You are on page 1of 27

ZEMJOTRES

HAZARD - RIZIK
prof. Elena Dumova-Jovanoska
ZEMJOTRES
POIM I NASTANUVAWE
Zemjotresot e prirodna pojava koja e rezultat na
nenadejno osloboduvawe na energija vo Zemjenata
kora, koe predizvikuva pojava na seizmi~ki
branovi.
Vo najop{t slu~aj zborot zemjotres definira potres,
predizvikan bilo od priroden fenomen ili od
nastan predizvikan od ~ovekot koj generira
seizmi~ki branovi.
Taka postojat zemjotresi predizvikani od geolo{ka
aktivnost, no i od vulkanski aktivnosti, lizgawe na
tlo, eksplozii vo rudnici i nuklearni eksperimenti.
Najgolemiot del od prirodnite zemjotresi se povrzani so tektonskata
priroda na Zemjata. Takvite zemjotresi se narekuvaat tektonski
zemjotresi. Zemjinata litosfera pretstavuva mozaik od plo~i koi se
dvi`at.
ZEMJOTRES
POIM I NASTANUVAWE
Granicata na tektonskite plo~i vdol` koja se javuva lom
se narekuva povr{ina na rasedot. Koga lomot na
povr{inata na rasedot doveduva do nasilni pomestuvawa,
na Zemjinata kora se osloboduva energija koja go
predizvikuva zemjotresot. Ovaa energija e kombinacija od
emituvani seizmi~ki branovi, toplotna energija od
triewe na povr{inata na rasedot i raspukuvawe na
karpite.
Proceneto e deka pri toa samo 10% od oslobodenata
enegrija se emituva vo oblik na seizmi~ki branovi,
dodeka najgolemiot del se tro{i na pridvi`uvawe na
rasedot i se osloboduva vo oblik na toplinska energija
od triewe.
ZEMJOTRES
RASED
Vo geologijata rased ili linija na rasedot se podrazbira
ramninski lom na karpa, {to pretstavuva dokaz za
postoewe na relativno pomestuvawe.
ZEMJOTRES
RASED
ZEMJOTRES
RASED
Rasedot kaj koj dvi`eweto
(prolizguvaweto) po
povr{inata na rasedot e
horizontalno se narekuva
izbiva~ki rased (strike-slip)
Rasedot kaj koj dvi`eweto
(prolizguvaweto) po
povr{inata na rasedot e
vertikalno se narekuva
potonuva~ki rased(dip-slip).
Potunava~kiot rased mo`e
da bide normalen (normal) i
obraten (reverse)
Kombiniran rased ima
zna~itelni komponenti od
dvata vida potonuva~ki i
izbiva~ki
Dvete strani na ne-vertikalen rased se narekuvaat obesen yid
(hanging wall) i potporen yid (footwall). Po definicija obeseniot yid se
nao|a nad rasedot, a potporniot yid pod rasedot.
ZEMJOTRES
RASED
Normalniot rased se javuva
koga korata se pro{iruva.
Obeseniot yid od rasedot se
dvi`i nadolu vo odnos na
potporniot yid. Kaj
obratniot rased za razlika
od normalniot, obeseniot
yid se dvi`i nagore vo
odnos na potporniot yid.
Obratniot rased e indikacija za sobirawe na korata. Naklonot na
obratniot rased e prili~no strmen, pogolem od 45
o
. Turka~kiot rased
(thrust) ima ist na~in na dvi`ewe kako obratniot rased samo {to
naklonot e pomal od 45
o
.
Izbivaweto (strike)
e agolot {to
ramninata na
rasedot go zafa}a
so geografskiot
sver. Nurnuvaweto
(dip) e agolot {to
ramninata na
rasedot vo
vertikala go
zafa}a so
horizontalata.
ZEMJOTRES
RASED
ZEMJOTRES
RASED
Desen-popre~en izbiva~ki rased (right-lateral strike-slip) pominuva niz
razurnatata zgrada, Mo`e da se konstatira deka edna do druga se sosema
razru{ena i neo{tetena zgrada, {to uka`uva na intenzitetot na
zemjotresot no i na razlikite vo kvalitetot na konstrukciite.
