Bi thuyt php u tin ca c Pht

Phn 1: Vn tt v lch s Pht gio 14. 05. 14 - 8:53 am

Trnh Bch

Bi thuyt php u tin ca c Pht Lc Uyn (ngi cm gm bn phi c
Pht l Kim Cng Th B tt), th k 12 Gandhara Pakistan (Bo tng
Metropolitan, New York)
Sau khi t Chnh qu Gaya, Bi thuyt php u tin ca c Pht Thch
Ca l bi thuyt ging ca ngi cho 5 v Tn gi, tc l nhm ng Kaundinya
(Kiu Trn Nh) Sarnath (Lc Uyn). D ngn gn, nhng bi thuyt
php ny c xem l mt trong nhng bi gio l quan trng nht
ca ngi. Cc hc thuyt cn bn ca o Pht, nh Ng gii, Bt
chnh o, Lc hnh Ba la mt, T diu , Duyn khi; cng nh
cc kinh Chuyn Php Lun (Dhamma-Chakka-Pavattan Sutta), V
ng (anatt-lakkhana- suttra), v.v u c xut x t bi thuyt
php ngn gn ny.
Trch on Bi Thuyt Php u Tin Ca c Pht c rt ra t b s
liu ting Anh c Pht v o Php ca Ngi (The Buddha and His
Dhamma) do Gio hi Pht gio n (Buddhist Society of India), Hi i
B (Mahabodhi Society) ca Calcutta (nay l Kolkata) v Nh xut bn
i hc Tt t a (Siddharth College Publications) xut bn Bombay
(nay l Mumbai), n , nm 1957. Ring on Bi Thuyt Php u Tin
Ca c Pht c B Gio dc ca Bang Maharashtra cho in li nm 1992.
Nm 1951 Gio hi Pht gio n y thc cho Tin s Bhimrao Ramji
Ambedkar (1892-1956) v cc cng s ca ng khp n kho cu cc
ti liu c, ghi li theo ng s quan cuc i v cc hot ng ca c
Pht Thch Ca khi ngi cn ti th. Nhm ng Ambedkar bt u kho cu
v vit tp s liu ny t nm 1951. V h hon tt nhim v nm 1956, l
nm Tin s Ambedkar t th.
Nguyn Tin s Ambedkar thuc gia nh c o n gio. Nhng v bt mn
vi h thng k th ng cp x hi cay nghit ca tn gio ny, ng ci
sang o Pht. Sinh thi, Tin s Ambedkar gip hng triu ngi thuc
ng cp thp hn ca n gio ci sang o Pht. ng cng vit v
ging thuyt rt nhiu v Pht gio khp n v trn th gii. Sau khi
Tin s Ambedkar qua i, Pht t n tn sng ng nh mt B tt.

Thp Dhamekh Sarnath, k nim ni c Pht thuyt php ln u tin



VN TT LCH S PHT GIO
1. Cc i hi Tng chng
Ngay sau khi c Pht nhp Nit bn Kusinara (Cu Thi Na) nm 438
trc Cng nguyn, i t cn li ca ngi l Mahakashyap (Ma ha Ca
Dip) triu tp i hi T khu u tin thnh Rajgriha (Vng X), vi
500 t khu, c gng bo ton nhng iu rn dy ca Pht mt cch
chn tht v nguyn bn nht. i hi ny cng cng c s on kt ca
gio phi. Mt l do na ca k hi ny l v ngay khi c Pht cn ti th
c nhiu tng s khng tun th cc gii lut mt cch nghim tc. Lc
by gi cc i t ca Pht nh Sariputta (X Li Pht), Muggallana (Mc
Kin Lin) hay nhm Nm t khu Kaundinya (Kiu Trn Nh) u qu
vng, m mi s, vic u cha c ghi chp li. V th, trong i hi u
tin ny ngi Upali (u B Ly) phi c li cc Lut tng, v ngi Ananda (A
nan) c li cc Kinh tng ch tng hc thuc lng. iu ny c th cho
thy l cc kinh, tng lc by gi hy cn n gin.
Khong gn mt trm nm sau k i hi th Nh c T khu ca phi
Nguyn thy l Yesa (Da-x) triu tp, v do Tng trng Sabbhakami tr
tr, ti Vesali (T X Ly), v nhng s chp hnh lng lo gii lut xm
nhp vo Gio phi. on tng chng thuc b tc Vajji (Bt K) y
sa i li sng ca h bng cch a thm mi iu ci cch thng
thong vo gio php chnh thng. H bt u em mui theo ngi trong
ng sng; th ba n th hai lng khc sau ba th nht; dng ba v
b sa bui ti; ung ru c; nhn vng bc b th; nhm nhng bui hp
gn ti v ly quyt nh, d khng ng hi ng; v.v Tt c cc iu
ny u tri vi gio lut.
C khong by trm tng s trong i hi ln th nh ny. H ng thanh
bc b mi iu ci cch ca Tng on Vajji. p li, ngay sau
Tng on Vajji triu tp hi ngh Mahasangika (i chng b), vi mt vn
tng s cp tin. S rn v u tin ca Pht gio ch v mi iu ci cch
ci m , ch hc thuyt nguyn thy cho n lc y vn cn nguyn vn.
Vic chia r ny dn d to nn nhng trng phi mi, v cui cng l s
xut hin ca phi Mahayana (i tha) sau ny.
i hi Tng chng ln th ba, do T khu Moggali Putta (Mc Lin Tu)
triu tp Pataliputra (Hoa Th by gi l Patna) nm 250 trc Cng
nguyn, di s bo tr ca v vua Pht t Asoka (A Dc). K i hi ny
ca ring Gio phi chnh thng Theravada (Thng ta b). Nh i hi
ny, Pht gio Nguyn thy khng nhng c truyn b ra khp n ,
m cn sang n tn Ceylon (Tch Lan, nay l Sri Lanka). V dn dn c
truyn t sang Min in v ng-nam .

