You are on page 1of 252

K thut khai thc thu sn A

Bin tp bi:
ThS. H Phc Hng

K thut khai thc thu sn A


Bin tp bi:
ThS. H Phc Hng
Cc tc gi:
unknown

Phin bn trc tuyn:


http://voer.edu.vn/c/126bac12

MC LC
1. Phn I. Nguyn l tnh ton
1.1. Chng 1. L thuyt v ng c v cc h thng khai thc
1.1.1. 1.1. S pht trin ng c v cc h thng khai thc
1.1.2. 1.2. Cc c im ca ng c v phn loi ng c
1.1.2.1. 1.2.1. Cc c im ca ng c
1.1.2.2. 1.2.2. Phn loi ng c
1.1.2.2.1. 1.2.2.1. Li vy
1.1.2.2.2. 1.2.2.2. Li rng
1.1.2.2.3. 1.2.2.3. Li ko
1.1.2.2.4. 1.2.2.4. Co khung
1.1.2.2.5. 1.2.2.5. Li nng
1.1.2.2.6. 1.2.2.6. Li chp
1.1.2.2.7. 1.2.2.7. Li r v Li ng
1.1.2.2.8. 1.2.2.8. Ng c by
1.1.2.2.9. 1.2.2.9. Ng c cu
1.1.2.2.10. 1.2.2.10. Ng c tm, bt, m, cha
1.1.2.2.11. 1.2.2.11. My bm lc nc bt c
1.1.2.2.12. 1.2.2.12. Cc ng c nh bt khc
1.1.3. 1.3. Hiu sut v tnh chn lc ng c
1.1.4. 1.4. Cc c im k thut ca ng c v h thng nh bt
1.1.5. 1.5. nh gi kha cnh kinh t, k thut ca cc ci tin qua vic nh bt
so snh
1.2. Chng 2. Cc ngoi lc tc ng ln ng c
1.2.1. 2.1. Cc ngoi lc tc ng ln ng c
1.2.1.1. 2.1.1. Tm tt
1.2.1.2. 2.1.2. Lc trng trng v lc thy tnh
1.2.1.3. 2.1.3. Cc lc thu ng tc dng ln li
1.2.1.4. 2.1.4. Lc cn thu ng ca dy ging, thng v cp
1.2.1.5. 2.1.5. Lc cn thu ng ca ph tng ng c
1.2.1.6. 2.1.6. nh hng ca nn y
1.2.1.7. 2.1.7. Lc ti do c gy ra
1.2.2. 2.2. Tnh ton ng c nh l mt h thng dy ging
1.2.2.1. 2.2.1. Th hin n gin c th tnh ton
1.2.2.2. 2.2.2. c im hnh dng v c lng sc cng ca dy ging
1/250

1.2.2.3. 2.2.3. Tnh ton hnh dng v sc cng dy ging bng phng php
m phng c hc
1.3. Chng 3. Kim nh m hnh ng c
1.3.1. 3.1. Gii thiu
1.3.2. 3.2. Nguyn l kim nh m hnh
1.3.3. 3.3. Cc nh gi v tnh ng dng trong thi cng v kim nh m hnh
ng c
1.3.3.1. 3.3.1. Tm tt
1.3.3.2. 3.3.2. iu kin ng dng
1.3.3.3. 3.3.3. ng dng hnh hc
1.3.3.4. 3.3.4. iu kin bin
1.3.3.5. 3.3.5. iu kin ban u ca ng c vn ng
1.3.3.6. 3.3.6. ng dng lc
1.3.3.7. 3.3.7. ng dng v trng lng
1.3.3.8. 3.3.8. Vn ng khng n nh
1.3.3.9. 3.3.9. nh hng t l
1.3.4. 3.4. Kim nh m hnh ca ch, neo, phao, vn li v diu
1.3.5. 3.5. Cc kha cnh thc t ca qui trnh kim nh m hnh
1.4. Chng 4. Nguyn l chung v thit k ng c
1.4.1. 4.1. Mc ch ca thit k ng c
1.4.2. 4.2. Cc giai on thit k
1.4.3. 4.3. nh hng cc yu cu thit k v cch gii quyt cc vn thit k
1.4.4. 4.4. nh gi cc c im thit k c bn da trn ng c nguyn mu
1.4.5. 4.5. B sung thm cc tham s t l cho thit k mi
1.4.6. 4.6. Tnh cc tham s t l cho ng knh thng v ch li
1.4.7. 4.7. Tnh ton cc thnh phn ph tr ng c
1.4.8. 4.8. Chun b bn v v cc chi tit k thut
1.4.9. 4.9. Giai on thit k cui cng v cc kim nh
2. Phn II. Ngh Li ko
2.1. Chng 5. K thut khai thc li ko
2.1.1. 5.1. Phn loi li ko
2.1.2. 5.2. Li ko tng y
2.1.2.1. 5.2.1. Cu to li ko
2.1.2.2. 5.2.2. Phng php biu th kch thc li ko
2.1.2.3. 5.2.3. Tu nh li ko v k thut khai thc li ko
2.1.2.4. 5.2.4. S b tr cc thit b trn tu li ko mn v k thut khai
thc li ko mn
2/250

2.1.2.5. 5.2.5. S b tr, trang thit b li ko ui v k thut khai thc li


ko ui
2.1.2.6. 5.2.6. Li ko tu i
2.1.2.7. 5.2.7. Cc tai nn ch yu ca li ko
2.1.3. 5.3. Li ko tng gia
2.2. Chng 6. L thuyt v tnh ton li ko
2.2.1. 6.1. Nhim v thit k, la chn v hon thin li mu
2.2.2. 6.2. L thuyt nh bt li ko
2.2.3. 6.3. Tc dt li ti u
2.2.4. 6.4. Tnh ton cc thng s cho hnh dng li ko
2.2.5. 6.5. Xc nh cc c tnh ca nn li ko
2.2.6. 6.6. Thit k cc phng tin nng, m cho li ko
2.2.7. 6.7. Cn bng cho li ko v hnh dng dy cp ko
2.2.8. 6.8. Tnh lc cn ca cc phn li trong li ko
2.2.9. 6.9. Phng php chung thit k li ko ti u
3. Phn III. Ng c c nh
3.1. Chng 7. Li ng (N)
3.1.1. 7.1. Tm tt
3.1.2. 7.2. Nguyn l nh bt li ng
3.1.3. 7.3. Phn loi li ng
3.1.4. 7.4. Cu to li ng
3.1.5. 7.5. K thut khai thc li ng
3.2. Chng 8. Ngh li y
3.2.1. 8.1. Nguyn l nh bt
3.2.2. 8.2. Phn loi li y
3.2.3. 8.3. Cu to li y
3.2.4. 8.4. K thut khai thc li y
4. Ti liu tham kho
Tham gia ng gp

3/250

Phn I. Nguyn l tnh ton


Chng 1. L thuyt v ng c v cc h thng khai thc
1.1. S pht trin ng c v cc h thng khai thc
T xa xa con ngi bit s dng ng c th s nh l lao, tn, mc, v.v.. lm t cc
vt liu sn c nh: , xng, v s, rng ng vt,... khai thc thu sn. Thi ,
bt c trong vng nc cn ngi ta p cc b bng t, hoc , i khi dng cc
tm ng sy dng ch V hng c vo ni nh bt. Phng tin i li v vt cha
ng ch l cc xung c mc, r tre hoc ni t. Sau ng c c ci tin thm
mt bc mang tnh ch ng hn nh: cu, l, lp, v.v...
S xut hin li l bc tin quan trng trong hot ng khai thc. Nh m mt s
ng c mi c ra i, nh: li r, li ng; v mt s ng c nh bt c tnh ch
ng nh: li chp, li nng, li vy, li ko.
Gn y ngi ta pht trin thm nhiu k thut v thit b hng hi phc v cho vic
nh bt trn bin. Nu ban u ch l cc xung cho vi ng c n gin, khai thc
gn b, th sau thuyn bum gip ng dn c th i xa hn v ch ng c ln hn.
Tip n, vi tu chy bng ng c hi nc to nn cc ngh khai thc mi, nh:
li ko, li vy v li r xa b. Ngoi ra, vic c gii ho vo ngh nh bt (ti thu
li) cng lm gim rt nhiu cng sc cho ng dn.
Hot ng khai thc hin i c trng bi s pht trin nhanh chng ca cc phng
php nh bt ch ng. Li ko c th khai thc c tng y ln tng mt. Li vy
rt ch hot ng rt hiu qu khi nh c c tp tnh sng thnh n tng mt n su
200 m nc. Tuy vy, mi loi ng c ch hot ng hiu qu trong mt s iu kin
nht nh m thi.
c trng chnh ca pht trin ng c v phng php nh bt gn y l ci tin ng
c: m rng kch c, tng tc ko v x l ng c, ng dng vt liu mi nh v bn
chc lm cho nc c lc nhanh hn lm tng hiu sut ca ng c. Tuy nhin, do
tng kch c v hot ng xa hn, su hn, nn phi c tu ln hn, nhanh hn, v th
thit b thm d, khai thc cng c trang b ngy cng hiu qu hn. Vic pht trin
cng ngh nh bt kt hp vi thng tin lin lc, d bo ngy cng c ci thin
gp phn tng sn lng nh bt, gim thi gian i li, tm c v x l ng c. Ngoi
ra, cc thit b nh v, d c, gim st ng c trong qu trnh hot ng cng ngy cng
c t ng ho.

4/250

Nng sut lao ng ca ng dn


Sn lng hng nm/ng dn(tn) Loi Ng c
1

By, cu cn, li bng xung cho

10

Cu kiu gn b, li ging v li ko tu nh

100

Li ko tu ln xa b

400

Li vy rt ch tu ln

Ngun: Fridman (1986)


R rng vic pht trin cng ngh khai thc mi gp phn ng k vo s pht trin
ngnh thy sn. Trong , c bit l khu ci tin ng c v thc hnh cc phng php
nh bt mi. Bng 1 cho ta nng sut khai thc qua p dng cc ng c khc nhau.
H thng khai thc
Ng c l mt thnh t ca mt h thng nh bt, h thng ny bao gm: my mc
x l ng c; tu; thit b kim sot v d tm c; i tng khai thc; v ng trng.
Hiu qu hot ng khai thc s ty thuc vo mc m h thng ny c c v c
kim sot nh th no; kh nng thch ng ca h thng vi cc iu kin ng trng;
kh nng phi hp ca cc thit b, c bit l chng gip iu chnh cc tham s ng
c ra sao ph hp vi tp tnh c.
Cc thnh t ca mt h thng khai thc hin i theo Lukanov (1972) nh sau (Hnh
1):

M hnh thng tin tng qut ca mt h thng khai thc

5/250

Trong cc thnh t trn th b phn theo di tp tnh c l my d c. B phn tc ng


tp tnh c l ngun sng. B phn gim st tc ng tp tnh c v gim st hot ng
ng c l thy th on v my mc phng li; b phn theo di hot ng ca li l
my quan st hnh dng li v my theo di sc cng ca cp.
Trong qu trnh khai thc, thng tin v s c mt ca n c s c thit b thm d
ghi nhn ri truyn n trung tm iu khin. T y, cc lnh t trung tm iu khin
s c truyn n b phn kim sot kch hot thit b gy tc ng tp tnh c hoc
kch hot thit b khai thc. Mt khc, hot ng ca cc thit b ny cng c bo v
trung tm iu khin. Ti y s so snh gia cc d liu t b phn gim st v t thit
b d c s l c s iu chnh hot ng ca h thng nh bt. Trong cc h thng
nh bt hin i th my vi tnh s lm nhim v x l thng tin.
Hnh 1 l tng trng cho mt m hnh thng tin hot ng khai thc tng qut. Bt c
h thng khai thc c th no ch l mt phn ca h thng tng qut ny. Chng hn,
nu khai thc li ng th ta s c mt h thng khai thc rt n gin (H 2). Nhng
nu c thm thnh t nh sng nhm tng cng hot ng dn d c n ca chung
v thm thit b theo di s xut hin ca c trong chung li ng th h thng s tr
nn phc tp hn (H 3).

M hnh thng tin ca h thng li ng

6/250

M hnh thng tin ca h thng li ng c trang b thm thit b d dn v quan st

7/250

1.2. Cc c im ca ng c v phn loi ng c


1.2.1. Cc c im ca ng c
V l thuyt, mt tin trnh khai thc c th c xem l mt s kim sot c ch nh
thng qua h thng nh bt. Trong , mt thnh t quan trng ca h thng ny l c,
tc ng ca ng c ln c l u vo v phn ng ca c l u ra ca h thng ny.
Trong ng cnh nh th, th cc phng php nh bt c th c phn loi nh sau:
(1) Cc kiu kim sot qua tp tnh c; v (2) cc c ch nh bt.
Khai thc bao gm 2 hot ng chnh: (1) Tc ng (hoc kim sot) tp tnh c, nhm
li cun hoc hng c vo ni m ta mun; (2) bt c, ngha l lm sao gi c li v
cho nc lc qua.
kim sot tp tnh c c hiu qu, cn to cc kch thch gy cho c phn ng li
theo tnh cht m ta mong mun. Ta bit rng phn ng ca tp tnh c l biu hin bn
nng ca loi vi tc ng ca mi trng v ngoi cnh. V th, bn cht ca khai thc
l c li dng cc c tnh ny gy cho c phn ng li trong tnh cht c li cho
ngi khai thc chng.
Cc kiu kch thch trong vng tc ng ca ng c c th gy cho c phn ng nh:
chy trn hoc t v; i hng i, chy lao v mt bn hoc di chuyn ln, xung, hoc
gng chui qua khi mt li. Phn ng ca c s phc tp hn mt khi c cc kch thch
ph tr tng cng nh: quang, in, m hc, thy ng hc, c hc, ...
Vic nh bt c c thc hin ch bi 1 trong 5 c ch c bn l: ng (vng); by;
lc; mc-x; v bm ht.

8/250

1.2.2. Phn loi ng c


1.2.2.1. Li vy
Do c nhiu loi ng c nn vic phn loi phi c lm r trc khi cc vn v l
thuyt, tnh ton v thit k chng c nghin cu.
C nhiu cch phn loi khc nhau da trn cc c im c bn v kiu dng k thut
c o ca ng c. Nhng ph bin nht l da trn h thng phn loi ca FAO. l
cc lp phn loi nn da trn nguyn l nh bt ca chng. Trong mi lp cn c
chia ph theo cu trc v phng thc hot ng ca ng c. C 12 lp ng c c bn
l:
Li Vy (hay cn gi l li bao hoc li Rt) l ng c khai thc ch ng, nh
bt theo nguyn l lc nc bt c, ch yu bt c n hoc kt cm thnh n. Li
vy thng khng bao vy n c ht su ni khai thc, m thng qua ging rt ch
chn c thot xung pha di (H 1.4). Li Vy c th nh bt bng 1 tu hoc 2
tu. Nu nh bt bi 1 tu li Vy c cnh khng i xng thng c p dng; cn
nh 2 tu th p dng li Vy i xng.

Li vy rt ch

9/250

1.2.2.2. Li rng
Li rng l ng c nh bt theo nguyn l lc nc bt c, cu to gn tng t li
vy nhng khng c ging rt ch, li c th t b v ko ln b. Li hot ng
ven b (bin hoc sng) ni c nn y tng i bng phng (H 1.5).

Li rng. nh ca FAO (1985)

Li c th c cnh i xng hoc khng i xng, c ti hoc khng ti. Do hot ng


ven b nn li rng nh c t tng mt n st y. in hnh cho loi li ny l
li rng b bin v li rng tu nh.

10/250

1.2.2.3. Li ko
Li Ko (hay cn gi l li co, hoc li Gi co) l ng c khai thc ch ng,
nh bt theo nguyn l lc nc bt c, c b la vo li di sc ko i ti ca tu
v li. Li ko c th lm vic mn hoc ui tu, c ko bi 1 hoc 2 tu (co
i). Li ko 1 tu cn phi c vn li to m ngang ming li. Li Ko c
th phn loi theo li ko tng y, li ko tng gia, li Co rng, li Co i
(H 1.6).

Li ko tng gia. nh ca FAO (1985)

11/250

1.2.2.4. Co khung
Co khung gm mt khung cng bng thp c mc li ti (H 1). Co khung ch yu
co st v su vo nn y nhm bt cc thy sinh vt nh nh gip xc, nhuyn th.
in hnh cho loi ng c ny l co tay v co xung nh.

Co Khung. nh ca FAO (1985)

12/250

1.2.2.5. Li nng
Li nng l ng c khai thc ch ng, nh bt theo nguyn l lc nc bt c, li
c th ngm di nc v c ko nng ln khi mt nc bt nhng loi c
ang kt tp trn li. Li nng thng kt hp vi ngun sng to s tp trung
n c. Li nng c th phn loi nh: li v ct tay (H 1.8a), li v khung, li v
mn tu (H 1.8b).

Li v ct (a)

Li v mn (b)

13/250

1.2.2.6. Li chp
Li Chp cng l ng c lc nc bt c, li c th chp t trn xung, c b gi
li trong li bi s gom t li ca ging ch, ri c ko ln khi mt nc. Li chp
c th kt hp vi nh sng in tng hiu qu nh bt. in hnh cho loi li ny
l chi qung (H 1.9), chi r, chp mc,...

Chi qung. nh ca FAO (1985)

14/250

1.2.2.7. Li r v Li ng
Li R v li ngnh bt theo nguyn l li c th chn ngang ng di
chuyn ca c, c s b vng vo mang hoc b gi li bi tm li (r 3 lp) khi tm
cch vt qua li. Li c th c th c nh hoc c th tri. in hnh cho li
ny l: li r c nh; r tri c tng mt hoc tng y (H 1).

Cc dng li r. nh ca FAO (1985)

15/250

1.2.2.8. Ng c by
Ng c by l loi ng c nh bt th ng. C b dn d vo ni b tr ng c, t
y c c th c dn i tip dc theo tng li n ca cnh g hoc ming hom
v khng th thot tr li c. in hnh cho lp ny l ng, lp, l, v y (H 1).

Cc ng c dng by. nh ca FAO (1985)

16/250

1.2.2.9. Ng c cu
Ng c cu l ng c m c b d, li cun, nh bi mi t nhin hoc nhn to v
b bt khi gng n mi c mc li cu (cu c mi). Tuy vy, c cng c th b ngnh
cu mc vng vo thn khi i li gn li cu (cu khng mi). in hnh cho lp ng
c cu ny l cu cn, cu tay, cu gin, cu chy v cu kiu (H 1.12).

Cc loi cu. nh ca FAO (1985)

17/250

1.2.2.10. Ng c tm, bt, m, cha


Ng c tm, bt, m, cha. Cc ng c ny c dng lm bt ng hoc bt gi
c bng cch lm b thng, git hoc tm bt. in hnh cho lp ny l lao, cha, co,
mc v bt c ng c no gy st thng c.

18/250

1.2.2.11. My bm lc nc bt c
My bm lc nc bt c, l thit b bm ht c c ln nc ri tch nc bt c.
in hnh cho lp ny l bm ht c bi to mt dng ht mnh v nc c lc ra bi
thit b c bit, c s b gi li (H 1).

Bm ht c. nh ca FAO (1985)

19/250

1.2.2.12. Cc ng c nh bt khc
Cc ng c nh bt khc, bao gm: li ko tay, li bao ch, bt c bng tay (nm,
mc hang,...), cc cht gy ng c, gy n, sc xung in lm cht c,...
Ngoi ra, ng c cn c phn loi theo phng thc gy nh hng n tp tnh c.
Vic tc ng n tp tnh c nhm lm cho c bi theo hng m ngi nh bt mong
mun bi gy tc ng ln cc gic quan ca c nh: th gic, khu gic, v gic, xc
gic v thnh gic. T gy cho c b hp dn; hoc xua ui; hoc nh la m c
khng th trnh n khi ng c nh bt chng.

20/250

1.3. Hiu sut v tnh chn lc ng c


Hiu sut ng c
Mt khi c v ng c tip cn nhau, ng c s tc ng ln c, kch thch s phn ng
ca c. Phn ng c th l b hp dn, hoc b xua ui, hoc b nh la. T y cho
php ngi ta p dng cc hot ng tip theo nh bt chng.
Nhn chung, trong tng s c th ca mt qun th ban u c cho (N0) s c mt
lng c nht nh no c th bi ra khi ng qut ca li, mt lng c khc c
th chui thot khi mt li, bi ng c khng th gi c ht mt loi no vi cc
kch c khc nhau. Do vy, khng phi tt c c th ban u N0 b bt m ch c N c
th trong tng s b bt.
Ngi ta gi hiu sut khai thc tuyt i (En) l t s ca s c N tht s b bt trn
tng s c N0 c trong vng hot ng ca ng c, c gi tr t 0-1.
En =

N
N0

(1.1)

H 1.14 - Hiu sut khai thc tuyt

21/250

Th d, nh trong Hnh 1.14 c N = 10 c th xut hin trong vng ng c hot ng


vo lc bt u khai thc. Nu ch c 3 c th b bt (7 chy thot), khi hiu sut khai
thc tuyt i (En) s l:
En =

N
N0

3
10

= 0,3

nhng nu tt c 10 c th u b bt, khi :


En =

N
N0

10
10

=1

Sn lng khai thc trn n v thi gian hot ng (Ct) s l: Ct =

N
T

trong : N - l lng c nh bt (theo s con hoc theo trng lng); T- l thi gian
khai thc.
Ngoi ra, Ct cn c th c tnh da trn 3 tham s nh hng hiu sut khai thc l:
CE , W, v Et:
Ct = CE W Et =

N
V

V
Tf

Tf
T

(1.2)

y:
CE = N/V- l t s gia sn lng (N) trn lng nc lc (V).
W = V/Tf -l t s gia lng nc lc (V) trn thi gian trc tip lm ra sn phm
(Tf) trong mt chu k khai thc.
Et = Tf /T -l t s gia thi gian trc tip lm ra sn phm (Tf) vi tng thi gian hot
ng khai thc (T).

Tnh chn lc ca ng c
Trong mt qun th c nhiu kch c, tnh cht m ng c ch nh c mt c no
c gi l tnh chn lc. Tnh chn lc th ph thuc vo nguyn l nh bt c p
dng v cc tham s ca ng c, nh: kch thc mt li, nguyn liu, th ca ch,
h s rt gn v tc dt li. Trong , kch thc mt li c nh hng ln nht
n tnh chn lc (Treschev, 1974).
Chng hn nh trong Hnh 1.15, li r ch bt c c trong mt khong c c xc
nh no t L1 n L2, trong c c chiu di L l b nh bt nhiu nht, cn c c
chiu di nh hn L1 v ln hn L2 s khng b nh bt.

22/250

Cn trong Hnh 1.16 cho ta ng cong chn lc ca li ko. y ng cong 1 c


mt li t l m1 ch ra nu chiu di c < 25 cm th c khng b gi li; c di t 25-47
cm th b gi li t hoc nhiu ty theo c (c di khong 36 cm th b gi li khong
50%), cn c di hn 47 cm th u b gi li trong t li ko.
ng cong 2 l d on tnh chn lc ca cng li ko sau khi kch thc li
c tng ln t m1 n m2. Trong trng hp 2 ny khng c con c no di 30 cm
b nh bt; mt s c c chiu di t 30 n 50 cm th b gi li; tt c c di hn 50
cm u b gi li, khi ny c c c 50% b gi li tng ln l 40 cm.
Nhn chung ta thy rng c ln hn s b nh bt bi mt li ko cng m0 ln hn.
Tuy nhin, i vi bt c ng c no ch c mt c c c 50% b nh bt, cn
50% thot ra c. Chiu di m c 50% c b bt gi l L50%. V th, ta c tham
s chn lc (S.F) l:
S.F =

L50
m0 (1.4)

S.F c xem l ch s chn lc ca mt ng c, c lin quan mt thit mt li ko


cng m0 khi thi cng ng c. Mt s hiu bit r v tnh chn lc s gip cho qu trnh
thit k, thi cng v hot ng ng c c ng n. Mt s thay i c mt li s
nh hng n s lng v c c nh bt.

23/250

1.4. Cc c im k thut ca ng c v h thng nh bt


Ng c c nhng tham s thit k v k thut rt c bit lm cho ng c thnh mt
thit b c o nu xt trn quan im cng ngh (Fridman, 1973).
S khc bit ng k gia ng c v cc cu trc cng ngh khc l do ng c c kt
cu linh hot, mm do d thay i hnh dng. Chu lc cng l c bn, cc phng
chu lc thng xuyn thay i. V vy, vic xem xt hnh dng v v tr khng gian ca
ng c qua kim sot cn bng cc ngoi lc (ng v tnh) tc dng ln ng c trong
qu trnh nh bt th kh phc tp.
S vn ng ca ng c trong qu trnh hot ng c khi n nh v cng c khi khng
n nh.
Trong vn ng n nh, nh lu tc, hng dng chy l khng i v cc lc (trong
v ngoi) cng khng i. Khi , vn c bn cho tnh ton ng c l xem n trong
iu kin dng chy n nh, hoc vn ng vi tc khng i.
Trong vn ng khng n nh, tc , hng v lc tc dng ln ng c th thay i
theo thi gian. V vy, cc tnh ton bao gm cc cng vic chng hn nh: tnh ton
tc ko li qua n c tp trung; tnh ton tc cun rt ca li vy rt ch; tnh
ton hnh dng v lc ko cho li rng; tnh ton tc th xung ca li chp v
ko ln ca li nng,... trong iu kin thi tit khc nhau. Tm li, cc tnh ton v
th nghim nh gi hnh dng ca ng c di chuyn khng n nh th phc tp hn
so vi ng c di chuyn n nh.
Mc ch c bn ca l thuyt tnh ton ng c v cc h thng nh bt l:
1. Chn kiu, vt liu v cc ph tr ng c cho mt i tng nh bt nht
nh.
2. nh gi cc ngoi lc, c bit l lc thy ng, tc ng ln ng c.
3. nh gi hnh dng ca ng c di tc ng ca cc ngoi lc ny.
4. nh gi cc lc ni ti, cc sc cng ln ng c v ph tng ca n.
5. Phn tch ti u mi quan h gia ng c v cc thnh t trong h thng khai
thc.
Ta c th t c cc mc ch trn qua phn tch cc du hiu hin hu trong cu trc
v cng ngh ca ng c, hoc qua phng php tnh ton chuyn bit da trn l thuyt
thit k ng c. ng thi cc k thut th nghim cng cn c p dng, nh:kim
nh ng dng c hc, kim nh m hnh, xy dng v th nghim k thut qui m
thc t v nh bt thc t nhm nh gi cc hiu qu kinh t, k thut ca ng c mi.

24/250

1.5. nh gi kha cnh kinh t, k thut ca cc ci tin qua vic nh bt


so snh
C hai xu hng i nghch nhau trong s pht trin ngh khai thc c. l, cc ng
c v h thng nh bt lun c ci tin nn lm tng sn lng nh bt v ngc
li tr lng c ngy cng gim st nghim trng. Do , nh gi kha cnh kinh t, k
thut trong ci tin ng c l so snh hiu qu gia ci mi so vi cc ci c chun
ho trong iu kin khai thc hin ti (Crewe, 1964).
Nu gi T l tui th ca mt h thng nh bt mi, ng vi cc chi ph v thit k,
xy dng v hot ng cho h thng mi l b. Gi s, h thng nh bt mi to ra c
mt tng sinh khi l C,ng vi mt tng gi tr l A.
Khi , t l gia phn thu c A ng vi tng chi ph b s l thc o mc hiu qu
hot ng ca h thng nh bt mi (Ec), ngha l:
Ec =

A
b

(1.5)

Mt khc, gi tr A ca tng lng nh bt cn c din t nh sau:


A = a * Ct * T (1.6)
y: a - l n gi trn mt n v sn lng; Ct - l sn lng t c trn n v
thi gian. Khi ,
Ec = a Ct

T
b

(1.7)

Ngi ta gi Ec l ch s hiu sut kinh tca h thng nh bt mi, l t l so snh


hiu qu gia h thng mi vi mt h thng c chun ho, hoc mt h thng no
c lp ra dng so snh. Nu k hiu n l ch nh cho h thng mi v s h
thng chun ho, khi :
Ec =

Ecn
Ecs

an Ctn Tn bs
as . Cts . Ts . bn

(1.8)

y: an/as - l c trng cho gi tr ca sn lng nh bt;


Ctn/Cts - l c trng cho kh nng nh bt tng i ca h thng;
Tn/Ts - l c trng cho di thi gian hot ng;
bs/bn- l c trng cho chi ph hot ng.

25/250

Nu hiu sut kinh k Ec >1, th h thng mi l c hiu qu hn h thng chun ho.


Cng cn lu , Ec ch l hiu qu kinh t tng i di iu kin khai thc nht nh
no .

26/250

Chng 2. Cc ngoi lc tc ng ln ng c
2.1. Cc ngoi lc tc ng ln ng c
2.1.1. Tm tt
Hnh dng v kch thc ng c ang hot ng th ph thuc vo ln v hng ca
ngoi lc tc ng ln n. Cc ngoi lc ny (Hnh 2.1) gm: lc trng trng; lc thy
tnh; lc thy ng; lc phn ng nn y; lc ma st nn y; lc to ra bi c; cc lc
ti do thit b; v cc lc khc do bi hot ng ca my mc khai thc. Khi ng c vn
ng khng n nh, nh b chng chnh, lc l v tc thay i, th cc lc qun tnh
v xung lc cng l ngoi lc tc ng ln ng c.

Ty ng c v phng thc hot ng m c cc kiu ngoi lc khc nhau tc dng ln


n. n gin cho tnh ton, ta ch nn xt l c cc lc no l ch yu, chi phi n
ng c, cn cc lc khng nh hng ln n ng c th c th b qua.

27/250

2.1.2. Lc trng trng v lc thy tnh


Lc trng trng v lc thy tnh c th c phn b dc theo b mt ca li v dc
theo chiu di dy ging, hoc tp trung ti cc phao, ch, con ln,... Lc trng trng
(W) th hng xung, lc ni hay lc nng thy tnh (B) li hng ln (H 2.1). Thng
thng W v B th khng bng nhau v s khc bit ca chng l:
Q = W B (2.1)
Q l trng lng ni hay trng lng trong nc ca vt th s chm. Nu Q l dng
th vt th chm, Q l m th vt th s ni. Lc trng trng (W) v lc thy tnh (B)
i vi vt th ng nht c th c din t nh
W = . V (2.2)
B = w . V (2.3)
y: V - l khi lng ca vt th (m3);
- l trng lng ring ca vt th (kg/m3);
w - l trng lng ring ca nc. i vi nc ngt w = 1000 kg/m3 v i vi nc
bin w = 1025 kg/m3.
Cng thc (2.1) cng ng i vi cc vt th khng ng nht (rng bn trong), chng
hn nh phao v cc vt ni khc.
Nu ch cn tnh lc trng trng W, theo cng thc (2.2) ta ch cn ly th tch ngoi,
nhng nu cn tnh lc nng thy tnh theo cng thc (2.3) th tng khi lng vt th
phi c tnh. Khng nn dng (2.2) tnh trng lng li, bi kh c th c c
th tch li tht s.
Nu bit trng lng ca vt th trong khng kh, ta c th tnh trng lng ni ca n
trong nc theo theo cng thc sau:
Q = E . W (2.4)
y: W - l trng lng ca vt th ng nht trong khng kh (kg),
E - l h s lc ni (hoc sc chm), ngha l lc lm nng ln hoc lm chm xung
trong nc trn 1 kg khi vt cht c cho, c tnh nh sau:

28/250

Ey =

=1

(2.5)

i vi vt liu ni th < w; v i vi vt liu chm th > w. Do vy, E th m i


vi phao, nhng dng i vi ch (xem Bng 2.1).
Trng lng ring v h s lc ni hoc sc chm ca mt vi vt liu ng c
BNG 2.1 Trng lng
ring v h s lc ni hoc
sc chm ca mt vi vt
liu ng c
Vt liu

Trng lng ring


(kgs/m)

H s sc ni (-) hoc h s
sc chm (+) (E)
trong nc ngt

trong nc bin

Sc ni trong nc
Trng lng ni trong nc
ngt nh l % ca
ngt nh l % ca trng
trng lng trong
lng trong khng kh
khng kh
Polyamide

1140

+0,12

+0,10 12 -

Polyvinyl alcohol

1280

+0,22

+0,20 22 -

Polyester

1380

+0,28

+0,26 28 -

Polyethylene

950

+0,05

+0,08 -

Polypropylene

920

-0,09

-0,11 -

Cotton, Gai

1500

+0,33

+0,32 33 -

Plastic bt

120-180

-7,3n
-4,5

Bn

250

-3,00

-3,10 -

300

G Dng (v)

330

-2,03

-2,11 -

200

Sy (rng)

100

-9,00

-9,25 -

900

G cy vn sam

550

-0,82

-0,86 -

82

G cy bul

710

-0,41

-0,44 -

41

G si

850

-0,18

-0,21 -

18

450-730

29/250

Ch

11300

+0,91

+0,91 91 -

Hp kim ng

8500

+0,88

+0,88 88 -

Gang, thp

7400

+0,86

+0,86 86 -

2700

+0,63

+0,62 63 -

t st nung

2200

+0,55

+0,53 55 -

Nc ngt

1000

Nc bin

1025

Th d 2.1
Tnh tng lc ni ca ging phao li vy rt ch c trang b 1500 phao xp. Bit rng
trng lng trong khng kh ca mi phao xp l 0,2 kg.
Gii:
Tng trng lng ca cc phao trong khng kh l:
W = 0,2 x 1500 = 300 kg
Sc ni ring E ca phao xp c th c tnh theo cng thc (2.5) hoc c tra t
Bng 2.1 suy lun t phao plastic bt. th d ny ta ly: E = 6.
Theo cng thc (2.4), tng lc ni Q ca phao trn vin phao l:
Q = -6 x 300 = -1800 kg, m hay ni

Th d 2.2
Cn bao nhiu vin ch bng st nung lp vo ging ch ca mt vng li to ra
c lc chm l 10 kg, nu trng lng ca 1 vin ch trong khng kh l 0,5 kg.
Gii:
Trng lng ca 1 vin ch bng st nung trong nc c th c tnh da theo h s
chm E. T Bng 2.1, ta c: E = +0,55
Theo cng thc (2.4), trng lng ni ca 1 vin ch trong nc l:
0,55 x 0,5 = 0,28 kgs, dng hay hng xung

30/250

Vy, s ch cn thit l: 10/0,28 = 36 vin ch

Th d 2.3
Tnh trng lng ni ca 1 vn li ko hnh ch nht (3,0 x 1,5 x 0,08) m, vn nng
1100 kg trong khng kh.
Gii:
tnh trng lng Q ca vn trong nc ta c th p dng cng thc (2.1), nhng
trc ht ta cn tnh lc nng thy tnh B. Th tch V ca vn l:
V = 3 x 1,5 x 0,08 = 0,36 m3
v chn trng lng ring ca nc l 1000 kg/m3, do :
B = 1000 x 0,36 = 360 kg
Vy trng lng ni ca vn trong nc tnh theo (2.1) l:
Q = W - B = 1100 360 = 740 kg

31/250

2.1.3. Cc lc thu ng tc dng ln li


p lc thy ng do dng chy
Lc thy ng s t sinh ra mt khi ng c vn ng trong nc hoc do dng nc di
chuyn gp phn ng ca ng c. ln v hng ca dng chy quyt nh kh nng
chu ti ca ng c, lm nh hng n hnh dng v hiu sut nh bt ca ng c. Ta
cn nm r cc lc thy ng ny c v s lng v cht lng phc v cho thit k
li mi hoc ci tin ng c hin c.
c c cc gi tr v mt s hc ca cc lc cn, lc thy ng, lc tng qut
tc ng ln ng c v phn cc lc ny theo cc thnh phn vct ca n, th cc
nhm b phn ng c cn c t trong dng chy c tc bit trc trong cc b th
nghim. Trong mi trng hp, mt khi bit c lc cn ca tng nhm b phn ng
c th cc h s lc thy ng mi c th c tnh ton.

H s thy ng (C)
H s thy ng (C) l mt h s khng th nguyn, cung cp nhng thng tin cn thit
trn c s nh hng cc tnh cht vt l ca li ( th, kch thc mt li, vt liu,
h s rt gn,...) v phng din lc thy ng tc dng ln n. Lu l h s thy
ng C ch c gi tr p dng khi ng c ta mun thit k nht thit phi ng dng vi
ng c th nghim.
H s thy ng (C) c nh ngha bi cng thc: C =

R
q St

(2.6)

y: R - l lc cn thy ng (kg)
q=

.V2
2

- l p lc hm thy ng (kg/m2)

- l mt ca nc 100 kg-s2/m4 (105 i vi nc bin)


V - l vn tc chuyn ng ca ng c trong nc, hoc lu tc nc so vi ng c ng
yn (m/s)
St - l tit din ca ng c so vi phng dng chy (m2).
Nu h s thy ng C c bit trc (t th nghim m hnh), ta c th dng n
tnh lc cn thy ng ln tng b phn li theo cng thc:
R = C. q. St (2.7)
32/250

Gc tng alpha

Lu l kt qu v lc cn thy ng ch ng khi m gc tng (l gc hp bi


phng dng chy v mt phng chu lc ca ng c) th tng t gc tng c c t
th nghim m hnh.
Trong thc t, cc h s thy ng C u c o ng vi mt gc tng nht nh (H
2). Ta mt biu h s thy ng C theo cc gc tng khc nhau (H 3).

H s lc bng (Ry) v h s lc cn ma st (Rx)

Cc loi lc thy ng ph thuc vo phng

Lc cn thy ng Lc ma st b mt Gm c hai loi lc


Khi mt tm li trc giao i vi phng dng chy (H 2a), th li ch ph thuc ch
yu vo lc cn thy ng. Nu mt li song song vi phng dng chy (H 2b) th
dc theo b mt ca n s ph thuc vo lc cn ma st thy ng. Nu li hp vi
phng dng chy mt gc tng th n ph thuc c hai vo lc cn thy ng v lc
cn ma st. Khi , tng lc cn thy ng R c th c din t theo 2 thnh phn l:
lc cn ma st (Rx) song song vi phng dng chy; v lc bng thy ng (Ry) trc
giao vi phng dng chy. Chnh lc bng Ry s lm nh hng n hnh dng ca
ng c. Chng hn, m cao ca ti li rng hoc ca ming li ko s tng ln hay
gim xung ty thuc vo s thay i ca lc bng Ry. Lc bng Ry th ph thuc vo
lu tc dng chy v gc tng .
Cx v Cy tng ng l h s lc cn ma st v h s lc bng thy ng. Cc h s ny
c c nh qua th nghim m phng, trong :

33/250

Cx =

Rx
q

v Cy =

Ry
q

(2.8)

Cc h s Cx v Cy th ph thuc vo gc tng ca tm li. Tuy nhin, n cng ph


thuc vo t s din tch ch li chim ch (Es) v cc tnh cht vt l ca dng chy
biu th qua h s nht ng hc Reynolds (Re).

H s lc cn ma st Cx v h s lc bng Cy ph thuc vo alpha

T s din tch ch li (Es) v h s lc nc (Ef) ca tm li


T s din tch ch li (Es) l t s gia din tch do ch li chim ch trong tm li
trn din tch m tht s ca tm li. c tnh nh sau:
Es =

St
S

St
U1.U2.So

St
Eu.S0

Ek.Dt
Eu.a

Dt
Eu.a

(1 + K . ) =
Dt
k 2a

Kn
Eu

(2.9)

y:
S - l din tch tht s ca li, S = (U1.L)*(U2.H) = U1.U2.S0 =Eu.S0
(Eu = U1.U2 l h s s dng li; v S0 l din tch gi ca tm li)

34/250

St - l din tch phn ch li chim ch, St = S0 at 1 + Kk 2at = KnS0


Kn c gi l tham s ca din tch ch li, c tnh theo biu thc sau:
Kn =

Dt
a

(1 + K . )
Dt
k 2a

biu thc

y: l tham s hiu chnh din tch.


