‫جین بوتزنر که پس از ازدواج نام خانوادگی‬ ‫•‬

‫شوهرش یعنی جیکوبز را بر خود داشت‬

‫شهرشناس برجسته ‪ ،‬ستایشگر کلن شهره‬
‫و محیطهای عاطفی محله ها‪ ,‬امروزه با‬
‫عناوینی مانند فیلسوف زندگی روزمره‬
‫شهره است‪ .‬وی چهارم ماه می ‪ 1916‬در‬
‫شهر اسکرانتون ایالت پنسیلوانیا به دنیا‬
‫آمد‪ .‬پدرش پزشک بود و مادرش ابتدا به‬
‫معلمی و سپس پرستاری اشتغال داست‪.‬‬
‫او دوران کودکی خود را با خیالتی مشحون‬
‫از قهرمان کتابهای دوگان سریک مبارز‬
‫ساکسونی قرن ‪ _ 16‬و ایده ای برگفته از‬
‫نظریات بنجامین فرانکلین هجدهمین رئیس‬
‫جمهور ایلت متحده_ و جفرسون گذراند‪.‬‬
 ‫آنچه بعدها به عنوان سرسختی اعتقاد به‬ ‫•‬
‫حقوق فردی و عمل گرایی در وی سراغ‬
‫می کنیم‪ ,‬ناشی از باور وی به ایده ها و‬
‫آرمانهایی است که در کودکی به دست‬
‫آورده بود و بر اساس همین باور و روحیه"‬
‫پس از اتمام تحصیلت خود در دبیرستان‬
‫مرکزی اسکرانتون شغلی بدون مزد به‬
‫عنوان کارآموز در صفحه زنان روزنامه‬
‫اسکرانتون تریبون به دست آورد‪ .‬یک سال‬
‫بعد در سال ‪ 1934‬که بحران بزرگ کشور‬
‫را فرا گرفته بود کار را رها کرد و به قصد‬
‫نیویورک سیتی اسکرانتون را ترک کرد"‪.‬‬
‫اولین تجربه های جیکوبز از نیویورک و‬
‫زندگی در آن سرآغاز حوادث و مکاشفه‬
‫های جالبی است‪ .‬او در این باره می‬
‫نویسد‪:‬‬
 ‫" اولین باری که در نیویورک بودم دوازده سال داشتم‪ .‬من در ‪1916‬‬ ‫•‬
‫به دنیا آمدم و اولین دیداری من از نیویورک در ‪ 1928‬بود ‪ ,‬یعنی قبل‬
‫از رکود بزرگ‪ .‬من از آن همه مردم که در خیابان بودند مات و مبهوت‬
‫مانده بودم‪ .‬بار دیگر که در سال ‪ ....1934‬به نیویورک رفتم چیز‬
‫متفاوتی مرا متاثر ساخت‪ .‬چیزی کامل ً متفاوت و حتی متناقض‪ .‬به‬
‫ویژه در ناحیه مرکزی شهر‪ .‬در سال ‪ 1934‬جمعیت این ناحیه را‬
‫بیکارانی تشکیل می دادند که در ‪ 1928‬اثری از آنها دیده نمی شد‪ .‬در‬
‫این زمان ‪ 18‬سال داشتم ‪ ...‬هر روز صبح برای پیدا کردن شغل راه‬
‫می افتادم پیاده می رفتم‪ ..‬و سپس بعد از آنکه همه صبح را برای‬
‫جستجوی کار بال و پایین رفته بودم ‪ ,‬باقی روز را صرف دیدن شهر‬
‫میکردم‪ .‬گاه با انداختن سکه ای با مترو آگاهانه به نقاط معینی از شهر‬
‫می رفتم و آنجا را می دیدم‪ .‬عمل ً بعد از ظهرها در شهر پرسه می‬
‫زدم‪ ..‬بعدها شغلی پیدا کردم‪ .‬شغلی با سمت منشی گری که به مدت‬
‫‪ 5‬سال در آن کار کردم‪".‬‬
 ‫جیکوبز در سالهای بعد مشاغل مختلفی داشت‪" .‬‬ ‫•‬
‫همکاری وی با دفتر اطلعات جنگ آمریکا در فاصله‬
‫سالهای جنگ جهانی دوم" از آن جمله است‪.‬‬
‫او در طی این سالها نیز عادت دیرینه پرسه زنی در‬ ‫•‬
‫شهر را ترک نکرد‪ .‬وی " مقالت آزادی در باره نواحی‬
‫که از آن دیدن می کرد‪ ,‬می نوشت و آنها را به‬
‫‪ " Vogue‬و‬ ‫مجلتی مانند کیو " ‪ " Q‬و "‬
‫‪ "“ Herald tribune‬می فروخت‪.‬‬
