu hin ch ngha

Biu hin ch ngha cng c thi gian tn ti ng n trong nhip nh nhng khng lu nh
hin thc ch ngha trong lch s l lun m thut. Nn tng c bn ca n l tn trng s
ring t ca ngi ngh s v sc thuyt phc ca cuc sng ni tm ca ngi ngh s nh
c th hin sng ng bng hnh thc th gic. Nhng ngi biu hin ch ngha tin tng
vo kinh nghim mnh lit ca ngi ngh s l nn tng ca sng to m thut v ngi xem
nn nh gi m thut theo s mnh lit ca nhng xc cm m n gy ra trong h. H nhn
mnh ngi ngh s hn l th gii; v vi nhng ngi biu hin ch ngha, sc mnh ca s
biu hin th quan trng hn s chnh xc ca vic miu t.

Khi nim biu hin ch ngha th ph bin trong vn hc ngh thut v m hc hn trong
nhip nh. Tuy nhin, khi nim nhip nh hnh ho (pictorialism) th ph bin trong nhip
nh, v tro lu nhip nh hnh ha trong nhip nh th gn vi nhng chun mc ca khuynh
hng biu hin. Nhip nh hnh ho c trc nhip nh thun ty v nhip nh thun ty
chng li n. Nhng nh nhip nh hnh ho gn gi nhip nh nh l ngh thut v c gng
n c tn trng nh hi ho. Trong cuc tranh u ca h, h thng bt chc ch
v phong cch quen thuc ca nhng bc ho cng thi. Chng hn, di cy thng x x
xon trong gi, mt thin thn h mng an i mt ngi ph n trong The Heart of the Storm,
khong nm 1912, mt bc nh c to ra California, bi Anne Brigman, trng ging mt
bc v than ch. Nhng bc nh ca khuynh hng nh ho thng tn dng s du nt, giy
nh c b mt nhm, chm sa bng tay vi c, nhng cu chuyn ng ngn, nhng phc
trang v o c; v i khi chng c ct dn t nhng hnh nh c to ra t nhiu m
bn. Mc ch l ngh thut v phng tin l bt k ci g m nh nhip nh c th s dng
t c mc ch . C. Jabez Hughes by t a v ca nhip nh hnh ho vo nm
1861:

Ngi nhip nh, ging nh mt ngh s, t do s dng bt k phng tin no m
anh ta ngh l cn thit trnh by nhng tng ca anh ta. Nu mt bc nh
khng th c to ra t mt m bn, th c th l hai hay mi. Nhng n cn c
hiu mt cch r rng rng y ch l phng tin t c mc ch cui cng, v
bc nh khi lm xong phi tn vong hon ton bi nhng hiu qu c to ra m
khng phi bng phng tin c dng.
90
www.ebook4u.vn

Nhiu nh nhip nh hnh ho b nh hng c bit bi nhng bc ho ca Turner, Whistler,
Degas, v Monet. Truyn thng nhip nh hnh ho gm c nhng nh nhip nh c nh hng
v phng din lch s nh: Alvin Coburn, F. Holland Day, Frederick Evans, Gertrude Kasebier,
Alfred Stieglitz, Edward Steichen, v Clarence White. Stieglitz tranh u cho tro lu ny trong
Camera Work v Gallery 291. Nhip nh hnh ho b khc t vo gia thp nin 1920 v b
b li ng sau bi thm m "thun ty," nhng mi quan tm v m hc v k thut (nhng hnh
nh x l phng ti) ca nhip nh hnh ho tri dy tr li vo thp nin 1970, v truyn
thng tip tc mnh m n ngy nay. Chng hn, cp song sinh The Starn lm suy yu ci
nhn hin thc ca phng tin nhip nh y ch v rt r rng, nhn mnh

i sng vt cht ca phng tin m h dng, nhng hnh nh trn giy; v chng
c xc nh l ph hy ci nhn khoa hc m thng c kt hp vi nhng k
thut ca nhip nh l s chnh xc, sch s, thiu c tnh ca phng lab. Thc t
v o tng v s ngu nhin v v s nhn to tn ti mi ni. Nhng mnh ri rc
c bng dnh vi nhau; nhng cnh nh c cun li hay x rch ra; di bng en
xo i nhng hnh nh; c lc nhng b mt nh b v nhu hay c nhn qua
trong sut ca phim ortho; m nhng cy inh lm thng nhng l rch vo t giy
nh v tng; nhng khung nh trng c v c chn mt cch ngu nhin v hnh
dng hay kiu cch.



Hnh thc ch ngha

Hnh thc ch ngha l mt l lun m hc ca th k hai mi. N lin h gn gi vi khuynh
hng hin i v b chng i bi nhng ngi theo khuynh hng hu hin i. Hnh thc
ch ngha nhn mnh s t tr ca ngh thut- ngha l, "ngh thut v ngh thut-" v trn
nn tng ca hnh thc tru tng hn l nhng tham kho vi gii x hi hay t nhin.

Hnh thc ch ngha l mt l lun ca ngh thut- n khng nn b ln ln vi mi lin quan
ti hnh thc trong m thut. Tt c m thut, hin thc v tru tng, miu t hay khng
miu t, u c hnh thc. Tt c ngh s, d h l ngi ca hin thc ch ngha, biu hin
ch ngha, hu hin i hay mt s trng phi thm m no khc hay khng, th u dnh
dng n hnh thc. C nhng nh thun ty hay k xo u c hnh thc. Nhng ngi biu
hin ch ngha th mun hnh thc chim ht mt cch sng ng; nhng ngi hin thc ch
ngha u tranh cho hnh thc tng thch vi nhng qui tc t nhin bt bin; nhng ngi
cng c ch ngha tm kim hnh thc s c hiu lc hay tc ng lm thay i x hi.

L lun ca hnh thc ch ngha bo v quyn lc ti cao ca hnh thc v xem ch v
nhng s tham kho vi tn gio, lch s, v chnh tr l khng thch hp v phng din thm
m, hay "khng ngh thut." M thut nn c nh gi bng chnh nhng chun mc ca
n- ngha l, d n c hay khng c biu hin "hnh thc y ngha." Roger Fry v Clive
Bell, nhng ngi khai sinh ra hnh thc ch ngha vo nhng nm 1930, khng may
khng, c l khng, xc nh r nhng chun mc cho s xut sc v hnh thc. S nh
hng ca h nm trong s ph nhn: M thut khng nn b nh gi bi ni dung tng
thut, nhng tham kho v phng din lch s, s lin tng thuc tm l, nhng ngha
hay ng ca cm xc, hay s m phng ca nhng vt th v nhng b mt.

91
www.ebook4u.vn
Mc d hnh thc ch ngha h tr cho tru tng, hnh tng khng miu t, v m thut ti
gin, n khng ch gii hn y. Nhng ho s khng miu t nh Poussin v Czanne c
lu tm nhiu bi nhng ngi hnh thc ch ngha v s t chc hi ho ca h gia nhng
cy c, i ni, hay nhng hnh dng. n ni ch c l tri cy trong ci t hay vng i
tm trong nng cng khng c quan tm. Chng hn, nu Guernica ca Picasso l ng
c trn trng bi v s t chc hnh thc xut sc ca n; nhng tham kho vi s khng
khip ca chin tranh v ni au ca nhng nn nhn, i vi nhng ngi hnh thc ch
ngha, l khng thch hp v phng din thm m.

Hnh thc ch ngha v khuynh hng hin i to ra mi quan tm n c trng ca
nhng phng tin th hin, s c nht ca mi mt phng tin, v nhng ng gp th
gic ring bit do nhng phng tin th hin khc nhau c th to ra. Nhip nh thun ty
bt ngun t thi k ca hnh thc ch ngha v khuynh hng hin i ny v b nh
hng bi chng. Chng hn, Edward Weston b nh hng v vic xc nh nhng g m
phng tin nhip nh lm tt nht hay lm mt cch c nht v sau to ra
nhng bc nh theo nhng c trng ring bit ny. Group f/64, c thnh lp vo nm
1929 bi Weston v gm c Ansel Adams v Imogen Cunningham, tranh u to ra
nhng bc nh l "nhip nh" hn l "hi ho." V th, nhng nh nhip nh ny gh tm
nhng tc phm th cng v du nt v tranh u cho s r nt vi chiu su nh trng ti
a.

Hnh thc ch ngha cng gy nh hng n ph bnh m thut. Ngay c nhng tham
kho trong tc phm m thut vi th gii hin thc hu quan cng b xem l khng ph hp
v phng din thm m, ph bnh m da vo lch s hay tiu s hay tm l ngh s cng
c king k nh l khng thch hp v phng din thm m. Ng cnh c loi b i:
Trong tp ch Aperture, c thnh lp vo nhng nm 1950 bi Minor White, nhng bc nh
c gii thiu nh l mt vn c lp trn mt trang giy trng nguyn vn; nhng thng
tin v nh nhip nh, ta , ngy thng, v nhiu ci na, c t sau tp ch v khng
mun lm xao lng s ch c c t chnh bc nh. Chnh i tng m thut, v ch c
i tng m thut, mi l iu ng quan tm ca ph bnh. Nhng m t hnh thc ca
chnh nhng i tng ny, tng chi tit mt, tr thnh ti thng trong ph bnh m
thut.



Cng c ch ngha

"Chng bao gi chng ta quan tm t chc mt trin lm da trn nn tng ca nhng chun
mc thng thng- m thay vo nhng tc phm c chn nh l him nht, c o
nht, sng to nht v mt hnh thc hay trau chut nht v mt k thut." Pht biu ny,
c da trn mt ci nhn cng c ch ngha v ngh thut, c trch t mt catalogue trin
lm, AIDS: The Artists' Response, ca Zan Zita Grover v Lynette Molnar, nhng ngi t
chc trin lm ny cng l h. Nhng ngi cng c ch ngha bc b quan nim ngh thut
v ngh thut v thay vo l chp nhn ngh thut v nhn sinh. Chng c lin h vi
nhng h qu m m thut mang li. Nhng chun mc ca cng c ch ngha cho rng m
thut tn ti nhm phc v nhng mc tiu bn ngoi ngh thut, nhng mc ch ln hn ci
"hnh thc y ngha," ci c o v s biu hin ngh thut c nht. Tc phm m thut
ni v bnh AIDS to ra cuc tranh lun tp trung vo nhng chun mc tranh u cho m
thut v minh ho nhng chun mc cng c ch ngha hot ng nh th no trong vic
92
www.ebook4u.vn
nh gi m thut.

Michael Kimmelman trnh by mt chun mc ca cng c ch ngha trong mt bi vit cho
t New York Times v m thut ni v bnh AIDS: "mc ch l khng to ra nhng tc phm
trong bo tng m l cu vt nhng cuc sng, bng bt k phng tin g ty thuc vo
ngi ngh s." Kimmelman thy nhiu thiu st v mt ngh thut trong mt s m thut
hnh ng ni v AIDS: mt s th "c on," v c th n suy ngh n gin v t v "h
c" v "thm ch phn tc dng v qu hm h vi vic khiu khch," v hu ht n s khng
tn ti lu di tr phi c xem nh l mt di vt ca mt thi i. Nhng ng bo v nhng
tc phm ny bng cch bnh lun rng "hu ht nhng tc phm ny khng lm ra v l m
thut ln nh nhng nh s hc m thut truyn thng thng ni."

Nhng chun mc cng c ch ngha c bc l ra khi phn ng li nhng bc nh ca
Nicholas Nixon v nhng ngi b bnh AIDS c trin lm vo nm 1988 Bo tng M
thut ng i New York. Nixon chp nhng thng sng cui cng ca nhiu bnh nhn
AIDS. Nhng bc nh ny r rng nhm t c s cm thng: "Ti hy vng nhng bc nh
ca ti mang ci nhn nhn o v cn bnh ny, mi ngi xem chng vi lng nhn i."
V iu ny th hu nh nhng bc nh ca ng nhn c s ng tnh t nhng nh ph
bnh. Nhng chng cng to ra nhng phn ng rt i nghch trn nhng nn tng cng c
ch ngha t nhng nh ph bnh hnh ng. C ngi by t rng "v phng din c
nhn, ti ngh ch c mt phn ng ph hp cho nhng bc nh ny l i vo bo tng v tho
chng khi nhng bc tng." Nhng ngi, m cng kch nhng bc nh ca Nixon, phn
i rng chng to ra nhng bnh nhn AIDS trng ging nh nhng k k d, v nhng nn
nhn bnh hon, khng c tr gip, do nh mnh, t nhn bn. Robert Atkins, mt nh
ph bnh cho Village Voice, than phin mt cch chua cht v s thch nh bo ch k quc v
mua chuc xc cm. Nu mt ngi bin tp ca mt tp ch ph thng c mt s chn la
gia vic s dng mt bc nh v bnh nhn AIDS ang mua sm siu th hay mt bc nh
v bnh nhn AIDS ang nm trong bnh vin, ngi bin tp ny s c kh nng chn bc
nh trong bnh vin thng cm hn bi n s bn c nhiu tp ch hn. V th, Atkins
bnh lun, chng ta nhn lnh ch yu l nhng hnh nh "tiu cc" hn l "tch cc" v
nhng ngi mc bnh AIDS. Trong sut cuc trin lm Bo tng M thut ng i ca
Nixon, nhng ngi hot ng cho phong tro ng tnh luyn i nam phn pht nhng t
bm yu cu nhng hnh nh v nhng ngi b mc bnh AIDS "rung cm, ni gin, ng
yu, gi tnh, p ," "gy ri v phn khng."

Vy l, nhng chun mc cng c ch ngha khuyn khch mt s thm nh m thut da vo
nhng mc tiu x hi, o c v kinh t ca m thut, m thut c dng trong x hi
nh th no, v nhng hu qu ca n. Nhng chun mc cng c ch ngha khng nh rng
m thut th ph thuc hn l c lp vi nhng mi quan h x hi.



Nhng chun mc khc

Nhng chun mc trn th khng hon ho. Chng hn, s c o l mt chun mc c
s dng ph bin. Hans-Georg Gadamer miu t phn ng ca ng khi ng i mt vi mt
nhn t mi v sng to trong mt tc phm m thut:

Tht n gin l ti khng th ng yn. Thi gian dng nh dng li. Ti khng
93
www.ebook4u.vn
bit l ti mt bao nhiu thi gian xem tc phm, v ti khng bit ti s tip
tc iu bao lu na trong i. Kinh nghim v mt iu g mi trc tin a bn
vo mt s ri tr. Ti tm thy chnh mnh trong mt mi quan h bin chng vi
nhng g ti nhn thy. Khi ti thy ci g mi, n m mt cho ti, c v nhng
g ti nhn thy v v nhng g ti s nhn thy sau ny.

Nhng chun mc c trng nh s c o, s kho lo, v b cc tt th thng c gp
vo trong nhng tp hp chun mc ln hn. Nhng chun mc c trng c th xung t
vi nhng chun mc hin thc ch ngha, biu hin ch ngha, hnh thc ch ngha v cng
c ch ngha ln hn v bao qut hn c nu trn. Chng hn, s c o c th s
khng l quan trng vi mt nh ph bnh cng c ch ngha quan tm n vic gia tng nhn
thc v s phn bit i x v gii tnh v chng tc trong x hi: Nu hnh nh khng tc
ng ci thin x hi, d n c c o hay khng th s vn b xem l khng ph hp.

C nhng lu khc v vic s dng nhng chun mc c trng. Chun mc c o ch c
th c dng mt cch t tin bi nhng ngi hiu bit lch s nhip nh v xem mt
phm vi rt rng nhng tc phm ng i. Nhng g dng nh l c o cho nhng
ngi mi tip cn vi nhip nh c th l mt thc hnh quen thuc trong nhip nh.

S kho lo l mt chun mc c thi gian tn ti ng n m dng nh d dng thch
ng, nhng mt hnh nh c lm th cng tt vi mt ngi theo khuynh hng biu hin
c th khc vi mt hnh nh nh th ca ngi theo hin thc ch ngha: Mt "s hoa mt v
s m nt" i vi Edward Weston c th l mt s biu l mi, sinh ng i vi Duane
Michals. Mt bc nh in tt i vi mt ngi hnh thc ch ngha c th l mt s ph phm
bc i vi mt ngi cng c ch ngha v bc nh thiu ni dung mang tnh x hi. Mt
nh ph bnh n quyn s phn i kch lit mt bc nh kch ng bo lc i vi ph n m
khng cn bit hnh nh b cc tt, lm th cng tt, hay c o nh th no c.



Chn la gia nhng chun mc

Mi ci trong nhng nhm chun mc ny u li cun, v quyt nh ci no trong s chng
th kh. C mt s nhng la chn. Chng ta c th tc phm chi phi n nhng chun
mc c dng nh gi n. Mt quyt nh nh th c xem nh l mt din gii, v
da trn s hiu bit ca chng ta v mt hnh nh, chng ta s chn la nhng chun mc
thch hp nht vi hnh nh . Mt hnh nh hnh thc ch ngha s c o lng bng
nhng chun mc hnh thc ch ngha, mt hnh nh hin thc ch ngha th bng nhng tiu
chun m phng. y l mt s chp nhn a nguyn ca m thut. Mt thi nh th to
cho m thut tnh u vit v gip ngi xem tip cn vi mt s a dng nhng hnh thc m
thut. Nhng mt s hnh thc m thut c th khng c chp nhn bi mt s nh ph
bnh, v mt khn gi c th s mun trung thnh tuyt i vi nhng chun mc c bit m
tng thch vi thm m hay nhng nhng nim tin tinh thn ca h. Ngi a nguyn th t
ra liu lnh vi chnh kin dng nh khng r rng.

Chng ta c th chp nhn mt nhm nhng chun mc c bit v gn chng vi tt c ngh
thut, d nhng chun mc ny c ph hp vi ngh thut hay khng. Nhng ri ro y
l thi v on v kht khe ca kinh nghim. S ri ro ca mt phm vi cng nhn rt hp
th c bit ph bin vi mt khn gi ngy ng khng c tip cn vi s a dng ca
94
www.ebook4u.vn
nhng hnh thc m thut. Chng hn, vi mt khn gi trung thnh tuyt i vi mt nhm
nhng chun mc hin thc ch ngha th nhiu loi m thut ca th gii v ca thi i
chng ta s b bc b.

Tuy nhin, mt khn gi th mt cch cn thn v c suy ngh nhiu loi m thut c th
mun tranh u cho nhng loi m thut no v bc b nhng loi khc. Mt s nhng
nh ph bnh hnh ng, bao gm nhng ngi theo phi n quyn v Maxist, c thi hp
hi v m thut m h tn thnh v v m thut m h chng i.

Chng ta c th ho trn nhng chun mc v khng nh rng mt hnh nh biu hin ch
ngha trung thnh vi nhng chun mc hnh thc khng th thay i no chng hn.
Nhng mt s nhng chun mc th xung khc vi nhau, thm ch i nghch nhau. S khng
nht qun nu trung thnh vi c hnh thc ch ngha v cng c ch ngha: M thut th t
tr cng nh d tr, siu vit cng nh ph thuc vi nhng gi tr khc.

