I.Khi nim giao tip 1. nh ngha Giao tip l hnh thc c trng ca con ngi vi con ngi m qua ny sinh s tip xc tm l v c biu hin cc qu trnh trao i thng tin, nhn xt, rung cm, nh hng v tc ng qua li ln nhau. Nh vy, c th thy rng giao tip chnh l hot ng xc lp v vn hnh cc quan h ngi - ngi, thc hin ho cc quan h gia ch th ny vi ch th khc 2. Chc nng Xt v phng din tm l hc, giao tip c hai chc nng c bn sau: - Chc nng thng bo: l cc chc nng giao tip phc v theo nhu cu chung ca x hi hay theo nhm ngi. - Chc nng tm l x hi: l chc nng phc v cho nhu cu ca tng thnh vin trong x hi, thc hin nhu cu cu bn thn vi ngi khc. 3. Phn loi C nhiu cch phn loi giao tip. a. Theo phng tin giao tip, c th c cc loi giao tip sau: - Giao tip vt cht: giao tip thng qua hnh ng vi vt th. - Giao tip bng tn hiu phi ngn ng nh giao tip bng c ch, iu b, nt mt. - Giao tip bng ngn ng (ting ni, ch vit). y l hnh thc giao tip c trng ca con ngi, xc lp v vn hnh mi quan h ngi - ngi trong x hi. b. Theo khong cch, c th c hai loi giao tip c bn: - Giao tip trc tip: giao tip mt i mt, ch th trc tip pht v nhn tn hiu vi nhau. - Giao tip gin tip: qua th t, c khi qua ngoi cm, thn giao cch cm. c. Theo quy cch, ngi ta chia giao tip thnh hai loi: - Giao tip chnh thc: giao tip nhm thc hin nhim v chung theo chc trch, th ch, quy nh. - Giao tip khng chnh thc: l giao tip gia nhng ngi hiu r v nhau, khng cu n th thc, m theo kiu thn tnh, nhm mc ch chnh l thng cm, ng cm vi nhau. Cc loi giao tip trn lun tc ng qua li, b sung cho nhau, lm cho mi quan h giao tip ca con ngi v cng a dng v phong ph. II. Giao tip bng ngn ng 1. Khi nim chung v giao tip v li ni Cng vi yu t hot ng, trc ht l lao ng, ngn ng l mt trong nhng yu t quyt nh qu trnh pht trin ca lch s loi ngi v s pht trin ca mi c nhn. Nh ngn ng m con ngi thit lp s giao tip vi nhau bng ngn ng. Trong giao tip, con ngi s dng cc phng tin ngn ng v phng tin phi ngn ng. Trong phng tin ngn ng l ch yu. trc khi bn n cc vn c th trong giao tip s phm, chng ta hy thng nht mt s khi nim c bn lin quan n ngn ng. 1.1 Khi nim ngn ng Ngn ng gn lin vi cuc sng con ngi nh cm n nc ung, khng kh th. Ai cng s dng ngn ng, song xc nh th no l ngn ng qu khng phi l d. Ngn ng l h thng tn hiu dng t duy v giao tip x hi. Nh vy, khi ni n ngn ng cn phi ch n cc c im sau: Tnh h thng ca ngn ng: Ngn ng l mt h thng phc tp, bao gm nhiu h thng thnh vin cc cp khc nhau. Cc yu t tiu biu ca h thng ngn ng l cc n v nhiu cp khc nhau: m v, hnh v, t, cu, on vn, vn bn. Cc n v c t chc, sp xp thnh mt chnh th bng nhiu mi quan h khc nhau (cu trc ca h thng). l cc quan h: quan h ngang (tuyn tnh), quan h dc (hnh tuyn), quan h cp (quan h bao hm v quan h thnh t).... Tnh tn hiu: Ngn ng c chc nng ch yu lm cng c giao tip v t duy. m nhn chc nng ny, ngn ng c to thnh bi cc tn hiu. Tn hiu ngn ng gm hai mt: ci biu hin (hnh thc) v ci c biu hin (ni dung ngha). Hnh thc ca tn hiu ngn ng l m thanh v ch vit. Ni dung ngha ca tn hiu ngn ng chnhl ng ngha ca chng. Trong ngn ng, n v tn hiu tiu biu nht l t. T c hnh thc (m thanh, ch vit) v c ngha (tn gi, quan nim, sc thi tnh cm cm xc...). Ngn ng l phng tin giao tip v t duy. Chnh v tho mn chc nng ny m ngn ng hnh thnh v pht trin. Loi ngi c nhiu ngn ng khc nhau: ting Anh, ting Php, ting Nga.... Mi dn tc c ngn ng ring giao tip gia cc thnh vin v phc v cho qu trnh t duy. 1.2 Khi nim li ni Li ni l sn phm c to ra trong qu trnh giao tip bng ngn ng ca mi c nhn. C li ni ming (m thanh) v li ni vit (ch vit). Bi li ni l s vn dng ngn ng nn n phi tun theo cc quy lut chung ca ngn ng. C vy, cc thnh vin trong cng ng mi hiu c nhau. Bi li ni cn l sn phm ca c nhn nn n cn mang cc du n ca c nhn (trnh , thi quen, trng thi cm xc...). Mt khc, ngi ta giao tip vi nhau cng nh li ni, ni mt cch khc, li ni va l sn phm li va l phng tin giao tip. 1.3 Hot ng giao tip bng ngn ng Hot ng giao tip l hot ng c trng ca con ngi, nhm trao i thng tin, t tng, tnh cm v to lp cc mi quan h. Hot ng giao tip gm hai hot ng tng tc: tip nhn li ni v to lp li ni. Phng tin ch yu hot ng giao tip l ngn ng. Ngoi ra, trong giao tip ngi ta cn c th kt hp s dng cc phng tin phi ngn ng (nt mt, c ch, iu b...). Nh hot ng giao tip m con ngi hiu nhau, cng thng nht ch v hnh ng. Giao tip l hot ng bo m cho mi hot ng khc ca con ngi c tin hnh thun li, t kt qu. 2. Ngn ng bn trong v ngn ng bn ngoi Tu tc dng v biu hin, ngn ng chia lm hai loi: ngn ng bn ngoi v ngn ng bn trong. 2.1 Ngn ng bn trong Ngn ng bn trong l dng c bit ca ngn ng, l loi ngn ng cha bc l ra ngoi bng cc phng tin vt cht. ngn ng bn trong l v t ng ca t duy, ca thc. ngn ng bn trong c c im l khng pht thnh ting, bao gi cng dng rt gn. khi chng ta thm ngh trong c hay c sch bng mt th nhanh hn nhiu khi phi ni hay vit ra. Ngn ng bn trong tht s dnh cho bn thn mnh. Ngn ng bn trong ng vai tr rt quan trng v n l phng tin ca hot ng nhn thc, l phng tin iu chnh tnh cm v ch ca con ngi, ng thi n l phng tin t gio dc (t nh thm mnh hnh ng th no cho ng l phi). 2.2 Ngn ng bn ngoi Ngn ng bn ngoi l dng ngn ng c th hin tng minh ra bn ngoi bng m thanh hoc ch vit tin hnh giao tip gia cc ch th. Ngi ta chia ngn ng bn ngoi thnh hai dng: ngn ng ni v ngn ng vit. a) Ngn ng ni: l ngn ng c hng vo ngi khc, c biu hin bng m thnh v c tip nhn bng thnh gic, gm ngn ng i thoi v ngn ng c thoi. - Ngn ng i thoi l ngn ng c din ra mt ngi vi mt hay mt s ngi khc, trong khi ngi ny ni th ngi khc nghe v ngc li. Do i thoi trc tip mt i mt nn ngoi vic s dng phng tin ngn ng cn c nhng phng tin phi ngn ng. V vy, trong qu trnh giao tip, ch th phi bit cch din t bng li ni v phi bit nghe, bit theo di trn nt mt, c ch ca ngi giao tip, phn on tm trng ca ngi v t iu chnh tm l ca mnh. - Ngn ng c thoi l ngn ng m ngi ni cho mt hay s ng ngi nghe m khng c chiu ngc li mt cch trc tip. Ngn ng ny i hi ngi ni phi c s chun b trc v dn , ni dung v phi tm hiu v c im trnh , tng lp x hi la tui... ca i tng s nghe mnh ni. V ngn ng pht i ch c mt chiu t ngi ni nn ngn ng phi c gt gia cho chnh xc, r rng, phi ng quy tc ng php v phi c s tp trung ch c hai pha ngi ni ln ngi nghe. V d, li pht biu ca i biu trong bui mit tinh, li ni ca pht thanh vin trn i truyn thanh v truyn hnh, bi ging l thuyt ca gio vin ln lp.... b) Ngn ng vit Ngn ng vit ra i mun hn ngn ng ni, biu hin bng ch vit v c thu nhn bng th gic. Ngn ng vit c c im ring l ngoi yu cu cht ch v ng php cn c yu cu v chnh t v cng chia thnh ngn ng i thoi v ngn ng c thoi (c sch, bo). Thng thng, nu so snh vi ngn ng ni th ngn ng vit cho php lin lc vi nhau gia con ngi vi nhau trong nhng khong cch rt ln v khng gian v thi gian. Tuy nhin, nh c cc phng tin k thut hin i, ngy nay ngn ng ni cng c th gip con ngi lin lc vi nhau nhng khong cch rt xa. Cui cng, ngn ng bn ngoi v ngn ng bn trong c mi quan h cht ch vi nhau. 3. Cc chc nng ca ngn ng trong giao tip Ngn ng ni chung thc hin ba chc nng: thng bo, din cm v tc ng trong , chc nng tc ng tu thuc hiu qu ca vic thc hin hai chc nng trn. Chc nng din cm rt phong ph. Ngn ng dng din t cm xc, tnh cm, mun, ch.... ngi ta phn bit nhng phng tin din cm t vng, ng ngha v c php. - din cm bng t vng, ngi ta s dng cc t ng nh: nh, nh, , nh, c, hay, i ch, r kh.... - Din cm ng ngha l cch ni n d, nhn ho, thm xng, php ni gim nh.... V d: tc gi Ch Lan Vin t u "Hoa ngy thng" cho cun sch ca mnh l dng php n d ni ln nhng g ti p ca cuc sng bnh thng. - Din cm c php l cc cch xy dng cu sao cho t mc ch din cm. Ngi ta phn bit kiu cu c bn, ch ng - v ng (phng tin c php trung ho) vi kiu cu rt gn, cu m rng thnh phn, cu c o trt t t, cu dng ip ng.... V d: Rt p hnh anh lc nng chiu (T Hu) Chi, Ku, m, , Thi, Bch, Cng chn. Cng tay. Nh ma vo u. Nh ma vo lng. Nh ma vo chn n.(Nguyn Cng Hoan). Vic s dng nhng cu ngn, t t ng, nhiu cu ngn ni tip to nn mt nhp iu dn dp, mnh m. Gio vin t nhng cu ngn gn, kt hp vi vic s dng nhng t tnh thi ng vin hc sinh s to mt khng kh hc tp tch cc v ho hng. Cc yu t ch yu quy nh vic la chn ngn ng l: - Quan h vai gia nhng ngi i thoi, nh quan h thy tr, cha m - con ci, nam n.... - Hon cnh giao tip, bao gm nhng yu t nh khng gian (giao tip cng s, gia nh), thi gian, hon cnh tm l x hi. Ngi ta cn phn bit hon cnh c tnh cht nghi thc (nghim tc, trang trng) v hon cnh khng c tnh cht nghi thc (t do, thoi mi). Giao tip gia nhng ngi thuc quan h khng ngang vai thng theo hon cnh nghi thc. Nhn thc c hon cnh giao tip cng l nhn t c tc ng quan trng n mc ch giao tip. Ta cn cn nhc, c vic ni ra c trc m ng, c vic phi ni ring vi ngi cn nghe, vic quan trng nn ni lc ngi cn nghe ang thoi mi. - Mc ch giao tip. Vic trnh by v bo v cng trnh khoa hc, vic son tho mt vn bn hnh chnh cng v i hi ngn ng s dng phi c la chn theo cc yu cu c trng ca phong cch chc nng. - Trnh ca ngi s dng ngn ng trong giao tip s m bo cho vic din t bng ngn ng c r rng, d hiu, thch hp vi trnh ngi nghe, din t c ng nhng thi , tnh cm mnh mun th hin. - Cc c im nhn cch ca ngi giao tip th hin quan nim v chun mc ng x, v o l ngh nghip. 