Giáo Trình Tiengs Anh TH C Hành

CNG CHI TIT
TING VIT THC HNH

CHNG 1 RN LUYN K NNG XY DNG VN BN
CHNG 2 RN LUYN K NNG VIT CU
CHNG 3 RN LUYN K NNG DNG T
CHNG 4 RN LUYN CHNH T
TI LIU THAM KHO
http://tieulun.hopto.org
CHNG 1 : RN LUYN K NNG XY DNG VN BN
I. KHI QUT V VN BN
II. ON VN - N V IN HNH V C S CA VN BN
III. QUI TRNH TO LP VN BN
IV. LI LIN KT VN BN V CCH SA CHA
1- Khi nim v vn bn.
Vn bn (ting Anh: text; ting Php: texte) l sn phm hon chnh ca mt hnh vi to li (hay hnh vi pht
ngn), mang mt ni dung giao tip c th, gn lin vi mt i tng giao tip, mc ch giao tip v hon cnh
giao tip xc nh, th hin di dng m thanh hay ch vit.
Bn cnh khi nim vn bn, trong mt s ti liu gio khoa, cc chuyn lun v Ng php vn bn, cn xut
hin khi nim ngn bn (dch t ting Php: discours, hay ting Anh: discourse). Khi nim ngn bn c hiu
theo hai ngha c bn: Th nht, n c hiu ng nht vi khi nim vn bn. Th hai, n c hiu trong mi
quan h i lp vi vn bn. Theo cch hiu th hai, ngn bn l sn phm hon chnh ca hnh vi pht ngn, th
hin di dng m thanh. Cn vn bn l sn phm hon chnh ca hnh vi pht ngn, th hin di dng ch vit.
y, khi nim vn bn c quan nim ng nht vi khi nim ngn bn.
Theo quan nim va nu th vn bn c th l mt cu ni nh cu khu hiu (v d: Khng c g qu hn c
lp t do), cu tc ng (v d: gn mc th en, gn n th sng), mt tin vn gm vi ba cu, mt bi th, mt
truyn ngn, mt bi nghin cu, mt quyn sch v.v...
2- Khi nim v ni dung v cu trc ca vn bn.
2.1- Ni dung ca vn bn.
Vn bn d ngn hay di u cp n mt hay mt vi i tng no trong hin thc khch quan hay
trong hin thc tm l, tnh cm ca con ngi. i tng ny chnh l ti ca vn bn (ting Anh: subject-matter).
Gn lin vi ti l s trin khai ca ngi vit/ni v ti, tc s miu t, trn thut hay bn lun v ti. Ni
dung miu t, trn thut hay bn lun c bn, bao trm ln ton vn bn l ch ca ti.
V d:
Thng Bm
Thng Bm c ci qut mo,
Ph ng xin i ba b chn tru.
Bm rng bm chng ly tru,
Ph ng xin i ao su c m.
Bm rng bm chng ly m,
Ph ng xin i mt b g lim.
Bm rng bm chng ly lim,
Ph ng xin i con chim i mi.
Bm rng bm chng ly mi,
Ph ng xin i nm xi, Bm ci.

Bi ng dao trn cp n hai i tng: thng Bm v ph ng. Ni dung trn thut c bn v hai i
tng l cuc trao i. Nh vy thng Bm v ph ng l ti ca vn bn; cn cuc trao i l ch ca n.
Tng hp hai nhn t ny, ta xc nh c ni dung c bn ca vn bn: cuc trao i gia ph ng v thng Bm.
Tng t nh vy, khi xem xt truyn ngn V nht ca Kim Ln, ta thy truyn cp n Trng, ngi n b, b
T, ngi trong xm ng c. y chnh l ti ca vn bn. Cn ni dung trin khai bao trm ly truyn l: vic
tnh c nht c v (ca Trng). y l ch ca vn bn truyn. Gp hai yu t ny li, ta xc nh c ni
dung c bn ca truyn: vic tnh c nht c v ca Trng.
Cn lu rng, ti ca vn bn thng mang tnh hin ngn, cn ch ca vn bn c th mang tnh hm
ngn hay hin ngn. Tnh hin ngn hay hm ngn ca ch vn bn c th do phong cch ngn ng vn bn hay
do phong cch tc gi chi phi. Nhn chung, trong cc loi hnh vn bn phi h cu (vn bn thuc phong cch khoa
hc, chnh lun, hnh chnh), ch thng c hin ngn. Trong cc loi hnh vn bn h cu (vn bn thuc
phong cch ngh thut), ch thng mang tnh hm ngn, nhiu tng, nhiu lp.
2.2- Cu trc ca vn bn.
Nh ni, tu theo quy m, vn bn c th ch gm mt cu, vi cu hay bao gm nhiu on, nhiu
chng, nhiu phn... Cu, on, chng, phn khi tham gia vo t chc ca vn bn u c mt chc nng no
I. KHI QUT V VN BN (NGN BN) TOP
v chng c mi quan h rng buc, nng ta ln nhau. Ton b cc b phn hp thnh vn bn - cn gi l
cc n v/kt cu to vn bn - cng vi trnh t phn b, sp xp chng da trn c s chc nng v mi quan h
qua li gia chng chnh l cu trc ca vn bn.
Cu trc ca vn bn bao gi cng gn lin vi vic th hin ni dung ca vn bn, thng qua chc nng ca
n.
Thng thng, trong mt vn bn c ch mang tnh hin ngn, c cu to bng vi cu, th cu m u
ca vn bn c th l cu nu ln ch ca n, gi l cu ch (tng ng vi thut ng ting Anh: thesis
sentence). V cu cui ca vn bn c th c kt, khng nh li ch , gi l cu kt . Trong trng hp ch
ca vn bn khng c nu ln cu m u m c nu cu cui, th cu cui chnh l cu kt , ng thi
cng l cu nu ln ch ca vn bn.
Xem xt cc vn bn th sau y:
(1) Nghe ting gi go
Go em vo gi bao au n
Go gi xong ri trng ta bng
Sng trn i, ngi cng vy
Gian nan rn luyn mi thnh cng
(H Ch Minh)

(2) Khuyn thanh nin
Khng c vic g kh
Ch s lng khng bn
o ni v lp bin
Quyt ch t lm nn
(H Ch Minh)

(3) Cnh rng Vit Bc
Cnh rng Vit Bc tht l hay
Vn ht chim ku sut c ngy
Khch n th mi ng np nng
Sn v, thng chn tht rng quay
Non xanh, nc bic tha h do
Ru ngt, ch ti mc sc say
Khng chin thnh cng ta tr li
Trng xa hc c vi xun ny
(H Ch Minh)
vn bn (1), cu cui l cu kt , ng thi cng l cu nu ln ch . vn bn (2), tnh hnh cng
tng t. vn bn (3), cu m u chnh l cu ch .
Trong vn bn c cu to gm ba b phn, tiu biu l cc bi hc trong sch gio khoa, cc bi vn ngh
lun trong nh trng, ba phn ny thng c chc nng nh sau: Phn M u (Nhp ) l phn ch yu c chc
nng dn nhp v nu ch , c th c cu to bng mt hay vi on vn bn. Phn Khai trin (Thn bi) l phn
trin khai, lm sng t ch ca vn bn bng cch miu t, trn thut, trnh by hay bn lun. Phn ny bao gm
nhiu on vn, trong , mi on trin khai, lm sng t mt kha cnh no ca ch ton vn bn. Phn Kt
lun l phn c chc nng c kt, khng nh li ch , ng thi n c th m rng, lin h n nhng vn c
lin quan. Phn ny c th c cu to bng mt vi on vn.
Trong nhng vn bn gm ba phn nh va nu trn, ch ca vn bn thng c pht biu trc tip
trong phn M u, c th l trong cu ch , thng l cu cui hay cu p cui trong phn M u. Ch ca
vn bn cng thng c c kt, khng nh li phn Kt lun, trong cu kt , thng l cu m u ca phn
ny. Tuy nhin, cu kt cng c th xut hin gia hay cui phn Kt lun.
Xem xt vn bn sau y:
Hong L nht thng ch
1.a) Hong l nht thng ch l mt cun tiu thuyt lch s bng ch Hn, gm 17 hi. Chc chn Ng Thi
Ch vit by hi u, sau na c Ng Thi Du, cn ai na th cha bit. Ng Thi Ch v Ng Thi Du u l con
chu h Ng Thi, mt dng di c ting t cao v c ti vn th lng T Thanh Oai, tnh H ng
(nay l H Ni).
b) Hong l nht thng chvit vo nhng nm cui th k XVIII u th k XIX v bao qut nhng bin c
ln lao xy ra trong lng ch vua L, cha Trnh, t thi Trnh Sm ln ngi n lc Quang Trung nh ui
qun Mn Thanh. Hai nt cn bn ca thi i c lm ni bt: s sp khng g cng ni ca ch phong
kin L - Trnh v kh th sm chp v bo ca phong tro Ty Sn.
2.c) L Hin Tng sut bn mi nm lm vua, bit mnh l b nhn, nhng vn thch th vi thn phn b
nhn y. Trnh Sm th xa x, kiu cng, hoang dm v . L Chiu Thng th ng l hin thn ca s bt ti v hn
h, nht l s phi bi. Khng cu ni no xng ng vi y bng li kt n ca mt ngi trong truyn: Nc Nam
ta t khi c vng n gi, khng thy c vua no hn h n th!.
d) Vua cha vy, vn thn v tng cng chng hn g. Danh tng nh inh Tch Nhng, gia nh mi
tm i qun cng, khi nghe qun Ty Sn ra Bc, lin vi vng b trn. Vn quan lm n chc Tham tng nh Bi
Huy Bch m lc nc nh ri ren, vua hi n, khng dm ni mt cu, ch mt mc xin lui v vn, ln trn trch
nhim.
c) Kiu binh l ch da ca nh cha t xa, hi ny li lu manh ho, tr thnh mt lc lng ph hoi t
bn trong, lm cho c nghip nh cha xiu .
f) Phn nh tt c s suy sp, ri ren y vo trong thc con ngi l s ri r ca cc ging mi x hi.
Quan h vua ti chng cn g l thing ling na khi Nguyn Cnh Thc lt o L Chiu Thng. Quan h thy tr
cng chng cn sc mnh g i vi lng tm mt k nh Tun huyn Trang. Tnh ngha cha con, v chng, anh em
trong gia nh Trnh Sm ch l mt tr ci no nut.
(*) Mt ch mc rung t trn ch di nh th nht nh phi dit vong, phong tro Ty Sn s thi ln
cn lc lt nho ch .
g) S tht v phong tro ny v v anh hng dn tc Nguyn Hu cha c hiu ng n v dng ln y
. Nhng mt chn l v i khng ai chi ci ni c ghi li mt cch thch ng, l ci kh th mnh lit,
phi thng ca on qun chnh ngha v lnh t ca n.
Cha Trnh my trm nm ln hip vua L, nm c quyn hnh trong tay, lm ma lm gi ng Ngoi,
Ty Sn ch mt ln tin qun ra Bc l ngi cha sp ngay v nh cha cng khng trnh c ci ch nhc
nh. X Bc my nm lng nhng vi lon kiu binh, vi phe ng nh nhau khng ngt, Ty Sn ko qun ra mt
ln l qut sch. Hai mi vn qun Thanh hng hch, ch my ngy b dp tan. Di mt tc gi, chin dch ny
l mt bn anh hng ca bt dit v hnh nh Quang Trung p nh hnh nh thn k.
h) Hong l nht thng ch k rt nhiu chuyn ca rt nhiu ngi. Chuyn rt st s thc, nhng vn y
tnh chn tht ca ngh thut. Ngi th cha my ai c xy dng thnh tnh cch c sc, nhng mi ngi u
mt hnh ng, mt tm l ring, kh sinh ng. Nhiu ch, ngi bt li pha cht hi hc kh kn o, c ch li c
khng kh trang trng ca anh hng ca.
3.i) Hong l nht thng ch khng khi c nhng hn ch do t tng phong kin ca tc gi gy ra. Tuy
nhin, n vn mi mi l bc tranh hi hc v s tn li ca ch phong kin cng nh mi mi l ting vng h
hi ca mt phong tro tiu biu cho sc mnh ca nng dn v sc mnh ca dn tc, phong tro Ty Sn. (Vn
hc lp 11 ph thng, tp 1)
Vn bn trn c ni dung bn lun v tc phm Hong L nht thng ch. Vn bn bao gm ba phn: Phn M
u c cu to bng hai on vn (a) v (b), trong on vn (a) v cu th nht ca on vn (b) c chc nng
dn nhp; cu th hai - cu cui - ca on (b) nu ln ch ca ton vn bn. Ch bao gm hai mt: s sp
khng g cng ni ca ch phong kin L - Trnh v kh th sm chp, v bo ca phong tro Ty Sn. Nh vy,
cu cui ca on (b) l cu ch ca vn bn.
Phn Khai trin (Thn bi) bao gm cc on (c), (d), (e), (f), (g) v (h). Troan cc on vn ny, on (c),
(d), (e) v (f) c chc nng trin khai, lm sng t mt ch th nht. on (g) trin khai, lm sng t mt ch
th hai. Ring on (h), mc d khng trc tip cp n ch ca ton vn bn, nhng vn c vai tr nht nh:
on vn ny c ni dung bnh lun thm mt cch s lc v gi tr ngh thut ca Hong L nht thng ch.
Ngoi ra nhng on vn va nu, phn khai trin cn c cu (*). Cu vn ny khng thuc on vn no, m n ch
c chc nng c kt li mt ch th nht v dn dt, gii thiu mt ch th hai.
Phn Kt lun c cu to bng mt on vn: on (i). Trong , cu cui c chc nng c kt, khng
nh li ch ca ton vn bn. y chnh l cu kt ca vn bn.
Bn cnh cc cp n v di vn bn, cu trc vn bn c th cn bao gm mt b phn khc, l tiu
ca n.
3- Khi nim v tiu ca vn bn.
Tiu (ting Anh: title; ting Php: titre) hay u ca vn bn l tn gi ca vn bn v l mt b phn
cu thnh vn bn. Tuy nhin, mt s loi vn bn c th khng c tiu , tiu biu nh tin vn, cc sng tc dn ca
nh ca dao v.v...
Xt mi quan h gia tiu vi ni dung c bn ca vn bn, c hai loi tiu : tiu mang tnh d bo
v tiu mang tnh ngh thut.
3.1- Tiu mang tnh d bo.
y l loi tiu phn nh mt phn hay ton b ni dung c bn ca vn bn. Qua tiu thuc loi ny,
ngi c c th suy on trc ti hay/v ch ca vn bn.
V d: Thng Bm (a), Cnh rng Vit Bc (b), Ma gt lng ti (c), Hong L nht thng ch (d), Lo
Hc (e), V nht (f), ip v Bodygard - nguyn nhn tht bi ca Hitler (g), Hoa hu Malaisia b tc danh hiu (h)
v.v...
Tiu (a) phn nh c mt trong hai ti ca vn bn. Tiu (b) phn nh ton b ti ca bi th.
Tiu (c), (d), (e) cng tng t. Tiu (f) lin quan cht ch vi ch . Tiu (g) v (h) va phn nh ti,
va gi ra ch ca vn bn.
3.2- Tiu mang tnh ngh thut.
Loi tiu ny khng gi ra iu g v ti v ch ca vn bn. N c t ra nhm mc ch gy n
tng, nghi binh nhm nh lc hng ngi c. Thm ch, loi tiu ny c th tr thnh phn tiu . Chng
hn, cc tiu nh On t ron (tn mt truyn ngn ca Nguyn Cng Hoan), Bn khng chng (tn mt quyn
tiu thuyt ca Dng Hng), Thn phn tnh yu (tn mt quyn tiu thuyt ca Bo Ninh) ... gy n tng rt
mnh i vi ngi c. Cn cc tiu nh Bo hiu: tr ngha cha, Bo hiu: tr ngha m, Mt tm gng sng
(tn ba truyn ngn ca Nguyn Cng Hoan) th li mang tnh cht nghi binh nhm nh lc hng, to bt ng i
vi ngi c. Bi v, cc tiu ny d bo trc ch mt cch gi to, hon ton tri ngc vi ch tht
s ca truyn. Mt tm gng sng vit v cuc i dm ng, tho ca Th Bng, Bo hiu: tr ngha cha v Bo
hiu: tr ngha m vit v hnh vi ng x bt nhn, bt ngha, bt hiu ca v chng ng ch Hng t Con Cp i
vi hai ng sinh thnh. Ring cc tiu nh V , Khng , bi khng tn... th li mang tnh cht phn tiu .
Bi v ch l tr chi ch!
Xt mi quan h gia hai loi tiu va nu vi cc phong cch ngn ng vn bn, chng ta thy cc loi
vn bn thuc phong cch khoa hc, hnh chnh v chnh lun thng c tiu mang tnh d bo. Cn cc loi vn
bn thuc phong cch ngh thut thng c tiu mang tnh cht ngh thut hn l tnh cht d bo.
V mt ngn t biu t, tiu c th chia thnh hai loi: tiu biu t bng t, ng v tiu biu t
bng cu thuc kiu loi (cu hon chnh v cu tnh lc, cu trn thut, cu mnh lnh, cu nghi vn...). Cc tiu
nh Ngho (tn mt truyn ngn ca Nam Cao), Khi (tn mt truyn ngn ca Anh c) l tiu bng t. Cc
tiu nh Mui ca rng, Gic m ng lo vn chim, Vn ru Nga, Cnh rng Vit Bc, l tiu bng
ng. Cc tiu nh ta i ti, Hy nh li ti!, Hoa hu Malaysia b tc danh hiu, Sao li th ny?... l tiu
bng cu.
Xt v mt cp , c tiu ton th v tiu b phn. Tiu ton th l tiu ca c vn bn. Tiu
b phn l tiu ca tng phn, chng, mc... trong vn bn.
4- c trng ca vn bn.
c trng ca vn bn th hin qua cc tnh cht: tnh hon chnh, tnh thng nht, tnh lin kt v tnh mch
lc. Trong tnh hon chnh v tnh lin kt l hai c trng c bn.
4.1- Tnh hon chnh (Completeness).
Tnh hon chnh ca vn bn th hin hai mt: ni dung biu t v cu trc. Trong , tnh hon chnh v
mt ni dung c ngha quyt nh.
Xt v mt ni dung, mt vn bn c xem l hon chnh khi ti v ch ca n c trin khai mt
cch y , chnh xc v mch lc. Nu ti, ch trin khai khng y , vt qu gii hn hay thiu chnh
xc, mch lc th vn bn s vi phm tnh hon chnh.
Xem xt cc vn bn dn chng chng ta s thy r c im va nu. Trong bi Thng Bm, cc cu vn u
tp trung vo hai i tng chnh l thng Bm v ph ng. Mt khc, cc cu cn tp trung vo vic trin khai cuc
trao i gia h theo din tin t u n khi kt thc. Trong bi Cnh rng Vit Bc, cc cu vn tp trung vo
cnh ni rng Vit Bc, ng thi tp trung vo vic trin khai, lm sng t ci hay ca n mt cnh sc cng nh
sn vt. Trong bi Hong L nht thng ch, tt c cc on vn u xoay quanh tc phm Hong L nht thng ch,
ng thi tp trung ni dung bn lun, nh gi nhm lm sng t hai mt ch ca bi vit. Cc on vn cn li
c phn b t mt ch th nht sang mt ch th hai mt cch hp l, mch lc.
Xt v mt cu trc, mt vn bn c xem l hon chnh khi cc phn, cc on, cc cu trong tng on
c t chc, sp xp theo mt trt t hp l, th hin mt cch y , chnh xc, v mch lc ni dung ca vn bn.
S hon chnh v mt cu trc ca vn bn cn chu s chi phi gin tip ca phong cch ngn ng vn bn. Tu vo
phong cch ngn ng, cu trc ca cc vn bn thuc phong cch hnh chnh phi tun th khun mu rt nghim
ngt. Cc vn bn thuc phong cch khoa hc cng t nhiu mang tnh khun mu, th hin qua b cc ca cc phn.
Ring vn bn thuc phong cch ngh thut nh th, truyn, k th thng c cu trc linh hot.
4.2- Tnh lin kt (Cohesion).
Tnh lin kt ca vn bn l tnh cht kt hp, gn b, rng buc qua li gia cc cp n v di vn bn.
l s kt hp, gn b gia cc cu trong on, gia cc on, cc phn, cc chng vi nhau, xt v mt ni dung
cng nh hnh thc biu t. Trn c s ,tnh lin kt ca vn bn th hin hai mt: lin kt ni dung v lin kt
hnh thc.
a) Tnh lin kt ni dung:
Ni dung vn bn bao gm hai nhn t c bn: ti v ch (hay cn gi l ch v l-gch). Do , tnh
lin kt v mt ni dung th hin tp trung qua vic t chc, trin khai hai nhn t ny, trn c s hnh thnh 2
nhn t lin kt: lin kt ti v lin kt ch (cn gi l lin kt ch v lin kt l-gch).
Lin kt ti l s kt hp, gn b gia cc cp n v di vn bn trong vic tp trung th hin i
tng m vn bn cp n. Trong bi Thng Bm, cc cu u tp trung vo hai i tng: Thng Bm v ph
ng. Trong bi Hong L nht thng ch, cc on, cc cu trong tng on u tp trung vo quyn tiu thuyt ny
hay tp trung vo cc i tng vn xut hin trong tc phm: vua cha, quan li, kiu binh, cc mi quan h phong
kin. l biu hin c th ca s lin kt v ti.
Lin kt ch l s tng hp mang tnh l-gch v ni dung ngha gia cc cp n v di vn bn.
l s tng hp v ni dung miu t, trn thut hay bn lun gia cc cu, cc on, cc phn trong vn bn. Mt vn
bn c xem l c lin kt l-gch khi ni dung miu t, trn thut, bn lun gia cc cu, cc on, cc phn khng
ri rc hay mu thun vi nhau, ngoi tr trng hp ngi vit c tnh to ra s mu thun nhm vo mt mc ch
biu t no .
Xem li bi Thng Bm, chng ta thy, ni dung trn thut gia cc cu th hin r qua hnh ng mang tnh
cht ngh trao i ca ph ng v thi , phn ng ca thng Bm trc cc ngh c th. Thng Bm ln
lt t chi ht ngh ny n ngh khc ca ph ng cho n khi ph ng a ra nm xi, thng Bm
ng . n , cuc trao i kt thc. l biu hin c th ca lin kt ch trong bi ng dao ny.
Trong bi Hong L nht thng ch, trc ht chng ta thy cc on vn (phn Khai trin) u tp trung vo
vic trin khai hai mt ch m cu ch nu ra. Bn cnh , mt s on vn (c, d, e, f) c ni dung bn lun
tng hp cht ch vi nhau, th hin qua vic cng nn ln tnh cht bng hoi, xu xa ca cc th lc nh vua cha
L - Trnh, vn quan v tng, kiu binh v cc mi quan h phong kin. Tip thao, on (g) bn lun v sc mnh
ca phong tro Ty Sn - mt ch th hai ca vn bn. Cn li, on (h) bn lun v ngh thut ca Hong L
nht thng ch. i su vo ni dung bn lun trong tng on, tnh hnh cng tng t. Nh vy, vn bn ny lin kt
rt cht ch v mt ch .
b) Lin kt hnh thc.
Lin kt hnh thc trong vn bn l s kt hp, gn b gia cc cp n v di vn bn xt trn bnh din
ngn t biu t, nhm hnh thc ho, hin thc ho mi quan h v mt ni dung gia chng.
Nh ni, lin kt ni dung vi hai nhn t ti v ch th hin qua mi quan h gia cc cu, cc
on, cc phn..., xoay quanh ti v ch ca vn bn. Mi quan h ny mang tnh cht tru tng, khng tng
minh. Do , trong qu trnh to vn bn, ngi vit (ngi ni) bao gi cng phi vn dng cc phng tin ngn t
c th hnh thc ho, xc lp mi quan h . Ton b cc phng tin ngn t c gi tr xc lp mi quan h v
ni dung gia cc cu, cc on... l biu hin c th ca lin kt hnh thc.
Lin kt hnh thc trong vn bn c phn chia thnh nhiu phng thc lin kt. Mi phng thc lin kt
l mt cch t chc s lin kt, bao gm nhiu phng tin lin kt khc nhau c chung c im no . Nhn
chung, lin kt hnh thc bao gm cc php lin kt: lp ng m, lp t vng, th ng ngha, lin tng, i nghch,
th i t, tnh lc cu trc, lp cu trc v tuyn tnh. Cc php lin kt ny s c xem xt c th trong t chc
ca on vn - n v c s v l n v in hnh ca vn bn. Cc php lin kt ny cng c vn dng gia cc
on, phn... trong vn bn. iu c ngha l lin kt hnh thc th hin nhiu cp trong vn bn. Trong vn
bn, lin kt ni dung v lin kt hnh thc c mi quan h bin chng vi nhau, trong , lin kt ni dung quy nh
lin kt hnh thc.
1- Khi nim v on vn.
on vn l mt tp hp cu lin kt cht ch vi nhau v ni dung v hnh thc, din t hon chnh hay
tng i hon chnh mt ch b phn cp nh nht no trong ch hay h thng ch ton th ca
vn bn.
Trong nh ngha va nu, cn lu my im:
Th nht l v khi nim tp hp. Nu on vn l mt tp hp th cu chnh l phn t. Do , v s lng
cu, on vn c ba kh nng: on vn gm nhiu cu, tc l t hai tr ln (tp hp nhiu phn t), on vn mt
cu (tp hp mt phn t) v on vn khng c cu no (tp hp rng). on vn nhiu cu l hin tng ph bin
trong vn bn. on vn mt cu ch xut hin ri rc trong vn bn. on vn khng cu no l trng hp c bit,
ch xut hin cc bi vn tuyn. l nhng on vn b lc b, c bo hiu bng du chm ngang dng.
Th hai l tnh lin kt trong on vn. Trong on vn, tnh lin kt cng th hin c hai bnh din: lin kt
ni dung v lin kt hnh thc nh cp vn bn.
Th ba l s hon chnh tng i ca on vn. Mt on vn c xem l hon chnh khi ni dung biu t
ca n mang tnh t ngha v xc nh. on vn ch hon chnh tng i khi ni dung biu t ca n mang tnh
hp ngha v/hay khng xc nh.
Th t l v khi nim ch b phn cp nh nht m on vn din t. iu ny c ngha l nhng
chui cu di on ch c chc nng trin khai ch ca on; di on khng cn ch b phn cp nh
hn.
II. ON VN - N V IN HNH V N V C S CA VN BN TOP
Xem xt cc on vn sau y:
(a) Ch Su nh say sa vi cnh vt thin nhin. Ch ht theo mt con chim ang ht. Ch rn i tay b
cng chp mt con bm bay qua. Ch chng g n bn lnh trng vi sng gm tua ta quanh mnh.
(b) Nhng ngi t bit tri ma khi va b la ra khi hm. H n ly git ma vi ni sung sng thm
lng. Ngt mt nm ri, h b nht kn. Sng vi roi vt v bng ti, h thm nh mt tri, thm ma, thm c cy.
H khao kht mi th tm thng nht m xa nay thin nhin vn rng lng ban pht cho mt ngi.
(c) Ch Du l mt ngi ph n c nhan sc, ch c ci p ca c gi Cu Lim, nh Cm nh tc gi nhn
xt. Nhng tm lng ca ch trng trong nh bng tuyt. Ch v sut su my ng bc, ch phi kh s, iu ng
rt nhiu, nhng ch khinh b nm nm bc vo mt tn quan ph dm . Hai ln b cng hip, hai ln ch
cng quyt chng li v thot ra c. o c ca ch, lng kin trinh ca ch, tin ti khng lm hoen c,
sc mnh v uy v ca bn thng tr khng lung lc c.
on vn (a) c ch : trng thi say sa vi cnh vt thin nhin (ca ch Su). Ch ny c nu trong
cu th nht. Cc cu cn li trin khai, lm sng t ch . on vn (b) c ch l trng thi khao kht thin
nhin (ca nhng ngi t). Ch c nu cu cui, v l kt qu ca s khi qut da trn nhng s vic c
nu trong cu th hai, th ba v th t. on vn (c) c ch : phm cht trng trong (ca ch Du). Ch ny
c nu ln cu th hai, c lm sng t qua cu th ba, th t v c khi qut li cu cui.
2- Cu trc ca on vn.
Ni n cu trc ca on vn l ni n cc loi cu c chc nng khc nhau v s phn b, sp xp cng
vi mi quan h qua li gia chng.
Trong on vn, c tt c nm loi cu c chc nng khc nhau, c phn b, sp xp qua s cu trc
tng th sau y:

