Professional Documents
Culture Documents
Như vậy xã, phường, thị trấn là đơn vị hành chính-lãnh thổ thấp nhất
trong phân chia đơn vị hành chính-lãnh thổ nước ta, bao gồm cộng đồng
dân cư sinh sống và cư trú trên một địa bàn lãnh thổ nhất định, có những
yếu tố chung về tự nhiên, kinh tế, văn hoá, xã hội và chịu sự quản lý hành
chính của chính quyền xã, phường, thị trấn.
Thị trấn: Được phân biệt với xã bởi những đặc trưng: sản xuất công
nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ đã hình thành và phát triển song
song với sản xuất nông nghiệp; nhiều người có thu nhập không phải từ sản
xuất nông nghiệp. Nhà cửa, công trình kiến trúc, giao thông đầu tư xây
dựng nhiều hơn để thoả mãn nhu cầu sinh hoạt, đi lại và hưởng thụ văn hoá
4
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
của dân cư, trình độ dân trí phát triển, người dân được tiếp cận thông tin về
văn hóa và pháp luật nhiều hơn.
Phường: Là đơn vị hành chính được thiết lập ở đô thị, có sự phát
triển rõ rệt so với xã và thị trấn. Về kinh tế, dịch vụ phát triển mạnh, sản
xuất phi nông nghiệp là một đặc trưng, thu nhập bình quân đầu người và
mức sống nhân dân cao; về văn hoá xã hội, nhu cầu hưởng thụ văn hoá và
các dịch vụ công cộng ngày càng cao, cơ sở hạ tầng được đầu tư phát triển,
các quan hệ truyền thống và tính kết cấu cộng đồng được thay thế dần bởi
các quan hệ kinh tế, giao dịch làm ăn, nơi cư trú... ; các vấn đề xã hội và an
ninh trật tự phức tạp hơn so với xã, thị trấn. Người dân ở phường có nhiều
điều kiện tiếp cận thông tin và nắm bắt pháp luật.
Sự khác biệt trên, đặt ra yêu cầu phải có sự tổ chức, quản lý khác
nhau giữa xã với thị trấn, phường, không thể rập khuôn theo một mô hình
quản lý chung. Tuy nhiên, trong các văn bản quy phạm pháp luật điều
chỉnh tổ chức và hoạt động của chính quyền cơ sở ở nước ta vẫn chưa có sự
phân định rành mạch nhiệm vụ, tính chất quản lý giữa vùng nông thôn,
miền núi, hải đảo, với vùng thị trấn hay đô thị dân cư đông đúc. Đây là một
trong những nguyên nhân làm giảm hiệu quả quản lý của chính quyền cơ
sở.
2. CHÍNH QUYỀN CƠ SỞ
Cấp chính quyền nhà nước được tổ chức tương ứng với phạm vi cấp
hành chính-lãnh thổ xã, phường, thị trấn được gọi là cấp chính quyền cơ
sở.
Xét về thứ bậc hành chính, cấp chính quyền cấp cơ sở là cấp chính
quyền thấp nhất trong hệ thống chính quyền nhà nước từ trung ương đến cơ
sở. Xét về mặt kỹ thuật tổ chức nhà nước, chính quyền cơ sở do chính
quyền cấp trên tổ chức ra, tổ chức hoạt động tuân thủ theo khuôn khổ pháp
luật nhà nước và chịu sự chỉ đạo, hướng dẫn thống nhất của cơ quan nhà
nước cấp trên.
Sự phân tích này cho thấy phải xem xét tổ chức và hoạt động của
chính quyền cơ sở trong mối quan hệ hữu cơ với hệ thống bộ máy nhà nước
và cần phải nhìn nhận rõ, đầy đủ địa vị pháp lý, chức năng, nhiệm vụ của
cấp chính quyền này để phát huy đúng vai trò của nó.
Một xã, phường, thị trấn thông thường được phân chia thành nhiều
cụm dân cư gọi là thôn, làng, ấp, buôn, tổ dân phố... (ở Gia Lai thường gọi
là thôn, làng, tổ dân phố), đây không phải là những đơn vị hành chính mà
là tổ chức tự quản của cộng đồng dân cư. Sự phân chia thôn, làng, tổ dân
phố được dựa vào số lượng hộ gia đình hoặc số nhân khẩu gắn với một
phạm vi lãnh thổ nhất định trong xã, phường, thị trấn thuận tiện việc đi lại,
sinh hoạt của nhóm dân cư. Cán bộ thôn, làng, tổ dân phố được lập ra để tổ
chức hoạt động tự quản của cộng đồng dân cư, được Uỷ ban nhân dân xã,
phường, thị trấn giao thực hiện một số việc cụ thể.
- Hiến pháp nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định vận
hành tổ chức quyền lực xã hội của chế độ chính trị xã hội Việt Nam theo
cơ chế: " Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, nhân dân làm chủ" cho nên cần
xem xét đến vai trò của hai thiết chế chính trị cơ bản trong hệ thống chính
trị ở cơ sở, đó là:
+ Tổ chức cơ sở Đảng (Đảng uỷ, Chi ủy cơ sở xã, phường, thị trấn)
là hạt nhân lãnh đạo chính trị, lãnh đạo toàn diện mọi hoạt động của HĐND
và UBND theo chủ trương, đường lối, chính sách, nghị quyết của Đảng và
pháp luật Nhà nước.
+ Uỷ ban Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức thành viên (Hội Nông
dân, Hội Cựu chiến binh, Hội Phụ nữ, Đoàn Thanh niên) là cơ sở chính trị
của chính quyền nhân dân. Thông qua Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức này
nhân dân tham gia quản lý nhà nước và giám sát hoạt động của cơ quan nhà
nước.
Cơ quan Nhà nước cấp trên Cấp ủy Đảng cấp trên Mặt trận và các đòan thể cấp trên
➆ Cấp uỷ đảng cơ sở ➆
(Đảng uỷ, Chi uỷ)
Chú giải:
-➁ : Quan hệ lãnh đạo, thông qua NQ, nhân sự.
-➃ : Quan hệ điều hành, tác động.
-➄ : Quan hệ phản ảnh, báo cáo, tiếp thu.
-➅ : Quan hệ tác động, phản ánh.
-➆ : Quan hệ chỉ đạo, chấp hành.
-➇ : Quan hệ chấp hành.
-➈ : Quan hệ kiểm tra, giám sát.
-➉ : Quan hệ phối hợp, kết hợp.
Các thiết chế chính trị ở cơ sở được Hiến pháp và luật pháp quy định,
có chức năng, nhiệm vụ cụ thể, có phân công, phân cấp rõ ràng, có quan hệ
mật thiết với nhau.
II. ĐỊA VỊ PHÁP LÝ CỦA CÁC THIẾT CHẾ CHÍNH TRỊ Ở CƠ SỞ (SAU
ĐÂY GỌI CHUNG LÀ CẤP XÃ)
1. HỘI ĐỒNG NHÂN DÂN
1.1. Địa vị pháp lý:
Định nghĩa pháp lý về Hội đồng nhân dân được đề cập từ Sắc lệnh 63
năm 1945, Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1962, 1983, 1989, nhưng
được hoàn chỉnh nhất trong Hiến pháp năm 1992 và Luật Tổ chức HĐND
và UBND năm 1994: “Hội đồng nhân dân là cơ quan quyền lực Nhà
nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ
của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước
nhân dân địa phương và cơ quan Nhà nước cấp trên.
Hội đồng nhân dân thực hiện những nhiệm vụ, quyền hạn theo
quy định của Hiến pháp và pháp luật, bảo đảm sự lãnh đạo thống nhất
của Trung ương đồng thời phát huy quyền chủ động sáng tạo của địa
phương”.
7
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Số lượng đại biểu HĐND phụ thuộc vào quy mô dân số và địa bàn quản lý
(từ 19 đến 25 đại biểu).
Luật Tổ chức HĐND và UBND năm 1994 quy định HĐND cấp xã
không có cơ quan thường trực, không có các ban, nhưng có Chủ tịch và
một Phó chủ tịch HĐND.
b. Hoạt động:
HĐND cấp xã hoạt động theo nguyên tắc tập thể bàn bạc và lấy ý
kiến biểu quyết đa số. HĐND hoạt động thông qua 3 hình thức chủ yếu là:
- Hoạt động tập thể của HĐND tại các kỳ họp của HĐND.
+ Là hình thức hoạt động chủ yếu quan trọng nhất của HĐND.
HĐND họp thường lệ mỗi năm 2 kỳ. Khi cần thiết, theo yêu cầu của
UBND hoặc ít nhất một phần ba tổng số đại biểu HĐND yêu cầu thì Chủ
tịch HĐND quyết định triệu tập kỳ họp bất thường. Kỳ họp HĐND được
tiến hành khi có ít nhất hai phần ba tổng số đại biểu HĐND tham dự.
HĐND họp công khai, khi cần thiết, HĐND quyết định họp kín theo đề
nghị của chủ toạ kỳ họp hoặc Chủ tịch HĐND.
+ Tại kỳ họp HĐND quyết định những vấn đề thuộc chức năng của
HĐND. Trình tự, thủ tục tiến hành kỳ họp HĐND do pháp luật hiện hành
quy định chặt chẽ như: thông qua, bổ sung, điều chỉnh, sửa đổi nghị quyết
HĐND; thông qua các biện pháp, giải pháp quan trọng thực hiện nghị
quyết HĐND để UBND cùng cấp có cơ sở thực thi, chấp hành.
- Phó chủ tịch HĐND cấp xã tham gia chủ toạ kỳ họp HĐND; thực
hiện nhiệm vụ theo sự phân công của Chủ tịch HĐND và thay mặt Chủ tịch
HĐND khi Chủ tịch HĐND vắng mặt. Khi khuyết Chủ tịch HĐND thì Phó
chủ tịch HĐND thực hiện quyền Chủ tịch HĐND cho đến khi HĐND bầu ra
Chủ tịch HĐND.
Hai chức năng trên của HĐND có mối liên quan khăng khít với nhau,
quyết định và thực hiện phải có kiểm tra, giám sát để đảm bảo thực hiện
những quyết định.
10
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
* Đơn vị phường do có nét đặc trưng riêng về kinh tế-xã hội nên bên
cạnh những nhiệm vụ, quyền hạn như trên, HĐND phường còn quyết định:
- Biện pháp bảo đảm thực hiện thống nhất kế hoạch phát triển kinh
tế-xã hội và quy hoạch đô thị.
- Biện pháp thực hiện xây dựng nếp sống văn minh đô thị; phòng,
chống các tệ nạn xã hội; giữ gìn trật tự, vệ công cộng và cảnh quan đô thị.
- Biện pháp tổ chức, quản lý dân cư đô thị trên địa bàn phường.
11
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Để phân định rõ ràng chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của HĐND và
UBND cấp xã, ngày 25/6/1996 Uỷ ban thường vụ Quốc hội nước Cộng hoà
xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa IX đã thông qua Pháp lệnh về nhiệm vụ,
quyền hạn cụ thể của Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân ở mỗi cấp
quy định chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn của Uỷ ban nhân dân cấp xã.
- Chức năng của UBND cấp xã: Tổ chức thực hiện nghị quyết của
HĐND xã, điều hành phát triển kinh tế-xã hội trên địa bàn theo chủ trương,
nghị quyết của HĐND xã và quy định của cấp trên.
- Nhiệm vụ, quyền hạn của UBND cấp xã:
a. Về kế hoạch, ngân sách, tài chính: Xây dựng kế hoạch phát triển
kinh tế-xã hội hàng năm trình HĐND cùng cấp thông qua và trình UBND
huyện, thành phố phê duyệt và tổ chức thực hiện theo kế hoạch đó.
b. Về nông nghiệp, lâm nghiệp, ngư nghiệp, thuỷ lợi; tiểu thủ công
nghiệp; giao thông; thương mại, dịch vụ: Tổ chức và hướng dẫn việc thực
hiện các chương trình, kế hoạch, đề án, định hướng, quy hoạch, biện pháp
để khuyến khích người dân trên địa bàn phát triển sản xuất, dân sinh, huy
động mọi nguồn lực phát triển kinh tế-xã hội.
c. Về văn hóa, giáo dục, y tế, xã hội và đời sống:
- Uỷ ban nhân dân phải thường xuyên chăm lo phát triển sự nghiệp
giáo dục ở địa phương; phối hợp với nhà trường tổ chức đăng ký, huy động
trẻ em vào lớp một đúng độ tuổi...
- Tổ chức các hoạt động văn hóa, thông tin, nghệ thuật, thể dục thể
thao; tổ chức thực hiện hướng dẫn các lễ hội truyền thống; bảo vệ di tích
lịch sử, văn hóa và danh lam thắng cảnh ở địa phương; vận động nhân dân
xây dựng nếp sống văn minh, gia đình văn hóa; ngăn chặn việc truyền bá
văn hóa phản động, đồi trụy, bài trừ mê tín, hủ tục; phòng, chống các tệ
nạn xã hội và những biểu hiện không lành mạnh trong đời sống xã hội ở địa
phương; quản lý trạm y tế của xã; tổ chức triển khai các chương trình y tế
cơ sở, dân số, kế hoạch hóa gia đình được giao; vận động nhân dân giữ gìn
vệ sinh; phòng chống các dịch bệnh; tổ chức thực hiện chính sách, chế độ
với thương binh, bệnh binh, gia đình liệt sỹ, những người và gia đình có
công với nước; thực hiện công tác cứu tế xã hội, hoạt động nhân đạo, từ
thiện ở địa phương và vận động nhân dân giúp đỡ các gia đình khó khăn,
người già, người tàn tật, trẻ em mồ côi không nơi nương tựa; tổ chức các
hình thức nuôi dưỡng, chăm sóc các đối tượng được nuôi dưỡng; quản lý,
bảo vệ, tu bổ nghĩa trang liệt sỹ, quy hoạch, quản lý nghĩa địa ở địa
phương.
d. Về quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn xã hội: Bảo vệ tổ quốc,
bảo vệ chế độ XHCN là một trong hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng
Việt Nam nhằm đánh tan mọi âm mưu, thủ đoạn của các thế lực thù địch,
UBND xã phải: tổ chức, huấn luyện quân sự phổ thông, tuyên truyền, giáo
dục xây dựng quốc phòng toàn dân, xây dựng làng, xã chiến đấu trong khu
vực phòng thủ địa phương; thực hiện công tác nghĩa vụ quân sự, tuyển
quân, đăng ký, quản lý quân dân dự bị động viên; xây dựng, huấn luyện,
sử dụng lực lượng dân quân tự vệ thực hiện nhiệm vụ hậu cần tại chổ,
12
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
chính sách hậu phương quân đội và chính sách đối với các lực lượng vũ
trang nhân dân ở địa phương; thực hiện các biện pháp bảo đảm an ninh, trật
tự, an toàn xã hội; xây dựng công an xã, thị trấn và phong trào quần chúng
bảo vệ an ninh tổ quốc vững mạnh, thực hiện biện pháp phòng ngừa và
chống tội phạm và các hành vi vi phạm pháp luật khác ở địa phương; quản
lý hộ khẩu; tổ chức việc đăng ký tạm trú, quản lý đi lại của người nước
ngoài ở địa phương; tổ chức thực hiện hoặc phối hợp với các cơ quan chức
năng trong việc thi hành án, tổ chức thực hiện các quyết định về xử lý vi
phạm hành chính theo quy định của pháp luật.
đ. Về thực hiện chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo: Nhà nước
cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là nhà nước thống nhất của các dân
tộc cùng sinh sống trên đất nước Việt Nam, bình đẳng về quyền và nghĩa
vụ; tăng cường và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc, nghiêm cấm mọi hành
vi miệt thị, chia rẽ dân tộc; công dân có quyền tự do tín ngưỡng, theo hoặc
không theo một tôn giáo nào, không ai được lợi dụng tôn giáo để làm trái
pháp luật và chính sách của Nhà nước.
UBND cấp xã thực hiện chính sách dân tộc và chính sách tôn giáo
đúng với quy định của Nhà nước, bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn
giáo của nhân dân ở địa phương theo quy định của pháp luật.
e. Về thi hành pháp luật: Để xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt
Nam thực sự của dân, do dân và vì dân, quản lý xã hội bằng pháp luật,
UBND cấp xã:
- Căn cứ vào các văn bản của cơ quan Nhà nước cấp trên, nghị quyết
của HĐND cùng cấp, ban hành quyết định, chỉ thị và tổ chức thực hiện,
kiểm tra việc thi hành các văn bản đó.
- Tổ chức thực hiện việc thi hành Hiến pháp, luật, các văn bản của cơ
quan Nhà nước cấp trên và nghị quyết của HĐND cùng cấp.
- Tổ chức tuyên truyền giáo dục pháp luật ở địa phương.
- Tổ chức và hướng dẫn hoạt động của các tổ chức hoà giải, thanh tra
nhân dân; kịp thời giải quyết các vi phạm pháp luật và tranh chấp nhỏ trong
nhân dân theo quy định của pháp luật.
- Tổ chức đăng ký hộ tịch theo quy định của pháp luật.
- Thực hiện các biện pháp bảo vệ tài sản của Nhà nước, tổ chức
chính trị-xã hội, tổ chức xã hội, tổ chức kinh tế; bảo vệ tính mạng, tự do,
danh dự, nhân phẩm, tài sản, các quyền và lợi ích hợp pháp khác của công
dân ở địa phương.
- Kiểm tra việc thực hiện pháp luật trên địa bàn.
- Tổ chức tiếp dân, xét và giải quyết các khiếu nại, tố cáo, kiến nghị
của công dân theo thẩm quyền.
- Quyết định xử lý vi phạm hành chính theo quy định của pháp luật.
f. Về xây dựng chính quyền, quản lý địa giới hành chính:
- Tổ chức và thực hiện công tác bầu cử đại biểu Quốc hội, đại biểu
Hội đồng nhân dân các cấp theo quy định của pháp luật.
13
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
- Lập hồ sơ về việc phân vạch, điều chỉnh địa giới hành chính ở địa
phương đưa ra Hội đồng nhân dân cùng cấp thông qua để trình cấp trên
xem xét quyết định.
- Quản lý hồ sơ, mốc và bản đồ địa giới hành chính của địa phương.
g. Về bảo vệ tài nguyên, môi trường: Tổ chức thực hiện nghiêm
chỉnh các văn bản pháp luật của Nhà nước về bảo vệ môi trường, bảo vệ tài
nguyên thiên nhiên, tài sản quốc gia tại địa phương; tuyên truyền giáo dục
nhân dân thi hành nghiêm chỉnh quy định của pháp luật về bảo vệ môi
trường.
Riêng chính quyền phường ngoài các nhiệm vụ nêu trên còn phải
thực hiện các nhiệm vụ sau:
Tổ chức thực hiện các nghị quyết của HĐND phường về việc bảo
đảm thực hiện thống nhất kế hoạch phát triển kinh tế-xã hội và quy hoạch
đô thị, xây dựng nếp sống văn minh đô thị, phòng chống các tệ nạn xã hội
giữ gìn trật tự vệ sinh, sạch đẹp khu phố, lòng, lề đường, trật tự công cộng
và cảnh quan đô thị ; quản lý dân cư đô thị trên địa bàn. Thống kê, theo dõi
sự biến động đất đai trên điạ bàn phường; thanh tra việc sử dụng đất của tổ
chức, cá nhân trên địa bàn phường theo quy định của pháp luật; bảo vệ cơ
sở hạ tầng kỹ thuật trên địa bàn phường; ngăn chặn, xử lý các hành vi vi
phạm đối với các cơ sở hạ tầng kỹ thuật theo quy định của pháp luật; kiểm
tra giấy phép xây dựng của tổ chức, cá nhân trên địa bàn phường; lập biên
bản, đình chỉ những công trình xây dựng, sửa chữa, cải tạo không có giấy
phép, trái với quy định của giấy phép và báo cáo cơ quan Nhà nước có
thẩm quyền xem xét, quyết định.
3. CẤP UỶ ĐẢNG CƠ SỞ
14
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Mặt trận và các đoàn thể vận động nhân dân thực hiện các nghĩa vụ
phát triển kinh tế-xã hội và tuyên truyền các chủ trương, chính sách của
Đảng và Nhà nước đến mọi người dân.
Mặt trận và các đoàn thể nhân dân ở xã cơ cấu có cấp trưởng là
người thường trực ở xã, thường xuyên liên hệ chặt chẽ với HĐND và
UBND, thực hiện chức năng phản ảnh, giám sát, kiểm tra, phối hợp với
chính quyền và có ý kiến cụ thể trong các cuộc họp của chính quyền.