Nu th ca ch v kch thc mt li l cng n v (theo mm) v din tch Stca
tm li cng cng n v vi din tch gi S0 (theo m2). Khi thng ngi ta chn:
Ek 1,10 cho gt li dt n v gt vung; Ek 1,15 cho li gt i; v Ek 1,60
c p dng cho Dt/2a ln (= 0,06).
Din tch m rng thm trn gt Din tch gt (2 * rng si * chiu di gt)
Kk = ------------------------------------- = ------------------------------------------------------( th ca si )2 ( th ca si)2
C th: Kk = 10,1 cho li gt vung; Kk = 9,7 gt n; v Kk = 14,8 gt dt i.
T cng thc (2.9) ta thy, nu li c h s rt gn hoc kch thc cnh mt li cng
nh hoc th ch li cng ln th t s din tch ch li Es cng ln, s lm cho li
cng nng v lc ma st thu ng s cng ln.
thun tin cho tnh ton t s din tch ch li (Es), ngi ta lp sn bng tra tham
s din tch ch li Kn (Bng 2.2) trn c s th v c mt li (Dt/a), c p dng
vi Kk = 9,7 l in hnh cho li gt n.
Bng tra Kn theo th v c mt li cho li gt n (Kk = 9,7)
BNG 2.2 Bng tra Kn theo
th v c mt li cho li
gt n (Kk = 9,7).
Kch thc cnh mt li (a)
th ch se xon, Dt (mm)

35/250

0,25

0,50

0,75

1,00

1,50

2,00

3,00

10

0,028 0,062 0,102 0,149 -

15

0,018 0,039 0,062 0,088 0,149 -

20

0,013 0,028 0,044 0,062 0,102 0,149 -

25

0,010 0,022 0,034 0,048 0,077 0,111 0,190

30

0,009 0,018 0,028 0,039 0,062 0,088 0,149

35

0,007 0,015 0,024 0,033 0,052 0,073 0,121

40

0,006 0,013 0,020 0,028 0,044 0,062 0,102

50

0,005 0,010 0,016 0,022 0,034 0,048 0,077

60

0,009 0,013 0,018 0,028 0,039 0,062

70

0,007 0,011 0,015 0,024 0,033 0,052

80

0,006 0,010 0,013 0,020 0,028 0,044

90

0,006 0,009 0,012 0,018 0,025 0,039

100

0,005 0,008 0,010 0,016 0,022 0,034

125

0,006 0,008 0,013 0,017 0,027

150

0,005 0,007 0,010 0,014 0,022

Ta cng c th da vo th trong Hnh 2.7 tm ra Kn cho li gt n v li kp


vung (Kk = 9,7 10,1) v li gt kp (Kk = 14,8).

36/250

th tra tham s din tch ch li Kn theo t s (Dt/a)

H s lc nc (Ef) cng c quan h vi t s din tch ch li. H s lc nc lin


quan n phn din tch trng thc s cho nc chy qua. V th, nu ta ly tng ca
din tch phn ch li chim ch cng vi din tch trng dnh thot nc chnh l din
tch thc t ca tm li:
Ef = 1 Es (2.10)
H s lc nc cng cao cng cho php dng chy qua li cng nhanh. V vy, h s
lc nc s gip ta nghin cu v cc kiu dng chy qua li, ngc li t s din tch
ch li s gip ta nghin cu v hnh dng v cc lc thy ng.

S Reynolds
S Reynolds (Re) l mt gi tr khng c th nguyn, n c lp trng thi n gin
khi vt th vn ng trong cht lng. S Reynolds l t s ca lc qun tnh vi nht
ca cht lng, v c nh ngha nh l:
Re =

L.V

y:

37/250

L - l mt kch thc i din (m) ca vt th. Chng hn, i vi vt th hnh khi hay
hnh phng th n l kch thc chiu di thng thng; i vi hnh cu v hnh tr n
l ng knh.
V - l vn tc tng i (m/s) gia vt th v dng chy.
- l nht ng hc ca mi trng cht lng (m2/s), (xem ph lc 8)
S Reynolds xt theo th ca ch s l:
ReD =

D.V

(2.11)

y: V - l lu tc dng chy (m/s); D - l th ca ch li (m); - l nht ng


hc ca cht lng (m2/s). Ch l th ch li nn chuyn theo n v mt.
Cc kiu l thuc ca lc cn thy ng ca li vo s Reynolds c cho trong H 6
i vi = 90o.

H s lc cn ma st nh l mt hm ca s

Cn lu rng nh hng ca s Reynolds ch c ngha ch khi s Re<500, bi khi


h s lc cn ma st Cx s tng ln rt ln (phn tri ca cc ng cong trong th
H 6 c dc rt ln). Nhng khi gi tr s Reynolds Re >500 th h s lc cn ma st
Cx thay i khng ng k (phn bn phi ca cc ng cong gn nh nm ngang) v
c gi l khu vc m hnh t ng.
S Reynolds l tham s quan trng nht trong tnh ton thy ng lc hc, c bit l
khi tu di chuyn trong nc. Tuy nhin, thng i vi li v ch li th s Reynolds

38/250

Re > 500 nn nh hng ca n i vi cc h s thy ng th khng c ngha (H


2.8) c th b qua.
Cc ng cong ca h s thy ng Cx v Cy nh l mt hm ca gc tng (H 2.6)
l ng vi trng hp ca ReD = 6000 v Es = 0,046. i vi cc iu kin ny th nh
hng ca Es v ReD th t hn nh hng ca gc tng v th m cc ng cong trn
c dng tnh lc cn khng ch cho li ch se trn m cn c th tnh ton cho
bt c loi ch li no vi Es v ReD khc nhau.

Phng php c lng xp x cho lc thy ng


Trong trng hp thiu gi tr cc h s thy ng Cx v Cy, lc cn thy ng
R (kg) ca mt tm li c th tnh theo cng thc n gin sau:
R = Kh.Sn.V2 (2.12)
y:
Sn - l din tch m thc t ca tm li (m2);
V - l lu tc dng chy (m/s);
Kh - l h s kch thc thc nghim (kg-sec2/m4). Trong trng hp ny nh hng
ca h s rt gn v s Reynolds c b qua.
i vi b mt tm li trc giao vi phng dng chy ( = 90o) v c h s
rt gn va phi (U 0,7), th Kh 360Dt /a. Do :
Dt

R90 = 180. a .S.V2 (2.13)

i vi mt tm li song song vi phng dng chy ( = 0o) v t s din


tch ch li t c nh hng, th Kh = 1,8. Khi :
R0 = 1,8 . Sn .V2 (3.14)
i vi mt tm li hp vi dng chy mt gc tng no , khi trc
ht ta c lng lc thy ng cho R90 theo (2.13) v R0 theo (2.14) ri ngoi
suy gia hai gi tr :

R = R0 + (R90 R0). 90 (2.15)

39/250

Lc cn thy ng ca ng c c dng dc bit


Ng c hoc ph tng ca n (dy ging, dy xch, vng khuyn, neo,...) thng c hnh
dng c bit. i lc ta cng cn phi tnh lc cho ph tng ng c bit lc cn ca
chng m trang b sc ko ca ti, sc ko ca tu,... cho thch hp.
Cu trc li c th trong ng c cng thng c dng rt khc so vi tm li phng
thng thng, c th bao hm c dng kh ng hc trong . Do vy, vic nh gi
ng lc cn thy ng ca mt ng c c bit no , thng l s kt hp nh gi
tng phn ring r. Sau , tng lc cn ca cc thnh phn ny chnh l lc cn ca
ton ng li c.
R = ni = 1 Ri (2.16)

y: i l s phn ca ng li c c a vo tnh lc cn. Lc cn ca mi phn


c th c tnh theo cng thc (2.7). tnh c lc cn ny ta cn phi bit cc h
s lc cn thy ng (C) v cng cn phi tnh tng din tch m ch li chim ch St
ca mi phn, hoc chuyn i n thnh phng php tnh ton n gin hn.
Dng chyH 2.9 - Li b phng bi dng chyi vi mt tm li th trong nc nu
b tc dng ca dng chy n s b phng ra (H 2.9). c th tnh c lc cn thy
ng ca tm li cong nh vy, thng ngi ta chia tm li ra thnh nhiu tm li
nh, mi tm li ny s hp vi phng dng chy mt gc tng trung bnh no .
Tng lc cn thy ng ca tng tm li nh ny s l lc cn thy ng ca ton tm
li ln m ta cn tnh.
V phng din hnh hc, ng c c dng hnh nn ct v hnh tr th lc thy ng ln
cc phn li thng c cng gc tng (H 7).

40/250

Li hnh nn v hnh tr c m ra tnh lc cn thy ng

Th d 2.4
Tnh lc cn thy ng ca tm ng trc giao vi phng dng chy (H 8). Tm
ng c chiu di L = 200 m, su lm vic l H = 12 m, H s rt gn U1 = U2 =
0,707 v lu tc dng chy tng i l V = 0,8 m/s. Li c lm t ch 50tex x 12
polypropylene, c th Dt = 1,2 mm v kch thc cnh mt li a = 30 mm.

Tm ng ca li ng

Gii:
41/250

Lc cn thy ng Rx cho tm li ng s c tnh theo cng thc (2.7)


Rx = Cx.q.St
y:
- H s lc cn Cx c xc nh theo th H 2.6 ng vi = 90o, chn Cx 1,4
- p lc hm thy ng (q) ng vi =100 kg-sec2/m4 v vn tc V = 0,8 m/s l:
q=

.V2
2

100 (0,8)2
2

= 32 kg/m2

- Din tch phn ch li chim ch theo cng thc (2.9) ng vi Kn = 0,048 c ngoi
suy t Bng 2.2 (p dng Dt = 1,2 v a = 30 mm) l:
St =

Kn
U1.U2 .S

0,048
(0.707 0.707)

2400 = 230 m2

y: S = L.H = 200 x 12 = 2400 m2 l din tch tht s ca tm li.


Vy, th cc gi tr Cx;q; St cng thc (2.7), ta c:
Rx = Cx.q.St = 1,4 x 32 x 230 = 10304 kg
By gi, so snh ta hy tnh lc cn thy ng cho vic c lng xp x nh
c gii thiu theo cng thc (2.13), ta c:
Dt

R90 = 180. a .S.V2 = 180

1,2
30

2400 (0,8)2 = 11059kg

Phu din lu tc qua nn y c nh

42/250

Kt qu ny th khc hn kt qu trc, bi v cc cng thc (2.7) th chnh xc hn:


(11059 10034)/10034 = 0,07 = 7%
Tuy nhin, vic c lng theo cng thc (2.7) c khi th cao hn, c khi li thp hn
c lng xp x bi v lu tc dng chy V thng bin ng theo cao ca li (H
9). Mt khc, nu li b dnh rc bn s to nhiu lc cn hn li sch. Lc cn cng
c th tng ln nh l mt kt qu ca tc xoy cc b gy ra bi cc sng bin.
Th d 2.5
Tnh lc cn ca ng c c dng kt hp gia hnh nn ct v hnh tr (H 2.13) khi vn
ng trong nc. C cc kch thc sau:
Hnh nn ct c: ng knh ca y ln hnh nn ct: D1 = 6 m.
ng knh ca y nh hnh nn ct: D2 = 3 m.
Chiu di hnh nn ct (gia hai y): Lc = 5 m.
Ch li trong hnh nn ct: 93,5tex x 3 x 3 polyethylene.
th ch li trong hnh nn ct: Dtc = 1,5 mm.
Kch thc mt li: a = 20 mm, v h s rt gn: U1 = 0,4.
Din tch phn ch li chim ch trong hnh nn ct Stc = 20,6 m2.
Hnh tr c: ng knh ca hnh tr: D3 = D2 = 3 m.
Chiu di ca hnh tr: L0 = 10 m.
Ch li trong hnh tr: 93,5tex x 6 x 3 polyethylene.
th ca ch li trong hnh tr: Dt0 = 2,1 mm.
Kch thc mt li: a = 20 mm, v h s rt gn: U1 = 0,4.
Din tch ch li chim ch trong hnh tr: St0 = 40,7 m2.
Lu tc chuyn ng tng i: V = 1,5 m/s.

43/250

Cc kch thc ca hnh nn ct v hnh tr

Gii:
Theo cng thc (2.16) th lc cn thy ng R ca li s l tng lc cn ca hnh nn
ct Rc v hnh tr Ro.
- Lc cn hnh nn ct th c lin quan n gc tng . V th ta phi tnh gc tng
theo cng thc sau:
1 D1 D2
Lc

tg = 2 .

63
25

= 0,3

Tra bng lng gic, ta c = 16,7o. Theo (H 2.6) ta c: Cx 0,55 v


q=

.V2
2

100 (1,5)2
2

= 112,5 kg/m2

q = V2/2 = (100)(1,5)2/2 = 112, 5 kg/m2


Khi theo cng thc (2.7) cho ta: Rc = Cx.q.Stc = 0,55 x 112,5 x 20,6 = 1275 kg
- i vi hnh tr ( = 0o), Cx = 0,47, do t cng thc (2.7), ta c:
R0 = Cx.q.St0 = 0,47 x 112,5 x 40,7 = 2150 kg
Vy tng lc cn ca li l: Rx = Rc + R0 = 1275 + 2150 = 3425 kg
Trong li ny, Dt/a = 0,075 v 0,105 th ln hn loi li nh c dng trong Hnh
2.6 v h s rt gn ng th nh hn, v th cc h s lc cn th c th hi nh hn
mt t lm cho vic c lng s tr nn ln hn.
Cng nn nhn thc r rng gi nh xuyn sut trong mc ny l lc cn thy ng R
th bng tng ca cc lc thnh phn ca n, do xem ra n c v qu n gin v
44/250

thun li. Tuy nhin trong thc t c th phc tp hn nhiu, do vy ta c p dng cc


phng php c lng lc cn qua thc nghim.

45/250

2.1.4. Lc cn thu ng ca dy ging, thng v cp


Lc cn thy ng ca mt dy thng (ch, thng, cp) c th c tnh theo cng thc
tng t nh cng thc (2.7) l:
Rx = Cx.q.(L.D). (3.17)
y: Cx l h s lc cn; L l chiu di; D l ng knh; q = V2/2 l p lc hm thy
ng.
H s lc cn Cx th lun ph thuc vo gc tng gia phng ca dy v phng dng
chy. N cn ph thuc vo kiu cu to v vt liu lm dy, mc bao bc thng v s
Reynolds. S ph thuc ca Cx vo gc tng theo cc tnh ton cho cp thp c ng
knh 12 mm c cho trong Bng 2.3.
Bi v s ph thuc ca Cx vo gc tng th cng tng t vi cc loi dy khc nn
Bng 2.3 c th c dng tnh lc cn ca chng.
H s lc cn (Cx) ca thng v cp thng
Bng 2.3 - H s lc cn (Cx) ca thng v cp thng
o

Cx

o Cx

0,12 50 0,70

10

0,20 60 0,90

20

0,32 70 1,12

30

0,41 80 1,25

40

0,56 90 1,30

Nu thng v cp khng b ko qu cng, khi h s lc cn Cx s ph thuc vo hnh


dng lm vic ca chng, ngha l ph thuc vo t s ca vng b vi chiu di dy
cung Lc (H 2.14). Cc d liu ny c th c thy trong Bng 2.4.

46/250

H s lc cn ca dy cng ph thuc vo s Reynolds. Tuy nhin, i vi hu ht tnh


ton trong iu kin thc t th s Reynolds c th b qua. Ngoi lc cn cn c lc
bng khi chng hp vi dng chy mt gc tng .
Th d 2.6
Tnh lc cn ca cp ko di 500m, lm vic su H = 150 m. Cp c th D = 15
mm v tc ko V = 4 knot (2,06 m/s) trong nc bin ( = 105 kg-sec2/m4).
Gii:
n gin, ta xem cp l thng v hp vi gc tng: sin = H/L = 150/500 = 0,3
Tra bng lng gic , ta c = 17,5o. Bng cch ngoi suy t Bng 3.3, ta c h s
lc cn Cx = 0,29. p lc hm thy ng l: q = V2/2 = (105)(2,06)2/2 = 223 kg/m2
Do vy, lc cn thy ng ca dy cp ko theo cng thc (3.7) s l:
Rx = 0,29 x 500 x 0,015 x 223 = 485 kg

47/250

2.1.5. Lc cn thu ng ca ph tng ng c


Ph tng ng c l cc phn gn kt vo ng c, nh: phao, con ln, ch, vn li, xch,
ma n, ging ch, ging phao. y ta s tho lun cc phng php tnh lc cn thy
ng cho vn li, dy treo vn, cc dng phao, con ln v mt s ph tng khc c
dng hnh tr, cu, ellip, bn cu, nn ct v hnh phng. Lu rng, tng lc cn ca
ng c khng phi ch c lc cn thy ng m cn bao gm lc ma st, lc phn ng
nn y v nh hng ca ti trng c.
Lc cn thy ng trong cc ph tng ng c (vn li, phao,...) tuy c gi tr nh nhng
c th c nh hng rt ln n hiu sut v chc nng ca ng c.
Nh ta bit, cng thc c bn tnh lc cn thy ng l:
R = C.q.S (2.18)
y: q = V2/2 l p lc hm thy ng; S l tit din tip xc n lc cn.
H s lc cn thy ng (Cx) ca vi vt th in hnh c cho trong Bng 2.5.
H s lc cn (Cx) ca mt s dng vt th ph tr
Bng 2.5 - H s lc cn (Cx) ca mt s
dng vt th ph tr
Dng vt th

Cx

Phng dng
chy, (V)

Din tch tip


xc(S)

Phin hnh trn v hnh vung

1,1

Trc din

Mt bn b mt

Hnh cu

0,5

Na mt cu
tip xc

Hnh ellip ni

0,06 Dc trc di

Mt trn li
tip xc

Hnh ellip ni

0,6

Trc giao trc


di

Mt ellip li
tip xc

Hnh tr trn

1,2

Trc giao trc

Chiu di x
ng knh

Hnh tr trn

0,1

Dc trc

Tit din

Hnh tr ch nht, lng tr

2,0

Trc giao trc

Mt (di x
rng)

48/250

Hnh chn bn cu

0,38

Dc trc, mt
ngoi

Mt (. r2)

Hnh chn bn cu

1,35

Dc trc, mt
trong

Mt (. r2)

Hnh nn ct 60o

0,52

Dc trc, y
nh

Hnh nn ct 30o

0,34

Dc trc, y
nh

Lc cn thy ng (Rx) v lc bng thy ng (Ry) tc ng ln b mt (hoc mt ct)


ca ph tng c tnh theo phng trnh thy ng lc hc c bn (2.18) l:
Rx = Cx.q. S v Ry = Cy.q. S (2.19)
y: Cx v Cy l cc h s lc cn v h s lc bng, n ph thuc vo hnh dng ca
vt th, phng ca dng chy v s Reynolds. Cc gi tr Cx v Cy ca mt s loi vn
li c v trong H 2.15 theo gc tng . N cng cho thy r rng gc tng c nh
hng ng k n c hai Cx v Cy.

49/250

S Reynolds c nh hng t nhiu n ng c bi v gi tr ca n i vi hu ht cc


ph tng ng c nm trong khong 102-105 (H 2.16), qua mt s trng hp cc nh
hng ny l c ngha v s c tho lun sau.

Th d 2.7
Tnh lc cn thy ng ca ging phao c gn cc phao cu, c th ca thng Dt =
15 mm, khong cch gia 2 u dy cung Lc = 16 m, vng b = 4 m, ng knh phao
Df = 200 mm, s phao trang b l 40 phao, tc ko l 1,54 m/s (3 knots).
Gii:
Lc cn ca dy ging Rg c tnh theo cng thc (2.17). T l b/Lc = 4/16 = 0,25. T
Bng 2.4, ta c Cx = 0,73 v q (100)(1,54)2/2 = 119 kg/m2.
50/250

Kt qu l: Rg = 0,73 x 16 x 0,015 x 119 = 20,8 kg


Lc cn trn mi phao c tnh theo cng thc (2.18) vi Cx = 0,5 trong Bng 2.5.
Din tch hnh hc trn phao c p dng cho h s ny l:
S = (/4). D2 = (/4). (0,2)2 = 0,0314 m2
Do , lc cn thy ng ca mi phao l:
Rf = 0,5 x 119 x 0,0314 = 1,87 kg
Tng lc cn Rx ca dy vin v cc phao s l:
Rx = Rg + 40(Rf) = 20,8 + 40(1,87) = 95 kg
Th d 2.8
Tnh lc cn ca vn li c kch thc 0,75 x 1,5 m, lm vic vi gc tng t 10o
n 50o. Tc ko V = 1,28 m/s (2,5 knots).
Gii:
Lc cn ca vn li s c tnh theo cng thc (2.19). Cc h s lc cn c tm
thy trong H 2.17 nh sau:

10o 20o 30o 40o 50o

Cx 0,16 0,35 0,57 0,72 0,90


Mt nc bin = 105 kg-sec2/m4, do vy p lc hm thy ng q = V2/2 =
(105)(1,28)2/2 = 86 kg/m2. Din tch vn li ko l:
S = 0,75 x 1,5 = 1,13 m2
Khi ny ta c:
1.
2.
3.
4.
5.

Rx10 = 0,16 x 1,13 x 86 = 15,5 kg


Rx20 = 0,35 x 1,13 x 86 = 34,0 kg
Rx30 = 0,57 x 1,13 x 86 = 55,1 kg
Rx40 = 0,72 x 1,13 x 86 = 70,0 kg
Rx50 = 0,90 x 1,13 x 86 = 87,1 kg

51/250

Theo cch lm tng t ta cng c th tnh c lc bng thy ng theo h s lc bng


Cy ng vi cc gc tng khc nhau.
Cy00.20.40.60.81.001020304050Gc tng H s lc bng (Cy) v lc cn (cx)CxH
2.17 - H s lc cn v lc bng ca vn ch nht phng

52/250

2.1.6. nh hng ca nn y
Ng c khi tip xc nn y s b nh hng khng ch bi cc lc thy ng m cn
bi cc lc sinh ra t qu trnh tip xc ca ng c vi nn y. Cc lc ny c th c
chia thnh hai kiu:
1. Ma st lt trn nn y
2. Cy, xi ng c xung nn y mm.
Trong mc ny, ta s xem xt nh hng kt hp ca c hai loi lc ny.

Ma st
C hai kiu ma st c bn, (a) ma st trt v tnh ti, khi b mt ca mt vt th nm
hoc di chuyn tip xc vi b mt ca mt ci khc, v (b) ma st ln, khi mt vt th
nh l bnh xe hoc hnh cu ln trn qua b mt ca vt th khc trong khi vn c nh
trc ca n.
nh hng ca cc lc ma st ln li, dy vin v ph tng ng c khng ch xy ra
khi ng c tip xc nn y trong qu trnh di chuyn, m cn khi ng c ang c nh
nhng li chu nh hng ca dng chy. Trong trng hp th nht, ma st nn y s
lm tng thm lc cn. Trong trng hp th hai, ma st nn y s quyt nh v tr v
hnh dng ng c. Trong trng hp ng c di chuyn, ma st trt cng thng c
bao hm trong .

Tnh ton nh hng ca nn y


Ta c cng thc thc nghim tm ra tng lc cn ma st (gm c lc cy xi) nn y
R qua s dng cng thc thc nghim sau:
Rg = Kg. Ww (2.20)
y: Rg - l tng lc cn ma st do bi nn y; Kg - l h s thc nghim di nh
hng ca nn y; Ww - l trng lng ca vt th trong nc.
Gi tr ca Kg c cho trong Bng 2.6 c o c di cc iu kin trung bnh qua
hai kiu nn y cng. Tuy nhin li khng c d liu ca nn y mm (bn).
H s nh hng ca mt s ph tng ng c trn nn y ct mn v y ct-si
Bng 2.6 - H s nh hng ca mt s ph tng ng c trn nn
y ct mn v y ct-si

53/250

Vt liu
H s nh hng nn y (Kg)
Ct mn

Ctsi

Li

0,75 0,65

Thng

0,80 0,70

Cp thp

1,6

1,4

Cp kt hp

1,2

1,0

Ti ct hoc ti

0,76 0,63

Ch

0,53 0,44

0,70 0,54

0,73 0,51

St

0,61 0,47

Ma st ln
Vic ln trn ca cc ph tng ng c, chng hn con ln ca li ko, s to ra lc ma
st lm cho chng khng ch b trt m cn ln trn nn y (H 2.18).

Hnh dng con ln li ko

Lc cn ma st ln tht s ca con ln khi s l:


Rb = Er. Rg (2.21)

54/250

y: Rb - l lc cn ca con ln bao gm nh hng ca vic ln; Rg - l lc cn ca


nn y khi con ln c ko xoay quanh trc ca n; Er - l h s ln.
S ma st ln cn ph thuc vo gc tng b ca phng trc ln v phng di chuyn.
Gi tr ca Er c cho trong Bng 2.7.
H s ln nh l mt hm ca gc tng gia trc con ln v phng di chuyn
Bng 2.7 - H s ln nh l mt hm ca
gc tng gia trc con ln v phng di
chuyn
b

0o 15o 30o 45o 60o 75o 90o

Er

1,0 0,97 0,95 0,92 0,87 0,80 0,40

b = 90o con ln s ln d dng v lc cn ca n l ti thiu. Khi b = 0o con ln s


khng ln v lc cn nn y s c c lng theo Bng 2.6 v cng thc (2.20).

Ng c c nh
Trong ng c c nh th ch, dn (ti ct hoc ) v neo c chc nng lm tng
cng thm lc cn nn y R thng li cc ngoi lc do dng chy, sng, gi tc
ng ln ph tng ng c. Th d, mt vin ch c th ph thuc vo p lc p thy tnh
F1 no bi dng chy v ng thi bi lc F2 do c truyn dc theo vin ch di
nh hng ca li nm trong dng chy. Nu
F = F1 + F2 R g
th vin ch s gi v tr ca n. V nu F = F1 + F2 Rg th vin ch s di chuyn dc
theo nn y.
Khi dn c s dng (li rng) lc F t dy neo th khng theo phng ngang m
hp vi mt gc no (H 2.19) m thnh phn thng ng ca lc cng dy lm
gim hiu qu ca trng lng ti dn. ln ca gc ny ph thuc vo su ca
nc v chiu di ca dy cng.
Khi , lc cn hay lc gi Rg i vi dn c c lng xp x l:
Rg =

Kg.Ww
1+

( HL ).Kg

(2.32)

y: H l su; L l khong cch ngang t ng c n dn.

55/250

Cc vect cc ca b dn ng c

Lc thng ng ch trong H 2.19 l phn ng ca nn y, n bng vi trng Ww ca


dn trong nc tr i thnh phn hng ln ca sc cng dy. T (2.22) cho thy rng
lc gi ca dn th ph thuc khng ch vo trng lng m cn ph thuc vo t s
H/L. Do vy, nu H = 0, lc ma st gi s l cc i; v nu L = 0 th s khng c lc
ngang t ng c v cng khng cn c lc gia ma st ca dn.
Lc gi ca neo Rg th ph thuc vo trng lng, kiu neo, c tnh ca nn y v
phng ca ng dy neo. N c th c c lng theo cng thc sau:
Rg = Ka.Ww (2.23)
y: Ka l h s thc nghim ph thuc vo kiu neo vo nn y. Ka = 5-7 i vi
y ct; v Ka = 12-15 i vi y st.
Th d 2.9
Tnh trng lng trong nc ca mt ti dn bng ct gi vch tm li c nh mt
ch, nu lc cn theo phng ngang ca li l 100 kg. Chiu di dy cng l 10 m,
su l 4 m v nn y l ct.
Gii:
ngn nga s dch chuyn, lc gi ca ti dn Rg khng th t hn lc y n i. Kt
qu l ti thiu Rg = 100 kg. H s ma st Kg cho trong Bng 2.6 l 0,76. Khong cch
nm ngang L t chn li n ti dn c tnh nh sau:
L = 102 42 = 9,17m

56/250

By gi ti sp xp li (2.22) tm trng lng trong nc (Ww) ca ti ct,


Ww =

Rg
Kg (1

+ L .Kg) =

100
0,76 (1

4
9,17

0,76) = 175 kg

D nhin, y l gi tr ti thiu, gi tr ny cn phi nhn thm vi h s an ton t 2-3


theo mc d on s bin ng ca lc lm di chuyn vt th.
Th d 2.10
Tnh trng lng ca neo gi cho ging ch ca li c nh ti mt ch, nu sc
cng ca dy neo l T = 200 kg. H s lc gi ca neo l Ka = 5, su l 6 m v chiu
di dy neo l 60 m.
Gii:
Lc gi ca neo Rg khng c t hn sc cng ca dy neo Rx, ngha l:
Rg = Rx = T.cos
y l gc hp gia nn y v phng dy neo. Nhng sin = 6/60 = 0,1 khi
cos = 1 0,12 = 0,995 1. Do vy, nu dy th di so vi su th sc cng ca
dy gn bng vi lc cn:
Rg T = 200 kg
Ti sp xp li cng thc (2.23) trng lng ti thiu trong nc ca neo l:
Ww =

Rg
Ka

200
5

= 40kg

57/250

2.1.7. Lc ti do c gy ra
C c th to nn cc ti lc lm nh hng n hot ng ca ng c. Th d, khi c b
mc cu, s vng vy ca c s gy ra mt lc ln li cu, nhnh dy cu v dy chnh
v nu lc mnh th dy cu c th b t. Trng hp ca li r, li vy rt
ch v nhng ng c khc th tng cc lc gom li b gy ra bi nhiu c th c theo mt
hng no c th lm h hng ng c.
Lc ko cu lin tc ca c c th c c lng xp x theo phng trnh:
Ft =

Kf.Wf
3

(2.24)

y: Wf - l trng lng c trong khng kh (kg); L - l chiu di ca c (m); Kf - l h


s thc nghim c gi tr t 0,5-1,0.
Lc gy ra bi c do to ng nng trong qu trnh git thot mnh c th c din t
bi cng thc:
Fk =

Wf.V2
g.e

(2.25)

y: Wf - trng lng c trong khng kh (kg); V - l tc bi cc i ca c (m/s);


g - l gia tc trng trng (m/s2); e - l lc n hi ti a ca ng c (m).
Cng thc ny cho thy rng ng nng th ph thuc vo tnh n hi ca ng c, tip
n n ph thuc vo phng php thit k ng c. Th d, nu dy cu di hn s cho
php sc cng n hi ln hn v c th chu ng c vi lc git mnh ca c mc
cu.
Th d 2.11
Tnh ng nng gy ra bi c ng cn nng 20 kg, nu dy nhnh ca dy cu chnh l
2m, 4m, v 6m. Tc bi ti a ca c ny l 6 m/s.
Gii:
p dng cng thc (2.25) tnh lc ko cu ng vi chiu di cc dy nhnh l:
1. F1 = 20 x 62/(9,8 x 2) = 36,7 kg
2. F2 = 20 x 62/(9,8 x 4) = 18,4 kg
3. F3 = 20 x 62/(9,8 x 6) = 12,2 kg.

58/250

Lc gy ra bi c th thnh thong ln hn 1,5 ln so vi trng lng ca n, li cu


thng x rch tht c. Do vy, trong trng hp (1) ta thy tnh n hi ca ng c
(ngha l dy nhnh) th khng hiu qu.
Tng lc ko tr xung ca mt con c c th vt hn trng lng ca n gp vi ln.
Th d, c Trch Bc i Ty Dng c trng lng ca c trong nc t hn 1% n
2% ca trng lng n trong khng kh. cng thi gian lc thng ng c to ra
bi c trong li khi chng bt u ln xung th ln hn 7% trng lng trong khng
kh. Chnh nhn t ny lm chm tu li nng m c bit n.

59/250

2.2. Tnh ton ng c nh l mt h thng dy ging


2.2.1. Th hin n gin c th tnh ton
Thit k ng c, m ng c l mt h thng khng gian ba chiu phc tp, th thng
c da trn vic xem xt cc bn v khng gian hai chiu v cc biu lc. Cc bn
v ny tng trng cho cc hnh chiu (hay mt ct) ca ng c nh l mt h thng cc
dy ging ti mt thi im no , hoc iu kin c gi nh l n nh. Vic xc
nh ng hnh dng v cc ti ln ng c s gip ta c th ci thin hnh dng ng c,
lm ph hp gia cc ti v ng c, v tng cng hiu sut khai thc.
Mt s ng c, nh li r, li vy l nhng tm li di v su ngn, th hnh dng
v lc tc ng ln chng c th c nh gi bng cch xem chng qua ba dng sau
(H 1).
Hnh 2.20a m t li ang chu nh hng ca dng chy. Lc cn tm li di tc
dng ca ngoi lc (R) s c gnh bi h thng ging phao v ging ch. Nu chiu
di ging ch v ging phao bng nhau th li s chu s phn b lc ng u.
Nu ti ch phn b ch ln nhng dy cung nh Hnh 2.20b th hnh dng, sc cng
v ng sut ti hai u cn c tnh ton.
Cc ni lc sinh ra bi sc khng ca li c th thy trong hnh Hnh 2.20c. Trng
hp ny cc ngoi lc tc ng ln 1 m dy ging (phao hoc ch) l s kt hp ca ng
lc ngang (r/2) vi lc lc ni ca phao Ff (hoc lc chm ca ch Fs.

60/250

Hnh dng v biu lc tc dng ln

61/250

2.2.2. c im hnh dng v c lng sc cng ca dy ging


Ta bit rng hnh dng v sc cng ca dy ging th lun ph thuc vo s
phn b ca cc ngoi lc tc dng ln dy. Trong thc t ngi ta thng
thy dy ging khi lm vic trong nc c cc dng biu hin nh: vng
(chn) xung di nh hng ca lc trng trng (H 2.21); hoc vng ln
di nh hng ca sc ni (H 2.22); hoc cong theo mt phng ngang di
nh hng ca lc cn thu ng do dng chy tc dng ln dy (H 2.23).
H 1 cho thy dy ging OA ph thuc vo lc trng trng v lc ni thng ng phn
b u. Fs l lc chm ca li v Fb l lc ni ca li trn n v chiu di. Gc
hp gia dy ging v cc lc ny s thay i dc theo ng dy.

Dy ging nh hng ca lc

Dy ging chu lc

Hnh 2.23 cho thy dy ging OA chu ti dc theo chiu di bi lc thy ng Fqtrc
giao vi tip tuyn ca dy ti mi im, bt k hng ca dng chy. Tuy nhin,
ln ca lc thu ng Fqti mi im th ph thuc vo hng ca dng chy.

62/250

Trong thc t, c th quan st hnh dng, nh gi cc lc v sc cng trong dy


ging, ngi ta thng xt qua m phng mt dy xch c c nh hai u A v B
nh trong Hnh 2.24.

Hnh hc ca mt dng dy

Gi nh rng cc tham s hnh hc c bn ca dy ging th hin di dng xch ni


trn gm: chiu di dy (L), vng (b), chiu di dy cung (Lc) v gc tng (w) hp
vi phng ca dy v phng lc trng trng (Fs).
T H 2.24 ta thy, sc cng ti thiu (T0) trong dy s l im O. Sc cng (Tx) theo
phng ngang ti bt k im no trn dy u bng vi sc cng ti thiu ny, ngha l
Tx = To.
i vi mt ng dy cong i xng, cc quan h gia chiu di dy (L),
vng (b), sc cng ti thiu (T0), lc trng trng (Fs), gc tng (w)v chiu
di cung (Lc) c th c biu din qua cc biu thc sau:

L = 2. b2 +
Cotgw =
Lc =

2.b.T0
Fs

Fs.L
2.T0

(2.25)

(2.26)

( ).ln(Cotg
2.T0
Fs

+ Cosw) (2.27)

Nu sc cng ti thiu T0 c bit trc, th sc cng ti bt c im no trn


ng dy c th c tnh theo cng thc sau:
63/250

T = To + Fs.y (2.28)
y: Fs - l lc chm trn mt n v chiu di (kg/m);
y - l vng ca dy ti im . i vi im A v B th: y = b.
Nu dy xch chu nh hng ca lc cn thy ng do dng chy gy ra nh
trong (H 2.23) th lc thy ng (Fq) trn n v chiu di xch l:
Fq = Cn.D.q.sin2 (2.28)
( y nu l thng th Cn 1.4; v D l ng knh, theo mt).
Sc cng T do ti ny gy ra th bng nhau dc sut ng dy xch; v mi quan h
gia hnh dng v cc lc ca mt dy xch chu lc cn thy ng s l:

Ll = 2. b2 +
Cotgw =
Lc =

2.b.T
Cn.q.D

Cn.q.D
2.T

(2.29)

(2.30)

( ).q.ln(Cotg
2.T
Cn.D

+ Cosw) (2.31)

nh gi hnh dng li khi c dng chy th cch tt nht l p dng dng


ng parabol. Khi lc s phn b u trn cung AB hn l phn b dc
ng cong AOB nh trng hp ca dy xch. Phng trnh cho ng
parabol s l:
y=

Fx.x2
2.T0

(2.32)

y: y - l vng (hay tung ); x - l honh ti mi im trn ng cong; Fx l ti lc trn mt n v rng ca li (kg/m); v To = Tx l sc cng ti thiu ca
dy khi n ch chu mi tc dng ca ti lc trng trng.
p dng cng thc (2.32) i vi hai u dy ca h thng dy dng parabol, th sc
cng ti thiu trong ng dy s l:
T0 =

Fx.L2
c

8.b

R.Lc
8.b

(2.33)

y: chiu di dy cung l Lc = 2.x; v tng lc cn ca ng dy l R = Fx.Lc.

64/250

Khi , ti gy ra ti bt k mt im no nu khng trng vi trc x, s l:


Tx = To = const (hng s) (2.34)
v sc cng ti im trn ng dy s l: T =

T0
sin

(2.35)

y: l gc hp gia phng trc dy v phng ti lc bn ngoi (phng Y).


mi u ca dy i xng, cc vc-t sc cng s l:
Tx = To (2.36)
Ty =

R
2

Fx.Lc
2

(2.37)

T = T2x + T2y =

1
2

4.T20 + R2 (2.38)

c lng chiu di ca ng cong (L), trn c s c tc ng ca dng chy vi


m bo ging phao nm mt su nht nh khi nn y bin v ging ch khng
b nng ln, th chiu di dy (L) phi l:
L Lc +

8.b2
3.Lc

(2.40)

Cng thc (2.40) ch p dng cho b/Lc < 0,35. Nu vng su hn, th cng thc trn
s cho kt qu vt hn khong 5%. Tuy nhin, ta cn c mt cng thc khc kh phc
tp nhng chc ch hn l:

1 + p2
Ll = Lc 2 +

y: P =

ln(P + 1 + p2)
2.P

] (2.41)

4.b
Lc

Bng 2.8 s gip ta n gin bt vic tnh ton. T gi tr ca mt trong nhng tham s
c cho, nh: gc tng , t l gia chiu di dy cung v chiu di dy (Lc/L), t l
gia vng v chiu di dy (b/L), t l gia chiu di dy cung v vng (Lc/b)
hoc Cotg , bng s cho ta bit mt s tham s m ta mong mun.
Cn ch rng i khi c cng t l chiu di dy ging, nhng gc tng ca dy xch
s khc bit c ngha so vi dy parabol. Nu gc tng ny l ti hn, nh khi ta ngoi
suy t cc ng dy cp ko (th d, c lng cho m ca vn li), th ng
cong no thch hp cho s phn b ti cn phi c chn ng trnh b lch trong
kt qu tnh ton.

