DeCuong KI THUAT LAP TRINH C++

Bé c«ng nghiÖp
Trêng cao ®¼ng c«ng nghiÖp hµ néi
---  ---
®Ò c¬ng chi tiÕt

m«n häc
kü thuËt lËp tr×nh

(Tµi liÖu gi¶ng d¹y)
Biªn so¹n: ThS. NguyÔn M¹nh Cêng

(lu hµnh néi bé)
Hµ néi – 8/2004
§Ò c¬ng chi tiÕt

M«n häc: Kü thuËt lËp tr×nh
Tµi liÖu tham kh¶o
1. Ng«n ng÷ lËp tr×nh C++ - GS. TS. Ph¹m v¨n Êt.
§Ò c¬ng chi tiÕt Kü thuËt lËp tr×nh
2. C++ vµ lËp tr×nh Híng ®èi tîng - GS. TS. Ph¹m v¨n Êt.
3. Kü thuËt lËp tr×nh - NguyÔn TiÕn Huy – TrÇn H¹nh Nhi.
4. Ng«n ng÷ lËp tr×nh C++ - Ng« Trung ViÖt.
….
Ch¬ng I. Giíi thiÖu vÒ ng«n ng÷ lËp tr×nh C++
1. M«i trêng lËp tr×nh C++

Ng«n ng÷ lËp tr×nh C++ lµ mét sù më réng cña ng«n ng÷ lËp tr×nh C,
trong ®ã, chñ yÕu ®a thªm vµo ng«n ng÷ C kh¶ n¨ng lËp tr×nh híng ®èi tîng
vµ lo¹i bá nh÷ng phøc t¹p kh«ng cÇn thiÕt cña ng«n ng÷ .
§Ó vµo m«i trêng so¹n th¶o ch¬ng tr×nh cña C++ ta thùc hiÖn:
+ Cµi ®Æt ch¬ng tr×nh so¹n th¶o m· lÖnh C++ vµo m¸y tÝnh.
+ Vµo th môc TC30\ BIN, chän TC.Exe.
Khi ®ã, m«i trêng so¹n th¶o C++ ®· s½n sµng.
- Çc thao t¸c khi so¹n th¶o ch¬ng tr×nh:
[1]. Më mét file míi: Chän File\ New hoÆc bÊm phÊm F3 sau ®ã gâ tªn file
vµo.
[2]. Lu file: Chän File\ Save hoÆc bÊm phÝm F2. NÕu file cha ®îc ®Æt tªn
bëi ngêi lËp tr×nh h·y ®Æt tªn.
[3]. Më mét file cã s½n: Chän File\ Open hoÆc bÊm phÝm F3. Chän file cÇn
më vµ bÊm Enter.
[4]. So¹n th¶o ch¬ng tr×nh: Ch¬ng tr×nh ®îc so¹n th¶o trong cöa sæ so¹n th¶o.
Nãi chung, khi so¹n th¶o thêng thùc hiÖn nh÷ng thao t¸c sau:
- Di chuyÓn con trá: dïng çc phÝm mòi tªn, phÝm Page Up, Page Down.
phÝm Home ®a con trá vÒ ®Çu dßng, phÝm End ®a con trá vÒ cuèi dßng.
- Sao chÐp:
Gi÷ Shift vµ phÝm mòi tªn ®Ó b«i ®en ®o¹n cÇn sao chÐp.
§a con trá tíi n¬i ®Æt ®o¹n sao chÐp vµ bÊm tæ hîp phÝm Ctrl + K + C
®Ó d¸n.
- Di chuyÓn khèi: NÕu bÊm tæ hîp phÝm Ctrl + K + V sÏ cho phÐp di
chuyÓn ®o¹n m· ®îc b«i ®en.
Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

- Bá b«i ®en khèi: §a con trá lªn trªn ®o¹n b«i ®en vµ bÊm tæ hîp phÝm
Ctrl + K + K ®Ó bá b«i ®en
Chó ý: Kh¸c víi ng«n ng÷ Pascal, ng«n ng÷ C++ cã ph©n biÖt ch÷ hoa
vµ ch÷ thêng.
§Ó ghi çc dßng chó thÝch, sö dông dÊu // t¹i ®Çu dßng hoÆc ®Æt
®o¹n chó thÝch nh sau: /* ®o¹n chó thÝch */
[5]. DÞch ch¬ng tr×nh: BÊm phÝm F9 ®Ó dÞch ch¬ng tr×nh. NÕu ch¬ng
tr×nh cã lçi, ch¬ng tr×nh dÞch sÏ b¸o lçi. Ch¬ng tr×nh chØ thùc thi ®îc nÕu
kh«ng cã lçi.
[6]. Thùc thi ch¬ng tr×nh: BÊm tæ hîp phÝm Ctrl + F9 ®Ó thùc thi ch¬ng
tr×nh.
[7]. §Æt ®êng dÉn tíi çc th viÖn: Trong mét ch¬ng tr×nh viÕt b»ng ng«n ng÷
C++ thêng sö dông çc hµm trong çc th viÖn kh¸c nhau. Th«ng thêng, çc th
viÖn ®Æt trong çc th môc TC\INCLUDE hoÆc TC\ LIB. M«i trêng lËp tr×nh
C++ tù thiÕt ®Æt ®êng dÉn tíi çc th viÖn nµy. Tuy nhiªn, trong trêng hîp ®-
êng dÉn bÞ thay ®æi, ta cÇn ph¶i thiÕt ®Æt l¹i.
B1: Trong Menu chÝnh, chän Option\ Directories.
B2: Trong Include, ®Æt ®êng dÉn tíi çc th viÖn cã ®u«i .h. Trong
Libraries, ®Æt ®êng dÉn tíi çc th viÖn ®u«i .lib.
2. Çc kiÓu d÷ liÖu c¬ b¶n trong C++
Trong C++ cã sö dông mét sè kiÓu d÷ liÖu c¬ b¶n sau:
a. KiÓu sè: bao gåm
+ Sè nguyªn ng¾n int: lµ kiÓu d÷ liÖu cã ®é dµi 2 byte, dïng ®Ó khai
b¸o çc biÕn nguyªn cã gi¸ trÞ trong kho¶ng –32768 -> 32767
+ Sè nguyªn ng¾n kh«ng dÊu: unsign int: ®é dµi 2 byte, khai b¸o çc
biÕn nguyªn cã gi¸ trÞ tõ 0 tíi 65535.
+ Sè nguyªn dµi long: lµ kiÓu d÷ liÖu cã ®é dµi 4 byte, dïng khai b¸o çc
biÕn nguyªn cã gi¸ trÞ trong kho¶ng – 2.147.483.648 -> 2.147.483.647.
+ Sè nguyªn dµi kh«ng dÊu: unsign long: ®é dµi 4 byte, khai b¸o çc biÕn
cã gi¸ trÞ tõ 0 tíi 4.294.967.295.

+ Sè thùc (dÊu ph¶y ®éng) float: kÝch thíc 4 byte khai b¸o çc biÕn thùc
tõ 3.4*10-38 -> 3.4*1038.
+ Sè thùc double: kÝch thíc 8 byte, cã ph¹m vi tõ 1.7*10-308 - > 1.7*10308
+ Sè thùc (dÊu ph¶y ®éng, ®é chÝnh x¸c kÐp) dµi: long double: kÝch th-
íc 10 byte, khai b¸o çc biÕn tõ 3.4 * 10-4932 tíi 1.1 * 104932.
b. KiÓu ký tù: bao gåm
+ KiÓu ký tù char: khai b¸o biÕn chøa mét ký tù.
+ KiÓu con trá ký tù char *: t¬ng ®¬ng víi chuçi ký tù.
3. BiÕn vµ çch khai b¸o biÕn
§Ó khai b¸o biÕn trong C++ ta dïng có ph¸p sau:
<kiÓu d÷ liÖu> <tªn biÕn> <;>
Trong ®ã:
- <KiÓu d÷ liÖu>: cã thÓ lµ mét trong çc kiÓu d÷ liÖu chuÈn, cã thÓ lµ
çc kiÓu tù ®Þnh nghÜa.
- <Tªn biÕn>: ®îc ®Æt tu©n theo quy t¾c ®Æt tªn biÕn trong ng«n ng÷
lËp tr×nh Pascal.
- Çc biÕn çch nhau bëi dÊu ph¶y, çc khai b¸o çch nhau bëi dÊu chÊm
ph¶y.
VD: int a, b, c;
long so;
char * s;
Chó ý: cã thÓ khai b¸o biÕn t¹i bÊt kú ®©u trong ch¬ng tr×nh vµ tríc
khi sö dông.
4. CÊu tróc mét ch¬ng tr×nh ®¬n gi¶n
Mét ch¬ng tr×nh ®¬n gi¶n trong C++ thêng cã cÊu tróc nh sau:
//Khai b¸o çc th viÖn sö dông trong ch¬ng tr×nh.
#include <Tªn th viÖn>
….
main() //tªn hµm chÝnh
{
// NhËp d÷ liÖu
// TÝnh to¸n
// In çc kÕt qu¶

}
VD1. xÐt ®o¹n tr×nh sau:
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
#include <iostream.h>
main()
{
clrscr();
int a, b; //khai b¸o hai biÕn nguyªn a, b
cout<<”nhËp sè nguyªn a “;
cin>>a;
cout<<“nhËp sè nguyªn b”;
cin>>b;
int c;
c = a+b;
cout<<”Tæng cña a + b lµ “<<c;
getch();
return 0;
}
Trong vÝ dô trªn, ta cã:
- Çc c©u lÖnh #include <tªn th viÖn.h>: khai b¸o mét sè th viÖn sÏ sö
dông. Çc th viÖn nµy cã chøa s½n çc hµm sÏ sö dông trong ch¬ng tr×nh.
Ch¼ng h¹n th viÖn iostream.h chøa çc hµm cout, cin…
- Tõ khãa main() ®Ó b¾t ®Çu th©n ch¬ng tr×nh chÝnh.
- Çc ký tù {, } ®Ó b¾t ®Çu vµ kÕt thóc mét khèi lÖnh trong ch¬ng
tr×nh. Çc ký tù nµy t¬ng tù çc tõ khãa nµy Begin vµ End trong Pascal.
- clrscr(); lµ mét lêi gäi hµm xãa mµn h×nh. Hµm n·y ®· cã s½n trong th
viÖn stdio.h. CÇn lu ý çch gäi hµm kh«ng ®èi, kh¸c víi Pascal.
- Çc lÖnh cout, cin cã s½n trong th viÖn iostream.h cho phÐp in lªn mµn
h×nh c©u th«ng b¸o vµ nhËn gi¸ trÞ nhËp vµo tõ bµn phÝm cho hai biÕn a,
b. chóng t¬ng tù nh lÖnh Write vµ Read trong Pascal.
- LÖnh getch() cã trong th viÖn conio.h cho phÐp dõng mµn h×nh l¹i ®Ó
xem kÕt qu¶. Mµn h×nh sÏ dõng cho tíi khi mét phÝm bÊt kú ®îc bÊm.
- LÖnh return 0; dïng ®Ó chØ ra kÕt qu¶ tr¶ vÒ cña hµm.
VD2. ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo hai sè nguyªn a, b sau ®ã in ra mµn
h×nh tæng, hiÖu, tÝch, th¬ng cña hai sè nguyªn ®ã.
#include <conio.h>

#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int a, b; //khai b¸o hai biÕn nguyªn a, b
cout<<”nhËp sè nguyªn a “;
cin>>a;
cout<<“nhËp sè nguyªn b”;
cin>>b;
int T, H, TI, TH;
T = a+b;
H = a-b;
TI = a*b;
TH= a/b;
cout<<”Tæng cña a + b lµ “<<T;
cout<<”HiÖu cña a + b lµ “<<H;
cout<<”TÝch cña a + b lµ “<<TI;
cout<<”Th¬ng cña a + b lµ “<<TH;
getch();
return 0;
}
Chó ý: Trong C++, th¬ng cña hai sè nguyªn lµ mét sè nguyªn.
5. Çc lÖnh nhËp xuÊt
a. Çc lÖnh nhËp xuÊt trong IOStream.h
- LÖnh xuÊt: Có ph¸p
cout<< <Néi dung cÇn xuÊt>;
Trong ®ã:
<<: ®îc gäi lµ to¸n tö xuÊt.
<Néi dung cÇn xuÊt>: cã thÓ lµ H»ng ký tù, H»ng x©u ký tù, BiÕn,
Hµm, ph¬ng thøc ®Þnh d¹ng.
VD: cout<<”Sin(x) = “;
cout<<Sin(x);
Chó ý: - cã thÓ sö dông liªn tiÕp nhiÒu to¸n tö xuÊt trªn mét dßng cout.
VD: cout<<”Gi¸ trÞ cña a[“<<i<<”] lµ “<<a[i];
Çc lÖnh cout, cin chØ thÝch hîp cho viÖc nhËp xuÊt çc biÕn kiÓu sè.
Víi çc biÕn kiÓu x©u ký tù th× x©u nhËp, xuÊt ph¶i kh«ng chøa dÊu çch.

 §Þnh d¹ng d÷ liÖu tríc khi xuÊt:

Ta cã thÓ sö dông mét trong 2 çch sau:
Çch 1: sö dông to¸n tö ®Þnh d¹ng
cout.width(int n): chØ ®Þnh sè vÞ trÝ tèi thiÓu dµnh cho gi¸ trÞ xuÊt
lµ n vÞ trÝ.
+ NÕu gi¸ trÞ xuÊt chiÕm Ýt h¬n n vÞ trÝ th× mÆc ®Þnh lµ çc ký tù
trèng sÏ chÌn vµo phÝa tríc.
+ NÕu gi¸ trÞ xuÊt chiÕm nhiÒu h¬n n vÞ trÝ, sè vÞ trÝ dµnh cho gi¸
trÞ xuÊt ®ã sÏ ®îc t¨ng lªn sao võa ®ñ thÓ hiÖn gi¸ trÞ xuÊt.
cout.fill(char ch): ChØ ®Þnh ký tù ch sÏ ®îc ®iÒn vµo nh÷ng vÞ trÝ
trèng (nÕu cã).
cout.precision(int n): chØ ®Þnh ®é chÝnh x¸c cña gi¸ trÞ sè khi xuÊt lµ
n ký tù sau dÊu ph¶y.
VD:
float a = 123.4523.
nÕu muèn xuÊt a ra mµn h×nh díi d¹ng: |000123.45| ta cã thÓ ®Þnh d¹ng
nh sau:
cout.width(9);
cout.fill(‘0’);
cout.precision(2);
cout<<a;
Çch 2: sö dông çc hµm ®Þnh d¹ng:
T¬ng tù nh çc ph¬ng thøc ®Þnh d¹ng, çc hµm ®Þnh d¹ng t¬ng øng lµ:
setw(int n) – t¬ng tù nh cout.width(int n).
setfill(char ch) – t¬ng tù nh cout.fill(char ch).
setprecision(int n) – t¬ng tù nh cout.precision(int n).
Çch dïng: sö dông çc hµm ®Þnh d¹ng ngay trªn çc dßng cout, tríc khi
®a ra gi¸ trÞ xuÊt.
VD: Víi vÝ dô trªn, ta cã thÓ viÕt:
cout<<setw(9)<<setfill(‘0’)<<setprecision(2)<<a;
- LÖnh nhËp: Có ph¸p
cin >> <BiÕn>;

Trong ®ã:
>>: ®îc gäi lµ to¸n tö nhËp.
Dßng cin dïng ®Ó nhËp çc gi¸ trÞ (th«ng thêng lµ) tõ bµn phÝm vµo
çc biÕn.
VD: cout<<”NhËp gi¸ trÞ cña a”;
cin>>a;
Chó ý: cã thÓ dïng liªn tiÕp nhiÒu to¸n tö nhËp trªn mét dßng cin ®Ó
nhËp gi¸ trÞ cho nhiÒu biÕn.
cin>>a>>b>>c;
Bµi tËp vÝ dô: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét sè thùc x, in ra mµn
h×nh gi¸ trÞ cña F(x) = sin2(x) + cos(x) víi ®é chÝnh x¸c 2 ch÷ sè sau dÊu
ph¶y.
#include <conio.h>
#include <math.h>
void main()
{
clrscr();
float x, F;
cout<<”nhËp sè thùc a “;
cin>>x
cout.precision(2);
cout<<”Gi¸ trÞ F(“<<x<<”) = “<<sin(x)*sin(x) + cos(x);
getch();
}
b. Çc lÖnh nhËp xuÊt trong Stdio.h
LÖnh xuÊt: printf.
Có ph¸p: printf(“ chuçi cÇn xuÊt “, <BiÕn 1>, <BiÕn 2>…);
Trong ®ã: “ Chuçi cÇn xuÊt” cã thÓ lµ:
- H»ng ký tù, h»ng x©u ký tù: Lµ çc ký tù cÇn in lªn mµn h×nh.
- Çc ®Æc t¶ hay ký tù ®¹i diÖn, bao gåm:
%d: ®¹i diÖn cho biÕn nguyªn.
%f: ®¹i diÖn cho biÕn thùc.
%c: ®¹i diÖn cho biÕn kiÓu ký tù (mÆc ®Þnh).
…

