Professional Documents
Culture Documents
CTM8 - K51
Nội dung và yêu cầu : Bánh răng hộp số trong xe tải nhẹ
• Bánh răng hộp số làm việc trong môi trường chịu tải trọng tĩnh và va đập mạnh .
• Bề mặt bị mài mòn khi làm việc bị ma sát hay cọ sát , chịu ứng suất lớn , lõi chịu
ứng suất uốn .
• Vùng chân răng dễ bị phá huỷ .
• Chi tiết máy làm việc dưới tải trọng thay đổi theo chu kỳ .
Do điều kiện làm việc như trên nên ta đặt ra các yêu cầu về vật liệu như sau :
• Bề mặt răng phải có độ bền tiếp xúc cao ,
• Răng có độ bền mỏi cao , kết hợp với các chỉ tiêu độ bền , độ dẻo và độ dai va đập
( cơ tính tổng hợp ) .
Đối với yêu cầu làm việc cầu chi tiết như trên ta chọn thép thấm cácbon -20CrMo.
Bánh răng hộp số trong xe tải trọng nhẹ được làm bằng thép thấm cácbon . Ưu điểm của
cách chế tạo này là:
• Đảm bảo bánh răng chịu tải trọng tĩnh và va đập tương đối cao , bề mặt có thể bị
mài mòn .
• Sau khi thấm cacbon trong lò liên tục ( dùng khí thiên nhiên , khí thu nhiệt và
amoniac ) ở nhiệt độ 880 – 980 º C , bánh răng được tôi trực tiếp trong dầu nóng ,
bể muối ở nhiệt độ 160 – 250 ºC .
• Cách chế tạo như vậy có thể rút ngắn được thời gian và nhiệt độ thấm , nâng cao
tính chống mài mòn và giảm độ biến dạng .
Ta thấy thép thấm cacbon hoàn toàn phù hợp để chế tạo chi tiết bánh răng hộp số .
1
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
Nhưng nhược điểm là bị giòn ram loại II khi ram cao nên sau khi ram thường làm nguội
trong dầu ( thay vì không khí ) . Tuy nhiên khi thêm khoảng 0,25 % Mo sẽ làm cải thiện độ thấm
tôi và chống được giòn ram loại II , có thể dùng làm cho các chi tiết trung bình ( φ > 50 mm ),
và hình dạng tương đối phức tạp .
2
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
2.3 Lập bảng các ký hiệu và thành phần của thép theo tiêu chuẩn các nước :
Nhận xét :
- Ta nhận thấy rằng thành phần các mác thép của các nước có sự khác nhau nhưng không
nhiều mà vẫn đảm bảo được cơ tính của vật liệu .
- Lượng các bon của Nhật và Mỹ khá lớn so với các nước khác
- Lượng các bon của Nga thấp
- Lượng S của Mỹ cũng khá lớn = 0,04 % , trong đó lượng S của Nhật thấp
0,03 % .
3. Vai trò của các nguyên tố hợp kim chính trong thép đối với cơ tính và nhiệt luyện :
Khác với thép các bon , thép hợp kim là loại thép mà người ta đưa vào các nguyên tố có
lợi với lượng đủ lớn để làm thay đổi tổ chức và cải thiện tính chất ( cơ , lý , hoá ) . Như vậy đối
với các thành phần chính C , Cr , Mo sẽ ảnh hưởng đến cơ tính và công nghệ nhiệt luyện như
sau:
3
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
3.1 Đối với cơ tính :
Cacbon :
• Lượng các bon sẽ đảm bảo sự kết hợp tốt nhất của các chỉ tiêu cơ tính : độ bền , độ
dẻo , độ dai va đập ( cơ tính tổng hợp ) .
• Lượng các bon cho phép được qui định tong thép là khoảng 0,1 – 0,25 % để đảm
bảo độ dẻo và độ dai của lõi ở trạng thái tôi + ram thấp để đạt độ bền cao nhất.
