Bộ môn: Sinh học và di truyền y hoc

Dept of: Biology and medicine genetics

Bài 10

§éng vËt kh«ng x­¬ng sèng

 môc tiªu
1. Ph©n biÖt ®­îc nh÷ng ®Æc ®iÓm
vÒ h×nh th¸i, cÊu t¹o cña c¸c ®¹i
diÖn thuéc c¸c ngµnh §VKXS.
2. ThÊy ®­îc ®Æc ®iÓm thÝch nghi cña
mçi nhãm sinh vËt ký sinh vµ truyÒn
bÖnh.
3. ThÊy ®­îc vai trß cña §VKXS ®èi víi
thùc tiÔn vµ y häc.
 NỘI DUNG

I. Ngµnh giun dÑp

II. Ngµnh giun trßn
III. Ngµnh th©n mÒm:
IV. Ngµnh ch©n khíp
I. Ngµnh giun dÑp (Plathelminthes).
1.Líp s¸n l¸ (Trematoda)
§¹i diÖn: S¸n l¸ ruét lîn (Fasciolopsis buski). Dẹp,
hình lá; dài từ 30-70mm, có 2 giác bám ở miệng và bụng. Ký sinh ở ruột. Trứng theo phân ra
ngoài và phát triển theo chu kỳ.
 Chu tr×nh sèng cña s¸n l¸

Hút chất dinh dưỡng, phù nề, viêm ruột, rối loạn tiêu hoá, tắc ruột.
-Yêu cầu : dùng lúp quan sát sán lá ép dọc và vẽ hình
 I. Ngµnh giun dÑp
2. Líp s¸n d©y (Cestoda)
S¸n d©y bß (s¸n s¬ mÝt) (Taeniarhynchus
saginatus)
C¬ thÓ d¹ng d©y: dµi 6-
12m; ®Çu cã 4 gi¸c b¸m, c¬
thÓ ph©n nhiÒu ®èt, c¸c
®èt ®Çu tiªn nhá vµ non,
cµng vÒ cuèi c¸c ®èt cµng
giµ vµ to, mỗi ngày đứt từ 6-8
đốt già, trứng có khả năng tự bò
ra ngoài. S¸n sèng 18-20 n¨m
trong ruét ng­êi.
Chu tr×nh sèng cña s¸n
d©y bß
 Ý nghĩa : Hút chất ding dưỡng gây đau bụng, rối loạn tiêu
Yêu cầu :
hoá.
• Quan s¸t mÉu ng©m và vẽ hình
Quan s¸t ®Ó thÊy ®­îc h×nh th¸i, sù ph©n ®èt
cña s¸n d©y bß.
2. Quan s¸t ®èt s¸n tr­ëng thµnh: (KÝnh mÉu)
Quan s¸t ®Ó thÊy ®­îc cÊu t¹o vµ c¬ quan sinh
s¶n l­ìng tÝnh trong mét ®èt s¸n : c¸c tuyÕn
tinh, 1 ®«i tuyÕn trøng, tö cung, tuyÕn no·n
hoµng.
3. Quan s¸t ®èt s¸n giµ: (KÝnh mÉu)
Quan s¸t thÊy trong ®èt giµ: tö cung lín, ph©n
nh¸nh nhiÒu chiÕm toµn bé ®èt vµ chøa ®Çy
tróng ®· ®­îc thô tinh, s½n sµng t¸ch khái c¬
thÓ.
II- Ngµnh giun trßn
(Nemathelminthes)
. Líp giun trßn (Nematoda)
-1.Giun
Giun ®òa lµ lo¹i giun
(Ascaris lín nhÊt
lumbricoides trong
Linné) : ngµnh.
- ë ng­êi: giun ®òa ®ùc dµi 20-30cm ®u«i cong;
giun c¸i 40cm; hai ®Çu th¼ng.
- Quan sát và vẽ hình trên mẫu ngâm.
Chu tr×nh sèng cña giun
®òa
 ý nghÜa
Giun tr­ëng thµnh ë ruét hót chÊt dinh d­ìng, tiÕt
®éc tè g©y ®au bông, buån n«n, cã thÓ t¾c ruét…;
¢ó trïng c­ tró ë nhiÒu néi quan g©y ¸p xe gan do
giun hoÆc ®­a vi trïng vµo c¸c tæ chøc c¬ thÓ.
II- Ngµnh giun trßn
(Nemathelminthes)
2. Giun chØ (ở VN Brugia malayi).
Ký sinh hệ bạch mạch và tổ chức liên kết, dưới da, tim.
Nhiều loài.Kích thước thay đổi từ 2mm đến hàng mét.
Vật chủ : người và chân khớp
Vßng ®êi giun chØ
ý nghÜa: Gây chứng phù voi. Phòng bệnh: diệt muỗi
3. Giun kim (Entrobius vermicularis Linné).
Nhỏ, màu trắng. Giun đực dài 2-5mm, cái 9-12mm.Gây rối loạn tiêu hoá,
viêm ruột thừa, rối loạn thần kinh, sinh dục và các biến chứng khác …
Vßng ®êi giun
kim
4. Giun xo¾n (Trichinella spiralis).
3-4mm. Ký sinh ë chuét, lîn,
Đực dài 1,4-1,6mm, cái dµi
ng­êi vµ c¸c thó hoang. Giun trưởng thành sống ở ruột. Ấu
trùng trong kén , ở trong cơ.
 Vßng ®êi giun
xo¾n

