Phn tch php lut v h kinh doanh tm ra cc bt cp

Nhng ngi tham gia thng trng u tin c l l nhng c nhn mong mun tm
kim li nhun thng qua vic mua bn, trao i hng ho hoc dch v. Ging nh cc ch
th khc ca lut dn s, nhng c nhn ny phi chu trch nhim n cng, hay ni cch
khc, bng ton b ti sn ca mnh i vi cc khon n, c ngha l h phi chu trch
nhim n cng i vi nhng hnh vi thng mi ca mnh.
1. S ra i ca php lut v h kinh doanh Vit Nam
Nhng ngi tham gia thng trng u tin c l l nhng c nhn mong mun tm
kim li nhun thng qua vic mua bn, trao i hng ho hoc dch v. Ging nh cc ch
th khc ca lut dn s, nhng c nhn ny phi chu trch nhim n cng, hay ni cch
khc, bng ton b ti sn ca mnh i vi cc khon n, c ngha l h phi chu trch nhim
n cng i vi nhng hnh vi thng mi ca mnh. y l mt tnh cht in hnh ca
thng nhn m, c l sau ny, ngi ta, v th, tm kim cc gii php khc phc bng cc
loi hnh cng ti thng qua ch trch nhim. C nhn kinh doanh thng c gi l
thng nhn n l hay doanh nghip c th (sole trader hay sole proprietorship). V mt
hc thut ngi ta thng gi l thng nhn th nhn phn bit vi cc cng ti
m thng c gi l thng nhn php nhn. Nhng
Vit Nam con ng hnh thnh cc thng nhn n l c i iu khc bit.
Vo thi k trc khi ngi Php xm chim, i sng nng nghip, chnh sch b quan
ta cng, v s nh hng ca Khng gio, cng nh ch i gia nh gia trng khin
thng mi khng pht trin. Do vy cc hnh thc kinh doanh c l khng c ch . C
chng trong quan h bun bn, h gia nh l thnh phn ln t. Khi xy dng nn kinh t k
hoch ha tp trung, quan liu bao cp, vi ch cng hu ha t liu sn xut, tng lp
thng nhn mi nhen nhm vt tt. Cn li chng ch l nhng ngi chy ch lo toan bt
cm, manh o hng ngy, v mt s h kinh doanh nh l mt s ngnh ngh lin quan ti
tiu dng hoc nhng thnh phn ang trong qu trnh ci to x hi ch ngha. Khi ng
li i mi c thc thi, bng s n lc ch quan ca Nh nc, tng lp thng nhn dn d
c hi sinh m trong trc tin l cc c nhn kinh doanh hay thng nhn th nhn.
V vy cc thng nhn Vit Nam hin nay (k c thng nhn th nhn v thng nhn
php nhn) mang m du tch ca s n lc ch quan ca Nh nc, khc phn no vi
cc thng nhn c hnh thnh mt cch t nhin, bnh thng cc nc
c truyn thng kinh t th trng m ch b nh nc kim sot. V vy vic nghin cu s n
lc ch quan ny gip hiu bit r hn v thng nhn Vit Nam.
N khng ch c ngha cho hot ng thc tin, m cn c ngha cho cng cuc ci cch
php lut. Sau khi gii phng Min Nam, thng nht t nc, vic ci
to cng thng nghip xy dng nn kinh t k hoch ha tp trung, quan liu bao
cp dn ti rt nhiu vn nan gii ca nn kinh t. Nhn dn tng thiu, i km. ng
trc tnh hnh ng phn tch nguyn nhn v xy dng ng li, chnh sch khc
phc. Ngh quyt i hi VI ca ng a ra gii php: Khuyn khch pht trin kinh
t gia nh. S dng kh nng tch cc ca kinh t tiu sn xut hng ha, ng thi vn
dng v t chc nhng ngi lao ng c th vo cc hnh thc lm n tp th nng cao hiu
qu sn xut, kinh doanh; sp xp, ci to v s dng tiu thng, gip nhng ngi
khng cn thit trong lnh vc lu thng chuyn sang sn xut v dch v. S dng kinh t t
bn t nhn (t sn nh) trong mt s ngnh, ngh, i i vi ci to h tng bc bng
nhiu hnh thc t bn nh nc, xa b thng nghip t bn t nhn. M rng nhiu
hnh thc lin kt gia cc thnh phn kinh t theo nguyn tc cng c
li, bnh ng trc php lut [1].
Thi hnh ng li ca i hi VI, ti Hi Ngh ln th hai ca Ban Chp hnh Trung ng
ng kha VI, trong li khai mc, Tng B th Nguyn Vn Linh ni: Khng phi ngu nhin
m ti trung tm ca Hi ngh Trung ng ln th hai l vn phn phi, lu thng. T
nm 1981 n nay, nhiu ln Trung ng bn bc v quyt
nh, nhng tnh hnh chng nhng khng c ci thin, m ngy cng trm trng hn.
Hin nay, n ang l vn cp bch v c bn, l t im ca nhng mu thun trong i
sng kinh t nc ta. i hi ng ton quc ln th VI giao cho Ban chp hnh
Trung ng mi tp trung sc gii quyt vn ny. Trch nhim ca chng ta, ca
mi y vin trung ng v ton th Ban chp hnh Trung ng l phi tr li thng vo
nhng vn bc xc ni trn ca cuc sng, p ng c lng mong i nng bng v
chnh ng ca nhn dn [2]. Tip Bo co ca B Chnh tr v gii quyt nhng vn
cp bch v phn phi, lu thng kin ngh nh sau: Ban hnh vn bn th ch ha v c
th ha chnh sch i vi kinh t c th v kinh t t bn t nhn theo tinh thn Ngh quyt
i hi VI h an tm b vn sn xut, kinh doanh i vi cc c s sn xut tiu, th
cng nghip (tp th, gia nh, c th, v t bn t nhn), Nh nc bn vt t, mua sn phm
theo gi tha thun thng qua hp ng kinh t trn nguyn tc bnh ng [3].
Hi ngh ra Ngh quyt ch o: Th ch ha v c th ha chnh sch i vi kinh t
c th v kinh t t bn t nhn theo tinh thn Ngh quyt i hi VI ca ng mi ngi
yn tm b vn sn xut, kinh doanh.
