1. Ph©n tÝch vai trß cña tëng tîng. So s¸nh tëng tîng víi t duy. Cho vÝ dô minh ho¹.

Lßng c« ch¼ng d©y tá

¦íc sao ®Õn thÊp, mµ m¬ ®Õn nghÌo
Thi sÜ NguyÔn BÝnh tõng viÕt nh vËy vÒ c« th«n n÷ sím v¬ng bôi kinh thµnh. ¦íc m¬ x¸t díi gãc ®é t©m
lý lµ mét trong c¸c lo¹I tëng tîng. ¦íc thÊp m¬ nghÌo lµ nghÜa lµm sao? §¸ng chª l¾m sao? Vµ v× cã g× ta
kh«ng ®I vµo t×m hiÓu tëng tîng, vai trß cña tëng tîng ®Ó tù lý gi¶I ®IÒu nµy.
Tëng tîng lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh c¸I cha tõng cã trong kinh nghiÖm cã nh©n b»ng c¸ch x©y
dùng h×nh ¶nh míi trªn c¬ së nh÷ng biÓu tîng ®· cã.
Nghiªn cøu vÒ vai trß cña tëng tîng cã ngêi cho lµ tëng tîng lµ nh÷ng tiªu cùc. Quan ®IÓm nµy kh«ng ph¶I
lµ kh«ng cã nÐt hîp lý song nh×nh chung lµ c¸ch nh×nh phiÕn diÖn mét chiÒu cha thÊy ®îc c¸I c©n b¶n
nhÊt, b¶n chÊt nhÊt trong vai trß cña tëng tîng. Trªn thùc tÕ tëng tîng cã vai trß rÊt lín trong ho¹t ®éng lao
®éng vµ trong ®êi sèng con ngêi.
Tríc hÕt chóng ta ph¶I kh¼ng ®Þnh r»ng tëng tîng cÇn thiÕt cho bÊt kú ho¹t ®«ng jnµo cña con ngêi. §ã
kh«ng ph¶I lµ “ thµnh t©m lý muèn ” cña c¸c nhµ t©m lý häc cho tëng t¬ng jcµng kh«ng bao giê lµ “
®IÒu bÞa ®¹t ngâng cuèng ”. Cã ngêi cho r»ng tëng tîng chØ cã chç ®óng trong ho¹t ®éng nghÖ thuËt
th¬ ca. Ph¶n ®èi quan ®IÓm nµy Lª nin viÕt “ thËt lµ sai lÇm nÕu nghÜ r»ng chØ cã nhµ th¬ míi t ëng tîng
”. Vµ quan ®IÓm cña Lª nin còng hµm ý tëng tîng, lu«n hiÖn ®¹I, trî gióp cho mäi ho¹t ®«ng j cña con ng-
êi. Ta cã thÓ dÔ dµng ®a ra nh÷ng b»ng chøng ®Ó chøng minh ®IÒu nµy. Trong ho¹t ®éng lËp ph¸p nhµ
lµm luËt nÕu kh«ng tëng tîng, kh«ng h×nh dung ra nh÷ng hoµn c¶nh chñ thÓ th× sÏ kh«ng thÓ x©y dùng
®îc nh÷ng qui ph¹m ph¸p luËt phï hîp. Thùc tÕ, cã nhiÒu trêng hîp ph¸p luËt ®îc ban hµnh tríc khi x· héi
míi xÈy ra mét thêi gian kh¸ l©u chÝnh lµ sù tëng tîng h×nh dung cña nhµ lµm luËt t¹o nªn. NhiÒu nhµ
ph¸t minh s¸ng chÕ ra nh÷ng s¶n phÈm lµ do sù th«I thóc cña íc m¬, lý tëng cña trÝ tëng tîng phong phó.
Lao ®éng cña con ngêi vµ ho¹t ®éng b¶n n¨ng cña con vËt kh¸c nhau ë tiªu chÝ nµo? Sù kh¸c nhau c¬
b¶n chÝnh lµ ë biÓu tîng vµ kÕt qu¶ mong ®îi do tëng tîng t¹o nªn. Tëng tîng cho phÐp ta ph©n biÖt sù
kh¸c nhau gi÷a con ngêi víi con vËt trong ho¹t ®éng. Thö hái khån cã nh÷ng biÓu tîng , kÕt qu¶ mong ®îi
do tëng tîng t¹o nªn sÏ ph©n biÖt ho¹t ®éng cña con ngêi kiÕn tróc s víi ho¹t ®éng cña con ong, lao ®éng
cña ngêi thî dÖt víi ho¹t ®éng cña con nhÖn nh thÕ nµo? Trong lao ®éng tríc khi lµm ra s¶n phÈm con ngêi
®· h×nh dung tríc m« h×nh c¸I cÇn lµm ra, cÇn híng tíi c¸ch thøc ®Ó lµm ra c¸I ®ã. Con ngêi b»ng trÝ t-
ëng tîng cña m×nh ®· ý thøc ®îc vÒ c¸I m×nh sÏ lµm ra.
Tëng tîng lµ tiªu chÝ c¬ b¶n ®Ó ph©n biÖt lao ®éng cña con ngêi víi ho¹t ®éng b¶n n¨ng cña con vËt. Tõ
®ã ®I ®Õn ®IÒu kh¼ng ®Þnh ®©y lµ: ý nghÜa quan träng nhÊt cña tëng tîng lµ cho phÐp con ngêi
h×nh dung ®îc kÕt qu¶ cña tëng tîng chÝnh lµ ë chç gi¸p cho con ngêi cã c¸I nh×nh tæng thÓ, mang tÝnh
qu¸ trung vÒ lao ®éng cña con ngêi. Con ngêi kh«ng thÓ thÊy ®îc nh÷ng g× ë hiÖn t¹I mµ b¨ng tëng tîng
con ngêi h×nh dung ®îc t¬ng lai gÇn vµ t¬ng lai xa, tÇm nh×n cña con ngêi ®îc më rén. Mét ngêi n«ng
d©n ch¨m sãc c©y lóa non nhng trong ®Çu hä cã thÓ h×nh dung vÒ lóc lóa træ b«ng vµ cuèi cïng lµ
nh÷ng b«ng lóa vµng trÜu n¾ng.
Con ngêi trong lao ®éng lu«n h×nh dung vÒ c¸c thao t¸c, c¸c qu¸ tr×nh. Vµ ®Ó cã sù h×nh dung con ngêi
kh«ng thÓ kh«ng cÇn ®Õn tëng tîng. Nh vËy con ngêi cßn tån t¹I cßn ho¹t ®éng th× tÊt yÕu cßn tëng tîng.
§IÒu nµy l¹I mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh tëng tîng cÇn thiÕtcho bÊt kú ho¹t ®éng cña con ngêi.
Trong thùc tÕ cã bao ngêi ®· vît lªn khã kh¨n, sè phËn ®Ó n¾m lÊy vinh quang lÊy h¹nh phóc trong cuéc
®êi. Vµ trong nh÷ng k× tÝch Êy tëng tîng cã gopã phÇn quan träng? Tëng tîng t¹o nªn nh÷ng h×nh mÉu t-
¬I s¸ng rùc rì, chãi l¹I hoµn h¶o mµ con ngêi mong ®îi vµ v¬n t¬id ( lý tëng ); nã n©ng con ngêi lªn trªn
hiÖn thùc, lµm nhÑ bít nh÷ng nÆng nÒ, khã kh¨n cña cuéc sèng, híng con ngêi vÒ phÝa t¬ng lai kÝch
thÝch con ngêi hµnh ®éng ®Ó ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ lín la. Vai trß quan träng nµy cña tëng tîng cã thÓ
nãi gän lµ vai trß cña t tëng. Vai trß nµy cã thÓ nãi lµ vai trß riªng cã, chØ cã tëng tîng cã thÓ ®¶m nhiÖm
®îc. Tëng tîng t¹o dùng ë con ngêi niÒm tin trong cuéc sèng lµ ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy con ngêi v¬n
tíi giµnh t¬ng lai, biÕn íc m¬ kh¸t väng thùc thµnh kiÖn thùc trong cuéc ®êi.

2. Lª nin còng tõng viÕt: “ Con ngêi d¸m íc m¬ kh¸t väng vµ íc m¬, kh¸t väng Êy sÏ lµm bõng
s¸ng mét tªn ngêi. ”
Tëng tîng cã mét søc m¹nh v« h×nh nhng khi nã ®·t¹o nªn nh÷ng h×nh ¶nh t¬ng lai t¬I s¸ng th× søc
m¹nh cña t¬ngr tîng, vai trß cña tëng tîng lµ kh«ng thÓ ®o lêng næi. §ã còng lµ lý do gi¶I thÝch v× sao
bao nhµ b¸c häc vît lªn khã kh¨n ®Ó cèng hiÕn cho khoa häc. Cuéc kh¸ng chiÕn thÇn th¸nh cña d©n téc
ta chèng Ph¸p vµ chèng Mü cßn th¾ng lîi cã ph¶I ch¼ng do trong mçi con ngêi ViÖt Nam ®· cã h×nh mÉu
vÒ ngµy ®éc lËp tù do. Vµ c¶ d©n téc ®øng lªn giµnh lÊy ngµy tù do ®éc lËp Êy.
Trong cuéc sèng h«m nay biÕt bao ngêi còng®· vît lªn trªn khã kh¨n ®Ó phÊn ®Êu sèng cã Ých, cã ý
nghÜa lµm nªn nh÷ng kú tÝch l¬ns lao. Vµ lêi gi¶I thÝch ë ®©y: V× mét lÏ ttr¬ng tr×nh hä cã mÉu h×nh
m¬ íc.
Tëng tîng cã vai trß quan träng trong gi¸o dôc nh©n c¸ch con ngêi. Chóng ta b»ngcon tëng tîng cã thÓtù
h×nh dung cho m×nh thÕ nµo lµ mét nh©n c¸ch tèt th¸I ®ä cö chØ hµnh vi nªn nh thÕ nµo ®Ó phï hîp víi
chuÈn mùc x· héi. Chóng ta phÊn ®Êu v× mÉu h×nh nh©n c¸ch Êy chÝnh lµ h×nh thøc tù bßi dìng nh©n
c¸ch. Trong viÖc gi¸o dôc nh©n c¸ch cho c¸ nh©n kh¸c chóng ta x©y dùng vµ ®a ra mét kiÓu nh©n c¸ch
tèt. C¸c c¸ nh©n b»ng sù tëng tîng cña m×nh sÏ tù söa m×nh theo nh÷ng g× mµ m×nh h×nh dung.
Theo em trong thêi ®¹I ngµy nay tëng tîng lµ ®éng lîc hµng ®Çu ph¸t triÓn cña x· héi trÝ thøc. Thêi ®¹I
ngµy nay lµ thêi ®¹I mµ trÝ thøclµ cña b¸n kh«ng ai chèt c·ingêi ViÖt Nam hiÕu häc, chuéng tri thøc. Vëy t-
ëng chõng d©n ta ®· cã u thÕ c¬ b¶n ®Ó ®I vµo thÕ kØ XXI. ThÕ nhng vÉn cha ph¶I, chóng ta cha ph¸t
huy ®îc nguån lùc trÝ tuÖ cha cã bíc ph¸t triÓn t¬ng xøng. Vµ lý do v× ®©u. Em xin lçi ph¶I nãi ra mét
®IÒu cã thÓ xóc ph¹m d©n téc tù ¸I cña nhiÒu ngêi. Chóng ta cßn nghÌo tëng tîng. ThËt vËy nh÷ng ai cßn
nghi ngê ®IÒu nµy xin h·y b×nh tÜnh ®¶o m¾t nh×nh qua mét lît c¸c kiÓm tra biÖt thù míi mäc lªn ë