2.1- Cu chuyn on.
Cu chuyn on l loi cu c chc nng lin kt on vn m n trc tip thuc vi on vn hay phn vn
bn ng trc. V ni dung biu t, loi cu ny bao gi cng nhc li, hi quy ch b phn trnh by bng
cch lp li t vng hay th ng ngha, th i t.
Cu chuyn on c th xut hin hay vng mt. Nu xut hin, s lng thng gp l mt, ng u on.
Nu cu chuyn on vng mt, chc nng lin kt on s do mt, hai loi cu khc ng thi m nhim.
2.2- Cu m on.
Cu m on l loi cu c chc nng a y hay dn dt vo on. Khc vi cu chuyn on, cu m
on khng nhc li ch cp n m n nu ln mt thng tin no c quan h vi ch ca on.
Cu m on c hai kh nng: xut hin hay vng mt. Khi xut hin, s lng thng gp l mt, hai cu,
ng u on. Xem li ba on vn va dn trong mc 1. Cu th nht trong on (b) v (c) l cu m on.
Xt mi quan h gia cu m on vi cu ch on, chng ta cn lu : Hai loi cu ny c xu hng loi
tr nhau trong on vn. Bn cnh , chc nng lin kt on v dn dt vo on c th c phc hp trong mt
cu vn: mt b phn no c chc nng lin kt, b phn cn li dn vo on.
V d:
ng quan vy, cn quan b th sao? i din cho quan b y l m m Hon Th (H.T).
2.3- Cu ch on.
Cu ch on l loi cu c chc nng nu ln ch ca on vn m cc cu thuyt on s trin khai lm
sng t. Trong trng hp cu ch on l cu th nht ca on th ngoi chc nng nu ln ch , n cn c chc
nng ph: lin kt vn bn.
Cu ch on c kh nng xut hin hay vng mt. Nu xut hin, s lng thng gp l mt cu, ng u
on hay sau cu chuyn on, cu m on, nu on vn c hai loi cu ny. Trong trng hp cu ch on vng
mt, ch ca on c th mang tnh hm ngn hay do cu kt on biu t, nu cu kt on xut hin. Xem li
ba v d dn trong mc 2.1. Cu th nht trong on (a) v cu th hai trong on (c) l cu ch on.
2.4- Cu thuyt on.
Cu thuyt on l loi cu c chc nng trin khai, lm sng t ch ca on, hay nu ln s vic, s
kin lm tin rt ra kt lun khi qut trong cu kt on.
Tr trng hp on vn mt cu, cu thuyt on bao gi cng xut hin, s lng tu vo quy m ca
on: t mt n chn, mi cu hay nhiu hn na. on vn cng c nhiu cu thuyt on th ch cng c
trin khai c th, chi tit hn.
Xem li ba v d dn mc 2.1. Trong on (a), cc cu th hai, th ba, th t l cu thuyt on. Trong
on (b), cc cu th hai, th ba, th t l cu thuyt on. Trong on (c), cc cu th hai, th ba l cu thuyt on.
2.5- Cu kt on.
Cu kt on l loi cu c chc nng c kt, khi qut li hay m rng ch ca on. Trong trng hp
on vn khng c cu ch on m c cu kt on, cu kt on l cu nu ln ch ca on.
Cu kt on c th xut hin hay vng mt. Nu xut hin, s lng c th l mt, hai cu, nm cui on
vn.
3- Cc kiu kt cu ca on vn.
Nh va trnh by, cu trc tng th ca on vn bao gm nm loi cu c chc nng khc nhau. Trong
cu ch on, cu thuyt on v cu kt on l ba loi cu c bn. Trong ba loi cu ny, cu ch on v
cu kt on c th xut hin hay vng mt, hnh thnh nhng bin th c th ca cu trc on vn. Nhng bin th
c th ny l cc kiu kt cu ca on (cn c gi l cc cch lp lun).
C bn kiu kt cu ca on:
3.1- Kt cu din gii.
Kiu kt cu ny bao gm cu ch on v cu thuyt on. Trong cu ch on nu ln ch , cu
thuyt on trin khai lm sng t ch . Kiu kt cu ny khng c cu kt on.
3.2- Kt cu quy np.
Quy np l kiu kt cu bao gm cu thuyt on v cu kt on. Trong , cu thuyt on nu ln s vic,
chi tit c th lm c s rt ra kt lun khi qut trong cu kt on. Kiu kt cu ny khng c cu ch on.
3.3- Kt cu din gii kt hp vi quy np.
y l kiu kt cu bao gm cu ch on, cu thuyt on v cu kt on. Trong , cu ch on nu ln
ch , cu thuyt on trin khai lm sng t ch v cu kt on c kt, khi qut li hay m rng ch . y
l kiu kt cu l tng ca on, bi l n to nn s hon chnh, cn i nht cho on vn.
3.4- Kt cu song hnh.
y l kiu kt cu ch bao gm mt s cu thuyt on, cu ch on v cu kt on vng mt. iu c
ngha l ch ca on vn mang tnh cht hm ngn.
4. Phn loi on vn.
Da vo c im v ni dung biu t, c tt c bn loi on vn c bn:
4.1- on miu t.
on miu t l loi on vn c ni dung th hin s vt, hin tng mt cch chi tit, c th, sinh ng nh
n tn ti trong thc ti khch quan hay theo tr tng tng ca ngi vit. y l on vn c bn, xut hin rt
ph bin trong cc loi vn bn thuc phong cch ngh thut nh truyn, th tr tnh, k s. Cc on vn (a), (b)
dn trong mc 2.1 l on miu t.
4.2- on thut s.
Thut s l loi on vn c ni dung trnh by din bin ca s vic, s kin nh n xy ra hay theo tr
tng tng ca ngi vit. Loi on vn ny c kh nng xut hin trong nhiu phong cch ngn ng vn bn:
hnh chnh, khoa hc, chnh lun v ngh thut.
4.3- on lp lun.
Lp lun l loi on vn c ni dung trnh by suy ngh, kin, quan im ca ngi vit v mt vn , mt
hin tng no . y l loi on vn c bn, xut hin rt ph bin trong cc loi vn bn thuc phong cch khoa
hc, chnh lun. Vn bn thuc phong cch hnh chnh cng c th vn dng loi on vn ny, nhng t ph bin
hn.
4.4- on hi thoi.
Hi thoi l loi on vn c ni dung phn nh li ni trc tip ca con ngi tham gia giao tip. on vn
hi thoi xut hin rt ph bin trong khu ng t nhin hng ngy, trong cc vn bn thuc phong cch ngh thut
nh truyn.
Nhng vn c bn v vn bn v on vn trnh by l nhng tri thc thng bo c bn. Nhng tri thc
l c s c kt, rt ra nhng tri thc v quy trnh xy dng, to lp vn bn.
1. S lc v cc giai on trong quy trnh to lp vn bn.
Nhn chung, qu trnh to lp vn bn bao gm bn giai on tip ni nhau: nh hng, lp chng trnh biu
t (lp cng), to vn bn v kim tra, sa cha vn bn (bn tho). Quy trnh ny c tin hnh khi ngi vit
t chn ti vit hay c yu cu vi vn cho sn nh trong nh trng.
nh hng l giai on ngi vit xem xt, phn tch ti/ vn, trn c s xc nh ch ca bi
vit, loi vn bn v hng su tp t liu cng nh phm vi gii hn ca t liu s s dng.
Lp chng trnh biu t l giai on ngi vit ng no trin khai, c th ho ch thnh cc mt ch
b phn thuc nhiu cp , kt hp vi vic tp hp t liu cn thit, trn c s chn la, sp xp li thnh
cng (dn ) ca bi vit vi h thng cc s mc, mc c th.
To vn bn l giai on ngi vit vn dng kin thc v t, cu, on, vn bn ln lt hin thc ho
cng thnh vn bn di dng bn tho.
Kim tra sa cha bn tho l giai on ngi vit c li bn tho, pht hin li sai v sa cha bi vit
hon chnh hn.
2- Cc giai on to lp vn bn.
2.1 nh hng.
Trong giai on ny, ngi vit cn tin hnh cc thao tc:
a) Chn ti hay xem xt, phn tch vn cho sn xc nh mt cch c th ch c lin quan.
Chng hn, vi ti Nn ph rng, ngi vit c th tng bc thu hp ti v xc nh ch nh sau:
- Nn ph rng
( Nn ph rng Vit Nam.
( Nn ph rng min Trung v Ty Nguyn Vit Nam
( Tc hi ca nn ph rng min Trung v Ty Nguyn Vit Nam
b) Xc nh loi hnh vn bn.
bc ny, ngi vit phi xc nh r vn bn s vit thuc loi g, phong cch no. Trnh by hay ngh
lun (bin lun)? Chng hn vi ti va nu, ta c th vit thnh mt bi vn trnh by.
c) Xc nh hng su tp t liu v gii hn ca phm vi t liu.
T liu c th su tp theo nhiu ngun: bo ch, sch v, cc phng tin pht thanh, truyn hnh hay thc t
m ngi vit chng kin, tri nghim.
2.2- Lp chng trnh biu t.
giai on ny, ngi vit cn thc hin cc thao tc:
a) ng no trin khai ch ton th tng bc thnh cc ch b phn.
III. QUY TRNH TO LP VN BN TOP
Chng hn, vi ch v ti va xc nh trn, ta c th trin khai thnh cc mt:
- Nguyn nhn ca nn ph rng.
+ Tnh trng di dn t do.
+ M rng din tch canh tc.
+ Khai thc ci, g.
- Biu hin ca nn ph rng.
+ t rng
+ n cht cy ci.
- Quy m, a im din ra nn ph rng.
+ Ty Nguyn: bao nhiu hc ta, thi im no?
+ min Trung: bao nhin hc ta, thi im no?
- Tc hi ca nn ph rng.
+ Nn hn hn, thiu nc vng h lu sng ngi vo ma kh.
+ Nn l lt vo ma ma.
- Hng ngn chn ph rng:
+ Bin php gio dc.
+ Bin php lut php
v.v....
b) Chn la, sp xp cc ch b phn v t liu c lin quan thnh cng c th.
giai on ny cn lu my im:
- Phi chn la v sp xp cc ch b phn v t liu c lin quan theo mt trt t thch hp.
- Cc s mc v mc phi m bo tnh h thng v tnh nht qun. Trnh hin tng trng lp, chng
cho gia cc ch .
2.3- To vn bn.
giai on ny, ngi vit vn dng tri thc v vn bn v on vn ln lt din t h thng cc mc
thnh cc phn, cc on vn c th. Trong qu trnh to vn bn cn lu n cch vit cc phn, cc on:
a) Vit phn m u:
Dn nhp bng vi ba cu ri nu ch ca vn bn mt cch r rng xc nh.
b) Vit cc on vn trong phn khai trin.
- Cu ch on ca cc on vn phi ngn gn, sc tch. Khi nu xong ch ca on, phi ngt cu
(bng du chm).
- Cc cu thuyt on c th c vit bng cu n hay cu ghp, v ni dung trin khai phi bm st ch
nu.
- Cu kt on ca cc on vn phi da trn c s s vic, chi tit s liu nu. Cn trnh li khi qut
g p, my mc, khin cng.
c) Vit phn kt lun.
Phn kt lun khng cn vit di (on vn gm vi ba cu), trong nht thit phi c cu kt c kt,
khi qut li ch ca c bi. Cc cu cn li c th gi m, lin h sang vn khc c lin quan.
2.4- Kim tra, sa cha vn bn.
giai on ny, ngi vit va c li, va suy ngm xem xt, xc nh li sai v sa cha. C th l pht
hin v sa cha cc loi li nh:
Li chnh t (xem chng bn), li t ng (xem chng ba), li ng php (xem chng hai) v li lin kt vn
bn. Chng ny ch tp trung trnh by li lin kt vn bn.
Tnh lin kt ca vn bn ni chung v trong on vn ni ring th hin hai bnh din : lin kt ni dung v lin
kt hnh thc. Lin kt ni dung bao gm hai nhn t : lin kt ch v lin kt l-gch. Da trn c s , c th
quy cc hin tng vi phm tnh lin kt thnh ba loi li : li lin kt ch , li lin kt l-gch v li lin kt hnh
thc.
1. Li lin kt ch .
Xem xt cc on vn sau y :
(a) c tc phm Tt n, chng ta thy : ngi nng dn Vit Nam di ch thc dn phong kin
b p bc, hnh h ht sc tn t. Gia nh ch Du khng mt ai l khng b hnh hung. Anh Du ang m
lit ging lit chiu cng b tri b nh p d man. Ci T b bng cng b roi n. Tn l trng cn bt
dn np l vt khi n xin con du vo n (BVHS).
(b) Bn cnh ch t, cn c bit bao ngi ph n Vit Nam anh hng khc. l ch S, ngi con gi
x Hn bt khut. Ch t thm v p ca ngi ph n Vit Nam vi phm cht anh hng, bt khut
trung hu m ang. Ngy xa, nh th Xun Diu (?) tng m c : V y i phn lm trai c.
Nhng by gi ch t khng nhng tha k c s bt khut ca ngi xa m cn c s gip ca
thi i. Ch vt hn ngi xa v mi mt. Ch khng cn nh Xun Diu m c i phn lm trai mi
nn s nghip m ch c lm n b, ngi m su con, nhng s nghip anh hng ca ch chng phi
chng trai no cng snh kp. (BVHS).
(c) Bc L l mt nng dn ngho, i kh v nhiu bt hnh. Khi gia nh lm vo cnh oi rt, bc L
mt mnh i kim cch cu nguy cho gia nh. Bng cch bc n vay tin nh ng ph h, nhng b t
chi. Hn th na, bc L cn b cu Phc con ng ph h th ch ra cn. Tht l c tm, cng l ngi vi
nhau nhng sao li i x nh vy ? phi chng lng tm ca h l g . L ra cu Phc phi gip
ngi hon nn, i kh m tri li cn th ch ra cn qu l c tm v ng thng xt cho bc L i kh
nhng cn gp iu khng may (BVHS).
(d) Quang Dng l nh vn, nh th... thi k khng chin chng Php. Th ng ch yu ca ngi, nu
cao tinh thn ngi chin s trong giai on ny. Quang Dng l con gia nh nh nho ngho ln ln ng
theo on lnh Ty Tin. H l nhng ngi bo v bin gii lo, Vit. Sng trong rng su ni thm, n
mc thiu thn nhng h vn kin cng bt khut. Khi chuyn i ni khc cng tc quang dng nh li
nhng hnh nh ca ngi lnh Ty tin nn sng tc bi th nh Ty Tinsau ny khi pht hnh, ng b
IV. LI LIN KT VN BN V CCH SA CHA TOP
bt t nhc th cho l tha... (BVHS).
(e) Phn ln cc nhn vt lng mng ca Khi Hng v Nht Linh u c phng i v l tng ha.
Dng l mt khch tnh si. Tuyt l mt gi giang h, Quang Ngc, Phm Thi, Nh Nng l mt bn
thanh nin qu tc suy tn c thi v ha, lng mn ha. Thm ch bn a ch ty hc cng c Khi
Hng v Hong o xy dng thnh nhng mu ngi l tng (Hc, Bo trong Gia nh, Duy, Th trong
Con ng sng). Nguyn Tun cng l tng ha, thi v ha nhng ngi giang h lng t sng cuc i
sng gi (Nguyn, Vi Bch) v i lp h vi nhng k ch bit chn chn mnh t qu hng (Dung,
Lm H).(P.C. - TTVNH, T.I).
Trong on vn (a), cu th nht nu ln mt nhn nh mang tnh cht khi qut, trong , i tng nhn nh
chnh l ngi nng dn Vit Nam di ch thc dn phong kin, ni dung nhn nh l b p bc, hnh h ht
sc tn t. Cu th hai lin h n mt i tng khc : Gia nh ch Du. i tng mi ny c quan h cht ch
vi i tng c, c nu trong cu th nht ; l mi quan h ci chung - ci ring. Cng theo chiu hng y,
cu th ba lin h n Anh Du, cu th t lin h n Ci T b bng. l cc thnh vin trong Gia nh ch Du.
Nh vy, cu th nht, th hai, th ba v th t lin kt cht ch vi nhau v ch (v l-gch). Nhng cu th nm
li cp n Tn l trng, mt i tng khng c quan h cht ch vi cc i tng c, c nu ra : ngi
nng dn Vit Nam di ch thc dn phong kin, Gia nh ch Du, Anh Du, Ci T b bng.
Trong on vn (b), cu th nht va nhc li i tng c bn lun trong phn vn bn trc : ch Ut Tch,
va gii thiu mt i tng mi, mang tnh cht khi qut : bit bao ngi ph n Vit Nam anh hng khc. Trn
c s i tng mang tnh cht khi qut chung ny, cu th hai lin h n mt i tng c th : ch S. Cu thc
ba tip tc bn v ch. Cu th t li lin h n mt i tng khc na : nh th Xun Diu( y, hc sinh nh
sai. Tc gi ca hai cu th c dn ra l H Xun Hng, ch khng phi l Xun Diu). Cc cu tip theo
trong on quay tr li bn lun v ch Ut.
Trong on vn (c), bn cu u tp trung bn lun v bc L, mt nhn vt trong truyn ngn Nh m L ca
Thch Lam. Bn cu ny lin kt cht ch vi nhau v ch , mc d c vi sai st v t ng v ng php. Nhng
ba cu tip theo li chuyn sang bn lun v mt i tng khc : ng ph h(tht ra l ng B) v cu Phc. Mc d
cu cui c lin h tr li vi i tng c, nhng nhn chung, i tng chnh c bn lun trong ba cu ny vn l
ng ph h v cu Phc. (Ngoi ra, cu cui cng trong on cn sai ng php : ri cu trc v chp cu trc.)
Trong on (d), ba cu u cp n nh th Quang Dng. Nhng cu th t v th nm li chuyn sang bn lun
v nhng ngi lnh Ty Tin. Cu cui quay tr li trnh by v Quang Dng. (Bn cnh , on vn ny cn mc
nhiu li sai khc).
Trong on (e), cu th nht nu ln mt nhn nh khi qut v cc nhn vt lng mn ca Khi Hng v Nht
Linh, i tng bn lun chnh ca on. Cu th hai, th ba cp n nhng nhn vt c th ca Khi Hng v
Nht Linh : Dng, Tuyt, Quang Ngc, Phm Thi, Nh Nng. Nh vy, mi quan h gia cc i tng bn lun
c cp n trong cu th nht, th hai v th ba l cht ch, mch lc. Nhng sang cu th t, ngi vit li
cp n bn a ch ty hc- cc nhn vt ca Khi Hng v Hong o. V cu cui, ngi vit cn lin h n
Nguyn Tun cng vi cc nhn vt ca ng.
Hin tng chch choc, tn mn, thin tho, thiu mch lc v i tng trn thut, bn lun trong cc on vn
va dn v phn tch chnh l nhng biu hin c th ca li lin kt ch trong on vn.
Nh vy, li lin kt ch trong on vn l loi li lin kt th hin qua hin tng phn tn tn mn, chch
choc, thin tho, thiu tp trung v mt i tng c cp n gia cc cu trong on vn.
Li lin kt ch xut hin ri rc trong kh nhiu bi vit ca hc sinh THPT m chng ti kho st. Trong bi
vit ca hc sinh THCS, loi li ny xut hin ph bin hn. Bi vit ca sinh vin i hc vn mc phi loi li ny.
C hai nguyn nhn chnh dn n sai lin kt ch . Nguyn nhn th nht, mang tnh cht gin tip, l giai on
lp chng trnh biu t, tc lp dn bi, hc sinh khng trin khai c vn m bi nu ra thnh cc lun
im, lun c mt cch rch ri, c th v c h thng. Do , trong qu trnh to vn bn, hc sinh vit lan man,
khng xc nh v hn nh c i tng bn lun, trn thut trong tng on, tng phn. Nguyn nhn th hai,
nguyn nhn trc tip, l do hc sinh khng nm vng kin thc Ng php vn bn, c th l cc cch thc t chc,
lin kt ch trong on vn, dn n tnh trng ngh sao vit vy, vit cu sau qun cu trc, khng bao qut
c i tng bn lun, trn thut trong ton on.
Sai lin kt ch dn n h qu l on vn chch choc, tn mn, thin tho v i tng bn lun, trn thut ;
do , on vn tr nn thiu mch lc.
Sai lin kt ch c biu hin kh phc tp, nht l trong nhng on vn di. Tuy nhin, c th quy loi li ny
v ba kiu li chnh :
on vn phn tn v ch :
y l kiu li sai c biu hin : on vn c mt s cu lin kt cht ch vi nhau trong vic bn lun, trn thut v
mt i tng no , ni bt ln nh l i tng chnh. Nhng bn cnh , on vn li c mt hay mt vi cu
lin h n v trin khai i tng khc, lm cho ton on tr nn tn mn, thiu tp trung v mt i tng bn
lun, trn thut. on vn (c) v (d) dn thuc kiu li sai ny. Trong on vn (c), i tng bn lun chnh l
bc L. i tng trin khai tn mn, lch hng l h, cu phc. Trong on vn (d), i tng trin khai tn mn l
h, tc nhng ngi lnh Ty Tin.
on vn thin tho, chng cho v ch :
y l kiu li sai c biu hin : on vn cp n nhiu i tng, t i tng ny lin h sang i tng khc
mt cch ty tin, lun qun, thin tho, chng cho ln nhau, lm cho on vn tr nn mt phng hng v i
tng bn lun, trn thut. on vn (b) dn thuc kiu li sai ny.
on vn vt qu phm vi gii hn ca ch chnh :
y l trng hp on vn ni r ln i tng bn lun, trn thut chnh, mang tnh khi qut, tru tng, thng
c nu ln trong cu th nht ca on[1] . Trong cc cu tip theo, i tng khi qut ny c ngi vit trin
khai bng cch c th ha qua mt s i tng c th. Nhng trong qu trnh trin khai i tng khi qut, ngi
vit li lin h n mt hay mt vi i tng c th no , vt ra ngoi phm vi gii hn ca i tng khi qut,
lm cho i tng bn lun, trn thut ca ton on tr nn chch choc, thiu thng nht. on vn (a) v (e) thuc
kiu li sai ny.
Sa cha li lin kt ch , phi cn c vo kiu li sai c th.
i vi kiu li phn tn tn mn v ch :
i vi kiu li sai ny, trc ht, chng ta xem xt mt cch bao qut ni dung ca on vn, trn c s xc
nh ch chnh ca on. Bc tip theo, cn c vo ch chnh, chng ta xc nh cu hay chui cu no c lin
quan cht ch vi ch chnh ; cu hay chui cu no phn tn tn mn, khng c gi tr th hin ch chnh.
Cui cng, chng ta loi b cu, chui cu phn tn v mt ch , ch gi li nhng cu cn thit. Tt nhin , i vi
nhng cu c gi li, chng ta cng cn lu sa cha cc loi li sai khc nh li chnh t, t ng, ng php, kt
hp vi vic tch, ghp cu, chuyn i cu trc v.v...
Hai on vn (c) v (d) c th c sa cha theo cch va nu :
(c) Bc L l mt ngi nng dn ngho kh v gp nhiu bt hnh. Khi gia nh lm vo cnh i rt,
bc i khp lng xin lm mn, nhng chng nh no mn bc lm. Cng ng, bc n nh ng B
vi hi vng xin t go v cu n con, nhng bc b t chi mt cch tn nhn. Hn th na, bc cn b cu
Phc, con ng B, th ch ra cn. Bc pht bnh ri cht, b li n con b v, khng ni nng ta.
(d) Quang Dng l nh th trng thnh trong thi k khng chin chng Php. Trong thi k ny, ng
tng tham gia vo on qun Ty Tin - mt n v b i c thnh lp vo nm 1947, c nhim v
phi hp vi b i Lo bo v bin gii Lo - Vit v nh Php vng Thng Lo. Khi chuyn sang n
v khc, Quang Dng nh li nhng k nim v on qun Ty Tin v sng tc bi th Nh Ty Tin, v
sau ng sa li thnh Ty Tin.
i vi kiu li thin tho, chng cho v ch :
Nhn chung, nhng on vn thin tho, chng cho v mt ch rt kh sa cha. Bi v mun sa cha kiu li
ny, chng ta phi tin hnh vic phn b, sp xp li ch b phn ca on, v iu s lm thay i kt cu
ca c bi vit. Ring i vi mt s trng hp sai c th, chng ta c th sa bng cch loi b cc cu thin tho,
chng cho ln nhau v mt ch , ch gi li nhng cu c gi tr th hin ch chnh v sa cha cc loi li
khc, nu c.
on vn (b) c th sa cha theo cch va nu :
(b). Bn cnh ch t, cn c bit bao ngi ph n Vit Nam anh hng khc. l ch S, ngi con
gi x Hn. Ch t thm v p ca ngi ph n Vit Nam vi phm cht anh hng, bt khut, trung hu,
m ang.
Tuy nhin, cn lu rng, vic sa cha theo cch va c tin hnh ch l bin php gii quyt tm thi. Bi v,
sa cha theo cch ny s lm cho on vn tr nn n gin, s lc v mt ni dung.
i vi kiu li vt qu phm vi gii hn ca ch chnh :
i vi kiu li ny, nhn chung c hai cch sa cha :
Cch th nht : Ct b cu hay chui cu vt qu phm vi gii hn ca ch chnh, ch mang tnh khi qut
ca ton on.
Cch th hai : M rng ch chnh, ch mang tnh khi qut ca ton on, nu ch ton th ca bi vit
cho php.
Tt nhin, sa cha theo hng no th chng ta cng cn lu n cc loi li khc trong on, kt hp vi
vic tch, ghp cu, chuyn i cu trc on vn cht ch, mch lc hn.
on vn (a) c th sa cha theo cch th nht : ct b cu cui :
(a) c tc phm Tt n, chng ta thy ngi nng dn Vit Nam di ch thc dn na phong
kin b p bc ht sc tn t. Gia nh ch Du khng mt ai l khng b hnh h. Anh Du ang m lit
ging chiu cng b tri, b nh p d man. Ci T b bng cng b roi n.
on vn (e) c th sa cha theo cch th hai : m rng i tng nhn nh trong cu th nht, ghp cu th hai
v th ba li, chuyn i cu trc cu th t, th nm on vn lin kt cht ch hn v ch :
(e) Phn ln cc nhn vt lng mn u c phng i v l tng ha. Dng l mt khch tnh si,
Tuyt l gi giang h, Quang Ngc, Phm Thi, Nh Nng l mt bn thanh nin qu tc suy tn c
thi v ha, lng mn ha. Thm ch, bn a ch ty hc nh Hc, Bo trong Gia nh, Duy Th trong Con
ng sngcng c Khi Hng v Hong o xy dng thnh nhng mu ngi l tng. Nhng ngi
giang h lng t sng cuc i sng gi nh Nguyn, Vi Bch cng c Nguyn Tun l tng ha, thi v
ha, tr nn i lp vi nhng k ch bit chn chn mnh t qu hng nh Dung, Lm H.
2. Li Lin kt l-gch.
Xem xt cc on vn sau y :
(a) Vit v ngi ph n, H Xun Hng thng ch n nhng ngc ngch o le ca cuc i, qua
ln ting ni ng cm v bnh vc h. Qua mt lot hnh tng ni v s phn hm hiu ca ngi ph
n, nh th nu bt ln v p bn trong, v p tm hn ca h. H Xun Hng cn mnh dn ca ngi
v p thn xc ca nhng c gi ang xun, trng trong ti mt... (BVHS).
(b) Ngi lnh Ty Tin khi u tranh chng gic ngy xa khi i khng c nh ngy v. H th vi
lng khi ginh c c lp mi tr v. Khi nm xung th ch c chiu qun thn chn ch khng c
nhng th nh cc ngi khc. Cc anh hng hi sinh v t quc chng Php tht hin ngang. V p
ca hnh tng ngi lnh Ty Tin tht hng v (BVHS).
(c) ng Ngh c Ng Tt T v ra bng c ch t tm ngang ming chn, v chm ru, p tay xung
spv bng li qutv.v... c nhng t ng u tin ca on vn, ta thy ngay ci v ca ng Ngh. l
con ngi cy th, khinh r ngi dn. Ng Tt T dng nn mt tn a ch ng khinh b. Vi c ch
ung mt hp ln... sc ming ng c my ci ri nh tot xung nn nh, tn Ngh Qu tht l xu xa, kinh
tm ! Ch qua hnh ng u tin y thi, ta cng thy thi th b ca hn. Ngh Qu cy th, cy
chc ng Ngh c hip mi ngi. Trc mt ngi dn ngho, Ngh Qu c tng thm uy th hng bp
hu bp c ngi dn ngho kh d hn (NBVH).
(d) Trc bn cng ho c c, bt nhn, ch Du khng ch nhn nhc, chu ng. V thng chng,
ch hng chu bao iu c cc, b nh p tn nhn. Ch phi i v, li b tn quan gi dm ng
toan cng hip. S phn ca ngi lao ng ngho trong x hi thc dn na phong kin l nh th, mt
phn cng l do khi b p bc, h ch bit chu ng, khng dm ng dy u tranh. (BVHS).