4. Ngn ng tnh thi trong giao tip Theo Nguyn Ngc Trm, trong ngn ng c hai loi mnh , mt loi l mnh c gii, ch cch ni thng, ni v mt (ti khng cho, ti ct), mt loi l mnh tnh thi, ng t tnh thi, nhm th hin tm l - tnh cm ca ngi pht ngn. t chi c th din t bng hai cch. - Ti khng th lm theo yu cu ca anh. - Ti rt tic khng th lm theo yu cu ca anh. Cch th hai th hin s t chi vn mnh, c tnh cm. V d: - Rt mng l hm nay em tr li lp hc. - Ti e rng nh gi nh th cha tho ng. - Ni dung tt, ch tic thi gay gt. - Tht khng ng anh y cn sng. Nhng ng t tnh thi, mnh tnh thi gip ta biu l thi , tnh cm ca mnh i vi ni dung thng bo. S phn tch ng ngha hay s phn tch tc ng ng dng trong cc trng hp ny l tm hiu xem tc ng m ngi ni mun to ra ngi nghe l g ng v mt tm l - tnh cm. V d: Thay v ni: "Hng, hy c!", c gio ni: "C mi bn Hng no." T "bn" gip c gio nhp vai vi hcinh, th hin s thn mt, t "no" c chc nng biu cm ng vin. C th ph bnh mt cch hi hc, ng vin kho lo. V d: "Thnh, a tay c xem no! Tay chn mt mi khng ra, c khi thnh con chut cng mt thi." C nhng cu c s dng th hin mt thi cng rn: "Ch ch vo sch! C gi khng c tip c bn l c cho 1 im y!". 5. S dng hin ngn v hm ngn trong giao tip Hong Tu (1991) trong bi "Hin ngn v hm ngn" nu ln hai cch s dng ngn ng trong giao tip. Cng mt cu ni, tu theo bi cnh hay tnh hung m l hin ngn hay c c hm ngn. Hin ngn l li ni c ngha biu hin trc tip ra ngoi, cn hm ngn l li ni c ngha n bn trong, i hi ngi nghe phi c gng hiu, gii m. V d: phng hp, A ni: "Nng qu!". B ni " nng tht!" Cu ni ca A y l cu ni hin ngn. nh ca B, A ni: "Nng qu!". B:"C chai bia y". Cu ni ca A y va l hin ngn va l hm ngn ( ni: "Cho ci g ung i!"). Nh vy, n , n ngha ph thuc vo tnh hung, i hi phi c s gii m c bit, v ngoi m ngn ng cn c m tm l x hi. Theo Paul Grice, ni mt cch hin ngn l "ni iu g " v ni mt cch hm ngn l "lm cho ai ngh ti iu g ". Theo Ducrot, hin ngn l "ci ngi ta ni ra" v hm ngn l "ci ngi ta mun ni m khng ni ra". 6. Nhng c im c nhn v ngn ng trong giao tip * Nhng c im c nhn ngn ng c th hin thnh phong cch ngn ng ca tng ngi. V ni chung, ngn ng th hin ni tm ca con ngi nn gia nhn cch v phong cch ngn ng c mi quan h cht ch. * Qua phong cch giao tip bng ngn ng, ta c th phn bit nhng loi tnh ngi. V d nh: - Tnh ci m l s th hin mnh m nhu cu giao tip. ngi c c im ny thng hay giao du tip xc, trao i tm t tnh cm vi nhng ngi khc v thng c s phong ph v ni tm. - Tnh kn o, thng bc l tm t tnh cm, kinh nghim vi ngi khc, nhu cu giao tip khng ln hoc khng quen tip xc vi nhiu ngi. - Tnh ni nhiu, th hin ch khng kim ch c hot ng ngn ng, ni nhiu v khng c s la chn cn thit, ng thi khng nghe c li ca i tng giao tip vi mnh. - Tnh hng bin, th hin c im ni bt l s thng nht gia ngh v li ni, mc ch giao tip c th hin mt cch r rng, sinh ng, giu hnh nh, y sc thuyt phc trong li ni. * Mt khc, do nhng c im ngh nghip m hnh thnh nn nhng phong cch ngn ng ring bit nh: - Phong cch khoa hc; - Phong cch hnh chnh t chc; - Phong cch vn ngh. III.Giao tip phi ngn ng 1. nh ngha S giao tip phi ngn ng c bc s Nguyn Khc Vin nh ngha nh sau: Giao tip phi ngn ng l nhng biu din thng qua c th, nh c ng, t th, hoc mt s vt gn lin vi thn th nh m, o, hoc thng qua vic to ra nhng khong cch gn xa gia ngi ny v ngi khc. 2. Tnh cht - Khngdng li ni v ch vit, m dng cc phng tin phi ngn ng phong ph a dng. - tr em, khi cha bit ni l s giao tip phi ngn ng hay tin ngn ng. - cc ng vt l giao tip phi ngn ng. 3. S giao tip tin ngn ng Bo thai c th nghe c khong su thng, nhn ra ging ni ca m. Bi vy, b nem nn ni chuyn v ht ru vi bo thai trong bng m. Khi tr ra i, tr c th nhn ra c ging ni ca m v nhng li m thng ru. Tr s sinh mun trao i thng tin v c gng bt chc iu b c ng mi ming ca ngi ln khi tr v ngi ln nhn nhau chm ch. s giao tip u tin, khng li, hay tin ngn ng l iu cc k quan trng cho vic pht trin ngn ng v thit lp mi quan h m con. No ca tr s sinh c vng ni v vng hiu li ni. Hai vng ny hot ng c lin quan n tr nng, v iu ny ph thuc vo vic cha m thit lp mi quan h tr chuyn vi tr c phong ph hay khng. Mun pht trin ngn ng, tr cn c 3 iu kin: - H thng c trong khoang ming pht trin hon thin. tr tip thu v vui chi vi ngi ln qua nhng hot ng nh hn, ngm, thi, lm hot ho h thng c trong khoang ming. - Thnh gic hot ng tt. Thng qua quan h vi ngi ln, tr hiu c m thanh, ngn ng v bt chc (bp b), phn bit nhng m thanh khc nhau. - Tip xc vi ngi ln. khng kh giao tip tnh cm vi tr trong gia nh hay bt c u tr c mt l iu rt cn thit. V mt th gic, ngay t tun u tin tr chm ch theo di mt ngi, thch nhn nhng vt gn v nhng ngn tay ca mnh. Lc 6, 7 thng, tr c th chm ch nhn vo nhng vt khc nhau v nhn tt mi vt. Lc 8 - 10 thng, khi ngi, tr c th quay u v nhng mt ln, xung m khng b mt thng bng. Mt iu cn ch l nu tr s sinh c gng trao i thng tin vi ngi ln m ta khng p li nhng tn hiu ca tr th nhu cu giao tip khng c tho mn, v tr c th s gp nhiu kh khn trong vic hc c, hc vit v giao tip sau ny. IV. M hnh giao tip 1. Perdonice v cng s (1963) a ra s n gin ca mt h thng giao tip nh sau:
S trn cho ta thy giao tip l mt s trao i hai chiu, mt qu trnh khp kn. Ngi ni bao gi cung lng nghe bn pha ngi nghe kp thi iu chnh s pht tn ca mnh, lm cho ngi nghe c th hiu c mt cch y v chnh xc cc thng tin mnh pht ra. Tc gi gii thch thm nh sau: - V b pht: cc thng tin gm cc du hiu (ngn ng, du hiu cn ngn ng, phi ngn ng) phi c m ho. Ci gi mang thng tin, trong trng hp li ni l cc sng m; trong trng hp ch vit l cc ch. - V mi trng truyn thng: trong trng hp hai ngi i thoi trc tip th mi trng l khng kh. Khng kh l gi mang phn vt l ca thng tin (cc sng m). N phi c kh nng truyn cc thng tin vi s lm ln ti thiu. Bu khng kh nng qu (ti 32 o C) hoc c nhiu ting n (t trn 60 decibels) trong mi trng truyn thng s to ra nhiu,lm nh hng n s tip thu thng tin. - V b thu: B thu phi c kh nng hiu thng nht vi b pht v m s dng trong bn thng ip, cho thng tin khng nhng c nhn m c hiu chu o, to ra hiu qu mong i ca s giao tip. 2. Thines v cng s (1975) a ra s phc tp hn sau y:
M hnh ny nu bt ln yu t knh, tc l con ng lin lc gia b thu trong giao tip. V vy c vn t chc knh cho con ng lin lc thc hin c phn nhim v ca n trong giao tip. V d: knh giao tip l th gic trong vic giao tip dy hc. Lm th no cho hc sinh nhn r c cc ch vit trn bng B pht B thu Mi trng truyn thng B pht M ho Knh Gii m B thu en? Khoa hc thng tin a ra hai cng thc sau v ch vit ca gio vin trn bng en: Cng thc 1: a 200 cm x
Trong : - a l cao ch vit trn bng en. - x l khong cch t mt hc sinh ngi bn cui ti bng en, tnh bng cm. Nu khong l 600cm th a phi l: a = 200 600cm = 3 cm. Cng thc 2: y = 0.5x + 3 (cm) Trong : - y l cao ch vit trn bng ca gio vin - x l s mt d so vi chiu di thc t t mt hc sinh ngi bn cui ti bng en. Gi s, gio vin dy mt lp ghp, hc sinh ngi bn cui cch bng 10 mt th: x = 10 - 6 = 4 (6 mt l di chun ca mt lp hc bnh thng). Nh vy, cao ch vit ca gio vin trong trng hp ny l: y = 0.5 x 4 +3 = 5 cm 3. Shannon k s vin thng (1947) vn dng l thuyt thng tin v xut m hnh:
M hnh nu vai tr trung tm ca bn thng ip. Bn thng ip phi c cu trc nh th no n ti c b thu vi hiu qu cao nht. Ni khc i, ni Knh Thng ip Gii m B thu M ho B pht dung li ni, ni dung bi ni, bi vit phi c xy dng bng nhng t ng g, nhng cu trc ng ngha g, nhng cu trc c php no t hiu qu ti u. S cng nu ln mi quan h gia knh v bn thng ip. Nu l knh ngn ng th bn thng ip phi c xy dng khc vi trng hp knh ngn ng vit. 4. Lasswel (1948) a ra mt m hnh giao tip trong , ngoi yu t ni dung bn thng ip v yu t knh, ng cn a vo m hnh yu t nh hng hay hiu qu cn t ca s giao tip:
Yu t hiu qu cn t quan trng, n chi phi cch xy dng bn thng ip. V d: nh tm l tr liu khi tip xc vi thn ch th nn dng cu trc ng ngha no, dng cch ni ch r hay cch ni gi, ni v v mt s vt cho thn ch c th hiu theo nhiu cch v chn ly cch hiu thch hp vi mnh, nh vy c th khuy ln trong tm t ca h nhng yu t c li cho vic tho g nhng vng mc tn ng lu cha c gii to. 5. Weaver, nh ngn ng hc (dn theo Gruere, 1982), a vo m hnh giao tip nhng yu t nh: ngun thng tin phn bit vi b pht, ting n ng ngha trong bn thng ip, ngun "ting n" gy ra s chnh lch gia thng tin pht i v thng tin thu c, b thu ng ngha.