Vua A Dc (Asoka), th k 12 (Polonaru wa, Sri-Lanka)
K hi ng th t, cng ca ring phi Theravada, lc ny c gi l
phi Hinayana (Tiu tha), c triu tp Ceylon (Tch Lan) nm 106
trc Cng nguyn. T trc vic ghi chp tr thnh ph bin. V th
k i hi ny bt u cho chp tt c cc kinh, thuyt ting Pali vo l Bi
(Karatalamh patra palm leaf) lu gi. B kinh Tripitaka (Tam tng)
gm Vinaya Pitaka. (Lut Tng cc lut l tu hnh ca gio phi), Sutta
Pitaka (Kinh Tng cha cc bi kinh (gio l) ca Pht v cc t) v
Abhidhamma Pitaka (Lun Tng gii thch v phn tch cc kinh, iu),
c ghi chp xung ln u tin t i hi ny.
Tht ra sau cn mt i hi na, cng c ngi n gi l i hi
Pht gio th T, nm 78 Cng nguyn, Kashmir (Ca Thp Di La). i hi
ny khng do Mahasanghikas (i chng b), m do cc t khu ca nhng
phn b ca mt phi ci m hn, phi Sarvastivada (Thuyt Nht Hu B)
triu tp. i hi c tr tr bi T khu Vasumitra (Th Hu), di s bo
tr ca vua Kaniska (Ca Ni Sc Ca) thuc triu i Kushan (Qu Sng). V
th gio phi nguyn thy Theravada khng cng nhn i hi Kasmir,
trong khi n c cc phi i tha tn tng.
Vua Kaniska l mt Pht t, nhng li c khuynh hng thin B la mn,
cho nn t i hi ny cc t tng B la mn c ha nhp vo Pht
gio, nht l vng Bc n. iu quan trng l bt u t y gio phi
i tha c chnh thc hnh thnh. V gn nh tt c cc vic ghi chp
ti liu, kinh k t dng Sanskrit (Phn ng) thay th cho ngn ng Pali
ca thi k Pht gio Nguyn thy. i hi ny c xem l i hi ca
ring Pht gio i tha.
2. Cc thng trm ca Pht gio
Thi k Pht gio s khi, khi tt c cc gio php u cn c gi nguyn
bn, tri di t nm 450 n nm 100 trc Cng nguyn. Sau giai on
ny Gio phi Tiu tha bt u hi nhp vi cc trng phi ci m hn.
Trong khi phi i tha, ch bt u pht trin t sau nm 100 trc
Cng nguyn, cng ngay t y bt u to ra cc huyn thoi theo kiu
ca ng (purvanusmritis), hp dn s ng.