Nhng chun mc khc nhau lm sng t nhng khi cnh khc nhau ca mt tc phm m
thut. Tt c nhng chun mc trn c th c a ra cho mt tm nh n li cun s
ch vo nhng khi cnh khc nhau ca n. Vic th nhng chun mc khc nhau c th
cng m rng tm nhn ph bnh ca chng ta, cho php chng ta nhn mt hnh nh t nhiu
quan im. Bng cch hiu bit nhng chun mc khc nhau, chng ta c nhiu chun mc
sc xo hn a ra cho nhng tm nh; v thng qua chng, chng ta c th tm thy
nhiu kha cnh hn nh gi trong mt bc nh.



Nhng nh gi khc nhau

Bi v c nhng chun mc khc nhau nh gi m thut, chc chn c nhng nh gi
khc nhau cho mt tc phm m thut. Nhng trin lm quan trng v nhng trin lm tc
phm mi ca nhng nh nhip nh ni ting nhn c nhiu nh gi khc nhau t nhng
nh ph bnh khc nhau. Thnh thong, nhng nh ph bnh ng rng tc phm th hay,
nhng h c th tm thy n hay vi nhng nguyn do khc nhau v bi nhng chun mc
khc nhau. i khi, nhng nh ph bnh khng ng v gi tr ca tc phm, vi mt s th
bo v n v nhng ngi khc th chng li n. Nhng s bt ng nh th c th xy ra khi
nhng nh ph bnh s dng nhng chun mc khc nhau nh gi cng mt tc phm v
khi nhng nh ph bnh cng da trn nhng chun mc nh nhau nhng khc nhau trong
nhng quyt nh ca h v vic tc phm m thut c kho st th no di nhng chun
mc .

Nhng nh gi khc nhau v cng mt trin lm th tht l th v c v so snh bi v
chng cho thy rng nhng nh gi ca nhng nh ph bnh v cng mt tc phm c th
khc nhau, i khi l ng k. Nhng nguyn do khc nhau m nhng nh ph bnh a ra
tn thng hay ch bai mt cuc trin lm th c gi tr v kch thch bi v chng cho chng ta
nhiu quan im thay i ln nhau xem xt trong vic hnh thnh nhng quyt nh ph
bnh ca chnh chng ta v tc phm ang cp.




95
www.ebook4u.vn
Nhng nh gi l nhng tranh lun

Nhng nh gi ph bnh, ging nhng din gii, l nhng tranh lun. nh gi mt bc nh
hay mt trin lm i hi din gii r rng v chnh xc nhng tranh lun. Khng phi tt c
nhng nh gi th u bng nhau. Nhng nh gi, ging nhng din gii, thuyt phc nhiu
hay t l thuc vo vic chng c tranh lun nh th no. Nhng nh gi th khng sai hay
ng khi m chng hp l, thuyt phc, hay sng t. Chnh nhng nh gi ph bnh c th
c thm nh da vo vic chng c gia tng s hiu bit v nhn thc ca chng ta v tc
phm m thut hay khng v chng lm iu tt n mc no. Nhng tranh lun nh gi
th lun lun bn lun ci m v mi gi nhng tranh lun i lp. Xem nhng nh ph bnh
nh gi khc nhau ra sao v cng mt tc phm m thut l mt trong nhng khi cnh th
v ca ph bnh v c tc dng nng cao kin thc.

Tuy nhin, nhng nh ph bnh bt ng quan im khng cam oan rng nhng nh gi
th hon ton ch quan v "n thun ch l nhng quan im" hay tt c nhng nh gi ph
bnh th hp l nh nhau. Nhng nh gi ph bnh l nhng tranh lun vi nhng nguyn do,
v nhng tranh lun ny c th c xem xt mt cch khch quan v sau c nh gi.
Chng ta c th chn gia nhng tranh lun, nhng nguyn do, v nhng chun mc v ng
vi ngi ny v khng ng vi nhng ngi khc. Nhng nh gi thuyt phc nht c
c s hn v c tranh lun tt hn.



Nhng nh gi li

Nhng nh gi, ging nhng din gii, th khng dt khot, bt bin, v khng phi l nhng
tuyn b cui cng. Nhng nh gi c th thay i. The Family of Man, mt trin lm ng
ch c trng by khp th gii, c t chc vo nm 1955 bi Edward Steichen cho
Bo tng M thut ng i New York. N l trin lm nhip nh thnh cng nht trong lch
s nu xt trn s ngi tham d v s thu ht khn gi; v n ni chung khng b th thch
bi nhng nh ph bnh thi . Gn y hn, cuc trin lm ny c vit mt cch bao
qut, c nh gi li, v b ph phn gay gt bi nhiu tc gi, bao gm John Szarkowski,
Allan Sekula, v Jonathan Green. Vo nm 1984, Marvin Heiferman t chc mt trin lm
mi, The Family of Man: 1955-1984, P.S.1 New York. Trin lm mi ny da trn cuc
trin lm nguyn thy nm 1955 v khin trch n. Cuc trin lm ca Heiferman l ph bnh
bng ngh thut th gic trin lm ca Steichen.

Lch s v ph bnh "xt li ch ngha" xt li nhng din gii v nh gi trong qu kh v
nhng tc phm m thut. Chng hn, mt s nh s hc v nh ph bnh quan tm su sc
n m thut c to ra bi gii n m b pht l mt cch khng cng bng hay ch c
ph bnh qua loa. Nhng nh s hc v ph bnh ny c gng lm cho ng nhng sai lm
trong qu kh bng cch khm ph li nhng tc phm tht lc, gii thch v nh gi li
chng, cho thy rng chng xng ng c mt v tr ni bt hn trong lch s.






96
www.ebook4u.vn
nh gi v s thch

Nhng nh gi ph bnh th khc nhng s thch. Nhng s thch th khng i hi nhng
nguyn do, v nhng s thch th t khi tranh lun. Tuy nhin, nhng nh gi ph bnh yu
cu nhng nguyn do v mi gi nhng tranh lun i nghch bi v nhng kt qu ca chng
th quan trng.

Cng vy, nhng tuyn b thuc v s thch ni vi chng ta nhiu v ngi to ra nhng
tuyn b ny hn l v i tng m thut ang c cp. Khi tham gia vo ph bnh
chng ta ang tm cch thy v i tng m thut, khng phi v nhng ngi tham gia
vo ph bnh. Ni mt cch thng thng hn, d c ai "thch" tm nh ny hay khng th
cng chng c g c bit c, iu ng ni l c hay khng ai ngh n l hay hoc d v v
nhng l do no .

C th c li bt u trnh by c h thng nhng nh gi ca chng ta v nhng bc nh
da vo nhng phn ng thch hay khng thch chng mnh m v tc thi. Carrie Rickey, mt
nh ph bnh m thut v phim, khi c th, chn vit ch v nhng tc phm m c ta cm thy
say m. C ta dng nhng phn ng c nhn mnh lit v nhng b phim hay m thut nh l
ng lc vit, nhng c ta bin i nhng phn ng ny thnh nhng tranh lun. tham
gia vo ph bnh c trch nhim, chng ta cn bin i nhng s thch thnh nhng nh gi
c da trn nhiu ci hn l ch thch hay khng thch mt cch c nhn. Mt phn ng mnh
m, c nhn, tch cc hay tiu cc, vi mt bc nh c th c gi tr v phng din ph bnh
nu chng ta gii m c nhng nguyn do cho nhng phn ng , kim chng nhng
nguyn do , v bt u xc nh nhng chun mc cho nhng g chng ta xem l hay trong
bc nh.

S khc bit gia nhng s thch v nhng gi tr c th c rt ra v phng din c nhn
bi v s khc bit ny cho php chng ta khng thch nhng ci g thm ch d bit rng
n th hay; v thch th nhng ci g thm ch d bit rng n th khng c gi tr c bit
g ng v quan im ph bnh. John Corry tn dng s khc bit gia s thch v gi tr
trong bi vit ca ng v b phim truyn hnh Hollywood Wives trong t New York Times.
Ngay t u ng cho l b phim lm cho truyn hnh ny da trn mt quyn tiu thuyt
bn chy l "ti" nhng cng tha nhn rng "nh ph bnh ny thch th n." ng ni n
khng phi l loi phim m ngi ta s gii thiu vi bn b nhng m "d sao mi ngi u
xem b phim v vn ny, v sau gi v rng h khng xem n." Trong bi vit ca
mnh ng gii thch thu o nhng thiu st ca phim ny, nhng vi vi li ma mai ng
ta kt lun mt cch hi hc rng "gii tr l gii tr, v nu bn mun c nng cao kin
thc bn c th lun c sch." Nh mt nh ph bnh am hiu, Corry bit s khc nhau gia
gi tr ca v kch cht lng v s thch bt cht ca mnh dnh cho gii tr, v trong trng
hp ny ng chn ci sau.



Ch v nhng nh gi

Phng php ph bnh "ch " y khuyt im, c bn lun trc y trong mi quan
h vi s din gii, cng c hiu lc vi s nh gi. Mt nh ph bnh c th nh gi mt
bc nh ty thuc vo vic bc nh c tho mn nh ca nh nhip nh hay khng: Nu
nh nhip nh c gng lm iu "x," v thnh cng trong vic lm iu "x" ny, th bc
97
www.ebook4u.vn
nh ny l hay. Nhng y l mt phng php nh gi ph bnh khng thuyt phc. Nh
ni phn trc, nhng nh nhip nh khng phi lun lun cng khai nhng nh ca
h. Cng vy, bi v mt nh nhip nh to ra mt bc nh tng ng vi nh ca h th
khng lm cho n l mt bc nh hay. Chnh nh c th l khng thuyt phc. Cng c
nhng trng hp khi mt nh nhip nh c gng lm mt loi hnh nh nhng kt qu l mt
loi khc m c th hay bng hoc hay hn bc nh d nh.

Ph bnh ch c li cho nhng nh nhip nh trong vic xem xt cn thn nhng g m h
d nh by t v xem xt h c t c nhng nh hay khng v nhng nh ca
h c kh nng thc hin hay khng; v ph bnh ch th thch hp cho nhng thy gio
xem xt nhng nh ca sinh vin. Nhng nhng nh ph bnh phi lm vic vi nhng hnh
nh c nh nhip nh to ra, m khng cn bit n nhng ngh ca nhng nh nhip nh
ny.



Nhng i tng ca s nh gi

i tng cho nhng nh gi ca nh ph bnh l nhng tm nh n, nhng b nh, nhng
trin lm, nhng tc phm c mt i ca mt nh nhip nh, nhng tro lu, nhng phong
cch, v nhng thi k lch s. Nhng nh ph bnh thng ph bnh nhng tc phm mi
nhng i khi nh gi li nhng tc phm c hn m tng c ph bnh, c bit khi n
hin din trong mt cuc trin lm mi.

Bt c lc no c th, nhng nh ph bnh u lm vic vi nhng tc phm gc m khng
phi nhng bn in li. Mt s nhng tc phm nhip nh c in offset trng ging nh
nhng bn in li th cng khng phi l i tng ca nhng nh ph bnh. Chng hn,
Stories ca Tony Mendoza l mt quyn sch, v nhng nh ph bnh nh gi n ng
nh l mt quyn sch, ch khng phi nh mt b nhng nh in li. Nu nhng bc nh t
quyn sch ny c trin lm, th chng tr thnh nhng i tng cho s nh gi. Tng
t, The Deerslayers ca Les Krims l mt n phm c gii hn, mt b nh in offset, khng
phi l mt b nh in li r tin thay th cho nhng nh gc nh tng bc t tin hn. B
nh in offset phi c nh gi nh l mt b nh in offset. Tuy nhin, s l khng thch hp
v khng cng bng nu nh gi nhng bc nh trong mt cuc trin lm da trn nhng
bn in li.



Nhng nh gi v cc bc nh ca Robert Mapplethorpe

Vo nm 1993, mt phng vin bo ch vit rng "mt trin lm nhng tc phm ca nh
nhip nh Robert Mapplethorpe ang chu du khp Chu u trong nm nay, cng vi nhng li
x xo bt mn. Nhng Beaux-Arts Palace, nhng bc nh v hot ng tnh dc bng
ming, cnh mn trn tnh dc ng gii, cnh n l tnh dc v bo dm vn c trng by
cng vi nhng bc nh v hoa v nhng bc chn dung p ." Brussels, cuc trin lm
ny c ti tr bi chnh quyn thnh ph, v an Mch, n c ti tr bi Unibank,
ngn hng ln nht quc gia ny. Cuc trin lm ny cng c trng by m khng xy ra
tranh lun g Hamburg; Venice; Stockholm; Lisbon; Barcelona; Turku, Finland; v Turin,
Italy.
98
www.ebook4u.vn

Tuy nhin, vo ngy 7 thng 4 nm 1989 Cincinnati, Ohio, khi mt ngn k chng i h to
"Gestapo, hy ct v i!" nhng ngi i din cho qun trng v nhng nhn vin cnh st
ng ca Trung tm M thut ng i ni m trin lm nhip nh ca Robert
Mapplethorpe, mang tn The Perfect Moment, va mi c khai mc. Mt bi thm on
truy t bo tng v gim c ca n vi nhng li buc ti khiu dm: xi dc khiu dm v
s dng bt hp php mt a tr trn trung. Su thng sau mt hi ng tuyn b
trng n vi trng hp khiu dm c gii hn ny.

Trc khi b th thch Cincinnati, Corcoran Gallery of Art Washington, D.C. hy b cuc
trin lm The Perfect Moment c ln k hoch ca n, mt cuc trin lm c ti tr mt
phn bi Qu Bo tr M thut Quc gia (National Endowment of Arts). Quyt nh hy b ny
ny sinh v mt s tranh lun xung quanh mt tc phm m thut khc c h tr ti chnh t
qu ny. Piss Christ ca Andres Serrano, mt nh Cibachrome ln ca mt cy thp gi bng
nha dm trong nc tiu ca ngi ngh s ny. Tranh lun v nhng bc nh ny vn ko di l
th, v nhng bn ci v mong mun ca chnh ph lin bang ti tr cho bt c mt m thut no,
c bit l m thut m c th gy ra nhiu tranh lun, vn tip din. V cuc tranh lun ny,
Schuyler Chapin, mt ngi ch trng ng h cho m thut, vit, "Quc hi, nhng nh ph
bnh m thut, chc gin nhng k ng h quyn t do cng dn, nhng k cung tn, nhng
nhm chuyn kim duyt v chng kim duyt- tt c bn h ang tranh lun quyt lit, mc cho
cng ng m thut phi t bo v ly mnh."



Nhng quan im ca Hilton Kramer v Grace Glueck v nhng tc phm ca
Mapplethorpe

Trong hai ngy ch nht lin tip, New York Times pht hnh hai bi bo tranh lun i
khng nhau, bi u tin l ca Hilton Kramer tranh lun chng li vic ti tr ca chnh ph
cho nhng loi m thut nh ca Mapplethorpe. Ch nht sau , Grace Glueck ng h
vic ti tr ca chnh ph cho nhng tc phm ca Mapplethorpe, v nhng tc phm ging
nh n, v chng li vic hy b cuc trin lm ny ca Corcoran.

Tip theo y, nhng tranh lun ca Hilton v Glueck s c trnh by ng h v chng li
quyt nh hy b trin lm ca Mapplethorpe ca Corcoran. Chng ta cng s xem xt
nhng nh gi ca nhng nh ph bnh khc nhau v nhng tc phm ca Mapplethorpe, tm
kim nhng nguyn do cho nhng nh gi ca h v nhng chun mc r rng hay tim n
m h da trn nh gi.

Kramer gy n tng trong vic t chi thm ch miu t nhng tc phm trong trin lm
ny: "Ti khng th t miu t nhng bc nh ny vi tt c nhng chi tit khng khip ca
chng, v tht ng nghi ngi rng t bo ny s ng ng mt s miu t nh th
thm ch nu ti c th t vit v n." R rng, thiu s miu t ca ng ta l mt nh gi
tiu cc v nhng tc phm ny- ng ta m ch rng n th qu gh tm xng ng vi gi
tr ca ngn t. Glueck th t kh khn hn trong vic miu t ni dung ca cuc trin lm
ny:

Trin lm ca Mapplethorpe l mt cuc trin lm nhng tc phm c mt i ca
ngi ngh s ny, n cha ng nhng hnh nh miu t nhng hnh ng tnh dc
99
www.ebook4u.vn
ng gii v khc gii v nhng thc hnh bo dm thng thng bng nh en trng,
nhng ngi n ng v n b mc da hay kho thn vi nhng t th gi tnh.
Cng vi nhng bc nh ny l nhng bc chn dung sang trng v nhng ngi giu
c v n din, nhng sp t hoa l tao nh v nhng a tr trn trung- nhng hnh
nh m c th b xem l khng ng n nu nhn mt cch n gin nhng trong
hon cnh ny th n dng nh rt gi cm.

Nhng bc nh gy kh chu tim n khc khng c nhc n mt cch chi tit l mt ngi
n ng i vo ming mt ngi khc, mt cn nh ca mt nm m v cng tay m
xuyn vo hu mn, mt tay cm ca mt roi da b li ra t trc trng ca ngi ngh s ny,
v mt cn nh ca nhng b phn sinh dc ngi n ng b ct xn. Glueck tha nhn rng
mt s nhng bc nh ca Mapplethorpe th gy kh chu: "Tnh dc ng gii l mt ch
c tnh cng hng xc cm su sc vi nhiu ngi. Vi mt s ngi, trin lm ny chc
chn s gy kh chu." Nhng c ta tranh lun rng m thut i khi "gh tm, thm ch sa
o," v trch dn bc ha v tc n tht ngi ca Goya v nhng bc ho v nhng bn
khc r rng l khiu dm ca Picasso, tt c nhng ci ny chc chn c ct gi mt cch
trn trng xem nh l m thut. C ta qu quyt rng cng chng khng mun "n trnh"
xem chng v, cng th, cng chng khng nn "n trnh" xem nhng tc phm ca
Mapplethorpe.

Trong khi bo v nhng tc phm ca Mapplethorpe, Glueck bm vo nhng chun mc biu
hin ch ngha: "Trong s nhiu nguyn do th nhng ngi ngh s l quan trng vi chng ta
bi v kh nng biu l ca h v nhng g su kn trong thc ca chng ta, nhng g m
chng ta khng th hay s khng t biu l c." C ta tranh lun rng nhng bc nh ca
Mapplethorpe l ngh thut bi chng ku gi mt s xc nhn c ting tm ca ngh thut;
ngha l, chng l ngh thut bi v nhng ai bit v ngh thut th tn trng chng nh l
ngh thut: "D g ngi ta ngh v Mapplethorpe nh l mt ngh s- v trong c nhng
nh ph bnh c hai phe- nhng hnh nh ca ng c xem nh l ngh thut, c gii
thiu nh th v c nh gi l ngh thut bi n t cch. Chng c chn bi
nhng vin ngh thut c uy tn tt." Cui cng, c ta tranh lun rng "nhng bo tng l
nhng ni tn vinh trung lp c tnh cch truyn thng cho s biu l ny- m cng chng t
nguyn n y. Nhng g chng ta xem c th khng phi lun l thm m, nng cao
kin thc, hay thm ch lch s, nhng l giy php m chng ta cp cho ngh thut."

