B GIO DC V O TO

D N GIO DC TRUNG HC C S VNG KH KHN NHT

NGUYN VINH HIN (Ch o ni dung)
PHM NGC NH - NGUYN TH THANH HNG
TRN THANH SN - NGUYN XUN THNH










PHNG PHP "BN TAY NN BT"
TRONG DY HC CC MN KHOA HC
TRNG TIU HC V TRUNG HC C S













H NI 2011
MC LC
1
LI NI U............................................................................................. 4 U
CHNG 1 ............................................................................................... 5
GII THIU V LCH S RA I V PHT TRIN CA PHNG
PHP "BN TAY NN BT".................................................................... 5
1.1. Khi qut v phng php Bn tay nn bt...................................................................... 5
1.2. S ra i v pht trin ca phng php BTNB Php..................................................... 5
1.3. Gio s Georges Charpak - Ngi khai sinh phng php BTNB..................................... 8
1.4. Phng php BTNB trn th gii......................................................................................... 12
1.5. Phng php BTNB ti Vit Nam........................................................................................ 13
CHNG 2 ............................................................................................. 18
L LUN C BN V PHNG PHP "BN TAY NN BT" ............ 18
2.1. C s khoa hc ca phng php BTNB............................................................................. 18
2.2. Cc nguyn tc c bn ca phng php BTNB................................................................ 40
2.3. Tin trnh dy hc theo phng php BTNB...................................................................... 44
2.4. Mi quan h gia phng php BTNB vi cc phng php dy hc khc.................... 52
CHNG 3 ............................................................................................. 58
CC K THUT DY HC V RN LUYN K NNG CHO HC SINH
TRONG PHNG PHP "BN TAY NN BT" .................................. 58
3.1. T chc lp hc...................................................................................................................... 58
3.2. K thut t chc hot ng tho lun cho hc sinh............................................................ 60
3.3. K thut t chc hot ng nhm trong phng php BTNB.......................................... 67
3.4. K thut t cu hi ca gio vin ....................................................................................... 69
3.5. Rn luyn ngn ng cho hc sinh thng qua dy hc theo phng php BTNB............. 72
2
3.6. K thut chn tng, nhm tng ca hc sinh............................................................ 78
3.7. Hng dn hc sinh xut th nghim nghin cu hay phng n tm cu tr li ....... 80
3.8. Hng dn hc sinh s dng v th nghim........................................................................ 82
3.9. Hng dn hc sinh phn tch thng tin, hin tng quan st khi nghin cu a ra
kt lun .......................................................................................................................................... 92
3.10. So snh kt qu thu nhn c v i chiu vi kin thc khoa hc.............................. 93
3.11. nh gi hc sinh trong dy hc theo phng php BTNB............................................. 94
CHNG 4 ............................................................................................. 96
S DNG PHNG PHP "BN TAY NN BT" TRONG DY HC
CC MN KHOA HC TRNG TIU HC V TRUNG HC C
S............................................................................................................ 96
4.1. Nhng thun li v kh khn khi s dng phng php BTNB ti Vit Nam................ 96
4.2. La chn ch dy hc theo phng php BTNB........................................................... 99
4.3. La chn v s dng thit b dy hc trong phng php BTNB................................... 101
4.4. T chc hot ng quan st v th nghim trong phng php BTNB.......................... 105
4.5. V d minh ha v tin trnh dy hc theo phng php BTNB..................................... 115









3
LI NI U
Vic hnh thnh cho hc sinh mt th gii quan khoa hc v
nim say m khoa hc, sng to l mt mc tiu quan trng ca gio
dc hin i khi m nn kinh t tri thc ang dn dn chim u th ti
cc quc gia trn th gii. "Bn tay nn bt" l mt phng php dy
hc tch cc, thch hp cho vic ging dy cc kin thc khoa hc t
nhin, c bit l i vi bc tiu hc v trung hc c s, khi hc sinh
ang giai on bt u tm hiu mnh m cc kin thc khoa hc,
hnh thnh cc khi nim c bn v khoa hc.
"Bn tay nn bt" l mt phng php mi nn hin nay cc ti
liu hng dn ch yu bng ting Php hoc ting Anh, gy tr ngi
ln cho vic tham kho ca gio vin. Chng ti bin son cun sch
ny vi mong mun c mt ti liu tham kho, hng dn thc hin
n gin, d hiu, gn vi thc tin ca Vit Nam. Chng ti c
gng tm kim nhng vn , thng tin thch hp vi chng trnh tiu
hc v trung hc c s ang p dng hin nay nhm gip gio vin
hiu v c th t thc hin c.
Chng ti xin chn thnh cm n Gio s Trn Thanh Vn v
Hi Gp g Vit Nam to iu kin thun li nht cho chng ti
hon thnh v xut bn cun sch ny. Xin trn trng cm n Gio s
Maryvonne Stallaerts - Vin o to Gio vin - i hc Ty
Bretagne - Cng ha Php gip v ti liu, gp trong qu trnh
bin son. c bit xin gi li cm n chn thnh n nhm nghin
cu phng php "Bn tay nn bt" - Cng ha Php v nhng ngun
ti liu qu v s sn lng gip ca h.
D ht sc c gng trong qu trnh bin son song khng th
trnh khi nhng thiu st. Chng ti rt mong nhn c s gp
xy dng ca cc thy gio, c gio v c gi c mt ti liu hon
thin hn.
Xin chn thnh cm n
Cc tc gi
4
CHNG 1
GII THIU V LCH S RA I V PHT TRIN CA
PHNG PHP "BN TAY NN BT"
1.1. Khi qut v phng php Bn tay nn bt
Phng php dy hc "Bn tay nn bt" (BTNB), ting Php l
La main la pte - vit tt l LAMAP; ting Anh l Hands-on, l
phng php dy hc khoa hc da trn c s ca s tm ti - nghin
cu, p dng cho vic dy hc cc mn khoa hc t nhin. Phng
php ny c khi xng bi Gio s Georges Charpak (Gii Nobel
Vt l nm 1992). Theo phng php BTNB, di s gip ca
gio vin, chnh hc sinh tm ra cu tr li cho cc vn c t ra
trong cuc sng thng qua tin hnh th nghim, quan st, nghin cu
ti liu hay iu tra t hnh thnh kin thc cho mnh.
ng trc mt s vt hin tng, hc sinh c th t ra cc
cu hi, cc gi thuyt t nhng hiu bit ban u, tin hnh thc
nghim nghin cu kim chng v a ra nhng kt lun ph hp
thng qua tho lun, so snh, phn tch, tng hp kin thc.
Mc tiu ca phng php BTNB l to nn tnh t m, ham
mun khm ph v say m khoa hc ca hc sinh. Ngoi vic ch
trng n kin thc khoa hc, phng php BTNB cn ch nhiu
n vic rn luyn k nng din t thng qua ngn ng ni v vit
cho hc sinh.
1.2. S ra i v pht trin ca phng php BTNB Php
Nm 1995, gio s Georges Charpak dn mt on gm cc
nh khoa hc v cc i din ca B Gio dc Quc gia Php n mt
khu ph ngho Chicago (M) tm hiu v mt phng php dy
hc khoa hc da trn vic thc hnh, th nghim ang c th
nghim y. Sau mt nhm nghin cu v vn ny c thnh
lp ti Ban Trng hc - B Gio dc Quc gia Php. Vin Nghin
cu S phm Quc gia Php (INRP) c ngh lm bo co v
5
hot ng khoa hc ny M v s tng thch ca cc hot ng ny
vi iu kin Php (Bo co thc hin vo thng 12 nm 1995).
Trong nm hc 1995 - 1996, Ban Trng hc - B Gio dc
Quc gia Php vn ng khong 30 trng thuc 3 tnh tnh
nguyn thc hin chng trnh.
Thng 4/1996, mt hi tho nghin cu v phng php BTNB
c t chc ti Poitiers (min Trung nc Php), ti y k hoch
hnh ng c gii thiu v trin khai.
Ngy 09/7/1996, Vin Hn lm Khoa hc Php thng qua
quyt nh thc hin chng trnh.
Thng 9/1996, cuc th nghim u tin c tin hnh bi B
Gio dc Quc gia Php vi 5 tnh v 350 lp hc tham gia. Nhiu
trng i hc, vin nghin cu tham gia gip cc gio vin thc
hin cc tit dy.
Nh vy t y, phng php BTNB chnh thc c ra i
trn c s k tha ca cc th nghim trc v tip tc pht trin.
Nm 1997, mt nhm chuyn gia ca Vin Hn lm Khoa hc
Php v Vin Nghin cu S phm Quc gia Php c thnh lp
thc y s pht trin ca khoa hc trong trng hc. Di s ti tr
ca B Gio dc Quc gia Php, trang web http://www.inrp.fr/lamap
ra i vo thng 5/1998 nhm cung cp thng tin, ti liu gip
gio vin trong cc hot ng dy hc khoa hc trong nh trng.
Trang web cng to iu kin cho vic trao i thng tin gia cc gio
vin v trao i gia cc nh khoa hc vi cc gio vin xung quanh
hot ng dy hc khoa hc.
Thng 9/1998, Vin Hn lm Khoa hc Php son tho 10
nguyn tc c bn ca phng php BTNB. Su nguyn tc u tin
lin quan n tin trnh s phm v bn nguyn tc cn li nu r
nhng bn lin quan ti cng ng khoa hc gip cho phng
php BTNB. Hot ng trin khai phng php BTNB c din ra
mnh m ngay t nhng ngy u.
6
Nm 1998, INRP ku gi 21 Vin o to Gio vin
(IUFM) phi kt hp nghin cu trong 3 nm v v thc hnh, cc
trung tm t liu s dng trang web BTNB v bin son t liu phc
v cho ging dy theo phng php BTNB.
Mng li BTNB c thnh lp t cc trang web BTNB cc
tnh. Mng li ny hot ng kh hiu qu trong vic tng tr
ngun t liu v th nghim gia cc tnh vi nhau. Thng 12/2001,
mng li ny c trao gii nht v dy hc in t (e - training)
pht ng bi European Schoolnet.
Nm 2001, mt mng li cc trung tm v tinh (centre pilote)
ca BTNB c thnh lp theo sng kin ca Vin Hn lm Khoa
hc Php vi mc ch trao i kinh nghim v thng tin vi nhau.
Cc c quan bo ch, truyn thng cng c nhiu chng trnh,
phng s khoa hc dnh cho phng php BTNB. T thng 9/2002
n thng 8/2005, knh France Info gii thiu lin tc phng php
BTNB vo th 5 hng tun trn truyn hnh. Trong cc chng trnh
ny, cc gio vin, cc ging vin v cc nh khoa hc trnh by
cc hot ng khoa hc thc hin c vi tr em.
Thng 6/2000, mt chng trnh i mi dy hc khoa hc v
cng ngh trong nh trng c B Gio dc Quc gia Php cng
b. Phng php BTNB l phng php c khuyn dng trong
chng trnh mi.
Nm 2001, nhm chuyn gia nghin cu v phng php
BTNB ca Vin Hn lm Khoa hc Php v Vin Nghin cu S
phm Quc gia c m rng thm vi trng i hc S phm
Paris.
Thng 5/2004 ti Paris, hi tho quc gia v h tr khoa hc,
cng ngh trong cc trng tiu hc c thnh lp. Hin chng v
h tr khoa hc, cng ngh trong trng tiu hc c son tho
phc v hng dn cho cc n v lin quan.
Nm 2005, mt tha thun c k kt gia Vin Hn lm
Khoa hc Php v B Gio dc Quc gia Php nhm tng cng vai
7
tr ca hai c quan ny i vi gio dc khoa hc v k thut. Mt
tha thun mi cng c k kt vo nm 2009 gia Vin Hn lm
Khoa hc Php, B Gio dc Quc gia Php v B gio dc Cp cao
v Nghin cu.
Khng ch dng li vic trin khai phng php BTNB trong
cc trng tiu hc, t chc BTNB Php (LAMAP France) cn
khuyn khch gio vin cc trng mu gio p dng phng php
BTNB trong cc tit dy ca mnh v khoa hc. Dn dn, phng
php BTNB cng c trin khai bc u cc trng trung hc
c s trong cc mn Vt l, Ha hc, Sinh hc. Vic pht trin v ng
dng phng php BTNB xuyn sut qua cc bc hc t mu gio,
tiu hc n trung hc c s gip hc sinh quen vi phng php hc
tp khoa hc, chu kh suy ngh tm ti, mang li mt khng kh mi
cho vic ging dy v hc tp khoa hc ti cc trng hc Php.
Cng vi vic pht trin v truyn b rng ri phng php ny
trong nc, B Gio dc Quc gia Php phi hp vi cc c quan
nghin cu, cc b lin quan v Vin Nghin cu S phm Quc t ti
Paris t chc hi tho quc t v phng php BTNB nhm gip
cc quc gia quan tm v ngun ti liu, cch lm v trin khai
phng php ny vo chng trnh gio dc ca mi nc theo c
th v vn ha cng nh chng trnh gio dc. Hi tho quc t ln
th nht v dy hc khoa hc trong trng hc c t chc vo
thng 5/2010. Hi tho thu ht thnh vin i din ca 33 quc gia
tham d. Hi tho ln th hai c t chc t ngy 9 n ngy
14/5/2011 ti Paris vi gn 40 quc gia ngoi khi cng ng chung
Chu u (EU) tham gia. Tham d Hi tho ln ny c hai i din
Vit Nam, l TS. Phm Ngc nh (P. V trng V Gio dc
Tiu hc - B Gio dc v o to) v ThS. Trn Thanh Sn (i hc
Qung Bnh - cng tc vin ph trch chng trnh BTNB ca Hi
Gp g Vit Nam).
1.3. Gio s Georges Charpak - Ngi khai sinh phng php
BTNB
1.3.1. S lc tiu s ca gio s Georges Charpak (theo wikimedia)
8
Georges Charpak (01/08/1924 29/09/2010) l vin s Vin Hn
lm Khoa hc Php, ot gii Nobel v Vt l nm 1992. ng
nghin cu chi tit qu trnh ion ha trong cht kh v sng to ra
bung dy, mt u thu cha kh trong cc dy c b tr dy c
thu cc tn hiu in gn cc im ion ha, nh c th quan st
c ng i ca ht. Bung dy v cc
bin th ca n, bung chiu thi gian v
mt s t hp to thnh t bung dy pht
xung nh sng Cherenkov to thnh cc h
thng phc tp cho php tin hnh cc
nghin cu chn lc cho cc hin tng
cc him (nh vic hnh thnh cc quark
nng), tn hiu ca cc hin tng ny
thng b ln trong cc nn nhiu mnh
ca cc tn hiu khc. Di y chng ti
tm tt s lc tiu s ca gio s
Georges Charpak - ngi khai sinh
phng php BTNB (La main la pte)
theo ngun ca Trung tm Nghin cu
Khoa hc Quc gia Php (CNPS) v Wikipedia.
Georges Charpak
(01/08/1924 29/09/2010)
Georges Charpak sinh ngy 01/08/1924 ti Dabrovica, Phn
Lan. ng hc k s trng M Paris (1948), l mt trng danh ting
v uy tn trong h thng trng ln "Grandes col" ca nc Php.
G. Charpak bo v lun n tin s nm 1955, tr thnh nghin cu vin
ca Trung tm Nghin cu Khoa hc Quc gia Php (CNRS), ti
phng th nghim Vt l ht nhn ca Collgue de France (mt trng
danh ting v uy tn ti Paris). Nm 1959, ng l nghin cu vin
chnh ca Trung tm Nghin cu Khoa hc Quc gia Php (CNRS),
sau lm vic ti Trung tm Nghin cu Ht nhn Chu u t nm
1963 n 1989. Nm 1984, ng lm vic ti phng th nghim Chaire
Joliot - Curie ca Trng cp cao Vt l v Ha hc cng nghip
Paris (ESPCI).
9
T nm 1941, G. Charpak tham gia qun i. Nm 1943 ng b
bt v giam ti nh t Centrale d'Eysses, sau chuyn n ti tri
giam tp trung Dachau.
Cc cng trnh ca Georges Charpak tp trung ch yu v Vt
l ht nhn, Vt l ht nng lng cao.
Nm 1995, Georges Charpak kt hp vi Pierre Lna v Yves
Qur a ra chng trnh BTNB nhm i mi vic ging dy khoa
hc trng tiu hc ti Php v cc nc chu u. Nhiu hp tc
quc t c k kt nhm m rng chng trnh ny ra nhiu quc
gia trn th gii.
Gio s Georges Charpak mt ngy 29/9/2010 ti nh ring
Paris - Cng ha Php.
1.3.2. Cc danh hiu v gii thng ca Georges Charpak
- Nm 1960: Huy chng bc v nghin cu khoa hc ca
Trung tm Nghin cu Khoa hc Quc gia Php
- Nm 1980: Gii thng Ricard ca Hi Vt L Php
- Nm 1977: Tin s danh d i hc Genve Thy S
- Nm 1984: Gii thng ca Hi ng nng lng nguyn t -
Vin Hn lm Khoa hc Php
- Nm 1986: Vin s nc ngoi ca Vin Hn lm Khoa hc
M
- Nm 1989: Gii thng nm ca Ban nng lng cao - Hip
hi Vt l Chu u
- Nm 1992: Gii Nobel Vt l v pht minh bung a tuyn
(multiwire chamber)
- Nm 1994-1996: Thnh vin ca Hi ng Cp cao (Haut
Conseil).
- Nm 1993: Thnh vin ca Vin Vn ha Ph thng
(Acadmie Universelle des cultures)
10
- Nm 1994: Tin s danh d i hc Bruxelles B
- Nm 1994: Tin s danh d ca i hc Coimbra
(Universidade de Coimbra), mt trng i hc danh ting bc nht
B o Nha, thnh lp t 1290
- Nm 1993: Vin s vin Hn lm khoa hc o.
- Nm 1995: Vin s vin Hn lm khoa hc Lisbonne - B o
Nha.
- Nm 1994: Vin s vin hn lm khoa hc Nga.
- Nm 2002: Thnh vin Vin Y t Quc gia Php.
- Nm 2009: Huy chng Grand Vermeil ca Thnh ph Paris.
S quan Bc u Bi tinh (Php)
1.3.3. Cc xut bn chnh ca Georges Charpak
1) G. CHARPAK, D. SAUDINOS
La Vie fil tendu
Ed. Odile Jacob (1993)
2) G. CHARPAK
Research on Particle Imaging Detectors
World Scientific (1995)
3) G. CHARPAK
La main la pte, les sciences l'cole primaire
Ed. Flammarion (1996)
4) G. CHARPAK, R.L. GARWIN
Feux follets etchampigonons nuclaies
Ed. Odile Jacob (1997)
5) G. CHARPAK (dir)
Enfants, chercheurs et citoyens
Ed. Odile Jacob (2003)
11
6) G. CHARPAK, H.BROCH
Devenez sorciers, devenez savants
Ed. Odile Jacob (2004)
7) G. CHARPAK, R.OMNES
Soyez savants, devenez prophtes
Ed. Odile Jacob (2004)
8) G. CHARPAK, P.LENA, Y.QUERE
L'enfant et la science
Ed. Odile Jacob (2005)
9) G. CHARPAK, R.L.GARWIN,V.JOURNE
De Tchernobyl en tchernobyis
Ed. Odile Jacob(2005)
10) G. CHARPAK
Mmoires dun dracin, physicien, citoyen du monde
Ed. Odile Jacob (2008, 2010)
1.4. Phng php BTNB trn th gii
Ngay t khi mi ra i, phng php BTNB c tip nhn
v truyn b rng ri. Nhiu quc gia trn th gii hp tc vi Vin
Hn lm Khoa hc Php trong vic pht trin phng php ny nh
Brazil, B, Afghanistan, Campuchia, Chil, Trung Quc, Thi Lan,
Colombia, Hy lp, Malaysia, Marc, Serbi, Thy S, c, trong
c Vit Nam thng qua Hi Gp g Vit Nam. Tnh n nm 2009, c
khong hn 30 nc tham gia trc tip vo chng trnh BTNB.
Nh s bo tr ca V Cng ngh - B Gio dc Quc gia
Php, trang web quc t dnh cho 9 quc gia c thnh lp nm
2003 nhm ng ti ti liu cung cp bi cc gio vin, ging vin
theo ngn ng ca mi nc thnh vin tham gia.
12
H thng cc trang web tng ng (site miroir) vi trang web
BTNB ca Php c nhiu nc thc hin, bin dch theo ngn ng
bn a ca cc quc gia nh Trung Quc, Hy lp, c, Serbi,
Colombia
Thng 7 nm 2004, trng h Quc t v BTNB vi ch
"Bn tay nn bt trn th gii: trao i, chia s, o to" c t
chc Erice dnh cho cc chuyn gia Php v cc nc.
Hi ng Khoa hc Quc t (International Council for Science -
ICS) v Hi cc Vin Hn lm Quc t (International Academy Panel
- IPA) phi hp ti tr thnh lp cng thng tin in t v gio dc
khoa hc, trong ni dung phng php BTNB c a vo. Cng
thng tin a ngn ng ny c thnh lp vo thng 4/2004.
Nhiu d n theo vng lnh th, chu lc c hnh thnh
gip , h tr cho vic pht trin phng php BTNB ti cc quc
gia. C th k n d n Pollen (Ht phn) ca Chu u, d n pht
trin phng php BTNB trong h thng cc lp song ng ti ng
Nam ca VALOFRASE (Valofrase du Francais en Asie du Sud-Est
- Chng trnh pht trin ting Php ng Nam ), d n ging dy
khoa hc cho cc nc ni ting -rp
1.5. Phng php BTNB ti Vit Nam
1.5.1. Hi gp g Vit Nam (Rencontres du Vietnam) v nhng ng
gp cho s du nhp v pht trin ca
BTNB ti Vit Nam
GS. Jean Trn Thanh Vn
Hi Gp g Vit Nam (tn ting
Php l "Recontres du Vietnam") c
thnh lp vo nm 1993 theo lut Hi on
1901 ca Cng ha Php do gio s Jean
Trn Thanh Vn - Vit kiu ti Php lm
ch tch. Hi tp hp cc nh khoa hc
Php vi mc ch h tr, gip Vit
Nam trong cc lnh vc khoa hc, gio dc,
trong cc hi tho khoa hc, trng h v
13
Vt l; trao hc bng khuyn hc, khuyn ti cho hc sinh v sinh
vin Vit Nam.
Phng php BTNB c a vo Vit Nam l mt c gng n
lc to ln ca Hi Gp g Vit Nam. Phng php BTNB c gii
thiu ti Vit Nam cng vi thi im m phng php ny mi bt
u ra i v th nghim ng dng trong dy hc Php. Di y l
tm lc v lch s qu trnh a phng php BTNB vo Vit Nam
da trn s tng hp cc ti liu, bin bn hp, hi ngh, hi tho v
chng trnh lm vic ca Hi Gp g Vit Nam trong 15 nm t nm
1995 n 2010.
Thng 10/1995, vi li mi ca gio s Jean Trn Thanh Vn -
Ch tch Hi Gp g Vit Nam, gio s Georges Charpak (cha ca
phng php BTNB) v Vit Nam tham d hi tho quc t v Vt
l nng lng cao t chc ti thnh ph H Ch Minh. Trong khun
kh hi tho quc t ny, gio s Georges Chapak thm lng tr em
SOS G Vp v trng ph thng Hermann Gmeiner ti thnh ph H
Ch Minh v ha gip Vit Nam trong vic a phng php
BTNB vo cc trng hc.
T thng 09/1999 n thng 03/2000, t chc BTNB Php
(LAMAP France) tip nhn v tp hun cho mt n thc tp sinh
Vit Nam l gio vin Vt l ti mt trng trung hc dy song ng
ting Php thnh ph H Ch Minh. y l ngi Vit Nam u tin
c tip cn v tp hun vi phng php BTNB.
Thng 01/2000, "Bn tay nn bt - Khoa hc trong trng tiu
hc" - cun sch u tin v BTNB ti Vit Nam c xut bn. y
l cun sch vit v phng php BTNB ca gio s Georges Charpak
xut bn nm 1996 c dch bi tc gi inh Ngc Ln. Trong mt
cuc hp ti H Ni, GS.Trn Thanh Vn thnh lp mt nhm trin
khai phng php BTNB ti H Ni bao gm cc thnh vin: b
Nguyn Th Thanh Hng - Ph trng Khoa Vt l, i hc S
Phm H Ni, b Hng Tr v ng L Trng Tng - ging vin
Khoa Vt l - i hc S phm H Ni, ng H Huy Bng - ging
14
vin, Trng i hc Khoa hc T nhin - i hc Quc Gia H Ni,
ng Nguyn Hm Chu - nh bo.
Ngy 30/01/2000, GS.Trn Thanh Vn, GS. Georges Charpak
v ng Lon Lederman - ph trch t chc BTNB Php nhm hp
ti Paris v chng trnh hnh ng BTNB ti Vit Nam.
Thng 6/2000, Hi Gp g Vit Nam mi mt nhm phng
vin ca knh truyn hnh VTV1 ca Vit Nam sang Php lm vic 2
ngy ti Vaulx en Vlin thc hin mt phng s v phng php
BTNB pht trn truyn hnh Vit Nam.
Thng 11/2000, Hi Gp g Vit Nam, vi s gip ca ng
Lon Lederman gi 5 i biu ca Vit Nam tham d hi tho
quc t v ging dy khoa hc trng Tiu hc Bc Kinh - Trung
Quc.
T nm 2000 n 2002, phng php BTNB c ph bin
cho sinh vin i hc S phm H Ni, c p dng th nghim ti
trng Tiu hc on Th im, trng Herman Gmeiner H Ni v
trng thc hnh Nguyn Tt Thnh (thuc i hc S phm H
Ni). Ch ging dy l: nc, khng kh v m thanh.
Nm 2002, nhm nghin cu tng thm cc lp tiu hc p
dng phng php BTNB ti H Ni v m thm cc lp ti Hu v
ti Thnh ph H Ch Minh. Lp tp hun v phng php BTNB cho
gio vin c t chc vo thng 9/2002 ti H Ni.
T 2002 n nay, di s gip ca Hi Gp g Vit Nam
cc lp tp hun v phng php BTNB c trin khai cho cc
gio vin ct cn v cc cn b qun l ti nhiu a phng trong
ton quc. Cc ging vin tp hun l cc gio s tnh nguyn ngi
Php n t Vin o to Gio vin (IUFM), i hc Ty Bretagne.
Thng 12/2009, trong chuyn cng tc v Vit Nam tham gia
d Hi ngh ngi Vit Nam nc ngoi theo li mi ca Chnh ph
Vit Nam, Gio s Trn Thanh Vn gp g v trao i v chng
trnh BTNB ti Vit Nam vi Th trng Nguyn Vinh Hin v V
trng V Tiu hc L Tin Thnh.
15
Thng 8/2010, GS. Trn Thanh Vn c cuc gp g, trao i
vi B trng B Gio dc v o to Phm V Lun v th trng
Nguyn Vinh Hin, trong c ni dung v nh hng pht trin
phng php BTNB ti Vit Nam.
1.5.2. Tnh hnh p dng phng php BTNB trong cc trng tiu
hc ti Vit Nam.
Vi s c gng em li cho gio vin tiu hc ti Vit Nam mt
phng php dy hc mi, tch cc nhm thc hin i mi phng
php dy hc trn tinh thn ca B Gio dc v o to, Hi Gp g
Vit Nam trc tip lm vic vi cc trng i hc, cc S Gio
dc v o to ti cc a phng t chc cc lp tp hun v
phng php BTNB cho gio vin ct cn, ging vin, cn b qun l
(Hiu trng, hiu ph, chuyn vin ph trch Tiu hc cc phng
Gio dc v o to).
thc c vn i mi phng php dy hc trong trng
tiu hc v tm quan trng ca phng php BTNB trong vic hnh
thnh thc khoa hc, nim say m khoa hc cho hc sinh ngay t
la tui tiu hc, cc gio vin, cn b qun l sau khi tham d cc
lp tp hun trin khai tp hun li cho ng nghip ti n v.
Nh phng php BTNB c nhn rng hn, trin khai c
nhiu hn cho cc gio vin ti cc trng tiu hc.
Ti mt s a phng, chng trnh trin khai p dng phng
php BTNB c trin khai mnh m t cp Phng Gio dc v o
to n cp trng, ni bt nh Thnh ph H Ch Minh, thnh ph
Nng. Ti Nng sau t tp hun dnh cho gio vin v chuyn
vin cc Phng Gio dc v o to nm 2009, S Gio dc v o
to Nng lm vic vi Hi Gp g Vit Nam "t hng" thit
k mt chng trnh tp hun ngn cho cn b qun l bc tiu hc
ton thnh ph (hiu trng, hiu ph, chuyn vin ph trch tiu hc
cc Phng GD&T trc thuc) nhm gip cc cn b qun l hiu r
v phng php BTNB, tm quan trng ca n v to iu kin cho
cc gio vin th im p dng trong cc tit dy khoa hc trng.
16
Thi gian qua phng php BTNB c p dng v t c
nhng kt qu nht nh ti mt s trng tiu hc Vit Nam. Trn c
s kt qu y, B Gio dc v o to ang ch o nghin cu
phng php BTNB p dng v m rng tng bc tiu hc v
trung hc c s, tin ti trin khai m rng ri trn c nc.
Cng vi cc lp tiu hc thc hin theo chng trnh tiu hc
ca Vit Nam, cc lp tiu hc song ng ting Php c p dng
mnh m v c hiu qu cao trong dy hc khoa hc. Cc gio vin ti
cc lp song ng ny c tp hun v phng php BTNB theo
chng trnh ca VALOFRASE (Valofrase du Francais en Asie du
Sud-Est - Chng trnh pht trin ting Php ng Nam ). Tuy
vy s lng gio vin v hc sinh c th hng chng trnh ny
l rt t so vi s lng trng tiu hc v hc sinh tiu hc trn ton
quc hin nay.




