M hnh ny s dng cho nhng s giao tip quan trng nh ngoi giao, giao tip nhm xy dng nhng hp ng kinh doanh. - Ngun thng tin l ni sinh ra thng ip truyn i, do mt nhn vt quan trng son tho. B pht Ni dung Knh B thu Hiu qu
Ngun thng tin
Ni nhn Bn thng ip Ting n ng ngha
B pht Ngun ting n
B thu B thu ng ngha - Bn thng ip phi theo yu cu ca phong cch chc nng (phong cch ngoi giao, hnh chnh cng v, khoa hc). Ch n "ting n" ng ngha, ngha l mt li pht biu c th hiu theo nhiu ngha, phi chn li ni, cch din t no ng mnh, hoc mun ni lp l, m ch, n d. - B pht y c quan nim l ngi hay ci my pht i bn thng ip. Ngun "ting n" y c ngha l ngun gy nhiu, do my pht, do mi trng truyn thng, do hon cnh tm l x hi (ngi i thoi bc tc, khng mun nghe, khng mun hiu). Tc gi gii thch thm: - Knh truyn c th l mt phng tin c hc m bo s di chuyn ca bn thng ip (in thoi). - B pht c kh nng m ho bn thng ip di dng c th truyn i c (ngi phin dch trong phi on ngoi giao). - B thu c kh nng gii m cc tn hiu v khi phc li bn thng ip bng ngn t tng ng. - Ni nhn l ngi hay c quan m bn thng ip c gi ti. - Trong b thu hay ni nhn, phi c chuyn vin phn tch ng ngha ca bn thng ip (ngha hin ngn, ngha hm ngn) m bo cho c quan ngoi giao hiu c ht mi ngha ca cc pht ra trong thng ip. V d: m ch ai, s li cng mt t (c tnh thng k ca bn thng ip) c ngha g khng? 6. Nh iu khin Wiener (1947) xy dng m hnh giao tip da trn l thuyt thng tin. ng xut s thay i trong m hnh ng thng v giao tip, bng cch a vo khi nim "feedback" hay "thng tin phn hi". Vic pht i mt bn thng ip thng to ra nhng phn ng nht nh t pha ngi nhn v c nh hng tr li lm cho ngi pht thy s cn thit phi iu chnh t nhiu bn thng ip.
B pht 1. Thng ip B thu 3. iu chnh 2. Phn hi
7. Westley, Maclean, Moles, Fiedmann v Souchou (1955 -1971) b sung vo m hnh giao tip nhng yu t sau y: - Phn bit tc gi v nhng nhn vt trung gian ca bn thng ip (c bit l khi c s truyn ming mt bn thng ip). - Yu t tm l trong vic chn lc v truyn i bn thng ip c th l v thc hay c thc (c bit l hin tng tin n). - Nhng b lc nhm khc phc s lm mo thng tin trong cc h thng truyn. 8. J acobson, nh ngn ng hc cu trc (1961) xy dng m hnh cu trc v m hnh chc nng giao tip. * M hnh cu trc gm 6 yu t: - Ngi truyn t - Bn thng ip - Ngi tip nhn, - B m, - S tip xc, - Bi cnh giao tip. * M hnh chc nng tng qut ca giao tip gm 6 yu t: - Chc nng nhn thc - Chc nng duy tr s giao tip, l chc nng lp ch trng trong cc cuc i thoi, hoc mt bn lcm thy s giao tip tm thi b gin on (cha tm ra c ni, lo s ngi u dy in thoi kia b ch). V d: "Alo, chng ta tip tc ch!"; "Mi bn ung mt cht ri chng ta tip tc lm vic". - Chc nng cm xc l vic to ra nhng n tng, nhng cm xc d chu t hai bn i thoi, c bit l nhng n tng ban u tt p cuc i thoi c tin hnh thun li. - Chc nng siu ngn ng l chc nng ni t hiu nhiu, ni nh nhng nhng su sc. - Chc nng th mng ni tri ln nhng cuc giao tip c tnh cht ngh thut, giao tip tnh i. - Chc nng quy chiu yu cu ngi ni hiu r cc c im v sc kho, v x hi, v tm l ca pha bn kia thi im giao tip la chn li ni, khng chp m m ng hon cnh, tm t, trnh nhn thc ca ngi tip thu to khng kh thun li cho vic thc hin mc tiu gio dc. Nhng ngi giao tip gii thng thnh t v c ngi ta ca tng bng nhng thnh ng v cu ca nh: "ni ngt lt n xng", "Anh kia c v con cha - M sao n ni gi a ngt ngo." V. Mng giao tip 1. Khi nim V tr tng i ca mt con ngi cng vi cc v tr khc ca cc thnh vin trong nhm (5 ngi chng hn), c th to nn nhng hnh nht nh gi l mng giao tip. Mng giao tp l tp hp cc knh trong mt nhm c t chc; theo cc thng ip c truyn i. 2. Phn loi C nhng mng giao tip in hnh sau y c nghin cu: - Mng hnh chui: P Q R S T
- Mng hnh ch Y: S P Q R
T - Mng hnh trn: P Q P R S T
- Mng hnh ch X hay mng hnh nan hoa:
- Mng ny c th c nhng bin dng nh sau:
- Mng hnh sao hay mng kiu "ton knh":
3. nh gi hiu qu
S T P Q P R P R S T Q R S T P Q P Q P R S T Q VI. Ngh thut giao tip
1. Th gii b n ca con ngi v ngh thut giao tip
2. Ngh thut giao tip thng ngy
3. 29 quy tc giao tip thnh cng
Ch-ng II giao tip s- phm
2.1. Khi nim giao tip s- phm Vn dng khi nim v giao tip vo hot ng s- phm ta c nh ngha v giao tip s- phm nh- sau: 2.1.1 nh ngha Giao tip s- phm l giao tip c tnh ngh nghip gia gio vin v hc sinh trong qu trnh ging dy (gio d- ng) v gio dc, c chc nng s- phm nht nh, to ra cc tip xc tm l, xy dng khng kh tm l thun li cng vi cc qu trnh tm l khc (ch , t- duy...) to ra kt qu ti - u ca quan h thy tr, trong hot ng dy cng nh- hot ng hc cng nh- quan h trong ni b tp th hc sinh. Nh- vy, giao tip s- phm l mt thnh phn c bn ca hot ng s- phm. Khng c giao tip th hot ng ca gio vin v hc sinh khng t - c mc ch gio dc. 2.1.2. Nhng c tr- ng c bn ca giao tip s- phm - c tr- ng th nht: Trong giao tip s- phm, gio vin l tm g- ng mu mc v nhn cch cho hc sinh noi theo, ng vi yu cu x hi qui nh. Tm g- ng ca gio vin c nh h- ng rt ln s hnh thnh v pht trin nhn cch ca hc sinh. - c tr- ng th hai: Trong giao tip s- phm, thy gio ch - c dng cc bin php gio dc tnh cm thuyt phc, vn ng hc sinh; khng - c nh p, hnh h, tr dp hc sinh. iu 15 ca lut Ph cp gio dc tiu hc (ban hnh nm 1991) c ghi: gio vin phi thc hin y trch nhim ging dy, gio dc v qun l tr- ng lp, g- ng mu trong hot ng ca nh tr- ng, trong i sng x hi. Nghim cm nhng hnh vi xm phm thn th hc sinh. - c tr- ng th ba: S tn trng ca Nh n- c, ca x hi i vi gio vin. iu 16 lut Ph cp GDTH c ghi: Nghim cm nhng hnh vi xm phm n thn th v danh d ca ng- i gio vin, ca cn b qun l gio dc. iu 76 - D tho Lut gio dc cng ghi: Cm ng- i hc c hnh vi v l, xc phm nhn phm, danh d, xm phm thn th nh gio, cn b cng nhn vin nh tr- ng.... Yu cu v pha hc sinh l phi lun lun knh trng thy c gio, k c trong hnh vi c ch v phi lun c thc mnh l hc sinh. lm - c iu ny, gio dc l yu t khng th thiu - c trong vic gio dc cc em c thi knh trng thy gio. 2.1.3 c im nhn cch ca hc sinh hc ngh Hc sinh chuyn nghip bao gm nhng ngi khng iu kin hc ln THPT khi hc xong THCSN v nhng ngi khng iu kin hc tip ln i hc sau khi tt nghip ln THPT nn phi r ngang i hc ngh kim sng. c im: a. i a s thc c nng lc tr tu hoc iu kin hon cnh ca mnh nn khng mang nhng c m hoi bo cao xa v cng danh s nghip. Lc ny h ang sng vi thc ti m cuc sng an bi cho h. Trong giai on u ca hc sinh chuyn nghip thng c hai xu hng: Xu hng th nht: Bng lng vi ci mnh c, yn tm hc tp, rn luyn k nng k xo vi mc tiu tr thnh nhng ngi th c tay ngh vng vng i vo cuc sng. Xu hng th hai: Bi quan, t ti khi so snh mnh vi bn b cng hc vi mnh trc y. Nhng ngi theo xu hng ny ngi giao tip bn ngoi v khng say m lm vi hc tp b. Quan h vi bn khc gii v khao kht v tnh yu nam n c ngha quan trng n i sng tm hn ca la tui ny. Tnh bn khc gii cng pht trin v c chiu su bn vng. 2.1.4. Vai tr ca giao tip s- phm trong s pht trin nhn cch ca hc sinh hc ngh Giao tip c quan h mt thit vi hot ng v l iu kin tt yu hnh thnh v pht trin nhn cch hc sinh. Cuc sng ca con ng- i bt u t giao tip. Nu khng c giao tip th d - c cha m sinh ra tr cng khng th tr thnh ng- i, tr thnh mt nhn cch - c. hu ht cc th ch x hi, t cc chun mc o c n cc tri thc khoa hc u thm nhp vo cc em thng qua giao tip. Do , nu - c t chc giao tip tt th qu trnh giao tip s li nhng du n m nt trong tm tr hc sinh, c tc dng h- ng dn, iu khin qu trnh hnh thnh v pht trin nhn cch ca tr. Gio vin ng- i c quan h trc tip vi nhng con ng- i m nhn cch ang - c hnh thnh. Qua giao tip s- phm, gio vin s xy dng v pht trin HS kh nng t nh gi mnh, gip cc em t gii quyt - c nhim v ca mnh trong hc tp, trong vic t chc sinh hot i sng. Khi gio vin t chc ng n qu trnh giao tip s- phm trong gi ln lp th s kch thch - c hc sinh tch cc lng nghe, suy ngh, tm hiu su ti liu hc tp v khuyn khch - c cc em ra sc khc phc kh khn t mnh hon thnh nhng nhim v hc tp v tch cc trong hot ng lao ng. Trong giao tip s- phm, gio vin thit lp - c quan h mt thit vi hc sinh th s gt b - c hng ro tm l gia thy v tr, khu gi cc em lng mong mun tr thnh con ng- i c ch cho x hi 2.1.5. Cc hnh thc giao tip s- phm. Khi xem xt cc hnh th giao tip s- phm c th da vo cc cn c sau: a. Cn c vo quan h x hi v khong cch khng gian giao tip, chng ta phn bit: - Giao tip trc tip gia gio vin v hc sinh. - Giao tip gin tip gia gio vin v bn b hc sinh, ph huynh hc sinh hiu hc sinh. b. Cn c vo mi tr- ng gio dc trong nh tr- ng v ngoi nh tr- ng chng ta c: - Giao tip s- phm trong nh tr- ng. - Giao tip s- phm ngoi nh tr- ng. c. Cn c vo cc quy ch, quy nh ca lut ph cp gio dc tiu hc v cc iu lut ban hnh v bo v, chm sc, gio dc tr em ca n- c ta (nm 1991), chng ta c cch phn loi t- ng t nh- cch phn loi ca loi th hai: - Giao tip s- phm chnh thc tr lp trong vn phong nh tr- ng. - Giao tip s- phm khng chnh thc, xy ra ngoi nh tr- ng. Trong gio trnh ny chng ta ch xt n hai hnh thc giao tip s- phm c bn cn c vo mi tr- ng gio dc, l: - Giao tip s- phm trong nh tr- ng. - Giao tip s- phm ngoi nh tr- ng. 2.2. K nng giao tip s- phm 2. 