65/250

Th d 2.12
Dy thng AOB (H 2.24) c ko trong nc to ra mt lc cn l R = 110 kg. Chiu
di thng L = 60 m. Khong cch gia hai u AB l Lc = 48 m. Hy tnh sc cng ti
thiu T0 ti im gia ca thng v sc cng T ti hai u A v B.
Gii:
Ta p dng cng thc cho dy parabol (2.33) gii bi tp ny. vng b c th c
tra t Bng 2.8 da vo:

Lc
L

48
60

= 0,8

ta tra ra c b/L = 0,27, khi ta c: b = 0,27.Lt = 0,27 x 60 = 16,2 m


tnh sc cng T0 ca thng ti im gia, p dng cng thc (2.33), ta c:
T0 =

R.Lc
8.b

11048
8 16,2

= 40,7kg

p dng cng thc (2.38) ta tnh c sc cng ti hai u A v B l:


T=

1
2

4.T20 + R2 = 2 4.(40,7)2 + (110)2 = 68,4 kg


Cc t l hnh hc ch yu ca dy xch v dy parabol

Bng 2.8 Cc t l hnh


hc ch yu ca dy
xch v dy parabol
Cc t l theo dy xch

Cc t l
theo dy
parabol

Lc/L

b/L

b/
Lc/b Cotg o Lc/L
L

1,00

0,00

0,00 90 1,00

0,00 -

0,00 90

0,95

0,14

0,59 59 0,95

0,14 6,8

0,59 59

0,90

0,19

0,89 48 0,90

0,19 4,7

0,85 51

0,85

0,24

3,5

1,18 40 0,85

0,24 3,5

1,14 42

0,80

0,27

3,0

1,47 34 0,80

0,27 3,0

1,33 36

0,75

0,29

2,6

1,80 29 0,75

0,30 2,5

1,60 32

0,70

0,32

2,2

2,16 25 0,70

0,33 2,1

1,90 29

Lc/b

Cotg o

66/250

0,65

0,34

1,9

2,58 21 0,65

0,35 1,8

2,20 25

0,60

0,36

1,7

3,06 18 0,60

0,37 1,6

2,50 22

0,55

0,38

1,5

3,6

15 0,55

0,39 1,4

2,86 20

0,50

0,40

1,3

4,3

13 0,50

0,41 1,2

3,33 17

0,45

0,41

1,1

5,2

11 0,45

0,42 1,1

3,8

15

0,40

0,43

0,93 6,4

0,40

0,44 0,91

4,4

13

0,35

0,44

0,80 7,9

0,35

0,45 0,78

5,2

11

0,30

0,45

0,67 10

0,30

0,46 0,65

6,2

0,25

0,46

0,54 13

0,25

0,47 0,53

7,6

0,20

0,47

0,42 18

0,20

0,48 0,42

9,6

0,15

0,48

0,31 26

0,15

0,49 0,307

13

0,10

0,49

0,20 45

0,10

0,50 0,202

20

0,05

0,50

0,10 107

0,05

0,50 0,1004 40

Th d 2.13
Ngi ta tnh c sc cng T ca dy ni gia u li r v tu ti im cao nht (ti
mn tu) ca n l 800 kg v trng lng ca dy trong nc l Fs = 0,8 kg/m. su
th li l 120 m. Hy tnh chiu di ti thiu cn thit ca dy khng gy cho li
b nng ln khi th neo
Gii:
Do dy ch chu lc ti ngang do trng lng ca n v lc ni ca phao, do vy n c
xem tng t nh dy OA hoc OB (H 2.24) vi chiu di l L/2. u li th nm
im O v tu th im B. y bi dy c dng l mt na ca ng cong parabol,
nn cng thc (2.29) s l:
L
2

= b2 +

2.b.T0
Fs

Mt khc, v dy th nm ngang ti im kt vi li, nn sc cng ti im thp hn n


c tnh theo cng thc (2.28) l: T0 = T Fs.y
y b = y l su th li. Do , sc cng ti u dy s l:
T0 = 800 (0,8 x 120) = 704 kg
67/250

Vy chiu di ti thiu cn thit phi th dy l:


Ll
2

= 1202 +

2 120 704
0,8

= 475 m

Th d 2.14

Cc on vin phao ca li

Ngi ta lp cc phao dc theo chiu di ca li rng m bo cho ging phao


khng b h xung st y khi chng c ko vo b (H. 4). Bit rng sc cng ca
dy ti mi phao khi cha ko li l 30 kg v c th tng ln n 500 kg khi chu ko.
Trng lng trong nc ca ging phao l 0,2 kg/m. vng cho php ti a l 4 m.
Hy tnh lc ni cn thit ca phao v s phn b ca phao dc theo ging phao.
Gii:
Lc lm chn ging phao ti im gia on ging ca hai phao cn phi ln hn lc
cng ko xung khi li hot ng. Nh trong H 2.25, khong cch gia hai phao k
cn nhau l Lc v gi s rng chn ca dy th nh cho php ta xem chng c
dng parabol, ngha l Fx Fs. Khi ta c th p dng cng thc (2.33) tnh chiu
di dy cung Lc cn thit khi ko li l:
Lc

8.T0.b
Fs

= 70 m
8.(30).(4)
0,2

iu ny cho thy rng di tc dng ca sc cng ca dy l 30 kg, th khong cch


ti thiu gia hai phao phi l 70 m.
Gi s chng th nh, m LcL, th trng lng trong nc ca mi on
ging gia hai phao s l:
Q = Fs . Lc = 0,2 x 70 = 14 kg
Vi mc an ton tng thm 50%, Lc ni ca phao s l:
68/250

Qf = 1,5 x Ql = 1,5 x 14 = 21 kg
Lu rng, ta c th dng nhiu phao loi nh hn nhng c tng lc ni bng vi lc
ni trn ci thin chng ca vin phao.
Th d 2.15
Tm ng ca li ng c cao 10 m c t ni c su 7 m. Tm lc ni ca
ging phao Qf v lc chm do dn Fs, m bo ging phao khng b chm xung v
ging ch khng b nng ln khi p lc dng chy ln tm ng l 0,6 kg/m2.
Gii:
Ta hy xem mt ct ngang ca tm ng c dng ca H. 4 m lc ni v lc chm
hai u dy (ti ging phao v ging ch) th cn bng vi p lc thy ng ln li.
Theo cng thc (2.34) ta c:
F f = F s = T x =T 0
Bi mt ct c dng parabol, nn cng thc (2.33) c th c p dng. Nhng trc
ht ta cn tnh vng b (H 2.24). Chiu di dy cung Lc th bng vi su nc v
chiu di L th bng vi chiu cao tm li, ta c: Lc/L = 7/10 = 0,7. Tra Bng 2.8
cho dy parabol ta c b/L = 0,33, suy ra c: b = 0,33 x 10 = 3,3 m.
p dng cng thc (2.33) tnh lc ni ca phao v lc chm ti thiu ca dn trn
1m chiu di tm ng s l:
T0 = F f = F s =

Fx.L2
c

8.b

0,6.(7)2
8.(3,3)

= 1,1 kg/m

Ngoi cc phng php tnh ton nu trn, ta cn c th p dng cc phng php


ho gii nhng bi ton tng t hoc c th cn phc tp hn th na.

69/250

2.2.3. Tnh ton hnh dng v sc cng dy ging bng phng php m
phng c hc
Phng php ha th rt hu ch cho nhng trng hp phc tp, chng hn khi c
ngoi lc tc dng ln dy th khng ng nht, khi im chu lc tc ng v im m
bo bn cho dy th c cao khc nhau v c nhiu hn mt ng dy.
Mt trong nhng cng c n gin tnh ton theo phng php m phng lc hc
l lp mt b khung c hai thanh g H 2.26. i vi dy xch nng th m bo u
xch lun v tr A v B th cn c trng vt. Trng vt tng trng cho cc lc thng
ng c phn b u dc theo chiu di ca dy, khi khung g c dng ng
di tc dng trng lc, dy s to ra ng nh dng dy xch treo. Nh th, ng dy
treo s l m hnh c hc ca mt dy thng ang lm vic ngoi thc t.
c th nh gi sc cng ti im B, u dy xch cn c gi ti thanh ngang OE
bi mt i trng c th iu chnh (WBh) ko thng ng xung v i trng iu chnh
khc (WBv) ko theo phng ngang im B lun v tr c nh. Gi tr ca WBh v
WBv l tng trng cho sc cng ngang v ng ca ng dy ti v tr B. Ta cng c
th p dng k thut tng t ti im A c tnh thnh phn sc cng ti .

70/250

Khung ng nghin cu m phng c

ln ca cc sc cng ny v gc hp gia u dy v vc-t chu ti ng c xc


nh l: TW2h + W2v v tg =

Wb
WV

y: T - l sc cng theo phng hp vi gc tang ca ng cong; Wh v Wv - l


2 thnh phn ca sc cng ny theo phng ngang v phng ng. D nhin l cc kt
qu ny ch p dng cho m hnh c hc.
iu kin cn thit chuyn kt qu th nghim m hnh cho ng vi thc t th cn
phi gi cc kch thc thc t theo ng t l m hnh th nghim. l:
SL =

Lp
Lm

Xp
Xm

Yp
Ym

(2.42)

Nu iu kin ny c tho mn, khi tt c cc lc (lc cn, sc cng v ng lc)


Rp v Tp tc dng ln dy thng, dy ch se xon,...s cng tng quan vi cc lc Rm
v Tm theo cng tham s t l lc SF. Do vy:
SF =

Rp
Rm

Xp
Xm

Yp
Ym

(2.43)

71/250

Ch rng rng ti lc trn mt n v s l tham s t l l SF/SL. Cc tham s t l SL


v SF c th ty chn sao cho thun li.
Th d 2.16
Mt si cp c chiu di Lp=70 m c nh ti 2 im: A v B (H 2). im A cao hn
B l YA=25 m. Khong cch ngang gia A v B l XB= 43 m. Trng lng ca mt mt
cp trong nc l Fs= 0,5 kg/m. Dng k thut m phng c hc xc nh v tr C
ca im thp nht ca ng dy v cc sc cng ti cc im ca gi A v B.

Bng g nm ngang cho nghin cu m phng c hc

Gii:
Chn tham s t l chiu di l SL=100, chiu di dy xch cho m hnh theo cng thc
(2.42) l Lm=Lp/SL=70/100=0,7 m. Ct mt on xch c chiu di 0,7 m, cn nng
c Rm =12,8 g. Lp mt tm bng khung v xc nh cc im A v B theo ng vi
tham s t l Sl =100, ngha l im A cao hn im B l 0,25 m v cch B l 0,43 m
theo phng ngang.
Ci mt a cn trng lng bi mt si dy mm, nh mi u dy xch v mc qua
mt rng rc gn im A v B. iu chnh trng lng trong cc a cn mi n khi
cc u xch trng chnh xc ti cc im A v B. Cc trng lng ny khi bng vi
sc cng ti im A l TAM = 9,2 g; v ti im B l TBm = 4,6 g. Cc ta ti im
C trong m hnh xch c o trc tip l XCm = 0,26 m v YCm = 0,12 m.
72/250

Bi tham s t l c chn l 100, ta ca im thp nht trong dy s l:


XCp = XCm . SL = 0,26 x 100 = 26 m
YCp = YCm . SL = 0,12 x 100 = 12 m
Tng lc chm trn dy s l: Rp = Fs . Llp = 0,5 x 70 = 35 kg
v tng trng lng ca xch l 12,8 g. Do , tham s t l i vi cc lc t cng thc
(2.43) l: SF = 35/0,0128 = 2734 v cc sc cng hai u dy s l:
TAp = TAM . SF = 0,0092 x 2374 = 25,2 kg
TBp = TBm . SF = 0,0046 x 2734 = 12,6 kg
Hnh 2.27 ch cho thy l lm th no nhng vn v hnh dng v sc cng ca dy
c th c gii quyt trn mt bng nm ngang. y cc ngoi lc c m phng
khng phi bng trng lng nh ca m hnh xch hoc thng, nhng vi s h tr ca
cc trng lng m tc ng ca n c truyn n m hnh cc im A, C, D, E, F,
B bi cc dy ph tr mc qua cc rng rc ma st nh. M hnh (xch hoc dy) c
t trn tm bng g di tc ng ca cc trng lng ny s t c hnh dng xp
x nh dy chu ti tng t.

73/250

Chng 3. Kim nh m hnh ng c


3.1. Gii thiu
Cc phn trong ng c th a dng v phc tp, v th cc phng php c dng
c lng chng th thng da trn phn tch n gin ha bt nhng g n tht s
th hin. Tuy nhin, do s n gin ho ny, thng cc hin tng quan trng c th
b v tnh b qua. Mt khc, trong nhiu trng hp l thuyt tnh ton cho chng cng
cha c y . Do vy, t kt qu c th tin cy, cc phng php th nghim
m hnh th thng c dng chn la thnh phn no thun v khai thc lp nn
cc bn v k thut i vi ng c v tnh ton cc mi quan h c chi phi n ng
c trong qu trnh hot ng. V th c nhiu m hnh m phng c ng dng trn
c s thit b c th qun l c (Fridman, 1973).
Kim nh m hnh l phng php c p dng trong nhiu lnh vc khoa hc,
cng ngh. N khng ch l thun li v r hn cho nghin cu cc hin tng, m cn
l cch duy nht nghin cu vi cc vt th ln. i vi ng c, k thut kim nh
m hnh c th c dng gii quyt cho mt lot cc vn , chng hn: gip nh
gi hnh dng khng gian ca ng c; gip nh gi lc cn v cc h s thy ng ln
li, thng v thit b; gip gii quyt cc vn lin quan n vic kim sot ng c
trong qu trnh khai thc v trong khi tu ang di chuyn; v cn nhm mc ch ci tin
cc thit b iu khin ng c.
Nghin cu m hnh cn c dng nh gi cc bin ng trong thi cng ng c,
ch ra ch no l tt nht cho thit k mu u tin, v cho nhng nghin cu tip sau
vi cc kiu b tr khc nhau, nh: trong cc b kim nh tu, cc mng nc, cc ng
kh ng lc hc; v cc khng gian nc m nh bin, h v ao. i khi c mng nc
ca nh my in cng c th c dng kim nh cc m hnh ng c.

74/250

3.2. Nguyn l kim nh m hnh


ng dng hnh hc
Cc kim nh m hnh u c da trn nguyn l v ng dng gia nguyn mu v
m hnh ca n. Trc ht, m hnh v nguyn mu cn phi tng ng v hnh dng.
Hnh 3.1 cho thy hai tam gic ng dng hnh hc ABC v ABC c cc cnh tng
ng cng t l chiu di, ngha l:
AB
A'B'

BC
B'C'

AC
A'C'

= SL

y: SL c gi l h s t l ng dng hnh hc.


Trong ng dng hnh hc, mi phn ca hnh ny th s c mt phn khc tng ng
ng dng vi n. Chng hn, phn BD v BD l ng dng vi nhau, v th t l chiu
di th nh nhau cho tt c cc phn, ngha l:
BD
B'D'

= SL

v gc gia chng v cc cnh AC v AC th nh nhau. Tng t, tt c cc gc c


to thnh t cc cnh tng ng th bng nhau trong hai tam gic.

S ng dng hnh hc gia hai hnh

Do vy, trong ng dng hnh hc ca 2 hnh, ci ny s l m hnh ca cc kia, v phi


tha mn:
Lp
Lm

= SL v p = m (3.1)

75/250

y: L - l cc kch thc; - l gc; v cc ch s di p v m ch nh cho nguyn


mu v m hnh.

Tng ng v kch thc, din tch v th tch

Ta d dng thy trong Hnh 3.2 l t l v ng dng din tch gia hai khi hnh hc,
trong mt ci l nguyn mu v ci kia l m hnh. T l l:
Sp
Sm

L2
p

L2

= S2L

v t l th tch l:

Vp
Vm

L3
p

L3

= S3L

ng dng hnh hc thng c thy ph bin trong thc t. Chng hn, c cng loi,
c nhm tui khc nhau, s c ng dng hnh hc nht nh no (H 3.3).

ng dng hnh hc ca c v mt li

76/250

Tng t, mt li d c c khc nhau nhng nu cng h s rt gn th ng dng


nhau. Gi s ta cha tng bit l li r vi c mt li m1 s bt c nhiu nht c
c c chiu di L1; v c mt li L2 s bt c nhiu nht c c c chiu di L2. Khi
, theo nguyn l ng dng hnh hc ta s c:
L2
L1

m2
m1

T y, ta c th d on chiu di L2 cho c c c bt nhiu nht vi c mt li


m2 l:
L2 =

m2
m1 .L1

v c mt li ti u m2 cho vic bt c c chiu di L2 cng c th c tnh l:


m2 =

L2
L1 .m1

Cc nhn nh trn c th c p dng nu d liu v tnh chn lc li thc nghim


th sn c. Khi , gi tr ca t l

L1
m1

= Km th c tnh ring cho tng loi c, gi l

tham s chn lc mt li. T y, ta cng c th tnh cho mt li r ko cng (m0) l:


m0 =

L
Km

(mm) (3.2)

y: L - l chiu di c (mm); Km - l tham s chn lc mt li.


Th d 3.1
T th nghim nh bt li r cho thy c mt li ko cng l m1 = 53 mm th bt c
c nhiu nht c Trch c chiu di L1 = 280 mm. Hy tm chiu di c Trch L2
c th bt c nhiu nht ng vi mt li ko cng l m2 = 47 mm.
Gii:
p dng cng thc quan h: L2 =

m2
m1 .L1

Chiu di c Trch bt c nhiu nht l: L2 =

47
53

280 = 250mm

ng dng ng hc
Xt hai im tng ng Pp v Pm trn ging ch ca li vy rt ch thc t v m hnh
ca n (H 3.4) khi c th xung nc. Trong qu trnh lm vic, ging ch ca nguyn
77/250

mu v m hnh u chm vi tc bng nhau. Nhng do ln ca tng phn tng


ng trong nguyn mu th ln hn m hnh nn mt nhiu thi gian hn nguyn mu
chm ht su ca n so vi m hnh. V th, im Pp ca nguyn mu chm mt
khong cch Lp1 trong thi gian Tp1; v im Pmca m hnh chm mt khong cch
Lm1 trong thi gian Tm1. Nu li ca c nguyn mu v m hnh ging nhau, khi
Lp1
Lm1

cc iu kin:

= SL v

Tp1
Tm1

= ST th sn c ( y L1 l su c cho thi gian

T1).

ng dng ng hc ca ging ch li vy khi chm trong nc

Thi gian tip theo, ng vi Tp2 v Tm2 , s l:

Lp2
Lm2

= SL v

Tp2
Tm2

= ST (3.3)

Nh vy, cc h s t l v khong cch (SL) v v thi gian (ST) cng u khng i.


Kt qu, vic chm ca hai li vy ng dng (ci ny l m hnh ca ci kia) th tng
t nhau v phng din ng hc, ngha l c s tng ng c v hnh dng v v vn
ng.
Do , ng dng ng hc gia nguyn mu v m hnh c ngha l ngoi ng dng
hnh hc th cng phi tng ng v khong thi gian. Ni chung c hai t l ng
dng:
SL
ST

Lp
Lm

= SL v

( )( )
Lp
Tp

Tm
Lm

Tp
Tm

Vp
Vm

= ST u phi tha mn. Chia SL cho ST ta c:

= SV

y: V l vn tc v cng l tiu chun cho ng dng ng hc.

78/250

ng dng lc hc
ng dng v lc hc gia ng c nguyn mu v m hnh ca n ch khi c hai phi
tng ng nhau v hnh hc, ng thi cng cng t l v phng tc ng ca lc.
Trong trng hp cc lc v cc trng thi cn bng ca chng khng i, ngha l khi
ng c v m hnh ca n cng n nh hoc cng vn ng n nh, khi c coi l
ng dng tnh. Nh vy, ng dng lc hc phi tho mn cc phng trnh:
Lp
Lm

= SL v

Fp
Fm

= SF (3.4)

iu ny c ngha rng, trong kim nh m hnh, tt c cc lc tc ng ln chng d


l n nh (ch chu nh hng ca lc trng trng hoc lc ni) hay bin ng (chu
nh hng ca lc ma st cht lng hoc ma st qun tnh) phi c gim so vi lc
nguyn mu Fp theo cng tham s t l. Th d, lc nng thy tnh ca mt phao xp v
m hnh ca n khi c hai chm trong nc, l:
Fp = vp . (?p - ?w)
Fm = vm . (?m - ?w)
y: Fp v Fm tng ng l lc nng ca phao nguyn mu v m hnh ca n; v l
th tch ca phao; ?p v ?m tng ng l trng lng ring (g/ml) ca phao; ?w l trng
lng ring ca nc.
Khi tham s t l lc s l: SF =

vp.(p w)
vm.(m w)

L3(p w)
p

L3 (m w)
m

Trng hp n gin, c hai phao c lm cng nguyn liu v c kim nh cng


mi trng cht lng. Ngha l ?p = ?m l hng s, khi :
SF =

L3

p
3
L
m

(3.5)

Kt hp (3.5) vi cng thc ng dng hnh hc (3.1), ta s c: SF = S3L i vi lc


ni.
Th d 3.2
C hai phao dng thoi-ellip c cng nguyn liu, vi cc ng knh l D1 = 10 cm v
D2 = 7 cm v cng ng dng hnh hc. Hy so snh sc ni v lc cn ca chng.

79/250

Gii:
Ta xem phao ln hn nh l m hnh cha theo t l ca phao nh hn v ta s tm t l
m hnh cho vic lm ln thm din tch ca n (khi n s t l vi lc cn) v th
tch ca n (khi n s t l vi sc ni). Ta bit rng, t l ca cc ng knh v ca
bt c kch thc tng ng no th u theo tham s t l l:
SL =

Dm
Dp

D1
D2

10
7

= 1,4

v t l ca cc din tch Am v Ap ca hai phao l bnh phng ca tham s t l kch


thc, y:
Ap
Am

D2

p
D2
m

= S2L =

( 107 )

v t l ca cc th tch Vm v Vp s l lp phng ca tham s t l kch thc:


Vp
Vm

D3

p
3
D
m

= S3L =

( 107 )

Do vy, ta c kt lun y l: lc cn ca phao no ln hn s l gp 2 ln lc cn ca


phao nh hn; v sc ni ca phao ln hn s gp 3 ln sc ni ca phao nh hn, vi
cc iu kin khc th bng nhau. Ta c th t c cc kt qu ny m khng cn phi
cc tnh ton phc tp v din tch tht s v th tch ca phao.

ng dng ng lc hc
nhng ni m c cc cn bng lc thay i theo thi gian, th 3 bin s cn phi c
tnh t l c c ng dng ng lc hc l:
Lp
Lm

= SL;

Tp
Tm

= ST;

Fp
Fm

= SF (3.6)

Cc iu kin ca (3.6) ch c tha mn khi c mt s ng dng vn ng thay i


theo thi gian gia nguyn mu v m hnh, nh khi tng ln hoc gim xung ca tc
ko hoc thay i hng ko.
Nhng nu cc c trng ca vn ng l khng i theo thi gian, chng hn ko li
theo ng thng vi tc khng i, th cc iu kin cho trong (3.6) s c n
gin i nh khi p dng cho trng hp c bit (3.4).
Trong nhng tnh hung phc tp c th cn phi xc nh thm mt s bin s khc na
nh: khi lng, tc v gia tc. Khi cn phi c s so snh mi quan h hng s
80/250

trong mi bin gia m hnh v nguyn mu. cui cng t cho c cc t l ng


dng v khi lng, tc v gia tc,...

Tiu chun ng dng


Khi kim nh m hnh c thc hin ng s cho ta thng tin ng tin cy ca nguyn
mu v cht lng v s lng. Cc iu kin kim nh m hnh cn phi thc hin
cng ph hp cng tt theo ch th nghim m hnh, nh: nng lng tiu tn phi t,
tc phi chm v d dng quan st ton b m hnh. Vic thit k, xy dng ng m
hnh, b tr th nghim v ngoi suy cc kt qu kim nh m hnh ng s phi theo
ng vi nguyn l ng dng.
Nh bit, nu c s ng dng gia nguyn mu v m hnh, v nu cc t l ng
dng c thit lp, khi cc cng thc di y (3.7) c th c p dng chuyn
i cc kt qu th nghim m hnh thnh cc d on cho nguyn mu:
Lp = Lm . SL; Tp = Tm . ST; Fp = Fm . SF;Vp = Vm . SV (3.7)
Vic tm y cc tham s t l trong mt tnh hung phc tp l mt cng vic rc ri
v tn nhiu cng sc. Trc ht, cn phi c ng dng v hnh hc gia m hnh v
nguyn mu; iu kin ny ch tha mn nu nh m hnh c lm ng nh nguyn
mu. Th hai, cc c trng c hc v tnh vn ng ca m hnh cng cn phi tng t
nguyn mu. Tuy vy, cc iu kin trn vn c th xc nh c nu ng v phng
din s hc gi l tiu chun ng dng.
Cc tiu chun ng dng th c nh gi da trn cc c im k thut ca m hnh
v vic b tr th nghim kim nh m hnh. Th d, chng s thit lp tc vn ng
ca m hnh nh l mt hm ca: cc kch thc, cc tnh cht vt l ca vt liu m
hnh, v cc tnh cht ca mi trng kim nh. S tiu chun cn phi tha mn i
vi tng ng c l khc nhau; v cc iu kin kim nh m hnh khc nhau ph thuc
vo vn cn gii quyt.
Tiu chun ng dng c xc nh bi cc bin s: kch thc vt l ca ng c; tnh
vn ng; v tnh cht vt l ca mi trng cht lng. Th s Reynolds s l i din
cho tnh cht ny.
Mt khi at c ng dng gia m hnh v ng c, gi tr ca mt tiu chun ng
dng tng ng no th bng nhau. Do , m bo s ng dng cn phi chn
ng cc c trng vt l ca m hnh v cc iu kin m di cc iu kin ny n
c kim nh, m gi tr ca bt c cp tiu chun ng dng B tng ng cho m
hnh Bm v nguyn mu Bp l bng nhau, ngha l:
Bm = Bp (3.8)

81/250

Qui tc theo cng thc (3.8) l mt tiu chun chung m t y ta tm ra tt c cc tiu


chun c th. Nhng qui tc ny th thng khng d t c trong thi cng m hnh,
bi cc l do thc t nh: th nht, thiu vt liu thch hp, hoc thiu iu kin kim
nh. Th n, cc gi tr s hc ca tiu chun ng dng ca m hnh cng khng
bng nhau i vi nguyn mu hoc tt c cc iu kin c din t bi cng thc t
l (3.7) cng khng th ng thi tho ng. Thnh thong, c hai thiu st cng xy ra
ng thi.
Tuy vy, d c bt c s khc bit no tn ti, th mt vi sai lch so vi qui tc ng
dng cng c th c chp nhn, khi iu kin ng dng xp x c th c p
dng. Khi kim nh m hnh c to dng di nhng iu kin xp x nh th, th
mc sai lch do xp x cng cn phi c nh gi, c gi l nh gi nh hng
t l. cui cng, cc tham s ca nh hng t l s c s dng hiu chnh cc
kt qu ca kim nh m hnh.

82/250

3.3. Cc nh gi v tnh ng dng trong thi cng v kim nh m hnh


ng c
3.3.1. Tm tt
Cc bc c bn trong kim nh m hnh ng c l: (i) nh gi cc tham s cu trc
ca m hnh thi cng; (ii) o cc bin ca m hnh trong th nghim; (iii) ngoi suy
d liu m hnh cho thi cng ng c nh bt. Tt c cc bc ny cn phi theo tiu
chun v ng dng. Tuy nhin, ta bit rng thnh phn ch yu ca ng c l li v
cc ph tng ca n (dy vin, cc ma n, kho xoay,...) nn vic to dng cc m hnh
c y nh th th kh l phc tp. Tuy vy, m hnh khng nht thit phi l mt
bn sao ca nguyn mu vi t l nh chnh xc nh th.

83/250

3.3.2. iu kin ng dng


m hnh v nguyn mu c xem l ng dng theo Fridman (1973) phi tho mn
6 iu kin nh sau:
1. Cc ng vin trong bn v m hnh phi ng dng v hnh hc v cc t s
din tch phn ch li chim ch phi bng vi t s ca nguyn mu, ngha l:
Esm = Esp.
2. Cc iu kin bin trong th nghim m hnh so nguyn mu khi c dng chy
nn theo tiu chun ng dng thy ng lc c trong thc t.
3. Cc iu kin ban u ca vn ng (hnh dng, tc , hng thi im T =
0) ca m hnh v nguyn mu cng phi theo tiu chun ng dng c
trong thc t.
4. Cc tham s t l ca cc lc tc ng ln m hnh v nguyn mu, k c ln
cc ph tng, cn phi ging nhau v tt c cc lc, ngha l: Fm/Fp = hng s.
V th, s Newton (Ne) (xem mc 3.4.5) phi l nh nhau i vi c hai m
hnh v nguyn mu, ngha l: Nem = Nep.
5. Vi cc ph tng tng i nng (cp, xch,...) lc trng trng cng l
mt nhn t nh hng th s Froude khi qut (Fr) (xem mc 3.4.6) phi nh
nhau c m hnh v nguyn mu, ngha l: Frm = Frp.
6. Trng hp c s vn ng tng hoc gim tc th s Strouhal (Sr), (xem mc
3.4.7) cng phi bng nhau, ngha l: Srm = Srp i vi ng dng ng lc
hc.

84/250

3.3.3. ng dng hnh hc


Trong thit k m hnh, ng dng hnh hc so vi nguyn mu th c xt qua cc
kch thc tng. Tuy nhin, ta c th s dng tham s v c mt li(m), th(Dt) v
h s rt gn (U) tnh t s din tch phn ch chim ch (Es) ca c hai m hnh v
nguyn mu l bng nhau, ngha l: Esm=Esp. p dng cng thc (2.9), ta c:
Esm =

Ekm.Dtm
Eum.m1m

Ekp.Dtp
Eup.m1p

= Esp(3.9)

y: m1 = 2a l kch thc 2 cnh mt li ko cng.


T s din tch ch li chim ch (Es) m cc lc thy ng trn mt n v din
tch li ph thuc vo n c th t c bi cc kt hp ca m1, Dt, Ek v Eu khc
nhau. iu kin ny s n gin bt i vic chun b cho li m hnh bi khng nht
thit phi dng li c c mt li qu nh v mn. Thm ch li m hnh cng c th
lm ging nh li nguyn mu.
T cng thc (3.9), chia biu thc th 2 cho biu thc th 3, ta c tiu chun ng
dng hnh hc cho li.
Dtp m1m Eum
Dtm . m1p . Eup

= 1 (3.10)

Trong nhiu loi ng c, cc phn li khc nhau thng c c mt li, th v h s


rt gn khc nhau. Do , gim bt vic tnh ton, cc gi tr khi qut tng ng
cho D, m, v E m chng c trng cho ton b li nh th tt c chng lm cng loi
li, th cng c th c p dng. Khi , trung bnh cho mi tham s ca tng k tm
li c cn theo din tch ch (Si) ca mi tm nn c p dng. y Di, mi, v
Ei l cc gi tr ca cc tham s trong tm li th i, cc gi tr trung bnh trng lng
c nh ngha sau:

D=

D .S
i=1 i i
k
S
i=1 i

(3.11); m =

m .S
i=1 i i
k
S
i=1 i

(3.12); E =

E .S
i=1 i i
k
S
i=1 i

(3.13)

Th d 3.3
Tnh ng knh trung bnh ca ch li hnh nn ct v hnh tr trong th d 2.5.
Gii:

85/250

i vi hnh nn ct ng knh ch li l Dtc = 1,5 mm v din tch ch l Stc = 20,6


m2. i vi li hnh tr, ng knh ch li l Dt0 = 2,1 mm v din tch ch li l
St0 = 40,7 m2. Do , ng knh trung bnh ca cc loi ch trong ton b li l:

Dt =

(1,5 20,6) + (2,1 40,7)


20,6 + 40,7

= 1,9 mm

Cc tham s trung bnh ny c th c s dng tm ra cc tham s t l theo yu cu


ca tiu chun (3.10). Vy:

Tham s t l i vi ng knh ch li l: SD = Dp / Dm (3.14)


Tham s t l i vi c mt li l: Sm = mp / mm (3.15)

Tham s t l i vi h s rt gn l: SE = Ep / Em (3.16)
Cc tham s t l ny c th c chn lm cc tham s thit k cho li m hnh,
duy tr tnh khng i ca cc din tch li v t s din tch phn ch li chim ch
cho c hai m hnh v nguyn mu.
Tuy nhin ngi ta thng chn h s rt gn (U) ca m hnh l ging vi nguyn
mu, bi h s rt gn c th nh hng n hnh dng ca m hnh trong qu trnh hot
ng.
Nu m hnh kim nh l qu nh, khi ch cc phn chnh ca m hnh c kim
nh, chng hn: b li ko khng cn dy ging qut v cp.

86/250

3.3.4. iu kin bin


Khong cch gia ng c n y bin (hoc mt nc) c th nh hng n hnh
dng, ln v hng ca cc lc tc ng ln ng c. Chng hn, li ko nu c
ko gn b mt ca nc c th gy ra sng, lm tng lc cn thy ng. Nhng nu
c ko su ln th sng s khng c v lc cn cng gim i. Gn y bin,
lc cn thy ng cng s tng ln, v nu li ko chm st y th lc cn ma st s
xut hin. V th, cc iu kin bin nh gn b mt hoc gn y s nh hng n
hnh dng ca li ko khi chng c ko .
Do , trong kim nh m hnh, cc iu kin bin cn c m phng ng vi nhng
g nguyn mu gp phi. Cc iu kin bin ny c th t c bng cch gi khong
cch gia m hnh v bin theo ng t l nh nguyn mu ni no c th gi c.
Do vy, trong b tr kim nh cc iu kin bin nn c xem xt khi chn t l ca
m hnh. Tng t, cc khung li khi vn ng hoc c nh, v cc ph tng m hnh
lm vic trong iu kin c dng chy cng nn xem xt cc iu kin bin.
Mt vi trng hp, khong cch gia nguyn mu v cc bin ca n kh ln,
th khong cch gia m hnh v bin ca n c th c lm nh hn so vi t l ca
nguyn mu m vn khng b nh hng ca iu kin bin. Tuy nhin, mt s ng c
nh: cu, li co, li rng khi lm m hnh nn c cc iu kin bin nh ng thc
t lm vic ca n.
Li th t b nh hng iu kin bin bi dng chy khng ch bao quanh m cn chui
qua li, nhng i vi cc ph tng cng, c th c th b nh hng ca iu kin
bin. Th d, i vi din tch ca m hnh vn li ko khng nn vt hn 3% din
tch mt ct ca mng th nghim, nhng cc m hnh li th mt ct trc din ca li
c th ln hn 15 % mt ct ngang ca mng th nghim.

87/250

3.3.5. iu kin ban u ca ng c vn ng


iu kin ban u cng l mt nhn t nh hng khi cc bin th hin trng thi ca
ng c b thay i trong qu trnh th nghim, nh khi vn ng khng n nh. Th d,
trong qu trnh ko li y, cc bin ca n nh: hnh dng, lc cn, su dt li,
ng i v tc thng c gi n nh. Nhng trong li ko tng gia, do phi
bm cho c n c nn cc bin ny lun thay i.
Trong nghin cu v chn la s vn ng ng cho m hnh th nn ch cc iu
kin ban u ca nguyn mu, l: v tr ca bt c mt im cn tham vn no (X0p)
v tc cn tham vn ca n (V0p) ti thi im tham vn (T0p) vo lc nguyn mu
bt u vn ng. Tc tham vn l tc ban u ti mt im no cn tham
vn trong ng c, khng nht thit phi l im trung tm ca ng c. Cc gi tr tng
ng gia X0, V0, v T0 ca nguyn mu v m hnh nn theo cc t l hng s, ng vi
qui tc ng dng m hnh, ngha l:
X0p
X0m

= SL;

V0p
V0m

= SV;

T0p
T0m

= ST

y: SL, SV v ST tng ng l cc tham s t l v kch thc, vn tc v thi gian.

88/250

3.3.6. ng dng lc
Tnh tng ng v hnh hc gia m hnh v nguyn mu trong qu trnh hot ng ch
c th c m bo khi tt c cc lc c lin quan Fi c cng t l, l:
Fip
Fim

= SF

y: Fi c th biu th cho lc cn thy ng, hoc trng lng li trong nc, hoc
sc ni, hoc lc ma st vn trt, v.v..
Tham s t l ca lc cn (SF) c nh gi theo lut Newton, lut ny ni rng: t l
ca ng sut do p lc thy ng, hoc s Newton p dng cho cc din tch chim ch
ca li, th ging ht nhau cho c hai m hnh v nguyn mu. S Newton c gi
khng i l
Ne =

F.m
.V2L2.D

(3.17)

y: F- l lc tc ng ln ng c; m - l c mt li; D - l th ch li; - l mt
ca cht lng; V - l vn tc tng i; v L - l kch thc c trng cn tham vn
ca ng c (chng hn, chiu di vin ch ca li ko). Vic chn cc kch thc c
trng tham vn ca ng c cn phi nh nhau i vi c m hnh v nguyn mu.
Lut Newton (3.17) cho ta tiu chun ng dng ca cc lc thy ng ln c nguyn
mu v m hnh. T l ca cc lc ny, ngha l, tham s t l lc cn thy ng, phi
c dng cho tt c cc lc khc tc ng ln c hai nguyn mu v m hnh, l phi
cng t l. Lut Newton cn p dng nhng ni lc cn thy ng l lc chnh yu gy
nh hng n ng c, chng hn khi ng c c ko, hoc ni dng chy i dng
nh hng n hnh dng ca li.
T (3.17) s ng dng gia nguyn mu v m hnh c th c vit nh sau:
Fp.mp
p.V2.L2.Dp
p p

Fm.mm
m.V2 .L2 .Dm
m m

chia biu thc th 2 cho th 1, ta c:


Fp.mp.m.V2 .L2 .Dm
m m
Fm.mm.p.V2.L2.Dp
p p

= 1 hay

SF.Sm
S.S2 .S2 .S2

= 1 (3.18)

V L D

y: cc bin F, m, , V, L, v D ca (3.17) u c th c thay th bi cc tham s


t l tng ng ca n. Do vy, tham s t l v lc l:

89/250

SF =

S.S2 .S2 .SD


V L

Sm

(3.19)

Vic nghin cu m hnh c bao hm nghin cu chuyn ng n nh ca li ko,


hoc ca cc ng c khc th c th c to dng theo lut Newton. iu ny rt hu
ch, bi nu cc t l ng dng c chn theo cch (3.19) s rt thun li cho vic
kim nh.
Th d 3.4
Hy tnh lc ko cn thit l bao nhiu kim nh mt m hnh li ko t l 5:1, vn
ng vi vn tc l 2:1. Lc cn v chiu di ca li ko nguyn mu l Fp = 8000 kg
v Lp = 200 m. Li th ging nhau trong c hai m hnh v nguyn mu.
Gii:
T cng thc (3.19) lc cn ca m hnh l: Fm =

Fp
SF

Fp.Sm
S.S2 .S2 .SD
V L

Theo cc iu kin ca bi tp, ta c: Sm = 1; S = 1; SD = 1; SV = 1


Vy: Fm =

8000
2

5 22

= 80kg

Do , lc cn thit ko c li ko l 80 kg.

90/250

3.3.7. ng dng v trng lng


Trong ng c, trng lng phao c nh hng trc tip n hnh dng v nh hng
gin tip n ln ca cc lc thy ng v lc ma st tc dng ln ng c.
Nu u m nh hng ca trng lng l tng i quan trng, th cn phi m bo
s Froude mt khi p dng cho cc vt th c, rn vn ng trong cht lng phi ht
nhau gia nguyn mu v m hnh. S Froude c gi l hng s l:
Fr =

.V2
b.L

(3.20)

y: - l mt ca cht lng; V - l vn tc tng i ca vt th qua cht lng; L l kch thc chiu di c trng ca ng c (chng hn, th Dt ca ch hoc thng);
v ?bl trng lng ring ni trn n v th tch ca khi vt th trong cht lng c
cho. Tiu chun ny yu cu t l v lc thy ng i vi lc trng trng l nh nhau
gia nguyn mu v m hnh.
Fr trong cng thc (3.20) gi l sFroude khi qut, n khc vi s Froude
Fr=V2/(g.L) dng cho cc cng trnh cu cng, bi v l s p dng c bit khi c
sng hnh thnh gn mt b mt t do ca cht lng, mt v trng lng ring
? ca cht lng mt tm quan trng. , ?/ = g l gia tc trng trng.
Theo nh ngha v trng lng ring ni (?b), ta c:
b =

Ww
V

(3.21)

y: Ww - l trng lng ni ca vt th rn, c trong cht lng; V - l th tch ph


ngoi ca vt th (l tch s ca tit din v chiu di ca ch hoc thng, chng hn).
i vi ch hoc thng th ?b cho d c cng nguyn liu th cng khng ging nhau
bi thng khng ng nht v khi lng hoc cu trc (xem Bng 3.1). Hn na, ?b
cng cn lin quan n trng lng ring ca cht lng c kim nh. Chng hn, nu
trong nc th trng lng ca li gn nh bng vi sc ni cht lng v n hi nh
hn mt cht. Trong khi nu kim nh trong khng kh (nh trong ng gi) trng
lng ca li th bng mc trng lng bnh thng ca n, bi sc ni th khng ng
k. Do vy, trong nh gi nh hng ca trng lng, th vic kim nh m hnh trong
nc thng c a thch hn, bi nh hng ca t l s nh hn. Tht ra, kim nh
m hnh trong cc cht lng m c hn (nc mui mn) hoc t m c hn (du
la) cng gip nh gi ca nh hng trng lng ln ng c rt tt, mt khi vt liu
m hnh khng t tiu chun yu cu cho kim nh trong nc.

91/250

Bng 3.1 - Trng lng ring ni ca mt s vt liu ng c trong


nc bin
Vt liu

?b (kg/m3)

Ch li r v li vy polyamide (R300 tex n R500 tex)

45-70

Cc ch li ko nng, dt hoc bn (R5 ktex n R50 ktex)

65-85

Thng polyamide, chu vi 25-60 mm (40-220 g/m)

75-85

Thng polyester, chu vi 25-60 mm (50-250 g/m)

230-270

Cp thp

3500-5000

nh hng ca trng lng trong nc ln cch th hin ca mt dy ging treo l lng


mt u trong dng chy c ch ra trong Hnh 3.15.
Do bi nh hng ca cc lc thy ng R v trng lng ring ca dy ging trong
nc (Ww), dy ging s hp gc gia phng ca n v tc dng chy. Gc
cng ln hn nu dy ging cng cng hoc lc thu ng cng nh.

H 3.15 - Cn bng ca mt dy ging ph thuc vo lc trng trng v lc thy


ng
Hnh 3.15a cho thy, lc cn ca dy ging Rx th bng vi thnh phn sc cng ngang
ca n ti im l lng (Rx=Tx). Thnh phn sc cng ng ca dy ging ti im l
lng th bng trng lng ca dy ging trong nc tr i lc bng thy ng ca dy
ging (Ty=Ww Ry).