Thp Mahabodhi do vua A Dc xy B o Trng nm 250 trc Cng
nguyn
Khi Pht gio bt u pht trin, vi con ngi ch khng phi thn quyn
l tm im, th s i u gia Pht gio v B-la-mn d nhin phi xy
ra. S pht trin ca Pht gio c sun x cho n cui th k th nht
Cng nguyn. Ngay c khi ngi Hy Lp xm chim vng ng-bc n
sau thi i ca vua Ashoka, th mt v vua n-Hy l Milinda (Di Lan )
c t khu Nagasena (Na Tin) thuyt ging v ci theo o Pht.
Trc khi vng triu Kushan (Cc a) chim c vng thnh a Pht
gio Magadha (Ma Kit ) t tay ngi n-Hy hi th k th Nht, th h
hiu bit Pht gio, v mt vi v vua ca h cng ci o sang Pht
gio.
Pht gio bt u chnh thc suy tn khi vng triu Kushan b sp , v
vng triu B la mn Gupta chim Magadha vo u th k th T. Nhiu
vic bc hi Pht t bt u xy ra. Thnh v i hc Nalanda (Na Lan )
b khng b. Ngi B la mn st hi Aryadeva (A Li Da B), i t
ca Narajuna (Long Th B tt), v h thua ng trong vic tranh lun v tn
gio. Ri vua Sasanka ui tt c tng chng Pht gio ra khi Kusinagara
(Cu Thi Na), l ni Pht Thch Ca nhp Nit bn. ng ta cng cho bt gc
v t cy B Bodhi Gaya (B o Trng) ra tro, ri thay th bng
mt tng Shiva.
i s Trung Hoa Php Hin khi n Ty Trc t nm 399 n 414 thy
Pht Gio cn c hng thnh vi ni nh Kapilavasu (Ca T La V) v
Gaya (Gi da). Nhng nhn tng th th Pht gio n lc by gi suy
vi nhiu ri.
Ri ngi Hung N trn vo Gandhara (Kabul Cn ) cui th k th
Nm. Cc tu vin v di tch thing ling ca Pht gio vng ng-bc n
b tiu dit. Tng chng, hc gi, kinh sch v cc kin trc b tn st v
thiu hy. C i hc Taksasila y cng b vnh vin im ting. Bnh bt
thing ling ca c Pht cng bin khi Gandhara v c truyn sang
Persia (Ba T) lc .
Cuc xm lng ca ngi Hung lm quc Gupta b phn tn thnh nhiu
tiu quc. Pht gio li tip tc tranh chp mt cch yu t vi B la mn
Bengal, min Ty v min Nam n . Ch vo khong cui th k th By,
khi vua Harsha (Gii Nht Vng) thng nht lnh th rng ln gm min
Ty v Bc n , v ng Kanauj, th Pht gio li c tm cng
thnh mt thi gian ngn, d lc no cng vn b kn ca bi ngi B la
mn. Giai on ny l lc nh s Huyn Trang ngi Trung Quc sang Ty
Trc thnh kinh. Ngi c vua Harsha tn knh, v gip nh vua Pht t
ny hong php. Ngi Php Hin ch thy hai ngi cha Kanauj vo th k
th Nm, nhng ngi Huyn Trang cp n c trm ngi cha vi hn
10,000 v T Kheo . Khi vua Harsha bng h nm 647 th Pht gio li b
ngi B la mn ln p.
Trong thi k ny, bn o B la mn c s thay i t tng ln, c gii
s gia ngy nay gi l Pauranik Hinduism (Tn n gio). Ni bt nht l h
thng phn chia giai cp x hi c h thng ha khe kht hn. Nhng
cng cng lc thuyt Lun hi c ph bin rng ri gia cc tn n
gio. Trong cc Purana (Thnh in) c ca o B la mn, Pht Thch Ca b
coi l ngi d d ngi ta vo ng hy dit. Nhng cc Purana mi t
giai on ny, nh Garuda, li cho rng Pht l ha thn ca Vishnu. V
Pht gio n cng li c thm nh hng ca t tng B la mn t
y.
Pht gio c c mt thi k d th ngn na trong triu i Pala
Magadha trong th k th Mi. Nhng t cui th k ny, khi cc triu i
Hi gio thng tr n , Pht gio li quay v v th thiu s cho n nay.
----------------------------------------------------------------------------------------
Phn 2: Ni dung nhng li ging Sarnath (Lc Uyn)
Nhm ca Tin s Ambedkar tri i khp ni trn t nc n v cc
nc chung quanh su tp li nhng truyn thuyt c, v nhng bn
kinh, truyn nguyn thy c bo qun t ngn xa, tp hp li thnh
b Gio s ny. V ti liu c su tp t nhiu ngun khc nhau, cho nn
cc danh t c h gi nguyn bn bng c Phn ng ln ting Pali, an
xen trong cc bi vit
*
Sau khi t Chnh qu v h sn, c Pht n ngay Sarnath (Lc Uyn)
ging dy hc thuyt ca ngi mi ng c. Trc y ngi nh tm Alara
Kalam, ngi bn c hc thc, khn ngoan, thng minh v hi khng ng
hong ca ngi ngy xa. Nhng ngi ta cho ngi hay l Alara Kalam
qua i. Ri ngi li ngh n Uddaka Ram-putta, nhng ng y cng khng
cn.
n y c Pht nh n nm ngi bn tu c ca ngi khi ngi cn theo
ui php tu kh hnh Niranjana, tc l nhm ng Kaundinya (Kiu Trn
Nh). Nm ngi ny hi trc tc gin v ri b ngi, v ngi b li tu
hnh xc . c Pht hi thm v c bit rng h ang sng trong rng
Lc D (Mrgadava), vng Sarnath Isipatana. Ngi i ngay n y tm
h.