2.1 nh ngha K nng giao tip s- phm l kh nng nhn thc nhanh chng nhng biu hin bn ngoi v nhng din bin tm l bn trong ca hc sinh v bn thn, ng thi s dng hp l cc ph- ng tin ngn ng v phi ngn ng, bit cch t chc, iu khin, qu trnh giao tip nhm t - c mc ch gio dc. 2.2. 2 Cc nhm k nng GTSP a. Nhm k nng nh h-ng giao tip Da vo s biu l bn ngoi nh- sc thi biu cm, ng iu, thanh iu ca ngn ng, c ch, iu b...m phn on chnh xc nhng trng thi tm l bn trong ca ch th giao tip v i t- ng giao tip. Nhm ny li d- c phn ra nhiu k nng nh hn: * nh h- ng tr- c khi tip xc Tr- c khi tip xc vi bt k i t- ng giao tip no cng phi c nhng thng tin cn thit v em thy c gio phc tho chn dung con ng- i ca em hc sinh m mnh cn tip xc v trn c s , gio vin s c cc bin php i x ph hp. * nh h- ng trong qu trnh tip xc Trong qu trnh tip xc trc tip, thng qua mt lot cc thao tc tr tu, t- duy, lin t- ng linh hot v vn sng kinh nghim c nhn ca mnh gio vin s xy dng - c chn dung tm l chnh xc hn v i t- ng giao tip. Trn c s , gio vin s c ph- ng n ng x, c phn ng, hnh vi, iu b, c ch, cch ni nng ph hp vi nhng thay i lin tc v thi , hnh vi, c ch, ni dung ngn ng m hc sinh phn ng trong qu trnh giao tip. b. Nhm k nng nhn bit cc du hiu bn ngoi ca hc sinh - Nhm du hiu nhn thc cm tnh: qua chiu cao, vc dng, u tc, rng ming, trang phc, gii tnh, la tui. - Nhm du hiu bn ngoi mang tnh cht tng qut ca nhn thc l tnh v tnh cch, kh cht, tnh cm o c... Nhm du hiu ny t nhiu c s tham gia ca nhn thc l tnh (gi chung l l tr - trc gic). Nh- vy, sau khi phi hp nhiu gic quan tham gia nhn thc mt iu g hoc mt hnh vi no th bit ngay nn hnh ng hay khng nn hnh ng, nu hnh ng th bng cch no. S nhn bit du hiu bn ngoi ph thuc vo la tui, gii tnh v thm nin ngh nghip. c. K nng nh v K nng nh v l kh nng bit xc nh v tr trong giao tip, bit t v tr ca mnh vo v tr ca i t- ng giao tip, bit to iu kin i t- ng ch ng giao tip vi mnh, bit xc nh ng khng gian v thi gian giao tip. d. Nhm k nng iu chnh, iu khin trong qu trnh giao tip s- phm * K nng quan st bng mt Trong qu trnh giao tip, da vo vic quan st nhng du hiu v thanh do i t- ng giao tip v tnh hoc c bc l ra m trong qu trnh giao tip ch th giao tip c th nhn thc y v i t- ng giao tip. * K nng nghe K nng nghe - c biu hin nh- : + Nhn vo mt ng- i ni th hin s tn trng v c thin ch i vi i t- ng giao tip + Im lng hoc khen, khch l i t- ng giao tip + Mm c- i khi cn thit. * K nng x l thng tin Thng th- ng, ngay trong khi nhn, nghe, tip nhn cc thng tin t pha i t- ng giao tip, ch th giao tip lun c qu trnh thu nhn, sng lc, i chiu, so snh cc loi thng tin vn c trong kinh nghim ca c nhn vo trong u c. Ngoi hai iu kin trn, nhng c im tm sinh l c nhn nh- kiu hnh thn kinh, tnh ci m hay nht nht...u l ngun gc ca hnh vi ng x khc nhau gia gio vin i vi hc sinh. * K nng iu chnh, iu khin K nng ny bao gm: - K nng iu khin i t- ng giao tip - K nng iu khin bn thn ch th giao tip Bit iu chnh, iu khin bao hm c ngha linh hot, uyn chuyn, c ng trong hnh vi ng x ca ch th giao tip ph hp vi nhng thay i nh ca i t- ng giao tip; bit la thi c, gii tnh, la tui, trnh nhn thc, c im tm sinh l c nhn ca i t- ng giao tip t mc ch gio dc. e. Nhm k nng s dng ph-ng tin giao tip Trong cc ph- ng tin giao tip th ph- ng tin ngn ng v phi ngn ng - c s dng ch yu trong qu trnh giao tip s- phm. Ph-ng tin ngn ng * Ngn ng c thoi: L hnh thc thy c gio ging bi cho hc sinh. Hc sinh hiu bi hay khng phn ln ph thuc vo li ging ca thy. Yu cu: - Cch din t d hiu, mch lc, r rng, chun xc v ting Vit. - Ngn ng giu hnh nh, din cm, d nh, hp dn - Ni dung li ging xc tch, nhiu thng tin - m bo tnh khoa hc, hp l, h thng trong li ging - Kin thc mi, khi nim mi cn - c lin h gn gi vi hin thc cuc sng ca hc sinh * Ngn ng i thoi: L ngn ng - c s dng khi ch th giao tip v i t- ng giao tip thay i v tr cho nhau trong qu trnh giao tip: gio vin hi, hc sinh tr li v ng- c li hc sinh hi, gio vin tr li. Yu cu: - Cu hi v cu tr li ngn gn, d hiu - Nm trong mt vn cnh, hon cnh c th - Ni dung cu hi r rng, d kin.v.v.. S dng ph- ng tin giao tip phi ngn ng Yu cu: - Cc c ch, hnh vi phi ph hp vi nhn cch mu mc ca gio vin - S dng ph- ng tin giao tip phi ngn ng phi hi ho, ph hp vi i t- ng, tnh hung, ni dung, nhim v giao tip - S dng t nhin, chn tht ng vi bn cht ca mnh - Nn thay i t- th, c ch, iu b, nh mt, n c- i... l tn hiu giao tip sng ng, nh gi, khch l, khen ch ca gio vin vi hc sinh - Trang phc ca gio vin c mu sc, kiu cch ph hp 2.3. Nguyn tc giao tip s- phm 2. 3.1Nhn cch mu mc trong giao tip (Tnh m phm trong giao tip) M phm: Hnh vi ca mt ch th hnh ng gio dc ng- i khc, lm g- ng cho ng- i khc khng ch bng li ni mang tnh thuyt gio m bng c hnh ng trong thc t. Nhng hnh ng gn nh- mang tnh bn nng t nhin do qu trnh tip thu gio dc cng nh- qu trnh t gio dc, t rn luyn lu di ca ch th m thnh. Nhng biu hin ca nhn cch mu mc l: - Mu mc trong trang phc, hnh vi, c ch, ngn ng ni; thng nht gia li ni v vic lm - Thi v nhng biu hin ca thi phi ph hp vi cc phn ng hnh vi, k c hnh vi ngn ng - Trong nhng tr- ng hp kh x cn khoan dung v trung hu 2.3.2. Nguyn tc "Tn trng nhn cch i t- ng giao tip" Ngha l: Trong giao tip phi coi i t- ng giao tip l mt c nhn, mt con ng- i vi y cc quyn - c hc tp, vui chi, nhn thc lao ng... vi nhng tp trung tm l ring bit, h c quyn bnh ng vi mi ng- i trong cc quan h x hi, gio vin khng nn p t, p buc cc em theo ca mnh mt cch my mc, duy ch. Biu hin: - Bit lng nghe hc sinh trnh by mun, nhu cu, nguyn vng ca mnh. - Ngn ng, ging iu, cch pht m, dng t phi m bo tnh vn ho. - Trang phc ca gio vin phi ph hp - Ch th giao tip bit knh trng, khch l nhng - u im ca ng- i khc, v bit kim ch khi cn thit. 2.3. 3 Nguyn tc "C thin ch trong giao tip" C thin ch trong giao tip l lun ngh tt v i t- ng giao tip, lun to iu kin thun li cho ng- i mnh giao tip, lun tin t- ng i t- ng giao tip. Biu hin: - Cng bng khi cho im, nhn xt, nh gi - Khch l tinh thn ca i t- ng giao tip. Trong qu trnh dy hc, khng bao gi ngh hc sinh ca mnh km, o c ti, l hc sinh c bit. - Tin t- ng con ng- i - Trong giao tip, thy gio khng v quyn li ca bn thn m gy thit hi, xc phm n danh d, n nhn cch hc sinh. Bit t li ch ca hc sinh ln trn ht. 2.3.4. Nguyn tc "ng cm trong giao tip" Ch th giao tip (gio vin) bit t v tr ca mnh vo v tr ca i t- ng giao tip tr li cu hi: "Nu mnh v tr cc em mnh s ng x nh- th no?". S ng cm trong giao tip gip gio vin c hnh vi ng x ph hp vi nhu cu, nguyn vng, mong mun ca hc sinh v gip cho gio vin tm - c bin php ging dy, gio dc c hiu qu khi mun un nn, sa cha nhng sai lm, khuyt im ca hc sinh. Ngoi ra, nguyn tc ny cn th hin ch ch th giao tip bit xc nh ng khng gian v thi gian giao tip, gio vin khng nn gy cng thng trong tm tr hc sinh. Sau mi ln tip xc, nn to cho cc em mt nim vui mi, mt kht vng mun tip xc vi thy c. Ng- c vi s ng cm l cch gii quyt cng nhc, duy ch, c ni qui m p dng. 2.4. Phong cch giao tip s- phm 2.4.1 Khi nim Phong cch giao tip s- phm l ton b h thng nhng ph- ng php, th thut tip nhn, phn ng, hnh ng t- ng i bn vng, n nh ca gio vin trong qu trnh tip xc vi hc sinh, nhm truyn t tri thc khoa hc, vn sng, kinh nghim, k nng, k xo, xy dng v pht trin nhn cch ton din hc sinh. Chng qui nh s khc bit gia cc c nhn, gip c nhn thch nghi vi mi tr- ng sng thay i tn ti, pht trin. * c im Phong cch c nhn c hai phn r rt: - Phn n nh: quyt nh s khc bit c nhn nh cu to v chc nng hot ng ca cc gic quan, h thn kinh, biu hin thi quen phn ng tr li kch thch tc ng. * Phn c ng, linh hot: Gip c nhn thch ng vi mi tr- ng sng thay i. Trong giao tip s- phm, phong cch ca gio vin vi hc sinh khng ch th hin qua phong cch ging dy, giao tip m cn th hin qua ton b nhn cch ca thy gio. phong cch giao tip s- phm ca gio vin c nh h- ng rt ln n cht l- ng ca sn phm gio dc. Do , vic trau di nhn cch, rn luyn phong cch giao tip s- phm l mt yu cu cp thit trong s nghip o to. 2.4.2 Cc loi phong cch ca gio vin trong dy hc C nhiu cch phn loi phong cch trong lnh o, qun l cng nh- trong dy hc, gio dc. Tuy nhin, hai cch - c s dng ph bin trong dy hc l: Cch phn loi truyn thng theo K.Lewin Theo cch phn loi ca K.Lewin th phong cch dy hc ca gio vin - c chia thnh ba loi v c nhng c tr- ng c bn sau: a. phong cch c on Bn cht: Ng- i gio vin gim st cht ch hnh vi ca ng- i hc vin. Cc quyt nh - c ra trn c s kin thc, kinh nghim ca ng- i gio vin, khng quan tm