Izmit-Turcija,
zemjotresot od 1999
Seizmometrite se instrumenti koi go merat i zapi{uvaat
dvi`ewata na tloto, vklu~uvaj}i go i dvi`eweto predizvikano od
seizmi~kite branovi pri zemjotresi, nuklearni eksplozii i drugi
seizmi~ki izvori.
ZEMJOTRES
SEIZMOMETRI
Seizmograf e drug izraz za seizmometar, iako e posoodveten na
postarite instrumenti vo koi mereweto i zapi{uvaweto na
zemjinoto dvi`ewe se kombinirani, dodeka vo novite instrumenti
ovie dve funkcii se odvoeni. Dvata tipa na instrumenti
obezbeduvaat kontinuirani zapisi na dvi`eweto na tloto.
Inercijalnite seizmometri se sostojat od:
ZEMJOTRES
SEIZMOMETRI
Masa, nare~ena inercijalna masa, koja mo`e da se dvi`i
vo odnos na ramkata na instrumentot, no e zaka~ena za
instrumetot (so feder) taka {to taa se dr`i do ramkata
koga nema dvi`ewe
Sredstvo za zapi{uvawe na dvi`eweto vo odnos na
ramkata, ili na silata potrebna da ja dr`i vo miruvawe
Profesionalnite seismi~ki observatorii obi~no koristat
instrumenti koi merat na tri oski; sever-jug, istok-zapad i
nagore-nadolu. Dokolku mo`e da se meri samo edna oska se
merat vertikalnite pomestuvawa bidej}i davaat podobri
zapisi od nekoi seizmi~ki branovi.
ZEMJOTRES
Seizmogrami
Seizmogramite se
zapisi na seizmi~kite
potresi napraveni so
instrumenti
seizmometri
(seizmografi).
ZEMJOTRES
Seizmogrami
Prvite seizmografi skoro sekoga{ bile locirani vo astronomski
laboratorii zaradi precizno definirawe na vremeto. Vo dne{no
vreme GPS se koristi za precizno opredeluvawe na vremeto taka {to
seizmometrite mo`at da bidat locirani bilo kade.
Modernite
instrumenti
sposobni za
zapi{uvawe na
golemi potresi
strate{ki se
postavuvaat vo
konstrukcii, za
da obezbedat
informacii za
odgovorot na
konstrukciite.
Zgradata Transamerika Pyramida vo centarot na San Francisko
ZEMJOTRES
LOKACIJA NA ZEMJOTRESOT
To~kata vo koja zapo~nuva lomot pri zemjotres se narekuva
fokus ili hipocentar. Dodeka poimot epicentar ja
ozna~uva to~kata na povr{inata na zemjata koja se nao|a
direktno nad hipocentarot. Polo`bata na hipocentarot se
opredeluva vrz osnova na zapisite na seizmi~kite
branovi vo pove]e to~ki na zemjinata povr{ina.
Seizmometrite rasporedeni vo odredena oblast mo`at da
se iskoristat za precizno opredeluvawe (vo tri
dimenzii) na izvorot na zemjotresot, koristej}i go
vremeto potrebno seizmi~kite branovi da stasaat od
hipocentarot do seizmometrite.
ZEMJOTRES
RIHTEROVA SKALA
Spored Rihterovata skala na magnituda ili poto~no
skala na lokalna magnituda , se dodeluva eden broj za
opredeluvawe na koli~inata na seizmi~ka energija
oslobodena za vreme na zemjotres.
Toa e dekadna logaritamska skala, koja se dobiva so
presmetuvawe na logaritam od kombinacija na
horizontalna amplituda na najgolemoto pomestuvawe od
nula, na zapis od Wood-Anderson-ov torzionen
seizmometar.
Porastot od eden stepen na ovaa logaritamska skala
odgovara na pati zgolemuvawe na
oslobodenoto koli~estvoto energija, dodeka porastot od
dva stepena odgovara na pati zgolemuvawe na
energijata.
L
M
6 . 31 10
5 . 1
=
1000 10
3
=
ZEMJOTRES
RIHTEROVA SKALA
Razviena e vo 1935 godina od Charles Richter vo sorabotka
so Beno Gutenberg, dvajcata od California Institut of
Technology. Prvi~nata namena na ovaa skala bila da gi
definira i odvoi nekolkute pogolemi zemjotresi koi se
slu~ile vo Kalifornija i pritoa da se koristat zapisi
na potresite od eden to~no odreden instrument Wood-
Anderson-ov torzionen seizmometar.