‫آشنایی و ازدواج جین در سال ‪ 1944‬با معماری به‬ ‫•‬
‫نام رابرت هاید جیکوبز این فرصت را برای او پدید‬
‫آوردتا با مسائل معماری آشنا شود ‪ .‬او در این باره‬
‫می نویسد ‪ ":‬آن قدر از او آموخته ام که بتوانم درباره‬
‫معماری بنویسم‪ ".‬آشنایی بیشتر او با محافل ‪,‬‬
‫اندیشه ها و اقدامات معماری و شهرسازی ‪ ,‬با یافتن‬
‫شغل در ویراستاری در مجله" آرکی تکچرال فوروم "‬
‫در سال ‪ , 1952‬بیشتر ممکن شد‪.‬‬
 ‫فعالیتهای سالهای دهه های پایانی ‪ 50‬و ‪ 60‬به‬ ‫•‬
‫تدریج از جیکوبز یک چهره رادیکال ساخت‪ ".‬او‬
‫در ‪ 10‬آوریل ‪ 1968‬در جریان تظاهراتی برای‬
‫متوقف کردن سخت بزرگراه مانهتان سفلی‬
‫دستگیر و راهی زندان شد‪ .‬مخالت با برنامه های‬
‫نوسازی شهری به همراهی وی با مخالفان جنگ‬
‫ویتنام کشیده شد و با امتناع از اعزام فرزندان‬
‫خود به جنگ ناچارا ً کشور را به مقصد کانادا ترک‬
‫گفت‪ .‬در سال ‪ 1974‬به شهروندی کانادا پذیرفته‬
‫شد و از آنجا که شهروندی دوگانه ممکن نبود‬
‫شهروندی آمریکا را نیز از دست داد‪.‬‬
‫خانم جین جیکبز در طول نزدیک به نیم قرن از‬ ‫•‬
‫‪1961‬تا‪ 2006‬میلدی آثار ارزشمندی خلق کرد‪.‬‬
‫کتابهای وی عبارتند از ‪:‬‬
‫‪ -1‬مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی‬ ‫•‬
‫)‪(1961‬‬
‫‪ -2‬اقتصاد شهرها) ‪(1969‬‬ ‫•‬
 ‫‪ -3‬مسئله جدایی طلبی ‪ :‬کبک و مبارزه‬ ‫•‬
‫جدایی )‪(1980‬‬
‫‪ -4‬شهرها و ثروت ملل ) ‪(1984‬‬ ‫•‬
‫‪ -5‬نظام های بقا‪ :‬گفت و گویی درباره پایه‬ ‫•‬
‫های اخلقی تجارت و سیاست) ‪(1996‬‬
‫‪ -6‬ماهیت اقتصاد) ‪(2000‬‬ ‫•‬
‫‪ -7‬عصر تاریکی در پیش رو) ‪(2004‬‬ ‫•‬
‫در ضمن از جیکبز مقالت و مصاحبات‬ ‫•‬
‫متعددی نیز به جای مانده است که مضمون‬
‫آنها گاه اهمیت فراوانی دارند‪.‬‬
‫جیکوبز هرگز برای تحصیلت حرفه ای یا‬ ‫•‬
‫عالی به دانشگاه پا نگذاشت ‪ .‬او‬
‫روشنفکری مبارز ‪ ,‬معلمی بدون شغل‬
‫معلمی و نظریه پردازی بدون درجه‬
‫دانشگاهی است‪ .‬او همواره در فعالیتهای‬
‫اجتماعی شرکت داشت‪ ":‬هرگز از بیان‬
‫حمایت سیاسی خود از کاندیداهای خاص‬
‫رویگردان نبود و با دقت و وسواسی کم‬
‫نظیر مسایل شهری را دنبال می کرد‪".‬‬
‫سهم جیکوبز نه فقط در ارایه روش‬ ‫•‬
‫شناسی برای تفسیر پدیده های‬
‫کالبدی و توضیح علل آن بلکه از‬
‫نظر برنامه ریزی و طراحی شهری‬
‫نیز مهم است‪ .‬او بر پایه همین‬
‫روش شناسی ارکان اندیشه صاحب‬
‫نظرانی چون هاوارد و برنهایم و‬
‫لکوبوزیه و مامفورد و ‪ ...‬حامیان‬
‫آنان را در سراسر دنیا به لرزه‬
‫درآورد‪ .‬همچنین با ارایه اصول و‬
‫راه کارهای مؤثر برای حل مسائل‬
‫شهری اعم از مسکن و حمل و‬
‫نقل و نظم بصری و مدیریت شهری‬
‫خدمت بزرگی به اندیشه برنامه‬
‫ریزی و طراحی شهری کرده است‪.‬‬
 ‫جین جیکبز در سال ‪ 1996‬به خاطر‬ ‫•‬
‫نوشته ها و افکار اثر گذارش به‬
‫دریافت نشان عال کانادا نائل آمد‪ .‬در‬