(e) Ma xun, cy go gi n bao nhiu l chim. T xa nhn li, cy go sng sng nh mt thp n
khng l. Hng ngn bng hoa l hng ngn ngn la hng. Hng ngn bp nn l hng ngn nh nn xanh.
Tt c u lng lnh, lung linh trong nng (TV9).
(f) Khng phi ngay t u T Hoi thnh cng. Ni cu qucl mt dn chng. Tc gi c ci
nhn lc quan, khe khon khi miu t trin ni cu quc vn ln nh mt cnh tay o xanh bt ngt. Vit
v nhng ng bo min ni, tc gi xc ng trc cnh b con lm lng cht vt, tng thiu, chu ng
bnh st rt vng quanh nm. V nh vn kp ghi nhn nhng nt i mi trong t tng, tnh cm ca
nhng ng ch Hng Vng, Po, Chn, Pin, Lin (...)(VHVN 1945 - 1975, T. II).
Trong on vn (a), i tng bn lun l nh th H Xun Hng. Tt c ba cu trong on u tp trung bn lun
v H Xun Hng. Nh vy, cc cu trong on lin kt cht ch vi nhau v ch .
Nhng v ni dung bn lun, ba cu li ri rc, tn mn. Trong cu th nht, ni dung bn lun v H Xun Hng
l : thng ch n nhng ngc ngch o le ca cuc i, qua ln ting ni ng cm v bnh vc h; trong
cu th hai, l nu bt ln v p bn trong, v p tm hn ca h; trong cu th ba, li l : cn mnh dn ngi
ca v p thn xc ca nhng c gi ang xun, trng trong ti mt.
Trong on vn (b), v ch , cc cu lin kt kh cht ch vi nhau : cng tp trung cp n ngi lnh Ty
Tin, ngoi tr cu th t. Trong cu vn ny, hc sinh m rng i tng mt cch ty tin : ang trn thut, bn
lun v ngi lnh Ty Tin, li lin h n Cc anh hng hi sinh v t quc, mt i tng c tnh khi qut cao,
lm cho on vn tr nn chch choc v lin kt ch .
Nhng ng lu hn l mi quan h v ni dung bn lun, trn thut gia cc cu. Trc ht, chng ta thy c s
mu thun gia cu th nht vi cu th hai : khi i khng c nh ngy v- khi ginh c lp mi tr v. K n l
s ri rc, tn mn gia cu th ba, th t v th nm : nm xung th ch c chiu qun thn chn ch khng
c nhng th nh cc ngi khc- chng Php tht hin ngang- tht hng v(Bn cnh , trong on vn ny,
hc sinh cn sai li ng php, li t ng v li v kin thc).
Trong on vn (c), hc sinh m bo c lin kt ch : cc cu trong on tp trung bn lun v nhn vt
Ngh Qu. Nhng v ni dung bn lun, c s an xen ln xn, thiu mch lc gia cc cu.
Nhn chung, trong on vn ny, c hai ni dung bn lun v Ngh Qu :
- Bn cht cy quyn th, c hip dn lnh.
- T cch xu xa th b.
Lin quan n ni dung th nht l cc cu th nht, th ba, th by v th tm. Lin quan n ni dung th hai l
cc cu th t, th nm v th su. (Ring cu th ba th ni dung ngha khng r rng, ta khng xc nh c mt
cch c th ci v ca ng Ngh l v g.).
Trong on vn (d), ta thy c s mu thun gia ni dung bn lun ca cu th nht vi ni dung bn lun ca cc
cu cn li. Ni dung nhn nh v nhn vt ch Du trong cu th nht l : khng ch nhn nhc, chu ng. Th
nhng, trong cc cu tip theo, ni dung trn thut, bn lun v ch Du v ngi lao ng ngho trong x hi thc
dn na phong kin hon ton ngc li : phi i v, li b tn quan gi dm ng toan cng hip, ch bit
chu ng, khng dm ng dy u tranh.
Trong on vn (e), ni dung miu t ca cc cu th hai, th ba, th t v th nm hon ton tng hp, l-gch
vi nhau. l s tng hp v mu sc, nh sng ca cy go, nhn mt cch bao qut, v ca bng hoa, bp nn
trn cy go: sng sng nh mt thp n khng l- hng ngn ngn la hng- hng ngn nh nn xanh- lng lnh,
lung linh trong nng. Tuy nhin, ni dung miu t ca cc cu vn ny li khng c lin quan g n ni dung miu
t ca cu th nht : gi n bao nhiu l chim.
on vn (f) ri vo tnh trng tng t nh on vn (d) : ni dung nhn nh nu trong cu th nht hon ton
mu thun vi ni dung nhn nh nu trong cc cu cn li. Trong cu th nht, ngi vit nh gi rng : Khng
phi ngay t u T Hoi thnh cng, ngha l T Hoi tht bi. Th nhng, trong cc cu tip theo, ngi vit li
nu ln hng lot thnh cng ca T Hoi trong tc phm Ni cu quc : c ci nhn lc quan, khe khon..., xc
ng trc cnh b con lm lng cht vt, tng thiu..., kp thi ghi nhn nhng nt i mi trong t tng, tnh
cm ca nhng ng ch Hng Vng, Po, Chn, Pin, Lin.
Nhng hin tng ri rc, mu thun hay an xen ri rm, thiu mch lc v ni dung bn lun, trn thut hay miu
t gia cc cu trong on nh dn v phn tch chnh l nhng biu hin c th ca li lin kt l-gch.
Nh vy, li lin kt l-gch trong on vn l loi li lin kt th hin qua s ri rc, mu thun hay an xen ri
rm, thiu mch lc v ni dung bn lun, trn thut, miu t gia cc cu trong on.
Li lin kt l-gch xut hin kh ph bin trong bi lm ca hc sinh THPT. Trong bi vit ca hc sinh
THCS, li lin kt l-gch xut hin cng ph bin hn. Trong bi vit ca sinh vin i hc, loi li ny vn xut
hin ri rc. Sch v, bo ch cng khng trnh khi loi li ny.
C hai nguyn nhn chnh dn n li lin kt l-gch. Nguyn nhn th nht, mang tnh cht gin tip, l giai
on phn tch , lp dn bi. giai on ny, v thiu thc phn b, sp xp ni dung bn lun, trn thut hay
miu t trong tng phn, tng on mt cch rch ri, c th, nn n giai on to on, to vn bn, hc sinh vit
lan man, dn n li sai. Nguyn nhn th hai, mang tnh cht trc tip, l do hc sinh khng nm vng kin thc
Ng php vn bn, c bit l nhng hiu bit v nhn t lin kt l-gch trong on vn. Khng nm vng kin thc
ny, hc sinh khng c thc v tng ch o (controlling idea) trong qu trnh to on, dn n tnh trng
ngh sao vit vy, vit cu sau, qun cu trc, khng bao qut c ni dung bn lun, trn thut hay miu t chnh
trong tng on, tng phn vn bn.
Li lin kt l-gch c biu hin kh phc tp. Tuy nhin, c th quy loi li ny v ba kiu sai chnh :
- Ni dung ngha ca cc cu ri rc, tn mn.
- Ni dung ngha ca cc cu mu thun vi nhau.
- Ni dung ngha ca cc cu an xen ri rm.
Trong cc v d dn, thuc kiu li th nht l on (a), (e). Thuc kiu li th hai l cc on (d), (f). Thuc
kiu li th ba l on (c). Tt nhin, bn cnh ba kiu li sai chnh va nu, trong bi vit ca hc sinh, cng xut
hin hin tng phc hp hai, ba kiu li. on vn (b) thuc trng hp ny : ni dung ngha gia cc cu va mu
thun, va ri rc, tn mn.
i vi li lin kt l-gch, c hai hng gii quyt : sa cha hay t chc li on vn. Gii quyt theo hng no
l ty vo kiu li sai v biu hin sai c th.
i vi kiu li ni dung ngha ca cc cu ri rc, tn mn :
i vi kiu li sai ny, ty biu hin sai c th, ta sa cha hay t chc li on vn.
Nu a s cc cu trong on c ni dung ngha l-gch vi nhau, ch c mt hay mt vi cu ri rc, th chng ta
sa cha. Cch thc c th l ct b nhng cu c ni dung ngha ri rc, kt hp vi vic sp xp li cc cu, thay
i cch din t, thay th, thm bt t ng..., nu thy cn, on vn sa cha m bo c cc nhn t lin
kt.
on vn (e) c th sa theo cch va nu :
(e) Ma xun, t xa nhn li, cy go sng sng nh mt thp n khng l. Hng ngn bng hoa l
hng ngn ngn la hng. Hng ngn bp nn l hng ngn nh nn xanh. Tt c u lng lnh, lung linh
trong nng.
Nu a s cc cu trong on u c ni dung ngha ri rc th chng ta khng th sa cha, m ch c th t chc
li on vn. Tt nhin, y l mt cng vic kh phc tp v t nh. V th cho nn vic t chc li on vn phi
c tin hnh tng bc.
Trc ht, da vo vn cnh rng, chng ta xc nh ni dung ngha c bn ca on vn cn c t chc li.
Tip theo, chng ta xem xt on vn cn t chc li xc nh ni dung ngha c bn ca n c c biu t qua
cu vn no hay khng. Nu c, th cu vn ny c xem nh l c s trin khai, t chc li on vn. on vn
(a) thuc trng hp ny : cu th nht trong on c th c xem nh cu nu ln ni dung ngha c bn. Nu
khng, chng ta phi to mt on vn mi hon ton da trn ni dung ngha c bn xc nh c. Chng hn
nh i vi on vn (b). Da vo vn cnh rng, c th xc nh c ni dung ngha c bn ca on l : s hi
sinh mt mt ca ngi lnh Ty Tin.
Cui cng, chng ta vn dng kin thc v t ng, ng php, c bit l kin thc v on vn (cc nhn t lin kt,
cc loi cu c chc nng khc nhau, cc kiu kt cu ca on...) kt hp vi kin thc v vn chng, x hi, ln
lt hin ngn ha ni dung c bn ca on thnh on vn hon chnh.
Di y l hai on vn (a) v (b) c t chc li :
(a) Vit v ngi ph n, H Xun Hng thng ch n nhng ngc ngch o le ca cuc i, qua
ln ting ni ng cm v bnh vc h. B thng cm su sc vi nhng ngi ph n lm l, nm th mi
ha mi c gn chng, m cng ch l c chng hay ch, cho nn b tht ln ting chi y phn n
i vi ci kip ly chng chung, ci kip ti i khng cng. B mnh dn ln ting khng nh v bnh
vc nhng ngi con gi, v c n nn c mang vi ngi mnh yu, iu m lun l phong kin v d lun
x hi kht khe khng chp nhn :
Qun bao ming th li chnh lch
Khng c, nhng m c, mi ngoan.
Chnh ting ni ng cm v bnh vc y lm cho nhng vn th vit v ngi ph n ca H Xun
Hng c gi tr nhn o su sc.
(b) Khi ra i chin u, ngi lnh Ty Tin c thc sn sng hi sinh v T quc, nn h chng tic
ngy xanh.. i vi h, s hi sinh, mt mt chng phi l chuyn tng tng xa vi m l mt thc t hin
nhin : nhng nm m ca ng i nm ri rc bin cng. Nhng iu khng lm cho ngi lnh Ty
Tin nao nng, run s. V th cho nn, ci cht i vi h ht sc nh nhng, thanh thn, m cng rt i
ho hng:
Ao bo thay chiu anh v t
Sng M gm ln khc c hnh.
i vi kiu li ni dung ngha ca cc cu mu thun vi nhau :
i vi kiu li sai ny, hng gii quyt chung l sa cha, nhng mc sa cha, cch thc c th phi ty
vo biu hin sai c th.
Trc ht , cn phi xem xt, xc nh cu hay chui cu no mu thun vi nhau v mu thun nh th no.
Bc tip theo, cn c vo vn cnh rng, chng ta xc nh ni dung ngha c bn ca on vn cn sa cha, xc
nh cu hay chui cu no tng ng vi ni dung ngha , cu hay chui cu no c ni dung ngha mu thun.
Cui cng, trn c s cu hay chui cu c gi tr th hin ni dung ngha c bn, chng ta sa cha, iu chnh cc
cu c ni dung ngha mu thun bng cch thay th, thm bt t ng, thay th ni dung din t, kt hp vi vic
chuyn i cu trc, tch ghp cu, thay i v tr cc cu, nu thy cn.
Hai on vn (d) v (f) c th c sa cha theo cch va nu :
(d) Trc bn cng ho c c, bt nhn, ch Du khng ch nhn nhc, chu ng. Khi b dn vo bc
ng cng, ch chng tr li bn chng mt cch quyt lit. Ch nghin hai hm rngthch thc tn cai
L khi hn nh hnh h anh Du : My tri ngay chng b i, b cho my xem!. Khng ch bng li ni,
ch cn tm ly c hn, di hn ng chng quo trn mt t. Khi tn hu cn ng lgi gy ln chc nh
ch, ch tm tchn, lng cho mt ci, ng nho ra thm.
(f) Ngay t u, T Hoi c nhng thnh cng ng ghi nhn. Ni cu quc l mt dn chng. Tc gi
c ci nhn lc quan, khe khn khi miu t trin ni cu quc vn ln nh mt cnh tay o xanh bt
ngt. Vit v ng bo min ni, tc gi xc ng trc cnh b con lm lng cht vt, tng thiu, chu
ng bnh st rt vng quanh nm. V nh vn kp ghi nhn nhng nt i mi trong t tng, tnh cm
ca nhng ng ch Hng Vng, Po, Chn, Pin, Lin...
i vi kiu li ni dung ngha ca cc cu an xen ri rm :
Hng sa cha chung i vi kiu li sai ny l tch on vn ra, t chc li thnh nhiu on.
Trc ht, chng ta xem xt, xc nh : on vn c bao nhiu ni dung ngha c bn ? Ni dung ngha c bn no
c biu t trong nhng cu vn no?
K n, chng ta t nhng ni dung ngha c bn xc nh c trong vn cnh rng, phn vn bn hay c vn
bn, xt xem : C s chng cho, tha thi hay khng ? Trt t phn b cc ni dung ngha c hp l khng ? Nu
ni dung no chng cho ln nhau, tr nn tha thi, th loi b. Nu khng tha, th gi nguyn v phn b theo trt
t c hay phn b li theo trt t mi cho kt cu ton bi cht ch hn.
Cui cng, chng ta tch on bng cch phn b, sp xp li cc cu, kt hp vi vic thm bt, thay th t ng,
thay i cch din t..., v sa cha cc loi li khc, nu c.
p dng cch sa cha va nu, ta c th tch on vn (c) thnh hai on vn nh sau :
ng Ngh c Ng Tt T v ra bng c ch p tay xung sp, rung i, vut chm ru ty cong vt
trn mp ming ngm tmv bng nhng li qut... Nhng chi tit c miu t thong qua y cho ta thy
r ci bn cht cy quyn th, c hip dn lnh ca Ngh Qu. Trc mt ngi nng dn ngho kh,
thp c b ming, hn lun ra oai, lm tng thm uy th hng bp hu bp hng h d hn.
Bn cnh bn cht cy quyn th, Ngh Qu cn l mt tn a ch c t cch ht sc xu xa, ng
khinh b. Ci cung cch n ung ca hn chng minh r iu . Hn bng bt canh, trn mt, hp mt
ci nh sot, va nhai, va nut, va gic thng nh ly tm. Hn bng tch nc ung mt hp ln, sc
ming ng c my ci, ri nh tet xung nn nh..
3. Li lin kt hnh thc.
Li lin kt hnh thc l loi li lin kt c biu hin : cc phng tin lin kt[1] phn nh sai lch mi quan h v
mt ni dung gia cc cu trong on.
Nh trnh by, lin kt ni dung trong vn bn vi hai nhn t - lin kt ch v lin kt lgch - c vai tr
quyt nh v quy nh lin kt hnh thc. Do , khi on vn sai lin kt ch hay lin kt l-gch, tt nhin dn
n sai lin kt hnh thc. Chng hn nh on vn (a) dn trong mc 2.1 (Li lin kt ch ). Trong on vn
ny, hc sinh s dng php lin tng t chc lin kt ch nh sau : ngi nng dn Vit Nam di ch
thc dn phong kin- Gia nh ch Du- Anh Du- Ci T b bng- Tn l tng. Nhng Tn l trngkhng c quan
h ngang hng (ng loi) vi Anh Du v Ci T b bng, nn cng khng bao hm trong Gia nh ch Duv trong
ngi nng dn Vit Nam di ch thc dn phong kin. l li lin kt hnh thc : s dng sai phng tin
lin tng.
Tuy nhin, cn lu rng : li sai va nu ch l h qu ko theo ca li lin kt ch . Do , khi sa cha li lin
kt ch ca on vn ny, chng ta cng ng thi loi b li lin kt hnh thc nh tin hnh. Nhng biu hin
sai lin kt hnh thc nh va nu, chng ti khng xem xt y. Chng ti ch cp n li lin kt hnh thc
thun ty, loi li lin kt hnh thc c tc ng tiu cc n lin kt ni dung ca on vn.
V d :
(a) Tc phm Ch Pho ca Nam Cao, tc gi dng ln mt cnh i bt hnh ca Ch Pho. H khng
ch chu p bc v vt cht m tinh thn ca h cng khng km phn khn kh. Ch Pho mun c lm
ngi lng thin nhng khng c...(BVSV).
(b) Hnh nh qun xanh mu l cho thy ngi lnh Ty Tin chu nhiu thiu thn v vt cht, m yu
xanh xao nh mu l. Tuy vy nhng h vn quyt tm khng chu li bc. Nhng h vn m c c
c lp vi mu c nn sao vng.(BVHS)
(c) Trong thi k khng ching chng Php, c rt nhiu nh vn nh th ni ln lng yu qu hng
t nc, ni ln tnh ng i , ng bo ... hay nh li nhng cuc chin u ca nhng ngi lnh. Trong
, nh th Quang Dng sng tc bi Ty Tin nh li nhng ngy chin u cng ng i. (BVHS).
(d) Xun Diu l mt nh th ln trong nn vn hc Vit Nam. ng sng tc th l chnh. Nhng trong
giai on ny th ng bc l tm trng rt yu i, rt thit tha vi cuc sng, nhng ng thi li cng rt
chn nn, c n v hoi nghi.(BVHS).
(e) Trong hon cnh trc cch mng thng tm, trong dng th vn ca dn tc ta, ni v th th ai cng
bit n Xun Diu. Th nhng tm hn ng li cha ng hai tm trng lun tri ngc nhau l : ng rt
yu i, rt thit tha vi cuc sng nhng cng rt chn nn hoi nghi, c n.(BVHS).
(f) Ch ngha lng mn bo th v lng mn Ty u chnh l ting ni ca giai cp qu tc phong kin
suy tn, l thi th nht chng li cuc Cch mng Php v phong tro Khai sng gn lin vi cuc
cch mng . Nhng nh vn lng mn ny khng nhng ch trng l thuyt duy tm, phn ng v mt
ngh thut, m cn trc tip tham gia nhng phong tro chnh tr chng li Cch mng Php...(P.C. -
PTTM).
(g) Cng v sau, con ng xung dc ca nhng khch chinh phu tht thm hi. Tuy nhin, lc mi xut
hin trong th Th L, con ngi hp dn kh ng thanh nin trong mt thi lch s. (P.C. -
PTTM).
Trong v d (a), cu th hai, hc sinh dng i t h, nhng cu th nht khng c yu t to tin cho vic
thay th. i t h, s nhiu, khng th thay th cho Ch Pho.
Trong v d (b), u cu th hai, hc sinh va dng t hp Tuy vy, biu th mi quan h nhng b, va dng
lin t nhng, biu th mi quan h tng phn, ni hai cu li. Dng hai phng tin ni nh vy l thiu nht
qun, chng cho ln nhu, lm cho mi quan h v ni dung ngha gia hai cu khng c xc lp r rng, c th.
Bn cnh , u cu th ba, hc sinh cn dng lin t Nhng. Nhng ni dung ngha ca cu th hai v th ba
khng tng phn vi nhau. Nh vy, phng tin ni Nhng phn nh sai mi quan h v ni dung ngha gia hai
cu.
Trong v d (c), cu th hai, hc sinh dng i t thay th, nhng chng ta khng xc nh c i t ny
thay th cho t, ng no trong cu th nht. T, ng c thay th y l thi k khng chin chng Php hay nh
vn nh th?.
Trong v d (d), phng tin ni Nhng u cu th ba phn nh sai quan h v ni dung ngha gia cu th hai v
th ba. Bn cnh , chng ta cng khng xc nh c danh ng giai on ny c dng ch giai on no.
Trong v d (e), t hp Th nhng u cu th hai phn nh lch lc mi quan h v ni dung ngha gia hai cu.
Trong v d (f), ngi vit dng danh ng Nhng nh vn lng mn ny ch Ch ngha lng mn bo th v
lng mn Ty u. Nhng ni dung biu t ca hai danh ng ny khng h ng nht vi nhau.
Trong v d (g), ngi vit dng danh ng con ngi th cho nhng khch chinh phu. Nhng v ngha s
lng, hai danh ng ny li thiu thng nht.
Li lin kt hnh thc thun ty ch xut hin ri rc trong mt s bi vit ca hc sinh. So vi li lin kt ch
v li lin kt l-gch, li lin kt hnh thc thun ty xut hin t hn.
C hai nguyn nhn chnh dn n sai lin kt hnh thc. Nguyn nhn th nht l do hc sinh thiu thc r rng,
c th v mi quan h v ni dung gia cc cu trong qu trnh to on, to vn bn, nn s dng sai cc phng
tin lin kt cu. Nguyn nhn th hai l do hc sinh khng nm vng kin thc Ng php vn bn, c bit l kin
thc v cc php lin kt cu, nn s dng sai cc phng tin lin kt.
Nhn chung, li lin kt hnh thc trong bi vit ca hc sinh thng bao gm cc kiu sai :
S dng sai phng tin th i t :
y l kiu li c biu hin : i t c dng thay th thiu yu t to tin hay yu t to tin khng r
rng. Thuc kiu li ny l i t H trong v d (a) v i t trong v d (c).
S dng sai phng tin ni :
Kiu li ny thng c biu hin : phng tin ni cu (quan h t, t hp c nh ha hay c xu hng c nh
ha) phn nh sai lch mi quan h v ni dung ngha gia hai cu. Lin t Nhngtrong v d (b), (d) v t hp Th
nhng trong v d (e) thuc kiu li ny.
S dng sai phng tin lp t vng :
Kiu li ny thng c biu hin : phng tin lp (t, ng) thiu yu t to tin hay thiu s ng nht v ni
dung biu t vi yu t to tin . Danh ng giai on ny trong v d (d) v danh ng Nhng nh vn lng mn
ny trong v d (f) thuc kiu li ny.
S dng sai phng tin th ng ngha :
Biu hin thng thy ca kiu li ny l phng tin th thiu s ng nht v ni dung biu t vi yu t to tin
. Chng hn nh v d (g) dn.
Tin hnh sa cha li lin kt hnh thc, chng ta phi cn c vo kiu li sai v biu hin sai c th. (Tt nhin,
i vi nhng chui cu va sai lin kt hnh thc, va chch choc v lin kt ch , lin kt l-gch hay mc
nhng li sai khc nh li dng t, li ng php ..., khi sa li lin kt hnh thc, chng ta cng ng thi sa cha
cc loi li sai ny).
i vi kiu li s dng sai phng tin th i t :
C hai hng sa cha kiu li ny. Th nht l to thm yu t to tin . Th hai l iu chnh phng tin th
hay chuyn sang phng tin lp t vng ty vo mi quan h v ni dung gia cc cu.
Cc v d (a) v (c) c th c sa cha theo cch va nu :
(a) Trong tc phm Ch Pho, Nam Cao xy dng thnh cng hnh tng Ch Pho, mt nn nhn
khn kh ca ch thc dn na phong kin. Ch Pho khng nhng b bc lt v mt vt cht, m cn b
nn, p bc v mt tinh thn, tr thnh mt tn lu manh mt ht tnh ngi. n khi Ch Pho thc tnh, khao
kht c tr li lm ngi lng thin, th Ch nhn ra rng, mnh khng th no thc hin c ci c
mun ht sc bnh thng, chnh ng y.
(c) Trong thi k khng chin chng Php, nhiu nh vn, nh th vit v tnh cm qu hng t
nc, tnh ng ch, ng bo, hay vit v nhng k nim ca i lnh... Trong s nhng nh vn, nh th
y, Quang Dng l mt cy bt tiu biu. ng sng tc bi th Ty Tin, ghi li nhng k nim v nhng
tnh cm su sc ca ng v on qun Ty Tin.
i vi kiu li s dng sai phng tin ni :
C hai cch sa cha kiu li ny, ty vo mi quan h v ni dung ngha gia hai cu. Cch th nht l loi b
phng tin ni, nu xt thy khng cn thit. Cch th hai l thay th phng tin ni phn nh sai quan h bng
phng tin ni khc, ph hp hn.
Hai cch sa cha va nu c th p dng i vi hai v d (b) v (e) :
(b) Hnh nh qun xanh mu l cho thy ngi lnh Ty Tin phi chu nhiu thiu thn, gian kh v vt
cht, da xanh xao nh mu l. Nhng h khng h yu ui v mt ch, tinh thn, m tri li, vn d oai
hm. Hn th na, h cn bit mng m lng mn, m v H Ni vi dng kiu thm.
(e) Ni v th ca Vit Nam giai on trc Cch mng thng Tm, ai cng bit n Xun Diu. Th ng
trong thi k ny th hin hai tm trng tri ngc nhau. Mt mt, ng rt yu i, thit tha vi cuc sng ;
nhng mt khc, ng li cm thy bi quan, hoi nghi, c n.
i vi kiu li sai phng tin lp t vng :
Ty vo biu hin sai c th, chng ta c th iu chnh yu t to tin hay iu chnh yu t lin kt, sao cho cc
phng tin lin kt ng nht vi nhau v ni dung biu t. Cng c th sa cha bng cch chuyn phng tin
lp t vng thnh phng tin th ng ngha.
Hai v d (d) v (f) c th c sa cha theo hai cch va nu :
(d) Xun Diu l mt nh th ln trong nn vn hc hin i Vit Nam. Trong giai on sng tc trc
nm 1945, ng lm th l chnh. Th ng trong giai on ny th hin hai tm trng tri ngc nhau : yu
i, thit tha vi cuc sng, nhng li bi quan, hoi nghi, c n.
(f) Ch ngha lng mn bo th v lng mn Ty u chnh l ting ni ca giai cp qu tc phong
kin suy tn, l thi th nht chng li cuc Cch mng Php v phong tro Khai sng gn lin vi cuc
cch mng . Nhng nh vn thuc khuynh hng sng tc ny / khuynh hng lng mn ny khng nhng
ch trng l thuyt duy tm, phn ng v mt ngh thut, m cn trc tip tham gia nhng phong tro chnh
tr chng li Cch mng Php...
i vi kiu li sai phng tin th ng ngha :
Ty biu hin sai c th, chng ta iu chnh yu t to tin hay iu chnh yu t lin kt sao cho chng hon
ton ng nht vi nhau v ni dung biu t. Cng c th sa cha bng cch chuyn phng tin th ng ngha
thnh phng tin lp t vng.
C th sa cha v d (g) theo hai cch nu trn :
Cng v sau, con ng xung dc ca khch chinh phu tht thm hi. Tuy nhin, lc mi xut hin
trong th Th L, con ngi hp dn kh ng thanh nin trong mt thi lch s.
Hay :
Cng v sau, con ng xung dc ca khch chinh phu tht thm hi. Tuy nhin, lc mi xut hin
trong th Th L, khch chinh phu hp dn kh ng thanh nin trong mt thi lch s.
CHNG 2 : RN LUYN K NNG VIT CU
I. KHI NIM V CU
II. GIN YU V CU TRC CU TING VIT
III. CC LOI LI NG PHP V CCH SA CHA
Cu l mt tp hp t, ng kt hp vi nhau theo nhng quan h c php xc nh, c to ra trong qu trnh t duy,
giao tip, c gi tr thng bo, gn lin vi mc ch giao tip nht nh.
V d:
- Trng ln (N.C)
- C ngha g u mt bui chiu (X.D)
- Nhng ngi t bit tri ma khi h va b la ra khi khm.
- Hy nh ly li ti (T.H)
Ni n cu trc cu l ni n cc thnh phn to cu cng vi chc nng, mi quan h qua li v s phn
b chng trong t chc ni b cu.
Da vo vai tr to cu, cc thnh phn cu c chia thnh ba loi ln: thnh phn nng ct, thnh phn ph
v thnh phn bit lp.
1- Thnh phn nng ct ca cu.
Thnh phn nng ct l loi thnh phn c bn, ct li ca cu m da vo n cu mi c th tn ti. Thnh phn