Tuy nhin, Kramer phn i kch lit vic s dng tin ng thu ca ngi dn ti tr cho
ngh thut khoe khoang nhng tiu chun khng ng n v lch s: "Hay, ni cch khc, c
phi mi th hay bt c th g u c chp nhn di ci mc ngh thut? Hay, ni mt
cch khc na, c phi m thut by gi c xem nh l mt gi tr thun ty m khng c
bt k chun mc no khc- nh chun mc v th hiu, chun mc v x hi chng hn-
c tha nhn ng bt k mt vai tr no trong vic xc nh loi m thut no l xng
ng Chnh ph ti tr?" ng r rng ang bc b s t tr ca m thut. ng cng ng
h quyn li ca cng chng c s nh hng mnh m trong nhng quyt nh v loi m
thut c ti tr bi tin ng thu ca h. ng tranh lun rng s khng c s phn i
ca cng chng v trin lm nhng bc nh ca Mapplethorpe nhng phng trin lm
thng mi c nhn, nhng khi tin ng thu ca ngi dn c dng cho trin lm cng
cng ny th cng chng s phn ng.

ng ch r nhng g m ng cho l qu kh chu v mt vi bc nh ca Mapplethorpe. Vi
Kramer, s khng c g nu chng ch miu t s kho thn ca ngi n ng. ng qu
100
www.ebook4u.vn
quyt rng khng ai lm m ln v nhng nh kho thn nam ca Minor White trng by
Bo tng M thut ng i thnh ph New York. Nhng g m ng thy l qu kh chu
trong nhng hnh nh ca Mapplethorpe th "tp trung hon ton vo nhng thin t tnh dc
ca n ng m mi thuc tnh khc ca con ngi b gim xung n mc tm thng.
Trong nhng bc nh ny, nhng ngi n ng c miu t ch nh l nhng i tng tnh
dc- m l tnh dc ng gii." Nhng vi Kramer, nhng iu ny khng phi l mi bn tm
nht: "s tn vinh ng ng thuc v nhng bc nh tn dng nhng chi tit sinh ng v
rng rn" ca ti bo dm. "Trong trng hp ny, n l mt ti c trnh din bi
nhng thnh vin ng tnh luyn i nam m chng ta c th xem h l nhng ngi trng
thnh c s nht tr- nht tr khng ch vi nhng thc hnh tnh dc c miu t m cn
nht tr vi vai tr ca Mapplethorpe trong vic chp hnh h." Kramer cng thy tht s kh
chu khi Mapplethorpe to ra nhng bc nh nh l mt k ng tnh tham d.

Kramer tranh lun rng "trin lm nhng loi hnh nh nhip nh c to ra nhm thu dt
v tip tay cho nhng hnh vi khiu dm bao gm hnh vi cng bc, lm mt phm gi, gy
mu, v nhng hnh vi gy au n ny c th c xem nh l mt s vi phm khun
php cng cng." ng tip tc tranh lun rng nhng hnh nh ny l khiu dm v nh th
khng nn trng by ni cng cng, m nn thuc v mt ni ring t. ng cng tha nhn
a v ngh thut ca chng: "Ti bit l khng c cch no loi tr chng khi a ht ngh
thut. Ngh thut thiu st, thm ch ngh thut nguy him, vn c tn ti ngh thut trong
cm gic." ng tranh lun rng "khng phi tt c nhng hnh thc m thut u c nhng
mc ch v nhng hiu qu tt cho x hi," v khi chnh ph ti tr cho nhng loi m thut
ny, nhng phn i ca ngi dn th xng ng c lng nghe, khng t chi s t do
biu hin ca ngi ngh s, "nhng c mt ting ni xc nh ci g m nhng ngi i
din chng ta trong Chnh ph s ti tr v v th ph chun danh tnh ca chng ta."

Tp ch New York Times ng nhiu l th phn ng nhng bi vit ca Grace Glueck v
Hilton Kramer. Mt phn ng bo v nhng hnh nh ca Mapplethorpe t Veronica Vera, mt
ngh s v mt ngi mu ca mt trong s nhng bc nh mang tnh cht tnh dc trong
cuc trin lm ny: "Ti xem chng nh vch trn tt c nhng ngh v nh khiu dm- gip
cho x hi loi tr nim xem tnh dc l xu xa, n ng rng mt s vn v tnh dc
ca chng ta th qu kh c th ni n, qu ring t c ni cng khai." Hai nh qun
l m thut vit: "Nhng c gng nhm bo m rng nhng tc phm m thut c ti
tr bi nhng qu cng cng th ph hp vi nhng nim tin ca mt s ngi nhng khc
t a s vn ho ca t nc chng ta v xm phm s t do biu l nhng ci nhn khc
thng qua s sng to ngh thut." Nhiu l th phn i bt k mt s kim duyt m
thut no, nhng nhng ngi khc th hoan nghnh quyt nh ca Corcoran v lun im
ca Kramer.



Quan im ca nhng nh ph bnh khc v nhng tc phm ca Mapplethorpe

Hu ht nhng bi ph bnh v nhng bc nh ca Mapplethorpe c xut bn l tch cc,
nhng vi mt t d dt. Kay Larson, vit cho New York Magazine, khng ngn ngi miu t
nhng hnh nh ca Mapplethorpe: "Mt s ngi nhn chm ch vo: ngi n ng mc
qun o da v eo nhng dy xch, i khi b treo ln ngc ln, thng phi chu nhng nhc
hnh tn nhn v tnh dc." C ta trch dn mt v d c bit v mt bc nh kh: "Man
in Polyester Suit l loi nh m bn c th s cnh bo nhng a con ca bn: Trnh xa ci
101
www.ebook4u.vn
dy ko qun m l ra mt dng vt gy sng st v cng, ging nh sc sng tri ln
gia mt ba tic trong vn Victoria." Thm vo vic tha nhn bn cht gy kh chu ca
nhng bc nh ny, c ta bin nhng phn ng y cm xc ca mnh thnh ngn t: "S
kch ng trong nhng hnh nh ca Mapplethorpe l mt c nhy p bng vo nc lnh
en ngm. Mt ln na, bn tri qua s xao ng tnh dc v s huyn diu ca c th thng
c che y ng sau ci dy ko qun."

Trc khi tn dng mt cch r rng nhng bc nh ny, Larson a ra s din gii ca mnh
v chng. C t chng trong mt hon cnh nhip nh khc, nhip nh t liu x hi v
nhip nh hnh thc: "ng l mt k quan st khng thng st v nhng thm kn bn di,
ging vi Weegee; ng l mt ngi theo khuynh hng c in si m vi hnh thc hon ho,
ging vi Edward Weston." Tuy nhin, lun iu din gii ch yu ca c l Mapplethorpe
thm m ho tt c nhng ci m ng ta thy: "Mt bc nh ca Mapplethorpe l mt kinh
nghim th gic y khoi lc, mt trng thi ngy ngt ca nhng chi tit, t vng da bng
sm mu gi tnh n nhng lng t trn cnh hoa anh tc n cng trn." C ta khai trin
thm na: "Mapplethorpe theo ui mt trng thi khao kht c thm m ho mt cch
mnh lit- khng ch hng ti nhng ngi n ng m ng ta quan tm m cn tt c mi
mt ca ci p, d l ln da hay cm thch. Tnh yu, m c th nhng ch cho ci thp
km hn ci p, th khng thuc v loi nhn thc ny." Cui cng, c tn dng nhng tc
phm ny bi v "ng ta nm bt c tinh thn ca thi i m ng ang sng vi s
chnh xc l k v s chn tht cng cc."

S hiu bit ca Stephen Koch v nhng bc nh ca Mapplethorpe th tng t nh ca
Larson. Vit trong Art in America, Koch gii thch rng "Robert Mapplethorpe l mt nh m
hc... Mapplethorpe dnh ht sc sng to: ng mang s hiu bit thin ph v to
hnh vo nhng bc nh ca mnh nhm din t nhng g ng thy nh l mt loi thm m
khng tng, c hnh thnh t chnh nhng s thch v c tnh ca ng." Koch chp nhn
nhng tc phm ny nh l "s tn sng dng vt, tnh dc ng gii, khuynh hng gi gi,
bo dm, bi vt gio mang c trng chng tc," v ng gii thch rng

t nhng bng hoa n nhng hnh nh dng vt, nhng roi da v nhng dy xch v
nhng Manhattanite bun b b tri ln nhng gi tra tn, Mapplethorpe mang khn
gi ca mnh tng bc mt thm d su hn vo ci x hi khng tng v danh ca
mnh, kim nghim khng ch s t nguyn ca nhng khn gi i theo sau, m cn
kim nghim c nng lc sng to v mt to hnh cc k tao nh ca mnh ho
hp khn gi (v con mt ngh s ca chnh mnh) vi nhng thin kin xu h v tc
tu lun tn ti trong lnh vc ny.

Hu ht bi vit ca Koch v nhng tc phm ca Mapplethorpe l din gii hn l nh gi,
nhng bi vit ny r rng l ca ngi. Koch tn dng nhng tc phm ny bi v
Mapplethorpe ang lm vic trong mt truyn thng ngh thut cng vi nhng nh thm m
khc v "nm gi mt a v quan trng trong mi quan h ."

Stuart Morgan cng vit mt bi din gii l ch yu trong Artforum v nhng tc phm
ca Mapplethorpe. Cng vy, n c tn dng, nhng trong ng ta cng by t nhng
d dt:

Tht l kh chuyn i t vic ni v nhng bng hoa sang ni v con ngi.
Chng ta chp nhn rng nhng bng hoa c t trong nhng ci l, nhng chng
102
www.ebook4u.vn
ta s cm thy ra sao khi t mt ngi n ng kho thn ln b, ging nh mt vt
th?... Mt m n ng v danh tng i tr tui, thng l da en, c quan h vi
nh nhip nh v vi nhng ngi mu khc nu ra nhng vn v quyn lc, v
ch nhn v n l. Kha cnh ny ca tc phm lm cho ngi xem bn khon hn c,
ngi n ng da en c xem nh mt vt th, mt k phc dch cho nhng mc
ch ca k khc.

Andy Grundberg a ra mt s khi qut v Mapplethorpe v tranh lun xung quanh nhng
hnh nh ca ng ta, nhng cui cng Grundberg cng c nh gi tch cc. Trong mt bi
vit cho New York Times vo nm 1988 v trin lm ca Mapplethorpe Whitney Museum of
American Art, Grundberg t nhng tc phm ca Mapplethorpe trong bi cnh lch s:
"Rt ging nhng nh nhip nh trc ng- nh Lewis Hine, Brassai, Weegee- ng
Mapplethorpe chn miu t mt nhm vn ho m mt s t hay rt t nhng nh nhip
nh trc nhn thy trong bi cnh nhip nh ngh thut. Trong trng hp ca ng ta,
nhm vn ho ny l mt nhm vn ho ca nhng ngi bo dm v ng tnh luyn i
nam." Grundberg cng a ra mt s nhng bi cnh lch s gn y: "B ch trch gay gt
cch y mi nm nh l ci nhn khng ph hp vi nhng ngi trng thnh, c bit i
vi tr em, sau n c tn dng, c su tp, v c bnh n bi Susan Sontag, Holly
Solomon, tip ti l Sam Wagstaff, v nhng nh vn ho c nh hng khc." Grundberg
c bit tn dng tay ngh nhip nh v cch thc th hin ch ca Mapplethorpe: "S
kt hp gia k thut hon ho v hnh thc hon ho to cho nhng bc nh ca ng mt v
p ring bit m dng nh l sai nin i nu n khng to cho n sc quyn r mang tnh
ng i mt cch r rng."

Grundberg a ra nhng quan im ca nhng nh ph bnh khc trong bi ph bnh ca mnh bng
cch trch dn nhng bi vit t catalogue km theo trin lm Whitney. Grundberg gii thiu rng
Richard Marshall xem ci nhn ca Mapplethorpe l nhng quan tm n hnh thc, tnh tru tng
v ci p c l tng ho; Ingrid Sischy cho l nh nhip nh ny vt qu nhng gii hn v
tm ti nhng ch c tnh ni lon; v Richard Howard thuyt phc chng ta rng Mapplethorpe
lm cn bng nhng ngha thnh thin vi nhng ngha trn tc. Grundberg ng vi Sischy
trong "vic nhn nhn sc mnh t ph trong nhng tc phm ca Mapplethorpe... Nhng bc nh
ca ng ph v nhng quy c khi m lun tao nh v m hc." Nhng Grundberg cng nhn
thy tht kh chp nhn khi Marshall "c th xoay s ni v nhng bc nh nhng ngi n ng
b tri vi dy da v dy xch bng nhng thut ng thun tu l hnh thc ch ngha."

V th, Grundberg ph bnh nhng ph bnh v Mapplethorpe v thm vo nhng ph bnh ny
bng cch kt lun rng nhng tc phm ca Mapplethorpe l c phong cch ring.
Grundberg tranh lun rng phong cch mang ni dung ca chnh n v Mapplethorpe trnh
by vi chng ta rng "th gii ny th c th nhn thc thng qua s ho gii gia nhng th
hiu ch khng phi bng tr la gt ca nhng gi tr o c. y l thng ip thc s rt
ng ch trong nhng bc nh ca ng ta, v n lm cho nhng bc nh ca ng tr thnh
tm im trong nhng vn gy tranh ci ca thi i chng ta."

Trong mt bi vit khc, tip theo nhng tranh ci v bc nh ca Serrano v vic hy b
trin lm ca Mapplethorpe Corcoran, Grundberg c mt v th ng k hn v vit trong
New York Times: "Hnh nh mt cy thp t gi ni lnh bnh trong mt m vng vng ca
ng Serrano m by gi rt tai ting, ai ai cng bit c th c gii thch nh l mt s xm
phm n nhng iu rn dy ca Cng gio La M i vi ngi ngh s... N l tc phm
ngh thut phn no thi v n gy kh chu khi xem, v bi v n b ng con du l chng
103
www.ebook4u.vn
i c tin." ng ta cng bnh vc nhng tc phm ca Mapplethorpe theo cch ny: "Nhng
tc phm [ca Mapplethorpe] c xem l xc phm vo phm vi ca nhiu thng l. S xc
phm c th ni l vn c bn trong m thut ca ng ta, v n lm cho nhng hnh
nh thm ch ni lon nht ca ng ta cng khng phi l nh khiu dm."

Ingrid Sischy trong New Yorker v Arthur Danto trong mt bi vit pht hnh cng vi mt b
su tp nhng bc nh ca Mapplethorpe c bit gn y, a ra nhng li bnh vc
cho nhng bc nh tnh dc ca Mapplethorpe da trn phn no s tht v s hiu bit.
Danto tuyn b nhng bc nh bo dm ca gii ng tnh luyn i l "phi by s tht."
Sischy vit rng "ni dung ca nhng tc phm gy tranh lun nht ca ng ta c mt kh
nng thng tin. Nhng bc nh ny a ra nhng ci nhn v nhng hot ng tnh dc m
gy bi ri cho nhiu ngi. ng ta b p thm vo s gio dc gii tnh m hu ht chng
ta u tri qua." C ni tip:

V ch tnh dc, dng nh l Mapplethorpe ly mt ci xng, ch khng phi l
my nh, v o bi nhng g c chn ct. Hnh nh tai ting nht ca ng
chc gin nhiu ngi, bao gm nhng ngi ng tnh luyn i tin rng nhng cnh
tng gh tm ny lm suy yu i vic tranh lun rng ng tnh luyn i th lnh
mnh nh luyn i khc gii thng thng (v h nhc chng ta rng c dm v kh
dm th khng c bit n trong gii luyn i khc gii thng thng).

Sischy tha nhn rng "nhng bc nh ny th gy kh chu khng th chi ci c; nhng
s kh chu khng phi l l do cho s ty chay."

Vit t mt quan im ca gii ng tnh luyn i, nh ph bnh kim nhip nh gia Doug
Ischar nh gi cao mt s bc nh ca Mapplethorpe, nht l v chng a ra "tnh cht hu
hnh tiu biu" cho nhng ngi ng tnh luyn i, "kin to mt din mo phong ph ca
gii ng tnh luyn i trong m thut ng i, lm cho chng ta c th nhn thc c,"
i lp vi "mt truyn thng mang tnh v hnh ca gii ng tnh luyn i lu nay." ng
trch dn lm v d v ba tnh cht hu hnh tiu biu trong nhng tm chn dung t chp ca
Mapplethorpe: "trng rt n ng trong b bng da," "trng nh n b vi b mt c
trang im rt r," v trong "trang phc lng nhng ca n b":

Ti thch v ngng m nhng bc nh ny rt nhiu. Ti thch nhng g m chng
to ra trong th loi chn dung, nhng chn dung ny th tht kh chu v v ch vi
nhng ngi ng tnh luyn i v nhng ngi n ng ng tnh luyn i bi khng
th nhn ra v ch r s khc nhau v hnh ca chng ta.

Nhng g m nhng bc nh ny u lm l b sung vo chn dung ca ngi n ng vi mi
th m l ra khng tn ti nh: trang im, chi chut, trang sc, thch th vi nhng th
ny; n tnh, bt lc vi s tho m, coi thng nam tnh v ph n.



Kt lun

nh gi bao gm din gii, v din gii bao gm miu t. Chng ta cn mt s hiu bit-
mt s hiu bit c th bin h v thuyt phc- v nhng g m mt bc nh mun ni trc
khi chng ta nh gi chng. Tuy nhin, iu ny khng c ngha l tin trnh nh gi khng
104
www.ebook4u.vn
bao gi c th l xut pht im. Tht l phn trc gic v c phn gng p khi i n
phng trin lm v miu t, v ch miu t, trc khi chng ta hnh thnh mt s nh gi.
C kh nng hn l chng ta nh gi trc, thm ch l chng ta c dnh thi gian hay khng
miu t v din gii mt cch cn thn tc phm. Nhng mt nh gi m khng c s h
tr ca mt s din gii l v trch nhim.

Nhng nh gi m khng c nguyn do cng l v trch nhim. Nhiu nh gi c tung ra
mt cch tnh c trong cuc tr chuyn y am m v thng thn nhng khng a ra v i
hi nhng nguyn do. Nhng nh gi c trch nhim c th v nn c tranh lun, ng c
tuyn b.

Nhng nh ph bnh vit mt cch thuyt phc, c l c bit khi h ang c gng thuyt
phc chng ta v ci gi tr hay ci v gi tr ca mt tc phm ngh thut hay mt cuc trin
lm. Nu chng ta tht s yu thch mt iu g hay mt ai , chng ta thng s mun
thuyt phc nhng ngi khc h cng ng trn lp trng ca chng ta hay ch t cng
hiu v chp nhn chng. Li vit ph bnh si ni c th l li vit ph bnh rt hay v rt li
cun ngi c.

Cui cng, nhng vn l lun chng cho vi nhng vn nh gi ca ph bnh bi v
nhng chun mc cho s nh gi m thut c lin kt rt cht ch vi nhng l lun v
ngh thut- hay nhng g m ngi ta tin l ngh thut hay nn l ngh thut. Nu mt nh
ph bnh ang tranh lun v vic chnh ph c nn ti tr hay khng cho "ngh thut chng
i," ng ta hay c ta c th ang tin hnh l lun v ngh thut v vai tr ca ngh thut
trong x hi hn l nh gi ngh thut ang c cp. L lun l ti ca chng k
tip
























105
www.ebook4u.vn
Chng 7

L LUN: L NGH THUT?



C l chng ny nn v tr th hai trong quyn sch, trc phn miu t, hn l v tr sau
cng ny. N t v tr ny bi v quyn sch i t nhng quy trnh n gin n phc tp
theo th t l miu t, din gii, nh gi, v sau l l lun. Quy trnh ny cng thch hp
vi vic dy v ph bnh. Tuy nhin, l lun bao gm trong mi ph bnh m thut, mi vic
ging dy m thut, vic sng to m thut, v trin lm m thut.