Theo hng dn ca Trung ng, cc tnh, thnh ph
qui nh nhng ngnh ngh v phm vi hot ng ca cc thnh phn kinh t ni trn.
Khuyn khch cc hnh thc hn vn, hp tc, lm n tp th t thp n cao v cc hnh thc
lin kt vi cc thnh phn kinh t x hi ch ngha [4]. p ng nhu cu bc bch
ca ton x hi, ngay sau Hi ngh, Hi ng B trng lc ra Ngh nh s 27- HBT
ngy 9/3/1988 ban hnh Bn qui nh v chnh sch i vi kinh t c th, kinh t t doanh
sn xut cng nghip, dch v cng nghip xy dng, vn ti th ch ha cc ch trng
mi nu trong Ngh quyt i ln th VI ng Cng sn Vit Nam v Ngh quyt Hi ngh
ln th hai Ban Chp hnh Trung ng ng i vi kinh t c th, kinh t t doanh sn xut
cong nghip, dch v cng nghip, xy dng, vn ti; gii phng mi lc lng
sn xut, pht huy kh nng ca mi thnh phn kinh t, huy ng kh nng ca nhn dn pht
trin sn xut hng ha v dch v sn xut phc v i sng v phc v xut khu; pht trin
kinh t c th, kinh t t doanh, kt hp cht ch kinh t c th, kinh t t doanh vi kinh t
quc doanh v kinh t tp th (Li ni u ca Ngh
nh). Ngh nh ny a ra cc tuyn ngn c tnh cch mng rng: (1) Cng nhn s tn
ti v cc tc dng lu di ca cc thnh phn kinh t c th, kinh t t doanh; (2) Nh nc
to iu kin cho cc thnh phn kinh t ny hot ng v pht trin; (3) Nh nc cng
nhn v bo h quyn s hu, quyn tha k ti sn v thu nhp hp php ca cc n v kinh
t v ca cng dn thuc thnh phn kinh t ny; v (4) Nh nc cng nhn
t cch php nhn ca cc n v kinh t thuc cc thnh phn kinh t ny trong x hi
(iu 1, Bn qui nh ban hnh km theo Ngh nh 27- HBT). Cc tuyn ngn ny, sau
mt thi gian khng ngn, thc s ly c lng tin ca ngi u t. Ba tuyn ngn u c
ngha rt ln c v mt chnh tr php l, v c v mt k thut php l. Tuy nhin tuyn ngn
th t rt kh hiu. C l cn phi ln tm li quan nim v t cch php nhn thi by
gi trong i sng dn d. C l t cch php nhn lc c nhn thc n gin l t
cch tham d vo cc giao dch. Thc ra hu ht cc hnh thc kinh doanh lc by gi khng
phi l php nhn nh quan nim ca cc nc trn th gii v quan nim ca Vit Nam hin
nay.
Theo Bn qui nh ban hnh km theo Ngh nh 27- HBT, cc n v kinh t c th, kinh t t
doanh c xem l cc n v kinh t t qun c t liu sn xut v cc vn khc, t quyt
nh mi vn sn xut kinh doanh, t chu trch nhim v thu nhp, l li. Cc n v kinh t
ny c t chc theo nhng hnh thc:
(1) H c th; (2) h tiu cng nghip; v (3) x nghip t doanh. T cc hnh thc ny dn d
tin ti h kinh doanh, doanh nghip t nhn v cc cng ti ngy nay Vit Nam.
H c th, theo Bn qui nh ny, c cc iu kin sau: (i) T liu sn xut v cc vn
khc thuc quyn s hu ca ngi ng tn ng k kinh doanh; (ii) ch ng k kinh
doanh phi l ngi lao ng trc tip; (iii) nhng ngi lao ng khc phi l b m, v
chng, con hoc nhng ngi thn khc c tn trong s ng k h khu ca ngi ng tn
ng k kinh doanh; (iiii) thu nhp sau khi ng thu thuc quyn s hu ca ch h (iu 1).
C th hiu y chnh l c nhn kinh doanh hay thng nhn th nhn tin hnh hot
ng kinh doanh cho chnh mnh. Du n gia nh Vit Nam v du n quan nim
v cc thnh phn kinh t trong c ch c vn cn . V thm ch cho n ngy nay, ngi
ta vn gi c nhn kinh doanh l h kinh doanh. H tiu cng nghip, theo Bn qui nh ny,
khc h c th ch: (!) L cc cng xng
hay cc ca hng; (!!) c thu mn lao ng theo hp ng gia ch v ngi lm thu; v
(!!!) ch h c th l ngi ng vai tr chnh v k thut sn xut v t iu hnh sn xut
kinh doanh (iu 1). Bn cht ca h tiu cng nghip cng l c nhn kinh doanh hay thng
nhn th nhn, nhng c sn nghip thng mi hay c s kinh doanh.
X nghip t doanh, theo Bn qui nh ny, l cc t chc sn xut kinh doanh cng tnh cht
nh cng ti t doanh, cng ti c phn, t hp t doanh. X nghip t doanh c th c mt ch
s hu hoc nhiu ch s hu c gi chung l ch x nghip. Nhng ngi gp c phn
t la chn ngi i din ng k kinh doanh v qun l x nghip. Qui nh ny rt
kh hiu. C l vic gp c phn y ch n thun l vic a vn vo kinh doanh.
V vic ng k kinh doanh theo t cch ca ngi i din ch khng phi theo t cch ca
x nghip. Hnh thc t chc kinh doanh ny c l xut pht t tng to lp cc thng hi
nh cc thng hi c t cch php nhn. Nhng Bn qui nh li xc nh: T liu sn
xut v cc vn khc thuc s hu ca ch x nghip, ch khng phi l thuc quyn s hu
ca x nghip. Do c th hiu cc x nghip ny khng c t cch php nhn. Cng c cch
hiu khc l qui nh nh vy lm cho ngi u t thi an tm, bi quan nim chung v
php nhn thi rt hn hp.