‫سال ‪ 1997‬کنفرانسی به نام " جین‬
‫جیکبز ‪ :‬اندیشه های ارزشمند" برگزار‬
‫شد که منجر به کتابی به همین نام و‬
‫برقرای جایزه ای شد که هر سال به‬
‫پاس تشکر و سپاسگذاری به‬
‫مبتکران شهر تورنتو ‪ " ,‬قهرمانان‬
‫گمنامی " داده می شود که خود را‬
‫وقف فعالیتهایی می کنند که به‬
‫سرزندگی شهر کمک نماید‪".‬‬
‫جین جیکبز در ‪ 25‬آوریل سال ‪2006‬‬ ‫•‬
‫در سن ‪ 89‬سالگی به علت حمله قلبی‬
‫درگذشت‪.‬‬
 ‫خانواده او در مرگش چنین اظهار‬ ‫•‬
‫کردند‪ ":‬مهم نیست که او مرده‬
‫است‪ ,‬مهم این است که او زندگی‬
‫کرد و این کارهایش ‪ ,‬که حاصل‬
‫زندگی او بود‪ ,‬عمیقا ً بر نحوه تفکرما‬
‫تاثیر گذاشت‪ .‬لطفا ً او را با خواندن‬
‫کتابهایش و اجرای ایده هایش به‬
‫یاد آورید‪".‬‬
‫بنیاد راکفلر به پاس کارهای جیکبز‬ ‫•‬
‫در ‪ 9‬فوریه سال ‪ 2007‬مدال جین‬
‫جیکبز را برای قدردانی از افرادی‬
‫که کمک مهمی به اندیشه طراحی‬
‫شهری‪ ,‬خصوصا ً برای شهر نیویورک‬
‫می کنند برقرار کرد‪.‬‬
•
 ‫اولین و مهمترین اثر خانم جیکبز به نام "‬ ‫•‬
‫مرگ و زندگی شهرهای بزرگ و آمریکایی‬
‫)‪ (1961‬است‪ .‬که هربرت گنز به حق آن را‬
‫یک کتاب کلسیک می داند‪ .‬این کتاب نیمی‬
‫ادبی و نیمی روزنامه نگارانه و نیمی‬
‫شهرسازانه و نیمی جامعه شناسانه است‪.‬‬
‫در فاصله تقریبا نیم قرن در آن چنان مورد‬
‫توجه جهانیان قرار گرفته است که به‬
‫گزارش آیزرمن)‪ (1985‬تا ‪ 1985‬حدود‬
‫‪ 250‬هزار نسخه از آن به فروش رفته و به‬
‫نقل از زوتی )‪ (1986‬به شش زبا زنده دنیا‬
‫ترجمه شده است‪ .‬بیل استیگر والد از مجله‬
‫ریزن آن را " در حد انجیل" می داند و ولی‬
‫به یوگلو جیکوبز را به اعتبار این کتاب در‬
‫کنار گوردن کالن و کوین لینچ و کریستوفر‬
‫الکساندر‪ ,‬پایه گذار پارادایم نوین اندیه های‬
‫برنامه ریزی و طراحی در دهه ‪ 60‬قرار‬
‫می دهد‪.‬‬
 ‫اندیشه های جیکوبز در این کتاب آن چنان جامع و‬ ‫•‬
‫زنده و اقناع کننده است که بسیاری از متفکران‬
‫شهرسازی و معماری در رویکردشان به مردم‬
‫محیطهای عاطفی محله ها و جریان فرهنگ پذیری‬
‫کودکان و جوانان در عرصه قلمرو عمومی تا امروز‬
‫از وی تاثیر پذیرفته اند‪.‬‬
‫کتاب " مرگ و زندگی شهرهای بزرگ آمریکایی "‬ ‫•‬
‫اساسا ً نه در پی اشتغالت صرفا ً ذهنی جیکوبز بلکه‬
‫حاصل زندگی جستجوگر ‪ ,‬روش مشاهده عینی ‪,‬‬
‫احساس قوی او نسبت به زندگی روزمره مردم و‬
‫فعالیت اجتماعی اوست‪ .‬این کتاب از سالهای‬
‫‪ 1968 -1967‬تاکنون در هاروارد ‪ ,‬برکلی و‬
‫‪...‬سپس در سایر دانشگاههای جهان به عنوان یکی‬
‫از کتب مرجع ادبیات شهرسازی و جامعه شناسی‬
‫شهری مورد توجه قرار گرفت و در عمل چگونگی‬
‫اندیشیدن بسیاری از صاحبنظران جهان درباره‬
‫شهرها را دگرگون ساخت‪ .‬خود با " فعالیت عملی و‬
‫مبارزه اش برای حفظ محله گرین ویچ ویلج" واقع‬