Khi ph bnh v mt cuc trin lm ca Cindy Sherman, Eleanor Heartney vit trong
Afterimage: "Ngy nay, dng nh chng ta thch m thut ca chng ta tun th vi l lun
hn. Vic tr thnh ni ting ca Cindy Sherman c lin quan cht ch vi s d di n
ni nhng tc phm ca c c th b ng ho vo khuynh hng hu cu trc- n quyn
(feminist poststructuralism)."

Ngy nay nu iu ny l s thc, th n cng c th ng vi nhip nh trong qu kh,
nhng di nhng mc, thut ng, v l lun khc. Alfred Stieglitz trin lm Gallery
291 v xut bn trong Camera Work nhng nh nhip nh m tc phm ca h gn vi l lun
v nhip nh v vic ginh a v cho nhip nh ca ng ta.

Trong mt bi bo c bit bn v nhng tc phm nhip nh gn y, Richard Woodward
vit trong New York Times Magazine: "Tht khng r l nhip nh nn c nh gi hay c
xem nh th no na, n nn c trin lm u trong nhng bo tng ca chng ta- thm
ch th no l mt tm nh hoc th no khng phi l mt tm nh." iu ny cng l s
thc trong qu kh, vi nhng cuc tranh lun d di vo cui nhng nm 1800 v vic nhip
nh c l mt ngh thut hay khng, v trong nhng nm 1920 vi vic Edward Weston ln
n nhng nh nhip nh hnh ho v vic to ra nhng "bc ho gi to" (pseudo-painting)
thay v nhng "bc nh".

Vi mt s ma mai c , Woodward t ta cho mt bi bo ca ng ta l "N l Ngh
thut, nhng N c phi l Nhip nh khng?" iu ny qu l ma mai bi v s tranh lun
ny thay i, quay v im xut pht: Vi s tha nhn nhip nh trong nhng b su tp
ca bo tng, v vi gi tr kinh t gia tng mt cch nhanh chng t nhng nm 1960, vn
v vic nhip nh c l ngh thut hay khng tht s tr thnh khng cn thch hp
na.

Vi nhng tc phm ca nhng ngh s nh Mike v Doug Starn, kt hp nhng bc nh vi
di bng cellophane to ra nhng bc tranh tng ln c trin lm v c chp nhn
nh ngh thut, cu hi vo cui nhng nm 1980 thay i thnh "N c phi l Nhip nh
khng?" Trc nhng nm 1990, Bo tng M thut ng i New York khng chp nhn
cho trin lm tc phm ca John Baldessari, Gilbert & George, David Hockney, Robert
Mapplethorpe, Richard Prince, Laurie Simmons, William Wegman, Joel-Peter Witkin, Cindy
Sherman, Barbara Kruger, Sherrie Levine hay The Starns. Nhng ngh s ny c nhng h
tr rng khp t nhng bo tng khc nhng khng c tha nhn bi B phn Nhip nh
ca MOMA New York. C l theo MOMA th nhng tc phm ca nhng ngi ny c th l
106
www.ebook4u.vn
ngh thut nhng khng phi l nhip nh. Hay nu l nhip nh th loi ny khng c ng
h bi nhng l lun m lm c s cho b su tp nh ln v y uy th ca MOMA.

Nhng s tn thnh khc v vic xc nh trn l thuyt ci g l m thut hn l nhip nh
th c lin h trc tip ti vn kinh t ca th trng ngh thut. Charles Desmarais, cu
gim c ca Bo tng Nhip nh California Riverside, California, ni rng, "Ti khng bit
ti sao khi bn t xng l mt nh nhip nh th bn ch tnh $300 cho mt bc nh, nhng
nu bn l mt ngh s th i ti $3,000 hay $30,000." Nhng bc nh ct dn ln ca David
Hockney, i khi l bn sao th hai mi, c gi t $10,000 n $60,000. Mt tc phm dng
billboard ca Barbara Kruger bn vi gi $30,000. The Starns c th i $50,000 cho mt bc
nh. Hockney c xem l mt ho s; Kruger v The Starns c qung co bi nhng
gallery l ngh s, khng phi nh nhip nh. Ci gi ca h cho nhng bc nh n th cao
hn nhiu gi mt bc nh n ca nhng nh nhip nh thng thng m phn nhiu ch gn
con s $300.

Mt cuc tranh lun v nh ngha khc n ra vo cui nhng nm 1970 khi Th vin Cng
cng Thnh ph New York (New York City Public Library) xem xt tt c nhng sch cha
hnh nh ca n v khm ph ra nhiu sch c minh ho vi nhiu bc nh xa ca
nhng nh nhip nh ni ting hin nay. Nhng quyn sch ny c phn loi vi nhng
ti khc nhau, chng hn lch s, a l, v khoa hc. Vic qun l ny hnh thnh mt
b phn mi v nhip nh v b nhim mt ngi qun l th vin trng coi b phn
ny. Nhng quyn sch v Cuc Ni Chin c cha nhng hnh nh ca Timothy O'Sullivan v
Alexander Gardner, v nhng quyn sch v Ai Cp vi nhng hnh nh ca Beato, tt c
c phn loi li di mt phn loi ring l "nhip nh".

Douglas Crimp vit mt bi chng li vic phn loi li ny. ng tranh lun rng ci quyt
nh ny l mt quyt nh sai lc v da trn gi tr kinh t mi pht sinh m nhng bc
nh nhn c nh mt ngh thut nh cao. Crimp bnh lun rng vic lp li th mc
nhng quyn sch ny di tn "nhip nh" lm thay i ni dung ca quyn sch t lch s,
i l, v khoa hc thnh ngh thut v thnh nhip nh. ng lo s rng mt s hiu bit
chnh xc v nhng quyn sch ny s b lm cho tr thnh ng ngn bi ci nhn mi ca
chng v nhng ni dung ca chng by gi s b hn ch n mt s hiu bit c gii hn v
chng nh l nhng i tng m hc: "Nhng g l Ai Cp s tr thnh Beato, hay Du
Camp, hay Frith; Trung M thi Tin Columbia s l Desire Charnay; Ni Chin M by gi s
l Alexander Gardner, Timothy O'Sullivan, hay nhng ngi khc... nhng con nga chuyn
ng s l Muybridge, trong khi nhng con chim bay s l Marey... s bn cng v nhp c
ca thnh th tr thnh Jacob Riis v Lewis Hine." S tranh lun ca ng l c lp lun, phi
lm mt nh ngha v nhip nh. ng ang tranh lun chng li vic xem tt c nhng bc
nh, phng din ngn t hay trong thc t, nh l "ngh thut".

Nhng ngi vit v nhip nh khc ng rng nhng nh ngha v nhip nh l c c thm
m qu hp hi v m rng nh ngha v nhip nh bng nhng hnh nh m h chn
nghin cu: Sally Stein hng s quan tm ca c n nhip nh v cch bi tr ca nhng
tp ch dnh cho ph n, Carol Squiers nghin cu nhip nh ca nhng bo co hng nm
ca cc on th, v Allan Sekula vit v nhip nh cnh st Php. Nhng nh ph bnh
ny v nhng ngi khc c hp tuyn bi Richard Bolton trong The Contest of Meaning,
mt quyn sch m ng tp hp xung quanh bn vn l lun m c th mang li nhng
cu tr li rt thc tin: "S nht ch v thi quen thm m ca x hi l g? Nhip nh to
107
www.ebook4u.vn
ra s khc nhau v gii tnh nh th no? Nhip nh c s dng thc y giai cp v
li ch dn tc nh th no? Quan im v tnh chn thc ca nhip nh l g?"

L lun cng nh hng n vic dy nhip nh trong nhng trng cao ng v i hc. N
xc nh mt cch rt phong ph nhng ni m nhng khoa nhip nh c th c thit lp
(trong nhng khoa bo ch, k thut, hay ngh thut) v nhip nh c a ra tch bit hoc
cng chung vi thut in, tranh v, hay phim v video. L lun cng xc nh phn no vic
nhip nh c dy nh ngh thut hay nh truyn thng bo ch, vic bao gm c nhip nh
thng mi hay khng, lch s nhip nh c c dy nh mt phn ca lch s ngh thut
hay khng, thng qua lch s ca nhng khoa ngh thut, tch ring vi lch s ngh thut v
bng chnh nhng ging vin ring v nhip nh.



L lun M hc

Nhng l lun m hc thch hp vi ngh thut, vic sng to ngh thut, v s phn loi v
tha nhn ngh thut trong x hi. L lun m hc c gng nht nh ngha ngh thut l
g v nht tr v nhng nh ngha nh th. Khi nhng ngi vit l lun v nhip nh, h ni
chung l c gng nh ngha nhip nh l g- ngha l, n nn l g v tt nht n nn c
xem xt nh th no. Hu ht nhng nh ngha v ngh thut c gng thuyt phc chng ta
nhn nhn ngh thut theo mt cch no v sng to ra nhng loi ngh thut no .
Nhng nh ngha mi thng b phn ng bi nhng nh ngha trc .

Nhng nh ngha v nhip nh c th c vit trong mt cu. Trong mt bi vit v mt
cuc trin lm, Max Kozloff vit: "Mt bc nh, vi mt phng hai chiu ca n, l du vt
nh sng tr, phng l ca mt hot ng khch quan no m tng xy ra." ng ta a
ra nh ngha nhip nh ny, nhng hu nh l tnh c, trong s pht trin v mt ngh khc
ca ng.

Allan Sekula m u mt bi bo vi cu ny: "Gi s chng ta xem ngh thut nh mt
phng thc thng tin ca con ngi, nh mt cuc ni chuyn gn lin vi nhng quan h x
hi c th hn l mt lnh vc b n, h o, v phi lch s ca s biu hin v kinh nghim ch
gy xc ng." nh ngha ca ng th r rng l thuyt phc. Ngha l, ng ta mun c gi
tha nhn nhip nh nh l "mt phng thc thng tin gn lin vi nhng quan h x hi c
th." nh ngha v nhip nh ca ng th i lp vi mt nh ngha v nhip nh nh ngh
thut, m ng bc b nh l "s biu hin gy xc ng mt cch b n, h o v phi lch s."
Trong phn cn li ca bi bo ca mnh, mang tn "Dismantling Modernism, Reinventing
Documentary (Notes on the Politics of Representation)," Sekula gii thch nh ngha ca ng
ta, tranh lun c tha nhn n, v a ra nhng v d v nhip nh ph hp vi n.

Mt s nhng nh ngha v ngh thut hay nhip nh mt c mt quyn sch l gii mt
cch y . Chng hn nh Poetics ca Aristotle, Transfiguration of Commonplace: A
Philosophy of Art ca Arthur Danto, v Camera Lucida: Reflections on Photography ca Roland
Barthes.

Nhng tc gi l lun v nhip nh th khng xem xt tng bc nh ring r, mc d h s
dng nhng bc nh ring r lm v d. H ang khm ph nhip nh mt cch chung
chung, c gng tr li n ging hay khc nhng hnh thc to hnh khc nh th no. H
108
www.ebook4u.vn
ang gp phn vo nhng g m Andy Grundberg gi l "ph bnh l lun". Hng lot nhng
cu hi c nhiu cu tr li khc nhau l nhng cu hi l lun in hnh: Nhip nh l g?
Nhip nh c phi l ngh thut khng? Nhng thng nht trong vic xem nhip nh l "ngh
thut" l g? Nhip nh c khc hi ho khng? Nhip nh a chng ta n gn vi hin
thc hn hi ha phi khng? Nhip nh lm iu g l tt nht?

Nhng l lun cng c th l mt phn, khng hon ho, v ri rc. Chng ta sng vi nhng
l lun nh th v khng th bit r v chng trc khi t vn v chng. Nhng l lun
nh th c th c hiu tt hn nh l nhng s nm bt thc ti, cuc sng, ngh thut,
nhip nh, v vn vn. Vic chng ta c hiu r iu ny hay khng nh hng n vic
chng ta to ra nhng bc nh nh th no v chng ta hiu chng ra sao. Nhng l lun ca
nhng thy gio ca chng ta chc chn nh hng n cch m h dy chng ta v nhip
nh, cch m chng ta hc nhip nh, v nhng loi nh m chng ta mong mun to ra.




L lun v nh ph bnh

Khi ph bnh mt cuc trin lm ring hay tc phm ca mt nh nhip nh, nh ph bnh
thnh thong xen vo nhng quan im l lun. V d, khi vit v tc phm ca Irving Penn,
Owen Edwards vit: "Mc ch ca nhng tnh vt l cho php chng ta thi gian ngm ci p
ca nhng vt bng cch gi chng tch bit vi thi gian." S trnh by ca Edwards l l
lun bi v n l mt lun iu to tt v mt nhm nhng hnh nh, nhng nh tnh vt. ng
ta c gng gii thch tt c nhng nh tnh vt bng vic trnh by nhng g ng ta ngh l
mc ch ca chng.

Trong on m u ca mt bi ph bnh v nhng bc nh ca John Coplans, Andy
Grundberg trnh by: "Khng ging nhng phng php th hin khc, bao gm tranh v
v tranh mu, nhip nh khng th cho l mt ngh thut ca ng nt." Lun iu ca ng
l l lun. N ni v nhip nh mt cch chung chung, nh l mt phng tin th hin. ng
phn bit nhip nh vi hi ho. Grundberg trnh by lun im ny phc v cho bi ph bnh
ca ng ta v nhng bc nh ca Coplans, ng ta da vo lun im ny d bi ph bnh,
phn no nh mt chm ngn c tnh vn chng v phn no nh mt phng tin gii
thch nhng bc nh ca Coplans m ng ang xem xt.

i khi nhng nh ph bnh vit ph trng l lun. A. D. Coleman, nh ngha v ph bnh
nhip nh ca ng ta l "im giao nhau ca nhng bc nh vi nhng ngn t," vit mt
bi bo l lun c uy th vo nm 1976 vi ta "The Directorial Mode: Notes Toward a
Definition". Bi bo ca ng l l lun bi v mc ch ca ng l xc nh mt cch tip cn
vi nhip nh, ci m ng gi l "c dn dng". Thm vo , nhn thc cch lm vic
ny, gi tn n, xc nh n, nhn din nhng ngi ang thc hin n, Coleman bn lun
nhip nh c dn dng khc nhng cch lm vic dng nhip nh khc nh th no v mi
tng quan ca n vi nhng l lun khc ca ngh thut nhip nh ra sao. Bi bo ny v
nhng kin n nu ra by gi c cng c v dng nh n l hin nhin, nhng chng
th khng nh th cho ti khi Coleman ch r loi ny trong bi vit ca ng ta.

Mt s nh ph bnh ch vit t mt quan im l lun bi v h quan tm n nhip nh ni
chung hn tng bc nh ring r hay nhng nh nhip nh ring r. H tm ti bit v
109
www.ebook4u.vn
nhip nh nh l hin tng vn ho v hiu nhng bc nh c s dng nh th no
trong mt x hi v chng tc ng n x hi nh th no. Nhng bi vit ca Allan Sekula
v nhip nh l nhng iu tra nghin cu v ph bnh v lch s ch lin quan n nhng vn
l lun m ng nhn bit v quan tm t mt mi lin h c bit, l "mt mi lin h
vi nhip nh nh l mt thi quen x hi".

Gn y, l lun nhip nh n ngy cng nhiu t bn ngoi cng ng nhip nh. Susan
Sontag va Roland Barthes l hai tc gi ng gp tc phm quan trng cho lnh vc nhip
nh d c hai u khng c o to v nhip nh. On Photography ca Sontag l mt ci
nhn ca mt ngi quan st hon ton l ph bnh nhip nh. Nhng nh m hc ang vit
v nhip nh thng xuyn hn trong qu kh, v nhng tc gi v phn tm hc ca ngh
thut nh Rudolph Arnheim v E. H. Gombrich cng ng gp nhng tc phm cho nhip nh.
C Arnheim v Gombrich u tip cn, t mt kha cnh phn tm hc, i vi vic l lun v
nhng bc nh c ngha nh th no, chng thng tin ra sao, v nhng ngi xem gii m
v hiu chng ra sao.



L lun v nh ph bnh

Khi ph bnh mt cuc trin lm ring hay tc phm ca mt nh nhip nh, nh ph bnh
thnh thong xen vo nhng quan im l lun. V d, khi vit v tc phm ca Irving Penn,
Owen Edwards vit: "Mc ch ca nhng tnh vt l cho php chng ta thi gian ngm ci p
ca nhng vt bng cch gi chng tch bit vi thi gian." S trnh by ca Edwards l l
lun bi v n l mt lun iu to tt v mt nhm nhng hnh nh, nhng nh tnh vt. ng
ta c gng gii thch tt c nhng nh tnh vt bng vic trnh by nhng g ng ta ngh l
mc ch ca chng.

Trong on m u ca mt bi ph bnh v nhng bc nh ca John Coplans, Andy
Grundberg trnh by: "Khng ging nhng phng php th hin khc, bao gm tranh v
v tranh mu, nhip nh khng th cho l mt ngh thut ca ng nt." Lun iu ca ng
l l lun. N ni v nhip nh mt cch chung chung, nh l mt phng tin th hin. ng
phn bit nhip nh vi hi ho. Grundberg trnh by lun im ny phc v cho bi ph bnh
ca ng ta v nhng bc nh ca Coplans, ng ta da vo lun im ny d bi ph bnh,
phn no nh mt chm ngn c tnh vn chng v phn no nh mt phng tin gii
thch nhng bc nh ca Coplans m ng ang xem xt.

i khi nhng nh ph bnh vit ph trng l lun. A. D. Coleman, nh ngha v ph bnh
nhip nh ca ng ta l "im giao nhau ca nhng bc nh vi nhng ngn t," vit mt
bi bo l lun c uy th vo nm 1976 vi ta "The Directorial Mode: Notes Toward a
Definition". Bi bo ca ng l l lun bi v mc ch ca ng l xc nh mt cch tip cn
vi nhip nh, ci m ng gi l "c dn dng". Thm vo , nhn thc cch lm vic
ny, gi tn n, xc nh n, nhn din nhng ngi ang thc hin n, Coleman bn lun
nhip nh c dn dng khc nhng cch lm vic dng nhip nh khc nh th no v mi
tng quan ca n vi nhng l lun khc ca ngh thut nhip nh ra sao. Bi bo ny v
nhng kin n nu ra by gi c cng c v dng nh n l hin nhin, nhng chng
th khng nh th cho ti khi Coleman ch r loi ny trong bi vit ca ng ta.

110
www.ebook4u.vn
Mt s nh ph bnh ch vit t mt quan im l lun bi v h quan tm n nhip nh ni
chung hn tng bc nh ring r hay nhng nh nhip nh ring r. H tm ti bit v
nhip nh nh l hin tng vn ho v hiu nhng bc nh c s dng nh th no
trong mt x hi v chng tc ng n x hi nh th no. Nhng bi vit ca Allan Sekula
v nhip nh l nhng iu tra nghin cu v ph bnh v lch s ch lin quan n nhng vn
l lun m ng nhn bit v quan tm t mt mi lin h c bit, l "mt mi lin h
vi nhip nh nh l mt thi quen x hi".