1
thµn phè trong thêi më cöa vµd¹o qua c¸c cöa kiÖu c¸o chî ®Çy ¾p hµng Trung quèc hµng Th¸I lan ®ang
nghiÔm nhiªn trµn ngËp thÞ trêng. Tõ quÇn ¸o, ®å ch¬I trÎ em, ®å dïng v¨n phßng cho ®Õn xe ®¹p, qu¹t
m¸y… nhiÒu hµng n¬I cña ta kh«ng c¹nh tranh næi v× thua kÐm muÉu m·, h×nh d¸ng, chñng lo¹I , gia c¶
vµ nhiÒu khi c¶ chÊt lîng, c«ng dông. §©u ph¶I kÜ thuËt ta kh«ng ®ñ tr×nh ®é lµm ra nhìng s¶n phÈm
nh hä. Ch¼ng qua tõ l©u chóng ta qu¸ quen sao chÐp Ýt chÞu khã nghÜ ra ý tîng míi. ENSTEIN ®· cã mét
c©u nãi næi tiÕng “tëng tîng cßn quan träng h¬n tri thøc”. Giê ®©y nhiÒu trêng ®¹I häc ph¬ng T©y c©u
nãi Êy nh mét khÈu hiÖu mét ph¬ng ch©m ®µo t¹o ®Ó bíc vµo thÕ kØ míi ,khi mµ ai còng biÕt vµ còng
tin r»ng tri thøc lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh sù phÇn vinh cña quèc gia.
Míi nghe tîng nh nghÞch lÝ nhng thËt ra ch©n lÝ rÊt s©u s¾c, tæng kÕt kinh nghiÖm cña mét nhµ
b¸c häc lçi l¹c bËc nhÊt mµ c«ng hiÕn vÜ ®¹I ®· t¹o ®IÖu kiÖn më ®êng cho sù ra ®êi nÒn v¨n minh trÝ
tuÖ . Ai còng biÕt tri tuÖ cùc k× quan träng, thêi nµy cµng quan träng h¬n bÊt cø thêi nµo tríc ®©y ,nhng
ý nghÜa ch©n lÝ thêi sù cña ch©n lÝ lµ,h¬n bÊt cø thêi nao träng lÞch sö, tri th¬c mµ thiÕu søc tëng tîng
dÔ biÕn thµnh tri thøc chÕt , tri thøc v« dông, kh«nh cã tiÒm n¨ng ph¾t triÓn “ biÕt” vµ “hiÓu” lµ rÊt cÇn
®Ó lµm theo, ®I theo , chø hoµn toµn cha ®ñ ®Ó kh¸m ph¸ s¸ng t¹o. Thêi nµy , h¬n bao giê hÕt ,nh÷ng
t¾c phÈm kh«ng hån , kh«ng c¸ tÝnh, nh÷ng s¶n phÈm kh«ng mang theo dÊu Êm g× ®Æt biÖt, nhµm
ch¸n nh bao nhiªu thö lÆp ®I lÆp l¹I hµng ngµy trong cuéc sèng b»ng ph¼ng th× v« luËn ®ã lµ ý tëng ,
dÞch vô hay vËt phÈm tiªu dïng còng ®Òu kh«ng cã søc thu hót do ®ã kh«ng cã søc c¹nh tranh. Cho nªn
thiÕu søc tëng tîng lµ mét kiÕm khuyÕt lín mµ tíi ®©y ta ph¶I kh¾c phôc b»ng mäi c¸ch tê c¬ chÕ qu¶n
lÝ x· héi vµ sù chÊn hng vµ nÒn gi¸o dôc tõ nhiÒu n¨m chØ thiªn vÒ nhåi nhÐt trÝ nhí b¸t chíc m¸y mãc vµ
kiÒm chÕ c¸ tÝnh .
So s¸nh tëng tîng víi t duy .
Tëng tîng lµ mét qu¸ tr×nh t©m lÝ ph¶n ¸nh nh÷ng c¸I cha tõng cã trong kinh nghiÖm cña c¸ nh©n b»ng
c¸ch x©y dùng nh÷ng h×nh ¶nh míi trªn c¬ së nh÷ng biÓu tîng ®· cã.
T duy lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt, nh÷ng mçi liªn hÖ vµ quan hÖ bªn
trong cã tÝnh qui luËt cña sù vËt hiÖn tîng trong hiÖn thùc kh¸ch quan, mµ tríc ®ã ta cha biÕt.
a. §IÓm gièng nhau: tëng tîng cã nh÷ng ®Æc ®IÓm gièng víi t duy.
- Còng lµ qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh hiÖn thùc.
- B¾t nguån t chÊt liÖu trong cuéc sèng.
- Tëng tîng vµ t duy chØ n¶y sinh tríc mét hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò trícnh÷ng ®ßi hái míi cña thùc tiÔn
cha tõng gÆp.
b. §IÓm kh¸c.
* T tëng:
- T×nh huèng n¶y sinh: hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò nhng tÝnh chÊt ®Þnh qóa lín.
- §é têng minh: t¬ng tù gi¶I quyÕt vÊn ®Ò kh«ng cã sù chuÈn x¸c, chÆt chÏ.
- Ph¬ng thøc ph¶n ¸nh: tëng tîng dïng c¸ch x©y dùng nh÷ng h×nh ¶nh míi tõ nh÷ngbiÓu tîng c¸ nh©n
®· tÝch gi÷ ®îc.
- S¶n phÈm ph¶n ¸nh: biÓu tîng ®îc x©y dùng tõ nh÷ng biÓu tîng cña trÝ nhí biÓu tîng cña biÓu tîng.
• T duy:
- T×nh huèng n¶y sinh: hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò cã tÝnh x¸c ®Þnh râ rµng, rµnh m¹nh.
- §é têng minh: t duy t×m ragi¶I ph¸p mét c¸ch hîp lý chÆt chÏ ( chøng minh ®îc mét c¸ch têng minh. )
- Ph¬ng thøc ph¶n ¸nh: t duy dïng kh¸I niÖm ®Ó gi¶I quyÕt vÊn ®Ò mét c¸ch hîp lý logic.
- S¶n phÈm ph¶n ¸nh: c¸c kh¸I niÖm vÒ sù vËt hiÖn t¬ng.
T duy con ngêi n¶y sinh tríc nh÷ng hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò vµ ®îc chñ thÓ nhËn thøc ®Çy ®ñ. Hoµn c¶nh
®ã ph¶I râ rµng rµnh m¹ch cã tÝnh x¸c ®Þnh chÆt chÏ th× t duy míi n¶y sinh. VÝ dô: khi tÇu kinh cña Nga
bÞ ®¾m ë vïng biÓn Baren cã nh÷ng m¶nh vì cña phi ®¹n ®îc s¶n xuÊt ë Mü vµ l¹I biÕt tÇu chiÕn cña Mü
®ang tËp trËn gÇn ®ã. PhÝa Nga sÏ xuÊt hiÖn qu¸ tr×nh t duy vµ kÕt luËn lµ tÇu chiÕn cña Mü ®· b¾n phi
®¹n vµo tÇu Kurl.
Còng vÝ dô trªn nÕu bít ®I mét sè sù kiÖn kh«ng cã th«ng tin vÒ nguån gèc cña m¶nh vì phi ®¹n kh«ng cã
th«ng tin vÒ viÖc tËp trËn cña Mü th× phÝa Nga ph¶I tëng tîng ra do sù viÖc ®Ó lý gi¶I.
§Ó thÊy ®îc sù kh¸c nhau ta xem xÐt thªm mét vÝ dô n÷a: con ngêi tríc kia tëng tîng vÒ nh÷ng th¶m bay
chæi bay nh÷ng khi khoa häc ph¸t triÓn con ng¬× t duy ra c¸ch lµm ra m¸y bay ®Ó biÕn íc m¬ thµnh sù
thËt.

1. ph©n tÝch vai chß cña t×nh c¶m trong cuéc sèng vµ trong c«ng t¸c ph©n biÖt xóc c¶m vµ
t×nh c¶m lÊy vÝ dô minh ho¹.
BµI lµm:
“ t×nh c¶m ” lµ kh¸I niÖm quen thuéc víi mçi ngêi. Mäi ngêi hay nãi: con bÐ sßng t×nh c¶m lÊy, t×nh c¶m
cña anh Êy rÊt s©u nÆng, h¾n lµ ngêi v« c¶m nhng xÐt vÒ gãc ®é t©m lý häc th× t×nh c¶m lµ g×? Nã
cã vai trß nh thÕ nµo trong ®êi sèng, ho¹t ®éng vµ c«ng t¸c? Nã kh¸c víi mét kh¸I niÖm gÇn gòi lµ “ xóc
c¶m ” ë chç nµo?
T×nh c¶m ®îc ®Þnh nghÜa lµ nh÷ng th¸I ®é thÓ hiÖn sù dòng c¶m cña con ngêi ®èi víi nh÷ng sù vËt,
hiÖn tîng cã liªn quan tíi nh÷ng nhu cÇu vµ ®éng c¬ cña hä. Nh vËy, kh¸c vpÝ nhËn thøc, vÒ néi dung
ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn tîng víi nhu cÇu sù vËt, hiÖn tîng víi nhu cÇu ®éng c¬ cña
con ngêi, ph¹m vi ph¶n ¸nh cña t×nh c¶m mang tÝnh lùa chän cã nh÷ng sù vËt cã liªn quan ®Õn sù tho¶
m·n hay kh«ng tho¶ m·n nhu cÇu hoÆc ®éng c¬ cña con ngêi míi g©y nªn t×nh c¶m, ph¬ng thøc ph¶n
¸nh lµ b»ng rung c¶m mµ thÓ hiÖn th¸I ®é. NgoµI ra víi t c¸ch lµ mét thuéc tÝnh t©m lý æn ®Þnh, tiÒm
t¨ng cña nh©n c¸ch, t×nh c¶m mang ®Ëm mµu s¾c chñ thÓ, t×nh c¶m ®îc h×nh thµnh vµ thÓ hiÖn qua
c¸c xó c¶m theo nh÷ng qui luËt ®Æc trng cña nã. Tuy nhiªn gi÷a xóc c¶m vµ t×nh c¶m cã sù ph©n biÖt.