17
CHNG 2
L LUN C BN V PHNG PHP "BN TAY NN BT"
2.1. C s khoa hc ca phng php BTNB
2.1.1. Dy hc khoa hc da trn tm ti nghin cu
Dy hc khoa hc da trn tm ti nghin cu l mt phng
php dy v hc khoa hc xut pht t s hiu bit v cch thc hc
tp ca hc sinh, bn cht ca nghin cu khoa hc v s xc nh cc
kin thc khoa hc cng nh k nng m hc sinh cn nm vng.
Phng php dy hc ny cng da trn s tin tng rng iu quan
trng l phi m bo rng hc sinh thc s hiu nhng g c hc
m khng phi n gin ch l hc nhc li ni dung kin thc v
thng tin thu c. Khng phi l mt qu trnh hc tp hi ht vi
ng c hc tp da trn s hi lng t vic khen thng, dy hc
khoa hc da trn tm ti nghin cu i su vi ng c hc tp c
xut pht t s hi lng ca hc sinh khi hc v hiu c mt iu
g . Dy hc khoa hc da trn tm ti nghin cu khng quan tm
n lng thng tin c ghi nh trong mt thi gian ngn m ngc
li l nhng tng hay khi nim dn n s hiu bit ngy cng su
hn cng vi s ln ln ca hc sinh.
a) Bn cht ca nghin cu khoa hc trong phng php BTNB
Tin trnh tm ti nghin cu khoa hc trong phng php
BTNB l mt vn ct li, quan trng. Tin trnh tm ti nghin cu
ca hc sinh khng phi l mt ng thng n gin m l mt qu
trnh phc tp. Hc sinh tip cn vn t ra qua tnh hung (cu hi
ln ca bi hc); nu cc gi thuyt, cc nhn nh ban u ca mnh,
xut v tin hnh cc th nghim nghin cu; i chiu cc nhn
nh (gi thuyt t ra ban u); i chiu cch lm th nghim v kt
qu vi cc nhm khc; nu khng ph hp hc sinh phi quay li
im xut pht, tin hnh li cc th nghim hoc th lm li cc th
nghim nh xut ca cc nhm khc kim chng; rt ra kt lun
v gii thch cho vn t ra ban u. Trong qu trnh ny, hc sinh
lun lun phi ng no, trao i vi cc hc sinh khc trong nhm,
18
trong lp, hot ng tch cc tm ra kin thc. Con ng tm ra
kin thc ca hc sinh cng i li gn ging vi qu trnh tm ra kin
thc mi ca cc nh khoa hc.
b) La chn kin thc khoa hc trong phng php BTNB
Vic xc nh kin thc khoa hc ph hp vi hc sinh theo
tui l mt vn quan trng i vi gio vin. Gio vin phi t t
ra cc cu hi nh: C cn thit gii thiu kin thc ny khng? Cn
thit gii thiu kin thc ny vo thi im no? Cn yu cu hc sinh
hiu kin thc ny mc no? Gio vin c th tm cu hi ny
thng qua vic nghin cu chng trnh, sch gio khoa v ti liu h
tr gio vin (sch gio vin, sch tham kho, hng dn thc hin
chng trnh) xc nh r hm lng kin thc tng i vi trnh
cng nh tui ca hc sinh v iu kin a phng.
c) Cch thc hc tp ca hc sinh
Phng php BTNB da trn thc nghim v nghin cu cho
php gio vin hiu r hn cch thc m hc sinh tip thu cc kin
thc khoa hc. Phng php BTNB cho thy cch thc hc tp ca
hc sinh l t m t nhin, gip cc em c th tip cn th gii xung
quanh mnh qua vic tham gia cc hot ng nghin cu. Cc hot
ng nghin cu cng gi cho hc sinh tm kim rt ra cc kin
thc cho ring mnh, qua s tng tc vi cc hc sinh khc cng lp
tm phng n gii thch cc hin tng. Cc suy ngh ban u ca
hc sinh rt nhy cm ngy th, c tnh logic theo cch suy ngh ca
hc sinh, tuy nhin thng l sai v mt khoa hc.
d) Quan nim ban u ca hc sinh
Quan nim ban u l nhng biu tng ban u, kin ban
u ca hc sinh v s vt, hin tng trc khi c tm hiu v bn
cht s vt, hin tng. y l nhng quan nim c hnh thnh
trong vn sng ca hc sinh, l cc tng gii thch s vt, hin
tng theo suy ngh ca hc sinh, cn gi l cc "khi nim ngy th".
Thng th cc quan nim ban u ny cha tng minh, thm ch cn
mu thun vi cc gii thch khoa hc m hc sinh s c hc. Biu
19
tng ban u khng phi l kin thc c, kin thc c hc m
l quan nim ca hc sinh v s vt, hin tng mi (kin thc mi)
trc khi hc kin thc .
To c hi cho hc sinh bc l quan nim ban u l mt c
trng quan trng ca phng php dy hc BTNB.
Biu tng ban u ca hc sinh l rt a dng v phong ph.
Tuy nhin nu , gio vin c th nhn thy trong cc biu tng
ban u a dng c nhng nt tng ng. Chnh t nhng nt
tng ng ny gio vin c th gip hc sinh nhm li cc tng
(biu tng ban u) t xut cc cu hi.
Khng ch hc sinh nh tui m ngay c i vi ngi ln
cng c nhng quan nim sai, biu tng ban u cng c nhng nt
tng ng mc d ngi ln c th c hc mt hoc vi ln v
kin thc .
Biu tng ban u l mt chng ngi trong qu trnh nhn
thc ca hc sinh. V d: Trc khi hc kin thc, hc sinh cho rng
"Khng kh khng phi l vt cht" v hc sinh suy ngh "Ci g khng
thy l khng tn ti". Chnh s trong sut khng nhn thy ca khng
kh dn hc sinh n quan nim nh vy. Do gip hc sinh
tip nhn kin thc mi mt cch su sc v chc chn, gio vin cn
"ph b" chng ngi ny bng cch thc hin cc th nghim
chng minh quan nim l khng chnh xc. Chng ngi ch b ph
b khi hc sinh t mnh lm th nghim, t rt ra kt lun, i chiu
vi quan nim ban u t nh gi quan nim ca mnh ng hay
sai.
Hc sinh phi cn thi gian chng minh biu tng ban u
m cc em lun cho l ng hoc sai v ph hp vi nhng kinh
nghim trc .
Trong phng php BTNB, hc sinh c khuyn khch trnh
by quan nim ban u, thng qua gio vin c th gip hc sinh
xut cc cu hi v cc th nghim chng minh. y l mt
20
bc quan trng trong tin trnh phng php m chng ta s cp
k phn "Tin trnh ca phng php".
Biu tng ban u ca hc sinh thay i ty theo tui v
nhn thc ca hc sinh. Do vy vic hiu tm sinh l la tui ca hc
sinh tiu hc cng l mt thun li ln cho gio vin khi ging dy
theo phng php BTNB.
Bng so snh sau cho thy vai tr ca biu tng ban u i
vi gio vin v hc sinh trong qu trnh dy hc.
I VI NGI HC I VI GIO VIN
MT S NHN THC
- V s tn ti quan nim "sai",
hoc khng thch hp;
- V vic nhng hc sinh khc
khng c cng quan nim nh
mnh.







IM XUT PHT, NN
TNG M TRN KIN
THC S C THIT LP
- Cn thit xy dng mt vn tri
thc khoa hc, bt buc phi lm
cho kin thc pht trin.
MT S CHUN ON,
- V kin thc ca hc sinh m
gio vin cn quan tm.
- Tnh n nhng chng ngi n
ngm v nhng kh nng hiu
bit ca ngi hc.
- Nhn thc c con ng cn
phi tri qua gia cc quan nim
ca ngi hc vi mc ch ca
gio vin.
- S chm chp ca qu trnh hc
tp v con ng quanh co m
vic hc tp ny phi tri qua.
X L
- Xc nh mt cch thc t v
trnh bt buc phi t c.
- La chn nhng tnh hung s
phm, cc kiu can thip v
nhng cng c s phm thch
ng nht.
V L MT PHNG TIN
21
NH GI

QUAN NIM = S CH DN
= PHNG TIN THC Y
( T MC CH)


2.1.2. Nhng nguyn tc c bn ca dy hc da trn c s tm ti -
nghin cu
Dy hc theo phng php BTNB hon ton khc nhau gia
cc lp khc nhau ph thuc vo trnh ca hc sinh. Ging dy
theo phng php BTNB bt buc gio vin phi nng ng, khng
theo mt khun mu nht nh (mt gio n nht nh). Gio vin
c quyn bin son tin trnh ging dy ca mnh ph hp vi tng
i tng hc sinh, tng lp hc. Tuy vy, ging dy theo phng
php BTNB cng cn phi m bo cc nguyn tc c bn sau:
a) Hc sinh cn phi hiu r cu hi t ra hay vn trng tm ca
bi hc
hc sinh c th tip cn thc s vi tm ti - nghin cu v
c gng hiu kin thc, hc sinh cn thit phi hiu r cu hi hay
vn t ra cn gii quyt trong bi hc. t c yu cu ny,
bt buc hc sinh phi tham gia vo bc hnh thnh cc cu hi. C
ngha l hc sinh cn phi c thi gian khm ph ch ca bi
hc, tho lun cc vn v cc cu hi t ra t c th suy
ngh v nhng g cn c nghin cu, phng n thc hin nh th
no.
R rng rng hc sinh tm kim phng n gii quyt mt
vn hiu qu khi v ch khi hc sinh cm thy vn c ngha,
l cn thit cho mnh, v c nhu cu tm hiu, gii quyt n.
Vn (cu hi) xut pht ph hp l cu hi tng thch vi
trnh nhn thc ca hc sinh, gy mu thun nhn thc cho hc
sinh, kch thch nhu cu tm ti - nghin cu ca hc sinh.
22
Di y chng ta phn tch mt v d thy r tm quan
trng ca cch t vn xut pht ph hp c ngha trong vic kch
thch hc sinh tm ti - nghin cu nh th no. V d dy hc sinh
tm hiu ng h ct:
Cch dy 1: Gio vin cho hc sinh quan st ng h ct v
ging gii cho hc sinh c ch hot ng ca ng h ct (thi gian
st ct t bnh ng pha trn xung bnh ng di) ph thuc vo
yu t no ( rng hp gia hai bnh, kch thc ca ht ct, khi
lng ct bnh pha trn). Sau cho hc sinh kim chng phn gii
thch l thuyt m gio vin va nu ra. Ta thy r cch dy ny ging
vi cch dy truyn thng, gio vin ng vai tr trung tm ca qu
trnh dy hc, kin thc c truyn th mt chiu. Hc sinh quan st,
ghi chp, ghi nh v c gng hiu nhng kin thc m thy ging gii.
ng lc kch thch tm hiu ca hc sinh y rt yu. Cch dy
mc ny rt xa so vi tin trnh tm ti - nghin cu.
Cch dy 2: Gio vin yu cu hc sinh quan st mt ng h
ct t trn bn gio vin, v hnh, m t v tm cu tr li thi gian
st ct t bnh trn xung bnh di ph thuc vo g? Vn (cu
hi) xut pht y ch c ngha vi mt s hc sinh m khng phi
vi tt c. C ngha l ch mt s hc sinh ch hc v mun tm
hiu s suy ngh tm cu tr li, trong khi mt s khc ch quan
st, v hnh m khng chu ng no. Trng hp ny cng rt kh
hc sinh tm ra tt c cc yu t m thi gian st ct t bnh trn
xung bnh di ph thuc.
Cch dy 3: Sau khi cho hc sinh quan st ng h ct, gio
vin hi hc sinh lm th no cho ct chy t bnh trn xung bnh
di lu hay chm. Trong cch t vn ny, hc sinh bt u t
cu hi v tm hiu cc yu t nh hng n thi gian chy ca ct.
Cch dy 4: Gio vin a ra t nht 3 ng h ct khc nhau
v di thi gian (thi gian st ct), trong c mt ng h ct c
di thi gian lu hn nhiu so vi hai ng h ct cn li. Hc sinh
c chia nhm, quan st, v v m t cc ng h ct. Hc sinh s d
dng nhn thy c mt ng h ct vn tip tc chy trong khi hai
23
ng h cn li kt thc. T s mu thun ny, hc sinh s t t
cu hi thi gian chy ca ct ph thuc vo nhng yu t no? Cch
dy ny gip hc sinh thch ng c vi vn xut pht.
Nh vy, vai tr ca gio vin rt quan trng trong vic nh
hng, gi , gip cc em t khm ph, t t ra cc cu hi
hc sinh hiu r c cu hi v vn cn gii quyt ca bi hc, t
xut cc phng n th nghim hp l.
Khng ch trong phng php BTNB m d dy hc bng bt
c phng php no, vic hc sinh hiu r vn t ra, nhng vn
trng tm cn gii quyt ca bi hc l yu t quan trng v quyt
nh s thnh cng ca qu trnh dy hc.
b) T lm th nghim l ct li ca vic tip thu kin thc khoa hc
Hc sinh cn thit phi t thc hin v iu khin cc th
nghim ca mnh ph hp vi hin tng, kin thc m hc sinh quan
tm nghin cu. S d hc sinh t lm th nghim l yu t quan trng
ca vic tip thu kin thc l v cc th nghim trc tip l c s cho
vic pht hin hiu cc khi nim v thng qua cc th nghim hc
sinh c th t hnh thnh kin thc lin quan n th gii xung quanh
mnh.
Trc khi c hc kin thc, hc sinh n lp vi nhng suy
ngh ban u ca mnh v cc kin thc, s vt, hin tng theo cch
suy ngh v quan nim ca cc em. Nhng suy ngh v quan nim ban
u ny l nhng quan nim ring ca cc em thng qua vn sng v
vn kin thc thu nhn c ngoi trng hc. Cc quan nim ny c
th ng hoc sai. Trong qu trnh lm th nghim trc tip, hc sinh
s t t cu hi, t th nghim cc th nghim tm ra cu tr li v
t rt ra cc kt lun v kin thc mi.
Cc th nghim trong phng php BTNB l nhng th nghim
n gin, khng qu phc tp, vi cc vt liu d kim, gn gi vi
hc sinh, hc sinh khng cn phi c phng thc hnh b mn ring
bit. thit k v chun b cho cc th nghim nh vy i hi gio
24
vin cn phi tm ti, sng to, hc hi kinh nghim t cc ng
nghip khc.
Hc sinh s ghi nh su sc, lu di nhng th nghim do mnh
t lm. Mt khc, hc sinh c nhng tng v mt s hin tng
t rt sm. S l khng nu gio vin dnh phn ln thi gian
ging gii cho hc sinh nhng th nghim ny s cho ra nhng kt qu
nh th no (khng lm th nghim, ch m t th nghim hoc lm
mu n gin th nghim), hoc ni vi hc sinh nhng g cc em
ngh l sai; m gio vin phi c thc v s cn thit hc sinh t
lm th nghim kim chng nhng g hc sinh tng tng (vi iu
kin cc th nghim c th thc hin trong lp) v t cc hc
sinh bin lun vi nhau.
Chng ta phn tch y mt v d nghin cu thc hin trong
nm hc 1998- 1999 bi Bergerac (Dordogne, Php) ca hai gio vin
(A v B) trong cc lp hc sinh tiu hc ca h (CE2 - 8 tui, tng
ng lp 3 tiu hc ti Vit Nam) vi ch "S tan chy v ng
c ca nc", c th l kin thc v "Nhit ng c ca nc".
Hai gio vin ny u c tp hun dy cng mt ch nhng
thc hin dy theo hai cch khc nhau. Hai nm sau , cc hc sinh
ca hai lp ny c t mt cu hi nh sau: " nhit ti thiu
no hnh thnh nc ?".
Tr li Lp ca gio vin A Lp ca gio vin B
3
0
C hoc ln hn 83% 36%
Trong khong -1
o
C
v -2
o
C
13% 63%
Nhit khc 4% 1%

Khi so snh cu tr li ca cc hc sinh v v th nghim thy
rng phn ln hc sinh lp ca gio vin B a ra cu tr li theo nh
kt qu th nghim m cc em thc hin trc 2 nm; trng
hp ca lp ca gio vin A th khng phi vy.
25
V sao li c s khc nhau nh vy? Trong trng hp ny,
gio vin B thc hin phn nhm hc sinh, cho hc sinh nghin
cu o nhit ca nc . Hn na hc sinh ca lp ny c
c hi lm li cc th nghim sau ln u i chiu vi cc kt qu
thu c. Gio vin A khng lm nh vy m ch thc hin mt th
nghim mu trn bn ri ln lt cho tng hc sinh quan st vi vic
tng dn nhit .
T thc nghim s phm trn cho thy vic cho hc sinh t
lm th nghim trong qu trnh dy hc l rt quan trng, iu s
gip hc sinh ghi nh su sc kin thc.
c) Tm ti nghin cu khoa hc i hi hc sinh nhiu k nng. Mt
trong cc k nng c bn l thc hin mt quan st c ch ch.
Tm ti - nghin cu yu cu hc sinh nhiu k nng nh: k
nng t cu hi, xut cc d on, gi thit, phng n th
nghim, phn tch d liu, gii thch v bo v cc kt lun ca mnh
thng qua trnh by ni hoc vit Mt trong cc k nng quan trng
l hc sinh phi bit xc nh v quan st mt s vt, hin tng
nghin cu.
Nh chng ta bit cc s vt hin tng u c cc tnh cht
v c trng c bn. hiu r v phn bit c cc s vt hin
tng vi nhau bt buc ngi hc phi rt ra c cc c trng .
Nu quan st khng c ch ch, quan st chung chung v thng tin
ghi nhn tng qut th s khng th gip hc sinh s dng tm ra
cu tr li cho cc cu hi c th. V d: Gio vin yu cu hc sinh
quan st con c sn ri v li mt hnh v quan st th hc sinh rt kh
tr li cu hi V c sn xon theo chiu no?. T nhng phn
tch trn cho thy gio vin cn gip hc sinh nh hng khi quan st
s quan st ca cc em c ch ch, nhm tm ra cu tr li cho cu
hi t ra. Tt nhin vic nh hng v gi ca gio vin cn phi
a ra ng thi im, trc tin phi yu cu hc sinh xc nh vn
cn quan st v t nh hng mt quan st c ch ch. Ni cch
khc l cn phi bit nhng g chng ta cn nhn "thy". V d sau
y cho thy r iu ny:
26
Mt gio vin mun hc sinh thy rng ngn nn s c th chy
lu hn trong mt cc thy tinh nu cc thy tinh c kch thc cng
ln. Gio vin ny chun b 3 ci cc c kch thc khc nhau v gii
thch cho hc sinh lm th no p cng mt lc 3 ci cc ln 3
ngn nn ang chy. Mi th din ra bnh thng nh mong mun
ca gio vin. Tuy nhin khi gio vin hi hc sinh ghi nhn s khc
nhau gia 3 trng hp ni trn th gio vin s hon ton tht vng
bi cu tr li ca hc sinh l" "Khng c g khc nhau, c ba trng
hp u nh nhau, ngn nn u tt". Chng ta thy r rng hc sinh
khng tr li c nhng g gio vin mong mun v dy hc
ca gio vin tht bi. L do y l gio vin yu cu hc sinh
quan st 3 ci cc p ln 3 ngn nn cng mt lc, s ch ca cc
em u hng v vic ngn nn c tt hay khng ch hon ton khng
ti kch thc ca ci cc p ln ngn nn (trong khi y l im
quan trng cn quan st). Do vy, khi c gio vin hi, hc sinh ch
c th tr li l "C ba ngn nn u tt".
Phn ng ca hc sinh s khc nu gio vin a ra mt cc
thy tinh, p ln ngn nn v cho hc sinh thy ngn nn tt sau mt
khong thi gian nht nh, sau gio vin cho hc sinh lm th
nghim vi 3 ci cc kch thc khc nhau v 3 ngn nn nh l mt
tn hiu thy ba ngn nn c cng tt mt ln hay khng. Lc ny
chc chn hc sinh s phn bit c s khc nhau v kch thc ca
cc cc s lm cho ngn nn bn trong chy lu hay nhanh tt. D
nhn thy trong trng hp ny gio vin hng s ch ca hc
sinh n kch thc ca ba ci cc lin quan n thi gian chy ca
nn ch khng phi n s tt ca cy nn bn trong n.
d) Hc khoa hc khng ch l hnh ng vi cc vt, dng c th
nghim m hc sinh cn cn phi bit lp lun, trao i vi cc hc
sinh khc, bit vit cho mnh v cho ngi khc hiu.
Mt s trng hp chng ta c th xem dy hc theo phng
php BTNB l nhng hot ng thc hnh n gin. cc th
nghim c thc hin ng v thnh cng, a li l lun mi v
kin thc, hc sinh phi suy ngh v hiu nhng g mnh ang lm,
ang tho lun vi hc sinh khc. Cc tng, d kin, d on, cc
27
khi nim, kt lun cn c pht biu r bng li hay vit ra giy
chia s tho lun vi cc hc sinh khc.
Vic trnh by tng, d on, kt lun ca hc sinh c th
kt hp c trnh by bng li v vit, v ra giy (trong trng hp cn
phi c s minh ha hoc knh hnh gip hc sinh biu t tt
hn). i khi trnh by v biu t kin ca mnh cho ngi khc s
gip hc sinh nhn ra mnh thc s hiu vn hay cha. Nu
cha thc s hiu vn hc sinh s lng tng khi trnh by v rt kh
din t tri chy, logic vn mnh mun ni. Phn ln hc sinh
thch trnh by bng li khi mun gii thch mt vn hn l vit ra
giy. Vic trnh by bng li hay yu cu vit ra giy cn phi c s
dng linh hot, ph hp vi tng hot ng, thi gian (vit s tn thi
gian nhiu hn trnh by bng li). y cng l mt yu t quan trng
gio vin rn luyn ngn ng ni v vit cho hc sinh trong qu
trnh dy hc m chng ta s ni n trong phn "Rn luyn ngn ng
cho hc sinh thng qua dy hc khoa hc theo phng php BTNB".
e) Dng ti liu khoa hc kt thc qu trnh tm ti - nghin cu
Mc d cho rng lm th nghim trc tip l quan trng nhng
khng th b qua vic nghin cu ti liu khoa hc. Vi cc th
nghim n gin, khng th p ng ht nhu cu v kin thc cn tm
hiu ca hc sinh v cng khng chuyn ti ht ni dung ca bi hc.
C nhiu ngun ti liu khoa hc nh sch khoa hc, thng tin
trn internet, bo ch chuyn ngnh, tranh nh, phim khoa hc... m
gio vin chun b h tr cho hc sinh nghin cu tm ra kin thc,
tuy nhin ngun ti liu quan trng, ph hp v gn gi nht i vi
hc sinh l sch gio khoa. i vi mt s thng tin c th khai thc
thng qua ti liu, gio vin c th cho hc sinh c sch gio khoa v
tm thng tin tr li cho cu hi lin quan. V d: tr li cho cu
hi "Ct sng c mt xng hay c cu to t nhiu xng ghp
li?". Sau qu trnh tho lun, mt hc sinh no c th nhn ra rng
nu ch cu to bi mt xng th xng s gy khi ta ci xung nht
mt cy bt ch di sn nh. T xut hin cu hi mi "Vy ct
sng ca ngi cu to bi bao nhiu xng?". tm cu tr li cho
28
cu hi ny gio vin khng th cho hc sinh lm th nghim m ch
c th cho hc sinh quan st ct sng trn mt m hnh b xng
ngi; tranh, nh v b xng ngi hoc tm thng tin khoa hc
trong sch gio khoa.
Vic c ti liu nhn bit thy v lc c thng tin quan
trng lin quan tr li cu hi cng l mt phng php nghin cu
trong khoa hc (Phng php nghin cu ti liu). Cng ging nh
i vi vn quan st, gio vin phi gip hc sinh xc nh c ti
liu cn c, thng tin cn tm kim nh hng qu trnh nghin
cu ti liu ca mnh.
Nh vy trong dy hc, nu gio vin ch yu cu hc sinh c
sch gio khoa hay ti liu khoa hc m khng lm r cho hc sinh
hiu cn phi tm kim thng tin g th hiu qu s thp. Gi s gio
vin t cu hi v mt kin thc no ri yu cu hc sinh tm cu
tr li trong sch gio khoa th hiu qu ca vic tm kim v kin
thc mang li cho hc sinh cng khng cao. Cn thit phi hc sinh
tin hnh cc th nghim, tho lun tranh lun vi nhau trc khi yu
cu tm kim thng tin trong ti liu kch thch hc sinh nhu cu
tm kim thng tin th s mang li hiu qu s phm cao hn l vic
yu cu tm kim thng tin thun ty.
f) Khoa hc l mt cng vic cn s hp tc.
Tm ti - nghin cu l mt hot ng cn s hp tc v kt qu
phn ln l kt qu ca mt s hp tc trong cng vic. Trong nghin
cu khoa hc thc s cng vy, c th a ra nhng v d v vic
nghin cu khoa hc mt mnh nh mt nh ng vt hc t mnh
quan st, nghin cu v tp tnh ca mt loi ng vt no
Nhng cn phi ni li rng, sau khi c kt qu nghin cu, nh khoa
hc phi cng b kt qu ca mnh cng vi tho lun, so snh vi
nhng nghin cu khc trong bi bo khoa hc ca mnh chng t
kt qu nghin cu ca mnh l mi, l chnh xc.
Ngay t vic tho lun, hot ng theo nhm hc sinh cng
lm cc cng vic tng t nh hot ng ca cc nh khoa hc: chia
29
s tng, tranh lun, suy ngh v nhng g cn lm v phng php
gii quyt vn t ra.
Hot ng nhm ca hc sinh v k thut t chc cho hot
ng nhm ca hc sinh s c ni k hn trong phn "K thut t
chc lp hc".
2.1.3. Mt s phng php tin hnh th nghim tm ti - nghin cu
a) Phng php quan st:
Quan st l:
- Tm cu tr li cho cu hi t ra;
- Nhn thc bng tt c cc gic quan ngay c khi s nhn thy
(qua th gic) chim u th;
- T chc s nghin cu mt cch cht ch v c phng php;
- Xc lp cc mi quan h bng cch so snh vi cc m hnh,
nhng hiu bit v cc i tng khc;
- S dng cc phng tin quan st (knh lp, knh hin vi,
ng nhm)
- C thi khoa hc: t m, cht ch, khch quan;
Quan st quan trng hn nhn (c nhng cm gic th gic);
Quan st quan trng hn ch (xc nh cc cm gic th
gic);
Quan st khng phi l mc ch, ch l mt phng tin ca
nghin cu;
Quan st c s dng :
- Gii quyt mt vn ;
- Miu t mt s vt, hin tng;
- Xc nh i tng;
Quan st l s tip cn s vt, hin tng mt cch c th, d
hiu, c bit i vi hc sinh nh tui (hc sinh mu gio, tiu hc).
30
Hc sinh c th quan st cc s vt, hin tng t nhng vt
tht, t hnh nh, m hnh hay t cc loi bng hnh (phim).
Quan st gip hc sinh pht trin cc kh nng:
- Cht ch trong nhn nhn;
- T m trc mt s vt, hin tng trong th gii xung quanh;
- Khch quan;
- Tinh thn ph bnh (c ph phn);
- Nhn bit;
- So snh;
- Chn lc nhng im ch yu, quan trng v c trng ca s
vt hin tng.
quan st mt cch khoa hc, cn phi:
- Thit lp mt bn ghi chp khch quan v tt c cc chi tit c
th quan st c;
- Chn lc cc chi tit quan trng c ngha l nhng chi tit c
mi quan h vi vn cn gii quyt;
- Khng quan st mt cch ring r, khng gn kt vi hon
cnh m phi quan st kt hp vi so snh;
- Khng ngoi suy mt cch lm dng kt qu ca s quan st;
- Chia s cc thng tin thu nhn c bng li ni (thng qua
pht trin c nhn) hoc bng cc tranh v sau khi quan st.
Yu cu v tranh v th hin s quan st
l s th hin trung thc t thc t khch quan:
- Chn k hoch quan st, la chn vic nh hng cc i
tng;
- Tun th cc chi tit v t l;
31
- Trnh by cc hnh v: Ton b din tch trang giy phi c
s dng, hnh v chim phn ln, tiu v li ch thch phi c
vit cn thn, r rng;
- Cc ng nt ca tranh v phi r rng, tinh t;
- Cc li ch thch phi chnh xc, c b tr hp l v sp xp
c t chc (theo hng ngang, khng an xen nhau, xp cc li ch
thch theo nhm nu cn thit);
Cc nt v phi tinh t, khng t mu.
Tt nht gio vin nn yu cu hc sinh s dng giy trng, bt
ch v v ty.
Tranh v quan st c xem l mt "bi vit" m t. l mt
bn ghi nh cc hot ng m hc sinh tri qua.
Trong chng trnh tiu hc, c th s dng phng php quan
st xy dng cc kin thc khoa hc t nhin khi tm hiu mt s
vt, mt hin tng. Phng php quan st c dng kh nhiu v
ph bin i vi cc kin thc thuc lnh vc Sinh hc, Vt l. Ty
theo kin thc cn tm hiu i vi hc sinh m gio vin c th gip
hc sinh la chn hnh thc quan st ph hp (xem bng cc hnh thc
quan st v mc ch di). Cc hnh thc quan st dng ph bin l
quan st c h thng, quan st so snh v quan st kim tra mt gi
thuyt.
Cc hnh thc quan st v mc ch:
HNH THC QUAN ST MC CH
Quan st t do v ngu nhin S t m dn n cc cu hi
Quan st c t chc (c nh
hng hoc c h thng)
- Nghin cu cc tiu chun ca
cc ch s;
- Kim tra cc gi thuyt;
- La chn cc chi tit c th
quan st c.
32
Quan st so snh:
- Vi nhng hc sinh khc
- Vi cc ti liu
- Phn loi, xp loi;
- So snh cc kt qu quan st
tin hnh vi cc k thut khc
nhau;
- Xc nh vi mt c s, mt
m hnh.
Quan st lin tc hoc ko di
(chia tng chng quan st theo
thi gian)
- So snh pht hin v hiu s
tin trin theo thi gian;
- Quan st cc mi tng quan.
Quan st kim tra mt gi
thuyt
Quan st sau khi tc ng ln i
tng nghin cu hoc th
nghim.
Gii thch nhng quan st - Xy dng cc c trng, cc
m hnh;
- Nghin cu cc mi quan h
nhn qu.