2. Khi nim v bn cht php l ca h kinh doanh
Trc khi c Ngh nh ca Chnh ph s 88/2006/N-CP ngy 29/8/2006 v ng l
kinh doanh, h kinh doanh c gi l h kinh doanh c th. Tn gi h kinh doanh c
th c ghi nhn ti hai Ngh nh ca Chnh ph v ng k kinh doanh l Ngh nh s
02/2000/N- CP ngy 03/02/2000 v Ngh nh s 109/2004/N- CP ngy 02/4/2004. Ngh nh
s 109/2004/N-CP nh ngha: H kinh doanh c th do mt c nhn hoc h gia nh lm
ch, ch c ng k kinh doanh ti mt a im, s dng khng qu mi lao
ng, khng c con du v chu trch nhim bng ton b ti sn ca mnh i vi hot ng
kinh doanh (iu 24, khon 1). Ngh nh s 88/2006 N-CP nh ngha: H kinh doanh do
mt c nhn l cng dn Vit Nam hoc mt nhm ngi hoc mt h gia nh lm ch, ch
c kinh doanh ti mt a im, s dng khng qu mi lao ng, khng c con du v
chu trch nhim bng ton b ti sn ca mnh i vi hot ng kinh doanh (iu 36, khon 1).
Nh vy khi nim h c th v h tiu cng nghip theo Ngh nh s 27- HBT
ngy 9/3/1988 c nhiu thay i qua hai Ngh nh va dn. Bn cht c nhn kinh
doanh v du n gia nh ngy cng m i mc d thut ng h gia nh c s dng
trong cc nh ngha va dn. nh ngha trn v h kinh doanh cho thy h kinh doanh
c chia thnh ba loi cn c vo ch to lp ra n: (1) H kinh doanh do mt c nhn lm ch;
(2) h kinh doanh do h gia nh lm ch; v (3) h kinh doanh do mt nhm ngi lm ch.
C l y l mt c th rt Vit Nam. Tuy nhin tnh ph hp hay khng ph hp ca n
cn phi suy ngh.
H gia nh c kinh doanh di hnh thc h kinh doanh c th hay h kinh doanh
nh trn va ni c l xut pht t vic B lut Dn s 1995 v B lut Dn s 2005 qui nh
h gia nh l ch th ca quan h dn s theo ngha rng. V vy c nhiu vn cn
phi suy ngh t y.
Th nht, h gia nh khng phi l c nhn v cng khng phi l php nhn, m l
mt ch th c bit ca php lut Vit Nam. Do h kinh doanh c th hay h kinh doanh
khng hon ton l thng nhn th nhn. Nhng trc y, h c th v h tiu cng
nghip (hnh thc u tin ca h h kinh doanh c th hay h kinh doanh), theo Ngh
nh s 27- HBT ngy 9/3/1988, l thng nhn th nhn.
Th hai, tp hp cc c nhn hay cc thnh vin ca h gia nh khng d xc nh. Du hiu
ca mt gia nh c th hin qua quan h hn nhn, quan h huyt thng hay quan h nui
dng. Song h gia nh khng bao gm tt c cc thnh vin c cc mi quan h vi nhau.
c xem l thnh vin ca h gia nh cn phi c hai iu kin: (1) iu kin quan h (iu
kin cn), th hin qua vic hoc c quan h hn nhn, hoc c quan h huyt thng, hoc c
quan h nui dng; v (2) iu kin chung sng (iu kin ), c ngha l cng tr ng mt
ni hoc cng kim sng da vo cng mt sn nghip(1). Tuy nhin s lng cc thnh vin
thuc h gia nh c th bin ng, v vy gy kh khn khng t cho vic gii quyt tranh
chp c lin quan. Trong thc tin t php v trong thc tin thi hnh php lut cc c quan
hnh php, ngi ta thng xc nh tp hp thnh vin h gia nh thng qua s
h khu. y c l khng phi l mt vic lm hp l bi s tn ti ca s h khu khng
c c s ng vng trong giai on hin nay. Hn na s h khu khng ni ln vn
rng cc thnh vin c cng tr ng hay cng kim sng hay khng. C l cn a vo
ni dung ng k kinh doanh vic xc nh cc thnh vin ca h gia nh khi ng k kinh
doanh di hnh thc h kinh doanh, bi vn xc nh cc thnh vin nh vy c ngha
quan trng trong vic bo v li ch ca cc ch n ca h kinh doanh. Vn ny s c l
gii di y.
Ngh nh s 88/2006 N- CP cho php mt nhm ngi, khng phi l h gia nh, c
kinh doanh di hnh thc h kinh doanh. Vic cho php ny c tc dng thc y kinh
doanh, nhng gy kh khn v mt php l, nht l v ch trch nhim ca ton th v
tng thnh vin ca nhm, v v ch qun trh kinh doanh (s c ni ti di y). Bn
thn thut ng nhm ngi rt kh xc nh v nhiu kha cnh nh: S lng thnh vin trong
mt nhm ngi c hn nh khng? Cc thnh vin trong nhm cn c c im g c
bit v nhn thn khng, hay c quan h gn gi khng? Php lut Vit Nam hin nay phn
bit h kinh doanh vi doanh nghip thng qua vic s dng lao ng. H kinh doanh l mt
t chc kinh doanh s dng thng xuyn t mi lao ng tr xung. Nu s dng hn
mi lao ng th h kinh doanh phi ng k kinhdoanh di hnh thc doanh nghip
(iu 36, khon 3, Ngh nh ca Chnh ph s 88/2006/N-CP ngy 29/8/2006). Nh
vy c th hiu, php lut Vit Nam hin nay quan nim
h kinh doanh v cc hnh thc cng ti khng khc g nhau v hnh thc kt cu m ch khc
nhau v qui m kinh doanh.