‫در شهر نیویورک_که او در آنجا زندگی می کرد_ و‬
‫ممانعت از عبور بزرگراه از آن و سایر اقداماتی که‬
‫به نام نوسازی شهری انجام می شد‪ ,‬وظیفه و‬
‫مسئولیت شهروندی را آموخت‪.‬‬
 ‫کتاب مذکور و شیوه زندگی جکوبز با مبارزه همه گیر شده مردم آمریکا در دهه ‪60‬‬ ‫•‬
‫ً‬
‫پیوند داشت و عمل بر روند طرح ها و برنامه های شهری آن سالها مؤثر واقع شد‪ .‬به‬
‫نظر می رسد انتشار و همه گیر شدن آن در کلیه محافل علمی و عمومی دهه ‪ "60‬بر‬
‫تصویب قانون ‪ 1964‬حقوق شهری ایالت متحده آمریکا" که " عمل محدودسازی‬
‫نژادی مسکن" را برچید‪.‬‬
‫برکناری رابرت موسس از تصدی پرژه های شهر نیویورک که از سال ‪ 1930‬تا ‪1970‬‬ ‫•‬
‫پیگیرانه سیاست های نوسازی مدرنیستی را در این شهر به پیش برد‪.‬‬
‫متوقف کردن ساختمان بزرگ راه جنوب غربی بوستون بر اثر فشار فعالن اجتماعی‬ ‫•‬
‫متوقف کردن سیاست مدرنیستی نوسازی شهر سانفراسیسکو توسط شهردار جوزف‬ ‫•‬
‫آلیوتو و حمایت گروههای مختلف جامعه از وی برای پایان بخشیدن به ایجاد بزرگ راه از‬
‫قلب شهر _ که به قول چیکبز " شکم شهرها را می درد" _ و فار به مراکز حکومتی‬
‫ایالت‬
‫تغییر قانون جدیدی که تامین مالی خصوصی را برای برنامه و توسعه اجتماعات شهری‬ ‫•‬
‫نوین تضمین می کرد" و بسیاری از حوادث دیگری که رخ داد بی تاثیر نبوده است‪.‬‬
‫اگر چه نوسازی شهری در ایالت متحده هرگز مطابق آرزوهای جیکوبز و سایر فعالن‬ ‫•‬
‫اجتماعی تغییر نکرد اما در دوره ریاست جمهوری لیندون جانسون تلطیف شد‪.‬‬
 ‫به طور خلصه بستر ذهنی و عینی خلق اثری به نام " مرگ و زندگی‬
‫شهرهای بزرگ آمریکایی " در چهار بعد قابل تحلیل است‪:‬‬ ‫•‬
‫اول‪ ,‬اقتصادی و بر حسب مؤلفه های رشد شتابان سرمایه داری دولتی و‬
‫انحصاری شدن اقتصاد ‪ ,‬گذار از اقتصاد لیبرال با اقتصاد انحصاری دولتی و‬ ‫•‬
‫هم پیوندی با بخش خصوصی عظیم و قدرتمند‪.‬‬
‫دوم‪ ,‬سیاسی و حقوقی که با " آیین نوین " روزولت سیاست غیر جنگی‬
‫کردن اقتصاد ؛ آیین بهروزی ترومن؛ تصویب قانون ‪ 1949‬؛ تشکیل کمیته‬ ‫•‬
‫مشورتی برای نوسازی آیزنهاور و سپس تصویب قانون ‪ 1954‬و ایجاد‬
‫چارچوبهای حقوقی برای سرمایه گذاری دولتی و خصوصی در نوسازی‬
‫معنادار می شود‪.‬‬
 ‫سوم‪ ,‬اجتماعی و بر حسب مؤلفه‬ ‫•‬
‫های توسعه فقر و بی خانمانی ‪ ,‬بی‬
‫کاری ‪ ,‬نابودی محله هاو کاهش‬
‫فرصتهای اجتماعی ‪ ,‬امنیت و ایمنی ‪,‬‬
‫ارتباط و کنش متقابل مردم و‬
‫جامعه پذیری و فرایند همانند سازی‬
‫کودکان و جوانان در شهر تحلیل می‬
‫شود‪.‬‬
‫چهارم‪ ,‬شرایط خانوادگی جیکوبز ‪,‬‬ ‫•‬
‫علقه وی به شناخت ساز و کار و‬
‫عملکرد درونی پدیده ها از کودکی و‬
‫مبارزه عملی جیکوبز برای زندگی‬
‫اجتماعی‪.‬‬
‫اما دومین زمینه تحلیلی متن‬ ‫•‬
‫کتاب با مسأله گزینی آغاز و‬
‫سپس با اشاره مختصر به‬
‫ساخت مفهومی کتاب و‬
‫روش شناسی به کار رفته‬
‫مورد توجه قرار می گیرد‪.‬‬