n kin ca hc vin. *Nhn xt: - u im: Cho php gii quyt mt cch nhanh chng cc nhim v - Nh- c im: Khng pht huy - c tnh ch th v s sng to, kinh nghim ca HS. iu ny d hnh thnh hc sinh tm l chng i ngm, ngoan, l php tr- c mt thy c, thc hin cng vic mt cch min c- ng, khng say m, hng th hoc chng i ra mt lm gim hiu qu dy hc v gio dc. b. Phong cch dn ch Bn cht Trong giao tip vi hc sinh, thy c gio lun coi trng nhng c im tm l c nhn, vn sng kinh nghim, trnh nhn thc, nhu cu, hng th v mc tch cc nhn thc ca hc sinh; ch lng nghe nguyn vng, kin ca hc sinh. Nhng ngh chnh ng ca hc sinh - c gio vin p ng kp thi bng hnh ng hoc gio vin c li gii thch r rng. Nhn xt - u im: Cho php khai thc s sng to, kin thc, kinh nghim ca hc vin v d dng thit lp quan h vi hc sinh - Nh- c im: Qu trnh dn ch tn km nhiu thi gian. Trong rt nhiu tr- ng hp, vic ko di bn bc m khng i ti - c quyt nh, trong khi thi gian gii quyt khng cho php ko di. Ch : phong cch dn ch trong giao tip vi hc sinh khng c ngha l: - Nung chiu thc mc v l, khng tnh n yu cu ngy cng cao ca nhim v hc tp, rn luyn t- t- ng v phm cht o c theo mc tiu o to ca cp hc, bc hc. - Dn ch khng c ngha l qu cao c nhn hoc theo ui nhng i hi khng xut pht t li ch chung ca mi hc sinh. - Dn ch khng c ngha l xo i ranh gii gia thy v tr Ni chung, phong cch dn ch - c nh gi l c hiu qu trong ging dy v gio dc. c. Phong cch t do: Bn cht: Thi , hnh vi, c ch, iu b ng x ca gio vin v hc sinh d dng thay i trong nhng tnh hung giao tip, hon cnh giao tip khc nhau. phong cch ny th hin s mm do, linh hot, i khi xen ln s kho lo i x s- phm, cng c tr- ng hp biu hin nh- l giao tip t nhin. Nhn xt - u im: Cho php pht huy ti a nng lc sng to ca ng- i hc. - Nh- c im: phong cch ny d dn n tnh trng hn lon, v chnh ph trong lp hc do thiu vng s ch dn ca gio vin.Hoc gio vin c khi khng lm ch - c cm xc ca mnh. Tm li, cc phong cch giao tip s- phm phn tch trn u c nhng mt mnh, mt yu nht nh. Trong giao tip vi hc sinh, cc gio vin th- ng th hin s pha trn cc phong cch trn. Chnh v vy, mi thy c gio cn xy dng cho mnh mt phong cch ring, vn dng cc phong cch giao tip mt cch linh hot v ph hp qu trnh giao tip, qu trnh dy t - c hiu qu cao nht.
CHNG 3: QUY TRNH NG X S PHM 3.1 Khi nim tnh hung s phm Quy trnh ng x s phm l trnh t k tip nhau ca cc bc trong s vn ng ca ng x s phm, s lng cc bc v th t ca chng c th l khc nhau. 3.2 Quy trnh ng x s phm 3.2.1. Nhn bit i tng ng x i tng ca ng x s phm l hc sinh, mt con ngi c th. Trong nh trng, s lng hc sinh ng, bn thn gio vin khng ch dy mt lp m dy nhiu lp, cho nn trong a s cc trng hp, tr bit thy nhiu hn l thy bit tr v thm ch khi nh mt, nh tn cng cha ni rng ta nhn bit c h. Ni dung nhn bit i tng bao gm cc cng vic nh: Tn tui, lp hc, thy, c gio ch nhim, nhm hot ng v mt i tng trong nhm, a im gia nh sinh sng v s b v ngh nghip ca cha m, mt vi nt v nng lc hc tp, hon cnh sng ca gia nh. Nhng ni dung ny c ch th ng x tm hiu c th l tt c, ngay mt lc v cng c th ch l mt s trong ton b ni dung , hoc l tri dn trong ton b qu trnh ng x. S quen bit gia ch th v i tng ng x l c s xc nh s lng ni dung cn tm hiu. Bu khng kh ban u trong khi nhn bit i tng l rt quan trng. Ch th ng x cn to ra nhng n tng tt, d chu, gn gi khi mi gp nhau, iu gp phn m ra mt hnh lang giao tip nhng giai on sau. Vi l do nh vy, thi gian nhn bit i tng cng l thi gian ch th ng x t bc l mnh, t gii thiu v mnh trc i tng. ng v c hai pha trong quan h ng x, bc nhn bit c coi l thi gian thm d s b mt s nt v s thch, thi quen c tnh. Nh nhng thng tin do s thm d em li ch th ng x c th nh gi tng quan v i tng, kt hp vi hon cnh khng gian v thi gian cho php, ni dung ng x (tnh hung c vn ) la chn phng n ng x (phng n s dng uy quyn hp l bt i tng tun th; phng n gi m, khuyn nh i tng t nhn bit m phc tng; phng n dng sc mnh gio dc ca tp th, phng n giao nhim v gio dc, phng n dng php ch theo quy nh ca trng v t chc,.v.v...). X l tnh hung ng x s phm Xt v mt thi gian, tnh hung ng x s phm thng xut hin hoc l trc tip khi gio vin c mt, i hi h phi x l ngay, hoc l tnh hung c thng bo qua mt trung gian khc. Trong c hai trng hp, mc d cng vic t chc ng x l khc nhau, nhng thng vn phi tri qua mt s ni dung c bn sau y: Tm hiu nguyn c dn ti tnh hung (do bn thn i tng ng x gy ra hay do mt c nhn, mt tp th khc to lp; hon cnh dn ti tnh hung v mt tm l c nhn, cuc sng gia nh, mu thun trong ni b tp th,.v.v...); din bin ca tnh hung.v.v... hu qu do tnh hung mang li (mc , nh hng i vi c nhn v tp th). 3.2.2. Quyt nh s dng phng n d kin x l Ni dung ny c coi l nhn li ca ng x s phm, chi phi nhiu nht ti kt qu ca ng x s phm. Mt khi ch th xc nh cn phi chn phng n no ng x vi hc sinh th km theo n l vic s dng cc phng tin ng x tng ng. Ch c iu, vi bt c phng n no, ngi gio vin cng cn gi c v tr ch o ca mnh thng qua ngn ng giao tip (mm mng nhng dt khot, r rng nhng xc tch, vui v nhng khng a ct hnh vi giao tip (nghim tc nhng c s quan tm, bnh ng lng nghe nhng c th bc, .v.v...), ng thi gip i tng ng x bnh tnh ch ng tip thu hoc cng bn bc gii quyt tnh hung. Nu hot ng ng x t ti kt qu mong mun, p ng c mc ch gio dc v tha mn nhu cu ca i tng ng x th cn khuyn khch, ng vin trao thm nhim v v trch nhim cho i tng, cn nu cha t ti kt qu th ch th ng x ht sc bnh tnh, cn nhc v mt thi gian trnh tnh trng y i tng ti mc cng thng (gi no t dy) hoc nhm chn trc cch x l ca ch th (nc u vt) ri cng thng nht vi i tng ng x v mt khng gian, thi gian ph hp cho mt cuc gp li tip theo. S nng vi v hiu thng trong ng x s phm l khuyt tt thng thy trong khi gii quyt cc tnh hung s phm, c bit i vi nhng gio vin tr, hoc nhng gio vin c c tnh mnh. Ngc li, ta cng thng thy c nhng gio vin ch trng ch vo tp th, tr hon cc cuc tip xc tay i, ngi va chm, rt t u t suy ngh tm kim trong thc tin gio dc nhng kinh nghim tht bi hay thnh cng ca mnh v ng nghip nng cao tay ngh v ngh thut s phm, khng phi l s "hin t" trong gio dc m l s ngi kh, ngi kh, a y tinh thn trch nhim ca mnh cho ngi khc. 3.2.3. Bc cui trong ng x s phm L s nh gi ci c v ci cha c qua mi ng x s phm t t ra cho mnh nhng g cn b sung v hon thin, nhng g cn gn gi v pht huy. Kinh nghim ng x s phm khng t dng m c, s phc tp v nhn cch ca i tng gio dc ko theo s cn thit cu th trong hot ng thc tin ca gio vin m trong ng x s phm l cng vic thng nht ca h. Phng ngn c cu: "Ming n th n, ming n th i" ch thch hp vi ngi xu thi nnh th, cn i vi ngi gio vin cn phi n vi hc sinh khng ch nhng lc cc em c c nhn cch ng n m k c nhng lc nhn cch ca h c s t bin, tha ha nng h. S vp ng trong cng tc gio dc l khng trnh khi nhng vp ri m trnh, m tm ra con ng bng phng hn nhm t ti ch lun lun l nim vui trong ngh nghip ca ngi gio vin. 3.3. Nhng nguyn nhn dn n tht bi trong ng x s phm 3.3.1. S thiu kinh nghim gio dc Ngi ng x tt phi l ngi c bn lnh t tin trn c s vn sng kinh nghim phong ph v ngh thut gio dc. V th mt trong nhng nguyn nhn dn ti kh khn khi ng x l s thiu vn sng v kinh nghim gio dc. Thc t va chm trong cng tc gio dc l nhng bi hc rt phong ph v sinh ng nhn bit i tng gio dc. Tm tnh hc sinh mi em mi khc, iu kin sinh hot vt cht v tinh thn ca mi em trong nhng hon cnh ring bit ca gia nh, ca a phng khng ging nhau, do hiu c i tng gio dc ca mnh, ngi gio vin phi thng qua cc mi quan h nhiu chiu, trc tip hoc gin tip, bit nhn xt cc mi quan h ca cc em vi b bn, vi ngi ln tui, cch n ni, i ng v s nh gi ca tp th i vi hc sinh , thy c mnh s thc hin cc tnh hung s phm nh th no trong mi ln ng x, v t kinh nghim gio dc, khng t gio vin khi x l tnh hung thng t i tng vo v tr ca mnh, i hi qu nhiu hoc ch nhng b cho m . Nhng gio vin thiu kinh nghim ng x thng khng xut pht t mt ng ln t hoc bnh dn m ch yu l lng tng trc mi tnh hung bt cht cha quen bit, cha tm ra c li thot trong cch c x tha mn nhu cu ca i tng, mc d s tha mn ch c xt ti nh l s chp nhn c thc ca i tng ng x trc yu cu ca gio vin. 3.3.2. S lm dng uy quyn ca ch th ng x Nguyn nhn th hai phi k ti l vn s dng uy quyn ca mnh do ngh nghip em li mt cch thi qu. Trong giao tip s phm ni chung v ng x s phm ni ring, uy quyn ca gio vin l c s vng chc to cho h c c v tr ch o. Uy quyn ca gio vin do nhiu yu t to nn nh quy nh, n np hc ng, truyn thng o c x hi.v.v... nhng iu ch yu li chnh do mi quan h thy tr v nhn cch ca gio vin. Gn gi v to lp uy quyn ca mi gio vin phi lun c bn thn coi l thc thng trc trong cng tc gio dc, c bit l trong ng x s phm. Trong s pht trin ca mnh mi c nhn chu s chi phi ca nhiu uy quyn: Th ch, php lut nh nc, tp th trng lp v on th, uy quyn ca vn ha, truyn thng o c, song trc tip l uy quyn ca cha m v ca thy c gio Nu nh tr nh, uy quyn ca cha m v nh gio dc l