92/250

Gc tng ca dy ging th d dng tm thy qua cn bng cc thnh phn lc nh


trong H 3.15b, ngha l: R = Ww.cos .
Da trn nguyn l dng chy cho, Hoerner (1958) chng minh c:
R = Cn.L.D.

.(V.sin)2
2

(3.22)

y: Cn 1,4 l h s lc cn ca dy ging. Cn bng hai biu thc ny cho R, ta c:


sin2
2

cos

1
cos

cos =

Ww
2
L . C .D ..V2
n

Ww
1,4
L . D ..V2

(3.23)

y: Ww/L l trng lng trn n v chiu di ca dy ging trong nc, c th c


gii theo .
Vic c lng th tch bao ph dy vin nh l
v = (/4). D2. L (3.24)
th phng trnh (3.21) p dng cho trng lng ring ca dy ging l:
?b = 4. Ww/. D2. L (3.25)
T (3.23) v (3.25), loi b Ww ta c:
v t (3.20), ta c: Fr =

.V2
b.D1

.cos
2.Cn.sin2

Sin2
Cos

1,12.

.b.D
2.Cn..V2

cos
sin2

(3.26)

th trong H 3.16 cho thy s ph thuc gia v s Froude khi qut. R rng l i
vi Fr <100 th nh hng ca trng lng ln hnh dng ca li v thng l ng k,
khi s Froude cn phi c nh gi khi nh kim tra m hnh. i vi Fr >100 th
nh hng ca trng lng ln hnh dng li v thng c th c b qua. Ch rng
i vi dy ging v ch, th ng knh (Dt) l kch thc c trng cho s Froude.

93/250

H 5.16 S ph thuc ca S Froude khi qut n gc tng ca dy vin


Th d 3.5
Tm s Froude ca cp ko bng thp ca li ko c ng knh l 12,5 mm. Li
c ko vi tc 3 knots (1,54 m/s).
Gii:
Trc ht ta tm ?b. Theo d liu ca nh sn xut th trng lng ca 100 m dy cp
nh th trong khng kh l W = 54 kg. T Bng 2.1 h s chm ca thp l E = 0,86.
Do , trng lng ca 100 m cp trong nc theo phng trnh (2.4) l:
Ww = E . W = 0,86 x 54 = 46,4 kg
Th tch bao ph (v) ca cp l tch s ca tit din v chiu di ca n, ngha l:
v=

.d2
4 .L

(0,0125)2 100 = 0,0123 m3

Khi , p dng (3.21) ta c:


b =

Ww
v

46,4
0,123

= 3780 kg/m3

94/250

Chn mt nc bin l: =104,5 kg-sec2/m4, ta c s Froude theo (3.20) l:


.V2
b.Dl

Fr =

104,5 (1,54)2
3780 0,0125

= 5,25

y: kch thc c trng l ng knh cp. Ta c kt lun l, khi kim nh m hnh


th s Froude ca cp ny phi c xem xt n.
Trong thc t s Froude ca li th thng >100; v ca thng th thng <100. Th
d, li ko trong nc th gn nh nh hn so vi thc t, nn s Froude c th b qua
khi kim nh m hnh ca n. Tuy nhin, nu li ko c bao gm cp ko th nn c
kim nh c s Newton (Ne) v s Froude (Fr), mi ci cn c kim nh ng dng
c m hnh v nguyn mu. Nu s Newton l ty chn, khi s Froude s quyt
nh cc iu kin cho kim nh m hnh.
S Froude (3.20) nu biu din qua cc tham s t l, ta s c tiu chun Froude cho tnh
ng dng l:
Sp.S2

S.SL

= 1 (3.27)

Khi m hnh ho cho dy cp, chiu di c trng cho s Froude s l ng knh (L=D)
v tham s t l v vn tc s l :
Sv =

S.SD
S

(3.28)

Lu l vn tc cho m hnh cn phi chn ph hp. Do , vi Sv cn c xem xt


theo cng thc trn, cn cc tham s t l khc c th da trn tiu chun Newton (2.18)
tm ra cc tham s cho m hnh.
Tnh hung tng t c th xy ra trong vic kim nh thng li ko. Nu thng l
thp hoc xch, th s Froude cng cn c xt n.
Th d 3.6
Tnh tc ko cn thit p dng vo kim nh m hnh trong nc ca li ko
vi cp thp c ng knh 6 mm. Bit rng, li ko nguyn mu c ko vi tc
5 knots (2,57 m/s) bi cp c ng knh 24 mm. Gi s rng trng lng ring ni ca
cp trong m hnh v nguyn mu l nh nhau, ngha l: S? = 1.
Gii:
Bi v m = p nn S = 1, t cng thc (3.28) ta c: Sv = SD = 246 = 2
95/250

Vy , tc cho m hnh phi l: Vm =

Vp
SV

2,57
2

= 1,3 m/s

96/250

3.3.8. Vn ng khng n nh
Ch ny c gii thiu trong mc 3.4.4 khi ta nh gi cc iu kin vn ng
ban u i vi nguyn mu v m hnh ca n.
Li vy rt ch l in hnh cho kiu vn ng khng n nh ny. c trng ch yu
ca vn ng ny ph thuc phn ln vo lc trng trng, lc ny lm cho li chm
n su nh bt ca n. Khi , c 3 iu kin ng dng, gm: s Newton (Ne), s
Froude (Fr) v s Strouhal (Sr) gia m hnh v nguyn mu cn phi c tho mn,
v chng cng phi bao gm c iu kin ban u. Do , t c cc gi tr s
hc ca cc tiu chun ng dng ny cn phi xem xt cc to ca im tham vn
(X0) v tc ca im tham vn ny (V0) vo thi im bt u vn ng (T=T0). Nu
ng dng gia nguyn mu v m hnh m t c vo lc bt u ca vn ng, khi
s tng ng ny s lun c bo ton sut qu trnh vn ng.
i vi trng hp vn ng ca li ko trong th d 3.6, tc Vm ca m hnh th
c chn theo tiu chun Froude (3.28). Nhng i vi li vy rt ch, tc chm
ca m hnh th ph thuc vo hnh dng li, loi li v iu kin vn ng ban u.
T (3.28) ta c tc ban u ca m hnh theo tiu chun Froude l:

V0m = V0p.

m D m p
p . D p . m

(3.29)

v ti bt c thi im chm no, tc chm ca m hnh s l:

Vm = Vp.

m D m p
p . D p . m

(3.30)

Nu m hnh c kim nh trong nc v cng nguyn liu vi nguyn mu


(S?=SD=S=1) nn V0m=V0p v Vm=Vp. tho mn tiu chun Froude trong trng
hp ny, tc m hnh phi bng tc nguyn mu v Sv = 1.
Lc bt u vn ng cng l lc li vy chm mt nc, khi s ph thuc rt ln
vo cc thnh t ca h thng li, nh: h s rt gn, trng lng ging ch, cao
mn tu, tc chm ban u V0p. Do vy, m phng ging nh h thng nguyn
mu th V0m tnh theo tiu chun Froude (3.29) phi c xem xt.
Theo tiu chun ng dng ng lc hc, thi gian tng ng gia m hnh v nguyn
mu c th c tnh ton qua s Strouhal ca c m hnh v nguyn mu.
Sr =

V.T
L

(3.31)

y: T l thi gian tnh t lc bt u.


97/250

S Strouhal c gi khng i c th din t nh sau:

Vp.Tp
Lp

Vm.Tm
Lm

y: Tp v Tm l cc thi gian tng ng gia nguyn mu v m hnh,


Hoc c th din t v phng din cc tham s t l l:
SV.ST
SL

= 1 (3.32)

Do vy, theo tiu chun ny, tham s t l i vi thi gian l:


ST =

SL
SV

(3.33)

Trong cc trng hp trn, SV = 1, nn cng thc (3.33) yu cu rng ST = SL,


ngha l, tham s t l thi gian th phi bng nhau tng ng vi cc tham s kch thc.
Ni chung, t cng thc (3.29) n (3.33) thi gian i vi nguyn mu th c cho
theo:
Lp

T p = T m. L .
m

m D m p
p . D p . m

(3.34)

Do , nu c s thay i trong su ca li vy m hnh Hm nh l mt hm ca


thi gian Tm cho trc, ta d dng tm ra su Hp cho nguyn mu thi im tng
ng Tp. Gi s rng SH = SL, khi :
Hp = H m . SL
Tng t c tnh nh vy, th bn knh bao vy (rp) ca nguyn mu cng c th c
tnh ti bt k thi im no nh sau.
rp = r m . S L
Th d 3.7
Ti mt b th nghim, ngi ta kim nh m hnh li vy rt ch c SL = 100/1, cng
nguyn liu vi nguyn mu v t c cc d liu v vic chm ca ging ch nh
sau:
Thi gian Tm (giy) 1 2 3 4
su Hm (m) 0,6 0,9 1,05 1,10
Hy tnh mc chm i vi ging ch nguyn mu.

98/250

Gii:
Trc ht tm thi gian tng ng cho nguyn mu ta p dng cng thc (3.34),
di iu kin c cho ta c: ?m=?p; Dm=Dp v m=p. H qu l:
T p = T m . SL
Khi : Tp1 = 1 x 100 x 100 giy = 1 pht 40 giy,
Tp2 = 2 x 100 x 200 giy = 3 pht 20 giy,
Tp3 = 3 x 100 x 300 giy = 5 pht,
Tp4 = 4 x 100 x 400 giy = 6 pht 40 giy.
su mi thi gian tng ng th c cho bi: Hp = Hm . SL
nh l: Hp1 = 0,6 x 100 = 60 m,
Hp2 = 0,9 x 100 = 90 m,
Hp3 = 1,05 x 100 = 105 m,
Hp4 = 1,10 x 100 = 110 m.
Vy, su chm ca li vy rt ch nguyn mu phi l:
Thi gian: Tp (giy) 1:40 3:20 5:00 6:40
su: Hp (m) 60 90 105 110
m bo ng dng ban u gia nguyn mu v m hnh, c bit l trong h thng
phc tp nh li vy rt ch ang hot ng. Trc ht, hnh dng ban u ca m hnh
phi l bn sao chnh xc ca nguyn mu. Tip n, cc kch thc ban u ca cc
ph tng L0 c th c ch nh, chng hn, khong cch gia phao trung tm li vy
rt ch v ngi thao tc li vo lc bt u (T = T0) ca qu trnh hot ng li vy,
Do , trong kim nh m hnh, L0/L cn phi c xc nh i vi nguyn mu v
m hnh l:
L0p
L0m

Lp
Lm

(3.35)

nn c hon thnh. Khi , L0m =

L0p.Lm
Lp

99/250

Trong vic lp m hnh m c phao v ch, tiu chun ng dng lc hc cn phi c


quan st, ngha l:
Fm =

Fp
SF

y: Fp l cc lc t vic lp rp, n s nh hng n li vy nguyn mu. Gi tr


SF c xc nh t cng thc (3.19) theo tiu chun Newton. Trong trng hp c
bit ny y Sp = SD = Sm = Sv = 1,
SF = SL2 v Fm =

Fp
S2

(3.36)

Tiu chun Newton trong (3.19) p dng cho c ni v ngoi lc tc ng ln ng c.


Do vy, cc lc tc dng ln nguyn mu c th c d on qua cc lc c o c
t m hnh, ngha l:
Fp = Fm . SF (3.37)
i vi iu ny, tnh cht hot ng ca c m hnh v nguyn mu cng ng dng
cng tt. Do , tha mn cc iu kin bin, cc m hnh ln s c kim nh
bin, cn cc m hnh nh c th c kim nh trong b (xem mc 3.3.5).
Th d 3.8
ng sut ti a trong cp rt c gim st sut qu trnh kim nh li vy rt ch
c m t trong th d 3.7 v tm thy l 0,6 kg. Hy tm ng sut trong cp rt ca
nguyn mu.
Gii:
p dng cng thc (3.37), sc cng nguyn mu l:
Fp=Fm.SF
y: theo (3.19) SF trong trng hp ny l:
SF = SL2 = 1002 = 10 000
Do , ng sut ti a trong cp rt li vy nguyn mu s l:
Fp = 0,6 x 10 000 = 6 000 kg

100/250

3.3.9. nh hng t l
nh hng t l c nh ngha l s khc bit gia cc gi tr ca cc bin trong ng
c tht s vi cc bin tng ng c c lng t kim nh m hnh. ln ca nh
hng t l ln cc bin khc nhau ph thuc vo vic thit k, lp rp m hnh v tin
trnh kim nh. c bit l mc ng dng c no khi c quan st.
Trong thc t, tiu chun ng dng ch c th tha mn mt phn no thi, h qu
l c s khng thng nht gia cc gi tr c tnh ton t kt qu kim nh m hnh
v cc gi tr tng ng c o c t ng c thc t.
Mt trong nhng iu kin thng c thy l tiu chun Reynolds ( c gii
thch trong mc 2.1.2.5), tiu chun ny i hi phi tng t nhau v dng cht lng,
t l ca cc lc qun tnh cht lng n cc lc ma st cht lng cn phi l nh nhau
trong m hnh v nguyn mu. l:
Re =

L.V

(3.38)

y: L - l mt kch thc c trng ca ng c; V - l tc ca ng c trong nc;


v - l h s nht ng hc ca cht lng.
Nu m hnh c kim nh l cng mi trng vi nguyn mu , chng hn l nc,
khi : p=m v Lp.Vp=Lm.Vm
Khi , theo tiu chun Reynolds, tc ca m hnh s l:
Vm =

Vp.Lp
Lm

(3.39)

v tc ny cn phi cao hn tc nguyn mu bi ng c thc t ln hn m hnh.


iu ny th khng th chp nhn c bi nh th m hnh s sm b ph hng i bi
cc lc thy ng v cc lc khc c lin quan trc khi n t c tc yu cu.
Tuy nhin, khi xem xt cn thn vn ny c lin h vi kt cu ca li nh bt,
Fridman (1973) ch ra rng, chnh ng knh ca ch (Dt), ch khng phi tng kch
thc li, nn c p dng trong s Reynolds nh l mt kch thc c trng ca
ng c. Khi , tiu chun Reynolds (3.38) i vi cc yu cu li l:
Ret =

Dt.V

(3.40)

y: Dt l th ca ch nn tng t nhau gia nguyn mu v m hnh. Th vo


(3.39) ta c:

101/250

Vm =

Vp.Dp
Dm

(3.41)

T cng thc (3.41) ta c tc m hnh thp hn nhiu so vi (3.39) v c th tha


mn yu cu. Vic quan st tiu chun ng dng lin quan n t s din tch chim
ch ca ch li (xem mc 3.4 v 3.4.2) cc m hnh c th c lm cng loi li nh
nguyn mu, d dng tha mn cc iu kin (3.40) v (3.41). c bit l, khi Dm=Dp
(3.41) ch ra rng s Reynolds th c tha mn khi Vm=Vp, iu ny thng l c th
c. Do vy, vic c gng bo ton s ng dng hnh hc theo c mt li v th
ch li c th dn n kt qu l c khc bit ln theo tiu chun Reynolds nu m hnh
c lm cng loi li vi nguyn mu.
Th d 3.9

Tm s Reynolds cho li ko khi ng knh trung bnh ca ch l Dt= 2,7 mm, tc


ko l V = 3,5 hi l/gi v h s nht ng hc ca nc l = 10-6 m2/s.
Gii:
Trc ht, ta i tc hi l/gi thnh m/s:
V = 3,5 x 0,514 = 1,8 m/s
v ng knh trung bnh ca ch thnh mt:

Dt= 2,7 x 10-3 = 0,0027 m.

Theo cng thc (3.40), s Reynolds ca ch se xon l:


Ret =

Dt.V

1,8 0,0027
10 6

= 4,9 103

Mt khi tiu chun Reynolds khng c tha mn, th mc ca nh hng t l s


ph thuc c bn vo nh hng ca s Reynolds ln ln ca cc lc thy ng. nh
hng ca tiu chun Re s gim vi gi tr ca s Re tng ln, v trong hu ht cc
trng hp ReD=1000 c th c b qua.
Sau khi tnh ton cc gi tr tng ng ca s Reynolds ca ch li m hnh v nguyn
mu (Retm v Retp) cc kt qu thc nghim ca lc cn thy ng m hnh c th c
hiu chnh li chng mc no . Ngha l, sau khi bit c t s ch li chim ch
(Esp v Esm) v cc s Reynolds (Retp v Retm), th h s lc cn tng ng Cxp v
Cxm c th xc nh c t Hnh 2.8. Khi , lc cn m hnh hiu chnh (Fm) c th
c tnh t lc cn m hnh quan st Fm l:

102/250

F'm =

Cxp
Cxm .Fm

(3.42)

Cc gi tr ca lc cn thy ng tc dng ln thng v cc b phn ng c cng c


th c hiu chnh theo cch tng t bng cch dng d liu hnh phng, hnh cu v
hnh tr c v trong th H 2.16, trong th p dng cho hnh tr c th ng
dng cho thng v cp (i vi cp Cx 1,4 cho trng hp Re = 102-103).
Th d 3.10
Lc cn ca mt m hnh ng c Fm l 72 kg. Hiu chnh gi tr ny i vi mt nh
hng t l xut hin bi s Reynolds: Rep = 1,8 x 103 v Rem = 0,2 x 103, khc bit
gia nguyn mu v m hnh. T s din tch ch li chim ch Es = 0,05 trong c hai
m hnh v nguyn mu.
Gii:
Trc ht, tm Cxp v Cxm t H 3.8 ng vi Es = 0,05.
Khi Rep = 1,8 x 103 ta c: Cxp = 1,35
v khi Rem = 0,2 x 103 ta c: Cxm = 1,50;
Do vy, t (3.42) ta c: F,m =

Cxp
Cxm .Fm

1,35
1,50

72 = 65 kg

T s Cxp/Cxm = Sc c xem nh l tham s t l hiu chnh i vi cc h s lc


cn. Khi cc tham s t l trong tiu chun Newton trong (3.18) tr nn:
Sm

SF. S .S.S2V.S2L.SD = 1 (3.43)


c

v cho php ta c th hiu chnh tng phn cc sai s nh hng t l do s Reynolds.


Ngoi ra, cng cn c nhng nguyn nhn khc cho cc sai s t l, th d, nh c
ch ra trong mc 3.4.6 l lm th no nh gi nh hng t l khi tiu chun Froude
khng tha mn. Nguyn nhn ca sai s t l l khc nhau trong mi trng hp, do
yu cu phi phn tch ring cho mi m hnh c kim nh.
Nhn chung, m hnh nh hn dn n t chnh xc cc kt qu kim nh, nhng chng
th thng t tn chi ph hn trong thi cng v kim nh.
S chnh xc ca kt qu kim nh trong b th nghim th thng c kim tra li bi
so snh vi ng c thc t t mc chnh xc cao hn. Tuy nhin, iu ny khng
103/250

phi lun c nh th, cc kim nh so snh ca ng c thc t, c bit l bin,


thng khng cho mc chnh xc tuyt i. Mc d mc chnh xc c th c ci thin
bng cch thc hin nhiu ln lp li nhng s tn nhiu thi gian v chi ph.
Mt khc, cc sai s t l l do m hnh ng c vn ng trong b th nghim hoc gi
c nh trong mng thi m s vn ng tng i gy bi dng cht lng v y
ca mng thi. Khi , i vi cho vn ng n nh th khng cn i hi hiu chnh t
l, nhng i vn ng khng n nh th cc lc o c c cn phi c iu chnh
thch hp.

104/250

3.4. Kim nh m hnh ca ch, neo, phao, vn li v diu


M hnh cho cc ph tng ng c cn phi c thit k sao cho tt c cc lc ca m
hnh phi cng t l theo yu cu ca tiu chun Newton. Mi loi ph tng ca m hnh
cn c nh gi v ln ca cc lc do m hnh to ra. Nu ch c nh hng do
trng lng ca ph tng th s n gin, nhng nu do lc thy ng tc dng ln ph
tng th cn phi xc nh ln ca cc h s thy ng. Cc d liu nh th cn c
ghi nhn li trong kim nh ln u v dng so snh vi cc iu kin thy ng c
th xy ra sau .
Tiu chun ng dng i vi cc ph tng cng, rn th phi nh nhau khi vn ng
trong mi trng cht lng. Khi nu xt v ng dng hnh hc th s Reynolds phi
ng nht gia m hnh v nguyn mu (xem mc 2.1.2.5). Khi vn ng gn b mt
ca cht lng, s Froude cng phi ng nht (xem mc 3.4.6), v nu vn ng khng
n nh th s Strouhal cng phi ng nht (xem mc 3.4.7). D nhin l iu kin bin
v iu kin ban u cng phi c xem xt nh gi.
Trong kim nh ph tng m hnh ln u tin, cc h s thy ng C thng c tm
thy ph thuc vo s Reynolds lin quan n v hnh dng ca ph tng v trng thi
ca chng trong khng gian. Cc lc F tc ng ln m hnh th c o c trc tip
v ln ca chng th ph thuc vo tc V. Cc d liu ny c dng tnh ton
cc h s thy ng theo phng trnh sau:
Cx =

2.Fx
.V2.S

(3.44)

y, S l phn din tch cn tnh ton ca m hnh. Cc kim nh nh th th thng


c tin hnh qua hng lot cc tc v kch thc m hnh, v kt qu ca chng
c th hin qua dng hm s, chng hn: C = f(Re) v C = f(), y: l gc tng
ca dng chy. Sau nhng thng tin ny c th p dng cho cc tnh hung xut hin
trong thc t. Ta c kt qu ca mt dng th nh th qua kim nh m hnh vn
li ko c cho trong H 2.15 v H 2.17.
theo di nh hng ca iu kin bin, th kim nh ph tng li ko cn b tr
gn b mt ca b th nghim. Cc nh hng ny mt phn no cng c lin quan
khi m hnh c ko qua nn b. Trong b ng kh th do bng ai di chuyn pha di
gy ra. Ci kh nht l kim nh li ko m c hai mi trng l phn trn l nc
phn di l bn nho. Vn ny cn phi c x l mt cch c bit bi v n phc
tp v s khng c tho lun y.

105/250

3.5. Cc kha cnh thc t ca qui trnh kim nh m hnh


Mi m hnh ng c khc nhau i hi qui trnh kim nh khc nhau, tuy nhin cc
kim nh m hnh c mt s bc ging nhau. Th d, hy chun b v kim nh m
hnh li ko.
Mc ch ca kim nh m hnh ny l nh gi m ca ming li v cc lc cn
s c ln li ko nguyn mu ng vi cc tc ko khc nhau. Kim nh nh th s
c thc hin trn mt tu nh, tu ny c th thay i tc ko nhng khng c
ln hn tc ko cc i ca m hnh (Fm)max. Nu tu li ko thc t c th tng
tc ko ti a (Fp)max, khi t l lc phi l khng t hn
SF =

(Fp)max
(Fm)max

(3.45)

Tt c cc tham s t l khc nh l SL v SV cn phi c chn cho ph hp vi iu


kin th nghim sn c.
Nguyn liu li v h s rt gn phi nh nhau cho c m hnh v nguyn mu m
SD=1, Sm=1 v SE=1, cng nh khi m hnh c kim nh trong nc S=1. Nh l
mt c lng ban u, t l ca cc h s thy ng Sc c gi nh l bng 1 v cc
hiu chnh cho mi khong tc c lm theo hm C = f(Re) i vi li. Cc tham
s t l thc t SL v SV i vi cc kch thc v vn tc c chn bi th nghimv-sai s p dng theo tiu chun Newton (3.43)
SF =

Sc.S.SD.S2 .S2

L V

Sm

(3.46)

iu ny th n gin, bi v trong trng hp ny (3.46) gim cn SF = SL2.SV2.


Bt c gi tr ca tham s t l kch thc SL v t l tc SV no u c th c chn
min sao SF th ln hn gi tr bi (3.45). S chn cui cng ca t l kch thc c
dng xy dng m hnh cn phi xt lin h n iu kin t nhin ca ng trng
nh l: su, loi nn y khi n chu nh hng bi lp bin, v khong tc kim
nh thch hp. Tu nghin cu c cng sut nh th yu cu mt m hnh nh hn
c khong thay i tc rng hn.
Vi t l hnh hc SL cho thi cng m hnh v khong tc c chn, cn phi tnh
cc tham s t l lc SFi cho mi tc m hnh bng cch p dng (3.46). Khi , m
hnh c th c trang b m i vi mi tc no , tt c cc lc ma st, lc
bng, lc trng trng,.. do bi cc thnh phn khc nhau c t l thch hp:
Fmi =

Fpi
SFi

(3.47)

106/250

Cc lc ny tc ng ln m hnh c th c nh gi qua cc tham s t l khi cc lc


ca ng c nguyn mu c bit. Nu chng khng c bit, ngi lm th nghim
c th t t ra cc gi tr ban u v sau s dng d liu t kim nh m hnh v
phng trnh (3.47) tnh li cc lc ca nguyn mu t cng thc:
Fpi = Fmi . SFi (3.48)
By gi cc d liu c hiu chnh ny c th c dng cho vic thit k hoc
chn ph tng cho li ko thc t m s th hin ca n s m phng ng vi lc
cn v m ming li ca m hnh. Tng t cc lc khc, lc cn ca m hnh v
ca li ko thc t th c quan h vi nhau bi cng thc (3.48), tc l:
Rxp = Rxm . SFi (3.49)
v t l ca cc kch thc v ming li ko s l:
Lp = Lm . SL (3.50)
Th d 3.11
Tm cc tham s t l cho lc (SF), tc (SV), v kch thc (SL) thi cng v kim
nh m hnh li ko. Bit rng tu li ko thc t c tc ko ti a (Fp)max=
8000 kg, trong khi tu ko m hnh c tc ti a l (Fm)max = 500 kg. M hnh
c cng loi li vi li ko thc t.
Gii:
Tham s t l lc (SF) c tnh theo phng trnh (3.45) l:
SF =

(Fp)max
(Fm)max

8000
500

= 16

S khc bit c th c ca SL v SV c th c xem xt theo tiu chun Newton ca


phng trnh (3.46) ln quan n SD=1, Sm=1, Sc=1 v S=1, xut pht t
SL2.SV2 = SF = 16
v SL =

16
S2
V

4
SV

Ta chn cc gi tr m th SV v tnh cc gi tr tng ng cho SL nh sau:


SV = Vp/Vm = 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4 1,6 1,8

107/250

SL = Lp/Lm = 6,7 5 4 3,3 2,9 2,5 2,2


Tm cc tham s tc v tham s t l kch thc, cc tham s ny ban u nh hng
t l ti thiu theo tiu chun Reynolds s dng phng trnh (3.40). Vi cng cht lng
v cng th ch li gia m hnh v nguyn mu, s Re l hng s khi Vp=Vm hay
SV =Vp/Vm=1, th SL=4,0 l t l hnh hc thch hp.

Tnh ton cho khung dy ging ca m hnh


Trong tho lun phn trn, s ng dng gia m hnh v li thc t ph thuc vo
ng dng v cc lc thy ng, trong nh hng do trng lng li c th b qua.
Ring i vi cc loi dy ging (ging phao, ging ch, ging qut, ging lc hng,
v.v.) th nh hng do trng lng l ng k. Trng lng ni ca nguyn mu v m
hnh cn phi cng tham s t l SF khi c s tham gia ca cc lc thy ng. Tham s
t l cho trng lng ca cc dy ging trong nc c nh ngha l:
SF =

D2.Lp.bp

p
2
D .Lm.m
m

(3.51)

T y, c th din ta tham s t l i vi cc lc thy ng (2.17) nh l:


SF =

Rxp
Rxm

2
C p D p L p p V p
C m D m L m m V 2

(3.52)

Theo phng trnh (3.51) ta c ng knh ging ca m hnh cn tha mn cc iu


kin v tng ng trng lng l:

Dm = Dp.

S.SL
SF

(3.53)

Trong khi , t (3.52) ng knh ca ging trong m hnh s phi tha mn cc iu


kin v tng ng thy ng l:
Dm =

Dp.Sc.SL.S.S2

SF

(3.54)

T y ta thy, nu cc ng knh ging ca m hnh c tnh ton theo (3.53), th


tng ng trng lng s c tha mn, nhng lc cn ca ging m hnh s cao hn
i vi yu cu v tham s t l v lc SF. Cn nu ng knh ging m hnh c tnh
ton theo (3.54) th ng dng thy ng c tha mn, nhng trng lng ca ging
m hnh s t hn so vi yu cu v tham s t l v lc SF.

108/250

V phng din l thuyt th c th vt qua tnh khng th so snh ca tiu chun ny


bng cch tnh ton ng knh ging theo (3.54) cho tng ng v lc thy ng, v
khi c gng chn nguyn liu ging hi m c (nng) hn ging thc t sao cho
tng ng v trng lng. Trng lng ring ni ca nguyn liu ging m hnh c
tnh bng cch chuyn i (3.51) thnh:
bm =

bp.SL.S2

SF

(3.55)

Tuy nhin, kh c th t c vt liu nh th, v trong thc t ngi th nghim c th


b buc phi chn la ch mt trong cc tiu chun ng dng ny, xem coi tiu chun
no c lin quan nhiu n c trng ca ng c nguyn mu. Th d, nu ng c c
ging tng i nng v di, v vn tc tng i chm, chng hn nh li vy rt ch,
th ging cho m hnh nn c chn theo trng lng theo phng trnh (3.53). Ngc
li, i vi ng c ch ng nh l li ko, phng trnh (3.54) nn c s dng
tha mn cc iu kin thy ng.

Tnh cp ko m hnh
Cc nguyn l p dng cho tnh dy ging cng c th p dng cho cp ko, nhng do
iu kin thc t nn cn c tnh ton ring. Tt nht l, i vi mi kim nh m
hnh li ko th cp ko m hnh nn c p dng khc nhau. Tuy nhin, trong thc
t, kh c th t c mi cp cho mi m hnh li ko khc nhau. Hn na, cp ko
cn thng c dng nh l mt ng truyn thng tin in t truyn cc d liu
t b phn quan trc n b phn kim sot trn tu. Do vy, tt hn ht l kim nh
m hnh li ko khc nhau l dng ch mt b cp ko. iu ny c th thc hin c
bng cch hiu chnh chiu di cp ko cho mi ln kim nh theo tham s t l tc .
Tham s t l lc (SF) nn l nh nhau cho tng cc loi lc (thy ng, trng lc ni,
sc cng) tc ng ln dy cp ko, tham s ny c th t c nu tham s t l cho
tng vng chu lc thy ng (C*S) l nh nhau i vi cc cp ko. Do , tham s t
l i vi chiu di cp ko (SLw) tha mn yu cu trn c th c tnh ton t:
SLw =

SLn SCn
SDw . SCw

(3.56)

y: SLn - l tham s t l hnh hc i vi li; SCn - l tham s t l hnh hc i vi


cc h s lc cn thy ng i vi ng c, bao gm c vn li v ph tng vn li.
Cc h s lc cn thy ng ca ng c th ph thuc vo s Reynolds. V cc iu kin
ng dng s tt hn trong cc m hnh kim nh SCn gn nh ng nht.
Tng t, tham s t l i vi cc h s lc thy ng ca cp ko (SCw) cng ph
thuc vo s Reynolds v gn ng nht nu kim nh c thc hin ng.
109/250

Do , n gin, phng trnh (3.56) c th c c lng nh sau:


S2

Ln

SLw =

(3.57)

SDw

v bi v, theo nh ngha: SLw = Lwp/Lwm, nn chiu di cp ko m hnh phi l:


Lwm =

Lwp
SLw

Lwp.SDw

S2

(3.58)

Ln

Khi tt c cc iu kin ny c tha mn, su nh bt ca m hnh nn l:


Hm =

Hp
SLm

Hp.SDw
S2

(3.59)

Ln

Tham s t l cho tc cp ko th c xem xt theo tiu chun Froude khi qut,


phng trnh (3.28) cho cc kim nh m hnh trong cng mi trng nh nguyn mu
s c dng:
Sv = S.SD (3.60)

y: i vi cp thp th kch thc c trng l ng knh. Bi theo nh ngha


Sv=Vp/Vm l tc a chung ca cp m hnh trong khong tc kim nh:
Vm =

Vp
S
.SD

(3.61)

Th d 3.12
th d 3.11, ta c ng knh ca cp ko thc t l Dwp = 18 mm v ng knh cp
ko m hnh l Dwm = 6 mm. Tm tham s t l cho chiu di cp SLw v tham s t l
tc SV thch hp kim nh m hnh li ko vi cp ko sn c.
Gii:
Tham s t l chiu di cp ko c tm thy l SLn = 4, nhng t l i vi ng knh
cp SDw by gi li khc i l:
SDw =

Dwp
Dwm

18
6

=3

Do , tham s t l i vi chiu di cp (SLw) th c nh gi t phng trnh (3.57)


l:

110/250

SLn =

S2

Ln

SDw

42
3

= 5,34

S ny th khc hn 4, n s l 4 nu nh cc iu kin ca ng dng hnh hc c


quan st mt cch nghim khc. Dng phng trnh (3.60), gi nh cho n gin rng
tham s t l i vi trng lng ring S?=1 (mc d trong thc t n nn c khng
nh cho mi trng hp),
SVw = SDw = 3 = 1,7

v tc ko thch hp cho cp m hnh l: Vwm =

Vwp
SVw

= 0,6.Dwp

Do , kim nh m hnh li ko vi b cp sn c, tc m hnh cn phi c


gim m cc sai s t l ln hn mt cht c th c k vng. i vi cc lc cn
th nh hng t l c th c hiu chnh nh c lm trong th d 3.10.

Tnh ton cho ph tng ca m hnh


Trong mc 3.6 cc lc Fmi tc ng ln ph tng th c tnh ton theo phng trnh
(3.47) trong cc tham s t l SF c xc nh t cc gi tr m th tng tc .
iu ny th hp l hon ton i vi cc ph tng c to lc ma st thy ng hoc lc
nng thu ng (vn li, phao thy ng, diu).
i vi cc ph tng m ch do bi lc ni hoc trng lng ca n m khng ph thuc
tc , th t l lc tng ng c tnh ton chung ri. Cc ph tng c ko ny
khng cn phi thay i hoc b sung i cho kim nh cc tc khc.
Trong kim nh m hnh ca h thng ng c, khng nht thit l phi quan st ng
dng hnh hc mt cch nghim khc i vi m hnh, s ph tng, ngay c nguyn l
hot ng ca chng. Tuy nhin, iu quan trng l kiu lc ca chng l phi tng t
vi thc t. Th d, nu vn li thc t dng oval th ta cng c th dng vn m hnh
l ch nht hoc dng khc. Tuy nhin lc ma st ca chng cn phi tng ng vi lc
c tnh ton bi phng trnh (3.47) tc kim nh c cho no .
Cn ch rng sai st ch yu p dng cho iu kin (3.47) khng c thc hin
ng i vi lc cn ca m hnh vn li ko. Chng hn, trong mt vi kim nh, nu
cn xt n vn ng khng n nh th s thay th vn nh vy l khng c php.
Th d khc, khng bt buc phi ko m hnh c cng s lng phao nh nguyn mu,
ging phao ca m hnh c th c lp vi cc phao cu (c lm t vt liu xp hay
vt liu no khc thch hp) vi ng knh v s lng min sao tng lc bng v s
phn b lc dc theo vin phao l tng t nh ng c thc t.

111/250

Do vy, d vic ko ng c m hnh cha phi l bn sao vt l ca nguyn mu n


cng vn to ra mt h thng lc, nhng c t l gim xung, ging nh h thng lc m
ng c thc t ang hot ng. Qua nguyn l ny, vic chun b cho ph tng s n
gin hn v gim c chi ph. Cch tip cn ny c kh nhiu ngi chp nhn, th
d, i vi tnh hung c xem xt trong mc 3.6 mc ch ch l nh gi m
ca ming li v lc cn ca li ko di chuyn cc tc khc nhau.
i vi cc kim nh ph tng ca m hnh m ch xt theo ng dng hnh hc vi
nguyn mu. Khi , t c kiu ng dng tng t ca dng chy vng quanh
c m hnh v nguyn mu th s Reynolds nn l nh nhau. Tuy nhin, thng l kh
c th t c nh th. May mn l cc ph tng ng c li hot ng trong khong
ca s Reynolds m s ny t c nh hng ln cc h s lc. Chng hn, i vi vn
li ko th thng s Re <8.103; cn i vi phao cu hoc con ln th Re=103-105
(xem H 2.16). Do , ta nn chn kch thc v tc cho ph tng m hnh cng nm
trong khong s Reynolds m n t c nh hng n s th hin ca chng.

Gim st cc c trng ca m hnh


Tnh hiu qu ca kim nh m hnh th ph thuc phn ln vo h thng cc cng c
kim nh sn c. H thng cng c nh th bao gm 3 phn chnh: (i) cc thit b d c
bn c gn trn m hnh ghi nhn cc bin; (ii) knh truyn d liu t u d n
thit b thu; v (iii) thit b thu c t trn tu nghin cu. Cc u d di nc c
dng theo di cc bin nh: m ngang gia 2 vn li v gia 2 u cnh li,
cao ming li, su khai thc v sc cng ca vin qut v ca cp ko. Thit b
t phng li c dng gim st cc bin nh tc ko, sc cng cp ko v gc
cp ko.
Kch thc ln nht ca thit b d di nc cn phi c trng lng v lc cn thy
ng khng nh hng n hnh dng ca m hnh. Mt khc, chng cn phi chng
thm nc, nhy cm v chnh xc cao. Cc thit b ny hot ng theo nhng nguyn
l khc nhau. Cc thit b d thy tnh cho bit su ca m hnh trong nc c
th dng mt u d p sut nh l mt mng, a hoc que. Cc t bo ghi ti o
sc cng ca dy c th dng ng thy lc l xo n hi hoc my o sc cng (strain
gauge). My o su d c (echo sounder) c th c dng gim st m ming
li hoc su ca m hnh. Thit b truyn pht thy m c t c nh ti cc
im trn ng c cch bit nhau m mt thit b ny truyn pht tn hiu xung ca n
th thit b kia nhn c. Cc tn hiu t my truyn pht nhn c d liu s gi qua
cp truyn (c th l cp ko) n thit b thu t trn bung li.

Qui trnh kim nh v chuyn kt qu m hnh ng c sang thc t


Qui trnh ca mt kim nh m hnh gm mt lot cc hot ng c bn. Chng hn
nh trng hp li ko, mi ln ko s l 30 pht. S ln th nghim ty theo mc
112/250

yu cu chnh xc ca d liu cn thu, sao cho s khc bit ch cn khong 5-10%. u


tin, mt lot t 3-5 ln ko ghi nhn li t 30-50 gi tr ca mi bin s cn o. Sau

cc gi tr trung bnh ( X), sai s chun (e), lch chun (S) cho cc bin phi c
tnh ton qua thng k.
Vic chuyn i cc kt qu m hnh thnh ng c thc t c hon thnh vi cc tham
s ng dng v kch thc, lc, tc v cc tham s khc theo tiu chun ng dng
gia m hnh v nguyn mu. Chng hn,
Lp = Lm . SL; Fp = Fm . SF; Vp = Vm . SV (3.62)
Theo cch ny, cc gi tr cc bin ca ng c thc t c c, c th c sai s mt t.
Cc sai s trong cc bin d on cho ng c thc t th c 2 loi: sai s h thng v sai
s ngu nhin.
Sai s h thng th xut pht t phng php kim nh c p dng, khi m ta khng
th tho mn htcc iu kin v ng dng m phi thc hin p dng ng dng xp
x. Cng lch ln so vi tiu chun ng dng cng gy ra cc sai s h thng ln hn.
Tuy vt, sai s h thng i khi cn c th do t thit b.
Sai s ngu nhin l do li t vic c cc kt qu ca thit b a ra, v cng c th
do bin ng khng kim sot c ca cc iu kin kim nh. Cc sai s ny c th
c x l bng thng k. Ta c th lm gim sao s ny bng cch ci thin thit b o
c v cc iu kin kim nh, v bng cch tng ln s ln o c.
ci thin mc chnh xc khi chuyn i kt qu kim nh sang ng c thc t di
cc iu kin th nghim c o, cc h s hiu chnh thc nghim K c th c p
dng trong cc phng trnh chuyn i (3.62) s c dng:
Lp = KL . SL . Lm ; Fp = KF . SF . Fm ; Vp = KV . SV . Vm (3.63)
Cc h s hiu chnh thc nghim K ch c c t kinh nghim tch ly trong sut qu
trnh kim nh lp li vi cc m hnh v li ko nguyn mu khc nhau. Cn nhn
r rng chng c bit c gi tr vi cc iu kin thc nghim no v cc h s tht
s ng c c trong mt b tr th nghim khng th c dng hiu chnh cc kt
qu kim nh trong mt iu kin khc vi n, mc d chng c th cho thy xu hng
ng.