• Dùng giới hạn dưới khi cần độ dai cao hơn , dùng giới hạn trên khi cần độ bền cao
hơn .
• Nếu cần độ bền cao hơn nữa thì có thể dùng tới 0,3 % C.
• Nếu dùng cao hơn nữa độ dai của lõi sẽ thấp khi tôi và ram thấp , không chịu được
các tải trọng va đập .
• Do phải nung lâu ở nhiệt độ cao khi thấm C , các thép thấm C phải là loại khử Oxy
triệt để , tốt nhất là loại hạt nhỏ để khi thấm xong hạt không bị to làm thép giòn.
Ngược lại , để đảm bảo các yêu cầu trên các nguyên tố hợp kim dùng trong thép thấm
cacbon phải đảm bảo cả hai tác dụng : vừa làm tăng tính thấm tôi để nâng cao độ bền , vừa thúc
đẩy quá trình thấm cacbon ( hoặc ít ra cũng không cản trở ) . Nguyên tố hợp kim cơ bản có mặt
trong mọi loại thép hợp kim là Cr , có thể dùng riêng hay kết hợp với Ni , Mn .
Cr ( 0,30%-0,6 % )
Như ta đã biết Cr là nguyên tố tương đối rẻ , nó không những nâng cao độ thấm tôi còn
xúc tiến quá trình thấm Cacbon . Bề mặt bánh răng là phần chịu ứng suất tác dụng lớn , chịu mài
mòn ma sát khi làm việc tiếp xúc với môi trường . Yêu cầu bề mặt có độ cứng , tính chống mài
mòn cao trong khi lõi vẫn bền và dẻo dai , muốn vậy ta phải hoá bền bề mặt . Thành phần Cr sẽ
giúp cải thiện tính tôi .
Mo ( 0,05 – 0,2% )
4
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
Mo có thể tránh được giòn ram loại II , thường được đưa vào thép Cr – Ni với độ thấm tôi
cao có lượng cac bon khoảng 0,2 – 0,4 % . Ngoài ra nó còn có tác dụng nâng cao độ thấm tôi .
5
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
Nh thÊy râ tõ h×nh vÏ, do ®êng cong ch÷ “C” trong thÐp hîp kim dÞnh
sang ph¶i nªn cã Vth2< Vth1 cña thÐp c¸cbon, t¬ng øng ta lu«n cã ®é thÊm
t«i cña thÐp hîp kim lu«n cao h¬n thÐp c¸cbon.
Nhê hiÖu qu¶ nµy trong thÐp hîp kim cã thÓ x¶y ra c¸c trêng hîp sau mµ
ta kh«ng thÓ gÆp ë thÐp cacbon:
+ Vth bÐ ®Õn møc nhá h¬n c¶ Vngu«i cña lâi, do ®ã sau khi t«i lâi
còng cã tæ chøc mactenxit, ®©y lµ trêng hîp t«i thÊu.
+ Vngu«i trong kh«ng khi còng lín h¬n Vth, do ®ã thêng ho¸ còng
®¹t ®îc tæ chøc mactenxit, ®ã lµ hiÖn tîng tù t«i.
®é th¾m t«i t¨ng lªn sÏ cã hai hiÖu qu¸ trÝnh sau ®©y:
1, hiÖu qu¶ ho¸ bÒn bÒ mÆt, ®Æc biÖt khi t«i thÊu sÏ ®¹t tíi
c¬ tÝnh cao vµ ®ång nhËt trªn toµn tiÕt diÖn, n¨ng coa m¹nh søc
chÞu t¶i cña chi tiªt.
2, khi t«i cã thÓ dïng c¶ m«i trêng nguéi chËm mµ vÉn ®¹t ®îc
mactenxit nh toi trong d©u, trong muèi nãng chÈy( ph©n cÊp hay
®¼ng nhiÖt).