Phng php quan st c th c dng c lp gip hc
sinh hnh thnh kin thc nhng cng c th kt hp vi cc phng
php khc gip hc sinh tm cu tr li cho cc vn t ra.
Trc khi cho hc sinh quan st, gio vin cn lm r mc ch
quan st v nh hng hot ng quan st ca hc sinh. y l mu
cht quan trng khi thc hin phng php quan st. Nu hc sinh
quan st t do bng mt lnh chung chung khng nh hng s gy
phn tn ch ca hc sinh khi quan st v khng t c dy
hc (hc sinh khng quan st nhng im cn quan st).
Quan st trn vt tht c u tin v khuyn khch thc hin,
tuy nhin c nhng trng hp khng cn thit (V d quan st mt
con mo) hoc khng th quan st bng vt tht (V d quan st Tri
33
t, quan st mt hnh tinh trong h mt tri) th gio vin c th
thay th vt tht bng tranh v khoa hc hay m hnh thay th.
Khi quan st vt tht cha lm r mt s c im ca s
vt cn khai thc theo mc ch dy hc (do kch thc nh, kh nhn)
gio vin c th cho hc sinh quan st tip theo tranh v khoa hc
phng to cc em c th quan st tt hn. Trc khi a ra tranh v
quan st, hc sinh c quan st vt tht, gio vin cn lu
hc sinh c im cn quan st trn tranh v m trn vt tht kh
c th nhn thy r.
i vi vt tht c kch trc nh, d kim th nn pht cho mi
hc sinh mt vt hoc c nhm mt vt tin quan st.
Trong trng hp tranh v khoa hc c sn trong sch gio
khoa, gio vin ch yu cu hc sinh m sch quan st tranh khi c
lnh.
Song song vi vic quan st, gio vin yu cu hc sinh tm cu
tr li cho cu hi t ra v ghi chp, v hnh quan st nu cn thit
trnh vic hc sinh ngi khng, quan st t do.
b) Phng php th nghim trc tip
y l phng php c khuyn khch thc hin trong bc
tin hnh th nghim tm ti, nghin cu khi ging dy theo phng
php BTNB.
Phng php th nghim trc tip c thc hin i vi cc
kin thc cn lm th nghim chc minh (V d nh: khng kh cn
cho s chy). Cc th nghim thc hin chng trnh tiu hc phi l
nhng th nghim n gin, d lm vi cc vt liu d kim. Nhng
th nghim a ra cng gn gi vi hc sinh th cng kch thch hc
sinh lm th nghim v yu cc th nghim khoa hc.
Cc th nghim phi do chnh hc sinh thc hin. Gio vin
tuyt i khng c thc hin th nghim biu din nh i vi cc
phng php dy hc khc.
34
Th nghim m hc sinh thc hin l cc th nghim do chnh
cc em xut gii quyt cc cu hi t ra di s gi ca gio
vin nu cn thit. Trong mt s trng hp cc nhm khc nhau thc
hin cc th nghim khc nhau vi cc vt liu v phng php b tr
th nghim do hc sinh xut (y l phng php th nghim mc
cao).
Cc th nghim thc hin trong tit hc l cc th nghim m
cc hc sinh khng bit trc kt qu. Th nghim trong phng php
BTNB c thc hin kim chng mt gi thuyt t ra ch khng
phi l khng nh li mt kin thc. V d: Hc sinh p cc thy
tinh ln ngn nn kim tra gi thuyt l "C phi khng kh cn cho
s chy khng?" v yu cu hc sinh lm th nghim p cc thy tinh
ln ngn nn ang chy kim chng.
Nn tin hnh cc th nghim c quan st, so snh, c i chng
thay v cc th nghim n l. V d: cng vi th nghim p cc thy
tinh ln ba ngn nn ang chy nhng thc hin vi ba ngn nn nh
nhau c p bi ba cc thy tinh c kch thc khc nhau hc
sinh c s so snh, i chiu.
Ch trnh nhm ln gia phng php th nghim v phng
php quan st trong mt s trng hp. V d: M i ch quan st
b c l phng php quan st. Trong trng hp ny khng phi l
phng php th nghim trc tip.
Thng th trong khi thc hin cc th nghim, phng php
quan st c thc hin kt hp ghi chp, thu nhn kt qu khi
thc hin cc th nghim.
Khi yu cu hc sinh lm th nghim, gio vin cn lu mt
s vn lin quan n tnh an ton sc khe cho hc sinh, nhc nh
hc sinh khng a nghch trong khi lm th nghim v mt s vt
dng c th gy nh hng n sc khe hc sinh (dao nhn, ng
tim, cc thy tinh nu b v). Hn ch ti a cc vt dng th
nghim nguy him n sc khe ca hc sinh nu c th.
35
Phn ln cc th nghim u c t chc lm theo nhm thay
v lm th nghim theo tng c nhn (v khng th vt dng cho tt
c cc hc sinh v cng khng cn thit). Gio vin yu cu cc nhm
c ra mt th k ghi ch phn trnh by th nghim ca nhm mnh
trn mt t p - phch do gio vin chun b trc. ng thi gio
vin cng nhc nh cc c nhn theo di, ghi chp vo v th nghim
c nhn. i vi cc hc sinh nh tui hoc mi lm quen vi phng
php ny, gio vin c th chun b mu sn trn t ri pht cho
hc sinh. Mt th nghim yu cu hc sinh trnh by nn m bo 4
phn chnh:
- Vt liu th nghim;
- B tr th nghim;
- Kt qu thu c;
- Kt lun.
Vic b tr th nghim, hc sinh c th m t bng li hoc hnh
v. Khuyn khch hc sinh trnh by bng hnh v tit kim thi
gian cng nh trnh vic gp kh khn v ngn ng khi din t, c
bit i vi cc hc sinh nh tui.
Gio vin hng dn hc sinh trnh by kt qu th nghim theo
dng bng biu trong trng hp cn thit v nn hng dn s qua
dng ca bng biu hc sinh trnh by. i vi cc hc sinh nh
tui nu c iu kin gio vin nn chun b sn t ri hc sinh
in vo l thch hp nht.
Vic ghi ch trong v th nghim ca hc sinh khng nht thit
phi theo mt khun mu nht nh. Gio vin nn cho hc sinh ghi
ch t do theo cch hiu v trnh by ca mi c nhn. Ghi ch trong
qu trnh th nghim cng khng nht thit phi ghi ch tht p, nn
nt ch vit v lm nh vy s khng kp thi gian ca th nghim.
Ghi ch trong trng hp ny nh ghi nhp lu gi thng tin.
c) Phng php lm m hnh
36
Trong mt s trng hp vic s dng phng php lm m
hnh s gip hc sinh hiu v c ch hot ng m cc phng php
quan st v th nghim trc tip khng lm r c. V d nh cc
kin thc v gii phu ngi (s b tr cc c chnh v c ch hot
ng ca cnh tay), mt s c ch hot ng trong lnh vc vt l (m
hnh cp nc ta nh cao tng biu din cho quy lut nc chy
t cao xung thp; m hnh b tr in chiu sng trong lp hc)
Phng php lm m hnh khng phi l phng php ph bin
trong vic dy hc cc kin thc tiu hc. Phng php ny cn
nhiu thi gian v i hi gio vin phi kho lo hn trong iu
khin tin trnh dy hc.
Phng php lm m hnh thng c s dng sau cng khi
trc thc hin cc phng php khc. Phng php ny c
dng nh l mt s tng kt cc hiu bit, cc kt lun n l c
rt ra trc qua vic lm th nghim, quan st, nghin cu ti liu.
Khi s dng phng php ny, hc sinh i hi phi c mt nng lc
phn tch, tng hp c th lm tt m hnh theo yu cu, c bit l
i vi cc m hnh ng (V d nh m hnh c ng ca cnh tay).
Phng php lm m hnh thng c tin hnh theo nhm v
hc sinh cn tho lun vi nhau lm m hnh hp l. Hn na, vic
chun b vt liu cho tng hc sinh qu lng ph m khng t c
dy hc.
Cc vt liu dng lm m hnh nn l cc vt liu ti ch (s
dng li), d kim, gn gi vi hc sinh nh ba cc-tng, chai l
nha, ng nha, dy in, hp giy Ty theo iu kin ca tng
trng, tng a phng m gio vin c th linh ng thay th v
sng to tm nhng vt liu ph hp cho vic lm m hnh.
M hnh i vi hc sinh tiu hc ch nn thc hin n gin
nhm lm r mt kin thc nht nh, khng nn qu ch v hnh
thc. V d: yu cu lm m hnh hot ng ca cnh tay ch cn cc
im ni b c ng (mt u ni vi xng ny, mt u ni vi
xng kia) cnh tay c ng khi c co l t yu cu.
37
tin li trong qu trnh ging dy v chun b cc vt liu
lm m hnh, cc gio vin nn chun b nhng vt liu c th s dng
nhiu ln dng li thay v phi chun b cho mi ln dy. V d nh
thay tm ba cc-tng bng tm ba nha c c l sn trong m hnh
c ng ca cnh tay s s dng lu di v nhiu ln hn.
Mt s lu khi iu khin hc sinh thc hin lm m hnh:
- Khi iu khin hc sinh lm m hnh, gio vin lu cc
nhm lm c lp, khng nhn v hc theo nhau. Cng c s khc bit
ln gia cc nhm th tit hc cng si ng v th v.
- Gio vin khng biu hin thi cho hc sinh bit m hnh
ca nhm mnh lm l ng hay sai.
- Trong khi quan st cc nhm thc hin, gio vin ch iu
chnh v nhc nh mt s im cn thit m nhm no cha hiu
r yu cu. Cng c s khc bit ln gia cc nhm cng tt. Khng
chnh sa hay lm gip hc sinh.
- Nhc nh hc sinh ghi chp v v m hnh ca nhm mnh
vo v th nghim nhm lu gi li nhng tng v thit k m hnh
ban u ca cc em v l c s i chiu vi m hnh ng sau khi
so snh vi cc nhm khc.
- Sau thi gian quy nh thc hin m hnh, gio vin c th
tng thi gian thm cho hc sinh hon thin m hnh nu vo thi
im kt thc d kin cha c nhm no hon thnh, tt nhin s gia
tng ny phi m bo hi ha vi thi gian ca cc hot ng cn li
ca tit hc.
- Kt thc thi gian, gio vin yu cu cc nhm dng li. Mi
nhm c mt i din ln trnh by trc, tip theo l cc nhm c m
hnh tt hn, nhm thc hin ng nht thc hin sau cng. Sau khi
cc nhm trnh by mt lt, gio vin t cu hi hc sinh tm ra
nguyn nhn v sao mt s m hnh khng hot ng c, t quay
li vn kin thc thc t ca bi hc hc sinh i chiu.
38
- Trong trng hp khng c nhm no thc hin thnh cng,
gio vin chn mt m hnh c ng nht chnh sa li thnh mt
m hnh ng ri tip tc t cu hi cho hc sinh tm hiu nh trn.
- tit kim thi gian, gio vin c th chun b trc mt m
hnh ng trnh by cho hc sinh so snh trong trng hp khng
c nhm no lm ng.
Trong trng hp ny gio vin cn giu m hnh khng cho
hc sinh nhn thy trc khi a ra trnh by.
d) Phng php nghin cu ti liu
Phng php nghin cu ti liu l mt phng php kh ph
bin v d thc hin nht v gio vin khng cn chun b nhiu nh
i vi cc phng php khc. Phng php nghin cu ti liu trong
bc tin hnh th nghim tm ti nghin cu khi dy hc theo phng
php BTNB khc vi vic nghin cu ti liu trong phng php dy
hc truyn thng. y, nghin cu ti liu c s dng hc sinh
tm ra cu tr li cho cu hi m chnh cc em t xut da trn c
s mu thun gia cc nhn thc ban u (biu tng ban u) ca
hc sinh, khng phi l nghin cu ti liu tr li cc cu hi m
gio vin a ra.
Phng php nghin cu ti liu ch nn s dng khi thc
hin c cc phng php khc v phng php ny khng tch cc
ha hot ng nhn thc ca hc sinh nh cc phng php ni trn.
C th ni y l mt phng php b tr cho cc phng php ni
trn trong vic gip hc sinh tm hiu kin thc mt cch y hn.
Khi cho hc sinh tin hnh phng php nghin cu ti liu,
gio vin gip hc sinh xc nh c:
- ng c c ti liu: (tm hiu tng qut, tm hiu chuyn su,
tm mt nh ngha, lm sng t mt vn ,..);
- Vn no cn quan tm: l nhng kha cnh ca vn
c xc nh trong cc cu hi c t ra trc khi nghin cu,
tm hiu, l ch kin thc ca bi hc;
39
- Nhng thc mc ang cn tm cu tr li: tm cu tr li cho
cc cu hi t ra;
- Kiu thng tin no ang cn c: s liu, hnh nh minh ha,
nh ngha, gii thch hin tng, m t s vt hin tng, ch thch
cho hnh v;
- V tr cn c, nghin cu trong ti liu: mc lin quan n
vn ang mun tm hiu.
i khi phng php nghin cu ti liu li trng vi phng
php quan st, v d nh trng hp yu cu hc sinh nghin cu ti
liu li trng vi phng php quan st thc hin nghin cu.
2.2. Cc nguyn tc c bn ca phng php BTNB
Di y l 10 nguyn tc c bn ca phng php BTNB
c xut bi Vin Hn lm Khoa hc v B Gio dc Quc gia
Php. Chng ti dch v trnh by nguyn vn cc nguyn tc ny
(Phn in nghing), mc d c mt s im trong nguyn tc khng th
thc hin c trong iu kin ti Vit Nam.
2.2.1. Nguyn tc v tin trnh s phm
a) Hc sinh quan st mt s vt hay mt hin tng ca th gii thc
ti, gn gi vi i sng, d cm nhn v cc em s thc hnh trn
nhng ci .
S vt y c hiu rng bao gm c nhng s vt c th s
c bng tay (ci l, ht u, qu bng) v tin hnh cc th nghim
vi n v c nhng s vt khng th tip xc c v d nh bu tri,
mt trng, mt tri
i vi hc sinh tiu hc vn sng ca cc em cn t, v vy cc
s vt hin tng cng gn gi vi hc sinh cng kch thch s tm
hiu, khuyn khch s tm ti ca cc em.
b) Trong qu trnh tm hiu, hc sinh lp lun, bo v kin ca mnh,
a ra tp th tho lun nhng ngh v nhng kt lun c nhn, t
c nhng hiu bit m nu ch c nhng hot ng, thao tc ring
l khng to nn.
40
Nguyn tc ny nhn mnh n s khuyn khch hc sinh suy
ngh v a ra nhng lp lun bo v cho kin c nhn ca mnh;
nhn mnh n vai tr ca hot ng nhm trong hc tp. Ch khi trao
i nhng suy ngh c nhn ca hc sinh vi nhng hc sinh khc,
hc sinh mi nhn thy nhng mu thun trong nhn thc. Vic trnh
by ca hc sinh l mt yu t quan trng rn luyn ngn ng. Vai
tr ca gio vin l trung gian gia kin thc khoa hc v hc sinh.
Gio vin s tc ng vo nhng thi im nht nh nh hng
tho lun v gip hc sinh tho lun xung quanh vn m cc em
ang quan tm.
c) Nhng hot ng do gio vin xut cho hc sinh c t chc
theo tin trnh s phm nhm nng cao dn mc hc tp. Cc hot
ng ny lm cho cc chng trnh hc tp c nng cao ln v
dnh cho hc sinh mt phn t ch kh ln.
Mc nhn thc c hnh thnh theo quy lut t thp n cao,
t n gin n phc tp. hc sinh hiu su sc kin thc, yu cu
ca s hnh thnh kin thc cng theo quy tc ny. T hiu bit c
bn, ri nng dn ln theo cp tng ng vi kh nng nhn thc
ca hc sinh s gip hc sinh tip thu kin thc hiu qu v chc chn.
Gio vin dnh s t ch cho hc sinh c ngha l tn trng v
lng nghe kin ca hc sinh, chp nhn cc li sai v s hiu lm
ban u, hc sinh c ch ng lm th nghim, ch ng trao i,
tho lun Gio vin dnh s t ch cho hc sinh cng chnh l thay
i vai tr ca gio vin trong qu trnh dy hc t gio vin ng vai
tr trung tm chuyn sang hc sinh ng vai tr trung tm, ch ng
chim lnh kin thc.
d) Cn mt lng ti thiu l 2 gi/tun trong nhiu tun lin cho mt
ti. S lin tc ca cc hot ng v nhng phng php gio dc
c m bo trong sut thi gian hc tp.
Mt ch khoa hc c ging dy trong nhiu tun s gip
cho hc sinh c thi gian tm hiu, nghin cu, xy dng v hnh
thnh kin thc. iu ny cng c li cho hc sinh trong vic khc
41
su, ghi nh kin thc thay v ging dy t, nhi nht kin thc,
"ci nga xem hoa".
Cc kin thc trong chng trnh cc bc hc, lp hc u c s
k tha, lin quan vi nhau. Gio vin khi thit k hot ng dy hc
cn ch n tnh k tha ca cc vn c a ra cp hc
di. Cng c s trao i thng tin, thng nht gia gio vin cc bc
hc, cc lp th hot ng dy hc cng c hiu qu. V d: Gio vin
dy mn khoa hc lp 4 ca lp 4A cn tm hiu chng trnh cng
nh nhng vn ging dy, cc phng php m cc gio vin
nhng nm trc dy lp ny trc khi thit k hot ng dy hc.
e) Hc sinh bt buc c mi em mt quyn v th nghim do chnh cc
em ghi chp theo cch thc v ngn ng ca chnh cc em.
V th nghim l mt c trng quan trng ca phng php
BTNB. Ghi chp trong v th nghim c thc hin bi tng c nhn
hc sinh. Thng qua v th nghim gio vin cng c th tm hiu s
tin b trong nhn thc hay bit mc nhn thc ca hc sinh
iu chnh hot ng dy hc, hm lng kin thc cho ph hp. Ghi
chp trong v th nghim khng nhng gip hc sinh lm quen vi
cng tc nghin cu khoa hc m cn gip hc sinh rn luyn ngn
ng (Xem thm phn tch phn "V th nghim").
f) Mc tiu chnh l s chim lnh dn dn ca hc sinh cc khi nim
khoa hc v k thut c thc hnh, km theo l s cng c ngn
ng vit v ni.
y, nguyn tc 6 nhn mnh mi lin h gia dy hc kin
thc v rn luyn ngn ng (ni v vit) cho hc sinh. S hiu kin
thc ni ti bn trong hc sinh s c biu hin ra bng ngn ng khi
hc sinh pht biu, trnh by, vit. Gio vin cn quan tm, tn trng
v lng nghe hc sinh cng nh yu cu cc hc sinh khc lng nghe
kin ca bn mnh. Cc thut ng khoa hc, khi nim khoa hc cng
c hnh thnh dn dn, gip hc sinh nm vng v hiu su sc
(Xem thm phn rn luyn ngn ng cho hc sinh).
2.2.2. Nhng i tng tham gia.
42
a) Cc gia nh v/hoc khu ph c khuyn khch thc hin cc
cng vic ca lp hc.
Nguyn tc ny nhn mnh vai tr ca gia nh v x hi trong
vic phi kt hp vi nh trng thc hin tt qu trnh gio dc
hc sinh.
b) a phng, cc i tc khoa hc (Trng i hc, cao ng,
vin nghin cu,) gip cc hot ng ca lp theo kh nng ca
mnh.
Cc trng hc c th mi cc chuyn gia, cc nh khoa hc, cc
gio s ti ni chuyn vi hc sinh trong lp hc hay gip gio
vin trong vic thit k hot ng dy hc (kin thc, th nghim).
iu ny l thc s cn thit nht l i vi cc gio vin tiu hc v
trong chng trnh o to khng c hc nhiu v cc kin thc
khoa hc. Cn ch mt s vn mu cht, gio vin l ngi
khng th thay th trong hot ng dy hc lp, s gip tham gia
vo lp hc (nu c) ca cc nh khoa hc, chuyn gia ch dng li
mc h tr gio vin.
c) a phng, cc vin o to gio vin (Trng cao ng s
phm, i hc s phm) gip cc gio vin kinh nghim v phng
php ging dy.
Cng tng t nguyn tc 8, nguyn tc ny nhn mnh s hp
tc gip v mt s phm, phng php, kinh nghim ca cc ging
vin, chuyn gia nghin cu v phng php BTNB gip gio vin
thit k ging dy, t vn gii p nhng vng mc ca gio vin.
d) Gio vin c th tm thy trn internet cc website c ni dung v
nhng mun kin thc (bi hc) c thc hin, nhng tng v
cc hot ng, nhng gii php thc mc. Gio vin cng c th tham
gia hot ng tp th bng trao i vi cc ng nghip, vi cc nh
s phm v vi cc nh khoa hc. Gio vin l ngi chu trch
nhim gio dc v xut nhng hot ng ca lp mnh ph trch.
T s cn thit phi c ngun thng tin, cc t liu gip cho
gio vin c t ra cp thit. Gio vin cn c quan tm gip
43
v h tr trong qu trnh chun b cc tit hc. Internet v cc trang
web l mt knh h tr quan trng cho gio vin, ni m gio vin c
th trao i thng tin, chia s kinh nghim vi nhau, xut nhng
vn vng mc, cc cu hi cho cc chuyn gia, cc nh nghin
cu c gii p v gip gio vin thc hin tt k hoch dy hc
ca mnh.
2.3. Tin trnh dy hc theo phng php BTNB
2.3.1. C s s phm ca tin trnh dy hc
Phng php BTNB xut mt tin trnh s phm u tin xy
dng nhng tri thc (hiu bit, kin thc) bng khai thc, thc nghim
v tho lun.
l s thc hnh khoa hc bng hnh ng, hi p, tm ti,
thc nghim, xy dng tp th ch khng phi pht biu li cc kin
thc c sn xut pht t s ghi nh thun ty.
Hc sinh t mnh thc hin cc th nghim, cc suy ngh v tho
lun hiu c cc kin thc cho chnh mnh.
Hc sinh hc tp nh hnh ng, cun ht mnh trong hnh
ng; Hc sinh hc tp tin b dn bng cch t nghi vn; Hc sinh
hc tp bng hi p vi cc hc sinh cng lp (theo nhm lm vic 2
ngi hoc vi nhm ln), bng cch trnh by quan im c nhn ca
mnh, i lp vi quan im ca bn v v cc kt qu thc nghim
kim tra s ng n v tnh hiu lc ca n.
Gio vin ty theo tnh hnh, t mt cu hi ca hc sinh c th
xut nhng tnh hung cho php tm ti mt cch c l l; gio vin
hng dn hc sinh ch khng lm thay; gio vin gip hc sinh
lm sng t v tho lun quan im ca mnh, ng thi ch tun
th vic nm bt ngn ng; gio vin cho hc sinh pht biu nhng
kt lun c ngha t cc kt qu thu c, i chiu chng vi cc
kin thc khoa hc; gio vin iu hnh hng dn hc sinh tp luyn
tin b dn.
44
Cc bui hc lp c t chc xung quanh cc ch theo
hng tin trnh c th ng thi gip hc sinh tip thu c kin
thc, hiu c phng php tin hnh v rn luyn c ngn ng
vit v ni. Mt thi lng cn thit cho php nm bt, ti to v
tip thu mt cch bn vng ni dung kin thc.
2.3.2. Cc bc ca tin trnh dy hc
Cn c vo cc c s trn, ta c th lm r tin trnh s phm
ca phng php dy hc BTNB theo 5 bc c th sau y. tin
theo di cc bc ca tin trnh, chng ti xin trnh by tin trnh km
theo mt v d c th, kt hp phn tch v trnh by v l lun lm
r cc bc ca tin trnh. Chng ta gi s dng phng php Bn
BTNB dy kin thc "Cu to bn trong ca ht".
Bc 1: Tnh hung xut pht v cu hi nu vn
Tnh hung xut pht hay tnh hung nu vn l mt tnh
hung do gio vin ch ng a ra nh l mt cch dn nhp vo bi
hc. Tnh hung xut pht phi ngn gn, gn gi d hiu i vi hc
sinh. Tnh hung xut pht nhm lng ghp cu hi nu vn . Tnh
hung xut pht cng r rng th vic dn nhp cho cu hi nu vn
cng d. Tuy nhin c nhng trng hp khng nht thit phi c tnh
hung xut pht mi xut c cu hi nu vn (ty vo tng
kin thc v tng trng hp c th).
Cu hi nu vn l cu hi ln ca bi hc (hay mdun kin
thc m hc sinh s c hc). Cu hi nu vn cn m bo yu
cu ph hp vi trnh , gy mu thun nhn thc v kch thch tnh
t m, thch tm ti, nghin cu ca hc sinh nhm chun b tm th
cho hc sinh trc khi khm ph, lnh hi kin thc. Gio vin phi
dng cu hi m, tuyt i khng c dng cu hi ng (tr li c
hoc khng) i vi cu hi nu vn . Cu hi nu vn cng m
bo cc yu cu nu ra trn th dy hc ca gio vin cng d
thc hin thnh cng.
Bc 2: Bc l biu tng ban u
45
Hnh thnh biu tng ban u l bc quan trng, c trng
ca phng php BTNB. Bc ny khuyn khch hc sinh nu nhng
suy ngh, nhn thc ban u ca mnh trc khi c hc kin thc.
Hnh thnh biu tng ban u, gio vin c th yu cu hc sinh
nhc li kin thc c hc c lin quan n kin thc mi ca bi
hc. Khi yu cu hc sinh trnh by biu tng ban u, gio vin c
th yu cu nhiu hnh thc biu hin ca hc sinh, c th l bng li
ni (thng qua pht biu c nhn), bng cch vit hay v biu hin
suy ngh. Xem thm phn trnh by v Biu tng ban u r hn
phn l lun ca Biu tng ban u.