113/250

Chng 4. Nguyn l chung v thit k ng c


4.1. Mc ch ca thit k ng c
Ng c c rt nhiu loi, mi loi i hi phi c mt phng php thit k ring cho
n. Mt vi loi ng c i hi phng php thit k kh phc tp s c tho lun k
trong cc chng sau, cn chng ny ch cp n cc nguyn l tng qut p dng
cho thit k nhng trng hp n gin. Mc ch ca chng l s tp trung vo cch
thit lp c cc tham s c bn cho mt ng c cn phi c.
Thit k ng c l mt tin trnh chun b cc chi tit k thut ca ng c v v n ra
nhm tha mn cc yu cu kinh t, k thut, hot ng, x l ng c t ra. Gii quyt
cc yu cu v mt ng c tt, tho mn cc c tnh c bit th khng n gin, trc
ht bi v cng ngh th phc tp v th hai bi v mt s cc c tnh k thut i
nghch nhau cn phi c hi ha. V nguyn l, thit k c mt ng c tt cn
c kin thc, kinh nghim nh bt thc t ca ng c v phi m bo cc yu cu
tnh ton cho n. T kin thc ny, cc bn v v chi tit k thut ca ng c mi c
pht trin thm, ri qua thi cng, kim nh thc t th ng c thit k mi c th c
xem hon thnh. Nu ng c mi khng tha mn, n cn phi c b sung hoc, t
nht, phi thit k li t u loi b cc sai st.
Hu ht ng c mi thng c to ra bng phng php th nghim v sa sai v, d
cc phng php nh th cho ra kt qu rt tt, th chng cng gy tn km v tin ca
v thi gian.
Tng t cc lnh vc khc, mt khi kinh nghim v kin thc c tch ly, s khi
qut ho mt vn no s c nng ln thm, ngha l l thuyt v khoa hc v n
s xut hin. Khng phi ngu nhin l trong khoa hc ng c, mt xu hng l thuyt
v thit k ng c mi xut hin v pht trin t thp k 60 ca th k trc. Khi ,
xu hng c thit k da trn kinh nghim trong vic nh gi cc tham s ng c c
thay th bi phng php phn tch da trn cc nguyn l ng dng.
Trong thit k ng c, hai yu cu cn thit phi nh gi ng thi l: cht lng k
thut nh bt v hiu qu kinh t ca n. Mt khc, ng c c nhiu loi, do , l
thuyt thit k khng nn gii quyt theo li mn, bt di bt dch hoc theo cng thc
nht nh, m ngi thit k phi sng to trong mi trng hp, hon cnh c th.
Hiu qu ca ng c cn ph thuc ln vo nhng hiu bit tp tnh c trong vng ng
c hot ng, m iu ny khng th da trn phng din s hc c. S thch hp
ca mt ng c n tp tnh c v ng trng thng lin quan n kinh nghim nh
bt, n s p t cc yu cu no ln tin trnh thit k, i khi n mang tnh ngh
thut hn l tnh khoa hc.
114/250

Kin thc v kh nng s dng ca ngi ng dn i vi ng c mi cng c nh


hng n nhng c im thit k. Th d, ng c mi thng phc tp, rc ri hn
nn khng thch hp v c duy tr lu di trong ngh c th cng. Mt khc, nu c
cc thit b in t, my mc cng ngh cao cn c trang b thm thao tc ng c,
khi ngi ng dn s phi c tp hun thm v cc k thut. Do vy, thng s
thun li hn nu ng c c gi n gin, ngay c khi ng dn c k nng cao v c
s dch v sa cha sn c.
Di y l cc trng hp thng thy m ng c nn c thit k theo phng php
ng dng:
1. Hiu sut ca mt ng c c khng nh v ni ting nhng cn phi
c ci tin nng cao thm cc c tnh k thut nh l s dng vt liu thch
hp hn, thit b tt hn, hay lm gim trng lng hoc chi ph thi cng.
2. Mt ng c nh bt c hiu qu nhng cn c ci tin thm cho thch hp
vi ng trng mi, k thut thao tc mi, v.v.. Bin th ng c mi ny phi
c pht trin trn c s m bo cc yu t ch yu ca ng c qua kim
nh m hnh, sau ch to kch c y di iu kin khai thc thc t.
3. Kiu ng c thit k c xem l mi hon ton th khng c ging ci
c ri. Kh khn chnh l phn ng tp tnh c i vi phng php nh bt
mi th cha c bit. Khi n kiu nh th phi bao hm vic thit k v
kim nh m hnh thnh cng v c khc bit c bn vi nguyn mu di
iu kin khai thc.
Yu cu c bn trong thit k ng c l tnh kinh t v hiu sut nh bt ca n, iu
ny ph thuc vo nhiu yu t: tnh trng ngun ti nguyn; nhu cu th trng c v
gi c ca n; chi ph hot ng khai thc; s lng, c v loi tu trong vng khai thc;
xa t ng trng n cng; tnh sn c ca vt liu, ph tng ngh c; s h tr k
thut cho sa cha, xy dng i tu; s qun l ngun li thy sn (lut l v cc gii
hn); iu kin kh tng thy vn, s sn c v k nng chuyn nghip ca ng dn;
v cc iu kin kinh t k thut khc. Do vy, thit k mi nn ph hp cng nhiu
cng tt vi cc yu cu ny v cc iu kin k thut, kinh t -x hi khc.

115/250

4.2. Cc giai on thit k


Vic thit k ng c v ph tng lin quan n n c phn thnh 5 giai on v c th
chng lp nhau. l:
1.
2.
3.
4.
5.

Cc nhn nh v nh gi (xc nh cc cn thit cho ng c mi);


Ln k hoch cc yu cu k thut tho mn cc yu cu thit k mi;
Chun b cho thit k khi nim hoc thit k ban u;
Pht trin thit k cc chi tit k thut v vt liu;
Chun b cc bn v thi cng.

Bc nhn nh v nh gi l phi l gii cho c: ti sao vic thay i hoc ci tin


ng c l cn thit, ngha l xc nh r hon cnh khai thc m di hon cnh ny
vic thay i ng c s lm cho hot ng khai thc tt hn, cng bao gm kin thc v
kh nng ca ngi ng dn, v xc nh ci cn t c v hiu qu kinh t, cng nh
nhng ci cn t c khc.
Yu cu k thut c bn ca thit k mi phi th hin c nh sau:
1.
2.
3.
4.

Mc ch ca thit k ng c;
Xc nh kiu ng c v phng php hot ng;
Cc tnh nng ca ng c;
Cc c im cu trc ca ng c.

Hiu qu ca ng c mi ph thuc rt nhiu vo cc yu cu k thut ny. Nu cc c


trng k thut l khng ph hp s lm cho ng c hot ng khng hiu qu. Do ,
nu c th c, ng c hin ang c s dng nn c chn nh l nguyn mu.
chn nguyn mu, Bng 4.1 cho ta mt s c trng ca vi loi ng c quan trng.
Cc c trng hot ng ca mt s loi ng c quan trng
Bng 4.1 Cc c trng
hot ng ca mt s loi
ng c quan trng

Hiu
sut
nh
bt

Thu
nhp
trn
n
v
sn
lng

Chi
ph
thit
b
v
ng
c

116/250

Chi ph hot ng trn n


v sn lng

C
tu
ph
hp
(3)

Nhin liu

Lao
ng

Mc k nng

Chn
lc
sn
Ch
lng
thch
theo
chiu
di

Khc S

M L

Ng c tng y
A-L

A-H

AA
L

Vn

A-L

A-H

H A

A ? ? ? A

A-H

AA
H

A ? ?

A- AH L

Li r

A-H

A? ?
L

AH

R 3 lp

A?
L

AL

A-H

A-H A

Li rng

? ?

A A

Li ko
AL

Gii hn i vi ng
trng thch hp
Li vng (1)

Tnh chn lc thay i theo


cu trc ng c
By
ng

AH
H

117/250

AH

? ?

AH

? ?

AH
L

A? ?
L

AH
L

A-H

Lp (1)

A-H

Cu tay

Cu kiu

A-L

AL
L(4)

H(4)

L(2)

A H

? ? ? H L

Vn

A-H

A-H H A

? ? H L

A-H

A-H

AA
H

A ? ?

AL

A-H

? ?

Cu tay

? ?

AH
L

Cu kiu

A-H

? ?

AH
L

Cu chy

A-H

AA
L

Ng c c nh vng ven
b
Cu (1)

Ng c tng mt
Li vy rt ch

C
n

Li ko

Li vng
V (1)
Cu

A? ?
L

Ch thch: (1) i vi tu
c gii; chi ph nhin liu
c th c gim bng
cch dng bum(2) Cao
i vi loi c gi tr nh
c ng(3) S = nh (<15 m);

118/250

M = trung bnh (15-40 m);


L = ln (>40 m)(4) tn
nhiu lao ng tr khi s
dng my mc miA =
trung bnh; H = cao; L =
thp
Vic ci tin ng c c pht trin trn c s tha mn cc yu cu k thut trn, ngoi
ra cn c hiu bit thu o cc nt ring bit ca c v hon cnh ca ng trng d
nh khai thc. Khi , cc thay i mong mun trong thit k v cc kch thc, thit
b, vt liu, ch hot ng i vi ng c mi c s cho lm vic di cc ch
th, thm d. Cc yu cu k thut nn c hiu r v ng c nn c s so snh h
tng. Th d, tc ko v cc kch thc li ko ch c th c nh gi khi cng
sut tu c bit.
Trong giai on chun b cho thit k th, tnh tng hp ca yu cu cu trc v biu
hin ca li cn c thm tra v xem xt ci li c t thit k. Do vy, tt c cc
thng tin sn c v thit k v hot ng ca ng c nguyn mu cn c nh gi.
Nu xt thy vic kim nh m hnh l cn thit, chng s c thc hin giai on
ny nh gi hnh dng ca ng c, tc , v tr, ln v phng ca cc lc, v.v..
Mt khc, n cng hu ch nu th nghim kim nh p dng vi kch c bng vi ng
c nguyn mu thc t. Trong giai on kim nh mt vi sa i, ci tin thm c th
c thc hin trn c s phn tch cc kt qu th nghim.
Trong giai on thit k k thut tt c cc vn v lin quan n tnh sn c ca vt
liu li, thng, thit b v ph tng ng c phi c xt n. Nu ng c thit k sau
s c sn xut nh l sn phm cng nghip th cc chi tit cu trc, danh sch vt
liu v chi ph phi c nh r.
Cc bn v thi cng cn cha ng tt c thng tin cn thit cho sn xut v hot ng
ca ng c. Hiu qu hot ng ca ng c mi phi c chng thc ng c qui m
thc t di iu kin khai thc tht s ng trng d nh khai thc, v nu ng c
c chp nhn cho sn xut thng mi, mt m t k thut y v hng dn hot
ng phi c chun b pht km theo ng c mi.

119/250

4.3. nh hng cc yu cu thit k v cch gii quyt cc vn thit k


nh lut sinh hc v chn lc t nhin v thch nghi ca loi cng c th c p dng
trong nh s tn ti ca ng c. Mt kiu li no tng c s dng rng ri
trc y th nay c th b mt i hoc b qun lng mt khi ng c mi gip khai thc
tt hn v thun li hn. Vic tch ly kinh nghim hoc yu cu cn loi b kiu ng
c c l c s cho cc nim v thit k mi hoc ci tin ng c.
Cc thng s cho thit k ng c mi c th c chia thnh 4 nhm.
1. Cc thng s m c cng c qua khai thc hoc mong mun mang nt c
trng ca hot ng khai thc, gm: sn lng (C) mi m li, tc di
chuyn ca ng c hoc tc dng chy (V), cng sut tu (P) hoc thi gian
trung bnh ca chu k khai thc. Trong mt vi trng hp, cn cn thm mt
s thng s khc, nh: kch thc ti a ca ng c; kch thc v tnh nng
ca tu, sn lng ti a trn mt chu k khai thc; trng thi bin, cc dng
i dng v bng tri.
2. Cc thng s do chnh quyn hoc qui tc v lut l quc t t ra, nh: c mt
li ti thiu; loi x si s dng; hn ngch khai thc; c c nh bt ti thiu;
cc ti cho php trong ng c v thit b ca n; trng lng ng c ti a cho
tnh n nh ca tu v gii hn cc iu kin khai thc an ton. Cc chun mc
ny thng l c tnh bt buc phi th hin trong thit k.
3. Cc thng s c chn theo trc gic ca ngi thit k cho chc nng ti u
hoc ti thiu, gm: cc chi tit cu trc (s lng v v tr ca cc tm li, s
thng v cc thit b khc). Cc thng s ny khng nn chn ty tin m nn
c t l ho, c v da trn kinh nghim thit k v kt qu tnh ton l
thuyt.
4. Cc thng s c tm thy qua tnh t l trong qu trnh thit k l: kch thc
cui cng ca ng c, ln ca lc cn thng qua ph tng phao, ch, neo,
vn li, v.v.. cn m bo t c ng c mong mun.
V phng din ton hc nu c n thng s (i lng) cha bit c lin quan vi
nhau th phi c mt h thng ca n phng trnh tm rea nhng gi tr. Tuy nhin,
gii quyt vn ny trong ng c th khng d bi hu ht cc quan h chc nng trong
ng c thng i lp nhau, nh gia kch thc v lc cn, hoc gia lc cn v
su khai thc. Do , hu ht cc vn ca thit k ng c u c gii quyt bng
phng php gn ng hoc gn ng lin tc.
Phng php da trn kinh nghim khai thc ng c hin hu c ng dng thm ci mi
c chng minh l phng php tt. Khi mt s c tnh tt ca nguyn mu s
c chuyn trc tip n ng c thit k mi. Nu nguyn mu l tt hon ton, vic

120/250

chn cc tham s thit k mi s n gin hn m bo c tnh ph hp v trnh c


c nhiu sai st ln.

121/250

4.4. nh gi cc c im thit k c bn da trn ng c nguyn mu


Cc c im k thut c bn ca ng c l kch thc, hnh dng ca n, lc cn ca
ng c s l mt hm ca vn tc v ln ca cc lc b gy nn bi cc thit b khc
nhau. Cc thng s ca nguyn mu ny s c chuyn qua ng c mi qua qui tc
ng dng. Mt khc, cc c im k thut ca ph tng ng c tng ng gia nguyn
mu v thit k mi cng cn c biu th qua cc h s t l ng dng v kch thc,
tc v lc, v.v.. (Fridman, 1973).
Nu thit k mi yu cu khng khc bit ln so vi nguyn mu, khi cc yu t c
bn ca n ch cn tnh ton li trc tip t d liu nguyn mu. Nu c s khc bit
ln, khi phi qua kim nh m hnh nh gi tnh hiu qu ca ng c mi.
Khi ng c mi c thit k c s dng d liu t nguyn mu nu c khc bit nh
trong trnh t nghin cu s phi c nh gi theo yu cu ca chng 3, ngha l cn
xc nh tham s t l ng dng cho mt i lng no (SB) tnh ton. T suy
ra gi tr cn c ca i lng , ngha l:
SB =

Bn
Bp

Bn = SB.Bp

y; Bn gi tr ca mt i lng no trong ng c mi; Bp l gi tr ca i


lng tng ng trong ng c nguyn mu.
Theo tiu chun ng dng (mc 3.4) i vi m hnh ng c kch thc thc t, th cc
tiu chun ng dng (Ne, Fr, Sr) phi ging nhau trong c m hnh v nguyn mu,
nhng bi v cc din tch ch li chim ch dng trong tiu chun ny khng cn phi
nh gi. Do , cc tiu chun ng dng ny c th c trnh by di cc dng sau:
SF.Sm

T tiu chun Newton (3.17), ta c:

SC.S.SD.S2 .S2

= 1 (4.1)

L V

T tiu chun Froude (3.20), ta c:

S.S2

S.SD

T tiu chun Strouhal (3.31), ta c:

= 1 (4.2)

SV.SI
SL

= 1 (4.3)

y vic nh danh th tng t trong chng 3, ch c i thnh S.


Ty tng vn thit k m p dng ht hoc ch vi phng trnh (4.1) n (4.3).

122/250

Th d 4.1
Yu cu cho kch thc ca li ko thit k mi th ln hn 30%, nhng li ko tc
thp hn 20% so vi nguyn mu. Cc c tnh k thut ca li l nh nhau Hy
tnh lc cn ca li thit k s khc bit th no so vi nguyn mu cng iu kin
khai thc.
Gii:
gii bi tp ny, ta p dng cng thc (4.1) cho iu kin ng dng v lc gia li
mi v nguyn mu. y ta c:
SL = 1,3 (bi kch thc tng 30%);
SV = 0,8 (bi vn tc gim 20%);
SC = S = SD = Sm = 1 (bi cng d0c tnh li).
Do , SF = S2L.S2V = (1,3)2 (0,8)2 = 1,08
F n = 1,08.F p 1,1.F p
Vy di iu kin c cho, lc cn ca li ko thit k mi th cao hn khong 10%
so vi li nguyn mu.

123/250

4.5. B sung thm cc tham s t l cho thit k mi


T cc tiu chun ng dng trn, ta thy khng phi ch l 3 phng trnh (4.1) n
(4.3) m tht ra n cha ti 10 bin s cn gii quyt. Do , t c mt gii php
chung th cn thit phi xt n mt s quan h khc tm ra cc tham s t l mi
cc phng trnh c th thc hin c.
y ta cn lu v mt s c tnh tng ng hoc t n trong nhng iu kin c
bit hoc d dng bit trc mt s c trng no t chn cc tham s t l cho
thun li hn, l i vi:
Tham s t l S th nn chn cng mi trng cht lng, khi s c S=1.
Tham s t l S? th cn phi bit cc c tnh ca vt liu thit k.
Tham s t l Sm cng c th c xc nh nu bit c li nh bt hoc iu kin
thy ng lc li (ngha l, mt li ln cnh li ko gim lc cn).
Tham s t l Sc c th c xc nh nu ta bit s Reynolds (ReD) hoc cho ng c
lm vic trong khu vc m hnh t ng, khi Sc 1. Tuy nhin, n c ngh rng
gi nh ny th nn c xc minh li trong mi trng hp.
Trong thit k li ko, tham s t l lc (SF) c th c xc nh nu nh ta c th so
snh t l lc cn hoc t l sc ko ca tu gia nh gi t cng thc sau:
SF =

Rn
Rp

Ftn
Ftp

(4.4)

y: Rn v Rp tng ng l lc cn ca ng c thit k v nguyn mu; Ftn v Ftp


tng ng l cc lc ko ca tu thit k v tu nguyn mu tc c cho.
Mt khc, ta bit rng cng sut tu (P) c lin quan ti lc ko li (F), do vy mc
xp x ta c:
SF =

Ftn
Ftp

Pn
Pp

= Sp (4.5)

v vn tc tc (V) qua quan h P = F.V, nn khi ny ta cng c:


SV =

Vn
Vp

=1

Thay th cc tham s t l trn vo phng tnh (4.1) ta c th xc nh tham s t l SL


qua biu thc sau:
124/250

SL =

Sp.Sm
Sc.S.SD

(4.6)

Th d 4.2
Mt li ko thit k c s mt li Mp = 300 mt th ph hp tt vi tu c cng sut
Pp = 400 m lc. Mt li ko tng t s bao nhiu mt li s ph hp vi tu c
cng sut Pn = 200 m lc?
Gii:
Bi hai li ko l ng dng, SC=Sm=SD=S=1 v SL= Mn/Mp. Khi , t (4.6) ta
tnh c:

Mn = Mp.Sp = Mp.

Pn
Pp

200
400 = 212 mt li

= 300.

Tham s t l kch c SL cng c th c tnh qua so snh sn lng nh bt trn n


v thi gian ca ng c thit k CTn vi nguyn mu CTp. Theo (1.2), ta c:
CTn
CTp

CEn Wn ETn
CEp . Wp . ETp

(4.7)

Gi s rng trong ng c mi tc khai thc ng vi n v theo th tch lc c (n)


l Wn nhng sn lng nh bt trn n v n lc khai thc (CE) v hiu sut thi gian
hot ng (ET) th vn ging nh nguyn mu. Khi :
CTn
CTp

Wn
Wp

n Tfp
Tfn . p

(4.8)

Nu cho rng tng sn lng l CT.Tf, th (4.8) s cho ta:


CTn Tfn
CTp . Tfp

n
p

(4.9)

Vy, t l ca tng sn lng nh bt th t l vi th tch nc lc c ca thit k


mi v nguyn mu.
Th tch nc lc c c th c din t nh l:
= A.V.Tf (4.10)
y: A - l din tch lm vic ca ng c (din tch ca ming li ko, hay din tch
bao vy ca li vy rt ch, v.v..); V - l tc khai thc.

125/250

Nhng, nh c tho lun trong mc 3.2.1, din tch lm vic th t l vi bnh


phng ca kch thc c trng ca li, m: A ? L2
Khi , nu lng thi gian c nh bt bi ng c mi v nguyn mu l nh nhau,
Tfn = Tfp, khi t (4.9) v (4.10) s cho ta:
CTn
CTp

L2 V
n n
.
L2 V p

(4.11)

hoc: SCT = S2L.SV khi : SL =

hoc: Ln = Lp.

CTn Vp
CTp . Vn

SCT
SV

(4.12)

y: L - l bt c kch thc c trng no ca ng c.


Th d 4.3
Hy tm t l kch thc tng ln l bao nhiu so vi ng c nguyn mu tng ln sn
lng nh bt ln 20% nu nh vn cng thi gian v tc khai thc.
Gii:
Theo iu kin trn, ta c: CTn/CTp = 1,2 v Vn/Vp = 1
khi , t (4.12) s cho ta: Ln = Lp.1,2 = 1,1.Lp
ngha l, cc kch thc cn phi tng ln trong ng c mi l 10%.
Tng t nh quan h ca sn lng theo khi lng nc khai thc, cng thc (4.11)
c th sp xp li tnh cho vic tng ln trong sn lng trn n v thi gian bi mt
ng c ln hn, da trn mc sn lng ca nguyn mu bit trc. Vic c lng
th tch khai thc ny khng lin quan n cc bin ng trong phn b c hoc ca
cc phn ng khc nhau ca c i vi cc ng c c kch c khc nhau.
Mt khi cc quan h chc nng khng gii quyt tt c cc bin, mt vi tham s
t l, nh l SL hoc SV c th c cho m th mt lot cc gi tr t c mt
vi khc bit v chn gi tr tt nht trong s ny.

126/250

4.6. Tnh cc tham s t l cho ng knh thng v ch li


Vic tnh cc tham s t l th (SD), m th ny lin quan n cng lc ca ch
hoc thng hoc dy ging trong mi quan h vi cc ti gy ra cn phi c x l
ring bit.
i vi cc kiu ng c nhng ni m sc ti cng trong li c lin quan c bn n
tng kch c (din tch) ca ng c, nh trong li rng hoc li r (SDt), c th c
tnh bi phng trnh:

SDt = SV.

Sf.Sm.SL.SE1
Sr.SE2

(4.13)

Tuy nhin, nhng ni m sc ti cng trong ch li b gy ra c bn do bi lc cn


thy ng ca li, nh trong ng c ko c trang b y , khi :
SDt =

SL.Sf.SEk SV 2
Sr . SE2

( ) (4.13a)

Ngoi tr nhng ni li c Dt/2a ln (>0.05) v li trong ng c mi khng tng


ng tt vi nguyn mu, SEk 1 v c th c b qua.
Hai tham s t l mi (Sf v Sr) cn c xc nh trong phn tch trn l:
Tham s t l (Sf) l t l cho tham s an ton v ti i vi ch li trong thit k mi
(fn) so vi trong nguyn mu (fp), ngha l:
Sf =

fn
fp

(4.14)

y, tham s an ton (f) c nh ngha nh l t l ca ti t (Fr) hay lc cng t


ca ch n ti lm vic ca n (F), ngha l: f =

Fr
F

(4.15)

Tham s t l (Sr) l t l ng sut t i vi ch trong thit k mi (r) so vi nguyn


mu (p), ngha l: Sr =

rn
rp

(4.16)

y, ng sut t (r) i vi ch l lc cng (t) ti a Fr trn n v tit din St,


thng thng c din t trong kg/mm2: r =

Fr
St

(4.17)

Phng trnh (4.13) hoc (4.13a) cng c th c dng nh l mt quan h ng dng


b sung khi c qu nhiu tham s cha bit, nh c m t trong mc (4.5).

127/250

Nu cc ti ln ch li khng phi gy ra do lc cn thy ng m do vic gng sc


vng vy hoc do trng lng c ln mc vo li, khi :

SDt =

Sf.S3

Sr

(4.18)

c th c p dng tm ra SDt.
Phng trnh (4.13) v (4.18) gip cho vic tnh ton SDt ch c gi tr khi th ch Dt,
c mt li m, h s rt gn E, sc cng v tham s an ton ti f l khng i trn ton
b li. Nhng nu li c bao gm cc kiu li khc nhau, th phi p dng cc gi

tr trung bnh ca chng. Dt, m, E c tnh ri theo cc cng thc (3.11) n (3.13),

v tng t cho v f l:

.S

i = 1 i ti
k
S
i = 1 ti

(6.19) v f =

f .S
i = 1 i ti
k

S
i = 1 ti

(6.20)

Th d 4.4
Tnh th ca ch li rng c ko tc tng ln 20% v c c mt li tng
ln 20% so vi li nguyn mu. Cc kch thc, kiu li v ti an ton l nh nhau.
Ti cng trong li c gi nh l t l vi tng kch c (din tch) ca ng c, ngha
l nh nhau trong c hai li v khng b nh hng bi cc thay i trong c mt li
hay c ch.
Gii:
Theo cc iu kin trn, SL=1,0; SV=1,2; Sm=1,2; Sf =1; SE1=1; SE2=1; Sr=1. T
cng thc (4.13), ta c:
SDt = 1,2.1,2 1,3

iu ny c ngha l th ch li cn tng thm 30%.


Trong thc t, mt vi khc bit t cc gi tr tnh ton cho kch thc ca cc phn
trong ng c v cc c trng ca li (Dt v a) l khng th trnh khi, bi cc vt liu
sn c th t khi ph hp ng vi yu cu theo cc c im chi tit k thut. Nu Dt v
a sn c l khc bit ng k so vi yu cu ca cc gi tr c tnh ton, cng nh i
vi yu cu ca ng c (kch thc, lc cn, v.v..) th c th c tnh ton li, hoc h
s rt gn cn phi sa i thch nghi vi cc khc bit ny.
Th d 4.5

128/250

Tm tham s an ton v ti cho ch li rng c c mt li tng ln 1,5 ln so vi


nguyn mu, cn vt t, ng knh ch, v h s rt gn l nh nhau. Kch thc li
rng tng ln 15% v tc ko tng ln 10%. Gi nh rng ti cng trong li th t l
tng ng vi tng kch c ca ng c.
Gii:
Theo cc iu kin m t trn, ta c: Sm=1,5; Sr=1; SD=1; SE1=SE2=1; SL=1,15;
SV=1,1. T cng thc (4.3), ta c:
Sf =

S2

D
S2
V

Sr SE2

Sm SL SE1

(1,1)

(1,5)(1,15)

= 0,48

Vy, tham s an ton ti ca ch trong li rng mi th bng mt na so vi nguyn


mu. Tuy nhin cng cn p dng cng thc (4.13a) v nh hng ca cc thay i ny
i vi tham s an ton khi m sc cng ti trong li b gy ra c bn do lc cn ca
li.
Ta bit rng th dy ging phi bo m sc chu ti trong qu trnh lm vic.
Do vy dy ging ( hay thng) cn phi c mt tham s an ton cho n. Vn s n
gin khi cc c trng ca thng nguyn mu c bit trc. Khi , tnh tham s t
l SD cho ng knh dy ging trong thit k mi v trong nguyn mu th biu thc
di y (4.21) c th c p dng :
SDl =

Sf SF
Sr

y: Sf =
cn SF =
v S =

Fn
Fp

rn
rp

(4.21)

fn
fp

(4.22) - l t l ca cc tham s an ton cho thng,

(4.23) - l tham s t l chung ca cc lc,

(6.24) - l tham s t l cho ng sut t (lc cng t trn n v tit din)

ca thng trong thit k mi v nguyn mu.


Th d 4.6
ng knh dy cp ko li rng l bao nhiu khi lc ko ln b (hoc lc cn) ln
hn 1,5 ln so vi nguyn mu, trong khi vt liu v h s an ton l nh nhau.
Gii:

129/250

Theo cc iu kin m t trn, ta c: SF=1,5; Sf=1; Sr=1. Khi , p dng phng


trnh (4.21), ta c:
SDl = 1,5 = 1,22

Vy, ng knh cp ko li rng mi cn phi tng ln 22% so vi nguyn mu.

130/250

4.7. Tnh ton cc thnh phn ph tr ng c


Tham s t l lc SF l tham s c bn trong thit k cho bt c ph tr ng c no.
Tham s ny cn phi l nh nhau trong c hai li v ph tr ng c. V vy, i vi
bt k thnh phn ca ph tr no, ta c:
Fn = Fp . SF (4.25)
Sau khi tnh c Fn th ta c th chn kiu v kch thc da theo lc ny.
Th d 4.7
Tm c ca vn ch nht cong cho li ko mi c tng lc cn 2000 kg mi tc
c cho. Bit rng, lc cn ca li ko nguyn mu cng tc l 3000 kg v vn
c kch thc l 2 x 1 m. Cng kiu vn cho c hai li ko.
Gii:
Tham s t l lc ca hai li ko l:
SF =

Fn
Fp

2000
3000

= 0,67

Do d, lc cn ma st yu cu cho vn li phi l:
F n = 0,67 F p
Theo phng trnh (2.19) lc cn ma st thy ng Fdy sinh ra bi mt vn li th t l
trc tip vi din tch ca n Ad, cc iu kin khc (kiu vn, gc tng v vn tc) th
bng nhau. V vy,
F dyn = 0,67 F dyp
C ca vn li ko mi c tnh theo ng dng hnh hc l:
SL =

Fn
Fp

= 0,67 = 0,82

Nu cho rng SL = Ln/Lp, th chiu di L cho vn li mi phi l:


L = 2 x 0,82 = 1,64 m
v chiu cao H l: H = 1 x 0,82 = 0,82 m.

131/250

4.8. Chun b bn v v cc chi tit k thut


Cc tnh ton cho cc thng s c bn ca ng c mi c thc hin trong sut giai
on thit k ban u s l c s cho vic m t chi tit cc thnh phn ng c tip theo
v chun b cho vic v ra cc bn v chi tit v k thut thi cng ng c. Cc bn v
nn c v theo t l cng theo ng t l chung cng tt.
i vi li ko, li rng, tiu chun ISO (1975e) ngh rng cc rng (phn
ngang ca li) ca cc phn trc v sau ca mi phn li, c v theo t l E1 =
0,5; su hoc chiu di ca mi phn li c v theo t l E2 = 1,0.
Cn theo tiu chun (ISTPM-FAO-ACTIM) ca Php (Nellc & ctv, 1979) c khc
bit nh so vi tiu chun ISO, trong su hoc chiu di ca mi phn li c
v theo E2 = 0,9 v rng trc v sau c v tng ng l E1 = 1 (0,9)2 = 0,436
. Tiu chun ca Php th c v hi kh p dng hn mt cht so vi phng php ISO,
nhng bn v cho cc h s rt gn trung bnh th gn xp x vi thc t. Mt khc, cc
kch thc ca cc phn li th khng b mo v chng tng ng chnh xc hn cho
ging ming c cng t l v cc cnh bn cng chnh xc hn. Theo cch ny, cc kch
thc c th t l trc tip vi bn v. T l ca cc tm li ny thng phi theo tng
bc ca cc phn li da trn ln ca tng phn, lm cho h s rt gn ca mi
phn li l khc nhau.
i vi li r, chiu di c v theo chiu di ca ging phao. Khi li c cc ging
bin, th chiu su c v theo chiu di thc t ca n; Tuy vy, n nn c v theo
su dn xung ca li.
i vi li vy rt ch, hoc li rng th chiu di c v theo chiu di ca ging
phao v su theo li m rng su xung thc t ca n. Nhng nu khi cc kch
thc th hin l qu nh so vi khng gian ca bn v k thut, n s lm kh khn
cho vic th hin cc chi tit k thut, th bn v th hai cho php bp mo bn v c
t l theo phng ng ln hn t l theo phng ngang ni no chi tit k thut cn
c thm vo.
Tt c cc chiu di nn theo n v SI. Cc kch thc ln hn c th c din t theo
n v mt vi 2 s l, cc kch thc nh hn c th c din t theo mm. Nhng nu
cn phi theo khc vi qui c ny th nn ch r ra n v s dng.
Ngoi ra cho cc bn v v li v dy ging t c t l chnh xc ny, th cc k
hiu hoc n v sau y cn phi c thm vo bn v bn v khng m h, kh
hiu:
i vi mi phn li:

132/250

Cc chiu di phn trc (hoc g trn) v phn sau (hoc g di) theo s
mt li (M) hoc theo mt li ko cng (m);
S mt li (M) hoc chiu di li ko cng (m) cho khong cch gia phn
trc (hoc g trn) v phn sau (hoc cc g thp hn);
Chiu di mt li ko cng theo mm;
Chu k ct th p dng cho cc cnh xin;
Kiu x v mt tuyn tnh (tex tng) ca ch li nn theo qui c trong vt
liu ng c;
Nu l ch i (2 si se song song) nh trong li dt, hoc trong t li s
c nh ngha theo DY, v nu c kiu gt khc bit so vi gt n an
(hoc dt li) c dng, th nn c tn cho n;
Cc c im c bit, nh: mu sc, ging i, sn ghp li, ng sn
khng bnh thng hoc c rt gn,... cn phi c ch r ra.
i vi dy ging, cc ph tr v cc ng c c bit nh: by, lp, co, cu,... th bn
v khng th chun ha nh i vi li. Trong trng hp ny, bn v phi cnh, v
phng, v.v.. c th c p dng nu thy cn thit nhm chuyn ti c ni dung thit
k. Khi cc thng tin v cu trc cn c nh r.

133/250

4.9. Giai on thit k cui cng v cc kim nh


Kim nh v th nghim thc t ng vai tr quan trng trong thit k ng c v c
tin hnh t khi chn nguyn mu, pht trin cc chi tit k thut v cc giai on thit
k khc.
Khi nhim v l to ra mt ng c thit k mi hon ton, th trc ht mt m hnh ca
thit k mi phi c chun b theo cc tham s t l no . Kim nh m hnh l lm
cho ng c thit k c th p dng c. Khi m hnh ng c kch thc thc t cho
kt qu tt, thng l c b sung thm, th n c xem nh l nguyn mu. Kim nh
t l thc t c th l th nghim k thut hay th nghim nh bt.
Th nghim k thut nhm chn mt nguyn mu thch hp hoc nhm nh gi cc
c trng tht s ca ng c mi. Chng c th c tin hnh trong 3 giai on: gm:
chun b; o c; x l v phn tch d liu.
Giai on chun b, gm: tho k lng chng trnh th nghim v cc tin trnh kim
nh; ch to ng c thc nghim; v chun b cc cng c o c. Trc khi kim nh.
ng c th nghim c xem xt cn thn m bo rng n ph hp vi cc thit b
k thut, bt c khc bit no so vi thit k u phi c ghi nhn li y . Cc c
trng k thut ca ng c c gim st o c bi cc thit b ch th t xa, c b
tr trc tip trn ng c v phng li. Chng bao gm cc thit b gim st, o c cc
kch thc, hnh dng v v tr ca ng c trong nc, cc lc v tc . D liu c
ghi li bi cc cc thit b t ghi nh l my ghi sng tng su v cc lc k t ghi th c
th c xem xt vo cui mi th nghim. Cc thit b in v mn hnh theo di thy
m trn phng li s cho bit thi gian tht s sut qu trnh th nghim.
Kim nh k thut ng c qui m thc t c to dng trong vng bin c chn c
bit vi iu kin tng i n nh v dng chy, thi tit, su, v.v.. nhm gim cc
bin ng trong cc kt qu do my a ra v do s gim s ln kim nh v chi ph
th nghim.
Cc x l bc u ca d liu thc nghim c c trong sut cc kim nh k thut
bao gm tnh ton gi tr trung bnh ca cc i lng c trng ca ng c o c
c v nh gi mc chnh xc ca chng ( tin tng). Cc tin trnh x l d liu
th tng t nh c m t trong mc 3.6.5. Cc biu v cc biu thc i s cn
c pht trin m t cc mi quan h chc nng gia cc c trng ca ng c.
Mc ch ca cc th nghim ng c l nhm cung cp mt nh gi cui cng v ng
c mi, lin quan n ton b h thng ng c. Cho mc ch ny, cng thc (1.8) c
th c p dng cho mt ch s v hiu qu kinh t ca h thng nh bt

134/250

Ec =

an CTn Tn bs
as . CTs . Ts . bn

Trong ny, h s so snh gi tr kinh t Ec c xem xt qua sn lng khai thc ca h


thng khai thc c v mi (an/as) qua so snh gi trung bnh trn n v sinh khi sn
lng t c ca hai h thng. Cho mc ch ny ta nn dng cc thng tin v sinh
khi t c trong mi m khai thc, thnh phn loi, phn b chiu di c, v.v.. Sinh
khi c th c o lng bng cc thng cha sau khi phn loi theo loi, theo cht
lng v theo theo gi bn bun.
nh gi kh nng nh bt tng i (CTn/CTs) n th cng cn thit nh gi
thi gian khai thc c yu cu cho mi chu k hot ng.
Tui th k vng tng i ca hai h thng (Tn/Ts) t d liu v mi mn, x rch ca
h thng nh bt trong sut cc th nghim khai thc.
Tng chi ph tng i cho hot ng ca hai h thng (bs/bn) c nh gi t chi ph
ch to tht s ca cc ng c kim nh v cc chi ph hot ng c c tnh.
Vo lc bt u th nghim, ch c chi ph ch to l c bit, trong khi cc nhn t
khc cn phi c tnh ton di cc iu kin khai thc bi chng thng khng nht
qun v cha ng nhiu sai lch nu nh s ln kim nh l qu t.
Do t c d liu i din nht cho vic so snh gia h thng mi v c, nh
bt so snh cn c to dng, th d, p dng cc ln ko song song hoc ko cho
nhau khi so snh cc li ko.
Trong cc th nghim so snh xen k nhau, hai ng c ln lc c s dng nh bt
lun phin nhau trn cng mt tu khai thc. Phng php ny th thch hp cho khai
thc li ko tng y hay tng mt c c phn b u.
Trong cc th nghim so snh c lp, hai ng c c dng trong cng di thi gian
hai tu khc nhau vi cng tc ko li c cng ng trng v cng mt phn
b c, nhng cc ng ko li v thi im th, thu li ko khc nhau. Th nghim
khai thc c lp th yu cu t thi gian, nhng chng c nhng bt li ring ca chng
nh l cc khc bit trong cc k nng ca ngi ch huy v thy th on, v cc c
trng ring ca tu cng nh hng n kt qu th nghim. Do bi cc khc bit ny,
hai tu nn trao i li ln nhau trong sut cc th nghim so snh. Vic ko li so
snh song song nhau th c to dng bi hai tu ko trn hai ng song song nhau,
v, nu c th c l cng giai on thi gian cho kh nng tin cy ca cc kt qu
kim nh c ci thin hn. Phng php ny th c p dng trong nhiu trng
hp, c bit l khi mt c phn b khng u trong ng trng th nghim.

135/250

Phn II. Ngh Li ko


Chng 5. K thut khai thc li ko
5.1. Phn loi li ko
C nhiu cch phn loi li ko, ngi ta c th cn c: vo tng nc hot ng; theo
s tu (thuyn) p dng; vo ng lc c trang b; da vo kt cu li; da theo
phng tin vt l tng cng nh bt; d vo s ming li d0c ko; v da vo
i tng khai thc,... m phn loi li ko. Nu:
Cn c theo tng nc hot ng, c th phn thnh::
Li ko tng y, lun lm vic st y (H 1)
Li ko tng gia, lm vic lp nc gn y ln ti mt nc (H 2)
Trong li Ko tng y chim a s.

Li ko tng y

Li ko tng gia

H 1 - Li ko tng y.H 2 - Li ko tng gia. nh ca FAO, 1985 nh ca FAO,


1985
136/250


Cn c vo s lng tu thuyn ko li, c 2 loi:
Li ko n (gi n): n ui (H 5.3a); n mn (H 3).
Li ko i hay Gi i, hay Co i (H 4)

Li ko mn

Li ko i (co i)

Cn c vo ng lc tu thuyn ko li, c 3 loi:


Li ko thuyn bum (t s dng)
Li ko thuyn bum lp my
Li ko c gii
Cn c vo cu to li, c 5 loi:
Li ko c cnh
Li ko khng cnh
Li ko 2 thn (2 tm)
Li ko 4 thn (4 tm)
137/250

Li ko dy
Cn c vo phng tin vt l tng cng nh bt

Li ko 2 li. nh ca FAO (1985)

Li ko vn. nh ca FAO (1985)

Li ko thng
Li ko in
Li ko nh sng
Cn c vo s lng li c ko
Li ko 2 li (H 4)
Li ko 4 li
Li ko 8 li
Li ko 16 li
Cn c vo h thng m ming li
Li ko c vn li (H 5)
Li co rng
Li co khung
Cn c vo i tng nh bt
Li ko tm
Li ko c
Li co s, ip

Hin nay ta ang giai on th 2 ca k thut khai thc, ngha l c s kt hp gia


c gii vi cc c tnh sinh hc c, chng hn, nh c kt hp in, nh sng,...