- ChuyÓn biÕn mactenxit: khi hoµ tan vµo austenit, c¸c nguyªn tè hîp
kim( trõ Co, Al, Si) ®Òu hµ thÊp nhiÖt ®é chuyÓn biÕn austenit
thµnh mactenxit, do ®ã lµm t¨ng austenit d khi t«i.
- ChuyÓn biÕn khi ram: Nãi chung c¸c nguyªn tè hîp kim hoµ tan trong
mactenxit ®Òu c¶n tor sù ph©n hãa cña c¸c pha nµy khi ram hay nãi
cô thª lµ lµm t¨ng c¸c nhiÖt ®é chuyÓn biÕn khi ram. Nhê vËy dÉn
®Õn c¸c hiÖu øng nh sau:
6
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
+ N¨ng cao tÝnh chÞu nhiÖt ®é cao, tÝnh bÒn nãng, tÝnh
cøng nãng.
+ Do khuyÕch t¸n khã kh¨n cacbit t¹o thµnh rÊt ph©n t¸n
vµ nhá min, lµm t¨ng tÝnh cøng vµ tÝnh chèng mµi mßn, ®îc gäi
lµ ho¸ cóng ph©n t¸n. Sù t¨ng cøng khi ram thÐp hîp kim ë nhiÖt
®é thÝch hîp lµm cho austenit d -> mactenxit vµ cacbit tiÕt ra ë
d¹ng ph©n t¸n, nhá min ®îc gäi lµ ®é cóng th hai.
+ Cïng ram hay lµm viÖc ë mét nhiÖt ®é, thÐp hîp kim
bao giê c÷ng cã ®é cøng, ®é bªn cao h¬n. §iÒu nµy còng cã
nghÜa ®Ó cïng ®¹t ®é cng ®é bÒn nh nhau, ph¶i ram thÐp hîp
kim ë nhiÖt ®é bao h¬n nªn khö bá ®îc øng suất bªn trong nhiÒu
h¬n v× thÕ thÐp cã thÓ ®¶m b¶o ®é dai tèt.
7
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
n
S ' = 0,8 + ∑ a i Me i
i =1
NT Mn Si Cr Ni W V Mo Ti Al P
HK
a -0,041 -0,075 -0,033 -0,04 -0,057 0,2 -0,075 0,32 0,3 0,18
7
NT Mn Si Cr Ni W V Mo Ti Al P
hợp
kim
b -17,7 40,1 11,8 -5,7 27 41 45 350 -4,5 47
3.3 Xác định thép C có cùng thành phần với thép 20CrMo :
Theo giản đồ Fe – C ta xác định được thép có cùng thành phần thép C = 0,2 % như sau:
8
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
Giản đồ Fe - C
3.4 Xác định nhiệt độ của thép có cùng thành phần C = 0,2 % :
• Trên giản đồ Fe-C, nhiệt độ chảy hoàn toàn của thép là tung độ (trên trục nhiệt độ) của giao
điểm của đường thẳng %C = 0,2 với đường lỏng, ta xác định được Tcht=14950C.
• Xác định nhiệt độ TAc3 được tính gần đúng dựa vào tam giác MNP và MQR
911 − T AC 3 0,2
=
911 − 727 0.8
T AC 3 = 865 C
0
9
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
Tu = AC 3 + (20 ÷ 30 ) 0 C
Tu = (885 ÷ 895 ) 0 C
Đối với thép cácbon thành phần thấp 0,2% ta nên thường hoá . Nhiệt độ thường hoá là :
TTh = AC 3 + (30 ÷ 50 ) 0 C
TTh = (895 ÷ 915 ) 0 C
Nhiệt độ tôi thép đối với thép trước cùng tích phải lấy cao hơn AC3 tức nung nóng đến
trạng thái hoàn toàn là austenit , nhiệt độ tôi là :
Tt = AC 3 + (30 ÷ 50 ) 0 C
Tt = (895 ÷ 915 ) 0 C
3.5 Tổ chức đạt được khi làm nguội thép qua các điểm tới hạn :
Mục tiêu cảu nung nóng và giữ nhiệt là để tạo nên austenit hạt nhỏ , sự chuyển biến
này quyết định cơ tính của thép khi làm việc hay gia công tiếp theo . Tổ chức tạo thành khi làm
nguội phụ thuộc vào nhiều yếu tố như : độ quá nguội , thành phần tổ chức của thép … và cả
phương thức làm nguội
- Bỏ qua chuyển biến bao tinh xảy ra ở nhiệt độ 1499 º C vì nó xảy ra ở nhiệt độ quá cao
và không có ảnh hưởng gì đến tổ chức của thép khi gia công và sử dụng
- Ban đầu tổ chức của thép là austenit có thành phần chính bằng thành phần của thép vì
vậy chúng dẻo dai và dễ biến dạng.