5. QUAN HỆ CỦA CHÍNH QUYỀN CƠ SỞ VỚI CÁC CƠ QUAN CẤP TRÊN
Quan hệ của chính quyền cấp xã với cơ quan nhà nước cấp trên là
quan hệ thứ bậc xuyên suốt, tuân thủ pháp luật, thống nhất về chuyên môn,
kết hợp quản lý nhà nước theo ngành với quản lý nhà nước theo lãnh thổ.
Nghị quyết của HĐND xã phải thống nhất quan điểm, mục tiêu với
nghị quyết của HĐND cấp trên; UBND cấp xã có trách nhiệm tổ chức thực
hiện chủ trương, chính sách, quy định của cơ quan nhà nước cấp trên; cán
bộ chuyên môn ở xã phải chấp hành quy chế chuyên môn theo hướng dẫn
của cơ quan cấp trên... Chính quyền xã phải chấp hành chế độ kiểm tra theo
quy định của cấp trên, phải duy trì thường xuyên chế độ báo cáo, thống kê,
hội họp... với cấp trên.
Trên thực tế, có thể nói các hoạt động quản lý của nhà nước cấp trên
đều hướng về cơ sở, phục vụ cho dân cư sinh sống trên cộng đồng nên xu
hướng phát triển quản lý của cấp trên ngày càng kiện toàn cơ chế, quy định
để kiểm soát hoạt động của cấp dưới.
Tóm lại: chính quyền cấp xã là nơi trực tiếp tổ chức, thực hiện
đường lối, chính sách của Đảng và pháp luật của Nhà nước, mở rộng, động
viên các tầng lớp nhân dân phát huy nội lực góp phần vào công cuộc công
nghiệp hóa, hiện đại hoá đất nước, phấn đấu vì mục tiêu dân giàu, nước
mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh. Tuy nhiên, cơ cấu bộ máy, thể
chế mới chỉ là trạng thái tĩnh của chính quyền cơ sở. Muốn bộ máy vận
hành hiệu quả thì vấn đề mấu chốt là yếu tố con người, là đội ngũ cán bộ
chính quyền cơ sở: “Cán bộ là nhân tố quyết định sự thành bại của cách
mạng, gắn liền với vận mệnh của Đảng, của đất nước và chế độ, là khâu
then chốt trong công tác xây dựng Đảng”.
(1): Điều 118 Hiến pháp Nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992).
15
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
PHẦN THỨ HAI
THỰC TRẠNG CHÍNH QUYỀN CƠ SỞ TỈNH GIA LAI
I. ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN VÀ KINH TẾ, VĂN HÓA, XÃ HỘI TÁC ĐỘNG
ĐẾN CHÍNH QUYỀN CƠ SỞ VÀ ĐỘI NGŨ CÁN BỘ CƠ SỞ
1. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ VÀ ĐỊA HÌNH
Tỉnh Gia Lai nằm phía Bắc cao nguyên Trung bộ, phía Đông giáp
tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên; phía Tây giáp nước Campuchia
(81km); phía Nam giáp tỉnh Đăk Lăk; phía Bắc giáp tỉnh Kon Tum.
Mạng lưới giao thông của tỉnh mở ra khả năng to lớn để giao lưu,
phát triển kinh tế của tỉnh với các tỉnh và khu vực: Quốc lộ 14 nối Gia Lai
với các tỉnh Kon Tum, Đăk Lăk và vùng Đông Nam Bộ; Quốc lộ 19 nối
Gia Lai với Bình Định, các tỉnh Duy
Song song với phát triển kinh tế, lĩnh vực giáo dục và y tế được
thường xuyên quan tâm nhằm nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, phát triển
nhân tài cho địa phương; chăm sóc sức khoẻ cho cộng đồng các dân tộc.
Tất cả các xã, phường, thị trấn đã có trường học, làng có lớp học.
Năm 1998 tỉnh được công nhận cơ bản hòan thành xóa mù chữ và phổ cập
giáo dục tiểu học. Tỷ lệ huy động trẻ em trong độ tuổi đi học tăng đều qua
các năm (trên 50% ở lứa tuổi mẫu giáo và trên 81% ở lứa tuổi phổ thông
được đến lớp).
Hệ thống giáo dục chuyên nghiệp dạy nghề, giáo dục thường xuyên
được mở rộng nhằm đào tạo đội ngũ cán bộ, công chức, cán bộ cơ sở và
đào tạo nghề cho người lao động được phát triển nhanh ở các huyện, nhất
là thành phố Pleiku.
Cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên được tăng cả về số lượng, chất
lượng đáp ứng nhu cầu dạy và học của nhân dân.
Nhưng hệ thống giáo dục phổ thông phát triển không đồng đều giữa
các vùng đô thị với nông thôn và vùng đồng bào dân tộc thiểu số. Tỷ lệ mù
chữ và tái mù chữ ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn còn cao, nhiều xã
đến nay chưa có học sinh học lớp 9 (còn 44 xã), có 83 xã chưa đủ điều kiện
thành lập trường trung học cơ sở... đã ảnh hưởng không ít đến vấn đề tạo
nguồn cán bộ ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số.
Họat động phòng chống dịch bệnh và chăm sóc sức khỏe ban đầu cho
nhân dân có nhiều tiến bộ. Các chương trình Quốc gia về y tế được triển
khai có kết quả, dịch bệnh giảm nhiều... Các cơ sở khám chữa bệnh từng
bước được củng cố và tăng cường cả về cơ sở vật chất và đội ngũ y bác sỹ.
Họat động bảo hiểm y tế được mở rộng. Tỉnh đã có chính sách hỗ trợ cho
đồng bào dân tộc thiểu số gặp khó khăn khi vào điều trị tại bệnh viện.
Trong đời sống tâm linh của đồng bào dân tộc thiểu số, không có tôn
giáo, chỉ thờ đa thần (sông, núi, lửa...). Tôn giáo xuất hiện, truyền bá vào
đời sống tâm linh người dân tộc Tây Nguyên từ thế kỷ XVIII, đó là đạo
Thiên chúa giáo. Trong những năm thực dân Pháp và đế quốc Mỹ xâm
lược, do kinh tế phát triển chậm, phong tục tập quán lạc hậu, nhiều tôn giáo
đã xâm nhập ngày càng nhiều vào đời sống tâm linh đồng bào các dân tộc
Tây Nguyên, như Tin Lành, Hòa Hảo, Cao Đài.
Tỉnh Gia Lai hiện có 5 tôn giáo có số tín đồ đông: Phật giáo, Thiên
chúa giáo, Tin Lành, Hòa Hảo và Cao Đài. Bên cạnh việc phát triển tôn
giáo thuần túy, không ít phần tử xấu đội lốt tôn giáo hoạt động chính trị,
chống phá cách mạng, chia rẽ các tầng lớp nhân dân, chia rẽ khối đại đoàn
kết dân tộc như tổ chức Tin Lành “Đê Ga” phản động làm ảnh hưởng đến
công tác quản lý xã hội, quản lý nhà nước của chính quyền các cấp.
2.4. Truyền thống văn hóa của đồng bào dân tộc Jrai, Bahnar:
Do đặc điểm về lãnh thổ trên các phương diện địa lý, kinh tế, xã
hội... đã tạo nên nền văn hóa rất đa dạng ở Gia Lai. Đặc điểm chung của
nền văn hóa truyền thống tại Gia Lai, mang tính cộng đồng tiền giai cấp
của nông dân Cao nguyên, văn hóa mang tính chất bản địa, tính chất sinh
hoạt lễ thức, tính chất truyền miệng và sử dụng vật liệu không bền. Đây
là những đặc điểm văn hóa truyền thống cổ truyền rất phong phú và đa
dạng của các dân tộc bản địa, cần phải được bảo tồn và phát huy trong sự
nghiệp chung của tỉnh cũng như sự phát triển của mỗi dân tộc. Những yếu
tố văn hóa nêu trên có ảnh hưởng rất lớn đến quá trình hình thành mối
quan hệ giữa con người với con người, giữa con người với thiên nhiên,
góp phần tạo dựng phẩm chất khoan dung, lối ứng xử hài hòa, ý thức đòan
kết cộng đồng đối với người cán bộ cơ sở.
2.5. Truyền thống xã hội và yếu tố tâm lý của đồng bào dân tộc
Jrai, Bah nar:
Cơ sở của xã hội là buôn hoặc làng gọi tắt là làng hình thành từ lâu
đời như một cấu trúc bền vững với tinh thần cộng đồng cao, gồm 4 thành
tố:
17
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
- Một cộng đồng cư trú, bao gồm: thổ cư, nguồn nước, vườn rẫy, đất
nghĩa địa; các sản phẩm do người làm ra như nhà dài, nhà rông, kho thóc,
công trình thủy lợi.
- Một cộng đồng sở hữu tài nguyên, bao gồm: đất rẫy đang canh tác,
đất rừng hưu canh, rừng chăn nuôi, sông suối, ao hồ... các sản vật của
rừng và của nước như thú rừng, mật ong, măng, cá, tôm...
- Một cộng đồng văn hóa, bao gồm: văn học nghệ thuật, luật tục và
phong tục tập quán khác.
- Bao trùm lên tất cả, đồng thời lan tỏa trong tất cả các cá thể hữu
sinh và vô sinh là hệ thống cộng đồng thần linh (được gọi là Yàng).
Những nét đặc trưng nổi bật về làng của đồng bào dân tộcJrai,
Bahnar:
+ Là một đơn vị cộng cư (cộng đồng dân cư): được thiết lập và ổn
định dựa trên cơ sở tập hợp các mối quan hệ cơ bản: huyết thống, hôn
nhân, cùng thành phần tộc người, có chung quyền lợi và cùng nhau chia sẽ
trách nhiệm.
+ Là một cộng đồng sở hữu về lãnh thổ xác định: Dân làng luôn gắn
với đất làng với ý thức bảo vệ địa vực của làng rất cao. Quan niệm sở hữu
toàn dân của người dân tộc thiểu số ở Gia Lai vốn chỉ dừng ở cấp độ buôn,
làng. Nó đơn giản, trực tiếp, cụ thể, thiết thực. Quyền sở hữu đó được đại
diện và thực hiện thông qua “Già làng”.
+ Là một đơn vị tổ chức, vận hành theo lối tự quản thông qua vai trò
của “Già làng” và phong tục, tập quán.
+ Là một cộng đồng tuy không biệt lập nhưng tương đối riêng không
chỉ về lãnh thổ và tổ chức tự quản mà giữa các làng còn có những cái riêng
khác nhau, như: tên gọi, quy mô, dân số, giàu nghèo, mạnh yếu và lề thói
riêng... Trong từng làng, các gia đình thành viên cùng theo một lịch nông
nghiệp áp dụng cụ thể ở làng mình, cùng chung những lễ hội của làng... Sự
cố kết dân làng với nhau thường xuyên, lâu dài trong sinh hoạt và lao động
sản xuất tạo nên quan hệ cộng đồng sâu sắc, hình thành ý thức cộng đồng
mạnh mẽ. Ở một chừng mực nhất định và về một số phương diện, nó tác
động thiên về hướng nội.
Với truyền thống văn hóa, phong tục tập quán được duy trì bao đời
nay, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác đã tạo nên tính cách con người
gần gủi thiên nhiên, ảnh hưởng tâm lý người mẹ (chế độ mẫu hệ), do đó
cán bộ là người dân tộc thiểu số ít nhiều ảnh hưởng bởi các yếu tố tâm lý:
tự ty, ỷ lại vào người cán bộ lãnh đạo, vào cấp trên; thích ôn hòa, ngại va
chạm, trong điều hành công việc ở chính quyền ít vận dụng pháp luật, chỉ
nặng sử dụng phân xử theo cảm tính. Những đồng chí được bầu hay bổ
nhiệm giữ cương vị lãnh đạo thường vấp phải phong cách làm việc và giải
quyết vấn đề như kiểu "già làng", dễ vi phạm nguyên tắc tập trung dân chủ,
tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách.
18
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Những đặc điểm nêu trên đang chi phối mạnh mẽ đến cán bộ và
công tác cán bộ cơ sở ở Gia Lai :
- Là tỉnh miền núi, có tiềm năng về đất đai, rừng chưa được khai
thác, địa hình phức tạp, có biên giới với Campuchia; cơ sở hạ tầng còn
kém, nhất là ở vùng sâu, vùng xa. Điều này đòi hỏi cán bộ cơ sở ở đây
không những có trình độ và năng lực sáng tạo để khai thác tiềm năng mà
còn phải có bản lĩnh chính trị vững vàng và tâm huyết, thủy chung với sự
nghiệp phát triển của tỉnh nhà.
- Sự đa dạng về thành phần dân tộc, sự đan xen về địa bàn cư trú
giữa các dân tộc là một đặc điểm tương đối rõ đối với tỉnh Gia Lai. Khuynh
hướng này ngày càng phát triển do phân bố lao động và phát triển kinh tế,
bảo đảm an ninh, quốc phòng ở địa phương. Tình trạng dân số tăng cơ học
ngày càng cao, kéo theo sự hội nhập ngày càng phong phú, đa dạng về tập
quán, lối sống, tính chất và kinh nghiệm sản xuất, văn hóa và tâm lý truyền
thống.... tác động lớn đến quản lý, điều hành của chính quyền cơ sở. Thực
tế này có ảnh hưởng tích cực và tiêu cực là tạo điều kiện trực tiếp học hỏi
lẫn nhau trên tất cả các mặt đời sống xã hội, kinh tế, đặc biệt là cung cách
làm ăn, phát triển kinh tế hàng hóa nhưng đồng thời cũng dẫn đến dễ va
chạm, kéo bè, kết cánh ... đòi hỏi cán bộ cơ sở phải có trình độ, hiểu biết
phong tục tập quán và năng lực tổ chức, tập hợp quần chúng, trong công
việc giữ nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ, cách sống vị tha, luôn ý
thức giữ gìn sự đòan kết thống nhất nội bộ trên cơ sở nguyên tắc mà Đảng
đề ra. Công tác cán bộ cần quan tâm đến cơ cấu, bố trí đan xen hợp lý cán
bộ ở từng vùng, từng địa bàn khác nhau.
- Là một địa bàn có sự đan xen, nhiều tầng, nấc về phương thức và
trình độ sản xuất, trên cùng địa bàn hẹp có thể cùng tồn tại cả phương thức
sản xuất lạc hậu nhất (chọc tỉa) lẫn phương thức sản xuất tiến tiến (cơ giới
hóa). Đây là cơ hội tốt cho những bước "nhảy vọt" nâng cao trình độ sản
xuất đối với đồng bào các dân tộc thiểu số. Tuy nhiên, nếu lãnh đạo không
vững vàng, nhất là về quan điểm, lập trường chính trị thì cũng chính là
mảnh đất cho những hiện tượng tiêu cực lây lan, gây tác hại không nhỏ đến
sự nghiệp cách mạng của tỉnh và cả nước.
Ở địa thế chiến lược về an ninh biên giới, là một trọng điểm trong
việc thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” của các thế lực thù địch. Bọn
phản động quốc tế và bọn phản động người Việt sống lưu vong ở nước
ngoài đang lợi dụng Campuchia làm bàn đạp trực tiếp để thâm nhập và câu
móc với bọn phản động bên trong nhằm chống phá cách mạng Việt Nam.
Bằng thủ đoạn chia rẽ khối đại đoàn kết dân tộc, tiếp tay các tổ chức tôn
giáo phản động, dụ dỗ, lừa bịp, kích động nhân dân gây rối biểu tình, bạo
lọan lật đổ, can thiệp quân sự, chính trị . Vì vậy cán bộ lãnh đạo chủ chốt
ở cơ sở phải có bản lĩnh chính trị, lập trường quan điểm vững vàng, có trí
tuệ, nắm vững các quan điểm của Đảng về chính sách dân tộc, chính sách
tôn giáo, về độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, về an ninh biên giới, có
khả năng vận động quần chúng, xử lý nhạy bén và đúng đắn những diễn
biến phức tạp trong thực tiễn.
19
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
2.6. Sự phân bố dân cư và di chuyển lao động:
Từ năm 1976 đến nay tỉnh Gia Lai đã đón nhận hàng chục vạn đồng
bào các tỉnh miền Bắc, miền Trung lên xây dựng kinh tế mới. Trong tỉnh
cũng tiến hành việc di chuyển các khu dân cư từ vùng đô thị, vùng có mật
độ dày đến vùng có mật độ thưa nhằm khai thác tiềm năng lợi thế có sẵn
của từng vùng để phát triển kinh tế xã hội. Nhờ sự phân bố lại dân cư,
trong những năm qua kinh tế các vùng của tỉnh đã phát triển đồng đều hơn,
những tiến bộ khoa học kỹ thuật được áp dụng vào hoạt động sản xuất của
đồng bào các dân tộc bản địa, tạo ra nhiều sản phẩm hàng hóa, nâng cao
đời sống đồng bào dân tộc thiểu số .
Nhưng sự tăng đột biến về dân số, nhất là do di cư tự do, nên các tệ
nạn xã hội cũng đã lén lút phát triển ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào
dân tộc thiểu số vốn bao đời chưa hề có. Điều đó đã tác động đến công tác
quản lý của chính quyền cơ sở, gây nhiều khó khăn trong quản lý, điều
hành của chính quyền các cấp ở địa phương.
2.7. Vài nét về lịch sử tổ chức hành chính cấp cơ sở ở Tây Nguyên:
Trong lịch sử hình thành và phát triển cộng đồng các dân tộc vùng
Tây Nguyên nền tảng xã hội là công xã nông thôn. Trong xã hội này, có sự
phân hóa giàu nghèo, quyền lực được tập trung trong tay các tù trưởng và
thủ lĩnh quân sự; tính tư hữu và các hình thức bóc lột sơ khai đã bước đầu
hình thành nhưng còn bị chi phối mạnh bởi xã hội thị tộc nguyên thủy. Cơ
cấu tổ chức xã hội được phân thành những đơn vị cơ sở gọi là buôn (Ê Đê),
bôn (M'Nông), Plei (Bahnar)... mỗi đơn vị cơ sở trung bình từ 20-30 gia
đình, thường là đại gia đình mẫu hệ, ít nhiều có quan hệ huyết tộc. Các
buôn, làng có ranh giới và địa vực riêng, quyền sở hữu và sử dụng đất đai
của mỗi gia đình được bảo đảm. Dưới buôn, làng một số nơi được chia
thành những đơn vị cư trú nhỏ hơn gọi là A lú (như xóm của người Kinh).
Đứng đầu buôn, làng là tù trưởng (M'tao) thường là người giàu, có thế lực
và có tài chỉ huy quân sự.
Ngoài ra còn có một lớp người được xã hội trọng vọng như Pôlan
(chủ đất), Khoa Pin (chủ bến nước), Khoa Puk Di (thầy xử kiện), Khoa Mia
Pa Găi (thầy bói), Khoa Nga Yang (thầy cúng). Từ nền tảng kinh tế của các
dân tộc Tây Nguyên lúc bấy giờ cho thấy xã hội đang trong quá trình
chuyển hóa nhưng chưa đủ để hình thành các giai cấp đối kháng để xây
dựng một thiết chế xã hội mới, một thể chế nhà nước tập quyền.
Cùng với sự giao lưu trao đổi mua bán, giữa người Kinh và người
Thượng, nhà nước phong kiến Việt Nam đã sớm thiết lập mối quan hệ với
cộng đồng dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên. Triều đình phong kiến Việt Nam
đã có mối quan hệ và nắm được hầu hết các tù trưởng. Chính sách di dân,
phát triển đồn điền ở Tây Nguyên cũng được nhà nước phong kiến đặt ra
khá sớm. Các chính sách của Triều đình phong kiến Việt Nam đối với Tây
Nguyên khá ôn hòa, song vẫn không công nhận quyền tự trị của các dân tộc
20
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
thiểu số ở Tây Nguyên, đất đai vẫn thuộc quyền quản lý của Nhà vua. Mặc
dù luôn coi Tây Nguyên là một bộ phận chịu sự kiểm sóat và cai trị của
mình nhưng nhà nước phong kiến Việt Nam vẫn không xây dựng được một
hệ thống thiết chế theo khuôn mẫu phong kiến.