‫تحلیل سایر جوانب محتوایی‬
‫اعم از فرضیات و یافته ها‪,‬‬
‫اصول و راهکارهای‬
‫پیشنهادی از دیگر موارد‬
‫قابل طرح در مورد کتاب‬
‫مذکور است‪.‬‬
 ‫• ‪ -1‬مسأله گزینی‬
‫• محتوی کتاب در پاسخ به این سؤال اساسی است که‬
‫شهرها در زندگی واقعی ‪ ,‬چگونه کار می کنند‪ .‬اما وی‬
‫قبل از پاسخ به این سؤال ابتدا برای تفهیم آن لزم‬
‫می بیند سایر مسئله گزینی های خطا آلود را به نقد‬
‫بکشد ومی نویسد‪:‬‬
‫• باوری وجود دارد که مسئله اصلی شهر پول است و‬
‫اگر به اندازه کافی وجود داشت‪ ..‬می توانستیم‬
‫] چنین و چنان کنیم[ اما ببینید با چند صد میلیارد‬
‫) ص ‪ 2‬مرگ و زندگی ‪ (....‬چه کرده ایم‪:‬‬
 ‫• اما ببینید با چند صد میلیارد ) ص ‪ 2‬مرگ و زندگی ‪ (....‬چه کرده ایم‪:‬‬
‫• ‪ -‬پروژه های مربوط به افراد کم درآمد‪ ..‬به صورت مراکز بدتری از تخلف ‪,‬‬
‫وحشیگری و ناامیدی عمومی اجتماعی در آمده اند‪.‬‬
‫• ‪ -‬پروژه های مربوط به افراد بادرامد متوسط ‪ ..‬دچار رکود و در برابر هر‬
‫نوع شادی و سرزندگی مهر و موم شده اند‪.‬‬
‫• ‪ -‬پروژه های لوکس خانه سازی دچار عوام گرایی بی روح و دچار بیهودگی‬
‫ست‪.‬‬
‫• ‪ -‬مراکز فرهنگی حتی نمی توانند از یک کتاب فروشی حمایت کنند‪.‬‬
‫• ‪ -‬مراکز تجاری شبیه مراکز خرید زنجیره ای کم فروغ حومه اند و مراکز‬
‫گردشگری به خود نمی بیند‪.‬‬
‫• ‪ -‬با بر چسب زدن به مراکز مسکونی بر حسب درآمد ‪ ,‬آن ها را بدل به‬
‫جزایر متخاصم و پرتنش کرده ایم‪.‬‬
‫• ‪ -‬هزاران کسب و کار کوچک نابود می شود و مالکانشان به خاک سیاه می‬
‫نشینند‪.‬‬
‫جیکوبز معتقد است ‪ :‬پول ‪ ,‬البته خوب است ‪ .‬اما با تفکر رایج برنامه‬ ‫•‬
‫ریزی و طراحی شهری و بنیان اقتصادی بازسازی ‪ ,‬این کار شدنی نیست‪.‬‬
 ‫جیکوبز در رابطه با مسائلی که شهر نیویورک‪ -‬بخوان شهرهای بزرگ‪ -‬به آن دچار‬ ‫•‬
‫شده اند ‪ ,‬چنین سؤال می کند‪:‬‬
‫" در زندگی واقعی شهرها چگونه کار می کنند؟‬ ‫•‬
‫چه نوع خیابان های شهری ایمن و چه نوع نیستند؟‬ ‫•‬
‫چرا برخی پارکها فعال و سرزنده و برخی دیگر مرده و نامطلوبند؟‬ ‫•‬
‫• چرا بعضی زاغه ها زاغه می مانند و بعضی با وجود مخالفتهای مقامات رسمی اداریو‬
‫مالی خود را زاغه زدایی می نامند؟‬
‫• چه چیزی می تواند سرزندگی اجتماعی و اقتصادی را برای شهرها به ارمغان بیاورد و‬
‫چه چیزی آنها را از بین می برد؟" مرگ و زندگی ص‪"1‬‬
‫همه و همه سؤالت ناشی از آن است که ما نمی دانیم شهرها چگونه کار می کنند و‬ ‫•‬
‫تا وقتی ندانیم شهرها چگونه کار می کنند و برای خیابانهایشان به چه نیاز دارند‬
‫مشکلتمان حل نمی شود‪.‬‬
‫بر پایه تشخیص مسئله اساسی و تعیین سؤالت اصلی هدف تحقیق وی شناخت نظم‬ ‫•‬
‫پنهان شهر‪ ,‬چگونگی عمل ساز و کارهای پیاده راهها‪ ,‬خیابان‪ ,‬پارک و محله ‪ ,‬در جهت‬
‫تامین امنیت‪ ,‬ارتباط و فرصت همانندسازی و برقراری محیط عاطفی بین مردم ‪,‬‬