- Từ 8650C đến 7270C : một phần austenit chuyển thành ferit nên hỗn hợp thu
được gồm hai pha ferit + austenit ( α+γ ). Như đã nói ở trên tổ chức tế vi của ferit có dạng
các hạt sáng đa cạnh. Cơ tính của ferit chính là của sắt nguyên chất : dẻo, dai, mềm và kém bền.
Như vậy tổ chức nhận được gồm hai pha đều dẻo và mền. Tỷ lệ % của hai pha ferit và austenit
tại điểm tới hạn (nằm trên đường A1) được tính theo quy tắc cánh tay đòn (trên giản đồ Fe-C) :
α 0,8 − 0,2 24
= =
γ 0.2 − 0.025 7
⇒%α = 77 ,42 %
%γ = 22 ,58 %
10
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
Như vậy tổ chức nhận được gồm có 97% ferit và 3% Xe nên đặc tính chung của hỗn hợp là đặc
tính của ferit (chiếm tỷ lệ rất cao) : dẻo, dai, mềm, kém bền.
3.5 Biện pháp xử lý nhiệt trước hay sau khi gia công cơ khí :
Như đã trình bày ở trên , do đây là thép hợp kim có hàm lượng cacbin thấp
(<0,25 % ) nên ta phải thường hoá trước và sau khi gia công cơ khí .Bởi vì :
Thường hoá nhằm mục đích là :
11
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
- Đạt độ cứng thích hợp để gia công cắt gọt cho thép cacbon thấp ( < 0,25 % ) . Loại
thép này nếu ủ hoàn toàn sẽ đạt độ cứng quá thấp ( HB < 140-160 ) , quá dẻo , phoi khó
gãy nên khó gia công cắt , nếu thường hoá sẽ có độ cứng cao hơn và thích hợp với gia
công cắt hơn vì phoi giòn hơn , dễ gãy hơn .
- Làm nhỏ xêmentit chuẩn bị cho nhiệt luyện kết thúc . Khi thường hoá tạo ra tổ chức
peclit phân tán hay xoocbit trong đó xêmentit có kích thước nhỏ , điều này rất thuận lợi
để tạo thành hạt austenit nhỏ mịn khi nung nóng cho nhiệt luyện kết thúc.
Thường hoá là phương pháp nhiệt luyện bao gồm nung nóng thép đến trạng thái hoàn
toàn là austenit ( cao hơn AC3 hay AC cm ) , giữ nhiệt và làm nguội tiếp theo trong không
khí tĩnh để austenit phân hoá thành tổ chức gần ổn định : peclit phân tán hay xoocbit với độ
cứng tương đối thấp ( cao hơn ủ một chút ) .
- Tốc độ nguội : nhanh hơn đôi chút , trong không khí tĩnh (đây là cách làm nguội thông
thường ) , không phải dùng lò khi làm nguội nên kinh tế hơn ủ .
- Tổ chức và cơ tính : tổ chức đạt được là gần bằng với độ cứng cao hơn ủ đôi chút .