- Mçi biÕn cÇn ®a ra mµn h×nh cÇn cã mét ®Æc t¶ t¬ng øng t¹i vÞ trÝ
muèn ®a ra.
VD: CÇn ®a ra çc gi¸ trÞ cña çc biÕn a, b, c kiÓu nguyªn, ta viÕt:
printf (“ Gi¸ trÞ cña a b c la %d %d %d, a, b, c);
LÖnh nhËp: scanf.
Có ph¸p: scanf(“chuçi çc ®Æc t¶”, <&BiÕn 1>, <&biÕn 2>…);
Trong ®ã, mçi biÕn cÇn ph¶i cã mét ®Æc t¶ t¬ng øng. LÖnh scanf
nhËp gi¸ trÞ vµo çc biÕn th«ng qua ®Þa chØ cña biÕn.
c. Çc lÖnh nhËp xuÊt trong Conio.h
LÖnh xuÊt: puts.
Có ph¸p: puts(p);
Trong ®ã p lµ mét con trá, trá tíi mét ký tù hoÆc h»ng x©u ký tù. NÕu p
lµ biÕn chøa 1 ký tù th× p ph¶i cã kiÓu char *, nÕu p lµ kiÓu char th× ph¶i lµ
mét m¶ng kiÓu char.
LÖnh puts sÏ ®a çc ký tù ®îc con trá p trá tíi lªn mµn h×nh.
VD:
char * p = “a”;
puts(p);// ®a ký tù a ra mµn h×nh
char q[100] = “Ha Noi”;
puts(q);// ®a Ha Noi ra mµn h×nh.
LÖnh nhËp: gets().
Có ph¸p: gets(p);
Trong ®ã, p lµ biÕn con trá ký tù, nh vËy, p ph¶i cã kiÓu char * . NÕu p
lµ biÕn kiÓu char th× ph¶i lµ mét biÕn m¶ng kiÓu char. (char * p hoÆc char
p[])
Çc lÖnh gets, puts thÝch hîp cho viÖc nhËp xuÊt çc biÕn kiÓu x©u
ký tù.
6. BiÓu thøc trong C++
Mét biÓu thøc th«ng thêng ®îc cÊu thµnh tõ hai thµnh phÇn: çc to¸n tö
vµ çc to¸n h¹ng.
a. Çc to¸n tö: ®îc t¹m chia lµm 3 lo¹i
Çc to¸n tö sè häc

Trong C++ sö dông çc to¸n tö sè häc cho trong b¶ng sau:
Stt To¸n tö Ng«n ng÷ Pascal Ng«n ng÷ C++

1 Céng + +
2 Trõ - -
3 Nh©n * *
4 Chia / /
5 §ång d mod %
6 T¨ng 1 ®¬n +1 ++
vÞ
7 Gi¶m 1 ®¬n -1 --
vÞ
8 G¸n := =
VD:
int a, b;
int T, H, TI, TH, D;
a=8;
b=3;
T = a+b;
H = a-b;
TI = a*b;
TH = a/b;
D = a%b;
a++;
b--;
Çc to¸n tö Logic
Trong C++ sö dông çc to¸n tö Logic cho trong b¶ng sau:
Stt To¸n tö Ng«n ng÷ Pascal Ng«n ng÷ C++
1 Vµ And &&
2 HoÆc Or ||
3 Phñ ®Þnh Not !
Çc to¸n tö so s¸nh
Trong C++ sö dông çc to¸n tö So s¸nh cho trong b¶ng sau:
Stt To¸n tö Pascal Ng«n ng÷ C++
1 Lín h¬n > >
2 Nhá h¬n < <
3 Lín h¬n hoÆc b»ng >= >=
4 Nhá h¬n hoÆc b»ng <= <=
5 B»ng = ==
6 Kh«ng b»ng <> !=

b. Çc to¸n h¹ng: cã thÓ lµ h»ng, biÕn hoÆc hµm.

VD: Trong biÓu thøc 3*X+2+sin(x), çc to¸n tö + vµ * ®îc sö dông.
To¸n h¹ng bao gåm: H»ng (3 vµ 2), biÕn (X) vµ hµm (sin(x)).
c. Thø tù u tiªn çc phÐp to¸n
Trong mét biÓu thøc cã sö dông nhiÒu to¸n tö, thø tù u tiªn çc to¸n tö
nh sau (theo chiÒu tõ tr¸i qua ph¶i, tõ trªn xuèng díi):
! ++ -- * / % + -
< <= > >= == != && ||
VD: ViÕt biÓu thøc to¸n häc sau b»ng ng«n ng÷ C++ (nÕu cÇn) vµ cho
biÕt thø tù thùc hiÖn çc phÐp to¸n.
5x 6 +2/7 + (6 mod 3)
i + j ++
(i+j)++

0
Ch¬ng II. Çc cÊu tróc ®iÒu khiÓn trong C++
1. Giíi thiÖu chung

Mét phÇn rÊt quan träng trong mét ng«n ng÷ lËp tr×nh lµ çc cÊu tróc
®iÒu khiÓn.
Trong Pascal ta ®· lµm quen víi 3 lo¹i cÊu tróc ®iÒu khiÓn: Chän, RÏ
nh¸nh, LÆp. Ta sÏ lÇn lît xem xÐt çc lo¹i cÊu tróc ®iÒu khiÓn ®ã trong ng«n
ng÷ C++. Ta t¹m thêi chia çc cÊu tróc ®iÒu khiÓn trong C++ theo c©y thø
bËc sau:
CÊu tróc ®iÒu khiÓn
CÊu tróc CÊu tróc CÊu tróc

chän rÏ nh¸nh lÆp
CÊu tróc CÊu tróc lÆp

lÆp víi sè víi sè lÇn
lÇn lÆp lÆp kh«ng
x¸c ®Þnh x¸c ®Þnh
CÊu tróc CÊu tróc

lÆp kiÓm lÆp kiÓm
tra ®iÒu tra ®iÒu
kiÖn tríc kiÖn sau
2. CÊu tróc rÏ nh¸nh
Trong thùc tÕ, khi gi¶i quyÕt mét c«ng viÖc thêng ta ph¶i lùa chän
nhiÒu ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt kh¸c nhau. Ngêi ta thêng biÓu diÔn vÊn ®Ò nµy
b»ng mÖnh ®Ò:
- [1]. NÕu … th× …;
- [2]. NÕu … th× … ngîc l¹i th×…
§Ó m« pháng hai mÖnh ®Ò ®ã, trong ng«n ng÷ lËp tr×nh C++ ®a ra
cÊu tróc rÏ nh¸nh.
CÊu tróc rÏ nh¸nh cã hai d¹ng nh trong s¬ ®å khèi díi ®©y.

1
BT§K BT§K ®óng?

®óng?
Thùc hiÖn Thùc hiÖn lÖnh

N
Thùc hiÖn lÖnh
Y
lÖnh1 N 2
a). M« t¶ mÖnh ®Ò [1] b) M« t¶ mÖnh ®Ó [2]
Có ph¸p:
(m« pháng mÖnh ®Ò 1)
if (<biÓu thøc ®iÒu kiÖn>)
<LÖnh>;
(M« pháng mÖnh ®Ò 2)
if (<biÓu thøc ®iÒu kiÖn>)
<LÖnh 1>;
else
<LÖnh 2>;
ý nghÜa:
[1]. nÕu <biÓu thøc ®iÒu kiÖn> nhËn gi¸ trÞ ®óng, sÏ thùc hiÖn
<LÖnh>, ngîc l¹i, bá qua lÖnh if.
[2]. nÕu <biÓu thøc ®iÒu kiÖn> nhËn gi¸ trÞ ®óng, sÏ thùc hiÖn
<LÖnh 1>, ngîc l¹i, nÕu <biÓu thøc ®iÒu kiÖn> nhËn gi¸ trÞ sai sÏ thùc hiÖn
<LÖnh 2>.
Chó ý:
- BiÓu thøc ®iÒu kiÖn ®îc ®Æt gi÷a hai dÊu ngoÆc ®¬n “(“ “)”.
- C©u lÖnh tríc else cã dÊu “;”.
- <LÖnh 1> vµ <LÖnh 2> cã thÓ lµ mét khèi lÖnh. Çc khèi lÖnh ®îc
®Æt trong hai dÊu { }.

2
VD: LËp ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét sè nguyªn. KiÓm tra tÝnh ch½n lÎ
cña sè ®ã vµ th«ng b¸o ra mµn h×nh.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr(); int a;
cout<< “nhËp sè nguyªn a ”;
cin>>a;
if (a%2 = = 0)
cout<<”sè “<<a<<” ch½n”;
else
cout<<”sè “<<a<<” lÎ”;
getch();
}
Çc lÖnh if cã thÓ lång nhau theo nghÜa: Çc c©u lÖnh bªn trong mét
mÖnh ®Ò if l¹i cã thÓ lµ çc mÖnh ®Ò if. Çc mÖnh ®Ò if lång nhau t¬ng ®-
¬ng víi mét mÖnh ®Ò if mµ biÓu thøc ®iÒu kiÖn cña nã lµ sù kÕt hîp biÓu
çc biÓu thøc ®iÒu kiÖn cña çc mÖnh ®Ó if lång nhau theo phÐp vµ (AND).
Mçi lÖnh if ®ñ sÏ cho phÐp lùa chän 2 kh¶ n¨ng ®Ó thùc hiÖn. Trong
trêng hîp cã n kh¶ n¨ng lùa chän, ta cã thÓ sö dông n-1 lÖnh if ®ñ lång nhau.
VD: ViÕt ch¬ng tr×nh thùc hiÖn viÖc nhËp vµo sè tiÒn cña kh¸ch hµng
ph¶i tr¶. NÕu sè tiÒn tõ 300000 tíi 400000, khuyÕn m¹i 20%. NÕu sè tiÒn tõ
400000 trë lªn, khuyÕn m¹i 30%. Çc trêng hîp kh¸c kh«ng ®îc khuyÕn m¹i.
TÝnh vµ in sè tiÒn khuyÕn m¹i cña kh¸ch lªn mµn h×nh.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int T, km;
cout<<”NhËp sè tiÒn “;
cin>>T;
if (T>=300000 && T <=400000)
km = 20*T/100;
else
if (T>40000)
km = 30*T/100;
else

3
km = 0;
cout<<”Sè tiÒn khuyÕn m¹i “<<km;
getch();
}
NÕu çc kh¶ n¨ng lµ lo¹i trõ nhau th× kh«ng khi ®ã cã thÓ sö dông çc
lÖnh if lång nhau hoÆc cã thÓ sö dông n lÖnh if rêi nhau cho n kh¶ n¨ng lùa
chän. Trêng hîp ngîc l¹i, th× nhÊt thiÕt ph¶i sö dông çc lÖnh if rêi nhau.
VD: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo ®iÓm tæng kÕt vµ xÕp lo¹i ®¹o ®øc
cña mét sinh viªn. Sau ®ã tÝnh sè tiÒn häc bæng cho sinh viªn ®ã nh sau:
NÕu tæng kÕt >=7.00 th× ®îc 300000.
NÕu ®iÓm tæng kÕt >=9.00 vµ ®¹o ®øc = “T” th× ®îc céng thªm
100000.
XÐt ®o¹n tr×nh sau:
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
float tk;
char * hk;
long T;
cout<<”Nhap ®iÓm tong ket”;
cin>>tk;
cout<<”Nhap hanh kiem”;
cin>>hk;
T=0;
if (tk >= 7.0)
T = 30000;
else
if (tk>=9.0 && hk = = “T”)
T += 100000;
cout<<”Häc bæng ” <<T;
getch();
}
§o¹n tr×nh trªn sÏ cho kÕt qu¶ sai trong trêng hîp sinh viªn tæng kÕt
>=9.0 vµ ®¹o ®øc tèt. Lý do lµ sö dông hai lÖnh if lång nhau khi çc kh¶ n¨ng
kh«ng lo¹i trõ nhau.
§o¹n tr×nh trªn cã thÓ ®îc viÕt l¹i nh sau:
#include <conio.h>

4
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
float tk;
char * hk;
long T;
cout<<”Nhap ®iÓm tong ket”;
cin>>tk;
cout<<”Nhap hanh kiem”;
cin>>hk;
T=0;
if (tk >= 7.0)
T = 30000;
if (tk>=9.0 && hk = = “T”)
T += 100000;
cout<<”Häc bæng ” <<T;
getch();
}
3. CÊu tróc chän
Trong trêng hîp cã qu¸ nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän vµ çc kh¶ n¨ng lo¹i trõ
nhau, nÕu sö dông nhiÒu lÖnh if lång nhau sÏ lµm cho ch¬ng tr×nh phøc t¹p,
khã kiÓm so¸t. V× vËy C++ cung cÊp mét cÊu tróc ®iÒu khiÓn kh¸c sö dông
trong trêng hîp nµy, ®ã lµ cÊu tróc chän.
Có ph¸p:
switch (<BiÕn nguyªn>)
{
case <GT 1><:>
LÖnh 1;
break;
case <GT 2><:>
LÖnh 2;
break;
…
case <GT n><:>
LÖnh n;
break;
[default:
<LÖnh mÆc ®Þnh>;]

5
}
ý nghÜa:
NÕu <BiÕn nguyªn> nhËn gi¸ trÞ GT1, thùc hiÖn <LÖnh 1>
NÕu <BiÕn nguyªn> nhËn gi¸ trÞ GT2, thùc hiÖn <LÖnh 2>…
NÕu <BiÕn nguyªn> nhËn gi¸ trÞ GTn, thùc hiÖn <LÖnh n>
NÕu cã thµnh phÇn [default:], thùc hiÖn <lÖnh mÆc ®Þnh> khi
biÕn nguyªn kh«ng nhËn gi¸ trÞ nµo trong çc gi¸ trÞ trªn.
- S¬ ®å khèi:
BiÕn = LÖnh 1
GT1
BiÕn = LÖnh 2
GT2
BiÕn = LÖnh n
GTn
LÖnh mÆc
®Þnh
Chó ý:
- LÖnh switch chØ thùc hiÖn trªn biÕn nguyªn.
- Mçi tõ kho¸ case chØ lùa chän 1 trêng hîp.
- Çc c©u lÖnh <LÖnh 1>, <LÖnh 2>… cã thÓ lµ mét khèi lÖnh. Sau
®ã b¾t buéc ph¶i cã tõ khãa <break;> .
- Thµnh phÇn [deffault:] lµ kh«ng b¾t buéc. NÕu cã thµnh phÇn nµy,
<LÖnh mÆc ®Þnh> sÏ ®îc ®îc thùc hiÖn sau khi tÊt c¶ çc trêng hîp
case ®Òu kh«ng tháa m·n.

6
VD1: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét th¸ng cña mét n¨m nµo ®ã. In sè
ngµy cña th¸ng ®ã ra mµn h×nh.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int T, N;
cout<<”NhËp th¸ng”;
cin>>T;
cout<<”NhËp n¨m “;
cin>>N;
switch (T)
{
case 1:
case 3:
case 5:
case 7:
case 8:
case 10:
case 12:
cout<<”Th¸ng cã 31 ngµy”;
break;
case 4:
case 6:
case 9:
case 11:
break;
case 2:
if (N%4 = = 0)
else
break;
}
getch();
}
VD2: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo m· häc vÞ (lµ mét sè nguyªn) cña mét
nh©n viªn. In ra häc vÞ t¬ng øng víi quy ®Þnh:
M· =1: Cö nh©n.
M· =2: Kü s.

7
M· =3: Th¹c sü.

M· =4: TiÕn sü.
Çc m· kh¸c: Kh«ng xÕp lo¹i häc vÞ.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int M;
cout<<”NhËp m· häc vÞ”;
cin>>M;
switch (M)
{
case 1:
cout<<”Cö nh©n”;
break;
case 2:
cout<<”Kü s”;
break;
case 3:
cout<<”Th¹c sü”;
break;
case 4:
cout<<”TiÕn sü”;
break;
default:
cout<<”Kh«ng xÕp lo¹i häc vÞ”;
}
getch();
}
ChuyÓn ®æi gi÷a cÊu tróc chän vµ rÏ nh¸nh:
Víi cÊu tróc rÏ nh¸nh, çc biÕn trong biÓu thøc ®iÒu kiÖn cã thÓ cã
kiÓu bÊt kú. Ngîc l¹i, víi cÊu tróc chän, chØ lùa chän çc trêng hîp cña biÕn
nguyªn. Do vËy, viÖc chuyÓn ®æi tõ cÊu tróc chän sang cÊu tróc rÏ nh¸nh bao
giê còng thùc hiÖn ®îc, ®iÒu ngîc l¹i kh«ng ®óng.
§Ó chuyÓn ®æi mét cÊu tróc rÏ nh¸nh mµ biÓu thøc ®iÒu kiÖn cã çc
biÕn kh«ng ph¶i kiÓu nguyªn sang cÊu tróc chän cÇn sö dông thªm mét biÕn
nguyªn ®Ó m· ho¸ çc trêng hîp cña nã, sau ®ã ta ¸p dông cÊu tróc chän trªn
biÕn nguyªn nµy.