Quá trình xâm lược của Thực dân Pháp ở Tây Nguyên đã từng bước
xây dựng hệ thống chính quyền thực dân để dễ bề cai trị. Qua gần nữa thế
kỷ tìm đường xâm nhập và chinh phục, thực dân Pháp chia tỉnh ở Tây
Nguyên thành các quận, đứng đầu là quận trưởng người Pháp nắm quyền
điều hành cả về hành chính lẫn quân sự. Dưới quận được chia thành nhiều
tổng do một chánh tổng cầm đầu. Mỗi tổng gồm nhiều buôn (làng) hợp
thành do Khoa buôn (chủ làng) đảm trách. Như vậy dưới thời thực dân
Pháp cai trị Tây Nguyên, buôn làng truyền thống vẫn được duy trì và trở
thành cấp chính quyền cơ sở. Để nắm được chính quyền cơ sở thực dân
Pháp còn phân ra thành từng khu theo địa dư và phong tục. Mỗi khu chọn
một tù trưởng cai quản, được hưởng lương của chính quyền Pháp. Những
tù trưởng này được quyền lựa chọn phụ tá ở cơ sở (các phụ tá cũng được
hưởng lương) và hàng tháng họ nhận lệnh, báo cáo tình hình cho công sứ
Pháp. Thông qua các tù trưởng này, thực dân Pháp nắm được diễn biến tình
hình ở các buôn, làng để đối phó với các phong trào đấu tranh của nhân
dân.
Sau cuộc Cách mạng Tháng tám năm 1945 thành công, chính quyền
cách mạng ở các tỉnh Tây Nguyên nhanh chóng được thành lập. Hàng lọat
các biện pháp về kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội, quân sự đã được triển
khai nhằm xây dựng và củng cố chính quyền mới.
Trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược, chiến
trường Tây Nguyên đã diễn ra rất quyết liệt. Ở vùng du kích, vùng tự do,
vùng căn cứ cách mạng, chính quyền kháng chiến được thành lập để phát
huy nhân tài, vật lực, đẩy mạnh sản xuất nuôi dưỡng cán bộ, bộ đội đánh
giặc cứu nước. Ở vùng địch tạm chiếm, bên cạnh chính quyền cơ sở thực
dân Pháp đưa chân tay bù nhìn lên nắm chính quyền để đàn áp, kìm kẹp
nhân dân. Người Pháp đã xây dựng ở Tây Nguyên hàng trăm đồn điền để
phát triển cây công nghiệp và khai thác tiềm năng kinh tế Tây Nguyên.
Thời kỳ chống Mỹ, Tây Nguyên cũng như miền Nam nằm trong sự
kìm kẹp của chính quyền Mỹ-Ngụy. Để đàn áp phong trào cách mạng của
quần chúng, Mỹ-Ngụy ra sức xây dựng chính quyền cơ sở ở Tây Nguyên,
hàng loạt các hoạt động xây dựng và củng cố cơ sở của địch đã được áp
dụng như: di dân, thành lập các khu dinh điền, lập ấp, xây dựng "ấp tân
sinh", "ấp chiến lược"... Ngoài lực lượng quân sự, bộ máy chính quyền cơ
sở cũng được xây dựng khá mạnh. Hội đồng xã, phường gồm từ 6 đến 12
người, có ba chức năng và ba quyền cơ bản là: quyết định, kiểm sóat và tư
vấn. Các chức danh quan trọng: Chủ tịch, Phó chủ tịch và Tổng thư ký hội
đồng đều được phụ cấp tiền hàng tháng.
Cơ quan chấp hành là Ủy ban hành chính xã, phường, gồm 9 thành
viên: Xã trưởng, Phó xã trưởng hành chính, Phó xã trưởng an ninh, Ủy viên
quân sự, Ủy viên canh nông cải cách điền địa, Ủy viên kinh tài, Ủy viên hộ
21
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
tịch, Ủy viên thuế vụ, Ủy viên văn hóa xã hội. Xã trưởng do Hội đồng xã
bầu ra trong số thành viên hội đồng (Tỉnh trưởng bổ nhiệm). Các Phó xã
trưởng do Xã trưởng đề nghị, có tham khảo ý kiến của Hội đồng xã và
được Tỉnh trưởng bổ nhiệm. Các ủy viên trong Ủy ban hành chính xã do
Xã trưởng trực tiếp bổ nhiệm và bãi chức (có tham khảo ý kiến của Hội
đồng xã). Các chức danh được quy định nhiệm vụ cụ thể, được bồi dưỡng
về công tác quản lý hành chính nhà nước và chuyên môn hóa. Hàng tháng,
hàng quý các viên chức cấp xã được tập huấn tại địa phương về nghiệp vụ.
Chủ tịch, các Phó chủ tịch Hội đồng xã, Xã trưởng, các Phó xã trưởng được
dự các lớp đào tạo ở Trung ương.
Dưới cấp xã, chính quyền Mỹ-Ngụy còn lập ra tổ chức thôn, ấp, liên
gia. Tuy không phải là cấp hành chính nhà nước nhưng về tổ chức thôn, ấp
khá chặt chẽ. Ban trị sự thôn, ấp gồm 5 người: Trưởng thôn, Phó hành
chính và Phó an ninh, Phụ tá quân sự, cán bộ thông tin tuyên truyền. Về lý
thuyết cán bộ thôn, ấp do dân cư bầu nhưng thực tế là do Xã trưởng bổ
nhiệm. Nhiệm kỳ cán bộ thôn, ấp cùng với nhiệm kỳ của Hội đồng xã.
Ở vùng giải phóng chínnh quyền cách mạng được củng cố, đề ra
hàng loại biện pháp nhằm phát triển kinh tế, chính trị, văn hóa xã hội. Từ
tháng 8/1968 đến tháng 4/1975 ở các xã vùng giải phóng ta đã thành lập
Hội đồng nhân dân cách mạng xã và UBND cách mạng xã; ở thôn, làng có
trưởng thôn, làng.
Sau thắng lợi lịch sử mùa xuân 1975, chính quyền nhân dân được
thành lập thống nhất cả nước. Trên cơ sở Hiến pháp năm 1980 và Luật Tổ
chức HĐND và UBND, Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) đã ban
hành Quyết định số 112/HĐBT ngày 15/10/1981 quy định cụ thể chức
năng, nhiệm vụ, quyền hạn, tổ chức bộ máy chính quyền cơ sở. Theo quyết
định trên, ở tỉnh Gia Lai-Kon Tum (cũ) mỗi xã, phường, thị trấn được tổ
chức 7 ban, 2 trạm là: Ban Kinh tế kế hoạch, Ban Văn hóa xã hội, Ban Tài
chính, Ban Công an, Ban Chỉ huy quân sự, Ban Thanh tra nhân dân, Ban
Tư pháp; Trạm Y tế, Trạm Bưu điện. Số cán bộ xã bình quân từ 29 đến 30
người, hưởng chế độ phụ cấp do ngân sách đài thọ.
Gần 30 năm qua, do xác định vị trí tổ chức cơ sở không rõ ràng, chức
năng, nhiệm vụ thường thay đổi, chế độ chính sách đối với cán bộ cơ sở
còn chắp vá, không thống nhất; đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở chưa quan
tâm đúng mức, bị động và thiếu nguồn cán bộ tại chỗ (cán bộ người dân tộc
bản địa), chương trình nội dung đào tạo không sát với thực tế của từng chức
danh... nên nhiều chính quyền cơ sở yếu kém, cần có thời gian mới khắc
phục được.
Đến nay toàn tỉnh có 183 xã, phường, thị trấn (160 xã, 10 phường, 13
thị trấn), 1816 thôn, làng, tổ dân phố, với 663 làng đồng bào Jrai, 434 làng
đồng bào Bahnar, 43 làng đồng bào dân tộc khác (Tày, Nùng, Mường...),
426 thôn người Kinh, 250 tổ dân phố; do phân bố dân cư, xã, phường, thị
22
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
trấn ở Gia Lai có những đặc điểm như sau: xã 100% là người Kinh với
nhiều miền khác nhau quy tụ lại, xã có người Kinh và người dân tộc thiểu
số đan xen, xã 100% là đồng bào dân tộc thiểu số, cá biệt có xã như Ia Lâu
(huyện Chư Prông) có 7 dân tộc, 3 tôn giáo. Tạo ra nét đặc trưng riêng
trong công tác quản lý, điều hành của chính quyền cơ sở; vừa là cơ hội, vừa
là thách thức đối với chính quyền các cấp trong quản lý, điều hành phát
triển kinh tế- xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng tại địa phương.
- Kết hợp phương pháp phân tích thống kê theo mẫu và tổng hợp kết
quả đánh giá nhận xét thực tế của từng cán bộ có liên quan.
- Ứng dụng công nghệ thông tin và quản lý và phân tích thống kê
chất lượng cán bộ cơ sở.
- Đối chiếu kết quả khảo sát, phân tích số liệu thống kê với các tiêu
chí đánh giá chính quyền cơ sở theo quy định của cơ quan Nhà nước cấp
trên.
- Điều tra xã hội học ở cả 3 cấp tỉnh, huyện, xã với 155 phiếu.
- Hội nghị hội thảo các biện pháp nhằm nâng cao năng lực họat động
chính quyền cơ sở và đội ngũ cán bộ cơ sở.
+ Tháng 1/1998 đến 12/1998 rà sóat hệ thống hóa các văn bản quy
phạm pháp luật của Nhà nước về công tác xây dựng chính quyền cơ sở.
23
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
+ Tháng 1/1999- 12/1999: Đánh giá phân loại họat động chính quyền
cơ sở và điều tra thu thập thông tin về cán bộ cơ sở.
+ Tháng 1/2000 -12/2000 xây dựng hệ thống thông tin quản lý cán
bộ chính quyền cơ sở trên máy tính và cập nhật phân tích chất lượng đội
ngũ cán bộ cơ sở.
+ 1/2002 đến nay điều tra xã hội học về thực trạng hệ thống chính trị
cơ sở; tổ chức hội nghị - hội thảo đánh giá, bàn biện pháp củng cố, xây
dựng chính quyền cơ sở, báo cáo đề tài khoa học, sử dụng kết quả thực
hiện đề tài khoa học xây dựng kế hoạch triển khai thực hiện NQ TW 5
(khóa IX), đề án củng cố, kiện tòan đội ngũ cán bộ hệ thống chính trị cơ sở
xã, phường, thị trấn, chính sách cán bộ ở cơ sở tỉnh Gia Lai.
3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
3.1. Thực trạng tổ chức họat động của chính quyền cơ sở
3.1.1. Tổ chức: Hệ thống chính trị cơ sở 183 xã, phường, thị trấn có:
tổ chức Đảng, HĐND, UBND, Mặt trận tổ quốc và các đòan thể chính trị
xã hội (Hội Cựu chiến binh, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Đòan Thành niên)
và một số tổ chức xã hội: Hội chữ thập đỏ, Hội người cao tuổi, Hội liên
hiệp thành niên, nhiều tổ chức có các Chi hội, Chi đòan tại thôn, làng, tổ
dân phố; thôn, làng đều bố trí Công an viên, Trưởng thôn, Phó Trưởng
thôn, Thư ký thôn.
100% xã, phường, thị trấn có tổ chức Đảng, với 128 Đảng bộ, 55
Chi bộ xã; với 1608 Chi bộ thôn, làng, tổ dân phố, đội ngũ đảng viên có
10.588 người (10/2002).
Hàng năm công tác phát triển đảng viên mới được các cấp uỷ cơ sở
quan tâm, kết nạp lực lượng thanh niên trẻ, cán bộ nữ, đoàn viên, hội viên
giỏi từ phong trào quần chúng. Từng bước giảm số thôn, làng trắng đảng
viên ở tỉnh, từ 234 năm 1998 xuống còn 210 thôn, làng vào tháng 10/2001.
Trình độ lý luận chính trị của đội ngũ cán bộ trong cấp uỷ hàng năm
được nâng cao, nhất là đồng chí Bí thư cấp ủy. Chính vì vậy nhiều tổ chức
Đảng ở các xã, phường, thị trấn nhiều năm liền đạt tiêu chuẩn "trong sạch
24
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
vững mạnh", tỷ lệ đảng viên phát huy tác dụng cao, phong trào ở cơ sở phát
triển vững mạnh và ổn định.
Bên cạnh đó còn một số tổ chức cơ sở Đảng hoạt động yếu kém, một
bộ không nhỏ đảng viên chưa phát huy được vai trò, thiếu gương mẫu, vi
phạm pháp luật, chưa thực sự là công dân gương mẫu trong phong trào ở cơ
sở, mất tác dụng, cơ sở còn bất ổn về chính trị, đời sống nhân dân còn
nhiều khó khăn, tỷ lệ hộ đói nghèo cao, nhất là các xã vùng xa, vùng dân
tộc.
Qua điều tra xã hội học ở 5 điểm với 155 phiếu thăm dò, kết quả
đánh giá:
- Về tổ chức và hoạt động của hệ thống chính trị cơ sở: hoạt động tốt:
27%, trung bình; 56,8%, yếu kém: 12,9% (có 4 phiếu khó trả lời).
- Về chức năng lãnh đạo của tổ chức cơ sở Đảng cấp xã: đánh giá
thực hiện tốt: 43,8%, trung bình: 62,6%, yếu kém: 1,9% (có 1 phiếu khó trả
lời).
- Chất lượng đội ngũ đảng viên ở cơ sở xã: hoạt động tốt: 25,8%,
trung bình: 64,5%, yếu kém: 7,7% (có 1 phiếu khó trả lời).
b. Hoạt động của đại biểu Hội đồng nhân dân cấp xã
- Kỳ họp Hội đồng nhân dân: Xác định tầm quan trọng của kỳ họp,
đa số Hội đồng nhân dân cấp xã tiến hành các kỳ họp đúng theo quy định
của pháp luật, ngòai hai kỳ họp thường kỳ trong năm; Hội đồng nhân dân
còn tiến hành kỳ họp bất thường. Trước kỳ họp Chủ tịch, phó Chủ tịch
HĐND đã phối hợp với UBND cùng cấp thống nhất, dự kiến chương
trình nội dung, chuẩn bị báo cáo. Nhiều nơi Chủ tịch HĐND do Bí thư
cấp ủy đảm nhiệm đã chủ động phối hợp với Mặt trận Tổ quốc, tổ chức
tiếp xúc cử tri, lấy ý kiến về các vấn đề Hội đồng nhân dân bàn bạc và
quyết định.
Tuy nhiên, kỳ họp Hội đồng nhân dân ở một số nơi, nhất là vùng
đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa chưa coi trọng đúng mức,
chưa duy trì đủ 2 kỳ họp trong năm. Việc chuẩn bị xây dựng nghị quyết
của Hội đồng nhân dân ở một số địa phương chưa được quan tâm, chưa
đảm bảo tính dân chủ, nhất là việc lấy ý kiến nhân dân về một số vấn đề
quan trọng mà Hội đồng nhân dân quyết định, có nghị quyết không sát
với thực tế như: quy định lập qũy và quy định mức đóng góp quá sức
dân, không phù hợp với nguyện vọng của nhân dân. Việc trả lời chất vấn
chưa đi thẳng vào vấn đề mà đại biểu quan tâm.
Kết quả phân loại hoạt động của đại biểu Hội đồng nhân dân năm
2001 ở các xã, phường, thị trấn: có 3323/3810 đại biểu dự phân loại, khá
(A) 30,22%, trung bình (B) 41,10%, yếu kém (C) 28,66%.
Qua điều tra xã hội học ở 5 điểm với 155 phiếu thăm dò, kết quả
đánh giá họat động HĐND:
26
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Tốt có 19 phiếu (12,3%), trung bình 101 phiếu ( 65,2%), yếu kém
27 phiếu (17,4%), khó trả lời có 7 phiếu.
C. Hoạt động của Chủ tịch, Phó Chủ tịch Hội đồng nhân dân
Chủ tịch Hội đồng nhân dân đã phối hợp chặt chẽ với Uỷ ban nhân
dân, Mặt trận Tổ quốc cùng cấp chuẩn bị nội dung, chương trình của kỳ
họp. Trong kỳ họp đã đưa ra những nội dung cần thảo luận để quyết
định, nghị quyết của Hội đồng nhân dân được thảo luận dân chủ khi
thông qua đảm bảo thực thi hơn. Song việc tuân thủ các quy định của
luật ở một số địa phương làm chưa đúng: chưa gửi trước tài liệu của kỳ
họp cho đại biểu, có nội dung chưa lấy ý kiến góp ý của nhân dân trước
khi đưa ra Hội đồng nhân dân quyết định. Ở những vùng đồng bào dân
tộc thiểu số Chủ tịch, Phó Chủ tịch HĐND còn lúng túng trong việc thực
hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, năng lực hạn chế vì chưa được bồi
dưỡng đầy đủ các kiến thức về pháp luật và quản lý Nhà nước.
Thực tế cho thấy hiệu quả họat động của Hội đồng nhân dân phụ
thuộc vào việc bố trí nhân sự, nơi nào Chủ tịch, Phó Chủ tịch HĐND có
năng lực, trình độ và có kinh nghiệm công tác thì ở đó họat động của Hội
đồng nhân dân có hiệu quả .
Chất lượng của Chủ tịch và Phó chủ tịch HĐND xã, phường,
thị trấn như sau
- Cơ cấu:
Số Cơ cấu
TT Chủ tịch, Phó Chủ tịch Nam Nữ Dân tộc ít Đảng viên
HĐND cấp xã người
356 347 7 178 335
(98,03% (1,07%) (50%) (94,1%)
)
- VÒ chÊt lîng
Chủ tịch, Trình độ văn hóa Trình độ chuyên Trình độ Lý luận CT TĐ QLNN
Phó CT môn
Cấp Cấp Cấp Sơ Trung CĐ& SC & Trung Cao BD Trung
1 2 3 cấp cấp ĐH BD cấp cấp cấp
356 106 148 102 16 26 13 84 81 19 215 23
(29,7 (41,57 (28,65 (4,49%) (7,3%) (3,65 (23,6% (22,75 (3,54%) 60,39%) (6,46%)
8%) %) %) %) ) %)
27
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Toàn tỉnh đầu nhiệm kỳ đã bầu 1033 thành viên Uỷ ban nhân dân ở
178/183 xã, phường, thị trấn, (chưa kể 5 xã mới tách).
Cơ cấu như sau:
S Cơ cấu
T Chức danh Tổng số Nữ Dân tộc ít Đảng
T người viên
1 164 1 97 164
Chủ tịch UBND (chưa kể ( 0,61% ) ( 59,15%)
số cán bộ
tăng
cường)
5 79 154
2 Phó Chủ tịch UBND 171 (2,92%) ((46,2%) (90,06%)
152 (không 76 133
3 UV-Trưởng công an kể lực (50%) (87,5%)
lượng
chính
quy )
97 158
4 UV- Xã đội trưởng 171 (56,73%) (92,4%)
1 Chủ tịch 55 70 38 3 9 1 27 77 14 76 12
UBND
2 Phó CT 32 69 46 12 11 2 34 51 4 88 6
UBND
3 UV-TCông 39 62 28 3 9 1 40 20 1 69 1
an
28
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
4 UV- XĐ 94 52 24 2 2 39 29 66
trưởng
5 UV Khác 43 14 129 15 50 6 83 39 16 6
9 2
Cộng 334 43 265 35 81 10 223 216 19 46 27
32,33
Tỷ lệ %
4 25,65
%
3,4
%
7,84
%
0,97 21,59
%
20,91
%
1,84% 2,6
1 1%
42,0 % 44,6
1% 3%
Ủy ban nhân dân cấp xã đã chú trọng phát huy vai trò tự quản
của cộng đồng dân cư; vai trò trưởng thôn, làng, tổ dân phố và từng
bước xây dựng nông thôn mới, phát huy dân chủ trực tiếp ở cơ sở ,
tham gia xây dựng chính quyền vững mạnh.
Bên cạnh những kết quả đạt được còn có những khuyết điểm, tồn
tại:
+ Tổ chức bộ máy nhìn chung còn nặng nề, chưa phân định rõ
trách nhiệm và mối quan hệ giữa UBND với các thành viên UBND.
+ Quản lý Nhà nước của chính quyền chưa đáp ứng yêu cầu đổi
mới; điều hành của UBND các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào
dân tộc thiểu số còn mang nặng hành chính, bao cấp. Quản lý đất đai,
tài sản Nhà nước chưa chặt chẽ còn lãng phí, thất thóat nghiêm trọng.