Gn y, l lun nhip nh n ngy cng nhiu t bn ngoi cng ng nhip nh. Susan
Sontag va Roland Barthes l hai tc gi ng gp tc phm quan trng cho lnh vc nhip
nh d c hai u khng c o to v nhip nh. On Photography ca Sontag l mt ci
nhn ca mt ngi quan st hon ton l ph bnh nhip nh. Nhng nh m hc ang vit
v nhip nh thng xuyn hn trong qu kh, v nhng tc gi v phn tm hc ca ngh
thut nh Rudolph Arnheim v E. H. Gombrich cng ng gp nhng tc phm cho nhip nh.
C Arnheim v Gombrich u tip cn, t mt kha cnh phn tm hc, i vi vic l lun v
nhng bc nh c ngha nh th no, chng thng tin ra sao, v nhng ngi xem gii m
v hiu chng ra sao.



Nhng l lun v nh s hc

Tt c nhng nh s hc v nhip nh u b nh hng bi l lun ca h- bi nhng tha
nhn ca h v mt bc nh l g, nhng bc nh no l quan trng nht xem xt, v ci
no l nn b qua. Beaumont Newhall b ch trch bi nhng ngi khc v qu hp hi
trong ci nhn v nhip nh v v vic gim bt nhng s ng gp ca nhng ngi ng h
nhng cch tip cn nhip nh khc vi li tip cn thun ty (straight approach). Jonathan
Green vit lch s nhip nh, trong American Photography, xoay quanh mt vn l lun:
Ngi M ni g v nhip nh Hoa K?



Nhng l lun v ngi gim tuyn

Nh l mt ngi gim tuyn trin lm nhip nh trong mt c quan c ting tm, John
Szarkowski tc ng n l thuyt v nhip nh bng nhiu cch: bng cch a ra trin
lm nhng nh nhip nh no m khng phi nhng nh nhip nh khc, bng cch chn
nhng bc nh mua cho bo tng v tha nhn nhng bc nh no t nhng ngi cho
tng, v bng cch nhn thc, t chc, v truyn b nhiu cuc trin lm. Nhng trin lm
ln ca ng bao gm nhng catalogue v nhng tc phm trong nhng trin lm v nhng
bi vit gii thch v bo v nhng quan im v nhip nh ca ng.

Mt cuc trin lm nh th v catalogue c cng tn l The Photographer's Eye, c gii
thiu vo nm 1966. Trin lm ny l mt s c gng cung cp v ngn ng, v bng
phng tin l nhng th d v nhip nh, mt s nh ngha v nhip nh. Trong The
Photographer's Eye, Szarkowski iu tra nghin cu nhng bc nh trng ging ci g v c
gng gii thch ti sao chng c xem theo cch . Quan tm ca ng l v nhip nh ni
chung, v ng s dng nhng bc nh ring r gii thch v minh ho s hiu bit ca ng
v nhip nh. Trong bi vit gii thiu trong catalogue, ng tm cch l gii phng thc
111
www.ebook4u.vn
nhip nh th khc nhng lnh vc khc nh th no. ng ch r nm c tnh phn bit
lnh vc nhip nh l: "s vt l chnh n" (the thing itself), "chi tit" (the detail), "ng khung
nh" (the frame), "thi gian" (time), v "li th" (vantage point).

Trong bi vit ny, nhng s nht tr ch yu ca Szarkowski l nhip nh th tt nht khi
n lin h vi thc t ("the thing itself"), thm ch d bc hnh ca nh nhip nh th khc xa
vi hin thc m t n c to ra. ng ta tranh lun rng nhng bc nh th tht l tuyt
trong vic cho chng ta thy tng phn nh ("the detail"), v nng chng ln thnh nhng
biu trng, nhng khng tt lm trong vic k nhng cu chuyn. Hot ng chnh ca nhip
nh l chn la ("the frame")- ngha l, chn la nhng g nm trong bc nh v quyt nh
nhng g khng nm trong nh. ng ta ch r phng tin ny nh l vn c s lin quan
vi thi gian ("time"): "Duy nht trong lch s ca tranh nh, mt bc nh mi miu t khong
thi gian m n c to ra." Cui cng, nhip nh dy chng ta nhn t ci nhn gy bt
ng ("vantage point").

Tuy nhin, theo nhng nh ph bnh phn bc ng th s c gng ca Szarkowski trong vic
xc nh nhip nh nh l mt mi trng duy nht l mt s c gng ca ngi theo khuynh
hng hin i, v h bc b nhng c gng nh th vi s ng h ca l thuyt hu hin
i.

Hai cuc trin lm gn y vi nhng ti khc nhau l hai v d khc v vic l lun ca
ngi gim tuyn: "Cross-References: Sculpture into Photography" v "Vanishing Presence".

"Cross-References: Sculpture into Photography" l mt cuc trin lm phm vi quc t trng
by nhng tc phm ca Bernard Faucon ca Php, Ron O'Donnell ca Scotland, Boyd Webb
ca Anh, v nhng ngi M James Casebere, Bruce Charlesworth, v Sandy Skoglund. Trin
lm c t chc bi Elizabeth Armstrong, Marge Goldwater, v Adam Weinberg v c
trng by The Walker Art Center Minneapolis v Bo tng M thut ng i Chicago.
Tt c nhng tc phm c trin lm l nhng tc phm mi c y nhim bi nhng ngi
gim tuyn ny. S t ph l lun ca cuc trin lm ny l hnh nh c sng to bi
nhng ngh s vi my nh. Mi mt ngh s ny to ra nhng m hnh trong phng, kch
thc ln m h thng ph hy sau khi chp nh chng. Nhng hnh nh ca h b nh
hng bi phim nh, truyn hnh, v vn hc.

Trong li gii thiu ca catalogue km theo cuc trin lm, nhng ngi gim tuyn trnh
by rng: "Nhng ngh s ny c quan tm cht t n nhip nh nh l s dn chng bng
t liu ca s tht c nhn thy; hn na, h thch sp xp nhng s kin to ra nhng
hin thc ca ring h... Bng cch lm gi nhng ch ca chnh h, nhng ngh s ny
duy tr mt mc kim sot nhng hnh nh cui cng ca h."

Trong cuc trin lm, Bernard Faucon sng to ra mt ci hp bng knh ln, sch v c
nim kn c y mt phn vi ng trng kt tinh. Tc phm c tn The Wave of
Snow. Nhng ngi gim tuyn gii thch nhng s tng ng c ng bi Faucon gia
nhng tinh th ng trong tc phm iu khc v nhng tinh th bc trn t giy nh:
"Nhng tinh th ng trong The Wave of Snow to thnh mt tm bng con, mt t giy nh
trng." Tc phm iu khc, ging nh bc nh, cng c lm ng cng, khng th bin i
v b nh hng bi thi gian. "N l mt hp cha gi ch ca n ngn cch vi th gii
ging nh bc nh vi mi th c ng khung bn trong mt t giy vung."

112
www.ebook4u.vn
Trin lm ny l mt v d tt v l lun tc ng n thc tin v thc tin c lm r bi l
lun. Nhng ngi gim tuyn ch r v xc nh mt nh hng nhn thc v nhip nh,
la chn nhng ngh s th hin m h ngh l lm vic theo cng mt cch tng t, v
y nhim cho nhng tc phm mi minh ho cho nhng nhn thc ca nhng ngi gim
tuyn. Nhn thc v nhip nh ny va mc n l lun ca Coleman v nhip nh dn dng,
v va thc y n.

"Vanishing Presence" l mt cuc trin lm lu ng c t chc bi Adam Weinberg cho The
Walker. N tp hp nhng nh c to ra sn hn l nhng y nhim mt cch c
bit cho cuc trin lm nh i vi "Cross-References". Cuc trin lm ny c hng
dn bi mt khi nim v nhip nh mu thun vi nhng g theo truyn thng c xem
ng l nhip nh- ngha l, nhng hnh nh sinh ng v sc nt ca nhng khonh khc
quyt nh. N bao gm nhng bc nh ca hai mi ngh s: Dieter Appelt, Bernhard Blume,
Mary Beth Edelson, Joseph Jachna, William Klein, Ralph Eugene Meatyard, Duane Michals,
Lucas Samaras, Michael Snow, Patrick Tosani, Anne Turyn, v Francesca Woodman.

Nhng bc nh trong "Vanishing Presence" s dng mt s a dng nhng k thut lm
nhe hin thc v sai lch v thi gian bng cch pht trin n v mt nhip nh v lm cho
n l m, ng v dng chy lin tc hn l trch on b bt ng. Trong bi vit
catalogue, Weinberg vit rng:

Chng l nhng hnh nh tin trin v ch ca n l h o. Chng khng m t
nhng khong thi gian c nm bt trong mt khung ngm v th hin qu kh
mt cch r rng. Chng l nhng bc nh l lng trong tin trnh lin tc tr
thnh chnh n v c lin quan vi s thay i chnh n. Chng thi thc chng ta
xem xt kinh nghim v thi gian khng nh nhng con s c th thay i m nh
mt chnh th lin tc, no ng, trn ngp, v k l. Nhng nh nhip nh ny
dng nhng hnh nh nh bng ma, m nho, thiu sc nt, v nhng phng tin
c bn cht nhip nh khc gii phng chnh chng khi nhng xing xch ca tnh
chnh xc ca nhip nh v lm thc tnh nhng ci nhn t nht v t mn v hin
thc ca chng ta.

Theo Weinberg, nhng hnh nh trong trin lm ny th i lp vi dng nhip nh chnh
thng: "Bt u vi Stieglitz, nhng nh nhip nh Hoa K thch mt s tip cn sao chp
li mi trng, ngha l, kh nng ca nhip nh ti hin li tt c nhng chi tit nh nht
ca mt ch chnh xc nh chng hin din trc ng knh." Tuy nhin, nhng hnh nh
c chn cho "Vanishing Presence" tm cch gii phng suy ngh- v chic my nh- khi s
kim sot ca l tr v quan trng nht l gi ln nhng mc hin thc th gic khc.

Vic l lun c bao gm trong c hai cuc trin lm ny. Nhng ngi gim tuyn "Cross-
References" v "Vanishing Presence" xem xt nhip nh c nh ngha nh th no v
sau tm cch m rng nhng nh ngha ny vi tc phm mi v nhng mi quan tm mi
m tc phm ny lm sng t. Cc bc chng dn n vic to ra l lun th nhiu:
Chng xc nh r vic tn ti ca nhng nh ngha v phng tin nhip nh, xc nh l
chng th qu hn hp, khai trin chng vi nhng v d mi, v a ra nhng nh ngha
rng hn hay khi nim nhip nh l g v n nn c nhn nhn nh th no.



113
www.ebook4u.vn
Mt tng quan v nhng quan im l lun

Nhng quan im l lun v nhip nh ngy nay th phong ph hn nhiu so vi trong qu
kh. Nhng quan im ny th a din, phc tp, y nhng thut ng chuyn mn v
thng kh hiu. Chng th c xem nh l nhng nim v chng th rt quan trng v
chng nh hng trc tip n nhng bc nh m chng ta to ra v nhng bc nh m
chng ta xem v vic chng ta lnh hi chng nh th no. Sau y chng ta s khi qut v
nhng quan im l lun nh hng n nhip nh ngy nay.



Ch ngha Hin thc v Quy c

Nhip nh tr nn gn vi hin thc hn l hi ho v nhng hnh thc miu t khc chng?
Cu hi ny, m gn y nhng l lun c dng nn xung quanh n, nhn c nhng
cu tr li khc nhau. S tranh lun ny i khi c gi l s tranh lun "thuc v bn th
hc," bi v n phi thu xp cho n tho vn bn th hc ca bc nh, bn cht trit hc
ca n. Nhng cu tr li khc nhau c th c phn thnh hai khuynh hng chnh, "ch
ngha hin thc" (realism) v "ch ngha quy c" (conventionalism). Nhip nh pht trin vi
nhng i hi c mt mi quan h c bit vi hin thc. Vo nm 1839, nm cng b pht
minh ra hnh nh nhip nh c n nh vnh vin nh thuc nh nh, Dominique Francois
Arago tuyn b l pht minh ca nc Php v qung b nhip nh trn nn tng v "s
xc thc" ca n, "s chnh xc phi thng" v s trung thnh vi hin thc ca n. Chnh
Daguerre vit rng "m thut khng th bt chc s chnh xc v chi tit hon ho [ca
phng php Daguerre]," v Edgar Allan Poe, mt ngi say m thu ban u ca nhip nh,
vit "knh nh Daguerreotype th chnh xc hn rt nhiu trong vic miu t ca n so vi
bt k mt bc ho no c to ra t i tay con ngi." ng cng cho l nhip nh l "mt
s trung thc tuyt i hn" bt k nhng hnh nh no tng c th c trc .

Jacob Riis v Lewis Hine to ra nhng bc nh vi ng c l ci to x hi v s dng mt
cch c hiu bit nhip nh lm cho nhng bi vit ca h ng tin cy hn. Hine trnh
by, "Mt ngi trung bnh tin tng mt cch n gin rng nhip nh khng th gi mo,"
nhng ng ta nhanh chng ni thm rng "bn v ti bit rng trong khi nhng bc nh c th
khng gi di nhng nhng k gi di c th chp nh." Mc d Hine bit nhng bc nh c
th gi di, ng cng bit rng nhng bc nh th c sc thuyt phc v hiu qu hn nhng
tranh minh ho bo ch ni chung vo u nhng nm 1900. Paul Strand, mt sinh vin ca
Hine, tin tng vo tnh hin thc ca nhip nh, nhng c tng theo mt khuynh
hng thm m, l khuynh hng "straight" (nhip nh thun ty) c bn ti chng
6. Strand tuyn b rng "iu ct li thc s" ca nhip nh l "tnh khch quan tuyt
i." D nhin, quan im ny c y mnh bi Weston, Adam, v nhiu ngi khc ca
khuynh hng "straight".

Vic tin tng vo tnh ng tin cy ca bc nh c bi b thm bi truyn thng bo
ch, c bit tp ch Life vo nhng nm 1930, 40 v 50, c nh hng mnh m trong x
hi v trong ngh bo. Gisle Freund, nh nhip nh v ngi vit v nhip nh, tuyn b
rng "iu to nn s ng tin cy cho Life chnh l vic s dng rng ri nhng bc nh ca
n. Vi mt ngi bnh thng, nhip nh l s ti to chnh xc hin thc, khng th la
di." C ta gii thch rng "Mt s t ngi nhn ra rng ngha ca mt bc nh c th b
thay i hon ton bi ch thch km theo, bi s k cn vi nhng bc nh khc, hay bi
114
www.ebook4u.vn
cch m trong nhng con ngi v s kin c chp nh." Truyn thng bo ch in t
ngy nay cng tin tng vo s ng tin cy ca nhng hnh nh c ghi nhn bng my
nh.

Nhng nh qung co t lu bit s dng nhng bc nh. David Ogilvy thuyt phc
nhng ng nghip trong quyn sch "Confessions of an Advertiser" ca ng l dng nhng
bc nh bi v s ng tin cy ca chng: mt bc nh "miu t hin thc, tri li nhng bc
ho miu t s tng tng, m c th t ng tin cy."

Susan Sontag bnh lun mt cch chua cay v vic s dng nhng bc nh nh th:

Mt x hi t bn i hi mt vn ho da trn nhng hnh nh. N cn trang b
mt lng ln nhng th tiu khin kch thch vic mua hng v lm mt cm gic
ca nhng s xc phm v giai cp, chng tc, v gii tnh. V n cn tp hp mt
lng thng tin v hn, tt hn khai thc nhng ti nguyn thin nhin, gia tng
sc sn xut, gi gn trt t, gy chin tranh, to vic lm cho nhng cng chc.

Roland Barthes, trong quyn sch cui cng m ng vit trc khi ng qua i nm 1981,
Camera Lucida: Reflections on Photography, cng t mnh vo mt li hin thc i vi
nhip nh. ng l lun v nhip nh theo mt cch rt ring: "By gi, mt bui ti thng
mi t lu sau khi m ti qua i, ti xem qua mt s nhng bc nh." ng ngm ngh
mt bc nh n ca m ng ta nh mt c gi tr ng trong mt cng vin. ng mun
"tm hiu bng bt c gi no nhip nh l ci g 'trong chnh bn thn n,' n c
phn bit bi c trng quan trng g so vi nhng hnh nh ni chung." Cui cng, Barthes
tuyn b nhip nh l "mt tr ma thut; khng phi l mt ngh thut." Theo Barthes,
tr ma thut ca nhip nh l nhip nh bt ngun t nhng hin thc trong qu kh v
xc nhn s tn ti ca nhng g n m t trong qu kh. Sc mnh ca s xc nhn ca n
vt qu kh nng miu t ca n. ng ta tuyn b iu ct li ca nhip nh l "ci
no vn cn tn ti"- "ci g ti thy vn cn y".

Barthes gii thch rng nhip nh th khc vi nhng h thng miu t khc, bi v s vt c
chp nh th thc s vn tn ti . Tuy nhin, trong hi ho hay vn hc, nhng s vt m
ngn t hay nt c trnh by th khng nht thit l thc. Nhng trong nhip nh, bi v ci
cch m nhng bc nh c to ra, bi v bc nh l kt qu ca nh sng phn chiu t
nhng vt th ti vt liu cm quang, ng ta "c th khng bao gi ph nhn rng s vt vn
tn ti ". Vic khng vit hay v c th cho Barthes s tin chc v nhip nh: "Nhip nh
khng bao gi ni di: hay ng hn l n c th ni di v phn ngha ca s vt... khng
bao gi v s hin hu ca n."

Phng php xy dng l lun ca Barthes l hin tng hc (phenomenological). ng vit
trong Camera Lucida theo ngi th nht s t, v ng suy ra t kinh nghim trc tip ca ng
trong vic xem nh. Trch on sau y lm sng t mi quan tm v l lun thm su ca
ng v nh chn dung, m ng c c t nhng kinh nghim c chp nh ca ng:

Trc ng knh, cng lc ti l ngi: m ti ngh l ti, ti mun nhng ngi khc
ngh l ti, ngi nhip nh ngh l ti, v ng ta li dng n trin lm ngh
thut ca ng ta. Ni cch khc, mt hnh ng k quc: Ti khng ngng bt chc
chnh ti, v bi v iu ny, mi ln ti c (hay chnh ti c) chp hnh, ti
lun chu ng mt cm gic ri ro, i khi l s la gt (c th so snh vi nhng cn
115
www.ebook4u.vn
c mng no ). V phng din hnh nh, Bc nh (ci m ti c ni) miu t
khonh khc ch thong qua khi m, ni thc l, ti khng phi l ch th cng nh
l khch th nhng l mt ch th cm thy ang tr thnh khch th: Ti thc s
ang tr thnh mt bng ma.

Mt s ng gp khc vo nhng l lun hin thc l khi nim v "s trong sut"
(transparency). Kendall Walton, mt nh m hc khng thng vit v nhip nh, ch nh s
trong sut nh l mt c tnh duy nht v dng phn bit ca lnh vc nhip nh. Theo
nh gi ca Walton, nhip nh th c bit v quan trng bi v n cho chng ta mt cch
nhn mi- mt cch "nhn thng qua" nhng bc nh n nhng s vt c chp. ng ta
khng i hi rng nhng bc nh to cho chng ta n tng hay o tng ca ci nhn hin
thc nhng hn th bc nh cho php chng ta "nhn nhng s vt khng vi s hin din ca
chng ta" v "ngi xem ca bc nh ng l xem ci cnh c chp". Vi mt s bnh
lun tng t nh ca Barthes, Walton tranh lun rng bi v bc nh c to nn t nhng
vt th trong nh, n cho php chng ta nhn thy nhng g . Nhng bc ho th
khng c to nn t nhng g chng ta v. Trong nhng trng hp nghi ng v s tn ti
ca nhng s vt c v, chng ta phi da vo nim tin ca ho s v nhng g h c
thy; Tuy nhin, ngoi tr nhng g ngi nhip nh tin tng, bc nh trnh by nhng g
trc ng knh.