8
4. CÊu tróc lÆp

a. Vßng lÆp víi sè lÇn lÆp x¸c ®Þnh
Lµ vßng lÆp mµ ngêi lËp tr×nh lu«n biÕt tríc sè lÇn lÆp cña lÖnh lÆp.
Trong qu¸ tr×nh lÆp, ta thêng sö dông mét biÕn ®Ó kiÓm so¸t sè lÇn
lÆp gäi lµ “BiÕn ch¹y”.
BiÕn ch¹y thêng nhËn çc gi¸ trÞ tõ cËn díi (n1) tíi cËn trªn (n2) vµ sè
lÇn lÆp b»ng n2 – n1.
Có ph¸p:
for (<BiÓu thøc 1>;<BiÓu thøc 2>;<BiÓu thøc 3>)
<LÖnh lÆp>;
Trong ®ã:
<BiÓu thøc 1>: th«ng thêng cã cã d¹ng: <BiÕn ch¹y> = <CËn díi>.
<BiÓu thøc 2>: th«ng thêng cã d¹ng: <BiÕn ch¹y> <To¸n tö so s¸nh>
<cËn trªn>.
<BiÓu thøc 3>: th«ng thêng lµ mét biÓu thøc ®Ó tang hoÆc gi¶m biÕn
ch¹y.
Trong C++, vßng lÆp cã sè lÇn lÆp x¸c ®Þnh còng cã nguyªn lý ho¹t
®éng t¬ng tù trong Pascal.
ý nghÜa:
B1: Thùc hiÖn <BiÓu thøc 1>
B2: KiÓm tra <BiÓu thøc 2>. NÕu sai, tho¸t khái vßng for. Ngîc
l¹i, sang B3.
B3: Thùc hiÖn <LÖnh lÆp>.
B4: Thùc hiÖn <BiÓu thøc 3>. Quay l¹i B2.
S¬ ®å khèi:
X¸c ®Þnh BT1
KiÓm tra BT2
Thùc hiÖn lÖnh

th©n vßng for
KiÓm tra BT3

9
Chó ý:
- Çc biÓu thøc ®Æt çch nhau bëi dÊy “;”.
- <LÖnh lÆp> cã thÓ lµ mét khèi lÖnh.
- Çc biÓu thøc cã thÓ khuyÕt nhng çc dÊu “;” ph¶i ®îc gi÷ nguyªn.
VD1: ViÕt ch¬ng tr×nh tÝnh n! (n nguyªn)
Çch 1: Çch th«ng thêng
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
void main()
{
clrscr();
int n; long GT=1;
cout<<”Nhap n “; cin>>n;
for (int i=2;i<=n; i++)
GT*=i;
cout<<n<<” Giai thua : “<<GT;
getch();
}
Çch 2: ViÕt thiÕu <biÓu thøc 3>

void main()
{
clrscr();
int n; long GT=1;
for (int i=2;i<=n; )
{
GT*=i;
i++;
}
getch();
}
Çc çch tho¸t khái vßng lÆp for.

0
- Tho¸t tù nhiªn: Khi <BiÓu thøc 2> nhËn gi¸ trÞ sai, ch¬ng tr×nh tù
®éng tho¸t khái vßng for vµ chuyÓn tíi lÖnh tiÕp theo.
- Tho¸t cìng bøc:
+ Çch 1: sö dông lÖnh break;
Khi gÆp lÖnh break; trong th©n vßng for, ch¬ng tr×nh sÏ lËp tøc tho¸t
khái vßng lÆp for vµ chuyÓn tíi lÖnh tiÕp theo bÊt kÓ <BiÓu thøc 2> vÉn
nhËn gi¸ trÞ ®óng.
+ Çch 2: sö dông lÖnh goto
LÖnh goto cã d¹ng: goto <Nh·n>. Trong ®ã,<Nh·n> cã d¹ng:
<Tªn nh·n> <:>
<Tªn nh·n> tuú ý ®Æt theo quy íc ®Æt tªn trong C.
Khi gÆp lÖnh goto <Nh·n>, ch¬ng tr×nh sÏ nh¶y tíi vÞ trÝ ®Æt nh·n.
NÕu nh·n ®Æt ngoµi vßng for, ch¬ng tr×nh sÏ tho¸t khái vßng for.
CÇn chó ý trong trêng hîp 2 lÖnh for lång nhau, khi ®ã lÖnh break chØ
lµm cho ch¬ng tr×nh tho¸t khái vßng for gÇn nhÊt chøa lÖnh break. Do vËy,
®Ó tho¸t khái c¶ 2 vßng for lång nhau, ta sö dông lÖnh goto.
VD2: xÐt vÝ dô 1 trong trêng hîp thiÕu biÓu thøc 1 vµ/ hoÆc biÓu
thøc 2.
Çch 3: ViÕt thiÕu <BiÓu thøc 2> vµ <BiÓu thøc 3> sö dông
break.
void main()
{
clrscr();
int n; long GT=1;
for (int i=2;;)

{
if (i==n)
break;
GT*=i;
i++;
}
getch();
}

1
Çch 4: ViÕt thiÕu <BiÓu thøc 2> vµ <BiÓu thøc 3> sö dông goto.
void main()
{
clrscr();
int n; long GT=1;
for (int i=2;;)

{
if (i==n)
goto Ex; // nh·n lµ Ex, tªn tù ®Æt.
GT*=i;
i++;
}
Ex:
getch();
}
Çch 5: ViÕt thiÕu c¶ 3 biÓu thøc.

void main()
{
clrscr();
int n; long GT=1;
int i=2;
for (;;)
{
if (i==n)
break;
GT*=i;
i++;
}
getch();
}
V× ®é phøc t¹p cña ch¬ng tr×nh tû lÖ thuËn víi sè lÖnh goto sö dông
trong ch¬ng tr×nh, v× vËy nªn h¹n chÕ sö dông goto.
VD2: Cho d·y sè nguyªn x[] = { 1, 4, 5, 7, 3, 2}. ViÕt ch¬ng tr×nh ®¶o
ngîc d·y sè trªn vµ in kÕt qu¶ lªn mµn h×nh.
§Ó gi¶i quyÕt bµi to¸n trªn, cã thÓ cã nhiÒu çch. Çch gi¶i sau minh ho¹
çch viÕt kh¸c cña çc biÓu thøc trong có ph¸p vßng for.

2
#include "conio.h"
#include "iostream.h"
#include "stdio.h"
void main()
{
clrscr();
int x[] = {1, 4, 5, 7, 3, 2}, n;
n=sizeof(x)/ sizeof(int);
for (int i=0, j=n-1; i<n/2; i++, j--)
{
int tg = x[i];
x[i]=x[j];
x[j]=tg;
}
for (i=0; i<n; i ++)
cout<<x[i]<<" ";
getch();
}
NhËn xÐt: Çc biÓu thøc 1, 2, 3 trong có ph¸p cña vßng for cã thÓ bao
gåm mét d·y çc biÓu thøc con, çch nhay bëi dÊu ph¶y. Khi ®ã, sù ®óng/ sai
cña biÓu thøc “mÑ” lµ sù ®óng/ sai cña biÓu thøc con ®Çu tiªn trong d·y.
Nh vËy vßng for trªn cã thÓ viÕt nh sau:
void main()
{
clrscr();
int x[] = {1, 4, 5, 7, 3, 2}, n;
n=sizeof(x)/ sizeof(int);
int tg;
for (int i=0, j=n-1; i<n/2; tg=x[i], x[i]=x[j], x[j]=tg, i++, j--)
{
}
for (i=0; i<n; i ++)
cout<<x[i]<<" ";
getch();
}
b. Vßng lÆp víi sè lÇn lÆp kh«ng x¸c ®Þnh
Trong C++, ta chia vßng lÆp víi sè lÇn lÆp kh«ng x¸c ®Þnh ra lµm hai
lo¹i:
LÆp kiÓm tra ®iÒu kiÖn tríc: Tríc tiªn, kiÓm tra biÓu thøc ®iÒu
kiÖn. NÕu biÓu thøc ®iÒu kiÖn cßn ®óng, sÏ thùc hiÖn lÖnh lÆp. NÕu biÓu
thøc ®iÒu kiÖn sai, ra khái vßng lÆp.

3
+ S¬ ®å khèi:
Y Thùc hiÖn lÖnh

BT§K
®óng? lÆp
N
Nh vËy: LÖnh lÆp cã thÓ kh«ng ®îc thùc hiÖn lÇn nµo.
+ Có ph¸p:
while (<BiÓu thøc ®iÒu kiÖn>)
<LÖnh lÆp>
ý nghÜa:
B1: KiÓm tra biÓu thøc ®iÒu kiÖn. NÕu biÓu thøc ®iÒu kiÖn sai,
tho¸t ra khái vßng lÆp. NÕu biÓu thøc ®iÒu kiÖn ®óng, chuyÓn qua bíc 2.
B2: Thùc hiÖn <LÖnh lÆp>. Quay l¹i B1.
Chó ý:
- BiÓu thøc ®iÒu kiÖn ph¶i ®Æt trong dÊu “(“ “)”.
- CÇn tr¸nh çc trêng hîp lÆp v« h¹n.
VD1: ViÕt ch¬ng tr×nh t×m sè lòy thõa 2 ®Çu tiªn lín h¬n 1000.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int So=2;
while (So <=1000)
So *=2;
cout<<”Sè cÇn t×m lµ ”<<So;
getch();
}
VD2: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo ®iÓm ®¹o ®øc cña mét häc sinh
(thang ®iÓm 100, nguyªn) vµ sè ngµy ®i häc muén cña häc sinh ®ã. NÕu häc

4
sinh ®i häc muén 1 ngµy, trõ 1 ®iÓm. TÝnh vµ in sè ®iÓm cßn l¹i cña häc
sinh.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int D, HM;
cout<<”NhËp ®iÓm ®¹o ®øc”;
cin>>D;
cout<<”NhËp sè ngµy ®i häc muén”;
cin>>HM;
while (HM>0)
{
D - -;
HM - -;
}
cout<<”§iÓm cßn l¹i “<<D;
getch();
}
LÆp kiÓm tra ®iÒu kiÖn sau: T¬ng tù nh vßng lÆp kiÓm tra ®iÒu
kiÖn tríc, chØ kh¸c ë chç biÓu thøc ®iÒu kiÖn ®îc kiÓm tra mçi khi ®· thùc
hiÖn lÖnh lÆp. Nh vËy, lÖnh lÆp lu«n ®îc thùc hiÖn Ýt nhÊt mét lÇn.
+ S¬ ®å khèi:
Thùc hiÖn lÖnh

lÆp
Y
BT§K
®óng?
N
+ Có ph¸p:
do
<LÖnh lÆp;>
while (<BiÓu thøc ®iÒu kiÖn>)
ý nghÜa:
B1: Thùc hiÖn lÖnh lÆp.

5
B2: KiÓm tra <BiÓu thøc ®iÒu kiÖn>. NÕu <BiÓu thøc ®iÒu kiÖn
®óng, quay l¹i B1. Ngîc l¹i, tho¸t khái vßng lÆp.
Chó ý:
- <BiÓu thøc ®iÒu kiÖn> ph¶i ®îc ®Æt trong dÊu “(“ “)”;
- CÇn tr¸nh çc trêng hîp lÆp v« h¹n.
VD1: ViÕt ch¬ng tr×nh t×m sè nguyªn x ®Çu tiªn lín h¬n 5 mµ tháa m·n
sin(x) = 1
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int x=0;
do
x +=1;
while (x <=5 | | sin(x) !=1)
cout<<”Sè cÇn t×m lµ ”<<x;
getch();
}
VD2: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét sè nguyªn x. KiÓm tra xem sè ®ã
®· lín h¬n 10 hay cha. NÕu cha, yªu cÇu nhËp l¹i cho tíi khi sè nhËp vµo lín
h¬n 10. KiÓm tra xem sè ®ã cã ph¶i lµ sè nguyªn tè kh«ng, in kÕt luËn lªn
mµn h×nh.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int So;
cout<<”NhËp mét sè nguyªn “;
do
{
cin>>So;
if (So <=10)
cout<<”Sè kh«ng tháa m·n. NhËp l¹i : “;
}
while (So <=10)

6
int kt=0;
int d =2;
do
{
if (So % d ==0)
kt = 1;
d++;
}
while (d<So)
if (kt==0)
cout<<”Sè “<<So<<” Lµ sè nguyªn tè”;
else
cout<<”Sè “<<So<<” Kh«ng lµ sè nguyªn tè”;
getch();
}
cout<<”Sè cÇn t×m lµ ”<<So;
getch();
}
§Ó tho¸t khái vßng lÆp kh«ng x¸c ®Þnh, ta còng cã thÓ sö dông break
ho¨ck goto. Tuy nhiªn, çc trêng hîp nµy Ýt x¶y ra do ®Æc thï cña vßng lÆp.
ChuyÓn ®æi gi÷a çc cÊu tróc lÆp:
Tõ vßng lÆp x¸c ®Þnh (for), ta cã thÓ chuyÓn sang vßng lÆp kh«ng
x¸c ®Þnh (while hoÆc do/ while) b»ng çch sö dông thªm mét biÕn ®Õm kiÓu
nguyªn trong th©n vßng lÆp kh«ng x¸c ®Þnh. Tríc khi lÆp ta khëi g¸n gi¸ trÞ
cña biÕn ®Õm nµy b»ng 0. Mçi khi thùc hiÖn mét lÇn lÆp, ta t¨ng gi¸ trÞ cña
biÕn ®Õm nµy lªn 1.
§Ó chuyÓn ®æi ngîc l¹i (tõ cÊu tróc lÆp kh«ng x¸c ®Þnh sang cÊu tróc
lÆp x¸c ®Þnh) th× nãi chung, ta ph¶i sö dông çc vßng for khuyÕt biÓu thøc 2,
díi d¹ng:
for (<BiÓu thøc 1> ; ; <biÓu thøc 3>)
bëi v× ta kh«ng biÕt ch¾c sè lÇn lÆp cña cÊu tróc. Khi ®ã b¾t buéc
ph¶i sö dông lÖnh break vµ goto trong th©n vßng for ®Ó tho¸t cìng bøc.
5. Çc vÝ dô minh häa
VD1: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét sè nguyªn n, sau ®ã tÝnh tæng
çc sè nguyªn tè thuéc ®o¹n [1..n]. Cho biÕt cã bao nhiªu sè nguyªn tè thuéc
®o¹n trªn?
#include <conio.h>
#include <stdio.h>

7
main()
{
clrscr();
int So, Tong, Dem;
cout<<”NhËp sè nguyªn”;
cin>>So;
Tong =Dem=0;
for (int i=1; i<=n; i++)
{
int Check = 0;
for (int j=2; j<n; j++)
if (i%j==0)
Check = 1;
If (Check ==0)
{
Tong +=i;
Dem++;
}
}
cout<<”Tæng çc sè nguyªn tè “<<Tong;
cout<<” Cã “<<Dem<<sè nguyªn tè trong ®o¹n 1..n”;
getch();
}
VD2: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét sè nguyªn n vµ mét sè thùc x, sau
®ã tÝnh gi¸ trÞ biÓu thøc:
 x2 x3 xn
x   2  ..  n 1 NÕun ch½n
F=  3 3 3
 0 NÕun lÎ
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
main()
{
clrscr();
int n; float x, F;
float ts, ms;
cout<<”NhËp x”;
cin>>x;
cout<<”NhËp n”;
cin>>n;
F=0;
ts=x;
ms=1;
if (n%2==0)

8
{
for(int i=1; i<=n; i++)
{
ts*=x;
ms*=3;
F+=ts/ms;
}
}
cout<<”Gi¸ trÞ cña biÓu thøc “<<F;
getch();
}
Ch¬ng III. Kü thuËt lËp tr×nh ®¬n thÓ
I. Giíi thiÖu
1. Kh¸i niÖm vÒ ®¬n thÓ
Khi viÕt mét ch¬ng tr×nh, chóng ta cã thÓ triÓn khai theo hai çch:
Çch 1: Toµn bé çc lÖnh cña ch¬ng tr×nh ®îc viÕt trong hµm main.
Çc lÖnh ®îc viÕt theo tr×nh tù ®Ó gi¶i quyÕt bµi to¸n ®Æt ra.
Çch 2: Ch¬ng tr×nh ®îc t¹o thµnh tõ nhiÒu ®¬n thÓ kh¸c nhau. Çc
®¬n thÓ thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô t¬ng ®èi ®éc lËp vµ ®îc “l¾p ghÐp” l¹i
thµnh ch¬ng tr×nh th«ng qua nh÷ng lêi gäi ®¬n thÓ trong hµm main.
u nhîc ®iÓm:
- Víi çch 1: sÏ thÝch hîp khi viÕt nh÷ng ch¬ng tr×nh cã kÝch thíc nhá.
Toµn bé thuËt to¸n ®îc thÓ hiÖn trong mét ®o¹n m· tõ trªn xuèng díi. Tuy
nhiªn, çch nµy kh«ng phï hîp víi çc ch¬ng tr×nh lín do:
+ KÝch thíc ch¬ng tr×nh cång kÒnh, khã kiÓm so¸t, chØnh söa.
+ Çc ®o¹n m· cã thÓ lÆp ®i lÆp l¹i, ch¬ng tr×nh dµi kh«ng cÇn
thiÕt.
- Víi çch 2: Ch¬ng tr×nh ®îc chia nhá thµnh çc ®¬n thÓ kh¾c phôc ®îc
hai nhîc ®iÓm c¬ b¶n trªn. §Æc biÖt phï hîp víi çc ch¬ng tr×nh cã kÝch
thíc lín.
Trong C++, ta cã hai lo¹i ®¬n thÓ sau:
[1]. Çc líp ®èi tîng: Ch¬ng tr×nh bao gåm mét sè ®o¹n m· m« t¶ çc líp
çc ®èi tîng nµo ®ã sÏ sö dông trong ch¬ng tr×nh chÝnh. Lo¹i ®¬n thÓ nµy ®-
îc nghiªn cøu trong néi dung m«n häc “LËp tr×nh híng ®èi tîng”.