+ Chất lượng thành viên UBND tỷ lệ học vấn cấp 1 còn cao,
nhiều người chưa biết đọc, biết viết tiếng phổ thông, cán bộ dân tộc
thiểu số trình độ chuyên môn, lý luận chính trị, bồi dưỡng kiến thức
quản lý Nhà nước quá thấp so với yêu cầu, không đủ nhận thức quản lý,
điều hành thực thi nhiệm vụ ; Công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán
bộ còn lúng túng, bất cập, một số cán bộ ít tu dưỡng, rèn luyện, bị chủ
29
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
nghĩa cá nhân chi phối, biến chất, nhiều nơi mất đòan kết nội bộ kéo
dài, chậm xử lý.
- Qua điều tra xã hội học ở 5 điểm với 155 phiếu thăm dò, kết quả
đánh giá:
+ Hiệu lực quản lý Nhà nước của UBND xã hiện nay: tốt 39
phiếu (25,2%), trung bình 98 phiếu (63,2%), yếu kém 14 phiếu (9%),
khó trả lời 5 phiếu.
3.1.5. Vai trò tập hợp quần chúng và tham gia xây dựng chính
quyền của Mặt trận và các đoàn thể
Là tổ chức chính trị xã hội ở cơ sở thực hiện chức năng vận động
nhân dân thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của
Nhà nước và giám sát, kiểm tra hoạt động quản lý, điều hành của chính
quyền cơ sở, phát huy vai trò làm chủ của nhân dân, giám sát hoạt động
của cơ quan Nhà nước, Doanh nghiệp Nhà nước và cán bộ, công chức
Nhà nước trên địa bàn tuân thủ Hiến pháp, pháp luật và các văn bản quy
phạm pháp luật của Nhà nước; các xã, phường, thị trấn trong tỉnh đều
thành lập đủ các tổ chức: Mặt trận Tổ quốc, Hội Phụ nữ, Hội Nông dân,
Hội Cựu chiến binh và Đoàn thanh niên, Hội chữ thập đỏ, Hội Người
cao tuổi, Hội Liên hiệp thanh niên, nhiều nơi tổ chức Chi hội, Chi đòan
tại các thôn, làng, tổ dân phố.
Các tổ chức thực hiện chức năng tập hợp, giáo dục hội viên, đòan
viên vận động nhân dân thực hiện nhiệm vụ kinh tế-xã hội, an ninh
quốc phòng, vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hoá ở
khu dân cư”, “Toàn dân thi đua làm kinh tế giỏi, từng nhà làm giàu cho
mình, cho cộng đồng cơ sở và cho đất nước”.
- Qua điều tra xã hội học ở 5 điểm với 155 phiếu thăm dò, kết quả
đánh giá
+ Mặt trận Tổ quốc cấp xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ, tốt:
36,8%, trung bình: 57,4%, yếu kém: 7,7% (có 3 phiếu khó trả lời).
+ Hội Phụ nữ cấp xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ, tốt: 32,9%,
trung bình: 53,3%, yếu kém: 12,9% (có 1 phiếu khó trả lời).
+ Hội Cựu chiến binh cấp xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ, tốt:
49%, trung bình: 47,1%, yếu kém: 2,6% (có 2 phiếu khó trả lời).
30
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
+ Hội Nông dân cấp xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ, tốt: 5,2%,
trung bình: 69,7%, yếu kém: 24,5% (có 1 phiếu khó trả lời).
+ Đoàn Thanh niên cấp xã thực hiện chức năng, nhiệm vụ, tốt:
7%, trung bình: 52,2%, yếu kém: 41,2% (có 4 phiếu khó trả lời).
Qua khảo sát các xã cho thấy nhiều tổ chức và cơ sở yếu kém chủ
yếu trong hoạt động là do chưa có chương trình, nội dung công tác cụ
thể, hoạt động hành chính hóa, chưa thực hiện được vai trò giám sát và
vận động quần chúng thực hiện nhiệm vụ chính trị ở cơ sở.
Nguyên nhân do đội ngũ cán bộ lãnh đạo Mặt trận và các đòan thể
năng lực hạn chế, ít có kinh nghiệm vận động quần chúng, ít được đào
tạo, kiến thức pháp luật hạn chế, ngại tiếp xúc với nhân dân. Có một số
cán bộ tuổi cao sức yếu chỉ giữ chức danh không họat động. Cấp trên
chỉ đạo chưa thường xuyên, chưa có chương trình nội dung định hướng
cho cơ sở họat động, nhiều phong trào chỉ phát chưa động.
Nhiều thầy, cô giáo, cán bộ y tế được nhân dân tín nhiệm bầu
làm đại biểu HĐND cấp xã, đã tham gia trí tuệ đóng góp xây dựng, thực
hiện nghị quyết của HĐND, ngòai ra nhà trường, trạm y tế là những
cơ sở thực hiện nghị quyết của HĐND là cầu nối giữa huyện, tỉnh với
cơ sở. Được sự quan tâm của các cấp, các ngành đến nay đội ngũ giáo
viên, cán bộ y tế đã được đào tạo cơ bản, có năng lực, trình độ chuyên
môn, chính sách nhà nước ưu tiên, đội ngũ này gắn bó, tâm huyết, nhiệt
tình công tác tại cơ sở. Nhiều địa phương đã biết thông qua đội ngũ này
để nắm bắt tình hình, tâm tư nguyện vọng của nhân dân, nhất là những
vùng sâu, vùng xa.
Nhưng trong thời gian qua do nhận thức chưa đầy đủ về vai trò
cầu nối giữa chính quyền với nhà trường, nhiều người còn quan niệm
nhà trường chỉ lo việc dạy và học, còn việc vận động nhân dân là của
chính quyền. Số lượng cán bộ, công chức ở cơ sở đông, nhưng họat
động tẻ nhạt, rời rạc không phát huy được sức mạnh tổng hợp của cả
lực lượng tại chỗ.
31
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
3.1.7. Tổ chức thôn, làng, tổ dân phố
Hiện nay tòan tỉnh có 1816 thôn, làng tổ dân phố ( 425 thôn, 251 tổ
dân phố và 1140 làng). Thôn, làng, tổ dân phố không phải là một cấp hành
chính, là tổ chức theo cụm dân cư của xã, phường, thị trấn, nhằm giúp cho
xã thực hiện một số chức năng quản lý Nhà nước tại địa bàn dân cư. UBND
tỉnh đã có quyết định về việc ban hành chia tách, sát nhập, đổi tên thôn,
làng, tổ dân phố; quy định chức năng nhiệm vụ cho Trưởng thôn, quy chế
bầu Trưởng thôn thống nhất trên phạm tòan tỉnh. Tổ chức tự quản tại thôn,
làng, tổ dân phố còn gọi Ban tự quản có 1 Trưởng thôn, có nơi có thêm Phó
trưởng thôn và Thư ký thôn. Các tổ chức đảng, đòan thể ở cơ sở được gắn
liền với tổ chức thôn, làng là Chi bộ, Chi hội, Chi đòan; nhiều nơi Trưởng
thôn là Bí thư hoặc Phó bí thư chi bộ thôn. Trong thực tiễn vai trò, họat
động của cán bộ thôn, làng, tổ dân phố đã thực sự giúp chính quyền cơ sở
được nhiều công việc trên địa bàn: truyền đạt, phổ biến các chủ trương
chính sách của Đảng, pháp lụât của Nhà nước đến tận người dân, động viên
hướng dẫn nhân dân thực hiện các nghĩa vụ đối với Nhà nước, bảo đảm trật
tự an ninh nơi thôn, làng. Thực sự là cánh tay dài của chính quyền đến với
người dân, những địa bàn rộng cán bộ chính quyền không sát dân, thì vai
trò của Trưởng thôn, làng không thể thiếu trong công tác quản lý xã hội ở
khu dân cư.
Buôn, Làng của đồng bào dân tộc thiểu số được hình thành theo địa
lý tự nhiên và lịch sử, phong tục tập quán. Mặc dù có thời gian dài Nhà
nước còn coi nhẹ vai trò buôn, làng; xem buôn, làng là nơi tồn tại hủ tục
lạc hậu. Nhưng thực tế nó vẫn tồn tại như một hệ thống chân rết ở cơ sở
từ bao đời nay. Nhờ đó các các mối quan hệ kinh tế, xã hội, phong tục tập
quán trong cộng đồng các dân tộc được duy trì là nơi triển khai chủ trương
chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến mọi người dân, là nơi
trực tiếp giáo dục truyền thống văn hóa của dân tộc, duy trì giữ vững bản
sắc tinh hoa văn hóa của các dân tộc .
Ở vùng đồng bào dân tộc thiểu số cùng họat động với cán bộ
thôn, làng còn có "già làng" ; là người có uy tín, hiểu biết tâm lý dân
tộc và quyền uy trong làng, tác động đến mọi họat động trong làng,
phân xử, vận động bà con tham gia giữ gìn trật tự an ninh thôn, làng.
Trong thực tế ở nhiều địa phương "già làng" cùng cán bộ thôn, làng
giúp chính quyền thực hiện một số công việc ở khu dân cư có hiệu quả
cao, nhất là vận động đồng bào thực hiện một số chủ trương chính sách
Đảng và pháp lụât của Nhà nước, xây dựng nếp sống mới. Nhưng các
cấp chưa thực sự quan tâm đến vai trò của "già làng"; chưa có chính
sách phù hợp để động viên "già làng", đây là tồn tại của nhiều địa
phương, dẫn đến việc tập hợp quần chúng ở buôn, làng chưa vững chắc.
32
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Bên cạnh những ưu điểm của cán bộ thôn, làng, tổ dân phố, còn
một số tồn tại cần được khắc phục, chấn chỉnh, trình độ văn hóa thấp,
sự hiểu biết về pháp luật của cán bộ thôn, làng, tổ dân phố rất hạn chế.
Có những nơi cán bộ thôn, làng, tổ dân phố giải quyết công việc vượt
quá thẩm quyền cho phép hoặc làm sai trái chức năng nhiệm vụ, ký
giấy phạt hành chính, vận động nhân dân quyên góp cho các tổ chức từ
thiện xây dựng chùa, nhà thờ, bắt giữ người... Không có ý kiến của
chính quyền địa phương và cho phép của cấp trên; nhiều thôn, làng do
chính quyền sở tại buông lỏng, nhiều phong tục tập quán lạc hậu tái
phát, gây cản trở sản xuất, nhiều nơi gây mất đòan kết nội bộ trong
nhân dân, làm tình hình an ninh trật tự nổi cộm.
Số cán bộ trẻ có trình độ văn hóa, chuyên môn, năng động, song
công tác vận động quần chúng, kinh nghiệm thực tiễn hạn chế; cán bộ
là người Kinh ít am hiểu phong tục tập qúan, không biết tiếng dân tộc
ảnh hưởng không ít công tác dân vận ở vùng dân tộc thiểu số.
Cán bộ xã nguyên là cán bộ, bộ đội, hưu trí, mất sức có quan
điểm tốt, lập trường vững vàng, có kinh nghiệm, có chuyên môn, nhưng
một số tuổi cao, sức yếu, bảo thủ, thiếu cầu thị. Số cán bộ này tập trung
nhiều ở phường và thị trấn.
Về tình hình quản lý đội ngũ cán bộ cơ sở: Hiện nay tỉnh chưa có
quy định thống nhất việc quản lý đội ngũ cán bộ cơ sở, tùy thuộc vào
huyện và từng ngành, do đó việc bố trí và sử dụng, quy hoạch, đào
tạo, bồi dưỡng cán bộ thiếu đồng bộ, dẫn đến chất lượng cán bộ cơ sở
33
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
thấp, giải quyết chính sách cán bộ nhiều địa phương thực hiện chậm
trể, lúng túng, không động viên kịp thời cán bộ an tâm công tác. Cán
bộ cử đi đào tạo, bồi dưỡng về nhiều nơi phải chờ, hoặc không bố trí
công tác, nhiều nơi có hợp đồng với mức kinh phí quá thấp, mỗi nơi
thực hiện một cách thiếu thống nhất.
4.2. Số lượng và chất lượng cán bộ cấp xã, thôn, làng, tổ dân phố
Hiện nay có đội ngũ cán bộ hoạt động thường xuyên công tác ở
xã được hưởng chế độ sinh hoạt phí, hoạt động phí và công tác phí theo
Nghị định 09/1998/NĐ-CP, Nghị định 40/CP và Nghị định 46/CP, gồm
các chức danh: bầu cử ở các tổ chức Đảng, chính quyền, Mặt trận, đoàn
thể và các chức danh chuyên môn ở xã.
a- Cơ cấu:
S
T Cơ cấu Ghi chú
T
Loại cán bộ
Tổng Nữ Dân Đảng
số tộc ít viên
người
1 Cán bộ quy định chức 3315 260 1474 2084 Được hưởng các
danh- Hưởng sinh họat quyền lợi như: cán bộ,
phí công chức
34
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
b- Trình độ của đội ngũ cán bộ xã
Hưởng
họat động
phí (do 1062 638 297
UBND
tỉnh quy
định)
Hưởng
công tác
phí 890 687 234
(do
UBND
tỉnh quy
định)
Chất lượng đội ngũ cán bộ dân tộc thiểu số Jrai, Bah nar
Bí thư 1 3
1 Đảng ủy 82 1 82 54 22 6 2 3 20 31 1 44
Phó Bí
thư Đảng 1
2 ủy 35 1 35 25 9 1 7 12 2 20
Thường
trực
3 Đảng 4 4 4 1
Chủ tịch
4 HĐND 17 17 15 2 3 8 6
Phó Chủ
tịch 1
5 HĐND 89 1 77 56 29 4 1 2 19 14 2 40
Chủ tịch
6 UBND 97 97 51 37 8 1 3 17 42 6 42 7
Phó CT
7 UBND 79 1 71 45 22 11 3 2 15 13 4 45 4
Trưởng
8 Công an 76 64 51 19 6 1 2 16 7 36
Xã đội
trưởng
9 97 86 80 16 1 1 17 11 39 2
ủy viên 12
10 UBND 5 64 74 39 12 2 5 25 11 56 3
11
Trưởng
các đòan 41 7 28 32 69 16 4 3 80 46 14
36
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
thể 1 1 6 3 7
Phó công
an
12 64 24 35 23 6 2 1 11 1 22
Phó xã
đội
13 74 36 58 14 1 1 1 9 1 19
Kế tóan - 1
14 Thống kê 31 2 10 9 12 10 1 8 3 14
Văn
phòng-
15 tổng hợp 9 3 2 4 1 1 1 3
16 Địa chính 51 22 27 16 8 3 5 5 2 13
Tư pháp -
17 Hộ tịch 46 18 27 13 6 3 5 5 17 1
Các chức
18 danh khác 87 34 63 21 1 1 1 11 2 37
Cộng 1474 77 1027 1000 365 101 23 40 265 207 25 601 23
Số
tt Chức danh Tổng Dân Nữ Đả Trình độ văn hoá Trình độ chuyên Trình độ LLCT Trình độ QLNN Độ tuổi Ghi
ng môn
số tộc viê Cấp I Cấp Cấp Sơ Tr.cấ CĐ, Sơ Tr. Cao Sơ Tr. Đại 30< 30-50 >50 chú
n II III cấp p ĐH cấp cấp cấp cấp cấp học
Số
1 Bí thư 135 80 1 135 60 54 21 5 7 1 29 56 20 62 5 0 0 101 34 không
kiêm
2 Chủ tịch 32 18 2 32 15 13 4 0 2 0 5 21 0 13 0 0 0 24 8
HĐND nhiệm
Phần đông cán bộ lãnh đạo chủ chốt trưởng thành trong cuộc kháng
chiến chống đế quốc Mỹ và trong thời kỳ chiến tranh biên giới Tây Nam,
cán bộ hưu trí, bộ đội xuất ngũ, có lập trường quan điểm vững vàng, có
kinh nghiệm thực tiễn, có trình độ quản lý.
Do tập tục lạc hậu, trình độ dân trí thấp nên tỷ lệ nữ tham gia công
tác lãnh đạo ít, có xã chỉ có 2 cán bộ nữ của Hội liên hiệp phụ nữ (Chủ tịch
và Phó chủ tịch hội phụ nữ), cá biệt có xã trên 99% người dân tộc thiểu số
lại bố trí Chủ tịch và Phó Chủ tịch Hội Phụ nữ là người Kinh không biết
tiếng dân tộc.
Qua khảo sát thực tế cho thấy vai trò của cán bộ chủ chốt rất quan
trọng, những xã trong sạch, vững mạnh ở đó cán bộ chủ chốt có năng lực,
trình độ, tâm huyết với công việc, gắn bó với nhân dân, được nhân dân tin
cậy; những xã yếu kém do cán bộ chủ chốt năng lực hạn chế, không biết
tập hợp cán bộ, công tác vận động quần chúng hạn chế, nhân dân ít tín
nhiệm.
Đội ngũ cán bộ chuyên môn ở cơ sở hiện nay số có trình độ học vấn
cao hơn nhiệm kỳ trước (trừ một số ở vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào
dân tộc). Trình độ chuyên môn từ trung cấp trở lên được nâng lên nhất là
các chức danh : Tài chính, Địa chính, Tư pháp. Số cán bộ trẻ chiếm tỷ lệ
cao hơn các nhiệm kỳ trước, hiệu quả thực thi nhiệm vụ, kinh nghiệm trong
công tác nghiệp vụ được nâng lên rõ rệt. Song cơ cấu ở đội ngũ cán bộ này
vẫn chưa đáp ứng yêu cầu, nhất là trình độ văn hoá cấp I còn chiếm tỷ lệ
cao (28,13%), trình độ chuyên môn đại học quá mỏng, lại chủ yếu là cán bộ
nghĩ hưu công tác ở cơ sở; cán bộ nữ tỷ lệ vẫn thấp so với yêu cầu. Số cán
38
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
bộ có trình độ trung cấp chủ yếu đào tạo tại chức, năng lực còn hạn chế,
chưa có kinh nghiệm thực tiễn công tác ở cơ sở.
862 411 179 584 404 313 145 26 59 11 189 139 2 283 3 0 96 464 302
47,68 20,77 67,75 46,87 36,31 16,82 3,02 6,84 1,28 21,93 16,13 0,23 32,83 0,35 0,00 11,14 53,83 35,03
Đội ngũ cán bộ này phần đông có tuổi cao (trừ số cán bộ Đoàn thanh
niên), một số có kinh nghiệm vận động, tập hợp quần chúng nhất là Hội
liên hiệp phụ nữ, Hội cựu chiến binh.
Về hạn chế một số cán bộ có trình độ học vấn thấp, không có chuyên
môn (Hội nông dân), vì vậy không chủ động trong công tác; trong chờ sự
chỉ đạo cấp trên; chưa sát dân, sát thôn, làng, chưa tập hợp được hội viên,
đoàn viên nhất là các xã vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc thiểu
số.
Qua khảo sát, nhiều xã thiếu phòng làm việc để bố trí cho Mặt trận
và các đòan thể làm việc, không có hội trường, bàn ghế để sinh họat.
D. Công an viên
Thực hiện Nghị định số 40 /1999/NĐ-CP ngày 23/6/1999 của Chính
phủ về Công an xã, tòan tỉnh hiện có 1121 công an viên tại các thôn, làng,
lực lượng này đã giúp cho chính quyền xã nắm bắt tình hình an ninh trật tự
tại địa bàn và quản lý tạm trú, tạm vắng. Nhưng hiện nay nhiều địa phương
lực lượng công an viên chưa đảm bảo tiêu chuẩn quy định, hiệu quả họat
động thấp, độ tin cập không cao. Nguyên nhân là do quy trình tuyển chọn
chưa chặt chẽ, nguồn thiếu, tổ chức tập huấn, bồi dưỡng chưa thường
xuyên.
39
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Về số lượng và chất lượng: cán bộ là dân tộc Jrai có 974 người
chiếm tỷ lệ 29,38% trong tổng số cán bộ ở cơ sở của tỉnh, Bahnar có 500
người chiếm tỷ lệ: 15,08% trong tổng số cán bộ ở cơ sở của tỉnh, kết quả
phân tích chất lượng như sau:
Đặc điểm của đội ngũ này: Am hiểu phong tục tập quán, gắn bó với
địa phương; nhưng hạn chế: do trình độ văn hóa thấp nên sợ làm sai, tâm
lý tự ty, ít cầu tiến, không năng động suy nghĩ, trên bảo sao nghe vậy, ỷ lại
cấp trên, sinh họat lỏng lẽo, chấp hành giờ giấc không nghiệm, hiệu quả
công tác thấp, trong giải quyết công việc hạn chế bởi phong tục tập quán
chi phối, nhiều công việc của chính quyền để "già làng" tham gia, do chế
độ mẫu hệ nên ngại va chạm, thích ôn hòa. Thiếu nguồn đào tạo bổ sung
thay thế số cán bộ có trình độ văn hóa thấp, tuổi cao sức yếu.