Vi Walton, mc d nhng bc nh th trong sut, nhng chng th khng v hnh; ngha l,
chng ta c th nhn bit chng. Cng vy, chng ta thng tng tng v suy din, hn l
chc chn vi mt hin thc khch quan. Nhng bc nh cng da vo nhng quy c vay
mn t nhng lnh vc khc, nh hi ho chng hn. Tuy th, vi Walton, chng l duy nht
bi v chng trong sut.

Nh l lun Joel Snyder phn i nhng l lun hin thc ca nhip nh:

Quan im rng mt bc nh trnh by vi chng ta "nhng g chng ta thy nu
chnh chng ta " phi b tr thnh quan im ng ngn. Mt bc nh trnh by
vi chng ta "nhng g chng ta thy" ng vo mt khonh khc no , t mt
gc no nu chng ta gi u chng ta khng di chuyn v nhm mt mt li v
nu chng ta xem nhng s vt trn phim Agfacolor hay Tri-X c hin hnh bng D-
76 v in nh trn giy nh Kodabromide #3. Cng vi thi gian tt c nhng iu
kin ny c tng thm ln, chng ta ang chp nhn mt vic lm kh km ci
l, nu ci nhn ca chng ta hot ng ging nhip nh, sau chng ta s nhn
nhng s vt ging mt ci my nh.

Snyder ng rng nhng bc nh dng nh ging vi nhng hin tng t nhin, nhng
khng phi, v ng ta hng s ch ca chng ta n vic chng ta tng suy ngh ra sao
v nhng bc nh nh l nhng hin tng t nhin. i lp vi Barthes v nhng ngi
khc, Snyder khng nh rng nhip nh th khng c c quyn hn hi ho hay ngn ng
trong vic lm cho chng ta t n "s thc mt cch tht s." ng ta tranh lun rng
chng ta tin tng mt cch sai lm rng my nh cho chng ta tip cn mt cch c
quyn vi th gii bi v s khng hiu bit ca chng ta v nhng s pht trin lch s trong
nhng khm ph v ci tin ca nhip nh. Chic my nh c pht minh ph hp vi
nhng phng thc to hnh c pht trin bi nhng ngh s thi Phc Hng- l, v theo
li phi cnh ca thi Phc Hng, Phng Ty. Nhng chun mc din t, c pht
trin bi nhng ngh s thi Phc Hng, c pht minh ra, khng phi t nhin m c; chng
116
www.ebook4u.vn
l nhng quy c v th gii. Snyder ch ra rng chnh my nh c to ra thch
ng vi nhng tiu chun ca hi ho: ng knh trn ca camera obscura "ng nhin" to
ra mt hnh nh trn c bin i bi nhng ho s v th th cng thi Phc Hng thnh
mt kh hnh vung ph hp vi nhng mong i truyn thng ca nhng bc ho.

Snyder v ng tc gi Neil Allen Walsh ch ra mt s nhng quy c chung trong nhip nh
c cho l hin thc. Trong vic chp nh mt con nga chy, nhng ngi nhip nh
thng chn mt trong ba quy c. Bng cch gi my nh ng yn v s dng tc mn
trp chm, h biu din con nga b m nho v cnh nn th tnh. Bng cch lia my cng
vi con nga, h biu din con nga sc nt trn mt cnh nn m nho. Bng cch s dng
tc mn trp nhanh v my nh gi yn, h bt ng c nga v cnh nn. Mi ci trong
nhng bc nh ny, cc tc gi ny bnh lun, c l dng nh by gi l t nhin vi
chng ta, nhng hy nh rng nhng nh nhip nh phi khm ph ra nhng cch ny
din t s chuyn ng trong nhng bc nh tnh ca h v chng ta phi hiu nhng quy c
ca h dng miu t chuyn ng hiu bit chnh xc nhng bc nh ca h.

Nhng tranh lun c tnh quy c ca Snyder th nh vo nhng l lun ca Ernst Gombrich
v Nelson Goodman. Gombrich vit v lch s m thut khm ph nhng ngi khc nhau
trong nhng nn vn ho khc nhau v thi gian khc nhau miu t th gii v hiu nhng
miu t th gii ca h nh th no. Goodman l mt trit gia cng quan tm n nhng
phng thc khc nhau m chng ta miu t th gii ca chng ta thng qua nhng h thng
k hiu nh nhng biu , bn , s , v tranh v. C Gombrich v Goodman u tranh
lun rng tnh hin thc ca hnh nh b hn ch v phng din vn ho. Ngha l, nhng g
l hin thc i vi nhng ngi Ai Cp c i th khng hin thc vi chng ta; v c l quan
trng hn, cch k li hin thc ca chng ta, m chng ta quen b n thuyt phc nh l hin
thc, s khng th c hiu bi h. Nhng phng thc miu t, hin thc v ngc li,
c khm ph bi nhng ngh s v th th cng trong mt nn vn ho v c hiu bi
nhng ngi xem trong nn vn ho . Nhng phng thc to hnh c to thnh t
nhng quy tc c pht minh ra m tr thnh quy c. Theo Goodman, hin thc l mt
vn ca nhng quy tc ca mt bc nh c th d dng gii m, d dng c. S d dng
ly thng tin t mt phng thc to hnh b hiu lm bi mt nn vn ho l s chnh xc ca
hnh nh bi v nhng ngi xem khng thc c v h thng miu t trong nn vn ho
ca chnh h; h th qu quen thuc vi n nhn bit n. Mt phng thc tr nn qu d
c m n dng nh l hin thc v t nhin- n dng nh l th gii ny.

Nhng kh nng ca my tnh ci thin v bin i nhng hnh nh nhip nh sang nhng v
th hin thc cng c thm cho nhng v th quy c. Fred Ritchin, bin tp nh cho New
York Times t nm 1978 n 1982, m t s bin i hnh nh c vi tnh ho nh l

bin dch mt bc nh thnh thng tin k thut s (mt m dng s m c th c bi
my tnh) bng mt thit b gi l my qut (scanner). Mt hnh nh sau xut hin
nh l tng cng ca nhiu hnh vung nh gi l nhng pixel hay nhng phn t
nh, mi ci din t thng tin v sng (brightness) v mu sc (color) ca khu vc
(sector) hnh nh . Mt khi c s ho, mt hnh nh c th c bin i mt
cch tinh vi tng pixel mt. Hnh nh ton b c th c bin i theo nhng cch
khc nhau: mu sc c th c thay i, nt c th c lm tng thm r rng,
mt vi phn t c th c lm mt i, v nhng ci khc c ti to. Quy trnh x
l ny cng k n nhng hnh nh gc c kt hp vi mt ci khc.

117
www.ebook4u.vn
S pht trin ca my nh k thut s cho php nhng nh nhip nh b qua quy trnh qut
nhng bc nh thng thng bng cch biu din hin thc mt cch trc tip nh l nhng
pixel. Chng hn, nhng nh thin vn to ra nhng hnh nh k thut s bng cch s dng
nhng thit b CCD (charge-coupled device). Nhng thit b CCD l nhng con chip cm
quang to ra nhng vng nh nhng phn t tch in khi b nh sng tc ng. Nhng
phn t quang in c th c c nh l mt hnh nh v c th c ci thin rt nhiu vi
s gip ca mt my tnh. Nhng CCD th nhy cm vi nh sng hn l phim nhiu: Mt
s l sng hai pht vi mt CCD th tng ng vi ba mi pht l sng vi phim thng
thng. Nhng CCD cung cp nhng hnh nh 16.000.000 pixel v thay th hon ton
phim nhip nh trong ngnh thin vn hc chuyn nghip. Mt my nh mi c th nghim
vo nm 1999 gia tng CCD t 16.000.000 pixel ln 67.076.064 pixel. N c mt trng nhn
ln hn c mt trng. My nh ny, mt WFI (wide-field imager), s dng mt b phn lp
ghp t nhng CCD ni kt vi nhng my tnh v nhng knh thin vn, i khi t nhng
ni cch xa nhau trn th gii, v biu din nhng hnh nh vi chi tit vt xa nhng g
mt trn c th thy vi mt h s l 10.000.

Messier Grid Map ca nh thin vn Paul Gitto l mt tp hp ca 110 CCD ca nhng vt th
trn tri Northern Hemisphere m ng to ra t sng n ti vo mt ngy u ma
xun vi mt my nh CCD v mt knh thin vn. Nhng hnh nh ti to mt danh sch
nhng vt th c vit tay c to ra bi Charles Messier, mt nh thin vn Php th k
mi tm. vung ca Gitto, da vo mc lc thin vn ca Messier, c mi mt hng v
mi ct c nh s th t, bt u gc trn bn tri vi M1, Grab Andromeda, v kt
thc gc di bn phi vi M110, mt ngn h hnh ellip Andromeda. Hnh nh c to
ra khng c in trong sch hay treo trn tng phng trin lm, nhng c trnh by trn
Internet nh mt hnh nh tng tc cng tn ti vi 109 hnh nh khc m n c ni kt
vo.

Nhng CDD c ci thin v phng din in t v th nhng c trng ca nhng vt th
c th khng c thy, mt khc, c lm cho c th thy thng qua mt dy nhng
hot ng gi l x l hnh nh. Nhng hot ng m rng ny th khng th c i vi phim.
My nh CCD trc tin loi tr nhiu in t- l nhng electron khng mong mun gy ra
bi nhn t khc ngoi nh sng tc ng vo vt liu chip- t hnh nh. Thng thng mt
s nhng hnh nh ca cng mt vt th c chp v kt hp v phng din in t vo
mt hnh nh n c xc nh c m sau tri qua vic x l thm na. Nhng quy
trnh x l c thit k miu t hay che giu, lm cho sc nt hay m du, lm sng ln
hay ti i, v t v nhng kha cnh khc nhau ca nhng chi tit ca hnh nh nu khng th
c che du trong nhng d liu in t. Vic s dng cng c unsharp mask, ngi ta cng
c th ci thin chi tit t l nh v trung bnh; cng c log scaling ci thin tn hiu yu bng
cch gia tng nhng gi tr pixel ca nhng pixel yu, h thng lm cho cn bng histogram
lm cho sng ca tt c nhng gi tr pixel ging nhau. Nhng quy trnh ci thin hnh nh
ny l mt s kt hp ca ngh thut v khoa hc tng bin i nhng d liu k thut s
thnh nhng hnh nh c gi tr khoa hc v thm m.

Nhng ngh s to ra nhng k xo r rng hay tinh vi cho nhng bc nh vi nhng hnh nh
k thut s cho nhng mc ch ngh thut thc y truyn thng nhip nh ngh thut dng
k xo. Tuy nhin, nhng bc nh k thut s hin din v c tha nhn nh nhng bc
nh bo ch hay nh bng chng t ra mt mi e do nghim trng cho tnh chn thc ca
nhip nh. Nhng t bo kh nh li ra ca nhng ca hng tp ho c rt nhiu nhng v
d qui l v nhng bc nh coi l trung thc v chnh xc m chng ta thng ci ct ch
118
www.ebook4u.vn
nho n, nhng vic s dng nhng bc nh bo ch k thut s th cn phi bn nhiu hn
na. Ritchin dn ra nhiu v d: Trn ba ca tp ch National Geographic thng hai nm
1982, nhng ngi bin tp dch chuyn v mt th gic hai kim t thp li gn nhau hn
ph hp hn cho kh ng ca tp ch; nm 1985, nhng ngi bin tp ca Rolling Stone
b ci bao sng trn vai ca Don Johnson, ngi sao truyn hnh ca Miami Vice, i v mun
mt hnh nh trng t bo lc hn; Chnh Ritchin, trong mt trnh by cho New York Times
Magazine, thm mt thp Eiffel, tng N thn T do, v Kim t thp TransAmerica vo
mt bc nh nn tri ca thnh ph New York; v nhng ngi bin tp nh ca Time, ngy
20 thng 04 nm 1987, to ra mt hnh nh ghp ca Hi qun Hoa K c thc hin trong
mt phng chp v mt hnh nh ghp To i s Hoa K Moscow cho mt bc nh chnh
trong mt cu chuyn v hot ng gin ip ca Hi qun. Gn y hn, ba ca t Time,
ngy 27 thng 06 nm 1994, v lnh bt gi ca O. J. Simpson i vi k git ngi Nicole
Simpson v Ronald Goldman, trnh by mt phin bn k thut s ca tm nh cn cc ca
Simpson ti Cnh st Los Angeles. Tuy nhin, ngi minh ho cho Time lm ti ln da ca
Simpson i, nhiu c gi xem l s xc phm v hnh ng l phn bit chng tc.
Tun l sau , Time phi a ra li xin li. Kh nng bin i hnh nh mt cch thuyt
phc lm suy yu tnh minh chng xc thc ca hnh nh to n, s bt buc phi tn trng
trong nhng hp ng i hi a ra bng chng, v nhng ti liu khc s dng nh.

Bt chp nhng g m mt ngi ngh v bn cht ca nhip nh, d n c c ngh mt
cch ng n nh l mt lnh vc c nht hay l mt lnh vc ca nhng quy c m n gp
phn cng vi nhng lnh vc khc, th hu ht nhng nh ph bnh u ng rng nhip
nh c tha nhn bi cng chng l ng tin cy. Coleman vit "ngi ta tin vo nhng
bc nh", v Andy Grundberg lp li quan im ny mt ln na: Nhip nh "th r rng mt
cch in hnh nht trong nhng ngh thut th gic, c th miu t nhng s vt theo li phi
cnh thuyt phc v chi tit lin lc. ng bao gi ngh rng qung co thuyt phc chng
ta rng nhip nh c th l nhng k ni di phi thng: nhng g chng ta thy trong mt
bc nh thng b lm ln vi s vt tht." Tnh r rng m Grundberg ni n c lin kt
vi s trong sut m Walton bn lun v cng lin kt vi nhng xu hng vn ho thng
qua bc nh thy c nhng g c chp, qun i rng bc nh l mt s gi to, c
con ngi to ra. Ngi ta rt thng tha nhn mt cch sai lm rng bc nh nh l mt
hin tng t nhin hn l ci m con ngi to nn.



Ch ngha Hin i v Hu Hin i (Modernism and Postmodernism)

Ch ngha hin i trong m thut v nhip nh l mt phn nh ca mt thi i ln hn
nhiu l k nguyn hin i (modernity), v mt thi gian tri di t Thi i Khai sng
(Enlightenment) (khong nm 1687 n 1789) n nay. u k nguyn hin i c c
trng v mt tr tu bi mt s tin tng rng khoa hc c th cu th gii v, thng qua l
tr, mt nn tng ca ton b nhng s tht c th c thit lp. Thng qua vic s dng
khoa hc v l tr, m sn sinh ra s thc, nhng nh lnh o ngh rng h c th to ra
mt trt t x hi cng bng v qun bnh. Nhng nim tin ny dn dt nhng cuc cch
mng dn ch ca Hoa K v Php. Nhng tro lu v s kin chnh ca k nguyn hin i
l ch dn ch, ch ngha t bn, cng nghip ho, khoa hc, v th ho. Nhng ngn
c tp hp ca k nguyn hin i l t do v c nhn.

119
www.ebook4u.vn
Khng c mt s khi u tch bit no cho k nguyn hu hin i, nhng mt s nh
nghin cu nhn cuc cch mng sinh vin Paris vo nm 1968 nh l biu trng cho s ra
i ca n. Nhng ngi theo ch ngha hu hin i phn ng li ch ngha hin i: Hu
Hin i khng n gin ch k tc v mt thi gian k nguyn hin i, n ph nhn phn ln
ci trc n, v ch ngha phn hin i (anti-modernism) l mt thut ng r rng hn cho
hin tng c phm vi rng ln ny. Nh vn hu hin i Php Jean-Francois Lyotard gii
thch s khc nhau gia ch ngha hin i v hu hin i:

Mc d phm vi ca hu hin i l v cng rng ln, v d i khi t ny c th ch
nhng s vt hon ton i lp vi mt s vt khc, n th c bn da trn khi nim
v s tn ti ca mt k nguyn hin i bt u t Thi i Khai sng v by gi n
vn tip din tin trnh ca n; v k nguyn hin i ny c cn c vo mt
nim v s pht trin trong nhn thc, trong ngh thut, trong cng ngh, v trong s
t do ca con ngi, cng nh tt c nhng g m c xem nh l dn n mt x
hi c gii phng thc s: mt x hi gii phng t s ngho nn, ch chuyn
quyn, v s ngu dt.

Nhng nh ph bnh x hi phn i rng nhng ngi theo ch ngha hin i tht bi
nng n trong vic to ra mt x hi cng bng v qun bnh. Nhng ngi theo ch ngha
hu hin i ph bnh nhng ngi theo ch ngha hin i v vic to ra s au kh v ngho
i cho nhng ngi nng dn di ch qun ch, v sau l s n p cng nhn di
thi k cng nghip ho t bn ch ngha, s loi tr ph n khi lnh vc cng cng, thc
dn ho nhng vng t khc bi nhng tn quc v nhng nguyn do kinh t v tn gio,
v cui cng tiu dit nhng ngi bn x. Nhng ngh s v nhng nh nhip nh hu hin
i a nhng ti x hi ny vo nhng tc phm ca h. Chng hn hy xem nhng tc
phm ca Barbara Kruger.

Nhng ngi theo ch ngha hu hin i th t lc quan v kh nng tin trin v kh nng
tc ng tch cc n tng lai ca chng ta hn nhng ngi thuc ch ngha hin i nhiu,
v h th hoi nghi v s t do c nhn v sc mnh ca nhng nguyn do gii quyt
nhng vn x hi. Michel Foucault, nh ph bnh vn ho qu c ca Php, ngi m
c nhng nh hng su sc n vic hu hin i suy ngh da trn nhng mn hc nh ti
phm hc, trit hc, v ph bnh vn hc, bnh lun rng kin thc l sc mnh m rt
thng c s dng bi ch mt t mnh m gnh vc nhng tng ca chng v nhng
g m theo a s l l phi v trung thc.

Jacques Derrida, mt ngi theo ch ngha hu hin i c nh hng ca Php, ngi m
dng s gii cu trc (deconstruction) nh l phng php hc ph bnh ca ng v nhng
nguyn bn c gii cu trc (deconstructing text), gii thch thc v gii cu trc v
nguyn bn (text) ca ng:

Gii cu trc mt "nguyn bn" (mt thut ng c tnh khi qut bao gm c Bn
Tuyn ngn c lp ln hi ho ca Van Gogh) c ngha l tch bit n ra, nhm tm
cch n qun nu r nhng vn m n dng nh ang c nu ra. Ti sao c
ngi mun "c" theo cch ? tri nghim ci iu khng th c khi mt ngi
no vit hay ni (hay v) mt iu g m iu ny th hon ton r rng, iu
khng th xy ra khi xy dng mt l lun hay mt phng php t cu hi l s
tr li c tt c nhng cu hi hay khng th nhn thc thu o nhng vn
ln, nh ci cht chng hn.
120
www.ebook4u.vn

Vi Derrida, v nhng ngi theo ch ngha hu hin i khc, s gii cu trc phng nim
tin ca ch ngha hin i-

Mt nim tin m dn n nhiu bo lc- rng th gii th n gin v c th c
hiu r. N t chng ta i mt vi nhng gii hn v nhng g m suy ngh ca con
ngi c th t ti.