138/250

5.2. Li ko tng y
5.2.1. Cu to li ko
Cu to ca li ko gm: o li, cc dy ging v cc trang thit b ph tr (H 5.6).

o li
o li ko bao gm 4 phn chnh: Cnh li, li chn, thn li, v t li (H 5.7a).
Ngoi ra trong tng phn li cin c chia ph thm da theo kch thc mt li v
th ch li (H 5.7b)

139/250

Cnh li
lm ra cnh li ngi ta c th an mt mch to thnh tm li theo phng
php tng hoc gim, hoc c th s dng tm li c dt sn ri ct ra thnh tng
tm li c hnh dng no , sau cc tm ny c rp li bng cc ng sn
qun hoc c th kt hp gia c an v ct.
Cnh mt li, theo qui lut i t ming tr vo thn v t th nh dn, mt li ti t
l nh nht. Vt liu lm li c th bng si thin nhin, nh si bng, ay, gai,... hoc
140/250

bng vt liu si tng hp nh Polyetylene, Nilon,... Hin nay si thin nhin t c s


dng trong ngh c, bi cng t thp v d bi mc nt khi lu trong nc.
Bin ngoi ca cnh li thng c 3 dng sau: hnh nn, hnh phng nn v hnh ch
nht.

y, dc ca ng bin c nh gi bng nghing K. nghing K c


tnh nh sau:

K = tg =

hay: K =

b
h
B1 B2
2h

trong : B1 = 2.a.n1.U1
B 2 = 2.a.n 2 .U 1
h = 2.a.m 2 .U 2
y: a l kch thc cnh mt li; n1 v n2 tng ng l s mt li ca cnh y
trn v y di; U1 v U2 tng ng l h s rt gn ngang v h s rt gn ng ca
tm li.
Lu :

141/250

Khi nghing K nh, th li s di, gy tn nhiu nguyn vt liu, gi thnh


s cao.
Nu nghing K ln, li s nh, gi thnh thp, nhng c d thot ra ngoi.
u cnh li
Hin nay, li ko trn th gii c cc dng u cnh li nh sau: u cnh thng; u
cnh hnh thang; u cnh ct vt; v u cnh dng ui n.

Trong cc dng u cnh nh trn thu cnh ui n thng c p dng nht bi


cho m cao l ln nht. Thc nghim v m cao ca cc loi u cnh cho thy
rng nu ta gi nh l m cao ca u cnh ui n l 100% th u cnh ui thng
v u cnh rt ngn c m cao l 70%; u cnh hnh thang l 75%; v cu cnh
ct vt l 80%. Do vy, ty theo i tng nh bt m ta chn u cnh c m cao
thch hp.
Cnh li
Trn th gii hin nay c cc dng cnh li sau:

142/250

Tc dng ca cnh li li l tng din tch vy vt c, tm. Cnh li cng di th


din tch vy vt cng ln, nhng sc cn cng tng ln. gim lc cn cho cnh li,
ngi ta ni thm vin trng. Tc dng ca vin trng gip a vn li ra xa cnh,
gim s c gy rch cnh li, ng thi to iu kin cho vn lm vic an ton, n
nh. Vin trng ng thi cng l mt cnh li gi c kh nng la qut c, tm.

Chiu di li chn:
Lli chn = (0,3-0,4).B
Chiu di li cnh:
Lcnh = (0,2-0,3).B
143/250

Lu :Cnh li ko tng gia th ngn hn cnh li ko tng y.


Chiu di hm trn:
Lhm trn = (0,12-0,2).B
y: B l chiu rng ko cng ca tm li chn.
nghing ca tm li chn:
K = 0,2-0,3
+ Thn li
Tc dng ca thn l tip tc la v hng c vo t. Do thn li phi di nn than
c th c phn thnh nhiu on thn c kch thc cnh mt li v th ch li
khc nhau.
Hin nay c 3 dng thn li sau: thn hnh nn; thn phng nn; v thn hnh ch nht.

- Chiu di ca thn: Lthn = (0,2-0,6).B


nhng thng thy nht l : Lthn = (0,3-0,4).B
trong : B l chiu rng ko cng ca mp trn ca thn.
- nghing ca thn: K = (0,2-0,3) ngha l = (16-18)o
+ t li
t li l ni gi c, cha c v bt c. Do nhim v ca t l khng cho c
thot ra ngoi, cng nh khng cho c ng vo li. V th, t li l ni c kch

144/250

thc mt li l nh nht v th ch li ln nht so vi cc phn thn v cnh (d/a


>>). Ta c cc dng kiu t li sau:

Trong qu trnh lm vic t li ko lun b ma st vi nn y, nn t thng bi mi


mn, do , phn t ngi ta cn lm thm o bao t, o ny c th ch li ln
hn v chng mi mn tt hn so vi o t li.
nghing ca phn t : K = 0,12-0,16
rng phn t th ph thuc vo chiu rng ca phn dng cho trt li khi tu (
ui tu), ph thuc vo lc ko ca my ti v ph thuc vo lng c cha trong t
li. Ta c th tnh chiu di t li ko theo cng thc sau:
L=

G
q

+n

trong : G l sn lng (theo tn) ca mt m li ko.


q l trng lng c cha trong 1 m chiu di t.
n l chiu di d tr, thng n = 2-2,5 m

Cc trang thit b ca li ko
+ Phao
Trong li ko ngi ta dng phao nng ming li, Trc y ch yu l dng phao
thy tnh, ngy nay ngi ta kt hp gia phao thy tnh v phao thy ng. Phao dng
trong li ko ch yu l phao cu bng nha hoc thy tinh tng hp. Nhng nhc
im ca phao hnh cu thy tinh thng b v v su ln d b ngm nc, nn
ch yu dng su nh hn 100 m nc. su ln ngi ta phi dng phao kim
loi (H 5.8).

145/250

nng m ng cho ming li ko, ngi ta cn lp thm ging phao bi mt


s phao thy ng, phao ny s c sc ni tng ln rt ln mt khi lm vic trong mi
trng c lu tc dng chy hoc vn tc tu.

Nu gi P l lc ni ca phao thy ng, th lc ni ny s l:


P = q + Ry

trong : q l thnh phn lc ni thy tnh; Ry l thnh phn lc ni thy ng


T y ta thy, nu:
Nu vn tc nc ln phao thy ng V = 0 th Ry = 0, khi : P = q, ngha l,
lc ni ca phao thy ng s bng vi lc ni thy tnh.
Nu vn tc nc ln phao thy ng V 0 th Ry 0, khi : P= q +Ry, ngha
l, lc ni ca phao thy ng s bao gm c lc ni thy tnh v lc ni thy
ng.
Ngoi ra, lm tng m cao cho vin phao ngi ta cn lp diu ming li
ko (H 5.9).

146/250

+ Cc dy ging trong li ko
Tc dng ca ging phao v ging ch nhm to m ng cho ming li ko. Cc
dy ging trng (dy i), gm: ging trng ca ging phao (i phao); ging trng ca
ging ch (i ch); v ging trng ca ging lc hng (i bin) nhm a vn ra xa
li v tng din tch la qut.
Dy nng ming li chy dc theo ging phao n gia ging phao ri vng theo cnh
li i xung ging ch. Mc ch s dng ca dy nng ming li l nng ging
ch nng ln trc khi thao tc thu li.
i vi li c gii th ging phao gm 3 on, mi on c lm bng dy cp thp
c bc si thc vt bn ngoi. Ging ch cng gm 5-7 on dy cp thp c bc si
thc vt. Cn lu l trong li ko c hai loi ging ch: ging ch cng v ging ch
mm.
Nu nn y tng i mm, bng phng th ngi ta dng ging ch mm. Chng hn
vng Vnh Bc b, bin ng-Nam b v vnh Thi lan thng dng loi ging ch
mm ny. Nu nn y kh cng, g gh, lm chm th dng ging ch cng chng
mi mn, chng hn mt vi vng ca bin Trung b.
Thng thng, i vi ging ch mm, bn trong c li ging bng cp thp, th bn
ngoi trc ht c qun mt lp ch li c, sau qun dy thng mm (H 5.10a, b,
c).

147/250

148/250

Cc ging lc hng ca thn li c chc nng gnh bt cc lc ti cho li


trong qu trnh dt li. m bo cho li khng bi rch do ti qu ln tc
dng ln li. Cc ging ny c lp dc t u cnh ra ti t li ko.

Vng dy tht ming t c lp c lp quanh t li ko thng qua h


thng cc vng khuyn. Khi thu sn lng ngi ta dng my ti v cn cu
thu dy ny nng sn lng ln tu.
Vng dy phn chia sn lng c dng khi sn lng khai thc cao nhm
trnh trng hp t b rch do sn lng qu nng.
+ Que ngng
Que ngng c lp u cnh li, c tc dng m bo n nh m cao ban u
ca ming li ko (H 5.11).
C nhiu dng que (thanh) ngng, gm: que ngng l ng thp hnh tr, di t
(0,8-1,2)m; Que ngng dng con ln; que ngng g th cng, di (20-30) m,...

149/250

Gn y c nhiu li khng dng que ngng. Cu trc li khng dng que ngng
thng c m cao rt ln, thng p dng cho khai thc c tng y v tng gia.
+ Dy cp ko
Dy cp ko dng ko v a li n su cn thit phc v cho vic nh bt.
Dy cp ko c th lm bng thng hoc cp thp. Tu thuc vo cng sut ca tu, tc
dt li v sc cn ca h thng li m c th khc nhau. di ca dy cp
ko phi m bo a li n su cn thit v c vng thch hp sao cho li
v vn lm vic n nh, ng thi phi c chiu di d tr thch hp c qun sn
trong tang ti li ko.
+ Dy i
Tc dng ca dy i (ging trng) ngoi vic a vn li ra xa cnh, n cn c tc
dng la c. Dy i thng c ng knh ln hn dy cp ko (do c bc thm dy
si thc vt bn ngoi), nhng lc t nh hn dy cp ko. Trong qu trnh lm vic
nh vt qut st y ca vn dc theo h thng dy i m hnh thnh nn bc tng
bi v hnh lm cho c khng dm chui qua h thng dy i ra ngoi ming li.
150/250

+ Vn li
Vn li c nhim v to m ngang cho ming li, n nh din tch la qut ca
li ko. Vn li c b tr hai bn u cnh li. Ngoi ra hin nay tng m
cao cho ming li, th ngoi phao, ngi ta cn lp vn vin phao, gi l diu. Vn
li c rt nhiu dng, gm: vn cha nht phng; vn cha nht cong; vn bu dc
phng (1 khe, 2 khe, 3 khe); vn chm cu; vn l sch,... (H 5.12).
Vn li ko thng lm bng g c np thp gi bc li, trong mt s vn chm cu
ch dng ton bng thp. Gn y ngi ta s dng nhiu vn cc loi vn bu dc v
chm cu, bi m ca n ln hn rt nhiu so vi vn phng.
Lc m ca vn (R) l tng ca lc cn ma st (Rx) v lc bng thy ng (Ry).

R = R x+ R y

H s lc m ca vn li (K) c tnh nh sau:


K=

Ry
Rx

Cy.
Cx.

V2
.S
2
2
V
2

.S

Cy
Cx

Trong : Cx v Cy, tng ng, l h s lc cn ma st v h s lc bng; l mt


cht lng; V l tc dch chuyn ca vn li; S - l din tch vn li ko.

+ Cch lin kt vn vo cc h thng li, dy i v cp ko


Ta c s lin kt vn vi cp ko nh sau (H 5.13):

151/250

152/250

5.2.2. Phng php biu th kch thc li ko


Vit Nam:
S mt li ming x 2a ming (mm) x Chiu di t cnh ti t (m)
Trung quc:
Chiu di vin phao (m) x Chu vi ko cng ming (m) S mt li ming
Ty u:
Chiu di ging phao (m) / Chu vi ming li (m)

153/250

5.2.3. Tu nh li ko v k thut khai thc li ko


S b tr mt boong tu li ko ui v tu li ko mn
Trong thc t nh bt bng li Ko ta thy c hai kiu b tr mt boong lm vic l
b tr trc Cabin (Tu li ko mn) hoc sau Cabin (ti li ko ui). S b tr ny
tu thuc vo mc ch s dng nhng cng cn ph thuc vo kiu thit k tu truyn
thng ca tng a phng khc nhau. Mi kiu b tr u c cc u, nhc im ring
ca n.
S b tr tu li ko mn
Ta c mt s s b tr mt bng boong mt s tu li ko mn nh sau (H 5.14):

S b tr tu li ko ui

154/250

Ta c mt s s b tr mt bng boong mt s tu li ko ui nh sau (H 5.15):

155/250

5.2.4. S b tr cc thit b trn tu li ko mn v k thut khai thc


li ko mn
S b tr h thng thu v th li
Cc trang thit b trc tip phc v cho khai thc li ko, bao gm cc my ti ko v
th cp; cn cu nng li v vn; v mt s trang thit b khc. Ta c s b tr h
thng ti th v thu li nh sau (H 5.15):

K thut khai thc li ko mn


K thut khai thc li ko mn gm 5 bc: Chun b; Th li; Dt li; Thu li;
v ly c (ng thi chun b cho m khai thc tip theo sau ).
+ Chun b
Trc khi bt u i khai thc th cc cng vic cn thit phc v cho chuyn bin u
phi c chun b trc v y . Phi kim tra li li, cc loi dy, c bit l dy
cp ko cn phi c so li cho bng nhau, c nh du tng on chiu di, cc lon
ln, ru-l,... u phi xem xt li, thay th nu cn thit. Cn d phng thm mt hoc
hai vng li ko phng khi rch hoc mt li do gp phi chng ngi vt nn y
trong qu trnh hot ng.

156/250

Tu b cng phi c xem xt li v nhin liu cho chuyn bin chun b y . tuy
hin, nu c th b sung nhin liu c ngoi bin th vic chun b nhin liu cng
tng i va phi.
Lng thc, thc phm cng cn phi chun b chu o nu khai thc xa b v di ngy.
Sau khi chun b tng i y cc th cn thit th cho tu hng n ng trng
d nh s nh bt sau .
+ Th li
m bo cho vic khai thc c thun li, ta phi theo qui trnh k thut thao tc
th li Ko nh sau (Hnh 5.16):

H 5.16 Qui trnh k thut thao tc th li ko


1.
2.
3.
4.
5.
6.

Vi tnh trng tu n nh, t c th ra, tu dt xa ng c.


Hai dy i c th ra
Tu quay 90o, ti cnh phi nh ra v cp ko cnh phi cng chy ra.
Tu quay 180o, hm ti cnh phi khi vn phi ngang vn tri.
Th t t hai vn song song nhau n chm y
Tng tc tu theo tc sinh hc khai thc.

Cng vic xc nh ng trng, tm ra lung c th li th ph thuc rt nhiu vo


kinh nghim nh bt ca thuyn trng v cc thit b thm d c. Sau khi chn

157/250

c v tr, khu vc th li, cng nh l hng dt li th thuyn trng cho tu gim


tc . Tc ny c tnh ton da theo tc i ti ca tu v tc th cp ko.
i vi li ko mn cn cn c theo hng nc, hng gi m th li m bo
cho li v vn khng gp s c khi bt u th. Cn phi m bo nguyn tc l sau
khi th li xong th mn lm vic phi nm v pha di gi. Tip , nu thy li th
ra bnh thng (li khng b ln, xon,...) th bt u th dy i.
m bo an ton th li trong iu kin c sng, gi ln th khi khi li xung
nc cn cho tu chy vng trn li m ra theo ng hnh dng ca n.
Trong qu trnh th vn th u tin ngi ta th vn mi trc n khi no vn mi i
ngang qua my ti th bt u th vn ui, phi th dy ra t t trnh hin tng
cho vn, d gy ti nn cho li. Trong qu trnh th li phi tm hiu su ni th
li, cn th sao cho dy chm y bin vng thch hp, thng thng chiu di
cp ko th ra phi gp 3-4 ln su, nu su nh hn 100 m nc, cn nu su
ln hn 100 m nc th th cp di gp 2,5-3,0 ln su khai thc.
Khi vn gn chm y bin th phi gim tc cho vn rt m xung nn y, nhm
trnh tai nn cho vn, bi nu th vn chm qu nhanh vn c th b cm bn. Sau khi
th vn xong th bt u th cp ko chiu di cn thit, ri dng my ti ko cp
pha ngoi vo st chung vi cp pha trong.
+ Dt li
Thi gian dt li cng l thi gian lm ra sn lng khai thc. Trong mt chu k ca
m li nh bt th giai on ny l thi gian trc tip lm ra sn phm. Trong giai
on dt li, cn ch n hai yu t cn thit v quan trng l: tc dt li v thi
gian dt li.
Tc dt li th cha hn l ph thuc vo tc di chyn ca c. i vi mi loi
tu nht nh no v tu tng loi c m s c tc dt li ti u. Vic xc nh
tc dt li ti u th ph thuc vo kinh nghim ca ngi khai thc, trn c s xc
nh c tc cn thit sao cho m bo va nh bt c, bi v tc ln hn
hoc nh hn tc ti u ny th sn lng khai thc s gim. Th d,
- nu gi Pp l sc ko ca tu = hng s (const.)
- nu gi R l lc cn ca li, R = K.S.V2.
Trong iu kin lm vic bnh thng th: R = K.S.V2 = Pp= const. Nu vn tc dt li
tng ln n ln, th lc cn R tng ln n2 ln, khi hiu sut khai thc s gim, bi tc
di chuyn ca tu gim.
158/250

Thi gian dt li thng thng t (0,5 3,0) gi. Thi gian dt li ngn hay di l ty
thuc vo ng trng rng hay hp, mt c nhiu hay t. Nu thi gian dt li qu
t c s khng vo nhiu, rt tn cng lao ng v nhin liu cho phi ti thu th li b
vic thu th li qu nhiu ln, nhng nu thi gian dt li qu di c th gy qu ti
cho vic ko li, mt khc c cng b h hi nhiu. Do vy, nu ch l khai thc thm
d ng trng th thi gian dt li thm d c th t 0,4-1,0 gi. Cn khi khai thc n
nh th thi gian dt cho mt m li c th l 3 gi.
Trong qu trnh dt li cn bm st ng trng hoc n c, b n c c th ch xut
hin trong mt vng nh hoc nm lung lch hp. Do vy, cn thay i phng dt
li, chy ti ri quay u li theo hng song song vi hng trc , c th m chy
i, ri quay li nhiu ln. Trong thi gian ny cng cn theo di, n din bin tnh
hnh cc tu b i li hoc cc phng tin, ngh khai thc khc xung quanh khu vc
tu ta ang hot ng nhm trnh gy s c va ng tu thuyn khc hoc li ko ca
ta c th chy ct ngang ng c khc nh l li r, ngh cu,...
+ Thu li
Ta c qui trnh k thut thao tc thu li Ko nh sau (Hnh 5.17):

H 5.17 Qui trnh k thut thao tc thu li ko


Sau khi thi gian mong mun cho mt m li th ta tin hnh thu li. Khi thu li,
trc ht, ta cn gim tc tu. C th ct ly hp s ca my tu, ch cho tu i ti
bng trn. Tip , cho my ti hot ng thu cp ko, trong thi gian ny cn cn
thn xem xt coi hai vn c c cun ln u khng, bi c th c mt vn b xc bn,

159/250

d gy nguy him lt tu. n khi no hai vn ln ht trn mt nc, ta tin hnh a


vn li vo ng gi treo ca n. Cn lu l i vi li ko th mn th trong qu
trnh thu li cng phi chy vng trn ngc li vi qu trnh th li v theo nguyn
tc l mn lm vic ca tu phi nm cui gi, nu c sng gi to.
+ Ly c
Sau khi thu li n phn t th cu t ln tu, nu sn lng cao th phi dng n
dy phn chia sn lng cu tng phn, x c ra, ri tip tc thu phn cn li.
Sau khi x tho c xong th xem xt nu thy li b rch mt vi ch nh cn phi v
li ngay, ri tht ming t li v tip tc chun b th m tip theo.

160/250

5.2.5. S b tr, trang thit b li ko ui v k thut khai thc li ko


ui
S b tr li ko ui
Ta c s b tr cc trang thit b li ko ui trn boong tu nh sau (H 5.18):

u im ca tu li ko ui l t tiu hao cng sut hn so vi tu ko mn. Thun


tin cho vic thao tc li; t lm h hi c, m bo hng dt li v khng phi quay
tr khi th v thu li, nht l trong iu kin gp phi sng to, gi ln. Hin nay tu
li ko ui chim u th trong ngh li ko.

K thut khai thc li ko ui


Nhn chung, k thut khai thc li ko ui cng gn cc bc: chun b, th li, dt
li, thu li v bt c ging nh li ko mn. Nhng phn th v thu li th khng
phi thc hin quay tr nh li ko mn, do vy li ko ui thng c p dng
trong ngh khai thc bng li ko.

161/250

5.2.6. Li ko tu i
c im khc bit ca li co i l khng s dng vn li. Do vy trnh c s
c vn cm bn nh trong li co n. Nhng ming li m ra i hi hai tu phi
i song song nhau khong cch nht nh.
u im ca li co i l khng cn tu phi c cng sut ln, nhng c th ko c
ming li ln hn so vi tu li ko n, nu so cng tng cng sut.
Nhc im ca li co i l i hi hai tu phi phi hp nhp nhng. iu ny
khng d thc hin trong iu kin sng to, gi ln, hai tu c th va vo nhau, hot
ng ming li khng n nh nu tc dt li khng nh nhau.

162/250

5.2.7. Cc tai nn ch yu ca li ko

Li b bin hnh
B lt li
t dy cp ko v dy i
Bi cho vn hoc vn cm bn
B vng chng ngi vt di nn y.

163/250

5.3. Li ko tng gia


Cu to ca li ko tng gia
Cu to ca li ko tng gia th a s l li 4 tm v ko i (H 5.19). Li ny
chm nhanh v m nhanh, nhng hot ng ca n th phc tp hn.
c im ca li ko tng gia l c s i xng trong c hai mt ngang v mt ng.
Li ko tng gia th khng trang b ch nng nh li ko tng y v khng c thit
b chng mi mn pha di.
Tu v cc trang thit b ca li ko tng gia th cng khng khc nhiu so vi li
ko tng y.

K thut khai thc li ko tng gia


Cng ging nh li ko tng y, k thut khai thc li ko tng gia cng gm 5
bc. Nhng i su vo tng bc c s khc nhau.
i vi li ko tng gia nu nh khng c trang b my o su-d c th rt kh xc
nh n c. hot ng li ko tng gia, khi n ng trng ngi ta phi m my
d c, tm v xc nh chnh xc hnh dng, kch thc n c trong ct nc.
164/250

Khi xc nh c n c c qui m khai thc th tin hnh th li. Tu c th tip cn


n c t mi pha, nu thi tit tt. Nu thi tit khng tt, c gi ln th nn i xui
gi. Khi tu cch n c t 600-700 m th bt u th li. Nu nh th cp c chiu
di L th phi th tr i 100-150 m, n khi no tu i pha trn u n c th mi
th ht dy cn li, v a s c ni khi gp chng ngi vt uy hip th n chui xung
su. Thng thng ngi ta mp trn ca li trn n c mt cht.
i vi li ko tng gia th thi gian dt li ngn, khi no li qut qua n c th
thu li ln tu, tuy vy iu ny cn ph thuc vo my mc thm d xc ng l c
phi qut qua n c hay cha.
Do vy, nh bt li ko tng gia th yu cu trn tu nht thit phi c trang b
my d c nhm pht hin c n c v xc nh ng v tr ca n. Ngoi ra cn cn
phi c phi quan st c ming li xc nhn c c vo li hay khng.
+ K thut khai thc li ko tng gia p dng cho hai tu
Ta c s phi hp thao tc th li ko tng gia nh sau (H 5.20):

Da vo hng gi, u tin tu A th li theo ng qui nh th tu phi cui gi.


Sau tu B chuyn dy cho tu A v tin hnh dt li bi hai tu, song song nhau,
vi cng tc . Cc bc khai thc khc cng tng t nh li ko tng gia mt tu.

165/250

Chng 6. L thuyt v tnh ton li ko


6.1. Nhim v thit k, la chn v hon thin li mu
Nhim v thit k
Trong thc t c hai nhim thit k li ko:
- Thit k li ko bt mt loi c no , ri sau chn mt loi tu ph hp vi
li thit k.
- Thit k li ko cho mt loi c xc nh v cho mt loi tu c cho trc.
Trong hai nhim v trn th nhim v u l tt, nhng do ta cha nm vng c tnh
sinh hc ca c nn khi thit k c gp kh khn. Hn na, tu th rt c tin nn cng
kh cho vic chn loi tu ph hp vi li thit k cho mt i tng nh bt. Do
vy, hin nay t c p dng. Ch yu l ngi ta chn loi hnh th hai.
Theo phng php thit k ng dng ca Fritman th sau khi ta xc nh c hai thng
s t l ng dng v kch thc CL v t l v lc CR th hon ton c th tnh c tt
c cc thng s khc.
Khi kch thc ca li thit k s c tnh theo:
Ltk = SL.LM (6.1)

y: Ltk v LM, tng ng, l chiu di ca li thit k v chiu di ca li mu.


Nhng lc cn thit cho li thit k cng c tnh theo cng thc tng qut sau:
M

Rtk = SR.Ralignl

(6.2)

y: Rtk v RM, tng ng, l lc ca li thit k v ca li mu.


Vn l lm sao phi tnh c SL v SR t bt u tnh cc thng s khc.

La chn v hon thin li mu


Vic la chn v hon thin li mu phi p ng c ba iu kin sau:

166/250

Li mu phi l loi li hon thin nht v cu to v cho nng sut nh bt


cao.
C h s kh nng nh bt l ln nht ( >>).
C c tnh thy ng lc ca li ko m cng ln nht (m >>).
+ Nhng cn c chn li mu
- Trong s cc li mu tt nht cc vng khc nhau, nh bt cng i tng m li
thit k d nh s nh bt, th nn u tin chn li mu l li tt nht trong vng
m li thit k d nh s lm vic, bi v c th cng l cng loi c nhng cc vng
khc nhau s c nhng c im sinh l ring.
Nu phi thit k li ko nh bt mt i tng bit nhng vng mi
th khi la chn li mu nht thit l phi chn cn thn.
Nu c mt vi loi li ko cng nh bt chung mt i tng, cng hot
ng chung mt ng trng va kh nh gi ci no trong s chng l tt hn
th ta nn chn li mu l li ang c dng trn tu no c cng sut l
gn bng vi cng sut tu m ta nh thit k li cho chng.
Trng hp nu phi thit k li ko nh bt mt i tng mi, mt
ng trng mi, th c th nh hng ch cho nhng li ko ca tu no c
cng sut gn bng vi cng sut ca tu ta s dng vi li mu.
nh gi cht lng li ngi ta dng i lng m l c tnh thy ng
lc. i lng m c nh ngha l t s gia din tch b mt chu lc cn S
vi ton b lc cn R ca li , ngha l:
m=

S
R

(6.3)

Gi tr m cng ln th cng tt.


Ta bit rng lc cn R ca li c biu th l: R = K.S.V2 (6.4)
trong , K - l h s lc cn ca li.
m: m =

S
R

S
K.S.V2

1
K.V2

Nh vy theo nguyn l ng dng, li thit k v li mu s c:


m1
m2

K2.V2
2

K1.V2
1

Nu ko li cng tc , ngha l, V1 = V2 th:

167/250

m1
m2

K2
K1

(6.5)

Do vy, khi so snh cht lng c hc ca hai li, tc so snh hai h s sc cn K1 v


K2, th loi li no c h s lc cn cng nh th cht lng c hc cng cao.

168/250

6.2. L thuyt nh bt li ko
Li ko l mt loi ng c nh c ch ng, cho nn ngi ta thng nghin cu
nhng c tnh sinh hc ca c m li ko nh khai thc. Quan st trng thi c khi
tip xc ng c c ba biu hin sau:
S hi v tm mi cch bi ra khi li.
i thng vo t li mt cch bnh thng.
Khi gp li th bi song song vi li
Do vy, ty tng kiu phn ng ca c trc ming li m ta thit k li ko cho ph
hp vi tp tnh sinh l ca n. Lu l i vi li ko tng gia, c c th thot ra
mi pha; cn i vi li ko tng y, c thot ra khi li ch yu l hai bn cnh,
ta cn nm vng tp tnh ny thit k li cho ph hp.
i vi li ko, ngi ta cho rng nh c c cn phi c tu c cng sut mnh,
nhng tht ra th khng nht thit cn phi c tc dt di ln hn tc c, m ch
cn xc nh cho c tc ph hp vi tc di chuyn ca c phn ng trc s
vy qut ca li, tc dt li nh th gi l tc dt li ti u. Kt lun y
l: i vi tng loi c, hoc tm, th lun tn ti mt tc dt li ti u cho n, tc
ny khng nht thit l phi ln hn tc c.
Trong l thuyt nh bt, khi nghin cu v hiu sut nh bt li c lin quan n tc
dt li ti u. Baranov a ra mt h s gi h s kh nng nh bt ca li
ko (). H s ny ph thuc vo s lng c (n) c trong vng m li ko qut qua v
s lng c thot thot khi li ko (n1), c xc nh nh sau:
=

n n1
n

(6.6)

y: n1 - l s c i khi li; n - l s c c trong vng m li ko qut qua. Nu


n1 = n th = 0, tc l ton b c thot khi li. Nu n1 = 0 th = 1, tc l ton b
c u b bt.
Thc t th kh c th tnh trc tip hiu sut nh bt bng phng php ny bi v
khng th bit s c thot ra khi li l bao nhiu. Theo B. H. Trestnoi, khi nghin cu
v l thuyt nh bt cho li ko, da trn gi nh l hiu sut c thot ra khi li
ko s ph thuc vo v tr ca c so vi li vo thi im c pht hin ra li.
Nu gi r l khong ng m c chy trn k t khi pht hin ra li, ta s c:
r = Vc . t (6.7)

169/250

y: Vc - l tc chy trn ca c; t - l thi gian c bt u pht hin ra li v chy


trn cho n khi b bt.
Trong thi gian t ny, tu li ko s i c on ng l:
L = Vdt . t (6.8)
y: Vdt - l tc dt li.
Theo gi nh ca Trestnoi, khi ny ta lp c mi quan h l:
r = r0 . n1(6.9)
y: n1 - l s lng c thot khi li; r0 - l h s t l.
T phng trnh (6.8) v (6.9), ta suy ra c:
n1 =

r
r0

Vc.t
r0

Vc L
r0 . Vdl

L Vc
r0 . Vdl

Th gi tr n1 ny vo phng trnh (6.6), ta c:


=1

n1
n

=1

L.Vc
r0.n.Vdl

Nu L, Vc, r0 v n u l hng s, khi , nu ta t:


Ta s c: = 1

m
Vdl

L.Vc
r0.n

=m

(6.10)

T phng trnh (6.10) ta thy:


Nu tng Vdl th =1, ngha l, hiu sut nh bt s ln khi tc dt
li l cc i.
Khi m = Vdl th = 0, ngha l, i vi tng loi c nht nh no th s c
mt gi tr m xc nh, nu dt li bng vi gi tr m th hiu sut nh bt s
bng 0, tc l ta s khng bt c c.
Tuy nhin vic xc nh gi tr m th khng d dng, ty tng loi c m c gi tr m
khc nhau. T cng thc (6.10) ca Trestnoi, ta c th th hin mi quan h gia tc
dt li v hiu sut nh bt (H 6.1).
Tuy nhin, thc t nh bt cho thy sn lng l mt hm c mt im cc tr,
ch ng vi mt tc dt li ti u (Vt.), ln hoc nh hn tc ti u ny th sn
lng c u gim (H 6.2)
170/250

hon thin thm cho l thuyt nh bt Ionac, a ra mt s gi nh thm:

Thnh phn n c th ng u theo kch thc v theo loi.


y bin khng c nh hng n tp tnh sinh l c trc ming li ko.
C khng c du hiu kt n.
Li ko khng c trang thit b lm thay i tp tnh c.
C vo li c xem nh l b bt ht.

T c s ca 5 gi nh ny, Ionac bt u pht trin thm cho l thuyt nh bt c.


Theo Ionac th s lng c thot khi li s l mt hm ca mt , tc v on
ng chy trn ca c, tc l:
n1 = f(r,Vc, 1) (6.11)
trong : 1 - l mt c trong vng li ko qut qua; Vc - l tc di chuyn ca
c; r - l on ng m c chy trn k t khi pht hin ra li cho n khi b bt
C th, sn lng c khai thc c trong vng s l:
n = . S.V dl . t
y: - l mt c trong vng khai thc; S - l din tch li qut c; Vdl- ltc
dt li; t - l thi gian dt li.
T y ta thy, sn lng c khai thc c trong mt n v thi gian s l:
n = . S.Vdl (6.12)
Mt khc ta thy, trong phng trnh (6.6) th n v n1 c cng th nguyn, nn phng
trnh (6.6) c th vit li nh sau:

171/250

=1

1.Vc.r2
C. .S.V
dl

(6.13)

trong : C - l h s khng th nguyn.


Trong phng trnh (6.13) ta thy h s kh nng nh bt ph thuc vo 6 yu t,
trong 1; ; Vc; v r2 l 4 thng s lin quan n sinh hc ca loi. Cn S; v Vdl th
lin quan n c hc khai thc c.
Nu ta t:

th khi : C..r2.Vc - s l i din cho c trng ca tp tnh sinh l c


S.Vdl - s l i din cho c trng ca dt li.
Ionac t: U =

S.Vdl
C..r2.Vc

gi l tiu chun c sinh hc ca qu trnh tc dng h tng

gia c i vi li ko.
Phng trnh (6.13) c th vit li nh sau: = 1

1
U

(6.14)

ngha l h s kh nng nh bt ca li th ph thuc vo tiu chun c-sinh hc.


Khi U =1 th = 0, ngha l khi c trng ca tp tnh sinh l c bng vi c
trng dt li, th khi s khng bt c c.
Khi U = th = 1, ngha l khi c trng ca tp tnh sinh l c nh hn rt
nhiu so vi c trng dt li, th ton b c s b bt.
Khi c trng ca tp tnh sinh l c t s n nh, tc: C..r2.Vc = const. = B th
phng trnh (6.14) c th c vit li nh sau:
=1

B
S.Vdl

(6.15)

Ta bit rng: n = . S.Vdl. t


Nn theo (6.6), ta t: ny = n n1 = .n = (1

B
S.Vdl )..S.Vdl.

Ta suy ra c: ny = .(S.Vdl - B).t (6.16)


Tuy nhin, ta bit rng i khi c t>0 v >0 nhng sn lng c li bng 0, nn ch c
th l:

172/250

S.V dl B = 0
tc l, khi c trng dt li bng vi c trng tp tnh sinh l c th sn lng = 0.
Nu gi c trng ca dt li khi sn lng = 0 l: S0.V0dl v thay i lng ny vo
phng trnh (6.16), ta c:
ny = (S.Vdl S0.V0dl).t (6.17)

T y suy li phng trnh (6.15), ta c: = 1

S0.V0dl
S.Vdl

(6.18)

Thng thng trong cc li ko ngi ta thng iu chnh bng cch no c


c S0 S, ngha l to ra c ming li n nh. Do vy, mt khi thay i tc
dt li, th khi hiu sut nh bt ch cn ph thuc vo V0dl v Vdl, ngha l:
=1

V0dl
Vdl

(6.19)

Mt khc, bi S0 . V0dl = B, ta suy ra c: V0dl =

B
S0 ,

hay ni khc i tc dt li

khi sn lng bng 0 l mt hm ph thuc vo B v S0, [V0dl = f(B,S0)], ngha l, tc


dt li l mt hm ca c trng tp tnh sinh l c v din tch ming li ko.
V vy, i vi mt loi c nht nh no nu cu trc li khc nhau th s c V0dl
khc nhau, h qu l hiu sut nh bt s khc nhau.
Thng th i vi li ko thng thng th hiu sut nh bt =0,2-0,3. Nhng i
vi li ko in th hiu sut nh bt rt cao, 1.

173/250

6.3. Tc dt li ti u
Trong thc t, i vi mt loi c ng vi mt loi tu v li c th th lun tn ti mt
tc dt li ti u cho n. Vn l lm sao xc nh c tc dt li ti u ny.
C nhiu phng php xc nh tc dt li ti u, nhng p dng nhiu nht l
phng php ca Pozenstin, l s kt hp gia l thuyt v thc nghim.
Theo Pozenstin th sn lng ca m li ko c biu th theo cng thc:
Q = C1 . . S . V . t (6.20)
y: Q - l sn lng nh bt; C1l mt c; - l h s kh nng nh bt tuyt
i ca li ko; S - l din tch ming li ko; V - l tc dt li; t - l thi gian
dt li.
Trong (6.20) th c v S u l mt hm ca vn tc, = f1(v) v S= f2(v), do :
Q = C 1 . f 1 (v). f 2 (v). V. t
T y ta c th tnh c sn lng khai thc trong mt n v thi gian s l:
q=

Q
t

= C1.f1(v).f2(v).V

Nu ta o hm dq
dv v cho gi tr ny bng 0, ta s tm ra tc dt li ti u. Nhng
iu quan trng l lm sao xc nh c cc hm ca vn tc f(v).
xc nh tc dt li ti u, ta gi nh nh sau: ti ng trng khai thc s dng
hai tu hon ton ging nhau v kch thc v cng sut, u ko cng mt c, loi li,
ko cng hng song song v lun phn xen k nhau. C mt tu ko vi tc khng
i V0, cn tu kia ko vi tc thay i Vi. Sau mi t dt li th cc cp thng
s v sn lng (Q0 v Qi); vn tc (V0 v Vi); thi gian (t0 v ti); din tch ming li
ko (S0 v Si) u c ghi nhn li.
Khi sn lng ca tu c vn tc khng i Q0 s l: Q0 = C1. 0. S0. V0. t0hay
hiu sut nh bt l:
0 =

Q0
C1.S0.V0.t0

(6.21)

v sn lng ca tu c vn tc Vi s l: Qi = C1. i. Si. Vi. tihay hiu sut nh bt ca


tu c vn tc Vi s l:

174/250

i =

Qi
C1.Si.Vi.ti

(6.22)

T hai phng trnh (6.21) v (6.22) ta c th so snh kh nng nh bt tng i ca


hai tu l Kt, c xc nh nh sau:
Ktd =

i
0

Qi.S0.V0.t0
Qi.Si.Vi.ti

= f(v) (6.23)

y Kt - gi l h s kh nng nh bt tng i ca hai tu, v ta thy rng Kt l


mt hm theo vn tc V.
Nu ta xem 0 = const. = C2, th : i = Kt . 0 = Kt . C2
Khi ny, sn lng nh bt trong mt n v thi gian s l:
q = C1. C2. Kt. f2(v). V = C. Kt. f2(v). V (6.24)
y: C = C1. C2
Cn f2(v) chnh l din tch hnh chiu ca ming li ko. Vn y l phi xc
nh c f2(v) th mi c th tnh c dq
dv = 0 , nhng vic xc nh ny l khng d
dng.
Nhng gii quyt vic tnh f2(v), Pozenstin lm thc nghim trn tu li ko c
trung bnh v tnh c cc thng s thc nghim sau:
Kt = 62,1.V 19,1.V2 49 (6.25)
F=

1033+26,7.V

1 + 14,4.V2

= f2(v) (6.26)

Th Kt v f2(v) vo (6.23) ta c phng trnh sn lng nh bt ch lin quan n


vn tc dt li l:
q = C.

51120.V2 3450.V3 5100.V4 50700.V

1 + 14,4.V2

(6.27)

Gii phng trnh (6.27) v xc nh cc tr, Pozenstin tm c vn tc ti u l Vt.


= 1,7 m/s = 3,3 hi l/gi.

175/250

6.4. Tnh ton cc thng s cho hnh dng li ko


Do li ko c nhiu chng loi khc nhau: li ko tng y, li ko tng gia, v.v..
Ngay trong cng loi li ko th cng c khc nhau: ch li mm (nilon) v ch li
cng (polyethylene),... nn tnh phc tp ca n cng khc bit ng k. Ta bit rng
hnh dng li ko lun thay i ph thuc lc tc dng ln n v vic biu th hnh
dng ca n ln bn v phng (khng gian 2 chiu) tnh ton th cng khng d dng.
Tuy vy, ta c th khi qut hnh dng li ko tin cho vic tnh ton, trn c s gi
nh l:
i vi li ko tng gia th mt ct ngang thn ca n c dng trn.
i vi li ko tng y th mt ct ngang thn ca n c dng elip.