Qua thực tế ở địa phương cho thấy cán bộ là người tại chỗ hầu hết
được lựa chọn trong số học sinh phổ thông, cán bộ đòan thể, thôn, làng ở
địa phương đưa đi đào tạo bồi dưỡng ngắn ngày hoặc là qua lớp tạo nguồn
ở Trường Chính trị tỉnh, Trung tâm Bồi dưỡng Chính trị huyện, thành phố;
số này có ưu điểm trẻ, văn hóa cấp 1, cấp 2 bổ túc (vùng sâu, vùng xa) và
có số ít cấp 3 (phường, thị trấn), một số có hiểu biết về phong tục tập quán
địa phương, am hiểu địa bàn nhưng thiếu kinh nghiệm thực tiễn trong công
tác, nên năng lực quản lý, điều hành vận động quần chúng chưa cao, số này
có tính ổn định lâu dài. Trong công tác quy hoạch cần quan tâm đến đội
ngũ này, trong bố trí công tác cần xen kẽ, đan xen kèm cặp và giao việc từ
thấp đến cao, nhằm đào tạo ổn định lâu dài.
Cán bộ là người dân kinh tế mới và có một số ít theo gia đình lên lập
nghiệp, có một số người trước đây đã tham gia công tác Đảng, đòan thể
hoặc chính quyền ở nơi khác đến (tập trung nhiều tại các huyện Chư Sê,
Chư Prông, Krông pa, Ayun Pa, Kông Chro). Số này tuy có kinh nghiệm
trong công tác, nhưng ít am hiểu về phong tục tập quán, địa danh nên rất
hạn chế vận động quần chúng, số này cũng ổn định lâu dài.
Sinh viên là con em cán bộ, nhân dân ở địa phương tốt nghiệp các
trường trung học chuyên nghiệp và cao đẳng, đại học, hiện nay có trên
400 em ở tất cả các ngành chưa có việc làm; tỉnh chưa có chính sách thỏa
đáng để thu hút lực lượng này.
Qua khảo sát về chính sách của cán bộ cơ sở, tất cả các ý kiến cho
rằng chính sách như hiện nay chưa phù hợp; phải công chức hóa một số
chức danh, hưởng lương hay phụ cấp bảo đảm làm việc 40 giờ/tuần.
4.6. Công tác quy hoạch và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở
Thực hiện Nghị quyết hội nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành TW Đảng
(khóa VIII), Tỉnh ủy đã có các kế hoạch số 71 và 72 nhằm cụ thể hóa vào
tình hình của địa phương, như quy định: " Quy hoạch, đào tạo đội ngũ cán
bộ lãnh đạo chủ chốt các cấp, cán bộ làm kinh tế, cán bộ khoa học kỹ thụât
giỏi, cán bộ người dân tộc, cán bộ nữ; mỗi chức danh ít nhất 2 cán bộ kế
41
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
cận. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ thôn, làng, tổ dân phố, các ủy
viên Ban chấp hành các đòan thể nhân dân cấp cơ sở những quan điểm, kỷ
năng cần thiết, làm tốt nhiệm vụ của tổ chức ở gần dân nhất, nhất là công
tác quần chúng, công tác quản lý địa bàn" , song nhiều cấp ủy chưa thật sự
chủ động trong công tác quy hoạch đội cán bộ kế cận, nhiều nơi còn làm
qua loa đại khái. Thực hiện nguyên tắc tập trung dân chủ trong công tác
cán bộ còn thiếu sót, khuyết điểm; có nơi biểu hiện thiếu dân chủ hoặc dân
chủ hình thức, cục bộ địa phương, cảm tình cá nhân, cá nhân tự quyết
định.. sau quy hoạch không gắn với công tác đào tạo, bồi dưỡng.
Trong chương trình cải cách nền hành chính quốc gia, Đảng và
Chính phủ xác định công tác đào tạo, bồi dưỡng là khâu cơ bản quyết định
việc nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ nói chung và đội ngũ cán bộ cơ sở
nói riêng ngang tầm với yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và phát triển đất nước
trong thời kỳ mới, thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.
Thực hiện Quyết định 874/TTg ngày 20/11/1996 của Thủ tướng
Chính phủ về công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, Ban Tổ chức Chính
quyền tỉnh đã phối hợp với Ban Tổ chức Tỉnh uỷ, Trường Chính trị tỉnh
xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng kiến thức quản lý Nhà nước, lý luận
chính trị, văn thư lưu trữ cho cán bộ cơ sở hàng năm tại Trường Chính trị
tỉnh, Trung tâm bồi dưỡng Chính trị huyện, thành phố.
Tổng số cán bộ cơ sở được đào tạo, bỗi dưỡng: 4196 lượt người.
Trong đó:
- Đào tạo, bồi dưỡng lý luận chính trị: 251 lượt người.
- Đào tạo, bồi dưỡng kiến thức quản lý Nhà nước (3 tuần): 1956 lượt người.
- Đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ (Địa chính, Tài chính,
Tư pháp, Văn phòng): 124 người.
- Bồi dưỡng kiến thức quản lý Nhà nước cho Trưởng thôn: 1856 lượt
người.
Kết quả đánh giá qua các khóa đào tạo tại Trường Chính trị tỉnh cho
thấy đội ngũ cán bộ cơ sở học tập nhiệt tình, ham học. Song do trình độ văn
hoá không đều (có cán bộ cử đi học mới có trình độ lớp 2/12 bổ túc văn
hóa), một số cán bộ tiếp thu chậm dẫn đến chất lượng chưa đạt theo mong
muốn, thời gian hướng dẫn, xử lý tình huống, tham quan nghiên cứu thực
tiễn chưa có, chỉ hạn chế ở mặt lý thuyết bài giảng. Nội dung và chương
trình đào tạo chưa gắn với tình hình thực tiễn tại địa phương việc đánh giá
42
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
rút kinh nghiệm và hiệu quả đào tạo và sử dụng sau đào tạo chưa được tổng
kết.
Trụ sở làm việc của chính quyền cơ sở nhiều nơi được xây dựng
khang trang, đã đưa vi tính vào công tác văn phòng và lưu trữ cán bộ làm
việc có nề nếp. Nhưng nhiều xã chưa thể hiện sự nghiêm trang, thiếu vệ
sinh, thẩm mỹ, chưa có điện và điện thoại; nhiều nơi trụ sở xuống cấp
nghiêm trọng, không có hàng rào bảo vệ, không có bảo vệ trực trong coi
trụ sở, không biết sử dụng kinh phí để sửa chữa (các xã vùng sâu, vùng
xa).
Tóm lại: qua thực hiện đề tài, kết luận: Chính quyền cơ sở hiện nay
chưa có đủ điều kiện để thực thi nhiệm vụ trong giai đọan cách mạng hiện
nay, bởi:
- Về quy định của Nhà nước:
+ Chưa làm rõ phạm vi quyền hạn của chính quyền cấp xã trong mỗi
việc được làm đến đâu.
+ Chưa xác định trách nhiệm cá nhân khi không hòan thành nhiệm vụ.
+ Quản lý Nhà nước bằng pháp luật nhưng chưa bắt buộc cán bộ cơ
sở phải biết pháp luật.
+ Quản lý Nhà nước: là tổ chức và điều hành bằng quyền lực nhưng
với bộ máy 5-7 thành viên UBND, không phải là công chức Nhà nước (dân
cử), không làm việc 5 buổi sáng/tuần, chế độ làm việc không thường xuyên
và ổn định lâu dài thì làm sao đủ thời gian sát dân, sát cơ sở và làm sao đủ
quyền để kịp thời tổ chức và điều hành, quản lý mọi mặt tại cơ sở.
+ Cơ quan hành chính Nhà nước nhưng không có mô hình trụ sở và
trang thiết bị cơ sở vật chất thống nhất cho từng loại địa phương tương
xứng với cái "uy" của bộ máy quyền lực. Như vậy nói xã là cấp chính
quyền cơ sở mới chỉ đề cập đến nghĩa vụ mà thiếu quyền hạn và quyền lợi.
- Chất lượng đội ngũ cán bộ ở cơ sở quá thấp, bất cập chưa đáp ứng
được yêu cầu của thời kỳ đổi mới.
- Đồng bào dân tộc thiểu số không quan tâm đến chính quyền và xây
dựng chính quyền, thì làm sao gọi là chính quyền "của dân, do dân, vì
dân".
- Chính sách của nhà nước chưa chú ý đến các khía cạnh tâm lý của
người cán bộ cơ sở:
43
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
+ Là cán bộ dân cử (hiện chỉ có 4 chức danh chuyên môn do UBND xã
lựa chọn) nên họ nghĩ rằng nay làm mai nghĩ " quan nhất thời, dân vạn đại".
+ Là người sở tại, nên nghĩ phải suốt đời ăn cùng dân ở cùng làng,
xung quanh là họ hàng làng xóm, tối lửa tắt đèn có nhau.
+ Là người chưa được đào tạo cơ bản, ít am hiểu pháp luật nên sợ làm sai
- Chưa coi trọng đúng mức vai trò thôn, làng, tổ dân phố: theo Hiến
pháp thì thôn, làng, tổ dân phố không có chỗ đứng trong hệ thống hành
chính các cấp. Tuy nhiên, bản thân nó vẫn là một địa dư hành chính luôn
tồn tại khách quan và thực tế đang giữ vai trò tổ chức cơ sở sát dân.
III . ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG CỦA CHÍNH QUYỀN
CƠ SỞ
1. ƯU ĐIỂM
Trên cơ sở các chủ trương, chính sách của Đảng và pháp luật của
Nhà nước đối với chính quyền cơ sở và sự quan tâm của các cấp ủy và
chính quyền, đã thường xuyên chăm lo củng cố, xây dựng chính quyền cơ
sở, trên thực tế chính quyền cơ sở hiện nay đã có những bước chuyển biến
đáng kể.
Về tổ chức bộ máy được sắp xếp gọn nhe; sự phân công, phân nhiệm
từng chức danh cụ thể, rõ ràng. Thực trạng bộ máy đã thể hiện tính phù hợp
với từng vùng, từng khu vực; giữa phường và thị trấn khác với các xã vùng
sâu, vùng xa.
Triển khai thực hiện Quy chế dân chủ bước đầu đã có tác dụng tích
cực, đời sống kinh tế xã hội nhiều nơi từng bước được nâng cao. Tổ chức
thôn, làng, tổ dân phố được củng cố và phát huy vai trò tự quản trong cộng
đồng dân cư, nhân dân nhiều nơi hưởng ứng phong trào tòan dân xây dựng
làng văn hóa mới.
- Hội đồng nhân dân một số xã chưa họat động đúng quy chế, cá biệt
có xã không tổ chức kỳ họp, kỳ họp không đúng thời gian quy định, nhưng
không báo cáo xin phép, đại biểu HĐND ít tiếp xúc cử tri, vắng mặt nhiều
tại các kỳ họp, họp ít tham gia ý kiến; chất lượng kỳ họp không cao, nghị
quyết của HĐND chưa sát hợp với tình hình địa phương. Nhiều nơi HĐND
chưa thực hiện được vai trò giám sát của mình.
- Ủy ban nhân dân một số xã họp định kỳ chưa đúng quy định, có nơi
họp ủy ban (nhầm tưởng họp quân dân chính hàng tuần là họp UBND); chưa
phân định rõ thẩm quyền của UBND với thẩm quyền của chủ tịch UBND, dẫn
đến việc phân công nhiệm vụ của từng thành viên chưa cụ thể, điều hành chồng
chéo, không rõ trách nhiệm dẫn đến mâu thuẫn trong giải quyết công việc hoặc
bỏ ngõ nhiệm vụ không có thành viên phụ trách, nặng công việc giấy tờ. Giao
việc thuộc nhiệm vụ chuyên môn của UBND cho trưởng thôn, làng, tổ dân phố
nhiều, song thiếu hướng dẫn, kiểm tra, đôn đốc. Nhiều UBND xã tự biến mình
thành một tổ chức cấp trên cơ sở, không sát thôn, làng, sát dân. Nắm bắt và
tổng hợp tình hình chậm, báo cáo thiếu trung thực, không đầy đủ, chưa phản
ánh hết thực tế xảy ra tại cơ sở còn phổ biến.
- Mặt trận tổ quốc và các đòan thể nhiều tổ chức sau đại hội không xây
dựng, bổ sung quy chế họat động, thiếu chủ động trong công việc xây dựng
chương trình nội dung công tác của tổ chức mình. Hành chính hóa trong họat
động, ít xuống thôn, làng, tổ dân phố theo dõi, nắm bắt tâm tư, nguyện vọng
của nhân dân, chưa tập hợp được đông đảo hội viên, đòan viên vào tổ chức
mình, thường xuyên chỉ mới phát, nhưng chưa động. Không chăm lo củng cố
các tổ chức của Mặt trận và các đòan thể tại các thôn, làng, tổ dân phố, vì vậy
hội viên, đòan viên không biết mình sinh họat ở đâu.
+ Đòan Thanh niên có xã hàng năm không sinh họat, Bí thư không
nhớ hết Ban chấp hành, không lập sổ theo dõi danh sách đòan viên. Các tổ
chức Chi đòan không kiện tòan tổ đếu khắp. Lực lượng thanh niên chưa
biết mình có trong tổ chức Hội liên hiệp thanh niên hay không, họat động
mờ nhạt, để kẻ xấu lôi kéo lực lượng thanh niên tham gia tôn giáo, đọc
kinh thánh ngày một đông, tụ tập biểu tình, đòi hỏi yêu sách, hành hung
cán bộ.
45
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
+ Hội Nông dân chưa thực sự tập hợp được những hội viên làm kinh
tế giỏi để nhân điển hình ở địa phương, họat động hành chính gấy tờ, chưa
gắn với Hội viên, hướng dẫn cho Hội viên, nông dân làm kinh tế gia đình,
kinh tế hộ, kinh tế trang trại, sản xuất hàng hóa xóa đói giảm nghèo (tỷ lệ
nghèo ngày càng có xu hướng gia tăng, hiện nay còn 19,4%) .
+ Hội Phụ nữ đã vận động chị em thực hiện tốt một số nhiệm vụ, như:
làm người mẹ hiền, vợ đảm, nuôi dạy con ngoan, học giỏi, xóa đói giảm
nghèo.... nhưng chưa thực sự mạnh, chưa thành phong trào thường xuyên và
hầu khắc các xã. Phụ nữ vùng đồng bào dân tộc thiểu số vẫn chưa thóat khỏi
phong tục tập quán lạc hậu làm mất quyền bình đẳng nam nữ, phong trào học
tập phụ nữ còn thấp, ít có điều kiện để hưởng thụ văn hóa, văn nghệ.
+ Hội Cựu chiến binh một số xã họat động chưa mạnh, chưa làm tốt
công tác tuyên truyền, giáo dục truyền thống anh bộ đội Cụ Hồ cho lực
lượng thanh niên. Nhiều xã chưa tập hợp hết anh em quân nhân xuất ngũ
trở về địa phương vào tổ chức mình theo dõi giúp đỡ, tiếp tục rèn luyện
phấn đấu xây dựng quê hương ngày một giàu đẹp.
Một bộ phận cán bộ giảm sút về phẩm chất đạo đức, chạy theo lối
sống cơ hội thực dụng, lo thu vén gia đình và bản thân không làm tròn
nhiệm vụ được giao hoặc chỉ làm chiếu lệ. Thậm chí còn có cán bộ lạm
dụng quyền hành, làm điều sai trái bất chấp pháp luật, hống hách với
quần chúng, nhận hội lộ, tham nhũng của công, kéo bè, kết cánh, gây
mất đòan kết nội bộ. Dùng công qũy ăn nhậu.... Một số cán bộ còn mê
tín nặng.... do đó làm cho chính quyền cơ sở không phát huy được hiệu
lực; những tiêu cực ở địa phương không được ngăn chỗn và xử lý kịp
thời, làm giảm lòng tin của quần chúng. Không ít cán bộ chính quyền
46
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
cơ sở bị bọn lợi dụng tôn giáo và phần tử xấu mua chuộc, chi phối, một
số khác không còn tác dụng.
Một bộ phận cán bộ ngại học tập nâng cao trình độ văn hóa,
chuyên môn, lý luận chính trị, quản lý Nhà nước.... thực tiễn công tác
hạn chế, chưa nắm vững các quan điểm, đường lối, chính sách của
Đảng, pháp luật của Nhà nước nhất là chính sách dân tộc, tôn giáo, ngại
tiếp xúc với nhân dân, chưa làm được công tác tuyên truyền, vận động
quần chúng nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng có đạo.
Việc bố trí sắp xếp cán bộ trong từng chức danh cụ thể cũng chưa
phù hợp trên nhiều địa bàn cơ sở, từ đó dẫn đến tình trạng có một số
cán bộ làm nhiệm vụ quá khả năng của mình. Bên cạnh đó có một bộ
phận cán bộ do năng lực hạn chế không biết việc, sáng đến công sở,
trưa về, hàng tháng không triển khai thực hiện được nhiệm vụ của mình
phụ trách.
- Do chưa làm tốt công tác tạo nguồn và đào tạo, bồi dưỡng, bố trí
sử dụng, nên tỷ lệ cán bộ nữ, cán bộ trẻ chiếm tỷ lệ thấp (nữ 7,86%, trẻ
tuổi 12,41%). Thiếu cơ chế, giải pháp cụ thể để thu hút, tập hợp, bố trí
sử dụng cán bộ. Việc đánh giá cán bộ có lúc thiếu chuẩn xác, chưa thật
chú trọng hiệu quả công tác, làm hạn chế năng lực, hiệu quả công tác
của cán bộ.
47
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Công tác đào tạo, bồi dưỡng và quy hoạch cán bộ ở cơ sở thực
hiện chậm, việc đào tạo, bồi dưỡng mang tính hình thức chưa gắn với
thực tiễn tại địa phương, chưa chú ý đào tạo, bồi dưỡng theo chức danh
cụ thể còn chung chung, chưa tổng kết, đánh giá chất lượng đào tạo, bồi
dưỡng, hiệu quả công tác sau đào tạo, bồi dưỡng cán bộ ở cơ sở.
Sự phân cấp về phát triển kinh tế, giáo dục, y tế, công tác cán bộ
và quản lý cán bộ giữa huyện, xã còn lúng túng, bất cập, chưa rành
mạch thông suốt, dẫn đến đùn đẩy, ỷ lại, trong chờ...
3.1 Về khách quan: Do điều kiện địa lý tự nhiên ở Gia Lai phức
tạp, giao thông đi lại khó khăn, cơ sở hạ tầng thấp kém, tình trạng di
dân tự do phức tạp, khó quản lý, điều kiện kinh tế xã hội ở vùng sâu,
vùng xa chậm phát triển. Trình độ dân trí thấp, phong tục tập quán của
đồng bào dân tộc nặng nề, lạc hậu. Sự phá hoại của các thế lực thù địch
lợi dụng kích động vấn đề dân tộc, tôn giáo
3.2. Về chủ quan: Một thời gian dài xem nhẹ vai trò chính quyền
cơ sở, xác định chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cơ sở không rõ.
Chính sách của Đảng và Nhà nước đối với dân tộc và miền núi còn tạm
thời, chắp vá chưa nhiều. Đầu tư phát triển kinh tế, xã hội vùng đồng
bào dân tộc thiểu số thiếu điều tra, làm qua loa đại khái, chỉ nặng dàn
trải nguồn vốn, ít chú ý đến chuyển giao công nghệ và kỹ thuật, hiệu
quả thấp.