Thp Dhamekh Sarnath, nh du ni c Pht thuyt php ln u tin (tranh v
1850)
Khi nghe tin ngi n gp, nm v tn gi (parivrajaka kht s) ny bn
vi nhau v quyt nh khng n tip ngi. Mt ngi trong h ni, Cc
thy, kht s C m (Gautama) ang n y. ng ta b li tu kh
hnh sng mt cch xa hoa, sung tc, v vng vo ti li. V th
chng ta khng cn phi n tip ng ta. Chng cn phi ng dy cho
hi, v cng chng cn ly bnh bt v o ca ng ta. Chng ta ch cn
dnh cho ng ta mt ch ngi. Nu ng ta thch th c ngi. V c bn
ng .
Nhng khi c Pht n ni, c nm tn gi b chong ngp trc phong
thi ca ngi, cho nn h qun mt nhng g h d tnh v u ng ln
n ngi. K bt, ngi o, v mt v i ly nc v ra chn ngi.
Sau khi trao i nhng li x giao, nm v tn gi hi Pht c cn gi php
tu kh hnh hay khng. Ngi tr li rng khng. Ri ngi cho h bit l c
hai li sng cc oan: mt l sng trong khoi lc v mt l li sng t
hnh xc. Mt ni rng hy n ung th ca i, ko mai khng cn sng
na. Mt ni phi dit tt c cc i hi v chng to ra lun hi. Ngi bc
b c hai cch sng , v chng u khng tt cho con ngi.
Pht ni ngi tin vo thuyt Trung o (Madhyama Marga con ng
gia), tc l khng phi l con ng khoi lc, m cng khng phi l con
ng t hnh xc.
Hy tr li ti, ngi hi cc tn gi, Hin bn thn ch v vn cn nng
ng v tip tc thm kht khoi lc, c phm tc ln thin ng, th phi
chng s tu hnh p xc ca cc ngi u v ch? H u tr li, Tha,
ng nh ngi ni.
Lm sao qu v c th gii thot mnh ra khi phm ng bng li sng t
hnh xc khn kh , nu cch sng y khng dp tt c la thm
kht? V h tr li, ng nh ngi ni.
Ch khi no ci Ta trong cc ngi c ch ng thot khi ni dc vng,
th cc ngi mi ht ham mun dc lc phm tc. V ny, s p ng
nhng nhu cu thin nhin s khng lm ai u c. Hy n ung y
cho nhng g c th cc ngi cn.
Cc loi nhc dc u lm ngi ta bc nhc. Con ngi m dm dc tr
thnh n l ca s am m ca mnh. Tt c cc vic tm kim khoi lc u
l hn h v th tc. Nhng ti xin ni vi ch v rng, s p ng nhng
nhu cu ca i sng khng l vic xu xa. Gi thn th khe mnh l bn
phn y, v nu khng th qu v khng th c tr c mnh khe sng sut,
v ngn n tr tu khng th sng c.
Ch kht s, qu v nn bit rng c hai cc oan m con ngi khng nn
theo. Mt l ci thi quen bung th b cun ht vo cc am m quyn
r, nht l nhc dc. y l cch tm kim tha mn mt cch man r, thp
hn, bt li. Cch th hai, ngc li, l kh hnh hay t hnh xc, l li
sng au n, thp km, bt li. C mt li gia trnh c c hai cc
oan m qu v nn bit. y l ci Trung o m ti rao ging .

Pht Thch Ca kh hnh, Th k th 2 Gandhara (Cn ), Bo tng Lahore,
Pakistan
Nm v tn gi ch lng nghe li ngi ging. Khng bit phi ni g v ci
Trung o m Pht va ging, h xoay qua hi ngi v mi chuyn xy ra
cho ngi sau khi h ri b ngi do trc. c Pht k cho h nghe chuyn
ngi ri n Gaya (Gi da). Chuyn ngi ngi nhp nh di cy B . Ri
chuyn sau bn tun tham thin y ngi t Gic ng, v nh ngi
tm ra c hng i mi.
Nghe n y cc tn gi cm thy tht nng lng mun bit con ng
mi l g, v h yu cu Pht gii thch. c Pht chiu h.
Ngi khi u bng cch ni rng ci phng php y, tc l o php ca
ngi, khng quan tm n Thng (Brahman) hay linh hn. o ca ngi
khng quan tm n i sng sau khi cht. o ca ngi cng khng quan
tm n cc nghi thc v vic cng t. Trng tm ca o ngi l con
ngi, v mi tng quan gia con ngi vi con ngi trong kip sng
hin ti trn th gian. Ngi ni y l nhn nh th nht ngi ng c.
Nhn nh th hai ca ngi l mi ngi u sng trong bun phin, kh
au v thiu thn. C ci i ny u y ry kh au. V tm ra cch
tr b c s kh au cho th gian l mc ch c nht ca o ngi.
Vic nhn thc c s hin hu ca phin no, v ch dy phng php
gii tr phin no l nn mng v cn bn ca o ngi. y l nn mng
v l l c nht ca o. Tn gio no khng nhn thc c iu ny th
khng phi l mt tn gio.
Tht y, ch kht s. Bt c mt c s hay tu s no m khng thu hiu
c rng s kh au ca i v cch thot khi chng l mc ch chnh
ca o, th theo ti h khng phi l c s hay tu s. V sut i nhng
ngi cao qu y chc cng s khng hiu ni ngha tht ca o l g.
Cc tn gi hi ngi, nu nn mng ca o ngi l vic nhn bit c s
hin hu ca phin no v cch tr kh n, th xin cho chng ti bit
o ngi dit kh bng cch no?
Pht tr li h rng theo o ca ngi, nu mi ngi u theo ui Gii
o (con ng Thanh khit Veramani Marga Path of Purity), Chnh o
(con ng Ngay thng Ashtanga Marga Path of Righteousness) v
Hnh o (con ng o hnh Paramita Marga Path of Virtue) th mi
phin no s chm dt. V ngi nhc li rng y chnh l ci o m ngi
mi ng c .
Cc tn gi lin nh Pht gii thch thm v o ca ngi cho h, Pht vui
v ng . V trc ht ngi ging v Gii o.
Ngi ni, Gii o dy rng ai c mun tr thnh mt ngi tt cng phi
nhn my nguyn tc sng cn bn lm nguyn tc sng ca mnh. Theo
Gii o ca ti th cc nguyn tc l:
- Khng c lm b thng hay st hi;
- Khng c trm cp hay gian ln ca ci ca ngi khc;
- Khng c ni di;
- Khng c chm m trong ham mun;
- Khng c lm dng cc thc ung gy nghin.
Ti mun nhn mnh rng tun th cc nguyn tc ny l vic thit yu
ca mi ngi. V ai cng phi nh vo cc nguyn tc ny kim sot
mi hnh vi ca mnh. V theo ti th nhng nguyn tc ny phi tr thnh
tiu chun sng ca mi ngi.
Khp mi ni u c nhng ngi sa ng (Patit k sa ng). Nhng c hai
loi patit. Mt l loi c tiu chun sng, v mt khng c. Ngi khng c
tiu chun sng l ngi khng bit rng mnh sa ng. V kt qu l hn ta
s lun lun vn l k sa ng. Cn ngi c chun sng l ngi s c gng
ng dy sau mi ln sa ng. Ti sao? V anh ta bit rng mnh sa ng.
y l s khc bit ca c hay khng c tiu chun sng trong vic tu tnh
i mnh. Vn khng phi l s sa ng, m l s thiu vng mt tiu
chun sng.
Ny cc kht s, qu v c th thc mc rng ti sao cc nguyn tc li
c gi tr c xem l tiu chun sng? Xin qu v hy t tm li gii
p cho mnh. Nu mt ai trong qu v hi rng, Cc nguyn tc ny c li
cho ai khng? Hoc qu v cng c th hi, Chng c gip tng trng li
ch ca x hi khng? Nu cc cu tr li ca qu v l khng nh, th y
tc l s chp nhn rng cc nguyn tc trong Gii o ca ti nn c
xem l cu thnh t ca tiu chun sng tht s.