2
Xóc c¶m lµ nh÷ng rung c¶m x¶y ra nhanh m¹nh, râ rÖt ®èi víi hiÖn thch kh¸ch quancã liªn quan ®Õn nhu
cÇu, ®«ng c¬ cña c¸ nh©n. Nh vËy, xóc c¶m vµt×nh c¶m gièng nhau ë chç chóng®IÒu ph¶n ¸nh nh÷ng
rung ®éng, thÓ hiÖn th¸I ®é cña con ngêi ®èi víi nh÷ng sù vËt hiÖn tîng cña hiÖn thùc kh¸ch quan cã liªn
quan ®Õn nhu cÇu ®éng c¬ cña c¸ nh©n nhng chóng kh¸c nhau vÒ møc ®é, cô thÓ:
Xóc c¶m cã c¶ ë ngêi vµ ®éng vËt. VÝ dô nh xóc c¶m khiÕp sî, vói síng ta thÊy ë loµI vËt vµ ngêi. Mét con
chã khi ®îc c« chñ vuèt ve, cho ¨n nã biÓu lé xóc c¶m vui síng nh: vÉy ®u«I, dôi ®Çu vµo tay chñ, ngoan
ngo·n n»m ¬m. Nhng t×nh c¶m chØ cã ë ngêi. Nh÷ng t×nh c¶m nh t×nh c¶m ®¹o ®øc, t×nh c¶m trÝ
tuÖ, t×nh c¶m thÈm mü, t×nh c¶m mang tÝnh chÊt thÕ giíi quan kh«ng thÓ cã ë loµI vËt. VÝ dô nh t×nh
yªu nam n÷, tinh thÇm yªu níc, tÝnh ham hiÓu biÕt. Chóng chØ cã ë ngêi.
Xóc c¶m lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý chØ diÔn ra trong mét thêi gian ng¾n. VÝ dô nh xóc c¶m håi hîp. Khi
s¾p cã chuyÖn quan träng x¶y ra. Nã cã më ®Çu, diÔn tiÕp, kÕt thóc trong mét kho¶ng thêi gian kh«ng
dµi. Cßn t×nh c¶m lµ thuéc tÝnh t©m lý mang tÝnh bÒn v÷ng, kh¸I qu¸t, æn ®Þnh, sau s¾c, trong nh÷ng
t×nh huèng kh¸c nhau vÉn kh«ng thay ®æi theo thêi gianthËm chÝ ngµycµng s©u s¾c h¬n, kÓ cr khi ë
gÇn hay ë xa nhau, cã nh÷ng biÕn cè trong cuéc ®êi th× t×nh c¶m Êy vÉn bÒn v÷ng.
Thø ba: xóc c¶m xuÊthiÖn tríc t×nh c¶m xuÊt hiÖn sau v× t×nh c¶m ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së xóc c¶m.
T×nh c¶m ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së nh÷ng xóc c¶m cïng lo¹I b»ng con ®êng tæng hîp ho¸, kh¸I qu¸t
ho¸, ®éng h×nh ho¸ nh t×nh c¶m mÑ con. §øa trÎ ®èi víi mÑ ban ®Çu chØ lµ nhngxucs c¶m vui síng v×
®îc mÑ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu: ¨n, ngñ, vui ch¬I … Nh÷ng xóc c¶m d¬ng tÝnh Êy lÆp di lÆp l¹I theo
thêi giankhiÕn ®øa trÎ dÇn dÇn thÊy thÝch thô yªu quÝ, muèn gÇn mÑ, tá t×nh c¶m th©n thiÕt mÑ. Nh
vËy t×nh c¶m lµ kÕt qña cña sù tæng hîp kh¸I qu¸t, ®éng h×nh ho¸ nh÷ng xóc c¶m ®ång lo¹I. Xóc c¶m
lµc¬ së ®Çu tiªn ®Ó h×nh thµnh t×nh c¶m.
Thø t: xóc c¶m cã tÝnh nhÊt thêi, biÕn ®æi tuú t×nh huèng, hoµn c¶nh. Cßn t×nh c¶m cã tÝnh l©u dµi.
Ngêi mÑ ®èi víi con lµ t×nh c¶m yªu th¬ng. §ã lµ t×nh c¶m tån t¹I trong suèt cuéc ®êi. Nhng ®«I khi ngêi
mÑ còngcã nh÷ng bùc bîi, c¸u giËn khi ®øa con lµm tr¸I ý. Hay mét b¹n trai rÊt yªu mét b¹n g¸I, nhng cã
nh÷nglóc ®au khæ, ghen t¬ng khi thÊy b¹n ®I cïng ngêi kh¸c. Cuèi cïng: xóc c¶m th× lu«n 8 trang th¸I
hiÖn thùc, cßn t×nh c¶m tån t¹I ë d¹ng tiÒm t¨ng. Cã xóc c¶m sÏkÌmtheo nh÷ng rung ®éng râ rµng, ®îc
c¶m nhËn râ. VÝ dô: xóc c¶m vui síng, tim ®Ëp nhanh, mÆt mói t¬I t¾n, cêi … Cßn t×nh c¶m cã thÓ cã
nh÷ng kh«ng kÌm theo nh÷ng rung ®éng trùc tiÕp. Cã thÓ yªu mét ngêi nhng nh×nh bÒ ngoµI l¹I nh
kh«ng cã g× c¶, v× t×nh c¶m ©ne s©u ë bªn trong. Nh mét nhµ gi¸o dôc ngêi Nga tõng nãi ®¹I ý: Cã thÓ
anh yªu mét ngêi thêng xuyªn ®øng bªn c¹nh anh mét c¸ch manh liÖt mµ anh kh©ong biÕt, chØ ®Õn khi
cã mét sù bÊt h¹nh x¶y ®Õn víi ngêi ®ã anh míi biÕtm×nh yªu ngêi ®ã nh thÕ nµo. nh vËy cã thÓ thÊy
t×nh c¶m khã nh×n thÊy, vµ nã vÊn tån t¹I mÆc dï kh«ng hiÓu ra thµnh nh÷ng. Xóc c¶m lµ c¸c bªn ngoµI
t×nh c¶m lµ c¸c bªn trong. Nãi vÒ vai trß cña xóc c¶m, t×nh c¶m ®èi víi ®êi sèng con ngêi, cã nhiÒu ý
kiÓu kh¸c nhau. Mét sè nhµ t©m lý cho r»ng “Xóc c¶m vµ t×nh c¶m còng gièng c¸I ruét thõa cÇn c¾t bé
mäi thø cßn ngêi thõa hëng ë ®éng rËt. Con ngêi lý tëng kh«ng cÇn xóc c¶m-t×nh c¶m. chóng chØ lµm
con ngêi ríi lo¹n. H·y tëng tîng nh÷ng ngêi ®ang cã xóc c¶m t×nh c¶m, khi ngêi ta chén m¾t lµ hÕt ®Êu
®¸…Hä hµnh ®éng thËt th¬ bÞ lo¹n x¹, tiªu cùc. H·y h¹n chÕ nh÷ng xóc c¶m t×nh c¶m”. §©y lµ mét quan
niÖm cùc ®o¹n vµ sai lÇm. Thùc tÕ, t×nh c¶m cã vai trß rÊt lín ®èi víi ®êi sèng cña chóng ta.
§èi víi nhËn thøc. Nhn÷g t×nh c¶m tÝch cùc lµ ®éng lùc kÝch thÝch con ngêi t×m tíi ch©n lý LªNin nãi:
NÕu kh«ng cã xóc c¶m t×nh c¶m th× kh«ng cã bÊt cø mét sù t×m tßi nµo vÒ ch©n lý c¶ ¡nghen còng ®Ó
cao t×nh yªu ®èi víi khoa häc khi nãi vÒ nguyªn nh©n thµnh c«ng cña m×nh. Xóc c¶m, t×nh c¶m ¶nh h -
ëng tíi chÊt lîng nhËn thøc. Cô thÓ ®èi víi c¶m x¸c, chi x¸c nÕu cã t×nh c¶m tíi víi ®èi tëng, ta sÏ chó ý tíi
nh÷ng mÆt tèt vµ tËp trung chi x¸c s©u s¾c h«n h¬n. §èi víi t duy, nÕu cã t×nh c¶m tèt ®Ñp víi ®èi t-
ëng, sÏ nhanh chãng cã gi¶I thuyÕt, kÕt lo¹n, ch÷ng minh phñ hîp víi t×nh c¶m. nÕu ngîc l¹I, t×nh c¶m sÏ
lµm cho nhËn thøc lÖch l¹c ®I ®èi víi chÝ nhí tëng tîng, nh÷ng biÓu tîng cña chóng còng chÞu sù chi phèi,
mang mÇu s¸c cña x¸c c¶m, t×nh c¶m. nh vËy, nhËn thøc do t×nh c¶m chi phèi. Nhng, nhËn thøc còng chi
phèi t×nh c¶m ë chç. NhËnh thøc ®Çy ®ñ vÒ ®èi tîng sÏ lµm n¶y sinh t×nh c¶m ®óng ®¾n, r¹ch rßi. Nh
vËy, gi÷a t×nh c¶m vµ nhËn thøc cã mçi quan hÖ chÆt chÏ, cÇn dung hoµ hîp lý gi÷a chóng ®Ó phôc vô
cuéc sèng tèt h¬n.
§èi víi ho¹t ®éng nãi chung, t×nh c¶m tèt, tÝch cùc ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng, kÕt qu¶ cña ho¹t ®éng, lµ
®éng c¬ kÝch thÝch con ngêi ho¹t ®éng víi ý chÝ, søc m¹nh tèt h¬n. Cßn t×nh c¶m tiªu cùc sÏ c¶n trë ho¹t
®éng. Nh vËy, trong c«ng t¸c, sù yªu tÝch c«ng viÖc, nhiÖm vô ®îc giao sÏ khuyªn con ngêi thùc hiÖn nã
víi lßng say mª, tinh thÇn hoµn thµnh cao, ý chÝ nç lùc lín. T×nh c¶m chi phèi rÊt lín ®Õn hiÖu qu¶ c«ng
viÖc. T×nh c¶m còng ¶nh hëng ®Õn mèi quan hÖ ®éng nghiÖp vµ nh÷ng ngêi kh¸c, tõ ®ã ¶nh hëng
®Õn sù thµnh c«ng trong nghÒ nghiÖp. Cã t×nh c¶m tèt, ®óng ®¾n víi c«ng viÖc vµ nh÷ng ngêi xung
quanh con ngêi sÏ cã nhiÒu thuËn lîi trong c«ng t¸c. §èi víi cuéc sèng con ngêi nãi chung, xóc c¶m t×nh
c¶m ¶nh hëng lín ®Õn toµn c¬ ®êi sèng t©m-sinh lý. Nh÷ng xóc c¶m nh suy sôp, chÝ quan, sî h·I khiÕn
®êi sèng t©m sinh lý rèi lo¹n, kh«ng b×nh thêng.
T×nh c¶m, xóc c¶m còng ®ãng vai trß quan träng ®èi víi gi¸o dôc v× nã lµ võa mét trong nh÷ng ®IÒu
kiÖn, ph¬ng tiÖn ®Ó gi¸o dôc, còng lµ mét néi dung gi¸o dôc. Gi¸o dôc b»ng t×nh c¶m nhiÒu khi ®em l¹I
hiÖu qu¶ lín h¬n nhiÒu lÇn so víi nh÷ng biÖn ph¸p gi¸o dôc kh¸c. vµ trong vÊn ®Ò gi¸o dôc, gi¸o dôc t×nh
c¶m lµ vÊn ®Ò träng t©m v× nã thÓ hiÖn râ nhÊt b¶n chÊt ngêi.
Tãm l¹I, t×nh c¶m lµ mÆt lh«ng thÓ thiÕu cña ®êi sèng con ngêi. T×nh c¶m vµ xóc c¶m cã sù gièng nhau
nhng kh¸c nhau c¬ b¶n ë møc ®é : t×nh c¶m ®ãng vai trß quan träng víi mçi ngêi. Nh mét nhµ t©m lý ®·
nãi trong lêi mê ®Çu cuèn “C¶m xóc vµ sù rèi lo¹n c¶m xóc” : H·y h×nh dung mét phót th«I cuéc sèng cña
con ngêi kh«ng cã t×nh c¶m, sÏ ®em tíi cña nh÷ng ngêi m¸y v« hên, kh«ng cã mét giai ©m cuéc sèng con
ngêi. ThËt kinh khïng! NhËn thøc râ ®IÒu ®ã, ta cÇn quan t©m hoµn thiÖn ®êi sèng t×nh c¶m ®Ó phôc
vô tèt nhÊt cho cuéc sèng vµ c«ng t¸c.