Thc t ngi ta thng khng biu din ht hnh dng li ko, m ch biu din mt
vi s c trng ca ming li ko, l: m ngang (L); m ng (H); din
tch ming li (S) v h s y () ca li ko (H 6.3).
H s y c xc nh nh sau:
=

F
L.H

(6.28)

y: L - l m ngang ca ming li ko; H - l m cao ca ming li ko; S l tit din ca ming li ko.

Tnh m ngang ca ming li ko


tnh m ngang ca ming li ko, Baranov gi nh rng li ko khi lm vic
s chu cc lc nh trong hnh sau (H 6.4):

176/250

Tnh m ngang ca ming li ko th ch yu l tnh khong cch gia hai u cnh


li (2X).
Khi li lm vic bnh thng c xem nh ang cn bng, ta c:
r = 0 r1 + r2 r3 = 0 hay r3 = r1 + r2(6.29)

v t = 0 t2 t1 t3 = 0 (6.30)
trong : t1 = r1. tg (i); t3 = r3. tg (ii);
r2 = m. r1 (iii); t2 = n. r1 (iv)
y: m v n l hai i lng ph thuc vo cht lng vn khi lm vic trong nc.
T 4 cng thc trn ta c th tnh ra khong cch gia hai u cnh li (2X), nh sau:
T (6.24) ta c: r3 = r1 + r2 = r1 + m.r1 = (1+m).r1 (6.31)
T (6.25), ta c: t2 t1 t3 = 0 <=> n.r1 r1. tg (m+1). r1. tg = 0 (6.32)
tg = n (m+1). tg = 0 (6.33)
Bi: sin =

X
L

<< tg =

Mt khc: tg =

l2 X2

X
L

do : tg = n (m + 1). XL

nn

l2 + X2

= n (m + 1) L (6.34)

Phng trnh (6.34) l phng trnh xc nh m ngang ca ming li ko. Trong


: L - l hnh chiu bng ca chiu di dy cp ko c th ra, thng L = 0,9- 0,95)Lc
; l - l chiu di dy i; X - l mt na khong cch gia hai vn.
tm ra X th khng d dng, nn ngi ta gi thit: X L (iu ny l thc t).
177/250

Khi :

l2 X2

= n => X =

n.l

1 + n2

Th gi tr X vo (6.26) ta c:
n1.l

n1 = n (m + 1) L => X1 =

1 + n21

X1

n2 = n1 (m + 1) L => X2 =

n2.l

1 + n22

Tip tc nh th cho n khi no Xn+1 Xn th dng li. Khi t s tm c gi tr


X chnh xc. Trong thc t, ngi ta tnh gi tr X khong ba ln (n X3) th m
bo tng i chnh xc.
n gin cho vic tnh ton, B. M. Kondrasev t phng trnh (6.34) thnh mt
h phng trnh v gii chng bng th. Ta s c:
X

+X

= n (m + 1) L

t: y =

l2 + X2

v cng t: y = n (m + 1) XL
Da vo h phng trnh ny ta xc nh c X. Nu da vo ha th X chnh l
giao im ca hai ng cong v ng thng.

178/250

Cng t cng thc tng qut (6.34) cho thy m ngang ca vn th ph thuc vo
cht lng ca vn (m v n), c th l ph thuc vo lc m ngang Ry, ngoi ra cn ph
thuc vo kch thc li v h thng li ko.
Cng cn lu , cng thc (6.34) ca Baranov tnh cho m ngang ca ming li
nu xt v mt nh tnh th hon ton ng, nhng v nh lng th khng c chnh
xc cao lm, bi lc ni ca phao v lc chm ca ch cha c xem xt n. Tuy
vy, qua th nghim kim nh cho thy s khc bit l khng ln nn vn c th chp
nhn c.

Tnh ton m ng ca ming li ko


m ng ca ming li ko c gi nh c dng sau (H 6.5):

Trong qu trnh lm vic li ko chu cc lc tc dng sau:


N l lc ni ca phao, t ti trung im ca vin phao.
R l sc cn ca li, cng t ti trung im ca vin phao.
Nu ta gi H1 l chiu cao ca que ngng (hay u cnh li) v H2 l m cao tng
thm cho phao gy ra, th m cao ton b ca li s l:
H = H1 + H2 (6.35)
Ta bit rng khi li lm vic cn bng th momen lc ti im A xem nh bng 0 (MA
= 0), ngha l:
R
2 .H2

N.l = 0 => H2 =

2.N.l
R

T y m cao ca ming li ko H trong qu trnh lm vic s l:


H = H1 + H2 = H1 + 2.

N.l
R

(6.36)

179/250

Trong : l - l khong cch gia im A n hnh chiu ca im N.


i vi li ko khng c que ngng th H1= 0. Khi :
H=

2.N.l
R

(6.37)

i vi li ko tng gia th lc ni ca phao bng vi lc chm ca ch, nn:


H=

4.N.l
R

(6.38)

Thc t ngi ta thy i vi li ko c que ngng, d rng m cao c tng thm


cht t nhng khng ng k so vi li ko khng c ngng. Nh vy, m cao ca
li th ch yu ph thuc vo lc ni ca phao v lc cn ca li. Do , cng thc
(6.37) ch ng v mt nh tnh, cn nh lng th cha chnh xc lm bi v mt khi
tng lc ni v lc cn ln th lc ni s tng ln ng k.
Trong hai s ca Hnh 6.4 v Hnh 6.5, ta nhn thy rng: khi nghin cu v m
ngang (H 6.4) ta khng quan tm g n m ng. Ngc li, khi xt v m ng
(H 6.5) ta cng b qua m ngang. Nhng trong thc t gia m ng v m
ngang lun c lin quan n nhau, nu m ngang thay i th m ng s thay i
theo v ngc li. Thc nghim v s thay i ca m ngang c nh hng n
m ng khi c dt li vi tc 3 knots cho ta trong Bng 6.1:
Bng 6.1. Khi m ngang thay i th m ng cng
thay i
L (m)

H
(m)

V (hi l/
gi)

4,7

3,0

10

4,1

3,0

13

3,3

3,0

Mt khc, thng thng nh gi m ngang ca ming li ko, ngi ta s dng


h s l t s gia kch thc m ngang v chiu di vin phao (H 6.6).
=

L
Lvp

= 0,45 0,55 (6.39)

y: L kch thc m ngang; Lvp - chiu di vin phao


Trong qu trnh li ko hot ng, ngi ta c mt s nhn xt sau:

180/250


m ngang ca li ko s c mt gi tr cc i khi vn tc dt li tng
ln. Ngi ta xc nh c ng cong biu th m ngang ca ming
li ko vi cc vn tc dt li khc nhau, bng cch cho li lm vic vi
tng vn tc khc nhau ri quan st kch thc m ngang ca ming li
ko. Ri sau v ra th biu th s ph thuc ca m ngang vo vn tc
dt li cho nhiu kiu li ko khc nhau, chng to thnh nhng ng cong
theo tng loi li, L= f(V), (H 6.7).
T y ta thy rng d tc dt li lun tng ln nhng m ngang ca ming li
khng th tng ln mi theo tc tng ln nh th m chng c mt gi tr cc i.
- Khi , tc dt li m m ngang t cc i c gi l tc dt li
ti u (Vt.). Do vy, trong qu trnh dt li ko ta ch nn cho li c ko vi tc
dt li ti u ny, khi ta s tit kim nhin liu m vn m bo ming li m
ngang ht kh nng ca n.
Tuy nhin, ta bit rng i vi tng loi c s c tc dt ti u ring cho chng (tc
ti u theo sinh hc c). V th, nu ch quan tm n tc dt li ti u cho
m ngang ming li (ti u theo c hc) th cha chc tha mn ti u sinh hc c.
Do vy, sau khi ta xc nh c tc dt li ti u theo sinh hc c ri th khi
thit k li ko ta cn phi iu chnh cc nguyn vt liu sao cho li ko thit k
t c tc ti u c hc ( m ngang ti a) gn bng vi tc dt li ti u
sinh hc ca loi c m ta d nh nh bt.
Cc th nghim trn li ko ch c trang b thun l phao thy tnh, ngi ta
nhn thy, th m ng ca ming li ko th t l nghch vi vn tc dt
li, ngha l, khi vn tc dt li tng ln th m cao ca ming li s
gim xung. Tng t, din tch ming li ko cng t l nghch vi tc dt
li, ngha l, khi tc dt li tng ln th din tch ming li ko cng
gim xung (H 6.7).
181/250

- Nhng nu li ko c trang b c phao thy tnh v phao thy ng th mt khi tc


dt li tng ln th c m cao (H) v din tch ming li ko (S) u tng ln,
H = f(V) v S = f(V), (H 6.8).

182/250

- Cn i vi lu lng nc c th lc qua li (K) th t l thun vi tc dt li


K = f(V), (H 6.9).

183/250

6.5. Xc nh cc c tnh ca nn li ko
Khi chn kch thc cnh mt li cho cc phn ca li ko cn phi tha mn hai yu
cu tri ngc nhau nh sau:
Kch thc cnh mt li sao cho c khng thot qua, cng khng ng vo
mt li.
Kch thc cnh mt li phi gim thiu sc cn cho li khi vn ng trong
nc.
xc nh kch thc cnh mt li ta cn phi chia li ko ra thnh 3 phn:
Phn uy hip c: bao gm c cnh li v li chn.
Phn hng c: thn li.
Phn gi v bt c: t li.
xc nh ng, trc ht cn phi tnh cnh mt li cho phn t li trc sao cho
tha mn hai yu cu trn. T mi bt u tnh kch thc cnh mt li cho tng
phn thn, ri mi tnh cho li chn v cnh li.
Cc quan st ca Korotkov v Kirsina p dng cho li ko cho thy nu phn ming c
kch thc cnh mt li a = 300-600 mm; phn thn c kch thc cnh mt li a =
45-60 mm th c thot ra ming li t hn 3-4 ln so vi thn li. Ta c th biu
th t l % c thot khi mt li cc phn nh (H 6.10) v (H 6.11):

184/250

Hnh 6.10 v Hnh 6.11 l hai biu c trng cho c ni v c y thot chui qua mt
li cc phn ca li ko. T hai biu ny ta thy:
C ni thng thot ra phn cui thn, cn c y th thot ra phn nhiu
gn ming li.
Mt khc, quan st bng my d c, ngi ta cng nhn thy c ni thng
chui thot qua tm li trn, trong khi c y li chui thot qua tm li y
v hai bn hng li ko.
Qua thc nghim quan st phn ng c nh bt v % sn lng c thot ra khi li,
ngi ta cn nhn thy:
Nu xem nh c 100% c thot ra khi mt li t tm trn th c ti 51% l c
ni v 31% l c y.
Nu xem nh c 100% c thot ra khi mt li t tm di th c ti 69% l
c y.
S lng c y thot ra khi li ko s tng ln khi kch thc mt li tng
ln phn ming li ko tng ln.
Ta c bng sau y cho bit t l % c thot ra khi li (Bng 6.2)
Bng 6.2 - T l % c thot
khi li thay i theo c mt
li
S ln dt li

Sn
Cnh mt li
lng
ming = a (mm)
(tn)

S c i khi li (theo
% sn lng t li)

100

15,7

5,2

200

5,8

7,5

300

3,3

11,0

10

400

4,1

21,0

Phng php xc nh kch thc cnh mt li


xc nh tng i chnh xc kch thc cnh mt li cho cc phn ca li ko,
trc ht cn xc nh kch thc cnh mt li cho phn t, ri t tng dn kch
thc cnh mt li cho phn thn v cnh li ko.
Xc nh kch thc cnh mt li t li ko

185/250

xc nh kch thc cnh mt li cho phn t li ko cn phi theo nguyn tc l


khng c cho c chui qua c mt li ra ngoi, ng thi cng khng c
cho c ng vo mt li.
Do vy, thng thng xc nh cnh mt li phn t ngi ta thng da trn kch
thc cnh mt li r, nh cng loi c, ri gim t l kch thc cnh mt li.
Trong tnh ton, cnh mt li a cho li r c xc nh theo cng thc sau:
a0 = K.L (6.40)

hoc a0 = K1.3G (6.41)


y: a0 l kch thc cnh mt li r nh cng loi c vi li ko
L l c chiu di m li r mun bt.
G l trng lng c m li r mun bt
K v K1 tng ng, l hai h s t l theo chiu di v theo trong lng m li r c
th bt c c hiu qu nht.
Sau khi ta tnh ton c kch thc cnh mt li cho li r nh cng loi v c
c m li ko d nh s khai thc n th ta c th tnh kch thc cnh mt li cho
phn t ca li ko theo cng thc sau:
a = (0,6 0,7) a0 (6.42)
y: a l kch thc cnh mt li ca t li ko.
Sau khi tnh c cnh mt li t th tip tc ln lt tnh cho thn v cnh theo
nguyn tc cnh mt li tng dn t phn gip vi t ri ra thn v cnh.
Xc nh kch thc cnh mt li thn v cnh li ko
Ta c th tnh ton cnh mt li cho cc phn thn theo cng thc sau:
ai.th = Ki.th . a(6.43)
y: ai.th - l cnh mt li phn th i ca thn li ko; Ki.th - l h s cho phn thn
th i, c th chn tng dn t Ki.th = 1,1 5,0; a l cnh mt li t li ko.
v tng t, tnh ton cho cnh mt li cho cc phn ca cnh theo cng thc sau:

186/250

ac = Ki.c . a(6.44)
y: ai.c - l cnh mt li phn th i ca cnh li ko; Ki.c - l h s cho phn cnh
th i, c th chn tng dn t Ki.th = 1,5 20,0; a l cnh mt li t li ko.
Trong thc t sn xut, ngi ta thng chn:
Cnh mt li phn ming li ko tng gia, loi ln, c th t a = (0,6 1,0)
m.
Cnh mt li phn ming li ko tng gia, loi nh, c th t a = (0,4 0,6)
m.
Cnh mt li ming ca li ko tng y, loi ln, khong a = 0,2 m.
Lu rng, nu mi trng nc l kh trong, li d b nhn thy, th ta c th tng
kch thc cnh mt li ln. Chng hn, li ko tng gia c th tng kch thc cnh
mt li ming li ko ln gp 2-3 ln; li ko tng y cnh mt li ko ming
c th tng ln t 1-2 ln so vi nc t bnh thng.

Chn mu sc cho ch li v cc dy ph tr li ko
chn mu sc cho ch li ko, trc tin ta phn bit nhn thy ca ch li ko
trong nc, trn c s l m bo sao cho phn ming li cn c nhn thy ch
li l nh nht (kh thy).
Thc t sn xut cho thy, mt khi trong ca mi trng nc thp, chiu sng
trong nc gim v pht sng ca ch li trong nc t th sn lng khai thc ca
li ko c th tng ln gp 1,5 2,0 ln.
i vi nn ca li ko c mt li cng nh cng cn phi nhn thy i vi
n l nh nht. Tuy nhin, ty theo tng phn ca li ko m nn li ko c th c
cc mu khc nhau ph thuc vo chc nng ca tng phn v phn ng tp tnh ca c
nh bt.
i vi li ko tng gia v tng y th cc dy i, cp ko v diu cn nhn
thy l ln nht, ta c th dng mu pht quang cho cc dy ny.
T cc yu cu trn, i vi mi trng nc bin, ta c th chn mu thch hp cho
li hoc cc dy ph tr khai thc li ko. Trong :
Mu trng c nhn thy l ln nht.
Mu xanh l cy c nhn thy l nh nht.

187/250

6.6. Thit k cc phng tin nng, m cho li ko


Tc dng ca vn l nhm to m ngang hoc m cao cho ming li (diu).
Trong li ko n th vn li lm nhim v to m ngang, cn diu th ch yu
to cao cho ming li.
iu quan trng trong thit k vn li l phi lm sao cho vn khi lm vic th lun to
c m cn thit v n nh. m (ngang hoc cao) v n nh ca vn li
c nh gi qua cc i lng c trng ca vn nh: t s hnh dng (); gc tng ti
hn () v gc xy dng vn () (hay cn gi l gc cu to).
+ T s hnh dng ()

T s hnh dng () ca vn li ko l t s ca bnh phng kch thc chiu di vn


vi din tch tht s ca vn li (H 6.12 v H 6.13). Ngha l,
=

L2
S

(6.45)

Trong :L - l kch thc chiu rng (hoc chiu cao) ca vn li ko; S - l din tch
tht s ca vn li ko.
Thng thng, t s hnh dng () ca vn li thng nh hn 1 ( < 1).
i vi li ko tng y v tng gia th = 0,5 0,75.
Tuy nhin, c mt s loi vn ca li ko tng gia c th c = 2 6.
+ Gc tng vn li, l gc hp bi phng di chuyn ti ca vn vi mt phng vn
li. Gc tng vn li s quyt nh m ngang (hoc m cao) cho li ko v
n nh ca vn li. Tuy nhin, nh gi kh nng lm vic ca vn ngi ta quan
tm n cc i lng c tnh quyt nh, nh hng n gc tng ca vn l gc tng
ti hn () v gc xy dng vn ().
188/250

Gc tng ti hn (gh), l gc tng ca vn li m ng vi gc tng th m


ngang (hoc nng) ca vn li t gi tr cc i (H 6.14). V phng din vt l,
gc tng gii hn s c s khc bit gia 2 loi dng chy dng qua b mt ca vn.
Khi <gh th dng chy vng t mt trn xu mt di (hay t mt trong ra
mt ngoi) ca vn p st vo vn li.
Khi >gh th dng chy vng t mt trn qua mt di (hay t mt trong ra
mt ngoi) ca vn khng th p st vo vn li c v b tch ra v v th
m lm cho h s lc cn Ksc ca vn tng ln.

Gc xy dng ca vn () hay cn gi l gc cu to vn li, l gc hp gia trc


dc ca vn li vi phng ng thng ni gia hai im t lc cng ca dy i v
im t lc cng ca dy cp ko (H 6.15).
Khi vn li ko lm vic trong nc, vn phi chu cc lc tc dng nh sau:

Lc cng ca dy cp ko (R1)
Hp lc ca cc lc thy ng (R2)
Lc cng ca dy i (R3)
Trng lng ca vn trong nc (G)
Lc ma st ca vn vi nn y (Rms)

189/250

tnh ton c gc xy dng vn, trc ht ta:


Tnh tin R2 theo phng ca n n im O2.
Tnh tin R3 theo phng ca n n im O2.
Mt khi cn bng cho cc lc c to ra, khi ta c: R1 = R2 + R3 = R1v gc tng
lm vic ca vn li khi s l:
= + (6.48)
Thng thng gc tng dy i l = 13o 15o. T y ta c th xc nh gc xy dng
vn li theo cng thc (6.39).
V d: Trn c s ta chn = 15o. Nu ta mun c gc tng ti hn = 35o, khi gc
xy dng vn s l:
= - =35 o 15 o = 20 o
Ngha l, m bo cho vn lm vic tt nht th ta phi thit k vn li sao cho gc
xy dng vn lm vic gc l 20o.

Mt khi vn li ko lm vic n nh trong nc th khi cc ta v cc


momen u phi trng thi n nh v cn bng, ngha l:
Ba phng trnh v hnh chiu ca cc ta phi l:
X = 0; Y = 0; Z = 0
Ba phng trnh v cc momen lc cng phi l:
MX = 0; MY = 0; MZ = 0
xt s n nh ca vn, ta cn xc nh chnh xc tm p lc ca vn.

190/250

+ Tm p lc ca vn li ko
Tm p lc ca vn l v tr ca lc tng hp tc dng ln vn (H 6.16). Tm p lc l
mt hm ph thuc vo gc tng , khi gc tng thay i th tm p lc s di chuyn
trn trc X. C th l:
Khi vn lm vic vi gc tng = 90o th tm p lc vn nm trn trc X,
nhng ti trung im ca vn.
Khi vn lm vic vi gc tng < 90o th tm p lc vn nm trn trc X,
nhng
dch chuyn v pha trc ca vn.

c th bit c v tr ca tm p lc, ta c phng trnh v th sau biu th v tr


tng i ca tm p lc (Cd) ng vi cc gc tng khc nhau.
Cd =

x
b

= f() (6.49)
191/250

S lm vic n nh ca vn li ko th ph thuc vo s n nh ca v tr tng i


ca tm p lc Cd.
T th H 6.17 ta thy rng trong khong = 20o 40o th Cd t thay i. V vy, ta
nn chn gc tng khong ny.
Khi tm p lc (O) to c s n nh cho vn li th khi tt c tng momen cc
lc theo cc phng x, y, z c xem nh bng khng. Tuy nhin, trong qu trnh lm
vic ca vn mt khi c s thay i trong cu to li hoc dy treo vn hoc iu kin
nn y bin th tm p lc s thay i. Khi cc momen lc s gy cho vn lm vic
khng n nh theo mt chiu hng nh hng no . C th ta hy:

Xt s cn bng i vi trc Z
Khi , iu kin cn bng l:
MZ = 0 (trc Z hng ra ngoi)
Ta thy rng momen i vi trc Z s lm thay i gc tng (H 6.18). C th l:
Momen do R1xy gy ra s lm tng gc tng .
Momen do R3xy gy ra s lm gim gc tng .

192/250

Xt s cn bng i vi truc X
Khi , iu kin cn bng l:
M X = 0
Ta thy rng momen i vi trc X s lm cho vn b nghing (H 6.19). C th l:
Momen do Rms gy ra s lm cho vn nghing v pha trong.
Momen do R1yz gy ra s lm cho vn b nghing ra pha ngoi.
cho vn lun lm vic vi v tr thng ng th cn phi nng cung vn ln trn sao
cho hnh chiu ca im lin kt khi c chiu ln vn s nm pha trn.
Trong thc t, i vi cc li ko c gii th vn rt nng, v trong khi lm vic n hi
nghing vo trng mt cht.
Xt cn bng i vi trc Y
Khi , iu kin cn bng l: MY = 0. Momen ca cc lc i vi trc Y s lm cho
vn khi lm vic trong nc thng ngc u ln hoc chi mi xung. Thng thng
ngi ta thng thit k cho vn hi ngc u ln mt cht vn c th lt bn.

Momen lc R1XZ s lm cho vn lm cho vn ngc ln hay chi mi xung ty thuc


vo v tr hnh chiu im lin kt vi dy ko l trn hay di trc X. Thng

193/250

cho vn lm vic trong nc ngi ta thng nng hnh chiu ca im lin kt ln


trn trc X mt t. Ngoi ra c th iu chnh vn chnh ln hay chnh xung ngi
ta c th iu chnh dy so vn (H 6.20).
+ Tnh lc m v lc cn ca vn li
Nh c gii thiu trong phn l thuyt v ng c, ta c th tnh lc m v lc cn
ca vn bi hai phng trnh c bn sau:
2

Lc m (hoc lc bng): Ry = Cy(,,Re). .V2 .F


2

v Lc cn : Rx = Cx(,,Re). .V2 .F
Trong : Cy v Cx, tng ng, l h s lc m (hoc lc bng) v h s lc cn ca
vn li. Chng l mt hm ca cc i lng , v h s Re.
D ta hon ton c th tnh cc h s Cy v Cx bng phng php ton hc, nhng s
c sai s ln do bi thc t cc gi tr ny chu nh hng bi nhiu yu t ngu nhin
khc trong qu trnh hot ng di bin. V th, thng ngi ta thch chn gi tr ca
n qua thc nghim.
T thc nghim ngi ta v c cc ng cong Cy = f() (H. 21) v Cx = f() (H
6.22) m khng cn xt Cy v Cx ph thuc vo v Re, bi nu ta cho vn li lm
vic trong khu vc m hnh t ng th chng s khng ph thuc vo s Re. Cn i
vi th mi vn t thn chng c mt gi tr xc nh.
Ta c cc th biu din s ph thuc ca Cy v Cx vo i vi mt s loi vn c
khc nhau nh sau:

194/250

+ Cht lng thy ng lc ca vn (K)


Cht lng thy ng lc (K) ca vn ni ln cht lng lm vic ca vn, c quan h
n tnh n nh v cn i ca vn, n t l gia lc m v lc ma st ca vn v lin
quan n gc tng nh sau:
K=

Ry
Rx

Cy
Cx

= f() (6.50)

y: Ry v Cy, tng ng, l lc m v h s lc m ca vn; Rx v Cx, tng ng, l


lc cn v h s lc cn ca vn.
Trong cng mt vn th cht lng thy ng thng t cc i gc tng nh, trong
khi gc tng ti hn gh li c gi tr ln, nn ngi ta vn buc phi s dng h s
nh t cht lng thy ng l tt nht (H 6.23). Chng hn, thng thng gc
tng ti hn gh = (35 40)o, nhng Kmax ch ng vi = (1015)o.

195/250

+ Lc cn ma st ca vn
Trong qu trnh lm vic trong nc vn phi chu lc cn ma st do bn thn trng
lng vn gy ra. Lc cn ma st ca vn c xc nh nh sau:
R ms = f . G
y: f l h s ma st, f = (0,35 0,50); G l trng lng ca vn trong nc.
Trng lng ca vn trong nc G c th c xc nh theo cng thc sau:
G = 0,87.M kl (0,30,4).M g
Trong : Mkl - l trng lng phn kim loi trong khng kh; Mg - l trng lng phn
g trong khng kh.
Hin nay ngi ta thng th phao thy tnh bng phao thy ng, mt dng phao thy
ng l vn nng ming li (diu). Vn nng ming li c lp ti trung im ca
ming li ko. Thng thng vn nng ming li l nhng mnh g ghp li c =
0,5 v c tnh ton tng t nh vn m.

Tnh phao
+ Tnh lc ni ca phao thy tnh
Trong li ko, phao thy tnh c dng hnh cu bng kim loi, hoc thy tinh tng hp,
hoc nha,... Nu gi Q l lc ni trong nc ca phao, khi :
Q=DP
Trong :D - l lc ni ca phao; v P l trng lc ca phao trong nc.

196/250

Lc ni (D) v trng lng (P) ca phao c xc nh nh sau:


D = n . V1v P = . V2
y: V1 - l th tch bn ngoi ca phao; V2 - l th tch ca vt liu phao; n - l trong
lng ring ca nc; v - l trng lng ring ca vt liu phao.
+ Tnh lc ni ca phao thy ng
Lc ni ca phao thy ng bao gm hai thnh phn l: lc ni thy tnh q v lc ni
thy ng Ry. Ngha l:
Q=q+Ry
Khi vn tc dt li Vdl = 0 th lc ni ca phao thy ng s l: Q = q; cn khi Vdl
0 th lc ni ca phao thy ng s l: Q = q + Ry.
Tu dng phao thy ng v vn tc dt li m thnh phn lc ni thy ng s ln
hn rt nhiu ln so vi thnh phn lc ni thy tnh. Bng 3 di y gii thiu lc ni
thy tnh v lc ni thy ng ca phao cu c dng trong li ko.
Bng 3 Lc ni thy tnh v
thy ng ca phao hnh cu
ng knh (mm)

Lc ni thy
tnh q (Kgs)

Lc ni thy ng Ry (Kgs) khi


tc vn ng (m/s)
1,2

1,4

1,6 1,8

2,0

2,2

200

2,8

3,5 4,0

4,9

5,7

250

5,2

6,8

8,9

10,3 11,2 15,5 19,0 24,5

197/250


Sc cn ca phao thy ng c tnh theo cng thc:
R x = C x.

.V2
2 .F

y: Cx ph thuc vo h s Reynolds (H 6.24),


C x = f(Re)
C mt khong ca h s Re ni s cho lc cn l n nh nht (khu vc m hnh t
ng)
Sc ni thy ng ca phao thy ng, cng c xc nh theo cng thc:
R y = C y.

.V2
2 .F

y: Cy ph thuc vo gc tng , Cy = f().


Cn cht lng thy ng ca phao thy ng cng c nh gi l:
K=

Q
Rx

y: d - l ng knh ca hnh cu.


i vi phao hnh cu (thy ng hoc thy tnh), cht lng thy ng K th t l vi
ng knh phao (d). Ngha l, nu phao hnh cu c ng knh ln hn s c lc ni
ln hn nhiu ln so vi phao c ng knh nh hn. Trong thc t, ngi ta thng
dng phao hnh cu c ng knh t d = 200400 mm.
dy cn thit ca phao cu () c th c tnh theo cng thc sau:
=

P.d
2.

(mm) (6.51)

198/250

y: P - l p lc nc tc dng ln phao cu thy tnh (Kg/cm2); d - l ng knh


ca phao cu (mm); - l ng sut nn cho php ca vt liu lm phao cu (kg/cm2)
T y, nu nh ta bit c , , d ta c th tnh c su lm vic cc
i cho php (H) ca phao cu theo cng thc thc nghim sau:
H=

20..
d

199/250

6.7. Cn bng cho li ko v hnh dng dy cp ko


Trong li ko th vn v hnh dng ca li ko c lin quan n su, s n nh
ca li v vn li trong khi lm vic trong nc.

Li ko mt khi cn bng (H 6.25) th cp ko phi chu cc lc tc dng sau:

u di ca dy chu lc tc dng T0.


u trn ca dy chu lc tc dng T1.
Lc trng lng ca cp ko trong nc q
Lc cn thy ng tc dng ln dy cp ko R.

Tuy nhin, do vn tc dt li l khc nhau, cho nn ta cn phn bit hai trng hp


tnh ton trong dy cp ko.

Tnh ton dy cp ko khi vn tc dt li nh

Khi vn tc dt li thp th lc cn thy ng ln cp ko cng thp v c th b qua.


Khi dy cp ko c th c xem nh c hnh dng l ng dy xch (H 6.26). V
th lc s phn b u trn chiu di dy cp ko.
+ Chiu di dy cp ko (S) trong trng hp vn tc thp c tnh nh sau:

200/250

S = f2 +

2.To.f
q

(6.52)

Trong : f - l su khai thc (m); q - l trng lng 1 m dy cp ko trong nc (Kg/


m); T0 - l sc cng u di ca dy cp ko (kg).
+ Sc cn ca dy cp ko (R) trong trng hp ny s l:
R = Cx.

.V2
2 .D.S(6.53)

Trong : Cx - l h s lc cn, h s ny s l mt hm ca gc tng . Nhng do gc


rt nh (), nn c th c tnh bng: = arcsin f/s; D - l ng knh ca dy
cp ko (mm); S - l chiu di dy cp ko (m); - l mt ca nc; V - l vn tc
dt li (m/s).

Tnh ton dy cp ko khi vn tc dt li ln


Khi ny ngi ta tnh chiu di dy cp ko, su lm vic ca li theo cng thc
ca B. H. Strelkalova.
Qui lut thay i lc cn ca dy cp ko c tnh theo cng thc sau:
dR = Co.

.V2
2
2 .dS.D.sin

(6.54)

Trong : Co - l h s lc cn ti mt phn ca dy cp ko; - l mt nc; V- l


vn tc dt li; D - l ng knh dy cp ko; dS - l mt n v chiu di cp; - l
gc hp bi tip tuyn ca dy cp ko vi ng nm ngang.

T (6.54) ta nhn thy, khi gc thay i ln th R s thay i. Thng thng dy cp


ko c s dng l loi dy cp thp, nn ta c Co=1,1.
201/250

tm hiu hnh dng, chiu di S, xa, su ca dy cp ko ta cn nghin cu mt


n v chiu di nh nht dS (H 6.27).
Gi thit v n l h trc to t nhin. Khi n v nh nht ca dy cp ko dS
trng thi cn bng th hnh chiu ca cc thnh phn lc tc dng ln n ln hai trc
v n l:
d

= T.cos 2 + (T + dT)cos 2 q.dS.sin( +


d

d
2 )

n = dR + T.sin 2 + (T + dT).sin 2 q.dS.cos( +

= 0 (6.55)
d
2 )

=0

Gii phng trnh (6.55), ta c: T-T0 = q. f (6.56)


Trong :q - l trng lng trong nc ca dy cp ko; f - l su lm vic ca dy
cp ko. T c xc nh nh sau:
q

lnT + C = R

D.cos
(1 +

q2
4K2

) (cos +

q 2
)
2K

(6.57)

y: K - l lc cn thy ng lc ca nc tc dng ln 1 m dy cp ko trc giao vi


phng ca tc di chuyn. K c xc nh nh sau:
K = C0.

.V2
2 .D

T phng trnh (6.57) ta thy rng chng ch c ngha nghin cu khi mu s ca v


phi trong phng trnh (6.57) khc 0. Nh vy, s c hai trng hp:
q
2K

cos +
hoc th nht l:

hoc th hai l:

1+

1+

q2
4K2

q2
4K2

cos +

q
2K

Vi trng hp th nht, dy cp ko phi vng hng xung di. Cn vi trng hp


th hai, dy cp ko phi vng ln trn. Trong ngh c, ch c th xut hin trng hp
th nht, cn th trng hp th hai l khng th xy ra.

202/250

Khi ta t: 1 +

q2
4K

q
2K

= cosgh (6.58)

v nh vy: cos gh < cos hay l: 0 < < gh .


Mt khi vng ca dy cp ko hng xung di th nu ta xt t im di ln im
trn th gc s tng dn t 0 gh v gh s c xc nh ph thuc vo trng lc
v lc cn ca dy cp ko.

Theo phng trnh (6.58) p dng cho ng dy xch th ta s c: cos = - = 0,


khi : gh = 90o.
iu kin cho dy cp ko vng hng xung di l gc gh<. Gc 0 l gc tip
tuyn u di ca dy cp ko v gc n c xc nh nh sau (H 6.28):
Tdk

0 = acrtg (0,5).R .R (6.59)


l v

Trong : Rl - l sc cn ca li; Rv l sc cn ca vn; Rdk l thnh phn lc thng


ng ca dy cp ko
Cn T0 l lc ko cng tng hp u di ca dy cp ko, lc ny c xc nh
bng:
T0 = (0,5.Rl + Rv)2 + T2dk

Gii tip phng trnh (6.57) ta xc nh c kt qu sau:


m

cos + b
- Sc cng T ti gc no n s l: T = T0.B.( cos
a ) (6.60)

203/250

Chiu di dy cp ko S s l: S =

To.B.m.(a + b) (cos + b)m 1


.
m + 1 .d
q
(cos a)

(6.61)

Hnh chiu bng ca dy cp ko s l:


x=

T0.B.m.(a + b) (cos + b)m 1


.
m + 1 .cos.d
q
(cos a)

(6.62)

T0
q

v y =

[B.(

cos + b m
cos a

Trong : m =

1 (6.63)

4K

+q

;a= 1+

q2
4K

q
2K ;

b= 1+

q2
4K

q
2K ;

B=

cos0 a m
cos0 b

(64)

Khai trin chui Taylor, theo phng php gn ng ta c nh sau:

S = c. (0).( 0) +

'(0)
2! (

o) +

''(0)
3! (

0)3 + ... (6.65)

Trong :
-C=

T0.B.m.(a + b)
q

- (0) =

(cos0 + b)m 1
(cos0 a)m + 1

- '(0) = sin0[2cos0 + m(a + b) (a b)].

(cos0 + b)m 2
(cos0 a)m + 2

'' = sin20[2cos0 + m(a + b) (a b)]. 4cos0 + m(a + b) + 2(a b).

+(2cos20 sin 0).[2cos0 + m(a + b)cos0 (a b)cos0].


2

(cos0 + b)m 3
(cos0 a)m + 3

(cos0 + b)m 2
(cos0 a)m + 2

+ Tnh hnh chiu ca chiu di dy cp ko ln mt phng ca y bin.

X = c. 1(0).( 0) +

'(0)( 0)2
2!

] (6.66)

''(0)( 0)3
...
3!

Trong :
*C=

T0.B.m.(a + b)
;
q

204/250

* 1(0) =

(cos0 + b)m 1
(cos0 a)m + 1

.cos0

'

* 1(0) = 0,5.sin20[2cos0 + m(a + b) (a b)].

(cos0 + b)m 2
(cos0 a)m + 2

sin0.

(cos0 + b)m 1
(cos0 a)m + 1

''1 =

0,5.sin20.sin0[2cos0 + m(a + b) (a b)]. 4cos0 + m(a + b) 2(a b).


+(cos20 sin20).[2cos0 + m(a + b) (a b)].
sin 20.sin0.

(cos0 + b)m 2
(cos0 a)m + 2

cos0.

(cos0 + b)m 2
(cos0 a)m + 2

(cos0 + b)m 1
(cos0 a)m + 1

(cos0 + b)m 3
(cos0 a)m + 3

Khi ta dng cng thc (6.65) v (6.66) tnh chiu di dy cp ko trn mt phng nm
ngang ng vi < 0,7.gh th sai s cng khng vt qu 5%.
m bo cho vic tnh cho dy cp ko c < 0,7gh th ta lm nh sau:
Nu u mc < 0,7.gh th ta tnh mt ln (H 6.29).

Nu u mc > 0,7.gh th khi ta phi tm im * = 0,7.gh v khi ny s


tnh theo (H 6.30) v cng thc:
yi

S = S1 + sin (6.67)
i

X = X1 + yi.cotgi (6.68)

Trong : S1 v X1 c tnh theo cng thc (6.65) v (6.66).


205/250

]+

Cn tnh cho 2 thnh phn sau ca (6.67) v (6.68) th ngi ta lm nh sau:


Theo cng thc (6.65), (6.66) v (6.63) ta s xc nh c: S1, X1, v Y1 ng vi gi
tr = 0,7.gh. Sau khi cho s gia gc tng = 1o, xc nh theo cng thc (6.63)
cho gc 1 v 2 = 1 + .

Nu i lng Y ng vi 1 l Y1; i lng Y ng vi 2 l Y2, th:


Y = Y2 Y1
+ Nu xc nh : = 1 +
2
th ta s tm c S: s =

y
sin

v x = y.cotg

Cc on tip theo s lm nh th v ta lm n khi no i lng y bng vi su


nh bt th thi, ngha l: Y = Y1 + Y = f
y: f - l su nh bt. Vi cch lm nh trn ta ch mc sai s khong 5%.
B.H. Strelkalova lm thc nghim xc nh gi tr 0 tng ng, khi cho dy
cp ko vn ng vi vn tc V = 3 hi l/gi = const., ng vi lc cng T0 = 2000 kg,
D = 25 mm xc nh c cng thc thc nghim cho 0 nh sau:
Tdk
l + Rv

0 = arctg 0,5.R

206/250

Trong : Tdk l thnh phn lc thng ng ca dy cp ko. Sau khi tnh xong,
Strelkalova v c hnh dng ca dy cp ko ng vi cc gc tng 0 khc nhau
nh th bn (H 6.31).
Tm li, t nhng phng trnh trn, gii ra s tm c di, su, sc cng, hnh
dng ca dy cp ko,...
Nu nh s dng cng thc ca Strelkalova th ta ng thi cng tnh c cng thc
tnh lc lc cn ca dy cp ko (H 6.32):
Rdk = Tx T0x (6.69)
Trong : T0x = T0 . cos 0
Tx = T. cos

207/250

T = T 0 + q.f
T cng thc (6.60):
T = T0.B.cos

cos + b
( cos
b)

Ta c th rt ra c :
b+

= arccos

T
.a
T0.B

T
1
T0.B

Vy: Rdk = T.cos T0. cos 0

208/250

6.8. Tnh lc cn ca cc phn li trong li ko


tnh lc cn ca cc phn li trong li ko, c ba phng php tnh ty theo quan
im ca ngi tnh ton mun tnh v lc cn ny: Cc quan im nh sau:
1. Tnh lc cn ca li trn c s bng tng sc cn ca cc b phn cng li.
2. Tnh lc cn ton b ca li ko.
3. Tnh lc cn trong mi quan h gia lc ko ca tu v lc cn ca li.
Ty theo nhn nh v thc t m ngi thit k c th p dng cc tnh ton cho lc
cn ca li ko ph hp nht.

Lc cn ca li ko l tng lc cn ca cc phn trong li ko cng li


Khi ny ta tnh lc cn ca ba b phn ch yu ca li ko l: cnh li; thn li
(gm c li chn); v t li.
Lc cn ca thn li:
tnh lc cn ca thn li ko, ta p dng cng thc thc nghim sau:

R = b 1,8 + 2.( a 0,01). .F.V2 (6.70a)

y: b - l h s k n nh hng ca vt liu lm li (li 1 lp hay nhiu lp, li


lm bng ch n hay ch i). Nu li do 2 tm ghp li th b = 1,8; Nu li an bng
ch i th b = 1,6.
c xc nh theo biu thc sau (H 6.34):

= C. arctg

L1 L2
.H

)
209/250

Trong :
L1 v L2, tng ng, l na chu vi ca mp trn v mp di ca phn thn
c rt gn. iu kin tnh ton l U1/U2 = 0,5/0,87. Ngha l, khi : L1
= 2a.n1x 0,5; L2 = 2a.n2x 0,5; H = 2a. m x 0,87.
C l h s hiu chnh v thy ng lc; i vi li chn th C = 0,4 0,5; i
vi phn thn th C = 0,8 0,9;
Cn lu l cng thc (6.70a) ch p dng cho si thc vt. Cn i vi si tng hp
th ta phi p dng cng thc thc nghim sau (6.70b):

R = b 1,25+

( da 0,01)125sin].F.V2 (6.70b)

Lc cn ca t li
i vi t li ta xem nh n c dng hnh tr, c gc tng =0o v c tnh theo
cng thc (6.70a) hoc (6.70b).
Lc cn ca cnh li:

Sc cn ca cnh li cng c tnh theo cng thc (6.70a) hoc (6.70b). Nhng i
vi cnh li th gc tng (H 6.35) l:
= 90o .
trong : tg =

L
S

Lc cn c tnh cho ton b li ko


Lc cn ca li ko tnh cho ton b li s c xc nh bng cng thc thc nghim
ca Pozentein nh sau:
R = C x.