Razli~ni istra`uva~i predlagale pro{iruvawe na
skalata na lokalna magnituda, najpopularni se; skala na
magnituda na povr{inskite branovi i magnituda na
dlabinskite branovi . Ovie tradicionalni skali na
magnituda se seriozno potisnati so primenata na
metodata za procena na seizmi~ki moment i skalata na
momentni magnitudi koja odi so nea.
ekstremnoredok
(nepoznat)
Niko[ zabele`an; Ekstremen 10.0+
1 na20 godini
Razurnuva~ki vooblast so radius odnekolku
iljadnici miqi.
Ekstremen 9.0-9.9
1 godi[no
Mo`edapredizvikaseriozna[tetavooblast so radius
odnekolkustotici miqi.
Ekstremen 8.0-8.9
18 godi[no Mo`e da predizvika seriozni [teti na golemi povr[ini. Razru[uva~ki 7.0-7.9
120 godi[no
Mo`e da bide destruktiven vo oblasti so radius do
100 miqi vo naseleni oblasti.
Silen 6.0-6.9
800 godi[no
Mo`e da predizvika seriozna [teta na slabo
proektirani objekti vo potesni oblasti. Najmnogu
mala [teta na dobro proektirani konstrukcii.
Umeren 5.0-5.9
6,200 godi[no
(procena.)
Zabele`itelno ni[awe na predmetite vo objektite,
[umovi. Ne e voobaena zna~itelna [teta.
Slab 4.0-4.9
49,000 godi[no
(procena.)
^estose ~ustvuvaat, no retkopredizvikuvaat [teta. Minoren 3.0-3.9
okolu1,000 naden Voglavnom ne se ~ustvuvaat, no se registriraat. Minoren 2.0-2.9
okolu8,000 naden Mikropotresi, nese ~ustvuvaat. Mikro <2.0
Povraten period Efekti od zemjotresot Opis
Rihterova
magnituda
ZEMJOTRES
SKALA NA MOMENTNA MAGNITUDA
Skalata na momentni magnitudi predlo`ena e vo 1979 godina od
Thomas C. Hanks i Hiroo Kanamori kako prodol`uvawe na
Rihterovata skala i se koristi od seizmolozite za da se sporedi
energijata oslobodena pri zemjotres. Momentnata magnituda e
bezdimenzionalen broj definiran kako

= 1 . 16
cm dyn
M
log
3
2
1 . 9
m N
M
log
3
2
M
0
10
0
10 W
Prednost na skalata na momentna magnituda e faktot deka ovaa
skala nema goren limit nad koj jakite zemjotresi imaat ist
intenzitet. Poradi ova momentnata magnituda denes e naj~esto
koristena pri procena na intenzitetot na jakite zemjotresi.
ZEMJOTRES
SKALA NA MOMENTNA MAGNITUDA
Potencijalnata energija e akumilirana vo zemjinata kora vo oblik na
napregawa. Za vreme na zemjotres ovaa akumulirana energija se
transformira vo
- puknatini i deformacii vo karpite
- toplotna energija
- emituvana seizmi~ka energija
Seizmi~kiot moment M
0
e merka za vkupnata energija koja se
transformira za vreme na zemjotres. Samo mal del od seizmi~kiot
moment M
0
se pretvora vo seizmi~ka energija koja ja registrira
seizmograf, ovaa vrednost mo`e da se proceni so slednata
zavisnost:
5
0
8 . 4
0 S
10 6 . 1 M 10 M E

= =
S
E
9 . 2
m N
E
log
3
2
M
S
10 e

=
Chou i Boatwright vo 1995 godina definirale energetska magnituda
ZEMJOTRES
MERKALIEVA SKALA
Merkalievata skala na intenzitet se koristi za merewe na
intenzitet na zemjotres. Ovaa skala gi opi{uva efektite od
zemjotresite na Zemjinata povr{ina, lu|eto, prirodnite objekti i
proizvodite na ~ove~kiot trud so skala od 1 do 12, pri {to 1
ozna~uva slab zemjotres a 12 zemjotres koj predizvikuva kompletna
destrukcija.
Merkalievata skala proizlegla od masovno koristena skala od deset
stepeni Rossi-Forel, koja bila revidirana od italianski vulkanolog
Giuseppe Mercalli vo 1883 i 1902. Izrazot Merkalieva skala na
intenzitet ili Merkalieva skala ne treba da se koristi osven ako ne
se misli na originalnata skala od 10 stepeni od 1902 godina.