Bc 3: xut cu hi v phng n th nghim
T nhng khc bit v phong ph v biu tng ban u ca
hc sinh, gio vin gip hc sinh xut cc cu hi t nhng s khc
bit . Ch xoy su vo nhng s khc bit lin quan n kin
thc trng tm ca bi hc (hay m un kin thc).
bc ny gio vin cn kho lo chn la mt s biu tng
ban u khc bit trong lp gip hc sinh so snh, t gip hc
sinh t cu hi lin quan n ni dung bi hc. y l mt bc kh
kh khn v gio vin cn phi chn la cc biu tng ban u tiu
biu trong s hng chc biu tng ca hc sinh mt cch nhanh
chng theo mc ch dy hc, ng thi linh hot iu khin tho lun
ca hc sinh nhm gip hc sinh xut cc cu hi t nhng s khc
bit theo dy hc. Vic chn la cc biu tng ban u
khng tt s dn n vic so snh v xut cu hi ca hc sinh gp
kh khn.
i vi cc biu tng ban u c hc sinh biu hin bng
li, gio vin cn chn la mt s kin tiu biu v ghi ch ln bng
(Chn mt gc thch hp trn bng vit cc biu tng ban u cu
hc sinh). Gio vin khuyn khch cc hc sinh c kin khc so vi
cc kin c nu bng cch a ra cc gi nh: "Em no c
kin khc vi kin trn?"; "A, em c suy ngh khc bn B, C, D
khng?"; "Ngoi cc kin va ri, em no c kin khc?"
Nhng gi nh vy va kch thch cc hc sinh c kin khc nu
46
ln quan im ca mnh ng thi trnh mt thi gian vi cc kin
trng nhau ca cc hc sinh. i vi biu tng ban u c hc
sinh a ra bng hnh v trong v th nghim, gio vin c th chn
mt s hc sinh c biu tng ban u tiu biu yu cu v li trn
bng hoc mn mt s cun v ri v li nhanh trn bng hnh v
ca hc sinh hoc nhn xt nhanh ri ghi ch nhng im c trng
. Ty thuc vo thi gian m gio vin la chn phng n thch
hp. Trng hp c my chiu sch (dng my overhead nhng
khng cn in ln giy plastic trong sut chiu) th gio vin s
thun tin hn v ch cn t v ca hc sinh ln my l c th phng
to hnh v trong v th nghim ln mn hnh cho c lp xem.
i vi cc biu tng ban u phc tp (ngha l kin ban u
l nhng m t phc tp, bao gm nhiu , nhng hnh v phc tp),
gio vin nn cho hc sinh lm vic theo nhm hai ngi hoc nhm
nh sau khi lm vic c nhn (vi thi gian ngn) chn lc li
tng. Lm nh vy gio vin c thi gian la chn biu tng ban
u trong lp ph hp vi dy hc, ng thi gip hc sinh c
thi gian suy ngh thm v kin ca mnh, so snh kin c nhn
vi cc thnh vin trong nhm hay i vi hc sinh khc (trng hp
nhm hai ngi).
Vi cch lm nh trn, gio vin yu cu hc sinh lm vic c
nhn (vit, v kin ban u vo v th nghim), sau gio vin yu
cu hc sinh trao i theo nhm hai ngi hoc c nhm, ri v chung
cho mt hnh v phng to cho c nhm trn mt t giy kh ln (c
A2 hoc A3) cho c nhm. Gio vin lu thm vi hc sinh cn ghi
ch nhng im khng thng nht nu c cc kin cha ng thun,
cn tranh ci. Mt cch lm khc i vi biu tng ban u l hnh
v, gio vin c th chn mt nhm 2 n 3 hnh v tiu biu, khc
bit, yu cu v hnh phng to ln trn kh giy ln hn (A2 hoc A3)
s dng khi so snh biu tng ban u. Gio vin quyt nh la
chn cc hnh v ty tnh cht biu tng ban u ca cc c nhn
trong nhm sau khi quan st nhanh. Trong trng hp ny, vic v
hay vit cc kin ban u mt thi gian lu hn, v vy ch p dng
i vi cc kin thc phc tp v khi c nhiu thi gian. Thi gian
47
cho hot ng vit, v biu tng ban u trong nhng trng hp
ny nn thc hin ti a 5 pht sau khong 2 pht lm vic c nhn.
Mt s ch khi la chn biu tng ban u:
- Khng chn hon ton cc biu tng ban u ng vi cu
hi.
Khng la chn hon ton cc biu tng ban u sai so vi cu hi.
- Nn la chn cc biu tng va ng va sai, ch cn chn
mt biu tng ban u ng vi cu hi (nu c), v a s cc biu
tng ban u u sai so vi kin thc v hc sinh cha c hc kin
thc.
- Tuyt i khng c bnh lun hay nhn xt g v tnh ng sai
ca cc kin ban u (biu tng ban u) ca hc sinh.
- Khi vit (i vi biu tng ban u bng li), v hay gn
hnh v ca hc sinh (i vi cc biu tng ban u biu din bng
hnh v) ln bng, gio vin nn chn mt v tr thch hp, d nhn v
m bo khng nh hng n cc phn ghi chp khc. Gi nguyn
cc biu tng ban u ny i chiu v so snh sau khi hnh thnh
kin thc cho hc sinh bc 5 ca tin trnh phng php.
Sau khi chn lc cc biu tng ban u ca hc sinh ghi
chp (i vi m t bng li), gn hnh v ln bng hoc v nhanh ln
bng (i vi hnh v), gio vin cn kho lo gi cho hc sinh so
snh cc biu tng ging (ng thun vi cc kin i din) hoc
khc nhau (khng nht tr gia cc kin) ca cc biu tng ban
u. T nhng s khc nhau c bn , gio vin gip hc sinh
xut cc cu hi. Nh vy vic lm r cc im khc nhau gia cc
kin ban u trc khi hc kin thc ca hc sinh l mt mu cht
quan trng. Cc biu tng ban u cng khc nhau th hc sinh cng
b kch thch ham mun tm ti chn l (kin thc).
Lu khi so snh, phn nhm biu tng ban u ca hc sinh:
- Phn nhm biu tng ban u ch mang tnh tng i.
48
- Khng nn i qu su vo chi tit v cng chi tit th cng mt
thi gian v cc biu tng ban u ca hc sinh nu khng nhn nhau
vit (hay v) chc chn s c nhng chi tit khc nhau.
- Gio vin nn gi , nh hng cho hc sinh thy nhng
im khc bit gia cc kin lin quan n cc kin thc chun b
hc.
- Gio vin, ty tnh hnh thc t kin pht biu, nhn xt ca
hc sinh quyt nh phn nhm biu tng ban u.
i khi c nhng c im khc bit r rt nhng li khng lin
quan n kin thc bi hc c hc sinh nu ra th gio vin nn
kho lo gii thch cho hc sinh kin rt th v nhng trong
khun kh kin thc ca lp m cc em ang hc cha cp n vn
bng cch i loi nh: " kin ca em K rt th v nhng trong
chng trnh hc lp 4 ca chng ta cha cp ti. Cc em s
c tm hiu cc bc hc cao hn (hay cc lp sau)". Ni nh vy
nhng gio vin cng nn ghi ch ln bng khuyn khch hc sinh
pht biu kin v khng qun nh du y l cu hi tm thi cha
xt n bi hc ny.
xut th nghim nghin cu:
- T cc cu hi c xut, gio vin nu cu hi cho hc
sinh, ngh cc em xut th nghim tm ti - nghin cu tm
cu tr li cho cc cu hi . Cc cu hi c th l: "Theo cc em
lm th no chng ta tm cu tr li cho cc cu hi ni trn?";
"By gi cc em hy suy ngh tm phng n gii quyt cc cu hi
m lp mnh t ra!"
- Ty theo kin thc hay vn t ra trong cu hi m hc
sinh c th xut cc phng n th nghim tm ti - nghin cu.
Cc phng n th nghim m hc sinh xut c th rt phc tp v
khng th thc hin c nhng gio vin cng khng nn nhn xt
tiu cc trnh lm hc sinh ngi pht biu. Nu kin gy ci cho
c lp, gio vin cn im tnh gii thch cho c lp hiu cn tn trng
v lng nghe kin ca ngi khc.
49
- Nu kin ca hc sinh nu ln c ng nhng ngn t
cha chun xc hoc din t cha r th gio vin nn gi v tng
bc gip hc sinh hon thin din t. Gio vin cng c th yu cu
cc hc sinh khc chnh sa cho r . y l mt vn quan trng
trong vic rn luyn ngn ng cho hc sinh.
- Trng hp hc sinh a ra ngay th nghim tm ti - nghin
cu ng nhng vn cn nhiu phng n khc kh thi th gio vin
nn tip tc hi cc hc sinh khc lm phong ph phng n tm
cu tr li. Gio vin c th nhn xt trc tip nhng yu cu cc hc
sinh khc cho kin v phng php m hc sinh nu ra th tt
hn. Phng php BTNB khuyn khch hc sinh t nh gi kin
ca nhau hn l ca gio vin nhn xt.
- Sau khi hc sinh xut phng n th nghim tm ti -
nghin cu, gio vin nu nhn xt chung v quyt nh tin hnh
phng n th nghim chun b sn. Trng hp hc sinh khng
a ra c phng n th nghim tm ti - nghin cu thch hp, gio
vin c th gi hoc xut c th phng n nu gi m hc sinh
cha ngh ra.
- Lu rng phng n th nghim tm ti - nghin cu y
c hiu l cc phng n tm ra cu tr li. C nhiu phng
php nh quan st, thc hnh - th nghim, nghin cu ti liu (xem
them phn Cc phng php th nghim - tm ti nghin cu).
Bc 4: Tin hnh th nghim tm ti - nghin cu
T cc phng n th nghim tm ti - nghin cu m hc sinh
nu ra, gio vin kho lo nhn xt v la chn th nghim hc sinh
tin hnh. u tin thc hin th nghim trc tip trn vt tht. Mt s
trng hp khng th tin hnh th nghim trn vt tht c th lm cho
m hnh, hoc cho hc sinh quan st tranh v. i vi phng php
quan st, gio vin cho hc sinh quan st vt tht trc, sau mi
cho hc sinh quan st tranh v khoa hc hay m hnh phng to
nhng c im khng th quan st r trn vt tht (xem thm phn
Phng php quan st).
50
Khi tin hnh thc hin th nghim, gio vin nu r yu cu v
mc ch th nghim hoc yu cu hc sinh cho bit mc ch th
nghim chun b tin hnh lm g? Lc ny gio vin mi pht cc
dng c v vt liu th nghim tng ng vi hot ng. S d nh
vy l v, nu cc vt dng th nghim sn trn bn hc sinh s
nghch cc vt m khng ch n cc vt trong lp; hoc hc
sinh t thc hin th nghim trc khi lnh thc hin ca gio vin
ban ra; hoc hc sinh s da vo on cc th nghim cn phi
lm (trng hp ny mc d hc sinh c th xut th nghim ng
nhng dy hc ca gio vin khng t).
Tin hnh th nghim tng ng vi mun kin thc. Lm ln
lt cc th nghim nu c nhiu th nghim. Mi th nghim thc
hin xong nn dng li hc sinh rt ra kt lun (tm thy cu tr li
cho cc vn t ra tng ng).
Gio vin lu hc sinh ghi chp vt liu th nghim, cch b
tr v thc hin th nghim (m t bng li hay v s ), ghi ch li
kt qu thc hin th nghim, kt lun sau th nghim vo v th
nghim. Phn ghi chp ny gio vin hc sinh ghi chp t do,
khng nn g b v c khun mu quy nh, nht l i vi nhng lp
mi lm quen vi phng php BTNB. i vi cc th nghim phc
tp v nu c iu kin, gio vin nn thit k mt mu sn hc
sinh in kt qu th nghim, vt liu th nghim. V d nh cc th
nghim phi ghi s liu theo thi gian, lp li th nghim cc iu
kin nhit khc nhau
Khi hc sinh lm th nghim, gio vin bao qut lp, quan st
tng nhm. Nu thy nhm hoc hc sinh no lm sai theo yu cu th
gio vin ch nhc nh trong nhm hoc vi ring hc sinh ,
khng nn thng bo ln ting chung cho c lp v lm nh vy s
phn tn t tng v nh hng n cng vic ca cc nhm hc sinh
khc.
Gio vin ch yu cu hc sinh thc hin c lp cc th
nghim trong trng hp cc th nghim c thc hin theo tng c
nhn. Nu thc hin theo nhm th cng yu cu tng t nh vy.
51
Thc hin c lp theo c nhn hay nhm trnh vic hc sinh nhn
v lm theo cch ca nhau, th ng trong suy ngh v cng tin li
cho gio vin pht hin cc nhm hay cc c nhn xut sc trong thc
hin th nghim nghin cu, c bit l cc th nghim c thc hin
vi cc dng c, vt liu th nghim ging nhau nhng nu b tr th
nghim khng hp l s khng thu c kt qu th nghim nh .
Bc 5: Kt lun, hp thc ha kin thc
Sau khi thc hin th nghim tm ti - nghin cu, cc cu tr
li dn dn c gii quyt, kin thc c hnh thnh, tuy nhin vn
cha c h thng hoc cha chun xc mt cch khoa hc. Gio vin
c nhim v tm tt, kt lun v h thng li hc sinh ghi vo v
coi nh l kin thc ca bi hc. Trc khi kt lun chung, gio vin
nn yu cu mt vi kin ca hc sinh cho kt lun sau khi thc hin
th nghim (rt ra kin thc ca bi hc). Gio vin khc su kin thc
cho hc sinh bng cch cho hc sinh nhn li, i chiu li vi cc
kin ban u (biu tng ban u) trc khi hc kin thc. Nh vy
t nhng quan nim ban u sai lch, sau qu trnh th nghim tm ti
- nghin cu, chnh hc sinh t pht hin ra mnh sai hay ng m
khng phi do gio vin nhn xt mt cch p t. Chnh hc sinh t
pht hin nhng sai lch trong nhn thc v t sa cha, thay i mt
cch ch ng. Nhng thay i ny s gip hc sinh ghi nh lu hn,
khc su kin thc.
Nu c iu kin, gio vin c th in sn t ri tm tt kin thc
ca bi hc pht cho hc sinh dn vo v th nghim hoc tp hp
thnh mt tp ring trnh mt thi gian ghi chp. Vn ny hu
ch cho hc sinh cc lp nh tui (lp 1, 2, 3). i vi cc lp 4,5 th
gio vin nn tp lm quen cho cc em t ghi chp, ch in t ri nu
kin thc phc tp v di.
2.4. Mi quan h gia phng php BTNB vi cc phng php
dy hc khc
Ngy nay, trong qu trnh i mi phng php dy hc
trng ph thng, chng ta thy xut hin kh nhiu phng php v
52
hnh thc dy hc mi nh: Dy hc gii quyt vn ; Dy hc nu
v gii quyt vn ; Dy hc theo l thuyt kin to; Dy hc d n,
Dy hc theo trm; Dy hc theo gc... vi nhiu k thut t chc hot
ng hc tch cc cho hc sinh (active learning techniques). Tuy c
nhng im khc bit nhau nhng nhn chung th cc chin lc dy
hc, phng php dy hc u c xy dng trn tinh thn dy
hc gii quyt vn thng qua vic t chc cho hc sinh hot ng
t ch chim lnh kin thc m c s ca n l hai l thuyt pht trin
nhn thc ca Jean Piaget (1896-1980) v Lp Vgtski (1896-1934).
Vic hc tp ca hc sinh c bn cht hot ng, thng qua hot ng
ca bn thn m chim lnh kin thc, hnh thnh v pht trin nng
lc tr tu cng nh quan im o c, thi . Nh vy, dy hc l
dy hot ng. Trong qu trnh dy hc, hc sinh l ch th nhn thc,
gio vin c vai tr t chc, kim tra, nh hng hot ng hc tp
ca hc sinh theo mt chin lc hp l sao cho hc sinh t ch
chim lnh, xy dng tri thc. Qu trnh dy hc cc tri thc thuc mt
mn khoa hc c th c hiu l qu trnh hot ng ca gio vin
v ca hc sinh trong s tng tc thng nht bin chng ca ba thnh
phn trong h dy hc bao gm: Gio vin, hc sinh v t liu hot
ng dy hc.
Hot ng hc ca hc sinh bao gm cc hnh ng vi t liu
dy hc, s trao i, tranh lun vi nhau v s trao i vi gio vin.
Hnh ng hc ca hc sinh vi t liu hot ng dy hc l s thch
ng ca hc sinh vi tnh hung hc tp ng thi l hnh ng chim
lnh, xy dng tri thc cho bn thn mnh. S trao i, tranh lun gia
hc sinh vi nhau v gia hc sinh vi gio vin nhm tranh th s h
tr x hi t pha gio vin v tp th hc sinh trong qu trnh chim
lnh tri thc. Thng qua cc hot ng ca hc sinh vi t liu hc tp
v s trao i m gio vin thu c nhng thng tin lin h ngc
cn thit cho s nh hng ca gio vin i vi hc sinh.
Hot ng ca gio vin bao gm hnh ng vi t liu dy hc
v s trao i, nh hng trc tip vi hc sinh. Gio vin l ngi t
chc t liu hot ng dy hc, cung cp t liu nhm to tnh hung
cho hot ng ca hc sinh. Da trn t liu hot ng dy hc, gio
53
vin c vai tr t chc, kim tra, nh hng hot ng ca hc sinh
vi t liu hc tp v nh hng s trao i, tranh lun ca hc sinh
vi nhau.
Tm li, theo quan im hin i th dy hc l dy gii quyt
vn , qu trnh dy - hc bao gm "mt h thng cc hnh ng c
mc ch ca gio vin t chc hot ng tr c v tay chn ca hc
sinh, m bo cho hc sinh chim lnh c ni dung dy hc, t
c mc tiu xc nh". Trong qu trnh dy hc, gio vin t chc
nh hng hnh ng chim lnh tri thc ca hc sinh phng theo
tin trnh ca chu trnh sng to khoa hc. Nh vy, chng ta c th
hnh dung din bin ca hot ng dy hc nh sau:
- Gio vin t chc tnh hung (giao nhim v cho hc sinh):
hc sinh hng hi m nhn nhim v, gp kh khn, ny sinh vn
cn tm ti gii quyt. Di s ch o ca gio vin, vn c
din t chnh xc ha, ph hp vi mc tiu dy hc v cc ni dung
c th xc nh.
- Hc sinh t ch tm ti gii quyt vn t ra. Vi s theo
di, nh hng, gip ca gio vin, hot ng hc ca hc sinh
din ra theo mt tin trnh hp l, ph hp vi nhng i hi phng
php lun.
- Gio vin ch o s trao i, tranh lun ca hc sinh, b
sung, tng kt, khi qut ha, th ch ha tri thc, kim tra kt qu
hc ph hp vi mc tiu dy hc cc ni dung c th xc nh.
Trong dy hc cc mn khoa hc trng ph thng, i vi
vic xy dng mt kin thc c th th tin trnh hot ng gii quyt
vn c m t nh sau: " xut vn - suy on gii php -
kho st l thuyt v / hoc thc nghim - kim tra, vn dng kt qu".
- xut vn : T ci bit v nhim v cn gii quyt ny
sinh nhu cu v mt ci cn cha bit, v mt cch gii quyt khng
c sn, nhng hi vng c th tm ti, xy dng c. Din t nhu cu
thnh cu hi.
54
- Suy on gii php: gii quyt vn t ra, suy on
im xut pht cho php i tm li gii: chn hoc xut m hnh c
th vn hnh c i ti ci cn tm; hoc phng on cc bin c
thc nghim c th xy ra m nh c th kho st thc nghim
xy dng ci cn tm.
- Kho st l thuyt v / hoc thc nghim: Vn hnh m hnh
rt ra kt lun l gc v ci cn tm v / hoc thit k phng n thc
nghim, tin hnh thc nghim, thu lm cc d liu cn thit v xen
xt, rt ra kt lun v ci cn tm.
- Kim tra, vn dng kt qu: xem xt kh nng chp nhn c
ca cc kt qu tm c, trn c s vn dng chng gii thch /
tin on cc s kin v xem xt s ph hp ca l thuyt v thc
nghim. Xem xt s cch bit gia kt lun c c nh suy lun l
thuyt vi kt lun c c t cc d liu thc nghim quy np
chp nhn kt qu tm c khi c s ph hp gia l thuyt v thc
nghim, hoc xt li, b sung, sa i i vi thc nghim hoc
i vi s xy dng v vn hnh m hnh xut pht khi cha c s
ph hp gia l thuyt v thc nghim, nhm tip tc tm ti xy dng
ci cn tm.
pht huy y vai tr t ch ca hc sinh trong hot ng
c nhn v tho lun tp th nhm gii quyt vn cng nh vai tr
ca gio vin trong vic t chc, kim tra, nh hng cc hot ng
th vi mi nhim v nhn thc cn phi c thc hin theo cc
pha nh sau:
- Pha th nht: "Chuyn giao nhim v, bt n ho tri thc,
pht biu vn ". Trong pha ny, gio vin giao cho hc sinh mt
nhim v c tim n vn . Di s hng dn ca gio vin, hc
sinh quan tm n nhim v t ra, sn sng nhn v t nguyn thc
hin nhim v. Trong qu trnh gii quyt nhim v , quan nim v
gii php ban u ca hc sinh c th thch v hc sinh thc
c kh khn. Lc ny vn i vi hc sinh xut hin, di s
hng dn ca gio vin vn c chnh thc din t.
55
- Pha th hai: "Hc sinh hnh ng c lp, t ch, trao i,
tm ti gii quyt vn " . Sau khi pht biu vn , hc sinh c
lp hot ng, xoay tr vt qua kh khn. Trong qu trnh , khi
cn phi c s nh hng ca gio vin. Trong qu trnh tm ti gii
quyt vn , hc sinh din t, trao i vi ngi khc trong nhm
v cch gii quyt vn ca mnh v kt qu thu c, qua c th
chnh l, hon thin tip. Di s hng dn ca gio vin, hnh ng
ca hc sinh c nh hng ph hp vi tin trnh nhn thc khoa
hc v thng qua cc tnh hung th cp khi cn. Qua qu trnh dy
hc, cng vi s pht trin nng lc gii quyt vn ca hc sinh,
cc tnh hung th cp s gim dn. S nh hng ca gio vin
chuyn dn t nh hng khi qut chng trnh ho (theo cc bc
tu theo trnh ca hc sinh) tim cn dn n nh hng tm ti
sng to, ngha l gio vin ch a ra cho hc sinh nhng gi sao
cho hc sinh c th t tm ti, huy ng hoc xy dng nhng kin
thc v cch thc hot ng thch hp gii quyt nhim v m h
m nhn. Ngha l dn dn bi dng cho hc sinh kh nng t xc
nh hnh ng thch hp trong nhng tnh hung khng phi l quen
thuc i vi h. c th thc hin tt vai tr nh hng ca mnh
trong qu trnh dy hc, gio vin cn phi nm vng quy lut chung
ca qu trnh nhn thc khoa hc, l gc hnh thnh cc kin thc vt
l, nhng hnh ng thng gp trong qu trnh nhn thc vt l,
nhng phng php nhn thc vt l ph bin hoch nh nhng
hnh ng, thao tc cn thit ca hc sinh trong qu trnh chim lnh
mt kin thc hay mt k nng xc nh [18].
- Pha th ba: "Tranh lun, hp thc ho, vn dng tri thc
mi". Trong pha ny, di s hng dn ca gio vin, hc sinh tranh
lun, bo v ci xy dng c. Gio vin chnh xc ho, b sung, th
ch ha tri thc mi. Hc sinh chnh thc ghi nhn tri thc mi v vn
dng.
T chc dy hc theo tin trnh trn, gio vin to iu kin
thun li hc sinh pht huy s t ch hnh ng xy dng kin
thc ng thi cng pht huy c vai tr tng tc ca tp th hc
sinh i vi qu trnh nhn thc ca mi c nhn hc sinh. Tham gia
56
vo qu trnh gii quyt vn nh vy, hot ng ca hc sinh
c nh hng phng theo tin trnh xy dng kin thc trong
nghin cu khoa hc. Nh vy kin thc ca hc sinh c xy dng
mt cch h thng v vng chc, nng lc sng to ca hc sinh tng
bc c pht trin.
i chiu vi tin trnh s phm ca phng php BTNB,
chng ta c th nhn thy im tng ng ca phng php ny so
vi cc phng php dy hc tch cc khc l ch u nhm t chc
cho hc sinh hot ng tch cc, t lc gii quyt vn . V c bn
th tin trnh dy hc cng c din ra theo 3 pha chnh l: chuyn
giao nhim v cho hc sinh; hc sinh hot ng t ch gii quyt vn
; bo co, hp thc ha v vn dng kin thc mi. im khc bit
ca phng php BTNB so vi cc phng php khc l ch cc
tnh hung xut pht v cu hi nu vn l nhng s vt hay hin
tng ca th gii thc ti, gn gi vi i sng, d cm nhn v cc
em s thc hnh trn nhng ci . c bit, phng php BTNB ch
trng vic gip cho hc sinh bc l quan nim ban u to ra cc
mu thun nhn thc lm c s xut cc cu hi v gi thuyt. Hot
ng tm ti - nghin cu trong phng php BTNB rt a dng, trong
cc phng n th nghim nu c tin hnh th ch yu l cc
phng n c xut bi chnh hc sinh, vi nhng dng c n
gin, d kim. c bit, trong phng php BTNB, hc sinh bt buc
phi c mi em mt quyn v th nghim do chnh cc em ghi chp
theo cch thc v ngn ng ca chnh cc em. Thng qua cc hot
ng nh vy, phng php BTNB nhm t c mc tiu chnh l
s chim lnh dn dn ca hc sinh cc khi nim khoa hc v k thut
c thc hnh, km theo l s cng c ngn ng vit v ni.