9
[2]. Çc hµm: Ch¬ng tr×nh ®îc cÊu t¹o tõ çc hµm. Mçi hµm thùc thi
mét nhiÖm vô t¬ng ®èi ®éc lËp, trong ®ã cã mét hµm main ®ãng vai trß nh
ch¬ng tr×nh chÝnh ®Ó sö dông çc hµm kh¸c.
Trong ph¹m vi m«n häc, ta chØ xem xÐt çc ®¬n thÓ díi d¹ng çc hµm.
2. Çc ®Æc trng cña hµm
Mét hµm trong C++ cã çc ®Æc trng sau:
- Tªn hµm: do ngêi lËp tr×nh tù ®Æt vµ cã nh÷ng ®Æc ®iÓm sau:
+ Tªn hµm thêng mang tÝnh ®¹i diÖn cho c«ng viÖc mµ hµm sÏ ®¶m
nhiÖm.
+ Tªn hµm kh«ng ®îc chøa dÊu çch vµ çc ký tù ®Æc biÖt (trõ dÊu
g¹ch díi).
- KiÓu gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm: NÕu hµm tr¶ vÒ mét gi¸ trÞ nµo ®ã th×
gi¸ trÞ ®ã ph¶i thuéc mét kiÓu d÷ liÖu nµo ®ã mµ ta gäi lµ kiÓu gi¸ trÞ tr¶
vÒ cña hµm. KiÓu gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm cã thÓ lµ çc kiÓu d÷ liÖu
chuÈn.
- KiÓu vµ tªn çc ®èi cña hµm: NÕu hµm sö dông çc ®èi th× çc ®èi
ph¶i thuéc mét kiÓu d÷ liÖu nµo ®ã. Khi thiÕt lËp mét hµm, ta cÇn chØ ra
danh s¸ch çc ®èi cña hµm vµ kiÓu d÷ liÖu cña mçi ®èi.
- Th©n hµm: lµ néi dung chÝnh cña hµm, chøa toµn bé çc lÖnh cña
hµm.
3. Ph©n lo¹i hµm
Trong pascal, ta cã hai lo¹i ch¬ng tr×nh con: thñ tôc (procedure) vµ hµm
(function). Trong C++, chóng ta cã duy nhÊt mét lo¹i “ch¬ng tr×nh con” (mµ ta
gäi lµ ®¬n thÓ), ®ã lµ hµm.
Mét ch¬ng tr×nh trong C++ ®îc cÊu t¹o tõ çc hµm, trong ®ã hµm main
lµ hµm b¾t buéc ph¶i cã, ®ãng vai trß nh ch¬ng tr×nh chÝnh.
Kh¸c víi trong Pascal, tÊt c¶ çc hµm ®Òu tr¶ vÒ mét gi¸ trÞ nµo ®ã, çc
hµm trong C++ ®îc chia lµm hai lo¹i:
- Hµm kh«ng cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ: Lµ hµm chØ cã chøc n¨ng thùc hiÖn mét
c«ng viÖc nµo ®ã mµ ta kh«ng quan t©m tíi gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm.
- Hµm cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ: Ngoµi viÖc thùc hiÖn mét c«ng viÖc nµo ®ã, ta
cßn quan t©m tíi gi¸ trÞ thu ®îc sau khi hµm thùc thi ®Ó dïng trong nh÷ng
®o¹n tr×nh tiÕp theo.

0
Tïy theo nguån gèc cña hµm ngêi ta ph©n ra:

- Çc hµm cã s½n: Lµ çc hµm chøa trong çc th viÖn cña C++, ®· ®îc
®Þnh nghÜa tõ tríc. Ngêi lËp tr×nh chØ viÖc sö dông th«ng qua çc chØ
thÞ: #include <Tªn th viÖn chøa hµm>.
- Çc hµm tù ®Þnh nghÜa: Lµ çc hµm do ngêi lËp tr×nh tù ®Þnh
nghÜa. Çc hµm nµy còng cã thÓ ®îc tËp hîp l¹i trong mét file .h ®Ó dïng
nh mét th viÖn cã s½n.
II. §Þnh nghÜa vµ sö dông hµm
1. §Þnh nghÜa hµm
a. CÊu tróc mét hµm:
Mét hµm thêng cã cÊu tróc nh sau:
<KiÓu hµm> <Tªn hµm> <([kiÓu ®èi] [tªn ®èi])>
{
Çc lÖnh trong th©n hµm;
}
Trong ®ã:
- <KiÓu hµm>: lµ kiÓu gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm. NÕu hµm kh«ng cã gi¸
trÞ tr¶ vÒ, ta dïng tõ kiÓu void. Ngîc l¹i, ta thêng sö dông çc kiÓu chuÈn
nh int, float, double, char…
- <Tªn hµm>: do ngêi dïng tù ®Þnh nghÜa.
- <([kiÓu ®èi] [tªn ®èi])>: liÖt kª danh s¸ch çc ®èi cña hµm vµ kiÓu d÷
liÖu cña ®èi (nÕu cã).
VD1: hµm tÝnh n! ®îc viÕt nh sau:
long GT(int n)
{
long kq=1;
if (n==0 | | n==1)
kq=1;
else
kq *=i;
return kq;
}
Chó ý:
- Mçi ®èi cÇn ®i kÌm víi kiÓu ®èi, mçi cÆp [kiÓu ®èi] [tªn ®èi] çch
nhau bëi dÊu ph¶y.

1
- Th©n hµm ®îc ®Æt gi÷a hai dÊu “{“ “}”.

- NÕu hµm cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ th× cÇn cã c©u lÖnh <return BiÓu_thøc>
®Ó g¸n gi¸ trÞ cña BiÓu_Thøc cho tªn hµm. TuyÖt ®èi kh«ng ®îc g¸n <Tªn
hµm> = <BiÓu_Thøc>.
VD2: ViÕt hµm gi¶i ph¬ng tr×nh bËc nhÊt víi ®èi vµo lµ hai hÖ sè a,
b.
void PTBN(float a, float b)
{
if (a==0 && b==0)
cout<<”Ph¬ng tr×nh v« sè nghiÖm”;
else
if (a==0 && b!=0)
cout<<”ph¬ng tr×nh v« nghiÖm”;
else
cout<<”Ph¬ng tr×nh cã nghiÖm “<<-b/a;
}
b. Çch tæ chøc çc hµm
Çch 1: çc hµm ®Æt trong cïng mét tÖp víi ch¬ng tr×nh chÝnh.
Ch¬ng tr×nh ngoµi hµm main cßn cã çc hµm kh¸c th× ®îc viÕt theo
cÊu tróc sau:
#include…
….
<KiÓu hµm> <Tªn Hµm 1> <([kiÓu ®èi] [Danh s¸ch çc ®èi]>
{
th©n hµm 1;
}
{
th©n hµm 2;
}
…
void main()
{
Th©n hµm main;
}
HoÆc:
#include…
….
<KiÓu hµm> <Tªn Hµm 1> <([kiÓu ®èi] [Danh s¸ch çc ®èi]>;

2
….
void main()
{
Th©n hµm main;
}
{
Th©n hµm 1;
}
{
Th©n hµm 2;
}
….
VD1: ViÕt ch¬ng tr×nh kiÓm tra mét sè nguyªn n cã ph¶i lµ sè nguyªn tè
kh«ng, nÕu n lµ sè nguyªn tè, h·y tÝnh n!.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
int NT(int n)
{
if (n ==1 | | n ==2)
return =1;
else
{Check =0;
for (int i=2; i<n; i++)
if (n%i==0)
Check =1;
if (Check = 0)
return 1;
else
return 0;
}
}
//=================
long GT(int n)
{
long kq=1;
if (n==0 | | n==1)
kq=1;

3
else
kq *=i;
return kq;
}
void main()
{
int a;
cout<<”NhËp a”;
cin>>a;
if (NT(a) == 0)
cout<<”Sè “<<a<<” Kh«ng ph¶i nguyªn tè”;
else
{
cout<<”Sè “<<a<<” lµ sè nguyªn tè”;
cout<<” Giai thõa cña “<<a<<” lµ “<<GT(a);
}
getch();
}
Çch 2: Tæ chøc trong tÖp th viÖn:
B1: ViÕt çc hµm (trõ hµm main() )trong mét file sau ®ã lu díi ®Þnh
d¹ng .h. File nµy thêng ®îc gäi lµ file th viÖn. (®Ó thuËn tiÖn cho viÖc so¸t
lçi, tèt nhÊt tríc tiªn nªn tæ chøc çc hµm nh çch 1, sau ®ã di chuyÓn toµn bé
çc hµm (trõ hµm main() sang mét file .h vµ lu l¹i)
B2: ViÕt hµm main() trong mét tÖp riªng. §Ó hµm main() cã thÓ sö
dông çc hµm viÕt trong file th viÖn ®· t¹o trong B1, cÇn thªm chØ thÞ:
#include <[ ®êng dÉn] <Tªn th viÖn.h>
Chó ý: nÕu ®Æt th viÖn trªn trong th môc TC\ Include th× trong chØ
thÞ #include kh«ng cÇn thªm ®êng dÉn. Ngîc l¹i, cÇn thªm ®Çy ®ñ ®êng dÉn
tíi file th viÖn nãi trªn.
VD: T¹o file .h víi néi dông sau, VD file “TV.h”:
int NT(int n)
{
if (n ==1 | | n ==2)
return =1;
else
{Check =0;

4
if (n%i==0)
Check =1;
if (Check = 0)
return 1;
else
return 0;
}
}
//=================
long GT(int n)
{
long kq=1;
if (n==0 | | n==1)
kq=1;
else
kq *=i;
return kq;
}
Më mét file míi vµ viÕt hµm main():
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
#include <C:\TC\BIN\ TV.h”
void main()
{
int a;
cin>>a;
if (NT(a) == 0)
cout<<”Sè “<<a<<” Kh«ng ph¶i nguyªn tè”;
else
{
cout<<”Sè “<<a<<” lµ sè nguyªn tè”;
cout<<” Giai thõa cña “<<a<<” lµ
“<<GT(a);
}
getch();
}
Chó ý:
- Çc file th viÖn .h kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i cã çc chØ thÞ tiÒn xö lý
#include …

5
- Kh«ng thÓ so¸t lçi b»ng çch bÊm F9 trong file th viÖn .h.
2. Sö dông hµm
Hµm ®îc sö dông th«ng qua lêi gäi cña nã. Çch viÕt mét lêi gäi hµm
nh sau:
<Tªn hµm> <([danh s¸ch çc tham sè thùc sù])>
Chó ý:
- NÕu hµm ®îc ®Þnh nghÜa cã ®èi sè th× khi gäi hµm ta ph¶i truyÒn
®Çy ®ñ çc tham sè cho hµm.
- Çc tham sè ph¶i cã kiÓu trïng víi kiÓu cña ®èi sè t¬ng øng.
- NÕu hµm kh«ng cã ®èi sè th× lêi gäi hµm vÉn ph¶i sö dông dÊu () kÌm
tªn hµm: <Tªn hµm> <()>.
- NÕu hµm cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ th× tªn hµm ®îc sö dông nh mét biÕn. Ngîc
l¹i, nÕu hµm kh«ng cã gi¸ trÞ tr¶ vÒ, tªn hµm ®îc sö dông nh mét lÖnh.
3. Ph¹m vi cña biÕn
Theo ph¹m vi ho¹t ®éng cña biÕn, ta chia ra:
- BiÕn toµn côc:
Ph¹m vi ho¹t ®éng trong toµn bé ch¬ng tr×nh, kÓ tõ vÞ trÝ khai b¸o biÕn.
VÞ trÝ khai b¸o n»m ngoµi çc hµm (kÓ c¶ hµm main).
NÕu ch¬ng tr×nh ®îc viÕt trªn nhiÒu tÖp, ®Ó ph¹m vi ho¹t ®éng cña biÕn
bao gåm c¶ çc tÖp kh¸c, ta cÇn thªm chØ danh extern vµo tríc khai b¸o biÕn.
- BiÕn côc bé:
Ph¹m vi ho¹t ®éng: NÕu biÕn ®îc khai b¸o trong th©n mét khèi nµo ®ã sÏ cã
ph¹m vi ho¹t ®éng chØ trong khèi, kÓ c¶ çc khèi con n»m bªn trong khèi ®ã.
+ KÕt thóc khèi, biÕn côc bé sÏ ®îc gi¶i phãng.
+ Muèn biÕn nµy tån t¹i trong suèt thêi gian ch¬ng tr×nh lµm viÖc, ta
cÇn thªm tõ khãa static tríc khai b¸o biÕn ®Ó khai b¸o biÕn díi d¹ng biÕn
tÝnh.
VD1: XÐt vÝ dô sau:
int x;
void Ham(int a)
{
cout<<”BiÕn x trong hµm “<<x;

6
if (a%2==0) {
int x=5;
x+=a;
cout<<”BiÕn x trong hµm “<< x;}
}
void main()
{
x=1;
int a = 2;
Ham(a);
cout<< “BiÕn x trong hµm main “<<x;
int x = 3;
cout<<”BiÕn x trong hµm main “<<x;
getch();
}
NhËn xÐt:
- BiÕn x díi d¹ng toµn côc cã ph¹m vi ho¹t ®éng trong toµn bé ch¬ng
tr×nh, kÓ tõ khi khai b¸o.
- NÕu trong mét khèi cã khai b¸o biÕn côc bé trïng tªn víi viÕn toµn côc
th× kÓ tõ khi khai b¸o, khèi ®ã sÏ sö dông biÕn côc bé mµ kh«ng sö dông
biÕn toµn côc.
4. Sö dông çc tham sè trong lËp tr×nh ®¬n thÓ
1. Ph©n lo¹i tham sè
NÕu hµm cã ®èi sè (tham sè h×nh thøc), khi gäi hµm ta ph¶i truyÒn çc
tham sè t¬ng øng cho hµm. Çc tham sè cã thÓ lµ çc biÕn hoÆc çc h»ng gi¸ trÞ.
Cã hai lo¹i tham sè:
[1]. Tham chiÕu: Khi truyÒn tham sè díi d¹ng tham chiÕu, tham sè lµ
çc biÕn vµ tham sè sÏ ®îc truy cËp trùc tiÕp. Nh vËy, çc mét tham sè khi
truyÒn vµo mét hµm cã thÓ bÞ biÕn ®æi gi¸ trÞ cña nã.
[2]. Tham trÞ: Khi truyÒn tham sè díi d¹ng tham trÞ, tham sè sÏ kh«ng
®îc truy cËp trùc tiÕp. Hµm sÏ cÊp ph¸t mét vïng nhí míi vµ sao chÐp gi¸ trÞ
cña tham sè vµo ®ã. Çc lÖnh trong th©n hµm sÏ thao t¸c trªn vïng nhí míi nµy.
Nh vËy, mét tham sè khi truyÒn vµo mét hµm sÏ kh«ng bÞ tham ®æi gi¸ trÞ
cña nã khi ra khái hµm.
Vïng nhí Vïng nhí
BiÕn BiÕn
cña biÕn cña biÕn
Vïng nhí
míi
Gäi hµm Thùc thi Gäi hµm Thùc thi
hµm hµm
7
a) truyÒn tham chiÕu b) TruyÒn tham trÞ