Bi thuyt php u tin ca c Pht (th k 10, Trung Quc)

Sau c Pht ging cho cc v tn gi v Chnh o. Ngi ni rng
Chnh o gm c tm iu. Ngi bt u bng vic gii thch v Chnh
kin (Samyag-dristi Right Views T duy ng), tc l iu th nht v
quan trng nht ca Chnh o.
nhn thc c tm quan trng ca Chnh kin, Pht ni vi cc tn
gi, qu v phi thy rng i l mt ngc ti, v con ngi l t nhn
trong ci ngc ti . Ci ngc ny tht l ti. Ti n ni cc t nhn kh
c th nhn thy g. T nhn cng khng nhn thc c rng mnh ang
trong t.
Qu tht, ngi ta khng nhng tr thnh ui m v b sng trong u
minh tm ti qu lu, m ngi ta cn khng tin c rng c th c mt
s vt l lng gi l nh sng bao gi. Tr tu l cng c c nht qua n
nh sng c th n vi con ngi. Nhng m tr tu ca cc c dn trong
ngc ti ny khng c th l dng c hon b cho mc ch c.
N ch cho mt t nh sng vo thi. Ch va chng t cho nhng ai
c t cht th gic nhn thc c rng qu tht c ci gi l u minh tm ti
. Nhng ch hiu bit sng ti nh th th qu l cn th thin.
Nhng xin ch v kht s y hiu rng tnh cnh ca cc t nhn khng
n ni tuyt vng nh n xem ra. Bi v trong ngi ta c ci gi l ch.
Khi c mt ng lc thch hp dy ln, ch c th c nh thc v khi
ng. Ch cn va nh sng nhn ra mt phng hng no
nh hng cho s hot ng ca ch, con ngi c th dn dt mnh n
t do.
Nh vy mc d con ngi b tri buc, nhng anh ta c th t c s
gii thot. Bt c lc no anh ta cng c th bc ci bc u tin rt
cc a mnh n s gii thot. y l bi v tr c c th c hun luyn
tin v bt c li no ta mun. Chnh tr c bin ta thnh nhng t
nhn trong cuc i. Chnh tr c khin mnh thnh nh th. Nhng ci g do
tr c lm ra, tr c c th hy b. Nu n a ngi ta n cuc i n l,
th chnh n cng c th a ngi ta n t do khi xc nh c ng
hng. V y l vic m Chnh kin c th lm c.
Cc tn gi hi, Th thnh qu ca Chnh kin l g?
Pht p, L s gii tr V minh (tm ti Avijja). N chng li T kin
(Mrishaa-Dristi Wrong Views). V V minh c ngha l khng hiu c
cc chn l cao qu, ngha l khng hiu c s hin hu ca Kh v cch
dit Kh. Chnh kin lm c iu .
- Chnh kin l bc b s tin tng vo hiu nng ca cc nghi thc v vic
cng t.
- Chnh kin l bc b quyn lc thn thnh ca kinh sch.
- Chnh kin l phi t b m tn v d oan.
- Chnh kin l phi t b tt c cc hc thuyt ch bit lun bn tranh ci
m khng c cn c vo s tht hay tri nghim thc t.
- Chnh kin i hi tm v tr phi ci m.
Mi ngi u c mc tiu, nguyn vng v tham vng. Chnh T
duy (Samyag-Samkalpa) dy rng nhng mc tiu, nguyn vng v tham
vng phi cao thng v ng khm phc, ch khng c thp hn v
v gi tr.

