Cu 10: Ngun gc ca cc kim loi nng (KLN) v con ng chnh vn chuyn KLN

A. Ngun gc ca kim loi:

Kim loi c sinh ra do 2 ngun t nhin v con ngi
1. T nhin
Ngun gc ca kim loi nng trong mi trng ch yu l t cc mnh v ca qu trnh phong ha, qu trnh
xi mn xy ra trn b mt tri t hoc c pht thi vo trong kh quyn do hot ng ca ni la. Hai
nguyn nhn trn l nguyn nhn chnh to ra kim loi nng, cn li 10% l do chy rng v sinh vt. Hin
tng xi mn s gii phng cc ht vo khng kh di dng bi. Ngoi ra mt s ht s c gii phng bi
qu trnh trng trt. Ngun pht thi t nhin phi phng 12,000 (Pb); 45,000 (Zn); 1,400 (Cd); 43,000 (Cr);
28,000 (Cu) tn mi nm. Nh vy mt lng ln kim loi c pht tn vo trong khng kh t cc ngun t
nhin.
2. Con Ngi
C rt nhiu hot ng ca con ngi dn ti vic pht thi kim loi vo mi trng, nhng ch yu l do hot
ng khai thc v luyn kim. Vic khai thc m s thi kim loi vo mi trng nc, t di dng cht thi
ca qu trnh tuyn qung, cn luyn kim s pht thi kim loi vo mi trng khng kh di dng bi.
Ngoi ra vic s dng, t cha cc nguyn liu ha thch (ch yu l than) cng l nguyn nhn quan trng
pht thi kim loi vo khng kh.
Mt ngun kim loi nng quan trng khc thi vo mi trng nc v cc sinh vt trn tri t l bn thi,
cc phn bn v thuc tr su thng mi, cht thi ca ng vt v nc thi.
Bng 1 cho thy lng KLN pht thi vo mi trng t cao hn nhiu ln so vi vo khng kh, chng t
qu trnh chn lp cht thi khai thc khong sn, cht thi ho hc, t x, cht thi sinh hot v bn thi l
ngun pht thi chnh vo mi trng t.
Lng KLN pht thi vo mi trng nc thng cao gp i so vi khng kh (ngoi tr Pb v Cd) chng
t ngun thi KLN vo mi trng thu sinh c th l t cht thi ho hc v nc thi.

Bng 2 so snh hm lng 6 KLN trong cc cu phn t nhin trn tri t c tc ng thng xuyn ti mi
trng kh quyn, t v thu sinh. C th thy c s vn chuyn lm giu cc KLN t lp trn cng ca v
Tri t vo mi trng t, bn sng, trm tch sng h v cc ht cht rn l lng sng. Cng c th thy
hot ng ca con ngi c tc ng ln ti hm lng KLN trong cht rn l lng sng h. Nhng ht cht
rn l lng ny c vn chuyn v tch lu ti cc vng ca sng hay ca bin.

Bng 2: Hm lng 6 KLN trong cc cu phn t nhin trn tri t

B. Con ng vn chuyn kim loi nng
Hai con ng chnh kim loi i vo khng kh-t-trm tch h l qua ng khng kh v nc.
Con ngi khai thc khong sn, t nhin liu ha thch bi kim loi b pht tn vo khng kh
KLN li c tch ly trong thc phm, con ngi li tiu th li v thi ra mi trng nc (nc thi), t
v trm tch (bn thi).
Kim loi xm nhp vo cc h v i dng thng qua nc (t sng ngi) nhiu gp 2 n 10 ln thng qua
con ng khng kh. iu ny phn nh mt s tht hin nhin rng nc thi t h thng nc cng
khu th - khu cng nghip l con ng chnh gy nhim.
Pb c tr lng ln t ngun thi khng kh l do vic t xng pha ch.
Cu 11. S phn b ca KLN trong v tri t, t, trm tch
Bng 4 th hin t l trung bnh ca su kim loi nng trong t, , trm tch v nc t nhin. Vi Ch, nng
Pb trong pha rn tng dn t v tri t < t < trm tch h . Tuy nhin, thnh phn Ch trong cc lp trm
tch h v vng ven sng c lm giu bi cc hot ng ca con ngi nh: s dng xng du pha Ch, t
cc nhin liu ha thch, rc thi th v vic s dng t ba bi.