Vo 1902 godina Merkalievata skala od deset stepeni bila pro{irena
na dvanaeset stepeni od italijanskiot fizi~ar Adolfo Cancani. Taa
podocna bila kompletno prerabotena od geofizi~arot August Heinrich
Sieberg i stana poznata kako Mercalli-Cancani-Sieberg (MCS) skala.
Ovaa skala bila u{te dva pati doplnuvana od Harry O. Wood i Frank
Neumann i kone~no od Charles Richter. Denes ovaa skala e poznata
kako Modificirana Merkalieva skala MMI.
Go ~ustvuvaat site, mnoguminase ispla[eni i begaat nadvor,
se dvi`at nesigurno. ^inii, prozorci, stakla se kr[at, pa\aat
knigi odpolici, pote`ok name[taj se pomestuvaili prevrtuva,
mestimi~nootpa\awe namalterot. Mali [teti.
VI. Silen
Go ~ustvuvaat skorosite, mnoguminase razbudeni. Iskr[eni
~inii i nekoi prozorci. Nestabilni objekti se prevrtuvaat.
^asovnicite mo`e da zaprat.
V. Re~isi silen
Vo objektite go ~uvstvuvaat site, nadvor ograni~en broj,
prekuden. No]esamobudnite.
IV. Umeren
Go ~uvstvuvaat lu\eto vo objektite osobeno na povisokite
zgradi. Mnoguminanesva]aat dekae zemjotres. Vozilatavo
miruvawe mo`e malku da se pridvi`at. Vibracii sli~ni na
onie pri minuvawe na voz. Vremetraeweto mo`e da se
proceni.
III. Slab
Gi ~ustvuvaat samo odreden broj lica i toa na povisokite
katovi. Labavo zaka~enite predmeti mo`e da se ni[aat.
II. Lesen
Pove]eto lu\e ne go ~ustvuvaat.
I. Instrumenten
MERKALIEVA SKALA
Totalna [teta - skoro se e uni[teno. Liniite na terenot izvrteni.
Objekti izvfrleni vo visina. Po~vata se dvi`i vo branovi i nabori.
Golemi koli~ini na karpi mo`e da ja promenat pozicijata.
XII. Katastrofalen
Samo nekolku, ako voop[to ima ostanati yidani konstrukcii. Uni[teni
mostovi. Prugi mnogu izvitkani.
XI. Ekstremno uni[tuva~ki
Nekoi dobro gradeni drveni konstrukcii uni[teni, pove]eto yidani i
ramkovni konstrukcii uni[teni so se temeli. Izvivawenaprugi.
X. Uni[tuva~ki
Op[ta panika, zna~itelna [teta vo specialno proektirani konstrukcii,
dobro proektirani ramkovni konstrukcii iskornati. Golema [teta vo
prose~ni konstrukcii, so parcijalen kolaps. Zgradi izmesteni od
temelite.
IX. Razurnuva~ki
Mali [teti vo specijalno proektirani konstrukcii, zna~itelna vo
prose~ni konstrukcii so parcijalen kolaps. Golemi [teti vo slabo
izvedeni konstrukcii. Pa\awe nafabri~ki oxaci, stolbovi, spomenici,
yidovi. Te[kiot name[taj izmesten.
VIII. Destruktiven
Te[koe dase stoi, iskr[enname[taj, nezna~itelna[tetanadobro
proektirani i izvedeni konstrukcii, lesnado umerena[tetanadobro
izvedeni prose~ni konstrukcii. Zna~itelna[tetanalo[oizgradeni i
slaboproektirani konstrukcii, iskr[eni oxaci. Go zabele`uvaat i lica
vo vozila koi se dvi`at.
VII. Mnogu silen
ZEMJOTRES
EVROPSKA MAKROSEIZMI^KA SKALA
Evropskata Makroseismi~ka Skala (EMS) e osnova za ocena na
intenzitet na zemjotres vo evropskite no i vo pove]eto drugi
zemji. Izdanieto na ovaa skala od 1998 godina, koe
pretstavuva podobrena verzija na test verzijata od 1992,
poznata e kako EMS-98.