Mt trong nhng tng Pht Thch Ca truyn thng c nht. Gandhara (Cn )
th k u Cng nguyn (Bo tng Quc gia Tokyo)

Tip n l Chnh Ng (Samyag-vacca Right Speech). Chnh ng dy
rng:
- Ch c ni tht,
- Khng nn ba t,
- Khng nn ni xu ngi khc,
- Phi kim ch s vu khng,
- Khng nn bung nhng li gin d v tha m n ngi khc,
- Nn ni tt v nh nhn vi mi ngi,
- Khng nn chm m vo nhng chuyn gu vu v, ngu ngc, m ch nn
ni nhng g hp l v ng vo vn .
Nh ti gii thch, ta tun th vo Chnh ng khng v s hi hay
hng phc. Khng nn quan tm cht no n vic cc ng bn trn
nh gi th no v hnh vi ca mnh, hay n bt c mt s thua thit no
m Chnh ng c th gy ra cho mnh. Nguyn tc l tun th Chnh ng
khng phi do s phm vo cc gii cm t bn trn, hay v c li ch
c nhn; m tt c u phi do t tm.
Chnh nghip (Samyag-karmanta Right Conduct) ch cho ta cch c x
tt. N dy rng mi hnh vi u phi cn c vo s tn trng cm xc v
quyn li ca ngi khc. Nguyn tc ca Chnh nghip l g? l hng
hot ng hi ha nht vi cc nguyn tc sng cn bn. Mi vic chng ta
lm s hi ha vi Chnh nghip khi chng ng thun vi cc nguyn tc
ny.
V ai cng phi mu sinh. Nhng c nhiu cch lp nghip, tt c, xu
c. Ngh nghip xu l loi gy thng tn v bt cng cho ngi khc. Li
sng tt l tm vic lm no khng gy thng tn v bt cng cho ai. y
gi l Chnh mnh (Samyag-ajiva Right Livelihood).
Chnh tinh tn (Samyag-vyayama Right Efforts) l hng ht n lc ca
mnh vo vic dit v minh tm ti, n c v m c ci ca dn ra
khi ci ngc ti au thng kia. Chnh tinh tn c bn mc ch:
- Mt l ngn nga cc trng thi tm tr i ngc vi Chnh o.
- Hai l trn p cc trng thi tm tr xu nu chng dy ln.
- Ba l to ra nhng trng thi tm tr c th gip ta p ng nhng i hi
ca Chnh o.
- Bn l thc y s gia tng v pht trin hn na cc trng thi tm tr
tt lnh , nu chng hin hu.
Chnh nim (Samyak-smriti Right Mindfulness) i hi s ch tm v
thn trng. N l s lun cnh gic ca tm tr. Mt cch nh ngha khc
ca Chnh nim l s canh chng v bo v tm tr trc nhng am m t
m.
Ny ch v kht s, c nm ci gng cm, hay chng ngi vt, lun cn
ng nhng ai mun t Chnh kin, Chnh t duy, Chnh ng, Chnh
nghip, Chnh mnh, Chnh tinh tn, Chnh nim.
Chng l tham lam, thnh kin, u oi li bing, nghi ngi v khng qu
quyt. V th phi vt qua c nhng tr ngi, m tht ra l nhng ci
cm, . V cch vt qua c chng l nh vo Chnh nh. Nhng ch v
kht s nn bit rng Chnh nh (Samyak-Samadhi Correct
Concentration) tht ra khc vi nh (Samadhi Concentration). Khc nhiu
y.
nh ch l s tp trung t tng. Chc chn n cng gip t c nhng
khonh khc ca trng thi Thin nh, nhng l loi t pht, d cng tm
ngn c nm chng ngi kia.
Nhng nhng khonh khc nhp Thin ny u ch l tm thi. Cho nn s
ngn chn c cc chng ngi kia ca nh cng ch l tm thi. iu cn
thit l t c s chuyn hng vnh vin ca tm tr.
Ch c nh thi vn l tiu cc, v nhiu lm nh cng ch chn c cc
chng ngi kia mt cch tm thi, ngn ngi. V n khng rn luyn cho
tm tr c g my. Trong khi Chnh nh mi l tch cc. N luyn cho
tm tr tp trung v suy tng vo cc hnh vi, t tng tt lnh (Kusala
Karma) trong lc tham thin. V nh loi tr c khuynh hng ng v
cc hnh vi, t tng xu (Akusala Karma) do nm chng ngi kia to ra.
Chnh nh to cho tm tr thi quen ngh v iu tt lnh, v lun lun ch
ngh v iu tt lnh. Chnh nh to cho tm tr nhng nng ng lc cn
thit hnh thin.