Php lut Anh quan nim: Thng nhn n l (sole trader) l mt ngi tin hnh kinh
doanh vi ti khon ca mnh; t la chn ni thch hp hot ng; c hoc khng c s tr
gip ca ngi lm cng trong kinh doanh; vn gp ban u l ngun vn c nhn do tit kim
hoc vay mn c nhn [6]. Php lut Hoa K quan nim: Doanh nghip c th (sole
proprietorship) l mt doanh thng (abusiness) c vn hnh bi mt ngi nh mt ti
sn c nhn ca ngi ; v doanh nghip (enterprise) ny l mt s m rng n thun
ca ch s hu c nhn (individual owner) [5]. Thng nhn n l hay doanh
nghip c th theo cc quan nim ny l mt hnh thc kinh doanh c kt cu khc
vi cc hnh thc kinh doanh khc nh hp danh hay cc cng ti. Quan nim ny hon ton
trng hp vi quan nim ca cc lut gia Vit Nam cc ch c. H xem thng nhn th
nhn l c nhn (c hnh hi, ct nhc) kinh doanh khc bit hn vi cc thng nhn php
nhn l cc t chc hay on th c to lp bi s gp vn ca cc nh u t mong
mun tm kim li nhun. Cc t chc ny c gi l cc cng ti. V mi loi cng ti c
nhng kha cnh php l ring v thnh lp v vn hnh. Tuy nhin nhng kha
cnh php l ny khng c lin quan g vi thng nhn th nhn [7]. Quan
nim ny phng theo quan nim ca Php v
thng nhn th nhn. Khi ni v thng nhn theo php lut Php, ngi ta hng dn iu
1, B lut Thng mi Php 1807. Ti thng nhn c th l th nhn hoc php nhn.
Thng nhn th nhn l mt c nhn chuyn thc hin cc hnh vi thng mi v ly chng
lm ngh nghip thng xuyn ca mnh. Theo h thng php lut ny c nhn tr thnh
thng nhn l mt vn thc t c xc nh bi ta n. Nu tn mt c nhn xut hin
trong S ng k thng mi ti ta n thng
mi, th ngi c xem l thng nhn, tr khi c chng c ngc li [8].
Theo php lut Vit Nam hin nay h kinh doanh khng hon ton l c nhn kinh doanh. i
khi h kinh doanh c s hn vn ca cc c nhn bi php lut cng m t nh vy. V vy
nu quan nim h kinh doanh hay h kinh doanh c th l c nhn kinh doanh hay thng
nhn n l(2) l khng hon ton ng. Nu phn tch ng cc li l ca Ngh nh s
88/2006/N-CP ngy 29/8/2006, th c th thy
khi gii quyt tranh chp v h kinh doanh ni chung, cn ch ti h kinh doanh c to lp
nn bi mt c nhn hay mt h gia nh hay mt nhm ngi a ra cc gii php thch
hp. i vi vic gii quyt tranh chp v h kinh doanh c to lp bi mt nhm ngi,
c l phi xem h kinh doanh l mt cng ti hp danh khng c t cch php nhn tm
gii php t nguyn tc p dng tng t. Trong trng hp cc thnh vin trong nhm c tha
thun cho mt hay vi ngi ch chu trch nhim hu hn, th tha thun ny khng c hiu
lc i vi ngi th ba bi s tha thun ny khng c cng khai khi ng k kinh
doanh (m s c bn sau).
3. c im php l ca h kinh doanh
H kinh doanh c cc c im php l sau:
1) H kinh doanh khng c t cch php nhn
Cc phn tch trn cho thy, h kinh doanh do mt c nhn thnh lp c bn cht l
c nhn kinh doanh, do khng th l php nhn. N khc vi cng ti trch nhim hu
hn mt thnh vin, bi cng ti trch nhim hu hn mt thnh vin l mt thc th tch bit vi
ch s hu ca n. Trong khi h kinh doanh khng phi l mt thc th tch bit vi c
nhn thnh lp nn n. Mi ti sn trong ca h kinh doanh u l ti sn ca c nhn to lp n.
C nhn to lp h kinh doanh hng ton b li nhun (sau khi thc hin cc ngha
v ti chnh v thanh ton theo qui nh ca php lut) v gnh chu mi ngha v. C nhn to
lp h kinh doanh c th l nguyn n hoc b n trong cc v n lin quan ti hot ng
ca h kinh doanh.
Trng hp h kinh doanh c to lp bi h gia nh, th h kinh doanh c bn cht l h gia
nh kinh doanh. Do h kinh doanh cng khng phi l php nhn. Tuy nhin php lut Vit
Nam hin nay dn tt c quyn li v gnh nng qun tr h gia nh vo ch h.
Nhng c mt vn cn lu rng, B lut T tng Dn s 2004 qui nh: ng s
trong v n dn s l c nhn, c quan, t chc
bao gm nguyn n, b n, ngi c quyn li, ngha v lin quan (iu 56, khon 1). T
c mt cu hi t ra l h gia nh c c xem l mt t chc theo ngha ca B lut T
tng Dn s 2004 hay khng c th tr thnh nguyn n hoc b n trc ta n, trong khi
chc chn h gia nh khng phi l c nhn theo B lut Dn s 1995 v B lut Dn s
2005. Vn c l ph thuc hon ton vo thc tin t tng. Nh vy liu c bo m
nguyn tc php ch x hi ch ngha c qui nh ti iu 3 ca B lut T tng Dn s
2004 hay khng? Trong thc tin t tng ch h kinh doanh, thm ch mt c s sn xut hay
mt ca hng cng c th tr thnh nguyn n v b n trc ta n.
V d: (1) Ti Bn n s 87/2007/KDTM- PT ngy 10/9/2007, Ta phc thm Ta n Nhn dn
ti cao ti thnh ph H Ch Minh xt x v n tranh chp hp ng mua bn hng ha
s 01/MBND/2001 ngy 26/9/2001 gia nguyn n l Cng ty TNHH sn xut v thng
mi Gia Li v b n l C s Thun Li (sau khi c Bn n gim c thm ca Hi ng thm
phn Ta n Nhn dn ti cao quyt nh hy Bn n kinh t phc thm s 12/KTPT ngy
24/02/2005 ca Ta phc thm Ta n nhn dn ti cao ti Thnh ph H Ch Minh xt x v n
tranh chp v hp ng mua
bn hng ha gia hai ng s ny, v giao h s v n cho Ta phc thm Ta n nhn dn
ti cao ti Thnh ph H Ch Minh xt x phc thm li theo quy nh ca php lut); (2) Ti
Bn n s 204/2006/KDTM-ST ngy 12/5/2006, Ta n nhn dn TP. H Ch Minh xt x v
n tranh chp hp ng mua bn gia nguyn n Nguyn Vn N-ch Ca hng vt liu xy
dng v trang tr ni tht Hi Hng v b n Cng ti TNHH sn Jotun Vit Nam; (3) Ti
Bn n s 1784/2007/KDTM-ST ngy 24/9/2007 Ta n nhn dn Thnh ph H Ch Minh xt
x v n tranh chp hp ng i l gia nguyn n Nguyn Th Tt-Ch h kinh doanh
c th-Nh phn phi Phc Hip v b n Cng ty TNHH thng mi v sn xut Khim
Tn.