2. TruyÒn tham sè
NÕu ch¬ng tr×nh viÕt trong çc file cã phÇn më réng .h, ta cã duy nhÊt
mét çch truyÒn tham sè: TruyÒn theo tham trÞ. Tõ C++3.0 trë lªn, cho phÐp
sö dông c¶ hai çch truyÒn tham sè trong çc ch¬ng tr×nh viÕt díi d¹ng çc
file .CPP.
Khi biÕn truyÒn vµo hµm, nã ®îc truyÒn díi d¹ng tham trÞ. Hµm sÏ cÊp
ph¸t vïng nhí míi vµ sao chÐp gi¸ trÞ cña biÕn vµo « nhí nµy ®Ó sö dông. Nh
vËy, ra khái th©n hµm, « nhí míi ®îc cÊp ph¸t bÞ xãa ngay vµ gi¸ trÞ cña biÕn
kh«ng hÒ thay ®æi.
VD1: XÐt hµm sau:
int tang(int a)
{
a++;
}
void main()
{
int n=1;
cout<<”Gi¸ trÞ tríc khi gäi hµm “<<n;
tang(n);
cout<<”Gi¸ trÞ sau khi gäi hµm “<<n;
getch();
}
VD2: xÐt hµm sau
int Ham(int a, int b)
{
if (a%2==0){
a+=1;
b+=a;
}
cout<<”Gi¸ trÞ a trong th©n hµm “<<a;
cout<<Gi¸ trÞ b trong th©n hµm “<<b;
}

8
void main()
{
int a, b;
a=1;
b=2;
cout<<”Gi¸ trÞ a tríc khi gäi hµm “<<a;
cout<<”Gi¸ trÞ b tríc khi gäi hµm “<<b;
Ham(a, b);
cout<<”Gi¸ trÞ a sau khi gäi hµm “<<a;
cout<<”Gi¸ trÞ b sau khi gäi hµm “<<b;
getch();
}
5. Kü thuËt ®Ö quy
1. Kh¸i niÖm vÒ ®Ö quy
Trong C++, mét hµm cã thÓ gäi ®Õn chÝnh nã, kh¶ n¨ng nµy cña hµm
gäi lµ ®Ö quy. Khi mét hµm gäi ®Õn chÝnh nã, hµm ®îc viÕt theo kiÓu ®Ö
quy.
VD: XÐt hµm tÝnh n!. Ta cã ®Þnh nghÜa sau: n! = (n-1)! * n.
Nh vËy, gi¶ sö n=5 th× n! ®îc tÝnh nh sau:
5! = 4! * 5
= 3! * 4 * 5.
= 2! * 3 * 4 * 5.
= 1! * 2 * 3 * 4 * 5.
Víi 1! = 1, ta hoµn toµn cã thÓ tÝnh ®îc 5!. Khi ®ã, ®Ó tÝnh ®îc 5!, ta
ph¶i tÝnh 2!, 3!, 4!.
Hµm lÆp:
long GT(int n)
{
long kq=1;
if (n==0 | | n==1)
kq=1;
else
kq *=i;
return kq;
}
Hµm ®Ö quy:
long GT(int n)
{

9
if (n==1)
return 1;
else
return GT(n-1) * n;
}
Thùc hiÖn: Gi¶ sö n kh¸c 1. Khi ®ã, quy tr×nh thùc hiÖn nh sau:
n! = (n-1)! *n 1 * 2 *…* (n)
(n-1)! = (n-2)! * (n-1) 1 * 2 *…* (n-1)
(n-2)! = (n-3)! * (n-2) 1 * 2 *…* (n-2)
… … ….
(2)! = (1)! * 2 1*2
(1)! 1
Mçi lÇn gäi ®Ö quy, ch¬ng tr×nh thùc hiÖn nh sau:
- Lu ®Þa chØ cña dßng lÖnh gäi ®Ö quy.
- T¹o mét t¹o mét b¶n sao cña hµm, cÊp ph¸t çc vïng nhí míi cho çc biÕn
côc bé, thùc hiÖn b¶n sao nµy.
- LÊy ®Þa chØ cña dßng lÖnh gäi ®Ö quy vµ quay vÒ.
§Ó râ h¬n ta xem s¬ ®å sau:
B¾t ®Çu B¶n sao 1 B¶n sao n
Gäi ®Ö quy Gäi ®Ö quy … Gäi ®Ö quy Bá qua lÖnh

gäi ®Ö quy
KÕt thóc

0
Nh vËy cã bao nhiªu lêi gäi hµm th× cã bÊy nhiªu lÇn kÕt thóc hµm.
Trong trêng hîp kh«ng tån t¹i mét b¶n sao cña hµm mµ t¹i ®ã kh«ng thùc hiÖn
hiÖn lêi gäi ®Ö quy th× qu¸ tr×nh ®Ö quy sÏ kh«ng dõng ®îc (ta gäi lµ ®Ö
quy v« h¹n).
Trong vÝ dô vÒ tÝnh n!, víi n=3 vµ c«ng thøc ®Ö quy n! = n * (n-1)!,

s¬ ®å ®Ö quy cã thÓ nh sau:
B¾t ®Çu :
tÝnh 3! Hµm GT(2) Hµm GT(1)
Gäi ®Ö quy GT(2) Gäi ®Ö quy GT(1) Gäi ®Ö quy GT(0) Bá qua lÖnh
gäi ®Ö quy
KÕt thóc
Return 1*2*3 Return 1*2 Return 1
u nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ®Ö quy:

- Ch¬ng tr×nh ng¾n gäi, dÔ hiÓu.
- Qu¸ tr×nh dÞch phøc t¹p.
- Nãi chung, tèn nhiÒu kh«ng gian nhí h¬n lÆp.
Chó ý: Lu ý tíi ®iÒu kiÖn dõng cña hµm viÕt theo kiÓu ®Ö quy.
Ph¬ng ph¸p ®Ö quy ®Æc biÖt thÝch hîp víi mét sè bµi to¸n nh duyÖt
c©y, ®å thÞ… Tuy nhiªn, nãi chung ta nªn Ýt sö dông ®Ö quy khi viÕt ch¬ng
tr×nh do çc nhîc ®iÓm trªn, trõ nh÷ng trêng hîp ®Æc thï.
2. ThiÕt kÕ ch¬ng tr×nh theo kiÓu ®Ö quy.
Çc bµi to¸n ¸p dông gi¶i thuËt ®Ö quy thêng cã ®Æc ®iÓm sau:
- Bµi to¸n dÔ dµng gi¶i quyÕt trong mét sè trêng hîp riªng øng víi çc gi¸
trÞ ®Æc biÖt cña tham sè. Trong trêng hîp nµy, ta cã thÓ gi¶i quyÕt bµi
to¸n mµ kh«ng cÇn gäi ®Ö quy. Ta gäi trêng hîp nµy lµ trêng hîp suy biÕn.
- Trong trêng hîp tæng qu¸t, bµi to¸n cã thÓ quy vÒ bµi to¸n cïng d¹ng nh-
ng gi¸ trÞ cña tham sè thay ®æi. Vµ sau mét sè h÷u h¹n bíc biÕn ®æi ®Ö
quy, sÏ dÉn tíi trêng hîp say biÕn.
Gi¶ sö bµi to¸n tÝnh n!, dÔ dµng thÊy:

1
- Víi n=0 hoÆc n = 1 th× n! = 1. Khi ®ã ta kh«ng cÇn gäi ®Ö quy vÉn cã
thÓ tÝnh ®îc n!.
- Trêng hîp tæng qu¸t, n! = n* (n-1)!. Tøc lµ ®Ó tÝnh n!, ta cã thÓ quy
vÒ bµi to¸n tÝnh (n-1)!. Sau mét sè h÷u h¹n bíc biÕn ®æi, ta cã thÓ quy vÒ
bµi to¸n tÝnh 1!.
Nh vËy lµ:
- Trêng hîp suy biÕn: n=0 hoÆc n=1. C«ng thøc trong trêng hîp nµy : n! = 1;
- Trêng hîp tæng qu¸t: lµ çc trêng hîp cßn l¹i (n kh¸c 1 vµ n kh¸c 0) khi
®ã: n! = n* (n-1)!.
Ch¬ng tr×nh ®Ö quy ®îc thiÕt kÕ nh sau:

Bíc 1:
- X¸c ®Þnh trêng hîp suy biÕn, gi¸ trÞ cña tham sè, c«ng thøc ®Ó tÝnh
to¸n trong trêng hîp nµy.
- X¸c ®Þnh trêng hîp tæng qu¸t, gi¸ trÞ cña tham sè, c«ng thøc ®Ó tÝnh
to¸n trong trêng hîp nµy.
Bíc 2: Khung ch¬ng tr×nh cã d¹ng:
if (suy biÕn)
C«ng thøc trong trêng hîp suy biÕn.
else
C«ng thøc trong trêng hîp tæng qu¸t.
VD1: thiÕt kÕ hµm ®Ö quy tÝnh n!.

Bíc 1:
- Suy biÕn : n=0 hoÆc n = 1; C«ng thøc n! = 1;
- Tæng qu¸t: n kh¸c 0 vµ n kh¸c 1; C«ng thøc n! = n* (n-1)!.
Bíc 2:
if (n= = 0 || n= = 1)
return 1;
else
return n * GT(n-1);
Sau khi thiÕt kÕ song, viÖc lËp hµm ®Ö quy trë lªn rÊt ®¬n gi¶n.
VD2. D·y sè Catalan ®îc ph¸t biÓu ®Ö quy nh sau:

C1 = 1;

2
n 1
Cn = C C
i 1
i n i
H·y x©y dùng hµm ®Ö quy t×m sè CataLan thø n.

Hµm ®Ö quy ®îc thiÕt kÕ nh sau:
Bíc 1:
- Suy biÕn: n = 1; C«ng thøc suy biÕn: Cn = 1;
n 1
- Kh«ng suy biÕn: n kh¸c 1; c«ng thøc tæng qu¸t: Cn = C C

i 1
i n i
Bíc 2:
if (n = = 1)
return 1;
else
{ int C =0;
C+= CataLan(i) * CataLan(n-i);
Return C;
}
Víi phÇn thiÕt kÕ trªn, hµm ®Ö quy tÝnh sè CataLan thø n ®îc viÕt
nh sau:
int CataLan(int n)
{
if (n==1)
return 1;
else
{
int C=0;
C+=CataLan(i)*CataLan(n-i);
return C;
}
}
3. §Ö quy vµ çc d·y truy håi
Kh¸i niÖm: Mét d·y truy håi lµ d·y mµ çc sè h¹ng ®øng sau ®îc ®Þnh
nghÜa dùa trªn sè h¹ng ®øng tríc cña d·y.
VD: cho d·y sau:
a[1] = 1;
a[n] = a[n-1] * n;

3
DÔ dµng thÊy ®©y chÝnh lµ d·y çc giai thõa cña çc sè tù nhiªn: 1!, 2!,
3!, 4!…
HoÆc d·y çc sè Fibonacci:
A[1] = 1;
A[2] = 1;
A[n] = A[n-1] + A[n-2] (víi n>2).
Víi çc d·y truy håi, ta hoµn toµn cã thÓ dïng çc thuËt to¸n lÆp ®Ó
tÝnh. Tuy nhiªn çc gi¶i thuËt ®Ö quy thêng ®îc ¸p dông trªn çc d·y truy håi .
4. Mét sè vÝ dô vÒ ®Ö quy
VD1: USCLN cña hai sè nguyªn a, b ®îc ®Þnh nghÜa nh sau:
USCLN(a, b) = a nÕu b =0
= USCLN(b, a%b) nÕu b kh¸c 0.
ViÕt hµm lÆp vµ ®Ö quy ®Ó tÝnh USCLN cña hai sè nguyªn a, b.
Hµm lÆp:
int USCLN_Lap(int a, int b)

{
int Sodu;
while (y !=0)
{
Sodu = a%b;
a = b;
b = Sodu;
}
return a;
}
Hµm ®Ö quy:
ThiÕt kÕ:
Bíc 1:
- Suy biÕn : b=0; c«ng thøc suy biÕn: USCLN(a, b) = b;
- Kh«ng suy biÕn: b kh¸c 0; c«ng thøc tæng qu¸t: USCLN (a, b) =
USCLN(b, a%b);
Bíc 2:
if(b==0)
return a;

4
else
return USCLN(b, a%b)
LËp tr×nh:
Int USCLN_DQ(int a, int b)
{
if (b==0)
return a;
else
return USCLN_DQ(b, a%b);
}
VD2: Çc sè Fibonacci ®îc ®Þnh nghÜa ®Ö quy nh sau:
F[0] = F[1] = 1;
F[i] = F[i-1] + F[i-2];
VD: 1, 1, 2, 3, 5, 8, 13…
ViÕt hµm ®Ö quy t×m sè Fibonacci thø n.
ThiÕt kÕ:
Bíc 1: Suy biÕn: n <=1; c«ng thøc suy biÕn: Fibo(n) = 1;
Kh«ng suy biÕn: n >1; c«ng thøc tæng qu¸t: Fibo(n) = Fibo(n-1) +
Fibo(n-2).
Bíc 2:
if(n<=1)
return 1;
else
return Fibo(n-1) + Fibo(n-2);
LËp tr×nh:
int Fibo(int n)
{
if(n<=1)
return 1;
else
return Fibo(n-1) + Fibo(n-2);
}

5
Ch¬ng IV. Kü thuËt lËp tr×nh dïng m¶ng
I. Khai b¸o vµ sö dông m¶ng

1. Kh¸i niÖm vµ ph©n lo¹i m¶ng
a. Kh¸i niÖm vÒ m¶ng
§Ó biÓu diÔn mét d·y sè hay mét b¶ng sè ta cã thÓ dïng nhiÒu biÕn,
çch nµy kh«ng tiÖn lîi do çc nhîc ®iÓm sau:
- Ch¬ng tr×nh viÕt dµi kh«ng cÇn thiÕt.
- DÔ g©y nhÇm lÉn.
- Kh«ng kh¶ thi trong trêng hîp sè phÇn tö cña d·y, b¶ng sè qu¸ lín.
§Ó kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®iÓm trªn, ngêi ta ®a ra mét kiÓu d÷ liÖu m¶ng.
M¶ng lµ kiÓu d÷ liÖu ®Ó khai b¸o mét tËp hîp nhiÒu phÇn tö cã cïng
kiÓu vµ chung mét tªn. Mçi phÇn tö nh vËy gäi lµ mét phÇn tö cña m¶ng.
Nãi chung, m¶ng cã çc ®Æc ®iÓm sau:
- Mçi phÇn tö cña m¶ng biÓu diÔn mét gi¸ trÞ.
- Mçi phÇn tö cña m¶ng ®îc ®¸nh chØ sè cho phÐp truy cËp tíi phÇn tö
®ã.
- §Ó dïng kiÓu m¶ng ta cÇn x¸c ®Þnh râ:
+ Lo¹i m¶ng: kiÓu cña mçi phÇn tö cña m¶ng (float, int, double…)
+ Tªn m¶ng(hay tªn biÕn cã kiÓu m¶ng): Tïy ý ®Æt theo quy íc ®Æt tªn
biÕn.
+ Sè chiÒu vµ kÝch thíc mçi chiÒu.
b. Ph©n lo¹i m¶ng
Dùa vao sè chiÒu cña m¶ng ngêi ta chia ra:
- M¶ng mét chiÒu: dïng ®Ó lu d·y çc gi¸ trÞ cïng kiÓu. ChØ sè cña
m¶ng ®îc ®¸nh tõ 0. Nh vËy ph©n tö thø i trong m¶ng ®îc ®¸nh chØ sè lµ
i-1.
VD: Mét m¶ng cã tªn lµ a. Khi ®ã:
PhÇn tö thø nhÊt cña m¶ng lµ a[0].
PhÇn tö thø 2 cña m¶ng lµ a[1]….