3
2. Ph©n tÝchb¶n chÊt cña hiÖn tîng t©m lý ngêi vµ rót ta nh÷ng øng dông trong cuéc sèng
c«ng tacsau nµy.
• HiÖn tîng t©m lý:
HiÖn tîng t©m lý lµ hiÖn tîng chñ quan, lµ h×nh ¶nh thÕ giíi kh¸ch quan trong ãc ngêi. HiÖ tîng t©m lý lµ
hiÖn tîng cã c¬ së tù nhiªn lµ ho¹t ®éng thµn kinh, ®îc n¶y sinh b»ng ho¹t ®éng sèng cña tõng ngêi vµ
quÝ bã mËt thiÕt víi c¸c quan hÖ x· héi.
• B¶n chÊtcña hiÖn tîng t©m lý.
- T©m lý lµ sùph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan vµo n·o ngêi th«ng qua chñ thÓ cña mçi ngêi ( ngêi nh×n
qu¶ cam ta biÕt kÝch thÝch mÇu s¾c ). Ph¬ng ¸n lµ sù t¸c ®éng qua l¹I gi÷a hai SYS nay ®Ó l¹I dÊu
vÕt kh«ng SYS kÝ nµ ngîc l¹i.
+ Ph¶n ¸nh t©m lý gièng c¸c ph¶n ¸nh kh¸c ë chç chóng ®Çu t¹o ra h×nh ¶nh t©m lý vÒthÕ giíi kh¸ch
quan con ngêi ®·®a vèn hiÓu biÕt, vèn kinh nghiÖm c¸I riªng cña m×nh ( nhu cÇu, xu híng, yÝnh khÝ,
n¨ng lùc … ) vµo trong h×nh ¶nh ®ã lµm cho nã mang ®Ëm mÇu s¾c chñ quan. ChÝnh chñ thÓ lµ ngêi
c¶m nghiÖm, c¶m nhËn vµ thÓ hiÖn nã râ nhÊt. NghÜa lµ t©m lý con ngêi mÆc dï ph¶n ¸nh thÐ giíi kh¸ch
quan nhng nã mang tÝnh chñ thÓ. Nh vËy t©m lý lµ sù ph¶n ¸nh thÕ giíi kh¸ch quan th«ng qua l¨ng kÝnh
chñ quan cña mçi ngêi.
+ Th«ng qua h×nh ¶nh t©m lý, mçi ngêi cã th¸I ®é t©m lý riªng ®èi víi h×nh thøc kh¸ch quan.
- T©m lý lµ chøc n¨ng cña n·o, nÕu kh«ng cã n·o th× kh«ng cã hiÖn tîng t©m lý v×:
+ N·o cã ®îc chøc n¨ng t©m lý lµ sù ph¸t triÓn l©u dµI cña thÕ giíi phi gi¸c. Khi phi gi¸c ®Æt gi÷a tr×nh
®é cã sh sèng vµ cã tæ chøc cao lµ bé n·o th× thuéc tÝnh ph¶n ¸nh gi÷a tr×nh ®é c¶m gi¸c, trÝ gi¸c vµ ë
con ngêi ®¹t gi÷a h×nh thøc t duy phi gi¸c.
+ T©m lý g¾n liÒn víi ho¹t ®éng n·o. Nã cã ®îc lµ do thÕ giíi kh¸ch quan t¸c ®éng vµo c¸c gi¸c quan míi
chØ lªn n·o. C¸c qóa tr×nh sö lý ®a ra trong n·o lµ c¬ së phi gi¸c cña hiÖn tîng t©m lý nhng kh«ng ®ång
nhÊt víi hiÖn tîng t©m lý. T©m lý bao giê còngcã nhÊt ®Þnh, néi dung nµy kh«ng ph¶I lµph¶n ¸nh hiÖn t-
îng phi gi¸c th×nh trong bé n·o mµ lµ ph¶n ¸nh nh÷ng hiÖn tîng cña thÕ giíi kh¸ch quan bªn ngoµI.
Chinha do, Lªnin “ c¶m gi¸c cña chóng ta, phi gi¸c cña chóng tachØ lµ h×nh ¶nh cña thÕ giíi bªn ngoµi ”.
Nh vËy, naoc chØ lµ c¬ së ®Ó n¶y sinh t©m lýchø kh«ng ph¶I lµ t©m lý.
+ ChØ cã n·o ngêi m¬I cã ®ñ kh¶ n¨ng nhËn t¸c ®«ng jcña c¸c kÝch thÝch cña hiÖn thùc kh¸ch quan t¹o
ra trong ãc nh÷ng h×nh ¶nh t©m lý. V× n·o ho¹t ®éng theo c¬ chÕ ph¶n x¹ ( kh«ng ®IÒu vµ cã ®IÒu
kiÖn )vµ sinh ra c¸c hiÖn tîng t©m lý, hiÖn tîng t©m lý cã c¬ së sing lý lµ SYS chøc n¨ng thÇn kinh c¬
®éng cña bé n·o. Tuy nhiªn, t©m lý phi gi¸c cña con ngêi kh«ng ph¶I lµ kÕt qu¶ t¸c ®éng trùc tiÕp cña
thÕ giíi kh¸ch quan vµo n·o ngêi mµ lµ kÕt qu¶ cña sù t¸c ®éng qua l¹I gi÷a con ngêi víi xung quanh.
N·o kh«ng ph¶I lµ t©m lý. T©m lý g¾n víi ho¹t ®éng n·o bÞ tæn th¬ng th× ®îc ph¶n ¸nh bÞ sai
lËch.
-T©m lý ngêi mang b¶n chÊt lÞch sö – x· héi. B¶n chÊt hiÖn tîng t©m lý ngêi cã nguån gèc x· héi nªn cña
nã mang néi dung x· héi:
+ T©m lý ngêi chØ n¶y sinh vµ ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng vµ gi¸n tiÕp. Nhng con ngêi bao giê cóng sinh
sèng trong nh÷ng ®IÒu kiÖn lÞch sö x· héi nhÊt ®Þnh. C¸c mèi quan hÖ kinh tÕ – x· héi, quan hÖ ®¹o
®øc, ph¸p quyÒn, quan hÖ quyÕt ®Þnh b¶n chÊt t©m lý ngêi. VËt, t©m lý cña con ngêibao giê còng cã
c¸I chung cña……………………
+ Th«ng qua ho¹t ®éng vµ gi¸n tiÕp mçi per lÜnh héi, tiÕp thu vèn kinh nghiÖm XH, nÒn v¨n ho¸ XH vµ
biÕn nã thµnh c¸I riªng cña m×nh. Nãi c¸ch kh¸c lµ t¹o nªn b¶n th©n.
+ T©m lý cña mçi con ngêi ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cïng víi sù ph¸t triÓn cña lÞch sö loµI ngêi , lÞch sö
d©n téc vµo ®Ó ®¸p øng víi yªu cÇu ngµy cµng cao cña XH.
T©m lý con ngêi cã nguån gèc kh¸ch quan ph¶n ¸nh vµo cã ngêi.
KÕt luËn:
- T©m lý võa mang tÝnh kh¸ch quan võa mang tÝnh chñ thÓ nªn khi nghiªn cøu. T©m lý mµ ph¶I lu ý
nghiªn cøu m«I trêng kh¸ch quan – chñ quan cña mçi ngêi trong m«I trêng sèng ®ã.
- T©m lý mang tinh chñ thÓ nªn khi nghiªn cøu, gi¸o dôc ph¶I tÝnh giac nh÷ng ®Æc trng riªng cña
m«ic ngêi ®Ó cã nh÷ng c¸ch thøc t¸c ®éng vaß cho phï hîp.
• øng dông ngµnh:
- Nhµ qu¶n lý cÇn x©y dùng mèi quan hÖ qua l¹I trong néi bé tËp thÓ, g¾n kÕt tõng phÇn vµo ho¹t
®éng chung cña tËp thÓ ®Ó khi ra quýt ®Þnh ®¶m b¶o sù tån t¹I vµ ho¹t ®éng, ý kiÕn sù ®ãng gãp
cña tõng ngêi trong quyÕt ®Þnh, tranh n¹n bÌ ph¸I trong tæ chøc.
- Nhµ qu¶n lý cÇn t¹o ®IÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó cÊp díi ho¹t ®éng tÝch cùc, hoµn thiÖn b¶n th©n.
- Nhµ qu¶n lý cÇn cã nh÷ngt¸c ®éng tÝch cùc trong viÖc tæ chøc nh©n sù v× t©m lý con ngêi ph¸t
triÓn vµ biªn ®æi víi sù ph¸t triÓn cña lÞch sö loµI ngêi, d©n téc vµo ®Ó ®¸p øng yªu cÇu biÕn ®æi
cña x· héi.