nng ct bao gm hai loi nh: ch ng v v ng.
1.1- Ch ng (subject, sujet).
Ch ng (vit tt : C) l loi thnh phn nng ct c chc nng biu th i tng m cu cp n. N tr
li cho cu hi: cu ni v ai, ci g, vic g?
V d:
Hai ngi // lng l r xung con ng nh (KL)
Mt tri cui thu // nhc nhn chc thng mn sng.
T // nhn H ba ln (N.T.T).
Ngi m gy m v ba a con cm ci //quy qun vi nhau trong x bp (N.C).
V t loi, ch ng thng do danh t hay i t m nhim. Mt s t loi khc nh ng t, tnh t v s t
cng c th lm ch ng.
V cu to, ch ng c th l mt t, mt ch chnh ph hay mt kt cu ch - v di bc cu (gi l tiu c)
to thnh.
V d:
I. KHI NIM V CU TOP
II. GIN YU V CU TRC CU TING VIT TOP
Trng // ln (C = mt t).
Gi rt // thi hun ht (C = mt t)
Mt cn gi lt / lt vo // Lm Sinh tnh gic (C = mt kt cu ch - v).
1.2- V ng (Predicate, pdicat).
V ng (vit tt: V) l loi thnh phn nng ct c chc nng biu th ni dung thuyt minh v i tng c
cu ni n. N tr li cho cu hi: i tng c ni n lm g, nh th no, ra sao?
V d:
Hai ngi // lng l r xung con ng nh.
Gi rt // thi hun ht.
Mt cn gi lot vo // lm Sinh tnh gic.
V mt t loi, v ng thng do ng t hay tnh t m nhim. Mt vi t loi khc nh i t, s t cng
c th lm v ng.
V mt cu to, v ng c th do mt t, mt ng hay do mt kt cu ch v di bc cu (tiu c) to thnh.
V d:
N // n (V = mt t)
Gi rt // thi hun ht (V = mt ng).
T // bn tnh / rt hin lnh (V = mt tiu c).
V trt t phn b ch ng, trong cu ting Vit, ch ng ng trc v ng l hin tng ph bin. Tuy
nhin, trong mt s trng hp, ch ng c th ng sau v ng:
- Trong cu cm thn.
V d:
Rt p // hnh nh lc nng chiu!
Vinh d thay // anh kp T Bn!
- Trong cu nghi vn mang tnh cht tu t.
V d:
C ngha g u // mt bui chiu?
- Trong cu o v ng nhm mc ch nhn mnh ni dung thuyt minh.
V d:
tan tc // nhng bng thu hc m.
xanh li // tri thu thng tm.
Ch ng v v ng l hai thnh phn nng ct, nn chng thng xut hin trong cu. Tuy nhin, hai thnh
phn ny cng c th vng mt trong mt s trng hp:
- C hay / v V b tnh lc da vo hon cnh giao tip.
V d:
Ni g ? (C b tnh lc).
(Ai khc?) - N (V b tnh lc).
(Bao gi anh i?) - Chiu nay (C v V b tnh lc).
- C hay / v V b tnh lc da vo vn cnh.
V d:
B y mt qu. Khng l c mt bc. Khng ku c mt ting (C b tnh lc).
Sng hm sau, in ngi vit. Gia ting con khc, ting v gt gng v ting lo xo i n ngoi u xm.
(C v V b tnh lc)
C khng xut hin trong cu tn ti.
V d:
C khch!
ht gi lm vic.
Gia nh, k mt chic ging xiu vo.
Ngoi mt s trng hp va nu, nu cu thiu C hay/v thiu V th l cu sai ng php.
2- Thnh phn ph ca cu.
Thnh phn ph ca cu bao gm hai loi nh: trng ng v khi ng.
2.1- Trng ng.
Trng ng (vit tt: Tr) l loi thnh phn ph c chc nng b sung thm thng tin ph cho s vic c kt
cu C - V nng ct nu ra. Thng tin ph m Tr b sung c th l thi gian, ni chn, cch thc, phng tin, trng
thi, i tng c lin quan v.v...
V d:
Hm qua, em i cha hng.
Ngoi hin, ma ri ri.
khp cc ng, l nh tng m ngi.
Vi ti, tt c u v ngha.
Ngp ngng, Pha khng p.
V mt cu to, Tr c th l mt t, mt ng c hay khng gii t dn nhp, tu vo loi trng ng c th.
Khi Tr l mt ng, n c th cha tiu c.
V d:
Do anh / cn lm b th x, anh thng n thm ti.
Khi Cch mng / thnh cng, ti mi ln thm.
V v tr, Tr thng ng trc C- V (chim t l 80%). Tr cng c th xen vo gia hay ng sau C - V.
Trong trng hp Tr ng trc C - V, Tr thng c phn cch vi kt cu C - V bng du phy. Trng hp Tr
xen vo gia hay ng sau C - V cng vy.
V d:
Vi ti, tt c u v ngha.
H, i vi T, cn l n nhn na.
H n ly git ma vi ni vui sng thm lng.
Ti v n nh lc tri nh nhem ti.
xc nh c nhng danh ng, gii ng xen vo gia hay nm sau C - V c phi l Tr hay khng, ta kim
tra bng cch o chng ln u cu. Nu cu vn khng thay i ngha hay khng sai, th l Tr.
V d:
H n ly git ma vi ni vui sng thm lng.
Vi ni vui sng thm lng, h n ly git ma.
Ti ngh php n ht thng 8.
n ht thng 8, ti ngh php (-).
2.2- Khi ng (Tr ch ch , ng).
Khi ng (vit tt l K) l loi thnh phn ph c chc nng nhn mnh mt chi tit no trong s vic
c kt cu C - V nu ln. im m K nhn mnh c th trng vi C, vi V hay trng vi mt b phn no trong
V.
V d:
Ti th ti dt khot khng nh v n.
Nh v n th ti dt khot khng nh.
N, ti dt khot khng nh v.
V cu to, K c th do mt t hay mt ng to thnh. Khi K l mt ng, n c th cha tiu c.
V d:
Quyn sch anh / va ni, ti c nhiu ln.
V v tr, K bao gi cng ng trc C - V v c phn cch C - V bng du phy, nu khng c tr t th
xen vo.
V ni dung ngha, cn lu rng, cu bnh thng khng c K khc vi cu c K ch: cu c K lun mang
mt hm no .
V d:
N chi ti. (khng c K)
Ti, n cng chi.
Cu sau mang nhiu hm : N chi ai ri, v l ra, n cha ti ra. Th m n cng khng cha. N qu
hn xc v.v...
3- Thnh phn bit lp.
Thnh phn bit lp l loi thnh phn ng tch ring ra trong t chc cu v c mi quan h lng lo vi kt
cu C - V nng ct.
Thnh phn bit lp bao gm nhiu loi nh:
3.1- Chuyn ng (Tr chuyn tip, thnh phn ph chuyn tip).
Chuyn ng l loi thnh phn bit lp c chc nng xc lp v biu th mi quan h gia cu ny vi cu
khc trong chui cu, on vn v.v... Ni cch khc, chc nng ca thnh phn ny l lin kt cu, to nn s mch
lc ca on vn, ngn bn.
V d:
Ngi no cng mun t bn chn lu lu trn mt t. Bi v h hiu rng h s xa t rt lu. V c th s
xa t mi mi. (A.)
V mt cu to, chuyn ng c th l mt t v bao gi cng l quan h t (lin t, gii t). Cc quan h t
thng lm chuyn ng l: v, ri, nhng, song, tuy nhin, v, bi v, nn, cho nn, gia, vi, bng ... Chuyn ng
cn c th do mt t hp t c nh ho (qun ng) hay c xu hng c nh ho to thnh. Chng hn nh cc t
hp: mt khc, tri li, ngc li, bn cnh , chng hn nh, v d nh, do , mc d vy, tm li, ni tm li
v.v...
V v tr, chuyn ng thng ng trc kt cu C - V nng ct v c phn cch bng du phy, nu ta t
hp. Nu chuyn ng l mt t th khng cn dng du phy.
V d:
Nu quan nim nh th th trong Truyn Kiu, xng ng gi l ti ch c T Hi. V nh vy, co cht ca
T Hi mi chnh l biu hin ca thuyt ti mnh tng . Nhng tri ngc li, Nguyn Du khng dng thuyt ti
mnh tng gii thch trng hp T Hi. (N.L)
3.2- Cm thn ng.
Cm thn ng l loi thnh phn c bit c chc nng biu th cc trng thi cm xc i km theo s kin
c cu thng bo.
V d:
i, lng Bc vy, c thng ta! (T.H)
Bc i ri sao, Bc i! (T.H)
V cu to, cm thn ng c th do mt t - t cm - m nhim. Mt s t cm thng lm cm thn ng l:
, , i, i, i, i... Cm thn ng cng c th do mt t hp t to thnh. Chng hn nh cc t hp: i ch,
hi i, than i, c bit l t hp: danh t kt hp vi cc t i, ...
V v tr, cm thn ng c th ng u cu hay cui cu. V v tr no, n cng thng c tch ra khi
cc thnh phn khc bng du phy.
3.3- H ng (thnh phn gi - p).
H ng bao gm hai loi nh: h ng gi v h ng p.
a) H ng gi:
H ng gi l loi thnh phn c bit c chc nng biu th i tng c ngi ni gi n trong cu.
V d:
Con i, nh ly cu ny (CD)
Tru i, ta bo tru ny (CD)
V cu to, h ng c th l mt t, thng l danh t ring hay danh t chung, hay l mt t hp gm danh
t, danh ng kt hp vi cc t m i, , , ny...
V d:
Anh Ch , anh mun m ngi no cng khng kh (N.C)
Nhanh tay ln no, anh ch em i!
Anh i, li y vi em!
V v tr, h ng gi c th ng u hay cui cu v bao gi n cng c phn cch khi cc thnh phn khc
bng du phy.
b) H ng p:
H ng p l loi thnh phn c bit c chc nng nh du cu tr li ng thi biu th thi , phn ng
ca ngi ni.
V d:
Vng, ti i y.
D, em mi va v ti.
D phi, chnh ti ni th.
V cu to, h ng p c th l mt t: vng, , , phi, ng, khng, hay l mt t hp: d vng, d phi, d
ng, d khng v.v...
V v tr, h ng gi bao gi cng ng u lun c phn cch khi cc thnh phn khc bng du phy.
3.4- Gii thch ng.
Gii thch ng l loi thnh phn c bit c chc nng gii thch thm cho mt t ng no , hay ghi ch
thm v thi , li l, cm xc... ca ngi ni.
V d:
Nguyn Du, tc gi Truyn Kiu, l nh i thi ho c in Vit Nam.
C ta ci, ci ci chua cht. (N.K)
Bui mai hm y, mt bui mai y sng thu v gi lnh, m ti u ym nm tay ti i trn con ng lng
di v hp. (T.T)
V cu to, h ng c th l mt t, , hay l mt cu hon chnh. Trong trng hp gii thch ng l mt cu,
n cn c gi l cu m hay cu chm xen.
V d:
Tri kh ny rt ngt, Hu ni, anh n m xem. (.H)
C b ngy xa (c ai ng)
Cng vo du kch (G.N)
Hai thng th ti bit - Hai Ru ni. (A.)
V v tr, nu gii thch ng c chc nng gii thch, th n ng lin sau t ng c gii thch. Nu gii thch ng
c chc nng ghi ch thm, th n c th c xen vo gia hay t cui cu. V xut hin v tr no, gii thch
ng cng phi c tch khi cc thnh phn khc bng du phy, du gch ngang, du hai chm hay du ngoc n.
bc t chc cu, hin tng sai ng php, trc ht c th quy thnh hai loi li ln : cu sai do cu trc
khng hon chnh v cu sai do vi phm quy tc kt hp. Mi loi li sai ny c chia thnh nhiu kiu li nh, da
vo c im, tnh cht ca hin tng sai.
1. Cu sai do cu trc khng hon chnh :
Cu sai do cu trc khng hon chnh l loi li ng php c biu hin : hin dng ca cu thiu mt hay mt vi
thnh phn nng ct, m da vo vn cnh, ta khng th phc hi cu trc y ca n.
Loi li ny bao gm nhiu kiu li nh :
1.1. Cu sai thiu ch ng.:
Cu sai thiu ch ng l kiu li cu sai c hin dng thiu thnh phn biu th i tng ca thng bo, m da
vo vn cnh, ta khng th xc nh v phc hi li cu trc y ca n.
Trong t chc cu bnh thng, ch ng l thnh phn c chc nng nu ln i tng m ngi vit, ngi ni
cp n. V t loi, ch ng thng do i t, danh t hay ng tng ng m nhim. Do , mt cu b xem l
thiu ch ng khi hin dng ca n ch c ng t, tnh t, ng ng t, ng tnh t c gi tr nh v ng, hay hin
dng gm c v ng v thnh phn ph.
V d:
(a) Trong pht chc, bn xm lc ph tan v cp i cuc sng yn lnh ca ngi dn. c th hin r
nt qua bi Vn t ngha s Cn Giucni ting ca Nguyn nh Chiu(BVHS).
(b) Qua on th trn, T Hu mun ni n lc lng ca tp th, ca nhn dn, ca qun chng, di s lnh
o ca ng l v hn. u tranh nh p bc, bc lt, thc y x hi tin ln(BVHS).
III. CC LOI LI NG PHP V CCH SA CHA TOP
(c) Bn cnh li dn d , cn ch ra cho chng ta thy gi tr tinh thn ca on kt, yu thng gip ln
nhau(BVHS).
(d) Qua tc phm ny, t co x hi bt cng(BVHS).
Hin tng cu sai thiu ch ng xut hin trong bi vit ca hc sinh THPT kh nhiu. Trong bi vit ca hc sinh
THCS, loi li ny xut hin ph bin hn.
Nguyn nhn dn n kiu li sai ny l do hc sinh cha nm vng cch thc t chc cu, c th l cha c thc
v tnh hon chnh tng i ca cu.
Thiu ch ng lm cho cu khng hon chnh v cu trc v thng bo. c nhng cu ny, ta khng hiu c hc
sinh mun ni v ai, ci g, iu g.
i vi kiu li sai ny, cch sa cha ch yu l to ra ch ng sao cho ph hp vi v ng c sn. Tt nhin, vic
to ra ch ng mt mt phi da vo v ng c sn, mt khc phi xem xt cu trong mi quan h vi ni dung v cu
trc ca on vn, tc l phi t cu trong mi quan h nhiu mt vi cc cu chung quanh.
Cc cu sai dn c th c sa cha nh sau :
(a) Trong pht chc, bn xm lc ph tan cuc sng yn bnh ca nhn dn. Ti c ca bn chng cng nh
kh phch hin ngang, bt khut ca ngha binh c phn nh su sc qua bi Vn t ngha s Cn
Giucni ting ca Nguyn nh chiu[1] .
(b) Qua on th trn, T Hu mun ni n sc mnh v ch ca tp th, ca qun chng, nhn dn di s
lnh o ca ng. Sc mnh y c th nh bt c th lc p bc, bc lt no v thc y x hi i ln
trn con ng tin b.
(c) Bn cnh li dn d , nh th (tc gi) cn ch ra cho chng ta thy r gi tr ca tinh thn on kt, yu
thng, gip ln nhau.
(d) Qua tc phm y, tc gi ln ting t co x hi p bc, bt cng.
Cn phi phn bit cu sai thiu ch ng vi cu tnh lc ch ng trong vn bn. Ch nn xem hin tng khuyt
ch ng l cu sai khi cn c vo vn cnh cha n, ta khng xc nh c i tng c ni n l g, v do o,
khng th phc hi ch ng bng cch lp t vng, th i t hay th bng t ng ngha. Cn cu tnh lc th da
vo vn cnh, ta c th phc hi ch ng bng cc cch va nu.
V d:
H l nhng ngi dn p, dn ln, v mn ngham lm qun chiu m. L i qun t nguyn, t
gic, chin u dng cm, khng h run s trc sng n ti tn ca k th(BVHS).
Da vo cu th nht th nht, ta c th phc hi ch ng ca cu th hai trong v d trn nh sau :
H l i qun t nguyn, t gic, chin u dng cm...
Cng cn phn bit cu sai thiu ch ng vi kiu cu m cu trc chun mc ca n khng c ch ng. l cu
tn ti, mt kiu cu trc c th trong ting Vit. Kiu cu ny c ni dung thng bo s tn ti, xut hin hay bin
mt ca s vt, hin tng, tnh cht. V mt cu trc, c im ca kiu cu ny l ch c v ng hay trng ng v v
ng, trong , thnh t trung tm ca v ng l cc ng t biu th ngha tn ti (c, cn, ht...), cc ng t dng
vi ngha trng thi, hay cc tnh t c ngha s lng (ng, t, vng...). V trng ng, nu c, l mt danh ng
hay gii ng, c ni dung biu th phm vi khng gian, thi gian.
V d:
(a) Bn cnh ch S, cn c bit bao ngi ph n Vit Nam anh hng khc(BVHS).
(b) C ngi rt sm tm c hng i ng cho i mnh(NLPBCL, T.III).
(c) Trong cuc khng chin cu nc, c nhng chin s lao mnh lp l chu mai cho n v
mnh tin ln (NTG - VVHVN).
(d) Bn ng, ng ch v mt ngi miu c en ru(N..T).
1.2. Cu sai thiu v ng :
Cu sai thiu v ng l kiu cu sai c hin dng thiu thnh phn biu th ni dung thuyt minh m da vo vn
cnh, ta khng th xc nh v khi phc li cu trc y ca n.
Trong t chc ni b cu, v ng l thnh phn nu ln ni dung thuyt minh v i tng c ni n. Ni dung
thuyt minh c th l hnh ng, tnh cht, trng thi ... ca i tng. V t loi, v ng thng do ng t, tnh t
hay cc ng tng ng m nhim. Nh vy, cu sai thiu v ng l kiu cu sai m hin dng ca n c th thuc
ba trng hp sau :
(1) Danh ng (c gi tr nh ch ng).
(2) Danh t / danh ng (c gi tr nh ch ng), gii ng (c gi tr nh trng ng).
(3) Danh t / danh ng (c gi tr nh ch ng), danh ng (c gi tr nh gii thch ng).
V d:
(a) Tm ngng ln nhn nt mt hin t ca b T, ri li quay i, hi e thn. V nng c tm s kn ring.
Hnh nh mt ngi con trai lanh li, ming ti nh hoa, n ni mm mng d nghe. Nhng ngy phin
ch Bng, Tm thng thy ngi y ra hng Tm mua kim ch(T.L. - GM).
(b) S x thn v i ngha chin u cho c lp, t do ca dn tc(BVHS).
(c) Xun Diu, mt con ngi yu i, thit tha vi cuc sng(BVHS).
(d) Vit Nam, t nc ca nhng con ngi anh hng, ca nhng bi ca bt dit, nhng iu ht cu h
thm m tnh qu(BVHS).
(e) Ngi ngha s Cn Giuc, vi tm lng yu lng xm, qu hng tha thit, vi tinh thn x thn v
i ngha(BVHS).
Trong v d (a), hnh nh mt ngi con trai lanh li, ming ti nh hoa, n ni mm mng d nghe ch l mt
danh ng, cha t cch l cu. Bi l, ta khng th hiu c hnh nh ngi con trai y nh th no, ra sao. Cu
(b) cng vy : mi ch l mt danh ng. Cu (c) gm mt bt danh (Xun Diu), c gi tr nh ch ng, v mt danh
ng, c gi tr nh gii thch ng. c cu ny, ta khng r Xun Diu nh th no, ra sao. Cu (d) cng tng t
nh v d (c) : mt danh t ring (Vit Nam) v mt danh ng c gi tr nh gii thch ng. V d (e) gm c mt
danh ng (Ngi ngha s Cn Giuc) v hai gii ng, c gi tr nh hai trng ng ch cch thc. Tt c cc trng
hp nu trn u cha phi l cu, bi v chng u khng c thnh phn nu ln ni dung thuyt minh v i tng
c cp n.
Hin tng cu sai thiu v ng xut hin kh nhiu trong bi lm ca hc sinh, nhiu hn kiu cu sai thiu ch
ng, nht l kiu c hin dng ging nh trng hp (2), (3).
Thiu v ng tt nhin lm cho cu khng hon chnh v mt cu trc v thng bo. c nhng cu sai kiu ny, ta
khng r i tng c ni n nh th no, ra sao.
Nguyn nhn ch yu dn n cu sai thiu v ng l do hc sinh nhn thc m h, thiu chnh xc v tnh hon
chnh tng i ca cu, hay do hc sinh nhm ln cc danh ng, gii ng (c gi tr nh gii thch ng, trng ng
ng sau ch ng ) vi v ng, t , tng rng cu hon chnh.
V cch sa cha kiu li sai ny, nhn chung c hai hng : Th nht l chuyn i cu trc c sn thnh cu c
ch - v hon chnh. Th hai l to thm v ng sao cho ph hp vi cu trc c sn. Chn cch sa cha no l ty
vo cu sai c th.
Cc cu sai va dn c th sa cha nh sau :
Cu (a), sa theo cch th hai :
... V nng c tm s kn ring. Hnh nh mt ngi con trai lanh li, ming ti nh hoa, n ni mm mng d nghe
ang m nh trong tm tr ca nng...[1] .
Cu (b), sa theo hai cch :
V i ngha, ngha binh x thn chin u cho c lp, t do ca dn tc.
Hay :
Tinh thn x thn v c lp, t do ca dn tc to nn nt p hng trng ngi ngha binh nng
dn.
Cu (c), sa theo cch th nht :
Xun Diu l mt con ngi yu i, thit tha vi cuc sng.
Cu (d), sa theo cch th nht :
Vit Nam l t nc ca nhng con ngi anh hng, ca nhng bi ca bt dit v nhng iu ht, cu h
thm m tnh qu.
Cu (e), sa theo hai cch :
Ngi ngha s Cn Giuc, vi tm lng yu mn lng xm, qu hng tha thit, x thn qun mnh v
i ngha.
Hay :
Ngi ngha s Cn Giuc, vi tm lng yu mn lng xm, qu hng tha thit, vi tinh thn x thn v
i ngha, chin u qun mnh khi i mt vi qun th.
Tr cu (a), hai cch sa cha m chng ti va p dng i vi cc cu sai(b), (c), (d) v (e) mi ch l hai hng
sa cha chung i vi kiu li sai ny. Bi v, sa cha nh vy vn tch ri cu sai vi vn cnh cha chng. Do
, trc mi cu sai thiu v ng, ta p dng cch sa cha no v sa cha nh th no, iu cn phi c xem
xt trong mi quan h v ng ngha - l-gch vi cc cu ln cn trong on vn.
Cng cn lu thm, trc hin tng cu m hin dng ca n ch l mt danh ng, chng ta cn phi cn nhc,
phn bit gia mt bn l cu sai (nh cc cu (a), (b)) v mt bn l kt qu ca hin tng tnh lc (tnh lc ch
ng v ng t trung tm ca v ng), lm cho hin dng ca cuch cn l mt ng, c gi tr gii thch, thuyt minh
cho cu trc.
V d:
(a) Vn hc thi k ny phn nh c tinh thn yu nc ca nhn dn ta. Tinh thn chin u, hy
sinh dng cm ca nhng ngi chin s ngoi mt trn, ca nhng ngi m, ngi v hu phng
(BVHS).
(b) Nhng gia bao nhiu ti tm dy c y, nh sng vn ngi ln. Anh sng ca lng thng ngi v
yu i v hn (NL PBCL, T.III ).
1.3. Cu thiu kt cu ch - v nong ct.
Cu thiu ch - v nng ct l kiu li ng php m hin dng ca cu ch l mt hay vi thnh phn ph ngoi
nng ct, v da vo vn cnh, ta khng th phc hi li cu trc y ca n.
Cu thiu kt cu ch - v nng ct thng ri vo cu n, v hin dng ca kiu li cu sai ny c th quy v hai
biu hin chnh :
(1) Gii ng / danh ng (c chc nng nh trng ng)
(2) Gii ng / danh ng (c chc nng nh trng ng), danh ng (c chc nng nh gii thch ng).
V d :
(a) Trc khi thc dn Php n pht sng u tin xm lc nc ta, m u cho mt trm nm h
(BVHS).
(b) Vi tinh thn chin u dng cm, vi tinh thn on kt mt lng chng ngoi xm ca ngha qun
(BVHS).
(c) lm ni bt ln hnh nh cao qu v p ca ngi Ngha s Cn Giuc, nhng ngi chin s
u tranh cho c lp, t do ca dn tc. (BVHS).
(d) Vy m khi ngi con gi p nht lng cung nhit trao ht tnh yu cho cu, r cu b lng ra i
liu ! (N.K.T - MLNNM).
(e) phng khch v ni ngh ngi, c trang tr nhng bc tranh ln, v trc tip vo tng hoc
nhng vi rng. Phn nhiu m t cnh ma thu ca nhng cnh rng nhit i(TNH 1993).
Hin dng ca cu (a) l mt gii ng c cha tiu c. Gii ng ny ch c gi tr l mt trng ng. Hin dng
ca cu (b) ch gm hai gii ng, c gi tr nh hai trng ng. Hin dng ca cu (c) gm mt gii ng, c chc nng
nh trng ng , v mt danh ng c gi tr nh gii thch ng. Hin dng ca cu (d) gm mt t hp, c gi tr nh
chuyn ng (thnh phn ph chuyn tip), v mt danh ng, c gi tr nh trng ng. Hin dng ca cu th nht
trong v d (e) gm mt gii ng, c gi tr nh trng ng, v hai ng ng, c gi tr nh hai gii thch ng lin
hon. Tt c cc cu vn trn u khng c kt cu ch - v nng ct, kt cu ch v bc cu.
Cu thiu kt cu ch - v nng ct xut hin kh ph bin trong bi vit ca hc sinh, nht l sai theo dng (2) (kiu
li ny cng xut hin khng t trn sch bo in n chnh thc).
Nguyn nhn ch yu dn n li sai ny l do hc sinh khng nm vng kin thc ng php, c bit l v tnh
hon chnh ca cu, dn n s ln ln gia cc thnh phn nng ct vi cc loi thnh phn ph ngoi nng ct.
Cng c trng hp do s dng du chm thiu chnh xc, hc sinh mc phi kiu li ny.
V d :
(f) Mt ln, khi nghe b Ngh gi con gi l ci hai. Hn cau my trch v : Sao b c gi bng li
xch m nh vy ? Ti dn b phi gi n bng m...(BVHS).
Trong cu trn, v hc sinh s dng sai du chm nn tch hai danh ng c gi tr nh hai trng ng khi kt cu
ch - v nng ct, lm cho chng tr thnh cu sai.
i vi li kiu sai ny, nhn chung c hai cch sa cha : to thm kt cu ch - v da trn cu trc c sn hay
chuyn i cu trc c sn ca cu sai thnh cu hon chnh.
Di y l cc cu sai c sa cha :
(a) Trc khi thc dn Php n pht sng u tin xm lc nc ta, m u mt trm nm h, ngi
ngha s Cn Giuc vn l nhng ngi nng dn chn lm tay bn, quanh nm ch bit ci ct lm n, toan lo ngho
kh.
(b) Vi tinh thn on kt mt lng, ngha qun chin u dng cm, xem thng mi th v kh ti
tn ca gic.
(c) lm ni bt nhng phm cht cao p ca ngi ngha s Cn Giuc, nhng ngi chin s - nng
dn u tranh cho c lp, t do ca dn tc, Nguyn nh Chiu khc ha m nt t th hin ngang ca
h khi i mt vi k th.
(d) Vy m khi ngi con gi p nht lng cung nhit trao ht tnh yu cho cu, r cu b lng ra i
liu, cu khng dm nghe theo / chi t mt cch hn nht.
(e) Phng khch v ni ngh ngi c trang tr bng nhng bc tranh ln, v trc tip vo tng hoc
nhng vi rng ...
Cu (a) c sa cha theo cch to thm kt cu ch - v nng ct da trn cu trc c sn ca cu sai. Cu (b)
c sa cha theo cch chuyn i cu trc ca cu sai thnh cu ng, c b sung thm v ng th hai. Cu (c)
c sa theo cch to thm kt cu ch - v nng ct. Cu (d) cng c sa theo cch tng t. Cu (e) c sa
theo cch chuyn i cu trc c sn thnh cu ng.
Cng nh i vi kiu cu sai thiu ch ng v cu sai thiu v ng, khi sa cha cu sai thiu kt cu ch - v nng
ct, chn la cch sa cha no l phi ty vo cu sai c th. V khi tin hnh sa cha, nht thit phi xem xt mi
quan h v ng ngha - l-gch gia cu sai vi cc cu ln cn trong on vn m bo s mch lc gia cc cu.
Ring cu (f), ch cn thay du chm bng du phy, ta s c cu ng :
Mt ln, khi nghe b Ngh gi con gi l ci Hai, hn cau my trch v ...
1.4. Cu ghp ph thuc thiu c.
Cu ghp ph thuc (qua li) l loi cu ghp c hai c (hai kt cu ch - v nng ct) kt hp vi nhau theo quan h
ph thuc. iu c ngha l, trong loi cu ghp ny , hai c rng buc, nng da ln nhau, khng th tch ri
nhau. c im cng quy nh, dng chun, loi cu ghp ny phi c hai c, c hin dng y hay khng
y , khng k thnh phn ph ngoi nng ct.
Trong cu ghp ph thuc, hai c thng kt hp vi nhau bng cp lin t h ng, hay mt s cp t loi khc, lm
thi c chc nng lin kt hai c. Nu gi L1 l lin t th nht , L2 l lin t th hai, ta c m hnh cu trc tiu
biu ca cu ghp ph thuc dng y nh sau :
L
1
C
1
- V
1
, L
2
C
2
- V
2
.