6
M¶ng hai chiÒu: Dïng ®Ó lu tr÷ mét b¶ng çc gi¸ trÞ cïng kiÓu. Çc cét
vµ dßng ®îc ®¸nh chØ sè tõ 0. Nh vËy, phÇn tö t¹i dßng i, cét j ®¸nh chØ sè lµ
[i-1][j-1].
VD: Víi m¶ng hai chiÒu a ta cã:
PhÇn tö t¹i dßng 1 cét 1: a[0][0].
PhÇn tö t¹i cét 1 dßng 2: a[0][1]. …
2. Khai b¸o m¶ng
a. M¶ng mét chiÒu
Có ph¸p:
<KiÓu m¶ng> <tªn m¶ng> <[Kichs thuíc]>;
Trong ®ã:
+ <KiÓu m¶ng>: cã thÓ lµ çc kiÓu chuÈn nh float, int, double, long…
hoÆc kiÓu tù ®Þnh nghÜa.
+ <Tªn m¶ng> : hay tªn biÕn m¶ng, tïy ý ®Æt theo quy íc ®Æt tªn biÕn.
+ <KÝch thíc>: dïng ®Ó xç ®Þnh sè phÇn tö tèi ®a cña m¶ng.
VD: float a[10];
SÏ khai b¸o mét biÕn m¶ng çc gi¸ trÞ kiÓu thùc, sè phÇn tö tèi ®a lµ 10.
Çc phÇn tö ®îc ®¸nh chØ sè a[0], a[1], …, a[9].
b. M¶ng hai chiÒu:
T¬ng tù nh m¶ng mét chiÒu ta cã:
<KiÓu m¶ng> <tªn m¶ng> <[Sè dßng] [sè cét]>;
Víi <[sè dßng] [sè cét]>: chØ ra kÝch thíc mçi chiÒu cña m¶ng.
VD: double b[3][2];
SÏ khai b¸o mét m¶ng 2 chiÒu cã 3 dßng, 2 cét víi çc ph©n tö kiÓu
double. Çc phÇn tö ®îc ®¸nh chØ sè nh sau:
b[0][0] b[0][1]
b[1][0] b[1][1]
b[2][0] b[2][1]
3. Sö dông m¶ng
a. LÊy ®Þa chØ çc phÇn tö

7
Víi m¶ng mét chiÒu, ta vÉn sö dông phÐp lÊy ®Þa chØ th«ng thêng
VD: ®Ó lÊy ®Þa chØ phÇn tö a[i] ta viÕt: &a[i].
Víi m¶ng hai chiÒu: nãi chung kh«ng cho phÐp lÊy ®Þa chØ cña çc
phÇn tö m¶ng. Nh vËy, kh«ng chÊp nhËn çch viÕt: & a[i][j]. Víi C++3.0 trë
lªn, ta vÉn cã thÓ sö dông phÐp lÊy ®Þa chØ çc phÇn tö m¶ng thùc hai chiÒu
víi çc file ch¬ng tr×nh cã phÇn më réng .CPP.
b. DuyÖt m¶ng
Víi m¶ng mét chiÒu cã n phÇn tö, ®Ó duyÖt qua çc phÇn tö cña m¶ng
ta cã thÓ sö dông 1 vßng lÆp for sau:
for(int i=0; i<n; i++)
{
Truy cËp tíi hÇn tö cã chØ sè i;
}
VD: NhËp d÷ liÖu cho mét m¶ng gåm 10 phÇn tö nguyªn.
int a[10];
for(int i=0; i<10; i++)
{
printf(“NhËp A[%d] : “,i);
scanf(“%d”, &a[i]);
}
Víi m¶ng 2 chiÒu cã n dßng, m cét, ta cã thÓ sö dông 2 vßng for lång
nhau:
for(int i=0; j<n; i++)
for(int j=0; j<m; j++)
{
Truy cËp tíi phÇn tö cã chØ sè [i][j];
}
VD: NhËp d÷ liÖu cho m¶ng thùc 2 chiÒu 5 dßng, 3 cét:
float a[5][3];
float tg;
for(int i=0; i<5; i++)
for(int j=0; j<3; j++)
{
printf(“NhËp a[%d][%d]: “,i, j);
scanf(“%f”, &tg); a[i][j] = tg;
}

8
Chó ý: V× çc file .h trong C kh«ng chÊp nhËn phÐp lÊy ®Þa chØ çc
phÇn tö m¶ng hai chiÒu nªn ta kh«ng thÓ viÕt trùc tiÕp:
scanf(“%f”, &a[i][j]);
Mµ cÇn sö dông mét biÕn trung gian tg cã cïng kiÓu ®Ó lµm trung gian
trong qu¸ tr×nh nhËp d÷ liÖu. Sau ®ã, ta g¸n a[i][j] b»ng gi¸ trÞ tg võa nhËp
nµy. Tuy nhiªn, tõ C 3.0 trë lªn, vÉn cho phÐp lÊy ®Þa chØ cña phÇn tö m¶ng
2 chiÒu nh thêng.
c. VÊn ®Ò t¹o d¸ng ma trËn
§Ó t¹o gi¸ng ma trËn, ta sö dông c©u lÖnh gotoxy(). C©u lÖnh nµy cã
t¸c dông ®a con trá mµn h×nh tíi çc täa ®é mµn h×nh ®· chØ ra trong çc
tham sè ®Ó nhËp hoÆc xuÊt çc phÇn tö cña m¶ng.
Có ph¸p: gotoxy(X, Y);
Víi X lµ täa ®é theo ph¬ng X (cét X) cña mµn h×nh, cã gi¸ trÞ tõ 1 tíi
80.
Y lµ täa ®é theo ph¬ng Y (dßng Y) cña mµn h×nh, cã gi¸ trÞ tõ 1 tíi 25.
X
1 80
25
Y
Nh vËy, ta cã thÓ sö dông c©u lÖnh gotoxy trong vßng lÆp nh sau
for (i=0; i<n; i++)
for(j = 0; j <m; j++)
{
gotoxy(X + j *n, Y + i*m);
cout<<a[i][j];
}
Trong ®ã : X, Y lµ to¹ ®é ®Ønh tr¸i, trªn cña ma trËn; n, m lµ çc b íc nh¶y
theo trôc x vµ trôc y. Th«ng thêng, ta chän n = 3 vµ m = 1.
4. Çc vÝ dô minh häa
ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét m¶ng n sè nguyªn. S¾p xÕp m¶ng theo
chiÒu t¨ng dÇn vµ in kÕt qu¶ ra mµn h×nh.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>

9
void main()
{
int a[100];
int tg, n, j;
printf(“NhËp n “);
scanf(“%d”, &n);
{
printf(“NhËp a[%d]: “,i);
scanf(“%d”, &a[i]);
}
for(i=0; i<n-1; i++)
for(j=i+1; j<n; j++)
if (a[i]>a[j])
{
tg=a[i];
a[i] = a[j];
a[j] = tg;
}
printf(“m¶ng sau khi s¾p”);
for (i=0; i<n; i++)
printf(“%d “, a[i]);
getch();
}
VD2: NhËp mét ma trËn sè nguyªn gåm n dßng, m cét. In ma trËn võa
nhËp vµ phÇn tö lín nhÊt ra mµn h×nh.
#include <conio.h>
#include <stdio.h>
void main()
{
int a[100][100];
int n, m, Max, tg;
printf(“NhËp sè dßng “);
scanf(“%d”, &n);
printf(“NhËp sè cét “);
scanf(“%d”, &m);
{
printf(“NhËp a[%d][%d]: “, i, j);
scanf(“%d”, &tg);
a[i][j] = tg;
}

0
Max = a[0][0];
for(i=0; i<n; i++)
for(j=0; j<m; j++)
{
if(a[i][j]>Max)
Max = a[i][j];
printf(“%d\n”, a[i][j]);
}
printf(“PhÇn tö lín nhÊt %d“, Max);
getch();
}
II. TruyÒn tham sè m¶ng cho hµm
Trong C++, cho phÐp viÕt çc hµm cã ®èi sè lµ m¶ng nh s¸c ®èi sè
th«ng thêng. Tuy nhiªn, khi truyÒn tham sè lµ m¶ng, ta thêng truyÒn thªm c¶
çc biÕn lµ kÝch thíc cña m¶ng.
VD1: ViÕt ch¬ng tr×nh thùc hiÖn viÖc nhËp mét d·y sè nguyªn, tÝnh
tæng çc phÇn tö lÎ vµ in kÕt qu¶ ®ã lªn mµn h×nh.
#include “stdio.h”
…
long Tong(int a[100], int n)
{
long T=0;
if(a[i]%2==0)
T+=a[i];
return T;
}
void main()
{
int b[100]; int n;
cout<<”NhËp n”;
cin>>n;
{
cout<<”NhËp b[“<<i<<”]”;
cin>>b[i];
cout<<”Tæng çc phÇn tö lÎ “<<Tong(b, n);
getch();
}
VD2: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp mét ma trËn n hµng, m cét. T×m phÇn tö
lín nhÊt cña ma trËn vµ in ma trËn võa nhËp cïng phÇn tö lín nhÊt ra mµn
h×nh.

1
#include…
…
double Max(double a[100][100], n, m)
{
Max = a[0][0];
if (a[i][j]>Max)
Max=a[i][j];
return Max;
}
void main()
{
double b[100][100]; int m, n;
cout<<”NhËp n”; cin>>n;
cout<<”NhËp m”; cin>>m;
{
cout<<”b[“<<i<<”]= “;
cin>>b[i][j];
}
cout<<”Ma trËn võa nhËp lµ “;
cout<<”b[“<<i<<”]= “<<b[i][j];
cout<<”PhÇn tö lín nhÊt : “<<Max(b, n, m);
getch();
}
III. Çc bµi to¸n c¬ b¶n vÒ m¶ng
1. Bµi to¸n trªn m¶ng mét chiÒu.
Bµi 1: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo m¶ng n sè nguyªn vµ mét sè nguyªn
c. Cho biÕt cã bao nhiªu sè nguyªn c trong m¶ng vµ vÞ trÝ cña nã.
Bµi 2: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét m¶ng n phÇn tö nguyªn. tÝnh
tæng çc phÇn tö lÎ, ch½n, chia hÕt cho 3 trong m¶ng.
2. Bµi to¸n trªn m¶ng hai chiÒu.
Bµi 1: ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo 2 ma trËn A, B cïng kÝch thíc m x n
çc sè nguyªn. TÝnh vµ in ma trËn C = A+B.
Bµi 2: Ma trËn B gäi lµ ma trËn chuyÓn vÞ cña A nÕu B[i][j] = A[j][i].
ViÕt ch¬ng tr×nh nhËp vµo mét ma trËn A cã n dßng, m cét çc phÇn tö thùc.
TÝnh vµ in ra ma trËn chuyÓn vÞ cña A.

2
IV. Çc gi¶i thuËt t×m kiÕm, s¾p xÕp trªn m¶ng
Bµi to¸n t×m kiÕm c¬ b¶n ®îc ph¸t biÓu nh sau:
- Cho mét m¶ng a gåm n phÇn tö vµ mét kho¸ c. H·y cho biÕt kho¸
c cã xuÊt hiÖn trong a kh«ng? NÕu cã, h·y chØ ra mét vÞ trÝ cña c trong a.
Bµi to¸n s¾p xÕp ®îc ph¸t biÓu rÊt ®¬n gi¶n:
- Cho mét m¶ng a gåm n phÇn tö. H·y s¾p xÕp m¶ng a theo thø tù
t¨ng dÇn (hoÆc gi¶m dÇn).
Víi hai bµi to¸n ®Æc thï trªn m¶ng nh trªn, viÖc t×m ra çc ph¬ng ph¸p
kh¸c nhau ®Ó gi¶i quyÕt lµ rÊt quan träng. Sau ®©y sÏ lÇn lît tr×nh bµy mét
sè gi¶i thuËt c¬ b¶n ®Ó gi¶i quyÕt hai bµi to¸n trªn.
1. T×m kiÕm tuÇn tù
Mét ph¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt bµi to¸n t×m kiÕm lµ
t×m kiÕm tuÇn tù. Theo ph¬ng ph¸p nµy, ta chØ cÇn duyÖt tõ ®Çu ®Õn
cuèi m¶ng. NÕu gÆp kho¸ c, sÏ in ra vÞ trÝ cña c (tøc lµ chØ sè cña phÇn tö c
trong m¶ng). Ngîc l¹i, khi duyÖt hÕt m¶ng mµ kh«ng t×m thÊy c, tøc lµ c
kh«ng xuÊt hiÖn trong m¶ng. Nh vËy, ®é phøc t¹p cña thuËt gi¶i lµ O(n).
int d=0;
×or (i =0; i< n; i++)
if (a[i]==c)
{
cout<<” VÞ trÝ t×m ®îc c “<<i+1;
d++;
}
if (d==0)
cout<<”kho¸ c kh«ng xuÊt hiÖn trong m¶ng”;
§«i khi, cÇn ph¶i n¾m ®îc tÊt c¶ çc vÞ trÝ xuÊt hiÖn c, ta sö dông mét
m¶ng VT[] ®ång hµnh ®Ó lu çc vÞ trÝ ®· t×m ®îc c. Nh vËy, thay b»ng
viÖc in vÞ trÝ t×m ®îc ra mµn h×nh, ta lu vÞ trÝ ®ã trong m¶ng VT: VT[d]
= i+1;
2. T×m kiÕm nhÞ ph©n trªn m¶ng ®îc s¾p
Ph¬ng ph¸p nµy chØ ¸p dông trªn m¶ng ®· ®îc s¾p. ý tëng cã thÓ h×nh
dung nh sau:
Gi¶ sö ta cÇn t×m kiÕm c trong mét ®o¹n tõ vÞ trÝ L tíi vÞ trÝ R trªn
mét m¶ng a ®îc s¾p:
Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh CêngL m¶ng a R Trang 5

3
Khi ®ã, ta chia m¶ng a lµm hai phÇn bëi ®iÓm chia M: M = (L+R)/ 2
L M R
Ta ¸p dông t×m kiÕm trªn 2 nöa cña a. Tuy nhiªn, do a ®· ®îc s¾p nªn
chØ cã thÓ s¶y ra 3 trêng hîp sau:
[1]. NÕu a[M] = c th× ta ®· t×m ®îc c trong m¶ng. VÞ trÝ cña c lµ M.
[2]. NÕu a[M] > c th× c thuéc vÒ nöa tr¸i cña m¶ng a. Khi ®ã ta ¸p dông
t×m kiÕm trªn nöa tr¸i, tøc lµ tõ vÞ trÝ L tíi M-1.
[3]. NÕu a[M] < c th× c thuéc vÒ nöa ph¶i cña m¶ng a. Khi ®ã ta ¸p
dông t×m kiÕm trªn nöa ph¶i, tøc lµ tõ vÞ trÝ M+1 tíi R.
ViÖc t×m kiÕm trªn çc nöa cña a còng ¸p dông ph¬ng ph¸p chia ®«i t-
¬ng tù nh trªn. Nh vËy, ngay tõ ®Çu ta ¸p dông t×m kiÕm nhÞ ph©n trªn toµn
m¶ng a (L=0; R=n-1). Hµm t×m kiÕm nhÞ ph©n lÆp sau ®©y tr¶ vÒ gi¸ trÞ
-1 nÕu kh«ng t×m thÊy c trong a; ngîc l¹i, nã tr¶ vÒ vÞ trÝ cña c trong a.
int TKNP_Lap(int a[100], int n, int c)
{
int L, R, M;
L =0;
R = n-1;
do
{
M = (L+R)/2;
if (a[M] > c) L = M+1;
if (a[M] < c) R = M-1;
}
while (L<R && a[M]!=c);
if (a[M] ==c)
return M;
else
return -1;
}
Râ rµng lµ trong trêng hîp nµy, viÖc ¸p dông ®Ö quy lµ rÊt phï hîp. Sau
®©y ta xem xÐt kh¶ n¨ng ¸p dông ®Ö quy víi thiÕt kÕ sau:
B1: Suy biÕn trong trêng hîp L > R hoÆc a[M] = c. Khi ®ã
- NÕu L > R th× kh«ng t×m ®îc c trong a.
- NÕu a[M] = c th× tr¶ vÒ M lµ vÞ trÝ cña c trong a.
Ngîc l¹i, trong trêng hîp L <= R vµ a[M] ! = c. Khi ®ã:
- NÕu a[M] > c th× gäi ®Ò quy trªn ®o¹n [L, M-1]

4
- NÕu a[M] < c th× gäi ®Ò quy trªn ®o¹n [M+1, R].
B2:
if (L > R) return -1;
else
if (a[M] ==c) return M;
else
if (a[M] > c) return TKQD(a, n, c, L, M-1);
else return TKDQ(a, n, c, M+1, R);
Sau ®©y lµ code:
int TKNP_DQ(int a[100], int n, int c, int L, int R)
{
int M=(L+R)/2;
if (L>R) return -1;
else
if (a[M]==c) return M;
else
if (a[M] > c)
return TKNP_DQ(a, n, c, M+1, R);
else
return TKNP_DQ(a, n, c, L, M-1);
}
ThuËt to¸n t×m kiÕm ®Ö quy trªn m¶ng ®îc s¾p ®îc ®¸nh gi¸ t¬ng ®èi
tèt. §é phøc t¹p trong trêng hîp tåi nhÊt lµ O(lg (n)). Ph¬ng ph¸p nµy kh«ng
bao giê dïng nhiÒu h¬n lg(n) + 1 phÐp so s¸nh. Mét ph¬ng ph¸p t×m kiÕm
hiÖu qu¶ h¬n lµ t×m kiÕm néi suy trªn c©y (Ýt h¬n lg(lg(n)) +1 phÐp so
s¸nh) kh«ng ®îc ®Ò cËp trong bµi gi¶ng nµy.
3. S¾p xÕp næi bät
Ph¬ng ph¸p s¾p xÕp c¬ b¶n nhÊt lµ ph¬ng ph¸p næi bät quen thuéc.
Gi¶i thuËt ®ùoc tr×nh bµy nh sau:
for (i=0; i < n-1; i++)
for (j=i+1; j<n; j++)
If (a[i] > a[j])
//®æi chç a[i] cho a[j];
KÕt thóc hai vßng lÆp trªn, m¶ng ®· ®îc s¾p (t¨ng). ta cã thÓ h×nh
dung qu¸ tr×nh s¾p xÕp qua vÝ dô sau
B¾t ®Çu s¾p i = 0 3 5 2 7 4 8
HÕt 1 vßng lÆp j; i = 1; 2 5 3 7 4 8
HÕt mét vßng j; i=2; 2 3 5 7 4 8
HÕt mét vßng j; i=3; 2 3 4 7 5 8
HÕt mét vßng j; i=4; 2 3 4 5 7 8
Trong trêng hîp trung b×nh vµ trêng hîp tåi nhÊt, ph¬ng ph¸p nµy cÇn
n /2 lÇn so s¸nh vµ n2/ 2 lÇn ®æi chç.
2