- Trong quá trình chuyển dịch cơ chế tập trung quan liêu bao cấp
sang kinh tế thị trường có định hướng xã hội chủ nghĩa, cấp ủy, chính
quyền các cấp nhận thức chưa sâu sắc, thiếu cơ sở lý luận, lý luận và
thực triễn không phù hợp, việc phân cấp về công tác tổ chức, cán bộ
chưa hợp lý, quá ôm đồm về tỉnh, huyện xem nhẹ vai trò của chính
quyền cơ sở. Chưa làm rõ phạm vi quyền hạn trong mỗi việc được làm
đến đâu, chưa xác định trách nhiệm cá nhân khi không hòan thành
nhiệm vụ. Quản lý nhà nước bằng pháp luật nhưng cán bộ không biết
luật (ngay cả luật tổ chức và bầu cử HĐND và UBND cũng không quy
định). Quản lý Nhà nước ở địa phương lại không giao quyền chủ động
cho cơ sở trong công tác tổ chức, cán bộ và điều hành phát triển kinh tế
ở địa phương. Chính quyền cơ sở làm việc thụ động, cán bộ không nắm
48
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
được dân, kẻ địch lợi dụng lôi kéo một bộ phận đồng bào dân tộc thiểu
số gây rối làm mất ổn định tình hình ở cơ sở.
- Trong lãnh đạo, điều hành nhiều địa phương, tổ chức Đảng,
chính quyền, mặt trận và các đòan thể chưa thực hiện nghiêm túc
nguyên tắc tập trung dân chủ, tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ trách, giảm
sức mạnh của tập thể.
- Cán bộ cơ sở hiện nay chỉ hưởng phụ cấp (sinh họat phí, họat
động phí, công tác phí) cho nên họ đầu tư cho công việc thời gian
không nhiều, ít an tâm. Do không được đào tạo cơ bản, ít am hiểu pháp
luật nên sợ làm sai. Nhưng yếu tố trên tạo tâm lý cán bộ cơ sở không
hết lòng với công việc. Do đó cán bộ trẻ có năng lực, trình độ không
chịu về công tác tại cơ sở.
- Quy mô diện tích của một đơn vị hành chính cấp xã quá lớn, địa
hình phức tạp, dân cư phân tán, đội ngũ cán bộ cơ sở vừa thiếu lại vừa
yếu nên không đủ sức quản lý, điều hành công việc, phát huy vai trò
của chính quyền.
- Do trình độ dân trí thấp, nhiều phong tục tập quán lạc hậu còn
chi phối đời sống xã hội, trình độ sản xuất hàng hóa còn thấp, một bộ
phận khá đông du canh, du cư nên đồng bào dân tộc thiểu số ít quan
tâm đến chính quyền và chăm lo xây dựng chính quyền.
- Việc xây dựng và triển khai thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở
còn hình thức chưa gắn kết với nhiệm vụ điều hành, quản lý, phát triển
kinh tế, xã hội và các công việc thường xuyên của chính quyền, nhất là
cuộc vận động xây dựng chỉnh đốn Đảng; cải cách hành chính, chống
tham nhũng, lãng phí. Mặt trận và các đòan thể quần chúng chưa chủ
động tuyên truyền vận động quần chúng nhân dân giám sát triển khai
thực hiện.
- Đối với các cấp, các ngành thuộc huyện, thành phố và tỉnh
+ Những yếu kém đó có phần trách nhiệm của bản thân hệ thống
chính trị ở cơ sở, có phần thuộc trách nhiệm của toàn bộ hệ thống chính
trị. Một nguyên nhân quan trọng là các cấp, các ngành chưa nhận thức
đúng vai trò, vị trí của cơ sở; quan liêu, buông lỏng quản lý không sát
cơ sở, không sát dân, không kịp thời bàn định các chủ trương, chính
sách để củng cố, tăng cường các tổ chức và đội ngũ cán bộ cơ sở.
+ Thiếu kiểm tra, đôn đốc, hướng dẫn, uốn nắn; cải cách hành
chính chậm, cán bộ ngại đi cơ sở, giải quyết những vướng mắc, đề nghị
của cơ sở chậm, nhiều nơi còn biểu hiện làm sai lệch.
49
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
+ Cơ chế chính sách chậm đổi mới, chưa quan tâm đúng mức
trong đầu tư phát triển nguồn nhân lực ở cơ sở nhất là những xã khó
khăn, không có nguồn nhân lực (44 xã chưa có học sinh lớp 9, 83 xã
chưa đủ điều kiện để lập trường THCS).
+ Công tác đào tạo, bồi dưỡng hiệu quả thấp; công tác quy hoạch
chưa gắn đào tạo, bồi dưỡng cán bộ; quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng
chưa gắn với sử dụng. Một số chức danh : Trưởng công an, Xã đội
trưởng, địa chính cư trú ở địa phương khác, không am hiểu địa bàn,
không sinh họat thường xuyên với tại xã, xử lý tình huống thiếu chính
xác và không kịp thời...
50
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
PHẦN THỨ BA
MỘT SỐ GIẢI PHÁP GÓP PHẦN KIỆN TÒAN VÀ NÂNG
CAO NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA CQCS TỈNH GIA LAI
Qua 15 năm đổi mới dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân ta đã làm
được những thành quả to lớn trên mọi lĩnh vực, đưa đất nước căn bản thóat
khỏi khủng hỏang kinh tế- xã hội, giữ vững định hướng phát triển xã hội
chủ nghĩa;" kinh tế tăng trưởng khá. Văn hóa, xã hội có những tiến bộ; đời
sống nhân dân tiếp tục được cải thiện. Tình hình chính trị - xã hội cơ bản
ổn định; quốc phòng và an ninh được tăng cường. Công tác xây dựng,
chỉnh đốn Đảng được chú trọng; hệ thống chính trị được củng cố. Quan hệ
đối ngoại không ngừng được mở rộng, hội nhập kinh tế quốc tế được tiến
hành chủ động và đạt nhiều kết quả tốt. Đồng thời, nước ta phải đối mặt
với nhiều thách thức. Bốn nguy cơ mà Đảng ta từng chỉ rõ- tụt hậu xa hơn
về kinh tế so với nhiều nước trong khu vực và trên thế giới, chệch hướng
51
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
xã hội chủ nghĩa, nạn tham nhũng và tệ quan liêu, "diễn biến hòa bình" do
các thế lực thù địch gây ra- đến nay vẫn tồn tại và diễn biến phức tạp, đan
xen, tác động lẫn nhau, không thể xem nhẹ nguy cơ nào. Tình trạng tham
nhũng và sự suy thóai về tư tưởng chính trị, đạo đức, lối sống của một bộ
phận không nhỏ cán bộ, đảng viên đang cản trở việc thực hiện đường lối,
chủ trương, chính sách của Đảng, gây bất bình và làm giảm lòng tin trong
nhân dân; nước ta vẫn còn là nước kinh tế kém phát triển, mức sống nhân
dân còn thấp, trong khi đó cuộc cạnh tranh quốc tế ngày càng quyết liệt,
nếu chúng ta không nhanh chóng vươn lên thì sẽ càng tụt hậu xa hơn về
kinh tế.
Nắm bắt cơ hội, vượt qua thử thách, phát triển mạnh mẽ trong thời
kỳ mới, đó là vấn đề có ý nghĩa sống còn đối với đảng và nhân dân ta".
(Nghị quyết Đại hội Đảng tòan quốc lần thứ IX)
Xóa hộ đói, giảm hộ nghèo xuống còn dưới 5% (về cơ bản không
còn hộ đói); giảm tỷ lệ trẻ em suy dinh dưỡng dưới 20%; cải thiện đáng kể
điều kiện ở, học hành, chăm sóc sức khỏe, đi lại và từng bước nâng cao
mức hưởng thụ văn hóa của nhân dân, đặc biệt chú ý vùng nông thôn, vùng
sâu, vùng xa. Đến năm 2010 tất cả trung tâm xã có đường ô tô đến thuận
lợi cả 2 mùa, có điện lưới và điện thoại; phần lớn dân cư nông thôn được
dùng nước sạch. Giảm tỷ lệ tăng dân số; phấn đấu giải quyết cơ bản vấn đề
việc làm cho người lao động; nâng tỷ lệ lao động qua đào tạo lên khỏang
25-28%, đảm bảo nhu cầu lao động kỹ thuật cho phát triển kinh tế xã hội.
Triển khai ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến
vào các ngành kinh tế cơ bản và thế mạnh của tỉnh, các lĩnh vực thiết yếu
của đời sống. Phấn đấu sau năm 2010 trình độ công nghệ đạt mức trung
bình của cả nước.
Không ngừng tăng cường sức mạnh, thế và lực của nền quốc phòng
tòan dân với thế trận quốc phòng tòan dân. Đẩy mạnh phong trào quần
chúng bảo vệ an ninh tổ quốc. Bảo vệ vững chắc chủ quyền và tòan vẹn
lãnh thổ Quốc gia. Tăng cường khối đại đòan kết các dân tộc, đòan kết các
tầng lớp nhân dân; bảo vệ và phát huy quyền làm chủ của nhân dân trên
mọi lĩnh vực; giữ vững ổn định an ninh chính trị và trật tự an tòan xã hội.
đấu tranh chống tham nhũng, buôn lậu, gian lận thương mại có hiệu quả.
(Nghị quyết Đại hội Tỉnh đảng bộ XII)
3. NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG CÔNG TÁC XÂY DỰNG, CỦNG CỐ
CHÍNH QUYỀN CƠ SỞ
3.1. Quan điểm của Đảng về đổi mới và nâng cao chất lượng hệ
thống chính trị cơ sở
Xác định rõ chức năng, nhiệm vụ của từng tổ chức trong hệ thống
chính trị, đồng thời xây dựng mối quan hệ đòan kết, phối hợp giữa các tổ
chức dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ, Chi bộ cơ sở; đổi mới nội dung và
phương thức họat động hướng vào phục vụ dân, sát thôn, làng, tổ dân phố,
sát dân, được dân tin cậy.
53
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Thực hành dân chủ thực sự trong nội bộ các tổ chức của hệ thống
chính trị ở cơ sở theo nguyên tắc tập trung dân chủ và phát huy quyền làm
chủ của dân, trên cơ sở thực hiện quyền dân chủ trực tiếp, phát huy quyền
dân chủ đại diện, quy định cụ thể việc thực hiện quyền của dân giám sát
công tác tổ chức và cán bộ ở cơ sở. Phát huy dân chủ phải đi liền với củng
cố và nâng cao kỷ luật, kỷ cương theo pháp luật.
Xây dựng đội ngũ cán bộ cơ sở có đủ năng lực tổ chức và vận động
nhân dân thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, pháp luật của Nhà
nước, công tâm, thạo việc, tận tụy với dân, biết phát huy sức dân, không
tham nhũng, không ức hiếp dân, trẻ hóa đội ngũ cán bộ, chăm lo công tác
đào tạo, bồi dưỡng, giải quyết hợp lý và đồng bộ chính sách đối với cán bộ
cơ sở.
3.2. Bước đi : Vừa củng cố, vừa xây dựng, kết hợp giải quyết tốt
chính sách cán bộ với công tác quy hoạch cán bộ; đào tạo, bồi dưỡng đi đôi
với quy hoạch và sử dụng cán bộ; mở rộng dân chủ đi đôi với kiện tòan tổ
chức và củng cố chính quyền.
3.3. Gắn xây dựng và củng cố chính quyền với phát triển kinh tế
- xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng, bảo vệ nền văn hóa truyền
thống, bảo vệ môi trường. Bảo vệ và phát huy nền văn hóa truyền thống
đa dạng của các dân tộc Tây Nguyên trên đất Gia Lai là động lực phát triển
kinh tế, bảo đảm an ninh quốc phòng và củng cố xây dựng chính quyền
vững mạnh. Quy hoạch đơn vị hành chính cấp xã bảo đảm tính lịch sử,
khoa học, phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế- xã hội, bảo đảm an ninh
quốc phòng và năng lực quản lý, điều hành của cán bộ, đồng thời gắn quy
hoạch với bảo vệ môi trường.
1.2. Nhiệm vụ
54
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Các cấp, các ngành từ tỉnh đến cơ sở quán triệt đầy đủ, sâu sắc các
quan điểm của Đảng, Nhà nước và nghị quyết Tỉnh ủy về xây dựng và
thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở; Nghị quyết TW 5 (khóa IX) về đổi mới
và nâng cao chất lượng của hệ thống chính trị ở cơ sở; công tác dân vận
trong tình hình mới và chương trình số 14 Ctr/TU ngày 24 /4/2002 của
Tỉnh ủy về việc thực hiện Nghị quyết 10-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát
triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh trên địa bàn tỉnh thời
kỳ (2001- 2010); Quyết định số 168/2001/QĐ-TTg ngày 30/10/2001 của
Thủ tướng Chính phủ về việc định hướng dài hạn, kế họach 5 năm 2001-
2005 và những giải pháp cơ bản phát triển kinh tế xã hội vùng Tây
Nguyên; củng cố xây dựng hệ thống chính trị các cấp, đặc biệt là xã,
phường, thị trấn ngày càng vững mạnh.
Cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận tổ quốc và các đòan thể ở cơ sở
phải xác định rõ mối quan hệ, trách nhiệm của từng tổ chức, từng ngành,
từng lĩnh vực; đồng thời xây dựng mối quan hệ phối hợp giữa các tổ chức;
xây dựng quy chế làm việc của từng tổ chức; vai trò vị trí của từng chức
danh trong bộ máy chính quyền cơ sở, tiến tới xây dựng bộ máy chính
quyền cơ sở gọn nhẹ, quản lý, điều hành, họat động có hiệu lực, hiệu quả,
sát thôn, làng, sát dân, được dân tin cậy, thiết lập được trật tự, kỷ cương
theo pháp luật.
Xây dựng đội ngũ cán bộ cơ sở phải tuyệt đối trung thành với chế độ
xã hội chủ nghĩa. Có năng lực tổ chức và vận động nhân dân thực hiện chủ
trương, đường lối của Đảng, pháp lụât của Nhà nước, công tâm, thạo việc,
tận tụy với dân biết phát huy sức dân, không tham nhũng, không ức hiếp
dân; biết làm giàu chính đáng cho bản thân, gia đình và tổ chức vận động
dân phát triển kinh tế có hiệu quả, từng bước trẻ hóa đội ngũ cán bộ, nâng
tỷ lệ cán bộ nữ, cán bộ khoa học kỹ thụât ở cơ sở, nhất là cán bộ người dân
tộc thiểu số.
3.1. Kiện toàn và nâng cao chất lượng hoạt động của HĐND và
đại biểu HĐND cấp xã
Yêu cầu: Mỗi kỳ họp HĐND cấp xã phải xây dựng được nghị
quyết; xác định rõ chỉ tiêu cụ thể sát hợp với tình hình thực tế ở địa
phương, 100% đại biểu HĐND thực hiện tốt nhiệm vụ, quyền hạn của đại
biểu HĐND.
Giải pháp:
+ Bảo đảm thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở tạo điều kiện để "
dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra" . Hội đồng nhân dân phải tổ chức
tốt việc tiếp xúc cử tri, tiếp dân, lắng nghe ý kiến của nhân dân, động viên
nhân dân thực hiện tốt các quy định của pháp luật; bảo đảm thực hiện dân
chủ ở cơ sở; phát huy đầy đủ và kết hợp hài hòa giữa dân chủ đại diện và
55
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
dân chủ trực tiếp; đôn đốc, kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của
công dân. Hội đồng nhân dân phải lấy ý kiến đóng góp của nhân dân về các
vấn đề quan trọng ở địa phương thuộc thẩm quyền quyết định của HĐND,
báo cáo các quyết định của HĐND để nhân dân biết thực hiện và giám sát;
định kỳ báo cáo tình hình thu chi ngân sách, tình hình quản lý và sử dụng
các khỏan đóng góp của nhân dân; tổ chức tiếp dân và báo cáo kết quả giải
quyết các kiến nghị, khiếu nại, tố cáo của nhân dân. Quy định cụ thể
những vấn đề ở địa phương được đưa ra nhân dân thảo luận, có quy định cụ
thể nhân dân, tham gia giám sát việc thực hiện các nghị quyết của HĐND.
+ Về kỳ họp HĐND phải có trọng tâm, trọng điểm, tránh hình thức,
mở rộng dân chủ trong kỳ họp, dành nhiều thời gian cho việc thảo luận các
vấn đề phát triển kinh tế- xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng tại địa
phương.
+ Cụ thể hóa Quy chế họat động của Hội đồng nhân dân các cấp phù
hợp với HĐND cấp xã, HĐND cấp xã họat động đúng quy chế. Xây dựng
nội dung, tiêu chí, quy trình đánh giá, phân loại đại biểu HĐND và phân
loại HĐND sát với yêu cầu thực tế đặt ra trong tình hình mới, nhằm nâng
cao trách nhiệm họat động của đại biểu và Hội đồng nhân dân.
+ Nâng cao chất lượng đại biểu HĐND, thực hiện giảm tỷ lệ đại biểu
có trình độ văn hóa cấp 1 từ 32,78% xuống còn dưới 5%, tăng tỷ lệ đại
biểu HĐND là những người có trình độ học vấn, có kinh nghiệm sản xuất ở
địa phương, từ nhiệm kỳ 2004-2009 và nhiệm kỳ tiếp theo. Đối với Chủ
tịch, Phó Chủ tịch HĐND chuyên trách phải đảm bảo tiêu chuẩn theo quy
định; Chủ tịch HĐND phải do Bí thư hoặc Phó bí thư cấp ủy cơ sở đảm
nhiệm...
Nâng cao năng lực quản lý, điều hành của UBND
3.2.
Củng cố Hệ thống chính trị cơ sở, trước hết là chính quyền cơ sở mà
trọng tâm là UBND, phải gắn chỗt với quá trình triển khai thực hiện nhiệm
vụ với thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở. Vì ủy ban nhân dân xã,
phường, thị trấn là nơi trực tiếp thực thi đường lối, chủ trương của Đảng,
pháp lụât của Nhà nước, thực thi mọi nhiệm vụ kinh tế- xã hội, an ninh
quốc phòng của các ngành các cấp từ Trung ương đến địa phương đề ra, là
nơi thể hiện tập trung cơ chế Đảng lãnh đạo - Nhà nước quản lý - Nhân
dân làm chủ.
3.2.1. Yêu cầu: Hàng năm UBND các xã phải đạt trong sạch, vững
mạnh; điều hành, quản lý có hiệu quả các mục tiêu kinh tế - xã hội được
giao, ổn định an ninh chính trị, trật tự an tòan xã hội trong mọi tình huống,
xây dựng và phát triển phong trào quần chúng bảo vệ an ninh tổ quốc sâu
rộng trong nhân dân; giảm tỷ lệ hộ đói, hộ nghèo xuống còn dưới 5%.
100% thôn, làng, tổ dân phố xây dựng, thực hiện hương ước, quy ước và
đăng ký phấn đấu đạt chuẩn gia đình văn hóa, làng văn hóa, khu phố văn
56
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
hóa ở cộng đồng khu dân cư thường xuyên và nề nếp, không có điểm nóng
về tình hình an ninh chính trị.
3.2.2. Giải pháp cụ thể
a- Các cấp, các ngành từ tỉnh đến cơ sở phải quán triệt đầy đủ, sâu
sắc các quan điểm của Đảng và Nhà nước nhất là Nghị quyết TW 5 (khóa
IX); Chỉ thị 30-CT/TW của Bộ Chính trị về thực hiện Quy chế dân chủ ở
cơ sở; Nghị quyết 6 -NQ/TU của Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Tỉnh
đảng bộ (khóa XII); Chương trình số 14-Tr/TU ngày 24/4/2002 của Tỉnh
ủy về thực hiện Nghị quyết 10-NQ/TW của Bộ Chính trị về phát triển kinh
tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh trên địa bàn tỉnh thời kỳ 2001-
2010; Quyết định 168/2001/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về xây
dựng và phát triển kinh tế Tây Nguyên thời kỳ 2001-2005; chương trình
hành động của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về đổi mới và nâng cao chất lượng
hệ thống chính trị ở cơ sở xã, phường, thị trấn.
b- Xác định cơ cấu của UBND theo vùng, địa bàn, bảo đảm trách
nhiêm tập thể được nâng cao; trách nhiệm cá nhân của từng thành viên
UBND được bảo đảm và phát huy tác dụng. Tăng cường vai trò quản lý,
điều hành của chính quyền, thực hiện đúng chức năng quản lý Nhà nước
trên các mặt đời sống xã hội theo thẩm quyền được giao, phát huy tính chủ
động, sáng tạo và hiệu lực điều hành của chính quyền cơ sở.
c- Ủy ban nhân dân xã phải họat động, điều hành theo quy chế, có
phân công theo dõi, kiểm tra thường xuyên việc thực hiện theo quy chế.
Thực hiện đúng chức trách được phân công. Đổi mới nội dung, phương
pháp điều hành theo hướng gần dân, sát dân. Phát huy quyền làm chủ của
nhân dân trong việc xây dựng, củng cố chính quyền thực sự của dân, do
dân, vì dân.