Cu ghp ph thuc thiu c l kiu li sai m hin dng ca cu ch c c th nht : L1C1 - V1, hon ton thiu c
th hai, hay c th hai ch c thnh phn ph ngoi nong ct.
V d :
(a) Khi thc dn Php xm lc nc ta, v triu nh nh Nguyn nhu nhc, hn nht. Nguyn nh
Chiu dng ngi bt sc bn ca mnh lm v kh u tranh khng khoan nhng vi k th , v ht lng
ca ngi ngi nng dn dm qun mnh v ngha ln(BVHS).
(b) Mc d ch S b gic bt, b chng hnh h tra tn d man. Ch dng phng tin thng tin ca
gic bo cho anh em, ng ch trong hang bit : Cc ng ch ng nghe ti n ni lo, ti khng u
hng u... (BVHS).
(c) Xun Diu l nh th tiu biu cho dng vn hc lng mn trc Cch mng thng Tm. D tm hn
ng c lc chn nn, hoi nghi, c n. ng c nhng ng gp ln cho nn thi ca Vit Nam giai on
by gi(BVHS).
(d) Cn v bc Phc, nu bc c khuyt im do lm ch nhim trc y, m chc l c thi !(N.K.T -
MLNNM).
Trong v d (a), cu th nht ch gm c trng ng v mt c nu ln nguyn nhn. Cu ny ch c mt c. Cu th
nht trong v d (b) v cu th hai trong v d (c) cng ch c mt c, nu ln iu kin cc oan. Trong v d (d),
cu trc cu gm c mt t hp t c gi tr chuyn tip (Cn v bc Phc), mt kt cu ch - v nng ct nu ln
iu kin, v mt ng on c gi tr nh mt ch thch ng (m chc l c thi !).
Cng c trng hp hin dng ca cu y hai c ; nhng do hc sinh dng sai du chm, hai c b tch ri, tr
thnh cu sai :
(e) Nguyn Du thy r x hi phong kin y dy bt cng, oan tri. Nhng v ng khng th gii thch
ni cuc i v khng bit lm th no thay i n. Cho nn ng khng trnh khi bun phin, b tc
(BVHS).
Cu ghp ph thuc thiu c xut hin kh nhiu trong bi lm ca hc sinh. Trong bi lm ca sinh vin i hc,
kiu li ny vn xut hin ri rc. (Kiu li ny cng khng him trn sch bo in n chnh thc, k c tc phm ca
cc nh vn chuyn nghip nh chng ti dn ra).
i vi cu ghp ph thuc thiu c, hng sa cha chung l to thm c th hai (L2 C2 - V2) sao cho c ny
tng hp v ng ngha, l-gch vi c th nht c. Tt nhin, khi sa cha tng cu c th, mt mt ta phi da
vo cu trc v ni dung biu ca c c ; mt khc, nht thit phi xem xt n mi quan h gia cu c sa
cha vi cc cu chung quanh. V nu thy cn, chng ta cn phi sa cha nh nhng cu chung quanh nh thm
bt, thay i t ng, m bo s lin kt gia cc cu.
Cc cu (a), (b), (c), (d) c th sa cha nh sau :
(a) Khi thc dn Php xm lc nc ta, v nhu nhc, hn nht, nn triu nh nh Nguyn u
hng, ki ha c vi gic. Trong tnh hnh , Nguyn nh Chiu dng ngi bt sc bn ca mnh lm
v kh u tranh khng khoan nhng vi k th v ht lng ca ngi nhng ngi nng dn dm qun mnh
v ngha ln.
Hay :
Khi thc dn Php xm lc nc ta, v triu nh nh Nguyn nhu nhc, hn nht, nn u hng, k
ha c vi gic. Trong tnh hnh , Nguyn nh Chiu dng ngi bt sc bn ca mnh lm v kh
u tranh...
Lu : Hai cu trn u c sa cha bng cch to thm c th hai (v to thm trng ng cho cu tip theo
m bo s lin kt cht ch gia cc cu). Ch khc nhau l : trong cu sa cha th nht, ch ng ca c th nht
b tnh lc ; cn trong cu sa cha th hai, ch ng ca c th hai b tnh lc.
(b) Mc d ch S b gic bt , b chng tra tn, hnh h d man, nhng ch khng h khut phc. Tri
li, ch cn dng phng tin thng tin ca chng bo cho ng ch, anh em trong hang bit : Cc ng
ch...
(c) Xun Diu l mt trong nhng nh th tiu biu trong tro lu th ca lng mn trc Cch mng
thng Tm. D c lc ng cm thy bi quan, hoi nghi, c n, nhng bn cht tm hn nh th l yu i,
thit tha vi cuc sng...
(d) Cn v bc Phc, nu bc c khuyt im do lm ch nhim, m chc l c thi, th bc nn thnh
tht nhn nhn.
Ring i vi trng hp sai do hc sinh chm cu sai, nh cu (e), th sa cha bng cch thay du chm
bng du phy ghp hai c li thnh mt cu hon chnh :
(e) Nguyn Du thy r x hi phong kin y dy bt cng, oan tri. Nhng v ng khng th gii thch
ni cuc i v khng bit lm th no thay i n, cho nn ng khng trnh khi bun phin, b tc.
Cng c th sa cu ny theo cch khc : b L1 (v) trong c th nht, gi nguyn du chm v c th hai. Sa nh
vy tc l ta bin c th nht thnh cu n, cn c th hai tr thnh cu ghp qua li b tnh lc c th nht, hin
dng ch cn c th hai, v L2 (cho nn) tr thnh phng tin lin kt cu (phng tin ni) :
Nguyn Du thy r x hi phong kin y dy bt cng, oan tri. Nhng ng khng th gii thch ni
cuc i v khng bit lm th no thay i n. Cho nn ng khng trnh khi bun phin, b tc.
y, cng cn phn bit cu ghp ph thuc thiu c, mt kiu li ng php, vi cu ghp ph thuc c hin dng
mt c, kt qu ca vic tnh lc cu trong vn bn, mt bin th cu trc ca cu ghp ph thuc, vn c xem l
chun mc. Nh trnh by, cu trc ca cu ghp ph thuc thiu c ch c c th nht (L1C1-V1). Trong khi ,
hin dng ca cu ghp ph thuc tnh lc li ch c c th hai (L2C2-V2 ), c th nht xem nh lc b.
V d :
i vi i tng ca mnh, ni chung Nguyn Khuyn t c thi hn hc, mt st. Nhng ng li c
thc rt r v ci th hn hn ca mnh v mt nhn cch, o c v v c khoa danh na. Cho nn ng
thng ly t cch ca ngi ng trn nhn xung, va kch, li va thng hi (LSVHVN,T.IV A).
Trong v d trn, cu th hai v cu th ba l hin dng cn li ca cu ghp ph thuc tnh lc c th nht. Da
vo vn cnh, ta c th phc hi li dng y ca hai cu ny nh sau :
Cu th hai :
Mc d i vi i tng ca mnh, Nguyn Khuyn t c thi hn hc, mt st, nhng ng li c
thc rt r v ci th hn hn ca mnh...
Cu th ba :
V ng c thc rt r v ci th hn hn ca mnh v mt nhn cch, o c v c khoa danh na, cho
nn ng thng ly t cch ca ngi ng trn nhn xung, va kch, li va thng hi.
Nhng nu vit y nh vy th cu sau s lp li cu trc, tr nn di dng, khng cn thit. V l , ngi
vit khng hin ngn ha c th nht ca hai cu, hin dng ca hai cu ch cn c th hai, v L2 (nhng, cho
nn) tr thnh phng tin ni cu.
Khi sa cha cu (f) theo cch th hai, thc cht l chng ta vn dng php tnh lc nh va trnh by.
2. Cu sai do vi phm quy tc kt hp.
Khc vi cu sai do cu trc khng hon chnh, cu sai do vi phm quy tc kt hp, mc d khng thiu cc thnh
phn nng ct (thm ch cn tha na), nhng hin dng ca cu c nhng ng on kt hp vi nhau khng ng
quy tc ng php, nn tr thnh li sai.
Da vo tnh cht, c im ca hin tng sai, c th chia loi li ny thnh ba kiu li nh :
2.1. Cu t cu trc ng php.
Khi tham gia vo t chc ni b ca cu, nhn chung, cc t, ng phi m bo mi quan h v ng php (v ng
ngha), da trn cc quy tc kt hp c sn. Mi quan h qua li trong t chc cu c xc lp bng trt t tuyn
tnh gia cc t, ng, hay bng t cng c, hai phng thc ng php c bn ca ting Vit.
t cu trc ng php l kiu li sai m hin dng cu c nhng ng on ri rc, mi quan h v mt ng php
(v ng ngha) gia chng vi cc ng on khc khng c xc lp r rng, c th.
Xem xt cc v d di y :
(a) Bi th trn chng ta thy tm lng nhn o ca Nguyn Du th hin rt r qua cc cu hi tu t
(BVHS).
(b) S bc lt ht sc tn bo d man ca bn t bn c quyn Php cng vi s bc lt ca a ch
phong kin, nhn dn ta v cng iu ng, kh s(BVHS).
(c) S tri cht ca bng m ng s Xun Diu thy cnh vt chung quanh khng cn ti thm, m
n ch mt mu en m m(BVHS)
(d) Tinh thn chin u hi sinh dng cm ca nhng ngi ngha s h lun nu cao kh th tin cng,
trang b th s, ngho nn(BVHS).
Trong v d (a), mi quan h gia danh ng bi th trnvi kt cu ch - v ng sau n khng c xc lp r rng,
c th. Tng t, trong cu (b), danh ng s bc lt ht sc tn bo d man ca bn t bn c quyn Php cng vi
s bclt ca a ch phong kinkhng c quan h r rng, c th vi kt cu ch - v nng ct v mt ng php, do
, chng ta kh xc nh c chc nng c php ca danh ng ny. Trong cu (c), danh ng s tri cht ca bng
m ng s l ng on b t ri khi kt cu trc cu, l cha k n li t ng. Cu (d), c hai ng on b
t ri khi kt cu ch - v gia cu. Ng on th nht l danh ng tinh thn chin u dng cm ca nhng
ngi ngha s , ng on th hai l trang b th s, ngho nn. Mi quan h v mt ng php gia hai ng on ny
vi kt cu ch - v khng c xc lp mt cch c th bng nhng phng tin ng php cn thit.
Hin tng t cu trc ng php xut hin kh nhiu trong bi vit ca hc sinh PTCS. Kiu li ny xut hin
tng i t trong bi vit ca hc sinh THPT, v ch tp trung trong bi vit ca hc sinh lp 10. Trong bi vit ca
hc sinh lp 11 v lp 12, thnh thong mi bt gp kiu li ny. Bi c sai, thng khng qu hai, ba li.
Nguyn nhn dn n kiu li sai ny l do hc sinh suy ngh thiu cht ch, khng nm vng kin thc c bn
trong vic vn dng cc phng thc ng php sp xp cc ng on, cc thnh phn cu theo trt t thch hp, v
s dng chnh xc cc t cng c nhm lin kt, xc lp mi quan h ng php qua li gia cc ng on trong cu.
Sa cha li t cu trc ng php, hng chung l nicc ng on b t li. Trc ht, chng ta xem xt mi
quan h tim n gia cc ng on trong cu xc nh ng on b t c kh nng lm thnh phn g. Trn c s
, chng ta dng t cng c nichng vi cc thnh phn khc, sao cho chc nng c php ca chng c xc
lp r rng, c th. Nu trt t ca cc ng on b t khng ph hp, chng ta c th va thay i trt t, va s
dng t cng c nichng nh trnh by.
Cc cu t cu trc dn c th c sa cha nh sau :
(a) Trong bi th trn, chng ta thy tm lng nhn o ca Nguyn Du th hin rt r qua cc cu hi tu
t.
(b) Di s bc lt ht sc tn bo, d man ca bn t bn c quyn Php v bn a ch phong kin,
nhn dn ta v cng iu ng, kh s.
(c) Trong s ba vy ca bng m ng s , Xun Diu thy cnh vt chung quanh khng cn ti
thm na, m tt c u khoc ln mt mu m m.
(d) Vi tinh thn chin u, hi sinh dng cm, ngi ngha s lun nu cao kh th tin cng, mc d v
kh, trang b ca h ht sc th s, lc hu.
Khi sa cha cu t cu trc ng php, cch thc v mc sa cha phi c p dng sao cho ph hp vi tng
cu sai c th. ng thi, chng ta cng cn ch n mi quan h gia cu c sa cha vi cc cu chung quanh.
2.2. Cu chp cu trc ng php.
Do s quy nh ca quan h c php, trong t chc ni b cu, mi t, ng u m nhim mt chc nng c php
nht nh : hoc l lm thnh phn cu (ch ng, v ng, cc loi thnh phn ph ngoi kt cu ch -v nng ct),
hoc l lm thnh t trong cm t (chnh t, ph t), xt mt bc quan h c php no . Nu cu c nhng t,
ng ng thi m nhim hai chc nng c php, xt mt bc quan h c php, th chnh l li chp cu trc ng
php.
Ni cch khc, chp cu trc ng php l kiu li sai c biu hin cng mt bc quan h c php, t, ng va m
nhim chc nng ny, xt trong mi quan h vi ng on trc n, va m nhim chc nng khc, xt trong mi
quan h vi ng on sau n.
Xem xt vi v d di y :
(a) l mt thnh cng ln ca V Trng Phng xy dng nn tn hi kch ca x hi thi by gi
(BVHS).
(b) Tc gi cho chng ta thy ni kh nhc ca m con ngi n my khng dm nhn ai m ch bit
ci u ti h cho s phn mnh. (BVHS).
(c) Trong tc phm Tt ncng ca ngi phm cht tt p ca ngi nng dn Vit Nam di ch
thc dn phong kin.(BVHS).
Trong cu (a), V Trng Phng, xt trong mi quan h vi danh ng mt thnh cng ln, l nh t biu th ngha
s thuc. Nhng xt trong mi quan h vi ng ng xy dng nn tn hi kch ca x hi thi by gi,V Trng
Phng li c chc nng nh ch ng. y chnh l hin tng chp cu trc ng php. Trong cu (b) m con ngi
n my l nh t, xt trong mi quan h vi danh ng ni kh nhc. Nhng xt trong mi quan h vi hai ng ng
khng dm nhn aiv ch bit ci u ti h cho s phn mnh, m con ngi n my li c chc nng nh ch ng.
Nh vy, danh ng m con ngi n my l ng on b chp. Trong cu (c), tc phm Tt n c gi tr nh mt
trng ng, xt trong mi quan h vi gii t trong. Nhng danh ng ny li c chc nng nh ch ng, xt trong mi
quan h vi ng ng cng ca ngi nhng phm cht tt p ca ngi nng dn Vit Nam..... Danh ng tc phm
Tt n l ng on b chp.
Chp cu trc ng php l kiu li kh ph bin trong bi vit ca hc sinh. Kiu li ny xut hin nhiu hn li t
cu trc ng php. C hn 30% bi vit ca hc sinh m chng ti kho st mc kiu li ny. Bi sai t l mt, hai
li. Bi sai nhiu ln n bn, nm li (kiu li ny cng xut hin ri rc trn sch bo in n chnh thc).
Nguyn nhn ch yu dn n hin tng chp cu trc ng php l do t duy ca hc sinh thiu mch lc. Thm
vo l s non yu v kin thc ng php, c th l nhng hiu bit v cc thnh phn, thnh t trong cu trc cu
ting Vit v mi quan h rng buc qua li gia chng v mt c php.
Chp cu trc ng php l mt trong nhng nguyn nhn lm cho cu vn lng cng, mi quan h v mt ng php
(v ng ngha) gia cc thnh phn, thnh t nhp nhng, thiu phn minh.
Da vo chc nng c php ca ng on b chp, c th chia li chp cu trc ng php thnh cc kiu li nh nh
sau :
Chp trng ng vi ch ng :
y l hin tng danh t / danh ng va c gi tr nh l trng ng, xt trong mi quan h vi gii t ng trc,
li va c gi tr nh l ch ng, xt trong mi quan h vi ng ng t hay ng tnh t ng sau[1].
V d :
(a) Qua bi th Ting ruca T hu li trong lng ta mt n tng su sc(BVHS).
(b) Qua th vn yu nc giai on ny lm ni bt ln hnh nh ngi chin s u tranh v c lp,
t do ca dn tc. (BVHS).
(c) Qua bi th Ty Tin ca Quang Dng cho ta thy v p ho hng ca ngi lnh trong thi k
khng chin chng Php (BVHS).
(d) Qua bi th S kin hnh ln n gay gt bn cht thi nt ca ch phong kin. (BVHS).
(e) Vi bt php scxo to cho ngi c thy c s l lng ca x hi ng thi.(BVHS).
Chp trng ng vi ch ng l kiu li ph bin nht trong cc kiu li chp cu trc ng php.
C ba cch sa cha kiu li sai ny :
Cch th nht : Trit tiu chc nng trng ng ca danh t /danh ng b chp bng cch b gii t u cu, lm cho
danh t /danh ng b chp ch cn gi chc nng ch ng. Tt nhin, chng ta ch p dng cch ny khi ngha ca cu
cho php, chng hn nh nm cu va dn :
(a) Bi th Ting ruca T Hu li trong lng ngi c mt n tng su sc.
(b) Th vn yu nc giai on ny lm ni bt ln hnh nh ngi chin s u tranh v c lp, t do
ca dn tc.
(c) Bi th Ty Tin ca Quang Dng cho ta thy v p ho hng ca ngi lnh trong thi k khng
chin chng Php.
(d) Bi th S kin hnh ln n gay gt bn cht thi nt ca ch phong kin.
(e) Bt php sc so (ca tc gi) gip cho ngi c thy c s l lng ca x hi ng thi.
Cch th hai : Tch danh ng b chp thnh hai thnh phn ng php khc nhau : trng ng v ch ng, nu nh
danh ng b chp c nh t biu th quan h s thuc v ngha ca cu cho php. Thao tc c th l b gii t ca,
thay vo bng du phy. Chng hn nh i vi cu (a), (c) dn :
(a) Qua bi th Ting ru, T Hu li trong lng ta mt n tng su sc.
(c) Qua bi th Ty Tin, Quang Dng cho chng ta thy v p ho hng ca ngi lnh trong thi k
khng chin chng Php.
Cch th ba : Trit tiu chc nng ch ng ca ng on b chp bng cch t du phy sau n, v da vo vn
cnh, to ch ng khc cho cu. Cch ny p dng i vi trng hp danh ng b chp khng c nh t biu th
ngha s thuc. Chng hn nh i vi cc cu (b), (d), (e) :
(b) Qua th vn yu nc giai on ny, cc tc gi lm ni bt ln hnh nh ngi chin s u tranh
v c lp, t do ca dn tc.
(d) Qua bi th S kin hnh, Nguyn Du ln n gay gt bn cht thi nt ca ch phong kin.
(e) Vi bt php sc so, tc gi (nh vn) gip cho ngi c thy c s l lng ca x hi ng
thi.
Chp nh t vi ch ng :
y l hin tng danh t / danh ng va c chc nng nh nh t, xt trong mi quan h vi danh t / danh ng
ng trc, li va c chc nng nh ch ng, xt trong mi quan h vi ng ng hay tnh ng ng sau.
V d :
(a) l mt thnh cng ln ca V Trng Phng dng ln tn hi kch ca x hi thi by gi.
(BVHS).
(b) Tc gi cho chng ta thy ni kh nhc ca m con ngi n my khng dm nhn ai m ch bit
ci u ti h cho s phn mnh.(BVHS).
(c) Bi th l ting ni chn tnh ca tc gi ku gi mi ngi phi bit on kt, yu thng gip ln
nhau. (BVHS).
(d) Ci cng vicnui gi dy tr kia u c phi l nhng cng vic lm m hi si nc mtca
nhng ngi ph n trong ca dao phi gnh chu bao nhiu tng p bc m cn phi gnh theo chng
li gnh theo con. (LSVHVN, T.III)
(e) Trong truyn ngnCh pho , Nam Cao vch trn ti c ca ch thc dn na phong kin l th
phm bin Ch Pho t mt anh nng dn hin lnh, cht phc thnh mt tn lu manh mt ht tnh
ngi. (BVHS).
(f) Nguyn Cng Hoan khng nn khai thc nhng chi tit nh m n tht con (du c thc trong cuc
sng), bi cha chc n lm cho ngi c cm ght l thc dn chnh l ti phm gy ra nn i khng
khip, m ch lm cho ngi c thy gh s. (TGVXVNH).
Chp nh t vi ch ng l kiu li tuy khng ph bin bng chp trng ng vi ch ng, nhng cng cn c lu
. Bi v kiu li ny xut hin ri rc trong nhiu bi vit ca hc sinh. Bi vit ca sinh vin i hc cng khng
him kiu li sai ny . Sch bo in n chnh thc cng vy.
C ba cch sa li chp nh t vi ch ng, ty vo tng hin tng sai c th.
Cch th nht : Trit tiu chc nng ch ng ca danh t / danh ng b chp bng cch t du phy sau n v to ra
ch ng cho ng t, tnh t hay ng tng ng ng sau bng cch lp t ng, dng t ng ngha lm thi hay
dng i t thay th. Sa theo cch ny l tch cu sai thnh nhiu c ng lp.
Cc cu (a), (b), (c) c th sa cha theo cch va nu :
(a) l mt thnh cng ln ca V Trng Phng, ng (nh vn, tc gi) dng ln tn hi kch ca x
hi thi by gi.
(b) Tc gi cho chng ta thy ni kh nhc ca m con ngi n my, h khng dm nhn ai, m ch
bit ci u ti h cho s phn ca mnh.
(c) Bi th l ting ni chn thnh ca tcgi, nh th ku gi mi ngi phi bit on kt, yu thng,
gip ln nhau.
Cch th hai : Tin hnh tng t cch th nht. Nhng thay v dng du phy tch cu sai thnh nhiu c,
chng ta dng du kt thc cu thch hp, tch cu sai thnh nhiu cu lin kt.
Cc cu (a), (b), (c), (d) c th sa cha theo cch ny :
(a) l mt thnh cng ln ca V Trng Phng. ng (nh vn, tc gi) dng ln tn hi kch ca
x hi thi by gi.
(b) Tc gi cho chng ta thy ni kh nhc ca m con ngi n my. H khng dm nhn ai, m ch bit
ci u ti h cho s phn ca mnh.
(c) Bi th l ting ni chn tnh ca tc gi. Tc gi (nh th) ku gi mi ngi phi bit on kt, yu
thng, gip ln nhau.
(d) Ci cng vic nui gi dy trkia u c phi l nhng cng vic lm m hi si nc mtca
nhng ngi ph n trong ca dao?H gnh chu bao nhiu tng p bc m cn phi gnh theo chng
li gnh theo con.
Cch th ba: p dng trong trng hp sau ng on b chp l ng t l, c b t ng sau l danh ng. Tin
hnh theo cch ny, ta loi b ng t l, thay vo bng du phy, du gch ngang hay du hai chm, nhm trit
tiu chc nng ch ng ca ng on b chp v bin danh ng, vn l b t ca l, thnh gii thch ng.
Cu (e) v (f) c th sa ch theo cch ny :
(e) Trong truyn ngn Ch Pho, Nam Cao vch trn ti c ca ch thc dn na phong kin, th
phm bin Ch Pho t mt anh nng dn hin lnh, cht phc thnh mt tn lu manh mt ht tnh
ngi.
(f) Nguyn Cng Hoan khng nn khai thc nhng chi tit nh m n tht con (du c thc trong cuc
sng), bi cha chc n lm cho ngi c cm ght l thc dn, ti phm gy ra nn i khng khip,
m ch lm cho ngi c thy gh s.