tuyt i th cng ln ln, khi nhn thc x hi ca hc sinh c m rng, cc mi quan h x hi c thit lp trn c s gia tnh cm v l tr tr nn mnh m hn th khng phi lc no sc mnh uy quyn ca thy c, gio cng l tuyt i. S so snh gia chun mc o c x hi vi lng nhn i v nng lc thc s ca ngi gio vin to nn sc mnh uy quyn ca ngi gio vin trong suy cm ca hc sinh. Do , mt s thi qu, bt chp nhng c im tm l ca i tng ng x, khng nhn ra hoc lng qun nhng g mnh c th to nn uy quyn s dn ti nguy c tht bi trong ng x. C th ni uy quyn ca ngi thy gio i vi hc sinh chnh l s t nguyn chp nhn ci chn, thin, m trong mi quan h vi h v vi x hi thng qua nhng hnh ng thng nht ca ngi gio vin. Lm dng uy quyn ca ngi gio vin trong ng x s phm dn ti nhng biu hin trong hnh vi thiu chun mc ng x ca h i vi hc sinh nh qut nt, sng s, thm ch c nhng hnh ng xc phm nhn 40 phm ca hc sinh; khng kim ch c tnh cm, xc cm ca mnh trc nhng t bin do i tng gy ra, i khi ko theo s hn lo tiu cc ng ra khng th c hc sinh, lm cho tnh hung ng x thm gay cn. Bt c ai cn trong tui hc tr, mt trong nhng iu nh hng su sc ti tm hn h l o c v nhn cch ca thy c gio. Truyn thng o l dn tc Vit Nam rt coi trng quan h thy tr, gio vin khng ch l ngi em n cho hc sinh ngun tri thc m cn l tm gng sng v t cch, phm hnh c hc sinh quan tm theo di v noi theo. 3.3.3. Tnh mc cm ca hc sinh v nh kin ca gio vin Mt trong nhng kh khn m gio vin thng gp phi trong ng x s phm l tnh mc cm ca hc sinh v nh kin ca gio vin. Biu hin trong mi ng x ca nhng b phn hc sinh ny l khc nhau. b phn nhng hc sinh chm tin, trc mt tnh hung do h gy ra, thi v hnh vi ng x ca h thng mang tnh th ng, h ch i cn gin d ca gio vin trt ln u h nhiu hn l s khuyn nh v thuyt phc. Trong suy ngh ca s hc sinh ny lun c s mc cm vi chnh mnh rng ng hay sai th phn thua thit vn l mnh t dn ti phn ng ca h bng vic im lng hoc c gng ln trnh trc cu hi ca gio vin, cn mau chng thot c s truy cu trch nhim ca gio vin hoc s ch ca tp th, thm ch c nhng hc sinh hn lo, biu hin nhng hnh vi v gio dc vi thy c v tp th, ch v h cho rng ng no th cng b tr trit v ph bnh, rng mun i ti u cng c. Nguyn nhn th nht theo chng ti, dn ti kh khn ny, mt phn quan trng l gio vin. Trong ng x, nhng hc sinh km ci thng t c gio vin to ra c hi h trnh by c ngn ngnh nhng g xy ra, hoc lng nghe nhng g h mun. Trong nhiu trng hp mt s hc sinh xut pht t mt ng c ng n, nhng thiu suy ngh chn chn dn ti nhng hnh vi sai (nh ngi cu bn, cho bn chp bi trong gi kim tra,v.v...) nhng vi nh kin v s h n ca hc sinh , gio vin thng khng gi c bnh tnh, quy chp mt cch vi vng, ph bnh nhiu hn l phn tch ng sai. Do phi lp i lp li s trng pht trong ng x, giao tip vi khng t ch th x l tnh hung khc nhau, hc sinh dn to lp c cho mnh con ng th ng: tr , ph quy, hoc liu lnh. V pha ngi gio vin, nh kin i km vi n l s bo th trong khi nhn nhn nhn cch ca hc sinh. Di cch nhn nh kin, hu nh mi hnh vi ca nhng hc sinh km u b quy t v chiu hng tiu cc, cn nhng hc sinh ngoan th ngc li. Cch nhn thiu bin chng ny thng dn ti s bt n trong ng x vi hc sinh. T nh kin trong suy ngh dn ti nh kin trong cch s s, cc tnh hung khng c gio vin xem xt k cng, nhng liu php rn trong ng x thng c p dng, nhng nhn t tch cc trong tnh hung d b b qua. Tnh bt bin trong quan nim v s pht trin nhn cch ca hc sinh l mt sai lm trong gio dc, hiu qu ca n em li l s mt mt nim tin trong hc sinh i vi l phi, i vi b bn, tp th v gio vin. nh kin khng bao gi mang li hiu qu trong ng x s phm, n lun to ra s quay lng li ca hc sinh i vi cc tc ng gio dc, nhng dng nc ngm bao gm s th , chng i v mc cm c bt ngun t nh kin ca gio vin. ng x s phm i hi ngi gio vin cn c ch kin ch khng phi l nh kin. Ch kin trong ng x s phm to ra v tr v uy quyn, song n phi c iu chnh cho ph hp vi s pht trin ca tnh hung s phm, chnh l s khc bit gia uy quyn s phm ch thc vi uy quyn s phm cng nhc c sinh ra t nh kin. Mi hc sinh l mt nhn cch, mt c tnh, mt s phn cha ng bit bao c m, k vng, kh nng, thnh bi, xu tt, i sng c nhn, quan h b bn, gia nh, sc khe. Hc sinh lun c nhu cu v mt cuc i c ngha, mun c x hi, tp th v c bit l thy c gio nh gi mnh nh mt thnh vin xng ng ca tp th. Hc sinh khng ai khng mun c gng gi gn s nh gi trc mt bn b v nhng ngi thn quen cng nh trng thc ca mnh. Phen Dzecginski nhn xt: "Mi ngi c mt lng t tn, mt tnh ham cng danh nht nh, mi ngi u c mt ci tn v mt khun mt. Hc sinh mong mun c c nhng hnh vi, c ch, vic lm tot ln nng lc ca mnh c mi ngi i x cng bng, c sng trong mt tp th lp on kt, thn i, c nhng hot ng cun ht tui tr. 3.3.4. S thiu hp tc ca tp th lp Nguyn nhn th ba to nn kh khn trong ng x l s thiu ng cm ca tp th i vi cch x l ca gio vin v iu cng c ngha l gio vin thiu mt ch da cho ton b qu trnh ng x. Tp th c coi l ch da v d lun v sc mnh gio dc. Nu mt tp th yu cng c ngha l mt i kh nng ch ng nhng hin tng tiu cc ca hc sinh. Mt tp th yu lun tn ti trong n nhng cn b lp non km, t c s u tranh vi nhng biu hin tiu cc, lun tm cch bao che khuyt im cho nhau. Vi nhng yu im ny, uy tn ca tp th khng cng hng vi uy quyn ca gio vin trong ng x s phm. Hin tng n c trong ng x s phm ca gio vin i vi nhiu tnh hung to ra nhng kh khn v nm bt tnh hnh i tng, ng x mt cch ton din v su sc khng c c mi trng tt rn e, thuyt phc nhng hc sinh hay quy ph trong tp th. Trong ng x s phm, khng c g thun li bng khi x l tnh hung, ngi gio vin c c s gip v ng h ca tp th lp hc, on thanh nin cng sn v nhng nhm b bn ca i tng ng x. Nhng tp th ny ngoi tc dng nh l ch da cho ch th ng x, h cn l nhng vc t gio dc thun chiu, cng hng ti mc ch hon thin nhn cch cho mi c nhn trong tp th. 3.4 Mt s khuyn co i vi thy c gio trong ng x s phm 3.4.1. Mt vi gio vin do tnh kh khng ph hp vi ngh nghip khng chu ng c v thng ni gin khi gp hc sinh qu nghch ngm. Vn c bn y l nhn thc hng bn tnh hiu ng ca hc sinh vo nhng vic c ch. Chnh v vy nh gio dc cn bit li cun cc hc sinh vo nhng vic tt 3.4.2. Nhc im th hai ca nh gio dc l s qu trch khng ngng i vi nhng hc sinh phm li, c mi ln phm li l hc sinh li b nhc nh n nhng ti li ca n qua. Hc sinh coi l s bt b, s th vt, c chp v khng khch quan ca nh gio dc. Nhc li nhng li khi cc em b phm li cng nh rc mui vo vt thng cha khi. Nh vy cc em khng th tm hiu c bn thn, nhn ra sai lm ca mnh. ng thi vic cn ph hy mi quan h gia gia cc em vi tp th v nh gio dc, i khi gy ra phn ng li ca cc em. 3.4.3. Mt s gio vin cn pht ra nhng li thng hi vi hc sinh phm li khi c mt ng cc bn ca n. iu c th gy ra s t i, cc em khng thch ca b th kiu . 3.4.4. Mt s gio vin gio dc hc sinh da trn s nhn mnh nhng khuyt im v s trng pht. Trong khi khoa hc xc nh rng qu trnh gio dc ch t hiu qu khi pht huy ht u im.V vy khen nhiu hn ch, thng nhiu hn pht l mt hnh thc gio dc t hiu qu cao. 3.4.5. Nhc im th t ca nh gio dc l khng gi c thi khoan dung, lng i vi nhng hc sinh phm li. Nh gio dc c nhng li ni xc phm, lm tn thng n mi quan h gia thy v tr l iu quan trng cn trnh trong gio dc. 3.4.6. Nh gio dc khng nn ra cho hc sinh nhng yu cu phi l v khng nn i hi qu nhiu yu cu cng mt lc. Gia dc theo kiu y ch gy tm l ri lon hc sinh v khng mang li kt qu mong mun. 3.4.7. Cn trnh nhng thi nh gi v trng pht hc sinh mt cch vi v, thiu khch quan, iu ny s lm ph v mi quan h gia thy v tr. 3.4.8. Nh gio dc cn c thi thng nht v n khp. C khi xut hin nhng bt ng nhng nh gi cng khai ca nhiu nh gio dc. Trong trng hp cc em khng minh mn phn tch xem ai ng, ai sai. V vy thng nht nhn nh ca thy c gio v cc u khuyt im ca hc sinh l mt yu cu lao ng s phm 3.4.9. Nh gio dc cn c s lnh o tt thi ca tp th lp i vi hc sinh phm li. C khi do thiu tnh thng yu v gh lnh ca tp th m a tr phm li cm thy mt ht hy vng, b y ra ngoi tp th b i lang thang, ri vo con ng ti li. 3.5 Ngh thut x l tnh hung s phm 3.5.1Nhng tnh hung giao tip s phm c cc phng n tr l a. Tnh hung giao tip s phm gia gio vin v hc sinh Tnh hung s 1 Trong gi cha bi tp c mt hc sinh a ra cch gii quyt ngn gn c o hn cch ca gio vin Cu hi: 1. Nu l ngi gio vin tnh hung trn bn s chn cch x l no l hay nht trong cc cch sau v gii thch v sao chn cch x l ? a. Khen hc sinh thng minh b. Khen hc sinh c cch gii c o v hay khuyn khch cc em khc tm ra nhiu cch gii khng ging cch gii ca gio vin c. So snh cch gii ca gio vin v cch gii ca hc sinh, ch ra s c o trong cch gii ca hc sinh , khuyn khch c lp cn tch cc hc tp nh hc sinh d. Gii thch cho hc sinh bit rng mi bi ton c cch gii thng thng m tt c cc hc sinh c hc lc trung bnh u lm c, c cch gii c o cho nhng em chu kh tm ti, suy ngh. Cch gii ca gio vin l dnh cho nhng em c hc lc trung bnh. e. Khng tha nhn cch gii ca hc sinh l hay m c gng bo v cch gii ca mnh l hay hn. 2. Bi hc kinh nghim rt ra cho bn thn l g?