+ Duy trì thường xuyên việc niêm yết công khai: Lịch tiếp dân, lịch
làm việc của cán bộ chủ chốt; công khai các khỏan đóng góp của nhân dân,
công khai các chương trình dự án được triển khai thực hiện trên địa bàn,
định kỳ công khai thu - chi tài chính, cho cán bộ và nhân dân biết giám sát,
kiểm tra.
d- Hướng dẫn và giám sát các họat động tự quản của nhân dân, nâng
cao tính tự quản của nhân dân, tự quản từng người dân, từng hộ gia đình.
Tự quản của tập thể được tập hợp một cách tự nguyện, tự quyết định công
việc. Một số công việc có liên quan đến tất cả cộng đồng dân cư, do dân tự
quyết định đóng góp kinh phí và tự chọn người đại diện để quản lý điều
hành như: Việc xây dựng thực hiện hương ước, quy ước thôn, làng, tổ dân
phố; quản lý và sử dụng một số loại qũy do nhân dân tự nguyện đóng góp
có sự giám sát của chính quyền.
57
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
đ- Trên cơ sở chức năng nhiệm vụ, quy mô diện tích, dân số, đặc
điểm địa lý, dân cư dân tộc, tôn giáo và tình hình an ninh chính trị kinh tế
xã hội ở cơ sở, có sự điều chỉnh bố trí lại bộ máy một cách hợp lý, khuyến
khích cán bộ có trình độ, năng lực kiêm nhiệm các chức danh thấp hơn,
không nhất thiết xã nào cũng tổ chức bộ máy giống nhau và số lượng cán
bộ bằng nhau.
Cơ cấu tổ chức bộ máy chính quyền cơ sở thực hiện theo mô hình sau:
- Giữ chế độ Uỷ ban nhân dân như hiện nay; thu gọn số thành viên (5
thành viên: 1 Chủ tịch, 2 Phó chủ tịch UBND, 2 ủy viên phụ trách khối).
Quy định rõ thẩm quyền và trách nhiệm của tập thể Uỷ ban nhân dân, của
Chủ tịch Uỷ ban nhân dân và các Thành viên trong Uỷ ban nhân dân.
- Kiện toàn bộ máy giúp việc Uỷ ban nhân dân gồm Văn phòng Uỷ
ban nhân dân và ba khối công việc:
+ Khối kinh tế- tài chính: gồm các lĩnh vực chuyên môn về tài chính-
kế toán, kế hoạch-thống kê, địa chính, giao thông, thuỷ lợi, quản lý Nhà
nước về các ngành sản xuất, xây dựng, dịch vụ. Ở phường, có thể vận dụng
quy định chung để tổ chức các khối công việc cho phù hợp (lập khối quản
lý đô thị, quản lý sản xuất, dịch vụ trong phạm vi được phân cấp và đưa
công tác kế toán - tài chính vào văn phòng Uỷ ban nhân dân).
+ Khối văn hoá- xã hội: gồm các lĩnh vực chuyên môn về giáo dục,
y tế- kế hoạch hoá gia đình, thể dục thể thao, văn hoá- thông tin- bưu điện,
lao động- thương binh- xã hội, xóa đói giảm nghèo.
Mỗi khối có cán bộ chuyên trách (làm việc cả ngày) và cán bộ không
chuyên trách (làm việc bán chuyên trách); số lượng tuỳ theo quy mô, đặc
điểm của xã, thị trấn, phường. Các khối do Chủ tịch phân công các Thành
viên Uỷ ban nhân dân phụ trách, chỉ đạo các cán bộ chuyên môn trong
khối. Chủ tịch trực tiếp chỉ đạo công tác của Văn phòng Uỷ ban nhân dân.
Những xã, thị trấn, phường có diện tích rộng, dân số đông, nguồn thu lớn,
công việc nhiều, có thể thành lập Ban thay cho khối; Trưởng ban do Chủ
tịch Uỷ ban nhân dân cử, có thể bố trí cán bộ chuyên trách hoặc Thành viên
Uỷ ban nhân dân kiêm nhiệm.
Quán triệt quan điểm giai cấp công nhân của Đảng, phát huy truyền
thống yêu nước và đòan kết dân tộc.
58
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Gắn việc xây dựng đội ngũ cán bộ với xây dựng tổ chức và đổi mới
cơ chế, chính sách.
Thông qua họat động thực tiễn và phong trào cách mạng của nhân
dân, nâng cao trình độ dân trí để giáo dục, rèn luyện, bồi dưỡng, tuyển
chọn cán bộ.
Đảng thống nhất lãnh đạo công tác cán bộ và quản lý đội ngũ cán bộ
theo nguyên tắc tập trung dân chủ, đồng thời phát huy trách nhiệm của các
tổ chức thành viên trong hệ thống chính trị.
3.3.3. Cơ cấu
Các chức danh chủ chốt:
- Năm 2005 : 100% là đảng viên, có 10 % nữ, 35% trẻ tuổi (dưới 30),
riêng những xã có 30% dân số là người dân tộc thiểu số có 20% cán bộ
dân tộc thiểu số, đối với xã có 90 % dân tộc thiểu số có 30% cán bộ người
Kinh.
- Năm 2010: 35% nữ, 50 % trẻ tuổi, có 40% cán bộ người dân tộc
thiểu số đối với xã có 30 % dân số là dân tộc thiểu số.
- Năm 2010: 100 % đảng viên, 25 % nữ, 80 % trẻ tuổi, cơ cấu người
dân tộc thiểu số 45%.
3.3.4. Trình độ
- Đối với cán bộ giữ các chức danh chủ chốt,
+ Năm 2005: trình độ văn hoá cấp 2 trở lên là 85% (cấp 3: 25%);
chuyên môn nghiệp vụ từ trung học chuyên nghiệp trở lên: 60%; lý luận
chính trị từ trung cấp trở lên: 60%, (cao cấp 25%).
+ Năm 2010 có trình độ văn hóa cấp 2 trở lên là 100% ( cấp 3:
50%), chuyên môn từ trung cấp trở lên 80% (có 40% cao đẳng, đại học), lý
luận chính trị từ trung cấp trở lên 80%, (50% cao cấp).
59
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
- Đối với các chức danh chuyên môn, như: Tài chính-kế toán, địa
chính, tư pháp-hộ tịch, văn phòng-tổng hợp, văn hoá thông tin- xã hội.
+ Năm 2005 có 100% được đào tạo, bồi dưỡng về chuyên môn
nghiệp vụ từ trung cấp trở lên, trong đó có 20% có trình độ từ đại học trở
lên, 40% có trình độ trung cấp lý luận chính trị trở lên.
+ Xã đội trưởng, Trưởng công an, năm 2005: có 100% đảng viên,
biết chuyên môn, tinh thông nghiệp vụ trong công tác và có trình độ lý luận
chính trị từ trung cấp trở lên là 100%.
Trưởng thôn, làng, tổ dân phố: năm 2005 có 50% đảng viên, 50% có
trình độ văn hóa cấp 2 trở trên, 100% được bồi dưỡng kiến thức pháp luật.
Năm 2010: có 70% đảng viên, 70 % có trình độ văn hóa cấp 2 trở lên và
20% nữ.
Công an viên: năm 2005, đảng viên chiếm 70%, có 80% đạt trình
độ văn hóa cấp 2 trở lên và được bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ. Năm
2010: có 100% đảng viên, 100% trình độ văn hóa cấp 2 trở lên, tinh thông
về nghiệp vụ.
Hàng năm thực hiện bồi dưỡng kiến thức quản lý Nhà nước, pháp
luật, kinh tế, kỹ thuật khuyến nông, khuyến lâm cho tòan đội ngũ cán bộ
chính quyền cơ sở, kể cả trưởng thôn, bí thư chi bộ, công an viên.
Đối với cán bộ là người kinh công tác ở vùng đồng bào dân tộc
thiểu số, đến năm 2005 có 60% có khả năng giao tiếp với đồng bào dân tộc
thiểu số 1 trong 2 thứ tiếng Jrai, Bah nar, hiểu phong tục, tập quán của
đồng bào dân tộc địa phương nơi mình công tác, năm 2010 đạt 100%.
3.3.5. Giải pháp cụ thể về công tác cán bộ
a. Xây dựng quy hoạch cán bộ: Quy hoạch cán bộ là một khâu quan
trọng quyết định của công tác cán bộ, Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành
TW Đảng lần thứ 3 (khóa VIII), về chiến lược cán bộ đã ghi rõ:" Quy
hoạch cán bộ là một nội dung trọng yếu của công tác cán bộ, đảm bảo
cho công tác cán bộ đi vào nề nếp, chủ động, có tầm nhìn xa, đáp ứng cả
nhiệm vụ chính trị của ngành, địa phương, cơ quan, đòan thể, đơn vị;
mô hình, cơ cấu tổ chức; tiêu chuẩn cán bộ của thời kỳ đẩy mạnh công
nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và thực trạng đội ngũ cán bộ hiện có".
Nội dung của quy hoạch cán bộ là dự kiến xây dựng đội ngũ cán bộ
về số lượng, cơ cấu, năng lực theo yêu cầu phát triển của tổ chức và nhiệm
vụ cách mạng, trong đó chú trọng xây dựng đội ngũ cán bộ chủ chốt có đủ
60
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
phẩm chất, năng lực, bảo đảm sự phát triển liên tục, vững vàng giữa các thế
hệ cán bộ.
Trước mắt:
Năm 2003 phải rà sóat, đánh giá chất lượng đội ngũ cán bộ cơ sở
gồm các mặt: chính trị, năng lực, phẩm chất đạo đức, uy tín, tín nhiệm của
nhân dân; thay thế những cán bộ có vấn đề lịch sử chính trị, sa sút về phẩm
chất đạo đức, mất uy tín, không còn tín nhiệm với nhân dân.
Tiếp tục bồi dưỡng những cán bộ có phẩm chất đạo đức tốt, trên 40
tuổi, năng lực hạn chế; phương châm yếu mặt nào bồi dưỡng mặt đó.
Cử đi đào tạo cơ bản những cán bộ có phẩm chất đạo đức tốt, có lập
trường chính trị vững vàng tuổi dưới 40, đào tạo tại Trường Chính trị tỉnh
hoặc Trung tâm bồi dưỡng chính trị huyện, thành phố.
Thay thế số cán bộ tuổi cao sức yếu, năng lực công tác hạn chế.
Chọn một số nơi có điều kiện để tổ chức thí điểm việc dân bầu trực
tiếp Chủ tịch Ủy ban nhân dân. Đồng chí Bí thư Chi bộ hoặc Bí thư Đảng
ủy xã, phường, thị trấn có thể kiêm chức Chủ tịch HĐND hoặc UBND xã,
tùy điều kiện cán bộ từng xã, thị trấn mà sắp xếp bố trí cho phù hợp.
b. Nguồn cán bộ cơ sở: Chủ yếu từ quần chúng tốt trưởng thành từ
thực tiễn các phong trào ở cơ sở; là bộ đội, công an hòan thành xuất sắc
nhiệm vụ trở về địa phương; học sinh các trường dân tộc nội trú tốt nghiệp
lớp 9/12 trở lên; sinh viên tốt nghiệp các trường đại học, cao đẳng, trung
cấp chuyên môn, nghiệp vụ và cán bộ đang công tác ở xã, thôn, làng hòan
thành tốt nhiệm vụ, dưới 35 tuổi, có triển vọng. Chú ý lựa chọn con em cán
bộ, đảng viên, gia đình có công với cách mạng, là nữ, dân tộc thiểu số.
Riêng 44 xã chưa có học sinh lớp 9/12 cần mở rộng đối tượng quy hoạch
tới lớp 8 hoặc 7 để tập trung cùng đào tạo văn hóa và chuyên môn.
- Tiếp tục bổ sung cán bộ có trình độ đã qua đào tạo thực hiện
nhiệm vụ chính trị ở cơ sở:
+ Động viên một số cán bộ, công chức ngành giáo dục, y tế cơ sở
chuyển qua làm cán bộ trong hệ thống chính trị cơ sở nói chung và chính
quyền cơ sở nói riêng.
+ Tăng cường, luân chuyên cán bộ tỉnh, huyện, thành phố có năng
lực, trong diện quy hoạch xuống một số xã yếu vừa thực hiện nhiệm vụ vừa
giúp đỡ đào tạo cán bộ tại chỗ đủ mạnh thực hiện nhiệm vụ.
+ Bổ sung đội ngũ cán bộ trẻ, cán bộ nữ có trình độ văn hóa, chuyên
môn đạt tiêu chuẩn quy định theo Nghị quyết TW 5 (khóa IX); tiếp tục rà
sóat quy hoạch bổ sung đội ngũ cán bộ đủ số lượng (mỗi chức danh quy
hoạch từ 2-3 cán bộ, mỗi cán bộ quy hoạch 2-3 chức danh); Động viên
61
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
thanh niên có kiến thức văn hóa, chuyên môn về làm công tác tại cơ sở;
động viên khuyến khích con em dân tộc Jrai, Bah nar tham gia các lớp tạo
nguồn cán bộ theo địa chỉ (nhất là các xã chưa có nguồn học sinh lớp 9, xã
vùng sâu, vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn).
c. Đẩy mạnh công tác đào tạo, bồi dưỡng
Đa dạng hóa các loại hình đào tạo theo hướng: tập trung chính quy từ
2 đến 3 năm, bồi dưỡng ngắn hạn 1 đến 3 tháng. Đối tượng cử đào tạo, bồi
dưỡng tại tỉnh, là: Cán bộ chủ chốt, cán bộ chuyên môn; đối tượng cử đi
đào tạo, bồi dưỡng tại huyện, thành phố, là: các chức danh còn lại của xã,
phường, thị trấn và cán bộ thôn, làng, công an viên.
Về nội dung đào tạo, bồi dưỡng: Văn hoá, chuyên môn nghiệp vụ
(coi trọng kiến thức nông-lâm nghiệp, khuyến nông, khuyến lâm, ...), lý
luận chính trị, quản lý nhà nước, quản lý kinh tế, tiếng dân tộc địa phương.
Chú ý đến đối tượng, phương pháp cho từng chức danh, phương pháp xử lý
tình huống thường xảy ra ở cơ sở.
Phương thức đào tạo, bồi dưỡng: đối với cán bộ đương chức lớn
tuổi, thiếu và yếu về mặt nào thì bồi dưỡng về mặt đó. Cán bộ trẻ, cán bộ
kế cận, cán bộ nguồn phải được đào tạo cơ bản bằng các hình thức chính
quy, hạn chế đào tạo tại chức; tổ chức theo từng cụm huyện, xã phù hợp
với từng đối tượng. Có chế độ khuyến khích và bắt buộc đối với việc tự
học, tự nghiên cứu, đồng thời định kỳ kiểm tra về nhận thức, trình độ
nghiệp vụ thông qua việc tổ chức hội thi cán bộ giỏi cấp cơ sở. Chú trọng
vấn đề rèn luyện và tự rèn luyện nâng cao đạo đức của người cán bộ cách
mạng.
Đối với số cán bộ là người dân tộc thiểu số trình độ các mặt còn hạn
chế, cần phải xây dựng chương trình, nội dung đào tạo, bồi dưỡng phù hợp
với từng chức danh cụ thể.
Để thực hiện có hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở,
tỉnh, huyện phối hợp với Trường Chính trị tỉnh, Trung tâm bồi dưỡng
chính trị huyện, thành phố củng cố, nâng cấp cơ sở đào tạo, bao gồm: Cơ
sở vật chất, trang thiết bị, chương trình nội dung đào tạo... nhằm bảo đảm
đào tạo, bồi dưỡng theo hướng cụ thể, thiết thực, phù hợp với nhu cầu địa
phương, đáp ứng theo từng chức danh cụ thể. Trong thời gian cán bộ học
tập trung ngoài chế độ hiện hành theo quy định của Bộ Tài chính cần có
chính sách hỗ trợ từ ngân sách địa phương.
d. Bố trí, sử dụng, đánh giá cán bộ
- Bố trí, sử dụng cán bộ: Bảo đảm nguyên tắc phải qua đào tạo, bồi
dưỡng. Đối với cán bộ chủ chốt ở cơ sở phải đảm bảo đúng tiêu chuẩn của
chức danh theo quy định 883 của Tỉnh uỷ. Thực hiện việc luân chuyển cán
bộ trong phạm vi một xã; nhất thể hóa một số chức danh: Bí thư cấp ủy
62
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
đồng thời là Chủ tịch UBND xã, Phó bí thư cấp ủy đồng thời là Chủ tịch
HĐND xã..., khuyến khích cán bộ xã kiêm nhiệm Trưởng thôn, làng, tổ dân
phố và các chức danh khác phù hợp với năng lực. Luân chuyển một số
chức danh chủ chốt : Bí thư cấp ủy, Chủ tịch UBND xã, phường, thị trấn,
qua 2 nhiệm kỳ còn năng lực, có sức khỏe, uy tín tiếp tục công tác ở cơ sở
khác.
- Đến năm 2010 có 100% thôn, làng, tổ dân phố có Chi bộ thôn, Bí
thư chi bộ thôn, tổ dân phố đồng thời là Trưởng thôn, tổ dân phố. Bố trí
Ban tự quản thôn, làng, tổ dân phố có 1 trưởng, 2 phó (trong đó 1 phó đồng
thời là công an viên).
- Đánh giá cán bộ
+ Tăng cường công tác quản lý, kiểm tra, giám sát trên tất cả mặt
hoạt động của cán bộ; Tỉnh uỷ, UBND tỉnh ban hành quy chế để quần
chúng nhân dân tham gia, kiểm tra, giám sát cán bộ, góp phần giữ gìn uy
tín của cán bộ, đồng thời là yếu tố giúp cán bộ kịp thời sửa chữa những sai
lầm, khuyết điểm.
+ Thực hiện đánh giá phân loại cán bộ cơ sở và phân loại chính
quyền cơ sở hàng năm đúng quy trình, chính xác.
+ Đối với cán bộ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ và có nhiều thành
tích đóng góp, mang lại hiệu quả cho tập thể, nhân dân cần kịp thời khen
thưởng thỏa đáng về tinh thần, vật chất. Đồng thời xử lý nghiêm những cán
bộ vi phạm kỷ luật, thiếu tinh thần trách nhiệm trong công tác gây hậu quả
xấu ảnh hưởng đến đời sống kinh tế- xã hội ở địa phương; thay thế những
cán bộ năng lực yếu kém, qua 2 năm đánh giá không hòan thành nhiệm vụ.
Cán bộ chuyên môn có bằng cấp (đúng quy định của Nhà nước), sau
khi đã có quyết định bổ nhiệm vào ngạch, được bố trí theo hướng ổn định
lâu dài, hạn chế việc thuyên chuyển sang làm công tác khác (trừ việc bổ
nhiệm chức vụ cao hơn) bảo đảm chuyên sâu nghiên cứu, thành thạo trong
tác nghiệp, nghiệp vụ.
Thống nhất thời gian làm việc của chính quyền cơ sở 40 giờ/ tuần.
Tăng mức phụ cấp của đội ngũ cán bộ chuyên trách, phù hợp với thời
gian làm việc, khuyến khích cán bộ có trình độ, năng lực kiêm nhiệm các
chức danh thấp hơn.
63
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Đối với số cán bộ đã có quá trình công tác nhưng chưa đủ tuổi nghỉ
hưu theo quy định của Nhà nước, năng lực, trình độ hạn chế hoặc sức khoẻ
không bảo đảm để thực hiện nhiệm vụ, đề nghị Tỉnh uỷ, UBND tỉnh xem
xét hỗ trợ tạo điều kiện để số cán bộ này nghỉ trước tuổi hoặc nghỉ hưởng
chế độ một lần.
Chính sách thu hút học sinh, sinh viên tốt nghiệp các trường trung
học chuyên nghiệp, cao đẳng và đại học tình nguyện về công tác tại xã: sau
thời gian, nếu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ thì được đề bạt, bố trí đảm
nhiệm các chức vụ cao hơn ở xã, phường, thị trấn. Nếu có nguyện vọng
làm công chức ở tỉnh, huyện thì được ưu tiên cộng thêm điểm trong kỳ thi
tuyển hoặc xét tuyển công chức. Nếu tình nguyện công tác lâu dài tại xã
được hỗ trợ về đất sản xuất và đất xây dựng nhà ở.