‫یافتن اصول و معیارهای ناظر بر عملکرد عناصر ‪ ,‬معرفی عوامل تهدید کننده تنوع و‬
‫راه کارهای مناسب برای حل مسائلی مانند مسکن ‪ ,‬حمل و نقل ‪ ,‬نظم بصری ‪,‬‬
‫پروژه های مقیاس بزرگ و نحوه دوباره بافتن آن به مدیریت شهری است‪.‬‬
‫تدوین مدل تحلیلی از جمله بارزترین ویژگیهای کتاب است‪ .‬از آنجا‬ ‫•‬
‫که جیکوبز برای تنظیم مدل تحلیلی و تنظیم فرضیاتش نمی‬
‫توانسته نسبت به نظریات و ایده های مرتبط با نظم شهری بی‬
‫توجه باشد‪.‬ابتدا در قسمت مقدمه کتاب به نقد اندیشه های‬
‫صاحب نظران می پردازد‪ .‬اما از آنجا که رویکرد آنها را برای‬
‫اهداف مورد نظر مفید نمی بیند و آنها را مانعی جدی برای برای‬
‫درک نظم پنهان شهر ارزیابی می کند‪ ,‬خود به تدوین مدلی تحلیلی‬
‫دست می زند که از جمله مهمترین ویژگی های کتاب محسوب‬
‫می شود‪ .‬مدل تحلیلی وی دستگاه هایی از مفاهیم مرتبط به هم‬
‫است که بر پایه آن به خوبی می توان ماهیت ویژه شهر و نظم‬
‫درونی آن را شناخت‪.‬‬
 ‫‪ -2‬دستگاه مفهومی برای تحلیل شهرهای بزرگ‬ ‫•‬
‫دستگاه یا نظام مفهومی کتاب بر پایه مؤلفه های‬
‫ماهیت ویژه شهرها شامل ایمنی و امنیت ‪ ,‬کنش‬
‫متقابل اجتماعی و ارتباط و همانند سازی و جامعه‬
‫پذیری کودکان در محلت از یک سو و بستر کالبدی‬
‫آن شامل پیاده راه ها ‪ ,‬خیابانها ‪ ,‬پارکهای محله ای ‪,‬‬
‫بلوکها‪ ,‬ساختمانها و محله در سه بعد خیابانی ‪,‬‬
‫منطقه ای و کل شهر و اصل ارتباط خیابان و شهر به‬
‫وساطت منطقه استوار است‪.‬‬
‫جیکوبز در کتاب خود به خوبی به بررسی اثر و‬
‫چگونگی عناصر پیاده رو‪ ,‬خیابان ‪ ,‬پارکهای محله ای و‬
‫‪ ..‬بر ماهیت ویژه شهر و جامعه پرداخته است و برای‬
‫عملکرد مناسب هر یک در رابطه با یکدیگر با توجه به‬
‫خصلت هر نوع از متغیرها ‪ ,‬معیارهای عملکرد بهینه‬
‫را تعریف و گاه به تعیین مقادیر مناسب و مطوب آنها‬
‫اشاره می کند‪.‬‬
‫شاخص مطلوب برای متغیرها سرزندگی و تنوع‬
‫است و سایر مشخصه های مطلوب نیز شامل‬
‫اختلط کاربری ها و اختلط کاربری های اصلی و‬
‫ثانوی ‪ ,‬میزان تمرکز ‪ ,‬ترکیب متنوع ساختمانها با‬
‫سبک ها و سنین متفاوت و ‪ ..‬است‪.‬‬
 ‫• او در ادامه در بخش سوم کتاب به عوامل تهدید کننده تنوع و سرزندگی‬
‫توجه دارد و به بررسی مفاهیم مانند خود_ ویرانگری تنوع ‪ ,‬خلء مرزی در‬
‫لبه ها و اثر طوفان زای پول و سیاستهای زاغه زدایی و پاکسازی پرداخته‬
‫و آن را از زمره عوامل نابود کننده تنوع و سرزندگی شهر می شمارد‪.‬‬
‫• جیکوبز بر پایه آنچه در خصوص ماهیت شهر در فصل دوم ‪ ,‬و انچه در‬
‫خصوص رفتار عناصر شهری در فصول ‪ 3‬و ‪ 4‬و ‪ 5‬و ‪ 6‬و همچنین آنچه در‬
‫خصوص معیارها و شاخصهای وضع مطلوب عناصر از حیث سرزندگی و‬
‫معیارهای خود درباره اختلط کاربری ‪ ,‬تمرکز ‪ ,‬بلوکها ‪ ,‬ترکیب ساختمانها و‬
‫تنوع در فصول ‪ 7‬و ‪ 8‬و‪ 9‬و ‪ 10‬و ‪ 11‬و ‪ 12‬می آورد و آنچه در آخر در‬