Chp b t vi ch ng :
Chp b t vi ch ng l hin tng danh t / danh ng va c chc nng nh b t i vi ng t, tnh t hay
ng tng ng ng trc, li va c chc nng nh ch ng i vi ng t, tnh t hay ng tng ng ng
sau, xt cng mt bc quan h c php.
V d :
(a) Nguyn Du thng cm su sc i vi m con ngi n my gnh chu bao au kh, m th phm
chnh l bn phong kin thng tr khng m bo c cuc sng m no cho ngi dn lng thin.
(BVHS).
(b) Trong nhng sng tc vit v ngi nng dn ca Nam Cao, ni bt hn ht l truyn Ch Phol cu
chuyn thng tm v cuc i b tc, tuyt vng ca mt con ngi khng c lm ngi.(BVHS).
(c) Tm trng ch yu ca nh th l lng yu tui xun, kht vng sng mnh lit c th hin ni bt
qua bi th Vi vng. (BVHS).
(d) Qua on th trn, Nguyn Du khc ha m nt nhn vt T Hi c vc dng phi thng, c kh
phch hin ngang, quen thi vy vng ngang dc gia chn giang h. (BVHS).
Trong cu (a), danh ng m con ngi n my va c gi tr nh b t ca thng cm su sc, li va c gi tr nh
ch ng i vi ng ng phi gnh chu bao au kh. Cng trong cu ny, danh ng bn phong kin thng trva
c gi tr nh b t ca l, li va c gi tr nh ch ng i vi ng ng khng m bo c sng m no cho
ngi dn lng thin.Trong cu (b), danh ng truyn Ch Pho l ng on b chp : n va c chc nng nh b t
ca l, li va c chc nng nh ch ng i vi ng on l cu chuyn thng tm v cuc i b tc, tuyt vng
ca mt con ngi khng c lm ngi. Trong cu (c), hai danh ng lng yu tui xun, kht vng sng mnh
litl hai danh ng b chp : chng va c chc nng nh b t ng i vi l, li va c chc nng nh ch ng i
vi ng ng c th hin ni bt qua bi th Vi vng.Trong cu (d) , danh ng nhn vt T Hi va c chc nng
nh b t ca khc ha m nt, li va c chc nng nh ch ng, xt trong mi quan h vi cc ng ng c vc
dng phi thng, c kh phch hin ngang, quen thi vy vng ngang dc. Nh vy, danh ng nhn vt T Hil ng
on b chp.
Trong bi vit ca hc sinh m chng ti kho st, hin tng chp b t vi ch ng xut hin khng ph bin
lm. T l kiu li ny tng ng vi li chp nh t vi ch ng.
C ba cch sa cha kiu li chp b t vi ch ng, ty vo hin tng sai c th.
Cch th nht : Trit tiu chc nng ch ng ca ng on b chp bng cch t du phy sau n v to ch ng
cho ng ng ng sau bng cch lp t ng, dng t ng ngha lm thi hay dng i t thay th. Sa nh vy l
tch cu sai thnh nhiu c ng lp
Tt c bn cu va dn u c th sa cha theo cch ny :
(a) Nguyn Du thng cm su sc i vi m con ngi n my, h phi gnh chu bao au kh, m
th phm chnh l bn phong kin thng tr, bn chng khng m bo c cuc sng m no cho ngi
dn.
(b) Trong nhng sng tc vit v ngi nng dn ca Nam Cao, ni bt hn ht l truyn Ch Pho, l
cu chuyn thng tm v cuc i b tc, tuyt vng ca mt con ngi khng c lm ngi.
(c) Tm trng ch yu ca nh th l lng yu tui xun v kht vng sng mnh lit, tm trng y c
th hin ni bt qua bi th Vi vng.
(d) Qua on th trn, Nguyn Du khc ha m nt nhn vt T Hi, T Hi c vc dng phi thng,
c kh phch hin ngang, quen thi vy vng ngang dc gia chn giang h.
V sa theo cch th nht l tch cu ra thnh nhiu c, nn kt qu thu c thng l nhng cu di dng, lum
thum. Do , ta nn sa theo cch th hai.
Cch th hai : Tin hnh ging nh cch th nht. Nhng thay v dng du phy, ta dng du chm tch cu c
sa ra thnh nhiu cu lin kt.
Cc cu (a), (b), (c) (d) c th sa cha theo cch va nu :
(a) Nguyn Du cm thng su sc i vi m con ngi n my. H phi gnh chu bao au kh,
m th phm chnh l bn phong kin thng tr. Bn chng khng m bo c cuc sng m no cho
ngi dn.
(b) Trong nhng sng tc vit v ngi nng dn ca Nam Cao, ni bt hn ht l truyn Ch Pho. l
(c) Tm trng ch yu ca nh th l lng yu tui xun v kht vng sng mnh lit. Tm trng y c
th hin ni bt qua bi th Vi vng.
(d) Qua on th trn, Nguyn Du khc ha m nt nhn vt T Hi. T Hi c vc dng phi
thng, c kh phch hin ngang, quen thi vy vng ngang dc gia chn giang h.
Cch th ba : p dng i vi trng hp ng on b chp ng trc ng t l, v sau n l danh t / danh ng,
lm b t. Tin hnh theo cch sa cha ny, ta loi b l, thay th n bng du phy, du gch ngang hay du hai
chm, nhm trit tiu chc nng ch ng ca ng on b chp v bin danh t / danh ng, vn lm b t ca l,
thnh gii thch ng.
Cu (b) , c th c sa cha theo cch ny :
(b) Trong nhng sng tc vit v ngi nng dn ca Nam Cao, ni bt hn ht l truyn Ch Pho -
Cch th t : Nu cu trc v ngha ca cu cho php, ta trit tiu chc nng ch ng ca ng on b chp bng
cch t du phy sau n, ng ng ng sau ng on b chp s tr thnh v ng ca mt c m ch ng xem nh
khng c hin ngn ha - mt hin tng c c c php (syntactic condensation).
Cc cu (b), (c) c th sa theo cch ny :
(b) Trong nhng sng tc vit v ngi nng dn ca Nam Cao, ni bt hn ht l truyn Ch Pho, l cu
chuyn ng thng v cuc i b tc, tuyt vng ca mt con ngi khng c lm ngi.
(c) Tm trng ch yu ca nh th l lng yu tui xun v kht vng sng mnh lit, c th hin ni
bt qua bi th Vi vng.
V cu trc ngha, cu trc chiu su, hai cu trn phi c hiu nh sau :
Cu (b) :
Trong nhng sng tc vit v ngi nng dn ca Nam Cao, ni bt hn ht l truyn Ch Pho,
truyn Ch Phol cu chuyn thng tm v cuc i b tc, tuyt vng ca mt con ngi khng c lm
ngi.
Cu (c) :
Tm trng ch yu ca nh th l lng yu tui xun v kht vng sng mnh lit, lng yu tui xun
v kht vng sng mnh lit y c th hin ni bt qua bi th Vi vng.
2.3. Cu ri cu trc ng php.
Ri cu trc ng php l kiu li cu sai ng php m hin dng ca n c nhng ng on an cho vo nhau mt
cch ri rm, sai quy tc kt hp, lm cho quan h c php v chc nng c php ca chng lch lc, thiu phn
minh.
V d :
(a) ng tng rng bn chng chnh l bn k khng vng th ch ng l mt phn thi, m cn
l ci kh khn ca cch mng bui u. (BVHS).
(b) Lc bn thng Xm bt ch ng trc my ku gi anh em trong hang ra hng, nhng ch
khng ni g v hot ng ca ng i. (BVHS).
(c) Nh i tay ng, vi nhng ngn to, u t, th thp nhng y l i tay vng. (N.K.T - MLNNM).
(d) Nhng iu ng qu hn c l trong ngi T Hi lun tim tng kht vng chy bng, nhng qu
hn l cng vi t do ca mnh em n t do cho ngi khc, bit tn trng gi tr ca ngi khc, chng
t T Hi rt hiu t cch v tnh tnh ca Kiu. (BVHS).
(e) Trong x hi i vi con ngi quan h gia ci nt v ci p i vi ngi ph n phi c ci nt
tht th hin lnh v ci p xu xa c c. (BVHS)
(f) Qua bi th S kin hnhkhi c qua chng ta nhn thy c hai im i lp th hin qua hai nhm ba
m con ngi n my, i rch, kh s, i lp vi bn quan li giu c, sung sng, no v ph ca, y
chnh l gi tr t co ch phong kin ng thi v ln ting ku thng v bnh vc cho m con ngi
n my. (BVHS).
(g) Nguyn Du khng nhng cm thng cho nhng s phn ca nhng c gi lu xanh, nhng ngi ti
t, m tnh thng ca tc gi cn l thng cm cho nhng ngi tha phng cu thc sng khng nh
khng ca, n i mc rt phi chu mun ng ngn cay m x hi thi nt dnh cho h nh vy, nhng
tm lng nhn o thng ngi ca tc gi i vi nhng con ngi tha phng cu thc sng cnh n
i mc rt nh vy m tc gi y cn t co ci xu xa kiu cng tn bo ca x hi phong kin n sung
mc sng c k hu ngi h m lm ng trc ni kh cc ca ngi dn, thn nhin ngi mm c.
(BVHS).
C th chia li ri cu trc thnh hai kiu li nh, da vo mc ri : ri cu trc nh v ri cu trc nng.
Ri cu trc nh :
Ri cu trc nh l kiu li cu ri, v c bn, c cc thnh phn, thnh t tng i chun mc, chp nhn c.
Nhng bn cnh , cu li c nhng yu t, c bit l cc t cng c m u cc ng on, b kt hp sai quy tc
ng php, to thnh nhng nt ri. Cc cu (a), (b), (c), thuc trng hp ny.
Ri cu trc nng :
Ri cu trc nng l kiu li cu ri, trong , a s cc ng on u b kt hp chng cho, ri rm, sai quy
tc ng php, do , kh m xc nh mt cch r rng, phn minh chc nng c php ca chng. Cc cu (d), (e),
(f), (g) thuc trng hp ny.
Trong bi vit ca hc sinh THPT, li ri cu trc ng php xut hin khng ph bin lm. Bi c sai, thng khng
qu hai, ba li, v a s thuc kiu li ri nh. Trong bi vit hc sinh THCS, li ri cu trc ng php xut hin
tng i ph bin. C nhiu bi vit y dy kiu li ny.
Ri cu trc ng php l mt trong nhng kiu li ng php cn c lu n nht. Bi v kiu li ng php ny
phn nh r s yu km v nng lc din t ca hc sinh.
Nguyn nhn ch yu dn n li ri cu trc ng php l s yu km v nng lc t duy v kin thc ng php, c
th l kin thc v cu trc cu, v quan h c php v cc kiu quan h c php, v cc phng thc v phng tin
ng php... Thm vo l li vit theo bn nng, ngha l ngh th no, vit th y, lp ghp t ng mt cch qung
xin, thin tho, thiu thc phn nh cu cng nh phn nh cc thnh phn, thnh t trong t chc ni b ca
tng cu... V kt qu thu c l nhng chui t ng hn n, ch tht s khng phi l cu vi ngha ng n
ca n. Cc trng hp ri nng va dn phn nh r iu .
Sa cha li ri cu trc ng php, phi ty vo mc ri v hin tng ri c th.
i vi cu ri cu trc nh :
Nh ni, tr mt vi nt ri, cu ri cu trc nh c nhng thnh phn, thnh t tng i chun mc, chp nhn
c. Do , khi sa cha cu ri thuc kiu ny, cch thc ch yu l tho gcc nt ri. C th l iu chnh, thay
th cc yu t b kt hp sai quy tc, phn nh sai quan h c php. Nu cu sai c nhng ng on thiu chnh xc
v ngha hay trt t, ta cng cn phi sa cha , thay i cch din t sao cho cu m bo chun mc v c hai
mt : cu trc v ngha.
Cc cu (a), (b), (c) c th c sa cha nh sau :
(a) Nu cho rng (hnh nh) bn chng chnhl bn k khng vng, th ch ng mt phn thi.
Hnh nh cn ni ln tnh th kh khn ca cch mng thi k u.
(b) Lc bn thng Xm bt ch (S) ng trc my ku gi anh em ra hng, ch dng chnh
phng tin thng tin ca chng ng vin anh em v thng bo tnh hnh bn ngoi cho anh em trong hang
bit.
(c) i tay ng, tuy ngn to, u t, th thp,nhng y l i tay vng.
i vi cu ri cu trc nng :
Sa cha cu ri cu trc nng, trc ht cn xc nh li ni dung c bn m hc sinh mun biu t. Trn c
s , xt xem nhng ng on, nhng yu t no trong cu trc cu b ri, phn nh sai quan h c php hay lch lc
v ni dung biu t. Tip theo l tch cc ng on ra v nh hng chc nng c php ca chng : Ng on no
c th lm thnh phn nng ct ? Ng on no lm thnh phn ph ? Ng on no l c chnh ? Ng on no l
c ph ? ... Cui cng, ta vn dng cc phng thc ng php sp xp, lin kt cc ng on li thnh cu chun
mc. Khi t chc li cu, cn lu : Cc yu t phn nh sai quan h c php, phi thay th bng yu t khc. Cc
ng on trng lp v ni dung biu t hay c ni dung biu t qu vng v, khng c gi tr thng tin, phi loi
b. Trong trng hp cu sai c cu trc qu di, c ni dung phc tp, ta nn tch ra thnh nhiu cu lin kt. Cng
cn lu thm rng, nhng cu ri cu trc, ng thi c ni dung biu t qu vng v, ng ngh, lch lc, chng
hn nh cu (e) dn, chng ta khng nht thit phi sa cha.
Sau y, chng ta th p dng cch sa cha va nu i vi cc cu (d), (f) v (g).
Cu (d):
Da vo cu trc c sn ca cu, ta thy hc sinh mun th hin ba ni dung chnh :
- Kht vng t do T Hi, t do ca bn thn mnh v t do ca ngi khc.
- thc tn trng gi tr v nhn phm ca ngi khc T Hi.
- S hiu bit ca T Hi v t cch, phm cht ca Thy Kiu.
Nhng din t ba ni dung , cu trc ca cu c nhng ng on ri rm, chng cho ln nhau, v vi t dng
sai, lm cho cc ng on khng l-gch vi nhau v ngha. C th l :
- Nhng iu ng qu hn c l trong ngi T Hi / nhng qu hn l cng vi t do ca mnh.
Hai ng on ny chng cho ln nhau v chc nng v phn ln ni dung biu t. Phi loi b mt trong hai ng
on.
- bit tn trng gi tr ca ngi khc, chng t T Hi rt hiu t cch v tnh tnh ca Kiu.
ng t chng tlm cho ng on ny thiu l-gch v ngha. Do , c th loi b ni dung biu t th ba, th
hin bi ng ng chng t T Hi, hay thay bng ni dung khc.
Cu (c) c th c t chc li nh sau :
Nhng im ni bt con ngi T Hi l kht vng t do chy bng, t do ca bn thn mnh v t
do ca ngi khc, cng vi thc tn trng gi tr, nhn phm.
V c th vit thm mt cu, thay cho ng ng b loi b :
Chnh kht vng v thc y thc y T Hi ra tay cu Kiu thot khi cnh lu xanh nh nhuc,
a Kiu ln a v mt phu nhn.
Cu (f) :
Cu (f) c hai ni dung c bn, quan h cht ch vi nhau :
- Hai cnh i (hnh nh) tri ngc nhau trong bi th S kin hnh: bn m con ngi n my i kh, rch ri
v bn quan li no say, xa hoa, lng ph.
- Ting ni t co v thi ng cm, bnh vc ca tc gi tot ln t hai cnh i tri ngc vi nhau.
Nhng cu trc cu c nhiu ng on ri rm, chng cho ln nhau, vi phm quy tc kt hp v mt ng php. C
th l :
- Qua bi th S kin hnh / khi c qua.
Hai ng on ny chng cho ln nhau v chc nng c php v ni dung biu t.
-c hai im i lp.../ i lp vi.
Hai ng on ny chng cho ln nhau, l cha k n mt s t ng dng cha hay, thiu chnh xc : im,
nhm, no , ph ca.
- y chnh l gi tr t co / v ln ting ku thng v bnh vc h.
Hai ng on ny khng l-gch vi nhau. Bi v y- i t, thay th cho hai hnh nh i lp - ch c th mang
ngha t co, ch khng th ln ting ku thng v bnh vcc.
Cu (f) c th c tch ra thnh cc ng on vi chc nng c php d kin nh sau :
- Qua bi th S Kin Hnh/ khi c qua :
Mt trong hai ng on c th lm trng ng.
- chng ta nhn thy c hai im i lp nhau.
Ng on ny lm kt cu ch - v nng ct th nht, sau khi loi b yu t tha thi, chng cho ln nhau, v thay
th cc t, ng thiu chnh xc.
- ... th hin qua ... no v ph ca:
Ng on ny chuyn thnh gii thch ng, sau khi loi b cc yu t d tha, chng cho ln nhau v thay th cc
t, ng dng sai.
- y chnh l gi tr t co... cho m con ngi n my:
Ng on ny lm kt cu ch - v th hai, sau khi chuyn i cu trc, thay th mt vi t, ng c ni dung biu
t vng v, thiu l-gch.
Trn c s nhng iu va phn tch, cu (f) c th c t chc li thnh hai cu lin kt :
c bi th S kin hnh, chng ta nhn thy c hai cnh i (hnh nh) tri ngc (i lp ) vi
nhau : bn m con ngi n my i kh, rch ri v bn quan li no say, xa hoa, lng ph. Hai cnh i
i lp vi nhau y c ngha ph phn gay gt ch phong kin thi nt, ng thi qua , tc gi cn by
t thi cm thng su sc i vi nhng kip ngi cng kh trong x hi.
Cu (g) :
Cu (g) bao gm ba ni dung c bn, c quan h cht ch vi nhau :
- Tm lng cm thng ca Nguyn Du i vi thn phn ca cc c gi lu xanh, nhng ngi lao ng vt v, kh
nhc...
- Tm lng cm thng ca Nguyn Du i vi m con ngi n my, sng khng nh ca...
- Thi ph phn ca Nguyn Du i vi ch phong kin thi nt, bt cng v bn quan li thng tr sng xa
hoa, thn nhin trc ni thng kh ca nhn dn...
Din t ba ni dung c bn , cu trc cu vn c nhiu ch ri rm, chng cho ln nhau.
Hin tng ri th nht bc l qua mi quan h gia hai ng on :
- khng nhng cm thng cho nhng s phn ca nhng c gi lu xanh../ m tnh thng ca tc gi
cn cm thng cho...
Hin tng ri th hai th hin qua mi quan h gia :
- nhng ngi tha phng cu thc.../ m x hi dnh cho h nh vy.
Hin tng ri th ba, ri nng nht v cu trc, l s chng cho, trng lp v ni dung biu t ng on :
- nhng tm lng nhn o thng ngi ca tc gi i vi nhng con ngi tha phng cu thc sng
cnh n i mc rt nh vy m tc gi y cn...
Hin tng ri th t bc l qua mi quan h ng ngha - l-gch gia cc ng on :
- ...t co ci xu xa kiu cng tn bo ca x hi phong kin / n sung mc sng c k hu ngi h m
lm ng trc ni kh cc ca nhn dn / thn nhin ngi mm c.
Da trn ba ni dung c bn va nu, cu (g) c th c tch ra v t chc li thnh mt chui cu lin kt nh
sau :
Nguyn Du khng nhng cm thng cho s phn ca nhng c gi lu xanh, nhng ngi lao ng di
du ma nng, m nh th cn t lng xt thng v hn trc nhng ngi n my, nhng k khng
nh khng ca, n i mc rt, sng nh vo s b th ca ngi khc, chu mun ng nghn cay. Xut
pht t tm lng nhn o mnh mng y, Nguyn Du vch trn bn cht thi nt, bt cng ca ch
phong kin thi by gi. Di ch y, bn quan li thng tr sng xa hoa, lng ph, v thn nhin
trc nhng kip i lm than, tm ti, bn cng ca nhn dn.
Vic phn loi li cu sai ng php do vi phm quy tc kt hp thnh nhiu kiu li nh trnh by l nhm
mc ch to c s thun li cho vic xem xt, nhn din v sa cha cu sai ng php. Trong thc t bi vit ca
hc sinh, hin tng hai, ba kiu li xut hin cng lc trong cu vn l kh ph bin. i vi hin tng cu sai
nhiu kiu li phc tp nh vy, chng ta cn tng bc phn tch v phn loi li sai, trn c s , vn dng kt
hp nhiu cch sa cha t chc li cu sao cho tht ph hp. V mt ln na, xin lu rng, khi tin hnh sa
cha cu sai ng php, mt mt chng ta phi cn c vo cu trc c sn v ni dung biu t ca cu ; mt khc,
phi t cu sai trong vn cnh, ngha l phi xem xt cu sai trong mi quan h nhiu mt vi cc cu chung quanh.
Kt qu sa cha cu sai c xem l ti u khi cu sa cha m bo ba yu cu : Th nht, ni dung biu t
ca n va chnh xc, va trung thc vi biu t ca hc sinh ; ch nn iu chnh, thay i, thm bt trong
trng hp ni dung biu t ca cu qu vng v hay lch lc, mu thun. Th hai, cu trc cu sa cha phi
ph hp vi chun mc ng php. Th ba, cu sa cha phi lin kt cht ch vi cc cu chung quanh c hai
bnh din : ni dung v hnh thc.
CHNG 3 : RN LUYN K NNG DNG T
I. VAI TR CA T TRONG HOT NG GIAO TIP BNG NGN NG
II. YU CU C BN CA VIC DNG T
III. MT S BIN PHP LIN HI - SO SNH CN THIT DNG T CHNH XC
IV. CC LOI LI THNG GP V CCH SA CHA
Trong ngn ng th t l ci quan trng nht [1]. Ni cch khc, trong ngn ng, t l cht liu c bn, c
s dng to ra nhng n v/kt cu bc cao hn. V th, khng c t, con ngi khng th tin hnh giao tip
c, v nh vy, bn thn ngn ng cng khng tn ti.
C th xem xt vai tr ca t t hai gc .
V pha ngi to lp vn bn (ngi ni, ngi vit), truyn t mt ni dung thng bo no , tt nhin
phi tp ra li c th, tn ti di mt loi hnh ngn bn c th. Trong qu trnh to cu, to on... trong ngn bn,
cng vic c bn ca ngi ni/vit l la chn v kt hp t to thnh cu, on v.v...
V pha ngi tip nhn vn bn (ngi nghe, ngi c), khi nghe, c, trc ht l tip xc vi t (di
dng m thanh hay k hiu ch vit) v hiu c t, trn c s mi hiu c cu, on... v cui cng l hiu
c ni dung ton ngn bn.
T c vai tr v cng quan trng nh vy, nn nng lc ngn ng ca mt c nhn th hin r nht, d nhn
thy nht qua vic dng t, xt c hai mt: ng v sai, hay v d.
Yu cu c bn ca vic dng t l phi m bo tnh chnh xc.
Nhiu lm cng tc vn ho, vn ngh nhn mnh yu cu c bn ny:
Bt c ngi lm vn no cng thy vic hiu t v dng t ng ch l iu quan trng v cng l iu kh
khn bc nht. [1]
Th no l dng t chnh xc?
Dng t chnh xc l dng t m bo c s trng kht, tng hp st sao gia ngha ca t vi ni dung
mun biu t, tc khi nim, s vt, hnh ng, tnh cht, trng thi v.v...
Cn c vo cc thnh phn ngha ca t, c th c th ho s tng hp, trng kht va nu:
Th nht, ngha biu nim hay biu vt ca t phi phn nh ng khi nim, s vt, hnh ng, tnh cht...
m ngi ni/ngi vit mun cp n. y l s tng hp c bn nht. Khng bo m c s tng hp ny
th s dn n ch li chn sai t.
Th hai, ngha biu thi ca t phi ph hp vi tnh cm, thi ca ngi ni/vit i vi i tng c
cp n; ng thi ngha biu thi ca cc t phi tng hp vi nhau v tng hp vi sc thi ngha chung ca
c cu vn.
Th ba, gi tr phong cch ca t phi ph hp vi phong cch ngn ng vn bn.
V d:
Nhng git nc mt va nh, va qung c, cht ra t hai mng mt kh c (Nguyn Khi)
I. VAI TR CA T TRONG HOT NG GIAO TIP BNG NGN NG TOP
II. YU CU C BN CA VIC DNG T TOP
Mt lo t nhin co dm li. Nhng vt nhn x li vi nhau, p cho nc mt chy ra (Nam Cao)
Cng vi ting tru h h: Cht i, n hi, cht i!, ui mt ny la ca nng du li ng du vo trn b
m (D Ngn)
Hnh nh (chng v ngi v th hai ngi chung trn chic xch l) lm Nim au nhi, nhng lp tc,
ting ci ca bn tr ra tri ci cm gic (D Ngn)
C l l gic ng m i nht i, cng l gic ng bnh yn cui cng nn rt nhiu nm sau, gic ng
vn cn thc trong tim thc Kin (Bo Ninh)
Nghe cng m, ngm cng say,
L cho mt st cng ngy v tnh
Xm ging c k sang chi
Ln la kh hi mt hai s tnh
Hi ng, ng mc tng nh,
Hi nng, nng bn mnh chuc cha
(Nguyn Du)
1- Phn bit cc nt ngha, cc sc thi ngha khc nhau gia cc t ng ngha.
1.1- Khi nim v t ng ngha.
T ng ngha l t c hnh thc ng m khc nhau, thuc cng mt trng ngha dc, c ngha biu nim
hay ngha biu vt ging nhau v khng cha nt ngha i lp.
Trng ngha dc: trng ngha xt theo trc i v, trc dc. Mt trng ngha l mt h thng ng ngha
nh, bao gm nhiu n v ng nht vi nhau v ngha.
V d:
Trong h thng ng ngha khng cn sng na, c cc t ng ngha: cht, mt, qua i, tt th, hi sinh, t
th, t trn, b mng, b xc, ngm...
Trong h thng ng ngha lm theo mun (ca ngi khc0 cho va lng, c cc t ng ngha: chiu,
nung, chiu chung, nung chiu.
Trong h thng ng ngha trao a mt ci g cho ngi khc, c cc t ng ngha: a, trao, biu, tng,
dng, hin, dng hin, ban, pht...
1.2- Phn loi t ng ngha.
Davo mc ng nht v ngha, t ng ngha c chia thnh hai loi: t ng ngha tuyt i v t
ng ngha sc thi.
a) T ng ngha tuyt i.
T ng ngha tuyt i l t ng nht vi nhau v ngha biu nim, biu vt v biu thi. Loi t ng
ngha ny xut hin gia t a phng vi t ton dn hay t bn ng vi t vay mn.
III. MT S BIN PHP LIN HI, SO SNH CN THIT DNG T CHNH XC TOP
V d:
Ln = heo; ng = bp; lc = u phng; my bay = phi c = tu bay; xe la = ho xa = tu ho; phi trng = phi
cng= sn bay; m = m = bm; v (xe) = lp v.v...
Nhn chung, t ng ngha tuyt i c kh nng thay th cho nhau trong mi vn cnh, ngoi tr trng hp
ngi vit mun din t sc thi a phng khc nhau.
b) T ng ngha sc thi.
T ng ngha sc thi l t ng nht vi nhau v mt s nt ngha biu nim, biu vt nhng li khc nhau
mt s nt ngha no , hay khc nhau v ngha biu thi, v gi tr phong cch.
V d:
Hi sinh, t trn, t th, qua i, mt, cht, thit mng, b mng, b xc, toi mng, ngm, ngoo...
Thi hi, thi th, xc cht, thy ma...
Nho s, nh nho, thy .
Chin s, b i, lnh.
Khm ph, pht hin.
n, dng, xi, chn.
T ng ngha sc thi, nhn t khng c kh nng thay th cho nhau trong nhng vn cnh khc nhau. Do ,
trc loi t ng ngha ny, phi cn nhc, thn trng trc khi chn v dng mt t no . Ln ln loi t ng
ngha ny th s dn n li sai.
2- Phn bit gi tr biu t ca t Hn - Vit so vi t thun Vit.
Trong qu trnh pht trin, ting Vit vay mn (v Vit ho) kh nhiu t ca ting nc ngoi, c bit l
ting Hn, ting Php. T Hn - Vit l t vay mn t ting Hn, c c theo cch pht m ca ting Vit.
T Hn - Vit c th c nhng n v ng ngha vi tng thun Vit mc ny hay mc khc. Bn
cnh , t Hn - Vit l nhng n v m t thun Vit khng c n v tng ng. Do , chng ta cn lu gi
tr biu t ca t Hn - Vit so vi t thun Vit s dng chnh xc.
Nhn chung c ba trng hp.
2.1- T Hn - Vit khng c n v thun Vit tng ng.
Trong trng hp ny, chng ta bt buc phi dng t Hn - Vit. Trnh li chuyn dch ngha nm na, tu tin.
V d:
c lp, t do, bnh ng, bc i, cu trc, hm s, n s, hng s, ph liu, bo th, th mn, o tng, vin cnh,
ni thng, ngoi thng, nhn quyn, nhn mn, nhn to v.v...
Trong mt s trng hp cho php, chng ta c th chuyn i trt t cc yu t lm gim bt mu sc
ting Hn:
Khoa trng ( trng khoa; trng lp ( lp trng; qun y vin vin qun y; ni khoa ( khoa ni; ngoi
khoa ( khoa ngoi v.v...
2.2- T Hn - Vit c n v thun Vit ng ngha sc thi.
y l trng hp t Hn - Vit v t thun Vit ng nht vi nhau mt vi nt ngha, nhng li khc nhau mt
vi nt ngha no hay khc nhau v sc thi biu cm, gi tr phong cch. i vi trng hp ny, tu vo ni
dung biu t, thi , tnh cm v phong cch ngn ng vn bn m chng ta dng t Hn - Vit hay t thun Vit.
din t sc thi trang trng, trn trng, lch s v trong cc phong cch ngn ng mang tnh vn ho cao, chng
ta dng t Hn - Vit. din t sc thi thn mt, sung s v trong khu ng t nhin, chng ta dng t thun
Vit.
So snh:
T th, hi sinh, t trn - Mt, cht, ngm, b mng...
T thi - Xc cht, thy ma.
Chin s, binh s - Lnh.
Phu nhn - V.
Sinh - .
Nhi ng - Tr con.
Tho mc - Cy c.
Anh, chn dung - Hnh.
Pht biu - Ni chuyn.
Tho lun - Bn, bn bc.
Bo v - Gi gn.
2.3- T Hn - Vit c n v thun Vit ng ngha gn nh tuyt i.
Trong trng hp ny, chng ta nn dng t thun Vit. Dng t Hn - Vit l lm dng, cu k, khng cn thit.
So snh:
c gi - Ngi c.
H tr - Gip .
Hiu triu - Ku gi.
Phi c - My bay.
Phi cng, phi trng - Sn bay.
Khng phn - Vng tri.
Hi phn - Vng bin.
Xa cng - Bn xe.
Bch bo - Bo tng.
Bng hu - B bn.
K gi - Nh bo.
1- C s phn loi li dng t.
Thng thng, s chnh xc ca t, ng c xt da trn hai c s, l trc la chn, tc trc i v v trc kt
hp, tc trc ng on. Ngc li, s vi phm tnh chun mc ca t ng cng bc l qua hai trc ny. Mt t c
ngha l nh vo nhng th i lp trn hai trc la chn v kt hp. Cng t , gio vin mi a ra c nhng
phng php sa cha li dng t ca hc sinh, vi mc ch gip h hiu ng, vit ng v ni ng 3. Do c
th phn loi li dng t ca hc sinh, vi mc ch gip h hiu ng, vit ng v ni ng[1]. Do , c th phn
loi li dng t, ng da trn c s hai trc va nu. Da vo hai trc ny, li dng t, ng chia thnh hai loi ln :
li la chn v li kt hp. Mi loi li c chia thnh nhiu kiu li sai nh hn, cn c vo tnh cht, c im
ca hin tng sai.
2. Li la chn :
Ni n li la chn t, ch yu l xt qua hai mi quan h :
- Gia ni dung mun biu t vi ngha ca t c dng ;
- Gia gi tr phong cch ca t c dng vi phong cch ngn ng vn bn.
Trn c s , li la chn t c chia thnh ba kiu li sai nh :
2.1. Chn sai t :
Chn sai t l chn t m ngha ca n khng ph hp vi ni dung mun biu t, tc khi nim, hnh ng, tnh
cht, trng thi ... m ngi vit mun ni n. Ni cch khc, chn sai t l hin tng ngha ca t c dng v
ni dung mun biu t c s chnh lch mc ny hay mc khc.
(a) ... v ngi dn l mt ming n ca bn chng (bn quan li phong kin)(BVHS).
(b) Tt c mi hnh ng, suy ngh ca mnh, ch t u dn vo tng lai ca n con(BVHS).
(c) Tri li, l quan li di triu nh ch bit hp tc vi nhau, dng mi m mu, th on bc lt
nhn dn, n chi xa x (BVHS).
(d) Tuy nh th yu vi v, say m nhng bit gii hn nim say m nng nhit ca mnh, khng ri vo
thc oan (BVHS)
(e) i vi v, anh Tri ht lng nung chiu(BVHS)
Trong v d (a) , ming n c ngha l ci dng n, nui sng bn quan li phong kin, theo ngha en ca n.
Ming n hon ton khng ph hp vi ni dung m hc sinh mun biu t : ngi gnh chu hu qu, tai ha.
Trong v d (b), dnc ngha l : cng mt lc tp trung tt c c yu t, b phn vo mt ni, mt vt cha ng
no . Nhng ni dung m hc sinh mun biu t l nhm vo, hng v : ch t hng tt c mi suy ngh, hnh
ng ca ch vo tng lai ca n con.
Trong v d (c), c ba t chn sai : di, hp tc, xa x. Dich v tr thp hn trong khng gian so vi mt v tr
xc nh no , hay thp hn cc v tr khc ni chung. Ngha ca t ditrong cu khng ph hp vi ni dung
mun biu t : thuc phm vi. Cn hp tcc ngha l : cng chung sc vi nhau trong mt cng vic, mt lnh vc
IV. CC LOI LI DNG T V CCH SA CHA TOP
hot ng no , nhm mt mc ch chung. Ni hp tc cn bao hm s nh gi cao, tt p. Nhng ni dung m
hc sinh mun biu t l : hp thnh mt phe cnh, mt lc lng thc hin m mu, hnh ng xu xa. Xa x c
ngha l : tn nhiu tin m khng tht cn thit, cha cn thit. So vi ni dung mun biu t : qu sang trng v
mang tnh cht lng ph, th ngha ca t xa x hon ton khng ph hp.
Trong v d (d), ni dung m hc sinh mun biu t l : trng thi hn lon, khng con gi trt t, nn np bnh
thng. Ni dung mun biu t hon ton khng ph hp vi ngha ca t thc oan : cht mt cch oan c, l ra
khng phi cht.
Cui cng, trong v d (e), ngha ca t nung chiuc phn lch lc so vi ni dung mun biu t. Nung chiuc
ngha l : chiu ngi di mt cch qu ng, v l. Nhng ni dung m hc sinh mun ni v anh Tri l : n cn
chm sc vi tt c tnh cm thng yu (i vi v). Hn th na, ni anh Tri nung chiu v cn bao hm s ph
phn.
Xem li cc v d (a), (b), (c), (d) mc 1.1. Cc t ht hi, gan rut, m cha, cu trong cc v d ny cng thuc
li chn sai t.
Chn cu sai t c biu hin kh a dng. C trng hp ch sai ngha c bn. Chng hn nh cc t ming n, dn,
di, xa x, thc oan trong cc v d va dn. C trng hp va sai ngha c bn (ngha biu nim, ngha biu vt),
va sai c ngha biu thi (thnh phn ngha biu th thi nh gi ca ngi vit i vi i tng c ni n).
l trng hp t hp tc, nung chiu dn.
Nguyn nhn ch yu ca li chn sai t l do hc sinh hiu ngha ca t mt cch l m, thiu chnh xc, hay do
nhm ln ngha ca t ny vi ngha ca t khc. Thc t bi vit ca hc sinh cho thy, xt v mt s lng m tit
v v ngun gc ca t, a s cc trng hp chn sai l ri vo t a m tit, trong t Hn - Vit chim t l rt
cao. V y, s ln ln v ngha dn n chn sai thng xy ra gia cc t hai m tit, trong c mt m tit
ging nhau hay gn gi nhau v vn. Chng hn nh gia o thivi sa thi xa x vi xa hoa, trn p vi n p,
khu gi vi khi dy, thc lon vi thc oanv.v... Cn hin tng chn sai t n m li thng ri vo t thun
Vit. V a s cc trng hp chn sai l do hc sinh t pht mun dng nhng cc t n tit vi ngha bng, ngha
tru tng no , nhng vn cnh khng cho php. T dn va nu l mt v d tiu biu.
Xt v mt t loi, trong bi vit ca hc sinh, hin tng chn sai t thng tp trung vo lp t thc (danh t,
ng t, tnh t). Hin tng chn sai i vi lp t h xut hin t hn.
Chn sai t tt nhin s lm cho ni dung biu t ca cu lch lc, ng ngh. Thm ch, c trng hp chn sai dn
n ngha ca cu mu thun vi biu t ca ngi vit.
V d:
quen c ngi bao bc, thi gian u mc o sinh vin, ti khng cm thy b v...(TNH 1993).
Xt v mt mun biu t, i tng c ni n trong cu l mt ngi vn c ng i, anh em nui
dng, chm sc, m bc chu o. Nhng ri anh i hc i hc, thi gian u, phi sng t lp gia mt mi
trng xa l, khng bn b thn thch, khng c chm sc, m bc nh trc. Hon cnh y tt nhin lm cho anh
cm thy b v, lc lng. Cn c vo biu t, ta thy tc gi chn sai hai t : bao bc, khng. Bao bcc
ngha : lm thnh mt lp che chn khp chung quanh mt s vt, khng ph hp vi ni dung mun biu t. C l
do ngi vit ln ln gia bo bcv bao bc, hay do in n sai st. Li sai ny c th cho qua. Li th hai mi ng
ni. Ph t khngbiu th ngha ph nh. Tc gi vit : ...khng cm thy b v l ngc li biu t. L ra
phi vit : ...khng khi cm thy b vmi chnh xc.
Sa cha li chn sai t, trc ht, chng ta cn c vo vn cnh ca c cu pht hin, xc nh ni dung m hc
sinh mun biu t, tc khi nim, s vt, hnh ng, tnh cht... m hc sinh mun cp n. Trn c s , lin
h n nhng n v t vng c ngha tng ng, chn ra n v thch hp nht v thay th cho t b chn sai. C th
chn mt t hay chn mt lin hp song song gm hai, ba t thay th, ty vo li sai c th.
Chng hn, cc trng hp chn sai dn c th c sa cha nh sau :
(a) ... v ngi dn l nn nhn ca bn chng.
(b) Tt c mi hnh ng, suy ngh ca mnh, ch t u hng v tng lai ca n con..
(c) Tri li, l quan li trong triu nh ch bit cu kt vi nhau, dng mi m mu, th on bc lt nhn
dn, n chi xa hoa.
(d) Tuy nh th yu vi v, say m nhng bit gii hn nim say m nng nhit ca mnh, khng ri vo thc
lon.
(e) i vi v, anh Tri ht lng thng yu, chm sc.
2.2. Chn t, ng so rng :
T, ng so rng l nhng t, ng c ln nghe rt ku (so), nhng ngha ca chng vt qu tnh cht, mc
cn thit so vi ni dung mun biu t, tr nn cng iu, hunh hoang, rng tuch.
(a) Bi th Ting ruca T Hu (...) l mt nh cao mun trng (BVHS).
(b) Chng ta phi ra sc hc tp gp mt phn cng lao v i ca mnh a t nc tin ln tm cao thi
i(BVHS).
(c) Nu i sng l ngun cm hng di do, mang m hng v mn m ca ting lng nhn i, th thi i
l nh ho quang trong bng gi, xua tan my m cho nh sng trn theo vi rc r nng v hoa lung linh mu
sc (BVHS).
Trong v d (a), hc sinh nh gi bi th Ting ruca T Hu l nh cao mun trng(!). Mt bi th, d l
thnh cng n u, cng kh m t n nh cao mun trng.
Trong v d (b), hc sinh mun ng gp mt phn- ch mt phn thi - cng lao v ica mnh a nc nh
tin ln tm cao ca thi i. Qu l qu hunh hoang, i ngn.
Trong v d (c), hng lot cm t c trau chut bng by, mt m, c dng ngi ca thi i, chng r l
thi i no. Nhng ngha ca cc cm t ny v ngha ca c cu ht sc t m, kh m hiu chnh xc c.
Tht ra, nu xt mt cch nghim ngt, th hin tng dng t, ng so rng cng thuc kiu li chn sai t. Bi v,
s sai lc ca hin tng ny th hin s chnh lch, khng hon ton trng kht gia ni dung mun biu t v
ngha ca t, ng c dng. Nhng y, chng ti tch ra thnh mt kiu li ring tin cho vic xem xt, sa
cha.