Lng Km v Cd trong t ven sng cao hn nhiu so vi cc vt liu khc trn tri t.v cao hn c hm
lng trung bnh trong t trn th gii. Cng ging nh trng hp ca Ch, Km cng tp trung nhiu nht
cc lp trm tch h, lp t st di y bin su.
Crom l nguyn t kim loi nng c nhiu nht trong v tri t, tp trung Bazan v phin st. N
phn b u trn lp v tri t t t lin n dng v t chu nh huowntg bi hot ng ca con ngi,
khc vi Ch, Km v Cardimi.. Nhng kim loi ny cng vi ng v Niken to thnh xng sng ca ngnh
cng nghip luyn kim, v vy cc hot ng ca con ngi nh hng ln n chu trnh t nhin ca
chng.
ng tp trung trong ca lp v tri t v xp x bng trong t. Tuy nhin, nhng kim loi trong t b
phong ha v c vn chuyn n lp trm tch h- bin. Trong khi nng Pb- Zn- Cd trong lp t st
bin su cao gp 1.5 ln so vi trm tch trong t lin th vi Cu l cao gp 5 ln. l do trn b mt lp
trm tch trong i dng c cha mt lng ln oxit feromangan.
Niken tp trung trong trn lp v tri t vi nng cao hn so vi trong t, nhng li xp x bng so vi
lp trm tch lc a. Niken trong ph sa ven sng nhiu gp 2 ln so vi trong lp trm tch lc a v trong
lp t st bin su th n cao gp 3 ln.

Bng 5 th hin nng ca 6 kim loi nng trong cc sn phm ph sinh ra t cc hot ng ca con ngi,
nh sn phm ca qu trnh tinh luyn cc nguyn liu t nhin: than , qung kim loi nng chy hoc cc
sn phm sinh ra t qu trnh sinh hot ca con ngi nh bn thi, cht thi ng vt. Qung kim loi nng
chy l ngun chnh pht tn kim loi nng ra mi trng thng qua kh quyn, tuy nhin s pht tn tro bay
t vic t than trong cc nh my nhit in l nguyn nhn quang trng hn dn n vic pht thi bi
kim loi vo kh quyn v cc nh my nhit in l ngun cung cp in chnh. Ngoi ra bn thi l nguyn
nhn chnh pht thi kim loi nng vo t, vy nn vng ven sng cha nhiu Pb, Zn, Cd, Cu, v Ni.

Cu 12: Lin kt a ha hc trong t v trm tch
Khng phi tt c cc kim loi u c tc ng , c tnh v nh hng n sinh vt nh nhau, Nhng ion t
do ca kim loi l linh ng v c nht. Kim loi c th b gi trn b mt khong rn nh mt s quy trnh;
hp ph ti cc tm hot ng v hp ph khng c tm hot ng, ng kt ta, v kt ta ca cc oxit v
hydroxit. Fe v Mn hydroxit c th hnh thnh lp ph trn b mt cc loi b mt khong cht nh t st,
vi, v ht fenspat v thch anh. Ba nn rn hp ph kln trn b mt ph bin l Feoxit, Mn-oxit, v cht hu
c t nhin. Trm tch l ni lu tr quan trng ca kim loi trong nc, t n c th gii phng ra nc
sng h, ai dng. Bi v kh nng lu gi kim loi, trm tch c th phn nh cht lng nc v cho bit
cc tc ng ca ngun pht thi do con ngi. KLN cng c th b lu gi trn b mt cht rn l lng (v d
ph sa sng). Cc cht rn l lng ny c th c to thnh t 2 ngun chnh
- c vn chuyn t lu vc sng, ch yu t mi trng t
- Cc ht cht rn l lng c hnh thnh trong chnh mi trng nc
Cc ht kim loi s c hp th ln bi trong khng kh v cht rn l lng trong nc, n l yu t quyt
nh s vn chuyn, lng ng, kh nng gy hi ca kim loi.