57










CHNG 3
CC K THUT DY HC V RN LUYN K NNG CHO
HC SINH TRONG PHNG PHP "BN TAY NN BT"
3.1. T chc lp hc
3.1.1. B tr vt dng trong lp hc
Thc hin dy hc khoa hc theo phng php BTNB c rt
nhiu hot ng theo nhm. V vy nu mun tin li cho vic t chc
tho lun, hot ng nhm th lp hc nn c sp xp bn gh theo
nhm c nh. Nu c nh vy th gio vin mt thi gian sp
xp bn gh mi khi thc hin hot ng nhm cho hc sinh. Tuy
nhin a s cc phng hc ti Vit Nam u c sp xp theo dy
truyn thng, v vy bt buc gio vin phi t chc li bn gh trong
lp hc theo nhm nu mun t chc ging dy theo phng php
BTNB. i vi nhng trng c iu kin, nh trng nn t chc
mt phng hc a phng tin, vi bn gh sp xp theo hng tin
li cho hot ng nhm. Sau y l mt s gi gio vin sp xp
bn gh, vt dng trong lp hc ph hp vi hot ng nhm:
58
- Cc nhm bn gh cn sp xp hi ha theo s lng hc sinh
trong lp;
- Cn ch n hng ngi ca cc hc sinh sao cho tt c hc
sinh u nhn thy r thng tin trn bng;
- Gio vin nn lu i vi cc hc sinh b cc tt quang hc
mt nh cn th, lon th b tr cho cc em ngi vi tm nhn
khng qu xa bng chnh, mn hnh my chiu projector, my chiu
qua u (overhead);
- Khong cch gia cc nhm khng qu cht, to iu kin i
li d dng cho hc sinh khi ln bng trnh by, di chuyn khi cn
thit;
- Ch m bo nh sng cho hc sinh;
- i vi nhng bi hc c lm th nghim th gio vin cn c
ch cc vt dng d kin lm th nghim cho hc sinh. Khng nn
sn cc vt dng th nghim ln bn ca hc sinh trc khi dy hc
v nhiu hc sinh qu hiu ng, khng chu nghe li dn ca gio
vin, c th s mt tp trung v mi nghch cc vt dng trn bn. Mt
l do na l s lm l dy hc ca gio vin khi gio vin
mun hc sinh t xut th nghim nghin cu. Cng vi cc l do
ni trn m gio vin nn thu hi cc dng dy hc khng cn thit
(sau khi s dng xong cho mc ch dy hc v chuyn ni dung
dy hc);
- Mi lp hc nn c mt t ng dng dy hc c nh
(knh lp, tranh nh, m hnh, cn, bm tay, ko ct giy). Nu c
iu kin thc hin gi ny, gio vin s khng phi vt v di
chuyn dng dy hc mi khi thc hin tit dy. Nu khng lm
c nh gi trn, gio vin c th cc dng dy hc phng
b mn hoc phng thit b. Gio vin c th nh hc sinh gip mnh
di chuyn cc dng dy hc trong trng hp lp ng v
dng dy hc nhiu. Cn nhc nh hc sinh cn thn khi di chuyn
dng dy hc, ch nn cho hc sinh mang cc vt nh, khng d v,
59
h hng v tui ca cc em cha iu khin tt cc hot ng
hnh vi ca mnh;
- Mt s trng hp c phng hc b mn hoc phng hc c
bit th nn b tr cc vt dng theo yu cu trong phng ny tin
li cho vic dy hc ca gio vin v hc sinh;
- Ch sp xp bn gh khng nn gp ghnh v gy kh khn
cho hc sinh khi lm mt s th nghim cn s cn bng hoc gy kh
khn khi vit.
3.1.2. Khng kh lm vic trong lp hc
Phng php BTNB khuyn khch hc sinh xy dng kin thc
thng qua lm vic chung, tin hnh th nghim, chia s tng, khc
vi mt s phng php dy hc gio vin lun bn tm vi vic hc
sinh cn phi a ra cu tr li ng.
c mt bu khng kh hc tp si ni trong lp, gio vin
cn xy dng khng kh lm vic v mi quan h gia cc hc sinh
da trn s tn trng ln nhau v i x cng bng, bnh ng gia
cc hc sinh trong lp. Trnh tuyt i lun khen ngi qu mc mt
vi hc sinh no hoc cho cc hc sinh kh, gii trong lp lun
lm thay cng vic ca c nhm, tr li tt c cc cu hi nu ra m
khng to c hi lm vic cho cc hc sinh khc. Gio vin cn phi
ch v bao qut lp hc, khuyn khch cc hc sinh c tng tt
nhng rt r khng dm trnh by.
Mt khng kh lm vic tt trong dy hc theo phng php
BTNB c hiu qu l gio vin to c s thoi mi cho tt c cc
hc sinh, vic hc khng tr nn l mt iu g qu cng thng, cc
hc sinh c th tham gia v ham thch cc hot ng dy hc c
gio vin t chc trong lp nh: thc hin th nghim, suy ngh, tho
lun, trao i, trnh by bng li ni hay vit
3.2. Gip hc sinh bc l quan nim ban u
Biu tng ban u ca hc sinh thng l quan nim hay khi
qut chung chung v s vt hin tng, c th sai hoc cha thc s
60
chnh xc v mt khoa hc. V l ln u tin c hi n nn hc
sinh ngi ni, s sai v s b ch ci. Do gio vin cn khuyn
khch hc sinh trnh by kin ca mnh. Cn bit chp nhn v tn
trng nhng quan im sai ca hc sinh khi trnh by biu tng ban
u. Biu tng ban u c th trnh by bng li ni hay vit, v ra
giy. Biu tng ban u l quan nim c nhn nn gio vin phi
ngh hc sinh lm vic c nhn trnh by biu tng ban u.
Nu mt vi hc sinh no nu kin ng, gio vin khng
nn vi vng khen ngi hoc c nhng biu hin chng t kin l
ng v nu lm nh vy gio vin v tnh lm c ch cc hc sinh
khc tip tc mun trnh by biu tng ban u. Biu tng ban u
ca hc sinh cng a dng, phong ph, cng sai lnh vi kin thc
ng th tit hc cng si ni, th v, gy hng th cho hc sinh v
dy hc ca gio vin cng d thc hin hn.
Khi hc sinh lm vic c nhn a ra biu tng ban u
bng cch vit hay v ra giy th gio vin nn tranh th i mt vng
quan st v chn nhanh nhng biu tng ban u khng chnh xc,
sai lnh ln vi kin thc khoa hc. Nn chn nhiu biu tng ban
u khc nhau i chiu, so snh bc tip theo ca tin trnh
phng php. Lm tng t khi hc sinh nu biu tng ban u bng
li ni. Gio vin tranh th ghi ch nhng kin khc nhau ln bng.
Nhng kin tng ng nhau th ch nn ghi ln bng mt kin i
din v nu ghi ht s rt mt thi gian v ghi nhiu s gy kh khn
vic theo di cc kin khc nhau ca gio vin cng nh ca hc
sinh.
Sau khi c cc biu tng ban u khc nhau, ph hp vi
dy hc, gio vin gip hc sinh phn tch nhng im ging v khc
nhau c bn gia cc kin, t hng dn cho hc sinh t cu hi
cho nhng s khc nhau .
3.3. K thut t chc hot ng tho lun cho hc sinh
Dy hc theo phng php BTNB ch trng nhiu n hot
ng tho lun ca hc sinh v nh ni trn hot ng tm ti -
61
nghin cu xy dng kin thc mi ca hc sinh l kt qu ca
hot ng hp tc. Trong qu trnh tho lun, cc hc sinh c kt
ni vi nhau bng ch tho lun v trao i xoay quanh ch .
Hc sinh cn c khuyn khch trnh by tng, kin c nhn ca
mnh trc cc hc sinh khc, t rn luyn cho hc sinh kh nng
biu t, ng thi thng qua c th gip cc hc sinh trong lp i
chiu, so snh vi suy ngh, kin ca mnh. Nhng kin tri ngc
quan im lun l s kch thch mnh m cho s tho lun si ni ca
lp hc.
Tho lun c thc hin nhiu thi im trong dy hc bng
phng php BTNB, c th l tho lun bc l biu tng ban u
ca hc sinh, c th l tho lun xut cu hi, xut th nghim
hay cng c th rt ra kt lun sau mt th nghim hay rt ra kt
lun kin thc cho bi hc.
C hai hnh thc tho lun trong dy hc theo phng php
BTNB: tho lun nhm nh (trong nhm lm vic) v tho lun nhm
ln (ton b lp hc).
Tho lun nhm nh to iu kin cho cc hc sinh u c c
hi trnh by tng ca mnh. Tuy nhin, tho lun nhm nh li
khng yu cu cao i vi hc sinh trong vic trnh by. Trong mc
tho lun ny, cc hc sinh c th t do trnh by kin vi cc
thnh vin ca nhm. Hc sinh mnh dn hn v kin c trnh by
trong mt cng ng nh.
Tho lun theo nhm ln (ton b lp hc) c th c t chc
sau khi thc hin tho lun theo nhm nh, cc nhm c i din
nhm trnh by hoc c t chc sau khi cho hc sinh lm vic c
nhn (i vi nhng cu hi ngn hoc nhng cng vic khng cn
thit phi thc hin hot ng nhm nh trc ).
Cn phn bit r tho lun theo truyn thng trong mt s
phng php dy hc v tho lun trong phng php BTNB. Tho
lun truyn thng c thc hin bng cch gio vin t cu hi, la
chn mt hc sinh tr li, sau nhn xt ng hay sai trc khi
chuyn sang mt cu hi mi hoc chuyn sang mt hc sinh khc
62
cng vi cu hi . Tho lun trong phng php BTNB hon ton
khc bit v c thc hin bng s tng tc gia cc hc sinh vi
nhau, c ngha l phn tr li ca hc sinh sau b sung cho hc sinh
trc, hoc t cu hi i vi kin trc; hoc trnh by mt quan
im mi; hoc a ra tranh ci kin ca nhm mnh. Cn thit phi
dnh thi gian rn luyn cc k nng ny ca hc sinh v tho lun
theo hnh thc ny gip rn luyn ngn ng ni cho hc sinh rt hiu
qu.
iu khin tt hot ng tho lun ca hc sinh trong lp
hc, ngoi vic t chc dy hc thoi mi, khng g b, to mt
khng kh lm vic tt cho hc sinh, gio vin cn ch n mt s
gi sau thc hin iu khin hot ng ca lp hc c thnh
cng:
- Thc hin tt cng tc t chc nhm v thc hin hot ng
nhm cho hc sinh.
- Khi thc hin lnh tho lun nhm, gio vin cn ch r vic
thnh lp nhm lm vic (nhm nhiu ngi hay nhm hai ngi), ni
dung tho lun l g, mc ch ca tho lun. Lnh yu cu ca gio
vin cng r rng v chi tit th hc sinh cng hiu r v thc hin
ng yu cu. Khng nn a ra cc lnh chung chung nh "By gi
cc em tho lun theo nhm i"
- Khi hc sinh tho lun, cn khng kh lp hc si ni, tt
nhin khng c ngha l n o v ln xn. Nhc nh hc sinh trao
i, tho lun va nghe trong nhm (i vi tho lun nhm nh).
- Trong mt s trng hp, vn tho lun c thc hin vi
tc nhanh bi c nhiu kin ca cc hc sinh kh, gii, gio vin
nn lm chm tc tho lun li cc hc sinh c nng lc yu hn
c th tham gia. Tt nhin vic lm chm li ty thuc vo thi gian
ca tit hc.
- Gio vin nn mt thi gian ngn (5-10 pht) cho hc sinh
suy ngh trc khi tr li hc sinh c thi gian chun b tt cc
tng, lp lun, cu ch. Khong thi gian ny c th gip hc sinh
63
xoy su thm suy ngh v phn tho lun hoc a ra cc tng
mi.
- Nu quan st thy mt hc sinh no cn rt r cha mun
nu kin, mc d gio vin cm nhn c em ny ang mun ni,
gio vin cn khuyn khch thm ch ch nh hc sinh ny mnh
dn pht biu kin ca mnh. Gio vin cng nn phn tch cho hc
sinh hiu l cn phi nu kin c nhn ca mnh ngi khc c
bit, thng qua mi ngi c th so snh vi kin ca mnh
cng tranh lun xy dng kin thc. Mt s gi gip cho gio vin
pht hin hc sinh bit hoc c kin nhng rt r khng mun pht
biu l: hc sinh ang nghe ngi khc trnh by t v khng ng
tnh ri im lng, hoc quay sang ngi bn cnh bn lun v kin
ca ngi ang ni, hoc a tay xin pht biu m khng dm a cao
gio vin thy (nhng nhn bit ny ty theo kinh nghim ca
gio vin trong qu trnh dy hc). Mun lm c iu ny bt buc
gio vin phi quan st tinh t, bao qut lp.
- Gio vin tuyt i khng c nhn xt ngay l kin ca
nhm ny ng hay kin ca nhm khc sai. Nn quan st nhanh v
chn nhm c kin khng chnh xc nht cho trnh by trc gy
mu thun, kch thch cc nhm khc c kin chnh xc hn pht
biu b sung. trnh mt thi gian khi cc nhm c kin b sung
lp li kin nhm trc, gio vin yu cu cc nhm tip theo ch b
sung kin khc bit hoc b sung thm nhng cn thiu, lm r
nhng cha r rng. Cng vic ny c thc hin tng t i vi
tho lun chung c lp vi tng kin c nhn m khng phi kin
chung ca c nhm.
- Khi hc sinh trnh by kin cha ng, gio vin khng nn
ch bai hoc nhn xt tiu cc trnh s rt r, xu h ca hc sinh.
Nhng nhn xt tiu cc khng ng thi im v nht l khi hc sinh
trnh by trc tp th lp s phn tc dng gio dc, gy bt li cho
qu trnh dy hc, v sau hc sinh ngi khng chu pht biu hoc
pht biu min cng khi c yu cu, gy khng kh nng n cho
lp hc. Nh ni trn, dy hc theo phng php BTNB s
thnh cng khi c nhiu kin tri ngc, khng thng nht t
64
gio vin d kch thch hc sinh suy ngh, sng to, xut cu hi, th
nghim kim chng. Cu tr li khng do gio vin a ra hay
nhn xt ng hay sai m c xut pht khch quan qua cc th
nghim nghin cu. V d: Khi p cc thu tinh ln ngn nn ang
chy, c hc sinh cho rng nn vn tip tc chy bnh thng, c hc
sinh ni ngn nn s tt ngay lp tc, kin khc li cho rng ngn
nn tip tc chy mt thi gian ngn ri tt. Lc gio vin khng
nn nhn xt ngay hc sinh no c kin ng m yu cu cc em
lm th nghim. Khi thc hin th nghim, chnh hc sinh s rt ra kt
lun v i chiu vi kin ban u ca mnh nhn thy mnh
ng hay sai.
- Khi mt hc sinh c kin ngy ng, gy ci cho c lp
hoc mt b phn hc sinh, gio vin nn chn chnh m phn tch
cho hc sinh thy rng cn phi tn trng kin ca ngi khc. Vic
chn chnh ny nn tha hin mt cch nh nhng v d nh: "Cc em
khng nn ci kin ca bn, cn tn trng lng nghe kin ca
ngi khc. M hin ti chng ta cng bit cc kin c trnh
by l ng hay sai u? Vy em A c kin g khc v vn
ny?"
- Khi tr li hoc nu kin c nhn, a s hc sinh c thi
quen nhn vo gio vin v hng phn tr li ca mnh vo gio vin.
Gio vin ch nn nhc nh nh nhng hc sinh bit l mnh
ang tho lun vi cc bn trong lp ch khng phi ang tho lun
vi gio vin. Mt s cu nhc nh m gio vin c th s dng nh:
"B , em ang tho lun vi bn A ch khng phi vi C (Thy)";
"Bn C ang mun t cu hi cho em y!"; "D, em ngh g v kin
ca bn E"; "H, em c b sung g thm cho kin ca bn K
khng?"
- Nh ni trn, vai tr ca gio vin trong phng php
BTNB, cng ging nh i vi cc phng php dy hc tch cc
khc, l hng dn. Ngi gio vin khng phi l trung tm ca
qu trnh dy hc, ch ni v t cu hi m ngc li, gio vin nn
ni t cng nh hn ch a ra nhng cu tr li chun xc cho hc
sinh. iu quan trng y l gio vin hng dn cho hc sinh tho
65
lun, gip cc em tm thy s thng nht kin v khuyn khch hc
sinh tho lun tch cc.
- Khi hc sinh b tc trong tho lun, gio vin c th gi
thm bng cc cu hi gi hoc nhng cu khng nh mang tnh
cht dn dt hc sinh ch n nhng d liu, thng tin, c im
lin quan n vic tm ra cu tr li. V d: "Chng ta hy nhn vo
nhng s liu ny"; "Cc em "; "Cc em hy th"
- Cho php hc sinh tho lun t do, tuy nhin gio vin cn
hng dn hc sinh ti cc kt lun khoa hc chnh xc ca bi hc.
- Trong qu trnh tho lun m theo tinh thn phng php
BTNB, hc sinh c th s t ra cc cu hi kh, vt ngoi tm kin
thc trong chng trnh hoc nhng cu hi m vi nhng th nghim
thc hin khng th tm ra cu tr li hay chng minh; thm ch i
khi gio vin gp nhng cu hi kh vt kh nng kin thc ca
mnh tr li cho hc sinh. Cch gii quyt khi iu khin tho lun
l gio vin nn ghi li nhng cu hi trn bng, c th sp xp theo
mt tiu ch no ty theo mc ch dy hc hoc phn thnh hai
nhm: nhm cu hi c th tr li qua vic thc hin th nghim, tm
ti - nghin cu ca hc sinh v nhm cu hi khng th tm thy cu
tr li qua cc th nghim, hc sinh s tm c cu tr li t gio
vin, t cc nh khoa hc, t sch bo, ti liu hoc t Internet.
i vi nhng cu hi vt ngoi tm kin thc ca chng
trnh, gio vin nn gii thch vi hc sinh "Cu hi ny rt th v
nhng chng trnh nm nay chng ta cha hc, chng ta s tm
hiu n vo nm lp"; "Cu hi ny rt thng minh nhng cc th
nghim n gin trong lp hc ny chng ta khng th lm th nghim
chng minh n c, sau ny khi hc ln nhng bc hc cao hn,
c iu kin cc em s c tm hiu thm"
Khi gio vin gp cu hi kh, vt ngoi s hiu bit ca
mnh, khng th tr li ngay cho hc sinh th nn ni nh nhng nh:
"Cu hi ny rt hay, C (Thy) cng cha bit phi tr li th no
nhng chng ta s c gng cng nhau tm hiu"; "y l cu hi kh,
trong thi gian lp, chng ta dnh tp trung gii quyt cc vn
66
n gin trc. Vn ny c (thy) s tm hiu v chng ta s tr li
vi n trong nhng tit hc sau" Sau khi thng bo nh vy, gio
vin phi ghi ch li tm hiu v tr li cho mt hc sinh mt dp
khc. Tuyt i khng nn ni cho qua chuyn v qun li ha v lm
nh vy hc sinh s mt lng tin gio vin, gy tc dng khng tt
trong gio dc.
3.4. K thut t chc hot ng nhm trong phng php BTNB
Hot ng nhm gip hc sinh lm quen vi phong cch lm
vic hp tc vi nhau gia cc c nhn. Mun t chc tt hot ng
nhm cn tp cho hc sinh lm quen dn dn qua nhiu tit hc, nhiu
mn hc. Khi hc sinh quen vi kiu hot ng ny th vic thc
hin hot ng nhm ca gio vin s thun li hn. K thut hot
ng nhm c thc hin nhiu phng php dy hc khc, khng
phi mt c trng ca phng php BTNB. Tuy nhin trong vic dy
hc theo phng php BTNB, hot ng nhm c ch trng nhiu
v thng qua gip hc sinh lm quen vi phong cch lm vic khoa
hc, rn luyn ngn ng cho hc sinh m chng ta s phn tch k hn
trong phn ni v rn luyn k nng ngn ng cho hc sinh.
Mi nhm khng c qu nhiu hc sinh v khi s lng ng
s c mt s hc sinh khng c c hi lm vic nu cc hc sinh ny
rt r hoc mt s hc sinh s khng chu lm vic do chy li.
Nhm lm vic l tng l t 4 n 6 hc sinh. Trong mt s trng
hp gio vin c th thc hin nhm lm vic hai hc sinh khi khng
cn phi tho lun nhiu hoc nhng hot ng ch cn hai ngi l
. V d: cho tng cp hai hc sinh lm vic theo nhm 2 ngi co
dui tay v s nn vo cnh tay ln nhau cm nhn iu g ang
xy ra trong cnh tay c ng.
Mi nhm hc sinh c t chc gm mt nhm trng v mt
th k ghi chp chung cc phn tho lun ca nhm hay phn trnh
by ra giy (vit ln p-phch) ca nhm. Nhm trng s l ngi i
din cho nhm trnh by trc lp cc kin, quan im ca nhm
mnh. Vic ca nhm trng hay th k l do nhm hc sinh t nh
ot. Gio vin khng nn can thip su vo vn t chc nhm ny
67
ca hc sinh. Tuy nhin, qua nhiu tit dy khc nhau, gio vin nn
yu cu cc hc sinh trong nhm thay i, lun phin nhau lm nhm
trng, lm th k cc em tp trnh by (bng li hay vit).
Gio vin cn phn tch cho hc sinh hiu khng nht thit c
lun lun phi c hc sinh kh gii lm trng nhm. V nu lm nh
vy, phn ln hot ng ca nhm s ch yu l hot ng ca c
nhn hc sinh ny trong trng hp cc hc sinh khc ca nhm c
trnh yu hn hc sinh lm trng nhm. Tuy nhin, lc u mi
cho hc sinh lm quen vi hot ng nhm th gio vin nn ngh
nhm chn cc hc sinh kh, gii lm nhm trng, th k thc
hin thnh cng mc ch dy hc v lm mu cho hc sinh khc theo
di cch trnh by, din gii
Nht thit phi c nhm trng (ngi i din nhm) trnh
by phn tho lun ca nhm trc lp nhng khng nht thit nhm
phi c th k. C th nhm trng va kim cng vic ca mt th
k. Ni chung l trong trng hp ny khng c quy tc no cho vic
t chc nhn s ca nhm. Mu cht quan trng nht l cc hc sinh
trong nhm cn lm vic tch cc vi nhau, trao i, tho lun si ni,
cc hc sinh tn trng kin ca nhau, cc c nhn bit lng nghe, to
c hi cho tt c mi ngi trong nhm trnh by kin ca mnh,
bit chia s dng th nghim, bit tm tt cc kin thng nht ca
nhm, cc kin cha thng nht, c i din trnh by kin chung
ca nhm sau tho lun trc tp th lp l mt nhm hot ng ng
yu cu.
Trong qu trnh hc sinh tho lun theo nhm, gio vin nn di
chuyn n cc nhm, tranh th quan st hot ng ca cc nhm.
Gio vin khng nn ng mt ch trn bn gio vin hoc bc ging
quan st lp hc. Vic di chuyn ca gio vin c hai mc ch c
bn: quan st bao qut lp, lm cho hc sinh hot ng nghim tc
hn v c gio vin ti; kp thi pht hin nhng nhm thc hin lnh
tho lun sai iu chnh hoc tranh th chn kin km chnh xc
nht ca mt nhm no yu cu trnh by u tin trong phn
tho lun, cng nh nhn bit nhanh kin ca nhm no chnh
xc nht yu cu trnh by sau cng.
68
Trong qu trnh quan st, khi pht hin nhm no thc hin
sai lnh th gio vin ch nn ni nh, nghe cho nhm iu
chnh li hot ng, khng nn ni to lm nh hng v phn tn s
ch ca cc nhm khc (cc nhm lm ng theo lnh).
Gi v cch sp xp bn gh, vt dng t chc hot ng
nhm xem mc 1.1 - Chng 3: "B tr vt dng trong lp hc".
3.5. K thut t cu hi ca gio vin
Trong dy hc theo phng php BTNB, cu hi ca gio vin
ng mt vai tr quan trng trong s thnh cng ca ca phng php
v thc hin tt dy hc. Cu hi ca gio vin c th l cu hi
cho tng c nhn hc sinh, cu hi cho tng nhm (khi i din cc
nhm trnh by kin, hoc khi gio vin gi tho lun cho tng
nhm), cu hi chung cho c lp.
Cu hi "tt" c th gip cho hc sinh xc nh r phn tr li
ca mnh, v lm tin trnh dy hc i ng hng. Trong cun sch
Wynne Haden "Enseigner les sciences comment faire?" (Dy khoa
hc, lm th no?) khng nh: Mt cu hi tt l bc u tin ca
cu tr li; l mt vn t ra m trong tn ti phng n
gii quyt. Mt cu hi tt l mt cu hi kch thch, mt li mi n
s kim tra chm ch nhiu hn, mt li mi n mt th nghim mi
hay mt bi tp mi Ngi ta gi nhng cu hi ny l cu hi
"m" v n kch thch mt "hnh ng m". Cc cu hi "m" khuyn
khch hc sinh suy ngh ti nhng cu hi ring ca hc sinh v
phng n tr li nhng cu hi . Cc cu hi dng ny cng mang
n cho nhm mt cng vic v mt s lp lun su hn.
Cc cu hi "ng" l cc cu hi yu cu mt cu tr li ngn.
V d nh: Pin l g? Tn ca vt ny l g? C phi dng in
chy t cc dng sang cc m hay khng?... Ni nh vy khng c
ngha l cm gio vin khng c dng cc cu hi "ng" trong mt
s trng hp, nhng nu cc cu hi t ra yu cu hc sinh suy
ngh hnh ng th cn phi c chun b tt v bt buc phi l
nhng cu hi "m".
69
3.4.1. Cu hi nu vn
Cu hi nu vn l cu hi ln ca bi hc hay mun kin
thc. Cu hi nu vn cn c gi l cu hi xut pht, c hnh
thnh qua tnh hung xut pht (hay cn gi l tnh hung nu vn
). Cu hi nu vn l cu hi c bit nhm nh hng hc sinh
theo ch ca bi hc nhng cng "m" kch thch s t vn
ca hc sinh. V d: cu hi "Theo cc em, cn phi c g lm sng
bng n vi nhng vin pin?" khng "tt" bng cu hi "Ci g lm
cho bng n sng?".
Cu hi nu vn thng l cu hi nhm mc ch hnh
thnh biu tng ban u ca hc sinh. Gio vin phi u t suy ngh
v cn trng trong vic t cu hi nu vn v cht lng ca cu
hi s nh hng rt ln n dy hc cc bc tip theo ca
tin trnh phng php v s thnh cng ca bi hc.
3.4.2. Cu hi gi
Cu hi gi l cc cu hi c t ra trong qu trnh lm
vic ca hc sinh. Cu hi gi c th l cu hi "t m" hn hoc l
dng cu hi "ng". Vai tr ca n nhm gi , nh hng cho hc
sinh r hn hoc kch thch mt suy ngh mi ca hc sinh. V d:
"u l s khc nhau v ging nhau gia cc s vt (hin tng)
ny?"; "V sao cc em ngh cc kt qu ny khc vi nhng th
nghim trc?"; "Theo em, iu g xy ra?"; "Em gii thch iu
nh th no?"; "Lm th no chng ta c th tin iu l
ng?"...
Gio vin t cc cu hi gi ty thuc vo tnh hung xy ra
trong lp hc, xut pht t hot ng hc ca hc sinh (lm th
nghim, tho lun).
Khi t cu hi gi , gio vin nn dng cc cm t bt u
nh "Theo cc em", "Em ngh g", "Theo em" v cc cm t
ny cho thy gio vin khng yu cu hc sinh a ra mt cu tr li
chnh xc m ch yu cu hc sinh gii thch kin, a ra nhn nh
70
ca cc em m thi. V d t cu hi "Em ngh n s din ra nh th
no?" thay cho cu hi " N s din ra nh th no?"
3.4.3. Mt s lu khi t cu hi cho hc sinh
- Khi t cu hi nn mt thi gian ngn cho hc sinh suy
ngh hoc c thi gian trao i nhanh vi cc hc sinh khc, t
gip hc sinh t tin hn khi trnh by v trnh by mch lc hn khi c
thi gian chun b;
- Tuyt i ko c gi tn hc sinh sau mi t cu hi;
- Khi nu cu hi, gio vin cn ni to, r. Nu trng hp hc
sinh cha nghe r cu hi th phi nhc li, tuy nhin khng nn nhc
li nhiu ln v lm nh vy s lm phn tn hc sinh (ct tm thi suy
ngh ca hc sinh) do hc sinh tng rng gio vin a ra cu hi
mi.
- Cu hi khng nn qu di v nh vy hc sinh s khng th
nm bt yu cu ca cu hi.
- i vi cc cu hi gi , gio vin nn t cu hi ngn, yu
cu trong mt phm vi hp m mnh mun gi cho hc sinh. Nu l
nhng cu hi gi cho mt nhm khi cc hc sinh ang tho lun th
ch nn hi vi mt m lng va cho nhm ny nghe trnh
phn tn suy ngh ca cc nhm khc khng lin quan.
- Trong khi iu khin tit hc, nu gio vin t cu hi m
hc sinh khng hiu, hiu sai hoc cu hi dn n nhiu cch ngh
khc nhau, gio vin nht thit phi t li cu hi cho ph hp. Tuyt
i khng c c chp tin ti v lm nh vy s ph v hon ton
dy hc cc bc tip theo.
- thun thc trong vic t cu hi v c nhng cu hi
"tt", c bit l cu hi nu vn , gio vin phi rn luyn, chun b
k nhng cu hi c th xut cho hc sinh. Gio vin nn lm vic,
trao i, tho lun vi cc gio vin khc cng trng hoc ng
nghip khc trng nhng dy cng khi lp tham kho kin t
cu hi. Lm nh vy s tt hn vic gio vin t suy ngh cu hi v
c th do ch quan m gio vin khng nh gi c cht lng cu
71
hi mnh t ra. Khi ng nghip lng nghe v gp , gio vin s c
th iu chnh cu hi cho ph hp v hay hn.
- Thng qua qu trnh dy hc, gio vin c th rt ra kinh
nghim trong vic t cu hi. Gio vin nn ghi ch li cu hi "tt",
nh hng r rng cho hc sinh v thc hin thnh cng trong cc tit
hc lm ti liu gimg dy cho ring mnh hoc chia s cho cc
gio vin khc.
3.6. Rn luyn ngn ng cho hc sinh thng qua dy hc theo
phng php BTNB
Mc d phng php Bn tay nn bt l mt phng php dy
hc da trn th nghim tm ti - nghin cu, nhng ngoi vic lm th
nghim, khm ph kin thc, hc sinh cn c ch rn luyn ngn
ng ni v vit. y l mt c im quan trng ca phng php v
cng l mt nhim v quan trng trong dy hc bc tiu hc, khi m
hc sinh ang trong qu trnh pht trin ngn ng. Vn rn luyn
ngn ng cho hc sinh c phn thnh hai mng chnh l rn
luyn ngn ng ni v ngn ng vit.
Theo suy ngh bnh thng, chng ta cho rng vic ghi chp ca
hc sinh c thc hin sau khi nghe ging nhm mc ch ghi li r
rng v chnh xc thng tin thu nhn c, lu gi tm tt bi hc
hc li nh. Chnh v suy ngh ny nn chng ta cho rng phn ghi
chp ca hc sinh phi l phn tm tt kin thc c thc hin bi
gio vin hoc l tng hp kin thc sau khi c lp tho lun vi
kin ng thun ca c tp th. Nhng iu v hnh lm gim i
tc dng ca vic rn luyn ngn ng ni v ngn ng vit cho hc
sinh.
Ngay t khi hc sinh lm vic theo nhm nh 2 hoc 4 ngi,
s trao i c thc hin da trn kin ng thun cng nh kin
khc bit ca cc thnh vin trong nhm. Chnh nhng s khc bit
thc y hc sinh tm hng gii quyt, nghin cu, tm ti bo v
kin ca mnh. Vic ghi chp trong khi tho lun, lm vic nhm
cng chnh l nghin cu, lm minh bch nhng tng, suy on
72
cc gi thuyt. Hc sinh c th vit vo v th nghim nhng g cc
em s lm, nhng g cc em d on s din ra trong cc th nghim
Phn vit ny khng phi lu gi m vit nh vy l suy ngh.
Chnh v vy trong phng php BTNB, cn ch trng vic s dng
v th nghim trong dy hc khoa hc m chng ta cp n vn
ny trn.
Dy hc theo phng php BTNB l s ha quyn 3 phn gn
nh tng ng nhau l th nghim, ni v vit. Hc sinh khng
th lm th nghim m khng suy ngh v cc em th hin suy ngh
bng cch tho lun (ni) hoc vit.
Vn ca hc sinh trong qu trnh hc c th hin nhiu
cp khc nhau xy dng kin thc: c th l vit tm tt, ghi ch
nhanh cc kin ca cc hc sinh khc, nhng kin nhanh ca mt
vn , mt cu hi, hoc ghi ch, m t li hng gii quyt, nhng
xut th nghim cn phi lm, ghi ch li phn tng kt ca c lp
sau khi tho lun, ghi ch li phn tm tt ca gio vin.
Hc sinh khng ch vit, ghi ch bng li vn m c th thay
th bng biu , bng hnh v, bng cc s . Vn ny cn c
khuyn khch trong dy hc khoa hc. Nhiu vn khi trnh by
bng s , hnh v hay biu li r rng, minh bch hn vic trnh
by bng li. Nh vy c th hiu vic rn luyn ngn ng vit cho
hc sinh trong dy hc khoa hc theo phng php BTNB cng bao
gm vic trnh by thng tin mt cch khoa hc thng qua cc s ,
biu , hnh v khoa hc ngoi vic trnh by bng li vn.
Thng qua vic vit, hc sinh hc cch m t, trnh by tng
ca mnh. Vit biu din suy ngh ca c nhn hc sinh trc mt vn
t ra v l mt phng tin giao tip tng ca mnh vi cc
hc sinh khc, l bng chng trao i, tho lun vi cc hc sinh
khc. Thc hin vit nhiu cp khc nhau, nhiu ln khc nhau
trong mt tit hc v nhiu tit hc khc nhau trong sut qu trnh di
s gip hc sinh hc c cch din t tng, m t hiu qu hn
suy ngh ca mnh. T hc sinh ch ng v thun thc hn trong
s dng vn t ng, thut ng khoa hc, khi nim m hc sinh thu
73
nhn c qua qu trnh hc tp khoa hc. S tin b ny cng l mt
thc o v vic hiu, th hin nng lc tip thu kin thc c
hc ca hc sinh. Cng lm th nghim nhiu, hc sinh cng hiu su
nhng vn m hc sinh nghin cu, quan st v qua hc sinh
cng c nng lc m t chnh xc hn, hiu qu hn suy ngh, tng
ca mnh.
Mt vn cn lm r y l gio vin khng rn luyn cho
hc sinh ni v vit qu ngn. gio vin phi phn bit r cc cp
biu hin ngn ng ca hc sinh. V d khi cn ghi ch nhanh th hc
sinh c th vit ngn gn bng cc t quan trng kp thi gian cho
php nhng khi cn phi biu din cc tng r rng, hay cc thng
p trao i vi hc sinh khc th hc sinh phi vit r rng bng
cc cu y , t nht cng hc sinh khc hay gio vin c v
hiu c ca thng ip ni g. Vic rn luyn cho hc sinh vit
cc cu y c thc hin thng qua vit p-phch ca cc nhm,
ghi chp cc tng ca hc sinh ln bng khi tho lun hay thng
qua kt lun kin thc.
Thng qua nhiu hot ng trong cc tit hc, hc sinh c c
hi th hin cc phn vit ca mnh. Thng qua vic vit, hc sinh
cng c rn luyn v cch trnh by lgic, sp xp hp l cc
tng, l lun ca mnh.
S thnh cng ca vic rn luyn ngn ng cho hc sinh l gip
cho hc sinh kt hp thun thc s th hin ngn ng v suy ngh.
Hc sinh suy ngh mt cch lgic cc s vt, hin tng s th hin
qua vic trnh by cc tng mt cch lgic, hp l v ngc li.
T vic hc khoa hc hng ngy thng qua tho lun, vit trn
cc p-phch, v th nghim, mi hc sinh khng ch hc c cc
kin thc m cn c rn luyn v mt ngn ng. Dn dn hc sinh
s s dng tt hn vn t ng, cch t cu c chun xc hn, cc
l l c trnh by lgic hn, phc tp hn; m t cng r rng hn.
Hc sinh s khng thy g b khi din t bng li ni i vi ngi
khc, hiu hn v s cn thit phi lm phong ph cch trnh by
74
biu t tt hn tng, th nghim ngi khc d hiu hn, d
chp nhn hn.
3.5.1. Rn luyn ngn ng ni
Giao tip bng li l khng th tch ri vi cc hot ng tm
ti - nghin cu v c mt mi thi im sao cho hc sinh c th:
- Din t cc biu tng ( kin) ca mnh, t cu hi;
- Miu t cc quan st ca mnh;
- Trao i cc thng tin;
- Tranh lun, bo v cc kin ca mnh.
t chc trong lp hc mt s giao tip bng li b ch, gio
vin phi:
- To iu kin thun li cho cc cuc trao i v nhng cuc
tip xc tp th m hc sinh c th tho lun vi nhau d
dng;
- T chc (khi hot ng sn sng) hot ng theo nhm.
3.5.2. Rn luyn ngn ng vit









T chc li, la chn, cu trc
Tm mi quan h gia cc bi
vit
Trnh by cc bi vit t nhng

kt lun tp th
Hnh ng
Ghi nh

Vit cho chnh mnh
bn thn mnh nhm
Ch r mt thit b
D on mt kt qu, mt s
la chn thit b th nghim
Lp k hoch nghin cu
Lu li nhng iu quan st
c, nhng nghin cu,
nhng iu c c
Nh li mt hnh ng trc

Ghi li kt qu
Hiu
75



Ci m hc sinh hiu, mt
kt lun, mt bn tng hp
Truyn t






Tc dng ca cc
bi vit c nhn
Tc dng ca cc
bi vit ca nhm
Tc dng ca cc
bi vit tp th ca
ton lp hc
- Gii thch iu m
hc sinh ngh
- Ni v ci hc sinh
lm, iu m hc
sinh quan st c .
- Gii thch cc kt
qu
- Pht biu li cc
kt qu tp th
- Trao i vi mt
nhm khc, vi ton
lp v vi lp khc
- t cu hi v mt
thit b
- T chc li, vit li
- Thc hin mt trnh
t v mt thi gian
gn vi mt hnh
ng, mt trt t
lgic gn vi mt
kin thc cn nm bt
- T chc li
- xut cc nghin
cu
- t cu hi, bng
cch da trn cc bi
vit khc
- Chnh xc ha cc
kin thc thu nhn
c cng vi cch
thc biu t
chng