Nhng ngi theo ch ngha hu hin i xem tt c nhng loi s vt nh l nhng nguyn
bn, bao gm nhng bc nh, v nhn mnh rng tt c nhng nguyn bn cn c c vi
thi ch trch. Vi nhng ngi theo ch ngha hu hin i, mt nguyn bn (text) th
khc vi quan im v mt tc phm (work) ca nhng ngi theo ch ngha hin i. Mt
tc phm l c nht, ni bng mt ging ni ca tc gi, dn dt c gi tm kim mt
ngha, coi nh l ca tc gi. Tuy nhin, mt nguyn bn ca ch ngha hu hin i ng
rng bt k mt tc phm vn hc no hay mt tc phm ngh thut no th khng phi l
sn phm ca mt c nhn t do v c nht m hn th l mt mi trng ca nhng
xut v p ng c hon v thng xuyn m trong nhiu ging ni vang ln, ho ln
vo nhau, v va chm vi nhau. Vi nhng ngi theo ch ngha hu hin i, nhiu cch c
(din gii v hiu) v mt nguyn bn l ng ao c- khng c mt cch c duy nht no
c th l hon ho v quyt nh. Hn na, khng nn xem vic c n gin nh l s tiu
th m l s sn xut. Vic c l "mt hot ng sn xut, to ra ngha, trong d nhin
ngi ta c dn dt bi nguyn bn m ngi ta c, nhng khng n gin l b li ko
bi n; [ngi ta cng nn] nhn thy vic vit nh l mt hot ng m cng c dn dt
v duy tr bi nhng nguyn bn trc . Ngi vit lun c v ngi c lun vit."

Nguyn bn ca ch ngha hu cu trc (poststructuralism) l mt s pht sinh v quan im
k hiu biu hin ca nhng ngi theo ch ngha cu trc (structuralism): "Mi hnh ng c
ngha- eo c-vt, m mt ngi bn, nu mt mn n- th ch c ngha trong phm vi m
n l mt k hiu biu hin v mt quy tc din gii no ." Roland Barthes gii m
nhng quy tc din gii ca mt s qung co bng hnh nh cho mt mn nc st c chua
Chng 3 ca quyn sch ny.

Ch ngha cu trc v hu cu trc th cng tn ti v phn i ln nhau v nhng cch to ra
ngha v th gii. C hai u nh hng n l lun hin thi v nhip nh v ph bnh.
Ch ngha cu trc th hin i v thc khi tm kim nhng quy tc, nhng h thng, hay
nhng cu trc tim n; nhng ngi theo ch ngha cu trc tin tng rng h c th t n
nhng s tht c bn v th gii v nhng tng tc x hi. Chng hn, Claude Lvi-Strauss
pht trin nhn loi hc cu trc nhm khm ph nhng h thng gn vi nhng quy tc
x hi. ng ta tm kim nhng s tht khoa hc. Tuy nhin, nhng ngi theo ch ngha hu
cu trc, nh Derrida chng hn, th hoi nghi v bt k mt s thc nn tng no v tin
tng rng s thc v phng din lch s th c tnh ph thuc v lun lun cc b. V vy,
nhng ngi ch ngha hu cu trc l nhng ngi theo ch ngha hu hin i.

Nhng ngi theo ch ngha hu hin i b nh hng trong nhng nim tin ca h bi
Jacques Lacan, mt hc gi v phn tm hc ngi Php, cng cnh gic vi nhng quan im
ca mt c nhn. Chm ngn ca Ren Descartes, "ti ngh l ti hin hu," l mt nim tin
nn tng ca Thi i Khai sng v s tn ti ca mt sinh vt c l tr n nht. V sau,
nhng ngi theo thuyt Hin sinh (Existentialism) nh Jean-Paul Sartre thm vo l "s tn
ti c trc bn cht"- ngha l nhng c th th t do v khng th xc nh c. James
121
www.ebook4u.vn
Hugunin, mt nh ph bnh nhip nh, tm tt l thuyt v c nhn ca Lacan nhm ra sc
chng li nhng quan im ca ch ngha hin i:

Vi Lacan, C nhn th khng phi l ci bn ng n nht ca Cogito ergo sum (ti
ngh l ti hin hu) trong hc thuyt Descartes. Theo Lacan, Ci cm gic v mt Ci
ti n nht l mt s o tng, mt h qu ca s mng tng; ng hn, ch
th ch tn ti nh th n l mt ch th n nht. N thc s l mt Ci ti khng
th nhn bit hnh thnh t mt hnh nh c l tng ho ca chnh n trong tm
gng phn chiu hnh nh l tng ho ca K khc, l gia nh ca n, Anh Ln
ca n, hay nhng hnh thc vn ho ca s phn nh ging nh phim nh, truyn
hnh, v vn chng.

L lun v c nhn ny khng phi ngu nhin m rt ging nhng din gii ca nhng nh
ph bnh v nhng g m Cindy Sherman to ra vi nhng chn dung t chp ca c ta
bn lun phn trc ca cun sch ny. Nhng ngi theo ch ngha hin i t c nhn
trung tm ca v tr; nhng ngi theo ch ngha hu hin i th loi b c nhn khi v tr
trung tm v i hi rng c nhn ch n thun l mt h qu ca ngn ng, nhng quan h
x hi, v tim thc.

Dng nhng v d t nhng kinh nghim hng ngy, Todd Gitlin, mt nh x hi hc, a ra
danh sch v nhng con ngi, ni chn v nhng s vic m ng ta xem l hu hin i, v
cn cho vic c ph bnh:

Portland Building ca Micheal Grave, AT&T ca Philip Johnson, v trn di hng trm
ci bt ngun t ; nhng mn hnh bng la ca Robert Rauschenberg, nhng bc
ho a hnh ca Warhol, khuynh hng nh hin thc, nhng cnh ho nhong gi to
ca Larry Rivers, nhng bc nh v nhng hnh nh "c in" ca Sherrie Levine;
Disneyland, Las Vegas, nhng di t ngoi , khu bun bn cm xe c, nhng mt
tin cao c vn phng bng knh gng; William Burroughs, Tom Wolfe, Donald
Barthelme, Monty Python, Don DeLillo, chng trnh pht thanh thng mi Isuzu
"He's lying", Philip Glass, "Chin tranh gia cc v sao" (Star Wars), Spalding Gray,
David Hockney ("B mt th o th nhng rt c chiu su"), Max Headroom, David
Byrne, Twyla Tharp (bin o ma Beach Boys v nhng bi ht ca Frank Sinatra),
Italo Calvino, "The Gospel at Colonus", Robert Wilson, the Flying Karamazov Brothers,
George Coates, the Kronos Quartet, Frederick Barthelme, MTV, "Miami Vice", David
Letterman, Laurie Anderson, Anselm Kiefer, John Ashbery, Paul Auster, the Pompidou
Center, the Hyatt Regency, The White Hotel, Book of Daniel ca E. L. Doctorow, Less
than Zero, Kathy Acker, Counterlife (nhng khng phi Portnoy's Complaint) ca Philip
Roth, li bt trong "Berlin Alexanderplatz" ca Rainer Werner Fassbinder, "Language of
poets"; nhng nh l lun ngi Php Michel Foucault, Jacques Lacan, Jacques Derrida
v Jean Baudrillard; nhng chng trnh truyn hnh bui sng; bnh lun tin tc gn
chng ta vo nhng chin lc to dng hnh nh v "nh v" ca nhng ng c vin;
nhng ngi xem vi thit b iu khin t xa "lt nhanh" qua nhng knh truyn
hnh.

Hin i v hu hin i thm nhun vo tt c mi mt ca x hi v xut hin trong nhng
hnh thc vn ho ca n, bao gm tiu thuyt, kin trc, hi ho, v vn ho i chng. Tuy
nhin, chng ny quan tm c bit v nhng khc bit gia nhng biu hin ca hin i v
hu hin i trong nhip nh.
122
www.ebook4u.vn

Ch ngha hin i trong ngh thut c xem nh l nhng nguyn l sau: mt quan im
trch thng v i lp vi vn ho i chng; mt s nhn mnh ngh thut cao cp v u
vit hn l nhng ngh th cng; mt s phn i li ngh thut c xem nh l s gii tr;
mt s khng nh v tnh t mn v tnh u vit ca chnh n ("ngh thut v ngh thut");
mt s tin tng rng ch yu ngh thut ny gn vi ngh thut khc, hn l vi x hi; mt
mong mun c nh gi bi ph bnh hnh thc v bng cch tc phm ngh thut thc
y lch s ngh thut; mt s coi nh ng cnh khi din gii; mt mi bn tm n s thun
khit ca mt phng tin m thut (chng hn "s bng phng" trong hi ho); mt s chi
b i vi vic xem ni dung tng thut l thch hp vi ngh thut nghim tc; mt nim tin
vo ti nng ring ca ngi ngh s; mt mong mun v s c o; mt s khao kht ci
mi; v s tn sng i vi i tng ngh thut c nht v qu gi.



CH NGHA HIN I TRONG NHIP NH

Ch ngha hin i trong nhip nh c xem tng ng vi ch ngha hin i trong hi ho
v iu khc trc . Ch ngha hin i tin tng rng nhip nh ngh thut th khc v
cao cp hn l nhip nh thng mi. Trong nhiu thp k, nhng bc nh mu, ph bin
trong thng tin i chng, b xem l tm thng bi gii ngh thut nhip nh, v nh en
trng gi v tr quan trng. Ch ngha hin i xem nhip nh thi trang l t trn trng hn
nhip nh ngh thut; Richard Avedon v Irving Penn vn u tranh, d h c cn hay khng
cn, c cng nhn nh l nhng ngh s. Nhng tc phm thng mi ca Diane Arbus v
Duane Michals chng hn khng c i x ngang bng vi nhip nh ngh thut ca h.
Tp ch Life a ra nhng phm vi phong ph cho nhng bc nh ca n thng qua nhng ch
thch v nhng bi bo, trong khi tp ch Aperture trong nhng nm , di s bin tp ca
Minor White thm ch khng cng b tn nhng nh nhip nh di mt bc nh khng
lm sao lng vic thng thc tnh thm m v tr tu ca hnh nh. Mong mun ca ch
ngha hin i c mt nn nhip nh thun ty lm ny sinh nhng cuc tranh lun sut
trong lch s nhip nh, chng hn vi Edward Weston, ch giu chng li nhng g m ng ta
gi l "nhng bc ho gi to" (pseudo-painting) ca nhng nh nhip nh. Vic xc nh
nhng c tnh nhip nh ca John Szarkowski nh l chnh s vt, chi tit, ng khung nh,
thi gian, v li th nhm to ra mt mi trng c nht v c bit khc vi hi ho. Ch
ngha hin i thin v nhng bc nh tng trng hn l nhng bc nh tng thut, v hnh
thc ch ngha hn l cng c ch ngha. Ch ngha hin i tin rng nhip nh thun ty
(straight photography) l hin thn ca nhng g m nhip nh lm tt nht. Nhng bc nh
ca ch ngha hin i th kiu cch, c k tn, nh s, v c tin hnh lu tr.

Nhng nh nhip nh nh Alfred Stieglitz, Paul Strand, Edward Weston, Imogen Cunningham,
Minor White, v Ansel Adams, v nh s hc ngh thut Beaumont Newhall, v gim tuyn
John Szarkowski l nhng ngi theo ch ngha hin i ni bt trong nhip nh. Szarkowski,
vi hn hai mi lm nm, ng mt vai tr quan trng trong vic nh hng l lun ca ch
ngha hin i trong nhip nh ngh thut. Theo nh ph bnh Richard Woodward th "ng ta
l mt trong nhng nhn vt ln ca m thut Hoa K; v Bo tng M thut ng i
by t mt s quan tm su rng cho ngh thut nhip nh hn bt c t chc no khc trn
th gii." Woodward cng nhn vi Szarkowski vic ct b "nhng s rng buc ca bc nh
vi nhng ti v ch thch ca bo ch v [hy c ] tc phm ng ring mt mnh n,
khng da vo ch th mc cho s quan trng ca n." Hy c tc phm "ng mt mnh"
123
www.ebook4u.vn
l mt ti ca ch ngha hin i, v tnh u vit v s c lp. Hy tc phm ng mt
mnh "khng da vo ch th" cng l mt nguyn l ca ch ngha hin i, quan tm n
hnh thc nh l mt yu t quan trng hn l ch . Woodward ni thm, trong khong hn
hai mi lm nm, Szarkowski "lm nhiu hn bt c ai phn tch mt bc nh th khc
vi bt k mt loi hnh ngh thut khc nh th no." S phn tch ca Szarkowski l mt
d n in hnh ca ch ngha hin i, mt trong nhng c trng dng phn loi nhip
nh vi hi ho v nhng loi hnh khc, xc lp tnh c nht ca n.

Ch ngha hin i trong nhip nh c truyn thng ca chnh n, khc vi truyn thng ca
m thut. Ch ngha hin i trong nhip nh v trong m thut da trn nhng nim tin
ging nhau, nhng gii nhip nh mong mun c mt nhip nh c tha nhn nh l mt
m thut hp php v c tn trng ngang hng vi hi ho, c pht trin nhng sch lch
s ca chnh n, nhng khoa nhip nh ring trong nhng trng i hc, nhng bo ch ca
ring n, v c u i chnh sch phn lp gio dc t nhng ngh s khc, cng lc n
mong i s tha nhn trong gii ngh thut.

Ngy nay, nhip nh th khng nhng c tha nhn nh l mt hnh thc ngh thut hp
php, m cn c su tp v trng by trong nhng bo tng trn ton th gii. Chng hn,
Bo tng J. Paul Getty Los Angeles mua chn b su tp c nhn vi 65.000 bc nh vo
nm 1984, tr gi khong 20 triu USD.

Nh ph bnh Abigail Solomon-Godeau xem s tha nhn nhip nh nh mt ngh thut nh
th nh l mt "phn thng ng ng":

Ngy nay, nhip nh ngh thut nhn phn thng ng ng, hon thnh tt c
nhng g c ra u tin vo gia th k mi chn: s cng nhn nh mt hnh
thc ngh thut ni chung, mt v tr trong bo tng, mt th trng (tuy khng n
nh), mt s k tha, mt quy tc c tha nhn. Nhng d tin vo lng trung
thnh ca ch ngha hin i vi s t do ch, s t tham kho, v s siu nghim
ca nhng tc phm ngh thut, nhip nh ngh thut vn b vch ra mt cch h
thng tnh khng thch ng v tm thng ca chnh n. V ngha no , n b
thi phng qu mc.

C ta cng ni n nhng hu qu gio dc ca khuynh hng nhip nh hin i nh hng
trn nhng sinh vin nhip nh:

Vic dy nhip nh c khuynh hng b tch ri khi nhng g din ra trong phn cn
li ca khoa m thut. V th trong khi nhng ho s tr ang c nhng tp ch m
thut, v thng khng b i theo sau nhng pht trin trong phim nh, ngh thut
biu din v video, th nhng sinh vin nhip nh c nhng tp ch nhip nh, chng
li vic xem nhng gi tr ca nh t liu l hn s t biu hin, hay khi phc li n
th h th t mt ch ngha hnh thc li thi.



CH NGHA HU HIN I TRONG NHIP NH

Ch ngha hu hin i, theo quan im ca Solomon-Godeau v nhng nh ph bnh khc,
thay th ch ngha hin i mt cch ng n. Jan Zita Grover vit: "Ti nng c nhn,
124
www.ebook4u.vn
i tng c nht v qu gi, ngh thut l ci mi, l s xc phm (ngay c i vi nhng
tinh hoa v gi) ho hp ngay vo mt vn ho i chng lan to rng ln v c sc thuyt
phc cao, chnh iu ny xo nho nhng khc bit gia ngun gc v s ti to, ngh
thut cao v thp, thng tin v gii tr, ngh thut v qung co."

C hai li pht biu ca Solomon-Godeau v Grover u lp li nhng nguyn tc ca ch
ngha hin i m h bc b: "s t do ch, s t tham kho, v s siu nghim ca nhng
tc phm ngh thut"; "ti nng c nhn, i tng c nht v qu gi, ngh thut l ci
mi, l s xc phm". Nhng ngi i theo ngh thut hu hin i ni chung nhn ra rng
ngh thut minh ho cho kinh nghim chnh tr, vn ho, tm l ca mt x hi; h nhn thc
v xem xt n nhng iu c che y trc y ca th trng m thut v nhng mi
quan h ca n vi nhng bo tng m thut, nhng i l, v nhng nh ph bnh; h mun
vay mn khp ni t qu kh; h quay v vi s n d trong ngh thut; h quan tm
n ni dung hn l hnh thc; h trnh by mt s ln nhng phong cch.

Walter Benjamin l mt nhn vt u tin v c nh hng gp phn vo nhng thc hnh
ca ch ngha hu hin i v c bit gp phn vo vic xem nhip nh l tr ct trong ch
ngha hu hin i. ng l mt nh l lun vn ho ngi c, vo nhng nm 1930, vit
hai bi lun v nhip nh m thng c trch dn bi nhng nh l lun gn y, c bit
nhng nh l lun ca ch ngha hu hin i v phi t. Nhng bi lun l "The Work of
Art in the Age of Mechanical Reproduction" v "A Short History of Photography." Trong nhng
bi lun ny, Benjamin nhn mnh nhng kha cnh ca mi trng nhip nh khc vi
nhng kha cnh m Strand v Weston ang nhn mnh Hoa K. Trong khi Strand v
Weston ni n tnh trung thc ca mi trng ny v chi tit v cng ca m bn v nh in
p th Benjamin nhn mnh rng, khc vi hi ho, bc nh c th sao chp v hn. Nhip
nh c th sao chp hi ho. Nh th trong khi ch ngha hin i qung b cho hnh nh
tuyt vi th nhng quan im ca Benjamin gi v nhng kh nng ca mt hnh nh
sn xut hng lot trong thi i ti sn xut c kh.

Nhip nh th trung tm ca ch ngha hu hin i. Nh nh ph bnh Woodward vit,
"Trong vi nm gn y, khi khuynh hng khi nim mi (neo-conceptualism)- mt ngh
thut ca nhng nim, nhng iu b n kh hiu v nhng cu hi chm chc m trong
cuc sng tinh thn ca ngi ngh s th khng cn thch hp- thay th khuynh hng
biu hin mi (neo-expressionism) trong s m lun ca nhng nh ph bnh, th nhip nh
di chuyn t ngoi ra vo trung tm ca nhng mi quan tm ca gii m thut." ng
ngm vi nhng suy ngh ca Benjamin, Woodward biu dng s sao chp nh l mt s
ng gp quan trng ca nhip nh vo vic thc hnh ca ch ngha hu hin i: "Khc vi
hi ho, mt bc nh l mt hnh nh c th sao chp v hn. (Nhng bc tranh c th c
sao chp ch vi phng tin nhip nh.) Mt bc nh cng d dng thch ng: N c th
c phng ln, thu nh, ct cp, lm nho, c dng trong mt t bo, trong mt cun
sch, trn mt tm bng." Tng t, Abigail Solomon-Godeau lit k nhng chm ngn chnh
thc "sp xp thnh chui v lp i lp li, dnh ring cho mt vic g, cng nguyn bn vi
nhau, s bt chc hay m phng" nh l phng tin c bn ca nhng ngh s s dng
nhip nh nh John Baldessari, Victor Burgin, Hilla v Bernd Becher, Dan Graham, Sarah
Charlesworth, Barbara Kruger, Louise Lawler, Sherrie Levine, Richard Prince, Cindy Sherman,
Laurie Simmons, v James Welling.