Nghin cu v trm tch sng Amazon v Yukon ca Gibbs cho thy Ni b bao ph bi mt lp hydroxit trong
khi Cu v Cr tp trung ch yu trong khung/mng tinh th tr ca t . Trong h thng sng t b nhim
hoc khng b nhim cc cht gy nhim thng tn ti ch yu trong phn on lin kt vi khung tr ca
t, cn nhng ni b nhim cc hot ng ca con ngi th kln ch yu tn ti dng lin kt ho hc km
bn vng hn nh dng trao i v kh. Ngoi tr Cd v Mn, t tham gia cc phn ng trao i. Thm vo ,
Zn thng tp trung giai on d dng b kh (hydroxit v nh hnh Fe / Mn), v Fe - Pb - Cu - Cr tp trung
trong giai on kh kh hn (tinh th Fe / Mn oxyhydroxit). S hp th ca Cd , Cu, Ni , Pb, Zn v ln Fe -
hydroxit l mt c ch quan trng trong vic gim nng kim loi nng trong nc h.
Kln cn c th b hp ph ln cht hu c c trong nc, chng c th to phc vi cc cht hu c t nhin
trong mi trng nc (NOM natural organic matter).
Cu 13: S phn b thu ngn trong cc khong t nhin
a. Trong v tri t:
Thy ngn c thy l phong ph hn trong magma xm nhp v cc khu vc ni la trn mt t
v ngm di bin, nht l gn ming ni la.
S phn b cc nng cao nht ca thy ngn trong cc loi b mt v gn b mt phn nh khu
vc ca hot ng kin to hin ti v trong qu kh v c m t nh l "vnh ai ton cu thy ngn
Nng thy ngn trong sn phm phong ho t magma c th cng rt cao v l mt ngun thy
ngn tim nng ng k i vi kh quyn ti mt lot cc quy m khng gian thng qua s bay hi nhit
thp.
b. Trong khong vt lng ng: Thu ngn tn ti ch yu dng khong ho HgS; trong cc iu kin nc
mt in hnh, khong ny cc k km ha tan (lgK
SO
(HgS) = -36,8), n sa lng v c hp th trong cc
lp st trm tch. Do Hg hm lng ln cn c th c tm thy trong cc lp trm tch ngp nc.
c. Trong nhin liu ho thch: Ngay c khi tn ti bn vng dng khong vt cinnabar (HgS ), Hg vn di
ng trong mi trng b mt. N tn ti vi nng kh cao trong nhng khong lng ng giu cht hu c
nh nhin liu ho thch (l du m hoc mt s m than) hay phin st do Hg c i lc ln vi thnh phn
hu c cng nh S.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
Cu 14: Ngun pht thi Hg & chu trnh Hg ton cu
A. Cc ngun pht thu ngn
(1). Cc ngun t nhin
a. Pht thi thu ngn t ni la:
* Ni la trn cn: pht thi thu ngn vo kh quyn:
Pht thi thy ngn t ni la trn ton cu hng nm thng t hn 0,5 Mmol (100 tn), trung bnh 0,23
Mmol (45 tn)
trong khi lung thy ngn nhn to ( ~9,6 Mmol), lung t nhin t mt t vo kh quyn (5 Mmol)
tng i nh vo chu trnh thy ngn ton cu
Thi gian tn ti ca thu ngn trong kh quyn 1,25 nm, s lng ng trn mt t trung bnh hng nm ca
thy ngn t ni la s l ~0.07g.m
-2
.
Trong khong thi gian 100 nm, u vo thy ngn do con ngi vo kh quyn ton cu l 1.000 Mmol,
trong khi lng kh thi thy ngn trung bnh t ni la s l 23 Mmol. t phun tro ln nh k, s thm
ng k thng lng ny nhng trong thi gian rt ngn.