3.5.3. Lm ch ngn ng

Vit cho nhng
ngi khc nhm
T chc theo th t, thit lp
cc mi quan h
Ci lm
Ci hiu
Nhng xut
Cho mt hc sinh khc, cho
gio vin
Gii thch
t cu hi
Tng hp
76
Lm ch c ngn ng l mt vn quan trng trong mc
tiu dy hc i vi cc bc hc khng ch ring i vi bc tiu hc.
Vic thc hnh cc hot ng khoa hc lp thng qua phng php
BTNB gp phn cho vic rn luyn ngn ng cho hc sinh.
Trong qu trnh tham gia vo cc hot ng hc tp ti lp, hc
sinh c th hc cch tm kim mt t, dng ng t hay nhng dng
thc ngn ng cho php cc em trnh by tt nht nhng quan st ca
mnh. Hc sinh cng hc c hiu, tp xy dng cc biu , cc bng
kt qu thu c, cc s ,(cc dng trnh by kt qu nghin cu
khoa hc).
Trong bi cnh thng l a dng, do xut pht t cc hin
tng t nhin v cc quan st chung ca hc sinh, hot ng khoa
hc gip hc sinh vt qua c nhng ro cn ca ngn ng v cc
quan nim truyn thng khc.
Ni: Phng php BTNB khuyn khch trao i bng ngn ng
ni v nhng quan st, nhng gi thuyt, nhng th nghim v nhng
gii thch. Mt s hc sinh c kh khn v ngn ng ni trong mt s
lnh vc no pht biu kin mt cch t gic hn khi cc thao
tc trong hot ng khoa hc bt buc chng phi lm vic tp th v
phi i mt vi cc hin tng t nhin.
Tnh nghim ngt ca pht biu khoa hc, s i hi khch
quan ha, hp thc ha c th gp phn hnh thnh t tng bit ph
phn v nhng pht biu phi khoa hc. S tranh lun khoa hc cng
c th to thnh kiu tranh lun trong x hi c khi bn cht ca cc
kiu tranh lun l khc nhau (ng thun khoa hc khng th da
trn b phiu nh cc cuc hp tp th). Hc sinh hc cch bo v
quan im ca mnh, bit lng nghe ngi khc, bit tha nhn trn c
s ca l l, bit lm vic cho mc ch chung ca mt khun kh
nht nh.
Vit: Vn phong (li vit) l cch thc th hin ra ngoi nhng
hot ng suy ngh ca mnh. N cng cho php gi li du vt ca
cc thng tin thu nhn c, tng hp v hnh thc ha lm ny
sinh tng mi. N cng lm cho thng bo c d dng tip nhn
77
di dng th v thng tin i khi kh pht biu v cho php ghi li
cc kt qu tranh lun.
Chuyn t ni sang vit: Chuyn t mt cch thc thng bo
ny sang mt cch thc thng bo khc l mt giai on quan trng.
Phng php BTNB ngh dnh mt thi gian ghi chp c nhn,
tho lun xy dng tp th nhng cu thut li cc kin thc
c trao i v hc cch thc s dng cc cch thc vit khc nhau.
3.7. K thut chn tng, nhm tng ca hc sinh
Trong cc tit hc theo phng php BTNB, gio vin cn
nhanh chng nm bt kin pht biu ca tng hc sinh v phn loi
cc tng thc hin dy hc. kin pht biu ca hc
sinh rt a dng, c bit l i vi cc kin thc phc tp. thun
thc trong vic chn tng v nhm tng ca hc sinh th gio
vin cn phi rn luyn nhiu qua cc tit dy nng cao k nng s
phm ca bn thn. Nm bt nhanh tng v phn loi tng t
iu khin lp hc i ng dy hc ng vai tr quan trng
trong s thnh cng v mt s phm ca gio vin. Khi chn tng
v nhm tng ca hc sinh gio vin cn ch nhng im sau:
- Cho hc sinh pht biu kin t do v tuyt i khng nhn
xt ng hay sai cc kin ngay sau khi hc sinh pht biu.
- Khi mt hc sinh no nu kin th gio vin yu cu
hc sinh khc trnh by cc kin khc hay b sung cho kin m
hc sinh trc trnh by. Lm nh vy trnh mt thi gian vo
nhng kin pht biu ging nhau ( tng ging nhau).
- i vi nhng tng phc tp hay c nhiu kin khc bit,
gio vin nn ghi ch li mt gc trn bng hc sinh d theo di.
Khi ghi ch nhng kin no cng chung th vit gn nhau tin
cho vic nhn xt ca hc sinh.
- i vi nhng biu tng ban u c hc sinh trnh by
bng hnh v, s th gio vin quan st v chn mt s hnh v
tiu biu, c nhng im sai lch nhau r rt dn ln bng, gip hc
sinh d so snh, nhn xt. tin hnh nhanh v trnh mt thi gian,
78
trong khi hc sinh thc hin lnh (v hnh, s ) gio vin tranh
th di chuyn, bao qut lp tm nhng tng tiu biu.
- i vi nhng tng (biu tng ban u) c hc sinh
trnh by di dng m t bng cch vit vo v th nghim th gio
vin cng thc hin tng t nh trn, tranh th bao qut lp, ghi nh
nhng hc sinh c tng tiu biu c th yu cu cc hc sinh
ny trnh by kin khi kt thc thi gian lm vic c nhn (i vi
vic tho lun nhm th vic lc tng ca cc nhm cng thc hin
tng t). Khi yu cu hc sinh trnh by, nn cho nhng hc sinh c
tng sai lch nhiu vi kin thc ng trnh by trc, nhng hc
sinh c kin tt hn trnh by sau. Gio vin khng nhn xt kin
ca hc sinh khi hc sinh pht biu.
- Vic nhm tng, gio vin cn c ch nhanh, tuy nhin
nn mt hoc hai hc sinh nhn xt cc kin m cc hc sinh
khc va nu (cc kin tiu biu, sai khc nhau). Sau gio vin c
th gip hc sinh thy r nhng khc bit ca cc tng hay nhm
tng. T cc s khc bit s gip hc sinh thc mc vy tng
no l ng, lm sao kim chng n l mu thun nhn thc
gip hc sinh xut ra cc th nghim kim chng hoc cc
phng n tm ra cu tr li.
- Khi yu cu hc sinh pht biu, nu kin ( tng), gio
vin cn ch v mt thi gian, hng dn hc sinh cch tr li thng
vo cu hi, khng ko di, tr li vng vo m cn tr li gn gn
. Lm nh vy s tit kim c thi gian ca tit hc, ng thi s
gip hc sinh rn luyn c suy ngh, tng ca mnh v mt ngn
ng.
- kin ca hc sinh cng khc bit, c kin sai lch so vi
kin thc ng th tit hc cng si ni v gio vin cng d iu
khin tit hc hn. Nhng kin gn nhau v v tng rt kh
hc sinh nhn bit s khc bit.
- Khi yu cu hc sinh khc nhn xt kin ca hc sinh trc,
gio vin nn yu cu hc sinh nhn xt theo hng "ng v c b
79
sung" hay "khng ng v c kin khc" ch khng nhn xt "
kin bn ny ng, bn kia sai".
- Gio vin cn tm tt tng ca hc sinh khi vit ghi ch ln
bng, khng nn vit theo cu y m nn vit theo cc t chnh
tng t vi yu cu ca cu hi t ra trnh mt thi gian v cng
hc sinh d nhn bit ct li ca tng .
3.8. Hng dn hc sinh xut th nghim nghin cu hay
phng n tm cu tr li
Bc xut th nghim nghin cu hay cc gii php tm cu
tr li ca hc sinh cng l mt bc kh phc tp, i hi gio vin
phi c k nng s phm iu khin tit hc, trnh hc sinh i
qu xa yu cu ni dung ca bi hc. Ty tng trng hp c th m
gio vin c phng php ph hp, tuy nhin cn ch my im
sau:
- i vi kin hay vn t ra n gin, t phng n hay th
nghim chng minh th gio vin c th cho hc sinh tr li trc tip
phng n m hc sinh xut. V d: tm hiu cu to bn trong
ca ht u, gio vin d kin hc sinh c th yu cu m ht u ra
quan st hoc xut xem tranh v khoa hc v cu to bn trong
ca ht u tr li cho cu hi v cu to ca ht u.
- i vi cc kin thc phc tp, th nghim cn thc hin
kim chng, hc sinh kh xut y v chun xc, gio vin c
th chun b mt lot cc vt dng lin quan n vic lm th nghim
(khng dng lm th nghim) sau yu cu cc nhm ln ly cc
dng cn thit lm th nghim chng minh. Nh vy hc sinh s
phi suy ngh tm nhng vt liu hp l cho tung th nghim ca
mnh. Vi phng php ny, gio vin c th nh hng c hc
sinh lm th nghim khng qu xa vi th nghim cn lm ng thi
cng d dng chun b vt liu th nghim cho tit hc. Ch khi a
cc vt liu lm th nghim phi ghi ch r tn cc vt dng hoc gii
thiu nhanh cho hc sinh bit cc vt dng trong hp ng dng c th
nghim. Nn mt s vt dng c cng dng gn ging nhau hc
80
sinh c th thit k cc th nghim vi nhiu kiu th nghim khc
nhau cng chc nng. VD: C th b ng nghim v mt chai nha
khng np, hai vt dng ny u c th dng ng cht lng. Nh
vy c nhm s dng ng nghim nhng c nhm s dng chai nha
ng cht lng.
- Phng n tm cu tr li hay th nghim kim chng u xut
pht t nhng s khc bit ca cc tng ban u (biu tong ban
u) ca hc sinh, v vy gio vin nn xoy su vo cc im khc
bit gy tranh ci gip hc sinh t t cu hi thc mc v thi
thc hc sinh xut cc phng n tm ra cu tr li.
- Mt s phng n tm cu tr li c th khng phi lm th
nghim m tm cu tr li bng cch nghin cu cc ti liu (sch gio
khoa, t ri thng tin khoa hc do gio vin cung cp), hoc quan
st (trn vt tht, trn m hnh, tranh v khoa hc).
- i vi hc sinh tiu hc, gio vin nn gip cc em suy ngh
n gin vi cc vt liu th nghim thn thin, quen thuc, hn ch
dng nhng th nghim phc tp hay dng nhng vt dng th nghim
qu xa l i vi hc sinh.
- Khi hc sinh xut phng n tm cu tr li, gio vin
khng nn nhn xt phng n ng hay sai m ch nn hi kin
cc hc sinh khc nhn xt, phn tch. Nu cc hc sinh khc khng
tr li c th gio vin gi nhng mu thun m phng n
khng a ra cu tr li c nhm gi hc sinh t rt ra nhn
xt v loi b phng n. Gio vin cng c th ghi ch trn bng mt
lt cc kin khc nhau ri yu cu c lp cho kin nhn xt.
V d tm hiu hnh dng ca xng cnh tay, hc sinh A
cho rng nn m cnh tay ra quan st, hc sinh B ni c th dng
m hnh b xng ngi quan st hnh dng xng cnh tay, hc
sinh C tr li rng c th dng phim chp X - quang cnh tay xem
hnh dng xng cnh tay Gio vin gi cho c lp m cnh tay
ra quan st c th thc hin c trong lp khng? Nu ch xem
hnh dng xng cnh tay m phi m cnh tay ra th c nn khng?...
81
T nhng gi hc sinh s t nhn thy phng n mnh a ra
khng hp l bng cc phng n khc.
- Gio vin cng nn chun b sn sng cho tnh hung hc sinh
khng nu c phng n tm cu tr li hoc cc phng n a ra
qu t, ngho nn v tng (i vi nhng trng hp c nhiu
phng n tm cu tr li). Vi trng hp ny gio vin chun b sn
mt s phng n a ra hi kin ca hc sinh.
- Gi s mt lp hc m hc sinh qu nht nht, th ng,
ngho tng, hoc khng a ra c phng n no tm cu tr
li th gio vin c th gii quyt tnh hung ny bng cch a ra hai
hoc 3 phng n khc nhau cho hc sinh nhn xt. Gi , dn dt
bng cc cu hi nh hc sinh tm c phng n ti u. y l
cch gii quyt i vi nhng kin thc khng phi lm th nghim
trc tip.
3.9. Hng dn hc sinh s dng v th nghim
3.9.1. V th nghim ca hc sinh
V th nghim thc cht l mt cun v ca hc sinh c s
dng ghi chp c nhn v biu tng ban u; ghi chp ni dung,
cch lm, kt qu th nghim trong khi thc hin tm ti - nghin cu.
Hay cn c hiu nh l "cun v nhp cn thn" ca hc sinh
ghi ch trong qu trnh hc lp, lm th nghim theo phng php
BTNB.
V th nghim khng phi l v nhp cng khng phi l v ghi
chp thng thng ca hc sinh.
V th nghim khng phi l cun v gio vin dng sa
li ca hc sinh m nhm mc ch chnh l hc sinh t do din t
suy ngh, kin ca mnh thng qua ngn ng vit.
Tuy nhin v th nghim khc vi v nhp bnh thng ch
hc sinh ghi chp trong theo trnh t bi hc, cc ghi ch c thc
hin trong qu trnh hc theo yu cu ca gio vin, khng phi ghi
82
chp bt k (k c nhng th khng lin quan n bi hc nh hnh v
chi, nh c caro) hoc ln xn nh v nhp thng thng.
V th nghim c lu gi v c gio vin xem xt nh l
mt phn biu hin s tip thu kin thc, thi hc tp, lm vic ca
hc sinh. Thng qua v th nghim, gio vin c th nhn nhn c
qu trnh tin b ca hc sinh trong hc tp. Gio vin, ph huynh c
th nhn vo cc ghi ch tm hiu xem hc sinh c hiu vn
khng, tin b nh th no (so vi trc khi hc kin thc), c th
nhn thy nhng vn hc sinh cha thc s hiu. V thm ch hc
sinh c th nhn li nhng phn ghi ch nhn bit mnh tin b
nh th no so vi suy ngh ban u, gip hc sinh nh lu hn v
hiu su hn kin thc.
V th nghim l mt c trng quan trng trong thc hin
phng php BTNB. Thng qua vic ghi chp trong v th nghim,
hc sinh c tp lm quen vi cng tc nghin cu khoa hc v gio
vin cng gip hc sinh rn luyn ngn ng vit thng qua cun v
ny.
Ni dung ghi ch trong v th nghim c th l cc kin ban
u (biu tng ban u) trc khi hc kin thc, cc d kin,
xut, c th l cc s , tin trnh th nghim xut ca hc sinh khi
lm vic vi nhm, hoc c th l cc cu hi c nhn m hc sinh
a ra trong khi hc V th nghim c ghi chp bng li, v hnh,
s , bng biu
V th nghim cha ng cc phn ghi ch c nhn, phn ghi
ch tng kt ca nhm (hc sinh vit li phn thng nht tho lun
trong nhm) hoc phn ghi ch tng kt tho lun ca c lp (kt lun
v kin thc) c xy dng bi tr tu tp th.
Ngoi cc c nhn ghi ch ring ca hc sinh, v th nghim
cn c cc t ri dn vo theo tng bi hc. Cc t ri c th l tm
tt kin thc ca bi hc, kt lun chung hay nhng mu ghi chp m
gio vin chun b sn hc sinh tin ghi ch trong mt s th
nghim phc tp.
83
i vi hc sinh nh tui (mu gio hay lp 1 tiu hc), kh
nng ghi chp ca hc sinh cn hn ch hoc cha bit vit (mu
gio), phn vit v i khi l do chnh gio vin. Vic lm ny ca
gio vin cho hc sinh thy mnh c tn trng, lng nghe kin v
gio vin gip mnh ghi chp nhng iu mun ghi ch. Trong
phm vi cun sch ny chng ti khng cp n vn ny v xem
nh hc sinh c th t ghi chp d l mc n gin ca bc tiu
hc.
3.9.2. S cn thit phi c v th nghim
- V cn thit hc sinh s dng vn t m cc em c th din
t tng, tp ghi chp da trn nhng g hc sinh hiu v nhng g
hc sinh thc hin trong qu trnh hc. Tuy l mt cun v c nhn
nhng n li gip hc sinh i chiu nhng g mnh ghi chp vi
kin ca hc sinh khc khi tho lun v vi kin chung ca tp th.
- Thng qua vic ghi chp c nhn hc sinh c th lu gi
nhng vic lm (th nghim hoc kin ban u) v t gip hc
sinh so snh nhng quan im c nhn vi cc hc sinh khc trong
nhm, hnh thnh cho hc sinh kh nng phn tch, bnh lun.
- Vic ghi chp trong v th nghim minh chng cho con ng
tin trin trong nhn thc ca hc sinh, phn nh nhng th nghim v
nhng li sai ca hc sinh trong qu trnh hc tp. Bng cch xem li
nhng phn vit trong v th nghim, c nhn hc sinh nhn thy
c s tin b dn dn, thy r s thnh cng sau nhng li sai v
nhng s m mm ban u.
- Mt vn quan trng na l chnh hc sinh t ghi chp
khoa hc bng chnh ngn ng ca cc em s tt hn vic chp li
nhng cu ch c trau chut v qu hon ho do gio vin cung
cp, i lp vi nhng g hc sinh hiu.
3.9.3. Chc nng ca v th nghim
V th nghim s c ph huynh hc sinh xem nh, chnh v
vy nhiu gio vin cho rng phn ghi chp c nhn ca hc sinh phi
c sa li. Tuy nhin gio vin khng nn sa cha phn vit ring
84
ca hc sinh trong cun v ny vi mc ch hc sinh c t do
th hin trong tng ca cc em thng qua vn t, hnh v ca
mnh. Cng chnh t hc sinh s tm thy c nim vui thng qua
vic c vit ra nhng suy ngh, cc kt qu hay l lun ca mnh.
Dn dn hc sinh c th t sa li cho chnh mnh v hc sinh lun
mong mun cun v c sch, p v chnh xc, hc sinh hnh din
v phn trnh by ca c nhn mnh.
Nhn chung, ph huynh hc sinh sau khi c gii thch r
v vn khng sa li trong v th nghim, h s hiu v chp nhn.
Sau mt thi gian h s hi lng v nhng tin b ca con mnh khi
nhn vo phn trnh by trong v th nghim.
Gio vin hy xem v th nghim ca hc sinh nh nhng cun
s ghi chp trong phng th nghim ca cc nh khoa hc, dng ghi
chp cc th nghim, th nghim. Cn lm cho cun v th nghim ca
hc sinh trong ging dy khoa hc theo phng php BTNB l mt
cun v th hin s tin b ca hc sinh.
Nu gio vin mun sa mt s li qu c bit th khng nn
dng bt v nh vy s lm cho hc sinh lin tng n vic sa li
chnh t, nh du sai trong cc bi kim tra mn hc.
Vic khng sa li trong v th nghim s gip hc sinh mnh
dn hn trong giao tip trong lp hc. Hc sinh s t tin pht biu
kin ca mnh khi bit c gio vin tn trng lng nghe, m khng
s sai, s b nh gi. T s khuyn khch hc sinh hc tp tch cc
hn.
3.9.4. Hng dn hc sinh s dng v th nghim
- Gio vin nn yu cu hc sinh chun b v th nghim cn
thn nh mt cun v ghi chp trong cc mn hc bnh thng, tc l
c bao bc cn thn, c nhn v ghi h tn, trng lp, mn hc.
i vi hc sinh tiu hc th nn yu cu v th nghim l v c k
li v s gip hc sinh d dng hn trong vic ghi chp, v hnh, k
bng
85
- ghi ch trong v th nghim, gio vin yu cu hc sinh
nn dng t nht 2 mu mc: Mt loi mc dnh cho ghi ch c nhn
v tho lun nhm; mt loi mc dnh cho vic ghi chp s thng
nht sau khi tho lun c lp (kt lun kin thc). Yu cu hc sinh
thng nht loi mc no dnh cho ghi ch g dng t u n cui.
Phn bit hai loi mc nh vy, hc sinh s d dng nhn thy nhng
quan nim ca mnh ban u th no, kin thc ng ra sao. iu ny
rt c hiu qu trong vic xa b "chng ngi" (cc quan nim ban
u trc khi hc kin thc) nh ni phn "Biu tng ban u".
- i vi cc hnh v quan st, gio vin nn yu cu hc sinh
v bng bt ch d ty, xa, sa cha khi cn thit.
- Gio vin nn nhc nh hc sinh ghi ngy vo u trang v
khi bt u tit hc c s dng v th nghim d theo di.
- Phn ghi ch c nhn, hc sinh ghi ch cc quan nim ban
u, suy ngh, cc cu hi c nhn t ra trong qu trnh hc, tho lun
v lm th nghim, nhng ghi ch trong qu trnh hc tp ca mnh.
y l kin c nhn nn gio vin khuyn khch hc sinh t do ghi
ch theo suy ngh, khng nn g b hay yu cu mt khun mu no
trong trng hp ny. V cc hot ng din ra nhanh nn khng cn
thit phi yu cu hc sinh ghi nn nt, trnh by p cc phn ghi ch
ny trnh mt thi gian. Hc sinh c th ghi ch bng nhiu cch
khc nhau sao cho khi nhn vo hc sinh c th hiu c nhng vn
m mnh ghi ch.
- Phn ghi ch tng kt ca nhm sau khi tho lun, yu cu
hc sinh tho lun v lm vic theo nhm v bao gi km theo lnh
ny gio vin cng yu cu mi nhm phi ghi ni dung tho lun sau
khi c s thng nht ca nhm ln p-phch (tin trnh th nghim
xut, hnh v). Cng vic ny thc hin bi trng nhm hoc th
k ca nhm. Bn cnh gio vin cn yu cu cc hc sinh cn li
ghi ch tng t vo v th nghim ca mnh. Yu cu i vi cc hc
sinh cn li nh vy gio vin thc hin c hai mc ch l gip
hc sinh ghi nh ngn hn phn thng nht sau tho lun ca nhm
86
mnh v trnh vic hc sinh ngi chi a trong khi th k hoc nhm
trng thay mt nhm vit bo co chung ca nhm.
- Phn ghi ch tng kt sau khi tho lun ca c lp, y l
phn ghi ch sau khi tho lun ca c lp, rt ra kt lun khoa hc
chung (cn gi l kin thc). Phn ghi ch ny c gio vin nh
hng, chnh sa v ngn t chnh xc v mt khoa hc. y l kin
thc ca bi hc rt ra sau khi thc hin hot ng dy hc. Gio vin
nn yu cu hc sinh vit bng mt mu mc khc, phn bit nh
ni trn.
- Hc sinh ch ghi chp vo v th nghim vo nhng thi im
nht nh v nn c lnh ca gio vin trc khi ghi ch trnh mt
thi gian v phn tn khi ang thc hin cc hot ng khc. Vi hc
sinh tiu hc th vn ny rt quan trng v hc sinh cha bit ch
ng trong cng vic ghi chp ca mnh, c bit l i vi cc lp
hc mi p dng phng php BTNB.
- V th nghim ch hu ch thc s i vi hc sinh khi hc
sinh s dng thun thc trong vic ghi chp trong hot ng hc tp
ca mnh. Hc sinh khng th c ngay kh nng ny. V vy vic gio
vin rn luyn cho hc sinh tip cn v hc cch s dng dn dn v
th nghim trong ging dy khoa hc s hnh thnh cho cc em thi
quen v k nng lm vic vi v th nghim. i vi cc hc sinh nh
tui (lp 1, 2, 3), c th gio vin ch yu cu hc sinh v hnh, s
n gin hoc vit nhng cu n gin, khng yu cu trnh by theo
nhng yu cu phn tch ni trn. i vi hc sinh ln tui hn (lp
4, 5) gio vin c th ngh hc sinh trnh by v th nghim k hn
nh yu cu cao hn v t ng khoa hc, vit bo co chi tit hn,
hnh v, s , biu r rng hn Ngay c i vi hc sinh lp 4,
5 m gio vin mi th nghim thc hin ging dy theo phng php
BTNB th gio vin cng cha nn vi yu cu cao i vi vic trnh
by v s dng v th nghim. Trc khi thc hin dy hc bng
phng php BTNB th gio vin nn hng dn ring cho hc sinh
v v th nghim cng nh tp lm quen cho hc sinh v hot ng
nhm, tho lun trong cc tit hc.
87
- Vi quan im xem v th nghim nh l mt "v nhp cn
thn", v vy gio vin nn to cho hc sinh s t do trong trnh by,
b qua yu cu "v sch, ch p" thng thy trong dy hc bc
tiu hc. Cn thit cho hc sinh khng cm thy b gio vin bt li,
nh gi v li chnh t, t ng, hnh v khng p, khng cn thn,
kt lun sai Thay v nh gi v sa li trc tip i vi tng hc
sinh, gio vin c th tranh th thi gian khi quan st hc sinh tho
lun, theo di hot ng nhm m nhc nh nh nhng. V d nh
"Em lm th no trnh by li ln sau cc s liu ny cho d c
hn?"; "C (thy) thy em v hnh nh vy hi nh v kh nhn, ln
sau v to hn nh!"; "Trong s m t th nghim ny em cha ghi
r phn ghi ch", "Hy c gng trnh by chi tit hn phn d on
ny!"; "Phn tng kt ny em vit tt y nhng vit bng mu mc
khc d theo di hn nh!" Gio vin c gng s dng cc nng
lc s phm v ngn ng ca mnh a ra nhng nhn xt nh
nhng, nhc nh hc sinh cc em sa cha trong nhng ln ti.
- Ngoi vic hng dn trnh by, gio vin c gng hng dn
hc sinh s dng phn ghi chp trong v th nghim nh mt cng c
hu ch so snh kt qu, tng vi cc hc sinh khc, theo di kt
qu ca c nhn hc sinh, tm thy nhng l l gii thch cho th
nghim ca mnh Nu hc sinh ch bit ghi chp v trnh by trong
v th nghim m khng bit dng n so snh, trao i vi cc hc
sinh khc trong hot ng hc th vic ghi chp chng qua l mt
s ghi chp bt buc theo lnh ca gio vin m thi. iu cng ti
t hn khi hc sinh lm qua loa chiu l, thm ch chp ca nhng hc
sinh khc c ghi chp trong v, nh vy s phn tc dng ca mc
ch s dng v th nghim trong phng php BTNB.
- tit kim thi gian v ginh thi gian cho hc sinh tp
trung vo cc hot ng khc, i khi gio vin nn pht cho hc sinh
cc phn kt lun ca bi hc dn vo v th nghim thay v chp
nhng kt lun t p-phch hay t bng vo v.
- thc hin hiu qu hn, tit kim thi gian v gip hc
sinh trnh by tt hn cc s liu, biu bng, gio vin nn chun b
cc mu sn hc sinh trnh by theo, hoc nu c iu kin gio
88
vin in sn cc t ri vi mu c sn hc sinh in vo, sau dn
vo v th nghim ca mnh. Nn thc hin cch thc ny i vi cc
hc sinh nh tui (lp 1, 2, 3) v tui ny hc sinh cha kh
nng trnh by v th nghim nh yu cu ca gio vin c.
- Ban u, khi bt u lm quen vi phng php BNTB v lm
vic vi v th nghim, hc sinh s cha th t ghi chp mt cch t
gic v vy cn c s hng dn c th ca gio vin. Dn dn hc
sinh s t bit cch ghi chp v quen dn vi phng php hc tp vi
v th nghim. Vic ny khng th thc hin mt sm mt chiu
c.
hc sinh lm quen t t vi vic ghi chp trong v th
nghim, gio vin c th a ra cc gi bng cc cu hi hc sinh
tip cn dn vi vic hnh thnh mt ghi chp khoa hc nh: "Ti t
ra nhng cu hi g?"; "Ti lm nhng g?"; "V sao ti lm nh
vy"; "Ti s dng nhng vt liu g?"; "Ti quan st nhng
g?"; "Ti c th kt lun g" Sau y l mt bng cc gi theo
tng bc ca tin trnh th nghim khoa hc, mt gi ghi chp
trong v th nghim ban u cho hc sinh lm quen. y cc cu hi
gi c phn theo kin ca hc sinh (ti) v kin ca lp hc
(chng ta) c xut cho hc sinh vng Dordogne (Php):
CC BC TIN TRNH TH NGHIM KHOA HC
Vn t ra
1 Vn ti cn nghin cu: Vn chng ta cn nghin cu:
Gi thit
2 Ti ngh:
Ti ngh phi lm:
Ti xut:
Ti mun kim chng:
Chng ta ngh:
Chng ta ngh phi lm:
Chng ta xut:
Chng ta mun kim chng:
Th nghim
3 Ti lm: Chng ta lm:
89
Kt qu th nghim
4 Ti quan st:
Ti o:

Chng ta quan st:
Chng ta o:

Kt lun
5 Ti c th ni rng:
Ti rt ra:
Chng ta kt lun rng:
Chng ta rt ra:

Bng trn c s dng hc sinh lm quen vi cch trnh
by trong v th nghim ban u khi mi tip cn vi phng php
BTNB. Khi hc sinh c thi quen, hc sinh c th trnh by theo
tin trnh trn m khng cn phi k bng hay da theo nhng gi
ca gio vin nh trn na.
Ni tm li vic thc hin v th nghim i vi hc sinh trong
dy hc theo phng php BTNB l mt vn khng d. Ty theo
i tng hc sinh ( tui, trnh , kh nng ngn ng, c thi
quen hay cha) m gio vin quyt nh hnh thc lm vic vi v
th nghim cho hc sinh t c mc ch s phm ca phng
php.
3.9.5. Gi gip hc sinh tin b trong ghi chp vo v th
nghim:
Ngoi vic hng dn hc sinh s dng v th ngim v lm
quen vi vic s dng chng trong cc tit hc khoa hc, gio vin
cng cn ch n vic gip cc em tin b trong phn ghi chp c
nhn ca mnh vo v th nghim. y cng l mt vn quan trng
mu cht trong rn luyn ngn ng vit cho hc sinh:
- Gio vin yu cu hc sinh t sa cha mt s li sai ca
mnh thng qua kt lun ca ton lp hc sau khi tho lun chung, v
d nh cc thut ng khoa hc, cc kt lun chung ca cc th
nghim
90
- Gio vin cng c th yu cu hc sinh trao i v th nghim
ca mnh cho mt bn khc cng lp v ngc li cc hc sinh c
th ghi nhn nhng phn chnh sa ca mnh v c th gii thch
nhng s chnh sa .
- Yu cu hc sinh ghi ch li cc thut ng mi v hu dng
cho th nghim.
- Cng c th cho hc sinh so snh v th nghim vi nhau
gip cc em c th nhn thy s khc bit trong quan nim, ghi chp
ca mnh. T , c th kch thch hc sinh t ra cc cu hi, tho
lun i n xut cc th nghim kim chng hoc kch thch hc
sinh tm n chn l (kin thc khoa hc). V d khi cho hc sinh so
snh v th nghim v hnh v quan nim ban u cu to bn trong
ca ht u, t nhng im khc nhau bn trong cc hnh v trn v
th nghim, hc sinh s t ra nhng cu hi thc mc, tranh ci hnh
v no ng, hnh v no sai
- Gio vin cng c th ngh hc sinh vit mt danh sch cc
thut ng mi trong cun v th nghim ca mi hc sinh hc sinh
c th lu , b sung vo vn t ca mnh nhng thut ng mi c
hc.
3.9.6. Mt s vn gio vin cn trao i vi ph huynh hc sinh
trong vic s dng v th nghim ca hc sinh
- Gio vin ch nhim nu vn s dng v th nghim i
vi hc sinh trong dy hc khoa hc bc tiu hc theo phng php
BTNB ti bui hp ph huynh u nm hoc nh my thnh mt lu
nh v vn n gi cho ph huynh qua th hoc s lin lc. Vic
lm ny gip gio vin c th gii thch r rng vn s dng v th
nghim, vic chp nhn cc li sai v vic ghi chp theo mun ca
hc sinh trong cun v th nghim.
- Yu cu ph huynh khng sa li trong v th nghim ca hc
sinh gio vin c th gip hc sinh tin b trong ghi chp theo
s phm ca phng php.
91
- Gii thch cho ph huynh r v nh h gip trong vic to
ra thc gi gn v c thi quen ghi chp cn thn trong v th
nghim ca hc sinh.
- Yu cu ph huynh nhc nh hc sinh gi cc v th nghim
ca tng nm hc gio vin c th gip hc sinh i chiu nhng
ghi chp hin ti vi nhng ghi chp trc , gip cc em thy r
c s tin b cng nh gip cc em sa cha cc li sai, t nhn ra
v iu chnh cc phn ghi chp ca mnh. S tin b trong tip thu
kin thc, trong ngn ng, vn thut ng khoa hc c th hin r
trong v th nghim qua tng nm hc.
3.10. Hng dn hc sinh phn tch thng tin, hin tng quan st
khi nghin cu a ra kt lun
Khi lm th nghim hay quan st hoc nghin cu ti liu tm
ra cu tr li, gio vin cn hng dn hc sinh bit ch n cc
thng tin chnh rt ra kt lun tng ng vi cu hi. i vi hc
sinh tiu hc vn ny hon ton khng n gin. Hc sinh cn
c hng dn lm quen dn dn. Nu gio vin ch nu lnh ri hc
sinh t rt ra kt lun th hc sinh s rt kh thc hin, thm ch cn
t trng tm ch vo nhng im khng cn thit, mt thi gian.
Gio vin cn ch my im sau:
- Lnh thc hin phi r rng, gn gn, d hiu gip hc sinh
nh, hiu v lm theo ng hng dn. i khi gio vin nn ghi tm
tt lnh ca mnh ln bng (nu dng my chiu th phng lnh ln
mn hnh).
- Quan st, bao qut lp khi hc sinh lm th nghim. Gi va
nghe cho nhm khi hc sinh lm sai lnh hoc t ch vo nhng
ch khng cn thit cho cu hi. Khng nn ni to v s gy nhiu cho
cc nhm hc sinh khc ang lm ng v tm l hc sinh khi nghe
gio vin nhc th c ngh l gio vin ang hng dn cch lm ng
v nghi ng vo hng thc hin m mnh ang lm.
- i vi cc th nghim cn quan st mt s hin tng trong
th nghim rt ra kt lun, gio vin nn lu cho hc sinh ch
92
vo cc hin tng hay phn th nghim ly thng tin, nhc nh
hc sinh bm vo mc ch ca th nghim lm g, tr li cho cu
hi no
- i vi cc th nghim cn o c, ly s liu, gio vin yu
cu hc sinh ghi chp li cc s liu t rt ra nhn xt. Tt nht
nn c mu ghi ch kt qu th nghim cho hc sinh hc sinh ghi
ch ngn gn, khoa hc (thng qua cc t ri pht cho hc sinh lc bt
u lm th nghim). iu ny i vi hc sinh tiu hc l rt cn thit
v hc sinh cha th t mnh thnh lp bng biu hay trnh by khoa
hc cc s liu, thng tin thu nhn trong quan st hay lm th nghim.
- Cng mt th nghim kim chng nhng cc nhm khc nhau
hc sinh c th s b tr th nghim khc nhau vi cc vt dng v
cch tin hnh khc nhau theo quan nim ca cc em, gio vin khng
c nhn xt ng hay sai v cng khng c biu hin hc sinh
bit ai ang lm ng, ai ang lm sai. Khuyn khch hc sinh c lp
thc hin gia cc nhm, khng nhn v hc theo nhau. Tt nhin
khng trnh khi vic hc sinh nhn nhm khc thc hin khi nhm
mnh lm khng thnh cng th nghim. Nu pht hin c iu ny
gio vin khng nn ngn chn hay c thi khng hi lng m c
cc nhm hon thnh ht v s bt nhm "copy tng" ca nhm
khc trnh by, gii thch v sao mnh lm nh vy. Nu nhm "copy
tng" v nhm b "copy tng" u thc hin th nghim khng
thnh cng th y l dp gio vin gio dc cho hc sinh cn c
lp suy ngh v tin tng vo s suy lun ca mnh khng nn "copy
tng" ca ngi khc v c th h cng khng ng.
3.11. So snh kt qu thu nhn c v i chiu vi kin thc
khoa hc
Trong hot ng hc ca hc sinh theo phng php BTNB,
hc sinh khm ph cc s vt, hin tng trong th gii t nhin theo
con ng m phng gn ging vi qu trnh tm ra kin thc mi ca
cc nh khoa hc. Hc sinh a ra d on, thc hin th nghim, tho
lun vi nhau v a ra kt lun nh cng vic ca cc nh khoa hc
thc th xy dng kin thc. Nhng cc kin thc ca hc sinh
93
khng phi l cc kin thc khoa hc mi vi nhn loi m ch l mi
vi vn kin thc ca hc sinh. Cc kin thc ny cng c trnh by
nhiu sch, ti liu khoa hc khc ngoi sch gio khoa. Do vy,
ngoi vic hng dn hc sinh hnh thnh kin thc, gio vin cng
nn gii thiu thm sch, ti liu hay thng tin trn internet m hc
sinh c th c iu kin tip cn c gip cc em hiu su hn cc
kin thc c hc, khng bng lng v dng li vi nhng hiu bit
yu cu trong chng trnh. iu ny rt cn thit i vi cc hc sinh
kh, gii, hc sinh ham thch tm hiu. Tt nhin, gio vin phi bit
la chn ti liu n gin, d hiu, ph hp cho hc sinh tham kho.
S hng dn ny ch l gi cho nhng hc sinh ham thch
tm hiu ch khng phi l mt yu cu bt buc cho c lp. V
nguyn tc, hc sinh hiu v nm bt c cc kin thc yu cu
mc ca chng trnh a ra l .
3.12. nh gi hc sinh trong dy hc theo phng php BTNB
nh gi hc sinh trong dy hc theo phng php BTNB l
mt vn kh mi m trong vic p dng phng php BTNB vo
chng trnh tiu hc ti Vit Nam. Nh chng ta bit, phng
php BTNB mc d c trin khai mnh m tuy nhin vic p
dng vn cha phi l ph bin, a s ang dng li mc th
nghim. V vy hnh thc nh gi hc sinh c bit cho phng php
ny cn phi c thng nht trong cc trng tiu hc, gia cc gio
vin vi nhau v c s ch o chuyn mn ca cc cp qun l
(Phng Gio dc v o to, S Gio dc v o to). y chng
ti a ra mt s gi gio vin p dng, ty hon cnh trong qu
trnh dy hc.
- nh gi hc sinh qua qu trnh tho lun, trnh by, pht
biu kin ti lp hc: Trong cc tit hc theo phng php BTNB,
hc sinh c khuyn khch pht biu kin v trao i kin trong
nhm nh hay trc ton th lp hc. Trong mt s trng hp gio
vin khng c nhn xt tnh chnh xc kin ca hc sinh (v d
nh khi hi hc sinh kin ban u), xut cu hi, phng n th
nghim Tuy nhin, gio vin c th khuyn khch hc sinh pht
94
biu kin bng cch ghi ch li s ln pht biu kin v tnh chnh
xc cng nh s tin b ca hc sinh trong mt tit hc hay mt s
tit hc nht nh. T gio vin c th cho im hc sinh thay cho
im kim tra ming (kim tra bi c theo truyn thng).
- nh gi hc sinh trong qu trnh lm th nghim: S tch
cc, nng ng, tinh thn trch nhim, tnh nghim tc trong hc tp
v thc hin cc hot ng hc c yu cu bi gio vin.
- nh gi hc sinh thng qua s tin b nhn thc ca hc
sinh trong v th nghim: Gio vin c th quan st trong qu trnh
hc sinh ghi chp lp hoc thu v th nghim 1 ln/thng (vo cui
thng) hay cui k hc xem s tin b ca hc sinh. Vic nh gi
(c th l cho im hay nhn xt vo v th nghim ca hc sinh) s
gip hc sinh c thc hn trong lm vic ti lp vi v th nghim,
a li hiu qu s dng ca v th nghim khi thc hin dy hc theo
phng php BTNB.
Ni tm li, dy hc theo phng php BTNB l gip cho hc
sinh rn luyn cc k nng, tm phng n gii quyt cho cc vn
t ra, hiu kin thc hn l vic lm r hay gip hc sinh ghi nh
kin thc. Chnh v vy vic nh gi hc sinh cng nn thay i theo
hng kim tra k nng, kim tra nng lc nhn thc (s hiu) hn l
kim tra ghi nh kin thc.