Trong bi vit ca hc sinh, loi li ny xut hin khng nhiu, v ch tp trung mt s bi.
Nguyn nhn dn n li sai ny l, mt mt do hc sinh khng xc nh mt cch r rng, c th ni dung mun
biu t ; mt khc, li mun trau chut, gt gia t ng cho ra vn v. V th, hc sinh thng lp ghp t, ng vn
c dng trong tc phm no vo cu vn ca mnh mt cch my mc, ty tin, nhng li khng hiu r ngha
ca nhng t, ng y.
Sa cha li chn t, ng so rng, trc ht, chng ta da vo vn cnh ca cu xc nh mt cch c th ni
dung m hc sinh mun biu t. Trn c s , chn t, ng thch hp thay th nhng t, ng so rng. Nu thy
cn thit, c th thay i cch din t. i vi trng hp cu vn c qu nhiu t, ng so rng , lm cho ngha ca
cu qu m h, khng th hiu r c, c th khng cn sa cha. Chng hn nh v d (c) va dn.
Cc cu (a), (b) c th sa cha nh sau :
(a) Bi th Ting rul mt trong nhng thnh cng ni bt ca T Hu.
(b) Chng ta phi ra sc hc tp sau ny (c th) ng gp mt phn cng sc nh ca mnh vo s
nghip xy dng, pht trin t nc.
2.3. Chn t, ng sai phong cch ngn ng vn bn :
T, ng sai phong cch ngn ng vn bn l nhng t, ng m gi tr phong cch ca n khng ph hp vi phong
cch ngn ng vn bn.
Cng ging nh cc ngn ng khc, trong ting Vit, khng phi tt c cc n v t vng v cm t c nh u c
th s dng trong tt c cc lnh vc giao tip. M y, thng xy ra hin tng chuyn dng, tc l vic u tin
s dng t, cm t c nh hay c xu hng c nh ha trong tng lnh vc giao tip khc nhau. Gi tr phong cch
ca t, ng l nt ngha ph ca t, ng, cho bit t, ng thng c u tin s dng trong phm vi giao tip no,
tc l phong cch ngn ng no (trong phong cch khu ng t nhin hay phong cch ngn ng gt gia, trong
phong cch ngn ng hnh chnh, khoa hc hay phong cch ngn ng vn chng...). Nu mt t, ng no vn
c chuyn dng trong phong cch ngn ng ny, nhng hc sinh li s dng trong phong cch khc, th chnh
l hin tng chn t, ng sai phong cch ngn ng vn bn.
Trong bi vit ca hc sinh, kiu li ny thng th hin vic s dng cc n v t vng, cc cm t c nh hay
c xu hng c nh ha thuc phong cch khu ng t nhin. M bi vit ca hc sinh li thuc phong cch ngn
ng khoa hc. Do , cc t, cm t ny tr thnh li sai.
V d:
(a) c tc phm, em thy thng yu v cam phc anh Tri, ch Quyn qu chng !(BVHS).
(b) Ch t Tch l mt ngi ph n anh hng qu x c !(BVHS).
(c) V chng Ngh Qu tn c ht ch ni ! (BVHS).
(d) c hai cu th ny, ta c ng nh Phan Bi Chu vn cn u y, lng chng ta dng ln nim cm
xc, ta thy thng ng lm sao y.(BVSV).
Trong cc v d trn, cc t hp t qu chng, qu x c, ht ch ni, lm sao y thng xut hin trong li n ting
ni hng ngy, chng thuc phong cch khu ng t nhin. Dng nhng t hp ny trong bi vit l sai phong cch
ngn ng vn bn.
Hin tng chn t, ng sai phong cch ngn ng vn bn trong bi vit ca hc sinh khng nhiu. Li ny ch xut
hin ri rc trong mt s bi, v bi c phm li, thng cng khng qu hai, ba trng hp.
Nguyn nhn dn n chn t, ng sai phong cch ngn ng vn bn ch yu l do hc sinh khng hiu r gi tr
phong cch ca t ng cng nh c im ca cc phong cch ngn ng khc nhau.
Sa kiu li ny, trc ht cn xc nh ni dung hc sinh mun biu t, da vo t, ng chn sai. Trn c s
, chn la t, ng khc, ph hp vi phong cch ngn ng, thay th.
Bn trng hp chn sai va dn c th sa cha nh sau :
(a) c tc phm, em thy thng yu v cm phc anh Tri, Ch Quyn v cng.
(b) Ch t Tch l mt ngi ph n rt i anh hng.
(c) V chng Ngh Qu (tht) v cng tn c.
(d) c hai cu th ny, ta c ng nh Phan Bi Chu vn cn u y, lng chng ta dng ln nim cm
xc, ta thy thng ng v hn.
3. Li kt hp :
Li kt hp l loi li dng t, ng c xt qua mi quan h v ngha t vng gia cc t, ng trong cu to cm
t. Da vo c im, tnh cht ca cc hin tng vi phm, c th chia li kt hp thnh cc kiu li nh nh : kt
hp sai ngha t vng, kt hp trng lp, tha t v so snh khp khnh.
3.1. Kt hp sai ngha t vng :
Kt hp sai ngha t vng l kiu li sai th hin qua hin tng kt hp t to thnh cm t m ni dung ngha
gia cc thnh t khng tng hp vi nhau, lm cho ngha ca c cm tr nn lun qun, m h hay lch lc so vi
biu t.
(a) V th m vn hc thi k ny li bao tc phm qu gi v vn hc yu nc ca nhiu tc gi nh
Nguyn nh Chiu, Nguyn Thng ...(BVHS).
(b) Ch S ang nm trong s thm c ca bn gic, gn k ci cht, nhng ch khng h lo s v mnh, ch
ngh n cch mng, ng i(BVHS).
(c) Ch t Tch c giao nhim v cc k quan trng trong khi ch ang c con cha thnh ngi(BVHS).
(d) Khng c ming n, ngi m khng tic g ci cht ca chnh mnh m ch thng cho cc con v ti, phi
cht oan ung (BVHS).
(e) Ni tht vng ca tnh yu cn ln hn v tnh yu dn n khng a ti hnh phc(BVHS).
Trong v d (a) , ni dung biu t ca cm t bao tc phm qu gi v vn hc yu nclch lc, lun qun. S
lun qun ny bc l qua mi quan h v ngha gia bao tc phm qu givi vn hc yu nc.
Trong v d (b), s lch lc ca cm t ang nm trong s thm c ca bn gic bc l qua mi quan h v ngha
gia ang nm vi s thm c ca bn gic. Bi v s thm c ca bn gickhng phi l mt phm vi khng
gian, cho nn khng th kt hp vi ang nm.
Trong v d (c), ni dung biu t ca cm t ang c con cha thnh ngi c s mu thun v ngha gia ang c
con vi cha thnh ngi. ni ang c con th khng th ni cha thnh ngi. Bi v con y cng l con
ngi.
Trong v d (d), khng tic gkhng tng hp vi ci cht ca chnh mnh. Bi v khng tic g c ngha l : sn
sng ri b, sn sng chu mt i, chu hi sinh. M ci cht ca chnh mnhth khng th no l i tng ca vic
sn sng ri b, sn sng chu mt i, chu hi sinh.
Trong cu (e), ni dung biu t ca cm t dn n khng a tic s mu thun v ngha gia dn n vi
khng a ti. (Ngoi ra, trong cu ny, hc sinh cn chn sai t ca. Phi thay bng t trong mi ng).
Hin tng kt hp sai ngha t vng c nhiu mc khc nhau, dn n hu qu khc nhau. Kt hp sai nh s
lm cho cm t lun qun hay lch lc v ngha. Cc cu (a), (b) thuc trng hp ny. Kt hp sai nng c th lm
cho cc thnh t trong cm t mu thun vi nhau v ngha. Chng hn nh trong cc cu (c), (d), (e) dn.
Trong bi vit ca hc sinh, li kt hp sai ngha t vng xut hin kh ph bin. Hn 40% bi vit ca hc sinh m
chng ti kho st vi phm loi li ny. Bi sai t l mt, hai li. Bi sai nhiu ln n nm, su li.
Nguyn nhn ch yu dn n li kt hp sai ngha t vng l do t duy ca hc sinh thiu mch lc ; hc sinh
khng xc nh c mt cch r rng, c th ni dung cn biu t, khng hiu chnh xc ngha ca t v kh nng
kt hp ca chng, xt v mt ngha t vng.
Sa cha loi li ny, phi tin hnh tng bc. Trc ht, da vo vn cnh ca cu, chng ta xc nh r rng, c
th ni dung m hc sinh mun biu t. Tip theo, trn c s ni dung biu t xc nh c, loi b cc yu t
khng c lin quan, khng tng hp v ngha vi yu t khc, v chn t, ng khc thay th. Nu cm t c yu
t d tha th loi b. i vi trng hp c cm t khng phn nh ng ni dung mun biu t, chng ta to ra
cm t khc thay th.
Cc trng hp kt hp sai va dn c th sa cha nh sau :
(a) V th m vn hc thi k ny li nhiu tc phm qu gi, mang m tinh thn yu nc...
(b) Ch S ang nm trong tay ca bn gic / ang b bn gic bt gi, gn k vi ci cht, nhng ch
khng h lo s cho bn thn mnh ...
(c) Ch t Tch c giao nhim v cc k quan trng trong khi ch ang mang thai / ang bng mang
d cha, sp n ngy sinh n.
(d) Khng c ming n, ngi m khng tic g mng sng / sinh mnh ca mnh, m ch thng cho
cc con v ti...
(e) Ni tht vng trong tnh yu cn ln hn, v tnh yu khng mang li hnh phc.
y, cn phn bit li kt hp sai ngha t vng vi hin tng kt hp sai ng php nh sai c im t loi, sai
v tr cc thnh t trong cu to cm t.
So snh cc v d sau y :
(a) Ch S ang nm trong s thm c ca bn gic ...(BVHS).
(b) Di s lnh o rt ti nng ca ng, nhn dn ta tin hnh thng li hai cuc cch mng gii phng
dn tc(BVHS).
(c) C ngi phi qua tm, chn nm rn luyn trong khng chin mi hiu c cu ni ca Bc rt n s
(NLPBCL, T.III).
Trong v d (a), ng t nmc th kt hp vi danh t, ng danh t lm b t ng sau, xt v mt ng php.
Nhng v mt ngha, danh t, ng danh t phi mang nt ngha ni chn, v tr c th hay tru tng (nm trong
bng m, nm trong bung ti...). Nh vy, hin tng kt hp sai y l sai v ngha t vng.
Trong v d (b), ph t ch mc rt khng th kt hp vi danh t ti nng, ch s vt. Kt hp nh vy l sai
c im t loi. Nhng trng hp rt kt hp vi danh t m theo chun mc ng php, c th chp nhn c,
thc cht, cc danh t ny chuyn loi, mang c im ca tnh t (rt Vit Nam, rt trng).
Trong v d (c), v tr ca cc nh t trong cm t cu ni ca Bc rt n s b kt hp sai. Theo chun mc
ng php, trong ng danh t, nh t biu th ngha tnh cht phi ng trc nh t biu th ngha s thuc. Do
, phi chuyn i v tr hai nh t li : cu ni rt n s ca Bc. Hin tng kt hp sai v tr ca cc nh t
nh vy c th dn n sai ng php cp t chc cu. l cu chp cu trc ng php.
3.2. Kt hp trng lp, tha t ng :
Loi li ny gm hai kiu li nh, c lin quan vi nhau : kt hp trng lp v kt hp tha.
Kt hp trng lp l hin tng lp i lp li mt cch t pht v khng cn thit nhng t, ng no trong cu.
V d :
(a) Nguyn Du l mt nh th ln ca nn vn hc v nhiu tc phm vit bng ch Hn, trong nhng tc
phm vit bng ch Hn th tc phm Nhng iu trng thyl tc phm ni bt(BVHS).
(b) Ch tuyt i trung thnh vi ng li chnh sch ca ng ca cch mng, tuyt i trung thnh vo
ng li cch mng cao, ng li sch lc ca cch mng(BVHS).
(c) C nhiu nh th dng th vn ca mnh lm v kh u tranh, t co ti c ca gic, ku gi on kt
u tranh, tiu biu l Nguyn nh Chiu dng th vn ca mnh nh mt v kh u tranh sc bn nh
thng vo mt k th (BVHS).
(d) Chng ta suy ngh th no v hnh nh ngi m cm sng ang trc din vi k th, qu tht y l hnh
nh v cng cao p, mt hnh nh ch c th c c ch t, ngi chin s cch mng chn chnh ca nhn
dn ta(BVHS).
Hin tng kt hp trng lp t, ng xut hin kh ph bin trong bi vit ca hc sinh THPT, nht l hc sinh lp
10 v 11. Trong s lng bi vit ca hc sinh THPT m chng ti kho st, c hn 50% bi mc loi li ny. Bi
sai t l bi c hai, ba li. Bi sai nhiu ln n nm, by li. C bit, c bi sai hng chc li. Trong bi vit hc sinh
cp THCS, loi li ny xut hin nhiu hn.
Kt hp trng lp t, ng s lm cho cu vn n iu, nng n, to ra nhng yu t tha thi khng cn thit, v c
th lm cho cu vn ri cu trc ng php, lng cng v ngha.
Kt hp tha t ng l hin tng s dng t, ng c ni dung biu t ng nht hay bao hm ln nhau trong vn
cnh, v s ng nht hay bao hm ny l khng cn thit.
V d :
(a) H nguyn chin u n cng cho n cht (BVHS).
(b) Bi th tht ln ku tri trc ni au ca ngi m khng nui ni n con, nh phi nhn chng
cht i(BVHS).
(c) Ni v tnh cnh kh cc ca nhn dn lao ng b p bc, Ng Tt T c sng tc tc phm Tt nni ln
cnh ngho kh ca v chng ch Du(BVHS).
(d) Mc d anh cht, nhng ci cht ca anh th hin mt tinh thn chin u v bin, hin ngang, bt
khut, khng chu khut phc trc k th, ngay khi hn la khi xc(BVHS).
Hin tng t, ng c ni dung biu t ng nht hay bao hm ln nhau trong vn cnh xut hin kh nhiu trong
bi vit ca hc sinh. Hin tng ny to nn s tha thi, lum thum, v c th lm cho cu vn lng cng v cu
trc cng nh ngha.
Nhn chung, nguyn nhn dn n li kt hp trng lp, tha t, ng l do hc sinh ngho nn v vn t, hiu ngha
ca t, ng khng chnh xc. Li ny cn do hc sinh khng bao qut c thng bo ca c cu, suy ngh thiu cht
ch trong qu trnh vit.
Sa li kt hp trng lp, trc ht, da vo chc nng cu to cu, chng ta xt xem t, ng trng lp c tha
khng. Nu tha th loi b. i vi t, ng trng lp nhng khng tha, do s quy nh ca cu trc cu, chng ta
tm t, ng khc c gi tr biu t tng ng thay th. Trong trng hp cu c nhiu ng on trng lp
chng cho, ri rm v ngha, chng ta c th thay i cch din t nhng ch cn thit.
Cc trng hp trng lp va dn c th sa cha nh sau :
(a) Nguyn Du l mt nh th ln, c nhiu ng gp trong nn vn hc c Vit Nam, (.) trong cc tc
phm vit bng ch Hn ca ng, Nhng iu trng thyl mt trong nhng bi th tiu biu.
Cu (a) c sa theo cch loi b ng on trng lp, tha thi, kt hp vi vic thay th bng t ng khc
v thay i cch din t.
(b) Ch tuyt i trung thnh vi ng li, chnh sch ca ng, ca cch mng.
Cu (b) c sa theo cch loi b cc ng on trng lp, tha thi.
(c) C nhiu nh th dng ngi bt lm v kh u tranh, t co (vch trn) ti c ca gic, ku gi
nhn dn on kt chng k th, tiu biu l Nguyn nh Chiu.
(d) Chng ta suy ngh th no v hnh nh ngi m cm sng ang u tranh trc din vi k th ?
Hnh nh y tht cao p, mang tnh cht tiu biu cho ngi chin s cch mng chn chnh.
Hai cu (c) v (d) sa li theo cch loi b bt yu t trng lp, tha thi, loi b ng on c ni dung biu t
thiu chnh xc.
Sa cha li kt hp tha t, ng, ch yu l chng ta loi b cc yu t tha thi, kt hp vi vic thay i cch
din t, nu thy cn thit.
Cc hin tng kt hp tha t, ng dn c th sa cha li nh sau :
(a) H nguyn chin u cho n hi th cui cng / n cng.
(b) Bi th l ting ku thng trc ni au ca mt ngi m, khng nui ni n con, nh phi nhn
chng cht i.
(c) Vit v tnh cnh khn qun, cng ng ca ngi nng dn (trong ch thc dn na phong kin), Tt
nca Ng Tt T l mt trong nhng tc phm tiu biu.
Hay :
Tt nca Ng Tt T l tc phm vit v tnh cnh khn qun, cng ng ca v chng ch Du.
(d) Mc d anh hi sinh, nhng ci cht ca anh th hin ni bt tinh thn chin u hin ngang, bt khut
trc k th.
Cn phn bit li kt hp trng lp vi hin tng lp t, ng mt cch c thc, nhm th hin ni bt ni dung
mun biu t.
So snh :
(a) Ch tuyt i trung thnh vi ng li, chnh sch ca ng, tuyt i trung thnh vi l tng cch mng
m mnh eo ui(BVHS).
(b) C nhiu nh th dng th vn ca mnh lm v kh u tranh, t co ti c ca gic, ku gi on kt
u tranh, tiu biu l Nguyn nh Chiu dng th vn ca mnh nh mt v kh u tranh sc bn nh
thng vo mt k th (BVHS).
Trong cu (a) , t hp tuyt i trung thnh c lp li vi mc ch nhn mnh lp trng kin nh ca nhn vt
ch t Tch. Thc cht, y chnh l php tu t ip ng, mt trong nhng bin php tu t v mt t vng - ng
ngha. Cn trong cu (b), hin tng lp li cc cm t dng th vn ca mnh, v kh u tranhch lm cho cu vn
nng n, lng cng, to nn s tha thi, ch khng c gi tr g v mt ni dung biu t.
3.3. So snh khp khnh :
So snh khp khnh l loi li kt hp, trong i tng c so snh v i tng dng so snh khng c du
hiu tng ng hay du hiu tng ng khng tiu biu.
Trn bnh din tu t, so snh l mt bin php trau chut, gt gia t ng, trong , ngi vit i chiu hai hay
nhiu i tng c mt du hiu tng ng no , nhm lm ni bt ln c im ca i tng c ni n. So
snh tu t nu c vn dng ng, gia i tng c so snh v i tng dng so snh c du hiu tng
ng, mang tnh cht tiu biu, th ngn ng tr nn sinh ng, giu sc thi gi t, gi cm.
V d:
Ch phong kin nanh c cp li ming mi ngon ca n. Thy Kiu s nh a hoa trn ngn sng, ba
chm by ni, phiu dt khn cng(NLPBCL, T.III ).
Nhng nu hc sinh khng nm vng cch dng bin php tu t ny th d dn n hin tng so snh khp khnh,
mt kiu li kt hp.
V d:
(a) M con ch Ut ging nh nhng v sao trn tri, sau cn ma, nhng v sao y qun t li vi nhau, sng
lp lnh(BVHS).
(b) Sc mnh ca on kt nh mt n tru cy phng phng tha rung(BVHS).
(c) Nu nh nhng thin thn thoi, truyn thuyt ging nh nhng lp sng cn gia i dng m vang di,
th nhng cu ca dao, dn ca ging nh cn gi thong gia tra h ru ng hn ta(BVHS).
Trong cu (a), gia m con ch Ut, i tng c so snh, v nhng v sao trn tri, i tng dng so snh,
khng c im tng ng no c. Bin php so snh ny khng th chp nhn c. Trong v d (b), i tng dng
so snh qu th vng. Khng th dng hnh nh mt n tru cy phng phng tha rung v von vi sc mnh
ca on kt.Trong cu (c), hc sinh dng php so snh hai ln. Th nht l so snh nhng thin thn thoi,
truyn thuytvi nhng lp sng cn gia i dng. y, kh m xc nh c du hiu tng ng gia hai i
tng. Th hai l so snh nhng cu ca daovi cn gi thong gia tra h. c thong qua, tng chng nh c
th chp nhn c. Nhng cn nhc k, chng ta thy cch so snh ny vn khp khnh. Bi v, ni dung ca dao, dn
ca khng ch l nh nhng, mt m nh cn gi thong gia tra h.
Li so snh khp khnh xut hin tng i t trong bi vit ca hc sinh, t nht so vi cc loi li dng t khc.
Nguyn nhn dn n li so snh l do, mt mt suy ngh ca hc sinh non nt, vng v ; mt khc, hc sinh li
mun trau chut, o gt ch ngha, nhng khng nm vng bin php tu t ny.
i vi li so snh khp khnh, ch c th sa cha bng cch loi b i tng dng so snh, xc nh li ni
dung hc sinh mun biu t, trn c s , vn dng cc phng tin t vng, c php t chc li cu sao cho ph
hp vi chun mc ng php.
Ba v d va dn c th sa cha nh sau :
(a) Sau mi trn nh, m con ch t li sum hp, quy qun bn nhau, trng tht m m, cm ng.
(b) Tinh thn on kt c th to nn sc mnh di non lp bin.
(c) Nu thn thoi, truyn thuyt thin v mt phn nh nhng vn trng i, ln lao ca lch s, x hi, th
ca dao, dn ca c xu hng th hin i sng tm t, tnh cm, phong tc, tp qun mun mu mun v ca nhn
dn.
CHNG 4 : RN LUYN CHNH T
I. KHI NIM QUY NH V CHNH T V CHNH T TING VIT
II. MT S QUY NH V CHNH T
III. MT S LOI LI CHNH T THNG GP
IV. MO VIT NG DU HI - DU NG
Chnh t, hiu mt cch n gin, l cch vit ch c coi l chun [1].
Ni mt cch c th, chnh t l h thng cc quy nh v vic vit ch ca mt th ting, c xem l chun
mc.
Nh vy, i vi ting Anh th c chnh t ting Anh; i vi ting Php th c chnh t ting Php; i vi
ting Vit th c chnh t ting Vit. Mi th ting c nhng quy nh ring v chnh t.
Ni dung chnh t ting Vit bao gm mt s vn c bn sau:
- Cch vit mt s t c nhiu dng pht m khc nhau.
- Cch vit tn ring Vit Nam.
- Cch vit tn c quan, t chc kinh t, chnh tr, vn ho, x hi.
- Cch vit tn ring nc ngoi v thut ng khoa hc.
- Cch vit tn tc phm, vn bn.
- Cch vit tt.
- Cch dng s v ch biu th s.
1- Cch vit tn ring Vit Nam.
Tn ring Vit Nam bao gm nhiu loi: tn ngi, bit hiu, bt danh, a danh. i vi tt c cc loi tn ring ny,
phi vit hoa tt c cc ch ci m u ca cc m tit trong tn gi v gia cc m tit khng gch ni.
V d:
Nguyn Vn Tri, Phm Vn ng, T Nh, T Hu, Hn Ni, ng Nai, Cn Th v.v...
2- Cch vit tn c quan, t chc kinh t, chnh tr, vn ho, x hi.
Loi tn gi ny, nu y nht, bao gm bn b phn:
a) B phn ch s phn cp v mt qun l hnh chnh ca nh nc. B phn ny l mt t n m hay a
m: vin, u ban, s, nh my, x nghip, trng, ban v.v...
b) B phn ch chc nng, nhim v chuyn mn ca c quan, t chc. B phn ny c th l mt t hay l
mt t hp nhiu t: thng mi, nng nghip, gio dc v o to, bo v b m v tr em, sinh c k hoch v.v...
c) B phn ch bit hiu ca c quan, t chc: Sao vng, Chin thng, Anh Bnh Minh v.v...
d) B phn ch ni c quan tr ng, phm vi hot ng ca c quan. B phn ny bao gi cng l a danh:
H Ni, ng Nai, Cu Long, Hu v.v...
V d: Nh my cao su Sao Vng H Ni.
X nghip c kh Chin Thng Cu Long.
Nu dng khng y , loi tn gi ny ch c hai, ba b phn.
V d:
B gio dc v o to, B quc phng, S gio dc v o to tnh Cn Th, Trng i hc s phm H
Ni, on ci lng Anh Bnh Minh v.v...
i vi loi tn gi ny, phi vit hoa ch ci m u ca b phn (a), b (b) vit thng; b phn (c) v (d),
nu c, th vit hoa theo cch vit hoa tn ring Vit Nam nh trnh by.
3- Cch vit tn tc phm, vn bn.
i vi tn tc phm, vn bn, vn bn vit tay, ch vit hoa ch ci u tin ca tn gi v c tn gi phi t
trong ngoc kp.
V d:
Ngi m cm sng, Tt n, t nc ng ln, Bn khng chng ...
Trong trng hp tc phm do tn ngi, a danh chuyn ho to nn hay c cha tn ring, th cc tn ring
phi c vit hoa nh quy nh nu.
V d:
Lo Hc, Ch Pho, Hn t, Rng U Minh, t Vin An ...
4- Cch vit tn ring nc ngoi.
Tn ring nc ngoi (tn ngi, a danh) du nhp vo ting Vit theo nhiu cch, dn n nhiu cch vit
khc nhau:
- Vit theo cch phin m Hn - Vit: Mc T Khoa, Lun n, Hoa Thnh n, Ba Lan, Anh, c, Php, N
I. KHI NIM V CHNH T V CHNH T TING VIT TOP
II. MT S QUY NH V CHNH T TOP
Ph Lun, Mnh c T Cu, M Khc T ...
- Vit theo dng nguyn ng hay chuyn t sang mu ch La Tinh: Victor Hugo, Shakespeare, Napolon,
New York, Paris, London, Washington, Maxim Gorky ...
- Phin m trc tip theo cch ghi m ting Vit: Xch-xpia, Vich-to-Huy-g, Niu-oc, M-hi-c ...
Tnh hnh dn n s phc tp, thiu thng nht trn sch bo hin nay.
Theo quy nh, c ba cch vit tn ring nc ngoi:
a) Nu ch vit trong nguyn ng theo h ch ci La Tinh, th vit nguyn dng.
V d:
New York, Paris, London, Washington, Victor Hugo, Shakespeare...
b) Nu ch vit trong nguyn ng khng theo h La Tinh (nh ting Nga, ting Thi, Rp ...) th vit theo
hnh thc La Tinh ho chnh thc.
V d:
Moskva, Maxim Gorky, Lev Tolstoy, Lomonozov, Majakoski ...
c) Mt s a danh v tn ngi nc ngoi c vit theo cch c Hn - Vit quen thuc, dng quen th
vit theo hnh thc quen dng ny, khng phin m trc tip hay vit nguyn dng.
V d:
Anh, Nga, Php, c, Ba Lan, Ty Ban Nha, B o Nha, Thu S, Thy in, Thi Lan, Thch Ca, Liu
Thng, Mao Trch ng ...
5- Cch vit tt.
Hin nay, trn sch bo, c hai cch vit tt: vit tt theo t v vit tt theo m tit.
Vit tt theo t l cch vit gi li ch ci u tin trong m tit th nht ca mi t, cc ch ci cn li b
lc b.
V d:
Kim tra cht lng sn phm ( KCS.
Cch vit tt ny lc b nhiu ch ci, kh phc hi nguyn dng khi c, nn khng ph bin.
Vit tt theo m tit l cch vit gi li ch ci th nht ca mi m tit, cc ch ci cn li b lc b.
V d:
U ban nhn dn ( UBND; hi ng nhn dn ( HND; i hc s phm ( HSP v.v...
y l cch vit tt ph bin hin nay.
Khi vit tt, cn lu my im:
a) Phi dng mu ch in hoa, tr ch ci vit ph.
V d:
TT (Tng thng), Ttg (Th tng), TBT (Tng b th).
b) Sau ch ci vit tt khng dng du chm, tr trng hp ch vit tt ch c mt ch ci hay ch vit tt h
tn ngi.
V d:
. (ng); Q. (Quyn); P. (Ph); N.C (Nam Cao); H.C.M (H Ch Minh); M. Gorky.
c) Khi tn gi xut hin ln u trong vn bn th khng c vit tt, m phi vit dng y v ghi ch
ch vit tt trong ngoc n. T ln xut hin th hai tr i, ta mi vit tt.
Li chnh t l li vit ch sai chun chnh t. Li chnh t bao gm hin tng vi phm cc quy nh chnh t v vit
hoa, vit tt, dng s v ch biu th s..., v hin tng vi phm din mo ng m ca t th hin trn ch vit, tc
ch vit ghi sai t.
1. Li vit hoa.
Li vit hoa l mt trong nhng loi li chnh t xut hin rt nhiu trong bi vit ca hc sinh.
Li vit hoa bao gm hai kiu li nh : vit hoa sai quy nh chnh t v vit hoa ty tin.
1.1. Vit hoa sai quy nh chnh t :
Vit hoa sai quy nh chnh t l vit hoa hay khng vit hoa theo ng quy nh chnh t v vit hoa. Chng hn nh
hc sinh khng vit hoa ch ci m u bi vit, on vn, khng vit hoa sau du chm (.),du chm hi (?), du
chm than (!), du chm lng ht cu (...), hay vi phm cc quy nh v cch vit hoa cc loi tn ring.
III. KHI NIM V LI CHNH T V TNH HNH LI CHNH T TRONG BI VIT CA
HC SINH
TOP
V d :
V trng Phng, Phan bi Chu, Nam cao, V i, T nh, ch t Tch, hai Thp, ba Rn, trng trung hc
ph thng Lu vn Lit, ch Pho, tc phm ngi m cm sng, cch mng thng 8, cch mng thng
10....
L ra, theo quy nh chnh t, hc sinh phi vit :
V Trng Phng, Phan Bi Chu, Nam Cao, V i, T Nh, ch t Tch, Hai Thp, Ba Rn, Trng
trung hc ph thng Lu Vn Lit, tc phm Ch Pho, Ngi m cm sng, Cch mng thng Tm, Cch
mng thng Mi...
1.2. Vit hoa ty tin :
Vit hoa ty tin l vit hoa nhng n v t vng bnh thng, khng nm trong quy nh chnh t v vit hoa.
V d:
qu trnh Gic ng l tng Cch mng ca nh th, Ch Phong kin tn c, giai cp T sn, cuc
cch mng X hi ch ngha, giai cp V sn....
Li vit hoa l loi li chnh t thng thng, d trnh, d khc phc, nhng hc sinh THPT vn mc phi. iu
c nguyn nhn ca n, xt v mt khch quan ln ch quan.
2. Li vit tt :
Li vit tt xut hin trong bi vit ca hc sinh thp hn nhiu so vi li vit hoa. Tuy nhin, trong vic rn luyn
chnh t cho hc sinh, li vit tt cng cn c lu n.
Thng thng, li vit tt bao gm hai kiu li nh : vit tt sai quy nh chnh t v vit tt ty tin.
2.1. Vit tt sai quy nh chnh t :
Vit tt sai quy nh chnh t l vit tt khng theo ng quy nh chnh t v vit tt. Chng hn nh ngi vit
dng mu ch thng, dng du chm hay du gch xo gia cc ch ci vit tt...
V d : P/V, /c, T.P, H..N.D v.v...
L ra, theo quy nh chnh t, phi vit : PV, C, TP, HND (phng vin, ng ch, thnh ph, hi ng nhn dn).
Trong bi vit ca hc sinh m chng ti kho st, li vit tt sai quy nh chnh t gn nh khng c. Nguyn
nhn l do trong cc bi kim tra, bi thi, t xut hin cc t ng, tn gi c th vit tt theo quy nh chnh t. Li
ny ch xut hin mt vi bi, khi hc sinh vit tt tn trng gc tri bi vit.
V d : Trng P.T.T.H.L.X. (Trng trung hc ph thng Long Xuyn), Trng P.T.T.H Lu Vn Lit.
2.2. Vit tt ty tin :
Vit tt ty tin l dng cc k hiu vit tt mang tnh cht c nhn vo bi vit chnh thc. y l cc k hiu bng
ch vit Vit Nam hay ch vit nc ngoi, c ch binli, l ra ch c dng khi ghi chp, nhng hc sinh li
a vo bi kim tra, bi thi, do tr thnh li chnh t.
V d : ( ta (ngi ta), ( vt (nhn vt), ( (nhn), ( (nhn), ( (sau), ((trc), ( (trn), ( (di), ( (trong), of (ca), on
(trn), ...... (nhng), ...... (nhng), f fn (ph phn), ffp (phng php), tnh thg (tnh thng), fg tin (phng tin),
ndung (ni dung), t2 (t tng), hthc (hnh thc), chngha (ch ngha), chthng (chin thng), xlc (xm lc) v.v...
Hin tng vit tt ty tin rt d khc phc, nu nh hc sinh c thc trnh loi li chnh t ny khi lm bi thi,
kim tra.
3. Li dng s v ch biu th s :
Kiu li chnh t ny c hai biu hin chnh: ln ln gia hai loi s v ln ln gia s vi ch biu th s.
3.1. Ln ln hai loi s :
Trong bi vit, c nhng trng hp hc sinh phi biu t bng s, chng hn nh khi cp n ngy, thng,
nm, th k... Theo quy nh chnh t, ty trng hp m dng s Rp, cn gi l s thng (1,2,3...), hay s La
M (I, II, III...). Do khng nm c quy nh chnh t, nn hc sinh thng s dng ln ln hai loi s.
V d : Th k 20, i hi ng ln th 6.
L ra, theo quy nh chnh t, phi vit bng s La M nhng trng hp ny mi ng.
3.2. Ln ln s v ch biu th s :
Bn cnh mt s trng hp phi vit s, theo quy nh chnh t, c kh nhiu trng hp phi vit bng ch, khi
biu th s ch s lng, s ch th t, s ch s lng phng chng v.v... Do khng nm r quy nh chnh t v do
vit theo thi quen, hc sinh d ln ln gia s v ch biu th s trong rt nhiu trng hp.
V d:
Ngy ba, thng hai, nm mt ngn chn trm ba mi; 1 m tang; 3 a con th di ; 1 cuc sng ; p I ,
ln gp g th 2 ; vi 3 ngi bn...
Theo quy nh chnh t, phi vit :
Ngy 3, thng 2, nm 1930 ; mt m tang ; ba a con th di ; mt cuc sng ; p nht ; ln gp
g th hai, vi ba ngi bn...
So vi hin tng ln ln hai loi s, hin tng ln ln s v ch biu th s xut hin trong bi vit ca hc sinh
nhiu hn. Tuy nhin, c hai loi li sai ny cng d trnh, nu nh hc sinh nm c quy nh chnh t v vic
dng s v ch biu th s.
4. Li chnh t m v :
Li chnh t m v l hin tng vi phm din mo ng m ca t th hin trn ch vit. Ni n gin hn, l
hin tng ch vit ghi sai t.
Da vo cu trc ca m tit ting Vit, c th chia li chnh t m v thnh hai kiu nh : li chnh t m v siu
on tnh v li chnh t m v on tnh.
4.1. Li chnh t m v siu on tnh :
m v siu on tnh l loi m v khng c nh v trn tuyn thi gian khi pht m, m c th hin lng vo
cc m v on tnh. Trong m tit ting Vit, thanh iu l m v siu on tnh. Li chnh t m v siu on tnh l
hin tng ch vit ghi sai thanh iu ca m tit.
Ting Vit c tt c su thanh iu, c ghi bng nm du thanh (/\( ~ .), thanh ngang khng c du thanh. Hin
tng ghi sai thanh iu ch xy ra hai thanh hi, ng. Trong bi vit ca hc sinh ph thng v i hc m chng
ti kho st, kiu li sai ny xut hin kh nhiu. Hu nh bi no cng c li hi, ng. Thm ch, chp cng sai
hi, ng. Di y l nhng t sai hi, ng trong bn trang vit ca mt hc sinh lp 11 :
Lng mng, ni bt, (khc) hn, vi v, chn nn, din t, din t, gic gi, gi (li), g (ca), dn
(ti), ngn ngui, hi, ni nim, lng thng, ph phng, rc r, dng dc, p , phm cht, nui dng,
mnh lit, ti li, mu thun.
Cha k cc li chnh t khc, ch tnh li hi, ng, bi vit ny c 26 li.
4.2. Li chnh t m v on tnh :
m v on tnh l cc m v c phn b ni tip nhau trn tuyn thi gian khi pht m. Trong m tit ting Vit,
m v on tnh gm c ph m u, m m, m chnh v m cui / bn m cui. Li chnh t m v on tnh l
hin tng ch vit ghi sai cc m v va nu. C th l :
a) Ghi sai ph m u :
Hin tng ghi sai ph m u trong bi vit ca hc sinh thng th hin s ln ln cc ch ci hay cc t hp
ch ci ghi ph m u sau y :
- ch / tr : chung thnh, tr p, chng ch, tng chi, chng chi, ch chng, chng i, chy cht, xo chn...
- s / x : sng mu, xum hp, su sa, i x, i s... xc vt, xc tch, xi m, sng xt, x nhc...
- v /d : da h, dng lnh, dang di, vng vy, di dp, d dng, d d...
- gi / d : thc dc, dan di, dnh li, gi man, ginh, dm pha, che du, dn d, gia chm, vn thn, bi g.
- g (gh) / r : ranh t, hn rn , gn buc, i ght, gn gi...
- h /q : hunh quang, quang vng , quyn quc, quyn b, qu quyn, quyn no...
b) Ghi sai m m :
Trong m tit ting Vit, m m /-u-/ phn b sau ph m u, c ghi bng hai ch ci u v o, ty trng hp.
Trong bi vit ca hc sinh, hin tng ghi sai m m thng c biu hin thiu ch ci ghi m m.
V d : ln qun, ln , lanh quanh, lay hoay, lng ngong, lt cht, ng ngy, ng ngy v.v...
c) Ghi sai m chnh :
Trong bi vit ca hc sinh, hin tng ghi sai m chnh thng c hai biu hin chnh :
Th nht l ln ln gia cc ch ci ghi nguyn m n, c th l gia :
- / : cm phn, che lp, ti lp, trng lp, ti tm, xm lng, hm h, m thm, e p, hp tp v.v....
- o / / : bc lt, tn gc, ma mc, chp bu, chp ly, hi hp, p cht, hp nht, bp tai v.v...
Th hai l ln ln gia cc ch ci ghi nguyn m n vi cc ch ci ghi nguyn m i, nht l gia :
- / i / i : iu n, iu ng, iu cng, kim kp, chiu ng, hiu qunh, nng niu, tm n, tht thiu v.v...
- u / u : tui thn, mui lng, en ui, theo ui, ht hui, xui khin, xui tay v.v...
- / : chi mng, ci c, tc ti, rc ri, si m v.v...
d) Ghi sai m cui / bn m cui :
Hin tng ghi sai m cui trong bi vit ca hc sinh thng c hai biu hin chnh :
Th nht l ln ln gia cc ch ci ghi ph m cui, c th l ln ln gia :
- c /t : bin bic, buc ming, cht pht, heo hc, ln lc, l lc, mt mc, man mt, mua chut, ph mt, phc
chc, tc bc, tic hnh v.v...
- n / ng : dun tng, hin ngan, hoang h, lng mng, lm ln, phn pht, rung s, rung ry, sn khoi, tang hoang,
vung trng, vn v ...
Th hai l ln ln gia cc ch ci ghi bn m cui, c th l gia :
- o /u : bo vt, cao c, lao lch, lo lnh, mu mu, trao chut, trao di v.v....
- i /y : i ni, ai nghin, i a, lai ng, mai mn, ma may, phi bi, tai chn, sai m, van li ...
Gia bn kiu li chnh t m v on tnh, trong bi vit ca hc sinh, hin tng ghi sai m cui xut
hin nhiu hn. K n l ghi sai m chnh v ghi sai ph m u. Li ghi sai m m xut hin t nht.
vit ng chnh t ni chung v vit ng du hi, du ng ni ring, bn cnh bin php rn luyn m
chun v nh mt ch ca t da vo ngha ca chng, chng ta cn c th vn dng mt s mo lut, tc l cc quy
tc m da vo , c th suy ra du hi, du ng mt cch chnh xc.
Di y l mt s mo c th.
1- Mo vit ng du hi, du ng i vi t ly.
4.1.1- Khi nim v t ly v cc kiu t ly.
T ly l t c hai hay trn hai m tit (ting), c cu to ng m lp li nguyn m tit hay mt b phn ca
m tit, trong t nht mt m tit khng c ngha chn thc xc nh.
Da vo mi quan h qua li v mt ng m gia cc m tit, t ly c chia thnh hai kiu: t ly nguyn
v t ly b phn.
T ly nguyn l kiu t ly c cc m tit ging nhau hon ton hay c bin i cht t v mt thanh iu
theo quy lut hi thanh, tc quy lut hi ho v thanh iu.
V d:
Ba ba, chun chun, nao nao, nhao nhao, ng ng, o , tim tm, bm bm, chu chu, ngay ngy, phinh
phnh v.v...
T ly b phn l kiu t ly c cc m tit hoc l lp li ph m u, hoc l lp li vn.
V d:
D di, d dng, p , kho khon, lnh lo, nh nhn, vui v, bn rn, lm nhm, lm cm, lng cng v.v...
V mt thanh iu, cc m tit trong t ly chu s chi phi ca lut hi thanh nh bng tm tt di y:

Ni c th hn, cc m tit trong t ly hoc l cng c mt thanh iu, hoc l cng thuc mt bc thanh, tr
mt t ngoi l.
1.2- Mo vit ng du hi, du ng i vi t ly.
T lut hi thanh nu trn, chng ta rt ra c cc mo lut c th nh sau:
1.2.1- Mo 1: bc cao.
a- m tit c thanh ngang i vi m tit c thanh hi.
V d:
Bnh bao, b b, da d, dai dng, d d, on , gy g, h h, h hang, l loi, leo lo, mng manh, m mang,
n nang, nham nh, nh nhoi, thong th, th thn, r r, sa s, vui v, xy xm v.v...
Ngoi l:
m tit c thanh ngang i vi m tit c thanh ng: Khe kh, lam l, ngoan ngon, nng ni (danh t), se s
(m thanh), tr trn, ve vn.
b- m tit c thanh sc i vi m tit c thanh hi.
V d:
B bng, bng by, bng bnh, cu knh, cng ci, gi gm, gng gi, gt gng, khp khi, khu khnh, ht
hi, hm hnh, him hc, hn h, lt lo, lp lng, lu lnh, lm lnh, mt m, mi m, nhc nh, nc n, nhm nh,
php phng, ri rc, r rng, rc ri, tp tnh, tnh to, thng thn, thng thm, thm thit, trng tro, trng tri, vt
vng, v vn, vng v, xp x, x xnh, xi x, v.v...
1.2.2- Mo 2: bc thp.
a- m tit c thanh huyn i vi m tit c thanh ng
V d:
IV. MO VIT NG DU HI, DU NG TOP
Bc cao ngang - sc - hi
Bc thp huyn - nng - ng
Bo bng, b bng, bun b, cm ci, chm chm, d dng, y , hi hng, hn ho, hng h, k cng, l
lng, lng l, mi m, m mng, no n, no nng, ng ngng, ph phn, ph phng, rnh r, r rng, ru r, rn r, r
ri, sm s, s sng, sng s, sng sng, tm t, tn t, tr trng, trn trnh, vng vng, v v, v vnh, vi vnh, v
vi, xong xnh v.v...
Ngoi l:
m tit c thanh huyn i vi m tit c thanh hi: Bn b, chng hng, chm hm, cho bo, mnh my, nim
n, phnh ph, sng s.
b- m tit c thanh nng i vi m tit c thanh ng.
V d:
B bm, chm ch, chng chc, cht ch, chp chng, dn d, do dm, da dm, p , nh c, g gm,
gy gn, g gc, gp g, gn gi, giy gia, gic gi, gn gh, hm hnh, khp khing, lnh lo, lng l, lc lng, lc
li, no nut, nht nho, nh nhi, nhn nhi, ngt ngho, nghu nghn, ng ngc, ng o, qunh qu, rn r, rng
ri, r ri, sch s, thn tho, vm v, vt vnh, vi v v.v...
Ngoi l:
m tit c thanh nng i vi thanh hi: gn ln, nh nht, tri li, vn (vn) vn, xnh x.
1.2.3- Mo 3: c hai bc thanh.
Khi hai m tit ca t ly b phn lp li vn hay lp li ph m u kt hp vi s hi m gia cc m chnh
trong vn th c hai m tit cng c thanh hi hay thanh ng.
V d:
L ch, l t, li nhi, lng vng, lm bm, ln thn, ly by, lo o, lm bm, lng bng, l ch, lm ngm,
lm chm, ln vn, lng cng, lng thng, lo o, tn mn, tn mn, xi li, c k, ng nh, h h, hn hn,
khng khnh, lng lo, mm mm, nhng nho, nh nh, tm tm, thng thnh, v.v...
1.3- Phn bit t ly vi t ghp c s lp li v mt ng m gia cc m tit mt cch ngu nhin.
V mt ng ngha, t ly chnh danh bao gi cng c t nht mt m tit khng c ngha r rng, xc nh.
V d:
B bng, bng by, gt gng, mt m, trng tro, ng nh, lm cm, v vn, vu v, bn ln v.v...
chnh l c s quan trng gip ta phn bit t ly vi t ghp c s lp li v mt ng m gia cc m tit
mt cch ngu nhin.
V d:
L l, l ln, m m, mi mt, hi han, gi gn, ngh ngi, sa cha, d l, nh nh, sa son, giy ny, nhu
nho, king c, r v.v...
i vi nhng trng hp va nu, chng ta khng c vn dng cc mo suy ra du hi, du ng.
2- Mo vit ng du hi, du ng i vi t n.
i vi mt s t n m, chng ta cng c th da trn lut hi thanh trnh by rt ra mo vit ng
du hi, du ng.
2.1- Mo 1: ngang, sc - hi.
Gia cc t n m ng ngha hay gn ngha, nu mt t c thanh sc hay thanh ngang (khng du) th t
cn li c thanh hi.
V d:
Can - cn (ngn); chng - chng, ch ( ph nh); cha - cha (ph nh); khan - khn (ging ni); qung -
qung; tan - tn; tua - ta; vnh - vnh; h - h, h, h; ln - ln; rc - ri; tn - tn; thong - thong v.v...
2.2- Mo 2: huyn, nng - ng.
Gia cc t n m ng ngha hay gn ngha, nu mt t c thanh huyn hay thanh nng th t cn li c
thanh ng.
V d:
Cha (ra) - cha; du - du (cho); m - m; y - y; li - li; mm - mm; ng - ng; thng - thng; ri -
ri; ci - ci; u - ; (chng) chi - chi v.v...
3- Mo vit ng du hi du ng i vi t Hn - Vit.
3.1- Khi nim v t Hn - Vit.
T Hn - Vit l t vay mn ca ting Hn, nhng c c theo cch pht m ca ting Vit.
t nc ta b cc th lc phong kin Trung Quc xm chim, h hng my trm nm; s giao lu kinh
t, vn ho gia Vit Nam v Trung Quc din ra trong mt thi gian di. c bit l ch Hn c dng lm
ch vit chnh thc ca ta trong hng th k. V th cho nn ting Vit vay mn t ting Hn vi s lng rt cao.
Hin nay, s lng t Hn - Vit chim hn 60% trong vn t vng ting Vit. a s t Hn - Vit l t a m tit:
t hai m tit tr ln.
V d:
An ninh, n s, bo v, bn lnh, chnh tr, kinh t, qun s, vn ho, dn ch, c lp, chin tranh, ho bnh,
hnh phc v.v...
3.2- Cch nhn din t Hn - Vit:
Nhn chung, nu khng c vn hiu bit su rng v Hn hc th rt kh nhn din chnh xc t Hn - Vit
trong nhiu trng hp. Tuy nhin, c th da vo cc cch sau y nhn bit chng.
3.2.1- Da vo c im v ngha.
T Hn - Vit thng c ngha mang tnh tru tng, khi qut cao. V th, khi tip nhn t Hn - Vit,
chng ta thng cm thy ngha ca n m h, kh gii thch. Chng hn nh nghe cc t: kinh t, chnh tr,
vn ho, x hi, c lp, t do, ho bnh, chin tranh, du kch, hm s, hng s v.v... Hay l chng ta phi tm yu t
tng ng trong t thun Vit ri mi suy ra c ngha. Chng hn khi nghe cc t: o nh, n s, thc n,
danh nhn, cng quc v.v... chng ta thng lin h n cc yu t tng ng ri suy ra ngha ca chng.
3.2.2- Da vo trt t phn b ca cc yu t trong t.
Trong lp t Hn - Vit, c mt s lng kh ln t ghp c cu to theo quan h chnh - ph, gi l t
ghp chnh - ph, trong , ph t thng ng trc, chnh t thng ng sau: P + C.
V d:
n , n s, cng quc, dch gi, tc gi, khn gi, vn s, thi s, vin cnh, cn cnh, gio vin, hc vin, hi
vin v.v...
Trong khi , t thun Vit thuc loi ny c cu to theo trt t ngc li: C + P.
V d:
Ngi vit, ngi xem, ngi nghe, ngi c, nh vn, nh th v.v...
Da vo c im nu, khi gp mt t ghp chnh ph c cu to theo trt t P + C, th ta c th xc
nh l t Hn - Vit.
3.3- Mo vit ng du hi, du ng i vi t Hn - Vit.
Khi c th nhn din, xc nh c t Hn - Vit, chng ta c th vn dng cc mo sau y vit ng
hi, ng.
3.3.1- Mo 1: thanh ng.
Cc t Hn - Vit bt u bng cc ph m c ghi bng cc ch ci/t hp ch ci D, L, M, N, NG, NH,
NGH, V c thanh ng. C th da vo cu sau y nh cc ch ci/t hp ch ci va nu:
Mnh nn nh vit l du ng *
V d:
D: D man, hng dn, d vng, d nhin, din vin, dim l v.v...
L: Lo ho, lnh o, lnh t, lng ph, l ngha, lng on, tch lu, v.v...
M: Mnh liu, mn kho, minh mn, mu h, mu gio, m thut, m l v.v...
N: No b, truy n, n lc, ph n v.v...
NG/NGH: Bn ng, ngn ng, ngng m, i ng, ngha v, ngha trang v.v...
NH: Ho nh, nhn hiu, nhn ni, truyn nhim, th nhng, nh mu, v.v...
V: Vn hi, vng lai, v i, v tuyn, vin x, vnh vin v.v...
3.3.2- Mo 2: thanh hi.
Cc t Hn - Vit bt u bng cc nguyn m v m m /-u-/, c ghi bng cc ch ci A, , , Y, U v
cc t Hn - Vit m u bng cc ph m cn li, c ghi bng cc ch ci/ t hp ch ci B, C, , H, K, KH, PH,
Q, S, T, TH, X c thanh hi. Tr mt s ngoi l.
A: Ao nh, m m, quan i v.v...
: n nh, n p, n tho v.v...
: n s, n s, n dt, m thc v.v...
Y: li, th, ym h, ym tr, yu mnh, yu t, yu t v.v...
U: ng h, ung mng, ung ph, ung t, un khc, u nhim, u vin, u thc, uyn chuyn v.v...
B: Bo v, bn lnh, dn biu, bng nhn v.v...
Ngoi l: Bi (ngha l b) trong hng lot t: bi cng, bi chc, bi kho ...; hoi bo, bo ho, b thi.
C: Cm tnh, cnh co, cn thn, c tch, cng c, c hnh, ngha c v.v...
Ngoi l: cng bc, linh cu.
: m nhim, can m, o quc, ng phi, in hnh, kch v.v...
Ngoi l: i ng, ng t, phng ng, hiu , trng, quyn, (h).
H: Hi cng, hi qun, ho hng, hoan h, hin vinh, h tc, ho pho, ho tin, hong ht v.v...
Ngoi l: Hi (ngha l s) trong cc t: s hi, kinh hi, ...; hm hi, hung hn, kiu hnh, hon binh, tr
hon, h tr, hn hp, huyn hoc, hu ngh, hu hn, hng (bun).
K: K cng, k lut, k nim, kim im v.v...
Ngoi l: K n, k ngh, k thut, k nng, k xo, k s, k lng.
KH: Kh i, kh nng, kho hon, kho c, khn cp, kha thn, khu kh, khin trch, khng b, khuyn nho
v.v...
PH: Gia ph, phn chiu, phn nh, phm cht, ph nh v.v...
Ngoi l: Phn n, phn ut, phn ch, phu thut.
Q: Qu cm, qu oh, qun l, qun gio, qung co, qung i, qung trng, qu k, qu quyt v.v...
Ngoi l: Qun bch, qun tr, cng qun, qu o (ng i ca hnh tinh).
S: Sn sinh, sn vt, s hu, sng i, lch s v.v...
Ngoi l: S, suyn (bnh hen), si (ngi n ng gi cha).
T: Miu t, vn ti, tn c, tu thot, t trn, ph t, tiu tit v.v...
Ngoi l: Tin bit, ha tin, tiu tr, tnh mch, tun tit.
TH: Sa thi, thm kch, thm ha, thn nhin, thng tht, tho mc, thiu s, thin cn v.v...
Ngoi l: Mu thun, hu thun, ph thng.
TR: Trin khai, tr lc, trng gi, trng nam v.v...
Ngoi l: Tr lng, tch tr, trm, tr (bnh), u tr, tr (chim).
X: X thn, xo tr, ngu xun, x l, cng xng.
Ngoi l: X trong cc t: x hi, x tc, x giao.

Giáo Trình Tiengs Anh TH C Hành

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Giáo Trình Tiengs Anh TH C Hành

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

CNG CHI TIT

TING VIT THC HNH

You might also like