3. Ph©n tÝch vai trß cua ho¹t ®éng ®èi víi sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t©m lý.
• Kh¸I niÖm ho¹t ®éng:
§Þnh nghÜa: ho¹t ®éng la qu¸ tr×nh mµ con ngêi tiªu hao n¨ng lîng t¸c ®éng vµo thÕ giíi bªn ngoµI
nhµem taä ra s¶n phÈm míi ®Ó tho¶ m¹n nhu cÇu cña m×nh.
- Ho¹t ®éng x¶y ra 2 qua tr×nh song song, ®ång thêi:
+ Qu¸ tr×nh ®èi tîng ho¸ ( xuÊt t©m ): trong qu¸ tr×nh nµy,chñ thÓ chØ n¨ng lùc cña m×nh thµnh s¶n
phÈm cña ho¹t ®éng, lµm cho thÕ giíi tinh thÇn ®îc béc læa bªn ngoµi. Nãi c¸ch kh¸c, ®ã lµ qu¸ tr×nh
kh¸ch quan ho¸ cña thÕ giíi tinh thÇn.

4
+ Qu¸ tr×nh chñ thÒ ho¸ (nhËp th©n) :trong ho¹t ®éng, con ngêi chØ tõ phÝa kh¸ch thÓ(sinh vËt-hiÖn t-
îng) vµo b¶n th©n m×nh nh÷ng qui luËt, b¶n chÊt cña thÕ giíi kh¸ch quan h×nh thµnh nªn t©m lý phi
gi¸c ,tÝch lý ®îc kinh nghiÖm , vèn tri thøc, cã ®îc sù khÐo lÐo hoµn thiÖn vèn cã cïa b¶n th©n . th«ng
qua ho¹t ®éng, con ngêi t¹o ra s¶n phÈm c¶ vÒ phÝa thÕ giíi vµ c¶ vÒ phÝa con ngêi.
- §Æc ®IÓm cña ho¹t ®éng:
+ tÝnh ®èi tîng : ®èi tîng cña ho¹t ®éng lµ nh÷ng c¸I mµ con ngêi cÇn ph¶I chiÕm lÜnh ®Ó tho¶ m·n nhu
cÇu cña m×nh, ®ã còng lµ ®éng c¬, môc ®Ých con ngêi muèn ®¹t ®îc ®Ó thóc ®Èy con ngõ¬I ho¹t
®éng.
+ tÝnh chñ thÓ: ho¹t ®éng bao giê còng do chñ thÓ tiÕn hµnh (con ngêi , nhãm ngêi).
+ tÝnh môc ®Ých: ho¹t ®éng cña con ngêi cã môch ®Ých râ rµng nh»m ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu nhÊt ®Þnh
cña con ngêi.
+ tÝnh gi¸n tiÕp: trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng, chñ thÓ gi¸n tiÕp t¾c ®éng vµo sinh vËt-hiªn tîng th«ng qua
c¸c ph¬ng tiÖn – c«ng cô lao ®éng, c¸c c«ng cô t©m lý ( h×nh ¶nh t©m lý ).
• Vai trß cña ho¹t ®éng ®èi víi t©m lý:
- Ho¹t déng gióp cho cho ngêi ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ mäi mÆt: thÓ lùc, trÝ tuÖ, n·o do ®ã nã gióp cho
con ngêi nhËn thøc thÕ giíi quan vµ nhËn thøcb¶n th©n.
- Th«ng qua ho¹t ®éng, con ngêi lÜnh héi ®îc kinh nghiÖm x· héi – lÞch sö chØ thµnh cña b¶n th©n.
§ång thêi ho¹t ®éng còng gióp cho con ngêi thùc hiÖn chøc n¨ng .
- Ho¹t ®éng biÓu hiÖn kh¶ n¨ng gi¸ trÞ cña con ngêi, v× ®¹o ®øc, n¨ng lùc con ngêi ®îc h×nh thµnh
vµ ph¸t triÓn th«ng qua ho¹t ®éng.
- Mçi ho¹t ®éng ®Òu ®ßi hái phÈm chÊt t©m lý nhÊt ®Þnh, do ®ã khi tham gia vµo ho¹t ®éng, nh÷ng
phÈm chÊt t©m lý ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn.
Th«ng qua ho¹t ®éng, t©m lý nh©n c¸ch cña con ngêi míi ®îc h×nh thµnhvµ ph¸t triÓn b»ng ho¹t
®éng cña b¶n th©n, mçi ngêi t¹o ra t©m lý ý thøc, nh©n c¸ch cña con ngêi.
• ¦u ®IÓm ngµnh: A3

4. Ph©n tÝch qui luËt cña c¶m gi¸c vµ trÝ gi¸c. Ph©n biÖt c¶m gi¸c vµ trÝ gi¸c. Lêy c¸c vÝ dô,
rót ra øng dông ngµnh.
#. C¶m gi¸c:
- §Þnh nghÜa: c¶m gi¸c lµ mét qua tr×nh ph¶n ¸nh tõng thuéc tÝnh riªng lÎ cña sù vËt vµ hiÖn tîng
®ang tiÕp tôc t¸c ®éng vµo c¸c gi¸c quan cña chóng ta.
- §Æc ®IÓm cña c¶m gi¸c:
+ C¶m gi¸c lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý: cã n¶y sinh, diÔn biÕn vµ cã kÕt thóc.
+ C¶m gi¸c chØ ph¶n ¸nh tõng thuéc tÝnh riªng lÎ cña sù vËt hiÖn tîng.
+ C¶m gi¸c ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan mét c¸ch trùc tiÕp.
+ C¶m gi¸c con ngêi kh¸c xa vÒ chaats so víi con vËt v× c¶m gi¸c con ngêi mang tÝnh XH. ThÓ hiÖn do bÞ
chi phèi bëi hÖ thèng tÝn hiÖu thø hai, c¶m gi¸c ®îc ph©n m¶nh, (…) díi ¶nh hëng cña ho¹t déng vµ gi¸o
dôc.
- Qui luËt c¬ b¶n cña c¶m gi¸c.
+ Qui luËt vÒ tÝnh nh¹y c¶m vµ ngìng c¶m gi¸c.
• Néi dung: ®Ó cã c¶m gi¸c th× ph¶I cã sù kÝch thÝch vµo c¸c gi¸c quan vµ kÝch thÝch ®ã ph¶I ®¹t tíi
mét gi¬Ý h¹n nhÊt ®Þnh. Giíi h¹n mµ ë ®ã kÝch thÝch g©y ra ®îc c¶m gi¸c gäi lµ ngìng c¶m gi¸c.
• Ngìngc¶m gi¸c bao gåm: ngìng phÝa díi ( lµ cêng ®é kÝch thÝch nhá nhÊt ®ñ g©y ®îc c¶m gi¸c ) vµ
ngìng phÝa trªn ( lµ cêng ®é kÝch thÝch lín nhÊt mµ ®ã vÉn g©y ®îc c¶m gi¸c ). Giíi h¹n gi÷a ngìng
d[Ý vµ ngìng trªn gäi lµ vïng c¶m gi¸c ®îc. Ngìng sai biÖt lµ møc ®é chªnh lÖch nhá nhÊt vÒ cêng
hoÆc tÝnh chÊt cña hai kÝch thÝch cïng lo¹I ®ñ ®Ó ta ph©n biÖt ®îc sùkh¸c nhau gi÷a chóng. Ngìng
sai biÖt lµ mét h»ng sè ( thÞ 1/100 thÝnh 1/10 ) vµ ngìng sù biÖt cµng nhá th× tÝnh nh¹y c¶m sai biÖt
cµng cao, tÝnh nh¹y c¶m ë mçi ngêi cã sù kh¸c nhau.
• Vai trß: tÝnh nh¹y c¶m cØa c¸c chñ quan gi÷ vai trß rÊtquan träng trong c¸c ho¹t ®éng. Nã lµ ®Æc tr-
ng t©m lý cÇn chó ý, lµ mét chØ tiªu quan träng g¾n víi tr×nh ®é viÖc lµm. VËy trong c«ng t¸c qu¶n
lý, khi chän ngêi lµm viÖc cÇn ph¶I chó ý ®ä nh¹y c¶m còngnh cã biÖn ph¸p n©ng cao vµ gi÷ v÷ng
tÝnh nh¹y c¶m ttrong qu¸ tr×nh lµm viÖc.
+ Qui luËt vÒ sù thÝch øng.
• Néi dung: thÝch øng lµ kh¶ n¨ng t¬ng ®¬ng tÝnh nh¹y c¶m cña c¶m gi¸c cho phï hîp víi sù t¬ng ®-
¬ng cña cêng ®é kÝch thÝch vµ ®a ra theo 3 chiÒu híng: kÝch thÝch cêng ®é m¹nh ( gi¶m ®é nh¹y
c¶m cña c¶m gi¸c ), yÕu ( t¨ng ®é nh¹y c¶m cña c¶m gi¸c ) vµ ®Òu ®Òu ( mÊt dÇn c¶m gi¸c).
• Qui luËt nµy cã ë tÊt c¶ c¸c lo¹I c¶m gi¸c nhng møc ®é thÝch øng kh¸c nhau. C¶m gi¸c thÞ gi¸c cã kh¶
n¨ng thÝch øng cao, c¶m gi¸c ®au hÇu nh kh«ng thÝch øng. ThÝch øng nhê cã rÌn luyÖn mµ con ngêi
cã ®îc.
+ Qui luËt vÒ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a c¸c c¶m gi¸c.
• Néi dung: lµ sù t¬ng ®¬ng tÝnh nh¹y c¶m cña mét c¶m gi¸c nµy díi ¶nh hëng cña mét c¶m gi¸c kia.
Sù t¸c ®éng qua l¹I gi÷a c¸c c¶m gi¸c ®a ra theo mét qui luËt chung nh sau: sù kÝch thÝch yÕu lªn
mét chñ quan ph©n tÝch nµy sÏ lµm t¨ng lªn ®é nh¹y c¶m cña chñ quan ph©n tÝch k×a ngîc l¹i. Qui
luËt nµy cã thÓ ®a ra ®ång thêi hoÆc nèi tiÕp trªn c¸c c¶m gi¸c cïng lo¹I hay kh¸c lo¹i.
• Vai trß: qui luËt nµy vËn dông vµo trong ho¹t ®éng lao ®éng cña con ngêi th«ng qua viÖc t¸c ®éng
vµo c¸c gi¸c quan sao cho chóng lµm viÖc hµI hoµ, t¸c ®éng tèt vµo hëng lao ®éng.
# Tri gi¸c:

5
- §Þnh nghÜa: thÞ gi¸c lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh mét c¸ch trän vÑn nh÷ng thuéc tÝnh bÒ
ngoµI cña sù vËt hiÖn tîng trong thÕ giíi kh¸ch quan khi chunga t¸c ®éng trùc tiÕp lªn c¸c gi¸c quan
cña con ngêi.
- §Æc ®IÓm:
+ Tri gi¸c lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý: cã n¶y sinh, diÔn biÕn vµ kÕt thóc.
+ Tri gi¸c ph¶n ¸nh mét c¸ch trän vÑn nh÷ng thuéc tÝnh bÒ ngoµI cña sù vËt hiÖn tîng.
+Tri gi¸c ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan mét c¸ch trùc tiÕp.
+ Tri gi¸c ph¶n ¸nh sù vËt hiÖn t¬ng theo mét cÊu tróc ý ®Þnh vµ lµ mét qu¸ tr×nh tÝch cùc víi ho¹t ®«ng
jccña con ngêi.
- Qui luËt c¬ b¶n cña tri gi¸c.
+ Qui luËt tÝnh ®èi tîng cña tri gi¸c.
• Néi dung: tri gi¸c cña con ngêi lu«n mang tÝnh ®èi tîng. H×nh ¶nh trùc quan lµ tri gi¸c ®em l¹I bao
giê còng thuéc vÒ mét sù vËt hiÖn tîng ý ®Þnh cña thÕ giíi bªn ngoµi.
• Vai trß: lµ c¬ së cña chøc n¨ng ®Þnh híng cho hµnh vi vµ ho¹t ®éng cña con ngêi.
+ Qui luËt vÒ tÝnh lùa chän.
• Néi dung: khi ta tri gi¸c mét sù vËt hiÖn tîng nµo ®ã, tøc lµ ta ®· t¸ch sù vËt hiÖn tîng ®ã ra khèi c¸c
vËt xung quanh.
• Vai trß: gióp con ngêi tri gi¸c mét sù vËt hiÖn tîng nµo ®ã cã hiÖu qu¶ cao.
+ Qui luËt vÒ tÝnh Ya
• Néi dung: tri gi¸c ë con ngêi ®îc ng¨n chÆt víi t duy, víi sù hiÓu biÕt veef b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn t-
îng. Khi tri gi¸c sù vËt hiÖn tîng nµo ®ã th× lµ ta lu«n gäi ®îc tªn cña sù vËt hiÖn tîn vµ xÕp chóng
vµo mét nhãm, mét líp sù vËt hiÖn tîng nhÊt ®Þnh, Kh¸I qu¸t chóng vµo nh÷ng tõ x¸c ®Þnh.
• Vai trß: lµ mét qu¶t×nh tÝch cùc, gióp con ngêi tiÕn hµnh nhiÒu ho¹t ®éng nhËn thøc ®Ó h×nh thµnh
mét h×nh ¶nh t¬ng øng vÒ sù vËt hiÖn tîng.
+ Qui luËt vÒ tÝnh æn ®Þnh.
• Néi dung: kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh sù vËt hiÖn tîng tån t¹I khi ®IÒu kiÖn tri gi¸c t¬ng ®¬ng. Cã nghÜa lµ
sù vËt hiÖn tîng t¸c ®éng vµo chóng ta díi nhiÒu gãc ®é, ®iieï kiÖn nhng ta vÉn ph¸t hiÖn ®îc h×nh
d¸ng, mÇu s¾c, kÝch thíc cña sù vËn hiÖn tîng.
• Vai trß: tÝnh æn ®Þnh cña tri gi¸c ®îc h×nh thµnh trong ho¹t ®éng víi ®èi tîng lµ ®IÒu kiÖn cÇn
thiÕt ®Ó ®Þnh híng trong níc vµ trong ho¹t ®éng cña con ngêi gi÷a thÕ giíi ®a d¹ng vµ thay ®æi v«
tËn.
+ Qui luËt vÒ tÝnh tæng gi¸c.
• Néi dung: qu¸ tr×nh tri gi¸c cña con ngêi chÞu ¶nh hëng cña nhiÒu yÕu tè. NgoµI kÝch thÝch g©y
rahiÖn tîng tri gi¸c vÉn cßn bÞ chi phèi bíi mét lo¹t c¸c yÕu tè n»m bªn trong cña b¶n th©n chñ thÓ tri
gi¸c nh nhu cÇu, së thÝch, tÝnh c¸ch …
• Vai trß: ho¹t ®éng tæng gi¸c lµ sù phô thuéc cña tri gi¸c vµo néi dung t©m lý cña con ngêi vµ lµ ®Æc
®IÓm nh©n c¸ch cña hä nªn chøng tá tri gi¸c lµ mét qu¸ tr×nh tÝch cùc, ta cã thÓ ®IÒu khiÓn ®îc
nã.
+ ¶o gi¸c.
• Néi dung: lµ sù tri gi¸c sai lÖch vÒ sù vËt hiÖn tîng trong thÕ giíi kh¸ch quan ë mét sè trêng hîp víi
nh÷ng ®IÒu kiÖn t tëng x¸c ®Þnh cã tÝnh qui luËt.
• Vai trß: øng dông trong kiÕn tróc, héi ho¹, ho¸ trang …
# Ph©n biÖt c¶m gi¸c vµ tri gi¸c:
- Gièng:
+ §Òu lµ mét qu¸ tr×nh t©m lý cã n¶y sinh, diÔn biÕn vµ kÕt thóc.
+ §Òu lµ mét qu¸ tr×nh nhËn thøc c¶m tÝnh: chØ ph¶n ¸nh c¸c thuéc tÝnh bÒ ngoµI cña sù vËt hiÖn tîng.
+ Ph¶n ¸nh sù vËt hiÖn tîng mét c¸ch trùc tiÕp.
- Kh¸c nhau:
+ C¶m gi¸c ph¶n ¸nh tõng thuéc tÝnh riªng lÎ cña sù vËt hiÖn tîng. Tri gi¸c ph¶n ¸nh trän vÑn nh÷ng thuéc
tÝnh cña sù vËt hiÖn tîng vµ cho ta h×nh ¶nh hoµn chØnh sù vËt hiÖn tîng nµo ®ã, kinh nghiÖm cña con
ngêi cã YA rÊt lín trong viÖc ph¶n ¸nh trän vÑn sù vËt hiÖn tîng.
+ C¶m gi¸c lµ “ cöa gâ ” cña sù nhËn thøc. Cßn tri gi¸c cao h¬n, phøc t¹p h¬n v× tri gi¸c ph¶n ¸nh sù vËt
hiÖn tîngtheo mét cÊu tróc ý ®Þnh vµ tri gi¸c lµ mét qóa tr×nh tÝch cùc g¾n liÒn víi ho¹t ®éng cña con
ngêi.
# øng dông ngµnh:
- Tõ tÝnh thÝch øng cña c¶m gi¸c, nha qu¶n lý cÇn cã sù ®IÒu chØnh, cã tÝnh thÝch øng ®é nh¹y c¶m
®Ó b¶o vÖ cho c¸c chñ quan khái bÞ kÝch thÝch qu¸ møc v× khi gi¶I quyÕt c«ng viÖc, nhµ qu¶n lý
chÞu rÊt nhiÒu t¸c déng.
- C¶m gi¸c cã sù t¬ng t¸c víi nhau nªn nhµ qu¶n lý cÇn chó ý trong ho¹t ®éng cña m×nh ®Î t¹o ra mét
hoµn c¶nh tèi u.
- Nhµ qu¶n lý nhê hiÓu ®óng ®èi tîng ®îc tri gi¸c mµ cã kh¶ n¨ng ®Þnh híng ®óng trong m«I trêng
xung quanh. §ång thêi nhµ quan lý ph¶I hiÓu ®óng thuéc tÝnh cña c¸c vÊn ®Ó tr¸nh m¾c ¸o gi¸c.
- Nhµ qu¶n lý muèn rÌn luyÖn, ph¸t triÓn ãc quan s¸tcÇn cã sù am hiÓu cua con ngêi.

5. Ph©n tÝch kh¸I niÖm vµ ®Æc ®IÓm cña t duy. Rót ra øng dung jrÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn t
duy cho b¶n th©n vµ ngêi kh¸c.
*Khai niÖm t duy:

6
- §Þnh nghÜa: T duy lµ mét qu¸ tr×nh t©m tý ph¶n ¸nh gi¸n tiÕp vµ khai qu¸t nh÷ng thuéc tÝnh b¶n
chÊt nh÷ng mèi liªn hÖ vµ quan hÖ bªn trong cã tÝnh quy luËt cña sù vËt hiÖn tîng trong thÕ giíi
kh¸ch quan.
- §Æc ®IÓm:
+ TÝnh cã vÊn ®Ò: T duy chØ n¶y sinh khi hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò(&: lµm t×nh huèng g©y th¾c m¾c cÇn
ph¶I gi¶I ®¸p). T duy n¶y sinh khi hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò nhng hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò nµy ph¶I ®îc con ng-
êi nhËn thøc.
+ TÝnh gi¸n tiÕp: ThÓ hiÖn ë t duy cña con ngêi lu«n ph¶n ¸nh b»ng 93. T duy cña con ngêi lu«n dïng. C¸c
ph¬ng tiÖn, c«ng cô vµ c¸c kÊt qu¶ ë nhËn thøc mµ loµI ngêi ®· tÝnh ®îc nh : c«ng thøc, quy t¾c…
+ TÝnh trõu tîng vµ tÝnh kh¸I qu¸t: Ph¶n ¸nh sù vËt hiÖn tîng mét c¸nh ®óng nhÊt, b¶n chÊt nhÊt ®ång
thêi trõu suÊt khëi nghÜa sù vËt ®ã nh÷ng c¸I cô thÓ, c¸ biÖt.
+T duy liªn hÖ chÆt chÏ víi 93 : muèn tiÕn hµnh t duy ph¶I dïng 93 ®Ó lµm ph¬ng tiÖn diÔn ®¹t vµ
chuyÓn ®¹t. VËy cã thÓ nãi 93 lµ vá cña t duy.
+ T duy cã quan hÖ mËt thiÕt víi nhËn thøc c¶m tÝnh: t duy ph¶I dùa trªn nh÷ng tµI liÖu c¶m tÝnh, trªn
kinh nghiÖm, trªn c¬ së trùc quan sinh ®éng. NhË n thøc c¶m tÝnh lµ “ cöa gâ ” ®Ó t duy liªn hÖ víi h×nh
thøc, lµ c¬ së cña nh÷ng kh¸I qu¸t kinh nghiÖm díi d¹ng kh¸I niÖm, qui luËt. Ngîc l¹I t duy còng ¶nh hëng
gi÷a qu¸ tr×nh nhËn thøc c¶m tÝnh ( …): tÝnh lùa chän, tÝnh Ya cña tri gi¸c.
• Rót øng dông:
- Ph¶I cã nhiÖt t×nh say mª t×m tßi.
- X¸c ®Þnh ph¬ng híng t duy ®óng ®¾n ( ph¶I ®I ®óng híng ).
- Ph¶I tÝch cùc häc tËp kh«ng ngõng, n©ng cao tr×nh ®é vÒ mäi mÆt, ph¶I luyÖn phÈm chÊt ®Þnh lý
trong t duy.