H kinh doanh c to lp bi mt nhm ngi cng khng c t cch php nhn. Tuy
nhin c vn rc ri cn lu rng: Ngi ng ra ng k kinh doanh c c xem l
ngi i din ng nhin cho nhm to lp ra h kinh doanh hay khng, hay ch l ngi i
din cho nhm ng k kinh doanh? Cu tr li c ngha quan trng i
vi ch chu trch nhim v cc khon n ca h kinh doanh, vn t cch tham gia t
tng v vn qun tr h kinh doanh. Cu tr li ph thuc
phn no vo vic gii thch cc qui nh v thnh lp v ng k kinh doanh ca
h kinh doanh m s c ni ti trong mt chng mc nht nh di y.
2) H kinh doanh l hnh thc kinh doanh qui m rt nh
c im ny khng xut pht t bn cht bn trong ca hnh thc kinh doanh ny m
xut pht t cc qui nh ca php lut Vit Nam cn c vo s lng lao ng c s
dng trong h kinh doanh. iu ny gy tn km khng tht cn thit cho ngi kinh doanh,
v c th tri vi ch v kh nng kinh doanh ca h. Vic buc h kinh doanh s dng
thng xuyn hn mi lao ng phi ng k kinh doanh di hnh thc doanh nghip c l
cha tnh n c trng ca tng ngnh ngh kinh doanh. Vi mt ca hng cm bnh dn
con s ngi phc v c th ln ti hng chc vi cc cng vic nh nu n, chy ch,
phc v bn, v sinh, trng xe H kinh doanh theo Ngh nh s 88/2006 N- CP ch c
tin hnh kinh doanh ti mt a im. Bn thn cm t mt a im y cng
cn c gii thch. Nu mt a im khng phi l mt a phng nh x
(phng), huyn (qun) hoc tnh (thnh ph), th n c ngha l mi h kinh doanh ch c th
c mt ca hng hoc mt c s sn xut t ti mt a phng nht nh. th hai c l ph
hp hn qui nh ti iu 38, khon 1 ca Ngh nh s 88/2006 N- CP.
Cc qui nh trn thc cht khng cho php h kinh doanh m rng qui m sn xut, kinh
doanh, hay ni cch khc, hn ch kinh doanh di hnh thc h kinh doanh. Nh vy quyn
t do kinh doanh phn no c s hn ch.
3) Ch h kinh doanh chu trch nhim v hn i vi cc khon n ca h kinh doanh
H kinh doanh khng phi l mt thc th c lp, tch bit vi ch nhn ca n. Nn v
nguyn tc ch nhn ca h kinh doanh phi chu trch nhim v hn i vi khon n ca
h kinh doanh, c ngha l ch nhn ca h kinh doanh phi chu trch nhim bng ton b
ti sn ca mnh k c ti sn khng a vo kinh doanh. Tuy nhin theo qui nh ca php
lut Vit Nam hin nay v trch nhim ca ch h kinh doanh i vi cc khon n pht sinh
trong qu trnh kinh doanh ca h kinh doanh th cn rt nhiu vn phi bn. Trc ht
phi nhc li nh ngha v h kinh doanh trong Ngh nh s 88/2006 N- CP xc nh ch
trch nhim ca ch h kinh doanh. nh ngha ny c ni dung chnh xc nh sau: H
kinh doanh do mt c nhn l cng dn Vit Nam hoc mt nhm ngi hoc mt h gia
nh lm ch, ch c kinh doanh ti mt a im, s dng khng qu mi lao ng, khng
c con du v chu trch nhim bng ton b ti sn ca mnh i vi hot ng kinh doanh
(iu 36, khon 1). Cc qui nh ny qu tht
rt kh xc nh ch trch nhim ca ch h kinh doanh bi cch vit. Theo nh ngha ny,
ngi ta c th hiu c nm yu t xc nh h kinh doanh nh sau: (1)
H kinh doanh do mt c nhn hoc mt nhm ngi hoc mt h gia nh lm ch; (2)
h kinh doanh ch c kinh doanh ti mt a im; (3) h kinh doanh s dng khng qu
mi lao ng; (4) h gia nh khng c con du; v (5) h kinh doanh chu trch nhim
bng ton b ti sn ca mnh i vi hot ng kinh doanh (3) . V nguyn l php l khi
kinh doanh, thng nhn d l th nhn hay php nhn u phi chu trch nhim bng ton b
ti sn ca mnh i vi cc khon n ca mnh. Chng hn mt cng ti d l cng ti trch nhim
hu hn, cng ti c phn, cng ti hp danh u phi b ton b ti sn ca mnh ra tr n.
Khi ni ti ch trch nhim v hn, c ngha l ni ti vic cc thnh vin ca cng ti phi
chu trch nhim bng ton b ti sn c nhn ca mnh v lin i i vi cc khon n
ca cng ti m mnh lm thnh vin. V vy nh ngha v h kinh doanh ca Ngh nh
s 88/2006 N- CP lm pht sinh nhiu vn phi bn v ch trch nhim. Cn lu
rng vic bn lun ny phi gn cht vi vic phn tch bn cht ca h kinh doanh. Nu h kinh
doanh do mt c nhn lm ch, th ngi ta c th qui kt ngay rng c nhn
lm ch phi chu trch nhim v hn i vi cc khon n ca h kinh doanh ngoi vic
a ti sn kinh doanh ra tr n, bi trong trng hp ny h kinh doanh c bn cht l c
nhn kinh doanh hay thng nhn th nhn.