* Ni la ngm: pht thi thu ngn vo i dng
Theo cc kt qu nghin cu ni la ngm c nh gi: khng phi l ngun thy ngn ch yu thi vo
cc i dng trn ton cu.
b. S bay hi nhit thp
- S bay hi nhit thp l mt hnh thc phong ho nhit thp, da trn c s tnh cht d bay hi ca
thu ngn v cc hp cht thu ngn d bay hi
- Thng lng ph thuc nhit , nh sng, tc gi, m t, t l thun vi nng thu ngn trong vt
cht nn t/, nng carbon hu c ha tan trong dch t, nng axit fulvic; v d nh nng axit
fluvic trong dung dch t cao s lm tng kh nng kh v pht tn Hg
- Thy ngn bay hi t cc khu vc khong c th l ng k; tuy nhin, lng thi t cc loi b mt khc -
mi trng t khng b nhim, theo nh gi hin nay, thp hn nhiu so vi nhng khu vc khai khong,
v thng vo khong 0,2 g/m2/nm.
Ch l s pht thi Hg t mi trng t khu vc nng cao c cha mt t l ln Hg ban u tn ti
dng di ng do cc hot ng nhn to, sau li c tch t trong t.
(2). Cc ngun nhn to
a. Khai thc m
Khai thc khong sn (Khai thc thu ngn, khai thc vng bc) l ngun lu di v ang tip din ca
nhim thu ngn mi trng.
+ Trong cc qu trnh sn xut v phc hi vng, bc cng nh trong khai thc m v sn xut ca thy ngn
lun xy ra mt mt thu ngn. S mt mt trong cc l luyn kim c xy dng tt nht l gn nh c th
xp x, khng t hn: 15 -20%, v trong nhiu cng trnh nhng lng tn tht c th s gp i nh vy.
+ Cc m thy ngn hin nay vn cn ngun ng k t thy ngn lu vc sng v h thng ven bin bao
gm cc ni khng hot ng
S tht thot thu ngn t khai thc m/qung hin nay, khin phn ln thy ngn gy nhim tch t trong
cc vng t xung quanh, lu vc sng, ng thy, v cht thi m, gy ra cc vn mi trng v ch yu
c lin quan n sc kho con ngi ca a phng v khu vc. Mt phn ca thy ngn c thi ra ngoi
khng kh cng dn n nhng lo ngi ton cu.
b. Lu vc sng v Thu ngn tch lu
Lu vc sng l ngun pht tn thy ngn vo mi trng nc. Tng t nh t sinh khi v pht tn ca
Hg, thy ngn pht thi t lu vc sng c ngun gc hn hp. V thi gian lu ca thy ngn trong lu vc
l di, do vy n c kh nng b tch t ti .
- iu ny lin quan ti s suy gim ti lng thu ngn trong nc. Do , mc d s tch t thy ngn ti
lu vc sng c th gim, lu vc s ng gp nhiu thy ngn cho dng chy h lu ca n hn ngun
nc thng lu chy vo n mi nm. Thy ngn tn lu c pht thi vo mi trng do hot ng ca
con ngi v c xem nh l mt ngun nhn to
(3). Cc ngun hn hp (- va t nhin va nhn to!!!)
Bao gm: 1. t chy sinh khi (ch v t nhin)
2. s gii phng thu ngn t t
3. s gii phng thu ngn t i dng
Thy ngn gii phng ra t t (thng c gii phng t lp t b mt; khng phi nhng vng t c
cha qung khong) c hm lng thu ngn khng cao do ngun gc ch yu ca thy ngn ny l t lng
ng t kh quyn V Hg lng ng t kh quyn xung t l c ngun gc hn hp, nn Hg pht thi t t
vo kh quyn cng ging nh vy. Ngha l: Mc d Hg c th c gii phng ra t nhng vng t hon
ton t nhin hoc khng b xo trn di tc ng ca qu trnh sinh ho, lng thc t ca Hg khng phi
ch c ngun gc t nhin.)
Tuy nhin, trong trng hp t chy sinh khi (c ch v t nhin) v c bit l s gii phng Hg t i
dng, s lun chuyn vo kh quyn t cc ngun ny rt quan trng trong chu trnh thy ngn ton cu. Mi
trng t v i dng ng vai tr ti sinh Hg trong mi trng, lm tng thi gian lu ca Hg trn b mt
tri t.