5
4. S¾p xÕp chän

Ph¬ng ph¸p s¾p xÕp c¬ b¶n thø 2 lµ ph¬ng ph¸p chän. ý tëng cña ph¬ng
ph¸p nh sau:
- NÕu a ®îc s¾p t¨ng th× çc phÇn tö ®øng sau lu«n lín h¬n çc phÇn tö ®øng
tríc.
- X©y dùng mét m¶ng a míi b»ng çch: Chän ra çc phÇn tö nhá nhÊt
trong a vµ ®Æt chóng theo thø tù tõ tr¸i qua ph¶i. Çc phÇn tö ®· ®îc chän
sÏ kh«ng ®îc xÐt trong çc lÇn chän tiÕp theo.
B¶ng sau cho thÊy qu¸ tr×nh s¾p xÕp m¶ng a gåm 6 phÇn tö. Víi mçi b-
íc s¾p, ta tÝnh Min cña çc phÇn tö cßn l¹i (phÇn tö ®îc b«i ®en).
3 5 2 7 4 8 Min = 2
2 5 3 7 4 8 Min = 3
2 3 5 7 4 8 Min = 4
2 3 4 7 5 8 Min = 5
2 3 4 5 7 8 Min = 7
2 3 4 5 7 8 Min = 8
Sau ®©y lµ hµm s¾p xÕp chän
void SapChon(int a[100], int n)
{
for (int i=0; i<n-1; i++)
{
int min = i;
for (int j = i+1; j<n; j++)
if (a[j] < a[min]) min = j;
int tg = a[i];
a[i] = a[min];
a[min]=tg;
}
}
S¾p xÕp b»ng ph¬ng ph¸p chän cÇn n2/ 2 lÇn so s¸nh vµ n lÇn ho¸n vÞ.
5. S¾p xÕp chÌn
Ph¬ng ph¸p nµy xuÊt ph¸t tõ ý tëng:
- NÕu m¶ng a cã duy nhÊt 1 phÇn tö th× nã ®· ®îc s¾p.
- NÕu bæ sung mét phÇn tö n÷a vµo a th× phÇn tö bæ sung cÇn ®îc ®Æt
ë vÞ trÝ sao cho kh«ng thay ®æi tÝnh ®îc s¾p cña çc phÇn tö ®· cã.
Nh vËy, cã thÓ h×nh dung ph¬ng ph¸p nµy b»ng lµ viÖc x©y dùng mét
m¶ng míi b»ng çch lÊy lÇn lît çc phÇn tö cña a vµ chÌn vµo mét m¶ng a míi
sao cho kh«ng ph¸ vì tÝnh ®îc s¾p cña çc phÇn tö ®· s¾p.

6
3 5 2 7 4 8
3 PhÇn tö ®Çu
tiªn
3 5 ChÌn 5 vµo
2 3 5 ChÌn 2 vµo
2 3 5 7 ChÌn 7 vµo
2 3 4 5 7 ChÌn 4 vµo
2 3 4 5 7 8 ChÌn 8 vµo
Ta xem xÐt qu¸ tr×nh chÌn mét phÇn tö vµo m¶ng míi (gi¶ sö chÌn 2
vµo). Khi ®ã, çc phÇn tö 3 vµ 5 ®· ®îc chÌn vµ qu¸ tr×nh diÔn ra nh sau:
2 Tg
B1352748B235748B335748B42357
48
B1: LÊy phÇn tö 2 (a[i] ; i = 2) ®Ó ra mét biÕn trung gian Tg.

B2: j = i-1 = 1; a[j] > Tg; dÞch chuyÓn a[j] sang ph¶i 1 vÞ trÝ.
B3: j = j -1 = 0; a[j] > Tg; dÞch chuyÓn a[j] sang ph¶i 1 vÞ trÝ.
B4: j = j -1 = -1; Lóc nµy j < 0 nªn chÌn Tg vµo a[j+1].
Nh vËy qu¸ tr×nh dÞch chuyÓn sang ph¶i sÏ kÕt thóc nÕu a[j] < = Tg
hoÆc J < 0. Khi ®ã chØ cÇn chÌn Tg vµo vÞ trÝ a[j+1].
void SapChen(int a[100], int n)
{
for (int i=1; i< n; i++)
{
int Tg = a[i]; int j = i-1;
while (a[j] > Tg && j >=0)
{ a[j+1] = a[j];
j--;
}
a[j+1]=Tg;
}
}
S¾p xÕp b»ng ph¬ng ph¸p chÌn trong trêng hîp trung b×nh cÇn n2/ 4 lÇn
so s¸nh vµ n2/ 8 lÇn ho¸n vÞ. Trêng hîp tåi nhÊt gÊp ®«i sè lÇn nµy.

7
6. Ph¬ng ph¸p s¾p xÕp trén

XuÊt ph¸t tõ bµi to¸n trén hai m¶ng ®îc s¾p thµnh mét m¶ng còng ®îc
s¾p, h×nh thµnh lªn ph¬ng ph¸p s¾p xÕp trÖn.
XÐt bµi to¸n trén: gi¶ sö cã hai m¶ng a (n phÇn tö) vµ b (m phÇn tö) ®·
®îc s¾p, ta cÇn trén l¹i ®Ó ®îc mét m¶ng c còng ®îc s¾p:
void Tron(int a[100], int b[100], int c[100],int n, int m)
{
int max;
if (a[n-1]>b[m-1])
max = a[n-1]+1;
else
max = b[m-1]+1;
a[n]=b[m]=max;
int i,j; i=j=0;

for (int k=0; k<m+n-1; k++)
if (a[i]<b[j])
{ c[k]=a[i];
i++;
}
else
{ c[k]=b[j];
j++;
}
}
B©y giê trë l¹i bµi to¸n s¾p xÕp trén. Gi¶ sö cã m¶ng c cha ®îc s¾p nh
h×nh sau:
NÕu ta chia m¶ng c lµm hai phÇn vµ s¾p xÕp trªn hai phÇn ®ã th× ta
thu ®îc m¶ng c cã 2 nöa c1 vµ c2 ®· ®îc s¾p d¹ng:
Cuèi cïng, dïng gi¶i thuËt trén ë trªn ®Ó trén c1 vµ c2 ®Ó thu ®îc mét
m¶ng c ®· ®îc s¾p:
ý tëng trªn cho ta mét thuËt to¸n s¾p xÕp rÊt tèt nÕu nh trªn 2 m¶ng c1
vµ c2 ta l¹i ¸p dông chia thµnh çc m¶ng con ®Ó s¾p xÕp vµ trén chóng vµ

8
cø nh vËy m·i cho tíi khi çc m¶ng con chØ cßn 1 phÇn tö. ¸p dông ®Ö quy
vµo çch chia, s¾p xÕp, trén nµy ta thu ®îc ph¬ng ph¸p s¾p xÕp trén æn
®Þnh . kh«ng ¶nh hëng bëi thø tù ban ®Çu cña d÷ liÖu. Ph¬ng ph¸p nµy nãi
chung cÇn n.lg(n) lÇn so s¸nh ®Ó s¾p xÕp mét tËp d÷ liÖu n phÇn tö.
7. Ph¬ng ¸n s¾p xÕp QuickSort
ý tëng cña QuickSort còng lµ chia m¶ng a cÇn s¾p thµnh 2 phÇn nh ph-
¬ng ph¸p trén, tuy nhiªn ®iÓm chia ®îc tÝnh to¸n sao cho phï hîp.
®Ó x¸c ®Þnh ®îc ®iÓm chia, ta sö dông hµm Partition(L, R). Hµm nµy
sÏ sö dông ®Ó tr¶ vÒ ®iÓm chia lµm c¬ së ®Ó chia m¶ng a. NÕu ®iÓm chia
lµ i th×:
i = Partition(L, R);
Khi cã ®iÓm chia råi, ta sÏ chia a thµnh 2 nöa theo ®iÓm chia vµ ¸p
dông viÖc s¾p trªn 2 nöa, trén l¹i ®Ó thu ®îc mét m¶ng ®· ®îc s¾p. Tuy
nhiªn ®Ó s¾p trªn 2 nöa cña a, ta còng ¸p dông ph¬ng ph¸p t¬ng tù. Nh vËy,
gi¶i thuËt cã thÓ nh sau:
void QuickSort(int L, int R)
{
int i= Partition(L, R);
QuickSort(L, i-1);
QuickSort(i+1, R);
}
VÊn ®Ò cßn l¹i lµ hµm Partition x¸c ®Þnh ®iÓm chia nh thÕ nµo. Ta
cã thÓ h×nh dung ®iÒu nµy nh sau:
B1: LÊy phÇn tö cuèi cïng cña m¶ng lµm phÇn tö cÇm canh (tøc lµ a[R]).
B2: Cho i ch¹y tõ tr¸i sang cho tíi khi gÆp phÇn tö lín h¬n phÇn tö cÇm canh.
Cho j ch¹y tõ bªn ph¶i vÒ cho tíi khi gÆp phÇn tö nhë h¬n phÇn tö cÇm
canh.
B3: §¶o chç hai phÇn tö a[i] cho a[j]. Cho i, j tiÕp tôc ch¹y nh trong B2. TiÕp
tôc ®æi chç nh vËy cho tíi khi i vµ j giao nhau (tøc lµ i>=j).
B4: §æi chç a[i] cho a[j] lÇn cuèi. Khi ®ã, dÔ thÊy çc phÇn tö bªn tr¸i cña
a[i] ®Òu nhë h¬n a[i] vµ çc phÇn tö bªn ph¶i th× lín h¬n nã. §iÓm i
chÝnh lµ ®iÓm chia t×m ®îc. return i;

9
ThuËt to¸n nµy, thªm mét chót c¶i tiÕn sÏ lµ thuËt to¸n s¾p xÕp rÊt tèt
(trong trêng hîp d÷ liÖu bÊt kú) víi trung b×nh 2n.lg(n) phÐp so s¸nh.
ThËt vËy, gi¶i thuËt Partition cÇn duyÖt qua n phÇn tö ®Ó x¸c ®Þnh
®iÓm chia. Khi cã ®iÓm chia råi ta cÇn s¾p xÕp çc phÇn tö trªn 2 nöa cña
m¶ng. (mçi nöa tÝnh trung b×nh cã n/2 phÇn tö. Nh vËy tæng phÝ tæn lµ:
Cn = 2 Cn/2 + n.
Gi¶i c«ng thøc truy håi nµy cho ta ®îc ®é phøc t¹p: Cn = 2n.ln(n)

0
Ch¬ng V: Kü thuËt lËp tr×nh víi con trá
1. Khai b¸o vµ sö dông con trá

a. §Þa chØ cña biÕn:
Khi khai b¸o mét biÕn, m¸y tÝnh sÏ cÊp ph¸t mét vïng nhí ®Ó chøa gi¸
trÞ cña biÕn. KÝch thíc cña vïng nhí ®îc x¸c ®Þnh tïy theo kiÓu biÕn. Vïng
nhí ph¶i ®îc ®Æt tªn, ta gäi lµ tªn biÕn.
§Ó qu¶n lý biÕn nµy, vïng nhí ®îc ®¸nh ®Þa chØ, gäi lµ ®Þa chØ cña
biÕn. §Þa chØ cña biÕn lµ ®Þa chØ cña byte ®Çu tiªn trong vïng nhí cña
biÕn.
§Ó lÊy ®Þa chØ cña biÕn, ta sö dông phÐp to¸n & theo có ph¸p:
<&> <tªn biÕn>;
b. Con trá:
§«i khi, ta muèn lÊy ®Þa chØ cña çc biÕn. V× vËy cÇn cã çc biÕn
®Ó chøa çc ®Þa chØ nµy gäi lµ çc biÕn con trá.
Nh vËy, con trá lµ biÕn dïng ®Ó chøa ®Þa chØ.
Çc biÕn cã nhiÒu kiÓu kh¸c nhau, v× vËy, ®Ó chøa ®Þa chØ cña
chóng, con trá còng cã nhiÒu kiÓu. KiÓu cña con trá trïng víi kiÓu biÕn mµ
nã sÏ chøa ®Þa chØ. VD: con trá kiÓu float dïng ®Ó chøa ®Þa chØ çc biÕn
kiÓu float, con trá kiÓu int dïng ®Ó chøa ®Þa chØ çc biÕn kiÓu int…
Mét con trá còng cÇn ph¶i ®îc khai b¸o tríc khi sö dông. Có ph¸p khai
b¸o nh sau:
<KiÓu con trá> <*> <Tªn con trá>;.
VD: c©u lÖnh int a, b, *p, *q; sÏ khai b¸o hai biÕn a, b kiÓu nguyªn vµ
hai con trá p, q kiÓu nguyªn. Hai con trá p, q cã cïng kiÓu víi hai biÕn a, b nªn
cã thÓ dïng ®Ó chøa ®Þa chØ cña hai biÕn a, b.
Khi cã con trá, ta cã thÓ sö dông çc phÐp lÊy ®Þa chØ th«ng thêng ®Ó
g¸n ®Þa chØ vµo con trá.
VD: çc c©u lÖnh p = & a; q = &b; sÏ lÊy ®Þa chØ cña hai biÕn a, b
®Ó g¸n vµo con trá p vµ q. Khi ®ã, p vµ q chøa ®Þa chØ cña hai biÕn a, b vµ
ta nãi p trá tíi a, q trá tíi b.
c. Sö dông con trá
Ta sö dông biÕn con trá nh mét biÕn th«ng thêng th«ng qua tªn biÕn.