Nu h kinh doanh do mt h gia nh lm ch, th ngoi vic a ti sn kinh doanh ra tr
n, vic xc nh trch nhim ca cc v tng thnh vin h gia nh cn ti cc qui nh ca
B lut Dn s 2005. Theo B lut ny, h gia nh chu trch nhim bng ti sn chung ca
h; nu ti sn chung khng thc hin ngha v chung th cc thnh vin phi chu
trch nhim lin i bng ti sn ring ca mnh (iu 110, khon 2). Nh vy h kinh
doanh trong trng hp ny rt gn vi cng ti hp danh (m s c nghin cu sau). Nu h
kinh doanh do mt nhm ngi lm ch th vn c l tr nn phc tp hn nhiu,
bi ch trch nhim ca thnh vin trong nhm khng c php lut qui nh c th m
ph thuc vo s gii thch. Nu xem h kinh doanh do mt nhm ngi lm ch l mt cng
ti hp danh khng c t cch php nhn nh trn ni th cc thnh vin trong nhm phi
chu trch nhim lin i v v hn nh i vi cc khon n ca h kinh doanh. Tuy nhin,
Ngh nh s 88/2006 N- CP c khng chnh xc do cch din t l h kinh doanh
chu trch nhim bng ton b ti sn ca mnh i vi hot ng kinh doanh. Qui nh ny cn
phi gii thch l h kinh doanh c ch trch nhim v hn, v ch ny ng vi cc thnh
vin ca nhm.
4. Thnh lp v ng k kinh doanh
Vic thnh lp h kinh doanh rt n gin. Php lut Vit Nam thng ch tp trung vo vn
ng k kinh doanh ca h kinh doanh, cn dng nh khng kim sot qu trnh thnh lp
h kinh doanh d h kinh doanh c thnh lp bi mt h gia nh hoc mt nhm. Tuy
nhin iu kin thnh lp h kinh doanh lun c t ra i vi c nhn kinh doanh
di hnh thc h kinh doanh. Trc ht c nhn thnh lp h kinh doanh phi l cng dn
Vit Nam. iu c ngha l ngi nc ngoi khng c kinh doanh di hnh thc
h gia nh. Tip , c nhn khng thuc din php lut cm kinh doanh c thnh lp h
kinh doanh. Trong trng hp cc c nhn gp vn thnh lp h kinh doanh, th cc c nhn
ny cng khng thuc din php lut cm kinh doanh; nhng h c nht thit l cng dn Vit
Nam hay khng th Ngh nh s 88/2006/N-CP khng qui nh. Tuy nhin, chc hn theo
suy lun logic th c nhn ng tn ng k
kinh doanh phi l cng dn Vit Nam. Ngoi ra c nhn kinh doanh di hnh thc
h kinh doanh khng c ng thi l ch doanh nghip t nhn hay thnh vin
hp danh ca cng ti hp danh. Ngh nh s 88/2006/N-CP qui nh:
1. Cng dn Vit Nam 18 tui, c nng lc php lut v nng lc hnh vi dn s y ;
cc h gia nh c quyn thnh lp h kinh doanh v c ngha v ng k kinh doanh theo qui
nh ca Chng ny.
2. C nhn, h gia nh qui nh ti khon 1 iu ny ch c ng k kinh doanh mt h kinh
doanh trong phm vi ton quc (iu 37).
Qui nh ti khon 2 nu trn khng r ngha. V vy cn phi gii thch qui nh , nu
mun x l trng hp ng B gp vn cng ng A thnh lp h kinh doanh A do ng A
ng k, sau li xin ng k kinh doanh h kinh doanh B ca mnh.
Th tc ng k kinh doanh ca h kinh doanh bao gm cc bc sau:
Bc 1: ngh ng k kinh doanh.
C nhn hoc i din h gia nh gi Giy ngh ng k kinh doanh h kinh
doanh n c quan ng k kinh doanh cp huyn km theo giy t chng minh nhn thn
ca ngi gi, v chng ch hnh ngh (nu kinh doanh trong lnh vc php lut yu cu
phi c chng ch hnh ngh), v vn bn xc nhn vn php nh ca nh chc trch c thm
quyn (nu kinh doanh trong lnh vc i hi phi c vn php nh).
Bc 2: Xc nhn v thm tra.
Nh chc trch c thm quyn khi tip nhn h s phi cp cho ngi np h s mt
giy bin nhn lm bng chng cho vic tip nhn h s, ri sau kim tra tnh hp l ca
h s. Trong thi hn nm ngy lm vic, nh chc trch c thm quyn phi cp Giy chng
nhn ng k kinh doanh cho h kinh doanh nu h s hp l, hoc phi thng bo nhng
ni dung cn sa i hay yu cu b sung vn bn, nu h s khng hp l.
Hai bc ny tht l n gin, nhng l thnh tu to ln ca qu trnh n gin ha th tc
hng ti t do kinh doanh Vit Nam m phi mt hng chc nm c. Ni dung Giy
ngh ng k kinh doanh h kinh doanh bao gm nhng thng tin xc nh nh: Tn h kinh
doanh v a im kinh doanh; ngnh ngh kinh doanh; s vn kinh doanh; h tn, ch , s v
ngy cp Giy chng minh th nhn dn, ch k ca c nhn hoc i din h gia nh. D
vy vic k khai s vn kinh doanh c l l khng cn thit, bi n mang tnh hnh thc, tr
khi c s i hi v vn php nh.
Tuy nhin, cn c s lu thch ng ti vic ng k kinh doanh i vi h kinh doanh
c thnh lp bi mt nhm ngi. Thc ra php lut hin nay quan nim h kinh doanh
loi ny thuc s hu chung ca mi thnh vin trong nhm. C th, Thng t ca B K hoch
v u t s 03/2006/ TT-BKH ngy 19/10/2006 hng dn mt s ni dung v h s, trnh
t, th tc ng k kinh doanh theo qui nh ti Ngh nh s 88/2006/N-CP ngy 29/8/2006
ca Chnh ph v ng k kinh doanh buc c nhn ng k kinh doanh
di hnh thc h kinh doanh phi cam kt
rng: Bn thn v cc c nhn tham gia gp vn khng thuc din php lut cm kinh
doanh (Ph lc I-6). Qui nh ny c l xem ngi ng k kinh doanh nh ngi
i din ng nhin ca ton nhm, trong khi khng quan tm g n s tha thun trong
nhm, bi qui nh ca php lut v h s ng k kinh doanh khng yu cu g lin quan ti
cc thnh vin trong nhm ngoi li cam kt nh trn.