S gii phng t i dng l mt phn ca chu trnh thy ngn. Ngy nay, Hg gii phng t i dng
tng gp ba cng vi s gia tng ca cc hot ng ca con ngi. V vy, cng nh qu trnh t chy sinh
khi, gn hai phn ba ca thy ngn ang gii phng hin ti t i dng l do con ngi.
B. Chu trnh Hg ton cu
Thu ngn t nhin vn ch tp trung ch yu trong v rn tri t (a quyn), theo thi gian v do s c mt
ca con ngi vi cc tc ng lm bin i, ngy nay thu ngn c pht thi theo 2 lung: t nhin v
nhn to, mt phn ng k i vo v tch lu trong kh quyn v thu quyn. Hin, thu ngn c mt ng k
trong c 3 h cha chnh trn tri t l: kh quyn, thu quyn v lp trm tch (a quyn), n lin tc quay
vng v ti sinh thng qua chu trnh sinh ha.
1- Trong a quyn: Hg tn ti ch yu cc dng khong (ND Cu 13)
a- Thu ngn pht thi t a quyn vo kh quyn v thu quyn t cc ngun: ni la phun tro// phong ho:
s kh Hg t t nc b mt, bay hi nhit thp, // hot ng khai khong ca con ngi, t chy
nhin liu ho thch, t chy sinh khi, rc thi th, khuch tn trong khng kh, theo dng nc chy,
vo kh quyn v i dng
Pht thi nhn to vt qu mc n ni gy xo trn nghim trng chu trnh t nhin ca thu ngn,
ng ngha l ngun nguyn s ca thu ngn gy nhim mi trng trn ton cu.
- B phn ch yu lng Hg do con ngi pht thi ra b c lp trong cc h thng trn mt t, phn cn
li i vo i dng v kh quyn
(Hu ht thu ngn trong kh quyn v i dng u c ngun gc do con ngi.)
- Mt na lng kh thi gy nhim i vo chu trnh ton cu, mt na s c kt t tr li.
- Thy ngn ng t khng kh vo cc h thng trn mt t hu nh c c lp.
(Ngha l, kh quyn v i dng c vai tr quan trng nht trong s phn b v phn b li ca thu ngn
theo chu trnh ton cu)
b- Lng thu ngn sau 1 vng tun hon qua kh quyn v thu quyn, nu quay tr li c a quyn, s li
tch lu cho n khi 1 s kin vt l mi xy ra n s c gii thot ra 1 ln na.
2-Trong kh quyn:
Hg tn ti trong kh quyn thi gian lu di ( khong >1 nm), do c phn tn rng ri trn ton
cu
Nm 2 dng Hg
2+
v Hg
0
,
Vi E (Hg/Hg
2+
) = 0,85 V (tng t khong iu kin OXH/K chung ca mi trng) Hg
2+
b kh gin tip
(sinh hc hoc khng sinh hc) to thnh Hg
0
dn n tng quan v thnh phn 98% Hg
0
v 2% l Hg
2+
,
(ng thi xy ra hin tng siu bo ho Hg
0
trong nc ngt v nc mn v cc khu vc n khut).
Sau , hi thy ngn nguyn t (Hg
0
) c th tri qua mt qu trnh oxy ha quang ha tr thnh thy ngn
v c nm trong cc ht bi, ri c th kt hp vi hi nc v quay tr v b mt tri t nh ma. Nc
cha thy ngn ny c kt t trong t v cc ngun nc.
Thu ngn i t kh quyn chuyn sang thu quyn v a quyn: Theo nc ma// lng ng kh quyn
*Trong nc (thu quyn), thu ngn tham gia tch cc cc phn ng ho nc.
Hg
2+
b kh ti ch chu nh hng cc phn ng quang ho v nh vo cc vi sinh vt, to thnh Hg
0
.
S to thnh Hg
0
ng thi l s thm nhp thu ngn t i dng vo trong cc chu trnh sinh ho phc tp
ca cc nguyn t khc C, N, P, S.