95


CHNG 4
S DNG PHNG PHP "BN TAY NN BT"
TRONG DY HC CC MN KHOA HC TRNG
TIU HC V TRUNG HC C S
4.1. Nhng thun li v kh khn khi s dng phng php
BTNB ti Vit Nam
4.1.1. Thun li
Hin nay B Gio dc v o to ang thc hin i mi cn
bn v ton din nn gio dc, trong i mi phng php dy hc
l mt trong cc nhim v cp bch. Cng vi cc phng php dy
hc tch cc khc ang c trin khai, phng php BTNB c
B Gio dc v o to quyt nh u t nghin cu, bin son ti
liu, t chc tp hun tng bc trin khai p dng trong cc
trng tiu hc v trung hc c s.
Phng php BTNB l mt phng php c tin trnh dy r
rng, d hiu, c th p dng c iu kin ca Vit Nam. i ng
cn b qun l v gio vin lun nhit tnh, ham hc hi l iu kin
tt thc y vic p dng phng php BTNB vo trong dy hc cc
mn khoa hc trng THCS.
Qua qu trnh th nghim, p dng phng php BTNB vo
trong cc lp hc, c th nhn thy s ham thch ca hc sinh. Cc em
hng th vi nhng hot ng tm hiu kin thc mi. iu ny
chng t hc sinh lun ham thch c hc tp, hng say tm ti v
sang to.
4.1.2. Kh khn
a) V iu kin, c s vt cht
96
Trong cc lp hc hin nay, bn gh c b tr theo dy, ni
tip nhau, khng thun li cho vic t chc hc theo nhm. Trong khi
, phn ln cc trng hc cha c phng hc hc b mn v phng
th nghim thun li cho vic ging dy cc b mn khoa hc.
Trang thit b ni chung trong cc lp hc cha y phc v
cho vic t chc cc hot ng dy hc, nht l cn thiu cc phng
tin h tr hot ng bo co, tho lun ca hc sinh nh my tnh,
projector, my chiu sch, flip chart, my chiu bn trong... Dng c
th nghim cn cha ng b v thiu chnh xc. Ngun ti liu b tr
cho hot ng tm ti - khm ph ca hc sinh cn hn ch.
Mt khc, s hc sinh trn mt lp qu ng nn vic t chc
hc tp theo nhm rt kh khn. iu ny cng gy kh khn trong
vic t chc cc hot ng tham quan, d ngoi, iu tra t cho hc
sinh.
b) V i ng gio vin
Trnh gio vin hin nay cha ng u c v chuyn mn
v nng lc s phm. Kin thc chuyn su v khoa hc ca mt b
phn khng nh gio vin cn hn ch. V vy, gio vin thng gp
nhiu kh khn trong vic tr li, gii p cc cu hi cng nh kh
khn trong vic l gii thu o cc thc mc ca hc sinh nu ra trong
qu trnh hc. y l mt tr ngi rt ln trong vic p dng cc
phng php dy hc tch cc ni chung v phng php BTNB ni
ring.
Nng lc s phm ca gio vin trong vic p dng cc phng
php dy hc mi ni chung cn hn ch. iu th hin vic gio
vin thng gp nhiu kh khn trong vic nu ra tnh hung m u
cho mi bi dy trong phng php BTNB. Thng th tnh hung
a ra phi gn vi ni dung bi dy, lm sao m bo c vn
khi s t m, ham thch trc vn sp hc nhng vn "giu kn
c kt qu ca bi hc". y l vic lm gy nhiu lng tng cho
ngi dy. Trong tin trnh dy hc, mt s bi hc, gio vin
khng c kin thc, kh nng tm ra mt s th nghim chng
97
minh cho kin thc bi hc trong trng hp hc sinh khng t nu ra
c th nghim kim chng cho biu tng ban u ca mnh.
c) V cng tc qun l
Hin nay, mt vn cn ni cm, gy nhiu cn tr cho cng
tc i mi phng php dy hc trng ph thng l vn nh
gi hot ng dy hc ca gio vin. Trong khi B Gio dc v o
to ang trin khai p dng cc phng php dy hc mi, trong
c bit ch trng n vic t chc hot ng hc tch cc, ch ng,
sng to ca hc sinh nhng mt b phn khng nh cn b qun l
chuyn mn cc S Gio dc v o to, Phng Gio dc v o
to cha theo kp vi tin trnh i mi . V th, quan im nh gi
gi dy ca h vn mang nng tnh hnh thc vi cc tiu ch nh gi
nh: gio vin c dy ht kin thc trong bi hay khng; gio vin c
s dng cng ngh thng tin trong dy hc hay khng; gio vin s
dng th nghim v cc phng tin dy c thnh cng hay khng...
m cha ch nhiu n hiu qu hot ng nhn thc cho hc sinh.
V vy, gio vin thng rt d dt khi p dng phng php dy hc
mi, khi m gio vin phi t chc cho hc sinh hot ng nn
nhiu khi khng th ch ng hon ton v mt thi gian. Trong qu
trnh hc sinh hot ng, thng c nhiu din bin bt ng m gio
vin c th khng lng trc c dn n c th khng hon thnh
tt c cc khu trong mt tit hc v v th m gi dy li khng c
nh gi cao.
Cng tc kim tra, nh gi kin thc ca hc sinh hin nay
cng l mt vn gy cn tr n vic i mi phng php dy
hc. Cc bi thi v kim tra hin nay ch yu vn l kim tra s ghi
nh v vn dng l thuyt ca hc sinh. "Thi g, hc ny" lun l tiu
ch la chn ca i a s mi ngi trn th gii. Chnh v vy m
cc phng php dy hc tch cc ni chung v phng php BTNB
ni ring cha c c "ch ng" vng chc trong mi gio vin,
hc sinh v trong c nn gio dc Vit nam khi m cng tc kim tra,
nh gi, thi c cha i mi theo hng nh gi k nng v s sng
to ca hc sinh.
98
4.2. La chn ch dy hc theo phng php BTNB
Trong qu trnh t chc hot ng dy hc theo phng php
BTNB, hc sinh cn phi c quan st mt s vt hay mt hin
tng ca th gii thc ti, gn gi vi i sng, d cm nhn v cc
em s thc hnh trn nhng ci . Trong qu trnh tm hiu, hc sinh
phi lp lun, bo v kin ca mnh, a ra tp th tho lun nhng
ngh v nhng kt lun c nhn, t c nhng hiu bit m nu ch
c nhng hot ng, thao tc ring l khng to nn. Nhng hot
ng do gio vin xut cho hc sinh c t chc theo tin trnh s
phm nhm nng cao dn mc hc tp. Cc hot ng ny lm cho
cc chng trnh hc tp c nng cao ln v dnh cho hc sinh mt
phn t ch kh ln. Mc tiu chnh ca qu trnh dy hc l gip hc
sinh chim lnh dn dn cc khi nim khoa hc v k thut, hc sinh
c thc hnh, km theo l s cng c ngn ng vit v ni. Nhng
yu cu mang tnh nguyn tc ni trn ca phng php BTNB l s
nh hng quan trng cho vic la chn cc ch dy hc. Nh
vy, vic la chn cc ch dy hc cn phi m bo mt s yu
cu sau y:
- Cc ch dy hc phi gn gi vi i sng m hc sinh d
cm nhn v c t nhiu nhng quan nim ban u v chng. Vic
la chn ni dung dy hc y l la chn theo ch ch khng
phi theo bi hc trong sch gio khoa. V vy, cn c vo chun kin
thc, k nng ca mn hc, gio vin c th xc nh ni dung kin
thc khoa hc trong mt hay nhiu bi hc trong sch gio khoa
to thnh mt ch dy hc. Cng chnh v th, tin trnh dy hc
theo phng php BTNB khng nht thit phi din ra 5 bc
trong mt tit hc m c th ko di trong mt s tit hc tng ng
vi qu thi gian c s dng theo chng trnh. V d ch "Lc
y c si mt v s ni" l ni dung kin thc ca 3 bi hc trong
chng trnh Vt l lp 8. La chn ch ny t chc hot ng
dy hc theo phng php BTNB, gio vin c th s dng 3 tit hc
v v th 5 bc ca tin trnh dy hc c din ra trong 3 tit hc.
Chng hn, ht tit th nht, hc sinh mi c th hon thnh n bc
3 - xut cu hi v phng n th nghim. n bui hc sau (theo
99
thi kha biu) hc sinh mi thc hin bc 4 - Tin hnh th nghim
tm ti - nghin cu, bao gm c vic nghin cu cc ti liu khoa hc
v sch gio khoa. Sau khi gio vin tng kt, hp thc ha kin thc,
hc sinh s dng tit th 3 bui hc tip theo lm th nghim
thc hnh nhm nghim li cng thc tnh lc y c si mt. Nh
vy, vi qu thi gian cho php theo chng trnh l 3 tit, gio vin
c th s dng t chc cho hc sinh hot ng theo ng tip trnh
s phm ca phng php BTNB. Tuy nhin, vi vic t chc nh
vy, hot ng hc tp v nghin cu ti liu khoa hc ca hc sinh
khng ch dng li 3 tit trn lp m hot ng ny cn tip din
nh, trong khong thi gian gia cc bui hc.
- Vic la chn cc ch dy hc cn phi c t chc thnh
h thng t thp n cao trong phm vi mt lp cng nh c cp hc.
c bit l khi la chn cc ch , gio vin cc mn khoa hc dy
cng mt lp cn phi c s trao i, thng nht vi nhau c s
phi hp khi cn thit. Trc ht, vic trao i gia cc gio vin b
mn s trnh c s chng cho hoc gy qu ti i vi hc sinh
khi cc em phi thc hin nhiu nhim v cng mt lc. Hn na, do
c cng mt tiu ch l la chn cc ch gn gi vi hc sinh trong
cuc sng nn cn c s phi hp gia cc gio vin b mn c th
cng la chn mt s ch mang tnh tch hp. iu ny va tit
kim c thi gian ng thi nng cao c hiu qu dy hc v ng
dng ca kin thc khoa hc vo cuc sng cho hc sinh.
- Vic la chn cc ch dy hc theo phng php BTNB
cn phi ch n mt im rt quan trng ca phng php ny l
hc sinh phi t xut c cc phng n th nghim v t lc tin
hnh cc th nghim tm ti - nghin cu. V vy, i vi cc ch
cn tin hnh th nghim th cc phng n th nghim trong dy hc
cc ch ny phi l cc phng n th nghim n gin, vi cc
dng c gn gi vi hc sinh, nht l u tin pht trin cc th nghim
t lm vi cc dng c d kim trong cuc sng hng ngy.
100
4.3. La chn v s dng thit b dy hc trong phng php
BTNB
4.3.1. Yu cu chung khi s dng thit b dy hc trong phng php
BTNB
Thit b dy hc (TBDH) l mt phn khng th thiu ca qu
trnh dy hc trn lp ca gio vin v hc sinh. Trong qu trnh thc
hin bc th nghim tm ti - nghin cu ca phng php BTNB,
TBDH lm cho tit hc tr nn sinh ng, d hiu. Khi s dng
phng php BTNB, TBDH c ngha to ln i vi qu trnh dy
hc v hc sinh c tri gic trc tip i tng. Con ng nhn thc
ny c th hin qua vic hc sinh quan st cc i tng nghin
cu, thng qua cc TBDH tin hnh cc th nghim nghin cu.
Trong qu trnh thc hin cc bc th nghim tm ti - nghin cu,
hc sinh tri gic khng phi bn thn cc i tng nghin cu m tri
gic nhng hnh nh, biu tng, s , m hnh ha phn nh mt b
phn no ca i tng cng nh nghin cu nhng c tnh c
bn ca s vt hin tng. TBDH cn gip hc sinh pht trin nng
lc nhn thc, c bit l kh nng quan st, t duy (phn tch, tng
hp cc hin tng, rt ra nhng kt lun c tin cy), gip hc sinh
hnh thnh cm gic thm m, c hp dn bi ci p, ci n gin,
tnh chnh xc ca thng tin cha trong dng dy hc. TBDH gip
lm sinh ng ni dung hc tp, nng cao hng th hc tp b mn,
nng cao lng tin ca hc sinh vo khoa hc.
Trong phng php BTNB, TBDH c s dng bao gm cc
TBDH truyn thng nh: bng en, bng trng, m hnh, vt tht,
tranh nh, bn , biu , dng c th nghim v cc TBDH hin
i nh my tnh, cc loi my chiu, cc loi bng a, phim khoa
hc Vic kt hp hi ho cc loi TBDH s to c hng th, tng
hiu qu hc tp cho hc sinh v gim s vt v c bn ca gio vin
trong qu trnh dy hc. Do c im ca qu trnh nhn thc, mc
tip thu kin thc mi ca hc sinh tng dn theo cp ca tri gic
nn khi a cc TBDH vo dy hc, gio vin c iu kin nng
cao tnh tch cc hc tp, c lp ca hc sinh v t nng cao hiu
101
qu ca qu trnh tip thu, lnh hi kin thc v hnh thnh k nng,
k xo ca cc em.
Khi s dng phng php BTNB, gio vin cn phi s dng
TBDH ph hp, ng lc, ng ch, to c hiu qu cao nht.
Chng hn, bc "Tnh hung xut pht v cu hi nu vn ",
gio vin c th s dng tranh nh hay video khoa hc kch thch
hng th nhn thc v khi dy nhng biu tng ban u vn c ca
cc em v ch nghin cu. Trong bc "Tin hnh hot ng tm
ti - nghin cu", gio vin c th cho hc sinh s dng my tnh,
mng internet, tranh nh khoa hc, s , vt tht gip hc sinh
tm ra nhng c im, tnh cht ca i tng cn nghin cu. Vi
phng php m hnh, gio vin c th s dng cc m hnh t to
hoc cc m hnh c sn, su tm gip hc sinh khm ph nhng
c tnh c bn ca i tng kh quan st bng vt tht (tri t, mt
tri, mt trng, v sao). Khi s dng phng php nghin cu ti liu
trong p dng phng php BTNB, gio vin c th kt hp cc ti
liu khoa hc, hnh v khoa hc vi cc PTDH hin i nhm gip
hc sinh nghin cu ni dung kin thc cn thit cho i tng cn
tm hiu.
Vic s dng TBDH trong Phng php BTNB cso nhng yu
cu bt buc, khc xa so vi cc phng php dy hc khc. Vi cc
phng php dy hc thng thng, vic s dng tranh nh, bng
biu, m hnh, vt tht nhiu khi ch mang tnh minh ha, kim
chng kin thc do gio vin a ra. Trong phng php BTNB, gio
vin ch a cho hc sinh tm hiu tranh v khoa hc, m hnh, vt
tht khi hc sinh xut c cc phng n th nghim nghin
cu (quan st m hnh, th nghim trc tip, nghin cu ti liu).
Trc , cc TBDH phi c ct du nhm yu cu hc sinh phi t
suy ngh v xut phng n th nghim nghin cu. Trong trng
hp gio vin cng hc sinh chun b cc vt dng cho bi dy, gio
vin ch phn cho cc nhm chun b nhng vt dng n gin m hc
sinh khng bit chng c dng lm g trong bi hc.
Khi khai thc cc tranh nh khoa hc, vt tht... trong phng
php BTNB, gio vin cn ch s dng chng trong bc "Tnh
102
hung xut pht v cu hi nu vn " sao cho khng l ra ni dung
kin thc ca bi hc cng nh cc th nghim s lm cc bc tip
theo v iu s lm mt i c trng c bn ca phng php
BTNB . Trong cc bc "Bc l biu tng ban u" v " xut cu
hi", gio vin khng nn s dng cc tranh nh khoa hc, vt tht
hay m hnh m ch nn s dng chng cho bc " xut phng
th nghim".
Trc mi bi hc, gio vin cn phi kim tra cc hnh nh,
thit b dy hc m bo an ton v p dng ca chng. Vi
cc bi hc c s dng phng php th nghim trc tip, gio vin
cn lm trc cc th nghim vi cc thit b s dng khng
lng tng trong qu trnh lm lp cng hc sinh v ch ng trong
vic kim tra xem kt qu ca th nghim ca hc sinh c nh yu cu
t ra khng. Trong qu trnh tin hnh th nghim trc tip ti lp
hc, gio vin nn s dng cc vt dng khc nhau cho mi th
nghim khc nhau, khng s dng chung mt vt dng (ly, cc,
tha) cho nhiu th nghim khc nhau, nht l i vi cc th nghim
ha hc khng nh hng n kt qu th nghm. Nu cc vt dng
th nghim khng m bo v s lng th sau mi th nghim, gio
vin nn yu cu hc sinh ra sch cc vt dng dng ri mi tin
hnh cc th nghim tip theo.
Khi s dng phng php BTNB, hc sinh cn phi t tin
hnh th nghim v tin hnh nhiu ln c kt qu tt, v vy gio
vin cn ph ch vn an ton trong qu trnh cc em lm th
nghim.
4.3.2. Pht trin thit b dy hc t lm trong phng php BTNB
Trong iu kin c s vt cht cha m bo cho vic dy v
hc, vic t lm TBDH ca gio vin rt quan trng v cn thit.
TBDH t lm gip gio vin ch ng hn trong qu trnh xy dng
tin trnh cho bi hc v qu trnh t chc hot ng hc cho hc sinh
ln lp. T c th gip hc sinh chim lnh c cc tri thc ca
bi hc mt cch ch ng, bin qu trnh dy v hc ca thy tr l
mt qu trnh gn kt cht ch gia l thuyt v thc hnh. Trong
103
trng hp TBDH c cung cp theo danh mc b h hng hoc
khng hot ng tt, gio vin c th t lm TBDH thay th, v th
d dng hn cho gio vin khi s dng, bo qun v sa cha (nu
c). Cc TBDH t lm thng nh, c lm t nhng vt liu d
kim vi chi ph u t rt thp to iu kin thun li cho gio vin
khi bo qun, di chuyn, thay th cc vt dng (nu cn) v s dng
cho nhiu nm.
TBDH t lm trong phng php BTNB cn m bo:
- V cht lng: TBDH t lm phi m bo cho hc sinh tip
thu c kin thc, k nng, k xo; gip cho gio vin t chc mt
cch thun li cc kin thc, th nghim phc tp, hc sinh sau qu
trnh tm ti - khm ph vi cc TBDH y c th hiu thu o cc ni
dung ca hot ng hc. Ni dung v cu to ca cc TBDH phi m
bo cc c trng ca vic dy l thuyt v thc hnh, phi ph hp
vi nhim v s phm v phng php ging dy, thc y kh nng
tip thu nng ng ca hc sinh. Cc TBDH hp thnh mt b phi c
mi lin h cht ch v ni dung, b cc v hnh thc, trong mi ci
phi c vai tr v ch ng ring.
- S ph hp ca TBDH vi tiu chun tm sinh l ca gio
vin v hc sinh: TBDH gy c s hng th cho hc sinh v thch
ng vi qu trnh tm ti nghin cu ca thy v tr. Nhng TBDH
cn phi c mu sc sng sa, hi ha, ging mu sc ca vt tht (m
hnh tranh v). TBDH m bo cc yu cu v an ton v khng
gy c hi.
- S ph hp vi cc tiu chun s phm: TBDH phi m bo
t l cn xng, hi ha. TBDH phi lm cho hc sinh thch th khi s
dng, kch thch tnh yu ngh trong gio vin, lm cho hc sinh nng
cao cm nhn chn, thin, m. dng dy hc phi c cu to n
gin, d iu khin, chc chn, c khi lng v kch thc ph hp,
c kt cu thun li cho vic vn chuyn, m bo c bn c
th s dng cho nhiu nm.
- Tnh kinh t: TBDH t chi ph, phi c tui th cao, chi ph
bo qun thp v mang li hiu qu cao cho qu trnh dy v hc.
104
4.4. T chc hot ng quan st v th nghim trong phng php
BTNB
Trong dy hc cc b mn khoa hc, nhng c im ca
phng php khoa hc nht thit phi c phn nh trong l lun dy
hc b mn. Cng nh cc phng php dy hc khc, trong qu trnh
dy hc cc mn khoa hc theo phng php BTNB, vic s dng cc
hot ng quan st v th nghim gi vai tr c bit quan trng, cn
phi c vn dng mt cch rng ri v linh hot trong cc khu
khc nhau ca qu trnh dy hc. V d nh khi din ging, gio vin
c th hng dn hc sinh quan st, th nghim minh ha cho cc
kin thc c trnh by; gio vin cng c th biu din th
nghim hoc mu vt cho hc sinh quan st v rt ra kt lun. Tuy
nhin, vic t chc cho hc sinh thng qua hot ng t lc quan st,
thao tc th nghim tc ng trn i tng nghin cu v rt ra kt
lun mi em li hiu qu cao nht. Trong phng php BTNB, hot
ng quan st v th nghim ca hc sinh c bit quan trng, quyt
nh n s thnh cng hay tht bi ca s phm ca gio vin.
T bc u tin, khi gio vin a ra tnh hung xut pht v cu hi
nu vn , hc sinh phi lin tng c n nhng hiu bit ban
u ca mnh v cc s vt, hin tng thng qua s quan st trong
cuc sng hng ngy. Trong tho lun v cc biu tng ban u gia
cc nhm, hc sinh cng cn phi c k nng quan st thy c
nhng im khc bit t xut hin cc cu hi, cc gi thuyt
hay d on. c bit, quan st, th nghim l hot ng ch yu trong
giai on tm ti - nghin cu, gii quyt vn ca hc sinh.
4.4.1. Nguyn tc thit k quy trnh cc hot ng quan st, th
nghim theo hng tch cc ha hot ng hc tp ca hc sinh
Theo TS. Nguyn Vinh Hin, khi thit k hot ng quan st,
th nghim cho hc sinh cn phi m bo cc nguyn tc sau:
Nguyn tc 1: m bo mc tiu ca tng chng v ca tng bi
hc v kin thc, k nng v thi
Nhim v ca c qu trnh dy hc c c th ha thnh mc
tiu ca tng chng, tng bi trong chng trnh. Quan nim ph
105
bin hin nay cc trng ph thng l kt thc mi tit dy, gio
vin phi c gng truyn t bng ht nhng ni dung c trong sch
gio khoa cho hc sinh nm c ngay ti lp. Quan nim mt cch
cng nhc nh vy l cha hp l m cn phi thng qua nhng hot
ng c lp, t lc ca hc sinh k c nh na th mi t c
mc tiu ra ca bi hc. V vy, vic xc nh mc ni dung
kim tra, nh gi cn c cn nhc, xem xt cn thn ti tng
thi im ca qu trnh dy hc. iu ny cng cho php gio vin c
th linh hot b tr cc hot ng trn lp sao cho va , tp trung
vo cc vn then cht; dnh li mt phn ni dung vi khi lng
cng vic v mc kh khn hp l hc sinh t lc (hot ng c
nhn hoc theo nhm) nh. Tuy nhin cn phi m bo chc chn
rng khi bc vo bi hc tip theo sau th cc nhim v ca bi trc
c bn hon thnh.
Nguyn tc 2: Pht huy tnh ch ng, tch cc, sng to; bi dng
hng th hc tp; pht trin nng lc nhn thc, rn luyn phng
php t hc; ph hp vi c im tm - sinh l hc sinh
Nguyn tc ny nhm p ng yu cu chin lc v cp bch
ca gio dc ni chung, gio dc ph thng ni ring hin nay. Tnh
tch cc hc tp c ba mc t thp n cao l: bt chc, tm ti v
sng to. i vi hc sinh tiu hc v trung hc c s, gio vin cn
hng dn t m, t chc tp dt tng bc hc sinh thc hin cc
hot ng tm ti v phn no c s sng to.
Cc yu t tm l nh hng th, tc gic, tch cc, c lp v
sng to lun c tc ng thc y qua li ln nhau. Chng va l
nguyn nhn, li va c kch thch bi cc thnh cng m hc sinh
t c trong qu trnh hc tp. Do vy, mi bin php, mi phng
php dy hc tch cc u c hiu qu tt cho tt c cc yu t tm l
v m bo tt hn i vi kt qu hc tp.
Hin nay, trng tiu hc v trung hc c s, vic p dng
cc phng php dy hc tch cc, trong c phng php BTNB l
ht sc cn thit nhm pht huy trit tnh tch cc, t lc v sng
to ca hc sinh trong dy hc. Vic t chc hot ng hc tp theo
106
nhm nh nh phng php BTNB, kt hp vi cc phng php tch
cc c trong h thng cc phng php dy hc truyn thng nh:
vn p tm ti, th nghim nghin cu, cng tc c lp... dn dn
lm cho trong mi tit hc bnh thng, hc sinh c hot ng
nhiu hn, thc hnh nhiu hn, tho lun nhiu hn v quan trng l
c suy ngh nhiu hn trn con ng lnh hi ni dung hc tp.
Nguyn tc 3: m bo s thng nht gia phng php khoa hc v
phng php dy hc b mn
Nguyn tc ny i hi khi dy hc gio vin phi chuyn ha
tri thc trong chng trnh c th hin bng ni dung cc bi hc
trong sch gio khoa thnh cc tri thc hc sinh cn lnh hi trong hc
tp; gio vin gi ra nhng vn hc sinh t gii quyt, sao cho
hot ng ca hc sinh nht thi "gn ging" vi hot ng ca nh
nghin cu. y cng chnh l c trng quan trng ca tin trnh dy
hc theo phng php BTNB trnh by trn.
Theo nguyn tc ny, gio vin c th v cn phi gia cng s
phm ni dung sch gio khoa cho ph hp vi lgc t chc hot
ng nhn thc sng to ca hc sinh nh trnh by trong phn la
chn ch dy hc theo phng php BTNB.
Nguyn tc 4: m bo tnh kh thi ca cc hot ng quan st, th
nghim trong nhiu hon cnh dy hc khc nhau
Ngh dy hc c c hai kha cnh l k thut v ngh thut. Vi
kha cnh ngh thut, n c pht trin ph thuc vo nng khiu
ring ca tng gio vin, khng phi bt c ai c tay ngh thnh tho
u c th t ti trnh ngh thut. Nhng l mt loi hnh hot
ng ca con ngi, dy hc khng th thiu phng tin v nhng
phng php, cch thc tin hnh. chnh l kha cnh k thut ca
hot ng dy hc. Mun dy tt, ngi gio vin nht nh phi lm
ch k thut dy hc mc thnh tho. Tuy nhin, hiu qu cht
lng ca k thut li ph thuc vo quy trnh cng ngh m trong
k thut cng vi cc yu t khc hp thnh quy trnh hp l, bao gm
nhng cng on, nhng hnh ng, nhng thao tc c thit k v
thi cng mt cch c th, cho nhng kt qu n nh.
107
4.4.2. V d v quy trnh t chc hot ng quan st, th nghim theo
hng tch cc ha hot ng hc tp ca hc sinh
a) Quy trnh dy hc loi bi kin thc hnh thi thc vt mn Sinh
hc
Cc bc Gio vin Hc sinh
Xc nh
nhim v
hc tp
- Nu cu hi, yu cu ti
hin kin thc.
- Gi s cha trong
vn kin thc ca hc sinh.
- Din t nhim v quan
st, tm ti.
- Suy ngh, tr li cc cu
hi ca gio vin.
- Nhn ra s thiu ht
trong vn kin thc ca
mnh.
- Xut hin nhu cu quan
st, tm hiu i tng.
Hng
dn quan
st mu
- Kim tra mu vt, dng c
ca hc sinh.
- Hng dn phn tch mu
vt in hnh, hng dn
lp mu phiu hc tp.
- Hng dn, lm mu vic
quan st, nhn xt c im,
chc nng tng b phn ca
mu vt in hnh.
- Ly ra mu vt in hnh
theo yu cu ca gio
vin.
- S b phn tch mu vt
in hnh, tham gia xy
dng mu phiu hc tp.
- Thc hnh quan st, rt
ra cc nhn xt v c
im, chc nng tng b
phn ca mu vt, ghi vo
phiu hc tp.
T quan
st da
theo mu
- Chia nhm hc sinh, kim
tra mu vt, phn cng
nhim v, nu mc ch,
yu cu ca quan st.
- Theo di cc nhm, gip
ring tng nhm gp kh
khn.
- Lp thnh cc nhm,
phn cng ngi i din,
ngi ghi chp; chn ra
mu vt; hiu mc ch,
yu cu ca vic quan st.
- Quan st, tho lun
nhm, rt ra nhn xt s
b, ghi vo cc tng
108
- T chc vic bo co, tho
lun kt qu quan st, chnh
l cc cu nhn xt, kt
lun.
ng trong phiu hc tp.
- i din cc nhm bo
co kt qu quan st, c
lp theo di, tho lun v
sa theo phiu hc tp
tng cu nhn xt, kt
lun c gio vin
chnh l.
nh gi,
chnh xc
ha, m
rng kin
thc
- nh gi chung kt qu
hot ng quan st ca c
lp.
- Chnh xc ha kin thc.
- Hng dn, t chc vn
dng kin thc.
- Thng bo thm cc kin
thc c lin quan.
- T nh gi, nh gi
ln nhau.
- Hot ng t duy lnh
hi kin thc di dng
khi nim.
- Vn dng kin thc
lnh hi gii quyt
nhim v hc tp mi.
- Lnh hi kin thc mi
c lin quan.
Hng
dn, giao
bi tp
quan st
nh
Ph bin, hng dn mc
ch, yu cu, ni dung
quan st v ghi chp nh
- Ghi chp, hiu, nh cc
ni dung do gio vin ph
bin, yu cu.
- thc r nhim v quan
st, ghi chp nh.