Vy khi c tranh chp cc bn c th t do chng minh bng cc chng c khc vi li
cam kt nu trn. Ngi ngh ng k kinh doanh phi chu trch nhim c nhn v tnh
hp php, chnh xc, trung thc ca cc thng tin v cc thnh vin ca nhm k c cc thng
tin nh: (1) Cc c nhn tham gia gp vn c thuc din b cm kinh doanh hay khng; v
(2) cc c nhn tham gia gp vn c ng thi l ch doanh nghip
t nhn hay ng thi l thnh vin hp danh ca cng ti hp danh khc hay khng (Thng
t ca B K hoch v u t s 03/2006/ TT-BKH ngy 19/10/2006 hng dn mt s ni
dung v h s, trnh t, th tc ng k kinh doanh theo qui nh ti Ngh nh
s 88/2006/N-CP ngy 29/8/2006 ca Chnh ph v ng k kinh doanh, Ph lc I-6). Vic
ng k kinh doanh khng t ra i vi h gia nh hot ng trong lnh vc nng, lm, ng
nghip v lm mui, cng nh i vi nhng ngi bn hng rong, qu vt, bun chuyn, kinh
doanh lu ng hoc lm dch v c thu nhp thp, khng k vic kinh doanh cc ngnh,
ngh c iu kin theo qui nh ca php lut.
5. Qun tr v vn hnh
a) Qun tr h kinh doanh
C l nhiu ngi s cm thy k l khi php lut iu tit vn qun tr h kinh doanh.
Cm gic khng trnh khi mt khi c tm nim h kinh doanh l c nhn kinh doanh.
Nh trn phn tch h kinh doanh Vit Nam hin nay khng ch l c nhn kinh
doanh, m cn l h gia nh kinh doanh hoc mt nhm ngi cng nhau kinh doanh. H gia
nh kinh doanh c B lut Dn s 1995 v B lut Dn s 2005 qui nh r rng v ch
qun tr. Cn theo l thng, mt nhm ngi cng nhau gp vn kinh doanh lun lun
i hi mt ch qun tr. Th nhng php lut Vit Nam hin nay b ng cu chuyn ny.
B lut Dn s 2005 c nhng qui nh rt khng hp l v ch qun tr h gia nh.
S bt hp l ny c l xut pht t s xung t gia t tng gia trng v t tng sn
nghip c nhn ca cc thnh vin trong gia nh. Mt mt o lut ny tha nhn thnh vin
ca h gia nh c ti sn ring v c ti sn chung cng vi cc thnh vin khc, v n
nh rng cc thnh vin ca h gia nh phi chu trch nhim lin i v v hn nh vi cc
khon n ca h gia nh. Nhng mt khc li cho ch h i din duy nht cho h gia nh trong
cc giao dch v li ch chung ca h, c ngha l hnh vi ca ch h mang li quyn v ngha v
cho h gia nh. y c s mu thun ln gia ch qun tr v ch trch nhim. Hnh
vi ca ch h c th dn ti vic lm sp ton b h gia nh. Ti sn ring ca cc thnh
vin h gia nh c th b tiu tn. V vy vic dn quyn i din cho ch h l bt hp l
v lm khi dy ch gia trng.
Php lut cho php h kinh doanh c to lp bi mt nhm ngi cng nhau gp vn, trong
khi php lut ch quan tm ti ngi i din cho nhm v khng cn bit ti tng ngi, v
tha thun gia h vi nhau l khng tha ng c v vn trch nhim ca tng ngi i
vi cc khon n ca h kinh doanh, ln vn qun tr. Cc ch qun tr lin quan ti
h gia nh v lin quan ti nhm ngi kinh doanh di hnh thc h kinh doanh
va ni thiu cng bng bi khng gp phn bo m quyn li ca tng thnh vin v khng
xem cc thnh vin c v th bnh ng.
b) Vn hnh h kinh doanh
H kinh doanh c tin hnh kinh doanh ngay sau khi c cp Giy chng nhn ng
k kinh doanh v ti a im kinh doanh xc nh khi ng k kinh doanh. Tuy nhin h
bun chuyn, kinh doanh lu ng phi thng bo vi nh chc trch thu v qun l th
trng. Trong qu trnh kinh doanh, h kinh doanh c th thay i ni dung kinh doanh hoc
ngng kinh doanh qu ba mi ngy nhng phi thng bo cho nh chc trch c thm
quyn bit. Tuy nhin h kinh doanh khng c ngng kinh doanh qu mt nm.
H kinh doanh hot ng di tn ring c t theo qui tc bao gm hai thnh t: Mt
thnh t ch loi hnh kinh doanh; v thnh t khc ch danh tnh. Php lut ch yu cu trong
thnh t th nht cn ghi r: h kinh doanh. Tuy nhin mc ch ca yu cu ny kh t
c y v trong h kinh doanh c ti ba loi nh phn tch trn. V ch trch
nhim ca h kinh doanh do mt nhm ngi
lm ch cha c xc nh r rng. Vic s dng, nh ot ti sn ca h kinh doanh c
thnh lp bi h gia nh cn c s bn bc trong cc thnh vin ca h gia nh. Cc ti
sn c gi tr ln hoc t liu sn xut c nh ot theo nguyn tc nht tr, ngoi ra phi
c s ng h ca a s. Cc thnh vin t mi lm tui tr ln c quyn bn bc v biu
quyt. Tuy nhin qu trnh s dng v nh ot hu nh ph thuc vo ch ca ch h.
Trong hot ng qun tr v vn hnh c mt iu rt quan trng cn phi ghi nh l nu
lun lun mun kinh doanh di hnh thc h kinh doanh th phi vn hnh h kinh doanh
lm sao khng s dng mi lao ng thng xuyn tr ln, bi vic s dng mi
lao ng thng xuyn khin h kinh doanh phi ng k di hnh thc doanh nghip theo
qui nh ca iu 36, khon 3, Ngh nh s 88/2006/N-CP. Nhiu khi ch h kinh doanh
khng mun mt chi ph, b l c hi, thay i
thi quen kinh doanh, nn tnh cht thng xuyn s dng trn mi lao ng
c th trnh c bng cc cch lch lut khc nhau trong vic
k kt hp ng lao ng v s dng lao ng. Nn chng php lut nhn nhn vn
t pha ngi lao ng v li ch ca ch h kinh doanh?