Thy ngn v c c th c chuyn i thnh thy ngn sulfua khng ha tan m lng xung khi
mt nc v thnh trm tch, hoc n c th c chuyn i thnh methyl thu ngn.
+ Thu ngn v c c th d dng methyl ho trong cc h ngp nc, ch yu sinh vt, mt s c th c
sn xut v sinh. (Ni cch khc s methyl ho c iu ho v khuch i do vi khun).
Trong nc ngt, s methyl ha ti ch ca thu ngn nh vi khun kh sulfate
Trong nc bin, s methyl ho c th u tin thng qua s hnh thnh dimethylHg (DMHg) tip theo l
phn hy thnh MMHg.
+ S methyl ho thu ngn trong nc dn n s tch t MMHg trong chui thc n v cc loi c nc ngt
hoc cc loi c bin.
- Theo cch gy c hi cho sinh thi (Metyl thu ngn l c hn nhiu so vi thy ngn v c - Sinh vt i
hi mt thi gian di loi b metyl thu ngn, dn n tch ly sinh hc), s methyl ho thy ngn v c l
s chuyn i quan trng nht nh hng n bin i v kt thc ca thy ngn trong cc h ngp nc.
Thu ngn chuyn t thu quyn vo kh quyn v quay li a quyn:
Bay hi Hg// sa lng to thnh trm tch, hoc i vo chui thc n ri quay v a quyn ( y l ch nu
cc con ng chuyn i chnh!!!)
NGOI RA, cn c 1 mng khc trong chu trnh thu ngn, Hg c trao i hon ton t nhin trong cc
qu trnh to do cc vn ng a cht ca v tri t!!!
Cu 15. Cc vn nhim gy ra bi qung thi
Qung thi hay hay cht thi khai thc m bao gm: cc m ngm v m l thin sau khi b khai thc; thi;
cht thi khai thc than v ui qung. Trong v sau qu trnh khai thc, cc cht thi ny tip xc vi cc tc
nhn oxy ha (oxy khng kh, vi khun, cc oxit axit c trong khng kh) v nc, nc ma, hi nc
trong khng kh, gy ra cc phn ng oxy ha dn n vic hnh thnh cc yu t gy nhim nh: lm gim
pH ca nc mt, nc ngm ng thi ha tan cc kim loi vo trong nc dn n s nhim kim loi
trong nc, bn, t v trm tch cc khu vc ln cn. T cc cht gy nhim tip tc thm nhp, tch
ly vo cc sinh vt, chui thc n
a) To ra nc thi c tnh axit: cc qung sunphua khi tip xc vi oxy v nc hoc mt s loi vi
khun s gy ra phn ng oxy ha nh:



S pht sinh ra cc ion H
+
lm gim pH ca nc dn n hnh thnh nc thi axit m.
b) Gy ra s nhim kim loi nng cho nc mt, nc ngm, bn, t v trm tch: Trong iu kin pH
thp cng vi s mt ca oxy, ion Fe
3+
c th ha tan mt s kim loi/nguyn t c hi trong cc
loi khong vt nh: Cu, Pb, Zn, Hg, As





c) T dn n vic ph hy mi sinh, tch ly cc yu t c hi trong cc cc sinh vt sng vng ln
cn. Lm nhim chui thc n.
- Vic pht sinh nc thi axit m c th dn n vic thay i/hy hoi h sinh thi cc khu vc ln
cn
- Vic ha tan cc kim loi vo trong nc lm tng kh nng pht tn ca chng trong mi trng, t
hp th v tch ly vo trong c th sinh vt, nh hng n chui thc n.
- Cc kim loi nh st, ng, cadimi, crom, ch, thy ngn, selenium, v niken c th to ra nhng dng
xy hot ng, dn n peroxyt ha lipid, gy nguy hi cho DNA, s suy gim sulfhydryls, v s cn
bng canxi. Cc c tnh vn to ra bi qu trnh oxy ha ca cc kim loi ny thng lin quan n
cc triu chng nhim c thn kinh v nhim c gan