6. T¹I sao t duy lµ mét qu¸ tr×nh. Lêy vÝ dô minh ho¹. Rót ra lý luËn tõ vÝ dô nh»m cho t duy
®¹t hiÖu qu¶ tèt.
• Nãi t duy lµ mét qu¸ tr×nh: ( nãi ®Õn cÊu tróc bÒ ngoµI ).
Së dÜ nãi t duy lµ mét qu¸ tr×nh bëi lÏ: t duy lµ mét qu¸ tr×nh n¶y sinh tõ lóc con ngêi nhËn thøc ®îc hinh
c¶nh cã vÊn ®Ò va cho khi vÊn ®Ò ®îc gi¶I quyÕt. Noa bao gåm c¸c giai ®o¹n sau:
- X¸c ®Þnh vÊn ®Ò vµ biÓu ®¹t vÊn ®Ò: khi vÊn ®Ò xuÊt hiÖn, con ngêi nhËn thøc ®îc h×nh c¶nh
cña vÊn ®Ò vµ biÓu ®¹t ®îc nã tõ tuy duy n¶y sinh. Cã nghÜa lµ x¸c ®Þnh ®îc nhiÖm vô cña t duy.
- Huy ®éng c¶cti thøc, kinh nghiÖm lam xuÊt hiÖn nh÷ng tri thøc, kinh nghiÖm, nh÷ng liªn tëng tíi
nh÷ng vÊn ®Ò cÇn gi¶I quyÕt.
- S¶ng läc c¸c lý tëng vµ h×nh thµnh gi¶ thiÕt: c¨n cø vµo nhiÖm vô ®· ®îc x¸c ®Þnh, sµng läc c¸c tri
thøc, kinh nghiÖm liªn tëng nh»m h×nh thµnh gi¶ thiÕt.
- KiÓm tra gi¶ thiÕt: tøc lµ kiÓm tra xem gi¶ thiÕt nµo t¬ng øng víi c¸c ®IÒu kiÖn vµ vÊn ®Ò ®Æt ra.
Bíc kiÓm tra nµy ®îc thùc hiÖn b»ng ho¹t ®éng t©m lý hoÆc ®IÒu tra ë trong ®Çu.
- Gi¶I quyÕt nhiÖm vô: sau khi ®IÒu tra gi¶I quyÕt vµ kh¼ng dÞnh th× nã sÏ ®îc thùc hiÖn. Cßn nÕu
phñ ®Þnh th× l¹I cã hµnh ®éng t duy míi ®Ó ®I ®Õn gi¶I quyÕt vÊn ®Ò.
*##############
S¬ ®å:
NhËn thøc vÊn ®Ò XuÊt hiÖn c¸c liªn tëng Sµng läc liªn tëng vµ h×nh thµnh
gi¶I quyÕt kiÓm tra gi¶ thiÕt

ChÝnh x¸c ho¸ Kh¼ng ®Þnh phñ ®Þnh

Gi¶I quyÕt vÊn ®Ò Hµnh ®éng t duy míi

7. Ph©n tÝch vai trß cña tëng tîng.

• Kh¸I niÖm tëng tîng.
- §Þnh nghÜa: tëng tîng lµ qu¸ tr×nh t©m lý ph¶n ¸nh nh÷ng c¸I cha tõng cã trong kinh nghiÖm cña
loµI ngêi b»ng c¸ch x¸c ®Þnh ng÷ng h×nh ¶nh míi trªn c¬ së nh÷ng biÓu tîng ®· cã.
- §Æc ®IÓm:
+ TÝnh cã vÊn ®Ò: tëng tîng chØ n¶y sinh khi hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò.
+ TÝnh gi¸n tiÕp: tëng tîng lµ qu¸ tr×nh nhËn thøc, ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸c quan díi d¹ng biÓu tîng cña t-
ëng tîng mang tÝnh gi¸n tiÕp vµ kh¸I qu¸t cao h¬n so víi trÝ nhí biÓu tîng cña tëng tîng ®îc x¸c ®Þnh lªn
tõ nh÷ng biÓu tîng cña trÝ nhí.
+ Tëng tîng quan hÖ chÆt c·e víi trÝ nhí vµ t duy: qu¸ tr×nh trÝ nhí vµ t duy tham gia vµo qu¸ tr×nh tëng
tîng vµ ngîc l¹I tëng tîng tham gia vaß t duy vµ trÝ nhí.
+ Tëng tîng quan hÖ mËt thiÕt víi nhËn thøc c¶m tÝnh: tëng tîng sö dông nh÷ng biÓu tîgn cña trÝ nhë do
nhËn thøc c¶m tÝnh mang l¹I cho nªn c¶m tÝnh tëng tîng kh«ng xa rêi ®îc nhËn thøc c¶m tÝnh.
• Vai trß cña tëng tîng:
- Tëng tîng lµ cÇu nèi gi÷a nhËn thøc vµ hµnh ®éng.
- Tëng tîng ®Þnh híng cho ho¹t ®éng: tëng tîng rÊt cÇn thiÕt chi bÊt kúhµnh ®éng nµo cña con ngêi.
V× tëng tîng cho phÐp h×nh dung tríc ®îc kÕt qu¶ lao ®éng vµ c¸I ®ã lµ yÕu tè thóc ®Èy con ngêi
ho¹t ®éng.

7
- Tëng tîng t¹o ra nghÞ lùc, høng thó, niÒm tin gióp con ngêi v¬n tíi t¬ng lai. Tëng tîng thóc ®Èy con
ngêi nhËn thøc, gi¶I thÝch vµ c¶I t¹o thÕ giíi.
- Tëng tîng thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch: nhê nh÷ng tëng tîng vÒ thÕ giíi, íc m¬,
hoµI b·o nªn con ngêi cè g¾ng phÊn ®Êu.

8. Ph©n biÖt gi÷a t duy vµ tëng tîng? LÊy vÝ dô minh ho¹.

• Gièng:
- TÝnh cã vÊn ®Ò c¶ t duy vµ tëng tîng chØ n¶y sinh khi hoµn c¶nh cã vÊn ®Ò, tríc nh÷ng ®ßi hái cña
tëng tîng cha tõng gÆp.
- TÝnh gi¸n tiÕp.
- Sù quan hÖ mËt thiÕt víi nhËn thøc c¶m tÝnh: c¶ t duy vµ tëng tîng ®Òu ph¶I ®a trªn h÷ng tµI liÖu
do nhËn thøc c¶m tÝnh mang l¹i.
• Kh¸c:
- Tëng tîng n¶y sinh khi t×nh huèng cã vÊn ®Ò nhng t×nh huèng ®ã thiÕu c¨n cø. T duy gi¶I quyÕt
vÊn ®Ò mét c¸ch têng minh, cßn tëng tîng dïng c¸ch x¸c ®Þnh nh÷ng h×nh ¶nh m¬ia tõ nh÷ng biÓu
tîng loµI ngêi ®· tÝch gi÷ l¹i.
- T duy lu«n ph¶n ¸nh b»ng 93 nªn t duy lªn hÖ chÆt chÏ víi 93. Cßn tëng tîng lu«n ph¶n ¸nh b»ng h×nh
¶nh míi t nh÷ng biÒu tîng liªn hÖ chÆt chÏ víi t duy vµ trÝ nhí.
- ë tëng tîng, sù liªn hÖ chÆt chÏ víi nhËn thøc c¶m tÝnh chñ yÕu sö dôngnh÷ng biÓu tîng cña trÝ nhí.

8. T×nh c¶m lµ g×? ph©n biÖt gi÷a xóc c¶m vµ t×nh c¶m,
vai trß cña tinh c¶m ®èi víi cuéc sèng?
# Kh¸I niÖm t×nh c¶m.
- §Þnh nghÜa: t×nh c¶m lµ nh÷ng rung ®éng biÓu hiÖn th¸I ®é con ngêi nµy ®èi víi ngêi kh¸c ho¨c
®èi víi sù ¹t hiÖn tîng cã liªn quan ®Õn nhu cÇu vµ ®éng c¬ cïa loµI ngêi
- §Æc ®IÓm:
+Néi dung ph¶n ¸nh: ph¶n ¸nh mèi quan hÖ cña sù vËt hiÖn tîng ®èi víi nhu cÇu vµ ®éng c¬ cña loµI ng-
êi.
+ Ph¬ng thøc ph¶n ¸nh: ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan díi ng÷ng rung ®éng, tr¶I nghiÖm.
+ Pham vi ph¶n ¸nh: hÑp h¬n so víi c¸c qu¸ tr×nh nhËn thøc. ChØ ph¶n ¸nh nh÷ng sù vËt hiÖn tîng nµo
cã liªn quan víi nhu cÇu vµ ®éng c¬ cña loµI ngêi.
+ TÝnh chñ thÓ trong t×nh c¶m: s©u ®Ëm rÊt nhiÒu so víi c¸c qu¸ tr×nh nhËn thøc.
• Ph©n biÖt xóc c¶m t×nh c¶m.
- Gièng: ®Òu triÓu thÞ th¸I ®é loµI ngêi ®èi víi hiÖn thùc kh¸ch quan.
- Kh¸c:
+ Chñ thÓ: xóc c¶m cã ë c¶ ngêi vµ ®éng vËt. T×nh c¶m chØ cã ë ngêi.
+ T©m lý: xóc c¶m lµ qu¸ tr×nh t©m. T×nh c¶m lµ thuéc tÝnh t©m lý.
+Chøc n¨ng: xóc c¶m thùc hiÖn chøc n¨ng sinh häc, g¾n víi phsnr x¹ kh«ng ®IÒu kiÖn. T×nh c¶m thùc
hiÖn chøc n¨ng XH, g¾n víi ph¶n x¹ cã ®IÒu kiÖn vµ SYS tÝn hiÖu thø 2.
+ Thêi ®iiÓm xuÊt hiÖn: xóc c¶m xuÊt hiÖn tríc, lµ c¬ së n¶y sinh t×nh c¶m. T×nh c¶m xuÊt hiÖn sau, ®-
îc h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c xóc c¶m.
+ BiÓu hiÖn: xóc c¶m lµ th¸I ®é trùc tiÕp, ®¬n gi¶n trong mét kho¶nh kh¾c nhÊt ®Þnh, cã liªn quan
®Õn viÖc tho¶ m·n hay kh«ng tho¶ m·n nhu cÇu loµI ngêi, nã liªn quan ®Õn nhu cÇu c¬ thÓ. T×nh c¶m
phøc t¹p, æm ®Þnh, cã liªn quan nhiÒu ®Õn nhu cÇu XH.
+ TÝnh chÊt: xóc c¶m cã tÝnh ngÉu nhiªn, nhÊt thêi phô thuécvµo t×nh huèng. T×nh came bÒn v÷ng
h¬n, Ýt phô thuéc vµo t×nh huèng.
+ Tr¹ng th¸I: xóc c¶m lu«n lu«n ®îc biÓu hiÖn ra bªn ngoµI, lu«n ë tr¹ng th¸I hiÖn thùc: T×nh c¶m kh«ng
nhÊt thiÕt ph¶I biÓu hiÖn ra, nã ë trong tr¹ng th¸I tiÒm t¨ng.
• Vai trß cña t×nh c¶m .
- §èi víi ho¹t ®éng nhËn thc:
+ TÝch cùc: lµ nguån ®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy vµ chi phèi ho¹t ®éng nhËn thøc, kÝch thÝch sù t×m tßi
ch©n lÝ vµ s¸ng t¹o cña con ngêi. Tiªu cùc: c¶n trë ho¹t ®éng nhËn thøc.
+ NhËn thøc: lµ c¬ së h×nh thµnh nªn t×nh c¶m vµ chi phèi t×nh c¶m.
- §èi víi ho¹t ®éng vµ ®êi sèng.
+ Thóc ®Èy con ngêi ho¹t ®éng, gióp con ngêi vît qua c¶n trën ng¹I gÆp ph¶I trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng.
+ T×nh c¶m cã vai trß to lín trong ®êi s«nga con ngêi. Bëi lÏ, nÕu con ngêi kh«ng cã t×nh c¶m th× kh«ng
thÓ tån t¹I ®îc vµ con ngêi thiÕu t×nh c¶m th× toµn bé sèng cña con ngêi kh«ng thÓ ph¸t triÓn b×nh th-
êng ®îc.
- §èi víi gi¸o dôc: lµ ®IÒu kiÖn, ph¬ng tiÖn vµ néi dung cña gi¸o dôc.
- §èi víi qu¶n lý: nhµ qu¶n lý mµ cã sù ham mª nghÒ nghiÖp th× sÏ gióp cho ho¹t ®éng qu¶n lý cã hiÖu
qu¶.
( … ) : Khi con ngêi lµm ®IÒu tèt th× ba mÑ thÊy vui mõng, sung síng ®ã chÝnh lµ xóc c¶m. Sù th-
¬ng yªu cña ba mÑ ®èi víi con c¸I ®ã lµ t×nh c¶m.