6. Chm dt h kinh doanh
Vic chm dt h kinh doanh cng phi c xem xt t bn cht php l ca h kinh doanh.
Nu h kinh doanh l c nhn kinh doanh, th khi c nhn thnh lp h kinh doanh cht,
h kinh doanh ng nhin chm dt s tn ti. Nhng nu h kinh doanh khng phi do
mt c nhn lm ch th chc hn nguyn l trn kh c th c p dng, bi h kinh
doanh khng hon ton thuc sn nghip ca
mt c nhn.
H kinh doanh c th chm dt bi ch ca cc ch nhn ca n, c ngha l c nhn,
h gia nh hoc mt nhm ngi c th chm dt h kinh doanh theo mun ca mnh. Tuy
nhin vn m php lut cn b ng l i vi h kinh doanh c to lp nn bi mt nhm
ngi th vic chm dt phi theo nguyn tc nht tr hay nguyn tc a s, hay theo nguyn
tc ph thuc vo ch ca ngi i din nhm ng tn ng k kinh doanh. Cn phi
hiu vic cng nhau ng gp vn to lp ra mt t chc kinh doanh v nguyn tc nhng
ngi cng nhau gp vn bnh ng vi nhau, nht l t chc kinh doanh khng c t cch
php nhn. i vi h kinh doanh c thnh lp bi mt h gia nh th vn c th c
gii quyt thng qua cc qui nh ca B lut Dn s 2005 rng Vic nh ot ti
sn l t liu sn xut, ti sn chung c gi tr ln ca h gia nh phi c cc thnh vin t
mi lm tui tr ln ng ; i vi cc loi ti sn chung khc phi c a s thnh vin
t mi lm tui tr ln ng (iu 109, khon 2).
H kinh doanh cng c th b chm dt bi php lut hay ni cch khc bi hiu lc ca lut.
Hin nay php lut Vit Nam d liu mt s trng hp c th dn ti vic chm dt h kinh
doanh thng qua con ng thu hi Giy chng nhn ng k kinh doanh (iu 47, Ngh nh
s 88/2006/N-CP ngy 29/8/2006). Cc trng hp dn ti vic thu hi Giy chng nhn
ng k kinh doanh bao gm: (1) Khng
tin hnh hot ng kinh doanh trong thi hn su thng k t ngy c cp Giy chng nhn
ng k kinh doanh; (2) ngng hot ng kinh doanh hn su thng lin tc m khong thng
bo vi c quan ng k kinh doanh c thm
quyn; (3) chuyn a im kinh doanh sang qun, huyn khc; v (3) kinh doanh cc ngnh,
ngh b cm. Ngh nh ny cng khng cho php h kinh doanh ngng kinh doanh qu mt
nm (iu 41, khon 2). Nh vy c th hiu h kinh doanh ch cn cch chm dt v thnh
lp li nu mun ngng kinh doanh qu mt nm. Vic p ung kinh doanh nh vy gy kh
khn cho nhng ngi dn vn t, trnh kinh doanh thp vi nhng toan tnh sinh hot hng
ngy, tuy nhin to s d dng cho vic qun l nh nc.
Ch thch:
(1). Lu : Cc iu kin ny thuc quan nim ring ca tc gi ca Mc ny (Ng Huy Cng).
(2) Lu : Phm Duy Ngha quan nim h kinh doanh hay h kinh doanh c th Vit
Nam l c nhn kinh doanh hay thng nhn n l. Xem: Phm Duy Ngha, Gio trnh
lut kinh t-Tp 1: Lut doanh nghip, Tnh hung- Phn tch-Bnh lun, NXB i hc Quc gia
H Ni, H Ni, 2006.
(3). Lu : Tc gi bi vit ny vit nghing nhn mnh vn cn lm r (Ng Huy Cng).
Ti liu tham kho
[1] ng Cng sn Vit Nam, Ngh quyt i hi i biu ton quc ln th VI ng Cng
sn Vit Nam, Vn kin ng ton tp, Tp 47 (1986), NXB Chnh tr Quc gia, H Ni,
2006.
[2] ng Cng sn Vit Nam, Li khai mc ca ng ch Tng b th Nguyn Vn Linh ti
Hi ngh ln th hai Ban chp hnh trung ng ng (kha VI), Vn kin ng ton tp,
Tp 48 (1987), NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 2006.
[3] ng Cng sn Vit Nam, Bo co ca B Chnh tr ti Hi ngh ln th hai Ban Chp
hnh Trung ng ng, kha VI v gii quyt nhng vn cp bch v phn phi, lu thng,
Vn kin ng ton tp, Tp 48 (1987), NXB Chnh tr Quc gia, H Ni, 2006.
[4] ng Cng sn Vit Nam, Ngh quyt Hi ngh ln th hai Ban Chp hnh Trung ng
ng kha VI, Vn kin ng ton tp, Tp 48 (1987), NXB Chnh tr Quc gia, H Ni,
2006.
[5] A. James Barnes, Terry Morehead Dworkin, Eric
L. Richards, Law for Business, Fourth edition, Irwin, USA, 1991.
[6] Abdul Kadar, Ken Hoyle, Geoffrey Whitehead, Business Law, Heinemann, London,
1985.
[7] L Ti Trin, Nguyn Vng Th v Nguyn Tn, Lut Thng mi Vit- Nam dn- gii,
Quyn I, Kim Lai n qun, Si Gn, 1972.
[8] Philippe Xavier-Bender, Olivier dOrmesson, Pierre Raoul-
Duval, The Commercial Law of France, Digest of Commercial Laws of the
World, Oceana Publications, Inc., New York- London- Rome, 1993.
SOURCE: TP CH KHOA HC I HC QUC GIA H NI, LUT HC S 25
(2009), 2634 245/TS. NG HUY CNG Khoa Lut, i hc Quc gia H Ni