Ch ngha hu hin i th khng thot khi s ch trch. Mt s ngi s rng s ch nho
ca ch ngha hu hin i trong khi tm kim chn l s nui dng mt thuyt h v ym
125
www.ebook4u.vn
th, v nhng ngi khc s rng s nhn mnh ca ch ngha hu hin i v iu khng
th, v nhng g chng ta khng th bit, c nguy c b mc chng ta b t lit v khng th
chng li nhng bt cng ca th gii.



L lun Marxist v Ph bnh

Allan Sekula ph bnh ch ngha hu hin i trong nhip nh nh l mt "phong cch t tham
kho v y hoi nghi," m ng gi l "mt khuynh hng tin phong lch thip ca nhng
ngh s chu s c lp thc s t nhng vn x hi ln hn." Thay vo , Sekula chp
nhn mt nhip nh t liu ph bnh x hi trong nhip nh v ng vit: "Sau ti bin h
cho mt ngh thut minh chng bng ti liu s bt lc ca ch ngha t bn c quyn trong
vic phn phi nhng iu kin ca mt cuc sng y cho con ngi." ng ni thm:

Chng li bo lc nhm vo thn th con ngi, mi trng, kh nng kim sot cuc
sng ca ngi lao ng, chng ta cn a ra mt s khng c hiu lc, va mang
tnh tng trng va mang tnh chnh tr, tng ng vi sc mnh v s ngo mn
ngy cng tng ca ch ngha t bn c quyn, mt s khng c nhm n mc ch
l s bin i x hi.

Sekula bn lun nhng tc phm ca chnh ng v nhng tc phm ca Philip Steinmetz,
Martha Rosler, Fred Lonidier, v Chauncey Hare nh l hnh ng chng li nhng loi "nhip
nh ngh thut cao." Nhng nh nhip nh ny, ging nh ngi theo ch ngha hu hin i,
t chi xem bc nh nh l mt vt th c quyn v thay vo l s dng n nh l
mt vt nhn to ca vn ho thng thng. H thm ngn t vo nhng bc nh ca h
"buc cht, ph nhn, tng cng, ph v, b sung, c t, hay vt ra ngoi nhng ngha
m chnh nhng hnh nh mang li.

Nhng tc phm ca h th cng rt khc vi "nhng tc phm t liu nhn vn." Sekula vit:

Chng hn, vi tt c nh tt ca mnh, trong Minamata, Eugene Smith a ra mt
s miu t v lng trc n ca ng dnh cho ng dn Nht Bn b nhim c thu
ngn hn l miu t s tranh u bo th nhng k gy nhim cho h. Ti s lp
li n mt ln na: khi cnh ch quan ca m hc nhn vn l lng trc n hn l s
tranh u tp th. Lng trc n, c lm trung gian bi mt s nhn thc v "ngh
thut v i," thay th cho nhn thc chnh tr.

Sekula ang bin h cho nhn thc chnh tr v s mc nt ca ch ngha t bn, v sau l
s thay i trit . Ch l lng trc n, thng qua nhip nh ngh thut, th khng v
nguy him hn, n lm sao lng nhn thc v lch hng cn thnh n. ng khng nh rng
"khuynh hng nhn vn thuc v biu hin ch ngha trong nhip nh hu quan" th khng
phi l mt gii php.

Nh ph bnh James Hugunin tp hp Sekula, Rosler, v Lonidier cng vi Marshall Mayer,
Steve Cagan, Connie Hatch, Victor Burgin, Carole Conde, v Karl Beveridge di ci tn "Ch
ngha hin thc Marxist." Hugunin phn bit nhng ngi hin thc Marxist ny vi "nhip
nh t liu truyn thng" (traditional documentary) hay "nhip nh hu quan" (concerned
photography) theo truyn thng ca Lewis Hine, Eugene Smith, v Roy DeCarava. Theo
126
www.ebook4u.vn
Hugunin, nhip nh t liu truyn thng da vo nhng gi thit m mt bc nh miu t mt
mi quan h gia s vt ny v s vt kia vi hin thc gn nh chnh xc v y v da
vo nhng gi thit m mt hnh nh nhip nh c kh nng truyn t thng tin m khng
cn n mt ngn t no c. Nhip nh t liu truyn thng tin rng ngi xem l mt ch
th d lnh hi nhng thng tin ca th gii khch quan thng qua bc nh. Mt gi thit
truyn thng khc l bc nh th trong sut; ngha l, n t bc trn thc h v nhng
ti liu ca chnh n, v c lnh hi d dng, nh chnh s vt. Hc thuyt Marx v ch
ngha hu hin i bc b nhng gi thit ny ca nhip nh t liu truyn thng nh l s
ngy th v cho rng nhip nh truyn thng, nhn vn, v hu quan to ra nhng ph bnh
x hi ch gi ln s cm thng hn l s khng c mnh dn. Hn na, nhip nh c lin
quan vi nhng din mo b mt, m nhng b mt ny che khut hn l bc l nhng mi
quan h x hi thc s phc tp nm bn di nhng din mo .

Victor Burgin khng nh rng khi l lun vn ho Marxist c gn vi l lun nhip nh, n
"phi lu tm ti nhng quyt nh m phng tin nhip nh s dng trong vic miu t".
Thng qua nhng bi vit v nhip nh ca mnh, ng quan tm xc nh vic miu t tc
ng n nhng g c miu t nh th no. Mt phn ca d n ny l to ra nhng thc
h r rng c tc ng trong x hi v c tng cng bi tt c nhng hnh nh, bao gm
nhng bc nh. L lun vn ho Marxist xem thc h nh l mt h thng ca nhng s
miu t, bao gm nhng hnh nh, nhng s tng tng, nhng s tin tng tn ti trong
mt x hi mt thi k lch s no v ng mt vai tr trong x hi; nhng s miu t
ny tc ng trn nhng ngi n ng v nhng ngi n b bi mt quy trnh vt ra khi
h. Burgin tin rng phong tro ph n l s xem xt v phng din ph bnh t u v lin
tc v vic ngi ph n c miu t nh th no v vch trn nhng hu qu c hi ca
nhng s miu t .



L lun n quyn v ph bnh

Mt thnh vin ca Guerrilla Girl nu ln khung cnh ca phong tro n quyn trong gii m
thut: "Trong nm 1984, Bo tng M thut ng i khai mc mt trin lm hi ho v
iu khc quc t. c 166 ngi trong cuc trin lm , v ch c 16 ngi ph n- cho
thy ch c 10 phn trm hay t hn, v chng ti bit l chng ti th vo tnh trng
tht ng bun. V th, chng ti bt u Guerrilla Girl." Nhng ngi ph n ny gi
lm con kh t bng cch eo nhng mt n lng l ln v vung vy nhng qu chui, v
guerrilla, mt t gn vi nhng hnh ng ca nhng chin binh t do. Ci tn ny c tc
ng mt cch hnh tng- hnh nh kh t gin d kt hp vi thn th ca ngi n b.
H s dng s hi hc mt cch chin lc: "Ti ngh c mt iu g rt c kh nng, v
cng rt lc quan, trong vic nhm vo mi ngi mt cch tht hi hc v ch r nhng g
m chng ti mong c hng li t - khng xin li v n, m rt cng khai v n." Mt
trong nhng ph n ny (h th hu nh l n danh bo v chnh h khi nhng s tr
a) ni rng "thay i thc s h thng ny th phc tp khng th tin c, n ni v vn
ny, s quan tm ca chng ti l c nhng ngi ph n tip cn nhiu vi n. V vy,
l thi ca chng ti v s thay i, tri vi vic ph v h thng ny."

Hai nim chnh khc thi thc l lun ca phong tro n quyn l: Sex th khc vi
gender, v phong tro n quyn l phng tin. Sex m ch c trng c th lm cho chng
ta l nam hay n v gender l nhng nim vn ho v mt ngi n ng hay mt ngi
127
www.ebook4u.vn
n b l th no. Theo Sally Hagaman, mt hc gi ca l lun n quyn trong m hc v
gio dc ngh thut, gender l nhng s gii thch thuc chnh tr cho vic n c ngha g
sng trong mt th gii ni m chng ta khng ch l con ngi, m lun lun phi l n ng
hay n b. Nhng gender th c bit. Nhng gender c x hi ho. Gender l mt s
gio dc nh th no vi mong i v c gng m bo rng n ng hnh ng theo
mt cch no v n b th lm theo mt cch khc, hay mt ngi n ng ng tnh
luyn i th lm theo cch ny v mt ngi n b ng tnh luyn i th lm theo cch .
D nhin, c nhiu cch ngi ta c th lm, nhng vn ho ch nh nhng cch no m
ngi ta nn suy ngh, cm xc, v c x nu ngi ta thuc mt gender no . Nhng
gender thng c xy dng theo th bc: Quyn lc, sc mnh, ti nng thng th n
ng nm gi tt hn n b, nam tt hn l n, "ngi bnh thng"(straight) tt hn "ngi
ng tnh luyn i" (queer). Theo Hagaman, gender l mt hin tng thay i v mc - n
l mt iu g ngh n, nhng khng hon ton l iu chng ta lm theo mt
mc khng thc. Khi chng ta tr nn thc hn v cch c x, nhng nh gi ca
chng ta thay i, v nhng hnh vi thc ca chng ta cng thay i. Gender trong mt x
hi c th bc c th l rt cng p. Trong mt x hi khng c th bc, gender c th ch l
mt vn ca s chn la m thi.

Phong tro n quyn l phng tin m trong vic l mt thnh vin l mt s chn la
chnh tr, mt s chn la v pha hnh ng chng li v thay i hin trng. Ngi ta khng
c sinh ra l mt ngi theo phong tro n quyn, m hn th ngi ta la chn tr
thnh nh th. Tt c ph n khng phi l nhng k theo phong tro n quyn, v khng
phi tt c ph n u lm m thut theo khuynh hng ny; cng vy, khng phi tt c
nhng ngi theo phong tro n quyn th u lm m thut theo khuynh hng ny, mc d
h khng tin rng m thut v chnh tr th tch ri nhau.

Abigail Solomon-Godeau cho thy l lun n quyn c lin quan nh th no n vic ph n
c miu t ra sao: "Ch yu l lun n quyn l s tha nhn m ngi ph n khng t ni
ra: hn na, c ta b l k pht ngn v tt c iu ng l: b nhn vo, b hnh dung, b
hoang mang bi ri v b th hin c th." Barbara DeGenevieve l mt nh nhip nh theo
khuynh hng n quyn c y nhim thay i nhng miu t mang tnh n p v ngi
ph n (v nhng nhm thiu s khc) trong x hi vit:
Nhng hnh nh nhip nh mang nhng thng ip v thc h m s nh hng dn dn
nhng nim, nhng gi tr, v nhng quan im ca vn ho. Chng mang trng trch gnh
vc nhng thn thoi vn ho. Nu chng ta xem nhiu nhng hnh nh v mt loi no
(chng hn nhng hnh nh v ngi ph n b i x hung bo bi n ng, nhng dn thiu
s trong nhng khu ghetto) chng ta c th kt lun rng hnh nh nh th c gi tr i vi
vn ho. c bit, nu nhng khi cnh x hi no khng c miu t, n c th do thc
t l chng th khng quan trng hay chng c mt gi tr tiu cc i vi vn ho (chng hn
nh nhng iu xc phm n bn nng gii tnh ca nam gii, nhng hnh nh khng theo
khun mu v ph n v ngi da mu).

Griselda Pollock v Deborah Cherry, hai nh s hc ngh thut ca phong tro n quyn, tp
trung xem xt vic ph n c v tr nh th no trong m thut: "Tiu biu cho s sng to l
nam gii v truyn b Ngi n b nh l hnh nh p dnh cho ci nhn chm chm ca
ngi n ng y ham mun, Vn ho Cc oan (High Culture) khc t mt cch c h
thng vic ph n l nhng ngi to ra vn ho v ngha." Solomon-Godeau gii thch l
lun n quyn c biu hin nh th no trong nhng tc phm ca hai ngh s ca phong
tro n quyn m c s dng nhip nh, l Sylvia Kolbowski v Vikky Alexander. C hai
128
www.ebook4u.vn
u c lin h trc tip vi nhng hnh nh v ph n trong cng ngh thi trang. C hai u
ly hnh nh thi trang t nhng ngun thng tin i chng v bin i chng. Kolbowski
trnh by hnh nh thi trang to nn ngi n b khc nh th no v v vy lm cho h tr
nn xa l, v gy p lc cho h bng cch bin h thnh vt b soi mi bi ci nhn ca n
ng. Khi hnh nh thi trang c tng trng cho ph n, nhng khn gi n phi chng li
c trng gii tnh ca chnh h tn ti trong i mt ca n ng. Trong nhng tc phm
ca mnh, Alexander trnh by ph n trong hnh nh thi trang c miu t nh l nhng
vt nghi l v nh l nhng hng ho ra sao. Trong phn tch ca Solomon-Godeau, "bng
cch lm bin cht nhng hnh nh nh th, Alexander vch trn chng." V hai ngh s
ny, v nhng ngi khc ging nh h, c ta kt lun:

Vi nhng khc nhau v tm quan trng, sch lc, cng nh mc ca s chim
ot, Alexander, Kolbowski, Kruger, Levine v Prince l nhng ngh s m nhng mi
quan tm ca h da trn nn tng vn ho, chnh tr v gii tnh. Xt v phng
din c nhn, tp th, hay nh nhng in hnh tiu biu ca thc hnh ngh thut
hu hin i, nhng tc phm ca h i lp mnh m vi ch ngha a phng, tnh
hp hi, v ch ngha bo th ca nhiu nhip nh ngh thut.

Tuy nhin, tc phm vit hay to hnh ca phong tro n quyn khng b gii hn trong vic ngi
ph n c miu t nh th no. Trn mt hnh nh c ly t Newsweek v hai nhn vin cnh
st ko l mt ngi ph n ng h quyn chn la (pro-choice) ra khi mt cuc mt-ting, Lynette
Molnar thm vo dng ch ny: "Hy nhng php tc ca n ng C c Gio chnh thng cnh
hu t cho l ng ca anh trnh xa khi c th ti." Hnh nh ny c kch thc khong hai n ba
b, mt tp hp ca nhng bn sao mu sc, v c to ra nh mt p-phch trng by trn
ng ph i chi vi nhng ngi biu tnh i Quyn Sng (Right to Life) ang c gng bi b
lut cho php ph thai. Nhng tc phm ca Molnar c tnh hnh ng x hi, trc tip, v d gn
vi mt lng khn gi ng o; n c nh dnh cho ng ph hn l bo tng. Phi n quyn
trong lnh vc ny cng ang hnh ng t c mt s tham gia y trong gii m thut,
bao gm s bnh ng vi nhng m thut trng by trong nhng gallery v nhng bo tng, v
ci thin s lng v v th ca ph n trong nhip nh. Mt d n tng t l vic tm li nhng n
ngh s tht lc v v danh trong lch s, c minh ho bng cun sch "A History of Woman
Photographers" ca Naomi Rosenblum. Trong ph bnh ngh thut, mt s nhng ngi theo phi
n quyn xen vo mt ting ni ring v phong cch vit ring v trnh nhng quan im khch
quan- trong , Lucy Lippard l mt v d.

Di gc ph bnh ca phi n quyn, Laura Cottingham cng nhn mt cch gin lc nhng
nh nhip nh v nhng hc gi phi n quyn nhm c cu li cm nhn ca chng ta v s miu
t ca nhip nh bng "i hi c nhn chnh tr [ca h], vit li tiu chun ca lch s ngh thut
nhm chng li vic khng ghi nhn nhng ng gp ca n gii, gii thiu t truyn, phc hi lao
ng th cng v gia nh, v tp trung vo quan im ch quan ca n gii nhm chng li s ph
cp ho nhng kinh nghim ca n ng".



Kt lun

Khng c ch ngha Marx n l, khng c khuynh hng n quyn n l, khng c ch ngha hu hin
i, c cng nhn mt cch ph bin, n l. Thay vo , c nhiu bin th ca mi mt s giao thoa
hay nhiu s giao thoa- chng hn, nhng thuyt n quyn Marxist v nhng thuyt n quyn nhn vn.
129
www.ebook4u.vn
Cng khng th kt hp nhng l lun khc nhau ny thnh mt l lun nhip nh ton din v thng
nht. Mt s nhng l lun ny hon thin v b sung cho nhng l lun khc, nhng mt s th xung
khc vi nhau. Ch ngha hin i th lc lng vi ch ngha hu hin i. Khuynh hng hin thc
Marxist th bc b ch ngha t do nhn vn.

Nhng cu hi l lun nhn c nhng cu tr li khc nhau, khi gii thch v nh gi. Vic l lun v
nhip nh, ging vic gii thch v nh gi nhng bc nh, kt lun th c th lm sng t nhiu hay t
hn, hiu bit nhiu hay t hn, hu ch nhiu hay t hn trong vic lm cho nhip nh, nhng bc nh, v
c th gii ny c th hiu c. Nhng l lun hay nhng quan im l lun, ging nh s gii thch v
nh gi, c a ra, bn lun, sa i, chp nhn v bc b. Mt s b gt i v b xem l sai lm; s
khc c lu gi li, nghim ngm v sa i vi thi gian thng qua s tranh lun.

Nhng nh ph bnh v nhng nh l lun thng xuyn tranh lun v nhng tng ca nhau. Rudolph
Arnheim phn bc nhng quan im ca Barthes v vic nhng bc nh c v "qu t vng hc" ra sao,
tng ng mt cch thi qu vi ngn ng bng li. Quyn sch ca Susan Sontag th ph bnh nhip
nh mt cch tt , v n c bit gy kh chu cho nhiu nh nhip nh. i khi nhng cuc tranh
lun tr nn qu gay gt. Bill Jay, mt nh s hc nhip nh, phi vin n tn gi ("pseudo/marxist" l
nhng k "nguy him v i bi") khi phn i s nh hng ca Hi kn ca Ph n thuc Hi Gio dc
Nhip nh (the Women's Caucus of the Society of Photographic Education) trong lnh vc nhip nh. Tuy
th, nhng cuc tranh lun v nhng quan im xung t ny gp phn vo cuc i thoi lin tip, th
v, v hiu bit v nhip nh v nhng bc nh, khch l vic xem nh cng nh to nh. Nhng l lun
v nhip nh th quan trng v c gi tr d i khi chng th tri ngc nhau. Chng quan trng v chng
tc ng n thc hnh. Chng c gi tr v chng gip chng ta hiu hn v nhip nh v nhng bc
nh, v gia tng s hiu bit v nh gi ca chng ta v lnh vc ny. Hiu bit nhng vn ny v
nhng gi thit c tnh l lun cho php chng ta tham gia tt hn vo vic bn lun v hiu bit tt hn
v nhng g chng ta ang lm to ra nhng bc nh v khi ph bnh n.





130