b) Quy trnh dy hc loi bi kin thc cu to trong thc vt mn
Sinh vt
Cc bc Gio vin Hc sinh
Xc nh
nhim v
hc tp
- Nu cu hi yu cu ti
hin v phn nh chc nng
ca c quan thc vt
- Pht biu ti hin v
chc nng ca c quan
thc vt.
109
- Gi nhim v quan st. - thc r nhim v quan
st.
Quan st
ti hin
- a ra tiu bn, m hnh,
tranh nh.
- Yu cu hc sinh nhn ra
nhng b phn bit, pht
hin nhng b phn mi
gp ln u
- Hng dn lp phiu hc
tp.
- Quan st c nhn, tho
lun vi bn ngi cnh
gi tn v nu c chc
nng ca nhng b phn
bit.
- Bc u nhn thy c
nhng b phn "mi".
- Tham gia xy dng mu
phiu hc tp.
Quan st
pht hin
mi
- Hng dn hc sinh quan
st, tho lun tm hiu k
hn nhng b phn bit,
cu to nhng b phn mi
bit trong mi quan h ph
hp vi chc nng ca tng
b phn.
- T chc bo co, tho
lun kt qu quan st.
- Chnh l cc cu nhn xt,
kt lun ca hc sinh.
- Quan st, tho lun
nhm, m t c im cu
to ph hp chc nng
ca tng b phn trong c
quan thc vt. Ghi nhn
xt s b vo phiu hc
tp.
- Bo co kt qu quan
st; tho lun v ghi vo
phiu hc tp cc cu
nhn xt, kt lun c
gio vin chnh l.
nh gi,
chnh xc
ha, m
rng kin
thc
- nh gi, ng vin kt
qu quan st ca c lp.
- Chnh xc ha kin thc.
- Hng dn, t chc vn
dng kin thc.
- T nh gi, nh gi
ln nhau.
- Hot ng t duy lnh
hi khc su kin thc
di dng khi nim.
- Vn dng kin thc
lnh hi gii quyt
nhim v hc tp mi.
110
- Lnh hi kin thc mi
c lin quan.
Hng
dn, giao
bi tp
quan st
nh
Giao bi tp, hng dn t
hc nhm cng c, m
rng, vn dng kin thc.
thc r nhim v hc
tp nh; c, tho lun,
v v ch thch hnh...

c). Quy trnh dy hc loi bi kin thc sinh l thc vt mn Sinh hc
Cc bc Gio vin Hc sinh
Xc nh
nhim v
hc tp
- Nu bi tp, cu hi i
hi ti hin kin thc.
- t cu hi "Ti sao?".
- Ti hin kin thc c,
lin tng n cc hin
tng thc t c lin quan.
- Xut hin nhu cu tr li
cu hi "Ti sao?".
Nu gi
thuyt,
thit k th
nghim
- Nu cc cu hi gi .
- Thng bo cc kin thc
c lin quan.
- Chnh l, gip hc sinh
din t gi thuyt.
- Yu cu hc sinh thit k
th nghim.
- Gi v nguyn tc ca
th nghim.
- Hng dn thit k th
nghim.
- Hng dn lp mu phiu
hc tp.
- Lm mu mt s thao tc
- Lin tng cc hin
tng thc t.
- Suy ngh, tho lun thm
v cc kin thc c
nhm gii p cu hi
"Ti sao?".
- C suy lun mi (gi
thuyt).
- Tip nhn nhim v thit
k th nghim.
- Xc nh nguyn tc lm
th nghim.
- Suy ngh, hnh dung v
m t cch lm th
nghim, d on kt qu
111
kh. th nghim.
- Tham gia lp phiu hc
tp.
- Quan st cch thc hin
mt s thao tc mu ca
gio vin.
Lm th
nghim
kim tra
Phn cng cc nhm hc
sinh v nh lm th nghim
hoc lm sn th nghim
nh em n lp biu din,
trnh by kt qu cho hc
sinh xem.
Lm th nghim nh
hoc quan st th nghim
do gio vin biu din trn
lp, tho lun, rt ra nhn
xt, kt lun s b, ghi
vo phiu hc tp.
Rt ra kt
lun
- T chc vic bo co,
trnh by kt qu th
nghim.
- B khuyt cc thiu st
ca hc sinh.
- Hng dn hc sinh lm
li th nghim cha thnh
cng.
- Hng dn hc sinh sa
li cc cu nhn xt, kt
lun.
- Bo co, trnh by kt
qu th nghim.
- Nu cc thc mc.
- Lm li th nghim nu
cha thnh cng.
- Sa li cc nhn xt, kt
lun c gio vin
chnh l.
nh gi,
hng
dn, giao
bi tp
quan st
nh
- nh gi, ng vin kt
qu hot ng th nghim
ca hc sinh.
Nu bi tp di dng
hng dn t hc nhm vn
dng, m rng kin thc.
- Giao nhim v lm li th
nghim cho cc nhm hoc
- T nh gi, nh gi
ln nhau.
- thc nhim v hc tp
nh: c ti liu, tm
hiu thc t, tho lun
lnh hi kin thc sinh
thi, k thut tng hp,
lm li th nghim c
112
c nhn hc sinh. gio vin biu din cho
quan st trn lp.
d) Quy trnh dy hc gii quyt vn

113

e) Quy trnh thit k v thc hin kho st thc nghim khoa hc Bc
1: Gii php tin hnh khm ph khoa hc
Tnh hung c tim n vn
Pht biu vn - bi ton
Gii quyt vn :
suy on, thc hin gii php
Kim tra, xc nhn kt qu: xem xt s
ph hp ca l thuyt v thc nghim
Trnh by, thng bo,
tho lun, bo v kt qu
Vn dng tri thc mi gii
quyt nhim v t ra tip theo
Pha th
nht:
Chuyn gia
nhim v,
bt n ha
tri thc, phat
biu vn
Pha th hai:
Hc sinh
hnh ng
c lp t
ch, trao i
tm ti gii
quyt vn
Pha th ba:
Tranh lun,
th ch ha,
vn dng tri
thc mi
114
Ci c th thay i l g?
Ci c th o l g?
Bc 2: Chn cc bin
Ta s thay i ci g?
Ta s o ci g?
Ci s gi khng i l g?
Bc 3: t cu hi
Khi thay i "Ci ta mun thay i" th ci g s xy ra?
Bc 4: D on iu c th xy ra
Khi ta (lm tng, lm gim, lm ngn...) "Ci ta mun thay
i", ta ngh "Ci ta o" s (tng, gim, di ra, ngn li, bin i...),
bi v "Li gii thch cho d on"
Bc 5: K hoch v phng php
Lit k cc thit b cn thit kho st
Vit ra cc bc cn tin hnh kho st
Bc 6: Lp bng kt qu
Bc 7: V th
Bc 8: Kt lun
4.5. V d minh ha v tin trnh dy hc theo phng php
BTNB
Bi 1: CU TO BN TRONG CA HT U
1. Mc tiu bi hc
Sau bi hc, hc sinh hiu v m t c cu to bn trong ca
ht u
2. Thit b dy hc
- Mt s ht u ng c ngm nc;
115
- Dao nh dng tch ht u.
3. Tin trnh dy hc c th
Hot ng ca gio vin Hot ng ca hc sinh
Bc 1: Tnh hung xut pht v cu hi nu vn
Gio vin a ra mt vi ht u
ng (Loi u ht ln nhm mc
ch cho hc sinh d quan st).
ng thi gio vin t cu hi:
"Theo cc em trong ht u c g?".
Gio vin yu cu hc sinh: "Cc
em hy v vo v th nghim hnh
v theo suy ngh ca mnh nhng g
c bn trong ht u"
Hc sinh quan st cc hot u
ng v thc c nhim v
cn lm.
Bc 2: Bc l biu tng ban u
Trong thi gian hc sinh v cc
kin ca mnh vo v th nghim,
gio vin tranh th quan st nhanh
tm cc hnh v ng v cn phi
ch trng n cc hnh v sai (biu
tng ban u "ngy th").
Hc sinh v theo suy ngh c
nhn ban u v nhng g c
bn trong ht u. Thi gian
cho hot ng ny khong 2-3
pht.
V d thc t v biu tng ban
u ca mt s hc sinh tiu
hc 9 tui ti Php sau khi c
hi "Trong ht u c g?".
- Trong ht u c nhiu ht
nh.
- Trong ht u c cy con vi
l v r.
- Trong ht u c cy u n
hoa v c nhiu hot ng khc.
- Trong ht u c nhiu ht
116
u nh c r.
- Trong ht u c nhiu ht
u nh
- Trong ht u c mt cy u
nh vi y thn, l, r.
Bc 3: xut cu hi v phng n th nghim
Gi s sau khi quan st nhanh hot
ng c nhn ca cc hc sinh trong
lp v hnh v biu tng ban u
"C g bn trong ht u?" Gio
vin chn c 9 hnh v khc nhau
nh hnh v nu bc 2. Mc d
cc hnh v khc nhau nhng tu
chung li gio vin c th gi
hc sinh thy c nhng im chung
trong quan nim ban u ca cc
em. C th l:
- Nhm biu tng 1: Hnh v ca
hc sinh 1,5,7,9 u cho rng trong
ht u u c nhiu ht u nh
khc.
- Nhm biu tng 2: Hnh v ca
hc sinh 2, 6, 8 c mt cy u con
vi y cc b phn.
- Nhm biu tng 3: Hnh v ca
hc sinh 3 cho rng trong ht u c
mt cy u con c y b phn
ang n hoa, ngoi ra cn c nhiu
ht u nh khc.
- Nhm biu tng 4: Hnh v ca
hc sinh 4 cho rng trong ht u c
Sau khi gip hc sinh so snh
v gi hc sinh phn nhm
cc kin ban u, gio vin
hng dn cc hc sinh t cc
cu hi nghi vn. C th trong
trng hp ang xt, hc sinh
c th a ra cc cu hi:
- C phi bn trong ht u c
nhiu ht u nh?
- C phi c mt cy u con
n hoa bn trong ht u?
- C phi trong ht u c nhiu
ht u nh c r?...
thy rng cc cu hi trn
l nhng nghi vn t nhng
im khc bit ca cc biu
tng ban u ni trn.
117
nhiu ht u nh ang mc r.
Lu : Cch nhm cc biu tng
trn y ch l mt phng n. C
th hc sinh ghp hnh v 4 vo
nhm cc hnh v 1, 5, 7, 9; hoc
nhm hnh v 3 vo nhm vi cc
hnh v 2, 6, 8 u chp nhn c.
Gio vin yu cu hc sinh xut
th nghim tm ti - nghin cu cho
cc cu hi xut pht t s khc
nhau ca cc biu tng ban u v
cu to bn trong ca ht u.
Hc sinh c th xut nhiu
phng n nh:
- B (m/ct i) ht u ra
quan st bn trong. (Lu nu
hc sinh dng nhng t ng
nh vy th gio vin nn chnh
li l TCH ht u ra quan
st ch khng phi
B/M/CT I v nu lm
nh vy s lm hng cc b
phn bn trong v s kh quan
st);
- Xem hnh v trong sch gio
khoa;
- Xem tranh v khoa hc chp
hnh cu to bn trong ht
u
Bc 4: Tin hnh th nghim tm ti - nghin cu
Gio vin kho lo nhn xt cc
kin trn u c l nhng c lp s
thc hin phng n tch ht u ra
quan st, tm hiu cu to bn
trong ca ht u. Lc ny gio vin
mi pht cho mi hc sinh mt ht
u (tng ng vi s lng hc
Hc sinh tin hnh th nghim
tch ht u quan st v ghi
chp vo v th nghim.
118
sinh trong mi nhm, c th tng 2,
3 ht d phng trong trng hp
hc sinh tch ht u khng thnh
cng); ng thi hng dn hc
sinh tch ht u pha lng ht (
trnh gy l mm pha bng ht
u). hc sinh tch ht u d
dng, gio vin phi ngm ht u
vo trong nc m (theo 2 si/3
lnh) mt m trc khi lm th
nghim (nhm lm ht u phnh to,
d bc).
Yu cu hc sinh v li hnh v
quan st v ch thch cc b phn
bn trong ca ht u. Nu hc sinh
cha ch thch ng cho hnh v
quan st th gio vin khoan vi
chnh sa thut ng.
Bc 5: Kt lun, hp thc ha kin thc
Sau khi c lp thc hin quan st,
v hnh, ch thch xong th gio
vin cho hc sinh quan st thm
mt tranh v phng to cu to bn
trong ht u c ch thch (phng
ln mn hnh bng my chiu hoc
treo tranh) hoc cho hc sinh quan
st hnh v trong sch gio khoa nu
c (phng php nghin cu ti
liu).
Lu : trong qu trnh hc sinh v
hnh v thc hin th nghim, nu
sch gio khoa c hnh v tng
ng th khng cho hc sinh m sch
Hc sinh quan st tranh v v
cu to bn trong ca ht u,
v li hnh v ghi ch vo v th
nghim. Lc ny hc sinh s t
iu chnh cc thut ng khoa
hc cn ch thch trong hnh v
m cc em lm cha ng.
119
gio khoa trnh vic cc em
khng quan st m ch sao chp li
hnh v trong sch ra v th nghim.
Gio vin gii thiu cu to bn
trong ca ht u vi hnh v khoa
hc c sn hoc hnh t v (nu
trng hp khng c tranh v in
sn). Gio vin lu hc sinh mt
s ch thch v thut ng khoa hc
trong qu trnh quan st, v tranh.
khc su kin thc cho hc sinh,
gio vin quay li cc biu tng
ban u trc khi hc kin thc ca
hc sinh cn lu trn bng cng vi
cc cu hi nghi vn bc 3
xut. Thng qua gio vin kho
lo nhn mnh cho hc sinh vi
hot ng th nghim m hc sinh
xut (tch ht u ra quan st)
chnh hc sinh c th tm ra cu tr
li cho cc cu hi nghi vn ng
thi ch cho cc em thy sau qu
trnh hc v cu to bn trong ca
ht u cc em c hnh v chnh
xc hn v cu to bn trong ca
ht u so vi cc hnh v biu
tng ban u.
Hc sinh i chiu li vi cc
biu tng ban u v cu to
bn trong ca ht u khc
su thm kin thc.
V li cu to bn trong ca ht
u vo v th nghim.

Bi 2: S BAY HI
1. Mc tiu bi hc
Sau bi hc, hc sinh:
- Gii thch c s bay hi,
120
- Nu c cc nhn t nh hng n tc bay hi
- Nu c mt s ng dng ca s bay hi trong cuc sng
hng ngy
2. Thit b dy hc
- Mt s a (nhm hoc s) nng, c kch thc khc nhau.
- Hp dng c: my sy tc, n, bt la, ming mt - m
siu tc;
- ng h bm giy,
3. Tin trnh dy hc c th
Hot ng ca gio vin Hot ng ca hc sinh
Bc 1: Tnh hung xut pht v cu hi nu vn
Gio vin gi li cho hc sinh thy
rng cc vt t nh qun o, bt
a... sau mt khong thi gian no
s kh. Ty tng iu kin c th
m cc vt b t c th kh nhanh
hay chm. T , gio vin nu cu
hi: Cn phi lm th no lm
mt vt b t kh nhanh hn?
Hc sinh lin h c vi
nhng hot ng din ra trong
cuc sng hng ngy nh phi
qun o, bt a, thc la...
t thc c vn m
gio vin nu ra l vt tr nn
kh khi nc t cc vt b t
bay hi i. Mun kh nhanh th
phi lm cho nc bay hi
nhanh.
Bc 2: Bc l biu tng ban u
Trong khi hc sinh vit ra cc kin
ca mnh v cch lm cho mt vt
b t kh nhanh, gio vin i
xung v quan st v th nghim
ca mt s hc sinh nm bt
nhanh cc quan nim ban u ca
hc sinh v s bay hi. Trong qu
trnh quan st, c gng nm bt
Hc sinh lm vic c nhn, ghi
nhng quan nim ca mnh v
cch lm cho mt vt kh
nhanh.
C th c mt s nhm quan
nim ban u nh sau:
- Phi em phi nng;
121
nhanh nhng quan nim khc bit
ca hc sinh, chn nhng hc sinh
c quan nim "sai" nhiu nht
yu cu ln trnh by trc, nhng
hc sinh c quan nim "ng" nht
cho trnh by sau.
- C th dng qut in qut;
- Cn phi cng rng vt ra nh
khi phi qun o;
- Cn phi tri mng ra nh
phi thc, rm;
- Phi xp t rung ln thnh
lung cao...
Bc 3: xut cu hi v phng n th nghim
T chc cho hc sinh nu cc quan
nim ban u v tho lun. Ch
lm cho hc sinh pht hin c cc
im quan trng trong cc cch lm
khc nhau:
- Phi nng ngha l lm nng vt;
- Tri rng vt ra nh phi qun o,
phi thc la... l lm tng din tch
tip xc ca vt vi khng kh;
- Qut vo vt cng tng t nh
phi vt trc gi.
T cc quan nim ban u, hc
sinh a ra cc cu hi nh:
- Liu c phi khi nhit cao
th nc bay hi nhanh hn
khng?
- Liu c phi khi mt thong
cng rng th nc bay hi
cng nhanh?
- Liu c phi khi c gi th
nc s bay hi nhanh hn?

Gio vin yu cu hc sinh xut
cc phng n th nghim nhm tm
kim cu tr li cho cc cu hi m
hc sinh nu ra bng cch nu cc
cu hi:
- Theo cc em, lm th no c th
kim tra xem nhit c nh hng
n tc bay hi ca nc hay
khng?
- Theo cc em, ta c th kim tra
xem gi c nh hng n tc
Hc sinh xut cc phng n
th nghim:
- Ly hai lng nc bng
nhau, mt lng nc ngui v
mt lng nc nng t m
siu tc, cho vo hai ci a
ging nhau, xem nc ci no
bay hi ht trc.
- Ly hai lng nc bng nhau
(nc nng t m siu tc) cho
vo hai ci a ging nhau, t
122
bay hi ca nc bng cch no?
- Lm th no kim tra xem
rng ca mt thong c nh hng
n tc bay hi ca nc?
mt trong hai a trc qut
in v ch xem nc a no
bay hi ht trc.
- Ly hai lng nc bng nhau
(nc nng t m siu tc)
vo mt ci a nh v mt ci
a ln, ch xem nc u
bay hi ht trc.
Bc 4: Tin hnh th nghim tm ti - nghin cu
Gio vin pht cho hc sinh cc
dng c th nghim:
- Mt chai nc lc v ng ong c
vch chia ;
- Mt s a s hoc nhm: 2 ci
nh ging nhau v mt ci ln;
- n cn, qut in.
Yu cu hc sinh tin hnh th
nghim, v hnh b tr th nghim v
ghi cc kt qu th nghim vo v
th nghim.
Trong qu trnh hc sinh lm th
nghim, gio vin i n tng nhm
gip hc sinh khi cn, quan
st nhanh v th nghim ca hc
sinh nm bt cc kt qu th
nghim. a ra nhng gi , hng
dn cn thit cc nhm i ng
hng, tuy nhin khng lm gip
hc sinh.
Hc sinh tin hnh th nghim
theo nhm nh.
TN1: Kim nghim s ph
thuc ca tc bay hi vo
nhit ca cht lng.
TN2: Kim nghim s ph
thuc ca tc bay hi vo
gi.
TN3: Kim nghim s ph
thuc ca tc bay hi vo
mt thong.
Ghi cch tin hnh cc th
nghim v kt qu tng ng
vo v th nghim.
Mi nhm ghi cch lm th
nghim v kt qu th nghim
ln t giy A0 bo co v
tho lun.
Bc 5: Kt lun, hp thc ha kin thc
Gio vin yu cu cc nhm hc i din cc nhm hc sinh bo
123
sinh bo co kt qu th nghim v
tho lun. C th yu cu mi nhm
ghi kt qu th nghim ca nhm
mnh vo t giy A0 treo ln v
so snh.
Nu cc cu hi hc sinh gii
thch thm v cc kt qu th
nghim thu c.

co kt qu th nghim ca
nhm mnh, tr li cc cu hi
ca nhm bn.
Ghi chp cc kt lun v kin
thc sau khi thng nht chung
ton lp.


PHIU TNG KT KIN THC
1. S bay hi
- S bay hi l hin tng nc bin thnh hi nc.
- Khng phi ch nc mi bay hi, mi cht lng u c th bay hi.
2. Cc yu t nh hng n s bay hi
Tc bay hi ca mt cht lng ph thuc vo: Nhit , gi v din
tch mt thong ca cht lng.
Gio vin pht cho hc sinh phiu
tng kt kin thc. Giao cho hc
sinh tip tc tm hiu v ng dng
ca s bay hi trong cuc sng.
Nhn cc phiu tng kt kin
thc v dn vo v th nghim.
Lm bo co v vic tm hiu
cc ng dng ca s bay hi.

Bi 3: LC Y C SI MT V S NI
1. Mc tiu bi hc
Sau bi hc, hc sinh:
- Pht biu v vit c biu thc lc y c si mt trong cht
lng,
- Nu c iu kin mt vt chm, ni, l lng trong cht lng,
124
- Xc nh c ln ca lc y c si mt khi mt vt ni
trn mt thong ca cht lng.
2. Thit b dy hc
- B th nghim v lc y c si mt;
- Bng bn: 3 qu;
- Bnh thy tinh 500 ml;
- Xi lanh v kim tim.
3. Tin trnh dy hc c th
Hot ng ca gio vin Hot ng ca hc sinh
Bc 1: Tnh hung xut pht v cu hi nu vn
Gio vin gi li cho hc sinh thy
rng khi th cc vt vo nc ta
thng thy c vt th chm vo
trong nc nhng c vt th li ni
trn mt nc. Yu cu hc sinh ly
mt s v d trong thc t v cc vt
ni/chm trong nc v nu cu hi:
Vi iu kin no th mt vt chm
trong nc? Vi iu kin no th
mt vt ni trn mt nc?
Hc sinh nu c mt s v d
trong thc t nh:
- Hn (si, gch) chm trong
nc;
- Tu, thuyn, xung ni trn
mt nc;
- Ci l, ming bc ni trn mt
nc;
...
Bc 2: Bc l biu tng ban u
Trong khi hc sinh vit ra cc kin
ca mnh v iu kin chm/ni ca
mt vt, gio vin i xung v quan
st v th nghim ca mt s hc
sinh nm bt nhanh cc quan
nim ban u ca hc sinh v s
chm, ni ca cc vt. Trong qu
trnh quan st, c gng nm bt
nhanh nhng quan nim khc bit
Hc sinh lm vic c nhn, ghi
nhng quan nim ca mnh v
iu kin vt ni/chm trong
nc.
C th c mt s nhm quan
nim ban u nh sau:
- Vt nng th chm, vt nh th
ni;
125
ca hc sinh, chn nhng hc sinh
c quan nim "sai" nhiu nht
yu cu ln trnh by trc, nhng
hc sinh c quan nim "ng" nht
cho trnh by sau.
- Vt ngm nc th chm, vt
khng ngm nc thi ni;
- Vt c th chm, vt rng th
ni;
Vt c y hp th chm, vt c
y rng th ni.
...
Bc 3: xut cu hi v phng n th nghim
T chc cho hc sinh nu cc quan
nim ban u v tho lun. Ch
lm cho hc sinh pht hin c
nhng mu thun nh:
- C vt rt nng nhng vn ni,
ngc li c khi vt rt nh th li
chm;
- Cc vt ni lun c mt phn b
ngp trong nc. Vt cng nng th
phn b chm vo nc cng nhiu;
- Cc vt ni c th nm cn bng
trn mt nc.
T cc quan nim ban u, hc
sinh a ra cc cu hi nh:
- Lc "" cho cc vt ni trn
mt nc c lin quan g n
phn vt b ngp trong cht
lng khng?
- Vi cc vt b chm vo trong
nc th c lc "" nh i
vi cc vt ni khng?

Gio vin yu cu hc sinh xut
cc phng n th nghim nhm tm
kim cu tr li cho cc cu hi m
hc sinh nu ra bng cch nu cc
cu hi:
- Theo cc em, lm th no c th
kim tra xem lc "" ca nc c
ph thuc g vo phn vt b ngp
trong nc hay khng?
- Theo cc em, ta c th kim tra
Hc sinh xut cc phng n
th nghim:
- Tm hiu xem phn b ngp
ca vt trong nc ph thuc
th no vo trng lng ca
vt, dng qu bng bn, bm
dn nc vo trong v th ln
mt nc quan st phn b
ngp vo trong nc.
- tm hiu xem c lc no
126
xem vt b ngp trong nc c chu
tc dng ca lc "" nh trng
hp vt ni hay khng bng cch
no? Nu c lc th c th o
c ln ca n khng v o
bng cch no?
tc dng ln vt ngp trong
nc hay khng v nu c th
ln bng bao nhiu, dng
lc k treo vt vo o trng
lng khi ngoi khng kh,
sau nhng vt ngp vo
nc v quan st s ch ca lc
k.
Bc 4: Tin hnh th nghim tm ti - nghin cu
Gio vin pht cho hc sinh cc
dng c th nghim:
- Mt s vt nh: hn si, ming
st, ming bc hoc nt nha...;
- Bng bn (3 qu);
- Xi lanh c kim tim;
- B th nghim lc y c si mt
gm: Bnh chia ; Bnh trn; Lc
k v gi th nghim; Vt hnh tr
c vch chia; Cc nha hnh tr
cng th tch vi vt c vch chia.
Yu cu hc sinh tin hnh th
nghim, v hnh b tr th nghim v
ghi cc kt qu th nghim vo v
th nghim.
Trong qu trnh hc sinh lm th
nghim, gio vin i n tng nhm
gip hc sinh khi cn, quan
st nhanh v th nghim ca hc
sinh nm bt cc kt qu th
nghim. a ra nhng gi , hng
dn cn thit cc nhm i ng
hng, tuy nhin khng lm gip
Hc sinh tin hnh th nghim
theo nhm nh.
TN1: - Th cc qu bng bn
vo nc trong bnh chia ,
quan st v nh du phn b
ngp vo nc.
- Dng xi lanh bm mt t nc
vo mt trong cc qu bng bn
ri th vo nc, quan st v
nh du phn ngp trong
nc.
- Bm dn nc vo trong qu
bng v lp li th nghim,
quan st, ghi li kt qu v
nhn xt.
TN2: - Treo qu nng hnh tr
c vch chia vo lc k (treo
trn gi th nghim) o trng
lc ca n ngoi khng kh, ghi
li kt qu o.
- Gi nguyn vt trn lc k,
th cho vt ngp dn vo trong
nc, c s ch ca lc k
127
hc sinh. tng ng, ghi li kt qu v su
ra lc y ca nc tc dng
ln qu nng.
Bc 5: Kt lun, hp thc ha kin thc
Gio vin yu cu cc nhm hc
sinh bo co kt qu th nghim v
tho lun. C th yu cu mi nhm
ghi kt qu th nghim ca nhm
mnh vo t giy A0 treo ln v
so snh.
Nu cc cu hi hc sinh gii
thch thm v cc kt qu th
nghim thu c.
i din cc nhm hc sinh bo
co kt qu th nghim ca
nhm mnh, tr li cc cu hi
ca nhm bn.
Ghi chp cc kt lun v kin
thc sau khi thng nht chung
ton lp.
PHIU TNG KT KIN THC
1. Lc y c si mt
- Mt vt nhng trong cht lng b cht lng tc dng mt lc y
hng t di ln trn, gi l lc y c si mt.
- ln ca lc y c si mt t l thun vi th tch ca phn cht
lng b vt chim ch.
- Ngoi ra, c th chng minh c lc y c si mt ph thuc vo
bn cht ca cht lng, c th l trng lng ring ca cht lng.
- Cng thc tnh lc y c si mt l: F
A
= d.V
(d.V chnh l trng lng ca cht lng b vt chim ch. S dng b
th nghim cho, em hy xut phng n th nghim nhm kim
nghim li cng thc ni trn)
2. iu kin chm/ni ca mt vt
- Khi b ngp hon ton trong cht lng, nu lc y c si mt nh
hn trng lc tc dng ln vt th vt s chm trong cht lng, nu lc
y c si mt ln hn trng lc th vt s ni ln mt cht lng.
- Khi ni trn mt cht lng th lc y c si mt ( ln ch cn
128
bng trng lng ca phn th tch cht lng b vt chim ch) cn
bng vi trng lc tc dng ln vt.
- Trng hp c bit, nu khi vt b ngp hon ton trong cht lng
m lc y c si mt ng bng trng lc tc dng ln vt th vt s
l lng trong cht lng. Khi , trng lng ring ca cht lm vt
ng bng trng lng ring ca cht lng.
- T suy ra:
Khi d
v
> d
cl
th vt chm
Khi d
v
< d
cl
th vt ni
Khi d
v
= d
cl
th vt l lng
Gio vin pht cho hc sinh phiu
tng kt kin thc. Giao cho hc
sinh tip tc xut phng n th
nghim nghim li cng thc
tnh lc y c si mt v tm cch
lm cho qu bng bn l lng trong
nc.
Nhn cc phiu tng kt kin
thc v dn vo v th nghim.
xut phng n th nghim
v chun b cho bui thc hnh
tip theo.











129
TI LIU THAM KHO
1. Hng Tr, Cc kiu t chc dy hc hin i trong dy hc
Vt l trng ph thng, NXBHSP, 2011.
2. Nguyn Vinh Hin, Hot ng quan st v th nghim trong dy v
hc thc vt hc trung hc c s, NXBGD, 2006.
3. Nguyn Xun Thnh (ch bin), Nng cao hiu qu s dng thit b
dy hc v ti liu b tr trong phng php dy hc tch cc, Ti
liu tp hun gio vin, D n gio dc THCS vng kh khn nht,
B Gio dc v o to, 2011.
4. Bi Phng Nga (ch bin), Hc tch cc, Ti liu tp hun gio
vin, D n gio dc THCS vng kh khn nht, B Gio dc v o
to, 2011.
5. Website: http://lamapvietnam.edu.vn/lamap/index.php
6. Website: http://www.lamap.fr/
130