Tng Pht Thch Ca triu i Milinda (Di Lan ) thi n Hy. Th k th Nht
Cng nguyn (Bo tng Metropolitan, New York)
Sau Pht ging tip cho cc v tn gi v Hnh o (Paramita Marga).
Ngi ging cho h rng Hnh o c ngha l tun theo cc phm hnh c
tn l: o c (Sila), B th (Dana), X (Pali: Uppekha Phn: Upeksha),
Ly (Nekkhama), Tinh Tn (Virya), Nhn nhc (Khanti Ksanti), Chn Tht
(Sacca Satya), Kin quyt (Adhithana Pranidhana), T Bi (Karuna),
Qung i (Metta- Maitri).
Cc tn gi hi Pht cc Hnh ny l th no. V c Pht li tip tc gii
thch cho h:
- o c (Sila), l ci tnh trnh lm iu c v ch lm iu thin, l s
bit xu h khi lm iu sai tri. o c l s trnh lm iu c. o c
l s lm iu sai tri.
- Ly (Nekkhamma), l s la b. L t b nhng khoi lc phm tc.
- B th (Dana), l cho i. L cng hin tt c: ca ci, mu v tay chn, v
c th l c mng sng ca mnh, gip ngi khc m khng i hi
s n b.
- Tinh Tn (Virya), l s n lc. L n lc ht mnh hon tt vic mnh
phi lm. V khng bao gi c tng li bc.
- Nhn nhc (Ksanti), l tnh nhn nhc, l lng khoan dung. Khng ly
on tr on l ct li ca hnh Khoan dung. N ch t c nh tnh nhn
nhc.
- Chn (Succa Satya), l chn tht. Khng bao gi c ni di. Li ni ra
phi lun l s tht.
- Kin quyt (Adhithana Adhisthana), l qu quyt, l s kin quyt t
c mc ch ca s, vic mnh t ra.
- T bi (Karuna), l lng yu thng n tt c mi ngi.
- Qung i (Metta Maitri), l thin tm vi tt c mi sinh linh. Khng
ch ring vi bn mnh, m vi c k th. Khng ch cho con ngi, m cho
c mi sinh vt.
- X (bnh thn) (Pali: Upekka Phn: Upeksa), l thanh thn, khc vi
dng dng. L tm trng khng thch khng ght. Khng ng lng v thnh
qu, d vn d vo vic theo ui n.
Nhng phm hnh ny phi c thi hnh mt cch tuyt i. y l ti sao
chng c gi l nhng iu tt nh (Paramita Ba la mt a States of
Perfection)
Sau khi ging gii v o ca ngi v tt c nhng vic lin quan, Pht
hi cc v tn gi: C phi vic tr gii bn thn l nn mng ca s tt lnh
trong th gian khng? V h tr li, Ngi ni ng.
V ngi tip tc, C phi vic tr gii (gi gn tnh thanh khit) bn thn b
ngn tr bi nhng s tham lam, am m, v minh, s hy dit mng sng,
trm cp, ngoi tnh v di tr khng? S tr gii bn thn c cn tch ly
y c tnh mnh m khng ch c nhng s t m y khng? Lm
sao mt ngi c th l cng c ca tnh thin nu bn thn hn khng
thanh khit? V h tr li, Tha, ng nh ngi ni.
Li na, ti sao ngi ta khng ng tm khi n l ha hay h hip ngi
khc? Ti sao ngi ta khng ng tm khi gy kh au cho i sng ca
ngi khc? Phi chng v ngi ta khng chn chnh trong cch hnh x
vi mi ngi? V cc v tn gi p li ngi theo cch ph nh (ngha l
ng vi ngi nd).
C phi nu ai cng sng theo tm chnh o th mi s bt cng v
bt nhn m con ngi vn to ra cho con ngi s khng cn? V cc v
tn gi u tr li, Vng.
Chuyn n Hnh o, Ngi hi, C phi cn c hnh B th (Dana)
gii tr mi kh au ca ngi ngho, i; v thc y mi s tt lnh
khng? Phi chng hnh T bi (Karuna) cn phi c gii ta s ngho
kh khp mi ni? C phi hnh Ly (Nekkhama) cn thit lm nhng
vic v tha? Ri phi chng cn thit phi c hnh Bnh thn (Upekka) n
lc dn thn, d khng mng n li ch c nhn?
Ri Pht li hi, Ta cn phi yu thng mi ngi, ng khng? H u
tr li, Vng.
Th th ti cn i xa hn na v ni rng, lng thng yu vn cha .
iu cn thit y l lng Qung i (Maitri). N rng ln hn tnh
thng. N c ngha l s tng thn khng ch gia con ngi vi con
ngi, m vi tt c mi sinh vt. N khng ch gii hn trong nhn loi.
Nh vy khng l lng qung i khng cn thit? Ngoi n ra th cn c ci
g khc c th cng hin cho mi sinh vt nim hnh phc m ta mong
mun cho bn thn; c th gi tm khng phn bit rng m n tt c; c
th ban pht tnh thng yu n mi ngi v khng ght b mt ai u?
H u tr li, Vng.