Istorijata na EMS zapo~nuva vo 1988 godina koga Evropskata
seizmolo{ka komisija (ESC), odlu~uva da ja revidira i
nadgradi Medvedev-Sponheuer-Karnik skalata (MSK-64), koja vo
nejzinata bazi~na forma bila koristena vo Evropa skoro
~etvrt vek. Posle skoro pet godini intenzivni istra`uvawa i
~etiri godini na test period, novata skala bila donesena.
Vo 1996 godina na XXV Generalna asambleja na ESC vo
Rejkjavik donele rezolucija so koja novata skala bila usvoena.
Zemjotresot e po~ustvuvan vnatre od pove]eto lu\e i
od malkumina nadvor, mnogumina se budat (ako e
no]e). Malkumina istr~uvaat nadvor. Zgradite
treperat. Obeseni predmeti intenzivno se ni[aat.
Porcelanot i stakloto se udiraat. Oscilaciite se silni.
Najte[kite predmeti se prevrtuvaat. Vrati i prozorci
treskaat (seotvaraat ili zatvoraat).
5. Silen
Zemjotresot e po~ustvuvan vnatreodgolem broj lu\e
i od samo nekolkumina nadvor. Malkumina se budat
(ako e no]e). Nivoto na oscilacii ne predizvikuva
strav. Prozorci, vrati i ~inii zvonat. Obeseni predmeti
se ni[aat.
4. {iroko primeten
Oscilaciite se slabi i se ~ustvuva vo vnatre[nosta od
mal broj lu\e. Lu\e koi se odmaraat ~uvstvuvaat slabo
ni[awe.
3. Slab
Oscilaciite se ~ustvuvaat samo od poedinci koi se
odmaraat voku]ite, osobenonapovisokitekatovi.
2. Edvaj osetliv
Nese ~ustvuva.
1. Ne osetliv
Eefekt Stepen
EVROPSKA MAKROSEIZMI^KA SKALA
Prakti~no site konstrukcii nad i pod nivoto na zemjata se
te[ko o[teteni ili uni[teni.
12. Kompletno uni[tuva~ki
Pove]etoprise~ni zgradi do`ivuvaat lom.
11. Uni[tuva~ki
Mnoguprise~ni zgradi do`ivuvaat lom.
10. Mnogu destrukutiven
Spomenici i stolbovi pa\aat ili se usukani. Mnogu prose~ni
objekti imaat lokalen lom a nekolku imaat lom na celiot
sistem.
9. Destruktiven
Name[tajot mo`edae prevrten. Mnogu prose~ni objekti se
o[teteni; oxaci pa\aat, se javuvaat golemi puknatini, nekolku
objekti mo`edado`ivet parcijalenkolaps.
8. Te[ki [teti
Pove]eto se ispla[eni i istr~uvaat nadvor. Name[tajot se
pridvi`uva i predmetite msovno ispa\aat od policite. Mnogu,
prose~ni zgradi, do`ivuvaat umereni [teti; mali puknatini vo
yidovite, parcijalen lom na oxaci.
7. O[tetuva~ki
Zemjotresot e po~ustvuvan od site vnatre i od mnogumina
nadvor. Mnoguminase ispla[eni i istr~uvaat nadvor. Pomali
predmeti pa\aat. Lesni [teti na mnogu prose~ni zgradi; pr.
fini puknatini vomalterot i mali par~iwaodmalterot pa\aat.
6. Mali [teti
ZEMJOTRES
SEIZMI^KI HAZARD
Seizmi~ki
hazard
pretstavuva
analiza na
o~ekuvan
zemjotres na
proizvolna
lokacija na
zemjata.
ZEMJOTRES
SEIZMI^KI RIZIK
Seizmi~kiot rizik osven rezultatite od seizmi~kiot
hazard gi zema predvid i ludostite na ~ovekot.
Na{ata sigurnost osven od seizmi~kiot hazard zavisi i
od kavalitetot na ona {to go gradime.
Taka mo`e da se ~ustvuvame mnogu posigurno vo oblast
so visok seizmi~ki hazard koga sme vo objekt izgraden
so respekt kon site sovremeni soznanija za proektirawe
seizmi~ki otporni konstrukcii.
Od druga strana pak, i vo regioni so umeren seizmi~ki
rizik mo`ni se seriozni {teti na objekti so niozok
kvalitet na proektirawe i izvedba.

You might also like