TNH HUNG S 2 Khi sp ht gi hc c hc sinh lm bn bc mnh v nhng cu thc mc hc ba ngoi s chun b ca bn nn bn cng khng tr li ngay c Cu hi 1. Trc tnh hung bn s gii quyt th no, ti sao? a. Tha nhn vi hc sinh rng mnh cng khng tr li c cu hi ny, b. Ni vi hc sinh rng: Chnh c cng nh t cu hi cho cc em v nh suy ngh. Bn v nh tm sch c thm v trao i vi ng nghip gi dy sau s tr li. c. Khng ng g n cu hi tip tc giao bi tp v nh cho hc sinh. 2. Vic hc sinh t nhng cu hi bc mnh v nhng thc mc hc ba c phi l hnh vi o c khng? Ti sao? 3. Rt ra kt lun s phm TNH HUNG S 3 X l mt hc sinh bng bnh nht lp m hu nh gio vin no cng bit ti. Trong gi thy gio Y ang ging bi (mt vn kh ca chng trnh) v c lp ang ch lng nghe. Ring X ngi di c khi thy quay mt ln bng li tru trc my bn bn cnh ri tm tm ci mt mnh. Bt cht thy gio Y quay xung thy X ang ci, tru bn bn trn. Vi nt mt nghim ngh thy nhn X v ni: X, em ng dy v nhc li thy va ni g X ng dy v nhanh nhu p: Tha thy thy va ni X em ng dy v nhc li thy va ni g/ c lp im lng bng ln ci, lm thy X mt ta tai. Cu hi 1. Nu bn l thy gio Y bn s x l th no ? ti sao? a. Bn qut X: X, em i ra khi lp ngay! Hc th dt m ng l vi l. V nh m l l vi b m em i! b. Nghim trang nhng bnh tnh bo X: Ti bo em nhc li ti va ging g c. Bnh tnh ni: C l cu hi ca ti va ri cha r v hi em l thy va ni g. Ti hi li em nh: Thy va ging g? 2. Vic X ngi di tru trc my bn bn cnh ri tm tm ci mt mnh c phi l hnh vi phi o c khng? Ti sao? 3. Rt ra kt lun s phm b. Tnh hung giao tip s phm gia gio vin gio vin TNH HUNG 1 Trong gi cha bi tp c mt hc sinh a ra cch gii quyt ngn gn c o hn cch ca gio vin Cu hi: 3. Nu l ngi gio vin tnh hung trn bn s chn cch x l no l hay nht trong cc cch sau v gii thch v sao chn cch x l ? f. Khen hc sinh thng minh g. Khen hc sinh c cch gii c o v hay khuyn khch cc em khc tm ra nhiu cch gii khng ging cch gii ca gio vin h. So snh cch gii ca gio vin v cch gii ca hc sinh, ch ra s c o trong cch gii ca hc sinh , khuyn khch c lp cn tch cc hc tp nh hc sinh i. Gii thch cho hc sinh bit rng mi bi ton c cch gii thng thng m tt c cc hc sinh c hc lc trung bnh u lm c, c cch gii c o cho nhng em chu kh tm ti, suy ngh. Cch gii ca gio vin l dnh cho nhng em c hc lc trung bnh. j. Khng tha nhn cch gii ca hc sinh l hay m c gng bo v cch gii ca mnh l hay hn. 4. Bi hc kinh nghim rt ra cho bn thn l g?
TNH HUNG 2 Gio vin M v gio vin D cng ph trch mn A, cn gio vin Y ph trch mn B. C ba gio vin ny u sinh hot trong cng mt t v u ang dy cc mn hc ti lp A4. Mt hm gio vin M ni chuyn vi gio vin D rng: c mt hc sinh K phn nh li l trong khi dy mn ca mnh gio vin Y hi mt khi nim m cc em c hc mn gio vin D. Sau khi hc sinh trnh by ni dung ca khi nim , th gio vin Y ni trc lp nh sau: C D dy nh vy l sai. Cu hi 1. Nu l gio vin D bn s x l tnh hung nh th no? Ti sao? a. Im lng khng phn ng g b. p li: oc mnh s gp em K hi li xem c ng nh vy khng c. p li: uc mnh s gp c Y xem c ng nh vy khng d. p li: Mnh ngh cng mt vn nhng xem xt cc gc khc nhau (theo mn A hoc mn B) th cng c th c nhng cch nh nghi khng ging nhau. Do vy khng th ni l ai sai ai ng c e. Cch gii quyt khc ca bn 2. nh gi cch x l tnh hung ca gio vin Y. Rt ra kt lun s phm
TNH HUNG 3 Gio vin A nhiu ln nghe hc sinh phn nh l: Gio vin B dy cha hay, cha khoa hc cha c s i mi ph hp vi s pht trin ca khoa hc cng ngh nn cha p ng c yu cu ca ngi hc ni ring v yu cu ca x hi ni chung. Cu hi 1. Nu l gio vin A bn s lm th no? Ti sao? a. Gp trc tip gio vin B gp rt kinh nghim b. Im lng, l i coi nh khng bit g v s mt lng ng nghip c. Phn nh vic ny vi t trng t chuyn mn c bin php gip gio vin B khc phc tnh trng trn. d. Cch gii quyt khc ca bn 2. Rt ra bi hc kinh nghim c.Tnh hung giao tip s phm gia gio vin cha m hc sinh
TNH HUNG 1 Mt hm gio vin G n nh hc sinh D tm hiu gia cnh nh hc sinh, mt tr nh (em ca hc sinh D) mun xin chic khn m c gio G ang qung. Chic khn l mt vt k nim m c gio G rt qu v nng niu. Cu hi Nu l c gio trong trng hp trn bn s x l nh th no? Ti sao? a. Tm cch lng sang chuyn khc b. Ha vi chu b ngay ngy mai s mua mt chic khn tng t nh th tng chu. c. Ni vi chu b l khng c v y l k nim ca c d. Qung chic khn vo c chu b v ni: Hm nay c cho chu mn chic khn ny nhng ngy mai c s mua cho chu mt chic khn p hn nh th ny chu c ng khng?
TNH HUNG 2 Mt hc sinh c bit ca lp bn ch nhim b k lut. Ph huynh ca em n nh v e do bn. Cu hi: Trong trng hp bn s x l nh th no?Ti sao? a. Thuyt phc v gii thch cho hc sinh bit: k lut l hnh thc gio dc ch khng phi l hnh thc trng pht tr dp b. Ni cho ph huynh bit l mnh lm nh vy l v trch nhim vi cng v l gio vin ch nhim lp. c. Ch ra nhng sai phm ca con em h ph huynh bit v c bin php phi hp vi gio vin, nh trng sao cho bin php gio dc t hiu qu d. p li: - Vic k lut l kt lun ca c hi ng nh trng nn gia nh khng th buc ti gio vin ch nhim c. e. p li: - Vic buc ti v e do gio vin l vic lm sai tri, mong ph huynh suy ngh cho thu o.
TNH HUNG 3 Chiu 30 tt ng gio Thin i chi nh bn v b gio Thin cho hay: Mt ng b hc sinh va n chc tt biu chai ru, gi mt v mt phong b 100 ngn ng. V s chng phn nn l nhn qu c phong b nn b Thin lin thnh minh: - ng ta v ri ti gi ra mi bit trong c phong b... Cu hi: 1. Nu l ng gio Thin bn s lm th no? Ti sao? a. Cho qua v l chuyn rt i thng (ph huynh biu qu thy gio t lng bit n thy) b. Tm n nh v ph huynh n tr chic phong b c. i ra tt s mang chic phong b ti lp hc nh con ca v ph huynh mang v tr li cho b. d. Tm n nh cm n chc tt gia nh v ph huynh, trc khi ra v ni: Ti rt cm n tm lng ng b. Qa ng b biu ti nhn ht. y l phn ti mng tui hai chu v a s tin cho v ph huynh. e. Cch gii quyt khc ca bn 2. Bi hc kinh nghim rt ra l g? e. Tnh hung giao tip s phm gia gio vin cc cp qun l TNH HUNG 1 Lp bn ch nhim c mt em hc sinh va nghch, va lo, va li hc. Mt ln em mc li m bn cho l ln. Bn yu cu em mi b m ln gp v trao i. Em ra thu mt ng xe m gi lm ph huynh v b bn pht hin. Bn tc gin v yu cu em mi bng c ph huynh hc sinh ln gp khng th bn s khng chp nhn em l thnh vin trong lp. V quen bit nn em xin lnh o ca bn v lnh o ca bn yu cu bn x l nh tay hn. Cu hi: Nu bn l gio vin bn s x l th no? a. Vn tip tc lm theo mnh b. Nghe theo li lnh o c. Cch x l ca bn TNH HUNG 2 Bn l mt gio vin n mi ra trng. Trong gi dy mt lp X, khi bn i xung cui lp b 1 hc sinh ghi dng ch Hy yu ti i ri gin vo lng bn. C lp ci ln. Bn rt lng tng v cui cng cng tm c ra nguyn nhn v th phm ca tr nghch ngm . Nhng th phm chnh l em hc sinh l con ca lnh o bn m bn c nh gip Nu bn l gio vin bn x l th no? a. Hi kin lnh o b. X l tht nghim khc ln sau em cha c. Cch x l ca bn TNH HUNG 3 Trng ca bn ang gia sc thi ua dy tt hc tt cho mng ngy nh gio Vit Nam 20.11. Tun va ri bn c 3 tit mt lp X, nhng v l do gia nh nn bn phi ngh. Bn nh c A n dy thay h bn nhng khng bit v l do g m hm y c A khng n. Bn b lnh o khin trch v khng hon thnh nhim v v nh hng n thi ua ca trng. Nu bn l gio vin bn s x l th no? a. ht li ln c A b. Nhn ht li v mnh c. Cch x l khc ca bn V.Mt s cch x l tnh hung giao tip s phm cha khoa hc TNH HUNG 1 C X l ngi nghim khc n ni trong gi dy ca c lp khng c ly mt ting ng, ch nghe ging ni ca c. Vo bui n c ang mi m ging bi bng nhin c vp bc ging ng xung v t ng ln. C lp mun lm iu g nhng s v lng im, bu khng kh lc ny tr ln ngt ngt. C mm ci ngng v lc cc bn trong lp nh mt phn x t nhin ph ln ci to sau cc bn im lng c nghim ging i cch xng h: - Anh ch ci xong cha?Ci cha? Vui qu ? C lp dng nh nn th v chun b nh sp c chuyn g xy ra. C ni tip: - anh ch tht v thc, mt lch s. lp trng ng ln: - Xin li c, chng em qu nng ni, kh di mong c b qua v tha li cho chng em. C gio: - Ti khng th no chp nhn c loi hc tr nh anh ch... V c b tit khng n dy tit sau k t c t ra lnh nht vi lp Cu hi: 1. Nu l gio vin bn s: a. Hnh ng nh trn b. L i coi nh khng bit g, ngh mt lc ri tip tc ging. C. lng ngi i mt lc ri hi hc sinh vi ging bnh tnh: Cc em ngh sao khi cc em cng b ng nh c? Vy thy ngi khc gp nn chng ta phi lm g vt qua kh khn . d. Cch gii quyt khc ca bn 2. nh gi cch ng x ca c gio. Rt ra bi hc kinh nghim
TNH HUNG 2 Trong gi cha bi tp anh vn, c lp ang tp trung cha bi, mt bn c kin ring ca mnh v bi tp. Hc sinh: Tha thy em lm cu ny c c khng? Ri bn c cu ca mnh ln cho c lp nghe (cu ca bn c sai st) Gio vin ci vi ma mai v ni: Khng bit th im i ng c m lm tn thi gian ca lp Hc sinh mt, ng ngc v ci xung bn, c lp im lng. T v sau hc sinh khng pht biu trong gi hc anh vn na. Cu hi: 1. Nu l gio vin trong trng hp ny bn s x l nh th no? Ti sao? d. Hnh ng nh trn e. C gio: Cm n em, mi em ngi xung. No cc em khc ai c kin g khc khng nh (v yu cu ca bi tp v cu tr li ca bn). f. C gio: Mi em ngi xung. Em sai ri, gi em hy theo di cc bn lm nh. g. C gio: Tht ng khen tinh thn xung phong ca em. Cc em hy mnh dn ng ln nh bn (khng s sai) v cho bit kin ca mnh ri chng ta cng nhau sa cha th s nh bi hn y. h. Cch gii quyt khc ca bn 3. nh gi cch ng x ca gio vin? Rt ra kt lun s phm?