8
9. Tr×nh bÇy nh÷ng qui luËt cña t×nh c¶m vµ rót ra nh÷ng øng dông cÇn thiÓttong cuéc
sèng.
• C¸c qui luËt cña t×nh c¶m.
- Qui luËt l©y lan:
+ Néi dung: c¶m xóc – t×nh c¶m cña ngêi nµy cã thÓ l©y truyÒn sang ngêi kh¸, thùc hiÖn qua c¸c hiÖn t-
îng (…) hµng ngµy. Cã hiÖn tîng nµy lµ do tÝnh XH cña con ngêichÝnh t×nh c¶m cña thËp thÓ, t©m tr¹ng
cña XH ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së cña qui luËt nµy.
+ ¦u ®IÓm: gi¸o dôc vµ qu¶n lý con ngêi, ®¶m b¶o gi¸o dôc trong tËp thÓ. Nhµ quñan lý cÇn kiÒm chÕ
xóc c¶m – t×nh c¶m.
- Qui luËt thÝch øng:
+ Néi dung: xóc c¶m – t×nh c¶m cña on ngêi ®îc nh¾c ®I nh¾c l¹I kh«ng ®èi th× sÏ bÞ suy yÕu vµ l¾ng
xuèng - ®ã lµ hiÖn tîng “ chai s¹n ” cña t×nh c¶m. Trong cuéc sèng, hiÖn tîng “ xa thêng - gÇn thêng ” lµ
do qui luËt nµy t¹o lªn.
+ ¦u ®IÓm:
• Kh¾c phôc nh÷ng nhîc ®IÓm cña b¶n th©n vµ ngêi kh¸c.
• Cã c¸ch h¹n chÕ nh÷ng trêng hîp bÞ kh« cøng, mái mßn b»ng c¸ch t¬ng ®¬ng ph¬ng ph¸p lµm viÖc,
t¬ng ®¬ng c¸c yÕu tè t¸c ®éng.
- Qui luËt t¬ng ph¶n:
+ Näi dung ®ã lµ sù t¸c ®éng qua l¹I giac nh÷ng xóc c¶m – t×nh c¶m tÝch cùc vµ tiªu cùc thuéc cïng mét
lo¹i.
+ ¦u ®IÓm: t¹o sù t¬ng ph¶n trong t×nh c¶m.
- Qui luËt pha trén:
+ Néi dung: xóc c¶m t×nh c¶m cña con ngêi cã thÓ di chuyÓn tõ ®èi tîng nµy sang ®èi tîng kh¸c. BiÕn
®æi biÓu hiÖn cña qui luËt nµy trong cuéc sèng hµng ngµy lµ hiÖn tîng “ giËn c¸ chÐm thít ”, “ v¬ ®òa c¶
n¾m ”.
+ ¦u ®IÓm: tr¸nh t×nh tr¹ng t×nh c¶m kh«ng giíi h¹n.
- Qui luËt vÒ sù h×nh thµnh t×nh c¶m :
+ Néi dung: t×nh c¶m ®îc h×nh thµnh tõ nh÷ng xóc c¶m cïng lo¹I ®îc tæng hîp ho¸, kh¸I qu¸t ho¸. Khi
t×nh c¶m ®îc h×nh thµnh th× nã l¹I thÓ hiÖn qua c¸c xóc c¶m ®a d¹ng vµ chi phèi c¸c xóc c¶m.
+ ¦u ®IÓm: muèn cã t×nh c¶m th× ph¶I cã xóc c¶m trªn c¬ së tæng hîp ho¸, kh¸I qu¸t ho¸ vµ ®éng h×nh
ho¸.
* øng dông ngµnh: ( … )

10. Ph©n tÝch gi÷a khÝ chÊt vµ tÝnh c¸ch. Lêy vÝ dô minh ho¹ øng dông cho cuéc sèng vµ
c«ng t¸c.
• KhÝ chÊt:
- §Þnh nghÜa: khÝ chÊt lµ thuéc tÝnh t©m lý phøc t¹p cña loµI ngêi, biÓu hiÖn cêng ®é, tèc ®é, nhÞp
®é cña c¸c ho¹t ®éng t©m lý, thÓ hiÖn s¾c th¸I riªng vÒ h¬I, cö chØ vµ c¸ch nãi n¨ng cña loµI ngêi.
- §Æc ®IÓm:
+ KhÝ chÊt lµ thuéc tÝnh t©m lý: lµ ho¹t ®éng ®îc lÆp ®I lÆp l¹I thêng xuyªn trong nh÷ng ®IÒu kiÖn
sèng vµ ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh cña con ngêi, trë thµnh æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng ®Æc trng cho mçi ngêi t¹o
thµnh nh÷ng nÐt riªng cña nh©n c¸ch.
+ KhÝ chÊt chØ râ ho¹t ®éng t©m lý cña loµI ngêi m¹nh hay yÕu, nhanh hay chËm.
+ KhÝ chÊt nãi lªn hµnh vi, cö chØ vµ c¸ch nãi n¨ng cña loµI ngêi mang s¾c th¸I ®éc ®¸o riªng biÖt.
• TÝnh c¸ch.
- §Þnh nghÜa: tÝnh c¸ch lµ sù kÕt hîp ®éc ®¸o c¸ biÖt nh÷ng thuéc tÝnh t©m lý ®Æc trng cña loµI ng-
êi thÓ hiÖn th¸I ®é, mèi quan hÖ cña con ngêi ®èi víi hiÖn thùc vµ ®îc biÓu hiÖn trong h¬I, cö chØ
vµ c¸ch nãi cña ngêi ®ã.
- §Æc ®IÓm:
+ TÝnh c¸ch mang ttÝnh ®éc ®¸o, duy nhÊt, kh«ng lÆp l¹i.
+ TÝnh c¸ch lµ nh÷ng thuéc tÝnh t©m lý t¬ng ®èi bªn v÷ng vµ æn ®Þnh.
+ TÝnh c¸ch kh«ng do bÈm sinh di truyÒn mµ h×nh thµnh trong ®IÒu kiÖn sèng vµ ho¹t ®éng.
+ TÝnh c¸ch quan hÖ chÆt chÏ víi xu híng, n¨ng lùc, khÝ chÊt vµ ý chÝ.
• Ph©n biÖt khÝ chÊt vµ tÝnh c¸ch.
- Gièng:
+ §Òu lµ nh÷ng thuéc tÝnh t©m lý: t¬ng ®èi bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh.
+ §Òu lµ sù ®éc ®¸o.
- Kh¸c:
+ KhÝ chÊt phô thuéc chñ yÕu vµo di truyÒn. TÝnh c¸ch h×nh thµnh kh«ng do bÈm sinh di truyÒn.
+KhÝ chÊt nãi lªn h¬I, cö chØ vµ c¸ch nãi n¨ng cña loµI ngêi. Cßn tÝnh c¸ch thÓ hiÖn th¸I ®é, mèi quan
hÖ cña con ngêi ®èi víi hiÖn thùc.
• VÝ dô: vÒ khÝ chÊt vµ tÝnh c¸ch.
- VÒ khÝ chÊt:
+ KiÓu linh ho¹t.
+ KiÓu s«I næi.
+ KiÓu ®IÒm tÝnh.
+ KiÓu u t.

9
- VÒ tÝnh c¸ch:
+ HÖ thèng th¸I ®é:
• Nhãm th¸I ®é ®èi víi tËp thÓ vµ x· héi: tinh thÇn tËp thÓ, tinh thÇn hîp t¸c céng ®ång, lßng yªu níc.
• Nhãm th¸I ®é ®èi víi lao ®éng: ch¨m chØ, cÇn cï, y©u lao ®éng, say mª, s¸ng t¶otong lao ®éng, lêi
biÕng, …
• Nhãm th¸I ®é ®èi víi mäi ngêi: lßng yªu th¬ng con ngêi, ®oµn kÕt t¬ngt trî, th¼ng th¾n, ch©n
thµnh,®è kÞ, …
• Nhãm th¸I ®é ®èi víi b¶n th©n: khiem tèn, tù träng, t phÕ, cëi më, …
+ HÖ thèng hµnh vi cö chØ vµ c¸ch nãi n¨ng.
• øng dông.
- Trong c«ng t¸c tuyÓn chän, bè trÝ c«ng viÖc cÇn t×m hiÓu c¸c kiÓu khÝ chÊt ®Ó bè trÝ c«ng viÖc phï
hîp. Khi giao viÖc còng cÇn lu ý nh÷ng kiÓu khÝ chÊt kh¸c nhau th× giao nhau th× giao nhiÖm vô
kh¸c nhau.
- Trong tËp thÓ lao ®éng, nªn bè trÝ c¸c thµnh viªn cã c¸c kiÓu khÝ chÊt kh¸c nhau ®Ó t¹o sù hîp t¸c vµ
bÇu kh«ng khÝ t©m lý tèt.
- Trong qu¶n lý, nhµ qu¶n lý cÇn ph¶I biÕt kiÒm chÕ hoÆc quyÕt ®o¸n phï hîp.
- CÇn gi¸o dôc mäi ngêi cã nh÷ng th¸I ®é tÝch cùc vµ cã nh÷ng hµnh ®éng ®óng ®¾n.
• Nhµ qu¶n lý ph¶I häc tËp, rÌn luyÖn ®Ó cã ®îc nh÷ng tÝnh c¸ch tèt.

10