Các sở, ban, ngành ở tỉnh, phòng, ban ở huyện, thành phố dành 10
đến 15% biên chế để tuyển dụng số học sinh, sinh viên tốt nghiệp trung
học chuyên nghiệp và cao đẳng, đại học sau 5 năm công tác ở xã, phường,
thị trấn hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ ở cơ sở có nguyện vọng thi vào công
chức Nhà nước.
Hàng năm tổ chức hội nghị "già làng", khen thưởng, tổ chức đi tham
quan những "già làng" có thành tích trong phong trào vận động nhân dân
tham gia xây dựng thôn, làng thực hiện nếp sống văn hóa mới. Thường
xuyên thăm hỏi, tặng quà cho những "già làng" khi ốm đau, ma chay, dịp
tết cổ truyền...
Hàng năm tỉnh phải dành tỷ lệ ngân sách thỏa đáng cho công tác đào
tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở.
Đối với những xã thiếu nguồn quy hoạch cán bộ và nguồn cán bộ,
động viên con em cán bộ có trình độ văn hóa lớp 9 hoặc lớp 8 tham gia các
lớp tạo nguồn do tỉnh, huyện mở; đồng thời có chính sách thỏa đáng thu
hút sinh viên tốt nghiệp trung học chuyên nghiệp trở lên về công tác tại cơ
sở.
Thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở, đồng thời củng cố xây
3.5.
dựng thôn, làng, tổ dân phố.
a- Nhận thức: Quán triệt một cách đầy đủ, sâu sắc về dân chủ vừa là
mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng. Phát huy dân chủ ở cơ sở là khâu
trọng yếu hiện nay nhằm động viên sức mạnh của các tầng lớp nhân dân
vượt qua khó khăn, thử thách, thực hiện thắng lợi các nhiệm vụ cách mạng,
đẩy lùi tiêu cực, suy thoái, xây dựng Đảng, chính quyền, Mặt trận và các
đoàn thể cơ sở vững mạnh. Việc thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở phải
gắn với việc thực hiện nhiệm vụ phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội, bảo
đảm an ninh quốc phòng ở cơ sở, giữ gìn và phát huy đậm đà bản sắc văn
hóa dân tộc.
64
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
b- Thực hiện: Dân chủ ở cơ sở thực hiện tốt hay không tốt là do cán
bộ ở cơ sở, thực hiện đầy đủ hay chưa đầy đủ các quy định của Quy chế để
dân biết, dân bàn, dân giám sát kiểm tra. Thực hiện tốt Quy chế dân chủ sẽ
nâng cao nhận thức, hiểu biết đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng,
pháp luật của Nhà nước; kế hoạch công tác dài hạn, ngắn hạn của địa
phương; để nhân dân phát huy trí tuệ cùng bàn bạc, thảo luận những vấn đề
trước khi chính quyền quyết định.
Gắn việc thực hiện Quy chế dân chủ ở cơ sở với việc thực hiện cải
cách thủ tục hành chính ở xã, phường, thị trấn. Công khai hoá chủ trương,
kế hoạch công tác của cấp uỷ, chính quyền; chương trình dự án đầu tư xây
dựng cơ bản ở địa phương để nhân dân biết và giám sát việc tổ chức thực
hiện; công khai thu, chi tài chính, các thủ tục hành chính liên quan đến nhu
cầu giải quyết công việc hàng ngày của nhân dân tại trụ sở UBND xã,
phường, thị trấn ; tổ chức nơi tiếp dân, thực hiện lịch tiếp dân để giải quyết
kịp thời những vướng mắc, khiếu nại, tố cáo của công dân. Phát huy vai trò
kiểm tra, giám sát của Ban thanh tra nhân dân đối với các công trình, dự án
xây dựng trên địa bàn xã, phường, thị trấn bằng bất kỳ nguồn vốn nào.
Thực hiện Quy chế dân chủ thông qua việc xây dựng nếp sống văn
hoá ở các khu dân cư; thôn, làng, tổ dân phố tự xây dựng các bản hương
ước, quy ước tự quản trong cộng đồng. Xác định đúng vị trí, vai trò của
“già làng” trong cộng đồng người dân tộc thiểu số, vận động quần chúng
nhân dân thực hiện tốt các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của
Nhà nước. Những “già làng” có trình độ, sức khoẻ, nhiệt tình cách mạng
có thể giới thiệu để nhân dân bầu làm trưởng thôn, làng và tham gia các tổ
chức tự quản ở khu dân cư; củng cố Hội người cao tuổi, nhằm tạo mọi điều
kiện cho các “già làng” tham gia sinh hoạt, học tập, trao đổi tin tức, tình
hình kinh tế-xã hội, an ninh quốc phòng ở địa phương.
Đổi mới hình thức, phương pháp tuyên truyền, giáo dục trong vùng
đồng bào dân tộc thiểu số Jrai, Bahnar về những nội dung cơ bản của Quy
chế dân chủ ở cơ sở bằng tiếng tiếng Jrai, Bahnar và in sang băng dĩa...giúp
nhân dân dể hiểu, dể biết và thực hiện.
Bồi dưỡng đội ngũ giáo viên và y tế cơ sở đủ năng lực làm báo cáo
viên, tuyên truyền viên thực hiện công tác vận động quần chúng tại các
thôn, làng.
65
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
- Củng cố các tổ chức Mặt trận, đòan thể tại các thôn, làng, tổ dân
phố bảo đảm cho các Hội viên, đòan viên tham gia sinh họat và thông qua
đó phát huy vai trò giám sát của mình.
3.6. Quy
hoạch địa giới hành chính huyện, xã
Với đặc điểm về địa lý của tỉnh, diện tích rộng, dân cư phân tán, địa
hình phức tạp, tính cắt cứ theo buôn, làng của đồng bào dân tộc thiểu số rất
cao; dân di cư tự do tăng nhanh gây sức ép trong công tác quản lý nhân
khẩu ở địa phương; tình hình an ninh, trật tự an toàn xã hội có nhiều phức
tạp, đội ngũ cán bộ chính quyền cơ sở còn nhiều hạn chế, bất cập. Những
đặc điểm nêu trên tạo ra nhiều khó khăn trong công tác quản lý chính
quyền ở cơ sở nhất là vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa.
Vì vậy việc quy hoạch điều chỉnh địa giới hành chính 1 số đơn vị
hành chính cấp huyện, xã, phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế, văn
hóa-xã hội, năng lực quản lý của cán bộ và phong tục tập quán của đồng
bào dân tộc thiểu số là yêu cầu tất yếu khách quan, nhằm phát triển kinh tế
xã hội, ổn định an ninh chính trị ở Gia Lai.
Trên cơ sở phương hướng phát triển kinh tế xã hội của tỉnh đến năm
2010 và điều kiện thực tế của từng vùng. Việc điều chỉnh địa giới hành
chính với bố trí lại dân cư, đan xen giữa các làng đồng bào dân tộc và
thôn, làng người Kinh, nhằm tạo môi trường học hỏi, đưa tiến bộ khoa học
kỹ thuật vào vùng đồng bào dân tộc.
Năm 2003 - 2004 điều chỉnh địa giới huyện Ayun pa và nâng cấp thị
xã An Khê.
Năm 2005 điều chỉnh địa giới hành chính huyện Chư Prông và Chư Sê.
Năm 2006 điều chỉnh địa giới hành chính huyện Krông Pa.
Năm 2007 nâng cấp thị trấn Ayun Pa thành thị xã Ayun pa và lập
huyện mới.
Đến năm 2010 ổn định 19 đơn vị hành chính cấp huyện (1 thành phố,
2 thị xã, 16 huyện), trên 270 đơn vị hành chính cấp xã. Về quy mô một
huyện không quá 15 đơn vị hành chính cấp xã, 1 xã không quá 10 thôn,
làng; về thôn, làng không quá 100 hộ, tổ dân phố không quá 150 hộ. Sau
điều chỉnh địa giới hành chính thành lập ngay bộ hồ sơ địa giới hành chính
để quản lý, không để tranh chấp đất đai có liên quan đến địa giới hành
chính, gây bất ổn về chính trị.
3.7. Tăng cường điều kiện làm việc của chính quyền cơ sở
Đối với những xã, phường, thị trấn có đủ điều kiện như: kinh tế phát
triển ổn định, đội ngũ cán bộ có năng lực, phẩm chất thì tạo điều kiện cho
chính quyền cơ sở chủ động về ngân sách, mở rộng các khoản thu, các hình
66
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
thức xây dựng qũy của cả hệ thống chính trị cơ sở; bảo đảm cho những cơ
sở này có thể tự cân đối được các khoản chi thường xuyên, đồng thời hỗ trợ
cho các họat động văn hóa, thể dục thể thao và hỗ trợ một phần cho cán bộ
cơ sở. Thực hiện chế độ định kỳ kiểm toán Nhà nước, công khai thu, chi
ngân sách cho dân biết.
Xây dựng trụ sở làm việc phục vụ chung cho cả hệ thống chính trị ở
cơ sở đảm bảo làm việc tốt. Trang bị các phương tiện làm việc cần thiết và
từng bước hiện đại hoá theo yêu cầu tin học hoá hệ thống quản lý hành
chính Nhà nước. Xây dựng hệ thống truyền thanh, nhà bưu điện- văn hoá
tiếp nhận thông tin; vận động nhân dân đóng góp, Nhà nước hỗ trợ xây
dựng nhà văn hóa thôn, tổ dân phố, nhà rông ở làng đồng bào dân tộc thiểu
số để nhân dân hội họp, giao lưu văn hóa.
Đổi mới sự chỉ đạo của cấp trên và sự lãnh đạo cấp ủy Đảng,
3.8.
sự phối hợp của Mặt trận Tổ quốc, các đòan thể chính trị xã hội ở cơ
sở và các tổ chức kinh tế đứng chân trên địa bàn
Các tổ chức trong hệ thống chính trị từ tỉnh đến cấp huyện phải đổi
mới phương thức chỉ đạo, khắc phục bệnh quan liêu, xa cấp xã, xa thôn,
làng, tổ dân phố, xa dân, hướng mạnh tới cơ sở, tới thôn, làng, tổ dân phố,
tăng cường đi sát, làm việc trực tiếp với cơ sở, với dân, thấu hiểu nguyện
vọng của dân, cùng cơ sở giải quyết vướng mắc do dân, tổng kết những
điển hình tốt từ cơ sở, những sáng kiến của dân. Mỗi cấp, ngành có quy chế
cụ thể về thời gian làm việc tại cơ sở, giảm bớt sự chỉ đạo bằng giấy tờ và
triệu tập cán bộ cơ sở lên họp.
- Các Ban của Tỉnh ủy phối hợp với Huyện ủy xây dựng và ban hành
quy chế về phương thức làm việc của tổ chức đảng và mối quan hệ công
tác giữa tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận và đòan thể ở cơ sở.
- Thường trực UBMTTQ Việt Nam tỉnh phối hợp với Hội liên hiệp
Phụ nữ, Đòan Thanh niên, Hội Cựu chiến binh, Hội Nông dân tập thể xây
dựng và ban hành quy chế làm việc của từng tổ chức mình và mối quan hệ
phối hợp công tác giữa Đảng, chính quyền, Mặt trận và các đòan thể; bảo
đảm mỗi tổ chức phát huy được vai trò của mình trong các họat động giám
sát, vận động nhân dân thực hiện tốt các chủ trương, chính sách của Đảng,
pháp luật của Nhà nước.
- Các tổ chức kinh tế đứng chân trên địa bàn cần quan tâm nhiều hơn
nữa giúp cho cơ sở như, sử dụng lao động tại chổ, có chính sách thu mua
sản phẩm do dân sản xuất ra phù hợp với nhu cầu của DN, khuyến khích
DN đỡ đầu các đối tượng chính sách có hòan cảnh khó khăn, học sinh
nghèo vượt khó học giỏi.
Chỉ đạo, điều hành của Uỷ ban nhân dân tỉnh, huyện theo hướng sát
cơ sở, sát thôn, làng, tổ dân phố, sát dân. Các sở, ban ngành, các cơ quan
67
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
Nhà nước thuộc tỉnh, huyện đổi mới phương thức chỉ đạo, khắc phục bệnh
quan liêu xa cơ sở, xa thôn, làng, tổ dân phố, xa dân, hướng mạnh tới cơ
sở, cùng với cơ sở giải quyết vướng mắc cho dân. Mỗi cấp có quy chế, quy
định cụ thể về thời gian làm việc tại cơ sở, giảm bớt sự chỉ đạo bằng hình
thức thủ tục hành chính.
Củng cố hệ thống thông tin tin học tại Ban Tổ chức huyện, thành ủy
phòng Tổ chức lao động huyện, thành phố lên Ban Tổ chức Tỉnh ủy và
Ban Tổ chức Chính quyền tỉnh, nhằm báo cáo nhanh nhạy, chính xác về
tình hình ở cơ sở. Cán bộ tỉnh, huyện phải tăng cường về cơ sở giúp cơ sở
tháo gỡ những vướng mắc trong công tác quản lý, điều hành công tác
chuyên môn; quy định chặt chẽ quy trình, thời gian báo cáo phản ánh thông
tin chính quyền xã, phường, thị trấn.
Tiếp tục tăng cường luân chuyển, thuyên chuyển cán bộ tỉnh, huyện
là những cán bộ có phẩm chất chính trị tốt, đủ sức khoẻ, trong diện quy
hoạch tăng cường có thời hạn về cơ sở giữ các chức danh chủ chốt, coi đây
là việc làm thường xuyên liên tục, vừa rèn luyện cán bộ, vừa thực hiện
nhiệm vụ ở cơ sở, vừa giúp cơ sở xây dựng hệ thống chính trị vững mạnh,
đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cho xã, phường, thị trấn đủ trình độ, năng lực
thực hiện nhiệm vụ.
Phân cấp rành mạch cả nhiệm vụ, quyền hạn, trách nhiệm và phương
tiện thực hiện cho chính quyền cấp cơ sở trong việc thu- chi ngân sách, sắp
xếp và quản lý cán bộ, quản lý đất đai, thủy nông, quản lý hộ tịch, quản lý
các dự án đầu tư thuộc vốn ngân sách và vốn huy động trong dân, quản lý
cơ sở vật chất về giáo dục, y tế, văn hóa phục vụ cho nhân dân trong xã,
phường, thị trấn. Chính quyền cơ sở được cấp trên ủy quyền thực hiện một
số nhiệm vụ trên địa bàn như: Thu một số loại thuế, quản lý tài nguyên,
thực hiện chính sách xã hội bằng kinh phí ngân sách.
Những nơi cán bộ có trình độ, năng lực, đủ điều kiện, cần thiết có cơ
chế khoán chi họat động phí cho xã, bảo đảm quyền chủ động, bố trí sắp
xếp cán bộ có trình độ năng lực, tạo điều kiện cán bộ chuyên sâu một việc,
kiêm nhiều việc, tăng cường trách nhiệm cá nhân gắn với quyền lợi.
1.1 Đối với Trung ương: Trong những năm qua với sự quan tâm của
TW, đảng bộ và nhân dân các dân tộc tỉnh Gia Lai đã có nhiều cố gắng ổn
định và phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh quốc phòng tại địa
phương. Tuy nhiên do điểm xuất phát quá thấp, áp lực gia tăng dân số cao,
các thế lực thù địch luôn tìm cách chống pháp cách mạng, chia rẽ khối đại
đòan kết dân tộc, do vậy đến nay Gia Lai vẫn là tỉnh nghèo, nguy cơ tụt
68
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
hậu về kinh tế còn lớn. Để tạo điều kiện cho Gia Lai có cơ hội phát triển
nhanh hơn về kinh tế, nâng cao các mặt xã hội, giảm khỏang cách chênh
lệch giữa miền núi và miền xuôi, trong khuôn khỗ đề tài này kiến nghị với
TW một số điểm sau:
Tăng cường hơn nữa về kinh phí đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở; và
đào tạo tiếng dân tộc thiểu số Jrai, Bah nar cho cả đội ngũ cán bộ, công
chức tỉnh, huyện và cán bộ cơ sở là người Kinh đạt trình độ, biết giao tiếp
với đồng bào dân tộc thiểu số (nghe, nói thông thạo); mở các lớp đào tạo
trên đại học tại tỉnh, đối với những ngành nghề cần thiết để tạo điều kiện
cho các tỉnh miền núi nâng cao trình độ cho đội ngũ cán bộ.
Đầu tư kinh phí thỏa đáng để bảo đảm cho việc xây dựng trụ sở làm
việc, cơ sở hạ tầng, và các điều kiện khác như truyền thanh, truyền hình,
điện thoại, từng bước tin học hóa cho tất cả các xã trong tỉnh.
Cho phép các xã thu vượt chỉ tiêu kế hoạch ngân sách hàng năm
được chi 50% vào họat động của hệ thống chính trị cơ sở, 50% còn lại hỗ
trợ khen thưởng cán bộ xã có thành tích cao trong năm.
Công chức xã cũng thực hiện xếp ngạch, bậc và thời gian nâng
lương cũng như công chức nhà nước; chức danh chủ chốt được hưởng phụ
cấp lãnh đạo.
Qua thực tế cho thấy HĐND cấp xã họat động chỉ mang tính hình
thức, đề nghị TW xem xét cho cơ sở lập UBHC, nhất thể hóa một số chức
danh như: Bí thư cấp ủy là Chủ tịch UBHC, Phó bí thư là Chủ tịch Mặt
trận Tổ quốc.
1.2 Đối với tỉnh: Tỉnh ủy, UBND tỉnh xem xét giao cho 2 Ban Tổ
chức, phối hợp với huyện ủy, UBND huyện, thành phố cùng xây dựng và
triển khai thực hiện các đề án:
- Quy hoạch và đào tạo, bồi dưỡng cán bộ cơ sở từ nay đến 2010;
- Tin học hóa công tác quản lý chính quyền, cán bộ chính quyền cơ
sở;
- Chính sách thu hút sinh viên tốt nghiệp từ đại học trở lên về công
tác cơ sở.
Chỉ đạo các ngành căn cứ theo chức năng nhiệm vụ của mình, xây
dựng đề án thực hiện có hiệu quả Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 Ban chấp
69
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở
hành TW Đảng (khóa IX); tổ chức, triển khai thực hiện những giải pháp
được nêu trong đề tài này.
2- KẾT LUẬN
Thực tiễn trên địa bàn tỉnh ta trong những năm qua đã cho thấy Tỉnh
uỷ, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân tỉnh đã đề ra đường lối đúng đắn,
sát hợp với thực tiễn, vận dụng Hiến pháp, phát luật phù hợp có sáng tạo
vào tình hình cụ thể tại địa phương. Từ đó các cơ quan quản lý Nhà nước
đã tham mưu ban hành nhiều quyết định, văn bản hành chính đúng đắn, kịp
thời và triển khai có hiệu quả trong việc phát triển kinh tế- xã hội, bảo đảm
an ninh quốc phòng kết quả này được thể hiện qua: Sự phát triển kinh tế xã
hội ở tỉnh ta trong những năm vừa qua; đời sống nhân dân đã từng bước
được cải thiện và nâng lên rõ rệt; Uy tín của Đảng và Nhà nước ngày một
nâng cao. Những thành tựu trên có sự đóng góp tích cực của chính quyền
cơ sở. Tuy vậy trong công tác quản lý, điều hành của chính quyền cơ sở
còn có nhiều tồn tại yếu kém cần phải khắc phục và tháo gỡ như: Nhiều xã
trong quản lý, điều hành còn kém hiệu quả, chưa nắm được dân, chưa sát
dân, gần dân, hiệu quả điều hành, quản lý còn nhiều hạn chế, nhiều chủ
trương chính sách của Đảng và pháp luật Nhà nước không triển khai đến
được với người dân; cần có thời gian dài mới khắc phục được; đội ngũ cán
cơ sở còn yếu, kém, cán bộ trẻ, nữ còn ít, nhiều địa phương không có
nguồn học sinh lớp 9, công tác quy hoạch cán bộ chậm; đào tạo, bồi dưỡng
tràn lan, không gắn với quy hoạch, hiệu quả đào tạo, bồi dưỡng còn thấp.
Để thực hiện thắng lợi mục tiêu do đại hội tỉnh Đảng bộ lần thứ XII
đề ra, trước mắt, cũng như lâu dài các ngành, các cấp cần quan tâm củng cố
xây dựng chính quyền cơ sở thật sự trong sạch, vững mạnh.
70
Đề tài khoa học về chính quyền cơ sở