TNH HUNG 3 Mt hc sinh n c gi ln bng kim tra ming. C gio a ra cu hi hc sinh khng tr li c, ng im lng. C gio mng: Em n y hc hay lm tng cho mi ngi xem m ng im nh vy? C gi bt khc v chy ra khi lp. Cu hi: 1. Nu l gio vin bn s: a. Cho hc sinh im khng v gi hc sinh khc ln b. Cho v ch v yu cu vit bn kim im. c. C gio: C cho em n nhng cui gi li gp c d. Cch gii quyt khc ca bn 2. nh gi v cch ng x ca gio vin v rt ra cc kt lun s phm.
B. NHNG TNH HUNG GIAO TIP S PHM CHA C LI GII
TNH HUNG 1 Ngy u tin bc ln bc ging, bn mc mt chic o di tht p(c thu bng hoa hng ). Trong khi ang say sa ging bi th bng nghe hai hc sinh nam ngi bn u ni: Ny! Tao nghe thy ngi ta bo l hoa hng c nui bng sa theo my c ng khng? v sau th ph ln ci. Trc tnh hung , bn s x s th no? Ti sao?
TNH HUNG 2 T l gio sinh thc tp va ln lp vi sinh vin 2 tit Giao tip s phm . Nhng hm sau v do qu vui v vi bn b m gio vin T l ming vng ra mt cu ni by, khng may hc tr ca gio vin T nghe thy. Hm sau ln lp sinh hot, mt e hc tr a cho gio vin T t giy, trong c cu: + Tha c! cu ni: Con ngi ch cn 2 nm ni v su mi nm gi gn li n ting ni c ng khng. Nu l gio vin T, bn x l th no? Ti sao?
TNH HUNG 3 - ang ngi trong phng ngh ca gio vin, chng ti bng thy Thy mt gio vin tr mi ra trng chy vi vo v khc nc n. Chc l nhng git nc mt c nn t trong gi hc. Mi ngi xm vo hi han. Thy tr li qua ting nc v nc mt: + Em..., e cha bao gi gp phi mt hc sinh hn lo nh vy... + Ch cho c bnh tnh tr li, anh in, mt gio vin c tui mi hi: + Th chuyn g xy ra i vi c? + S l khi lp 7A lm bi kim tra, Thy trng thy Tuyn nhn bi ca bn. Thy rt bc, khi thu bi c mng Tuyn khng bit t trng v tuyn b s hy bi. Ni xong c x vn bi ca Tuyn trc c lp. Tuyn phn ng mt cch quyt lit, em ng ln nhch mp ci, nh nc bt v bc ra ca. + Sau khi trn tnh tr li v suy ngh ti li khuyn ca cc bn ng nghip, Thy xin li em Tuyn v vic x bi kim tra trc tp th lp 7A v trong lng c bng dy mt tnh cm kh t khi Tuyn mt mi bng, p ng xin li c gio v nhng hnh ng ca mnh. Cu hi: . Phn tch v nhn xt nhng hnh ng trc v sau tnh hung m c gio Thy gp phi . Nu l gio vin ch nhim lp , gp phi trng hp trn bn s gii quyt nh th no? Ti sao?
TNH HUNG 4 Trng vo hc ging ln nhng hc sinh vn cn thi quen khng tt: c ng lang thang cc cnh ca s v cc bc cu thang. Thy bng c gio Nhung bc n u bc cp, cc em chy vt ln thng bo cho nhau: Nhung ln, Nhung ln + C Nhung nghe r mn mt nhng vn im tnh bc vo lp v nh nhng ni: + Mt s em va chy t di cu thang cn mt lm phi khng? Thi ngi ngh th mt t cho li sc ri c tp trung nghe c ging bi mi. Hm nay bi hi kh. + Tit hc din ra tt p. + Cui bui hc y, c tit sinh hot lp. C gio Nhung tranh th nhc: + Nghe trng cc em nn vo lp ngay ch thy c vo. ng n khi thy gio vin ln mi chy vi vo gi nhau th khng c trt t. V khi vi nh th th d c kiu xng h bo nhau ngn ct khng thch hp. V d nh u gi sng nay ng l phi thng bo : C gio Nhung ln nhng v vi qu nn c em ni l Nhung ln. C dng mt lt, song trong trng hp ny nu cn phi dng hai ting trong s bn ting th nn chn hai ting no cc em? . C ln, c ln! + ng, cc em chn hai ting va gn va lch s. Em no sng nay v vi m chn cha ng th rt kinh nghim nh. + Cc em nhn nhau ci, cm ng. T hin tng nh th khng din ra na. Cu hi: . Hy phn tch cch x l ca c gio Nhung . Trong tnh hung tng t, c th c nhng cch x tr no khc?
Phn tho lun, bi tp Chng I Tho lun cc vn sau: 1. Sinh vin hy tm nhng v d c th trong cuc sng l sng t: v sao Tm v tr li l nn tng c bn trong giao tip ph thng. 2. Sinh vin t tm hiu nhng v d c th trong cuc sng khng nh: Tn trng danh d ca i tng giao tip nh danh d ca chnh mnhl nguyn tc cn bn s1 trong giao tip 3. C hc gi cho rng:Trong c ch th trng, Khng xem thng quyn li ca i tng giao tip thc cht n l nguyn tc s 1, nu hiu quyn li theo ngha rng. Bng t duy ca mnh, sinh vin hy phn tch lm sng t kin trn. 4. Tn Tn nh chin lc gia ni ting ngi Trung quc ni:Khng a gic vo th ng cng mi l nh chin lc. S/V hy dng nhng dn chng trong 9 nm chng gic Minh ca nhn dn ta di s lnh o ca minh cha L Li- Nguyn Tri lm sng t kin trn. 5. Vn ho l cha kho m uTS.B trng GD u tin ca Vit nam dn ch cng ho Nguyn vn Huyn. Vn ho l ng lc ca pht trinTh tng Phan vn Khi. Vn ho xc nh s tn vong ca mt dn tc Qun Trng. Anh (ch) hy tm dn chng lm sng t cc kin trn. 6. Gio s V Khu cho cu i sau: Thu ht tinh hoa bn phng ca tri t- T li vn ho nc Nam ny.(Nh k nim th khng chin). Anh (ch) cho bit kin ca mnh. 7. Cc c xa xem chn g bit gia cnh ca ch nh. Anh(ch) cho bit kin ca mnh. 8. V sao ni Qua nh mt nhn bit nhn tm 9. Anh ch hy gii thch v sao gio vin va ni va ch ln bng th hc sinh tip thu tt hn. 10. V sao trong ngh thut giao tip thnh cng th Nhn ho lm cn bn Chng II Tho lun nhng vn ch yu sau: 1. Nu nhng c trng c bn trong giao tip s phm. Lin h trong cuc sng xem im khc c bn ca 3 c trng trong giao tip s phm vi giao tip x hi l im g? 2. Nu ni dung nhm k nng nh hng giao tip. Anh ch vn dng gii quyt mt tnh hung c th. 3. Nu ni dung nhm k nng iu chnh, iu khin trong qu trnh giao tip 4. Nu ni dung nhm k nng s dng phng tin giao tip.Anh ch vn dng gii quyt mt tnh hung c th. 5. Nu v phn tch nguyn tc s 1 trong giao tip s phm. Anh ch vn dng gii quyt mt tnh hung c th. 6. 7. Nu v phn tch nguyn tc s 2 trong giao tip s phm.Anh ch vn dng gii quyt mt tnh hung c th. 8. Nu v phn tch nguyn tc s 3 trong giao tip s phm.Anh ch vn dng gii quyt mt tnh hung c th. 9. Nu v phn tch nguyn tc s 4 trong giao tip s phm.Anh ch vn dng gii quyt mt tnh hung c th. 10. Trnh by c im ca 3 loi phong cch giao tip s phm hc. Nu c lm hiu trng mt trng ph thng th bn dng phong cch no, v sao?
Chng III Tho lun nhng vn ch yu sau: 1. Nu nhng c trng ca giao tip s phm hin i. Anh ch xem n khc c trng ca giao tip truyn thng ch no? 2. Lm th no giao tip trong lp hc c hiu qu 3. Phn tch ging ni ca ngi trnh by trong lp hc. Anh ch hy a ra nhng minh chng c th m mnh chng kin ni ln rng: ging ni ca ngi thy trong lp hc mang li hiu qu nh th no cho ngi hc. 4. Nu v phn tch t v ngn ng ca ngi trnh by trong lp hc.. Anh ch hy a ra nhng minh chng c th m mnh chng kin ni ln rng: Dng t v ngn ng chun s c ngha rt quan trng i vi ngi hc. 5. Trnh by ngn ng khng li (ngn ng c th). Anh ch c bit ngun gc ca ngn ng khng li?Anh ch xem kch cm cha? hy vn dng n phn on tnh hung sau: mt ngi n ng trung tui ng gia mt m ng, giang 2 chn rng ngang vai, mt tay chng hng, mt tay gi ln cao bn tay xo ra. 6. Nu phng php kim sot s lo lng ca ngi gio vin mi ng lp. Anh ch bit kim sot s mt bnh tnh ca bn thn cha?