12
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
( do lượng cacbon thấp như cũ ) .
Mục đích của thấm cacbon là làm cho bề mặt của thép cứng tới HRC 60-64 với tính chống
mài mòn cao ,chịu mỏi tốt , còn lõi bền .dẻo ,dai với độ cứng HRC 30-40 .
13
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
Mục đích của tôi thép là đạt độ cứng cao nhất sau đó kết hợp với ram ở nhiệt độ thích hợp nhằm
các yêu cầu sau :
- Nâng cao độ cứng và chống mài mòn ( kết hợp với ram thấp ) nhờ đó kéo dài tuổi thọ
của các chi tiết máy chịu mòn , nhờ tôi nên đạt được độ cứng cao nhất , nếu chỉ có ram thấp chỉ
có tác dụng làm giảm ứng suất bên trong , không làm giảm độ cứng sau khi tôi .
- Nâng cao độ bền và sức chịu tải của chi tiết máy .
Như ta đã biết sau khi tôi độ bền , độ cứng của thép tăng lên nhiều lần song nếu lớp tôi quá mỏng
(độ thấm tôi nông ) thì hiệu quả này không đáng kể : lõi do không được tôi , có độ bền thấp do
đó nguy cơ phá huỷ từ đây là rất lớn . Khi lớp thấm tôi dày (độ thấm tôi sâu ) hiệu quả này sẽ trở
nên hoàn toàn hơn nhờ đó sức chịu tải tăng lên rõ rệt . Đặc biệt khi tôi thấu hoá bền bằng
tôi + ram đối với thép là hoàn toàn dễ dàng đạt được cơ tính cao và đồng nhất trên toàn tiết diện
nó rất quan trọng đối với bánh răng .
Độ 1.5 3 5 7 9 11 13 15 20 25 30 35 40
thấm
tôi(mm)
H
Max 49 47 44 41 38 35 33 31 28 26
14
§HBKHN Lª V¨n M¹nh -
CTM8 - K51
Min 41 37 31 27 24 22 - - - -
Đây là chi tiết yêu cầu cơ tính tổng hợp cao do đó nhiệt luyện kết thúc thích hợp là tôi ở
nhiệt độ T = 880 º C . Để tránh thoát C cần nung trong lò muối . Môi trường tôi là dầu .Sau đó
ram thấp ở nhiệt độ T = 200 º C , tổ chức đạt được là mactenxit ram . Sau khi ram độ cứng không
giảm đi hoặc chỉ giảm rất ít , ứng suất giảm đi đáng kể do đó có tính dẻo , dai tốt hơn , khó bị
phá huỷ giòn hơn .
Thời gian cũng có ảnh hưởng tới chuyển biến khi ram tuy không mạnh bằng nhiệt độ .
Kéo dài thời gian ram cũng có tác dụng như nhiệt độ . Vì vậy sau khi tôi nên ram ngay để vừa
tránh nứt xảy ra sau khi tôi vừa để tránh hiện tượng ổn định hoá austenit.
5.4 Lựa chọn vật liệu thay thế
Nếu cần thay thế ta lực chọn vật liệu thép hoá tốt Cr +Ni cao . Với mác thép là :
30XH3A theo tiêu chuẩn của Nga .
Bởi vì ta biết bánh răng là chi tiết đòi hỏi cần có cơ tính tổng hợp cao , đòi hỏi bề mặt có độ
cứng , tính chống mài mòn tốt trong đó lõi vẫn bền và dẻo dai , như vậy hai nguyên tố Cr ,
Ni sẽ giúp cho vật liệu nâng cao tính tôi đảm bảo cơ tính . Mặt khác chúng không những
nâng cao độ cứng và độ bền mà còn nâng cao được chút ít độ dai.
Hay ta có thể thay thế được bằng thép 40X . Thép này chứa Cr ( 0,5% - 1% ) cũng cải thiện
được tính tôi , nhưng không chống được giòn ram loại II.
15