Tng Pht Thch Ca th k th 4 Cng Nguyn. Bo tng Sarnath (Lc Uyn), n

Nhng thc hnh c cc hnh ny li phi c Tr tu (Prajna Bt
nh). Th qu v thy tr tu c cn thit khng? Cc tn gi khng tr li
Pht. lm cho h phi tr li, Pht ging tip rng cc phm cht tt ca
mt thin nhn l: Khng lm iu xu, khng c ngh xu, khng kim
sng mt cch xu xa. V khng ni iu g xu xa hoc c th lm tn hi
ngi khc. H u ni, Vng iu ng.
Nhng c nn lm nhng vic thin mt cch m qung khng? Pht hi.
V ngi ni lun, Khng c. Ch lm iu thin khng th khng . c
Pht gii thch cho cc tn gi: V nu nh th th mt a tr s sinh cng
c th t nhn rng mnh ang lm vic thin hay sao? a tr cn cha
bit thn th n l g, th n cn lm c iu g bng thn th n tt hn
l vic p, lon x. N cha bit li ni l g, th n pht biu c iu
g tt hn l khc nh. N cha bit ngh l g ngoi vic khc cho . N
cha bit kim n bng cch no tt hn l b sa m, ni g n i lm
nhng vic xu xa.
V th o hnh cn phi i i vi Bt Nh, tc l cch gi khc ca tr
thng minh v s hiu bit.
Ngoi ra cn c l do na cho s cn thit ca Bt nh Ba la mt (Prajna
Paramita Thng minh tuyt nh). Ta phi lp hnh B th. Nhng nu
khng c Bt nh (thng minh, sng sut) th vic b th c th thnh
phn tc dng. Ta phi thc hnh hnh T bi. Nhng khng c s sng sut
th lng t bi dn d c th chiu dng tnh xu.
Ti thit ngh phi c nhng kin thc v nhn thc v cch c x xu xa
v cch n hnh thnh. Tng t, cng phi c kin thc v nhn thc v
th no l c x ng, v th no l c x sai. Khng c ci kin thc th
khng th c vic hnh thin tht s, mc d vic ta lm c th l vic tt.
y l ti sao ti ni Bt nh l mt tnh cht cn phi c.
Ri c Pht kt thc bui thuyt php ca ngi vi nhng iu rn sau y
cho cc v tn gi. Ch v c th cho o php ca ti l bi quan, v n ku
gi s ch ca ngi ta n vic hin hu ca kh au. Ti xin ni vi qu
v rng nhn nh v o ti ch nh th l sai lm.
Qu tht l o ti quan tm vo s hin hu ca phin no, nhng ng
qun rng n cng nhn mnh tng ng n vic dit phin no. Trong
o ti c c hy vng ln mc ch. Mc ch ca n l tr kh V minh,
ngha l tm ngu dt khng hiu bit v s hin hu ca Kh. Cn vic c
hy vng l v n ch dn cch dit Kh cho con ngi. Qu v c ng
vi iu khng? V cc tn gi tr li l c.

Vn Lc Uyn hin nay, Sarnath, vi thp Dhamekh
Nm v tn gi lc ng c rng y qu l mt o php mi. H b n
tng mnh bi li tip cn mi m vi cc rc ri ca cuc i. n ni h
ng thanh pht biu rng, Trc nay cha c Minh s ca mt tn gio
no dy rng cn bn chn chnh ca o l vic nhn thc c s Kh
au ca nhn loi. V cha bao gi c mt v Minh s no dy rng dit kh
l mc ch chnh ca o nh ngi dy.
Cha bao gi mt phng php cu ri li c ra mt cch tht gin
d, khng c yu t siu thin nhin v siu nhn. Mt o php tht c
lp, hay c th ni l tht i nghch vi nhng php thng thng khc
hay t trng tm vo linh hn, vo Thng v vo cuc i sau khi
cht, nh phng php ny.
Trc nay th gian cha bao gi c mt o no khng dnh dng g n
thin khi, tin tri huyn b; m cc iu rn dy ca o u xut pht t
cc nhu cu cuc sng ca con ngi, ch khng t nhng cm iu ca
Thn thnh; nh o ny.
Cha bao gi m s gii thot c hnh thnh t n hu hnh phc do
con ngi t t c trong i ny, ci ny, bng li sng chn chnh,
o c ca bn thn nh vy.
y l cc cm tng m nm v Tn gi pht biu vi mi ngi sau khi h
nghe c Pht thuyt ging v o php mi ca ngi. H thy c t
ngi mt nh canh tn vi nhng mc tiu nhn o chn chnh. Mt ngi
y sng to v can m dm qu cm a ra mt quan nim tri chiu,
tc l ci hc thuyt v s gii thot ngay trong ci ny, trong kip ny, qua
vic tu chnh ni tm bng phng php t trau di v t kim sot.
Lng tn sng Pht ca h tht v hn, n ni h lp tc quy phc ngi v
mong ngi nhn h lm t. c Pht nhn h vo ging tu ca ngi
bng cu cho n thnh ph thng, Ehi Bhikkave (Thin lai T khu,
c ngha l Li y, T khu). T y h c gi l Panchavargiya
Bhikkus, tc Nhm nm T khu kht s. V h lun tng thut li mt
cch t m cuc m o ny nh mt bi thuyt ging nhp tm cho cc
t ca c Pht Thch Ca sau .

Hp vng ng 3 ngc X li ca c Pht Thch Ca do vua Kanisha (Ca Ni Sc
Ca) ca triu i Kushan (Qu Sng) chn Kashmir (Ca Thp Si La) hi th k 1
Cng nguyn. Ngi Anh tm c v mang v bo qun Mandalay, Min in t
nm 1910