1
Khi sö dông tªn con trá trong biÓu thøc th× ®Þa chØ cña vïng nhí mµ nã
trá tíi sÏ ®îc sö dông trong biÓu thøc chø kh«ng ph¶i lµ gi¸ trÞ cña vïng nhí.
Khi con trá p trá tíi biÕn a th× ®Ó sö dông gi¸ trÞ cña biÕn a nµy th«ng
qua con trá p ta viÕt *p. Nh vËy 3 çch viÕt sau lµ t¬ng ®¬ng:
b = 2*a + 3;
b = 2*(*p) + 3;
*q = 2*(*p) + 3;// víi q lµ con trá trá tíi biÕn b.
VD:
void main()
{
int a, b, x, *p, *q;
cin>>a;
p = &a;
q = &b;
b = 2*a+3;
cout<<b;
*q = 2*a +3;
cout<<b;
*q = 2*(*p) +3.
cout<<b;
getch();
}
NhËn xÐt: Khi lÊy ®îc ®Þa chØ cña biÕn chøa vµo con trá, ta cã thÓ
sö dông con trá ®Ó thay ®æi gi¸ trÞ cña biÕn mµ nã trá tíi.
§Æc biÖt, ta cã thÓ g¸n con trá p cho mét con trá q kh¸c cïng kiÓu. Khi
®ã, hai con trá p, q sÏ trá tíi cïng mét vïng nhí cña cïng mét biÕn.
VD:
void main()
{
int a, *p, *q;
a = 2;
p=&a;
cout<<*p;
q = p;
cout<<*q;
getch();
}

2
2. Con trá vµ hµm

Çc hµm ®Þnh nghÜa theo çc çch ®· häc chØ tr¶ vÒ mét gi¸ trÞ duy
nhÊt th«ng qua tªn hµm. VËy khi muèn hµm tr¶ vÒ nhiÒu gi¸ trÞ cung lóc th×
lµm thÕ nµo?
§Ó tr¶ lêi c©u hái nµy, trong çc hµm cã ®èi sè, ta chia ®èi sè lµm hai
lo¹i: ®èi vµo vµ ®èi ra.
- §èi vµo: Lµ çc ®èi sè sÏ truyÒn çc gi¸ trÞ vµo trong hµm ®Ó sö dông
trong th©n hµm.
- §èi ra: lµ çc ®èi nhËn gi¸ trÞ mµ hµm sÏ tr¶ vÒ. Nh vËy, ngoµi kh¶
n¨ng tr¶ vÒ gi¸ trÞ th«ng qua tªn hµm, hµm cßn cã thÓ tr¶ vÒ çc gi¸ trÞ
kh¸c th«ng qua çc ®èi ra.
VD: Hµm gi¶i ph¬ng tr×nh bËc hai: a, b, c lµ çc ®èi vµo. Hai nghiÖm
x1, x2 (nÕu cã) cã thÓ lµ çc ®èi ra.
Çc ®èi ra b¾t buéc ph¶i lµ con trá.
V× çc ®èi ra lµ çc con trá nªn khi truyÒn tham sè cho çc ®èi ra, çc
tham sè ®ã ph¶i lµ çc ®Þa chØ.
VD: ViÕt ch¬ng tr×nh gi¶i ph¬ng tr×nh bËc hai. NÕu ph¬ng tr×nh cã
nghiÖm x1, x2 h·y tÝnh gi¸ trÞ biÓu thøc P = 2*x1 + x2.
int PTBH(int a, int b, int c, int *x1, int *x2)
{
float dt;
if (a==0)
return 0;
dt = b*b-4*a*c;
if(dt<0)
return –1;
*x1 = (-b+sqrt(dt))/(2*a);
*x2 = (-b-sqrt(dt))/(2*a);
return 1;
}
void main()
{
float a, b, c, x1, x2;
printf(“NhËp a b c”);
scanf(“%f%f%f”, &a, &b, &c);
float s = PTBH(a, b, c, &x1, &x2);
if (s==0)
cout<<”Ph¬ng tr×nh kh«ng ph¶i bËc hai”;

3
else
if (s==-1)
cout<<”Ph¬ng tr×nh v« nghiÖm”;
else
{
cout<<” Ph¬ng tr×nh cã hai nghiÖm”<<x1<<” vµ
“<<x2;
float P = 2* x1+x2;
cout<<”Gi¸ trÞ cña P “<<P;
}
getch();
}
NhËn xÐt:
- Çc gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña hµm t¹i x1 vµ x2 cã thÓ ®îc sö dông tiÕp trong
ch¬ng tr×nh.
- Ch¬ng tr×nh sö dông c¶ çc gi¸ trÞ tr¶ vÒ cña çc ®èi ra vµ cña tªn hµm.
3. Con trá vµ m¶ng
a. Con trá vµ m¶ng mét chiÒu
Nh ®· biÕt, çc phÇn tö cña m¶ng cã thÓ ®îc x¸c ®Þnh th«ng qua chØ
sè. VÝ dô phÇn tö thø nhÊt lµ a[0], phÇn tö thø 2 lµ a[1]…
Ta cßn cã çch thø 2 ®Ó x¸c ®Þnh çc phÇn tö cña m¶ng, kh«ng ph¶i
th«ng qua çc chØ sè mµ th«ng qua con trá.
Khi khai b¸o mét m¶ng a gåm 10 phÇn tö, m¸y tÝnh sÏ cÊp ph¸t 10 « nhí
liªn tiÕp nhau.
§iÒu ®Æc biÖt lµ: ®Þa chØ cña phÇn tö ®Çu tiªn cña m¶ng ®îc chøa
trong tªn m¶ng. Nh vËy a t¬ng ®¬ng víi &a[0] vµ tªn m¶ng t¬ng ®¬ng víi mét
con trá chøa ®Þa chØ cña phÇn tö ®Çu tiªn cña m¶ng.
Ta cã:
a chøa ®Þa chØ &a[0].
a+i chøa ®Þa chØ &a[i].
Nh vËy, nÕu p lµ con trá cïng kiÓu ta cã thÓ g¸n: p = a; vµ khi ®ã:
a[i] = p[i] = *(a+i) = *(p+i);
Thay b»ng truy cËp tíi phÇn tö thø i+1 cña m¶ng qua a[i] ta cã thÓ viÕt
p[i] hoÆc *(a+i) hoÆc *(p+i).

4
VD1:
float a[4];
a[0] = 0;
a[1] = 1;
a[2] = 2;
a[3] = 3;
cout<<a[3];
cout<<*(a+3);
float *p;
p = a;
cout<<p[3];
cout<<*(p+3);
getch();
}
VD2: NhËp vµo mét m¶ng 4 sè nguyªn vµ tÝnh tæng cña çc sè ®ã.
Çch 1:
void main()
{
float a[4];
for (int i=0; i<4; i++)
{
cout<<”NhËp a[“<<i<<”]”;
cin>>a[i];
}
float T=0;
for(i=0; i<4; i++)
T+=*(a+i);
cout<<”Tæng b»ng”<<T;
getch();
}
Çch 2:
void main()
{
float a[4], *p;
for (int i=0; i<4; i++)
{
cin>>a[i];
}
p=a; float T=0;
for(i=0; i<4; i++)
T+=p[i];

5
getch();
}
Çch 3:
void main()
{
float a[4], *p;
for (int i=0; i<4; i++)
{
cin>>a[i];
}
p=a;
float T=0;
for(i=0; i<4; i++)
T+=*(p+i);
getch();
}
Do tªn m¶ng còng t¬ng ®¬ng víi mét con trá nªn khi p lµ mét con trá
kiÓu nguyªn, ta cã thÓ khai b¸o int *p; nhng còng cã thÓ khai b¸o nh mét m¶ng
h×nh thøc: int p[]. MÆt kh¸c, thËm chÝ ta cã thÓ sö dông con trá p nh mét
m¶ng. Hµm Sum2() sau sÏ sö dông con trá a nh mét m¶ng.
VD: ViÕt hµm tÝnh tæng çc phÇn tö cña m¶ng 4 phÇn tö.
double Sum1(double a[])
{
double T=0;
T+=a[i];
return T;
}
double Sum2(double *a)
{double T=0;
T+=a[i];
return T;
}
void main()
{
double *b;
b[0] = 1; b[1] = 3;
b[2] = 2; b[3] = 5;
cout<<”Tæng thø nhÊt”<<Sum1(b);

6
cout<<”Tæng thø hai”<<Sum2(b);

getch();
}
b. Con trá vµ m¶ng hai chiÒu
Khi khai b¸o m¶ng hai chiÒu A[2][3], m¸y tÝnh sÏ cÊp ph¸t vïng nhí nh
sau:
A[0][0] A[0][1] A[0][2] A[1][0] A[1][1] A[1][2]
Nh vËy, vÒ çch tæ chøc bé nhí, m¶ng hai chiÒu thùc chÊt lµ m¶ng mét
chiÒu. Ta gäi lµ m¶ng cña m¶ng.
Tuy nhiªn, ta kh«ng thÓ g¸n trùc tiÕp tªn m¶ng hai chiÒu A cho mét con
trá p cïng kiÓu mµ ph¶i sö dông to¸n tö Ðp kiÓu.
Víi çch hiÓu trªn, nÕu ta g¸n con trá thùc p = (float*)A th×:
p trá tíi A[0][0].
p+1 trá tíi A[0][1].
Nh vËy ta cã thÓ sö dông con trá trong qu¸ tr×nh truy cËp m¶ng hai
chiÒu. Víi m¶ng hai chiÒu, ®Ó nhËp çc phÇn tö m¶ng, ta chØ cÇn mét vßng
lÆp.
VD: NhËp d÷ liÖu cho m¶ng hai chiÒu th«ng qua con trá:
void main()
{
float a[2][3], *p;
p=(float*) a;
scanf(“%f”, p+i);
}
HoÆc cã thÓ dïng ngay a nh lµ mét con trá víi to¸n tö Ðp kiÓu:
void main()
{
float a[2][3];

7

scanf(“%f”, (float*)(a + i));
}
4. M¶ng con trá

M¶ng con trá còng t¬ng tù nh m¶ng th«ng thêng, chØ kh¸c ë chç, mçi
phÇn tö m¶ng lµ mét con trá. Nh vËy ta chØ sö dông m¶ng con trá ®Ó chøa
çc dÞa chØ chø kh«ng chøa çc gi¸ trÞ nh m¶ng th«ng thêng.
Khai b¸o: int a[100]: lµ khai b¸o biÕn m¶ng th«ng thêng a cã tèi ®a 100
phÇn tö. M¶ng a cã thÓ dïng ®Ó chøa mét d·y sè cã tèi ®a 100 phÇn tö.
Khai b¸o: int * a[100]: lµ khai b¸o biÕn m¶ng con trá a. M¶ng a cã tèi ®a
100 phÇn tö, mçi phÇn tö lµ mét con trá. M¶ng a cã thÓ dïng ®Ó chøa 100
®Þa chØ kh¸c nhau.
Có ph¸p khai b¸o: <KiÓu con trá> <*> <tªn biÕn m¶ng> <[sè phÇn tö tèi
®a]>;
M¶ng con trá kh«ng dïng ®éc lËp mµ nã thêng ®îc dïng kÌm víi çc
biÕn kh¸c (thêng lµ m¶ng). §Æc biÖt, m¶ng con trá thÝch hîp trong bµi to¸n
vÒ xö lý ma trËn tha.
XÐt bµi to¸n cã ma trËn tha: Cã n xe t¶i chuyªn chë vËt liÖu. Sè liÖu
tõng chuyÕn cña tõng xe trong ngµy ®îc cho trong b¶ng sau (VD n=4, ®¬n vÞ
TÊn)
Xe 1 Xe 2 Xe 3 Xe 4
2 3 4 2
3 4 3 3
4 5 4
3
4
3
5
Theo b¶ng sè liÖu, xe 1 chë ®îc 3 chuyÕn/ ngµy víi tæng céng 9 tÊn, xe
2 chë ®îc 2 chuyÕn víi tæng céng 7 tÊn…
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ sö dông kiÓu d÷ liÖu nµo ®Ó lu tr÷ b¶ng sè liÖu
nµy. Ta nghÜ ngay ®Õn kiÓu m¶ng. Nh vËy m¶ng sè liÖu sÏ nh sau:
2 3 4 2

8
3 4 3 3
4 5 4
3
4
3
5
Ma trËn nµy l·ng phÝ rÊt nhiÒu « nhí (v× kh«ng dïng ®Õn) cã thÓ xem
nh lµ mét ma trËn tha.
§Ó kh¾c phôc ®îc tÝnh tr¹ng l·ng phÝ bé nhí, ta chuyÓn sang sö dông
m¶ng 1 chiÒu, nh vËy, m¶ng sè liÖu sÏ lµ:
2 3 4 3 4 4 3 5 2 3 4 3 4 3 5
Nh vËy sÏ tr¸nh ®îc t×nh tr¹ng l·ng phÝ bé nhí. Tuy nhiªn, mét vÊn ®Ò
kh¸c n¶y sinh lµ lµm thÕ nµo ®Ó cã ®îc sè liÖu cña xe i (i=1..4) bÊt kú.
Râ rµng ta cÇn dïng ®Õn mét m¶ng con trá ®Ó lu ®Þa chØ cña phÇn tö
®Çu tiªn trong d·y çc sè liÖu cña tõng xe, nh vËy th×:
2 3 4 3 4 4 3 5 2 3 4 3 4 3 5
M¶ng con trá p[]
Dùa vµo m¶ng con trá nµy ta cã thÓ lÊy ®îc th«ng tin cña tõng xe. Sau
®©y lµ code cña ch¬ng tr×nh.
#include "conio.h"
#include "stdio.h"
void main()
{
clrscr();
int a[100], n;
int *p[50], *q;
cout<<"Nhap n"; cin>>n;
//nhap thong tin cho n xe, ket thuc bang so 0.
p[0] =q = a;// cho con tro q vaf p[0] tro toi a[0]
{
cout<<"Nhap so lieu cho xe "<<i+1<<endl;
cin>>*q;
while(*q!=0)

9
{
q++;
cin>>*q;
}
p[i+1]=q;
}
//xuat so lieu cua xe bay ky ra man hinh
int stt;
cout<<" can xem so lieu cua xe nao "; cin>>stt;//nhap stt thuoc [0..n-1]
for (q=p[stt-1]; q<p[stt]; q++)
cout<<*(q)<<" ";
getch();
}
5. Con trá hµm
Con trá hµm dïng ®Ó trá tíi çc hµm (hay chøa ®Þa chØ cña çc hµm).
Tuú theo d¹ng thøc cña çc hµm mµ ta khai b¸o con trá hµm t¬ng øng.
Hµm: <KiÓu tr¶ vÒ> <Tªn hµm> (<Danh s¸ch çc ®èi>);
Con trá hµm t¬ng øng: <KiÓu con trá> <(* <tªn con trá>)> <(danh s¸ch
çc kiÓu ®èi)>;
Trong ®ã:
<KiÓu con trá> : Ph¶i trïng víi kiÓu tr¶ vÒ cña hµm mµ nã sÏ trá tíi.
<tªn con trá>: lµ tuú ý ®Æt.
<Danh s¸ch çc kiÓu ®èi>: ph¶i t¬ng øng cíi çc kiÓu ®èi cña hµm mµ
nã sÏ trá tíi.
VD:
Hµm Con trá hµm t¬ng øng
int GT(int n); int (*p) (int)
void Check(double x, double y); void (*q) (double, double)
Khi khai b¸o con trá hµm song, ta cã thÓ cho nã trá vµo hµm t¬ng øng
b»ng çch g¸n:
<tªn con trá> = <tªn hµm>;
VD: p = GT; hoÆc q = Check;
Tõ ®©y ta cã thÓ sö dông tªn con trá thay cho tªn hµm.
Trong trêng hîp khi gäi hµm, tham sè cña hµm l¹i lµ mét hµm kh¸c th×
®èi sè t¬ng øng ph¶i lµ con trá hµm.

0
x2 1
VD: ViÕt hµm tÝnh gi¸ trÞ cña biÓu thøc F(x) = , sau ®ã viÕt
x2 1
hµm tÝnh P(x, y) = F(x) + F(y)
include "conio.h"
#include "stdio.h"
float ham(float x)
{
return (x*x-1)/ (x*x+1);
}
float F(float (*p)(float),float x, float y)

{
return p(x)+p(y);
}
void main()
{
clrscr();
int x=5; int y=3;

cout<<"F la "<<F(ham, x, y);
getch();
}
x2 1
VD2: ViÕt hµm tÝnh gi¸ trÞ biÓu thøc F(x) =
x2 1
#include "conio.h"
#include "stdio.h"
float TS(float x)
{
return (x*x-1);
}
float MS(float x)
{
return (x*x+1);
}
float F(float (*p)(float), float (*q) (float), float x)

{
return p(x)/q(y);
}
void main()

1
{
clrscr();
int x=5;
cout<<"F la "<<F(TS,MS, x);
getch();
}

2

DeCuong KI THUAT LAP TRINH C++

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

DeCuong KI THUAT LAP TRINH C++

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Bé c«ng nghiÖp

Trêng cao ®¼ng c«ng nghiÖp hµ néi

®Ò c¬ng chi tiÕt

kü thuËt lËp tr×nh

Biªn so¹n: ThS. NguyÔn M¹nh Cêng

§Ò c¬ng chi tiÕt

1. M«i trêng lËp tr×nh C++

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 3

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 4

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 5

 §Þnh d¹ng d÷ liÖu tríc khi xuÊt:

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 6

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 7

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 8

Stt To¸n tö Ng«n ng÷ Pascal Ng«n ng÷ C++

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 9

b. C¸c to¸n h¹ng: cã thÓ lµ h»ng, biÕn hoÆc hµm.

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

Ch¬ng II. C¸c cÊu tróc ®iÒu khiÓn trong C++

1. Giíi thiÖu chung

CÊu tróc ®iÒu khiÓn

CÊu tróc CÊu tróc CÊu tróc

CÊu tróc CÊu tróc lÆp

CÊu tróc CÊu tróc

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

BT§K BT§K ®óng?

Thùc hiÖn Thùc hiÖn lÖnh

a). M« t¶ mÖnh ®Ò [1] b) M« t¶ mÖnh ®Ó [2]

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

M· =3: Th¹c sü.

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 1

4. CÊu tróc lÆp

KiÓm tra BT2

Thùc hiÖn lÖnh

KiÓm tra BT3

C¸ch 2: ViÕt thiÕu <biÓu thøc 3>

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

for (int i=2;;)

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

for (int i=2;;)

C¸ch 5: ViÕt thiÕu c¶ 3 biÓu thøc.

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Y Thùc hiÖn lÖnh

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Thùc hiÖn lÖnh

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 2

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 3

Tïy theo nguån gèc cña hµm ngêi ta ph©n ra:

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 3

- Th©n hµm ®îc ®Æt gi÷a hai dÊu “{“ “}”.

Biªn so¹n: NguyÔn M¹nh Cêng Trang 3

n! = (n-1)! n 1 2 … (n)

(n-1)! = (n-2)! * (n-1) 1 * 2 … (n-1)

(n-2)! = (n-3)! * (n-2) 1 * 2 … (n-2)