G©y rối loạn tiêu

hoá, tiêu chảy; gây c¸c
æ dÞch nguy hiÓm
cho ng­êi vµ gia sóc.
 Yêu cầu :
Quan s¸t Êu
trïng giun xo¾n
trong c¬ lîn trªn
kÝnh mÉu.
 III. Ngµnh th©n mÒm
(Mollusca)
§¹i diÖn:
èc nhá, kh«ng cãècn¾pLimnaea
miÖng , sèng ë r·nh n­íc, ao bÌo…
lµ vËt chñ trung gian cña s¸n l¸.
TruyÒn bÖnh s¸n l¸ cho ng­êi vµ ®éng vËt.
IV. Ngµnh ch©n khíp (Arthropoda).
. Líp nhÖn (Arachnida)
§¹i diÖn:
1. C¸i ghÎ (Sarcoptes scabiei)
D¹ng « van, 4 ®«i
ch©n ng¾n, con c¸i
dµi tíi 0,4mm; con
®ùc dµi 0,15-0,2mm.
Con c¸i ®µo hang d­íi
da vµ ®Î kho¶ng 50
trøng suèt ®êi (4-5
tuÇn). Sau 5-15 ngµy
Êu trïng tr­ëng thµnh
l¹i b¾t ®Çu ®Î.
 ý nghÜa
GhÎ ký sinh g©y bÖnh ghÎ ë ng­êi vµ §V cã vó. Ng­êi
bÞ bÖnh do tiÕp xóc víi bÖnh nh©n hoÆc dïng
chung quÇn ¸o, ®å dïng…

Ng­êi bÞ ghÎ ë bµn tay

IV. Ngµnh ch©n khíp (Arthropoda).
. Líp nhÖn
2.
C¬MßthÓ d¹ng «deliensis,
(Trombicula van, T.cã 4 ®«i ch©n dµi
akamushi)

(Êu trïng cã 3 ®«i ch©n)

Vßng ®êi cña Mß
 ý nghÜa
Gây viêm da, ngứa, loét, truyền bệnh sốt mò. Ấu trùng mò đốt người truyền
Rickettsia orientalis cho người. Khoảng 1-2 tuần sau khi bị nhiễm R.orientalis,
bệnh nhân lên cơn rét run và sốt cao dần. Đồng thời xuất hiện các triệu chứng
khác như đau đầu, chóng mặt...
IV. Ngµnh ch©n khíp (Arthropoda).
Líp nhÖn
3. Ve (Ixodes sp.)
C¬ thÓ d¹ng h×nh trøng. Cã 4 ®«i ch©n dµi, ký sinh ë
®éng vËt nu«i vµ hoang d¹i (chã, tr©u, ,bß....).
 Ve truyÒn bÖnh nghiªm träng cho ng­êi vµ
gia sóc nh­ bÖnh sèt ph¸t ban do ve vïng
ch©u Mü, sèt gi¶ th­¬ng hµn, viªm n·o –
mµng n·o do ve,…
 Ve cßn ®­îc nghi vÊn cã kh¶ n¨ng truyÒn
mét sè bÖnh kh¸c nh­ dÞch h¹ch, sèt vµng
ngoµi ra cßn g©y bÖnh: viªm ngøa, tª liÖt
do ve.
V. Ngµnh ch©n khíp (Arthropoda).
Líp c«n trïng (Insecta)
1. 
Hä Bä chÐt (Pulicidae)
Bä chÐt rÊt nhá, c¬
thÓ dÑp bªn, cã 3 ®«i
ch©n kh«ng c©n ®èi,
®«i ch©n thø 3 khoÎ
gióp nh¶y xa.
 Ký sinh ë chuét, chã,
mÌo. §èt ®au vµ ngøa;
truyÒn 1 sè bÖnh nguy
hiÓm nh­ dÞch h¹ch, sèt
ph¸t ban.
Vßng ®êi cña bä chÐt
 Yªu cầu: Quan s¸t và vẽ h×nh
c¸c ®¹i diÖn

(Bài sau : Động vật cã xương sống)