‫خصوص تهدید عوامل خود ویرانگری تنوع ‪ ,‬خلء مرزی و اثر پول شتابان در‬
‫فصول ‪ 13‬و ‪ 14‬و ‪ 15‬و ‪ 16‬می گوید‪ ,‬معیارها و متغیرها را در زمینه عملی‬
‫مسکن ‪ ,‬حمل و نقل ‪,‬نظم بصری ‪ ,‬مدیریت و نجات پروژه ها در فصول‬
‫‪ 17‬تا ‪ 21‬مطرح و سپس نتیجه گیری می نماید‪.‬‬
 ‫روش شناسی‬ ‫‪-3‬‬
‫در این مبحث که جیکوبز فصل ‪ 22‬کتاب را به آن اختصاص می دهد ‪ ,‬به این‬ ‫•‬
‫سؤال پاسخ داده می شود که کدام روش تحقیق برای شناخت نظم پنهان‬
‫شهرهای بزرگ مناسب است ‪ ,‬او وریکرد خود را چنین مشخص می کند‪:‬‬
‫راه هایی که تفکر را سودمند می سازد و در یافتن حقیقت یاری می‬ ‫‪-1‬‬
‫رساند‪ ...‬به ماهیت ذاتی خود موضوع وابسته است‪.‬‬
‫روش های تحلیل و راه بردهای جدید برای تفکر ‪ ..‬تغییرات عمیقی کرده اند‪.‬‬ ‫‪-2‬‬
‫راه دستیابی به ان چه در رفتار اسرار آمیز و خطا آلود شهرها می گذرد‪ ,‬آن‬ ‫‪-3‬‬
‫است که از نزدیک و تا جایی که ممکن است با توقعات قبلی اندک به صحنه‬
‫ها و وقایع بسیار عادی بنگریم‪ .‬تا معنی آنها را دریابیم و ببینیم که آا می‬
‫توان از دل آنها سرنخ های اصول را بیرون آورد‪ ).‬عینی نگری(‬
‫صورت امور با نحوه کار انها پیوندی ناگسستنی دارد‪ .‬این پیوند در هیچ جایی‬ ‫‪-4‬‬
‫بیش تر از شهرها مشهود نیست‪ .‬اما کسانی که تنها به " باید" های صورت‬
‫شهر علقه مندند‪ ,‬به چگونگی کارکرد آن علقه ای نشان نمی دهند‪...‬‬
‫طراحی ظاهر یک شهر یا اندیشیدن درباره چگونگی اعطاء ظاهری دلپذیر‬
‫به نظم ماهوی شهر بیهوده خواهد بود‪ ,‬اگر ندانیم چه نوع نظم کارکردی‬
‫درونی بر آن حاکم است‪ .‬جست و جوی صورت اشیاء به مثابه هدف اولیه یا‬
‫نمایش اصلی موجب چیزی به غیر از مشکل نیست‪.‬‬
‫‪ -‬سیرت نیکو به از صورت زیباست‪ .‬و " هر چیز درخشنده ای طل نیست‪ ".‬کیفیتی‬
‫وجود دارد که حتی از زشتی یا نظمی آشکار بدتر است و ان صورتک فاقد صداقت‬
‫نظم وانمود شده ای استکه با نادیده گرتن یا سرکوب نظم واقعی برای موجودیت و‬
‫کسب خدمت به خود در ستیز با ان است‪.‬‬
‫‪ -6‬فنون تحلییل نظیم و عملکرد درونیی شهیر از نظیر جیکوبیز فین تحلییل چند متغیره‬
‫پیچیده سازمند است و در این توضیح این مدل مروری به تاریخ مدلهای تحلیلی‬
‫کرده است و به نقل از دکتر ویور آن را از نظر تکاملی دارای سه مرحله می داند‪:‬‬
‫‪ -‬فنون تحلیل دومتغیره که بر مبنای رابطه تعاملی و یا علت و معلولی به هم مرتبط‬
‫اند و برای مسائلی فیزیکی به کار می روند‪.‬‬
‫‪ -‬فنون تحلیل چند متغیره پیچیده ولی ناسازمند برای مسایل و قضایای پیچیده ای که‬
‫متغیرهیا اسیاسا ً مسیتقل انید وبر هیم اثیر میی گذارند‪ .‬علیم آمار و احتمالت کمک‬
‫بزرگی به این فنون می کند‪.‬‬
‫‪ -‬فنون تحلیلی چند متغیره پیچیده سازمند برای مسایل پیچیده و ارگانیک‪.‬‬