.V2 i = n di
2 .i = 1 ai .F

(6.71)

210/250

Trong : - l mt ca nc; V - l tc dt li; di - l ng knh ca ch li


b phn th i; ai - l kch thc mt li b phn th i; F - l din tch gi ca nn
li; v Cx l h s lc cn.

H s lc cn Cx ny l mt hm ca (Fy/F):
Fy

Cx = f( F ) (6.72)

v c xc nh theo th H 6.36.
y: Fy - l din tch hnh chiu ca ming li ko ln mt phng trc giao vi
phng di chuyn ca li ko; F - l din tch gi ca ton b nn li ko.
Cng thc (6.72) dng tnh lc cn cho li ko tng y (v Cx ny dng cho li
ko tng y). Nu p dng cho li ko tng gia (loi 4 tm) th Cx c tnh theo
cng thc sau:
Fy

Cx = 0,07+3,6. F

Tnh lc cn da trn quan h gia lc ko ca tu v lc cn ca li


Khi ny lc cn ca li Rl c xc nh theo cng thc sau.
Rl = Pe Rtb Rv Rvt(6.73)
Trong : Pe - l sc ko hu ch ca tu (hay sc y tht s c c ca chn vt);
Rtb - l lc cn ca cc thit b (phao, ch, dy, ...); Rv - l lc cn ca vn li ko; v
Rvt - l lc cn ca v tu.
+ Tnh lc ko hu ch ca tu (Pe)

211/250

- Khi tu mi c sn xut, ta lun c cung cp bng l lch tu ta s bit 2


thng s: (1) lc ko hu ch ca tu (Pe) v (2) lc cn ca v tu (Rvt).
T hai ng cong Pe v Rvt ta s xc nh c ng cong lc ko lm vic (kh
nng ko tht s), Pp,sau khi tr cho phn lc cn ca v tu Rvt (H 6.37).

H 6.37 - ng cong lc ko lm vic Pp ca tu


Trn c s ng cong Pp ny s cho php ta tnh ton thit k h thng li vi lc cn
ca h thng li (Rhtl) bng vi lc ko lm vic Pp. Ngha l, khi :
P p = R htl
Pp l ng cong biu th sc ko ca tu. T ng cong ny ta c th xc nh lc
cn ca h thng li ng vi tng tc lm vic (Vlv) khc nhau.
- Khi tnh lc ko hu ch (Pe) c k n lc ht ca dng nc, th lc ko Pe c
xc nh theo cng thc sau:
Pe = Pz . (1-t) (6.74)
Trong : t l h s lc ht. i vi tu c, t = 0,15 0,16.
ng cong ny ta cng c th t v li c nu nh ta mt cc ti liu thng tin v
tu hoc sau thi gian tu, li lm vic trong thc t sn xut ta cn phi tnh ton li
cc thng s cn thit cho n. Ta c th lm bng cch tnh nh sau:
Tnh lc y ca chn vt (P)
Lc y ca chn vt (P) l mt hm ph thuc c bn vo ng knh (D) ca chn vt
v s vng quay (n) ca chn vt. V c xc nh bng cng thc sau:

212/250

P = K1. . n2. D4 (6.75)


Trong : K1 - l h s lc y, c xc nh theo s Papmel nhm I; - l mt
nc (kg.s2/m4); n - l s vng quay ca chn vt trong 1 giy; D - l ng knh ca
chn vt (m).
Cng thc (6.74) l khng k n s cnh ca chn vt. Nu c s cnh c th th lc
y ca chn vt c xc nh bng biu thc sau:

Pz = P.

0,55+Z
A
.Z
Ad

(6.76)

Trong : A/Ad - l t s a, ( y: Ad - l din tch hnh trn ngoi tip ca chn vt;
A - l din tch mt dui ca cnh); Z - l s cnh ca chn vt.
+Tnh h s lc y (K1)
tnh c K1 ta cn phi bit: Bc tng i ca chn vt(p) v T s bc ca
lc y bng 0(H1/D).
Bc tng i ca chn vt(p). c th c xc nh da trn biu
Papmel nhm I (H 6.38), hoc c tnh theo cng thc sau:
p =

Vp
n.D

(6.77)

y: Vp l tc nc a chn vt, c tnh n vng cng chiu (m/s); n l s vng


quay ca chn vt trong 1 giy; D l ng knh ca chn vt.

H 6.38 - Biu Papmel nhmI


Vp c c tnh theo cng thc sau: Vp = V (1-) (6.78)

213/250

y: V - l vn tc dt li ca tu; - l h s cng chiu, i vi tu c ngi ta ly


2.
T y ta thy, v p ph thuc vo vn tc, cho nn s c 3 gi tr p l: p ng vi
tc dt li (pdl); p ng vi tc bng 0 (pV=0)v p ng vi tc cc i
(pVmax). Nhng ta ch dng vi pdl v pVmax.
T s bc ca lc y bng 0(H1/D) c tnh nh sau:
H1
D

= 1,035. D + 0,05 (6.79)

Trong : H/D - l t s bc ca cu trc chn vt; H1 - l bc ca chn vt khi chn


vt vn quay nhng lc y bng 0.
+ S vng quay (n) ca chn vt
S vng quay n ca chn vt c th c tnh theo cng thc sau:
n = nb +

Vdl
Vdlmax (nmax

nb) (6.80)

Trong : nb - l s vng quay ca chn vt khi buc tu; nmax - l s vng quay ca
chn vt khi chy t do; Vdl - l tc dt li; v Vdlmax - l tc dt li cc i
khi chay t do.
S vng quay ca chn vt khi buc tu (nb) c xc nh theo cng thc
sau:

nb = nmax.

K2
K'

(6.81)

Trong : K2 v K2, tng ng, l h s momen cho ch vn hnh t do cc


i v cho ch ng yn. K2 v K2 c xc nh theo biu Papmel nhm II (H
6.39).

214/250

H 6.39 - Biu Papmel nhm II


Trong thc t, lc cn ca h thng li (Rhtl) thng l mt hm ca vn tc lm vic
(H 6.40) th vn t ra l lm sao ko li vi tc nh th no tu dng ht
cng sut Pp ca n.

H 6.40 - ng cong lc ko lm vic (Pp) ca tu v ng cong lc cn ca li


(Rhtl)
Khi ta da vo Rhtl v Pp s tm ra tc dt li (Vlv) l giao im ca ng cong
Rhtl v Pp. tc ny tu s tn dng ht cng sut ca n.
Khi phn tch chn tc dt li ti u ph hp nht vi ng cong ko li Pp
ca tu, ngi ta thng phn tch da vo th (H 6.41) vi hai ng cong lc cn
ca h thng li Rhtl1 v Rhtl2.

215/250

H 6.40 - Xc nh Vlvt t vn tc V1 v V2
T giao im ca hai ng cong lc cn Rhtl1 v Rhtl2 vi ng cong lc ko Pp s
c hai tc lm vic V1 v V2 tng ng. T y ta c nhn xt:
- Giao im ca Rhtl1 v Pp cho ta cng sut ko ca tu ln nhng vn tc ko li b
chm li, c c th thot ra ngoi.
- Giao im ca Rhtl2 v Pp s cho ta cng sut ko ca tu s nh nhng vn tc ko
li s nhanh hn, c th bt c nhiu c hn.
Do , iu ho li ch gia cng sut ko ca tu v lc cn ca h thng li, ngi
ta thng c gng chn li sao cho c lc cn ca h thng li ti u nm gia hai
vn tc V1 v V2 l Vlvt.
Khi ny, tnh lc cn li nh theo cng thc (6.73), ta s thay th gi tr Pe bi Rhtlt
v c xc nh bng cng thc sau:
Rl = Rhtltu Rtb 2.Rdk 2.Rv(6.82)
Trong :
Rhtlt l lc cn ca h thng li ti u ng vi vn tc lm vic ti u m ta mun
chn; Rtb l lc cn ca cc thit b (phao, ch, dy, ...); Rv l lc cn ca vn li ko;
v Rdk l lc cn thng ng ca dy cp ko.
Trong thit k li, nu nh ta thy rng li m ta nh chn t c h thng lc
cn ti u ny th ta c th dng n nh l li mu. Ngha l, khi lc cn ca li
mu s l:
Rlm = Rhtlm Rtbm 2.Rdkm 2.Rvtm (6.83)

216/250

K hiu: m l tng trng cho li mu m ta chn.


Khi , lc cn ca li thit k (Rltk) s l:
Rltk = Rlm . CR (6.84)
Mt khi lc cn ca li mu bit (Rlm) v ta phng nh c lc cn ca li
d nh thit k (Rltk), th ta s xc nh c h s t l v lc cn ca li thit k
CR, theo cng thc sau:
CR =

Rltk
Rlm

(6.85)

217/250

6.9. Phng php chung thit k li ko ti u


thit k mt li ko t hiu qu cao nht t mt loi li tng t c xc
nhn l lm vic rt tt, t hiu qu khai thc cao. Ta cn tin hnh qua 7 giai on sau:
Giai on 1. La chn li mu; xc nh cc thng s ca li mu v h s
kh nng nh bt ca n.
Giai on 2. Xc nh cho c tc dt li ti u (Vt)
Giai on 3. S dng hp l sc ko ca tu (Pe)
Giai on 4. Hon thin li mu sao cho li thit k s cho c tnh thy
ng lc m=Fy/R kh ln v c hnh dng li ph hp nht
Giai on 5. Thc hin tnh ton cc chi tit (phn) cho li thit k
Giai on 6. Th nghim kim tra m hnh ca li thit k
Giai on 7. Th nghim nh bt tht s ng trng.

218/250

Phn III. Ng c c nh
Chng 7. Li ng (N)
7.1. Tm tt
Li ng (hay cn gi l N hoc Dn) l ng c c nh thng thy ph bin
nhng vng t thp, ngp nc theo ma, cng nh thng gp dc theo cc sng rch
v vng ven bin. Li ng thng khai thc mang tnh ma v hoc theo con nc
ln, rng.
Ta c th thy s khc bit ca li ng so vi cc loi ngh nh bt khc qua nguyn
l nh bt, cu to ng c v k thut khai thc nh sau.

219/250

7.2. Nguyn l nh bt li ng
Nguyn l nh bt li ng c khi qut nh sau: Li ng t t c nh
chn ngang ng di chuyn ca c, c trn ng i khng th vt qua c
tng li nn phi men theo tng li v b gi li chung li (lp).

220/250

7.3. Phn loi li ng


C nhiu cch phn loi li ng. Ngi ta c th da vo khu vc khai thc; su
thy vc; cu to li; nguyn liu ch to li ng; s kt hp gia li ng v nh
sng;... phn loi li ng.
Theo khu
vc khai
thc

Theo su Theo cu to

Kt hp
Theo vt liu
nh sng

- ng
mng- ng
sng- ng
bin

- ng mng gn
b- ng
khi

- ng
nng
khng
n

- ng c chung- ng
khng chung- ng y
dc c chung ph

- ng tre,
sy- ng
li- ng kt
hp

221/250

7.4. Cu to li ng
Cu to c bn ca li ng gm 3 b phn chnh l: ng li, Chung v Lp.

ng li
ng li l dy li chn ngang ng di chuyn ca c. ng li c th lm bng
tre, sy bn li vi nhau thnh dy ng hnh ch nht (thng thy sng, rch) hoc
bng tm li c lp trn b khung dy ging (c ging phao, ging ch v ging bin)
thng thy bin.
Chiu di tm li ng.
Chiu di ca tm li ng th ty thuc vo rng cho php ca khu vc khai thc,
hoc ph thuc vo mc pht tn ca n c xut hin gn khu vc t li ng nu
khai thc sng ln, bin, m chn chiu di tm ng sao cho chn c nhiu c cng
tt. Tuy nhin, nu khai thc rung hoc vng trng rng th ngi ta thng lp t
chiu di li ng theo ng ngon ngoo tng din tch chn c.

Yu cu ca tm ng phi tha mn cc iu kin sau:


Chiu co ca tm ng.

222/250

Chiu cao tm ng li c tnh t tng mt cho n st y v c d phng thm t


10-20 % cao nhm m bo phn trn ca tm ng ni ln n khi mt nc khi
triu cng cao nht (i vi tm ng bng tre, sy) hoc nu tm ng lm bng li
th cng phi tng thm do li cho cao ging phao ca tm ng ni ln mt
nc khi triu cng cao nht.
h gia cc thanh ng ca tm ng (tre, sy) phi m bo ngn khng
c vt qua c cc khe. Hoc nu tm ng c lm bng li cng phi
m bo khng cho c thot qua mt li sang pha bn kia v cng khng
b ng dnh vo mt li ca tm ng.

Chung li ng
Chung li ng l ni gi c, cha c v hng c vo lp . Chung li c dng
hnh ch nht hoc hnh a gic. Yu cu i vi chung li ng l phi c din tch
va , khng c qu nh hoc qu ln, bi v nu qu nh s lm cho c cm thy
cht chi c c th tm cch thot ra ngoi, nu qu ln s kh thu vic thu gom hoc
kh hng c vo lp.
cao ca chung cng tnh t st nn y n b mt nc c d phng t 10-20%
cao khi triu cng cao nht. Ta c cc dng chung sau:

Lp
Lp l ni cha c v bt c. Lp c t cc hng chung hoc cui dy li ng
nu khng chung. Lp li ng thng lm bng tre hoc c bao bc li.
Lp c dng hnh hp, hnh ng hoc hnh tr. Yu cu i vi lp l phi bn, chc,
khng cho c c th ph lp ra ngoi.

223/250

7.5. K thut khai thc li ng


Li ng thng c nh bt mang tnh ma v nn k thut khai thc li ng
thng c phn thnh 2 giai on:
Giai on 1: Lp t chung li ng
Giai on 2: Khai thc li ng

Lp t chung li ng
Do bi li ng khai thc theo ma v, nn trc khi bt u n thi k khai thc,
vic lp t chung li ng u c chun b, tu b, sa cha, lp t li, nhm m
bo hiu sut khai thc cao nht cho li ng . Cng vic lp t li ng gm 2
bc sau:
Bc th nht: Chn ni t ng
Bc th hai: Lp t tm ng dn c v chung
Chn ni t ng
Chn ni t li ng l vic u tin m ngi u t khai thc li ng cn tnh
n trc tin, bi v n quyt nh n hiu qu nh bt li ng v cc quan h kinh
t - x hi xung quanh khu vc khai thc li ng. Do vy yu cu ca ni t ng
cn phi tha mn cc iu kin sau:
Phi c nhiu c qua li theo tng ma v hoc quanh nm.
Nn y phi tng i bng phng, dc nn y phi nh.
Phi t b nh hng bi sng, gi, tc dng chy trung bnh v su
khng qu ln.
Phi thun tin cho vic vn chuyn c v khng gy cn tr cho tu b i li.
Lp t tm ng dn c v chung li ng
Vic u tin l trc ht ta cn lp t tm ng dn c, ri sau mi lp t chung
li ng.
Chn hng v t tm ng dn c
lp t tm ng dn c ta nn lp t trong cn (b) ra su. Trc ht ta cn cm cc
cc nh hng cho tm ng (nu l ng tre, sy) hoc cng nh hng dy ging
phao (nu l tm ng lm bng li). Cc cc cn phi cm su xung t v c cc
dy chng, neo c nh li cho vng chc.

224/250

Trong vic chn hng cho tm ng dn c ta cn nghin cu k qui lut di chuyn


ca c m chn hng cho ph hp. Kinh nghim ngi ta thy rng khi c ang i
theo mt hng no , nu bt ng b tm ng dn c chn li, khi c c khuynh
hng di chuyn ra vng nc su. Do vy ta nn chn phng t tm ng nn hp
vi phng di chuyn ca c mt gc 120o nu c ch i theo mt chiu, hoc 90o nu
c i hai chiu, theo s sau:
Lp t chung li ng.
Sau khi lp xong tm ng dn c, ta tin hnh lp t chung. Chung li ng
phi nm v tr cui cng m tm ng dn ti, thng l ni c su ln v khng
b nh hng bi tu b i li.
Tng t nh lp tm ng dn c, trc ht lp t chung li ng ta cng phi
cm cc cc nh hnh kiu chung. Tip theo ta lp cc tm li hoc cc ng tre
(sy) bao bc chung li. Ta cha cc k h lp li cnh g v lp.
Ch l khng nn khong khe h gia 2 li cnh g qu ln, c c th s i ngc
c tr ra ngoi.

K thut khai thc li ng


K thut nh bt li ng cng tng i n gin, bao gm hai giai on:
- Giai on mt: Giai on li cun v dn c vo chung.

225/250

- Giai on hai: Giai on dng ca chung v bt c.


Giai on li cun v dn c vo chung.
Giai on ny ta gn nh khng lm g c, ch vic ngi ch n c di chuyn n ng
tng tm ng dn dt ri c t chuyn hng i n chung. Tuy vy trong thi
gian ny ta cng nn ch n s i li ca tu b khc gn khu vc m ta ang t
ng v chung nhm bo hiu cho h bit l ta ang khai thc li ng.
Thi gian li cun c v dn c vo chung th ph thuc vo chu k con nc ln rng,
hay thi im n c i vo chung hoc khong thi gian cn thit mt c tp
trung trong chung cao. Do vy thi gian li cun c v dn c vo chung l do kinh
nghim v iu kin thc t khu vc khai thc m ta quyt nh bao lu l va.
hng c i vo chung, ta c 2 cch:
C t ng i vo chung.
Trng hp ny l c khi gp i n tng li ng dn c, c s t chuyn hng,
men theo tng li dn c i vo gia 2 li cnh g, ri vo sn chung, b gi li
lp.
C c dn vo chung bi ngun sng .
Trong thc t nh bt thng thy vng ven bin, gim thi gian ch i c i
vo chung, ngi ta thng kt hp vi ngun sng li cun c, dn dt a c vo
chung.
Ngun sng y c th l ngun sng do cc xung n mng-sng c thp sng
quanh khu vc t chung li ng (H 7.1), hoc ngun sng do bi s pht sng ca
cc bng n th trong nc, c nh k chy, tt ln lt t ngoi vo trong chung
li ng, c b ngun sng hp dn s t ng i vo chung (H 7.2).
Ta c th thy s b tr cc ngun sng theo 2 theo s di y:

226/250

Thu li v bt c.
Sau thi gian nht nh, khi thy c i vo sn chung kh nhiu ta bt u ng chn
ca chung li, nng tm li y sn chung, dn c vo mt gc v tm cch thu
c. Ta c th dng vt xc c (nu c ln) hoc dng bm ht (nu c nh v nhiu).
Nu khng c tm li y sn chung ta phi tm cch xua ui c chy vo lp ri
tho d lp bt c. Sau khi thu c xong, chuyn c ln xung vn chuyn, ri a c vo
b. ng thi chun b m khai thc tip theo.

227/250

Chng 8. Ngh li y
8.1. Nguyn l nh bt
Li y nh bt theo nguyn l lc nc bt c. C b la vo li di tc
dng ca dng chy v b gi li t li

228/250

8.2. Phn loi li y


Theo khu vc

Li y
sng
Li y
bin

Theo cu to
Li
y cc
Li
y neo
Li
y b

Theo i tng
khai thc

Li y c
Li y
tm

Theo s ming li

Li y 1
ming
Li y nhiu
ming

229/250

8.3. Cu to li y
Nhn tng th, li y c cu to gn tng t nh li Ko. Tuy vy, s khc bit
gia li y v li Ko l ch li ko th c thm phn cnh li, cn li y
th khng nht thit phi c cnh li.

Chiu di
Chiu di li y l ch tiu quan trng trong ch to li y, bi li y khng ch
ph thuc vo i tng khai thc, m cn ph thuc vo tc dng chy khu vc
t li y. Do vy khi thit k chiu di li y ngi ta phi d on trc tc
dng chy sao cho di tc ng ca mi tc dng chy no , chiu di li y
phi di mt khi c, tm vo li ri th kh c kh nng thot ngc tr ra
ming li. Thng thng li y c thit k c chiu di t 40-50 m.
Chiu cao
Vic xc nh chiu cao li y ty thuc vo su v dy ca i tng khai
thc hot ng (c, tm,... i st nn y hay lng), m ta chn chiu cao ming li sao
cho hng c tht nhiu c khi chng b nc la vo. Tuy vy vic chn chiu cao
qu ln s nh hng n sc chu lc ca li v cc, d gy s c cho li v cc.
Trong thc t nh bt chiu cao ming li y thng t 2-5m.
m ngang ming li y

230/250

m ngang ca ming li y l khong cch gia hai u cc y. Ty theo


rng ca khu vc khai thc, sc chu lc ca cc y (hay neo) v tc dng chy m
chn m ngang thch hp. Thng thng m ngang cho mi ming li y l t
(10-30) mt.
Thn li
Thn li y l phn gi, la v hng c vo t. Do nh bt tng i th ng v
ph thuc vo tc dng chy, nn chiu di thn c yu cu phi m bo c t c
kh nng vt thot ngc tr li ra ming li y. Do vy ngi ta thit k thn li
y c chiu di chim t l kh ln so vi chiu di vng li, thng gn mt na
chiu di vng li y, thc t t (20-25)m.
Tng t nh li Ko, kch thc mt li y cho phn thn li y, ath, thng
c chn ln hn kch thc mt li phn t li y, a, nhm lm gim lc cn
cho li v tit kim nguyn vt liu, nhng cng khng c ln hn din tch mt ct
ngang ca c.
Thng thng mt li thn c tng dn t phn gn t ra ti ming li theo t l
25% v th ch li th ngc li, ngha l:
ath > a v dth > d
Tuy nhin mt s li y n gin ngi ta thng chn kch thc v th ch
li tt c cc phn l nh nhau, thng l a = 1 mm.
t li y v R
t li y l phn gi c v bt c. Thc t ngi ta nhn thy rng mt i tng
nh bt no (c, tm,..) mt khi vo n phn t th c xu hng tm cch thot
ra mnh nht, do vy yu cu khi chn kch thc mt li t phi m bo sao cho c
khng th chui ra khi mt li v cng khng c ng dnh vo mt li.

Mt khc, v t l phn quan trng nht lm ra sn lng, cho nn th ch li cho


phn t cng cn phi m bo bn chc nga trng hp c ph li hoc sn

231/250

lng nh bt c qu nhiu c th lm rch t. mt s li y tng cng


cho t li thng ngi ta lp thm bn ngoi t li bi mt o bao t.
R l dng c cha c c lp t thm vo phn cui t (c khi c khi khng), R
c lm bng tre, c dng hnh tr, c np m trn thn R. Khi thu c ch cn ko R
ln v m np R trt c ra.
Cc, Neo v B li y.
Li y l ng c c nh nn Cc (hoc Neo hoc Be) l nhng nhng cng c cn
thit n nh v tr v hnh dng ca ming li y. Ty theo khu vc, su, tc
dng chy m ngi ta lp li y vo cc hoc neo hoc b. Do m li y c
gi theo nhiu tn gi khc nhau: Li y cc (H 8.11); Li y neo (H 8.2); Li
y b (H 8.3).

Cc li y (H.1)
Cc s dng trong li y thng c p dng nhng ni c su tng i nh
(cn), di 10m. Nguyn liu lm Cc li y thng l nhng cy thng, di (thng
bng g D, Cau, Bch n,...) c do cao v chu c nc. i khi ngi ta cn
lm cc bng xi mng dng ct trn hoc ct vung. Yu cu i vi cc xi mng l
phi chu c s ph hy ca nc.

232/250

Chiu cao cc phi cao sao cho c th cm vng chc su xung nn y v l ln


khi mt nc khi triu cng cao nht. Ty theo su m ta chn chiu cao cc thch
hp.
ng knh ca cc lin quan n tnh do v sc chu lc un ca cc. Ty theo su
v p lc nc tc dng ln li m ta chn ng knh ca cc sao cho m bo cc
khng b gy trong qu trnh khai thc li y cc. Thng thng cc cng to th sc
chu lc cng ln, nhng gi thnh cng c v kh lp t cc.
Neo-Ngng li y (H 8.2).
nhng ni c su ln, dng chy mnh, vic cm cc li y rt kh khn, nhiu
khi khng th thc hin c, ngi ta thng dng Neo-Ngng thay th cc.
Neo c th pha trc ming li y, c lm bng kim loi hoc bng g. Yu
cu i vi Neo l phi nng v bm chc c trong t, m bo neo khng b r
(x dch) khi c dng chy mnh tc dng ln li. Neo c lin kt ming li thng
qua Dy neo v Ngng.
Ngng l thanh g (hoc kim loi) nhm cng chiu cao ming li y. chiu cao ca
Ngng bng vi chiu cao ca ming li y.
Dy neo thng c lm bng dy tng hp (Nilon, Polyethylene,...). Yu cu i vi
dy neo l phi chu c ko cng khi nc tc dng ln li. dy neo nn c th
di trnh tnh trng r neo ( cy neo).
xc nh v tr th neo, bit c neo c b r hay khng v bit c m ngang
ca ming li y, hai u ngng ngi ta thng th hai phao tiu (thng phuy) ni
ln mt nc. Phao tiu (thng phuy) ny cng cn gip cho tu b i li bit c khu
vc ta ang th li y m trnh ra xa li y.
B li y (H 8.3)
Trn cc sng rng, c su ln thng thy li y hot ng kt nhau thnh b. B
li y c chc nng nhm c nh v tr th li y v to thnh b ni th cc.
B li y thng dng cc ghe ln, c lin kt li thnh mt lot cc ming li, gia
hai ghe l mt ming li y.
Cc cho b li y cng tng t nh cc li y, nhng s khc bit y l cc
khng th xung st y, m c dng ng l lng trong nc. Pha trn ca cc th
c nh bi cc b, phi di th c cc dy chng c nh sao cho cc lun t th
thng ng.

233/250

234/250

8.4. K thut khai thc li y


K thut khai thc li y gm c hai bc:
Bc mt: Chn ng trng (chn bi t li y)
Bc hai: Khai thc ngh li y.

Chn ng trng
Chn ng trng hay cn gi chn ni th y. Ni th li y phi l ni c nhiu
ca, tm qua li, l ni c dng chy tng i mnh v c nhiu thc n cho c. Tuy
nhin vic tm ni th y khng phi d dng, v n lin quan n s i li ca tu b
v ng di chuyn ca c cng thng thay i. Mt khc li y l ng c c nh
nn vic chn ni t li y cn phi tnh ton k v hiu qu kinh t lu di.
Yu cu chung chn ni t li y cn tha mn cc iu kin sau:

Ni c nhiu c, tm i li. Sn lng khai thc phi n nh lu di.


Thun tin v d dng trong vic lp t cc (hoc neo hoc b) li y.
Khng b nh hng bi tu b i li.
Mt khai thc, s lng ming li y khng qu ng khu vc d nh
lp t li y. Nu c th c th nn chn ni u con nc (chn trc so
vi cc ming li y khc) hoc chn ngay hng lung c di chuyn vo
(thng thy ng ba sng hoc khc quanh).
Nu nh bt mang tnh ma v th nn trang b tng i gn, nh, lp t
nhanh v tho d d dng.
Gn ni tiu th sn phm thy sn, thun li cho vic vn chuyn ng li c
v sn phm thy sn.

K thut khai thc li y


Nhn chung K thut khai thc li y (y cc, y neo, y b, y c Tra,...) u
bao gm cc bc c bn sau: Chun b, Chi li, Thu li v Bt c. Ta s ln lt
tm hiu mt s ngh li y ph bin BSCL sau:
K thut khai thc li y cc
Chun b.
Bc chun b i vi li y cc l v cc ch li b rch, thay th cc b phn b
h hng nng v km an ton. ng thi kim tra cc cc y xem c b mc, gy, hoc

235/250

dy cp cng cc b t hay khng kp thi sa cha. Sau chuyn li n im


th y.
Th li(chi y).
Khi li c chuyn n im th y, th buc thuyn vo rng di, tip vt
li ln rng trn thnh tng lp t t di, thn, cnh trn cng. Tip n a
hai u cnh (2 cp iu) v hai bn cc. Ri lin kt iu vi ni v mp st. Ch coi
chng ging b xon.
Ch khi nc h thp, dng chy va cho li tri v pha sau th tin hnh tho
tay quay ti (th mp st), n nh cy chui, iu li s t ng tut theo cc xung n
su nh. Khi , di tc dng ca dng chy, ming li t t m ra, ko theo
li ( c dt trn rng trc ) s ln lt tut xung nc v tri dn v pha
sau. Khi li lm vic n nh, ta tht y t li, ri buc dy t vo rng.
Tip n l thi gian chi y, thi gian ny ty thuc vo vo chu k thay i chiu
dng chy, tc dng chy v mt c vo y,... m c thi gian chi y khc
nhau.
t(thu c)
Sau thi gian chi y nht nh no , th ta tin hnh t. Trc ht ta dng ghe
(thuyn) ln theo dy t (dy tht y t), dng dy ny ko t ln thuyn. Tip
tho ming t (hoc m ming r) ri trt c ra.
Thu li
Khi ht giai on th li (ty theo con nc c xut hin, thng thng 5-7 ngy) th ta
thu li em vo b. thu li trc ht ta gn tay quay vo ti, quay ti nng hai
iu li ln gn rng di, kha tay quay v buc cht hai ni vo cc. Tip tho
hai iu, buc chung li vi nhau v bt u git li t cnh, n thn ri t li. Sau
cng chuyn li vo b l ht mt con nc khai thc li y.
K thut khai thc li y neo
Li y c nh bng neo l phng php c ng nht trong cc phng php khai
thc li y. N p ng c nhu cu khai thc nhng ni su, kh lp cc y, v
d dng tho d li y khi khng cn khai thc na.
Chun b

236/250

Bc chun b cng gn ging nh chun b i vi li y cc. im khc nhau l


thay v chun b vt t, phng tin cho cc y th y ngi ta chun b cc neo,
dy cp ging v phao ni (thng phuy).
Th li
a neo, phao v li n im th y. Cng vic u tin cn lm l tin hnh th neo
v phao ni. Trc ht ta th neo 1, ri a thuyn v ngang vi neo 1 khong cch
nht nh ta th tip neo 2. Tip n ni th hai dy neo sao cho ngang bng nhau. Cui
neo ta hai phao ni v nh khong cch gia 2 phao ni bng dy khng ch ming
y.
Khi hai neo nh v tr, ta tin hnh th dy ng (c phao trn v vt nng
di). pha di dy ng ta buc dy tam gic ni vi dy cp neo. Tip ta buc
2 iu li vo dy ng, ri th ton b dy ng v li xung nc. Di tc dng
ca vt nng, phao v dng chy li s t ng ri chm xung nc v li s c
m ra. Tip n ta buc t bi dy tht y y t v mt u kia ca dy tht y
t ta buc vi phao ni nh v y t.
t
Tng t nh li y cc, sau thi gian nht nh (ph thuc vo chu k nc ln,
rng) ta cng tin hnh t. Trc ht ta dng thuyn bi n ch phao y t, ko
dy tht y t ln v tin hnh tho t, trt c ra. Nu khai thc lin tc th ta buc
y t li ri chi t tip.
Thu li
Khi khng cn khai thc na th ta tin hnh thu li. Trc ht ta tho 2 iu li ra,
ri gp chung li vi nhau. Sau ra li, xp li, r thu tt c phao, cp ging v neo.
Chuyn tt c li v trang thit b v nh. n y th ht mt t khai thc li y
neo.

237/250

Ti liu tham kho


Bi Nh Khu, v Phm , 1978. Dy Si Li Tng Hp Dng Trong Ngh CNXB.Nng Nghip.
F.A.O, 1985. Fishing Method of The World. 1245 pp
Friman, A. L., (1992). Calculations for fishing gear designs. Fishing News Books.
University Press, Cambridge. 241pp.
Ng nh Chy (1881). Gio Trnh Nguyn L Tnh Ton Ng C. i Hc Thy Sn
Nha Trang.
Nguyn Vn in, 1978. Vt Liu v Cng Ngh Ch To Li - NXB Nng Nghip.
145pp
Nguyn Thit Hng (1982). Gio Trnh Thit k li Ko. i Hc Thy Sn Nha
Trang.
Ndlec, 1982. Classification of Fishing gears. 45 pp
Niconorov, 1978. nh bt c bng nh sng (ti liu dch). NXB Nng Nghip. 112pp

238/250

Tham gia ng gp
Ti liu: K thut khai thc thu sn A
Bin tp bi: ThS. H Phc Hng
URL: http://voer.edu.vn/c/126bac12
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.1. S pht trin ng c v cc h thng khai thc
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/32154f47
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.1. Cc c im ca ng c
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/047424de
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.1. Li vy
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/69754e08
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.2. Li rng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/521b4219
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.3. Li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/8e1a16c2
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.4. Co khung
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9c674c68

239/250

Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/


Module: 1.2.2.5. Li nng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/529b29f7
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.6. Li chp
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/96cb0ef9
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.7. Li r v Li ng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/0c0237dd
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.8. Ng c by
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/b6d9fb84
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.9. Ng c cu
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/2c5536f7
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.10. Ng c tm, bt, m, cha
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/e5d44eed
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.2.2.11. My bm lc nc bt c
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/168c919b
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

240/250

Module: 1.2.2.12. Cc ng c nh bt khc


Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/0ef84340
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.3. Hiu sut v tnh chn lc ng c
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/98ddbd5e
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.4. Cc c im k thut ca ng c v h thng nh bt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/c8a8f983
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 1.5. nh gi kha cnh kinh t, k thut ca cc ci tin qua vic nh bt so
snh
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9f94c266
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.1.1. Tm tt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/dc763670
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.1.2. Lc trng trng v lc thy tnh
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/c218f699
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.1.3. Cc lc thu ng tc dng ln li
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/cf153f5e
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.1.4. Lc cn thu ng ca dy ging, thng v cp
241/250

Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/0a361f85
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.1.5. Lc cn thu ng ca ph tng ng c
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/310361cf
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.1.6. nh hng ca nn y
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/c8bb4a2b
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.1.7. Lc ti do c gy ra
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9023f942
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.2.1. Th hin n gin c th tnh ton
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/b45a36dc
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.2.2. c im hnh dng v c lng sc cng ca dy ging
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/a06314f3
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 2.2.3. Tnh ton hnh dng v sc cng dy ging bng phng php m
phng c hc
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/208d1e2c
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.1. Gii thiu
Cc tc gi: unknown
242/250

URL: http://www.voer.edu.vn/m/314cf463
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.2. Nguyn l kim nh m hnh
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/dd364b39
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.3.1. Tm tt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/fcaff379
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.3.2. iu kin ng dng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/e3cd9b74
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.3.3. ng dng hnh hc
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/3e604950
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.3.4. iu kin bin
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/0d1647be
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.3.5. iu kin ban u ca ng c vn ng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/ab4a15cc
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.3.6. ng dng lc
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/ad49a061

243/250

Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/


Module: 3.3.7. ng dng v trng lng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/bee13e7d
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.3.8. Vn ng khng n nh
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/4228009e
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.3.9. nh hng t l
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/b609849f
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.4. Kim nh m hnh ca ch, neo, phao, vn li v diu
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/698e0b29
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 3.5. Cc kha cnh thc t ca qui trnh kim nh m hnh
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/f99b6708
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 4.1. Mc ch ca thit k ng c
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/fafc9bd0
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 4.2. Cc giai on thit k
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/b1104971
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

244/250

Module: 4.3. nh hng cc yu cu thit k v cch gii quyt cc vn thit k


Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/00ab35a2
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 4.4. nh gi cc c im thit k c bn da trn ng c nguyn mu
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/5e51a312
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 4.5. B sung thm cc tham s t l cho thit k mi
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/761733e5
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 4.6. Tnh cc tham s t l cho ng knh thng v ch li
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/3c013ee9
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 4.7. Tnh ton cc thnh phn ph tr ng c
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/3359d1ec
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 4.8. Chun b bn v v cc chi tit k thut
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/b8e259d4
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 4.9. Giai on thit k cui cng v cc kim nh
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/587cce9b
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.1. Phn loi li ko

245/250

Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/05ba8e2a
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.2.1. Cu to li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9cf2bb19
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.2.2. Phng php biu th kch thc li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/db791a12
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.2.3. Tu nh li ko v k thut khai thc li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/12535173
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.2.4. S b tr cc thit b trn tu li ko mn v k thut khai thc li
ko mn
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/8617846a
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.2.5. S b tr, trang thit b li ko ui v k thut khai thc li ko ui
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/c62825c2
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.2.6. Li ko tu i
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/a8ed3399
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.2.7. Cc tai nn ch yu ca li ko
Cc tc gi: unknown
246/250

URL: http://www.voer.edu.vn/m/604a0d96
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 5.3. Li ko tng gia
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/69d3bc7f
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 6.1. Nhim v thit k, la chn v hon thin li mu
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/8c16ada0
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 6.2. L thuyt nh bt li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/fc364aea
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 6.3. Tc dt li ti u
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/4b21f9db
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 6.4. Tnh ton cc thng s cho hnh dng li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/cbba2b64
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 6.5. Xc nh cc c tnh ca nn li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/9ca022cc
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 6.6. Thit k cc phng tin nng, m cho li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/77c74ac0

247/250

Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/


Module: 6.7. Cn bng cho li ko v hnh dng dy cp ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/223a8136
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 6.8. Tnh lc cn ca cc phn li trong li ko
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/6aacabbf
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 6.9. Phng php chung thit k li ko ti u
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/2e555630
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 7.1. Tm tt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/de1d9439
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 7.2. Nguyn l nh bt li ng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/3952e468
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 7.3. Phn loi li ng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/52b57b7c
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 7.4. Cu to li ng
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/55062a64
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

248/250

Module: 7.5. K thut khai thc li ng


Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/65adc664
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 8.1. Nguyn l nh bt
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/83829cd9
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 8.2. Phn loi li y
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/50b5ab74
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 8.3. Cu to li y
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/aed0f90d
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: 8.4. K thut khai thc li y
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/b68c8798
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/
Module: Ti liu tham kho
Cc tc gi: unknown
URL: http://www.voer.edu.vn/m/1aa49542
Giy php: http://creativecommons.org/licenses/by/3.0/

249/250

Chng trnh Th vin Hc liu M Vit Nam


Chng trnh Th vin Hc liu M Vit Nam (Vietnam Open Educational Resources
VOER) c h tr bi Qu Vit Nam. Mc tiu ca chng trnh l xy dng kho
Ti nguyn gio dc M min ph ca ngi Vit v cho ngi Vit, c ni dung phong
ph. Cc ni dung u tun th Giy php Creative Commons Attribution (CC-by) 4.0
do cc ni dung u c th c s dng, ti s dng v truy nhp min ph trc
ht trong trong mi trng ging dy, hc tp v nghin cu sau cho ton x hi.
Vi s h tr ca Qu Vit Nam, Th vin Hc liu M Vit Nam (VOER) tr thnh
mt cng thng tin chnh cho cc sinh vin v ging vin trong v ngoi Vit Nam. Mi
ngy c hng chc nghn lt truy cp VOER (www.voer.edu.vn) nghin cu, hc
tp v ti ti liu ging dy v. Vi hng chc nghn module kin thc t hng nghn
tc gi khc nhau ng gp, Th Vin Hc liu M Vit Nam l mt kho tng ti liu
khng l, ni dung phong ph phc v cho tt c cc nhu cu hc tp, nghin cu ca
c gi.
Ngun ti liu m phong ph c trn VOER c c l do s chia s t nguyn ca cc
tc gi trong v ngoi nc. Qu trnh chia s ti liu trn VOER tr ln d dng nh
m 1, 2, 3 nh vo sc mnh ca nn tng Hanoi Spring.
Hanoi Spring l mt nn tng cng ngh tin tin c thit k cho php cng chng d
dng chia s ti liu ging dy, hc tp cng nh ch ng pht trin chng trnh ging
dy da trn khi nim v hc liu m (OCW) v ti nguyn gio dc m (OER) . Khi
nim chia s tri thc c tnh cch mng c khi xng v pht trin tin phong
bi i hc MIT v i hc Rice Hoa K trong vng mt thp k qua. K t , phong
tro Ti nguyn Gio dc M pht trin nhanh chng, c UNESCO h tr v c
chp nhn nh mt chng trnh chnh thc nhiu nc trn th gii.

250/250

You might also like