‫" شهر بزرگ را نه می توانیم به دو متغیر ساده کنیم و نه می توانیم عناصر شهری را‬
‫متغیرهای مستقل بدانیم که علم آمار و احتمالت در آن کاربرد داشته باشد‪.‬بلکه باید‬
‫آن را مسئله و قضیه پیچیده سازمند تلقی کنیم که نشانگر شرایطی هستند که نیم‬
‫دوجین یا حتی چندین دوجین کمیت در آن ‪ ,‬به طور همزمان و از راه های ظریف و‬
‫متفاوت دارای پیوند متقابلند‪ ...‬متغیرها فراوان اما درهم و برهم و آشفته نیستند ‪,‬‬
‫آنها در قالب یک کلیت ارگانیک به هم مرتبطند"‬
 ‫جیکوبز در خصوص موانع ذهنی درک شهر به عنوان یک مسئله پیچیده سازمند می‬ ‫•‬
‫گوید‪ :‬تئوری ها موانع جدی برای درک شهرها بودند – " هاوارد شهر را به یک مسئله‬
‫ساده دو متغیره تقلیل داد‪ .‬آن متغیرها جمعیت و میزان اشتغال از یک سو ‪ ,‬و کمیت‬
‫خانه سازی از سوی دیگر بودند" دیدگاه لوکوبزیه نیز " نسخه عمودی و متمرکزتر باغ‬
‫شهر دو متغیره بود" ‪.‬‬
‫اگر چه او مدعی بود شهر یک قضیه پیچیده است ‪ ,‬اما آن را ناسازمند می دید و فنون‬ ‫•‬
‫آماری را برای آن راهگشا می دانست‪.‬‬
‫‪ -8‬بر پایه تجلیل قضایای پیچیده سازمند از نظر جیکوبز ‪ ,‬تاکتیک های زیر مهمترین‬ ‫•‬
‫امکان درک شهر را فراهم می سازد‪:‬‬
‫"‪ -1‬تفکر درباره فرایندها‬ ‫•‬
‫‪ -2‬حرکت تفکر از جزء به کل) منطق استقرائی(‬ ‫•‬
‫‪ -3‬جستجوی نشانه های غیر میانگین"‬ ‫•‬
‫در توضیح موارد فوق وی می نویسد‪:‬‬ ‫•‬
‫فرایندهای اموری ماهوی اند و در این کتاب شهر ها و عناصر ترکیبی آنها تقریبا ٌ در‬ ‫•‬
‫تمام موارد در شکل فرایندها مورد تحلیل قرار می گیرند‪.‬‬
‫فراینده های شهر در زندگی واقعی بیش از آن پیچیده اند که ساده شوند و بیش از آن‬ ‫•‬
‫جزئی اند که همچون تجرید به کار گرفته شوند‪ .‬آنها همواره از کنشهای متقابل میان‬
‫پیوندهای عناصر جزئی به دست می آیند و جانشینی برای شناخت این عناصر جزیی‬
‫فراوان وجود ندارد‪.‬‬
 ‫‪ -4‬جوانب ادبی‬
‫• کتاب مرگ و زندگی شهرهای بزگ آمریکایی از حیث شیوه‬
‫نگارش ادبی حائز توجه است‪ .‬لحن روزنامه نگارانه‪ ,‬طنز آمیز و‬
‫شدیدا ٌ اثرگذار ان ‪ ,‬نیروی حسی و عاطفی در خواننده پدید می‬
‫آورد‪ ".‬جیکوبز با استفاده از بذله گویی ‪ ,‬طنز و ستیزه جویی توجه‬
‫خواننده را بااعتماد به نفس به خود جلب می کند و دلیل خود را‬
‫با طیف گسترده ای از نمونه ها‪ ,‬قیاسها و مطالعات موردی ارائه‬
‫می کند‪ .‬پرمایگی جزییات تجربی و عملی بسیاری از انتزاع های‬
‫پیچیده اقتصادی و برنامه ریزی را برای خوانندگان غیر حرفه ای ‪,‬‬
‫قابل لمس می نماید‪.‬خواننده حتی در جایی که با او موافق نیست‬
‫همواره احساس خواهد کرد که جیکوبز سخت تلش می کند‬
‫مواردی را روشن و جالب سازد‪.‬‬
 ‫منابع‬
‫• مرگ وزندگی شهرهای آمریکایی‬
‫‪JEANE JACOBS‬‬
‫• شهرسازی تخیلت واقعیات‬
‫فرانسوا شواز‬
‫• جزوه سیر اندیشه ها در شهر سازی‬
‫مهندس یالپانیان‬
‫با تشکر از توجه شما‬

‫تقی زاده‬